De meest gestelde vragen over: diabetes type 2 [1 ed.] 978-90-313-6918-8, 978-90-313-6919-5 [PDF]

Zitiervorschau

De meest gestelde vragen over

Diabetes type 2

Dr Th.F.Veneman, internist-intensivist-vasculair geneeskundige

©2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer uitgeverij

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enig andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

ISBN 978 90 313 69188 NUR 870 Ontwerp omslag en binnenwerk:

Bohn Stafleu van Loghum, Debby van Hees Opmaak binnenwerk: Boekhorst design, Culemborg Foto’s:

Loura Kok: afb 3.4 Getty Images: afb. 1, 1.1, 2.1, 3.1, 3.2, 3.3, 3.6, 3.7 en 3.8 Eerste druk, eerste oplage 2009 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl www.diabetesweb.nl

Inhoudsopgave

Inleiding

6

Ervaringsverhalen

11

Algemeen

18

Diabetes type 2 in de praktijk

23

6

Diabetes type 2

Inleiding

Nog altijd praten veel mensen vrij laconiek over diabetes type 2. ‘Een beetje suiker’ wordt dan gezegd, alsof dat de ‘minder erge’ vorm van diabetes is. Laat het duidelijk zijn: dat is niet zo. Langzamerhand beginnen toch de alarmbellen te rinkelen, want diabetes type 2 is helemaal niet onschuldig en is als een epidemie aan het oprukken onderen ouderen en jongeren. Er zijn zelfs al kinderen met diabetes type 2. Wist u dat mensen met diabetes type 2 een aanzienlijke kans hebben om nierproblemen te krijgen en zelfs meer kans hebben op hartproblemen? Gelukkig zijn er tegenwoordig veel manieren om diabetes goed te reguleren, waardoor problemen zich steeds minder vaak voordoen. Dit boekje is geschreven om praktische handreikingen te geven. In de dagelijkse praktijk blijkt dat zowel bij mensen met diabetes type 2 zelf als in hun directe omgeving veel vragen bestaan over diabetes. Doordat er veel onderzoek wordt verricht op dit gebied is in de loop van de jaren behoorlijk wat veranderd wat betreft de behandeling en de doelstellingen. In dit boekje wordt in drie hoofdstukken geprobeerd kort, duidelijk adequaat antwoord te geven op diverse vragen. In hoofdstuk 1 vertellen mensen met diabetes type 2 over hun ervaringen, hoofdstuk 2 gaat in op de

8

Diabetes type 2

algemene vragen en in hoofdstuk 3 komen de in de praktijk ‘meest gestelde vragen over diabetes type 2’ aan bod. De informatie in dit boekje is op twee manieren te gebruiken. Allereerst kunt u het lezen als een normaal boek, waarbij diverse aspecten de revue passeren die belangrijk zijn in de dagelijkse praktijk van een leven met diabetes type 2. Daarnaast kunt u via de lijst van trefwoorden achteraan in het boekje gericht zoeken naar het onderwerp waarover u meer wilt weten. De lijst verwijst naar de pagina’s waar informatie over dat specifieke onderwerp gegeven wordt. Hierdoor is dit boekje ook een praktisch naslagwerk geworden voor mensen met diabetes type 2 en hun omgeving.

Dankwoord

9

Dankwoord

Mijn speciale dank aan de ‘schrijvers’ van hoofdstuk 1. Dankzij hun openhartige bijdragen krijgen de lezers van dit boek een realistisch beeld van het dagelijks leven met diabetes type 2. Th.J. Veneman Nijverdal, april 2009

1

Ervaringsverhalen

12

1

Diabetes type 2

Chef-kok Peter Hageman (50) veranderde zijn levensstijl drastisch nadat hij te horen had gekregen dat hij diabetes type 2 had. Ik voel me nu een ander mens

Vijf jaar geleden is bij mij diabetes type 2 geconstateerd naar aanleiding van controles bij de bloedbank waar ik donor was en nog steeds ben. Drie opeenvolgende keren was mijn bloeddruk te hoog, ik had een onderdruk van 110. Ik werd daarom doorverwezen naar de huisarts die mij vervolgens doorstuurde naar het laboratorium om bloed te prikken. De diagnose: mijn cholesterolgehalte was te hoog en ik had diabetes type 2. Vreemd, want ik had nooit veel dorst, ik had het zelf dus niet verwacht dat ik diabetes zou hebben. We zijn begonnen met diverse tabletten om het cholesterolgehalte omlaag te brengen en de bloedglucosewaarden in balans te krijgen. Een paar keer moest ik van medicijn en hoeveelheid medicijnen wisselen omdat ik er hoofdpijn van kreeg of misselijk werd, maar al redelijk snel hadden we het onder controle. Omdat de huisarts ook adviseerde om meer te gaan bewegen, ben ik begonnen met cardiofitness en later ook ‘spinning’. Daar ben ik inmiddels verslaafd aan, ik doe drie keer per week spinning, plus één keer per week cardiofitness en één keer per week circuittraining, een mix van cardio- en krachttraining. Verder ben ik van baan veranderd en fiets ik nu drie tot vier keer per week twaalf kilometer naar mijn werk en terug. Ik voel me echt een ander mens. Door het vele bewegen mag ik waarschijnlijk de medicatie afbouwen omdat alle

Ervaringsverhalen

13

waarden ontzettend verbeterd zijn en ik nu een ‘grensgeval’ ben. Ook ben ik door al dat bewegen 27 kilo lichter geworden. Ik voel mij weer een jonge god en adviseer iedereen: raak niet in paniek als je hoort dat je diabetes hebt, maar sta er positief tegenover. Pas je eetgewoonten aan en beweeg veel. Het eist wel veel doorzettingsvermogen, maar het is de moeite waard. Voor mij was het belangrijk te weten of ik ooit van de medicijnen af kon komen. Daar kreeg ik niet direct een antwoord op, maar nu, vijf jaar later, krijg ik voorzichtig een positieve reactie.

1

14

1

Diabetes type 2

Lia van der Linden (60) heeft sinds twaalf jaar geleden diabetes type 2. Alles draait om regelmaat

Diabetes is bij mij ontdekt doordat ik zo moe was en de dokter het raadzaam vond om bloed te laten prikken. Bingo: diabetes type 2. In de familie van mijn vader kwam veel ‘suikerziekte’, zoals men dat toen noemde, voor. Het is in mijn geval dus wel duidelijk waar de erfelijke component vandaan komt. In het begin kon ik er maar moeilijk mee omgaan en accepteerde het eigenlijk ook niet. Het was veel zoeken naar de goede medicijnen en de juiste hoeveelheid, maar vooral ook naar de juiste begeleiding voor mij. Die begeleiding heb ik inmiddels gevonden in het ziekenhuis door samenwerking met een internist, een diëtiste en een diabetesverpleegkundige. Dankzij de begeleiding door deze drie mensen ben ik nu stabiel. Ik gebruik twee keer per dag Metformine (850 mg), één keer Amaryl (1 mg) en ’s avonds spuit ik 22 eenheden Lantus. Wat ik ook heel belangrijk vind is dat ik mijn verhaal aan hen kwijt kan: ik kan altijd bellen als ik vragen heb. Zij beantwoorden mijn vragen en stellen me gerust, zodat ik weer verder kan. Voor de goede orde: een diabetespatiënt heeft ‘levenslang’. Ook heel belangrijk, misschien wel het belangrijkste voor iemand met diabetes type 2, is regelmaat. Niet alleen in wat gegeten wordt, maar vooral het tijdstip waarop. Vaste tijden zijn in mijn ogen eigenlijk een must. Je mag wel eens zondigen, dat doe ik ook, maar dan moet je het toch zelf weer bezuren. Dat is de keuze die je maakt. Wat ik

Ervaringsverhalen

15

ook bewust meer ben gaan doen is sporten. Bewegen en conditie verbeteren zijn van groot belang en kan soms leiden tot vermindering van medicijnen. Dat is dan mooi meegenomen, nietwaar? Als je goed naar je lichaam luistert, en jezelf in acht neemt, kun je gezond oud worden met diabetes. En dat willen we toch allemaal?

1

16

1

Diabetes type 2

Niek Stokhof (53 jaar) heeft diabetes type 2 sinds 2002. Ik wil actief en gemotiveerd mijn leefstijl aanpassen

Bij mij is de diabetes per toeval geconstateerd. Het kwam wel voor in mijn familie, maar ik had nergens last van. Ik sportte veel, was wel iets te zwaar, maar had de huisarts al jaren niet gesproken, laat staan een internist. Die kende ik niet eens. Direct na de diagnose ben ik aan de Metformine (later zelfs aan de Lantus) en de preventieve medicatie gezet. Achteraf gezien was het veel beter geweest om eerst eens een half jaartje druk te zetten op andere zaken dan medicatie. Leefstijl, eetgewoonten, werkdruk, omgaan met vrije tijd en dergelijke. Pas wanneer dat niet beklijft en aanslaat, kunnen de pillen er alsnog in. Vanaf het begin heb ik het heel waardevol gevonden dat diabetes integraal wordt behandeld. Zo probeerde ik voeding, beweging en medicatie met elkaar in balans te brengen, waardoor het voor mezelf begrijpelijk en acceptabel werd. Hoewel ik tot 2002 niet ongezond leefde, ben ik op zoek gegaan naar een andere leefstijl die past bij mijn diabetes type 2. Samen met mijn behandelaars heb ik uitgezocht wat goed voor me is en ik heb geprobeerd duidelijk uit te leggen wat mijn motivatie is. Ik neem niet alles aan voor zoete koek; ik kijk goed naar de medicatie die ik krijg en wil vooral weten waarom ik juist dat medicijn krijg. Ik neem geen genoegen met algemeenheden. Een voorbeeld: een veranderend leefpatroon vindt ook zijn effect in een veranderend eetpatroon. Een diëtiste die adviezen geeft over de hoeveelheid piepers en boterhammetjes is niet besteed aan mij; ik ben iemand die actief en

Ervaringsverhalen

17

gemotiveerd zijn leefstijl wil aanpassen. Een dieet voor iemand die moet afvallen of zijn gewicht moet controleren is wezenlijk anders dan een dieet voor mensen met diabetes. Ik probeer verder te kijken en me te laten voorlichten over wat er echt met me gebeurt. Ik heb gemerkt dat als je je daarin actief opstelt, je ook je behandelaars en adviseurs ‘aan de praat krijgt. Vooral die integrale benadering vind ik heel belangrijk. Het geeft een heel eenzaam gevoel als je bij de internist zit en hij begrijpt niet (of weet simpelweg niet) wat de bevindingen van de oogarts zijn of dat je met de praktijkverpleegkundige hebt gesproken en plannen hebt gemaakt over een ander eetpatroon of een sportactiviteit. En dat geldt eigenlijk voor alle betrokkenen. Dat jij daarin de regisseur bent, is natuurlijk evident. Iemand met diabetes type 2 denkt en doet mee…. Wat ik nog kwijt wil: door de medicijnen ben ik kilo’s aangekomen. Ik ben daardoor mijn eigen ‘self-fulfilling prophecy’ geworden, het ‘stigma der diabetici’: ‘zie je wel, die te zware man heeft diabetes, eigen schuld dikke bult’.

1

2

Algemeen

Algemeen

19

Wereldwijd zijn er ongeveer 200 miljoen mensen met diabetes, onder wie ongeveer 800.000 in Nederland. De overgrote meerderheid van hen heeft diabetes type 2. Jaarlijks stijgt dit aantal in ons land met 60.000 tot 70.000 mensen. En dan te bedenken dat er veel mensen met diabetes rondlopen zonder dat zij het weten. Doordat het een sluipende ziekte is waarvan de symptomen soms vaag blijven, komt het voor dat mensen pas na jaren ontdekken dat zij diabetes hebben. Wereldwijd begint het aantal mensen met diabetes type 2 inmiddels epidemische vormen aan te nemen. Schattingen van de World Health Organization komen uit op 425 miljoen in 2030. Met name in landen als China en India waar de economische ontwikkeling vooruitgang boekt, zal de toename het grootst zijn doordat de mensen daar de westerse (ongezonde) leefstijl overnemen. Heeft diabetes type 2 dan alleen te maken met ongezond eten, zult u zich afvragen. Nee, maar mensen met overgewicht en mensen die weinig bewegen, lopen wel meer kans op het krijgen van diabetes. In tegenstelling tot diabetes type 1 – waarbij er door het lichaam helemaal geen insuline meer wordt gemaakt – is er bij diabetes type 2 sprake van ongevoeligheid voor de werking van insuline (insulineresistentie). In de aanloopfase maakt het lichaam juist meer insuline aan om de insulineongevoeligheid te compenseren. Na verloop van tijd gaat ook de insulineproductie achteruit en ontstaat echt diabetes type 2. Dan is er zowel een insulineongevoeligheid als een tekort aan insuline (zie schema). Resultaat van beide situaties is dat de bloedglucosewaarden te hoog worden. Chronisch verhoogde bloedglucosewaarden leveren aanzienlijke

2

20

Diabetes type 2

risico’s voor de gezondheid op, zoals beschadigingen aan bloedvaten en zenuwen. Het is dus zaak de bloedglucose tot een gezond niveau terug te brengen door de insulineproductie te verbeteren en het lichaam gevoeliger te maken voor de werking van insuline. 2 situatie

verstoorde werking/functie Het lichaam is niet in staat

insulineongevoeligheid

om de insuline op de juiste manier te gebruiken.

De alvleesklier produceert Insulinetekort

te weinig insuline om om de hoeveelheid glucose in het bloed te verwerken.

Bij mensen zonder diabetes reguleren de bètacellen in de eilandjes van Langerhans in de alvleesklier de insulineafgifte. Het bloedglucosegehalte – dat schommelt tussen 5 en 8 mmol/l – stijgt na een maaltijd. Dit wordt opgemerkt door de bètacellen, die als reactie hierop insuline afgeven aan het bloed. Doordat het insulinegehalte in het bloed stijgt kunnen spieren, vet en levercellen glucose op gaan nemen. De glucose wordt in de spieren en de lever als glycogeen opgeslagen, in de vetcellen als vet. Ook worden uit aminozuren eiwitten (bouwstoffen voor het lichaam) gemaakt. Hierdoor daalt het glucosegehalte in het bloed. Wanneer deze daling te ver doorzet worden diverse hormonen, waaronder glucagon, uit de alfacellen in de alvleesklier afgegeven aan het bloed. Hierdoor wor-

Algemeen

21

den in de lever en de vetcellen processen in gang gezet om het vet en het glycogeen weer om te zetten in glucose. De glucose wordt aan het bloed afgegeven, waardoor het bloedglucosegehalte weer stijgt. Zo houden insuline en de andere hormonen zoals glucagon het bloedglucosegehalte in balans. Bij mensen met diabetes type 1 werken de bètacellen helemaal niet meer en bij mensen met diabetes type 2 na verloop van tijd niet voldoende. Diabetes type 2 ontstaat vrij geleidelijk. Op het moment dat bij iemand type 2 wordt geconstateerd is die persoon al zeven tot twaalf jaar ‘bezig’ met het ontwikkelen ervan. Is diabetes type 2 erfelijk?

De aanleg voor diabetes is erfelijk, maar het hangt van meer factoren af of iemand ook daadwerkelijk diabetes krijgt. In tegenstelling tot wat veel mensen denken speelt erfelijkheid een grotere rol bij diabetes type 2 dan bij type 1. Het krijgen van type 1 diabetes is niet te voorkomen, terwijl het krijgen van type 2 diabetes afhankelijk is van een aantal risicofactoren. Overgewicht, vet rond de buik, ouder worden, etnische afkomst, roken, weinig lichaamsbeweging en hoge bloeddruk zijn bekende risicofactoren. Aan sommige van die factoren – zoals afkomst en ouder worden – is niets te doen. Zo blijkt uit onderzoek dat diabetes type 2 twee tot vier keer meer voorkomt bij Marokkanen en Turken en zelfs zes keer meer onder Surinamers. Aan voeding, lichaamsbeweging en gewicht valt wél iets te doen. De kans op het ontwikkelen van diabetes type 2 vermindert aanzienlijk als mensen elke dag een half uur bewegen en een aantal kilo’s afvallen, mochten zij overgewicht hebben. Door gezond te eten en een goed lichaamsgewicht kan de geringe hoeveelheid insuline die

2

22

Diabetes type 2

nog aangemaakt wordt voldoende effect hebben om ervoor te zorgen dat de bloedglucosewaarden goed blijven. Pas wanneer gewichtsverlies en een dieet niet meer het gewenste resultaat opleveren en de bloedglucosewaarden stijgen, is behandeling met medicijnen nodig. 2

Diabetes type 2 komt de laatste jaren vaker voor bij (jonge) kinderen. Dit is te wijten aan de toename van het aantal te dikke kinderen met verkeerde voedingsgewoonten en weinig lichaamsbeweging. Heeft een kind overgewicht en komt in de familie veel diabetes type 2 voor? Dan loopt het kind aanzienlijk risico op het ontwikkelen van diabetes. In zo’n situatie is het belangrijk dat er een duidelijk voedingsadvies komt voor de hele familie en dat de kinderen zelf worden gemotiveerd om te gaan sporten. kans op diabetes type 2 als: vader of moeder type 2 heeft

10-20%

beide ouders type 2 hebben

40%

broer/zus type 2 heeft

15-20%

eeneiige tweelingbroer/zus type 2 heeft

70-90%

3

Diabetes type 2 in de praktijk

24

3

Diabetes type 2

Wat is diabetes type 2? Bij diabetes type 2 wordt wel insuline aangemaakt en uitgescheiden door de alvleesklier, maar de insuline kan niet goed functioneren doordat het lichaam ongevoelig is geworden voor insuline (insulineresistentie). Insulineresistentie komt vooral voor bij mensen met diabetes én overgewicht. De vetcellen van het lichaam zijn namelijk ongevoelig voor de werking van insuline. Afvallen is daarom een van de maatregelen waardoor de bloedglucose kan worden genormaliseerd. Na verloop van tijd (jaren) wordt er ook nog te weinig insuline geproduceerd door de bètacellen. Wat zijn de symptomen van diabetes type 2? Diabetes type 2 is vaak te herkennen aan één of meer van de volgende symptomen: • dorst en veel plassen • vermoeidheid • wazig zien, dubbel zien of slecht zien en branderige ogen • wondjes die slecht genezen. Wanneer diabetes type 2 ‘voortsluimert’ raakt het hele lichaam ontregeld. Het gevaarlijke is dat de klachten niet altijd duidelijk zijn, waardoor veel mensen pas na vele jaren ontdekken dat zij diabetes hebben. Daardoor zijn er tienduizenden mensen die wel diabetes hebben, maar het niet weten. Waardoor moet ik meer plassen als mijn bloedglucosewaarden hoog zijn? In een ‘normale situatie’ zorgen de nieren ervoor dat glucose niet uitgeplast wordt, omdat het belangrijk is voor de energievoorziening. Als de bloedglucose hoger wordt dan ongeveer 10 mmol/l, kunnen de nieren niet meer alle glucose vasthouden. Doordat glucose water aantrekt moet iemand met hoge

Diabetes type 2 in de praktijk

25

bloedglucosewaarden vaker plassen en heeft daardoor meer dorst. Het risico bestaat dan dat iemand uitdroogt door het vele plassen. Het advies is: probeer de bloedglucosewaarden te verlagen. Waardoor genezen wondjes minder goed bij mensen met diabetes? Bij mensen met hoge(re) bloedglucosewaarden ontstaan sneller infecties en genezen wondjes moeilijker. Dit komt doordat de verhoogde glucoseconcentratie in de huid een goede ‘voedingsbodem’ vormt voor bacteriën en gisten. Bovendien is de bloedsomloop in de kleine bloedvaatjes gestoord door de diabetes. Kun je genezen van diabetes? Nee, genezen van diabetes is waarschijnlijk niet mogelijk. Door een gezonde leefstijl aan te nemen kunnen mensen wel ‘terugvallen’ in de categorie ‘niet-diabetes’, maar dat is meestal van tijdelijke aard. Diabetes type 2 is in sommige gevallen wel te voorkomen of de ontwikkeling ervan kan worden vertraagd door gezond te leven. Door gezond te eten en een gezond lichaamsgewicht kan de geringe hoeveelheid insuline die nog aangemaakt wordt voldoende effect hebben om ervoor te zorgen dat de bloedglucosewaarden nog goed blijven. Wat is het voedingsadvies voor mensen met diabetes? Voor mensen met diabetes type 2 met een goed lichaamsgewicht is het advies: verdeel de koolhydraten gelijkmatig over de dag in de vorm van (tussen)maaltijden, eventueel afgestemd op de voorgeschreven bloedglucoseverlagende tabletten. Voor mensen met diabetes type 2 én overgewicht

3

26

Diabetes type 2

3

geldt hetzelfde advies, maar voor hen is het ook heel belangrijk om af te vallen door meer te bewegen. Wanneer heeft iemand overgewicht? Om een gezond gewicht te bepalen is de zogenoemde BMIindeling vastgesteld. U kunt uw persoonlijke BMI berekenen door uw gewicht te delen door uw lengte in het kwadraat. Heeft u een BMI lager dan 18,5, dan is er sprake van ondergewicht. Bij een BMI tussen 18,5 en 25 is uw gewicht normaal. Boven 25 is er sprake van overgewicht en boven 30 van

Diabetes type 2 in de praktijk

27

ernstig overgewicht. Deze laatste waarden brengen een verhoogd gezondheidsrisico met zich mee. Mag iemand met diabetes alleen suikervrije producten eten? Nee, mensen met diabetes mogen ‘gewone’ producten eten en drinken, mits zij goed rekening houden met de hoeveelheid koolhydraten en calorieën. Veel mensen met diabetes hebben een verkeerd beeld van suikervrije producten: zij denken dat ze die onbeperkt kunnen eten. Ook suikervrije producten bevatten koolhydraten, waardoor de bloedglucosewaarden stijgen, én ze bevatten vetten. Een suikervrije chocoladereep bevat bijvoorbeeld net zoveel vet als een ‘gewone’ chocoladereep. U kunt dus gewoon met de pot mee-eten, als u maar goed let op het aantal koolhydraten en calorieën. Ik ben een ‘zoetekauw’; welke zoetstoffen kan ik veilig gebruiken? Er zijn allerlei zoetstoffen verkrijgbaar, met en zonder calorieën. Zoetstoffen die calorieën bevatten zijn bijvoorbeeld fructose, suikers die van nature in fruit zitten. Xylitol is ook een fructose; het wordt veel gebruikt in suikervrije kauwgom. Een derde is sorbitol, een suikeralcohol die van nature in planten zit. Deze zoetstoffen bevatten calorieën en veroorzaken bij overmatig gebruik diarree. Zoetstoffen zonder calorieën zijn: saccharine, aspartaam, cyclamaat. Deze stoffen zijn veel zoeter dan ‘gewone’ suiker, waardoor je er weinig van nodig hebt. Deze zoetstoffen kunt u veilig gebruiken. Let wel: sommige verliezen kracht bij verhitting, dus wanneer u ze gebruikt in bakproducten.

3

28

3

Diabetes type 2

Mag iemand met diabetes alcohol drinken? Ja, dat mag, maar er is wel een risico aan verbonden. Alcohol kan de bloedglucosespiegel verlagen waardoor hypo’s kunnen ontstaan. Het is daarom altijd verstandig iets te eten als u alcohol drinkt. Er bestaan wel verschillen tussen diverse alcoholische dranken. Whisky, jenever en cognac bijvoorbeeld bevatten bijna geen koolhydraten. Bier, port en zoete wijn bevatten wél koolhydraten, waardoor de kans op het ontstaan van een hypo minder groot is, en bloedglucosespiegel juist te hoog kan worden. Toch is het belangrijk alert te blijven; ook na enkele uren kan nog een hypo optreden. Ook voor alcohol geldt: prima, maar met mate. Heeft roken gevolgen voor de diabetes? Roken is slecht voor het hart en de bloedvaten. De kans op ontstaan van hart- en vaatziekten is vele malen groter bij rokers. Diabetes heeft ook schadelijke gevolgen voor de bloedvaten, zeker wanneer de diabetes niet goed gereguleerd is. De mogelijke schadelijke effecten van de diabetes op het hart en de bloedvaten zullen dus alleen maar erger worden als u rookt. Dus: roken is slecht voor de gezondheid in het algemeen en in het bijzonder voor mensen met diabetes. Hoe wordt diabetes type 2 behandeld? In eerste instantie met een dieet en lichaamsbeweging. Indien nodig door af te vallen. Als de bloedglucosewaarden ondanks een dieet en voldoende beweging toch te hoog blijven, wordt begonnen met bloedglucoseverlagende tabletten, in eerste instantie met metformine in combinatie met een persoonlijk dieetadvies. Er is een grote keuze aan middelen voor diabetes type 2. Voor vrijwel iedereen is er een geschikt middel of een combinatie daarvan.

Diabetes type 2 in de praktijk

29

3

30

3

Diabetes type 2

Welke soorten bloedglucoseverlagende tabletten bestaan er? De bloedglucoseverlagende tabletten zijn onderverdeeld in verschillende groepen. Elke groep kent zijn eigen specifieke werkingsmechanisme en bijwerkingen. • Biguaniden, zoals metformine, verminderen de insulineongevoeligheid en de nachtelijke glucoseaanmaak in de lever. Daarnaast verminderen ze het aantal hart- en vaatproblemen bij mensen met diabetes type 2. Ze zijn vooral geschikt voor mensen met overgewicht en diabetes type 2. Het is de meest voorgeschreven groep orale antidiabetica. • Sulfonylureumderivaten, zoals glimiperide en tolbutamide, stimuleren de insulineafgifte vanuit de alvleesklier. Ze werken snel: binnen een half uur na inname. De werking kan tot 24 uur aanhouden. • Thiazolidinedionen (glitazones): het werkingsmechanisme van deze groep medicijnen is nog niet helemaal duidelijk. Een deel van het effect wordt veroorzaakt door het verminderen van de insulineongevoeligheid. Daarnaast worden allerlei effecten beschreven op de stofwisseling. Ook de glitazones lijken een beschermende werking te hebben op hart- en vaatproblemen. • Dipeptidyl-peptidaseremmers (dpp-4-remmers), zoals sitagliptine en vildagliptine, zijn nieuwe middelen die de bloedglucosespiegel verlagen via de natuurlijke darmhormonen. Ze werken alleen als de bloedglucoseconcentratie te hoog is. Bij een normale of lage bloedglucoseconcentratie stopt het bloedglucoseverlagende effect. Daardoor geven ze geen hypo’s. • Alfaglucosidaseremmers remmen het enzym alfaglucosidase, waardoor de splitsing en de opname van glucose vanuit de darmen worden vertraagd. Daardoor stijgt de bloedglucose-

Diabetes type 2 in de praktijk

31

spiegel langzamer en minder, vooral na de maaltijd. Ondanks deze gunstige invloeden worden ze bijna niet meer gebruikt omdat ze nogal veel bijwerkingen geven. • Meglitiniden stimuleren de insulineafgifte vanuit de alvleesklier. Hun werking is sneller en korter dan van de sulfonylureumderivaten. Deze tabletten moeten net voor of na een maaltijd worden ingenomen omdat anders de bloedglucosewaarde te snel daalt. Ook deze middelen worden niet of nauwelijks gebruikt omdat ze relatief duur zijn en niet worden vergoed door de verzekeraar. • Combinatiemiddelen: door twee middelen te combineren wordt zowel de insulineafgifte als de glucoseopname in de weefsels gestimuleerd. Wanneer kies je voor welk middel? Dat bepaalt de behandelend arts. Bovendien kan het zijn dat iemand last heeft van de bijwerkingen en om die reden een ander soort tabletten krijgt voorgeschreven. Wat kunnen de bijwerkingen zijn van de verschillende bloedglucoseverlagende tabletten? De biguaniden kunnen maag- en darmklachten veroorzaken. In combinatie met nierfunctiestoornissen kan melkzuuracidose ontstaan, verzuring van het lichaam door melkzuur. Voor deze mensen zijn de biguaniden minder geschikt. Sulfonylureumderivaten hebben als bijwerkingen: hypo’s, gewichtstoename, hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, diarree en allergische huidreacties. Van de thiazolidinedionen (glitazones) is bekend dat ze kunnen leiden tot gewichtstoename, vochttoename en soms leverafwijkingen; bij het beginnen met de medicatie en tijdens gebruik wordt dit dan ook door de arts gecontroleerd.

3

natuurlijke darmhormonen

Vertragen de opname van koolhydraten waar-

remmers (dpp-4-remmers)

alfaglucosidaseremmers

Stimuleren de alvleesklier om meer insuline

metformine de opname van glucose

+ biguanide)

Gliblencamide stimuleert de insulineafgifte,

(sulfonylureumderivaat

uit te scheiden

combinatiemiddelen

meglitiniden

Verhogen de bloedglucosespiegel van de

dipeptidyl-peptidase-

door de postprandiale glucospiek lager blijft

hebben invloed op de vetstofwisseling

(glitazones)

glibenclamide

metformine +

repaglinide

acarbose

vildagliptine

sitagliptine

rosiglitazon

pioglitazon

glibenclamide

Glucovance

Novonorm

Glucobay

Avandia

Actos

Hemidaonil

glicazide,

Verhogen de gevoeligheid voor insuline en

Amaryl, Daonil

2e generatie

thiazolidinedionen

Diamicron,

tobutamide

cellen in pancreas

glimepride,

Glucophage Rastinon,

metformine 1e generatie

Verminderen de aanmaak van glucose in

Stimulering van insuline afgifte door beta-

sulfonylureumderivaten

merknaam

biguaniden

stofnaam

effect/werking

3

soort middel

32 Diabetes type 2

Diabetes type 2 in de praktijk

33

Voor mensen met hartfalen zijn deze middelen niet geschikt. Bij vrouwen ouder dan 60 jaar is er een verhoogde kans op botbreuken. De dpp-4-remmers geven nagenoeg geen bijwerkingen. Door de alfaglucosidaseremmers kunnen darmklachten ontstaan zoals winderigheid en diarree. Door het gebruik van meglitiniden kunnen hypo’s optreden. Ook hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid en diarree zijn bekende bijwerkingen. Heel soms treden overgevoeligheidsreacties op. De verschillende middelen bij diabetes type 2 in een notendop zijn in de tabel bij elkaar gezet. Zit er insuline in bloedglucoseverlagende tabletten? Nee, insuline is een hormoon, en dus een eiwit. Er zit geen insuline in de tabletten omdat eiwitten die in de maag komen door het maagzuur worden afgebroken. De werking van insuline zou dus verloren gaan als insuline als tablet wordt ingenomen. Wat is insuline? Insuline is een natuurlijk hormoon dat gemaakt wordt in de alvleesklier. Het zorgt ervoor dat glucose uit het bloed kan worden opgenomen in de lichaamscellen. Glucose geeft de cellen de energie die ze nodig hebben. Er zijn verschillende soorten insuline, variërend van ultrakort- en kort werkende insulines tot lang werkende insulines. Hoe werkt insuline? Insuline die wordt gespoten komt terecht in de vetlaag net onder de huid. Door dat vetweefsel loopt een groot aantal

3

34

3

Diabetes type 2

Diabetes type 2 in de praktijk

35

bloedvaatjes. Vanuit het ‘insulinedepot’ dat onder de huid terechtkomt, wordt de insuline opgenomen in het bloed en zo door het hele lichaam verspreid. De hoeveelheid insuline zal dus geleidelijk stijgen na een injectie. Het wordt ook weer afgebroken in het lichaam, waardoor de concentratie weer langzaam daalt. Let erop dat insuline sneller opgenomen wordt wanneer na het injecteren een warm bad wordt genomen of de sauna wordt benut. Ook warm weer kan de insulineopname versnellen. De doorbloeding van het vetweefsel neemt dan sterk toe, waardoor de insuline sneller wordt opgenomen en een hypo kan ontstaan. Hout daarom voor de zekerheid altijd dextro bij de hand. Waar moet insuline geïnjecteerd worden? De beste plaats om te injecteren is de buikhuid rond de navel. Ook de bovenbenen zijn goede spuitplaatsen. Het is belangrijk om de injectieplaatsen af te wisselen volgens een vast schema. Dit voorkomt het ontstaan van lipoatrofie en lipohypertrofie, vervormingen van de vetlaag onder de huid of vorming van littekenweefsel. Injecteren op deze plaatsen wordt lastig omdat de insuline niet meer betrouwbaar wordt afgegeven. De beste manier om dit te voorkomen is door niet steeds op dezelfde plaats te spuiten. Wat zijn de verschillen tussen de ultrakort- en kort werkende insulines en de lang werkende insulines? Een kort werkende insuline zoals Actrapid begint ongeveer een halfuur na de injectie te werken en is na twee tot drie uur uitgewerkt. Ultrakort werkende insulines zoals Humalog en

3

36

Diabetes type 2

NovoRapid werken direct na de injectie en zijn na ongeveer twee uur uitgewerkt. De korte werkingsduur van de ultrakort werkende insuline maakt het eenvoudiger om tussendoor bij te regelen bij te hoge bloedglucosewaarden of om een maaltijd mee op te vangen. Verder zijn er langer werkende insulines zoals Insulatard en Levemir. Lantus is een moderne insuline die 24 uur lang werkt. Het voordeel van Lantus is dat het middel altijd dezelfde werking heeft, waardoor het effect goed voorspelbaar is. 3 Wanneer moeten mensen met diabetes type 2 insuline gaan injecteren? Wanneer de tabletten niet voldoende werken of te veel bijwerkingen hebben, wordt overgegaan op insulinetherapie. Insuline kan een oplossing bieden als de bloedglucosewaarden gemiddeld te hoog blijven. In overleg met uw arts kunt u eenmaal daags een langzaam werkende insuline spuiten als toevoeging op uw dieet en tabletten. Ook zijn er mensen met diabetes type 2 die kort werkende insuline spuiten voor de maaltijden of volledig overstappen op insulinetherapie. Waar het om gaat: zo stabiel mogelijke bloedglucosewaarden, dag en nacht. Daarvoor zijn diverse mogelijkheden; u kunt samen met uw arts of diabetesverpleegkundige de juiste medicatie bepalen. Waarom twijfelen veel mensen lang voordat ze de overstap op insuline maken? Insuline spuiten heeft iets definitiefs, de diabetes wordt opeens als ernstig ervaren. Tabletten slikken is voor veel mensen gemakkelijker te accepteren. Als zij moeten spuiten, voelen ze zich zieker. Ook zijn er mensen die prikangst hebben en echt niet durven spuiten.

Diabetes type 2 in de praktijk

37

Is er een alternatief voor mensen met prikangst? Nee, er is geen alternatief, insuline moet nu eenmaal geïnjecteerd worden. Er is veel onderzoek gedaan naar andere toedieningsmethoden voor insuline, zoals inhalatie, of met tabletten. Tot nu toe zijn geen van alle routes acceptabel gebleken. Wat zijn de voordelen van insulinetherapie? Het belangrijkste is dat de diabetesregulatie verbeterd kan worden. Hoe beter de regulatie, hoe kleiner de kans op allerlei complicaties. Wat is intensieve insulinetherapie? In een gezond lichaam maakt de alvleesklier de hele dag door kleine beetjes insuline aan om ervoor te zorgen dat de bloedglucosewaarden tussen 4,0 en 8,0 mmol/l blijven. Het is bijna onmogelijk om met tabletten of eenmaal of tweemaal daags lang werkende insuline dit profiel na te bootsen. Dat is beter mogelijk met intensieve insulinetherapie. We spreken van intensieve insulinetherapie als iemand eenmaal daags lang werkende insuline spuit en voor elke maaltijd kort werkende insuline of als iemand een insulinepomp gebruikt. Wat is een insulinepomp? Een insulinepomp is een klein apparaatje dat onder of in de kleding gedragen wordt. Een pomp bestaat uit een ampul met insuline, een motor, een computer, een batterij, een afleesscherm en bedieningsknoppen. Het programma in de computer maakt het mogelijk dat de hoeveelheid insuline die wordt afgegeven exact is afgestemd op de persoonlijke behoefte van de gebruiker. De insuline loopt via een slangetje naar een canule in de buik, de bil of het been; een pleister zorgt ervoor dat de canule in de huid blijft zitten.

3

38

Diabetes type 2

Wat zijn de voordelen van intensieve insulinetherapie? Hierdoor kunnen grote schommelingen in de bloedglucosewaarden worden voorkomen en zullen op lange termijn minder complicaties optreden. De insulinepomp heeft als specifiek voordeel dat die de hele dag door kleine hoeveelheden kort werkende insuline toedient, waardoor de diabetes nog beter te reguleren is dan met de insulinepen. 3

Komen mensen met diabetes type 2 in aanmerking voor een insulinepomp? Ja. Als met een dieet en tabletten de bloedglucose niet te reguleren is, wordt de overstap gemaakt op insuline. Biedt een combinatie van lang werkende en kort werkende insuline nog niet het gewenste resultaat, dan kan de insulinepomp een oplossing zijn. Omdat de insulinepomp duur is, komt niet iedereen met type 2 daarvoor in aanmerking. Neemt het gewicht toe door het gebruik van insuline? Ja, in het begin zult u enkele kilo’s aankomen: uit onderzoek blijkt dat na circa drie maanden behandeling met insuline het gewicht met een aantal kilo’s kan toenemen. Het blijft belangrijk om bij de start met insulinetherapie extra aandacht te besteden aan de voeding, om te veel gewichtstoename te voorkomen. Zitten er nadelen aan het gebruik van insuline? Ja, naast het gegeven dat insuline moet worden gespoten is de kans op een hypo groter bij insulinegebruik in vergelijking met bloedglucoseverlagende tabletten. Ook geeft insuline soms aanzienlijke gewichtstoename.

Diabetes type 2 in de praktijk

39

Wat is een hypo? Een hypoglykemie oftewel hypo betekent dat de bloedglucosespiegel te laag wordt. Een bloedglucosewaarde beneden 4,0 mmol/l wordt als hypo aangeduid. De symptomen van een hypo kunnen verschillend zijn, maar de meeste mensen voelen zich trillerig, duizelig, transpireren, hebben hoofdpijn of kunnen zich niet concentreren. We spreken van een ernstige hypo wanneer iemand niet meer reageert op de omgeving of zelfs buiten bewustzijn raakt. 3 Hoe ontstaat een hypo? Er zijn verschillende oorzaken voor een hypo, zoals: • lichamelijke activiteit (sport, huishouding, tuinieren, vrijen); • alcohol; • stress; • onvoldoende koolhydraten; • te hoge hoeveelheid bloedglucoseverlagende tabletten of insuline. Is een hypo gevaarlijk? Een hypo kan gevaarlijk zijn als u die niet goed voelt aankomen en niet op tijd maatregelen kunt nemen. Als de bloedglucosewaarde te ver daalt, ontstaat op een gegeven moment een tekort aan glucose in de hersenen. Daardoor kan iemand vreemd gaan reageren en zelfs buiten bewustzijn raken. Dat kan gevaarlijke situaties met zich meebrengen. Probeer dit dus altijd te voorkomen: let goed op de signalen en neem op tijd koolhydraten.

40

3

Diabetes type 2

Wat moet ik doen als ik een hypo heb? Om uit een hypo te komen is 15 tot 20 gram koolhydraten nodig. Bent u zelf in staat om iets te eten of te drinken, dan zijn er diverse mogelijkheden: een glas limonadesiroop (22 gram), een strip Carrero (15 gram), een half flesje Dextro Energiedrank (21 gram), 1,5 dl dubbeldrank (21 gram) of vijf of zes dextrotabletten (20 gram). Hiermee is een ‘gewone hypo’ goed te ondervangen. Als iemand buiten bewustzijn is, kan glucagon worden ingespoten. Het beste is als een arts glucose direct in de bloedbaan spuit. Hoe kan het dat niet iedereen een hypo op tijd voelt aankomen? Mensen die al langer diabetes hebben of die regelmatig hypo’s hebben, voelen ze na verloop van tijd niet goed meer aankomen. Het lichaam went namelijk aan de waarschuwingssignalen en zal deze pas bij steeds lagere bloedglucosewaarden uit gaan zenden (‘hypo unawareness’). Dit probleem komt het meeste voor bij mensen die met een intensief insulineschema worden behandeld en daardoor heel goed gereguleerd zijn. Zij hebben meer kans op het krijgen van hypo’s en herkennen op een gegeven moment de symptomen niet meer. Als dit grote problemen geeft, kan het zinvol zijn om de diabetes in het begin minder scherp in te stellen om alle hypo’s te voorkomen. Het lichaam ontwent de hypo’s weer, zodat het oude hypogevoel terugkomt. Wat is een hyper? Een hyper is een te hoge bloedglucosewaarde die ontstaat door een tekort aan insuline in het lichaam. De meest voorkomende klachten zijn dorst, veel en vaak plassen en vermoeidheid. Als de hoge bloedglucosewaarden te lang aan-

Diabetes type 2 in de praktijk

41

3

houden, is dat gevaarlijk doordat er een hyperglykemisch coma kan optreden. Wat is een non-ketotisch coma? Wat betekent dat? Een non-ketotisch coma is een vorm van coma die ontstaat als gevolg van zeer hoge bloedglucosewaarden. In eerste instantie lijken de symptomen op die van een hyper: dorst, veel plassen en kans op uitdroging. Als de hoge waarden aanhouden ontstaat ernstige uitdroging met droge lippen, droge huid, lage bloeddruk en een ingevallen gezicht. Uiteindelijk wordt de persoon suf en raakt in coma. Een non-ketotisch coma kan ontstaan als gevolg van een infectieziekte zoals griep of een blaasontsteking, maar ook na bijvoorbeeld een hartaanval of een hersenbloeding. Bij ziekten of ingrijpende

42

Diabetes type 2

gebeurtenissen is zelfcontrole extra belangrijk om tijdig maatregelen te nemen bij hoge bloedglucosewaarden en hierdoor een coma te voorkomen.

3

Wat gebeurt er als de bloedglucosewaarden lange tijd veel te hoog blijven? Hoge bloedglucosewaarden zijn schadelijk voor het lichaam. Een complicatie die vooral voorkomt bij oudere mensen die zelfstandig wonen of in een verpleeghuis waar zij niet goed verzorgd worden, is een hyperosmolair syndroom of coma. ‘Hyper’ betekent ‘groter dan normaal’, en ‘osmolair’ heeft te maken met de concentratie van stoffen in het bloed. De belangrijkste symptomen zijn: vaak plassen, dorst, moeheid, beenkrampen, diepliggende ogen en een snelle polsslag, een lage bloeddruk, een verminderd bewustzijn of zelfs coma. Een hyperosmolair syndroom of coma moet in het ziekenhuis behandeld worden. Ook hier geldt weer dat regelmatige zelfcontrole of controle door verzorgers heel belangrijk is om dit soort complicaties te voorkomen. Wat is zelfcontrole? Het woord zegt het al: jezelf controleren. Het regelmatig meten van de bloedglucosewaarden is daarbij de belangrijkste graadmeter. Zelfcontrole is niet alleen van belang bij diabetes type 1, zoals nog vaak gedacht wordt. Ook voor mensen met diabetes type 2 is zelfcontrole belangrijk en nuttig: het verkleint ook bij hen de kans op complicaties. Wat zijn de voordelen van zelfcontrole? Jarenlang onderzoek in Duitsland (ROSSO-studie) onder meer dan drieduizend mensen met diabetes type 2 heeft

Diabetes type 2 in de praktijk

43

aangetoond dat zelfcontrole de kans op voortijdig overlijden aanzienlijk verminderde. Ook het ontstaan van ernstige complicaties nam met bijna een derde af. Hoe vaak moet ik mijn bloedglucosewaarde meten? Hoe vaker je meet, hoe meer je weet. Meet steeds op vaste tijdstippen, bijvoorbeeld na een maaltijd, in nuchtere toestand zoals direct na het opstaan en/of voor het slapen gaan. Over langere tijd zult u dan patronen ontdekken die u helpen bij de diabetesregulatie. Natuurlijk blijft het wel van belang om in bepaalde gevallen extra controles uit te voeren, zoals voor een autorit, bij ziekte, zoals een griep, of bij extra lichamelijke inspanning. Wat zijn acceptabele bloedglucosewaarden? Streefwaarden zijn: < 7,0 mmol/l nuchter en < 8,0 mmol/l na de maaltijd. Voor het HbA1c-gehalte is < 7,0 optimaal. Daarboven is de bloedglucoseregulatie in principe onvoldoende. Wat is het HbA1c? Dat is een waarde die iets zegt over de gemiddelde bloedglucosespiegel in de voorafgaande zes tot acht weken. De afkorting staat voor hemoglobine A1c, dat zijn versuikerde cellen van de rode bloedkleurstof. Wanneer het HbA1c wordt geprikt, wordt gemeten hoeveel glucose zich heeft gehecht aan die hemoglobine. Het HbA1c wordt uitgedrukt in een percentage; minder dan 7 procent betekent een goede regulatie.

3

44

Diabetes type 2

Krijgen mensen met diabetes type 2 een bloedglucosemeter vergoed door de verzekering? Op dit moment wordt zelfcontrole voor diabetes type 2 slechts door een klein aantal zorgverzekeraars vergoed als u alleen tabletten gebruikt. Spuit u insuline, dan krijgt u in principe een meter vergoed. Het is de moeite waard om navraag te doen bij uw zorgverzekeraar.

3

Hoe vaak moet ik een arts bezoeken? Het is de bedoeling dat u viermaal per jaar door een arts en/ of diabetesverpleegkundige wordt onderzocht. Wanneer uw diabetes niet goed gereguleerd is kan frequentere controle noodzakelijk zijn. Zo’n onderzoek houdt in dat uw bloedglucosewaarde gemeten wordt, evenals uw HbA1c en uw gewicht. Ten minste éénmaal per jaar zal de arts ook uw urine controleren op eiwitten, uw ogen (laten) controleren, uw cholesterol bepalen, uw bloeddruk meten en uw voeten controleren. Welke complicaties kunnen mensen met diabetes krijgen? Op langere termijn kan diabetes complicaties tot gevolg hebben, zoals nierziekten, oogziekten, ziekten van het zenuwstelsel en hart- en vaatziekten. Het is niet precies duidelijk hoe deze complicaties ontstaan. Zowel een te hoge bloedglucoseconcentratie als een hoge bloeddruk en stoornissen in de cholesterolhuishouding dragen allemaal bij aan het ontstaan van de diverse complicaties. Complicaties zijn voor veel mensen met diabetes schrikbeelden die voorkomen kunnen worden door een goede diabetesregulatie en een regelmatige controle door een arts of diabetesverpleegkundige, een oogarts en een pedicure met een diabetische aantekening.

Diabetes type 2 in de praktijk

45

Waardoor hebben mensen met diabetes meer risico op hart- en vaatziekten? Mensen met diabetes lopen meer risico op het dichtslibben van de bloedvaten, zoals kransslagaders die het bloed naar de hartspier vervoeren of de bloedvaten die bloed naar de hersenen vervoeren. Hart- en vaatziekten vormen de belangrijkste doodsoorzaak bij mensen met diabetes type 2. Een slechte diabetesregulatie, hoge bloeddruk, verminderd HDL-cholesterol, overgewicht en veel vet rond het middel verergeren het risico op hart- en vaatziekten. Hart- en vaatziekten zijn te bestrijden door een goede diabetesregulatie, maar zeker in combinatie met een goede bloeddruk en een gezond cholesterolgehalte. Daarom is een gezonde leefstijl, met gezonde voedingsgewoonten en voldoende beweging, zo belangrijk. Wat is goed cholesterol? Cholesterol is een vetachtige stof die we via onze voeding binnenkrijgen en die ons lichaam zelf ook maakt. De stof is nodig voor het zenuwstelsel en voor het aanmaken van bepaalde hormonen. De verhouding LDL- en HDL-deeltjes in het bloed bepaalt het cholesterolgehalte. De LDL-deeltjes brengen vet naar de lichaamscellen. Wanneer er te veel LDL-deeltjes in het bloed zitten, kunnen zij zich in de wand van grotere bloedvaten nestelen en deze bloedvaten vernauwen. De LDLbolletjes zijn dus de ‘kwade’ vetdeeltjes. Daarnaast zijn er HDL-deeltjes die vet van de lichaamscel via het bloed naar de lever(afbraak) vervoeren. Deze deeltjes zijn de ‘schoonmakers’ die opgehoopt cholesterol verwijderen en zo slagaderverkalking tegengaan. Bij mensen met diabetes komt relatief vaak een verhoogd LDL-cholesterolgehalte voor en bij hen zijn de beschermende HDL-deeltjes meestal juist minder aanwezig. Dit geldt met name voor oudere mensen met diabetes type 2.

3

46

Diabetes type 2

3

Ruim 1 miljoen mensen in Nederland hebben een te hoog cholesterolniveau en een kwart van de bevolking zit boven 6,5 mmol/l. Het cholesterolgehalte moet lager zijn dan 5,0 mmol/l, met een LDL-cholesterol van minder dan 2,5 mmol/l. Welke invloed heeft diabetes op de ogen? De ogen zijn belangrijke organen die op lange termijn worden beïnvloed door de diabetes. Mensen met diabetes wordt aangeraden hun ogen één keer per twee jaar te laten controleren door een oogarts, bij andere risicofactoren zoals hoge bloeddruk vaker. Glaucoom (groene staar) en cataract (grijze staar) komen relatief meer voor bij mensen met diabetes. Deze vormen van staar kunnen goed behandeld worden. Lastiger is het met diabetische retinopathie, een vorm van aantasting van de kleine slagadertjes en haarvaten van het netvlies van het oog. Het gevaarlijke van retinopathie is dat het in de meeste gevallen geen klachten geeft. Dat komt doordat een groot deel van het netvlies

Diabetes type 2 in de praktijk

47

niet zo belangrijk is om scherp te kunnen zien. Pas als de afwijkingen ernstiger vormen aannemen, kunnen klachten ontstaan. Dat gebeurt pas nadat de macula is aangetast, dat is het deel van het netvlies dat heel belangrijk is om scherp te kunnen zien. De belangrijkste klacht is dan ook dat men niet meer scherp kan zien. Soms ziet mensen dingen ‘voorbijvliegen’ die lijken op vlokken of spinnenwebben of gordijnen of zien ze de kleuren minder duidelijk. Het advies is: ga in dat geval zo snel mogelijk naar een oogarts om het netvlies te laten controleren. 3 Waarom wordt de bloeddruk extra gecontroleerd bij mensen met diabetes? Mensen met diabetes hebben meer kans op een hoge bloeddruk. Omdat een hoge bloeddruk het ontstaan van diabetescomplicaties verergert, wordt dit extra in de gaten gehouden. Een ‘normale’ waarde voor mensen met diabetes is 130/85 mmHg. Met een gezonde leefstijl, voldoende beweging en een goed lichaamsgewicht is de bloeddruk binnen de grenzen te houden. Lukt dat echt niet, dan zijn er bloeddrukverlagende medicijnen nodig. Welke invloed heeft diabetes op de nieren? Nieren werken als filters, ze halen de schadelijke stoffen uit het bloed en zorgen ervoor dat het lichaam deze stoffen uitplast. Ook reguleren de nieren het zout- en watergehalte in het lichaam. Meer dan een derde van de mensen met diabetes type 2 zal op lange termijn een vorm van nierschade oplopen. In het ernstigste geval moet bij deze mensen een kunstmatig filter worden gebruikt (dialyseren) om de nierfunctie over te nemen. Van alle mensen die dialyse ondergaan heeft in Europa ongeveer 15 procent diabetes. Het is heel belangrijk om regelmatig de urine te laten controleren op albumine, een eiwit in de

48

Diabetes type 2

urine. Wanneer het albuminegehalte iets verhoogd is, is daar nog niets van te merken. Pas later ontstaat echte nierschade, waarbij de nieren uiteindelijk onvoldoende functioneren om afvalstoffen af te voeren en nierdialyse nodig is. Door tijdig het verhoogde albuminegehalte te ontdekken is behandeling mogelijk en kan ernstig nierfalen worden voorkomen.

3

Welke klachten ontstaan wanneer het zenuwstelsel aangetast wordt? Aantasting van het zenuwstelsel, diabetische neuropathie genoemd, ontstaat wanneer de bloedglucosespiegel jarenlang te hoog is. Klachten die dan ontstaan zijn gevoelsverlies doordat de gevoelszenuwen zijn beschadigd, bewegingszenuwen die geen prikkels meer naar de spieren sturen om ze te laten bewegen en in een later stadium stoornissen aan de hartspier, darmspieren en blaasspieren. Gevoelsstoornissen zijn de meest voorkomende zenuwstoornissen bij mensen met diabetes. Hierdoor worden wondjes soms te laat opgemerkt, waardoor voetwonden ontstaan; in het uiterste geval is amputatie de enige uitweg. Gelukkig is dat steeds minder vaak nodig, er zijn diverse behandelmogelijkheden. Hoe ontstaan voetzweren? Een voetzweer, oftewel voetulcus, is een potentieel bedreigende complicatie. Het ontstaat doordat het gevoel minder wordt en wondjes niet op tijd worden opgemerkt en behandeld. Het verlies van het gevoel aan de voeten ontstaat heel sluipend en gaat soms samen met klachten die niet direct verband lijken te houden met diabetes, zoals vermoeide benen en tintelingen. In de meeste gevallen beginnen de problemen door een klein wondje dat zich uitbreidt naar het bot of de pezen. Het wondje wordt een abces en tast het bot aan. Wanneer in dit stadium

Diabetes type 2 in de praktijk

49

nog niets wordt gedaan, kan de voet zelfs afsterven. Een goede bloedglucoseregulatie is ter voorkoming van dit soort problemen ook hier weer heel belangrijk, net als regelmatige controle van uw voeten, door uzelf of door een pedicure die gespecialiseerd is in diabetes. Wist u dat bij veel mensen – ongeveer 60 procent – slechtzittende schoenen de eigenlijke oorzaak zijn van voetzweren? Bestaat er een verband tussen huidproblemen en diabetes? Er zijn huidproblemen die vooral voorkomen bij mensen met diabetes, zoals een droge huid, schimmelinfecties, roodbruine plekken op de schenen, verlies van pigment, gele plekjes op de oogleden en een ‘diabetische dikke huid’, die voorkomt bij mensen die tien jaar of langer diabetes hebben. Schimmelinfecties ontstaan meestal in de huidplooien, in de liezen en onder de borsten en kunnen behandeld worden met een antischimmelcrème. Wanneer de bloedglucosewaarden langere tijd hoog zijn, zijn mensen vatbaarder voor bacteriële infecties zoals streptokokken en stafylokokken; deze infecties moeten worden behandeld met antibiotica. Zijn mensen met diabetes gevoeliger voor infecties? Ja, mensen met diabetes zijn gevoeliger voor infecties. Door te hoge bloedglucosewaarden werken de witte bloedcellen minder goed en dat zijn de cellen die het lichaam nodig heeft om infecties tegen te gaan. Hierdoor lopen mensen met diabetes meer risico op blaasontstekingen, wondjes die minder snel genezen en gaan ontsteken, longontsteking, steenpuisten en schimmelinfecties. Daarom is het ook verstandig om elk jaar de griepprik te halen.

3

50

Diabetes type 2

Mensen met diabetes zijn gevoeliger voor infecties en dus ook voor griep. De griepprik geeft overigens geen garantie dat u helemaal geen griep zal krijgen, maar verkleint de kans erop.

3

Is het ontstaan van complicaties te voorkomen? Het ontstaan van de genoemde complicaties van diabetes kan niet voor 100 procent worden voorkomen. Wel kan het worden uitgesteld en kan de snelheid waarmee bestaande complicaties zich verder ontwikkelen worden vertraagd. In een groot onderzoek in Amerika is aangetoond dat door een goede diabetesregulatie de complicaties kunnen worden tegengegaan. Zijn er nog andere soorten diabetes bekend? Ja, naast diabetes type 1 en 2 kennen we ook zwangerschapsdiabetes. Zwangerschapsdiabetes komt voor bij één op de twintig zwangerschappen. Het is een meestal tijdelijke vorm van diabetes die door de werking van bepaalde hormonen kan ontstaan. Die hormonen remmen de werking van insuline af. De kans op het ontstaan van diabetes na de zwangerschap is bij vrouwen met zwangerschapsdiabetesis 50 procent. Verdwijnt zwangerschapsdiabetes na de bevalling? Na de bevalling verdwijnt de diabetes meestal binnen 24 uur. De helft van de vrouwen die zwangerschapsdiabetes hebben gehad, krijgen binnen tien jaar daarna diabetes type 2. Het is daarom belangrijk dat zij letten op beweging, voeding en gewicht om het risico erop te verkleinen. Ook de baby’s lopen meer risico om diabetes type 2 te ontwikkelen.

Diabetes type 2 in de praktijk

51

3

52

3

Diabetes type 2

Heeft diabetes gevolgen voor de baby? Hoe beter de diabetesregulatie, des te kleiner de kans op het ontstaan van problemen voor de baby. Baby’s van moeders met (zwangerschaps)diabetes kunnen te zwaar zijn bij de geboorte, doordat ze veel glucose hebben gekregen. Wanneer de moeder hoge(re) bloedglucosewaarden heeft tijdens de zwangerschap, gaat de extra hoeveelheid glucose in het bloed van de moeder via de placenta ook naar de baby. Daardoor zijn deze kinderen vaak zwaarder bij hun geboorte. Dit houdt niet in dat zij zwaarder blijven; zodra hun lichaam ‘zelfstandig’ gaat functioneren, raken zij het extra gewicht kwijt. Waar artsen wel extra aandacht aan besteden is het risico op een hypo vlak na de geboorte. De foetus is gewend aan een hoge glucosetoevoer en maakt daardoor extra insuline aan. Doordat die hoge glucosetoevoer van de moeder plotseling stopt, kan na de geboorte een hypo optreden bij de baby. Daarom worden de bloedglucosewaarden van pasgeboren kinderen de eerste vier tot zes uur na de geboorte extra gecontroleerd. Ook de kans op aangeboren afwijkingen is groter als de diabetesregulatie slechter is tijdens de zwangerschap. Mag je thuis bevallen als je diabetes hebt? Nee, vrouwen met diabetes worden begeleid door een gynaecoloog en moeten daarom in het ziekenhuis bevallen. Kun je met diabetes sporten? Ja, sporten mag en wordt zelfs geadviseerd omdat het gezond is. Regelmatig bewegen helpt het gewicht onder controle te houden, je voelt je fitter en beweging werkt tegen stress. Het is wel belangrijk om er rekening mee te houden dat het lichaam meer energie, oftewel glucose, nodig heeft bij lichamelijke activiteiten. Deze glucose wordt onder meer uit

Diabetes type 2 in de praktijk

53

de opslagplaatsen in de lever en het spiersysteem gehaald. Doordat de gevoeligheid van het lichaam voor insuline toeneemt tijdens het sporten, wordt het insuline-effect versterkt. Om een hypo te voorkomen doet iemand die insuline spuit er daarom goed aan de insulinedosering aan te passen. Voor mensen die tabletten gebruiken kan het verstandig zijn om van tevoren iets extra’s te eten. Zorg ervoor dat de mensen in uw omgeving weten wat zij moeten doen bij een ernstige hypo en zorg ervoor dat u altijd dextro bij de hand heeft. Verder is het goed om vlak voor de sportactiviteit, en ook kort daarna, de bloedglucosewaarde te meten. Waarom is de kans op een hypo na het sporten groter? Tijdens het sporten maakt het lichaam gebruik van energiereserves die opgeslagen zijn in de lever en de spieren. Na het sporten worden deze opslagplaatsen opnieuw met energie gevuld door de opname van glucose uit het bloed (‘spiervul’effect). Deze opname wordt nog versterkt door de toegenomen gevoeligheid voor insuline van het lichaam. Afhankelijk van de inspanning kan dit vuleffect van de spieren en de lever een aantal uren duren. Bij extreme inspanning, zoals een marathon, kan dit zelfs een aantal dagen duren. Verder neemt door sporten de insulinegevoeligheid toe, waardoor met gelijke hoeveelheden insuline een sterker bloedglucoseverlagend effect wordt bereikt en daardoor de kans op hypo’s weer toeneemt. Hoe moet het ‘spiervul’-effect opgevangen worden? Om het spiervul-effect op te vangen en ernstige hypo’s zo te voorkomen, is het verstandig om de bloedglucose meer dan

3

54

3

Diabetes type 2

Diabetes type 2 in de praktijk

55

gebruikelijk te controleren. Wanneer u insuline spuit kunt u de hoeveelheid insuline verlagen en wat extra koolhydraten eten om het spiervul-effect goed op te vangen. Mag iemand met diabetes alle sporten beoefenen? Ja, maar het is wel belangrijk om uit te vinden hoe het lichaam reageert op intensieve sporten zoals een marathon lopen en wielrennen. Het bloedglucosegehalte kan namelijk plotseling flink stijgen of dalen, en dat kan gevaarlijk zijn. Er zijn topsporters met diabetes die bewijzen dat het mogelijk is. Minder verstandig zijn sporten waarbij een plotselinge hypo voor een levensgevaarlijke situatie zorgen, zoals duiken en zweefvliegen. Kunnen mensen met diabetes naar de wintersport? Ja, als zij maar goed voorbereid zijn. Zorg dus voor voldoende insuline of tabletten en voldoende materiaal voor zelfcontrole. Tijdens een skivakantie is het activiteitenpatroon totaal anders dan in het dagelijks leven. Ook het eet- en drinkpatroon zal anders zijn, wat invloed kan hebben op de bloedglucosewaarden. Houd daar rekening mee, en doe wat vaker aan zelfcontrole. Het is belangrijk om voor het skiën de bloedglucose te meten, om zo tijdig hypo’ s te kunnen opmerken. Als u insuline gebruikt, zorg er dan voor dat die koel bewaard wordt, maar niet bevriest; daarmee gaat de werking verloren. Het is belangrijk dat de vakantiepartners op de hoogte zijn van de diabetes en weten wat ze in geval van nood moeten doen. Mag je autorijden met diabetes type 2? Ja. Iedereen die een rijbewijs wil krijgen, moet eerst door het CBR geschikt worden verklaard. Een verklaring van

3

56

Diabetes type 2

geschiktheid kan worden aangevraagd met een formulier van tien vragen over gezondheid en functioneren, de zogenoemde ‘Eigen Verklaring’. Sommige vragen van de Eigen Verklaring gaan over diabetes. Op de Eigen Verklaring moet een arts opgeven welke medicijnen u gebruikt en of u goed bent ingesteld. ‘Hypo unawareness’ is voor het CBR een zwaarwegend argument. Het is heel belangrijk deze verklaring naar waarheid in te vullen, anders krijgt u niets vergoed bij een ongeval. 3

Hoe lang is mijn rijbewijs geldig? Mensen met diabetes krijgen een rijbewijs voor maximaal tien jaar. Bij het verlengen van uw rijbewijs moet u medisch gekeurd worden. Als u voldoet aan de eisen krijgt u opnieuw een rijbewijs voor maximaal tien jaar. De beslissing wordt genomen door het CBR, uw arts kan slecht adviseren. Ik heb diabetes gekregen nadat ik mijn rijbewijs heb gehaald. Wat nu? Als u het rijbewijs gaat verlengen en u hebt in de tussentijd diabetes gekregen, bent u niet verplicht om bij het CBR te melden dat u diabetes hebt. Het is wel verstandig om dit te melden, om problemen met de verzekering te voorkomen. Mogen werkgevers mij een baan weigeren omdat ik diabetes heb? Bij sommige beroepen wel, zoals de politie en het leger. In de praktijk komt het nog regelmatig voor dat mensen afgewezen worden voor een baan vanwege hun diabetes. Vaak door onbekendheid met de ziekte. Als mensen met diabetes hun ziekte goed onder controle hebben, is er geen enkele reden om hen af te wijzen. Mensen die veel reizen en te maken krijgen met tijdsverschillen zullen wat meer moeite moeten doen

Diabetes type 2 in de praktijk

57

om hun diabetesregulatie goed te houden, net als mensen die lichamelijk zwaar werk doen of in ploegendiensten werken. Maar het is vaak allemaal mogelijk met extra zelfcontrole en door tijdig extra koolhydraten te nemen en zo een hypo te voorkomen. Hoe kan ik mezelf het beste verzekeren? De Diabetesvereniging heeft een collectief contract afgesloten met meerdere zorgverzekeraars. 3 Op welke manier moeten tijdsverschillen bij vliegreizen opgevangen worden? Bij vliegreizen worden er snel tijdsgrenzen overschreden. Afhankelijk van de eindbestemming kan het tijdsverschil oplopen tot twaalf uur. Om deze tijdsverschillen en de bijbehorende jetlag op te vangen, kunt u het beste direct bij aankomst de lokale tijd aanhouden, ook voor uw medicijnen. Het is verstandig in het begin uw bloedglucosewaarden extra te controleren. Welk materiaal moet beslist mee op vakantie? Bij vakanties is het belangrijk om voldoende materiaal mee te nemen om eventuele problemen efficiënt op te kunnen lossen. Behalve de noodzakelijke medicijnen en hulpmiddelen moet ook de vakantieapotheek voorzien zijn van een paar specifieke producten. Een overzicht: • twee keer de benodigde hoeveelheid medicijnen, dus tabletten of insuline en voldoende materiaal voor zelfcontrole, verspreid over twee tassen handbagage, voor het geval u na een vliegreis uw koffer mist en omdat de temperatuur in het vrachtruim beneden het vriespunt ligt en de kans dus bestaat dat insuline ‘kapot’ vriest en onbruikbaar wordt;

58

Diabetes type 2

• telefoonnummer van huisarts, internist of diabetesverpleegkundige; • recept voor insuline of tabletten; • ORS (Oral Rehydration Salt), een middel om bij ziekten met braken en diarree uitdroging te voorkomen; • Primperan, middel om braken en misselijkheid tegen te gaan; • middelen tegen diarree. 3

Heeft stress invloed op diabetes? Ja, diabetes kan veel stress met zich meebrengen, maar omgekeerd geldt ook dat stress invloed heeft op de diabetes. Bij mensen met diabetes type 2 stijgt het bloedglucosegehalte meestal onder invloed van stress. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat mensen met veel stress vatbaarder zijn voor diabetes type 2. De chronische verhoging van het aantal stresshormonen kan waarschijnlijk leiden tot ongevoeligheid voor insuline en zo tot diabetes, bij mensen die er al een genetische aanleg voor hebben. Om welk soort stress het ook gaat, het leidt tot verhoging van de bloedglucosewaarden. Dat komt onder andere doordat bij stress hormonen worden uitgescheiden, de zogenaamde stresshormonen zoals adrenaline en noradrenaline, die ervoor zorgen dat de bloedglucosewaarden stijgen. Kun je impotent worden van diabetes? Ja, door stoornissen in de bloedvaten kan de doorbloeding van de penis verstoord raken waardoor het moeilijk of soms zelfs niet meer mogelijk is om een erectie te krijgen. Dat brengt vaak grote emotionele bezwaren met zich mee. Mannen praten er niet gemakkelijk over, maar de helft van de mannen met diabetes heeft problemen met seksueel functioneren. Bij oudere mannen, boven 70 jaar, ligt dit aantal nog

Diabetes type 2 in de praktijk

59

hoger. Vaak zijn er andere oorzaken dan diabetes: stress, angst en depressies kunnen ook impotentie veroorzaken. Wanneer dit niet het geval is, is de diabetes waarschijnlijk de boosdoener. Er zijn diverse behandelmogelijkheden en hulpmiddelen om toch een erectie te bewerkstelligen. Het beste is natuurlijk om dit soort problemen zo veel mogelijk te voorkomen door te zorgen voor een goede diabetesregulatie. Mogen vrouwen met diabetes de pil gebruiken? Ja, dat mag. Binnenkort moet ik vasten in verband met ramadan. Hoe moet dat? De Koran stelt dat het voor kinderen en zieken niet verplicht is te vasten. Mensen met diabetes vallen ook onder deze regel. Als zij toch willen vasten is het belangrijk om dat te overleggen met hun behandelend arts, omdat anders de kans zeer groot is op ontregelingen. Het is onmogelijk om lange tijd niet te eten of te drinken zonder dat problemen ontstaan. De medicatie moet in overleg worden aangepast en er moet rekening worden gehouden met de hoeveelheid koolhydraten in de voeding en het tijdstip waarop gegeten wordt. Verder is het van essentieel belang de bloedglucose regelmatig te meten om ontregelingen bijtijds te ontdekken.

3