500 zagadek dla miłośników książek [PDF]

Zitiervorschau

.5 0 0 ZAGADEK DLA MIŁOŚNIKÓW KSIĄŻEK IV: ■P

500 ZAGADEK DLA MIŁOŚNIKÓW KSIĄŻEK

JAN

S. K O P C Z E W S K I

WARSZAWA 1966

Okładka i karla tytułowa W ŁA D YSŁAW B R Y K C Z Y N S K I Ilustracje HELENA W IN O G R A D Ó W -M ATU SZEW SK A • Rysunki na sir. 21 i 47 JANUSZ CISZEWSKI

Redaktorzy: Eugeniusz Biedka l Elżbieta Piotrowska Redaktor techniczny: Kazimierz Michalski Korektor: Maria Zarębska PRINTED IN POLAND P. W . „Wiedza Powszechna” — Warszawa 19G6. W yd. I. Nakład 30 254 egz. Obj. 10 ark. wyd. 13 ark. druk. Papier druk. mat. kl. III. 70 g. 80X100 z fabryki w Klu­ czach. Oddano do składania 20. III. i’5. Podpisano do druku 20. I. 6S r. Druk ukończono w lutym 1966 r. Katowicka Drukarnia Dziełowa, Katowice, 3 Maja 12. Zam. 506/1. IV. 1965. F-8 Cena zł 15,—

St DPO­ PYTANIA O WIEDZI

Od A do Z (zamiast w stęp u )..................

7

17

11 12 14 15 16 17 18 20 22 24 25 26 28 29 30 32 33 34 35 36 37 38 40 42

82 83

ZAGADKI O KSIĄŻCE, JEJ MIŁOŚNIKACH I TWÓRCACH

1. W dziesięciu ję z y k a c h ...................... 2. Naj... Naj............................................... 3. Złoty wiek książki polskiej . . . . 4. Habent sua fata libełli........................ 5. Bestsellery ........................................ 6. Książki o k s i ą ż c e ............................. 7. Od tabliczki do c z y t n ik a ............... 8. „Anatomia” książki współczesnej . 9. Od hieroglifu do k a p it a ły ............... 10. Tajemnice pisarskiegowarsztatu . 11. Kira byli z z a w o d u ? .......................... 12. Faksymilia ........................................ 13. Błąd w p o d t y t u le ............................. 14. Pomieszane t y t u ł y ............................. 15. Poeci o k s i ą ż c e ................................. 16. Czyje ilustracje? ............................. 17. Bilety w iz y t o w e ................................. 18. E k s lib r is y ............................................ 19. Quiz b ib lio fils k i................................. 20. Słynne b ib l i o t e k i ............................. 21. Białe k r u k i ........................................ 22. Laurki dla t w ó r c ó w ......................... 23. Przyjaciele k s i ą g ............................. 24. Prawo autorskie .............................

86 88

91 92 96 99 102

106 103 110 111 111

113 114 116 116 118 126 134 135 138 143

St DPO­ PYTANIA O WIEDZI

25. Pierwsze s ł o w a ........................ 42 26. Finis coronat opus . . . . . . . .

43

146 147

ZAGADKI O D R U K A R S K IM I W Y D A W N IC Z Y M K U N SZC IE

27. Narodziny drukarstwa .................. 46 28. „Anatomia” c z c i o n k i ............. 29. Stopień i k r ó j ........................ 48 30. Dawne i nowe k r o j e ............. 50 31. Drukarska g w a r a .................... 51 32. Argusowe oko k o r e k t o r a ...... 52 33. Redaktorska g w a r a ................ 54 34. Quiz poligraficzny .......................... 35. Techniki ilu s tr a c y jn e ............. 56 36. Płaski — wypukły — wklęsły . . . 37. Od prasy do r o t a c j i ................. 60 38. Od papirusu do papiernicy . . . . 39. Kiosk z g a z e ta m i.................... 62 40. Walka — postęp — rewolucja . . . 41. Encyklopedia na kilogramy . . . . 42. Pionierzy .................. 43. Errare............................................ 66 44. Najpotrzebniejsze l i t e r y ......... 67 45. Sygnety d r u k a r ń .................... 68 46. Dawni w y d a w c y .................... 69 47. Grzechy w y d a w c ó w ................. 70 48—50. Zasługi w y d a w c ó w .................. Od pisarza do k s ię g a r z a ...................... ROZWIĄZANIA Z A G A D E K ............... WARTO PRZECZYTAĆ ......................

45

55 58 61 63 64 65

71

149 152 154 157 162 164 166 168 174 179 180 183 187 189 193 195 197 198 199 200 202 203 74 76 206

Od A do Z (zamiast wstępu)

Wiadomości o książce, podane tu w formie 500 za­ gadek, przedstawione są w sposób kalejdoskopowy. Życzymy wszystkim miłośnikom książek, by zajrzaw­ szy do tego kalejdoskopu — znaleźli rozrywkę, która w przyjemny sposób przypomni im, a może i przy­ sporzy nieco wiedzy. *

Na rozpoczęcie wspólnej zabawy przedstawiamy krótki słowniczek, wybranych na wyrywki wyrazów. Każdy z nich — od A do Z — związany jest w jakiś sposób z książką, jej historią, z techniką pisma i dru­ ku lub pracą wydawcy, księgarza, bibliotekarza. Czy potraficie bezbłędnie wybrać spośród wysuniętych propozycji znaczenie każdego z tych wyrazów? Jeżeli nie — to tym bardziej warto poświęcić nieco czasu i na następne zagadki.. . Aneks

— formularz, ulotka, nalepka — załącznik do książki — katalog nabytków bibliotecznych

Biały kruk

— stary, wyblakły dokument — rzadkość bibliofilska — odmiana papieru

Cycero

— wielkość (stopień) czcionki — format książki — ćwierć kwadrata drukarskiego

Dywlz

— krótkie motto — krótka kreska — urządzenie przytrzymujące ręko­ pis

Elzewir

— krój pisma — nazwisko holenderskich drukarzy — format książki

Frakcje

— rodzaj czcionek — małe klisze — odmiana starodruków

Grażdanka

— obecny alfabet rosyjski — dawne pismo rosyjskie — cyrylica

Haller

— wynalazca linotypu — dawny polski drukarz — wspólnik Gutenberga

Indeks

— aneks — suplement — skorowidz

Justunek

— korygowanie — kolacjonowanie — rodzaj materiału drukarskiego

Kolofon

— krzywo odbita czcionka — sygnet drukarski — metryka książki

Ligatura

— czcionka kilkuliterowa — skrót kilku wyrazów (itd., itp., wg) — oznaczenie kolejności arkuszy

Łamacz

— metrampaż — urządzenie do falcowania — urządzenie do bigowania

Metrampaż

— pracownik introligatorni — przeliczanie miar drukarskich na metryczne — pracownik zecerni

Nil

— krój pisma — gatunek papieru — rodzaj oprawy

Ostrakon

— rodzaj pergaminu — skorupka gliniana — brzeg oprawy

Palimpsest

— parokrotnie zapisany pergamin — napis wykuty w kamieniu — zwój papirusowy

Ryza

— 100 arkuszy papieru —■ 500 arkuszy papieru — 1000 arkuszy papieru

Suplement

— uzupełnienie książki — informacje o danych techniczno-wydawniczych —■ posłowie

TInta

— rodzaj farby drukarskiej — tło drukowane jasną farbą — technika ilustracyjna

Uncjala

— średniowieczna księga — jednostka wagi — pismo wczesnośredniowieczne

Winieta

— inicjał — przerywnik — rysunek tytułowy

Znak wodny

— filigran — nadruk na papierze — tłusty znak na papierze

o książce jej miłośnikach i tinórcach

. W DZIESIĘCIU JĘZYKACH

Ustalcie, w jakich krajach wydane zostały te książki, a następnie — spośród podanych niżej wyrazów — dobierzcie do każdej obcojęzycznej nazwy książki wyrazy oznaczające w danym języku czynności naj­ ściślej z książką związane: „pisać” i „czytać”.

o\va*

( B i BfilOH L lB E R J

U VRO KN IŹKA

ll

Oto dziesięć książek-rekordzistek, które reprezentują naszą tysiącletnią kulturę. Dzieła te z różnych powo­ dów pretendują do szczególnej sławy. Powstanie czy też wielka kariera każdej z nich z innym wiąże się wie­ kiem (od X I w. do X X w.). Co to za księgi? 1. 2. 3. 4. 5.

Najstarszy rocznik polski Najstarsza kronika dziejów polskich Najbardziej literacka z polskich kronik Najpiękniejszy psałterz polski Najznakomitsze dzieło kronikarstwa polskiego 6 . Najznakomitsze dzieło nauki polskiej 7. Najsłynniejszy staropolski pamiętnik

8. Najradykalniejsze dzieło przypisywane ... królowi 9. Największy poetycki bestseller literatury polskiej 10. Najbardziej znana dzieciom książka.

Wiek X VI był wiekiem wspaniałego rozkwitu kultury polskiej. Oto kilka „zdefektowanych” tytułówek dzieł, których ogłoszenie stało się poważnym wydarzeniem w naszych dziejach. Dzieła te wykonane zostały w pol­ skich drukarniach, w latach 1513, 1521, 1543, 1551, 1566 i 1578. Spróbujcie ustalić pełne brzmienie nazwisk autorów oraz tytułów tych ksiąg, jak również kolej­ ność, w jakiej wychodziły spod prasy.

Łnkasz Górnicki

RAJ D U SZN Y

POLSKI

15..

15..

Jan Kochanowski

..................... Frgcz

ODPRAW A

Modrzewski D E ..................................

G R E C K IC H

EM ENDANDA

15..

15.. Mikołaj Rej z ...............

ROZMOWY KTÓRE MIAŁ KRÓL............... MĄDRY Z ..................... GRUBYM A SPROŚNYM 15..

KROTKA ROZPRAWA MIĘDZY TRZEMA OSOBAMI PANEM..................... A PLEBANEM 15..

Łacińskie przysłowie zapewnia, że i książki mają swoje losy. Tę maksymę potwierdzają dziwne przy­ gody wielu książek lub ich rękopisów. 1. Gdzie Aleksander Bruckner odnalazł Kazania świętokrzyskie ? 2. Dlaczego Historia Polski Jana Długosza prze­ szło 200 lat czekała na pełne wydanie? 3. Gdzie znajduje się obecnie rękopis dzieła Miko­ łaja Kopernika? 4. Jaki zbiór pieśni o tematyce zaczerpniętej z dzie­

jów Polski w X IX w.?

5. Któremu z I części?

zdobył

arcydzieł

największą naszej

popularność

literatury

brak

6. Która z książek Orzeszkowej zrobiła za granicą błyskawiczną karierę? 7. Wokół której powieści Żeromskiego, po jej uka­ zaniu się, stworzono atmosferę politycznego skandalu? 8. Kiedy ukazało się Sejmowe Wydanie Dzieł Mic­ kiewicza, a kiedy Narodowe Wydanie Dzieł Mic­ kiewicza? 9. Która ze słynnych polskich powieści wznowiona została w 1945 jako pierwsza po wojnie książka beletrystyczna? 18. Jakie były losy Pamiętnika Dawida Rubinowicza? 11. Jakie były losy Kroniki lat wojny i okupacji Ludwika Landaua? 12 . Która z książek Newerly'ego w niezwykły sposób

zdobyła sobie wielką popularność zarówno w Pol­ sce, jak i w Związku Radzieckim?

5. BESTSELLERY Bestsellery to książki, które uzyskały wielki sukces handlowy. Przedstawiamy tu pięć książek, wydanych w okresie powojennym 1946—1962, które osiągnęły jeszcze poważniejszy sukces, były bowiem nie tylko kupowane i czytane, ale również szeroko i namiętnie dyskutowane. Domyślcie się, co to za książki. Pomogą Wam w tym aluzje rysunkowe: bohaterowie pięciu bestsellerów oglądają swoje książki wystawione w wi­ trynie księgarskiej.

1. Kto napisał Zycie książki: Józef Grycz, Jan Muszkowski czy Kazimierz Piekarski? 2. Kto napisał Alchemią słowa: Julian Tuwim, Jan Parandowski czy Konstanty Ildefons Gał­ czyński? 3. Kto napisał Magią książki: Zuzanna Rabska, He­ lena Radlińska czy Mira Jaworczakowa? 4. Kto napisał Książka powstaje: Celestyn Kwie­ cień, Mieczysław Kafel czy Romuald Jackowski? 5. Kto jest autorem pierwszego polskiego słownika techniki wydawniczej: Bartłomiej Gołka, Mie­ czysław Kafel czy Zbigniew Kłos? 6. Kto był pierwszym polskim bibliografem: Jó­ zef Andrzej Załuski, Szymon Starowolski czy Jan Daniel Janocki? 7. Kto napisał Bibliograficznych ksiąg dwoje: Joachim Lelewel, Jerzy Samuel Bandtkie czy Aleksander Bohatkiewicz? 8. Kto był twórcą pierwszej wielkiej polskiej bi­ bliografii: Karol Estreicher (senior), Karol Est­ reicher (junior) czy Stanisław Estreicher? 9. Kto był twórcą najobszerniejszej dotychczas bi­ bliografii literatury polskiej: Joachim Lelewel, Gabriel Korbut czy Józef Andrzej Załuski? 10. Kto był twórcą najobszerniejszej polskiej biblio­ grafii historycznej: Ludwik Finkel, Szymon Askenazy czy Karol Szajnocha? 11. Kiedy ukazał sę osławiony poradnik Co czytać ks. Pirożyńskiego: w XVIII, X IX czy X X wieku? 12. Która z nowel H. Sienkiewicza nawiązuje do Biblii ks. Wujka: Latarnik, W spomnienia z Maripozy czy Jamiol? 13. Kto napisał 55 lat wśród książek: Jan Michalski, Hanna Mortkowicz-Olczakowa czy Stanisław Arct? 14. Kto wydaje „Książki o książce” : PIW, „Ossoli­ neum” czy PWN? 15. Kto wydaje „Nowe Książki” : „Wiedza Pow­ szechna”, PIW czy PZWS?

2

500 Zagadek dla miłośników książek

17

Siedząc powstawanie i rozwój książki na przestrzeni dziejów, stwierdzamy, że ulegała ona różnym meta­ morfozom, zanim ukształtowała się w dzisiejszej po­ staci. W jakich czasach książka przybierała takie oto formy (wybierz jedno z trzech określeń czasu dla danej postaci książki)?

Książki współczesne często różnią się bardzo wyglą­ dem zewnętrznym, czyli „szatą edytorską”, mają je­ dnak wspólne zasadnicze elementy strukturalne, wy­ kształcone w ciągu długich lat rozwoju książki dru­ kowanej. Oto ważniejsze szczegóły „anatomiczne” książki:

wkładka

wyklejka

kontrtytuł

skrzydełko obwoluty

rowek grzbietowy

tytułówka

errata

obwoluta

metryka książki

opaska

przedtytuł

grzbiet

blok książki

kapitałka

oprawa

okładka

Wyszukajcie na rysunku obok wymienione elementy, wstawiając w kółka przy nazwach odpowiednie nu­ mery.

Co to za pisma? Kto się nimi posługiwał i w jakich czasach? Dobierzcie do każdej z przedstawionych postaci właściwą próbkę pisma.

m m tiA M n m n ; Pb3K