500 zagadek astronomicznych [Wyd. 3. ed.] 9788321401065, 8321401066 [PDF]

Zitiervorschau

zagadek astronomicznych

SD

zagadek astronomicznych

50 zagadek astronomicznych

W ied za Powszechna Warszawa 1984

K o n c e p c ja g r a f ic z n a o k ła d k i i k a r ty ty tu ło w e j s e rii J O Z E F C Z E S Ł A W B IE N IE K O k ła d k a t o m u i p r z e r y w n i k i JU L IU S Z P U C H A L S K I R y su n k i ADAM W ERKA

R e d a k to r DANUTA W ERN ER R e d a k t o r te c h n i c z n y A N N A M A RK O W SK A K o re k to r Z D Z IS Ł A W B O C H E Ń S K I

ISBN 83-214-0106-6

P r z e d m o w a ................................................

7 P y - O dpota w łe n ia dzi

1. G w ia z d o z b io ry ...........................................10 2. Dlaczego?.......................................................12 3. Księga n i e b i o s ........................................... 14 4. G w ia z d y .......................................................15 5. Czy gwiazdy są do siebie podobne? . 16 6. Obserwacja jest dźwignią astronomii . 17 7. Narzędzia starej i nowej astronomii . 18 8. Obserwatoria astronomiczne . . . 20 . . . . 21 9. Różne działy astronomii 10. Czy na pewno t a k ? ..................................... 22 11. Tajemnicza kolekcja.....................................24 12. Mamy zaszczyt przedstawić................. 26 13. Czas to... domena astronomów . . 28 14. Rachuba c z a s u ...........................................29 15. Z e g a r y .......................................................30 16. Naj..., naj..., naj...................................... 31 17. „Okruchy” Wszechświata . . . . 32 18. Masy ciał n ie b ie s k ic h ...............................33 19. Skala kosm iczna...........................................34 20. Co tu jest nie w porządku? . . . . 35 21. Co by było, gdyby.................................. 36 22. Skąd wiemy............................................. 38 23. Źródła informacji astronomicznych . 40 24. Wykresy, które zrobiły karierę . . . 42 25. Sposoby wyznaczania odległości . . 44

82 84 88 91 95 98 102 106 110 113 116 119 122 125 129 133 137 141 144 147 151 155 160 165 169

26. Sfera sferze n i e r ó w n a ...................... 46 27. Co to za sy m b o le ? ............................ 47 28. Selenografia — geografiaKsiężyca . 29. Nowe oblicza p la n e t............................ 50 30. Ziemia — ojczyzna ludzi . . . . 31. Gdzie tak wygląda Słońce? . . . . 32. Co to za ciało niebieskie? . . . . 33. Warunki fizyczne w Kosmosie . . . 34. Czy próżnia kosmiczna jest pusta? . . 35. Opis ś w i a t a .......................................... 36. O czym mówi prawo pana X? . . . 37. Związek astronomii z innymi naukami 38. „Polskie” obiekty na niebie . . . . 39. Kto u n a s ? ................................... . 40. Kobiety w a s tr o n o m ii................... 66 41. Czy mogli się spotkać?................... 67 42. Autorzy i ich d z ie ła ........................ 68 43. Kto i kiedy o d k ry ł? ........................ 69 44. Słupy milowe w rozwoju współczesnej a s t r o n o m i i .................................... 70 45. Co było w cześniej?........................ 72 46. Dlaczego jest na odwrót? . . . . 47. Ze szkicownika kosmonauty. . . . 48. O czym astronom może zapomnieć? . 49. Co miłośnik astronomii wiedzieć po­ winien? ................................................ 50. A s tro -ro z m a ito ś c i........................ 80

172 176 48 178 181 51 183 52 188 54 192 56 195 58 199 59 202 62 205 63 208 64 212 65 214 217 220 223 226 229 232 74 236 76 239 78 240 79

Książki popularnonaukowe z dziedziny a s t r o n o m i i ...................................................... 249 Skorowidz imienno-rzeczowy ........................ 250

243 246

PRZEDMOWA

Tytuł niniejszej książki nie odzwierciedla wr pełni jej treści, gdyż wiele zagadek nie odpowiada temu, co pod słowem zagadka przywykliśmy rozumieć. Te krót­ kie opracowania nie mają też pełnić funkcji podręcz­ nika. Za to, podobnie jak w pozostałych książkach tej serii, spełniona została obietnica zawarta w tytule za­ gadek — pytań jest rzeczywiście pięćset, chociaż praw­ dę mówiąc, niektóre dość ściśle wiążą się ze sobą. Nie trzeba chyba przekonywać Czytelnika, że wybór tej stosunkowo niewielkiej liczby zagadek z ogromu moż­ liwych tak, aby dotyczyły w miarę całej astronomii, nie był rzeczą łatwą. Bowiem zagadki nie mogą b y ć zbyt łatwe, aby wzbudziły zainteresowanie, a jedno­ cześnie nie powinny być zbyt trudne, aby Czytelnika nie zniechęcały. Mamy nadzieję, że miłośnicy astrono­ mii i maturzyści z wieloma zagadkami poradzą sobie od razu, niektóre zaś zmobilizują ich do szperania w literaturze albo do... przeczytania odpowiedzi. Chcielibyśmy gorąco podziękować tym wszystkim, którzy przyczynili się do wydania tej książki, a zwłasz­ cza naszym Żonom — Barbarze i Alinie, które pomogły nam w żmudnej pracy redagowania i poprawiania tekstów. Jednocześnie podkreślamy, że ewentualne potknięcia są jedynie naszą zasługą. Życzymy Czytelnikom przyjemnej lektury. Autorzy

p ytan ia

Podróż w krainą astronomii rozpoczniemy od „prze­ chadzki” po niebie. W pogodne bezksiężycowe noce wzrok nasz przyciągają rozsiane punkciki gwiazd oraz jasny, nieregularny pas Drogi Mlecznej. Już w naj­ dawniejszych czasach ludzie łączyli gwiazdy w grupy — gwiazdozbiory. Oczywiście gwiazdozbiory, utworzone przez różne ludy, nie pokrywały się ze sobą i nosiły różne nazwy. Sytuacja taka była dla astronomów do­ syć kłopotliwa. Obecnie doszli oni już do porozumie­ nia, w wyniku którego istnieje na niebie 88 gwiazdo­ zbiorów (z których 63 są całkowicie lub częściowo wi­ doczne w Polsce). Najjaśniejsze gwiazdy mają własne imiona, np. Syriusz, Wega, Aldebaran. Poza tym gwiazdy należące do poszczególnych gwiazdozbiorów są oznaczane od najjaśniejszej ku coraz słabszym kolejnymi literami alfabetu greckiego, a następnie łacińskiego, wraz ze skrótem łacińskiej nazwy danego gwiazdozbioru. Po­ zostałe gwiazdy oznacza się numerami oraz symbolem katalogu, w którym są zamieszczone dokładne informa­ cje o każdej z nich (reguła ta ma wyjątki). Umiejętność rozpoznawania gwiazd i gwiazdozbiorów nazywamy astrognozją. Poniższe rysunki przedstawiają zarysy dziesięciu spośród gwiazdozbiorów widocznych w Polsce; prosimy o podanie ich nazwy oraz sposobu odszukania na niebie.

„

V.

r\

r t /•