Unia Brzeska : (r. 1596) [PDF]

Zitiervorschau

:LO 1

00

CO

:CD

•CD

co

-'

m^ m

'/m

M>i:. Herbest Benedykt S. J.. greckiego niewolstwa historya. Kraków 1586. skiego wywody Hergenrother I., Handbuch der allgemeinen Kirchen20. Freiburg im Br. 1876—1880. geschichte. tomy. 21. Jedno wita Cerkwie wschodniey // tachodniey przeciw skryptowi Synopsis przez Bractwo wileskie przenaj. Trójcy. Wilno 1632. Kamieski Bantysz, Istoriczeskoje Izwistije o woz22. Moskwa 1805. niksxej /r Polszie Unii 23. Kiszlca Leon. metrop., Kazania homilje Hipacyusza poprzedzone ywotem Pocieja, Pocieja metrop. Kijowskiego Melez dodatkiem Responsu na list patryarchy alexandr. i

'»

i

i

Supral 1714 cyusza Pigasa. Kojaloicic Albert Wijuk S ./., Miscellanea rerum 24. ad statum ecclesiasticum in magno Lituaniae ducatu pertinentium.

Vilnae L650. Kojaloicic

2.7.

Petersburg 1859.

2

\

M.,

tomy.

Litowskaja

Cerkownaja

r>tija.

7

Wykaz róde,

i

XV

z których autor czerpa.

26. Tstoriczeskija Kostomarow Nikoaj, Petersburg r. L880. Tisledowanija. tom III.

Monografii

27. Krewza Lem/, archim. wile., Obrona jednoci cerkiewnej abo dowody, którymi si pokazuje, i grecka Cerkiew Wilno 1617. z aciska ma by zjednoczona. siae

28. Kulczyski Ignatius O. S. B. M., Specimen Ecclenowe wyd. Paryskie 1859. Ettthenicae Romae 1733 29. Kobierzicki Stan., Historia Vladislai, Poloniae et i

Sueciae

Wilno x

1655. Kalin.. 17 M.

Dantisci

Principis.

Kognowicki

30.

Warszawa

i

C 1

ycia

>

33.

ukaszewicz

w

2

tomy.

i

31. TJkowski Edward, Historya rzymskim. Pozna 1875.

32. helweekiego

Sapiehów.

(

'
.

Chrystofor (Broski) Apokrisis abo odpoo Synodzie Brzeskim imieniem ludzi staroytnej religiey greekiey porywcz podana. 1599 R. (W pamiatnikach polemiczeskoj Litier., tom II. Petersburg 1882 odPhilalet

i6.

wied

na ksiki

w

drukowana.) Possevini Antonii S. J. Moscovia. Vilnae 1586. Pocieju Hipatiego metropol. Kijowskiego, przyiri lejach nadany 'h od najjaniejszych Królów Polsfcich, \ przedni ej szych niektórych dowodach, które w. Uni wielce zalecaj y potwierdzaj. (Bez miejsca daty druku. 1609 r. ? - bardzo rzadka ksika, znajduje sic w ksigozbiorze hrabiego Z. Czarneckiego.) Pietruszewicz, A C, Swodnaja halicko-russkaja 19. -17

18\

i

Lietopis s 50.

1600 po 1700

god.

Lwów

1874.

Paulus, epps., Chronica Pa ropa singularium. Cracoviae 1645. Piasecki

51.

Przegld poznaski.

52.

Iloslo/rski

gesorum

in

1862, tom 34. R. Stan. S. J. Lituanicarum Societatis Vilnae 1768. Jesu historiarum provincial. 53. Sbornik nanhoui/i halicko russkoj Mafie//. Lwów L867 roku. Skarga, ks. Piotr S. J. ; 54. a) jednoci Kocioa Boego pod jednym pasterzem b)

Wilno 1577. rzdzie jednoci i

sterzem. 1

1590. jego obrona).

Synod Brzeski Na Threny Lament (1

di

Kocioa Boego pod jednym

i

Greckiego

pa-

Kraków

Naboestwa

Theophila

Kraków

1597.

Orthologa

Przestroga.

Kraków

do

Rusi

L610.

Wykaz róde,

/,

których autor czerpa.

XVII

55. Smotrzyski Melecy : Antigrafe abo odpowied na skrypt uszczypliwy przeciwko ludziom staroytnej religiey od apostatów Cerkwie wschodniey wydany. Wilno 1608.

a)

(8py}voc) jedyney w. powszechney, apostolobjanieniem dogmat wschodniey Cerkwie przez Theophila Orthologa. wiary Wilno 1610. (W ksigozbiorze hr. Zygm. Czarneckiego w Rusku). c) Werifieatia nieivinnoci y omylnych po wszystkiey Litwie Biaej Rusi rozsianych nowin chrzeciaskie Wilno 1621. uprztnienie. d) Obrona Werificatii. Wilno 1621. e) Appendiz nu examen obrony. (Bez daty miejsca druku f) Eienchus pism uszczypliwych przez zakonniki Zgromadzenia wileskiego w. Ducha. Wilno 1622. g) Apologia Peregrinatiey do krajów wschodnich przez mi Meletiusxa Smotrzyskiego, archiepiscopa Potockiego itd. Do druku podana 1628 r. w Dermaniu. h) Protetacya prxeciivko Soboroivi w Kijoiuie obchodzonemu. Lwów 1628. i) Paraenesis abo Napomnienie od w Bogu wielebnego Meletiusza Smotrzyskiego do Przezacnego Bractwa wileskiego Cerkwie w. Ducha. Kraków 1628. k) Exaetesis abo Expostulatia to jest Rozprawa midzy Apologia y Antidotem przez w Bogu wielebn. Melet.

Lament

b)

skiey

-.

i

i

•

)

Smotrzyskiego.

Lwów

1629.

Skuminowicza Teodora, Przyczyny porzucenia DizWilno 1643.

56.

uniey

57. Sielawa Anastazy, przeoony monasteru wile. Trójce Z. S. B., Antelenchus to jest odpis na scrypt uszczypliwy zakonników Cerkwie odstpnej w. Ducha ElenWilno 1622. chus nazwany. 58. Stebelski Ignacy Z. S. B. W.: Panien Ewfroa) Dwa Wielkie wiata czyli ywoty

w.

.

zyny b)

i

Parascewiji.

Chronologia.

Przydatek do Chronologii. Pierwsze wydanie 1781, drugie Lwów 1866. Sowita teina to jest odpis na skrypt nazwany 59. Werifieatia niewinnoci przez Ojce monasteru wileskiego w. Trójcy. Wilno 1621. c)

Will

Wyka/, róde,

60.

Gertamen :ensis.

autor czerpa.

z których

Susxa Jacobus, Epps. Chlmensis, Oursus Vitai Archiepps. martyrii Beati Josaphat Kuncevicii,

Romae

L665.

Kpps. Chem., Saulus et Paulus Ruthenat Unionis sive Meletius Smotriscius, Archiepps. etc. Romae 1665 et Bruxellis L864. Die Union von Brest, Spillmann Josef, S. J 62 w Stimmen aus Maria Laach. Freiburg im Br. 1876, tom X 61.

Susza Jacobus,

.

i

tom

XI.

Joann, Unmtskiji Cerkownyje Sobory do wozsojedinienija Uniatow s prawosawnoju Cerkowju. Odessa 1891, drugie wydanie. 64. Szaraniewicz Izydor, Patryarchat wschodni w obec Kocioa ruskiego w Polsce, tom VIII X Rozpraw sprawozda Akademji umiejtnoci. Kraków 1878 lsT 65. Melchior, De Byzance a Moscou. Vogue, de Kevue de deux mondes, tom 32. Wasilij Ostroski wiaszczennik, O jedinoj isinnoj 66. prawosmwnoj wierie i o wiatoj sobornoj apos. Cerkwi. 1588 r. (W II tomie Polemiczeskoj Litieratury.) Dziennik spraw Domu. 67. Wielewicki Jan T. J 00. Jezuitóio a sir. Barbary w Krakowie-. Kraków 1881 do 18H9. Dotd 3 tomy wydane. 63.

s

Strielbniclrij

koca XV] wieku

i

i

1

i

'.

W

,

68.

ebrowski Szczsny,

Kkol, który rozsiewa SteWilno 1595. cerkwiach niskich w Wilnie. ochowski Cyprian, metrop. Kijowski, Collouium

fanek Zlzania 69. Lubelskie. 70.

Poockiego

iv

Lwów 168* ywot w. Jozafata '.

wedug

Kuncewicza, mczen. Arcybpa dziea O. Guepin. Lwów 1885.

CN

^

/°

TRE. Strona.

Przedmowa Wykaz róde,

V z których autor

XI

czerpa

Wstp

1

KSIGA PIERWSZA. Rzut oka na stosunek Cerkwi ruskiej do Stolicy Apostoldo skiej od zaprowadzenia chrzeciaristwa na Rusi

a

poowy XVI

drugiej

Rozdzia

wieku.

Stosunek Cerkwi ruskiej do Stolicy apostolod zaprowadzenia chrzeciastwa na Rusi do soboru florenckiego Rozdzia II. Stosunek Cerkwi ruskiej do Stolicy apostoldo drugiej poowy skiej od soboru florenckiego XVI wieku I.

a

skiej

11

a

18

KSIGA DRUGA. Wewntrzny

stan Cerkwi ruskiej przed

Uni Brzesk.

Rozdzia 1. Episkopat ruski Rozdzia II. Nisze duchowiestwo ruskie, wieckie zakonne Rozdzia III. Ludzie wieccy reformatorami Cerkwi rusBractwa kiej. Rozdzia IV. Patryarchowie carogrodzcy wobec wewntrznego rozstroju Cerkwi ruskiej przed Uni

34

i

—

Brzesk

KSIGA

Uni

Brzesk, 75

I.

sza

Rozdzia

II,

III.

Unii

w

>

TRZECIA.

T

II.

~> c

67

Rokowania poprzedzajce Rozdzia Pierwsza m3 l o Unii Rozdzia

43

Pobyt patryarchy carogrodzkiego, Jeremiana Litwie Rusi w latach 1588 1589 Rokowania biskupów ruskich w sprawie latach 1590, 1591 1592 i'

i

i

.

90 107

XX

Treciejem, w sprawie l nii w r. 1593 1595 Rozdzia V. Rokowania w latach 1594 Rozdzia VI. Dwulicowo metropolity Michaa Rahozy w obec toczcych si rokowa Rozdzia VIII. Stosunek ks. Konst. Ostrogskiego do roRozdzia IV.

J

l

78.

nr.

22.

i

Pamiatniki

drewnie

\

Stosunek Cerkwi ruskiej do Stolicy Apostolskiej.

4

skie

w

ustanawiajc

r.

danie

na

Rusi

nej

To te Papie Grzegorz XII. 1375 hierarchi acisk na Czerwo-

Wodzimierskie.

i

1

)

Pooenie

mówi

królów polskich,

jako o schizmatykach

tych Stron

rzeczy

korzy

na

Rusinach

o

heretykach. 2)

i

Unii

Cerkwi

ruskiej

Rzymem

zaczyna si dopiero zwolna zmienia od chwili wstpienia na tron polski w. Ksicia Litewskiego Wa-

z

dysawa Jagiey. \Yad\ saw |agielo7~rzy--to---wicd/ioin wzgldami politycznemu al>\ uchroni podwadne sobie ;

wpywów

ziemie ruskie od

one byy

p

Moskwie Rusi, czy te

ku

lickiego,

dno

r zez

moskiewskich, na kióre^nara-

schizm,

czstsze ich

i

wpywem

za

zacz

na

mctmpnlifów kijowskich

tame przebywanie

myle

seryo

an eli na

duchowiestwa rzymsko chwi

od

li

kato-

poczenia^

Litwy z Koron o religijnej Unii Rusi. Wynika to niedwuznacznie / przywj|eju janego Biskupowi wileskiemu roku 1387 z okazyi fundacyi biskupstwa wileskiego. gdzie czytamy: „Pragnc w ziemiach naszych Litewskich Ruskich wiar katolick pomnoy, postanowilimy pod przysig przyrzeklimy wszystkich Litwinów obojga pci.... w dzierawach naszych litewskich ruskich do wiary i

i

k

i

katolickiej

w

posuszestwa

i

Stolicy Apostolskiej

jakiejkolwiek by yli sekcie....

aden

Litwin

wchodzi w tene nie lubowa

nie

sinem, dopókiby

Rzymskiemu Kocioowi." Acta

') I.

e.

)

w

patr.

nr. 23. 2 Porównaj

tomie

1.

str.

C.

tom

I.

wspomniane

p.

578

)

w

posuszest w a

Zawiza nawet

3

— 580

dyplom

przywie,

Nadto zabraniamy, aeby zwizki maeskie z Ru-

i

Pamiatniki

Theinerze,

drewnie

Monumenta

ko-

i

i

t.

d.

t.

d.

713, 714.

Wilnu od pocztków jego do roku 17")0. tom II. Kraszewski. 514; porównaj take Miscellane a R e r u m a d S t a t u ni e c c e s. auth. Alb. Wijuk Koj al o wie. in M. D. Lith. pertin. óJSO str. 38, gdzie autor Jagielle takie daje wiadectwo: Vilnae a. D. „Jagellone, Vladislao dieto, annitente in otnnes M. Ducatus Lituaniae provincias religio Christi propagata est.... cum et per Rusiats Polonis aut Lituanis subiectam a Graeco schismate ad suscipiendam cum Romana Ecclesia unionem accedere cogerentur." etc. 3

)

str.

5 13 1

i

5

Stosunek Cerkwi ruskiej do

Apostolskiej.

Stolic}'

1

respondeny

z patryarch konstantynopolitaskim celem spowodowania go do pojednania si z Rzymem, jak to

wynika__z_oc[p^v>Jejzi_p atryarchy

w

sianej

królo wi

przez

arcybiskupa betleemskiego,

Rzymem

z

n e

pragnie

gdy

teraz,

;

gro

kiemu

na zwoanie

Styczniu j\J_397 prze-

Cypryanowi, (patryarch) Unii

kijowsk jemiL metropolicie

i

i

chtnie do

zewszd

^e

niej

niewierni

rk

przyoy,

tylko

cesarstwu carogrodz-

zbliajcy si czas wojenny nie zezwala Soboru powszechnego, bez którego takie i

dzieo dokonanem

by

nie

moe.

Gdy

bd

z

pomoc

króla

pohabieni pokój cesarstwu wróci, wtenczas bdzie pora sposobna dzieo to wielkie speni." ) Lecz Jagieo mia wówczas inne, bliej go obchodzce zadanie do spenienia, jak spieszy na pomoc cesarstwu carogrodzkiemu, chociaby przez to by móg okupi podan sobie Uni Cerkwi ruskiej z Rzymem jemu siedziao na karku Krzyactwo, które przede wszypolskiego niewierni

i

]

(

;

zgnie byo trzeba, by wasne ratowa pastwo.) obec warunku postawionego przez patryarch musiay przeto nadzieje plany jego odnoszce si do zjednoczenia Carogrodu Rusi z Rzymem najmniej na czas jaki upa. Nie bya to zreszt z innego wzgldu pora stosowna do pertraktacyi z Rzymem z powodu przy-

stkiem

W

i

i

i

padajcego wanie wówczas rozdwojenia Kocioa zachoRozdwojenie to jak wiadomo, skoczyo si dopiero z chwil wyboru na Stolic Apostolsk papiea Marcina Y-go na Soborze Konstanckim, przetrwawszy

dniego.

lat

40.

Gdy ukad v z patryarch si rozbih", usiowa Jagieo Rusinów na drodze prawodawstwa krajowego zwabi do katolicyzmu. Na zjedzie horodelskim r. 1413, na którym l )

Acta

urzdowo patr.

C.

tom

i

U.

uroczycie p.

280

— 285.

akt

wieczystej

Unii

Stosunek Cerkwi ruskiej do Stolicy Apostolskiej.

[^

Litwy

Koron

z

przyznaje

spisano,

szlachectwa polskiego tylko

Lii

przywileje

Jagieo

winom

rzymsko-katolickie-

go wyznania, z wvranem wykluczeniem schizmatyków. 1) Liczy widocznie na to, ze nie jedna rodzina ruska, aby nie utraci przystpu i'o godnoci krajowych, porzuci schizm poczy si z Kocioem aciskim. Wreszcie, kiedy si zebra! sobór Konstancki, mai

jcy na wznowi

pooy

celu

koniec

ksi

w.

Witold,

rozdwojeniu za

litewski,

papieztwa.

wiadectwem

niewtpliwie w porozumieniu z Jagie, dawne starania w Konstancyi Rzymie o zjednoczenie Kocioa ruskiego z zachodnim. w tym celu osobistoci z wielu wzgldów bardzo do tego si nadajcej, Grzegorza Cemiwlaka, metropolit kijowskiego, Bolgarzyna, którego biskupi ruscy, gdy im si t) rani Greków, a w szczególnoci ostatniego metropolity Focyusza sprzykrzya, przeciw woli bez zatwierdzenia patryarchy, zoywszy Focyusza z urzdu, wybrali swoim metropolit w roku 1417 na synodzie w Nowogródku. kronikarzy

ruskich,

i

Uv

i

móg wic

Cemiwlak nic szcych jego

ju

dla

okolicznoci

towarzy-

wyniesieniu metropolitaln na stolic sprzyja cznoci Rusi z Carogrodem. W roku 1418 widzimy go na soborze Konstanckim, 2 jednake ukady jego z soborem papieem byy z powodów nam nie)

i

wiadomych bez 1 )

dictis

skutku.

3 )

Yolumina Legum, tom

libertatibus,

privilegiis

et

Romanae

christianae religionis,

I.

wyd. Petersb. r. I8ó9 tantummodo debent uti ... subjecti, et non schismatici

„Prae-

SI.

str.

gratiis

ecclesiae

cultores vel

alii

infideles." 2 )

Kroniki ruskie twierdz,

prawdopodobnem, wspóczesnego.

mniej

to 3

i

e

zkdind

take do Rzymu o tern

Latopisiec ruski, wyd. w c z Miscellanea str. 43.

adnego

by! wysiany nie

;

lecz

ma wiadectwa

Daniowicza, str. 240 - 2 1. Litowskaja M. K oj a c z Cerkownaja Unija, Petersburg 1859. tom 1. str 248 249. llelele, Conciliengesch. tom VII. str. .'{42. gdzie Grzegorz faszywie Jerzym (Georg") nazwany Kulczyski, Specim. Eccl. Ruth. wyd. paryzkie 1859 roku )

W. K oj

al o

i

str.

207-214.

i

,

p.

•

owi

,

Stosunek Cerkwi ruskiej do Stolicy Apostolskiej. j

y

odtd ju wida niezmienn tendency polrzdu do zaprowadzenia Unii na Rusi, prawda,

Przecie skiego ze

nie

—

zawsze

równ w

tym kierunku energi nie zawsze równe zrozumienie wanoci sprawy. Z t tendency rzdu polskiego schodz si szczliwie starania o Uni cesarzy i

carogrodzkich,

jego

Jana

VII

w

szczególnoci Manuela Paleologa i

patryarchów

i

syna

Midzy

carogrodzkich.

wspomnianymi

cesarzami a papieami Marcinem V Euo- e n»m V tocz sie; przez lat kilka w tej sprawie korespondeneye, które, jak wiadomo, zakoczyy si wziciem udziau w soborze Ferraro -Florenckim i

r.

patryarchy

carogrodzkiego,

archów wschodnich

i

wielkiej

namiestników liczby

duchowiestwa wschodniego.

•%&&7!S

za

1

sów podamy znowu

któr)

list,

14 lutego szlachta ruska do niego wy1585 siaa, wyrzucajc mu róne nieprawoci wzywajc go

dnia

r.

i

do opamitania si:

„Wielkomu za i

waszoho

skitajemsia

niesczastiu

pasterstwa

(bkamy

wsi

si)

swóiemu

priczitati

musim...

wieliejc

utinieni

paczem

jako owcy

pastiria nieimuszezjie;

Wasz

Milot Starszoho swojcho majeni, ale W. M. podwizalsia (ruszy si) pracy czyniy sowiesnych owiec od woków hubjaszych (gubicych) bróniti, ni trocha ni w czom wiatomu blahoczestju ratunku dodawati nic raczysz... Ino Wasza Milot buduczi w powinnoti loj nic raczysz w takowych wielikich gwatownych kriwdach dbaym potuznym (zasmuconym) byti, szto i taacz

i

i

i

i

kich nie

pierwej

bied

mogut jako

wsieho zloho

nikoli

tyje;

w

Zakonie

wiatych

nia swiatostiej,

cerkwi wiatych,

ktomu

nic

we

i

krestów

bolszija

byti

Waszej Miloti dosyt jako zgwace-

naszom staosia, tajn

zakazanie

porubania

bywao

za pastyrstwa

zamykania, zapiecztowania zwonienia...

wiatych,

szto

a

pobrania

jeszcze

zwonów

do zamku gwoli ydom. 1 jeszcze Wasza Miot listy swoi otwerenyje pretiwku Cerkwi Booje idom na pomoszcz dajesz k'potiesie (pociesze) im a k'bolszomu i

oboleniu

zakonu

Ktemu

jeszcze

ijar...

W

i

s

dijetmi

nych,

i

wiatoho

i

k'aliu

naszomu.

dziejutsia spustoszenija Cerkwi Bomonastyrich czestnyh... igumeny s onami iwut cerkwami wiatymi wadujut... I ini

innych

mnoestwo, mnoho

naszoho

jakija

pisati

innych bied wielkich czoho z alem naszym na i

nie

moem...

Boha

radi

i

niestrojenija tot

(dla)

czas

tak

obaczsia

Episkopat niski.

^j Wasza

al

Milot...

Miloti

nam

dusz)

sumienia

i

Waszej

al

d.

l.

i

)

e

reszta biskupów ruskich w niczem ustpuje metropolitom, zwierzchnikom swoim. W licie co dopiero wspomnianym, którego ustp przytoczylimy, skary si szlachta ruska, metropolita dopuszcza

Nic dziw,

2.

nic

e

i

s

wadyetwach ludzi najniegodniejszych, „którzy onami swoimi krom wsiakoho wstydu iwut dicti na

cierpi

i

plodiat."

Z wyjtkiem biskupa w asze w sk je go, który

piskiego,

Makarego

|e-

w pónym

wieku za staraniem syna swego, dyssydenta. ze stanu wieckiego wprost na wladyctwo (r. 1568) postpi, 2 ) bodaj czy który z biskupów ruskich owych czasów godzien by urzd len piastowa. Na dowód przytoczymy kilka przykadów Arcybiskup poocki Symeon (od r. 1538) znany by jako witokupca, sprzedajcy za pienidze benefieya duchowne najniegodniejszym osobistociom, uniewania! maestwa bez przyczyny kanonicznej. Naduycie to tak gloncm si stao, sam król Zygmunt, poniemetropolita milcza, uzna za potrzebne po dwakro glos przeciw niemu podnie raz gdy Symeon lupieztwem swojem koció katedralny w Polocku prawie do ruiny doprowadzi, w rok póniej gdy wze maeski bojara jednego bez kanonicznej przyczyny rozerwa w nowe zwizki z siostrzenic wstpi mu pozwoli. 3 ) !

i

e

wa

:

i

i

Znany nam ju biskup wodzimierski, Te o dozy azowski oskarony by publicznie przez wasne duchowiestwo nie tylko o zdzierstwo, ale o najazdy na obce mienie, o grabie o rozbój. si go król do rezygnacyi. 4 )

Skutkiem tego zmu-

i

')

Akty

R.

"-')

A

R.

Dziej

ó :i i

4 )

k

t

Zap. y Zap.

w Kocioa Akty Zap. R. A r c hi w J u g

toni

III,

nr.

146,

str.

289.

rtosze w c z ruskiego w Polsce. Kraków, tom

Hf,

nr.

65

;

tom II. nr. 201, o Zap. R. tom I,

B

a

2:)

I

str.

i

tom XXIII

III,

nr.

XXV

S

Jul..

i

1880, 2.

i

nr.

/.

str.

2.

k 1

i

2

c \.

Episkopat ruski. j

Nic

Krasi

byy rzdy wspózawodnika

lepsze

e sk

i

fony

jego,

Gownem

ego, biskupa lucko-ostrogskiego.

si zadaniem tego pasterza byo wzbogaca majtW n iii celu zakiem kocielnym potomstwo swoje. konników klasztoru bazyliaskiego w Dubnic rozpdzi, majtek klasztorny zagarn, nawet koció z kosztownoci przeznaczoin obra. Bogaty klasztor Z y d y c z y s k przez Stefana Batorego na utrzymanie greckiego wy/.daje

t

i

,

biskupa melcskiego, Teofana, zbrój no z synami swymi napad, krew na miejscu Bogu powiconem biskupa starca wygna, klasztor zupi. 1 ) przela, Na duchowiestwo wieckie coraz nowe ciary nakada, a gdy ksia nie chcieli wymaga jego zaspokoi, cerkwie im zamyka naboestwa w nich odprawia nic \Y samym Lucku byo z tego powodu w r. pozwoli. 1583 dziewi Cerkwi zamknitych.")

gnaca

i

Biskupi

chemski, piski

naj wyraniejszym

przemyski

i

swoich biskupich mieszkaj razem

licach

przeciw

w

ustawom Kocioa wschodniego z

onami

i

sto-

dziemi

ku powszechnemu ludu zgorszeniu 3 ) ksiom dwuecom obrzdy wite sprawowa pozwalaj. Lud patrzc na to z boleci, gono si odgraa, jeeli taki stan duej potrwa, odwróci si od obrzdku ruskiego przej4 dzie na aciski. ) A jak przykry wstrtny przedstawia nam si widok i

e

i

i

—

któr zajmuje (1568 1607) waBaa ban. caych dziejach Kocioa zachodniego nie znajdziemy dziki Bogu dru-

na stolicy lwowskiej,

W

dyka Gedeon. (Hrycko)

giego podobnego potworu

obj

zwykego

mitrze

biskupiej

namiestnictwa metropolitów

')

Ar c h

2

Tame.

J

w

o

i

w Jugo str.

w

•')

S u

*)

Akt)- Zap.

t

!

Gedeon

lwowsk, utworzon niedawno przedtem

stolic

i

c

Zap. R. tom

XXVIII w, R.

H

i

s

tom

i

t

nr.

o

r

IV,

25,

nr.

I,

ruskich,

po

ze

ojcu,

34, 40.

33.

y a R o nr.

3:>.

lwowskiego do patryarchy carogrodzkiego

y

s

i

.

Jest z

r.

t
111, 30 -31; R. IV, 33, 31; A. Z. ", ( f ,11 IV ^ Hi str. 517 tom IX, ^t,1 ). C, I,,

VII,

otd.

i

1

i

w

Rokowania biskupów ruskich

Na

zebraniach publicznych

byo przedmiotem

a co

o tem nas

wiadomo

wtpliw,

e

n tómaczy

biskupi

mówi

sprawie Unii.

o niem nie

J

3

wypadao;

narad na zebraniach prywatnych, nic

dosza.

Zdaje si jednak

nie-

tego przedmiotu milczeniem pomi-

Mianowicie wypadao Terleckiemu wysi kolegom swoim, dla czego z mandatu danego sobie przed rokiem dotd si nie wywiza. By te moe, e próbowa jeszcze, azali mu si nie uda otrzyma podpisów reszty biskupów pod deklaracy 24 czerwca 1590 r. 1) mogli.

nie

Krótko po synodzie r. 1591 wrczy wreszcie Terkrólowi deklaracy Bezk z podpisami czterech biskupów, zniósszy si poprzednio z Zamoyskim z biskupem Maciejowskim, który tymczasem z Rzymu by powróci. Królewska odpowied, datowana z Krakowa, nadesza dnia 18 marca 1592 roku. Król wyraa w niej biskupom, na deklaracyi podpisanym, wdziczno gotowo do za ich Unii, przyrzeka im tym wszystkim, có za ich przykadem pójd, opiek obron przed przeladowaniem, jakieby ich czy to ze strony patrylecki

i

sw i

sw

skdkolwiekbd spotka mogo

czy

archy, ich

w

broni

i

;

posiadaniu zajmowanych przez nich

obiecuje

urzdów

zapewnia im nietykalno obrzdku wileje na równi z duchowiestwem aciskiem. 2 ) benefieyów,

i

i

i

przy-

W

tem stadyum pozostaa sprawa Unii do pocztku nie postpiwszy ani na krok naprzód. Po str nie ruskiej bowiem sam jeden Terlecki dotd szczerze gorliwie ni si zajmowa. Baaban by niepewny, roku 1593,

i

1 Jakkolwiek biskupi ruscy obecni na przeszym synodzie zgodzili ) si na deklaracy Bezk, nie dali jednak na ni podpisów swoich. Nosia ona dotd tylko podpisy tych czterech biskupów, którzy j w B e z e uoyli. 2 Apokrisis, przez Christofora Philaleta (pierwsze wydanie ) roku 1599), wydanie nowe w „Pamiatnikach polemiczeskoj i

I.

i

t

ie

ra

t

u

r

y."

Petersburg 1882,

clesiae Ruthenae,

str.

cz

I,

str.

1134,

i

Annales Ec-

163.

8

]

I

Rokowania biskupów ruskich

4

przy tc ni jako czowiek

w

w

sprawie Unii.

bez moralnej wartoci nie posia-

swoim ani miru ani wpywu. Dwaj piski chemski, ograniczali swój pozostali wadycy, udzia w zacztem dziele Unii na podpisaniu swych nazwisk na dokumencie królowi wrczonym. roku 1593 zmienia si pooenie rzeczy, albowiem nowy. zdolny, a peen zapau wspópracownik przybywa Terda!

narodzie

i

W

leckiemu.

-SS-N^

Rozdzia

IV.

Korespondencya ks. Konstantego Ostrogskiego dzimierskim,

Hipacym

Ostatniego

czy

w

Pociejem,

dnia

z

biskupem wo-

sprawie Unii

miesica stycznia

w

r.

1593.

1593 zako-

r.

ywot

doczesny biskup wodzimierski, Melecy Chrebczowiek niedony pasterz niedbay. Z tej

towicz,

i

ksi

mierci korzysta Konstanty Ostrogski, który z dawniejszym ulubiecem swoim, biskupem Cyrylem Ter1 leckim, w roku 1591 o rzecz poróni si, ) aby na osieroconej stolicy biskupiej osadzi przyjaciela swego, starost brzeskiego, Adama Pocieja. Adam Pociej

ma

oeniony pisarze

z

Ostroeck

(nie

Ostroank,

by wanie w tym

twierdz),

jak

czasie

niektórzy

owdowia.

Ksi

nie tracc czasu, na pierwsz wie o mierci M. Chrebtowicza pospieszy osobicie do starosty, aby go przez Cerkwi, tak ubogiej w dobrych pasterzy, przez przyja ku sobie spowodowa do wstpienia w stan duchowny przyjcia godnoci biskupa wodzimierskiego. Uzyskawszy przyzwolenie starosty, prosi

mio

i

i

*) Pomidzy hipiecami biskupiego majtku Terleckiego, o czem wyej bya mowa, znajdowa si take dworzanin jeden ksicia Biskup satys-

ksi

da

odmówi, wierzc wicej kamliwemu sudze anieli biskupowi. Std ozibienie stosunku. Por. Ar chi w jugo-zapadnoj Rossji, tom I, nr. 76; A. Z. R. IV, nr. IW; Makarija, I. R. C, IX, str. 511, i K o j a o w c z Lit. C e r k. U n j a tom str. 93. fakcji

;

jej

i

:

i

,

1,

8*

Korespondencya

(',

ks.

]

Konstantego Ostrogskiego.

nominacy dla Pocieja. Nominacy królewsk trudno uzyska dla czowieka, majcego za sob niemae okoo Ojczyzny zasugi znanego królowi z usposobienia Unii przychylnego. Ju przeto d. 20 marca

króla o

byo

nie

i

otrzyma Pociej królewski dyplom nominacyjny równoczenie zosta wezwany metropolita, aby przystpi do i

jego sakry.

Poniewa aby biskupi

byo

Kocioa wschodniego wymaga,

prawo brani

byli

Pociejowi

Zakonu bazyliaskiego,

z

pierwej

przyj

postrzyenie

trzeba

zakonne.

w kociele katedralnym wodzimierskim to uroczystoci. Postrzyyn dokona w przytomnoci ksicia Cyryl Terlecki zwyczajem w Zakonie bazyliaskim przyjtym odmieni przy tej sposobnoci imi Adama na Hi pac ego, którem to imieniem odtd wyStao

z

si

wielk

i

cznie

W tego

na

mianowa bdziemy. nowym biskupie zyskaa sprawa

Pocieja

obroc myl Unii

i

przewodnika.

Bernard

gówn

pobudk do brzeski, marzc

Unii

Terleckiego

Maciejowski

by mu

te

on

i

a Pociej jeszcze

dziaania,

znakomi-

naprowadzi jako

sta-

TerlecMaciejowskiemu kiemu rady wskazówki dawa, jakby si do dziea zbanaleao, aby Uni jako jedyny ratunek wienie Cerkwi do skutku doprowadzi. 1 ) Mimo to, zostawszy biskupem wodzimierskim, nie kwapi si Pociej z wprowadzeniem w ycie swych pragnie zamiarów, nie iby je by jako biskup porzuci, ale widzia na razie ogromne trudnoci, stojce tym zamiarom na przeszkodzie, wiedzia o zanic nie cztych ju, a trzymanych w tajemnicy rokowaniach bi-

rosta

o Unii,

i

i

wzi

i

i

e

i

skupów *)

e

z

Nawet

przynajmniej

róda.

królem. 2 )

Istor. R u -)

Zdawao mu

moskiewski pierwsze s k.

e

metropolita

Makary

starania Pocieja o

Cerkwi,

A ntirresis,

str.

46

i

IX, -17.

str.

si,

l

'nie

536.

z

i

daje

nie

bez

slu-

mu wiadectwo.

najczystszego

pyny

Korespondencya

Konstantego Ostrogskicgo.

ks.

\

"j

e wszelkie zewntrzne starania o Uni poprzeserc duchodzi winno przygotowanie na ni umysów wiestwa niszego ludu. Tej cichej pasterskiej pracy oddal si te po wziciu wicenia biskupiego z wielkim Ksicia Ostrogskiego atoli, który, zapaem gorliwoci. jak nam wiadomo, ju dawno pragn Unii, niecierpliwi sznoci,

i

i

i

nieco ten spokój

wa,

biskupa,

i

ju zacz

Pocieja podejrzy-

zmieni nie przyjciem mitry biskupiej trzy miesice po swoich dawniejszych przekona. wywiceniu Pocieja odzywa si przeto pierwszy do niego w dugim, piknym licie (dnia 21 czerwca), na kilka dni przed majcym si zebra w Brzeciu synodem (d.

czy

z

W

24 czerwca).

Na wstpie listu pisze do niego ksi, „e oddawna bya w nim ch, która nie ustaa, ale si wci rozpala, aby w takowym upadku, zniszczeniu opuszczei

niu

w.

matki naszej Cerkwi

waa

wschodniej upatrowa, roz-

rozmyla sposób, przez któryby Cerkiew Chrystusowa do pierwotnej swej karnoci wróci moga. Niedawnych przeszych czasów, mówi, nie dla chway tego wiata, tylko aujc upadku Cerkwi Chrystusowej dla urgania heretyków tyche samych, którzy si oderi

i

i

wali od Rzymian,

liem

albo

si

z

i

presbytery radzi

W

nam

byli

braci,

umy-

Possewinem o niektórych po-

w.

rzeczach Pisma

trzebnych starszymi

którzy niegdy

wayem

i

nie

sam,

ale

ze

swoimi

dysputowa."

dalszym cigu upomina Pocieja, „aby na najbliszym synodzie, który ju za trzy dni w Brzeciu mia si odby, z metropolit reszt biskupów obmyli rodki sposoby, jakiemiby mona znie rozdwojenie Cerkwi z Kocioem zachodnim, ofiaruje si na tej podstawie, jak sami biskupi uchwal, porozumie si z papieem osobicie, poniewa dla poratowania zdrowia wyjeda do Woch". i

i

i

lig

Korespondencya

w

Atoli

ks.

Konstantego Ostrogskiego.

sprzecznoci

t mnieman gotowoci

z

papieem na podstawie, na jak biskupi na synodzie si zgodz, docza do listu pewne warunki Pomidzy temi wazgody, które za konieczne uwaa.

ukadania si

byy

runkami

e

dzie,

z

móg by atwo

o których

takie,

przewi-

nigdy na nie przysta nie

biskupi ruscy

mog.

Warunki ksicia byy nastpujce: „Zachowanie obrzdów w caoci; pozostawienie Cerkwi wszystkich domów boych, jakie posiada; nie przyjmowanie nikogo z obrzdku ruskiego na aciski; wadyków do senatu sejprzypuszczenie metropolity mu; obesanie wszystkich patryarchów wschodnich, aby nadto wysanie do Mojednoci skonili si do zgody skwy do cara biskupa Pocieja, a do Wooch biskupa i

i

i

Baabana w tym poprawi

;

ludzkich,

szkó, bo za

L

w

kocu doda ksi, e porzeczy w Cerkwi, innych wySakramentów

niektóre

zwaszcza okoo

mysów

tern,

W

celu.

trzeba

e

i

da,

aby si zajto zakadaniem nauk nie masz, mówi, grubiastwo i

naszych duchownych

umnoyo

si.

" *)

List ksicia wraz z warunkami wrczyo biskupowi wodzimierskiemu dwóch dworzan jego, Wasili, starosta Wiszeski. suraski, i

Pociej,

odrazu,

r

cho od

przeczytawszy

niedawna list

ksicia

by i

biskupem, zrozumia na warunki jego,

e

tej

drodze do Unii si

na

aden sposób zezwoli, aeby osoba wiecka,

nie

dojdzie,

biskupi

nie

e mog

chocia-

spoeczestwie postawiona, w sprawach czysto duchownych ukady ze Stolic Apostolsk proNadto oburzao Powadzia, jak tego ksi pragn. na postawienie przez ksicia sakramentów w. cieja ksi ju e równi z wymysami ludzkiemi, dowodzce, by najwyej

*)

w

Antirresis,

str.

41—46

i

A. Z. R. IV, nr. 45.

Korespondencya

Konstantego Ostrogskiego.

(es.

119

wówczas sprzyja wyobraeniom protestanckim,

danie

i

do zjednoczenia z Rzymem przystpiono, jak razem z patryarchami wschodnimi z carem moskiewskim, jak gdyby nie wiedzia o wieo nieudaej próbie Possewina z carem, patryarchom, choby chcieli, sutan turecki na zjednoczenie z Rzymem Ostatnie zatem danie ksicia kazao si nie zezwoli. domyla, chyba na seryo Unii Cerkwi z Rzymem

aeby

jego,

nie inaczej

i

ksi

i

e

e

pragn.

nie

e

Nie dziw.

ycze

wystpienia

na

skutecznoci

z

chylne

wymówi

Pociej

si

zasaniajc

ksicia,

synodzie

si

projektem,

z

od spenienia odwagi do o którego bez-

brakiem

góry

by

przekonany,

metropolity

dla

Unii usposobienie.

gdy zna

nieprzy-

Tern

mniej

podj podróy

do Moskwy, gdzie prdzej turm anieli zgod na Uni by znalaz. Nie ukry take swego zdumienia, nazwa sakramenta wymysami ludzkiemi. kocu radzi ksiciu, aby sam jako pan mony prymas wiary ruskiej u króla jegomoci stara si o przeprowadzenie swych zamysów. 1 )

si

chcia

e ksi

W

i

Na

synodzie,

1593

roku

w

si

który

aden

Brzeciu,

odby z

dnia 24 czerwca biskupów obecnych,

ile wiemy, sprawy Unii nie poruszy. Jedynym przedmiotem obrad tego synodu byy dalsze zatargi biskupa Balabana z Bractwem stauropigialnem lwowskiem. Baaban opiera si wci uznaniu przywilejów, przez patryarch Bractwu przyznanych z krzywd wadzy powagi swej biskupiej. Wyrok synodu wypad na niekorzy biskupa lwowskiego. Synod uzna go winnym od rzdów dyecezyi odsdzi.

o

i

i

Do !

)

e

dalszego prowadzenia

Antirresis,

rokowania

nieznane.

zacz t te

z

str.

46.

królem

—

w

ukadów

Odpowied

roku

1591,

o

Uni

Pocieja

nie

bya

dowodzi take, zupenie

byy mu dotd

1

20

Korespondencya

ks.

Konstantego Óstrogskiego.

Król wyjeda do Szwecyi to zreszt pora sposobna. po dziedzictwo korony prawem spadku mu si nalecej nie wróci do kraju przed d. 2 padziernika roku zarazem hetman koronny 1594; wielki za kanclerz zajty by po wyjedzie króla zwoywaniem pospolitego ruszenia dla odparcia najazdu Tatarów, spieszcych ku obron granic pastwa. Wóoszy Turkom na pomoc, Nie byo zatem z kim si ukada. i

i

i

•f-#-K

Rozdzia w

Rokowania

Ci nie

spraw

upa,

jej

do powrotu do

latach 1594

którzy

przecie,

pozwolili

niej

V.

same

i

1595.

i

Unii

przy pierwszej

podjli,

pierwsi

okolicznoci danej

pary

ich

sposobnoci.

W

czerwcu r. 1594, wypadao biskupom ruskim, na mocy uchway zapadej w r. 1590, na synod si Tymczasem konstytucya sejmowa r. 1593 zazjecha. braniaa podczas nieobecnoci króla wszelkich liczniejszych

wic

zebra,

a

vicerex

przestrzeg

i

synodu.

Prymas

gnienieski

o tern metropolit,

ale

jako

dopiero

po

tego do Brzecia z kilku innymi biskupami. Midzy przybyymi znajdowali si Hipacy Pociej Cyryl przybyciu

i

Terlecki.

ciu si

Inni,

nie

zjawili.

Jednake

brackich.

poway

wiadomi

si

konstytucyi sejmowej

Liczny ze

bardzo

wzgldu

by

w

Brze-

zjazd deputacyi

na prawo krajowe nie

synodu zagai. tylko sd w sprawie Gedeona Baabana, nie zwaajcego na wyrok przeszego synodu jako nieposusznego wyrokom synodalnym publicznie z ambony cerkwi metropolita

rzeczywistego

Zoy

i

exkomunikowa. Prócz tego zatwierdzi prowypracowane przez Bractwa o ich stosunku do

katedralnej jekta

miejscowej

wadzy

biskupiej.

Projekta

te

miay przyj

m

w

Rokowania

'_>_>

1594

latach

1595.

i

I

pod

uchwal

wymówi si

Terlecki

kroku,

najbliszym

na

etropolity,

podpisa

od podpisu,

kocem

przed

i

Dekret

synodzie.

obok metropolity

munikacyjny

tylko

exko-

Pociej.

1

)

pochwalajc

nie

opuci Brze.

zjazdu

Niezadowolony z opieki, jak metropolita coraz wyraniej otacza Bractwa, 2 ) wystpujce ju wówczas do Zydywrogo przeciw Unii, pospieszy Terlecki Tu spotka si z Baabanem, wespó z nim ezyna. zaoy protest przeciw exkomunicc biskupa lwowskiego, 3 porozumia si co jako nic synodalnie zapadej, ) jakie w sprawie zjednoczenia do dalszych kroków Cerkwi z Kocioem zachodnim podj wypadao. Skutkiem tego porozumienia udali si obaj do Sokala (moe w lipcu), gdzie zjechawszy si z biskupem chemDionizym Zbirujskim, przemyskim, Michaem skim, i

,

i

Kopysteskim,

w Bezie

dawniejszy

wznowili

Brzeciu

i

r.

akt

1590. 4)

Unii,

spisany

otrzyma

Terlecki

nadto od zgromadzonych polecenie, aby si stara o podpisy reszty biskupów, a mianowicie metropolity.

Nim

jeszcze

wysa tene

metropolit rce Zamoyskiego z

Terlecki

na

list

si

z

zjecha,

prob

o za-

wyroku na Baabana w Brzeciu Zamoyski powiadomiony przez Terleckiego o zjedzie sokalskim, nie przychyli si do proby poleci Terleckiemu, aby mu da do lecz metropolity, twierdzenie królewskie

wvdanego. 5 )

A r c h w jugo-zapadn. R o

l

i

)

s s

i ,

j

tom

I,

nr.

107

;

A. Z.

Makarija, [stor. R. C, tom IX. str. 546. Por. Monument a C on fraternitatisStauropigianae Lwów 1895, gdzie peno na to dowodów. Leopol., tom 3 str. M, KojaKniha, Ru ss kaja Biesie da, 1858, owicz: L o w s k a a Cerkown. U n j a tom str. 14. 4 c, str. 115. Ko j ao wicz

R.,

IV,

nr.

48

i

49

i

|

I,

III.

)

i

t

:

)

B

)

i

j

I.

,

I.

i

1

1.

A. Z. R., IV, nr. 51

i

Ar chi w.

W a tyk.

Borghesiana

III.

padz. 1594 donoszcy, e biskupi przy spasabiaj ey Uni prosili kanclerza Zamoyskiego o opiek ^ przeciw ks. Ostrogskiemu, gdyby tene przeciw nim wystpi.

91

ab.

List Nunc.

Malaspiny

z

15

w

Rokowania

e

zrozumienia,

skim

wani

zamiast

w

stawa

i

myle o tern, zaj si Uni.

1594

latach

i

1595.

123

lwowz biskupem powinien raczej pokorzyci Cerkwi, to jest si

obronie Bractw,

co

jest

z

1

zacz

zgodnie z upowanieniem na zacht Zamoyskiego objeDo biskupów, celem otrzymania ich podpisów. metropolity przyby w samym pocztku miesica grudnia. Dnia 2 grudnia mia ju jego podpis. Dat podpisu metropolity nosi te deklaracya w Sokalu przez czterech Metropolita spisa prócz tego od biskupów podpisana. dajc, siebie warunki, pod jakiemi na Uni si godzi, aby je królowi przedoono. Midzy innemi domaga si, aby biskupi po przyjciu Unii byli zachowani Terlecki

w

Sokalu

teraz

odebrancm

i

da

w swych

godnociach, by duchowiestwo ruskie zrównane przywilejach, by ich w prawach wykról broni przed karami kociclnemi patryarchy, saców patryarchy do kraju nie wpuszcza, ani te jego rozporzdze ogasza nie pozwala. 1 )

byo

aciskiem

z

i

i

Podobnie Terlecki

w

osobn

kilku innych biskupów otrzyma od instrukcy co do warunków, jakie kró-

imieniu mia postawi wicej od metropolity, bo krzese

lowi

Biskupi

ich

A do

2 grudnia

1594

r.

podpisów wszystkich biskupów,

w

by z

dali

Terlecki

w

odgadn.

O

zwocznie kanclerza.

2 )

posiadaniu

wyjtkiem biskupa wo-

dzimierskiego, Hipacego Pocieja. Dla czego Pocieja

trudno

nieco

senacie dla siebie.

pomin,

skutku swych stara uwiadomi nie-

Ten za zniósszy si

maga

z

królem, wy-

koniecznie podpisu Pocieja oznajmi Terleckiemu yczenie króla widzenia si osobicie z Pociejem z metropolit. Po tern owiadczeniu Zamoyskiego pospieszy Terlecki jeszcze w grudniu do biskupa wodzimierskiego. i

i

i)

A. Z.

-)

L. c, nr. 55.

R.,

IV, nr.

53

i

54.

j '

Rokowania

J24

w

latach

1594

ii

i

w Tor czy nie, w domu

Zasta go

Maciejowskiego.

Tu w przytomnoci

1

)

Bernarda

biskupa

gospodarza

domu

wtajemniczony w cay nie trudno przebieg ukadów, poczwszy od r. 1590, si domyli, e z najwiksz gotowoci da swój podpis obok podpisów reszty biskupów, tak pod deklaracy na jakich koledzy jego za Uni, jak pod warunkami, pragnli mie opart.

zosta

po

Pociej

raz

pierwszy

i

j

Terlecki pokaza

take Pociejowi list Zamojskiego, którym byo wyraone yczenie króla widzenia si Wskutek tego radzi Macienim z z metropolit. obaj Pociej Terlecki, pojechali jowski, aby biskupi, spowodowali go do podróy razem do metropolity pierwej Pociej przyobieca, do Krakowa do króla. metropolit zapyta si, o ich zamiarze uwiadomi w jakim dla niego najdogodniejszym czasie mogliby go odwiedzi. Z tern postanowieniem obaj biskupi roz-

w

i

i

i

e

i

si.

jechali

niewtpliwe dowody, e sprawa e ma zabezpieczon przychylno rzdu, oddal jej si z caym za-

Pociej

majc

teraz

Unii na dobrej znajduje si drodze

opiek paem,

i

jaki

i

mu by waciwy.

Pod dniem 16 stycznia 1595 r. pisze dugi serdeczny list do metropolity. Uwiadamiajc go, jest wtajemniczony przez Terleckiego w stan rokowa o Uni. wystawia mu wszystkie korzyci, jakie z niej spyn na na duchowiestwo baga Cerkiew, na jej hierarchów go, aby jako najwyszy zwierzchnik Cerkwi stan na donosi, wyszed z swej bezczynnoci, czele dziea król pragnie widzie si z nimi obydwoma wobec kanclerza Poprzednio jednak chciaby wraz koronnego. w niektórych wanych Terleckim by u niego z punktach odnoszcych si do tej sprawy si porozumie i

e

i

;

i

i

e

i

;

J

)

Antirresis,

str.

46

— 4».

w

Rokowania

1594

latach

i

125

1595.

aby mu bez straty czasu, bo rzecz kiedyby mogli z nim si spotka. Przytem raz jeszcze zaklina go, aby tej wanej sprawy bo chociaby oni dwaj odczyli sobie nie lekceway, pozosi od reszty biskupów, na nic to si nie zda stan osamotnieni, wszyscy za drugimi biskupami pójd. Po patryarchach niech si niczego nie spodziewa; od rozdwojenie w Cerkwi wychodzi. nich tylko zamt kocu dodaje prob, aby list jego w sekrecie zachowa! nikomu go nie pokazywa. 1 ) dla

tego prosi go,

doniós, gdzie

nagli,

i

—

i

W

i

wedug umowy

mia

Terlecki

na

odpowied

metropolity.

bliej

nieznanych

przed

wysaniem

sowa listu

torczyskiej

Tymczasem nie

czeka

powodów nam

z

dotrzyma

moe

i

jeszcze

przez Pocieja do metropolity,

albo

w

tym samym czasie pojecha z podpisami biskupów do Zamoyskiego wyjedna sobie u tego pozwolenie przedstawienia si królowi w Krakowie bez metropolity z dokumentami, jakie mia w rku. 2 ) Dziao si to jednak w sekrecie, jak wszystko, co i

w

dotychczas

tej

poniewa lkano

sprawie uczyniono,

si,

skutkiem zawczesnego wyjawienia ukadów przed szersz publicznoci nie wmieszay si osoby niepowo-

aby

ane,

i

aby

przez

to

dowania biskupiego i

od

w

wszystkiego nie zepsuto.

razu

wci

wprawdzie

Pociej

w

duchu

Unii

wród

dyecezyi wodzimierskiej

kierunku katolickim pracowa,

duchowiestwa

pocztku swego urz-

od i

grunt

dla

przygotowywa, ale bardzo ostronie, tak, e nie wiele kto miarkowa, do czego dy. 3 ) Jeden Baaban, doprowadzony w walce z potnem Bractwem stauropigialnem do ostatecznoci, odsoni poniekd tajemnic, cho niewtajemniczeni jeszcze si std wszystkiego domyli nie mogli, co si po za kulisami !

)

)

ludu

56

A. Z.

R.,

IV, nr.

Z.

R.,

IV, nr. ó9.

\.

3

i

Antirresis,

str.

i

Antirresis,

47.

str.

46

i

47.

Rokowania

|26 dziao.

28

Dnia

dyecezalny

do

w

lalach

stycznia

r.

Lwowa

i

1594

i

1595.

1595 zwoa on synod otoczony czterdziestu archi-

wieckimi presby terami, rozmandrytami, hegumenami wiód si naprzód szeroko nad nieszczciem rozdwojenia Kocioa, a nastpnie zobowiza si wraz z obecnymi uzna papiea swoim zwierzchnikiem odstpi patryarch drugich biskupów wezwa duchownym. Metropolit do pójcia za swoim przykadem. 1 ) i

i

i

Na szczcie

zwrócio to wielkiej uwagi na siebie, nikomu nie byo taj nem, z jakich akt Gedeona Balabana jego towarzyszy

nietylko dlatego,

ów

pobudek

wypyn, kiej

nie

e

i

ale

nadto

z

powodu

nie

najlepszej

opinii,

ja-

Balaban ze wszystkimi uczestnikami synodu w spoeNa dalszy spokojny bieg ruskiem zaywa.

czestwie

rokowa bya wpywu.

zatem dekaracya synodu lwowskiego bez

Waniejszem- daleko pod tym wzgldem byo w tej si metropolity Michaa Rahozy wobec nowo nawizanych ukadów episkopatu ruskiego a slaby, z rzdem. Micha Rahoza, czowiek chwiejny ogldajcy si na monych panów ruskich, gdy odebra list Pocieja, znalaz si w wielkim ambarasie, co mu odpowiedzie. Midzy magnatami ruskimi mia w owym czasie obok ksicia Ostrogskiego najwicej w narodzie w Cerkwi powaania wojewoda nowogrodzki, Teodor Skumin Tyszkiewicz. Zamiast tedy odpisa biskupowi wodzimierskiemu, zwraca si trwoliwy metropolita do zaprzyjanionego z sob wojewody. Posya do niego przez umylnego posaca list dnia 20 stycznia, tak, aby go tene doszed jeszcze przed wyjazdem na sejm, majcy si zebra w lutym. tym licie donosi mu, wykluczajc obudnie siebie, o postanowieniu biskupów podnazywa to niesychan w dziejach dania si papieowi, chwili zachowanie

i

i

W

i

l)

A. Z.

R.,

IV, nr. 58.

w

Rokowania

Cerkwi rzecz.

latach

e

Pisze,

1594

1595.

i

lka si

tej

127

roboty biskupów

wojewod za

rad, chciaby przeciw jego woli dziaa.

jako podstpu szataskiego,

o

prosi

ma czyni, bo nie Dla lepszej za informacyi docza w kopii list Pocieja do siebie pisany, a w kocu baga wojewod, aby na 1 jej praw. sejmie by obroc Cerkwi )

co

i

Z caego

listu

przebija

ch

wycofania si ze sprawy,

do której wicej wcigniony, anieli konania przystpi, byleby go kto

z dobrej woli z

osób

i

prze-

z

wpywowych

pop ar. Lecz rachuba, na wojewodzie nowogrodzkim oparta, na razie metropolit zawiodaj Nasamprzód nie odpowiedzia mu zaraz wojewoda, jak tego metropolita pragn; gdy za po blisko czterech miesicach, to jest dnia 10 maja, odpowied jego nadesza, wypada ona Wojewoda owiadcza, wcale nie po myli Rahozy. rad mu nie moe; o tern, co wie, pisa '

e

suy

adn

si lka; byoby potrzeba ustnej narady, ale dla sabego zdrowia jecha do niego nie moe, chyba metropolita sam go odwiedzi. Gówna przyczyna tego nowego zaniepokojenia Cerkwi zdaje mu si lee w zatargu BalaDo tego zatargu odnosz bana z Bractwem lwowskiem. Drug za przysi pierwsze kroki Baabana o Uni.

czyn

widzi

listami

w

i

Cerkwi.

Boej,

w

nic

Koczy

}

nie

który

patryarsze konstantynopolitaskim,

wywoa kótnie uwag „Jeli Unia

przywilejami swemi list

:

próne

zrobim,

Metropolicie nie trudno

niezgody

i

jest

z

woli

2

starania nasze." )

byo

z

e

tego

listu

wyczyta,

by wojewoda nowogrodzki w zasadzie nie przeciwnym Unii, ale podobnie jak on lkliwym, niezdecydowanym, liczcym si z jednak dworem królewskim i

bardzo

usposobieniem jego. R

1)

A. Z.

2

Tame,

)

IV, nr.

nr.

65.

Jakie

57.

za byo

usposobienie dworu,

w

Rokowania

J28

móg

atwo

latach

1594

odgadn

wojewoda

i

1596.

tak

listów,

z

w

jakie

od

sprawie Unii otrzyma, jak z tego, co si o uszy jego odbijao podczas sejmu w Krakowie, gdzie Terlecki z królem, z Zamoyskim senatorami duchownymi wieckimi tajne miewa narady. Cho przedmiot owych narad mia by w sekrecie zachowywanym, metropolity

i

i

i

zawsze jednak do publicznoci ta któr sobie Tyszkiewicz móg metropolity

listy

i

w

Pocieja

owa wiadomo dosza,

i

uzupeni, bdc uchwa sok ais

przez

k

pów wtajemniczonym. Na konfereneyach,

które Terlecki z królem

moyskim podczas sejmu

w

bisku-

i

z Za-

lutym (r. 1595) miewa, stana tern, król zgodzi si na wszystkie warunki yczenia biskupów, tylko co do kszese w senacie oddecyzy na czas póniejszy, obowizujc si przedsejmowi. take, aby metropolita biskup wodzimierski czynniejszy udzia w sprawie Unii

no

e

i

oy

oy

yczenie

wzili. i

da

j

drugiemu

w

to

wypowiedzia

listach,

leckiego do nich

i

które

zreszt

przez

król

jednemu

odjedajcego Ter-

wysa.

tymczasem niecierpliwi si w wysokiem stosi doczeka od metropolity odpowiedzi na swój list z d. 16 stycznia. Odzywa si przeto do Pociej

pniu,

nie

niego czyni

mogc

powtórnie

mu

d.

1 1

lutego.

gorzkie wyrzuty,

nie odpowiedzia,

ani

nie

W

tym

nowym

licie

e

mu ani na list jego pierwszy da sposobnoci widzenia si

sob. Dotd czeka na odpowied wypada mu wraca do Wodzimierza,

z

w

Brzeciu,

a dla

teraz

zych dróg

aby tak prdko móg si z nim widzie, wielkie wane sprawy, toczce si w tej chwili w Krakowie midzy Terleckim królem, wzajemnego osobistego porozumienia si w jak najkrótszym czasie koniecznie wymagaj. al Pocieja do metropolity wzmaga si jeszcze z uwagi, prawdopodobnie na dworze królewskim czuj uraz do niego, nie widzc go

nie

ma

mimo

nadziei,

e

i

i

e

Rokowania

w

latach

1594

czynmm w dokonywajcem si leckiego dziele; podczas gdy w tego

dotd

stal

1595.

129

porednictwem Ter-

za

rzeczywistoci

nie

chcia

nic

tylko dla

bez metro-

podejmowa, lilaka tedy raz jeszcze metropolit, nie lekcewa\ sprawy, aby nie liczy na

polity

aby

sobie

W schód,

bo niema co liczy,

pojecha do Wreszcie radzi

i

i

e

na uboczu,

i

po

króla,

a

zwoa

raz

daje zarczenie,

aby si

i

drodze

j dziea zacztego do

niego

wstpi.

synod w czerwcu, w tajemnicy, co mu metro-

jeszcze

i zachowa

powierzy.

polita

Zdaje si,

e

niona odpowied,

jowi

na ten

w

Terleckiemu

i

nadesza wreszcie upragnaznaczy Pociedzie 17 maja zjazd z sob list

której metropolita

na

w Kobry ni u. 1)

W yraona wyej obawa Pocieja, jakoby król czu si na nim zawiedzionym mia al do niego, okazaa si niebawem ponn. Król dobrze by poinformowanym, jeli nie przez Terleckiego, to przez Bernarda Maciejowskiego Zamoyskiego, tak o jego usposobieniu, jak o tern. co dotd w swej dyecezyi dla przygotowania umysów na Uni by uczyni. Dlatego pod dat dnia 18 lutego wysa do niego przez Terleckiego, gdy tene po ukoczeniu wstpnych umów opuszcza Kraków, list bardzo askawy, pochwalajcy jego przychylno dla Unii i starania, które w tym kierunku ju czyni, zachcajcy go, aby w tym duchu dalej pracowa pomaga dzieo zaczte do szczliwego doprowadzi koca. Tego wymaga, pisa król, dobro Cerkwi, nie mówic ju o tern, przodkowie narodu jego przed wieki Uni wyznawali, po dzi dzie jeszcze ksigi liturgiczne Cerkwi za ni przemawiaj. Reszt ma mu ustnie powiedzie Terlecki, któremu radzi we wszystkiem zaufa. 2 ) i

i

i

i

e

i

*)

A. Z. R., IV, nr. 59

2

Tame,

)

nr. 60,

i

66.

w

Rokowania

idcego

cieja

rk

rka w

zabiegach

staraniach,

i

z

a

Poniewa

1595.

i

ju odtd widzimy we

Terleckim

ukadach o Uni:

lkliwo o pomylny odwag przystpuje do

na bok

ci

e

królewski sprawi,

List

1594

latach

e

Po-

wszystkich

skada

Pociej

rozwój sprawy,

i

z

ufno-

dziea.

by

metropolita zapowiedzia

swój przyjazd

7 maja, wic spiesz tam na do Kobrynia na dzie Pociej. Ale nowy spotyka dzie oznaczony Terlecki Metropolita przeraony niechtnem dla zaich zawód. 1

i

mierzonej Unii usposobieniem

monych panów

kilku

ru-

mieszczastwa, w \ wolanem przez przeciw hierarchom swej lwowskie Bractwa wileskie Cerkwi, na których rzucono podejrzenie, jakoby Cerkiew skich

i

wzburzeniem i

acinnikom

bycia si nie trzy

i

w

niewol Rzymu odda, te z swego nieprzy-

ani

wytomaczy.

Biskup wodzimierski i ucki poczekawszy napróno dni w Kobryniu, wysali wspólnie cierpki list do

mu

wyrzucajc

Rahozy,

e

susznie,

nie

nich,

z

którego

by.

i

korzystne rzeczy

prdzej

do udzielenia,

nimi si zjecha,

z

wspólnym caej Cerkwi

kocz,

zgubi

pamita, równy. 1 )

z

kim

ich,

a

zaklinaj go, Jeli

pewno

nie

e

czynienia,

a

aby co-

w Brzeciu,

najlepiej

interesie.

siebie

ma do

i

we

tego nie uczyni. ocali,

król

Wreszcie poskutkoway pogróki.

'

zadrwi

sobie

z kogo wyej postawionego, lecz take wiadomoci zjazd k ob ryski mia si oddla niego samego Dodaj, e mieli mu wane

tylko za

zaprzeda

chcieli

przyjecha do Kobrynia,

nie

to

bo nie

niech

jego

Metropolita zwo-

12 czerbiskupów spiesznie do Brzecia mogli nie wszyscy biwca. Dla krótkoci czasu Przybyli skupi na zapowiedzianym zjedzie si stawi\ na dzie

prócz metropolity,

tylko,

*)

A. Z. R., IV, nr. 66.

biskupi

:

wodzimierski,

ucki

w

Rokowania

latach

piski (Leonty Peczyski)

i

[ona

Hoho.

i

15')4

1595.

i

131

archimandryta

kobryski,

1

)

uoyli dwa adresy, jeden do padrugi do króla Zygmunta III. piea Klemensa VIII, pierwszym powiadaj, e poniewa patryarchowie carogrodzcy nic nie czyni dla przywrócenia jednoci kocielnej, o która dawno wszyscy w modlitwach liturgicznych Boga prosz, której dobro Cerkwi wymaga, przystpuj sami za wiedz swego monarchy, Zygmunta III, do Unii zawartej we Florencyi, w której kiedy ju przodkowie ich yli, byleby papie zawarowszystkich wal im nietykalno liturgii wschodniej obrzdów cerkiewnych. Jako penomocników od siebie do zawarcia Unii w imieniu caego episkopatu, duchoowieczek przez Boga im powierzonych, wywiestwa syaj do Ojca w. biskupów Hipacego Pocieja Cyryla Zebrani biskupi

W

i

i

i

i

Terleckiego.

W

2 )

do króla prosz mniejwicej o

samo, na zaprowadzenie kalendarza Gregoryaskiego, od czego póniej odstpili z powodu zbyt wielkiego wród ludnoci przeciw kalendarzowi oporu. Na obydwóch adresach podpisali si wszyscy bez adresie

o co na zjedzie sokalskim go proszono,

wyjtku chali

i

biskupi

ruscy

nieobecnych

Pociej

;

bowiem

i

to

godz si

Terlecki obje-

i

podpisy ich otrzymali.

i

Po uzyskaniu wszystkich podpisów udali si Terlecki w lipcu z adresami do Krakowa do

aby

skoczy ukady udziau

Ukady

prowadzili dalej

l

)

I,

Oso-

ju teraz król nie da. Krakowie z wysacami epi-

metropolity

Ma kari ja,

Mohia, tom

króla,

zaczte.

przez Terleckiego

bistego

Pociej

Istor.

w R.

C. IX,

str.

571,

Prioenija, str. Hrehora do ksicia

Kijew 1883,

H

41,

o u b i e gdzie jest

wa

,

Pietr

pikny

list

Radziwia Sierotki z dnia arcybiskupa poockiego 20 kwietnia 1545 dowodzcy jego przychylnego dla Unii usposobienia. 2 Theiner: V e t e r a m o n u m. P o 1. III, IV, nr. 68 A. Z. R ;

nr.

185;

,

;

Annales Ecclesiae Ruthenae,

str.

193.

9*

1

w

Rokowania

32

skopatu

Lew

ruskiego

Zamoyski

1594

latach

Sapieha,

i

1595.

kanclerz

litewski,

Jan

Bernard Maciejowski ze strony króla, a nuncyusz apostolski przy dworze polskim ze strony Stolicy i

Apostolskiej.

Wszystkie warunki, przez biskupów stawione, zostay

penomocników króla przyjte, „Duchowiestwo ruskie

przez

twierdzone:

wach

i

przywilejach

laciskiem,

z

a

niego

przez

w

zrównane

czyli

przywilej

za-

pra-

W

la-

dyslawa Warneczyka z r. 1443 wznowiony; episkopat innych cenzur kocielnych zabezpieczony od kltwy patryarchy biskupami zostaj na przyszo tylko rodowici Rusini, z czterech przez episkopat przedstawionych kandydatów wybiera król jednego. Miejsce w senacie gotów król da biskupom, ale musi te spraw pierwej sejmowi przedoy. Dobra od przodków królewskich Cerkwi zapisane, a w nieprawych rekach obecnie si znajdujce, do Cerkwi wróc. Cerkwie monastery i

;

i

ruskie

nie

mog by

zamieniane na

kocioy

i

klasztory

aciskie. Bractwa wracaj pod juryzdykcy biskupi. królewskich miastach wociach wszystkie cerkwie

W

i

bd w

wycznie od

nich tylko

wedle woli

Z Grecyi nie pastwa przybywa dla

si bdzie. nice

naboestwo zalene duchownej odprawia wadzy bdzie wolno nikomu w gra-

biskupów

Cerkwi."

nad

3

)

Przywilej

i

wykonywania juryzdykcyi wydany dnia zosta

ten

2 sierpnia.

Z nuneyuszem apostolskim doszo porozumienie take

ju

bez trudnoci do skutku

da

dnia

1

sierpnia

na podstawie

episkopatu ruskiego.

Gdy ukady miay si

ku kocowi, wysia jeszcze 28 lipca list do metropolity, dzikujc mu. ze uzna potrzeb odczenia si od Carogrodu, gdzie obeckról

dnia

*)

str.

A. Z.

571—580.

R.,

IV,

m\ 78

i

79,

i

Ma

kari ja.

fetor.

R.

C.

tom

IX,

Rokowania

nic

a

licy

roci

czterech

archalnej,

i

e

gotów

niczego si nie

a

Cerkiew

latach

i

1595.

133

prawo do godnoci

sobie

jest

1594

podda si

patry-

zwierzchnictwu

Zachca go, aby w lka, gdy w nim

Apostolskiej.

a

w

otrzyma przywileje, jakich

Sto-

dobrej woli trwa, znajdzie

da.

obroc

1 )

Po ukoczonych ukadach wol byo króla, aby biskupi do Stolicy Apostolskiej delegowani przez ostatni brzeski

zjazd

do

(

Rzymu

w drog

czerwca),

2

1

si

wybrali.

powodu

sznego

nie

si

ocigali

z

podró

domowe sprawy niebawem Odtd nie byo adnego su-

zaatwiwszy

i

do

wzgldem

trzymania

dalszego

w

tajemnicy

zapadych. Std te niektórzy biskupi, jak: ucki, chemski, przemyski lwowski, w liuchwal

Unii

i

stach

pasterskich

e

dyecezyan,

w

nowi,

zawiadomili

cay episkopat zbawienia

interesie

27 sierpnia swych wraz z metropolit postadnia

dusz

sobie

podda si pod posuszestwo papiea zwali

rzymskiego, weaby to postanowienie swych pasterzy posuwdzicznie przyjli w niczem mu si nie sprze-

ich.

sznie

i

ciwiali.

i

2 )

*)

A. Z.

2

Tame,

)

powierzonych,

R.,

IV, nr.

nr.

82

i

77.

83.

--^-fr*-

i

Rozdzia Dwulicowo

metropolity

VI.

Michaa Rahozy wobec toczcyoh

si rokowa.

do

do niedawnego czasu przypisywano powszechnie inicyatyw Unii Brzeskiej metropolicie Minachaowi Rahozie, którego wystawiano jako ucznia jako dziaajcego w tej rzdzie Jezuitów wileskich sprawie wedle tajnej instrukcyi jezuickiej. Tak instrukcy wydoby ukaszewicz rzekomo z archiwum wileskiego jeszcze

/

i

i

kolegium

jezuickiego,

Kocioów wy zn ani A

w

swych „Dziejach helweckiego na Litwie." 1 )

ogosi

i

przecie cokolwiek nieuprzedzenia

i

spokojnej rozwagi

byoby wystarczyo, aby go przekona, e tak niemoralnapisa adne Zgromadzenie nie mogo nej instrukcyi mia w rku, mogo ukaszewicz co to, e zakonne, chyba by falsyfikatem przez wroga Jezuitów wymyloi

Nie uwaamy te wcale Jezuitom przypisanym. potrzebne duej nad nim si zatrzymywa.

nym za

i

Uczniem

równie

by

i

wychowacem szkó

Rahoza.

Pomijajc,

e

jezuickich

nigdzie

nie

móg

niema

na

to najmniejszego dowodu, i uczszcza do szkó jezuickich, to nawet pojedyncze znane nam daty w yciu jego zdaj si wprost przeciw temu mówi. Szkoa jezuicka w W il-

*)

Str.

70

w

Uwadze.

Dwulicowo

metropolity

Michaa Rahozy.

135

szkó litewskich, po1576 widzimy Rahoz

najwczeniejsza ze wszystkich

nie,

w

wstaa

1570,

r.

a

ju w

r.

nadwornym wojewody wileskiego, kniazia Botrzy lata za póniej archimandryt w Misku. Musia zatem w r. 1579 mie przynajmniej okoo trzydziestu lat, bo trudno przypuci, aby pisarzem

Koreckiego,

husza

1

)

w modszym

go

wieku do godnoci archimandryty wygdy |ezuici szkoy swe w Wilnie prawdopodobnie z lat szkolnych wychodzi. 2)

Zatem,

niesiono. otwierali,

za mao

|ak r

1

590

dziele

w ukadajcem

uczestniczy

si od

przekonalimy si dostatecznie

Unii,

do-

z

tychczasowego opowiadania. w nastpnem opoAle wiadaniu nie znajdziemy jednej chwili w yciu Rahozy, i

w którejby jakkolwiek gorliwo okoo Unii by rozwin. Owszem w caem jego zachowaniu si, zwaszcza im bliszym by moment dokonania Unii, widoczna jest niech do niej, dwuznaczno, naw et obuda. Nie chce T

si królowi

ale z magnatami ruskimi, przezerwa. Std przybiera postaw niegodn, nie mówi ju biskupa najwyszego zwierzchnika Cerkwi, lecz prawego czowieka. Co jedn pod biskupów podpisuje, tego si naciskiem okolicznoci wypiera. drug Wyobraa go sobie przeto tylko jako czowieka sabego chwiejnego, cho w gruncie nie

narazi,

i

ciwnikami Unii.

i

rk

i

rk

i

który

/.lego, i

Terlecki,

chcie

w

zgodnem

z

tylko

lecz

ponie

i

taksamo

duszy dla

niej

rzeczywistem

nie

pragn

pooeniem

)

str.

60

III,

2 ) i

nr.

nie

rzeczy.

d.

20

Archiwjugo-zapadnoj Ross vi,

1

tom

jej

byoby

przez nas (z

jak Pociej

otwarcie

ofiar jakkolwiek,

Jeeli ju wyej wspomniany wojewody Skumina Tyszkiewicza

R..

Unii,

mia odwagi

tom

list

jego do

stycznia roku

I,

nr.

1

7

i

A. Z.

110.

Kojaowicz: Litowskaja Cerkownaja Unija, 264

i

Makar

i j

a

,

Istor.

R. C. IX, str. 484.

t.

I,

I

Dwulicowo

36

metropolity

Michaa Rahozy.

1595) wiadczy o wielkiej jego nieszczeroci, poniewa zgodziwszy si d. 2 grudnia r. 1594 w zasadzie na poddanie si zwierzchnictwu papiea nad Cerkwi, udaje wobec wojewody, jakoby nie wiedzia, co ma pocz, czy pój czy nie pój za uchwal biskupów sokalsk, to w daleko gorszeni wietle przedstawia si w nastpnych miesicach.

podpisa w Brzeciu do króla, papiea wyraajcy gotowo przystpienia do jednoci z Rzymem, a dwa dni póniej piszc znów do wojewody utrzymuje, nowogrodzkiego, wypiera si swego podpisu tygodni czasu do namysu wymówi sobie z tego czasu korzystajc, szuka rady u wojewody, „gdy zgodv braci swych nie chciaby nic bez jego woli czyni." Docza kopi adresu do papiea z opuszczekopi przywilejów w razie niem swego nazwiska wolaby Napomyka, Unii Cerkwi przyobiecanych. aby si. si usun ze stolicy metropolitalnej, ale lka

Dnia

wraz

12

czerwca

(r.

1595)

drugimi biskupami adres do

z

i

i

sze

e i

i

i

e

jej

nie

zagarn ambitny

Terlecki.

1

)

Odpowied Tyszkiewicza datowana z Olyki (29 czerwca), bya prawdziwie zawstydzajca dla metropolity. Wojewoda by bow iem ju poinformowany o tern, co r

na ostatnim synodzie brzeskim zaszo, jak niemniej o ukadach toczcych si ywo midzy dworem a episkopatem yraa Pocieja. ruskim za porednictwem Terleckiego

W

i

jak metropolita

przeto zdziwienie swoje,

wadycy

bez

jego

zezwolenia

w

moe

chc

pisa,

wan

tak

e

zmian

ma on przecie zupenie odCerkwi zaprowadzi mienne wiadomoci z dworu królewskiego, dlatego, skoro ju listy metropolity wadyków za Uni do króla odemieszn. Naszy, rada jego byaby obecnie daremn ;

i

i

i

l)

A. Z.

R., IV,

nr. 69.

Dwulicowo

leao

si przedtem

/

metropolity

Michaa Rahozy.

obywatelstwem

137

ludem naradzi,

i

Teraz za póno. Widzi on, nim si taki krok uczynio. bdzie musia pój za pasterzami swymi, gdzie oni go zawiod, ale odpowiedzialno na nich spadnie. 1 )

e

Mimo

trwa Rahoza dalej na swem dwuznaczem po raz trzeci odzywa si (d. 19 sierpnia) do Tyszkiewicza w tym samym duchu, co poprzednio.

stanowisku

to

i

Zapewnia wojewod, e nie myli podda si pod posuszestwo papiea rzymskiego, e midzy biskupami bya tylko mowa o przyjciu kalendarza Gregoryaskiego na mieszczan ruskich mieszkajcych wród ze wzgldu acinników, i e o to mia jeszcze by synod. PosyTerlecki wybieraj si do szawszy jednak, e Pociej i

Rzymu, wstrzymuje ich od tego: czy ich jednak wstrzyma, wtpi. W kocu dodaje, e obrzdku wschodniego nie myli powici. gdy nie umie po acinie i na staro jzyka tego ucz\ si nie bdzie, jak gdyby Unia wymagaa zmiany obrzdku. 2 )

wyraa si niedugo potem (1 wrzewydanym do dyecezyan, aby obawy uspokoi. Zarcza, e nigdy nie powici Ostroniej nieco

nia) ich

w

zakonu

obrzdku wschodniego nowych obyczajów do wprowadzi; owszem zachca ich, aby sami

i

i

Cerkwi

nie

tw ardo

stali

r

pasterskim

licie

przy swej Cerkwd wschodniej.

rzeczy wistem znaczeniu ani

sowem

nie

O

Unii

i

jej

wspomina, 3 ) jak

powinien by uczyni za przykadem biskupów chemskiego, uckiego, przemyskiego lwowskiego. 4 ) NaT

to

:

i

tomiast

„o

duchu

!)

A. Z. R., IV,

2

A. Z.

)

w

w

R.,

IV,

wprost

str.

96

nr.

80

do ksicia Radziwia

licie

chci swojej

do

)

*)

A. Z.

R.,

pisze

w

44,

IV, nr. 83.

A. Z. R., IV, nr. 82.

jeszcze

97.

i

i

H

o

1

u b

Sierotki

jednoci

tolicki m." 3

buntowniczym

z

z

i

e

dnia

,

1.

c.

str.

gdzie

20 sierpnia 1Ó95

r.

znów mówi:

Kocioem witym

ka-

1

Dwulicowo

'JO

Michaa RahoZy.

metropolity

w tymsamym miesicu

(28 wrzenia) do ksicia Ostrogksiciu za rady wskazówki

Podzikowawszy

skiego.

od niego odebrane,

i

moe

nie

zatai smutku

i

boleci,

e

ksi uwierzy wieciom, jakoby on nalea do zaprzedajcych Cerkiew w poddastwo rzymskie; a jeszcze bardziej go smuci, i pod imieniem ksicia rozchodz si zdrajc swej po Litwie listy mianujce go [udaszem wiary. Przypomina ksiciu, e nietylko zawczasu uwiaprzez kogodomi! go o przygotowujcej sir Unii, ale niego od samego pocztku by przygotowan l>ya e u e gotów a szuka rady, coby mu czyni wypadao, do krwi rozlewu sta po stronie prawosawi ej Cerkwi Odpiera take zarzut ksicia, e sug swego Grzegorza Rzymu. Pociejem do Krakowa posia z Terleckim i

i

;

i

i

i

posaem go do wadyków,

powiada,

Przeciwnie,

powstrzyma od podró\ do Rzymu wieniem synodu, na kiórymby duchowiestwo spraw omówili, bo bez wieckich nie wypada ich

ni.

.Na

wiada,

e

aby

przed odpra

propozycy

e

nie

go

biskupi

biskupów

wezwa

zwoa

ab\

nic uczy-

odpo-

synod,

si do tego wzi, zwaszcza, radzi, aby od siebie suchaj, na synod do Nowogródka,

wic. nie

ksicia.

wieccy

i

jak

ksi

i

dokd

niech b\ z sob przywieli protestacye przeciw zjednoczeniu z podpisami przynajmniej 20U szlacht) ruskiej. ) 1

Ksi i

kanclerza

tej

me posucha,

rady

Zamoyskiego:

lecz

ba

si

metropolita

sn

króla

naleganiom

w kocu ulega dnia 28 padziernika wzywa duchowiestwo na s\nod do Nowogródka, na dzie 25 Terleckiego stycznia r. 1596, z powodu wyjazdu Pocieja do Rzymu bez poprzedniego porozumienia si z tymi, jego

i

i

którzy

!)

take swoje zezwolenie na

A.

Z.

R.,

IV, nr.

87.

Uni da

byli

powinni.

Dwulicowo

Donosi króla

metropolity

Michaa Rahozy.

e

duchowiestwu,

zarazem

uwiadomi o

prosi go o zezwolenie na synod.

i

J

39

tern

1

)

Wreszcie jedna jeszcze próbka dwulicowoci metroW r. 1594 wykl uroczycie w katedrze brzepolity. skiej

biskupa Gedeona

wyrokom

szestwo

Baabana

Kocioa za nieposuNa insynuacy Za-

z

synodalnym.

moyskiego uwolni go znów z kltw) w Sucku, gdzie si prywatnie z Baabanem zjecha (w marcu r. 15^5). Zamoyski da mu bowiem do zrozumienia, e król wy-

Baabana nie potwierdzi przysuy si dobrej sprawie, gdy

roku na z

i

biskupem lwowskim,

e

si

pojedna

metropolita

lepie]

zamiast

wani

si

nim

poczy

ku

z

i

obronie Unii.

Gdy

za

Baabana kltwy, zwaszcza w obozie Unii przeciwnym, ogólnie podpado, tómaczy si metropolita w licie do ksicia Ostrogskiego, i uczyni to dlatego, aby mie w Baabanie wspólnika do walki przeciwko Unii, gdy Baaban nie naley do spóki biskupów zaprzedajcych Cerkiew Có si tedy dziwi, jeli Unia si nie powiedzie, jaki)}' si powie moga powinna, skoro najwyszy Cerkwi zwierzchnik z góry w ten sposób j podkopuje, przeciw niej poktnie burzy prawie bunt organizuje, mimo e po dwakro uroczycie na ni si podpisa. Obok ksicia Ostrogskiego ma on niewtpliwie znaczn winy póniejszego rozdwojenia Cerkwi ruskiej. to

niespodziane

zwolnienie

z

i

i

cz

R

»)

A. Z.

-)

Ma kari ja,

tropolity

si

,

IV,

nr.

W.

Istor.

R.

C, tom

znajduje.

-f~Hr~

IX, str.

563—570,

gdzie

list

me-

Rozdzia

VII.

Stosunek ksicia Konstantego Ostrogskiego do rokowa.

Ksi

Konstanty Ostrogski sta zdaa od toczcych si midzy biskupami ruskimi a królem kanclerzem jego, rokowa Zamoyskim, o Unia. Nie wtajemniczono Janem w nie z obawy przed szkodliwym wpywem jego go i

na tok obrad.

Pierwsze guche wieci o rokowaniach doszy ksicia na pocztku roku i

1595 po zjedzie biskupów w Sokalu sokalsk do Krakowa z uchwal

podróy Terleckiego

do króla. Po odmowie doznanej przed dwoma wodzimierskiego w sprawie Unii czul si

zraonym

i

odtd

przez

duszy

czas

od biskupa do niego do Pocieja si nie laty

ksi

odzywa. Ostatniemi wieciami zaniepokojony

i

oburzony,

e

powayli si bez niego co w sprawie Unii przedsibra, przerwa milczenie zapyta (9 marca 1595) Pocieja, gdzieby si obraca wadyka ucki, gdy mia wiadomo, e gdzie w poselstwie od kilku osób wyjebiskupi

i

coby tam robi. 1 ) Pociej odpowiedzia, e nie wie, czy Terlecki w poselstwie od kogo do króla jedzi, od niego mandatu

cha,

i

e

1

)

Antirresis,

str.

48.

Stosunek

ks.

Konstantego Ostrogskiego do rokowa.

]

.

]

mia. 1 ) a o podróy jego sani dopiero pódowiedzia. niej si Ju wyej opowiedzielimy, na Terlecki mimo wiedzy Pocieja, nie pytajc o niego z ich waniego nie czekajc z deklaracy biskupów runkami do króla si -vybra.

adnego

nie

e

i

i

ksi

sadzi, i on nie podziela nie By jednak stara kolegów swoich o zjednoczenie obydwóch Kocioów, usiuje przekona go o potrzebie tego zjednowylicza korzyci, jakieby std na obydwa naczenia, ruski, spyny, a jako rodek odpowiedni rody, polski do osignicia tego celu zaleca synod. 2 ) i

i

Ksiciu

nadarzya

myla

szczerze

konferowa

z

O.

sposobno

si

udowodni,

gdy kilkanacie

o Unii,

Possewinem,

lat

Jezuit

z

i

e

temu o niej nuncyuszem

Bolognetto (r. gdy jeszcze przed 8j), dwoma laty Pocieja wzywa, aby si z drugimi biskupami wzgldem sposobu zblienia Kocioa wschód niego___ papiezkim

1

i

porozumia Ale czy duma obraona, radzc si jego. na wasn t spraw te przewaajce wówczas na jego dworze

do zachodniego

e

biskupi,

si

zajli,

wpywy

nie

czy

rk

protestanckie sprawiy,

e

propozycyach Poodpisa mu (dnia 21 marca) z przymów kami lekcewaco o biskupach ruskich o synodach przez nich odbywanych, przeciwstawiajc ich synodom synody nowokrzceców. 3 ) / cieja

ju .sucha

nie chcia,

o

i

i

Pociej

by móg

czu si tym

zbyt dotknitym, aby go

listem

Odzywa si wic do ksicia przyczepiajc si do pochwa przez niego

milczeniem zby.

ju 25 marca, O

i

i

Niesusznie

w

zarzucaj

miejscu Pociejowi

tern

pisarze

rosyjscy

Kojaowicz nieszczero wzgldem ksicia. Ju wyej wykazalimy, Terlecki przeciw zmowie z Pociejem mimo jego wiedzy tylko za porozumieniem si z Zamoyskim pojecha do króla. Czy si lka przewagi Pocieja na dworze ? Makary

i

e

i

3 )

polem.

Antirresis,

Litier., 3

)

cz

II,

str.

Antirresis,

str.

48

106H. 1.

c.

i

49

i

Ap

ok

r

i

s

i

s

,

w

Pamiatnikach

Stosunek

142

Konstantego Ostrogskiego do rokowa.

ks.

nowokrzcecom dawanych nie tai swych obaw o jego dusz / powodu coraz cilejszej spóki jego z innowiernastpnie rozbiera zarzuty sobie biskupom czyodpycha nasamprzód zarzut, jakoby w Unii szuka swej korzyci swego wyniesienia. „Innej korzyci, powiada, nie znam nad korzy dobro Cerkwi, cami;

i

nione,

i

i

i

za

najmniej

kardynaowie

o

ju dosy mi ciy godno, któr

e

owaem,

jej

si

podjem

myl,

metropolii

lub

na

bo

piastuje, nieraz aproby W. Ksicej i

Moci."

Na

zarzut

za.

jakoby

dawa komu

(Terleckiemu)

odpowiada: „o adnych nie wiem blankietach; jednake, cho nie byem pocztkiem do adnej rzeczy, po za drugimi nie chciabym pozosta, gdy co dobrego czyni. Miabym zreszt, dod ije, w tej sprawie wiele wanych pilnych rzeczy do powiedzenia ksiciu, których papierowi powierzy nie miem, a nie wiem, kiedy mi si uda / ksiciem widzie." 1 ) blankiety,

i

adnej

jakkolwiek Pociej na ten odpowiedzi, nie tracc nadziei,

e ksi w

wie na biskupów si opamita,

posa mu

list

d.

nic

odebra

swym

gnie-

16 czerwca

warunki Unii przez episkopat tak królowi jak papieowi postawione, doczy do nich list, w którym ksicia baga, aby nie dawa wiary oszczerstwom obiei

gajcym przeciw biskupom, jakoby zaprzedawali Cerkiew acinmkom chcieli obrzdek rodzimy zastpi rzymskim. Warunki doczone przekonaj go, e biskupi nie mniej i

daj,

owszem wicej anieli on w 15SM Z wyjtkiem bowiem kalendarza, który nie artykuem wiary, ma Cerkiew wszystko zachowa, miaa, a nadto wiele innych praw zyska. Od Cer-

od niego

i

wymaga. jest

co

kwi carogrodzkiej niczego, J

List

)

t

i

r r e s

i

s

,

str.

datowany 50 - 53.

ten

nawet nauki

z dnia 25

zbawiennej

marca 1595 znajduje

si

nie

w An-

;

Stosunek

mona si

ks.

Konstantego Ostrogskiego do rokowa.

spodziewa; tam dugoletnia pogaska niewola

wszystko zniszczya.

metropolit prosi go

z

o tern. i

i

pobonego

si widzie przez

podnosi,

mocy

ksiciem podró do Krakowa, dokd dodaje, e po drodze wstpi

odpowied

przysza

ksi

ju

osobicie

z

2 )

24 czerwca),

(d.

Pocieja

a dla nadania protestowi

swemu

wikszej

tern

równoczenie odezw do duchowiestwa. ludu, przestrzegajc ich przed biskupami

wydaje

szlachty

i

96

dodao im nie Dla tego podanem dla nich byo mao odwagi, gdy dnia 22-go maja tego roku papie Klemens VIII przysa im breve „Sign ificatu m est i

w

nobis,"

którem rzucon

exkomunik ogasza kich

nastpstw na

na

teraz

i

przez patryarch

nich

niewan,

za

by

nie

i

bez wszel-

przyszo. 1 )

na

Harasiewicz,

Ve tera Annales, str. 228, Theiner, Istorija a P o o n a e h s t., tom III, str. 270, a k a r j a russkoj Cerkwi, tom X, str. 241 J. S p m a n n S. J. „D e Union 44, von B r e s t" Por. Stimmen ans Maria-Laach, rok 1876 w 1 II tomie. jeszcze do historyi Synodu Brzeskiego A p o k r s s abo Odpowied na ksiki o Synodzie Brzeskim, Imieniem staroytney Religjey greckiey przez Philaleta (Broskiego Aryanina) w porywcz dana. Wilno 1597. (w Pamiatnikach poIemiczes'

Bractwa cerkiewne

postrzyony a

nie,

cony

wojnie z Uni.

233

archimandryta klasztoru . Ducha w WilWyksztapoocki. 1 ) sterem Cyryla Luka-

i

w kocu pseudo-arcybiskup w jzykach staroytnych pod póniejszego

rysa,

w

w

a

od r. 1601 Soomereckich przez zwiedzajc Wrocaw,

kilka

podróe po Niemczech, Norymberg, gdzie si do

lat

Lipsk,

biedami zarazi.

luterskiemi

reszty

konstantynopolitaskiego

patryarch)

w filozofii w Wilnie na akademii jezuickiej, odbywa w towarzystwie modych ksit

Ostrogu,

Wróciwszy do kraju w r. 160", osiad w Wilnie, przyczy si do bractwa tamtejszego w charakterze wzi czynny udzia w walce nauczyciela szkoy brackiej i

Uni. [ako pierwszy owoc swej walki z Uni ogosi r. '610 drukiem pod pseudonymem The o fil a Orthologa: „ 9p7jvoc t. j. Lament jedynej powszechnej Apostolskiej Wschodniej Cerkwie" na syny wyrodne, naprzód w jzyku ruskim a zaraz potem jeszcze w r. 16 JO w jzyku polskim w Wilnie. bractwa

z

Ksika porywajc

Wpyw

napisana

w

i

bya jzykiem piknym,

sposób

rzewny ogromny.

na razie by stawiajc j na równi

jej

rywali,

ale

wymow teatralny.

j

Rusini

pismami

z

z

nieco

sobie

w.

wy-

Jana Zo-

toustego.

sw ksik,

Lamentem nazwa Smotrzyski

wa w

niej

lament

i

kae

starej

narzekanie

na

t i

i

:

a nie

Byl on synem

Na

chrzcie

i

u

.

—

Mamy pod

i

Ducha

strony

ze

r z

i

,

Po

innych.

i

,

acinie

w

y s k i, swoich

w Nanazywa

Smotricius.

wzi

rektora szkoy Ostrogskiej Erazma Sm>>imi M a x tn a które zostawszy zakonnikiem Napisa jego monografi bp. Susza: „Saui

Paulus Ruthenae Unionis

s."

1864.

ponienie

i

pierwszego

zamieni na imi; Melecego. u s et

;

i

Smotriscius

trzyskiego.

c

ucisk

ponie-

wyw odzi

schizmie

Piszemy go w przeciwiestwie do innych pisarz} S m o t ani Smotrycki, bo tak sam si podpisuje r z y c k w Ap o1og w Exaetes s drukach jak

pomnieniu do Bractwa

1

tj.

-

')

S m o pismach nie

si

Cerkwi

rk

Pierwsze wydanie

M

s v e e e t u s O. Jana Martinowa, Rzymie r. 1666.

nowe wydanie

wyszo w

,

i

1

i

Smotris-

w

Bruxeli

r.

w

Bractwa cerkiewne

234

wojnie

z

Uni.

„Niestety mnie ndznej, czytamy zaraz na wstpie, niestety nieszczsnej Ach ze wszech stron z dóbr zupioney, niestety/ na wiecka ciaa mego

unitów.

!

hab

z

zwleczoney,

szat

Rce w

cioney.

nieznonemi

biada mi

okowach,

jarzmo

brzemiony ob-

na

pta

szyi,

na

acuch na biodrach, miecz nad pow, woda pod nogami gboka, ogie po stronie nieugaszony, ze wszd woania, zewszd strach, zewszd przeladowania... nogach,

Nie masz adnego miejsca spokojnego, ani pomieszkania bezpiecznego Dzie w boleciach ranach, noc w sti

kaniu

Przedtem liczna

wzdychaniu...

i

i

bogata,

teraz

zeszpecona

wiatu

uboga. królowa Niegdy wszystkiemu y ulubiona, teraz od wszystkich wzgardzona y utra-

piona. Sam do mnie co ywo wszystkie narody wszyscy obywatele ziemscy przystpcie posuchajcie gosu mego! Namiewiskiem teraz wiatu jestem, a przedtem ludziom i

i

i

anioom

podziwienie....

Dniem

noc plcz

v

zy

a

po jagodach moich jako potoki rzeczne ciek, a nie masz, ktoby mnie pocieszy, y wszyscy mnie odbierzeli, wszyscy wzgardzili... Synowie córki moje, którem

mn

i

rodzia y wychowaa, nic nie bolaa."

A skarc

opuciwszy

si na pasterzy,

cko swej Cerkwi odbiegli, pisze

mi

szli

e

biskupów, dalej

t,

za

(karta

która

zdradzie-

13):

„Wiele teraz nazwiskiem pasterzów, ale mao rzecz. niektórzy z dzisieyszych rozumney trzody Chrystusowcy pasterzów zaledwieby si nad bezrozumnem osów stadem pasterzami by godnemi naleli. Co witsza,

Albowiem

nie

pasterze

s

lwy zgodniae,

poyraj,

a

ale

wilcy drapieni,

drugiemi smocze

O nieszczsna trzodo by moe, który si sam

kaj. wie,

co

nie

którzy jedne owieczki

Bogu powinien,

!

paszczki

iali ten

ale

bez litoci

pasterzem

i

zaty-

mistrzem

który nie uczy r te co bliniemu swemu?"

nigdy ani

wodzowie

sami nieszczdnie

nic

w

Bractwa cerkiewne

wojnie z Uni.

235

Przystpujc potem do poszczególnej charakterystyki odzywa si naprzód (str. 76) do metro„wspomni synu, co si nad braci twoj lity Pocieja: mao przedtem stao, którzy na teye z tob drodze byli. Nad przodkiem mówi twoim, którego si ty sukcesorem metropolskiego stolca by mianujesz y innemi jego twemi spólbiskupami, którzy was wiar y uczynkami naladotych pasterzy,

i

On (Micha Rahoza)

wali....

umary chodzi czajc podj.

mao

i

—

jeszcze

mier nag tej

waszej

wiedliwym

sdem paskim

jeszcze

czstokro

y przy

przedniejszego

nie

jako

gosy wypusz(poockiego, Hermana)

za

Drugiego

ywym bdc

desperackie

Uniey forytarza spraduch za ywota zy

naboestwa odprawowaniu

samym

niezmiernym wszystkich tam bdcych ludzi postrachem po cerkwi tam y sam srodze straszliwie rzuca y zaczprzeze Liturgiey do samey mierci skoczy tey nigdy nie dopuci itd.... Pity a najbliszy twój kolega

z

a

Terlecki) mobójstwem, wszeteczestwem y innemi podobnemi cnotami, o których wszystek ucki powiat wie, niepojednokro siebie przyozdobiwszy.... za drugiemi si pospieszy." (ucki,

Tych kilka prób daje miar,

„Lament Smotrzyskiego"

umysy

czytelników

wpywa

iadu wrogiego Unii

ile

zawiera,

jak

rozjtrzajco na

dzieo zjednoczenia utrudnia, zwaszcza obok przytoczonych retorycznych zwrotów wprost zaczepia zwierzchnictwo papiea nad Koi

e

i

cioem

i

worze

inne

dogmata

polemiki,

wschodniej

e

dyzunickiej

katolickie,

wypada i

stacza

nie z

czujc czsto

roli

si na

obrocy

pochyo

w

fer-

Cerkwi prote-

stanck.

Ze po stronie katolickiej lkano si rzeczywicie zgubnego wpywu Lamentu Smotrzyskiego na ludno rusk, dowód w tern, postarano si nie tylko o zakaz Zygmunta Iii (7 maja 1610 r.), aby nie wolno

e

Bractwa cerkiewne

03f)

byo go rozprzedawa

w

wojnie z Uni.

czyta 1 ),

i

dwóch owego

ale

czasu

znakomitych pisarz) katolickich chwycio za pióro, aby na Lament odpowiedzie, fasze jego zbi, wykaza naautor Lamentu bdy heretyckie rodowi ruskiemu, gosi jako artykuy wiary staroytnej Cerkwi wschodniej. i

e

Pierwszym, co

da

Teofilowi Orthologowi

wymown

odpraw jeszcze w r. 1610, by X. Piotr Skarga w pimie: Lament Theophila Ortho„Na Threny loga do Rusi Greckiego Naboestwa Przestroga." 2) Dwa lata póniej stan z nim w szranki Rusin Eliasz Moroch o wski sekretarz królewski, i

,

w ksice: „Paregoria. uszczypliwego lamentu mnie-

póniejszy biskup wodzimierski

albo Utulenie

ma n ey C e r k w

w nego Theophila O r e

i

t

i

w s cho d

ey

n

i

e y

z

my

1

o

-

Warto ksiki t h o log a." ) Morochowskiego gównie na tern polega, e nie tylko dogmatyczne bdy Lamentu wykazuje, ale wymownie przedstawia opakany stan Cerkwi ruskiej dyzunickiej pod rzdami patryarchów carogrodzkich w przeciwiestwie do wewntrznego odrodzenia Cerkwi unickiej, dokonanego w krótkim stosunkowo czasie po zawarciu Unii. 3

e

oba pisma nie byy bez wpywu na Smotrzyskiego, na kilka lat uspokoi si, nawet do uniw dysputy z nimi si zatów wileskich si zblia, puszcza. Widocznie zachwia si w przekonaniach swoich Napisa w tym czasie „Pali n odia" szuka prawdy. da oba pisma w ma„O pochodzeniu Ducha ." nuskrypcie do przeczytania bratczykom i zakonnikom przelkli si, widzc go Ci spalili je, schizmatyckim. Zdaje si,

i

i

i

i

i

Pod

na drodze do Unii. dalszego znoszenia si

')

W

i

1

e

skie

I!

z

'

J )

8 )

W W

wraeniem

unitami

ract w

skarg przeciw temu zakazowi.

tern

o

Por.

w.

i

skonili

Ducha

zanioso

Houbiewa,

Krakowie u AnJiz. Piotrkowczyka Wilnie w druk. Leona Mamonicza

wzbronili go,

r. r.

c, 1610. 1612. 1.

e do str.

r.

mu 1617

trybunau 183

— 190.

w

Bractwa cerkiewne

wojnie z Uni.

237

pozwoli si archimandrycie Leoncyuszowi Karpowiczowi jaki czas wycznie |ako mnich poslrzydz na mnicha.

y

dla

któr w

katedry,

szkole brackiej

zajmowa, uczy jey-

ków aciskiego sowiaskiego, wydal sownik gramatyk sowiask. Niebawem przecie znowu wystpuje polemiczny pisarz

jako

kilka pism, nie

i

w

uderzajcych na

schizmy

mianowicie

a

i

i

i

1621

latach

Uni

w

i

wszelkim

w

Kijowie

prawom krajowym

schizmatyckiej

archii

na Rusi.

obro-

obronie wskrzeszonej

patryarch antiocheskiego Teofana przeciw

1622 ogasza

i

wystpujcych w

i

w

przez

16.0

r.

cerkiewnym

hier-

1

)

.

si w tych pismach na ponienie Cerkwi, przypominajc jej dawniejsze wietne czasy, kiedy najdo bractwa w. Ducha naleay pierwsze rody do niej broni przed zarzutem, antyocheskiego Teofana patryarch jakoby by szpiegiem tureckim; stara si wmówi w czytelnika, e Teofan by za zezwoleniem Zygmunta III w lvjowie e bractwo wileskie dopiero wtenczas zaczo si z nim znosi prosi go wespó z innemi bractwami o wywicenie biskupów, gdy miao wiadomo, e Teofan od króla listy odbiera. 2) Argumenta jego nikogo z unitów nie przekonay, owszem na miejscu odebra z ich strony odpowied

Skary

i

;

i

i

w

„Sowita wina," „Examen obrony" pismach „An telench," 3 ) ale schizmatyków utrzymyway one w fanatycznie nieprzyjaznem usposobieniu wzgldem Unii.

i

1

n e w Litwie

)

Pisma

innoci

te

wyszy pod nastpujcemi

„W e r

tytularni:

i

fi c

ati a

(chrzeciaskie uprztnienie) omylnych po wszystkiej Biaej Rusi rozsianych o upad (sic) przyprawi zrzdzonych nowin." „obrona w e r i f i c a t i i" r. 1621. „ A p p e n d x na E x a m e n obrony.* iData wyjcia nie podana na dwóch ostatnicn pismach, ale najpóniej wyszy w r. 1622. Smotrzyski nie jest .ia nich jako autor podpisany, lecz Bractwo . Ducha. Sam jednak póniej do autorstwa ich si i

i

i

i

i

przyznaje.) a

Werifikatia

niewinnoci, mianowicie od karty 3-ciej do 16-tej. pism ciekawych pouczajcych Sowita wina to jest odpis na skrypt. Majestat króla Jego Moci, honor wieckich obraajcy nazwany y reputacy ludzi zacnych duchownych )

:!

)

Cakowite tytuy tych

i

s

:

i

Werificatia Niewinnoci, wydany

od Zgromadzenia No wey Cer-

Bractwa cerkiewne

238

W

w

wojnie z Uni.

pism przyznaje Smoz przytoczonych bractwa a w szczególnoci bractwo wileskie Teofana nie byy bez udziau jeli nie w sprowadzeniu do Kijowa, to w skonieniu go do ustanowienia hierarchii

jcdnem

e

trzyski,

schizmatyckiej

w

wyborze kandydatów na do których on sam nalea z tytuem Rusi

dla

pseudo-biskupów,

i

arcybiskupa poockiego.

Namaszczony charakterem biskupim z tern wikpowag, nie opuszczajc a do roku szym skuikiem 1624 wileskiego bractwa, agitowa na Litwie przei

ciw

Unii.

Przedstawiajc

dziaanie

gównych

bractw

przeciw

moemy pomin bractwa kijowskiego. najNaleao ono w owych czasach do najmodszych

Unii

1

nie

)

tj.

póniej zawizanych,

prdko

ale

rozwino dziaalno, swoj, wyniesion za

tak .szerok

mianowicie

to

i

i

wpywow

przez

szko

Mohiy

do godnoci akabractwu temu przedewszystkiem przypisa nademii, ley, i kozaczyzna z pocztku zdaa stojca od wszelkiej kwestyi religijnej stana naraz gronie po stronie schizmy, w ogóle na Ukrainie nigdy gbUnia w Kijowie Piotra

e

e

i

i

szych korzeni

zapuci

nie

zdoaa. 3

)

kwie nazwanej . Ducha. Przez Ojce monasteru wileskiego w. Trójcy, Wilno 1621. Autorem Sowitej winy byt Welamin R u t s k i. E x a m e n obrony tj. Odpis na skrypt Obrona Werificatij wydany od zakonników monasteru wileskiego . Trójcy. Wilno u Mamo-

Z. S. Baz.

nicza

1621.

r.

Antelenchus

tj.

Sielaw,

W

Wilnie

w 2

i

Houbi w,

11,

monasteru

)

str.

Makary, i

por.

1.

c,

str.

Teofana

1620 przez

r.

nastpne,

tom

przeoonego

[

jeszcze

s

t

K

80—93, artyku

or

i

j

a

uszczypliwy

S

235 256. tu statuta bractwa kijowzatwierdzonego. r

us

s

ko j Cerkwi tom X, str. Lito w s k. Ce r k. U n

ojaowicza, o

zakonników Cer-

nazwany przez O. Anastazego w. Tróyce Zakonu w. Bazylego.

1622

')

skiego

odpis na scrypt

Klenchus

kwie odstpney . Ducha

„Znaczeniu

-t-S-^-J-^

B

r

a c

t

w."

i

j

a

,

Rozdzia

III.

Kozacy zaporocy po stronie dyzunii.

Kozacy zaporocy jako zlewek zbiegów róno-

1.

ludn.)ci

rodnej

mogli

mie

w

kótniach

z i

Ktokolwiek znajdowa si

unitów.

swego,

kraju

rónych krajów

z

interesu

czy Niemiec,

czy

Rusin,

czy

mao

natury rzeczy

sporach unitów

w

kolizyi

i

dyz-

prawami

z

czy Modawianin,

Polak,

chcc unikn prawnych nastpstw swego

wykroczenia, zbiega na Zaporoe, jako do ziemi wolnoci.

U z

tego rodzaju

upów

kiej

i

ludzi,

yjcych

przy tern prawie

rozbojów, pierwiastek religijny nie

odgrywa

moe

Tymczasem dyzunia umiaa

roli.

ywio w

wycznie ten

wielnie-

widokach zuy, to wanie wtenczas, gdy si zdawao, sprawa Unii na pokojow wchodzia drog dyzunici pobici upokorzeni kilkakrotnie; przez biskupów unickich na sejmach przycichli o nowej wojnie z swymi przeciwnikami nie myleli. Bya to chwila, kiedy kozacy zaporocy pod wodz Konaszewicza oddali Polsce nie przysug, walczc przy boku królewicza przeciw Moskwie. r. 1617 wróci Konaszewicz z wyprawy moskiewskiej chwa okryty na Zaporoe, tworzc szerokie plany swego przyszego wyniesienia, przemyliwajc nad sposoby, jakby je wykona. Wtem rozesza si wie,

sforny

swoich

i

e

i

e

i

i

ma

W

Wadysawa i

e

1

Kozacy zaporocy po

040

stronie dyzunii.

Teófan,

patryarcha jerozolimski,

w.

nastpca

|akóba

apostoa^ wracajcie z Moskwy, przybywa na Ukrain. Zapal podniecali) przez licznych emisaryuszy uwijajcych

wród ludu garno si na M>

Zygmunta g n o

w

i

III,

c k

i

,

16,")."),

str.

ycia Sapiehów

K ;

Kraków

Wilno

b

i

Nie m

1

e

z

r

w

c e

1860,

7'K),

tom

y i

cki c

tom I,

/.

a. HI,

str.

338-T-340. 3 ;

Borecki

byl niestrudzony

w

buntowaniu dyzunitów

caej Kusi

Kozacy zaporocy po

w

Uczestniczyli

pów wieckich

300

po-

50 czerców. na zebranie

obrad

przebieg

24'^

biskup Kurcewicz,

nich Borecki, i

wysa

Król

ledzi

stronie dyzunii.

o

i

ks.

Obornickiego,

aby

szczegóach

mu

wszystkich

doniós.

wysanego do

Z jego te referatu

wiadomoci

nasze.

Zebranie

)

Zaporoców

od

list

bractwa

mow pen

zagai Borecki

gwatownych wycieczek przeciw lilej z powodu ucisku staroytnej odczyta

króla czerpiemy

1

królowi

i

rzeczypospo-

Potem

greckiej.

religii

wileskiego rejestr zamordodo kloaków wrzuconych z poi

wanych (?), uwizionych wodu przywizania do wiary. 2 ) Gdy metropolita skoczy, wyj! Sahajdaczny Konaszewicz list wieo od patryarchv Teofana otrzymam, ucaowa go, odczyta, w kocu i

i

do czoa dotkn na znak swej wzgldem patryarchy W tej chwili rozleg si. okrzyk zgromapowolnoci. dzonych: „przysigamy wierno naszej starej wierze do garda." Drugiego dnia zosta pose królewski wprowadzom Kozactwo na zebranie uroczycie by przyjmowany.

a

i

przysigao królowi wierno powolno na jego zawoanie przeciw Turkowi, ale pod warunkiem, e jego i

co do religii zaspokojone bd. Dnia trzeciego wybrano posów do króla: Konaszewicza, Kurcewicza episkopa dwóch innych, aby mu

dania

i

Jeszcze w tym samym roku d. prawosawnych zachcajc ich do c. str. 261—64. Drugi podobny biewa, maja 1623 r. na str. 264—67.

przeciw

Unii.

pasterski

do 1.

')

List ks.

str.

oporu. list

Obornickiego znajduje wyznania h e w

kocioów

..Dzieje 1'ozna 1842,

la grudnia

165

i

"

I

1621

List ten

wysea u

H

tame znajdujemy

si e c k

o z

list

u 23

w ukaszewicza i

e

g o

na Litwie"

166.

Referat kamliwy, gdy nikt ze schizmatyków wileskich wyro) kiem Sapiehy nie zosta wskaza}' na mier, lecz wszyscy na wizienie powtóre wizienie spotkao ich me dla wiary lecz dla udowodnionych zdradzieckich zwizków Turkiem — za pospisków z wrogiem ojczyzny %i

:

i

rednictwem patryarchy,

—

!

Kozacy zaporocy po

250

stronic dyzunii.

warunki zebrania przedoyli, dajc zatwierdzenia Boszeciu biskupów przez Teofana konsekrowaw przeciwnym razie mieli grozi, e zniszcz nych, wszystko ogniem mieczem, szlacht na Ukrainie wytpi. Wytpienie szlachty radzi zgromadzeniu Borecki. Czterdzieci tysicy kozactwa równoczenie wyruszyo, cignc na pomoc wojsku polskiemu przeciw zbliajcemu si z armi trzykro stotysiczn Osmanowi pod Chocim, ale po drodze upio mordowao sioa, miasteczka, a mianowicie dopuszczao si gwatów mordów na duchowiestwie sprzyjajcem Unii. Obornicki koczy swój referat do króla: „Niech nas Bóg zachowa nielicznych a do tego zych katolików Bo gdzie si schroni? Opuszczeni jestemy, nie masz reckiego

i

i

i

i

i

dla nas miejsca bezpiecznego,

miasteczka

i

sioa zniszczone,

ma, bo, co ywe, poszo w kozactwo. Ani Turek ani chan tatarski nie byby móg wikszego u spustoszenia sprawi. Król przez komisy osobn na ten cel wyznaczon kaza kozakom oznajmi: ,e jak dotd nie doznawali ucisku pod wzgldem religijnym, tak te lka go si nie maj na przyszo." O zatwierdzeniu schizmatyckich biskupów odpowied królewska nie wspominaa. trudno boRzecz ta odoona bya na czas póniejszy wiem byo wrcz im odmawia ze wzgldu na blizk

take

udzi

nie

;

;

niebezpieczn wojn.

zakoczywszy si wietnem zwyciztwem pod Chocimem, do którego kozacy pod Kona-

Wojna

turecka

szewiczem w znacznej mierze si przyczynili, omielia aby schizmatycka ich do ponowienia dawniejszych hierarchia ustane wion przez Teofana wreszcie zatwier-

da,

dzon

zostaa.

1 )

e

! Turcy zawiedli si w swych oczekiwaniach. Spodziewali si ) wskutek agitacyi patryarchy konstanty n. schizmatycy za ich wkroczeniem w granice Polski powstan z nimi si pocz. Tymczasem skoczyo si i

Kozacy zaporocy po

W

senatorów

w

i

cz

i

senatorów

dania

popieraa

e

i

i

1

i

c z n ej

Dotd

posów

katolickich

skargi

tylko

duchowmiarodawczej czci ów-

polskiego. i

nie

tj.

wieckich

katolickich

Op n p u b spoeczestwa

nych, ale

czesnego

naleao

spodziewa go si

najmniej

po stronie

pewna

251

znaleli naraz nowego dla sprawy tern daniu bardzo niebezpiecznego sojusznika po stronie, po

unickiej

której

stronie dyzunii.

schizmatyków,

to

i

jeeli

nieraz

na sejmach

gównie

przypuszcza, wierzy tym skargom schizmatykom krzywda si dzieje, zwaszcza e Unici tego,

zaczli

i

dla

e nie

bdc w

sejmach albo wcale reprezentowani albo bardzo mieli sposobu broni si przeciw czynionym sobie zarzutom wykazywa ich fasz. Teraz objawia

sabo

nie

i

wzgldów czysto Aby zapewni krajowi koniec pooy waniom spokój wewntrzny kótniom midzy dyzunitami a unitami, uwaano za potrzebne zaspokoi dania Zaporoców zgodzi si na zatwierdzenie hierarchii schizmatyckiej. Midzy zwolen-

si niech ogólna do unitów

i

Unii ze

politycznych, z prostej racyi stanu. i

i

i

widzimy nawet w. kanclerza litewskiego dotd gorcego zwolennika Unii, protegujcego j systematycznie w rozlegych dobrach swoich litewskich. Wyraz tej zmiany opinii da Sapieha w swej korespondencyi z arcybiskupem Jozafatem Kuncewiczem, o której niej mówi bdziemy. U pewnej czci ma-

nikami

tej

opinii

Lwa Sapieh,

gnatów polskich miaa ta niekorzystna dla Unii opinia take ródo swoje w obawie, aby kozaczyzna nie zaspokojona mszczc si nie spustoszya ich obszernych latifundjów na Ukrainie Woyniu, czem si ju odgraaa na ostatniem swojem tumnem zebraniu w Kijowie, o którem Obornicki referuje. Biskupi aciscy a na ich czele ówczesny prymas Gembicki, szli nawet tak dai

na odgraaniu si

i

wykrzykiwaniu schizmatyków,

anieli królowi katolickiemu.

e

lepiej

suy

Turkowi

Kozacy zaporocy po

252

e

leko,

dali

aciski,

nawet niebezpieczna

a

ków

nie

jest

w

dyzunii.

Unii przeprowadzenia unitów twierdzc, e Unia niepotrzebna

zniesienia

obrzdek

na

stronie

i

e róno obrzde daleko

pastwa,

dla

jednoci kocielnej,

interesie

i

Rusinów gdy przyjm obrzdek aciski. tym sensie referowali do Rzymu, gdzie nad t spraw zaczto na seryo obradowa jak si pokazuje z listu prefekta propagandy, kardynaa Ludovisi, do nuneyusza Lancelotti. 1 ) pewniejszem

bdzie

trwalszem

i

zjednoczenie

W

Kocioem,

z

za

Deputaci

na przyszy sejm

na sejmikach

odbierali

warszawski

nawet

instrukeye

r.

]r>_

>

katolików

od

Woyniu, aeby koniecznie dali na sejmie zupenego uspokojenia kozaków schizmatyków tj. uznaosobliwie na

i

biskupów schizmatyckich. Bractwa schizmatyckie, zmiarkowawszy ten prd, tern silniej agitoway przez swoich wysaców na sejmikach, nie szczdzc pienidzy tam, gdzie ich perswazye nie skutkoway. nia

To

niekorzystne opinii

wzgldem

sobienie

w

sejmie

1623.

roku

publicznej

uspo-

wyraz na senatowi

wrczyli

Schizmatycy

domagajc si

obszerny memorya,

katolickiej

znalazo swój dobitin

Unii

uznania ustanowionej

przywrócenia praw, sowy krókonstytucyami koronnemi z dawna swej religii przyznanych, owiadczajc, biskupów unickich wadzy papiea nigdy nad sob nie uznaj, powtaprzez Teofana hierarchii

lewskiemi

i

i

e

i

i

rzajc przeróne skargi przeciw uciskowi unitów. 2 ) R e

1 1

y a d a

c

I

acy

nunc

e

na nunc y u Mcmoryal

-)

s z o

uszu w

y

tom

,

623

w

do

ten brzmi

Warszawy

na

a

t

koronnych

1

o

burg 1865,

i

j

niajuszczyje str.

I

230

s i

t

o

r

i j

nastp.

1 '

>

„Supplicacia do

:

S e

e ó w Greckiej p o y t n e miejsca druku, karta 22. Jest r

str.

i

1

Instruk-

66.

i

nego Senatu Korony Polskiej 1

II.

w Lancelotti.

Me-

u

j

W.

m w X.

a

i

1

W.

n y

p

X. r

z

Przeowieco

Litewskiego w y

byego

Litewskiego

Re

1 i

od ob g

i

ey

suszestw a W schodniego."

sta1

tez

„Dokumenty obja Russkago kraj." Peters-

oddrukowany w z a p a d n o

r.

y

Kozacy zaporocy po

/.jecha

Rutski

tropolita

la

e

z

jednego

i

sejm,

ten

pseudometropolita [ob Borecki

253

dyzunii.

stronie

take

przyby

ale

Melecy Smotrzyski, mimo

i

bya

drugiego banicya nie

zdjta,

i

e

na

obu

Metropolita Hipacy Pociej zabezpiecza prawny byt Unii.

74

z protestantami w Wilnie konfedcprzeciw unitom, stawiajc solne za zadanie wspó-

zawarli schizmatycy

racy

zwalcza

silami

nenii

Zaledwie

Liniej.

wiadomo

o wyniesieniu Pocieja

me-

na

czonkowie konfederacyi, naleeli do szlachty województwa kijowski' ile o woyskiego, protest na sejm r. 1600 do króla prze-

tropoli

zanieli

rozesza,

sir

i

nominacyi w ogóle przeciw Pociejowi Terjako sprawcom wszelkiego w narodzie ruskim rozdwojenia przez wprowadzenie nowoci zamieszania Skarga ta dala Pociejowi do Cerkwi. sposob-

ciw

tej

i

i

leckiemu

i

podan

no

do zaznaczenia swego stanowiska. Stawi si na sejm, zabierajc glos dla swej towarzysza swego obrony a zarazem dla obrony sprawy Unii w ogólnoci, odezwa si: „Wodz nas po sdach, jakbymy byli ludmi wieckimi uywali dostojestw naszych na zgub narodu i

i

i

owce sir skar, skarzyby si powinien jako na nieposuszne swemu zwierzchnikowi owieczki, karab\ je powinien do posuszestwa przywodzi stosownie do upomnienia Pawa w. Apostoa. Czy to nie Y\ asza Dziwna

ruskiego. a

na pasterza

rzecz,

przeciwnie pasterz na nie

i

i

królewska

Mo

mi biskupstwo

dala

wojewody kijowskiego, abym je przyj? Czy

wodzimierskie za mnie ze zami Wasza królewska po mierci metro-

staraniem

który

prosi,

nie

Mo

polity

powoaa mnie na metropolit Michaa? Któ w naszem królestwie

wiedliwej

stpstwa nie

nauczyli si,

koju

dziom

od palryarchów ani nauki [edzili do nas jak wilki,

przywozili

w

nam

bractwach

prawu cerkiewnemu

owszem

spra-

:

Mymy

wiada:

bez

A co do odprzyczyny odbiera komu urzd) od palryarchy konstantynopolitaskiego, po-

dali

im

niezgod

dali i

od

wadz

i

wadz wadzy

rozstrój.

niesychan, biskupiej

biskupi,

I

porzdku

ani

oto

zamiast

po-

Prostym

lu-

przeciwn ich

zwolnili,

chopstwo

Metropolita Hipacy Pociej zabezpiecza prawny byt Unii.

w

swej

prostocie

biskupów

na

ani

kótnie,

nia,

przyswoio sobie

panów

e

rzd,

taki

''7.'")

ani

na

zwaa; zachodz rozdwojenic nowego nic po-

nic

Mymy

krwi rozlew.

Mój poprzednik 150 lat temu rta soborze florenckim przyj Uni, uzna! rzymskiego biskupa pasterzem oddal [emu posuszestwo. powszechnego Kocioa wolnoci Cerkwi Nadto królowie polscy nadali prawa niskiej wtedy jeszcze, kiedy niewierny sutan nic dziery

czli.

i

i

w rku swojem

ani

A

wadza

kiedy

teraz

jego nic

sam

i

patryarcha

woli

obowizani

w

patryarchy ani cesarstwa greckiego.

wiecka wstpuje na od

odbiedz

niewoli

i

sta

e

orzek,

.sejm

czymy

da

moe?"

nic

na

wedle

i

stolicy,

patryarchy,

zrobio

który 1

)

posach wraenie

przyjmujc Uni w niczem nic w urzdach swoich pozo-

biskupi

prawom krajowym

uchybili

rku

jego

swojej

takiego

nam zbawienia

Przemówienie Pocieja i

w

i

mog. Podobnie uratowa Pociej sprawy Unii

roku 1609.

Gdy si

próno

na

na

sejmie

domaga sdu

i

do-

napaci dyzunitów na Uni, a zbywano go owiadczeniem, e nie ma do tego czasu, ogosi podczas sejmu nie wielkie pisemko, w którego wstpie umieci gorc odezw do króla ludzi dobrej wileski Wojna skutek, biskup wiary, odniós ten e pod jej wraeniem spowodowa króla do zagodzenia nie która korzystnej dla unitów ustawy dodatkiem: „ jeeli ze stron .stal si winn wzgldem drugiej, pokrzywdzona ma prawo odnie si do forum duchownego." 2 ) ( )tO ustp tej odezwy chodzenia susznoci skarg

i

i

i

:

„A eby kto nie chociaemy nie byli

rzek, qui tacet,

consentire \idetur,

ciekawymi jak oni (dyzunici), jednak gdzie tego miejsce byo, kiedy si occasia podaa, ')

K o sto -)

m

tak

„Percstoroga" w A. Z. c, str. 329—330. o w V o u m n a L e gu m tom

a

r

.

1

R.,

tom

VII,

str.

IV,

nr.

14'),

str.

221—222;

I.

i

,

465 wydanie Petcrsburgskie. 18*

O TA

Metropolita llipacy Pociej zabezpiecza

prawny byt

Unii.

gotowi da sprawy o sobie gdzieby nas examinowa chciano. Prosilimy Pana, prosilimy Rzeczpospolit, aby kiedy tey sprawy adwersarzów naszych przesuchali, a dowiedzieli sio. majli przyczyn jaka do nas tego woania narzekania swego. Alemy tego nigdy uprosi nie mogli dla zoci czasu y rozruchu wszystkiey Rzeczypospolitey. nas y mandatami po dwa razy adwerByo to, sarze pozywali na scymy, ale kiedymy si im ochotnie sprawi chcieli, zawsze sami pozwów swoich odbiegali, a tylko zgol bez sdu, bez prawa' tego chcieli, aby nas degradowano, nie dopuszczajc nam adnej sprawy da o sobie, co y najwicrutniejszemu zocz\ cy nie zabroniono go aden sd y zostawiono mu takie benericium juris, na sejmach, wszystkiey

zawszemy

b\li

Rzeczypospolitey,

i

e

e

kara

nie

opak

od

moe

jur yictum.

nisi

adwersarzów

naszych dzieje

dekreta feruj bez pozwu, lenego....

Nam za

bez prawa,

A my si odzywamy

wszystko

Degraduj,

si.

bez sdziego

na-

mówic:

prawa

do

adn

Nie prosimy was o folg, nic odzywamy si ani do prawa naszego duchownego (któregobycie nam bro-

ni

oto

mogli),

nie

gotowimy

ponie, sdcie, pokonajcie prawd,

tylko pierwcy przesluchaycie, a

dopiero karzcie.

komu

bez

O

wszelakie karanie

mniejsze rzeczy

godzi si ni-

nie

A

sdu, bez prawa gwatu dziaa.

tu

idzie

Pana Boga, idzie o chwa |cgo wit, idzie o prawd Bo, o pokóy, o jedno Kocioa Boego, na ostatek

o

poczciwo ludzi szlacheckich zacnie urodzonych. wzi komu dygnitarstwo, poczciwoci to pachA wic takie rzeczy wielkie przeskokiem odprawo-

o

idzie

Bowiem nie.

wa,

nie

tylko na

czyni, anieli osdzi. leli

i

w

którym statucie?"

l p r z y ) polskich, przez lii]

rok

w

i 1

ej a c h

n

1

)

a d a n

ac ego (Pocieja) druku na tytule nie wyraone. 1

i

bez sdu, bez prawa, strony, adwersarzów, pierwej e\ekucy A gdzieecie takie prawo na-

wysuchawszy

goe woanie

y c h metrop.

prze itd.,

z

N

karla

a

j j

a

2-jja.

n.

—

królów Miejsce

h

Metropolita Hipacy Pociej zabezpiecza

Nie ograniczajc

si-

za

prawny byt

Unii.

277

na zapobieganiu szkodliwym

uchwaom

na protestowaniu sejmowym niekompetencyi wyroków trybunau litewskiego, Unii

dla

ciw

prze-

i

prze-

zbiera równoczenie archiwa cerkiewne ruskiej jakie Cerkwi prawa przywileje, na rónemi czasy przez królów polskich nadane byy, nich nie si do powoywali, odnosz si dyzunici które

szukiwa dowody,

Pociej

i

e

i

i

lecz

e zatem Cerkiew unicka kónst)tucyami ani trykrajowemi jest ubezpieczona, sejmom swobód jej wolnoci narusza nie

do unitów,

przywilejami

i

bunaom

ani

i

i

Woli)').

zoy swych mozolnych poszukiwa pod przywilew ksice, któr ogosi t\ tulem: „O jach n a d a n y eh od N a j j a n. k r ó ó w p o s k c \ p r z e d n c j s z y c h niektórych d o w o dach. k 1 ó r e Uni wielce zalecaj y potwierdzaj." Z nagromadzonych przywilejów cerkiewnych przedZygmuntowi 111 do zatwierdzenia przede wszyslkiem przywilej dany swemu poprzednikowi metropolicie SoRezultat

1

1

i

i

wit oy t

a

nowi. „Ma

w

bogosawi

i

Zygmunta

przez

metropolita

zakonu

greckiego

wowa

unicie,

i

swojej

one

nastpcy

jego

i

brzmi:

który

a

I.

1 )

swoje

cerkwie

mie mocy pa sprapodawa podug prawide w. i

i

biskupów archimandrylów ihumenów popów dyawszelki stan cerkiewny greckiego zakonu jak konów duchownych tak wieckich sdzi rzdzi wszelkie dziea duchowne sprawowa bogosawi, a nieposusznych wystpnych pow ciga kara podug prawa ustawy i

i

i

i

i

i

i

i

i

i

i

wschodniej Cerkwi

sobornej

Take

w

i

i

.swoich

cpiskopiach ich

bez

niczyjego

zabronienia.

s

pod metropoli kijowsk, sprawy duchowne take maj

episkopowie, którzy

a p r z y w 1 e j e o d N a j j a n. k r ó ó w polskie li nadano obywatelom Korony polskiej y W. X L. ReliL,r iey Grec5 r/.ez Bractwo wileskie kiey w Jednoci z Kocioem rzymskim bdcym. w. Trójcy do druku podane l\. P. 1C*32, str. 41.

Pra w

*)

i

W.

X.

i

1

i

1..

l

,

Q

Mctropoli'n

Sejdzi

i

rzdzi

przykazujemy,

I

1

i

lipa

i

iwny hyt

sprawowa podug dawnego obyczaju. ksita, panowie, take

aby wszyscy

wojewodowie, starostw namiestnicy tak rzymskiego aburmistrze krzywd) le nu jako greckiego, wójtowie metropolicie biskupom nic czynili, u d

Unii.

i

sta-

kroku

ja miat hyc heretykiem, a potem Arianinem, potem per gradus przedpiekla do piekl postpujc, mia ydem, jakobym si mia zaprze imienia Pana Boga mojego Jezusa Chrystusa; a drudzy twierdza. ,ni si miat da jakoby mi obrzezowa, patryarcha Hieremiasz Obaczcic moi mili chrzecianie, jeli to nie jawna calummia nawróci nia kiedy mi na stan biskupi invitum cignli, za najlepszego chrzecianina by rozumieli potym dugo za takiego mi udawali, eobym ich wasnemi listami pokaza, jako mi tam pod niebiosa wywyszali a teraz kiedym oddal posuszestwo Summo Pontilici, vicario Christi, idc za antecesorami do pieka strcili. moimi, dopiero mi

jakobym

by

z

i

i

i

i

a

i

;

i

:

a

znam si do tego wyznawani ten grzech mój na si, czas nie may by ewangelikiem bom si z modoci mojej w takiej szkole uczy, a potem panu takiemu, gdzie herezya gniazdo swoje miaa, czas nie may suy. Ale ebym Aryaninem albo nowokrzcecem kiedy Prawda

jest,

i

iem

:

i

by miat, to nigdy nic byo, owszem aryaska nauka mi od ewangelickiej odegnala take wróciem do i

ta

niskiej

w

:

i

:

i

go,

przeto

List

Szczsnego Her burt a,

staroytnej urodzi,

by

ebym mia

Pana Boga w pomyleniu w uwadze. a

i

')

nowokrzceska

i

któreyem mao mc 2< lat przedtym, kiedy do spronego przekltego ydostwa udawa si, mojego Jezusa Chrystusa abnegowa to z aski Boej luojem nigdy nic byo...." 10 A. Z. R., tom IV, str. 209 wiary

i

swej s z dziada, z pradziada y z ojca nielim zosta duchownym... Ale

i

i

starost}

-

i

dobromilskie-

w 1613 o gwatach zadawanych dyzunii przez Uni odnoszcy rzdów Pocieja, na który si zwykle historycy powouj, jako

pisany

r.

si do na dokument dowodzcy ucisku dyzunitów, nie wypowiada rzeczywistego stanu rzeczy. Jest on wprawdzie spokojnie napisany, bez namitnoci, ale raczej pod wraeniem nieuzasadnionych systematycznych skarg dyzunitów wywodzonych na wszystkich sejmach, anieli na podstawie faktów. Obraca si te w samych ogólnikach, sam adnego faktu nie 'przytacza. Znajduje sij ten list w „D o k u m e n t a c h objani aj uszczych s t o r j u Z a p a d n o R u s k a g o K r a j a." Petersburg 865, str. 2 14—228. bliszy rozbiór listu zapuszcza si nie uwaamy te za potrzebne. Rozdzia nasz o Pocieju jest dostateczn na niego odpowiedzi. i

i

I

1

i

W

Metropolita Hipacy

>;-.,!

1'ociej

zabezpiecza prawna' byt Unii.

nudnoci mu stawiaa, e ze strony rzdu niedostatecznego doznawa bardzo sabego i

W

gdy

skiego,

Lwa

jego do

listach

Sapiehy, w. kanclerza lilew

si przeciw sobie

o buntujcych

pisze

katolików

i

poparcia.

i

prze-

i

ciw Unii popach, nie rzadko zachodz wyraenia, jak: „okrutne otry, swawolna zgraja, zy naród chopski, zdradziecki, banitowie, którzy pozdychali w przcklctwie,

Nalewajkowska orda, haastra itp. Synodu na twh O Nikiforze, mu otrów, wola na jednem miejscu. nianym exarszc, na wie, e umar w Malborgu, wyraa si: „zdech na Malborku." hunni razem znowu prosi kanclerza, dobrego katolika, „aby niegodnym popom dal acin, coby im w pity poszo." -

--

e

kanclerz skary mu si, przysany czerniec Trójcy nierzdnie sir spraw uje. odpowiada Pociej: niani czyni, kiedy lepszego nic masz: trudno nale kogo, by ufa, a chociaby czowiek móg znale uczeszego, adnemu si na godzie co poczciwszego nie chce... panowie burmistrzowie na chodzie wszystko zabrali, a popowi z otarza a na otarzu pustki.... le z nim, gorzej bez niego, jam si z nim nie wiecz); wszyscy zemu duchowi si godz; pisz,

Gdy

w. „Có

u

i

i

suy

i

gro, upominam, z

wierszy

a

y

ka

nie

(wicierza)

bdzicli dobry,

wyrzuci

a

lat

w

ic*

-

-

jako

ab

drugiego poszuka, by-

na ezem posadzi, eby majc \ictuni nie biega ebranin.... pomócie mi jeno W sua auctoritale pana (króla), wszak obaczycie, jako ja ich uskromi,

leby z

u

Mci

e

si

my

u

i

drudzy kaja

tego

Gdy u

kanclerza,

byda

bd,

bo dobroci

nic

nie

sprawi-

nierozumnego...."

e pop piski, Mikolski 1>\1 jakob\ si o wadyetwo piskie szyrmujc mao u W Moci w aserdecznie aowa, e go to nie spot-

si dowiedzia, stara

zna wszeleczn

..i

gb

cuchu

nie .siedzia."

kao.

..i

pewnieby

l»\l

W Mo.

pisa,

contra conscientiam

Metropolita Hipacy Pociej zabezpiecza

prawny byt

i'im.

281

nic wykroczy, bo nie kapana, ale wierutnego otra w wizieniu. ) buntownika miaby W Z powodu odmawiania mu prawa do wadzy me-

nic

Mo

chc

ziemia,

i

b}

nogami

c |.

dokona

wita

i

e

bdzie naruszona, protestor ni tym ni owym nic przywileja pooy pod lask wola na swojem mieciu

jednej

zarazem

Kr.

ruskim pisze:

juryzd>kcya

mi

„Jeli

niebem

Kocioem

nad

tropolitalnej

Moci

i

godziny i

bd

i

na mojej osobie ta )\vola, anielib) wielka miaa taki >zwank odi Le>, a za

i

stolica

mn poao.

gotowiu .summo pontilici \icaiio Chrisli haba ) nieposusznych a jeszcze wicej wystpnych popach nic chccych uzna jego juryzdykcyi powiada: „Dosy ju im si folgowao, trzeba zaprawd postpowa z nimi jako z takimi, którzy ncc|ue scrius i

nie daj si uporu a grubiastwa naladuj, nie popi ale proci chopi raczej nazwani by susznie maj. Pawe aposto nie bez przyczyny napisa: compellc intrare przeciw takim, którzy ani o swoje ani o ludzkie zbawienie jako nie dbaj, owszem

ralionibus

cvidentissimis documentis

nc(]uc

do dobrego

przywie,

tylko

I

s

i

morbus inler gregem Domini, a co gorsza witsz sobie juryzdykcy przywaszczaj anieli biskupi, a wic odzywaj si do patriarchów, których na wieki nie ogldaj, a swoich biskupów odbiegaj. A któ tego nie widzi, e to nie tyle dla obrony juryzd)kcyi palryarszej, której przedtem mao znali, jako wicej dla swawoli swej, aby nad sob inspektorów nic mieli, dziaaj. |ako straci powiada, co za swawola mi-

pestiferus

i

i

i

dzy z.

nimi

Grccyi

zwykli ')

3

.-'.

sio...

przyjedaj,

mówi,

nie

kiedy ich

kara

macie

nic

za

do

1892.

Tame,

str.

308.

wadykowie owi. co wystpek chc,

jaki

nas,

Archiwum Domu Sapiehów,

Lwów -)

namnoya

to

tom

nie

I.

str.

wasza d\e3-40,

341,

3'2,

280 cezya,

si

prawny byt

Metropolita ripacy kociej zabezpiecza

wani

kiedy

a

biskupi

[eli

patryarchami....

Unii.

pozywaj, wymawiaj paskich szlachec-

ich

w

tedy

i

majtnociach nic nie moemy, niechaje u katolików w majtnociach Kr. Moci wadz mamy zych unionem sanctam promovcre." *) kara Nie mao susznie rozdrania take musiaa Pokich

i

|.

i

i

sprawy

w

w

niestrudzonego

cieja

obojtno

w

walce

najwitszej obrzdku aciskiego

obronie

dla niej katolików

Gorzko te na t obojtno na opuszczeskary si. Klasztor supraski dano jakiemu czowiekowi wieckiemu. Pucha-

Polsce.

i

przez katolików

nie

w komend

czowi, acinnikowi,

sub Bo

uposaony

który klasztor bogato

w ndzy

zakonników

dziera,

tygodniami

wina do mszy .,

godzie trzyma,

i

caemi

przerywali

ob-

e

tak

braku

dla

By naduycie usun, napróno wola Pociej oburzeniu swojemu daje wyraz w sowach: którego

nic

mieli

za

co kupi.

krzyczce

to

pomoc

o

„Otó

i

mie

nasze

katolictwo!

Dalej

miem

nie

pisa...

pomcij krzywdy, ja nic nie pomog, tylko zami si oblewam, albo przyjdzie mi si najwyszemu pastePanic

rzowi (papieowi) o tern oznajmi."

Innym razem

Lwa

do

fisze

z

Miska

Sapiehy

2

)

1604 dnia 18 grudnia)

(r.

skarc si

na grube

nieokrze-

i

|

duchowiestwo

sane

ruskie

i

na sprzeda

w Misku

przez

jakich braci Filipowiczów, bogatych chopów, jak dodaje, gruntu, na którym staa cerkiew by cmentarz, który zatem do nich nie nalea, mahometanom na wybudoi

wanie meczetu, nie i

mog,

owszem

lin

ani

plugawego Mahometa"

„dla

mi si godzi,

co dalej

to

po dnie chodz

')

przedsi pokoju

2

)

kiedy

Tame,

str.

'>

l_.

:

tom

,.

|a

nikd Ale

mie

maj

Archiwum Domu Sapiehów,

L892.

z

wiksza wzgarda.

Ale nie dziwujcie si temu,

Lwów

pomocy

nie

f.

nie

nie

mam

ju

jako

mog

352

...

folg

tylko

str.

sil

nie

i

'

-i.

prawny byt

Metropolita Hipacy Pociej zabezpiecza

obron od niektórych, a bodaj kami nalazoby si takich nie mao....

ale

i

i

piony

zndzony

i

w

midzy

katoli-

chociam ulrastare lata, te moje powlok si chocia

na

zdrowiu,

na

bdzieli sejm

jednak

283

(J-rtir.

Warszawie,

ja

i

Interea prosz pana, aby na poowic sejmu trafiajc. YYaszmo sprawy Kocioa Boego mia na baczeniu,

Nie podajcie mi klemu na mi ubogiego czowieka. si inimicis którzy meis, na mi nasadzili in opprobrium to podobno bdzie, Wiem. e z Woynia zewszd. jako mi suchy a co witsza per hominem catholicum, W Mcie, jako prawdziwi synowie Sanctae dochodz.... i

i

Matris suae ecclesiae calholicae

pionych."

obron, na co si

o

pisze:

..prosz,

katolicy

i

Omówiwszy

licie

nas uira-

do Sapiehy proszc go nie zmyto bez ugu, pomaga schizmatykom." 2 )

aby

nasadzili

mi

ogólnie trudnoci,

napotyka,

metropolita

jako

opuszczajcie

)

W' innym wreszcie

2.

nie

dajc

na jakie Pociej

prawnego

uznania

swej wadzy biskupiej nad wszystkiemi cerkwiami monasterami obydwóch powierzonych sobie dyecezyi, 3 )

Unii i

i

kijowskiej

wodzimierskiej,

i

jak

nie

mniej stanowisko,

w

obec dyzunitów si postawi, przejdmy do z których lepiej jeszcze poznamy trudno szczegóów, przesad skarg dyzunickich na gwaty jego pooenia od niego doznawane. na którem

i

w sprawie odebrania Cerkwi przew Wilnie. Czas jaki zdawao si, e

Najcisze walki chodzi Pociej

oprócz stauropigialnego bractwa . Ducha

i

tego

i

owego

ksidza reszta duchowiestwa wileskiego poddaa mu si jako swemu pasterzowi. Lecz zwolna przez wpyw bractwa, ci którzy z pocztku przybierali pozory ulegoci, !) i

-I

Tame,

str.

3

Pociej

zatrzyma!

e

tom

I,

str.

438,

439, 442

1891'.

-) )

tego

Archiwum Domu Sapiehów,

Lwów

lii.

-140.

dyecezy wodzimiersk obok

dobra metropolitalne przez sehizmatyków

byy

metropolii,

zagrabione.

dla

Metropolita Hipacy Pociej zabezpiecza prawny byt

''S-l

zrzuca

zaczli sek czele

pr/cciw

z

siebie

mask obudy na

metropolicie

tego spisku

stao dwóch ksiy,

zaufania metropolity

i

Pociej

tajnie uknuli

roku

IC08.

spi-

Na

uywajcych dotd

przez niego ustanowionych.

Sienczyo, archmandryta monasteru niiej Zaszkowski, dziekan wileski.

Gd)

i

wiosny

LJnii.

w.

Trójc)

Samuel liarto-

i

bawicy wówczas przy królu w Warknujcym sio spisku, zamianowa

szawie dowiedzia si o

W

lamina Rutskiego swoim generalnym ca Litw (r. 1608 27 lipca): „Kubki, pisze metropolita, zastpowa mnie bdzie w zapobieganiu nieporzdkom, w karaniu winnyth, zwaszcza w Wil-

spiesznie

wikarym

e

na

chwal Boa

pomnaa.... lecz szatan, niewznieca przeprzeciwników szkody, dla których zwalczenia stanowimy, aby wszyscy suchali 0. Rutskiego nikt si od tego nie w) mawia." Nic zapobieg jednak, jak zamierza, przez t zrczn nonie,

gdzie

przyjaciel

dusz,

sio

pobudza

i

1

i

minacy wybuchowi

buntu.

.Gdy spiskowcy ju byli pewni caego duchowiestwa w ileskiego prócz zakonników w. rójcy, zeszli si ponownie dnia 10 grudnia r. 1608 pod przewodnicSamuela Sicnez\l\ twem Bartomieja Zaszkowskiego zobowizali si pod przysig, .e dnia 15 tego miesica wyrzeka si publicznie wszelkiej wspólnoci z Pociejem oddadz si pod wadz patryarchy carogrodzkiego. Równoczenie Zarzucili miasta litewskie przez wysaców licznemi pamfletami przeciw Unii Pociejowi, J

i

i

i

i

wzywajc „U talerze,

jego

w

je,

aby poszy

Pocieja, tace,

za

Chrystusie nie

przykadem,

wszystko

pisali,

pómiski,

ich

kielichy,

ma

7

chleba.

jest

a

ze

srebra

i

zota,

pop prawdziwy bral Pociej ma dywany,

A. Z. R.. tom IV, nr. Vi la Rutscii przez Korsaka 20 manuskrypt, którego niestety mimo usilnych stara dosta nie moglimy. Kopia manuskryptu lwowskiego zrobiona a do Biblioteki ')

1

i

rozdz.

/.

Polskiej w Paryu (Uuai cTOrleans (>) naleca znajduje si chwilowo w Bur g os w Hiszpanii trudno j byo stamtd wydoby. i

Metropolita Hipacy Pociej zabezpiecza

makaty

s

otarze

a

puste

wiec zerwa z Uni, poda królowi prob juryzdykcyi

okoo

siebie

ciany cerkwi

i

o zachowanie Cerkwi

Agenci patryarchów." po karczmach wiejskich

Nowogródku

sku, Grodnie,

85 Trzeba

gole.

sejm si zblia, trzeba

a czas nagli,

i

przywrócenie ich zgromadzali lud cerkiewnych cmeni

W Mi-

Wkrótce te Litwa zawrzaa buntem.

tarzach.

cie

prawny byt Cmi.

przystpili popi otwar-

1

do schizmy.

)

uwiadomiony o wszystkiem zjecha do W ilna, tego przyby, a poniewa król niebawem do miasta poparty powag królewska cerkwie napo wrót odebra ulegymi sobie ksimi obsadzi, lem wicej, e mu je przyzna trybuna mieszany (judicii compositi). Sienczy Zaszkowskicgo za zgodzeniem si króla z urzdów z miasta wydali, a archimandry w. Trójcy Welaminowi Rutskiemu powierzy. Pociej

i

i

i

i

natchna przeciwników pragnieniem zem-

1'rzegrana

Znalazo

sty.

.si

podle

i

Tupeka, awnik

fan

do

narzdzie

jej

wykonania. bogatemi

magistratu wileskiego,

da si namówi do wykonania zamachu Gdy dnia 12 sierpnia 1609 Poszed do monarchy przyby na rynek, ów zbro-

obietnicami ujty

na ycie metropolity. ciej

i

rzy

mu

rk

na

napadszy

dniarz

i

szabl,

trzcin,

przynajmniej

e

potny

przodu tak

z

gdyby

byby go

miertelnie

Pociej

albo na

zrani.

raz

wymie-

by si zasoni

nie

pooy

miejscu

Skoczyo si

na

abo od-

mu dwóch palcy skaleczeniu trzeciego. Bya to pierwsza krew w obronie Unii wylana. Starca upadego na ziemi wasnem ciaem zasoni towarzyszcy mu Kutski, by go obroni przed powtórnym razem, na który si zanosio A gdy go odniesiono do

ciciu

i

ssiedniego domu, l

)

O. Guepin.

wo t Lwów

y

w. 1885,

dokd J

o z a

sir.

wnet

fata

124.

K

kia')!

u n c e

w

z

i

senatorami nad-

c z

a

,

wedug

dziea

prawny byt

Metropolita Hipacy Pociej zabezpiecza

'»X()

bieg,

Unii.

wi-

zaniós odcite palce na otarz cerkwi

Rutski

podzikowanie Panu Bogu za drogiego ycia hymn: „Ciebie Boga chwalimy zgromadzonym odpiewa. Trójcy

tej

na

i

ocalenie

ludem

z

'

|

Bolesne to zajcie podnioso niezmiernie

w

Wilnie

rzucio pewien

i

postrach

spraw

Unii

na stronnictwo prze-

Umysy uczciwsze odwróciy si od wichrzycieli. w tych trudwprawdzie nie wielki tryumf, By to ale nych warunkach, w których si wówczas Unia znajdowaa, kiedy ju powane umysy sam Pociej nawet zaczai wtpi, azali si utrzyma, bya korzy uzyskana

ciwne.

i

wielkim zyskiem.

Na i

take opór przeciw swej wadzy napotka! SI u c ku. Misku, Kijowie

silny

w Lwow

miastach

Pociej

i

e.

W Sucku owiadczyo

duchowiestwo przeciw niemu si

cale

kocioów

i

wyda

nie

chciao.

Dopiero

gdy wysa namiestnika swego Atanazego Harasimowicza, do którego rozporzdze przykaza si wszystkim stosowa pod zagroeniem kar surowych, owiadczajc nieposusznym: „na mnie traficie, nie na Rahoz,"

zamanym zosta. 2 ) Misku zdoa zaledwie

zwolna opór

W tame

pobycie

po usilnych

i

pomocy

statecznej

w

cerkwi odebra,

których

O

mogo.

odprawia

strony

ze

tym

po kilkomiesicznym

nic majc dowadz królewskich, kilka si naboestwo katolickie pobycie swoim w Misku

staraniach,

piszc do Sapiehy powiada: „Ja nic sil nie mog, ani mi si godzi, pomocy znikd nie mam, owszem co dalej, 3 to wiksza wzgarda." ) 7. Frag.mcn') Ar eh w. P rop ag. Rzym., tom III, str. relationis Rutscii de rebus Unitorum tempóre Hipatii Pociej sir. 303. Koja wic z, Lito w s k. Cer k. U nij a, tom (|

i

i

t

u

M.

ni

;

o

•. :(

)

A

II.

Z. r c

K'.,

h

i

w

tom u

IV,

m U

o

nr.

153.

m

u S a p

i

e

li

ó

w

,

toin

1,

str.

142,

I

13.

Metropolita Hipacy Pociej zabezpiecza prawny byt

W Lwowie

w Kijowie

i

ksiy

cerkiew

jedna

ani

przed nim nie otworzya;

swoich

bram

287

'mi.

I

zaledwie

may

posanych z aski królewskiej Król mianowa go byl przystpnym. archimandryt awry pieczarskiej, lecz nigdy dla doznanego W oporze oporu w posiadanie tej godnoci nie wszed. tym utwierdzi kijowskie duchowiestwo patryarcha carogrodzki listem pasterskim zachcajcym je do wytrwaoci na wzór bractwa wileskiego (r. I609). ) jeden monaster w Kijowie dla

przez niego

1

Ten zacity opór stawiany

do którego zal nii, przemocy, widzimy, uywa mania, nie zawsze, jak P.ociej majc bardzo rzadko na swoje usugi pomoc wadzy

nasuwa potrzeb osobistej wizytacyi dyecezyi. rozumia dobrze t potrzeb o ile mu inne sprawy na to pozwala), objeda kocioy goszc gorwieckiej, Pociej

i

i

sowo Boe,

liwie

Siady

tej

nych niach

jego.

zostao po ich

Unii.

przez metropolit

w

zebra-

Leona Kiszk

kaza-

WydaWca wspomina w ywocie Pocieja, e nim w manuskrypcie sto kilkadziesit zeszy-

tów kaza

cz

przeciw

uprzedzenia

gorliwoci pozostay

apostolskiej jego

wydanych

i

rozprasza

i

homilii

niestety

wasn

zagina

jego

rk

pisanych.

W

iksza

2 )

3. Lecz najgorliwsze starania Pocieja rozbijay si zupene nieuctwo duchowiestwa, nieumiejcego nawet tyle, ile zwyczajny niewyksztacony chrzecianin prawd wiary umie powinien. takiem duchowiestwie nie móg wic adnej znale pomocy, nawet tam gdzie mu posuszestwa otwarcie nie odmawiao, a tern samem sprawa nii naprzód posuwa si nie moga. Dla zaradzenia temu .:

W

1

niedostatkowi potrzeba

byo

!

)

')

Kiszk.

byo seminaryum;

funduszów, bo metropolita A. Z.

R.,

Wydane

tum

w

IV,

nr.

Supralu

mia

z

lecz

na to

nie

dwóch biskupstw

179.

roku

1711

wraz

/.

ywotem

Pocieja przez

OCQ

Metropolita Hipacy Pociej zabezpiecza

zaledwie kilkunastu

w

lat

Possewina

wyywi.

si

ab)

tyle,

wprawdzie od

Istniao

Wilnie

kollegium za pobudk ksztacenia ruskiej modziey przez

dla

apostolsk udotowane,

Stolice

prawny byl

ale

tylko

ma

na

obli-

czone liczb.

Wikszej pociechy doczeka si Pociej a jeszcze wicej jego nastpcy z wychowania kleru zakonu w klasztorze cerkwi . Trójc) w Wilnie pod dvrekcy wyksztaconego za granic w kollegium greckiem w Rzymie Welamina Rutskiego w. [ózafata Kuncewicza. Z tej szkoy wyszed z czasem cay zastp wiatych witobliwych zakonników, z których niejeden zasiad na stolicy biskupiej l>\ ozdoba Cerkwi ruskiej, wyszo odrodzenie zakonu Bazyliaskiego na Rusi. i

i

1

i

i

Minio tych olbrzymich pasterskich prac, walk, zmartjako metropolita w obronie

wie, pod któremi Pociej si :

185.

Pocieja w przedmów. e do

kaaa.fi

je^o

wydanych

Kiszk. 19

2QQ

Metropolita Hipac)

zabezpiecza prawny byt

Pociej

Unii.

nalea on wprawdzie do pierwszych inicjatorów Unii. Gdy rokowania o Uni si zaczy, on nic tylko biskupem ale nawet kapanem jeszcze nie

7.

rzymsk.

Nie

Zostawszy

by.

biskupem

sta

pewien

zdaa od

czas

rokowa. Lecz gdy go w akcy rozpoczt wtajemniczono, odda jej si z wielkim zapaem, rozumiejc lepiej ni

ktokolwiek

cho

korzyci

inieyatorów Unii

z

i

potrzeb

Unia ju bya urzdowo zatwierdzona, nie znajdowa dostatecznego poparcia tam, gdzie

jej,

póniej, gdy

cho si spotyka z obonawet u biskupów aciskich. Zaprzepeniay gorycz, ale nic wody doznane bolay go zniechcay do wytrwania na stanowisku do koca ycia

mia prawo spodziewa go si

jtnoci

i

i

niechci

i

w

obronie wielkiej

i

witej sprawy.

Trudno skonstatowa, o ile Unia liczebnie za rzdów jego si wzmoga. Wiemy tylko na pewno, e w latach 1598 1603 okoo 80 rodzin szlachty woyprzystpio do Unii. miaskiej porzucio schizm wpywem bractw stach zostajcych pod bezporednim by przyrost nie wielki, prawie aden. O ludzie wiejZachowa on si od pocztku skim nie ma co mówi. i

W

i

do koca Nie

biernie,

do cerkwi, uczszcza,

w

na której czele

gdy

tene

popów

sta pop unita,

jak do niej dyzunit. Ale ycia Pocieja wskutek wy-

wyznawa

unitów za wichrze opowiedzianych

niestety

ej

pewno wiedzia, o co chodzio. naboestwie chodzi po dawnemu

zaledwie

widzc zmiany

te

znaczna

przeto

bya

liczba

si

nie

ludu

byo;

wielu

nie

do Unii si przy-

znajcego.

w rozszerzeniu te Unii materyalnem w narodzie ruskim ley gówna lecz w wywalczeniu jej w sejmach

Nie dzeniu cieja,

jej

i

i

w

utwier-

zasuga Potrybunaach

w zapewnieniu w kraju prawnego bytu przy niezmiennej przychylnoci króla tak dla jego osoby jak dla sprai

,

prawny byt

Metropolita Hipacy Pociej zabezpiecza

wy samej, obroc.

której

Móg

przeto,

rzdach

w

Cu pin,

Por.

*)

a oj a

i

I

j

M. K str. f.4— 80. i

gdy schodzi z tego wiata po 13 let72 roku ycia swego, spokojnem przyszo Unii, zwaszcza e wiedzia,

w

a

czyich rekach dalsze

Makar

1

reprezentantem

)

okiem patrze

w

gównym by

^Ql

!

i

nich

Pociej

Unii.

s

o

t

o

w

i

r

i

j

a

c z a

,

S.

jej

—

Josaphat Kuncewicz, tom I, su\ 61 142: k oj Ce r k w tom X, str. 303 LF n s k a j a c e r k o w n. tom 11, a

liuss L to i

losy zostawia.

i

w

>