Tablice historyczne 13. Język i kultura [PDF]

Zitiervorschau

I

'\0/

i

I

~

JĘZY K

I KULTURA

POKREWIEŃSTWO JĘZYKÓW ŚWIATA Grupa językowa

N

%

Przykladowe języki (L)

Uwagi

Hi ndi 400, h i szpański 350, angielski 320, bengalski 200, portugalski 165, rosyjski 150, polski 40

a

Siedziby kilka tys. lat temu

120

45

Prawd. pd.-wsch . Europa lub Azja Mniejsza (obecnie caly św iat )

Uralskie

20

0,5

Europa Wsch., zach. Syberia

Węgierski

Drawidyjskie

40

3,9

Azja Pd.-Zach. (Iran?), obecnie gl. Indie Pd.

Telugu 77, Tamilski 67, malajalam 37

Afryka Pn., Piw. Arabski

Arabski 205, hausa 30 , jęz. berberyjskie 12, hebrajski 5

Kaukaz

Gruziński

Indoeuropejskie

Afroazjatyckie (500) (,,semitochamickie")

5,4

Kaukaskie

40

0,15

Baskijski

I

0,Q2

II ,

4,

kabardyński

czeczeński

I, 0,4, inguski 0,2

a, c a, c a, c

10

0,1

Azja Wsch.

Mandżurski

Japoński

I

2,3

Japo nia

Japoński

Koreański

I

1,3

Korea

Koreańsk i

Paleoa4faryckie

10

0,001 Pierwotne ludy Syberii

Buruszaski

I

0,001 Hindukusz

e

(?), ewenkijski 0,03

f

125 7I

f

Czukocki 0,015 , kecki 0,0005 Buruszaski 0,03 Chiński

Chiny

1200, birmański 33, 4

tybet ański

Syjamskie

(50)

1,5

Pd. Chiny

Tajski 40, laotań s ki 20

Austroazjatyckie

(150)

1,7

Pd.-wsch. Chiny (?)

Jawaj ski 70, bisaja 27, maoryski 0,3

Austronezyjskie

(500)

4,9

Indochiny

Wietnamski 67, khmerski 8

(1000)

6,3

Afryka Zach. i Środk. (obecnie większość Afryki)

Joruba 26, fulbe 25, malinke 5, zulu 8, xhosa 7. wolof 3

Sudan

Dinka 3, mangbetu 2

Pierwotna ludność Afryki Pd. (m .in. Buszmeni)

NamaO,05

Ni lo-saharyjskie

(100)

0,6

Khoi-san

50

0,006

Eskimo-aleuckie

(10)

Indiatiskie

(2000)

Australijskie

(250)

Papuaskie

(700)

a, d

Mongolski 2, buriacki 0,4

Mandżurs kie

skie (w tym bantu)

a

Azja Ś rodk.-Wsch.

2,3 0, 1

Niger-kordofań-

a, b a, b

Baskijski I

10

22,5

I

Turecki 5 1, uzbecki 18, azerski 15, kazachski 10, jakucki 0,4

40

(50)

estoński

Azja Środk.-Wsch.

Tureckie

skie

5,

Piw. Iberyjski

Mongolskie

C hiń s ko-tybetań-

fiński

g

0,002 Azja Pn .-Wsch., Alaska

eskimoskie 0,1, aleuckie 0,001

h

Ameryka (pochodzenie z Azji Pn.-Wsch.)

Keczua 7, ajmara I, maja 0,7, nahuaU I, nawaho O, I 5

i,j

Mabuiag (0,005)

k

Enga 0,25, Czimbu 0,2

I

0,3

0,003 Australia 0,1

Nowa Gwinea

% - odsetek ludnośc i świata, ocena, N - orientacyjna liczba języków u żywanych współcześnie (dokladna ocena nie jest moż l iwa ze wzg l ędu na slabe zbadanie wielu języków i brak jednoznacznych kryteriów rozróż n ienia mię­ dzy dialektem i językiem), L - ocena liczby osób, dla których dany język jest językiem ojczystym (w milionach, 1995) Kursywą zaznaczono grupy języków utworzone sztucznie jest dyskusyjne)

(obejmują

one wiele rodzin, których

pokrewień stwo

z wymienionych w tabeli rodzin językowych obejmuje języki, które wedle wszelkiego prawdopood wsp6lnego prajęzyka istniejącego kilka tys. lat temu. Pokrew i eń stwo bardziej odlegle jest bardzo trudne do udowodnienia obecnymi metodami. Uwaga:

każda

dobień stwa pochodzą

a _ być może lu i no spokrewnione (hipoteza nostratyczna), b _ prawd. spokrewnione; c - często lączone w grupę jęz . altajskich; d _ trzy rodziny, być może spokrewnione; e - być może pokrewny kaukaskim; f - być może spokrewno z altaj skimil g -Iączone w jedną rodzinę, być może spokrewnioną z nilo-saharyjskimi; h - hipotezy .pokrewieństwa z h i potetyczną grupą nostratyczną; '- wiele rodzin (wg niekt. hipotez spokrewnionych ze sobą); J_ najp6iniej do Ameryki przybyli przodkowie Indian rodziny na-dene (m .in. Nawaho. Apacze), ich języki mogą być spokrewnione z niekt. językami Syberii ; k - liczne rodziny O niejasnych powiązaniach ; 1_ slabo zbadane

JĘZYK

I KULTURA

........ O.1~ O•

.,nli-,1P

IF

IS

AS

A

A

Egipskie demotyczne

Klinowe (sumeryjskie)

Klinowe (perskie)

Fenickie

Hebrajskie

A

A

A

Łacińskie

Glagolica

Cyrylica

S

A

B

Greckie

(kreteńskie)

Linearne

(kreteńskie)

A

IF

Egipskie hieratyczne

(S)

IF

Egipskie hieroglificzne

Linearne

Typ

Pismo

przed 1000 p.n.e.-II w. n.e. od IV w. p.n.e.

Starsze formy alfabetów semickich (od ok. 1500 p.n.e.)

Pólnocnosemickie (aramejskie)

Pismo greckie

Oryginalne, ulożone przez św. Cyryla

Alfabet grecki

Gl. alfabet semicki (fenicki)

z pismem linearnym A

Być może związane

od ok. 900 n.e.

od 862 n.e.

od ok. 600 p.n.e.

od ok. 800 p.n.e.

1450-1200 p.n.e.

1800-1450 p.n.e.

VI- IV w. p.n.e.

Starsze formy pisma klinowego

Miejscowe (?)

sumeryjski, akadyjski i in.

(3l00 p.n.e.I tys. p.n.e.)

Miejscowe pismo obrazkowe

niekt. slowiańskie , wiele jęz. b. ZSRR

-slowiański

starocerkiewno-

europejskich

większość jęz.

grecki

grecki

c

43 d

40

21

24 b

87

3

kilkaset

22

hebrajski, niekiedy inne ?

22

46

ok. 600

kilkaset

kilkaset

ok. 800

Liczba znaków

fenicki

staroperski

egipski

VIII w. p.n.e.VW.n.e.

Uproszczone znaki pisma hieratycznego

egipski

egipski

(2700 w. p.n.e.III w. n.e.)

(3000 p.n.e.III w. n.e.)

Okres stosowania Zapisywane języki

Uproszczone znaki pisma hieroglificznego

Miejscowe pismo obrazkowe

Pochodzenie

WYBRANE SYSTEMY PISMA

Gl. do pisania na papirusie

napisy na sarkofagach, notatki świeckie

Często

Zapisy kute w kamieniu

Uwagi

C...."

pn,

~~ xaxOÓI;

W

starożytności

ą"''''f . "AOnH'rfCAln

....IfO"ąA~,.O." · WeJJ'

,qps,aa,' . ,. . . . .

P&_~vaA,,'"

W XVIII w. uproszczone w Rosji ("grażdanka")

Sporadycznie do dziś w Kościele w Dalmacji

I XllIVMDOMIN05\ W I w. p.n.e. dodano litery NACR IOMVNDVM\I y oraz Z

r....i( eN ńv-« ul fD.ouc; C1l odmian

M'f'OU tU ..~..u,

kilka

Zapis m.in. na tabliczkach

lin~nN,'ii'''':M glinianych

~~.ftfn@J

~"If f&'i'łn

.HHI111tt~ Dotychczas nie odczytane

M~~"

UVI.J-I{Iv"l ~1 Najbardziej znane z pism j>i9:1'xZ) f't"', semickich C'f.l!0~I::;::t1 W X- VI w. p.n.e. u żywano tzw. pisma paleohebrajskiego

if in ~I I~ .1:I< łl it-I lf l' li'; ~ Gl . pisane tuszem na ID l!.. ft!l ~ !e $2 ~ jedwabiu , papierze

I

~' ~fm""='~1 Pierwotnie zapis na liściach , .:~~{c"l:u1