Tablice historyczne 06. Polska przedrozborowa [PDF]

Zitiervorschau

I

'\0/

i

I

~

PO LSKA PRZEDRO Z BIO RO W A

\Vl:ADCY POLSKI Imię

i wladanie3

I

Malżeństwo (daty ślubów)

I

Dzieci b

DYNASTIA PIASTÓW Siemowit Leszek

?

, ?

Siemomysl

Mieszko I ok. 960-25 V 992

Boleslaw I Chrobry 992-102517Vl 1025

Mieszko II Lambert 1025-10 V 1034

Kazimierz I Odnowiciel 1034-19 111 1058 Boleslaw II Śmialy 1058-1076-1079 (zm.2 IV 1082)

Władys l aw I Herman 1079-4 VI l 102

Boleslaw III Krzywousty 11 02-28 X 1138

965 Dobrawa. e. Boleslawa I Okrutnego ks. czeskiego: zm. 977 ok. 980 Oda. e. Dytryka. mrgr. Marchii Północnej; zm. 1023 984 N.N .. C. Rygdaga mrgr. Mi ś ni (małżeństwo zerwane 985 lub 986) N.N. ks. węgierska (malżeństwo zerwane 987 lub 988) ok. 988 Emnilda. zapewne c. Dobromira. ks. slowiańskiego;zm. 10 17

10 18 Oda. e. Ekkeharda. mrgr. Miśni 1013 Ryeheza. e. Ezona. palatyna l otaryńskiego (ur. po 993. zm. 21'" 1063) ok. 1041 Dobronega Maria. e. wlk. ks. kijowskiego Włodzimierza (ur. ok. 1014. zm. 1087)

Leszek. ks. Polan Siemomysl, ks. Polan ok. 930 Mieszko I. ks. Polski Czcibor: zm. po 972 N.N. syn: zm. ok. 963 967 Boleslaw C hrobry. król Polski ok. 970 Sygryda Świętoslawa. ż. Eryka Zwycięskiego kro Szwecji. a od ok. 996 Swena Widlobrodego kro Danii: zm. po 1014 Mieszko Świętopelk Lamben (wypędzeni przez Chrobrego)

986 (?) Bezprym: zm. 1032 989 Regeli nda. ż. Hennana mrg. Mi śni: zm. prawd. po 1030 990 M ieszko II Lambert. król Polski ok. I()()() Otto: zm. 1033 N.N .. Ż. Świętopelka. wlk. ks. kijowskiego: zm. po 1018 N.N .. zakonnica; zm. po 1Oł3 10 I9 Matylda. ż. Ottona ze Schweinfurtu. ks. Szwabii; zm. po 1036

25 VII 1016 Kazimierz Odnowiciel. ks. polski N.N .. c.. od ok. 1044 ż. Beli I. ks. Węgier 1025 Gertruda. ż. Izaslawa, wlk. ks. kijowskiego: zm. 4 I 1108 ok. 104 1 Boleslaw Śmialy. król Polski ok. 1043 Wła dys l aw Herma n. ks. polski 16 IV 1045 Mieszko: zm. 1065 ok. 1046 Otton: zm. 1048 ok. 1047 Świętoslawa. ż. Wratyslawa II kro Czech; zm. l IX 1126 1069 N.N .. prawd. ks. ruska 1069 Mieszko. od 1088 m. N.N. ks. ruskiej: zm. 1089 lub niem.; zm. po 1089

? ok. 1080 Judyta. e. Wratysława n. kro czeskiego: zm. 25 XII 1086 1088 Judyta Maria. e. ces. Henryka III. wdowa po Salamonie węg .. zm. po 11 02 l 103 Zbyslawa. e. Świętopelka II . wlk. ks. kijowskie go; zm. ok. l I 13 l I 15 Salomea. e. Henryka. hrabiego Bergu (u r. przed 1101. zm. 27 VII 1144)

ok. 1073 Zbigniew. ks. polski. wygnany 1107: zm. po II 12 20 VIII 1086 Boleslaw Krzywousty. ks. polski

ok. 1090 N.N. c .. ż. Jaroslawa I ks. wlodzimiersko-wolyńskiego ok. 1091 Agnieszka zakonnica: zm. 29 XII l 125 ok. 1092 N.N. c .. ż. N.N. możnowladey polskiego 1105 Władys law II Wygnaniec. ks. śląsk i i krak.: zm. 30 V 1159 N.N. c .. Ż. Wsiewołoda ks. muromskiego

m.

I l 15 Leszek; zm. ok. 1131 ok. 111 6 Ryksa. ż. od ok. 11 30 Magnusa kro Danii. od ok. 11 36 Włodzimierza ks. Nowogrodu. od 11 40 Swerkera kro Szwecji ok. II 19 Kazimierz; zm. 19 X II 3 1 ok. 1120 N.N .. od ok. 11 32 Ż. Konrada. mrgr. Marc hi i Pn. ok. 1120 Boleslaw IV Kędzierzawy. 11 36 m. Wierzchoslawy ks. nowogrodzkiej. a nast. Marii ks. ruskiej; zm. 5 I I 173 ok. I 125 Mieszko III Stary. ks. wie lkopolski. m. Elżbiety. ks. węg., a nast. Eudoksji. e. lzaslawa II . wlk. ks. kijow.; zm. 13 111 1202 ok. 1130 Henryk. ks. sandomierski; zm. 18 X 11 66 Dobronega Ludgarda. ż. Dytryka. mrgr. Lużye DIn.; zm. ok 1160 Genruda. zakonnica; zm. 7 V II 60 ok. 1133 Judyta. ż. Ottona I mrgr. brandenburskiego; zm. 8 VII 117 1 II 37 Agn ieszka. ż. M śc is l awa II. wlk. ks. kijowsk.iego; zm. po 11 82 1138 Kazimierz II Spraw iedliwy. ks. sandom .. krak. i mazowiecki. m. He leny. c. Konrada II ks. z dyn. Przemyśl idów; zm . 5 V 1194

PO LSKA PRZEDRO ZBI O RO WA I mię

i wladan iea

Ma l żeństwo

(daty ś lubów)

Oziecjb

ROZBICIE DZIELNICOWE (palrz plansze barw ne , sIr. 354-355) Przemysi II ur. 14 X 1257 ks. wie lkop. od 1279-1295811 1296

1273 Ludgarda. ks. meklembu"ka(ur. ok. 1261 , zm. 1283) I IX 1288 Ryksa E l żbie t a. Ż. Waciawa II. króla Polski i Czech, 1285 Ryksa. c. Waldemara kro Szwecji a nasI. Rudolfa III. ks. Austrii i króla Czech.; zm. 19 X 1335 ok. 129 1 Malgorzata, C. AI- brechta mrgr. Brandenburgii

DYNASTIA PRZEMYŚLIDÓW

Wacław

II Czeski ur. 17 1X 127 11300-2 1 VI 1305

Waciaw III Czeski 1305-4 VIII 1306

6 X 1289 Waclaw III. król Czech i Polski 30 1 1292 Elżbieta. od 1310 Ż. Jana Luksemburskiego. kroczeskiego i rzymskiego Anna. ż. ks. kary nckiego Henryka VI 2 I II 1296 Malgorzata; ż. Boleslawa III, ks. legnickiego i brzeskiego; zm. 18 IV 1322 1303 Ryksa. C. kro polskiego 1305 Agn ieszka, ż. Henryka I Śląskiego. ks. jaworskiego Przemysia II; zm. 19 X 1335 1305 E l żbieta Wiola. C. Mieszka ks. cie s zyńsk i ego: zm. 2 1 IX 13 17 1285 Guta (Julia). C. kro rzymskiego Rudolfa Habsburga; zm. 18 VI 1297

DYNASTIA PIASTÓW Władys l aw

Lok iete k ur. ok. I 260-ks. krak. 1306- 1 32~ 2 III 1333

Ok. 1293 Jadwiga. c. Boleslawa Pobożnego. ks. Wie lkopolsk i (ur. ok. 1266. zm. 10 XII 1339)

1325 Anna Aldona. C. Ge-dymina, ks. Litwy (ur. ok. 13 10. zm. 26 V 1339) 134 I Adelajda. C. Henryka II ZeJaznego landgrafa Hesji Kazimierz III Wiel- (ur. ok. 1323. zm. po 137 1) ki 1356 Krystyna Rok iczana. 1333-5 XI 1370 mieszczka z Pragi 1363 Jadwiga. C. Hen ryka V. ks. żagań ska: zm. 27 III 1390

-

Kunegunda. Ż. Bernarda ks. św i dn i ckiego. a nast elektora saskiego Stefan; zm. 1306 Wladys law: zm. ok. 13 I I ok. 1305 Elżbieta. ż. Karo la II Robe"a kro Węg i er. matka Ludwika Węgierskiego. zm. 29 XII 1380 30 IV 13 10 Kazimierz III W ielki. król Polski ok. 1326 El żbieta. ż. Boguslawa V. ks. slupskiego; zm. prawd. 136 1 ok. 1335 Kunegu nda. ż . Ludw ika VI Rzymskiego, ks. bawarskiego; zm. 26 1V 1357

-

1366 Anna. ż. Wilhelma hr. Cilli, a nasI. Ulryka. ks. Tecku; zm. 1425 ok. 1367 Kunegunda; zm. po 1370 ok. 1369 Jadw iga, ż. wladcy po l udniowos l owiańsk i ego; zm. po 1408 + z nieprawego loża m.in. synowie Niemierza. Pelka i Jan

DYNASTIA ANDEGAWENÓW Ludwik Węgierski ur. 3 III 1326 kroWęgier od 1342 1 37~ 10 IX 1382 Jadwiga 1384-17 VII 1399

Malgorzata, C. ces. Karola IV 1353 E l żbie t a, c. bana Boś- 1365 Maria; zm. 1366 ni Stefana Kotromanicia (ur. 1370 Katarzyna; zm. 1378 ok. 1340, zm. 21 V 1416) 137 I Maria. królowa Węgier od 1382; zm. 1395 1811 1374 Jadwiga. królowa Polski 1386 Władys l aw Jagiello. patrz n iżej Wielki Książę Li twy

DYNASTIA JAGIELLONÓW

Władys l aw

II

Jagie llo ur. ok. 135 1wlk. ks. IiI. od 1377-1386I VI 1434

1386 Jadwiga. kro Polski; zm. 17 VII 1399 1402 An na. C. hr. Ci ll i. wn uczka Kazimierza Wlk.; (ur. po 1380. zm 14 16) 1417 E l żbieta Granowska, c. woj. sandomier. (ur. ok.

1372. zm. 12 V 1420) 1422 Zofia (Sonka), C. Andrzeja kniazia ho l szańsk i ego. siostrzenica Wito lda ( UT. ok. 1405, zm. 21 IX 1461)

22 VI 1399

E l żb i eta

Bonifacja: zm. 13 VII 1399

18 1V 1408 Jadw iga. za ręczo n a 142 1 z 8-letnim Fryderykiem I Hohenzollernem; zm. 143 I

31 X 1424 Wła dysla w III Wa rn e ń c zy k , kro Polski i Węg i er 1426 Kazimierz; zm. 1426 30 XI 1427 Kazimier z IV J agie ll o ń czy k . kro Polski

POLSKA PRZEDROZBIOROWA Im ię

i władanie

a

Władys l aw łłł Warneńczyk

Malżeństwo

(daty

Dzieci b

ślubów)

-

-

1454 E l żb i eta Raku sz" nk a. c. Albrechta II. cesarza niemieck iego. króla czeskiego i węg i e rsk i ego ... matka kró lów" (ur. 1436. zm. 30 VIII 1505)

I łłł 1456 Wład ys law II . kro Czec h i Węgier: zm. 13 łłł 15 16 2 1 IX 1457 Jadwiga. ż . Jerzego ks. bawarskiego: zm. 18 11 1502 3 X 1458 Kazimierz (św.): zm. 4 łłł 1484 27 X II 1459 Jan Olbrachl. kro Polski 5 Vłłł 146 I Aleksander. kro Polski 1464 Zofia. ż. Fryderyka mrgr. brandenburskiego na Ansbacw: zm. 1512 1465 Elżbieta: zm. 1466 I I 1467 Zygmunt I Star y. kro Polski 27 IV 1468 Fryderyk. abp gniei ni e ń sk i . kardyna l: zm. 1503 1472 E l żbieta. ż. Fryde ryka ks. legnick iego 15 VII 1478 Barbara. ż . Jerzego Brodatego. ks. saskiego: zm. 1503 12 łłł 1476 An na. ż. ks. pomorskiego Bog uslawa X: zm. 1503

-

-

1495 Helena. C. Iwana III wlk. ks. moskiewskiego (UT. 19 V 1476. zm. 20 11 513)

-

15 I 2 Barbara Zapolya. c. woj. sicdrniogrodzkicgo (ur. 1495. zm. 2 X 15 15) 1518 Bona Sforza. C. Jana Galeazza Sforzy. ks. Mediolanu (ur. 2 II 1494. zm. 19 XI 1557)

25 łłł 1513 Jadwiga. ż. Joac hima III elektora brandenburskiego: zm. II 1573 I VII 15 15 Anna: zm. 8 V 1520 18 I 1519 Jadwiga. ż. Jana Zapo lyi. kro Węgie r : zm. 1559 I VII 1520 Zygmunt II August. kro Polski 13 VII 1522 Zofia. ż. Henryka II ks. brunświckiego 18 X 1523 Anna Jagiellonka. kro Polski 1575: zm. 91X 1596 I XI 1526 Katarzyna. ż. Jana łłł . kro Szwecji (matk a Zygmunta łłł Wazy): zm. 161X 1583 23 IX 1527 Olbracht: zm. 23 IX 1527

1543 E l żbie t a. C. ces. Ferdynanda I Habsburga (ur. 9 VII 1526. zm. 15 VI 1545) 1547 Barbara. C. Jerzego Rad z i w iłła . kasztelana wileńskiego (u r. 6 XII 1520. zm. 8 V 155 1)

-

1553 Katarzyna. C. ces. Ferdynanda I Habsburga (ur. 151X 1533. zm. 28 11 1572)

-

1434-10 XI 1444

Kazimierz IV J ag i e ll ończyk

wlk. ks. iiI. od 1440-14477 VI 1492

Jan I Olbrac ht 1492-1 7 VI 150 1 Aleksander wlk . ks. IiI. od 1492- 150119 VIII 1506

Zygmu nt I Stary 150f>-1 IV 1548

Zygmu nt August 1530 (na tronie od 1548)-7 VII 1572

-

KRÓLOWIE ELEKCYJNI Henryk Walezy ur. 19 1X 15511573 (kr. Francji 1574 po u s t ąp i e n i u z tronu pol.}-1589

1575 Louise de Va ndćmon t . z dyn. l o t a r yńskiej

Stefan Batory. 1575 Anna Jagie llonka. ks. siedmiogrodzki. królowa Polski: zm. 9 IX ur. 27 IX 15331596 1575-1 2 XII 1586

Zygmu nt łłł Waza ur. 20 VI 156ó1587-30 IV 1632 (k ról Szwecji 1592-99)

-

-

1592 Anna (ur. 16 VII 1573. 91V 1595 Wladyslaw IV. kro Polski zm. 10 II 1598) 22 V 1593 Anna Maria: zm. 9 II 1600 18 V 1594 Katarzyna: zm. 15 VI 1594 27 IX 1596 Katarzyna: zm. 4 VI 1597 10 II 1598 Krzysztof: zm. 10 II 1598 1605 Konstancja (ur. 24 XII 1607 N.N. syn: zm. 1607 1588. zm. 10 VII 163 1)(obie 22 łłł 1609 J a n Kazimierz. kro Po lski - córki Karola Habsburga. 25 V 16 12 Jan Albert. biskup waml iń ski i krakowski. kardynal: a rcyksięcia austriackiego) zm. 29 XII 1634 13 X 1613 Karol Ferdynand. biskup wroclawski i plocki. ks. opolski i raciborsk i: zm. 9 V 1655 4 XI 161 4 Aleksander Karol: zm. 19 XI 1634 16 16 Anna Konstancja: zm. 16 16 7 Vlll 16 19 Anna Konstancja. ż. palatyna reńskiego: zm. 8 X 1651

PO LSKA PRZEDRO ZBIO RO WA I mię

i wladanie'

Wladyslaw IV 163220 V 1648

Jan II Kazimierz 1648abdyk. 16 IX 1668 (zm. 16 XII 1672) Michal Korybut Wi ~njowiecki .

Malżeństwo (daty ~Iubów) Dzieci b 1637 Cecylia Renata. c. ces. I IV 1640 Zygmunt Kazimierz; zm. 9 VIII 1647 6 I 1642 Maria Anna Izabela: zm. 7 II 1642 Ferdy nanda II Habsburga (ur. 16 VII 16 1I. zm. 24 III 1644) 1646 Ludwika Maria GonzalOga de Nevers. c. ks. ManlUi (ur. 8 VIII 161 I. zm. 10 V 1667) VII 1650 Maria Anna Teresa: zm. 1650 1649 Ludwika Maria. wdowa po bracie 6 I 1652 Jan Zygmunt: zm. 20 II 1652

1670 Eleonora Maria Hab-

Stani s ł aw Leszczyński

ur. 20 X 16771704-1 0 i 1733-36. zm . 23 11 1766

August III Saski 1733-5 X 1763

Stanis ł aw

August Poniatowski ur. 17 I 17321764-abdyk. 25 XI 1795 (zm. 12 11 1798)

-

sburianka. aTcyks. aus·

s. wojew. ru skiego. triacka (ur. 1653. zm. 1697) ur. 31 VII 16401669- 10 XI 1673 1665 Maria Kazimiera de la Grange d' Arquien. Jan III Sobieski ur. 17 VIII 1629- ..Mary s ieńka", wdowa po 1674Janie Zamojskim. wojewodzie kijowskim (ur. 17 VI 1696 1641. zm. 1716) 1693 Krystyna Eberhardyna mrgr. Bayreuth: zm. 1727 August II Mocny ur. 22 V 16701697- 1704 (detronizacja) i ponownie 17 10-1 II 1733 1698 Katarzyna Opa li ń s ka. c. kasztelana poznańskiego (ur.5X I 1680. zm. 19 III 1747)

2 XI 1667 Jakub Ludwik. pretendent do tronu pol. i moldawskiego. zm. 19 XII 1737 1676 Teresa Kunegunda. ż. elektora bawarskiego Maksymiliana Emanuela 6 IX 1677 Aleksander Benedykt: zm. 19 XI 17 14 I V 1680 Konstanty Wladyslaw: zm. 28 II 1726 17 X 1696 August III ~- ryde ryk. kroPolski Bardziej znane

spo~ród

licznych (wg niektórych do 350) dzieci

nie ś l ubnych:

z Au rory Koe nigsmark: Maurycy. pradziadek George Sand z Fatymy: hr. Aug ust Fryderyk Rutowski. feldmarszalek saski z Urszuli Lubomi rskiej: Jan Jerzy z hrabi ny Cosel: Augusta Konstancja. Aleksandra Fryderyka i August Fryderyk 26 V 1699 Anna: zm. 20 III 17 17 23 VI 1703 Maria Karolina. ż. kro Francji Ludwika XV: zm. 24 VI 1768

17 19 Maria Józefa Habsbur- 1720 Fryderyk Aug ust: zm. 1721 ża n ka . c. ces. Józe fa I 172 1 Józef August: zm. 1728 5 IX 1722 Fryderyk Chrystian. elektor saski. kandydat na tron (ur. 1699. zm. 1757) polski. ojciec Fryderyka Aug usta III ks. warszawskiego: zm. 17 XII 1763 1724 Maria Ame lia. ż. Karo la III h is z pa ń skiego: zm. 1760 1727 Maria Malgorzata: zm. 1734 1728 Maria Anna. ż. elektora bawarskiego: zm . 1792 1730 Franciszek Ksawery. rege nt Saksonii: zm. 1806 173 1 Józefa. Ż. delfina Francji Ludwika: zm. 1765 1733 Karol. m. F. K rasińsk i ej . 1759- 1763 ks. Kurlandii : zm. 1765 1735 Krystyna. zakonnica: zm. 1782 1736 E l żb i eta: zm. 1818 1738 Albrecht Kazimierz. ks. cieszyński. 1765 namiestnik Wę g i er. nast. gubernator Belgii: m. Marii Krystyny. c. cesarzowej Austri i Mari i Teresy: zm. 1822 1739 Klemens Waclaw. arcybisk up Trewiru: zm. 1812 1740 Kunegu nda. zakonnica: zm. 1826 Potomstwo nie ~lu bne z E l żbietą Grabowską: Michal ( 1773- 18 12). ge n. bryg. wojsk pol. Kazimierz Stanislaw Grabowski ( 1780-1845). min ister ks. warszawskiego i Królestwa Polskiego Izabe la Konsta ncja b

- podano okres panowania. wytluszczono rok koronaCj i na króla polskiego: - przed Imlemem data urodzema. imiona osób. które powtarzają s ię w dalszej czę~c i tabeli; Przyjęte skróty: ks. = k si ężniczka lub k s ią żę . mrg = margrabia. margrabianka. woj. = wojewoda Uwaga: tytu ł króla polskiego nosili także carow ie Rosj i:

~'}' tłuszczo no

18t5- 25 Aleksander I(ur. 12 XII 1777. zm. 19 XI 1825 ) oraz 1825-30

Mikołaj

I (ur. 6 VII 1796.2 111 1855). koronowany w Warszawie 24 V 1829. zdetronizowany przez sejm 25 I 183 1

POLSKA PRZED ROZ BIOROWA

NAJWAŻNIEjSZE WYDARZENIA DZIEJÓW POLSKI VI- VIII w.

IXpoł.Xw.

Stabilizacja osadnictwa slowia6skiego po okresie wędrówek ludów, w VII w. pierwsze niewielkie grodziska obronne (Łęczyca) , być może zaczątki organizacji terytorialnej (plemiennej) Pierwsze silne organizmy wielkoplemienne: w Malopolsce (pmlstwo Wiślan, od ok. 870-890 pod wladzą Wielkich Moraw. a nast. Czechów) , Wielkopolsce (palIstwo Polan) i (prawdopodobnie) na Ś l ąsku. Rozwój Pomorza Zach. w związkach handlowych ze Skandynawią

965 Sojusz z Czechami. malżeńs t wo z Dobrawą 966 Chrzest Polski 968 Utworzenie biskupstwa misyjnego w Poznaniu (bp Jordan) 972 Zwycięs t wo nad margrabią Hodonem pod Cedynią. zakończenie walk Mieszko I o Pomorze Zach. ok . 960-992 979 Pokój z ces. Ottonem II, wspólne wa lki z Wieletarni 98 1 Zajęcie Grodów Czerwieńskich przez Wlodzimierza, wlk. ks . kijowskiego 990 Odebranie Czechom Śląska , przylączenie Malopolski 991 Tzw. "Dagome iudex" - naj starszy dokument dotyczący państwa polskiego ok. 992 Wygnanie Ody i jej synów, uratowanie jedności pańs t wa 1000 Pie lgrzymka cesarza Ottona III do Gniezna: zezwolenie na koronację Boleslawa. utworzenie metropolii gnieźn i eńskiej Boleslaw I 1002- 18 Trzy wojny z cesarzem Henrykiem II (zdobycie Milska i Łużyc) Chrobry 1003 Zbrojne zajęcie Czech i Moraw 992- 1025 1004 Usunięcie Boleslawa z Czech 10 18 Wyprawa kijowska: osadzenie w Kijowie Świętopelka, przylączenie Grodów Czerwieńskich 1025 Koronacja za zgodą papieża (prawdopodoba data: Wielkanoc, 18 IV) Mieszko II Lamben 1025- 1034

1028 i 1030 Najazdy Mieszka II na Saksonię w celu wsparcia przeciwników cesarza 1031 Najazd ruski i niem iecki. utrata Milska. Łużyc i Grodów CzerwielIskich. Mieszko na krótko zmuszony do rezygnacji z korony i wygnany. podzial kraju 1032 Zamordowanie Bezpryma e). powr6t Mieszka II z Czech 1032- 34 Powrót do wladzy. hold zlożony cesarzowi , zjednoczenie kraju 1037- 38 Bunt feudalów, anarchia, rewolta ludowa. w wielu rejonach przywrócenie pogaństwa

1038- 39 Niszczący najazd księcia czeskiego Brzetyslawa. utrata Śląska Kazimierz I 1039-41 Kazimierz z pomocą niemiecką opanowuje Malopolskę i Wielkopo l skę; Odnowiciel Kraków g l ówną siedzibą wladcy, sojusz z Rusią 1034-1058 1047 Odzyskanie Mazowsza z rąk nieza l eżnego wladcy Miecława po uzyskaniu pomocy ruskiej , podporządkowanie sobie Pomorza po pokonaniu Siemomysla 1050 Przejśc i owe odbicie częśc i Śląska pozostającego przy Czechach 1054 Zjazd w Quedlinburgu - uznanie przez Czechy przynależności Ś l ąska do Polski Boleslaw II Śmialy 1058- 1079

Władyslaw

Herman 1079- 1102

1060, 1063 Interwencje na Węg rzech dla poparcia Beli I i Gejzy I (ponownie 1077) 1069 Wyprawa na Kijów dla poparcia (zaslawa (ponownie 1077) 1076 Koronacja za zgodą papieża (25 XII) 1076--79 Trudności finansowe, rozpoczęcie procederu psucia monety I 07~ Zabójstwo biskupa Stanislawa, bunt rycerstwa, wygnanie króla na Węgry 1090-92 Przej ściowe opanowanie Pomorza nadwiślańskiego (gdańskiego) 1093 Stlumiony bunt możnych przeciw wszechwladzy palatyna Sieciecha 1097 Wobec groźby buntu Władyslaw wydziela dzielnice dla obu synów, Zbigniewa i Boleslawa, zachow ując wladzę zw i erzchnią 1099 Pokonanie Polowców najeżdżających od kilku lat wsch . dzielnice kraju

POLSKA PRZEDROZBIOROWA 11 02 Podzia ł kraj u m iędzy Zbigniewa i B o ł esł awa Krzywoustego 11 06-D7 Wojna domowa ze Zbigniewem, wygnanie go i zjednoczenie kraju 11 09 Odparcie cesarza Henryka V inte rwe niuj ącego na rzecz Zbigniewa (m.in, obrona Głogowa) 111 0-12 Powrót Zbigniewa do kraju, jego ośle pie ni e i, być może , śmi e rć 111 3 Opanowanie Nakła nad N ot ec i ą - otwarcie drogi na Pomorze II ł 4 Ukończe ni e kroniki Galla Anonima B o l es ław III 111 9 Pomorze Gd a ń s kie w pa ń st w ie Krzywoustego Krzywousty 11 2 1- 22 Podbój Pomorza Zach" Wa rc i s ł aw lennikiem B o ł es ława ł 102- 11 38 11 24 Misja Ottona z Bamberga na Pomorzu Zach. ł 126 Od s unięc ie od w ł ad zy palatyna Piotra Wł ost ow i ca (ponowne jego w pł ywy za Władys ława II Wyg n ańca) 113 1 Zerwanie sojuszu z Węgrami . spustoszenie Śląsk a przez Czechów 11 33 Zag roże nie niezależn ośc i K ośc i o ła polskiego dążen i ami abp. Magdeburga ok. 11 33 Tzw. testament Krzywoustego: zasada senioratu. wydzielenie synom dzielnic 11 35 Zł ożenie w Merserburgu h o łd u cesarzowi Lotarowi III . potwierdzenie ni eza l eżn ośc i metropolii gni eź ni e ń ski ej (bulla gni eźni e ń s ka 11 36)

ROZBICIE DZIELNICOWE fi I ł 38 Władys ł aw II seniorem. n a ras t aj ące spory z przyrodnimi brać mi Wygnaniec ł 146 Wygnanie Władys ł awa II z kraju przez młodszyc h brac i 11 38-46 11 46 Naj azd cesarza Konrada III śc i ąg ni ęt y na kraj przez Wł adys ława (VIII)

Władysław

B o les ław

IV

Kędzierzawy

11 46-73

1147 Ud z i ał Polaków w krucjac ie przeciwko Po ł a bi anom 1157 Najazd cesarza Fryderyka I Rudobrodego, B ol es ł aw lennikiem cesarza. najmłod szy z braci (Kazimierz) wydany jako za kł adnik 11 63 Wymuszone przywrócenie Ś ł ąsk a synom Wł ad ys ława II Wyg n ańca 11 66 Nieudana wyprawa na Prusów, śmierć Henryka Sandomierskiego 11 67 Wydzielenie dzielnicy Kazimierzowi Sprawiedliwemu Ił

Mieszko III Stary 11 73-77

73 Początek w ładani a Mieszka w Krakowie, narastaj ące niezadowolenie ludności z polityki monetarnej Mieszka (przymusowy kurs m a ł o wa rtośc i owyc h monet) I ł 77 Oba ł en ie pryncypatu Mieszka, spi skowcy ( moż ni krakowscy. bp Gedko. syn Mieszka - Odo i in.) osadz~ą w Krakowie Kazimierza Sprawiedliwego. Mieszko poszukuje sojuszników na ł ąs ku , w Niemczech. w Czec hach, na Pomorzu

11 80 Zj azd w Łęczycy k s i ążąt piastowskich, biskupów i m oż n yc h , pierwsze przywileje stanowe Kośc i oł a, potwierdzenie zw ierzchnictwa Kazimierza przez papieża Kazimierz II Ił 84 Uzyskanie poparcia cesarza (przeci w Mieszkow i Staremu) za ce n ę ho łdu Sprawiedliwy Ił 80-89 Wyprawy na Ru ś , osadzenie w Brześc iu i Haliczu odda nych ks i ążą t łł77-94 11 9 1 Zaj ęc ie Krakowa przez Mieszka Starego, wypęd zeni e go z pomocą ru ską ł ł 92 Wyprawa na J aĆw in gów. zdobycie Drohiczyna I ł 94 N ag ła śmi e rć Kazimierza (4 V) Okres 11 94- 1202

Leszek I Bi a ł y 1 202- ł 22 7

11 94 O śmi o let ni Leszek Bi a ł y na tronie krakowskim, rządy tamtejszych możn yc h 11 95 Bitwa nad M ozgawą. kłęs k a Mieszka Starego 11 98 Odzyskani e Krakowa przez Mieszka Starego za zgod ą tamtejszych możnyc h 1202 Wydzielenie dzielnicy Konradowi (Mazowieckiemu), po śmierci Mieszka Starego wy pęd zeni e z Krakowa j ego syna Wł a d ys ła wa Laskonogiego i obj ęc i e tronu 1205 Odparcie najazdu Rusinów (bitwa pod Zawichostem) 1207 Wincenty K adłube k biskupem krakowskim przed 12 11 Pojawienie s i ę na Śl ąs ku nowego prawa miej skiego (lokacja Zł ot ory i ) 1 2 ł7 Sojusz z Włady s ł awe m Laskonogim (ks . wielkop.) i Henrykiem I Brodatym (ks. wrocł a ws ki ) - umocnienie autorytetu Leszka jako k s ięc i a Polski 1226 Sprowadzenie Krzyżaków do Po ł s ki przez Konrada Mazowieckiego 1227 Zj azd ks i ążą t w Gąsaw ie. niespodziewany napad Pomorza n i zabój stwo Leszka. zanik formalnyc h pozos t a łośc i pryncypatu

POLSKA PRZEDROZBIOROWA

Henryk I Brodaty, Henryk II Pobożny

1227-1241

pocz. XIII w. szybki rozwój gospodarczy Śląska pod rządami Henryka Brodatego (rozwój górnictwa, sukiennictwa, lokacje miast) 1227-32 Rywalizacja Konrada Mazowieckiego i Henryka Brodatego o Kraków 1230 Osadzenie Krzyżaków w ziemi chelmińskiej dla zwalczania Prusów 1232 Objęcie tronu krakowskiego przez Henryka Brodatego, opieka nad dzielnicą sandomierską, opanowanie dużej części Wielkopolski (1234) 1238 Śmierć Henryka Brodatego, dziedzicem jego syn, Henryk Pobożny 1241 Najazd tatarski , bitwa pod Legnicą , śmierć Henryka Pobożnego i upadek monarchii Henryków Śląskich ; Konrad Mazowiecki zajmuje Kraków

1243 Bitwa pod Suchodolem: pobicie Konrada Maz. przez stronników Boleslawa 1257-79 Wielkopolska zjednoczona we wladaniu Boleslawa Pobożnego , ciężkie Boleslaw V walki przeciw naporowi Brandenburczyków Wstydliwy 1259 Najazd tatarski niszczy ziemie od Lublina przez Sandomierz i Kraków po Bytom 1243-79 1262 Najazd litewski pustoszy Mazowsze ;.wkrótce ponowne najazdy litewskie 1264 Przywilej Boleslawa Pobożnego dla Zydów 1267 Szkola z programem quadrivium. a od 1274 prawo skladu we Wrocławiu Leszek II Czarny 1279-88

1282, 1285 Bunty możnowladców przeciwko Leszkowi Czarnemu 1283 Pojawienie się zagrożenia ze strony Krzyżaków po podbiciu przez nich Prus 1287 Najazd Tatarów, udana obrona Sandomierza i Krakowa

Henryk IV Probus 1288-90

przed 1288 Rozwój dzielnicy wrocławskiej pod rządami Henryka Probusa, przywileje dla Wroclawia, 1284-88 spór z biskupem wrocławskim Tomaszem II 1288 Objęcie Krakowa przez Probusa po śmierci Leszka Czarnego, walki z Władyslawem Łokietkiem i Boleslawem Plockim 1290 Starania Probusa o koronę pol ską, zapisanie przed śmiercią Ziemi Krakowskiej i Sandomierskiej Przemysiowi II DYNASTIE PIASTÓW, PRZEMYŚLIDÓW I ANDEGAWENÓW

Przemysi II 1290- 1296

1290-92 Utrata dzielnicy malopolskiej przez Przemysia 1294 Objęcie wladzy na Pomorzu Wsch. (zapisanym 1282 testamentem Mściwoja II) 1295 Koronacja w Gnieźnie (26 VI), królestwo obejmuje Wielkopolskę i Pomorze 1296 Zamordowanie Przemysia w Rogoźnie (Brandenburczycy)

II Czeski 1291-1305

1291-92 Wacław II opanowuje Kraków, zmuszając (1297) Łokietka do kapitulacji w Łęczycy, zrzeczenia się Krakowa i zlożenia holdu Wacławowi 1298 Konfederacja miast wielkopolskich dla zwalczania rozboju na drogach 1300 Zjazd możnych w Wielkopolsce, obalenie Łokietka (panującego od 1296) i wezwanie na tron Wacława 1300 Koronacja Wacława w Gnieźnie po zdobyciu Wielkopolski, Łokietek na wygnaniu (wspierany przez ks. halickich), reszta Piastów uznaje się lennikami króla

Wacław

1306 Zamordowany podczas przygotowywania wyprawy przeciw

Wacław

III

Władyslaw

Łokietek

1305-1333

Łokietek

Łokietkowi

zajmuje (z pomocą węgierską) Malopolskę, ziemię sieradzką, lęczycką , Pomorze Gdańskie i Kujawy, a Henryk Glogowski - Wielkopolskę 1308 Zajęcie przez Brandenburczyków Gdańska, wezwanie na pomoc Krzyżaków i podstępne zajęcie przez nich miasta (rzeź 14 XI) i calego Pomorza Gdańskiego 131 I- I 2 Zdlawienie buntu niemieckich mieszczan Krakowa ("bunt wójta Alberta") 1314 Wyprawa na Poznań, Wielkopolska uznaje wladzę Łokietka 1320 Koronacja w Krakowie (20 I) 1325 Ślub Kazimierza z córką Giedymina; przymierze z Litwą przeciw Krzyżakom 1326 Wyprawa polsko-litewska lupi i pustoszy Brandendurgię po Frankfurt nad Odrą 1327 Wyprawa na Mazowsze, nieudana próba zholdowania tamtejszych książąt 1327-29 Większość książąt śląskich i ks . plockie uznaje zwierzchnictwo Czech 1329-32 Najazdy sprzymierzonych z Janem Luksemburskim Krzyżaków 133 I Bitwa pod Plowcami - pierwsze (niewielkie) zwycięstwo nad Krzyżakami 1304-06

POLSKA PRZEDROZBIOROWA 1335 Uklady w Wyszehradzie (król Czech Jan Luksemburski za cenę 1,2 mln groszy praskich zrzeka się roszczeń do Polski i Mazowsza) i w Trenczynie (Kazimierz zrzeka się praw do księstw śląskich) 1339 Uklad sukcesyjny z węgierskimi Andegawenami (potwierdzony 1355) 1339 Proces z Krzyżakami w Warszawie (wyrok odrzucony przez Krzyżaków) 1343 Pokój w Kaliszu: w zamian za Kujawy i ziemię dobrzyńską Kazimierz oddaj" Krzyżakom jako ,jalmużnę" Pomorze Gdańskie i ziemię chelmińską; 60 lat pokoju Kazimierz 1340--49 Zajęcie Rusi Halickiej i części Wolynia III Wielki 1345-48 Wojna o Śląsk i potwierdzenie (w Namyslowie) jego przynależności do Czech 1333-1370 1347 Kodyfikacja praw zwyczajowych dla Wielkopolski i Malopolski (statuty: piotrkowski i wiślicki) 1351 Mazowsze lennem Polski 1350-58 Walki z Litwinami o opanowanie Rusi WJodzimierskiej (Wolynia) 1364 Fundacja uniwersytetu w Krakowie (12 V) 1364 Zjazd monarchów w Krakowie (,.Uczta u Wierzynka") 1365-68 Opanowanie Santoka, Drezdenka, ziemi waleckiej i drahimskiej 1366 Wyprawa na Ruś, przyjęcie holdu od panujących w Chelmie, Belzie i WJodzimierzu Ludwik Węgierski

1370-82

1370 Litwa zagarnia ziemię wlodzimierską , a Brandenburgia Santok i Drezdenko 1374 Przywilej koszycki dla sz lachty w zamian za sukcesję córek Ludwika 1376- 77 Konflikt z Litwą o Ruś Czerwoną , zajęcie ziemi chelmskiej i belzkiej 1378 Podporządkowanie Rusi Węgrom

1382- 84 Bezkrólewie, pertraktacje możnych krakowskich z dworem węg i erskim 1385 Pertraktacje polsko-litewskie zakończone unią w Krewie (14 VIII) 1386 Chrzest Wlk. Księcia Litwy Jagielly. ślub z Jadwigą , Jagiello królem Polski 1387 Chrzest Litwy, odebranie Rusi Halickiej Węgrom Jadwiga 1387 Moldawia lennem Polski 1384-1399 1392 Uznanie Witolda Wielkim Ks. Litewskim pod zwierzchnictwem Jagielly jako najwyższego księcia Litwy, zakończenie sporów polsko-litewskich 1391 - 96 Wojna z WJadyslawem Opolczykiem (planującym rozbiór Polski przy udziale Krzyżaków, Czechów i Węgrów) , odebranie mu ziemi wieluńskiej i Kujaw DYNASTIA JAGIELLONÓW

WJadyslaw II Jagiello 1386-1434

WJadyslaw III Warneńczyk

1434-1444

1400 Odnowienie uniwersytetu krakowskiego 1400-01 Wyprawy krzyżackie na Litwę 1401 Unia wi leńska - Witold dożywotnim Wielkim Księciem Litwy 1405 Wykupienie ziemi dobrzyńskiej 1409-11 Wielka wojna z zakonem krzyżackim (decydujące zwycięstwo - bitwa pod Grunwaldem 15 VII 1410) 1411 Pierwszy pokój toruński (Krzyżacy oddają Litwie Żmudi, Polsce ziemię dobrzyńską)

1413 Unia w Horodle (utrzymanie odrębności Litwy, przywileje dla katolickich bojarów litewskich, wspólny wybór wielkiego księcia i króla) 1414, 1419, 1422 Kolejne wojny z zakonem krzyżackim 1420 Propozycja husytów czeskich objęcia przez Jagiellę tronu w Pradze (odrzucona) 1424 Edykt wieluński przeciw husytom, m.in. zakaz handlu z Czechami 1430 Przywilej jedlneński wprowadzający nietykalność osobistą szlachty 1430 Przylączenie zachodniego Podola (z Kamieńcem) do Polski 1435 Pokój w Brześciu Kujawskim kończący dwuletnią wojnę z Krzyżakami 1439 Wojna domowa, klęska konfederacji Spytka z Melsztyna pod Grotnikami 1440 WJadyslaw królem Węgier, wyjazd króla z kraju 1442 Wojna węgiersko-turecka, sukcesy w Serbii i Bulgarii, pokój I VIII 1444 1444 Zerwanie pokoju i nowa wyprawa na Turków, klęska wojsk chrześcijańskich pod Warną (10 XI), śmierć króla

POLSKA PRZEDROZBIOROWA

Kazimierz IV Jagiellończyk

I 446-ł492

Jan Olbracht ł492- 150ł

1447 Koronacja, zagwarantowanie niezależ nośc i i równouprawnienia Pol ski i Litwy, odnowienie unii personalnej 1454 Akt inkorporacji Pms na prośbę Związku Pruskiego. wybuch wojny trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim . przywileje nieszawskie (pospolite ruszenie tylko za zgodą sejmików ziemskich), niepowodzenia wojenne 1457 Pierwsze sukcesy w wojnie trzynastoletniej po zwerbowaniu wojsk zaciężnych za pieniądze mieszczan Gdańska . Elbląga i Torunia 1462 Włączenie do Korony ziemi gostynińskiej i rawskiej (sochaczewskiej - 1476) 1466 Koniec wojny trzynastoletniej , II pokój toruński: Pomorze Gdańskie . Ziemia Chełmińska i Warmia włączone do Polski jako Pmsy Królewskie, Prusy Zakonne lennem Polski 1471 - 79 Pow?łan ie Władysława (syna Kazimierza IV) na tron czeski. wojna o Czechy i Sląsk z Maciejem Korwinem. królem Węgier 1473 Pierwsza drukarnia w Krakowie 1476-86 Utrata placówek nad M. Czarnym (m.in. Kaffa) ok. 1479 Pierwsze s tałe wojsko zac iężne - tzw. obrona potoczna przeciw Tatarom 1490 Władys ław Jagiełłończyk królem Węg ier. konflikt z Olbrachtem ł 492 Aleksander Jagiełł ończy k Wielkim Księc iem Litwy - zerwana unia personalna 1495 Włączenie k s ięstwa płockiego do Korony 1496 Przywilej piotrkowski dla szlachty 1497 Wyprawa mołdawska. nieudane oblężenie Suczawy, porażka pod Koźminem 1499 Unia wileńska - zachowanie sojuszu z Litwą

1500-1503 Wojny z Moskwą 1504 Sejm piotrkowski (kontrola senatu i sejmu nad nadawaniem dóbr koronnych, określenie organizacji i kompetencji najwyższyc h urzędów) łońc zyk 1505 Sejm radomski (konstytucja Nihil I/o\li) 1501 - 1506 1506 Zatwierdzenie ,.Statutu Laskiego" - zbioru praw obowiązujących w państwie

Ałeksan1er

Jagiel-

Zygmunt I Stary ł 506-1 548

Zygmunt II August 1548-1572

1507-08 Pierwsza wojna litewsko-moskiewska z udziałem wojsk polskich 1512-22 Wojna litewsko-moskiewska 15 14 Niewykorzystane zwyc ięstwo sił polsko-litewskich pod Orszą nad wojskami moskiewskimi (utrata Smoleńska) ł 5 ł 5 Zjazd wiedeński - układ z Habsburgami dający im nadzieję na tron czeski i węg. 15 ł 9-2 ł Wojna z Krzyżakami zakończona sekularyzacją zakonu i utworzeniem k s ięstwa (łenna po ł skiego) w Prusach Ks iążęcych (Wsch.) 1525 Hołd pruski księcia Albrechta Hohen zo łłerna (10 IV) 1526-29 Ostateczne wcielenie Mazowsza do Korony 1530 Koronacja młodocianego Zygmunta Augusta na króla, niechętnie odebrana przez sz ł ac htę ł 53 ł Zw yc ię s two pod Obertynem nad Mołdawianami 1533 Wieczysty pokój z Turcją (przetrwał ponad 80 lat), wrogo odebrany w Europie 1537 "Wojna kokosza" - pierwszy w Polsce rokosz szlachty 1558 Poc zątek wojny litewsko-moskiewskiej o Inflanty 1561 Sekułaryzacja Zakonu Kawalerów Mieczowych. Kurlandia i Semigalia lennem Polski. reszta Inflant kondominium poł sko-łitew s kim 1562-63 Sejm piotrkowski uchwala postulaty ruchu egzekucyjnego (m.in. rewizję tytułów posiadania królewszczyzn, przeznaczenie 1/4 dochodów królewskich na wojsko tzw. kwarciane) 1563 Początek długotrwałej wojny o Inflanty 1563-64 Prawne włączenie ks. oświęcimskiego i zatorskiego do Korony ł564 Przyjęcie ustaleń Soboru Trydenckiego - sukces kontrreformacji 1568 Powołanie Komisji Morskiej w celu budowy polskiej floty na Bałtyku ł 569 Uchwalenie unii realnej Polski i Litwy na sejmie luhelskim (każdy król Poł ski Wielkim Ks. Litewskim ; Podlasie. Wołyń i Podole wcielone do Korony)

POLSKA PRZEDROZBIOROWA KRÓLOWIE ELEKCYJNI Henryk Walezy 1573-1574

1573 Konfederacja warszawska - zapewnienie wo lnośc i wyznaniowej w kraju (28 l) 1573 Artykuly henrykowskie (zaprzys i ęga ne przez każd ego nowego króla) - glówne zasady ustroju Rzeczpospolitej (m.in. gwarancja tolerancji re ligijnej. prawo wypowiadania pos lu sze ń st wa królow i nie przest rzegaj ące mu praw i przywilejów) 1574 Ucieczka Walezego z Polski ( 19 VI ) na w ieść o moż li wośc i ohjęc i a tronu Francji

Stefan Batory 1575- 1586

1577 Oblęże ni e zbuntowanego G da ń s ka. zgoda na uchylenie tzw. statut ów Karnkowskiego w zamian za okup (200 tys. zlp) - Gd a ń s k utrzymuje muno poli s tyc zną pozycję w handlu Rzeczypospolitej 1578 Utworzenie Try bunalu Koronnego (Lublin i Pi otrków Tryb.) i zorgan izowanie piechoty wybraniecki ej . prawo nadawa ni a szlachectwa zastrzeżon e dla sejmu 1579 Kolegium jezuickie \V Wilnie podniesione do rangi Akademii Wile llskiej 1579- 82 Wojny z M os k wą: In fla nty i Polock przyw rócone Rzeczypospo litej 1584 Ścięc ie Samuela Zborowskiego - wzmocnienie ni echęc i czę~c i szlachty do króla

Zygmunt 1łI Waza 1587- 1632

1588 Pokonanie pod B yczyn ą woj sk a rcyk s ięcia Maksymiliana Habsburga . pretendenta do korony. przez Jana Zamoj skiegu 1592 Zygmunt 1łI Waza królem szwedzkim po śmi e rc i ojca (1594 powrót do Polski) 1596 Uni a brzeska - Kośc i ól Prawoslawny w Rzeczypospolitej pndporz'ldkowuje s i ę pa pi eżow i (w przysz l ośc i Kośc i ó l greckokatolicki) 1598 Niefortunna wyprawa do Szwecji. k l ęs ka pod Linkoping i utrata tronu Szwecji 1600 Wyprawa Jana Zamoyskiego na Wo loszczyz n ę 1600- 26 Wojny ze Szwecją zakOllczone utrat ą części Inflant z R ygą 1606-07 Rokosz Zebrzydowskiego zakończony pokonaniem rokoszan pod Guzowem 1609- 12 Interwencj a w Moskwie (zdobycie S mo le ń s ka . polska zaloga na Kremlu) 16 10 Ogloszenie królewicza Wladyslawa carem Moskwy 16 18 Hohenzo llernow ie brandenburscy wladcami Prus K s i ążęcyc h 16 18 Rozejm z Rosj ą w Dyw ilinic: ziemi a s m o le ń s k a. siew ierska i czernichowska w rę k ach Rzeczypospolitej 1620-2 1 Wojna z Turcj ą, kl ęs k a pod Cecorą i zwyc i ęst wo pod Chocimiem. ustalenie granicy na Dniestrze . rezygnacja z praw Polski do Moldaw ii 1629 Rozejm w Altmarku (Szwecja zachowuje zdobycze w Prusach. pobiera cło na Wi śle)

Wł adys l aw

IV 1632- 1648

Jan Kazimierz 1648- 1668

1633- 34 Odparcie ataku Mos kwy na Smo le ń s k , pokój w Polanowie. potwierdzenie rozejmu dyw iliń s kiego. rezygnacja z roszcze ń do tronu Rosj i 1635 Rozejm w Sztumskiej Wsi (zwrot Polsce portów pruskich, Inflanty prly Szwecji) 1639 Po raz pie rwszy sejm rozchodzi s ię bez podj ęc i a uchwal 1648 Wybuch powstania Chmie lnickiego na Ukrainie. kl ęs ki woj sk koronnych 1649 M a l żeń st wo z M a ri ą Lud w i ką , wzrost wply" 'Ów francuskich 1649 O bl ężeni e Zba raża i ugoda zborowska 1651 Bitwa pod Beresteczkiem. ugoda z Kozakami w Bi alej Cerkwi 1652 Kl ęska pod Batohem (2 VI) zadana przez Chmie lnickiego 1652 Pierwsze zerwanie sejmu przez pojedynczego posla 1654 Kozacy podd aj ą s i ę w Perejas lawiu wladzy cara, poc ząt e k wojny z M os k wą 165 5- 56 .. Potop" szwedzki 1656 Traktat w Radnot: Szwedzi, Siedmiogrodzianie. Brandenburczycy. Chmie lnicki i Boguslaw R ad z i w iłł postan aw i aj ą rozbiór Polski 1657 Najazd na Pol s kę k s i ęc i a Siedmiogrodu Jerzego II Rakoczego 1657 Rezygnacja Polski ze zwierzchnictwa nad Prusami Ks iążęcy mi 1658 Ugoda hadziacka z Kozakami 1660 Pokój w Oli wie (3 V): Jan Kazimierz zrzeka s ię roszcze ń do tronu Szwecji 1665- 66 Rokosz Lubomirskiego, ugruntowanie bezkarnośc i magnaterii 1667 Rozejm w Andruszowie. lewobrzeżna Ukraina z Kijowem przechodzi do Moskwy 1668 Abdykacja Jana Kazimierza i jego wyjazd do Francji

POLSKA PRZEDROZBIOROWA Ko- 1672 Turcy zdobywają Kamieniec Podołski , traktat w Buczaczu (utrata Podola rybut Wi śi Ukrainy od Dniestru do Dniepru, coroczne daniny dła Turcji) niowiecki 1672 Wrogie sobie konfederacje sz łachty : gołąbska i szczebrzeszyńska 1669-1673 1673 Hetman Sobieski rozbija Turków pod Chocimiem (II XI, w dzień po śmierci króla)

Mich ał

Jan IJI Sobieski 1674-1696

1674-75 Odparcie najazdu tureckiego, odzyskanie Baru, Brac/awia i Mohylewa 1675 Tajne porozumienie z Francją przeciw elektorowi pruskiemu 1677 Przymierze ze Szwecją przeciw Brandenburgii, ustępstwa wobec Gdańska 1683 Zawarcie traktatu z Austrią: odsiecz Wiednia (12 IX) 1684 Przystąpienie Polski do antytureckiej Ligi Świętej 1686 Pokój Grzymultowskiego: potwierdzenie moskiewskiego panowania nad lewobrzeżną Ukrainą i Kijowem 1686-92 Próby podporządkowania Mołdawii i Siedmiogrodu

1699 Pokój w Karłowicach kończący 250 lat wojen polsko-tureckich 1701 Wybuch wielkiej wojny północnej toczącej się (do 1721) na ziemiach Polski 1702 Wkroczenie Szwedów do Polski, zajęcie przez nich Warszawy (24 V), pokonanie wojsk AugU1;ta, zajęcie Krakowa (10 VIII) 1702 Wybuch powstania na Ukrainie pod wodzą Semena Paleja August II 1704 Ogłosze nie przez zwolenników Szwecji królem Stanisława Leszczyńskiego Mocny (koronacja 1705), w odpowiedzi wkroczenie do Polski wojsk rosyjskich (1697-1706 1705 Ustanowienie Orderu Orła Białego przez Augusta II i 1709-33) ł 706 Abdykacja Augusta II po zajęciu Saksonii przez Szwedów i Stanisław 1709 Klęska Szwedów pod Połtawą , ucieczka Leszczyńskiego , powrót Augusta II Leszczyński 1715 Wojska rosyjskie narzucają rozejm między Augustem II a szlachtą (1704-09 i (konfederacja tarnogrodzka) ł733-36) 17 ł 7 "Sejm niemy" zatwierdza zasady ustrojowe narzucone przez Piotra I (początek dominacji rosyjskiej) 1720 Traktat w Poczdamie: Rosja i Prusy gwarantują liberum veto i wolną elekcję dla uniemożłiwienia reform w Połsce 1732 "Traktat trzech czarnych orłów" (13 XII) dotyczący uzgadniania polityki Prus, Austrii i Rosji wobec osłabionej Polski

August IJI Saski 1733-63

Stanisław

August Poniatowski 1764-1795

1733 Podwójna elekcja: Leszczyńskiego i Augusta III 1733-35 Polska wojna sukcesyjna, pokonanie zwolenników Leszczyńskiego 1736 Abdykacja Stanislawa Leszczyńs kiego (26 I), jego wyjazd do Lotaryngii 1736 Sejm pacyfikacyjny, jedyny, który doszedł do skutku za panowania Augusta III 1740 Stanisław Konarski zakłada w Warszawie Collegium Nobilium 1746-48 Nieudane próby reform państwa 1758--62 Fałszowanie na gigantyczną skalę monety polsko-saskiej przez Prusy 1764 Reformy sejmu konwokacyjnego 1765 Otwarcie Teatru Narodowego i założenie Szkoły Rycerskiej 1767 Sejm uznaje carycę Katarzynę II gwarantką "praw kardynalnych" 1768-72 Antykrólewska i antyrosyjska konfederacja barska 1769 Aneksja Spiszu. a w na stępnym roku Sądecczyzny, przez Austrię 1772 I rozbiór Polski 1773 Powstaje Komisja Edukacji Narodowej 1775 Utworzenie przy królu powoływanej przez sejm Rady Nieustającej 1788-92 Sejm Czteroletni 1789 Zjazd mieszczan w Warszawie i "czarna procesja" elementem nacisku na sejm 1791 Uchwalenie Konstytucji 3 Maja przez stronnictwo królewskie 1792 Konfederacja targowicka, wybuch wojny polsko-rosyjskiej 1793 II rozbiór Polski 1794 Powstanie kościuszkow skie 1795 IJI rozbiór Polski (24 X) 1795 Abdykacja Stanisława Augusta na polecenie Katarzyny II (25 XI)

POLSKA PRZEDROZBIOROWA

ROZWÓJ USTROJU FEUDALNEGO W POLSCE Polska wczesnofeudalna (doXm w.)

Zagadnienie

Nieregularne, gospodarstwa Uklady urbani styczne rozproszone

W I E Ś

Ł

O

Nieregularna dwupolówka (pole orne -ugór)

Trójpolówka (zboże ozime - zboże jare - ugór)"

W zasadzie brak (pewną spelnialo tzw. opole)

czele)

Samorząd

wiejski

A

N D E L

funkcję

pra- Robocizny, daniny w naturze

książęcego

Wolni kmiecie (w zaniku), niewolni przypisańcy. Podleglo~ć

Prawo

Regularnych

skomasowane

Samorząd sądowy

Immunitetowe zwolnienie - zastąpienie większo~ci opIatami pieniężnymi Chlopi wolni

osobi~c i e

większo~ci

nieregulamy

Regularny (rynek i siatka ulic)

Te same prawa prawa i obciąże- Mieszczanie rządzą s ię wlasnym prawem nia co ludn o~ć wiejska (różne odmiany prawa niemieckiego)b Samorząd sądowy

Samorząd

Brak

Miejsce Podgrodzia, wsie wykonywania i inne wsie Organizacja warsztatu

Brak

rzemieśln ików

OpIaty

Przymus

s lużebne

(lawa z dziedzicznym

wójtemC na cze le) N ajważn iejszy organ: wybieralna rada z burmistrzem na czele Wylącznie w miastach (prawo "mili miejskiej")d

Niesformalizowana. prawdpodo- Ściśle sformalizowana: mistrz, czeladnibnie różna u różnych rzemieśl ni- cy i uczniowie (terminatorzy); egzaminy ków cze ladnicze i mistrzowskie

Organizacje

Zwolnienia od opIat

(lawa z sołtysem na

sądownic tw u książęcemu

W Uklad urbanistyczny

Zrzeszenia kupców H

kształtów (wydlużone

System upraw

osobista

R Z E M I O S

regularne (ulicówka)

prostokąty) .

Wolno~ć

S T O

feudalizmu (od XIII w.)

Nieregularnych kształtów, rozproszone

wa

A

Przeważnie

rozwiniętego

Pola

Obciążenia

M I

Polska

Brak

Cechy: obowiązkowe zrzeszenia rzemie~Iników danej specja ln o~ci (kontrola wielko~ci i jako~ci produkcji oraz in. funkcje) Gildie

Drogowe. mostowe, celne, targowe Drogowe, mostowe, ce lne, targowe W zasadzie brak Istnieje

zwo lnień

Przywileje (zwolnienia) dla kupców z okre~l on ych miast lub państw Istnieje

drożny


"1J

O r-

Miej sce

Szturm Berlina

Pomorski

Wał

Monte Cassino

Lenino

Narvik

Kock

Warszawa

Bzurą

Nad

Taktyczne sukcesy Polaków. kapitulacja z powodu braku amunicji Udany desant po pokonaniu fl oty niem., zdobycie pozycji niem. wokół Narwiku

Polacy - 17 tys. - Juliusz Kleeberg Niemcy - 2 dyw. - von Wietershew

Niemcy - ok. 6 tys Alianci - ok. lO tys. (w tym Brygada Strzelców Karpackichc) - Bethovart

Front

św.

Polacy - 46 tys. - Władysław Anders Niemcy - I dyw. - Georg Heidrich

Krwawe walki o klasztor na górze Mo nte Cassino zakończone jego zdobyciem ni edos tępnej

Polacy - l. Armia WP (ok. 73 tys.) 6-7 n przełamanie gl. linii obrony Siergiej Grochowb niem., lO II opanowanie Mi rosławca Niemcy - tzw. Armia Zapasowa (ok. 13 umożli w iające zdobycie Walcza, od 12 II przej ście do obrony Front wsch. tys .) - von Krappe II W. św. Niemcy - różnorodne oddzi ały (ok. 200 Otoczenie Berlina i szturm miasta, tys.) - Helmuth Weidling jednocześnie główne siły radz.-polskie Armia Czerwona - 464 tys. (w tym oddzia- rozbijają idącą z pd. odsiecz ły l . Armii WP 12,5 tys.) - Ga wrił Zukow

II w.

włos ki

Najwięks za bitwa kampanii norweskiej ; alianci ewakuuj ą s i ę ze względu na sy tu acj ę we Francji

wrześniowej

Ostatnia bitwa kampanii

Znaczne zniszczenia miasta

Zmuszenie Niemiec do kapitulacji; symboliczne znaczenie udzi ału wojsk polskich

Jedna z najkrwawszych bitew w 1945 (straty I Armii WP ok 6 tys.)

Otwarcie aliantom drogi na Rzym

Przeprawa przez rzekę Mie reję . Masa- Wykorzystywana propagandowo w kra ni edoświadczon yc h żołnierzy pol- okresie PRL j ako "chrzest bojowy" żołnierzy polskich w ZSRR skich, m.in. przez arty le ri ę rosyj s ką

Od I IX bombardowania, 8- 9 IX pierwszy szturm niem., 15 IX zamknięc ie pierścieni a oblężenia, 28 IX kapitulacja

Polacy - 120 tys. - Juliusz Rómmel i Walerian Czuma Niemcy - 22 dywizje - Johannes Blaskowitz

Niemcy zmuszeni do zaangażowania dużyc h s ił i osłabie ni a nacisku na Warszawę

świato-

Znaczenie, uwagi

Niemcy, poc zątkowo zaskoczeni atakiem pol. , przegrupowuj ą się i przechodzą do natarcia. Niewielkiej częśc i Polaków udaje s ię przebić do stolicy

Przebieg

Polacy - 6 dyw. piech. i 2 bryg. kawalerii - Tadeusz Kutrzeba (ponad 230 tys.) Niemcy - 7 dyw. piechoty - Walther von Brauchitsch

- dowódcy Obrona polskiej placówki, odparcie Pierwsze starcie II wojny kolejnych szturmów wroga, kapitulacja wej ; przeszło do legendy

lic zebność

Polacy - 182 - Henryk Sucharski Niemcy - 3400 - Friedrich Eberhardt

Strona -

Polacy - 12,4 tys. - Zygmunt Berling Front wsch. Niemcy - 20 tys. - Marlinek II w. św.

Kampania norweska

Wojna obronna 1939

Konflikt zbrojny

B.twa pod Fala.sc (udz•• 1ok. 16 tys. Polaków pod dow. gen. Maczka) - patrz str. 106; b - występuj ący w Polsce Jako Slal11slaw Poplawsk.; c - dowódca - Zygmunt Szyszko-Bohusz

29 IV2V

1945

6-20 II

1945

11 18V

1944

12l3X

1943

28 1V8 VI

1940

2- 5 X

1939

828 IX

1939

920lX

1939

Wester1- 7 IX platte

1939

Data

\l

~

O

v

c:l

N

O

;;>v

O

m

N

;;>v

\l

»

A

VI

O r-

POLSKA PRZEDROZBIOROWA

PRÓBY NAPRAWY RZECZYPOSPOLITEJ Data

Okolicznośc i,

Twórcy

uwagi

Stanisław Szczu-

Czasy saskie. Panuje dwukrólewie kompromitujące autorytet pocz. ka, Stanisław XVIII Dunin Karwicki monarszy. Rodzą się pierwsze w. Jakub Henryk projekty reformy państwa Fłeming

Propozycje lub ustalenia Refonna wojskowa, stałe podatki, v niany w systemie administracji, ograniczenie prerogatyw królewskich Umocnienie (llllo/y tetll monarszego. wprowadzenie dziedzicZlloŚci tron li

Sejm Niemy Wkroczenie wojsk ros. do Polski i (konfederacja zmusze nie Augusta II i cz łonków tamogrodzka) konfederacji tamogrodzkiej do zawarcia porozumienia na sejmie, 17ł7 na którym nie dopuszczono ( I II) nikogo do g łosu w obawie przed zerwaniem obrad

Wycofanie wojsk saskich, zastrzeżenie urzędów w Połsce dła Połaków, rozgraniczenie dyplomacji saskiej i polskiej. Ustalenie s tałego podatku na 24 tys. porcji żo łnierskich (w praktyce 12- 14 tys. żołn .). zmniejszenie uprawnie ń hetmanów, zakaz posł u giwani a s ię wojskiem do cełów prywatnych. Ograniczenie kompetencji sejmików

Od 1748 sej m przestał być tereubez- nem wa lki o reformę państwa p ieczający" - (projekty refonn m ają charakter publicystyczny). Naj bardziej 1749 środ ow i sko Stanis ława wnikliwa anal iza sytuacji pań s t wa Leszczyńod czasów Frycza Modrzewskiego skiego

Wolność osobista dla ch łopów, zamia· na pmlszczyzny na czynsz · ograniczenie liberum veto. wydłllżenie kadencji sejmlI · refonna podatków, sta ła annia (100 tys.) • nieza leżność mianowanych dożywolllio sęd:iów • opieka pOlIsrwa nad handlem

"G ł os wołny

wo l ność

1749

Po raz pierwszy w Połsce praca Uprzemvsłowienie krajlI, bicie dróg, Stefan Gar.,Ana- zostaje uznana za ź ród ł o bogactwa blldowa kanałów. opieka pOlIsrwa nad tomia Rzeczyhandlem pospolitej"

czy ń ski

Stanisław

1760- Konarski "O 63 skutecznym rad sposobie"

ł762-

63

Konarski już wcześni ej zaangaRe/onny sejmu - zniesienie liberwn w reformy oświaty (1740 veto, ograniczenie praw senatu , .. Collegium Nobilium". 1754 refo- miesienie instrtlkcji poselskich rma szkolnictwa zakon u pijarów) żowany

W obliczu zbłi żaj ącej s i ę śmierci Sejm decydlljqcy większościq g łosów, "Familia" (Czartoryscy) Augusta III Sasa rozpoczynają s i ę wyłonienie przez sejm kolegialnych przygotowania projektów reform organów administracji centralnej, pozpaństwa. które ma wprowadzić bawienie króla władzy rozdawniczej. sejm konwokacyjny Likwidacja urzędll hetmana Stanis ł aw

Zachowanie władzy rozdmvniczej króla, król szefem scentralizowallego rzqdll

Poniatowski Sejm konwokacyjny (Andrzej 1764 Zamoyski)

Stanisław

ł7 65

August

Augusta fIl do kraju wojska rosyjskie popierające kandydata ,.familii" Stanis ł awa Poni atowskiego

Zakazanie pos lom kierowania się tylko instrukcjami sej mi kowymi , powołanie komisji woj skowej i skarbowej, Zniesienie ceł wewnętrznych (prywatnych) i ustalenie cła generalnego na granicy. Ujednolicenie systemu miar

Trwanie konfederacji zawiąza nej na sejmie konwokacyj nym um ożliwi a to g łosowa ni e

Otwarcie mennicy

Po

śmi erci

wkraczają

większością g ł osów

pań s t wowej.

Powiększe nie budżetu

woj skowego, nowe reguł aminy wojskowe, powołanie Korpusu Kadetów (Szkoła Rycerska)

POLSKA PRZEDROZBIOROWA Data

Twórcy

Okoliczności,

uwagi

Propozycje lub ustalenia

Sejm

Rosja popiera opozycję magnacką i wkracza do Polski pod pozorem ochrony tzw. dysydentów (innowierców). Sejm obraduje otoczony przez wojska rosyjskie. Rosja staje się gwarantem utrzymania ustroju Rzeczypospolitej

Sejm rozbiorowy 177376

Po upadku konfederacji barskiej Powolanie Rady Nieustającej (o dwudochodzi do pierwszego rozbioru. letniej kadencji) wybieranej i odpowieZostaje on zalegalizowany przez dzialnej przed sejmem. kolejny sejm otoczony wojskami Ograniczenie decyzji króla w sprazaborczymi. Próby reform zmiewie rozdawania starostw. rzających do osiabienia pozycji Powolanie Komisji Edukacji Stanislawa Augusta (powolanie Narodowej. Rady Nieustającej) przynoszą Ustalenie liczby wojska na 30 tys .. odwrotny skutek ograniczenie wladzy hetmanów

Andrzej Zamoyski: 1778 "Kodeks Zamoyskiego"

Projekt kodeksu zaatakowany Zwiększellie uprawllień mieszczaństwa przez ambasadom Rosji, nuncjusza • wzięcie chłopów pod opiekę pOlIstwa papieskiego i magnaterię, odlożony • kOllieczność zgody władz IW publina dwa lata, a następnie odrzucony kację bulli papieskich

1768

Sejm Wielki

Po wybuchu wojny rosyjsko-tureckiej wojska carskie wycofane z Rzeczypospolitej. Zawarcie sojuszu z Prusami. Po uplynięciu kadencji sejmu w 1790 uchwalono jej przedlużenie i dokooptowanie nowego kompletu poselskiego

Pozbawienie praw polit. "goloty" szlachty bez majątków ziemskich. Prawo o miastach - nietykalność osobista mieszczan, zniesienie podzialu na zajęcia mieszczańskie i szlacheckie, poddanie rad miejskich pod nadzór wladz centralnych, prawo uczestnictwa 24 przedstawicieli miast na sejmie (bez prawa glosowania). Zasada niepodzielności ziem Rzeczypospolitej. 20% podatek od dochodów duchownych, a 10% od dochodów szlachty. Utworzenie specjalnych komisji dla usprawnienia wladzy w terenie. Podniesienie stanu wojska do 100 tys . (ostatecznie do 60 tys.)

Konstytucja 3 Maja

Uchwalona w drodze zamachu stanu (wojsko na ulicach miasta, obecność zaledwie 1/3, w większości zaufanych, poslów - reszta nie wróci la ze świąt wielkanocnych), przyjęta przez akl amację. Doprowadzila do zawiązania przez opozycję konfederacji targowickiej i wybuchu wojny z Rosją, a następnie drugiego rozbioru

Zniesienie odrębności organów wladzy Polski i Litwy. Sejm wybierany co dwa lata, w każdej chwili może być zwolany na sesję nadzwyczajną, zniesienie liberum veto, zakazanie konfederacji, wladza wykonawcza w ręku króla i Straży Praw (ministerstwa - policji, pieczęci , interesów zagranicznych, wojny, skarbu) Zniesienie wolnej elekcji, wprowadzenie dziedzicznego tronu przyznanego dynastii saskiej. Objęcie chlopów opieką państwa

178891

3V 1791

Pozbawienie dziedziców prawa karania chlopa śmiercią , wprowadzenie kary za zabójstwo poddanego. Przywrócenie innowiercom praw politycznych (odebranych 1733). Wprowadzenie praw kardynalnych i ograniczenie samorządności miast

POLSKA PRZEDROZBIOROWA

z DZIEJÓW KULTURY POLSKIEJ DO XVIII w. Najstarsze sakralne (przedromańskie) budowle kamienne - Wawel, Lednica Dagome iudex - nastarszy dokument dotyczący Polski Wzmnianki o chorale gregoriańskim (Benedyktyni z Międzyrzecza) Najstarsze zachowane w Polsce księgi (sprowadzane z zagranicy) Liczne budowle romańskie w kraju (Kraków, Wroclaw, Poznań , Tum pod Łęczycą, Gniezno, Płock , Kruszwica, Strzelno, Wąchock i in.) List Władysława Hennana do katedry w Barnbergu - najst. zachowany dokument polski Przyswojenie na dworze książęcym zachodnioeuropejskiego ceremonialu rycerskiego (m.in. uroczystość pasowania na rycerza) 1113-14 Kronika Galla Anonima Bulla gnieinieńska, a w niej 410 polskich nazw miejscowych i osobowych 1136 ok. 1170 Drzwi gnieinieńskie XII w. Ślady malarstwa ściennego w kości olach 2 pol. XII w. Początki wykorzystania cegly w budownictwie (m.in. Jędrzejów) kon. XII w. Pierwsze szkol Y katedralne i kolegiackie, dowody studiowania Polaków za granicą ok. 1220 Kronika Wincentego Kadlubka ok. 1230 Pierwsze wplywy gotyku w architekturze polskiej I pol. XIII w. Pierwsze widowiska religijne w Krakowie Ustawy synodu wroclawskiego nakazujące używanie modlitw (m.in. Ojcze nasz) 1248 w jęz. polskim (naj starsze zachowane teksty - z przelomu XlVIXV w.) ok. 1270 Najstarsze zapisane zdanie w języku polskim (w Księdze Henrykowskiej) 1285 Synod w Łęczycy "aby tylko tacy byli kierownikami szkól, którzy dobrze mówią językiem polskim" 1322 Początek budowy III katedry (gotyckiej) na Wawelu w Krakowie Zalożenie Akademii Krakowskiej (odnowiona 14(0) 1364 XlVw. Największe nasilenie budownictwa murowanych zamków obronnych ok. 1390 Pierwsza stala kapela dworska na dworze Jadwigi i Jagiełły 1408 Najstarszy znany tekst Bogurodzicy (pieśń powstala prawd. w XIII w.) ok. 1415 Wiersz Sloty poucza o kulturalnym zachowaniu się przy stole XVw. Najstarsze z popularnych do dziś kolęd polskich (m.in. Anioł pasterzom mówił) XV w. Rozszerzenie stosowania języka polskiego w piśmie: pierwsze slowniki polsko-Iacińskie , tlumaczenia tekstów prawniczych, recepty lekarskie, listy milosne, wierszowane tlumaczenia utworów poetyckich 1450 Traktat o onografii polskiej (Jakub Parkoszowic z Żurawicy) 1455-80 Anna/es ... Jana Długosza 1473 Pierwsza drukarnia w Polsce (Kraków) 1475 Pierwszy druk w języku polskim (modlitwy wydane we Wrocławiu) 1477-96 Dzialalność Wita Stwosza w Krakowie (oltarz Mariacki 1477-89) I pol. XVI w. Początki drukowanej literatury popularnej (tlumaczenia) - Żywot Ezopa Fryga (Biernat z Lublina 1522), Marchołt (Jan z Koszyczek 1521), Sowiźrzał i in. 1517 Traktach o dwóch Sarmacjach Macieja z Miechowa 1519 Gimnazjum (Akademia) Jana Lubrańskiego w Poznaniu 1519-33 Budowa kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu I pol. XVI w. Przemiany w kuchni polskiej związane z pojawieniem się nowych warzyw (m.in. dwór królowej Bony) 1536 Ukończenie renesansowej przebudowy Zamku Królewskiego na Wawelu 1543 Krótka rozprawa między panem, wójtem a plebanem Mikolaja Reja 2 pol. X w. 991 pocz. XI w. Xlw. 2 pol. XIXllw. ok. 1090 ok. llOO

POLSKA PRZEDROZBIOROWA 1543 Konstytucje sejmowe po raz pierwszy wydane w języku polskim 1551 O naprawie Rzeczypospolitej Andrzeja Frycza Modrzewskiego 1555 Przebudowa krakowskich Sukiennic XVI w. Prawdopodobne początki szopek bożonarodzeniowych w Polsce 2 pol. XVI w. Motety Wacława z Szamotuł , wybitnego twórcy muzyki renesansowej 1566 Pierwszy jezuicki teatr szkolny w Polsce 1568 Pierwsza gramatyka języka polskiego (Piotr Statorius-Stojeński) ł578 Pierwsze wystawienie Odprawy posłów greckich Kochanowskiego (12 I) Żywoty świętych Piotra Skargi ł579 ł580 Melodie na psałterz polski Mikołaja Gomółki ł580 Treny Jana Kochanowskiego 158ł Rytmy albo wiersze polskie Sępa Szarzyńskiego ł582-84 Pamiętnik Mikołaja Radziwilla "Sierotki" z podróży do Ziemi Świętej - jedna z pierwszych książek podróżniczych w języku polskim 1584 Pierwsze wydanie Fraszek Jana Kochanowskiego Gospodarstwo Gostomskiego - pierwszy obszerny podręcznik rolnictwa 1588 16ł4 Sielanki Szymona Szymonowica ok. 1620 Pierwsze przedstawienia operowe w Polsce (na dworze Lubomirskich w Wiśniczu) ł630 Zbiór kolęd polskich Jana Żabczyca (m.in. Przybieżeli do Betlejem) ł628-46 Stała scena operowa na dworze królewskim w Warszawie 1639 Zmarł Grzegorz Knapski, autor znakomitego słownika polsko-łacińsko-greckiego 1640 Zmarł Maciej Sarbiewski , poeta łaciński znany za granicą jako "Horacy polski" 1644 Wzniesienie w Warszawie kolumny Zygmunta III (przez jego syna Władysława IV) XVII w. Początek wykonywania misteriów wielkanocnych w Kalwarii Zebrzydowskiej XVII w. Wpływy kultury i języka polskiego w Mołdawii i na dworze moskiewskim 1661 Merkuriusz Polski - pierwsze czasopismo w Polsce (redaktor - Hieronim Pinocci) ł679-96 Budowa pałacu w Wilanowie ł695 Ogród fraszek Wacława Potockiego 1701 Śmierć Jana Chryzostoma Paska, autora Pamiętników 1729 Kuryer Polski wydawany w Warszawie - początek nieprzerwanego rozwoju prasy 1735 Pierwsze sztuki teatralne Franciszka Bohomolca 1740 Założenie przez Konarskiego Collegium Nobilium w Warszawie 1745-46 Nowe Ateny Benedykta Chmielowskiego - najczęściej cytowane dzieło epoki saskiej 1747 Założenie biblioteki Zaluskich w Warszawie 1750-55 Reformy szkolnictwa prowadzonego przez Pijarów 1763 Organy w Oliwie 1765 Założenie Teatru Narodowego w Warszawie 1773 Powołanie Komisji Edukacji Narodowej 1775 Początek przebudowy palacu Na Wodzie w Łazienkach Królewskich w Warszawie 1776 Mikołaja Doświadczy/iskiego przypadki Krasickiego - pierwsza powieść polska 1776 Sejm określa szlachecki ubiór narodowy: kontusz, żupan i czapka (barwy zależne od województwa) 1779 Bajki i przypowieści oraz Satyry Krasickiego 1781 Komedia Fircyk w zalotach Franciszka Zabłockiego 1790 Powrót posła Juliana Vrsyna Niemcewicza 1792 Pieśni nabożne - śpiewnik Franciszka Karpińskiego (m.in. kolęda Bóg się rodzi, wg tradycji do melodii poloneza koronacyjnego królów polskich) Opera Krakowiacy i górale Wojciecha Bogusławskiego 1794 1797 Ma zurek Dąbrowskiego Józefa Wybickiego