500 zagadek ekonomicznych [PDF]

Zitiervorschau

Władysław Baka Kazimierz Piesuwicz

komicznych

50

zagadek

eko n o m iczn ych

Władysław Baka Kazimierz Piesowicz

50

zagadek

ekonomicznych

Wiedza Powszechna W arszaw a 1971

W g p r o j e k t u s e r y jn e g o J . C Z . B IE Ń K A O k ła d k ę p r o je k to w a ł SZY M O N K O B Y L IŃ S K I

I l u s tr a c je SZY M O N K O B Y L IŃ S K I

R e d a k to r : K R Y S T Y N A CAŁA R e d a k to r te c h n ic z n y : JA N IN A H AM M ER K o r e k to r : B O Ż E N A M A R Y A Ń S K A

P rin te d in P o lan a P W „ W ie d z a P o w s z e c h n a ” W arsz a w a 1971. W y d a n ie I. N a k ła d 30 ooo + 299 eg z. O b j. 12,5 a r k . w y d ., 15,25 a r k . d r u k . P a p ie r r o to g r . k l. I II , 70 g , 82X104 z f - k i w K lu c z a c h . O d d . d o s k ł. 18 X I I 70. P o d p . d o d r . I I V I I I 71. D r u k . w e w rz e ś n iu Z a k ła d y G r a fic z n e w K a to w ic a c h . Z a k ła d n r 2. K a to w ic e , u l. 3 M a ja 12. Z am . 7I5/7Ł C -1 I. C e n a z ł 15,—

SPIS TREŚCI

PYTA- ODPONIA WIEDZI

1. Polska w św ieeie............................... 8 2. Dziesiąta po b o g u .................................... 10 3. Znasz-li ten k r a j? .................................... 12 4. Co jest starsze?......................................... 13 5. Kolejno odlicz!......................................... 14 6. Firma egzystuje od................................ 16 7. Słynne inicjatywy gospodarcze . . . 17 8. Wbrew logice?......................................... 18 9. Licentia poetiea......................................... 20 10. Wczoraj i dziś ( I ) .................................... 21 11. Wczoraj i dziś ( I I ) ............................... 22 12. Nie samym Chlebem-................................. 24 13. Wykonaj p l a n ! ......................................... 26 14. Każdy z krajów socjalistycznych......... 28 15. Słowo o RW PG......................................... 30 16. Na Zachodzie bez zmian? . . . . 32 17. W „Trzecim Świeeie” .......................... 34 18. Pół żartem, pół serio . . . . . . 36 19. Historia w k o lo rach ...............................39 20. Spacer w historię ekonomii . . . . 40 21. Jaka jest różnica?....................................42 22. Co eksportujemy? . . . . . . . 43 23. Skąd im portujem y?...............................44 24. Kto przoduje w świeeie? . . . . 45 25. Wyścig stulecia: ZSRR-USA . . . 46 26. Rzeczpospolita z a p ł a c i ..........................48 27. Przy konferencyjnym stole . . . . 50 28. Rośnie czy m a le je ? ...............................51

86 88 91 94 99 102 106 112 116 121 124 128 130 133 136 139 142 145 147 150 155 158 160 162 165 168 170 173

29. Uwaga, dwuznaczne wyrazy! . . . 52 30. Mini-słownik wyrazów obcych . . . 53 31. Gospodarka i f a n ta z ja ..........................54 32. Miasta — n a z w y .................................... 55 33. To samo czy nie to samo? . . . . 56 34. Od talara do d o la ra ............................... 57 35. Pecunia non o l e t .................................... 58 36. Z czego są z n a n i? ............................... 59 37. Polemiki i s p o r y .................................... 60 38. Łacina w ekonom ii............................... 62 39. Monopole, duopole, oligopole . . . 63 40. Turniej województw............................... 64 41. Do miasta! ...............................................66 42. Kupić, nie kupić — popytać można . 67 43. Mars i e k o n o m ia .................................... 68 44. Na prawo p a tr z ! .................................... 70 45. Do czego służy..........................................71 46. Z krzywymi na „ty” ............................... 72 47. Nazwiska, które stały się terminami . 76 48. Czy światu grozi g łó d ? .......................... 77 49. U progu nowej pięciolatki . . . . 80 50. Skok w przyszłość.................................... 82

176 178 181 184 187 189 194 197 200

205 207 210

212

215 217 220

225 228 231 235 237 241

p yta n ia

Jakie jest miejsce Polski w świecie — jej pozycja, znaczenie, poziom rozwoju jej gospodarki w stosunku do gospodarki światowej? W konkretnych dziedzinach mierzy się to udziałem procentowym kraju w global­ nej produkcji, handlu, zasobach materialnych itp. ca­ łego świata. Ale statystyka upraszcza i nuży. Żaden wskaźnik statystyczny z osobna nie może wyrazić w pełni ogólnego udziału, a tym bardziej znaczenia w świecie, na które składa się wiele różnorodnych elementów. A jednak... jakieś wyobrażenie o miejscu Polski w świecie ma przecież każdy z nas. Poprawny pogląd na te sprawy jest niezbędnym warunkiem właściwego rozumienia samej gospodarki polskiej — jej poziomu, struktury i specyfiki. Jest to możliwe tylko na szerokim tle porównawczym. Na kilku poniż­ szych przykładach możesz sprawdzić, w jakiej mierze Twoje wyobrażenia odpowiadają rzeczywistości. 1. Jaką część ludności świata stanowi w przybliżeniu ludność Polski? Mniej niż 1%, od 1% do 3% czy więcej niż 3%? 2. W jakich dziedzinach produkcji, a ściślej, w pro­ dukcji jakich konkretnych artykułów — rolnych lub przemysłowych — Polska znajduje się w pier­ wszej dziesiątce producentów światowych? Arty­ kułów takich jest 17. Czy potrafisz wymienić przy­ najmniej 5 z nich? 3. W produkcji trzech ważnych artykułów liczonej na ł mieszkańca kraju Polska zajmuje pierwsze miejsce w świecie. Dwa z nich są produktami rol­ nictwa, a jeden górnictwa. Jakie to produkty? 4. Które z polskich bogactw naturalnych należą do najrzadszych w świecie? 5. Ilu Polaków żyje na stałe poza granicami kraju (3 min, 6 min czy 10 min)? Wymień również trzy kraje, w których są najliczniejsze skupiska Pola­ ków.

6. Co w naszej gospodarce powinno bardziej dziwić, a nawet zaskoczyć zagranicznego obserwatora, sty­ kającego się z Polską bliżej po raz pierwszy: a) pa­ rowozy w trakcji kolejowej; b) duża liczba pracu­ jącej młodzieży; c) duża liczba koni na wsi? 7. Czy Polska ma dodatni, czy ujemny bilans han­ dlowy (tzn. czy wartość naszego eksportu jest wyż­ sza od wartości importu, czy odwrotnie)? 8. Wymień pięć krajów, z którymi Polska ma naj­ większe obroty handlowe. 9. W eksporcie pięciu ważnych artykułów handlu międzynarodowego Polska znajduje się w pierw­ szej dziesiątce eksporterów światowych. Jeden z tych artykułów jest typowym wyrobem przemy­ słowym, dwa — to surowce, a dwa — to produkty spożywcze. Jakie to artykuły? 10. Premier Indii Nehru przybywając do Polski w 1956 r. powiedział do witających go osób na lot­ nisku w Warszawie: „Przede wszystkim dziękuję wam za najcenniejszy dar, jaki otrzymały Indie od Polski...” Jaki to był dar?

&

2.

DZIESIĄTA PO BOGU

W ciągu ostatnich kilkunastu lat Polska dokonała ogromnego skoku w dziedzinie rozwoju gospodarki morskiej, zbliżając się do czołówki światowej. W pro­ dukcji statków pełnomorskich zajmujemy obecnie 11 miejsce w świecie, czyli dziesiąte po „bogu”, którym jest Japonia {połowę całego tonażu produkowanych na świecie statków buduje się w Japonii). Jesteśmy po­ ważnym eksporterem statków i usług handlowych na morzu, statki zbudowane w Polsce pływają pod roz­ maitymi banderami, a pod polską banderą przewozi się towary kilkunastu krajów. Stajemy się, i to w dość szybkim tempie, handlowym mocarstwem morskim. Wiedza o morzu, jego sprawach i walorach ekono­ micznych jest więc coraz bardziej niezbędna do zna­ jomości gospodarki naszego kraju. Sprawdź zatem — zwłaszcza jeżeli jesteś zwyczajnym szczurem lądowym — swoje wiadomości o tych sprawach, odpowiadając na następujące pytania: 1.

Jakie kraje wyprzedzają Polskę pod względem produkcji statków pełnomorskich (liczonej według tonażu)? Spróbuj wymienić przynajmniej pięć, wiedząc już, że jest ich łącznie z Japonią dziesięć. Z. Jakie trzy kraje przodują w świecie pod względem tonażu posiadanej floty handlowej? Jakie jest w przybliżeniu miejsce Polski? 3. Jakie kraje przodują w połowach ryb? Jak daleko umieściłbyś Polskę? 4 . Czy polskie połowy ryb w ostatnich latach wzro­ sły w porównaniu z okresem przedwojennym (1936—1938) — a) 2-krotnie, b) 6-krotnie, c) 10-krotnie? 5. Który z polskich portów jest największy pod względem: — a) rozmiarów, b) ruchu statków, c) tonażu przeładunków? ó. W której z polskich stoczni buduje się największe

7. 8.

9. 10.

statki i jaki jest tonaż tych największych jedno­ stek? Jakie towary z przewożonych drogą morską do Polski i z Polski zajmują czołowe miejsca pod względem wagi ładunków? Czy polska flota handlowa przewozi na swych statkach więcej (według wagi ładunków) towarów polskich czy obcych? Jaka jest relacja jednych do drugich? Pod jaką banderą (z jakich krajów) zawija do na­ szych portów najwięcej obcych statków? Jak wytłumaczyłbyś następującą dysproporcję: udział Polski w światowej produkcji statków peł­ nomorskich wynosi obecnie 2,7%, natomiast tonaż polskiej floty handlowej oraz jej udział w świa­ towych przewozach handlowych na morzu waha się w granicach od 0,5% do 1%?

3.

ZNASZ-LI TEN KRAJ?

Każdy z dziesięciu wymienionych niżej krajów zaj­ muje obecnie pierwsze miejsce w świecie w jakiejś konkretnej dziedzinie produkcji — rolniczej, górniczej lub przemysłowej. Może to być bądź bezwzględna wielkość produkcji któregoś z ważniejszych płodów rolnych, surowców lub wyrobów przemysłowych, bądź jego produkcja w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Czy wiesz zatem, w jakiej dziedzinie produkcji przoduje:

1.

Australia

2.

Francja

W starym scholastycznym sporze, co było najpierw: jajo czy kura, prawidłowa odpowiedź powinna była brzmieć, że kura; bo gdyby wpierw miało być jajko, to któż by je zniósł i wysiedział? Zdaje się, że poniż­ sze pytania nie mają tak scholastycznego charakteru, choć prawdą jest, że na ogół niełatwo ustalić jakieś ścisłe przedziały w ciągłym potoku przemian histo­ rycznych. Z własnych doświadczeń wiemy sami, że nasze potoczne wyobrażenie o tym, co w otaczającym nas świecie jest stare, a co nowe, zbyt często zawodzi. Tracimy też nieraz poczucie tego, że wszystko, co nas otacza — rzeczy, instytucje, stosunki społeczne — miało gdzieś swój początek, mniej lub bardziej odle­ gły. Krótkie ćwiczenie z chronologii może nam to le­ piej uświadomi. Spróbujmy więc zapytać siebie, co jest na świecie starsze: I. Papier czy druk? Ł Guma czy szkło? 3. Lampa naftowa, gazowa czy elektryczna? 4. Telewizor czy magnetofon? J. Maszyna do pisania czy maszyna do liczenia? 6.

Kapitał Karola Marksa czy O powstawaniu ga­ tunków Karola Darwina?

7. Chicago czy Katowice? 8. Banki czy cła? 9. Ubezpieczenia od wypadku czy spółki akcyjne? 10.

Robotnicze związki zawodowe czy robotnicze partie polityczne?

5.

KOLEJNO ODLICZ!

Jeszcze nigdy w historii problemy zaludnienia i przy­ rostu ludności nie budziły takiego zainteresowania i ... obaw, jak obecnie. Postępy medycyny i higieny w XVIII i XIX w. znacznie zmniejszyły śmiertelność ludzi, ale nie zdołały zapewnić skutecznych masowych środków świadomej regulacji urodzeń. Wynikiem tego była tzw. eksplozja demograficzna, gwałtowne przy­ spieszenie przyrostu naturalnego, które w istotny spo­ sób wpływa na sytuację gospodarczą świata. Większość krajów europejskich i Ameryka Pin. przechodziły tę eksplozję w XIX w., kraje słabo rozwinięte, zwłaszcza w Azji, Afryce i Ameryce Płd. przeżywają ją obecnie. Czy przyspieszenie to będzie działało bez końca? Wy­ daje się, że nie, gdyż dalszy postęp medycyny w połą­ czeniu z upowszechnieniem oświaty i wzrostem dobro­ bytu umożliwia na coraz szerszą skalę świadome ma­ cierzyństwo i ojcostwo, co z kolei prowadzi do obniże­ nia się stopy urodzeń i przyrostu naturalnego. Taki zamykający się cykl demograficzny obserwujemy w rozwiniętych krajach przemysłowych, kapitalistycz­ nych i socjalistycznych. Mimo takiej ogólnej tendencji, sprawy są jednak skomplikowane, gdyż rozrodczość w poszczególnych krajach kształtuje się pod wpływem różnych okoliczności. W odniesieniu do zjawisk demo­ graficznych potoczne sądy często odbiegają znacznie od rzeczywistości. Sprawdź więc swoje opinie na ten temat, odpowiadając na poniższe pytania: 1. Ile ludzi żyje obecnie w świecie i ile corocznie przybywa? 2. Kiedy mniej więcej ludność świata liczyła połowę jej obecnego stanu, tzn. w ciągu jakiego okresu nastąpiło podwojenie się liczby ludności świata? 3. Które z państw europejskich ma najwyższy, a któ­ re najniższy przyrost naturalny? 4. Czy są takie kraje, w których przyrost naturalny jest w XX wieku niższy aniżeli w XIX wieku? 5. Czy stopa przyrostu naturalnego w Polsce w ostat­ nich latach rośnie czy spada?

6. Które miejsce w Europie zajmuje Polska pod

względem liczby ludności? 7. Która z wymienionych przyczyn powoduje stop­ niowe zmniejszanie się przyrostu naturalnego w rozwiniętych i rozwijających się krajach przemy­ słowych w XX wieku: a) zmniejszanie się prze­ ciętnej liczby dzieci w rodzinie; b) zmniejszanie się względnej liczby zakładanych rodzin (zawieranych małżeństw na 1000 ludności), a powiększanie się odsetka ludzi samotnych, liczby rozwodów itp.; c) wzrost śmiertelności na skutek rosnącej liczby wypadków, chorób zawodowych, zanieczyszczeń środowiska? 8 . W jakich krajach jest najdłuższe przeciętne trwa­ nie życia człowieka? 9. Które z państw afrykańskich ma więcej ludności niż Polska? 10. W 2000 r. ludność świata będzie liczyła 4, 6 czy 8 mld osób?

6.

FIRMA EGZYSTUJE OD...

Taki napis zdobi często szyldy, znaki fabryczne, pro­ spekty reklamowe przedsiębiorstw kapitalistycznych, a nawet czasem warsztatów rzemieślniczych. Wyda­ wać się on może na pozór paradoksalny: czym tu się chwalić w epoce nieustającej pogoni za nowoczesnoś­ cią, ciągłego postępu w technice produkcji? W wielu wypadkach jest jednak całkiem uzasadniony nie tyl­ ko jako wspomnienie przeszłości, lecz także jako wi­ zytówka do przyszłości. Wystawia bowiem świadectwo dojrzałości firmie, która potrafiła przystosować się najlepiej do zmian techniki, profilu produkcji, potrzeb odbiorców albo nawet wręcz zmiany sama inicjowała. Wybraliśmy 10 takich przedsiębiorstw o zasłużonej tradycji i światowej sławie. Każde z nich odegrało w przeszłości jakąś szczególną rolę lub zdobyło sobie w jakiejś dziedzinie wybitną pozycję. Nie łudźmy się tylko, że wszystkie stare przedsiębiorstwa kapitali­ styczne chlubić się mogą taką ciągłością rozwoju. Tylko nieliczne zdołały zwyciężyć w bezwzględnej wal­ ce konkurencyjnej. O bankrutach świat nie pamięta. Pytanie nasze brzmi: gdzie i od jak dawna istnieją, co dawniej wytwarzały i czym dziś się zajmują nastę­ pujące przedsiębiorstwa:

1.

Brockhaus

6. Wilkinson

2.

Pullman

7. Cegielski

3. Citroen

8. Skoda

4.

9. Zeiss

Siemens

5. Du Pont

10.

FIAT

Imiona, a zwłaszcza nazwiska pochodzą na ogół od nazw pospolitych. Ale bywa i odwrotnie: niektóre nazwy używane potocznie wywodzą się od imion lub nazwisk. Wojny napoleońskie, piece martenowskie, system kopernikański czy kalendarz gregoriański — to określenia biorące początek od osób, z którymi związane były ważne wydarzenia lub odkrycia. W dzie­ jach gospodarczych wiele przedsięwzięć zostało rów­ nież ochrzczonych mianem ich inicjatorów. Co wiesz o tych przedsięwzięciach, które upamiętniły się w hi­ storii i utrwaliły w języku w ścisłym związku z okreś­ lonymi nazwiskami: 1. Akt Cromwella 2. Afera Lawa 3. Kodeks Zamoyskiego 4. Bank Proudhona 5. Kasy Stefczyka 6. Ustawa Shermana 7. System Taylora 8. Spółdzielczy plan Lenina 9. Ruch Stachanowa 10. Runda Kenne­ dyego

8 500 zagadek ekonomicznych

O tym, że w życiu zdarzają się absurdalne sytuacje, że sposób rozwiązywania niektórych spraw ludzkich podważa wiarę w zwykły zdrowy rozsądek i logikę — wie każdy dorosły człowiek. Życie gospodarcze także nie jest wolne od paradoksalnych sytuacji. Można bo­ wiem spotkać wiele zjawisk, których wyjaśnienie na­ suwa poważne trudności, zwłaszcza gdy podchodzi się do nich z punktu widzenia zdrowego rozsądku. Nie w każdym jednak z tych przypadków triumfuje brak logiki. Często ozialanie na pozór sprzeczne ze zdro­ wym rozsądkiem mieści się w ramach racjonalnego postępowania. Lepiej zrozumiesz sens tego wywodu, gdy spróbujesz dać logiczną odpowiedź na niżej postawione pytania: 1. W jakich wypadkach zdarza się, że ten sam kraj importuje jakiś towar, a następnie go eksportuje (reeksport)? Ł Wśród ekonomistów znana jest następująca aneg­ dota: „W państwie kapitalistycznym lekarz w swoim gabinecie zatrudniał pielęgniarkę. Do do­ chodu narodowego wliczano wówczas honorarium lekarza oraz pensję płaconą przez niego pielęg­ niarce. Dochód narodowy zmniejszył się o wiel­ kość pensji pielęgniarki z chwilą, gdy wyszła ona za mąż za swego pracodawcę, lecz nie przerwała dotychczasowej pracy”. Dlaczego dochód narodo­ wy uległ zmniejszeniu? 3. W jakim celu stosuje się niekiedy sprzedaż towa­ rów za granicę po cenie niższej od kosztów wytwa­ rzania (dumping)? 4. Wbrew wyobrażeniom, że wysokie plony powinny zawsze cieszyć rolników, ci obawiają się często „klęski urodzaju”. Z jakiego powodu i w jakich warunkach takie obawy mogą być całkiem uzasad­ nione?

5. Od około 200 lat łączna wartość importu towarów do Wielkiej Brytanii jest stale znacznie wyższa od wartości eksportu towarów. Jak to jest możliwe? 6. Czy deficyt budżetowy skarbu państwa może utrzymywać się przez dłuższy czas (np. kilkanaście lat)? 7. Po co w latach wielkiego kryzysu (1929—1933) palono kawę, topiono mleko, niszczono zboże itp.? 8. W ramach Wspólnego Rynku Francja zabiega o ob­ niżenie cen artykułów rolnych, a NRF się temu energicznie przeciwstawia, mimo że Francja jest eksporterem, a NRF importerem tych artykułów. Jak to wytłumaczyć? 9. W 1968 r. kilka państw kapitalistycznych doma­ gało się od NRF podniesienia wartości marki zachodnioniemieckiej względem innych walut. Jaki sens miały te żądania? 10. Dlaczego w gospodarce kapitalistycznej wzrost cen (drożyzna) jest na ogół oznaką dobrej koniunk­ tury gospodarczej, a spadek cen (potanienie towa­ rów) objawem recesji lub kryzysu?

9 . LICENTIA POETICA Język ekonomiczny jest na ogół ścisły, suchy, nierzad­ ko drętwy, często i gęsto przetykany liczbami i wzo­ rami. Ale i do niego wciskają się — i nieraz pomaga­ ją nam w szybszym porozumiewaniu się — obrazowe przenośnie lub ozdobne zwroty literackie. Tu mówi się o „cudzie gospodarczym”, tam o „wielkim skoku”; a literacką wizją „szklanych domów” posługiwali się najtrzeźwiejsi ekonomiści. Oto kilka takich przenośni, mniej lub więcej przesadnych, którymi ochrzczono niektóre postacie lub zjawiska gospodarcze w prze­ szłości. Czy wiesz, kogo lub co nazywano: 1. Ojcem ekonomii poli­

tycznej 2. Biblią kapitalizmu 3. Pionierem górnictwa

polskiego 4. Stolicą Europy w XVI

wieku 5. Wyspami cukrowymi 6. Człowiekiem, który rozmnożył chleb 7. Państwem, w którym słońce nigdy nie zacho­ dziło 8- Perłą kolonii brytyjkich 9. Marzycielem na Kremlu 10. Trustem mózgów

Porównania rozwoju gospodarczego Polski Ludowej ze stanem jej gospodarki w okresie przedwojennym robi się u nas — publicznie i prywatnie — tak często, że przywykliśmy do nich jak do chleba powszedniego. Często nie wywierają one nawet większego wrażenia, a z dziesiątków takich „modnych” porównań pozostaje nam tylko ogólne wyobrażenie rozwoju, wzrostu, po­ stępu. Skorzystajmy z okazji, aby te wyobrażenia sprawdzić na kilku konkretnych przykładach. Wiemy, że we wszystkich prawie dziedzinach gospodarki i kul­ tury dokonał się poważny wzrost w stosunku do koń­ cowych osiągnięć 20-lecia międzywojennego. Jakie są jednak rozmiary tego wzrostu w niektórych kluczo­ wych dziedzinach naszego życia? Czy potrafisz odpo­ wiedzieć, ile razy w przybliżeniu wzrosły w porów­ naniu z okresem przedwojennym wymienione w py­ taniach wskaźniki? Proponujemy wybór następujących możliwości: a) mniej niż 5-krotnie, b) od 5 do 10 razy, c) więcej niż 10-krotnie. 1.

Wydobycie węgla ka­ miennego 2. Produkcja stali 3. Produkcja cementu 4. Produkcja obrabiarek 5. Produkcja samochodów 6- Zużycie nawozów sztu­ cznych na 1 hektar zie­ mi uprawnej 7. Tonaż morskiej floty handlowej 8. Liczba lekarzy 9. Liczba studentów 10. Spożycie cukru na 1 mieszkańca

I jeszcze jedna seria porównań Polski dzisiejszej z Polską międzywojenną. Zobaczymy, czy potoczne, obiegowe sądy są zawsze zgodne z rzeczywistością. Poprzednio pytaliśmy wyłącznie o rozmiary wzrostu gospodarczego w porównaniu z okresem przedwojen­ nym. Nie wszystko jednak w Polsce „wzrosło”, nie wszystko uległo powiększeniu lub podniesieniu w górę. Zresztą sam wzrost nie zawsze jest zmianą na lepsze. Na przykład spadek pogłowia koni uważamy za zja­ wisko pozytywne, a wzrost spożycia papierosów za niezbyt pocieszające. Tym razem pytamy przede wszystkim o to, czego w ogóle mamy obecnie więcej, czy może mniej niż przed wojną, czego nam ubyło, a czego przybyło. 1- Czy Polska liczy obecnie więcej czy mniej ludnoś­ ci niż w 1939 r.? Czy w ciągu pierwszego 20-lecia Polski Ludowej ludność naszego kraju wzrosła więcej czy mniej niż w 20-leciu międzywojennym? 2. Czy ludność Polski jest obecnie młodsza, czy star­ sza niż przed wojną, tzn. czy większy, czy też mniejszy jest wśród niej odsetek młodzieży, po­ wiedzmy w wieku do 20 lat? I w ogóle ludzi mło­ dych, powiedzmy do 30 lat? 3. Czy większa, czy też mniejsza jest dziś w Polsce powierzchnia gruntów ornych (powierzchnia za­ siewów) niż przed wojną? Czy mamy więcej, czy mniej lasów? 4. Czy w Polsce jest obecnie więcej krów niż przed wojną, czy mniej? 5. Czy eksportujemy obecnie więcej niż przed wojną mięsa, czy mniej? 6. Które z wymienionych produktów były wytwarza­ ne w Polsce już przed wojną, a które dopiero w Polsce Ludowej: aluminium, benzyna, nawozy azo­

towe, radioodbiorniki, lodówki, pralki, statki peł­ nomorskie? 7. Jak wysoki był w Polsce międzywojennej procent analfabetów: a) około 10%, b) około 25%, c) około 50%? 8. Czy obecnie produkuje się w Polsce więcej fil­ mów pełnometrażowych niż przed wojną, czy mniej? 9. Wiemy wszyscy, że Polacy palą coraz więcej pa­ pierosów. Spróbuj określić dokładnie, o ile więkksze jest obecnie spożjcie papierosów na 1 miesz­ kańca Polski niż przed wojną (2 razy, 3 razy, 5 razy)? 10. Przed wojną istniały w dwóch polskich miastach radiostacje, których dzisiaj nie ma. Jakie to mia­ sta? Podpowiadamy, że jedno z nich leży w Pol­ sce centralnej, a drugie na Ziemiach Odzyskanych.

Nie samym Chlebem żyje człowiek, zwłaszcza gdy podnosi się stopa życiowa. A o tym, jak podniosła i podnosi się ona w Polsce, każdy z nas powinien, zdawałoby się, wiedzieć sam najlepiej z własnego codziennego życia. Czy tak jest naprawdę? Czy oso­ biste odczucia i wrażenia są w tym wypadku miaro­ dajne? I czy są one wśród nas wszystkich zgodne, jednomyślne? To najbardziej chyba popularne poję­ cie ekonomiczne należy do najbardziej skomplikowa­ nych w teorii i najmniej wymiernych w praktyce. Składa się na nie bardzo wiele różnorodnych elemen­ tów, niedostrzegalnych często z indywidualnego punk­ tu widzenia. Stąd też zapewne tyle rozbieżności w po­ tocznych opiniach na ten temat i tyle.- błędnych po­ glądów. Możemy się o tym przekonać na kilku pro­ stych przykładach: 1. Gdzie — we Włoszech czy w Polsce — spożywa się więcej mięsa, ryb i cukru (w przeliczeniu na 1 mieszkańca)? 2. Który z trzech wskaźników wzrósł w Polsce w la­ tach 1960—69 najbardziej: płace nominalne, płace realne czy koszty utrzymania? 3. Czy może nastąpić wzrost konsumpcji bez wzro­ stu dochodu narodowego? 4.

Dlaczego porównanie płac w krajach socjalistycz­ nych z płacami w krajach kapitalistycznych nie może być wystarczającą podstawą do porównania stopy życiowej w tych krajach? 5. Czy wzrost płac jest jedyną drogą do wzrostu spożycia? 6. Czy w porównaniu z okresem przedwojennym wzrost zużycia mydła w Polsce jest wyższy od wzrostu spożycia alkoholu?

7. Jaką część dochodu narodowego w Polsce stanowi indywidualna konsumpcja ludności? Na co ludność wiejska w Polsce wydaje więcej pieniędzy: na obuwie, na higienę i ochronę zdro­ wia łącznie czy na wiana i dary? 9. Czy różnica w wysokości przeciętnej płacy mie­ sięcznej pracowników administracyjno-biurowych i robotników fizycznych w przemyśle uspołecznio­ nym w Polsce wynosi: mniej niż 100 zł, 300 zł, 500 zł czy 700 zł? 18. Czy wzrost osobowego funduszu płac w Polsce wy­ nika głównie: a) ze wzrostu zatrudnienia, b) z podwyżek płac, c) z innych powodów? 8.

Planowanie gospodarcze, chociaż nie legitymuje się długą historią, szybko robi karierą na całym świecie. Objawia się to nie tylko w tym, że na przykład pań' stwa socjalistyczne za pomocą planów gospodarczych rzeczywiście kierują procesami rozwoju, lecz także w tym, że w wielu innych krajach podejmuje się bar­ dziej lub mniej ambitne próby planowania. Nawet w krajach, gdzie ze względów instytucjonalno-ustrojowych rzeczywiste planowanie nie może mieć miejs­ ca, rządy tych krajów — z różnych zresztą pobudek, czasem po prostu aby wprowadzić w błąd opinię pu­ bliczną — sporządzają „plany rozwoju”. Seria przed­ stawionych niżej pytań ma zweryfikować Twoje wia­ domości dotyczące przeszłych i aktualnych zagadnień planowania. 1. Gdzie i kiedy opracowano tzw. plan GOELRO? Czego dotyczył ten plan? 2. Dlaczego w Związku Radzieckim przyjęto 5-letni okres planowania? Dlaczego w większości państw utrzymuje się ten horyzont czasowy planowania? 3. Kiedy rozpoczęła się pierwsza pięciolatka radziec­ ka? Ile ich było do wybuchu II wojny światowej? 4. Czym różni się prognoza gospodarcza od planu gospodarczego? 5. Plan 3-łetni był pierwszym wieloletnim planem Polski Ludowej. Jakie lata obejmował ten plan i jaki był naczelny cel wyznaczony w tym planie? 6. Realizacja planu 6-letniego stworzyła podstawy uprzemysłowienia Polski. Wymień przynajmniej 3 wielkie obiekty przemysłowe, jakie powstały w tym okresie.

7. Jaka jest różnica między koordynacją planu a jego optymalizacją? 8. Kiedy opracowano w Polsce pierwszy plan per­ spektywiczny i na jaki okres? 9.

W którym z minionych planów 5-letnich Polski wzrost produkcji globalnej przemysłu wymagał najmniejszego wzrostu zatrudnienia?

10. W jakim państwie socjalistycznym wprowadzono zasadę tzw. planowania strukturalnego?

Kraje socjalistyczne są nam nie tylko najbliższe, ale też najlepiej znane. Wyjeżdża do nich z Polski dzie­ sięciokrotnie więcej turystów, studentów i specjali­ stów na praktyki, zjazdy, konferencje itp. niż do wszy­ stkich pozostałych krajów. Corocznie odwiedza je od 700 do 900 tys. Polaków (nie licząc wielokrotnych wy­ jazdów tych samych osób), co w ciągu ostatnich pięciu lat daje łącznie prawie 4 miliony osób. Można więc powiedzieć, że co szósty dorosły Polak był w ostatnich latach w którymś z krajów socjalistycznych. Każdy z tych krajów ma jakąś własną specjalność lub specyfikę gospodarczą. Każdemu z nich można też przypisać w jakiejś konkretnej dziedzinie gospo­ darki przodownictwo wśród wszystkich krajów socja­ listycznych. Wybraliśmy 10 takich przykładów oraz 10 krajów. Każdemu z nich należy przyporządkować przodow­ nictwo w jednej z wymienionych dziedzin, a ewen­ tualnie także w innych, nie wymienionych tu dziedzi­ nach (przypominamy, że chodzi tylko o przodownictwo wśród 10 wymienionych krajów).

K T Ó R Y Z T Y C H K R A JÓ W ... P R Z O D U JE W T E J D Z IE D Z IN IE

1. ZSRR

Zbiory bawełny

2. Polska

Zbiory tytoniu

3- NRD

Liczba traktorów na 100 ziemi uprawnej

ha

4. Czechosłowacja

Plony zbóż zbierane z 1 hek­ tara

5. Rumunia

Liczba zwierząt hodowlanych na 1 mieszkańca

6- Węgry

Produkcja mięsa na 1 miesz­ kańca

7. Bułgaria

Wydobycie boksytów

8. Jugosławia

Produkcja statków

9• Mongolia

Tempo wzrostu produkcji przemysłowej w 25-leciu powojennym

10.

Chiny

Tempo wzrostu dochodu na­ rodowego na I mieszkańca w ciągu ostatnich 10 lat

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej istnieje już 20 lat. To okres dostatecznie długi, aby zamiary przeo­ brazić w czyn, ale zbyt krótki, aby tak skomplikowa­ ny organizm, w skład którego wchodzi kilka krajów o bardzo różnej strukturze gospodarczej, mógł w pełni rozwinąć działalność zmierzającą do integracji wspól­ noty socjalistycznej. Z niecierpliwością oczekujemy przyspieszenia tempa procesów integracyjnych, gdyż słusznie kojarzy się to nam z lepszym, sprawniejszym rozwiązywaniem naszych własnych trudności gospo­ darczych. Tym bardziej że dotychczasowa prakty­ ka w pełni potwierdza to przekonanie. A jaka to była praktyka? O tym już w pytaniach i odpowie­ dziach. 1.

Kiedy i jakie państwa utworzyły RWPG?

2.

Uszereguj następujące kraje: Bułgaria, CSRS, NRD, Polska, Rumunia, Węgry, ZSRR według wiel­ kości produkcji przemysłowej przypadającej na 1 mieszkańca.

3. Jaki jest udział obrotów handlowych Polski z kra­ jami RWPG w stosunku do całości obrotów nasze­ go handlu zagranicznego? 30%, 60% czy 90%? 4.

Gdzie zaczyna się i gdzie kończy rurociąg „Przy­ jaźń”?

5. Z którym z państw RWPG Polska współpracowała budując kopalnię siarki w Tarnobrzegu? A z któ­ rymi — tworząc kombinat azotowy w Puła­ wach? 6. Z kim i jaką umowę zawarła Polska w związku

z podjęciem eksploatacji miedzi?

7.

W jakiej jednostce pieniężnej dokonuje się rozli­ czeń w ramach RWPG?

8. Jakie kraje obejmuje wspólny system energetycz­ ny? 8. Co to jest „cena stop”? 10.

Wymień przynajmniej dwie organizacje wyspecja­ lizowane działające w ramach RWPG.

Czy stara i bogata Europa Zachodnia utrzyma swoją dotychczasową pozycję w świecie? W jakim kierunku zmierzają dokonujące się tam przemiany społeczno* -ekonomiczne? Czy sprzeczności między poszczególny­ mi krajami zachodnimi okażą się silniejsze od dążeń do ich zjednoczenia? Czy przystąpienie Wielkiej Bry­ tanii do Wspólnego Rynku przyczyni się rzeczywiście do dalszej integracji Europy Zachodniej, czy odwro­ tnie? Na te trudne i złożone pytania nie uzyskasz tutaj od­ powiedzi. Na pewno natomiast — sam albo z naszą pomocą — znajdziesz odpowiedź na postawione niżej pytania: 1. Europa Zachodnia nie stanowi bynajmniej jedno­ rodnej całości gospodarczej. Czy wiesz, jak wielkie są dysproporcje między poszczególnymi krajami? Na przykład, ile razy (2, 3, 4 czy 5 razy) większe są w Wielkiej Brytanii niż w Hiszpanii i Portuga­ lii: a) plony pszenicy zbierane z 1 hektara; b) war­ tość produkcji przemysłowej na 1 mieszkańca; c) dochód narodowy na 1 mieszkańca? 2.

Które z krajów Europy Zachodniej są najpoważ­ niejszymi eksporterami produktów rolnych i jakie to są produkty?

3. Włochy, Szwecja, Francja, NRF, Wielka Brytania; spróbuj uszeregować te państwa według poziomu dochodu narodowego przypadającego na jednego mieszkańca. 4.

Które ze znanych europejskich firm samochodo­ wych: Simca, Renault, FIAT, Volkswagen, Merce­ des, Opel są własnością kapitału amerykań­ skiego?

5. Rośnie czy spada udział przemysłu wydobywczego

w całości produkcji przemysłowej w rozwiniętych krajach kapitalistycznych? 6.

Jakie dziedziny gospodarki są znacjonalizowane we Francji?

7.

Jakie państwa należą do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG), a jakie do Wspólnego Ryn­ ku?

8.

Który z krajów Europejskiej Wspólnoty Gospodar­ czej (EWG) ma największy udział w obrotach han­ dlowych z krajami Rady Wzajemnej Pomocy Go­ spodarczej (RWPG)?

9.

Co to jest Europejskie Stowarzyszenie Siedmiu (EFTA)?