Gregory of Nyssa GNO 3/1 [PDF]

Zitiervorschau

INSTITUTUM PRO STUDIIS CLASSICIS HARVARDIANUM

GREG0R11 NYSSENI OPERA VOLUMEN ΠΙ, ΡARS

Ι

GREGORII NYSSENI OPERA AUXILIO ALIORUM VIRORUM DOCTORUM EDENDA CURAνιτ

GREGORII NYSSENI OPERA DOGMATICA MINORA PARSI

WERNERUSJAEGER

EDIDIT

VOLUMEN

ΠΙ,

LEIDEN Ε.

PARS J

J. BRILL 1958

FRIDERICUS MUELLER

I,EIDEN Ε.

J. BRILL 1958

LECTORI SALUTEM

Copyright I9s8 by

Ε.

J. Brill, Leiden, Netherlands.

All rights reserved. Ν ο part of tltis book mαy be reproduced ογ translαted in any form, by print, photoprint, microfiln~ or any other means witlιout writte1t permissiDtt frotn th'e publisher.

PRINTED

ΙΝ

ΤΗΕ

NETHERLANDS

Quae ίη praefatione voIuminis octavi ante hoc quinquennium de fatis huius editionis scripsi quamquam hic iterare ηοΙο, pauca tamen, quae ad hunc tomum maxime pertinent, legentibus ίη memoriam revocare oportet. postquam Gregorii libros Contra Eunomium duobus primis voluminibus (anno 1921) edidi, id mihi consilium erat, ut etiam libros dogmaticos minores, quos iam hic tomus continet, ipse ederem. sed a1iis negotiis diu impeditus, cum e patria discederem, hoc munus Friderico Mueller, discipulo meo et nunc professori Marpurgensi, reliqui, cui etiam materiam ad hanc editionem iam antea a me collectam, imprimis codicum quas dicunt phototypias tradidi. is ηοη solum eas di1igenter contulit, sed codices ipsos denuo adiit; postea tamen bello exorto ίη hoc conatu cessavit et laborem per multos annos militia et captivitate interruptum ηοη nisi pace restituta, cum post complures annos libertatem nactus esset, me admonente resumpsit. Ego interea vel durante bello ίη universitate Harvardiensi redintegrato totius Gregorii edendi consilio nova et largissima recensendi praesidia ad hoc opus paraveram, quae futuris editoribus usui essent, quibus F. Mueller partim domi partim Harvardiae, quo a me invitatus venit, usus est. ea autem et ίη hoc opere et ίη aliis mea pars fuit, ut et de tota editione et de rebus singulis innumeris continuo cum editore consulerem et ea, quae vel a me vel ab aliis editionis sociis ingenti codicum numero examinato de eorum origine et mutua ratione per annos inventa erant, ad uniuscuiusque sociorum usum converterem, qua laboris infiniti commu-

νι

nitate etiam ίη plagulίs corrigendis usi sumus, qua tamen ίη re ηοη semel oculi aetate deficientes mihi impedimento erant. Νονυm hoc volumen quorum lίbrorum delectum et qua de causa contineat, editor ipse ίη sua praefatione explίcabit. hoc moneo textum nonnullorum librorum huius tomi longius distare a textu vulgato. nam ίη libris, qui unius vel paucorum codίcum memoria nituntur, latior semper emendationi patet campus. praeterea velut ίη tomo νπι lίber De instituto Christiano nova atque integra forma apparuίt, qui liber ίη editionibus antiquioribus foede decurtatus extabat, sic ίη hoc volumineliber Ad Graecos e decurtata forma ίη integram restitutus legitur. librum Adversus Macedonianos de spiritu sancto, quem ad usum concilii Constantinopolitani anno 381 a Gregorio conscriptum esse facilis est coniectura, nunc primum totum ac plenum legentibus offerre possumus, cum ίη edίtionibus prioribus truncatus, id quod viri docti ηοη ignorabant, ultima parte careret. ηοη tamen perdita erat, ut putabamus, sed ίη antiquo apographo codicis nunc mutili, sed οιim integri, ex quo Angelus Mai primum hunc librum ίη lucem protraxit, conservata est. proximo tomo exibit liber praeclarus Gregorii Ιη canticum canticorum, quem Hermannus Langerbeck edet quique iam diu ίη scriniis bibliopolae Leidensis latet. sequenti tamen anno eum publici iuris factum iri certum videtur. Cantabrigii Massachusettensium mense J anuario MCMLVIII

WERNERUS JAEGER

CONTINENTUR HOC VOLUMINE LIBRI Ad Eustathium De sancta trinitate

........ , .....

Ι

Ad Graecos (ΕΧ communibus notionibus)

17

Ad Ablabium Quod ηοη sint tres dei . . . . . . . . . . . .

35

Ad Simplίcium De fide . . . . .

59

AdveIsus Arium et Sabellium De patre et filio. . . . Adversus Macedonianos De spiritu sancto . . . Ad Theophilum Adversus Apolinaristas. Antirrheticus Adversus Apolinarium

129

.

PRAEFATIO

(~

Continet ηοι; volumen septem 1ibros Gregorii, qui ad doctrinam sanctae trinitatis pertinent, simulque librum Antirrheticum, quo Nyssenus librum Apolinarii, qui inscriptus erat Demonstratio divinae incarnationis ad similitudinem hominis, refutavit. quos libros ita disposui, ut primum qui contra doctrinas vel viros nominatim ηοη appellatos scripti sunt, deinde qui nomina adversariorum prae se ferunt, lectori praeponerem. itaque primum locum obtinet 1iber De sanctatrinitate inscriptus, quo Gregorius Eustathio demonstravit spiritum sanctum personam sanctae trinitatis esse aequalem; secundum autem locum liber, qui ex communibus notionibus i.e. more phi1osophico doctrinam Nysseni explicat atque quasi cum omnibus Graecis communicat. ergo suo iure praecedit librum, quo demonstrat Ablabio episcopo nomina tria deitatis ηοη contraria esse υηί deitati sanctae trinitatis. tum ίη libro ad Simplicium misso quinque refutantur argumenta, quibus adversarii fidei orthodoxae deitatem ίi1ίί, duo quibus deitatem spiritus sancti negari posse contenderent. quid liber, qui contra Arium et Sabellium, quid, qui contra Macedonianos inscribitur, contineat, ex titulis ipsis apparet. liber ad Theophilum missus contra sectatores Apolinarίi scriptus est, Antirrheticus, qui extremum locum obtinet, contra Apolinarium ipsum. Hactenus de ordine 1ibrorum. priusquam autem de rationibus, quas ίη textu singulorum librorum constituendoadhibui, dicam, de ratione ac via, quam ίη apparatu critico secutus sum, universe haec dicenda sunt:

χ

PRAEFATIO

PRAEFATIO

cum ηοη omnes codices omnes libros hic edendos contineant sed alii alios, uniuscuiusque libri codices seorsim tractandi sunt. itaque hoc modo processi, ut de iis, quae ίη libro qui praecedebat tractaveram, ηοη iterum ίη sequentibus disputarem. codices autem, de quibus ίη praefationibus νοlυmίηυm quae iam edita sunt Jaeger plenius disseruit, solum breviter attigi atque ad volumina Π aut νπι ι relegavi. Deo agam gratias, qui hunc laborem multis iam annis ante susceptam per tot obstacula temporum, impedimenta vitae, infirmitates animi ut tandem perficerem benigne mihi concessit. tum grato animo virum ίllυm magnanimum semper recolam, qui hunc librum elaborandum mihi commisit atque me consiJio atque auxilio nusquam deficiente adiuvit, Wernerum Jaeger, cuius editione critica operum οmηίυm Gregorii Nysseni, quam abhinc triginta quinque annos libris Contra Ευηοmίυm editis praeclare inchoavit, hoc volumen ηοη indignum efficere valde studui. deinde gratias persolvo omnibus, qui me ίη his libris Gregorii edendis adiuverunt, imprimis Hermanno Langerbeck, qui ηοη solum magnam partem Iibrorum manu scriptorum denuo contu1it, sed etiam trium librorum versionem Syriacam adhibuit atque quibus locis a graecis libris differt, variam eius lectionem mihi communicavit. gratiam habeo etiam viro docto Harvardiensi J. Ε. Walsh atque collegis meis Marpurgensibus Carolo Becker et Ottoni Lendle qui operam suam continuam et utilem mihi praebuerunt: denique eorum virorum doctorum grato animo meminerim, qui sive praefecti sive custodes bibliothecarum ίη quibus libri manu scripti Gregorii Nysseni conser~ v~ntur, codices ut inspicerem et conferrem, mihi perIΠlserunt atque consilium auxiliumque praebuerunt, imprimis viri illustris praefecti eminentissimi Bibliothecae Vaticanae, Johannis Cardinalis Mercati (t).

ΧΙ

ι

DE CODICIBUS LIBRI GREGORII NYSSENI

ρυι

INSCRIBITUR

AD EUSTATHIUM DE SANCTA TRINITATE ι.

Α

L S

De codicibus

Α

LS

Ιn praefatione editionis Gregorii De instituto Christiano libri (νοΙ νπι ι ρ. 5-2Ι) Jaeger demonstravit communem codicum Α L S fontem fuisse codicem Arsenii, qui anno ψΙ scriptus neque tamen conservatus est. sunt autem siglis Α L S notati codices hi: codex Marcianus Venetus graecus 68 membranaceus saec. ΧΠ, codex Leidensis Gronovianus Ι2 chartaceus saec. XVI, codex Vaticanus graecus ιgo6 chartaceus saec. ΧΠ, quos omnes J aeger diligenter descripsit atque Α et L quidem ίη νοΙ νπι Ι ρ. 5 et ρ. π, S iam ίη νοΙ Π ρ. χχχνIl sq. etiam textu libri qui Ad Eustathium De sancta trinitate inscribitur codices Α L S ex υηο eodemque codice fluxisse probatur. unusquisque enim falso omisit: ρ. 3, ι6 τ~ς κcφaΙας; 7, Ι3-Ι4 την τ~ς θεότητος Mναμ~ν &πoκρΙνε~ν; Ι3, ι8-Ι9 (post ένεργεΙας) τ~ς παρOC

πατρος ένεργουμένΊ)ς το &γLOν πνευμα a~ακεχώρ~στα~. ούκουν

habent ούσΙας pro &ξΙας; ιο, Ι5 pro &κo~νώνΊ)τoν, ubi fa]sam lectionem receperunt Α S, maiorem hic lacunam homoeoteleuto ortam habet L. Artius autem inter se cohaerere codices Α et L apparet ex his locis mendosis: ρ. 4, 9 κατευΊ)μερουντες pro κατ­ ευΊ)μερουντος; 4, ιο αΙσωπo~ω pro αΙσωπεΙω; 6, Ι falso additum πάντως post ~μ~ν; 8, ι8 όνομασΙαν pro όνόμασ~; 8, 2Ι λόγo~ς pro λo~πo~ς; π, Ι5 κ&ν pro κα!.; Ι5, 23 χρ~μιx pro χρ~σμα. at ne forte rearis L ex Α derivatum esse, obstat duplex subscriptio de Arsenio possessore codicis, ex quo descriptus est, quae ίη Α deest; praeterea vide ρ. ιο, ΙΟ κo~νωπo~ε~ν falso Α, κoινωνε~ν recte cum ceteris ~ τ~ς ένεργεΙας; Ι4, ι8 έτέραν

ΧΙΙ

PRAEFAΊΊO

PRAEFAΊΊO

L; ιι, 18 πατρός falso Α, σωτ~ρoς recte cum ceteris L; 16, 15-18 lacunam habet Α viginti quinque verborum, quae propter homoeoteleuton exciderunt, ίη L tamen reperiuntur. concludere ergo debemus utrumque codicem, Α et L, ex eodem fonte deήνatum esse. Codicem autem S iam Jaeger (Ιc. ρ. 6) probavit ortum esse ex codice Arsenii et quidem eo modo, ut S coniecturas, quas apud Arsenium invenerit, libentius quam Α et L ίη textum reciperet. cuius generis haec, quaeso, consideres exempla: addidit S ρ. 4, ι σου; 7, 24 άγΙου (ante πνεόματος); 8, 19 τόν (ante πατέρα); ΙΙ, 9 et 15 γαρ; 12, 10 XOLVYιV (e coniectura, ut videtur, omisso ηοη aliter ac ίη Α et L verbo άξΙαν); 16, rr ου (omisso verbo ouae 16, 10 ίη Α L S). idem S verbum traditum atque ίη Α et L conservatum correxit ita, ut inveniamus ίη S: ρ. 9, 6 έκάσΤΟLς pro έκάστης; 15, 9 ~λκεL pro ~λκων. simili modo recte textum corruptum esse intellexit et, ut solet, exemplar corrigere temptavit vel coniecturam alius hominis ίη textum recepit ρ. ιι, ι, ubi v6"t)σLV praebet pro ~vωσLV, quod Α et L codicem Arsenii secuti habent; at re vera γvωσLV pro ~vωσLV restituendum est,· quod ίη iis codicibus invenimus, qui ηοη ex codice Arsenii orti sunt (cf. idem mendum νοΙ νπι ι ρ. 41, 8).

Testi νοΙ ΧΙ) emissa ρ. 67 demonstrare conatus est Ζ ex S descriptum ηοη esse, ratio, quae inter hos duos codices intercedit, mihi paulo accuratius est explananda. est enim ίη codice Ζ ordo trium librorum Gregorii, qui inscribuntur Ad Simplicium De fide, Ad Harmonium ('Olympium' falso ίη S et Ζ; cf. Jaeger νοΙ νπι ι ρ. 129) De professione Christiana, Ad Eustathium De sancta trinitate miro quodam modo perturbatus. nam ίη codice Ζ folium 79 continet finem libri Ad Simplicium, deinde incipit ίη eodem folio liber Ad 'Olympium', qui pergit per totum foHum 80r usque ad folium 80ν, quo ίη folio, antequam liber Ad 'Olympium' ad finem pervenit, liber Ad Eustathium incipit neque tamen ab initio, sed a verbis xιxt πρός τοστ-ο, quae invenies ίη huius editionis pagina 5, 22; maior autem reliqua pars libri Ad Eustathium implet folia 8rr et ν, 82r et ν, 83r, qua ίη ipsa pagina explicit. tum demum ίηωυm libri Ad Simplicium sequitur, cuius finem iam ίη folio 79ν legimus. quam perturbationem concludit vir egregius Mercati numquam oriri potuisse, si ille, qui codicem Vaticanum 1433 (= Ζ) scripsit, codicem Vaticanum 1907 ( = S) sub oculis habuisset; nam ίη S hi libri suo ordine servati sunt. itaque concludit vir doctissimus codicem Ζ (quem ille littera S signavit, ίη memoriam, ut videtur, Cardinalis Sirleti, de quo conferas, quae infra annotavi), ηοη ortum esse ex codice S (quem ipse s appellare malebat). attamen Jaeger postea demonstravit atque probavit Ζ ex S ortum esse. quid igitur de argumento gravi Joannis Mercati, quod ex ordine codicis Ζ turbato sumpsit? Concedimus hanc perturbationem, quam ίη Ζ ίn­ venimus, numquam oriri potuisse, nisi iam fuisset ίη eo codice, de quo Ζ descriptus est. itaque, si verum est Ζ ex S haustum esse, concludendum est ordinem librorum tum, cum Ζ ex S descriptus est, etiam ίη S

2. De reliquis codicibus familiae codicum Α L S cognatis Mon. 47

Codicem Monacensem graecum 47 saec. XVI ex Marciano Α descriptum esse J aeger iam demonstravit (cf. νοΙ νπι ι ρ. 18). idem ostendit codicem Vaticanum Ζ graecum 1433 saeculi ΧΙΠ (= Ζ) apographum esse S codicis Vaticani graeci 1907 (= S) saeculi ΧΠΙ (ut censebat Mercati) vel potius ΧΠ; cf. J aeger νοΙ νπι ι ρ. 6. sed quia Joannes Card. Mercati olim ίη sua libri Ad Eustathium editione anno MCMXXIV (Studi e

ΧΙΙΙ

PRAEFATIO

χιν

Vat 1433 = < ex libro

πρός Σψ­ ~

expl. .:......... ά.γΙφ. inc. ΌλυμπΙφ &σΚΎjήι

πι 1 ρ. 67ιΙ3

lΙπερ ποιοίίσl .................. ι~νΠI 1 ρ. 129, ι

< ex libro

πρόι;; Σιμ­

πλΙκιον>

........

~;;;Ρi:···········.ι. ά.γΙφ. inc. 'ΟλυμπΙφ ά:σΚΎjτΏ δπερ ποιοίίσl ................. .

nunc 3 6τ

aliquando 35

Τ

80"

ρ.

133,8

ΠΙ ι ρ.

5,12

ι······Ισχάaος καΙ πρός τοίίτο ........... .

81r

ι.

. . .ισχάaοι;;

καΙ πp~ς τοίίτο ........... .

< ex libro

πρός

Ευστάθιον>

< ex libro

πρόι;;

nunc 35r aliquando 36'

Ευστάθιον>

3. De codicibus καΙ τό πν~ίίμα τό

&γιον ..........,

, ......... καΙ τό (ΠΙ ι ρ. ιι,16) 1 - - - - - - - - 1 πνείίμα τό &γιον

.....................

~

expl. Ι. όνόματος. inc. πρός Σιμπλ.

nunc 35

Τ

Ο

Κ

ρ. 16,21

κελεόεl

61,1

ρ. 61,3

............................. ουκοίίν

.η &μυγaάλΎjι; ................ .

ηυΙΙυαι ex codice Arsenii derivatum esSe, nisi qui perti-

Μ

ΠΙ 1 ρ.

νπι

1 ρ. 133,8

expl. Ιόνόματος. inc. πρός Σιμπλ. κελεόεl ............................ . ............................. ουκοίίν .η ά:μυγaάλΎjς ................ .

Ο Μ Κ

Constat ex omnibus codicibus adhuc conservatis

aliquando 3&

Ι

χν

perturbatum fuisse. ergo necessarium videtur quaerere, quomodo illa perturbatio librorum ίn S oriri potuerit. quod nul10 alio modo fieri poterat, nisi illis temporibus folium tricesimum quintum codicis S ηοη ante, sed post tricesimum sextum insertum erat. cuius rei ut testes auribus fideliores adhibere possis, iuxta apposui tabellam, qua inspecta et columnis diligenter comparatis ηοη iam dubitare poteris, quin eo modo, quem ante dixi, ordo foliorum ίη codice Ζ perturbatus sit. si quando autem tibi ίη bibliotheca Vaticana codicis Vaticani graeci Ι9Ο7 inspiciendi data erit occasio, cognoscere poteris notas numerorum foliis tricesimo quinto et sexto adscriptorum manu secunda aliquando corruptas fuisse. ηοη iam est igitur, cur Ζ ex S descriptum esse ηοη plane tibi persuasum sit. itaque alia indicia afferre, quod S priorem locum suo iure obtinet, opus ηοη esse arbitror.

Vat 1907 = S

Ζ

πλΙκιον> ................. -... -

PRAEFATIO

neat ad familiam Α L S. sunt autem inter ceteros codices quidam, qui artiore vinculo inter se cohaerent, quorum vetustissimi atque optimi sunt hi: codex Monacensis graecus 370 membranaceus saec. Χ, codex Ambrosianus graecus C Ι35 ίηί. membranaceus saec. χι, codex Venetus Marcianus graecus 67 membranaceus saec. χι, de quibus egit J aeger ίη praefationibus νοΙ νιιι ι ρ. Ι2, 2Ι, Π4 aliisque 10cis . Ηί omnes communem habent lacunam magnam: ρ. ιο, 8-π, 3 a verbo οόκουν usque ad verbum ~ρεuνιχν, quod alterum οόκουν sequitur; habent 4, 6 εΙσωθoυσ~ b

χνι

PRAEFATIO

pro εΙσωθουνη; 4, Ι4 αρνος pro αρνΙου; 6, ι8 ού pro ό; 8, 8 &ξ~oν pro ανάξων; 8, Ι5 επεΙ aέ pro εΙ a~ (vel εΙ aέ); ιο, Ι Ιστ6pητα~ pro Ιστopεϊτα~; Ιο, 6 εύθους pro εύθέος; π, 7 στoχασ~μεθα pro στοχαζ6μεθα; Ι2, Ι5 &παξ ηνωσθα~ pro απεξενωσθα~; Ι3, 7 ιXe~ae'!: pro ιX~aLcμ; Ι3, 24 ota' Ι)πως pro otao: πως; Ι5, Ι4 σΊjμάνη pro σημαΙνη; ι6, 7 τι'l} Ίσpα~λ pro ανθp~πo~ς; ι6, 2Ι ταότη pro ταόΤΊjς. si autem interrogamus, utrum unus ex his tribus codicibus reliquorunl fons fuerit an omnes e communi exemplari derivati sint, considerandum est codices Μ et Κ recentiores esse quam codicem Ο; ex hoc autem Μ et Κ descriptos ηοη esse probatur his locis: ρ. 5, 25 όpθ6ΤΊjτα λ6γου habet Ο pro όpθ6ΤΊjτoς απ6aε~ξ~ν, quod habent cetel'i omnes; Ι2, ι8 συνθέμενος item Ο pro συνηθέμενος; Ι3, Ι4 αύτον pro αύτ~ν; Ι5, 8 όνoμάζo~τo pro δpΙζo~τo. simili modo probatur Μ ηοη pendere ex Κ: ρ. 6, 9 αξ~ωμάτων habet Κ, όνομάτων Μ cum ceteris omnibus; Ι4, Ι7 αύτων Κ, των cum ceteris Μ. contra Κ quoque ex Μ descγjptum ηοη esse difficilius demonstratur; nam ρ. 3, 6, ubi Ο et Κ habent ύγ~εΙlΧς, ceteri omnes ύγεΙlχς (quod ίη textum recipiendum esse putavi, quamquam Ο et Κ optimi testes sunt magnae editionis Byzantinae (cf. νοΙ νπι Ι ρ. π6) neque sine dubio diiudicatur, quid Gregorius scripserit), codex Μ adhiberi ηοη potest; nam homo nefarius primam Htteram artificiose et pretiose expoHtam scutello excidit atque una cum ea primas lineas textus delevit; 6, ι8 autem Ο et Μ recte quidem, ut sensus totius sententiae postulat ceterique codices pΓObant, correxerunt ού ίη δ, Κ tamen conservavit ού; sed nescimus, quo tempore Ο et Μ correcti sint; tum demum enim fieri potuit, cum Κ ex Μ iam descriptus erat. recepi igitur etiam codicem Κ ίη apparatum criticum.

PRAEFATIO

4. De reliquis codicibus familiae

Ma U

Es

χνιι

Ο Μ Κ

cognatis

Adhibendi sunt codices hi: codex Monacensis graecus Ι07 chartaceus saec. XVI, codex Parlsinus graecus 585 chartaceus saec. XVI, codex Parisinus graecus 586 chartaceus saec. XVI, codex Matritensis graecus 4864 (olim ι63, 6) chartaceus saec. XVI, codex Urbinas graecus 9 chartaceus saec. χνπ, de quibus omnibus Jaeger egit ίη praefationibus νοΙ νπι Ι ρ. π6-ι24 (de Urbinate etiam ίη νοΙ Π); denique codex olim Estensis 249 (Τ 8, ι8), nunc Modenensis Β Ε G Ι3 saec. XV vel XVI, adhuc ίη editionibus ηοη adhibitus. Novis exemplis, quibus probetur codicem Monacensem ΙΟ7 esse apographon codicis Ο plenum atque integrum (cf. νοΙ νπι Ι ρ. π6 sq.), opus ηοη est. codicem autem Matritensem Bibl. nac. 4864, olim Archivio historico nac. ι63, 6, codices Parisinos 585 et 586 (= D et Δ), codicem Urbinatem 9 etiam ίη hoc libro omnes eiusdem familiae esse atque Ο Μ Κ his probatur exemplis: ρ. 4, 6 εΙσωθoυσL(ν) pro εΙσωθουνη habent ΟΜΚ Ma D Δ (εΙσωθOυσlΧν corr U); 6, ι8 habent ού pro ό Ο Μ Κ Ma D Δ U (corr Μ 2 Ο2); 8,3 απoκεκpΙσθα~ eidem falso pro a~lΧxexpLcrelΧ~ quod ceteri habent; 8, 8 &ξων pro ανάξων (corr Ο et Κ); 8, Ι5 επεΙ aέ pro εΙ a~; 8, 20 aέ falso addiderunt; ιο, Ι Ιστ6pητlΧ~ falso pro ΙστopεϊτlΧ~; ιο, 8-π, 3 verba centum duodesexaginta omiserunt ΟΜΚ Ma D Δ (U aliunde supplevit); π, 7 στoχlΧσ~μεθα falso ΟΜΚ Ma D Δ U pro στoχαζ6μεθlΧ; Ι2, 2 τε add eidem; Ι2, Ι5 &ΠlΧξ ηνωσθα~ falso eidem (U excepto) pro απεξενωσθα~; Ι3, Ι2 του fa1so om; Ι3, Ι3 τον falso add eidem; Ι3, ι8 καΙ υιου falso add; Ι3, 23 συνθήσετα~ recte conservaverunt vel correxerunt pro συντΙθετα~;

χνιιι

PRAEFATIO

16, 7 τφ Ίσρα~λ falso pro άνθρώποις; 16, 9 εν ~μ'Lν falso pro παρ' ~μ'Lν. Artiore autem vinculo inter se connexi sunt codices Ma D Δ U cum codice Ο: ρ. 5, 25 ορθότητα λόγοΙ) falso pro ορθότητος άπό~ειξιν; 12, 18 σuνθέμενος pro σuντι­ θέμενος; 13, 14 αύτον pro αύτην; 14, 15 gτερος om; 15, 8 ονομάζοιτο pro όρΙζοιτο; 15, 17 προαιωνος pro προαιώνLOς (corr U); 16, 15 θεοσ pro Χριστοσ. pro certo Ma tamen habemus codicem Ma, de quo egit Jaeger νοΙ νπι ι ρ. 120, descriptum nοn esse ex codice Ο, sed ex cognato eius, qui varias lectiones vel errores ίn textu habuisse videtur; praebet enim Ma ρ. 4, 7 καταπρo~ι~όνταναι (sic) pro καταπρo~ιMναι; 4, 15 ~ιαλόoντ~ pro '"

ή ι ι 7, 21 σuνηγμενον pro σuντεταγμενον; 9, Ι εκακοισκεΙνοις pro εκεΙνοις (quod erat ίn exemplari suo, supra autem scriptum κακο'Lς). sed praeterea codicis Ma, cuius progenies nοn est, quae adhuc ίn nostra traditione vivat, librarius tot atque tam inepta menda sive negligentia sive stultitia inductus textui inseruit, nihil autem confert, quod ullius pretii sit, ad textum Gregorii constituendum, ut codicem Ma ίn apparatu critico plane repudiandum, exemplorum autem multitudine supersedendum esse putaverim. De codicibus D et Δ Jaeger egit ίn νοΙ νπι ι ρ. Π5-Ι20 atque coniecit D ex Ο, Δ ex Ο vel ex libro persimili ortos esse. etiam ex traditione libri Ad Eustathium probatur neque D ex Δ neque Δ ex D derivatum esse; nam uterque tot menda propria habet, ut a1ter ex a1tero ortus esse νίΧ possit. sunt autem menda haec: ίn D ρ. 4, 10 άσωΠΙ pro αίσωπεΙ; 4, 23 /) τ' &ν pro /)ταν; 6, ι άντιπροβαλλέσθαι (= ο!) pro άντιπροβάλλεσθαι; 7, 23 φ~σις pro φύσις; 12, 4 μετάθεσις pro μετάστασις; 12, 10 ί~εΙαν pro ί~Ιαν; 12, 15 ~ pro ~; π, 5 om verba τε καΙ τοσ ulou καΙ τοσ άγΙοΙ) πνεύματος, sed τε omisso οιαλ'uοντος;

D et

Δ

PRAEFATIO

ΧΙΧ

in~eruit post ενεργοuμένας. ίn Δ ρ. 3, 14 ~ν pro ~ν; 4, 14 ~. ante άρνΙοΙ) pro ~ε; 5, 5 καΙ (supra scriptum) επιθανως pro καΙ πιθανως; 8, 8 verba τε καΙ νo~ματα

omissa eadem manus ίn margine addidit; π, 4 ~ιαφo­ ρoύσlΧς pro ~ιαφερoύσlχς; 13, 23 εκ pro ~. Probari potest id quoque, quod idem J aeger commemoravit, Δ ίn marginibus varias lectiones signo γρ. praemisso adiecisse, quae sumptae sunt e familia Α L S, exemplis his: ίn marginibus exterioribus habemus ρ. 3, 2 φιλάνθρωπον; 4, 6 ωθοσντι; 4, 14 άρνΙου; 5, 13 ~εικνύντες; 5, 25 ορθότητος άπόaειζιν; 6, ι άντLπρoβlΧλέσθlΧΙ; 6, 3 επlχκολοuθητέον; 6, 18 ό; 8, 15 εί a~; 10, 6 εύθέος; 15, 8 όρΙζοιτο; 15, 17 προαιώνιος; 16, 21 ταύΤΊ/ς. nonnullae, quae ίn interioribus marginibus adiectae sunt, νίΧ legi possunt, ut ίn tabulis phototypice expressis accidit. habent autem aliquid momenti duo 10ci: ρ. 14, 20 ab eadem manu secunda, quae ceteras lectiones e fami1ia Α L S adiecit, legimus ante κοινων(ιχς signo apposito ίn margine additum: εν τφ έτέΡ cΧντιγράφ εσφlΧλλ­ μενέστατα άντL γρlΧφέντι προστΙθεται '~ιlΧφOρας καΙ', quae verba manu posteriore Latine reddita sunt; legimus autem aιιχφορας καΙ ante κοινωνΙας ίn codicibus Α L S. ρ. 10, 8 manus correctoris supplevit lacunam magnam (10, 8-π, 3) e familia Α L S; habet enim ίn supplemento εζlΧφέΤOις (8), ταύτΎjV (15) om, οΤς ante επέγνωσαν (18), ειaωμεν (π, 4). cum autem ρ. π, ι neque gνωσιν praebeat ut Α et L (L ίn marg μν~μ'ην) neque νόΊjσιν ut S, sed recte γνωσιν, probatur correctorem codicis Parisini 586 lectiones varias, quas ίn marginibus adiecit, sumpsisse e codice familiae Α L S adhuc nοn conservato. Restat, ut agamus de duobus codicibus, quos supra iam commemoravimus, de Estensi 249 et Urbinate 9· Es Estensem 249 (= Es) eiusdem familiae esse atque Ο Μ Κ iam ex eo apparet, quod ίn Es eandem lacunam magnam (ρ. 10, 8-π, 3) invenimus, sed etiam aliis

ΧΧ

PRAEFATIO

locis probatur: ρ. 3, 6 et 7 ύγιείας legit Es pro ύγείας; 3, 9 add ae post ου; 4, 4 add XIΧt ante μΎjaε; 4, 6 εΙσω­ θουσι pro εΙσωθουντι; 4, 19 add γαρ ante τάχα; 5, 12 add XIΧt ante πάλιν; 6, 8 μΎjκέτι μΎjaεν; 8, 3 άποκεκρίσθαι pro aιακεκρίσθαι; 8, 13 α.ν om; 8, 15 έπεt ae pro εΙ aη; 10, 3 ύπεΡΡrο πcψα; 10, 6 ευθους pro εUΘέoς; 12, 2 add τε post πατρος; 12, 15 απαξ ~νωσθαι pro άπεξενωσθαι; 13, 13 add τον ante μη; 13, 18 add XIΧt υιου post πατρος; 13, 23 συνθήσεται (recte) pro συτίθεται; 16, 7 -ri}> 'Ισραηλ pro άνθρώποις; 16, 9 έν pro παρ'. cum autem Es ρ. 3, 3 habeat ~μετέραν falso pro ύμετέραν, quod invenimus apud Κ, et 8, 16 ου, quod Κ supra addidit, post αλλήλοις recepcrit ίη textum, concludi potest Es descriptum esse de Κ. Nonnullis autem locis dissentit a codice Κ atque his quidem: ρ. 3, 2 φιλάνθρωπον (recte) pro φιλανθρωπία; 6, ι αν1.ιπροβαλέσθαι pro άντιπροβάλλεσθαι; 6, 5 τουτοις pro τουτους; 10, Ι ΙστορεΤται (recte) pro Ιστ6ΡΎjται; 12, 8 αυτη (recte) pro α()ΤΎj; 14, 18 ουσίας pro αξίας; 15, 17 προαιώνιος (recte) pro προ αιωνος. quas lectiones unde sumpserit Es, nescio. aut codicem familiae Α L S adhibuit aut quattuor locis menda emendavit, tribus autem erravit ut ίη aliis, quos afferam. sunt enim haec: ρ. 3, 7 ~μετέρα pro ύμετέρα (quod fortasse correxit secundum ύμετέραν fa]so ίη Κ traditum); 3, 150m aLXΎjV; 3, 16 aιέφερες pro aιέχεας (vel aιέχεες); 4, 12 προσφέρειν pro προφέρειν; 4, 20 add το ante οΜενt; 7, 5 μ6νον pro μ6νων; 7, 7 το pro 'ti}>; 7, 190m καt; 7, 250m κατα.; -ri}> pro το (ante αγιον); 8, 7 συγχωρουντα pro συγχωρουντας; 8, 17 μ6νον αλλα XIΧt pro l1λλα; 12, Ι δμοΙως pro ώσαυτως; 12, 2 om του (ίη fine lineae!) ante πατρος; 13, 8 om τε; 13, 9 συνθοΤτο cum S pro συνθοιτο; 14, 12 καταγνώσεως pro κατανοήσεως; 14, 17 έξερρέθΎj pro έξευρέθΎj; 14, 18 όνομαζομένων om; 16, 14 μεν om; 16, 19 απεφάνΎj pro απεφάνθΎj. singula verba

PRAEFATIO

transposuit: λέγων θεους;

pro

U

5, 8-9 6, 14-15

ρ.

J

pro

ό τρεΤς

πάντως

λέγειν

ό λέγων τρεΤς θεους τρεΤς ύποστάσεις

7, 5-6 έστι post μ6νον ~sic) transposuit; 9, 14 φφtν post aαιμ6νια; 14, 13 τε post τουτων; 16, 4 παραaειχθη τοΤς ανθρώποις pro τοΤς ανθρώποις παραaειχθεΙΎj. ex omnibus his pro certo affirmo codicem Es ex Κ descriptum esse. itaque Es ίη apparatu critico omisi. Denique codicem Urbinatem 9 (= U) ίη apparatum criticum recipiendum ηοη esse J aeger iam plane demonstravit (νοΙ ΙΙ ρ. LVIII sq.; νοΙ νιιι ι ρ. 37, 124, 152); cf. de U etiam supra ρ. χχχ et LI sq. τρεΤς πάντως ύποστάσεις λέγειν;

5. De codicibus Ε

ΧΧΙ

Ε

et J

Sunt codices hi: codex Vaticanus graecus membranaceus 446 saec. ΧΙΙ, codex Vindobonensis theoΙ graecus 35 chartaceus saec. ΧΙΙΙ (ut vid.). De Ε J aeger egit ίη νοι νιιι ι ρ. 99, de J ρ. 36 (cf. etiam Virginiam Woods Callahan ίη praefatione ad Vitam S. Macrinae νοΙ νιιι ι ρ. 360 et 357). neque codex J, quod iam Jaeger demonstravit, neque codex Ε, quod ipse demonstrabo, ex illis codicibus derivari potest, e quibus omnes codices familiarum Α L S et Ο Μ Κ derivati sunt. nam quibusdam locis uterque codex consentit aut cum altera familia aut cum altera; atque his quidem locis: cum Α L S recte ρ. 3, 6 et 7 ύγείας pro ύγιείας (ΟΜΚ); 3, 9 ου pro ouae; 4, 4 καt om; 4, 6 εΙσωθουντι pro εΙσωθουσι; 4, 14 άρνΙου pro άρνος; 8, 15 εΙ aη pro έπεt ae; 8, 20 ae om; 10, 6 του om; π, 7 στοχαζ6μεθα pro στοχασώμεθα; 12, 15 ιΧπεξενωσθαι pro απαξ ~νωσθαι; 13, 12 του add; 15, 3 καt om; 16, 7 άν­ θρώποις pro -ri}> 'Ισραηλ; 16, 8 του om; 16, 9 παρ' pro έν; 16, 21 ταυΤΎjς pro ταυτη. his autem locis Ε et J cum

ΧΧΙΙ

PRAEFATIO

Ο Μ Κ recte consentiunt: ρ. 3, 16 της καρ~[ας (Α L S om); 9, 17 ό (Α L S om); 14, 7 θεΙα ρro θεου; 14, 18 άξΙας pro οόσΙας; 10, 15 desunt quidem Ο Μ Κ, sed habere ~otuerunt sicut Ε et J άκοινών'Υ)τον (έτέραν Α L S); ltem π, ι Ο Μ Κ desunt, Ε et J habent γνωσιν (gνωσιν Α L, νό'Υ)σιν corr S). falsam tamen habent lectionem communem Ε et J cum Ο Μ Κ: ρ. 3, 2 φιλανθρωπΙα (recte φιλάνθρωπον Α L S).

Aliis quidem locis Ε solus cum Α L S consentit, J solus cum Ο Μ Κ; atque Ε cum Α L S recte, J falso CUlll Ο Μ Κ his locis: ρ. 4, 13 το recte Ε cum Α L (τίj) corr S), τίj) J cum Ο Μ Κ; 10, Ι Ιστορεϊται recte Ε cum Α L S, ΙστόΡ'Υ)ται J cum Ο Μ Κ; item 10, 3 παρα Ε, ύπ~ρ J; 13, 180m recte καΙ. υιου post πατρος Ε cum Α L S, add falso Ο Μ Κ; 13, 24 oΤ~α πως recte Ε oΤ~' /)πως J. ubi J et Ο Μ Κ veras lectiones praebe~t, Ε h~bet eadem menda ac Α L S his locis: ρ. 5, 12 καΙ. blS falso om Ε, καΙ. post πάλιν add recte J, ante πάλιν Ο Μ Κ (bis κlΧL add b); 6, 10 κlΧL τ~ν Μναμιν καΙ. τ~ν θεότ'Y)ΤIΧ om falso Ε cum Α L S' 13 7 άί:~[ω falso Ε άει~εΊ: recte J cum Ο Μ Κ; 14, ~o ~nte κοιν'ων[ιχς add falso ~ιαφoρας κlΧL Ε cum Α L S, οηι recte J cum Ο Μ Κ; atque iterum duobus 10cis, quibus Ο Μ Κ desunt, Ε cum Α L S falsum habet, J rectum: ρ. 10, 15 τlΧύτψ om Ε, add J; 10, 22 των ζ'ητουμένων Ε, του ζψουμένου J. nusquam autem congruit aut J solus cum Α L S, aut Ε cum Ο Μ Κ duobus tantum locis exceptis et hoc fortasse fortuito: ρ. 7, 12 συμπlΧραλlΧμβάνεσθαι Ε cum Ο Μ Κ pro συμπεριλlΧμβάνεσθαι; 15, 17 προαιωνος Ε Μ Κ (προ αιωνος ο), ceteri recte πρolΧιώνιoς. :Ι:ίs exemplis effi~itur Ε et J ex eadem stirpe pro-

venlsse, e qua et codlces Α L S, sed recepisse eas lectiones ex familia Ο Μ Κ, quae eis magis placebant. mixtum igitur genus recensionis sunt. omnibus autem locis ,

PRAEFATIO

ΧΧΙΙΙ

quibus Ε et J per se stant contra utramque nusquam inter se congruunt.

famίliam,

6. De codicibus qui pertinent ad codices

et J

Ε

Sunt codices hi: Λ

503 Β

Α

codex Musei Britannici Old Royal 16 D Ι membranaceus saec. ΧΠ, codex Parisinus graecus 503 chartaceus saec. XIV, codex Musei Britannici Old Royal 16 D ΧΙ chartaceus saec. XVI. De codice Α Jaeger egit ίη νοΙ νπι ι ρ. 99 sq., J. Ρ. Cavarnos ίη eodem volumine ρ. 231. Α omnibus paene locis, quos supra attuli, congruit cum Ε. propinquissima igitur cognatione Α cum Ε coniunctum esse appalet. his autem qui sequuntur locis probatur Α neque ex Ε neque e stirpe codicis Ε ortum esse; omisit enim solus Ε haec verba quae ίη Α inveniuntur: ρ. 9, ι έν ante έκεΙνοις; 15, 3 των ante πολλων; 16, 2 του ante κοινου; praebet Ε falso 5, π έπιθρυλεϊτlΧι pro έπιθρυλλεϊ­ ται; 6, 16 έγκλ~μlΧσι pro έγκλ~ματι; 7, 22 άθlΧνασΙlΧς pro άθlΧνασΙlΧν; 8, 17 άλλ' οό pro &.λλα; 12, 10 Ι~έlΧν (Α cum ΟΜΚ habet Ι~[αν άξΙlχν!); 12, 20 των pro τίj); 13, 15 όμoγεν~ς pro ό μονογεν-ης; 15, 12-13 συμπεριενεχθωμεν pro συμπεριενεχθέντος ΑΙ (recte συμπεριενεχθέντες Α2). aliis quidem locis Λ1 idem habet quod Ε, quod tamen Α 2 correxit: ρ. 3, 5 προέχοντες, Α2 recte προσ'ήκοντος; 13, 21-22 φύσεως, Α2 recte θεόΤ'Υ)τος; 12, 10 μετlΧλαμβά­ νοντε.ς, Α2 recte μετlΧλlΧμβάνOντoς; 12, 15 άπεξενώθ'Υ), Α 2 recte άπεξενωσθlΧΙ. sed cum ηοη verisimile sit illis locis, quibus ΑΙ veram lectionem praebet, ipsum correxisse quod ίη Ε invenisset, concludere debemus utrumque codicem ex υηο eodemque exemplari descriptum esse. quod tamen codex Α coniectura μΙαν

PRAEFATlO

XXIV

PRAEFATlO

ρ. 15, 2 excepta nihi1 memorabilius praebet, nusquam alibi eum adhibui. Codicem Parisinum 503 quoque omisi atque eum Par·503 quidem, quod ex Ε descriptus est vel ex codice simillimo, ut Jaeger iam νοΙ νπι ι ρ. 99 demonstravit (cf. ρ. 158, 360); nam praeter menda propria ίη omnibus fere cum Ε consentit, etiam ίη eis lectionibus quas Ε solus praebet, e.g. 6, 16 εκγλ~μασL pro εγκλ~ματL; 13, 15 όμoγεν~ς pro ό μονογεν-ης. Β Denique codex Β quoque omittendus erat, quod ηοη aliter atque ίη Gregorii De instituto Christiano et ίη Vita S. Macrinae etiam ίη nostro libro descriptus est de J (cf. J aeger νοΙ νπι ι ρ. 37 et Virginiam Woods Callahan ρ. 358); permu1ta enim menda, quae Β praebet, explanantur, ubi primum codicem J inspexeris, qui quantas difficu1tates lectori paret J aeger plane ostendit (ρ. 37); itaque novis exemplis ηοη egere videmur.

Diαgrαmmα

stemmatis:

fons communis

Ι

mn Α

Μοη

L

S

47

Ζ

Ι

Ι

codex Arsenii

χ

Ε

Par 503

Λ

J

Β

Ma

Ι

Ο

Μοη

DE CODICIBUS LIBRI GREGORII NYSSENI QUI INSCRIBITUR AD GRAECOS (ΕΧ COMMUNIBUS NOTIONIBUS) Νοη aliter ac libro Gregorii De instituto Christiano, quem J aeger ίη volumine νιπ ι primus publίci iuris fecit, huic quoque Ad Graecos inscripto fatum erat, ut incolumis ίη bibliothecis lateret, contractus autem vel decurtatus editione MOIelliana (anno 1615) ίη lucem prodiret saeculisque sequentibus usque ad hunc diem propagaretur. codex enim Vindobonensis theologicus graecus 35 membranaceus saec. ΧΠΙ (= J) utriusque libri textum mutilatum pIaebet velut tres alii codices, quos ex stirpe eius ortos esse postea demonstIabo. at totus Gregorii Ad GIaecos liber integra fOIma ίη quattuor codicibus conseIvatus est, quorum antiquissimus est codex Laurentianus Mediceus graecus 6, 17 membranaceus saeculi ΧΙ (= Φ), qui duos fratIes unumque filίum habet, de quibus paulo post agam. Ne autem dubites quin textus libIi Ad Graecos ίη codice J tIUncatus sit neve cIedas textum GIegorii quem J praebet ίη codice Φ eiusque fami1ia amplificatum esse, haec affeIO exempla: ρ. 21, 8 verba δLκαίως καΙ et ρ. 26, 7-ΙΙ εκ των ~μετέpων ~μίXς ελέγξω πεφώμενος

ούκ ορθος ούδε ιJσLOς πέφανταL της γραφης ά.κpoατ~ς ό του εΙ δει λέγεLν τρεις θεους τα της θείας ούσίας τρία

Ι Ι

Μ

107

π

ΤΟLOυτος' ο(ίτος γαρ &ν ούδε εκίνεL προς ~μίXς λ6γους περΙ

Υ

Ι

χχν

κ

Es

J pro istis όράτω )-quis addere potuerit? cogitari tantum potest a1iquem ut supeIvacua delevisse. ρ. 26, 7 restant ante όράτω ίη J verba κατα πεΡLουσίαν, quae a verbis sequentibus quae J omisit sepaIata omni sensu caIent; ρ. 24, 7-8 verba της τε ΠPoσθ~ΚΊ)ς simul cum antecedentibus ίη J desunt, necessaria tamen sunt ad intellegenda ea quae ίη J πρ6σωπα συνορων μάλLστα (ίη

Χχνι

PRAEFATIO

quoque sequuntur. apparet iam ex his textum codicis J contractum esse atque id nοn ab ipso Gregorio, sed ab excerptore quodam factum. sed de J postea agam, nunc iam de codice Φ eiusque familia, qui praebent textum libri Ad Graecos inscripti integrum et genuinum. ι.

De codicibus

Φ Α Ψ

Codex Laurentianus Mediceus 6,17 membranaceus saec. Χ vel χι, Α codex Musei Britannici Old royal 16 D Ι membranaceus saec. ΧΠ, Ψ codex Laurentianus Mediceus 7,35 membranaceus saec. ΧΠΙ vel XIV. De codice Α, postquam plane de eo egit Jaeger ίn νοΙ νιιι ι ρ. 99 sq. (cf. J. Ρ. Cavarnosp. 231 sq.), nonnulla iaminpraefationelibri Ad Eustathium dixi (cf. ρ. ΧΧΙΙΙ). Codices ΦΑΨ ex communi exemplari desCIiptos esse his locis probatur: ρ. 22, 8 τ~ς om ΦΑΨ add Α2; 23, 5 ~~λoν gΤL τουτ' έσην L~Lκάς aut propter homoeoteleuton om ΦΑΨ aut add J; 23, 17 γενομένη falso ΦΑΨ, λεγομένΊ) recte J; 24, 16 λέγεσθαL falso om ΦΑΨ, eIvaL inseruit Ψ, λέγεσθαL recte J; 30, 15 ΤΟLουτον om ΦΑΨ, habent ψ2 J; 31, 13 &τομα falso ΦΑΨ, &τομον recte J. neque tamen Α et (aut?) Ψ ex Φ neque Ψ ex Α derivari possunt; nam ρ. 25, 16 πολλα om Φ, habet Ψ; 28, 25 υποστάσεως καθ Ο ΤΟLάaε uπ6στασLς om post υπ6στaσLς Φ solus; idem 32, 8 χρήσεως pro καταχρήσεως et alia similia; atque ρ. 25, 21-22 verba εΤς &νθρω­ πος usque ad το &νθρωπος om post το &νθρωπος Α solus; idem 2], 8-9 om auναμένοuς; 28, ΙΙ-12 φLλεπ6νως ΑΙ, φLλοπ6νως Α2, φLλεπαLνως recte Ψ cum ceteris; 28, 19 ο\)τε Α, ο{)τως Ψ recte cum ceteris; 30, 14 άναλoγΙ~ Α, άλoγΙ~ recte Ψ cum ceteris. itaque codices ΦΑΨ ad textum constituendum adhibendi et ίn apparatum criticum recipiendi erant. Φ

PRAEFATIO

χχνιι

2. De codice C C Codex Vaticanus graecus membr. 448 saec. ΙΧ vel Χ. Forsitan mireris, quod hunc codicem nοn primo loco posui vel tractavi, cum vetustior sit quam Φ; nam nonne est scriptus iam saeculo ΙΧ vel Χ ideoque magni ponderis ίn textu Gregorii constituendo? at libri Ad Graecos textum continet minutis litteris scriptum ίn margine ab homine saeculi ΧΠΙ vel XIV! confer autem de hoc codice Virginiam Woods Callahan ίn νοΙ νπι ι ρ. 352. C ex Φ descriptum esse his locis probatur: ρ. 22, 10 uterque ante λ6γCf add τ~; 25, 16 uterque om πολλα; 28, 7 Μγματα falso C et Φ, Μγμα recte ceteri; 28, 25 ' , " uterque pos t uποστασLς om υΠOστlΧσεως κιχ θ"~ ο ΤΟLlχοε uπ6στασLς; habent 30, 14 φεροόσης pro aLαφεροόσ'1jς. compluribus quidem locis C et Φ ea de causa nοn congruunt, quod aut C sua menda habet: ρ. 21, 18 ιχύτο '~6 " pro αυτων; 2 , 9 om lΧκρolΧτης; 27, 8 om το"λ' τε eLOV, 27, 19 μετlΧλlΧμβάνOυσα pro λlΧμβάνoυσα; 30, 200m ΤΟLάaε; aut quae ίn Φ invenerat, correxit: ρ. 20, 4 συνάπτομεν recte cum ceteris pro συνάπτωμεν; 20, 8 προσώπων pro πρ6σωπον; 22, 12 ηης pro ε~ ης; 29, 19 ~ supra add C, om Φ; 31,16 συζευγνυμεν pro σuζεόγνΟLμεν; 29, 16 recte habet cum Ψ ~ pro ~, quod habent Φ et Α; cum J ρ. 31, 13 servavit vel restituit &τομον pro &τομα (ΦΑΨ); 29, 4 ε~πoμεν pro ε'LΠΟLεν α.ν, quae varia lectio fuisse videtur; 22, 21, ubi J deest, solus C recte habet ΠΟLήσομεν pro ΠΟLήσαLμεν (ΦΑΨ). ergo, cum C et Φ nοn ex communi exemplari, sed C ex Φ descriptum esse exemplis quae attu1i probatum esse mihi quidem persuasum sit, hunc codicem tribus 10cis exceptis (ρ. 22, 21; 29, 4; 31, 13) ίn apparatum criticum nοn recepi.

ΧΧΥΙΙΙ

PRAEFATIO

PRAEFATIO

3. De codice J

J

Codex Vindobonensis theol. graecus 35 chartaceus saec. ΧΠΙ. Textum libri Ad Graecos inscripti ίη hoc codice ηοη a Gregorio ipso, sed ab excerptore quodam contractum esse probatum est exemplis quae supra (ρ. xxv) attuli. nunc nobis agendunl est de via ac ratione excerptoris atque de auctoritate textus ab eo contracti. taceo de nullius ponderis mendis, quae per errorem orta sunt, e.g. Ι9, Ι.9; 2Ι, Ι3; 22, ι; 24, Ι2; 27, 6; 28, 4.6; 30, 23; 3Ι,5.ΙΟ.Ι9.2Ι: u1timae litterae verborum mutatae sunt. graviora videntur haec: Ι9,8.Ι3; 20,23.27; 2Ι, ιο; 25, 3; 26, ι; 27, 7; 28, 3; 29, 8.ΙΙ.ι6.22; 30, 4·9· ι6.ι8; 32, 4.Ι9. saepe diiudicari ηοη potest, utrum consu1to an invitus omiserit aut singula verba, e.g. Ι9, ιι.η; 20, 5; 2Ι, 8; 22, 4.ι6; 23, 6; 24, ι.ι6; 25, 6.8. Ι2.2Ι; 26, 7.22; 28, ι8. Ι9. 22; 29, Ι.4; 30, 4; 3Ι, ι8.23; 32, Ι.5.η.26; aut complura verba, e.g. 2Ι, 7-8.ΙΟ.Ι3-Ι4. 22; 22,Ι-3.Ι2-Ι3.Ι4.Ι7-23; 23,8-ΙΟ.ΙΙ-Ι3.24; 24, 6-8.2ι.22; 25,Ι7.ι8-Ι9.24; 26,23; 27,Ι-5.Ι7.Ι9. 20-2Ι; 28, ι6; 29, 5-6.23; 32, 9-ΙΟ. verisimile autem est quaedam verba excerptorem ipsum mutavisse, e.g. decies επεΙΡrο επειa~: 19,5; 20, Ι5.ι6.η.ι8; 2Ι, 3.Ι3; 25, 8; 30, 9.2Ι; ter tempus praesens pro aoristo aut perfecto: 24,22 γίνεσθtΧι pro γενtσθtΧΙ; 25, 9 aιtΧφεϊτtΧL pro aι'nρψtΧι; 29, Ι7 aιtΧκρίνετtΧι pro aιlχκtκριτtΧΙ; similia Ι9, 4-5.5; 2Ι, 4.Ι3.Ι9; 22, 4; 23, ιο; 24, 2.6; 25, 5.Ι9.20.22; 26, ι.6; 27, 5·6·7; 28, η; 29, Ι9; 30, Ι3; 3 Ι , 4-7; 32, 4; 33, 3· denique compluribus verbis omissis pauca alia ipse substituit: 2Ι, 5-6.Ι4-Ι9.2Ι; 22, 6-ιι; 23, 23-24; 24, 24-25; 25, 25; 26, Ι.5.7-ιι.ι8-2ι.22; 27, 8- Ι 5; 27, 23-28, ι; 28, 9-Ι4; 3Ι, 2-3. ideo verisinlile est excerptorem ipsum commutavisse constructionem sententiae ρ. 24, Ι5-η, ordinem verborem his locis: Ι9, 2;

ΧΧΙΧ

2Ι, Ι.5; 22, ι6.ι6- Ι 7; 23, 20-2Ι; 24, Ι3· Ι 9; 25, 5; 26, Ι3.ι8; 27, 6.7.ι6; 30, 4-20; (3 Ι , 2Ι); 32, ΙΙ-Ι2. eundem addidisse singulum verbum his locis: 20, Ι9;

2Ι,9;22, Ι4;25, Ι9;26,Ι7;27,5;27,7;29,26;3 0 ,4· Ι 4;

3 Ι , Ι4; 32, 26; 33, ι. at aliis locis ηοη dubitandum est, quin J textum Gregorii genuinum tradiderit: (ρ. 23, 5-6, si verba, quae ίη J legimus, falso desunt ίη codicibus familiae ΦΛΨ); 23, ι6 J solus servavit ου, quod deest ίη ceteris codicibus; 23, η J solus recte legit λεγομtνη pro γενομtνη, quod habent ΦΛΨ; 24, ι6 J solus recte habet λtγεσθtΧΙ, quod deest ίη ΦΛ, a Ψ autem textui verbum εΤνtΧL insertum est. quibus locis etiam id probatur, J ηοη ex eodem exemplari descriptum vel ab excerptore contractum esse, ex quo ΦΛΨ orti sunt, sed ex alio ηοη minoris quidem auctoritatis. ergo codex J recipiendus erat ίη apparatum criticum.

4- De codicibus familiae codicis Β

Par.583 Urb.

Ι3 Β

J

Codex Musei Britannici Old Royal ι6 D ΧΙ chartaceus saec. XVI, codex Parisinus graecus 583 membranaceus saec. ΧΥΙ vel χνπ, codex Urbinas graecus Ι3 chartaceus saec. χνπ. Codicem Β descriptum esse ex codice J, ut Jaeger ίη νοΙ νπι ι ρ. 37 et planius antea ίη νοΙ Π ρ. LVIII sq. demonstravit (cf. Virginiam Woods Callahan νοΙ νπι ι ρ. 358), libro quoque Ad Graecos misso probatur; habet enim ηοη modo textum ab excerptore contractum, sed etiam iis mendis depravatum quae nemo nisi is, qui ex ipso codice J describeret, inserere poterat: ρ. 3 Ι , 3-4 πlΧρlΧ ... ίη Β, quia ίη J litterae πtμπει legi νίΧ possunt; 27, ι6 σω ... pro σωμlΧτLκα, quia ligatura quae sequitur ίη J male intellegitur; item Ι9, Ι4 ώσειε (sic) pro &στε; 2Ι, 4 αλογωττον nota male intellecta

PRAEFATIO

ΧΧΧ

pro pro

23, 15 εικως pro εΙ γαρ; 26, ΙΙ όρΙΙτ' quod J, ηοη tamen ΦΛΨ habent; 28, 4

pro τέλειον. Quae menda omnia ηοη solum ίη Β, sed etiam ίη Par 583 invenimus; est autem hic codex miscellaneus saeculi χνι-χνπ chartaceus 245 foliorum, qui nullum aliud Gregorii opus continet praeter '5. Gregorii Nysseni De Deo trino, e communibus notionibus' fol. 2-6v. praeter ea autem, quae supra attuli, ίη Par 583 haec menda reperiuntur, quae ίη Β, ηοη tamen ίη J extant: ρ. 20, 8 προσώπων om Β et Par 583; eidem 22, 23 μη om; 22, 24 habent μένον pro μ6νον; 23, 15 σΊ)μα,ντικων pro σΊ)μα,ντικii'>; 24, 17 τετριιaι pro τετριιaα; 29, 16 ούσι pro ούσΙαν; 31, 10 καΙ om. inde apparet codicem Parisinum 583 descriptum esse de codice Musei Britannici Old Royal 16 D ΧΙ (= Β). qua de causa etiam Par 583 ίη apparatum criticum ηοη recipiendus erat. Urb. 13 Denique Urb 13 quoque omittendus erat; ηοη aliter enim iudicandus est ac Urb 9-12, qui codices partes sunt collectionis omnium Gregorii operum, ut J aeger ίη νοΙ Π ρ. LVIII, νπι Ι ρ. 37, 124, 152 disseruit. habet autem Urb 13 textum contractum codicis J ut ίη libro De instituto Christiano (cf. J aeger νπι ι ρ. 37), ita ίη hoc libro Ad Graecos neque tamen ea menda, quae ίη Β et ίη Par 583 reperiuntur. de ipso igitur J codex Urb 13 vel potius eius fons ίη hoc libello derivatus est, id quod probatur propriis mendis, quae numquam oriri potuissent, nisi librarius codicem J sub oculis habuisset, ίη quo quaedam verba male scripta legere ηοη poterat, e.g. ρ. 19, 15 έπ' Urb pro έστιν J; 21, 2 κα,Ι pro ~; 23, 2 νοημα,η pro ον6ματι; 24, 15 aια pro aια το quod J habet, sed το tinctura obrutum atque hoc quidem, postquam Β ex J descriptus erat; habet enim Β το recte; 25, 19 κατα αύτον Urb, quamquam J κα,τ' αύτον recte correxit ίη κα,τιΧ ταύτον, quod Β recepit;

Par.583

25, 22 τουτο Urb, τουτέσην J, sed εστιν ίη ligatura, quam recte intellexit Β. Ego quidem, cum Par 583 omnino neglexerim, codices Β et Urb 13 saepius adhibui, ubi codex J difficilem intellectu se praebebat, neque tamen ίη apparatum usquam recepi. ceterum hic notandum est textum libri Ad Graecos ίη editione Morelli anno 1638 impressum ex apographo textui codicis Urbinatis 13 simillimo nunc perdito provenisse, qua de re cf. Jaeger ίη νοΙ νπι ι ρ. 37. qui iam addit Paulum Alexandrum Η. Omontii catalogo bibliothecae Parisinae admonitum ίη codicem Montepessulanum 122 inquisivisse et ibi ίη­ venisse typothetae signa marginalia, quibus iam manifestum est hunc codicem exemplar editionis Parisinae imprimendae fuisse; sed ea pars codicis ingentis, quae librum nostrum continebat, periit.

&λογώτα,τον; όρΙΙτω

XXXl

PRAEFATIO

τέλος

πι

DE CODICIBUS LIBRI GREGORII NYSSENI QUI INSCRIBITUR AD ABLABIUM QUOD ι.

ΝΟΝ

SINT TRES DEI

De codicibus C Α 5

C

Codex Vaticanus graecus 448 membranaceus saec. χ, codex Venetus Marcianus graecus 68 membranaceus saec. ΧΠ, S Codex Vaticanus graecus 1907 chartaceus saec. ΧΠ

Α

(ΧΠΙ).

tres codices iam nobis noti sunt ex libris Gregorii Ad Eustathium (cf. ρ. ΧΙ) et Ad Graecos (cf. ρ. χχνπ); sed nunc primum codex C suum ipsius textum nobis suppeditat, ηοη eum modo qui posterioribus temporibus ίη margine adscriptus est. Textum codicum Α et 5 ex uno eodemque fonte Ηί

Α

et 5

c

ΧΧΧΙΙ

PRAEFATIO

haustum esse supra demonstravimus. quod ίη libro Ad Ablabium quoque probatur; consentiunt enim his mendis: ρ. 42, 5 om κόρως alt; ρ. 47, 6 om αΙτΙαν; 47, 240m τι; 54, 9 om ώς; 50, 2 om a~; mutaverunt ordinem verborum: ρ. 49, 20 της θε6τψος τοσ λόγου pro τοσ της θε6τ-ψος λ6γου; 55, 19-20 λέγε~ τις βλέπε~ν pro βλέπε~ν τ~ς λέγε~; alia similia (43, 9; 45, 15; 46, 5; 46, 19; 48,9; 52, ι; 53, ι; 54, 20; 56, 8). neque tamen S ex Α ortus esse potest, cum ίη solo codice Α multa menda extent, e.g. ρ. 38, 21 εύρεθησετα~ falso Α pro έρε~σθησετα~ recte S; item 39, ι άνοτέρως pro άτονώτερος; 43, ΙΙ περ~ε~λ"f)μμέν"1)V pro έμπερ~ε~λ"f)μμέν"1)V; 47, ΙΙ καΙ μ~σωσ~ν pro κ&ν μ~ας δσ~ν; 48, 5 ~ν γε τι pro εrτε; 48, 18 έξ"f)γεLτα~ pro έξηπτα~; 49, 13 et 160m πασαν; 52, 15 καιροσ pro λ6γου; et permulta alia quamvis leviora. quamquam autem codicem S quoque saec. ΧΠ quam saec. ΧΙΠ ortum esse verisimi1ius putamus, tamen ηοη est, quod Α ex S descriptus sit. vide haec exemp1a: ρ. 41, 15 Μγμα om S; 48, 17 άγΙου πνεόματος solus recte pro πατρος restituit, ut videtur, S; 48, 18 πατρος item recte pro πνεόματος S; 52, ΙΙ οι5τε falso pro ο{)τως; 53, 22 πλ~ν habet S, om ceteri omnes; 55, 3 add σου; 56, 19 περ~εργάζεσθα~, ceteri omnes περ~εργάσασθα~; similia nonnul1a alia. ergo denuo probatur utrumque, Α et S, ex commUni exemp1ari ortum, S' autem alias lectiones aut ex alio codice recepisse aut proprias sua sponte proposuisse. C Quid nunc de C ? an C ipse fons codicum Α et S fuit ? arto vinculo C cum Α et S coniunctum esse ex his exemp1is apparet: ρ. 37, 7 τ~ν &ληθε~αν S Α C, τη &λ"f)θεΙCf ceteri; 38, 3 έρωτηματος pro θεωρηματος; 49, 10 τοότου pro τοστο; 50, ι add aε; 50, 100m γα.ρ (recte habent 49, 3 τη αύτη pro αύτη τη; 50, 8 έν πνεόματι θεοσ, quod ceteri omiserunt praeter excerptorem codicis J, qui habet θεοσ έν πνεόματ~). at caveamus, ne Α et S ex C

PRAEFATIO

XXXIIr

Ol"tos esse putemus; obstant enim exempla haec: ρ. 37, 6 τρέπε~ς recte C, πέμπε~ς Α et S cum ceteris; 39, 15 όξυ ~τι falso C pro Mξα~ τι Α et S cum ceteris; 43, 16 αυτοτυΧ"f) (sic) item pro εΙ ο{)τω τόχo~; 42, 5-6 'Άκουε 'Ισραηλ' κόρ~oς ό θε6ς σου κόρως εΙς έστ~ om C. ex quibus simul intellegitur C ηοη modo ηοη fontem codicum Α et S, sed etiam ipsum νίΧ ex eodem codice haustum esse quo Α et S. cum autem Α et S ab exemplari Arsenii dependeant, ut Jaeger ίη νοΙ νπι ι ρ. 16 demonstravit, nobis concludendum videtur codicem, de quo C derivatus est, cognatum fuisse codicis Arsenii. ηοη igitur dubitandum est, quin hi tres codices digni sint, qui ίη apparatum recipiantur. at codicem C suo quoque iure recipimus, cum quibusdam locis solus textum ίη a1iis vel omnibus vel p1urimis codicibus depravatum integrum servet: ρ. 37, 6 τρέπε~ς solus recte pro πέμπε~ς; 44, 17 θεασθα~ pro θεάσασθα~; 45, 13 τολμωμένων pro τετολμ"f)μένων; 46, 23 συμμετέχοντες pro μετέχοντες; 52, 3 πατ~ρ; 55, 198, om cet; 57, ι ό recte pro ού, quod ceteri habent. ρ. 45, 5 tatIΧV recte (cum S et syr) pro ΙΜαν; 47, 12 άποτεταγμένως (cum Α et syr); 50, ι ό πάντα έν σοφΙCf πo~ων θεος (cum S, exc, syr); 51, 7 έφ' pro &φ' (cum S et exc); 55, 15 ~ως pro ώς (cum exc). codicem Α autem recepi, ηοη quodull0 10co meliorem textum quam ceteri praebet, sed quod, ut J aeger demonstravit, ex codice Arsenii prius descriptus est, quam variae lectiones marginibus eius adscriptae sunt. quae receptae sunt ίη marginibus codicis Leidensis Gronoviani 12 ( = L), quem tamen ηοη ίη apperatum recepi, quia re vera ηοη plus quam codex Α ad textum constituendum contribuit (vid. ρ. ΧΙΙ). 2. De ceteris codicibus familiae codicum C Α S coniunctis L Si codicem Α comparamus cum L, quos codices

Χχχιν

PRAEFATIO

PRAEFATIO

nos ίη apparatum ad librum Ad Eustathium recepimus (cf. ρ. ΧΙ), omnibus fere locis eos consentire apparet, ex quo eos de eodem codice i.e. Arsenii descriptos esse concludendum est .. nonnullis tamen dissentiunt, quia uterque sua menda praebet atque Α quidem plura, sed leviora: ρ. 37, ΙΙ γεν6μενo~ pro γ~ν6μενo~; 39, 6 'ι 'Ι ευχαρ~στφωμεν pro ευχαρ~στησoμεν; 39, 22 ε~ a dd, L cum ceteris recte om; 42, 4 όμολογητέον pro όμολογητέος; 42, 14 η pro ηλιος ίη fine lineae; 43, 22 πάσΧ'η ρτο πάσχε~; 45, 8 κατlΧγ~νωσκ6των pro κlΧτlΧγ~νωσκ6ντων; 46, 20 ψησ~ pro φlΧσ~; 47, ΙΙ XClt pro κ&ν; 49, 13 πασlΧν om; 51, 12 πρoσεπ~νooυμένη pro πρoεπ~νooυμένη; 52, Ι ΚIΧΤ' ένέργε~lΧν falso (cum S) pro κlΧτα τ~ν ένέργε~lΧν; 52, 3 ο Τς pro εΤς; 52, 5 λέγε~ν pro λέγε~; 52, 20 iteravit τον ίη initio paginae seqUentis; 54, ΙΙ χρ~σlΧ~ pro χρ~τα~; 56, 4 l:Ιντως pro l:Ιντος; 56, 6 μoνoγεν~ς pro μονογενες; 56, 8 XClt iteravit ίη initio lineae; 56, 12 IΧΙτΙας iteravit; 56, 13 τοσ pro το; 57, 3 ετνlΧ~ om. contra quae ίη L reperiuntur, sunt haec: leviora ut ίn Α ρ. 39, ι ελεχθεΙη pro ελεγχθεΙη; 41, 3-4 lΧύξομένη pro lΧύξlΧνoμέν-η; 46, 6 φlΧΙνετlΧ~ pro φlΧινητα~; 44, 9 ταυτ~ν pro ταύτην; 45, 3 εφ' ~σης pro επΙσης; 48, 16 δεδωρεϊσθlΧ~ pro δεδωρ~σθα~; 49, ΙΙ ού pro ούχ; 50, Ι Ι κlΧταμεμερεϊσθlΧ~ pro κlΧτlΧμεμερΙσθα~ (simi1ia quibusdam locis L ipse menda correxit e.g. 39, 20 ακεΡIΧΙOτέΡO~ς ex -ους; 40, 10 εκ om, supra add; 41, Ι δ~lΧμερ~σμoν ex -ων et ta1ia); graviora autem ρ. 37, 9 ανθέρ~κlΧς pro &νθρακlΧς; 44, 10 δπoπτ~κ~ν pro έπoπτ~κ~ν; 45, 7 et 9 υίος pro Ίησοσς (cum excerptore codicis J); 48, 18 κυρΙου pro υίοσ; 49, 3 αύτη om; 53, 18 ούδε ~να pro ούδένα. neque tamen quicquam huiusmodi dignum videtur, quod ίη apparatum aut ίn ipsum textum recipiatur. nam sunt aut menda ipsius L aut variae lectiones a correctore codicis Arsenii postea additae, quas L recepit (cf. νοΙ νπι ι ρ. 16). quibusdam autem locis cautius egit, cum scribit ίn margine 43, 6 ,

χχχν

forte' (recte pro έτo~μOλOγΙlΧς L, έτοψολογΙlχς cum C) ; 44, 17 'τί]} forte' (recte pro το, quod ίn textu praebet); 49, 14 'gxe~v forte' falso pro ~χε~; frustra 39, ι ανωτέρως L pro ανοτέρως Α, recte autem ceteri ατονώτερος; 48, 5 ~ν γε pro ε~τε verbo male scripto ίn codice Arsenii (Α add τ~ ad gv γε). Omnibus his exemplis ρτο baturnon fructui esse, si codex L ίη apparatum recipiatur. ac ne rearis ex ceteris annotationibus codicis L aliquid lucri capi posse, appono quasin marginibuslibriAd Ablabium adscripsit: ad 46,12 δη εΙ λά.βo~ς το θεος έπt φύσεως μαλλον ~νlΧ θεον εΙσάγε~ς; 48, 7-8 δτ~ τα: έκ τ~ς τρ~άδoς γ~ν6μενlΧ ού τρΙIΧ; 48, 17-19 δτ~ ζω~ 'έτυμολογΙlχς

Α

πlΧρα τοσ ΠIΧΤΡOς ένεργεϊτlΧ~, πlΧρα τοσ υίοσ έΤOψάζετlΧ~, τ~ς τοσ πνεύμlΧτoς έξηγεϊτα~ βoυλ~σεως;

50, 17-20

ση.

δη ούδεμΙIΧ ένέργε~1Χ τ~ς άγΙlχς τρ~άδoς προς τας δπoστάσε~ς ~ ι O~lΧκρ~νετlΧ~

51, 7-9

iλ 'j

" κατ" ιχυτην

-

ιχποτε λ εLΤIΧ~

l( υ.νευ

~ των

"λλ ων; ΙΧ

δτ~ ούδεν των ενεργημάτων αφ' έαυτοσ θεωρού­

μενον ~ τοσ ΠIΧΤΡOς μ6νου έστ~ν ~ τοσ υίοσ ~ τοσ πνεύματος;

52, ι δη ή έν6της τ~ς ένεργεΙlχς κωλύε~ λέγεLν τρε'Lς θεούς; 52, 18-21 δη ούδεtς όρΙζετlΧ~ τΙ έστ~ν το &πεφον, το δε " .,\,' Ι " ' ορφ μ,ι υποπιπτον ιχνωνυμον; 53, 6 -10"η φυσ~ς' τυl γlΧρ &ποσον

8

xlΧt

&πo~oν

οuτε περ~γράφεΤIΧL

δε μ'~ αρ~θμεϊτlΧ~, έν πλ~θε~ ού λέγετα~;

οuτε αρ~θμεϊτlΧ~'

55, 8-10

δΊ~ δ~α

τοστο εΤς θεος λέγετlΧ~ δ~α. το μ~τε φύσε~ μ~τε ένεργεΙ~

gxe~v διlΧφOραν τ~ν τρ~άδlΧ. una autem annotatio alicuius momenti est; legimus enim ad ρ. 40, 7-8 δη το λέγεLν πολλους ανθρώπους δμo~6ν έστ~ τί]} λέγε~ν πολλαt (sic) φύσεις ανθρώπων; verba autem, ad quae haec pertinent, ίη utroque codice homoeoteleuto exciderunt. ergo concludendum est annotationes codicis L, quas attuli, ηοη modo ίη codice Arsenii iam extitisse, sed etiam ίη codice, de quo codex Arsenii descriptus est; νίΧ enim credi potest utrumque codicem et Α et L verba πολλοt - δτ~ ρ. 40, 7-8 sua sponte omisisse, sed iam ίη codice Arsenii defuerunt. cum autem haec verba ίη

XXXVI

PRAEFATIO

codicibus C et S extent, an concludi oportet etiam S sicut C (cf. ρ. ΧΧΧΙΙ sq.) ηοη ex ipso codice Arsenii, sed ex fonte eius derivatum esse? nihil tamen obstat, quominus S ex alio codice nonnullis 10cis textum ex Arsenii codice descriptum correxerit. hunc enim ίη eis operibus, quae ex codice Arsenii solo noverat, fidelis~ sime sequitur. Est·79 Paulo gravior est quaestio, utrum codex Estensis 79 ίη apparatum recipiendus sit necne. est autem codex hic chartaceus saec. χιν -XV foliorum 189 qui scripta Gregorii Nysseni continet inde a folio 106: Adversus Iudaeos De verbo Dei et spiritu sancto (106); Testimonia adversus Iudaeos (109); Quod ηοη sint tres dei ad Ablabium (168). qui codex semper fere congruit cum codicibus familiae C Α S, nisi quod permultis 10cis quaedam habet, quae nusquam alibi reperiuntur. atque cum tribus codicibus C Α S congruit his mendis: ρ. 42, 18 έψl)ρμωσθα~ pro έψl)ρμ6σθα~; 49, 17 &παλλoτρ~oυσθα~ pro &πΊJλλoτρ~ωσθα~; 50, ι post Xρ~στoς ex correctura add ae; 50, 10 γαρ om; recte autem ρ. 43, ι cum C Α S om ae ante τ~ς. congruit cum C S, semper recte: ρ. 42, 14 ante ό οόρανος om ~; 56, 15 εΤνα~ add; 48, 17 άγΙου πνεύματος pro πατρος, 18 πατρος pro πνεύματος. congruit cum C Α; recte ρ. 42, 22 ante περΙ om τ~; falso ρ. 50, 2 om aη, 53, 9 θεωρεϊτα~ pro θεωρΊjτα~. cum uno tantum codice familiae C Α S congruit 10cis his: cum C recte ρ. 52, 3 habet πατ-ηρ, quod ceteri omnes codices Vaticano 720 excepto omiserunt; 57, ι recte ό pro οό; falso autem ρ. 46, 21 ft.τερ6ν έσην pro έσην ft.τερον; 51, 14 πιΧλ~ν coll ante ~ (15); 52, 2 om σωτηρ; 52, 14 μo~ coll post τ~. cum Α falso ρ. 44, 2 τιΧλλα; 48, 5 γΙ νετα~ pro γΙνΊJτα~ ; 48, 23 a~ιΧaυσ~ς pro a~ιΧaοσ~ς; 49, 3 αότΊ) om; 53, 16 a~α.­ κερμα.τΙζετα~ pro a~α.κερμα.τΙζΊJΤα.~; 55, 7 ΚΊJρύσσετα~ pro ΚΊJρύσσΊJΤα.~. cum S recte ρ. 44, 17 τι'l) pro το (cum Ρ). concludendum igitur est codicem Estensem 79 ηοη ex

PRAEFATIO

Vat. 720

Mon.47

χχχνιι

C aut Α aut S descriptum esse, sed ex eodem codice vel potius ex apographo (mutilo quidem, nam incipit Est 79 ρ. 42, 13 a verbo aοκε'i:) eius codicis, ex quo C Α S descripti sunt, atque dignum esse testem, qui ίη apparatum criticum recipiatur. tamen eum ηοη recepi; nam uno 10co excepto, quem ίη apparatu notavi, ubi solus verbum genuinum habet (συνΤ'ήκε~ν ρ. 57, 7), nihil affert, quod ηοη ceteri quoque habeant; permultis autem locis depravatus est mendis propriis, quae ίη apparatu critico collocata plus perturbationis quam utilitatis efficerent. Eadem de causa praetermisi codicem Vaticanum 720; est autem codex saeculi ΧΙ-ΧΠ membr. fo1iorum 284. insunt Gregorii libri duo, quorum unus est Quod ηοη sint tres dei ad Ablabium, qui incipit ίο!. 26v et explicit ίο!. 33v. alter est Apologeticus ad Theophilum ίο!. 33v-36v. etiam hic codex multis mendis cum Α et L congruit (e.g. 41, 3-4 α.όξομένη pro αόξα.νομένη; 42, 17 om καΙ; 46, 160m ae; 46, 22 8τ' &ν pro 8ταν; 48, 18 έξ·l)γεϊτα.~ pro έξΊjπτα~; 49, 13 πασα.ν om cum Α, L cum ceteris add; 52, 9 a~α τουτο om cum Α L; 52, 21 οΟν om cum Α L; item 53, ι φα.μεν transpos post εΤνα.~; 56, 5-6 verba το ae - πρώτου om; 56, 7 ε'Lη pro έπΙ), codicibus autem servatis fons ηοη fuit; haec enim menda tantum ίη Vat 720 reperiuntur: ρ. 47, 15 &ν pro ήμων έπιχεΙΡYjσιν άποβλέπων σιωπiΧν

τα έγκλ~ματα,

μη

ώς γαρ έκεϊνος έγκλ~ματά τινα τ αρνΙ~ τον λόκον προφέρειν έΠΟΙYjσεν, αίσχυνόμενον δηθεν το δοκεϊν ανευ δικαΙας προφά­

μYjδεν μα.λλον όφΙεσθαι της όρμης τον λόκον, άλλα τοϊς μεν

73

σμ καΙ τ'~ν τοιαότ-ην αtρεσιν φρΙττομεν.

ένεκελεύου ν

8 πολΟ

J

παρβλαβεΤ Ο, παραβλεΤ

02

9

AL (-τος b) 10 αΙσοποιώ AL (αισωπεΙιΡ b) 11 οΙ: εΙς AL (δι b) 12 γαρ b ν m: om libri προφέρειν om ALS (add b) 13 το AL Ε ν m: τφ S J ΟΜΚ, 14 άρνος ΟΜΚ ν m, άρνου b 15 διαλύσαντος S 16 του λύκου L, corr Ll (τον λύκον b, sed rursus deletum) 19 ante τάχα add γαρ ΟΜΚ τφ (ut vid) J, corr ]2, om Ο 19/20 ~αθ' Τιμών om syr 21 μεν S Μ syr ν m: om cet ante &λλο add το b καΙ syr b ν m: om cet

τι οδν; ιlρα μετα

15

τοσαότας

έγχεψησεις άποκαμόντες

ήσόχασαν; οόκ ~στι ταυτα' αλλα καινοτομΙαν ήμϊν προφέ­

ρουσιν, ο{)τως το ~γκλΎ)μα καθ' ήμων συνηθέντες' τρεΤς όποστάσεις όμολογουντας μΙαν αγαθόΤΎ)τα, μΙαν Μναμιν καΙ μΙαν θεόΤΎ)τα λέγειν ήμας αίηωνται. καΙ οόκ ~ξω τουτο της 20 αλYjθεΙας

φασΙ'

λέγομεν

γάρο

αλλ'

έγκαλουντες

τουτο

προφέρουσιν, /)η ή συν~θεια αότων τουτο οόκ ~χει καΙ ή

αδθις ~τερoν της καθ' ήμων δυσμενεΙας το α~τιoν λέγουσιν.

κατευΊ)μερουντες

σόνYjθες /)πλον, την

αλ~θειαν, προβαλλ6μεθα δεικνόντες, /)τι έπΙσYjς τ Ίουδα"­

τάχα το δοκεϊν ανευ αίτΙας μισεϊν αίτΙας πλάττουσι καθ'

' '1>" , , ''1> , έν ουaενΙ aLακεκρΙσθαL νομΙζεLν.

ouae έν τουτφ πάντως

συγχωρεϊν. εΙ γαρ έν έκεΙνΟLς tlζων, ,

J.!;"

ανα;ι.,Lον·

!

ει

1:-"

οε

μLκροτερον

,

κατα

,

'Ι εκε νων

τον

λ' ογον

"~ εσην '1

&στε του της θε6τψος όν6ματος προς πατέρα τε καΙ υΙον τ·ην ΚΟLνωνίαν χωρησαL, ouae tlλλοu "LVOC; των θεοπρεπων

5 κατα το κρεϊττον XIΧt χεϊρον aLαφορ,χν, ώς ευαγες εΤναL

5 όνομάτων μετέχεLν tlζων. θεωρουμενα γαρ καΙ σuγΚΡLν6μενα

οΊεσθαL την έν τοϊς καταaεεστέΡΟLς των όνομ,χτων ΚΟLνωνΙαν

προς tlλλ'tjλα τα όν6ματα aLa της έν έκάσΤΟLς θεωροuμέν'tjΙ;

.....

συγχωρουντας

....

1

τφ

πνευμαη

....

των

(

J

υπερωροντων

,

ΚΡLνεLν

έμφάσεως εύρεθησεταL

μ'tjaεν

της

του

θεου

προσ'tjγορΙας

ιΧν,χζων. π,χντα γαρ τα θεοπρεπη όν6ματά τε καΙ νοηματα

gλαττον gχοντα' τεκμηρων Μ, Ι)ΤL τουτφ μεν τί}> όν6μαΤL

όμοτΙμως gχεL προς tlλλ'tjλα τί)> μ'ηaεν περΙ την του ύποκεLμέ-

πολλα καΙ των καταaεεσ',έρων έπονομάζεταL, μαλλον

10 νου aLαφωνε'i:ν σ'tjμασίαν' ου γαρ έπ' tlλλο η ύποκείμενον

10 φειaεταL η θεία γραψη της όμωνυμίας ταυτ'tjς

ae ου ouae έπΙ των

χεφαγωγεΊ: την aLάνΟLαν η του ιΧγαθου προσ'tjγορΙα, έφ'

ιΧπεμφαLν6ντων πραγμάτων, Ι)ταν τα εΊaωλα τη του θεου προσ­

ae η του σοφου καΙ του auνατου καΙ του aLXIΧLou' ιΧλλ' Ι)σαπερ &ν εΊπης όν6ματα, ~ν aLa πάντων έστΙ το cr'tjμαLν6μενον, κ&ν θεον εΊπης, τον αυτον ένεaεΙζω, δν aLa των

'tjyopL~ κατονομάζη. ΘεοΙ γάρ, φφΙν, o~ ουκ έποΙφαν τον ουρα­

15 λΟLπων όνομάτων έν6'tjσας. εΙ aYι π,χντα τα όν6ματα πνευμαΤL 20 μ6ν'tjς ιΧλλοτρωυν αυτο της θε6τψος; ιΧνάγκ'tj γαρ πασα ~

καΙ έν τουτφ aLMVIΧL τ,ην ΚΟLνωνΙαν ~ μ'tjaε την έν τοϊς λΟLπο'i:ς ΟΜΚ ι post ονόμασιν add και τ·ην συνάφειαν b (i.e. γρ. και τ.σ., varia Iectio pro το ά.χώριστον) 3 ά.ποκεκρΙσθαι ΟΜΚ 3/4 οrδαμεν Itv τινι syr: οrδαμιtν τινα libri ν m 5 ante χε'ίρον add το b ν m ('deest ίn impresso' add b)

ALS EJ

6

των ονομάτων οω

S

7

J

συγχωρουντες 8 &ξιον ΟΜΚ, νο'ήματά τε και ονόματα b ν

corr Κ2, 00 supra &ξιον add 02 9 τίj'>: το Α !Ο διαφορε'ίν b

ΙΙ ante προσΊ)γορΙα add ~ b, του ante δικαΙου: 'deest ίn impresso' b 13 &ν οω ΟΜΚ 15 εΙ δε S syr b ν, έπει δε ΟΜΚ τα add Jaeger 16 Ισοδυναμο'ί Ε, Ισοδυναμε'ίν J post ά.λλ~λoις sscr 00 Κ 17 &λλα J ΟΜΚ ν: ά.λΜ syr, ά.λλ' 00 LS Ε ('unus ex regiis' ν, '00 deest ίη impresso' b), αλλου Α κατ' &λλ'ην ΟΜΚ: κατα &λλΊ)ν ceteri ν m 18 post διάνοιαν add ~μων b ν ονομασΙαν AL (ονόμασι b) 19 ante πατιtρα add τον S συγχωρουντα b ν 20 post μόνΊ)ς add δε ΟΜΚ ά.λλοτριουν: ά.ποσχοινΙζειν b ν (var Iect) αoτίj'> AL, corr υ 21 λόγοις AL (λοιπο'ίς b) του ά.γαθου Τι

προσΊ)γορΙα ν

12

φερων ,

aLaασκαλΙαν

13 Jer 10,

ΙΙ

(θ' κα ως φ'tjσLν

,

'λλ'α εωρακεναL φ'tjσ Ι ν. α

aLa χεφος τα

'" 'tj, γραψη' ) XIΧL τψ

Ι:, εκ οαψονων

aLa της οΙωνLσηκης πεΡLεργΙας έαυτί)> κατορ16 Ι Reg 28, 13

18 Num22, 7sq

ΟΜΚ 1 έν ante έκεΙνοις οω Ε syr (fort Iegit έκεΙνων) έν ante τοόΤ ν 17 ό om ALS (add b) μάνΤΊ)ς L (μάντις b) 18 μαντΙα AL (μαντε'ία b) 19 δια της οΙωνιστικης περιεργΙας b ν ω: και οΙωνιστικ·ην περιεργΙαν libri, ante καΙ add θεωΡ'ήσας vel simile quid syr

J

10

AD EUSTATHIUM

DE SANCTA TRINITATE

θώσας, παρ '' Ι LOLX't) OUcrItΧ 'r 1

οω

''Ι> / LΟLΚtΧς,

L

ώΠ\ εν σε

-, Ι τη oικoνoμι~

\ το

\ κα.τα.

,Ι θ α.ν ρωπον

) , 'α,κο λ ου'θ ως ae κτιστον

~ΚτLσέ με XIΧt aLιX τουτο νομΙζοντα.ς εσχυρόν τι λέγειν περt

το μεν &taιov τη θεότΎ)'t"Ι προσμα.ρτυρουμεν, το

του κτιστον είνα.ι τον πάντων κτΙσΤΎ)ν

τη άνθρωπΙνη λογιζόμεθα. φύσει. ώς γαρ κατα τον προ­

τα.υτα. πρoσ~κει λέγειν ()τL πολλα 20

~ σάρξ. ώς οόν είπε aLιX του πρoφ~τoυ ()τι Οίίτως λέγει

\

ι γενΎ)ς θ εος'

,\

aL'

\ κα.ι\ γα.ρ κα.ι\ λ ογος ων '

&ν &νθρωπος έ-γένετο

XIΧt aΎ)μιουργον

~μας εγένετο ό μονο-

'ξ'εγ έ νετο σα.ρ

καΙ άσώματος &ν

\

\

φ~τΎJV εν τη κoιλΙ~ επλάσθΎ) aουλος, οίίτως XIΧt κατα τον

κα.ι θ εος

20 Σολομωντα.

σώμα έγένετο

εφα.νερώθΎ).

XIΧt ~τι προς τούτοις XIΧt &μα.ρτΙα. XIΧt κα.τάρα. XIΧt λ(θος XIΧt άξΙνΎ) XIΧt &ρτος XIΧt πρόβα.τον XIΧt δaος XIΧt θύρα. XIΧt πέτρα. XIΧt πολλα τοια.υτα. εγένετο

OUaev τούτων τη φύσει &ν,

4 Joh 10, 5

16 Prov 8, 22 (cf c Eunom Ι Ρ 108, 28 sq Jaeger; ΙΙ Ρ 13, ι sq; 18, 10 sq)

AΛS Ε J ΟΜΚΡ ι φύσεως θεοϋ Κ θεος om ΟΚΡ v 2 έστιν δ άλΊ)θινος ΟΚΡ v εάν: αν v θεοϋ post άλΊ)θινοϋ add ΟΚ v 2-3 verba εάν - θεός om Α post άλλότριος add θεος ΟΚΡ v 5 όπακούσωσιν Ε lacunam ante δ suspicatus est J aeger, verba δ - κατασκευάζει (6) fort secludenda sunt 6 θεοϋ om AS 7 ποιοϋσιν ΟΜΚΡ v a verbo

προσκυνοϋσι inc Μ 8 αύτον Ε ΟΜΚΡ v θεον om ΟΜ ΚΡ v 12 υΙον: θεον Ε 13 post άλ'f)θινον add θεον Ε J 14 καΙ post ~να om ΟΜΚΡ v 16 ante κύριος add δ AAS 19-20 post μονογεν-ης add ίn marg υΙος τοϋ θεοϋ καΙ θεός Μ2 20-21 verba καΙ θεος - έγένετο om S

'Ότα.ν

aLιX της

aουλικης

τα.ύτης κτΙσεως εν

σα.ρκΙ

ae λέγωσιν ()τL εε ~ν, οόκ εγενν~θΎ), XIΧt εε εγεν­

ν~θΎ), οόκ ~ν, aιaα.χθ~τωσα,ν ()τι οό χρ~ τα της σα.ρκικης γενν~σεως εaιώμα.τα. εφα.ρμόζειν τη θεΙ~ φύσει. σώμα.τα. μεν 25 γαρ μ~ δντα. γεννατα.ι, ό

ae θεος τα μ~ δντα. είνα.ι ποιεϊ, οόκ

α,ότος εκ του μ~ δντος γΙνετα.ι.

aLo

XIΧt δ Πα.υλος άπα,ύγα.σμα.

MξΎjς α.ότΟν όνομάζει, ~να. aιaα,χθωμεν ()τL, &σπερ το εκ

4 Jes 49,5

Ρ

6 Prov 8,22 7, 6 sq; 7, 13 Jaeger)

7 Rom 8,21 et 22 (cf c Eunom ΙΙ Judith 16, 14 26 Hebr ι, 3

J

AΛS Ε J ΟΜΚΡ ι γενόμενος: έγένετο AAS Ε 3 κτΙσις: κτΙσμα ΟΚΡ v κτιστη: κτΙσμα Ρ 5 έν κoιλΙζf supra add Μ2 7 εΙς Itpyo: αύτοϋ om Ε ~ addidi 7-8 verba πασα- άπόστολος om ΟΜΚΡ 8 ante παρθένου add γ (= άγΙας?) Ο 9 post πλασθεΙς add καΙ θεοτόκου ίn marg Μ2 13 τφ Λ Ε Μ 02: το cet 19 έκ κοιλΙας AAS Ε J 22 8τι om ΟΜΚΡ 24 γενέσεως AAS Ε

J

DE FIDE

AD SIMPLICIUM

τοσ λύχνου φως και έκ της φόσεώς έση τοσ &παυγάζοντος \ "Ι 'Ι Κ α ~ μετ εκε~νoυ εστιν

"!:'"

(' Ν ομου τε γαρ ε' " 'λ αμ β' 'λη Ψ ιν ου σε αναρχον υπο ανειν; ει γαρ κατα την τινων υπο

ταϊς γραφαϊς κατα το μέτρον των ακοων ~μων εΙρημένων,

"

"

,

ύπο χρ6νου μοϊραν πέπτωκεν ~ τοσ σωτηρος ~μων γένν-ησις, 25 ήτΙμασται ~τι οό μ6νον ό υΙος

αλλα και ό πoιτ~p κατα τ~ν

'ο"' ~ "'> " , , φωνΊ)ν' υτε εμε ΟΙσατε ουτε τον πατερα'

μ~ ά,ρμοζ6ντων 13e πολλαχως τη θε6τητι 13L' ασθένειαν λ6γου 25 αναλ6γως θεωροσμεν αότον τη 13LOΙVOLCΙ:'

&σπερ γαρ θεος

~ μ,ι

σώματι περΙγραπτος ~μϊν &πται 13ια τας Ι)ψεις, οί\τως και

τιμων τον υΙον οό τιμ~ τον πατέρα-, ό μεν ώς οόκ &ν προ τοσ

ό λ6γος μικρ6τερος ~ κατα θεον κεκ~pυκται 13ια τας άκοά.ς.

~ ,~ του υιου

'Ο

γενέσθαι, ό 13e ώς μ~ ~χων Μναμιν κα!. σοφΙαν προ τοσ είναι τον υΙ6ν. ακολοόθως 13' &ν ύπολαμβά.νοιεν ot τοιοστοι 30 μη13ε θεον είναι τον πατέρα ποτε ΙΙ Ι

Cor

S Dv

Ι5,

24

20

Ι

Cor

Ι,

24

πριν γενέσεως τοσ υιοσ,

26 Joh 8,

Ι9;

5, 23

7 γεγεν~σθαι v 8 γένεσις S D Υ, correxi ante άρxΊi lacuna duarum 1itterarum erasarum S: \ιπ' (sicl) D v 9 άνήναιτο v 2Ι &ν secl Jaeger 27 et 3Ι δ correxi: 6>ς S, θς (supra) D v 27 6>ζ om S 30 γενέσθαι v

Δέ13εικται aέ, &σπερ προέφημεν, 13L' αύτη ς της γραφης ώς άνθρώπινος λόγος θε6ν τε καΙ τα κατ' αύτον οόκ &ν 30 έν13έξαιτο.

έπει13~ γαρ οόχ ύπολέλειπτο

μέρος λόγου το

μηνυον τ~ν α;;13ι6τητα του υιου, τη προθέσει &σπερ αΜγματι Ι4

Phi12, 7

S Dv

20 Col ι, Ι5

22 Joh Ι4, 9

8 lacunam statui atque sic fere explere temptavi

Ι9 πεψήνας V

74

ADVERSUS ARIUM

ΕΤ

SABELLIUM

Oί'jμαΙνε~ σόγχρονον ε!να~ τι]) πατρι

" , εγεννΊ)σα

Π ρο\ .εωσφ ό ρου

σε

.

\

ή γραφη Π

κα~

DE PATRE

\ παντων ,

λέγουσα' ~

ρο

βουνων

γεννq. με και έκάστου aΊ)μ~ουργ~ματος. τοστο το μέρος

τοσ λόγου προηθεϊσα ή γραφη &ναρχον αύτον &ποφαΙ νε~' 5 το γαρ προσπερβαηκον πά,ντων ()ν και μά,λ~στα lJτε προ των

εΙς

Ι::ργα

αύτοσ

έμπo~η

75

FILIO

ΕΤ

λογ~σμοuς

τοϊς

a~εφθορόσ~

την

ouae τοστο παρ~τέoν. οΙ γαρ έρμΊ)νεϊς βραχύ τ~ τ~ς

a~ocvo~cxv,

Ι288 Μ. Έβραtaος &κρ~βείας των γραφων εΙς την ΈλλΨLaα παρα­ τραπέντες ε!πον μεν Ι::κησέ με, ε()ρo~ς

5 έποΙφέ με. lJμως

ae

a'

&ν έρευν~σας

καΙ το Ι::κτ~σέ με &κρ~βως νοούμενον

αΙώνων λέγε~ εΙς το &taιov και &ναρχον τρέπε~ ήμων τον

oύaεν &πq.aον τοσ έποίΊ)σέ με aεLκνυτα~. εΙ γαρ κύρ~oς Ι::κησέ

νοσν. πως οΟν τι]) πατρι &ει συγκαθεζόμενος το υΙος ε!να~

με εΙρ~κε~ μόνον, ζ~ΤΊ)μα &ν τ~σ~ καταλελoίπε~' έπεΙ

και γεγενν~σθα~ έπ~τέτραπτα~, εΙκόνα σo~ τοότων προτεΙνl!>, έπεΙπερ των κατα φύσ~ν ou καθ~κνεϊτα~ ό λόγος, την &κτϊνα 10 όπο τοσ ήλΙου. πως ούκ &ν φ~σε~ας τετέχθα~ και το φως όπο

"

"

•

"

.,

~ λ υχνου, ι . α'λλ' ωσπερ ου προτερον ο Ί) "λ ως, επε~τα Ί) ακτ~ς, ι του 'λλ' 1(

'!'

~

,\

,

\

"λ

,Ι

\,

•

ae προσέ­

θΊ)κεν &ρχην όaων αύτοσ εΙς Ι::ργα αύτοσ, σαφως &ν νοοϊτο είΡΊ)κυϊα κύρ~oς έποίΊ)σέ με έπ~στατεϊν των Ι::ργων αύτοσ 10 και &ρχην 'των όaων αύτοσ ένεχείρ~σέ μo~. πότε γαρ Ι::σχεν

&ρχην όaων αύτοσ ό πατηρ ~ πότε ούκ ~ν ένεργης ~ παρα τίνος

"",ματιμ ε~να~ Ί) γεγOνενα~ τον Ί) ων εστ~ τε κα~ γεγονεν Ί)

το Mνασθα~ και το ένεργεϊν ε'LλΊ)φε; το γαρ μη &εΙ τα πάντα

&κτις και &.μα τι]) όπά,ρζα~ τον λύχνον όπ~ρζε καΙ το φως και το γεννώμενον όπο τοσ λύχνου ou μετά τ~να χρόνον, άλλα 15 crUV αύτι]) γεννώμενον φαίνετα~, ο()τως ou πρωτον θεός, μετέπε~τα ae ή σοφία αύτοσ, &λλ' &.μα τι]) ε!να~ τον θεον των

Ι::χε~ν παρ' έαυτι]) έμφανηκόν έστ~ τοσ παρ' &λλου τ~νoς

α

!!λ

u ων

(Ί'

Ί)ν

'10\

σε

,

παντοτε

)

Ί'''

Ί)ν

οφα

\.Ί)

κα~

Ι

σoφ~α,

,

τουτεσην

•

ο

Xρ~στός . καίτO~ γεννωμένΊ) όπο τοσ θεοσ και γέννΊ)μα εΙκότως ΠΡOσαγOρεύετα~ Ίι σοφΙα τοσ a~αaε~κνυμένου αυτ~ν. το ae 20 Προ πά,ντων βουνων γεννq. με έμφαίνε~ πά,ντοτε γεννώμενον

τοϊς &νθρώπo~ς όπο τοσ πατρος τον σωτ~ρα' και το Σ~μερoν γεγέννΊ)Κά, σε καίτO~ προγεγεννΊ)μένον καΙ &εΙ συνόντα όπο χρόνου μέρε~ το σ~μερoν &γουσα ή γραφη σΊ)μαΙνε~ &εΙ τοϊς καθεζ~ς πρoϊoσσ~ν αυτον συΎΎεννασθα~, &χρ~ς 06 το σ~μερoν 25 κα λ ε~τα~. ~ " ποτε σε "" το\ σΊ)μερον , ~ κ ό σμου τουτου ι ε~ του συμπερωρ~σθεΙΊ) τοϊς τέλεσ~ν, Oύκέτ~ γεννατα~, &λλ' &.παζ τοϊς

&.πασ~ γεγεννΊ)μένος και πά,ντων κρ~της και a~καστης καθ­ εσθεις ζώντων καΙ νεκρων εΙς αιωνα βασ ~λεύσε~ crUV τι]) πατρι. "Ι

'10\

\

\

\

>l

,

,\

,

θ

\

εον

πρεσ

β Ι ,~~ θ υτερον αυτου νoε~σ α~.

15 ΤΙς aεπροέaωκε καΙ &νταποaοθ~σετα~ αύτι]); φφΙν ή γραφ~.

εΙ

ae παρ' αύτοσ τα πά,ντα, oύaέπoτε &ρα &ρχη όaων αύτοσ

καΙ Ι::ργων αύτοσ εόρεθ~σετα~, &λλ' &εΙ ένεργ~ς. εί ae πά,ντα a~a τοσ υιοσ γέγονε καΙ χωρΙς αύτοσ έγένετο

ouae ~ν, &εΙ &ρα

την έργαζομένΊ)ν σοφίαν παρ' έαυτι]) Ι::χε~ν &ναφανaον aεLΚ20 νυτα~. εΙ

ae &εΙ έργάζετα~ ό πατ~ρ, χωρΙς ae τοσ υιοσ ouaev

εlργαστα~, μά,τψ το έκτ(σθα~ όπε~λ~φασ~ν δστερόν ποτε aε­

aΊ)μ~ουργ~σθα~, ~να έργάζΊ)'t'α~. άλλα το 'Έκτ~σέ με &ρχην όaων αύτοσ σΊ)μαίνε~lJτ~ ένεχείρ~σέ μo~ τας όaοuς αύτοσ, fl'....

LV

(:

\

,

,

\

,

,

,

,

"

.}..

ώσ~ν υπο τψ εμΊ)ν αρχψ' αΡΧΊ)ν γαρ ου χρoν~Κlιν

λ'

εγε~,

25 &λΜ την κρατΊ)'t'~κ~ν. καΙ γαρ καΙ οΙ &πόστολοί φασ~ν, ()η

και κύρ~oν καΙ Xρ~στoν αύτον έποίΊ)σεν. εί ae το έποίΊ)σε ποίΊ)μα και κτίσμα oνoμάζo~τo, Μο &ν ε!έν τ~νες οδς έποίΊ)σεν,

~τερoν μεν κύρων, ~τερoν ae Xρ~στόν. Xρ~στoς ae ()τ~ βασ~λεuς

~

πρoσαγoρεύετα~, οuaενΙ τοστο &γνωστον' άλλα το έΠΟΙΊ)σε

2 Ps 109, 3 Proν 8, 25 21 Ps 2, 7 30 Proν 8 22 cf Ad Simpl62, 16 sq; c Eunom Ι Ρ 108, 28 sq; ΙΙ Ρ 8,20 sq (Ίaeg.)

30 Oί'jμαινε~ Μο &ρχας έγκεχεφίσθα~ αυτι]) παρα τοσ πατρός,

μΊ) κα~ το

υρως

''10~

.,,'

ως ετερον τ~να

ο;κησε με αΡΧΊ)ν οσων αυτου

να σε

ΚΙ

'λ έ ε~ Ί)φ να~,

2 post πιΧντων add των ν 7 &εΙ συγκαθεζόμενος Jaeger: σuναεΙ .... ζόμενος S D, συναεΙ καθεζόμενος ν 8 έπ~­ γέγραπταl S ν, corr Jaeger 15 πρωτος ν 24 αότον correxi: αότφ S ν συγγεννασθαl corr J aeger : γεννασθαl 25 τω κόσμω τουτω Sν, correxi 25-26 σuμπεριορlσθεΙ1j Jaeger: συμ'περloρl~θη S~ S D V

την μεν κυρ~ακ~ν, την ae βασ~λ~κ~ν, μαλλον ae μίαν &ρχην

15 Rom

ΙΙ,

35

17 Joh

ι,

3

26 Act 2, 36

S D v 3-4 περlτραπέντες ν 7 &ν om, καταλέλοlπεν libri, corr Jaeger 9 εΙΡ'f)κuΤα sc ,η γραφ-ή (cf Ρ 74, 2 et 23) έπιτιΧττεlν libri, correxi 21 μιΧΤ1jν S: μ-ήπως ν

ADVERSUS ARIUM

DE PATRE

SABELLIUM

ΕΤ

δυσι προσΎ)γορίαις γεραφOμένΎ)V [πλείοσιν]. έκάτεροι τοίνυν πεπείσθωσαν οΙ ταϊς έκατέρως ενειλΎ)μμένοι πλ , 'Ι , &ναπαε~ς υποοεοεγμενιι>' oμo~ως γαρ

, οφ 'θ' ~ 'Ι> , '" ~ 25 έχθρος ησεται κα~\ ο" υποοεοεγμενος τον ανταιροντ α τιι> θε

Ι

~,

ουναμει του

Ι

'λ'

αινιγματος

ομο

ογησας'

\

''Ι>'

,

ειοοτος γαρ

μονου

του πατρος oΤ~εν αρα καΙ ό υΙος &ν &ν αύτος καΙ ό πατηρ.

1301 Μ. Μο ~~ έκ τουτου κατορθώματα συμβέβηκε τη &νθρωπ6τητι, 10

ύπ6θεσΙς τε ταπεινοφροσυνης 'καΙ συντελεΙας αγνοια, ~ι' '~ν

, ι Ι Ι ~,,' " 'Ι> Ι, Ο βιος συγκεκροτηται. Τι ο αν ειη ουσεπιγνωστοτερον, ΊJ 'έ ρα της Ν ι " ΊJμ συντε λ ειας η

\

" 'θ' I.'~" αυτος ο εος και παΤΊJΡ, ει ε τον

πατέρα ~γνω είπών- 'Ίνα γινώσκητέ με, καθως γινώσκει c

με

ο

,

παΤΊJΡ

,\

\

Ι

καγω γινωσκω

τον

έ

πατ ρα,

......, ουκ

πως

"1\

αν

"

εγνω

15 τ~ν .ημέραν, ~σπερ καΙ ~ΊJμιoυργoς αύτος γέγονε; χωρΙς γαρ , ~, Ι αυτου εγενετο 'Ι>

~

Ι

''1>1 ουοεν.

,Ι

\ και /)

οεοειγμενος ο λογος

~

τουτο

~

τοις ~,

"

β

έ

ραχ σι

Ι , τουτοις απο-

'Ι> Ι

Ι

πως εχει, μ,ι εμποοων τινι γιγνοιτο

προς τ~ν εύθειαν πΙστιν. 'Υ μεις ~

Ν οόν,

Ι οι κατα'Σ α β'λλ ε ων ,

τε και, "Α ρειον,

' εν ,

οι

20 ΤΊJλικαυτη ~ιαφoρ~ γεγον6τες, πασαν έπεγνωκ6τες έκ των

είΡΊJμένων τ~ν &λ~θειαν, συνιτε μοι προς φιλΙαν καΙ είς το μεταζό των &μφοιν έλΊJλυθ6τες παγΙ~oιν εύρησετε τ~ν της &ληθεΙας όΜν, ~ πορευθέντες 6ψεσθε την αίώνων ζω~ν.

13 ]oh

!ο,

15

S D v

ι όπερβoλ~ν

S

16

τουτο

ν:

τούτω

S,

ταύτω

D

ADVERSUS MACEDONIANOS ΩΕ SPIRITU SANCTO

< ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΝΥΣΣΗΣ>

CONSPECTUS SIGLORUM (Adversus Macedonianos) S codex Vaticanus gr.

Ι907

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΝΩΝ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΟΜΑΧΩΝ

chartaceus saec. ΧΙΙ

(ΧΙΙΙ)

D codex Musei Britannici Burneianus membranaceus saec. ΧΙΙΙ, qui descriptus est de codice Vaticano gr. Ι907

v textus vulgatus editionis Parisinae

(ι638)

et Mignei

Ι30Ι Μ.

ouae

Τάχα

&ποκρίνιχσθαL προσήκεL το'Lς μιχταίΟLς των

λόγων' το γαρ σοφον του Σολομωντος παράγγελμα προς τουτο gΟLκε φέρεLν το aLακελευόμενον μ.η &ποκρίνεσθαL &φρονL κατα την &φροσόνην αυτου. &λλ' έπεLaη κίνaυνός έσΤL μη aLα

5

της .ημετέρας σLγης κατLσχόση της &ληθείοις το ψευaος xoιt

πολλην .η σηπεaονώaης α{)τη της αΙρέσεως γάγγΡΟΙLνα νομην κατα της &ληθείοις λαβουσα τον ύγLοιίνοντα της πίστεως λόγον

aLοιλωβήσητΟΙL, &vιxyxoι'Lov έφάνη μOL μ.η κατα την &φροσόνην ,~,

αυτων

ι

αΠΟΚΡLνοισ

θ

,

~

OΙL

των

~

τα

,~,

ΤΟLαυτα

κατα

της

ευ σε

βι

ειοις

10 προτεLνομένων, &λλ' έπΙ aLOρθώσεL των μοχθηρων ύπολ·ήψεων.

καΙ γαρ το ΠΟΙΡΟLμLωaες ποιράγγελμα aοκε'L μΟL μη σLγήν, άλλα aLόρθωσLν των &φΡΟΙLνόντων ποιρεγγυαν ώς aε'Lν τας ,

,

ι

οιποκρισεLς

1304 Μ.

&νατρέπεLν

ι

μη

ae

συντρεχεLν

~,

τη

1

~'λ'ψ

αφροσυνη

των

υπο

Ί)

εων,

μαλλον τας &νοήτους αυτων καΙ ηπατημένοις

15 περΙ των aογμάτων Μζοις.

τι οΟν έσΤLν τους

περΙ

()

προφέρουσLν

του άγίου

πνεόμοιτος

.ημ'Lν;

&σεβε'Lν

ΟΙΙτLωνΤΟΙL

μεγοιλοπρεπε'Lς

t!.χοντοις

ύπολήψεLς' καΙ 8σα το'Lς των πατέρων έπόμενΟL a6γμιχσLν όμολογουμεν περΙ του πνεόματος, ταυτα προς το

aoxouv

20 έκλαμβάνοντες &φορμην έοιυτο'Lς ποιρέχουσL καθ' .ημων εΙς

,

οισε

βι

ειοις

,,(J> ut(J>

Ι,

γραφην.

~,

'ημων

το πνευμα το

γοιρ

&YLOV

ι

συντετοιχ

θ

OΙL

~

τ τί]) μέρει ~ είνlΧι ~ λέγεσθlΧι. πως

ae

utov

όμOτιμίlΧς φα,σίν'

γιΧρ &.ν τις τί]) άτελε~ κlΧΙ έλλεΙποντι κlΧΙ της έτέρωθεν προσ­

τοσουτον μετέχειν, Ι)σον έπlΧρκε~ν lΧύτί]) προς

θ~ΚΊ)ς προσaεομένιι> τ·ην προσΊ)γορία,ν τlΧύΤΊ)ν άρμ6σειεν;

της προς τον πlΧτέρlΧ κlΧΙ

ae

ae

aΊ)μιοuρ­

γικης Ισχύος ~ξω πlΧντάπα,σιν κlΧθεστάνlΧι. ΤlΧύτης

κρlΧ-

άΠOτετα,γμένlΧς τινιΧς κlΧΙ μερικιΧς ένεργείlΧς, της

ae

τούσης πlΧρ' lΧύΤO~ς της ύπoλ~Ψεως έκ του άκολούθοu κα,τlΧ­

Κα,θάπερ κα,Ι aLιX των

των περΙ την θεία,ν φύσιν εύσεβως λεγομένων τε κlΧΙ

15

ouaev

κα,ινον 'ήμεϊς

ouae

ae ύφειμένΊ)ν ~χει τ,ην θερμα,σΙlχν· άλλ'

ύπερτετlΧμένψ, το

gως αν ~ πυρ, Ι)λον aι6λοu τη ΤIΧύτ6τητι της ένεργεΙlχς πα,ρ'

ήμων ιχύτων τo~ς τιΧ ΤOια,υτlΧ ΠΡΟΚlΧλοuμένοις άΠOκρινOύμεθlΧ,

20

&aιάστατον προς έα,uτο την ~νωσιν ~χει. εΙ aέ τι κα,τά τι μέρος

κατlχψuχθεΙ Ί),

ούκέτι

πυρ

Κlχτιχ το

κατεψuγμένον

OνOμlΧσθ~σετlΧι τη προς το ένlΧνΤΙOν ύπα,λλlΧγη της θερμlΧντικης

άλλιΧ άπoχρησ6μεθIΧ τη της θεΙlχς γρlΧφης περΙ του άγΙοu

aL'

τo~ς σuμπλΊ)ροuσιν ιχυτην μορίοις την θερμlΧντικην IΧlσθησιν

τοϊς άπτομένοις πlΧρέχετα,ι' κα,Ι ού το μέν τι της φλογος

voou-

μένων. ΤΙ οΟν ό ήμέτερος λ6γος;

σωμα,τικων ύποaειγμάτων ~στι

τον λ6γον πιστώσα,σθIΧΙ. ή γαρ του πuρος φύσις έπΙσΊ)ς πασι

σκεuάζετιχι πlΧρ' α,ύτων το μΊ)aεν ~χειν έν έιχuτί]) το πνευμlΧ

~ς θε~oν το πνευμlΧ το &γιον είνα,ί

ένεργεία,ς σuμμετlχποιοuμένοu κα,Ι του Ον6μα,τος. ώσlΧύτως

τε κlΧΙ λέγεσθα,ι μεμlΧθ~κlΧμεν. εΙ οΟν σuντιΘεντlχι κlΧΙ lχυτοΙ

κα,Ι του ιsaιχτος κα,Ι του άέρος κlΧΙ πάντων των στοιχειωaως

τούτιι> κα,Ι μη άντιβlΧίνοuσι τα,ϊς θεοπνεύστοις φωνα,ϊς, εΙ-

l' κlχι " ,' uπο β ε βλ' Ί)μενων εις ο " α,uτος εφ" εκιχστοu

πνεύματος μιχρτuρίqι,

πάτωσlΧν οί προς τον κlΧθ' ήμων π6λεμον gτοιμοι, τΙνος

gvexev ου προς ouae γιΧρ ήμε~ς

,

όμολογουντες

ae

μετα,ΠΟΙΊ)θεΙΊ)

}oh 15, 26

Gal 4, 6

addidi (cf

την

ένlΧντΙlΧν

ΠOι6ΤΊ)ΤIΧ,

ae

σuνΊjλλοιώθη

30

τε κα,Ι άνωφερες κα,Ι κουφον έπίσΊ)ς πασι τo~ς μορΙοις ένΝ θ εωρειτlΧΙ'

''Ι>' το σε

,

πuκνον

κα,ι"β εμ ρι θ'ες

"

κlχι

εις

Ν γΊ)ν

" ρε ον

aιιχφεύγει το κlΧΙ &ηρ Ονομάζεσθα,ι. oΙSτως κα,Ι ή θεΙIχ φύσις,

S D ν 4 το ..... μένον S ν, lacunam suppl D 6 α,ύτον ν 12 έπα,ρκε", ν 17 ,,'ijc; θεΙα,ς φύσεως ν 26 i!vexrx. ν 28 είνα,ι το πνεϋμα,

προς

πάντως έπ' ιχύτου κα,Ι το l)νoμlΧ. κlΧΙ του άέρος το μlΧλα,κ6ν

Ο\Jτε έκ της των γρlΧφων aιalχσκlΧλίlχς Ο\Jτε έκ των κοινων

ι

ΠIΧΡIΧ-

:η ~λα,ττoν MνlΧτlΧι λέγεσθα,ι' gως γιΧρ αν έπίσης ύγρον ~,

ούaεμίιχν έπιγινώσκομεν

έιχuτην την θεία,ν τε κlΧΙ ύπερέχοuσα,ν φύσιν aLιX τινος έπιτά-

ou,

κlΧΙ ή ΠΡOσΊ)γOρίlΧ του ιsaιχτος έπ' α,ύτου άλΊ)θεύετα,ι' εΙ

φύσεως

έννοιων κlΧτ' α,ύτο τουτο aια,φοράν' ωστε μεμερΙσθlΧι προς

λ' ογος

25 aεχ6μενος πλεOνlΧσμOν :η έλάττωσιν. ούaε γιΧρ το ιsaωρ μαλλον

την γρlΧφ~ν, άλλιΧ προς ήμας aια,μάχοντα,ι; &.λλο τι Πlχριχ τουτ6 φlΧμεν. θεΙα,ς

ύποκεL-

5 μένlj)' 'ίσον γαρ ~ καL μαλλ6ν εση το αΜνατον ξ"l)Ρί!> σώμαΤL τ,ην του ι5aατος επωνuμίαν ιΧρμ6σαL καL πυρ προσαγορευσαL

το κατεψuγμένον εν τη ΠΟL6ΤψL καL τΟ στερρον καL αντίτuπον "

'Λ>

αερα εLπεLν

\

καL

θ.....

εLον

,

ι

ονομασαL,

:r'

φ

μ"l)

,

σuνuπακοuεταL

ι

"Ι)

της τελεL6τψος ~ννΟLα. ΕΙ οόν αλ"l)θως καL οό μέΧΡLς όν6ματος θειον το πνευμα

10

το

&YLOV ύπο της γραφης καL ύπο των πατέρων ήμων npoa"l)-

γ6ρεuται, τίς ~ΤL λ6γος εσΤL τοις ανΤLστατουσL τη Μξη του

πνεύματος; εΙ γαρ θειον, καL αγαθον πάντως καL auνατον καL σοφον ~νaοξ6ν τε καL αtaLον καL πάντα δσα του ΤΟLOύτοu 15 γένοuς εσΤLν όν6ματα προς το μεγαλοπρεπες τας ύπολήψεLς

'ήμων επαίροντα, ταυτα οόκ εκ μετοuσίας ~χεLν ή ιΧπλ6τ"l)ς

2Ο

Lν ;».'1 ,OCpL θ μ ο ν

Τ ωσ

93

Ν'εσΤLν ευ "λ ογον παρα λλ'" αγ"l)ν εχεL, πως

,

'

"

την κατα τον

" Ν' τoc'ξ LV ε'λ αττωσεως ηνος, τ"l)ς κocτoc φuσLν παραλλoc-

γης, ο'LεσθOCL σ"l)μειον εινOCL; όσπερ ?ι.ν εΊ ΤLς εν ΤΡLσL λαμπάσL aLηρ"l)μέν"l)ν βλέπων την φλ6γoc - αΙτίαν ae: του τρίτοu φωτος 5 ύποθώμεθα ε'ίνOCL την πρώτψ φλ6γα εκ aLαa6σεως aLιX του μέσοu το &κρον εξάψocσαν - ~7tεLΤOC κocτocσκεuάζΟL πλεονάζεLν εν τη πρώτη φλογL την θερμασίocν, τη ae: εφεξης ύποβεβ"l)κέναL καL προς το ~λαττoν ~χεLν την παραλλαγ'ήν, την ae: τρίτ"l)ν μ"l)aε πυρ ~ΤL λέγεσθαL, x?l.v πocρocπλφίως κocίη XOCL φαίνη 10 καL πάντα τα του πuρος κocτεργάζ"l)ΤOCL' εΙ ae: κωλύεL OUaev πυρ είνOCL τ,ην τρίτψ λαμπάaoc, x?l.v εκ προλocβούσ1)ς αναλάμΨη φλογ6ς, τίς ή σοφίoc των aLιX τουτο την του ιΧγίοu πνεύματος αξίαν αθετειν εόσεβες νομLζ6ντων, επεLaήπερ μετα πατέρoc

και,

" "ι)ρι , θ μ"l)'θ'fJ ULOV

Ν' 1 , ι πocρα'Ν τ"l)ς θ' ειocς φων"l)ς; εL μι:;ν γocρ λειπεL

15 η των θεοπρεπων νο"l)μάτων εν τοις επιθεωροuμένοις τη

&aOae: aLιX πάντων το μεγocλειον της του ιΧγίοu πνεύμocτος

φύσει του πνεύμocτος, κocλως OCότί!> προσμαρτuρουσι το

του ύποκεψένοu aLαμαρτύρεταL ώς &λλο μέν η τη έαuτου

ξον' εΙ

φύσεL ύπονοειν είναL, gτερον aέ η γενέσθαL τη παροuσίζf

αξίας κocτocνοειτocι, τί μικρολογουσι πεΡL την όμολογίαν της

των εΙρ"l)μένων' 'LaLO: γαρ ταυτα των σύνθετον εΙλ"l)χ6των .).. φuσLν. , (λ ouv Ν 11>" Ν Ι Τ'ιν απ οε το πνεuμα το αγLον παρα παντων επισ"l)ς

a6ξ"l)ς; όσπερ ?ι.ν εΊ ης &νθρωπον τινα λέγων ειναL μ"l)κέΤL 20' ( Ν Ν ι ' η, ocσφoc λ'ες "ι)γΟLΤΟ σuνομο λ ογεLν επι τοuτοu το'λ ογικον

'"

' "

σuνωμολ6γψαL καL ό ανηλέγων οόκ ~σΤLν. εΙ οόν ιΧπλους

ό της φύσεως αότου λ6γος, οόκ επίκτητον ~χεL το αγαθ6ν, αλλ' αότο Ι) τί ποτέ εσΤLν, αγαθ6τ"l)ς εστί, σοφίoc, ΜναμLς, ιΧγLασμ6ς,

aLXOCLOatJv"l), αΊ:aL6τ"l)ς, αφθαρσία, πάντoc τα ύψ"l)λα

1308 Μ. 25 των όνομάτων καL ύπερocίροντoc' το οόν ΤΟLOυτον εκ ποίocς aLανοίocς &aοξον

είνOCL κατασκεuάζοuσLν

ot

μ,η φοβούμενΟL

το χαλεπον της κocτα του πνεύμocτος βλασφ"l)μίας κocτάκρψoc;

σocφως γαρ τουτο προτείνοuσL το μη aειν αότο aοξocστον εινOCL ΠLστεύεLν, οόκ

otaoc το τη φύσεL ~νaοξον τίνL λογLσμί!>

30 μ,η όμολογειν Ι) εσΤL λuσLτελες είνOCL κρίνοντες.

' \

' ;»." θ ν"l)τον '1 εL

η

"λλ ο α

" ,' τον ocν θ ρωπον

πεΡL

ψεύaεΤOCL' τη γαρ της θεL6τψος εννoί~ πάντα τα τοιαυτoc νοή­ μocτoc

σuνεισέρχεΤOCL' όστε αναγκocιον

32 ΤΡΙτΊ)ν ν

των

Μο

το

30 ύποσπαν της θει6τ"l)τος. aLιX τουτο aει πάντως μετ' αλλήλων 11>' oUO

κocτoc λ αμ β' ocνεσ θ ocι,

και"θ" τ"l)ν ειocν

S D ν 2 ante τ'ϊ)ς add ~ D ν, sed cf 8 ίη S, ταϋτCΙ; ν 13 εύσεβες: &σεβως ν συψl)μμένως aeger: συν-ημμένον libri

3Ι αύτων ν

είνOCL

gτερον, ~ μ"l)aε θειον λέγειν ~ μ"l)aεν των θεοπρεπων νο"l)μάτων

πocρocaέaοταL, aLιX τουτο της θεοπρεπους εννοίocς αΠ1JλλOτρίω­

S Dν

11> , οια

μετα του ανθρώποu νοούμενον αμφLβάλλεται; ο{)τω τοίνuν

, τα

i1v γαρ ή κocτα το αγocθον ενέργεLOC οuaεμίαν ελάτ­ ι ~παλ-ηθεόσει .Τ aeger: ~παλ-ηθεόει libri 25 τοιοϋτο ν

,

και

25 εΙ αλ"l)θεύει πεΡL του πνεύματος ό θειον λέγων, οΜε ό τίμι6ν τε καL ~νaοξον αγocθ6ν τε XOCL auνocτον εινOCL τουτο aLΟΡLζ6μενος

OUae: γαρ εκεινο oc\)τocρκες εΙς απολογίαν αότοις, Ι)ΤL επεLaη κocτα τ,ην τάξLν τρίτον ύπο XUplOU τοις μocθψαις ΤOCL. εφ'

λ'εγεταL

1309 Μ. τουτο ανατρέποι πάλιν 8 ~aωκεν' εΙ γαρ οό λογικ6ς, ouae: &νθρωπος πάντως' εΙ ae: τουτο aέaοται, πως το σuν"l)μμένως

J

φuσLν

'Ν μετoc τ"l)ς

12 τοϋτο D: deletum 23 πά.ντως om ν 30 aε'i: ν: aε'i:v S

προσφυους ύπολήψεως καΙ. τας εύσεβεϊς εννοίας περL την θεΙαν τε καΙ. δπερέχουσαν φύσιν. ΈπεL

ουν εrρψαι της

θείας

95

DE SPIRITU SANCTO

ADVERSUS MACEDONIANOS

94

ΕΙ • -

φύσεως είναι το πνευμα

καΙ. καλως ε'ίΡΊJται, πασα ~ε μεγαλοπρεπης ~ννoια τcϊ> όν6ματι

~η

τοιουτ6ν

Ι"ισον

υιου

το

εστιν,

άγίφ

5 τούτφ

καθΘς

εrρψαι

συνεμφαίνεται,

ό

εκεϊνο

~υνατoν καΙ. εr τι προς το κρεϊττον φέρει την

~oυς

σΊJμασίαν.

Oύaε γαρ φύσιν ~χει μη όμολογεϊσθαι ταυτα επL του πνεύ­

πνεύματι της τιμης το τέλειον, ~ια τί νομοθετουσιν ~μϊν οΙ Ι3Ι2 Μ. καινοL

~oγματισταL

μη

~εϊν

όμολογεϊν

επ'

αύτου

προς

ματος ~ια το ιΧπεμφαϊνον των ιΧντι~ιαστελλoμένων τοϊς τοι-

πατέρα καΙ. υΙον το όμ6τιμον; ~μεϊς μεν γαρ τοϊς εξψασ-

10 ούτοις όν6μασιν' ό γαρ ~~oξoν μη ~ι~oυς &~oξoν ~ώσει'

10 μένοις έπ6μενοι το μΊJ~εμιας ΠΡOσθ"~ΚΊJς είς τελείωσιν προσ­

καΙ. ό το ~υνατoν ιΧθετων επ' αύτου τcϊ> εναντίφ συνθήσεται'

~ε6μενoν &τιμ6τερον

00

έτέρου τινος ΟtJτε λέγειν οtJτε νοεϊν

ώσαύτως καΙ. περL του τιμίου καΙ. ιΧγαθου· καΙ. τα προς τα

~υνάμεθα.

κρείττονα εΙ μ"η παρα~έχoιτo, τα εναντία πάντως όμολογήσει.

&νελλιπές τε καΙ. τέλειον, εν τΙνι καταλήψεται αύτου την

εΙ ~ε φρικτον τουτο καΙ. πάσΊJς ιΧτοπίας καΙ. βλασφΊJμΙας επέ-

ελάττωσιν,

15 κεινα, πρ6~ΊJλoν tJτι τοϊς εύσΊJμOτέΡOις όν6μασί τε καΙ. νo"~­

μασι περL του άγίου πνεύματος οΙ εύσεβουντες συνθήσονται

καΙ. ερουσιν εΙναι ταυτα,

&

~η πολλάκις εΙρ"~καμεν, τίμιον,

~υνατ6ν, ~ν~oξoν, ιΧγαθον καΙ. εr τι &λλο των προς εύσέβειαν

γαρ το πλεονάζον ούκ εξευρίσκει ό λόγος ~ια το

ούχ όρω.

οΙ

~ε &παγορεύοντες το

όμ6τιμον

15 ~oγματΙζoυσι πάντως το &τιμ6τερον. καΙ. πάσας καΙ. ώσαότως ι

κατα

ι

ΤΊJν

,ι

αυτην

'λ αττωσεως ι ε

,

ακο

"" επι το

~, του πνευματος

λ

ου

θ'

\

οια

-

του

εις τ"ην της βασιλείας μεγαλοπρέπειαν

εΙς πάντως της βασιλείας έπ~ της τριά~oς ό λόγος. ~ ~ε της

aείκνυται, τίς ~ ανάγΚΎj καθαιρεϊσθαι πάντα εις ι~ιωτLκήν

χρίσεως ~ννoια το μΎj~εν είναι ~ιάσΤΎjμα μεταξο του υιου

τε κα!. aουλικ~ν ταπειν6τψα τη aουλευοόση κτίσει συναριθ­

12

Eccl

S D

V

ΙΙ,

5

19 8α.Ι

15 Act 10, 38 S:

8έ V

μοόμενον; οό γαρ

a"Ij

17 Ps 145, 13 S D V 18 πιΧντων

των

τα Μο περ!. αότου λέγοντα ~υνατ6ν οω

V

19 συστιΧσεως

V

1°4

ADVERSUS MACEDONIANOS

~σ'nν ~ν εκιχτέριΡ τάληθ~ λέγε~ν, δτ~ κιχι ~γεμoν~κ6ν ~στι κιχΙ ύποχεΙριαν. εί μεν γαρ ~γεϊτιx~, ου κυρ~εύετιx~' εί ουκέτι

μετα τ~ς

βιxσ~λευoύσης

ae

aουλεύε~,

φύσεως κιxτιxλιxμβάνετιx~.

ώς γαρ μετα άνθρώπων &νθρωπo~ κιχι μετα άγγέλων &γγελo~ 5 κιχι πάντιχ μετα των όμοφύλων &π~γ~νώσκετιx~, οί)τω μεθ'

εί

ae

λέγo~εν κιχΙ κτ~στoν ε'ίνιx~ κιχΙ ύπερ την κτίσ~ν Mνιxσθιx~,

'λ πιχ ~ν

'ι ευρ~σκετιx~

'.J..

ιχυτ,ι

\

προς

,

\ ,η

ειχυτην

\

κτιστη

'ζ στιxσ~ιx ουσιχ

φόσ~ς κιχΙ μερ~ζoμένη προς το κριχτουν τε κιχΙ ύποχείριαν ώς το μεν ευεργετεϊν, το 5 ζε~ν,

το

ae

ae

ευεργετεϊσθιx~ κιχ/. το μεν άγ~ά-

άγ~άζεσθιx~' κιχΙ πάντιχ δσιχ πιχρα του άγΙου

ενος εκιχτέρων όμoλoγεϊσθιx~ το πνευμιχ το &γιαν άνιχγκιχϊ6ν

πνεύμιχτος χoρηγεϊσθιx~ τη κτΙσε~ πεπίστευτιx~, &κείνιΡ μεν

~στιν ~ μετα τ~ς κυρ~εύoυσης ~ μετα τ~ς ύποκυπτούσης

πιxρεϊνιx~ πλουσίως πηγάζοντιχ κιχΙ είς &λλους ύπερχε6μενιχ,

φύσεως.

μέσον γαρ τούτων ~π~γ~νώσκε~ ό λ6γος oυaέν,

στε τινα φύσεως ίa~6τητιχ ~ν μεθορΙιΡ του τε κτιστου κιχι

10 του άκτΙστου κιx~νoτoμηθεϊσιxν

1324 Μ.

105

DE SPIRITU SANCTO

μετιxξι'J τούτων ε'ίνιx~ νο-

μΙζεσθιx~, ώς κιχι άμφοτέρων μετέχε~ν κιχι ουθέτερον λεΙως ε'ίνιx~.

ouae

την

ae

κτΙσ~ν ~π~aεα τ~ς ~κεϊθεν άνιχa~aομένης ευεργεσίιχς κιχ/.

χάρ~τoς κιxθεστάνιx~ κιχ/. ~κ μετουσΙιχς aέχεσθιχ~ την των

10 άγΙΧθων

κo~νωνΙιxν

των

~κ του

όμογενους προχεομένων.

τε­

άπoκληρώσε~ γαρ δμo~oν κιχΙ πρoσωπoληΨΙ~ το τοιαυτ6ν

γαρ ~νaέχετιχ~ μίξ~ν τ~να των ~νιxντίων κιχι

~στ~ μηaεμ~ας ~ν τη φύσε~ προτιμήσεως οι)σης μη τα ιχυτα

ouaev άλλήλων ~ν τφ ε'ίνιx~ την a~ιχφοραν

συμπλοκην &ννo~σιx~ του κτιστου προς το &κτιστον συνιχ­

Mνcxσθιx~ τα κιχτ'

νιχκφνιχμένων κιχι Μο των ~νιxντΙων είς μίιχν ύπ6στιxσ~ν

d,χοντιχ. &περ ουaένιχ ο'ίμιχι των εο φρονούντων συνομολογεϊν' ~

15 συμμ~γνυμένων' ώς μη μ6νον σύνθετον ε'ίνιx~ το a~α τ~ς

15 γαρ ου πιxρέχε~ τοϊς &λλo~ς, ε~περ ου φυσ~κως d,χε~, ~ ε'ίπερ a~M­

άλλοκ6του τΙΧύτης μίξεως άνιχπλιχσσ6μενον, άνομοίων

d,xov

άλλα κιχΙ ~ξ

την σύνθεσ~ν κιχΙ κιχτα τον χρ6νον ου συμ­

φωνοόντων' του γαρ άκτίστως ύφεστωτος το a~α κτίσεως την ύπ6στιxσ~ν

d,xov μετιχγενέστερον πάντως ~στίν, εί οον

20 μεμΙχθιx~ την του πνεύμιχτος φύσ~ν προς &κάτεριχ λέγoυσ~ν, \

1

\,

'Ι:

\"

άγΙΧθων ε'ίνιx~, ιχυτο 'Έπε~τιx κιχ/. τουτο

ae μηaενος ~πε~σάκτou προσaέεσθιχ~. σκοπήσωμεν. τφ άγίιΡ βιχπτΙσμιχτι -

20 τί a~α τούτου πριχγμιχτευ6μεθΙΧ; αρ' ουχ/. το ζω~ς μετέχε~ν

oυκέτ~ θιχνάτιΡ ύπoκε~μένης; ουaένιχ άντε~πεϊν o'ίμιx~ τφ

σoυσ~' κιχΙ d,στιχ~ κιχτ' ιxυτoι'Jς ειχυτου τι πρεσβύτερον κιχΙ

λ6γιΡ τ6ν γε κιχΙ όπωσουν ~ν Xρ~στιιxνoϊς άρ~θμoύμενoν.

ειχυτου τ~ πάλ~ν μετιχγενέστερον, ώς κιχΙ τφ άκτΙστιΡ το

τί οον; αρ' &ν τφ ί)aιχτι ~ ζωoπo~6ς ~στ~ Mνιxμ~ς τφ συμ­

-" α ο ειπων α ευοης

ματος' 80ξάζεται ύπο του υιου ό πατ~ρ' πάλιν την Μξαν 10 g,χει παρ α του πατρος ό υΙος καΙ Μξα του πνεόματος ό

ρυπαρας συλλ~Ψεως οΙκ080μοόμενοι καΙ εΙς γην ρυπαραν

μονογενης γΙνεται' τΙνι γαρ έν80ξασθ~σεται ό πατηρ, εΙ μη τη

πάντες αναλυ6μενοι, χ6Ρτ του Μωυσέως συμπαραταξάμενος' 10 λα(λαπος

ι

χουσης

κατασκευάσε~

xat ~σταL αυτφ εΤς μεν υΙος ό τφ 'Αβρααμ χρηματ(σας, 5 ετερος !! '>' Ο• εΠLφανε~ς , '~'I / κα~,.ο τ~ 'Ι ακωβ ' συμμαοε τ σαακ'

θ

των 8εχομένων την θείαν tπ~φάνε~αν αεt γέγονε της υπερε-

μετα ταυτα πάλ~ν τοϊς αξΙΟLς γεγενημένας, κατα τον αΡLθμον της

123

ADVERSUS APOLINARISTAS

AD THEOPHILUM·

αρ~θμoν

15

" παρα

τας

Ι προ λ α β ουσας

/ κατακρ~τoν,

παρα της του κυρίου φωνης μεμαθ~καμεν,

υιων

τε αυτων ανεκτοτέρους απέφηνε

xat το την a~a σαρκος

ν6του βασΙλLσσαν κατακρ~νεϊν

'Ν κατασκευην πo~ε~σ θ IΧL.

4 Geη 12, Ι, 7 et ίη sequeηtibus 5 Geη 28, 13; 21, 26 et 31 7 Εχ 3, 2; 19, 16 et 20, 21; 13, 21 et sq 8 Εχ 33, π; 14, 19 9 Jos 5, 13 !Ο Job 38, ι; π Jes 6,1 12 ΕΖ ι, 26 13 Act 9, 3 14 Matth 17, ι ALZ RE Μ v syr ι μονογενους om AL syr 2 &ριθμον corr syr (scriba, ηοη iηterpres) 3 των θεϊκων έπιφανειων syr κατασκευάσει είναι Ε 4 αύτφ om AL εΤς: οΤς AL μέν om R 5 τφ alt: το Α 5 -6 συμμαχ~σας corr ίη συμμάχεις Α 7 post έπιφανεΙας add λέγω 8έ syr καΙ post φωτΙ add syr, post νεφέλ'ης Μ 7-8 έν τη Ι)ψει ~ ένώπιος ένωπΙφ syr 8 post ΙSΨει add καΙ Μ syr (ut vid) έν τοίς όπισθΙοις: καΙ πάλιν έν τη λιXepq; Ι)ψει syr post &λλος add 8έ syr 9 Μωυσέως L R Μ: Μωυσέος Ζ Ε, Μωσέως Α ν aηte δ add &λλος Ζ Ε δ aηte 8ια om AL !Ο του om ν (cf Jes 6, ι) 12 του: τφ Μ (ρ 128, 2) Έζεκι,ηλ R τφ λόγφ om syr 12-13 δ μετα ταυτα Ε ν 13 τφ om R Ε ν προ τούτου: μετα τούτων syr 14 τοΤς om Α τον om Μ 15 το supra add Μ, om RE 16 post μονογενους add υ!ου του θεου Ε syr (secuηdum Ρ 121, 16et122, ι utsuspicor) Ροstυιων add πολλων syr 17 το Ζ, om cet 18 έμφάνειαν ALZ R εΙς: om AL, τ'ijς Μ έκατέρου AL κατασκευης ex -~ν corr Μ aη traηspoηeηdum ποιεΤσθαι κατασκ. restitueηdae clausulae gratia?

"Ι γενεαν εκεινην

tv

~ σαφως

ο!ς Σοaομίτας

xat Ν ~νεutτας xat την του

tv

τη αναστάσε~ την γενεαν

tκεΙνην ό κύρ~oς a~ωρίσατο. 20

ΕΙ μεν οΟν

πάντες κατα τον Μωυσέα auνατως

tντος γενέσθαL του γν6φου,

tv

Φ

ετaεν

ό

εΤχον

Μωυσης

τα

8 Ps 13, 3 10 Ps 81, 5 (Jes 35, 2) Rom π, 33 13 Phil2,7 16 Matth !ο, 15 19 Matth 12,42 21 Exod 20,21 ALZ RE Μ v syr ι δτι om R syr 2 έπιφάνειαν ν: έμφά­ νειαν libri (cf 122,18) &εΙ: εΙ Μ, &εΙ ποτε γέγονεν pro εΙ ίη marg add Μ2, om syr γεγονέναι R syr post της add γαρ R syr 3 μείζον Α R 5 σμικροπεπεστέρα (sic) Ε ν, μικροπρεπεστέρα R Μ 6-7 έν τη - έπει8'η: '1) , " οΙκονομΙα κατα τ-ην των &νθρώπων Μναμιν έπιφαΙνεται, δθεν γνωρΙζεται δη syr 6 8ια: της Α L, post 8ια add της R Μ 8 πρoφ~ΤΊJς: ψαλμός Μ τε om R syr, post τε add &μα Μ syr, καΙ om syr (cf Ps 13, 3 (= Rom 3, 12) πάντες έξέκλιναν, &μα ,ηχρεώθΊJσαν) !Ο ζΊ)'rησαι Μ π υ!ος: θεος R Μ 12 8εχομένου: φαινομένου Ζ συνστεΙλας Α 13 κενόσας Α, έκκενώσας Μ 14 δσφπερ Μ 16 έν: έφ' Μ 17 αύτων: έαυτων R, τούτων Μ &πέφΊJνε: είναΙ ψησι R Ε ν, φασιν είναι Μ 18 κατακρινείν correxi: κατακρΙνειν libri ν έν τη άναστάσει om syr 19 προ8ιωρΙσατο. syr 20 τον om Α L Μωσέα Μ 21 του γνόφου om Μ έν φ: ων Μ δ om Α

124

AD THEOPHILUM

&θέocτoc ~ ΚOCΤα τον ύψηλΟν πocυλον τριων οόρocνων ύπερocρ­ θ~νocι

xoct

έν πocρocaείσ περΙ των ύπερ λ6γον πρocγμάτων

aιaocχθ~νocι τα &Ρρητoc' ~ κocτα τον ζηλωτην Ήλίocν τφ πυρΙ προς τον ocιθέριον χωρον συνεπocρθ~νocι 5 τφ έφολκί του σώμocτος' ~ κocτα τον

'Hcroctocv

~

έγένετο

πάντως

των

Σ

'

xoct μη βocρυνθ~νocι Ίεζεκι~λ τε XOCt

aLa

χρείoc τ~ς

, Ι' επιφocνειocς, πocντων

~ ξ ζ' 00 oc ομενον -

ερocφιμ

σocρκος του

,~,

θεου

''''~,~, ΤΟLOυτων οντων. επεLoη οε,

,ι

ουο

σ.ν

~μων

κoc

θ'

ως

'

'1 ~" το, κoc θ ως φησι το"'λ μι:;ν οΙOC ευocγγε ιον, ( πονηρoc

κ6σμον έν τφ πονηρφ κεισθocι, μοιχocλΙς

aLa

ocότην του &γocθου νυμφίου τφ

"

Ψ υχlΧς

-

θ~) lΧνlΧκρOC ηνlΧι

,

,

τουτου

ae

1 τοτε τον

aLa το &ποστασocν

κocκίocς μοιχεύοντι τας

χlΧριν

OC

('λ θ' ο η ινος

,ΙIΧΤΡOς, ,

15 ό τους κocκως !J,χοντιχς θεplΧπεύων ώς έπεζ~τει την θερocπείocν C

η

ι

νοσος,

,

τροπον

f/

ουτω

,

τινlΧ

Ι

1'0#

ΠΡOσηγlΧγε τ

συνocσ

θ'

ενησocς

,

π(Χτρt τον

('

βλέ πομεν Κ(Χ~Ι'εν τιι> Ν

ουρ(Χνου

xoct

κ(Χτ(Χβ(ΧΙνων

λέγετ(Χt;

έπt του κ(χτ' (Χότον ουρ(Χνόθεν

~κoντoς άνθρώπου, έπεt~~ υΙος άνθρώπου λέγεΤ(Χt, μ~ εικη 5 π(Χτρόθεν κ(Χτονομάζεσθ(Χt,

'Ν ut

θρώπtνον έν

Ourocvcj)

άλλ' εΤν(Χt (Χύτου κ(Χτα το άν­

προθεωρούμενον ΠOCΤέρ(Χ &λλον &νθρω­

τον π(Χτέρ(Χ), σ(Χφως άπο~εΙκνυΤ(Χt, 8τt το μεν έμπ(Χθες τη

πον. εΙ γαρ σΤΊ)ρΙζεΤ(Χt τούτιι> τcj) ρήμ(Χτt τcj) εΙρΊ)κότt Οu~εtς

φύσεt τον θάν(Χτον ~έχεΤ(Χt, το ~ε άπ(Χρά~εκτoν πάθους έν

άν(ΧβέβΊ)κεν εΙς τον οόρ(Χνον

τcj) π(ΧθΊ)Τcj) την άπάθεt(Χν ένήργφεν.

xoct

ό υΙος του άνθρώπου,

Άλλα προς το έφεξης του λόγου προέλθωμεν. λέξω ~ε

10 &νθρωπον

συγγενεΙ(Χς

~ΚOντα υΙον άνθρώπου

φφt γαρ το &νθρωπον ~νθεoν τον Χρtστον όνομά­

καταβάντος

ζεtν έν(ΧντΙον μεν εΤν(Χt τ(Χϊς άποστολtκ(Χ'i:ς ~t~(Χσ­

&στε

xoct

άλλότρtoν ~ε των συνό~ων'

xoct

Φωτεtνον

π(Χυλον ~ε

Μάρκελλον της τοt(ΧύΤΊ)ς ~toc­

στροφης κ(Χτάρξ(Χt. εΤτ(Χ κ(Χτα τους ~εtνους των άγωνt­

xoct

στων &σπερ συμπλ(Χκεtς τcj) προσ~t(Χλεγομέν

εύρων

τον (ΧόθένΤΊ)ν του ρήμ(Χτος τουτό φφt· πως έρεϊς έκ γη ς &νθρωπον τον έξ οόρ(Χνου κ(Χτ(ΧβεβΊ)κέν(Χt μ(Χρτυ20 ρού μενον &νθρ ωπον

xoct

θεου

υΙον

xoct

υΙον άνθρώπου τον θεον

άν(Χγορευόμενον;

πάλtν έν τούτοtς

xoct

εΙ μ~ ό έξ ουρ(Χνου κ(Χτ(Χβάς,

~tα τουτο της προς τον γήΊ:νον

(Χύτον

πάλtν τη έμ(Χυτου φωνη συνελων έν βρ(ΧχεΊ: την ~tcXVOtocv.

κ(ΧλΙ(Χtς, 15

έξ

υιων τους π(Χτέρ(Χς, ο{)τω

τουτον φ πασ(Χ ~ του π(Χτρος άΊ:~tόΤΊ)ς έγκ(Χθορατ(Χt. έπεt οον 5 μΙ(Χ π(Χτρος

10

Ι39

άποσχΙζεL, έκ

λέγων'

του

ούρανου

~ώσεt ηνα πάντως

του

προς ~μας &λλον έν OurIΧVcj) τοtουτον πατέρα, έν

τη

ούρανειι>

ζωη

~θνΊ)

άνθρώπων

XIΧt

~ήμoυς XIΧt πατρtας XIΧt πάντα, 8σα κατα τον τ1j~ε βΙον 15

,.,. ουν

>l • Ν θ c;στtν, υπονοεtσ IΧL.

\

εt

'Ι:' Ν.,. ε~ ουρανου Ί)κον

το

,

αν

θ

'

ρωπου

έστtν υΙός, το ~ε έκ ΜαρΙας έκ σπέρματος Δαβt~ κατα σάρκα γεγεννΊ)μένον

&νωθεν ~ε άνθρώπου υΙος ώνόμασταt,

Ψευ~ως κατ' αότους υΙος θεου λέγεταt μήτε του

ούρανΙου

μήτε του γΊ)tνου προς το θεϊον οLκεtουμένου. άλλα συναγαγων 20 έαυτcj) προς το κεφάλαtον τα εΙΡΊ)μένα έν τούτιι> συμπεραΙνεt

τον λόγον' ΕΙ

xoct

~ε

έξ

οόρανου

υΙος

άνθρώπου

~ κ(Χτ(Χσκευ~ των προλ(Χβόντων έτέρ(Χς άτοπΙ(Χς έστtν άρχή'

XIΧt έκ γυναtκος υΙος θεου, πως ουχ ό αότος θεος

~ν(Χ γαρ ~ειξη θεον τεθνΊ)κότ(Χ, oό~εν 8λως κ(Χτ(Χ~έχεΤ(Χt της

καt

γΊ)tνΊ)ς φύσεως περt (Χότον θεωρε'i:σθ(Χt,

θεον πtστεύεtν εΤναt φΊ)μt XIΧt παντος εΤναt του τον όρθον

έπεt~~

ιJλως τη

ΙΙ36 Μ. 25 γη συΥΥενως ~χεtν ~oκεΊ: το κ(Χτα θάν(Χτον πάθος. Ούκ ~στt, φφΙν, έκ γης &νθρωπος ό έξ ουρ(Χνου κ(Χτ(Χβας

&νθρωπος.

&νθρωπος

κ(Χτ(ΧβέβΊ)κεν' προσΊ)γορΙ(Χν

οό έν

μέντοt,

γαρ τοϊς

30 πως οον έν τοϊς εΙΡΊ)μένοtς το

γης ό &νθρωπος,

VG VcF v 1 2 δλrιν V ceteri νΙ

xoct

άρνε'i:Τ(Χt

ν

έξ

τ~ν

εό(ΧγγελΙοtς

οόρ(Χνου τοt(ΧύΤΊ)ν

ό

κύρtος.

άκόλουθον σφζεt; εΙ μ~ έκ

άλλ' έξ οόρ(Χνου προς ~μας κ(Χτ(Χβ(ΧΙνεt,

ι αύτον έν έαυτφ VcF: έν έαυτφ G, έν αύτφ V 10 τα: V ΙΙ έμαυτου: έμαυτου (μ sscr) G, έαυτου Ι3 μεν οαι ν Ι7 ώς προσεμπλακεΙς ν προσ3ια-

λεΥομέν G VOP: 3ιrι:λεyoμέν V ν 20-2Ι υ!ον οαι VG ν 3Ι προς ~μOίι; καταβαΙνει

ceteri

εΙ

τον θεον καΙ θεου G: καταβ. προ ~μ.

&ν θ Ρ ω π ο ς;

' 25 λ ογον

πρεσ

β

ι

έγω ~ε το μεν τον αότον &νθρωπον XIΧt

ευοντος,

, μΊ)ν \

ου

\

\

Ν λ

κατα ΤΊ)ν του

'

ογογραφου

"" ,

oLIΧ-

votIΧV' ο{)τε γαρ το θεϊον γήΊ:νον ο\)τε άνθρώπtνον το ουράνων,

καθως έκεϊνος ο'Lεταt· άλλ' &νωθεν μεν ~ του ύψΙστου Μ­ ναμtς ~tα του άγΙου πνεύματος έν τη άνθρωπΙνη έπεσκtάσθΊ), 30 παρθένου

~

τουτέσην ένεμορφώθΊ),

φύσεt

έκ ~ε της άμtάντου

της σαρκος μοϊρα συνΊ)φανΙσθΊ) XIΧt ο{)τω το

έν αότ1j γεννΊ)θεν υΙος ύψΙστου κ(ΧτωνομάσθΊ)' της μεν θεΙας

7 Joh 3, Ι3 VG VcF v ι ι

27 Luc

ι,

35

&νθρωπον ν Ι4 καΙ πατρια:ς οαι VG ν Ι9 το έπεσκιάσθrι con aeger: ένεσκιάσθrι libri νι ίη margine τΙ έστι καΙ 3ύναμις όψΙστου έπισκιάσει σοι libri 30 συνrιρανΙσθrι g VCF ν (-ερ-V), correxi οαι

F

29

J

ANTIRRHETICUS ~,

OυνlΧμεως

\

την

\

\

προς

"ψ

τον

υ

ADVERSUS APOLINARIUM

,

ιστον

Ι

lΧγχιστειlΧν,

~

της

~\

οε

1

σlΧρκυς

Άλλα θεος μΙν, φησί, τ~ πνεύμlΧτι τ~ σαρκω­ θΙντt,

5 θείση

&νθρωπος

σlΧρκί.

8ε

τη

ύπο

του

ή άλλοίωσις, ή του άχρειωθΙντος εκποίησις, πάντlΧ κατα το Σσον εν ήμϊν κlχι τοϊς άλ6γοις 8ιά τινος Ψυχικης 8υνάμεως

την άνθρωπίνην οΙκειουμΙνης συγγΙνειlΧν. θεου

προσληφ-

τί εστι πάλιν του πνεύματος σάρκωσις

οΙκονομεϊται. ό τοίνυν Μγων &νθρωπον εϊναι τον προσειλημι

μεν ον,

11

εμ

Ψ

~,~

~ ~

\

υχον οε τουτον οιοους

,~'"

ουοεν

"\

,

ετερον η και νοητην

5 αυτ~ ΠΡOσεμlΧρτύρησε MνlΧμιν, δπερ 'ί8ιον της άνθρωπίνης

εκτος τ~ς προς την ήμετΙρlΧν σάρκα Ινώσεως; π6θεν 8ε

εστι ψυχης, εξ ιχυτων, 6)ν παρΙθετο ήμϊν, των του άποστ6λου

προσελήφθη &νθρωπος, εΙ μ,η εκ του πρώτου άνθρώπου,

ρημάτων' ό γαρ ειπων δτι ΤΟ φρ6νημα τ~ς σlΧΡΚOς ~χθρlΧ

οΌ την πρώτην γΙνεσιν εκ γ~ς, ουκ εκ του OυρlΧνOυ γενεlΧλO­

εΙς θε6ν (τ~ γαρ ν6μιμ του θεου ουχ ύπoτάσσετlΧι)

γουντος του ΜωυσΙως ~κoύσlΧμεν; λlΧβων γαρ ό θεος χουν

ΠΡOlΧιρετικ~ς τε κlχι 8ιlΧνoητικ~ς 8υνάμεως ενlΧργ~ τα Ι8ιώ-

10 άπο τ~ς γ~ς τον &νθρωπον ~πλlΧσεν' &λλην 8ε άνθρώπου

10 ματα λΙγει' το γαρ επιπειθως ~ άντιτύπως προς τον ν6μον

ΙΙ37 Μ. κατlΧσκευην εξ OυρlΧνOυ συστηνlΧι πlΧρ' ου8ενος μεμαθ'ήκαμεν.

~χειν ΠΡOlΧιρΙσεως Σ8ιον αυτ6 τε το του φρονήματος 15νομα

της

εϊτlΧ επάγει τοϊς εΙρημΙνοις δτι ΤΟ μυστήριον εν σαρκι

ουκ &ν τις τ~ς κlΧτα το φρονεϊν ενεργείlΧς άποχωρίσειεν.

εφlΧνερώθ'η, καλως τουτο Μγων, οΌτος ό ήμΙτερος λ6γος,

το 8ε φρονεϊν τlΧυΤOν εϊνlΧι τ~ νοεϊν ου8' &ν των κομι8η τις

την έ!.νωσιν,

νηπιαζ6ντων άντείποι' 15 τε άντιστρατευ6μενος κlχι αΙχμlΧ-

15 κlΧι τlΧυτlΧ τ~ς ύγιlΧινOύσης φωνης εστι τα ρ'ήματlΧ' ό γαρ

15 λωτίζων πως &ν τ~ς ενεργείας του νοεϊν άμοιρήσειεν; ου

και δτι Ό λ6γος

,

~

ηνωσ

\ την

θ

~

αι τη

σαρξ

\

\

σlΧρκι τον

\

εγΙνετο κατα

στρlΧτεύεσθlΧι

γαρ

,\

λ'

,~\,'

~

~

~,

ουο

γαρ το προς τα φαυλα κινεϊσθlΧΙ τοϊς ΚIΧΚOϊς την ΠΡOlΧίρεσιν

'l1ψ '!:' ουκ σ. υχος, φησιν, 'η σlΧρ",'

άπ68ειξις του μη εϊναι νουν εν εκείνοις εστίν, άλλα κlΧλ~ς

ογον ειπων

~ λ' συνορομην εγει. 'Αλλ'

ετερον

,

,

μεν 8ιανοίας εκτ6ς εΙσι, νοουσι 8ε δμως' επεl. κlχι τον 15φιν

και άντιστρlΧτεύεσθlΧι τ~ ν6μιμ του ν06ς. ύπΙρευγε

εκεϊνον, 8ν 8η τ~ς κlΧκίας άρχηγον κlΧl. εύρετην πlΧρα των

, σlΧρκlΧ.

πνε~μαΤOς

'ι των

εΣρηται

20 της ευγνωμοσύνης!

κlΧτα του

ουοεν

ουκ &ψυχον τ~ θε~ περιπλάσσει τ,ην

,~" ουκουν ερωτησωμεν,

, ει

11 Ψ εμ υχος

λ' θ προσε 'ηφ 'η

' πlΧρα

του θεου λ6γου ή σάρξ, ΚlΧθώς ψησιν ό λογογράφος' ~μΨυχα

20 γραφων ε8ιaάχθημεν, ουκ άν6ητον εϊνlΧί φησιν ό θε6πνευστος

λ6γος, πλείονα των &λλων προσμαρτυρων τούτιμ την φρονι­ μ6τητlΧ.

ουκουν εξ αότων, 8L' 6)ν οΣεται συνισταν τον Ιαυτου λ6γον,

Μ φlΧμεν και των άλ6γων τα σώμlΧτlΧ' ό άνθρωπίνην σάρκα

κlχι ταύτην ~μΨυχoν προσοικίζων τ~ λ6γιμ ου8εν ~τερoν 25 ~ δλον συνάπτει τον &νθρωπον' ου8εν γαρ &λλο πlΧρα τ,ην

νοεραν φύσιν τ~ς άνθρωπίνης ψυχης εστιν Ι8ίωμα ~M το εν πασι τοϊς &λλοις κοινωνίαν εϊναι ήμϊν προς τα &λογα' το , η

επιθυμητικ6ν, \ προς

, την

9 Gen 2, 7

το

"1: lΧυ",ησιν

12

Ι

θυμοει8Ις, ~, oυνlΧμις,

Tim 3,16

ή

'6 ' "υπνος, κ ρος, ο 14 Joh 1,14

ιχυτον

25 Μγματος 8ιεΜγχουσιν. ου γαρ εν τούτοις μ6νοις ό άπ6στολος

,

αν

θ' ιστησι

"

την

σlΧρκlΧ

~, τιμ πνευμlΧτι,

',~ τουτεστι ΤΊιν

,

ΠOνηρlΧν

ΙΙ40 Μ. ΠΡOlΧίρεσιν τη άστειοτΙρCf ζωη, άλλα και προς Κορινθίους

15ρεξις,

φησι το εμπαθες ιχυτοϊς όνει8ίζων δτι Σάρκινοί εστε. &ρlΧ

"ψ η πε ις,

κατα τον χρ6νον εκεϊνον, κlΧθ' 8ν προς ιχυτους ό λ6γος

κατα τροψην

ο

IχΙ πlΧρlΧτεθεϊσlΧι ήμϊν φωνlΧΙ το άσεβες του κατ'

18 Rom7,23

VG VcF v ι προ V Vc 2 οΙκειουμέψι) V 7 &νθρώπου om V 8 verba 0\5 - - ουρανοσ om V G ΙΙ συστ'ijσαι VG v ίn marg άντΙ libri νοός libri: 19 παντΙ στρατευεσθαι libl'i νόμου v 19-20 ύπέρευγε τ'ijς ευγνωμοσυν'ι)ς om F 20 άγνωμοσύψι) V Vc v 1 21 εΙ: 'ίj F 29 verba ~ - aύναμις om v

30 εγΙνετο, κlΧτα την τριμερ~ του' AπoλινlΧρίoυ των άνθρώπων

τομην άμΙτοχοι τ~ς κατα τον νουν ενεργείlΧς ~σlΧν οΙ &ν­ θρωποι; ~ πάντως εκ τ~ς άμΙτρου προς την σάρκlΧ 8ιαθΙσεως

7 Rom 8, 7 18 Gen 3, 1 28 Ι Cor 3, 3 VG VcF v 4 Ί): εΙ VG 13 τφ: ex το corr G, το V 16 το om VG v 24 παρατιθεΤσαι libri, corr. J aeger 25 μόνοις V ν: μόνον ceteri

ADVERSUS APOLINARIUM

ANTIRRHETICUS

ο{Sτω κctτoc την λέξ~ν' ΤΟ aYj πνευμct, τουτέση τον

σάρκ~νo~ ποφoc του Πctόλου ΠΡΟΟ'Ί)γορεόθΊ)σctν έκ του πλεονά­

xctt

ζοντος την έπωνυμΙctν λctβ6ντες; φΊ)σΙ, ζ~λoς

xctt

νουν, θεον gχων ό Xρ~στoς

aεΙκνυσ~ τον τo~oυτoν

λ6γον ~ σόμφΡM~ς των γεγρctμμένων' 'Όπου gρ~ς, οι)χt σctρκ~κοΙ έστε; το

yOCp έν όμϊν, ae ζΊ)λουν xctt

143

μlΧΤOς

εΙκ6τως

&νθρωπος

μετoc Ψυχ~ς xlΧt σώ­ έξ

Oι)ρlΧνOυ

λέγετct~.

ΙΙ41 Μ. τΙ κo~νoν gxe~ τoc εΙΡΊ)μένlΧ προς τoc πρoάγoντlΧ; που τουτο ~

5 έρΙζε~ν τ~ς κctτoc τον νουν ένεργεΙctς έστΙν. τoc ae τοότων έχ6 μενct

5 κctτoc του ΣlΧμωσlΧτέως έaογμάτ~σε σόνοaος; άλλ' έω τoc

τ~ς λογογρctφΙctς άπ6aε~ξ~ν a~θεν περ~έχε~ a~OC πλε~6νων

τ~ς μν'ήμΊ)ς ~μων πρεσβότερlΧ. τΙ τo~oυτoν έν τοϊς κιχτoc ΝΙκctLctν MγμM~ν gaε~ξεν; τον κlχτlΧβάντct έκ των οι)ρctνων

μctρτυρ~ων του έκ τρ~ων συνεστάνct~ τον &νθρωπον, άπο

xctt νου, &περ οι) π6ρρω του κctθ' ~μας 'λ6 " " , νοερctς ~Ψ~ \1 εστι γου. τctυτον yctp εστιν εκ υΧΊ)ς xct~ σωμctτος τον &νθρωπον λέγε~ν xctt ιa~ctζ6ντως τον νουν έφ' έctυτοu σctρκ6ς τε

10

xctt

~ πΙστ~ς λέγε~ xlΧt σctρκωθέντlχ, ώς μη προ τ~ς κctθ6aου

Ψυχ~ς

νoεϊσθlΧ~ την σάρκlΧ, άλλoc aευτερεόειν μετoc την

xctt

εΙ

' λct β ctς'

,

εν

'" yctp, ει

l'

το νΟΊ)τικον εφ

,

15 θυμ-ητ~κoυ πάλ~ν έτέρctν. ~σως

a'

&ν τις

xctt

xctt

15 ε~τε

xctt

ιJ σον

~

'Αλλ' Μσθω τctυτct, ώς &ν μη τοϊς κctθ' gκctστον έπεξ~6ντες του Μγου προtωμεν.

ae τoc έφεξ~ς YOCp aιoc πολλων το "'θ'λ ' 'ζ ειν το " lΧν θ ρω1 ctv ε ε η τις ονομct τινων xctt aογμάτων συνοaικων

'"

, .{).

τριφυες Ί) τρψερες,ι

π~νoν σόγκρ~μct, μέμνΊ)ΤIΧΙ Oι)ρlΧνOυ

άΠOτεθεωσθlΧ~

του κlχτoc NΙκlΧιlΧν έκφωνΊ)θέντος,

00

τον

κόρ~oν' xlΧt

την p~σιν έπt λέξεως

τουτον τον τρ6πον εΙΡΊ)μένΊ)ν πlΧρέθετo το 'Ε ξ κctτctβάντιχ xlΧt σlχρκωθέντct

xctt

ο ι) Ρ ct ν ο υ

ένlΧνθρωπ~σlΧντlΧ.

xlΧt τιχυτct ειπων ώς προκctτιχσκευάσιχς τον μέλλοντct PΊ)θ~30 σεσθlΧ~ λ6γον ο{)τως άπογυμνοϊ του ιaΙου βουλ~μctτος την

a~ιXvO~IΧV κctΙ φΊ)σ~ν

3

Ι

otovet

πρoσo~κειων τοϊς άποaεaεLγμένο~ς

Cor 3, 3

VG VcF v 1 4 σάpκ~νo~ VcF 7 συνεστάνα~: συνεστανα~ libri, συν~στάναι v 1 16 71'ολυσχε8η V 17 ά.7I'o8εΙξε~ libri, corr Jaeger 24 Σαμοσατέους G 31 71'ροα7l'ο8ε8ειγμένοις VcF 1

Ί)

μέ

τερος,

~λλ

μlΧ

ον

YOCp έπt τ~ς λέξεως Ψ~λ~ς έξετάζo~ς τον Μγον ε'~τε xlΧt , 'θ 1 l ' θ' , θ' εν ου ετερφ Το ΡΊ) εν ευρε Ί)yOCp

'έ χουσι, ctπ

λέξις τοσουτον άπέχε~ τ~ς λέξεως κlΧθ'

ψλ ~'N' ~ ΙΧ μικως εLπεLν, lΧνlΧτO λ"l" ctι ctπu συσμων-

ae aLιXvO~ct των εΙΡΊ)μένων τΙ κοινον προς τoc aL' έκεΙνΊ)ς

θρωπΙνη

crctpxt

Xρ~στoν έν έctυτij) θεον το πνευμlΧ, τουτέστι

τον νουν, gxe~v' λέγει

ae τουτο ό κελεόων gνθεον &νθρωπον

μη λέγε~ν τον Χριστ6ν, θεον gχοντιχ έν έιχυτij) ώς &λλον έν &λλφ, ιχι)τος προ των &λλων του το κlΧτlΧσκευάζων. ~

των τε κctτoc Πctόλου του Σlχμωσctτέως συνε~λεγμένων λέγον25 τος 'Εξ

ουτος

20 aΊ)λοόμενct aεΙκνυσ~ν; φΊ)σtν οοτος τον σctρκωθέντct τη άν­

κctΤΜκευάσlχς

ιJ πως

\.,.,

κlΧ~

xctt σώμΜος έξ οι)ρctνου &νθρωπος λέγετlΧ~;

σετctι. ~ μεν

πολυσόνθετον άντt του τρ~μερoυς άποaεΙξειε τον

&νθρωπον. 20 εΙς άμετρΙctν έκτεΙνωμεν την άντΙρρ-ησ~ν, προς

ένιχνθρωπ~σιχντct; τουτο πιχρoc πάντων

ι

ΚΊ)ρυσσετctι

~ , Ι " , "/ν των εφΊ)μενων σ~lΧνO~lΧν,

.....),

Ψυχ~ς κιν~μΜct κctτoc τον Μγον έξctρ~θμοόμενος πολυσχ~a~ τινct

ι

Ί)σ~ctLς

μετoc Ψυχ~ς

του έπ~-

τoc λο~πoc της

λ

έστΙν, ιJτι το πνευμlΧ, τoυτέστ~ τον νουν, θεον gχων ό Χριστος

, ~ , θ ι εctυτου τις ctρι μO~Ί),

έτέρctν του θυμοειaους την περ~γρctφην λέγε~ν

,

εκκ

ae τ~ς έκκλ-ησΙctς ό Μγος. που τοΙνυν έν τοϊς εΙρΊ)μένΟLς

ιJτ~ πολλocς τοϊς cttρετ~κο'i:ς aιaωσιν ό λ6γος έν τοότφ "Ι συνctτct~

xctt

10 τον σlΧρκωθέντlΧ

άρ~θμ~σctντct τρ~χ~ aιελε'i:ν την περt τον &νθρωπον θεωρΙctν·

κάθοaον

25

cruv6aou

φωνη

τον έξ Oι)ρlΧνOυ κctτctβάντιχ

ae

τ~ς

λέγε~. νοεΙτω

μεν οον ό πoΛUς xlΧt άκέρctLOς την έκ των Oι)ρlΧνων προς ,~ Ί)μctς

"

'θ Οσον' ΚΙΧ

, '"

ουσεν

,

γlΧρ

"

προς

τ-ην

Ι ΤΟLlχυΤΊ)ν

'6λ Ί) Ψ ιν υπ

aLO~σ6μεθct, κ&ν UψΊ)λοτέρctν όνους έμφlΧΙνη a~ιXvO~IΧV, μη τoπ~κως

λέγων

κlΧτlΧβlΧΙνε~ν

το

θεϊον

πctντιχχου

1Jv xctt

30 πεΡLaεaρlχγμένον των Ι)ντων, άλλOC την προς το τlΧπεινOν τ~ς

φόσεως ~μων πlΧρctaΊ)λων συγκctτάβlχσLν· πλην ιJπως &ν fι φΙλον τij) βουλομένφ aέχεσθlχι την κάθοaον, τον σctρκω­

VG VcF v 1 ι ante κατ&. add τ&. νψ 5 ΙΙα VG 6 μνημ'l)ζ G: γνώμ'l)ς ceteri ν 8 λέγειν libri ν, corr J aeger (interp post 7 ~8ειξεν) 10 τον ... &νανθρ. libri ν coll post κ'l)ρύσσετιχι (ιι), transposuit Jaeger 14 ante καΙ add τε VcF 32 8έχεσθαι VG: 8εχέσθω VcF, ω sscr G

144 θέντα πάλι ν

145

ADVERSUS APOLINARIUM

ANTIRRHETICUS

ό τ~ς συν6~oυ λ6γος ψησΙ καλως καΙ τουτο

ζ~α, της ~ε των όνομάτων εύρέσεως εκεϊνος κόριος ~ν, το

λέγων' πως γαρ αν οΙκει6τερον την εκ γυναικος ~ρμήνευσε

προσφυες

γέννφιν; ου γάρ, ~ θε6ς εστιν, αυτος καθ' έαυτον εκ γυ­

παρακοη

ναικος εγεννήθη. ό γαρ προ τ~ς κτίσεως &ν τ~ ~ια σαρκος

τοϊς

5 γεγεννησθαι αυτο τΟ είναι ουκ επι~έχεται' &'λλα τ~ ά.γίιι>

και

\

ά.ρμ6~ιoν

\,η

\

και

\

περι

πεπραγμένοις

τα

έκάστιι>

περινοων.

~~,

μ,ι

αΙσχόνη

~

οεοντα

και

'θ

συνοια

το

&'λλα

εσις

και ,

ι

και

πρ6σφορον

η

επι

,

~ ι

επι

τοϊς

5 εγκλήμασιν απολογίαν εύρεϊν, πάντα ταυτα τ~ς κατα τον

πνεόματι ΠΡOO~OΠOιήσας την της Ι~ίας ~υνάμεως εΊσo~oν

νουν ενεργείας απ6~ειξις γίνεται. τί ~ήπoτε τοίνυν παρεσιω­

και μη~εν της ύλικ~ς &.φoρμ~ς προς την κατασκευ'ην του

πήθη παρα του Παόλου το νοερον της Ψυχ~ς επι του' Αδάμ;

οΙκείου σκ'~νoυς πρoσ~εηθεις κατα το εΙρημένον περι της

~ ~~λoν ΙJτι τ~ μέρει συνονομάζεται το λειπ6μενον, ώς τ~

σοφίας Έαυτ~ ~κoMμφεν οίκον τον εκ τ~ς παρθένου

Προς σε πασα σαρξ ~ξει ~ια της σαρκος ΙJλον σημαίνει ό

00

10 χουν &.νθρωποποιήσας, ~ι'

συνεκράθη προς το ανθρώπινον.

που τοίνυν εν τοότοις φφιν ό λ6γος, ΙJπερ τ~ 'Απολι­

ναρίιι> ~oκεϊ, το πνευμα, τουτέστι τον νουν, θεον ~χων ό ΙΙ44 Μ. Χριστος μετα Ψυχ~ς και σώματος, εΙκ6τως εξ ουρανου

10 Δαβι~ το &.νθρώπινον· και ό 'Ιακωβ εν έβ~oμήκoντα πέντε

ψυχαϊς

!lv-

θρωπος λέγεται; εΙ μεν γαρ ~ξεστι κατ' εξουσίαν αυτ~ προς 15 το ~oκoυν ~λκειν τα θεϊα λ6για καΙ κατα τοδς των όνείρων

τοϊς

ΑΙγυπτίοις

επιξενοόμενος

ουκ

!lνους

oυ~ε

!lσαρκος κατα τον χρ6νον εκεϊνον ύπο της γραφης Ιστορε'ϊται. Άλλά φησιν ό λογογράφος ΙJτι ό ~εότερoς !lνθρωπος εξ

ουρανου

15 σημε'ϊον

πνευματικος

ποιε'ϊται

του

λέγεται

και

τουτο

!lvouv είναι τον τ~ θε~

ύποκριτάς, ΙJπερ αν εθέλη, τουτο τ~ γράμματι προσαρμ6ζειν

συγκραθέντα !lνθρωπον. καίτοι πρ6χειρος της &.τοπίας

το ν6ημα, ταυτα καΙ τα τοιαυτα τοϊς θείοις λ6γοις επιφημι­

ό ~λεγχoς εξ αυτων, (;)ν παρέθετο. ό γαρ ειπων Οίος ό επου-

ζέτω νοήματα' εΙ ~ε τοδς γραώ~εις μόθους καΙ τας βεβήλους

ρανιος,

καινοφωνίας κατα πάντα τρ6πον &.πωθεϊσθαΙ φησι ~εϊν ό

ύπονοίας &.φίστφιν. εΙ γαρ οΙ πεπιστευκ6τες τ~ εξ ουρανων

20 απ6στολος, οΜαμως συγχωρητέον αυτ~ συναρμ6ζειν &.λλ'~­

20 ~κoντι και αυτοι παρα του Παόλου επουράνιοι λέγονται, οΙ

,

...,

τοιουτοι

\

(,

και

οι

/

επουρανιοι

/

πορρω

'"

της

ι

τοιαυτης

λοις τα ακοινώνητα καΙ προσκολλαν τα ασόμβατα. καΙ μαλλον

μετατεθεικ6τες, καθώς ψησιν, εΙς ουρανοδς το πολίτευμα,

~' αν ~μϊν αυτος ~ι' (;)ν επαγωνίζεται τοϊς εΙρημένοις προς

και

&.νατροπην του Μγματος αυτου

τοδς επουρανίους ψησιν ό απ6στολος, oυ~εις ~ε !lνους των

"

\ ,

οτι και ο

Π

-λ

αυ

\

ος τον

-

πρωτον

συμμαχήσειε'

\

\

ψησι γαρ

\

,

'A~ Ψ λ ~ οαμ υχην κα ει μετα σω-

\

?'

οιος

)

Ν

εκεινος

( , , .

ο

επουρανιος,

\'

~ξ 1 παραοε αμι:;νων

την

πιστινο

,

τοιουτους

"

αναγκη

l'

ειναι

~ πασα

\'

και τουτους

~, \ τ,ιν ομοιωτικην

25 ματος οδσαν, καλως τουτο καΙ ύπερ τ~ς &.ληθείας εΙπών.

25 ταόΤΊjV σόγκρισιν &.π6~ειξιν γενέσθαι του καθ' όμοι6τητα των

&ρα οδν ό πρωτος !lνθρωπος, ό εΙς ψυχην ζωσαν παρ α του

&.νθρώπων και εν εκείνιι> τον νουν είναι.ΟΤος γάρ, φφίν, ό

Παόλου μν'ημονευθείς, κτηνείαν τινα Ψυχ,ην είχε και !lλογον;

επουράνιος, τοιουτοι και οΙ επουράνιοι' &στε ~ εν πασι

καΙ μην ουκ όλίγην αυτ~ προσμαρτυρεϊ την

1 τον νουν

~ιανOητικην

χάριν ~ Ιστορία' προσήγετο μεν γαρ αυτ~ παρα του θεου τα

Prov 9, Gen 2,19

9

ι

18

Ι

Tirn 4, 7; 6,

20

Ι

Cor 15, 45

29

VG VcF ν 1 4 τ~ correxi: το VG ν, του VcF 5 έπι8έχεται VGv: εεταt supra Vc, έ8έεται F 9 τον orn V (cf Ps 9, ι) 12 ΙSτι inserui 19 καινοφων(ας (ε sscr) G: κενοφων(ας VF ν (cf 148, 23 et Ι Tirn 6, 20: κενοφων(α, var lect καινοφ., 'profanas novitates' Hier.) 22 αότος correxi: αότοίς libri ν 23 αότω VG

j,' 'ι εν

,~\ ουοενι

κατ

", αναγκην

'λ' ομο ογησουσιν.

"

ωσπερ

ΙΙ45 Μ. γαρ τα του χοΊ:κου Ι~ιώματα το'ϊς εξ εκείνου ενθεωρε'ϊται, 30 οι5τως επάναγκες κατα την του αποστ6λου &.π6φασιν τον \ , , - , 1 βι θ" κατα παντα πεπειραμενον του ημετι:;ρου ωυ κα

9 Ps 64,3

Phil 3,

20

VG VcF v σ'ημα(νων

10 30

Gen 46, 26 et 27 Hebr 4, 15

17

Ι

,

ομοιοτητα

Cor 15, 48

21

8 τ~ correxi: το libri ν 9 σ'ημα(νει corr Jaeger: libri ν ι ι οό8ε corr J aeger: ο()τε libri ν

Gregorii Nysseni Opera,

ΠΙ, ι

ΣΟ

ADVERSUS APOLINARIUM

ANTIRRHETICUS

χωρΙς άμαρτΙας -

ό aε νους άμαρτΙα ούκ ~στι -

λέγει; είς τΙνα των αγΙων αναφέρει τον λόγον, ιJτι πνευμα

προς

έσαρκώθΎ);

πασαν ~μων οίκεΙως ~χειν την φόσιν. ο()τω γαρ το αποστολι­

ς της παρθένου έχώρφεν; πάντως γάρ η καΙ

περΙ

αύτης

τερατεόσονταL

&τερα Μγματα,

έφ'

καΙ

&περ

συνθ~σουσL

'λλ' 'λ αν θ' α α το ανον, θ Ν

" , '

,

'Αλλα παρεΙσθω καΙ ταστα. έκεϊνο aέ ης ούκ αν άλόγως

μονογενοσς ένεν6"f)σεν, οΤον aLQ; της ΤΟLαόΤ"f)ς ημϊν λογο10 γραφΙας όπο τοσ 'ΑπολLναρΙου κατασκευάζεταL; θεος IJv-

έΠLζψ~σεLε παρα των τ~ν θεΙαν έκεΙνψ σάρκωσLν προαLώ­

σαρκος προ αίώνων, οστώa"f)ς ΤLς καΙ τεΤΡLχωμένος καΙ

VLOV aογμαηζ6ντων. εί γαρ πάντοτε τ~ν σάρκα περΙ αύτον ο'CονταL, θεον ae εΙναL τ'ην σάρκα φασΙ, πασα ae σαρξ άντΙτυπ6ς έση τ &πτομέν, το ae άντΙτυπον uλωaες καΙ σόνθετον, 15 το ae σύνθετον καΙ a~αλυτον πάντως, άνάγΚΊ) πασα aLQ; τού­

aέρμαΤL καΙ νεόΡΟLς καΙ σαρκΙ καΙ πψελαϊς aLεLλ"f)μμένος καΙ έκ aLαφ6ρων συγκεΙμενος καΙ το &πλοσν τε καΙ άσόνθετον " ~ ", 'λ' " , ~,' , 1 1 θ 1 εν εαυτ μΊ) εχων, ο ογος ο εν αρχη ων καL προς τον εον

άτοπΙας των μύθων κατ' άνάγΚΊJν προάγψαL. ΙΙ52 Μ.

ΡLος λέγεL, ού τ~ν άρχ~ν έκ της παρθένου lJσχεν, άλλα καΙ προ τοσ 'Αβρααμ καΙ προ πάσ"f)ς κτΙσεως ~ν, ΤΟLαόΤ"f) πάντως ~ν, o~α τοϊς μαθψαϊς έωρατο, στερρα καΙ άνΤLτυπ~ς σαρκΙ τε καΙ 6στέΟLς aLεLλ"f)μμέν"f). ούκοσν ταστα πάντοτε 5 ~ν καΙ ούaεμΙα προς το ταπεLνον αυτ γέγονε κάθοaος,

10

των καΙ uλLκον αύτον έγκατασκευάζεσθαL καΙ έκ aLαφ6ρων

15 &ν, ό έπ' έσχάτων ημερων τη προς το ταπεLνον της φόσεως ημων ΚΟLνωνΙlf σαρξ όπο φLλανθρωπΙας γεν6μενος, aLQ;

συγκεΙμενον καΙ άναμένοντα φυσLκως τ~ν aLάλυσLν. ο'Caαμεν

τοστο τ άνθρώπ άνακραθεΙς καΙ πασαν έν έαυτ τ~ν

γάρ, 8τε άνθρωΠLκως τοϊς άνθρώΠΟLς έπεχωρΙαζεν, έκ τΙ­

'έ ραν φυσLν σει,αμενος, ΊJμετ

νων είχε το σωμα τ~ν σόνθεσLν' Ι)ΤL aLQ; σαρκων καΙ οστέων 20 καΙ α~ματoς καθ' όμΟL6Τ"f)τα των &λλων κάκεϊνο ~ν

IJx τε

''''t''

συναποθεωθη

το

Ν "~1' LVOΙ; τη προς το θ eLOV ανακρασεL ,

άνθρώΠLνον

,

aLQ; της άπαρχης έκεΙν"f)ς

20 παντος συναγLαζομένου τοσ της φόσεως ημων φυράματος.

τοσ τόπου των ~λων καΙ έκ τοσ προχεθέντος aLQ; της λ6γΧ"f)ς

Άλλα παραaραμεϊν οΙμαL χρηναL τ~ν έφ' έκάστ των

αtματος καΙ έκ του προς τους άΠLστοuντας τ φαLνομέν

είς τοστο παρατεθέντων αύτ θεΙων πεπλαν"f)μέν"f)ν όπό­

, xupLOV ι

'Ν ~ εLπεLν ταυτα τον

'

,

J! ΨΊJ λ αφΊJσατε uΤL

γνωτε, 8ΤL το πνευμα σάρκα καΙ οστέα ούκ

με

[ ' "'" καL Lσετε]

ι κα~

IJxeL, &σπερ έμε

25 θεωρεϊτε lJχοντα. εί οόν η θεΙα σάρκωσLς, καθως ό 'ΑπολLνά23 Luc 24, 39

λΊJψLν' τα γαρ έκ τοσ προχεΙρου Ι)ντα καταφανη πεΡLττον ΙΙ53 Μ. αν ε~Ί) aLεξετάζοντα μ"f)κόνεLν τον λόγον. είς γαρ μαρτυρΙαν 25 του~"αεL αυτον '" εν σαρκ~ι τε καL, ,αψαΤL , .~' ε~ναL ΤΊιν αποστο λ' LX"f)V παρέθετο ρησLν τ~ν λέγουσαν aL' αύτοσ ημας είλΊJφέναL τ~ν άπολότρωσLν aLQ; τοσ αtματος

VG VoF v 3 άρνωνται V 5 κατελείφθ'lJ F: καταλελεΤφθαι VG κατελ'ήφθΊ) VO ν έλ'ήφθ'lJ ν: εΙλ'ίjφθαι VG έλ'ijφθαι VcF 6 παρθενίας G 8 &ν add aeger 9 κατ' άνάγΚΊ)ν προάγΊ)ται om V προάγεται G 10 άλόγως Zacagni, ν: ευλόγως libri ι 3 δε pr Υ: om ceteri ν post δε alterum add ή V ν 22 τους om VG ν 23 καΙ rδετε ίn marg G, ίn textu ceteri ν neque tamen recepi col1atίs verbis Luc 24, 39 ΨΊ)λαφ~σατε με καΙ ~δετε δτι . . . Gregorius ut vid καΙ γνωτε scripsit pro καΙ ~δετε 24 ante πνευμα add το V VcF ν, om secundum Luc 24, 39 G 25 δ om G

J

αύτοσ,

&μαρηων aLQ; της σαρκος αύτοσ βλέπεL aLάνΟLαν,

τ~ν

&φεσLν

των

Ι)περ, 8ΤL προς έτέραν

ούκ αν οΤμαΙ ηνας των νουν έχ6ντων

30 άμφLβάλλεLν. τΙς γαρ ούκ Orae το θεϊον μυστηΡLον, 8ΤL ό 14 Joh

ι, ι

25 Eph

ι,

7

30 Luc 15, 4 Matth 18, 12

VG VcF v 1 ι παρθενίας G (cf 150, 6) 3 post έωρOCτο add έωρOCτο δε VcF 1 11 καΙ τετριχωμένος om ν 15 προ V 17 καΙ om VG ν 19 συναποθεωθΊί G: συναποθεωΡΊ)θΊί ceteri ν 20 παντος corr ex πάντως G

ADVERSUS APOLINARIUM

ANTIRRHETICUS

Ι52

Ι53

&ΡΧYjγος της σωΤYjρΙας ~μων ώς πoιμ~ν το πεπλανYjμένον

καταλUση τον θάνατον, τ6τε γΙνεται το συναμφ6τερον

πρ6βατον μέτεισιν; ~μείς aε οΙ &νθρωποΙ έσμεν έκείνο το

&ΡΧYjγος της σωΤYjρΙας ~μων τη &νθρωπΙνη φυσει και Ιερεύς

πρ6βατον, οΙ της λογικης tκατοντάaος &ποβουκολYjθέντες

καΙ &μνος έν τίj) aυναμένιμ aέξασθαι τ~ν κοινωνΙαν τοσ πάθους

aLιX της άμαρτΙας. και λαμβάνει έπι των taΙων ίι'>μων Ι)λον ,~'" ... του~ προ β'ατου Yj'λ 5 το' προ'β ατον' ουοε γαρ εν μ έ ρει YjV π ανYjI ' &λλ'

έπειa,~ Ι)λον &πεφΟΙΤYjσε, και Ι)λον έπανάγεται' ούχ

~ μεν aOPιX βαστάζεται, το aε έντοσθιaιον καταλεΙπεται, καθως 'Απολινάριος βουλεται. τοστο aε έν τοίς ίι'>μοις τοσ

,

,

ενεργYjσας

, 5 θ ανατος " αμφοτερα

'θ'

τον

"

ει

ανατον.

,~.)"

επειο,ι

~ 'λ υσις οια

μ'η

' " εαυτον

Ψ υΧYjς ~

Ι ενωσας,

,~,

γαρ τε

ουοεν

"

και

,ι

ετερ

ό

6 ' , ν εστιν ο

σωματος,

"

ο

προς

Ι 'ψ' προς τε Τψ UlYjV φYjμιΙ καιΙ τΟ1

ΙΙ56 Μ. σωμα, ούθετέρου χωρΙζεται (' AμεταμέλYjτα γαρ τοσ θεοσ τα

, "

ι χαρισματα, κα θ' ως φYjσιν ο αποστο λ) ος

.

,

'λλ' α α και,~ τιμ σωματι

ποιμένος, τουτέστιν έν τη θε6τYjτΙ τοσ κυρίου γεν6μενον ~ν

και τη ψυχη έαυτον έπιμερίσας aLιX μεν της ψυχης &νοΙγει

10 προς έκείνον aLιX της &ναλήψεως γΙνεται. aLιX τοστο θέλων

10 τίj) ληστ?j τον παράaεισον, aLιX aε του σώματος tσΤYjσι της

έπιζYjτησαι και σωσαι το &πολωλ6ς, έπειa·~ ε6ρε το ζΊjΤOυ­

φθoρiΧς Τ'~ν ένέργειαν' καΙ τοστ6 έστιν ~ του θανάτου κατά­

μενον, &νέλαβεν έφ' έαυτοσ το εόΡYjμένον' ού γαρ ~τι τοίς

λυσις, το &νενέΡΎ'ητον γενέσθαι τ~ν φθοραν έν τη ζωoπoιίj)

taΙοις ποσΙ τοίς πλανYjθείσιν &παξ έκινείτο το πρ6βατον,

φυσει &φανισθείσαν' το γαρ έπι τουτων γεν6μενον κoιν~ της

&λλ' όπο της θε6ΤYjτoς έκομΙζετο. aLιX τοατο το μεν φαιν615 μεν ον πρ6βατον,

15 τα aιεστωτα συνάπτει aLιX της &ναστάσεως ό έν &μφοτέροις

κατα το γεγραμμένον, ούκ έγινώσκετο. ούaεν γαρ άμαρτΙας

ίι'>ν, ό κατ' έξουσίαν το μεν σωμα aιaους τη καρaίCf της γης,

::),'1

λ ι"

~

'θ

Π ανYjς ιχνος τιμ αν

ι

ρωπινιμ

β/'

Ι

,

,

ιιμ ενεσΊjμΊjνατO ο εφ

,

,

~

εαυτου

φέρων το πρ6βατον' &λλ' οΤα εΙκος ~ν θεοσ 'LXVYj aLιX της τοσ

βΙου πορεΙας έντυπωθηναι, ταστα έφαΙνετο, &τινα ~ν aL20 aασκαλΙαι καΙ θεραπείαι και νεκρων ζωοποιήσεις και τα

'

"

,

"λλ α θ αυματα. τουτο ~ Ι , προ, β ατον εφ α τοινυν το

30

,

~ λ α β' εαυτου ων ο

κα

'έ γ γραπται, θ ως

'

Τψ

, ,"

~'Ψ υΧΊjν οε

αφ

~ εαυτου

τι θ' εις,

,

ως

,

μεν

προς τον πατέρα φYjσιν Ι)ΤΙ 'Εν ταίς χερσί σου παρατίθYjμι το πνευμά μου, ώς aε προς τον ληστ'~ν κατήλλαξεν ό μονογεγης θε6ς, οΤ6ν ηνας aορuαλώτοuς,

~μας την α.πολύτρωσLν aLα του α~ματoς αοτου, την

.

καθως

έκεϊν6ς

1J" ae

ι γινεταL

ΕΙ

φφLν,

ουχι

έπίΚΤ1Jτος

έπΙ τη

"

ευεργεσΙq;

ι: τη Ν θ εΟΤ1JΤL, "λλ' ι σαρ", α α σuνουσLωμεν1J XΙXL σuμφuτος.

Ζαχαρίας

7 Col 2, 12; 19 Eph ι, 7

Ι

ό ΠΡΟΨ~Τ1Jς εΙς τούτων Ι;τερον το'i:ς

Thess ι, 10 8 Joh 28 Zach 13, 7

ΙΙ,

43

15

ΙΙ

Cor 5, 19

VG VcF v ι οόθ' άτέρου F 7 δ ρτ om VG ν 10 ante ο{\τως add ουχ VcF (cf 8) 12 an corrigendum έαυτφ? (cf 137, 28) 22 supra ρ"~μάτων add των V 23 15 καΙ έγερθέντι om F , Απολινάριος secl J aeger, ίη marg καΙ τοϋ ' ΑπολιναρΙου έκεϊνο VcF 24 κρΙνειν έπεσκεμμένος libri ν, correxi 28 τούτων VG ν: τοϋτο ~ VcF

πάλLν

έλάλφεν ~μϊν ό θεος ό πολυμερως καΙ πολυτρ6πως

τοϊς

προφήταLς

λαλήσας τοϊς

πατράσL

το πρ6τερον,

α.π6aεLξ(ς έστί, φ1Jσί, του το α.νθρώΠLνον του φανέντος ~μϊν

θεου προαLώνLον eiVΙXL'

φ1JσΙ γάρ 06τω κατά την λέξLν

' "αποστο λ ον' "Ε σΤL οε '1-" εν τουΤΟLς ι 01J θ εν τον !l " , ,( θ Ρ ωπος ' λ α λ/"Ι) σας καταφαν έ ς,' σΤ L 'αυτος ο υ.ν Ο , ι '1εφερμ1Jνευων

#ν 20 1JμLν (:

ένοήσαμεν καΙ ΟΟχ ώς [' ΑπολLνάΡLος] έκεϊνος. aΟΚLμαζέτω ae Ι, / "β' "θ"ο(: ΚΡLνων επεσκεμμενως τον εuσε εστερον, εLτε, κα ως 1JμεLς

25 φαμεν, ~ Μξα οΙκονομLκως xιxτιxσX1JVo'i: έν τη γη ~μων ε~τε,

ULij'>

15 έν

λόγος, 8ν έκ των παρατεθέντων του α.ποστ6λοu Ρ1Jμάτων ΙΙ57 Μ

ae

σεως. έπεLaη γάρ γέγραπταL ~ΤL Έπ' έσχάτων των ~μερων έν

ώς προς τουτο βλέπεLν την α.ποστολLκην ρησLν, η φφLν &φεσLν των &μαΡΤLων aLα τ.:ης σαρκος αοτου. οότος ό ~μέτερoς

ουκ

σύρεταL, 06τως 'i,κa1Jλον την έν ταϊς κατασκευαϊς ατοπίαν

~μας aLα του σuγγενους ~μων α~ματoς πάντας τούς κεΚΟLνω­

'i,xeLV

"

προσ1JγΟΡLαν,

'i,xeL, ώς παντΙ συνLaε'i:ν ρ4aLOν, εΙ μLκρ6ν ΤLς μετέΧΟL φρονή­

ν1Jκ6τας αοτij'> της σαρκος καΙ του α~ματoς έξων1Jσάμενος, 20

Ν' του νομεως

τψ

καΙ ποψένας καΙ νομέας κατονομάζεL ό λόγος. ~σα

ονομάζεταL'

θ'

την

10 της προς ΈβραΙους έΠLστολης προς τον αυτον σκοπον έΠL­

καΙ ένώσας πocλLν αμφ6τερα καΙ 06τως ~ ΚΟLνη γίνεταL σω­ 15 εν γαρ τιμ uπι:;ρ 1Jμων απΌ ανονη XΙXL εγερ ενΤL τον κοσμον

XLve'i:v

ειaως ~ΤL πολλαχη της γραφης τούς εΙς α.ρχην τεταγμένους

θέντα &νθρωπον αοτij'> καΙ χωρίσας του σώματος την ψuχην τηρία της φύσεως' ~θεν καΙ αΡΧ1Jγος ζωης

~η 'Ρομφαία, έξεγέρθψL έπΙ νομέα μοu καΙ έπΙ

ρομφαΙαν τον λ6γον' ΆπολLνάΡLος aέ φφL κατά του XUpLOU την

β ε β Lωκοτων α 'λλ' '1-' "ζΝ"επαναΟΤΡLq; οuναμεL προς το ΙΙ

λέγεL γαρ

&vapιx σόμφuλ6ν μοu. ~μεϊς μεν γαρ α.πεLλ1JΤLκως οΙ6μεθα

"

ΤLς

Ouaev οΤμαL ae'i:v έξετάζεLν 'rij'> λ6γιμ, ε~τε xtSPLOV ε~τε προς Ι;τερ6ν 'rLVΙX βλέπεL το ν61Jμα.

5 κατά των τη αaLκίq; προς το όμ6φuλον κεΧΡ1Jμένων

'Ο θ εσς ~ αuτον

αρος

προς τον

αΜγμασL φέρεταL,

( ) , \ 1J evepyeLtX, κα ως εφ1JταL, εΠL μεν 'rOU σώματος την αφθαρσίαν, έπΙ ae της ψuχης τ"ην έν παραaείσιμ aLαγωγην ένεργήσασα. 00 μην σuνaLασχίζεταL -rij'> χωΡLσμij'>

ζ εταL.

Ι55

25

τα

Ν

του

\.....

θ"

πατρος

αΙώνων,

απαύγασμα a6ξ1Jς,

στάσεως

αυτου,

&ν καΙ

00

αυτός

ό

χαρακτηρ της

-rij'> taLCP

aη

πνεύμαΤL

θεον ~χων έν tαυτij'> Ι;τερον παρ'

aL'

καθαρίσας

,

&τε

'ω-ν εση, ΠΟL1JΤ1Jς τ

εος

\

tαuτου,

κ6σμον

"έΙ:

\

τοuτέση

aLIi

της

υπο­ θεος

αοτ6,

σαρκ6ς,

άμαρηων. ταυτά φ1JσLν ό Άπο''1-1

,

,

Ν'

-,

,

λLναΡLος εΠL λ ι,εως και ουοι:;ν παρ 1Jμων εν ΤΟLς εφ1JμενΟLς

παραπεποί1JταL. εΙ οόν &νθρωπος ό λαλήσας, ΠΟLψής έση των αΙώνων, καθως

-rij'>

λογογράφιμ

aoxe'i:,

καΙ ~ σάρξ έσΤL

το α.παύγασμα καΙ ~ του aούλου μορψη χαραΚΤ1JρίζεL 30 θεοu την υπ6στασLν, οοκέΤL μΟL

προς το εΙΡ1Jμένον, θρψεϊν

13 Hebr

ae

aoxe'i:

'rOU

καλως ~xeLV μocχεσθαL

μαλλον της α.ναLσθφίας τοος

ι, ι

VG VcF v 1 12 ante εΙ add καΙ V ν, είναι καΙ VcF om G 23 αυτό correxi: αυτων F, αυτόν cet ν &νθρωποςadd δ VcFl (cf 156, ι; 157,3)

20 τοϋ 27 ante

ANTIRRHETICUS

τ~ν

τοιαότην

λαλ~σας 'ήμϊν

ποφαaεχομένους καινοφωνίαν. ιΧνθρωπικως

157

ADVERSUS APOLINARIUM

&νθρωπος

ό

δ καΙ φθάσαντες εν τοϊς προλαβουσιν εΙρ~καμεν, πως εκ του θανάτοΙ) το Ισχυρ6ν; εΙ γάρ, καθώς φησιν, αυτος ό

aLOC της ~μετέρας φωνης, ό

"

πτόσας τί]} στ6ματι καΙ τη χεφΙ πηλουργ-ήσας, ό εμβαλων

αν θ ρωπος

λ

'

αλησας,

, . των . . .αιωνων ,/

ποιητης

,\ αuτος

'!

εστιν,

ό aL' έαυτου, τοuτέστι aLOC της σαρκ6ς, καθως ό 'Απολινάριος

τo~ς aακτόλους εν ταϊς των κωφων ακοαϊς καΙ των αρρω5 στο όντων τε καΙ τεθνεώτων άπτ6μενος καΙ {)πνιμ καΙ καθέaΝ

'

ο

ιΧσθεν~ς ae παρ' αυτης της

5 έρμηνεόει, τα πάντα ποιων,

αναπαόων τον κ6πον καΙ aακρόων καΙ αaημονων καΙ λυποό­

θείας φωνης ~ σαρξ &νομάσθ'η, Ouaev ~τερoν

μενος καΙ πείνας α'Cσθησιν ~χων καΙ τρoφ~ν προσιέμενος

κρατος και την

καΙ {)aωρ α1των' οδτος κατ' αυτο το σαρκωaές τε καΙ ανθρώ­

θεοπρεπη νo~ματα ~κγoνα της ασθενείας ό λογογράφος

,

ιι60 Μ. ιΧντίτυπος;

επιφραξckσθω πασα των ευσεβων ακo~

\

\

ισχυν και""Ι την οuναμιν και

εΙ μ~ το

,

,ι 'Ψ η λ' οσα υ α και

"

πειον της των ι)ντων προεπινοεϊται συστckσεως καΙ θεος 10 ~ της σαρκος φόσις λέγεται, ~ σόνθετος καΙ στερρα καΙ

'"

οιεται.

ΚαΙ ο()πω τοσουτον τουτο aειν6ν, αλλα προΊ:ων ό λ6γος

10

aLOC της κατα το ακ6λοuθον εξετckσεως αυτης άπτεται της 'βλ ασφημιας. Ι λ'εγει γαρ , τον , αν " θ ρωπον πιχτρος .,. ~ ~ θ ~ "'1:' ,ι "~ ι ω εινα.ι της τοΙ) εου οοc,ης απαυγασμα και εν τιμ σαρκιν,

μηaε

μολυνθείη τα θεϊα καΙ ακ~ρατα Μγματα τοϊς σαρκωaεστέροις

,~ κατα τοΙ)

πάθεσι παρα των εξανθρωπιζ6ντων το θεϊον καθυβριζ6μενα.

τίς γαρ ουκ οίaεν, 8τι ό φανερωθεΙς 'ήμϊν εν σαρκΙ θεος κατα

θεC]}, δν aLOC της μαται6τητος των λογισμων ειaωλοποι~σας

15 μεν τον λ6γον της ευσεβους παραΜσεως άUλος καΙ αφαν~ς

15 ανέπλασε, τ~ν του θεου ύπ6στασιν χαρακτηρίζεσθαι. ωσπερ l

....

\

?l

\

αλ

(.,

\

\

,

\

καΙ ασόνθετος καΙ ~ν καΙ ~στιν α6ριστος καΙ απερίγραπτος,

τοινuν συγγενως

παρ' &γγέλους Ύιλαττω-

ό

ae: ΉλΙας περισχεθεΙς τιj>

5 μένιι> κρΙνειν όμότψον καΙ σαρκώa'Υ) ειναι την φόσιν αύτου

Ν

ως γαρ ανωφερι:;ς υν τη

πρόσγειον

/

των

Ι

Ν

\

φυσει το πυρ

θ

ούρανΙιι> πυρΙ πάλιν προς την κατα φόσιν έπανατρέχονη

aιορΙζεσθαι. ΙJσιι> ae: κρεΙττων των σωμάτων ~ &σώμα.τος

κΙν'Υ)σιν καΙ αύτος συνεπαΙρεται, ο{)τως ιΧσλ6ς ης οοσα καΙ

ι φυσις,

&ειaης ~ του ύψΙστου Μναμις την aουλικην μορφην την atιX

πλάν'Υ)ς αΙρετωτέρα. τΙς οον έν σχ~ματι πΙστεως ιΧπιστος

Ν' τοσουτον 'Υ)

\ κατα

/

"Α ρε ων ασε "β εια Τ'Υ)ς Ν 'Α ΠOΛιναρ~oυ ~

τ~ς παρθένου ύποστασαν aιαλαβουσα προς το ~atOV {)ψος

έρμ'Υ)νεόων το έκ τ~ς παρθένου μυστηριον; πρoθ~σω γαρ τιj>

10 &ν~γαγεν εΙς την θεΙαν τε καΙ &κ~ρατoν μεταστοιχειώσασα

10 κoινιj> τ~ν τε κωμιι>aουμένψ ~μων παρ α του λογογράφου

,-,

IJ τι

φόσιν' &στε ό προς τουτο aυσπειθως ~χων OtIa' &ν τη κατα

π~σην

τον ΉλΙαν θαυματοποιtCf προσθο ϊτο' ό ae: έν έκεΙνιι> προ­

ιΧσλ6ς τε καΙ &ειaης καΙ &σώματος κατ' ούσΙαν θεος &ν

καταμαθων σκιαγραφ'Υ)θεϊσαν την &λ~θειαν OtIa' &ν προς

οΙκονομΙCf τινΙ φιλανθρώπιι> προς τιj> τέλει τ~ς του παντος

αύτην την &λ~θειαν &νητόπως ~χoι.

ιι80 Μ. χομένους αύτου τον &ναπλασθέντα μυθον καΙ φ'Υ)σΙν" Ο Ι a ε έν

σχ~ματt

τεχθένη

όμοΙως

πΙστεως

θειj>

καΙ

έκεΙνοις

ιΧπιστοι

σταυρωθέντι

έπαισχόνονται.

τιj>

έκ

προς

γυναικος 'IουaαΙων

το μεν οον &ραϊς

Olaev ΙJτι των &τονοόντων έστΙ περΙ & σπουΜζουσιν ~atOv; ~μεϊς ae: το-

20 κατα των ύπεναντΙων κεχρ~σθαι, τΙς ούκ Ν , σουτον

φαμεν,

IJ η ουο ""

'β αρα'θ ρων, προκεψενων

του κατα τον Άπολινάριον,

\.,λ' / και τ,ιν εκε~νoυ

"λ Ψ υπο 'Υ) ιν.

'Υ)μεις

γαρ

φαμεν,

συμπλ'Υ)ρώσεως ~a'Y) τ~ς κακΙας εΙς το &κρότατον αύξ'Υ)θεΙσ'Υ)ς,

Ειτα έφ' ~μας στρέφει την λοιaορΙαν τούς μη παραaε-

15

/

"

εν θ εν

\

μεν

έτέρωθεν ae: του κατα τον

"Αρειον πτώματος, ~σoν μεν καθ' έκάτερον τοϊς καταπΙπτουσΙν aoxe'i:

25 έστι το σόντρψμα' πλην έν κακων έκλογη κουφότερον

15 τότε έπΙ καθαιρέσει τ~ς άμαρτΙας τη &νθρωπΙνη κατακιρναται

φόσει, \

οΤόν τις ηλως έν γνοφώaει σΠ'Υ)λαΙιι> εΙσοικιζόμενος

'"

\

και

οια

\

\

τον

γαρ

Ν του

'ξ /ζ ε αφαν~ ων

\

φωτος

(Ι

'Υ)μετερον

(ι

ρυπον

,(.

εις

έμμολόνεται τιj> μιάσμαη,

Ν τη

\

εαυτον

&λλ'

'1 ' το σκοτος.

παρουσιCf

,

λ

ανα α

β

\

ων

,

,\

ουκ

αυτος

έν έαυτιj> καθαρΙζει τον

20 ρόΠΟν" Το γαρ φως, φφΙν, έν τη σκοτΙCf ~λαμΨεν" ~

ae:

σκοτΙα αύτο ού κατέλαβεν. &σπερ καΙ έπΙ της ΙατρεΙας γΙ­ νεται' έπαχθεΙσ'Υ)ς γαρ τιj> νoσ~ματι τ~ς Ιάσεως εΙς &φανισμον ....

\

μεταχωρει

το

"

αρρωσΤ'Υ)μα,

" "

ουκ

εις

τψ

\

ιατρικψ

Ι τεχνψ

&ντψεθΙσταται. οοτος ό ~μέτερoς λόγος. ό aέ φ'Υ)σιν 25 σαρκον

ε Ι να ι

το κατ' &ρχ ας

τον

θεον

καΙ

~ ν-

ο{)τω ς

το κατα τον "Αρειον κλάσμα. &μφότεροι μεν γαρ προς το

έπ' έσχάτων ~μερων το τεχθεν έκεϊνο το όρατον

ταπεινότερον την &κ~ρατoν του μονογενους φόσιν καθέλ­

xott

κουσιν' &λλ' ό μεν"Αρεως τη &σωμάτιι> των &γγέλων φόσει

τροφ'Υ)ς

VG VcF v ι τον λόγον VG v ι -2 έν8ε~χθ·ήσετα;ι ν, supra add YcF 7 οοσα; ίη marg YcF: ούσΙα ίη textu libri v (cf 168, 8) ύποστασα;ν libri: ύπόστα;σ~ν v 9 παρθένου ν: πα;ρθενΙα;ς libri ΙΙ δ ίη marg G ν: ι1>ς ίη textu G et ceteri 19 post έπα;ισχό­ νοντα;ι add 8ιο κα;Ι αύτος έπα;ισχυνθ~σετα;ι α;ύτοός (secundum Marc 8, 38) ycF ν 1, at ηοη congruit cum dativo apud έπα~σχόνoντα;ι posito 20 χρησθα;ι v 1 Zacagni 24 έκιΧτερον supra et ίη marg ycF: έ!τερον VG v

νον, 20

Ψ'Υ)λαφ'Υ)τον

-

-

ταις

σωμα,

το

κατ "λ/ ο ~γoν

ata τ~ς

προσ

θ 'Υ)καις ι

&νθρωπΙν'Υ)ς 'ξ' αυ ανομε-

έκε~νo elVClL δ προ των ()ντων άπάντων ~ν,

]oh

ι,

5

9 ante έρμ'l)­ VG YcF v 1 2 έλα;τουσθα;ι v 3 ούτοσΙ YcF νεόων add ί5πως YcF ΙΙ ύπόλειψιν F 12 ante θεος add 16 ίη marg δ ycF 14 εΙς: supra et ίη marg προς YcG γρ κα;Ι λύχνος ycF έν om G ζοφ supra γνοφ νc 25 το: τε VG κα;ταρχας libri ν, corr 1

172

ιJ έστιν δ νους, γεγενησθαι λέγοντας,

8 κιΛ τους άνθρώπους έΠΟΙ'Υ)σε και' πασαν κτΙσ~ν όρατ-ήν τε και' άόρατον,

"

νετα~

κα~

'11-

Ι αΟ'Υ)μον~q;

εν

8

11-'

οεχεται

ημας βάλλοντα. ό γαρ πνευμα τον νουν ονομάζων, μ~ ltχειν

Ν πεLΡαν.

ουκ Oraoι πως ό σοφός, ιJτε μεν οΙ ουρανοl. και' η γη και' π&ντα

ae νουν τον κατα Χριστον ~νθpωπoν λέγων έκείνός έστιν 5 ό μ~ ltχειν πνευμα κατασκευάζων τον κύριον. άλλα τΙ το

έπαγόμενον ltγκλ'Υ)μα;

ιι81 Μ. μαρτυρων Τ θείj'> συνορΙζοντας. εΙ &λογόν φασι, κτ-ηνος ερουσιν εϊναι

Ισόητα καΙ τ"ην κατα σάρκα της ένεργεΙας aLIΧL­ ρεσιν,

έξουσΙαν ,Ι \

ειπων

, ~ ψ' Ο υoε~ς αιρει ΤΊ)V υΧΊ)ν μου απ

τί νοων

(\'

oυτωσ~ κατα ΤΊ)ν

κατ "

τουτο

15 του λόγου

γΙνεται.

ουκουν

ό

λογικην

ψυχην είπ V Gregorii Nysseni Opera,

ΠΙ, 1

12

ANTIRRHETICUS

συνocπoθν~σκε,ιν ocύτ~ καΙ συνθ&πτεσθocι καΙ συνεγεΙρεσθαι.

θα.νάτου ~~άλυσ~ν; oύ~ενL γαρ των πOCντων το τοιουτον

" α.γνωστον,

προς γαρ το δμογενες Ρq.~Ηα. γίνετα.~ τοϊς βoυλoμένo~ς ~

/ ~ ~'( β β 6 « μΨΊJσ~ς, του οε υπερ ε ΊJΚ τος ΊJ , , ( .... ε~ μεν σα.ρ εστ~ν ΊJ υποστα.σα. τον 'ξ'

ι

179

ADVERSUS APOLINARIUM

/ ομΟLωσ~ς

'θ ι

α.να.τον,

l(

v.πορος·

,

(.......

κα.~ ΊJμα.ς

"

() τι

θ' " α.να.τος

εστι

Ψ υΧΊJς ~

\σωμα.τος ' (,α.π, ΊJ

κα.L

αλλ"ήλων ~~άζευξ~ς, α.ύτη ~ε ~ ψυχη κα.L ~ ~~OCνo~α. πως αφ' έα.υτης μεpΙζετα.~, tνα. κα.L έν έα.υτη τον θάνα.τον ~έξΊJΤα.~; 5 ε~ οόν &νεπΙ~εκτoς ~ ~μετέpα. ψυχ"η του θα.νάτου, πως

ωστε

,

τους

5 έν σα.ρκL ζωντα.ς εύκολώτερον αν ε'ίΊJ μLμ~σα.σθα.~ τι';) θα.νOCτιι>

τον θOCνα.τον· ε~ ~ε θε6ΤΊJς τέθνΊJκε, πως συντεθνΊJξ6μεθα.

~έχετα.~ θάνα.τον, ε~πOCτωσα.ν οΙ ε~ς μοϊρα.ν τον Xp~στoν

οΙ έν σα.ρκL τη θε6τΊ)τ~; σα.ρκL σαρξ

κερμα.τίζοντες.

συνα.πoθν~σκε~

κα.L

συνεγεΙpετα.~· θε6ΤΊJτoς ~ε τουτο πα.θOύσΊJς, κα.θως 'Aπoλ~­ νocp~oς βoύλετα.~,

l1λλα.ς θε6ΤΊJτα.ς έπ~ζΊ)τεϊν πpoσ~κε~, α.~

10 συντεθν~ξoντα.~ κα.L συνα.να.σΤ~σoντα.~ τη θε6ΤΊJΤΙ' ίhσπεp γαρ

ΙΙ9 2 Μ.

Άλλα τα.pάσσoντα.~, φΊJσΙ, την των απίστων τα.pα.χ~ν. κα.θ' ~μων χpητα.~ τη λο~~ορΙq. τα.ρα.σσομένους 10 κα.L απίστους αποκα.λων τους τη εύα.γγελ~κη φωνη ανεξετά­

Xp~στoς απέθα.νε κα.L ανέσΤΊJ, ο{)τως κα.L ~μεϊς, φφLV δ

τΙ ί\ντες ~μεϊς κα.τα τ"ην έα.υτων φύσ~ν; θεΙα.

στως προσέχοντα.ς, η φΊJσ~ν Εί ~υνα.τ6ν, πα.ρελθέτω το πoτ~p~oν τουτο απ' έμου· πλ"ην μη το έμ6ν, αλλιΧ το σον

Mνα.μ~ς η α.ϊμα. κα.L σάρξ, κα.θώς φφ~ν ~ γpα.φ~; ~~o κε­

γενέσθω θέλΊJμα.. τoύτo~ς ~ε πpoστίθφ~ την ~~ία.ν λέξ~ν

απ6στολος.

ΚO~νώνΊJκεν ~μϊν ~μων

"

gvexev σα.ρκΟς κα.L α.tμα.τος δ ~~'

15 ~μας κα.θ' ~μας γεν6μενος. ούκουν ()περ ~μεϊς έσμεν κα.τ'

\

"Κ α.L εχουσα.ν ουτως.

,

ου

ι μνΊJμoνευoυσ~,

/'" φΊJσLν, οη

το

ούσΙα.ν, κα.L δ ίιπερ ~μων αποθα.νων ~ν, ο() πp6κε~τα.~ τοϊς

θέλΊJμα. τουτο t~~ov εΊPΊJΤα.~ ούκ ανθρώπου του έκ γης, κα.θως α.ύτοL νoμΙζoυσ~ν, αλλα του θεου

δμoγενέσ~ν ~ μΙμφ~ς. απ6~ε~ξ~ς ~ε της ασεβεΙα.ς του λ6γου

του κα.τα.βOCντος έξ ούρα.νου. τΙ αν έξεύpo~ τις τοιουτον

~θ

του

1 α.πooε~κνυντoς

"~

νΊJΤΊJν

\ ΤΊJν

θ'

εοτητα.

15

,

)" , ( ... το εν ΊJμ~ν

α.υτο

20

γην ανα.λύετα.~, δ ~ε νους τη ψυχη πα.pα.μένε~ oύ~' έν τη μετα.στάσε~

του

σώμα.τος

προς

το

εΤνα.~

βλα.πτ6μενος;

τεκμ"ήp~oν ~ε ()τι μέμνΊ)τα.~ των ίιπερ γης δ πλούσιος κα.L ~εϊτα.~ του 'Αβρα.αμ περL των κα.τα το γένος συνΊJμμένων 25 α.ύτι';). τουτο ~ε ούκ l1ν τ~ς ανοΙα.ς εtπο~, το

έπε~~η το κα.θ'

έα.υτΟν l1φυκτον !Ι.γνω, πp6νo~άν τ~να. των έΠ~ΤΊJ~εΙων πo~~­ σα.σθα.~. ε~ τοΙνυν δ ~μέτεpoς νους ~~α.μένε~ κα.L μετα θάνα.τον

απα.θ~ς τε κα.L ανα.λλοίωτος, πως ε~κoς τον έκεϊνον

του

' Aπoλ~να.pΙoυ

θεον

τον

σα.pκώ~ΊJ

το Ι

Thess 4, 14

(Ι

Cor 15)

VG VoF ν 1 2 τη lvepyetq. ίn marg add VG 13 έπιγρα.φή VG 20 περΙ ψυχης ίn marg libri 24 το om VG 30 αύτον ante ύπομεΤναι add VcF verba η - πα.θόντα. om VG

\....,

, , ( ,

ι

είιρεϊν τι των ε~PΊJμένων ε~ς βλα.σφΊJμΙα.ν ~ε~ν6τεpoν. ~pα. oΤ~εν δ λογογράφος & φθέγγετα.~; δ θεος έξ ούράνου κα.τα.βας

ι

κυp~oς'

θOCνα.τον

23 Luc 16,24

,

εγω τουτων τινα. των επ~ α.φεσε~ κα.τεγνωσμενων.

το Ί~ιoν της θε6ΤΊJτoς θέλΊJμα. πα.pα.γpOCφετα.~ κα.L ού βoύλετα.~ ε~ς !Ι.ργον έλθεϊν, ()περ βoύλετα.~. ούκουν μεμέp~στα.ι του υιου κα.L του πα.τρΟς τα θελ~μα.τα.. κα.L πως αν εΊΊJ κo~νoν επ' 25 αμφοτέρων το θέλΊJμα.; πως ~'αν ~ της φύσεως τα.υτ6ΤΊJς τη ~~α.φop~ των θελΊJμάτων έμφα.Ινo~τo; ανάγΚΊJ γαρ πασα. σύν~poμoν εΤνα.~ τη φύσε~ την βoύλΊJσ~ν, κα.θώς φΊJσΙ που δ

τp~ΤΊJμ6p~oν

30 ίιπoμεϊνα.~; πως αποθα.ν6ντα. η τΙνα. τρ6πον πα.θ6ντα. την του

'λ'

,~, α.υτον " ,oιμα.~ . "β / τε κα.~'~ψ ι~ , α.'λλ' ουο τον α.σε εLα.ς του ευοους πα.τερα.

α.ύτοϊς γ~ν6μενoν. έν γαρ τι';) κo~νι';) των ανθρώπων θα.νάτιι> 20 τΙ το αποθνησκ6ν έστ~ κα.L φθεφ6μενον; ούχL σαρξ μεν ε~ς την

Ν.

ε~πε~ν, ου

30

Ο' ~I

~,

~

λ'

\

\

υ oυνα.τα.~ οενορον κα. ον κα.ρπους πoνΊJpoυς

~

πo~ε~ν

oυ~ε Mν~poν σιΧπρον κα.ρπους &γιΧθους πo~εϊν' ΚιΧρπος ~' αν εΊΊJ φύσεως ~ πpoα.Ιpεσ~ς, (hστε αγιΧθης μεν αγα.θην εΤνιΧ~, κα.κης ~ε ΤO~ιΧύτην. ε~ οόν ~~άφopoς έπL πα.τρΟς ΚιΧL υιου δ ΙΙ

Matth 26, 39

Luc 22, 42

28 Matth 7, 18

VG VcF ν 1 ι των: τω G το corr ex τω G τοιουτο G 4 έν έαυτη G: αύτ·η V ν, έν αύτη VoF 13 προτιθησι G 30 άγαθ·ην G ν: άγαθον V F 31 ante καΙ add τε GVo F

ANTIRRHETICUS

180

181

ADVERSUS APOLINARIUM

gxeL.

καρπος τοσ θεληματος, aιάφορον έξ άνάγΚΎjς είναι καΙ τ~ν έκατέρων φόσιν όμολογησουσιν. τΙ οον πολεμεϊται ό 'Άρειος;

αύτο τουτο βοόλεται πάντως, το μ~ γενέσθαι

τΙ aε ούκ αύτομολοσσι προς τον Εύν6μιον, 8ς aιαφων τοσ

πως οον ~ εύχ~ προς πέρας άχθησεται λέγοντος, δτι τοστο

σιμον

πατρ6ς τε καΙ τοσ υίοσ την φόσιν συνaιατέμνει τη φόσει τ~ν Ν 'Ι ας 5 βoόλΎjσιν και οια τουτο μα'λ ιστα κατασκευα'ζ ει το'Ν ΤΎjς ουσ ,

""

άλλότρων, " εύχομένιμ περιτρέπει τ~ν ~κβασιν.

ποιησει το θέλΎjμα του εύχομένου; άλλ' ~ εύχη έστι το μ~

νεόουσι, ψησΙν, δη το θέλΊjμα τοστο ~aLOV ε~pΎjται, άλλα

~να 8 θέλω μ~ γένΊjται; προς τούναντΙον πάντως

έκάτερον ό της ΤOιαόΤΊjς έπαtων εύχης. δπερ γαρ &ν ποιηση,

μνΎjμo-

10 ούκ άνθρώπου τοσ έκ γης, καθως αύτοΙ νομΙζου­

8 βοόλεται.

5 του σπουaαζομένου περιτραπησεται καΙ άμΊjχανησει καθ'

προς το άβοόλψον

Πάλιν οε το παρ "Ν' αυτου pΎj θ'εν αναλ α'β ωμεν. Ο'υ

σιν,

ό γαρ μ~ βουλ6μενος το 'laιov θέλΎjμα γενέσθαι,

γενέσθαι

& βοόλεται.

,

ούρανοσ.

,

τροπον παντη

8 βοόλεται; άλλ' ό εύχ6μενος 8 μ~ βοόλεται' &στε κατα πάντα

μ~ ποιηση

10 βοόλεται γενέσθαι αύτ' προσλΙΨ κ:χι το ενω θ t;;ν oΙIΧ Ύj εως ΎjνωτOΙΙ.

30 εκ "

τοιουτόν έστι δτι 'Ώσπερ

πνευμlΧΤOς

'ψ.... υΧΎjς

κοιι

&.νθρωπος

\

κlχι

Ι

εΤς

σωμοιτος.

(}

()ε

έστιν

,\

εγω

\

μεν

οόν ~ξΙoυν τουτο πρότερον στησlΧι, ποΙου σώμοιτος κοιt πόθεν

VG VcF v 1 ι λόγον: δλον G 2 πρόλΊ)ψιν F 9 κοικΙαν ~ VcF κoικ~ VG, κακα ~ v ι ι ένουμένΊ) v 14 προσειλΊ)μμένος V ante -ημΤν add καΙ τοϋτο VcF 16 τις: ante λόγον coll GVcF, om V V 17 &λα VcF 18 κατοιλεΙψωμεν V 22 τι ίη marg G, om cet V -ημΤν om VG 29 δποσΊ)μαΙνει V v

18 ΙΙ Cor 4, VG VcF v 1 6 της om v

16

V 5 -ημετέρας ν: -ημετέροιν libri οί\τως 1 16 8ιαιΡοϋσιν VG 18 ε(πομεν G 19 βλέποντες F 22 εΙ: οΙ F 24 έπι8εΙγμοιτι κρατόνει v 29 ante &νθρωπος add δ VcF 1 31 οΟν et τοϋτο om V v στησαι correxi: στηνοιι libri v 2 παρα: πατέρα

9

186

ANTIRRHETICUS

εΙλΎ)μμένου

καΙ

πότε

πλασθέντος

ADVERSUS APOLINARIUM

καΙ

π08απης ψυχης,

8έχεται τ~ν όμοΙωσιν του ιχνθρώπου το της ~μετέρας Ι!.κφυλον

120Ι Μ. ~ λογικης ~ ιχνθρωπΙνΎ)ς ~ ιχλόγου, τουτέστιν, εΙ ΚΤΎjVεΙας

φύσεως; ιχλλ' οόκ &νθρωπον αότον είναΙ φφιν, ιχλλα καθάπερ

είναι τον &νθρωπον έκε'Lνον o~εται, είθ' οl5τως έπεμβαλε'Lν

&νθρωπον, νουν Ι!.νσαρκον (\ντα. ταυτά έστιν, & με πεΙθει

το νοερόν, ιJπερ &λλο τι παρ α το πνευμα είναΙ φΎ)σιν, έπΙ μεν

Ι!.ξω 8ιανοΙας είναι τον γράφοντα. πως όμοιουται τη φύσει το

5 ~μων νουν, έπΙ έκεΙνου 8ε θεον όνομάζων' εΙ γάρ τις οορανΙου

5 μ~ μέτοχον της φύσεως; τΙς 8έ έστιν ό Ι!.νσαρκος έκε'Lνος

ιχνθρώπου πλάσις καθ' όμοιόΤΎ)τα του χο'ίκου παρ' αότου

νους ό συμφυ~ς της σαρκος καΙ ιχχώριστος, ιχεΙ τοιουτος Ιλν;

πρότερον έπε8εΙχθΎ), προήχθΎ)μεν &ν 8ι' ιχκολουθΙας τιr μύθ,

οόκουν καΙ έκ τοιούτου πάντως έστΙν; οο γαρ &ν ε~Ύ) γεννΎ)Τ~

μαθόντες παρα της καινης ταύΤΎ)ς σοφΙας, ιJτι το μεν έπΙγειον

σάρξ, εΙ μ~ ιχπο σαρκος γένοιτο, καθώς φφΙ που ό κύριος

των ιχνθρώπων φυλον έκ νοερας ψυχης καΙ σώματος τ~ν σύ-

οτι

10 στασιν #,χει, γένος 8έ τι Ι!.στιν έπουρανΙων ιχνθρώπων, οίς

,/

,

"

Τ'ο γεγεννΎ)μς;νον L' ~ , / ξ εστιν. ['λλ' εκ ΤΎ)ς σαρκος σαρ α υστερον

10 γΙνεται.] ποΙαν οΟν περιτιθέμενος σάρκα Ι!.νσαρκος γΙνεται;

&λογος μεν ~ Ψυχ-~ σωμα 8ε ιχνθρώπινον καΙ θεος ιχντΙ νου

τ~ν

τιr λόγ του σώματος καΙ της ψυχης ιχνακφναται, έξ ί1ν

ιχλλ' έκ της αοτης. [τ~ν μ~ οδσαν;] οόκουν

είναι τον έπΙ γης φανέντα 'Απολινάριος o~εται. έκεΙνου 8ε

Ι!.νσαρκος· οο γαρ &ν τιr μ~ (\ντι έπονομάζοιτο.

μήτε ιχπ08ειχθέντος μήτε (\ντος, του 8ε 8ια της παρθένου 15 γεννΎ)θέντος ιχθετουμένου ώς οο8ε της ~μετέρας μετασχόντος

φύσεως, ιχλλότριον

~γoυμαι καΙ

ιχνακόλουθον

σωμα

1204 Μ.

μεν

έν

όμοιώματι

ιχνθρώπου

γαρ

γεγονως

&ν, φφΙν,

ε~Ύ),

εΙ

l5στερον

γΙνεται.

8ι'

αότου

τ~ν

των

μ~ οο

οδσαν ;> λέγεται

συλλογισμων

ί1ν ~μας προς συγκατάβασιν του Ι!.νσαρκον

είναι νουν τον μονογενη θεον συναναγκάζει. Ε Ι μ -~ ν ο υ ς, φΎ)σΙν,

Ι!.νσαρκός

έστtν

ό

κύριος,

σοφΙα

&ν

ε~Ύ).

θεί!> το άνό-ητον. οόκουν μα-

"

ό

\ vouv Ν

\

καριστ τερον οιεται το

,Ι

λ αμ β' ανεται,

"

μ-η εχειν, ειπερ προσ

15 καθώς φ-ησιν οότος, παρα θεου το άνό-ητον. τΙ οον οό aιopeotiΤαL

\

Ν!! τον Σ ο λ ομωντα, ος

κτήσεται; οόaε γαρ tJ.λλ-ην

εν γαρ τί!> οόρανί!> ~ εξ &μαρτΙας νόσος οόκ ~στιν, άλλ' ~με'Lς μεν οΙ τ"ην &μαρτΙαν νοσήσαντες, οΙ aLιX τ~ς του κακου

παρ α του παροιμιακου ,

,

οΤμαι

ι

κΙ) β' ερν-ησιν

την κuβέρν-ησιν ενταυθα

αΙνΙγματος λέγεσθαι,

\,

Ι

'1\' οε νο"ημων

'Ο

φ-ησιν'

aε'Lσθαι τους ύγιαΙνοντας Ιατρου, άλλα τους κακως ~χoντας.

θ

Ν

εΙ μ-η τ"ην

\

,

Ί)μετεραν φuσιν τ-ην εν κακ~~ χειμασ εισαν κα~ ναuαγΊjσασαν,

παραaοχ~ς άσθενήσαντες, ~με'Lς atιX το τραπηναι προς το

20 τη επιστασΙ~ του άλΊ)θινου κuβερνήτοu προς τον λιμένα του

κακον του άτρέπτοΙ) προσεaεήθ-ημεν, οΙ τ~ς σ~ζoόσ-ης άπο­

θεΙοΙ) θελήματος εόθuνομέν-ην. εΙ οον εν τη άνoΙ~ ό tJ.νθρωπος

πλαν-ηθέντες baoti του καθ-ηγοuμένοu προς το άγαθον εν χρεΙ~ γεγόναμεν' &στε εΙ άλ-ηθ~ ΤcΧυτα τη περΙ τον κόριον ' !! ' σαρκι προσμαρτuρειΝ ο λ OγoγΡcΧφOς, οτι και\ π έ φuκεν -ηγεμο-

σ«>ζεται, πως ό νοήμων κuβέρν-ησιν κτήσετcΧΙ; τΙνι

\

25

μ-ηaέποτε επι του

παθ-ητην καΙ επΙκ-ηρον, πάλιν επιaεα του εόθόνοντος καΙ τω

10

το τρεπτον τ-ης φuσεως εις αμαρτ~αν πεσοuσαν. ε~ οε uπερ-

20

μυθον

φαινόμενον; νυν μέν φ-ησι θεΙαν εΤναι την σάρκα του λόγοΙ)

,

ΟUράνιόν τι καΙ ee'Lov σωμα, καθώς ψ~σι, θεωρε'Lται περΙ τον ι ,'\ ,).... Ι \ \ , 'λ θ λογον, οuτε το τρεπτον αuτ~ παντως κατα το ακο OU ον 15 aιaωσιν ουτε το επιaεες του εόθόνοντος' καΙ οότος οόχ ~μέτερoς άλλα τ~ς θεΙας φωνης εστιν ό λόγος ό ειπων μη

aογμάτων

καΙ σuναtaιον, πάλιν επΙκτ-ητον καΙ προσειλ-ημμέν-ην, εΤτα

,

άεΙ τουτο l5ντcΧ ΚcΧΙ άεΙ εν τί!> cΧότί!> aΙcΧμένοντcΧ; ό γαρ επιaεα λέγων εΤνcΧΙ του άτρέπτοΙ) την σάρκcΧ ΚcΧΙ του ΚcΧθ-ηγοuμένοu

των

5 βαΙνοντα άλλα κατα τας ενuπνΙοuς φαντασΙας tJ.λλοτε tJ.λλον

Ν 'λθ' "λλ' εσΧcΧτων -ημερων τ-ην -ημετεΡcΧν uπε oντcΧ μορφ-ην, cΧ

, , '

ΤΙς &ν οον aιεξέλθοι τον σuγκεχuμένον τουτον καΙ άσόστατον

μαλλον aε cΧόΤOν ΠΡ0cΧπoσcΧΡΚo'!: τον λόγον, οόκ οΙκονομικως

10

197

ADVERSUS APOLINARIUM

ANTIRRHETICUS

οΙκειότερον [εν] φόσει ε~Ί) το

,

νεόεσθαι καΙ άτρέπτοΙ) του καθΊjγοuμένοu χρ"hζει, οόaεν ~τερoν ~ το ~μέτερoν σόγκριμα aιερμ-ηνεόει τί!> λόγ~. εΙ ae εν τη σαρκΙ όρΙζεται την θεότ-ητα, το ae ee'Lov, ~ως &ν ~ τουτο, & λέγεται, tJ.λλοu του όa-ηγουντος οόκ επιaέεται (οόaε γαρ επιaέχεται την προς το xe'Lpov τροπην καΙ άλλοΙωσιν), μάτ-ην οον αότί!> τα περΙ της σαρκος νυν εΙρ-ημένα aιερραψ«>16 Luc 5, 31 (cf Matth 9, 12) VG VcF v 1 9 an ταύτο ? !Ο καΙ του corr ex του δε ν 14 Ο\Jτε correxi: ούδε libri v 16 δ λόγος om G, supra add ν δ λόγος ~στΙν ycF 19 -ήμεΤς ~σμεν corr ex -ήμεΤς μεν ν του om F 27 θεόν VG, θεΤον ίn marg VG 28 &ν om VG 3σ ουν om add de1 ν, om F

25

λ ως τις

\

,Ι

εχειν τ-ην

\ ,

και

θ

ι

ε~αν

"

αντιτuπ-ης

Ι

φuσιν

ee'Lov; 'λ

ο

εστιν Ί)

l'

'θ

ογισμος uποτι εται;

, \ 1:

σαρ",

a'

&ν

προς τΙ μαλλον καταλλή\

\

κα~ προς

\

τ-ην

''1-

Ν

,

παχεια

γεωο-η

,

φuσιν

σuγγενως ~χει, νοερον aέ τι καΙ άφανες καΙ άσΧΊ)μάτιστον

~ aιάνοια. τΙ &ν μαλλον

οΙκειότερον εύρεθεΙΊ) εκ τοότων

προς το σuναρμοσθ~ναι θεί!>, το παχυ καΙ γεωaες ~ το άναφές τε καΙ άσχ-ημάτιστον; πως aε σuναρμόζεται τί!> θεί!> σάρξ, 30 &ς φ-ησιν, άβιάστως ~ μεταλαμβάνοuσα της καθαρας άρετ~ς;

16 Prov

1,

5

VG VcF v 1 3 ουν ycF v 1: ού VG 5 &.λλον correxi: &.λλο libri v 8 ώς sec1usi 9 παθΊ)τ~κην YcF 1 15 ού add Zacagni: Ο1η libri 1 23 ίn marg έμφόη εΙ YcF ~ν deI J aeger 29 πως: θως v 26 άναφανες YcF

198

ANTIRRHETICUS

τΙς γαρ ούκ οτaεν, ()τ~ άρετ~ προαιρέσεώς ~στ~ κατ6ρθωμα;

ών λέγε~ συντίθετα~, άλλα καΙ ύπερ τούς &λλους εΤνα~.

( , (

'6

\

(,

'"

ή ae σαρξ l)ργαν6ν ~στ~ της προαιρέσεως, τη δρμη της a~α­

'βΙ~αστoς προς το αγα θ'ον ορμη μαρτυρ~α Ι η γαρ εκoυσ~ ς τε κα~ α

νοΙας ~γκεΙμενoν, προς ()περ &ν δ κ~νων &γη, προς τουτο

της του νου τελε~6τητoς γΙνετα~. καΙ ()τι a~ανοΙας ~στΙν ή προς

μεΤM~θέμενoν. ή ae ΠΡOαΙρεσ~ς ούaεν ~τερoν εΙ μ~ νους τΙς 5 ~στ~ καΙ πρ6ς τ~ a~άθεσ~ς. εΙ οόν μεταλαμβάνε~ν φ~σε~ τον

&νθρωπον καθαρας άρετης, ~ν φ νους ούκ ~στι, το τ~ν άρετ~ν έκουσΙως ύποaεχ6μενον τΙ &ν εΊη; εΙ μ~ &ρα το βεβ~Mμένoν άβΙαστον δ λογογράφος νοε'!:. ()ταν γαρ μ~ του

νου συντ~θεμένoυ τη προτιμοτέΝ ροπη ~ξω των κατα κακΙαν

10 ένεργΎ)μάτων το σωμoc γέν-ηται, &νάγΚΎ)ζ ~ργoν, οό προαιρέ­ σεως ~στα~ το κατορθούμενον' δ

ae a~cX της των λoγ~σμων

το κρε~ττoν oΙκείωσ~ς, a~cX των ~φεξης εΙρημένων μάλ~στα ούτωσΙ κατα τ~ν λέξ~ν ~χ6ντων- Μεταa~­ a6ντος γάρ, φησΙ, της καθαρας άρετης παντΙ "i{)

5 aεΙκνυτα~,

ύ π ο Χ ε ιρ Ι φ ν ο υ. εΙ οόν ~ν "i{) νi{) θεωρε~ τ~ν της άρετης καθα­ ρ6τητα, πως ~ξo~κΙζε~ της σαρκος ~κείνης τον νουν, ~ν Τι τ~ν καθαρ6τητα βλέπε~; άνάγκη γαρ ε:ν ~ξ άμφοτέρων a~ημαρτη10 σθα~ "i{) λ6γφ, ~ το μεθεκτ~ν εΤνα~ΤOυ νου τ~ν άρετ~ν ~ το &νουν εΤνα~ τ~ν σάρκα τ~ν άβ~άστως τη άρετη ΠΡOσαχθε~σαν.

~π~κρΙσεως το άγαθον προωρούμενος κρεΙττων πάσης άνάγ­

'Όσα ae προσέθηκε κατα το άπρ6σκολλ6ν τε καΙ άνακ6-

κης καΙ βΙας ~στΙν οΊκοθεν ~χων τ~ν προς το κρε~ττoν poπ~ν.

λουθον, περ~ττoν OΤμα~ a~εξετάζε~ν τουτον ~ΧOντα τον τρ6-

πως οόν "i{) άπροαιρέτφ δ λογογράφος μαρτυρε~ το άβίαστον, 15 00 μηaεΙς λoγ~σμoς 'ίaιος προς το καλΟν καθηγ~σMO; το γαρ

1220 Μ. μ'~ ~κ προαιρέσεως άναμάρτητον ούaε ~πα~νετ6ν ~στL πάν­

πον-

ΚαΙ

πασ~, φησΙ, τo~ς

νοερως

δμo~oυμένo~ς

15 Χρ ~στi{) κα Ι μ~ σαρκ ~ κ ω ς ά ν ο μο LO υ μέν ο ~ς. τΙ γαρ

βoύλετα~ ή των εΙρημένων ναυτΙα, a~aασκέτωσαν ταυτα

OL

τως, ~ ο()τω καΙ τούς ύπο aεσμων προς κακουργΙαν κωλυο­

θαυμΜταΙ της άπάτης' ήμε~ς ae προς τα ~φεξης του λ6γου

μένους ~πα~νεσ6μεθα, οδς άφίστησ~ της των κακων ~νεργείας

προέλθωμεν.

Ι σεσμος,

('"

ο

20

199

ADVERSUS APOLINARIUM

,

σαρ κα

,

ουχ

(

η

(θ' Ί) εοτη ς

'Αλλ'

,

γνωμη.

,

,

'β α ~αστως,

πρ ο σαγετα ~.

,

Ι' φησ~, την

'"

""

,

'β'~αστoν ση λ αση το το α

έκούσιον λέγε~. πως οόν &ν τις ~θελoντ~ς τη άρετη προσαχ­

ΚαΙ

εΙ

άνθρώπφ,

ψησΙ,

συν~φθη

δ

θε6ς, τέλε~oς τελεΙφ, aύο &ν ~σαν, εις μεν φύσε~ 20 υΙος θεου,

ε'ϊς ae θετ6ς. ήaέως &ν μάθo~μ~ παρ α των

τα ΤO~αυτα πεπα~aευμένων, ot τον ~ννoυν καΙ τέλε~oν &νθρω­

θείη, θέλημα oΙκε~oν μ~ κεκτημένος; το γαρ ΠΡOαιρε~σθα~

πον υΙον θετον λέγoυσ~, τον άν6ητον &νθρωπον -

καΙ βOύλεσθα~ καΙ ή του συμφέροντος ~κλoγ~ καΙ ή του βλά­

πάντως τον μ~ ~χoντα νουν bνομάζουσ~ -

ο()τω γαρ

τΙ πρoσερoυσ~ν ;

πτοντος άπoβoλ~, ταυ τα πάντα a~ανοίας ~στί' το ae a~α-

δ γαρ μoνoγεν~ς θεος αύτος καθ' έαυτον άνελλ~π'~ς καΙ τέλ ε~oς

25 νoε~σθα~ των άνo~των ούκ ~στ~ν. εΙ οόν άβ~άστως τi{) θεi{)

25 ων τ'~ν του άληθ~νoυ υιου προσηγορΙαν ~χε~ ~παληθευOύσης τ~ν

ΠΡOσO~κεΙOυτα~ ή σάρξ, μαρτυρε~τα~ παρ α τούτων a~cX του

κλησ~ν της φύσεως; ή ae πρoσθ~κη του ήμ~τελoυς άνθρώπου

λογογράφου μ~ άπροαίρετος εΤνα~ ή σαρξ μηaε άκρΙτως

πo~oν Ι)νομα ~χε~; εΙ γαρ δ τέλε~oς &νθρωπος θετος υΙος κατα τον

ae τo~oυτoν ούκ &ν τ~ς άλογίαν εΊπo~. πως γαρ &ν γένo~τo ~ν "i{) άλ6γφ δ

1221 Μ. 'Aπoλ~νάρ~oν λέγετα~, καΙ δ ήμ~τελ~ς &νθρωπος, καθ' (} &ν­

30 λ6γος; &στε ού μ6νον εΤνα~ τον νουν ~ν τi{) άνθρώπφ a~'

30 ήμ~σεύων ~φ' έαυτου τ~ν του θετου κλησ~ν' &στε κυρ ~ώτερoν

τε καΙ άνεπ~σκέπτως του λυσ~τελoυντoς ~χε~ν' το

θρωπος, ήμίθετος aηλον6τ~ υΙος καΙ οοτος bνομασθ~σετα~, εΙπε~ν ~κε~νoν

VG ycF ν Ι 3 έκκείμενον G 5 φ'f)σ~ νο , φ'nς F 12 όποκρίσεως YcF 14 μαρτuρει correxi: μαpτύpετα~ VG ν, μαρτuρειται YcF 17 Ο\Jτω G: Ο\Jτως cetv 19 &λλαβιαστως VG 24 μεταβολη VG ν πάντα τα\)τα ycF 27 &προαφέτως ν ν 28 σχεΤν VG 30 τον: το V

VG YcF νΙ 6 τφ νφ libri ν ~ν - - ~ν - - F κλ~σε~ VG

μεν τέλε~oν τον θετον εΤνα~, τουτον

correxi: νφ ΙΙ &ρχ'ϊ) VG 21 τα om G

νο\)

libri

ν

10 το\) νο\)

12 &πρόσκολον

V

ot VG: εΙ VcF ν

ae

correxi: 19-20 26 τη

ANTIRRHETICUS

ADVERSUS APOLINARIUM

ημισυν ~ το ΤΡΙΤYjμ6ριον λείποντα κατα το βοόλ'Υ)μα των

ούκ ~στιν υΙος το γ~Ί.νoν, oύaε έκεϊνο πάντως. θετος υΙος το

ταϊς τοιαόταις τομαϊς μιστυλλ6ντων τον

&νθρωπον. άλλ'

γ~Ί.νoν, ούκουν κάκεϊνο. υιων aυας ένταυθα, κάκεϊ πάντως.

εΙ άνάρμοστ6ν έστι τ4'> θε4'> το θετον ~χειν υΙ6ν, όμοίως

εΙς υΙος έν έκείνιρ ή σαρξ καΙ ή θε6Τ'Υ)ς, τουτο καΙ ι1aε.

200

2ΟΙ

πάντως καΙ έπΙ του τελείου καΙ έπΙ του άτελους έστι το

έπειaη γαρ όμοίως άφέση)κε της θείας ούσίας ή κτίσις πασα,

ae καΙ πλέον έν τ4'> ~κρωΤ'Y)ριασμένιρ το Ι \ ,!t:' .... θ ~ , λ'ψ αισχρον τι και εr..,ω ΤYjς εοπρεπους υπο 'Υ) εως

5 το μεν ~ξω είναι της του πατρος φόσεως τ6 τε γ~Ί.νoν καΙ

5 άνάρμοστον' μαλλον "

'"

ατοπον. ει γαρ

ούράνιον έπίσΊ)ς συν ω μολ6γ'Υ),t'αι. λείπεται ae, 8περ &ν τ4'>

το &ρτιον της άνθρωπίν'Υ)ς φόσεως ένομίσθ'Υ) περΙ το θεϊον

σκοπ4'>

βλεπ6μενον, πολλ4'> μαλλον αΙσχρον &ν ε~Y) το λελωβYjμέν'Υ)ν

περΙ τον θεον o~εσθαι,

της

φιλανθρωπίας

συμβαίνη,

τουτο

εύλογώτερον

ae αύτ4'> ~aLov έφευρίσκειν

6νομα

περΙ αύτον καθορασθαι την φόσιν. ού γαρ έπειa·~ νους ούκ

μ'Υ)aέν, άλλα τ4'> πλεονάζοντι καΙ έπικρατουντι συνονομά­

10 ~στι, aLOι τουτο ή σαρξ προς Τ'~ν του πα.τρΟς φόσιν οΙκείως

10 ζεσθαι, καθάπερ έπΙ του πελάγους γίνεται' εΙ γάρ τις στα, Οr..,ους ,'~ 'β α'λ οι θ α "λ' , 'Υ), σταγων \ θ α'λ ασσα γινεται ι επι αττη και Ι224 Μ . γονα

~χει, άλλα

της μεν του

πατρος ούσίας,

.....

όμοίως

&νθρωπος καΙ 8λος καΙ το μέρος κεχώρισται κατα τον της

συμμεταποΙYjθεϊσα τη θαλοισσίCf ποι6τ'Υ)ΤΙ, ο()τως ό άλYjθινος

φόσεως λ6γον, καΙ ούθέτερον των έν ήμϊν, οi5τε όνους οi5τε

υΙος καΙ μονογενης θε6ς, το άπρ6σιτον φως καΙ ή αύτοζωη

το σωμα, προς την ύπερκειμέν'Υ)ν φόσιν τ4'> λ6γιρ της ούσίας 15 ~κείωται. κ&ν ούράνι6ν τι σαρκος είaος άναπλάση περΙ το

θεϊον ό μυθος, ούaεν μαλλον aLOι τουτο όμοοόσιον είναι τ4'> θε4'> καΙ πατρΙ την σάρκα έκείνψ ό λελογισμένος συνθ~σεται.

- ταυτα ό aLιX σαρκος φανερωθεΙς τοϊς άνθρώποις ae σαρκος τη tatCf φόσει σαρκος οi5σ'Υ) ς, μετα­ ΠΟΙYjθείσΊ)ς ae προς το της άθανασίας πέλαγος, καθώς' έστί'

της

εΙ ae ~λλoτρίωται της πατρικης ούσίας ή σάρξ, πως &ν ε~'Y)

φ'Υ)σιν ό άπ6στολος 8τι Κα.τεπ6θ'Υ) το θνψον ύπο της ζωης,

'1 1~" ,~ "λ υιuς το υ.λλ τρων; αναγκ'Υ) γαρ πασα το α 'Υ) θ~" ως εκ τινος ον

'θ συμμετε βλ'Υ) Ί) και παντα τα κατα την σαρκα το τε φαινομενα

6

20

σοφία τε καΙ άγιασμος καΙ Μναμις καΙ παν ύψ'Υ)λΟν 6νομά τε 15 καΙ ν6'Υ)μα

Ν

,

' ,

~,

!! ουσιαν ειναι οπερ

,~,

εκεινο κατα τιιν ,

"

.,.

Ι

'",,'

,~,,,

μην ο πατ'Υ)Ρ σαρι.., ουκ εστιν' ουο

,

t:'''

1

\

, , " ο γενν'Υ)σας εστιν.

'λλ'

ση

ήμέτερον όνομάσωσιν, 22

,

ού χρω μα, ούκ άντιτυπία, ού μαλακ6Τ'Υ)ς, ούχ ή κατα το

"~, ι

α '

Ι

....

\

' θ''Υ)σομεν επι

Ι"" και, οπερ αν

\ το

,, αύτ4'> ον6ματι κάκεϊνο κλ'Y)θ~σεται.

Joh 3, 6

VG VcF ν 1

,

20 προς την θείαν τε καΙ άκ~ρατoν φόσιν' ού βάρος, ούκ είaος,

Ι,....

ακ 6λ ου θ ον

'"

α

,Ι

ούχΙ σαρξ είναι λέγεται. εΙ ουν μη ~στιν έκ του πα.τρΟς ή σάρξ, υΙος ούκ ~στιν. τί οον όνoμασθ~σεται; 8περ γαρ &ον τη 25 ούρανίCf έκείνη τη μυθΟΠΟΙYjθείση παρα του λογογράφου έπινo~σωσιν 6νομα, τουτο ήμεϊς τη έξ άνθρώπων άναλ'Υ)φθεί-

'" κατα το

\

υ.ν ο ει.., εκεινου παντως

σαρι.., ει'Υ)' το γαρ γεγενν'Υ)μενον εκ του πνευματος πνευμα και

σαρκι\

\'

correxi (cf 215, 2): -ημισι! 'ήτοι τφ ΤΡΙΤ'ημορΙφ libri, 'ήτοι οαι V ν 2 τόλμαις VG μισΤUλλεUόντων libri ν, correxi 6 αΙσχρόν VcG (cf 8 πολλφ μαλλον αΙσχρον): &:μυaΡόν VG (litteris, ut vid, male scriptis vel intel1ectis) 1 ι post δμοΙως lacunam statui, quam verbis ae καΙ της τοα ulou ούσΙας explere temptavi 12 ante &νθρωπος add δ VcF 16 ούaε VG 26/7 &:ναλειφθεΙση libri ν: cοπ Jaeger 1 'ήμισUν ΊJ το τριτημόριον

ποσον περιγραφ~, ούκ &λλο τι των τ6τε καθορωμένων ούaέν παραμένει, της προς το θεϊον άνακράσεως εΙς τα θεΊ.κα

ιaιώματα το ταπεινον Τ'~ς σαρκώaους φόσεως άναλαβοόσ'Υ)ς. 25 &στε κίνaυν6ς έστιν ούaεΙς

τριάaος

λ6γον

εΙς τετράaα ήμϊν τον της

πλατόνεσθαι,

καθως ό

Άπολινάριος

λέγει, ούaε τους άγγέλους τ4'> άνθρώπιρ aουλαγωγου­ μεν, ώς ό έκείνου μυθος καθ' ήμων λέγει. ού γαρ άνθρώπιρ aουλεόουσιν οΙ ,, aεσπ6τη έαυτους ύποκόπτοντες ούaε έπαισ30 χόνονται προσκυνουντες τ4'> aLιX σαρκος τη οΙκουμένη έπιa'Υ)­

μ~σαντι' 'Όταν γαρ εΙσαγάγη τον πρωτ6τοκον, φ'Υ)σίν, εΙς την

18

ΙΙ

Cor 5, 4

30 Hehr

ι,

6

VG VcF

ν 1 5 γε V ν 9 post έπικρατουντι add τι VcF ΙΙ έπιβάλοι corr J aeger: έπιβάλη libri v 16 post σαρκος add έστ

VG

Ι7 &:φθαρσΙας

Vv

31

οτε v

202

ADVERSUS APOLINARIUM

ANTIRRHETICUS

ΟLκουμέν"fjν, λέγει' και προσκυν"fjσάτωσαν αυτίJ) πάντες οΙ &γγελοι

αυτου.

ae

μΙα

ε'ίσοaος

έπι

τ~ν

οΙκουμένψ

203

έπ' έρ"fjμίας τρέφουσιν α\)ξοντες τίJ) κ6ρ τον &ρτον τον έν

ταϊς χερσι των μαθψων γεωργούμενον,

εΙ πάντες νεκρους

έτέρως έντος του

τετρα"fjμέρους έκ των χωμάτων έγε(ρουσιν, εΙ πάντες αμνοι

Ν' θ 'θ Ι Ν" '>, των αν ρωπων γενεσ αι μ"fj ταυτη τη εισοο ΧΡ"fjσαμενον.

του θεου γίνονται καΙ. ύπερ ~μων πάσχα θυονται και τίJ)

5 ουκουν τ~ν aια σαρκος αυτου γένεσιν ε'ίσοaον εΙς τ~ν οΙκου­

5 σταυρίJ) ΠΡOσ"tjλOυσι τ~ν άμαρτίαν καΙ. καταλύουσι του θα­

μένψ όνομάζει ό λόγος. εΙ οον εΙσελθ6ντι αυτίJ) εΙς τ~ν

νάτου το κράτος καΙ. εΙς όφθαλμους των μαθ"fjτων εΙς ουρανους

οΙκουμένψ πάντες προσκυνουσιν οΙ &γγελοι, ~ ae ε'ίσοaος

ανατρέχουσι καΙ. έν aεξι~ του πατρος καθέζονται, εΙ πάντες

aια σαρκ6ς έστι γένεσις, ουχ ~μεϊς aουλαγωγουμεν τίJ) aεσ­

έλεύσονται κρϊναι τ~ν οΙκουμένψ

π6τη το 'laΙOV κτημα, αλλ' αυT~ των αγγέλων ~ φύσις ουκ

όνόματι πάντων ~ των έπουρανΙων τε καΙ. έπιγείων καΙ. κατα-

10 αγνοεϊ τ-~ν ύπερκειμένψ έαυτης aεσποτεΙαν, tJστε σιγάτω

10 χθονίων γλωσσα έξομολογεϊται, aώσομεν το πολλους εϊναι

~

aια

l β ~oυ

του τ6κου έστι

και ουκ ~στιν

'

\

προστιθεις έκε'Lνα τίJ) λ6γ τα μάταια

τα &νω ποιουμεν

έν aικαιοσυνη καΙ.

έν

θεους, ε'ίπερ έν τούτοις εϊεν οΙ πολλοL τοϊς γνωρΙσμασιν. εΙ

καταaου­

ae εΙς κύριος 'Ι"fjσους, aι' 00 τα πάντα, και 'Εξ αυτου κα!.

aεξάμενος

τοιαύΤ"fj των θεοπρεπων όνομάτων απαρίθμ"fjσις, τΙς κίνaυνος

15 θε6ς έστιν αλ"fjθιν6ς, πολλοι αν εΤεν θεοί, έπειa~

15 πολλους αναπλασθηναι θεους, ()ταν λέγω μεν θεον aια σαρκος

κάτω, θεοφ6ρους αγγέλους

θεοφ6ρ

ανθρώπ

aι' αυτου κα!. εΙς αυτον τα πάντα, κα!. περι μόνον αυτον ~

λουντες.

'Έτι προς

πολλοι

τούτοις

aέχονται

φ"fjσ(ψ

τον

ΕΙ

ό

θε6ν.

θεον

τί οον και προς τουτο

1225 Μ. ~μεϊς; ()τι μεν Ό θεος ~ν έν XριστίJ), κ6σμον έαυτίJ) καταλ­ λtι.σσων, Ικανος εΙς μαρτυρίαν ό μέγας Παυλος. εΙ ae aια τουτο ο'ίεται ό λογογράφος πληθος θεων παρ' ~μων έπεισά-

,

εμ

ψι

~ν,

υχου

τΙς

Ν

"

θ

πεφανερωσ αι;

οτι

\

γαρ

J(

α.ν

θ

ρωπος

\

,

το

φαινομενον

ο()τω των ευαγγελικων aιaαγμάτων αν~κooς, ώς

αγνοεϊν το παρ' αυτου του σωτηρος προς τους 'Ιουaα(ους λεγόμενοψ Νυν!.

ae

ζψεϊτέ με αποκτε'Lναι, &νθρωπον δς

20 γεσθαι τίJ) Κ"fjρύγματι, ()τι όμολογουμεν έν XριστίJ) τον θεον

20 τ~ν αλ~θειαν ύμϊν λελtι.λ"fjκα; όρ~ς έν τοϊς λεγομένοις, τ( το

έαυτίJ) καταλλάσσειν τον κ6σμον, ώς καΙ. έν ανθρώποις του

αποκτεινόμενον ό λόγος ύπέaειξεν εΙπών' Ζψεϊτέ με απο­ κτεϊναι; ου τ-~ν αλ~θειαν, αλλIΧ τον &νθρωπον, aι'

παρθένοι καΙ. προς πoλλIΧς ~ μυσταγωγία του Γαβρι~λ καΙ.

γετο ~ αλ-ήθεια. ου γαρ &νθρωπος ~ν ό λαλων τ~ν αλ~θειαν'

προς έκάστψ ~ του άγίου πνεύματος έπέλευσις καΙ. ~ της 25

Ν

του

< ψι

υ

~στoυ

'>-'

ουναμεως

, \ ,

παρουσια'

και

ει

\

περ~

πο

λλ Ν

ων


-' \ , λ ''>ουναμει τας τοσαυτας χι ιαοας

17 ΙΙ Cor 5, 19

VG VcF v 1 [add -Ι) G 21 αύτφ VG

3~ιΧ

2 οΙ οαι

φωνης, aι' -~ς εΙκος χωρεϊσθαι τ~ν &νωθεν Μναμιν. κατα30 λειπτέον καΙ. τουτο, προς

8 Ps 9,9

Vv

2 έπΙ

ΙΙ προτιθεΙς 22 &πολογούμεθα

υΙοΙ έ3όθΊjσαν ~μΤν οαι αΙ

G,

οαι

libri Vv VcF

VG ν: εΙς VcF 8 ante Υ, correxi δτ~ inserui 25 περΙ οαι G 27 καΙ

crUVOucr(q.

και aια τουτο aεομέν"fjς της συγγενους αυτη και κατα φύσιν

12 Rom

VG VoF v 1 6

ΙΙ,

ae το έφεξης τρεπτέον τον λόγον.

36

έν όφθαλμοΤς

19 Joh 8, 40

VoF

14

26

όνομάτων

Ι Τίαι

2,5

corr J aeger:

νOΊjμάτων libri v 16 ~μΨυχoν V 20 όραν V 21 ό λόγος Jaeger: δλος libri δλως v (cf 196, 16; 212, 16-17; alia) 23 ~ν οαι G 26 λέγεται VcF: γέγονε VG v 27 &νθρωπεΙας VoF

ANTlRRHETlCUS

204

ADVERSUS APOLINARIUM

1228 Μ. οuaέν, ψησΙν, ο\)τως ~νωταL πρός θεόν ώς ή σαρξ ή προσληφθε'Lσα. & της πεΡLεσκεμμένης αότοσ απο­ φάσεως! ouaev ο\)τως ~νωταL πρός θεόν ώς ,η σάρξ, ouae ή αγαθ6της ouae ή α'ίaL6της ouae ή αφθαρσΙα ouae τό έπι 5 πάντων κράτος OUae &λλο ΤL των θεοπρεπων νοημάτων, αλλα

~ν

ζίf)oν

μετ'

ιΧύτου.

~όo

205

μν-ημονεύσας πρα.γμάτων,

κυρΙου και σαρκός κυρΙου, ~ν ζφον τα Μο έποΙησεν. νυν αποκαλUπτεL σαφως τό έν τη έΠLγραφη του λόγου aηλουμενον, έν ~ aLaιΧσκεLν κατεπαγγέλλεταL περι της θεΙας σαρκώσεως 5

~ της

κα θ"

ομο Ι ωσLν

'

'

αν θ ρωπου'

' λ6γιι> της φύσεως' ά.τελες ~ε το έναντΙον.

1! θ Ι θ" σ.ν ρωπος κα~ εος

,

~ σονοραμοοσης

,

'θέ τερον οο

~.,\, >1 " , οπωσοον τ,ιν σοναφειαν Εχων, ειτε πασης

~, της φοσεως

" ειτε

ι κα~

'λλ ~ ε ιπως

&τοπον έκεΙνην του όν6ματος σονθήκην οό

" εχοοσης,

.,\, τ,ιν

" .εαοτοο ~ λ' εφ εγομενον

~~ τοοτων ι ΟΕ

}! θ εον l' ι οοτε ερμηνεοει,

'λλ' α

}("

οοτε αν θ ρωπον

~"αν σονονομασ θ~' φπερ η πραγματι

:η όν6μlΧτι, :η πληρες :η έλλιπες

~ιαφεύξεται.

217

το

~ηλoύμενoν έννοε'i:ν

ot 'Έλληνες κωμιι>~ο'i:εν

5 ύποτιθεται. πως οόν, εΙ &τελ~ς ε'lη δ &νθρωπος, θεος είναι

ημων το μοστήριον, πάντως δ τ"ην &φoρμ~ν παρασχων της

1 ιχτε 'λ'ες παρlΧ'~'A Ι 'ζ' Το τοο πο λ tVGζpιOU κlΧτlΧσκεolΧ ετlΧι ως σομ-

5 καΙ εΙ ταυτα παρ' αύτου μαθ6ντες

βλασφημΙας έν τη προφητικη κατάρCf γενήσεται, ~ φησιν

βlΧινOύσης " λ6γιι> της θε6τητος της κατOC τ~ν φύσιν ημων

ΟύαΙ ~ι'

κολοβώσεως;

00

το 6νομά μοο βλασφημεΙ:ται έν το'i:ς ~θνεσιν!

Πάλιν ~ε προς το έφεξης προάγων τον λ6γον φησΙν- Ού

ΟΤα ~ε τοΙ:ς εΙρημένοις προστΙθησι πάλιν, κατανοήσωμεν. 10 ΕΙ

έν

έκ

~ύo, φησΙ, τελεΙων, ο()τε έν φ

τούτιι> &νθρωπ6ς έστιν, ο()τε έν φ

θε6ς έστιν,

10 ooνlΧτlΧι ~ Ι

"

, ζ ειν τον σιι>

κοσμον

•

ι! θ ρωπος αν 1! θ ρωπος ο υ.ν

μένων κlΧΙ τη κοινη των ά.νθρώπων φθoρ~ ύποκεΙ­

&νθρωπος,

έν τούτιι> θε6ς. εΙ ~ε έξ ά.πολεΙποντος καΙ τελεΙοο κατOC

μενος. φημΙ τουτο κά.γώ· εΙ γOCρ lΧύτάρκης ~ν η ά.νθρωπΙνη

τον έκεΙνοο λόγον είναι ~oθεΙη το σύγκριμα, αρ' οόχΙ το

ι " . ~" 'θ αι, περιττον Το φοσις προς το εlΧoτη το lΧγlΧ θ1 ον κlΧτlΧκτησlΧσ

'1

, μοστηριον.

~σoν παρOC των τOC τοιαυτα τολμώντων ρηθήσεται, Ι)τι έν φ 15 θε6ς έστιν &νθρωπος ούκ ~στι, καΙ έν φ &νθρωπ6ς

έστι

του

έκάτερον έφ' έαοτου νοούμενον έν ί~Ιoις θεωρεΙ:ται

γεν έ σ θ ιχι

σκ6τοος ά.πώλειlΧν.

ά.λλ'

oύ~ε

ύπο

θεου,

φησΙ,

μ~ έπψιχθέντος ημΙ:ν σιι>ζ6μεθα. σωφρονεΙ:ν ~oικεν έν τοΙ:ς λεγομένοις δ λογογράφος καΙ προς τους ~μφΡOνlΧς

της ά.νθρωπ6τητος Ι)ρον είναι της θεΙας ύπονοήσειε φύσεως' 20 ά.λλ'

'C"ξ :, ω θ' lΧνIΧΤOI)

σκοτΙCf λάμπει ~ιoc σlΧρκ6ς, ~ν' έξορΙση της σlΧΡΚOς τ~ν έκ

~ 'θ ρωπ 6τητος λ'ογος και"Ι! της αν οοκ υ.ν τις τ .,\, ,ιν ε'λ' αττωσιν

ού γOCρ έν " τουτο μ~ είναι :η ά.τελως είναι έκεΙ:ν6 έστιν,

-ην

15 μ~ θεου τ"ην σωτηρΙαν ΠOρΙσlΧνΤOς, ~ιιΧ τουτο το φως έν τη

θεος ούκ ~στιν; ~τερoς γOCρ παντΙ τρ6πιι> ι) τε της θε6τητος

και,

,~,~'" επειοη οε αμηχlΧνOν

20

.,

,

λ ογισμοος "ψ'" "~ την οχην επlΧνlΧγει' ο γlΧρ μ~Ιξ ιν ειπων των κατα

όν6μασιν. ι) τε γOCρ θεον &κούσας, Ι)σα περΙ θεου πρέπει

φύσιν ~ιεστώτων σημlΧΙνει τ~ν ~νωσιν.

ΜΙγνοται

~έ,

voE'i:v, ~ιoc της προσηγορΙας ταύτης σoμπαρε~έξατo καΙ δ

φησΙ, σOCρξ γεν6μενος, τοοτέστιν &νθρωπος, κlΧθως

τ~ν του ά.νθρώποο προσηγορΙαν παρα~εξάμενoς πα.σαν τ~ν

το εύαγγέλιον λέγει, Ι)τε σOCρξ έγένετο, τ6τε ιχύ­

φύσιν ~ιoc της φωνης ταύτης ά.νετοπώσατο καΙ oύ~εμΙαν

τον έν ημ'!:ν έσκηνωκένlΧι. oύ~ε τlΧυτlΧ τοσ ύγιlΧΙνOνΤOς

25 όν6μασιν η ~ιάνoια των λεγομένων πάσχει, &στε έν θατέριι>

25 ά.π4~ει λ6γοο, εΙ μή τι πlΧρασπαρεΙη αότ μετOC τlΧστα της

των όνομάτων έννοησαι το ~τερoν. ο()τε γOCρ έν τούτιι> έκε'i:νο

ζιζlΧνιώ~Ooς σπορα.ς. οοτος γOCρ ημέτερος, μα.λλον ~ε της

ο()τε έν έκεΙνιι> τουτο σημαΙνεται, ά.λλ' ~καστα των όνομάτων

ά.ληθεΙlχς δ λ6γος, Ι)τι τ6τε έσκήνωσεν έν ημ'i:ν, Ι)τε σOCρξ

τη κατOC φύσιν παραμένει ~ιανοΙCf καΙ κατ' oό~ένα τρ6πον

'έ νετο, εγ

1245 Μ.

(lt

έμφάσεις αύτων προς ά.λλήλας ύπαλλαγήσονται. το ~ε

30 ά.τελες

καΙ το τέλειον

έτέρων

νοημάτων ύπ6θεσις τ

""

6

'ξ'έ κlχι το εμπα λ ιν, τ τε σlΧρ εγ νετο,

, ,

, (~ ?.,.. 'ξ' t ( ι ξ εν ημιν. ε~ οον ε εκε~νoo η σlΧρ ,αφ

-r

οο

.,"

οτε εσκηνωσεν

e, ( η εν ημιν Ν

Ι

κlΧτασκη-

30 νωσις, &ρlΧ πρΙν εύlΧγγελισθηνlΧι ύπο του ΓlΧβρι~λ τ~ν πlΧρ-

ά.κούοντι γΙνεται. τέλειον μεν γάρ φαμεν το σομπεπληρω-

7 Jes 52, 5 Rom 2, 24 (cf Matth 18, 7) VGV"Fv 1 3 έλλειπωςΥν 7 ~VGv: ώςVcF Ι380θεΙ1j VcF ν, corr ex 80θέντος G: 80θέντος V 19 έκείνος VG ν 21 όνόμασιν corr J aeger: νo~μασlν libri ν cf 26 et 27 25 ante των add 81α VcF 28 καΙ om V 30 το om VG

VG VcF v 1 3 φπερ Zacagni: &σπερ VG ν, lΙπερ VcF &νθρωπος alt om VG ν 1 ΙΙ μένων VcF: μεν &ν VG ν καταστ"ήσασθαl ν 16 τΊjς G: 81α cet ν (cf 22) 25 σπαρεΙΊ) corr J aeger: παρασπαρεϊ: V ν, παρασπαρ'ίj GVcF τότε VcFv, corr ex το G: το V

ΙΟ

13

παρα­

27

ANTIRRHETICUS

ADVERSUS APOLINARIUM

θένον σιΧρξ οΜέπω ό λ6γος ~ν' καΙ ψεuaης ό λέγων εκ των

το αότην τεθνάναL του μονογενους την θε6τψα, ~τL 'Α ν­

&νωθεν καταβεβ'Υ)κέναL προς '~μα.ς το &νθρώΠLνον καΙ προ

θρώποu

2ι8

aL' 00

της &νθρωπΙν'Υ)ς φύσεως εκεϊνον εΤναL τον ανθρωπον,

ouae

το θεϊον τη &νθρωπΙνη κατεμΙχθ'Υ) ζωη. 'Αλλ' 5 φ'Υ)σΙ,

την

λύεL,

των ά.νθρώπων άμαρτΙαν μη γεν6μενος

Ι248Μ. &νθρωπος

ά.ναμάΡΤ'Υ)τος

OUae

του

βασLλεΙαν

&νθρώπων

θανάτοu

την

κατιΧ

πάντων

καταλύεL,

μη ώς &νθρωπος &πέθανε καΙ &νέστ'Υ).

εΙ

εωε μέΧΡL

τέλοuς ~ν εόγνώμων τιχ εκ της εκκλ'Υ)σΙας φθεγγ6μενος! 10 πα'λ LV

θάνατος πάντη καΙ. πάντως

προφερομένq> παρουσα την των

γΙνεται καΙ. βουλομένων καΙ. μή, οόκ &ν i3έ ης το πάντως

σώματος την

5

' Ν pq> μέ ρει τοlοικειον σωμάτων φόσιν i3Ld: του

227

οε οι '"

,

""

i3e

των ψυχων

i3Ld:

της ψυχης έξιάσαιτο' πάλιν

Ν το οιακεκρψενον ενωσασα εαυΤ"fjς ' "

Ι αν σταται.

"

Ι" και ωσπερ

,

(λ' κω υει

Ι γαρ

εν ,

, ",

ουοεν

Ν'επαφομ έ νq> 'rq> Ν σωμαηκως

1

γινόμενον τ~ έκουσΙq> λογΙσαιτο, i3Ld: το\)το ~τερoν τρόπον τ~ 5 έκουσΙως άποθανόντι συναποθνήσκομεν, τ~ μυσηκ~ ιJi3ατι

i3Ld: το\)

Το

μυστήριον της κατα την άνάστασιν οίκονομΙας ένi3εΙξασθαι) [καθάπερ] εΙ i3ιχη κάλαμος i3ιασχισθεΙ"fj καΙ τις κατα το ε:ν

i3Ld: της έν τ~ ένt πέρατι συμβολης τε xιxt σφΙγξεως \ \ ΙΙ ι ζό Ι προς το ετερον περας συναρμο μενον, ουτως "fj εν εκε νq> 1260 Μ. της ψυχης προς το σωμα γενομέν"fj i3Ld: της αναστάσεως ~νωσις πασαν κατα το συνεχες την ανθρωπΙνψ φόσιν i3Ld: του θανάτου σθήσεται

tf

("

ένθαπτόμενοι'

Συνετάφ"fjμεν

γαρ

μιμήσει το\) θανάτου ακολουθήση xιxt ~ της άναστάσεως

πέρας τα &κρα των του καλάμου τμ"fjμάτων ένώσειεν, δλον 10 έξ ανάγΚ"fjς το τμημα του καλάμου προς το δλον συναρμο­

βαπτΙσματος

αότ~, φ"fjσΙ, i3Ld: το\) βαπτΙσματος εΙς τον θάνατον, ~να τη μΙμ"fjσις.

Προς

10

i3e το έφεξης το\) λόγου μετέλθωμεν- Π ως, φφΙ,

θεος &νθρωπος γΙνεται μη μεταβλ"fjθεLς άπο το\) ειναι θεός, εΙ μη νους έν άνθρώΠq> κατέστη; άρα συνηκεν &περ έφθέγξατο; άμετάβλ"fjτον λέγει το θε~oν καΙ. καλως το\)το λέγει' το γαρ άεt ώσαότως ~χoν ~τερόν τι

15 ψυχη τε καΙ. σώμlΧη μεμερισμένψ προς συμφυtαν &γει τη

15 παρ' δ έση γΙνεσθαι φόσιν οόκ ~χει' αλλ' έν έτέρq> μεν γΙ­

έλπΙi3ι της αναστάσεως, την συνi3ρομην των i3ιεσΤ"fjκότων

νεται, ~τερoν i3e οό γΙνεται. τΙ οον ό νους έκε~νoς, καθως ό

άρμόσασα' xιxt τουτό έστι το παρα του Παόλου λεγόμενον δτι Χριστος έγ-ήγερται έκ νεκρων, απαρχη των κεκοιμ"fj­

μένων, καΙ. 'Ώσπερ έν τ~

" , 20 ουτως εν

ΝΧ ριστq> Ν' -rq> παντες

""

'"

, ΑΜμ

πάντες άποθν-ήσκομεν,

1

ζ ωΟΠΟΙ"fj θ' "fjσομε θ ΙΧ. κατα,Ι γαρ Το

Ν κα λ' Ν κατα Ι τον Ι του αμου υποοειγμα απο μεν του

,

'Α'" οαμ περατος

i3Ld: της άμαρτΙας έσχΙσθ"fj, τ~ θανάΤq> της ψυχης άπο του σώματος i3ιαφεθεΙσης, άπο i3e του κατα τον " μερους πα'λ"'" , ιν "fj φυσις εαυτψ ανα λ αμ β' ανει, παντη Χ ριστον ~ φόσις ήμων

25 της i3ιlχφέσεως προς έαυτ~ν έν τη άναστάσει του κατα τον

Χριστον άνθρώπου συμφυομέν"fjς.

i3Ld:

τουτο τοΙνυν συναπο­

θνήσκομεν τ~ ύπερ ~μων άποθανόνη, οό τουτον λέγω τον αναγκα~όν τε xιxt κοινον της φόσεως ~μων θάνατον' τουτο

γαρ xιxt μη βουλομένων γενήσεται' άλλ' έπειi3η τ~ έκουσΙως 30

,

'

'

απο θ ανοντι συναπο θ ν-Ι)σκειν

Xp"fj,

,

θ'λ ,Ι ε οντας, προσ"fjκει τον εκ

προαφέσεως αύτo~ς έπινοησαι θάνατον' οό γαρ έστι i3Ld: το\) 17 Ι

Cor

15. 20

19 Ι

Cor

15. 22

VG VcF v 1 8 καθάπερ secl J aeger (var lect vid pro &σπερ 6) post καθάπερ add τοΙνυν VcF v 14 ante ata add atx~ VcF v 21 δπο VG v κατα om V VoF 30 έθέλοντας VcF

, Απολινάριος λέγει, ό έν ανθρώΠq> γενόμενος; άρα έν τίJ) μεγαλεΙq> της άμεταβλήτου

i3ιέμεινε φόσεως, ~ προς το

ταπεινον πεΠΟΙ"fjται την μετάστασιν τη το\) ανθρωπΙνου βρα-

,

,

"

.,. ό ς εση, ' Ν 20 χυΤ"fjη εαυτον εμπεριγρα'ψ ας κα Ι" , οσος ουτ τοσουτος 1261 Μ. κακε'Lνος γενόμενος; οόκουν ~σoς ό άνθρώπινος νους έση τη θεότψι, ε'Ι:περ, καθώς φ"fjσιν ό Άπολινάριος, νους ανθρώ­ που ή θεΙα φόσις έγένετο. εί γαρ όμοΙως ή ανθρωπΙν"fj

i3έχεται φόσις ~ τον νουν τον ημέτερον ~ άντL το\) νο\) τον 25 θεόν, Ισομεγέθ"fj τα\)τα &ν ε~η αλλήλοις καΙ. ίσοστάσια, ε'Ι:περ

έν φ χωρε~ται ό νο\)ς, έν τοότq> καΙ. ~ θεόΤ"fjς περιλαμβάνοιτο'

ώς ε~ τις άγγεΙq> τινι. κενίJ) σ~τoν ~ ~τερόν τι των σπερμάτων

άπομετρο t"fj , οόκ &ν τις ε~πoι το τίJ) αότίJ) μέτρq> ίσοόμενον κατα το ποσον i3ιαφέρειν του &λλου' ~σoς γάρ έστι πυρος 30 -rιx'Lc; όλόραις, δταν άποκενωθέντων το\) μεi3Ιμνου των σπερ­

μάτων έκεΙνων άνηπλ"fjρώση το ~τερoν ~ργoν. οόκουν εΙ

6 Rom 6,4 VG VcF v 1 4 γενόμενον v 5 συναποθανόντl VG 8 έπα.­ κολουθ'ήση VcF v 13 ante λέγει add είναι VoF 16 δ alt om VG 20 τοσοστον VcF 27 κα.ινφ VG 31 έκεΙνων add VeF v 15·

228 Ν

Ν'

αν'η του νου Ύ) ,

ADVERSUS APOLINARIUM

ANTIRRHETICUS

,

θ

6 ι ,,' 'β' , ε της γ~νετα~, ουκ αν τις υπερ αλλε~ν εLΠΟL

i3ε'i:ν ο()τω χαμαφ~φη καΙ χαμαΙζηλα περΙ τον θεον έννοε'Lν περ~ττoν ~γoυμα~ λόγcμ κατασκευάζεσθα~, αύτου του των

παρα: τον νουν την θε6τψα, ε~περ όμοΙως έκεΙνcμ χωρε'i:ταL

,

' ο"Α πο λ' ' απο ' " τουτου προς "Ν θ ως ~ναριoς β'λ ου ετα~, κα~ εκε~νo " 'λλ 'θ ," Ι> , 'Ν '1 μεταστας ουκ η o~ω η' η ε~ καταοεεστερον ο νους παρ α Το

κα

, θ α~ γενεσ

"'Α ' τροπην ο πο λ ~ναριoς

δ~ανoΙας

καταμ~χθηνα~

&νακραθέντ~

το

τίJ)

'ι:' σαρ..., γενομενος,

πο λ'υ

",

o~ετα~,

&νθρώπcμ

&ναλλοΙωτον. Νλλ ον μα

'

&λλ'

εν

' "

ε~περ

ούκ

Ν" τcμ ατρεπτcμ

, τους

σ~ς

θ

,

α~

ουκ

.. \ \ ( \ \ κατηγoρε~ την τροπην, κα~ η προς την Ι

,

t

εκφευγε~

Ι

παντως

\

την

t

κατηγoρ~αν

Ν

i3e

'λλ

α

, ,

20 πος,

πως

θ

ό

l γεγονε '

εος

υΙος

του

\ ουκεη '"

κα~

&νθρώπου

\

εστ~ν

'

καΙ

πρΙν

έρχ6μενον ένωθηνα~

έπΙ

των

καΙ

άΠOθεωθηνα~

1>' Ν , έ 'ζ o~α των εφημ νων κατασκευα ων,

/) τι

,

(Ι

23 Joh

ιο,

"θ

αν

ρω-

πως

, λεγετα~,

Ι> o~α:

δια: των θ εον '

Ιi3Ιων

,

λόγων

ό

"

κύριος

Ν αν θ ρωπος ήν

κατωνομασεν.

i3e όπηρχεν έκε'Lνος ό &.νθρωπος ό τον μονογενη 1>' , \ "

λόγου i3ιεσκευάσθη; εΙ 20

' ειο-

6 τούτου V 8 VcF 9 ειναι οαι Zacagni ν: οαι libri VG V 26 ~τι: /)τι V 29 τε secl Jaeger

i3e χρη καΙ τουτο εΙπε'i:ν, /)τι βοηθων

τη ασθενεΙζf των καταφρονούντων της όμοιοειi30υς αύτο'Lς

, 1>'

'

,

φ' Ν Ν' Ν Ν θ Ι> υσεως κα~ O~α τουτο π~στευσα~ αυτου τη εοτητι μη ουνα-

φ Ο'βω,

"

,

'"

Ν' Ν σ υ στε~Ιλ ας εις πιστιν τονωσειε, φησι το παρα του υιου

Ν αν θ ρωπου ' "'λ' Ν κρ~σει Ι , θ αι, του τους αγγε ους εν τη πεμπεσ

' , i:v

,

λέγε~' θ

, " 'θ Ν' 1 Ν ουκ αυτος αν ρωπικως υπο του

μένων, ώς &ν μάλιστα το χαυνον της διανοΙας αύτων τίJ)

i3e

30

VG VcF v 1 5 post Ί) add εΙ G: οαι cet v την &πρόσ~τόν τε καΙ &προσπέλαστον φύσιν VG V ιο νφ: φ V ΙΙ οόκ add Ι3 &λλ' εrπερ: 8ς έπεΙπερ VG 20 ό οαι 27 μορφ'ή: τροφ'ή VcF 28 τε οαι νο μ'η οαι ν

' αν θ ρωπου

υ' Ν , , , λΝ ιου τους γαμους επιτε ων

1264 Μ. γραψη καΙ τα: λo~πά, i3ηλον6τ~ /)σα τε φα~ν6μενα καΙ /)σα [τε] κρύφ~α των μερων των του σώματος. έγω i3e το μεν μη 3Ι.30

'" υιος

'

'Ν

β

Ν

Ι>

Ι

,

"

,

,

Ύj των φο ερων πρoσooκ~α την προς το φαινομενον αυτων

25 απιστΙαν

θεραπεύσειεν.

αλλιΧ

καΙ 'Όψεσθε,

φησΙ,

τον

υΙον του &νθρώπου έρχ6μενον έπΙ των νεφελων του ούρανου μ ετα'1>'1: οο...,ης

( ,Ι ( Ι \ Ν ( Ν)/ o~ ονυχες, η μορφη, το σχημα, η του ογκου περ~-

20 Matth 24,

πολλαχου

""

τον επι παντων

.

τερον ~ του σώματος φύσ~ς μετεπo~~θη, &λλ' I[τ~ περΙ αύτον α~ τρ~χες,

' 'λλ ων αποστε

άποστεΙλας, 8ν έκβαλόντες οΙ γεωργοΙ Ι[ξω του άμπελωνος

o~ωσεως.

1 ουοεν προς Το 'Ι>'

επ~-

Ν π' Ι οε ο ε...,ω "Ι: Ν' 'Ι>' Ν εμ Ψ ας, τ~ς του αμπε λ ωνος φονευ θ ε~ς υιος; ο οε του

'Εγω καΙ ό πατηρ ~ν έσμεν; ταυτα i3~έξε~σ~ν έκε'i:νος 25

Ν'" των εφημενων

'l

άποστελε'!: τούς

νεφελων;

,

κηρυσσοντος.

15 φονεύουσι. τΙς

άγγέλους. αύτου; καΙ πως όψ6μεθα τον υΙον του

&νθρώπου

"

ατoπ~αν

ό μετα: την των οΙκετων άναΙρεσιν καΙ τον μονογενη αότου υΙον

"Eτ~ ψησΙ (τα: γαρ έν τίJ) μέσcμ παρΙημ~)' ΕΙ μετα: την

αναστασ~ν

\

την

οΙκοδεσπ6της, ό το'i:ς γεωργο'i:ς τον &μπελωνα έκΜμενος,

σαρκα o~κε~ω-

της

/)που

&..ν θ ρωπον

καL

τίJ) έν νίJ)

Ν

εαυτου

Ιδ~ώμασ~ πιστεύειν εΤνα~' καΙ ού μέμνψαL της του εύαγγελΙου

~λλo~ώθη

Ι

"λ ους αγγε

10 φωνης,

τίJ)

Ι> έ με~νε o~

(

~)

o~

τουτο μέχρ~ παντος o~ετα~ i3ε'i:ν έν το'i:ς &νθρωπΙνo~ς αύτον

Ν το o~χα

προσμαρτυρε'L

15 προς τον νουν πo~ησάμενoς τ,ην άνάκρασ~ν' εΙ

, γενεσ

'1>" ουοε

\

κα~

δραμoυμα~. έπε~δ~, φησΙν, έν τη συντελεΙζf του παντος ό

τη άπρoσΙτcμ τε καΙ άπρoσπελάστcμ φύσε~ πα.ν το έν τη

"

ογου

ώς 13' &ν μη τα θε'i:α λ6γ~α συνεργε'i:ν αύτίJ) προς την μυθο-

θε'i:ον ό τουτο έξ έκεΙνου γεν6μενος προς το εύτελέστερον

Ν

λ'

5 π o~~αν .• λ'ζ Ι> 'β ραχεων ' "εκαστον oγ~ o~τo, o~α

~λλo~ώθη. άλλα: τΙς ούκ οΤi3εν, /)τι κατα: το 'Lσον όποβέβηκε κτΙσε~ νοούμενον, ώς ~σην εΤνα~ την τρoπ~ν, κ&ν εΙς κτΙσμα κ&ν 10' Ν τις λ'εγo~ μετα: β ε βλ ησ θ α~ το 'θ ε~oν; Ν Ν ε~ς νουν ωστε ε~ το εν νcμ

ι

εναντ~ων

καΙ αύτη όπο της φύσεως. ~ οΟν ~σoς έστΙν ό νους τη θε6τψ~, 5

229

π

30

και'Ι>' ουναμεως

πο λλ ης.

Ν

13 δ' ", Ι ροαπο ε ομενοις, ειτε εκεινου

Ν του

κα~' ,

αν

θ

Ν το του

' ρωπου

'Ι> συνζfoει Ν του

1

τον

Ν τοις ,

αμ-

πελωνα φυτεύσαντος καΙ τον γάμον τίJ) υΙίJ) έπιτελέσαντος ~ " Ι> θ Ν Ι> , ε τε κατα την προαποοο εισαν οιανοιαν.

ΙΙ Rom 9,5 Matth 2Ι, 33 25 Matth 24, 30

ι6

,

και

Matth 22, 2

/)

, Ν τι παντη της

Matth

Ι3, 4Ι

VG VcF v 1 2 τοϋ οαι VG 3 λόγον ν 5-6 aιαaραμοϋμαL νV 8-9 αότόν ιaιώμασι οαι VG Ι3 αότοϋ οαι ν Ι5 aε όπηρχεν οαι G ι 8 τοϋτο G ν: τοϋ cet 29 υιφ: αότφ VG

23°

ANTIRRHETICUS

231

ADVERSUS APOLINARIUM

ταπεινης του 'ΑπολιναρΙου ύπoλ~Ψεως ό λόγος άπ~λλακται

μη μάΤΊ)ν έμφιλοχωΡΟΙΊ)ν ΤΟLς ματαΙοις, ύπερβ~σoμαι, δι'

καΙ ούδεν σωματικον περΙ αύτον έννοεϊν ό τοιουτος ύποτιΘεται

,. '~\!! ων ου οε u τι β'λ ου ετα;ι λέ γειν φα;νερον ποιει τοις επιστα;τικως

\

-

- ,

-

λόγος, σαφης Ύι άπόδειξις έκ του προσκεϊσθαι τ(j> λόγcr τ(j>

άκολουθουσι τη συγγρα;φη. τΙ γα.ρ αύτ(j> συντελεΊ: προς τον

την έμφ&νειαν αύτου την έπΙ τέλει των αΙώνων μΎjVύoντι, Ι)τι

λόγον το ΜΊ)δένα cΧρπάζειν έκ της χεφος αύτου τα. δοθέντα.

5 έν τη δόξη του πατρος αύτου oφθ~σεται τη κτΙσει ό κύριος,

5 αύτ(j> παρα. του πα;τρος πρόβα;τα, συνιδεϊν ούκ ~χω' κα;Ι Ι)τι

,

ως

"

αναγΚ'ην

'}'

ε~ναι

'" \

υια

,

,

εψημενων

\

~

'ι

και

\

τον

έ

πατ ρα

~

πα;τρικη

θ' εοτητι

"λ κει

l ' \ εαυτον

ε

πρυς

\

τα

πρ

\

όβ α;τα'

και

νομΙζειν άνθρωπικως διεσκευ&σθαι, ~να ό κατα. το άνθρώπινον

ΕΙ προς τον πα;τέρα., φΊ)σΙν, ~νωτα;ι

σχημα φαινόμενος υΙος έν τη του πατρος φαΙνΊ)ται δόξη'

άναστάσεως,

:η εΊπερ καθαρεύει π&σΊ)ς μορφης έν εΊδει θεωρουμένΊ)ς Ύι της

~νωται; τουτο γα.ρ &σπερ έξεπΙτηδες α;ύτος έα;υτου την

10 πατρικης δόξΊ)ς

μεγαλοπρέπεια,

σχΊ)ματΙζεσθαι τον

1265 Μ.

~

των

έν τη

μΊ)δε αύτον άνθρωπικως

του πατρος όφθ~σεσθαι δόξη

πως

προς

τον

έν

Χριστος προ

αύτ(j>

θεον

ούχ

10 μυθοποιΙαν έλέγχων παρεντιΘΊ)σι τα;ϊς ΙδΙαις κα.τα;σκευα;ϊς,

δι'

i1v

άποδεΙκνυται Ύι του άνθρώπου προς το θεϊον διαΙρεσΙς

έπαγγελλόμενον. &.λλΊ) γα.ρ δόξα άνθρώπου καΙ &.λλΊ) δόξα

τε καΙ ι:.νωσις. ό γα.ρ ειπων Ι)τι ΕΙ προς τον πα;τέρα ~νωται

του έπΙ πάντων θεου. άλλά, φφΙ, δια. σαρκος διαλεγόμενος

Χριστός, πως προς τον έν αύτ(j> θεον ούχ ~νωτα;ι; 01)τω κα;Ι

~νωται θε(j>.

15 το άπόδειξιν ο'ίεσθαι άνθρωπικην αύτου μετα. ταυτα

]5 ταυτα τοΙνυν ώς αύτόθεν δια. της άνα;γνώσεως έλέγχοντα. το

γεν~σεσθαι την έμφ&νειαν το εΙπεϊν δια. σαρκος φθεγγόμενον

πεπλανΊ)μένον του δόγματος αύτου κα;Ι άσύστατον παρα­

τον κύριον &ν εΤναι προς τον πατέρα! ούκουν δια. τούτων πάν­

δρα;μουμαι τ(j> Mrcr' έκεΙνου δε μόνου έπιμνΊ)σθ~σoμαι'

τοϊς άνθρώποις Ι)ΤΙ Έγω καΙ ό πατηρ ι:.ν έσμεν.

τως κατασκευάζει τ(j> Mrcr το άκριβως έν σαρκΙ καΙ τον πατέρα ζην; εΙ γα.ρ ό ειπων &ν εΤναι έαυτον προς τον πατέρα 20 ού κατα. το πνευματικον άλλα. κατα. το άνθρώπινον, καθως ό 'Α πο λ ιναριος ι

"

οιεται,

-, Ιθ εται υποτ

νοειν

.)"

τ,ιν

,

ενοτητα;,

1(

α.ρα;

Ό

σωτ~ρ,

φΊ)σΙ, πέπονθε πεϊνα;ν καΙ δΙΨαν κα;Ι

κάμα;τον καΙ άγωνΙα;ν καΙ λύΠΊ)ν. τΙς ματι.

5 κύριον

έβό-ησεν; ουχ α{)τη τ~ς γραφ~ς ~ χρ~σίς έστιν; και έξ αυτων

ae:

233

τo~ς

μεν

σαρκΙνοις

ιχσώ­

ae: ιχσωμάτοις έν σώματι. έν γαρ τί])

ουρανί]) καθιaρύσας την σάρκα πνευματικως τοίς

'

.,

Ι αν θ' ρωποις εαυτον καταμιγνυσιν.

, ' ' 'οε ' ψ υχορραγων ~ οσα

10 προς τί]) τέλει του λόγου ίJJσπερ τισιν &σθμασι τo~ς ιχνυπο­

στάτοις

νo~μασιν

ένσυνέχεται,

παραaραμείν ο'ίμαι aeiv

ιχνεξέταστα, έν ο!ς στενοχωρούμενος τους 'Έλληνας προς συνηγορίαν των Laίων μύθων καλεί και gcrIΧ &λλα τούτοις

έστι παρlΧπλ~σια. gτφ φίλον την aια πάντων τ~ς αΙρέσεως 15 ιχτονίαν

κατανO~σαι, αυτοίς έπεξΙτω τοϊς γεγραμμένοις'

ήμίν ae: ου τοσαύτη σχολη ίJJστε τοίς τοιούτοις λ6γοις έμ­ βαθύνειν,

&

πρόaηλον ιχφ' έαυτων και προ τ~ς έξετάσεως

~χει τ~ς ιχτοπίας τον ~λεγχoν.

VG VoF v 1 1 γενόμενος v oί.lτω: τούτφ νοι" 3 ante 'ήμίν add ~ν ν YoF v άσωμOCτως: άσώμοιτος YoF 7 άσωμOCτοις: άσωμOCτως YoF 10 verba προς - &σθμασι οm VG 17 ~φ' YoF (cf Ad Ablab Ρ 44, 7; 48, 9 et 10; alio autem sensu Ρ 51,7)

INDEX ΝΟΜΙΝΌΜ ΕΤ LOCORUM (EXCEPTIS BIBLICIS ΕΤ RHETORICIS) Ablabius monachus 37 (tit.); 37, 14 Achillius diaconus 71, 3; 80, 9 Aesopia fabula 4, 10 Alexandria ΙΙ9, 2 Apolinarius 120, 12 et saepe ίη Antirrhetico Apolinaristae ΙΙ9 (tit.) Arius 71 (tit.); 71,3; 85, 19; 151, 7; 168,13· 14; 170, 24· 26. 28; 171, 7; 213, 21 Epiphanius sophista 206, 28 Eunomius 151, 8; 174, 19; 180, 3; 205, 23; 206, 6.22 Eustathius medicus 3 (tit.) Graeci 19 (tit.); 136, 26; 216, 5; 233, 12 Gl"aeci et Judaei 168, 28 Judaei 101, 17. 21 Macedoniani 89 (tit.) Marcellus episcopus 138, 15 Manichaei 101, 22 Minotaurus 215, 5 . Nicaea 142, 26; 143, 7; 157, 27 Paulus Samosatensis 138, 14; 142, 24; 143, 5 Photinus episcopus 138, 15 Pneumatomachi 89 (tit.) Sabellius 5, 10; 71 (tit.); 71, 5; 76, 28; 85, 19 Sadducaei ΙΙ3, 31 Simplicius tribunus 61 (tit.) Theophilus episcopus Alexandriae ΙΙ9 (tit.)

CORRIGENDA Ιη plagulis saepius corrigendis nonnulla tamen casu fatali recepta ηοη sunt, quae hic notabo, ηοη includo spiritus hic illic reversos. ρ. 7, 281ege ι pro 10 et.2 pro ιι; ρ. 48 app. pro I61ege 17 et dele 17 alt; ρ. 51 app. Ιιη. ult. post exc 2 adde Ι)/: pro τε Α, post καΙ adde ante ~ θεότης; ρ. 53, 4 ante μ'~ adde το, quod cod Est 249 habet; ρ. 62 app. post 7 et 8 dele Μ, ante θεον adde αύτων Μ; ρ. 64, 25 pro ού lege ούχΙ; ρ. 72 app. Ιίη. 3 pro 31 lege 28; ρ. 94, 10 lege ~νl)οξον; ρ. 126 app. post 6 &νιάτρευτον adde Ζ, post 15 πρώ'l)ν adde Α; ρ. 128, 15 post εΙς adde τ~ν; ίη app. pro 14 lege 15; ρ. 133 app.lin. ult.lege καΙ ~στι καΙ λέγεται; ρ. 138 app. post 10 τιΧ pro V lege Υ'; ρ. 139 app. lin. ult. pro g lege G; ρ. 147 app. Ιίη. ult. lege 147,25; ρ. 161 app.lin. alt. ante VG adde, om; ρ. 165, 24 lege &νθρωπίνης; ρ. 190, 28 lege έντυγχάνοντας; ρ. 193, 3 tolle comma ante έξ; ρ. 199 app. pro 6 lege 7; ρ. 202 app. pro 2 lege ι; app. lin. ult. lege om G, αΙ om V'F; ρ. 206 app. Ιίη. ι post 28 adde de; ρ. 218 app. post 15 αύτ'~ adde pr: ; ρ. 224 app. lin. ult. post ~ adde alt.