Gregory of Nyssa GNO 8/2 [PDF]

Zitiervorschau

GREGORII NYSSENI OPERA AUXILIO ALIORUM VIRORUM DOCTORUM EDENDA CURAVIT

WERNERUS JAEGERt VOLUMEN νπι, PARS Π EPISTULAS CONTINENS

GREGORII NYSSENI EPISTULAE EDIDIT

GEORGIUS PASQUALI SECOND IMPRESSION WITH ADDENDA ΕΤ CORRIGENDA

BRILL

LEIDEN . BOSTON . KOLN 1998

This book is

Ρήηted οη

acid-free paper.

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data Gregory, of Nyssa. Saint, ca. 335-ca. 394. [Correspondence] Gregorii Nysseni epistulae / edidit Georgius Pasquali.- 2nd impression, with addenda et cοrήgenda. ρ. cm. - (Gregοήί Nysseni opera ; volumen 8, pars 2) Ιη Greek, with editοήal matter ίη Latin. Includes bibliographical references. ISBN 9004111824 (alk. paper) 1. Gregory, of Nyssa, Saint, ca. 335-ca. 394-Correspondence. 2. Chήstίan saints-Turkey--Correspondence. Ι. Pasquali, Georgius. ΙΙ. Title. ΙΙΙ. Seήes: Gregory, of Nyssa, Saint, ca. 335-ca. 394. Works. 1952: v. 8, pars 2. BR65.G73 1998 270.2Ό92-dc21 [Β]

98-11450 CIP

Die Deutsche Bibliothek -

CIP-Einheitsaufnahιne

Gregorius :

[Opera] Gregorii Nysseni opera / auxi1io aliorum virorum doctorum edenda curaverunt Wernerus Jaeger ; Hermannus Langerbeck. - Leiden ; Boston; ΚδΙη : ΒήΙΙ νοι 8. ps. 2. Gregorii Nysseni epistulae / ed. Georgius Pasquali. 2. impr. with addenda et cοrήgeηda. - 1998 ISBN 90--04-11182-4

ISBN 9004 111824 © GΌΡΥright 1998 by Koninklijke Brill ΝΥ, Leiden, Ίhe Netherlands

All rights reserved. Νο part of this publication mαy be reproduced, translαted, stored ίπ α retrieval system, or transmitted ίπ αΠΥ form or by α1!Υ means, electronic, mechαnical, photocopying, recording or otherwise, without prior written ΡermissιΌn from the publisher. Authorization to photocopy items for intemal or personal use is granted by Brill provided thαt the appropriate fees are paid direct[y to Ίhe GΌΡΥrι'g,ht G'learance G'enter, 222 Rosewood Drive, Suite 91 Ο Danvers ΜΑ 01923, USA. Fees are subject to chαnge. PRINTED

ΙΝ ΤΗΕ

NETHERLANDS

PROLEGOMENA Greg~ήί Ν ysseni -epistulas edituro difficultates mihi inde oboriebantur, quod parum constabat, quid ίη hanc editionem admitterem, quid excluderem. ea enim, quae fere omnium scriptorum ecclesiasticorum receηtiοήs saltem aetatis, Gregorii consuetudo fuit, ut certum hominem ipso initio allocutus, interdum etiam temporum et locorum mentione iniecta, disputationem quamlibet theologicam vel vitae narrationem ίη epistulae speciem et formam redigeret; id quod ipse quodammodo confessus est, cum vitam sororis Μacήηae ab his verbis ordiretur (ρ. 370, νοΙ νιιι ι Jaeger) : το μεν εΤ80ς του βι.βλΙοu δσον έν τίj'> τ-ης προγρocφ-ης τόπιι> - scilicet ίηscήΡtίοηem ait ad Olympium monachum - έπιστoλ~ εΤνocι. 80κεΤ· το 8ε πλ-ηθος όπερ τον έπιστολι.μocΤον δρον έστΙν, εΙς σUΎΎρocφι.κ~v

μOCΚΡ1)γορ(ocν πocρocτει.ν6μενον· ?ι.λλ' ocπολογεΤΤOCL όπερ ~μων ~ σόνθεσις ~ς ~νεκεν γρ&ψocι. πocρεκελεόσω, πλεΙων οΟσoc ~

κocτ' έπιστολ-ης σuμμετρΙocv. neque vero discήmeη ullum arcessi poterat a libris manu scriptis, ίη quibus idem saepe opusculum modo servato nomine eius ad quem missum esset, inter epistulas, modo inscriptione omissa inter disputationes theologicas recensetur. accedit quod ipsae epistulae maiores, quae speciem illam epistulis propriam ita retinent ut de earum natura ηυΙΙο pacto ambigi possit, ηοη ίη litterarum collectionibus Nysseni, sed, ut mox videbimus, ίη libris miscellaneis traditae sunt; quin etiam Ρήma proc1ivi errore Gregorii Ν azianzeni cοrpοή epistularum est inculcata. Quae omnia cum perpendissem, constitui ίη eo delectu adquiescere, qui omnibus quot Gregorium legere consuevimus, ideo familiarissimus est, quod Migneana

PRAEMONITUM Georgii Pasquali, professoris olim Florentini et νίτί docti illustrissimi, editio epistularum Gregorii Nysseni primum publici iuris facta est Berolini apud Weidmannos anno 1925. erat pars editionis a Wilamowitzio propositae, ad quam et Pasquali et ego singula volumina contribuimus. quae editio cum numquam ad finem perducta sit, eas eius partes, quae illo tempore ίn lucem prodierunt, iam ίn meam recepi editionem et cum exemplaria nondum vendita beHo interierint, nunc sumptibus Instituti pro studiis classicis Harvardiani denuo imprimendas curavi. iam ecce apparet Pasqualii volumen (totius editionis νοΙ νιιι 2) paucis emendationibus additis, mea autem librorum Contra Ευnο­ mium editio, quae duobus voluminibus constat, statim sequetur (totius editionis voH. 1-11). WERNERUS JAEGER

Cantabrigii Massachusettensium lllense Octo bri anni 1958

νιιι

PROLEGOMENA

illa Patrologia Graeca contineatur, quae quidem, quamquam de editionibus vetustiοήbus nullo iudicio, immo incredibili socordia est expressa, omnium tamen manibus teratur. confirmavit me ίη proposito, quod ίη sylloge Migneana, nescio fortuito an editorum priorum aut codicωn merito, nulla paene epistula praeteritur quae vera epistula sit, paene nulla apparet disputatio theologica certo homini dedicata et missa, praeter paucas quae minore quidem ambitu epistulam adsimulant. unam tamen epistulam dempsi, aliquot adieci: dempsi epistulam ad Euagrium monachum de divinitate (PG 46, 11011108 Migne) ηοη una de causa: utrum enim Nysseno an Nazianzeno sit adsignanda, semper adhuc disputant theologi; cum autem ηοη solum ίη permultis Ν ysseni codicibus, verum etiam inter orationes Nazianzeni circumferretur, e bibliothecarum catalogis libri Nazianzeni iam erant excerpendi, id quod qui indicem codicum Nysseni confecerat, Paulus Szlatolawek, suo quidem iure (neque enim illi hoc munus mandatum erat) plane neglexerat, plurimi et indagandi et evolvendi et ve] in ipsis bibliothecis conferendi vel lucis ope depingendi, idque hac aetate et peregrinis itineribus et litterarum commercio cum eχteήs nationibus maxime iniqua. epistulam primam ad Flavianum Antiochenum, ίη Nazianzeni codicibus pariter traditam, edere ηοη dubitavi, cum inde tantum lucis in vitam, ingenium, mores Ν ysseni, ίη histοήam ecclesiasticam illorum temporum refulgeret, quamquam ηοη ignorabam aliquos Nazianzeni me codices effugisse, ίη his unum et alterum melioris fortasse notae quam quos adhibui. epistulam ad Euagrium, quae medium quemdam locum inter epistulam et disputationem obtineret neque ul1um certae οήginίs indicium prae se ferret, Nazianzeni editoribus, si qui exsisterent, relinquere malui. adieci epistulas tres quas, priusquam sophistaeStagirio et Nysseno tributas Paulus Maas

PROLEGOMENA

ΙΧ

codice P(atmensi) invenit, qui epistularum minorum syllogen praebet unus omnium locupletis~imam, inter litteras Libanίi et Basilii forma et figura multo minus genuina legebamus. adieci epistulas mutuas Gregorii et Petri Sebasteni fratris (PG 45, 237-244 Migne), quas ηοη rec'epissem, si, quod exspectaveram, Jaeger totas ίη fronte librorum contra Eunomium excudendas curasset, quibuscum cohaerent, quibusque nescio an ίη editione prototypo, at certe inde a saeculo ΧΙ plerumque praefixae legebantur, quamquam etiam ίη υηο codice epistularum minorum, F(lorentino) , traditae sunt. epistulam contra ad Letoium Melitenensem canonicam (PG 45, 222-236 Migne), cum libris canonum ~onti­ neatur innumerabilibus, ίη syllogis vero minorum epistularum omittatur, ίη canonum editionem reservavi. quae epistulae ίη syl10ge Migneana inerant, harum col1ocationem ηοη mutavi, cum praesertim eas libri alii alio ordine dispositas praeberent. quas ipse addidi, Migneanis eodem ordine subieci quo nuper recensui; numeros sine ulla dubitatione continuavi, neque scrupuli animo iniecti sunt, quod Stagirii epistula eodem numero XXVI nunc insignitur quo usque ad hunc diem epistula ad Euagrium distinguebatur: confiteor enim me sperare textum meum, cum librorum testimoniis sit stabilitus, paullatim ίn Migneani locum substitutum iri; commodis tamen eorum qui legunt, ίη praesentia prospexi, discrepantiis inter numeros Patrologiae et numeros meos ίn tabella huic praefationi subnexa ante oculos propositis. Gregorii epistularum editio prototypos fueritne omηίηο, aut quae scripta amplexa sit, ίη id tempus qua~­ rere differo, cum de maiorum epistularum exemplls manu scriptis, de minorum syl10gis disputavero. nunc ad epistulam primam adgrediar. ίη

χ

PROLEGOMENA DE EPISTULAE

Ι

CODICIBUS

Epistulam Nysseni primam codicibus tantum Nazianzeni epistularum nobis servatam esse, supra (ρ. VIII) occasione oblata ίη digressu commemoravi, mox contra falsam quamdam speciem pluribus confirmaturus. sed, cum Nazianzeni iusta editio adhuc desideraretur, horum codicum, quot ίη catalogis bibliothecarum impressis enumerantur, indicem componendum curare, quot ίη bjbliothecis latent vel minimam partem, ut Vaticana, vel omnino ηοη descriptis, conquirere, opus erat infinitum. accedebat quod, cum e descriptionibus sive impressis sive manu scriptis interdum ηοη eluceret, quae epistulae singulis Nazianzeni codicibus traderentur, necesse erat ad ipsos libros accedere tisque manu pervolutatis inspicere num epistula ad Flavianum il1ic contineretur. quid facerem? decrevi ίη copiis a Paulo Szlatolawek (ν. supra ρ. VIII) congestis adquiescere, id est Hs tantum Nazianzeni litterarum syl10gae libris uti, quibus epistulam ad Flavianum praeberi sive eorum qui catalogos composuerunt testimoniis fretus adnotaverat, sive suo ipse Marte concluserat e primis huius epistulae verbis in catalogos relatis. ipse Vaticanos aliquot libros ίη auxilium vocavi, ex aliis bibliothecis eos quos' mihi indicavit Gustavus Przychocki, epistularum Nazianzeni editor futurus. neque timeo ne multum inde detrimenti haec epistula ceperit, nam primo statim conspectu enitet, Nysseni epistulam neque Nazianzeni archetypo epistularum irrepsisse, si ul1us umquam fuit, quod ηοη diiudico, neque uni certae familiae inculcatam esse: ηοη enim ίη universis vel saltem plerisque codicibus invenitur, neque eodem loco ίη omnibus quibus continetur libris legitur, sed modo hanc modo il1am Nazianzeni epistulam antecedit, sequitur. unde efficitur codices, quos quidem novimus, quamquam lectiones varias praebent ηοη mul-

PROLEGOMENA

χΙ

tas easque quae ηοη magnum habeant momentum ίη utramque partem, ηοη interiore quadam affinitate inter se esse coniunctos sed satis longe distare. quae cum ita sint, minus verisimile duco fore ut aliquando liber exsistat, qui simul atque innotuerit, de hac epistula iudicium subito prorsus pervertatur. at confiteor editionem epistulae ad Flavianum omnibus numeris absolutam atque perfectam tunc demum confici posse, cum societas litterarum Cracoviensis eam quam pollicita est Nazianzeni editionem ίη manus homlnum emiserit. ίη praesentia ad codices me convertam. M(arcianus) Graecus 79 saeculo ΧΙΙ in membranis scriptura quadrata maiore, litteris erectis, fere nullis compendiis nitidissime scriptus, foliis constat 3Ι2 (37 χ 23 cm.). quaterniones inde a ίοΙ 3 usque ad ίοΙ 304 duodequadraginta ίη ora inferipre primi cuiusque folii litteris Graecis numerati, quorum duodequadragesimus septem tantum foliis constat, cum postremum vel iam pridem pessumdatum vel vacuum ab antiquiore bibliopego resectum esse videatur, priusquam numeros Arabicos singulorum foliorum oris superioribus manus saeculi, ut videtur, χν adpinxit; tum postremo sex tantum folia secuntur, quorum primum numerum λθ' prae se fert. prima quaeque singularum inscriptionum littera auro exarata, aurei numeri marginibus adpicti. fuit hic liber Bessarionis, ut ipse ίη ίοΙ 2'f' vacuo et latine et graece testatus est, qui nescio an eum Constantinopoli emerit. codici enim custodiae gratia ίο­ lium membranaceum praefixum est, ίη cuius pagel1a antica scriba saeculi circiter χν Theodoreti epistulam Ι7Ι ad Iohannem episcopum Antiochenum (PG 83, I48A-C Migne usque ad μετ~ρρυθμΙζoντ~) exaravit, ίη postica autem monachus quidam filius Iohannis Meliteniotae inde ab anno Ι332 usque ad annum Ι338 adnotavit quando diem supremum obissent cum pater, alii

ΧΙΙ

PROLEGOMENA

propinquitum Andronicus Angelus imperator et Theodorus Logotheta [has adnotationes edidit Constantinus Sathas, μεσαLωνLκη βLβλLοθ~κ'Yj, Ι ρ. ν'Yj-νθ], qUOJ:um utrumque per Nicephorum Gregoram (IΧ 14, ι sqq.; 1Χ 13, 3; Χ 2,1) et lohannem Cantacuzenum (11 28; 11 16) constat Constantinopoli vita defunctos esse, alterum ab omnibus relictum et desertum, ίη regia tamen, alterum ίη monasterio, quod renovaverat, τ~ς Χώρας. ίη ipso codicis initio (ί. 1-2 Υ ) Gregorii Nazianzeni 138 epistulae ordine et serie et numeris recensentur, quae ipsae (ί. 3-79) secuntur. pariter (ί. 79-81) index, quo 308 Basilii epistulae enumerantur, ipsas epistulas (ί. 82-306) antecedit. quarum postremis alienae admiscentur: f. enim 304v epistulam Basilii 177, quae illic numero insignitur τλ8', epistula sequitur, ut qui codicem scripsit, ipse testatur ΛLβανΙου σοφLστου προς' ΑμφLλόΧLον έπΙσκοπον; eamdem Libanii inter epistulas (1226 W, 1543 Foerst.) editores excudendam et curaverunt et curant. utrωn ad Libanium an ad Basi1ium epistulae insequentis voces extremae προς ''OΠΤLμον έπΙσκοπον γενό­ μενον του αύτου pertineant - quae ίη utriusque editionibus, et Libanii, cui pariter ίη aliis libris adsignatur (1227 W, 1544 W) et Basilii (260), locum tenet -, cum de eius auctoritate quaerere neque meum sit neque huius loci, ηοη diiudicabo; quamquam et consentaneum est vocabulo του αύτου illum significari qui totam syllogen conscripserit, et apparet eumdem scribam Libanium, quotiescumque voluit, nomine designasse: insequenti enim epistulae (ί. 305) 'Αρtστοφά.νεt Λtβά.VLος praeposuit (ep. 1228 W, 1214 F); sequitur rursus (ί. 305Υ-306) epistula 115 Basilii genuina ad Simpliciam haereticam numero τλ' insignita; tum (ί. 306-308) ΓΡ1)γορΙου Ν όσYjς ά.8ελφου του μεγά.λου ΒασLλεΙοu περΙ των &.ΠLόvτωv εΙς τιΧ «Ιεροσόλυμα.

subscribitur

tum demum toti collectioni

τέλος των έΠLστολωv του OCγΙου ΒασLλεΙοu.

PROLEGOMENA

ΧΙΙΙ

reliqua pagina vacua est, nisi quod ίη ora inferiore manus recentissima, saeculi χν vel XV1, adpinxit ζΎί ΒασΙλειος

καΙ θανων έν χω-ζΎί καΙ παρ' ~μtν ώς λ~λων έκ των βLβλΙων. f. 308v Athanasii Alexandrini epistula ad'

Iohannem et Antiochum presbyteros (PG 26, 1165 Migne) -ita ίη versίIs modo breviores modo longiores redigitur ut inde crucis figura exsistat. f. 309-310 eadem, ut videtur, manus quae et Basi1ii et Gregorii Nazianzeni et Athanasii epistulas scripsit,. maiore tamen quadam neglegentia, epistulas mutuas 1uliani et Basίlii (205 Bid.Cum.) exaravit, quas innumeri libri praebent [cf. Bidez et Cumont, Memoires de Ι' Acad. de Belgique νοΙ 57 (Recherches sur la tradition des lettres de I'empereur Julίen, ρ. 61 adn.)]. extremae Basίlii epistulae manus saeculί XVI, ut spatium expleret, lohannis Damasceni κεφά.λαtοv 1)', libri scilίcet primi περΙ πΙστεως (PG 94, 808 Migne), subiecit, quod nunc, custodiae folium cum resectum perierit, f. 311v ίη verbis abrumpitur φαμεν 8ε ~καστoν (PG 94, 824 Migne). Ν azianzeni epistulis extremίs pariter ac Basilii alίenae immiscentur, ut f. 73 -77 epistulas 79 ad Simpliciam haereticam (cui praecedunt epistulae 56. 223. 222 ad Theclam) et 236 ad Libanium Nysseni epistula Ι ad Fla vianum disiungit, ΦλαβLαvωL έΠLσκόπωL nullo auctoris nomine addito inscripta; epistulam 236 ad Libanium epistula ad Eusebium Samosatensem suscipit, quae et ίη Nazianzcni (nr. 66) et ίη Basilii (nr. 167) editionibus legitur. tum tres epistulae agmen claudunt, quas tantum ίη Basilii exemplaribus inveni, 169 et 171 ad Gregorium, 170 ad Glycerium. inde tuo iure colligas eas omnes ίη hoc libro Ν azianzeno tribui. sed manus ne dicam ipsius . scribae (id quod ηοη facίle distinguitur, cum scho.lίorum genus scripturae fere semper ab ipso textu differat), at certe coaeva, diorthotae sci1icet, epistulae ad Flavianum ίη margine adnotavit α()τη ~ έΠLστολη rP'Yjyoptou Y

V

Χιν

PROLEGOMENA

~στΙ του Νύσσης οόχΙ του Θεολόγου; quae doctήna idcirco vel pluris facienaa, quod ίη reliquis vetustioribus libris, ut diximus, haec epistula Nazianzeno adsignatur. eadem manus epistulae ad Eusebium ίη margine pariter adscripsit: 8εϊ: γινώσκειν' gτι ιχοτιχι ΙΧΙ 8' ~πιστoλιxΙ του μεγcX.λου ΒιχσιλεΙου εΙσΙν οόχΙ του Θεολόγου. cum eadem item manus Basilii margines talibus adnotatiuncu1is consperserit, suspicari licebit doctum quemdam virum aetatis Byzantinae utriusque epistulas recensuisse, eumdemque hunc codicem scribendum curasse. atque recensionis ex Alexandrinorum more dispositae epistulae sive dubiae et controversae sive spuriae extremo collectionis loco collocatae indicium quoddam praebere videntur. sed timeo ne vana specie decipiamur; nam unam saltem epistulam ad Celeusium, quae ίη Gregorii editionibus numero 114 distinguitur, ίη hoc libro bis et inter Gregorii epistulas (ί. 6) et inter Basilii (ί. 879) deprehendimus, altero tamen ίη exemplo adnotatiuncula ίη margine adposita Gregorio vindicat; unde equidem concludo has duas syllogas ηοη de eodem fonte manasse, doctrinam sane singularem diorthotae vel ipsi docto scribae tribuo, qui alios et collectionum et singularum epistularum codices (multi enim circumferebantur) dedita opera quaesiverit reppererit hic illic contulerit, inde libro e memoria vulgari deducto nomina auctorum veriora et varias lectiones inculcaverit; ut ίη epistula ad Flavianum (ρ. 5, 10) lectioni 'Αν8ιχμουΚ1)νοΤς, lectionibus codicum ΑΕ 'Αν8ιχμουκινοΤς, 'Αν80υμοκΙνοις proximae, lectionem 'Αv8ΙΧ'ημοvο'i:ς ίη margine substituit e codice quales sunt DBG. foliorum quae epistulas Nysseni continent Ι et 11, imaginibus utor photographicis. rogatus totum codicem mihi amice descripsit Almus Zanolli, qui ίη gymnasio Venetiano adulescentulos lingua Graeca atque Latina instituit, ipse ηοη mediocriter etiam Armeniace doctus.

PROLEGOMENA

χν

Quod de codicis Μ diorthosi suspicati sumus, mirum ίη modum firmatur libro G pensitato, Laureήμanο plut. ιν n. 14, ίη membranis (cm. 24 Χ 17,4) saeculo Χ exeunte a manu pertenui sed pereleganti litteris inclinatis exarato. constat nunc foliis 362, cum initio et fine singula certe peclerint, ut e medio libro excisa mittamus. continet et Gregorii Nazianzeni (ί. 1-85v) et Basilii (86-361V vel potius 3609) corpora epistularum: qua tamen cum Μ similitudine cave fallaris. nam. epistulae Gregorii - ex quibus vel sex vel septem totae, vel septimae vel octavae initium (duplex eώm numerorum series adscribitur), cum ίη primo folio inessent, perierunt - eaedem fere sunt quae iam ίη Μ οccuπerunt; prorsus eaedem, quas nuper ίη Μ enumeravi, epistulam ad Flavianum (ί. 81-85v) antecedunt. haec tamen syllogen claudit, neque umquam alia epistula consecuta est: superiorem enim tantum f. 85 v partem occupat, atque reliqua pagina contra scribae consuetudinem vacua relicta est. Basilianarum autem corpus epistularum, quod nunc folio ipso ίηΗίο exciso mutilum est, tam diverso delectu est compositum ut cum Μ ne comparationem quidem instituere possis. epistulae quae numero insignitur τοζ', quasi epistula legitima tractatus numero το'η' insignitus (ί. 360v) subigitur qui προς τους συκοφιχντουντιχς ήμας etc. (PG 31, 1488 Migne) appellari solet, hic contra, ut ίη aliis libris legisse memini περΙ του μ~ 8εΤν τρε'i:ς θεους κιχτιχ­ λέγειν inscribitur. abrumpitur ille f. 361ν in verbis το ~ν περιγρcX.φει το (PG 31, 1493C Migne) folio rescisso. folium denique quod libri mutili iam postremum est, 362, Libanii epistulas illas praebet Libanioque adsignat ad Amphi1ochium, ad Optimum, ad Aristophanem (abrumpitur haec ίη verbis κιχΙ τουτο ρ. 295,3 F), quas ίη Μ genuinis Basilii epistu1is interpositas legimus. accedit tanto discrimini facies codicum prorsus diversa: cum enim librum Μ totum coaevus corrector doctus percur-

ΧΥΙ

PROLEGOMENA

rerit, nomina auctorum investigata addiderit, lectiones varias adnotaverit, ίη libro G Gregorii epistularum ίη marginibus fere nihi1 adiectunl est, nisi, incertum utrum a scriba an a diorthota, aliquot voces vel sententiae ίη transcribendo per incuriam omissae 1), ipsam autem ad Flavianum epistulam Nysseni, ηοη Nazianzeni esse ηυΙΙ0 indicio colligi potest; Basi1ii vero in marginibus scholium legitur unum et alterum, variae lectiones etiam multae. unde iam elucet diorthotam codici Μ sapientiam suam, mirabi1em illam quidem, invito inculcasse. Codicem G, cum eo epistulam ad Flavianum contineri illum qui eum satis di1igenter descripsisset, Bandinium (Ι 539) fugisset, perhumaniter mihi indicavίt Gustavus Przychocki Cracoviensis disputatione de Gregorii Ν azianzeni epistularum codicibus Laurentianis dono missa [Wiener Studien 23 (1911) ρ. 251 sqq.J. Nysseni epistulam ipse contuli ίη editione paranda; his extremis temporibus, cum illa iam excuderetur, saepius pervolutavi. Librorum pari ίη quo Gregorii Nysseni ad Flavianum epistula epistulam Ν azianzeni ad Simpliciam 79 excipit, tertius accedit Β (ήtannίcus) Musei Britannici Add. 36749 [Catalogue οί additions to the mss. ίη the British Museum ίn the years 1900-1905, ρ. 206 sqq.], membranaceus, pollicum Anglicorum 7 χ 51/2, foliis 331, .manu erecta ηΟΩ sine quibusdam compendiis (ut signo litterae ω tachygraphico plerumque utitur) saecu10 Χ exeunte conscriptus. Ν azianzeni syllogen epistularum 230 (ί. 2-122) nonnulla carmina et eiusdem et Leonis Magistri consecuntur, de cuius vita et aetate cf. quae 1) unam tal1tum correctionem ίl1 tota ad l'laνianunl epistnla deprehendimus eamdemque fortasse a coniectura profectam (ρ. 8, 10) άφ~λά.νOρωπoν, ut DBM, ρτο φ~λά.νθρωπoν. - Basilii epistularum quae ]lOC libro exhibentur, indiculum nuper composuit, de illius pretio disceptaνit Godofredus Coppola (Riνista indo .. greco - italica 1923 19 sqq.; Studi itaJiani NS. ΠΙ 137 sqq.).

PROLEGOMENA

ΧΥIl

disseruit 10seph Si1vius Mercati [Rivista di studi orientali Χ 212 sqq.J; tum (ί. 135) collectio 130, epistularum initio muti1a, quam qui librum descripsit, aetati Constantini Porphyrogeniti (911-959) tribuit; tum (ί. 233) Hieroclis commentarius ίη versus aureos. codex vetus f. 286 v in verbis abrumpitur capituli Χ1ν συντιθ'Yjσt των; reliquos commentarius ίη foliis chartaceis (ί. 287-330) suppletus est ab Angelo Calabro qui ipse subscripsit: έγω ,Ι Α γγελος Καλαβρος του Φtλέτη Ιερομόναχος τ~ς με­

γ&.λ'Yjς μoν~ς του Σωτ~poς τ~ς Μ[

... J

&.νεπλ~pωσα την

έξ~γ'Yjσtν του (1εροκλέους είς τα χρυσOC ~Π'Yj του Πυθαγόρου.

\ 1

j

J

cum nomen gentίle Calabro etiam nunc Messanae pervulgatum sit, cumque monasterium Messanense Sancti Salvatoris nobi1jssimum fuerit, cuius bibliotheca nunc ίη Universitate studiorum illius urbis custoditur, simul atque illam subscriptionem per catalogum cognovi, suspicatus sum evanuisse nomen urbis Μ[εσσ~ν'YjςJ; accedebat quod index latinus manu, si fides catalogo est, italica saeculi χν1 exaratus (ί. ι) codici praeponitur, schedula Hispana (ί. 331) subicitur, quae omnia ίη Messanam quadrare videbantur. atque nesciebam eumdem Angelum Calabrum ίη inscriptione homiliae quae Iegitur ίη Ambrosiano 803 f. 33 abbatem et discipulum Constantini Lascaris appellatum esse [Mercati, ρ. 220J, qui diu Messanae versatus est. atque Gilson, codicum manuscriptorum Musei Britannici custos humanissimus, quocum coniecturanl meam comtnunicaveram, confessus est se iam vestigia illius nominis ίη Iacuna despicere. idem Przychockius, qui me monuit ίη hoc libro epistulam ad Flavianum inesse (ί. 114-121v), adfirmat [ίη actis Academiae Cracoviensis anni 1912, ρ. 230J hunc librum delectu Gregorii litterarum prorsus eodem uti q υο codicem coaevum G; confitetur tamen Ν ysseni epistula quae numero insignitur σκ~ (= 228), ηοη corpus Gregorii claudi ut ίη G, sed post aliam epistulam Gregorii Nysseni Opera VIII,

2

2

PROLEGOMENA

PROLEGOMENA

quae est 236 ad Libanium, postremo loco sequi, item Ν azianzeno tributam, Basilii epistulam ad Simpliciam 115. immo Μ comparare debuit, ίη quo epistula· 236 epistulam Ν ysseni pariter contingit. idem. dubitat an ipse scriba varias lectiones adscήΡserίt, novas quasdam inscriptiones, scholia perexigua alio codice ίη subsidium vocato adiecerit. equidem ίη epistula ad Flavianum, cuiusimagine photographica utor, nihil tale offendi, ipsum librum numquam vidi. Libris usque adhuc enumeratis. ίη quibus epistula ad Flavianum epistulam 79 Nazianzeni excipiat,.iam ad eos libros transgrediar in quibus eadem· Nysseni epistula vaήum locum .occupat, ita tamen ut in his quoque vel syllogen Gregοήanam claudatvel sane ab exitu proxime distet.A(ngelicanus),. 13, membranaceus (cm. 18 χ 13), ίn foliis, 180 saeculo ΧΙ fere nullis com .. pendiis exaratus est;. quem egregie descripsit Georgius Muccio [Studii italiani di ίίl. class. ιν 1896, ρ .. 39 sqq.]. corpus scriptorum epistularum chήstianarum sibi Ρaraή voluit is cuius inusum hic codex compositus est:' Basilii et Libanii epistulas mutuas (Ι ι sqq.) cοngeήes quaedam quasi infinίta ,epistularum Basilii et· .Gregorii Nazianzeni .inter se commixtarum (Ι 10 sqq.) excipit, cui excerpta quaedam e Photii ιitteήs et quaestionibus intercalantur et paene adsperguntur (Ι 73 sqq.). deinceps epi .. stularum Nazianzeni iusta collectio inde af. 110"· consequitur, quarum paene. extremae. epistulae. 242. 164· 188.222 demum ad Theclam (Θέκλη ΠotΡotμuθηΤLΧ~), quae Ρaήter in Μ unius tantum epistulae spatio a Gregorio Ν ysseno disiungitur; denique, 64 (ΦλotβLotνίj) έΠLσκόπ quivis scriba committere potuit, oculo ad sequentem genetivum του κιχ.λου abeaante. sed 15, 3-5 « ... « '" Ι " ,~~, , 'ιβ -η τ-ης ΟΟΟLΠΟΡ ιχ.ς ιχ.νιχ.γκ-η ιχ.ε" τ,ιν εν ΤΟUΤΟLς ιχ.κρ ELaV κιχ.") προς &8L~φΟΡΙιχ.vτωv πιχ.ριχ.τετηρ-ημένων &YEL prior sententiae pars, sive &'νιχ.φεϊ: ante &'εΙ omissum est sive ipsum &'εΙ ab &'νιχ.φεϊ: depravatum, certe hiulca est. 17, 4 πρόστιχ.γμιχ., quod coniecit Jaeger, vel νοχ alia similίs sensus ίn omnibus codicibus periit. 16,6 θuσLιχ.στηΡLιχ. quasi glossema e v. 4 repetίtum mihi recte delevisse videor. iam ambigo quomodo 14,5-6 resarciendum sit quod legitur ίη libris τΙ έσΤL το 8Lιχ.τετιχ.γμέvοv, τΙ θέλεL ΠΟLεϊ:ν; spondeo tamen τΙ έση variam eamdemque faciliorem lectionem ίη certo codice, sive archetypo seu potius istius patre, illi τΙ θέλεL additum. atque etiam forsitan eruere possimus qua aetate superior hic archetypus ηοη fuerit: siquidem enim J aeger ρ. 15, 6 pro ilΙο ύποσχόμενος κιχ.ι συσκεψιίμενος recte, quod minime dubito, ύπεσχόμ-ην ώς κιχ.ι συσκεψόμενος coniecit, librum nobis mente effingere possumus illius aetatis qua scribendi noπna pessumdata -η et ε, ο et ω confundebantur, saeculi νιι vel VIII. Sed, ne statuamus omnes libros de archetypo fluxisse, unum obstare videtur: cum enim hanc epistulam omnes fere codices quasi quamdam disputationem theologicam ipso initio frustra refragrante praebeant, illius ad quem data est nomine presso, plerumque etiam vocabulo έΠLστολ~, duo tamen libri recentioris aetatis interiore adfinitate coniuncti illam testantur κ-ηνσ~ντopι id est κ-ηvσΙΤΟΡL inscriptam esse, de cuius appellationis fide ηΟΩ dubito, ambigo tamen quomodo eam accipiam: censitoribus enim Gregorii frater, Basilius, homines pios saepe commendavit (ep. 83, 299, 312-313), quos vecti-

ΧΧΧΙΙ

PROLEGOMENA

galium onere levarent. contra parum consentaneum est a magistratu tήbutίs praeposito de monachorum et potissimum mulίerum sanctimonialίum officiis Gregorium interrogatum esse, id quod multo melίus ίη monasterίi praefectum quadrat. peropportune vero succurrit, imperatorum aetate appellationes magistratuum, ut Senatorem, Censorem [Pauly-Wissowa 11 Α 1455, 111 1902J ίη nomina versas esse. neque haec consuetudo magis Romana est quam Graeca vel Asiana: nam ut exempla Graeca vetusta mittamus, qualίa sunt .ι Αρχων ΒοuλεόΤ1Jς Φόλιχρχος Πρότιχνtς [multa similίa congessit Bechtel, Historische Personennamen ρ. 514 sqq.J, recentiore aetate nobίles Aegyptίi vel Asiani 'Ασ(ιχρχος Συρ(ιχρχος Δ~μιxρχoς vocabantur [cf. Lambertz, Glotta ν 1914, 113· 139J. At iis locis quos enumeravi peccat haec familίa, quam lίttera Φ designavi, cum ceteris libris. neque igitur dubito quin ea ad idem exemplar redeat quam r"eliqui, ille autem qui patrem geminorum communem, ipsum codicem Φ, scribendum curavit, nomen ex alio fonte derivarit, id quod nemo mirabitur patrum ecclesiasticorum memοήae vel Ίnediocriter peritus. neque ul1a alίa propria huic libro deperdito Φ fuit virtus, neque grave est eius testίmonium, quotiescumque libri ίη partes discedunt, nam modo verae modo falsae lectioni suffragatur testis mediocris fidei, mediocris constantiae, quamquam cum certis saepius codicibus facit. quas consensiones dissensiones breviter disceptabimus, cum reliquos codices ίη censum vocaverimus. cum autem ipse genitor et neglegentia quadam voculas interdum transίluerit (ut 13, 13 τον; 15,2 έν ante γuνιχtζt; 15, 10 τον post μtσθωτον) et verba ex lίbidine transposuerit (17, ι), ίίιiί vero vel plura peccaverint, patris culpas ίn apparatum admisi geminorum sordibus remotis. Quorum alter est Laurentianus Mediceus plut. L νιιι

PROLEGOMENA

ΧΧΧΙΙΙ

16 (ί), saeculi χν, chartaceus (cm. 22 χ 16), foliorum 103, multo maiore ex parte (inde a f. 29) a manu tenui et compendiosa sed aequabilί et perspicua et eleganti exaratus. contίnet epistulas Phalaridis, Bτυtί, mutuaS Libanii et Basilii, quibus aliae tres epistulae Libanii adiectae sunt, Amphilochio, Optίmo, Aristophani missae. sequitur· epistula Gregorii Ν azianzeni ad Celeusium (ep. 114), tum epistularum Iulίani sylloge omnium quae extant locupletissima, qua una multae nobis epistulae servatae sunt, ut Bidez et Cumont ίη editionis praefatione testantur (ρ. ΧΙΙΙ); deinceps Philostrati epistulae amatoriae, deinde Gregorίi Nazianzeni epistularum collectίo, q uarum postrema (ep. 77) ίη medio ίolίo 98v, etίam ίη medio versu abrumpitur, deficiente videlίcet exemplo. extrema verba sunt υΙών 'Iσριx~λ άλλ' έπn[νέθ1JJ (ρ. 144 Β Migne). Gregorii Ν ysseni epistula de qua disserimus f. 99-101 complet. agmen concludunt Athanasίi epistula ad Iohannem et Antiochum et Synesii epistula ad fratrem (105), nullo tamen auctoris nomine, nulla inscriptione addita. hunc librum saepe ίη biblίotheca Laurentίana evolvi. Alter est Londinensis Musei Britannici Burneianus (b) 75, chartaceus forma octava, foliorum 328. saeculo χν ineunti adiudicavit qui eum descripsit, Forshall [Catalogue οί mss. ίη the Brit. Mus. New Series 11 ρ. 25 sqq.J; unius quam nunc edo epistulae tabella photographica fretus illius iudicium confirmo. hoc ίη­ gens volumen multa continet a f alίena: multa quae Byzantina aetate ίη scholis legi solebant, ut Isocratis oratίonem ad Demonicum, formas sermonum; multa ipsorum Byzantinorum opuscula, epistulas potissimum, ut Nicolai Cabasίlae, Demetrii Cydonii, Bessarionis, Gemistii Plethonis; complura etiam et aetate SUΡeήοra et rariora, ut Marcelli Sidetae fragmentum, Plutarchi personati proverbia de iis quae fieri ηοη possunt. acceπτ.

Gregorίi

Nysseni Opera

νπι, 2

3

PROLEGOMENA

PROLEGOMENA

dit .Libanίi epistu1arum collectio satis ampla, desunt contra Phalaridis, Iu1iani, Philostrati epistu1ae quae ίn f occurrerant. sed reliqua quae ίn f leguntur, hic quoque servata sunt, neque tamen continua sed ίn tria quasi agmina distributa spatio quodam inter se remota: inde a f. 161 Bruti epistulae, tum, paucis interpositis, inde a f. 170 Basilii et Libanii litterae mutuae, quibus eaedem tres epistulae subiunguntur quas supra ίn f describendo enumeravimus, item Nazianzeni epistu1a ad Celeusium, Nysseni ad Censitorem, quam nunc edimus (ί. 176), Athanasii ad Iohannem et Antiochum, Synesii ad fratrem. haec igitur eodem ordίne quo ίn f disposita sunt. sed ίη f inter epistulam Nazianzeni ad Celeusium singularem et Ν ysseni epistulam Ι uliani, Philostrati, Nazianzeni epistularum collectiones interponuntur. quarum duae priores hic desunt, voluminis autem ίη calcem, Demetrii Cydonii epistulis, aliis eiusdem opusculis insertis, Gregorius Nazianzenus reicitur. huius vero epistularum syl10ge prorsus eadem est quae ίη ί, prorsus pariter abrumpitur, ut testis oculatus asseverat Gustavus Przychocki [Act. Acad. Cracoviensis L 1912, ρ. 23 1J. cωn e nul10 indicio colligatur 'aut f e b aut b ex f esse descriptum, restat ut concludamus hos duos libros ex uno fonte manasse, epistolographorum co11ectione, b ex aliis exemplis auctum esse. huic ορίηίοnί favet quod, ut Bidez et Cumont ίη Iuliani praefatione (ρ. ΧΙΙ!) monuerunt, paene eadem Photius (cod. 207) quae ίη f servantur eadem serie legerat. neque magnopere Qbstat quod iidem adfirmant Iuliani epistulas ίn f ex diversis eχemΡΙaήbus coagmentatas esse; nul1us enim huius aetatis est liber quin opera plurima colligendi studium doctorum scribarum ostendat, atque scήbam doctum ductus litterarum elegans ille quidem, sed tenuis prodit. Iam ad alios libros transgrediamur, quos totos de-

scribere propter unum vel duo folia nihil attinet. Parisiensem 1268 (Ο), membranaceum, forma minore, saeculi ΧΙΙ, foliorum 304 Omontius descripsit [Inventaire Ι 282J; ipse imagine lucis ope confecta usus sum. liber ingens, cum mu1ta canonica, tum Ν emesii librum de natur~ hominis, Basi1ii de virginitate, multa Nysseni opuscula complectitur, quibus Maximi capita intericiuntur. epistulam de iis qui adeunt Hierosolyma (ί. 293 v ) homilia de psalmo νι antecedit (ί. 290V); ipsa agmen claudit Gregorii operum. subicitur opusculum quod Alexandri Aphrodiensis solutiones (ί. 295 v ) inscribitur, serioribus autem problematis constat, si credimus Immischio [apud Bruns, praef. ίη Suppl. Aristotel. 11 2 ρ. XXVIJ. Τ (aurinensis) 71, chartaceus, foliorum 346, saeculi XIV ineuntis, ut visus est Richardo Harder qui eum Jaegeri ίη usum inspexit [prol. ad 11. contra Eunomium ρ. LXJ, collectionem grandem operum Nysseni continet. epistula de qua dίsputamus (ί. 199 v ) inter homiliam de iis qui castigationes aegre ferunt et homilias de beatitudinibus medium locum occupat. ante eam autem quam primam nominavimus collocantur sermones de psalnl0rum inscriptionibus, de psalmo sexto, homilia de illo quando sibi subiecerit omnia, quae ίη Ο pariter ab hac epistula ηοη longe dίstant: dίsponuntur enim ίη­ verso ordίne homiliae de illo quando sibi subiecerit omnia, de iis qui reprehensiones aegre ferunt, de ίη­ scriptionibus psalmorum, de psalmo sexto Maximi capitibus inter primum et secundum opusculum interpositis. hanc similitudίnem, praesertim cum Τ multa Nysseni opuscula contineat quae ίη Ο omittuntur, minime premo, quamquam singularem quamdam deprehendimus in epistula Hierosolymitana horum librorum adfinitatem. Τ Romam transmissum anno 1911 ίη bibliotheca Casanatensi contuli.

χχχιν

χχχν

ΧΧΧΥΙ

PROLEGOMENA

bibliotheque de ΙΆrsenaΙ 234, membranaceus, saeculi ΧΙ, foliorum 276 (cm. 22,8 Χ 17, 3) (C) epistularum Basilii syllogam complectitur, quae, cum liber integer erat, 360 epistulis constabat; nunc primae epistulae numerus adponitur κγ'; epistulae Basilii 115 numero τξ' ipsa insignita Gregorii Nysseni epistula de qua disserimus subiungitur, cuius extremi versus folio postremo exciso Ρeήerunt: deficit igitur nunc ίn vocibus ()ΤL έν συγΚΡ(σεL γνωνOCL (ρ. 18,7-8). nota possessoria testatur hunc librum fuisse ,,] ohannis Sambucίi Tirna emptum Lutetiae 7 d. 1561ΙΙ, cuius libros constat plerosque ίn bibliotheca Palatina Vindobonensi custodiri; hic contra anno 1599 Antwerpiae ίn collegio Societatis Iesu servabatur, ut pariter a nota possessoria didicimus. ipse tabella photographica usus sum. Venetus Μ (arcianus) 79, membranaceus, saeculi ΧΙΙ, quem supra (ρ. ΧΙ sqq.) descripsi, f. 306-308 Nysseni epistulam de iis qui adeunt Hierosolyma ίn calce epistularum Basilii exhibet; neque tamen interiore adfinitate cum C coniungitur. Η (ierosolymitanus) Sancti Sepulchri 264, foliorum 299, ut e descήΡtίοne patet quam confecit Papadopulus Cerameus [(ΙεΡοσολυμLΤLΚ~ βLβλLοθ~ΚΎj ιν 246J, e compluribus fragmentis consarcinatus est. Nysseni epistula duo extrema folia, 298-99, chartacea illa quidem, complet. a manu nitida saeculi XIV exarata est quam ίn nulla alia parte huius libri Papadopulus deprehendit. imagine lucis ope confecta usus sum. Parisiensis 1335 (Χ), saeculi XIV, chartaceus, forma minore, foliorum 347, plurimfL continet, omnia tamen quae continet ad litteras sacras pertinent (descripsit Omont, Inventaire 11 14). Gregorii Nysseni epistulam (ί. 92) flori1egium ex Sanctis Patribus e~c.erptu~ ~e ratione sacrae missae adeundae et de haeretlcls fugιendls Ρaήsίensίs

Ι

PROLEGOMEN Α

ΧΧΧΥΙΙ

antecedit, secuntur (ί. 93 v ) Basilii et Gregorii Nazianzeni epistulae variae. praestiterim hunc librum, quantus est, Cypri compositum esse: ίn eo enim et Neophyti Monachi libellus legitur de calamitatibus insulae Cypri anno 1190 sub Richardo Angliae rege (ί. 6) et Germani Constantinopolitani ad Ν eophytum, Cypri archiepiscopum (ί. 304) et ad Cyprios (ί. 307) epistulae et historia ΧΙ sanctorum Cypri anno 1230 a Latinis rogo impositorum (ί. 311), id quod velim memoria teneas, cum de horum librorum necessitudinibιis disputabimus. tabellis photographicis usus sum. Quasi unum librum (Π) tres qui secuntur codices efficiunt. tam similes enim sunt ut, praeter unum locum (ρ. 13,14) ubi, cum ίn partes discedant, singulorum lectiones proposui, πnο sigillo eos comprehendere maluerim, corruptelas peculiares - sunt vero perpaucae prorsus praeterierim, id quod idcirco commodius fίeή poterat, quod et Thessalonicensis et Laurentianus fine mutili sunt; unus integer integrum nobis Π repraesentat Vindobonensis (ν) theologicus 173, chartaceus, foliorum 325, saeculi XV. quem accurate post Lambecium descripsit Nessel [Cat. Codd. gr. Vindobon. ρ. 252J. hic maxima ex parte opusculis theologicis et asceticis recentioris aetatis constat. Nysseni eΡistώa (ί. 314-316) inter Theodoreti quaestiones ίn Genesim et excerpta έκ ΠocτεΡLσμου collocata est. ίn ipso libro Busbeckius testatur se eum Constantinopoli emisse medio scilicet saeculo XVI. Thessalonicensem gymnasii ι, membranaceum, foliorum 407 (cm.34,5 χ 23) (t) una manus exaravit aequabilis atque elegans saeculi ΧΙΙΙ; opera unius Basilii 44 continet, quorum suo quodque numero est distinctum. eadem manus ίn folio quod nunc est extremum Gregοήί Nysseni epistulam addit, nullo tamen, ut consentaneum est, numero adpicto. sed certe unum folium sequebatur:

•

XXXVIII

PROLEGOMENA

PROLEGOMENA

nunc enim.epistuIa ίη medio νerbo abrumpitur ρ. 15, 8 hunc libruln et inνenit et descripsit DanieI Serruys [Reνue des bibliotheques 1903, 14J, qui adfirmat inesse in ilIo adnotationem coaeνam quae testetur eum monasterii Constantinopolitani του Στου3Ιου fuisse. imagine photographica usus sum. Laurentianus ρl. ΙΧ, nr. 20 (1), chartaceus, foliorum 150, saeculi XV, ex duabus Basilii opuscuIorum syllogis ίη unam compactis constat, quarum prior initio et fine mutila, posterior (ί. 76 sqq.) peculiari inscriptione praedita est. Basilii epistuIa 127 'Aμφ~λoχΙeι> ώς περl. «ΗροικλεΙου (sic) περl. ιXσκ~σεως κοιl. βΙου μoνoι3~κoυ ίη­ scripta (ί. 74 et Nysseni epistuIa (ί. 75 v ), quae nunc priorem collectionem cIaudunt, alia manu scriptae sunt atque quae reliquom librum, prius dico corpus, exaraνit. sed Nysseni epistuIae, extrema huius codicis parte deperdita, initium tantum exstat usque ad νocem κοιτορ­ θoυτoι~ (ρ. 14,23). ίη tanta libri 1 cum νt similitudine mirum est hos eamdem inscriptionem exhibere, minime genuinam sed idcirco refictam quo Nysseni monitorum vis Iatius pateat (ea enim de causa κοιl. εtς &λλους τ~νας τόπους additum est), ίη 1 contra, cum idem exstet suppIementum, hanc epistulam Gregorio Ν azianzeno tributam esse. neque dubito quin scriba nomen nobilioris scriptoris interpolarit ut opusculum auctoritate augeret: ίη communi enim exemplo Π Ν ysseni nomen exstabat, quandoquidem hoc ίη 1 transIatum est ab epistulae scriptore ad eum ad quem epistula missa est. Iam, uno et aItero libro ίη posterum reiecto, a codicibus enumerandis ad lectiones perpendendas transgrediamur, quamquam ίη tanta et opusculi breνitate et librorum muItitudine memoriaeque inconstantia nullum certum stemma delineari potest. huius epistulae codices agmini quadrato per ignota incedenti similes sunt, quod si quis relinquit, pIerumque ίη aνia aberrat, raro gIoriam

adipiscitur. rem tamen si crassa Minerνa administramus, duae familiae discemi possunt, quarum a1tera ex OTCll, altera ex ΗΜΧ constat. OTC cum ίη rectis lectionibus, tum, quod graνius est, ίη peccatis plerumque consentiunt. neque tamen ita ut C nunquam ad hostilem aciem desciscat, ut statim initio ρ. 13,8-9 τα σκoλ~ιX τιΧ έν χερσΙν στ perperam legunt posteriore articulo prioris casui accommodato, τα σκoλ~α του έν χερσΙν recte cum reIiquis C; ρ. 15, 22 γ~νόμενoς στ cum π, γενόμενος C rectius cum altera familia. ca ve tamen existimes σ cum Τ interiore cognatione coniunctum esse quam cum C, quamquam ρ. 18, 9 κύρ~oν, quod PsaImus testatur, pro Οεον soli servant, ρ. 19, 6 ουν ambo omittunt. nam et unam lacunam CT communicant 13,13 verbis κοιt ί3~άζoντcχ inter μον~ρ'Yj et βΙον quasi supervacaneis omissis, et est ubi OC proprium peccatum admittant, ΤΠ cum altera familia verum defendant. locum propono etiam alia de causa singularem, 14,15 sqq.: έπεt 3ε

κοιτοιγο.

V

)

κοιτοιμοινθάνομεν

-

ΧΧΧΙΧ

το γι.νόμενον κοιl. Ψυχ~κ~ν πρoστρΙβεσθιx~

βλάβ'Yjν ηυΙΙο negotio ex adnotatione critica reciperamus. utriusque tamen Iectionis partes ηοη iisdem testimoniis nituntur; nam κοιτιχμιχνθάνομεν ίη omnibus libris legitur praeter OC; πρoστρΙβεσθιx~ contra singuli codices utriusque familiae defendunt πχ. videsne quantuIum valeat familiarum discriptio? atque miram quamdam naturam Π etiam ίη reliquis ostendit: cum enim quaeque pagina, etiam quisque νersus testimonio sit quam multa hic codex deliquerit νocibus transpositis, particulis omissis, ηοη solum articulis sed nominibus et membris, ut ρ. 14, 22. 18, 18, additis, synonymis substitutis, sententiis ex libidine mutatis (ρ. 15, 19), plerumque solus, interdum facinoris socio sumpto υηο et altero libro, cumque interdum ad aciem adνersam desciscat, idque nullo discrimine modo νerae lectioni suffragans (ut ρ. 15,7 pro ιΧνιχγομέν'Yj δπο το δπoζύγ~oν, quod exemplum

PROLEGOMENA

PROLEGOMENA

commune OTC praebebat, rectum έπΙ defendit), modo cum minime deberet (υί paullo infra 15,9 pro ε(τε OTC(K), quodconcinnitate commendatur, ε(περ substituit), eo tamen carere ηοη possumus. nam ρ. 14,20

saepe peccat, nusquam tamen ut fallat. propriis virtutibus omnino caret, nequ~ illius corruptelas enumeravi nisi ut ostenderem eius laudem υηο nomine Censitoris servato contineri. Adhuc negleximus testem sίnguΙaήs inconstantiae Κ, Vaticanum 1455, chartaceum, foliorum 364 (cm. 24 χ 19), qui propter ingentem molem nunc ίη duo volumina ita divisus est, ut posterius a f. 183 ordiatur. sed fuit cum liber peculiaris iam f. 176. concluderetur, ut subscriptio docet έτελεΙ6>θ1j ~ πα,ρουσα, βΙβλος 3ιιΧ χεr.ρoς

XL

~ σεμν~ πολιτεΙα, πασι πρόκειτα,ι

... , (3ιον 3ε του κα,τιΧ

etc., prius 3ε, quod unus Π testatur, necessarium videtur, neque tamen ambigo quin coniectura restitui potuerit. at πορνεLα,ι 16,10 (Κ)Π pro πον1jΡ(α,r. neque υΙιi ίη mentem venire poterat et verum est: certum enim peccati genus et requiritur et loco Matthaei qui Gregorio ante mentem obversabatur, commemoratum est. item προ­ βCΧλoιτo (19, ι) consona falso geminata, extrema tamen syllaba servata Π (Κ) praebent; quod verbum ίη προβά.λοι ante articulum τ~ν ίη reliquis libris depravatum est. gravius est quod ίη ipso epistulae exitu ρ. 19, 11-12 κα,τιΧ τ~ν έπι31jμΙα,ν τ~ν έν (Ιεροσολόμοις rursus unus Π έπι31jμΙα,ν praebet; quod nomen genuinum esse, vocem autem ιΧπο31jμΙα,ν, quam ίη reliquis codicibus legimus, falsam verborum conformatio et ipsa sententiae vis declarant; adfirmatur enim spiritum dei iam omnibus qui credunt cοmmunίcaή, ηοη illis tantum qui Hierosolymis adsint, ut adfuerunt Apostoli. Alterius familiae minor est auctoritas ίη verborum contextu constituendo, multo maior concordia, quamquam semel loco salebroso, ρ. 17,7-8, dimidia pars ad hostem descivit, ut mihi videtur, a veritate aberrantem: nam illud quod ΜΦ cum OTllC praebent, συσκεψόμενος φΙλοσοφΙα,ν βΙου ~ εuσΧ1jμοσόν1j, α,f.)τη 3ε

ΤΟLς προεστωσι των άγΙων Ιεροσολυμιτων έκκλ1jσιων (έκ­

tolerari potest, quoniam Ιεροσολ1,)μΙΤ1jς ad substantivum femininum pertinere nequit; facili coniecturae Ιεροσολυμιτικων consuetudo scribendi Gregorii obstat (cf. ρ. 17,5 τΥίς κα,τιΧ τ~ν Άρα,βΙα,ν έκκλ1jσΙα,ς); lectio των έν (Ιεροσολόμοις άγΙων έκκλ1jσr.ων, quam soli ΗΧ tuentur, multo praestat (cf. 13,14-14,1 τους έν (Ιεροσοκλ1jσΙα,ς Π) νίΧ

XLI

λόμοις τόπους). Χ

Φ

έμου 'Ιωά.ννου του tΙερcχΚ1j μ1jνt μα,ρτΙω Ιν3r.κτιωνος

r.β'

id est a. ρ. Chr. η. 1299. epistula Nysseni f. 177 sequitur a manu coaeva sed quae antiquam elegantiam adfectet scripta; pertinet usque ad f. 179 v , spatium post eam vacuum relinquitur. subicitur f. 180 epistula adespota, quae incipit a verbis πcχλιν σοΙ. φυλα,κ~, τέκνον -ηγα,Π1jμένoν, atque fine mutila est. Ρήοr liber sive ίη Armenia seu potius ίη monasterio monachorum Armeniorum compositus est, ut tales ίnscήΡ­ tiones docent: (ί. 1) περΙ των γεγονότων έν ΆρμενΙ~ etc.; (ί. 7) έπιστoλ~ πεμφθε'Lσα, πα,ριΧ του μα,κα,ρΙου πcχπα, ΘωμOC ~τoυς, ς'ωζ,

πα,τρr.CΧρχoυ (Ιεροσολόμων προς τους κα,τιΧ τ~ν 'ΑρμενΙα,ν

α,ΙρετΙζοντα,ς, (ί.

25)

τΙ;> ύψ1jλοτcχτιμ κα,θολr.κΙ;> Π&.σ1jς τΥίς

sed etiam de supplementis coaevis, quae a f. 177 initium capiunt, idem valet, nam f. 292 versus quosdam Armeniacis ιitteήs exaratos exhibet. singulare est eiusdem ίοιiί ίη pagella postica litteras arabicas legi, ίη f. 299 fidei professionem latinam. suspiceris librum monasterii Armeniaci ίη usum scriptum esse, quod fuerit ίη insula Genuensibus vel Venetis subiecta. peropportune vero accidit ut ίη f. 22Γ adnotatum sit Constantino Pogonato imperatore, cum Saraceni Cyprum ίη suam dicionem potestatemque redegissent, Cypri archiepiscopo sedem Cyzicenam adsignatam esse secundum canonem ΧΧΙΧ concilii Trul'ΑρμενικΥίς έκκλ1jσΙα,ς κυρΙ;> Κωνστα,ντΙνιμ.

XLII

PROLEGOMENA

PROLEGOMENA

lani 1) (a. 680-681). atque Cypri constat multos Armenios habitasse iam anno 1311, plures eodem migrasse anno 1322 [Hackett, Α history οί the orthodox church οί Cyprus, London 1901, ρ. 523J. pariter lίbrum alί­ quatenus singularem Χ· Cypri compositum esse nobis effecisse videmur. fuit Κ cardinalίs Sirletί. Libri Κ ut origo ita indoles singularis est. nam nullus alίus codex tot tantisque lacunulis hiat, nul1us tam contumaciter interpolatus est. extremis verbis additam doxologiam facίle condonamus: talίa enim scriba suo quisque arbitrio fingit, quamquam ίη verbis ου κιχτa την ιΧπ081jμΙιχν του χιχρΙσμιχτος την ~ν ΙΙεροσολύμΟLς,

00

etc. illae voces του χιχρΙσμιχτος a praecedenti versu repetuntur, μετόχους quoque inde fluxit. sed monita ut virgines sanctimoniales domίbus contίneantur prorsus inepte post ΠΙΧλΙΧLστΙν1jν (18, 19) interpolantur. etίam ille accusativus ~ξιxφέτως τaς μονιχ­ ζούσιχς unde pendeat, haeremus. sentimus monachum monacharum propter licentiam vivendi iratum, neque qua iste natione fuerit dubium est. cum enim legamus (17,5-6) Gregοήum, ut ecclesiam Arabicam corrigeret, μέΧΡL των τόπων γενέσθΙΧL, sive τούτων cum Jaegero adiungimus sive verba sana existimamus, illud quod est των τόπων nullo negotίo ad Arabiam referimus; των ιΧρμενLκων addidit Κ, ut scίlicet patriam gloria augeret. atqui est huius libri alίqua virtus. cum enim plerumque familίam OTCll sequatur lίbro Π vel fidelίus, cumque interdum alios cum alίis libris errores communicet (ρ. 13, 13 κιχΙ l8Lά.ζοντιχ βΙον ΟΜΧΠΦ: βΙον κιχt Ι8Lά.ζοντιχ ΗΚ; ρ. 15,10 τόν post ~XEL om. ΚΦ etc.), semel cum Π, quicum etiam vίtia communicat (έπιχν1jΡ1jμέVΟL 13, 13-14; 14, 2 ~XEL; 18, 13 πλ~ρεLς al.), veram lectionem servavit μετόχους γενομένους

1) qui paul10 aliter comparatus est; neque enim Cyzicus, sed Iustinianopolis Nova Iohanni Salaminae Cypriae praesuli adtri· buitur, Cyzicenus episcopus Iustinianopolitano subicitur.

ρ. 16,10 buimus:

XLIII

bis solus ex omnibus quos adhi16, 13 enim (μ1j8ιχμοu ΤΟLιχύΤ1j~ EIVΙXL έτo~-

πορvείΙΧL;

ρ.

, \ \ , f! μΟΤ1jΤΙΧ προς το φοvεuεLV

ua1jv

, ~, '( ) εν τοι.ς ΤΟΠΟΙος εκε~νOIoς

f! ua1jv

unus legit, gaov relίqui testantur praeter Π qui hoc verbum omisit; ρ. 18, 16 (τοσουτον άπέχει.ς του τόν Χρι.­ στόν 8έξα.σθΙΧι.) reliqui illud του omittunt. sed haec laus exemplo deferenda est a quo Κ fluxit, ηοη ipsi scribae: nam hic τοσουτον ιΧπέχεΙος omisit. videsne ut particulam contextui prorsus necessariam ille liber unus serνaverit ίη quo υηο absurda sit? Item τοσουτον ιΧπέχεΙος του Vaticanus 840 testatur, chartaceus, foliorum 244 (cm. 30 χ 21), saeculo χιν a variis scribis exaratus, e quibus unius nomen novimus: f. 39 v enim monocondylon ηοη sine υΙΙο negotio legitur 8La του 'Iaιxax έγρά.φ1j. idem ίη f. 238v subscripsit ~τε­ λεLώθ1j 8La του Ιερομονά.χου 'Ισιχά.κ. sed ipsi libro quasi quidam fasciculus folίorum 14 praefixus est, quem aperit (Ι 1-2) ΓΡ1jγορΙοu Νύσσ1jς ά8ελφου του μεγά.λου ΒιχσLλεΙοu \ τους \ "ΙΧΠΙοοντιχς εΙος ,\ ' προς τιχ ΙΙ εροσολυμιχ; secuntur (ί) . 2-3 ΒιχσΙλεLος ΓΡ1jγορΙ~ έτιxΙρ~, id est Basiliί epistula 11; (ί. 3-6) Ίωά.ννου μ1jτροπολΙτοu ΙΡωσΙιχς ~ΠLστολ~ πρός Kλ~μεντιx πά.πιχν τΎ)ς πρεσβυτέριχς ΙΡώμ1jς; deinceps mutat manus, secuntur Pselli versus, alίa minuta excerpta, theologica plerumque. totum fasciculum ίη Rossia vel certe sacerdotis graeci ίη Rossiam missi ίη usιim compositum esse ηοη υnο ex indicio colligitur: nam et lohaηηίs metropolitae Rossiae, ut monui, epistulam continet, et (ί. 9) χεφοτονΙιχν 8Lιχφόρωv ~ΠLσκόπωv κιχΙ Ψ~φoυς, id est qui monachi graeci Theognosto metropolita ecclesiarum Rossicarum episcopi creati sint, quando quisque solium ascenderit. scriptae sunt hae adnotationes inter annos 1328 et 1347, ut demonstravit qui eas ίη lucem produxit, Regel [Analecta ByzantinoRussica, Petropoli 1891, ρ. 52-56; 32-37J. fuit hic liber Antonίi Augustini episcopi Ilerdensis.

XLIV

PROLEGOMENA

Ι )

Consentaneum est 1ibrum ίη extrema graecitatis ora scriptum peculiaris memoriae vestigia servasse, id quod item ίη Κ deprehendimus. itaque, praeter locum quem laudavimus ρ. 18,16, duobus aliis locis cum binis sodalibus rectam lectionem defendit: ρ. 14, 16 προστρΙβεσθαL cum ΧΠ; 17,8 των έν (ΙεροσολύμΟLς ά.γΙων έκκλ-ησLων cum ΗΧ. sed ίη reliquis iam talis est ut ηοη sit pretium operae inde varias scripturas enotare. totum contuli, paucas lectiones hic propono: 13, 7 οΙ falso ante άπευθ. cum ΗΜΧΦ; 13,9 του recte cum CΗΜΧΚΠΦ; 13, 11 τούΤΟLς recte cum OTCKll; 13,13 καΙ l8Lά.ζοντα perperam om. cum ΗΚ; 14, 6 αύτος έαυτον peculiari corruptela; 14,15 καταμανθά.νομεν recte cum ΤΗΜΧΚΠΦ; 15,9 ε(περ falso cum ΗΜΧΠΦ; 15,22 γενόμενος recte cum CΗΜΧΦ; 16,7 πλεΙων recte cum ΗΜΧΦ; 16, 10 πονYj­ ptΙXL falso cum ΟΤCΗΜΧΦ; 16, 13 8σον cum omnibus praeter ΚΠ. iam elucet hunc librum e familia ίη fall1iliam volitare ηυ1l0 veri aut falso discrimine. qua re, cum praesectim nollem apparatum innumeris corruptelis obruere quibus nihil proficimus, eum abieci confisus Gregorium nihil inde detrimenti capturum. Item Vaticanum 713, chartaceum, saeculi ΧΙΙΙ (cm. 27 χ 19) contuli, collatum abieci. fuit cum hic codex cum codice 712 unum volumen foliorum 374 efficeret, quod aliquando, cum propter ingentem molem dilaberetur, bifariam divisum est. sed iam illa aetate mu1ta exciderant, quae magna ex parte a manu saeculi χνι suppleta sunt; multa ίη alienum locum intrusa erant. hic liber nunc etiam initio mutilus est. continet epistularum collectionem locupletissimam, inter quas Β asilii , Gregorii Ν azianzeni, Synesii, Theophylacti Simocattae, Isidori Pelusiotae syllogae eminent; sed accedunt cum plurimae aliae epistulae, quae praesertim cum hίstοήa episcopatus Constantinopolitani quoνis modo cohaerent, tum excerpta theologica e Chrysostomo, e Nysseno,

PROLEGOMENA

XLV

ι

complura alia eiusdemgeneris. Nysseni epistula quam edimus (ί. 282), ut nUllC hic liber se ha~et, syllogen epistularum Basilii sequitur (ί. 201 sqq.), Gregorii Nazianzeni (ί. 283 sqq.) antecedit, Athanasii epistula ad Iohannem et Antiochum presbyteros (ί. 282 v ), cui sescenties occurrimus, interposita. hic liber, nisi quod ρ. 18, 16 cum Κ Vat. 840 του serνat, nulla propria laude conspicuus est, sed gregarius quidam: cum plerisque enim semper facit, sive. ίllί vera testantur seu peccant, ut ρ. 14, 15 καταμανθά.νομεν recte, sed insequenti versu προστρΙβεταL perperam, item Υ. 17 ούκέΤL falso; 15,7 έπΙ et 22 γενόμενος, utrumque recte; 16,7 πλέον et 10 πον1jρΙαL, 17,8 το!:ς των ά.γΙων (ΙεροσολυμLτων έκκλ-ησLων, omnia haec perperam; sed cum plebe ipsis ίη peccatis timidus est ut singularia et insolentia νitet. DE EPISTULAE

ΠΙ

CODICIBUS

Epistula tertia, nisi specie vana decipimur, υηο nobis libro tradita est, Vindobonensi theologico 35, chartaceo (cm. 35 χ 26), foliorum 20, saeculo ΧΙΙΙ mu1tis compendίis a manu pertenui sed accurata et aequabili scripto. hic codex, quem siglo W distinxi, nihil aliud, qua est exiguitate, continet nisi aliquot Nysseni opuscula hoc ordine: (ί. 1) de fato inde a νocibus πρoσ~γoν έγώ ηνL άν8ρt πεπαL8ευμένcr (PG 45, 148Β Migne), prooemio scilicet omisso; (ί. 2) de proposito secundum deum; (ί. 3 v ) contra fornicarios; (ί. 4) ad Ablabium, 8LιX τΙ, μΙαν θεόΤ1jτα έπt Πατρός, Υιου καt Πνεύματος λέγοντες,

5) contra Graecos ex communibus notionibus; (ί. 6) encomium ίη fratrem Basilium; (ί. 8 v ) orationem de mortuis; (ί. 12) ad Simplicium tribunum de fide; deinde (ί. 13) υnο minimum folio exciso vitam Macrinae inde a verbis τιr 6νΤL γαρ καθά.περ ης 8ρομεύς (ρ. 392, 4, νοΙ VIII, 1 ]aeger); deinceps τρεϊ:ς θεούς ού λέγομεν; (ί.

Ι ι

XLVI

PROLEGOMENA

14v) de infantibus qui praemature abripiuntur; tum (ί. 17 v ) hanc quam edimus epistulam; deinceps (ί. 18 v ) epistulam ad Eustathium de trinitate; (Ι 20 v ) epistulam canonicam ad Letoium Melitenensem. hunc librum Gottingam transmissum a. 1913 examinavi; collationem meam epistulae ad Eustathiam Ambrosiam Basilissam denuo cum imagine photographica contuli: tinearum enim morsus hic illic legenti negotium faciunt. Ad reliquos venio, quos postquam contuli, prorsus esse inutiles cognovi, nisi ubi novas coniecturas praebent cum faciles tum probabiles. omnes de libro W manasse pro certo habeo. Londinensis Musei Britannici Old Royal 16 D.XI, chartaceus saeculi XVI, forma maxima, ut e descriptione apparet quam composuit Casley [Catalogue οί the mss. at the King's Library, Londinii 1734, ρ. 256J (equidem usus sum imagine lucis ope expressa illius partis cuius mea intererat), post alia Nysseni opuscula eadem scripta continet quae W, eodem ordine disposita inde a disputatione de fato usque ad epistulam ad Eustathium de trinitate (epistula enim canonica ad Letoium omittitur). accedit quod diserte notatur ίη hoc quoque libro Macrinae vitae partem desiderari priorem quae ίη W folio exciso periit. qua propter suo quisque iure coniectabit librum Londinensem e W descriptum esse praeter prima folia, haec vero de alio fonte manasse. id quod inde confirmatur, quod oratio de mortuis bis ίη Londinensi occurrit, et eodem loco quem ίη W occupat et ίη parte libri disputationi de fato praemissae. duo igitur exemplaria scribae Londinensis oculis obversabantur, quae transscribendo 11011 tantum contaminavit quantum continuavit. Parisiensis 583, chartaceus, foliorum 205, saeculi χνι vel XVII, quem horum apographorum unum siglo distinxi (Q), multa mu1torum continet, ίη quibus Gregorii (Ι

PROLEGOMENA

Ν ysse11i

XLVII

opusculum de communibus notionibus et (ί. 6 v ) epistula quam edimus primum locum occupant. sequitur (ί. 12) Georgi Hamartoli fragmentum de Heraclio ίω­ peratore. cum complures (Ι 45 et 173) complecteretur Federici Morelli scripta, quem fratri Claudio typothetae editionis Parisinae anni 1615 auctorem exstitisse nuper ίη praefatione ad libros contra Eunomium exposuit Jaeger (ρ. LVII sqq.), suspicatus eram Federicum (neque enim eius manum ηονί) hunc Iibrum exarasse. sed erroribus scatet e recentiorum Graecorum pronuntiatione ortis quales nemo vel mediocriter litteris imbutus admittere poterat. sed vir doctus - quis nisi Federicus? - hunc librum, si ηΟΩ exaravit, at certe et exarari iussit et relegit: nam margines cοnίectuήs, illis quidem minimi pretii, asperguntur, ut ρ. 20, 15 κόλ1jV pro κοΙλ1jV, quod ίη W legitur, scripserat Q, κo~ν~ν ίη margine adnotavit manus coaeva; item ρ. 22, 3 έχρούς scriba festinanter pro έχθρούς scripserat, χεΙρους ίη margine coniecit eadem manus quae κo~ν~ν. alia coniectura ad ρ. 23,4 mox disceptabitur. tabellis photographicis usus sum. Parisiensis graecus 1026, chartaceus, foliorum 148, saeculi XVI, forma parva, continet Iohannis Chrysostomi libros 11 de compunctione cordis e codice bavarico depromptos, eiusdem ad Theodorum Iapsum, tum Iohannis νιιι papae epistulam ad Photium patriarcham, deinceps (Ι 142) hanc Ν ysseni epistulam. imagine photographica usus sum. Urbinatem 10, saeculi XVII, supra (ρ. ΧΧΙΧ sq.) tetigi, qui (ί. 197) hanc quoque epistulam complectitur. ipse Romae nullo fructu contuli. Concinunt hi libri omnes mirum ίη modum et inter se et cum W, sed tamen hic illic ita peccant ut eποήs origo nisi e W repeti ηοη possit, ut ρ. 20,15 pro recto δλLΚ~V, quod suo Marte restituit Casaubonus, κοΙλ-ην

XLVIII

PROLEGOMENA

PROLEGOMENA

scripserat W, ita tamen, quae est eius consuetudo, ut ο et t fere conglutinarentur et speciem unius litterae υ efficerent: κύλην legunt omnes apographi praeter Urbinatem. litterae ο et 'Yj ίη W saepius atramento effuso facile confunduntur; ~ καταλtπων 20, 14-15 scripserunt et Q et Londinensis; δ ~μετέpα 24, 18 omnes praeter Urbinatem, ίη margine tamen Parisini 1026 ϊσως καΙ π&.ντα Ot' ~ν ~ adnotavit manus aequalis: utrobique sed magis altero loco potiusmaculam quam lacunam ίη W dispeximus. 25,20 περtΟΡασσ6μενος intenta oculorum acie legitur ίη W, sed litterae μ cauda sinistrorsum producta cum praecedenti ο ita nectitur ut qui festinantius legat, sibi αμ dispexisse videatur: περtορασσ&'­ μενος praebent Parisinus 1026 et Urbinas. στΙγματL ρτο recto στΙγμασtν 22, Ι Q et Londinensis scripserunt: -atv compendio tachygraphico significaverat W. Atque Q cum Londinensi artiore quodam vinculo coniungi satis declarant quae adnotavimus; sed aliis ίη­ diciis idem confirmatur: ρ. enim 22,23, quod unum verum est, ~ως &ν οδν W servavit atque Urbinati fideliter tradidit; Q et Londinensis ίη ~ως γαρ &ν οδν corruperunt, quamquam W, quantum video, ansam huic interpolationi praebet nullam. sed operam et oleum perdet qui exemplari communi incolumi apographorum necessitudines perseq uetur. Illud paullo gravius est, quod ρ. 23, 4-5 κατα την γνωσtν ύπερ ~ν οϊονταt κατεtλ'Yjψέναt scribit W, quae lectio omnibus perspicua erit praeter tirones attractionis inscios ("ρτο illis quae opinantur se percepisse ύπέρεστtν ίη locum illius ύπερ ων et Q et Londinensis et Parisinus 1026 substituunt sine ullo sensu. quod crimen ποη diversi singillatim scribae admiserunt sed unus, is scilicet qui librum conscripsit deperditum per quem illi tres apographi de W fluxerunt. eodem pertinet quod 23, 2 βοωντες apographi pro βοώντος libri W tt

),

XLIX

substituunt. atqui, quamquam erat haec medela levissima, hoc tamen unum spoponderim, fieri ηοη potuisse ut ea scribae libri Q ίη mentem veniret, qui 'stultissimus fuit. propter tales coniecturas ηοlυί apographos, ut artis lex postulabat, omnes abicere, sed unum Q delegi, cuius lectiones paucas selectas ίη adparatu adnotarem. Multo et plures et, ut par est, meliores coniecturas praebet editio huius epistulae quae Lutetiae Parisiorum prodiit anno 1606 cura Isaaci ς:asaubοnί, qui ίη praefatione Lutetiae νιιι Id. Iun. data narrat sibi accidisse ut hunc libellum sive epistulam aliquot mensibus ante amicorum beneficio nancisceretur. consentaneum igitur est illum codicis qui ίη alia urbe lateret apographum suum ίη usum confectum adhibuisse. fuit tamen hic codex ηοη ipse W, quamquam a W sine dubio manavit. nam cum Casaubonus ίη hac certe editione coniecturas vel levissimas, ut est ρ. 23, 18 μεθαρμοζομέν'Yjς illi μεθαρμοζ6μενος substitutum, diserte et proponat et defendat, ηοη raro lectiones quae ίn Q vel ίη aliis apographis occurrunt ηυllο verbo adiecto exprimendas curat, ut βοωντες 23,2; το 24, 12: invenerat scilicet illas ίn exemplo. ipsas igitur Casauboni coniecturas nomine Casauboni munivi ut eas a lectionibus exempli c distinguerem, ex quibus paucas proposui; quamquam timeo ut operae pretium fecerim. Atque suspicor sive exemplum c sive ipsam Casauboni editionem ei ίn manibus fuisse qui Q correxit. illo enim loco quem iam supra (ρ. XLVII!) attigimus, ρ. 23, 4 κατα την γνωσtν ύπερ ων ο'Lονταt W tradit, ύπέρεστtν scribit Q; ~νπεp αύτοΙ legimus ίη editione Parisina nulla adnotatione addita. invenerat sci1icet Casaubonus hanc lectionem ίη exemplo, unde confirmatur istud a W interce(lente alio libro pendere; nam cui vel leviter graeca lingua imbuto ίn mentem venisset ex ύπερ ων, quod et sanum et satis perspicuum est, ~νπεp αύτοΙ effiGregoriί

Nysseni Opera

νΙIl, 2

4

, L

PROLEGOMENA

cere? at qui c exaravit υπέρεστιν cum Q legit atque suo Marte mutavit. ~νπερ ocύτο~ praebet margo· ιibή Q. quaestiones nullius ponderis iam mittamus, ad epistulas ιν -XXVIII transeamus. DE CODICIBUS EPISTULARUM IV-XXVIII

Hae epistulae ηοη iam singillatim, sed collectionibus traditae sunt, quae, quantum novimus, tres servantur, ίta inter se diversae ut nulla nunc qώdem omnes epistulas amplectatur, nulla prorsus easdem atque duae reliquae. atque istae syllogae singulis exemplaribus continentur. P(atmensis) 706, chartaceus, foliorum plus minus 360 quae nullo numero distinguuntur, a manu elegantissima exaratus est. hunc librum ineunte saeculo ΧΙΙΙ monasterium Sancti Iohannis Patmense iam possidebat; nam ίη catalogo anni 1201, quem edidit Carolus Diehl [Byzantinische ZeitschrHt Ι 523), inter βuβλ(oc τdι βocμβό­ κr.νoc unum recensetur ~xoν lΠLστολdις τοσ Π 'YjλοuσLώτοu ΊσΙο8ώρου, του Νόσσ'Υ)ς Koct έτέρων, quod nullum aliud esse potest. saeculo ΧΙΙ adsignavit Paulus Maas; si quis saeculo ΧΙ adtribuerit, ίιιi suffragabitur genus scripturae tenue et minime anxium atque ligatum, sed liberum atque solutum, ηοη repugnabunt neque compendia, tachygraphica pleraque, quibus scatet, neque charta; hanc enim iam ante saeculum ΧΙΙ ad codices componendos adhibitam esse iam constat inter omnes scripturae graecae aetatis mediae peritos, ut Pius Franchi de' Cavalieri et Iohannes Lietzmann [specimina codicum graecorum ρ. νl] Vaticanum graecum 2200 chartaceum ad saecula νlll-ιχ referre ausi sunt. ίη­ gentis voluminis margines tinearum morsus perpessi sunt, compages labefactata est, ut iam prima folia usque ad quartam fere partem, extrema inde a medio

11

ι, ι

PROLEGOMENA

LI

libro ηοη iam conglutinata sint sed soluta vagent. hic liber multo maiore ex parte epistularum syllc;>gis constat, quas eadem manus numeravit quae verborum contextumscripserat. quattuordecim minimum sunt: (Α') Isidori Pelusiotae initio mutί1a (epistulae 510); (Β') Alexandti metropolitae Niceni, qui fuit medio saeculo Χ (20 epistulae, partim ad eosdem datae ad quos epistulae quarum ίη describendo libro Β mentionem iniecimus, ut animadvertit Ι. S. Mercati, Rivista di Studi Οήentaιi Χ 219, 2); (Γ') Theodoreti episcopi Cyrrensis (plus 52 ηοη nun1eratae; unum folium media e collectione excidit); (Δ') Gregοήί Nysseni; (Ε') Τheοdοή ΠOCΤΡLΚΙΟU Koct σocκελλocρΙοu; (ς') Symeonis μocγΙστροu Koct λογοθέτου τοσ 8ρόμου (81 epistulae); (Ζ') Leonis Syncelli Synadorum ~etropolitae, qui pariter medio saeculo Χ florujt (epistu1ae 30, subiungίtur eiusdem testamentum). inde a collectione octava (= Η'), quae lΠLστολocΙ 8ΙοιΧφορο" inscribitur atque initium capit ab epistula ΆντωνΙου πocτρr.ιΧρχοu προς τον βocσLλέoc, cum folia passim errantia ίη alienum 10cum irrepsissent, ηοη iam Paulo Maas contigit ut omnia rursus inveniret quae Sakkelion [Πocτμr.ocκ~ βr.βλι.οθ~Κ'YJ,Αthenίs 1890, ρ. 274J enumeraverat, ut ΦωτΙου ΠOCΤΡLιΧρχοu (Θ'?), Ίοuλι.ocνου πocρocβιΧτοu (Ι'? sunt vero epistulae CLXXXVI et CXCIII, ut Bidez et Cumont testantur, praef. ad Iuliani epistulas ρ. Χ, qui hunc librum ad saeculum ΧΙ-ΧΙΙ referunt), 'ΙωιΧννου μονocχοu 6ρους του Λιχ.τρους (ΙΑ'), ά8~λoυ (ΙΒ'). numeros certe ΙΓ' Procopii Gazaei, ΙΔ' γνωσΤΙοκου ΤΙονος epistulis adposίtos Maas oculis suis occurrisse ipse narrat; monet gnosticum Φr.λ'YjτΟν quemdam Σuνoc8'Yjνον fuisse, illius epistulas ad Nicephorum Uranum μιΧγι.στρον 'Αντr.οχεΙocς missas esse, qui fuit anno circiter 1000. deinde secuntur Romani Lacapeni imperatoris (920-944) epistulae άπο φων1jς Θεο8ώρου του ΔocφνοπιΧτοu, tum Constantini Porphyrogeniti (912-959) epistulae, multa alia.

uΙ

PROLEGOMENA

Cullectio ΔΙ Gregorii Nysseni epistulas 6.21.7.26.27. epistulam Gregοήί Ν azianzeni 238, genuinam illam quidem, quamquam hic του α,ότου adponitur. 28. 18. 4· 9. 23. 10. 19. 20 complectitur. duo folia collectionis ΕΙ post folium 14 syllogae ΔΙ inculcata epistulam 19 ίη duas partes ita dividunt ut nihil perierit; epistula 20 ίη verbis abrumpitur έξΎjν των βοτρόων (ρ. 70,9 editionis nostrae) ίη fine ίοΙίί. ζ~τεL τά λεΙποντα, ίη margine adnotavit eadem manus quae librum conscripsit, unde Maasius recte conclusit iam ίη exemplo unde Ρ manasset, hanc epistulam mutilam fuisse. eodem spectat quod scriba insequens folium vacuum reliquit, ut scilicet suppeditaret ubi extremam epistulam adiceret, si eam ίη alio exemplari invenisset. atque, si ηοη certum, at verisimile est, Hlum, ut Maasius opinatus est, unum vel duos versus post extremum quem transscripsit ίη exemplo superstites omisisse, ne novum folium inchoaret idemque imperfectum relinqueret; neque enim scriptura ίη extrema pagina aut coartatur aut dίlatatur, ut necesse est fieri, quotiescumque chartae et scriptionis finem eumdem esse volumus. Hanc libri Ρ descriptionem Paulo Maas acceptam refero; qui, postquam Sakkelion hunc codicem breviter descripserat atque plura inde Byzantina ίη lucem protulerat, Gregorium t~men ne primoribus quidem labellis attigerat, vere anni 1912 Patmum profectus, mense Aprίli totum librum versavit, partem cuius nostra maxime intererat, accuratius exploravit atque etiam quaternionum compagem delineavit, ne ulli dubitationi locus relinqueretur, num ίη foliis a collectione Δ avulsis iam per librum circumvolitantibus etiam nunc Gregorίi aut epistulae aut epistularum fragmenta laterent. idem ίη actis minoribus Academiae Berolinensis [Sitzungsberichte der preussischen Akademie der Wissenschaften, 1912, ρ. 988 sqq.] descriptionem delineationemque pro-

PROLEGOMENA

LIII

posuit; ibidem epistulas 26. 27. 28 primum edidit, quarum forma prisca atque genuina, quae ηηο Ρ continetur, etiam tum prorsus ignota erat. circumferebatur, Basilii et Libani epistulis mutuis intrusa, recensio quaedam Inutila, corrupta, adulterata, quae nulla iam certa aut loca aut tempora saperet. Maasii collationem reliquarum epistularum adhibueram ad hanc editionem adornandam; cum prima duo folia iam dudum a typotheta composita atque cxpressa esseη.t, fere totius syllogae ΔΙ imagines phototypicas accepi, quas Ioseph Sίlvius Mercati, cum Patmi aestate anni 1923 versaretur, ultro meum ίη usum, q ua est erga me benignitate, confecit mihique dono misit. cum plagulas, ut par erat, cum tabellis contulissem, tum demum perspexi quanta fide Maasius officium quod ei mandatum erat exsecutus esset: nihil enim erat quod corrigerem praeter paucas minutias ίη adnotatione. I-i (lorentinus) Laurentianus plut. LXXXVI nr. 13, membranaceus, ίη foliis 253 (cm. 25 χ 12) ab una manu eleganti saecu1i ΧΙΙΙ, quae compendiis plerumque soluIή ίη inscriptionibus et ίη fine versuum utitur, totus exaratus est praeter duo folia praevia (I v -2 v ), ίη quibus, cum vacua relicta essent, excerpta quaedam theologica et ascetica manus coaeva sed mu1to et minus elegans et compendiosior notavit, neque tamen spatium complevit. nunc ίη f. Γ, vetustioris possessoris nomine ita eraso ut vestigia tenuissima supersint, legitur βLβλΙον ΣΚLπΙωνος του Κα,ρτερομ&χου, Scipionis scilicet Forteguerri Pistoriensis (1466-1515), cuius libri plerique ίη Fulvii Ursini possessionem, inde ίη bib1iothecam Vaticanam transierιlnt. insunt (ί. 3-84v) -rij) ά3ελψij) 30Uλcp θεου Πέτρcp έΠLσκόπcp ΓρΎ)γόΡLος έπΙσκοπος Ν υσσΎ)ς de hominis opificio ; (ί. 85-151) του έν ιΧγΙΟLς πα,τρος ~μων ΓΡΎ)γορΙου έΠL, Ν υσσΎ)ς Ι λ' ~ "'~"~ ' σκοπου ογος πεΡL'ψ υχης' προς την LoLotv α,οε λ φΎjν. huius disputationis fini (ρ. 15JV) subicitur τέλος του

LIV περΙ Ψυχ~ς λόγου:

PROLEGOMENA

deinceps nul10 spatio interiecto έπιστoλ~

του ιχ.ύτου πρός τr.νιχ. 'Ιωάνν1)ν περΙ τινων όποθέσεων κιχ.Ι

1) &8ελφ~ς MocxptV1jt; = ep. Ι9. deinceps (ί. I55 v) nul10 item spatio ίnteήectο epistula Ι3 Λιβιχ.νΙιΡ inscripta sequitur, quae usque ad finem quaternionis (ί. I56v) ita pertinet ut scriptura sensim coartetur, ne terminum sibi designatum excedat. a f. Ι57 novam quamdam libri partem initium capere et ornamenta indicant et inscriptio quae rursus a scήΡtοrίs nOffiine orditur: του έν ocytor.c; πιχ.τρΟζ περΙ τ~ς 8r.ιχ.γωγ~ς κιχ.Ι κιχ.τιχ.στOCσεως τ~ς τοr.ιχ.UΤ1jς

ιχ.ύτου

Ύιμων ΓΡ1)γορΙου έπισκόπου Ν οσσ1)ς: λόγος περΙ κιχ.τηχ~σεως.

f. 2ΙΙ concluditur verbis κιχ.τιΧ τ~ν ιχ.ΙωνΙιχ.ν &ντΙ80σιν (PG 45, Ι05Β Migne). &μ~ν: τέλος του κιχ.τηχ-ητικου. secuntur nullo spatio relicto του ιχ.ύτου έπtστολιχ.(· ων 1j πιχ.ρουσιχ. προς 'Α8έλφtον σχολιχ.στtκόν = ep. 20 (ί. 2II-2I3v). secuntur epistulae (ί. 2I3v-2I5) 29, (ί. 2Ι5-2ι6) 30, (ί. 2ι6-2Ι7) 6, (ί. 2I7-2I7v) 7, (ί. 2I7v-2I8) 8, (ί. 2ι8) 9, (ί. 2I8v-2I9) ΙΙ, (ί. 2I9-2I9v) Ι2, (ί. 220-22Ι) Ι4, (ί. 22I-22Iv) Ι5, (ί. 22I't'-222) ι6, (ί. 222-223 v) 4, tum (ί. 223't'-230v) duae epistulae quae cum ίη compluribus aliis ιibήs legerentur longioresque essent atque ίη theologia totae versarentur, editores eas inter disputationes exprimendas curarunt, qui vero hanc collectionem concinnavit, epistularum 10co habuit: (ί. 223't'226 v) του ιχ.ύτου Σr.μπλtκΙιΡ περΙ πΙστεως (νοΙ 111, ι ρ. 6ι jaeger); (Ι 226"-230v) του ιχ.ύτου προς Θεόφtλον 'Αλεξιχ.ν8ρε(ιχ.ς κιχ.τιΧ Άπολr.νιχ.ρ(ου (νοΙ 111, ι ρ. ΙΙ9 jaeger); (ί. 230-230v) ep. 2Ι. deinde rursus (ί. 230Τ-235τ)του ιχ.ύτου προς «Αρμόνιον περΙ τΙ το των χρr.στr.ιχ.νων δνομιχ. (PG 46, 237 Migne) ; tum epistulae (ί. 235"-236) ιο; (ί. 236) 22; (ί. 23 6 't'-239") Ι7; (ί. 239"24Ι) ι8; (ί. 24Ι) 23; (ί. 24I"-243't') 24; (ί. 243't'-245't') 25.

nihil amplius ίl1ο exempl0 suppeditabatur a quo F manavit; nam scriba, qui quantum horηιerit vacua, nul1a fere est huius libri pagina quae ηοη clamet, excerptum quoddamminutum subiunxit, quod ίnscή­ bitur του OCγΙου Μιχ.ξΙμου &πολογΙιχ. όπερ του ιχ.ύτου OCγΙου Γρ-ηγοριου του Ν οσσ1)ς 8r.ιX το γνωμιχ.τευσιχ.ι. &ποκιχ.τOCστιχ.σιν

(sic, per compendium sed perspicue) των incipit έπεt8η δ έν OCγ(οtς Γρ-ηγ6ριος, exit ίη verba τον 8-ημιουργον &νιχ.(τιον τ~ς OCμιχ.ρτΙιχ.ς; idem haec multo pluribus compendiis scripsit quam solet, ut excerptum spatio aequaret. iam usque ad finem libri (f. 246-253v) 8-ημοσθενικος λόγος pertinet, id est Epitaphius qui Lysiae tribui solet, quemque mihi persuasum est ea una de causa transscήΡtum esse, ut extremarum paginarum esset aliquis usus. atque, ut solet, calligraphus spatium tam scite dimensus est ut totam orationem haec folia caperent, ne verbo quidem locus superesset. F bis contuli, primo cum exempl0 Mignei, iterum cum plagulis huius editionis. V(aticanum) 424, membranaceum (cm. 32 χ 20), saeculo ΧΙΙΙ ίη foliis 347 binis columnis scriptum diligenter descήΡsίt Wernerus j aeger [ρτοΙ ad libros contra Eunomium ρ. ΧΧΎ], a quo pauca quae maxime necessaria essent ίη meum usum converti. epistulae 29 et 30 (ί. 55 et 55 v) Basilii libros contra Eunomium quinque excipiunt, Nysseni Antirrhetίco (ί. 6Ι-295) praecedunt. hunc consequitur (ί. 295't') nul10 auctoris nomine praefixo epistula 238 Ν azianzeni, quae pariter ίη Ρ occurrit, ίη V inscribitur η ευλιχ.βεστάτη κιχ.Ι 8tιχ.πιχ.ντΟς κεκοσμ-η­ τελευτιχ.~oν

Ψυχων γεν~σεσθιχ.t έν τo~ς ιχ.ύτου λόγοις,

μένη &8ελφότητι τη κιχ.τιΧ Σιχ.βιχ.8ωνιχ.ημ του τρισμιχ.κιχ.ρ(ου

Λευκιχ8Ιου συν08(~ έν μονάζουσι κιχ.Ι πιχ.ρθένοr.ς Ύιγι.ιχ.σμένο"ι;

295't') 296) του OCγΙου Γρ-ηγορΙου του Νόσσ1)ς προς Ευσέβιον, id est epistula 4; (Ι 296") του OCγ(ου Γρ-ηγορΙου έπισκόπου Νόσσ1)ς δτι. δμοοό-

έν Χριστω 'Ι-ησου Γρ-ηγόρr.ος έν Κυρ(ιΡ χιχ.Ιρε"ν; (ί. έπιστoλ~ του

1) της 't'ο~α.ό't'1jς nunc quidem "eiusdem" intellego, quam nuper dixerat scilicet.

LV

PROLEGOMENA

μεγάλου

'Αθιχ.νιχ.σ(ου;

(ί.

PROLEGOMENA

LVI

σιος ~ τρια:ς κιχ! l)τι μΙιχ ~ θεόΤ1jς έν τιx~ς τρισ!ν ύποστά.σεσιν;

deinde

(ί.

298)

του άγΙου ΓΡ1jγορΙου του Nύσσ1jς εΙς την

iam (ί. 340) sequitur epistula 5 ita inscripta ut ίη apparatu transscribere studui; deinceps inde a f. 340V epistulae 6-ί8. sed nomina eorum ad quos datae erant, cum scriba huius codicis vel i1lius codicis unde ν est descriptus, rubricatori supplendas reliquisset, nUllC ηοη exstant. multa ίη textu quoque omittuntur spatiis relictis: feηestήs igitur exemplum a quo ν derivatus est hiabat. ego vero, cum spatia vacua ίη meo exemplari singil1atim dimensus essem, nolui tamen eas ratiocinationes ίη editione proponere: intel1exi enim libro F collato scribam libri ν, ut nobis accidit quotiescumque ίη plagulis lacunas explendas relinquimus, ηοη semper tanta religione munus administrasse ut ei tuto confideremus. Quattuor manus J aeger distinxit. horum primam cum epistulas 29 et 30 tum priorem Nysseni Antirrhetici partem usque ad f. 258 v exarasse; secundam cum posteriorem Antirrhetici partem tum omnia quae secuntur usque ad f. 297 v , ίη his epistulam Nysseni 4; tertiam tractatus ίη Psalmos; quartam epistulas Gregorii 5-18. illae igitur epistulae quas tractamus a tribus manibus ίη hoc libro exaratae sunt. Iam de mutua codicum ratione videalnus. V et F ab una recensione Γ provenisse ηοη primo statim obtutu elucebit; quin etiam epistularum indiculos percurrenti satis diversi videbuntur. sed est tamen nucleus aliquis communis: ut enim numeήs utamur editionum, qui ab epistula 5 usque ad 18 ν repraesentant, F et epistulas 17-18 et, id quod multo gravius est, epistulas 6-16 eodem ordine exhibet quo ν, nisi quod epistulae 10 et 13 a1io relegantur. atque cur epistula 10 inter opusculum de professione christiana et epistulam 22 ίη F inserta sit, candide me profiteor omnino ignorare; cur έπιγριχφην των Ψιχλμων;

PROLEGOMENA

Lνιι

epistulas 19 et 13 extra ipsam epistularum collectionem, quae a f. 211 initium capit (του ιχύτου έπιστολΙΧΙ ων ~ πιχρουσιχ etc.), secundum Macrinae vitam collocatae sint, causas satis probabiles mihi rimatus esse videor. qui enim illum codicem composuit, voluit Macriniis epistulam qua Macrinae obitus narrabatur subiungere; epistulam vero 13 addidit, ηοη quod cum Macrina ullo modo cohaereret sed ut quaternionem compleret, quod eius studium etiam alibi apperere iam supra (ρ. L Υ) monuimus, hic idcirco vel evidentius est quod, quo magis finis adpropinquat, eo magis increbescunt compendia, scriptura coartatur. Atque etiam haec collectio Γ, si umquam fuit (sed eam fuisse mox sum demonstraturus), quas epistulas complexa sit, aliquatenus assequi posse mihi videor. cum enim Ρ e Γ ηοη pendeat, incredibi1e est vel F vel ν il1as epistulas suo de penore adiecisse quae eaedem ίη Ρ occurrunt. quo argumento fretus epistulas 19. 20. 21. 23 syllogae Γ vindico. restant epistulae 22. 24. 25, quae uno F traditae sunt. sed quis talem schedulam conquireret qualis est epistula 22, quae sensu fere carebit, nisi quis quando ad quos episcopos data sit eruerit? epistulae vero 24 iam Byzantinos, opinor, pertaesum erat. cum autem F fideliorem se testem praestiterit, quod tres epistulas servarit quas ν abiecit, ίη hoc ίl1ί discrimine fidem ηοη recusamus. neque de epistula 5 uno V tradita secus iudicabimus. dubito contra num epistulae 29 et 30 ίη Γ infuerint, quamquam et ίη ν et ίη F leguntur. neque enim il1ud quidem premo quod ίη ν extra col1ectionem collocatae sunt: nam et istud pariter ίη epistulam 4 cadit, quae libris PF servatur, neque epistularum sylloge ίη V tam accurate definitur quam ίη F. sed ίη ν il1ae epistulae ante libros contra Eunomium positae sunt, ubi easdem exhibent multa a1ia huius operis exempla, ut ZSB (cf. infra,

LVIII

PROLEGOMENA

ρ. LXXIV). suspicor igitur illas ex tali re1utcιtionis Eunomii codice ίη librum V redundasse. de epistulis maioribus iudicium, quae nunc inter disputationes edi solent, ίn extremam horum prolegomenorum partem reservo. Sed ad demonstrationem transeo quam iam dudum pollicitus sum. F et V multas lacunas unius vel duarum vocum communicant, ut omittunt ρ. 28, 9 ~; 28, 14 την; 35, 26 ηε~μεν; 35,27 αύτων; 36,22 'ης; 58,8 Τ11ς μορφ11ς; 58, 14 καΙ; 58, 19 ό κόρος, item 61, 16 παρόντων verbis paullo aliter dispositis. sed etiam paucis maioribus lacunis hiant: ut 39, 22-40, ι τΙι; έξ ά.μπέλου τοσαότη χ€Xρ~ι;

6τε κομωσσι ~ta του &έροι; καΙ τοΤι; φόλλοιι; κατασκι€Xζει

quae verba ex Ρ verborum contextui ίη­ duximus, nullus interpolator efficere potuit, praesertim cum sint corrupta; ita 61, 8-9 μ~τε ΤΟLς &μοιι; των όφρόων την !τέραν έπισπασάμενοι;, quae ίη uno Ρ exstant, genuina sunt, quamquam recte μ"f)8ε ρτο μ~τε Vitellius, έπισπ€X­ σα "μεν pro έπ~σπασάμενoς ego reposuimus. sescentis locis ambo hi ιibή vel recta vel prava contra Ρ defendunt, quos supervacaneum est enumerare; nam ipsae lacunae ad id demonstrandum sufficiunt quod nobis propositum erat. Atque videtur liber Γ litteris minuscu1is exaratus fuisse: nam ρ. 42, 11 quod V κραΤ11ρες pro βρωΤ11ρες legit, ad ta1em litteraturam redit ίη qua κ cum β, α cum ω faci1e confunduntur. nota tachygraphica iam ίη Γ pro ώι; adhibebatur: neque enim aliter explicatur quod 39, 9 ώι; recte PF legunt, καΙ perperam V. quamquam fatendum est perpaucas ex corruptelis vel libro V vel libro F Ρecώίarίbus ortas esse litteris vel apicibus ma1e intellectis, plerasque e studio novandi, quod ηοη mirabitur quicumque Eduardi Schwartz cΙaήssίmam illam praefationem ad Eusebii hίstοήam ecclesiasticam Ιegeήt (ρ. CXLVI). cantica fortasse tragicorum a scήbίs stuτην κ€Xμακα,

PROLEGOMENA

LIX

pide ita propagata sunt, ut litterae, ηοη verba descή­ berentur; iidem scήΡta patrum, quae vel intellegebant vel se intellegere existimabant, suo arbitrio correxerunt, mutarunt quo speciosiora, ut sibi videbantur, redderent. atque habent istae mutationes nullum periculum, quotiescumque epistula et ίη Ρ et ίη FV tradita est, Ρ vel cum F vel cumV consentit. nam quotiescumque a1ter liber cum Ρ facit, inde et libri Γ et archetypi communis memoriam nullo negotio reciperamus (levissimum enim est quod semel ρ. 35,7 Ρ et F ίη corruptela minima ~r.J εύκολΙαν pro 8~' εύκολΙαι; contra V consentiunt). tali comparatione instituta illud quoque lucrabimur, quod iam norimus utri libro plus dandum sit ίη illis epistulis quae ίη Ρ ηοη leguntur. selecta ρτοροηο, ordinem verborum mutatum mitto. verba omisit V: ρ. 34, 12 του θεου; 34, 14 ό ιX~ρ; 34, 16 τε; 39, 4 τον; 39, 12 ~έ; 61, 14 το. synonyma variavit ut 36, 11 καταναγκ€X­ ζεσθα~ PF] προσαναγκάζεσθα,,; 39, 14 σεμνοτέρους PF] φαι~ρoτέρoυι;; 39, 18-19 των Φ8~κων PF] μοuσr.κων; 39, 20 γαλ"f)νιάζοuσα PF] γαλ"f)νtωσα; 59, 2 8υνατον εΤναι PF] ~όναμ"ν; 60,7 γρ€Xφειν PF] γρ€Xψαι. ista fortasse ηοη tam gravia sunt, quamquam quis, nisi a1ii subsidio essent libri, n,On φα,,8ροτέρους, μουσ"κων, γαλ"f)ν~ωσα sine ulla suspicione et legisset et imprimendum curasset? sed est ubi V ex libidine verborum contextum refingat, ut 36, 2 ~8"f) του ~ν80θεν (vel ~ν80ν, quod ηοη moror) έγενόμεθα περιστΦου legebatur ίη libris, quod Wi1amowitzius sanavit του ante περ"στΦου translato. cum praepositio desideraretur, a qua ille genetivus penderet, πλ"f)σΙον ρτο ~8"f) scripsit V. item 34, 12-13 ώι; γOCρ .ηλ~oι; ~ν ά.νOC το χωρΙον 8 κατόπ"ν !αυτων κατελΙπομεν corrupte legebatur ίη Γ, veram lectionem praebuit Ρ, e qua verbis male divisis, recta scήbendί ratione pessumdata, 8 interpolato illa monstra nata sunt: ώι; γOCρ Κ "f)λόσ~να το χωρΙον κατόπ~ν έσιυτων κατελΙπομεν. nomen

LX

PROLEGOMENA

vici deesse CU111 perspexisset ν, Έαρσου, quod qui legerent facile decipere posset, pro έαυτων refinxit. ίη dubio sum nUln item ad interpolationem referant 39, 12 παρασκευάσω voci παρασκευάσας substitutum: fieri enim potuit ut ν post αύτoσχέ~LOς periodum finiret, παρα­ σκευάσω quamvis inepte ad Gregorium ipsum referri vellet. pariter uno oculo vigilabat, cum 61, 10 pro πολεμουντων ΠΡο ~μ. maluit πολέμου του ΠΡο ~μ. scribere. alibi ν corruptelam ίη F, id est ίη Γ, inchoatam absolvit atque perfecit, ut ρ. 61,5-6 καΙ εΙ μ~ σuνεκ~Ι~οταL στεναγμός ης τίί> ~σθμαΤL servavit Ρ, συνεχ~ς ~Lα~Ι~οταL pro σuνεκ~(~οταL interpolaverunt FY, id est Γ. ΤLς ίη F omissum fortasse iam praeterierat Γ; νι cum frustra quaesivisset unde dativus penderet, συν ante τίί> &σθμαΤL interpolavit. F multo frugalior est: levius enim et quasi ίηηο­ centius peccat, ut 28,9 των &'νθρώπων manus certe prima omisit; 28, 21 oύ~ε (σως verbis male separatis pro oύ~εΙς ώς scripsit; 28,28 particulae προς particulant εΙς substituit. quod vero 29, 21 pro ~μεΡLνου legit ~με­ τέρου, id ηοη ad interpolandi animum, sed ad errorem legendi referendum est. neque multo gravius est quod 35, Ι mulos masculos reddidit τους ~μLόνοuς, 36, 5 &'λ­ λ~λΟLς pro άλλ~λαLς scripsit, quamquam hoc pronomen ad virginum chorum pertinet. sed talia congerere nullius fere usus est. Cum haec ita essent, constitui ubi Ρ defecerat (deficit autem ίη epistulis 8, 11-17), quotiescumque per sensum vel per consuetudinem scribendi liceret, potius F quam ν sequi. neque me huius consilii paenituit. nam, ut a levioribus discrepantiis ordiar, ρ. 38, 14 των παρόντων F ίΙΙί των πεΡLόντων ν praestat, nam superflua amicis donare minime est liberale. 41, 17-18 ίη illo δΤL με ~Lαλα­ βόντες μέσον ύμείς et μέσον ~LαλαμβάνεLν sollemne est et ύμείς, quoniam sequitur συ τε καΙ ό πατ~ρ ό σός, requi-

PROLEGOMENA

LXI

ritur; νυνΙ Vpro μέσον ύμείς debile est. paucis versibus infra (ν. 21) οδτως ν suo loco (ρ. 42,6) omissunl falso ίη sedem quam ίη F έκ του Πόντου occupat. inculcavit. ρ. 43, 15-16 ίη illo σφό~ρα τίί> κρυμίί> καΙ τη ΠLΚΡ(~ των έΠL­ χωρΙών ~θων πεπoν~καμεν ν, cum intellexisset κρυμίί> de mori1?us incolarum tropice dici, quod paullo infra pluribus explicatur, θυμίί> temere substituit. ρ. 45 oculorum acies eius qui librum ν concinnavit verbo ~L'YjγήμασLν (ν. 25) tam intenta fuit, ut ίη Υ. 18-19 τ~ν ~L~ασκαλΙαv των ΤΟLουτων &'ν~ρων pro &'ν~ρω\l substitueret ~L'Yjγ'Yjμά­ των, Υ. 23 ρτο ~ιεξLόντος item ~L'Yjγοuμένοu. pariter ρ. 46, 6 &'λλά ηνες, cum usum praegnantem illius ΤLνες ηοη perspexisset, &'λλ' &'λΊΊθείς ΤLvες interpolavit. ρ. 47,8 φLλο­ νεLκΙαν forsitan hominibus bonis litteris eruditis indignam esse censuerit, neque enim aliter explicatur quod το δλον ~καστoς ~χειν φLλοvεLκοuντες ίη contrarium vertit ού pro ~XELV scripto. item ρ. 43, 18 ν longae similitudinis impatiens οδτω pro καΙ ~ mutavit, quamquam apodosis versu demum 20 incipit ΤΟLοuτόν τι. multa alia praetereo. Sed est ubi F interpolator sit manifestus, ut 41, 11-12 πεΠΟΙΊΊτα( ΤLς παριl τίί> ~L~ασκάλιr τ~ς ύμετέρας παL~ευσεως πρεσβUΤLκως εύφραLνόμενος Gregorius scripserat, ν servavit; pro ης F ΛαέΡΤΊΊς scripsit, sed Gregorius, qua comitate fuit, ίη epistulis ad scholasticum datis Odysseae personas nominare noluit, sed una vocula innuit, ut facere solemus quotiescumque cum doctis loquimur. iam sequitur ίη ν μετιl τ~ν χρονΙαν αύτου (vel αύτου, quod hac aetate ηοη moramur) κακοπάθεLαν. illud έκεΙνΊΊν quod pro αύτου F praebet, ex eodem studio enatum est ostendendi quam penitus qui scripsit Odysseam norit quantique eam fecerit ("diuturnas illas aerumnas"), quod a Gregorii proposito maxime alienum est, qui talia, praesertim cUln ad scholasticum scribat, tangit, ποη premit. atque pariter eiusdem paginae Υ. 6-7 προς ούκ εΙ~ότας ΤΟLαuτα γράφεLν ν humanius est quam προς ούκ

LXII

PROLEGOMENA

εΙ8ότα. F: reprehensiones enim urbani ίη universum proferre .solemιis, etiamsi illas ad certum hominem referri volumus. eiusdem paginae ν. 9 perfectum γέγονεν Vaptius est aoristo έγένετο; item 38,6 προς έα.υτΟν V de secunda persona reflexive enuntiatum consuetudinem temporum plus sapit quam προς σεα.υτΟν V. 56, 21 facilius et ίστουργLΚ~V F ex Ιστoυργε~ν V enasci potuit, cum χα.λ­ κευΤLκη ύφα.VΤLΚ~V praecederent, quam versa vice, et Ιστουργεϊ:ν V orationem eleganter variat; sed sunt haec minutiae. ρ. 43,23-24 post τίj> προκα.τεφγα.σμένιι> Ιτερον κα.κΟν έΠL,τηγvuτα.L, κιΧκε(νιι> &λλο legebatur ίη Γ κα.Ι π&.λLV Ιτερον κα.Ι τουτο συνεχως ύπα.ντ~, recte nisi quod τουτο falso pro τοότιι> scribebatur. quod cum F minus intellexisset, ex elegantiore ύπα.ντ~ tritum illud γ(vετα.t effecit. atque 47, 11 ένα.πομα.ξα.μένων νοχ philosophis Platonicis consueta multo plus Gregorium decet quam pallidum illud ένα.πογρα.φομένων F. item 47, 18 έκκα.λεσώ­ μεθα. V exquisitius videtur quam έκκα.λέσωμεν, quamquam utroque genere Attici usi erant. pariter 47, 13 των πολυχρόσων V cum praecedentibus mu1to ~elius concinit quam των φtλοχρuσωv: Gregorius enim 46, 23 profitetur se aurum possidere, ηοη iam cupere. quid plura? etiam nescio an 47, 16, ubi cum F ιΧπόνα.σθα.L scripsi, perspicuum illud quidem et planum, illi ιΧπόκροτον V genuini aliquid subsit; nam qui νοχ tam rara casu aut interpolatione nasci potuit? quam mihi animo lectionem refinxi, ίη apparatu proposui. atque meo iure ίη locis corruptis 45,21 et 46,4 V ηοη neglexisse mihi videor; quamquam singulareest, fateor, V se meliorem praestare ubi iam Ρ nobis praesto ηοη est, multo vero meliorem ίη duabus epistulis, 11 et 13, quasi noνus improviso fons aperiatur. Utcumque ista se habent, ίη aperto iam est nos haesitare et titubare, simul atque nos Ρ defecerit; quid enim scriptum sit ίη ίΙΙο libro Γ, iam certo diiudicari

PROLEGOMENA

LXIIl

ηοη potest, cum duo tantum apographa supersint eaque saepe inter se dissentiant. accedit quod ipse Γ hic illic corruptus erat, ut ίη multis epistulίs comparatione cum Ρ instituta elucet. ίη illis igίtur paginis quae tantum in V et F traditae sunt crebrescunt et dubitationes et cruces; ίη illis vero epistulίs quae uno F servantur, ut epistulae 20 pars maior, epistulae 22, 24, 25 totae, veήsίmiΙe est corruptelas quam plurimas nos ne suspicari quidem. id nemo mirabitur quin ignoret operum uni libro mandatorum fidem esse prorsus. nullam. Sed iam ad Ρ revertamur. cuius auctοήtas ea de causa augetur, quod unus epistulas 26-28, quae usque adhuc concisae et mutilae inter Basilii et Libanii mutuas circumferebantur, nuper nominibus veris, forma integra nobis reddidit. nam si quis adfirmet Basi1io, Patrum ecclesiasticorum ίη Graecia quidem et Oriente clarissimo, et Libanio, sophistarum uni nobilissimo, has epistulas subreptas esse, quibus Ν yssenus, qui multo minus nobilίs erat, et Stagirius, qui prorsus erat ignotus, donarentur, manifesto insanit. qua vero de causa ρ. 84,8 Osienorum obscuri Cappadociae vici mentionem interpolator intulisset? qua de causa Euagrium 86, 20 pariter ignotum memoriae traditae inculcasset? qua de causa epistulam 28 paene dimidiam finxisset? ut sibi scilicet ipse difficultates pararet. neque nobis facile falsarium repraesentare possumus qui tam apte iter Palaestinense et Arabicum hic (86,17) ίnserueήt, quod ab epistulis 2 et 3 comperisset. at contra studium breviandi observamus evidentissimum, ut loca personas tempora certa, ex quibus difficultates sibi cοοήή possint, omnino vitet. sed genuinitatem post Maasium, cuius dissertationes ίη testimoniis ad ρ. 83, 15 indicavi, peculiari disputatione ipse defendi [Berliner Philologische Wοchenschήft 1914,1516 sqq.], quam nuper paucis mutatis repetivi ίη appendice lίbelli mei de his epistulίs

PROLEGOMENA

PROLEGOMENA

[Studi Italίani di Filologia Classica N.S. ΙΙΙ 1924, 129 sqq.], ad istamque qui legunt delego. Ρ epistulas quae ei cum Γ sunt communes prorsus alio ordine exhibet. at nescio an interfuerit inter hos duos lίbros adfinitatis alίquod vinculum; nam epistula Nazianzeni 238 ut ίη Ρ ita ίη V inter Nysseni legίtur (quamquam ίη V extra syllogem collocata est quae proprie dicitur, id quod leve est: cf. supra ρ. L VII). eodem fortasse spectat quod epistulae 11-17, quas ίη Γ coniunctas esse supra (ρ. L νι) demonstrasse nobis certe VΊdemur, ίη Ρ omnes omίttuntur. scio hanc conclusionem prima facie prorsus absurdam νίdeή. sed cum Ρ ab exemplo mutilo se descriptun1 esse profiteatur, coniectari potest eam exemplί partem Ρeήίsse, ίη quo eae epistulae congregatae essent. hoc tamen, ut par est, ηοη SΡΟΡοηdeήm; illud teneo, Ν azianzeni epistulam iam ίη archetypum lίbrorum Γ et Ρ communem irrepsisse. Ν am archetypus communis fuit; ρ. enim 30, 3 oratio hiat deperdito infinito ab l8ε~ pendente; item 29, 26 ~μων ex praecedenti versu falso repetitum est; 36, 2 nonnulla verba inter se sedem mutarunt; 58, 17 γ~νo­ μ~νων ίη archetypo legebatur, ubi π~νoμ~νων evidentissime restituit Jaeger. atque haec quidem ίη epistulίs quae omnes ίη PFV traditae sunt. sed nullius fere momenti est utrum Γ ambobus lίbris FV an υηο F repraesentetur, dummodo Ρ supersit. atque si iam ad epistulas transimus quae ίη PF servantur, ρ. 63,16 lacuna hiat quam ut explerem, mihi ηοη contigit; altera eademque minor ρ. 67, 7. participium verbi transitivi, unde ού8εμΙαν ά,φορμ~VΡeηdeat, 631 14 desideratur, ipse lχωv conieci. 66,24 8εξάμενος ηοη quadrare, 8εξόμενος I'equiri conspexit Diekampius. 67, I I βαθεί:ς prorsus sensu caret, ά,μαθεί:ς, quod substitui, certissimum videtur. minora praetereo, quae fieri Ροtueήt ut ίη utroque libro fortuito depravarentur, item incertiora.

Atque litteris uncialibus ille archetypus exaratus erat, neque enim aliter singularis discrepantia explίcatur, quae ρ. 29,7 occurrit: έκεί: Ρ, σκ~~Fν, id est,r: ε scilicet cum σ confusum corruptelae ansam praebuit. item ρ. 69,21 παρατεΙνετα~ recte F, id est Γ legit; παρ~γΙνεται. falso Ρ, qui error forsitan e scriptura unciali ortus sit. sed fatendum est plerasque discrepantias ut inter F et V ita inter Γ et Ρ ηοη litteris male intellectis sed scribarum libidine mutandi exstitisse: ut quod ρ. 40, 21 τr.μ~όΤ'YJτα ίη FV, τελε~όΤ'YJτα ίη- Ρ legitur, potius ad mentem eius qui scripsit quam ad litteraturam υη­ cialem redire videtur. similiter enim alibi tituli variantur, ut 74, 3 εύγένε~αν scripserat Gregorius, σεμνοπρέ­ πεLαv nulla necessitate mutavit falsarius qui epistulam Basilio tribuit. verba ίη archetypo ηοη separabantur, itacismi inerant, ut discrepantia illa declarat quam supra (ρ. LIX) tetigi, 34, 12 Κ'YJλόσ~vα το Ρ: ~λ~oς ~ν

LXIV

LXV

ά,νιΧτο Γ.

Atque nescio an lectiones variae margini adscήΡtae fuerint; quod unus locus, ille quidem gravissimus, suadere videtur. nam ρ. 59, 12 sqq. ίη omnibus libris (PFV enim servantur) legitur προσ80κωμεν τη των ά.γΙων εύχων σου lατρε(q. τιΧς έλπ(8ας έαυτων έπερεΙ80ντες gτ~ ... το ΤΟLουτοv τ-ης ψυχ-ης ~μων πάθος έξLαθ~σεταL, sed post extrema verba Ρ praebet όκλάζουσαν ~8'YJ τ~ν Ψυχ~ν ~μων ύπο τ-ης των κακων συνεχεΙας ύπερε~8όυσ... sequitur iam apex forma recti anguli sinistrorsum versi, quem nemo usque adhuc scήΡturae Graecorum peritus explicavit, forsitan ηοη intellexerit ipse scriba. quod hoc quoque nomine verisimile videtur, quod accentus nusquam ίη Ρ priori diphthongί vocali superscribitur nisi hic: veteres igitur notas depinxit, cum iam ηοη perspiceret quid significarent. sed, utcumque extremum verbum intellegis, alteram recensionem illius sententίae τιΧς έλπ(8ας έαυτων έπερεΙ80ντες tenemus eamque multo Gregorii Nysseni Opera

ΥΙΙΙ, 2

LXVI

PROLEGOMENA

pleniorem, multo evidentiorem, nam et animus multo meiius fulcitur quam spes et ~ των κα.κων σuνέχεLα. ορ­ time ίη Gregorii condicionem quadrat. accedit quod vox vere Gregoriana, quae est 6κλcfζεLν, interpolatori ίη mentem ηοη facile venire potuit. lectionem igitur veriorem hoc loco Ρ ίη textum recepit; unde nisi e margine? similiter ρ. 68,4-5 F sententiam τον γιΧρ - έν εuκολΙ/f φέρεLν omittit, extremis verbis illius sententiae quae antecedit έπΙ του πα.ρόντος πα.Ρα.LτοuμένΟLς planiora eademque breviora substituit νυν άνα.βα.λλομένΟLς. quae Ρ exhibet, ίη margine archetypi scripta erant. atque pariter e margine provenisse suspicor illa lacunarum maiorum ίη Γ obviarum supplementa (ρ. 39,22-40, ι; 61,8-9) quae paullo superius (ρ. LVIII) disceptavimus. interpolationis vero crimen eo facilius Ρ effugiet, quod haec supplementa ipse explίcare ηοη potuit, ea enim leviter corrupta praebet, id est parum intellecta. quod contra ίη ρ. 62 bis aliquot versus (11-13 κα.Ι ~ -φΙλον; 22-25 άλλ' ό - κα.τα.) F transiluit, qui ex Ρ nunc demum innotuerunt, e studio comprehensiones verborurn irnplicatas et tardas extricandi, rnernbra abundantia circurncidendi, quae contra tali scribendi generi apta sunt, facilius explicatur. Librum tam spectatae probitatis atque paene integritatis, quotiescurnque potui, libro Γ protuli, sive iste codicibus FV sive υηο F repraesentabatur. sed ut lacunas rnittarn sive unius voculae (36, ι κα.Ι; 37,4 την; 37, 10 μεθ'; 58, 19 σου; 59, 10 ΤΟLς; 65, 19 κα.Ι; rnu1tas alias) sive paullo rnaiores (ut 67,2-3 προσπτώσεLς φυλα.­ κα.Ι ίη enurneratione praeteriit, itern 63, 16 νομΙζων et 67,14 ο{)τως έξ~σΚ1jντα.L, quae prorsus necessaria sunt) ta1ia enim ηΟΩ magnopere premo, curn nul1us sit liber ίη quo ηοη occurrant -, ut item vitia neglegarn leviora, quae abundant, ut mendurn praeteream rnernorabi1e ρ. 34, 24-35, ι ubi την μέΧΡLς ουεστηνης ό80ν ίη Γ lege-

PROLEGOMENA

LXVIl

batur (eamdem lectionem leviter obscurat F), ουγκα.νων scripsit Ρ, qui sequenti pronomine singulari έν Τι mendacii convincitur; ut haec omnia sileam, hic illic Ρ, si ηοη interpolatoris partes gerit, at tamen traditam menl0riam libidine refingit, ut interpolatori quidem proxime ,accedat. 59, 8 ~ν οοτος Ρ pro ΤΟLουτος ~ν FV falsum est, nam ο!ος εΙ sequitur; sed leve il1ud quidem. neque id premo, quod 63,11-12 pro voce recondita et exquisita φLλ&.γα.Οον vulgare illud φLλ&.νθρωπον scribit. gravius quod 59,19-60,8 comprehensionern verborurn satίs perplexam, quarn ipse interpretatus surn [ Studi italiani di filologia classica, Ν .S. 11178, adn. Ι], quo facilius decurreret, rnutavit. cum enim Gregorius scripsisset ()τα.ν ~ . . ένθuμ1jθωμεν ()ΤL . . . &. μεν κα.τα.λLπεLν έβL&.σθη­ μεν τέκνα. έστΙν &. τα.Ί:ς πνεuμα.ΤLκα.Ί:ς ~μων 6>8Ί:σL τ γεννησα.L κα.Τ1jξLώθ1jμεν, σuμβLος νόμιι> σuνηρμοσμέν1j

... ,

alia multa enurneravisset, tum adiunxisset &. &ς έστ!. ι '11>' οεησομα.t 11>' ι deln . de, structura γ λυκεα. ... , ουοεν ... γΡα.φεLν, mutata, quasi propositio primaria antecessisset, τα. 8ε , , , ( «"λλ 11. , Ρ α.ντt εκε~νων ... ως α. ως e;xet σΚOΠ1jσoν; ,curn 8ε desideraret quod illi μεν (&. μεν) responderet, illam particulam ίη locum articuli τα.Ί:ς (τα.Ί:ς πνεuμα.ΤLκα.Ί:ς) intrusit. voluit igitur interpungi et intellegi: "cum consideramus illa quae deserere coacti sumus, liberos esse; quae vero ίη deo genuimus, coniugem (vel vitae sodalem) ι ι , prorsus inepte scilicet : τέκνα. enim ad πνεuμα.ΤLκα.ς 6>8Ί:να.ς pertinet, sequentia, ίη quibus έστΙα. τρ&.πεζα. similia enumerantur, quo iure ίη deo generata esse dicas? &. vero ante ώς praeterίit, quod consulto factum esse credo, ut coniungeretur: "quae vero ίη deo genuimus (haec autem enumerantur), quam dulcia sint, minime opus erit tibi scribere optime fluit periodus, sensus perίit. hoc studiurn iuncturarum laxandarum curn iam pateret, malui ρ. 63, 16 cum F 81.' (1 quam cum Ρ 8LOι τουτο scribere. quamquam ηοη ignorabam fore ut H

•

LXVIII

PROLEGOMENA

PROLEGOMENA

audacius vίderetur secundum lacunam a melίoris testis fide discedere. sed quam sententiam illa lacuna hauseήt, mihi vίdebar certo restituisse, ipsis verbis, ut consentaneum erat, neglectis. item 65, 8-9 τ~ν 8r.ιX των λόγων γριχφ~ν F illi τ. 8r.ιX του λόγο\) γρ. Ρ praetulί, cum Gregοήί consuetudini scribendi melίus responderet. DE MEMORIA EPISTULAE

ΧΧΙ

BASILIANA

Haec fere habui quae de syllogis epistularum minorum dissererem, sed ad alίquas recensendas exstant alίa subsidia: ut epistulam 21, quam pluribus alίbi disceptavi [Studi italίani Ν. S. 111 ρ. 99 sqq.], falsarius ad viduam datam esse mentitus Basilίi epistulίs inseruit, neque curavit quam sanctum episcopum ηοη deceret monachum (cuius nomen Δr.ονύσr.ον τ6ν ποτε Δr.ομ~8-ην ita finxit ut ηοη longe ab illo Βιχσtλεr.ον τόν ποτε Δr.ο­ γέν-ην discederet) ad viduam mittere, quam ίη monasterium comitaretur. peropportune vero accidit ut haec epistula et ίη Ρ et ίη F (qui nobis Γ oculis repraesentat) legatur. nam tertium testem nacti illumque maximae auctoritatis (epistularum enim Basilii codices servati sunt et plurimi et antiquissimi) diiudicare iam possumus quot quantae corruptelae ίη archetypo librorum Ρ et Γ communi haeserint. neque scrupuli iniciuntur, quod Basi1ίi epistularum editio totis numeris perfecta atque absoluta adhuc desideratur: nam Garneri exemplum, quod a Migneo expressum est, satis esse accuratum inter omnes constat. hac lege et comparationem institui et verborum contextum constitui, ut codicum Basilianorum lectiones (β) Gregorio ηΟΩ intruderem, nisi prorsus esset necesse; nam consentaneum est falsarium multo effrenatius memoriam genuinam refinxisse, synonyma substituisse, quam solent probae recensiones ΡΓ. atqui nescio an nimium Gregorio e β frustra reluctantibus PF inculcarim.

LXIX

Falsarius, ~t interpolationes protervas omittam (velut 73,11; 73,13-74, Ι), ex animi lίbidine variare videtur sequentibus locis: 73,7 του μύρο\) έκεενο\)' εόω8(~ ριο του μύρο\) τl) εόω8ε~; 73,8 έκεΙν-ην ριο τΙΧύτην; 73, 10-11 &ρχομιχ" του γρά.μμιχτος ριο προοψr.ά.ζομιχr.; 74, 1-2 έ~ξιxτo ό ΠΡOεr.ρημένOς ριο ό ΠΡOεr.ρ-ημένOς έ~ξιχτo; 74,3 σεμνο­ πρέπεr.ιχν ριο εόγένεr.ιχν; quae lectiones si ίη Gregorii codice occuuerent, illas accurate disceptaremus; cum vero ίη apocrypho tradantur, subter paginam relegare ηΟΩ dubitavimus. ρ. 73, 7-8 autem την ιχότόνομον τιχύτην (vel έκεtν"tjν, quod nunc ηΟΩ moror) άγέλrιν κτ-ημιχ ποr.εLτιχr. ... κεκτημένφ τ-ην 'θ' "θ' ~ τιρ Τ" ιχσον pro τ. ιχ\). Τ. ιχ. τ" ιχσον ποr.εr.τιχr. TCf) προεμένφ PF ηοη toleraremus, etiamsi ίη lίbris Gregorianis traderetur. nam et illud την ante -tr.eιxcrOv contra sermonis leges peccat - cicur enim tum demum columbarum turma dicitur, cum ab uncta comite allicitur, ηοη antea -, et TCf) κεκτημένιΡ multo minus aptum est quam ΤCf) προεμένφ, acumen enim ίη eo positum est, quod qui columbam unctam demittit, demittendo columbarum agmen cicur reddit, ηοη retinendo. at qui κτ-ημιχ interpolavit, figuram etymologicam quoque modo quaesivit. έιΧν cum optativo consociatunl β ρ. 74,2 est mendum grammaticum, quamquam hoc sane loco de lectione Basilii codicum par est dubitare. 73, 6 ύπο­ χρ(σιχντες PF accuratius et quaesitius est quam χρεσιχντες; accedit quod saepissime ίη transscribendo verba simplίcia compositis substitui solent. 73, 4 της ante. μr.&ς elegantius cum PF additur quam omittitur. Contra 73, 5 χεr.ρo~θrι τε τιχύτην κιχΙ όμ6σr.τον έιχ\)το!ς άπεργά.σωντιχ" β multo exquisitius est quam χεr.ρo-ήθrι τιχύτην κιχ! όμόσr.τον άπεργά.σωντιχ" PF. nam et κιχ! praecedebat et voluit qui scripsit χεr.ρo~θrι et όμόσr.τον artiore vinculo inter se iungi quam cum sententia antecedenti; cum vero nullus esset ίη memoria codicum cum omnium tum potissimum Gregorianorum crebήοr error quam ρ.

LXX

LXXI

PROLEGOMENA

PROLEGOMENA

verba omissa, ~ιχ.uτοLς e β adiciendum erat, etίamsi abundare videretur. at est necessarium: nam όμόσιτον de columbis una pascentibus intellegi debuit 1). atque eadem de causa, quod voces ίη describendo potius praetereuntur quam adiciuntur, 73, 12 cum β contra Gregorii lίbros ιχ.ύτου scripsi, quamquam fateor hic certe illud omitti potuisse; item ρ. 73,10 τΙ aέ βουλόμενος; 74,2-4 taOLμL ... κιχ.Ι τ~ν σ~ν εύγένειαν ... μεταθεμένΊ)ν. hi tamen loci aliter comparati sunt, nam eas partίculas nisi legeremus, ηοη dubito quin requireremus: 73, 10-11 enim qui scripsit, se ad propositum revocat (cf. ρ. 41, 10-11); 74, 2-4 Ablabium quoque, ut ante eum innumerabiles alios, ad vitam monasticam transgredi cupit. 74, 4 utrum cum β μεταθεμένΊ)ν an cum PF μετιχ.τεθεϊ:σαν legendum sit, ipse iam ambigo. graνius est quod extrema comprehensio corrupta est; quamquam ηοη dubito quin γένοιτο καΙ genuinum Gregoriί sit, ηοη ίn PF interpolatum; nam έα.ν (νel potίus εΙ) οδν ταυτα taοιμι ...

rumque adhibentur. malui τ~ν ... εύχαριστ(ιχ.ν ιΧ.ποπλΊ)Ρώσιχ.ιμl.; temptare, cum iam appareret archetypum codicum Gregorii nulli crimini magis obnoxium fuisse quam lacunulis. β semel 1ibro Ρ contra F suffragatur: 73, 5 όμόσιτον Ρβ, όμότ:ιμον F; semel lίbro F contra Ρ: 73, 3 gτιχ.ν Fβ: gτε Ρ. 73,9 εύπνοοόσας - εύπνοόσαζ ποη curamus.

\

κιχ.ι

\

ΤΊ)ν

\

σΊ)ν

έ σεμνοπρ πειιχ.ν

μετιχ.θεμένΊ)ν, ut legitur ίη absurdum est. quid enim

\

προς

\

τον

uιψ Ί) λ'οτερον

β'ιον

inconcinnum atque adeo nisi καΙ την σην σεμνοπρέπειαν ... μετιχ.ΟεμένΊ)ν, quod nescio quomodo ηοη subiungatur sed quasi aliud quid adiungatur? sed restant scrupuli: nam, quod β praebet πολλών προσώπων άξΙων του

θεου

β,

τιχ.υτιχ. signίficat

aεΊ)θ~σομιχ.ι τ~ν κεχρεωσΤΊ)μένΊ)ν

τLμ~ν

neque apte cum futuro protasis εΙ coniungitur et ipsa sententίa perplexa est. τ~ν

άποπλΊ)ρωσιχ.ι ιχ.ύτ4'> ,

taοιμι

χρεωστουμένΊ)ν παρ' έμου τ4'> θε4'> εύχαρι.στ(ιχ.ν άποπλΊ)ρώ­

ipsum peccat; sin autem cum J aegero &ν post εύχαρι.στΙιχ.ν restituimus, incolumi grammatica sententia. hebescit ("gratiam referre possim"), idque ίη clausula cui hac aetate acumina pleσαLμΙ adνersus grammatίcam

1) ηθα,σεύουσt χεφΟ"1 0εt ς α,ύτοΤς apud Demosthenern ΠΙ 31.

ποtοuvτες

lcgerat GregOl"ius

DE MEMORIA EPISTULARUM XXVI-XXVIII LIBANIANA

Paulo Maas harum epistularιim formam et figuram genuinam primum edituro cum iusta Libaniί editio ηοη­ dum praesto esset, necesse fuit e libris manuscriptis lectiones ipsum conquirere quas cum Ρ compararet. ego contra Foersteri exemplo Teubneriano utί potui [Libanii opera rec. Richardus Foerster, νοΙ ΧΙ, ρ. 582. 587. 588], cuius tamen fructus ea de causa minor fuit, quod, cum prolegomena nondum ίη lucem emissa essent, ignorabamus quanti quemque lίbrum quibusque argumentίs confisus editor fecisset. atque tam accurate Maasius munere suo functus est, ut ηοη multa Foerstero cοrή­ genda augenda relinqueret. ipse quae Maas sigla introduxerat, plerumque servaνi, ut Δ consensum codicum Libanii signίficaret, Δ var lectionem aliquot codicum quos enumerare nihil· adtineret. singulos tamen lίbros ηοη distίnxi praeter unum (Διι) Vaticanum Reginensem 18 saecu1i ΧΙ, singularis illum quidem virtutis, nisi uno loco Monacensem 497 saeculί ΧΙ (Δ Mon) et Baroccianum 121 saeculί ΧΙ (AB&r) ίη subsidium vocaνi. idem Maasius eam mihi normam praeiνit ut ίη verbis constituendis a Ρ ηοη discederem nisi omnino necesse esset, ne falsarii arbitrio memοήam traditam permitteremus eamdemque prorsus perderemus. recensionis tamen negotium multo facilίus erat quam ίη epistula 21: qui enim epistulis mutuis Basilίi et Libanii Gregorianas intrusit, ηοη multa interpolavit (ut 84,2-3 ού ΧΡήζων άλλα.) , sed plura νariavit,

PROLEGOMENA

LXXII

ple,rumque, quantul0 fuit ingenio, sana amputavit et muti1avit, ne certae res loca personae fraudem detegerent, vel fortasse ne nimium operae ίη scribendo ipse consumeret. Atque paucis locis Λ voculas servavit quae ίη Ρ exciderunt: 83, 18 κα.Ι; 84, 13 την; 84, 17 το ante τελω­ ve'Lv; 85,8 σοΙ; bis tantum longiores sententias: 85,9-10 - ,εν Θ.. ερμοπυλα.ις ' , ζέ τοις α.γωνι ομ νοις στρα.τιώτα.ις; 86; ι ~ τ,χχα. που κα.Ι σπου8,χζοντος. hoc extremo loco scribae Ρ oculus verbis similiter cadentibus deceptus est. item 84, 14 Λ pro falso νυν verum σου tradίdίt; 86, 5 pro falso έπισυνα.γόμενον verum έπεισα.γόμενον; 86, 8 pro falso τη εύγλωΤΤΙ &νθει προ

PROLEGOMENA

LXXIII

codicum communi scriptum esse, cui singulos scήbas quodcumque iis ίη mentem venerat nomen, ex libidine substituisse; AR vero sive ίη idem Δϊ:ος (Διός scribit) fortuito incidίsse ίη quod Ρ, sive illud nomen ex alio Gregorii libro recepisse. nam quam saepe aetate ΒΥ­ zantina libri inter se collati sint, Eusebii historiae ecclesiasticae memoria, etiam memοήa epistulae Gregorii secundae satis superque declarant. sed fatendum est Wi1amowitzii coniecturam ut elegantissimam, quippe qua tanta lectionis varietas facil1ime explicetur, ita minime certam esse; ίη lubrico autem niti incauti est. DE MEMORIA EPISTULARUM ΧΧΙΧ-ΧΧΧ ΙΝ ANTIRRHETICI CODICIBUS

Has epistulas exspectabam J aegerum editurum esse: plerumque enim in codicibus manuscήΡtis libros contra Eunomium antecedunt, quibuscum pro certo habeo eas inde ab origine conexas esse. iam si ίη illos duos epistularum libros quibus continentur, F et ν dico, a communi exemplari Γ redundassent, consentaneum iam esset illos et ίη lacunis et ίη lectionibus conspirare. at contra, , si exempla operis contra Eunomium ίη duas familias discernimus, alter alteram sequitur. accedit quod V illas ηοη ίη epistularum sylloga, sed eodem 10co exhibet ubi reJiqui praeter F, ante libros ίη Eunomium: unde efficitur F ab exemplo Antirrhetici eas descripsisse, quo studio fuit Gregorii collectionis augendae, ut complures disputantiunculas certo homini dedicatas inter epistulas collocaret, quae plerumque inter tractatus leguntur (ρ. LlV). Sed iam ad codices librorum contra Eunomium enumerandos nos convertamus, quibus eae epistulae contineantur; quos mihi roganti indicavit Jaeger. idem liberalissime lectiones a se enotatas suppeditavit. sunt vero hi: L(aurentianus) Mediceus plut. νι nr. 17 sae-

LXXIV

PROLEGOMENA

culi ΧΙ sive Χ exeuntis, membranaceus; ipse contuli. Lesbicus Mytilenensis (Β) 6 saeculi ΧΙ-ΧΙΙ, membranaceus. epistulam 30 Ρetή ad Gregorium fratrem Ρraeb~~Γιt tabellae photographicae ]aegeri ίη usum a Carolo ]antsch confectae (lectiones mecum communicavit ]aeger). epistulam contra 29 recensuit is qui catalogum composuit, Maurogordatas (ρ. Ι47), ]antschius depingere supersedit. P(atmensis) 46, saeculi Χ-ΧΙ, membranaceus, quem qui anno Ι9Ι2 inspexit et descripsit, Paulus Maas, adnotavit f. 75 epistulam 29 ad Petrum exhiberi, de epistula Petri tacuit. sed ambas exhibet liber Patmensi simillimus, Vaticanus Ι773 (Ζ), saeculi XVI, chartaceus; quem, cum mihi ηοη contigisset ut Patmensis lectiones nanciscerer, ίη eius locum invitus substitui. ipse eum contuli. Vaticanus Ι907 (S) saeculi ΧΙΙΙ, chartaceus, qui omnia Nysseni opera continet. lectiones a ]aegero enotatas rursus ipse cum codice contuli neque sine fructu, nam plurimis compendiis scriptus est; accedit quod a restauratore omnia folia charta perlucida obducta sunt. de S Burneianum Musei Britannici 52 saeculί χιιι-χιν deήvatum esse cum adfirmasset ]aeger (ρ. ΧΧΧΙΧ), eum neglexi. Βν maxime inter se cohaerere, quasi ab υηο exemplari pendeant, iam animadvertit ]aeger (ρ. ΧΧΧΙΙΙ), qui librum V siglo Τ designat, idem apparatu ad epistulam 30 confirmatur: nam et titulum pariter conformant, et ίη pravis consentiunt, ut 89,23 36γμιχσt pro 30υλοtς, 90, Ι2 φράξιχσθιχt pro φρυάξιχσθΙΧL. atque ηοη multo longius a Β abest L: errorem enim ridiculum qui tamen editiones obtinet, 9Ι,4 μυστtκωτέΡΟLς pI~ άμυΚΤLκωτέροtς LBV communicant. ίη epistula 29, ubi Β ηοη novimus, L ν et verba pariter disponunt 88, 8, et rectam lectionem 88,23 πάν τη adversus πιχντΙ tutan-

PROLEGOMENA

LXXV

tur, et, quod multo gravius est, extremam valedictionem 89, Ι3- Ι 4 omittunt. lίbro F contra cum L ηοη multum commune inest: nam prosodica (87,4) et otthographica (87,5) ad lίbrorum cognationem definiendam nihίl valent; et quod 90,6 έν utrobique omittitur, fortuito factum esse potest. cum ν, ut diximus.(p. LXXIII), vel minus: semel enim 90, 2Ι ίη recto defendendo FBV την κεφιxλ~ν contra τη κεφιχλη LZS consentiunt. F vero cum S saepius ίη veris, semel ίη pravis 88,5 μεν pro μόνον conspirat ; Ζ cum S et" ίη verbis disponendis 88, 8 et ίη titulo epistulae 30 conformando. DE EPISTULAE V MEMORIA PECULIARI

De epistula 5 desperandum erat, dum eius salus uno libro V continebatur, quem, quotiescumque cum F vel cum FP comparare licuit, lacunulίs et erroribus laborare apparuit cum ηοη gravibus tum ηοη ita facilίbus ad detegendum. lux et incolumitatis spes illi epistulae adfulsit, simul atque alterum exemplum necopinato ίη­ venimus, quod ad id tempus nos fugerat, cum illa epistula ίη eo falso ad Flavianum episcopum inscripta esset. ίη illud tum demum incidimus, cum folίum huius editionis quo epistula ν continetur, typis expressum erat. sed, cum ηοη lίcere nobis videretur scriptorem quem ηοη speraremus post nostram operam fore ut brevi denuo excuderetur, mίnus emendatum proponere quam poteramus, ίη appendice illam epistulam iterum imprimi iussimus, Gregorii studiosiores quam sumptus parciores. Barberinianus 29Ι, quem siglo Ν designavi, est codiculus (cm. Ι3 χ ΙΟ) chartaceus ineunte saeculo χν vel potius exeunte χιν ίη folίis 296 ab una manu neque eleganti neque constanti exaratus, ut docti scribere solemus; scribam enim theologia doctum prodit studium rarissima quaeque excerpendi et collίgendi. folίum primum abscissum est; f. 3 v έκ των κιχνονtκων ά,ποκρΙ-

LXXVII

PROLEGOMENA

PROLEGOMENA

f. 4 του μεγάλου 'Αθιχνιχσ(ου tum spatio interiecto disputatio subiungitur de processione Sancti Sρίήtus ίηscήΡta δτι.

ΕύνομΙου &νΤr.ρΡ'Y)τι.κων (inc. ~ γιΧρ έπ"θεωρουμέν'Υ) !κά­ στη; des. του γιοα πεφ'Υ)νένιχι.); (ί. 36"') του ιχύτου Ιν

LXXVI

σεων του ά:γΙου Τ r.μοθέοu;

προς 'ΑββOCν μονάζοντιχ.

ούκ Ιστι. μΙΧθ'Υ)της του Χρr.στου ο()τε πρόβιχτον ΙΧύτου, δτι.

ώς κιχτιχκεκρr.μέvος κιχΙ &πεr.θ~ς ούκ ΙSΨετιxι. την ζω~ν δ μ~ Ιμμένων τη 8r.8ιχσκΙΧλΙq; ιχύτου κιχΙ τΙΧότην πιχντελως φυ­

incipit ια:ν ύμε!ς μέν'Υ)τε έν τφ sententiae e Patribus excerptae inseruntur. iam secuntur excerpta ex Nysseno: (ί. 31) λάττων

&πιχριχΙτητον;

λόγ~ τφ έμφ; ΡΙuήmae

τφ ΙΧύτφ λόγ~ (inc. εΙ ouv έν τη &κτΙστ~ φόσει. νοε!τιχι.; expl. Πιχτρος &ποτέμνετιχι.). subiunguntur excerpta e Gregorio Ν azianzeno, Iohanne Chrysostomo, Cyrillo, aliis patribus; hoc florilegium usque ad f. 74'" pertinet. id excipiunt Νι.κολάου έπ"σκόπου Μεθών'Υ)ς συλλογι.σμοΙ περ! του πιχνιχγΙου Πνεόμιχτος; tum (ί. 90"') Ο()γωνος &ντr.ρρ'Y)Τι.κά.. folia 93v-103'" occupat aliud florilegium

ΕΙς τιΧς μιχρτυρΙιχς του ά:γΙου ΓΡ'Υ)γορΙου του Ν όσσ'ης, &ς

περ! του 8τι. 8ε! &πέχεσθΙΧι. τ:ης των ιχtρετr.κωv κοι.νων(ιχς;

~ρκει. μεν ouv το

folium 103'" vacuum est. f. 104 legitur Ιφ'Υ) προς τον Kλ~μεντιx δ μέγιχς Πέτρος κτΙ f. I04v tertium vel quartum florilegium (quamquam quis ίn tali colluvie fines inter florilegia diversa, fragmenta patrum brevissima describet?) orditur, ίn quo fragmentum e Gregorii epistula canonica ad Letoium legitur του έν ά:γΙοr.ς

περΙ του ά:γΙου Π νεόμιχτος εlΡ'Υ)κεv

(inc.

8r.ιχτετριχvωμέvοv ύπ' ιχύτου ΠΡΟ'Υ)γουμένως);

(ί.

31V)

του

ά:γΙου ΓΡ'Υ)γορΙου τόυ Ν όσσ'ης έν τφ προς 'Αβλάβr.οv λόγ~

(inc.

34) έκ του εΙς τον (inc. Στέφιχνος 8ε πλ~­ Ρ'Υ)ς Πνεόμιχτος ά:γΙου). deinde excerpta quaedam perbrevia ex opere contra Eunomium, quae Jaegerum fefellerunt, neque tamen arbitror inde quam ille ίη lucem dedit editionem ullum detrimentum cepisse (inc. τφ γιΧρ ΠιχτρΙ κιχτα: το &Kτr.aτov; des. του γιου πεφ'Υ)νένιχ,,); (Ι 34 'Εκ του ιχύτου λόγου (inc. πως Ιστιχι. 8υνιχτον δπερ έπΙ των κάτω; des. ~ του γιου &ποτέμvεσθΙΧr.). Subiungitur excerptum ex Theognosia (inc. Π νευμιχ 8ε το τ:ης κτ~ ; expl. προσουσιχν πr.στώσ'ηΤΙΧr.); deinde (ί. 35) του ιχύτου ά:γΙου ΓΡ'Υ)γορΙου Ιν τφ προς τον Πέτρον το &πιχράλλιχκτον της φόσεως); (ί.

πρωτομάρτυριχ Στέφιχνον έγκωμΙου

V

)

τον t8"ov &8ελφον περ! θεΙιχς ούσΙιχς κιχΙ ύποστάσεως λόγ~

(inc.

πOCν δπερ &ν εΙς ~μocς έκ θεΙιχς 8υνάμεως;

ΙΧύτος Ι8r.ΙΧζόvτως Ιπ"γ"vώσκετιχr.); ιχύτου

deinceps

(ί.

Ιν ο()τω Ιπr.γεγριχμμέv~ λόγ~ ΙκλοΥη

expl. 35"')

κιχ!

του

μιχρτυρΙων

προς Ίου8ιχΙους &πο της ΠΙΧλιχr.OCς μετά ΤLvος ΙπεξεργιχσΙιχς

περ! της ά:γΙιχς Τρ"ά80ς ~χει. κιχτιΧ τιΧς γριχφα:ς;

sequitur

(Ι

36)

εΤπε κιχτα: την

(inc. des.

δτι. λόγον κιχ! πvευμιx δ θεος

iam (des. tum rursus excerpta ex

κιχ! Πνευμιχ ώσΙΧότως).

λέγε" Διχυ!8 κιχ! Ιν β' κιχ! λ' ΨΙΧλμφ σUVΤ~Ρ'Υ)σr.v).

Antirrhetico secuntur:

του ιχύτου Ιν τφ

ιχ'

των

κιχτ'

πιχτρος ~μων ΓΡ'Υ)γορΙου Νόσσ'ης προς Λ'Υ)τώι.ον έπΙσκοπον

περΙ των 8ρων των έπι.τLμ(ων (inc. εt τr.ς ~ρν~σιxτo την έν Xρι.στίj) πΙστι.ν; des. έπι.στροφη σuvεμετρ~θ1j). post alia

secuntur denuo excerpta theologica minuta. f. 236" ίn medio florilegio epistula Gregorii οccurήt ita inscripta: έπι.στoλ~ του έν ά:γΙοι.ς πιχτρος ~μων ΓΡ'Υ)γορΙου Νόσσ'ης προς Φλιχβr.ιχvΟv έπΙσκοπον. praecedit excerptum breve του ά:γΙου 'Ισιχά.κ

(inc.

χρ~ 8ε κιχ! τουτο γι.vώσκεr.v, OCγιχ­

des. tum aliud item bre-

πητοΙ, δτι. πOCσιχ ~ έν τίj) κρυπτίj) γενομέν'Υ) όμι.λΙΙΧ;

8όνιχτιχι. τη xιxp8tq; προσεόχεσθΙΧι.);

vissimum (inc. πά.ντιχ τα: συμφέροντιχ ό θεος ~μ!ν βοόλε­ des. έν οΤς έστr.v ~ σωΤ1jΡ(ΙΧ τ:ης ~μετέριxς Ψυχ:ης). epistulam Gregorii insE' 'ίtur (ί. 238") περ! του μ~ 8ε!ν , συνοοου lnc. τουτων τo~νυν μετιχ προστι. θέ νιχι.: Τ1jς ~ &κρι.βε(ιχς πι.στωθέντων; des. προς ocνιxτρoπ~ν των νυνΙ 8ι.ορι.σθέντων). volumen claudunt disputationes contra Gregorium Palamam. hunc libellum cum iis qui Byzantinorum theologiam indagantur, tum iis qui ίη florίlegio­ rum patristicorum historiam incumbunt, commendatum τιχι.;

~

Ι ~

('

,

(

,

LXXVIII

PROLEGOMENA

velim; ipse vereor ne ίη descήbeηdο longior fuerim, quamqua~ multa scio me intacta reliquisse. Memoria libri Ν ηοη indigeremus, si vel F vel Ρ praesto essent; nam quotiescumque Paulus vel Iohannes afferuntur (95,5. 7-8. 15), comparatione instituta elucet Ν longius a Scriptura distare quam librum V; et cum singula verba tum incisa Ν saepius omittit quae V servat, ut 92,10 των; 93, ι πεΡL; 94, 6 τ~ς ζω~ς; 94,12 8ς ζω-ης; clausulis adsimi1atis (93, 6) vel quoνis modo pcrperam Illutatis (93, 5-6) peccat. sed semel verba servavit 94,23 εΙς ~μας prorsus necessaria; saepius compendia quibus casus obliqui vocum πιxτ~ρ et πνευμιχ indicantur, recte distinguit, ubi V confuderat (ρ. 94, 3. 4. 6. 7; errorem detexerat, nisi ipsa verba, at sensum felici iudicio restituerat Vitellius), semel rectum tempus (ρ. 94,23), senIel rectum et tempus et genus (ρ. 92,11) tuetur; semel (92,9) desinentiam ίη V pessumdatam ιχύτου emendat; unam comprehensionem aptius conformat (95,8-9). utrum 93, 7 ά.πολογ(ιχν cum V an δμολογΙιχν cum Ν scribas, ίη dubio est. V de exemplo manasse litteris minιisculis scripto, supra (ρ. LVIII) aliis argumentis fretus adfirmaνi. idem compendia πρς-πνς confusa, id est littera ν cum Ρ confusa indicare videtur. Ν ex libro Gregorii epistula.rum fluxit ίη quo epistula prima ad Flavianum inerat: ab illa enim epistula inscriptio, inepte i11a quidem, repetita est. nescimus utrum ίη eo libro epistula ad Flavianum primum an epistulae 5 proximum locum tenuerit. DE EDITIONE PROTOTYPO

Quaestionem quam ίn hunc locum reieceram de editione prototypo, imprudentibus nobis et invitis accidίt ut ηοη modo attingeremus, verum etiam paene profligaremus. id quod clarius elucebit, simul atque, quae

PROLEGOMENA

LXXIX

codicibus pensitatis et inter se comparatis siνe effecimus siνe nobis effecisse videmur, iam sub up.o conspectu proposuerimus. Epistulae libris V et F communes ex υηο libro fluxerunt, ηοπ sine u11a nota tachygraphica minusculis litteris, 'Scilicet ποη ante ΙΧ saeculum, scripto, quem siglo Γ designavi (ρ. L VIII). qui et lacunulis hic i11ic hiabat et erroribus scatebat ηοη iis tantum quos scribae per ίmιπudentiam admisissent, sed. etiam qui a studio memoriae traditae variandae vel emendandae originem caperent (ν. ρ. L VIII-LIX). quas epistulas praeter communes Γ complexus sit, adhuc ignoramus. nam horum codicum alter certe, F, patrimonium divitiis a1iunde arcessitis augere studet, ut disputationibus i11is theologicis certo homini dedicatis, quas ex hac editione exclusimus. unum spondeo co11ata memoria ίη libris contra Eunomium obvia, epistulas 29 et 30 afuisse: haec enim ίη F et V a diversis exemplis, ηοη ab υηο Γ, redundarunt (ρ. LXXV). accedit quod V ηοη ίη epistularum sylloga sed ante ipsum Antirrheticum has epistulas co110cat; unde concludendum est F eas e codice huius operis hausisse. contra verisimile est Γ multo plures epistulas complexum esse quam unum V: cum enim tertio exemplo arcessito, Ρ eluceat eamdem rationem intercedere inter hunc et F ί~ epistulis quas unus F continet, quam inter eumdem et FV ίη epistulis quae ίη utroque occurrunt, iam constat Γ omnia, praeter epistulas 29 et 30 quarum condicio singularis est, amplexum esse quae libro Ρ vel cum FV vel cum υηο F sunt communia. Libro V ίη una et altera epistula a.lium fontem praesto fuisse suspicati sumus (Ρ. LXII), neque tamen ultra suspicionem progredi licet. Γ et Ρ, cum ίn i11is epistulis quae ίn utroque occurrunt, complures et lacunas et corruptelas communicent (ν. ρ. IJXIV), ad unum librum redire necesse est,

LXXX

PROLEGOMENA

quem uncialibus litteris, id est ante finem saeculi ΙΧ, scriptum esse demonstravi (ρ. LXV). atque iam ίη illud commune exemplum, quod χ vocare soleo, epistula spuria irrepserat, Gregorii Nazianzeni 238 (cf. supra ρ. LXIV). utrum epistulas libro Ρ peculiares, id est epistulas quae epistulis mutuis Basilii et Libanii inculcatae sunt, ίη χ infuerint, an aliunde deductae sint, eo magis ignoramus, quod Ρ a libro mutilo se descriptum esse confitetur (ρ. LII). sed nobis facile fingere possumus eum qui librum Γ scribendum curavit, etiamsi illas ίη χ ίη­ venisset, omisisse: facile enim fieri potuit ut, cum nosset easdem Basilii et Libanii nominibus circumferri, his auctοήbus neque diffideret neque invideret. Epistula 21 cum Basilii libris comparata elucet quam probus χ fuerit, alium terminum ante quem scriptus sit, ηοη lucramur. qua enim aetate vetustissimi Basilii libri quibus ea continetur, scripti sint, nondum compertum est. Libanii autem librorutn ίn quibus epistulae 26-28 occurrunt, vetustissimus, Vindobonensis, saeculo vel ΧΙ ineunti vel Χ exeunti tribuitur: ηοη multo igitur ipso libro Ρ aetate superior est quem saeculo ΧΙ-ΧΙΙ adsignavimus. sed tot et tantae discrepantiae inter singulos Libanii libros intercedunt, e quibus Reginensis (AR) saepissime cum Ρ contra fratres facit, ut necesse sit credere falsarium aliquot saeculis ipsum ante fuisse quam libros quos nunc manibus terimus. an vero falsarius illas epistulas ex ipso χ aut e libro libri χ simillimo, quod discrimen neglegimus, prompserit, dubitamus; id vero pro certo venditare quis animum induxerit ? U nam ampliorem syllogam epistularum Gregorii Nysseni aliquando fuisse, 4-28 dico, usque adhuc nos suspicari confessi sumus, illud tamen ίη opinatione et coniectura positum esse quis negaverit? sed accedit nUllC lίber Ν, qui cum epistulae 5 inscriptionem ab epistula ι repetitam praemittat, invitus quodammodo

PROLEGOMENA

LXXXI

testatur se a libro deductum esse quo et epistula ι et epistula 5 continerentur. at epistula ι peculiari memoria tradita est inter epistulas Ν azianzeni, neque illa Nysseno vindicatur nisi scholiis quibusdam marginalibus. at hinc nihil aliud elici potest, nisi Ν, librum sane recentem, saeculi scilicet XIV, sed qui doctrinam quamdam reconditam atque exquisitam sapiat (cf. ρ. LXXI) , neque a Γ neque ab χ manasse, sed nescio per quos rivulos a recensione ίρ?ο χ ampliore. nam fuit aliquando liber qui et epistulam ι maiorum praecipuam et epistulam 5 unam ex minoribus amplecteretur. sed ut epistula ι, ita epistulae 2 et 3 suae quaeque memoriae commissae sunt. has igitur universas coniectnra ίΙΙί libro reddo queΠ1 Υ appello. Ab hac sylloga Υ epistulae maiores 1-3 singillatim quaeque descripta, tum cum aliis operibus consociata, brevi dispersae et dissipatae sunt; epistulae minores diutius ίη acie manserunt. Neque dubitationibus ansam praebebit quod V et Ν ηοη mu1tutn inter se discrepant: epistulam eηίΠ1 mere tlleologicam scribae, quamvis essent protervi, se continebant quin corrigerent; neque quisquam mirabitur quod Υ iam lacunulis hiabat, quarum duas ίη υnο versu (ρ. 93,4) deprehensas explevi. nam nullum adhuc πονί librum huius vitii immunem: quin etiam quis nostrum ποπ pariter peccat voculis omissis? at tamen nostro iure concludimus Υ nοη ipsam editionem prototypum fuisse, sed illum editionem prototypum quodammodo nobis repraesentare. Quae utrum alias epistulas complexa sit necne, diiudicare ποη possumus; id praesto, eam vel ab ipso Gregorio compositam esse vel ab eo cui librorum copia facta esset ίη quos Gregorius epistulas, priusquam tabellariis traderet, referre soleret, atque vel Gregorio νίνο vel brevi post eius mortem ίπ lucem editam esse. Gregorίi Ν ysseni

Opera

ν 111, 2

6

PROLEGOMENA

PROLEGOMENA

quis enim posteriore aetate epistulaIll 22 intellexisset, cuius sententiam nemo ante DiekampiuIn perspexerat? quis epistulam 23 vel potius schedulam commendaticiam curasset? ηοη refragatur neque quod et epistulae 24 cum prooemium tum clausula nunc desiderantur, neque quod perierunt nomina eorum ad quos epistulae 23 et 28' datae sunt, neque quod nomen eius ad quem epistula 21 missa erat, interpolatum est. epistula enim 24 υηο F servata est; epistula 28 υηο Ρ, si quidem formam genuinam spectamus, ηοη a falsario depravatam; ante epistulam 21 unus F 'ΑβλΙΧβΙφ testatur; epistula tantum 23 et ίη Ρ et ίη F (id est Γ) legitur. invidiosum vero esset sive singulorum librorum culpas sive archetypi editioni prototypo crimini dare. Stemma ηοη singulorum librorum sed universae meInoriae subiungere decrevi:

DE EDITIONIBUS IMPRESSIS

LXXXII

editio prototypus

Ι

Ν

singnlae epistnlae lllaiores

Ρ

F

v

LXXXIII

Editione operum Gregorii Nysseni, quae anno 1615 ex officina Claudii Morelli typothetae regii ίη lucem emissa est cuiusque historiam nuper J aeger (ρ. LVII) enarravit, nullae aliae epistulae continentur nisi primae tres. quae e diversis fontibus fluxerunt: primam enim ad Flavianum Fabricius [Fabricius-Harles, Bibliotheca Graeca ΙΧ 120) auctor est primum Parisiis apud Guilelmum Morellum anno 1551 prodisse, deinde ibidem bis repetitam esse annis 1554 et 1558. nobis autem ηοη contigit ut ullum harum editionum exemplar adsequeremur, quod eo magis dolemus, quia, ut supra (ρ. XXVIII) et adfirmavimus et demonstravimus, Claudii Morelli editio, cum plerumque cum libro Ε concinat, a1iquot locis veram lectionem praebet, quae cum ίη reliquis libris tum ίη Ε oblitterata erat. epistulae primae interpretatio latina Iohanni Lewenklaio ίη editione Parisiensi tribuitur. Epistulam 11 ediderat Petrus Molineus, minister Calvinianus, Parisiis anno 1605; repetίverat Hanoviae anno 1607. ille libro usus erat ab eodem stipite orto a quo OTC, ta1i tamen ut amisso ίη tanta testiunl multitudine facile careremus. meliorem quam librum se praestitit editor; qui, quamquam, ut erant viri docti illius aetatis ίη codicibus transscribendis vel ίη plagulis emendandis minus curiosi, hic illic ηοη paucas voculas praeteriit, quae hac demum editione Gregorio redduntur, officio tamen plerumque optime functus est. recte enim interpretatus est, recte interpunxit, unam et alteram scitam coniectnram protulίt. Gregorii libello duas dissertationes de peregrinationibus atque de altaribus et sacrificiis subiecit: editionis enim id fuit consilium ut demonstraretur peregrinationes ad loca sancta, quas Catholici summis laudibus efferre solerent, a Patre EcΡaήsiis

LXXXIV

PROLEGOMENA

c]esiae pro ηilιilο habitas atque etiam danlnatas esse. neque alia de causa nisi ut lesuίtίs stomachum moveret, Robertus Stephanus nepos illum libellum Gallice vertίt. si spatiulll suppeteret, suave esset persequi quam νelle­ mentes et quam νanae controversiae de hac epistula exarsissent. idem lacobus Gretserus (Gretscher) S.I., natione Suebus, qui postea anno 1618 editionis Parisiensis appendicem ornaνit (cf. jaeger, ρ. LXI), peculiari libello lngolstadtiae anno 1608 edito epistulam 11 a Gregorio abiudicavit, eamdem tamen, cum ipse perspiceret nullum esse argumentum satis idoneum quo athetesin fulciret, ηοη gravatus est interpretari: quisquis enim epistulam scripsisset, eum ηοη peregrinationes ipsas damnasse, sed monere voluisse, quae pericula virgines sanctillloniales subirent quae tantum iter ίn­ grederentur, quae interpretatio a Gregorii proposito minime abest. innunlerabiles alii illa aetate huic epistulae et defensores et obtrectatores exstiterunt; nerno contra tradito verborum contextui opitulatus est. quem de Molinei editίone Gretseri adnotationibus subiunctis Claudius Morellus expressit. Epistulalll 111 anno post secundalll, Parisiis 1606, Isaac Casaubonus ediderat, repetiverat Hanoνiae anno 1607, apographo, ut supra (ρ. XLIX) exposuimus, codicis W usus, ex quo υηο huius epistulae memoria pendet. rem ille νel maiore sagacitate, ut par est, administravit quam Molineus, ηοη maiore tamen cura. eum quoque Gretserus ηοη sine quodam liνore refutare studuit. pariter et Casauboni textus et Gretseri commentarii a Claudio Morello expressi sunt. Αηηο 1638 Aegidius Morellus typotheta regius Parisiis editionem primam denuo expressit iteratis curis auctam, sed illae tres epistulae cum Claudiana ad verbum concinunt. de hac editίone, quam Morellianam appellare solent, Mignei textus expressus est ηοη sine

PROLEGOMENA

LXXXV

IllUltiS operarum erroribus. atqui collationem epistulae 111 cum libro W satis accuratam iam anno 1728 vulgaverat Lambecius ίη descriptione istius codicis Commentariis de augustissima bibliotheca Caesarea Vindobonensi inserta [ν, ρ. 176 sqq.]. ηοη multum contra profecit ,vir theologiae ηοη indoctus, πρεσβύτερος καΙ οΙκονόμος του ΟLκουμενLκου παΤΡLαΡΧLκου θρόνου Constantinus ό έξ ΟΙκονόμων, qui ίη libello perraro et, quantum scio, Olnnibus adhuc ignoto ψιί ίη Gregorium incubuerunt, editίones epistularum 11 Molinianam et III Casaubonianam rursus proposuit, commentarium adiunxit. inscribitur ille liber ΣLωνΙτης Προσκυν'Υ)τ-ής, ίη lucem prodiit Athenis anno 1850, τύΠΟLς Φ. Καραμπ(ν'Υ) καΙ Κ. Βαφιχ; exemplar mihi ίη manus cecidit alia ίη bibliotheca Vaticana rimanti. Epistulas ιν -XVIII primus e codice V edidit 10hannes Laurentius Zaccagni, praefectus bibliothecae Vaticanae, ίn Collectaneorum monumentorum veterum ecclesiae Graecae volumine primo, immo unico, quod prodiit Romae anno 1698. idem de epistularum tempoήbus ηοη indocte ίη praefatione disseruit, interpretationelll Latinam et sumnlaria ηοη inepta addidit, sed neque V ta1is 1iber erat e quo quis opus ignotum commode primum edere posset - erroribus enim scatet et spatiis vacuis hiat et epistularum inscriptiones plerasque rubricatori supplendas reliquit -, neque Zaccagnius graece ita sciebat ut vires proposito pares essent: multa enim per incuriam omittendo peccavit, multa, quae praesertίm per compendia scripta essent, perperam legit, lacunas pessime plerasque explevH. Epistulas septem, χιχ-χχν, quae ίη V desunt, ex F primum Florentiae anno 1731 typis Magni Ducis ίn lucem protulit lohanηes Baptista Caracciolus, ίη lyceo Pisano philosophiae professor publicus, apographo usus Antonii Cocchi medici Florentini. interpretatio, ad-

LXXX"I

notatio, StllllInaria addnntnr, snbit1ngnntnr variae lectiones Jίlπί F a(l illas epistulas q nae e V ρετ Zaccagninm cιIitae erant (lnaeqne ίl1 F qιιοφιe occurrnnt. 11 alί Ρ 5 κιν-ήσιχσι J aeger: τιμ-ήσιχσ, codd cf Ρ 67, 5 μLσος ΗΒΕρ: οιη AGM 6 όποvοεLΤΙΧΙ DBGEp: έπιvοεLΤΙΧΙ (όπο super lineam) Μ !πιvοεLΤΙΧΙ Α ά.λλ' - σπου8&.ζετιχι οιη Α κΙΧθ&.περ DAMEp: κιχΙ κΙΧθ&.περ BG 9 ούκ εΙ8ότες δη DABGM: δη Ε ουν ρ 10 βουλευόμενοι Ρ 11 8ι' 8ν Ε 15-17 ε(χομεν - ονομιχ om Μ Ι7 ώς 8' ιiν] ώς ιiν ουν Α 18 ων (6) Α) σχετλιάζω DABGM: ων σχετλι&.ζομεν Ερ

4

4-6

ΕΡ. ι

4

ΤΗσάν τLνες οι τον αΙ8εσψώτατον ύπαιθριμ τΎ)ς έκκλΎjσΙας συν8ρoμ~ν, βά8'Yjν τον με­

15 τον χρονον σuνοr.αγαγων εκεr.νοι.ς, επr. ΤΎjν εμοωτου πα "ν

'λ

15 καΙ ~ μετ' έμου συνο8Ια καΙ τούς (ππους 8LιX. χεφος έφελ­

6 έκκλΎjσΙαν ύπέστρεφον. καΙ ηνος μΎjνύσαντoς κατα τ~ν όρεr.\ ,\ , { 1:-' ι' λ ~ ι ς νΎjν αυτον ενoρ~αν οr.αγεr.ν μαρτυρων επr.τε ουντα μνΎjμα , τα μεν πρωτατΎ)ς ό8ου εΙχ6μΎjν, εύπρεπέστερον είναΙ. κρ(-

κ6μενΟL' &στε φθάσαL όμου τα 8ύο γενέσθαΙ., έκείν6ν τε

τως

, _ (, έπr.τελοuμενας των αγr.ων ,

νων έπΙ τΎ)ς

συνΎj ως αυτων , ι '" μαρτυρων μνΎjμας κατα τον αυ,

\"

Ι:-

,

'Ο

μ6λr.ς 8r.ελθών, (5ρθρr.ος, μέρεΙ. ΤLνΙ καΙ τΎ)ς νυκτος συγχρ-η­

σάμενος, κατα τ~ν πρώΤΎjν τΎ)ς ~μέpας &ραν έφΙσταμαL τοίς

,\

'θ

\,

\

~

,(

μΎjΤΡOΠOλεως γενεσ αr. ΤΎjν συντυχr.αν'

1:-'

ως οε

ι I-Ielladius episcopus Caesariensis a. 394 ί~rn rnortu,us erat: concilio ellirn Constantinopolitano curn Flavtanus Anttochenns et Gregorius Nyssenus turn Palladius Caesareae Cappadociae episcopus adfuit (Mansi πι 852) 12 neque constat hunc Petrurn GregoIii Nysseni fratrcrn intell.egendurn e,ss~ (narn ~t potuit fieri nt hac dernurn aetate Petn ~lexandnnl rnernorιa apud Sebastenos prirnurn celebraretur et slngula,re esset Grego: riunl ΓetίceΓe i1lUlll Petrulll suurn fratrenl fUlsse), neque SI constaret, ad ltuius cpistulac aetatern constituendarn inde quicquarn Ιucπι.rernUΓ; nequc cninι c~nstat, quando Petrus Sebastenns lllortιιus sit 14 quadraglnta rnartΥΓU111 Sebastenonlrn festulll nUllC die ιν IIlensis Martii cclebl'atur

DABGMEp 1 -rov ocΙ evannit Ε 3 ocύτ μαρτυρΙιμ.

μ-η8εμLας

έψ

\(

~

αL καΙ. Ύjμας πλΎj-

ae γενομέν-ης άναβολΎ)ς

έπέμφθΎj παρ' ~μων ό μ-ηνύσων αύτι7> τ~ν παρουσΙαν' καΙ 20 μLκρου

8Lαγεγον6τος aLαστ~ματος ό ύΠΎjpεΤOύμενoς αύτι7>

ar.άκονος

συνέτυχεν

~μίν,

8ν

παρεκαλέσαμεν

8LιX. τάχους

μ-ηνυσαL, &στε έπΙ πλείον αύτι7> σuν8Lαγαγείν, έφ'

καφον

εύρείν προς το

μ-ηaεν πεΡLοφθΎ)ναL των

φ τε

έν

~μίν

10 άθεράπευτον. μετα τουτο έγω μεν έκαθ~μΎjν κατα το ()παL25 θρον

άναμένων τον εΙσκαλουντα καΙ προεκεΙμ-ην &.καφον

θέαμα

τοίς

έΠL8-ημουσL

κατα

τ~ν

σύνο80ν.

καΙ

χρ6νος

DABGMEp 1-2 συντετυΧ1)κως άρρωστεΤν ocύτον DBGM: συν­ τετύΧ1)κεν άρρωστεΤν ocύτον Ε συ"τετύΧ1)κε καΙ άρρωστεΤν αύ4 καΙ DMp: οrn ABGE 5-6 τον Ρ συντετυΧ1)κως Α

om Ρ 6 τ τί;> σώματL' &στε μόλις .ημας περΙ 8ε(λ-ην

Ι Jl " " \ πo~ιx ι:;ννομος επr.σκοπου ιχποφασr.ς Τ'Υ)ν

κιχ θ'

29 .ημών κρίσr.ν έκύρωσεν; εΙ 8έ τι. κιχΙ έγεγόνεr. τούτων έν20 νόμως, π&.ντως &ν περΙ τον βαθμον δ κίν8υνος ~ν' ϋβρr.ν

8ε κατα. έλευθερΙιχς κιχΙ ά.τr.μΙιχν κατα. των δμοτΙμων ΠΟLΟf

όψ(αν, πολλα. 8r.α. μέσου κακoπαθ~σαντας, καταλαβεLν τ~ν

30 κιχνόνες

συν08(αν' καΙ γ&.ρ τL καΙ νέφος έκ λα(λαπος κατα. τΟ ά.θρ60ν

θεον δρώντες, έν τίνr. συγγνωστ~ν .ηγεLσθε τ~ν καθ' .ημών 31 ά.τr.μίαν; εΙ κατα. τ~ν Ιερωσύν-ην το άξίωμιχ κρίνοr.το, tσ-η

έν· τί;> 25

,

ά.έρι γενόμενον αύτων των μυελων ~μων λάβρι,>

- ομ " β ρι,> τι,>

κα θ ~κετo' Ι

" απαρασκευοι

\.1. γαρ ,/μεν

26 β&.λλον θ&.λπος ώς προς υετου φυλακ~ν.

'-' \ οr.α

\ το

( υπερ-

πλ~ν ά.λλα. κατα.

θεου χάρr.ν, ώς οΙ ά.πΟ κλό8ωνος ~ ναυαγΙου περr.σωθέν­

sqq Matth 9, 12 sqq; Marc 2, 15 sqq; Luc 5, 29 sqq DABGMp 2 τοσουτο Ρ πtΠΟLθεν ABGp: πtπονθεν DM προς σε σαι Α (add man rec) 8 πλεΙων DBMp (cf Marc 6, 35 &ρσ. πολλ-ή): πλεϊΌν AG fortasse ante correcturam Β κσ.Ι ante το σαι Α 8-9 εύτρεπες DAG: εύτρεπες ex εύπρεπές Β εύπρεπές Μρ 9 ή έστΙσ.σLς ~ν πσ.ρσ.σκευΎj D 17 προσκσ.θ-ήμενΟL DBG: προσκσ.θεζόμενΟL ΑΜρ 19 ά.ποπtμπεταL DABG: ά.ποπtμπετσ.L ουν Μ κσ.Ι ά.ποπtμπεταL Ρ 21 τω σαι D 23 νtφους D 24 γLνόμενον Α ήμας ρ 26 πλ~ν σαι G ΙΙ

27

νσ.υσ.γΙΟLς Α

ένομοθέτησιχν;

Κρίμιχ

8ίκαr.ον

κρίνατε

οΙ

προς

25 πιχρα. της συνό80υ καΙ μία γέγονεν ά.μφοτέροr.ς .η προνο22

Zach 7, 9

DABGMp

25

sqq

concilίi

Constantinopolίtani

4 συντυχΙσ.ς DBMp: ήσυχΙσ.ς Α

a. 381

5 γLνομένη Ρ

6 κσ.Ι 'rL] κσ.ΙΤΟL Ρ 7 ύπερεαυτου Α ~κεΙνoυ οαι Β 8 τ~ν σ.ύτου Ρ 9 τ-ην τόφουσσ.ν] του τόφου τ-ην Ρ ι ι προσ-ήκε,

κσ.Ι πσ.ρ' ήμων DBGp: κσ.Ι πσ.ρ' ήμων προσ-ήκεL contra clausulam ΑΜ μά.θη ρ 13 ()βρεώς τε κσ.Ι Ρ ~χων την σ.ύθεντΙσ.ν propter clausulam ci Wilamowitz 14 δε κσ.θ' DBG: δε κσ.Ι κσ.θ' ΑΜ κσ.θ' Ρ 16 γενομένΟLς DBGM: γLνομένΟLς Αρ 17 ά.π-ήλεγξεν DBGp: ~ξέλεγξεv ΑΜ 19 ~γεγόνεL DAp: γεγόνε, BMG 21 ~λευθερΙσ.ς] των ~λευθέρων Ρ 23 συγγνωστον Ρ 24-25 tση ~στΙ πσ.ρα (~στΙ per compendium ίn ras e κσ.Ι) Α

25 ά.μφοτtΡΟLς] ά.μφοτέρων ήμων ρ

12

31-35

ΕΡ. ι

ΕΡ.

μίΙΧ,. μαλλον οε ~ φροντΙς τΎjς των κo~νων o~oρOώσεως, εΙ οέ τ~νες ~μας γυμνούς τοα κιχτιΧ την Ιερωσον-ην άξ~ώμιxτoς έφ' έιχυτων βλέπo~εν,

11

32 έν τοότιι> το (σον ~χε~ν.

τί τοα έτέρου πλέον ~χε~ δ ~τερoς; γένος; πιxίoευσ~ν; έλευ5 θερίιχν προς τούς άρίστoυ~ τε κιχΙ ευοοκιμωτιΧτους; γνω,... .., ' ~ σ~ν; τιχυτιχ -η εν τιι>

r..cr

,ι

33 τως ουκ έν έλιΧσσoν~.

, ,Ι rv J!. t ~.,\ Ι κιx~ πιχρ Ύjμr..ν ι:;στ~ν ευρειν Ύj πιχν-

άλλιΧ πλουτον λέγεΙ.; μη γένo~τo

εΙς άνιΧγΚΎjν έλθεϊν τιχατιχ περΙ ιχυτοα oΙΎjγ~σΙXσθιx~. ~ το-

σουτον

~

,

Ι

αρκει.

μονον

,~!!.

ε~πεr..ν,

υσος

.:}, ιιν

, το

κιχτ

'" αρχας

, κιχι

10 ναν δσος έγένετο, κιχΙ κιχτΙΧλιπεϊν &.λλοr.ς άνΙXζΎjτΎjσΙX!. τΎjς

ιxυξ~σεως τοα πλοοτου τιΧς άφορμιΧς τοα μέχρι. τοα πιχρ1009Μ. όντος κιχθ' έκιΧσΤΎjν μ~κpoα οεϊν ~μέριxν o~ιχ των κιχλων , ~ Ι '~I Ι ι 34 εΠ~ΤΎjOευματων ιxυ~oμενoυ τε κιx~ τρεφομενου.

Ι

ης

l'

ουν

τΎjς καθ' ~μων ίJβρεως ~ έξουσίΙΧ, εΙ μ~τε γένους ύπεροχη 15 μ~τε

άξLώματος περ~φιΧνε~α μ~τε ΟUνιχμr.ς ύπερβιΧλλουσα 35 λόγων, μΎjOε ~σην ευεργεσΙιχ ης προϋπιΧρξιχσιχ; δπότε ~

κα~

των

,

ει.

r.ι

ταυτιχ

1"

Ύjν,

'ΟΙ

ελευ ερων

\"

κιχ!.

ουτως

" ασυγγνωστον'

..,

αν

";"

Ύjν ~

,

το

""β

κατιχ

,~,

μΎjOενOς οε

ΤΎjν

, τουτων

υ

ρ~ν

,Ι

"

επι.

,

οντος ουκ

oIμιx~ κιχλως ~χε~ν την ΤOσΙXόΤΎjν τοα τοφου νόσον περr.~ΟεΙ:ν Ι 20 α'θ εριχπευτον.

θ

Ι ~/' , .υπεΡΎjεραπεr.ιχ οε εσην το"λ~ επr.κ r..vιxr. τ-ην

φιχνΙιχν κιχΙ O~ιxστεΙ:λιxι. τον Οr.ιΧκενον

()γκον,

μ~κρoν

o~ιx­

πνευσΟέντος τοα κατιΧ τον ταφον φυσ~μιxτoς' δπως ο' &ν γένo~τo τοατο, θε τουτο DBGM (τιϊ> του Α τφ το ρ) 3 έαυτούς Ρ 4 πλέον ~χεL DBG: πλεΤον ~χεL Ρ ~XOL πλεΤον ΑΜ 5 εύδοκψωτάτους ΑΜ: εύδοκΙμους

DBGp

6

'ήμων Α

8

~

codd

12

καΙ ante καΟ' add Ρ 13 αύξανομένου Ρ 14 'ήμας ρ 16 μ1)8ε ~crTLV DDG: μήτε ΑΜρ 17 -ην ante το DBG: οιπ ΑΜρ

17-18

έπΙ των

DBGp:

έπΙ το των ΑΜ

τοΙνυν

εΙσΙ τr.νες των τον μOν~ΡΎj καΙ ΙΟr.ιΧζοντιχ βίον έπανηΡΎjμέ,

(

νων, οΤς έν μέρε~ ευσεβε~ιxς νενομr.σταr. το τους εν

Ι

,Ι,

Ί

εροσο-

2 Κ1)νσΙτορα nomen proprium, ηοη magistratum existimo [eratne monasterio praepositus? Jaeger, cf Ρ 18, 17-18] 3-4 Luc ι, ι. 3

ΟΤCΗΚΜΧΠΦ (C usque ad YVWVΙXL Ρ 18, 8 pertinet; Π .= νtl usque ad XΙXTopOOUTΙXL Ρ 14" 23, νt usque ad ~ατ~γo 15, ~ ~lnc ν; Φ = fb) 2 έΠLστολη τοϋ αγΙου ΎΡ1)γορΙου του νυσ1)ς (του αγ. ΎΡ. νύσ. tΠLσκόπου b) περΙ των άΠLόντων εΙς Ιεροσόλυμα X1)vcrYιTOPL Φ: του αύτου (λόγος add Τ) περΙ των άπ. εΙς Ιερ. ΟΤ γΡ1)γορΙου νύσ1)ς (siνe νύσσ1)ς; του έν άγΙΟLς πατρος 'ήμων γρ. νόσο ~) ά8ελφου

(έΠLστολ1) add Χ) πατρος 'ήμων γΡ1)­ γορΙου έΠLσκόπου νύσ1)ς λόγος προς τούς άΠLόντας εΙς τά Ιερ. tΠLστολη του έν άγΙΟLς πατρ;)ς 'ήμι7>ν γΡ1)γορΙου νόσσψ: περΙ ,των άπ. εΙς Ιερ. καΙ εΙς &λλους ΤLνάς τόπους (νt: tΠLστ. του θεολογου προς τον έν ι:iγ. γΡ1)γόΡLον τον νύσσ1)ς περΙ κτέ 1) Π 3 γραμ­ ματος] πράγματος Τ 4 πρέπεLν ΟΤCΗΜΧΦ: om Κ πρέπον Π καΙ περΙ Χ άποκρΙνασθαL] 8L1)yYιcrιxcrOΙXL Π 7 άποβλέπων Π οΙ ante τω ΟΤΚ: ante 8 άπευθ. ΗΜΧΦ om Cll τω ύποκεLτου μεγάλου (τ. μ.

eras C, om Χ) βασLλεΙου CHMX του έν άγΙΟLς

:
cntHr, ηnο!> constet certorum praesulum communioni sociatos esse, ίη 110ruIll numero et Helladius Caesariensis et Gregorius Nyssenus commemorantur (cf Cod Theod χνι ι, 3); at reticet Gregorius Helladium SUUIll metropolitanum esse

,

or.ιx παντος

λ(

μένω κ'

8 άπευθύνοντες] άπογράφοντες Π

κατά om Κ

κατά 8ε την του κανόνος Π του om Κ 9 του CHMXKH Φ : τά ΟΤ 10 οΤόν TLVΙX] οΙονεΙ Π ΙΙ τούΤΟLς OTCKll: τούτους ΗΜΧΦ 12 κατ'] &στ' Χ -ιον ante θεον om Κ θεον καΙ άπευθύνεσθαL καΙ έπεΙ Π τοΙνυν] νυν Φ 13 τον ante μονήρΎ) om Φ καΙ Ι8Lάζοντα βΙον ΟΜΧΠΦ: βΙον καΙ

l8Lάζο~τα ΗΚ βΙον CT

μΙσΟΎ) ν εύνομε'i:σθαL

tl

13-14 tπαν1)Ρ1)μένΟL ΚΠ

14 ένο-

~ Ι

14

ΕΡ.

2-5

ΙΙ

ΕΡ. ΙΙ

5-8

15

λύμοις τόπους Ι8είν, έν οΙς τα. σύμβολα της 8ια. σαρκος

πΙμικτον καΙ άσύγχυτον είναι τ~ν φύσιν, μ~τε των γυναι­

έπι8-ημΙας τοσ κυρΙου όραται, καλως ?lv ~xoι προς τον

κων έν ά.ν8ράσι μ~τε των ά.ν8ρων έν γυναιξΙ προς τα. παρα-

κανόνα βλέπειν, καΙ εΙ ταστα βούλεται ~ παρα. των έντο­ λων χειραγωγΙα, ποιείν το ~ργoν ώς πρόσταγμα κυρίου'

6 τετ-ηΡΎjμένα της άσXΎjμOσύνΎjς όρμώντων. άλλ" ~ της δ80Ι­ πορίας ά.νάγΚΎj ά.ναφ~ί τ~ν έν τούτοις ά.κρΙβειαν καΙ προς

5 εΙ 8ε ~ξω έστΙ των έντολων του 8εσπότου, ουκ οί8α τΙ

5 ά8ιαφορίαν των παρατετ-ηΡΎjμένων &γει' άμ~xανoν γα.ρ γυ­

θέλει [τί έστι] το 8ιατεταγμένον ποιείν, αυτον έαυτ~ του

ναικΙ

3 καλου νόμον γινόμενον. οπου προσκαλείται προς τ~ν κλΎj­

ό80ν

8ια. τ~ν

8ια8ραμείν,

φυσικ~ν

εΙ

μ~ τον

άσθένειαν

8ιασψζοντα

άναγομέν-η

έπΙ το

ρονομΙαν της βασιλείας των ουρανων ό κύριος τούς ευλο­

υποζύγιον κάκείθεν καταγOμένΎj καΙ έν ταίς 8υσχερείαις

γΎjμένOυς, το ά.πελΟείν εΙς Ίεροσόλυμα έν τοίς κατoρO(~-

παρακραΤOυμένΎj.

10 μασιν ουκ άπ-ηρίθμΎjσεν' σπου τον μακαρισμον 8ιαγγέλλει,

,

ΤΎjν

4

ΤΟΘ'αύτ-ην

~xoι καΙ

,

τοιαυτ-ην

~"'λ

σΠOυσΎjν

ου

περιε

α

β

εν.

ι\~"

ο

σε

,

μ-ητε

μακαριον

ποιεί μ~τε προς τ~ν βασιλείαν εuθετον, ά.ντΙ τΙνος σπου~ Ιζ

σα εται, τ

-ην

(Ν

ο

νουν

,Ι

το

15 λεΙων

γινομενον,

,Ι

εχων

, Ψ ι θ επισκε ασ ω.

'.:J,

ουκ

σπου8άζεσθαι'

ι/ν

,~,

ουσε

ιΙ

ουτως

"" και ει μεν λ'

κα ον

, επωφελες

'Ν

παρα

έπεΙ 8ε καταμανθάνομεν

των

τε-

8t' ά.κρι-

1012 Μ. βείας το γινόμενον καΙ Ψυxικ~ν προστρίβεσθαι βλάβΎjν τοίς

10

8' ?lv υποΟώμεΟα, εrτε γνΙ:ψψ. ον ~xει τον τ~ν θεραπείαν άΠOπλΎjρ~υντα εrτε μισθωτον τον l.Sπερ

τ~ν 8ιακονίαν παρεχόμενον, καθ' έκάτερον μέρος ου 8ια, φευγει

, την

ι

μεμ

Ψ

ιν

01'

,Ι

το

γινομενον'

οΟτε

γαρ

15 παν80χείων

καΙ

καταλυμάτων

καΙ

πόλεων

~σται 8υνατον τον 8ια. καπνου παριόντα μ~

κατα. φιλοσοφΙαν

βίου ~

ευσXΎjμoσύνΎj,

αί5τ-η

8ε έν τ~

μός,

,Ι οπου

20 μέν-η

τα.

&τοπα;

τ~ν

πως

8ριμυχθηναι

,

8t' όφθαλμων καΙ άκοης 8εχο-

"Ι μεν ακοη,

~σται

μο λ' υνεται

8υνατον

~, σε

άπαθως

οφ Ο α λ

παρελΟειν

τόποις έκεΙνοις γενόμενος, ώς μέχρι του νυν σωματικως

7 sqq Matth 25, 34 sqq 10 Mattll 5, ι sqq; Luc 6, 20 sqq 12 Luc 9. 62 13 Apoc 13, 18 19 Ι Τίαι 6, 10

άποφοιτωντος,

ώς] κocΙ 8εϊ: Κ

πoλλ~ν

8 τούς έμπαΟεις τόπους; τΙ 8ε καΙ πλέον ~ξει ό έν τοις του

23 βΙφ del ] aeger

μο λ' υνεται

μολύνεται 8ε καρ8ία

άμίκτιΡ καΙ ί8ιάζοντι [βίιΡ] της ζωης κατορθουται, ώς άνε-

ΟΤCΗΚΜΧΠΦ 2 του κυρΙου έπt8ημΙocς Π κocθορα.ΤOCL Κ ~χεt ΚΠ 3 πocρα] περΙ Η 5 8εσπότου] κυ Κ 5-6 τΙ Οέλεt το 8LOC C'ετocγμένον ποtεϊ:ν Pasquali: τΙ έση το 8tocτετocγμένον, τΙ· θέλεt (θέλεtς Χ) ποtεϊ:ν codd 6 το 8tocτετocγμένον fΟΓsίtan recte Mo1ineus ocυτον έocυτij) Pasquali: ocυτον έocυτου ΟΤCΗΜΧΠΦ: έocυτον έocυτου Κ 7 νόμον OTCHMXKll : νόμου Φ 9 εΙς τα Ιερ. Κ ΙΙ περtέβocλεν Π μ~τε] μ~τt Π 14 πocρα] περΙ Μ 15 κocτocμocνΟ&.νομεν ΤΗΜΧΚl1Φ: κocτocμocνΟocνόμενον OC 16 ώς κocΙ Κ προστρΙβεσθOCL ΧΠ: προστρΙβετoct ΟΤCΗΜΚΦ 17 τον om Χ ουκ ~στt ΟΤΚΦ: ουκέη CHMXll μtΚΡα.ς Κ 18 μεγ&.λης Κ μη8εν Κ 19 πεΡt~ρητο sive πεΡtεΙρητο Π 21 κocΙ ~ν ciν8ΡιίσL Π 8ε Π: om cett 22 θν post κocτα add Π

(

εαυ-

&8ειαν καΙ προς το κακον την ιXatιxrpop(ιxv έχόντων, πως "'Ψ τας ο εις,

5 τί ουν έστιν έν τούτοις το βλάπτον; ~ σεμν~ πολιτεία πασι πρόκειται, καΙ άν8ράσι καΙ γυναιξΙν' r8tov 8ε του

ενιΡ

τ~ν προσαναπαύουσα οuτε τ~ Ι8ΙιΡ τον της σωφροσύν-ης

8ης &ξιον άλλα. της μεγίστ-ης φυλακης,

καταβλαπτόντων ό κατα. θεον ΠΡOηρΎjμένOς ζην περιπεΙροιτο.

ξΙ

7 φυλάττει νόμον. τ(--;)ν 8ε κατα. τούς άνατολικούς τόπους

τον άκριβη βΙον ένστ-ησαμένοις, ουκ ~στι της μακρας σπου-

ώς μΎj8ενΙ των

Ν

τιρ

κυρίου

έν

έκείνοις ~

ώς

τοις

του

τόποις

ά.γΙου

8ιάγοντος

πνεύματος

~μων

παρα.

ae:

τοίς

25 (ΙεροσολυμΙταις πλεονάζοντος προς 8ε ~μας 8ιαβηναι ά8υ-

ante γυν. ΟΠΙ Φ 3 ciσχημοσύνης] ocΙσ­ 4 ciνocφεϊ: Pasquali: ciεΙ codd ciεΙ 7 ~χεt Π έπΙ ΗΜΧΚΠΦ: όπο OTC 9 πocρoc­ όπεθώμεΟoc Π εLτε OTCK: είπερ ΗΜΧΠΦ οαι ΚΦ. τον post μtσΟ. om Φ 10-ΙΙ είτε-

ΟΤCΗΚΜΧΠΦ

χύνης ΙΙ

CasaubOllUS

κρocτουμένην Κ

10 τον post ~χ.

πocρεχόμενον οιη Π

yetJ

2

έν

όρμων Χ

8tocφέΡεt Τ

ΙΙ έκιίτερον] ~κocστoν Π

12-14 ο()τε γαρ -

νόμον 0Ι11 Κ

ΙΙ

-12 8tαφε1)15 πολλην]

πολλα Ο 17 ~ση Κ 8Ρψυο-ηνoct ΠΦ 18 οπου 8ε Κ μολύνετoct 8ε όφθocλμος om Φ 19 8ε κocρ8Ιoc 8t' όφΟ. καΙ &.κ. 8εχ.] καρ8Ιoc κocΙ &.κοη 8εχομένη Π κocΙ om Η 20 προελθεϊ:ν Κ 21 ό om Τ 22 γενόμενος CΗΜΧΦ: γtνόμενος ΟΤΚΠ του νυν] τοΙνυν Κ 23 έν τοϊ:ς τόποtς έκεΙνΟLς Π 24 ιΧποφΟLτώντων Κ 25 8ε οαι Κ

16

11 9-11

ΕΡ.

9 νατουντος; καΙ μ~ν εΙ ~σην έκ των φαLνομένων θεου παρ­ ουσΙαν τεκμ~ρασθαL,

μαλλον &ν ΤLς έν Τ ~θνεL των Καπ­

8σα

γάρ

έσην

έν

τούτως

ι

τουτων

5 το 6νομα του κυρΙου 30ξάζεταL, ούκ (Χν τι.ς τα. πάσ'Υ)ς σχε30ν

10 της οΙκουμέν'Υ)ς έξαρι.θμ~σαLΤΟ [θuσι.ασΤ~ΡLαJ.

, ';'

ει. 'Υ)ν

,

πλει.ων

(

,

'Υ)

χαρι.ς

,

εν

~

τοr.ς

'(Ι

κατw

Υ

8

(Ι

, και.

" και.

~'θ'

φαρμακει.αι.

και.

φ

ονοr.

φονοι.·

"λ

XOΙL

μα

Ι

ι.στα

γε

Ι

"

ι

1!

,

~

Ι

Ι

,

"~,

ογι.ας.

εμοι.

or.oι

,Ι

Τ'ην

ι

α~αγΚ'Y)ν

ταυ-

,ι

ό

~

σταγμα> Τ'ης

((

αγ~ας

Ι~

~

συνοοου,

οι.ορ

θ

Ι

ωσεως

Ι

(

Ι

('Α βι 'Υ) ρα ι.α

(

Ι

,

,

~ τοι.ς

κατα

ψΙ

~

εροσολυμα τοποι.ς, υπεσχομ'Υ)ν ως και. σuσκε ομενος τοι.ς

των

έν

CΙεροσολύμοι.ς

άγΙων

έκκλ'Υ)σι.ων

3ι.α.

13

,

J!.

ι μεσι.τευοντος.

ι:;πει.τα

Ι

το

παρασχομενου

~l.' οε και.

"λΙ

Τ'Υ)ν

ευκο

ι.αν

,

~ του ~

Τ'Υ)ς

ευσε

ooOU (~~

β

Ι εστατου

β

~,~

οι.α

ασι.

Ι

Ι

εως

,ι

Ο'Υ)μοσr.oυ

ματος, ού3εμΙα ~μίν ανάγκ'Υ) έγένετο ταυτα πάσχει.ν

'(

λ

ΟΧ'Υ)-

&.

καΙ

εκε~-

έπι. των (Χλλων κατενo~σαμεν' το γαρ 6Χ'Υ)μα ~μίν αντι

νοι.ς, θ'Υ)ρΙων 3ΙΚ'Υ)ν τ α~μαη των δμοφύλων έπι.τρεχόντων

έκκλ'Υ)σΙας κα!. μονασΤ'Υ)ρΙου ~ν, 3LcX. πάσ'ης της δ30υ συμ-

μΟΤ'ητα

ε ναι.

προς

το

φονεuεLν

υσ'ην

εν

τοι.ς

ΤΟΠΟLς

15 αλλ~λΟLς ψυχρου κέρ30υς χάρι.ν. 8που τοΙνυν ταυτα γΙνεται.,

ποΙαν από3ει.ξι.ν ~χει. το πλεΙονα χάρr.ν εΤναι. έν τοίς τόποι.ς

14 Ψ αλλοντων Ι

Ι

~

,,.

Ι

~ συμβουλΙα ~μων, 8τι. περΙ (;)ν τω όφθαλμω ύπεβάλομεν,

'Αλλ' οΤ3α το ανηλεγόμενον των πολλων προς τα. παρ'

1013 Μ. έμου εΙρ'Υ) μένα . λέγουσι. γάρ' "Δι.α. τΙ ταυτα και έπΙ σεαυ20 τον ούκ ένο μοθέτ'Υ) σας ; εΙ γα.ρ μ'Υ)3εν ~ν κέρ30ς Τ κατα. "~' εκο'Υ)μ'Υ)σαντι. θ εον

,

Ι

παντων και. συνν'ηστευοντων τ~ κυpι.~. το ουν

~μέτερoν μ'Υ)3ένα σκαν3αλι.ζέτω, μαλλον 3ε πι.θαν~ γενέσθω

έκεΙνοι.ς;

11

λ

το εΙναι. αύτων έν ταραχη τα. πp~γματα και ΧΡήζει.ν του

τοι.ουτον έπι.χωΡLάζει. κακόν, &στε μ'Υ)3αμου τοι.αύΤ'Υ)ν έτοι.-

,

Ι

προεστωσι.

μ~ τολματαL παρ' αύτοίς,

10 καΙ πορνείαι. καΙ μΟLχείαL και κλοπαι καΙ εΙ3ωλολατρείαι.

απο

Ι θ "~'!! ι, γενεσ αι.·' και. επει.ο'Υ) υμορος εστι.ν

ΤΟΠΟLς,

ούκ &ν έπεχωρΙαζε τοίς έκεί ζωσr.ν ~ άμαρτΙα' νυνμέντοr. ούκ ~σΤLν ακαΟαρσΙας εl30ς

εμου

5 ~νεκεν της κατα. τ~ν 'ΑραβΙαν έκκλ'Υ)σΙας, μέχρι. των τόπων

'

'λ

,

"~

~ω'Y)ν, εγενετο τ~ς ~μέpoις aοιποιvωμέvου. ου Χ&'ΡLν κοιΙ του l

~

,

ι

έπιστολη πeος τους dπιστοvντας τfj όe{}ιοδόξφ

'βΙ' φωτεLVΟV LOV εLς

l)ΤL μ~ΚLστοv ποιροιτε(vεσθΟΙL τoι~ς άγoιθoι~ς προσθ~ΚΟΙLς οιύ5 ζοινόμενον, τ~ν ae: έν τη xOCx(q. ζω~ν aLιX τ~ς κοιτ' όλ(γον υφοιφέσεως εΙς έλ&.ΧLστοv συστοιλ~VΟΙL' ~ γιΧρ των άγοιθων 8 έποιόζ1jσLς του κοικου μεΙωσLς γΙvεΤΟΙL. ~ ae: Ισ1jμερΙοι "τ~ν

"

~

Ι

(ι

31

V 1-2

κατΙΙ 2εβάστειαν

αΙτη{}είσα

5

'Εγvώρtσα,v ~μ~ν ΤLvες των δμοΨύχων αaελφωv περΙ τ~ς κα,τα,σκευοιζομέV1jς κα,Ο' ~μων aυσφ1jμία,ς πα,ριΧ των μLσούv­

των τ~ν εlΡ~V1jV κα,Ι κοιτοιλα,λούντων λάθρq. των πλ1jσLΟV αύτων κα,ι μ~ φοβουμένων τΟ φoβ~ρoν κα,ι μέγα ΚΡLτήριον του έποιγγειλα,μένου κα,Ι περΙ των αργων Ρ1jμάτωv ιΧποιιτεισθα,Ι,

10 τον λόγον έν τη ΠΡοσaοκωμέvη τ~ς ζω~ς ~μων έζετάσεL, λέγοντες τιΧ περr.θρuλούμεvοι κοιθ' ~μων έγκλ~μα,τα, elVOΙL

σελ1jVΟΙLου ορομου το κοιτοι Τ1jV τεσσοιρεσκοιr.οεΚΟΙΤ1jV 1jμεροιv

το Lα,UΤα"

ιΧνΤLπρόσωπον aεLκvυσr.v oιύτ~ν τοιις του ~λΙoυ βολοιις, πλ1j-

έκθεμέVΟLς την όρθην κα,Ι uγLα,ίνοuσα,ν πΙσην κα,Ι ()τΙ. τους

15 θόνουσοιν ποιντΙ τίj'> πλοότιι> τ~ς λοιμΠ1jaόvος κοιΙ μ1jaεμ(οιv του σκότους aLOΙaOX~V έν 'r: οπι FV περφρε6ντων PF: παραρρε6ντων V 27 αύτων Ρ: om FV

PFV

9' ΑβλαβΙφ

Ρ του αύτου &βλαβΙω

έπισκόπφ

F om V

urbibus

ΕΡ.

νι

ιο-νπ

2

ΕΡ.

10 σόν1jν μικρου 8s'i:v καΙ λειποθυμΙας γενέσθαι αΙτΙαν. ώς

νπ

2-

νπι

37

ι

των εύπατρι8ων, Συνέσιος 6νομα αύτι'f}, ούκ lξω του έμου

8ε ~8"η lv80eEV έγενόμεθα του περιστιf>oυ, δρωμεν ρόακα

γένους, έν &κμη τΎ)ς ~λικΙας, οϋπω σχε80ν του ζΎ)ν &ρξιχ­

πυρος έπΙ τ~ν έκκλ"ησΙαν εlσρέοντα' δ γαρ των παρθένων

μενος έν μεγιχλοις κιν8όνοις έστΙν' 8ν έξελέσθιΧι μόνος δ

χορος τας έκ Κ"ηρου λαμπιχ8ας 8ια χεφος φέρουσαι σΤΟΙΧ1)5 80ν &λλ~λαLς κατα τ~ν εlσ080ν τΎ)ς έκκλ"ησΙας πΡοήεσαν,

11 το'i:ς πυρσο'i:ς 8ιόλου καταλαμπόμεναι.

έντος 8ε γενόμενος

καΙ συν1)σθεΙς τι'f} λαι'f} καΙ συν8ακρόσας

(ταυτα γαρ ~ν

&μφότερα πιχσχειν τι'f) κ&ν τι'f} πλ~θει βλέπειν τα 8όο πιχθ"η), δμου τε των εύχων έπαυσιχμ"ην καΙ ταότην τη δσιότητΙ σου \,

\

~

Ι

ξ'

t

,~

_

ΤΙ

...

10 την επιστολ"ην οιεχαρα α, επισπευοων ως ο"ον τε, τιr τη

8ΙΨη καταναγκιχζεσθαι προσασχολ1)θΎ)ναι μετα το γριχμμα

τη θεραπεΙ/f του σώματος.

θεος Ισχυν

lXEt, καΙ μετα τον θεον συ δ τ~ν περΙ θανιχτου

3 καΙ ζωΎ)ς ψΎ)φον πεπιστεύμένος.

8υστόχ'Υ)μα γέγονεν &κοό-

1037Μ. σιον' τΙς 3' σ.ν έκων 8υστυχ~σειε; καΙ νυν ~γκλ"ημα τ~ν 8υστυχΙαν πεΠΟ(1)νται οΙ κατ' αύτου τ~ν έπιθανιχτtoν ταό-

4 την 3ΙΚ"ην συστ~σαντες.

&λλ'

έκεΙνους

μεν

Ι3Ιοις γριχμ­

μασι κιχθυφε'i:ναt τΎ)ς όργΎ)ς 8υσωπΎ)σαι πεφιχσομιχι, το 3ε 10

σον εύμενές μετα του 8ικαΙου καΙ μεθ' ~μων γενέσθΙΧι παρα­ κιχλω, 8πως σ.ν τ~ν &θλιότητιχ του νέου ~ σ~ φιλιχνθρωπΙα

νικ~σειε, πασαν μ1)χαν~ν έξευρουσιχ, 3t' ~ς ~ξω κιν8όνων ~στιxι δ νέος, τον πον'Υ)ρον κιχτ' αύτου 8αΙμονα 8ια τΎ)ς σΎ)ς συμμαχΙας

5 νικ~σας. πιχντιχ είπον έν κεφαλιxΙιr & βοόλομαι' το 3ε κιχθ'

νιι c ΙεeΙφ

15

15 ~καστoν ύποτεΙνεσθαι 8πως σ.ν κατορθωθε(1) το σπου3ιχζόμε­

ήΥεμόνι

Νόμος τΙς έστιν ~μέτερoς κλαΙειν μετα κλαιόντων νομοθετων

καΙ

συγχαΙρειν

το'i:ς

χαΙρουσιν,

άλλα

νον, οϋτε έμον σ.ν εl"η το λέγειν οuτε σον το 3ι8ιχσκεσθαι.

τοότων,

νιιι

ώς ~oικε, το ~τερoν έφ' ~μων τΎ)ς νομοθεσΙας ένεργόν έστι \

ι

\

-

'θ'

t

,

t

.,}.

, Αντιοχιaνφ

J!.

μονον' πολλ"η γαρ των ευ "ηνουντων "η σπανις, ως μι, ~χειν

εύρε'i:ν

ΡCf.8Ιως,

τΙσι

των

&γαθων

συμμετιχσχωμεν,

των

2 8' ώς έτέρως πραττόντων &φθονΙα πoλλ~. ταυτα ΠΡΟΟL­ μιιχζομαι 8ια τ~ν 8υστυχΎ) τραγιr8Ιαν, ~ν πον1)ρός τις 8αΙ­ μων έν το'i:ς πιχλαι γν"ησΙοις έ8ραματoόρΎ"tJσεν.

νέος τις

14 Hierius nescio an is fuerit, qui a. 364 Aegyptί praefectus fuerat (cf Cantarelli, Me~ d Linc χιν 341);. Hierio Gre~ori~s lίbrum de infantibus qut praemature abnpluntur dedlcavtt 15-:16 Rom 12, 15 1 κιχΙ FV: om Ρ 2 fι811 PF: πλ1lσΙοv V !γενόμεθΙΧ του Wilamowitz: του Ιν800εν !γενόμεθιχ Ρ !γενόμεθΙΧ FV 5 ιiλλ~λιxις ΡΥ: ιiλλ~λoις F 6

PFV

add τω

ρι

FV:

8

τω κιiν FV: 8ιιΧ το !ν Ρ 8ια: το Ρ 11 κιχτιχνα.γκάζεσθΙΧι

lv80θεv

t'oG Ιν80ν

8t om

Ρ,

9 τε FV: om Ρ 10 PF: προσιχνιχγκάζεσθΙΧ, V

14 του ιχύτου ΙερΙω ~γεμόνι F: (πρ)ος (~γε)μόνιx [~PL(OV) marg Ρ om V 17 ιiφ' Ρ iv Ιργον Ρ 18 εuθ1lvού,,-

PFV ίπ

'tων Ρ: εύθυμούντων FV 19 -τΙσι FV: τΙν, Ρ 22 πάλΙΧ, Ρ: πά (λ super versum) V πάνυ F ης Ρ: om FV

'Εφ' Φ μιχλιστα πιχρα των σοφων δ βασιλευς των Μα20 κε3όνων θιχυμιχζεται

-

θαυμιχζετιχι γαρ ού τοσουτον το'i:ς

Μ1)8tκο'i:ς τροπιχΙοις ού3ε το'i:ς 'Iν8tκο'i:ς τε κιχΙ περΙ τον 'Ωκειχνον 3Ι1)γ~μασιν, 8σον έπΙ τι'f} εΙπε'i:ν τον θ'Υ)σιχυρον έν

το'i:ς φΙλοις ~χειν

-, τολμω καΙ αύτος έν τι'f} μέρει τoότιr

18 ad Antίochianum Libanίi ep 788 data, ad Antiochianum Const Sirm 8 (cf Seeck, Libanius 75) 22-23 apophthegmatis ίη scholίs illius aetatis nobilissimi exempla collegit Sternbach, Wiener Studien χ 7 PFV

1 δνομιχ

OΙU't'ij)

ΡΥ:

4 'τ~ν FV: om Ρ ΙΙ 6πως FV: Ρ 13 κιχθ' uπο't'ιθεσθΙΧL FV δπως FV:

't'οUνομιχ

F

10 μεθ' ~μων FV: ~μων (μεθ' om) Ρ, ~μϊ:ν 06't'ως Ρ ιiθλιότη'tΙΧ ίη textu om, add ίη

15

αou't'oG F δποι Ρ

FV

18

τρόποις

'του

V

UΠΟ't'εΙνεσθΙΧL Ρ:

ιxu't'oG

Gregorii Nysseni Opera

ιiνηOΧΙΙXνω νπι, 2

F: om V

Pl marg

2 Ι -τροπιχ(οις

F: 9

ΕΡ. νιιι Ι ,

-

ΕΡ.

ΙΧ Ι

\,

t

~

'

~ργιι> το. Lς θειΧτα.Lς 8ΙΎJγσυντα.ι. τ~ν ίστσρ Ια.ν. 8Ι'Yjγσυντα.ι. 8ε σδτως τιΧ κα.τOCλλ'Yjλα. των' Ιστσρσυμένων'

,

,

,

\

Ι'

\

,

~

ι

τον έπΙ τσύτιι> μεγ9tλα.υχσυμεvσv.

α.υτσν εκει.νσν

'Ι

'

έ

\ (λ

Ι

\.

5 τέως

(

,

\ \

~

'θ

Ι'

,~

~ν

τη

ένα.ργεΊ:

Ι

10 ισυσι,

πα.ρα.κλ~Ο'YjΤΙ

γενέσθα.ι της' πόλεως ~μων σΙκιστ~ς

α.ύτσσχέ8ισς, α.ύτι'1) τι'1) φα.νηνα.ι μόνσν το πόλιν ε!να.ι 8σκεLV

3 τον ~Ρ'Yjμσν χωρσν ποι.ρα.σκευOCσα.ς. ~στι. 8έ σσι. κα.Ι ~ ό80ς σύ πσλλ~ κα.ι ~ χOCρις, ~ν 8ώσεις, σφό8ρα. πσλλ~' βσυλό­ μεθα. γιΧρ σεμνστέρσυς έα.υτσΟς 8εLξα.ι τσLς συνισυσιν, άντ' 15 &λλσυ τινος κόσμσυ τη φα.ι8ρότ'YjΤΙ ύμων κα.λλωπιζόμενσι. χ

άλλιΧ κα.ι 8α.ψΙλως πα.ρα.σχεLv έμφσΡΎJθηνα.ι, τι'1) πρσστηνα.ι

~κα.στσν έμε 8ιεξιένα.ι τι'1) γρOCμμα.τι. ΙΧ

1040Μ.

2ταΥ ει e[φ

, Τσισυτσν

" '~θ ' τι θ εα.μα. φα.σιν εν τσι.ς εα.τρσι.ς το. υ' ς θινυ uν -

μα.τσπσι.συντα.ς τεχνOCζεσθα.ι· μυθσν έξ ίστσρΙα.ς ~ τινα. των άρχα.Ιων 8ι.ΎJγΎJμocτων ύπόθεσιν της θα.υμα.τσπσι.tα.ς λα.βόντες 23 ad Stagirium so.pllistam Grego.rii Nazianzeni e~:p 165, 1?~: 188, 192 datae, ίn ep 190. co.mmemo.ratur; cf Grego.f1l et Staglrll litteras mutuas infra XXVI-XXVII FV 1 προσ-ήκεtν co.dd: co.rr Wilamo.witz :: τον τοιουτον μάλλον Pasqua1i: μάλλον ΤΟ,ν τ?ιου:ον F τον τοtουτο: μέλλει V 8ε del Wίlamo.witz: 81) Cl Vltelll 6 ~α.υτOν V, σεα.υτΟν F 7 λέγοντι F: λέγων V 10. ~μ1jν J aeger: εΙ co.dd 11 ούκ &ν Jaeger: ού cσdd 13 ~χoυσιν F: ~χει V 14 πα.ρόντων F: περιόντων V PFV 23 στα.γεφΙω F: προς στα.γεΙΡtον Ρ ο.ιn V 24 θέαμα. Ρ: θα.ϋμα. FV

πρα.γμOCτων

χρεΙα. ~μLV τ~ν μ~ σΟσα.ν πόλιν ώς σΟσα.ν 8εLξα.ι τσLς συν-

συνΎJρμσσμένσς ό πσθεινότα.τσς υίος 'Αλέξα.ν8ρσς, πα.ρα.κλ~­ θΎJΤΙ 8εLξα.ι α.ύτι'1) τον έμον θΎJσα.υρόν, κα.Ι μ~ 8είξα.ι μόνον 5 α.ύτσυ ύπερ ων ~κει της σης πρσστα.σΙα.ς 8εόμενσς. λέξει 8ε , ιΙ \ 'έ ,\ \ θ' 20 8ι' έα.υτσυ τιΧ πα.ντα.· συτω γα.ρ ευπρεπ στερσν ΎJ τα. κα.

μιμ~σει των

μιμ'YjΤα.Ι των έν τη ΙστσρΙq. πρα.γμOCτων κα.Ι τιΧ πα.ρα.πετOC-

, v,

4 λόγων 8εικνύντσς τον ~πα.ινσν. άλλ' έπει8~ των κα.λως .πλσυ­ τσύντων t8Lσv το εί8ένα.1. κεχρησθα.ι σίς ~χσυσιν, άρΙσΤΎJ 8ε , ~ " χρησις των πα.ρσντων το.\ κσινα.\ πρστι θ'ενα.ι τσις φι'λ σις α. , 'λ ~ \' , 15 ~χσυσι, φΙλσς 8έ μσι πα.ντων μα. ιστα. οια. πα.σης γνΎJσιστητσς

τόπσν

2 σμα.τα., ~ πόλις 8~. τΙ σδν μσι το 8ι~γ'Yjμα. βσύλετα.ι; έπει8~

ωπε α.ν α.νεΠΙΤΎJoε.σ

σσΙ τε, κα.ι εΙ έν &pq. τσυ κσλα.κεύειν ~μΎJν πστέ, ό ~πα.ινσς προς ύπόλΎJψιν κσλα.κεΙα.ς σύκ ?λν κα.τέπιπτε, τσυ βΙσυ προ των

ψιλον

σΙκειώσα.ντες, θα.υμα. τσLς θεωμένσις γΙνσντα.ι α.ύτσΙ τε σΙ

λέγσντι κσλοι.κεΙοι.ν επικα.λ σειε, πρσς τε ΤΎJν ΎJ ικ α.ν ΤΎJν εμ,ι \ β Ι σν β' "~, \ ΎJ"8ΎJ πρσς \ κα.Ι προς τον σσν λεπων' ε~ωρσς τε γα.ρ κσλα.κεΙα.ν ΎJ πσλια., κα.ι το. γΎJρα.ς εις

σχ~­

της όρχ~στρα.ς 8ι' όμσιόΤ'Yjτός τινσς σχ'Yjμα.τΙσα.ντες κα.ι τον

τ~ς γα.ρ εκε

~

,

ύπσ8ύντες

μα.τOC τε κα.Ι πρόσωπα. κα.Ι πόλι.ν έκ πα.ρα.πετα.σμOCτων έπΙ

~ vcj> τσισυτσς 5 φΙλσς, σίσς έμσΙ σύ, 8ιιΧ πOCντων έν έκOCστιι> της άρετης εt8ει , , \' l! ,\ 3 προς έα.υτΟν &μιλλωμενσς; πα.ντως γα.ρ συκ υ..ν ης εμσι τα.υτα.

25

39

Ι

τον τσισυτσν μocλλσv λόγσν εLπεLV, 8τι [8ε] πλσυτω τη φιλ(q. κα.Ι ύπερα.Ιρω τι'1) τσισυτιι> ΚΤΎJμα.τι τα.χα. κα.

10

ι-χ

τσLς έκεΙνου θα.ύμα.σιν εμα.υτον α.ντεπα.ρα.ι, κα.~ μσι πρσσΎJκει

,

2

ΙΧ

,. Οτeηlφ

tπισκ6πφ Μελιτηνης

llOLOIJ τσισυτσν &.νθσς έν ~α.ρι, τ(νες τσια.υτα.ι των Φ8ι­ κων

όρνεθων

φωνα.Ι,

ποΙα.

λεπτα.Lς

κα.Ι

πρσσ'Yjνέσι

τα.Lς

20 α.υρα.ις κα.τα.γλυκα.Ινετα.ι γα.λ'YjνιOCζσυσα. θOCλα.σσα., τΙς άρσυρα.

τσLς γε'Yjπόνσις σδτως ~8εLα., ~ εύθ'Yjνσυμέν'Yj λ'Yjtσις ~ τσLς κα.ρπσLς ~8'Yj των άστα.χύων ύπσκυμα.(νσυσα., τΙς έξ άμπέ­

λσυ τσσα.ύτ'Yj χOCρις, 8τε κσμωσα. 8ιιΧ τσυ άέρσς

* κα.ι

τσLς

17 ad Otreium data Basilii ep 181, ίΙΙί a co.ncilio. Co.nstantinσ­

idem munus impo.situm quam Gregσriσ PFV 4 δμοιόΤ1jτος FV: δμοιόΤ1jΤα. Ρ τον PF: o.m V 9 6>ς PF: καΙ V 12 πα.ρα.σκευά.σα.ς PF: πα.ρασκευά.σω V ~στι Ρ: έ!τι F 8τι V 8ε PF: σm V 14 σεμνοτέρους PF: φα.ι8ροτέρους V συνιουσιν Ρ: συνουσιν FV PFV 17 όΤΡ1jΙω l:πισκόπω μελΙΤ1jvΎjς F: ότρεΙιr l:πtσκόπιr (μελ. om) Ρ o.m V 18-19 των ώ8ικων PF: μουσtκων V 19 ποΙα. Ρ: ποΙα.ις FV 20. γα.λ1jνιά.ζQυσα. PF: γα.λ1jvtωσα. V 21 prius ~ FV: o.m Ρ 22 των άστα.χύων FV: στα.χύων (των σm) Ρ 22-23 άμπέλω.., Ρ: co.rr Pasquali 22-Ρ 40., 1 τΙς κά.μακα. Ρ: om FV 23 hiat oratio. po.litanσ

ΕΡ.

χ

1-4

φύλλοι.ς κατασκι.&.ζει. τ~ν κ&.μακα,

ΕΡ.

δσον το πνευματtΚOν

Ζ1jτων τι. προσφυες καΙ otxe'Lov τφ γρ&.μμαΤL 80υναι.

5 το πλ~θoς των ό8υνων των έν τη καρ8Ι~ αΙ του θεου πα­

τ~ς

τε

τραχυΤ1jτος

λέγω

3 γλυκύτητος των σων ά.γαθων.

των

προοΙμLον, ά.πΟ μεν των έμοΙ συν~θων, λέγω 8~ των γρα5 φr.κων ά.νιχγνωσμ&.Των, οόκ ε!χον δτιι> καΙ χρ~σομαr., οό τφ

μ~ εύΡ(σκεr.ν το συμβα'i:νον, ά.λλα. τφ πεΡLττον κρίνει.ν προς οόκ εΙ8ότας τοι.ιχ.υτα γρ&.φει.ν· ~ γα.ρ πεp~ τοος ~ζωθεν λό­

λυΠ1jρων καΙ τ~ς

γους σπoυ8~ του μ1j8εμίαν των ~εΙων μαθ1jμ&.των έΠLμέ­

καΙ εΙ μόνον εόαγγελι.σ&.­

μενος ~μϊν τ~ν παρουσίαν σου τοσουτον έφαΙ8ρυνας, &στε

π&.ντα ~μϊν έκ τ~ς έσχ&.της ά.λΎ1j8όνoς εΙς φαι.8ραν μετα­ βλ1jθ~ναι. κατ&.στασι.ν, τί ποτε &ρα πoι.~σεL καΙ όφθεϊσα

λεLαν

συ ντετρι.μμ έ νοι.ς

"

αναπαυσ"ν.

ι 1jμας

"'" σε

γr.νωσκε,

, , εαν

1. μΕν

εΙς το ~μέτερoν βλέψωμεν, περr.αλγε'i:ν το'i:ς παρουσr. καΙ 20 8υσφορουντας

μ~ παυεσθαL, έα.ν 8ε προς τ~ν

ί8ωμεν τtμr.ότητα,

πoλλ~ν

όμολογε'i:ν

τη

σ~ν

ά.π­

oΙκoνoμΙ~

του

8εσπότου τ~ν X&.pLV, δτr. ~ζεστ"ν ~μ'i:ν έκ γεr.τόνων ά.πο­ λαυεr.ν

τ~ς

γλυκείας

σου

καΙ

ά.γαθ~ς

πρoαr.ρέσεως

καΙ

έμφoρε~σθαL κατ' έζουσίαν μέχρΙ. κόρου της τοr.αυΤ1jς τρο25 φ~ς, εΙ 8~ τι.ς κόρος των τοr.ουτων έστίν.

?

4 sqq Ps 9~ (94), 19 resp!cit Homer ζ 137 κεκα.κωμένος &λμη 17-18 Esal LVII 15 ολLγΟΨUΧΟLς 8L80ύς μα.κροθυμΙα.ν κα.Ι 8L80ύς ζω-ην τοις σuντεΤΡLμμένΟLς τ-ην κοφ8Ια.ν

PFV 4 ο{)τω FV: 8ντως Ρ 7 κεκα.κωμέν'Υ)ν τη πcχχν'Y) Ρ: κεκα.υμέν'Υ)ν τη πcχχν'Y) F τη πcχχν'Y) κεκα.υμέν'Υ)ν V 9 τρα.χύ­ Τ'Υ)τος Ρ: πα.χύΤ'Υ)τος FV λέγω των FV: λέγω κα.Ι των Ρ 11 ante 'tr,v rasura 6 syllabarum Ρ 14 σου post ΤLμΙα. Ρ post πα.ρουσΙα. FV 15 τιχις ψυχα.ϊ:ς PF: της ψυχης ν 17-18 κα.Ι - άνOCπα.uσLν FV: om Ρ 18 μεν om, add super versum ν 2 Ι ημLότ'Υ)Τα. FV: τελεLότ'Υ)Τα.. Ρ

ά.πό8εLζLς

~μ'i:ν

γέγονεν.

οόκουν

έκε'i:να

μεν

2 ΟLμL&.σομαι.. πεποί1jταί ΤLς παρα τφ 8ι.8ασκ&.λιι> της ύμετέ­ ρας παL8ευσεως πρεσβυτ"κως εόφραr.νόμενος, μετα τ~ν χρο-

, - κακοπα'θ ELΙXV εν "θ ν ί αν αυτου οφ αλμΟLς ~χων τον έαυτου

15 ταϊς Ψυχαϊς ~μων παριΧκλ1jσι.ν ~ γλυκεϊ&. σου φων~ ταϊς

θεου συνεργ(αν του 8ι.8όντος όλ"γοψύχοι.ς &νεσ"ν καΙ τοϊς

~XELV

10 σ"ωπ~σoμαι., έκ 8ε των σων προς τ~ν λογLότητ&. σου προ-

, , θ'1j παρουσ ί' ~1. σώσεΙ. ~ μονον 1jι τtμ ί α σου καΙ.' αγα α; ΠOσ1jν σΕ

4 ά.κοαίς έν1jχ~σασα; ά.λλα. γένο"το ταυτα 8ι.α. τ&.χους κατα.

41

Εύπατ;eΙφ αχολαατ;ικφ

μασι. λαμΠ1j8όνoς τ~ν ζω~ν ~μων έκ κατηφείας έφαί8ρυνεν;

2 ΟΙJτω γαρ ~μιν τ&.χα το προφ1jτtκον άρμόζεL, δ':n Κατα.

της,

1-3

χΙ

~αρ έκ τ~ς εlΡ1jνι.κ~ς σου ά.κτΙνος 8ι.α. της έν τοις γρ&.μ­

ρακλ~σει.ς 8ι.α της σ~ς ά.γαθόΤ1jτος τ~ν Ψυχ~ν ~μων etl1041 Μ. φραναν, ά.κτίνων 8LX1jV κεκακωμέν1jν τη π&.χνη τ~ν ζω~ν ι ~ , θα 'λπουσαι.· " , 1jμων επι. ι.σ1j γαρ" εστι.ν " εν αμφοτεΡΟLς 1jι ά.κρό-

χι

παϊ8α καΙ του παι.80ς &.μα τον παL8α' ύπόθεσι.ς 8ε αότω

15

τ~ς εόφροσυν1jς ~ περΙ των πρωτείων της ά.pετ~ς '08υσσε~

3 προς τον Τ1jλέμαχον μ&.χ1j. [εΙς] τί οον ~ μν~μ1j των Κε1044Μ. φαλλ~νων προς τον σκοπον του λόγου συμβ&.λλεταr.; δτι. με

8r.αλαβόντες μέσον ύμε'i:ς, συ τε καΙ ό τα. π&.ντα θαυμ&.σr.ος ,ι," l Οι πατηρ ο σος, ωσπερ τσν

Λ

αέ ΡΤ1jν

' Exe'i:vor., φ"λοτίμως

20 προς ά.λλ~λoυς έν τΥί προς ~μίiς ΤLμη τε καΙ φLλοφροσυνη

περΙ των πρωτείων 8LαγωνΙζεσθε, ό μεν έκ του Πόντου, 2 ad Eupatrium virum profecto gravem et pium Bas ep 159 data; fortasse illius filius hic fuit 14 sqq Homer ω 514 sq 16-17 de Homer ω 378 Κεφα.λλ~νεσσLν άνcχσσων cogitat

FV 2 Εόπα.τρΙω σχολσ.σηκω F: ,om ν 3 οΙκείον ν: οΤον F 7. εΙ8ότα.ς ν: εl8ό'tα. F (sent~ntίam ία universum p~ofert Grego?,us) 7-8 ~ξωθεν λόγους Pasquali (~ξω λόγους Zaccagni, at cf m laud Bas PG 46, 8Ο9Α): ~ξω λόγων ν, ~ξωθεν -των λόγων F

9 γέγονεν Υ: ~γένετo F Ι Ι 'rLt; ν: λα.έρτης F ι 3 α.ότου ν: ~κεΙν'Y)ν ~hlc et.v ΙΙ m';1t~vit F, cum non perspiceret, quanta arte Gregonus nomlna clarιsslma primum reticeret, facinora, quasi ignota essent, exponeret Ι4 ύπόθεσLς 8ε αότω F: ύπόθεσLν 8όντος V ι6 :Ις -τΙ 00',1 rι F: εΙ κα.Ι τη ν εΙς del Wilamowitz ι8 μέσον ύμεLς F: νυνΙ ν Ι9-20 φLλοτΙμως προς άλλ~λoυς F: φLλοτΙμοuς δλους ν 2Ι ~κ -του πόντου F: Ο{)'t"ως ν (scilicet hoc verbum in Ρ 42,.6 omissum et. ίη margine exemplaris additum, a quo V exscnptus est, huc lrrepsit genuina lectione expu1sa)

42

ΕΡ.

χι

4 - ΧΙΙ

Ι

ΕΡ.

ΧΙΙ

1-3

43

4 συ 8ε άπο Κα.ππα.80κΙα.ς 'rOLt; γριχμμα.σι. βιχλλοντες. τΙ ουν δ

πέφυκεν, άλλα πp~oΙμι.α. τ-ης &ρα.ς γΙνετα.ι. άκτΙς τε πpoσYj-

γέρων έγώ; μα.κα.pι.στ~ν τιθεμα.ι. τ~ν ~μέpα.ν, έν η βλέπω τοι.-

1015Μ. νως το πεΠ1Jγoς της γ~ς έπι.θιχλπουσα. κα.Ι &νθος ~μι.φα.νως

5 α.ότην πα.ι.8Ι πρΟςπα.τέρα. τ~ν &μι.λλα.ν. μ~ ποτε ουν πα.όσα.ι.ο

τη βώλ~ ύποκρυπτόμενον κα.Ι α.υρα.ι. τ~ν γ~ν' έπι.πνέουσα.ι., ώς 8ι.α βιχθους το έκ του άέρος γόνι.μόν τε κα.Ι ζώφυτον

χρ-ηστου κα.Ι θα.υμα.στου πα.τρΟς εύχ~ν 8ι.κα.Ια.ν άποπλ-ηρων κα.ι 5

'rOLt;

άγα.θοLς πpoτεp~μα.σι.· τ~ν πα.τpι.κ~ν 8όξα.ν ύπερβα.λλό­

5

elt; α.ύτ~ν 8ι.α.8όεσθα.ι.. ~στι. κα.ι νεoθα.λ~ πόσ.ν θειχσα.σθα.ι.

μενος' ο{)τω πα.ρ' άμφοτέροι.ς ύμΤν ~σoμα.ι. κεχα.ρι.σμένος κρι.­

κα.Ι όρνΙΟων έπ&.ν080ν, οΟς δ χει.μων άπεξένωσε, κα.Ι πολλιΧ

της, σοΙ μεν τα πρωτεΤα. προς τον πα.τέρα. νέμων, τίj) πα.τρΙ 8ε

τοι.α.υτα.,

6 προς σέ. ~με'Lς 8ε o~σoμεν την τρα.χεΤα.ν Ίθιχκ-ην, ού λιθοι.ς

&. σYjμε'i:α. μαλλόν έστι. του ~α.poς, ούκ α.ύτΟ το

τοσουτον gσον τοΤς ~θεσι. των οlκ-ητόΡων τρα.χυνομέν-ην, έν η

~α.p' πλ~ν άλλ' ~8έα. κα.Ι τα.υτα., 8ι.ότι. κα.ι των ~8Ιστων 2 μ-ηνόμα.τα. γΙνετα.ι.. τΙ ουν δ λόγος μοι. βοόλετα.ι.; έπει.8~

10 πολλοΙ μν-ηστηρες κα.Ι των κτημιχτων τ~ς μν-ηστευομέν-ης

10 πρό8ρομος των έν σοΙ θΊjσα.υpων ~ 8ι.α των γρα.μμιχτων

βpωτ~pες, οΙ κα.Ι α.ύτίj) τoότ~ τ~ν νόμφ-ην ύβρΙζοντες, τίj) έπα.­

7 τίj) τόξ~. δp~ς gσον πρεσβυτι.κως έπΙ τα μ-η8εν πpoσ~κoντα.

σου φι.λοφροσόν-η προς ~μας έλθοUσα., κα.λίj) ΠPooι.μΙ~ το πα.ρα σοu προσ80κώμενον ~μ'i:v εύα.γγελΙζετα.ι., κα.Ι τ~ν έν τοότοι.ς χιχρι.ν 8εχόμεθα. &ς τι. πρωτοφα.νες &νθος 'rOU ~α.poς, κα.Ι gλ-ης άπολα.Uσα.ι. της &ρα.ς έν σοΙ 8ι.ιΧ τ&.χους εύχόμεθα..

15 ~μLν πα.pελ-ηp~σα.μεν; άλλιχ μοι. πρόχει.Ρος ~στω 8ι.α τ~ν πο­

3 σφό8ρα. γιχρ, ευ ~σθι., σφ68ρα. τίj) κpυμίj) κα.Ι τη πι.κpΙ~ των

πει.λεLν τον γιχμον τη σωφρονοόση, Μελα.νθους, ο!μα.ι., τι.νΟς ~ &λλ-ης τοι.α.ότ-ης άξΙως πριχττοντες, ού8α.μου 8ε δ σωφρονΙζων

λι.αν ~ συγγνώμ-η' ~8ι.oν γαρ α.ύτ~ς, &σπερ το κορυζουσθα.ι.

τα' ι)μμα.τα. κα.Ι τα μέλ-η 'Πιχντα. ύπο της του γ~pως άτονΙα.ς 8 βα.ρόνεσθα.ι., ο{)τω κα.Ι το ά80λεσχε'Lν έν τίj) λ6γ~.

συ 8ε

~μας τοΤς ΤΡοχα.λο'i:ς τε κα.Ι 8ι.εγ-ηγερμένοι.ς των λόγων νεα.νι.20 κως 8εξι.οόμενος άνα.νεώση το γ~pα.ς, τη κα.λη κα.Ι πρεποόση

έπι.χωρΙων ~θων πεπoν~κα.μεν. κα.Ι &σπερ 'ro'i:t; 8ωμα.τΙοι.ς

,

,

~,

(~,

(,

,

εκ των επει.σρεοντων υοα.των υποτρεφετα.ι. κρυστα.

λλ

ος

(

,.

χρ-η-

σομα.ι. γαρ έκ των ~μετέpων τίj) ύπ08εΙγμα.τι.), κα.ι ~ κα.τα.ρ-

έ

Ρ ουσα.

ι' νoτ~ς, εΙ.

~ τ~

"λ' πεΠ1Jγoτι. επι.πο α.σει.ε,

20 τον κρόστα.λλον κα.Ι πpoσθ~κ-η

λθ~ ι. ουτα.ι.

\

περι.

'rOU 6γκου γΙνετα.ι., τοι.οUτόν

Ύ1JPOΚOμΙ~ τα.ότη το κεκμ-ηκος τ~ς ~λι.κΙα.ς έπα.νορθοόμενος.

Τι' βλέπω 'ro'i:t; πολλΟLς των κα.τιΧ τον τόπον έπι.χωρι.α.­

ΧΙΙ

κρΙα.ν κα.Ι έφευρΙσκετα.ι., κα.Ι τίj) πpOκα.τει.pγα.σμένCΜ ~τεpoν \ " 'ι "λλ ο, κα.ι.\ πα.'λ" κα.κον επι.ΠΊjγνυτα.ι., κα.κε~νCΜ α. ι.ν ετερον κα.ι.\

ζόντων το ~θoς' άεΙ τι. ΠΡοσεπι.νοε'i:τα.ι. πα.ρ' α.ύτων ε[ς πι.­

τφ αύτφ

Ού8ε του

8

ΤΡYJχεϊ:ιχ

mer σ 325 respicit FV οΙ

6

add

οδτω

F:

om V

F

17

Pasquali

codd

7 -8 τω ι ι βρωτηρες άτονΙιχς

F:

gpot; του μΙσους κα.Ι τ~ς των κα.κων έπα.υξ~σεως· &στε πολλων ~μ'i:ν εύχων

25 ΤOότCΜ συνεχως ύπα.ντ~, κα.Ι ού8εΙς α.ύτο'i:ς

χιχρι.ς 8ι.α.λιχμπει.ν κα.τα το άθρόον

Ithaca dicitur Homer ι 27; κ 417.463; v 242 12 Πο­ άλλ' fJ γ' Εύρυμάχφ μιγέσκετο κιχΙ φιλέεσκε potissimum

ΙΧύτης Υ: ΙΧύτη κομΙιχ

~α.poς ~

F:

σέ Υ: om κριχτηρες

άπονο(ιχς

V

F V 21

10

16 γYJρω-

FV 23 τω ιχύτω ίπ marg F: om V titulus genuinus, nam ex epistula praecedenti (ρ 41,7 sqq) elucet Eupatrium Christianum esse, quamquam, ut scholasticum, Scripturae minus studiosum

FV

ι γΙνετιχι F: γΙνοντιχι V

7 ~ιxρoς Υ: άέρος F

8 -η8η

codd (cf rιμΙσy) Kίihner-Blass Ι § 126, ΙΙ, at talia apud Gregorium ποη toleranda, cum praesertim ίπ operibus multo melius traditis ποπ inveniantur) 14 εύχόμεθΙΧ (β super lineam) 8ιιΧ (ΙΧ super lineam) τάχους V 15 κρυμω F: Ουμω V ι 7 ~πεισρεόντων Υ: άπορρεόντων F 18 κιχΙ rι F: ο()τω V 21 βλέπω F: βλεπέτω V a1iquid post βλέπω deesse velut ~ν vel ~νoν suspicatur J aeger 22 ώς post ηθος Υ: om F 25 τούτφ Pasquali: 't'ou't'o codd ύπ~ντα Υ: γΙνετιχι F ιχύτοϊ:ς F: ιχύτω V 26 -ημϊ:ν εύχων Pasquali: ύμ.ϊ:ν εύχων V εύχων -ημ.ϊ:ν

F

44

ΕΡ.

3 - ΧΙΙΙ

ΧΙΙ

2

ΕΡ.

ΧΙΙΙ

,

2-4

45 \'

ε!ναι. χρεΙαν, έπr.πνευσαr. 8r.ιX τάχους τ~ν xcipr.v του πνεό­

ΤΊjς

ματος καΙ 8ιαχέαι. τ~ν πr.κρΙαν του μΙσους καΙ 8ι.αθρόψαι.

στoλ~ν έOεξάμΊjν καΙ τοϊ:ς γεγραμμένοι.ς έπέ8ραμον, εύθύς

~

~

μονογενους

σου

~

παι.οευσεως,

,~.,).,

επει.ο,ι

ταχι.στα.

Τ'Υ)ν

επι.-

4 τον έκ τ~ς ΠOνΊjpΙας αύτοΤς ΠΊJγνόμενoν κρόσταλλον. 8r.ιX

μεν τ~ν Ψυχ~ν Οι.ετέθ'φ ς έπΙ τοΤς καλλΙστ~r.ς έπΙ πάν­

ταυτα γλυκύ το ~αp καΙ κατιΧ φόσr.ν ύπάρχον, έαυτου πο-

των άνθρώπων άνα.ΚΊjρυσσόμενoς· τοσοότου τ~ν σ~ν μαρ5 τυρΙαν έημΊjσάμΊjν, ~ν8ι.ιΧ τ~ς έπι.στoλ~ς ~μϊ:ν κεχάρι.σαι.· ~πει.τoc o~ μο!. καΙ ~ -του σώματος ~ξ!.ς εύθύς προς το κρε'i:τ-

5 θεr.νότερον

γΙνετα/' τοϊ:ς άπο το/'οότων σε προσ8εχομένο/'ς

5 χεr.μώνων. μ~ οδΥ βρα8υνέτω ~ χάρr.ς, &λλως τε καΙ τ~ς ocγΙας ~μLν ~μέpας πλ'Υ)σ/'αζουσ'Υ)ς εύλογώτερον ~ν ε('Υ)

την ένεγκουσαν τοις Ι8Ιο/,ς μαλλον ~ τον Πόντον τοις ~μετέ­ ρο/,ς σεμνόνεσθα/'. έλθε οδν, & φΙλΊj κεφαλ~, φέρων ~μϊ:ν 10 άγαθων

πλ~θoς,

σαυτόν' τουτο γαρ ~σται. των άγαθων

τον

~

μετεποι.ει.το,

l

κα~

σοΙ.

\

το

"

ι.σον

,~

~

παpα.oo~oν

\'

κα~

\

αυτος

81.~γΊjμα 8Ι8ωμι., δτι. τ~ς αύτ~ς έπι.στoλ~ς τιχ μεν άρρωστων 3 τιχ οε καθαρως ύγι.αΙνων έπέΟραμ.ον. κα.Ι ταυτα. μεν εΙς 10 τοσουτον' έπεΙ 8έ μοι. τ~ς χάρι.τος τα.όΤΊjς ό υΙος Kυν~γι.oς

ύπόθεσι.ς γέγονεν, οΤός ~μιν πα.ρα.κρoυόμενo~. γρά.μμα.τα. κα.τα.λλα.κτ~ρ~α., φ~λo10 φρoσύνα.~, σύμβολα., ~ωρα., άγOCΠΎJΤ~ΚocΙ ~~ΙΧ γρocμμά.των περ~­

πλοκoc(, τocστά. έστ~ τ~ς σφoc(ρocς ~ ~ν~ε~ξ~ς ~ κocτιΧ το ~εξ~oν πρo~ε~κνυμέν;η· άλλ' άντΙ τ~ς έλπ~σθε(σ'Yjς ~~ΙΧ τούτων εύφρο­

σύν'Yjς κα.Τ'Yjγορ(oc~, συσκευoc(, ~~OCβOλOC(, μέμΨε~ς, έγκλ~μOCΤOC, μονομερων άπσφά.σεων ύφocρπocγocι. μOCΚά.ρ~O~ των έλπ(~ων 15 ύμεις οί ~~ΙΧ των τo~oύτων τ~ν προς τον θεον ΠOCρρ'Yjσ(ocν πρocγ-

3 μocτευ6μενo~. άλλιΧ πocρocκocλοσμεν ύμάς μ~ προς τιΧ ~μέτερoc. βλέπε~ν, άλλιΧ προς τ~ν ~εσπστ~κ~ν τσσ εύocγγελ(ου ~~~ocσκocλ(­ ocν (τΙς γιΧρ αν έτέριμ των ό~υνων πocρocμυθΙoc γένo~τσ [αν &λλος] ocύτος τocίς ό~ύνoc~ς ύπερβocλλ6μενος;), 6>ς [~'] αν τ~ν Ι~Ιocν 20 ~~έξo~oν λά.βη τιΧ πρά.γμocτoc, &ς φ'Yjσ~ν' ΈμοΙ έΚ~ΙΚ'Yjσ~ς, έγω

4 άντocπo~ώσω, λέγε~ κύρ~oς. συ ~έ μo~, & &ρ~στε, πρά.ττε~ν

1057 Μ. σεocυτοσ άξΙως κocΙ τίj) θείj) έπελπΙζε~ν κocΙ μ~ έγκ6πτεσθoc~ προς το κocλ6ς τε κocΙ άγocθος εIνoc~ ~~ΙΧ τιΧ πocρ' ~μων ύπo~εΙγ­ μocτoc, έπ~τρέπε~ν ~ε τι'f} θει'f} τι'f} ~~κoc~oκp(τη τ~ν συμφέρουσά.ν 25 τε κocΙ ~~κα.(OCν των πρocγμά.των άπ6βocσ~ν, τocύτη τε &γε~ν,

5 δπ-ηπερ αν ~ θε(oc κocτευθύνη σοφ(oc. πά.ντως oύ~ε ό 'Iωσ~φ τίj) φθ6νιμ των ά~ελφων έ~υσχέpoc~νε, ~~6τ~ των όμογενων ~ κocκ(oc ό~oς ocύτι'f} προς τ~ν βocσ~λε(ocν έγένετο.

20-21 Rom 12, 19

26 Gen 50, 20-28 respicit

2 κατα. το F: om Sp rel ν 3 4 κατα. το έναντΙον F: om sp rel V 6 'ήμων F: om sp rel V 7-8 ΠΡΟLσχόμεθα F: om sp rel V 9 ~φ' add Pasquali, έπελΠLζόντων (8) maνult Jaeger cf 22 10-ΙΙ πεΡLπλοκ-η V 12 τούτων F: της V 15 τον F: om V 18 prius &ν V: om F &ν αλλος del Pasq uali 19 αύτος Pasq ualί: αύτων codd αύτον Zaccagni siC Latte qui del 18 alt &ν solum 8' del Wilamowitz 22 έπελπΙζειν F: ~λπΙζεLν V 24 8LκαΙωκριτη ν

FV

ι προς αύτ-ην 8' add Pasqualί

F: om-sp rel V

'V

Τοίι;

εύώνυμον τ~ν βoλ~ν πρo~ε(ξα.ντες, έφ' δπερ ς εΙκος προ Ί:όντt τι'f} χρ6νιμ συνεπt~t~οUσor., πoλλ~ ~ε κor.Ι ~ τ~ς όμετέρor.ς άγor.θ6τητος εΙς ~μάς ρ~θυμΙα,

l)τt oύ~εις

20 oύ~έπoτε λόγος εΙς πpoτpo~ν έν γρά.μμor.τt ~ ~-ηλωμor.τtκ~

σχέσtς προς τ~ν καθ' ~μάς έκκλ-ησ Ι or.ν, τοσ μor.κor.ρΙου Εύ-

Ι

φρor.σ ου

... επtσκ , 6που otor.

~\,

του

πασ-ης

,

γν-ησtοτητος

(-

εor.υτιμ τε

1060 Μ. κor.Ι όμίν οΤον σεφor.ίς τtσt τη άγά.πη την βραχότητor. ~μων ~, J προτερον .' \ της " 3 συνο-ησor.ντος. α'λΑ' et, κor."~ μι, το αγor.π-ης 25 χρέος

~

παρ'

~μων

~ι.ιΧ της

έπtσκέψεως

~

πor.ριΧ της

3-4 Π Cor 1,3 4 cf Ps 103 (104), 24 6 Hebr' 13, 21 6-8 Π Cor 13, 13. 10 Eph 4, 12; Π Cor 13, 9. 10 mίscet Π Cor ι 3, ι ι respicit 2 Ι adfuit concilίo Constantinopolίtano a. 381 (Mansi ΠΙ 572Α) FV 2 του αύτου τοϊ:ς ~ν νικομ1)8εΙα πρεσβυτ~ρoις F: om ν 5 post παρακαλ~σεLεν dist Pasquali 6 ποιων ν: om F 9 εύο8Ιαν 8ε F: om sp rel ν ι ι προσθήΚ1)ν F: οω sp rel ν 12 έαυτων F: αύτων ν 13 ποιούμεθα ΙSτι F: ποιούμενοι ν 14 όμϊ:ν F: 'ήμϊ:ν ν 15 fι καΙ νυν μετα. F: οω sp rel ν 17 ΙΙσ­ χολΙαι F: om sp rel ν 20 fι 81)λωμotΤLκ-η F: οω sp rel ν 22 ΎV1)σLότ:ητος

F: όσιότητος ν

52

ΕΡ. χνιι

3-6

ύμετέριχς εύλΙΧβε(ιχς 8LιX τ~ς πρoτρoπ~ς &.πεπλΊ')ρώθ'Yj, νυν

π&ντων υμων σπoυ8~ τε κιχΙ προθυμ(ιχ προς το &'νιχ8εt­

γουν εύχόμεθιχ τιϊ> θε, σόμμιχχον προς την έΠLθuμ(ιχν ~μων

χθ~νιxr. προσΤ&Τ'Yjν ύπο του άγ(ου πνεόμιχτο, τοtουτον 8ς

κιχι τ~ν ύμετέριχν προς θεον συμπιχρΙΧλιχβόντες εύχ~ν, 8LιX τ&χους &ς έσΤL 8υνιχτόν, έΠL8'Yjμ~σιχ( τε ύμ~ν κιχΙ συμπιχριχ-

5 κλ'Yjθ~νΙΧL

κιχι

συσπου8&σιΧL,

ώς

&ν

ύφ'Yj~ΤΙΧL

ό

κόΡLος,

gλ τιϊ> όφθΙΧλμιϊ> τιΧ του θεου gψετιχt μόνιχ, προς ού8εν

7

?lv

&στε κιχι των .η8Ί') γεγεν'Yjμένων λυΠ'Υ)ρων' 8LόρθωσLν έξ­

κλ'Yjροvομ(ιχς τον λεύΙτ'YjV ΠΟLε'!:v,

κιχθως γέγριχπτιχr., τον θεον μόνον ~χor. κιχι τουτο πεΡLέποr.

όρμ~ν

έιχυτον

10 πρoκε~σθιxr. τιϊ>

τ~ς

8 r.ιxβ όλ,

έκκλ'Yjσ(ιχς

&.π&γοντος,

γέλωτιχ

φ βοόλ'Yjμιχ κιχι ~ργoν έστΙν έξ

ένιχντ(ου τιϊ> θε( θελ~μιxτr. το μ'Yj8ένιχ σωθ~νιxr. μ'Yj8ε εΙς έπ(γνωσLν &.λ'Yjθε(ιχς έλθε~ν.

φοΙ, τιΧ

τ~ς

&.λλ'

gΤL

ού8εμ(ιχ

10 ιpopor.,

των

έφεστώτων

μερΙ8ΙΧ κτ~σεως,

μ'Yj8εΙς

προς

εΙ 8έ τr.νές. εΙσLV ~ κιχΙ έσμεν τουτο

βλέπων

έπΙ των

Ι8(ων

&81.&βλΙΧ-

1061 Μ. πτέσθω· ού γιΧρ νόμος έστΙ το'!:ς &'λλΟLς προς το μ~ τιΧ 8έ­

πως γιΧρ οtεσθε ~μας, &.8ελ­ γέγονεν

ώς

8LιX πιχντος έν έιxυτίj> το κτ~μιx, προς ού8εν ύλω8ες τ~ς

8 Ψυχ~ς ΚΙΧθελκομέV'Yjς.

θλΙβεσθΙΧr. προς τ~ν &.κo~ν των 8r.ιχγγεr.λ&ντων ~μ~ν ύμέτεριχ,

15 στρoφ~,

οντιχ

πρ&σσεLV

&.λλ'

ύμας

το

χρ~

πιχρ'

έτέΡΟLς

τιΧ έιχυτων

μ~

βλέπεLV,

8εόντως gπως

γLvόμεvοv.

?lv

προς το

έΠL-

κρε'!:ττον γέVΟLΤΟ ~ τ~ς έκκλ'Yjσ(ιχς έπΙ80σLς, των 8Lεσκορ-

~ των &.πιχξ &.ποκλr.ν&ντων προιχ(ρεσLς έπΙ

15 πtσμένων π&λr.ν εΙς τ~ν του ένος σώμιχτος άρμονΙιχν έπιχν­

ιxύτ~ς όρμ~ς &.εΙ φέρετιχr., κιχι &σπερ έκ του όχετου,

ύ8ωρ πολλ&κr.ς εΙς τ~ν πιχριχκεr.μέν'Yjν gχθ'Yjν ύπερεκχε~τιxr.

κιχΙ κιχτιΧ το πλ&γr.ον 8r.ιx8utv &.πορρέεr., μ~ &.πιχσφΙΧλLσ'θέντος

ελθόντων

9

20 του ύποκεr.μένου προς τ~ν του ρειθρου φορ&ν, ούτως ~ των

των

κιχΙ

εύσεβως

τ~ς τον

πνευμιxτr.κ~ς θεον

εΙΡ~V'Yjς

80ξιχζόντων

έν

τίj>

εύθ'Yjvοuμέν'Yjς.

πλ~θεr. προς

τουτο κιχλως ~XEr.v οΙμιχr. σκοπε'!:ν τιΧ κΙΧλιΧ τη έκκλ'YjσΙCf βουλόμενον,

8ε του ύπιχr.τ(ου τόπου 8υσιχν&κλ'Yjτον γ(νετιχr. ΚΟLλιχνθέντος

?lv

gπως

10 έπtΤ'Yj8εΙως ~xor..

ό

γένος

&.VΙΧ8εLκνόμεvος εΙς

8ε

κιχΙ

πλουτον

προστιχσ(ιχν

κιχι

κοσμr.κ~ν

&.ποστ&ντων όρμ~, &.πιχξ τ~ς εύθε(ιχς τε κιχι όρθ~ς π(στεως

περtφ&νεtιχν ζ'Yjτε~v έν το'!:ς έΠLσΚΟΠLκοις κιχτορθώμιχσr.v ό

έκ φtλονεr.κ(ιχς πιxριxρρυε~σιx,

ένεβ&θυνεν .η8Ί') τη συν'Yjθε(Cf

&.ποστολr.κΟς ούκ έvομοθέΤ'Yjσε λόγος' &.λλ' εΙ μέν τι. τοότων

x&pr.v. 81.0

κιχτιΧ το ΙΧύτόμιχτον ~ΠΟLΤΟ τοις ΠΡΟ'YjγουμέVΟLς, ώς σκtιΧν

κιχι ούκ εύχερως έπΙ τ~ν &.ρχιχ(ιχν έπιχνέρχετιχt

κιχτιΧ το συμβιΧν &.κολουθουσιχν ούκ &.ποβ&λλομεν· εΙ 8ε

σοφου τtνος κΙΧι μεγ&λου ΧΡήζεΙ. τιΧ κιχθ' ύμ&ς έπtστ&του 25 κιχλως τιΧ τοr.ιχυτιχ όχεΤ'Yjγε~ν έπtστιχμένου, &στε 8υν'Yjθ~νιχr. 'λ πιχ "ν

6

8tιX

ευρε~ν κιχι εΙς τον έφεξ~ς χρόνον &.σφ&λεLιχν· &στε μ'Yjκέτr. &λλ'Yjν

5

των έν τη ζωη σπου8ιχζομένων μετεωρ(ζων το gμμιχ~

5 τουτο γιΧρ οΙμιχr. τον λεULΤLκον νόμον &.πόκλ'YjρΟV τ~ς Ύ'YjtV'Yjς

ύμ&ς έν τη &.συμφων(Cf τΙΧότη 8r.εσπιχσμένους, &.λλου κιχτ'

4

53

ΕΡ. χνιι 6-10

'l!

την

~τιxκτoν

-

του

« , ρευμιχτος

ι τουτου

.,}. πιχριχτροπ,ιν

~ ε~ς

25

, μ'Yj,

'~Ι,3:.

ουοεν

,ιττον

" ιχγΙΧΠ'Yjσομεv

, τιχ

το &.ρχιx~oν κ&λλος &.νΙΧΚΙΧλέσιχσθΙΧr., ώς &ν π&λr.ν ύμ~ν τιΧ

4 sqq Nurn 18, 20 14-16 ]oh Ι Τίrn 3, 1-7; Tit ι, 7-9 intellegit

τ~ς εύσεβε(ιχς ά8ρόνΟLΤΟ λ~r.ιχ τη τ~ς εtρ~ν'Yjς έπr.ρΡOη κιχτ-

FV

ιχρ8όμενιχ. 8r.ιX τιχυτιχ πoλλ~ χρεωστε~τιxt τίj> πρ&γμιχτr. πιχριΧ

4-5 Rorn ι, 12 sqq rerniniscitur

4, saepius ύμετέρας F:

ΙΙ-12 ΙΙ

Τίrn

2, 25 sqq

Ι Τίrn 2,

FV

'ήμετέρας V 3 ύμ. ΠΡο θεον συμπ, εύχ. F: προ θεον συμπ. V 6 ώς ci Pasquali 8 ύμιΧς Zaccagni: 'ήμιΧς codd 9 &λλην V: &λλου F 18 ά.πορρέη F &.πασφαλtσθέντος Wίlarnowitz: ά.ποσφαλtσθέντος F ά.ποσφαλένύμ.

τος

ι εύχ.

V

26 παρατροπην V: πεΡLτροπην F

3

gΨεταL

F:

οrn

sp rel V

, ΠΡΟΤLμοτεριχ,

~

χωρ~ς

52 respicit

21-22

ως γέγραπταL οrn

sp rel

ΙΙ,

7

., κιχν

8-9 τ-ης ψυχ-ης καθελκόμενος F: οrn sp rel V corr Wilarnowitz 12 μη 8εόντως F: οrn sp rel V 13 προς F: οrn V 14 τ-ης ~κκλησΙας lπΙ80σLς F: οrn sp rel V 16-17 lv τω πλήΟεL των F: οrn sp rel V 18 ~χεLν F: ~χεL V τον add Pasquali 18-19 κλησΙα βουλόμενον 8πως F: οrn sp rel V 20-21 ην περtφά.νεLαν ζητεΤν F: οrn sp rel V 22-23 μέν 'rL τούτων κατα. το F: οrn sp rel V 24 -25 εΙ 8ε μη ού8εν F: οrn sp V

8 lv έαυτω το κτ-ημα Υ: το κτ-ημα έαυτω F

rel V

Gregoriί

Nysseni Opera

νιιι, 2

ΣΟ

r

ί

54

ΕΡ.

11 τούτων τύχη.

χνιι

11-15

ΕΡ.

α.Ιπ6λος ~ν ό πρoφ~της 'Αμώς,

άλLεuς ό

' ,~ ~λ ος, κα. t XOCL,~~ ο υ Ψ 1J λ' ος '1 ωα.νν1Jς, σΚ1Jνορρα.φος ο Π α.υ ό Μα.τθα.'ϊος τελών1Jς, XOCL οΙ α.λλΟL κα.τιΧ τον α.ύτΟν τρ6πον 5 όμοΙως

&πα.ντες, ούχ δπα.ΤοΙ ΤLνες κα.Ι στρα.Τ1JλάταL καΙ

δπαΡΧΟL ~

κατιΧ Ρ1Jτορr.κ~ν xαoL φLλοσοφΙαν περΙβλεπτοι,

'lάκωβον, κιχΙ ~με'ϊς οΙ Καππιχ86καL τον tκιχ-r6νταρχον τον

1064Μ. έπΙ του πάθους τ~ν θε6Τ1JΤΙΧ του κυρΙου όμoλoγ~σαντα, πολ­ λων

όρμώμενοι.·

καΙ

6μως

ΕΙς

πασαν

τ~ν

γ-ην

έξ-ηλθεν ό φθ6γγος α.ύτων XOCL εΙς τα πέρατα τ-ης οΙκουμέν1Jς

12 τα Ρ~μα.τα αύτων. Βλέπετε, φ1JσΙ, τ~ν κλ-ησι.ν ύμων, &.8ελ­ φοΙ, 6τι. ού πολλοΙ σοφΟL κα.τα σάρκα, ού πολλΟL 8υνατοΙ,

ού πολλοΙ εύγενε'ϊς' &'λλα τα μωρα του κ6σμου έξελέξα.το

13 ό θε6ς.

(σως τι. μωρον καΙ νυν έν το'i:ς φιχι.νομένοι.ς των

όφθαλμων των &.νθρωπΙνων νομΙζετιχι.,

6τιχν &.σθενες

ύπο

15 πενΙας ~ α.80ξον Τι 8ι.α την σωμιxΤι.κ~ν 8υσγένει.αν· &'λλα τΙς

οΙ8εν εΙ μ~ τούτφ το κέριχς της κρΙσεως παρα της χάρι.τος έπι.κλΙνεΤΙΧL, κ&ν των ύψ1Jλων τε κιχΙ έμφιχνεστέρων μLκρ6-

14 τερος Τι; τΙ λυσι.τελέστερον ~ν τη ~PωμιxΙων π6λεL, το κιχτ' &.ρχας των εύΠΙΧΤΡL8ων ΤLνα κΙΧι ύπερ6γκων έκ της ύπάτου 20 βουλ-ης εΙς προστιχσΙιχν λαβε'ϊν, ~ τον άλLέιχ Πέτρον, Φ μ1J8εν .:J.' ~, , "~ t:'t "λ . ι 'ι ι/ν εκ του κοσμου τουτου προς ευoo~~ιxν εφο κι.ον, τ~ς OLX~ΙX,

τΙνες οlκέταL, πο(ιχ κτ-ησι.ς 8ι.α προσ68ων τρυφ~ν ΧΟΡ1Jγουσιχ; &.λλ' ό ξένος κιχι α.στεγος καΙ &.τράπεζος των τα πάντιχ έχ6ντων

πλουσLώτερος ~ν, δΤL 8LιX του μ1J8εν ~χει.ν τον θεον εΙχεν 6λον.

15 οδτω xαoL οΙ Μεσοποταμ'ϊΤΙΧL βαρυπλούτους ~χoντες έν έαυτο'ϊζ σατράπας, πάντων έ80κ(μασιχν τον Θωμαν εΙς έΠLστασΙιχν

1 Amos 1,1 1-3 Matth 4, 18-21; Marc 1, 16-19; Luc 5, 1 -10 3 Act 18, 3 4 Matth 10, 3 8-10 Ps 18 (19), 5; Rom 10, 18 10-13 Ι Cor 1,26-27 13 Ι Cor 1, 25, 27 sqq respicit 16 Ι Reg 10, 1 sqq; 16, 13; Exod 29, 21; Lev 7, 25, simi1es loci 25 Edessenos dicit: Rufin ΧΙ 5, Ρ 1008, 16 Schwartz; Chronici Edesseni per Guidium conversi Ρ 6, 12 FV 1 τούτων F: om V άμώς F: om sp rel V 5 ούχ δ om sp rel V 10 ψησΙ V: φ'YjσΙν post ά8ελφοΙ F ΣΙ alt ού 8υνα.τοΙ V: om F 17 άφανεστέρων F 22 ΧΟΡ'Yjγουσα V: 8LαΧΟΡ'Yjγουσα F 26 σατρά,παζ Vitelli: σατραπε(ας codd

6ντων

κατα τον χρ6νον έκε'ϊνον λιχμπρων έν γένεΙ.

5 κιχΙ Ιπποτρ6φων κocΙ το'ϊς έν τη συγκλ~τφ πρωτεΙΟLς σεμ­

νυνομένων'

&'λλα πέν1Jτες xαoL Ι8Lωται. κα.Ι &.πΟ των ταπεLνοτέρων έπι.­ Τ1J8ευμάτων

55

έαυτων προτψ6τερον, κιχΙ ΤΙτον κρ-ητες καΙ (1εροσολυμ'ϊται.

Πέτρος, κα.Ι τ-ης α.ύτ-ης τέχν1Jς 6 τε τούτου &.8ελφΟς 'Αν­

~ έ α.ς ορ

15-19

XVII

κιχΙ κιχτα πασαν

8ε έκκλ1JσΙιχν

εδροι. ΤLς

&ν

τοδς κιχτα θεον μεγάλους τ-ης κοσμLκ-ης περι.φανεΙας προτι.-

16 μ1Jθέντας.

προς τιχυτα βλέπει.ν έπΙ του

πιχρ6ντος

οΙμιχι.

8εLν καΙ ύμας, et γε μέλλΟLτε πάλι.ν το &.ρχαLον της έκκλ1J10 σΙιχς ύμων &.νιχκΙΧλε'ϊσθαι. &'ξΙωμιχ.

17

Ο(8ιχτε

γαρ

πιχντος

μίΧλλον

τα

ύμέτεριχ

8L1Jγ~μιχτιχ,

6τι. έξ &.ρχιχΙου, πρΙν τ~ν γεΙτονιχ ύμων έξιχνθ-ησΙΧL π6λLν, παρ' ύμ'ϊν ~ν τα βιχσΙλεLα, κιχΙ το προέχον έν π6λεσLν ύπερ '~έ

την' uμετ ραν

'.:J.

ουκ

ι/ν'

eL,

,~

XΙXL

νυν,

~ι

κιx~

ο

~

των

,~

ΟLκοοομ1J-

15 μάτων ΚΙΧλλωΠLσμος ~φανΙσθ1J, &.λλ' ~ έν το'ϊς &.νθρώΠΟLς

π6λLς έν πλ~θει. τε κιχι 80ΚLμ6Τ1JΤL των ΟΙΚ1Jτ6ρων προς

18 το &.ΡΧΙΧ'ϊον έξLσουταL κά.λλος.

ούκουν πρέπον &ν e(1J μ~

τιχπεLν6τερον των προσ6ντων ύμ'ϊν &.γαθων ~χει.ν το φρ6ν1Jμιχ, 20 περΙ

&'λλα

συνεπιχ(ρεLν τη

περι.φιχνε(Cf της π6λεως τ~ν

των προκεψένων σπoυ8~ν,

ώς &ν τοι.ουτον εδΡ1Jτε

πιχρα: του θεου τον του λιχου κιχθ1Jγούμενον, ώς μ~ &.νά.ξιον

19 ύμ'ϊν έΠL8εLχθ-ηνΙΧL.

αΙσχρον γά.ρ, &.8ελφο(, καΙ πιχντά.πιχσLν

α.τοπον νεως μεν κυβερν~Τ1Jν μ~ γΙνεσθαι εΙ μ~ τ-ης κυ­ βερν1Jηκ-ης έπιστ~μων e(1J, τον 8ε έπΙ των οΙάκων τ-ης 25 έκκλ1Jσ(ας

καθ~μενoν &.γνοε'ϊν 6πως &ν τας των συμπλε-

1 Tit 1, 5; Euseb hist eccl ΠΙ 4, 5 Ρ 192, 19 Schwartz 2 Hegesipp ap Euseb hist eccl Π 23, 4, Ρ 166, 9; Clem Alex ap Euseb hist eccl II 1, 3 Ρ 104, 7 2-3 Martyrolog Hieronym Ρ 33, 134, 146 12 Constantinopolim, ηοη Nicaeam dicit 13 scil Diocletiani aetate 14-15 de Nicomediae aedificiis [Lact] de mort pers 7, 8-10, Amm Marc ΧΧΠ 9, 3; corruerunt ΙΧ kal sept a. 358 (Chron min Ι 239 Μ; Amm Marc χνπ 7, 2; plures locos collegit Seeck PW 1084) 22 sqq Plato Protag 3 19b-d; Resp ΥΙIΙ 551C menti obversantur FV 5 πρωτεΙΟLς Zaccagni: πρώΤΟLς codd 6 e(\POL τΙς &ν F: om sp rel V 12 ύμων FV2: ~μων V 16 των οlΚ'Yjτόρων F: om sp rel V 18-19 ~xeLV το φρόν'Yjμα F: om sp rel V 21 του θεου τον F: om V 23 &τοπον νεως F: om sp rel V

ΕΡ. χνιι 20-26

ΕΡ.

81.'

,

27 μη και.τ' έκε'i:νον εΤεν οΙ προς αι.ύτΟν όμοιούμενοι; τΙ κέρ80ς ~στΙ τοΤς 8ιψωσL τ~ς του ύ8ρεΙου μεγαι.λουργΙαι.ς, ()8αι.τος ~ν ,.... " '"1\, t , c: Ι... ,

21

,,'σιν

μ-η

57

πόσαι.

σLων ~8-η voιuιfYLOC; τΙς &ν ~ξαι.ΡLθμ~σαι.LΤO τιΧ ~ν όφθαι.λμοΤς και.και.

27-29

cχ.πεφΙαι.ν των και.θ-ηγουμένων αι.~ται.ν8pαι. των ~κκλ-η­

20 όντων ψυχιΧζ εΙς τον λLμένσι του θεου και.θορμΙσεLε. γέγονε

χνιι

συμ

β' σινται.

.,

εΙ. ΤLς

3. ,ιν

που

,-

εν ΤΟLς

θ έ και.-ηγουμ

VOLC;

κυβεpν-ητικ~ ~μπεφΙαι.; cχ.λλιΧ κσιΙ τον σΙ8-ηρον ού τοΤς cχ.τέ­

αι.υτcμ μ-η όντος; και.ν εν ΠΟΙΚLλΟLς σχ-ημαι.σιν -η των κιονων

έπιfλλ-ηλoς

θέσις ~πΙ του

{)ψους

cχ.νέχη τον πέται.σον,. τΙ

5 μOCλλον &ν ό 8ιψων ~λoιτo προς την έσιυτου χρεΙαι.ν, λ(θους

χνΟLς, τοΤς 8έ ~ΠLστ~μοσL της χαι.λκευηκ~ς εΙς την των

e15 8ιαι.κειμένους βλέπειν, ~ κρουνον εύρεΤν, κ&ν cχ.πo ξυ­

σκευων cχ.πεpγαι.σΙσιν κσιται.ΠLστεύομεν· ούκουν και.Ι τιΧς ψυχιΧς

λΙνου σωλ~νoς ρέη, μόνον 8ιει8ές τε και.Ι πόΤLμον το νOCμαι.

T

κσιλως ~ΠLσται.μένcμ τη του άγΙου πνεύμαι.τος ζέσεL και.ται.­

μαι.λιfσσεLν ~γχεφιστέoν, 8ς 8LιX της των λογικων όpγιfνων

28 προχέονται.; ο{)τως, ιχ8ελφο(, τοΤς προς την εύσέβεLαι.ν βλέπουσιν ιχμελ-ητέον &ν eloη της έ!ξω _σκ-ην~ς' και.Ι

el τι.ς κoμίi-

10 τυπώσεως σκευος έκλoγ~ς τε και.Ι εύχρ-ηστΙαι.ς ~και.στoν ύμων

10 φΙλΟLς και.Ι και.ται.λόγΟLς ιχξιωμιfτων ιiβ ρ ύνεται. ι και.Ι πολλιΧς

22 έπιτελέσειε. ΤΟLσιύτην ΠΟLεΤσθσιL την ΠΡόνΟLαι.ν ό θεΤος cχ.πό-

έτ-ησΙους ιχπαι.ΡLθμεΤται.L προσό80υς κocΙ προς το γένος έαι.υτοσ

1065Μ. στολος έγκελεύεται.L, 8LιX τ~ς προς ΤLμόθεον έΠLστολ~ς πocσL

βλέπων περιογκουται.L και.Ι παι.νται.χόθεν T τύφcμ πεΡLαι.uτ(­

νομοθετων τοΤς cχ.κούοuσLν, έν ο!ς φ-ησL 8εΤν τον έπΙσκοπον

ζεται.L, τον τοιουτον ~OCν ώς ξ-ηρον ύ8Ρε'i:ον, εlπεΡ μ~ έ!χοι.

T βιcμ τιΧ προ-ηγούμεναι., ιχναι.ζ-ητεΤν 8έ ·και.θως &ν fι 8uT λύχνcμ του πνεύμαι.τος προς την έ!ρευνσιν κεχρ-η­

23 cχ.νεπΙλ-ηπτoν εΤναι.ι. ιlρ' o15v τούτου μόνου T cχ.πoστόλcμ μέλει

έν

15 ()πως ό τ~ς Ιερωσύν-η-ς προεστηκως τοιουτος eloη; και.Ι τΙ

15 ναι.τόν,

24

τοσουτον κέρ80ς, εΙ έν ένΙ το cχ.γαι.θOν και.ται.κλεΙοιτο; cχ.λλ'

μένους, ε~ πού τΙς ~στι. K~πoς κεκλει.σμένος και.Ι πη~ ~σ­

T προέχονΤL σuμμΟΡφουται.L το ύποχεΙΡLον, και.Ι τιΧ 8

φραι.γι.σμέν-η, και.θώς φ-ησLν ~ γραι.φ~, tvoι. 8LιX της χει.ΡοτονΙαι.ς

κσιτορθώμαι.ται. του και.θ-ηγουμένου των έπομένων γΙνεται.ι·

ιχνοιχθεΙσης ~μΤν της ~ν

γιfp έσΤLν ό 8L8ιfσκαι.λος, τουτο και.Ι τον μαι.θ-ητην cχ.περγιfζεται.L·

θέντος του τ~ς π-ηγ~ς {)8σιτος κοι.νΌν γέν-ηται.ι. κτημαι. της

20 ού γιΧρ έ!σΤL τον τη χαι.λκεUΤLκη τέχνη μαι.θ-ητευόμενον ύφαι.ν­

29 και.θόλου ~κκλ-ησ(σις ~ ~ν ~κε(νcμ χιfpι.ς. και.Ι παι.ΡιfσχΟL ό κύρι.ος

ΤLκην έξσισκ~σαι.ι, ~ ΙστουργεΤν 8ι8αι.σκόμενον Ρ~τopαι. ~ γεω­

εύpεθ~νσιι 8LιX τιfχoυς έν ύμΤν τοι.ουτον 8ς έ!σται.ι. σκευος ~κ­

οΤ8εν ()ΤL

T

και.θ-ηγOυμένcμ βλέπει ό

λoγ~ς, στυλό ς τε και.Ι έ8ραι.Ιωμαι. τ~ς ιχλ-ηθεΙαι.ς· πι.στεύομεν 8έ

μαι.θ-ητης, τουτο και.Ι εΙς έαι.υτΟν μεται.τ(θ-ησL. 8ιιΧ τουτό φ-ησL'

T κυpΙcμ έ!σεσθαι.ι ται.υται., εlπερ ύμεΤς βουλ-ηθεΙ-ητε 8ι.ιΧ τ~ς

μέτρ-ην γενέσθσιL, cχ.λλ' ()περ έν

και.τηΡΤLσμένος έ!σται.ι πOCς μαι.θ-ητης ώς ό 8ι8ιfσκαι.λoς αι.ύτου.

25

T κ~πcμ τρυφ~ς και.Ι ιχναι.στομω­

τΙ

o15v,

cχ.8ελφoΙ; ιlραι. 8υναι.τΟν ται.πεLνόφροναι. γενέσθαι.L και.Ι

και.τεσται.λμένον

T

~θεL

και.Ι

μέΤΡLον

και.Ι

φιλοκερ8εΙαι.ς

κρεΙττοναι. και.Ι τιΧ θε'i:αι. σοφον και.Ι πεπσιL8εuμένον την έν τοΤς τρόποις cχ.pετ~ν τε και.Ι έΠLε(κεLαι.ν, ται.υται. έν T 8L8oι26 σκιfλcμ μη βλέπονται.; cχ.λλ' ούκ οΤ8αι. πως οΤόν τε τον κο30 σμLκ

μσιθ-ητευθένται. πνεuμαι.ΤLκΟν γενέσθαι.L· πως γιΧρ ι1ν

10 Act 9, 15; 11

Τίω

2, 21

13-14

Ι Τίω

3, 2

24 Luc 6,40

2 γέγονε F: οω sp rel V 3 ~ξα,ριθμ~σα,ιτo F: ~ξα,ριθμ-ή­ σητα,ι V 3-4 δφθα,λμοΊ:ς κα,κιΧ F: δ reliquis omissis sp rel V 4 -ην V: om F 5 ού τοΤς F: om sp rel V 9 8ιιΧ V: κα,Ι F ΙΙ τοια,ύτην F: τοια,ϋτα, V 21 ΙστουργεΤν - V: ΙστουργικΥιν F

FV

όμoνo-ηΤLκ~ς συμπνοΙαι.ς προς το Κοι.νΟν ιχγσιθον συμφώνως 25 Ι8εΤν, πpoτιμ~σαι.ντες των Ι8Ιων θελ-ημιfτων το θέλ-ημαι. του

15 oculo, quae est lucema co~poris (Matth 6, 22, Luc ΙΙ, 34) opponitur 16-17 Cant cant 4, 12 18 Ezech 36, 35, saepi21-22 Act 9, 15 22 Ι Tim 3, 15 25-Ρ 58, 2 Rom 12,2 us 9 κα,Ι (ante εΙ) Pasquali: ~ codd ΙΙ ΙτησΙους F: Ιτη­ σΙα,ς V ΙΙπιχριθμεΊ:τα,ι προσό80υς F: om sp rel V 12 βλέπων περιογκοϋτα,ι F: om sp rel V 13 συν'Υ)ρμοσμέν'Υ), κtν8όν€f>

xotL

23 ecclesiam Nyssenam dicit

PFV 2 8υνατον eIVΙXL PF: 8ύναμιν V 5 τοσούτφ Pasquali: τοσουτο FP τοσουτον V 7 alt υπoλ~Ψ'η F: &παξ λ~Ψ'η V υπολαμβιίνεLν Ρ 8 't'ΟLουτος ων FV: ων ουτος Ρ 8-9 εΙ καΙ FV' 1'ι t Ρ 10 το'ίς om Ρ 11 Ιαματικον Ρ: tΙXOΤPLXOV FV 12

~ενo~έν'η Ρ: !ΥΥενομέν'η

FV

13-14

6κλιίζουσαν -η8'η τή~

ψυχήν 'ήμων ύπο τ-ης των κακων συνεχε(ας uπερεL80ύση Pasquall J aeger: τciς ~λπ(8ας έαυτων ~περεΙ80ντες codd; at 15 6κλιίζουσαν

~8'η τήν ψυχήν 'ήμων ύπο της των κa.κων συνεχεΙa.ς uπ~ρεL8όυσ

(sequitur apex forma anguli recti sinistrorsum versl) post

!ξLαθ~σεταL add Ρ cf vit Macr Ρ 380 (νοl νπι, ι J aeger) 6κλιίσασα τήν Ψυχ~ν 19-Ρ 60, 8 anacoluthia toleranda 22 ταϊ.'ς FV: 8ε Ρ 23 σύμβLος PF: om sp rel V νόμω PV: νόσω F συν'ηρμοσμένα V ΚLν8ύνω Ρ: ΚLν8ύνΟLς F om sp rel V

60

ΕΡ. ΧΥΙΙΙ

5-9

ΕΡ.

ΧΥΙΙΙ

61

9-11

κα,κoπα,θεΙα,~ς έν το'ίς των πειρα,σμων κα,ιρο'ίς έπ~8ε~ξα,μένη

καΙ

προς ~μας το

κα,~ έ!τ~ προς τoότo~ς ο!κος

πάντων μωμοσκοποόμενον, φων~ν καΙ βλέμμα, κα~ tματΙοu

κεχα,ρ~τωμένoς, ά8ελφοΙ, σuγγενε'ίς, oΙκε'ίo~, σuν~θε~ς, φΙλo~,

περr..βολ~ν χειρός τε κΙνησLν καΙ π08ων ΠΟLιΧν στά.σr..ν κα~

έστΙα"

φ~λόστoργoν,

τρά.πεζα"

5 γωνΙα"

τα,με'ίον, στ~βά.ς, το βά.θρον, ό σά.κκος, ~

~ προσεuχ~, το 8ά.Κρuον,

σuν~θε~α,ν gσον έρά.σμ~α"

&.

&ς έση γλuκέα, κα,Ι 8~ιX

tνoc μ~ τ~ έπα,χθες λέγε~ν

6 8όξω, πά.ντα, ώς &λλως έ!χε~ σκόπησον. προς τίf) τέλε~ τΊ)ς έμα,uτου ζωΊ)ς (f}v, πά.λ~ν του ζΊ)ν &ρχoμα,~' μα,νθά.νε~ν άν10 α,γκά.ζoμα,~

τ~ν

εύ80κ~μoυσα,ν

νυν

των

~θων

πo~κ~λΙα,ν,

8 έ!μα,θον κα,~ έφεuρε'ίν 8 ούκ έ!μα,θον' σuστά.8ην

15 πολεμουσL,

πόρρωθεν

άκροβολΙζοντα,L,

έπΙ

πα,ρα,τά.ξεως

κα,τα,πuκνουσL τ~ν φά.λα,γγα" κα,τιΧ το άφα,νες προλοχΙζοντα,r..,. τα,'ίς

ύπερβολα,'ίς

προκα,τέχοuσL,

8 πα,ντα,χόθεν προσπεΡLβάλλοντα,r...

τούς

σuμμά.χοuς

έα,uτο'ίς

πολύς 8ε πα,ρ' α,ύτο'ίς κα,~

άκα,τα,γών~στoς τη 8uνά.μεr.. ό Μα,μωνας, εΙς στρα,τηγΙα,ν προ20 βεβλημένος &σπερ τr..ς άγωνr..στ~ς πεΡL8έξLος 8ιπλη τη χειρΙ

του

l8Lou

στρα,του προμα,χόμενος, πη μεν 8α,σμολογων τούς

9 ύποχειρΙοuς, πη 8ε βά.λλων τούς προστuγχά.νοντα,ς. κα,Ι τ~ν ε~σω ~μων

8r..α,γωγ~ν έξετά.ζοr..ς,

εΙ 8ε

εύρ~σεις &λλα,

τοια,υτα,' οlκΙ8r..ον πνιγηρον κρuμίf) κα,Ι ζόφφ κα,Ι στενοχωρΙCf PFV

1 έΠL8ειξocμέν-η

PF: om sp rel V

3

συγγενεΤς oΙκετo~

PF :. συγ sp rel V 5 γωνΙoc' Υι προσευχή PF: om sp rel V &. FV: om Ρ 6 έρά.σμLον Ρ 8εήσομocι προς PF: 8εή sp rel V εΙ8ότες V 7 γρά.φεLν PF: γρά.ψocι V 8 8όξω FV: 8εΙξω Ρ ώς &λλως ~χει PF: om sp rel V 9 &ν FV: νυν Ρ μocνθά.νειν PF: om sp rel V 11 κocΙ τοιocύτης PF: τ-ης sp post κιχκοτρό Π rel V 12 ένερυθριιΧν ~: κocΙ ένερυθριιΧν F έρυθριιΧν V 13 8ι8ά.σκocλοι PF : τ~ 8ι8ιχσκΙΧλΙoc V τΙΧύτ-ης post σοφΙιχς ΡΥ: post [κocνοΙ F 14 prius 8 FV: &. Ρ συστά.8-ην PF: om sp rel V 15 πολεμουσι FV: πολεμουν't"ες Ρ 16 &.φocνές FP: om sp rel V 18 προσπεριβά.λλοντιχι e προσπιχριχβά.λλοντocι V 19 μιχμωνιΧς PF: μιχ sp reI V 21 μocχόμενος Ρ 22 βά.λλων] &λλων FV 23 την εΙσω V: την έν Ισω F τ~ νόσω Ρ

βΙον

ύπο

ης τίf) &σθματr.., κα,Ι εΙ μ~ 8ιεκπΙπτοι.. τΊ)ς ζώνης ~μων το

10 χιτώνιον, κα,Ι αύτο 8ε το μ~ κεχρ~σθαι.. τη ζώνη, καΙ εΙ 1072Μ. μ~ περιρρέοι κατιΧ το πλά.γr..ον ~μων ~ 8r..πλοtς μη8ε το'ίς (f}μοις των όφρόων τ~ν έτέραν έπr..σπά.σαLμεν, ταυτα πά.ντα 10 μ~

γινόμενα

πολεμοόντων

προς

~μocς

ύπόθεσr..ς

γΙνεται,

καΙ έπΙ τοότοr..ς κατ' &ν8ρας καΙ 8~μοuς κα,~ έσχαηιΧς προς

7 ώς ένερuθρ~αν άεΙ τη άφutCf του πρά.γμα,τος. ot 8ε άντr..τε­ φuλά.ξα,~

εύθηνοόμενον,

πά.ντα πολuπραγμονοόμενα, κα~ εΙ μ~ 8α,σύ το ιΙσθμα κα~

όΨ~μα,θ~ς κα,κοτροπΙα,ς κα,Ι τo~α,ότης πα,νοuργΙα,ς γ~νόμενoς, τα,γμένοι.. 8r..8ά.σκα,λοr.. τ~ς σοφΙα,ς τα,ότης εΙσΙν Ικα,νo~ κα,~

καλο'ίς

5 8LιX πολλου προχεόμενον κα~ εΙ μ~ σuνεκ8Ι80ταr.. στεναγμός

ού8εν 8ε~σoμα,~ προς εΙ8ότα, σε

γρά.φε~ν· τιΧ 8ε άντ' έκεΙνων,

πασι το'ίς τοιοότοr..ς

τ~ν καθ' ~μων μά.χην σuνΙστανταr...

11

ΈπεΙ 8ε ούκ έ!στι 8r..ιX πά.ντων πρά.ττειν καλως ~ κακως -

μέμr..κται γιΧρ ώς έπ~ το πολύ 8LιX των έναντΙων

-, εΙ 8~ το σον ~μ'ίν κατιΧ θεου xάopr..ν 8ιη­

15 πασιν ό βΙος

νεκως παρεΙη, ύποΙσομεν των παρόντων άη8ων τ~ν 8αψΙ­ λειαν έπ' έλπΙ8L του τ~ς σ~ς άγαθότητος 8ιιΧ παντος μετ­ έχειν.

ποτε 00'1 παόσαLΟ τοιαυτα χαριζόμενος 8ι' ων

μ~

καΙ ~μας άναπαόσεις καΙ σαuτίf) τον έπΙ τα'ίς έντολα'ίς 20 μισθον πλεΙω παρασκεuά.σεLς.

9 όφρύων] vestis alas dicit 11 ποπ de έσχιχηη πολέμοιο Homerica cogitat r 328 sed de coenobiis (cf vit Macr ex. gr. Ρ 378, 22; Ρ 384, 16; Ρ 387, 20, voI νπι, 1 ]aeger) 19-20 Matth 5, 12 vel Iocum similem respicit PFV Ρ:

4

το Ρ:

πΙπτοι Ρ:

FV

om FV

συνεχης 8ιιχ8Ι80ΤΙΧΙ

8ιεκπΙπτει

alt

κocΙ Ρ: om FV 5 συνεκ8Ι80ΤΙΧΙ 6 ης Ρ: om F σύν V 8ιεκ8-9 μήτε - έπισπocσά.μενος Ρ: om

9 έπισπocσά.μενος Ρ: corr Pasquali πολέμου του V 13 έπεΙ 8έ Pasq uali : έπει8η codd 14 το PF: om V 15 8έ codd: corr Vitelli 16 των πocρόντων &.-η8ων την Ρ: την των &.-η8ων FV 17 έπ' FV: om Ρ μ-η8έ

Vitelli PF :

FV FV

1 ο πολεμούντων

ΕΡ.

ΧΙΧ

Ι-2

ΕΡ.

ΧΙΧ

•Ιωάννην

Πe6ς τινα

2-4

ά.λλ' οΤον εΤνOtΙ πρo~κει τον έν πιχντ! το τέλειον' ~χoντιx,

πεel τι"ων 1Jπο{}έιιεωv καΙ πεeΙ

1073Μ. τφ μεν λόγφ τον όρθον βΙον ά.νετuπώσιχτο, τ,ον 8ε φΙλον

τιf}ς διαΥωΥfjς καΙ καταιιτάιιεως τιf}ς τοιαύτης d,δελφfjς

οό μOCλλον έσέμνuνε τΙΧί:ς των έπιχΙνων υπερβολΙΧί:ς ~ 8ι~­

αvτοv Μακelvης

λεγξεν ά.ντtφ6εγγόμενoν 8ιιΧ του βΙοΙ) τφ λόγφ κιχ! &λλον

5

ΟΤ8ά, τtνΙX των

ζωγρά,φων

φΙλoτtμΙιxν

ά.νόν-ητον

χιχρΙ-

3 8εικνόμενον ~ οΤος νομΙζετOtΙ. τΙ οον ό λόγος μοι βούλε­ τOtι; εΤ80ν έν τοί:ς γρά,μμOtσι τ-ης ά.γά,π-ης σοΙ) οΤον ά.ν8ρι­

ζεσθΙΧι μέν τι κιχΙ ΤΟLς εΙ8εχθεστέροις των φΙλων έν τφ ,

μετιχγριχφειν

J..

τ,ιν

\" εις

μορφ-ην

,

εικονιχ

προ

θ

έ uμοuμ νων,

ά,ντιχ τινιΧ προς το ά.κρότιχτον ά.ΠΎjκριβωμένoν, Φ ΙSνoμOt .ην

'

, , εγω,

ενιχν-

τΙον 8έ τι ποιούντων ~ βούλοντιχι' έν οΤς γιΧρ 8ιορθουντιχι 8~θεν τη μιμ~σει την φύσιν ΤΟLς εόιχνθεστέροις των χρω10 μά,των το τ~ς μoρφ~ς ά.-η8ες έπΙ του πΙνιχκος κρόψιχντες,

KUK 'λ ος

θον 8εΙξιχντOt·

ωπον, κιχΙ

et

έιΧν γιΧρ μ~ πιχριΧ της φόσεως έ!χη τιχυτιχ

ό τφ ζωγρά,φφ προτεθεΙς εΙς τ~ν μΙμ-ησιν, οό8εν ά.πώνιχτο

της τοιΙΧότης φιλιχνθρωπΙιχς, ά.λλ' ό μεν πΙνΙΧξ ~8ό τι κιχ! περι-ηνθισμένον το 8ιιΧ τ~ς ζωγριχφΙιχς πρόσωπον έ!8ειξεν, έλέγχει 8ε το περιττον τ~ς φιλοτιμΙιχς &λλο 8εικνόμενον 25 του φΙλοΙ) το πρόσωπον

μοι, κιχΙ

et

-,

κιχτιΧ τον ιχότον τρόπον, 80κεϊ:

τις δπο φιλΙOtς έπOtΙνων δπερβολιΧς τφ ά.γOtπω­

μένφ ΧOtρΙζοιτο κιχΙ ά.νOtπλά,σσοι τφ λόγφ μ~ οΤός έστιν, 2

sqq Macrinae vita perpetuo conferenda

PF 2 lΠLστολ-η 't'OG ιχύτου προς F (praecedunt de an et res): του ιχύ't'ου reliquis omissis Ρ 3 ΤΟLΙΧόΤ'1)ς ποπ intellego 5 't'LVιX Ρ: 't'LvιXc; F 6 μέν 't'L κιχΙ Ρ: om F 't'L susp Pasquali 1 ο κρύψΙΧV't'e:ς Ρ: κρόπ't'οv't'e:ς F 11 - 1 3 κιχΙ -η - φΙλον Ρ: οω F 13 μΎJ8' jaeger: μ-η codd 19 't'ΟLουτοv Ρ 2225 ά.λλ' δ - κιχτιΧ Ρ: om F 26 κιχΙ Ρ: om F 27 ά.νιχπλιΧσσe:L

F

γΡOtμμιχ'

, '\ '\ "

ΙXΛl\

t'J..

επειο"

& σπερ εν '

8,,' ων γιΧρ τοιουτον εΤνιχι νομΙσOtς ~πειτOt το­

πOCν ά.φoρμ~ν πλ~ν την ά.ρετην μόν-ην, ~ς κιχ! ~μί:ν τι με~εί:νιxι

*** 8ι' 8 8r.' έμOtuτου μOCλλον τιΧ έμιχuτου γινώσκειν

νομΙζων έν ΤΟLς 'γν-ησιωτά,τοις των φΙλων ~σχες' κιχλως ~χειν .Φ~θ-ην

κιχ Ι' ιχκτ Ι" ς ομμιχτων κιχ Ι'' οφρuες

τι &λλο τοιουτο τ~ν τ~ς μoρφ~ς &ριχν σuν-

-

! '

Το

σοΙ) πεποΙ-ησιχι 8εξιότητος ώς οό8εμΙιχν &λλ-ην του ά.γιχ15

~ ΤΙΧLς έτέρων μιχρτuρΙιχις πOtρά,γεσθΙΧι, κιiν έν ΤΟLς &λλοις

έν τφ μέλιχνι στΙλβοuσιχι κιχΙ έπιλά,μπον τη όφρόι το μέτ­ 20 ιχπεργά,ζετιχι

ou

σουτον ~γά,ΠΎjσOtς, ένιχργεστά,τ-ην ά.πό8ειξιν της των τρόπων

κιχΙ το έπΙ του χεΙλοuς &νθος κιχΙ το έπΙ τ~ς πιχρειOCς έρύτε ' θ -ημιχ βλεφιχρων

, t' , λ εο-η

λόγοΙ) γΡOtφ~ς, σε μεν ά.πε8εξά,μ-ην κιχ! 8LιX τούτων το φιλά,γιχ­

γΙνετιχι του μ-η8' 6λως ιχύτον έν τη εΙκόνι βλέπειν τον φΙλον. 15 κιχΙ βΙΧθεϊ:ιχ έπικuρτοuμέν-η τφ μετώπφ κιχΙ περιστΙλβοuσιχ

\ γOtρ

κιχτόπτρφ τφ βΙφ έγω τφ έμOtUΤΟU κOtτιΧ πOCσιχν ά.κρΙβειιχν

τον φΙλον 8ιιΧ της προς το κρεί:ττον μιμ~σεως ά.φoρμ~

2 ώς οον έπ' έκεΙνων κέρ80ς οόκ έ!στιν οό8εν κόμ-η ξιxνθ~

'1. εμe;

10 ένι8ών, έμOtuτον ~γνων πά,μπολΙ) κεχωρισμένον της 8ιιΧ του

τον χιxριxκτ~ριx πιχρσιλλά,ττοuσιν, κιχΙ ~ πρόθεσις του τιμOCν

.

ΧΙΧ

πOCσιν ά.λ-ηθεLς ωσιν οΙ μά,ρτuρες' τουτο γιΧρ κOt! ό πOtροιμιώ20 8-ης λόγος πOtρεγγuίf, έOtuτων έπιγνώμονιχς γΙνεσθOtΙ τοος μέλ­

λοντιχς κOtτιΧ τον ~ξωθεν λόγον έιχuτοUςγινώσκειν.

4

ΆλλιΧ ΤOtυτOt μεν εlς τοσουτον, ώς ιiν μ~ 8οκοΙ-ην ιχότφ τφ ΠOtριχιτεLσθιχι τον ~πOtινoν των έπOtΙνων κOtτεr.ρω­

νεόεσθOtι . έπει8~ 8ε 8ιεκελεόσω λόγοuς τινιΧς περ! των 25 έν ~μί:ν ζ-ητοuμένων πoν~σOtντιx ώφελ~σOtΙ τι το κοινον 8ιιΧ 20

PF

Prov

13. 10

21

il1ud

γνώθι. σιχu't'όv

respicit

2 ά.νετυπώσιχτο Ρ: l't'uπώσιχ't'ο F 4 ά.ντιφθεγγόμενο" F: ά.ντιφθεφόμενον Ρ 9 Ιγω F: λέγω Ρ 10 lμιχu't'ΟV ~γνων Ρ: ~γνων lμιχu't'οv F ΙΙ 't'οό't'ωv F: 't'oG't'o Ρ ΙΙ -12 φιλιΧγΙΧθον F: φιλιΧνθρωπον Ρ 12-13 νομΙσιχς ~πe:L't'ιχ 't'οσ. 1ιγιXΠΎJσιxς Pasquali: Ινόμισιχι; ~πe:LΤΙΧ 't'οσ. ά.γιxπ~σιxι; Ρ, νομΙσιχι; 't'οσ. 1ιγιΧΠ'1)σιχς F 14 ~χων add Pasquali 15 μόΥ'1)ν Ρ: om F 16 νομΙζων F: om Ρ lac statuit Pasqualί fere scήρsίt Gregοήus: ,. te vero (8έ particulae μέν v ΙΙ respondebat), lίcet ΒίΒ νίr tam gravis, prorsus fal1i cognovi" 8ιο F: 8ιιΧ τοϋτο Ρ 17 prius Ιμιχυτου Ρ: Ιμιχυτον F 20 πιχρεγγυ& F: Ιγγυ& Ρ 24 Ιπει8-η Ρ: ΙπεΙ F 25 πoν~σιxντιx e πoι~σιxντιx F: πονέσιχντιχ Ρ, nescio an recte

ΕΡ. ΧΙΧ

4-8

ΕΡ. ΧΙΧ 8-11

της τοι.ιχ.ότης σπου8Ί)ς, γΙνωσκε νυν σχολΊ)ς ~μας τοσουτον

00

μετεσχ-ηκένιχ.ι., δσον μι.κρου 8ε'i:ν έκε'i:vοι; περΙ

φ-ησΙ τι.ι;

των προφ-ητων δτι. συμπλιχ.κεΙι; λέοντι. κιχ.Ι μόγι.ς 8ι.εκ80ι;

"

το

" . των . ,ονυχων , " την ιχ.κμ-ην,

8ι.ιχ.8ριΧς ,

1076Μ. ά.πι.στοόμενΟΥ, σ&.ρκιχ. μ1j ζ-ητουσιχ.ν τιΧ

ε!τιχ.

5 κιχ.τ-ηργ-ημέν-ην, 8ιχ.κρόωVλtβ&.8ιχ.ς προς το τΊ)ς πόσεως μέτρον

σον

ά.γωνι. πoλλ~ ..

τοι.χον

κιχ.Ι τουτον τον

l'

ι

ειχ.υΤυν

,

ιχ.νιχ.πιχ.υων

,

έ~

εν oρ~

έξ-ησκ-ημέΥιχ.ς,

κΙν8υνον κιχ.Ι

, ο-ηγμιχ.τt

τοΤς

,~

κιχ.ι.

~μΤν ά.νι.ιχ.ρων ~ συνέχει.ιχ. κιχ.Ι ο{Jτως έπάλλ-ηλοι. των λυπ-ηρων

10 ιχ.Ι 8ι.ιχ.80Χιχ.(, ά.εΙ τιχΤς ύπερβολιχ.'i:ι; των έπtγι.vομέvωv μtκριΧ τιΧ

5 φθ&.σιχ.ντιχ. 80κεΤν ε!νιχ.t πιχ.ριχ.σκευ&'ζουσιχ.t. εΙ 8ε μ~ φορτtκόν

'ro'i:c;

έση λόπ-ην

15

ά.γιχ.πωσι. χιχ.ρΙσιχ.σθιχ.ι. σκυθρωπο'i:ς 8t-ηγ~­

81.' όλΙγου τ~ν κιχ.κ~ν ΙστορΙιχ.ν. .. βι~oυ οι.οιχ.σκιχ. ~ ~, λ ι " του ος, -η μετιχ. την

ι .. -ημι.ν

'~λ' ιχ.οε φ-η

Τ έ' ριχ. μ-ητ-ηρ,

,

τοσιχ.υτ-ην

~ e;xouaot

'"

τ-ην προς τον

θ' εον

eeLOLC;

στόμιχ. μελετων

81.'

δλου τον νόμον, ά.κo~ν

σχολ&'ζουσιχ.ν, χεΤριχ. προι; τιΧς έντολιΧς ά.εLκΙv-ητον·

κιχ.Ι πως &ν τι.ς ύπ' στε πόργον ~μ'i:v Ισχόοι; ε!νιχ.t κιχ.Ι δπλον εό80κΙιχ.ς, κιχ.θώς

ν-ην ά.νιχ.8ριχ.μών,

φ-ησι.ν ~ γριχ.φ~, κιχ.Ι πόλι.ν περtοχΊ)ς κιχ.Ι παν ά.σφιχ.λεΙιχ.ι;

ψυξιχ.t τ~ν γλωσσιχ.ν, ά.θρόως ιχ.ότ~ τΊ)ς π-ηγΊ)ς ύποξ-ηριχ.ν­

ΙSνOμιχ. 8ι.ιΧ τ~ν προσουσιχ.ν έκ του βΙου ιχ.ότη προι; τον θεον

θεΙσ-ης κόvtv

7 πιχ.ρρ-ησΙιχ.ν.

ι'ρκει. 8ε του Πόντου τιΧ ~σχιχ.τιχ., του βΙου των

20 ά.νθρώπων έιχ.υτ~ν έξοtκΙσιχ.σιχ.· χοροι; ~ν περΙ ιχ.ότ~ν πιχ.ρθένων πο

λ

,

υι;,

"

"~,

ιχ.ι; ιχ.υτη

..

..

,

'~ι

)

οι.ιχ. των πνευμιχ.τι.κων ωo~νων γενν-ησιχ.σιχ. κιχ.~

ε[ι; τελεΙωσtv 8ι.ιΧ π&.σ-ης έπtμελεΙιχ.ς προ&.γουσιχ., τ~ν των

8 ά.γγέλων έμι.με'i:το ζω~ν έν ά.νθρωπΙν τ~ σώμιχ.τι.. οόκ ~ν ~ , οtιχ.κρι.σι.ς

"

εν

..

ιχ.υτη

,

,

ι έ νυκτοι; κιχ.ι. -ημ ριχ.ι;,

)

'λλ' Ι ξ' 1 ιχ. ιχ. κιχ.~ νυ ενεργυς

πρΙν έπtψιχ.υσιχ.t του {J8ιχ.τος,

e{Jpot

το {J8ωρ γενόμενον,

πρΙν κιχ.τιχ.­

ο{Jτω κιχ.Ι ιχ.υτός,

έVLιχ.υτφ 8εκ&.τ τ~ν ά.ντΙ μ-ητρός μοt κιχ.Ι 8L8ιχ.σκ&.λου κιχ.Ι 20 πιχ.ντΟς

ά.γιχ.θου ποθουμέν-ην Ι8ών, πρΙν ά.ποπλ-ηρωσιχ.t τον

πόθον, ~μέρ~ τρΙτη κ-η8εόσιχ.ι; ύπέστρεφον. τιχ.υτ&. μοt τΊ)ς πιχ.τρΙ80ς μετιΧ τ~ν έπ&.νο8όν μου τ~ν έξ 'ΑVΤLοχεΙιχ.ς τιΧ

11 εlσLΤ~ΡLιχ..

ε!τ&.

μΟL,

πρΙν

κιχ.τιχ.πεφθΊ)νιχ.L

οΙ πρόσχωροι. τ:ης έμ:ης έκκλ-ησΙιχ.ς

τ~ν

συμφορ&.ν,

Γιχ.λ&.τιχ.L, το σον-ηθει;

25 έν τοΤς του φωτος ι!ργοι.ι; έ8εΙκνυτο κιχ.Ι ~μέριχ. τ~ν νυκτερι.ν~ν

25 ιχ.ότο'i:ς περΙ τιΧς ιχ.LρέσεLς άρρώστ-ημιχ. πολλιχ.χου τΊ)ς έμΊ)ς

~συχΙιχ.ν τι'f) ά.τιχ.Ρ&.Χ τΊ)ς ζωΊ)ς ύπεκρΙνετο' φωνΊ)εν ~ν ιχ.ύτη

2-3 cf vit Macr Ρ 382, 19 sqq (νοΙ νπι, ι ]aeger) 3 sqq cf de an et res 148Α sqq; 156Α sqq (Migne) 3-4 Ι Cor 13,5 respicit 6 Ps ιι8 (ΙΙ9), 70 7 cf vit Macr Ρ 393, 19 sq μ1jΒέποτε λ1jξα.L τιΧς χείρα.ς εΙς ~ντoλ~ν ~νεργoόσα.ς 10 sqq cf vit Macr Ρ 386,22 sqq 10-14 cf vit Macr Ρ 387 sq 14-21 cf vit Macr Ρ 388 sqq 20 sqq cf vit Macr Ρ 410, 3 sqq

3-8 Amos 5, 19 14 φ-ησΙν -ή ΒLΒcίσκα.λος de an et res PG 46, 16Α (Migne) et sic deinceps; vit Macr Ρ 391, 10 (νοΙ νπι, ι ]aeger) 16 Ps 60 (61), 4 Ps 5, 13 17 Ps 30 (31), 22; 59 (60), ιι; 107 (108), ιι 19-23 cf vit Macr Ρ 377-378 23-Ρ 65, 9 cf vit Macr Ρ 381-383

PF σχ.

F

1-2

γΙνωσκε τε νσν σχ. -ήμ. τοσ. μsτ. Ρ: γΙνωσκε τοσ. -ήμ. μετ. τε del Pasquali 5 &ρκου Ρ, nescio an recte γLvό­

μsνoς Ρ: γενόμενος F ι ι πα.ρα.σκευcίζουσα.L F: πα.ρα.σκευcίζουσLν Ρ 12 σκυθρωπο!ς Ρ: 'tο!ς σκυθρωπο!ς F 14 ιi8ελη Ρ 15 τον Ρ: om F 26 όπεκρΙνιχτο Ρ ΙΧότη F: (ιότο!ς Ρ

PF 1 τοσ Ρ: om F 9 των λόγων F: τοϋ λόγου Ρ cf vit Macr 382, 1 -2 ώς υπερβα.ΙνΗν τ~ν ~κ των λόγων υπογρα.ψήν, at Ρ 382, 19-20 τ~ν ΤΟLα.όΤ1jν ΒLα.γωγ~ν τΙς &ν υπ' 8ψLν άoyCΊYOL λόγος ά.νθρώΠLνος; ΙΙ 8ε Ρ: om F 12 -ή Ρ: om F 15 κα.Ι (post 68.) Ρ: om F 17 γλωττιχν Ρ, at cf Ρ 67,12 19 κα.Ι (post μΟL) om Ρ 23 κα.τα.πε*φθηνΙΧL F: κιχτα.πεμφθηνα.ι Ρ

Ρ

66

ΕΡ. ΧΙΧ

11-15

ΕΡ. ΧΙΧ 15-18

1'0 λελ1jθος ύποσπεΙΡΟΙV1'ες, άγωνοι ποιρέσχον OU μικρόν, &σ1'ε ΠΟΙV1'οιχου ~ια. θεον μόγις έξισχυσοιι περι12 γενέσθοιι 1'oG πιχθους. e!1'oι έπΙ 1'ού1'οις &λλοι' 'Ίβωριχ πόλις έσ1'~V 1'ΟLς όρΙo~ς 1'oG Πόv1'ΟU ΚΟΙ1'cpκισμέV1j, έκκλ1jσΙοις ΚΟΙ1'α.

5 ilχοuσιχ προς ~μας έξ άρχοιΙου κοιΙ προς την ύγιοιΙνουσοιν

πΙσ1'ΙV έπιρρεπως' κoι~ ύπεξελθόV1'ος

μ~

13

1'OV

περιι8εi:v

1'OG

έπισκοπουV1'ος OΙU1'~V προσφιχ1'ως

βΙον, ΠΟΙV~1jμεL προς ~μας έπρεσβεύσοιv1'Ο

OΙU1'1jV

~Κ801'ΟV

1'ΟΙLς

χερσΙ

1'ωv

έVΟΙV1'Ιων

σποιροισσομέV1jV. 8ιχκρυοι, προσΠ1'ώσεΙζ, οΙμωγοιι, Ικε1'1jΡΙΟΙΙ,

10 πιχV1'ΟΙ 1'ιx 1'OtOΙG1'OΙ, 8ι'

ων έγΙvε1'Ο ~μi:v ~ 1'ωv ποιρόV1'ων

1'OV ΠόV1'Ον

κοικων άκολουθΙοι. έπει~~ γα.ρ έγενόμεθοι ΚΟΙ1'α.

κοιΙ ΚΟΙ1'α. 1'OV προσ~κοv1'ΙΧ 1'ύποv 1'~ς ποιρ' ΟΙU1'ο'i:ς έκκλ1jσΙοις

έπεμελ~θ1jμεv σuvεργΙπω έξεμ'Yjθ1jνιχL

-r1jt; πρώτης πιχριχ8όσεως, ~ν έκ της του κυρΙου

1089 Μ. φων1jς πιχρελιχβομεν έν τφ λoυτρ~ της πιχλLγγενεσΙιχς το της σωτηρΙιχς 10 φ'Yjσι,

μυσΤ~ΡLον πιχριχ8όντος·

μιχθ'Yjτεύσιχτε πιχντιχ τιΧ ι!θν'Yj,

Πορευθέντες γ&.ρ, βιχπτΙζοντες

εΙς το ΙSνOμιχ του πιχτρος xιxt του υιου xιxt του μιχτος,

ιχυτούς

ocr(ou πνεύ­

8L8&.σκοντες τηρε'Lν π&.ντιχ 8σιχ ένετεLλιχμ'Yjν ύμΊ:ν·

2 -r1jt; άχιχνους τιχύτης φιχρυγγος ~8uν~θ'Yjν. εΙ>ξιχσθε οον τφ κυρΙιι> τελεLωθ1jνιχL ~~ν χιχΡLν, tνιχ ι!λθη το πρόστιχγμιχ

2 8Lιχφων γιΧρ εΙς 8ύο τ~ν των ΧΡLσΤLιχνων πολLτεΙιχν, ett; τε

το τ1jς. σuνοχ1jς τιχύτης ρυόμενον xιxt κιχτιχλιχβω τ~ν έμιχυ-

15 μεν σωτηΡLον 8όγμιχ έν τη του βιχπτΙσμιχτος πιχριχ8όσεL κιχτ­

15

... ~ )«" ~, ι του σΚ'Yjν,ιν XΙXL υπ ιχυτ,ιν ιχνιχπιχυσωμΙΧL.

ΧΧΙΙΙ

•ΑvεπΙ"eαφος ΦεΙ80μιχL πολλων λόγων, έπεL8~ φεΙ80μΙΧL των σων κιχμιχτων. ύπομν~σθ'YjΤL των σειχυτου, xιxt πιχντιχ ~ξει. τφ ΦιχL8Ιμιι> κιχ20 λως. τιχχους χρεΙιχ τη χιχΡLΤL· μέΧΡL τούτου ~μων ~ πιχριχκλ'YjσLς.

6 anno 380 Sebasteae scripta: cf Diekamp, Theol Quartalschr 90, 1908, 400 sqq 8 sqq Ιοη 2, Ι sqq 10 Ιοη ι, Isqq 3, ι sqq 12 Ιοη 2, 11 15 Ιοη 4, 5 ΡFβ 1-2 iπ1jξα.το δ προεLp'l)μ~νος β 2 εΙ PF: Μν οδν teste Garnero β Y~VOLTO κα.Ι PF: om β 3 κα.Ι β : om PF eUY~VtLOCV PF: σεμνοπρ~πεLα.ν β 4 μετα.θεμ~ν'l)ν β: μετα.τεθεΤσα.ν PF 4-5 τ~ν ~ρεωστουμ~ν'l)v-&.ποπλ'l)ρώσα.LμL F: τ~ν χρεωστουμ~ν1jv-&.ποπλ1jρώ­ σω Ρ πολλων προσώπων &'ξΙων του θεου 8ε1jθήσομα.L τ~ν κεχρεωστη­ μ~ν1jν ΤLμ~ν &.ποπλ'l)ρωσα.L α.ύτφ β την χρεωστουμ~ν'l)V­ &.ποπλ1jρώσα.LμL; dubitanter Pasquali ίlν post εUχα.ΡLστΙα.ν add

]aeger F 7 't'oG α.ύτου τοΤς iΠLσκόΠΟLς F PF 17 του α.ύτου &.νεπΙγρα.φος F: tit om Ρ 19 Φα.L8Ιμφ nomen personaeexistimat Pasquali, at potuitnomen post φα.L8Ιμφeχcίdere

το ~θLκον μέρος xιxt εΙς την 80γμιχτων άκρΙβεLιχν, το 'ΥΙσφιχλΙσιχτο, τον 8ε βΙον ~μων 8LιX -r1jt; Τ'Yjρ~σεως των έντο3 λων ιχύτου κιχτορθουσθιχL κελεύεL. ιχλλιΧ το μεν κιχτιΧ τιΧς έντολιΧς μέρος, ώς μLκροτέριχν φέρον τη Ψυχη την ζ'YjμΙ~ν, ~φε(θ'Yj πιχριΧ του 8Lιχβόλου άπιχρεγχεΙΡ'Yjτον • έπt 8ε του 20 κυΡLωτέρου xιxt μεΙζονος ~ πίΧσιχ γ~γoνε του άνΤLκεLμένοu

σπoυ8~, του πιχριχτριχπ1jνιχL των πολλων τιΧς ψυχιΧς εΙς τό,

μ'Yj8ε ε! τL 8LιX των έντολων κιχτορθωθη, κέρ80ς εΤνιχΙο, της

μεγ&.λ'Yjς xιxt πρώτης έλπΙ80ς έν τη περΙ το 8όγμιχ πλ&.νη -ro'Lt; 4 άπιχτηθεΊ:σι. μ~ συμπιχρoύσ'Yjς. 8LιX τουτο συμβουλεύομεν της 25 ιΧ.πλόΤ'Yjτος των πρώτων Ρ'Yjμ&.των της πΙστεως μ~ άποχωρε'Lν

τούς άνΤΙοΠΟΙοουμένους της έιχυτων σωτηρΙιχς, άλλιΧ πιχριχ8εχομένους έν τη Ψυχη πιχτέριχ xιxt υΙον xιxt πνευμιχ &γΙοον,

μ~ μΙιχν ύπόστιχσΙον πολυώνυμον εΤνιχΙ. νομΙζεΙον" ο()τε γιχρ

2 ίη universum ep V conferenda 3 Tit ι, 13; 2, 2 vaήat 4 11 Tim 3, 16 8 Tit 3, 5 9 sqq Matth 28, 19 sqq F

2 του α.ύτου κιχτα τας μελέτιχς TO'i:c:; Μ1)8ι.κοΤς έμπομπεύοντι. Ισιχριθμους τοΤς έν Θερμοπύλιχι.ς ά.γωνι.ζομένοι.ς

κιχΙ

τιχύΤ1) ν

~χει.

τ~ν σ1jμιxσΙιxν ~ λέξις ~ν έκ των Πλάτωνος ά.8ύτων ~

λέγων μ~ μυρΙους μ1)8ε 8ι.σμυ~Ιoυς στρωτ~ριxς, ά.λλα το­ σούτους ΙSσoυς ΤΙΤ> τε ιχΙτηθέντι. χρ~σθιxι. κιχΙ ΤΙΤ> λΙΧβόντι. 15 εύχερ~ς ά.π080σνιχι..

σoφι.στικ~ σου ~μ~ν προεχει.ρΙσιχτο 8ύνιχμι.ς, σκόΠ1)σον, ι1) 15 θιχυμάσιε,

τΙς

έση

μίiλλoν

εόκόλως ά.ποχιχριχκούμενοι.

ά.γρεπι.στος,

81.'

~με~ς

οΙ

ο{)τως

έπιστολιμιχειχς 8υνάμεως, ~

το των σοφιστων γένος, οΙς τέχν1) το τελωνε~ν τους λόγους

8 Osiana primam a Nyssa stationem ad viam quae ad Caesaream ducit commemorat Itinerarium Antonini Ρ 206, 5W 10 ep χχνιι -- Basίliί epistulae inter Libanianas 1593 (Migneanas 348) 13 ηοη apud Platonem legitur, sed Gregοήus sophistae vocem vulgarem exprobrat, simulat, qua humanitate fuit, se credere illum e Platonis libro sibi ignoto hoc verbum prompsisse 2 δέομα.ι Λ πρOς-~ρέΨα.ι Ρ: om Λ 't'o add Maas &ν εΙπεν αλλος σοφιστης 1) χάρα.κα.ς Pasquali: εΙπεν αλλος σοφιστης μαλλον -η χάρα.κα.ς Ρ &ν -η χάρα.κα.ς αλλος εΙπε σοφισ't'ης ού χρ~ζων, &λλα. Λ 3 -4 το Τς Ρτιμα.τΙοις ~γκα.λλωΠLζόμενος Λ 4 μαλλον Ρ: om Λ praeter Harleianum Mignei ilπερ Ρ: -η Λ 4-6 νευσοv-~χεις Ρ: om Λ 7 δοΙτις Ρ: πα.ράσχοις vel πα.ράσΧΟLΟ Λ 7 -9 μεγα.λοΨύχτισον-κελευον Ρ: om Λ ΡΑ

2-3

ΡΑ

11

&ν't'ΙΥρα.φοv-σοφLσ't'~ν

't'oG't'o ante γριπΙζειν add Λ

Ρ:

13 15

βα.σΙλεLος λιβα.νΙφ Λ. 12 't'ην Λ: om Ρ 14 σου Λ: μαλλόν ~σ't'Ι Λ &γρΙπιστος

νυν Ρ Μνα.μις Ρ: om Λ Ρ: δυσγρΙπιστος Λ 16 εύκόλως Ρ: om Λ δι' ~πιστoλιμα.Ια.ς δυνάμεως &ποχα.ρα.κούμενοι Λ 17 alt 't'o Λ: om Ρ

ΧΧΥΙΙΙ

οι προς το ρό80ν ~χoντες ώς τους φι.λοκάλους εΙκός, oύ8~ τας ά.κ&.νθιχς ών το &νθος έκφύετιχι. 8υσχεριχ(νουσι.ν· κιχ (

τι.νος

~κoυσιx

τοι.οστό

τι.

περΙ

ιχύτων

πΙΧ(ζοντος

11 Γ 346 saepius 16 ep χχνιιι -- Basilίi epistulae inter Libanianas 1587 (= 342 Migne); cf Maas, Berlίner Sitzungsber 1913, 994 sqq, 998-99 ΡΑ ι γα.ρ Ρ: om Λ ~φοροθέ't"1jσε Λ 2 ~πoΙτισε Ρ: κα.'t'έσ't'τισε Λ 2 -4 't'ού't'φ-σοφ(α.ν Ρ: ύμεΤς οΙ προτιθέν't'ες 't'ούς λόγους ίι)νια. Λ 5 -6 δσα.-κ&μέ Ρ: ώς κα.Ι Λ 6-7 κα.Ι τούς-δρχτισιν Ρ: om Λ 7 ύποκινεΤν Ρ: cσπ Maas ύποκνΙζεις Vitelli 8 σοι Λ: om Ρ xαo't'ιx. τα.ς μελέτα.ς Ρ: 't'αoLC; μελέτα.ις Λ 't'oLC; ΜτιδικοΤς Ρ: om Λ 9-lσ 't'οΤς-στρα.'t'ιώ't'α.ις Λ: om Ρ 10 80θ1jνα.ι Ρ: χρτισθ1jνα.ι Λ &πα.ν't'α.ς Λ ι ι κα.Ι Ρ: om Λ 11-12 μοι σώους ΡΑΒ: om Λ 12 Ιερός sanum (cf Iul 11 539,

14 Hertl)

12 δεΤνα. Wίlamowitz e δ' ΛΜΟΩ Β.,: δ(ος Ρ omiserunt sive mutarunt (&λφα.Τος, εύσ't'άθιος, 80νά't'ος) Λ v.r 13 - ι 5 λέγωv-&π080υνα.ι Ρ: om Λ ι 4 χρ~­ σα.σθα.ι Ρ: corr Maas (8ιος . ΛΙι)

ΡΑ

sive

16 't'oG

ΙXQ't'oG Ρ: βα.σΙλειος λιβα.νΙφ Λ

ού8έ α.ύτα.ς τα.ς Λ".,

19 't'oLoG't'ov

Gregorii Nysseni Opera VIII,

2

18

ού8έ

PA,,·r:

Λ 12

86

ΕΡ.

χχνιιι

1-4

ΕΡ. ΧΧΙΧ

~ -r&.xrx. πo~ κrx.Ι σποu8&.ζοvτος, gΤL κrx.θ&.περ ~ρωΤLΚ&. 'rLVrx. '

237Μ.

κvΙσμrx.τrx. ΤΟLς ~ρrx.στrx.Lς του &vθοuς ~ ψύσLς τιΧς λεπτιΧς ~κεΙ­ vrx.t; ιχκ&.vθrx.ς προσέψuσεv, εΙς μεΙζοvrx. πόθον τοΤς ιχπλ~ΚΤΟLς 2 κέVΤΡΟLς τούς 8ρεπομέvοuς UπερεθΙζοuσrx.. «λλιΧ τΙ μΟL 5 βούλετrx.L τοΤς γρ&.μμrx.σL 'i'o ρό80ν ~πεLσrx.γόμεvοv; π&.ντως

ΜόλΙις ~πιτuχωv βρrx.χεΙrx.ς σχολ-ης τη τε του σώμrx.τος

θερrx.πεΙ~ προσσχεΤΥ ~8υν~θην' μετιΧ την ~κ της , ΑρμεvΙrx.ς 5 ~π&.νo80ν κrx.Ι

μένον τ-ης σ-ης, ~ το μεν &νθος ε!χε του λόγοι) του σου,

εΙς λόγοι) σύvτrx.ξLV ~vrx.ρμοσθ-ηvrx.L τον πόνον κrx.Ι πυκτΙον ιχμφοτέρους

τούς

λόγους'

γέγρrx.πτrx.L 8έ ού8ε

γιΧρ

μΟL ού προς

~πέτυχoν

τοσrx.ότης

10 σχολ-ης, του χρ~σrx.vτός μΟL το τ-ης (Χίρέσεως βιβλΙον κrx.τcX

πoλλ~ν ιχπεr.ροκrx.λΙrx.v εύθύς

σεμνύνων, κrx.θώς lστΙ σοι σύν'ηθες, ε~τε κrx.Ι υποκνΙζων

ιχvrx.κrx.λεσrx.μέvοu

προς

~rx.uτΟv

κrx.Ι ο(Jτε μετrx.γρ&'ψrx.σθrx.t ο(Jτε κrx.τcX σχoλ~ν ~v8Lrx.τρi:Ψrx.t

.

ΠΟL~σrx.vτος· ~ν ~μέρrx.Lς γιΧρ ~πτrx.κrx.Ι8εκrx. μόvrx.ις σχολ&.σrx.ς,

Mελ~σει 8ε π&.ντως ~μΤν του μ'η8έποτέ aoL τ-ης εύλόγοι) μέμψεως τιΧς ιχψορμιΧς πrx.ρrx.σχε'i:v, &σπερ ού8ε νυν πrx.ρ­ εσχ'ήκrx.μεv, προ της ~πιτην tΕΦrx.v «πο8'ημΙrx.ς π&.vτrx. κrx.τrx.­ πρrx.ξ&.μεvοr. garx. σοΙ τε κrx.τrx.θύμr.rx. ~ν κrx.Ι πrx.ρ' ~μων ώφεΙ­ λετο τω 8ικrx.Ιω· κrx.Ι τούτοι) μ&.ρτuς ό rx.Ι8εσLμώτrx.τος κrx.Ι

ούχ οΤός τε -ημην ~ν οδτως όλΙγ~ τφ χρόν~ προς ιχμφο-

3 -rkpouc; «ρκέσrx.L τούς λόγους.

πολλ&.κις 8ε πrx.ρcX πολλων

~νoχλ'ηθεΙς ιχνθρώπων των -rr.vrx. ζ-ηλον υπερ της ιχλ'ηθεΙrx.ς ~χόντων 8ιιΧ το περr.τεθρuλ-ησθrx.r. ούκ ot8rx. gπως το πεπο­

v-ησθrx.ι ~μi:v προς την βλrx.σφημΙrx.v ιχνΤΙΡΡ'ησιν, κrx.λως ~χειν

• ,• 20 ΚΟLvος ~μων (Χ8ελφος

,, (ι\ος ομοι) t... " λ' Eurx.yptot; τε Τ'ην εΠLστο 'ην ' .των . . . .σων . ' 8ε 8 ' θ 'η' oπrx.pκrx.L~, πrx.vτrx. πrx.ρrx. ι (χχ

ιf>~θ'ην προ π&.ντων τη ση συνέσει περΙ τούτων συμβoόλ~ 20 χρ~σrx.σθrx.t,

όντες γιΧρ ~τuχοv), τ-ης τε ~μετέρrx.ς υπερ του 8ικrx.Ιοu

4

σποu8-ης των τε οΙκονομοόντων τιΧ σιΧ τ-ης ~πΙ τοΤς γεγε­

«κοrx.'i:ς, εtτε

εtτε

'rL

χρ~

κrx.τrx.πιστευσrx.L

κrx.Ι &λλο βοuλεόσrx.σθrx.L.

-rrx.i:c; των πολλων 8 8έ μοι τ~ν ιχμ­

φιβολΙrx.v ποιεΤ, τουτό ~στr.ν· ~πει8~ κrx.τ' {Χύτην του &:γΙ­

ou Βrx.σιλεLοu τ~ν κοΙμ'ησιν ,τον του ΕύνομΙου λόγον δπε8εξ&.μ'ην, ~τι τ-ης xrx.p8Lrx.c; περι~εoόσ'ης τφ π&.θει κrx.Ι προς

ν'ημένοις εύχrx.eιστLrx.ς.

17 iter Arabicum dicit ΡΑ

τιΧ σxt8&.PLrx. τιΧ προς ΕύvόμLΟV κrx.τcX

2 -η8'η γεγεv-ησθrx.L τον λόγον.

μεΙζοvrx. πόθον της φιλΙrx.ς ~κκrx.Ιοuσrx. • &στε γρ&.φε κrx.Ι σuvεχως γρ&.φε, gπως &ν Τι σοι φΙλον τουτο ποιεΤν, ε~τε

~ρεξε τrx.ότηv

aUVrx.yrx.ye'i:v

συμβoυλ~ν τ-ης σ-ης σuvέσεως Uπηγορεuμέvrx.· &στε μοι λΟLΠΟV

gλοv ~μΤν το ~rx.p τ-ης εύγλωττΙrx.ς 8Lrx.πετ&.σrx.σrx., μέμψεσL 3 8έ τισι. κrx.Ι ~γκλ'ήμrx.σt κrx.θ' ~μων ~ξηκ&.νθωτo. ιχλλ' lμοΙ 10 των σων λόγων κrx.θ' ~80ν'ήν ~σΤL κrx.Ι ~ &κrx.vθrx. προ ς

8ιιΧ των μέμψεων.

ΧΧΙΧ

τφ dδελφφ α'δτoiί Πheφ lπuικ6πφ 2εβαατεΙας

ού8εν 8εΊ: σε πrx.ρ' ~μων 8L8rx.χθ-ηvrx.L της ~ΠLστολ-ης μεμνη­

4

1-4

ι haec epistula autumno anni 380 vel hieme anni 381 conscripta: cf J aeger, prolegomenorum ad libros contra Eunomium

ι 1) -rckxιx ~oυ κιχ! σπου8ckζοντος Λ: οω Ρ (τιχχιχ 1) sive 2-3 'tομ ---' &.κckνθιχς ΡAR: -rιXt; λεπτιΧς !κεΙνιx~ &'κckν­

1) Λ var)

θιχς 'ή φόσLς -rι'j> &νθε~,Λ 3 εΙς Ρ: πρδς Λ ,&'πλ1j-rΟLς Cl Maas, at cf c Ευη Ι Ρ 387. 4; ΙΙ Ρ 157, 21 (Jaeger); ιnfra 91, 3 4-5 &.λλιΧ - βοόλεΤΙΧL Ρ: -rL μΟL 8η βοόλεΤΙΧL sive -rL βοόλετιχΙ. μΟL Λ 5 -ro ρό80ν -ro!t; γρckμμιχσLν Λ val ~πεLσιχγόμενον Λ: ~ΠLσuv­ ιχγόμενον Ρ 6 8ε! σε ΡΛvar : sive σε 8ε! sive χρή σε ~ πιχρ' 'ήμων Ρ: οω Λ 7 λόγου του σ,ου Ρ: ρό30υ Λ 8 τη εόγλωττΙιχ Ρ i i &στε usque ad ,fmem Ρ: οω Λ, , 2,0 periodum trans 8ς - ~τυχoν transduxιt, post Ιτυχον dlstmxιt Pasquali

Ρ ΙΧ

FLZSV

2 τι'j> - Σεβιχσ-rεΙιχς sci: -roG ~ν «yLOLt; πρς 'ήμών YP1jYoρΙου ~πoυ vόσσ1jς ~ΠLστολη πρδς -τον &.8ελφδν ιχό-rου πΙ-rροv ~πΙσκo­

V -του - πρδς πΙ-rρον -τον &.8ελφδν ιχό-rου L YP1jyopLOU ~ΠLσκόποu πρδς -τδν &.8ελφδvπΙ-rροv Ζ ~ΠLσ-rολη πρδς -τδν t8LOV &.8ελφΟν πΙ-τρον S του ιχότου πΙ-τρω' F 4 προσ­ πον

σεβιχστεΙιχς

~ΠLστολη

σχε!ν L: προσχε!ν FZSV «ρμενΙιχς FL 5 aXL8ίXPLΙX σχε8ckΡLΙΧ ZSV 6 μΟL οω L 17 κιχ! ante 8LιX add S βλιχσφ1jμΙιχv FLZS: βλckσφ1jμον V 22 κιx-τιi -rηv L πίίθεL FLZS: πόθω V

1,1,.

Ι

FL:

18 24

8όγμocτος, ~8ε~ προς έκ&.τερoc κocΙ

την 'κo~ν~ν 'των έκκλ'1)σ~ων συμφοριΧν όπερocλγoό~ς, γέ­

συνέγρocψεν,

τόότου

~νεκεν

όποτρocχυνθεΙς

έκ

ιΧντι.τoc­

θ~κoc~ς των

προς τιΧς πocρ'

ocύτοσ

8~ocβoλιXς λεγομένων,

5 &νocγκocΙως εΙς 8όο τεμόντες 'τ~ν ,πρocγμocτεΙocν κocτ' &ρχιΧς

θυμόν

μεν περΙ τ~ν &πολογΙocν των έπι.φερομένών ~μΤν -ήσχoλ~­

τ~νoc κocτιΧ τοσ συγγρocφέως κocΙ φλεγμoν~ν κocρ8Ιocς ένε8ε~-

θ'1)μεν, μετιΧ τocυτoc 8ε τοΤς κocτιΧ του 8όγμocτος είρ'1)μένοι.ς

των

έφ'

ΊSβρε~ πocρ'

ocύτοσ Ρ'1)θέντων

l.στ~v

δπου

5 ξ&.μ'1)ν. έπε~ oov &λλoc ~σως ~μΤν οΙ πολλοΙ συνεΓVώκocσ~ν,

9 κocτιΧ το 8υνocτον συνεπλ&.Κ'1)μεν. ~χει. 8ε ό λόγος ού μόνον &νocτρoπ~ν των ocΙρετι.κων όπoλ~Ψεων, ιΧλλιΧ κocΙ 8ι.8ocσκoc-

240Μ. δτ~ προς το δπoμένε~ν τούς &τ&.κτως κocθ' ~μων θρocσυνο10 μένους έπ~τη8εΙως ~χoμεν,

άγΙου έκεΙνου

8~8ocσκocλ(ocς

ώς ~στ~ 8υνocτον έκ τ~ς τοσ

&σκ~σocντες

έν

τφ

10

μέτρ~oν, 8έ80~ΚOC μ~ έκ των προς τον &ντΙπocλOν ~μΤν γε­

ούκ

οότους το μ~ όπερ ~μων ocύτων &λλ' όπερ των κocτιΧ τοσ πocτρος εΙρημένων όργΙζεσθoc~· έν γιΧρ τοΤς τo~oότo~ς τ&.χoc το μετρ~&.ζε~ν τοσ χocλεπocΙνε~ν έστΙν &σuγγνωστότερoν.

κocΙ

πocντcΧπocσ~ν

τo~ocόΤ'1)ν

περΙ τον

λόγον

οΙκονομΙocν.

ο!)τε

γιΧρ

ιΧσυν'1)­

όπελcΧβoμεν,

των

έχθρων

έρρωμένον σε ψυχη κocΙ σώμocτι. φυ-

λ&.σσοι. ό κόρι.ος τη έκκλ'1)σΙ'f. χχχ

241Μ.

Hheov

~πιιικ6ποv 2εβαιιτεΙας πeός reηΥ6eιον Νύιιιιης τόν αθτοv ιΙδελφ6ν

ΕΙ 8έ τιΧ πρωτoc τοσ λόγου έξocγών~&. πως ε!νoc~ 80κεΤ,

20 λoγΙζoμoc~ τον κρΙνε~ν έπεσκεμμένον &π08έξocσθoc~ &ν την

&γεννες

έπ~κρυπτoμένων τ~ν &τοπΙocν, ~μaς μ~ έμΠOCΡΡ'1)σ~cΧ-

10 ζεσθoc~ τη &ληθεΙlf.

εύκόλως προς τιΧς των δβρ~στων λo~80ρΙocς έκτρocχυνόμενo~.

6 ~ τ&.χoc πocρoc~τ~σετoc~ ~μaς προς το μ~ 80κεΤν ε!νoc~ τo~­

λΙocν κocΙ ~κθεσι.ν των ~μετέρων' 80γμ&.των· ocίσχρον γιΧρ εΤνocι.

~θε~ το

γρocμμένων νεοφocνεΤς τ~νες τοΤς έντυγχ&.νoυσ~ 8όξωμεν, ώς

7

~μέτερoν

τον εΙρμον των κocτιΧ το 8όγμoc ζ'1)τουμένων' τocΤς πocρεν­

8όγμocτος l.xe~v έ8όκε~ την σόστocσ~ν, &.λλ' ~ πλεΙων ocύτοσ

σπoυ8~ περΙ τιΧς λo~80ρΙocς ~ν, &ς 'κocτιΧ τοσ πocτρος ~μων

τον

χθ~νocι. λόγον. σocφ'1)νεΙocς8έ χ&.ρι.ν κocΙ τοσ μ~ 8ι.ocκoπ~νocι.

γρocπτο 8ε τ ΕύνομΙφ ούχ δσoc μόνον τοσ κocθ' έocυτον

5 φ~λoπόνως

89

ΕΡ. ΧΧΙΧ 8-ΧΧΧ 2

ΕΡ. ΧΧΙΧ 4-8

88

Τ φ θεoσεβεστcΧτφ &8ελφφ ΓρηγορΙφ Πέτρος έν κυρΙφ χocΙρει.ν. Έντυχων τοΤς γρcΧμμocσι. τ~ς όσ~όΤ'1)τός σου κocΙ

γόρητον l.8e~ πocρεθ~νoc~ την τοσ μεγ&.λου όπόλ'1)Ψ~ν τocΤς τοσ &ντ~8Ικoυ βλocσφ'1)μΙoc~ς σπocρocσσομέν'1)ν, ο()τε π&.ντη

20 κocτocνo~σocς έν τφ κocτιΧ τ~ς ocΙρέσεως λόγφ τον δπερ τ~ς

κocτocμtγvόει.v τφ λόγφ σπορ&.8'1)ν πocρενεΙροντoc τ~ν περΙ 8 τοότου μ&.χ'1)ν. &λλως 8έ τφ ιΧκρι.βως λογι.ζομένφ κocΙ

τ~ς σ~ς 8υν&.μεως ~ργoν ε!νocι. τον λόγον Φ~θ1jV, &λλιΧ τοσ

τocστoc μέρ'1) των &γώνων έστΙνο έπει.8~ γιΧρ εΙς 8όο σκο­ πούς κocΙ ό τοσ ένocντΙου λόγος μεμέρtστocι., ε(ς τε τιΧς κocθ'

~μων 8ι.ocβολιΧς κocΙ εΙς την κocτηγορΙocν ~oσ όγι.α.(νοντος FLZSV Ι -2 ~γέγριxπτo S 2 μόνον LZV: μέν FS 7 κιχτιΧ ,"ηι; ante κιχρ8(ΙΧι; add F 8 &λλΙΧ lσωι; 1jμϊ:ν οΙ πολλοΙ L ν: &λλΙΧ 1jμϊ:ν οΙ πολλοΙ lσωι; F &λλο 1jμϊ:ν lσωι; οΙ πολλοΙ ZS 12 τον om F 15 i'ι codd 18 ~σ't'Ιν om Ζ 20 τοϊ:ι; - ~πεσκεμμένΟLΙ; Ζ Ισκεμμένον F 20-23 a.v ,"-ην - τιχϊ:ι; του om F 23 σπιχριχσσομέν'lj F πά,ν't''lj L ν: ΠΙΧV't'Ι FZS 24 περΙ om Ζ 25 8έ LFSV: τε 8έ Ζ 26 τιΧ ante μέρ'1) add ν γιΧρ] κιχΙ Ζ 27 κιχΙ om S εΙς] προς Ζ

&ληθεΙocς κocΙ τον όπερ του άγΙου πocτρος ~μων ζ~λoν, ού

2 τ~ν &λ~θει.ocν έν τοΤς έocυτου 80όλo~ς λocλεΤσθotι. oΙκoνoμ~22-23

reminiscitur Act 4,

29 80ς το!ι; 80όλΟLς σου

...

λΙΧλεΙ'.}

,"ον λόγον σου

FLZSV ι ι OCγενές ν, fuerat F 12 ,"ην bis ν 13 ~ρρω­ μένον usque ad finem FZS (sed 14 '"11 ~κκλ. om S): om LV FLZSBV 16-17 Πέ't'ρου - OC8ελφόν sci: του ~ν OCY(OLt; πιχ't'ρΟΙ; 1jμων πέ't'ρου ~πou σεβιχσ't'εΙιχς ~ΠLσ't'ολη προς ,"ον &γιον γΡ'1)γόΡLον

νόσσ'1)ς ,"ον ιχότου OC8ελφόν Βν (nisi quod εΙς ante προς τον corr], ,"ω θεοσεβεσ't'ά,'t'ω post OC8ελφόν add ν) om

[hoc θΧ FLZS, 18-19

qui primam epistulae sententiam tituli instar scribunt - lΙX(ptLV LBV: ,"ω θεοφLλεστά,τω κιχΙ θεοσεβεστά,'t'ω ~μι';)ν γρ'1)­ γορ(ω πέ't'Ροι; ~ν κω lΙXLpeLV (θεοφLλεσ't'ά,'t'ω κιχΙ om Ζ) SZ ΎΡ'1)γορ(ω πέ't'ρος F 23 80όλΟLς FLZS: 8όγμιχσι Βν ,"φ

90

ΕΡ. ΧΧΧ

2-5

ΕΡ. ΧΧΧ

σιχντος' &σπερ 8ε την όπερ τΥίς &λ~θεΙιxς συν~γopΙιxν ιχuτι'f)

8~ν

oux

8eLV

τΥίς ψυχ-ης ιχtσθ~τ~ρΙοr.ς πιχρέχετιχr.· ώς γιΧρ ομ βρωθ~σετιxι.

κιχΙ την κιχτιχ. τΥίς ύγ"ΙΧLνοό~ς πΙστεως σπου-

244Μ. κιχτιχ. τον '!ωβ &ρτος &νευ άλός, ο()τως &πλ~κτoς &ν ~ν κιχΙ

εtς Εuν6μLον &λλ' εtς ιχuτον &νιχφέΡεLν τον πιχτέριχ.

&κΙν~τoς εtς iπ"θuμΙιχν δ λόγος μ~ ΤΟLς &μuκτr.κωτέροr.ς

3 του ψεό80υς. κιχΙ ι!ΟLκεν δ &π' &ΡΧΥίς &νθρωποκτ6νος δ

iv

6 των του θεου ρ~μάτων iφ~8uν6μενος.

ixe(v~ φθεγξάμενος κιχθ' έιχυτου σπου8ιχΙως -ήκoν~κένιxι.

το ξΙφος'

iv

et γιχ.ρ μ~ iκε'i:νος τοσουτον κιχτιχ. τΥίς· &λ~θεΙιxς

8πως χρ~ τους εuγνώμονιχς ΠΙΧ'i:8ιχς προς τους &γΙΧθους ~xer.v

πιχτέριχς. et μεν γιχ.ρ περ,,6ντος ~τι. τη &.νθρωπ(νη ζωη τοα

άγΙου την το"ΙΧότην iπε8εΙκνuσο. κιχτιΧ \ των &ποθριχσυνο-

τη πιxνoυpγ(~ ιχuτων ~8ωκεν ιχuτο'i:ς, ώς &ν μάλr.στιχ το

10 μένων εtς τ~ν

σΙΧθρ6ν τε κιχΙ &σόστιχτον του 86γμιχτος ιχuτων 8r.ελεγχθεΙ~, 8r.ιX τΥίς κενΥίς τΙΧότης λογογριχφΙιχς.

iπε,,8~ τοΙνυν

fO

το γν~σr.ον κιχ! &λ~θες τ-ης ψυχ-ης, 8πως ι!χε"ς εuνο(ιχς περΙ

ivιxp-

ixe'i:vov τον 8"ιΧ των πνεuμιχτr.κων σε ώ8Ινων εtς φως &γιχ­

JI. 'θ" ~, , f .... ξάμενος ~pγoν ιχγιχ ον επr.τε λέ σεr., μ,ι ιχποκιχμης υπ~ρετων

15 τη

8υνάμει.

&ρr.στεΙιχν

του

των

πνεόμιχτος,

κιχτιΧ τΥίς

μ~8ε ~μr.τελ-η

86ξ~ς του

γόντιχ, ~ περΙ τον κιχτοr.χ6μενον σπoυ8~ κιχ! ~ κιχτιΧ των

ποr.~σης την

Χρr.στου

15 iχθρων ιχuτου &γιχνάκτησr.ς σιχφως iπr.8εΙκνuσr.ν. ι!ρρωσο.

στριχτευο­

μένων, &λλιΧ μΙμ~σιxι. τον γν~σr.6ν σου πιχτέριχ, 8ς κιχτιΧ τον

2-3 Iob 6, 6

ζ~λωτ~ν Φr.νεες τη μr.~ πλ~γη του iλέγχοu τον μιxθ~τ~ν

FLZSBV

τι'f)

8L8ιχσκάλ~

συνιχπεκ έ ντ~σεν'

8r.'

20 τη χεr.ρΙ του λ6γου ....

"

ουτως

, &σον την του πνευμιχτος μιχχιχr.ριxν,

' συντε θ λιχσμενος

οf ! ! υφr.ς

, συ \, , ευτονως

'" ΚΙΧΤΙΧ τ~ν

!!"

r.VΙX μ~ τ~ν κεφιχ λ'~ν

, t ουριχν περr.σπιχφων του\ ς

&κεριχr.οτέροuς φοβη· των γιχ.ρ πρώτων του λόγου &νΙXr.ρεθέν-

- ,ιχνε ξέτιχστον ιχφε 'θ....' ι ~ των, iιXv το, τελευτιχι.ον η, ι.σχυν τr.νιχ κιχτ"" 5

τΥίς &λ~θε(ιxς ~xer.v πιχριΧ ΤΟLς πολλΟLς νομι.σθ~σετιχr..

ι την

του

&λιχ.τος]

&λιχ.τος Β 4 ιiμυκτικωτ~ρoις τΟ ιiληθές κιχ.ι γνήσιον S

κιχι.

&μφοτέρων των ιχΙρεΤLκων βLβλΙων

ι

ixe(vou σπoυ8~ν, Oux &ν tσωι; 8oxe'i:v κ6λιχξ τ"ς ε!νιχι. 8r.ιχβολ~ν· νυν! 8ε

όπόλ~Ψr.ν

8r.έφuγες την του

κιχι φρυάξιχσθΙΧι. κιχτιχ. τΥίς &λ~θε(ιxς κιχι τιΧ κενιΧ μελετΥίσιχι.

4

θάρσει. το(νυν ώς

κΙΧλον ύπ68εr.γμιχ τι'f) μετιΧ τιχυτιχ βΙ~ γενόμενος, 8,,8άσκων

&πεθριχσόνετο, οu8εΙς &ν σε προς συν~γoρΙιxν των τΥίς εuσει ~ , 'Ι fO ουν οι' ~, \ \ βεLιχς οογμιχτων εΚLν~σεν' οριχσσομενος τους σοφους 10

91

iμφιχr.νόμενος τι'f) λ6γ~ .θυμος τ~ν του &λιχτος xιXpr.v το'i:ς

τι'f) πνεόμιχτι. τΥίς ιXλ~θεΙιxς &νιχθεLνιχ" κιχλως Ι;χε"ν φ~μ(, ο()τω μοι. 80κεΊ:

5-6

δ 8ε

3 ύγιιχ.Ινοντιχ.ς τη πΙστει Tit 2, 2 5 Ioh 8, 44 partim transscribit, partim deflectit 9-10 Ι Cor 3, 19 12 Act 4, 25 (PS 2, ι) 13-14 Phil 1,6 15 Luc 4, 14; Rom 15, 13 et 19 17sQq Num 25, 8 19sQQ cf Jaeger, prolegom ad 11. c Eun Ρ Χ 21 Eph 6, 17 21-22 Ps 73 (74), 13-14 FLZSBV 3 8είν om Ζ 6 Ιν om FL 9 τούς om F 12 φρυ&ξιχ.σθιχ.ι FLZS Act: φρ&ξιχ.σθιχ.ι Βν ,. 13 κιx.ινη~ S 14 lργων ά.γιχ.θων Ζ 19 ξυνεξεκ~ντησεν F ουν post ουτως add S ~I την κεφιχ.λην FBV: τη κεφιχ.λη LZS 23 ,περιφo~η F 25 νομισθήσετΙΧΙ] λογισθήσετιχ.ι F sed γρ. νομισθησετιχ!. m mrg eadem manus

i ,

κιχ.τιΧ

FZS:

του

S LBV

ά.λ&.στορος

μυστικωτ~ρoις

3 12

92

ΕΡ.

V 1-2

ΕΡ.

V

2-5

93

πΙστεως των ά:γΙων πιχτέρων έκβεβΎjκένΙXΙ μ~τε περ! των

-r'Yjc; Μιχρκέλλου συνιχξεωι; εΙι; την έκκλη­ σιιxστικ~ν κοινωνΙιχν &κρΙτως κιχ! &νεξετιΧστωι; -rt πεΠOΙΎjκένιxι·

προσθεμένων έκ

APPENDIX

v IΠ&Ο''Jολή πelις tοvς dΠ&Ο''JοiίV'Jας 'Jf} 6e/}οδ6ξφ