Gregory of Nyssa GNO 3/2 [PDF]

Zitiervorschau

GREGORII NYSSENI OPERA

GREGORII NYSSENI OPERA DOGMATICA MINORA

AUXILIO ALIORUM VIRORUM DOCTORUM EDENDA CURA VERUNT

PARS

WERNERUSJAEGERt HERMANNUSLANGERBECKt HADWIGA ΗόRΝΕR VOLUMEN

ΠΙ,

PARS

Π

Π

EDIDERUNT

J. ΚΕΝΝΕΤΗ DOWNING JACOBUS Α. McDO~OUGH, S.J. HADWIGA HORNER

E.J. BRILL LEIDEN • ΝΕνν YORK • Κ0ΒΕΝΗΑ ΥΝ • KOLN 1987

Lectori salutem

Library

ο!'

Congress Number 87-14693

Ecce ί,η lucem prodit altera operum dogmaticorum minorum pars qua habes opuscula quattuor parνa quidem sed ίη unoquoque Gregorium totum. qui ίη primo et ultimo ad interna Christianorum spectans sanctamque Scripturam explicans de quaestionibus hic Origenianis illic Eunomianis disserit, ίη mediis 9uobus problemata suscipit inter suos simul et inter externos disputata. philosophus Christianus siνe ίη Filii subiectionem siνe ίη proνidentiam diνinam siνe ίη daemonum νim inquirit, ubique lectorem ad propria sua cogitationum fundamenta deducit aperiens originem mali eiusque eliminationem et animae humanae naturam atque finem illustrans. nimirum libelli de fato et de infantium morte, ut usui erant multis, memoria codicum manuscriptorum ampliore traditi sunt. quo magis editoribus νestigia remotiora inνestiganda erant ut quid ipsa quidque stirpes Byzantinae notiores νalerent eluceret. praeterea nobis cum adhuc tot Gregorii opera arte critica recensita essent necesse νisum est et ea quae alii eruerunt probare confirmare et ea quae compleri potuerunt renoνatis studiis sufficere, ut expeditiores essent recensiones futurae. Longum fuit temporis spatium ad nostrum νolumen perficiendum, cuius initia iam auctores editionis illustres, Wernerus Jaeger et Hermannus Langerbeck, itιspexerunt. manet opus homines decedunt. post proximum νolumen editum e νita excessit Paulus Alexander, editor Gregorii homiliarum ίη Ecclesiasten doctissimus, νir νere amabilis et admirabilis, excessit Christianus Parma, adulescens egregius, qui per annum huic νolumini praeparando auxilium tulit, excessitJ. Kenneth Downing, socius optimus, quem praemio laboris nobiscum ηοη iam gaudere posse tristes recordamur. quorum omnium et nomina et merita ίη Gregorio conserνentur.

ISBN

© Copyright 1987 by

Ε.

90 04 07003 6

J.

Brill, Leiden, The Netherlαnds

rights reserved. Νο pαrt ο] this book mαy be reproduced or form, by print, photoprint, microfilm, microjiche or αΠΥ other meαns without written permission from the publisher ΑΖι

trαnslαted ίπ αΠΥ

Opus manet. ad perficiendum nunc accinguntur alii. suscepit De anima librum Andreas Spira, Orationem catecheticam Ekkehard Mίihlenberg, ut tertiam et graνiorem operum dogmaticorum minorum partem ederent. Martinus Henniges iam huic νolumini conficiendo operam suam naνaνit, mox Apologiam ίη Hexaemeron producet recensitam, ego librum De hominis opificio inter manus habeo. cuius memoriam orientalem nuper excussit Joannes

Joachim Oesterle, cui et ipsi ad hoc νolumen excolendum opitulato gratia debetur ο gratiam maximam habeo pro consilio numquam deficiente Helmuto Rahno ut opus ad bonum finem perνeni~t precamuro Francofurti ad Moenum tempore nativitatis Domini ao MCMLXXXII

HOC VOLUMINE CONTINENTUR Praefationes Ιn illud: Tunc et ipse Filius ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο Contra fatumo ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο De infantibus praemature abreptis ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο De Pythonissao ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο-ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο

CXLVII

Conspectus Codicum ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο

CLXVIII

ΙΧ LIII LXXXV

HADWIGA HORNER

Textus Ιn illud: Tunc et ipse Filius ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο Contra fatumo ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο De infantibus praemature abreptis ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο De Pythonissa ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο

1 29 65 99

Indices ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο ο

109

ΙΝ

ILLUD: TUNC

ΕΤ

IPSE FILIUS

EDIDIT

J.

ΚΕΝΝΕΤΗ

DOWNING

(PRAEFATIO)

}.

Idem renovandae antiquitatis studium quo Photii temporibus 1iber Gregorii είς την Εόνομίου εκθεσLν ίη lucem reductus est, de quo Wernerus J aeger νοΙ ΙΙ ρ. ΧΧΙΙ sq praefatur, eruditos etiam ad tractatum Ιη il1ud: Tunc recuperandum incitavit. exinde huius textus memoria ίη duos ramos diversos partita per duo de triginta libros manuscriptos ad nos devenit. a classium fontibus quorum primus textum sinceriusalter licentius tradidit incipiamus.

DE

CLASSIUM FONTIBUS

Primae classis testes, codices veteres Ο Κ Ρ Χ et recentiores Par585 Matr4846 quos sub siglo recc comprehendam, his locis ίη unum coguntur: 3,13 οΤα: &; 4,18 το ante ετερον add; 5,4 ε.ν om; 6,22 εχεL: εχεLν (ν eras ίη ΟΡ); ib. 23 άλλα μην om; 8,6-7 της ante προς coll; 9,3 ε.πι: ε.ν τη; 10,1-2 τ4) θε4) και πατρι om; ib. 12-13 η OLιX om; ib. 15 παρεLκάζεLν: παΡLσάζεLν; 11,1 προφαLνομένων: προφε­ ρομένων; 12,12 δ ante ΧΡLστος alt add (sscr Ρ a diorthota monitus, ηοη add Χ, om multa Ο); 12,20-13,1 εΙ ... ε.σΤL: το ... εσταL; 13,17 λεγομένων: γLνομένων; 14,5 άναλωθείσης: -λυθείσης; 21,19 γαρ om (sscr Κ vel Κ2); 22,23 εν ante ε.σμέν (sic) om (ηοη om Χ); 28,1 τ4): το (τω Κ2 man recin Ρ). quibus locis quid lapsui quid studio debeatur haud facile discernas. Nunc vide quomodo alterius classis testes, F Coisl Q Lips S Ζ Π inter se conspirent. omissa sunt errore 13,19 τοσ άποστόλου (et τον alt om); 21,2 εξω (et coll εΤναL ante των σωζομένων), ubi corruptelis veteribus ut opinor incurrens auctor fontis remedia excogitavit. omissa sunt consulto, ηί fallor, alia ut loci corrupti seu difficiles sanarentur: 11,4; ib. 7-8; 13,19 (vide supra); 19,9; 26,1; ib. 3-4; 28,4, alia ut notiones rerum commutarentur velut 4,7 θεοσ; ib. 11 περι; 5,5 OLιX τοσ (quamquam Gregorius ηοη initium totius psalmi laudare sed versum exeo selectum adsciscere voluit); 9,21 ΤL; 14,4 ΚLβοήλοu, plura autem omissa videntur elocutionis causa ut superflua eliminarentur cf 3,15 τε; 4,20-21 τ4)-λέγεL; 5,3 το; et 9,5 et 12,13 et 13,21 ε.στΙ; 10,15 πείθων; 17,14 ε.ν pr; 18,9 τε και; ib. 24 οuτωσι-ρήμαΤL; 19,6 οε.; 21,18 οίίτω sec Script; 26,19 οδν; 28,14 το. depravata sunt errore 4,22 όπέταξε: όπέταξας; 5,3 φ: ώς; 18,23 κολασαεΤς (-σσ- F Lips); 27,4 έκατέρου: έκατέρων; ib. 15 ήμων: όμων; ib. 19 οε. οεΤ: οεΤ' οεΤ vel sim. huc fortasse pertinent 5,18; 7, 15-16; Μοη107

ΙΝ

ΧΙΙ

ILLUD TUNC

ΕΤ

IPSE FILIUS

PRAEFATIO

8,25; 15,12; 28,19. plura ad sermonis consuetudinem accommodata sunt cf 3, 11 διότι έν: έν γαρ; 4,5 δοκοσν: δοκείν (recte Π); 5,9 έπει­ δη: έπεΙ; 10,2 οοχΙ: 00; 22,3 διεστηκότας: διεστωτας; 25,20 δι'ης λέξεως: διΌδ; ib. 22 δια της τοσ (om τοσ OKrecc): et scr δια τοσ et om λέξεως; pro 'toCvuv scr οδν passim scil 13,5; 15,8; 19,21; 26,10; 28,3. et confer ordinem νerborum inνersum 7,20; 10,2-3 (recte Π); 12,15-16; ib. 19-20; 14,8-9; 15,12 (et τον om); 19,10; ib. 16-17 (et τε om); 21,2-3; ib. 12-13; ib. 19; 24,12 (et &ληθινον om). notiones rerum νariatae sunt 3,8 αίρετικης: αίσχρας (om ΖΠ); 4,16 00: μη; 10,9 το ... δόγμα: την ... δόξαν; 13, 18 γεγραμμένων: λεγομένων; 17, 16 ένθεωρηται: έν; 22,2 pro προσφuσήματος νoce perrara scr έμ­ φuσήματος; 23,13 έαuτοu: αοτοσ; 27,13 xupCou: θεοσ. addita sunt nulla praeter 5,7 καΙ sec Script (sscr et Χ) et ib. 20 ζώοις. hoc modo fons alterius classis ab uno νel compluribus νiris recensitus est. textus quem ίllί receperunt propriis corruptelis laboraνerat, quem recensitum reliquerunt, priusquam ad libros nobis notos devenit, denuo corruptus est. Si ea quae primae classi crimini dedimus codici archetypo tribuenda existimes, νitia dico quae testes primae classis fideliter repetierint quaeque auctores alterius classis ingeniose restituerint, ηοη prohibearis quominus alteram classem ex prima deriνes. at nos quidem respicientes, quam proni fuerint auctores alterius classis ad νerba ηοη addenda sed secernenda, ηοη alteram classem ex prima sed utramque classem ex fonte communi, ex archetypo scilicet aetate Byzantina constituto, rationibus diνersis originem duxisse putamus.

Ambr Q 14 sup codex MedioIanensis Ambrosianus graecus Q 14 sup chartaceus saec. χν foIl. 267-278ν Vat 445 codex Vaticanus graecus 445 chartaceus saec. ΧΥΙ foIl. 37-42ν

Ο

νeteres

Ο Κ Ρ

καθαρτικον πυρ ου λΙγομεν. ΟΤΙ το αυλον όλικω πυρι ουχ &Φεταί ποτε. εΙ μήποτ' έ.στΙν ετερον πυρ το τιX~ ΦυχιX~ καθαΤρον &νάλογον τη Φυχη. ΙστΙον δι οτι ου πασαι Φυχαι καθαίρονται μετιΧ την διάλυσιν του σώματo~ &λλ' οσαι συγγνωστιΧ &μαρτήματα πεπλημμελήκασι και μετανοήσασαι την προσήκουσαν ουκ ένεδείξαντο μετάνοιαν etc νide J. Hardt (622 R) IV, 99.

sunt

codex Monacensis graecus 370 membranaceus saec. Χ foIl. 233-248 codex Venetus Marcianus graecus 67 membranaceus saec. ΧΙ foIl. 144ν-151ν codex Vaticanus Ρίί ΙΙ 4 graecus membranaceus saec. ΧΙ foll. Κ

97ν-109

Χ

codex"Athous ΈσφιγμΙνου 49 3-11ν

ex codice

Ρ

descripti sunt

membranaceus

saec. circ. ΧΙ

foIl.

Codex Monacensis opusculum Ιη illud: Tunc inter libellos Ad Harmonium de professione et Ιη Pulcheriam positum numerique nota ;fβ signatum exhibet. scriba diligens praeter errores 8,20 λείποντι 't'{i: λείπον τη; 12,12 εί δε.-έξήγερται (18 litt) om; 15,11 έξοuσ(αν: έξοι) Ο corr 02; 25,9 ώς om; 27,1 ων: ω praeterque menda minora et itaci~mo saepius debita damnum textui ηοη intulit. nonnulla ίη scribendo erasit et correxit, si ηοη ίη aliis locis at certe ίη 5,13 ab exemplari suo monitus. plura restituit corrector eadem, ηί fallor, aetate (02) qui ligaturas quoque litterarum resolνit, scripturam continuatam distinxit, spiritus accentusque adiecit correxitve. aut corrector ille aut ipse scriba ίη eo offensus, quod Gregorius naturam introduxit mali, hanc notionem et 13,22-23 et 14,13 sustulit rasura adhibita. ad ρ. 14,2-4, alium scilicet locum ex quo Origenis sententia redolet, manus prima pinxit ση. Ιη margine codicis Ο manus diνersae schoIia adscripserunt. manus recentior ad 4,1 memoraνit Gregorii Magni orationem apoIogeticam (sciI ad c. XLVI PG 35,453 spectans), manus saecuIi circiter χιν ad 14,2-4 ubi prima manus notam ση adiecerat notaνit [ca 1Ο Iitt] οΙ έ.κτo~ την σημείωσιν ταύτην έ.γγpάΦαντε~ εΙ με.ν ή τοιαύτη δόξα &γαθη ου [ca 12 Iitt] εχων τη τοιαύτη δόξη [ca 14 Iitt] εΙ δε. ουκ &γαθη, επεστι κ&μοι &ναχάζειν (?) έ.πι τη τοιαύτυ δόξ'Ο [ca 11 Iitt] . cetera schoIia theoIogus saeculi χν -ΧΥΙ attuIit (ad 14,1.5.6-7; 16,1-2;.20,11sqq) id maxime curans ne Iector cum omnem naturam ratione praeditam νeI uniνersam creaturam Deo subiectum et purgatum iri Iegeret, &πoστατικιX~ δυνάμει~ subaudiret neu homines νoIuptatibus inhonestis serνientes sed fideIes soIos intel1egeret quos Christus redempsit. ad 16,1-2 Iectorem ίη margine admonet ad poenitentiam quia ουκ εστι μετάνοια έ.ν τω &δ'Ο, ίυ. 14,5 autem ipsum textum mutaνit pro του καθαρσίου πυpo~ χωνεία~ inserens καθάpσεω~ et ίη margine addidit

DE CLASSIS PRIMAE CODICIBUS

Codices

ΧΙΙΙ

Codex ν enetus, olim cardinalis Bessarionis, tractatum Ιη illud: Tunc inter eosdem Greg~rii libellos atque codex Ο continet inclusum. sed quoniam libellus De νita Thaumaturgi quem Ο νicesi­ mum sextum (sic) numerat ίη codice Κ iam duodevicesimus extat

χιν

ρ

Ambr.

Q 14 sup Vat.

445

ΙΝ

ILLUD TUNC

ΕΤ

PRAEFATIO

IPSE FILIUS

eorumque quaesequun:tur numeratio adaptata est, tractatus noster ίη codice Κ sub numeri nota ΚΓ apparet. de codicis Κ indole eiusque cum codice Monacensi similitudine Wernerus Jaeger diligenter agit (ll. ρ. CLXXVII citt.) qui utrumque librum διορθώσεως ηοηί saeculi fructum esse monet. scriba Veneti diligentia ηοη cedit Monacensi, orthographia Monacensem superat. perpauca pessumdedit velut 3,5 του om; 7,20 εις: ώς; 8,6 τΌ: κotι; 18,24 Ιν: Ιπι; 25,22, alia menda nunc ipse nunc corrector coaevus, Κ2, cui idem exemplar quod scribae ante oculos fuisse opinor, sustulit.cum tanta sit erga memoriam religio, hos quoque 10cos exemplari potius quam ingenio seu scribae seu correctoris puto deberi: 5,13; 10,12; 15,16; 17,4; 21,19. Codex Vaticanus Ρίί ΙΙ 4, olim monasterii του τροπotιοφόρου i.e. Sancti Georgi, ηί fallor, Venetorum, tractatum Ιη illud: Tunc praebet inter libellos Ad 01ympium de perfectione et Ad Hierium de infantibus conserνatum. ίη textu, quem scriba pulcherrime exaravit atque secundum notulas quas διορθότης ίη margine adhibuerat diligentissime emendavit, praeter 19,14 τε: τις et 25,20 et 26,3-4 nullum fere mendum relictum est proprium. aliquot 10cos ίη Ρ manu recentiore correctos repperimus, e;g. 6,20 εν τι ex Ιν τηι; 28,1 τω ex το, quam manum scribae apographi Vaticani fuisse susplcor. Εχ codicis Ρ apographis Ambrosianus est fidelissimus. nam praeter paucas corruptelas minores neglegentiae debitas duae tantum lectiones occurrunt mutatae 4,7 post μονογενους om θεου Ambros (cf class alt); 22,4 pro πνευμot χριστου scr πνευμot θεου Ambros. auctor autem Vaticani 445, vir emunctus, textum ex codice Ρ haud sine iudicio descripsit. ea quae variavit ex ipsius ingenio, quae peccavit ex indole exemplaris explicari possunt, cf imprimis 6,13 post εί'η scr λέγουσot ad initium ηοη sequentis sed eiusdem versus exemplaris recurrens; 15,5 post απotρχη continuavit 7 των κεκοιμημένων ad eundem fere versus 10cum paululo infra ίη exemplari aberrans, scil fol 99 vers 3 et fol 102ν verss 1Ο et 13 codicis Ρ. sed menda huiusmodi vir attentus statim sustulit. cum haec facile perspiciantur, ηοη liquet qua ratione adductus auctor Vaticani 445 ordinem sex libellorum commutaverit. pro serie quam ίη Ρ invenit quamque ipse ίη indice transcribendo conservavit: De professione, Orationis catecheticae capita tria, De fide, De perfectione, Ιη illud: Tunc, De infantibus, hanc novam reddidit: De fide, De infantibus, Orat cat capita tria, Ιη illud: Tunc, De professione, De perfectione.

Χ

ΡΧ

χν

Cum codice Ρ artiore cognationis vinculo coniunctus est codex Athous, liber formae quadratae, pulchris ornamentis decoratus, scripturae nitidissimae, quae tamen ίη imaginibus obfuscatis quibus usus sum haud facile discernitur. ίη eo unaquaeque pagina versibus uno et triginta, unusquisque versus litteris circiter quinquaginta completur. de huius libri aetate viri docti inter se ηοη consentiunt: saeculum ΧΙΙ ei vindicant Sp. Ρ. Lambros et J. Ρ. Cavarnos et Μ. Aubineau, saeculum autem Χ laudant W. Jaeger et J. Danielou (ll. ρ. CLXXII citt:). et mihi nostrae partis imagines perscrutanti hic liber aliquanto vetustior saeculo ΧΙΙ esse videtur. codex continet post auctoris ignoti fragmentum de aquae natura breve Gregorii opera Ιη illud: Tunc, Ιη Pulcheriam (!), De virginitate, De tridui spatio, De vita Moysis. unus ex veteribus classis primae testibus codex Χ textum deformatum tradidit. omissa sunt verba singula cf 6,6; 9,24; 13,18; 14,8-9, omissa sunt complura cf 21,23 ην-δόξotν; 23,14 ώς-σωμot; 17,18-19 οτotν-ουσιν (pro quibus verba ex Ιίη 16-17 repetuntur), unde concludimus exemplar codicis Χ binis columnis versibusque quattuordecim vel sedecim litterarum fuisse exaratum. ex indole codicis Ρ qui binis quidem columnis sed versibus litterarum circiter viginti constat neque lacunae neque alia menda codicis Χ orta sunt. praeterea ίη Χ ordo verborum saepe inversus est cf 9,4-5; ib. 7; ib. 22; 14,17-18; 16,9; 20,2; ib. 11; 23,19 (ut Π), neque desunt lectiones studiose variatae velut 4,4 αποστόλου:πotόλου; 5,6-7 προφερόμενον: Ιπotγόμενον; 9,17 add τη ante συμπληρώσει; 11,11; 16,13; ib. 19; 19,3; 23,2. quibus 10cis adiungenda puto 11,2; ib. 4 (cf class alt); ib. 6, verba haud temere ut opinor omissa. lectiones s. Scripturae bbservatae sunt 5,7; 17,4; ib. 15; 19,3; 22,23; 27,16. recte praebet Χ 26,3-4 cum 02Κ2. apparet igitur hunc codicis Χ textum a docto viro recensitum esse simili ratione qua textus alterius classis tractatus est. cum tamen errores manifesti reperiantur, cf praeter menda supra citata 15,15; 25,19; 26,8; ib. 16; 27,4, inter doctum auctorem et scribam indoctum discerni potest. Nunc ίη rationem quae inter testes antiquos intercedat diligentius quaerendum est. testes recentiores simul iam adhibebo. Codices Ρ et Χ satis multis 10cis proprio modo inter se conspirant: 10,19 των alt om ΡΧ; 13,21 ουν om ΡΧ; 24,18 add Ιν ante πάση τη κτίσει ΡΧ; 26,19 κotτotργηθήσεσθotι: Κotτotργηθηνotι ΡΧ; 27,15 θεου: χριστου ΡΧ. fortasse huc pertinent etiam 5,5 δια του OKrecc (praeter Par585): δια το PPar585 δια τω Χ om class alt; 22,20

ΙΝ

ΧΥΙ

ILLUD TUNC

ΕΤ

PRAEFATIO

IPSE FILIUS

έπεξηγήσεως

OKrecc

OKrecc Coisl: έξηγήσεως ΡΧ class alt (praeter Coisl). intercedit igitur ίη stemmate inter fontem totius classis et codices Ρ et Χ exemplar intermedium a viro docto confectum. ΡΧ soli recte praebent 4,12 ώς ante άληθως more ,Platonico ΡΧ: om cett; ib. 20 ώς ΡΧ: om OKrecc om multa class alt; 25,19 XPLvEί ΡΧ: κρίνεL cett. accedit 25,22 OLιX της τοσ ΡΧ: OLιX της OKrecc (OLιX το Matr) et scr OLιX τοσ et om λέξεως class alt. Codices autem Ο et Κ, quibus recentiores accedunt, duobus tantum mendis certis a reliquis distinguuntur: 18,13 OLιX ΤΟUΤΟU: OLιX τοστο OKrecc (ο alt ex corr Par585); 25,22 (vide supra) τοσ om OKrecc (var Matr). adde 13,19 (vide app) pro προσθήσω scr προθήσω OKrecc (προσθήσω Matr) et Coisl; 5,13 των μεν ΡΧΟ (prius) Krecc (praeter Matr): μεν των Ο (ex corr ipse) Κ2 Matr class alt. nonne varia lectio ut ίη archetypo ita ίη fonte OKrecc commuηί? quamquam testimonia huiusmodi exigua esse videntur, tamen quoniam ίη codicibus tanta diligentia ηοη solum scriptis sed etiam secundum exemplar correctis parva magni sunt aestimanda, fontem proprium etiam codicibus Ο et Κ et recc, quos statim enarrabo, vindicare audeo. Ecce testes recentiores Μοn

107

codex

Monacensis graecus 107 chartaceus saec. fol1. 174v-183v graecus 585 chartaceus saec. codex Parisinus ΧVΙ fo11. 230ν-239ν Parisinus graecus 586 chartaceus saec. codex ΧVΙ fol1. 302ν-312ν codex Matritensis Archiνi historici graecus 163,6 nunc Βίbliothecae nationalis 4864 chartaceus saec. ΧVΙ fo11. ΧVΙ

Par 585 Par 586 Matr 4864

239ν-250

Ηί libri quattuor aetate concilii Tridentini extiterunt. Monacensis, Parisinus 585, Matritensis eadem Gregorii opera eodemque ordine composita atque codex Ο continent; Parisinus 586 hoc differt quod alia quinque Gregorii opera praemisit, opusculum De Abraham de deitate filii et spiritus sancti omisit, ante tres orationes paschales illam Ιη sanctum et salutare Pascha (inc fH μεν άληθLνη) addidit. de Parisino 586 et de Matritensi vide qu'ae Η. Horner explicat infra ρρ. XCVI et CXXXVI. Recentiorum unusquisque recta via ex fonte codicum ΟΚ communi descriptus est. nam a consensu ΟΚ ηοη discrepant nisi singuΙί aut ίη propriis aut casu quodam cum aliis ίη eundem errorem

Par.

586 Μοη.

107 Par.

585 Matr.

4864

ΧΥΙΙ

incidentes. neque ea quae codici Ο vel codici Κ peculiaria sunt, recentiores repetunt. mendum autem commune quo hi quattuor libri recentiores inter se conspirant ηοη reperimus neque tres contra unum consentiunt neque duo similiter peccant nisi erroribus proclivibus. confirmatur igitur sententia Andreae Spira dicentis ex fonte codicis Ο neque ex codice Ο ipso recentiores tamquam fratres descendisse. Priusquam de hoc fonte, unde Ο et Κ et recc originem duxerunt, plura conferam, de recentiorum indole paucis absolvam. exemplar commune fidelissime depinxit scriba Parisini 586, qui nihil praeter singulas litteras pessumdedit e.g. 6, 16 θε~: τω; 17,6 οε!: ει; 19,5 το: τιχ, fideliter quoque Monacensis qui tres tantum locos gravius corrupit 4,20 uποτέτακταL: τέτακταL; 6,12 uποταγήσεσθαL: -σεταL; 12,16 μεΡLΚ'Ώ: μεΤΡLκη. saepius ίη describendo scriba Parisini 585 peccavit, et omisit e.g. 11,8-9 εις-ον (46 litt); 18,6 άναλογίας έκάστοu. maxima autem licentia usus est scriba Matritensis. is enim ηοη solum multa neglexit e. g. 17,11-12 τότε-πάντα pr (47 litteras quae ίη Par 585 fo1235v versum quartum totum complent fortuita quidem congruentia); 18,21-22 αυτοσ-όποταγή (31 litt); 22,4-5 ΧΡLστοu­ πνεσμα (361itt) multaque confudit sed etiam addere solitus est quaecumque ei ίη mentem veniunt cum contextum consideraret e. g. 6, 19 post κρατοσντος add γέγονεν; 7, 1 post σωτηρίας add κόσμος; 9,2 coniecit αιτίαν sed expunxit et scripsit recte όποταγην; item 14,1 λογLκη scr et del, deinde scr θεία; 21,7 νόμον scr et del, deinde scr λόγον. vir eruditus atque sagax satis fuit diligentiae ut fictiones suas eliminaret, sed ηοη omnes delevit. ingenio scribae igitur ηοη memoriae traditae tribuendum puto illud 8, 11 ων quod nihilominus ί~ textum accepi. Ad Matritensem aut Pari§inum 585, quorum lacunas supra indicavi, ceteri duo reduci ηοη possunt. neque Monacensem neque Parisinum 586 alterum alteri aut ceteris exemplari fuisse verisimile est. ίη utrumque librum, et Monacensem et Parisinum 586, emendationes variaeque lectiones ab una eademque manu, quam Laurenti Sifani esse Η. Horner monet, inscriptae sunt. quae lectiones ίη Parisinum 586 ex Monacensi devenerunt, id quod plane probatur 6,17 ubi τρόπων et 7,23 ubi πεπεφασμένος, lectiones Monacensi propriae, ίη Parisini margine cum nota γρ iterantur. lectiones autem ίη Monacensem illatae ηίΙ obstat quominus ex Parisino 586 deriventur. nec mirum. constat enim utroque codice Sifanum ad editionem latinam praeparandam usum esse, vide infra ρ. CXLsqq.

ΙΝ

χνιιι

ILLUD TUNC

ΕΤ

IPSE FILIUS

PRAEFATIO

De fαmiliα F Coisl

Indoles fontis OKrecc communis ίη libris recentioribus etiam magis quam ίη veteribus perspicitur. scribae enim saeculi ΧVΙ vetustam scribendi rationem studiose imitati sunt e. g. 4,11 έφcxνήΟL έΠLμελείcxς Par586; ib. 16 πολόση μονοδσιχν Μοη107; 8,22 ου κήρνήσιχτο Par585. et confuderunt vcum Ρ unde litteris minusculis fontem exaratum esse apparet cf 9,20 πcxρόνΤL: πcxνρόνΤL Matr; 14,5 χωνείιχς ex χωρείιχς Par585. e lacunis autemquae ίη Matr et ίη Par585 inveniuntur concludi potest ίη fontis paginis binae columnae, ίη versibus litteras ηοη minus quam quindecim, ηοη plus quam duodeviginti fuisse. Hoc modo classis primae stemma delineatur:

Coisl

Q Lips

fons classis primae o--------------~---------------o

Ι

ο

s.

Χ

s.

χι

Ρ

s.

χν

Ambr Q 14 sup

s.

χνι

r

Κ

χ

Vat 445

Μοn

107

Par 585

Par 586

Matr 4864

DE CLASSE ALTERA

Memoriam textus recensiti duae stirpes testificantur, quarum alteram codices tredecim alteram tres tantum libri repraesentant.

Q Lips

Codices antesignani sunt F

codex Parisinus graecus 1268 olim Fonteblandensis reglus 2879 membranaceus saec. ΧΙΙ fol1. 212ν-222 codex Parisinus Coislinianus graecus 235. membranaceus, ex parte ultima saec. circ. ΧΙΙΙ fol1. 210-219ν codex Taurinensis graecus C Ι 11 chartaceus saec. χιν fol1. 194-198 codex Lipsiensis Bibliothecae U niversitatis graecus 13 chartaceus saec. χιν fol1. 72ν-78

qui testes quattuor satis multas lectiones communes habent cf 5, 1Ο ib. 18; 6,9 η: η; 7,14 εχεL: εχον (-ων Coisl Lips); 8,9 τέλεLον: τέλος; 11,3 τοσ: τοστο; 12,18 add μη νίχ recte; 13,7 γOtρ om; 15,12-13 τοσ ΧΡLστοi3 μLμητην γενόμενον coll FQLips τ.χρ. μLμοόμενον Coisl; ib. 15 τoότ~: τοστο FQLips om Coisl; ib. 18-19 προλιχμβιχνόν­ των: προσ-; fi8,13; 20,4; 22,4 πνεόμιχτος: πιχτρας; ib. 8 post έπεLοη add οε.; 23,20 et ένας om et post μόνοι) add τοσ πcxόλοu; 24,7 ουκ αυτοσ: ουχ έcxuτοi3; 26,14 αν om. recte conservaverunt 16,5 τω αγιχθω FCoislQLips: των αγιχθων cett. si lectiones FCoislQLips communes recogitaveris, raro deprehendes plane depravatas. pleraeque enim sensu ηοη carent. multum adridet 20,4 ένοuμένοuς: ήνωμένοuς neque 12,18 μη temerarie illatum est. habes ίη 22,4 coniecturam fortasse dogmaticam, consilio bono variatum est 23,20. Εχ mendis quibus tres vel duo testes inter se congruunt, cum pleraque sint trivialia, ηίΙ concludi potest. sed marginalia quae ίη F et Lips et ίη nonnullis codicis Q apographis extant, ad classis fontem reducenda sunt. et ίη 5,17 ubi pro uπερσχήσεLν scr uπεΡLσχόσLν Coisl Lips (sine -ν) vetusta fortasse lectio varia uπεΡLσχόσεLν deprenditur. mendis autem quae Q et Lips solis communia sunt 8,12 έφ': αφ'; 14,2 έcxuτη: έcxuτω; 17, 18 ~ om, cum aliquantulo graviora sint quam cetera, nescio an exemplarium QLips proprium probetur. sed primum inspiciamus testes ipsos, deinde denuo ίη fontes inquirendum erit. Primum locum tenet codex Parisinus 1268, qui post epistulam Ι Michaelis Cerularii CP patriarchae nec ηοη varia variorum opera continet S. Gregorii Nysseni opera septem: Orationem catecheticam, Apologiam ίη Hexaemeron, tractatum Ιη illud: Tunc subiuncto S. Maximi responso ad quaestionem ΧΙΙΙ (PG 90, 796 A6-C 1), homilias Adversus eos qui castigationes aegre ferunt, De inscriptione Psalmorum, De sexto Psalmo, epistulam De iis qui έφ': αφ';

s.IX

ΧΙΧ

F

ΧΧ

Cois1.

235

ΙΝ

ILLUD TUNC

ΕΤ

PRAEFATIO

IPSE FILIUS

adeunt HierosblymaIή. ίη fine codicis loci difficiles ab Alexandro Aphrodisiensi explanati afferuntur. liber a viro docto compositus textum nostri tractatus praebet optime conservatum. librarius rarissime ίη orthographia peccavit, numquam fere aliquid omisit aut gravius deformavit quod ηοη statim corrigeret velut 17,21 θεον om sed sscr F; 9,24 εl'τε ίη ras scr vid F. tres omnino locos reliquit more proprio mutatos cum indulsisset erroribus proclivibus: 4,8 ος: ως F; 24,20 γέ.νηταL: γίνεταL F; 26,2 της: τοσ F. ίη margine manus prima scripsit adnotationes, tres: ad 8, 17sq ση (μείωσαL) τί λέ.γεL περι τοσ έν κανα γάμοu; ad 13,23sq, ubi de malo evanescente agitur, σή; ad 16,12sqq σή τί έσΤLν όποταγη τοσ θεοσ. Codex Coislinianus ex duabus partibus compositus est: prima et amplior est saeculi ΧΙ, continet S. Basilii homilias ίη Hexaemeron novem et S. Gregorii Nysseni De hominis opificio capita triginta ίη fine mutila, altera pars, quae foliis 209-219 reliquias recentioris cuiusdam libri membranacei conservat, continet et fragmentum et finem Gregorii Apologiae ίη Hexaemeron, deinde tractatum Ιη illud: Tunc. quam alteram partem, ut est nitide scripta atque pulchre ornata, Robertus Devreesse, vir peritissimus, saeculo ΧΙΙΙ­ χιν tribuit, nos ηοη multo recentiorem quam Parisinum 1268 esse putamus. ultimis ίη foliis humiditate confectus Coislinianus difficilis est lectu. ίη margine folii 219 laterali manus altera pinxit ·1· βελ'Ώκομοu (sic), utrum codicis possessorem indicare voluerit an alia ratione usa sit ηοη liquet. scriba Coisliniani textum persaepe depravavit cum verba singula aut omnino omitteret aut mendosa redderet partim itacismo deceptus partim alio modo. προσ- cum προ-, -tLV cum -εLς confudit passim. gravius pessumdedit e.g. 3,13 είκος: έκεΤνος; 4,8 σuμβάλλεσθαL: σuλλαβέ.σθαL; 15, 16 καθως: καθαρος; 16, 1 προέ.χοντας: προστρέ.χοντας; 22,10 άνακράσεως: άνακρατήσεως et similia similiter. vocibus propinquis inhaerens multorum verborum formas depravavit velut pro 5,13-14 των κεκρατηκότων δuναστεLqt κεχεφωμέ.νων scribens των κεκρατηκότων δuναστεLων κεχεφωμέ.νων et similia passim, duo verba ίη unum conflavit 11,8 ήδη ον: ί'OLον; 15,12 (vide ρ. ΧΙΧ); 22,23 δuνατον αλλως: δuνατως; al. neque spiritus neque accentus bene observavit. Vestigia exemplaris ίη iis quae ad orthographiam pertinent haud facile reperiuntur. scriptura continua hic illic male resoluta est e.g. 10,10 μύθων Φήθησαν: μύθω νοήθησαν. vetustior minuscularum litterarum forma nescio an probetur 25,23 άμuνΤLκη: άμβUΤLκη. ubi complura verba propter homoeoteleuton neglecta sunt, enumeras

Q

Lips.

13

ΧΧΙ

viginti sex litteras ter 17,17-19 (om έσΤL-πασL, sed ίη marg adscr) semel 26,19 (pro λlγεL~καταργηθήσεσθαL spat circ quattuor litt ίη Coisl obrutum), desunt duodequadraginta litterae 22,18-19 (om οu-έσμεν), una et septuaginta 17,10-12 (ut SZll). sunt tamen loci certi quibus exemplarium Coisliniani proprium quod cura maiore erat constitutum clare elucet. confer lectiones variatas 5,17 (supra ρ. ΧΙΧ cit); 10,3 πόρρω: πόρρωθεν; 15,15 pro δε scr δη et om τούτct:>; 1~, 7 ό ante ΧΡLστος om sicut nonnulli s. Scripturae codices; ib. 22-23 σuμβLβάζων: σuναρμόζων; 20,1 το σωμα: την φύσLν; ib. 13 post έξομολογήσεταL add σΟL, fort ίη -exemplari supra -σε- legerat -ση-; 21,16 καθως: καθ&.; 22,3 ΙνότηΤL: ένώσεL; 23,22-23 φησι-Πασλος om quoniam nomen Pauli ίη fonte familiae iam insertus erat (vide ρ. ΧΙΧ); 24,1 έμοΙ: ~μϊν; 25,3 add εί ante μη; al. quod Coisl solus recte praebet 18,4 τοστο Coisl: τούτω cett et 28,22 ~μων Coisl: υμων cett, utrum rationi verae an casui potius debeatur ηοη diiudicem. hoc autem constat textum ίη manibus doctioris cuiusdam librarii fuisse priusquam ad Coisl descenderet. Codex Taurinensis ίη hac editione bene notus est haud minime idcirco quod aetate concilii Tridentini progeniem crebram ex se pullulavit. codex Qcontinet S. Gregorii opera et eadem quae codici F insunt et alia permulta. de serie vide infra ρ. χχν. haud multum Q ab F differt si opuscula respicis quae circum tractatum nostrum ίη utroque libro collecta sunt. et inveniuntur ηοη quidem ίη Q cuius margo recentiore quodam tempore resectus est sed ίη nonnullis apographis eadem marginalia ad 8,17sq et 16,12sqq spectantia quae ίη F leguntur. Q recte praebet 17,20 μηδεν Q: μηδε FCoisl Lips, cum externis testibus ηοη congruit ίη falsis nisi fortuito (22,20 et 23,3). proprias lectiones intulit multas, ut ex omni fere apparatus pagina apparet. omisit propter homoeoteleuton litteras viginti vel sex (11,11-12) vel septem (17,1-2) vel quattuor (21,23). ingenio cuidam debentur loci variati 9,8 γLνεταL: γενήσεταL; 17,6 add πασαν ante έξοuσLαν sec s. Script; 18,17 μετοuσLας: μετανοίας coniectura manifesta, et fortasse 20,13 ubi και καταχθονίων om. cetera omnia neglegenter corrupta sunt. Codex Lipsiensis post S. Gregorii Nysseni De anima et resurrectione librum et Contra fatum libellum continet opera De inscriptione Psalmorum, De sexto Psalmo, Ιη illud: Tunc, Contra usurarios, Adversus eos qui castigationes aegre ferunt, Apologiam ίη Hexaemeron. confer codicem F, maxime autem codicem Q. sequuntur ίη Lips opera Michaelis Pselli aliorumque. librum ex imaginibus foli-

ΧΧΙΙ

ΙΝ

ILLUD TUNC

ΕΤ

orum 72ν-77 usque ad, ρ. 25,24 οντος cognoνi. librario qui textum minutis litteris crebrisque compendiis exaraνit eruditio quidem ηοη defuit sed defuerunt cura atque diligentia. ίη grammaticis praeterquam quod itacismo indulget raro peccat, immo νocalem ante νο­ calem elidere solet ne hiaret oratio. pauca plane corrumpit νelut 4,3 αμαυροσντες: αμασροτω (ut νid) et 18,14-15 το ένωθfjναL: τονωθfjναL; nonnulla recte praebet contra cognatos suos: 12,3 φορέσομεν; 16,14 γενώμεθα; 20,13 εξομολογήσ1jταL; 22,12 οuδεν. sed saepe neglexit νer­ borum compositionem νel sensum cum scriberet e. g. 4,18 ετερον: έτέραν; 6,24 ανδραπόδων ... δεδουλωμένος: -δας ... -μένους; 7,11 γενέσθαL δυνάμενον: γενόμενον; 9,6 αλλΟLώσεως: αναλλ-; 15,11 καταλύσαντα: -σαντος; ib. 15 uπόθεσLν: uπόστασLν; 17,20 013: εΙ; 18,22 ανακεκραμένου: ανακεLμένοu. omisit eadem neglegentia perductus νerba et singula νelut 13,4 πίστεL (sed om consulto 14,13 φύσLς) et complura: 9,21 το-ταστα (14litt); 11,9-10 ελθείν δείξας τοί (151itt); 22,7 απ'-σΟL (14 litt); 22,23-23,1 άλλως-πάντων (52 litt). omisit 17,10-12 σταν-πάντα homoeoteleu to deceptus sed ipse ίη margine suppleνit. sed plura cum studio seu mutaνit seu omisit. ίη his nonnumquam prima mutationis causa error potius quam consilium fuisse νidetur e.g. 6,20 pro οϋτε ώς scr ωστ' et om 22 εχεL; 18,7 βρωσLν: βLωσLν (sic) et 8 βρωθfjναL: βLωθfjναL; ib. 13 ό ... γενόμενος: ή ... γLνομένη; ib. 18 γLνόμεθα: γενώμεθα. huc nescio an pertineant 5,17 (νide ρ. ΧΙΧ); 7,15 φήσοuσLν: εχοuσLν η φήσοuσLν; 11,7 δημL­ ουργημάτων: δLηγημάτων xaL δημLοuργημάτων, quibus de 10cis νide infra. ex aliis ingenium censoris manifeste apparet, maxime autem ίη extrema libelli parte ubi crescente impatientia 10cos νerbosiores decurtaνit. ut eνidentissima tantum proferam cf 16,23 μεγάλου Παύλου: αποστόλου; ib. 25 τοσ αποστόλου τα ρήματα: τα τοσ παύλου ρήματα; 19,3-4 προς την ΚΟΡLνθίων εκκλησίαν: προς ΚΟΡLνθίοuς; ib. 5-6 σαφέστερον δε τοΤς 'ΕφεσίΟLς το πεΡL τούτου παρατωεταL δόγμα BL' ων φησL: xaL πάλLν εφεσLΟLς γράφεL; 22,17-18 ΙΙΟωμεν δε καΙ τα εφεξης εν τω , λ ,.,.... , τίi'> coll). hanc classis primae inscriptionem genuinam esse ipsis Gregorii verbis probatur. nam Gregorius se errorem Arianorum ea de causa refutare docet quod haeretici ut subiectionem Filii arguerent b. Paulo tamquam teste usi Filium Patre minorem ostendissent cf ρρ. 4,1-14 et 28, 12sqq. unde otiosae apparent voces οταν όποταγΌ αόΤίi'> τα πάν­ τα. ab alterius classis recensore totus b. Pauli versus illatus videtur ut aures lnulceret atque dignitatem augeret. e memoria duplici consuetudo illa orta est invaluitque qua opus Latine modo Ιη illud: Tunc modo Ιη illud: Quando nuncupabatur. nunc nobis tractatus recte Ιη illud: Tunc insGribatur. DE EDITlONIBUS IMPRESSIS

1615

νοΙ ΙΧ ρ.

ίμε.φόμε.νος Ρ Lips (-ος ex -οι vel vice versa) InstFranc (ex

όμε.φόμε.νοι)

ed. Paris.

PRAEFATlO

IPSE FILIUS

Gregorii tractatus Ιη illud: Tunc graecus anno 1615 Parisiis a Claudio Morello typis excussus est. legitur ίη primo huius editionis volumine iuxta versionem latinam paginis 838-853 inclusus. exemplar fuit liber ex grege OKrecc nunc deperditus, quem nos sententiam Andreae Spira secuti codicem Canteri fuisse suspicamur (vide

cod. Urb.

13 ed. Paris.

1638 ed. Mignei

edd. Basi1.

1562 1571

χχχν

374 et 414). nam haec editio cum codicibus OKrecc ubique congruit exceptis mendis propriis. ex editione Morelliana J0sephus Cretensis textum ίη codicem Urbinatem graecum 13 (folia scil 235-245ν) descripsit, ut plane apparet ex congruentia Urbinatis et huius editionis speciali. librarius, cum textum festinanter exaravit, pauca restituit complura depravavit. anno 1638 Aegidius Μο­ rellus editionem Claudii M()relli ita repetivit ut textum nonnullis mendis purgatum redderet. legitur tractatus Ιη illud: Tunc initio alterius tomi paginis 6-21 impr~ssus. hanc alteram editionem Μο­ rellianam J .-Ρ. Migne haud sine novis mendis repetivit. cum de ίη­ tegritate dubitaret, ut opinor, tractatum ίη appendice voluminis PG 44 colΙ 1303-1326 abdidit. Editionem Aegidii Morelli siglo ν signatam ίη apparatu critico laudavi. ab hac editione discrepant et Morelliana prima et codex U rbinas his fere locis: tit. αuτοu; 3,9 προ: προς; 5,13 τίi'> μεν; ib. 17 των recte ed. 1615 Urb; 8,12 αuτοu (recte Urb); ib. 24 au; 9,16 αΙων (recte Urb); ib. 19 τουότο sic ed. 1615 (τοuτο Urb); 13,19 προθήσω; 15,19 ε.Ις: ε.Lη; 28,14 τίi'> (recte Urb); ib. 19 λε.ιπε.Τν. (menda Urbinatis propria praetermitto), discrepat Migneus ut ίη apparatu critico ίη­ dicavi 9,3; ib. 7; 11,19; 16,15; 19,9; 22,8; 24,2; 28,14 post τίi'> add το uncis inclusum. asteriscos adscripsit Aegidius Morellus ad 9,3 δε.σπόζοντος; 11,4 ήμ&ς; 28,3 πατέρα, secutus est Migneus, uterque corruptelas intellegens. De textu graeco hactenus. de textu latino pauca sunt addenda. iam eodem fere tempore quo tractatus Ιη illud: Tunc per plurimos libros manu scriptos promulgatus est i.e. saeculo ΧΥΙ duae versiones latinae confectae et prelo submissae sunt. primam versionem fecit Laurentius Sifanus secundum testem ex grege OKrecc accitum, alteram protulit Gentianus Hervetus exemplar e progenie codicis Taurinensis nactus. Sifanus versionem suam inter alia Gregorii opera multa quae Latinitate donaverat Basileae primum anno 1562 iterum anno 1571 excudendam curavit. ut ίη aliis ita ίη hoc opusculo transferendo codicem Parisinum 586 correctum praecipue secutus est. nam versio Sifani ηοη solum menda et primae classis et familiae OKrecc prae se fert sed cum Parisino 586 ratione quadam peculiari consentit. ίη Parisini marginibus extremis doctus quidam coniecturas stilo tenui adhibuere solebat (cf Andream Spira l.c. ρ. 366sq). quas coniecturas ίη versione Sifani recognovimus e.g. ad 11,1 πpOCΡε.poμένων ίη margine Parisini notatum est CΡαι, extat apud Sifa-

χχχνι

ΙΝ

ILLUD TUNC

ΕΤ

PRAEFATIO

IPSE FILIUS

num (ed. 1571 ρ. 107)ίη textu 'apparet', ίη margine 'προφερομένων habetur: ego lego προφοηνομένων'. ad 11,4 ήμ&ς άπόδειξις γίνεται ίη margine Parisini adnotatum est ]μΤν, ίη textu editionis latinae legimus 'demonstrat nobis'. ex his 10cis et similibus conclusit Hadwiga H6rner unum eundemque virum fuisse qui textum vertit et qui textum ίη Parisino emendavit. alia documenta eiusdem ingenii acuti ίη versione sola reperiuntur e. g. 13,17 pro των γινομένων Sifanus habet ίη textu 'ea quae dicuntur' et adiecit ίη margine versionis 'γινομένων habetur: ego lego λεγομένων'. 18,1 pro το δε πάντα γίνεσθαι τον θεον τοΤς οδσι (sic codd) vertit Sifanus 'omnia autem ίη rebus (universis) Deum fieri' (sic, cf. Herveti 'Deum autem omnia esse iis quae sunt'). ed. Interpretatio ab Herveto praeparata ίη editionem accepta est qua Paris. Parisiis anno 1573 omnia quae ad hoc tempus notuerant Gregorii 1573 opera Latine versa publici iuris facta sunt. Herveto exemplari fuisse codicem InstFranc pro certo habemus. nam praeter lectiones alterius classis et lectiones codicis Qproprias ea quoque menda quibus fons codicum Matr3179, Par1003, Ott443 distinctus erat ίη Herveti versione reperiuntur. scilicet et Herνetus omisit 8,16-17 ή­ λικία-της cum verteret 'ίη puerili ipse progressus aetate, ad matris potestatem ηοη amplius aspicit', om 9,3-4 (όπο) ταγη-γαρ της cum scriberet 'quemnam 10cum habet ίη divina et beata natura', om 17,4 έν τΌ; ib. 5-6 άρχην και; ib. 19 εΙ et 28,12-13 reddidit 'magni Pauli sapientia' scil της τοσ μεγάλοu παόλοu σοφίας. ex testibus huius familiae nobis notis neque Par1003 qui deficit 27,24-25 neque Par588 cui aliquot verba e.g. 20,9 desunt (vide ρρ. XXIV.XXVI) Herνeto qui haec 10ca integra transtulit exemplari fuisse potuerunt. neque cum Ott443 cognatio specialis cognoscitur. At conspirat Herνetus cum Matritensi 22,4 χριστοσ omittens et proxime accedit ad codicem InstFranc quocum ηοη solum menda communia habet sed etiam coniecturas quae illuc illatae sunt. nam ίη 10cis corruptis codex InstFranc et Herνetus interpres conspirant e. g. 4,11 τον περι τοότοu λόγον: τον τοστο (sic) λόγον InstFranc 'hoc dictum' Herν 1573; 19,15 δι' ante οΙκοοόμης om InstFranc neque legit Herv qui νertit 'et ηοη utique desit corpori ad aedificii quod adiicitur'; 22,7-8 τον κόσμον-προ τοσ om InstFranc et Herν cum verteret 'Glorifica me gloria quam habui apud te ab initio, ante mundum habens gloriam patris'. lectiones autem νarias quae alibi atque ίη codice InstFranc ηοη reperiuntur ab Herνeto cognitas esse ex his 10cis maxime apparet: 8,14 man alt ίη marg InstFranc pro οτι γαρ

Χχχνιι

proposuit δίά τι et pro 18 προελθόντα proposuit προελθων (scil InstFranc cum cognatis suis 16 ήλικί~-17 της om) unde Herν 1573 νertit 'Cur enim ίη humana per carnem versans natura ίη puerili ipse progressus aetate, ad matris potestatem ηοη amplius aspicit?'; 8,24~25 μη και ταότης μοu της ήλικίας έπιστατεΤν έθέλεις;: μη και την της της (sic) ήλικίας έπ. θέλεις; InstFranc, pro την ίη marg proposuit πριν man alt: 'Visne me ante aetatem praeesse ac imperare?' Herv

ed. Paris. 1605

1573; 9,2 supra της γεννησαμένης man alt scr et οις et οι ίη InstFranc 'iis qui genuerunt' Herν 1573; 21,2-3 το μηδεν εΙναι των σωζομένων InstFranc cum cognatis suis, man alt ίη marg proposuit μη οι' αότοσ, unde Herν 1573 'nihil esse quod ηοη per ipsum serνetur'; 24,2 κόσμ~ InstFranc, man alt ίη marg proposuit χiit unde Herν 1573 'qui cum Christo est crucifixus'; 27,22 pro παόεται της άριστείας man alt ίη marg poposuit λέγεται άριστ[ εόειν] ίη InstFranc, unde Herν 1573 'Tunc enim se fortissime gerere dicitur'. quae cum ita sint ηοη iam dubium videtur quin Herνetus codice InstFranc usus sit. sed quaerendum est utrum interpres lectiones e codice iam correcto acceperit an ipse ίη interpretando excogitans libro intulerit'. ductum litterarum Herνeto peculiarem ίη marginibus codicis InstFranc Jacobus McDonough recognovit cum Parisinum ίη situ ad imagines codicis Oxoniensis Coll. Νον. gr. 247, Herνeti autographi, contulit. sed adhuc nescimus quid sibi velit signum ρ. quod coniecturis marginalibus ίη codice InstFranc saepe subnexum est et quomodo haec littera ad Hervetum reduci possit. quod Herνeti νer­ sio hic illic a textu ίη codice InstFranc ceterisque libris serνato discrepat, licentia interpretis ηοη aliud exemplar nunc deperditum causa fuisse videtur. e.g. 4,22-5,2 και περι-έπιμνησθεις recte ίη InstFranc (scil et om 4,20-21 τiit-λέγει et scr 4,22 όπέταξας cum alt class): om 4,22-5,1 και-ήμων Herv 1573 cum verteret 'Et de natura experte rationis, Omnia subiecisti sub pedibus eius. ~t rursus mentionem faciens eorum qui serνantur per agnitionem'; 7,5 Herv 1573 scripsit 'propter bonorum participationem' scil δια μετοuσίαν των άγαθων sed InstFranc ut Q ceteraque apographa praebet οια μετοuσ(ας τiit άγαθiit (τω άγαθω Q al), ίη Par588 solo Darmarius ipse, ηί fallor, ίη scribendo τiit άγαθiit ίη των άγαθων mutaνit; 10,3 δ λόγος codd: 'Apostolus' Herv 1573. Herνeti interpretationem Fronto Ducaeus ίη editionem. Parisinam anni 1605 integram accepit. sed decem annis post cum editionem bilinguam Claudii Morelli curaret textumque graecum e primae classis memoria adeptus esset, discrepantia cognita inter-

χχχvΙΙΙ

ΙΝ

ILLUD TUNC

ΕΤ

IPSE FILIUS

ed. pretationem latinam ad textum graecum magna cum cura adaptaParis. vit. complevit lacunas e.g. 4,22-5,1 'item de bello subactis dicit: 1615 Subiecit populos nobis, etgentes sub pedibus nostris', lectiones aliam alia permutavit e.g. 9,2 'tribuit' ed. 1605 scil άπoτCθεται Q: 'excutit' ed. 1615 scil άποσείεται; 13,18 'dicuntur' ed. 1605 scil λεγομένων alt class: 'scripta sunt' ed. 1615 scil γεγραμμένων prim class; 18,17 'poenitentiam' ed. 1605 scil μετανοίας Q: 'participationem' ed. 1615 scil μετοuσίας. ίn lacunis implendis Ducaeus versionem Sifani plus semel spoliavit nihilominus ingeniosas Sifani emendationes praetermittens. hac ratione contaminata et ad textum graecum adaptata interpretatio Herνeti extat ίη editione Claudii Morelli unde ίη editionem Aegidii Morelli a. 1638 deinde ίη editionem Mignei a. 1863 devenit. interpretatio latina

textus graecus fons OKrecc

Q

Ι

Matr 3179

11

Franc

Par 586

interpretatio Gentiani Herνeti ed. 1573 ed. 1605

interpretatio Laurenti Sifani ed. 1562 ed. 1571

interpretatio contaminata et adaptata ed. 1615 ed. 1638 ed. Mignei

codex Canteri (?)

ed. 1615 ed. 1638 ed. Mignei

1 Ι

PRAEFATIO

ΧΧΧΙΧ

DE TRACTATU INTEGRITATE

De tractatu integritate primum referam sententias theologorum deinde textum ipsum inspiciam. Quam vehementer veteres theologi commoti sint placitis Origenis, ίΙΙο, potissimum quo restauratio rerum i.e. άποκατάστασις των πάντων praedicatur, nemo nescit; neque latet improbitas eorum qui ηοη propter rectam fidem sed quo expeditius depellerent detraherentque quoscumque sibi obstare viderunt, adversarios suos tamquam Origenis fautores calumiιiati sunt. invectus est Theophilus Alexandrinus ίη Ioannem Chrysostomum; sub Iustiniano imp. quanta erat turba quantaque confusio rerum propter monachos Palaestinenses hac criminatione petitos! eadem tempestate Gregorius noster ut qui Origenis esset sectator detrectatus est praecipue, ut νί­ detur, a Severo Antiocheno monophysitarum duce, qui sibi Nyssenί sententiam obesse intellexit. ex ίΙΙο tempore causa Gregorii agitur. Quem ad defendendum saeculo septimo ineunte Maximus Confessor extitit, secutus est Anastasius Sinaita, octavo saeculo Germanus Constantinopolis patriarcha, ηοηο Theodorus Studita, ut notissimos tantum vindices enumerem. de his ceterisque Ioannes Danielou lucidissime egit (Recherches de Science Religieuse tom. χχχ., 1940, ρρ. 328-347). defensores duas vias ingrediebantur ut lumen Ecclesiae crimine purgarent: Gregorii opera aut male intellecta aut prave interpolata esse autumaverunt. hac altera ratione usus Germanus patriarcha affirmavit haereticos, quos ώριγενειαστάς nuncupare videtur, de industria Gregorii scripta depravasse atque adulterasse. Sententia Germani a Photio patriarcha iterum perνulgata (Bibl. cod. 233) apud posteros permultum valuit. ad eam per saecula se referre solebant viri docti, praecipue qui Ecclesiae eiusque scriptorum historiam conscribebant. inter primos Nicephorus Callistus laudatuT cum diceret se accepisse Gregorio haereticos quosdam Origenica dogmata iniecisse (lib. ΧΙ cap. 19 PG 146 col. 628 C, apud Scultetum ρ. 244 et Rivetum ρ. 344, ορρ. infra citt.). posteri nonnulli satis habebant ad Germani aut Nicephori aut ad amborum auctoritatem recurrere (vide infra ρ. XLII sq). Sed extiterunt alii theologi qui praesertim cum ίη dogmata inquirerent de integritate Gregorii diversis rationibus disceptaverunt. saeculis ΧΙΙΙ -ΧΥ, cum de unione ecclesiarum certaretur, Grego-

XL

ΙΝ

ILLUD TUNC

ΕΤ

PRAEFATIO

IPSE FILIUS

rius qui το κOtθάρσιον πσρ toties laudat Latinis eorumque fautoribus testis gratissimus esse potuit ad dogma purgatorii corroborandum. quod quomodo Graeci, ut erant Origenis erroris memores, refutaverint, et loci testificantur ίη textibus manuscriptis deleti seu interpolati seu scholiis ornati (vide supra p~ ΧΙΙΙ codicem Ο ίη quo legitur ad ρ. 14, 5: κOtθOtρτικον πσρ οό λέγομεν- οτι το αuλον όλικω πuρι οόχ &ΦετOtΙ ποτε et paulo post εuοηλον ό έν τω xOtx πOtτρί' ανθρωπος ην, &νθρώπ~ οε., κ&ν οτι μάλιστOt εις ακρον ιχγιωσόνης &φΙκητOtι, οόκ &οόνOtτον ιχμOtρτεΤν, κOtι μάλιστOt περι

& μηοεμΙOt προέβη έξέτOtσις, μηοε κοιν'Ό σuνελθόντες πOtτέρες το οοκοσν έΦηφΙσOtντο" (liber de purgatorio igne libro Nili de primatu papae adiunctus, Lugduni Batavorum 1595, ρρ. 83sq, idem inter Nili et Barlaami libros de primatu papae insertus, Hanoviae 1608, ρρ. 146sq). haec argumenta inter se quantopere repugnarent aut ηοη vidit aut neglexit: adversarios eorumque testem refellere, ηοη ipso de Gregorio diiudicape voluit. Saeculis ΧΥΙ exeunte et χνπ ineunte cum partes novae ηονο impetu de purgatorio disceptarent Gregorius iterum utroque tractus est. illis temporibus viri docti quippe qui ίη operibus patrum edendis et recensendis multam operam consumerent, inter genuina et spuria ita discernere solebant, ut sententias unius auctoris inter se congruentes agnoscerent, diversas autem repellerent locis contra locos positis (cf praefationem editionis Paris. 1573 apud Mignei PG 44 coll. 59-60 excussam). tunc Robertus Bellarminus card. e Gregorii libris locos sibi arcessivit quibus purgatorium affirmaret· ( cf e.g. Opera omnia tom Π, Neapoli1872, ρρ. 373, 395). quod moleste ferens Abraham Scultetus, cum Gregorii opera, ut mos erat,

·i

Ι

XLI

percenseret,' ίη libros quos Bellarminus spoliaverat attentius incubuit iisque praecipue naevos Origenis inesse monuit. citavit cum Ν icephorum tum locos ex libro De anima et resurrectione suspectos et collegit: 'quae cum sacris literis e diametro repugnent, imo Gregorio ipsi, qui alibi scribit extra omnem dubitationem positum esse, ηοη posse nos beatam illam vitam consequi: nisi peccato moriamur, item ηοη aequalem fore statum piorum et impiorum post hanc vitam' (ίη marg: orat. 12 ίη Cantic. et epist. ad Olump. de vitae perfectione), 'non possum adduci ut credam Gregorii haec esse: nisi forte dicam mire omnia ab haereticis esse interpolata' (Medulla Theologiae Patrum pars ΠΙ cap. 2, Lipsiae 1609, ρρ. 21:5; 365-366). sic Scultetus quamquam ίη aliis partibus Gregorium Origenis discipulum atque aemulatorem sine scrupulo commemoravit, ίη iis quibus Bellarminus usus erat de operum integritate quam de auctoris sinceritate dubitare maluit. paulo post Andreas Rivetus Gregorii libros etiam maiore sagacitate perscrutatus est ut dubios aut suppositicios secerneret. qua ίη recensione verba Sculteti diligenter exscripsit atque eius sententiam aliorum iudicio, inter quos Possevinum laudat, confirmare contendit (Critici Sacri Specimen cap. ΧΧΠΙ, Lipsiae 1612, ρρ. 344-345. Possevinus, Apparatus Sacer, Venetiis 1603-1606, ρ. 676). Saeculo autem χνπ medio Dionysius Petavius, vir miri acuminis, de Gregorio quem magis quam ceteri perspexit ita iudicavit ut eum ab utriusque partis manibus removeret. nam ίη dogmatibus de angelis daemonibusque excutiendis cum ίη Origenem atque Gregorium incurrit his verbis et Germanum et coaevos suos castigavit: 'igitur Gregorio Germanus ita patrocinatur, ut pro certo et confesso habeat illa, quae obiciuntur e libris illius, loca ... Origenianum istud dogma complecti; neque de iis explicandis aut quoquo modo conciliandis laborat, ut nonnulli hoc tempore pie magis quam vere aut etiam pudenter instituunt. sed sola hunc exceptione defendit; nam libros eius ab Origenis fautoribus haereticis corruptos esse causatur, iisque alienas istas insertas esse sententias. verum ηοη facile sibi hic persuaderi sinet, qui ίη illa legenda iudicium et candorem adhibebit. quippe tam stilus et dicendi character, quam reliqua consequens oratio, germana et nativa illa esse demonstrat' (Dogmata Theologica tom. ΠΙ de angelis lib. ΠΙ cap. νπ, Parisiis. 1644, ρ. 203 = ed. Barri-Ducis 1868 tom. ιν ρ. 210). Hactenus Petavius. sed mox Ioannes Dallaeus se paravit ut Bellarminum et Bellarmini sectatores funditus everteret. ίη Gregorio,

XLII

ΙΝ

ILLUD TUNC

ΕΤ

IPSE FILIUS

teste adversariorιim gravissimo, refutando ad vestigia quidem Scu1teti atque Riveti revertebat, sed ab utroque eo discessit quod praeter argumentum corruptionis (cuius auctorem ηοη Nicephorum sed Germanum 1audavit) argumentum erroris protraxit ab auctore 1ibri de purgatorio igne, qui Ni1us ei audit', mutuatum. quamquam inter Ni1um suum et Germanum ηοη diiudicaret, Dallaeus nihilominus quo vergeret ipse indicavit neque mu1tum dissimu1avit quin Gregorium Origenistam fuisse suspicaretur. et Dallaeus ηοη so1um 1ibrum De mortuis di1igentissime excussit sed etiam tractatum Ιη illud: Tunc tamquam dubium ίη 1ucem protulit primus, ηί fal1or, omnium. id qua de causa quomodo fecerit, vide ipse 'Sed etiam sunt impudentiores' inquit 'qui ad eandem purgatorii causam torquent, quae ex a1io Nysseni opere 1audant nos ίη eandem gratiam restituendos qua Deus nos creavit. Is enim 10cus quem innuunt Origenicam illam omnium tum hominum tum daemonum άπο­ κατάστασLν tam c1are constituit, ut ferream eius frontem esse oporteat, qui eum pro Romano purgatorio testem dare ausus est' et post 1ocos citatos (nostrae editionis ρρ. 13,21-14,7; 17,13-21; 20,10-17; 21,10-11; 23,15-18; 26,19-27,1; 27,10-15; 28,4-5) collegit 'ίη quibus omnibus manifeste apparent Origenis de impiorum et daemonum restitutione ηοη so1um sensus dogmaque ipsum sed etiam enthymemata et argumenta' (De poenis et satisfactionibus 1ib. ιν cap. νπ, Amste1aedami 1649, ρρ. 375-377). sic tractatus noster a Dal1aeo ίη discrimen datus est. Cum magis magisque apparerent Gregorii opera doctrina Origenis penitus imbuta, a1ii a1iter iudicaverunt. ve1ut Leo Allatius adversum auctorem 1ibri de purgatorio igne, Nilum sci1icet Dallaei quem ipse Bar1aamum fuisse putabat, acriter invectus Germanique auctoritatem restituens quam p1urimos 1ocos integros accumu1avit ut Gregorium vindicaret (Consensio utriusque ecc1esiae occidenta1is et orienta1is circa dogma de purgatorio, Romae 1655, apud Mignei Theo1ogiae Catho1icae cursum comp1etum tom. 18 cap. 22 et 23, Parisiis 1840, co1l. 411-413). at contra Danie1 Huet, insignis ille Origenis patronus, p1anis verbis affirmavit: 'tam aperte autem Origeni adhaesit Gregorius Nyssenus, ut ηοη eum so1um prosecutus sit 1audibus, sed dogmata etiam eius aliquot tenuerit: adeo ut ab Origenistis corrupta ipsius scripta, et adu1terata pecu1iari 1ibro demonstrare conatus sit Germanus patriarcha' (Origeniana 1ib. Π cap. ιν sec. 6, Rothomagi 1668, apud Mignei PG χνπ col. 1121). comp1ures tamen vetus illud corruptionis argumentum Germani

PRAEFATIO

XLIII

ve1 Nicephori retinuerunt ve1ut Nata1is A1exander (Se1ecta Historiae Ecc1esiasticae Capita tom. ΠΙ diss. χχνπ art. Π, Parisiis 1676-1686, ed. Parisiis 1730 ρρ. 798-799), Sebastianus Tillemont (Memoires pour servire a 1Ήίstοίre Ecc1esiastique tom. ΙΧ, Parisiis 1703, ρρ. 602 et605), Ioannes A1bertus Fabricius (Bib1iotheca Graeca" 1705-1728, νοΙ νπι ρ. 145sq, apud Mignei PG XLIV co1l. 10-11, vide infra ad Har1esium). Casimirus autem Oudinus argumentis diversis undique collatis primum ad Dallaeum recurrit cuius de Gregorio capitu1um νπ quod aureum praedicat totum exscripsit (Commentarius de Scriptoribus Ecc1esiae antiquis tom. Ι, Lipsiae 1722, co1l. 587-595 = Dallaei ρρ. 368-377). deinde cum ad singu1a opera examinanda pervenit de tractatu nostro 'Hanc Homi1iam' inquit 'Origenianis erroribus de sa1ute omnium hominum etiam perdidissimorum favere, nulli qui attente eam 1egerit, dubium esse potest' et ad Dallaeum supra 1audatum 1ectorem de1egit. tum ingeniose 'Inde tamen colligi nullo modo potest, suppositam hanc homi1iam Gregorio fuisse: imo cum Origeniani Operum Nysseni corruptores, ηοη adu1terina sed genuina eius Opuscu1a corruperint: hinc potius conc1udendum ex corruptione esset, homiliam hanc vere a Gregorio Nysseno compositam esse'. postremum ex Riveto verba Scu1teti quae supra citavi quaeque prioribus ad 1ibrum De anima spectaverant, ad tractatum nostrum censendum νίχ mutata transtu1it (coll. 599-600). sic Oudinus mu1ta congessit-ut ipse dicit col. 614 'Haec ex Riveto Aubertino Dallaeo atque a1iis' -perspexit nulla. Ratione mu1to aptiore Dom Remy Ceil1ier de tractatu Ιη illud: Tunc disseruit. primum commemoravit eos qui illum spurium quique interpo1atum existimaverant, deinde iudicavit: 'tout ce qu'on en peut dire, c' est que 1e sentiment touchant 1a destruction du peche fait tout 1e fond de cet ecrit, et οη ne peut l' en retrancher sans en detruire toute 1'oeconomie' (Histoire Genera1 des Auteurs sacres et ecc1esiastiques tom. νπι, Parisiis 1740, ρ. 247). de integritate Ceillier nihil p1us. Posteri usque ad nostram aetatem a1ii alio vergentes argumenta nova ηοη attu1erunt. Ioannes Matthias Schroeckh prioribus mu1tis percensis sedato animo pertu1it Gregorium ηοη ίη omnibus partibus rectam fidem sed Origenis p1acita secutum et perperam eos facere qui 1ocos suspectos Origenistis tribuerent (Christ1iche Kirchengeschichte, Leipzig 1790, ρρ. 141-142). Gott1ieb Christophorus Har1es Fabricii Bib1iothecam supp1ens et Schroeckhium

XLIV

ΙΝ

ILLUD TUNC

ΕΤ

IPSE FILIUS

quidem et ceteros quos similis opinionis fuisse putabat arcesslvlt (tom. ΙΧ, Hamburgi 1804, ρρ. 99-100, apud Mignei ρα XLIV coll. 10-11 adn.), attamen ubi de tractatu Ιη illud: Tunc egit, iudicium Sculteti quod Oudinus inter alia repetiverat solum admisit (ρ. 106, apud Migneum o.c. col. 18). nequeJosephus Fessler subtilitatis Petavii seu Ceillieri memor erat sed prisca severitate de nostro tractatu 'merito' inquit 'ίη dubium vocatur atque vel supposit < ic > ius, vel certe interpolatus censetur' (Institutiones Patrologiae tom. Ι, Oeniponte 1850, ρ. 608). quamquam Fessler primus fuit qui observavit similitudinem quae inter hoc opusculum et librum Contra Eunomium occurrit. paulo post Migneus iudicio Fessleri vel Harlesii vel simili quodam fortasse persuasus tractatum Ιη illud: Tunc ίη appendicem primi editionis voluminis detrusit. Gregorii doctrina quomodo a recentioribus, imprimis a Francisco Hilt (Des hl. Gregor Υ. Nyssa Lehre vom Menschen systematisch dargestellt, Coloniae 1890) enucleata atque explanata sit enarrare su persedeo. ultimus J. Danielou id quod Petavius olim ίη­ tenderat ad metam perduxit exponens quomodo Gregorius contendisset ut philosophorum Graecorum notionem άποκαταστάσεως cum salute humani generis Christiana ίη unum componeret, neque tam singulorum quam omnium salutem et universorum Gregorio cordi fuisse. De sententiis theologorum hactenus, nunc ad tractatum ipsum. Gregorium auctorem esse ηοη solum codices testantur sed ipse scribendi usus qui bene notus est. sunt enim satis multi loci quibus similes et ad verbum fere respondentes ex aliis Gregorii operibus conferri possint, velut 3,9 οικείαν xotL κατα φόσιν; 7,9 όνομά τε xotL νόημα; 14,1 et 16,18 θεία τε xotL άκ-ήρατος scil dictiones Gregorio consuetas. vide quomodo Christus laudetur 3,15 καθηγεμών, aut Paulus 3,11-12 εν παραδείσ~ μuηθεLς των άπορρ-ήτων την γνωσιν et 15,12-13 μιμητης του Χριστου, aut quomodo peccatores tamquam transfugae significentur 27,1 αότομολ-ήσαντες. quos ad locos ίη apparatu pauca e pluribus aliis contuli. et vide translationem specialem 14,4-5 δια της του καθαρσίοι.> πuρος χωνείας et vocem rarissimam 22,2 προσφόσημα, quibus locis omnia attuli quae inveni. evidentissime autem auctoritas Gregorii apparet argumentatione ρρ. 4,15-10,4 quae similis extat et ίη libro Ι Contra Eunomium §§ 191-196 et ίη Refutatione Eunomii §§ 198-201 et eam latiorem proponere mihi liceat.

PRAEFATIO

XLV

C Eunom

Ι

§§ 191-196

Refut §§ 198-201 της

γLνομέν1jς

πιχρ

ιχuτων

Ιη

&τιχξίιχς

illud: Tunc

ρρ.

4,15-10,4 :χ:

κιχθ'

~....

δμΟLόΤ1jΤΙΧ των Ήλεl. τοίί lερέως πιχίοων εΙς τοΙΙς πιχτέριχς ΟLΙΧβΙΧLνοόσ1jς. (Ι Τίm 3,4; Ι

Regn 2,12) Omnes homines per filium et filius ipse deo subiectus

omnes homines fide et professione unum corpus domini facti et fιlius ipse deo subiectus

homines salutis participes

το γαρ τοίί &ποστόλοι) περl. της έν όστέρ~ γεν1jσομέν1jς όποτιχγης πάντων των &νθρώ­ πων προς τον μονογενη κιχl. OL' ιχότοίί προς τον πιχτέριχ (Ι Cor 15,28), έν οΙς έν τc'i'> βcXθεL της σοφίιχς τον μεσίΤ1jν θεοίί κιχl. &νθρώπων ιχότον UΠΟΤcXσσεσθΙΧL τc'i'> πιχτρl. λέγεL, την πάντων &νθρώπων όπιχκο.ην OLrt της τοίί uloi) τοίί μετεσχ1jκότος της &νθρωπότητος προς

άλλα κιχl. πάντων των &νθρώπων τ.ην προς τον θεον όΠΟΤΙΧίήν, οτιχν ένωθέντες οlΠcXντες &λλήλΟLς OLrt της πίστεως εν σωμιχ τοίί

των τε ιχυ OL' έΠLγνώσεως σ~ζoμένων έΠL­ μν1)σθείς, ώς έκ προσώποι) τοίί θεοίί λέγεL το Ps 59,10; 4> οοκεΤ πως οΙκεΤον εΙνΙΧL το έξ1jτιχσμένον ήμΤν έν τc'i'> πρώτc'i'> κιχl. έξ1jκοστc'i'> ΦΙΧλμc'i'> OLrt τοίί Ps 61,2

τον

πιχτέριχ

όποτιχγης

ιχΙνLσσόμενος,

ώς

πλείονος κιχl. cpLλοπονωτέριχς οεόμενον της έξrιγήσεως προς το πιχρον UπερθήσομΙΧL.

κu~ίοu ~oίί έν π~σLν ~ντoς γε~ώμ,εθ~, :οίί ulou

προς τον πιχτεριχ UΠΟΤΙΧj1jν ο ιχποστολος λέγεL, της πιχρα πάντων δμοθuμΙΧδΟν γLνο­

μέν1jς τc'i'>

ulc'i'>

Ρ t"'" c::: tj

ι-i

c:::

προσκuνήσεως πιχρα τε των

έποι) ριχν ίων κιχl. των κιχτιχχθονίων εΙς τ.ην

Ζ

Ζ Ο

έΠLγείων κιχl. των τοίί πιχτρος δόξιχν

t:o::I ι-i

ΟLΙΧβΙΧLνοόσ1jς, οίίτως εΙπόντος τοίί Ωιχόλοι) ΟΤL Αuτc'i'> ΚcXμΦεL π&ν γόνι) έποuριχνίων κιχl.

....'i:j t/)

π&σιχ

t:o::I

γλωσσιχ έξομολογήσεΤΙΧL ΟΤL XUPLOt; 'I1jcrout; ΧΡLστος εΙς δόξιχν θεοίί πιχτρός. = Phil 2,10 ου γενομένοι) τον έν π&σLν οντιχ ulον OLrt της

"%j

έΠLγείων

κιχl.

κιχτιχχθονίων,

των πάντων έν οΙς έσΤLν δ

κιχl.

ulot;

aΡ t/)

όποτιχγης

ιχότον UΠΟΤcXσσεσθΙΧL τc'i'> πιχτρl. ή μεγάλΤ) τοίί ΩΙΧόλοι) ΟLΙΧβεβΙΧLοίίΤΙΧL σοφίΙΧ (Ι Cor 15,28) fιlius

ipse deo subiectus

έπl. π&σL οε τοόΤΟLς έκεΤνο το πιχρα των έχθρων ήμΤν προφερόμενον έκ της προς ΚΟΡLνθίοuς έΠLστολης, ΟΤL· Τότε ΙΧότος δ ulot; uποτιχγήσεΤΙΧL τc'i'> UΠΟΤcXξιχνΤL ΙΧuτc'i'> τα πάντιχ =

Ι

Cor 15,28.

•

C Eunom

Ι

Ιη

Refut §§ 198-201

§§ 191-196

αlterα

illud: Tunc

ρρ.

4,15-10,4

series distinctionis

'ΕπεLΟ.η τοίνuν έπl. πολλα νοήμιχτιχ cpέρεΤΙΧL της φωνης τιχόΤ1jς ή σ1jμιxσίιx, κιχλως αν εΧΟL εκιχστον τοότων έφ' έιχuτοίί ΟLελομένοuς έΠLγνωνΙΧL προς ποΤον της όποτιχγης σ1jμΙΧL­ νόμενον ή τοίί &ποστόλοι) pTjcrLt; οΙκείως εχεL.

captivi φιχμεν τοίνuν ΟΤL έπl. των μεν OLrt πολέμοι) τΌ των κεΚΡΙΧΤ1jκότων οuνιχστεί~ κεχεφωμένων

animalia bruta

'i:j

τα οε αλoγ~ τοΤς λογLκοΤς εΙσL uποχείΡLΙΧ κιχθ'

> t:o::I

ετερον τρόπον,

:ι::;

~ ....ι-i

serνl

Ο

ol

οε έν τc'i'> ζuγc'i'> της οοuλείιχς ΤLνος &κολοuθίιχς κεΚΡΙΧΤ1jμένΟL,

OLrt

νομίμοι)

homines salutis participes της οε προς τον θεον γLνομέν1jς όποτιχγης δ σκοπός έσΤLν ή σωτηρίΙΧ,

1jμLν

... Ps

61,6 et 2

series

αpplicαtionis

&λλ' έν τοΤς προοήλΟLς, έν οΙς οόοεμίιχν &μcpLβολίιχν το της όποτιχγης σ1jμΙΧLνόμενον εχεL, κιχτα τίνιχ νοίίν uποτεΤcXχθΙΧL τ.ην τοίί πνεόμιχτος οόσίιχν τΌ τοίί ulou κιχl. τοίί πιχτρος &ΠΟcpΙΧίνεΤΙΧL;

series

αpplicαtionis

τίνιχ ουν έΠLθρuλεΤ τc'i'> πνεόμΙΧΤL την κΙΧθάπιχξ όποτιχγ.ην δ ΕuνόμLος, οόκ εστLν έκ της προσΡLcpείσ1jς πιχρ' ιχότοίί ΟLοιχχθηνΙΧL φωνης,

series

αpplicαtionis

''Οτιχν τοίνuν προcpέΡ1jΤΙΧL πιχρα των ένιχν­

τίων ήμΤν ή τοίί &ποστόλοι) φων.η ή τον ulον uποτιχγήσεσθΙΧL τc'i'> πιχτρl. λέγοuσιχ, &κόλοu­

θον αν εf1j κιχτα τ.ην ΟLεστΙΧλμέν1jν της ΤΟLιχόΤ1jς φωνης σ1jμιχσίιχν έρωτ&ν ΙΧότοΙΙς

:χ:

....~....

C Eunom

Ι

Refut §§ 198-201

§§ 191-196

Ιη

illud: Tunc

ρρ.

4,15-10,4

:>
την φωνήν. άλλα οηλον ΟΤΙ κιχτ' ούοένιχ τρόπον των εΙρημένων τοίί ULOU

ipse

ώς ό ULος τ'i> πιχτρτ. ίιποτάσσετιχι, κιχθως νοεΙ ό άπόστολος; ούκοίίν κιχτα τοίίτο σuντάσσετιxι τ'i> UL'i> το πνείίμιχ, ούχ ίιποτάσσετιχι, εLπερ τα 060 πρόσωπιχ των ίιποτιχττομένων έστίν;

.....

την ίιποτιχγην έροίίσι νοεΙν-

animalia bruta

captivi

των άλόγων Τι

οιίτε γαρ έχθρος ων οια πολέμοι) γέγονεν ίιποχείριος ώστε πάλιν cxύτ'i> την κιχτα τοίί

Τι ούχ οίίτως;

κριχτοίίντος έπιχνάστιχσιν οι' έλπίοος τε κιΧτ.

σποuοης εΤνιχι·

..... Ζ

F t"" c:::

tj ι-3

c:::

animalia bruta

captivi

animalia bruta

πως ουν ετερως; ώς τΌ λογικΌ φόσει την αλογον έν τ'i> Φcxλμ'i> μεμΙΧθήκιχμεν; ούκοίίν τοσοίίτον πιχρήλλΙΧκτιχι οσον ή των κτηνων προς τον ανθρωπον. άλλα πcxρcxγράcpε-ccxι κιχτ. τοίίτον Lσως τον λόγον.

των ιχΙχμΙΧλώτων Τι

οιίτε ώς εν τι των άλόγων ό Λόγος οια της τοίί άγΙΧθοίί έλλείΦεως άνιχγκΙΧίιχν έν τΌ φόσει

captivi

serνl

serνl

ούκοίίν έπτ. τον λειπόμενον ηξει~ ΟΤΙ άντιτε­

των οΙκετων Τι

άλλα

την ίιποτιχγην εχει, ώς πρόβΙΧτιχ κιχτ. κτήνη

κιχτ. βόες προς τον ανθρωπον εχοuσιν-

repetuntur

ι-3

~

cn tr:1 t""

μην

ούοε

κιχθ'

όμοιότητιχ

των

a cn

άργuρωνήτων Τι οΙκογενων άνοριχπόοων νόμ~ οεοοuλωμένος άνιχμένει οι' εύνοίιχς Τι χάριτος τοίί ζuγοu ποτε γενέσθΙΧι της οοuλείcxς έλεόθερος

κιχτηνιχγκάσθη τ'i> κιχτισχόσιχντι; έπιλεξάσθω των εΙρημένων Ο βοόλετιχι· captiνi

tr:1

"%j

τΙΧίίτιχ οια βιιχιοτέριχς άνάγκης ίιποκόπτειν

άλλ' ούκ οΊδιχ τί τοότων έλόμενος την Oίcpu­ κτον κιχτάκρισιν της βλιχσφημίιχς έκφεόξετιχι,

Ο

.....

τιχγμένη κιχτ. άντιστιχτοίίσιχ το πρότερον μετα

et animalia bruta et

Ζ

liberi των σωφρονιζομένων τέκνων Τι

εLτε έν Lcr~ τοΙς άλόγοις ίιποτετάχθΙΧι λέγοι

το πνείίμιχ, ώς τ'i> άνθρώπ~ τοΙΙς Ιχθόιχς κιχτ.

. .-~--_._~-""""""""""'-~-.------~

C Eunom

Ι

§§ 191-196

Refut §§ 198-201

Ιη

illud: Tunc

ρρ.

4,15-10,4

τα πετεινα κιχτ. τα πρόβΙΧτιχ, εLτε κιχθ' όμοι­ ότητιχ των άφεστώτων ώσπερ ιχΙχμάλωτον προσάγοι τ'i> πλεονεκτοίίντι κιχτα την Οόνιχμιν.

homines salutis participes

homines salutis participes

των οια της ίιποτιχγης σ~ζoμένων. ή γαρ προς τον θεον των άνθρώπων ίιποτιχγη

άλλ' ούοε κιχτα τον της σωτηρίιχς σκοπον

σωτηρίΙΧ τοΙς ίιποτιχσσομένοις έσττ. κιχτα την τοίί προφήτοι) φωνήν, η φησιν ίιποτάσσεσθιχι

uποτcxσσεσθcxι, ως ΟΙΙΧ τοuτοu κιχθ ομοιοτητιχ

τ'i> θε'i> την Φuχήν ( = Ps 61,2), έπειοη πιχρ' ιχύτοίί γίνετιχι οια της ίιποτιχγης το σωτήριον,

:LΠΟΙ, τις αν τ~ν μ~νoγ;νη θεo~ ;'i> ~ιxτρI.

των άνθρώπων την σωτηρίιχν έcxuτ'i> πιχρα τοίί θεοίί πριχγμιχτεόεσθΙΧι .... 'Ό

ώς είνιχι την ίιποτιχγην της άπωλείιχς άλεξη­ τήριον. ώσπερ τοίνuν ή ιιχτρικη τοΙς νοσοίίσι σποuοάζετcxι, οίίτω κιχτ. ή ίιποτιχγη τοΙς οεομένοις της σωτηρίιχς. το οε πνείίμιχ το αγιον το ζωοποιοίίν τα πάντιχ ποίιχς ένοεές έστι ζωης, !νιχ οια της ίιποτιχγης την

:;ι::ι

> tr:1

~

Ο

σωτηρίιχν έcxuτ'i> κιχτιχκτήσητιχι; ultimα

notio

subiectionis et

distinctα

et

αpplicαtα

Christus puer . .. εΙ οε χρη κάκεΙνο το της ίιποτιχγης εΊδος προσθεΙνιχι Ο φησι το κιχτα Λοuκαν εύιχγ­

γέλιον οτι ΤΗν ίιποτιχσσόμενος τοΙς γονείίσιν εΙς οωοέκιχτον προελθων ετος ( cf. Lc 2,51.41.42) ό κόριος, ούοε έκεΙνο όιρμόζοι αν έπτ. τοίί προιχιωνίοι) τε κιχτ. άληθινοίί (tιίOίί) προς τον άληθινον έcxuτοu πιχτέριχ

λέγεσθΙΧι ...

:>< t""

>;:

L

ΙΝ

ILLUD TUNC

ΕΤ

Ecce, ίη primo Contra Eunomium libro Gregorius vocem subiectionis excutiens tres tantum modos introducit: unum quo animalia rationis expertia, alterum quo adversarii bello capti subiciuntur, tertium quo Filius et homines omnes et se ipsum subiecturus esse dicitur a Paulo ad Corinthios. sententiam b. Pauli, ut esset digna quae pluribus explicaretur, Gregorius hoc loco se attigisse tantum satis habere confitetur. itaque ut subiectionis modum nullum ad Sanctum Spiritum pertinere demonstraret, Filium paucis citat, cetera exempla et animalium brutorum et captivorum bis laudat. Ιη Refutatione argumentum accuratius explicat. nam nova exempla duo, servos et liberos, arcessit ad seriem complendam et distinguit primum τα άλογα; et τα λογικα, deinde ίη ipsis λογικοΤς partes tres, quas nunc singulatim nominat nunc ίη unum colligit. praeterea ultimum exemplum i.e. sententiam Pauli tam subtiliter coniungit hic cum notione adorantium (ex Phil 2,10 sumpta) illic cum notione fidelium salvationem expectantium (ex Ps 61,2 citata) ut facile causam suam obtineret demonstrans ne hanc ultimam quidem subiectionem ad Spiritum Sanctum quippe qui nulla salvatione egeret referri posse. Huic argumentationi elaboratae simillima est ea quam Gregorius ίη nostro opusculo proponit. hoc autem differt quod Gregorius ηοη de liberis generatim sed de Christo puero loquitur neque eum ceteris inserit sed postponit tamquam exemplum praeeminens. et laxat seriem ipsam ordine ceterorum exemplorum commutando. haec utrum fecerit ante quam argumentum strictiore modo componeret an postea, haud facile discernas. hoc tamen elucet inter Refutationem et tractatum Ιη illud: Tunc ηοη magnum temporis intervallum intercessisse. Sed tertium ad Refutationem et ad tractatum Ιη illud: Tunc accedit opusculum illud quo Gregorius psalmi sexagesimi primi νersum secundum se explicavisse commemorat (ρ. 5,3-5). quem s. Scripturae locum ίη ceteris suis operibus nusquam quoad scio praeterquam Ιη Cant ρ. 120,18 attigit. ίη illa autem explicatione nunc deperdita Gregorium de subiectione atque salνatione contra Eunomium egisse veri est simillimum. et nescio an huic argumento ίη psalmi explicatione etiam filios Heli eorumque insolentiam damnosam coniunxerit. si igitur seriem operum ab explicatione psalmi ad tractatum Ιη illud: Tunc et a tractatu nostro ad Refutationem construimus, quo ίη libro Gregorius ea quae contra Eunomium antea excogitavisset iterum collecta proposuerit, fortasse ηοη longe _______ 1... ____ •• _

PRAEFATIO

IPSE FILIUS

LI

Si denique quaeris cuinam tractatus Ιη illud: Tunc dedicatus sit: Gregorius nulli quidem opusculum inscribit sed ίη fine quendam allocutus optat ut liber ei placeret. cum notum sit Petrum fratrem ηοη solum fratri morem gessisse ίη libro contra Eunomium primo recensendo (ubi verba b. Pauli ad Corinthios, ICor 15,28 occurrunt quorum explicationem Gregorius distulit) sed etiam ίη ceterum de Arianorum Eunomiique auctoritate sollicitatum esse, suspicamur libellum Ιη illud: Tunc Petro fratri gratissimum fuisse. sed Gregorius fratrem ίη aliis li~ris quos dedicaverat multo elegantius multoque familiarius alloqui solebat. quaestionem igitur iniudicatam relinquimus. Sic tandem ad calcem deducitur opusculum quod multis ante annis ίη U niversitate Harνardiana insumpsi tractandum sub auspiciis illius magistri optimi, WerneriJaeger, viri vere docti, vere benigni. ob pristinam bonitatem, J. Ε. Walsh, Virginiam Callahan commemorare νοlο. dein Hermanno Langerbeck, piae memoriae, successit Hadwiga H6rner quae hoc et alia opera Gregorii curaret edenda. et iam apparet tractatus Ιη Illud: Tunc politior ίη multis extructiorque. alii sunt codices aggregati: elaboratiores factae sunt rationes necessitudinis inter tractatum nostrum et contra Eunomium libros: agitur de νersionibus latinis et centies et ubique subtiliora inducta sunt ex indefessis laboribus Hadwigae H6rner quae cum fidelibus adiutoribus (inter quos eminet Rev. J. McDonough SJ) effecit ut Gregorius magis eniteret. quibus omnibus grates reddo precans ut Deus sit iis omnibus merces magna nimis. Dubuquii,

ίη

Iowa mense Septembri MDMLXXIX

J.

ΚΕΝΝΕΤΗ DOWNING

CONTRA FATUM EDIDIT

JACOBUS

Α.

McDONOUGH, S.].

(PRAEFATIO)

Sancti Gregorii Contra fatum lucubrationes nobis conserνatae sunt codicibus tribus et νiginti quos ίη duas classes ea ratione diνi­ dere possumus ut alteri ascribamus undeνiginti alteri quattuor. neque t~men memoria paucorum testium aspernanda est quae cum ipsa nonnumquam sit integrior simul de indole et primae classis et codicis archetypi nos illuminat. ίη prima autem classe tres stirpes distinguuntur: una duabus familiis, et ALA et ΜΡ, constat nec ηοη complectitur ea quae apud Anastasium Sinaitam inνeniuntur excerpta, alteram testatur codex S, tertiam repraesentant codex Ε eiusque asseclae.

DE CLASSE PRIMA

De familia ALA Α

codex Venetus Marcianus graecus 68 membranaceus saec. fol1. 170-185 codex Leidensis Gronovianus 12 chartaceus saec. χνι fol1. 144ν-155ν codex Musei Britannici 01d Royal 16 D Ι graecus membranaceus saec. ΧΙΙ fol1. 200-209ν codex Monacensis graecus 47 chartaceus saec. χνι fol1. ΧΙΙ

L Λ Μοn

47

155-167ν

Vat 116

codex Vaticanus graecus 116 158-162

chartaceus

saec.

χιν

fol1.

Huius familiae memoria quid ceperit detrimenti e consensu codicum ALA creberrimo cognoscas. (cum codicem Α solum ίη apparatum criticum admittam, ceterorum lectiones graνiores ρρ. LIX-LXI enumerabo. quem conspectum quaeso inspicias ubicumque ίη locos asterisco notatos incurreris.) ίη fonte ALA νocabula imprimis minora desiderantur cf 32,20; 34,19; 36,1; ib. 23; 38,11; 39,17; 40,11; 41,6; 42,20; 43,7; 44,14; 48,5; ib. 14; 49,2; 53,16; 57,5; 58,12; 59,16. ubi complura desunt, litterae 11-16 enumerantur cf 36,1; 40,6; 46,24; 47,14; 51,2-3; 56,14; 59,22. alia lapsu seu calami seu mentis apparent mutata νelut 33,14; 36,3; 37,5; ib. 13; 39,13; 41,1; ib. 7; 42,15; 43,13; 44,4; 45,18; 49,4; ib. 11; 51,2; ib. 11; ib. 22; 52,20; 53,13-14; 57,6; 60,16. mendorum plurima nullus corrector tractaνit. neque enim his locis 38, 13 Τ~ &λμωντι: των άλλων ΤLVΙ ALA; 45,23 την ωραν: το όρ&ν ALA; 60,15*, ubi e mendis

Α

LVII

CONTRA FATUM

PRAEFATIO

veteribus nova pullulaverunt, ingenii acumen sentitur. illud tantum 53,17 τίνος (sic Λ, sine acc AL) ingeniosus quidam inseruisse videtur de lacuna (scil16 πότε om ALA) miratus. extant ίη ALA aliquot menda e confusione maiuscularum litterarum orta velut 38,13 (supra citatum) scil ΑΛΜ: ΝΑΛΛ; 60,8 γενεθλLαλογοί3σLν: γενέσθαL άλογοί3σLν ALA scil εΘΛΙ: εCΘΑΙ; fortasse etiam 57,11 νόΤLΟL: ησΤLΟL sic L scil ΝΟ: HC, unde ΙστίΟL Α εϊσΤLΟL Λ. exemplar igitur familiae ALA e codice unciali qui dicitur textum recepisse verisimile est (vide infra ρ. LXVII). accedunt scripturae continuae vestigia cf 38,13; 60 et 8 et 15 supra citata et 37,22*; 39,4*; 42,3; 46,1; ib. 12; 51,2-3*; ib. 11; 56,6; 61,5*; 62,9. de familiae ALA fonte praeter hunc testium trium consensum duo testes ubi inter se congruunt testimonium dant. vide infra quomodo LA contra Α faciant, ΑΛ contra L (ρ. LVII), AL contra Λ (ib. et ρ. LVIII) et quibus ίη locis correctis L et Λ conspirent. Cum fontem huius familiae tractemus quaerendum est fueritne liber quidam ignotus an ille notissimus Arsenianus saeculi Χ quem Wernerus Jaeger sagacissime eruit fusiusque descripsit νοl νπι, 1 ρ. 11-18 quemque post eum tot Gregorii operum editores excusserunt. constat codicem L e libro Arsenii descriptum esse; de eadem codicis Α origine quam J aeger pro sua parte certis indiciis probavit nos testimonia proferre ηοη possumus. nihil tamen exploravimus quod plane contradicat. codex autem Λ nunc genuinus nunc correctus tali modo cum L aut Lc congruit, ut eius exemplar proximum de libro Arseniano eoque variis lectionibus ornato dependere arbitremur. De propria codicis Α indole haec habemus cognita: dependit Α ab exemplari cuius verba multa inter se cohaeserunt cf e.g. 36,17 κατ' έςουσίαν: κατεςοuσLάζων Α; 43,8 η μακαΡLστός ΤLζ: ή μακαΡLστότηζ Α; 54,9. confusionem maiuscularum litterarum nescio an indicet 53,24 πότε: τότε Α, minusculas potius suspicor ubi Α praebet35,8 άπο- pro όπο-; 42,1 Ο ευ- pro έν-. ubi scriba Α complura verba omisit 42,6-7 et 61,16 seu commutavit retro aberrans 32,19, litterae nunc 32 nunc 15 nunc 77 enumerantur. unde versum exemplaris unumquemque litteris quindecim vel sedecim constitisse puto. ex ceteris codicis Α mendis propriis nihil elucet nisi neglegentia librarii. nam Α omisit 43,1; 44,2-3; 45,7-8; 47,19; 49,6; 51,19; 62,7, quae LA retinuerunt, Α corrupit 32,19 bis*; 35,24; 39,19; 40,25; 44,3; ib. 18; 45,2 bis; 47,18; 49,21; 51,22 *; 52,8, quae omnia LA recte conserνaverunt locis signatis exceptis, Α erravit ίη orthographicis ita-

cismo plerumque deceptus 31,10*; 38,10; 40,24; 41,1 bis; ib. 7*; ib. 19; 43,14 (τ!i>: το); 47,18; 48,3; ib. 24; 48,27-49,1 (et Μ); 50,16 (et D); 53,20-21; 54,7* (et Μ); ib. 9*; 58,2; 59,8; 60,15; 61,13; ib. 18, ηοη item LA. sunt pauca ίη Α melius quam ίη cognatis LA servata casu magis quam studio, nisi forte interdum Α iam ipse variis fontis le,ctionibus instructus est cf 33,7*; 34,8*; ib. 16*; 39,9*; 41,15*; 42,11 *;45,7*; 46,12*; 47,19*. praeter ea quae adhuc citaνί, Α nullam fere ab L vel Λ discrepantiam praebet. ίη ceteris igitur ubicumque ίη apparatu critico siglum Α leges, eius cognatum aut alterutrum aut utrumque subaιidire poteris. Textum ίη Α corrector coaevus revisit. ad fontem nescio an recurrerit cum 33,3* άνίεL ex άνείη corrigeret cum Ac consentiens. 42,10 ubi super ευεργοί3νΤL (sic Α) scripsit ετ ut ευεργετοί3νΤL legeretur, mendum aggravavit. De codice L eiusque exemplari nobili haec possumus proferre: codicem Arsenianum versibus quattuordecim vel quindecim litterarum exaratum fuisse indicant ea quae L omisit 34,16 *; 36,3 *; 37,22-38,1 *; 53,21 *. e scriptura exemplaris continuata nonnulli codicis L errores intelliguntur velut 41,3*; 53,16* al. ίη ceteris L raro peccavit aut variavit. ut graviora enumerem cf 36,22*; 37,2*; 41,19*; 57,15*. L contra ΑΛ recte praebet 43,7*; ib. 10 (ex corr) *; 45,15*; ib. 23*; 50,25*. vir doctus qui librum Arsenianum ίη Leidensem transcripsit, etiamsi reliqua ex suo temptare aut restituere potuit, hoc unum certe variae exemplaris lectioni debuit 41,19 ήμίν ΑΛ: ώρας ήμΤν L cf S et ΜΡ et Εν. Codici Leidensi correctiones permultae variis modis illatae sunt. eas liceat diligentius investigare. prima manus litteras ίη scribendo mutavit aut supplevit nonnullas. hoc modo restituit 43,10* cum Ac consentiens. eadem manus exemplari ηί fallor iterum collato lineolas subter verba corrigenda duxit et tenuiore stilo litteras singulas delevit alias superscripsit. qua correctione scriba e.g. consentit cum Λ 33,27*; 34,22*; 59,1 *, familiam ALA transcendit 37,22*; 48,27-49,1*, solus variat 43,13*; 47,8*. manus deinde altera seu prima ductu mutato, quam Lc nominavi, verba ίη textu sirnili modo·lineolis significans correctiora ίη margine adhibuit. propria codicis L menda hac ratione raro correxit, saepius cum rectis codicis Λ lectionibus contra consensum AL mendosum consentit cf 33,7*; ib. 13*; 41,3*; 46,16*; 63,9*. cum variis codicis Λ lectionibus conspirat 37,9 *; 44,4 *. etiam menda totius familiae ALA hoc modo sublata sunt cf 47,11 *; 54,18*; 59,16*, et cf 37,13*; 43,18*;

LVI

L

Ι(ι

Ι ~

LVIII

Λ

CONTRA FATUM

60,8* quae Lc cum Ac communia habet. ubi L correctus (Lc) cum Λ seu Ac conspirat, eum ab exemplari communi i.e. a codice Arseniano variis lectionibus exornato edoctum fuisse opinor. lectiones autem quas Lc solus νariaνit aut restituit nescio an omnes ad eundem fontem reducendae sint cf 41)8*; 45,18*; 53,24*; 55,2*; 57,19*; ib. 22*; 59,23*; 61,5*. praeter lectiones simplices Lc ut solebat margini ascripsit lectiones amplificatas cf 36,3*; 40,6*; 48,5*; 51,18*; 52,21 (cf Λ)*; 53,13*; 55,25*; 56,1*; ib. 14 (cf Ac)*; 59,1 *. quas plerasque quidem ex margine codicis Arsenii fluxisse νerisimile est. neque scribam exemplaris eas suo Marte coniecisse sed e fonte integriore hausisse suspicor. sunt tamen quaedam, imprimis 40,6 * et 51,18 *, quas doctrinae recentioris auctoris quam diligentiae νeteris assignare maluerim. Praeter lectiones margini codicis L signa diνersa inscripta sunt, de quibus haec conicio: saepe occurrit signum..." quo errores νiden­ tur indicari e. g. 36,7 *. his locis raro ίη margine aliquid emendatum ab Lc adhibetur, cf 36,3*; 53,16*. num scriba hoc signo eos locos notaνit quibus remedia nondum inνenerat? aliquando occurrit signum " -.. menda graνiora ηί fallor significans e. g. 46,1 *. iis saepius ίη margine Lc correctiora adiecit νelut 40,6*;'52,21*; 55,25-*. duo signa ad sensum spectant. nam signo Ν exempla utita dicam historica indicantur 50,2; 54,17; 61,8; signum"""" ,apparet ubi Gregorius ίη astrologiam tamquam diaboli artem invehitur 44,21; 45,9-10; 59,5-6. signo autem 'C. animus lectoris ad usum loquendi elegantiorem - conνertitur e. g. ad 42,14 έν ΤLμLΟLς νe.νόμLσΤCXL; 44,22-23 OLcX φροντίοος e.lvcxL; 59,5 σποuοην ΠΟLοUμe.νΟL et ad similia passim. sententiis denique philosophi unciolae ίη margine adhibentur. Auctor codicis Λ ut erat doctus ίη νerbis distinguendis raro peccaνit praeter 32,22* et 40,7*. singula tantum νerba omisit; neque ex 62,12-17 ubi νerba οπερ-έκβησομένων repetiνit νersus exemplaris exquiri possunt. alia menda occurrunt neglegentia quadam effecta νelut 41,22*; 43,1 *; ib. 16*, plures autem loci haud inscite sunt νariati, imprimis 31,4*; ib. 8*; 34,13*; 36,5*; 37,22*; 39,20*; 40,15*; 41,7*; 51,12*; 61,5*; ex his quid auctori Λ quid eius exemplari attribuendum sit ηοη liquet. sunt autem praeter lectiones proprias aliae nonnullae, quibus de indole exemplaris certiores fimus. apparet enim codicem Λ cognatis suis Α et L ηοη solum orthographia passim praestare sed etiam his locis recte redditis 39,4*; 43,19*; 51,2-3* et iis quos supra cum L correcto congruentes cita-

Ι

PRAEFATIO

LIX

νί. Λ

etiam menda ALMP communia νitaνit cf 31,7*; 53,18*; 57,15*; 62,10*; ib. 18*; 63,3*. et νersus finem Λ cum memoria Ε his locis 61,15*; 62,3*; ib. *; ib. 5*; ib. 11 * conspirat. praeter 31,7* scriba Λ ipse tres locos mutare conatus est litteris superscriptis 32,19*; ib. 20*; 41,4*. quae omnia indicare νidentur exemplar codicis Λ proximum νariis lectionibus confertum fuisse. neque enim facile credatur scribam Λ ipsum qui stilo fluente textum pulchrum confecit lectiones ex fontibus diνersis nunc hinc nunc illinc excerpisse ut mixturam componeret. de huius exemplaris forma corrector quoque coaeνus, quem Ac appellaνi, plura nos docet. is enim menda totius familiae ALA praecipue correxit. quibus ίη locis Ac quinquies cum L correcto consentit (νide supra), cetera Ac solus restituit e.g. 38,10*; 41,6*; 43,10*; 60,16*, et confer illud optimum 48,24 έναργεΙα quod praeter Ac et Vindob theol 35 eiusque apographon et Ambros Q 13 sup ceteri libri et manuscripti et impressi omnes usque ad nostrum tempus depraνaνerunt. praeterea Ac codicis Ε lectionem 46,1 arcessiνit et alias quas rectas praebet νelut 32,13*; 38,23*; 40,15*; 45,18* ex eadem memoria fortasse hausit. sed insuper Ac lectiones introduxit alibi ignotas cf 45,1 *; 60,15 *; 62,17 *, ut locos difficiles sanaret. Indolem Ac inspicientes miramur quod corrector tot lectiones codicis Λ proprias reliquit intactas. id accidere ηοη potuisse νidetur si Ac textum codicis Λ cum νariis exemplaribus contulisset. unde conicimus correctorem Ac nullo libro nisi codicis Λ exemplari usum esse cuius marginalia quae scriba neglexisset acriores diorthotae oculos ηοη effugerent. quod si. recte concludimus ηοη licet putare codicem Λ ex ipso codice Arseniano descriptum esse, immo νero Λ e filio Arseniani dependere, quem ίη librum et νariae Arseniani lectiones selectae et aliae aliunde excerptae confluxissent. ad hanc conclusionemea quoque ratione ducimur quod credere ηοη possumus auctorem codicis L quem diligentia sua ίη ceteris probata quemque eruditio aetatis suae recommendant tantae fuisse neglegentiae ut omnia quae nunc ίη Λ extant recta silentio praeteriret. Subiungo codicum L et Λ lectiones ad praefationem illustrandam selectas. 31, 4 7 8 10

παρ': προς Λ

post μη e;pu~;,)

32,13

add

τοτε: οτε Λ πολλαπλάσιον

LA

χρη

LΛ(χρη

δόγματος: πράγματος Λ

80γ ίn-

ser Ac

19 ib. 20

εΥμαρται recte Λ: ημαρται αότω Λ (ο sscr)

βοuλώμεθα Λ (sscr οι)

sic L

CONTRA FATUM

LX

22 ib. 33, 3

7 ib. 13 27 34, 8

~ι~σητ~ι~.

εγω μεν: εγνωμεν Λ άνεΙη L άνήει Λ άνΙει πάντη LA

Ac

τον: των L παρά τινας

(corr LC) L (ίη mg corr LC) δHσχ~ρ(ζετα~ ~ ~α~ del, ο sscr) έπαναγκες: επ αναγκης LA corr Ac 13 το ante κράτος add Λ 16 verbo δοκείς continuavit φησΙν-οόδεν sed del L ib. η: εΙ LA ίη 11 corr Ac 16-17 άνέγνως LA corr Ac 22 άφαντάζεται L sed α del 36, 3 verbo προσεγγΙζειν continuavit τον

κατώτερον-ίιπερκεΙμενον

sed del L ib.

ίιπομένειν

LA

ίη

'ίιποβαΙνειν

mg

forte' Lc 5 ib. ib.

7 ib.

22 37, 2 9 13

εΙ: ετι Λ νότοΙ) Λ

ίιπεμβαΙνοντος Λ δ om LA περιστη

L (περι(στη) lineamento notav et ίη mg scr notam .... ) Λ αΙτ(αν L αΙτΙαν L αατη: αόττϊ L (ίη mg αότη Lc) αότη Λ αότην: αότης Λ

(ίη

L

mg αότην LC)

(corr AC)

22-38,1 έν-θεωροuμένοu (scr ίη mg)

22 38,10 23 39, 4 6 9 20 40, 6

om

διαφόρcμ δΙ διαφόρως διαφόροις Λ καΙ ίη mg scr αί Ac

L

L (ς

del) post

-'ίρναμένη ίη

mg L

ΛC

τω έντεθεν ττϊ

ίη

mg

το

Lc

ib. πόσας Λ 15-16 εΙς άριθμων διαιρέσεις LA 18 οΤΟα πως LA ib. καΙ καΙ L ίη mg 11 Lc 19 εΙ recte Λ: ή L .ib. ήμίν: ωρας ήμίν L 22 δόναμιν: μοΙραν (sic) Λ 42,11 έγγόνοις L (corr) Λ 20 ή recte Λ: om L 43, 1 μέτρον: μέρος Λ 7 τα recteL: τας Λ 1Ο 11 είμαρμένην Λc: ή είμαρμένη L (ω alt sscr) Λ 13 άσθένειαν L (corr) Λ 16 έξαλε(ψειε Λ corr vid Λ c 18 ou: οδ L (ίη mg οό LC) Λ (corr AC) 19 οόδεν... αλλ ο L 44, 4 post αλλcμ add αλλος L (ίη mg αλλως LC) add αλλως Λ 45, 1 τοστο ίη εΙς mut Ac 7 θρuλλοuμένοu LA 15 νηος Λ 18 έπΙ το: 11 άπο τοσ L (sed del, ίη mg scr 11 LC) Λ (corr AC) 23 εΙμαρμένην Λ corr Ac 46, 1 τόπος τεκμήριον LA ίη το πολ­ λοστημόριον corr ΛC 12 της δΙ της δε της LA 16 μια L corr ίη mg Lc 47, 8 περιαγόμενος ίη -ον mut L 11 το pr: τοσ L (ίη mg corr LC) Λ 19 πuρόενι τΙ L (sed ι τΙ del et super (πuρόε) ν scr τι) πuρω ενι τι Λ 48, 5 εΙ δε om L (ίη mg scr 'εΙ δε deesse videtur' LC) Λ 48,27-49,1 προσαγορεuοuσι L (σ del) Λ 50,25 άκοσσαι Λ 51, 2-3 τοίος διασχηματισθεί, σαπέραν L

ένεχθη Ό: 11 εχειν

LA LA ίη mg Λ corr Ac

scr ίη mg aut ζτϊν aut simile quid deesse videtur' Lc ad

γεγονότας

15 24 41, 3 4 6 7

οό κατακολοuθητικως Λ τό Λ

τε:

corr

τοστο ίη τότε

L

vel

τοστο το τότε το Λ C

εΙ ετι Λ τοσ τ~

L

ίη

mg

22 52,21 53,13 16

τοστο

προσαπτοόσης Λ (σuνα ττϊ sscr Ac βΙον: νόμον LA

Lc sscr)

18 21

σuνισταμένων χρόνον om L

ποίον

sed scr

άναθήσει ίη mg

L

αότων

scr

ίη

mg

έπάγωσι Λ (ίη

-ou- corr vid)

7

καθ' αίιτων

καθ' έαuτων Λ

9

άννιβαλ Τι (sic) L( Τι eras) άνν(­ βαλονο 11 Λ (corr Ac)

54, 3

18 55, 2

11:

L

εΙ L (corr ίη mg δε:, δια L (ίη mg διο

LC) Λ LC) Λ (corr

ib. 16 23 60, 8

15 AC) 25 post οόχ scr notam Λ et ίη mg scr 'κατα forte deest' Lc 16 56, 1 ad γενέσθαι scr notam λ et ίη 61, 5 mg scr 'λεκτέον έστΙ aut simile· quid deesse videtur' Lc scil 15 56,2 τα τοιαστα σuμβαΙνει om ALAZEv 62, 3 ib. γενέσθαι ίη γ(νεσθαι corr Ac an ib. propter clausulam? 5 14 έπεΙ: έπΙ L (ίη mg scr 'έπεΙ fort' 9 LC) Λ (corr AC) 10 57, 15 ωσπερ L ib. 19 άνάγκην: λώβην Λ om L ib. τισΙ: φησΙν L (del et ίη mg scr 11 φόσιν Lc) Λ 17 22 post δ δείνα sscr nομm λ et ίη 18 mg scr δτι Lc 63, 3 59, 1 εΤναι: εΤν L (ίη mg 'εΤναι forte 9 vel έστ(' LC) ην Λ Μοn.

47

η: και Λ

post καΙ add ίστορικαίς καΙ L (ίη mg scr 'περσικαίς forte' LC) Λ λέγοιτο LA το: τ~ L (ίη mg 'τα forte' LC) τα Λ ad οό ίη mg scr Όδν fort' Lc την Τιιτην L Τι- ίη ras scr, ίη mg νηιτην L άπάγει L

πότε αότης

Lc

~ (di~tinx Λ C)

12 18

'προάγειν

7

24

τοιωσδε διασχηματισθεΙς, &περ αν

11 (sic) Lc

LXI

PRAEFATIO

Vat.

116

postlXv add η L sed del οό άλλα L (ίη mg οό LC) Λ άλ­ λα ίη &; mut vid Ac της ante κατα add L ίη mg scr την Lc γενέσθαι άλογοσσιν L (corr ίη mg LC) Λ (corr AC) μήτε έπιστήμη μήτε L μητ' έπιστήμη μη Λ

μη τη έπιστήμη

11 Ac λ!ξαι, L~ (c?rr ~,C) ,,,

τ

ειτα εν εξαισιοις: ινα εν εξεσιν οις L (Εξ(εσιν) del pro εσιν οΤς scr ίη mg αΤς LC) ίνα έν Εξεσιν 11 Λ σuνεργ(α Λ

έξώδη

L

έξωδηκέναι Λ

έποΙει Λ

εΙργάζετο Λ δαΙμονι άκατοκώχη κατοχη Λ καθ' δλοΙ) &;

L

προαγορεuοuσιν

L

δαιμον(α

L

άποδεΙκνuσι Λ καΙ

del Ac

ταότης καΙ τα om L τοuς: τοίς

om L L

corr

ίη

mg Lc

Restant ex hac familia duo apographa. e codice Α codicem Monacensem 47 J oannes Murmureus ίη usum concilii Tridentini patrum a.D. 1551 Venetiis fideliter descripsit. menda exemplaris sui omnia repetivit, propria intulit pauca. versus exemplaris totos omisit, e.g. vers 4 (ab inf) fol 184ν cod Α = 61,3-4 (περιφotνέ)ς τε κotΙ-κotτotνοή (σotς). verba omissa sive Murmureus ipse sive alius quidam eodem exemplari usus, ut docet 61,4 ό et ίη Α et ίη Μοη 47 omissum, ίη margine adscripsit. e mendis quibus memoria Α scatet pauca ίη Μοη 47 inter lineas aut ίη margine sunt emendata, permulta autem signata sunt ab interprete, ut opinor, cui Monacensis 47 exemplari fuit. de quo vide ad editiones impressas. Textum Vaticani 116 usque ad ρ. 46, 15 e codice Λ correcto recta via derivatum esse plane apparet. nam Vatic 116 a codice Λ ηοη discrepat nisi his 10cis: 35, 13 φησΙ post τοιotστot coll V atic 116; 39, 13 super &ρρωστΙotς (ut Λ) scr νotγΚotΙotς man alt; 42,20 της ζωης om Vatic116; ib. ίσχυς Λ: δόνotμις Vatic116; 43,13 vide infra; 45,18 κινήσεως recte Vatic116: κινήσε (super ε scr τ) ώς Λ cfL = Α. perpaucas corruptelas minores quibus nescio an forma exemplaris causa

LXII

LXIII

CONTRA FATUM

PRAEFATIO

fuerit praetermitto. id autem maxime valet ad exemplar probandum quod Vatic116 omnia quaecumque Ac et Λ ipse ad textum corrigendum attulerunt diligenter accepit praeter 38,23 σuμμετotΚΡLνομένη Λ (super ο legitur υ) unde σuμμετotΚΡLνοuμένη Vatic116, sed Ί:ρνotμένη Ac ίη marg, et praeter 43,18 ou: ου Λ Vatic116 sed οό Ac. quanto iudicio librarius codicis Vatic116 exemplari suo, codice Λ correcto, usus sit bene cognoscitur ex 43,13: άσθενεΤν: άσθένεLotν AL (sed corr) Λ et Vatic 116, sed την είμotρμένην pro των είμotρμένων ipse excogitavit Vatic116 et δόνotμLν pro δόνotσθotL ex Ac sumpsit Vatic116. Inde ab 46,15 librarius codicem Λ relinquens codice Ε exemplari usus esse videtur. id enim apparet etsi ηοη certis indicibus aliis tamen e textuum concordantia. nam ν aticanus 116 ab Ε νίχ semel discrepat his locis exceptis: 48,8 έπέκλωσεν: έπεκλήρωσεν; 51,11 add των ante σοδόμων; 54,9 άννLβάλη Ε οm Vatic116 spatio relicto; 59,11 add το ante γένος; 60,11 τα om; 62,16 δοκεΤν recte Vatic116: δοκεΤ Ε. librarius igitur hoc alterum exemplar etiam religiosius depinxit quam primum, ubi fortasse lectionibus ab Ac illatis adductus erat ut ipse corrigeret. exemplaribus codicis Vaticani 116 cognitis pro certo habemus codices Λ et Ε saeculo χιν ίη uno eodemque loco conservatos esse.

maiuscularum litterarum orta e.g. 38,23 έτερότητος: στερρότητος scil C pro Ε; 42,6 λήξεως: μ(ξεως scil ΜΙ pro ΛΗ; 47,14 άνεLλοόμενον: δηλοόμενον scil Δ pro Α; 51,7 έΠLκλόσεLς: έΠLΚotόσεLς scil Α pro Λ. vocabula nonnula omissa sunt velut 43,6; 44,10-11 (271itt), mutilata sunt e.g. 46,19; 54,21 aut alio lapsu corrupta ut 32,16; 38,12. doctior aliquis textum ηοη temptavit (neque enim 32,17 ΟΤL neque 43,13; άσθενη inter coniecturas ingeniosas numeres.) quae cum ita sint, eandem aetatem, prope transcriptionem scilicet, quam primae familiae huic alteri quoque familiae ΜΡ ascribimus. sed apparet familiam ΜΡ textum neglegenti~s tradidisse. nihilominus ίη ea sola recte leguntur 34,12 τον το; 40,19 ένL ΜΡ: έν AL (ex είν! corr) Λ SD έν ένL Εν; neque 57,19 φησL sine discrimine omissum esse videtur. de familiae ΜΡ cum altera classe congruentia vide infra ρ.

De fαmiliα

LXXVII.

Μ

ΜΡ

Μ

codex Ambrosianus graecus C 135 inf. membranaceus saec. ΧΙ fo11. 229-247v codex Vindobonensis theologicus graecus 42 chartaceus w saec. ΧΙΙ fol1. 189-198 -codex Vaticanus graecus Ρίί ΙΙ 4 membranaceus saec. Ρ ΧΙ fol1. 283ν-299ν Ambr Q14sup codex Ambrosianus graecus Q 14 sup. chartaceus a.D. 1487(-1489) fol1. 445ν-460ν Vat 445 codex Vaticanus graecus 445 chartaceus saec. χνι fo11. 115ν-121ν Lips 13 codex Lipsiensis Bibliothecae Uniνersitatis graecus 13 chartaceus saec. χιν fo11. 26ν-34 Ambr Q13sup codex Ambrosianus graecus Q 13 sup. chartaceus ex parte saec. χνι fol1. 320-329ν

Familia ΜΡ ηοη solum ex uno eodemque fonte atque familia ALA textum accepit sed etiam simili ratione memoriam tradidit. nam ίη ipso quoque codicum ΜΡ consensu (quibuscum faciunt ceteri libri quos modo enumeravi) invenimus menda e confusione

W Ρ

Codices huius familiae antesignani Μ et Ρ quorum uterque diligenter exaratus atque cum cura correctus est textum exemplaris νίχ mutaverunt. de iis nil habeo quod addam nisi quod attinet ad locos correctos. textum ίη codice Μ complures manus correxerunt quas cum haud facile perspicerentur ίη imaginibus hac ratione distinxi: manui primae (Μ) adscripsi omnia quae librarius apographi W agnovit etsi praeter scribam codicis Μ ipsum diorthota vel alius vir contemporaneus auctor esse potuit. siglo Μ2 usus sum ubicumque ίη ceteris locis litterae singulae aut inter aut ίη lineas stilo rigidiore quo vetustior scribendi modus indicatur insertae sunt. reliqua et recentiora et neglegentiora siglo Μ3 comprehendi. manus prima ad 45,12 explicat quae differentia sit inter sidera et astra, manus tertia (eadem quae 45,1 restituere conatur) ad 32,3 κωνστotντίνου scribit του άποστόλου του ΧΡLστου· manus omnium diversa titulum denuo inscripsit quem barbarus ille qui totum librum ornamentis spoliavit ίη nostra quoque parte exsciderat. Apographon codicis Μ fidele quod supra memoravi est codex Vindobonensis theol. gr. 42. eum adhibui ubi Μ nos deficit. Εχ codice Ρ bene discimus quanta diligentia fuerint librarii saeculi ΧΙ cum opus pretiosum vellent expromere. nam per totum librum diorthota ίη margine adnotavit emendata quaedam stilo atque atramento tenuiore, quibus admonitus scriba ipse quaecumque peccaverat restituit. et tantam ίη corrigendo curam adhibuit peccator ut ne rasuras quidem facile discernas. correctorem autem nullum aliud atque exemplar codicis ante oculos habuisse manifestum est. sunt praeterea aliquot signa ίη margine Ρ adscripta ma-

LXIV

Ambr. Q14 sup Vat. 445

Lips. 13 Ambr. Q13 sup

Lips. 13

CONTRA FATUM

PRAEFATIO

nibus ut videtur diversis, quorum unum (;/.) inter lineas iteratum apparet supra verba 41,9 άκαρεΧς; 42,13 έπίΤLμος; 52,2 έξεχοόσαLς; 53, 13 αντλον; 61, 14-15 ΟLασημότερον; 62,3 έξώοη, de quibus praeter ultimum ceteri testes ηοη dubitant. Duo codicis Ρ apographa extant eaque ίη hac Gregorii operum editione saepe laudata: codex Ambrosianus Q 14 sup et codex Vaticanus 445. Ambrosianum scripsit Michael Suliardus monasterii quod νέα vocatur Sancti Danielis monachus Naupliensis. is munere fideliter functus est. haud similis ingenii fuit ille qui Vaticanum exaravit. vir eruditus laborem depingendi patienter ηοη tulit neque oculis suis magis confidebat quam menti qua lectiones praecipere solebat. quae hac ratione mutavit, ea hic illic restituit, pleraque autem reliquit mutata. ut pauca pro multis proferam cf 33,4 pro έκάστω των οντων scripsit πάντων των οντων sed πάντων delevit έκάστω ίη margine adiecit; 35,8 pro έργάζεταL scripsit κατεργάζεταL; 42,18 pro ΟLαχεφLζόμεναL scripsit ΟLαμεΡLζόμεναL. ίη grammaticis νίχ semel peccavit, immo nonnullos exemplaris errores expulit. sed litteras consonantes duplices hic illic reddidit singulas. cum ίη scribendo festinaret, aliquot vocabula omisit imprimis ea ex quibus ίη Ρ versus initia capiunt. Εχ memoria ΜΡ duo codices recentiores, Lipsiensis 13 et Ambrosianus Q 13 sup textum receperunt ita tamen, ut complura rectius quam ΜΡ et pauca rectius quam ALAMP redderent nunc communiter nunc separatim. quibus ίη lectionibus rectis nonnumquam cum Μ correcto conspirant. apparet igitur et Lipsiensem et Ambrosianum ab exemplaribus pendere quae emendationibus conferta erant. ex iis locis qui ίη Ambrosiano vel ίη Lipsiensi omissi sunt concludi potest utriusque exemplar binis columnis lineisque 15-17 litterarum (Lips) vel14-161itterarum (Ambros) fuisse exaratum. cuminter Lipsiensem et Ambrosianum praeter similitudines huiusmodi nulla cognationis angustioris ratio intercedatconsentiunt enim duobus tantum lοι;:ίs propriis 32,3 τοσ: τΌ et 49,12 ΤΟL: ΤL quibus ηίΙ probatur-exemplar intermedium iis addici ηοη licet. Codici Lipsiensi, libro sine ulla speciositate, manus latina saeculi χιν subscripsit nomen possessoris 'Hugo par la grace dieu roys de Jerlm et de Chipres' (sic). rex huius nominis quartus a.D. 1324-1359 regnavit. libellus Contra fatum extat inter libros De anima et resurrectione et Ιη inscriptiones Psalmorum hoc titulo peculiari inscriptus: γρηγορίου έΠLσκόποu νόσσης προς θεόφLλον

άλεξανο(ρείας) περι είμαρ(μένης). quae inscriptio utrum vetustam

Ambr. Q13 sup

LXV

memoriam conservaverit an errorem patefaciat (ei similem de quo W. Jaeger disseruit νοl' νπι, 1 ρ. 148-149) ηοη scio. unum adhuc opusculum novimus quod Gregorius Theophilo Alexandrino dicavit, tractatum Adversus Apolinaristas. qui tractatus ίη Lipsiensi quidem ποη extat, sed ίη codice Μ (et W) libellum Contra fatum praecedit. neque abest suspicio quin nomen Theophili ίη libro simili ratione composito quondam ab inscriptione vel potius subscriptione praecedente (nota bene usum veterrimum!) ίη inscriptionem consequentem inciderit. . Codex Lipsiensis a viro erudito qui hiatum vocalium elisione νί­ tare solebat neque multum itacismo indulgebat crebris compendiis scriptus est. ubi ab ALAMP vel ΜΡ discrepat, lectiones aut rectas praebet (e.g. 44,10-11 ΤLνος-οuοε Lips: om ΜΡ AmbrQ13sup) aut stricte proprias, nisi casu quodam ίη idem mendum atque alius ίη­ cidit, sed certe a memoria Ε accepit 46,1 πολλοστημόΡLον (cf Μ2), indidem fortasse etiam 48,25 οντων: ολων; 49,22-23 χαίρεLν άφέντες coll; 54,1 σποuΟαζομένΟLς. propria quae Lipsiensis praebet partim docto cuidam debentur partim homini mirae neglegentiae. ille rectius quam ceteri scripsit 53,21 άναθείση (sic). variavit e.g. 35,1 ένθεωρουμένων: είρημένων; ib. 18 ταότην την: την ΤΟLαότην; 41, 11 ΟLηρημένης και add ante μεΡLζομένης; ib. 23 κατασκεuάζεταL και add ante οnσχuρίζεταL; 43,15 όλLγόβων: όλLγοχρόνων et multa similia. hic litteras compendiaque exemplaris sui recte ηοη discernens neque omnino sensum respiciens scripsit e.g. 32,1 τΌ ΤLμί~ κεφαλΌ pro ώ ΤLμία μΟL και ίερα κεφαλ~;· 40, 18 κίνησLν pro κρίσLν; 43,27 βάλλεταL pro βοόλεταL; 44,18 φuσLς pro φης; 49,4 παρθενίας pro πενίας; 56,16 οοσλον pr-o οηλον; 60,5 παλαLων pro παλμων et permulta alia huiusmodi. huic viro cetera quoque menda quibus Lipsiensis scatet tribuo, illi autem fortasse scholium debetur quod ad prima philosophi verba (ρ. 34,23sqq) librarius ίη margine adiecit, quo scholio doctus quidam sententiam philosophi ex Gregorii versibus 35,14-16; 38,6-10; ib. 25-39,13 et 15 comprehensam lectori breviter adumbravit. lectionum memoria eadem fere ίη textu atque ίη scholio invenitur. Codex Ambrosianus a manibus diversis exaratus continet opuscula de scientia naturali seu de arte magica, de astrologia et astronomia ab auctoribus antiquitatis mediaeque aetatis conscripta. quibus operibus hic unus Gregorii libellus adiunctus est eo modo ut ίη fasciculo paenultimo (quinione μο) textus usque ad ρ. 50,24

CONTRA FATUM

PRAEFATIO

patet, fasciculus autem ultimus (quinio με) usque ad sextum folium vacuus est (ff. 330-335ν), deinde nomina aliquot Romanorum regum magistratuumque inscripta continet. textum Gregorii quoad extat unus scriba, saeculi ΧΥΙ ηί fallor, exaravit folio 234ν excepto quod collegae suo exarandum commisit cum ipse media ίη voce 40,20 άμ(φοτέΡΟLς) munus delegaret mediaque ίη voce 41,12 (τμη) μάτων rursus susciperet. unde suspicor eum post folium 329ν absolutum a socio suo cui confideret destitutum esse. neque rubricator munere suo functus est qua de causa et titulus et littera initialis (Μ) desiderantur. Ambrosianus textum initio ab omnibus fere mendis memoriae ALAMP vel ΜΡ purgatum praebet sed inde ab ρ. 34,22 memoriam ΜΡ magis magisque sequitur ea de causa, ut opinor, quod exemplaris diorthota industriam corrigendi paulatim remiserat (cf quae Η. Langerbeck νοΙ ΥΙ ρ. 'XXVI et Ο. Lendle ορ. ρ. CLXVIII cit. ρ. 71 de usu contaminandi explicaverunt). Ambrosianus cum aliorum mendis ηοη nisi casu congruere videtur e. g. 34, 19 καL pr om ut Α; 43,28 δόναταL-βοόλεταL om ut Ρ homoeoteleuto deceptus. multis mendis propriis scatet: omisit verba singula, omisit complura, alia seu itacismo seu neglegentia depravavit. verba male distinxit cum scriberet 45,4-5 προαφέσεLς ζώντων pro προαφέσεL συζώντων et 43,8 Τι μακαΡLώτης ( cf Α) Τι άθλLώτης (sic) pro η μακάΡLστός ΤLς η αθλLος mendum vetus ίη deterius corrigens. sed alia ίη Ambrosiano reperiuntur haud inepte variata e.g. 32,22 post ταυτα add δε; 38,2 φαρμα­ κείας: θεραπείας; 44,15 post άποκληρωθηναL add καL; 45,13 δε: γΟφ. et recte ίη eo leguntur 32,14 έπεLδη δε; 48,24 εναργεία.

49,15; 50,2 οΤον δη: οΤόν ΤL ALAMP. voces notiores atque vulgares iis quas Gregorius subtiliter excogitavit apteque adhibuit substitutae sunt 45,21; 48,18; 56,11;63,4. quocumque emendator accessit, plus damni afflixit quam abstulit cf37,16-17; 39,4; 45,18; 48,6 al. per longum igitur traditionis spatium textus huius memoriae nunc neglegentiam nunc inscientiam scribarum passus esse videtur. ex eo quod corruptelae quae scripturae unciali debentur ίη hoc fonte communi νίχ conspiciuntur sed crebrae inveniunturin utroque familiarum fonte, concludimus ~ontem ALAMP ante aetatem quae dicitur transcriptionis extitisse, fontem ALA et fontem ΜΡ post eam exaratos esse. haec nostra de exemplaris ALAMP aetate sententia testimonio confirmatur quod excerpta vetera afferunt. de iis, nunc agendum est. Anastasius qui Sinaita nuncupatur e Gregorii libello aliquantum excerpsit ut quaestionem nonam decimam, de fato scilicet, solveret. quaestiones Anastasii Jacobus Gretser Ingolstadii 1617 edidit, quem textum Migneus Parisiis 1860 ίη volumine LXXXIX Patrologiae graecae repetivit (coll. 513-517). cum fons quo Gretser usus est-utrum unum an plures libros Vaticanos manuscriptos inspexerit, ηοη liquet-memoriam male conservaverit, nos ab aliis bibliothecae Vaticanae codicibus vetustis auxilium petivimus. contulimus Vaticanum graecum 423 saeculi Χ (foll. 200ν-202ν), Vaticanum graecum 1582 saeculi ΧΙ (foll. 61-62), Vaticanum graecum 488 saeculi ΧΙΙ (foll. 233-235), quorum unusquisque Quaestiones Anastasii comprehendit. (eliminavi codicem Reginae Suecorum gr. 46 saec. XV-XVI qui quaestionem ΧΙΧ foll. 119ν-121ν inclusam continet erroribus scatentem.) quibus ίη libris veteribus textus apparet multo melior atque nostro similior quam ille qui usque ad hoc tempus ίη libris impressis legitur. de textu graeco loquor, nam versio latina quam Gentianus Hervetus fecit e libro bonae memoriae originem duxit, id quod Gretser mirum ίη modum aut cognoscere ηοη potuit aut agnoscere noluit (cf o.c. praef. f. [7]). Anastasius e Gregorii libello suum ίη usum excerpsit ρ. 48,26 εΙ-49,4 κακα; 49,19 εγω-50,11 εκλόουσα; 51,5 τί-52,19 δLελέγχε­ ταL, eas scilicet partes quibus argumentum acutum et evidens contra Graecos nancisceretur. prudenter cumulavit exempla quae semper facile comprehenduntur, omisit argumenta difficiliora ne auditores fatigaret. textum reddidit haud multo a nostro diversum cf omnia quibus Vaticani 423, 1582,488 discrepant (erroribus singulorum propriis neglectis): titulus (του νόσης εκ του) πεΡL εΙμαρ-

LXVI

πρό(ρρησLν)

De exemplari ALAMP eiusque cum Anastasii Sinaitae excerptis cognatione Liber ille qui utrique familiae exemplari fuit, e crebro codicum ALAMP consensu (quibuscum subaudi Lips et AmbrQ13sup) cognoscitur. textus exemplaris variis modis foedatus erat. veterem scribendi rationem nescio an indicent 36,8 αστρον: μέτρον ALAMP (an AC ίη ΜΕ versae?); 44,17 οσLον: θεΤον ALAMP (num OC ίη ΘΕ depravatae?). bis verba recte ηοη distincta sunt 41,18 et 55,1. lapsus calami occurrunt e.g. 37,16; 48,12; 53,18; 55,2, lapsus mentis e.g. 37,18; 38,23; 40,15; 45,12. omissa sunt nonnulla vocabula, praecipue minora, sive tota sive ex parte; maximum damnum attulit 62,18 ταότης καL om ALMP (habet Λ). sermonis elegantia evanuit e.g. 34,21 ΤLνL: τη ALAMP; 41,18 οΤΟ' οπως: οΤΟα πως ALAMP;

LXVII

CONTRA FATUM

PRAEFATIO

48,26 post ακρ(βειαν add φησΙ; 48,27-49,1 post προαγορεuοuσιν add οΙ αστερες; 49,3 καΙ ante το εμπαλιν om; ib. 20 add τα ante Γαληνοσ; 50,2 οίον δη: οίόν τι cum ALAMP; ib. 5-6 παρόντα τον θάνατον: παρατον θ. Vat. 423 παρα τον θ. Vat 488 τον θ. Vat 1582 scil παρόντα ίη παρα corrupt ίη archetypo codicum Vatt; ib. 10 post ανάγκην add αuτης; 51,5 τ( οδν είπον: τ( δε καΙ; ib. 9 post πόσα add μεν; ib. 10 χρόνοις om; ib. 21 αν om cum omnibus codd praeter ΖΜ3; 52,1-2 Βιθuν(ας-έναρ(θμιον: Βιθuν(αν; ib. 4 δ et pr et alt om; cf δ alt om omnes praeter D; ib. έν ακαρεΤ: έπακαρ( cf έπ' ακαρεΤ ΜΡ έπακαρ(α ALA. his locis distinguere possumus primum ea quae excerptor consulto mutaνit ut partes introduceret explicaret inter se connecteret: 48,26; 48,27-49,1; 50,10 (contra clausulam); 51,5. consulto mutaνit etiam 52,1-2. qua ratione Anastasius νel quidam Anastasii aetate maior famam Nicomediae minuerit nescio nisi ut exemplum remotius suo tempori adaptaret. deinde distinguimus ea quae Anastasius νariaνit cum stilum respiceret: 49,3; 51,9; 52,4 et fortasse 51,1 Ο quod νalde adridet. restant postremo ea quae ante Anastasii aetatem quaeque post eam corrupta sunt scil50,2; 51,21; 52,4 δ pr om; ib. (έπακαρ() et 49,20; 50,5-6. ex 50,2 apparet Anastasium cognato quodam codicum ALAMP exemplari usum esse. si licet e partibus ad totum transcendere, ex Anastasii testimoηίο concludi potest fontem ALAMP e quo Anastasius pendet ante saeculum νπι extitisse eumque si ηοη omnibus mendis quae ίη ALAMP inνeniuntur at certe nonnullis affectum fuisse. ante hoc tempus igitur ceterorum testium fontes ab hac memoria iam separati sunt. sed de stemmate codicum hyparchetyporum infra, nunc ad testes primae classis singulos Ε et S quorum uterque manum doctam expertus est describendos progrediar.

quagesimum eo tempore cum codicis compages laxatae sunt exciderunt, quorum duo alteram libri de fato partem continentia omnino perierunt, tertium quo Epistula canonica incipit inter ultima codicis folia agglutinatum nunc f. 303 numeratur. textus igitur noster ίη codice S inde ab ρ. 46,10 τοσ μη deest. auxilium nobis affert codex Ζ, qui ex codice S integro fideliter depromptus est. a codice Ζ iis quoque locis remedium petimus ubi scriptura ίη S nimis detrita ηοη iam cognosci potest. Textus quem ίη S eiusque apographo Ζ legimus paucis mendis propriis laborat. ubi reperis lap·sus calami 42,13; 47,18; 62,6 lapsusque mentis 43,24; 53,2; 58,10, νerba omissa 46,16; 55,16; ib. 20 et ceteros huius generis errores, numquam offenderis depraνa­ tione sententiae, et quaecumque addita sunt aut mutata e.g. 38,1; 39,21; 41,19; 46,1 (δια τησδε) eruditionem auctoris patefaciunt. sed facile ηοη perspicitur quae ratio inter S et ceteros primae classis testes intercedat. nam S alias lectiones cum ALA alias cum Ε communes habet. cum de textu contaminato diiudicandum νideatur opinamur auctorem S doctum quas lectiones meliores esse putaret eas aliunde sibi asciνisse, quas corruptas praeberet eas ίη fonte suo inνenisse. qua ratione supposita textum S e memoria ALA sumptum, e memoria Ε emendatum esse νerisimile νidetur. νide quomodo S cum ALA congruat e. g. 41 , 15 -16 ίσαρ(θμ~ διαιρέσει: ίσαριθμών διαιρέσεις Α είς αριθμών διαιρέσεις LA είς αριθμον διαιρέσεις S; ib. 19 nihil ante ήμΤν add AAD: add ώρας L ώς δρας S; ώρών ΜΡ μοιρών Ε; 46,1 της: της δε ALA δια τησδε S; 48,25 τετηρηκόσι S cum A(-PL-)LA. confer S cum Ε facientem e.g. 36,13; 38,16; 40,5; 44,22 (et D); 48,1. attamen id obstat, quominus ίη hac explicatione quiescamus, quod S quamquam cum ALA tot locis conspiret, a mendis memoriae ALAMP semper fere liber est exceptis 38,1; 62,3; ib. 10. an fieri potuit ut S siνe ex fonte classis siνe ex fonte intermedio una cum Ε deνeniens lectiones cum Ε communes ex hereditate acciperet? quod si acciderit coniciendum est lectiones praνas aut codicem S e ALA deriνasse aut codicem Arsenii sua aetate ex eadem memoria peculiari mutuasse unde tribus saeculis P9st codex S descensurus erat. sin S ex proprio fonte deνenisse opineris, cuius originem perspicere ηοη possumus, codicem S lectiones aut ab utraque parte sibi arcessisse aut ίη utramque memoriam distribuisse putandum est. utcumque res se habet, constat auctorem S textu~ omnium fere optimum praebere. De codice Ζ pauca adiciam. eum e codice S ad νerbum descrip-

LXVIII

μένης;

De codice S S Ζ

codex Vaticanus graecus 1907 chartaceus saec. ΧΙΙ ex. νeI ΧΙΙΙ ίn. foIl. 50-51ν codex Vaticanus graecus 1433 membranaceus saec. ΧΙΙΙ foIl. 124ν-133ν

S

Ιη codice S, νolumine ίΙΙο ingenti nunc ίη duas partes diνiso, quo omnes fere Gregorii opera saeculo ΧΠ nota doctus quidam collegit, liber de fato olim integer extiterat inter libellum contra Manichaeos (PG 46 coll 541-542) spurium, re νera Didymi Alexandrini, et Epistulam canonicam insertus. sed tria folia post primum et quin-

Ζ

LXIX

LXX

CONTRA FATUM

tum esse ut ceteri editores ita nos confirmare possumus. 33,14-16 unum codicis S versum (foΙ 50 Ιίη. 3)totum inde ab έν έκατέρ~ usque ad παρ' έκεΙνης Ζ omisit. textus ίη codice Ζ partim a scriba ipso partim a contemporaneo (Ζ2) correctus est. alter ille sagacem se praebet 33,22 ubi Ζ cum S post προσετιθεL, Ζ2 autem post έςάπτων contextum distinxit. scriba ipse duo scholia margini adiecit ίη ea parte ubi codex S iam deficit, unum ad 48,12 quod praeter ultimam vocem κάΡΚLνος evanuit, alterum ad 57,17: λώβην τ~ν έπταήμερόν φη (aL) πεΡLτομήν. cum scriba Ζ exemplar suum maxima diligentia repetiverit, ηοη dubito quin haec quoque ex S deprompserit. De codice Ε eiusque αsseclα Vindobonensi Ε

Par 503 Vat 116 Vind theol 35 Lond O.R.16D

Ε

ΧΙ

cogex Vaticanus graecus 446 membranaceus saec. ΧΙΙ fol1. 2-16, unum fo1. ηΟΩ num., 17-23 codex Parisinus graecus 503 chartaceus saec. χιν fol1. 430v-441 codex Vaticanus graecus 116 chartaceus saec. χιν fol1. 162-165v codex Vindobonensis theologicus graecus 35 chartaceus saec. ΧΙΙΙ fol1. 1-2v codex Londinensis Musei Britannici graecus Old Royal 16 D ΧΙ chartaceus saec. ΧΥΙ fol1. 267-275

Codex Ε, qui menda neque cum fonte ALAMP neque cum familiis ALA aut ΜΡ communia habet neque cum codice S ex fonte proprio fluxisse pro certo haberi potest sed una cum illis contra alteram classem facit, ad ipsum primae classis fontem reducendus videtur. quantae auctoritatis memoria stirpis Ε fuerit, ηοη solum codices Λ qui lectiones ab ea mutuavit et fortasse S sed etiam libri saeculi ΧΙΙΙ et χιν testificantur qui ex ea originem duxerunt. Codex Ε olim fuit monasterii των κελLβάρων secundum inscriptionem saeculi ut opinor χιν quae ίη folio secundo (olim primo) legitur, saeculo χν libri possessor fuit Paulus ΙΙ pont. max. (1464-1471) quem manus recentior ίη folio praefixo (nunc primo) laudavit. eidem folio praefixo manus recentior indicem inscripsit. ίη codice Ε cui permulta Gregorii opera insunt libellus Contra fatum primum locum tenet, sequitur libellus De infantibus. opusculo nostro nomen auctoris hoc modo inscriptum est τοε> αότοε> γρηγορΙου e.ΠLσκόποu νόσης. cum illud τοε> αότοε> inscribi ηοη soleat nisi aliud eiusdem auctoris opus praecedit, ίη codice Ε autem

PRAEFATIO

LXXI

nullum ante nostrum olim extitisse manifestum est-probant enim et ornamentum principale et numeratio fasciculorum quaternionum-haec inscriptio sequentiam exemplaris integriorem indicare videtur. indolem exemplaris hi quoque loci patefaciunt 32,6 άκατασκεό~ τ: άκατασκευάστω Ε; 34,2; 39,17 έπφρεόντων: έπφρέLν των Ε; 45,15 ciXΙXPLΙXLΙX: άκαρη OLOt Ε; 54,1 ~ οτε: πότε Ε. exemplar igitur si ηοη ipsιim e codice unciali textum acceperat vestigia certe transcriptionis conserνaverat. praeterea hic illic lectionibus variis inculcatum fuisse videtur cf 40, 19; 47, 13. quod ad coniecturas, sunt quibus loci corrupti corruptiores reddantur sed plurimae ingeηίο sagaci debentur cf e.g. 39,17 supra citatum, ubi scriba Ε corruptela cognita pro 16 των scripsit τω ut infinitivum connecteret; 41,19; 45,1 τοuτο: πως Ε bene; 62,3 vide app.: e.ςωΟηκuLαν Ε. manus correctoris Ε2, eadem de qua Α. Spira νοΙ ΙΧ ρ. 350 agit, occurrit 33,22; fortasse eadem litteras erasit 31,6 et 33,24 (ubi erasum puto ~ φLλοfalsο iteratum. nam scriba nonnulla iterare solebat praecipue cum transiret ad lineam sequentem. talia ίη app crit ηοη laudavi). manus tertia 51,21 post παρέρθωμεν πάντα (sic) obelum circumpunctatum superscripsit (;/.). marglnl praeter animadversionem ση quam lector recens ad 58,15 adhibuit nihil ίη­ scriptum est. Εχ codice Ε codicem Parisinum 503 descriptum esse pro certo Par. 503 habeo. nam Parisinus cum aliis ηοη fecit sed omnes Vaticani lectiones repetivit perpaucis exceptis huiusmodi 32,7 τοu: το Ε τω Par; 39,16 τω Ε το ex τω Par; ib. 20 εχων Ε εχον ex εχων Par; 54 et om 3 ~ et sscr οταν post 4 ~ pr Par; ib. 1 ~ οτε recte Par (~ ίη ras scr); 59,11 όντος recte Par; ib. 24 έπετέχθη Ε έπετάχθη Par; 63,10 τ~ν habet Par om Ε. quas emendationes vir doctus sua sponte ίη­ tulit. cavit prudenter ne voces ίη Ε iteratas repeteret praeter 59,17 Otότον αότον, omisit 59,24-60,1 κατα-εΙρημένων quibus verbis unus codicis Ε versus completur (foΙ 211ίn. 22), omisit 61,7-8 και-έστιν fortasse consulto. Vat. Alterum codicis Ε apographon ex parte est codex Vaticanus 116 116 quem iam supra ρ. LXII excussi. e lectionibus nunc Vaticano 116 nunc Parisino 503 propriis clare cognoscitur alterum de altero ηοη pendere sed utrumque recta via ad codicem Ε recurrere. exemplar Tertius liber ex codice Ε derivatus est ille qui editioni principi Morelli Morellianae exemplari fuit. liber nunc deperditus ad Ε proxime accessit, neque cum Vaticano 116 neque cum Parisino 503 contra Ε conspiravit. cuius de indole vide infra ρ. LXXXIII.

CONTRA FATUM

PRAEFATIO

Memoria denique codicis Ε ίη textum decurtatum descendit quem codex Vindobonensis conservavit. de indole Vindobonensis quem imprimis WernerusJaeger (νοΙ. νπι 1 ρ. 36-37) et Fridericus Mίi11er (νοΙ. ΠΙ 1 ρ. χχνπι) excusserunt haec nobis liceat addere. Vindobonensis fuit olim ultitna libri amplioris pars, duo senionum fasciculi quorum alter externis foliis quattuor amissis nunc quaternionem tantum complectitur. insunt his viginti foliis quinque, ηί fa110r, Gregorii opuscula decurtata et octo integra. ea quae decurtata sunt numerorum notas prae se ferunt: De fato (nota evanuit) De instituto (μcς') Contra fornicarios (μζ') Ad Ablabium (μη') Adversus Graecos de comm nott (μθ'). ea quae sequuntur ex diversis fontibus acquisita sunt: Ιη laudem Basilii fratris oratio (et ipsa numeri nota (ν') signata), De mortuis, Ad Simplicium, Vita Macrinae (duobus foliis amissis usque ad dimidium fere mutilata), De infantibus, Epistula ΠΙ, Ad Eustathium, Epistula Canonica (mutila, quoniam dimidia folii 20 pars excisa est et 20ν scriptura vacat). ίη magno igitur libro cuius pars ultima Vindobonensis restat fortasse permulta Gregorii opera decurtata infuerunt, pauca ίη calce adnecta integra. (de amplitudine huius libri numeratio quoque testimonium dat et vetustior fol. 12ν inf inscripta (μΗ) et recentior qua fo11. nunc 1-12 olim 159-170 enumerabantur.) auctor codicis Vindobonensis opera decurtata omnia descripsit ductu aequali et simili modo unicuique titulum inscriptsit, reliqua autem opera ductu vario exaravit ut facere solet is qui post temporis interva11um nunc hunc nunc i11um librum ad transcribendum nanciscatur. Post finem tractatus De instituto scil μtσθον οόκ εχετε πotρ~ τω πotτρι υμων τω έν τοΤς οόρotνοΤς . otότω ~ οόξot εΙς τοuς otιωνotς άμήν:- ίη folio 3ν librarius continuavit [o]t πονηροι κάπηλοt το κotθotρον τοσ λόγοu, κίβοηλον οεtκνuεtν σποuοάζοuσtν . η μη σuνtέντες η κotκοόργως προς το οοκοσν έκλotμβάνοντες τον άποστολtκον λόγον quae est sententia tractatus Ιη i11ud: Tunc ρ. 4,1-8 decurtata. sed plura i11ius tractatus ίη Vindobonensi ηοη reperiuntur. statim ίη folio 3ν scriba adiunxit titulum orationis Contra fornicarios et ipsius orationis epitomen. Qua ex codicis forma concludimus alium fuisse qui Gregorium ίη epitomen coegit et a1ium qui Vindobonensem exaravit. cum igitur memoriam remotiorem attingere videamur, liceat nobis quoque ίη rationem decurtandi diligentius inquirere. Epitomarius hoc intendit ut argumenta dialogi Contra fatum

sine ambagibus co11igeret. inscriptionem composuit elaboratam

LXXII

Vind. theo1.

35

LXXIII

[γρηγορίοu] νόσσης περι Ε.Ι[μotρμένης οtάλεξtς πρός τtνot των εξω φtλο-

, ]"οτt ο~ εuσε "β tος ει; 'Ι:' ' την , εuσε "β εtotν ( verb a otσε β' εtotς μετεκu λ'ta θ η εtς quae nunc omnino evanuerunt ex catalogo Danielis de Ν essel supplevi), deinde ea quae Gregorius praefatur 31,3-32,9 praetermisit. inceteris omnia fere quibus dialogi personae i11ustrantur eliminavit e.g. 32,22-33,2τotστot λέγοντος-πotρotκροuεσθott λόγοu; 'pro 35,17-21 έπει οέ με-το λεγόμενον scripsit δ μεν φtλόσοφος οuτως, έγω οε το. sed praefixit γρηγόρtος vel φtλόσοφος ante primas loquentium voces passim. argumenta ipsa constrinxit; cum ηοη solum descriptiones amputaret secludens e.g. 33,15-19 μη άλλως-πάθη; 36,6-13 κotι πάντot-γtνομένης; 39,22-40,3 πottοεuσεως-οtοίκησtν κotι; 53,6-13 ετερος-κotτotσκεuάζοντες, sed etiam principia omitteret quibus Gregorius argumenta sua fundavit e.g. 41,24-25 οό γαρ-εLποtς et 25-26 έν τΌ-οόκοσν; 42,3-4 εLπερ-προσήκεt; ib. 7-8 ~ γαρ-γίνετott; ib. 20-21 εΙ γαΡ-ΟLετott; ib. 22-43,4 οό γαρ-υμας; 43,12-20 οόκοσν­ μotκάρtον; 44,16-45,9 ποσ το οίκottον-θεος οό νομίζετott. omisit exempla quibus Gregorius argumenta i11ustravit e.g. 37,16-18 οίον έπι σώμotτος-σuννεuόντων; 38,12 -17 ώς γαρ δ της Ιotτρtκης έπtστήμων­ οuτως κotι; 39,4-5 Κotθάπερ έν έκμotγεί~ σφρotγίοος-οuτως κotι; ib. 8-11 κotκεΤνο γίνεσθott-σuμμορφοuτott, et omisit exempla quibus Gregorius pro argumentis usus est e.g. 51,9-10 πόσot έν τοΤς προτέροtς-βίος; 54,8-12 πως Άννίβotς-σuνάγεσθott; ib. 17-55,6 εΥ τtς το των Γotσάγων-πάθη; 55,13-56,10 εΙ μεν-κωλuοντott (scil retinuit i11ud Platonis ρ. 50, commemoravit Bithyniae urbem Thraciamque ρ. . 52 et Judaeorum terram ρ. 57 et Valentem imperatorem ρ. 61, cetera exempla omnia neglexit). omisit etiam argumentum ipsum, i11ud scilicet, quod Gregorius ex momento et tempore construxit 45, 1Ο Ο οε-46, 3 σuμφέροντott et 46, 1 7 οuπω-47, 1Ο άπεφγάσotτο. pauca ex multis hic rettuli sed satis sint ut consilium epitomarii perspiciatur. is quamquam omnes fere conceptus et antiquae philosophiae usitatos et Gregorio proprios hoc decurtandi studio eliminavit, tamen reliquas partes reddidit inter se cohaerentes. nam hiatus diligenter vitavit commutata verborum constructione seu novis verbis adiectis. confer ea tantum quae pro 43,27-46,7 Άλλ'­ γένεσtς scripsit, locum maxime omnium contractum: άλλ' έρεΤς οτt , "~ β 'λ - υε ~, ~, ,Τ β 'λ ~, ~, , , τοuτω μεν ΤΟυε OU ετott τω ετερω το taOV ou ετott . οuνotτott οε επ άμφΟΤν, οπερ βοuλετott . πάντως οδν κotΙ την otΙτίotν προσθήσεtς της των προotφέσεων τοότων Οtotφορας. κotι εΙ μεν εuλογος, εΙπέ.. εΙ ο' ou, άοtκεΤ ~ υμων οέσποtνot εΙμotρμένη. πως οε θεος δ μη προς το OLxottOV βλέπων. σοφων

CONTRA FATUM

LXXIV

πάλιν τον πρότερον έπαναλήΦομεν λόγον

.

εΙ ~Qt [μετα την] γένεσιν των

άνθρώπων παρα των άστέρων ένεργεΤται πολλω πλέον αότη ή γένεσις.

Lond.

O.R. 16DXI

Ratione decurtandi perspecta ίη memoriae originem inquiramus. omissa quidem seu variata ίη Vindobonensi sunt multa, et litterae nonnullae evanuerunt aetate confectae, nihilominus quae conferri possunt proximam Vindobonensis cum codice Ε cognationem plane indicant. nam Vind cum Ε conspirat 35,13; 38,24 (et D); 39,16; 41,19 μοίρας ήμΤν (scil μuριάδων) Vind; 42,6 τιμιωτέρας; 47,12 έρίφων; 62,3 έξωδηκέναι Vind et ν; ib. έποίει; ib. 5; ib. 9 κατακωχη. et Vind congruit cum Ε aliisque primae classis testibus 32,11 σοφίαν; 36,15 εΙ om; 37,13 έαuτην; 40,5 έκείνης; 52,4 δ alt om; 60,15 add άλλα post έσφαλμέν~; 62,11 άποδείκνuσι. contra Ε quae Vind recta praebet nunc solus nunc una cum aliis testibus diversis velut 40,19 ένL (ut ΜΡ); 47,12 εόεργετικον (ut ν); 54,1 .η οτε (ut Par503), et optimum illud 48,24 έναργεία (ut Ac) omnia fortasse ingenio viri docti debentur qui epitomam fecit. lectiones autem variatae 48,27 άκολοuθίας Vind cf D; 60,12 προρρήσεις Vind et ΜΡ sscr Υ; 62,16 τότε έν pr Vind et Υ; 63,6 φύσει (sic var pro φύσεως) ante των δαιμόνων coll Vind cf Υ, variis e fontibus sumptae esse videntur. Codicem Vindobonensem iam saeculo ΧΥΙ detritum atque mutilatum esse apographon, codex Londinensis, testificatur, quo praeter Gregorii Nysseni Apologiam ίη Hexaemeron, Orationem catecheticam, Vitam Moysis, Ιη Canticum canticorum inde a fol 267 omnia ηί fallor quae nunc ίη Vindobonensi extant opera praeter Epistulam canonicam continentur ad verbum fere descripta. DE CLASSE ALTERA Υ

D Vat 1759 Taur C Υ

Ι

11

codex Venetus Marcianus graecus 559 membranaceus saec. ΧΙΙ fol1. 241v-243 codex Ambrosianus graecus Β 82 sup. chartaceus ίη parte saec. ΧΥΙ fo11. 145v-159v codex Vaticanus graecus 1759 chartaceus saec. ΧΥΙΙ fol1. 11 v-13v codex Taurinensis graecus C Ι 11 chartaceus ίη parte saec ΧΥΙ fol1. tria ηΟΩ numerata

Memoria classis alterius, cuius de praestantia iam initio mentionem feci, νίχ uno libro integro ad nos devenit. codex Marcianus e quo recentiores dependent continet Basilii magni homilias diversas iisque adiunctos Theodoreti De graecarum affectionum curatione

PRAEFATIO

LXXV

librum et Gregorii De fato libellum, utrumque mutilatum. (de Theodoreti parte vide Joannem Raeder ίη editionem Lipsiensem a. 1904 ρ. ΠΙ praefantem.) textus noster inde a ρ. 33,20 XΙXL έπικλύσεις usque ad ρ. 55,16 κτιζομένης desideratur quoniam inter fol 241 et fol 242 quattor ut opinor folia saeculo ΧΥΙ exeunte vel χνπ ineunte amissa sunt. Marcianum integrum descripsit auctor codicis D e quo lacunam supplemus. Codicem Υ manus elegans scriptura multis compendiis constricta exaravit, marginalia et interlinearia nonnulla rubricans. manum alteram nusquam repperi nisi ρ.-61,18 ubi τας obrutum ίη Υ manus recentior signavit et ίη margine correxit (τας recte apographa). scriba recta scribendi ratione peritus vocales ne hiarent elisit, more Attico reddidit 32,7 φuλαττόμενος, itacismo numquam peccavit nisi 31,5 εόσεβείοu errore huiusmodi depravatum putes. Et auctor Υ et auctor apographi D saepe nobis memoriam puram atque genuinam tradiderunt cf 33,5 ροπη YD: τροπη cett (τρ sscr Υ); 36,7 περιάγη D: περιστη cett; 39,10 έκείθεν δρεισθήσαν sic D: έκεΤ θεωρηθεΤσαν cett; 41,19 nihil ante ήμτν add D et ΑΛ; 42,16; 47,13; 52,4; 54,12; 56,3; 57,19; 58,20; 60,1. his 10cis clare cognoscitur quantum detrimenti exemplar primae classis ceperit. errore corrupti erant omnes loci supra citati praeter 41,19, scripturae continuae debetur 39,1 Ο, uncialibus litteris fortasse 36,7. sine dubio multas classis primae corruptelas omnino ηοη sanare immo ne detegere quidem possemus si haec alterius classis memoria ηοη iam existeret. Accedunt aliae lectiones quibus memoria Υ excellit et eae si ηοη ipsae rectae sunt certe tanta sagacitate sunt interpolatae ut quid verum quid falsum sit haud facile iudices cf31,8; 33,8; 34,4; 38,13; 39,1; 42,14; 54,6; 55,3; 56,21; 62,16. hae lectiones ηοη ab uno viro docto inventae sed singulae per aliquantum temporis intervallum a diversis auctoribus textui illatae esse veri est simile. de congruentia cum familiis primae classis, praecipue cum ΜΡ et ALA vide infra ρ.

LXXVII.

Sed ίη memoria Υ menda ηοη desunt. scriptura exemplaris continua causa corruptionis fuit 38,2; 39,1; 44,11; 53,8; 62,9, alia veteris scribendi rationis vestigia ηοη reperiuntur. ceterae corruptelae ut ίη exemplari ALAMP ita ίη hac classe per 10ngum traditionis spatium accumulatae esse videntur, cf imprimis menda vetera remediis ineptis aggravata: 31,3-4 verba γέγονεν οτε olim ηοη divisa ίη γεγονότι mutata sunt, postea 4 οτε additum est; 40,24 τι διάλειμμα

CONTRA FATUM

PRAEFATlO

της male distincta ίη τοσ διOtλε.ΙμOtτος sic mutata sunt, postea

tinet foliis ηοη numeratis inscripta de quibus Ernestus Rhein benigne nos certiores fecit. quo tempore haec pars et charta et stilo differens ceteris codicis Q partibus praefixa sit, ηοη liquet. primus quoad scimus J osephus Pasinus ίη catalogo suo de his foliis mentionem fecit. Exemplar codicibus V atic 1759 et TaurC 111 commune his fere locis ab Υ dissensit: inscriptionis verba τοσ όσΙου πOtτρος ήμων erant omissa; 33,11 την Otότην Υ: τOtότην Vat Taur; 55,16 post τησδε. add της Vat Taur; 56,20 πε.ρικλΙσε.ις compendio quodam superscripto Υ: πε.ρικινήσε.ις Vat Taur; recte Vat- Taur 58,7 μικρα; ib. 8 γέ.λωτι; ib. 19 ΧOtριζομέ.νης, rectius 58,17 ΟΤΙ πέ.ρ έστι Vat Taur. magnam codicis Υ lacunam ίη quam scriba exemplaris incurrit ηοη nisi uno vocabulo έλλε.ιπέ.ς indicavisse videtur. qua de causa factum est ut auctor Vaticani et auctor Taurinensis post ultimum primi fragmenti verbum νOtυιΧγιOt (33,20) primum alterius partis verbum τησδε. (55,16) sine ulla haesitatione medio ίη versu annecterent. cum bene ηοη intellexissent quem ad locum illud έλλε.ιπέ.ς pertineret, alter hanc notam superius alter inferius quam debuit ίη margine suo pinxit. e lectionibus variis quas Υ nunc ίη margine nunc inte~ lineas praebuit auctor exemplaris Vat Taur paucas selegisse videtur; nam Vaticanus duas tantum respexit, Taurinensis nullam. variavit Taurinensis e.g. 33,6 ήθων: ζωης; 57,8 προς: ε.Ις, .plura corrupit velut 59,11 τε. νομΙζοντε.ς: την νομΙζοντOt, sed pleraque huiusmodi partim scriba partim corrector emendavit. raro erravit scriba Vaticani praeter 58,6 άμOtθε.στέ.ροις: άληθε.στέ.ροις; 60,9 add δόνOtμις ante πρόρρησις. quibus errorum exemplis probatur alterum ab altero ηοη dependere.

LXXVI

έπιδε.ικνόουσOt ίη έλλε.ΙπουσOt

mutatum est; praeterea cf 50,22; 54,19;

60,15. Ad nonnullos locos denique scriba Υ correctiores seu varias lectiones sive ίη margine sive inter lineas proposuit exemplari suo ut videtur instructus. lectionibus ίη margine adscriptis hic illic anteposuit γρ aut γρ κOtΙ ut ex apparatu critico elucet plurimae lectiones variae e cognato codicum ΜΡ libro ίη hanc memoriam devenerunt. Codex Ambrosianus duabus partibus compactus continet prima D parte (foll 1-79 saeculi XV) Gregorii Ν ysseni De hominis opificio librum usque ad caput vicesimum primum, continet altera parte (foll 80-164 saeculi XVI) finem Theodoreti libri De graecarum affectionum curatione, totumGregorii Contra fatum libellum, ίηί­ tium Basilii adhortationis Quomodo ex graecis libris iuvenes fructum capiant. idem Basilii libellus fortasse ίη Marciano Theodoreti Gregoriique operibus olim annexus erat. ίη nostra parte D cum Υ ubique fere ad verbum congruit ηοη solum ίη textu sed etiam ίη margine, sed eas lectiones quas scriba Marciani inter lineas inseruit scriba Ambrosiani nonnumquam neglexit. et ίη apographo desunt 59,8-10 προρρήσε.σι-έΠΙΚOt(λόπτουσOt) i.e. vers 15 fol 242v codicis Υ, desunt 60,2-3 άποδε.ΙκνυτOtι-ε.ίμOtρμέ.νης quoniam scriba D a superiore versu Marciani ad inferiorem aberravit (cf vers 29 et 30 fol 242v cod Υ) et 45,11 post όμων continuavit ε.Lτε. άστέ.ρων (sed expunx) fortasse eadein de causa. Paucis decenniis post quam scriba Ambrosiani textum e Marciaηο integro deprompserat,Marcianus mutilatus est; id enim ex altera eius progenie cognoscitur, apographon dico nunc deperditum quod saeculo ΧΥΙ exeunte vel χνιι ineunte duobus libris exemplari fuit: Vaticano 1759 et Taurinensi C Ι 11. Vat. Vaticanum 1759 miscellaneum Aloysius Lollinus episcopus Bel1759 lunensium qui 1547-1626 vitam degit partim ipse exaravit partim e fasciculis quos alii cum vetustiores tum coaevi viri litterarum studiosi exaraverant composuit. codex continet initio Gregorii Nysseni aliorumque patrum opuscula, deinde Byzantinorum lucubrationes nonnullas. Vaticani foliis 11-13 plura ηοη insunt quam ea libelli De fato fragmenta quae ίη Marciano nunc supersunt. transcripsit ea Lollini contemporaneus quidam cui alia huius codicis pars nulla debetur. Taur. Codex quoque Taurinensis cuius maior pars saeculo χιν exaraC Ι 11 ta editoribus Qaudit eadem quae nunc ίη Υ extant fragmenta con-

LXXVII

DE MUTUA INTER CLASSES RATlONE

Familiis classibusque constitutis necesse est ίη eos locos inquirere qui de vetere lectionum commercio testimonium dant. obstat enim recensioni nostrae et consensus codicum MPY(D) 32,19 (et Lips); 33,4 (etLips); 37,11 (et Lips et AmbrQ13sup); 44,3 (et Ambr); 46,3 (et Lips et Ambr); 54,11; 56,19; 59,4-5 et consensus codicum ALA S(Z)E 36,15; 37,11-13; 44,7; 47,13; 56,2; 59,23; 61,6. qui consensus cum satis ηοη sint ut familias ALA et ΜΡ earumque artius cognationis vinculum tollant, ex eo evenisse videntur quod familia ΜΡ ex altera classe Y(D) lectiones, additamenta praecipue et falsa et recta, accepit; item familia ALA lectiones ab altera classe

CONTRA FATUM

PRAEFATIO

mutuari potuit -

.....

>

>

rn

rn

rn

~

~

>

rn

~

LXXXII

CONTRA FATUM

PRAEFATIO

Disserui qua:m textus formam ίη codicum archetypo iam ante aetatem Anastasiί Sinaitae extitisse putemus. qua ratione memoria deinde propagata sit stemmate demonstravi.

DE EDITIONIBUS IMPRESSIS

ed.

1596

Μοn.

47

Gregorii Contra fatum libellus, quem viri Byzantini tanto cum studio libris manuscriptis tradiderunt, libris impressis sero insertus est. eum nondum accepit Laurentius Sifanus ίη editionem Basileensem anno 1562 primum anno 1571 iterum excussam, qua multa Gregorii opera Latinitate donata propagavit, nondum admisit ille qui ampliorem editionem latinam Parisiis anno 1573 composuit. ίη quemcumque libellum similis inscriptionis incurris ante annum 1596 typis excussum, ηοη Gregorii est opusculum sed Nemesii Emeseni operis particula. neque enim prius quam anno 1596 Gregorii libellus prelo submissus est, scilicet Ingolstadii, cum Fronto Ducaeus renovato colligendi studio aliquot opuscula Gregorii, genuina septem pseudepigrapha duo, e variis libris manuscriptis eruta partim Latina tantum partim bilingua edenda curavit. ίη ultima huius editionis parte et liber de fato (ρρ. 103-127 inclusus) et oratio contra faeneratores i.e. usurarios apparent Latine tantum. ίη praefatione autem legimus: 'libellum de fato suppeditavit nobis Bibliotheca Bavaria; ... Quia vero Bavaricum exemplar unicum erat, neque id satis correctum, neque nomen continebat eius, ad quem Nyssenus hunc librum misit; ideo probabiliter aliquoties divinandum fuit Interpreti, quidnam Gregorius velit, praesertim initio. Εχ eodem Bavarico Codice deprompsimus orationem contra faeneratores.' codicem illum Bavaricum nunc Monacensem graecum 47 audiri, id quod Ernestus Gebhardt de oratione Contra usurarios demonstravit (νοΙ ΙΧ ρ. 135), nobis quoque manifestum est. cf ex propriis Monacensis mendis haec exempla quattuor: 37,12 οόχ οϋτως om Μοη47 neque legit interpres 1596 cum verteret 'at ηοη eo, inquit philosophus, nostra spectat oratio'; 40,21-22 (ωστε τοσ ~, \ .,ετερον αLΤLωτερον " " θ OGL) αLΤLωτερον , , ετερου το ΟLεσ om Μ οη 47' u t alt erum ab altero pendere credamus' interpres 1596; 60,4 ωστε ~μτν μίαν με.ν είμαρμένην εΤναL τον ονεφον: pro ονεφον scr ορεLον Μοη 47 ίη marg adiecit τ~ν των ώρων man alt seu tert. unde interpres 1596 'Sic unum fatum horarum esset horarium'; ρ. 61 Μοη47 et 3-4 (πεΡL­ φανέ)ς τε-κατανόη(σας) omisit et 5 ίνα εν εξεσLν οίς corrupta ex Α accepit. quamquam verba omissa ίη margine Monacensis suppleta

ed.

1605

ed.

1615

LXXXIII

sunt, interpres 1596 de loco desperans 3 πολλάΚLς-7 μετουσίαν silentio praeteriit. quod Gebhardt interpretem ηοη Ducaeum sed Jacobum Gretser, Ingolstadiani collegii professorem, fuisse affirmat,idem nobis persuasum est quamquam testimoniis comprobare ηοη possumus. Αηηο '1605 omnes editionis Ingolstadianae partes latinae praeter unam serie servata ίη novam editionem Parisinam acceptae sunt, cui praeparandae Fronto Ducaeus cum ίη angustiis versaretur ηοη nisi extremae se praefuisse confessus est. cf Ducaei notam ρ. 2. (suae ipsius versioni orationis Ιη luciferam sanctam Domini resurrectionem versionem Federici Morelli quae separatim iam anno 1600 Parisiis erat impressa praetulit.) ίη hac editione liber De fato tom. ΙΙ ρρ. 107-120 inclusus invenitur, ίη textu verba 'Frontone Ducaeo interprete' ίη catalogo autem 'incerto interprete' inscribuntur. textus ab editione priore νίχ discrepat praeterquam quod verba 'praedictionibus et medicamentis latentes insidias ac' (vers 7-8 ρ. 125 ed. 1596 cf nostrae paginae 59 Ιίη 8-9) ίη ed. 1605 (et ίη posterioribus) omissa sunt. Αηηο denique 1615 libellus Contra fatum graecis typis excussus est. Claudius Morellus vel potius ipse quoque Fronto Ducaeus textum ex apographo quodam codicis Ε nunc perdito derivavit. nam ed. 1615 his tantum locis ab Ε discrepat (vide ad ν ίη apparatu): 31,10; 32,10; 33,24; 36,2; 38,2.21; 41,15; 45,18; 46,15; 47,7.8.12; ib. 13 bis; 48,19; 53,9.23; 54,9.17; 55,23 bis; 57,11; 58,23; 59,9; 60,1 bis; 61,9; ib. 13; 62,3. quarum lectionum pleraeque docto cuidam debentur. interpretatio autem latina, incerti ut inscribitur ίη­ terpretis, ex editione anni 1605 arcessita nonnullis nunc locis castigata et ad textum graecum adaptata est. cuius assimilationis vide haec exempla: 41,6-7 κατα τον βίον: κατα των νόμων Α Μοη47 'contra leges' ed. 1596 ed. 1605 'ίη hominum vita' ed. 1615 ν; ib. 19 ~μΤν μUΡLάοας: μοφων ήμΤν μUΡLάοας Ε ed. 1615 ν 'nobis myriadas' ed. 1596 ed. 1605 'nobis partium myriadas' . ed. 1615 ν; 42,10 ενεργήσανΤL: εόεργοσνη Α sscr ετ Α2 εόεργετοσν­ ΤL Μοη47 'beneficia confert' ed. 1596 ed. 1605 'praestiterit' ed. 1615 ν; 45,12 είτε άστέρων είτε άνθρώπων: εΙΙτε άστέρων εΙΙτε αστρων ALMP είτε άστέρων consulto quidem et Λ et Μοη47 'sive stellarum' ed. 1596 ed. 1605 'sive stellarum sive hominum' ed. 1615 ν; 47,19 η το θερμον τ~ πuρόενΤL: om η το θερμον Α Μοη47 'vel Marti' ed. 1596 ed. 1605 'vel caliditas Marti' ed. 1615 ν; 53,18 επάγεL: άπάγεL ALMP Μοη47 'avehitur' ed. 1596 ed. 1605 'advehitur'

LXXXIV

cod. Urb.13 ed. 1638 Schram ed. Mignei

CONTRA FATUM

ed. 1615 ν; 60,4 vide supra ad Μοn47 'sic unum fatum esset somnium' ed. 1615 ν; 61,3-7 vide supra ad Mon47. inter 'esse videatur' et 'idque res' ed. 1615 suppIevit omnia quae nunc Ieguntur ίn v (col. 171,55-174,3). Extat Iibellus Contra fatum ίn editione Morelliana anni 1615 tom. Ι ρρ. 894-913 incIusus. Hac ab editione impressa textum graecum] osephus Cretensis ίn codicem Urbinatem graecum 13 (foll. 272-286) manu descripsit, textum biIinguem accepit Aegidius Morellus ίn editionem Parisiis anno 1638 prolatam (tom. ΙΙ ρρ. 62-81). ex aItera Morelliana textum Iatinum depromens Dominicus Schram O.S.B. epitomen fecit (Analysis operum S. S. Patrum et Scriptorum EccIesiasticorum, tom. χιν ρρ. 325-338, Augustae VindeIicorum 1791), textum et graecum et Iatinum recepit Migneus ίn volumen PG 45 coll 145-174 anno 1863 Parisiis excussum. inde ab anno 1615 textus graecus ίn compluribus, versio Iatina paucis ίn Iocis transformati sunt. Complures ad hoc opusculum praeparandufu mihi auxiIio erant quos omnes nominatim Iaudare nequeo. sed gratias pro parte praecipua Wernero]aeger habeo, et muItum]acobo Walsh et Herberto Musurillo S.]. debetur. praeterea quantum Hadwigae H6rner pro Iabore et consilio debeo haud faciIe dicere possum. his omnibus et fratribus meis Societatis] esu ίn insuIis Micronesiae degentibus qui mihi et otium et sumptum suppeditaverunt grates ex animo habeo. Dabam ίn Civitate Guamensi Ιn InsuIis Marianis A.D. MCMLXXXII ]ACOBUS McDoNOUGH,

S.].

DE INFANTIBUS PRAEMATURE ABREPTIS LIBELLUM EDENDUM CURAVIT

HADWIGA HORNER (PRAEFATIO)

s. Gregorii ad Hierium liber de infantibus praemature abreptis per tres et triginta codices manuscriptos ad nos deνenit. testes ίη quattuor partes discedunt quas ad duas classes et νeteres lectiones νarias t:educi posse recensio demonstrabit. ίη partem primam numerandi sunt libri νetustiores Μ Ρ V Ο Κ quattuorque recentiores quos sόb siglo recc comprehendam, ad alteram partem pertinet codex Β pertinentque codices Ε Λ et Α L S, tertia constat codicibus QJ R Ω, quarta codice D. hos "testes asseclae νel apographa tredecim sequuntur. Primam et alteram memoriae stirpem ίη apparatum criticum admisi, tertiam et quartam, quarum utraque diligenter enucleanda est, ίη praefatione tantum enarrabo. cum tertia propius accedat ad primam, quarta magna ex parte ίη altera inhaereat, praeterea diνersae rationes inter omnes fere intercedant, recensionem ita instituam ut necessitudines multiplices prius ante oculos ponam quam simplices tractem; simplicibus perspectis ad multiplices explicandas reνertar et simul cum mutua inter stirpes ratione hyparchetypos patefa€iam. deinde de archetypo breνiter agetur. postremo et apographa quae ad testes discernendos nihil conferunt absolνam et editiones typis expressas. DE CONSENSU PRIMAE ΕΤ TERTIAE STIRPIS ADIECTIS CETERIS

Codices MPVOKrecc et QJRO multis locis et graνibus consentiunt, quos hic enumerabo. singuli testes ubi desciscunt aut accedunt congruentiam ηΟΩ obscurant. testes alterius stirpis et codicem D adhibebo ubicumque conspirant. 67,18

68, 5-6 7 12 14 23 69,11

κοινΌ

~β~oι ..., άκμάζον;ιχ ς ηβωσιν οι ... άκμΙΧζοντες ~βα ώς οί ... άκμάζοντες διηγήσιχσθΙΧι: διηγεΤσθΙΧι όποσκιάζουσιχ: έ.πισκιάζουσιχ βλεφιχρίδων: βλεφάρων ώς ΒΕΛ ώ ALS λιτότης: πλινθότης

om WPVOKrecc QJRΩ et transpos et eras ίn ras 4 litt ίn archetypus WPVOKrecc QJ

Β

Λ

RΩ(οί: ~)

WPVOKrecc QJRΩ WPVOKrecc QJRΩ et WPVOKrecc QJRΩ et om MPVOKrecc* QJRΩ *εΙ Matr4864 MPVOKrecc QJ Ω R(-οντ-)

Β Β

, ι

~,

LXXXVIII

LXXXIX

PRAEFATIO

ι

DE INFANTIBUS PRAEMATURE ABREPTIS

ι,

12

post οεξΙQuμένη ηοη

15 70, 2 6 9

72, 8

add η add

MPVOKrecc QJ RΩ

φανοτέρα: φανερωτέρα γηραιος Q: γήρειος γήραιος

&

&νθρώπων: &νθρώπινον

αότον

j: αότιΧ αότους

9

οϊησιν 02RΩ: μόησιν νίχ

νόησιν

73, 9 74,12

rτι

οόο'&ν: οόοεν οόοε εόΘUς: εUθέως post &φανισθεΙη

;0

τι αότΌ: αότην

(sic) post τινΙ coll corruptione offensi

Μ

jRΩ

om et PVOKrecc et Q μετιχ τοότων: κατιχ τοίίτον MPVOKrecc QJRΩ 84, 9 9-10 παριχ τον βΙον: τον παραβατον βΙον MPVOKrecc τον παρόντα βΙον jRΩ om Q ίη fonte παριχ τον confus? 86,11-12 πως οόκ &ν τιχ πάντα: πως οόχ απαντα MPVOKrecc jRΩ απαντα (ίη απερ corr) οόκ &ν πάντα Q 14-15 παρασκεuάσας τ4) εΤναι παρ' αότ4) τιχ νοήματα οι' ων δοηγείται: παρεσκεuάσατο' Υνα παρω τιχ μαθήματα οθεν θήγεται D scil primum corruptionis παρεσκεuάσατο' Υνα οε παρω τιχ μαθήματα

rτι

96,25

R

fortasse addenda sunt σφοορω

67,13

... τω αλματι j: τω σφοορω ... τω αλματι WPVOKrecc τωι ante αλμ, exp Κ2 alqd sscr Ρ τω σφοορω ... αλματι QRΩ

\

\

93,19 94,13

επεγνωκαμεν: έ.γνωκαμεν έ.ασαι : εϊασάσε

έ.μπ?ιοίίσιν

liquet

ων: ο

MPVOKrecc om

77, 5

αότο ΚΟ2: αότοίί οόοε

QJRΩ

MPVO recc QJRΩ

huc pertinet έ.πεΙ οε W: ~πειo~

\

QJRΩ (έ.πεΙ οη)

ΜΡ

QD

MPVOKrecc MPVOKrecc MPVOKrecc

PVOKrecc variatio singulorum potius quam varia lectio ίη fonte

D!

statum

subiungo eos locos ubi unus νel alter ex stirpe QJRΩ cum prima stirpe facit (et laudo D etiam ίη rectis)

R(pro Υνα scr ίη ras καΙ δ) Ω scil ίη fonte praeter itacismum et falsam verborum distinctionem extitisse variam lectionem τιχ μαθήματα cfEA (cf ΕΛ) quam alii pro recta acceperunt alii ad rectam adaptaverunt τις om MPVOKrecc QJRΩ

90, 4

ηοη

επειοη οε

,

cett

74,11

Β

an τω ίη fonte vagans? om QJRΩ γινομένων om MPVOKrecc an alii aliam lectionem variam suspicientes ex fonte moniti?

de fonte

67,14-

οι' ων θήγεται

έαuτοίς vOΚrecc: τεαότοίς αότοίς ut τοίς έ.μπιοίίσιν έ.ποΙησαν:

Ι

et

έ.ν τ4) κόσμC!?

72,16

νίχ

παρεσκεuάσατο' ινα μαθων τα νοηματα

"

εόεργη

16

nisi forte corruptio fontis causa fuit coniecturae

οθεν θήγε,ται Μ:VΟΚ(:παθ~ματα)recc

87,16 89,14-

1"

R:

(ασ exp Μ3 σά eras ΡΟ σε exp Κ) έ-άσάσε j εϊασε QRΩ ίη fonte έ-άσαι (sic) supra εϊασε scriptum esse videtur έ.ναντΙων MPVOKrecc j variav (vide ρ. cxxv) et Q et Ω έ.νεργη MPVOKrecc QJR et D deest Ω έ.πΙ WPVOKrecc j et D om Q deest Ω

'1

παρεσκεuατατο' ινα μαθων τα νοσηματα οθεν μη θήγεται Q(μαθων: μάθη, eras et σ

ίη νοσήματα et ~T)) j

Ι

&ναγκαΙων

95,13

ΡQRΩ(οuο')

MPVOKrecc QJRΩ MPVOKrecc QJRΩ et Β (var) om MPVOKrecc QJRΩ et ΕΛ MPVOKrecc QJRΩ MPVOKrecc jRΩ et D MPVOKrecc* jRΩ *&πόοοσις Par585 om MPVOKrecc QJRΩ

75,16 76.14add η τιΧς 19 79,10-11 έ.γγένηται: γένηται 80,13 ?2Q: των, , αντιοοσις Q: ανταποοοσις 81,26 82, 1 83,10

MPVOKrecc QJRΩ et S MPVOKrecc* jR Ω *γήριος Matr4864 .om MPVOKrecc QJRΩ MPVOKrecc QJR deest Ω MPVOKrecc Q Ω et Β R MPVOKrecc QJ eadem ratione corrupt ίη Β om MPVOKrecc QJRΩ Μ VOKrecc j

ι

jRΩ (τ&uτοίς)

QJRΩ QJRΩ

71, 7 72,15

σεληναΙοι) τοίί βΙοι)

QJRD: σεληνιαΙοι) D: τον βΙον : τω βΙω

73, 2 τοίί Q2QRΩD: το 81,26-82,1 μήτε &γαθον QRΩD: transpos om 83,15 τον QRΩD: το τόφοι) 90, 4 QRΩ : στόφοι)

9

όπεξάγεται

MPVOKrecc Ω MPVOKrecc Q

et

Β

jRΩ

MPVOKreccj MPVOKrecc

j MPVOKreccj MPVOK (σ eras)recc et L (corr m 2) sic j D

: στοφοuς : στόφοuς QRD : έ.πεξάγεται Μ] έ.π- ex όπ- corr vel vice versa έ.ξάγεται PVOKrecc

Ω

XC

DE INFANTIBUS PRAEMATURE ABREPTIS

PRAEFATIO

Varia mendorum genera his locis discernuntur: subtiliora ίη faciliora mutata sunt ex. gr. 68,12; ib. 14; 69,15; 95,16, depravata sunt 69,11; 90,4; 95,13 ubi scriba cum contextum antecedentem teneret sequentem deformavit, prisca scribendi ratio causa errorum fuit 68,5-6 (mendum inepta correctione aggravatum); 72,9; 74,12; 84,9-1 Ο; 86,11-12; ib. 14-15. litterarum maiuscularum confusio ηοη detegitur praeter 89,14 (?) et 96,25. varia lectio iuxta genuinam posita reddidit verba corrupta 86,14-15 corruptiora, eadem de causa pessumdata esse videntur 67,13 et 94,13. sed locus 84,9 sicut 68,5-6 post depravationem consulto est mutatus neque 81,26 sine iudicio variatus est. Rationibus remotioribus patefactis ad primam stirpem describendam procedo.

οπώς : πως Ιν τοΤς οΙΙσιν Ιν τη φόσει Ιν : Ιπι περί τι : περιττ.η

24 81, 1 14 ib. 17 82, 2 17

τω Μ2

περι τΌ

(ut vid) 02

: : : : : : :

MPVOKrecc MPVOKrecc MPVOKrecc MPVOKrecc sua sponte

Ω

το

MPVOKrecc παντος τοσ παντος MPVOKrecc &πόφασιν &πόβασιν MPVOKrecc μετέχειν κατέχειν MPVOKrecc Ινεργον εχειν ΙνεργεΤν MPVOKrecc δ MPVOKrecc Φ κατα το νήπιον νηπίων MPVOKrecc ari conferend Q (ρ. cxxv) et Λ (ρ. CVIII)? Ικκαθόtρας ΡΚ 2 21 : Ικκαθήρας Μ VOKrecc et R 83,13 μετcxλαμβόtνοuσcx : καταλαμβόtνοuσα MPVOKrecc 84,11 σuμποτικαι : σuμπόσια και MPVOKrecc 23 μηδε : μήτε MPVOKrecc 85,22 προνοητικας : νοητικας MPVOKrecc 25 καταλαμβόtνει : διαλαμβόtνει MPVOKrecc et D 87,13 καθόtΦαιτo : καθόtΦoιτo MPVOKrecc τις 88, 3 : ητις MPVOKrecc 89, 3 δ Μ3 (ut vid) : ή (ex fonte ut vid) Μ om corruptela offensi PVOKrecc 15 &τελεΤ : τέλει MPVOKrecc 21 σuμπτωμόtτων : σuμπομόtτων MPVOKrecc 90,11 λαιμαργοσσι : λαιμαργωσι MPVOKrecc 94, 7-8 τον κακον : των κακων MPVOKrecc et R 96,17 τοσ ζην : τ.ην ζω.ην MPVOKrecc 97, 1 προεληλόθησαν K(ex προσ-) 02Matr*: προσWPVO recc* et Q de 67,13 (et Β); 71,7 (et Ω et Β); 72,16; 73,2; 81,26-82,1; 83,15; 84,9-10; 86,14-15; 90,4.9 vide ρρ. LXXXVIIIsq; de 87,5; 89,12 vide ρ. XCVIII.

DE PRIMA STIRPE

Stirps prima ίη editione Leidensi bene nota testatur studium virorum Byzantinorum qui saeculo circiter ΙΧ multa Gregorii opera variis e fontibus collecta voluminibus amplissimis incorporaverunt. quae opera ίη exemplari huius stirpis comprehensa sint e consensu codicum Μ et OKrecc cognoscitur, quorum ίη unoquoque (paululo discrepant Par585 et Matr) idem legitur menologium sedecim partium ad usum liturgiae compositum quod desinit ίη tractatum de sancta Trinitate ad Eustathium, et ei subiuncta sunt dogmatica opuscula quinque: Ad Ablabium quod ηοη sint tres dei, Epistula ΧΧΧΙΙΧ (re vera, ηί fallor, Basilii Magni), Ad Hierium de infantibus, Ad Simplicium de fide, Ad Harmonium de professione Christiana (vide ρ. CVI et cf quae explicavi ορ. ρ. XL cit., ρ. 32-34). cetera opera testes alius alia adnexerunt. Huic stirpi peculiaris est lacuna qua textus hiat. nam et ea quae Gregorius de restauratione perditorum hominum ίη aeternis Deo efficienda docet ρ. 91,22-92,11 et ea quae de mali origine atque ίη­ cremento huic loco continuavit ρ. 92,11-20 ίη MPVOKrecc desiderantur. id ηοη casu evenisse puto sed consilio viri οrthόdοχί qui nimio purgandi studio deditus cum loco doctrinae Origenianae suspecto simullocum innocuum eliminavit. alia ratione usus est ille vir qui ad 80,16-18 admonuit ση(με(ωσCXL) ξέ(νον), quae nota ex fontis margine ad codices ΜΥΚ Par585 Matr devenit. Lectiones codicibus MPVOKrecc propriae sequantur.

74, 1 76,25 77,11 80,17

XCI

Ιη 80,17 et 84,11 scriptura quae dicitur continua erroris causa fuit, ίη ceteris praeter socordiam scribarum apparet inclinatio ad difficiliora faciliora reddenda. 76,25 lectionem et variam et rectam e quibus ceterae stirpes alterutram elegerunt utramque haec tradidit. acumen correctoris sentitur ίη 84,9-10 et 86,14-15. Fonte communi perspecto ίη testes singulos rationemque quae inter eos intercedat inquiramus.

De codice Μ

Μ

codex Ambrosianus graecus C 135 inf membranaceus foIl. 203-208ν, 149-150ν, 209-216v codex Vindobonensis theol. graecus 42 chartaceus ΧΙΙ foIl. 175-183

saec.

ΧΙ

W Μ

saec.

Ιη codice Ambrosiano libellus De infantibus ut pars decima nona numeratur. manus illa nefaria quae totum codicem titu1is ornatu-

XCII

W

Μ

ΩΕ

INFANTIBUS PRAEMATURE ABREPTIS

que spoliavit, cum unum folium post folium 202 unumque post 216 evulsisset, textum initio et fine mutilatum reliquit. duo folia quae olim loco suo exciderant n~nc ίη superiore codicis parte sub numerorum notis 149 et 150 servantur. Apographon Vindobonense post alia Gregorii opera quattuor aΙίuη.de arcessita omnes fere orationes tractatusque quos Μ continet eodemque ordine digestos repetivit. desunt ίη Vindobonensi aliquot folia casu amissa, deest tractatus Ad Simplicium de fide propter scribae neglegentiam, sed libellus de infantibus extat integer. ex Vindobonensi igitur, apographo fideli, damnum codicis Μ sarciri potest. Scriba codicis Μ textum huius stirpis magna cum diligentia conservavit. raro peccavit lapsu calami aut erravit ίη rebus grammaticis si excipis litteras ο et ω saepius inter se confusas. 67,12 ποό omisit apographon W fortasse seorsum ab exemplari suo; 72,11 pro σ (OL) scripsit Μ (OL) perperam ille qui codicis Μ litteras initiales pinxit. lectiones 73,1; 83,10, fortasse et 82,14; 90,9 scriba Μ ex fonte remotiore accepit (ν. supra ρ. LxxxVIIISq). alia nulla variavit neque addidit neque omisit. margini adiecit et notam ad 80,16-18 ex stirpis origine arcessitam et glossam ΧΘΕΣΙΝΗ ΜΕΘΗ qua 91,21 έωλοκρασίαν explicaret. utramque adnotationem Vindobonensis recepit. De codicis Μ correctoribus haec habeo comperta: scriba ipse ίη scribendo pauca correxit et talia Vindobonensis agnovit. sed plura extant ίη Ambrosiano correcta quae ίη Vindobonensi ηοη reperiuntur. ίη his tres manus distinxi: vetusta quaedam quae errores nunc scribae Μ nunc totius stirpis eliminavit litteris singulis nitide seu restitutis seu suprascriptis. eam sub siglo Μ2 ίη apparatum criticum admisi. altera manus accentus spiritusque stilo tenuiore correxit. recentior denique manus ductu plerumque neglegentiore nonnulla expunxit secrevit inseruit adiecit suo ut videtur arbitrio. hanc manum ubi a vetusta discernere νίχ potui sub siglo Μ3 ίη apparatu critico laudavi, alias neglexi. ingeniose restituit 72,11 aOL; 74,12 αν (post ouotv scil); 89,3 δ (fortasse Μ2); ib. 10 ε.ί; ib. 15 οι' &νιχπνοης

έφεστωσι &φέλοι

:om

BD

: :

τοσ

Β Β Β

EAALS EAALS EAAL(S) D EAALS D

74, 2 6 19-20 75, 1 6 24

τις

: post επεστι coll om

AD

&ντιδόσεως BD έλπΙοιχ ALS &ντιλΙΧβεΤν BD έκ πλέον 11 έ.'λιχσσον

: : : : :

σu πάντιχ Β

:

&ντιχποδόσεως έλπίοιχς &ντιλιχμβάνειν κιχι έκ

πλεΤον 11 έλάσσον πλείων 11 έλάσσων (πλεΙων ex πλεΤον σόμπιχντιχ

9 23

ιχότοσ πιχριχ Β

οιιχμάρτοιμεν

BD

:

τοότου

: :

τοότων &πο οιιχμ&ρτωμεν ~

: :

Ιν τη φόσει &ρχη κιχι ιχΙτΙιχ

Β

EAALS EAALS

et QJRQ

Β τοστον

ΙΧότης

: : :

79,17 80, 2

ΙΧόγην ES &ληθως &γΙΧθοσ

: :

81, 2 82,13 83, 3 86, 6 87, 1 14

κιχτεργ&ζετιχι

: : : : : :

88,22 89, 4 12-13 14 25

&ΡΧΌ

&κρισίιχν SD τΙ γιΧρ το vide ρ. LXXXVIII

91, 8

έπιχνενέγκωσιν

κοινωνίιχ

τοστο

ή κοινωνίιχ ιχότων τοιΙΧότης

D

ϊιγίειιχν ϊιγιείιχς όπωρείιχις έκεΤνος αωρος

D

μελιηοης

: : : :

LD

γΙνεσθΙΧι κοινωνίιχ

κεφΙΧλιχΙω

S

: : : :

ΙΧότην &ληθοσς &γΙΧθοσ &ληθοσς

EAALS D et EAALS D et D et EAALS A4\L D et EAALS et D

QJRQ QJRQ QJRQ QJ Ω ]R Ω

~γιx~oσ κιχι &ληθοuς

SlC

εργιχζετιχι

et QJRQ EAALS EAALS D et QJ EAALS D et QJR EAALS D EAALS EAALS D EAALS D et Κ et Ω EAAL EAALS τί γιΧρ QJ EAALS D et Q EAALS D et Ρ et QR corr AQR

ϊιγείιχν ϊιγείιχς

όπωρεΙιχ

vel

έκεΤνον νήπιος νήπιον &ρχΙΧΤς &κριχσίιχν

το γιΧρ ΙΧότοΤς μελιειοης &πινέγκωσιν έπιχνέγκωσιν έπενέγκωσιν γενέσθΙΧι ή κοινωνίΙΧ κεφΙΧλιχΙων

-ίιχ

Ε Α

S et ] EAALS D EAALS D et QJRQ EAAL D Λ

ALS Β Ε ALS EAALS

consentiunt cum D

Β ΕΛ

D EAALS et ]RQ Β EAALS D et QJRQ D Β EAALS et Λ et L) EAALS D et Q πάντιχ

76, 1

D

alterius stirpis partes cum aliis stirpibus his fere locis congruunt. (explicabo graviora, leviora et fortuita quae videntur enumerabo tantum. codices Λ L Q J R Ω ubicumque ηοη laudantur recta servant.)

ΕΛ (Ο.της π.) et Κ et R (οιιχ" π.)

οιιχ πνοης

BD

&ρχην κιχι ιχΙτΙιχν

19 78,16 26

93,19 94,21 96,15

et Q

D

οιιχ ζωης

18

D et R D

EAALS

γέριχ

ib.

D D

D

om

72, 4

έν τοΤς οδσιν

25 77, 6

Β Ε

προς τον

CI

PRAEFATlO

DE INFANTlBUS PRAEMATURE ABREPTlS

C

Β

pr,aeter 71,1 (D=S); ib. 22 (μοι om AD); 76,21 (D=E); 87,13 (D=ALS); 92,7 (την om AD); 93,2 (D = S); 95,16 (D =ALS) ΒΕΛ ΕΛ

Λ

]

EAALS D EAALS D et QJRQ ΕΛΑ S et QJ Ω (-0-) Τ

ALS

74, 6 83,17 88, 8 96, 15

vide supra post έOUνιχσθε. add &λλ' οόοε ετι νσν OUνιχσθε. scil versum s. Pauli complentes EAD συζήσεσθΙΧι: συ- delev vid Λ ζήσεσθΙΧι D συνιχπτέον ίn textu L: συνιχκτέον ASD ίn marg L cum nota +

consentiunt cum tertia stirpe praeter 71,21 QRQ = Β et Ρ); 77,15 (QRQ = Ε); 82,14 (QRQ = ALS et Μ); 93,21 σ

= ALS); 95,6 (QJR = ALS)

CII ΒΕΛ

ΕΛ

DE INFANTIBUS PRAEMATURE ABREPTIS

70, 7 71,12 73,13-14

τοσ

75, 7

μ&λλοι

recte

ΒΕΛQJRΩ

έκ pr τον κριτήν Ac

om cett om ΕΛQJRΩ : τω κριτη ΕΛαι τοσ κριτοσ RΩ distinx ante αρα ΕΛQJRΩ : ημελλε ΕΛ εμελλε RΩ εμελλον αι(η-)

ES

79,11 96, 4 79, 9 70,15

ALS

77,22

om ίn var D οντως j om ΕΛQRΩ άξίοις : ιΧγίοις EAQJR deest Ω τις : τε AQJR om Ω spatio relicto vide app crit όφ' ήλίω LA (-ω ex -ο) όφ' ηλιον QR (-ον ίn ω corr) όφήλιον ΕSjΩ φησιν j om ALSQ post θεος transpos

88,14

Ιξοuσία

Λ

RΩ

AL

77,13 79, 6

AS

84,22

: ένέργεια QJRΩ Ιξοuσία τε και έν&ργεια ALS τινι : φημι QJRΩ τινι φημι Α φημι ίn textu, ίn marg τίνι sic L cum nota + όμοίως Ιν άλόγοις τε και λογικοίς R: όμοίως τε και έν άλόγοις τε και λογικως AL όμοίως τε και Ιν άλόγo~ς λογικως αιΩ (sed add και ante λογικως) των με.ν : και των QR fort ex corr S των τε jΩ (τ') των οε. Α των LS το με.ν D

consentiunt alterius stirpis partes et cum D et cum tertia stirpe seu tertiae stirpis partibus praeter 79,24 (DQJR = 02, Ω = Α); 80,3 (Q = EAcLS02K2 Ιπεσκότε~ D); 82,1 = ΕΛΚ); 85,27 (άοιαιρ&τως ADQ); 87,18 (λ&γεις DQ = Α); 89,8 (DRΩ = Α); 94,3 (ADj = Ρ sed corr Λ] οιο Ω) (DjΩ

Β

ΕΛ

Λ

77,13 75,10 93, 8

εΙναι

om ΒDQRΩ

j

ή pr recte ΕΛ (ex corr) DQJRΩ om cett άγαθον QΩ : άγαθων EADj -ων ex -ον corr έκάστοΙ)

EAL ES

84,21 92,12 78, 3 88,22

AAL

74,11

θατ&ροΙ) A(ex cοrr)QΩ:

vide supra

ΛΑ

79,17 85,26

ολος

AL

91,13

μητρολc{)αι

τοστω

οε. recte EALDQJR Ιξάγεται

R02 : έκάστω Λ (ex -ou) DQ : τοότων AD(post ζωης cοlΙ)RΩ : με.ν Α om Ω et cett

recte ΕSDQRΩ Μ2Κ2: Ιξάγηται

j et cett

θατ&ρω ΛΑLDjR(-ττ-) ίn marg

nota .... L ρ. CI

L(in textu)QJ: μητρoλoία~ ΑDRΩ μητραλοία Λ( -οι- ex corr) 'μητραλοίαι forte' im marg L cum nota χ

95,13 88,23

vide

CIII

DE STIRPE ALTERA

Inquirentibus nobis ίη alterius stirpis indolem primum liceat memoriam BEAALS et memoriam EAALS simul aestimare. nam etsi textus ίη consensu BEAALS semper fere consilio mutatus esse videtur, ίη consensu autem EAALS nonnumquam errore depravatus, tamen inter utriusque memoriae rationem tradendi tantum ηοη interest ut distinctio certa fiat ubi Β deficit. neque codex D, testis quartae stirpis, qui alia cum aliis necessitate coniunctus est, etsi saepissime ut Β se gerit, sine dubio pro Β substitui potest. Sunt lectionum aliquot neglegentia sola effectae velut 69,1 Ο; 72,7 (έφε.στωσι); ib.14-15; 75,24; 77,6; 79,17; 80,2; 87,1; 91,8. aliae quamvis depravatae tamen ratione ηοη omni carent velut 67,13; 69,13; 71,3 (~ om); ib.24; 72,4; 75,1; ib.6; 77,19; 78,26; 87,14; 89,4; ib.12-13; ib.14. mutatam verbi significationem erroris causam fuisse opinor78,16 et 94,19.10cus o1im corruptus deinde corrigendo ίη deterius -mutatus esse videtur 70,2 ubi revisor κιχλος cum 1 κόσμος construens addidit τοσ ut ea quae sequuntur adnecteret. huc fortasse pertinent 68,6 et 70,17. multae autem lectiones cum cura atque diligentia subtiliter variatae videntur velut 68,7; 69,12; ib.14 (&ποξόοντος); ib.23; 70,4.6-7. 8. 14; 71,3 (τα om); ib.13. 16. 17; 72,7 (&φΙλοι); ib.12. 13; 74,2. 6; 76,1. 25; 86,6; 88,22; 96,15. ut glossas veteres subiungo 69,14 (λιχμπρον); 87,14. sunt inter has lectiones aliquot quas reicere ηοη auderem nisi ipsa qua inventae sunt doctrina dissuaderet. neque enim dubium est quin haec textus memoria viris doctis debeatur. complures fortasse per saecula operam suam navaverunt, sed mirum ίη modum-nisi omnino ίη textu constituendo decepta sum-prior tractatus pars multo magis transformatam se praebet quam posterior, perinde ac si uni viro ίη recensendo plus voluntatis fuerit quam constantiae. quod si recensorem fingimus cum propria tum acquisita inferentem, ηοη longum fortasse a vero absumus. sed varias lectiones veteres quas ίη stirpis partibus reperimus ad stirpis originem omnes reducere dubito. nam et inter auctores: πotρ' otότον; 73,12 otότων; 75,25 τοότων; 78,22 έμβLοτεόη; ib.26 otυτης: otότων; 81,3 άγνοεΤ ... μη: οόκ άγνοεΤ; ib.16 πotρενεχθηνotL; 84,8 κotτotθόμLον; 85,21 ίοεΤν; 90,1 τω πράγμotΤL; ib.7 έΠLχρονίζΟLΤΟ; 91,11-12 μηοενος; 93,10 βLώσotσθotL; 95,1 όνομot­ σθεις; ib.5 OLιX Κotκίotς, et multae huiusmodi aliae et iam graνiores νelut 73,15 των βεβLωμένων: μετ α των βεβLωκότων; 84,4-5 των οε ... ή άπόλotuσLς ... πotρα των otότων: τα οε ... η άπολotόσεLς ... πotρ' otότοΤς; 91,20-22 δ ΤΟLοuτος ... έμπotρotμένεL (sic QJRΩ) ". έotυτιi> ... έΠLσκεοάζων: OL ΤΟLΟUΤΟL ... εμπotρotμένοuσL (sic) ... έotυτοΤς ... έΠLσκεΟάζοντες. 90,15 pro λόγ~ reddit λόγος D sensum graνissime afficiens. 79,3 pro έΟLΚUΤot praebet οΙκείot. lectiones νariatae sunt partim forma pristina quodammodo retenta: 71,6 et 19 άστρων: άστέρων; 71,8 μηνος: μηνοεLοοuς; 72,9 μεγάλως φρονοuνΤL (cf ALS); 75,9 άκotμotτι (et Ω) 76,1 βεβotLωμένοu; 79,13 otυτή; 80,3 έπεσκότεL; 83,10 την (sic) άει κotτάλληλον; 88,7 τελεσθεΙη; 89,8 βotρίotLς; 96,26 γνωΡL­ ζομένων, νariatae sunt partim forma genuina dimissa: 71,1 Ο κεκotθotρμένος (1): πεπotLοεuμένος; 72,4 γένη: γέρot; 74,18 λέγεL: οε­ ΟLοάγμεθot; ib. 21 όποόσης: ΟLotοεLκνuμένης; 80,4 νέφος: σκότος; ib .13 σημotσίotς: όνομotσίotς; 85,2 μετέχεL: χωρεΤ; 88,11 οotLτuμόνων, οίος: έσΤLotτόρων οίς; 89,17 τε: ΤLνot; 92,15 ροπην: δρμην; 93,24 &ληθοσς: έμπotθοσς. cetera utrum errori an consilio debeantur ηοη liquet cf 77, 16 συγκεκρotμένον: σuγκεΚΡLμένον; 78,26 όποχθονΙων; 79,4-5 rrJCVOLC; (sic) ". στpoφotίς; ib.12 μένοντος: όντος D (cf μεν όντος JΩ); 84,16 φυχας: άρετας; ib.20 τροφης; 89,23 πεΡLστόφοuσL; 90,19 το: ΤL; 91,16 γαρ το: γάρ ΤΟL; 92,18 εν ΤLνL: έστΙ addita sunt pauca praeter particulas supra citatas: 73,6 δ ante άνθρωπος; 86,3 τοσ ante φυτοσ (et Ω); 87,5 έν ante κotκΙot; 89,22 την ante γotστέρot; 90,23 πω post μηοενί; 91,19 το τεχθεν post συμποσίου; 96,18 έν ante τΟΤς. ordo νer-

DE QUARTAE STIRPIS TESTE D

D

D

CXXVII

DE INFANTIBUS PRAEMATURE ABREPTIS

EIUSQUE TEXTU ELABORATO

codex Monacensis graecus 192 chartaceus saec.

ΧΙΙΙ

fol1. 167-178

Codex Monacensis quartae stirpis testes unicus - neque enim inter testes numero apographon Ottobonianum - libellum De infantibus praebet nitidissima manu binis ίη columnis exaratum, propter aliquot folia amissa mutilum inde ab 70,21 (με)γotλοφυίotν. quomodo D a ceteris discrepet prius nobis inspiciendum est quam eius cum aliis cognatio. de manifestis scribae mendis agam infra, nunc qua arte textus transformatus sit exemplis explicabo. primum νide rationem omittendi: diminuta sunt ea quae inter articulum et substantiνum attribuuntur ex.gr. D om 71,12 έκ alt; ib.22 τοσ θεοσ; 82,24 τα OLιX; 85,10 έκotτέρου (et transpos την ante ΟLotγωγην); eliminata sunt ea quae repetuntur νel sententiam quodammodo amplificant ex.gr. 74,11 τοσ; 78,7 εις; 86,4 έν alt, et 71,20 pro πεΡLορατotL

CXXVIII

DE INFANTIBUS PRAEMATURE ABREPTIS

borum nonnumquam mutatus est ex.gr. 79,13-14 ζωη post κατιχλληλος coll; 86, 17-18 scr πασαν την ( sic) cXποοεLΚΤLκην των cXγνοοuμένων μέθοοον; 88, 17εκαστος ante κατα coll; 89,23-24 scr των οαLτuμόνων τας όρέξεLς; 93,1-2 εΤναL post ολως coll; 96,8 αϊμαΤL post άμαρτωλου coll ηοη secundum Scripturam. Haec omnia fere υηί eidemque ingenio ascribere ηοη dubito, viro subtili qui sententias polire verbisque exquisitioribus quae sibi videbantur exprimere solebat. idem notiones purgandi (scil καθαLρεLν, κιχθαρσLν) ubicumque occurrunt ita eliminavit aut ίηηο­ cuis verbis commutavit ut contextum quam maxime integrum relinqueret, et ceteris quae Origenis doctrinam spirant sententiis similem diligentiam navavit cf 73,16 pro καθαφομένη scr παραΟLοομένη (et add θεΙας ante του εuαγγελLΟU φωνας); 83,3 καθαρθηναL: φθαρηναL; 87,11-12 ΟLα της καθιχρσεως οm; 91,25-92,1 χρόνων-πιχλLν om. sed 92,6-10 ratio mutandi difficilius est dispectu. D attente quidem scripsit 7 το ουρανον καL γην ut orationi lacuna hianti ea quae sequuntur adiungeret. tamen ίη reliquis constructionem ηοη restituit. quod addidit οπερ ] patruelis [con ]fecit [ ... ] autem id [ .. ] recens qui [ ... ] valde negl[egenter] descrip[tum] \lt me\l[m]'. ecce, adnotatio simillima ίη margine interpretationis quam Sifanus edidit legitur (ρ. 178 ed. anni 1562) ubi capitulum illud 91,22-92,20 ίη textu apparet: 'Haec quae sequuntur, usque ad, Sed cur prorsus, adieci postea repert4 ίη exemplari, quod mihi dominus Marcus Fuggerus ex bibliotheca domini Iohannis Iacobi sui fratris patruelis confecit'. et confer quae Sifanus ίη praefatione priore de exemplaribus commemorat: ' ... qui libri' (scil ex bib1. Ι. Ι. Fuggeri confecti) 'quamquam ίη plerisque locis haud minus vitiosi indiligenterque transscripti erant, quam id vol~men, quo ego utebar: tamen, ut fere fit, magna felicitate atque commodo meo accidit, ut ίη quibus locis meum exemplum mutilum atque depravatum erat, ea loca vel integra atque incorrupta ίη illis codicibus haberentur, vel si quid desiderabatur, faciliore coniectura quod deesset, suppleri ex meo volumine posset: contra ubi illa apographa vitiosa ac mutila erant, ibi meum exemplar integrum et sanum esset .... '. qua cum sententia Sifani ηοη solum ratio corrigendi congruit ίη Parisino Monacensibusque adhibita sed etiam aestimatio codicis exemplaris ίη Parisini folio 291 v adnotata. neque aliquid obstat quin Monacensem 47 exemplar habeamus unde Sifanus capitulum 91,22-92,20 ίη Parisini marginem transcripserit. nam Monacensis 47 perindeatque Monacensis 107 iam ea aetate cum Hieronymus W olf libros

CXLIII

signavit i.e. annis 1551-1557 ίη bibliotheca Ι. Ι. Fuggeri inerat (cf. Hartig, Abh.B.Ak.W. ΧΧΙΙΙ 3 ρρ. 223sqq; 243). Postremum multis exemplis probare possum Sifanum ex Parisiηο 586 lectionibus Monacensis 47 aucto textum conflavisse quem convertit, sed ea enurήerare supersedeo. iam Otto Lendle, vir acutissimus~ Sifanum codice Parisino 586 et codicibus Ι. Ι. Fuggeri usum esse suspicatus est, vide ορ. ρ. CLXVIII cit., ρ. 285. unum testimonium addam ut Parisinum 586 librum Sifani proprium fuisse confirmem. extat ίη Parisini folio 283 locus peculiaris (post ρ. 73,15 insertus), quem supra ρ. XCVII exscripsi. hunc locum: Sifanus vertit inscripsitque 'Explicatio' et typis proclinatis exscribendum curavit (ρ. 169 ed. 1562). postea cum anno 1570 ίη altera sua praefatione calumniatores repellere contendit, haec versus finem affirmat: 'extat Scholion ίη tractatu de infantibus qui praemature abripiuntur, ubi ignis purgatorii mentio fit: quod a me subditum ηοη esse, nuper Argentinae quibusdam fidem facere ηοη potuissem, nisi exemplo Graeco prolato (quod forte fortuna penes me habebam) indicassem locum, unde illa, verbo fere pro verbo reddito, converteram.' nonne Sifanus fuit is qui hunc locum ut indicaret ίη libro suo, nunc Parisino 586, linea circumducta notavit?

Ο.

(Lineamenta quae ίη ipsis Parisini νersibus cognoscuntur duplici ratione inserta sunt. uncinis angulatis minores maioresque sententiarum ambitus terminantur (saepius ίη altera parte = b rarius ίη priore = a). partitio huiusmodi ad editiones impressas ηοη spectare sed cum munere interpretis conνenire νidetur. simili ratione nos textum ίη partes maiores diνisi­ mus. uncinis orbiculatis interclusiones notantur. easdem fere Sifanus iisdemque signis ίη νersione sua notaνit et nos ίη textu graeco conserνaνimus.)

Ιη his et ίη ceteris quaestionibus Sifanianis Martinus Henniges, vir doctus, qua est acie et oculorum et ingenii operam studiumque mihi navavit.

edd. Paris.

1573 1605 .ed. Paris.

1615

Interpretatio Sifani recepta est ίη editionem Parisinam anni 1573 (col1. 593-606) deinde a Frontone Ducaeo ίη editionem Parisinam anni 1605 (coll. 593-606) unde devenit ίη editionem bilinguam Μο­ rellianam Parisiis anno 1615. tum demum textus libelli De infantibus graecus typis excussus est (tom. 11 ρρ. 749-770), quem Fronto sive ex ipso Sifani codice, ex altera scilicet codicis Parisini gr. 586 parte, sive ex alio gregis VOKrecc libro hausit. consentit enim editio Morelliana princeps cum Parisini 586 foliis 280v-293v ubique his exceptis: a mendis Parisini propriis quippe quae nunc librarius

CXLIV

PRAEFATIO

DE INFANTIBUS PRAEMATURE ABREPTIS

Camillus nunc Sifanus sive ίη textu sive ίη margine correxerit (vide ρ. xcvn) editio princeps libera est. sed ipsa laborat peccatis nonnullis: 70,7 πολλα: πολλας ed. 1615 ν; 73,9 νηδόι: Tιou'C ed. 1615; 75,8 cxuτ4): cxuτοu ed. 1615; ib.22 άνόνητον: άνόνητος ed. 1615; 76,21 τοϋ om ed. 1615; 79,9 της om ed. 1615 ν; 81,7 ταότης: ταότην ed. 1615; 82,11 οΙνοφλοιγΙας ed. 1615 (ίη Par 586 legitur οΙνοφλοιγΙας sed u tenuiter sscriptum); 84,1 γένοιτο ed. 1615 (ίη Par 586 γένοιτο sed ν alt tenuiter insertum); 85,12 καταγγέλλεται: καταγγέλληται ed. 1615; 88,21-22 οΙνοφλοιγΙα ed. 1615; 90,24 φασΙ: φησL ed. 1615, et praebet recte 82,21 έκκαθάρας ed. 1615 ν: έκκαθ~ρας Par 586 cum cognatis suis, et variavit consulto 87,14 οντως om ed. 1615 ν; 94,8 μ~: oux ed. 1615 ν; 95,13 έναντΙων Par 586 cum cognatis suis, ίη marg γρ άναγκαΙων Sifanus: χρησΙμων ed. 1615 v (ut Ω scil ex vers 95,17). de distinctione sententiarum mutata deque orthographia nunc emendata nunc corrupta tacui. Angustius cognationis vinculum inter Parisinum 586 et editionem principem nescio an eae lectiones probent quas Sifanus ίη margine Parisini adnotavit, Fronto autem ίη textum admisit: 67,13 αλματι scr Sifanus γρ αρματι: αρματι ed. 1615 ν; 72,11 ad άλλά τοι scr Sif γρ άλλα σΟL: άλλά σοι ed. 1615 ν; 80, 18 ad ποσ scr Sif ίη marg int γρ ποu, ίη marg exter autem τοσ ex coniectura ut vid: τοσ ed. 1615 ν; 81,14 ad κατέχειν scr Sif γρ μετέχειν: μετέχειν ed. 1615 ν; 82,2 ad Ο scr Sifγp 4): 4) ed. 1615 ν; 86,13 ou notavit signo crucis Sif ίη Par 586, ίη editione latina adiecit 'ou habetur pro quo lego ~' et vertit 'numquid': εΙ ed. 1615 ν; 88,2-3 ad την άρχην ητις scr Sif γρ την άρχ~ν τις: την άρχ~ν τις ed. 1615 ν; 89,10 ad δε (sic Par 586 b) scr Sifγp δη (scil ex Par 586 a): δη ed. 1615 ν; 94,13 ad εί'ασάσε γενέσθαι scr Sif ίη marg int γρ έάσαι γενέσθαι ίη marg ext autem εί'ασ[: εί'ασε γενέσθαι ed. 1615 Υ. Εχ his locis quamquam ηοη sine momento esse videntur tamen nihil pro certo concludi potest. nam Sifani adnotationes ad 67,13 et 86,13 Fronto ίη editionibus latinis, lectionem 89,1 Ο δη ίη uno- . quoque classis primae teste invenire potuit. cetera autem talia ηοη sunt quin vir emunctus ex suo coniecerit. praeterea si Frontonem libro Sifani usum esse credimus, ubi tot lectiones rectiores ex Μο­ nacensi 47 arcessitas iuxta corruptelas classis primae legere posset, miramur ηοη solum cur ille ηοη plures locos emendatos reddiderit sed etiam cur verba 93,22-23 οuδεν-άλ~θειcx quae Sifanus ίη margine Parisini suppleverat Fronto ηοη agnoverit sed lacunam asterisco indicaverit.

CXLV

Ν onne

cod. Urb.9 ed. Paris.

1638 ed. Mignei

igitur gemellum Parisini, librum ex grege VOKrecc nunc deperditum, editionis ptincipis fontem fuisse iudicemus? hanc sententiam obtinere ηοη dubitarem nisi explicatio illa quam ίη Parisiηο post 73,15 άντΙοοσιν, ίη versione Sifani post 73,17 'refrigata atque refocillata' (scil ε.νcxποΦόχοuσcx γρ ε.νcxνcxΦόχοuσcx) legimus, ίη editione. Frontonis quoque (post 73,17 ε.νcxποΦόχοuσcx) inveniretur. editio a codice Parisino hoc modo differt (vide enumerationem versuum ρ. xcVII adhibitam): έρμηνεΙα vel simile quid ηοη est ίη­ scriptum sed totus locus uncis angularibus inclusus est. 3 ίη textu scr ε.ν τ4) εucxγγελL~ παραβολην ed. 1615 v πεΡL την: περΙ τε ed. 1615 ν; 4 ταότην: ταστα ed. 1615 ν; 6-7 ήοε - κριτοσ: ή οε άπόφασις τοσ οικαΙοι) κριτοσ άνελεόσονται οδτοι μεν - ζωην αΙώνιον ed. 1615 Υ. unde facile cognoscitur memoriam huius loci quam codex Parisinus corruptam quidem sed magis genuinam servavit a viro docto mutatam esse praecedente Sifano interprete. quod si Fronto librum Sifani graecum ηοη inspexit neque codicem quendam ex Parisino 586 descriptum, aut gemellum Parisini 586 adeptus est cui ipsi quoque explicatio inerat-id quod verisimile omnino ηοη putabis-aut explicationem separatim sibi confecit. id fortasse alienum ηοη habebis cum respicias quanti valuerint testimonia Patrum ίη controversiis de igni purgatorio habitis. tamen verisimillimum hoc esse ηοη iudicabis. quod denique Fronto se versus 91,22-92,20 ίη manuscripto legisse negavit adnotans ίη margine ρ. 767 ed. 1615 'Quae huc ίη­ terpres inseruerat, cum ίη nostro MS. ηοη habeantur, omisimus', id cum theologi studio melius congruit quam ut sine suspicione debeat accipi. extat capitulum illud ex quo redolet Origenes ίη Parisino 586 ηοη prima manu exaratum et ίη hoc Fronto contentus esse potuit praesertim cum Gregorium vellet defendere. De Graeca editione principe hactenus. ex ea Josephus Cretensis ut facere solebat textum ίη Urbinatem (gr. 9 ff. 224v-239) transcripsit. textum primae Morellianae Aegidius Morellus anno 1638 iterum excussit hic illic purgatum (tom. ΠΙ ρρ. 317-338), ex altera Morelliana Migneus anno 1858 repetivit (PG 46 coll. 161-192). interpretatio Sifani et apud Aegidium Morellum et apud Migneum legitur. Libris et manuscriptis et impressis percensitis restat ut pauca subiungam de hac editione. annos circiter 1955-1962 et 1964-1976 Hilda Polack inter socios editionis Harvardianae habita est. ad libellum De infantibus edendum codices manuscriptos contulit,

CXLVI

DE INFANTlBUS PRAEMATURE ABREPTlS

recensionem fecit, textum apparatu critico atque fontibus quibusdam instructum ίη usum Colloquii Leidensis anno 1974 vulgavit. libros manuscriptos iterum atque totos contuli, memoriam renovatis curis recensui, ίη editiones impressas inquisivi, praefationem scripsi. ίη textu nihil mutavi praeter,p. 75,6 (olim 10,6) ε'λαττον pro ε'λασσον; 76,14 (11,12) XCXL pro 11 XCXL; 76,25 (11,24) έν τοΤς OUcrLV pro έν τοΤς OUcrLV έν τΌ φόσe.L; 77,17 (12,14) &φ' έκάστου pro έκάστου; 79,12 (13,30) post εχοντος distinxi monente Van Winden. apparatumcriticum et mutavi consequenter et hic illic supplevi. ordinem tamen siglorum ad praefationem meam ηοη adaptavi. noνa

paginarum numeratio ad textum praemissum hac ratione referenda 67-68,5 (ρ. 3) - 69,6 (ρ. 4) - 70,7 (ρ. 5) - 71,11 (ρ. 6)- 72,12 (ρ. 7) - 73,15 (ρ. 8) - 75,1 (ρ. 9) - 76,3 (ρ. 10) - 77,4 (ρ. 11) - 78,8 (ρ. 12) - 79,12 (ρ. 13) - 80,17 (ρ. 14) - 81,20 (ρ. 15) - 82,22 (ρ. 16) - 84,1 (ρ. 17) - 85,6 (ρ. 18) - 86,7 (ρ. 19) - 87,10 (ρ. 20) - 88,15 (ρ. 21) - 89,18 (ρ. 22) - 90,20 (ρ. 23) - 91,25 (ρ. 24) - 93,10 (ρ. 25) - 94,12 (ρ. 26) - 95,16 (ρ. 27) - 96,17 (ρ. 28) - 97,9 (ρ. 29). est:

DE PYTHONISSA

ρ.

apparatus fontium et testimoniorum quam maxime augendus mihi videbatur ex iis locis praecipue quos ίη Colloquio Leidensi viri feminaeque docti attulerunt ut Gregorium explicarent, imprimis Paulus J. Alexander, David L. Balas, Wolfgangus Haase, Margarita Harl, Andreas νοη Ivanka, Christopherus Stead. quae ίί commentati sunt et ceteri nempe J. Ρ. Cavarnos, Μ. Esper, Α. Lallemand, F. Mann, G. May, Α. Meredith, L. R. Wickham, ea ίη Actis Colloquii Gregoriani ΠΙ Leidensis J. C. Μ. van Winden et Α. van Heck Leidae 1976 ediderunt. Scribebam Francofurti ad Moenum a.D. MCMLXXXII HADWIGA HORNER

EDIDIT

HADWIGA HORNER (PRAEFATIO)

Gregorii Nysseni epistula 'propter Pythonissam ad Theodosium' uno codice vetere saeculi Χ et ίη decem recentioribus saeculi plerisque χνι conservata est. hi libri quae alia opera contineant quaque de causa, primum quaeratur. codices omnes praeter Urbinatem, editionis Morellianae apographon, hanc epistulam ηοη inter alia Gregorii opera tradiderunt sed una cum Origenis disputatione Ιη primum lib. Regum (PG 12, 1012-1028 Mignei) et Eustathii Antiocheni dissertatione vel potius diiudicatione De engastrimytho contra Origenem (PG 18, 613-673). cum Eustathius ipse curaverit ut opusculum Origenis quocum sibi pugna esset integrum lectori suo ante oculos poneretur (l.c. 616 Α), apparet utraque de engastrimytho opuscula iam ante Gregorii aetatem unum cum altero esse coniuncta. quibus Gregorius vel Theodosius ille cui Gregorius epistulam inscripsit libellum~ de Pythonissa subiunxisse videtur aut doctus quidam virhaud multo post sive ίη engastrimythum requirens sive ίη Origenis rationem. Inde Origenis Eustathii Gregorii Nysseni libelli tres vel tribiblos, ut ita dicam, de engastrimytho ίη uno corpore coniuncti traduntur. ίη codice vetere, Monacensi 331, tribiblos inter opera aliorum adversus Arianos et Ν estorium de fide recta disserentium reperitur. primum 10cum tenet Cyrilli Alexandrini Thesaurus de Trinitate (PG 75, 10-656), sequitur tribiblos, deinde Theodoti Ancyrani expositio Symboli Nicaeni (PG 77, 1313-1348), postremum extat Zenonis imperatoris edictum quod inscribitur ίσον τοσ ένωΤLΚΟU (PG 86 bis 2620 C-2625). ίη codicibus recentioribus tribiblos cunl Zenonis edicto solo coniunctus est. (praeter editiones Migneanas confer editiones criticas ab Α. Jahn τυ 2,4, 1886 (Orig. Eustath.), Ε. Klostermann CGS Orig. ΠΙ, 1901, ρρ. 283-94, et ΚΙΤ 83, 1912 (tribibl.), Ε. Schwartz ΑΒΑνν 32, 1927, ρρ. 52-54; 135-137 (Zenonis edict.) elaboratas.) inter Cyrilli Theodoti Zenonis opera ratio quaedam communis cognosci potest. et Theodotus enim et Zeno imperator ad auctoritatem Cyrilli se contulit. neque alienum a vero videtur haec opera iis ίη usum collecta esse qui saeculo νι ineunte doctrinae patrum Nicaenorum inhaerentes Chalcedonensibus resisterent. at νίχ cognoscitur quo consilio quidam opuscula de engastrimytho vel de Origenis methodo collegerit ut ea cum dissertationibus de natura Christi et de Trinitate aut cum Zenonis edicto connecteret. quo magis conicio tribiblon iam compositam pI'opriaeίη

DE PYTHONISSA

PRAEFATIO

que memorιae. traditam esse priusquam inter cetera opera quae citavi appareret. Cum igitur partes quas Monacensis continet diversae ratione interiore inter se cohaerere ηοη videantur, nescio an causa compositionis 1evior ίη titu1is detegatur qui 1itteris maiuscu1is depicti secundum usum vetustissimum operibus Cyrilli Eustathii Gregorii et inscripti sunt et subscripti. (subscriptio ίη Gregorii 1ibello erasa est.) 1egimus ίη subscriptione 1ibelli Eustathiani post nomen auctoris: ~EN6Σ 'ΌΝΤΟΣ τΩΝ τϊΗ ΆΓΙΩΝ"ΠΡΩΝ quocum confer inscriptionem Theodoti operis ubi eorundem τΩΝ ΆΓΙΩΝ 'ΕΝ ΝΙΚΑΙΑ ΠΡΩΝ τΩΝ ΤΙ ΚΑΙ 'οκτΩ mentio fit. qua ex conspiratione suspicio mihi incidit num quis solo nomine famaque Eustathii adductus sit ut tribib10n cuius maxima pars Eustathii est inter cetera inmitteret. si hanc compositionis causam agnoscimus, sequitur ut operum seriem quae ίη Monacensi servata est genuinam, quae ίη recentioribus extat mutilam habeamus neque moremur quin ex Monacensi, teste unico, recentiores omnes, si modo 1ectiones ηοη repugnent, derivemus. Quaestionem usque ad hoc movisse satis habeo. nunc ad textus memoriam recensendam progrediar.

Recentiores usum scribendi rectiorem secuti et itacismo rarius indu1gentes ίη orthographia quidem minus peccaverunt sed menda graviora eadem atque Monacensis omnia fere tradiderunt. ίη ta1ia nunc inquiramus. quod attinet ad Gregorii partem, sunt quattuor omnino 10ci ubi recentiores cum Monacensi mendoso ηοη consentiunt: 103,27 νεκu'ί'ας recc: et accent et α deest spatio re1icto ίη Τ; 104,12 ΠLστεuοuσLν recc: ΠLστεuσοuσLν Τ; 105,16 όπεκρίνατο: όπεκρίνετο Τ; ib.20 Ιωνάθαν recc: Ιωανάθαν Τ. cum ex his quattuor 10cis c1are ηοη cognoscatur quae ratio inter Monacensem et recentiores intercedat, totam tribib10n Zenonisque edictum perscrutata sum ut testimonia certiora acquirerem. contu1i ff. 174-203v et 219-220v codicis Τ, ff. 109-166 codicis Ott, ff. 1-102v codicis Caes, ff. 137-152v codicis Η. repperi consensum recentiorum contra veterem ίη erroribus saepe, ίη rectis raro. et sicut ίη Gregorii parte item ίη ceteris recta quae consensus recentiorum solus praebet ta1ia sunt qualia doctus quilibet et prudens vir, ίη grammaticis bene versatus, faci1e excogitare potuerit simili modo quo 1ibrarios saecu1i ΧVΙ textum recepisse infra videbimus. quae cum ita sint, quamquam vestigia Monacensis pecu1iaria ίη recentioribus ηοη mu1ta recognoscuntur praeter verba perpenim continuata, tamen mihi quoque verisimillimum videtur tribib10n Zenonisque edictum ad recentiores ex Monacensi devenisse.

CL

DE TESTE VETERE EIUSQUE CUM RECENTIORIBUS RATIONE Τ

codex Monacensis graecus 331

membranaceus

saec.

Χ

fol1.

201-203ν

Τ

Codicem Monacensem, 1ibrum reverendae νetustatis, di1igenter iam excussit et aestimavit Albertus Jahn, secutus est Ericus K10stermann (vide edd. supra citt.). uterque editor Monacensem testem unicum habuit. textus ίη hunc 1ibrum aut ex 1itteris maiuscu1is recta via, ut monuit Jahn, transcriptus est aut ab exemp1ari transcripto derivatus a1io nullo intermisso. scriba di1i~ gens 1itteras ηοη decore sed accurate scripsit hic illic rasuram adhibens aut spatium re1inquens cf 103,5, ib.15 (ήμ)εΤ(ς) ίη ras scr; 106,24 η(ν) ίη εL eras scr, de 103,27 vide infra. ίη Gregorii parte a1teram manum ηοη inνeni nisi accentus a1iquot et hic et a1ibi a1teri manui debentur. crebra sunt vestigia rationis scribendi veteris, inter ea mu1ta verba aut ma1e a νerbis aut omnino ηοη distincta. a1ia itacismo deformata sunt. 1iber profecto manibus eorum retinebatur, qui si ηοη eruditione studioque deficerent at certe copia exemp1arium egerent ad textus emendandos.

CLI

(exempla quae pro testimoniis afferam ίη contextu editionis Erici Klostermann inspicienda sunt cuius paginas et hic et infra notis numerorum inclinatis laudabo. codices Ottobonianum Caesaraugustanum ν allicellianum sub siglo recc comprehendam, pro Monacensi qui editoribus prioribus Μ audit ego utar Τ. recc contra Τ praebent recta 4,9 ζητήσαις αν recc: ζητήσεσαν Τ; 25,27 ήξΙοu recc: ήξΙοι Τ; 28,12 έξέφερον recc: έξέφεραν Τ; 29,31 μεΙζων recc: μεΙζω Τ; 40,26 οΤόν τε recc: οΙΌνται Τ; 50,8 αότ Caes Η) neque talium errorum ratio ίn aperto est. testimonia haec fere sunt omnia. investigationi meae operam fideliter navavit J acobus McDonough.)

electum esse. Sirleto igitur dum ίη ν aticaηa bibliotheca versaret ampla occasio data esse videtur ut a Ioaηηi Hoηorio scriptore codicem sibi compararet nisiforte Cerviηus ut erat bibliothecarius huηc librum scribeηdum curavit et Sirleto familiari suo hereditate reliquit. liber post mottem Sirleti ίη maηus Ascaηii Coloηηae devenit, inde ab aηηo 1611 inter libros Ioaηnis Aηgeli ducis ab Altaemps fuit. Caesaraugustaηus contiηet alia nulla praeter tribiblon de eηgastrimytho Zeηoηisque edictum. librum a Ioaηni a Saηcta Maura scriptum esse ex ductu stiloque ·clare cognoscitur. librarium Ioaη­ nem aηηo 1573/4 ίη Calabria, aηno 1582 Neapoli versatum esse scimus, aηηo autem 1584 Romae fuisse ubi Cardiηali Sirleto operam suam navaret. iηde ab aηηo 1585 usque ad 1618 Ioannes a Sancta Maura fuit scriptor Bibliothecae ν aticaηae (cf Η. Omont Rev. Et. Gr. Ι (1888) ρρ. 177sqq, Μ. Vogel et ν. Gardthauseη ρρ. 193 adη. 10; 194). de codicis possessore ίη primo folio legimus: 'Est D. Β. Laurentii, caηonici ecclesiae S. Mariae de Pilari, Romae, Kaleηd. Julii, an 1586' et ίη folio verso: 'Omηia ex Bibliotheca ν aticaηa descripta expeηsis Bartholomaei Laurentii, caηonici ecclesiae S. Mariae de Pilari Caesar Augustaηae, Romae, an 1586'. ν allicellianus contiηet tribiblon cum Zenoηis edicto fasciculis propriis iηscriptam, qui cum diversis aliis compacti suηt. ίη illis fasciculis eaηdem maηum quae Caesaraugustaηum scripsit plaηe cogηovimus. idem est ductus, stilus idem. hoc tantum differt scriptura ίη ν allicelliano quod litterae suηt miηutiores et aηgustiora sunt spatia. iηter libros igitur quos Ioaηnes a Saηcta Maura confecit etiam Vallicelliaηi folia 137-152v refereηda sunt. vide iηfra quoque ρ. CLIX.

μbί

Haec dicere habui de teste vetere et de origine receηtiorum remota. restat ut ίη receηtiores porro iηquiramus eorumque necessitudiηes explicemus.

De recentioribus Ott

Caes.

Cαes Η

codex Ottobonianus graecus 189 chartaceus saec. ΧΥΙ ex parte fol1. 159-163v Caes codex Caesaraugustanus Bib1. de Pilari graecus 1732 (nunc Neoportensis υnίν. Yale fundi Beinecke 288) chartaceus saec. ΧΥΙ fol1. 79v-87 Η codex Vallicellianus graecus 125 olim R 26 chartaceus saec. ΧΥΙ fol1. 150-151v

Ott

Ott.

189

CLIII

DE PYTHONISSA

CLII

Priusquam e textus recensioηe quae ratio iηter hos libros intercedat explicem, de codicum librariis possessoribusque breviter agam. Ottoboniaηus coηtiηet tribibloη de engastrimytho una cum Zeηonis edicto fasciculis propriis inscriptam compactamque ίη uηum corpus cum aliis partibus quas scribae diversi exaraveraηt. tribibloη Zeηoηisque edictum scripsit Ioaηηes Honorius a Mallia presbyter Hydruntiηus, qui scriptor Bibliothecae ν aticaηae erat inde ab aηno 1535 et libros interaηηos 1536-1555, quaηtum scimus, ipsa maηu significare solebat. diem obiit Romae 'apud sedem apostolicam' a. 1563. (cf R. de Maio. Studi e Testi 219, Romae 1962 ρ. 299 adηη. (quo de libro Salvator Lilla, vir doctissimus et ipse quoque scriptor huius bibliothecae ηobilissimae, benigηe me certiorem fecit) et cf Feroη/Battagliηi ρρ. XVsqq, χχν, 107sq; ν ogel/Gardthausen ρ. 183 ορρ. ρρ. CLXVIII et CLXXVI citt.) liber fuit Guillelmi Sirleti. vir ille egregius ex gente Calabra ίη Calabria et Romae praecipue vitam degit. constat eum iηde ab 1548 ίη Βί­ bliotheca ν aticana iηdices librorum maηuscriptorum Graecorum elaborasse, aηno 1553 a Marcello Cerviηi tuηc cardiηali custodem eiusdem bibliothecae factum esse, quinque aηηis post protoηotarium apostolicum a Paulo νι nomiηatum, aηηo 1566 a Ρίο ν cardiηalem

Η

Nuηc

ipsam. textum ίη codices Ottobonianum Vallicellianum ab uηo eodemque fonte derivatum esse exemplis quae modo attuli iam probatur. expedit nihilomiηus ex Gregorii parte ceteras lectiones omηes hic proferre quibus Ott Caes Η commuηiter ab Monaceηsi Τ discrepaηt: 101,4 είψήσετε Τ: εόρήσητε Ott Caes Η; 102,9 τω Τ: το Ott Caes Η; ib.10-11 τον θεον Τ: τ4> θε4> Ott Caes (τ4> om cum pluribus verbis) Η; 103,1 ΟLcxβηνCXL Τ: άνcxβηνCXL Ott Caes Η; 104,21 σΚLοεLοως Τ: σΚLωεLοως Ott Caes Η; 105,12 τε Τ: τε XCXL Ott Caes Η; ib.24 εσεσθCXL Τ: επεσθCXL Ott Caes Η; ib. εΙπον Τ: ειπων Ott Caes Η; 106,12 όντως ad

receηsioηem

Caesaraugustaηum

CLIV

DE PYTHONISSA

Τ: οντων

Ott G.aes H;ib.19 της ante &νομβρΙας Τ om Ott Caes Η; 107,3 προσηγεν (sic) Τ: προηγεν Ott Caes Η. de fonte ηοη liquet 101,15 Ot' Τ Caes: ο' Ott Η; 103,6 &οtόοεuτον Τ Ott: &οtώοεuτον Caes Η; 104,23 τω γuναΙω Τ τ~ γuναΙ~ Caes: το γuναΙω Ott(in το γuναtον mut) το γuναΙ~ Η; 106,18 ώστε την Τ Ott: ex ώστην corr Caes Η, nisi haec sicut nonnulla ίη ceteris partibus testimonium dant de νariis lectionibus νel potius correctionibus ίη fonte exhibitis. De fontis indole hoc quoque erui posse νidetur quod unusquisque νersus litteras ηοη plus quam triginta tres neque minus quam νiginti quinque tenuit. tot enim litterae numerantur ubicumque Ioannes a Sancta Maura ίη scribendo festinans complura exemplaris νerba neglexit neque homoeoteleuto ut ita faceret deceptus est. similem litterarum numerum ίη plerisque lacunis homoeoteleuto effectis deesse νidemus nisi maiores sunt lacunae quam ut dinumerentur. quod ad litterarum formam attinet, νestigia scripturae νetustioris supersunt νelut litterae β et κ vel u, κ et μ, Χ et γ νel λ inter se confusae. haec ad codicem Τ νel ad omnem librum similis aetatis reduci possunt. extant aliae litterae confusae νelut ε et α νel ο, α et u vel ω, ω et εt νel ε, σ et ν, quae ad recentiorem scribendi usum referendae mihi νidentur. (de correctionibus ίn fonte confer ed. Klost. ρ. 6, 8 λέγον Τ (sine acc) C aes: λέγων cruce sscript, ίn marg γρ λέγον Ott λέγων ο sscript Η; 21,21 έξoρκ~ζόμενoς Τ Ott: έξαγoρ~ζόμενoς Caes όρ~ζόμενoς Η; ib.24 είωθε γοσν Τ Η: είωθεν οδν Ott Caes. de numero litterarum ίn νersibus fontis confer ed. Κlost. ρ. 27,8 τας-οε om Caes (25 litt); 29,18 ό μεν ante ΙερoφανΙ~ (sic) add sed deleν Caes(aberrans 291itt); 57,13-14 περΙ-o~καΙOI) om Caes (32 litt); 58,2-3 οΙκην-ακων om Caes(28 litt); PG 86 bis 2624 Β2 τον κατελθόντα καΙ σαρκωθέντα om Caes. litterarum confusiones exemplis demonstrare supersedeo.)

De fonte codicum Ott Caes Η proximo plura ηοη habeo experta. exemplar unde ίη manus Ioannis Honorii νel Cerνini νel Sirleti devenerit, nescio neque quo ex eorum manibus excesserit. anno 1586 ex hoc exemplari Ioannes a Sancta Maura codicem ίη usum Bartholomaei Laurentii deprompsit. habemus νerba canonici quibus gloriatur 'omnia ex Bibliotheca Vaticana descripta' esse. nunc ίη hac bibliotheca νestigia nulla. (codex enim ille ex quo Allatius Eustathii et Origenis libellos anno 1629 edidit quemque librum Vaticanum fuisse Huetius anno 1668 suspicatus est certe ηοη fuit exemplar codicum Ott Caes Η commune neque unus eorum. nam

!ι ι

PRAEFATlO

CLV

textus ex.gr: Origenis hiat ίη fonte Ott Caes Η duabus lacunis, ίη Caes et Η (usque ad p~ 10,28 Κlost) duabus aliis, accedunt ίη Η duae, ίη Caes undecim. quod si Α. Jahnindicat ex Monacensi 331 undecim lacunas quibus textus ίη editionibus prioribus hiaret expleri posse, apertum est Allati codicem aut Vaticanum 1073 fuisse, quem ίη totum ηοη excussi, aut alium nunc amissum. vide ad Α. Jahn ορ. supra ρ. CIL cit. ρρ. Χ, XXIV, χχνι et app crit passim.) an fieri potuit ut canonicus Bartholomaeus inter bibliothecam et bibliothecae scriptorem ηοη distingueret? Initium tribibli Ioannes a Saήcta Maura fortasse ex codice Η ίη codicem Caes transcripsit. nam ίη codice Caes usque ad mediam partem Origenis (i.e. ρ. 10,28 ed. Klost.) ηοη solum omnia menda insunt quae codex Η continet praeter tria leνissima sed etiam aliquot νerba falso repetita quae unum νersum codicis Η complent (ed. Klost. ρ. 4-5 post ΙΠL repetiνit 3-5 της-ΙΠL Caes i.e. fo1. 137 vers 13 cod Η, sed &ναγωγης Η: παραγωγης Caes). praeterea ίη Caes menda propria reperiuntur et multa νerba desunt quoniam Ioannes hunc librum stilo νolante exaraνit totum, sed partem Origenis neglegentissime. Initio excepto nulla dubitatio est quin sola fraternitatis ratio inter codices Ott et Caes et Η intercedat et recte fecerimus quod ex unoquoque formam fontis proximi interpretati simus. Confer ίη parte Gregorii quae menda codici Caes insunt propria: 102,10 &ποβλ~τ~-φασt τον om Caes; 103,20 αuτομολησαt: αuτομολογησαt Caes; ib.25 ή: η Caes; 104,6 φuσώοοuς: φuσtώοοuς Caes; 106,10-11 ή μέντοt-Βαλααμ· om Caes; ib.25 πρoφ~ττJ: πρoφηΤτJν sic Caes; 106,26 την om Caes; 107,8 δ ante άρτος om Caes. Nunc cf quae codici Η peculiaria sunt: 102,4 παρέσχοντο: παρέχοντο Η; ib.12 ίΙOτJ: οη Η; ib.16 μέσον Τ Ott Caes: μέσων sed sscr ο Η; ib.17 ΙστηρΙχθαt: ΙστηρtκταΙ sic Η; 103,4 Ιν: Ιν εν Η; ib.7 Οt~ρχετο: Οt~ργετο Η; ib.18 τοtαuτη καφΙα: τοtαuττJ καφ(~H; 104,23 το ante γuναtον om Η; 105,19 ήβουλετο: Ιβουλετο Η; ib.21 add δ ante Σαμοuηλ Η; 106,13 εuφuως: εόφωως Η; ib.18 ΙκφωνηθεΤσαν: ΙκφωηθεΤσαν Η; ib. 26 οtακονΙα: ΟtακονΙ~ Η; 107, 1-2 Ι χορηγεΤτο: χορηγεΤτο Η; ib.7 εί o~ πρω'L (ex προς) ίη textu, ίη marg ίσως εΙς οέ Η; ib.10-12 μέν της κατ' &ρετην-τοΤς τελεtouμένοtς om Η; ib.21 το ante μέρος om Η; 108,1 uποχεΙρtον: όποόποχεΙρtoν Η; ib.8 οtοόντος: οtοόντως Η.

Rarissimi sunt lapsus ίη codice Ott: 103,5 της: τοΤς Ott; ib.28 Caes Η κατακωλας Ott; 106,8 σuνάντησtν: σuνάντησt

κατακωχαι; Τ

CLVI

Ott; 107,1

DE PYTHONISSA

ποφιχμεμενηκότες: παραμεμυηκότες

PRAEFATIO

Ott; ib.3 εΙδωλόθυτον: ib. άγνοήσe.tς:

όδωλόθυτον Ott; ib.15 κάλυμμα: σκάλυμμα Ott; άγνωήσe.tς Ott; 108,1 ώστε: ώσθαt Ott.

Codices ίη partibus Origenis Eustathii Zenonis simili modo unusquisque atque ίη hac Gregorii parte depravata sunt. cum Ioannes a Mallia qua erat diligentia rarissime peccaverit, ex omnibus partibus ea quae omisit huc colligam, ut planum faciam codicem Ott fratrem ηοη patrem codicum Caes et Η esse. (omisit Ott solus ed. Klost. ρ. 4,170U; 14,7 'ΟΙ ib.27 έγώ είμι ή ό'Οος; 24,21 26,32 &νoι~; 29,26 εί; 31,2 πρώτον; 44,7 'Οε; 47,31 τ την κατα τοσ κρατοσντος ΙπcxνcXστcxσLν 20 Ιλπίοος τ&

οε

νό1)μα θ&ωΡ&ΤΤCXL, το ά'ίΟLον, το αφθαρ-

νο&Τψ οϋτ& γαρ Ιχθρος ων OLιX πολέμοu γέγον&ν όποχ&ίΡLος,

OL'

Ιν

άγαθ4) ΙΠLοέΧ&ΤCXL οϋτε την προς το χ&Τρον ροπήν' Ο

1Ο θ&c'i> όΠΟΤcXΎ1)θL ή Φuχή μοu' παρ' cxuτc'i> γαρ το σωτήΡLόν μοu,

ώς OLιX

παρα τοσ θ&οσ ΠΡcxγμcxτ&u&σθCXL, ΙΠL μεν γαρ της τρ&πτης 5

οuνcXμ&νΟL, οέχοντCXL των όποχ&φίων την ΤcXςLν τ4'> άπαρ­ CXLτήτ~ της άνάγΚ1)ς προς την όποταγην ΙνcxγόμενΟL, της οε σωΤ1)ρία, καθως παρα της προφ1)τ&ίας Ιμάθομ&ν

1308

ILLUD TUNC

XCXL

λέγ&σθCXL.

&L

XCXL

οε χρη κάκ&Τνο το της όποταγης

Aouxav

&ucxγγέλLον ση ΤΗν

20 όποτασσόμ&νος τοΤς γον&uσLν &Ις οωοέκατον προ&λθων ετος ό

ΚUΡLος, οόοε έκ&Τνο άρμόζΟL αν έΠL τοσ ΠΡΟCXLωνίοuτ& άλ1)θLνοu

15 παρόντι και τCi> πατρι και τCi> ulCi> το τοιουτον καλόν, και Ο μη εσχεν προ τών αιώνων μήτε δ πατηρ μήτε δ uίός, τουτο έπι σuμπληρώσει τών χρόνων και τCi> πατρι και τCi> ulCi> προσγενήσεται, του μεν όπομένοντος την όποταγην του δε προσθήκην τινα και έπαόξησιν της έαuτου δόξης δια τοuτοu 20 λαμβάνοντος ην έν τCi> παρόντι τέως O~l( εχει. που τοίνuν έν

ΤOόΤ~ το άναλλοίωτον; το γαρ μετα ταυτά τι γινόμενον νυν

δε μη ον ίΌιον της τρεπτης έστι φόσεως. εLτε οδν καλον ή

όποταγή, και νυν εΙναι προσήκει πιστευειν τCi> θεCi> το καλόν' εLτε άνάξιον έπι του θεου το τοιουτον, οuτε νυν οuτε άλλοτε'

το αuτοκρατες παρεχομένη τϋ ήλικίQt και αuτεξοuσιον;

2 cf IS 7, 15 5-7 cf ex. gr. Ιη Cant Ρ 17, 12sqq (ΥΙ) Langerbeck; De infant infra ρ. 84, 14sqq 14 ut Eunomius θεCi>καιπατριοmΟΚΡΧν 2 ouxt: ου FQS αρα Matr 4864 ν sed Greg ηοη novam quaestionem movere sed syllogismo finem imponere vult 2-3 σκοπόν τινα coll FQS 5 έν supplevi 9 το: την FQS περι S: om cett ν των bis scr Q δόγμα: δόξαν FQS 12-13 Τι δια om ΟΚΡΧ ν 12 post σήΦεως addin mg Τι δια βρώσεως Κ2 haud absurde cf De hom ορ 1 c supra 15 πείθων om FQS παρεικάζειν: παρισάζειν ΟΚΡΧν μηθ' ίη μηδ' mut 02 18 αυτοΤς om S 19 των alt om ΡΧ 20 propter inconcinnitatem structurae verbum excidisse videtur. δείκvuσιv vel tale quid coniecit Jaeger 21 εΙ'δη: ήδη Ρ (ίη marg ει)

4-7 de quo fusius Αροl ίη Hex PG 44, 69 Α-C 20-ρ 12, 4 47-49 et (de peccato Adae) 21

ΟΚΡΧ FQS Χ τΌ supplevi

Ι

10sqq cf Ι Cor 15, Cor 15, 47-49

1 προφερομένων ΟΚΡΧν 2 &στέρων om 3 του: τουτο FQ των om ν 4 ήμας om XFQS lacunam statui quia νοχ ήμας memoria' bona innititur. τα σπέρματα σuvαγαγόvτα έγείρειν scil ήμας κτλ vel tale quid supplendum 6 videtur nisi ήμΤν coniciendum est cum Sifano (vid praef) ήμας*ν και ουσία om Χ 8κατασκεuάζη Ο -ζειν ν 7-8 εΤναι κατασκεuάζει om FQS verba cum 4 εί νίχ congruentia. all εΙ ex έπει corrupt aut εΤναι κατασκεuάζει το corrupt ex εσται κατασκεδασθέν τι vel ex sim? de notione το ήδη ον dubitatJaeger 8 ον: ον Ρ (ex ον corr) Q 10 προ Q 11 add την ante γην Χ 11-12 και - κληθέντος om Q 13-14 τοίί τοιοuτοu: τοuτοu S 16-17 έγγεγενησθαι: εν γεγεVΗσθαι spir ex corr Κ ipse 18 δι 'ένος om Χ 19 έπιγενομένων KFQS (-γεννωμ-) σuμπλατuvόμεvοv om Migneus

12

ΙΝ

ΕΤ

ILLUD TUNC

ΙΝ

IPSE FILIUS

φησΙν, άνθρωπος έ~ γης χοΊ.'κός· ό οεότερος έξ oupotvou' οίος ό

5

τ

εινotι

λ'

,

-

Τ

"

εγοι' το νεκρων εινotι otνotστotσιν,

,~, OUUE.

'"

έγηγέρθotΙ· εΙ γαρ κotθόλοΙ) άo~νotτoν,

πιστόν έστι

xotL

13

άνotντΙρρητον ΟΤΙ Χριστος έγήγερτotι έκ

,

,(

πιστει κotιη κot θ'λ ο

ou το\

''''ξ πιστον ε ει.

Οuτω ΤΟLνuν otuτους σuλλογιστικώς προς την πotρotοο-

5

χην ,τοσ οόγμotτος σuνotνotγκάσotς έκ τοσ εΙπεΤν ΟΤΙ ΕΙ μή έστιν (το 'γαρ κotθόλοΙ) μη ον

ouoE. εν τινι οuνotτον είνotι' εΙ οε

τοστον έγηγέρθotΙ πιστεόομεν, της κotθόλοΙ) τών άνθρώ­ πων άνotστάσεως τι πεΡL τοότοΙ) πΙστις άπόοειξις γίνετotι) 10 κotι προσθεις έχεΤνο τι'i> λόγ,!?' 4> πασot τι περι τοσ οόγμotτος τοότοΙ) κotτotσκεuη σuμπερotLνετotι το 'Ώσπερ εν τι'i> Άοαμ πάντες άποθνΤΙσκοuσιν οuτως κotι εν τι'i> Xpιστι'i> πάν­ τες ζωοποιηθήσοντotι, σotφώς εκκotλόπτει το περι τοότοΙ) μuστήριον προς Ο τι βλέπει, 15

άνotγκotΙotς άκολοuθLotς προς το

εν τοΤς εφεξης οιά τινος πέρotς τών

έλπιζομένων

οιεuθuνων τον λόγον.

1313

Μ.

(ο οε σκοπος τών λεγομένων οδτός έστιν. έκθήσομotι οε πρότερον τΌ έμotuτοu λέξει την οιάνοιotν τών γεγρotμμένων,

,

το επι μεροuς

OUOE. μέρει ό θεΤος άτrόστoλoς; οτι ποτε προς το μη ον τι τοσ

11-13 cfI Cor 15, 13 et 17 FQS 1 post δεότερος add άνθρωπος ό κόριος S scil άνθρω­ codd s Script sed noster ηοη ad verbum 4 φορέσομεν KPXQ: φορέσωμεν Ο (corr 02) FS v plerique codd s Script (a NestleAland citt) φορέσομεν praetuli quoniam Gregorius ηοη ad exhortandum sed ad demonstrandum se parat 6 λόγον om Q 7 ά,ναιρετικοΙΙς Q λογισμοϊς Q 10 κατεσκεόασε restitui: κατασκεuά.σας codd v verbum finitum desideratur neque ex 5 κρατόνας neque ex 7 σuμποοίσας participiis per xat coniunctis restituendum est 12 εΙ -έΥήγερται om Ο add ό ante χριστος alt ΚΡ (sscr ipse, ίη mg ό χς) v 13 Τι sscr S έστίν om FQS 15 τοότ: τοίίτο Q om S εΤναι om Κ sscr Κ2 ut vid 15-16 ά,νά.στασιν εΤναι coll FQS 17 το pr: τον Χ 18 post νεκρών add μη 02 FQ νίχ recte 19-20 έγηγέρθαι έκ νεκρών coll FQS 20 εΙ: το ΟΚΡΧν έν supplevi cf Ρ 13, 7 subaudivit Sifanus interpr~s

κotκοσ φόσις μετ~χωpήσει, πotντελώς εξotφotνισθεΤσot τοσ ον-

ΟΚΡΧ

πος ίη

11-13 Ι Cor 15, 22 15 το πέρας τών έλπιζομένων cf infra Ρ 16, 4sqq de spe fusius De an et res ρα 46, 96 Α- 97 Α 22 de fine mali infra Ρ 17, 13-21 cf De an et res 72 Β; Or cat ρα 45, 69 Β ΟΚΡΧ

FQS

S

τοίνuν: οδν

εσται ΟΚΡΧν 2-3 έκ νεκρών έγήγΕ.Ρται coll FQS 6 ΟΤΙ om S 7 γαρ om FQ 17 λεγομένων FQS et Sifanus e coniectura: γινομένων ΟΚΡΧν 18 πρότερον om Χ γεγραμμένων: λεγομένων FQS 19 παραθήσω restitui cfp 16, 25: προθήσω ΟΚ προσθήσω cett v et του ά,ποστόλοΙ) et τον alt om FQS 21 οδν om ΡΧ εστι om FQS 22-23 ίη marg ση FS Τι τοσ κακοσ φόσις ". έξαφανισθεϊσα ίη το κακον ... έξαφανισθη ras mut 02 '

5

1

14

ΙΝ

ILLUD TUNC

ΕΤ

JPSE FILIUS

ΙΝ

τος, και 1tιXcJcxv λογικην φόσιν ή θεία τε "και ακηρατος

ILLUD TUNC

ΕΤ

IPSE FILIUS

15

τις τάξις έπετέθη οιά τινος άκολοuθίας τίi'> γινομένct>. το γαρ

άγαθότης έν έαuτ'{i περιέξει, μηοενος των παρα του θεου

άει κατα την τουάγαθου όπόβασιν μιΧλλον άφεστως του

γεγονότων της βασιλείας του θεου άποπίπτοντος, οταν πάσης

πρώτοι) η προσεχέστερον εόρισκόμενον, οπως αν άξίας τε και

της έμμιχθείσης τοίς ουσι κακίας οίό ν τινος ύλης κιβοήλοι) οια

οuνάμεως εκαστον εΧΌ, ούτως έπακολοuθεί τίi'> προάγοντι'

5 της του καθαρσίοι) πuρος χωνείας άναλωθείσης, τοιουτον

5 ωστε μετα τον έν τίi'> Xριστίi'> άνθρωπον δς έγένετο άπαρχη

γένηται πιΧν δ παρ α του θεου εσχε την γένεσιν, οίον έξ άρχης ην οτε οuπω την κακίαν έΟέξατο. τουτο οε γίνεσθαι λέγει ούτως' έγένετο, φησίν, έν τϋ θνητϋ τε και έπικήρct> των

της φόσεως ήμων οεξάμενος έν έαuτίi'> την θεότητα, δς και 'Απαρχη των κεκοιμημένων έγένετο και Πρωτότοκος έκ των νεκρων Λόσας τας ώοίνας του θανάτοu' μετα τουτον τοίνuν

θείον, οίον άπαρχή τις του κοινου φuράματος, δ κατα Χριστον

" τον άνθρωπον, τον καθόλοι) της άμαρτίας κεχωρισμένον και καταργήσαντα έν έαuτίi'> του" θανάτοι) το κράτος και πιΧσαν αuτου άρχήν τε και έξοuσίαν και οόναμιν καταλόσαντα, tL τις

άνθρωπος όπέστη οι' ου προσεφόη τϋ θεότητι πιΧν το

κατα τον Παυλον εόρεθείη, τον ώς ην οuνατον μιμητην του

άνθρώπων φόσει ή καθαρα και άκήρατος του μονογενους 10 θεότης. έκ πάσης οε της άνθρωπίνης φόσεως Ό κατεμίχθη το

10

άνθρώπινον. έπειοη τοίνuν έν lxtCvct> πιΧσα κακίας φόσις

Χριστου γενόμενον έν τϋ του κακου άλλoτριώσει~ δ τοιουτος

έξηφανίσθη 'Ός άμαρτίαν oux έποίησεν, καθώς φησιν δ

τϋ άπαΡΧϋ κατόπιν άκολοuθήσει έν τίi'> της παροuσίας καιρίi'>'

15 προφήτης,

αuτου,

15 και πάλιν τοuτct> , λέγω οε καθ' όπόθεσιν, δ Τιμόθεος, αν

σuνηφανίσθη οε μετα της άμαρτίας έν τίi'> αuτίi'> και δ έπακολοuθων αuτ'{i θάνατος (OU γάρ έστιν άλλη θανάτοι) γένεσις πλην άμαρτία), άρχην Ι'λαβεν άπ' έκείνοι) ο τε της κακίας άφανισμος και ή του θανάτοι) κατάλuσις. είτα ωσπερ

ούτω τόΧΌ, δ καθως οίός τε ην μιμησάμενος έν έαuτίi'> τον

OUOE.

εόρέθη

οόλος

έν

τίi'>

στόματι

οιοάσκαλον,

11

τις τοιουτος ετερος και ούτω καθεξης οσοι

οια της κατ' όλίγον του άγαθου όφέσεως των άει προ­ λαμβανόντων κατόπιν εόρίσκονται, εως αν είς έκείνοuς ή 20 άκολοuθία των έπομένων φθάσΌ έν οίς του κακου πλεονίΧζον­

1 θεΙOt τε κOtι άκήΡOtτος ap Greg passim ex. gr. C Eunom Ι Ρ 179, 20-21 (I2)Jaeger; Ιη Cant Ρ 95,8 (νι) Langerbeck de unione ίη Deo cfDe an et res ρα 46, 152 Α 2 de restitutione omnium cfib 72 Α 4 de purificatione ignea cf ib 100 Asq; Or cat ρα 45, 92 B-C et 69 Α-Β 4-5 δ~α-χωνε(Otς eadem verba De mort Ρ 54, 19-20. (ΙΧ) " Heil cf ib Ρ 60, 16; Ιη Cant Ρ 100, 7 6-7 de restitutione ίη prist statum cf De an et res 156 C; Or cat 69 Β; De mort Ρ 51, 16-18; 65, 8.cf Ant adv Αρ01 Ρ 151, 14-20 (ΠΙ 1) 24-66, 3 et alibi Muller 10sqq cfinfra Ρ 16 et RefEunom Ρ 344, 11-348, 2 (Π2) Jaeger 14-15 cf Is 53, 9 (άνομΙOtν!); cfIn Cant Ρ 391, 9-10 16 cfInscr Ps Ρ 54,2-9 (ν) McDonough . 16-18 cfRom"5, 12 19-ρ 15, 1 simi1ia ap Greg passim ex. gr. Inscr Ps Ρ 65, 6-8; De infant infra Ρ 76, 20 sq ΟΚΡΧ

FQS 2 έOtυτω Q τοσ om FQS 4 κ~βδήλoυ om FQS sed cfp 4, 2 ίη mg ση Ο 5 τοσ - χωνείOtς notav et sscr κOtθάρσεως m rec ίη Ο de sch01iis vid praef Ρ XL άνOtλυθεΙσης ΟΚΡΧν 8-9 των άνθρώπων om Χ φόσε~ ante των coll FQS 11 οίονει S 13 (κOtΚΙOt)ς φόσ~ς eras ίη Ο 16 δε om Q 17 άλλως S 17 -18 γ€νεσ~ς θOtνάτου coll Χ

τος έλάττων ή του κρείττονος εόρίσκεται μοίρα' κατα την αuτην άναλογίαν παρα των έν κακί~ το Ι'λαττον έχόντων της

2 όπόβOtσ~ν cf Ν eop1atonicos ex. gr. P10tin Ι 8, 7, 19: Ι Ρ 131 HenrySchwyzer; Proc1 Ιη P1at Tim: Π Ρ 206, 3 Diehl 7-8 Ι Cor 15, 20 et C011, 18 et Act 2,24 10 cfII Tim 1,10 Hebr 2,14 10-11 " cf Ι Cor 15, 24 12-13 cf Bas Reg fus tract13, 1 ρα 31, 1028 Β (ορος Xρ~στ~Otν~σμoσ μΙμησ~ς Xρ~στoσ); cfinfra Ρ 16, 13-14 21 κρεΙττονος μοΤρOt cf Inscr Ps Ρ 41, 5 (ν) McDonough ΟΚΡΧ FQS 2 άφεστος FQsed cfp 45, 11 a1 4 μετOtκολουθεΤ Q τ κακιϊ> την τάξιν των

1316

ούτως

τον τοσ κακοσ πέρας ή τοσ άγαθοσ πρόοοος φθ&συ την κακίαν

έν τιϊ>

5

εναντίον τιϊ> άγαθιϊ> περιλειφθηναι, άλλα οια πάντων την θείαν ζωην οιεξελθοσσαν έξαφανίσαι καθόλοΙ,) έκ των οντων τον

IPSE FILIUS

17

XCXL έν τ~ Χριστιϊ> πάντες ζωοποιηθήσονται' εκαστος οε lOL't> τάγματι' ιΧπαρχη Χριστός, επειτα OL τοσ Χριστοσ

έν τΌ παροuσί~ αύτοσ, εΙτα το τέλος, οταν παραοιοιϊ> την 5 βασιλείαν τιϊ> θειϊ>

XCXL πατρί, οταν καταργήσυπ&σαν άρχην

θάνατον, προαναιρεθείσης αύτοσ της άμαρτίας άφ' ης, καθως

καΙ έξοuσίαν XCXL Ούναμιν. οεΤ γαρ αύτον βασιλεύειν εως αν θΌ τοuς έχθροuς όπο τοuς πόοας αύτοσ. εσχατος έχθρος

είρηται, την βασιλείαν κατα των άνθρώπων δ θάνατος εσχεν.

καταργεΤται δ θάνατος πάντα γαρ uπέταξεν uπο τοuς πόοας

Πάσης τοίνuν πονηρ&ς έξοuσίας τε 10 καταλuθείσης

XCXL

XCXL

άρχης έν ήμΤν

μηκέτι μηοενος πάθοuς της φύσεως ήμων

αύτοσ. οταν οε είπυ οτι πάντα όπέταξεν, οηλον οτι έκτος τοσ 10 όποτάξαντος αύτιϊ> τα πάντα.

οταν οε όποτάξυ αύτιϊ> τα

κuριεύοντος, άνάγκη π&σα μηοενος κατακρατοσντος έ.τέροΙ,)

πάντα, τότε

πάντα όποταγηναι τΌ έΠL πάντων άΡΧΌ. θεοσ οε. όποταγή

πάντα, ίνα Ό δ θεος τα πάντα έν π&σιν.

έστιν ή παντελης τοσ κακοσ άλλοτρίωσις. οταν οδν κατα μίμησιν της άπαρχης εξω τοσ κακοσ πάντες γενώμεθα, τότε 15

ΕΤ

ούτως "Ώσπερ γαρ έν τιϊ> Άοαμ πάντες άποθν'όσκοuσιν,

Μ. προς το κρεΤττον άναλuόντων ποιούσης, εως αν έΠL το άκρότα­

έξαφανίζοuσα. οπερ οη τέλος της έλπίοος έστίν, ώς μηοεν όπ-

ILLUD TUNC

ολον το φύραμα της φύσεως τΌ άπαΡΧΌ σuμμιχθεν

XCXL εν κατα

XCXL

αύτος όποταγήσεται τιϊ> όποτάξαντι αύτιϊ> τα

Σαφως γαρ έν τιϊ> τελεuταί't> των είρημένων το της κακίας

άνύπαρκτον τιϊ> λόγ't> παρίστησιν έν τιϊ> είπεΤν έν π&σι γίνεσθαι 15 τον θεον πάντα έ.κάστ't> γινόμενον. οηλον γαρ οτι τότε άληθε.ς

το σuνεχες σωμα γενόμενον τοσ άγαθοσ μόνοΙ,) την ήγεμονίαν

εσται το έν π&σι τον θεον εΙναι, οταν μηοεν κακον ένθεωρηται

έφ' έ.αuτοU οέξεται,

τοΤς οδσιν.

XCXL

ούτω παντος τοσ της φύσεως ήμων

σώματος προς την θείαν τε έκείνη ή τοσ 20 τιϊ>

UlOU

σώματι

άκήρατον φύσιν άνακραθέντος

λεγομένη όποταγη οι' ήμων γίνεται, της έν

αύτοσ

άναφερομένης

XCXL

τον

κατορθωθείσης έν

ήμΤν

την

των

όπο

όποταγης χάριν

είς

αύτον

της· όποταγης

ou

γαρ οη

XCXL

έν κακιϊ> τον θεον είκός έστι

γίνεσθαι. ωστε η ούκ έν π&σιν εσται οταν όπολειφθΌ τι κακον έν τοΤς οδσιν εί άληθως έν π&σι χρη πιστεύειν αύτον εΙναι, το

11,

20 μηοεν κακον εΙναι τΌ πεΡL τούτοΙ,) πίστει σuναποΟείκνuται.

γάρ έστι οuνατον έν κακιϊ> τον θεον γενέσθαι.

ou

ένεργήσαντα. μεν

tH

οδν

οιάνοια

τοσ

μεγάλοΙ,)

ΠαύλοΙ,)

οογματισθέντων έστίν, ως γε όπειλήφαμεν, αύτη. καιρος ο' 25

αν είη

XCXL

αύτα παραθέσθαι τοσ άποστόλοΙ,) τα ρήματα εχοντα

4 cf C01 1, 5 8 cf Rom 5, 12.14.21 12 τΌ Eunom Ι Ρ 180, 3(12) Jaeger; cfinfra Ρ 25, 1-4 ΟΚΡΧ

έΠL πάντων &ΡΧΌ

cf C 15 cfRom 11, 16

3 πέρας τοσ"κακοσ coll S 4-5 όπεναντίων Ο corr τω &γαθω FQ: των &γαθων cett ν 9 ΠOVΗρ&ς: πείρας S πονηρ&ς post &ρχης coll Χ 12 αρχει ν 13 οδν: τοίνυν Χ 13-14 κατα μίμησιν οδν της coll Κ ordinem restituit Κ2 15 φόραμα της om Migneus 17 έφ': &φ' Q 19 et λεγομένη om et pro γίνεται scr λέγεται γίνεσθαι Χ 24 έστίν om ν 02"

FQS

5

1-12 Ι Gor 15, 22-28 13sqq item noster De an et res PG 46, 104sq; cf supra Ρ 13, 17-14, 7. expositio Origenis est ut apparet ex. gr. De princ ΠΙ 6, 3 Ρ 283 sq Koetschau

ΟΚΡΧ

FQS 1 &ποθνήσκομεν S 1-2 &ποθνΤΙσκουσιν - πάντες om Q 4 παραδιδω ΟΚ (expunx δι Κ νe1 Κ2) Ρν: παραδω cett quod e 6 add π&σαν textu s Script νu1gari fluxisse suspicor cf Ρ 21, 9 ante έξουσίαν Q 7-9 εσχατος - αυτοίί om S 9 όποτέτακται S δηλον ότι ΚXS: δηλονότι cett ν 10-12 όταν - πάντα pr om S 14 έν pr om FQS έν π&σι: έκάστω S 15 έκάστ~ γινόμενον: π&σι γενόμενον (sic) Χ 16 ένθεωρηται: έν FQS 17 δη: δεΤ FQ 18 γενέσθαι FQS ωστε η: οuτε οδν S η: εΙ F om Q 18-19 όταν - οδσιν: όταν μηδέν κακον ένθεωρηται τοΤς οδσιν (sci1 ex 16-17) Χ 20 μηδε,ν: μηδε, F

18

ΙΝ

ILLUD TUNC

ΕΤ

ΙΝ

IPSE FILIUS

ΕΤ

19

IPSE FILIUS

άπλοσν και μονοειδες της έλπιζομένης ήμίν ζωης υποδείκνυσι.

και άντάναπληρώ τα υστερήματα τών υπερ Χριστοσ θλίΦεων έν τΌ σαρκί μου υπερ τοσ σώματος αύτοσ, ο έστιν ή έκκλησία,

το γαρ μηκέτι δια πολλών και ποικ(λων καθ' όμοιότητα τοσ

ης έγενόμην διάκονος κατα την οΙκονομίαν. και προς την

το δε πάντα γίνεσθαι τον θεον αν πασι) τοίς ουσι το

νσν βίου την ζωην ήμίν συνερανίζεσθαι τφ λόγct> τοστο 5 παρίστησιν το πάντα ήμίν τον θεον γίνεσθαι οσα τΌ ζωΌ ταόΤΌ

Κορινθίων έκκλησίαν φησίψ ~Yμείς έστε σώμα Χριστοσ και 5

μέλη έκ μέρους. σαφέστερον δε τοίς Έφεσίοις το περι τοότου

μετα-

παρατίθεται δόγμα δι' ων φησιν οτι Άληθεόοντες δε έν άγάΠΌ

Μ. λαμβανομένου προς το θειότεροψ ωστε και βρώσιν είναι τον

αυξήσωμεν εις αύτον τα πάντα ος έστιν ή κεφαλή, ό Χριστός,

θεον ήμίν, ώς εικος βρωθηναι θεόν, και πόσιν, ώσαότως εν­

έξ ου παν το σώμα συναρμολογοόμενον και συμβιβαζόμενον

άναγκαία

1317

ILLUD TUNC

δοκεί,

διά

τινος

άναλογΙας

έκάστου

δυμά τε και σκέπην άέρα τόπον πλοστον άπόλαυσιν κάλλος 10

υγίειαν ισχuν φρόνησιν δόξαν μακαριότητα και παν οσον έν τΌ

δια πάσης άφης γόνυ κάμΦΌ έπουρανΙων XCXL έΠLγεΙων XCXL καταχθονΙων XCXL πασα γ λωσσα έ.ξομολογ~σηΤCXL ΟΤL XCXL

πάντων δLα τijς uπcxκοijς μετ' άλλ~λων έν

όποταγην εΙς έαυτον άνcxφέρεL.

ΜηδεLς δε ξενLζέσθω τ

κόΡLOς 'Ιησοσς ΧΡLστός. τότε πάσης τijς κτΙσεως εν σωμα

cxuτ μέρε.ιτoότ~ τοσ άποστόλου μανθάνομεν. XCXL τη τοσ υίοσ όποταγη δLcxσημcxΙνε.L ό λόγος, δLόΤL σuμβcxίνεL ταστα προς άλληλα, τό τε μη εΙναί ποτε τον θάνατον XCXL το πάντας έν ζωη γε.νέσθCXL· ζωη δΕ. ό ΚUΡLος, δL' οδ γΙνε.ΤCXL, κατα τον άποστολLκον λόγον, πcxνΤL τ την βασLλε.ίcxν ήμων τ XCXL πατρί. τοστο δε τη τοσ θανάτου κcxθcxφέσεL

δε σωμα.

15

IPSE FILIUS

άναλογΙαν τijς έκάστου πΙστεως, ταστα δε ΠΟLων έαυτον οΙκοδομεΤ, καθως εl'ρηΤCXL, δijλον α.ν

1320

ΕΤ

άλλο ΤL γενέσθοη ,των συμπληροόντων το σωμα κατα την

πασL γLνόμενος είς έαυτον δέχεΤCXL πάντας τοuς ένουμένους

5

ILLUD TUNC

15

παΤΡL ων XCXL έν άνθρώΠΟLς γενόμενος έν ΤOόΤ~ πληροί την με.σLτείcxν έν τ πάντας ένωσαL XCXL δL' έαυτοσ τ ε.Uαγγελί~ ό ΚUΡLος, προς τον πατέρα τον λόγον ΠΟLοuμενος' 'Ίνα πάντες εν ωσL καθως σό, πάτερ, έν έμΟL κάγω έν σοί, i.'vcx οuτω xιXxtLVOL έν ήμίν εν τ

_

\

_

,

"Ι

(

_(_cl

t

ωσLν. σαφως γαρ τουτο ΠCXΡLστησLν ΟΤL εαυτ~ ημας ενωσας ο

20 Φυχη λογLζόμεθcx, ώς ό δLcxλεγόμενος έκείνος τη ίδΙqt Φυχη έΠL τη εuφορΙqt τijς χώρας, ΟΤL Φάγε XCXL πΙε XCXL εuφρcxΙνοu, την

20έν τ σ~ζεΤCXL, ή δε

6-7 Ι Cor 12,20 11 de hac symphonia cfDe an et res PG 46, 136 Inscr Ps Ρ 66, 26 sqq (V) McDonough 12-14 Phil 2, 10-11 21 cf Luc 12, 19

1 cf Ps 61, 2 de quo iam supra Ρ 5, 4-5 6-7 cfJoh 11, 25 et 9 cfl Cor 15, 24 12-13 Ι Tim 2,5 al 8 cfEph 2, 18 Christus μεσΙτης Ref Eunom Ρ 373, 19-374, 23 (112) Jaeger explicatur 17-19Joh 17, 21 23Joh 17,22

Α;

ΟΚΡΧ

FQS

2

πΙστεως

ante

έκάστοΙ)

coll

Χ

4

γενόμενος

ήνωμένοuς FQ 11 ή κτΙσLς π&σοι δμόφωνος γένηΤΟΙL coll Χ 13 κοιτοιχονΙων Ο κοιι κοιτοιχθονΙων om Q έξομολοΥήσηΤΟΙL K2XS: έξομολοΥήσεΤΟΙL OKPFQv ut ίη s Script legitur sed respice

Q

structuram grammaticalem 16 έοιuτω Q έκκλησLοισΤLΚΟU duae vel tres litt eras ίη Ο

20

δ

om v

23 ante

ΟΚΡΧ FQ(S)Z (inde ab 9 κοιι ποιτρι) 2 έ'ξω om FQS 2-3 tIVOΙL ante των coll FQS 8 τ4> om S 9 ποιροιδLδω Κ sed BL expunx Κ vel Κ2 ποιροιδω S cf Ρ 17, 4 9 τω θεω [κοιι ποιτρι] desinit S substituo Ζ 12 -13 ώνομάσθη ante θεοσ coll FQZ 14 έν alt: έκ Q 17 ίνοι - ωσL om v 18 οϋτω om FQZ sed Gregorius et hic xιXxtIVOL: κοιι ΟΙUΤΟL FQZ sec et infra s Script ηοη ad verbum citat textum s Script vulgarem 19 γοφ om ΟΚ (sscr Κ vel Κ2) ΡΧν έοιuτω: οιuτω Q ένώσοις ήμ&ς coll FQZ 23 τηνοιuτο'ίς om Q ην - δόξοιν om Χ

22

ΙΝ

ILLUD TUNC

ΕΤ

IPSE FILIUS

ΙΝ

γαρ έντασθα λέγεLν, αuτον οίμαL το πνεσμα το &γLOν δ εοωκε τοΤς μαθηταΤς ΟLα τοσ προσφυσήματος. ou γαρ εσΤLν άλλως ένωθηναL τοuς άπ' άλλήλων ΟLεστηκότας μη τΌ ένότηΤL τοσ πνεόματος συμφυομένους Ει γάρ ΤLς πνεσμα ΧΡLστοu OUx 5 εχεL, οδτος oux εσΤLν αUτοU. το οε πνεσμα ή οόξα έστΙ, καθώς

1321

φησLν έ,τέρωθL προς τον πατέρα' Δόξασόν με τΌ οόξυ Ό είχον άπ' άρχης παρα σοι προ τοσ τον κόσμον είναL. δ γαρ θεος Λόγος δ προ τοσ κόσμου έχων την τοσ πατρος οόξαν, έπεLοη έπ' έσχάτων των ήμερων σαρξ έγένετο, εοεL [οε] και την 10 σάρκα ΟLα της προς τον Λόγον άνακράσεως έκεΤνο γενέσθαL οπερ δ Λόγος έστΙν' γΙνεταL οε έκ τοσ έκεΤνο λαβεΤν δ προ τοσ κόσμου είχεν δ Λόγος τοστο οε ην το πνεσμα το &rLOV- OUOtv γαρ άλλο προαLώνLον πλην πατρος και υίοσ και ιΧγΙου Μ. πνεόματος. ΟLα τοστο και έντασθά φησLν ΟΤL την οόξαν ~ν 15 οέοωκάς μΟL οέοωκα αuτοΤς, ίνα OL' αuτης έμοι έ,νωθωσLν και

OL'

αuτοΤς ΟΤL έγω και 20

aU

23

IPSE FILIUS

άπ' άλλήλων αuτοuς ΟLαμεΡLζόντων χωΡLσθέντες έ,νωθεΤεν ήμΤν οίΤLνές έσμεν εν, "Ίνα

iliaLV

εν καθως ήμεΤς έσμεν εν.

τοστο οε πως γΙνεταL; ΟΤL 'Εγω έν αUτοΤς.

OUrcip

έσΤL

5 'ουνατον έμε γενέσθαL μόνον έν αuτοΤς, άλλα πάντως και σέ,

έΠδLοη

'Εγω

και

aU

εν' έσμεν.

και

οuτω

γενήσονταL

ΤετελεLωμένΟL εις το εν οί έν ήμΤν τελεLωθέντες ήμεΤς γαρ το εν.

την οε ΤΟLαότην χάΡLν φανερώτερον ΟLασημαΙνεL τι"i> έφεξης 1Ο

λόγct> οuτως ειπων ΟΤL 'Η γάπησας αuτοuς καθως έμε

ήγάπησας. ει γαρ δ πατηρ άγαπ~ τον υίόν, έν οε τι"i> υίι"i> πάντες γLνόμεθα οί ΟLα της εις αuτον πΙστεως σωμα αuτοu γLνόμενΟL, άκολοόθως δ τον υίον έαυτοσ άγαπων άγαπ~ και τοσ υίοσ το σωμα ώς αuτον τον υίόνο ήμεΤς οε το σωμα. 15 OUXOUv φανερον ΟLα των ειρημένων γέγονε το άποστολLκον νόημα, ΟΤL πάσης άνθρωπΙνης φόσεως την γLνομένην τοσ οντος

έπΙγνωσΙν τε και σωτηρΙαν ή τοσ υίοσ προς τον πατέρα

έν έμοι κάγω έν

όποταγη ΟLασημαΙνεL.

aU εν έσμενο ίνα ωσL τετελεLωμένΟL εις το

εν. ταστα γαρ οuοεμL&ς έπεξηγήσεως οίμαL ΧΡΌζεLν προς το

ΕΤ

πάνταςεν γενέσθαL Καθως ήμεΤς έσμεν εν, ει μη πάντων των

έμοσ σοΙ. 'Ίοωμεν οε και τα έφεξης έν τι"i> εuαγγελΙct> προσκεΙμενα'

"Ίνα ωσLν εν καθως ήμεΤς εν έσμενο

lLLUD TUNC

Σαφέστερος οε γένΟLΤ' αν ήμΤν δ λόγος και έξ έτέρων ΤLνων

σuναρμοσθηναL τι"i> προκεLμένct> νοήμαΤL, αuτης φανερως της

άποστολLκων νοημάτων έξ ων ένος έΠLμνησθήσομαL μόνου, τας πολλας των μαΡΤUΡLων, εuλαβεΙ~ τοσ μη εις πληθος

λέξεως το περι τοότων οόγμα έΚΤLθεμένης. "Ίνα ωσLν εν

έκτεΤναL τον λόγον, παραLτησάμενος. φησι γάρ που των

καθως ήμεΤς εν έσμενο

έαυτοσ λόγων δ Πασλος ΟΤL ΧΡLστι"i> σuνεσταόρωμαL' ζω οε

ou γάρ έσΤL ουνατον άλλως τοuς

1-2 eodem modo νersus explicatur Ιn Cant Ρ 467, 6-10 (νι) ') Langerbeck 2 de voce προσφόσημα perrara νide Ref Eunom Ρ 393, 15 (II2)Jaeger, et Ant adν Αροl Ρ 175, 25 (ΠΙ 1) Mίiller 3 ΟLe.στηκότας scil per peccatum νide infra Ρ 23, 1-2; 26, 22 sq; cf 4-5 Rom 8, 9 6-7 cf Inscr Ps Ρ 66, 9 sqq (ν) McDonough Joh 17, 5 9cfHebr 1, 2 etJoh 1,14 14-15.18. 22-23Joh 17, 22 18-20 cfJoh 17,21 et 23 sed c>ΤL-έσμε,ν exJoh 10, 30 sim; cf infra Ρ 23, 6 ΟΚΡΧ FQZ 2 έμφuσήματος FQZ 3 8Lε,στωτας FQZ 4 πνεόματος: πατρός FQ 6 Ό:ην ν 8 τοίί pr om Migneus post έπe.L8η add 8ε FQ 9 8ε seclusit Horner 12 ou8tv: ou8t FQ 15 8έ8ωκάς: έοωκάς Q 17 έφεξης: έξης (sic) Χ 18 tv ante έσμεν om Q 19 σΙΙ: σοt Q 20 έπεξηγησεως OKFv: έξηγησεως PXQZ fort recte 23 tv ante έσμέν (sic) om ΟΚΡ

20

1-3 cfsuprap 22,2-3 1 et 3 cfJoh 17, 22 4.7 Joh 17, 23 6 cfJoh 10,30 10-11 Joh 17,23 16 τοσ οντος scil Dei qui solus est cf ex. gr. Ιn Eccl Ρ 406, 16sqq (ν) Alexander, ubi multa de peccati τοσ μη οντος natura 23-ρ 24, 1 Gal 2, 19-20 ΟΚΡΧ FQZ 1 tv ante έσμεν coll FQZ 2 χωΡLσθέντας Ζ corr Ζ2 ίνωθωσLν Χ 3 ίνα -tV om XQZ 12 γενόμεθα F (sed corr) Ζ (ο ίn ω mut Ζ2) 13 αuτοίί FQZ 14 ώς - σωμα om Χ 15 post φανερόν coll γέγονεν Ζ 16 γενομένην FQZ 19 8'αν γένΟLΤΟ (sic) coll Χ 20 ίνός om FQ post μόνοΙ) add τοσ παύλοΙ) FQ e coniectura scil post νocem ίνός omissam 21 e.u-

,

λαβε(ας ν

ί

24

ΙΝ

ILLUD TUNC

ΕΤ

IPSE FILIUS

IN·ILLUD TUNC

οuκέτι έγ~: ζΌ δε έν lμΟL Χριστός. οuκουν εί μηκέτι ό Παυλος ζΌ ό τ ζώντα Χριστον άναφέρεται.

xotL

γαρ τα ρήματα

5 του Παόλου παρα του Χριστου λαλείσθαΙ φησιν ό είπών- 'Ή

δοκιμην ζητείτε του έν έμΟL λαλουντος Χριστου; γελικα κατορθώματα

oux

xotL τα

καλόν, αuτου

του Χριστου τΌ οίκοόσΌ έν αuτ κόσμ~ το εuαγγέλιον γένηται. πάντων γαρ άποθεμένων τον παλαιον άνθρωπον σuν ταίς πράξεσι

ταΤς έπιθυμΙαις αuτου

xotL

φητών. έπεL οuν καλόν τε xotL άγαθον ή υποταγη άνεδεΙχθη έκεΙνου, xotL τοότου το άγαθον πάντως παρ' ou παντος άγαθου

αuτου φησιν εΤναι άλλα τΌ χάριτι

αuτ θε: το ΟΚ (corr Κ2) Ρ (corr m rec) Χ παραγαγεΤν ν 2-3 προσαγωΥην - πνεόματι om ν 3 τοίνυν: οδν FQZ 4 των ποδων om FQZ post θεοσ deficit Ζ substituo Π 7 όμων Q εfτις Q 11 έαυτ4>: αuτω Q εuάγωγοv Π 12 μεγάλου Π 14 το Ο (ο ίn ras ex ω) κ (ο ex corr) ΡΧ; τ4> Morel τ4> [το] rec)

Migneus om FQll 16 παρόντα: πάvτα Π 19 λιπείν ν φαίνεFQll την τοσ om ν 20 ΓVωσθείη Π 21 δια τοσ codd ν corr Jaeger 22 ήμων scripsi cum Coisl 235 ν: όμων cett ται

EDIDIT

εσταL

JACOBUS

Α.

McDONOUGH, S. J.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΥΣΣΗΣ

CONSPECTUS SIGLORUM

ΚΑΤΑ ΕΙΜΑΡΜΕΝΗΣ

(Contra fatum) Α

codex Venetus Marcianus gr. 68 membranaceus saec. ΧΙΙ S codex Vaticanus gr. 1907 chartaceus saec. ΧΙΙ-ΧΙΙΙ Ζ codex Vaticanus gr. 1433 membranaceus saec. ΧΙΙΙ Μ codex Ambrosianus C 135 inf. membranaceus saec.

145

Μ.

5 πCσΤLV μe.τe.ΚLvήθη, τοσ σοφωτάτοι) ΕUσe.βCοu της πολLας αξΙως

ένγήp~ βοuλe.uσαμέvοu, e.Lπe.ρ ανθρώποι) βοuληv e.ΙvαL χρη

148 Μ. ταότην λογtσασθαL καL μη θείαν ΤLvα σuμμαχtαv τοσ ΟLΟLΚΟUV­ τος έπ' αγαθcρ το αvθρώΠLVΟV. τότε. οή μΟL προς το παράοοξον

ΧΙ

codex Vaticanus Ρίί 11 4 membranaceus saec. ΧΙ Ε codex Vaticanus gr. 446 membranaceus saec. ΧΙΙ Υ Codex Venetus Marcianus gr. 559 membranaceus saec. ΧΙΙ D codex Ambrosianus Β 82 sup. chartaceus saec. ΧΥΙ ν textus vulgatus editionis Mignei

ΜέμvησαL πάντως Ο τΙ μΟL γέγονεν, Οτε. πρώην OLιX π·ολλοσ παρ' όμας το μέγα της αΠLστCας όρος, e.Uαγγe.λLκως είπεΤν, είς

έκπεπληγμέν~ τοσ θαόματος, πως ό τοσοστος έν αΠLστC~ το

Ρ

10

πρότερον πολλαπλασCΟVL τcρ μe.γέθe.L της πΙστεως όπερέβαλε. της αΠLστCας το μέτρον, έπe.LΟή ΤLς προΙΌόσης ήμΤν της σuvοuσCας των κατα την

είμαρμένην

ζητοuμέvωv λόγος

1-3 vide codicis S titulum προς πΙτρον τον ί'OLον άδε.λφόν. an re vera Petro fratri epistula adscripta sit ηοη constat. de inscriptione ίη cod Lips servata vide praef Ρ LXlvsq 4-5 cf Matth 17, 20 5-6 an de Eusebio episcopo Samosateno loquitur? cfTheodoret Hist eccl ex. gr. ΙΙ 31, 5 Ρ 171; ν 4, 5-7 Ρ 383 Parmentier. colloquium cum philosopho, nisi omnino fictum est, forsan occasione Concilii Constantinopolitani a. 381 ponendum est

Titulus: Γρηγ. έπ. Νόσσ.: τοσ αuτοu γρηγορΙοι> έΠLσκόποu νόσσης ΑΕ (νόσης) του αuτοu W (ίη mg ΚΓ') Μ (ίη indice, post ΚΓ') ρ του όσΙοι> πατρος ήμων γρηγορΙοι> έΠLσκόποu νόσσης Υ του έν άγΙΟLς πατρος ήμων Γρηγ. έπ. Νόσσ. v om S κατα ε.ίμαρμΙνης AWM (ίη indice) ΡΕν λόγος ΚΓ'κατα ε.ίμαρμΙνης m rec ίη Μ (supra textum mutilatum) προς πΙτρον τον ί'OLον άδε.λφΟν κατα ε.ίμαρμΙνης

S λόγος πε.ρι ε.ίμαρμΙνης Υ

A(W)M(inde a 7 κασρ S Ε Υ 3-4 et pro γΙγονε.ν Οτε. scr γε.γονόΤL et add Οτε. ante το Υ (ίη mg γρ και ΟΤL μOL-Ορος recte sed 4- της άπ. om) 4- το ante ορος add sed eras Ρ ε.Ις: ε.Ι W 5 ε.Uσε.βε.Ιοu ΑΥ 6 ε.Υπε.ρ: ε.Υπε.ρ α.ν Αννρ ε.Υ ΤLσL Ε (ex ε.Υπε.ρ) v 7 post μη add χρη Α (χρη) Μ (del Μ3) Ρ (eras) 8 τον ανθρωπον Υ fort recte (ίη mg γρ το άνθρώΠLνον) 9 ΤΟLουτος Υ (sscr τοσουτος) v 10 πολλαπλασΙων Α πολλαπλάσLον Sv πολλαπλα et ca 4- litt eras Ε

32

CONTRA FATUM

ένέπεσεν, .έπέταξας; ώ τιμΙα μοι και ίερα κεφαλή, την

~Ελληνίσμ οια βάθους έγκεΙμενον και ΤOόΤ~ τ τpόπ~ την

γενομένην μοι πρός τινα των φιλοσόφων οιάλεξιν έν τΌ

άκολουθΙαν του ήμετέρου παρακροόεσθαι λόγου. έπει οε

μεγάλυ τοσ ΚωνσταντΙνου πόλει περι της Uποθέσe.ως ταότης

άνΙει τοΤς αuτοΤς έπιμένων, πάντα λέγων Uπe.ζe.Uχθαι τη της

έγγράφως σοι οι' έπιστολης Οιηγήσασθαι. μικρ&ς τοΙνυν 5 έπιτυχων σχολης, οι' όλΙγων, ώς οΤόν τε, συντεμων τον

5

15

oux

είμαρμένης άνάγκυ κάκεΙνην έπιστατεΤν των οντων και τη ροπη ταότης πάντα UποκUπτe.ιν τα οντα, ζωης τε. μέτρα και

λόγον έκτΙθεμαΙ σοι έν ιΧπλ και άκατασκεό~ τι'i> οιηγήματι φυλασσόμενος οτι μάλιστα τοσμη πόρρω των έπιστολιμαΙων

ήθ~ν οιαφορας και βΙων αίρέσεις και σωμάτων κατασκευας

μέτρων

καθ' είμαρμένην έπι την άρχην παριόντα, οουλεόειν τε. κατα

έκπεσεΤν

τον

λόγον

είς

λογογραφικον

και τιΧς των άξιωμάτων άνωμαλΙας, ώς αρχειν τε. πάντως τον

μηκος

την

άποτεινόμενον. 10

33

CONTRA FATUM

Προσηγον έγώ τινας περι της καθ' ήμ&ς e.Uσe.βe.Ιας λόγους

10

αuτην αίτΙαν και πλουτεΤν ώσαότως και πένεσθαι,

έρρωσθαΙ τε. πάλιν τ σώματι και άσθενως εχειν, τό τε.

άνορΙ τινι πεπαιoευμέν~ την εξω φιλοσοφΙαν, ώς ένην έκ των λεγομένων στοχάσασθαι, και πε(θειν έπεχεΙρουν έκ τοσ

ώκόμορον και το μακρόβιον την αuτην εχειν αίτΙαν (ο τε. γαρ

~Eλληνισμoσ προς την συγκατάθεσιν τοσ καθ' ήμ&ς οόγματος

παρατεΙνας τον βΙον

'ι: θ αι. μe.ταταr,ασ

αναγκης

'

~,~, εΠEΙUη υΕ.

ΠΟ λ' υς

τ ην

'ζ" κατασκευα ων μη

έν όλΙγ~ μετασχων της ζωης και ό έν μακΡ τ χpόν~

"

κατ

'"

εκεινης

εν

ou

κατ' οίκεΙαν όρμην άλλ' έκ της

~ ,~, εκατεp~ εκατερος

')' τον

γινεται.,

τε.

αuτόματον και τον ήναγκασμένον θάνατον μη αλλως η

έξουσΙαν προκεΤσθαι τοΤς βουλομένοις των κατα γνώμην την

15

αϊρεσιν, άλλα οιά τινος έξάπτων άνάγκης την των άνθρώπων

παρ' έκεΙνης άποκληροσσθαι τοσ τε. βιαΙου θανάτου τιΧς πολυτρόπους οιαφορας έν συμπτώμασιν η άγχόναις η Φήφ~ οικαστικΌ η και κατ' έπιβουλην έπαγομένας, και τα ετι τοότων καθολικώτερα και περιληπτικώτερα πάθη, σe.ισμοUς 20 και ναυάγια και έπικλόσεις uοάτων και τιΧς έκ πυρος συμ­ φορας και οσα τοιαστα είοη κακων, πάντα της αίτΙας έκεΙνης έξάπτων προσετΙθει και των κατα τον βΙον έπιτηοευμάτων μηοαμοσ τον λογισμον τοσ αίρουμένου κόριον εΤναι, πάντας οε

ζωήν, ης ανευ μη αν τι γενέσθαι των έν ήμΤν γινομένων, και

ΤOόΤ~ τ λόγ~ τον έμον παρεκροόετο λόγον, ώς εί μεν εϊμαρται αuτ γενέσθαι Χριστιαν, γενήσεται πάντως, κα.ν 20 ήμεΤς μη βουλώμεθα, εί οε κωλόοιτο τη της είμαρμένης

άνάγκυ, μη α.ν γενέσθαι ουνατον έξευρεΤν τινα μηχανην

11 την

είμαρμένην βιάσεται' ταστα λέγοντος έγω μέν, οπερ είκος ην, φεόγειν 4)μην αuτον το μαθεΤν τι περι της πΙστε~ς τ

17 sqq cf infra Ρ 34, 6-10; cf Cleanth SVF Ι 527 Arnim; Vett Val V 2 ρρ 210-212 Kroll; cf Ρ. Wendland, Philos Schrift ίiber die Vorsehung, Berlin 1892, ρρ 28-34; Μ. Pohlenz, Die Stoa, Gottingen 1948, Ι Ρ 106; ΙΙ Ρ 61 ΑΜΡ

S(Z ubi S legi ηοη potest) Ε Υ 2 μo~ om ΕΥν τ~νός Υ (sscr α) 4 σo~ om ΜΡ 6 &κατασκεό~ τ4>: άκατασκεuάστω Εν 7 φuλαττόμενος Υ τοu: το Εν 10 περι om ν 11 φ~λoσoφίαν ASY (sscr σοφίαν): σοφίαν ΜΡΕν 13 δόγματος: πράγματος AS 14 έπε~δη δε scripsi cum AmbrQ13sup: έπε~δη AMPSY έπει δε Εν 16 δ~α om Υ έξαπλων ΜΡ 17 τ~: oτ~ ΜΡ 19 εϊμαρτα~: εϊμαρτο Υ μη ήμάρτητα~ Α post γενΙσθα~ repetiv 17-18 των-και τοότ (sic) sed expunx Α χρ~στ~ανoν ΜΡΥ 20 βοuλοCμεθα Υ τΌ om Α 21 η: η~ Υ 22 β~άσητα~ Α post ταuτα add δε AS οπερ om Υ (sscr) 23 το: τω Μ (corr Μ2) Ρ το μη Υ τ~ om Μ

149

Μ. τ κράτει της είμαρμένης Uπηρe.τοUντας η φιλοσοφεΤν η 25

ρητορεόειν η γεωργεΤν η ναυτLλλεσθαι η έν γάμ~ ζην η τον αγαμον αίρεΤσθαι βΙον, άρετης τε. και κακΙας την αuτην άνάγκην εΤναι οιισχυρΙζετο' ώστε. κατα την άπαράβατον ΑΜΡ S(Z) Ε Υ (D inde a 20 και έπ.) 3 &νίε~ ex -είη corr Α 4 έπ~στατεΤν post οντων coll Υ έκάστω ante των οντων add ΜΡΥ cf 45, 2; 56, 5-6 5 ροπη Υ (sscr τρο): τροπη AMPSEv cf 51, 17; 52,8 7 τε: μεν Ζ πάντως τον: πάντων των Α 8 τε: δε Ζ τε αυ Υ fort ΑΜΡΕν ετερος Α έπι ΜΡ

! 11 ϊχε~ν: ϊχε~ Ε ϊχε~[ν]ν . 12 ό ante έν om om Υ 14 έκατέρ~: έκατέρo~ς Υ (sscr ω~) εκατερος: 18 κατΊπ~βοuλην: lπ~βοuλη~ Υ (sscr κατΊπ~ λην) ετ~: 20 post votuιXr~Qt usque ad 55, 16 κτ~ζoμΙνης deficit Υ substituo D 24 post ίιπηρετoiίντας circ 5 litt eras Ε 26 τε om D 27 δ~ϊσχuρCζετα~ Α recte

τ4>

34

CONTRA FATUM

35

CONTRA FATUM

τΙΧότην άποκλήρωσιν τον μεν τΌ υΦηλoτέρ~ προσιχνέχειν ζωΌ έν άκτήμονι κιχι Ιλεuθεριάζοντι βΙ~, ετερον δε τuμβωρuχεΤν η πειριχτεόειν η άσωτεόεσθιχιη τ έΤΙΧΙΡικ βΙ~ άπο­ θηλόνεσθΙΧι. κιχι πάντιχ τά τοιιχστιχ διεςιων ίσχuραν ι{Sετo τοσ 5 μη πιχριχδέςιχσθιχι τον λόγον ~μων ιχίτΙιχν ΙπιδεδεΤχθΙΧι το

περιγροιφΌ των ένθεωροuμένων ζ~δΙων δι'ί'σοι) άπ' άλλήλων διεστηκότιχ, έκάστοι) τε των αστρων την δόνιχμιν κιχτιχνοήσιχς,

τΙνιχ μεν Ιφ' έιχuτοu εκιχστον Ικ φόσεως Ισχuν εχει, τΙ δε ή σόνοδος

ιχότων

Ικ

της

ποιας

προς

αλλ ηλΙΧ

κράσεως

5 . άπεργάζετιχι της κιχτα την δόνιχμιν έκάστοι) ιχότων Ιδιότητος

μη Ιφ' ήμΤν είνιχι όπερ αν θέλωμεν κιχτ' ιςοuσΙιχν ιχΙρεΤσθΙΧι, άλλα δεΤν άνιχμεΤνιχι την άνάγκην ΙκεΙνην, ης το ένδόσιμον

άποκριθεΙσης

μιχθεΙσης

τε

τ

πρoσεγγισμ~

προς

δια της άποστάσεως,

την

έτέριχν

κιχ Ι

τΙ τε πάλιν ή τοσ

προς την τοιΙΧότην όρμην πιχριχσχοόσης Ιπάνιχγκες είνιχι

κιχτωτέροι) υπόβιχσις έργάζετιχι κιχι τ( ή τοσ υπερκειμένοι)

προσθέσθΙΧι τ λόγ~ κιχι μη βοuλόμενον, ανει) δε ΙκεΙνης κιχι 10 σφόδριχ προιχιροuμένοu μη δuνιχτον είνιχι γενέσθΙΧι. 'Εγω δε τιχστιχ ιχότοσ κιχι τα τοιιχστιχ διεςιόντος ήρόμην

10 ποικιλος των σuνιόντων τε κόtι άφιστιχμένων σχημιχτισμος Ιν

'1" , , " " ιχuτον ει'θ' εον τινιχ οιετιχι εινιχι τον το κιχτιχ πιχντων εχοντιχ

τι των κιχτα γεωμετρ(ιχν θεωροuμένων σχημάτων άποτελων'

κράτος τον τ όνόμιχτι της εΙμιχρμένης άποκΙΧλοόμενον, οδ τ

ό τιχστιχ, φησΙ, κιx~ τα τοιιχστιχ κιχτιχνοήσιχς εί'σετιχι της

"

' β Οι) λ ημιχτι

κιχτα την πάροδον εκλειΦις κιχι πάλιν άποκιχτάστιχσις ό τε

τριγώνοις η σκΙΧληνοΤς κιχτιχγριχφόμενος σχήμιχσιν η κιχι αλλο

"

,

.,

-

'

'θ' εκιχστον οικονομεισ θ ιχι πεπιστεuκεν. ο~ οε ~,

τιχ κιχ

15 πολλήν μοι) κιχτιχγνοuς άβελτηρΙιχν Ιν τ~ Ιρωτήμιχτι

είμιχρμένης το σημιχινόμενον, ΟΤΙ το είρμ τινι άπιxριxβάτ~

06 μοι

15

δοκεϊς κιχτιχνενοηκένιχι, φησΙ, των οόριχνΙων οόδέν. η γαρ αν εγνως της εΙμιχρμένης την δόνιχμιν, όθεν κιχι όπως κιχτελήφθη των κιχθ' εΙρμον άπιχρΙΧβάτως γινομένων ή δόνιχμις. Ιμοσ δε κιχι προς τοστον ςενοφωνοuμένοu τον λόγον κιχΙ τι σιχφέστερον 20 άςιοσντος μΙΧθεΤν, πότερον δόνιχμΙν τινιχ προιχιρετικην ΙΧότοκριχτη τε κιχι άδέσποτον Ιν υπερκειμένυ τινι έςοuσΙ~ θεωροuμένην την είμιχρμένην είνιχι φιχντάζετιχι η αλλο τιπιχρα τοστο υπειληφε, πάλιν τον ιχότον ΙπιχνΙΧλΙΧβων λόγον ~O των "

οuριχνιων,

Ι,

φησιν,

,

επεσκεμμενος

"

την

κινησιν,

,

τον

τε

ζ

~-

25 διοφόρον κόκλον κιχ Ι τα Ιν ΙΧuτ δuοκιχ(δεκιχ τμήμιχτιχ τΌ

5-10 cfp 32, 17 sqq 12 sqq cfChrysipp SVF Π 928-933 Arnim' Antip ap Stob Ecl Ι 5, 15: Ι Ρ 78 Wachsmuth-Hense; cf Senec Diai νπ 15; Ερ 107, 10; cfVett Val V 2 ρρ 210-212 Κroll 23-ρ 35,2 cf Cleomed De motu Ι 3, 18 Ρ 32 Ziegler ΑΜΡ S Ε D 2 έλεuθερΙω ζωντ~ Ε ed 1615 ν( -ντα) 4 πάντα: ταστα πάντα xat D fort recte 6 έθέλo~μεν D 8 έπάναγxα~ς (sic) D έπανάγχης Μ έπ' &νάγχης ΡΕν όπ' &νάγχης Μ3 είνα~ om Μ 10 προαιρούμενον D 12 είνα~ om Εν τον το: τον ΑΕν το ZD 15 μo~: μη (sic) D 16 η: 11 APD cfPlat Phaedr 227 c-d 17 οθεν om Εν 18 γ~νoμένων om D (adscr ίn mg) 19 xat pr om Α ξενοφονούμενον (sic) Ρ 20 πρoαιρετ~xήν τ~να coll D 21 τ~νt: τη ΑΜΡ 22 add (1 ante φαντάζετα~ Α 23 των: τον D

κιχτα

την

ποιαν

σuμπλοκην

των

άστέΡν

άνιχγκιχΙως

άποτελοόμενον τ όνόμιχτι της είμιχρμένης διερμηνεόετιχι. Ιπει δέ με κιχι τοστο πάλιν ιςένιζεν (οό γαρ σuνΙειν των λεγομένων

οόδεν ατε μη πεπιχιδεuμένος τΙΧότην την ΠΙΧΙδεuσιν), ηςΙοuν δι' ών ην μοι δuνιχτόν γνωνιχι την της εί-

20

μιχρμένης διάνοιιχν,

δια τοότων μοι φιχνερον ποιεΤν το

λεγόμενον' τοuς γαρ άστΡ4>οuς κuκλοuς αλλον αλλ~ έγκεΤσθΙΧι και την ΙνιχντΙιχν κΙνησιν τΌ άπλιχνεΤ περιφoρ~ κιχτα_

152

το Ιντος άνελΙσσεσθιχι κιχι πάντιχς τοuτοuς τ ζ~δΙΙΧκ Μ. ΙνδινεΤσθιχι Κόκλ~, τιχστιχ κιχι πιχρ' έτέρων είπον άκηκοένιχι

2-4 cfPtol Tetrab Ι 4-10 ρρ 17-31 Boll-Boer 3-7 cf Firmic Mat V 1; cfC Eunom Ι Ρ 247,8 sqq (12) Jaeger 7-12 cfPtol Tetrab Ι 13 Ρ 34-35; Gemin Elem astron 10, 1 Ρ 130 Manitius 21-24 cfC Eunom Ι ρρ 247-250; De infant infra Ρ 71, 12 sqq; cfPlat Tim 36 c-d; Gemin 1,19 Ρ 10; Cleomed De motu Ι 3,16-18 ρρ 28-32 Ziegler ΑΜΡ

SΕ D

1 θεωροuμένων D

4 πo~&ς: τo~αύτης Ρ

&πόβαα~ς Α &περγάζετα~ D 11 τρ~γωνΙo~ς ν Εν 14 το alt: τω AD om ΜΡ 16 έπ~τελoυμενoν D Εν 17 σuνΙην SDv 21 αλλ~: αλλων Α Ε

πάντα Α

23

8

φησΙ om δ~ηρμήνεuτα~ &νε~λΙσσεσθα~

13

36

κotι έκ τοσ ακολοόθοι> μ~ αμφιβάλλειν τας των φωστήρων

γένοιτο τοσ όποβαίνοντος, elxoc; έκ τοσ ακολοόθοι> λογίσασθαι' είτε τι

σχημα δια τοότων αποτελεΤται, οταν ό κόκλος περιάγτι δια της ΙδΙας κινήσεως το έφ' έαuτοu κείμενον άστρον, ωστε ~

κατ' εuθεΤαν τοσ όπερκειμένοι> γενέσθαι ~ πλαγιάσαι κατα τ~ν 10 πάροδον, είτε δι' όλίγοι> τοσ χρονικοσ διαστήματος είτε δια

προηγοuμέν~ μαλλον ~ τι{) έπoμέν~ την παντοδόναμον ταότην προσμαρτuρέιν έξοuσίαν και τα άστρα τοότων αίτια λέγειν ~ την απλανη περιφοραν ~ τοuς έντος ταότης ένθεωροuμένοuς κuκλοuς ~ τον λοξως έγκεχαραγμένον τι{) 5 πόλ~ κόκλον. el γάρ τις δοίη καθ' όπόθεσινμη κινεΤσθαι ταστα μηδε. δια της αίοίοι> κuκλοφορίας ~ έν αλλήλοις ~ απ' αλλήλων γίνεσθαι, αλλ' έπι τοσ αuτοu σχήματος ώσαότως εχειν αεί, oUX &ν ή είμαρμένη σuσταίη. el οδν ή κίνησις των άστρων τίκτει την είμαρμένην, άρα μάτην έπικρατεΤν αύτη 10

των άλλων νομίζεται ή τΌ όπερκειμέντι αΙτίqt δοuλεόοuσα, καΙ

πλείονος έκάστοι> τοότων ή περίοδος γίνεται κατα το μέγεθος

μη &νοδσα,

της καθ' εκαστον των κόκλων αναλογίας αναγκαίως ~ θαττον

'Αλλ'

~ βράδLOν της αναστροφης γινομένης.

el μη ή κίνησις είη. oU τοστο, φησιν ό φιλόσοφος έκεΤνος, οuχ ούτως ό

ήμέτερος νομίζει λόγος, το εΤναι αuτην έφ' έαuτης την

έστιν ό τι{) όνόματι της εΙμαρμένης νοοόμενος και ό τοσ

είμαρμένην έν όποστάσει τινι θεωροuμένην- αλλ' έπειδη μία τΙς έστιν έν τοΤς οδσι σuμπάθεια και σuνεχές έστι το παν έαuτ'i> και τα καθ' εκαστον έν τ'i> παντι θεωροόμενα οΤον

παντος έξημμένος το κράτος και πάντα κατ' έξοuσίαν τι{) όπερέχοντι της δuνάμεως προς το δοκοσν διοικοόμενος,

προς

~ άλλης τινος όπερκειμένης ένεργείας uποuργον εΤναι τ~ν

αρχηγικωτέρας οuσης της άνω λήξεως τα περίγεια πάντα τ'i>

20 της εΙμαρμένης όπoτLθεται δόναμιν, ωστε καΙ αuτην τρόπον

20 προηγοuμέν~ σuνδιατίθεται και προς έκεΤνο νεόει, κατα την

τινα όπο έτέραν εΙμαρμένην κεΤσθαι Τ'Ό όπερεχοόστι σuνδιατιθεμένην αlτίqt. el με.ν γαρ αύτη το κατα πάντων

άνω κίνησιν και των τ'Όδε πραγμάτων έξ ανάγκης σuγκινοuμένωv, έν διαφόρ~ δέ, καθως εί'ρηται, τΌ δuνάμει

Ταστα πάντα και τα τοιαστα σιγαν ήξίοuν, μόνον δέ μοι 15

σαφως έκκαλόπτειν της εΙμαρμένης την δόναμιν, εΙ θεός τίς

15

έπι σώματος ένος έν μι~ σuμπνοίqt- καταλαμβάνεται πάντων άλληλα

των

μερων

σuννεuόντων,

τοότοι>

χάριν

κράτος εχειν πεπίστεuται, το μηδε.ν όπερκεΤσθαι ταότης ή

ακολοuθία τοσ λόγοι> δίδωσιν οίεσθαι' 25

el δε. τ'Ό κινήσει των

άστρων ακολοuθοuσαν την εΙμαρμένην κρατεΤν αuτ~ν βιαίqt τινι ανάγκτι των πάντων δLLσχuρίζεται, ασφαλέστερον ~ν τι{)

1-5 cf supra ΑΜΡ

Ρ

35,8-12; cf C Eunom

Ι Ρ

247, 8 sqq (12) Jaeger

SΕ D 1 et καΙ et μη άμφιβάλλειν om Α 2 έκάστο\) D πώλων Ε 3 όποβαίνειν: όπομένειν Α 4 τον: το ΑΜΡ 5 νότο\) Α 7 ό om AD ΠΕριάΥη D: ΠΕριστη AMPSEv cf 47, 8 8 αστρον SED (ίη mg μέτρον )ν: μέτρον ΑΜΡ 9 πλαγίως D 13 κινο\)μένης SEv 14 μόνον Μ (sscr η Μ2) '15 εί om ASEv 16 ό alt om Εν 17 κατεξο\)σιάζων Α 21 κεΤσθαι ex ε!ναι corr D 23 εχειν ante κράτος coll Εν ίιποκεΤσθαι ν ή om Α 24 την κίνησιν ΜΡ 26 post άσφαλέστερον add αν Μ3

3-5 cfC Eunom Ι Ρ 247,8 sqq (12) Jaeger 14-ρ 38, 10 cfInscr Ps Ρ 31, 5 (V) McDonough; cf Cic De div Π 34; 88-97; 124; 142; De nat deor ΠΙ 28 et adn Pease; cfPohlenz ορ laud Ι Ρ 101; 217; Π Ρ 58; 108 et passim; Wendland ορ laud Ρ 34; Α. Schmeckel, Die Philosophie der mittleren Stoa, Berlin 1892, ρρ 4-6; 155-172 et passim ΑΜΡ

S(Z) Ε D

D

όπόστασιν Α 6 η alt om Εν 7 ώσαότως: ώς D 8 εί: τί 9 oιuτij Α 10 ή: η Α 11 add έκείνης ante ή εϊη: η AS ην Εν 13 αuτην: αuτης Α έα\)της: έα\)την

Μ

MPD ASEv Ρ

4

έγκεχαραγμένω

16 έα\)των D

καΙ τα

D

τ~

om ΑΜΡ

om D

5

τις

om

έν τ~: έπΙ ΑΜ

θεωροόμενον ΑΜΡ 17 έν .μι& ΣUμπνOία SED (μία σύμπνοια ίη mg)v: μία σύμπνοια ΑΜΡ πάντα ΜΡ 18 μελων ΑΜΡ 20 σ\)νοιατάττεται D έκεΤνον ΜΡ νεόειν D 22 οιαφόρως Α

oe. omA

38

CONTRA FATUM

CONTRA FATUM

έκάστου των άστρ,ων θεωρουμένου. ώσπερ επι της Ιατρικης

κατα την εν τ4> άκαρεί του διαστήματος επιτυχοσσαν αύτ4>

φαρμακείας otL των εΙδων ποιότητες λόγ~ τινι τεχνικ4> ΣUμ­ μιχθείσαι άλλο τι το εκ του κοινου συγκραθεν άπειργάσαντο και ουχ οπερ εκαστον ην προ της προς άλληλα μίξεως, ούτω

και των άστρ~ων δυνάμεων εν διαφόροις Ιδιότησι θεω­ ρουμένων, ή ποικίλη κατα τοuς προσεγγισμοuς αύτων και τας άποστάσεις γινομένη των διαφόρων Ιδιωμάτων συμπλοκη Μ. τας ποικίλας των κατα τον βίον άποτελουμένων διαφορας εξεργάζεται οίόν τινος άπορροης άδιασπάστως εκετθεν εφ' 10 ήμας διηκοόσης. διά τοι τοϋτο και παρα των επιμελέστε­ ρον τα τοιαϋτα φιλοσοφοσντων αΙ προρρήσεις των εσομένων ουχ άμαρτάνονται. ώς γαρ ό της Ιατρικης επιστήμων, εΙ το 5

153

μοίραν σπάσας εκείνο γίνεται οπερ ή Ιδιότης του μέρους

εκείνου προεμήνυσέ τε και άπετέλεσεν- άνάγκη γαρ πασα,

καθάπερ εν εκμαγεί~ σφραγίδος τ4> εντεθέντι κηΡ4> το κατα 5 την γλυφην είδος περιτυποσται, ούτως και του όtνθρώπoυ τον

έτεροφυων μίξεως Ιδιότητα και τί κατεργάζεται και μέχρι τίνος την Ισχuν εχει και τίνι μεν όλέθριον τίνι δε άλeξητήριον γίνεται, ούτως και ό τοίς άνω δι' επιμελείας προσεσχηκως και την έκάστου των οντων φόσιν κατανοήσας ει'σεται την εκ

της ποιας αύτων συμπλοκης δόναμιν τί όtπoτελέσει. αύτη δε ή 20

&πορροη ουδε εν όλίγ~ προς έαυτην όμοίως εχει, άλλα δια το όtστατείν όtει των επιπλεκομένων άλλήλοις άστρων την κίνησιν όtναγκαίως κόtκείνη τΌ σuνεχείqc της κατ α την κίνησιν

έτερότητος συναλλοιουται άει συμμετακιρναμένη τΌ ποικιλίqc της κινήσεως και τας ενεργείας έαυτης τΌ κινήσει των άστρων 25

συνεξαλλάσσουσα' ης των επι τον βίον παραγομένων εκαστος

1-4 cf Plotin ΑΜΡ

Π

3, 1, 24-26:1

Ρ

165 Henry-Schwyzer

S(Z) Ε D 1 θεωροuμένων AMPS post ωσπερ add γοφ 2 τεχνικως Dv 7 όποστάσεις Μ (sscr ά Μ2) 9 έργάζεται 1Ο των: τον Α 11 αί om Α 12 έπιστήμης ΜΡ 13 add το ante ναρκωδες ΜΡ τ4) άλμωντι: των αλλων τινι Α τ4) άλμώδει (sic) D 14 ~ παραστόφοντι om ΑΜΡ προλέγειν ΑΜΡ (ν deI Μ3 eras Ρ) σuστησαμένην Α 16 ~ξει SEv 19 άποτελεσιν (sic) Μ (corr Μ3) αuτη D 20 εν D 21 έπεισπλεκομένων D άλλήλως ν 23 στερρότητος ΜΡ σuμμετακρινομένη ΑΜ (sscr κι νοι) Μ3) Ρ cf Ptol Tetrab 12,5 24 αuτης EDv 25 ης των: ης τον D εΙς τον ΜΡ ης cf 40, 15 παραγενομένων D S D

~καστoν Μ3

4>

βίον,

α.ν συνενεχθΌ μoρί~ της όtπoρρεoόσης δυνάμεως εκ

της των άστρων κινήσεως, κατα την εκείνου του μέρους

Ιδιότητα τυπουσθαι κάκείνο γίνεσθαι οπερ είχεν εν έαυτΌ της όtπoρρoίας ή μοίρα ην εσπασεν εuθuς τοσ βίου όtρχόμενoς 10

il

απαξ ένσφραγισθεις κατα τ~ν έκετθεν όρισθείσαν δόναμιν

όtναγκαίως εν τΌ κατα τον βίον Ιδιότητι συμμορφουται ταυτα ποιων

θερμον 11 ναρκωδες φάρμακον όtνακραθείη τ4> άλμωντι 11 παραστόφοντι, προλέγει την συστησομένην εκ τηζ των 15

39

11 πάσχων

ων τας άρχας

11 τας αΙτίας ή πρώτη

εντευξις

της άστρ~ας εκείνης άπορροης κατεβάλετο. 15

'Εγω δε τοότων λεγομένων ου παόστι, προς αύτον είπον, φληνάφους εμοιλόγους και λήρους διεξιών, το όtμερες εκείνο μέρος της εν άκαρεί μετουσίας των άνωθεν ήμίν, ώς φΌς, επιρρεόντων πάντων αι'τιον των εν ήμίν κατασκευάζων, οuτε

εΙ εμΦυ~ τουτο. και προαιρετικόν εστι λέγων οuτε οπως κατακρατεί των εμΦόχων το άΦυχόν τε και όtνυπόσταΤOν 20 και μηδεμίαν εκ φόσεως Ιδίαν εχον όρμην δείξαι δυνάμενος, όtλλα πάσης βουλης και της εκ των λογισμων προμηθείας παιδεόσεώς τε και επιμελείας και των κατ' όtρετην επι­ τηδευμάτων καθάπερ τινα τόραννον 11 δεσπότην το αΦυχόν 3-13 cfPtol Tetrab ΠΙ 2 ρρ 107-110 Boll-Boer 4-5 cfDe hom ορ PG 44, 228 Β7 Migne 17 sqq cf Plotin Π 3, 2, 2-16:1 Ρ 165-166 Henry-Schwyzer ΑΜΡ

SΕ D

1 τω om D fort recte δια στόματος D 3 προ4Ιν om ΑΜΡ έκμαγεΤον ΑΜΡ το έντεθε.ν τη Α 5lντuποuται D (sscr περι) 6 ~: ώς D ένεχθη Α (-αχ-) MPcfe.g. 47,9 8αuτηD 9ην:~νD fI:~ D 1Ο ένεσφραγΙσθη ΑΜΡ έκετθεν scil έκ της' ποιας των αστρων σuμπλοκης (38, 18-19) έκετθεν όρεισθήσαν (sic) D: έκεΤθεωρηθεΤσαν cett (D ίn mg c sign γρ) ν cf 52, 11 et νοΙ ν 174, 14 13 άστρΦας: άρρωστίας Α κατεβάλλετο D 14 post δε. add λέγω D 16 των: τω Εν ανω D εφης AD 17 έπφρεόντων: έπφρέον. των (sic) S έπφρεΤν των Εν έν om Α 19 άνuπόστατόν τε xoιi αΦuχον coll Α 20 εχων ΑΜ (sscr ο Μ2) ΡΕ 21 add τε ante xoιi S

εμμόησε D

τε: τας b

40

CONTRA FATUM

τε και άπροαίρετον, άστατόν τε και παροοικον και άμερες και

άποοε(κνuται το μ~ τΌ κινήσει των άστρων τ~ν άνθρωπίνην

άνuπόστατον έπιστήσας τCi'> λόγ~; της έκείνοι> οuνάμεως

επεσθαι γένεσιν, ή μεν γαρ άει κινείται ή οε ούκ άει γενναται,

έξάπτεις τ~ν των Οντων. σύστασίν τε και οιοίκησιν, και ουχ όρ~ς εΙς οίας ό λόγος άτοπίας έκφέρεται; εΙ γοφ τοσαύτην εχει

άλλ' ιoί~ τουτο είρμCi'> κάκείνο πάλιν Ιοιαζόντως έφ' έαuτου

5 ούναμιν έκείνη της άπορροης ή μοίρα, ώς κατ' αύτ~ν τους

φέρεται ούοεμιας άνάγκης σuναπτούσης προς άλληλα τα

5

παρα τ~ν πρώτην πάροοον γεγονότας άποτελείν, πάντως οτι ούκ έπακολοuθητικως άλλα προηγοuμένως της των οντων σuστάσεως έξηγήσεται. ούκουν έκείνη προάξει κατα τ~ν Ιοίαν

σuντuχί~ όπηρετήσει. άοηλον γαρ ένταυθα ποίον τίνος άρχ­

οιεστωτα τΌ φύσει. εΙ oi τουτο ό όμέτερος κατασκεuάζει λόγος το έπ' έκείν'Ώ τΌ μoίρ~ του χρόνοι> τ~ν αΙτίαν των κατα τον βίον ιΧπάντων κείσθαι, σκόπησον οσας μuριάοάς οεσποτων και τuράννων ήμέρα πασα και νυξ ώσαύτως κατα τας λεπτας έκείνας και άκαρείς του χρόνοι> τομας άπεργάζεται εΙς

ούναμιν τον τικτόμενον και ουχι τΌ του άποκuηθέντος 10

41

CONTRA FATUM

10

,

τεσσαρας

'"

και

εικοσιν

t/'

ωρας

\

νuκτος

,C,

και

ημερας,

el

ως

φατε,

σuμφερομένων. Ο τε γαρ άνθρωπος και προ της έξόοοι> των

ΟΙ'Ώρημένων, έκάστης οε ώρας έξήκοντα τμήμασι μεριζομένης, πάλιν οε των τμημάτων τούτων έκάστοι> κατα το Ισάριθμον

156 Μ. σπλάγχνων έν κινήσει πώς έστι οια μειώσεώς τε και αυξήσεως [έν] τΌ φύσει κινούμενος (έπει και τουτο κινήσεως εΤΟός έστι) ,

τοιούτων παρατήρησιν τCi'> λόγ~ οιαοuόμενοι, οτι και τούτων

ηγικώτερον άμφοτέρων έν τCi'> άκαρεί κατα το LaOV άλλ ήλοις

15 τό τε άστρον και προ του τον άνθρωπον του άέρος σπάσαι

φέρεται και ουχ ίσταται'

11 τε

σuντuχία κατα το LaOV των οια

κερματιζομένοu' ώς οέ φασιν όμων οί εΙς τ~ν λεπτοτέραν των 15

εκαστον πάλιν των λεπτων λεγομένων τμημάτων ισαρίθμ~

,

~ 'λ' οιαιρεσει επι επτuνεται.

\'"

'θ ροι ζ' το τοινuν εκ τοuτων α ομενον

κινήσεως άλλήλοις σuντuγχανόντων άπορον ποιεί του προ­

πληθος των άκαριαίων έκείνων θεων η οεσποτων η τuράννων

ηγοuμένοu τ~ν κρίσιν. και γαρ κάκείνα κινείται οια των

η ούκ οΤΟ' οπως χρ~ λέγειν, μιας πλέον και ELXOat μuριάοων έστίν. εΙ οε μία ώρα τοσαύτας ήμίν μuριάοας ποιεί, αί 20 τέσσαρες και ELXOat κατα λόγον της μιας πάντως πολλαπλασιασθείσαι τας άπείροuς των μοιρων μuριάοας άπογεννωσιν. άλλα μην τούτων έκάστην άπαράβατον ούναμιν εχειν ό όμέτερος οιισχuρίζεται λόγος. ούκουν άκόλοuθον μηοεμίαν αύτων άπρακτον είναι. ou γαρ &ν της οuνάμεως 25 Ι~ιoν τ~ν άπραξίαν εLποις, άλλ' έν τΌ ένεργεί~ πάντως καθοραται ή Ούναμις. ούκουν Laoc και τα της οuνάμεώς έστιν

κύκλων και τουτο οια της φύσεως όοευον φέρεται. εΙ οε ένι 20 μέρει του χρόνοι> άμφοτέροις ή προς άλλήλοuς σύνοοος γί­

νεται, τίς ή προς άλληλα τούτων οιαφορά, ώστε του έτέροι> το ετερον αΙτιώτερον ΟLεσθαι; εΙ γαρ οια τα άστρα ό άνθρωπος,

πάντοτε αν ερρει ή φύσις οια γεννήσεως ούοε έν άκαρεί τι οιάλειμμα της άνθρωπίνης παρόοοι> έπιΟεικνύοuσα. εΙ 25 οε πολλαι των γινομένων αΙ μεταξυ οιαστάσεις,

σαφως

13-14 cf Arist Cat 15 a 13; De an 406 a 12 ΑΜΡ S Ε D 4 οί.'αν ... άτοπίαν ΑΜΡ 5 έκείνης SEv 6 άποτελεϊ Μ (sscr ν Μ2) Ρ άποτελεϊν πάντως om Α πάντως οτι quod idem ac δηλον ΟΤΙ 10-11 άρχηγικώτερον SED (ίη mg

άρχικώτερον)ν: άρχικώτερον ΑΜΡ cf 57, 7

al 11 άμφoτ€ρων om Α το om D 13 πώς ν: πώς AMPSE πάντως D 14έν seclusi 15 τό τε: τοστο ΑΜΡ 17 κινήσεων D 19 τοστο om sed adscr Μ 19 εΙ δε om D (ίη mg εΙ δ'ένι μ€ρει) ένι ΜΡ: έν ASD έν ένι Εν 22 τιμιώτερον D (ίη mg αΙτιώτερον) εΙ: οΙ D 24 τί ΜΕ διαλημμα (sic) Α τι διάλειμμα της: τοσ διαλείματος D έλλείποuσα D (ίη mg γρ και έπιδεικνuοuσα) 25 γενoμ€νων Α (sscr 'Ο λεγoμ€νων D

6 sqq cf Bas Hex

νι

5

ρ

350 Giet

ΑΜΡ

SΕD 1 το: τώ Α κτίσει Α 2 γ€ννησιν ΜΡ 3 τοότω AD κακεΙνω (sic D) πάλιν: πάντως ΑΜΡ 4 προσάλληλα MS 6 τΌ om Α τών: την D 7 τον βίον: τών νόμων Α 9 εΙς: εΙ D 12 δε: δια Ε τον ίσον άριθμον S 15 λεπτών om ν Ισιχριθμών Α εΙς άριθμον S 16 διιxιρ€σεις AS άθροιζομίνων D 180Ί8ιχ πώς ΑΜΡ πλ€oν μιας coll D 19 εΙ: ή Α post δε add ή ΜΡ ήμϊν AD: ώρών ήμΧν ΜΡ ώς όρας ήμϊν S μοιρών ήμϊν Εν 21 πολuπλιχσιασθεϊσιχι MPD (πoλλί,j-) μοιρών: μuρίων D 24 ou: ουδε ΜΡ

της: τις ΜΡ

25

είποι ΜΡ

42

CONTRA FATUM

ιΧποτε.λέσμocτα·

ώστε.

οσα

τμ~ματα,

τοσασται

και

των

ανθρώπων γε.νέσε.ις έξ ανάγκης καθ' έκάστην ώραν· σuστ~­ σονται.

και

ε.Lπε.ρ

προσμαρτuρε.Τσθαι

έκάσΤΌ

μoιρ~

πρoσ~κε.ι,

το

πάντας

δuνατον έπίσης

όμοΙως

βασιλέας,

5 μακροβίοuς, δuνατούς, ε.Uκλ ~ροuς; ε.Uδαίμονας και οσα της

προτιμοτέρας

λ~ξε.ως

ε.Τναι

νομίζε.ται

το

της

δuνάμε.ως

όμότιμον ιΧπε.ργάζε.ται· ή γαρ έ'λλε.ιΦις τούτων τινος τοσ κατα τ~ν δύναμιν ιΧτε.λοσς κατηγορία γίνε.ται.

προσμαρτuρ~σε.ιε. 10

τcρ

τε.

013

γαρ άν τις Lσην

με.γάλα

και

μικρα

ένε.ργ~σαντι. οΤον ό μεν όπε.ρβέβηκε.ν έκατον ετη έν γήρ~ λιπαρCΡ

157

δύναμιν

και

ε.Uδαίμονι,

παισιν

ε.Uθηνούμε.νος,

δμοίως το ιΧκρότατον της ε.Uδαιμονίας μέτρον έν έαuτοΤς δε.ικνύντων δια το πάντας μεν κατα τον λόγον όμων όπο τ~ν ε.Ιμαρμένην κε.Τσθαι, πάντα δε. ταύτην αε.Ι δύνασθαι λέγε.ιν όμ&ς. ε.Ι οδν και πάντα και αε.Ι δύναται ή ε.Ιμαρμένη αϋτη, 5 πάντα έπι πάντων δuνήσε.ται. αλλα μ~ν πολλαι και ποικ(λαι τoΤ~ ανθρώποις τοσ βίοι) διαφοραι κατά τε. ται; αξίας και τας πε.ριοuσίας και τα των χρόνων μέτρα και τας των σωμάτων κράσε.ις και πάντα οσα δι' ών η μακαριστός τις η άθλιος όνομάζε.ται. άρα το μ~ πάντ?, δύνασθαι τ~ν αναπλασθε.Τσαν 10

έκγόνοις

δορuφορούμε.νος και τCΡ με.τα τούτοuς έπαγαλλόμε.νος γένε.ι,

και

tL τι

έκε.ίνην τCΡ λόγ~ μοΤραν η ε.ίμαρμένην ή των ιΧποτε.λε.σμάτων ανισότηςσαφως έπιδε.ίκνuσιν. ε.Ι γαρ το μακρόβιον δuνάμε.ως εργον νομίζομε.ν, ασθε.νε.ίας πάντως έστι το ώκύμορον.

OUXOUv

τ~ν μεν ασθε.νε.Τν των ε.ίμαρμένων, τ~ν δε δύνασθαι δογματίζε.ιν προσήκε.ι. έπε.ιδ~ γαρ έναντίον τCΡ πολuχρονί~ το

Μ. άνοσος, ιXπ~μων, έπίτιμος, άλuπος, πλούτοι) δαΦιλως εχων, 15

43

CONTRA FATUM

άλλο των κατα τον βίον τοστον έν τιμίοις νε.νόμισται,

c::-

\

-

,

,

,

,

δια πάντων μακαριζόμε.νος' ετε.ρος όμοσ τCΡ παραχθηναι ε.Ις

15

φως κατε.πνίγη, οΤα δ~ πολλα των γε.ννωμένωνέστΙν έταιρικα

έκάτε.ρον. ou γαρ άν τις της αυτης αΙτίας έξάΦε.ιε. μακαρι­ σμόν τε. και αθλιότητα, αλλ' ε.ίπε.ρ τοστο κατορθωθε.Ιη δια τοσ δύνασθαι, το ετε.ρον ou σuνέστη πάντως παρ α τ~ν της δuνάμε.ως έ.'λλε.ιΦιν. ουδε.νΙ γαρ άλλ~ ή αθλιότης 20 καταλαμβάνε.ται η έν τCΡ μ~ δuνηθηναι γε.νέσθαι μακάριον. αλλα μ~ν πλε.ίοuς παρα τον βίον οΙ άθλιοι. OUXOUv πλε.ίων ή ασθένε.ια της ε.ίμαρμένης παρα τ~ν δύναμιν έπιδε.ίκνuται. ποσ οδν ή άμαχος έκε.ίνη και παντοδύναμος και ιΧπαράβατος ανάγκη, ώστε. ·έπ' έκε.ίνυ τίθε.σθαι πάντων των κατα τον βίον 25 ΟLκονομοuμένων τ~ν έξοuσίαν, ητις ιΧπηλέγχθη δια της cXκολοuθίας τοσ λόγοι) ασθε.ν~ς έν τοΤς πλε.ίοσιν; 'Αλλ' έρε.Τς οτι τoύτ~ μεν τοστο βούλε.ται, τCΡ δε έτέρ~ το Lσον 013 βούλε.ται, δύναται δε έπ' αμφοΤν Οπε.ρ βούλε.ται.

η μοιχCδια βρέφη απε.ρ των μητέρων αΙ παρανόμως κu~σασαι

ταΤς έαuτων χε.ρσΙ διαχε.ιριζόμε.ναι θανάτ~ τον έ.'λε.γχον κλέ­ πτοuσι. ποσ ή δύναμις έπι τούτων της μοίρας; πως ε.Ις το αuτο 20 της ζωης μέτρον ή της ε.Ιμαρμένης Lσχuς

oux έξ~ρκε.σε.ν;

ε.Ι γαρ

το δuνατον αuτΌ προσμαρτuρε.Τν δ όμέτε.ρος λόγος οϊε.ται δε.Τν, "

__

Τ

~,

,

,_

,

" "

ε.πισης πασι τοις οuσιν η ισχuς αuτης φανησε.ται. Οι) γαρ το με.ν

Ισχύσε.ι, το δε

013

δuν~σε.ται, ε.ϊπε.ρ αληθως έν δuνάμε.ι

καταλαμβάνε.ται· ή δε δύναμις δια των ιΧποτε.λε.σμάτων 25 γνωρίζε.ται.

OUXOUv

οUδε.μίαν ανωμαλίαν ό βίος εξε.ι πάντων

10 sqq cf De infant infra

Ρ

72, 13 sqq

ΑΜΡ S(Z) Ε D 1 κα~ om D 2έξ cχνάγκηςοm D (sscr) 3 ε.ίπε.ρ: ε.Ι παρ Α παρ' D μοΤρα Μ 6 τιμιωτέρας Εν λήξε.ως: μίξε.ως ΜΡ· 6-7 τΟ-άπε.ργάζε.ται om Α 9 προσμαρτυρήσε.ι D τε. om D 1Ο ένε.ργοσντι ΜΡ ε.Uε.ργοUντι Α (sscr ε.τ fort m 11 έγγόνοις ΜΡΖ γ alt ex corr Ρ ex κ Ζ 13 πλοστον alt) S 14 λε.λόγισται D (ίn mg νε.νόμισται) 15 οια: παρα D add προσκυνούμε.νος ante μακαριζόμε.νος D . παραΟε.ιχθηναι Α προαχθηναι D 16 οη: o~ D γε.ννωμένων D: γινομένων cett ν fort recte 18 θανάτου D τον: το D 20 Τι om Α Ισχύος Α 24 cχπoτε.λε.σματικων D

'λ

ο

'β

ιγο

ιον,

οια

των

ε.ναντιων

~,

uφισταται

παντως

τοuτων

ΑΜΡ S Ε D 1 έν om Α 2 τον om D 4 E.l: τΙ ~ (corr Μ3) αuτη D 6 τοσ βΙου om ΜΡ 7 τα: τας Α με.τρα om Α 8 η - τις: Τι μακαριστότης Α 9 το: τω Μ (corr Μ2) Ρ 10 η - Τι: Τι ε.Ιμαρμένη Τι Α η Τι μαρτημένη D (sscr ε.Ιμαρμένη) 13 cχσθένε.ιαν Α &σθε.νη ΜΡ ουνατην ΜΡ 16 αν: ε.Ι D αΙτίας om ΜΡ έξά,φε.ι D 18 ou: ο;) Α 19 οUΟ~ν ... αλλο Α 20 post γε.νέσθαι add το sed del Μ γίνε.σθαι μακάριος (sic) D 21 πλε.ίων: πλε.ίω ΑΜ (corr Μ2) PD 24 έπ' έκε.ίνην S 28 OUναται βούλε.ται om Ρ o~: o~ κα~ D κα~ ν

44

5

10

160

15

CONTRA FATUM

CONTRA FATUM

πάντως οδν και την αΙτΙαν προσθήσεις της των προαιρέσεων

Uπόστασιν. τοστο τοσαύτην μαρτυρεΤται παρ' uμΤν εχειν την

τούτων διαφορ&ς. άνθρωπος οδτος και οδτος, οUδe.μΙαν κατα

δύναμιν, ώστε. ,cων προαιρετικων ζ4>ων έπιστατεΤν και κρατεΤν

την φύσιν παραλλαγην έπ' άμφοτέρων βλέπεις, οϋτΕ. τoύτ~ το

των Uφe.στώτων το άνυπόστατον, των μετεχόντων ζωης το

καλον η φασλον έκ προαιρέσεως οίΙΤΕ. τ4'> άλλ~, άλλ' οδτος

άμέτοχον,

των

έμΦύχων

το

άΦυχον,

των

προαιρέσει

μικρόν τι τοσ χρόνου προλαβων της μητΡ4>ας νηδύος έξέθορεν

5 συζώντων το άπροαΙρετον, των άρετην μετιόντων το άρετης

οuτω κατα το συμβαν αuτον άποσκευασαμένης της φύσεως,

άπαράδεκτον, καθόλου των οντων το μη ον; έν τΙνι γαρ

έκεΤνος δε μετα τοστον η e.UθUς η μετ' όλΙγον. και δια τοστο

καταλαμβάνεται

οuχ δ αuτος άμφοτέροις βΙος άποκληροσται, άλλ' δ μεν

uπόστασις; ζ4'>ον oux εστιν, έν περιγραφυ οuχ δρ&ται, θεος ou

e.UδαΙμων η βασιλεύς, αν οuτω τύχυ, χρυσ4'> και πορφυρΙδι

νομΙζεται. πως γαρ θεος δ μη προς άρετην και το δΙκαιον

παρα την πρώτην γένεσιν ένειλούμενος, δ δέ τινος των

10

τοσ

θρυλουμένου

τούτου

όνόματος

ή

βλέπων; Ο δε μηδέν έστι τοότων, τΙ έστιν; άλλ' εοικε. παρ'

πενιχρων η δούλων OUoi ρακΙοις παρα των γεννησαμένων

uμων το άει ένεστως τοσ χρόνου είμαρμένη λέγεσθαι' πάσυ

αuτον σπαργανούμενος. τΙ οδν ~δΙκησεν η προλαβων η

γαρ κινήσει e.Lτe. ποταμων e.Lτe. άστέρων e.Lτe. άνθρώπων δ

έφυστερΙσας τ4'> χρόν~ μικρόν, ou κατ' οΙκεΙαν πρόθεσιν άλλα

χρόνος

κατα την της φύσεως κΙνησιν,

ώς αυτ4'> τούτου ενεκεν

προσκαθήμενον τΌ κινήσει τοσ ρεύματος άποσημειοσσθαι τα

άποκληρωθηναι τοσ βΙου την άτφ.Ιαν; ποΙαν της δεσποΙνης

15 άκαριαΤα τοσ άει ένεστωτος χρόνου τμήματα η νεως δι'

Μ. uμων έκεΙνης έπι τοΤς τοιούτοις άπολογΙαν e.Uρήσe.τe.; ποσ το ~,

υικαιον;

-

που

,

το

,

ευσε.

β'

ες;

-,~,

που

το

οσιον;

'"

η

τουτων

,~\

ουυενος

συμπαρεκτεΙνεται.

άνέμου

κομιζομένης

η

διαφέρει

άνθρώπων

δε

ouoiv

η

uδατι

δδοιπορούντων

η

κινουμένων άστρων. εΙς γαρέπι πάντων των μεταβατικως

μέλειν ψΌς τΌ είμαρμένυ ouoi προς άρετην βλέπειν οuδέ τινος

κινουμένων όρος κινήσεως, ή άπα τοσ έν c1> έστιν έπι το έν c1>

των άγαθων έπιμέλειαν εχειν; ouxouv εΙ μη ταστα δια

oux εστι μετάστασις. e.L δε οϋτΕ. ή των ρεCθρων φορα οίΙτΕ. ή

20 σπουδης έστιν αuτfj, περι το έναντΙον πάντως άσχοληθήσεται'

25

45

20 των

πλοΙων

κΙνησις

οϋτΕ.

ή

των

άνθρώπων

πορεΙα

ή γαρ τοσ άγαθοσ άλλοτρΙωσις την προς το κακον οΙκειότητα σαφως έπιδεΙκνυσιν. άλλ' οϋτΕ. τοστο τυχον ουτε. έκεΤνο δια

πως τα χρονικα σημεΤα της των άστέρων κινήσεως εΙς

φροντΙδος εΙναι λέγεις αuτfj; OUXOriv άΦυχον αuτο φΌς εΙναι

είμαρμένης γένεσιν πλάσσετε. καΙ φατε. τήνδε. την ώραν η της

και άπροαΙρετον και καλοσ και χεΙρονος άνεπαΙσθητον, ει γε.

9-10 cf Alex Aphrod De fato 31 Ρ 203 Bruns; Plotin Π 3, 2, 16-19: Ι Ρ .166; πι 1, 6, 10-11:1 Ρ 263 Henry-Schwyzer; Method Conv νπι 218-229 ρρ 246-256 MusurilIo 17-19 cf Arist Phys Ε 1: 224b 1;6: 229b 29; De caeIo Δ 3:31Oa 25

μήτε. Φυχην μήτε. προαΙρεσιν εχει μήτε. κατ' ΙδΙαν θεωρεΤται

15 cf Ptol Tetrab (12) Jaeger ΑΜΡ

Ι

3, 6

Ρ

12 Boll-Boer; cf C Eunom

Ι Ρ

109, 14 sqq

SΕ D 2-3 κατα την φύσLν om Α 3 καταλλαγην Α το om MPD 4 άλλω άλλος' άλλ (sic) Α 7 OLcX: μετα ASEv 9 τύΧΟL D 10 είλούμενος ΑΜΡ 10-11 ΤLνος οuοε om ΜΡ 10 των: την D 11 οuοε: ό οε D ρcxκώΟLς Α 11-12 παρα - προ(λαβων) om D (ίn mg παρα - ήοίκη (sic) προ) 14 ώς om Α . αUτω SD: αUτοσ Εν om ΑΜΡ τοστο D 16 εuρ~σεΤCXL D 17 οσLον: θεΤον ΑΜΡ 18 μέλλεLν Ε μέλεL MPD φης ante μέλεL coll D την ειμαρμένην Α βλέπεL D 21 την om ΑΜΡ 22 οίίτε pr: οuοε D τούτοΙ) τuχεΤν ΑΜΡ οίίτε alt: οuοε EDv Ικε(νοΙ) ΑΜΡ 24 ειγε: εΙ οε Εν 25 txtLV Μ (ν del Μ3) Ρ

σημειουμένη τοσ χρόνου τα διαστήματα είμαρμένας ποιεΤ,

ΑΜΡ S(Z) Ε D 1 τοστο: πως Εν ante τοστο ίn mg adscr το τοίνuν οίίτως εχον Μ3 post τοστο add ό (sic) S όμων D 2 et ίΠLστ. et κρατ.: ίΠLκρcxτεΤν Α 4 post των alt add ίν Εν 5 add της ante άρετης AS 6 add XCXL ante καθόλοΙ) D 7-8 ή uπόστcxσLς om

Α

8 ζων Ε

10 μηοέ S ίn mg ΟΤL (ut vid) ίστLν ειμαρμένη 12 άνθρώπων: άστρων ΑΜΡ 15 άΚCXΡLCXΤCX: άκαρη OLcX Εν νηος AS 18 ΚLν~σεως: ΚLν~σεΤCXL ώς Α ή: Τι ΜΡν ή D post ίσΤLν add Τι ΑΜΡΕν tΠL το Acv: ίΠL τω D ίΠL τα SE άπο τοσ ΑΜΡ cf νοl V 52, 25 19 ίn mg των ποταμων D 19-20 οίίτε alt - κίvησLς om D 21 σημCXLνομένη Α (-ων) ΜΡ 23 ημαρμένην (sic) Α πλάσσεΤCXL D την ώραν: το όρ&ν Α

D

46

5

10

15

161 Μ.

20

25

CONTRA FATUM

47

CONTRA FATUM

ώρας το ποστημόριον, όπε.ρ τίi>Oε. τίi> σημε.ί~ τTjς των άστρων ΚLνήσε.ως έσημε.Lώθη, ε.ίμαρμένην γίνε.σθαL; τί ουν OUxt πάν­ τως παντι σημε.ί~ και γε.νέσε.Lς των &νθρώπων σuμφέρονταL; πάλLν γιχρ τον αuτον έπαναλήΦομαL λόγον. παρ' ών γιχρ ή αLτία τοσ ε.υ 11 κακως ε.ίναL τον άνθρωπον, παριχ των αuτων και ή τοσ ε.ίναL πάντως αLτία έστίν. ε.L ουν το με.τιχ την γένε.σLν παρ' έκε.ίνων, πάντως παριχ των αuτων και ή γένε.σLς' ε.L οε τοστο oux έν έκε.ίνΟLς, OUOE. το με.τιχ τοστο πάντως. άλλιχ μην το μη έν έκε.ίνΟLς ε.ίναL την γένε.σLν έκ τοότοι) οTjλόν έσΤLν' έκ τοσ μη άΟLαλε.ίπτως ποταμοσ οίκην τίi> σuνε.χε.ί τTjς παΡΟΟLκTjς τοσ χρόνοι) ροTjς και τιΧς άνθρωπίνας σuρρέε.Lν των ΤLκτομένων γε.νέσε.Lς, άλλ' έν ΟLαλε.ίμμασL μεν ε.ίναL τοuς τόκοuς' τTjς οε των μοφων έκε.ίνων γε.νέσε.ως ας ό χρόνος ρέων τίi> άε.LΚLνήτ~ τTjς των άστρων φορας έξε.ργάζε.ταL ouo' όΤLοuν εσΤL ΟLάλε.Lμμα οUτε. κατ' αί'σθησLν οUτε. τΌ ΟLανοί~ λαβε.ίν. τίς ουν έκε.ίνη ή ε.ίμαρμένη, ε.ί'τ' ουν μία γε.νLκωτέρα ε.ί'τ' ουν πολλαι αί έπι τοίς τοσ χρόνοι) τμήμασL σuλλε.πτuνόμε.ναL, οuπω καταλαβε.ίν OL' άκολοόθοι) ΤLνος ό λόγος Οε.ΟUνηταL. ΚLνε.ίσθαL τιχ άστρα φατέ; και γιχρ και ήμε.ίς την των ποταμων άνΤLπροφέρομε.ν κίνησLν. άλλιχ OLcX παντος έκε.ίνα. και ταστα ώσαότως OL' όλοu. άλλ' έκε.ίνα έν χρόν~. OUOE. ταστα εξω τοσ χρόνοu. άλλιχ χρονLκην OUx εσΤLν έπ' έκε.ίνων άρχην έξε.uρε.ίν τTjς ΚLνήσε.ως. ποίαν οε ΤΟUΤΟLς έΠLνοήσε.Lς την άπο χρόνων άρχήν; άλλ' έκε.ίνα κατιχ τιχ αuτcX και ώσαότως άε.Ι ΚLνε.ίταL. OUOE. ΤΟUΤΟLς άν ΤLς την έναντίαν προσμαρτuρήσε.Lε. κίνησLν φuσLκως άε.Ι τοσ ϋοατος rt

ΑΜΡ S (Ζ inde a 10 τοσ) Ε D 1 το ποστημόριον Μ (sscr'λο Μ2) PD (μό sscr): τόπος τεκμήριον Α το πόστον μόριον S το πολλοστιμόριον Εν (-στη- ) της: της oe. Α οια τησοε S 3 post και add αΙ MPDv 4 γαρ om D 5 παρ' αuτών D (om τών) 6 ή: εΙ Μ (sscr ή Μ2) 8 πάντως ante ouoe. col1 Εν 9 post έκ alt deficit S substituo Ζ 10 ποταμών D 12 μe.ν εΤναι τους: μίνειν αuτους Α post εΤναι add άει D της: τοΤς D 13 ας om ΜΡ 14 έργάζεται Α 0150': ouoe.v D 15 ή om ν 16 post γενηκωτίρω (sic) add τινι λόγω D ουν alt om Ζ αΙ om D έπι τοΤς ΖΕν: τοΤς έπι ΜΡ τοΤς έπι τοΤς ΑΩ 170υπω: οuτω D 18 άκολουθίας D 19 και και γαρ col1 D άντιφέρομεν ΜΡ 23 άρχήν: κίνησιν ΜΡ 24 όιει κινεΤται om Α 25 προσμαρτυρίσαι D

"

.

-

~

,

'"

,

~,,'

απο τοι) uπε.ρκε.Lμε.νοu προς το πρανε.ς καταρρε.οντος. ωστε. η

και την κίνησLν των ποταμων ε.ίμαρμένας ΤLνcXς άπογε.νναν σuγχωρήσατε.

11 OUOE.

ήμε.ίς τΌ των &στρων ΚLνήσε.L τTjς

Οuνάμε.ως ταότης παραχωρήσομε.ν. 5

11 ό

Άλλιχ τTjσΟε.,φησί, τTjς Οuνάμε.ως ό ΚΡLος

Τασρος και

τTjσΟε. των πλανητων εκαστος. όταν ουν έν .ΙνΙ τοότων γένηταL

11 κατιχ μόνας 11 με.θ'

Ιτέρων πε.ΡLοΟLκως ΤLς των πλανηθέντων

όπο τοσ κόκλοι) πε.ΡLαγόμε.νος, ή των Οuνάμε.ων σόνοοος τόνΟε. τον βίον τίi> σuνε.νε.χθένΤL τΌ ώρ~ ταόττι κατιχ την γένε.σLν 10

άπε.φγάσατο. "Ω τTjς ματαL~λογίας. ΟοUλε.Lον, α.ν οϋτω τόχτι, Τασρον λέγε.τε. OLcX το όπο ζuγίi> το ζίi>oν τοστο Οαμάζε.σθαL και ε.Uε.ργε.ΤLκΟν τον KPLOV OLcX την των έρίων

τον

φοράν' έν Ινι οε τοότων γε.νόμε.νον

[11]

τόνΟε. τον κατιχ το

έναντίον άνε.LλοUμε.νον κατιχ την φuσLκως ένuπάρχοuσαν αuτίi> 15 οuναμLν

OLcX τTjς των LΟLωμάτων έΠLμLξίας ΤΟLάνΟε. των ,_ 'ζ' Τ ΤL OUv; ε.LΠε. μΟL, ε.κων ο

ΤLκτομε.νων μοφαν κατασκε.uα ε.Lν.

"

(,

(

τασρός έσΤLν όποζuγLος; και καταθuμLον τίi> XpLίi> το κε.ίρε.σθαL λέγε.Lς; τό τε. βλαΠΤLκον και ναρκωΟε.ς τίi> τον άνωτάτω

πε.ΡLοΟε.UονΤL πόλον

11 το

θε.ρμΟν τίi> πuρόε.νΤL

11 άλλ~ ΤLνι των 11 κατιχ το

20 θε.ωροuμένων ή ένuπάρχοuσα οuναμLς lκοuσίως

3sqq cfPtol Tetrab Ι 4-10 ρρ 17-31 Boll-Boer; Firmic Mat ν 1, 2-6:ΙΙ Ρ 4-6 Kroll-Skutsch-Ziegler; Sext Emp Adv math ν 95-97 ρ 159-160 Mau; Bas Hex νι 6 ρ 354 Giet 20 cfPtol Tetrab ΙΙ 8 Ρ 85-86; Ι4ρ17-18

ΑΜΡ Ζ Ε D 3 ad τη τοότων scil τών ζ~oίων ουνάμεως ν 11 λέγεται D

κιν. ίn

κατα την κίνησιν D 6 πλανητών Dv 8 της το pr: τοϊ> Α 12 εuεργετητικον Ε έρίφων Εν 13 11 seclusi post τόνοε add 11 ΑΜΡΖΕ τον MPD: τόνοε Α τόνοε τών ΖΕ τών ν έν ένι oe. τοότων scil signorum zodiaci cf supr 6. verba τόνοε τον κατα το έναντίον (i.e. motui zodiaci oppositum) άνειλ. planetam significare solent vid 14 άνειλοόμενον ΛΑ (-ιλ-): άνειλουμίνων Ζ (έν-) Εν εΙλοόμενον infr D (ίn mg γρ και οηλοόμενον) οηλοόμενον ΜΡ cf C Eunom 12 247, 12; κατα την φυσικώς om Α όπάρχουσαν Inscr Ps ν 31, 26 Α 17 και: 11 D 18 τό, τε ΖΩ: τότε ΑΜΡΕν τ~: το Α τον: τών Ζ (corr Ζ2) 19 περιοοεόοντα D 11 το θερμον om Α 19-20 των ένθεωρουμένων D (ίn mg των θεωρουμένων)

7 τι Α

mg

48

CONTRA FATUM

CONTRA FATUM

&κούσLOν πρόσεστιν; εΙ μεν έκόντες εν κακοΤς εΙσι και βλα­

αγορεόοuσι' τον χρόνον, τον τρόπον, τα των ήθων Ιδιώματα,

πτικοι εκ ΠΡOαLρέσεως γΙνονται, δuστuχΙαν άντικρuς αύτων ό ταστα

λέγων

καταΦηφΙζεται

τι{)

κατ'

εξοuσΙαν

ταζ κινδuνώδεις περιστάσεις, γάμοuς και παιδοποι'ί'ας και

αύτοίς

άξιωμάτων επιτuχίας,

'"ατιμιας

προκειμένης της κρεΙττονος λήξεως εν ήδοντί το &τιμότερον

και

5 τCθεσθαι' εΙ δε ούκ εκ ΠΡOαLρέσεως τούτων εκαστόν εστιν οπερ

και δuνάμεων επέκλωσεν Ιδιότητας ώστε ζητείν επάναγκες άλλα 10

άστρα

τούτων

υπέρτερα

και

κΙνησιν

εφ'

έαuτων

Lδιάζοuσαν ών ή ποια σuμπλοκη κατά τινα εLμαρμένης &νάγκην

11

δούλειον είναι τον Τασρον

&πεLργάσατO

11

11

επιζήμιον τον Κριον

11

τον ΚαρκΙνον &κέφαλον

εί' τι άλλο περι

έκάστοι) τούτων OL ληροι των σοφων διέρχονται. και εί ταστα τα φαινόμενα ήμίν κατ' &νάγκην τινος εLμαρμένης εστι 15

τοιαστα,

πάντως και της υπερκειμένης

εκείνης &νάγκης

έτέραν αΙτΙαν &ναγκαστικην της τοιαύτης καταστάσεως προσ­ επινοήσει ό λόγος κ&κεΙνης άλλην και πάλιν άλλην της άλλης, και ούτως είς άπεLρOν προi:ων ό λόγος ουδαμοσ στήσεται 20

εLμαρμένην

εLμαρμένης και

μοΙρας μοίραν και

&νάγκης &νάγκην προσαναπλάσσων.

Ταστα δέ μοι) διεξιόντος και δια των τοιούτων νοημάτων προς το ατοπον τον λόγον εκβάλλοντος επικόΦας μεταξτ) δια καταφορας προi:όντα τον λόγον ό προσδιαλεγόμενός μοι φιλόσοφος, ΤΙ μάχη, φησΙ, ττί εναργεΙ~; τΙ δε ουχ εΠΌ τοΤς 25

δια των &ριθμων παρατετηρηκόσι την των οντων &λήθειαν, οίς εL προς &κρΙβειαν ή ώρα ληφθεΙη της τοσ &ποκuηθέντος

γεννήσεως, πασαν δι' &κολούθοι) την ζωην τοσ τεχθέντος προ-

24 sqq cf Ptol Tetrab ΑΜΡ Ζ Ε

Ι

3, 2

Ρ

11 Boll-Boer

D 1 post με.ν add ΟΤL ΖΕν 3 τ~: το ΑΜ (corr 5 εΙ δε. om Α 6 νομίζετε Ε post άνόιγκης add οπερ 12 εΙ om ΑΜΡ 13 δLεξέρχονΤΟΙL D an recte? post εΙ add 'tL D 14 τα om Α 18 οΙΙδοιμως ΑΜΡ 19 εΙμοιρμένης εΙμοιρμένην coll D μοίροιν μοίροις coll ν 20 προοινοιπλόισσων D 21 των om D 24 ένoιργείqι Ac: ένεργείοι ΑΜΡΖΕΩν ϊΠΌ: έΠL Α 25 τετηρηκόσL ΑΖ οντων: ολων Εν 26 εΙ: ή ΑΜ 27 άκολοuθίοιν D 27-ρ 49, 1 προσοιγορεuοuσL ΑΜ Μ2)Ρ ΑΜΡ

11 και το ,

και'β ραχuτητα

εμπαλιν, άπαιδίας και νόσΟUζ

β'ιοι)

'" τα

και

εκ

,

πενιας

,

κακα;

τούτων ουν δι' &κριβείας προσημανθέντων και ττί εκβάσει της άληθεΙαζ μαρτuρηθείσης, τίς ετι σοι λόγος εστιν άπιστοσντι ττί Μ. της εLμαρμένηζ άνάγΚΌ; εγω δε των τοιούτων προρρήσεων τας αίτίας μικρον ύστερον είπων ζητήσειν ήρόμην- πότερον άλογός εστι και σuντuχικη των τοιούτων εκβάσεων ή αίτΙα, 5

νομΙζεται, &λλ' εκ τινος &νάγκης εγένετο, άρα τις και τούτοις υπερκειμένη πάλιν αύτων εLμαρμένη έτέρα τας των φύσεών τε

49

164

10

~ τινα και λόγον ττί παρατηρήσει ταύΤΌ σuνεφεuρίσκοuσιν, ώς μη εξω τοσ εΙκότος γενέσθαι το γινόμενον; Και μάλα μ~ν τοι, φησΙ, και λόγος επεστι τοΤς γινομένοις. οταν γαρ εκ της ποιας των κατα τα άστρα ποιοτήτων σuμπτώσεως τοιάδε σώ­ ματος κρασις τ~ τικτoμέν~ σuσττί, ό κατειληφως δι' άκρι-

15 βείαζ των ουρανΙων την θεωρίαν και το σuστήσεσθαι τήνδε

την κρασιν περι τον τεχθέντα προκατενόησε και το δύνασθαι μέχρι τοσδε τοσ μέτροι) την ζωην εξαρκέσαι, πλεΙονος μεν επι της ερρωμενεστέρας, ελάττονος δε πάλιν επι της νοσω­ δεστέρας τοσ σώματος κράσεως. εγωδε τοΤς ρηθεΤσιν επι20 γελάσας, Έλελήθεις ήμας, προς αύτον είπον, Γαληνοσ και (!πποκράτοuς και των τοιούτων εγγόνοuς είναι τας εtμαρμένας δοξάζων, επει κάκείνοι χαίρειν την των άστρων &φέντες κΙνησιν εκ τοσ υποκειμένοι) στοχαστικως το μέλλον προαγορεύοuσιν.

οταν

όφθαλμοι

κοίλοι

και

κρόταφοι

25 σuμπεπτωκότες και τα μέτωπα περιεσκληκότα τ~ δέρματι,

τον θάνατον 'προμηνύοuσι. πολλοΤς δέ, είπον, νοσωδέστερον διακειμένΟΙζ τα σώματα και οσον ουδέπω προσδοκωμένοις 12 sqq cf Ptol Tetrab

Ι

3, 12

Ρ

14 Boll-Boer

ΑΜΡ Ζ Ε D 2 τας om Α 3 άξLώμοιτοι D 4 βροιδuτητοι Α 5 ouv om ΑΜΡ προσημοινθέντοι D 6 μοιρτuρησάσης ΑΜΡ τη om Α· 8 ζητήσεLν ante ειπων coll D 11 εΙκότως ΑΜ (ω ίη ο ras corr) γLνόμενον: νLκώμενον Α 14 κρ&σLς ante 13 σώμοιτος coll Εν 15 σuστήσοισθΟΙL ΑΜΡ 15-16 τήνδε - δόνοισθΟΙL om D 21 uποκράτοuς Ζ (corr Ζ2) έκγόνοuς Α έγκόνοuς D 23 άφέ.ντες post 22 χοι(ρεLν coll Εν 24 προσοιγορεuοuσLν Α 26 προμηνuωσL ΖΕν

50

τe.θνήξe.σθαL . προς το εμπαλLν έξ ιαΤΡLκης άνεκλώσθη της

βΙον

ΤΟLαuτης ειμαρμένης τα νήματα· οΤον o~

μοΤραν τ~ν όπο των άστρων ΤΟLωσΟe. σχημαΤLσθe.Τσαν έντu­

xotL

τον παLοοτρΙβην

fΗρόΟLκον δ Πλάτωνος ίστόρησε. λόγος, ΟΤL

OLcX γuμνασΤLκης

έμπεφΙας εις παντελη μενUγLe.Ιαν έΠLθανατΙοu του νοσήματος 5 οντος έπαναγαγεΤν το σωμα ουχ οΤός τε. ην, ιXe.L οε παρόντα

τον θάνατον

,

α λλ' α

OL'

,

θ' f , ζεν. ο "θ εν ανατοΙ) παρατασLν e.αuτ~ παρe.σκe.uα

xotL"

OLcX

πωθεΙς,

γενέσεως κατα τ~ν σuμπe.σουσαν αυτ του χρόνοΙ) &περ

αν ~

οuναμLς της

ώρας

έκεΙνης

εχοuσα

165 Μ. καταληφθΌ, ταυτα xotL πe.ρL τον βΙον κατ' άνάγκην εξe.L xotL 5

άλλως ουκ εχe.L. τι οδν, εΤπον, αί κατα πόλεμον σuμφοραL οί σe.LσμοL xotL των πόλεων αί καταπτώσe.Lς xotL τα αuτ­ ανορα των μUΡLοφόρων δλκάοων ναuάγLα, έΠLκλUσe.Lς xotL

έΠLνοΙας Uπe.ΡΤLθέμe.νος, ουΧL ζωης άσφάλe.Lαν,

xOt.L

e.Lς

γηρας ΟLήρκe.σe. μακΡ θανάτ~ το μ~ άποθανεΤν σοφLσάμe.νος.

έκπuρώσe.ις

ουκουν ουοε κατα τουτον τον λόγον άρραγ~ς υμΤν ~ είμαρμένη

πως ταυτα ΟLασώσe.L τον της προρρήσεως λόγον; πόσα έν τοΤς

10 καταλαμβάνe.ταL, e.Lπe.ρ ευρΙσκεταΙ ΤLς τέχνη τ~ν άνάγκην

έκλUοuσα. 'Αλλ' ουοέν,

γαρ αν γένΟLΤΟ

10

xotL χάσματα xotL οσα ΤΟLαυτα πανωλεθρΙας εΙ'Οη,

προτέΡΟLς, πόσα οε

xotL έν τοτς καθ' ~μας χρόνΟLς δ βΙος e.Οe.Lξe. xotL τ~ν Σοοόμων έκπόρω­

πάθη· τον έΠL Ν ωε. κατακλuσμον

φησΙν,

δ

ΤΟLουτος λόγος τ~ν

έκ των

προρρήσεων πe.ρL της ειμαρμένης άπόΟe.LξLν άναλUe.L. οuνατον 15

51

CONTRA FATUM

CONTRA FATUM

xotL τουτο προμηνuθηναL παρα του OL'

άΚΡLβe.Ιας έπεσκεμμένοΙ) των ουρανΙων τ~ν κΙνησLν, ώστε. τ

σLν ~ τον ΑιγόΠΤLOν στρατον uποβΡUΧLον έν τΌ Έρuθρ~ θαλάσσυ γενόμενον ~ τας μετα ταυτα των άλλοφόλων σφαγάς, τας μuρΙας έκεΙνας άνοροκτασΙας ~ τον αυτόματον έν 15 όλΙγ~ τ χpόν~ θάνατον του ΊσραηλΙτοΙ) λαου έν πολλαΤς

μεν άραρότα τ οε άμφΙβολον προμηνuθηναL τον θάνατον.

μUΡLάσL θραuσθέντος ~ τας έκατον όγοοήκοντα πέντε. ΧLλLάοας

έγω οέ, ουχ οuτως, εΤπον, δ της άνάγκης ΟLLσχuρΙζe.ταL

των 'ΑσσUΡΙων μL~ χρόνοΙ) ροπΌ νεκρωθεΙσας, των τε. έφεξης κακων τας ίστορΙας έν ΜηΟLκαΤς τε. xotL fΕλληνLκαΤς

λόγος άλλος γαρ του ένοεχομένοΙ) δπότερον αν τόΧ'Ό γe.νέσθαL xotL άλλος του άμεταθέτοΙ) δ λόγος ον ουκ εσΤLν έΠL 20 των ένοεχομένων λαβεΤν- άλλ' ~ τουτο πάντως ~ το ετερον­ το οε προς άμφοτέρας τας έκβάσe.Lς ταΤς έλπΙσLν έΠL-· κραΟαΙνe.σθαL πόρρω των της άνάγκης λόγων έστΙν.

σuμφοραΤς σuμπe.σοUσας έν ναuμαχΙαLς τε. 20 μe.γάλαLς,

xotL πe.ζομαχΙαLς xotL πάντα οσα ΤΟLαυτα ων ~ μνήμη τοΤς έφεξης

ΟLοάσκcχλος γΙνe.ταL. καν ταυτα παρέλθωμεν πάντα, ίκανα αν γένΟLΤΟ προς τ~ν των λεγομένων μαρτuρΙαν και οσα δ καθ'

Πλ~ν τοστο, φημL προς αυτόν, πόθεν οLe.ταL το ΠLστον εχe.Lν _των άποβησομένων τ~ν πρόρρησLν; δ οέ, ΠολλάΚLς, φησΙ, 25 ΟLe.ξLόντος άκοόσας εΤL

xotL νυν πe.ρL των αυτων έρωτ~ς; ΟΤL

ΤLνές e.ΙσLν ΙΟLάζοuσαL Οuνάμe.Lς των άστρων- το οε άεLΚΙνηΤOν της φορας μuρΙας έκ της ΠΟLας αυτων σuμπλοκης τας των ς:.,

ς:.

"Ι:'ζ

f,

θ'

, , ,

οuναμe.ων ΟLαφορας ει,εργα e.ταL. ο ΤΟLνuν παρ αχ e.Lς e.ΠL τον

2-8 cf Plat Resp 406 a-b ΑΜΡ Ζ Ε D 1 τη~: τoί~ D 2 ρήμοιτοι D 8η: ΤL ΑΜΡ 4 UytLOΙV ΑΖΕν 5-6 τοv θάvοιτοv ποιρόvτοι coll Εν 7 κοιτεσκεuοιζεv D 13 πεΡL: τηv πεΡL Ρ τηv έκ Α cXvοιλuε~v ΜΡ 14 γαρ om D 16 cXροιρότως ΖΕν τ~: το AD 17 post ε[ποv add oτ~ ΑΡ 21 cXμφότεροι ΜΡ 22 τωv: τοv τοv D (τοv alt λόγo~ D 25 cXxouaoιL Α 27 φθoρα~ Α (θ eras) 28 delev) έργάζετοιι Εν προοιχθεL~ D (ίn mg ποιροιχθεLς) 28 add τόv8ε ante τοv βLΟV

D

5 sqq cf Cic De div ΙΙ 97; Sext Emp Adv math V 91-93 Ρ 158-159 Mau; Philon De prov 87 Ρ 40 Aucher; cfWendland ορ laud Ρ 26 adn 2; D. Amand, Fatalisme et liberte dans l'antiquite grecque, Louvain 1945, Ρ 50-51 11 cfGen 7 11-12 cfGen 19 12-13 cf Exod 14 13-14cfExod 17, 13sq; 32, 28 14-16cfNum 17,14 16-17 cfIV Reg 19, 35 18-19 Cic De div ΙΙ 97 hoc argumentum de Cannensi pugna adhibet, de pugna Marathonensi afferunt Sext Emp Adv math V 92 et Ηίρροl Refut ιν 5, 7 Ρ 38 Wendlap.d ΑΜΡ Ζ Ε D 1 έμπεσοuσοιv ΜΡ 8ιoισχημoιτ~σθεΤσoιπέρoι Α (πέροι eras)

2-3 τοιωσ8ε - &περ av: τo~ω~ 7 έπικλυσει~: έπ~κoιυσει~ ΜΡ έπ~κλυσεις D (sscr oιυσε~~) 9 8ιοισώσει om D 11 πάθη: κοιθ'ηv Α 11-12 έκπλήρωσ~v D 15 τ~ om D 18 post XOΙL add ΙστoρικoιΤ~ XOΙL ΑΖ 19 σuμπεσοόσοι~~ D τε om Α 21 av ΖΜ3 (ίn mg): om AMPEDv 22 γέvοιτο: λέγοι Α ό om D

52

CONTRA FATUM

ήμ&ς ΙστόΡ1jσε βΙος. τΙς γcχρ οUκ οίδε την μεγcXλ1jν ΒιθυνΙας

πόλεως τόκος; έκ ποΙας οε άρχης του εθνους καθορωμεν την

μ1jτρόπολιν' ταΤς έξεχούσαις των πόλεων έναρLθμιoν; τΙς

γΙνεσιν; τΙμνει ό ορυοτόμος την ϋλ1jν, έμπορεύεται ταύτην ό το ξύλον έμπορευόμενος, ΧΡ1jμcXτων ό νCXUΠ1jγος την ϋλ1jν ώνεΤται, μερΙζει τΌ lργcxσΙqt την τΙχν1jν. ό μεν γάρ τις οιαιρεΤ 5 το ξύλον είς σανΙΟάς τι'i> πρΙονι' ό οε την τρόπιν τεκταΙνεται'

άγvoεΤ την πλατεΤαν και εUρύχωρον ΘΡ~Κ1jV; πως την μεν

ό πόλεμος την οε ό σεισμος μετcχ του πυρος έν άκαρεΤ του 5

χρόνου

κυβερνήττι oιcχ 10 φροντΙοος γΙνονται' άλλοι τcχ καταστρώματα και την όθόν1jν

των βΙων τοΤς άνθρώποις όρΙζουσαι; αρα π&σιν έκεΙνοις μΙα

ένεργουσιν' άλλοι και τον έκ της ζωγραφΙας καλλωπισμον

vοσ1jλεuόμεvοι, πάντες έν μι~ καιρου ΡοπΌ κcxτεφθcXΡ1jσcxν. πάντας έπΙσ1jς το πυρ έπεvεμήθ1j' π&σιν οΙ οΙκοι τάφοι έγΙνον1Ο

των άστρων σύνοοος τcχς ώοΤνας των γενέσεων έλυσε και

έπάγουσιν, ετεροΙ τε αυ οιαχρΙοντες τΌ πΙσστι τcχς άρμονΙας

π&σιν ό ΚαρκΙνος ώροσκοπων την μοΤραν έπΙβαλε; και μην αΙ

και

, 1tov , αντ " λ ον εν ' τCΡ- μεσCΡ , κατασκευα'ζ'" οντες. παντως ου κατα

ταUτον εκαστος το καθ' έ-αυτον ένεργουσιν, άλλ' ό μεν νυν, ό

μυρΙαι των ήλικιων τε και άξιωμάτων οιαφοραι το μη πάντας 15

20

53

CONTRA FATUM

άλλήλοις κατcχ ταUτον τΌ γενΙσει συνενεχθηναι οιαμαρτύρον­

168

Μ. οε μετ' όλΙγοψ και τι'i>oε ηΟ1j πΙρας το σπουοαζόμενον εσχεν,

ται. εί ουν ό μεν της γενΙσεως χρόνος έ-κάστCΡ οιάφορος, ή οε

ό οε έν τι'i> ένεργεΤν καθορ&ται. πότε τοΙνυν τΌ

των συμφορων τcxuτόΤ1jς οUοεμΙαν παραλλαγην έκ της κατcχ

εΙμcxρμΙν1jν οΙ σοφοι έπιστήσουσιν; οτε ώνεΤται το ξύλον

την γΙνεσιν αίτΙας έοΙξατο, άρα και oιcχ τούτων το περι την

τΙμνεται

πρόΡΡ1jσιv άπαγες και άσύστατον Οιελέγχεται. 'Αλλ' εστι, φ1jσΙ, και νεως και πόλεως και εθνους παντος

11 οτε

μεταχειρΙζεται

11 οτε

V1jL' την

έπάγει τον σΙΟ1jρον

11 οτε 11 οτε

συναρμόζει τοΤς γόμφοις; πολλων γcχρ και οιαφόρων οντων 20 των κατcχ την νCXUΠ1jγΙcxν· σπουοαζομΙνων και

013

κατcχ τον

εΙμcxρμέV1j κατcχ την πρώΤ1jV θέσιν το έφεξης έπικλώθουσα,

αUτον άλλήλοις χρόνον συνισταμΙνων ποΤον άναθήστι χρόνον

και

τΌ εΙμαρμΙντι, Υνα την

περιέ χοντι

τcχ

έμπεριειλ 1jμμΙvcx

κατ'

δμoί~ πάντως έστί, κατα την τεταγμένην

έ.κάστου προαίρεσLς γίνεταL το οοκοσν κατ' έξουσίαν προ­

Εν

τοστο προσθήσομεν προς έ'λεγχον

oux

ή είς μητέρας παρανομία; τοστο τοίνυν εί

άστρων ΚLνήσεLς καταλαμβάνονταL,

xotL

θuγατρομLξία

κακων δμΟΤLμίαν κωλuονταL; εΤL προς ΤΟUΤΟLς' τίς αοελφογαμία

20

παντάπασL των άπαLοεuτων

β ρεφος,

σΤL

15

xotL

οντων θεωρίας ανεΠLσκέπτων δ ΤΟLοuτος λόγος έστί, των

στατεΤν των οντων ΟLΟΡLζόμενΟL; πως έκεΤ το νήΠLον, το

,

10

57

CONTRA FATUM

11αγους:κακοσΑΜΡ

11-12καΙ

άοελφογαμία om ΑΜΡ 12 ή om ΑΕΥν an recte? 14 έτολμήθη τόποις om Α έπεΙ: έπΙ Α 16 add καΙ ante μοΤρα καΙ Υ 19 μηοε: μηοεν ΜΡΥ το om ΡΥ 20 περικλίσεις ΜΕΥ (sscr ει ut vid)v 21 δια τοότων Υ fort recte

οέ, Ταστα μέν οϋπω, φησίν, έξήτασταL παρ' ήμΤν, τίνL

λόγ~ ΟLαφεuγεL την έκ των άστρων ανάγκην τα νόμΟLς ΤLσL

20

κεκρατημένα παρα πολλοΤς των έθνων' ή μένΤΟL πρόρρησLς των αποβησομένων

oux αν

μLκρον είς απόοεLξLν νομLσθείη τοσ

απαραβάτως εχεLν τα μεμοφαμένα έκάστ~. πως γαρ δ οεΤνα τόνοε τον αΡLθμον των έτων βLοτεuσεLν xotL το LotLaOt σuντuχίαLς ,κατα τον βίον σuνενεχθήσεσθαL προμαθων

ou

3-17 cf Ps-Bardesanes Lib legg regionum 42-46 coll 601-609 Nau ap Euseb Praep ev νι 10, 37-42 ρρ 341-343 Mras; cf Orig Philocal 23, 16,3 Ρ 205 Robinson ap Euseb ibid νι 11,69 Ρ 357 18 sqq cfCic De div Ι 35; 36; 49; ΙΙ 88-89 et Pease praef Ρ 20-24 ΑΜΡ Ζ Ε Υ 2 τησδε: της οε ΜΡΖ (sed corr) Υ ν τfjς om ΜΡ 5 ή om Α 6 λήξεις πεΡΙΠOΙOίίvται Α 7 άρχικώτερα Υ (sscr ηγι) add καΙ ante κατα ΜΡΖΥν 8 προθήσομεν Υ 11 νότιοι: ίστίοι Α προσαρκτιχοΙ ν σχεΟΟν om Υ 15 μυριοτρόπων Υ ώπερ ΖΕΥ: ωσπερ ν όπερ ΑΜΡ cf 39, 6 et infr 23 sqq συνηνέχθη Υ (et sscr ε et accent corr) 19 άνιΧγκην om Α τισΙ Υ: φησΙ ΑΖΕ om ΜΡν 23 των: τον Μ βιοτεόσει Α (ω) Μ (ο ex corr) ΡΥ

58

5

59

CONTRA FATUM

CONTRA FATUM

οιεΦεόσθη, εί μ~ ~ις ιΧνάγκη κατα το ιΧπαράβατον εκεΙν~ τε

επάγεσθιΧι' εΤναι γαρ α13τΌ τοστο φCλoν οπερ αν τΌ φόσει τοίς

ταστα γενέσθαι πάντως επέκλωσε, τ~ τε προαγορεόοντι οια

ιΧνθρώποις επ'

της ποι&ς των κατα τον ιΧριθμον σεσημειωμένων παρα­ τηp~σεως οηλον εποίησε.ν;

οηλητηρίων κακοποιοσντες πολλάκις και μέλιτι το φθείρον

'Εγω οε κρείττον μεν εφην εν τοΙς τοιοότοις οοκείν ιXγvoείν

5 βλαπτόμενον σποuοηv ποιοόμενοι, ιΧλλ' εκκλέΦαι την τοσ

εφηοuvοuσι

όλέθp~ γΙνηται.

φάρμακον

ο13κ

ώσπερ

ε13φρ&ναι

οε οΙ τΌ

οια των

γεόσει

τον

των

φθείροντος αίσθησιν, οuτω και ή φθοροποιος αuτη φόσις

172 Μ. ήμετέρων οογμάτωψ πλην ιΧλλα μικρα φροντΙσας των εν

σκοπον εχοuσα της ιΧγαθης φόσεως ιΧποστησαι τον όtνθpωΠOν

η

10

γέλωτος

ιΧφορμην

παρέχειν

τοίς

ιΧμαθεστέροις

γέλωτι τα καθ' ήμ&ς τιθεμένων, οι' όλΙγων, ώς αν οΤός τε ω,

ιΧγαθων τινων πραγμάτων μορφας όποοόεται πpopp~σεσΙ τισι

π&σαν την περι τοότοι) αίτΙαν εκθ~σoμαι. εστι τ~ γένει των

και

ιΧνθρώπων κατα φόσιν πολέμιος οόναμίς τις εκ των εναντίων τΌ ιΧγαθΌ φόσει γινωσκομένη. τοότοι) οε μuρΙας μεν εστι τας ιΧποοεΙξεις

εξ εναργων παραστησαι πραγμάτων.

ιΧναγκαίον

ήγοσμαι τ~ παρόντι

καφ~ πάντα

τον

εγκεκρuμμέvοv

της

ιΧπάτης

λόχον

ιΧνθρώπων γένος τοστό τε νομΙζοντες ιΧγαθον εΤναι τοσ οντος κατα φόσιν ιΧγαθοσ μηοεμΙαν εχοιεν επιθuμΙαv. οιά τοι τοστο,

κατα το

καθ' οπερ όtν τις προγνώσεως είδος οιά τινος ιΧπάτης προ­

της τοΙvuv θεΙας φόσεως εν παντι ιXγαθ~ νo~ματΙ τε και

ειλημμένος τόΧΌ, κατ' εκείνο και ή ιΧπατηλη των οαιμόνων 15 uπ~κοuσε οόναμις,

εν ήπατοσκοπΙαις και οίωνισμοίς, εν

όνόματι θεωροuμέvης, παρ' ης ή ζω~, το φως, ή ιXλ~θεια, το

κληοόσιν, εν vεκuΙαις, εν γενεθλιαλογΙαις, έκάστοι) τοότων

οΙκαιόν τε και σοφον και το όtφθαPΤOν και παν ο τΙ περ εστι κατ' εννοιαν λαβείν ιΧγαθόν, τοστο ουσης και τοστο

κατα τον α13τον τρόπον ιΧλλα οιαφόρως το εφεξης προμηνόον­

χαριζομένης, ή εκ των εναντΙων γνωριζομένη οόναμις εκ 20

ίατρείαις

επικαλuπτοuσα, ώς αν ΤOόΤ~- προσέχοντες το oεCλαιoν των

μην

013

ιΧκόλοuθοv οιεξιέναι οι' ων ταστα οuτως εχειν πεπΙστεuται. 15

10

πάντων των κατα το ιΧντικεΙμενον έκάστ~ των ιΧγαθων

013

τος. ώσπερ τοΙvuv ό τ~ ηπατι το μέλλον οιασημαΙνων η ό οιά τινος κληοόνος προεικάσας το εσόμενον η ό προςτηνπτησιν 20 τοσ οίωνοσ βλέπων

013

τΌ της εΙμαρμένης ιΧνάγΚΌ τα τοιαστα

θεωροuμέvωv καταλαμβάνεται, ώστε ιΧντι μεν ζωης θάνατον,

προαγορεόειν κατεπαγγέλλεται, κατα τον α13τον τρόπον μιας

ιΧντι οε ιΧληθεΙας ιΧπάτην, και ιΧνθ' έκάστοι) των βελτιόνων την

ουσης αίτΙας, καθως είρηται, της το τοιοστο της πpopp~σεως

ιΧντιοιαστελλομένην

κακΙαν

παρ'

α13της

τοίς

ιΧνθρώποις

είδος μετιοόσης (λέγω οε κατα την ιΧπατηλην των οαιμόνων

, ,

ενεργειαν )"~" επειυη

9-11 cf Henoch 8, 1-3 Ρ 26 Flem.-Rad.; Tatian Or ad Graec 8, 1 Ρ 274 Goodspeed; Clem Alex Ecl proph 53, 4 Ρ 152 Stahlin; Tertull De ido19, 1-2: ΙΙ Ρ 1107-1108 Reiff.-Wiss.; Euseb Praep ev νι 6,3-4 Ρ 300, 13-18 Mras 10 cf De Pyth iI;lfra Ρ 103, 15 sqq ΑΜΡ Ζ Ε Υ 2 άπεκλήρωσεν Α προσαγορεόοντι Μ (sic) Υ 6 παρασχεΤν ν 7 υμετέρων Υ μικραν Υ

4 έπο(η

8 γέλωτα 1Ο πολέμιό ς τις δόνα μις coll 11 12 έξ om Α πραγμάτων παραστησαι coll ΜΡ δογμάτων Ζ 17 το om Εν π&ν - εστι: απαν οτι πάν (sic) έστι Υ 18 εuνοιαν Α 19 χαριζομΙνοuς Υ 20 των pr Υ: om ΑΜΡΖΕν ad θεωροuμένων attinet το άν,­ τικεΙμενον ηοη legitur ίη Ζ lacerato 20-22έκάστ~ καL άνθ' om Ζ 21 θάνατος Υ 23 αUτοΤς ν Υ Ζ

τα

Α 9 τοότων Υ φησ( Ζ ίη φόσει corr Ζ2

om

, oux

6-19 cf De Pyth infra

Ρ

ποτ ε τι

"β'" κατα το σuμ αν επετεuχ θ η

103, 15-104, 12

ΑΜΡ Ζ Ε Υ 1 έπάγεσθαι Ζ -εται Ζ2 εΤναι: ην Α post αν add η Α 1-2 [τω]ν άνθρώπων Ζ 2 γίνηται Ζ: γίνεται ΑΜΡΕν . γίνεσθαι Υ (sscr ται) 3 κακοποιοσντες Υ (sscr ποτοσν) 4 lνηδόνοuσι Υ 4-5 των βλαπτομένων Μ (των ex τω Μ2) ΡΥ 8ο (sic) ante μορφας add sed expunx Α τισι om ΑΜΡΥ 9 άτης Ρ λόγον ν 11 όντως Εν 13 καθόπερ Μ (corr Μ3) Ε καθάπερ Α 13-14 προσειλημμένος ΑΜΡ 15 add καL ante έν κλ. Υ 16 post τοότων add άλλα ΑΕ [άλλ '] ν 013 om Α 19 η om Εν 21 κατα om Εν 22 καθως εί'ρηται om Α 23 δε: δη ΑΖ add της ante κατα ΑΖΕν 24 έπετέχθη Εν

60

CONTRA FATUM

CONTRA FATUM

έπετεύχθη πρόρρησις, άρκοσσα γένοιτο αν πίστις εΙς το μη

έπίπαν και προς το οιπλοσν των έκβάσεων έπαμφοτερίζοuσαι i.'v' Οπερ αν έκβΌ, τοστο προμεμηνσσθαι Οόξτι. πολλάκις γαρ το :περιφανές τε και το όπερ τοuς &λλοuς ό την ώραν της γενέσεως κατανοήσας 5 έμήνuσεν. εΤτα έν έξαισίοις τισι σuμφοραίς τούτοu γεγονότος οuοε..ν οιεσφάλθαι ό προαγορεύσας οιισχuρίσατο' εσχε γαρ όπερ τοuς &λλοuς το πλέον εΙς την των κακων μετοuσίαν. και τούτων ή καθ' ήμας Ιστορία μάρτuς έστίν. Οuάλεντος γαρ τοσ βασιλέως έπι της ~Pωμαίων οντος άρχης άπάτη τις τοιαύτη

ραοίως τα τοιαστα έπιτuγχάνεσθαι. καίτοι γε OUOE άκριβείς τε

10 προς την ανταρσιαν της αρχης παρεκινησε. και ο μεν ωρμησεν

των εΙρημένων, ειπερ οη και δλως έπετεύχθη, οια τούτοu ή της εΙμαρμένης άποοείκνuται ούναμις, έπει παν προρρήσεως είδος εΙκότως αν έξ εΙμαρμένης την Ισχuν εχειν κατα­ σκεuάζοιτο' ώστε ήμίν μίαν μεν εΙμαρμένην εΤναι τον ονειρον, 5

έτέραν

οε

την

έκ παλμων

π~ρατήρησιν,

&λλην

οε

έξ

οΙωνισμων η κληοόνων η τινων σuμβόλων σuνισταμένην. εΙ οε

OUOEV έπ' έκείνων κωλύει και πρόρρησιν εΤναι και εΙμαρμένην μη εΤναι, OUOE ει τις έξ άριθμοσ τοίς γενεθλιαλογοσσιν 10

61

γίνονται παρ' αuτωναί προρρήσεις,

,

"

ι

έφόοιον προς την

και άναμφίβολοι παρα των τα τοιαστα έπαγγελλομένων αΙ

-,

_.

τόλμαν

ι

,~,

.ι

την των γενεθλιαλογούντων

173 Μ. προμηνύσεις γίνονται, άλλα πολλας έαuτοίς άναχωρήσεις

προαγόρεuσιν εχων' το οε πέρας της έγχειρήσεως τοιοστον

παρασκεuάζοuσιν έπι τΌ έκβάσει, εΙ προς τοuναντίον ό λόγος

έγένετο, ώστε αuτον των έπι ταίς μεγίσταις άρχαίς γνωρισθέντων έν τ~ μεγέθει της ΣUμφOρας γενέσθαι δια-

έλέγχοιτο, καί τινα προτεχνολογοσσιν έαuτοίς οΤς τούτων 15

μέλει, ώστε μη της έπιστήμης τ~ έσφαλμέν~ της κατα την ώραν σημειώσεως την άποτuχίαν λογίζεσθαι, και λοξαι ώς

2-4 sic arguit: nam si felix praedictionis eventus dominatum fati probaret, argui posset omηe vaticinii genus proprium suum fatum continere. hic Gregorius argumentum ex absurdo proponit. triplex ergo est eius refutatio argumenti ex felici eventu: iηterνentus diabolicus (ρ 58, 5-59, 18, multitudo fatorum (ρ 59, 18-60, 10), praedictionum ambiguitas (ρ 60, 10-61, 17). deinde rhetor Christianus illud argumentum repetit quod Christi fideles a vaticiniis paganis maxime 14-16 cf Ptol valeat avertere, metum operationis daemoniacae Tetrab Ι 2, 12; ΠΙ 2, 5 sq ρρ 7.109 Boll-Boer ΑΜΡ Ζ Ε Υ 1 και post δλως coll ΖΕ om ΑΜΡν post δλως add μεν ν lπε.τέχθη Εν 2 άποΟε.ΙκνuταL: lπε.τε.Uχθη γ (in mg άποΟε.ΙκνuταL) 3-4 κατε.σκε.υάζε.το γ (ίη mg κατασκε.uάζΟLΤΟ ήμΤνωστε. μΙαν) 4 ~μΤν ante ωστε. coll et distinx post ~μΤν ΜΡ ε.ίμαρμΙνην bis Υ 7 έπ': άπ' Μ (corr Μ3) Ρ lπ' Υ (sscr

ά)

8 γε.νε.αλογοUσLν Υ (sscr θλLαλο) γε.νΙσθαL άλογοuσLν Α 10 ouoE J aeger: οατε. codd ν 12 προμηνUσε.Lς: προρρήσε.Lς ΜΡ προμηνUσε.Lς γ (sscr ρρή) 14 προστε.χνολογοUσLν Υ 15 μέλλε.L Μ (corr Μ2) Ε μη - lΠLστ. : μήτε. lΠLστημη μη Α ηίΙ addidi post lΠLστήμης: add οσον Α (vid supr) γ (vid infr) add άλλα ΜΡ post lσφαλμΙνω add άλλα ΖΕν το lσφαλμένον γ (ίη mg άλλα τω lσφαλμένω) id est astrologi curant ut exitus interpretationi contrarius ηοη attribuatur scientiae defectioni 16 λέξαL Α

15

σημότεροψ και τοστο σUνηγΟρία της γενεθλιαλογίας τοίς

πολλοίς ένομίσθη, ΟΤΙ το κατα ΣUμφOραν μέγεθος άντι τοσ μεγέθοuς των άγαθων τ~ άνδρι σuνηνέχθη. 'Ε

'

"

~, λ ι , ,Ι ι θ γω οε το μεν πεπ ανημενας τας περι τοuτων γενεσ αι

προαγορεύσεις οuπω μέγα ποιοσμαι τεκμήριον τοσ μη έστάναι 20 της εΙμαρμένης τον λόγον, άλλ' έπειοη πολλαίς και &λλαις

έπινοίαις ή άπατηλη των οαιμόνων ούναμις τας προρρήσεις

σοφίζεται. και γαρ και uδωρ τι μαντικον παραφορας και

8-15. de Procopii tumultu loqui videtur cf Amm Marc :χχvι 6-9 22 cfEurip Ba 298-301; Plat Phaedr 244 a-c; cfIoh Chrys ίη Ι Cor Hom 29,1 PG 61,242 Migne, quo de loco Montfaucon' quae turpiora hic referuntur nusquam memini me legere' ΑΜΡ Ζ Ε Υ 2 ίνα ΑΜΡ &ν om Α 4 ό om Α 5 ε.Ττα: ίνα Α lξαLσ(ΟLς: lξε.σLν οΤς Α 6 ό om ΑΖΕν προσαγορε.όσας Α ε.Τχε. ΖΕν 7-8 τοΙΙς αλλους - μάρτυς lσΤLν ίη ras scr spatio

9 post της add των γν τΙς ΜΕ 10 ανταρσLν post άρχης add ΤLνα γ 11 την alt om ν 13 των: τον 14 γνωΡLσθΙντα γν 15 σuνε.ργΙα Εν γε.νε.αλογΙας γ (sscr θλLα) 16-17 άντι-των: τοuτων(sίc)Α 18το: τωΑ γΙνε.σθαL Εγν 19 προσαγορε.Uσε.Lς Ε 22 και alt om ΑΜΡ ΤL μανΤLκον: σΙμαντLκόν (sic) Μ (ση-Μ3) τΙ μαντLκον γ (ίη mg σημαντLκον) minore

Εν Αν

Ρ

62

CONTRA FATUM

CONTRA FATUM

μοινίοις τοΤς γεuσοιμένΟLς ένεργοιζόμενον, κοιι πνεσμοι κάτωθεν OLιX ΤLνος στομίοu ΟLεξερχόμενον' οπερ εΙ έν γuνΟΙLκείΟLς γένotτο σπλάγχνΟLς, έξΟLοεΤν τε την γοιστέροι ΠΟLεΤ κοιι τ1jς ΟLοινοίοις 5

εκστοισLν

κοιι

ποιροιφοραν

τοσ

κοιθεστηκότος

έργάζεΤΟΙL. &περ πάντοι θεΤά τε κοιι· μOΙνΤLΚα τοΤς &ποιτωμένΟLς έοόκεL' των τε έξ ήποιτος ~ πuρος σημείΟLς ΤLσι το μέλλον προ­ εLκοιζόντων ~ των προς τας πτήσεLς των ορνέων ούοεις

&νέθηκε τΌ εLμοιρμένυ την τ1jς προρρήσεως οuνοιμLν, άλλά ΤLνL ΟΟΙLμονί~ κοιτοκωχΌ το ΤΟLοuτον λογίζονΤΟΙL. οuτω φημι ~ μη 10

tlvoιL κοιθόλοu προοιγόρεuσLν

OLcX το πολλοΤς ένοινΤLώμοισL τας

προρρήσεLς έλέγχεσθΟΙL, ~ είπερ &ποοεLκνuεL ΤLς οιύτην ώς

63

&γοιθων μοΤροιν ποιροισκεuάζεLν, &ντι ποιντος τοΤς οοιίμοσL σποuΟάζεΤΟΙL. το τοίνuν πεπεΤσθΟΙL τους εuεξοιποιτήτοuς μη έπι τ θεί βοuλήμΟΙΤL τα κι,χτατον βίον κεΤσθΟΙL, &λλ' έπι τΌ ΤΟL~οε των άστρων ΟLοιπλοκfj κοιι τΌ έκετθεν &πορρεοόσυ 5 οuνάμεL, πάντων μάλLστοι προς τον σκοπον τ1jς βλΟΙΠΤLκ1jς των Οοιι.μόνων φόσεως βλέπεL. εΙ οδν κεΧΟΙΡLσμένον έστι τοΤς οοιίμοσL τοσ θεοσ &ποστ1jσΟΙL τον &νθρωπον, &φίστησL οε Τι περι τοιστοι πλάνη, &ποοείκνUΤΟΙL σοιφως ΟΟΙLμονίοι ΤLς οδσοι lvipytLOΙ OL' &πάτης ποιροικροuομένη τους πάσοιν μεν έν ΤΟUΤΟLς την 10 οuνοιμLν tlvoιL νομίζοντοις, προς οε την ποιντοοόνοιμον τοσ θεοσ 't ' "βλ' t~OUcrLOΙV μη οιπο εποντοις.

προλέγοuσάν ΤL των έκβησομένων, οπερ έπι των άλλων εκοιστοu των κοιτα πρόρρησLν έΠLτuγχοινομένων κοιτοι­ λοιμβάνομεν, τοστο κοιι έπι τοσ ΤΟLΟUΤΟU τ1jς προρρήσεως εί15

οοuς οΙόμεθοι χp1jVOΙL νομίζεLν. ίσον γαρ έπι πάντων τοότων έστι το έν τοΤς πλείοσL ΟLοιμοιρτάνεLν τό τε εν ΤLσL οοκεΤν μη εξω τ1jς των έκβησομένων &ληθείοις

&ytLV την πρόρρησLν, κοιι OLcX τοιότης κοιι

τΌ &ποιτηλ fj των ΟΟΙLμόνων φuσεL δμοίως κοιι

πάσης έΠLνοίοις δ σκοπος κοιτορθΟUΤΟΙL. το γαρ &ποστ1jσΟΙL τον

20 &νθρωπον τοσ προς τον θεον βλέπεLν κ&κετθεν έοιuτ την των 6-8 cf Plotin ΠΙ 1, 5:1 Ρ 261-262 Henry-Schwyzer 19 cf Philon De prov 77 Ρ 36 Aucher; Alex Aphrod De fato 17 Ρ 188 Bruns; PsClem Recogn ΙΧ 12, 3 Ρ 264 Rehm AM(W)P Ζ Ε Υ 1 post κάτωθεν duodecim versus ίη Μ excisae; substituo W usque ad 6 προ (ε~καζόντων ) 2 Ιξε.ρχόμενον Ζ 3 έξo~δεΤν codicis Υ accepi scil Ιξo~δoσν Υ sscr et ωη (ut legeret Ιξώδη quod ίη mg repetivit) et εΤν (ut legeret Ιξo~δεΤν) Ιξώδη AWPZ Ιξωδηκu(cxν Ε ΙξωδηκΙνα~ ν τε om Εν Ιπo(ε~ Εν 5 εΙργάζετο Εν απαντα ννρ 6 τε: δι ννρ τ~σ~ σημε(o~ς Ζ 7 προς om Ρ τας om Α post όρνΙων fort aliquid omiss ut βλεπόντων vid 59, 20 9 κατοκωχΌ correxi: κατακωχη Εν κατοχη ΜΡΖ δCXLμον(Qt κατοκωχη: δα~μoν~ (sic) άκατόχω Α δα~μo άκατακαχήτω Υ (ίη mg άλλα - κατοχη) τo~oστo Ζ η om Μ 10 post καθόλοι) add & ΑΜΡ προcxγορεuοuσ~ ΑΜΡΖ 11 η om Μ άποδε(κνuσ~ ΖΕν ώς om ΜΡ 16 post τό pr (sic) add τε Υ fort recte δοκεΤ Ε 18 άπατηλΌ τt)ν: των άπατηλων Υ ταότης XCXL om ΑΜΡ 19 add δ~α ante πάσης Υ

ΑΜΡ Ζ Ε Υ 3 τα om ΑΜ (add Μ3) Ρ 4 τo~~δε: τo~αότη ΑΜΡ 6 φόσεως ante των δα~μόνων coll Υ 7 ή: τη Υ (ίη mg XCXL ή πεΡL τα[στα] πλάνη) 9 τοuς: τοΤς Α 10 την om Εν

ΩΕ

INFANTIBUS PRAEMATURE ABREPTIS LIBELLUM

ίn

ab HILDA POLACK ad editionem praeparatum COLLOQUIO LEIDENSI testimoniis instructum renoνatis curis recensitum EDENDUM CURAΥΙΤ

HADWIGA HORNER

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΥΣΣΗΣ

CONSPECTUS SIGLORUM

ΠΡΟΣ ΙΕΡΙΟΝ ΠΕΡΙΤΩΝ ΠΡΟ ΩΡΑΣ

(De infantibus praemature abreptis) V codex Vaticanus gr. 450 membranaceus saec. Χ-ΧΙ Κ codex Venetus Marcianus gr. 67 membranaceus saec. ΧΙ Ο codex Monacensis gr. 370 membranaceus saec. Χ Ρ codex Vaticanus Ρίί ΙΙ 4 membranaceus saec. ΧΙ Μ codex Ambrosianus C 135 inf. membranaceus saec.

ΑΝΑΡΠΑΖΟΜΕΝΩΝ ΝΗΠΙΩΝ

161

Μ.

ΣΟL μέν,ώ αΡLστε., πάντες σοφLσταί τε καL λογογράφΟL την

5

του λέγεLν πάντως έΠLοείξονταL οuναμLν, οΤόν ΤLνL σταoί~ τ~

πλάτεL των σων θαυμάτων έ~ΟLαθέοντες' καL γάρ πως οίΟ εν μεγαλοφωνότερον ΠΟLεΤν τον λόγον γενναία ΤLς καL αμ­ φLλαφης

προτεθεΤσα

W codex Vindobonensis theol. gr. 42 chartaceus saec.

οuναμένΟLς

όπόθεσLς,

πε.ΡL ην

10 ήμεΤς οε κατα τοuς γηραLοuς των Lππων έξω του σταοίου της

όποθέσεως μένοντες το οδς μόνον ταΤς έΠL

ΧΙΙ Β

codex Musei Britannici Add. 22509 membranaceus saec. Χ Ε codex Vaticanus gr. 446 membranaceus saec. ΧΙΙ Α codex Venetus Marcianus gr. 68 membranaceus saec. ΧΙΙ S codex Vaticanus gr. 1907 chartaceus saec. ΧΙΙ-ΧΙΙΙ ν textus vulgatus editionis Mignei QJRΩ

C-CII, CXXI-CXXV

vide exscriptas

ίn

praef ρρ

crOL

των λόγων

άμίλλαLς ΟLαναστήσομεν, εί.' ποι) ΤLς καL μέ ΧΡLς ήμων φθάσε.Lεν ~χoς σφoop~ τε καL συντεταμέν~ τ~ &λμαΤL OLdt των σων θαυμάτων τον λόγον έλαUνων. έπεL οε σuμβαίνεL, καν όπο 15 γήρως έξω μένυ των αγώνων ό Lππος, πολλάΚLς αuτον τ~

κτuπ~ των κατακροαLνόντων εΙς προθυμίαν ΟLεγεφόμενον τήν

τε κεφαλην ανέχεLν καL όρ&ν έναγώνLον πνέεLν τε θυμωοες καL UΠΟΚLνεΤν τοuς πόοας ΚΟLν'Ό, πυκνως τ~ έοάφεL τας όπλας έπαράσσοντα,

lectiones stirpis

τοΤς

όφουταL ό λόγος τ~ μεγέθεL των πραγμάτων συνεπαφόμενος'

ΧΙ

4) προθυμία

μόνη προς τοuς αγωνάς έσΤLν, ή οε

LXXXVII-IX, ΓρηγορΙοΙ.) ΙΠLσκόΠΟ1J νόσης Ε γρηγόΡLος ΙπΙσκοπος νόσσης Α τοσ αuτοu ΥκορννΒ2 ν om (S) προς 'IiPLOV Ρ: ίη fine tituli coll

Titulus:

Υκονν ν ΙερΙω ΕΑ τω Ιναρέτω Ιερ(ω (S) om Β2 &φαρπαζομένων VKOPW ν νηπΙων: ante προ coll ν παLοΙων ΕΑ om Β2 Hierius an praefectus idemque fuerit cui Greg ep νπ (νπι 2, 36 Pasquali) inscripsit nondum liquet

VKOPW Β Ε AS 7 xoιt om ν 8 προστεθείσα Β 9 Ιπαφόμενος Ε 12 ΟLαναστήσωμεν Β ποό orή W 13 ante σφοορω add τω VKOPWB ν τωL ante όίλμ. exp K2alqd sscr Ρ όίρ­ μαΤL EAS ν sed cfVit Moys 2, 2-3 (νπ 1) Musurillo 14 ΙπεLοη οε ΥΚΟΡ ν 18 XOLνTί ante πόοας coll Β (sed eras) om VKOPW ν 19 Ιπαόσσοντα ν

68

ΟΕ

PRAEMATURE ABREPTIS

INFANTIBUS

τοσ τρέχειν δόναμι,ς προανηλώθη τ4) χρόν~· τον αuτον τρόπον και δ ήμέτερος λόγος έξαγώνLOς μένων δια το γηρας και

παραχωρων τοσ σταδΙοu τοις άκμαΙοις κατα τ~ν παΙδεuσιν μόνην σοι δεΙκνuσι τ~ν προθuμΙαν τοσ έθέλειν αν και έπι σοσ 5 άγωνΙσασθαι, είπερ ήβ~η κατα τοΙΙς νσν τοις λόγοις άκμάζον­

τας. οση δέ μοι της προθuμΙας έστιν ή έπΙδειξις, οuκ έν τ4) διηγήσασθαΙ τι των σων. τοuτοu γαρ μόγις αν και δ σφριγων

τε και σuντεταμένος τόχοι λόγος, ώς μ~ πολό κατόπιν της άξΙας άπολειφθηναι, δ τ~ν άμήχανον ταότην άρμονΙαν τοσ 10

ηθοuς διερμηνεόων έκ των έναντΙων σuγκεκραμένην πως.

καθάπερ γαρ ταΤς των βλεφάρων προβολαις το των άκτΙνων

άκρατον ή φόσις uποσκιάζοuσα κεκραμένον προσάγει το φέγ­ γος τοΤς ομμασιν, ώς αν πρoσην~ς δ ήλιος γένοιτο προς τ~ν έκ

των βλεφαρεδων σκιαν σuμμέτρως τΌ χρεΙqc κατακφνάμενοι;15

οατως το σεμνόν τε και μεγαλοφuες τοσ ηθοuς τΌ έμμέτρ~ τα-

164 Μ, πεινοφροσόνυ καταμιγνόμενον οuκ άποστρέφει τιΧς οΦεις των προσορώντων, άλλα δι' ήδονης βλέπειν παρασκεuάζει, ώς μήτε της σεμνότητος τ~ν μαρμαρuγ~ν άμαuροuσθαι μήτε δια ταπεινότητος καταφρονεισθαι το ένδιάθετον, άλλα κατα το 20 ΙΙσον έν έκατέρ~ θεωρεΤσθαι το ετερον, εν τε τ4) όΦηλ4) τ~ν

κοινότητα και έν τ4) ταπειν4) το εμπαλιν τ~ν σεμνότητα. άλλος ταστα διεξερχέσθω και το πολuόμματον της φuχης άνuμνεΙτω, ώς ίσάριθμοι ταις θριξL τάχα της κεφαλης

OL

της

φuχης όφθαλμοΙ, πανταχόθεν έπ' ίσης όξό τε και απλανες 25

69

σuνεγγuς μηδε τ~ν πειραν αναμένειν τοσ λuσιτελοuντος διδάσκαλον, άλλα· το μεν τοΤς των έλπΙδων όφθαλμοΤς προορ&ν, το δε. θεωρειν δια της μνήμης, άλλο δε. κατα το ένεστως έν Κόκλ~ περιαθρεΤν, πάντα δε κατα ταuτον ένεργεΤν 5 άσuγχuτως πάσαις ταΤς τοιαόταις ένεργεΙαις τον νοσν κα~αλλήλως έπιμερΙζοντα. τόν τε σεμνον της πενΙας πλοστον θαuμαζέτω πάλιν έκεΤνος, εϊ ΤLς εστιν έν τ~ καθ' ήμ&ς βΙ~ εΙδως το τοιοστον έν έπαΙν~ ποιεΤσθαι καL θαόματι. τάχcχ δε εΙ 'και μ~ πρότερον ην, άλλα νσν δια σε καL πενΙας ανθήσει πόθος 10 και προ των πολuταλάντων τοσ ΚροΙσοu πλΙνθων ή σ~ λιτότης μακαρισθήσεται. τΙνιχ γαρ μακαριστον οατως απέδειξε γη τε καL θάλασσα, ταΤς ίδΙαις έκατέρα προσόδοις δεξιοuμένη, C , 'β' C , , Cλ ' "~ 'θ C ως τον σον ιον η προς την ικην περιοuσιαν αποοια εσις; ως

γαρ

OL

u

τοσ σιδήροu τον ίΟν αποξέοντες στιλπνον αuτον καL 15 cXpyupoe.tOfj κατεργάζονται, οατως σΟL φανοτέρα γέγονεν ή τοσ βίοu άκτις άει δι' έπιμελεΙας τοσ ιοσ των χρημάτων καθαφoμέvη. καL ταστα παρεΙσθω τοΤς είπεΤν δuναμένοις καL οτι καλως έπίστασαι, έν τΙσιν έσΤL το λαβεΤν τοσ καθαρεσσαι λήμματος ένδοξότερονο δος γάρ μοι μετα παρρησΙας εΙπεΤν, 20 οτι ou πάντων Uπe.ρορ~ς των λημμάτων, αλλ' ών οuπω τις αΦασθαι των προλαβόντων δεδόνηται, μόνος περιεδράξω διπλΌ τΌ χεφΙ· άνΤL γαρ έσθητός τινος η χρημάτων η άνδραπόδων αuτας των άνθρώπων τας φuχας λαβων εχεις τ4) θησαuρ4) της άγάπης έναποθέμενος.

δεδορκότες, ωστε πόρρωθέν τε προι'δειν καL μ~ άγνοεΤν έκ τοσ

8-10, 18-21 cf ex. gr. Ιn Flac Ρ '480, 18-20 (ΙΧ) Spira. laudatio ex σρ­ positis inde ab Isocr Ad Nicocl 34 usitata VKOP(W)M (inc 17 -ρώντων) Β Ε AS 1 προαναλώθη S 4 σοσ: σοι AS 5 ήβώη S (ipse ex -οι corr vid): ήβώοι Β (post ω 11itt eras) ΕΑ ήβωσιν οΙ cett ν 5-6 άκμάζοντες VKOPW ν 6 όση: ή (et ή om) BEAS άπόδειξις V 7 διηγεΤσθαί VKOPW ν τοότου S ν fort ex corr ΚΡ: τοστο cett μόλις EAS 8 τε om Β κατόπιν post 9 &ξίας coll Β 9 εόμήχανον Β 1Ο πως W et Q: πως cett ν 11 γοφ S et Q: om cett ν 12 ίπισκιάζουσα VKOPWB ν κρεμάμενον Ε 12-13 φως Β 14 βλεφάρων VKOPWB ν 19 κατα om ΥΚΟΡ 23 ώς:' ώ AS om VKoPM ν 24 ante ίφίσης (sic) add και Β ίπ' rσης om Ε 25 ίδεΤν Β

15-17 cf ex. gr. De beat PG 44, 1272 νΚΟΡΜ Β Ε AS

Α8-Β7

Migne

2 διδασκάλου Α 3 άλλο: άλλου Β άλλοτε 4 ίνεστος Α περιερεΤν (ε alt ίn ras) Α post περιαθρεΤν ca 9 litt eras ίn Β ΙνεργεΤν om AS' 8 τοιοστο ΕΑ 10 τοσ om Α Κροίσου: χρυσοσ ΕΑ πλίθων S 11 πλινθότης ΥΚΟΡΜ ν 12 θάλαττα BEAS 13 ante ώς pr add η ΥΚΟΡΜ ν post ώς pr add προς EAS (sed exp) post βίον add και Β 14 άποξόοντες BEAS στιλπνον: λαμπρον BEAS 15 άπεργάζονται Ε φανοτΙρα Β (-ω-) ΕΑ: φανερωτΙρα cett ν 18 καθαρεόειν Β 20 παρορας Β οuπου Ο (corr m2) 21 προλαβόντων: ante λ 11itt eras ίn Α 22-23 η άνδραπόδων post τινος coll νκορ ν 23 αότος BEAS ΥΚΟΡ ν

70

ΟΕ

INFANTlBUS

71

PRAEMATURE ABREPTlS

Ταυτα λογογράφοι και σοφισται διεξ(τωσαν, οίς κόσμος

"ΏσΠερ επι των ουραν(ων θαuμάτων δρ~ με\j επ' ίσης τα

καλως τα τοιαϋτα γράφειν, ό δε γηραιος ήμων λόγος τοσοϋτον έ,αuτον όποκινε(τω, οσον βάδην επεξελθεΤν τcτ> προ­ τεθέντι ήμΤν παρα της σης σοφ(ας προβλήματι, τ( χρη 5 γινώσκειν περι των προ ωρας άναρπαζομένων, εφ' ων μικρου δεΤν ή γένεσις τcτ> θανάτ~ σuνάπτεται' (1 και ό σοφος εν τοΤς εξω Πλάτων πολλα εκ προσώποι> του άναβεβιωκότος περι των εκείθεν δικαστηρ(ων φιλοσοφήσας άφηκεν άπόρρητα, ώς κρε(ττονα οντα δηλαδη 11 ωστε όπο λογισμον άνθρώπων 10 ελθεΤν. εΙ μεν οδν τι τοιοϋτον εν τοΤς εξητασμένοις εστ(ν, ώς λύειν τας του προβλήματος άμφιβολ(ας, δέξ'Ό δηλαδη τον εόρεθέντα λόγον, εΙ δε μή, σuγγνώσ'Ό πάντως τcτ> γήρQt, μόνην

φαινόμενα κάλλη καν πεπαιδεuμένος καν Ιδιώτης τύχ'Ό τις ων

την

προθuμ(αν

ήμων

εΙς

το

παρασχεΤν

τ(

σοι

των

ό προς τον ουρανον άναβλέπων, διανοεΤται δε τα περι αυτων ουχ όμο(ως ο τε άπο φιλοσοφ(ας όρμώμενος και ό μόναις ταΤς 5 . αΙσθήσεσι το φαινόμενον επιτρέπων (οδτος μεν γαρ η ταΤς

άκ:cΤσιν ήδεται του ήλ(οι>

11

το κάλλος των άστρων θαύμα­

τος άξιον κρ(νει η τον άριθμον του σεληνα(οι> δρόμοuεπι

του μηνος παρετήρησεν, ό δε διορατικος την φuχην και δια

παιδεύσεως

προς

την

κατανόησιν

των

ουραν(ων

10 κεκαθαρμένος, καταλιπων ταϋτα δι' ων ευφρα(νεται των

άλογωτέρων ή αίσθησις, προς

την του παντος όφμον(αν

βλέπει και εκ της εγκuκλ(οu κινήσεως την εκ των εναντ(ων

ευαρμοστ(αν επισκοπεΤ' πως τΌ άπλανεΤ περιφoρ~ οΙ εντος

165 Μ. κεχαρισμένων άποδεξάμενος. και γαρ τον Ξέρξην, εκεΤνον τον

κύκλοι προς το εμπαλιν άνελ(σσονται, πως τα εν αυτοΤς

15 π&σαν την όφ' ήλ(~ μικρου δεΤν εν στρατόπεδον ποιησάμενον

15 θεωρούμενα των άστρων πολuειδως σχηματ(ζεται, εν προσεγ­

και π&σαν έ,αuτcτ> σuγκινοuντα την οΙκοuμένην, οτε κατα των ~Eλλήνων εστράτεuσε, μεθ' ήδονης δέξασθα( φησιν ό λόγος

γισμοΤς τε και άποστάσεσι και όποδρομαΤς τε και εκλε(Φεσι

πένητός τινος δωρον. ύδωρ δε το ξένων ην και τοϋτο ουκ εν κεράμ~ φερόμενον, άλλ' εν τcτ> κoCΛ~ της των χειρων 20 παλάμης περιεχόμενον. ούτως οδν και συ κατα την προσουσάν σοι μεγαλοφu'Ι'αν μιμήσ'Ό πάντως εκεΤνον, 4) δωρον εγένετο ή προα(ρεσις, εί'περ ήμων βραχύ τε και όδατωδες εόρεθε(η το δωρον.

6 sq cfPlat Resp 614 b sqq 8-10 cfib 615 c; Procl Ιn Plat remp:II Ρ 175,10-15 Kroll; cfJ. Danielou, Vig Chr 20 (1966) Ρ 165sq; cf Α. D. 17-18 cf Plut Apophth reg et imp Nock, Vig Chr 4 (1950) Ρ 134 172 Β; Vit Artax 1013 B-C νΚΟΡΜ Β Ε AS 2 καλός BAS ante τα add τοσ ΒΕΑ add το S γήρε~oς νΚΟΡΜ ν 3 έξελθεΤν Β 4 ήμΤν om BEAS 6 γέ.ννT}σ~ς BEAS & om νΚΟΡΜ ν 7 εξωθεν BAS πολλας ν του ΒΕ: om cett ν 8 δ~κα~ωτηρίων BEAS 9 λoγ~σμών Α ά.νθρώπ~νoν νΚΟΡΜ ν 10 έξ~τασμέ.νo~ς V έξ~σταμέ.νo~ς Κ ωστε Β 12 σuγγνώσε~ Β 't: το Α 13 σo~ τί coll Β 14 τον alt

15 ύφ'ήλίω ν: ύφηλίω V ύφηλ~ω Β ύφήλ~ω ΟΡΜΑ ύφήλ~oν 17 δέ.ξασθα~ ante 18 πέ.νητος coll AS φασ~ν BS φασΙ δ λόγος om BEAS 18 τ~νoς om Α 21 post δώρον add ην

om EAS ESK (-ων) Ε καΙ Β

και ταΤς επι τα πλάγια παραδρομαΤς την άδιάλειπτον εκε(νην ~ , " "" ,~ , 't ζ' ... αρμονιαν αει κατα τα αuτα και ωσαuτως ει,εργα ομενα' οις

ουδε

του

βραχuτάτοu των

άστρων

ή

θέσις

άθεώρητος

~o περιορ&ται, άλλα πάντα την ί'σην παρέχει φροντ(δα τοΤς δια της σοφ(ας επι τα άνω τον νουν μετοικ(σασι)' τον αυτον τρόπον και σύ, ω τιμ(α μοι κεφαλή, την εν τοΤς οδσι του θεου

οΙκονομ(αν βλέπων, άφεις εκεΤνα περι

&των πολλων άσχολός

εστιν ή διάνοια (πλοϋτον λέγω και τυφον και δόξης επιθuμ(αν 25 κενης, απερ άντικρuς άκτ(νων δ(κην περιαστράπτοντα τους

άλογωτέροuς

εκπλήττειν

είωθεν),

ουδε

τα

δοκουντα

1 sqq cfDe virgp 291,15 sqq (νπι 1) Cavarnos 13-18 cfC fatum 24-25 cfPhilon De prov ap Euseb Praep ev supra Ρ 35, 21sqq νπι 14, 8 Ρ 464 Mras νΚΟΡΜ Β Ε AS 1 post ωσπερ add γαρ S 2 κάλλη om τόχo~ Ε 3 δ om EAS τα om BEAS 4 Ο τε: oτ~ ν 5 το φα~νόμενoν om Α 7 σελην~αίoι) νΚΟΡΜΒ ν 10 καταλε~πων Β 12 έκ pr om Ε 13 περ~σκoπεΤ S φορ& ΕΑ σφαίρα BS οί om Α 13-14 έν τοΤς κόκλo~ς S 16 τε alt om BEAS 17 ά.δ~άλε~πτoν: ά.δ~άπτωτoν BEAS 20 περ~έ.χε~ Α 21 μετo~κήσασ~ ΡΒ( -σ~ν) 24 τσφον: τρuφην EAS

AS

72

DE INFANTIBUS

ly

άνεξέταστα

γεννήσεως εΙς τον βίον ό άνθρωπος, εσπασε τον άέρα, απο οΙμωγης του ζην ~ρξατo, lλεLτοuργησε τ'Ό φuσεL το οάκρuον,

τοίς

θεωροuμένων

OUcrL

μόνον την κατα πλουτον και πενίαν

άπήρξατο τιτ> βΙ των θρήνων, πρΙν ΤLνος μετασχείν των κατα

θεωροuμένην ~ τας κατα τα άξLώματα και τα γένη ΟLαφοράς

τον βίον ήοέων' πριν τονωθηναL την αί'σθησLν, εΤL λελuμένος

της άνθρωπίνης ζωης,

013

καθ'

5 τας τ'ων μελων &ρμονίας, &παλός τε και ΟLακεχuμένος και

uπόστασLν οΙκείαν Εστίν, άλλ' Εν Τ'Ό ματαί~ uπολήΦεL των τοίς

άΟL,άρθρωτος, και το ολον εΙπείν πριν γενέσθαL άνθρωπος

(οΙΟας γαρ άντ' οUοενος

μη

OUcrLV

eIvotL

ταυτα οΤς το

eIvotL 013

(εί'περ άνθρώποι>

ώς uφεστωσL προσκεχηνότων- εΙ γουν ΤLς άφέλΟLΤΟ

οί'ησLν, οuοεν uπολεLφθήσεταL τιτ> μεγαλοφρονουνΤL Επι τιτ> ΟLακέν φuσήμαΤL, καν πάσα των χρημάτων ή ίίλη παρ' αUτιτ>

Μ.

εΤL Εν Τ'Ό μητριi>~ νηοόϊ: σuνεχομένοu πλην το Εν άέΡL γενέσθαL Εν τοuτ της ήλLκίας ων ΟL(ι θανάτοι> λuεταL ~ Εκτεθεις ~

τά τε άλλα της θείας οΙκονομίας, προς Ο ΤL των γLνομένων εκαστον βλέπεL, και τίνος χάΡLν τιτ> μεν εΙς γηρας μακρον

τετελεuτηκότων εχεLν; οΦεταL αρα κάκείνη ή φuχη τον

crOL

OLιX φροντίοος Εστι γνωναL

παρατείνεταL ή ζωή, ό οε τοσουτον μετέχεL του ζην, οσον 15

10

καταπνLγεις ~ κατα το αUτόματον OL' άρρωστίας του ζην παuσάμενος' τί χρη περι αuτου Εννοείν; πως περι των οίίτω

κατορωρuγμένη τόχυ), άλλά

168

l'OLOV ή λογLκη χάΡLς Εστίν, ό οε οϋπω Εν

έαuτιτ> τον λόγον Εχώρησεν), οδτος ό μηοεν πλέον εχων του

του λαμπρuνομένοu Τ'Ό οόξυ των είς αUτον βλεπόντων την 10

73

καταλείπεLς άνερεuνων τε και ΟLασκοποuμενος την άνωμαλίαν

μLκρότερα ,των

5

PRAEMATURE ABREPTIS

ΚΡLτήν; παραστήσεταL μετα των άλλων τιτ> βήμαΤL; uφέξεL

OL'

άναπνοης τον άέρα σπάσαL και εUθυς καταληξαL του βίοu. εΙ

γαρ οuοεν άθεει των Εν τιτ> κόσμ γLνομένων Εστί, πάντα οε της θείας lξηπταL βοuλ ήσεως, σοφον οε και προνοηΤLκον το

15

των βεβLωμένων την

xpCcrLV; λήΦεταL την κατ' άξίαν άντίοοσLν

~ πuρι καθαφομένη κατα τας του εUαγγελίοι> φωνας ~ τ'Ό ορόσ της εUλογίας lναναΦuχοuσα;

θείον, πάντως ΤLς επεσΤL και ΤΟUΤΟLς λόγος, της σοφίας αμα του θεου και της προνοηΤLκης lΠLμελείας τα γνωρίσματα 20

φέρων- το γαρ εΙκ'Ό ΤL και άλόγως γLνόμενον οUκ αν εργον εί'η θεου· θεου γαρ L'OLOV, καθώς φησLν ή γραφή, το Πάντα Εν σoφί~ ΠΟLείν. τί ουν το σοφον εν

lxeCv;

παρηλθε OLιX

11-20 cf [Plut] Cons ad Αρο11 ex. gr. 111 Ε; 119 F Ρ 230,4-11; 248, 3-8 Paton-Pohlenz-Gartner 13-22 cfC fatum supra Ρ 33,5 sqq; 42, 10-19. cur morerentur infantes Rufinum ex Didymo quaesivisse refert Hieronymus Adv Ruf ΠΙ 28 PL 23, 478 D 21-22 Ps 103, 24 νΚΟΡΜ Β Ε

AS 2 διακοποόμενος Α 4 τα pr om Ε τα alt om 7 έφεστωσι EAS εΙ οίίν ΥΚΟΡ v &φέλοι 8 αυτα ΥΚΟΡΜΒ v 9 οϊησιν: νόησιν Β μόησιν ΥΚΟ( corr m 2)PM v όποληφθήσεται Ε μέγα φρονοίίντι Β μεγάλα φρονοίίντι AS 10 των om v 11 σοι: τοι ΥΚΟ (corr ίη τι ut vid)P μοι Μ 12 Ο om BEA(S) 13 -ii>: του BEAS 14-15 δια πνοης ΚΕ δια ζωης AS ' 15 σπασαι plerique v ευθέως AS τον βΙον ΥΚΟΡΜ v 16 -ii> om ΥΚΟΡ v γινομένων om ΥΚΟΡΜ v 18 τις post επεστι co11 Β om EAS 20 τι: τε ex τι corr Κ2 Ο2 τε v εϊη εργον co11 Β

6-8 et Ρ 86,21 sqq cfex. gr. De an et res PG 46, 125 D - 128 Α; 149 D; De hom ορ PG 44, 253 Β. D - 256 Β. Posidonium admonet E.v. Ivanka. differt Orig De princ 11,6 Ρ 23, 10-14 Koetschau 10-13 cfDe aπ et res 140 Α 12-13 de opinionibus veterum cfE. Norden ad Verg Aen ΥΙ 426-429 (3 Ρ 11.244); J. Η. Waszink ad Tertu11,D~ aπ 56 (ρ 565 sq); Vig Chr 3 (1949) Ρ 109; cf Nock, Vig Chr 4 ρρ 132-141 13-14 cfRom 14, 10 Π Cor 5, 10 13-17 de infantibus a retributione exemptis cf [Athenagor] De res 14 PG 6, 1001 C 12 - D5. quaestionem respexisse vid Apoc Petri infra ad Ρ 85, 1-6 cit, ηοη item Greg Nyss De mort Ρ 64, ? sqq (ΙΧ) Heil; De an et res PG 46, 149 C - 152 Α; cfDanielou, Vig Chr 20 Ρ 171 sq 16-17 cfLuc 16, 24 fort et Daπ 3, 50

BEAS BEAS

νΚΟΡΜ Β Ε AS 1 γενέσεως ΜΒ 2 του: το ΥΚΟΡΜ v corr 02M2vel Μ3 3 εϊρξατο Μ sscr η Μ2 τον θρηνον Α 4 των βίων Β . 5 τας ... άρμονίας coniecit Polack: ταΤς ... άρμονίαις codd v 6 &διάθρωτος Α 9 ετι om ΥΚΟΡΜ v το: του ASM2 vel Μ3 (eχτο) ,12ΡοstπωςaddδεΑS 13-14τωκριτηΕ 14 -ii> βήματι om Ε 16 κcxθcxιροuμένη v του om Ρ 17 έναποΦόχοuσcx ΥΚΟΡ v de explicatione ίη v adiecta vid praef -

74

DE INFANTIBUS

'Αλλ'

lvvoijcrotL

φuχης' το γαρ της άνΤLοόσεως όνομot το χρηνotΙ ΤL

πάντως προπotρotσχεθηνotL σημotCνεL, τοσ οε μη βεβLωκότος

169

ολως +ι uλ η τοσ ΤL πotρotσχείν προotψi!ρητotL' έφ' ών οε οόσLς Μ.

oux

άγotθοίς έσομένοι) τοσ πotρελθόντος οuτως εΠL τον βCον, έκ τούτοι) μotκotΡLστότερον άνotφotνήσετotL της ζωης το μη μετ­

ο!Οot, οπως χρη τotστot περι της ΤΟLotuτης

oux

ΕσΤLν,

ouoE.

άντCοοσLς κuρCως όνομotσθήσετotL. μη οuσης οε

της άνΤLοόσεως, οuτε άγotθόν έσΤLν οuτε κotκον το κotτ' έλπΙοot προκεΙμενον-

το

γαρ

όνομot τοστο

των

Κotθ'

έκάτερον

νοοuμένων την άμΟLβην έπotγγέλλετotL' το οε μήτε έν άγotθΦ

έχεLν ζωης, εί'περ έκεΙνψ μεν άνotμφΙβολος +ι των άγotθων μετοu.σLot, καν βotρβάρων τυχη γονέων ΚotΙ μη νενομLσμέν~ 5 κuηθϋ γάμ~, ΤΦ οε βεβLωκόΤL τον χω ρητόν τε Κotι νόμψον τϋ φuσ:εL χρόνον πάντως η πλέον η έ'λotττον δ της κotΚΙotς μολuσμος τϋ ζωϋ κotτotμCγνuτotL, 71, εΙ μέλλΟL πotντελως της προς το Κotκον ΚΟLνωνLotς έκτος εΤνotL, πολλων otuτω οεί

ίορώτωνπρος otuτο τοστο Κotι πόνων- ou γαρ ά~μητι

μήτε έν κotΚΦ εUΡLσκόμενον έν οuοενι πάντως έστΙν' άμεσος 10

γαρ +ι της ΤΟLotuτης άνΤLθέσεως ένotνΤLότης, +ι τοσ άγotθοσ κotι τοσ Κotκοσ λέγω, ών οuθέτερον ΕστotL τφ μη θotτέροι) κotτάρt ,Τ, ~'" ,~'" ...., " Ι/λ ' ~, ~otνΤL. το ouv εν μηυενL ον OUu otν εLνotL ΤLς εLΠΟL ο ως. εL υε

ΤLς το ΤΟLOστον κotι εΤνotL λέγΟL κotι έν άγotθοίς εΤνotL, ΟLοόντος,

oux 15

άΠΟΟLοόντος τοσ θεοσ τα άγotθα τοίς ΤΟLOUΤΟLς, ποΙotν

λέγεL της άποκληρώσεως τotυτης otΙτΙotν; ποσ το

OCxotLOV

σuνotποοεCξεL τφ λόγ~; πως οε τotίς εuotγγελLκotίς φωνotίς συμφωνον οεCξεL το νόημot; έκεί σuνotλλotγμotΤLκήν ΤLνot της βotσLλεCotς την έμπορΙotν τοίς άξLοuμένΟLς προσγCνεσθotL λέγεL'

,

~,

,

, xotL" το, έστε OCxotLOL.

επεLυη γotρ το

,

,

75

PRAEMATURE ABREPTIS

'β

φησL, πεΠΟLηκotτε, την

, otcrLλ' εLotν otν-

10

κotτορθΟUΤfXL τοίς μεΤLοuσLν .η άρετη OUOE. άπονός έσΤL τοίς άνθρώΠΟLς +ι των κotθ' +Ιοονην άλλΟΤΡLωσLς' ώστε ένι των άνLotρων έξ άμφοτέρων σuνενεχθηνotL οείν πάντως τον

μετotσχόντot τοσ χρονLωτέροu βcοu, η νσν ΤΦ έΠLπόν~ της άρετης ένotθλοσντot η τότε OLOt την έν ΚotκΙ~ ζωην τϋ άνΤLοόσεL 15 των άλγεLνων όοuνώμενον- έπι οε των άώρων ΤΟLοuτόν έσΤLν OUOiv, άλλ' εuθυς +ι άγotθη ληξLς τους έν άωρΙ~ μετotστάντotς έκοέχετotL, εί'περ άληθεuεL των οuτως uπεLληφότων δ λόγος. OUxouv έκ τοσ άκολουθοι) κάι τοσ λόγοι) προτψοτέρot ~

θ'

~

υεLΧ ησετotL η

, ot'λ' OYLot xotL,~, η otρετη

,~

,

't'

ΟUυενος ot~Lot

~, uLot

,

τοuτων

έντotσθot οε μηοεμLας μήτε πράξεως

20 άνotφotνήσετotL' εΙ γαρ μηοεμΙot γέγονε ζημΙot προς την των

μήτε προotφέσεως όπουσης, τΙνot κotφον ΕχεL ΚotΙ ΤΟUΤΟLς πotρα τοσ θεοσ γCνεσθotL λέγεLν το έξ άμΟLβης έλΠLζόμενον; εΙ οέ ΤLς

άγotθων μετοuσCotν ΤΦ μη μετotσχόνΤL της άρετης, μάτotLον αν εί'η το περι τotύτην πονείν Κotι άνόνητον, της άλόγοι)

άβotσotνΙστως τον ΤΟLOστον οέξετotL λόγον, ώς πάντως έν.

Κotτotστάσεως έν τϋ τοσ θεοσ κρCσεL προτερεuοUσης.

20 ΤLλotβείν

Τotστot συ πάντot Κotι τα ΤΟLotuτot ΟLotνοοuμενος έξετάσotL τον OLOt της άκολουθοι)

25 περι τούτοι) λόγον ΟLεκελεuσω, ώς αν +Ιμίν

5-7 cfGreg Naz or 40 PG 36,389 Β13 - C2 19 cfMatth 5,3 et 10 23-ρ 75, 7 de miseriis νitae et de morte νitae praeferenda cf [Plut] Cons ad ΑροlΙ 107 A-C; 113 B-D Ρ 219, 24-220, 26; 233, 22-234,7 Pat.-Pohl.-Gart.; cf R. Kassel, Zetem 18 (1958) Ρ 75 sq νΚΟΡΜ Β Ε

AS

1

πώς νΚΟΡΜ ν

2

&ντοιποδόσεως

προσοιφήρηΤΟΙL Β ποιροιφ'6ρηΤΟΙL ν 6 έλπΙδοις ΒΕ 9 Ιν 11 ων: δ νΚΟΡΜ supr (οό)θ(έτερον) scr δ τοσ ... κοιτάρςοιντος Β θετέροι> Β θοιτέρω Α 12 ον: ων οόδ' &ν: οόδιν νΚΟΜ ν οόδι Ρ 13 ΤΟLΟUΤΟ S 14 οόκ

EAS 4 pr om Ε Μ2 Β

&ποδLδόvτος om AS &VΤLλοιμβάve.LV Μ

EAS

17 δe.ιςe.L om Κ (adscr ίn marg m 2) 19-20 22 γe.vέσθΟΙL Ρ λΙγe.LV om Ε 23 δέςηΤΟΙL

1-3 sententia inde ab Orphicis prolata; cf Arist Eudem fr 44 Rose ap [Plut] ορ laud 115 Ρ 238, 16-18 cf239, 7-12; cfDidymum ap Hieron loc cit secundum Origenem νΚΟΡΜ Β Ε AS om Κ (inser m 2)

1 έσόμενον Α ante έκ add κοιι BEAS 2 μη 4 κοιΙ: καν Β 6 έ'λοιττον cf ρ 84, 20: -σσ- codd ν πλείον η έλάσσον Β πλε(ων η έλάσσων EAS 7 η εΙ: εί δι Ε ημελλε. Ε 8 OΙόΤ~: οιότον Ε post OΙόΤ~ iteraν 8 κοικών(!) ΚΟLvωv(οις----otuτώ (sed del) Β δεί ex L2 δεην] Migneus: δείν cett 10 Τι Ε: om cett ν &ρετη[ν] ν om Κ (adscr ίn marg m 2) 16 εόθέως νΚΟΡΜ ν 17 οστως: οντως Α 19 &λογ(οι: &λοπά Α 21 μe.τέΧΟVΤL AS 24 ΣU πάντοι: σόμποιντοι EAS

76

172

DE INFANTIBUS

15

f

Τ"

Οιάνοια. έγω οε προς το οuσθεώρητον του προτεθέντος ήμΤν

λόγ~

σκέμματος βλέπων άρμόζειν μεν οίμαι και την του &ποστόλοu

έπεσκεμμένων την των οντων &λήθειαν προς την τοιαότην 5

1

και ορωμενον,

ΚOtτασκεuάζεσθαL,

\

το

,

"

ειναι εχειν περιττον αν

οuοενός,

οίμαι,

των

"

ειη

όπωσουν

υπόληΦιν ένισταμένοu' όμολογεΤται γαρ παρα πάντων μιας αΙτΙας έξηφθαι το .παν και οuοεν των οντων αuτο έξ έ.αuτου

θεου· ώς &νεξερεόνητα τα κρίματα αuτου και &νεξι χνίαστοι αΙ

το είναι εχειν

όοοι αuτου. τίς γαρ εγνω νουν

μεν φόσινείναι ακτιστον και &Ιοιον, &ει κατα τα αuτα

xupcou;

έπει οε πάλιν ό

OUOi έ.αuτου είναι &ρχην και αΙτΙαν, άλλα μΙαν

&πόστολος Ιοιον του πνεuμαΤLκου φησι το &νακρΙνειν τα πάντα

και ώσαότως εχοuσαν, παντος οιαστηματικου νοήματος

και &ποοέχεται τους παρα της θεΙας χάριτος πλΟUΤLσθέντας

υπερκειμένην, &ναuξη τινα και &μείωτον και παντος

κατολιγωρησαι της οuνατης έξετάσεως μηοε περηοεΤν το

opOU ίπέκεινα θεωροuμένην, ης εργον και χρόνος και τόπος και τα έν τοότοις πάντα και EL τι προ τοότων καταλαμβάνει ή εννοια

ζητοόμενον έν τοότοις &νερεόνητόν τε και &θεώρητον, ώς αν

νοητό ν τε και υπερκόσμιον. εν οε των γεγονότων και την

μη καθ' όμοιότητα της του προβλήματος υποθέσεως και ό

&νθρωπΙνην φόσιν είναί φαμεν, λόγ~ τινι της θεοπνεuστοu

περι αuτου λόγος &τελης &φανισθεΙη και αωρος, καθάπερ τι

οιοασκαλίας όoηγ~ προς τουτο σuγχρώμενΟL, ος φησι πάντων

νήπιον των &ρτιτόκων πριν εΙς φως προελθεΤν και άορuνθηναL,

15 παρα του θεου παραχθέντων εΙς γένεσιν και τον ανθρωπον έπι

οίόν τινι θανάτ~ τΌ ραθuμί~ των προς την ζήτησιν της

της γης &ναοειχθηναι έξ έ.τερογενων σuγκεκραμένον την

&ληθεΙας &τονοόντων Οιαφθεφόμενος. Φημι τοίνuν καλως εχειν μη

και

:των στοιχεΙων αuτ~ ΣUνερανισθεΤσαν μοΤραν καταμιχθείσης,

&ντιθέσεις

γενέσθαι οε τουτον παρ α του πεποιηκότος, έφ' 4)τε είναι της

'Εν παντι λόγ~ και πάσυ γνώσει, καλως εχειν φημι μη

σuμπλέκεσθαL,

εuθυς

κατα

στόμα

10

φόσιν, της θεΙας τε και νοερας

ρητορικως προς

τας

τε

άλλά τινα τάξιν έπιθέντας τ~ λόγ~

OL'

OUcrLOtt;

προς την &φ' έ.κάστοu

20 θείας τε και υπερκειμένης οuνάμεως εμΦuχόν τι όμοίωμα.

&κολοuθοu προάγειν την περι του προβλήματος θεωρΙαν. τίς

βέλτιον ο'αν εLη και αuτην παραθέσθαι την λέξιν εχουσαν

ουν ή τάξις; το γνωναι πρωτον oθ~ν ή &νθρωπίνη φόσις και

οϋτως Και έποίησε, φησΙν, ό θεος τον ανθρωποψ κατ' είκόνα

οτοu χάριν ηλθεν εΙς γένεσιψ εί γαρ τοότων μη OιαμάΡΤOLμεν,

θεου έποίησεν αUτόν. την οε αίτίαν της του ζCΡοu τοuτοu

OUOi 25

,

νοοuμενον τε

&γωνιστικως 20

,',

ζητήσεως ~πί τινος βεβαίοu νοήματος ή περι αuτου Ιορuθείη

Μ. φωνην τ~ παρόντι λόγ~, ην έπιτων &νεφίκτων έκεΤνος 5 πεποίηται λέγων ΤΩ βάθος πλοuτοu και σοφίας και γνώσεως

10

77

PRAEMATURE ABREPTIS

της προκειμένης ήμΤν θεωρίας ήμαρτηκότες έσόμεθα. το

μεν ουν έκ θεου παν, ο τί πέρ έστι μετ' αuτον έν τοΤς ουσιν

5-7 Rom 11, 33 7 Rom 11, 34 Ι Cor 2, 16 7-8 cf Ι Cor 2, 15 9-1 Ο Ι Cor 1, 5 20 sqq ratione argumentandi simili [Athenagorem] loc cit usum esse docet Danielou, Vig Chr 20 Ρ 168 sq νΚΟΡΜ Β Ε AS 1 (luoτou: τοότοι> BEAS lδΡuθε.Ιη ex L et Q: lδΡuνθε.Ιη cett (ν ίη Κ eras) ν 7 γαρ om AS ~γνων Ρ έπε.ιδη (δι om). Ε έπε.ιδη δι νκορ ν 9 παρα: άπο EAS 11 κατηγωρησαι Α (sed sscr ολι) 14 ιχναφανε.Ιη Β ιχναφανθε.Ιη Ε η ante και add νΚΟΡΜΒ ν 15 cXνδρuνθηναι Α 16 των om Β 19 τας om νΚΟΡΜΕ ν 21 πε.ρΙ om Ε βλήματος Κ (~po sscr m rec) 23 διαμάρτωμε.ν EAS 25 έν τοΤς οιϊσιν Β: έν τη φόσε.ι EAS έν τοΤς οιϊσιν έν τη φόσε.ι νΚΟΡΜ ν

14-16 cfPhilon De ορ mund §77 sq:I Ρ 25-26 Cohn 16-18 cfib § 146 Ρ 51, 5-12; De mut nom § 184: ΠΙ Ρ 188, 8-11 Wendland 17-18 cfPlat Tim 42 d- 43 a; 82 a 22-23 Gen 1, 27 23 sqq ad Philonem (fort per Origenem) et hic et Or cat PG 45, 25 Β6 spectat cf W. Jaeger, Nemesius νοη Emesa, Berlin 1914, ρρ 141-143; Danielou, L'etre et temps chez G. d. Ν., Leiden 1970, ρρ 85 sq; 91-93; 119 sq νΚΟΡΜ Β (usque ad 18 καταμιχθε.Ισης) Ε AS 2 ante οίμαι add ώς Β . 3 των οντων om Ε 4 ώμολόγηται Ε 5 αuτο: αuτοu νο (corr m2)PM ν έαuτοu: (luoτou Α 6 ιχρχη και αΙτΙα BEAS 9 ιχναόξητόν S cXναuξη-lΟ θε.ωΡοuμΙνην om Ε 9 aΡοuς Α 11 έν: έπι νΚΟΡΜ ν 13 ε.ίναι om Β post τινι add φημι Α 14 τοότω Μ ος: ώς Α 15 του om Ε 17 ιχφ' ex Ac: om cett ν 19 τοϋτο EAS 4>τε.: ώπε.ρ S 22 φησ(ν om AS

78

DE INF ANTlBUS

79

PRAEMATURE ABREPTlS

κατασκεuης των προ ήμων τινες ταότην άποδεδώκασιν, οτι

θεον

διΧΌ

δ

,

απτομένων. ή δε τοσ βλέπειν προς τον θεον ενέργειαοuδεν

οε οιot

&λλο εστιν η ζωη τΌ νoερ~ φόσει εοικuίά τε κotι Κotτάλλ ηλος .

173 Μ. με.ν τοσ άοράτοι) το νοητον και άσώμotτον, δια δε τοσ δρατοσ

ωσπερ γαρ τα σώματα γή'Lνα όντα τotίς γη'ινotις διακρατείται

"

διτιρημένης

otποστο

λ

της

"~,

κτΙσεως

, "

πάσης,

ος, εις το ορotτον τε κotι αορατον

καθώς

φησιν

(σημαινεται ,

~,

~

εΙς δόο τοΙνuν ταστot διτιρημένων πάντων των όντων (εί'ς τε το otΙσθητόν, λέγω, και είς το κατ' εννοιαν θεωροόμενον) και της μεν άγγελικης τε κotι άσωμάτοι) φόσεως, ήτις των άοράτων εστΙν, εν τοίς υπερκοσμΙοις τε και uπεροuρotνΙοις δΙotιτωμένης δια το 10 κατάλλ ηλον είνotι τΌ φόσει το ενδιotΙτημα (ή τε γαρ νοερα

",

άλλήλοις προς τον

αuτον

σκοπον σuν­

5 τροφαίς καί τι σωματωδες ζωης ετδος εν τοότοις κατ.α­

5 το αΙσθητόν τε κotι σωμotτωδες}'

,

βλέπειν)

λotμ,βάνομεν, δμ,οίως εν άλόγοις τε και λογικοίς ενεργοό­ μενοψ ούτως είνotί τινot χρη και νοητην ζωην υποτίθε­ σθαι, δι' ης εν τι'i> όντι σuντηρείται ή φ'όσις. εL δε ή της σαρκος τροφή, επCρρuτός τις οδσα και άπορρέοuσα, δι' αuτης της 10

,

παρόδοι) δόναμίν τινα ζωτίκην εναποτίθεται οίς α.ν έγ­

'β' φuσις λ' επτη τις κotι'θ" κα αρot και α αρης και εuκινητος το τε

γένηται, πόσ~ μ&λλον ή μετοuσία τοσ όντως όντος, τοσ άει

οuράνιον σωμα λεπτόν τε και κοσφον και άεικΙνητον), της δε γης δ δη των αίσθητων εστιν εσχατον, οίκεΙως τε και

τον μετασχόντα. εί οδν αύτη εστιν ή οίκεΙα τε και κotτάλληλος

μένοντος και πάντοτε ώσαότως εχοντος, εν

καταλλήλως προς την των νοητων εν otuτΌ διαγωγην oUX 15 εχοόσης (τΙς γαρ α.ν γένοιτο τοσ άνωφεροσς τε και κοόφοι)

,

, ,

, ),

'β' προς το αρι) τε κotι εμ β ρι θ'ες κοινωνια;

tCi>

τΌ νoερ~ φόσει ζωή, το τοσ θεοσ μετέχειν, 15

,

~" ως αν μη τε λ' ειως

είνotι φuλάσσει

oUX

α.ν δια των

εναντΙων γένοιτο ή μετοuσΙα, εί μη τρόπον τινα σuγγενες εί'η

tCi> όρεγoμέν~ το μετεχόμενον. ώς γαρ όφθαλμCi> γΙνετotι της otuγης ή άπόλotuσις tCi> φuσικην otUyTjv εν totUtCi> προς την τοσ

&μοιρός τε και άπόκληρος ή γη της νοερ&ς τε κotι άσωμάτοι)

διαγωγης εί'η, τοότοι) χάριν πρoμηθεΙ~ κρεΙττονι την άν­

δμογενοσς άντίληΦιν έχειν κotι οϋτε δάκτuλος οϋτε &λλο τι

θρωπίνην σuστηναι γένεσιν, τΌ νoερ~ τε και θεΙ~ της φuχης 20 οuσί~ της γη'ινης μοίρotς περιπλotσθείσης, ώς α.ν τΌ προς το εμ­ βριθές τε και σωματωδες σuμφu'Ι'~ κotτotλλ ήλως ή φuχη τCi> στoιχεΙ~ της γης εμβιοτεόοι εχοόσηςτι προς την της σαρκος οuσΙotν σuγγενες και δμόφuλον. σκοπος δε των γινομένων εστι το εν πάστι τΌ κτίσει δια της νοερ&ς φόσεως την τοσ πotντος 25 υπερκειμένην δοξάζεσθαι δόνotμιν, των τε εποuρotνΙων κotΙ των επιχθονίων δια της otuτης ενεργεΙotς (λέγω δε δια τοσ προς τον

των μελων τοσ σώμotτος ενεργεί την ορασιν δια το μηδεμίαν 20

εκ φόσεως

ocuyTjv εν &λλ~ τινι των μελων κατεσκεuάσθotι,

ούτως άνάγκη π&σα κotι επι της τοσ θεοσ μετοuσΙotς είναί τι

176

Μ.

σuγγενες προς το μετεχόμενον εν τΌ φόσει τοσ άπολotόοντος. δια τοστό φησιν ή γρotφη Κατ' είκόνot θεοσ γεγενησθotι τον

&νθρωπον, ώς &ν, οίμαι,

tCi>

δμoί~ βλέποι το Ομοιον. το δε

σρ

2-3 cfIren Adv haer ιν 20,5 Ρ 216 'sq Harνey 2 sqq cfDanielou, L'etre ρρ 133-153 8 σuντηρε.'ίταL notio Stoicorum; cf ex. gr. Ιn Cant Ρ 174, 5-7 (νι) Langerbeck; Orig De princ Π, 11, 7 Ρ 192, 2; C Cels νι 44: Π Ρ 114, 18-27 Koetschau 13 sqq cfOr cat ρα 45, 21 C 16-18 cfPlat Tim 45 b-d; Resp 508 b; Plotin Ι 6,9,29-32:1 Ρ 117 Henry-Schwyzer 23 Gen 1, 27

νΚΟΡΜ Ε AS 3 οε Ε: μεν Α om cett v 8 έστεν om Υ;ΚΟΡ v e.στL post ηΤL~ adscr Κ ipse ut vid 12 &κΙνητον Α ε.UκLνητον S 16 ante ΚΟLνωνLα add ή EAS 22 ΤL σαι Ε 24 το: τω Μ 26

οίκε.εα D 6 καταλαμβάμε.ν Κ post όμoεω~ add τε. XCXL Α 8ή ante 9 τροφή coll S 9 e.πLρρuπο~ Α BL' αuτη~: δLdιτη~ (sed -τη~ eras) Ο τη~ om v 10-11 γένηταL νΚΟΡΜ v 11 oντω~ om Ε 12 φuλάσσε.Lν Κ (ν exp m 2) 13 ή om Ε 16 όρωμένω Ε 17 &πόλuσL~ Α τίi>: το Μ cxurTιv: αuτην Α 18 όμογ.: μoνoγε.νoσ~ Α φωτος

αuτη~: ΤΟLαότη~ EAS om Ο

S

2 cfCo11, 16 2-23 cfimpr Or cat 25 Β - 28 Α 16-23 cfPhilon De mund §135:Ι Ρ 46, 19-47, 11; Quod det §86:Ι Ρ 277, 26-278, 3 Cohn 19-20 cfPlat Tim 69 c5-7 20 sqq cfCic Cat 77 23-25 cf Malach 1, 6; cf Ιη s Pasch Ρ 257, 27-258, 2 (ΙΧ) Gebhard; Athanas De inc 13 ρα 25, 117 D2 sq; cf Danielou, L'etre ρ 70 sqq

οε: οη Ε

νΚΟΡΜ Ε

24

AS

βλέπε.L Α -η

3 pro e.OLXULcx postulavit

02

-ε.Lν νκορ v

οίκε.εα

Ivanka praebet

80

DE INFANTlBUS

PRAEMATURE ABREPTlS

βλέπειν τον θεόν. έστιν ή ζω~ της φuχης, καθως έν τοίς

άκολοόθως δ παντος άγαθου πoιητ~ς τ~ν του κακου θεραπείαν

φθάσασιν εί'ρηται. έπει οέ πως ή του άληθως άγαθου &γνοια καθάπερ τις όμίχλη τι{) οιορατικι{) της φuχης έπεσκότισεν,

της θεραπείας άγνοεί πάντως δ μ~ προς το ευαγγελικον

παχuνθe.ίσα oe. ή όμίχλη νέφος έγένετο, ώστε. οιιχ του βάθοuς

βλέπων

5 της

άγνοίας

την

άκτίνα της

&ληθείας

μ~

οιαοόεσθαι,

έν ήμίν κατεργάζεται ~ άγαθον γιχρ ή θεραπεία. τον oe. τρόπον

τ~ν του θεου μ~ μe.τέχοuσαν.

Μηοεις oe. γενεαλογείν ήμάς άναγκαζέτω τ~ν &γνοιαν, πόθεν αuτη λέγων και άπο τίνος, άλλ' έξ αυτης νοείτω της του όνόματος σημασίας, οτι ή γνωσις και ή &γνοια το πρός τί πως tχe.ιν τ~ν Φuχ~ν ένΟe.ίκνuται. OuOe.v oe. των πρός τι νοοuμένων 15 τε. και λεγομένων ουσίαν παρίστησιν- &λλος γιχρ δ του πρός τι και ετερος δ της ουσίας λόγος. εί ουν ή γνωσις ουσία ουκ tστιν, άλλιχ περί τι της οιανοίας ένέργεια, πολτ) μάλλον ή &γνοια πόρρω του κατ' ουσίαν είναι ώμολόγηται. το oe. μ~ κατ

, οuσιαν " " ον Ouoe.

,~\"

Ι/λ

εστιν ο

ι ,,,,, \ ως. ματαιον τοινuν αν ειη περι

20 του μ~ όντος το οθεν έστι περιεργάζεσθαι.

Έπειo~ τοίνuν ζω~ν μe.ν φuχης τ~ν του θεου μe.τοuσίαν δ λόγος είναί φησι, γνωσις oe. κατιχ το έγχωρουν έστιν ή μe.τοuσία, ή oe. &γνοια ουχί τινός έστιν uπαρξις, άλλιχ της κατιχ τ~ν γνωσιν ένεργείας άναίρεσις, τι{) oe. μ~ ένεργείσθαι 25 του θεου τ~ν μe.τοuσίαν ή της ζωης άλλοτρίωσις άναγκαίως έπηκολοόθησεν (τουτο ο' αν εί'η των κακων το tσχατον), 2-4 cfln Eccl Ρ 420, 3-9 (V) Alexander; cf Augustin ConfII 2, 2 init; Veritatis Ρ 17 Malinine-Puech-Quispel 14 sqq cf Arist Cat 8b 20 sq nec ηοη Stoicos de quibus Sext Emp Adv math VIII:II Ρ 453 Mutschmann; Plotin ΥΙ 1, 30, 22-24:ΙΙΙ Ρ 54 Henry-Schwyzer

Εν

νΚΟΡΜ Ε

&ληθοuς EAS 3 6 αίίτη Ε 7 συνεξέλειπεν Α 13 το: των 15 και om Ρ 17 περί τι: περιττη ΥΚΟΡΜν 18 τοϊ) ex QZ2A vel Ac Sifano ν: ποϊ) ΥΚΟ που cett 19 αν om Α 21 ζωη AS 21-23 ό-μετουσία: έπλοότησεν S om Α 24 τ~: το ΥΚΟΡΜ corr 02Μ2 25 την ante τοϊ) coll S

AS

2

έπεσκότησεν ESvK202 ΥΚΟ (corr m 2)PM ν

φθάσασιν: όφθαλμοίς Κ

μuστήριον.

κακου

το LVUV

άποοειχθέντος

του

5 άλλοτριωθηναι θεου, οστις έστιν ή ζωή, ή θεραπεία του

άναγκαίως τι{) χωρισμι{) του φωτος και ή ζω~ αυτης σuνe.ξέλιπe.ν-e.ί'ρηται γιχρ τ~ν άληθη ζω~ν της φuχης έν τϋ μe.τοuσLQt του άγαθου ένεργείσθαι, της oe. άγνοίας προς τ~ν θείαν κατανόησιν έμποοιζοόσης έκπεσείν της ζωης τ~ν Φuχ~ν 10

81

τοιοότοu άρρωστήματος ην το πάλιν οίκειωθηναι θει{) και έν τϋ

ζωϋ

γενέσθαι.

ταότης

ουν

της

ζωης

κατ'

έλπίοα

προκειμένης τϋ άνθρωπίντι φόσει, ουκ tστιν είπείν κuρίως άντίοοσιν 10

των

ευ

βεβιωκότων

γενέσθαι

τ~ν

της

ζωης

μe.τοuσLαν και τιμωρίαν το tμπαλιν- άλλ' ομοιόν έστι τι{) κατιχ τοuς όφθαλμοuς υποοείγματι το λεγόμενον- ουοε γιχρ τι{)

κεκαθαρμέν~ τιΧς όΦεις tπαθλόν τί φαμεν είναι και πρεσβείον τ~ν των δρατων κατανόησιν ~ τι{) νοσουντι το tμπαλιν καταοίκην τινιχ και τιμωρητικ~ν άπόφασιν το μ~ μετέχειν της 15

δρατικης ένεργείας. άλλ' ώς άναγκαίως επεται τι{) κατιχ φόσιν

oιακειμέν~ το βλέπειν τι{) τε. άπο πάθοuς παρενεχθέντι της φόσεως το μ~ ένεργον tχe.ιν τ~ν ορασιν, τον αυτον τρόπον και ή μακαρία ζω~ σuμφuής έστι και οίκεία τοίς κεκαθαρμένοις τιχ

177 Μ. της φuχης αίσθητήρια, έφ' ων οε καθάπερ τις λήμη το κατιχ 20 τ~ν &γνοιαν πάθος έμπόοιον προς τ~ν μe.τοuσίαν του άληθινου

φωτος γίνεται, άναγκαίως επεται το μ~ μετέχειν lxe.Cvou, ου

τ~ν μe.τοuσίαν ζω~ν είναί φαμεν του μετέχοντος. Τοότων τοίνuν οuτως ήμίν οιτιρημένων καιρος αν εί'η

οιεξετάσαι τι{) λόγ~ το προτe.θe.ν ήμίν πρόβλημα. τοιουτον οέ 25

τι το λεγόμενον ην' εί κατιχ το οίκαιον γίνεται των άγαθων ή

,

,

"~ "" c , , λ' 'β αντιοοσις, εν τισιν εσται ο εν νηπι~ τε. e.uτησας τον ιον μητε.

7 sqq cf Orig De princ Ι praef 5 cum ΙΙ 10 et 11 collatum 19-21 cfDe virgp 289,1-3-; 296, 23 sqq (ΥΙΙΙ 1) Cavarnos; cfPlotin Ι 6,9,24-29:1 Ρ 117; έμπόδιον cfPlotin Ι 8, 13, 1-5 ib Ρ 135-136 HenrySchwyzer

λήμη

νΚΟΡΜ Ε AS 1 post ό add τοϊ) ΥΚΟΡΜ ν ι. 9 ευ: οό AS( sed exp) γίνεσθαι AS Α 14 &πόφασιν: &πόβασιν ΥΚΟΡΜ ν ΥΚΟΡΜ 15 &ναγκαίος Ο (corr m 2) τ~: το Α εχειν: ένεργείν ΥΚΟΡΜ ν 24 τοιοuτο S 25 το pr &νταπόδοσις ΥΚΟΡΜ ν

EAS

2 έργάζεται 12 πρεσείον κατΙχειν

17 ένεργον om ν 26

82

DE INFANTIBUS

άγαθόν

83

PRAEMATURE ABREPTIS

'tL μήτε. κακον Εν τΌ ζωΌ ταόΤΌ καταβαλόμενος, ώστε. , -την , κατ , αι,Lαν 't! "~ τ, φωστηρος δημιουργος και Πάντα έν πασι γίνι:.ται, καθώς φησιν ό 1-6 vide test Ρ 84 25 Α 12-15 28 νΚΟΡΜ Ε

Ι

11 sq cfps 18, 2 Cor 15, 28

om ΥΚΟ (add m2)P ν 2 προ: περι 10 την: τοσ Κ 14 της Ο. cett ν 17 το: τοΙΙ Ο (sed 18 ουρανοσ ν 19 μέγεθος ΥΚΟ ν 22 νοητικας 24 ό om ΥΚΟΡ ν 25 φωστιστικη Μ ΥΚΟΡΜ ν 26 ολως ΡΑ

AS

1

δε.

Ε 5 ante ovτoς add ovτως ΥΚΟΡ ν σοφίας ex Ζ3 et Sifano: τη Ο. σοφία

corr) ΥΚΟΡΜ ν διαλαμβάνει

10-15 cfDe an et res PG 46,

86

ΟΕ

87

PRAEMATURE ABREPTIS

INFANTIBUS

άπόστoλo~, και έ.κcXστ ΠcXρεσΤL τοσοστον έ.cxuτΟν δLδούς, οσον το όποκείμενον δέχεΤCXL. άλλOt και στάχuν ΤLς ίδων έπι γης και τ~ν έκ φuτοu βλάστην και βότρuν ωΡLμον και το της όπώρας κάλλος η έν κοφποίς η έν ανθεσL και τ~ν cxuτόμcxτον πόαν και 5 'Ορος έπι το αίθέρων uΦος άπο της ακρας άνcxτεLνόμενον και τOtς έν όπωρείCXLς πηγάς, μαζων δίκην έκ των λαγόνων τοσ

τ~ν

BLcXVOLCXV παρελθων τον

βίον, έκεΤνος

oux &ν

έν τοίς cxuτοΤς

εί'η, έν οΙς ό λόγος τον προλαβόντα άπέδεLζεν, ώς μηκέΤL BLOt

184 Μ. τοστο μCXΚCXΡLστότερον άποδείκνuσθCXL κατα τ~ν προενεχθεΤσαν

ήμίν άντίθεσLν τον μ~ μετασχόντα τοσ βίοι) τοσ μετασχόν-

5

τος καλως. τοσ· μεν γOtρ κακί~ σuνεζηκότoς

ou

μόνον ό

όροuς έπφρεούσας, ποταμούς τε BLOt των κοίλων ρέοντας και

άπεφόκακος &ν εί'η μCXΚCXΡLστότερος, άλλOt τάχα και ό μηδε τ~ν άρχ~νπαρελθων είς τον βίοψ ΤΟLοuτον γOtρ και περι τοσ

θάλασσαν όποδεχομΙνην τot πανταχόθεν ρεύματα και έν τ

'Ιούδα

μέτρ μένοuσcxν κύματά τε τοίς cxίγLcxλοΤς όΡLζόμενcx και θάλασσαν· ό ταστα και τot ΤΟLCXUΤCX βλέπων πως

πάντα δLcxλάβΟL τ λόγ,

oux

10

&ν τot

έμφuείσης

καθάρσεως

δLδcxσκcxλίcx τοσ όντος, OU μLΚΡOtν έ.cxuτ δύνcxμLν προς τ~ν μετοuσίcxν της τρuφης έκείνης πcxρcxσκεUcXσcxς τ tfVCXL παρ' 15 cxuτ τα νοήματα, BL' ών όδηγείΤCXL προς άρετ~ν ή BLcXVOLCX, γεωμετρίαν τε και άστρονομίαν και τ~ν BLOt τοσ άΡLθμοu κcxτcxνόησLν της άληθείας π&σάν τε μέθοδον άποδεLΚΤLκ~ν των άγνοοuμένων και βεβCXLωΤLκ~ν των κcxτεLλημμένων και πρό γε τούτων τ~ν της θεοπνεύστοι) γραφης φLλοσοφίcxν, τελείαν 20 έΠcXγοuσcxν ΚcXθcxρσLν τοΤς BL' cxuτης τot θεία πεΠCXLδεuμtνΟLς μuστήΡLCX; ό δε μηδενος τούτων έν γνώσεL γενόμενος μηδε.

κα θ 'Φ CXLΤΟ;

BLOt

τοσ κόσμοι) προς τ~ν των όπερκοσμίων

άγαθων κcxτcxνόησLν, άπαλός ΤLς και άγύμναστος και άΤΡLβ~ς

κακίας

CX

AS 5 δρος νΟΡΑ &πο: έπΙ Κ 6όπωρεία 7 έπιρρεοόσης Ρ 8 τα σω Α 11 ό om νκορ ν 11-12 απαντα νΚΟΡΜ ν 12 τοΤς θεολογοσσιν σω νκορ ν 13 εΙ ν 14-15 παρασκεuάσας-όδηγεΤται:

είς

κόλcxσLς,

tL,

κακίαν όφεστωτός έσΤL το

τ μεν γαρ απεφον

τοσ

"

δε

BLOt

το βάθος της

πcxρcxτείνεΤCXL

μ~

~, ΤLς προς τον κατ υε

όντος

'"

ή

πως

αρετην

BLOt &ν

της

όδύνη

, LOV XPLVOL

β'

,

τον

νηΠLώδη και αωρον, οντως αωρος ό ΤΟLοuτός έσΤL ΤOLαύΤΌ 15

κρίσεL περι των οντων χρώμενος.

Έρωτ~ς ουν, οτοι) χάΡLν έν τούτ της ήλLκίcxς ΤLς ων της ζωης όπεζcXγεΤCXL, τί

μηθοuμένης.

BLOt

τούτοι) της

θείας σοφίας προ­

άλλ' εί με.ν περι τούτων λέγΟLς, οσα της

παρανόμοι) κuήσεως έ'λεγχος γΙνεΤCXL και 20 των γεννησαμένων έζcxφcxνΙζεΤCXL,

oux

BLOt

τοστο παρOt

εικότως &ν των της

κακΙας εργων τον θεον άΠCXLτοΙης τον λόγον, τον τot μ~

καλως έπι τοuτ γεγενημένα εις κρίσLν αγοντα· ει δέ ΤLς και άνατρεφομένων των γεννητόρων και θερcxπεuόντων και

2-11 ex eodem fonte Stoico quem Clem Rom Ad Cor 20, 4.9.10.6 tangit cf et Philon De σρ mund §133:Ι Ρ 46, 9-11 Cohn ad πηγας μάζων οίκην et Jaeger Rh Mus 102 (1959) ρρ 330-340; cf Ιn Cant Ρ 263, 13 (νι) Langerbeck 15-21 cfPhilon De congr erud impr § 7980; § 180:ΙΙΙ Ρ 87, 19-88, 10; 109, 21-23 Wendland

xcx-:cot

παντελως άνuπόστcxτοψ

BL' ών γίνεΤCXL τοίς θεολογοuσLν ή

χεφαγωγηθεις

εucxγγελLκης φωνης έδLδcXχθημεν, ΟΤL έπι των

ΤΟLούτων κρεΤττον τοσ

OUx

10 έπεζLοuσcxν όπερ τοuς τετcxγμένοuς οροuς κατOt της ήπείροι) τ~ν

BLOt .της

BL'

εuχης σποuδcxζόντων

BL' έΠLμελεΙcxς ομως ou μετέχεL

25 τοσ βίοu, κατακρατοσντος μέΧΡL θανάτοι) τοσ άρρωστήματος

(8 μόνον της αιτίας άνcxμφLβόλως έστίν), ταστα περι των 7-10 cfMatth 26,24 Marc 14, 21 Pulch Ρ 472, 1-6 (ΙΧ) Spira

10-11

της eμφuείσης κακίας

cf Ιn

νΚΟΡΜ Ε

EAS

oux

ou:

παρεσκεuάσατο' Υνα οε παρω τα μαθήματα. δθεν θήγεται νκ (παθήματα) ΟΡΜ ν 14 τφ: το Α 15 ad νοήματα adscr ίn marg τα μαθήματα Ε 19 τοότοΙ) AS 20 κάθασιν Α 21 οε Μ sscr η Μ2 23 άπλΟς Α

νΚΟΡΜ Ε AS 1 έκεΤνον EAS 3 &ποοείκνuσθαι om Ε 5 ό om νΚΟΜ add Κ 2 Ο2 6 μακαριστότατος AS τάχα om νκορ ν μηοε: μη Α 7 τοιοστο S 10 τω: το Α 13 καθήΦαιτο Α καθάΦοιτο νΚΟΡΜ (corr Μ2) ν κρίνει AS 14 οντως om ν &ωρος: νήπιος EAS 15 κρίσει: χρήσει AS 160ιίν om AS τις σω νΚΟΡΜ ν 18 λΙγεις Α 21 τον alt σω S 26 μόνον coniecit Polack: μόνης codd ν

88

DE INFANTIBUS Ι

,

ΤΟLOυτων

'ζ

ε~κα ομεν,

.,

οτι

τε

λ

ι

"

ειας

εστι

Ι

προνοιας

,

ου

ι

γεγονότα θεραπεύειν τα πάθη, &λλ' οπως αν μηδε τ~ν &ρχ~ν

πλ ηθώρας και μέθης

τις

ώσπερ οδν ό της των ~δυσμάτων κνίσης &ποσπώμενος

τοίς

&πηγορευμένοις

έγγένοιτο

προνοείν.

τον

γαρ

έγνωκότα έπ' Lσης τ~ πιχρεληλυθότιτο μέλλον έπικωλύειν

μ~ τΌ προγνωστικΌ δυνάμει το κατανοηθεν κακον έΠL του μέλλοντος ούτως βιώσεσθαι τελειωθεΙη XCXL γένηται τ~ τοιαύττι προαιρέσει συζ~σεσθαι μέλλοντι ύλη κακΙας ό βίος. όποδείγματι δέ τινι ρ~διoν αν εLη παραστησαι το νόημα' Ιστω 10 γαρ καθ' όπόθεσιν παντoδαπ~ τις ευωχία προκειμένη τ~ συμ­

πoσί~, έπιστατεΙτω δέ τις τοιοϋτος των δαιτυμόνων, οίος &κριβως ειδέναι τα της έκάστου φύσεως ιδιώματα κατάλληλον

τΌ

τοιαύττι

κατα

το

Ι~ιoν

βούλημα

XCXL

τί μεν

κράσει,

&νοΙκειοψ προσκεΙσθω δε τoύτ~

τί δε έπιβλαβες XCXL XCXL αυθεντικ~ τις έξουσία του

τον

μέν

τινα

μετέχειν

των

προκειμένων έ&ν, τον δε &ποτρέπειν, XCXL πάντα ποιείν, ώς αν κατα τ~ν έOtυτου κρ&σιν εκαστος των καταλλ~λων προσ­

άπτοιτο, των 20

οικονομουντος, ώς αν ευσχημονοίη διαρκως ~ τράπεζα των έκ

μονον

5 εικος τ~ν έΠL το τέλειον της ζωης του νηπΙου πρόοδον, ώς αν

15

89

PRAEMATURE ABREPTIS

LVCX μ~τε ό νοσώδης έπιτριβεΙη, προσθεLς ύλην δια

έδωδίμων τΌ νόσ~,

μ~τε ό ευρωστότερος κάμοι, είς πληθωρικ~ν &ηδίαν έκπΙπτων τΌ &καταλλ~λ~ τροφΌ. έν τούτοις ει μεσουντος του συμποσίου τις των τΌ οινοφλυ­

rCq. προσκειμένων έξάγεται 1) έν &ΡΧΌ ων της μέθης 1) μέχρι τέλους παραμένει τ~ δεΙπν~, ταϋτα του έπιστάτου

1-8. Ρ 90, 14-19, Ρ 96, 26-28 de morte immatura tamquam impedimento maioris mali inde ab Soph fr 761 Nauck permulti - ex. gr. [Plut] Cons ad ΑροlΙ 110 E-F; 117 D; 119 F ρρ 228,4-15; 243, 2-6; 248, 8-11 Pat.-Pohl.-Giirt. - qui tamen de malificis prohibendis ηοη agunt. sed cf Senec Cons ad Marc 22, 2; Ερ 99, 12 de prohibenda turpitudine 9 sqq de νita conνiνio νide fontes a Ρ. Alexander collectos, Vig Chr 30 (1976) ρρ 55-62 16-20 cfLucian Cyn 7: ΠΙ Ρ -396 J acobitz νΚΟΡΜ Ε

8 ante τοιotόΤΌ add τΌ ν 13 κρίσει ΡΕ 14 προκείσθω Α post έξοuσίot add τε xotL lviprtLot AS 20 κotτotλλήλ~ ΥΚΟΡ ν 21 εί Α et LZ: η cett ν νide praef Ρ CXXXIV 22 προκειμέvωv Α έξά.γητotι ΥΚ (ut νid) ΟΡΜΑ ν corr Κ2 Μ 2 άρχotΤς EAS 23 πotρotμέvειv Ρ πotρotμέVΌ ν έπιστά.τοu: έπιστotτοuvτος S AS

3

ητις ΥΚΟΡΜ

XCXL παραφορ&ς κακων καθαρεύουσα. oux έν

185 Μ. ~δoνΌ ποιείται των καταθυμΙων τ~ν στέρησιν, &λλ' &κρισΙαν 5 τινα του έπιστατουντος καταγινώσκει, ώς φθόν~ τινL XCXL ou προνοΙq. των προκειμένων &πεΙργοντος, .ει δε προς τοuς Ιτι &σχημονουντας τΌ παρατάσει της μέθης βλέποι έν έμέτοις XCXL καρηβαρΙαις XCXL τ~ παραφθέγγεσθαί τι των ou δεόντων, χάριν όμολογεί τ~ προ τοq τοιούτου πάθους της &μέτρου 10

πλησμονης αυτον &πoστ~σαντι' ει δ~ νενόηται ~μίν το όπόδειγμα,

ρ~διoν αν εLη προσαγαγείν το έν τoύτ~ καταληφθεν ~μίν θεώρημα τ~ πρoκειμέν~ νo~ματι. τί γαρ το προκείμενον ην; στου χάριν ό θεός, πολλης ούσης τοίς πατράσι σπουδης φυλαχθηναι έαυτοίς τον του βίου διάδοχον, 15 &ωρον πολλάκις έν τ~ &τελεί της ~λικίας έ~ το τεχθεν &ναρπάζεσθαι; προς οUς έρουμεν το συμποτικον έκείνο όπόδειγμα, στι της του βΙου τραπέζης πoλλ~ν τε XCXL παν­ τoδαπ~ν των έδωδίμων τ~ν παρασκευ~ν έχούσης (νόει δέ μοι κατα τ~ν όΦαρτυτικ~ν έμπειρίαν μ~ πάντα τ~ της ~δoνης 20 μέλιτι τα του βίου καταγλυκαΙνεσθαι, &λλ' Ιστιν οπου XCXL τοίς αυστηροτέροις των συμπτωμάτων τ~ν ζω~ν έπαρτύεσθαι,

οία δ~ φιλοτεχνουσιν

OL

των πεΡL γαστέρα XCXL θοΙνην ~δoνων 1) άλμωσιν 1) παραστύφουσιν τας

τεχνίται τοίς δριμυτέροις

όρέξεις των δαιτυμόνων &ναρριπίζοντες)' έπεL οδν

ou δια

25 πάντων έσΤL των πραγμάτων μελιηδ~ς ό βίος, &λλ' Ιστιν έν

οίς άλμη το οΦον έστLν

1) στυΦις [1)]

όξώδης,

1) δηκτικ~ τις XCXL

3 της τωv ήδuσμά.τωv κv(αης an conferend Philon De ορ mund § 158:1 Ρ 55, 14 Col;ιn? 6-10. Ρ 90, 7-11. Ρ 91, 17-20 cf [Plut] ορ laud 120 Β Ρ 248, 21-25 νΚΟΡΜ Ε AS

3 ό: ή Μ om ΥΚΟΡ ν , ,4 άκρ~σΙot~ 8 τ'i>: το Α 10 otuτοv om ΥΚΟΡΕ ν ει: τι Μ δή: δε AS 12 κotτotλειφθεv VKO(corr m 2)M τΙ γαρ το: το γαρ EAS 14 τεotότοΤς ΡΜ otότοΤς EAS 15 τέλει ΥΚΟΡΜ ν το τε τεχθεv V 16 lxtfvo: τοστο AS 21 σuμπομά.τωv ΥΚΟΡΜ ν corr 02Μ2 22 τωv: τοv Α 25 μελιειδης PEAS ν 26 η pr: ή Α στόΦις codd ν η alt seclusit Polack ΚΕΑ

90

DE INFANTlBUS

δριμεΤα ποιότης εντριβεΤσα τοΤς πράγμασι δύσληπτον ποιεΤ

τotί'ς

την κοφυκεΙαν του βΙου, πλήρεις δε οΙ της άπάτης κρατηρες

5

παντοδαπου κράματος, ών

OL

τύφου

εμπιουσιν

της

άπάτης τοΤς

εποΙησαν,

οΙ

δε

5

πονηρώς κτηθέντων τον Εμετον δια της αΙσχρ&ς άποτΙσεως ώς αν ουν μη επιχρονΙζοι τϋ τοιαύΤΌ της

θ&ττον

όπεξάγεται

του

τών

δαιτυμόνων

πληρώματος,

10 κερδαΙνων το μη εν εκεΙνοις γενέσθαι, ών ~ άμετρΙα της

άπολαύσεως τοΤς λαιμαργουσι πρόξενος γΙνεται. τουτό εστιν ο θεραπεύειν

τα

πάθη,

άλλα

άφαιρεΤται της

κακΙας την αλην

μη

διδοuς καιρον τϋ

προαιρέσει τϋ δια της προγνωστικης δυνάμεως γνωρισθεΙσΌ

δια τών Εργων εν κακΙας εξοΧϋ δειχθηναι οϊα εστΙν, οταν προς το κακον την όρμην Εχοι. 20

Πολλάκις δε την σεσοφισμένην της φιλαργυρΙας άνάγκην

δια τών τοιούτων ελέγχει ό συνιστών το του βΙου συμπόσιον, ώς αν, οΙμαι, γυμνον τών εuπροσώπων προκαλυμμάτων το της φιλαργυρΙας άρρώστημα φαΙνοιτο μηδενL παραπετάσματι πεπλανημέν~ συσκιαζόμενον. φασL γαρ οΙ πολλΟL δια τουτο

2 οΙ της xOtL τΌ κακι~ δLδόναL χώραν έΠL σκοπι{:> τι{:> βελΤLονL' τοότοι> γαρ ενεκεν lacrOtL γενέσθαL xOtL ΤΟLοuτον γενέσθαL τον ΑlγUΠΤLον τυραννον, ώς αν τΌ έκεΙνοι> 15 πληγΌ δ 'Ισραηλ παLδεuθεLη, δ πολuς έκεΤνος λαος xOtL πασαν την έξ άΡLθμοu περLληΦLν δLαβαLνων. ισως γαρ της θεΙας δuνάμεως δLα πάντων γνωΡLζομένης xOtL προς το εUεργετεΤν τοuς άξLοuς Ικανως έχουσης XOtL προς την κόλασLν της κακΙας οUκ άτονουσης, έπεL δε πάντως έχρην άΠΟLΚLσθηναL της 20 Αlγuπτοu τον λαον έκεΤνον, ώς αν μή ΤLς αUτοΤς γένΟLΤΟ των ΑlγUΠΤLων κακων κατα την τοσ βιοι> πλάνην ΚΟLνωνLα, τοότοι> χάΡLν δ θεομάχος έκεΤνος, δ έΠL πανΤL κακι{:> 3-4 citat Anast Sin Quaest χνι PG 89, 480 B-C 5 sqq cf Rom 9, 14.19 11-12 cfRom 2,6 sqq 12-15 cfRom 9,17 sqq ex 13Ρ 95, 17 citat Anast Sin loc cit 14 an conferend Plut Ser num vind 552 E-Fp 406,11-407, 1? de Pharaone cfIren Adv haer ιν 29 Ρ 246 sq Harνey; Orig ex. gr. De princ πι 1,7.8 Ρ 206 sqq Koetschau et adn 26 Ρ 481 G6rgemanns-Karpp 15-16 cf Rom 9,27 νΚΟΡΜ Ε AS 1 γίνεται Α σuνωμoλoγεΤσθαι Ρ 3 δι' ων Ρ 4 άφείδησαν Ε 7 τον: το AS 7-8 των κακων νΚΟΡΜ 8 κακως ΟΑ μη: οόκ v 9 τ~: το O(corr m 2) 10 ουτος Ε 12 ποι> AS 13 (ut 1) τω coniecit Sifanus εί'ασάσε. νΚ(σε. exp) Ο (σά eras) Ρ (σά eras) Μ (ασ exp) εί'ασε. v 13-14 καΙ-γενέσθαι om Ε 14 γενέσθαι om AS 15 εκεΤνος: εκε(νοι> Ε 16 γαρ om S 18-19 καΙ~τoνOόσης om v 19 επειδη (δε. om) Ε 21 add Τι ante κοιν. EAS .

95

PRAEMATURE ABREPTIS

DE INFANTIBUS

όνoμασ~oς Φαραω τΌ ζωΌ των εuεργετοuμένων σuνανέσχεν τε xOtL σuνήκμασεν, ώς αν της δLπλης τοσ θεοσ ένεργεΙας έφ' έκατέρων μεΡLζομένης άξΙως των δόο λάβΌ την γνωσLν δ 'Ισραήλ, το μεν κρεΤττον έφ' έαuτοu δLδασκόμενος, το δε 5 σκuθρωπότερον έΠL των δLα κακΙαν μασηγοuμένων δρων,ώς τι{:>. όπερβάλλονΤL της σοφΙας εlδότος τοσ θεοσ XOtL το κακον

έΠL τΌ τοσ άγαθοσ σuνεργL~ μεταχεφLζεσθOtL. χρεΙα γαρ ~ι{:> τεχνΙΤΌ (εl χρη τον άποστολLκον λόγον

xOtL δLα των ήμετέρων

λόγων βεβαLωθηναL), χρεΙα ~OLVUV τι{:> δLα της τέχνης πρός ΤL των βLωφελων έργαλεΙων τuποuνΤL τον σΙδηρον 013 μόνον τοσ εUκόλως τΌ τέχνΌ εϊκοντος εκ ΤLνος φuσLκης άπαλότητος, άλλα καν λΙαν άνΤLτuπος δ σΙδηρος υ, καν μη ρ~διως δLα πuρος έκμαλάσσηταL XOtL προς το σκεσος των άναγκαΙων τοσ βιοι> τuπωθηναL τι{:> άνuπεLΚΤcρ τε xOtL στερρι{:> μη οΤός τε υ, XOtL 15 τοότοι> ή τέχνη έΠLζητεΤ την σuνεργLαV' ακμονL γαρ χρήσεταL τι{:> ΤΟLΟUΤCΡ, ώς ταΤς έΠL τοότοι> πληγαΤς τον εUεργη τε xOtL άπαλον πρός ΤL των χρησΙμων άποτuποUσθαL. 'Αλλ' έρεΤ ης, ΟΤL 013 πάντες παρα τον βΙον τοστον της έαuτων μοχθηρΙας άπέλαuσαV' οUδε γαρ OL κατ' άρετην 20 βLοτεuοντες έν τΌ ζωΌ ταόΤΌ των της άρετης Ιδρώτων 10

,

,

,Τ

απωναντο' ΤL

OUV,

Τ

"

"

,

,

_

,

φησL, τοuτων εLναL το χρησLμον εΠL των εν

κακι~ άΤLμωρήτως βεβLωκότων; παραθήσομαΙ

crOL XOtL προς

τοστο λόγον των άνθρωπΙνων λογLσμων όΦηλότερον' φησL γάρ ποι> της έαuτοu προφητεΙας δ μέγας ΔαβLδ μέρος ΤL τοΤς

25 έναρέΤΟLς εuφροσuνης και το τοιοστον ε,Τναι, οτotν άν­ ΤLπαραθεωρωσL τοΤς οlκεLΟLς άγαθοΤς την των κατακρΙτων

18-22 cf Plut Ser num vind 549

Β Ρ

397 Pat.-Pohl.-Siev.

νΚΟΡΜ Ε AS 1 όνόματος V 2 εφ' om Ο 3 έκάτερον Ε την γνωσιν ante των coll νκορ v 6 τ~: το V τοσ om AS 7 επι om v 9 τ~: το Α 11 ηκοντος Α 13 εκμαλάσσεται ΟΜΑ corr 02Μ2 πρός τι S Anast άναγκαίων: εναντίων νΚΟΡΜ χρησίμων v 15 επιζητη Ε auve.pye.fcxv ΟΑ ενέργειαν S χΡήσασθαι Α 16 επι ταΤς coll Ρ τοότω AS εόεργη EAS agnoscit Anast: ενεργη νΚΟΡΜ v 19 άπήλcxuσcxν M(corr Μ2) Α οuτe. AS 22 τιμωρήτως Ο (add ά m 2)

96 , ι λ απω

192

ηΕ

e.LOtV'

Ε' θ ι υφραν ησe.ταL,

ι γαρ

φησL,

~I υLκαLΟς,

."~ οταν LυΌ·

Μ. εκδίκησLν άσεβοσς τCtς χείρας αuτοu νίΦe.ταL εν τii> αL'μαΤL τοσ άμαρτωλοσ'

oux

ώς εΠL χαίρων ταίς των άνLωμένων όδuναLς,

άλλ' ώς τότε. μcXλLστα γνωρίζων το εξ άρετης τοίς άξίΟLς

5

παραγLνόμe.νον.

σημαίνe.L

rCtp BLCt

των

εΙρημένων,

ΟΤL

προσθήκη της e.UφροσUνης και επίτασLς τοίς εναρέΤΟLς γίνe.ταL ή των εναντίων άνΤLπαρcXθe.σLς· το

rCtp

97

PRAEMATURE ABREPTlS

INFANTlBUS

εΙπείν, ΟΤL Τ Ctc; χείρας

εν τii> αL'μαΤL τοσ άμαρτωλοσ νίπτe.ταL, ΤΟLαuτην παρίστησL την δ LcXVOLOtv , ΟΤL το καθαφόμενον αuτοu της κατCt την ζωην 10 ενεργείας έν ττi άπωλεί~ των άμαρτωλων δLαδe.ίκνuταL· ή

της πονηρίας μέτρον προe.ληλUθασLν, ή cXποστολLκη θεωρία

παραμuθe.ίταL το ζήτημα, ώς είδότος τοσ πάντα εν σoφί~ ΠΟLοuντος και

BLCt

τοσ κακοσ ΤL των άγαθων κατe.ργcXσασθαL.

εΙ δέ ΤLς και εν πoνηρί~ το άκρον

exe.L και επ' OUBe.vt χρησίμct>

5κατCt το ρηθεν ήμίν Uπόδe.Lγμα παρCt της τοσ θεοσ τέχνης καΊεχαλκευθη, τοστο προσθήκη της e.UφροσUνης των εδ βe.βLωκότων γίνe.ταL, καθως ή προφητεία νοείν Uποτίθe.ταL, οπερ

OU

μLκρον εν άγαθοίς άν ΤLς λογίσαLΤΟ

OUBt της τοσ

θεοσ

προμηθείας άνcXξLον.

rCtp

τοσ νίΦασθαL λέξLς καθαρότητος eμφασLν δLe.ρμηνe.Ue.L, εν αL'μαΤL δε

ouxt νίπτεταί ΤLς cxxxCt μολUνe.ταL, ώστε. BLCt τουτου

δηλον γe.νέσθαL, ΟΤL ή των σκυθρωποτέρων άνΤLπαρcXθe.σLς την της άρετης μάκαΡLότητα δe.ίκνuσLν. Συναπτέον

15

τοίνυν

επι

κe.φαλαίct>

τον

λόγον,

e.Uμνημόνe.uτα γένΟLΤΟ τCt εξητασμένα νοήματα. ή τελευτη των νηπίων οϋτΕ. εν

cXXre.LVOIc; e.IvOtL

rCtp

ώς

αν

άωρος

τον οuτω τοσ ζην

παυσιχμενον νοείν Uποτίθe.ταL οϋτΕ. κατCt το ϊσον τοίς

BLCt πάσης

άρετης κατCt τον ττiδε. βίον κe.καθαρμένΟLς γίνe.ταL, πρoμηθεί~

20

κρe.ίττονL τοσ θεοσ την των κακων άμετρίαν κωλόοντος επι των μελλόντων οuτω βLώσe.σθαL. το δε εΠLβLωναί ΤLνας των

κακων

OUx άνατρέπe.L την άποδοθείσαν BLcXVOLOtV' ττi rCtp προς

\

Ι

Ι

\

\'"

τους γεννησαμενους χαΡLΤL το κακον επ

οίς δε

25

OUx .ην

Ι

,

~I

θ

e.κe.Lνων e.νe.ΠΟυLσ η'

ΤLς εκ γονέων προς τον θεον παρρησία

OUBt

τοίς

εξ εκείνων το ΤΟLοuτον eΤL της e.Ue.ργe.σίας εΙΟος συμπαρεπέμ­

φθη' ~ πολλii> χαλεπώτερος των επι κακί~ γνωρίμων ό κωλυθεις BLCt τοσ θανάτου γe.νέσθαL κακος εφιχνη άν, εϊπερ άκώλυτον eσχe. την πονηρίαν, η εί' ΤLνe.ς και είς το άκρότατον 1-3 et 7-8 Ps 57, 11 νΚΟΡΜ (usque ad 21 το, substitui W) Ε AS 1 δίκotιός φησιν coll AS 4 ά,ξίοις: ά;γίοις Ε 5 πotρotγενόμενον AS 7 το: τω Ε 13 δηλον ante 12 δια coll Κ 15 cnινιxκτέoν AS κεφΙΧλΙΧίων ΕΑ 16 εuμνημόνεuτον Α ά,όριχτος Α 17 τοσ ζην: την ζωην νκ (corr ίη της ζωης m 2) ΟΡΜ v 24 πιχρρησίotς Ε 25 &τι: lΠL νκορννν

2-3 cf Ps 103, 24

VKOPW Β (inde ab 6 ευ) Ε AS 1 προσεληλύθιχσιν νκ( σ pr exp) Ο corr m 2) ρνν v 4 XCXL pr om Ε 5 υπόδειγμιχ ~μΤν coll Ε τέχνης: γνώμης ν 6 τούτω Ε 9 άξιον Α

DE PYTHONISSA EDIDIT

HADWIGA HORNER

ΓΡΗΓΟΡΙΟΤ ΕΠΙΣΚΟΠΟΤ ΝΤΣΣΗΣ

CONSPECTUS SIGLORUM

ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΔΙΑ ΤΗΝ ΕΓΓΑΣΤΡΙΜΥΘΟΝ ΠΡΟΣ

(De Pythonissa) Τ

ΘΕΟΔΟΣΙΟΝ ΕΠΙΣΚΟΠΟΝ

codex Monacensis gr. 331 membranaceus saec. apud Klostermann

Χ

Μ

Η

ν

codex Vallicellianus gr. 125 chartaceus saec.

ΧΥΙ

textus vulgatus editionum veterum et Mignei (origine lectionum indicata)

Ducaeus [Ducaeus] Ducaeus * coniecturae Frontonis Ducaei anno 1596 editione graeca [interpretatione latina] anno 1605 notis * vulgatae Κlostermann

Origenes Eustathius νοn Antiochien und Gregor νοn Ν yssa ίiber die Hexe νοn Endor hgg νοn Erich Klostermann Βοnn 1912

108

Μ.

fO

ειπων τοΤς έαuτοu μαθΤ}ταΤς ΖΤ}τεΤτε και ευρήσετε,

5 δώσεL πιχντως και την προς το ευρεΤν δuναμLν τοΤς φLλομαθώς

κατα την Ιντολην τοσ

xupLou

δLερεuνωμένΟLς και &ναζΤ}τοuσL

τα κεκρuμμένα μuστήΡLα' &Φεuδης γαρ ό ΙπαγγεLλιχμενος, όπ&ρ την αί'τΤ}σLν ΙΠLδαΦLλεuόμενος τΌ μεγαλoδωpε~ τών χαΡLσμιχτων. οόκοσν Πρόσεχε τΌ &ναγνώσεL, τέκνον ΤLμόθεε' 10 πρέπεLν γαρ οίμαL τΌ τοσ μεγιχλοu Παuλοu φωνΌ προς την σην

&γαθότΤ}τα χρήσασθαL και Δώυ

aOL

ΚUΡLος

aUvtaLV

Ιν π&σLν,

ωστε σε πλΟUΤLσθηναL 'Εν παντι λόγ~ και πιχσυ γνώσεL. νσν

δ& περι ών Ιπέταςας οσαπερ άν ό ΚUΡLος όποβιχλυ, δL' όλΙγων όπΤ}ρετήσασθαΙ aou τΌ προθuμΙqt καλώς εχεLν ΙδοκΙμασα, ώς 15 άν δLα τουτων μιχθΟLς ΟΤL χρη δL' αγιχπΤ}ς &λλήλΟLς δοuλεuεLν -ήμ&ς Ιν τ ΠΟLεΤν τα αλλήλων θελήματα. Πρώτον τοΙνuν ΙπεLδη και των λΟLπών ην κεφαλαΙων προ­ τεταγμένον το περι τοσ Σαμοuηλ ΙΠLζΤ}τοuμενον νόΤ}μα, δLα

4 Matth7, 7 7cfTit1,2 91Tim4, 13et1, 18 2,7 12 Ι Cor 1,5 15 cfGa15, 13

11

ΙΙ

Tim

Titulus: ante rPTJrop(ou add τοσ άγ(οΙ,) codd add τοσ αuτοu v (Migneus) pro rPTJr. έπ. νόσσ. scr τοσ αuτοu Ducaeus νόσTjς Τ έπιστολή post Θεοδόσιον coll Ducaeus v BLcX την έπαστΡ(μuθον codd: περι τijς έπαστριμόθοΙ,) v (Migneus) BLcX c accus pro περι c gen usu fort recentiore, vid Sophocl Lex s.v. et quomodo Basil Magn epp 32,34, 230, 272, 276 ίη cod Μ inscripti sint (ρρ Ι 74.76 ΠΙ 35.144.148 Courtonne) ΤΗ

codd v

4

είιρήσTjτε Η 8 έπιδαΦιλεu6μενος Polack: έπιδαΦιλοόμενος 10 πρέπει v (1615) ΩαόλοΙ,) om v (Ash) 15 δι': δ' Η

.

102

DE PYTHONISSA

βΡOtχέων ώς εστι οuνOtτον θεοu οιοόντος έκθήσομOtι. ηρεσέ

την των ΟΙΚOtίων άνεσιν οιOtβηνOtι κOtι τοίς άγίοις προς τον των

τισι των προ ήμων άληθη νομίσOtι της γοητίοος έκείνης την

πονηρων χορον οιOtπερασOtΙ,

έπι τοu ΣOtμοuηλ ΦUΧOtγωγίOtν κOtί τινOt λόγον τοιοuτον εlς aUVμένοΙ.) τοu ΣOtμοuηλ έπι τΌ άποβολ Ό τοu ΣOtουλ κOtι πάντοτε τοuτο τίi> XUpL~ προσφέροντος το "ο τι θέλεις, την έκ των

109

Μ. θει{'>

άκων μεν ουν ο13κ αν ετι όπέμεινε τι{'> μη ούνOtσθOtι, το

ΟOtιμόνιον οιOtβηνOtι το χάσμOt ΚotΙ έν τι{'> χορι{'> των όσίων 10

λέγων

Ot13τον

πολέμιον

εΙνOtι

ούνOtσθOtι' τι{'> γαρ έν άγOtθοίς οντι άβούλητον άπο των έν οΙς

τOtίς

έστιν ή προς τα ένOtντίOt μετάστOtσις'

έγγOtστριμύθοις τον τηνικOtUΤOt οια της Ot13των γοητείOtς την 15 άνοοον της φuχης Ot13ΤΟU μOtντεύσOtντOt. έγω οε προς το ε13Otγ­

γελικον χάσμOt βλέπων, Ο οια μέσοΙ.) των κOtκων τε κotΙ άγOtθων έστηρίχθOtΙ φησιν ό πOtτριάρχης, μαλλον οε ό τοu , , f" Τ " ,

πOtτριotρχοΙ.) κuρι~ς, ως OtμηΧOtνον εινOtι τοις τε κOtτOtκριτοις επι

1 sqq cf Ι Reg 28, 3-25 vide locos a Leone Al~atio collec~os quo,s J. Ι-;Ι. Waszink ad Tertull De an 57,8 Ρ 582sq attulIt 1-2 cftnde abJusttn Dial 105 PG 6, 721 Β Migne impr Orig Ιη Ι Reg Ρ 6sqq (1912) = Ρ 285, 28sqq (GCS 1901) Κlostermann; Apolinar Laod fr Ρ 154 Devreesse (Studi e Testi 201, Romae 1959) cfl.c. Waszink 2sqq cf Diodor Tars fr Ρ 165, 62-72 (pro 67 Σαμοuήλ scribendum puto Σαοόλ) Devreesse ibid 4-5 cfI Reg 15, 35; 16, 1 6 vide app crit 15-ρ 103, 2 cfLuc 16, 26 15sqq cfEustathium Contra Orig de engastr ρρ 39-41 Κlostermann ΤΗ 2 γοητίοος φαρμακίς' J aeger τοστο: τοσ ν (Ash)

Polack: γοητρίοος codd ν 'νοχ γοητίς formatur ut 4 παρέχοντο Η παρέχονταL Ducaeus ν 6 θέλεLς Polack conferens Exod 22, 17 Levit 20, 27 Deut 18, 10-12 Ι Reg 28, 3.9: θέλεL codd ν (asterisc denotav ed 1638) θέλξLν (sed om 7 γοητείαν per errorem) Κlostermann an odelendum et τί θέλεLς; legendum? 8 έξεκάθηρεν codd ν vid supr Ρ 82, 21 9 τ4'>: το Η 10 cpασL Ducaeus ν: cpησL Τ(-ν)Η 10-11 τ4'> θε4'>Η 11 την om ν (1615) 12 Ι-Οτι: οη Η εΙοΌ Ducaeus ν 16 μέσοΙ) Wendland: μέσον Τ ν μέσων sscr ο Η 17 έστήΡLκταL Η ν

γενόμενον μετOtκινησOtΙ τον 'αγιον, έκων οε ο13κ αν τοuτο έποίησε τι{'> μήτε βούλεσθOtΙ έπιμιχθηνOtι τοίς κOtκοίς μήτε

ΙΟΌ ό ΣOtμοuήλ, οτι Φεuοη όπερ Ot13ΤΟU τι{'>

προετείνετο,

πείθομOtι, οτι έν τoσoύτ~ της

lοίOtς άνOtπOtύσεως ό ΣOtμοuηλ κOtτOtστας το άοιόοεuτον έκείνο

θεόν άνOtχθηνOtι την τοu προφήτοΙ.) φuχην οια της τοιOtύτης

LVOt

013

χάσμOt προς τους άσεβοuντOtς οιήρχετο ούτε έκων ούτε άκων.

οuσOtνOtσχετοuντος τοu προφήτοΙ.) έπι τι{'> μη θελησOtι τον

μOtγγOtνείOtς,

οέ χομOtι άλ ηθείς εΙνOtΙ τας

το ε13Otγγέλιον. έπειοη τοίνuν μέγOtς έν άγίοις ό ΣOtμοuήλ, 5 πονηρον οε κτημOt ή γοητείOt,

έγγOtστριμύθων γινομένην γοητείOtν έπι άπάΤΌ των άνθρώ­ πων έξεκάθOtρεν έκ τοu λOtοu ΣOtούλ' " κotι οια τοuτο 10 κύριον οιOtλλOtγηνOtΙ τι{'> άπoβλήτ~, σuγχωρησOtί φOtσι τον

013

τοιOtύτOtς όπολήΦεις, ΟΙΟOtχθεις μόνον άληθες εΙνOtι πιστεύειν

ηγορίOtν της όπολήΦεως Ot13των τOtύτης πOtρέσχοντο, ΟΤΙ λuποu5

103

DE PYTHONISSA

El

οέ τις κotι βούλεσθOtΙ

οοίη, άλλ' ή τοu χάσμOtτος φύσις ο13κ έπιτρέπει την πάροΟον. Τί ουν έστίν, Ο περι τούτων ήμείς λογιζόμεθOt; έχθρος της

15

άνθρωπίνης φύσεώς έστιν ό κοινος πάντων πολέμιος,

,

εστιν

"

,

~""

επινοιOt κotι σποuuη

εις

\

,

Otuτot τot ΚOtιΡιot

4>

πασά

,

βλ'

Otπτειν τον

άνθρωπον. τίς οε ΤΟΙOtύτη ΚOtιΡίOt ΚOtτα των άνθρώπων άλλη πληγη ώς το άποβληθηνOtι άπο τοu θεοu τοu ζωοποιοuντος 20 ΚotΙ προς την άπώλεΙOtν τοu θOtνάτοΙ.) έκοuσίως Ot13τομολ ησOtι;

,

~" επειuη

τοινuν

,

~ σποuuη

"

τις

εστι

"β' κOtτot τον ιον

-

τοις

φι λ

0-

σωμάτοις γνωσίν τινOt των μελλόντων εχειν, οι' ης έλπί­

ζοuσιν η των ΚOtκων άποφuγην η προς τα ΚOtτOtθύμιOt χειΡOtγωγίOtν, τούτοΙ.) χάριν, ώς αν μη προς τον θεον οί άνθρω25 ποι βλέποιεν, πολλους τρόποuς της τοu μέλλοντος γνώσεως ή

άπOtτηλη των ΟOtιμόνων έτεχνάσOtτο φύσις, οlωνοσκοπίOtς,

σuμβολομOtντείOtς, χρηστήριOt, ήπOtτοσκοπίOtς, νεκuίOtς, έν­ θοuσιOtσμούς, κOtτοκωχάς, έμπνεύσεις κotι άλλOt ΤΟLOtuτOt 12-13 cfPlat ex. gr. Resp 413 a ΤΗ Τ

15sqq cfC fatum supra Ρ 59,6-19

άναβηναL Ην 5 γο(ητεία) τοσοότψ τόπcι-> τ4'> coni Κlostermann Polack 8 τω Κlostermann: το codd ν

ίη ras 4 litt scr 'fort praestat ΤΟLοότcι->' 11 τω Ducaeus ν: το codd 18 Τ~Lαόττι καφί~ Η 19 τοσ alt om Ducaeus ν 27 νεΚUL ς (et accent et α deest spatio relicto) Τ 28 κατοκωχάς Polack: κατακωχάς ΤΗ Ducaeus * ν (Migneus)

104

DE PYTHONISSA

πολλά. κ~ι οπερ (},ν τις είδος προγνώσεως εκ τινος άπάτης

άληθες εΤναι νομίσυ,

Ιν έκείν~ το άπατηλον δαιμόνιον

παραφαίνεται εΙς δικαίωσιν της ήπατημένης όπολήΦεως του

πεπλανημένου. οατως ~αι τ~ν του άετου πτησιν προς τ~ν του 5

παρατετηρηκότος Ιλπίδα συνδραμεΤν παρασκευάζει ό δαίμων και του ηπατος τον παλμον και τ~ν έκ του φυσώδους γινομένην των

μηνίγγων παραφοραν και των όμμάτων

παραστροφήν' και εκαστον κατα τ~ν σημειωθεΤσαν έκ της άπάτης παρατήρησιν Τι του δαίμονος πανουργία προδείκνυσι 10

τοΤς άπατωμένοις, ώστε άποστάντας τους άνθρώπους του θεου

προσέχειν τΌ θεραπείqt των δαιμόνων, δι' ων ΙνεργεΤσθαι τα

-

,

τοιαυτα πιστευουσιν.

τρόπον Μ. όποθέσθαι τινα σωτηρίας, το παραμένον τΌ ιγγαστpιμόθ~

105

DE PYTHONISSA

κεκρυμμένον έν τcT> είΌει του προσχήματος διασαφησαι, δι' οδ μαλλον ό Σαουλ κατεπλάγη, ώς οuδεν ετι της γυναικος σφαλησομένης τcT> το Ιδιωτικον σχημα την γοητικην δόναμιν μ~ άγνοησαι. εΙποόσης τοίνυν αuτης Θεους έωρακέναι 5 άναβαίνοντας και &νθρωπον ορθιον έν διπλο'ίοι, πως στήσουσι το καθ' ίστορίαν οί δουλοι του γράμματος; ε! γαρ άλ ηθως ό Σαμουήλ Ιστιν ό όφθείς, OUXOuv κατ' άλήθειαν και θεοί εΙσιν οί όφθέντες παρ α της φαρμακίδος' θεους δε Τι γραφη τα δαιμόνια λέγει' Πάντες γαρ ~ί θεοι των έθνων δαιμόνΙά. άρ' 10 οδν μετα των δαιμόνων και Τι Φυχη του Σαμουήλ; μη γένοιτο. άλλα το πάντοτε όπακουον τΌ φαρμακίδι δαιμόνιον παρέλαβε και αλλα πνεόματα προς άπάτην αuτης τε της γυναικος και του δι' έκείνης άπατωμένου Σαουλ και τα μεν δαιμόνια θεους νομίζεσθαι παρ α της Ιγγαστριμόθου έποίησεν, αuτο δε 15 προς το έπιζητοόμενον είδος έσχηματίσθη και τας έκείνου φωνας όπεκρίνατο καί, οπερ εΙκος ην έκ των φαινο­ μένων λογίσασθαι, την έκ του άκολοόθου έκβήσεσθαι προσ­ δοκηθεΤσαν άπόφασιν ώς έν είΌει προφητείας έφθέγξατο . .ηλεγ-

ξε

~,

οε

'f

και

ως

,

ουκ

'β

'λ

η ου

ετο

f

,

εαυτον

f

ο

~

,

υαιμων

"

ειπων

,

την

20 δαιμόνιον, δι' οδ ήπατατο έκ συνηθείας το γόναιον, εΙς

20 άλήθειαν οτι Αίίριον συ και Ίωνάθαν μετ' έμου· ε! γαρ

διαφόρους μορφας σκιοειδως έν τοΤς όφθαλμοΤς του γυναίου

αληθως ην Σαμουήλ, πως ένεδέχετο τον έν πάσυ xaXLqt κατεγνωσμΙνον μετ' έκείνου γενΙσθαι; άλλα δηλον, οτι άντι του Σαμουηλ όφθεν το πονηρον έκεΤνο δαιμόνιον μεθ' έαυτου

Ισχηματίζετο, οuδενος τcT> Σαουλ προφαινομένου ων καθεώρα

το γόναιον. ώς γαρ ηΦατο της γοητείας και .ηδη τcT> γυναί~ ην Ιν όφθαλμοΤς τα φαντάσματα, πίστιν του άληθη τα φαινόμενα 25 εΤναι

ταότην ό

δαίμων

15-17 cf Ι Reg 28, 4-5

"

"

,

,

'Σ αου'λ ειπον ουκ ε'Φ' ~, λ'εγει ηf γραφη, εσεσ θ αι τον ευσατο. ει οε

Ιμηχανήσατο το πρωτον αuτον

25 sqq cf Ι Reg 28,8,12

ΤΗ 1 εΤΟος Ducaeus ν: Ι-Οοι codd lXECv~Jaeger: νομίσειεν έκεΤνο codd ν

cf infra 13 2 νομΙσΌ, έν 5 πιχριχσκεuάζει [Ducaeus] ν (1638): ποφιχσκεuάσει codd 7 μηνίγγων [Ducaeus] ν (1638): μιλΙγγων codd 8 εκιχστον Κlostermann: lκάστω Τ -στ~ Η -στη ed 1615 -στην ν (1638) 12 πιστεuοuσιν Ην: πιστεuσοuσιν Τ 16 της om Ducaeus ν πιxνστριxτι~ ν (1638): πιχνστριχτεια codd 17 σuγκεκινησθΙΧΙ ν (1638): σuγκεκινεΤσθιxι codd παν το ν (1638): πάντιχ codd 23 το om Η το γόνιχιω Η 25-ρ 105, 1 το πρώτον ιχυτον κεκρuμμiνον conieci: το πρώτον ιχυτοσ κεκρuμμiνοu codd ν το πρόσωπον τοσ κεκρuμμiνοu [Ducaeus] Κlostermann sed το ad verb infinit -

4-5 Ι Reg 28, 13sq 7-9 cf Ad Eust de Trin Ρ 9, 14-16 (ΠΙ 1) Mίiller [inter Bas opera ep 189: Π Ρ 137 Courtonne] 9 cf Ps 95, 13-14 cf Ι Reg 28, 13 13sqq cf 5 11-12 cf Matth 12, 45 [Bas] Ιn Isaiam PG 30, 497Α 20 cf Ι Reg 28, 19 sec recens 24-ρ 106, 1 Ι Reg Luciani 22-24 cf Eustath ορ laud Ρ 41, 4-8 28,15 sq 24-ρ 106, 3cfOrig Ιn Ι Regp 7, 2sqq (1912) = Ρ 286, 24 sqq (1901) Κlostermann ΤΗ κιχτ' ν

1 οιιχσιχφησιχι pertinet et πρώτον necessarium videtur 7 (1596): κιχτOt codd 12 post τε add κιχί Ην (κιχί unc secl 16 όπεκρΙνιχτο Ην: όπεκρίνετο Τ 19 έβοόλετο ed 1638) Ην 20 ίωνάθιχν Ην: ίωιχνάθιχν Τ 21 add ό ante Σιχμοuήλ Ην 24 εσεσθιχι: επεσθιχι Η είπων Ην (sed είπον 1638)

106

DE PYTHONISSA

οτι Και ε.Ιπεν ό Σαμοuήλ, μη ταρασσέτω τον έπιστήμονα ό

παραμεμενηκότες τ'(ί του άληθινου θεου λατρεΙ~, αθεν έχο­

τοιουτος λόγος, άλλα προσκείσθαι νομιζέτω, οτι ό νομισθεις

ρηγείτο δια των κοράκων ή τροφη τ4'> προφήτυ' οό γαρ αν

εΙναι Σαμοuήλ. ευρΙσκομεν γαρ την γραφικην σuvήθειαv

των μεμιασμένων αότ4'> προσηγεν αρτων

πολλαχου το δοκουν άντι του Οντος· διεξιουσαν, ώς έπι του 5 Βαλαάμ, νυν μεν λέγοντος αότου οτι Άκούσομαι τΙ λαλήσει

έν έμοι ό θεός, μετα ταυτα δε οτι γvοuς [δε] ό Βαλαάμ, ΟΤΙ

5 τι του κατα των ήσεβηκότων θuμου,

εστι· δΙκαιον σuγκαταδικασθηvαι τοίς όπαιτΙοις. εΙ δε πρω'ι' μεν

αΙνΙγματος προς τον ένάρετον βΙον σποuδηv το γινόμενον εχει, 10

Βαλααμ νομιζόμενον θεον ούτως ώνόμασεν ή γραφή, οόχι τον

τελειοuμέvοις-τοv τελειότερον κατα την του Ωαύλοι) φωνήν,

τοuς του άληθινου Σαμοuηλ όπεκρΙνατο λόγοuς, εuφuως του

ας φησιν ΟΤΙ ΤελεΙων δέ έστιν ή στερεα τροφή, των δια την

δαΙμονος έκ των εΙκότων μιμοuμέvοu την προφητεΙαν.

οό μην έν τ4'> προτεθέντι ζητήματι. και γαρ 'Εκ του χειμάρροι) ύδωρ πΙνειν προσταχθεις κατα το λεληθος παρα του θεου

σuvεβοuλεύετο, ώστε την παρα του προφήτοι) έκφωνηθείσαν κατα των 'Ισραηλιτων της άνομβρΙας άπόφασιν δι' αότου

113

20 πάλιν άvαλuθηvαι'

Μ. πΙνειν,

του

δη

4>

κατα

γαρ έδόθη έκ μόνοι) του χειμάρροι) το

είκος

έντοίς

αόχμοίς

άπο­

ξηραιvομέvοu, αλλης τ4'> προφήτυ μη εόρισκομένης προς c

την δΙΦαν παραμuθCας, δια το άπειρησθαι αότ4'> άλλαχόθεν πιείν έπάναγκες ην αιτησαι τον ομβρον, ί'να μη έπιλεΙπυ το 25 ύδωρ τον χεΙμαρρον. γΙνεται δε. τ4'> προφήτυ παρα των

κοράκων ή των προς την ζωην άναγκαΙων διακονΙα, δεικνύν­

τος δια τούτων του θεου τ4'> προφήτυ, οτι πολλοΙ είσιν οΙ

5-6 Ps 84, 9 cf Num 22, 8.19.38; 23, 15 6-7 cf Num 24, 1 et 23, 27 8 Num 24, 1 9 cfNum 22,9-12 10 sqq cf Ad Eust de Trin Ρ 9,16-10,1 (ΠΙ 1) Mίiller; Procop Comm ίn Num PG87, 861 C 16 ΠΙ Reg 17, 4 18-19 cf ΠΙ Reg 17, 1 21-22 cf ΠΙ Reg 17,7 25 sqq cf ΠΙ Reg 17,4.6 ΤΗ

6 δε seclus Langerbeck 9 &νεπίσκεπτος [Ducaeus] ν (Migneus): &νεπ~σκέπτως codd 12 οντως: οντων Η 17 ποφα om ν (Ash) 19 της om Ην 21 δη Wendland: δε cbdd ν

ότι χρη άρχομένοις μεν της κατ' άρετην ζωης, ης σύμβολόν έστιν ή πρωΙα, τον εuληπτοv παρέχειν λόγον, τοίς (δε)

οντως οντα θεόν. οόκουν και ένταυθα ό δόξας εΙναι Σαμοuηλ

το δε κατα τον ΉλΙανπλεΙονος μεν χρfιζει της θεωρΙας,

μαθόντα δια των

ό αρτος, έν δε tt'(ί έ.σπέρ~τO κρέας αότ4'> διακονείται, ίσως δι'

άνεπΙσκεπτος κάκεί τον άληθινον θεον νομΙσει διαλέγεσθαι τ4'>

15

το είδωλόθuτοv

γινομένων, ΟΤΙ πολλοΙ εΙσιν οΙ προς τον θεον όρωντες, οης οόκ

Κατα το εΙωθος άπηλθεν εΙς σuvάvτησιv τοίς οίωνοίς ό γαρ Βαλαάμ, ή μέντοι έπαγωγη δεCκvuσιv, ότι τον όπο του

11

?tρέας, ώστε και δια τούτων έναχθηναι τον ΉλΙαν καθuφείvαΙ

άρεστον ην τ4'> θε4'> μη καταρ&σθαι τοuς 'ΙσραηλΙτας, οόκέτι

10

107

DE PYTHONISSA

εξιν τα αΙσθητήρια γεγuμvασμέvα έχόντων. 15

το δε κάλuμμα του Μ~uσέως οόκ άγνοήσεις, προς α τι βλέπει, τ'(ί προς ΚοριvθΙοuς έπιστολ'(ί του Ωαύλοι) καθ­ ομιλήσας.