Opera, Pars I: Sermones 9782503010311 [PDF]

Zitiervorschau

[n £&

o

£e 4

E DIETER

0033

Net di d.

Theology

library

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMORNT California

Digitized by the Internet Archive in 2021 with funding from

Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/sancticaesariiaró000caes

CORPVS

CHRISTIANORVM Serzes Latina CIII

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CIII

CAESARII

ARELATENSIS OPERA PARS I

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLIII

SANCTI

CAESARII

ARELATENSIS SERMONES

NVNC

PRIMVM

IN

VNVM

COLLECTI

EISADSUEGESUCARTISTIGRITICAE EX

INNVMERIS

MSS.

RECOGNITI

PARS.PRIMLA CONTINENS ET DE

PRAEFATIONEM, SCRIPTVRA

STVDIO

SERMONES

VETERIS

ET

TESTAMENTI

DILIGENTIA

D. GERMANI PRESBYTERI

DE DIVERSIS

MORIN

ET MONACHI

O. S. B.

EDITIO ALTERA

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLIII

PONTIFICII

EDITIO PRINCEPS MARETIOLI MCMXXXVII EDITIO ALTERA ADPENDICE INSTRVCTA AVCTORE

D. CYRILLO

LAMBOT

O.S.B.

MCMLIII

Cum, vix in lucem emissa, domni Germa-

ni Motin editio Caesariana incendio consumpta esset, haud deerant qui nondum sibi grandis huius operis exemplar comparare potuerant. Maxima benignitate rum vulgo sous" haec

domni Cyrilli Lambot erga nos necnon liberalitate administratodictarum ,,Éditions de Maredaltera editio iam divulgari potest.

Invenientur fortasse qui doleant pulcherrimam domni Morin editionem multo modiciore nunc forma prodire. Quibus solacio sit hanc alteram qualemcumque, curante praelaudato domno Cyrillo Lambot Maretiolensi, novos insuper aliquot sancti Caesarii prodere sermones ac quosdam iam evulgatos denuo ad codicum fidem recognitos vel auctos vel emendatos. Ne autem opus fratris ac magistri tam carae memoriae genuinam amitteret speciem, voluit novissimus editor pristinam editionem quam fidelissime iterum typis describi et mutationes supplementaque alterae parti in fine adnecti.

AD LECIOREM Cum ante annos fere quinquaginta hortatu theologi praestantissimi Thomae Bouquillon huic primum operi manum imponerem, propositi mei erat, quaecumque reperissem, Caesarii Opera aliquando simul in lucem emittere, idque duobus voluminibus, cum uno contineri omnia vix possent. Nunc vero gravis annis, corpore imbecillis, post tot exsilia, bella, summasque temporum difficultates, quid ventura sors ferat incertus, quod prae ceteris rebus instat agendum existimo. Atqui inter omnia Caesarii opera sermones beati viri ut maximi momenti,

ita editu difficillimos esse haud

dubium

est :

cetera, si iam vita excessero, quilibet vir doctus nullo negotio edenda suscipiet ; de sermonibus autem longe secus est. Fidenter dico : nisi rem multis saeculis desideratam, ac post immensos labores tandem ad exitum perductam ipse adhuc vivens protulero, periculum est, ne adhuc in longum ea differatur editio. Hac igitur causa adductus sum, ut a sermonibus modo coeptum opus inchoaretur. Idcirco etiam consilium cepi ut huiusce voluminis prolegomena, quae maiorum exemplo fuse lateque explicare prius cogitaveram, non ultra quam satis est excurrerent, praesertim cum de Caesario, quantum suis contionibus etiam mortuus contulerit barbaris populis ad cultiorem christianae vitae usum traducendis, viri eruditione conspicui, Bruno Krusch verbi gratia, A. Malnory, C. F. Arnold, Paulus Lejay,

alique haud imi subsellii scite copioseque nostra aetate disseruerint. Hoc solummodo de caesariano dicendi genere subiciam, de quo passim inter doctos viros disceptatum est, incultaene aetatis barbariem, an meliorum temporum qualemcumque adhuc notam referret. Equidem fateor, nihil in eo affectatae subtilitatis reperirij quae aliquando in eiusdem aetatis scriptoribus, ut puta Ennodio ac paulo anteriore Apollinare Sidonio vix ferendam esse nemo negabit : at neque incomptae omnino orationis culpandus Noster est, quae in suo mox discipulo Cypriano, nedum in Gregorio Turonense episcopo a teretibus sensibus abhorret ; ac propterea haud immerito eum dicas inter cultiorum temporum elegantiam ac penitus deflorescentis eloquentiae humilitatem medium quasi locum tenuisse. Nec statim malum auctorem latinitatis existimes : melius enim scribere solebat, quam loqui ; exemplo autem Augustini, quandoquidem res ei plerumque cum barbaris silvestribusque hominibus, pro nihilo ducebat, ut grammaticorum censuram. in dicendo incurreret, dum populi instruerentur. Qua de re ipse audiendus est, cum de conceptu Rebeccae (serm. huius editionis 86, n. 1) verbum haberet : ubi humiliter rogat, « ut contentae sint eruditae » aures verba rustica aequanimiter sustinere, dummodo totus

VI

AD LECTOREM

»grex Domini simplici sermone pabulum spiritale possit »accipere. Quia, inquit, quod simplicibus dictum. fuerit, » scholastici intellegere possunt ;quod autem eruditis fuerit » praedicatum, simplices capere non valebunt.» Nemo itaque de minore sermonis elegantia queratur : at nec miretur quisquam, imperitiae notariorum librariorumve incuriae ut plurimum imputanda oóáAuara non omnia a me in textum recepta esse : quod idem doctissimo quondam Ludovico Duchesne,

cum eius sententiam exquirerem, visum esse tes-

tificor. Nec possum, quin hoc loco verba ipsa commemorem, quibus saeculo XVIII exeunte presbyter Arelatensis Laurentius Bonnemant de nitida et simplice beati viri eloquentia optime iudicavit : « Tout plait dans les écrits de saint Césaire. » Le style en est uni, net et simple ; les pensées nobles, mais »d'un

tour

aisé;

les raisonnements

solides

et concluans;

»les exemples persuasifs, et toujours à la portée de ceux » pour qui il écrivoit. Il n'affecte ni termes extraordinaires, »ni figures trop recherchées : son éloquence est toute natu» relle-»(Ex cod» Arclat civ 355p 9273) Primum quidem sancti Arelatensis episcopi sermones in Corpore scriptorum ecclesiasticorum latinorum Vindobonensi edere statueram, ad hoc anno r9oo invitante me ministro tunc Status Austriaci Wilhelmo de Hartel, ac mille et quingentas coronas explorandorum codicum ergo conferente Academia imperiali. Verum post bellum magnum an. 1914 - 1918 ea in re ipsorum existimationem agi censuere Maretiolenses nostri, meque induxerunt, ut a pacto cum Academia contracto me exsolverem, praecipue cum eo tempore spes sublata esse videretur praedictum Corpus ulterius exsequendi. Petitioni Vindobonenses aegre at diserte datis litteris die 27 ian. 1922 annuere ; ego autem redditam libertatem plane gavisus sum, ut meo arbitratu, neque ut philologis solum prodesset, coeptam rem digererem. Ita fit, ut voluntate et concessu moderni Abbatis reverendissimi domni Caelestini uti Maretiolensis telluris fetus liber nunc prodeat, ex cuius divite vena tot et tanta ingenii facinora per hos quinquaginta annos in lucem edita sunt. Et licet interim Sanctissimus

D. N. Pius PP.

XI ea,

qua ecclesiasticam eruditionem constanter fovet, benignitate hoc opus sumptibus Bybliothecae Apostolicae Vaticanae imprimi annuisset, monasterii tamen mei Abbas et sodales ita in sua sententia permanserunt, ut eis nec ipse Pontifex resistendum esse censuerit. Ne tamen Pastoris summi in me studium omnino suo effectu frustraretur, id saltem praesumpsi, ut illius Nomini volumen obtento prius permissu dedicaretur. Ceterum, quod adhuc vita mihi et litteris vacandi facultas suppetit, id post Deum ipsorum liberalitati acceptum fero, quorum nomina in praefatione libri anno MCMXXX Romae vulgati, 5. Augustini sermones bost Maurinos reperti, p. X sq.

AD

LECTOREM

VII

laudibus meritis prosecutus sum ; inter quos praecipue domnos reverendissimos denuo referre iuvat, Ildefonsum Abbatem Sanctae Mariae ad Lacum, et Bonifatium patrem coenobii Monacensis, cuius hospitalitate annos decem iam fruor. Haec porro erit totius operis instituti ratio. De prioribus editionibus Sermonum Caesarii primum edisseram ; tum de illorum tentamentis, qui a saeculo XVIII nunc usque de danda omnium sermonum Caesarii plena editione cogitarunt. Deinde, quod praecipuum est, singulas collectiones caesarianas librosque homiliarum manu scriptos, quibus uti licuit, describam. Demum ipsae homiliae producentur per classes distributae :post quas sequentur Initia et censura singulorum sermonum, qui quoquo modo commune aliquid cum Arelatense episcopo habere umquam

putati sunt.

Grande opus grandi aevi spatio vix ad finem perductum ut tandem aliquando exeat, divini in primis muneris erit, pro quo numquam satis gratias referam. At suum quoque officium praestiterunt, quos heic commemorare convenit, tum sodalis meus domnus Cyrilus Lambot, qui libro longe a me excudendo, ac si sua natus fetura esset, operam et studium amanter impendit, tum praeclari nominis magistri Alexander Souter et Antonius Casamassa, qui ultro se plagulis recognoscendis obtulere, mihique constanter rerum experientia et consilio

adfuerunt.

Tu

vero,

lector,

ex

meis

laboribus

ac

vigiliis fructum cape : Caesarium meum, immo iam nostrum, post longa saecula se coram offerentem benigne et gratanter suscipe ; et sicubi aliquid deficit, Germano

seni da veniam,

qui, si forte ingenio rei dignitatem haud plane assecutus est, virium potius imbecillitate oneri impar fuit, quam studio et voluntate. Vale. Ad Monachos. XII. Kal. April. M.D.CCCCXXXIIII. GERMANUS

MORIN

s "m E. MsE E "

244 $»

PRAEFATIO CAPUT

DE PRIORIBUS

PRIMUM

EDITIONIBUS

De prioribus editionibus sermonum serui

mense

ian.

an.

I93I

SERMONUM

CAESARII.

s. Caesarii Arelatensis dis-

in ephemeride

Revwe

Bénédictime,

t.

XLIII, p. 23-27. Quarum praecipuas hic denuo paucis percensebo.

I. EDITIO VENETA AN. 1508 (— v). In fronte libelli sic descripta sunt quae in eo habentur : In presenti opusculo infrascripta continentur. Sermones luculentissimi beati Zenonis veronensis episcopi. Omelie et admonitiones beati Cesarii arelatensis episcopi. Sermo de laudibus beatissime virginis Marie ex au tenticis sanctorum doctorum dictis compilatus. Omelia origenis super euangelio Maria stabat ad monumentum foris plorans.

In fine autem inter homiliam super « Maria stabat» et rerum indicem legitur : Ad laudem et gloriam summe et indiuidue trinitatis et beatissime virginis Marie et beatorum pontificum Zenonis et Cesarii et omnium sanctorum sermones in hoc volumine positi et nunquam alias impressi : solertissime recogniti et studiosissime per venerabilem patrem fratrem Albertum castellanum ordinis predicatorum correcti ac per magistrum Jacobum de leuco impensis domini Benedicti fontana Venetiis diligentissime impressi. Anno dni. M. cccccviij die. xxiiij Januarii Feliciter expliciunt : Laus deo.

Homilis

Caesarii

inscriptio

haec

praemittitur

: Beatissimi

Cesarii Arelatensis ebi admonitiones et omelie ad monachos et populum deuotissime feliciter incipiunt. Sunt autem haec numero sex

et triginta serie continua, ut in cod. chart. ms. Bibliothecae Am-

brosianae M 55 sup. saeculi XIV, in quo sicut in editione Veneta post homiliam trigesimam sextam alia accedit eodem numero insignita, licet a Caesario prorsus aliena :

Expositio dominice orationis. Omelia

XXXVI.

Lucas euangelista refert : quia cum dominus ab oratione surrexisset... nisi per eius adiutorium de quo dicitur. Nemo bonus nisi solus deus. Omelie et admonitiones bti Cesarii arelatensis episcopi feliciter expliciunt.

X

Porro series ista triginta sex homiliarum ex duabus revera col-

lectionibus antiquis coaluit, quas infra descriptas lector inveniet : videlicet ex collectione Clichtovea (C) duodeviginti priores (omissis n. 17 et 20-22), ex collectione autem Veneta (V) duodeviginti posteriores prodierunt. Quaterniones quidem libelli numeris signati

sunt, folia vero minime.

2. EDITIO PARISIENSIS AN. I5II (— x). Hanc editionem Augustino Grimaldo episcopo Grassensi dicatam Iudocus Clichtoveus curavit sequenti titulo imposito : Eximii Patris et sanctitate percelebris Caesarii Arelatensis quondam Archiepiscopi opus insigne Sermonum Ad pios Lirinensis insule monachos enneade gemina distinctum. Venundantur parisiis sub lilio aureo apud Iohannem parvum.

In calce autem haec tum typographi, tum bibliopolae significatio

habetur : Emissum in alma Lutetiae Achademia ex chalcotypa Ioannis mercatoris officina, impensis Ioannis parui Parisiensis bibliopolae de re litteraria bene meriti. Anno ab incarnati Verbi mysterio 1511. 17. cal. Decembres. DEO IVVANTE.

Libellus octo et quadraginta foliis duodeviginti tantummodo sermones exhibet, qui fere iidem |sunt atque duodeviginti priores

Venetae editionis, hoc tamen discrimine, quod loco undecimi in-

serta est epistola ad quosdam germanos Vereor in Christo venerabiles filii, duodecimus vero ex duobus Licet in multis rebus et Rogo et admoneo vos (n. 11 et 12 eiusdem editionis) conflatus est. Videtur ergo Clichtoveus codice olim s. Victoris 547 (nunc Parisino B. N. lat. 14873) saec. XIV aliove simili exemplari usus, in quo series sermonum eodem ordine digesta erat. 3. EDITIO COLONIENSIS AN. I53I (4). Anno I531 lohannes Diedenberg O. Praed. volumen 343 foliis constans ac Treverensi archiepiscopo Iohanni de Metzenhausen dicatum in aedibus Quentelianis Coloniae typis mandari curavit, in quo post Honorii Augustodunensis Speculum ecclesiae alia sequebantur ita in titulo praenunciata : SPECVLO HVIC ECCLESIAStico adicitur Opusculum admonitionum quarundam atque interpretationum, locorum aliquot scripturae difficilium, Feliciarii Episcopi Arelatensis, cum grauissimis atque receptis antiquorum patrum sententiis. AEDITIO PRIMA. ANNO M. D. XXXI.

XI

Collectio

Admonitiones

XXV

complecititur,

ex

sylloge

ms.

XLII Homiliarum (4) haud dubium depromptas : scil. n. 1. 2. 5. 3. 6-10. 13-18. 4. 19. 23. 32. 36-38. 40. 41 et additiciam Ad»moneo, fratres, in conspectu dei. Ceterum vix opus est ut admoneam, Feliciarium errore positum esse pro Caesario : qua de re confer L. Duchesne, Fastes épiscopaux de l'ancienne Gaule, t. 1*, p. 250 sqq. Mendum antiquum est, neque ab editore inventum, quippe qui et homilias et auctoris nomen ex alterutro ex codicibus nunc Bibliothecae civ. Treveren. 235 (olim s. Martini Trev. saec. XII) aut 299 (saec. XIII) sive ex alio his simili evidenter hauserit. Vide Max. Keuffer, Verzeichnis der Hss. der Stadtbibl. zu Trier, part. 3,

PP. 27-29 et 107-109. Id tantummodo advertas velim, in praedictis mss. nomen

legi, non

Feliciari?, immo

Feliciani,

quemadmodum

catalogo episcoporum Arelatensium (Paris. B. N. lat. 2812) sed inter lineas multoque recentiore manu insertum est.

4. EDITIO BASILEENSIS AN. 1558 (— a). Caesarii Arelatensis episcopi Homiliae XL a Gilberto Cognato Nozereno e tenebris in lucem reuocatae. His accesserunt Aelii Antonii Nebrissensis homiliae III : Item una Joannis Atrociani ad bonas litteras exhortatio. Basilea apud Henrichum Petri anno MDLVIII mense Maio. Haec editio omnium

diffusissima, et quae iure vulgata dicatur,

princeps autem minime nisi immerito : constat 254 pp. in-86, ex quibus 222 Caesarii homiliae obtinent. Usus est autem Cognatus codice nescio quo collectionis A4, a qua in his tantum, quae sequuntur, discrepat : I9 homiliam Sanctus ac venerabilis... religiosa quidem ( A 11. 12. 29), semel, non ter exhibet, et eam quidem undecimo loco ; 29 alteram homiliam Sanctus ac venerabilis... dum se, quae in A

omissa est, 32? loco recepit ; 39? omissis pariter duabus ultimis homiliis subiectum

est frag-

mentum homiliae Admoneo fr. in conspectu dei, quae sic ultimum locum, ut in editione Coloniensi, occupat.

Et ista quidem editio Basileae anno iam 1569 inter Monumenta Patrum orthodoxogr. iterum typis mandata est, p. 1861 sqq, itemque in Margarini de la Bigne Bibliotheca SS. Patrum Parisiensi, t. VII (an. 1576), p. 123-224, praemissis sex homiliis de Pascha, quae in celebri collectione gallicana Eusebii Emiseni, in nonnullis etiam codd. mss. Caesarii nomine inscriptae leguntur : . Ait quodam loco sermo divinus. . Exsulta caelum et laetare terra. . Magnum et admirabile Paschae. . Hodierni diei sacrosancta sollemnitas. . Opportune et congrue. . Magnitudo caelestium beneficiorum. UC QYn-» NH

Rursus sex et quadraginta istae homiliae mutato parumper ordine in Magna Bibliotheca veterum Patrum Coloniensi an. 1618, tom. V, part. 3, itemque «ex emendat. Front. Ducaei» in Parisiensi an. 1624, t. II, p. 265, insertae sunt. Unde, in Maximam

XII

Lugdunensem an. 1677 t. VIII, p. 819 sqq, transierunt, sed in hanc cum nonnullis additamentis. Nam praeter Regulam sanctimonialium et monachorum (p. 866-872 et 873-874) diversae homiliae seu epistolae ibi habentur nullo numero signatae : Tomo VIII, 861-2. Qwod vobis verae charitatis bonum. (Exhortatio s. Caesarii ad tenendam vel custodiendam charitatem ; iam

extabat

in Biblioth.

PP.

Paris.

1624,

t. V,

p. 937, Sicut et duae sequentes.) Ibid. 862-865. Vereor venerabiles filii (Epistola s. Caesarii ad quosdam

Germanos ; in Clichtovei

edit. n. rr.)

Ibid. 865 ... Christiano nomine gloriantur. Ideo autem et illae (Fragmentum est acephalum sermonis «In lectione quae nobis recitata Simile e.r.c.

est, fr. car., audiuimus dominum decem virginibus », cuius textum

dixisse : integrum

habes in eadem Max. Bibl. PP. t. XXVII, p. 342.) Ibid. 865-6. In lectione evangelica quae mobis de decem virginibus. Tom. XXVII, 345 sq. Rogo vos fr. car. ut attentius cogitemus causam. salutis. Ibid. 346 sq. Fratres cav. istas ves terrenas non habent. Ibid. 347 sq. Coegisti me, famula dei ac venerabilis. Ibid. 348-350. Vereor venerabiles in Christo filiae (Epistolae, quae supra t. VIII, 862 habetur, textus emendatior). Ibid. 850-52. O frofundwm divitiarum.

Quarum

tamen

nec

omnium

certam

esse

auctoritatem,

nec

melioris notae recensionem hic exhiberi, lectorem monitum velim.

5. EDITIO CARALITANA Anno

1863, mense

septembri,

AN. I577 (— oc).

visum

est a Ios. Fessler in Bi-

bliotheca Barberina volumen parvum signatum paginis constans, cui titulus praefixus erat :

D. I. 148, 240

Caesarii Arelatensis Episcopi Homiliae 45 e tenebris in ]ucem reuocatae. De licentia Ordinarii. Calari per Franciscum Guarnerium, Typographum Rmi DD. Nicolai Cannellas Vicarii Generalis Calaritani Sede uacante. 1577.

Parvi sane facienda editio haec, cuius curator primum de quadraginta homiliis editionis Basileensis denuo emittendis unice cogitaverat, unde in capite primae homiliae legitur : « Caesarii Episcopi Arelatensis Homiliae quadraginta e tenebris in lucem revocatae. » Cum vero coepto operi intenderet, in editionem incidit, quam Iud. Clichtoveus an. 1511 paraverat ; cuius tum non solum homilias 14-18 suo volumini addidit, sed ipsius etiam praefationis partem totidem verbis sibi arrogare non dubitavit. 6. EDITIO VINCENTII BARRALI AN. I613 (— 4). , Prodiit Lugduni anno titulus impositus erat :

1613

indigesta

compilatio

in-49, cui

Chronologia Sanctorum et aliorum virorum illustrium ac Abbatum sacrae Insulae Lerinensis a D. Vincentio Barrali Salerno monacho Lerinense in unum compilata. Cum annotationibus eiusdem.

XIII

, In prima parte, p. 277-316, extat collectio duodeviginti homiliarum praescripto nomine sancti Caesarii. At vero ibi quoque

nihil invenies nisi sermones antea a Clichtoveo editos, eosque eodem ordine dispositos.

7. EDITIO BALUZIANA AN. 1669 (— €). Post haec prima ac rudia tentamenta ad melius quiddam tandem devenimus. Ánno 1669 Stephanus Baluzius Tutelensis « ex pervetusto codice ms.» Bibliothecae Regiae sequentes Homilias XIV sancti Caesarii episcopi Arelatensis primum (ut credebat), Parisiis

edidit, notisque illustravit :

. Quotienscunque fr. car. aliquem de fratribus. . Multi de fratribus uel filiis. Rogo vos fr. car. ut paterna consuetudine. Multi sunt fr. car. qui putant. . Licet propicio Christo fr. car. credam vos. . Frequenter caritatem vestram fr. dil. paterna. . Scio et credo caritatem vestram. . Si velletis agnoscere et diligenter. O00 o Oc RH. Pius et misericors Dominus sciens fragilitatem. IO. Quod vobis verae caritatis bonum. 11. In scripturis sanctis fr. car. incessabiliter pauperes. 12. In omnibus divinis lectionibus fr. car. fides. I3. Scio fr. car. quod non possit ignorare. 14. Iudicia Dei fr. car. plerumque sunt occulta.

Perbelle quidem errabat vir ceteroquin eruditissimus, dum has homilias uti adhuc ineditas exhibebat : iam enim prodierant, sive inter sermones Augustino olim falso attributos, sive in prioribus

Caesarii editionibus, ex quibus ea tantum Baluzio innotuisse apparet, quam Basileae G. Cognatus in lucem emiserat. Ast illa

saltem Tutelensis nostri fuerit laus, quod primum codices indicavit,

qui horum sermonum auctorem Caesarium plane testabantur ; quod ipsarum contionum textum sedulo ac diligenter paravit, notisque utilissimis instruxit. Nempe intellegebat, «quanti momenti sit habere hunc auctorem integrum » ; ac prorsus « Sanctis-

simi et eruditissimi Episcopi Gallicani omnes quae extant homilias simul edidisset, si tantum otii habuisset, quantum bonae volunta-

tis », uti ipse in praefatione profitetur. Porro de libro manu scripto, ex quo Baluzius istas homilias descripsit, idem sentio, quod Ios. Fesslerus : eum fuisse codicem olim Puteanum,

tum Reg. 3599, nunc autem lat. 1713, saec. XI,

Bibliothecae Nationalis Parisiensis, unum ex iis qui omnium pretiosissimam syllogen XXV homiliarum (L) nobis servaverunt. Vetus autem codex Sancti Germani de Pratis, cum quo decimam contulisse se dicit, is facile fuerit Parisiensis nunc lat. 12238, saec.

IX, olim Sangerm. 374, dein 855. Baluzianam editionem paulo post in suos usus converterunt, tum editores Maximae Bibliothecae Patrum tom. XXVII, p. 324 sqq, tum Maurini in Appendice tomi V. Operum sancti Augustini, de qua nunc nobis loquendum.

XIV 8. SERMONES Nullam,

CAESARIO

A MAURINIS

quod mireris,

Caesarii

ANNO

Operum

1683 RESTITUTI editionem

(n).

etsi adorti

sunt, plus tamen omnibus hoc in campo Benedictini Congr. S. Mauri contulerunt. Nam cum de innumeris sermonibus s. Augustino falso attributis viri eximii iudicium proferrent, haud minus centum et quattuor ex iis sancto episcopo Arelatensi restituendos esse diiudicarunt. Et de XIV quidem homiliis a Baluzio editis facile erat decernere, sicut de aliis quinque fere et viginti, quae Caesario inscriptae in prioribus editionibus extabant : sed ex eis, quae supererant, quinque solummodo in libris mss. beati pontificis nomen praeferebant. Ea praecipue fuit Petro Coustant provincia, ut licet adhuc iuvenis in tanta apocryphorum silva caesarianas

contiones

internae

critices ope,

idque

arte mirabili,

ac prope infallibili sollertia dinosceret. Si quid forte rei abest, illud mihi solum erit, quod vir doctissimus nonnumquam timidule sententiam dixit, nec in textu sermonum Appendicis emendando satis pensi habuit : unde saepius contingit, ut textus, qui apud priscos editores legitur, textui a Maurinis recepto longe antecellat. Sed eam fortunam plerumque tulere apocrypha huismodi opuscula, ut, quamdiu auctor lateret, vix digna haberentur, quibus expur-

gandis viri eruditi operam insumerent. Ceterum manet hodieque ac diu manebit haec a Petro Coustant facta disquisitio tamquam

adhibenda obrussa, ad quam, qui adhuc in codicibus latent, Are-

latensis nostri fetus certo agnoscantur. Quamobrem operae pretium erit, indicem hoc loco sermonum

texere, qui a Maurinis Caesario restituti sunt : et hos quidem romano numero consequenter autem locum a Coustantio

eorum exemplo designavi (ubi tamen advertes duos in editione Paris. 1683 uti XCVII computari), arabico uniuscuiusque in serie Appendicis ; praeterea duos at mea sententia immerito receptos, crucef praeno-

tavi. Igitur duos tantum ex Maurinorum CIII sermonibus reiciendos

puto : sed vice versa sex et triginta alios addidi, qui indubitate a Caesario aut compositi aut saltem consarcinati sunt ; unde fit, ut haud minus CX XXVII sermones ad Nostrum pertineant, ex iis

qui olim s. Augustini nomine temere inscripti erant. y bT

ds

De vocatione Abrahae. Modo cum divina lectio. De vacca, ariete, etc. Audivimus f. c. scripturam

di-

centem.

Detribus

viris,

etc.

Frequenter

admonwi

caritatem

vestram.

De immolatione III

IV

QU" O00 quu eum CRXAUMELDe M

S

puero

Isaac. Lectio illa, fv. cav.

Abraham,

etc. Paulo

ante cwm

divina. lectio

legeretur. De conceptu Rebeccae. Expositionem sanctavum. scripturavum.

VI VII VIII IX

De beato Iacob I. Cwm. divina lectio legevetur, f. c. HH oH———De beato Iacob hl) II. PFvequentev caritati vestrae suggessimus. De beato Ioseph I. Qwotiens vobis f. c. lectiones. De beato Ioseph II. .De beato Ioseph scriptum est, f. c. De beato Ioseph III. I» beato Iacob, f. c. Mortuus est Iosepb, etc. A wdivimus

HHHH De...

4 CSLL TA — M — pQn

quae lecta est, f. c.

in lectione

XV H M—

XII

XIII

De colluctatione Aegyptiorum, etc. Quamvis f. c. omni tempore.

De Moyse I. In lectione divina f. c. quae nobis. De Moyse II. Magna quidem sunt. De decem plagis. Moyses ad Aegyptum veniens. liHH De decem plagis et decem praeceptis. Nom est sine C9 Ro, depo causa, fv. dil. hy lS De... Induravit D. cor Pharaonis. Quotiens lectio illa vecitatuy, f. c.

De via trium dierum. In lectionibus divinis, q. nobis praeteritis. aqua et manna. Im lectione quae nobis ad —NN CnIL De amara missas. lh Oo— De Raphidin, etc. Omnes, inquit apostolus (ob clausu—— lam apud me ineditam). L oo De exploratoribus... Modo cum. divina lectio legeretur, audimus. DS] Mo De eo quod senior populus... Scire et intelligere debemus, fv. dil. De turibulis. Modo fv. dil. cum divina lectio. De virga Aaron. Omnis princeps tribus bopuli (ct. n. 3). De serpente aeneo... In» lectione q. nobis vecitata est, f. c. De Balaam et Balac. Lectio q. nobis hodie vecitata est. CoC90 C9 ————— — 4 HnO Rugb eL ue eei ad Quod iusto Dei iudicio... Iv. lectionibus q. nobis vecita— — —t 4CR A

XIV XV

XVI

tae sunt.

XVII

XVIII XIX XX XXI XXII XXIII XXIV

[9S]Cn—

De eo quod Iesus... suggessimas.

Sicut

[2]Ov-——

De Gedeon.

die audivimus,

Hodierna

frequentev

cavitati

vestrae

fr. quod cum

sub

arbore. De David et Isai... In scripturis divinis f. c. una eademque. De plaga populi... Modo cum Regnorum lectio legeretur. De iudicio Salomonis... De duabus mevetricibus, dil. fv. De Elia. In lectionibus q. nobis diebus istis. De Elisaeo. Cwm divina lectio legevetur, audivimus quod praetereunte. De Elisaeo II. S2cut de beato Elia diximus, f. c. De Elisaeo et Giezi puero. Frequenter cawitati vestrae suggessimus, f. c. De Elisaeoetsecuri...7Modo cum divina lectio legevetur,f.c. De beato Iob II. Iz lectione q. nobis lecta est, f. c. De beato Iob III... Beatus Iob fr. dil. de quo nobis. De verbis psalmi 49... Frequenter f. c. cum psalmista Gn Un 4AUt NHM C9 ——— cantamus.

De muliere forti. Rogo vos fv. cav. ut secundum consuetudinem fidelyum. In eundem locum. Ecclesia catholica f. c. nom solum oo sinistra tua. Evangelica lectio f. c. quae Qn [9v——De... Nesciat T TN nobis modo. iudicare. Awdivimus evangelistam dicenQvOY— De... Nolite Un - uel

XXV XXVI

tem, f. c.

XXVII XXVIII XXIX

XXX

De... Intrate per angustam. Audistis fr. dil. cum evangelium legeretur. De eisdem verbis evangelii... Scio f. c. quod non possit [9))Oo ?gnorave. In eundem locum Matth. 7... Sevmo nobis ad vos est, f. c. De... Vae praegnantibus. Scire et intelligere debemus f. c. quia christianis. De... Simile erit r. c. decem virginibus. I7 lect. evangeQUUD SqEO SIE lica q. nobis de decem. [21- —

0 ur, "an ——— "—

XVI

) De... Venite

XXXI

VT XXXII XXXIII XXXIV XXXV XXXVI

XXXVII

XXXVIII XXXIX

benedicti.

Modo

cwm

evangelium

legeve-

TC:

(78)

ub in... Venite benedicti. 4udivimus, cum evang. legevetur, terribilem. ) De.. Regnum Dei intra vos est. 4Audimus, cum evang. legevetur, dicente domino. (90) De... Die tertia nuptiae. J//ud f. c. quod die tertia. (o1) Rursum... de sex hydriis. Sicut iam aliquando caritati vestrae. faCo) De... Venit Iesus in civitatem Samariae. In lectione evangelii infirmitatem. (07) De... Pacem meam do vobis. Domini vox est (cum p caesariana inedita). (1o1)De... Ascendit Petrus in caenaculum. Modo cwm lectio ctum Apostolorum. legeretur. (104)De... Fundamentum aliud nemo potest. Im lectione apostolica f. c. audivimus. (105)De... Si patitur unum membrum. Qualiter nos invicem diligere (107)De... Si linguis hominum loquar. Quantum mos fr. dil. varitas vestra desideret. (iio)De... Omnes nos manifestari oportet. Modo f. c. cum divina lectio legeretur. (iir)De... Redimentes tempus. 4fostolum cwm legeretur

audistis immo omnes.

XL

EXT PXSTHUE

"pose ridür XLIV XEV XLVI

(112)De... Finis praecepti est caritas. S? cavitati vestrae nos Sos ioné frequentius. (115) De Adventu domini. Appropinquante iam sacratissima (al. Propitia divinitate, fv. dl.) (116) De Adventu II. Sanctam et desidevabilem. (129) De Kalendis ianuariis I. Dies Kalendarum. istavum. (130) De Kalendis ianuariis II. Omne peccatum, f. c. (139) De epiphania domini IX. Dzes $sía et festivitas. ) De quadragesima I. Ecce f. c. deo propitio tempus quadragesimae. ) De quadragesima II. Dominus et salvator noster qualiter ad eum. 142) De quadragesmia III. Rogo vos et admoneo f. c. wt in isto legitimo. EN9) De... Surgit a cena. Hodie f. c. audituri sumus evangelistam. ln]

3) De pascha V. Gaudete f. c. quia vedemptionis nostrae.

XLVII XLVIII

8) In pascha X. Pascha Christi fr. dil. vegnum est caeli. 3) De letania I. Ecce fr. dil. dies sancti et spiritales adveqiwunt.

)

)

:

c. hodie celebramus. 198) In nat. Iohannis bapt. III. Hodie dil. fr. Iohannis qui domini. 210) In nat. s. Stephani. Hesíerno die natalem habuimus (al. Lectio Actuum apostolorum). 220) In nat. sanctorum Innocentium 1II. Hodie f. c. natalem illorum infantium. XLIX

225) ) De martyribus II. martyrum.

Qwotienscumque

f. c.

samctorum

XVII LI LII

LIII

(228) In festivitate virginum. Ix» lectione q. mobis vecitata est, Tv. dil. (229) In dedicatione ecclesiae I. Quotienscumque f. c. altaris vel templi. (230) In dedicatione ecclesiae II. S?cut optime novit sanctitas vestra.

LIV LV

LVI

LVII LVIII LIX LX

LXI PIE iUESCULE LXIV LXV LXVI

(244)

De symboli fide... Rogo et admoneo vos f. c. ut quicumque vult salvus esse. (249) De extremo iudicio I. Rogo vos f. c. et cum grandi humailitate. (25 2) Admonitio ut non solum lingua... Reswrrectio et glovificatio domini. 253) De confessione peccatorum... I» ommibus scripturis (25 divinis, fr. dil. (255) De paenitentia. Saepe advertimus, dil. fv. (256) Admonitio per quam ostenditur... Mwlt; de fratribus vel filiàs nostris. 257) Admonitio ut pro capitalibus... Quotiens evenerit f. c. ut in quocumque. 258) Unde supra. Rogo vos f. c. ut si forte aliquis. 259) Admonitio ut quia semper... Rogo vos f. c. ut paterna consuetudine. 260) Admonitio excerpta de libris... Umqde vos frequenter admonwa. )Admonitio de illis qui publicam... Qwottenscumque f. c. aliquem de fratribus. 262) De paenitentia. A4?£ quodam loco sevmo divinus : Im diebus. 263) Admonitio ad eos qui putant... Mwlti sunt f. c. qui putant. 264) Expositio fidei... I» omnibus divinis lectionibus, f. c. 265) De christiano nomine... Rogo vos f. c. ut adtentius cogitemus.

LXVII

266) Quales sint christiani

boni... Gaudemus

f. c. et Deo

gratias agimus. LXVIII LXIX

LXX LXXI LXXII LXXIII LXXIV LXXV LXXVI LXXVII LXXVIII LXXIX LXXX LXXXI

267) Ad competentes... Hodie f. c. specialiter ad competentes. (269) Exhortatio ad tenendam caritatem.. . Quod vobis verae caritatis bonum. (270) De dilectione caritatis... Beatws apostolus Paulus, fr.

car.

(271) De dilectione non solum... Frequenter in evangelio f. c. audivimus. (272) De diligendis inimicis. I» divinis voluminibus f. c. ita dispensavit (273) De diligendis inimicis II. Sc?o et credo caritatem vestram sapienter. (274) Admonitio ista continet... Pius et misericors dominus sciens fragilitatem. (275) Quare sancti viri... Iudicia dei, f. c. (276) De dilectione parentum... Legimus f. c. monente nos. (277) De reddendis decimis. Propitio Christo fr. c. am prope sunt dies. (278) De auguriis. Bene nostis f. c. me vobis frequentius. (279) De martyribus vel phylacteriis. Audivimus per apostolicam lectionem. (281) Admonitio per quam suadetur...Ftogo vos f.c. et paterna ietate. (282) fpe ut populus... SZ velletis agnoscere et diligenter.

XVIII

XCV

(283) Admonitio orandum esse... Licet in multis rebus, f. c. (284) De quadam psallendi consuetudine... Gaudium quod mihi dominus. (285) De ritu psallendi etc. Supplico f. c. et paterna pietate. (286) Ut genua flectantur... Hogo et admoneo vos f. c. ut quotienscumque. tl (287) De periculo sacerdotis... S? diligenter adtenditis. — (288) Castigatio ad eos qui uxores... A'ogo vos f. c. ut adtentius cogitemus causam. (289) De castitate. Quandocumque castitatem, f. c. ba (292) De castitate coniugali. Magnum mihi gaudium. facitis, ff (B: (293) De incauta familiaritate... Nemo dicat f. c. quod temporibus nostris. (294) Admonitio ut ebrietatis malum... Licet propitio Christo f. c. credam vos. (295) Admonitio contra ebrietatis malum. Frequenter caritatem vestram, f. c. (296) Admonitio quae ostendit... I» scripturis sanctis f. c. incessabiliter. (298) De adversitate temporali... Quotiens f. c. aliquae adversitates. (299) De esuriendo... verbo Dei. Inter veliquas beatitudines quas in evangelio. (300) Qualiter excipiendum Dei verbum. 4»fe aliquot dies

XCVI

(301) Admonitio ut pro salute animae... Quotienscumque f. c.

LXXXII LXXXIII

LXXXIV LXXXV

LXXXVI LXXXVII LXXXVIII LXXXIX xC XCI XCII XCIII XCIV

pvopter eos. tam pvo vestra. XCVII XCVII

XCVIII

(303) Admonitio populi ut lectiones... Gratias deo agimus f. c. quia nos. (305) De misericordia divina et humana... Modo fr. cum evangelvum legevetur. (306) De eleemosyna. Faciendis eleemosynis, f. c. (307) De similitudine ulmi et vitis... Legimus im quodam libvo, f. c.

XCIX

c CI CII

(308) Admonitio per quam ostenduntur... Pius et misericors dominus f. c. multis modis. (309) Admonitio ad eos qui sic eleemosynas... A'ogo vos f. c. diligentius considevate. (313) Admonitio per quam docemur... I» scripturis sanctis f. c. legimus quia eos. (314) De erepto energumeno. Superiori dominica f. c. dum missae. (315) De eo quod christianorum tempora... I» ommibus scripturis divinis, f. c. 9. SINGULI

SERMONES

RECENTIORE

AETATE

EDITI.

Breviter nunc de sermonibus dicendum, qui separatim a doctis viris hactenus in lucem emissi sunt. Anno iam 1614 «veteris cuiusdam theologi homilia sacra» a Geverharto Elmenhorstio in append. ad Gennadii librum De dogmatibus ecclesiasticis Hamburgi edita est, quae incipit Fratres carissimi, intelligimus quia per bonam voluntatem ;quam quidem tum

Casimirus

Oudin,

tum

nostra

aetate

Ferdinandus

Katten-

busch Caesarii fetum esse autumarunt, sed immerito, ut infra suo loco dicetur.

Saeculo XVIII (an. 1773) Christophorus Amadutius in opere,

XIX

quod inscribitur Amecdota literaria sacra et profana ex duobus Florentinis codicibus collectionis XLII Admonitionum (4A) ultimam «De viduitate servanda, Audi, filia derelicta » uti adhuc ineditam ac vere caesarianam typis mandavit (cf. Migne 67, 1094), qua in re tamen vir ceterum eruditus egregie et ipse se fefellit. saeculo autem XIX prodiit in tomo LXVII, col. ro41-1090, Patrologiae latinae Migneanae series sermonum circ. 24 Caesarii ex Maxima Bibliotheca Patrum supina indiligentia selectorum : quippe quorum vix tres aut quattuor certam habeant auctoritatem, ac pessimum plerumque textum exhibeant. Haec igitur editio uti omnino improba et inutilis neglegenda est. Maioris profecto pretii sunt, quas vir peritissimus C. P: Caspari homilias duas nuperius evulgavit, quasque licet anonymas Caesarii fetus esse optimo iure censuit : quarum prior « Ubi populus admonetur : Magnum nobis gaudium fecit » (Kirchenhistor. Anecdota 1, 214-224 : Christiania 1883) ex uno cod. Einsidl. 281 eruta proculdubio genuina est ; altera autem brevissima, Ecce fr. dil. sam deo

jropitio (Briefe Abhandlungen wu. Predigten, p. 200 sq : Christiania 1890) in collectionibus caesarianis WG aliisque codicibus pariter habetur, non in Guelferbytano 102 tantum, quo editor usus est. « Epistolam de humilitate, Sanctus ac venerabilis pater vester Arigius religiosa quidem » innumeris lectionibus variantibus munitam denuo emisit C. F. Arnold in calce operis sui Caesarius von Arelate (Leipzig 1894), p. 468-490. Quo etiam tempore in Gallia A. Malnory inter Appendices libri Saint Césaire (Paris 1894), P. 294-307, maximi faciendam « Admonitionem s. Caesarii ad sacerdotibus directam, $7 negligentiarum mearum culpas » ex notis Theoderici Ruinart primum in vulgus proferebat. Postea

vir mei

amantissimus,

modestiae

simul

et eruditionis

laude ornatus, D. Anselmus Manser, presb. et mon. celebris asceterii Beuronensis, in ephemeride nostra Revue Bénéd. t. XXII (1905), p. 496-504, quod losephus Fessler iam praesenserat, arte incomparabili ac testimoniis firmissimis demonstravit : « Tractatum beati Augustini, Magnam nobis fr. dil. securitatem », qui a Benedicto Anianensi in Concordia Regularum c. Xxv, $ rr insertus est, a Caesario Arelatensi haud dubie esse compositum. Sermones multos diversis temporibus in eadem Rev. bénéd. a me editos, de quibus compendio egit Gust. Krüger in Martini Schanz Historia rom. liter., part IV. 2, p. 562 sq., tacitus hic praetermitto, cum de singulis suo loco in huius operis decursu dicendum

sit. Nunc

ad ea devenio, quae a plurimis viris eruditis huc

usque tentata, parata atque ea mente delineata sunt, ut ab omnibus ambita sermonum Caesarii integra et sincera editio tandem aliquando in lucem prodiret.

XX

CAPUT

SECUNDUM.

DE MOLITIS HUCUSQUE EDITIONIBUS, QUAE NUMQUAM AD EFFECTUM ADDUCTAE SUNT. Ex omnibus,

quae supra descriptae sunt, editionibus nulla est,

uti animadvertere facile est, quae omnes simul Caesarii contiones ex ordine comprehendat : nempe singuli editores singulos libros manuscriptos, in quibus sermones sancti episcopi nomine inscriptos repererant,

in vulgus

emittere

satis

habuerunt,

de auctoritate

huiusmodi inscriptionis, verane esset, annon, plerumque nihil curantes. Norunt autem omnes, qui in hoc genere literarum versati sunt, sermones Caesarii in codicibus rarius, et id non semper iure, ipsius nomine insigniri immo plerumque Augustino, Fausto, Faustino,

Athanasio,

Hieronymo,

Sedato,

Maxentio

adscribi,

quam plurimum autem auctorem penitus sublatum esse. Alia igitur ratione ad dandam editionem procedendum erat : quod quidem Maurini primum agnovere, quorum deinceps vestigia alii multi ingressi sunt. I. CASIMIRUS

OUDIN

AN.

I722.

Anno 1722 prospectum novae editionis omnium Operum Caesarii adumbravit Casimirus Oudin in suo Commentario de scriptor, ecclesiast. t. I, col. 1344-1351, ubi homilias haud minus CLVIII uti genuinas agnoscit : ex quibus eas tantum, quae a Maurinis receptae non erant, aut de quibus datur dissentiendi locus, breviter recensere visum est, servatis numeris quos auctor singulis assignavit. Hae igitur sunt, quas addit : 3 — Append. August. s. 5. "t £3lp»taL. Gic 6. ILox ibid gs :OSDIGS E36: 20 : ibid. s. 32. GOSNLDIG SES 7 47. In Adventu Domini. Hoc tempus, f. c. Ms. (- Pseudo-Ambros. S. I: Migne r7, 604. At vero neque ad Caesarium is pertinet). 50. Dominica IV Adventus. Propitia divinitate, fr. dil. (— PseudoMaximi s. 1 : Migne 57, 843, nec nisi exordio differt a caesariano App. Aug. II5). 51. In die Natalis Domini. Dom?n? n. I. C. fr. nativitatem celebrantes (Pseudo-Ambros. s. 3; minime caesarianus).

52. — Append. Aug. s. 210.

)

53. Dess. Innocentibus. Hodie fr. car. natalem illorum (Append. 220 : consentio). 57. Dies ista et festivitas : ibid. s. 139 (a Maurinis quidem inter caesarianos receptus, sed falso, ut mihi videtur). 58.In octava Epiphaniae. Hanc baptismi Iesu Christi (PseudoAmbros. in Romana editione olim s. 18 : cf. not. Maurin. ad Append. S. I37 ; nihil habet commune

cum

Caesario).

59. In Septuagesima. Redimite vos ipsos, fr. (Ps.-Ambros. s. 14 : Migne 17, 631. Minime caesarianus). 60. In Sexagesima. Adest tempus, car. fr. (Pseudo-Ambros. s. r5,

ibid. Nihil est).

XXI

NM ^" adsunt dies sancti et tempus acceptabile (Ps.-Ambr. s. 17. ihil). 65. Nonnulli christianorum fr. existimantes. (Maximi s. 26 : Migne 57, 583; Ps.-Ambros. s. 23. Nihil ad Caesarium). 66. Ecce nunc lempus acceptabile, ut swperiori dominica legimus (Pseudo-Ambr. s. 25, ut in edit. Romana incipiens : nihil est). 67. Lectum est nunc in evangelio : Viri Ninivitae surgent (inter Ps.Ambrosianos 26 : nihil ad nos). 68. Superiore dominica diximus, hoc esse fidei nostrae (Maximi s. 25 ; Append. August. s. 146 : Ambrosio etiam interdum adscriptus. Quod autem dicunt Maurini «sapere eum videri Caesarium », esto hic eum imitatus fuerit, numquam vero ipse composuit). 69. Ait quodam loco sermo divinus : In diebus festivitatum (Append. August. s. 262 : alter ex duobus qui Caesario a Maurinis perperam, si quid recte video, adsignati sunt).

70. Jam dies ieiunii, f. c. dies obsecrationis (Append. 83, profecto

reiciendus). 71. Dominica IV Quadragesimae. Agite gratias, fr. (inter PseudoAmbrosianos 29, ibique relinquendus). 72. Dominica in Passione. Scitote fr. quoniam cuius opera (Ibid. s. 30 : de Caesario auctore inanis est praesumptio). 73. Dominica in Ramis Palmarum. Venente domino m. I. Chwisto (Ibid. s. 31 : nihil est). 74. In eadem. Vzdeo vos fr. attentius (Ibid. s. 32 : nugae). 75. In solemnitate Paschali. Audistis fr. quod sanctae mulieres (Ibid. S. 34 : eiusdem farinae). 76. In eadem solemnitate. Pascha Christi, fv. car. (August. Append. 168 : hic saltem vere a Caesario consarcinatus). 77. 78. 79. Ad neophytos MSS. (in Append. tomi VI August., Migne 40, 1207 Sqq.; item Pseudo-Maxim. Migne 57, 771 sqq. De quibus nunc omnino legendum est illud, quod nuper elucubravit Bernardus Capelle Rev. Bénéd. XLV, 1933, p. 108-118). 82. In festo Ascensionis. Laudemus dominum, fv. (Pseudo-Ambros. S. 58 editionis Rom. : cf. Migne 17, 593). 83. In festo Pentecostes. Magna est fr. cav. hodierna (inter PseudoAmbros. s. 37 : Migne, 17, 675). 9r. Resurrectio et glorificatio domini (Append. 252 : hic demum saltem ex parte caesarianus). 92. Admoneo vos fr. àn conspectu Dei (ex August. sermone 393 expilatus, et id forte a Caesario : Migne 67, 1082). 93. Confitemini Domino, fr. cav. (Append. s. 56: nihil habet Caesarii). 2 De paenitentia et emendatione morum. Scire debemus quia

diabolus (?)

96. De contemptu praesentis vitae et paenitentia. Fv. cav. ves istas tevrenas (Extat in Append. ad Caesarium Max. Bibl. P.P., XXVII, 346 : Gregorius cum aliis in eo nominatim profertur !). : 99. Recogilemus fv. cav. cuncta mala (Append. 250 : valde dubiae auctoritatis, minimi pretii). ] 100. Quam. timendus est fr. cav. dies lle (Append. 251 : invenitur quidem in duabus collect. W et Z, sed ut « excarpsum » quoddam a Caesario nescio unde depromptum ; Caesarii ipsius nihil habet). IIs. Gvadum. esse aliquem (Append. 62 : auctoritas pro Caesario nulla, immo cuncta refragantur). 120. Faciendis eleemosynis, fr. car. (Append. 306 : et ego consentio). 125. Remedia peccatorum, fr. (Append. 310 : etsi collectioni Q insertus, nusquam prodit Caesarii manum). » 126. In lectione quae nobis lecta est, fr. car. (Remittit Oudin ad Append. s. 311, sed ibi nihil eiusmodi; et sermo iste 311 ex iis est, quos

Caesarius collectioni Q inclusit, minime

autem

composuit).

XXII

137. Si diligenter attenditis fr. car. omnes sacerdotes (Append. 287 : re vera cento est caesarianus ex Augustino). 138. Isaac, inquit scriptura (Append. 9 : sed neque in isto quicquam venae caesarianae perspicitur). 148. Oratio seu sermo in causa Contumeliosi Regiensis episcopi. Ecce manifestissime constat (Sed haec ad Acta canonica potius quam ad sermones pertinet; secus vero Encyclica ad episcopos, quam Malnory evulgavit). AEN. ' 154. Ad monachos. Frequenter audivimus, chvistiani persecutionem (Cf. Migne 67, 1083 : cento est a Caesario ex Hieronymo adcommodatus). m Gaudete et exultate àn domino, venerabiles filiae (Non est sermo, sed excerptum ex epistola « Vereor» ad sanctimoniales directa : cf. Florileg. Patrist. Fascic. 34, p. 38, a lin. 24). 156. De votis Deo reddendis. Admonet mos per prophetam, fr. car. (Extat in collect. ms. C, n. 18 : extrema pars tantum Caesarii est, cetera fere ex Augustino emendicata). 157. De caritate Dei etc. Ecce quam bonum (Est homil. XVIII in edit. Clichtov.

et Barralit., sed plane nihil habet Caesarii).

158. Homelia ascetica. Fr. car. intelligumus quia per bonam voluntatem (Cento est ex laciniis caesarianis ab Elmenhortio Hamburgi an. 1614 editus). Nunc quidem hactenus.

sermonibus

quos

Vides, lector, ex his circiter sexaginta

iis, qui a Maurinis

selecti

erant,

addendos

C. Oudin existimavit, vix decem ad nostrum Arelatensem pertinere : itaque bene evenit, ut, quod in hunc modum ille professus erat, numquam potuerit adimplere. 2. ANTONIUS

RIVET,

USQUE

AD

IOSEPHUS

FESSLER

NOSTRAM

AETATEM.

ET

CETERI

Quantum in hoc erratum esset ab Oudino, statim agnovit Antonius Rivet, benedictinus Congregationis s. Mauri, dum in tertio volumine magni operis Histoire liltér. de la France, p. 197234, prospectum dandae aliquando editionis Operum s. Caesarii et ipse aperiret. In quo et si Coustantium aliosque Maurinos Sermonum s. Augustini editores fere in omnibus sequitur, nonnulla

tamen addit, alia omittit, aut saltem inter dubia reicit. At neque

eum sapienti semper iudicio processisse multa coarguunt : ut puta, quod decem omnino ad Monachos homilias ut genuinas agnoscit, ex quibus quinque profecto auctoritate carent ; quod inter dubias admittit quinque de Pascha homilias, quae in Max. Bibl. P.P.

t. VIII

821-826

habentur,

de quibus tamen

dubitari

nequit, falso eas Caesario adscriptas esse ; quod etiam de sermonibus in Appendice Augustini contentis temere et fortuito nonnumquam sententiam dicit, etc. Ouapropter ducem ipsum in-

cunctanter adhibendum esse nequaquam existimes.

Vidi equidem Arelate anno 1892 tria volumina MSS «ex libris Laurentii Bonnemant presbyteri Arelatensis» exeunte saeculo XVIII exarata, quorum unum numero 57 signatum «S. Caesarii Arelatensis opera omnia studio et labore» ipsius presbyteri aliquando in lucem emittenda 553 pp. in-fol. complectebatur. Verum parum

illic inveni, quod non

iam a Maurinis

actum

sit, praeter

quam quod inter caesarianos iure referuntur sermones Appendicis 5. 32. 75. 210 (haud ita recte s. 83), prorsus autem immerito non-

XXIII

nulla ad monachos seu moniales directa, ac si auctoritatem habeant, exhibentur, quae certo certius inter apocrypha computari oportebat. Laudanda sane Arelatensis presbyteri operosa sedulitas, quamquam ex eius laboribus vix aliquam utilitatem modo capere

possumus.

Inter omnes

eruditos viros, qui saeculo XIX

Caesarii operibus

illustrandis se toto animo dedere, proculdubio eminet venerandae memoriae nec satis umquam laudandus theologus austriacus Ios. Fessler. Qui per quinque circiter ac viginti annos, quaecumque ad Arelatensem

nostrum

pertinerent,

collegit, arte plane censoria Austriae,

Germaniae,

indefesso

recognovit,

Helvetiae,

Italiae

studio

investigavit,

praecipuis

bibliothecis

Galliaeque

eo

consilio

perlustratis. Cuius, quae in Institut. batrologiae tomo II, p. 875890 de hoc argumento habentur, ea nonnisi quoddam libamentum exhibent, initio suscepti operis anno 1851 adpositum. Verum quantum ea in re postea vir eximius profecerit, ostendit materiarum pondus, quas ad mortem usque futurae editioni profuturas congessit, quasque, dum haec scribo, ante oculos positas divino beneficio me habere gratulor. Dolendum solummodo est, quod maioris momenti curis laboribusque intentus, ex quo nempe episcopale onus suscepit, libris manu scriptis excutiendis otii minus nactus sit, ac paucissima quae praelo committi possent reliquerit. Perpendere etiam oportet, ab eo primum inquisitos non esse nisi codices Caesarii nomine in catalogis inscriptos : qua ratione, ut dixi, parum omnino proficiendum erat. Extremo demum vitae tempore intellexisse videtur, quanti ad opus propositum interesset etiam anonymas homiliarum collectiones indagare, in quibus saepius latitant ineditae Caesarii homiliae : verum morte praeventus vix ad duas earum (G et Q) animum attendere potuit. Ut ut est, ingrati hominis esset, incliti praesulis in Caesarium merita

non agnoscere.

Ex iis, qui post Fesslerum caesarianis sermonibus discernendis operam dederunt, hos nomine appellare sufficiat : B. F. Gellert (1892), A. Malnory et C. F. Arnold (1894), G. Krüger (1920) et Fridericum Galle, cuius chartas manu scriptas colligendis Caesarii operibus paratas Arnold p. 602 sibi innotuisse testatur, quamvis nemo alius illarum huc usque meminerit. At praecipuus credo sermonum Caesarii nostra aetate existimator fuerit Wilhelmus Bergmann Dorpatensis, qui anno 1898 priorem partem commentarii utilissimi Studien zu einer kritischen Sichtung der Südgallischen Predagtliteratur des fünften und sechsten Jahrhunderts Lipsiae in lucem emisit. Porro idem anno 1895 alium Commentarium scripserat, Caesarius van Arelate in seimer Krchenund Dogmenhistorischen Bedeutung, pro quo a Facultate theologica Dorpatensi aureo numismate donatus est. Quem Commentarium usque hodie, ut videtur, nondum

excusum

mense

maio

1898 vir

perhumanus obvia voluntate mecum communicavit, ut ego quid de sermonibus Caesario ibi adsignatis sentiendum, quid de eorum traditione palaeographica notum mihi esset, vicissim impertirem. Conatus enim erat vir arguti ingenii de restituendis Arelatensi episcopo sermonibus penitus ac tuto decernere. Qua de re seriem sedecim sermonum ex Appendice Augustini selegit, quorum aucto-

ritas in dubium revocari omnino non posset : 299. 314. 282. 273.

XXIV

269. 281. 274. 286. 288. 283. 309. 173. 257. 308. 276. 256. Indeque progressus LXXIII alios eiusdem Appendicis sermones itidem plane caesarianos esse comparatione instituta evivit; XVII e contra a Caesario ex alienis mercibus tantummodo consarcinatos esse censuit. Atqui de his omnibus manus ei dare prorsus non dubito. Secus est, ubi traditionis manu

scriptae haud satis conscius,

ex solo dicendi genere, quae a Caesario neque compositae neque etiam centonum instar sartae essent homiliae pronuntiare praesumpsit : ubi, dum nonnullas iure ac merito reicit, ut puta Append. 250. 251. 146. 83. 139. et quae in MBP de Pascha habentur, alias circiter viginti aut omnino respuendas aut certe dubiis annumerandas esse assertit, pro quarum origine spondent et partim saltem elocutionis indicia et variae collectiones, quas ex Arelatense scrinio constat esse oriundas. Haec tamen non obstant, quin iterum lubenter profitear neminem hucusque legitimam edendorum sermonum Caesarii rationem melius assecutum esse, ac magistrum theologiae Dorpatensem Wilhelmum Bergmann. Superest, ut illum incomparabilem criticae artis nostra aetate apud catholicos antesignanum et instauratorem Ludovicum Duchesne vel nomine appellem. Qui, quam de Caesario existimationem haberet, et saepe auditoribus et amicis suis palam fecit, et opus testatur, quod de episcopo Arelatense ab eius discipulo A. Malnory conscriptum est. Ipse autem Duchesne, cum ei anno

1887 mentem meam de adorienda Operum Caesarii editione ape-

ruissem, non solum propositum probavit, sed protinus viam commonstravit, qua res ad felicem effectum adduceretur : in primis introspiciendos, quotquot in bibliothecis adhuc laterent, manus-

criptos homiliarum libros : tum ex eis collectiones etiam anonymas,

pseudonymas

discernendas,

quae

ab Arelate

profectae

in

universas christiani orbis regiones manaverunt : ac tandem huiusmodi collectionum ope homilias sive ineditas evulgandas, sive ante iam cognitas auctori suo vindicandas esse. Hac igitur via et ratione labor meus per quinquaginta fere annos constanter processit : quo exitu, ex iis, quae deinceps dicenda sunt, melius existi-

mari poterit.

Venio iam ad singulas collectiones, licet breviter, tamen, quan-

tum pro uniuscuiusque momento necesse est, describendas. CAPUTCODERTIUM

DE COLLECTIONIBUS HOMILIARUM, QUAE AB IPSO CAESARIO ORTUM QUOQUO MODO VIDENTUR HABUISSE. Haec

fuit a principio,

ut dixi, summa

animi

contentio,

hoc

constans propositum, ut collectiones homiliarum, quae ab Arela-

tensi officina umquam

profectae

esse viderentur,

dinoscerem

ordinaremque : ex quibus quasi primum nucleum extraherem, quae

certo ad Caesarium pertinent, orationum. Atqui huiusmodi collectiones numero fere quindecim hucusque reperire mihi contigit :

XXV

quas ex ordine singulas distincte et ordinate hic digeram, et iis

quidem principe loco positis, quae origine, copia et auctoritate praecellunt.

I. DE COLLECTIONE XXV ADMONITIONUM (L). Inter omnes collectiones homiliarum Caesarii ea primum iure obtinet locum, quam littera L designavi ex antiquo ac praecipuo codice Laudunensi 12r, de quo vide sis A. Malnory, Saint Césaire, p.Xi. Nam non solum Caesarii nomine plane inscribitur, sed iis tantum « AÁdmonitionibus » constat, quae proprie ab ipso s. episcopo compositae, non ex diversis auctoribus sunt collectae, sicuti alias saepissime accidit. Ergo omnes et singulae auctoritatem obtinent : praeterea haud paucae non nisi hac sylloge nobis transmissae sunt. Quae propterea quasi obrussa recte aestimanda est, qua cetera genuina Arelatensis nostri opuscula deinceps incunctanter discerni oporteat. Ad hanc porro etiam illas XIV Homilias pertinere iam dixi, quas Stephanus Baluzius Parisiis anno 1669 quamquam haud primum, uti falso praesumpsit, at certe sollerti ingenio edidit, notisque perutilibus illustravit. Primum quidem

totius collectionis conspectum, qualis collatis inter se codicibus apparet, veluti in tabella describam, ut ex singulorum sermonum

inscriptionibus,

quantae

antiquitatis simul et auctoritatis sint

omnia, diligens lector perspiciat. I. INCIPIT AMMONITIO SANCTI CAESARII, PER QUAM OSTENDUNTUR TRIA GENERA ELEMOSINARUM, QUIBUS PECCATA ABSQUE LABORE CORPORIS REDIMI POSSUNT. Pus et misericors dominus fr. cav. multis modis.

II. DE LECTIONE APOSTOLICA UBI AIT : CUIUS OPUS PERMANSERIT. In lectione apostolica, quae nobis paulo ante. III. AMMONITIO PER QUAM DOCEMUR UT COGITATIONES TURPES DEBEAMUS FUGERE, ET EAS IUGITER QUAE SANCTAE SUNT CUM DEI ADIUTORIO IN CORDE SERVARE. In scripturis sanctis fv. cav. legimus quia eos. IHI. DE DILIGENDIS dispensavit. V.ITEM

EIUSDEM

DE

INIMICIS.

I*« divinis

DILIGENDIS

INIMICIS.

voluminibus Scio

fr. cav.

ei cvedo

dta

caritatem

vestram sapienter intellegeve. VI. INCIPIT EXPOSITIO QUARE SANCTI ET IUSTI VIRI IN HOC SAECULO IN PECCATORIBUS VINDICAVERUNT. ZJudicia dei fr. cav. plerumque sunt occulta. VII. AMMONITIO PER QUAM SUADETUR, UT OMNIS POPULUS, DONEC DIVINA MYSTERIA CELEBRANTUR, IN ECCLESIA FIDELITER EXPECTENT. Rogo vos fr. car. et batevna pietate commoneo.

VIH. AMMONITIO

UT POPULUS

AD INTEGRUM

MISSAS EXPECTET.

Sí

velitis agnoscere et diligenter adtendeve, fr. car. VIII. AMMONITIO UT PRO CAPITALIBUS CRIMINIBUS SINE ALIQUA DISSIMULATIONE AD MEDICAMENTUM PAENITENTIAE |RECURRATUR. Quotiens evenerit fr. cav. ut in quocumque gravi delicto.

XXVI

X. ITEM ALIA AMMONITIO aliquis ex vobis.

DE EADEM

XI. AMMONITIO UT PRO SALUTE RESPUATUR, SED ETIAM ARDENTI cumque fr. cav. tam pvo. vestra.

RE. Rogo vos fr. cav. ut si forte

ANIMAE ASPERA PRAEDICATIO NON DESIDERIO REQUIRATUR. Quotiens-

XII. AMMONITIO AD ILLOS QUI SIC ELYMOSINAS FREQUENTIUS FACIUNT, UT TAMEN ET RAPINAS EXERCEANT, ET ADULTERIA COTIDIANA COMMITTANT. Aogo vos fr. diligentius considerate. XIII. INCIPIT RUM PATRUM, PAENITENTIAE GIAT. Unde vos

AMMONITIO EXCERPTA DE LÍBRIS SANCTORUM ANTIQUOUT QUI SE CRIMINA CAPITALIA FECISSE COGNOSCIT, AD MEDICAMENTA SINE ALIQUA DISSIMULATIONE CONFUfrequenter ammonuwa fr. cav. iterum atque iterum.

XIII. AMMONITIO ISTA CONTINET, QUALITER PRO PECCATO PRIMI HOMINIS DE PARADISO IN INFERNO MUNDI HUIUS PROIECTI SUMUS ; ET UT AD INFERIOREM INFERNUM NON MEREAMUR PECCATORUM PONDERE VENIRE, BONIS OPERIBUS VELUT QUIBUSDAM GRADIBUS AD SUPERIOREM AC PRINCIPALEM PATRIAM TOTIS VIRIBUS CONEMUR ASCENDERE. Scio fr. car. quod mon possit ignovave. XV. INCIPIT AMMONITIO DE ILLIS QUI PUBLICE PAENITENTIAM PETUNT. Quotienscumque fr. car. aliquos de fratribus vel sororibus nostris. XVI. INCIPIT AMMONITIO AD EOS QUI PUTANT QUOD ILLIS AD VITAM AETERNAM SUFFICIAT SI MALE NON FECERINT, ETIAM SI BONA ADIMPLERE NOLUERINT. JMulti sunt fr. cav. qui putant.

XVII. INCIPIT AMMONITIO PER QUAM OSTENDITUR QUID INTERSIT INTER ILLAM PAENITENTIAM QUAE CUM BONIS OPERIBUS SEMPER AGITUR, ET ILLAM QUAE IN INFIRMITATE VEL FINE VITAE SUSCIPITUR. Multi de fratribus vel filiis nostris. XVII. AMMONITIO UT QUIA SEMPER PECCATA SUBRIPIUNT, SEMPER PRO ILLIS PAENITENTIA AGATUR, ET NEMO AD EXTREMUM VITAE SUAE PAENITENTIAM ACCIPERE MAGIS QUAM AGERE PERICULOSA DISSIMULATIONE RESERVET. Ago fr. ut paternam. consuetudinem. XVIII. AMMONITIO ISTA CONTINET, QUOMODO PIUS ET MISERICORS DOMINUS IN POTESTATE NOSTRA POSUERIT, QUALITER IN DIEM IUDICII IUDICEMUR, ET QUOD UNICUM AC SINGULARE MEDICAMENTUM SIT CONTRA OMNIUM PECCATORUM VULNERA DILECTIO INIMICORUM, ET QUOD NULLUS UMQUAM IN VERITATE SE POTERIT EXCUSARE, QUOD NON POSSIT

DILIGERE

INIMICOS

SUOS.

P?us

et wmWsevicovrs

domünus

sciens

fragilitatem. XX. CASTIGATIO AD EOS QUI UXORES HABENTES ADULTERIA COMMITTERE NEC ERUBESCUNT NEC METUUNT ; ARGUIT ETIAM ILLOS, QUI SIBI ANTE UXORES AUT POST UXORES CONCUBINAS INFELICI CONSORTIO VOLUERINT ADHIBERI. Ztogo vos fr. ut adtentius cogitemus causam salutis nostrae.

XXI. AMMONITIO

UT MALUM

EBRIETATIS

TOTIS VIRIBUS

CAVEATUR.

Licet propitio Christo fr. car. credam vos ebrietatis malum.

XXII. INCIPIT AMMONITIO CONTRA EBRIETATIS MALUM. caritatem vestram fr. dil. paterna pietate commonusi.

Frequenter

XXVII

XXIII. INCIPIT EXHORTATIO AD TENENDAM VEL CUSTODIENDAM CARITATEM. OSTENDIT ETIAM AMMONITIO ISTA QUOD NULLUS SE UMQUAM IN VERITATE POTERIT EXCUSARE QUOD VERAM CARITATEM HABERE NON POSSIT. ALIQUAS ETIAM SENTENTIAS DE OMELIA SANCTI AGUSTINI QUAM DE CARITATE SCRIPSIT, PROUT NOBIS OPORTUNUM VISUM EST, HUIC SERMONI

CREDIDIMUS

INSERENDAS.

Qwuod vobis vevae caritatis bonwm.

XXIII. INCIPIT AMMONITIO QUAE OSTENDIT, QUOD AB INITIO SAECULI OMNES SCRIPTURAE HUMILES BENEDIXERINT, ET EOS QUI PERSEVERANT IN SUPERBIA MALEDIXERINT. pauperes.

Z7 scripturis sanctis fv. cav. incessabiliter

XXV. INCIPIT EXPOSITIO FIDEI, ET INTERPRETATIO In ommibus divimis lectionibus fr. cav. fides.

NOMINIS

EIUS.

Sequitur codicum elenchus, quos vel ipse contuli, vel saltem oculis perlustravi : Codex Berolinensis theol. fol. 355 (Rose, Lateim. Hamdschr. 1I, I. p. 89, n. 307), saec. IX, 'liber s. Liudgeri in Werdena '. Post Capitula synodi monastici Aquisgranensis an. 816 et 'quinque libros s. Effrem diaconi de compunctione cordis' integrae exhibentur (fol. 58-131) Caesarii Admonitiones XXV. Sequuntur varia miscellanea, inter quae fol. 131 'tractatum de Adam, Cwm deus ojifex vrerum...'; fol. 139 sqq. excerpta ex Gregorii Turonensis Historia Francorum ; fol. 147 *homelia in pascha multum tremenda, O fr. dil. praesentem diem venerari ' ; fol. 149v * homelia de sententia s. Petri et de iudicio dei, Audite fr. car. qualem sentenGam ' ; fol. 150 * sermo de natale Domini, Sanctam et desiderabilem ' in plures titulos divisus ; fol. 152v * homelia de die dominico ante letanias, Ecce fr. dies sancti ac spiritales adveniunt ' ; fol. 155 'regula b. Basili, Aud: fiw monitionem patris iui'; fol. 172v *Sententia s. Ioh. ysauriae provinciae, Vom est grave T'eodore ' ; fol. 173* 'O fr. car. istas ves terrenas' (append. ad Caesarium, MBP t. XXVII, 346), etc. Codicem bibliothecariorum benignitate missum anno I932 Monaci excutere licuit.

L?

Codex Conchensis 7, saec. XIV, fol. 75v-110 continet Admonitiones XXIV (deest quippe vicesima Aogo vos fr. ut adtentius). Praecedunt

inter

cetera

'libri s. Effrem ', sequuntur vero ' sen-

tentia s. Iohannis Isaurie provintie ', liber et Instituta s. Basilii ; denique in extrema codicis parte habetur peculiare corpus asceticum, quod etiam legitur in cod. Paris. 2780 collectionis homiliarum X ad monachos. Codex

Laudunensis

i21,

saec.

IX,

*'Liber

ecclesiae

Laud."

eadem fere ac Berolinensis atque eodem ordine exhibet ; sed ex collectione Caesariana (fol. 46-101) aliquot evulsis foliis nunc desiderantur homiliae 33€ pars ultima, 4 et 5 integrae, insuper et 6 fere tota ; liber ceteroqui optimus, quem Bruxellis an. 1904 maxima diligentia contuli. Mihi aliquando visus est ex cod. L? emendato

descriptus esse. Codex Londiniensis Musaei Britannici Reg. 8. F. v, saec. XIV,

in quo haec nostra Caesarii collectio iisdem fere opusculis atque in Laudunensi Berolinensique immixta reperitur.

Lt

XXVIII

Codex Mettensis 223, olim s. Arnulfi, saec. XI, Admonitiones: XXV continet cum reliquis tractatibus atque excerptis quae in Berolinensi praecedunt ac sequuntur; titulis homiliarum scri-

bendis spatium vacuum plerumque relictum est. Codex Parisinus Armamentarii

321, saec. XII, olim monasterii

Fonteneti Ord. Cist. in dioec. Augustodun., post Bedae et Chrysostomi opuscula fol. 125-157 Caesarianae huius collectionis continet Admonitiones XVII, scil. 1 et 3-18. Codex Parisinus Biblioth.

Nation.

Lat. 1713, saec. XI, Admo-

nitiones XXIV illas exhibet quae et in cod. Conchensi, adiacentibus ut ibi Effrem, Basilii, Iohannis Isidorique opusculis. Atqui hoc codice Baluzium usum fuisse Fesslerus autumat, cum homilias Caesarii XIV, uti falso praesumpsit, ineditas anno 1669 Parisiis evulgavit. Codex

Parisinus Biblioth.

Nation.

lat. 1714, saec.

XII, seriem

XXV Admonitionum complectitur cum iis fere opusculis, quae in Berolinensi, Laudunensi,

Mettensi praecedunt ac sequuntur.

Codex Parisinus Biblioth. Nation. lat. 10605, olim monasterii Longipontis, saec. XIII, de quo Malnory, Saint Césaire (Paris, 1894), p. X1. Qui recentioris licet aetatis, Fesslero quoque visus est * perbonus ' : fol. 71-109v Admonitiones Caesarii XXIII exhibet, nempe omissis I* et 22. Codex Rotomagensis 488 (V. 103), ex monasterio Gemeticensi, saec. XII, fol. 84 sqq. continet collectionis huius homilias XXIV, quas et Conchensis ac Parisinus 1713 ; opusculis vero quae praecedunt et sequuntur ad eamdem familiam pertinere dignoscitur ac Berolinensis, Laudunensis, Metensis. Fol. 143 post 'sententiam

s. Ysidori' legitur : * Finiunt libri s. Effrem diaconi atque abbatis et s. Cesarii episcopi. '

Codices Trecenses 239 et 710, uterque XII saec. ex Claravalle, collectionem Admonitionum exhibent eamdem fere quam et T9 o Parisinus 10605 ; et ex codice quidem 710 (— L*) cuius contenta ad Berolinensem Laudunensemque propius accedunt, pleraque olim contuli.

2. DE COLLECTIONE VENETA XIX ADMONITIONUM (V). Post ceteris praecellentem syllogen L proximus locus assignandus est collectioni XIX Admonitionum, quam ex codice praestantissimo Venetam appellavi. Haec quoque nomen Caesarii auctoris refert, cuius revera sunt singulae homiliae, si ultimam excipias,

quam ex penu Hieronymi in suos usus Noster adcommodavit.

Ex his decem quamquam non nes prolixitate produnt, uti ex

priores in collectione L iisdem titulis praefixis, eodem ordine, comparent : reliquarum inscriptiosua et sapore caesarianam orlginem manifeste sequenti descriptione planum fiet.

XXIX

I. INCIPIT ADMONITIO SANCTI CESARII EPISCOPI DE LECTIONE APOSTOLICA, UBI AIT : SI CUIUS OPUS MANSERIT, MERCEDEM ACCIPIET ; SI CUIUS OPUS ARSERIT, DETRIMENTUM PATIETUR. Z7 lectione apostolica, quae nobis paulo ante vecitata est, fr. car.

II. AMMONITIO PER QUAM OSTENDITUR TRIA GENERA ELIMOSINARUM QUIBUS PECCATA ABSQUE LABORE CORPORIS REDIMI POSSUNT. Pius et misericors dominus fv. cav. multis modis.

II. INCIPIT AMMONITIO PER QUAM DOCEMUR UT COGITATIONES TURPES DEBEAMUS FUGERE, ET EAS IUGITER QUAE SANCTAE SUNT CUM DEI ADIUTORIO IN CORDE SERVARE. I7» scripturis sanctis fv. car. legimus quia eos qui de animae suae salute. III. DE DILIGENDIS dispensavit.

INIMICIS.

/7 divinis

voluminibus

fr. cav.

ita

V. AMMONITIO PER QUAM SUADETUR UT OMNIS POPULUS DONEC DIVINA MISTERIA CELEBRANTUR IN ECCLESIA FIDELITER EXPECTENT. Rogo vos fr. car. et paterna pietate commoneo, ut quotiens. VI. AMMONITIO UT PRO CAPITALIBUS CRIMINIBUS SINE ALIQUA DISSIMULATIONE AD MEDICAMENTUM PAENITENTIAE RECURRATUR. Quotiens evenerit fr. car. ut àn quocumque

VII. ITEM ALIA AMMONITIO forie aliquis ex vobis.

gravi peccato.

DE

EADEM

RE. fAogo

vos

fv. cav. wi si

VIII INCIPIT AMMONITIO UT PRO SALUTE ANIMAE ASPERA PRAEDICATIO NON SOLUM NON RESPUATUR, SED ETIAM ARDENTI DESIDERIO REQUIRATUR. Quwuotienscumque fr. cav. tam pro vestra. VIII. INCIPIT ADMONITIO AD ILLOS QUI SIC ELEMOSYNAS FREQUENTIUS FACIUNT, UT TAMEN ET RAPINAS EXERCEANT ET ADULTERIA COTIDIANA COMMITTANT. Jtogo, fratres, diligentius considerate et quantum potestis.

X. INCIPIT ADMONITIO EXCERPTA DE LIBRIS SANCTORUM ET ANTIQUORUM PATRUM, UT QUI SE CRIMINA CAPITALIA FECISSE COGNOSCIT, AD PAENITENTIAE MEDICAMENTA SINE ALIQUA DISSIMULATIONE CONFUGIAT.

Umde vos frequenter ammonwui, iterum atque iterum.

XI. ITEM CAESARII ARELATENSIS EPISCOPI DE EO QUOD SCRIPTUM EST IN EVANGELIO, REGNUM DEI INTRA VOS EST. ET UT INTER ANIMAM ET CARNEM IUSTO IUDICIO IUDICETUR. ET UT NUMQUAM CONTRA DEUM MURMURANTES PACEM CUM IPSO HABERE POSSIMUS. ET QUALITER IUSTITIAM ET PACEM VEL GAUDIUM HABERE POSSIMUS. Audivimus cum evan-

geliwm. legevetur dicente domino

: Regnum dei intra vos est.

XII. ITEM SANCTI CAESARII EPISCOPI ADMONITIO POPULI UT LECTIONES DIVINAS AUDIRE STUDEAT, ET QUI POTEST LEGERE LEGAT, QUI VERO NON POTEST, LEGENTEM LIBENTER AUDIAT : QUIA HOC ERIT ANIMAE PRO CIBO ET POTU IN AETERNUM, QUOD HIC DE DIVINA LECTIONE CONCEPERIT. ET DE SIMILITUDINE CULTURAE TERRAE, UT VEL SIC EXCOLERE STUDEAMUS ANIMAM, QUOMODO VINEAM VEL OLIVETA. ET DE SIMILITUDINE CULTURAE, ET DE PURGANDIS VINEIS VEL OLIVETIS, ET DE AGRO MUNDANDO SPINIS ATQUE LAPIDIBUS, UBI TRICENOS ET SEXAGENOS ET CENTENOS FRUCTUS PROFICIAT. ET DE TRIBUS PROFESSIONIBUS VIRGINUM VIDUARUM ET CONIUGATORUM. ET LICET EX HIS IAM

XXX

ET IN ALIO SERMONE ALIQUA CONTINEANTUR, TAMEN ET HIC APTA SUNT ET CONVENIUNT. Gratias Deo agimus fv. cav. quia nos et si àntev multas. XIII. INCIPIT SERMO EIUSDEM SANCTI CAESARII EPISCOPI DE DILECTIONE PARENTUM ET DE DECIMIS. Legimus fr. dil. monente nos domino per pvophetam. XIII. INCIPIT SERMO EIUSDEM SANCTI CAESARII. DE MISERICORDIA DIVINA ET HUMANA : QUOD IDEO DEUS PAUPERES IN HOC MUNDO ESSE PERMISERIT, UT DIVITES HABERENT QUOMODO PECCATA SUA REDIMERENT. Modo cum evangelium legeretur, audivimus dicentem dominum et salvatorem nostrum : Beati misericordes.

XV. INCIPIT

SERMO

SANCTI

CAESARII

DE

ARREPTO

INERGUMINO.

Swpeviore dominica fr. cav. dum missae celebraventur.

XVI. INCIPIT DE SIMILITUDINE ULMAE ARBORIS ET DE VITE. SERMO SANCTI vite.

CAESARII

EPICOPI. Legimus in quodam. libro fr. dil. de ulmo et

XVII. INCIPIT OMELIA SANCTI CAESARII EPISCOPI IN HOC SERMONE QUOD DICITUR, FRANGE ESURIENTI PANEM TUUM;ET QUOD MELIUS EST ELEMOSINAM QUAM IEIUNIUM. ET UT PEREGRINI VEL IN UNO ANGULO DOMUS EXCIPIANTUR. ET DE VESTIMENTIS COMMESIIS. Rogo vos et ammoneo m. rec. s. 1.» fr. car. ut in isto legitimo. XVIII. INCIPIT Müvov,

XVIII. SERMO ET

SERMO

dilectissimi,

ViDUIS.

SANCTI

dominum

SANCTI

Prequentey

CAESARII

meum

AUGUSTINI semper

EPISCOPI

patrem

vestrum

AD OMNES,

AD

MONACHOS.

tanta se.

ET MAXIME

diximus,

chvistiami

separatim

in uno

MONACHIS

pevsecutionem

pa-

tuntur.

Porro hanc collectionem inveni,

Venetiano

s. Marci

tantum

VI. 5 (Lat. II, rxxxm)

libro ms.

saec.

IX/X,

fol. 68v-156v, ex monasterio s. Iustinae Paduano : quem Augustus Reifferscheid, B?blioth. Patr. latin. italica 1l, 275-279, descripsit, Iosephus vero Fessler accurate contulit. In reliquis codicibus, aetatis plerumque posterioris, adiuncta est haec sylloge alteri, quam Clichtoveam (C) appellavi. Quorum

praecipui sunt : Cs

Mediolanensis biblioth. Ambrosianae codex M. 55. sup. chartaceus saec. XIV. fol. 85-121 ' Incipiunt omilie sancti Cesarii Arelatensis episcopi' (collectio Clichtovea); fol. r21-156 ' Incipiunt admonitiones eiusdem s. Cesarii' numero XVIII, (est collectio Veneta,

cuius

nempe

desideratur

homilia

penultima

Mzror,

di-

lectissimi) ; fol. 157-160 'Incipit expositio dominicae orationis eiusdem : Lucas evangelista referi quia cum dominus... ' quae quidem Caesarii non est, invenitur autem inter homilias Haymonis de Sanctis ultima, ap. Migne 118, 800. Codex a Fesslero conlatus est :

ex eo vel omnino simili prodiit editio princeps Venetiis an. 1508. Vv?

Venetianus S. Marci VI. 6. (Lat. II, xcir) saec. XIV, post collectionem Clichtoveam et sermonem Zwcas evangelisía (ut in

Mediolanensi) exhibet novemdecim Admonitiones, ita tamen, ut

XXXI

omissa Miror, dilectissimi velut XIX*

seu XXXVII*

continuata

serie addatur Bona et digna ves est, scilicet Nicetae Remesianensis

epi. de Vigiliis tractatus (Migne 68, 365).

Codex Taurinensis Universitatis G. VII. 3. membran. saec. XV,

fol. 1-38v homilias XVIII complectitur, quae ad collectionem pertinent

Clichtoveam ; deinde

fol.

39-77»

admonitiones

priores

XVII collectionis Venetae, sicque XXXV continua item serie numerantur : quibus adduntur fol. 77v sermo Frequenter diximus et fol. 83 ' Liber s. Augustini epi. de honestate mulierum, Nemo dicat f. c. quia temporibus nostris '. Romanus biblioth. 756), chartac. saec. sequuntur ' Eiusdem sententiis ' qui licet numeris, qui singulis

Angelicae Q. 5. 32. (Catalog. Narducci n. XV. item post collectionem Clichtoveam (Cesarii epi. Arelat.) sermones in diversis duodecim tantum descripti sunt, tamen ex praeponuntur (1. 2. 3. 4. 6. 7. 8. 9. 10. r1.

I2. I5.), ex collectione Veneta decerptos eos fuisse, facile est ani-

madvertere. Eandem collectionem « Admonitionum XIX » iuxta catalogum continere videtur liber ms. Vindobonensis 1029 (Salisb. 190, saec. XI) f. 86v-147*, quam tamen immediate sequuntur pleraeque homiliae additiciae, ex quibus coaluit altera sylloge 4, de qua latius infra : ut mihi adhuc dubium sit, utra in praedicto codice habeatur. 3. DE COLLECTIONE

HOMILIARUM

DECEM

AD MONACHOS

(M).

Est haec collectio parva quidem, et ad monachorum profectum praecipue

adcommodata,

sed

omnium

ut

diffusissima,

ita per

codices tradita antiquissimos. Cuius conspectum ex codice Numidiano infra descripto repraesento : INCIPIUNT

HOMILIAE

SANCTI

CAESARII

I. QUALITER VERBUM DEI VEL DESIDERARI Intev veliquas beatitudimes quas in evangelio.

EPISCOPI.

DEBEAT

VEL

REQUIRI.

IL. INCIPIT SECUNDA.

Sicut a nobis dominus pro suscepti officii.

II. INCIPIT EIUSDEM

III. Ad locum hunc, carissimi, non ad. quietem.

III. INCIPIT QUARTA.

Scimus

V. INCIPIT HOMILIA VI. INCIPIT SEXTA.

quidem spiritali militiae.

QUINTA. Ad hoc istum locum convenimus. Videte vocationem vestram fr. car.

vir. INCIPIT VII. Dominis sanctis in Christo desiderandis fratribus in Blandiacensi monasterio constitutis Caesarius episcopus. Sancius ac venerabilis pater vester Avigius velegiosa quidem humilitate. VHI. INCIPIT OCTAVA.

Quod supplicante et quodammodo cum caritate.

XXXII VIII. INCIPIT ivem vestrum.

NONA.

Miror,

X.INCIPIT DECIMA. Sancius cum venia sui dixevum. EXPLICIUNT AD

Veri simile

fratres dilectissimi,

ac

venerabilis

domnum

batev

vester

meum

dwm,

se,

pa-

ut

HOMILIAE SANCTI CAESARII EPISCOPI MONACHOS NUMERO DECEM.

est, cunctas

has homilias

Caesarii

aevo

in libello

monachis destinato comprehensas fuisse, licet quinque tantum

ex ipsis sancto episcopo indubitanter adscribi queant, videlicet prima et quattuor ultimae ; reliquae fere totae ex Fausto Reiiorum

episcopo procedunt, nec facile dinoscitur, quid in eis ad Caesarium pertineat : eius tamen agendi ratio aperte deprehenditur, si vel

initia tertiae et sextae homiliarum conferas

Homil. Ideo,

cum

secundae

priori parte

: Homil.

II. ante med.

fratres,

videte

vocatio-

Videte

VI. initio.

vocationem

vestram,

sed non perfecte in eremo vivere summa damnatio est. Quid prodest silocus quietus tantum corporaliter teneatur, et inquietudo

fratres carissimi. Venire quidem ad eremum summa perfectio est, non perfecte in eremo vivere summa damnatio est. Quid prodest si in loco quies teneatur, et inquietudo in corde versetur

in corde versetur

Si in

nem

vestram.

eremum

summa

prodest, tium

Venire quidem ad perfectio

est,

? Quid, inquam,

si in habitatione

silen-

sit, et in habitatoribus

vi-

tiorum sit tumultus et colluctatio passionum : si exteriora nostra Serenitas

teneat,

et

interiora

tempestas ? Non enim ideo ad istum locum convenimus, famularetur,

ut ut

nobis rebus

mundus omnibus

habitatione

silentium

sit,

et in habitatoribus vitiorum sit tumultus et colluctatio passionum : si exteriora nostra serenitas teneat, et interiora nostra tempestas ? Homil. Ad locum

III. initio.

hunc,

carissimi, non

abundantes omni quiete frueremur. Non utique. ad requiem nec ad securitatem, sed ad pugnam huc venimus, ad agonem processimus,

ad

exercenda

cum

ad quietem, non ad securitatem, sed ad pugnam certamenque convenimus ad agonem huc processimus, et ad exercenda vitiis ,. cum vitiis bella contendimus.

bella properavimus.

Alibi quoque huiusmodi iterationes verborum in hac collectione repperiuntur, quibus ars expilatoris omnino manifesta fit. Praeter hanc collectionem altera extat decem pariter ad monachos homiliarum, modo apud Eusebium Gallicanum (MBP VI,

656-666), modo apud Lugdunensem Eucherium (Migne 50, 833859), partim etiam apud Faustum Reiiorum episcopum (edit. Engelbrecht, CSEL XXI, 314-322), quae licet nonnumquam in us Caesario adtributae ei nihilominus iure vindicari nequeunt. ae sunt : I. Exhortatur nos sermo divinus. 2. Quid salubritatis, carissimi.

3. Instruit nos atque hortatur. 4. Sicut a nobis Dominus.

XXXIII

5. 6. 7. 8.

Scimus quidem spiritali militiae. Ad hoc ad istum locum. Qui inter multos vitam agere. Si quando terrae operarius.

9. Videte vocationem

vestram.

10. Ait quodam loco sermo divinus. CODICUM

ELENCHUS

Caesarianae collectionis decem sunt innumeri, et in singulis fere ideoque horum praestantissimos, editionem adornandam adhibiti

homiliarum ad monachos codices Europae bibliothecis habentur : eosque in primis, qui ad hanc sunt, enumerare satis erit.

Codex Audomaropolitanus 33"5*, olim s. Bertini, saec. VIII, homiliae novem,

omissa scil. prima, Inter reliquas.

Codex Berolinensis 36, saec. X, olim s. Vincentii Metensis, tum

Phill. 1723, fol. 52v-83v, homiliae decem; similiter codex th. fol. 526, saec. XIV, ex s. Iacobo Leodiensi. Codex Bruxellensis 2310-23 (novi Catologi n. 2089), saeculi XV, fol. 114-148v, Omelie beati Eusebii Cezariensis episcopi ad monachos,

numero decem.

Codex Bruxellensis 2861-62 (novi Catalogi n. 1222), saeculi XV, foi. 122-142v, item decem Sermones sancti Cesar episcopi ad monachos. Codex Bruxellensis 9850-52 (novi Catalogi n. 1221), saec. VII ex.,

olim

s. Vedasti

Atrebatensis,

deinde

Musaei

M:

Bollandiani,

Numidii abbatis s. Medardi Suessionensis iussu uncialibus litteris scriptus, praeter foll. 140-143, quae scripturam Corbeiensem exhibent;

de quo

qui scripserint,

vide sis Traube-Lehmann,

' Vor-

lesungen ' I, 178, n. 27. Fol. 107v Incipiunt omiliae sancti Caesarii episcobi ; fol. 139v Expliciunt omiliae sancti Caesarii episcopi ad monachos mumero decem ; sequitur In Christi nomine incipit decretale de recipiendis et nom recipiendis labris, quà scriptum est a Gelasio $apa cum septuaginta erutissime urbis episcopis 1n sede apostolica. Post jrofiticas et evangelicas|reliqua desunt ; fol. 140 Exoríatio sancii Caesarii ad tenendam vel custodiendam caritatem... Quod vobis verae caritatis bonum. Volumen concludit Pseudo-Theophili expositio evangeliorum, praemisso prologo Ais favos. Seriem homiliarum accuratissime transscripsit I. Fessler, et ego postea iterum atque iterum contuli.

Codex Carolopolitanus (Charleville) 22, saec. XIII, fol. 67-75, M* decem omelie beati Cesari episcopi ad monachos. Codex Carolopolitanus ro9, ex Signiacensi monasterio, XII, post decem consuetas homilias alias duas exhibet : XI. DE DECEM VIRGINIBUS. Z7. lectione quae cav. audivimus dominum. dicentem.

mobis

veciata

saec. est fr.

XXXIV

XII. SANCTI CESARII EPISCOPI DE X. VIRGINIBUS. Z7 lectione evangelica, quae nobis de decem virginibus. M?

Codex ecclesiae Coloniensis 35, saec. IX, fol.225, Incipiunt omeliae sancti Caesarii episcopi Arelatensis numero XI, immo duode-

cim, nam post decem ad monachos exhibentur aliae duae de virginibus, ut in Carolopolit. 109 ; additur etiam fol. 246v Sermo ad monachos. Instruit nos atque hortatur. Librum, cum adhuc in urbe Darmstadt n. 2031 signatus adservaretur, contulit Ios. Fessler. Codex Darmstadiensis 549, saec XIV ex., ' Liber monasterii S. Iacobi in insula Leodii', fol. 58-71 Incipiunt decem omelhiae

sancti Caesarii episcopi ad monachos. Contulit I. Fessler.

Codex Duacensis 206, saec. XII, olim monasterii Aquicinctensis,

fol. 86 sqq. homiliae decem ad monachos, addita epistola ad quosdam germanos Vereor, venerabiles fili. Codex Duacensis 217, saec. XIII, ex monasterio Marchianensi,

fol. 104 sqq. item decem homiliae consuetae, et Vereor, venerabiles filu. Codex Universitatis Erlangensis 188 (Irmischer 262), saec. XIII in. Homiliae decem. Olim S. Mariae in Heilsbronn. Codex Gothanus 12r, saec. XIV ex., * liber domus Noue celle in

Grunach propre Werthem ', fol. 93-102, homiliae novem. Codex Lambethani

Palatii 353, saec. XVI, homiliae decem.

Codex Leodiensis Seminarii 6. F. 30, saec. Cesarii mumero decem.

XI, omelie sancti

Codex Lipsiensis Senatus CLXV (Rep. I. 4. 58. a.), olim ' liber sanctorum Martini et Eliphi in Colonia ', saec. XII, fol. 129vI42v, X. omelie sancti Cesarii episcopi ad monachos. Contulit Iosephus Fessler.

Codex

Lipsiensis Universitatis

287, 'liber Cellae s. Mariae '

(Altenzell, O. Cist.), Homiliae decem

Mi

: a Fessler item conlatus.

Codex Londiniensis Musaei Britannici Reg. 5. F. x., saec. XII,

fol. 2-36, omelie beati Cesarii episcopi ad monachos, numero quidem decem, sed ordine mire perturbato, et nonnullis admissis quae ad

Caesarium minime pertinent. Collectio ad eam accedit, quae descri-

bitur in catalogo bibliothecae ecclesiae Cantuariensis saeculo XII, ap. M. R. James, Te ancient libraries of Canterbury and. Dover

Cambridge, 1903, p. 17, n. 26. Codex misso,

Luxemburgensis uti

saepe

alias,

46, ex Aureavalle, Smaragdi

fol. 81v-109, Incipiunt sermones

saec.

' Diademate

XIII, prae-

monachorum

s. Cesarii numero

»nonachos, scil. decem consueti et Vereor, venerabiles.

',

undecim. ad

XXXV

Codex

Mediolanensis

Ambrosianae

saec. XII, fol. 189-198, sermones

bibliothecae

G

99

inf,

s. Caesarii ad monachos.

Codex Mettensis 134, ex S. Arnulphi monasterio, saec. VIII ex.,

continet collectanea varia ascetica, inter quae septimo loco exstat Epistula sancti Cesarii episcobi ad monachos. Dominis sanctis et in Christo desiderandis fratribus in. Blantiacinse monasterio constitutis Caesareus episcopus. Sanctus ac venerabilis paler vester Aregius. Folia, quae olim inspexi, numeris nondum notata erant. Codex Mettensis 349, item ex s. Arnulpho, saec. XI ; primo loco

leguntur omeliae sancti Caesarii Arelatensis epi. ad monachos Lirinensis coenobii, scil. decem consuetae, at textus haud ita bonus.

Codex Mettensis 625, saec. XV, duodecim exhibet sermones b. Cesarii Arelatensis epi. ad monachos, ex quibus septem ad nostram collectionem pertinent, quinque ad Eusebii qui dicitur Gallicani ; omnium vero textus pessime habitus est. Codex Monacensis

lat. 4601 (Benedictoburanus

fol. 132v absque titulo exhibet

sermonem

ror), saec. XI,

Videte vocationem ;

fol. 162 incipiunt omeliae b. Caesarii epi. ad monachos numero X, immo novem, nam JV2dete vocationem non repetitur; in sermone seu potius epistula VII servata sunt nomina ' Plandiacensi' et * Arigius ', quae in plerisque codicibus desunt. Codex Monacensis 4644 (Benedictoburanus 144), saec. XIII/ XIV, fol. 28-45, ut monitiones s. Caesarii de certamine monachorum sermones 3. 6. et 4. nostrae collectionis repraesentat ; item codex 5826 (Ebersberg 26), an. 1453, fol. 9-13. Codex Monacensis 6174, olim Cellae s. Mariae (Frauenzell 14), anno I428 scriptus ; fol. 161v-179v decem homiliae, quarum septima ita exorditur : Sancius ac venerabilis Caprasius abbas pater religiosa quidem. Codex Monacensis 6330 (Frisingensis 130), saec. X ; inter varia opuscula f. 32v legitur Efistula sancti Caesarii episcopi... fratribus in Blanctiacinsae monasterio constitutis... Sanctus ac venerabilis

$-v. Aregius, ut supra in cod. Metensi 134.

Codex Monacensis 14427 (Ratisbon. S. Emmeram. 427), saec. XI, fol. 103-135, Omeliae s. Cesari epi. ad monachos numero novem ; deest nona Mor fr. dil. Codex Monacensis 17740 (SS. Andreae et Magni in Stadtamhof IO), saec. XI, fol. 59-88 Omeliae s. Cesari epi. ad monachos decem consuetae. Codex Monacensis 18583 (Tegernsee 583), saec. XI/XII, fol. 44 Dicta sancti Cessarii epi. de vita monachorum. Videte vocationem

vestram ; fol. 92-124 Omeliae beati Caesarii epi. ad monachos mumero decem. Cf. supra Clm. 4601.

XXXVI

Codex Monacensis r9612 (Tegernsee 1162), saec. X, fol. 260, Caesarii Efistola de humilitate. Dominis sanctis. Cf. supra cod. Metensem 134 et Clm. 6330. Codex Oxoniensis Bodleianus 392, saec. XI ex., uti Britannicus

Reg. 5. F. x. supra, mire permixtos exhibet Caesarianos sermones cum Eusebianis : fol. 1 Incipiunt omeliae Eusebii Emisent ad monachos, inter quas fol. 6 Sicut a nobis dominus, fol. 8 Scimus quidem, fol. xov Ad hoc ad istum locum ; sequuntur alii ex Eusebianis,

tum fol. 48v Incipit sermo s. Cesarii epi. ad monachos. Dominis sanctis... Àn Blagiacensi monasterio constitutis (om. Aregii nomen), fol. 5ov alius sermo Cesarii (2 m. add. Emiseni !) Ad locum hunc,

carissimi, fol. 52 ?iem alius s. Cesari. Quod supplicante, fol. 53v

(2 m. add. Omelia IX Eusebii Emiseni ad monachos ut supra) Videte vocationem vestram, fol. 55 Miror, fr. dil., dominum meum. f. 57 Inter reliquas beatitudines. Huic simillimus est codex Musaei Britann. Addit. 21085, saec. XIII.

,

Codex Parisinus B. N. lat. 2153, saec. XIII, post Iuliani Pomerii * De vita contemplativa ' libros III, undecim continet sermones s. Caesarii ad monachos,

scil. solitos decem

et Vereor, venerabiles

fili. Cod. Parisinus B. N. lat. 2167, saec. XIII, iisdem fere opusculis constat atque Parisinus 2780 infra descriptus. Cod. Parisinus B. N. lat. 2695, saec. XIII, sexto loco fol. 89 sqq. * Caesarii sermones ' decem exhibet, sed qui a consueto ordine satis exorbitant, scil. i. Ad locum hunc. 2. Instruit nos. 3. Quod supplente (corr. supplicante). 4. Scimus quidem. 5. Fr. car. ad hoc ad istum locum. 6. Videte vocationem. 7. Sanctus ac venerabilis. 8. Exhortatur nos sermo divinus. 9. Quid salubritatis. 10. Sicut a nobis dominus, ubi

iterum

vides

Caesarianas

Faustianis, permistas.

homilias

cum

Eusebianis,

immo

Cod. Parisinus B. N. lat. 2780, saec. XIII, specialem quandam collectionem repraesentat, quae in aliis quoque codicibus mss.

passim reperitur, ac fere tota in Appendicem Holstenianae editionis Codicis Regularum recepta est (cf. Migne 103, 699 sqq.) ; his porro constat opusculis : Sermo

Fausti ad monachos

primus. Ad locum hunc, carissimi.

Eiusdem secundus sermo. Znsiruit nos atque hovtatur. Item alius sermo eiusdem. Qwod supplente (leg. supplicante). Sermo s. Augustini de persecutione christiana. Frequenter diximus, fv. cav. Augustinus de obedientia. Nil deo sic placet, quomodo obedientia. Sermo s. Caesarii ad monachos primus. Scimus quidem. , ltem sermo eiusdem secundus. Fr. car. ob hoc ad sanctum propositum convenimus. Item sermo eiusdem tertius. Videie vocationem vestram. Item eiusdem sermo quartus. Sanctus ac venerabilis b. v. veligiosa. Sententia Paulini ad monachos de paenitentia. Detur paenitentia saeculari. Sententiae de opusculis sancti Hieronymi.

XXXVII

Sententia Novati catholici de humilitate et oboedientia et calcanda superbia. Saecularibus aliter in ecclesia. Augustinus de bono disciplinae. Multi sunt qui sanae doctrinae. Augustinus de eo quod scriptum est, Bonitatem et disciplinam. Intev ceteva quibus b. David. Epistola b. Augustini ad Laetum diaconum. Legi epistolam tuam. Incipit sermo s. Macharii ad monachos. Fv. cav. quamquam et notitiam scripturarum.

Cod. Parisinus B. N. lat. 8996 (antea Supplem. lat. 1095, ex Epternaco ?), saec. XI, perturbatis et deficientibus in fine foliis, novem tantum supersunt homiliae. Codex Parisinus B. N. lat. 12238, saec. IX, fol. 1-25v decem homiliae consuetae ; fol. 25» Exhortatio s. Caesarii, Quod vobis verae

caritatis;

fol. 28 Epistola

s. Caesarii

ad quosdam

germanos,

Vereor ; fol. 34 Item s. Cesarii de decem virginibus, 7» lectione evangelica quae nobis de decem virginibus. Cod. Parisinus B. N. lat. 14654 (olim S. Victor. 723), saec. XII, a. fol. 72 continet Caesarii decem homilias, addita fol. 106 Omelia XI. Quem enim diligit (Migne 39, 1851). Cod. Parisinus B. N. lat. 17415 (olim Colleg. Navarr. 67), saec. XII, fol. 1-23 decem exhibet quae inscribuntur sancti Cesarti epi. ad monachos homiliae, re vera autem ad Eusebianam collectionem

pertinent : fol. 23 Jtem omelia eiusdem sancti Cesarit epi, Inter reliquas beatitudines, fol. 25v Quod supplicante, fol. 28v Sanctus ac venerabilis,

fol. 32 Miror,

fol. 35 Sanctus

ac venerabilis,

fol. 36v

Expliciunt omeliae sancti Cesari Arelatensis episcopi. Codex Parisinus B. N., Nov. acq. lat. 447 (Libri 67), saec. IX, decem consuetae homiliae, sed codice in fronte mutilo deest primae pars prior ; quidam saec. XII praescripsit Asmonictones Cesarü. Codex

Paris.

Mazarineus

2182, saec.

XIII,

quem

prae ceteris

laudat A. Malnory. S. Césaire, Introd. p. x1 et xvi. Continet in fine seriem seq. sermonum

ad monachos :

. Sicut a nobis. Ad locum hunc, carissimi.

. Scimus quidem. Fr. car. ad hoc in istum locum. Videte vocationem. . Sanctus ac venerabilis pater vester religiosa quidem. . Quod supplicante. . Instruit nos atque hortatur. . Qui inter multos. 10. Si quando terrae operarius. rir. Exhortatur nos sermo divinus. 12. Quid salubritatis. 13. Sanctus ac venerabilis pater vester dum se. 14. In lectione evangelica fr. car. audivimus (de decem virginibus). 15. In lectione evangelica quae nobis (item). 16. Miror, fratres dilectissimi. 17. Vereor, venerabiles in Christo filiae. 18. Si diligenter adtenditis, fr. dilectissimi.

XXXVIII

In qua facile conspicitur caesarianis sermonibus alios esse admixtos, qui tamen ex eadem schola Lirinensi pariter videntur

emanasse. Codex Pommersfeldensis

in bibliotheca comitum

de Schónborn

n. 2805 (ol. S. Petri in Erfordia), saec. X. Caesarii Arelatensis Sermones

Codex

decem.

Remensis

414 (E. 294), ex

S. Theoderici

monasterio,

saec. XI, fol. 8o-111v, decem homiliae et Quod vobis verae ut in cod.

Numidiano venerabiles.

(M?!), addita epistola ad quosdam germanos

Vereor,

Codex Romanus Vaticanus lat. 3539, littera Beneventana scriptus, et quidem saec. XI ex., iuxta E. A. Loew (Te Beneventan Script, p. 215. 363), quamvis eum Fesslerus saeculi IX aut etiam VIII esse censuerit. Post Sulpitii Severi de s. Martino libellos fol. 44 : 'In nomine domini nostri lesu Christi incipiunt omeliae

domni Cesarii Arelatensis episcopi' scil. Collectionis huius 1-8

additis quattuor sequentibus : 9. Quod vobis verae caritatis bonum. 1o. Audivimus fr. car. cum evangelium legeretur, dixisse dominum ad turbas et ad discipulos suos : Bonus homo de bono thesauro. 1I. Ad ostendendam nobis virtutem obedientiae. 12. Instruit nos fr. car. atque hortatur. Expliciunt omeliae domni Cesarii numero xir. Incipiunt omeliae domni Effrem diaconi... Incipit prologus in regulam sancti Basilii.

Huius collectionis apographum rogante Laurentio Bonnemant presbytero Arelatensi Romae anno 1779 confectum est, quod nunc in bibliotheca Arelatensi adservatur signatum n. 15. Codicem vero ipsum denuo excussit Fesslerus et contulit. Codex Romanus reginae Christinae n. 245 in Vaticana saec. XII/XIII, * Liber S. Mariae Longipontis ', ante homilias Eusebii qui dicitur

Gallicani,

eandem

collectionem

asceticam

exhibet,

quam supra Parisiacus 2780. Codex Romanus bibliothecae Vaticanae inter codices reginae Christinae n. 984 (olim 214), saec. XIII, octo sermones, quorum primus M?ror, ultimus Videte vocationem ; secundus, Sanctus ac venerabilis,

* fratribus in monasterio

Lirinensi constitutis ' inscri-

bitur. Codex decem

Sangallensis 193, saec. IX. Caesarii homiliae XII, scil.

ad monachos,

de virginibus duae, addito ut in cod. Colo-

niensi 35 sermone Znsíruit nos atque hortatur, qui et ipse litteris capitalibus super lineam * Cesari episcopi' inscribitur. Hunc

librum (uti et quattuor sqq.) diligenter more suo contulit Iosephus Fessler, plenissime autem descripsit Anselmus Manser O. S. B. in Praefatione voluminis Beuronae editi.

I Spicilegii

Palimpsestorum

an.

I9r3

XXXIX

Codex Sangallensis 194, saec. VIII, eosdem sermones continet quos Coloniensis 35 et Sangallensis 193, ultimum tamen absque nomine

nempe :

auctoris.

Cum

quo

etiam

tres

codd.

sqq.

M3

conveniunt,

Codex Sangallensis 558, saec. IX.

M5

Codex Sangallensis 579, saec. X.

MS$

Codex Sangallensis 918, an. 1435, in quo sermo Zstruit nos hac subscriptione concluditur : * Expliciunt omeliae una cum sermonibus s. Cesarii episcopi Arelatensis. '

M?

Codex Taurinensis G. V. 7. ' liber s. Columbani de Bobio ' saec. IX, de quo optime scripsit b. m. vir numquam satis laudandus Carolus Cipolla, Cod?c? Bobbies: I, 119 sq., fol.

t * Homelie Caesarii

episcopi' numero novem, omissa scil homelia mter reliquas; sexta Quod. supplicante * Sermo simplex ad monachos ' inscribitur. Sequuntur opuscula sancto Effrem adtributa, aliaque ascetica,

inter quae 'libellus Paulini de passionibus anime ' ; quae omnia

fol. 165 hac subscriptione concluduntur : 'Qui legis ora pro fratri Hermengario laico et scriptore... Expliciunt omeliae sancti Caesari

episcopi

et

sancti

Eff(r»em

diaconi.'

Mire

concordat

cum codice Audomaropolitano, qui et ipse ex Columbani inquilinis processit ;folia 1 sqq. arte photographica mihimet expressi anno I906. Codex Trecensis 1268, saec. XII, eamdem

collectionem exhibet

ac Parisiacus 2780. Codex Trecensis 1329, saec. XI/XII, inter cetera continet decem

homilias ad monachos, et quidem ordine consueto. Codex Trecensis 1343, saec. XII : novem homiliae, quarum ulti-

ma est Inter reliquas, deest Miror ; cf. infra collectionis C codices Remenses 430.439. Codex Wirziburgensis Mp. th. f. 24. saec. IX, fol. 2 Incipiunt omel. sancti Cesarui epi. Arelatinsis numero duodecim, nempe ad monachos decem, de virginibus duae, fol. 39 sequitur Sermo ad monachos. Instruet nos atque hortatur, fol. 44v De reverentia oraHonis. Tanta debet esse et Si hominibus carnalibus, fol. 46-49v anonymus sermo Multos fr. car. tangit ista suspicio. De libro hoc, qui in multis convenit cum Sangallensi 193, cf. quae disseruit C. Fr. Arnold, Caesarius von Arelate (Leipzig, 1894), p. 454.

Codex Wirziburgensis Mp. th. o. 1. saec. IX, fol. 1-2v extrema pars epistolae

Caesarii

ad sanctimoniales,

Vereor,

venerabiles

4n

Christo filiae, fol. 2v-3v fragmenta T'anta debet esse et S? hominibus, fol. 4-40v humüil. sancti Cesari Arel. numero XII, ut in cod. praece-

dente, sed foliis aliquot in fine deperditis desideratur altera de virginibus homilia. Cf. Arnold, 1. c.

Mi

M19

XL 4. DE COLLECTIONE CLICHTOVEA (C) HOMILIARUM XXII. Collectio Clichtovea nominatur, quam Iudocus Clichtoveus anno I5II Parisiis edendam curavit. Haec praeter decem ad monachos homilias, quae in sylloge M habentur, alias praeterea octo

duodecimve numero complectitur, quas ex praecipuo et antiquissimo teste ms. Vaticano lat. 9882 inprimis describere iuvat : II. INCIPIT AMMONITIO

DOMNI

EFFREM DE ORATIONE

VEL

SERMO-

NIBUS OrIOSISs. Licet in multis vebus fr. cav. nos deo propitiante. I2. ITEM ALIA ADMONITIO EIUSDEM UT GENUA IN ORATIONE FLECTANTUR VEL DE VERBIS OTIOSIS VITANDIS. Rogo ei ammwoneo vos. fr. cav. ut quotienscumque iuxta altarium. I3. ITEM

EIUSDEM

SERMO.

Si diligenter adtenditis, fv. dil. vel venera-

biles filii. 14. ITEM ALIUS sermo divinus.

SERMO

ADMONITIONIS.

Imstruit

I5. ITEM rum.

SERMO

EXORTATIONIS.

Pideliwm

ALIUS

nos

atque

exoriatores

hovtatur anma-

16. INCIPIT EIUSDEM DE CARITATE. Qwod vobis verae caritatis bonum. I7. INCIPIT ALIA DE CARITATE. Pax fides caritas. I8. ITEM ALIA AMMONITIO.

.Ammonet mos fv. cav. per prophetam sermo

divinus. I9. INCIPIT HOMILIA SANCTI FAUSTI EPISCOPI DE PSALMO TRIGESIMO SECUNDO. Écce quam bonum. 20. ITEM ALIA DE BONO

PACIS. Domini

vox est : Pacem

CENTESIMO

meam.

21. INCIPIT DE EO QUOD SCRIPTUM EST : BONUS HOMO DE BONO THESAURO. Audivimus fr. cav. cum evangelium legeretur, dixisse dominwm ad turbas. 22. ITEM EIUSDEM

DE

DILIGENDIS

INIMICIS.

J?; divinis

voluminibus

fv. car. ita dispensavit.

Ipsa tamen

collectio in plerisque codicibus

variatur,

paucio-

resque sermones plerumque complectitur, uti e sequenti librorum

mss. descriptione patefiet. Ceterum vix quicquam in ea invenias, quod genuinum haberi possit, nec in anterioribus collectionibus

reperiatur, praeter homilias rr. I2. I3. 21; quod tamen non impedit, quin ipsa sylloge ab Arelatensi nostro aut saltem eius iussu confecta atque ordinata esse videatur. CODICUM Codex Autissiodorensis

ELENCHUS

20, chartac. saec. XIV/XV,

olim * Cae-

lestinorum de Senonis ', fol. 4-35 * Sermones beati Cesarii episcopi'. Exhibentur primo sermones decem ad monachos eodem ordine ac in cod.

Paris. lat. 2695, videlicet :

XLI

. Ad locum hunc, carissimi. . Instruit nos atque hortatur. Quod supplente. . Scimus quidem. Fr. car. ad hoc in istum locum. Videte vocationem.

Sanctus ac venerabilis pater noster religiosa quidem. . Exhortatur nos sermo

divinus.

. Quid salubritatis. HMAQ) OO Ot 00-1 Rn. Sicut a nobis.

Deinde novem aliae homiliae ordine infra scripto : II. 12. 13. I4. 15. 16. 17. 18. I9.

Si quando terrae operarius. Ait quodam loco sermo divinus. Inter reliquas beatitudines. Miror fr. dil. Sanctus ac venerabilis pater noster dum se. Licet in multis rebus. CSI» diligenter adtenditis. Fidelium exhortatores. Quod vobis verae caritatis.

Codex, ut vides, a tradito collectionis tenore haud parum abscedit, omissis quippe plurimis in fine praesertim sermonibus, aliis e contra ex Eusebianis prout lubebat intrusis. Codex Bruxellensis 458-463 (catal. Van den Gheyn t. II, p. 380, C! n. I483), membran. saec. XV, olim ' Rubeeuallis in Zonia' : fol. 76v-94 ' Incipiunt exhortationes b. Cesarii Arelatensis epi. ad monachos ' videlicet decem priores collectionis huius ; sed prima constat ex epistola ad quosdam germanos Vereor in Christo venerabiles filii et homilia Inter reliquas in unum conflatis, sermo autem Videte vocationem decimo loco exhibetur. Fol. 94-113v * Expliciunt sermones b. Cesarii ad monachos, sequuntur sermones eiusdem generales' numero undecim, et sunt collectionis huius homiliae II-I7. 20-22. 18. Contuli post Fesslerum. Codex Bruxellensis 1927-1944 (V. d. Gheyn II, 198, n. 1187) membran. an. 1460, olim ' canonicorum regularium in Korssen-

c?

donck ' : fol. 81v-1o4v ' Exhortationes b. Cesarii Arelat. epi. ad monachos ' et * Sermones eiusdem generales ' ut in codice praeced. Contuli post Fesslerum. Codex Bruxellensis 15003-15048 (V. d. Gheyn II, 227, n. 1223), chartac. an. 1532, ex bibliotheca C. van Hulthem : fol. 13-42

'Incipiunt

diversorum

sanctorum

patrum

complures

eruditi

sermones tractatus et opuscula lectu ad mensam perquam accom-

moda ac digna. Et primo viginti sermones seu exhortationes b. Cesarii Arelatensis epi. ad monachos. ' Ut in duobus praecedentibus codicibus : sed homilia Pax, fides, caritas omissa est, alia vero Instruit nos atque hortatur penultimo loco transposita. Contuli post Fesslerum. Codex Coloniensis civitatis Archivii G. B. 49 n. 182, saec. XV :

C?

XLII

Caesarii sermones exhortatorii numero XXI, ut in duobus prioribus

Bruxell. Codices Gandavensis Universitatis 217 et 2175, membran. uterque saec. XV : item ' Exhortationes b. Cesarii Arelatensis epi.' numero XXI. Codex Leodiensis Universitatis 50 (al. 409), saec. XV, per omnia similis praecedentibus. Codex

Mediolanensis

bibliothecae

Ambrosianae

M.

55. sup.

chartaceus saec. XIV : 'Incipiunt omilie s. Cesarii Arelatensis epi.' Primo loco habentur homiliae 1-16. et 18 collectionis huius; quibus additur ea, quae in Clichtovei editione 18* atque ultima,

Ecce quam bonum, quaeque ex sermone Pax fides veritas haud absque interpolamentis excerpta est. Deinde sequuntur

' Admo-

nitiones eiusdem s. Cesarii' de quibus supra, ubi de collectione Veneta. Contulit Fesslerus. Codex

Oxoniensis

in biblioth.

Bodleiana

inter

Canonicianos

lat. 165, chartac. saec. XV, olim monasterii S. Annae in Canprena,

continet Caesarii 'Sermones ad monacos solitarios, qui merito dicuntur Speculum monachorum. ' Sunt numero XVII, quorum ultimus item Ecce quam bonwm ; 12w vero Rogo et admoneo vos desideratur, ut in Angelico et duobus Venetianis infra. Codex Parisinus Biblioth. Nationalis lat. 14873, olim S. Victoris 547, saec. XIV : ' sermones s. Cesarii Aralatensis archiepiscopi ad monachos ' omnino ut in editione Clichtovei : scilicet numero XVIII,

quorum

ultimus

Ecce

quam

bonum,

undecimus

Vereor,

duodecimus autem ex Lcet in multis rebus et Rogo et admoneo vos conflatus est. M12

Codex Remensis 430 (E. 330), saec. XII, et Codex Remensis 439 (E. 347), saec. X, ambo ex S. Theoderico, primum novem homilias etsi commutato ordine exhibent, scil. 1. Sanctus ac venerabilis pater vester religiosa. 2. Quod. supplicante. 3. Sanctus ac venerabilis p. v. dum se. 4. Sicut a nobis. 5. Ad hunc monasterii locum. 6. Scimus quidem. 7. Ad hoc f. c. ad istum. 8. Videte vocationem. 9. Inter reliquas. Deest ergo ' Miror', ut in Clm. 14427 ; at vero adduntur admonitiones duae de sermonibus otiosis, Let in multis rebus et Rogo et admoneo vos fr. car. ut quotienscumque 1uxta altare, ac sermo S diligenter adtenditis, fratres dil. vel venerabiles filii. Quae omnia in uno cod. 439 integra ita concluduntur : Explicit bars quaedam de sermonibus sancti Cesari episcopi ad monachos. Ego contuli. Codex Romanus Vaticanus lat. 7296 ' Collegii Romani Capranicensis ' saec. XI, post Cassiani Pachomii Basilii etc. opuscula fol. 106v * Incip. liber omeliarum sancti Cesarii Arelatensis episcopi ad monachos ' numero

XVII,

ut in Canoniciano ; post ultimam

fol. 138 addita est * Expositio dominice orationis. Lucas evangelista

refert...' de qua in collectione Veneta.

XLIII

Codex

Romanus

Vaticanus

lat. 9882, saec.

IX/X littera Be-

(9

neventana exaratus, quem quidem docto viro E. A. Loew non

notum vir eruditissimus Io. Mercati mihi indicavit, Henricus vero

Carusi in Catalogo an. 1914 edito recensuit ; fol. 138-298 continet

collectionem nostram, qualis ex hoc ipso codice utpote omnium

optimo et antiquissimo supra descripta est : quem integrum arte photographica depingendum Antonius Casamassa Ord. Erem.

S. Aug. curavit mihique, qua pollet liberalitate, muneris ergo dedit.

Codex Romanus Vaticanus Reginae lat. 1735, saec. XIV : fol. I-50 ' Omeliae b. Cesarii epi. ad monachos numero XVII ' ut in Oxoniensi Canoniciano. Codex Romanus bibliothecae Angelicae Q. 5. 32 (Catalog. Narducci n. 756) chartac. saec. XV. iam supra notatus ubi de collectione Veneta : fol. r-111 continetur ' Cesarii epi. Arelatensis liber admonitionum ad monachos ' numero XVII, ut in Oxoniensi Canoniciano et duobus Venetianis. Codex Taurinensis Universitatis G. VII. 3. saec. XV, de quo su-

pra, ubi de sylloge Veneta. Pars prior fol. 1-38v homilias XVIII complectitur collectionis Clichtoveae, quas et Ambrosianus M 55 sup. Codex Venetianus Marcianae bibliothecae VI. 6. (Lat. II, xci) saec. XIV. post s. Basilii admonitionem ad filium spiritualem fol.

16-108 continet Caesarii homilias XXXVII ad monachos, quarum

priores septemdecim huius

cum

cod. Canoniciano

et Vaticano

Regin.

collectionis concordant ; de reliquis iam supra dictum

est,

ubi de sylloge Veneta. Fesslerus contulit. Codex Venetianus Marcianae bibliothecae VI. 7 (Z. Lat. LXXX)

chartac. saec. XIV, easdem et ipse XVII homilias exhibet. Fesslerus contulit. Praeterea J. Fesslero anno

1854 significatum est, Argentorati

duos Caesarii Arelat. codices inveniri, unum saec. XV, hac inscrip-

tione : Exhortationes beati Caesarii Arelatensis epi. ad. monachos, alterum saec. XIV eadem inscriptione. Prior 21 habebat homilias, alter 17, in quibus decem communes ad monachos primum occu-

pabant locum ; unde facile deducitur, priorem codici Rubeaevallis etc, alterum

Oxoniensi

Canoniciano

similem

fuisse.

At vero

de-

flendo incendio an. 1870 uterque consumptus est. 5. DE COLLECTIONE WIRZIBURGENSI (W) Hanc collectionem fusius descripsi in ephemeride Revwe Bénédictine XIII (1896) p. 97-1ii ; 193-214. Sequentes homilias complectitur, praeter alias nonnullas, de quibus dicetur infra : I. LECTIO

DE

NATALE

DOMINI

IL. DE SANCTO STEPHANO praecipuus martyr.

DICENDA.

Sancíam

PROTOMARTYRE.

et desidevabilem.

Beatissimus

primus

et

Va

XLIV III DE

KALENDIS

IANUARIIS.

Dies

kalendavum

istarum.

III. (DE EPIPHANIA DOMINI). ZIntellegeve possumus, fr. cav., quantam gratiam. V. SERMO DIE DOMINICO ANTE INITIUM QUADRAGESIMAE Rogo vos et ammoneo, fratres, ut 4n isto legitimo.

DICENDUS.

VI. DE INITIUM QUADRAGENSIMAE DICENDA. Ecce fr. car. deo propicio tempus

quadvagensimae

VII. AD CONPETENTES. VIH. DE

audivimus

CAENA

nminet. Hodie, dilectissimà, specialiter ad. competentes.

DOMINI.

quia cum

Modo,

fr. cav.,

cum

evangelium

legeretur,

survexisset.

VIHI. DE I. PASCHA. Hodie, fvatres dilectissimi, nova lux processit in mundo.

X. IN PASCHA LEGENDA DIE IH. Pascha Christi vegnum est caeli. XI. DE DIE TERTIA ad dicendwm.

IN PASCHA.

XII. SERMO ANTE LETANIAS.

Licet nobis ommi tempore fv. cav. et

Ecce fr. dil. dies sancti ac spiritales.

XIII. DE EO QUOD SCRIPTUM EST IN EVANGELIO : BONUS HOMO DE BONO THESAURO CORDIS SUI PROFERT BONA. Audivimus fr. dil. cum evangelium. legevetur, dixisse dominum ad turbas.

XIII. SERMO DE ELIMOSINIS ID EST CAELESTE MISERICORDIA, AD QUAM PER TERRENAS MISERICORDIAS PERVENITUR. Audivimus cum evangeliwm legeretur dil. fr. àntev veliquas beatitudines. XV. DE LECTIONE EVANGELICA UBI AIT : VENITE BENEDICTI, PERCIPITE REGNUM. ]Modo cwm evangelica lectio legevetur, audivimus diceniem dominum : Venite benedicta. XVI. DE ASCENSIO(NE)

DOMINI.

Salvator mostev dil. fr. ascendit.

XVII. DE QUINQUAGESIMO. Hodie fr. cav. omnia quae nobis lecta sunt.

XVIII. OMILIA SANCTI AGUSTI(NI» EPISCOPI DE REDDENDIS DECIMIS IN NATALE SANCTI IOHANNIS. Profpitio Christo fr. cav. iam prope swnt dies. XVIII. SERMO ISTE CONTINET QUALES CHRISTIANI MALI. Gawudemnus fr. cav. et deo gratias agimus.

BONI

ET QUALES

XX. AMMONITIO UT PLUS PRO ANIMA QUAM PRO CARNE LABOREMUS. Nostis fr. cav. omnes homines sanitatem corporis quaevere.

XXI. DE HIS QUI FILIOS PER ALIQUAS

SACRILEGAS

SUPERSTITIONES

XHAPBERE VOLUNT.

Solent fr. cav. aliqui viri vel aliquae mulieres.

XXII. DE TEMPLO celebramus.

ET DE... Naíalem templi fr. car. hodie cum gaudio

DE

XXIII. DE INDIGNA FAMILIARITATE EXTRANEARUM MULIERUM ET SOLEMNITATE MARTYRUM. Nemo dicat, fratres, quod temporibus

nostris.

XLV

XXIIH (ms. XXV). AMMONITIO est fr. dil. et maximas domino.

UT FANA

DESTRUANTUR.

XXV. DE PRAEGNANTIBUS ET NUTRIENTIBUs. bemus fr. cav. quia christianis.

Gratum nobis

Scire et intellegeve de-

XXVI. DE MARTYRIBUS ET DE LUNAE DEFECTU, ET DE AVORSIBUS VEL FILACTERIIS.

Sicut frequenter ammonui

fr. cav. iterum suggero.

XXVII. ITEM OMILIA SANCTI AGUSTINI evangelium legeretur, terribilem.

EPISCOPI.

XXVIII (?n mavg. XXX). DE IGNE PURGATORIO. quae mobis paulo ante. XXVIIII. OMILIA DE DIE IUDICII timendus est nobis dies ille.

SANCTI

Audivimus,

cwm

Z7 lectione apostolica,

AGUSTINI.

O fr. dil., quam

Unus hucusque liber ms. innotuit, qui hanc collectionem serva-

Wt1

verit codex Universitatis Wirziburgensis Mp. th. f. 28, saec. VIII, qui s. Burchardi episcopi fuisse traditur, et ex quo I. G. v. Eckhart haud pauca exscripsit in suis Commentariis de vebus Franciae orientalis t. I, 837-847. Seriem homiliarum ex eo item descripsi : quam pleniorem primitus fuisse numeri in margine codicis adsignati

subindicant. sermonum

XXX?

Et quidem usque

Caesarianae

autem

ad XXVIIII*"

consuetudini

omnino

ordo

et textus

conformis

est;

a

confuse intromiscentur fragmenta extranea, inter

quae rursus nonnullae ex iis homiliis comparent, quas in aliis Caesarii collectionibus frequenter reperias, verbi gratia : fol. 60. xxxiii. Quomodo miles semper ex(er»citur ad proeliwm. f. 61. Item in Exordio. Moyses quadraginta diebus. f. 64. Item de paenitentia sancti Iohannis os aureum. Provida mente et profundo cogitatu. f. 68. Incipit humilia

de die iudicii Salamonis.

Bonwm

est, fv. cav.,

semper ovave. f. 69» Incipit de concordia fratrum. /» multis sanctarum scripturavum locis nos admonet spiritus sanctus. f. 72. Incipit de templo vel consecratione altaris. Sicut obtime novit sancta caritas vestra.

Insuper nonnulla fragmenta homiliarum huius collectionis inveni in antiquiore Clm. 29047. Is constat paucis foliis saeculo VII/VIII unciali littera descriptis, quae olim ligandis Clm. 14087, 14546 et 14898 inservierunt. Quae autem ex collectione W supersunt, ea ad homilias 1. 5. 8. 10. r1. pertinent : singula licet parvo cum fructu diligenter contuli. 6. DE COLLECTIONE XLII HOMILIARUM SEU LIBRO S. CAESARII (A). Notam prae ceteris ac diffusissimam hanc collectionem Fessleri exemplo littera A4 signavi, utpote quae omnium princeps initio habenda esse videretur, ac plane Liber sancti Caesari in antiquissimis libris mss. inscripta esset. Ouamquam de fama immerita multum apud me amisit : etenim progrediente aetate ac re dili-

gentius explorata comperi, nihil in ea contineri, quod non in aliis

wa

XLVI

collectionibus idque meliori forma haberetur ; si quae autem huic propria sunt, ea nequaquam Caesarii, sed aliorum sunt, a Caesario fortasse in suos usus adhibita, sed certo postmodum alienis mercibus v. gr. ex Gregorio, Isidoro interpolata. Primum quidem totius

homiliarii conspectum describam, qualis in praecipuis codicibus inde a Carnotensi (47) habetur : IN NOMINE

SANCTAE TRINITATIS INCIPIT SANCTI CAESARII EPISCOPI.

LIBER

Incipiunt capitula. I. AMMONITIO SANCTI CAESARII EPISCOPI ARELATENSIS DE LECTIONE APOSTOLICA UBI AIT : CUIUS OPUS MANSERIT, MERCEDEM ACCIPIET; SI CUIUS

OPUS ARSERIT,

DETRIMENTUM

PATIETUR.

Z7 lectione apostolica

quae nobis paulo ante vecitata est fr. car. audivimus apostolum dicentem. II. AMMONITIO PER QUAM OSTENDUNTUR TRIA GENERA ELIMOSINARUM, QUIBUS PECCATA ABSQUE LABORE CORPORIS REDEMI POSSUNT. Pius et misericors dominus fv. cav. multis modis occasiones. III. AMMONITIO. PER QUAM DOCEMUR, UT COGITATIONES TURPES DEBEAMUS FUGIRE, ET EAS IUGITER QUAE SANCTAE SUNT CUM DEI ADIUTORIO IN CORDE SERVARE. Za scripturis sanctis fr. cav. legimus quia eos qui de animae suae salute. IHI. DE DILIGENDIS dispensavit.

INIMICIS.

/7 divimis

voluminibus

fr. cav.

ita

V. AMMONITIO PER QUAM SUADETUR UT OMNIS POPULUS DONEC DIVINA MYSTERIA CELEBRANTUR IN ECCLESIA FIDELITER EXPECTENT. Rogo vos fv. cav. et paterna pietate commoneo. VI. AMMONITIO UT PRO CAPITALIBUS CRIMINIBUS SINE ALIQUA DISSIMULATIONE AD MEDICAMENTUM PAENITENTIAE RECURRATUR. Quotiens evenerit fr. cav. ut àn quocumque

VII. AMMONITIO vobis.

DE EADEM

gravi beccato.

RE. Jogo vos fr. cav. ut si forte aliquis ex

VIII. AMMONITIO UT PRO SALUTE ANIMAE ASPERA PRAEDICATIO NON SOLUM NON RESPUATUR, SED ETIAM ARDENTI DESIDERIO REQUIRATUR. Quotienscumque fv. cav. tam pro vestra. IX. AMMONITIO AD ILLOS QUI SIC ELIMOSINAS FREQUENTIUS FACIUNT, UT TAMEN ET RAPINAS EXERCEANT, ET ADULTERIA COTTIDIANA COMMITTANT. /togo vos fr. diligentius considerate, et quantum potestis expavescite. X. AMMONITIO EXCEPTA DE LIBRIS SANCTORUM ET ANTIQUORUM PATRUM, UT QUI SE CRIMINA CAPITALIA FECISSE COGNOSCIT, AD PAENITENTIAE MEDICAMENTA SINE ALIQUA DISSIMULATIONE CONFUGIAT. Unde vos frequenter ammonwi fv. cav. iterum. XI. ITEM SANCTI CAESARII EXORTATORIA AD FRATREs. Dominis sanctis et im Christo desidevatis fratribus im monasterio constitutis Caesavius episcopus. Sanctus ac venerabilis patev vester veligiosa quidem. XII. ITEM ALIA SANCTI CAESARII EPISCOPI. pater vestev veligiosa quidem humilitate.

Samncíus

ac

venerabilis

XLVII

XIII. ITEM HOMELIA EIUSDEM CAESARII. DE EO QUOD SCRIPTUM EST IN EVANGELIO : REGNUM DEI INTRA VOS EST ; ET UT INTER ANIMAM ET CARNEM IUSTO IUDICIO IUDICETUR ; ET UT NUMQUAM CONTRA DEUM MURMORANTES PACEM CUM IPSO HABERE POSSIMUS ; ET QUALITER IUSTITIAM ET PACEM VEL GAUDIUM HABERE POSSIMUS. Audivimus cum evangelium legevetur dicente domino : Regnum dei intra vos est.

XIII. ITEM EIUSDEM AMMONITIO POPULI, UT LECTIONES DIVINAS AUDIRE STUDEANT. ET QUI POTEST LEGERE LEGAT, QUI VERO NON POTEST, LEGENTEM LIBENTER AUDIAT; QUIA HOC ERIT ANIMAE PRO CIBO ET POTU IN AETERNUM, QUOD HIC DE DIVINA LECTIONE CONCEPERIT. ET DE SIMILITUDINE TERRAE CULTURAE, UT VEL SIC EXCOLERE STUDEAMUS ANIMAM, QUOMODO VINEAM VEL OLIVETA. ET DE SIMILITUDINE CULTURAE, ET DE PURGANDIS VITIBUS VEL OLIVETIS, ET DE AGRO MUNDANDO SPINIS ATQUE LAPIDIBUS, UBI TRICENOS ET SEXAGENOS ET CENTENOS FRUCTUS PROFICIAT. ET DE TRIBUS PROFESSIONIBUS VIRGINUM VIDUARUM ET CONIUGATORUM. ET LICET EX HIS IAM ET IN ALIO SERMONE ALIQUA CONTINEANTUR, TAMEN ET HIC APTA SUNT ET CONVENIUNT.

XV. EIUSDEM

Gratias deo agimus fv. cav. quia nos etsi intev multas.

DE DILECTIONE

PARENTUM

ET DE DECIMIS. Legimus

jv. dil. monente nos domino per prophetam.

XVI. ITEM EIUSDEM DE MISERICORDIA DIVINA ET HUMANA. QUOD IDEO DEUS PAUPERES IN HOC MUNDO ESSE PERMISERIT, UT DIVITES HABERENT QUOMODO PECCATA SUAM REDIMERENT. JModo cum. evangelium legevetur, audivimus Beati misericordes.

dicentem

XVII. EIUSDEM DE ARREPTO cav. dum massae celebrvaventur.

dominum

INERGUMINO.

et salvatorem Superiore

nostrum

dominica

fr.

XVIII. ITEM EIUSDEM DE SIMILITUDINE ULMEAE ARBORIS ET DE VITE. Legimus àn quodam libro fr. dil. de ulmo et vite.

XIX. ITEM EIUSDEM IN HOC SERMONE QUOD DICITUR : FRANGE ESURIENTI PANEM TUUM. ET QUOD MELIUS EST ELIMOSINA QUAM IEIUNIUM. ET UT PEREGRINI VEL IN UNO ANGULO DOMUS EXCIPIANTUR. ET DE VESTIMENTIS

COMESTIS. Rogo vos fr. cav. ut in isto legitimo.

XX. DE HIS QUI IN CENUBIIS

SUNT

DOCTRINA

ABBATIS

MACHARII.

In primis quidem si coeperit homo. XXI. CAESARII EPISCOPI AD MONACHOS. paivem vestrum.

JMivor fr. dil. domnum mewm

XXII. SERMO SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI. Frequenter semper diximus christiani persecutionem patiuntur.

XXIII. ITEM EIUSDEM CESARII EPISCOPI. UT SACERDOTES PRAEDICA-

TIONI INSISTANT. Inter veliquas beatitudines quas in evangelio dominus. XXIIH.

EIUSDEM

MONACHIS

ET

HEREMITIS

OMELIA.

Sicut

a

mobis

dominus pvo suscepti officit.

XXV. HOMELIA EIUSDEM. XXVI. ITEM

EIUSDEM

XXVII.

OMELIA

ITEM

4d locum hunc, carissimi, non ad quietem.

OMELIA. EIUSDEM.

Scimus

quidem spiritali militiae.

ZY. cay. ad hoc àn ástum locum.

XLVIII

XXVIH. ITEM OMELIA. XXIX. OMELIA quidem.

Videte vocationem vestram fr. car.

EIUSDEM.

Sanctus ac venerabilis pater vestev veligiosa

xxx. Quod supplicante et quodammodo cwm caritate.

XXXI. AMMONITIO

DOMNI

EFFREM

DE ORATIONE

VEL

SERMONIBUS

OTIOSIS. Licet in multis vebus fv. cav. nos deo propitiante. XXXII. ITEM ALIA AMMONITIO EIUSDEM. UT GENUA IN ORATIONE FLECTANTUR. VEL DE VERBIS OTIOSIS. /togo vos et ammoneo fr. car. ut quotienscumque iuxta altarvwm.

XXXIH.ITEM

EIUSDEM

SERMO.

Si diligenter adtenditis fr. dil. vel

venerabiles fii, evidenter agnoscitis. XXXIIII. SERMO SANCTI CAESARII EPISCOPI DE LETANIA. dies sancii ac spiritales adveniunt. XXXV. DE DUODECIM vemissio

REMISSIONIBUS

PECCATORUM.

Ecce fv. dil.

JPy)ma

taque

esi.

XXXVI. ITEM SERMO ADMONITIONIS DE DIE IUDICH. Audivimus cum evangelium legeretur, terribilem vocem et metuendam. XXXVII.

XXxvII. XXXIX.

DE ELIMOSINIS.

DE DECIMIS. DOCTRINA

Tobias ait :Omnibus

Dominus

CUIUSDAM

fr.

diebus vitae tuae.

dicit $m evangelio. SANCII

VIRI.

Pv.

cav.

ad

memoriam

YEUVOCEms.

XL. DE PAENITENTIA XLI. SERMO deus.

SANCTI

XLII. DE VIDUITATE FINIT

OBSERVANDA. AUGUSTINI

EPISCOPI.

SERVANDA. LIBER

Qwi egerit veram baenitentiam.

SANCTI

Jud

Beaftus homo cu? misevebitur

fiia derelicta.

CAESARII

EPISCOPI.

In summa igitur ita res se habent : Decem priores homiliae ex praestantissima omnium collectione L cum ;titulisexcerptae sunt: A r— 1725 A3 — TTE AS ea Ls etu AS Ines T Aliae novem ex collectione Veneta : A 13—19 — V 11—I7; À 21—22 — V 18—19. Insuper fere tota ad monachos collectio M expilata est :A 23— 30 — M 1—8 ; immo homilia M 7 usque ter exscripta est, A 11 (multis truncata), I2*et 29: : Ex collectione etiam C tres homiliae decerptae : A 31—33 —

II—I3.

Duae ad syllogen W pertinent :À 34 — W 12 ; A 36 — W 27. De octo, quae alibi non extant (A 20, 35, 37 -42), omnes consen-

tient, nullam prorsus inveniri, quae Caesario iure adscribatur : quamquam concedendum est, eas a sancto episcopo suis libellis

XLIX

inseri potuisse, at non cum interpolamentis, quibus 39* v. gr. foedata est. De numero autem XLII homiliarum satis constans traditio est : plerumque enim etiam in codicibus, quae unam alteramve (12. 29) omittunt, aut aliae ad calcem additae sunt, aut in ipso corpore numerorum ratio ita digesta, ut ad summam duo saltim et quadraginta capitulorum quoquo modo perveniretur. CODICUM

ELENCHUS

Codex Carnotensis 67 (antea 8) saec. IX, qui a Maurinis '* vetus liber Ecclesiae Carnutensis ' appellatur. Desunt initio capitulorum index et homiliae I pars prior; ceterum integra habetur XLII Admonitio collectio, qualis supra descripta est. Sequuntur sine numero fol 156 Sermo s. Augustini de dormientibus, Admonet nos b. apostolus ut de dormientibus ; fol. 158v Sermo s. Augustini episcopi de morte, Admoneo fratres in conspectu dei timori vestro. Magni faciendum codicem Carnuti primum anno 1887 diligenter evolvi, postea Bruxellis mense novembri an. 1904 studiosissime contuli. Florentinus Biblioth. Laurentianae Plut. XVI, cod. 20, saec. XI.

ful

A4

Admonitiones XLIII continet, quarum ultimae duae additiciae illae sunt, quae in cod. Carnotensi extra seriem habentur : deest 292, tituli plerumque decurtati vel etiam omissi. Librum contulit Fesslerus an. 1855. Florentinus Laurentian. Plut. XVI, cod. 32, membran. saec. XV.

A8

Fol. 138 sqq. Admonitiones X XXVII, scil. collectionis huius 2-20. 22. 24-28. 30-34. 23. iterum 24-27. 21. Ultima anepigrapha incip. Sanctus ac venerabilis pater vester dum se. Similiter a Fesslero collatus. Florentinus Laurentian. Plut.

sqq. Admonitiones Contulit Fesslerus. Florentinus

XXXII,

X XIII, cod. 23, saec. XI. Fol. 16r

omissis

r37, olim abbatiae

quippe

20.

21.

24-30.

A?

33.

S. Mariae Ord. S. Bened., saec.

AS

X. Continet XXXI Admonitiones, scil. I-IO. I3-IQ. 31-39. 41. additiciam Admonet nos b. apostolus 40. 42. denique * Serm. s. Ambrosii de paenitentia agenda, Admoneo, fratres, 1n conspectu dei'. Contulit Fesslerus. Florentinus 586, olim S. Marci, Ord. Praedic., saec. X. Capitula

A5

quidem integra XLII Admonitionum ut supra exhibet, in corpore tamen 23 *" omittit. A Fesslero item descriptus et conlatus. Gratianopolitanus 262, olim * domus Portarum Ord. Carthus. ', A15 saec. XII, de quo Maurini saepius in Append. sermonum Augustini,

XLII quidem Admonitiones continet, sed longe alio ordine ac supra, scil. r-1o. 13-18. 23. 32. 36. 34. 24-30. Hucusque admonitiones duae ac viginti. Sequuntur viginti aliae, quarum octodecim

eaedem omnino sunt, atque in Parisino B. N. lat. 2182 a Malnory E

C.

L

descripto, Praefat. p. XVII; quibus tamen uti *omelia XXXI '

interseritur fragmentum Quamdiu ad mundwum pertinebamus, quod aliud non est nisi altera pars homiliae eusebianae S? quando terrae operarius ; similiter uti homilia XL? additur Admonitio,

quae est

in legitimo ordine vigesima secunda Frequenter diximus. A folio demum 69 ' Incipiunt omeliae Eusebii Emiseni de Pascha ' numero duodecim. Collectio quidem absque ulla antiqua traditione ad nescio cuius arbitrium composita videtur, textus vero omnino non

spernendus. Guelferbytanus 610 (562 Helmst.) saec. IX, olim Flaci Illyrici. Admonitiones Caesarii XXXVI iuxta descriptionem Ottonis v. Heinemann ( Catalog. II, 44 sq.) complectitur, sed eas conpactoris inscitia ordine misere perturbatas. Londiniensis

Musaei

Britannici

Harl.

4838,

saec.

XI,

manu

posteriori inscriptus : * Incip. liber beati Cesarii episcopi. ' Numerantur XLII

Admonitiones,

licet undetrigesima

omittatur ; tituli

ad meliorem traditionem pertinent. Adduntur absque numero * Sermo s. Augustini de consolatione mortuorum, Admonet nos b. apostolus ' et * Sancti Ambrosii sermo de paenitentia agenda, Admoneo fratres in. conspectu dei'. Fol. 53v * Explicit hic liber Caesarii episcopi. ' A10

Mediolanensis Biblioth. Ambrosianae I. 45. sup. saec. XII : '* In nomine sancte trinitatis incipit liber sancti Cesarii episcopi. ' Admonitiones

XLII,

Carnut. Harleien. autem exemplari * Finit liber sancti tiori cura contulit

quarum

duae

ultimae

sunt,

quae

in codd.

aliisque supra numerum adduntur ; ex prisco homiliae 12 et 29 desiderantur. Subscriptio: Cesarii episcopi. Deo gratias.' Codicem minuFesslerus.

Monacensis lat. 6344, olim Frisingensis ecclesiae, saec. IX. Numerantur primo I-VIIII quaterniones, qui quidem ' Exortationes patrum ad profectum monachorum ' continent. Post quos denuo sequitur altera series quaternionum II-XX ; ex XXI? tria tantum folia supersunt. Porro quaternio I1 in medio symbolo quod dicitur Athanasiano incipit ab his verbis, fol. 73, dominus filius. dominus

spiritus sanctus ; et tamen

non

tres domini ; quo finito fol. 74

' Incipiunt capitula. I. Amonitio sancti Cesarii episcopi Arlatensis '

etc. numero XLII legitimo ordine disposita, licet in ipso corpore nonnullae homiliae manco codice aut desint aut alio traiectae sint. Codex, si quis alius, omnino dignus, qui diligenter excutiatur. Parisinus Bibl. Nation.

lat. 2182, saec.

XIII, a Malnory forte

plus aequo laudatus (Saint Césaire, p. X1 et xvi1) ; eadem fere con-

tinet, quae codex Gratianopolitanus 262.

Parisinus Bibl. Nation. lat. 5309, saec. XIII. Licet initio mutilus collectionem nostram fere integram continere videtur cum consuetis homiliis additiciis.

Parisinus Bibl. Nation. lat. 17303, qui Maurinis ' Lectionarium

LI

s. Cornelii Compendiensis ' audit, saec. XI/XII. Huiusce collectionis textum optimae notae repraesentat ; desunt aliquot folia inter homilias 18 et 23. Praemittitur fol. 1 * Omelia de epistola b. Petri, Omnium quidem aures et mentes ' ; in fine additur * Omelia item in epistola Petri, Pulchre satis admonet et exovtatur nos. ' Romanus

Bibl. Casanatensis

obiter inspectus : XXXI

A. III. 18. saec.

XII, a Fesslero

Admonitiones complectitur titulis ple-

rumque decurtatis ;omittuntur homiliae 21. 25. 26. 29. 36-42. Senensis

Civitatis

F. III. r5. saec.

XII/XIII.

Insunt

XLII

Admonitiones, additis aliis quibusdam homiliis inter quas caesariana illa rariuscula, Cwm de bonis operibus frequentius. Trecensis 1004, olim Claravallensis, saec. XII/XIII. Admonitiones XLI exhibet, omissa undetrigesima. Sequuntur duae additiciae ut in codd. Carnotensi, Florentino XVI. 20 aliisque ; ubi notandum est, ultimam homiliam Admoneo, fratres * De paenitentia, ex

dictis sancti Augustini ' inscriptam esse.

Treverensis Civitatis 235, olim S. Martini Trever., saec. XII ex.

Post

Honori

'Speculum

ecclesiae ', fol.

ro8-132v * Feliciani

episcopi Arelatensis ' Ammonitiones continet numero XXV, i. e. huius collectionis 1. 2. 5. 3. 6-10. 13-18. 4. 19. 23. 32. 36-38. 40. 41. et additiciam Ammoneo fratres 4n conspectu dei. Hunc librum ms. seu alterum huic simillimum Treverensem 299, saec. XIII, secutus est dominicanus Iohannes Diedenberg in editione Admonitionum Feliciarii Episcopi Arelatensis, quae Coloniae ex aedibus Quentelianis anno MDXXXI una cum Honorii Speculo emissa est. Haec hactenus. Enimvero dies me deficiet, si velim singula collectionis huius exemplaria percensere, quae in singulis fere bybliothecis sive integra, sive imperfecta habentur, aut etiam in antiquis catalogis occurrunt. Ceterum haud tanti ponderis eam esse supra ostendi, cui in utilitatem nostram adhibendae nimius labor insumatur : iis igitur, quae Fesslerus et ego tibi paravimus, contentus esto, lector, et Íruere. Nova potius et hucusque fere incognita iam adgrediamur. 7. DE COLLECTIONE LEMOVICENSI (PD).

Brevem hanc, haud parvi tamen momenti collectionem repperi in uno codice Paris. B. N. lat. 2768 A. saec. X, fol. 110-145v, qui olim erat 'liber sancti Marcialis ' (fol. 164), nempe Lemovicensis.

De ea specialem

commentationem

scripsi in ephemeride

Rev.

Bénéd. XVI (1899), p. 241-260 ; 289-305 ; 337-344, ibique ostendi duodecim priores ef?stulas seu homilias Caesario restituendas esse, ex quibus etiam octo adhuc fere ineditas num. r1. 2. 4. 8-12 in lucem emisi; reliquas vero tres extraneis mercibus constare, quales in plerisque ipsius libellis plus minus inveniuntur. Capitulorum indi-

cem, qui in codice fol. 11o legitur, additis more solito initiis exscribo :

A12

LII INCIPIUNT

EPISTULAE

SANCTI

I. PRIMA DE ORIGINALI PECCATO. originale peccatum.

AUGUSTINI

EPISCOPI.

Umde fr. cav. vel qualiter trahatur

II. ITEM DE EO QUOD SCRIPTUM EST : SI QUIS VULT POST ME VENIRE. Dwurwum videtur, fratres carissumi.

II. ITEM

DE EO QUOD

PETRUS

ASCENDIT

IN CAENACULUM

HORAM SEXTAM. Modo cum lectio apostolorum Actwwm vimus quod beatus Petrus.

CIRCA

legeretur, auda-

III. ITEM DE EO QUOD SCRIPTUM EST : DEPONENTES MENDACIUM. Modo fr. cav. cum divina lectio legeretur, audivimus apostolum dicentem : Deponentes mendacium. V. ITEM DE EO QUOD SI ALIQUA IN NOS TRIBULATIO ADVENERIT, NOSTRIS DEBEMUS, NON DEI, IMPUTARE PECCATIS. Qwottes fv. cav. aliquae adversitates advenvunt. VI. ITEM EXORTATORIA consuetudinem fideliter.

AD

POPULUM.

A'ogo vos fr. cav. ut secundum

VII. ITEM QUOD ECCLESIA NON SOLUM POST ADVENTUM DOMINI, SED ANTE ADVENTUM IPSIUS FUIT PRAESIGNATA. Ecclesia catholica fv. dil. non solum post adventum. VII. ITEM EXORTACIO fv. cav. in. epistola sua.

AD

POPULUM.

JBeaíus

lohammes

evangelista

VIIH. ITEM DE EO QUOD DICIT : OMNI CONSUMATIONI VIDI Frequenter fr. cav. cum vestra caritate cantavimus psalmum.

FINEM.

X. ITEM DE EO QUOD SCRIPTUM EST : SOL COGNOVIT OCCASUM

SUUM.

Psalmus ille fr. cav. quà ber omnem

mundum

XI. ITEM DE MULIERE QUAE SAMSONEM istius, quae mobis ad vesperam. XII. ITEM

DE EO QUOD

QUI CONSIDERENT

DOMINUS

TERRAM.

Modo

dixisse dominum

ad Moysen.

XIII. ITEM regnum dez.

NATIVITATE

DE

DIXIT

dicitur.

DECEPIT. AD

MOYSEN

DE

DIE

DOMINI.

DOMINICO. FINIUNT

: MITTE

VIROS

cum divina lectio legeretur, audivimus

4ud?ie

fiii lucis

XIII. ITEM DE CORPORE ET SANGUINE DOMINI. noster lesus Christus ante passionem suam. XV.ITEM colimus.

I» pavie lectionis

Quia

domünicae

adoptati

Dominus

in

et deus

vesurrectionis

diem

EPISTULAE.

8. DE COLLECTIONE THEODERICENSI (T). Haec

collectio

in uno

pariter codice

reperitur

Remens.

394

(E. 295), saeculi XI, qui olim fuit * Liber Sancti Theoderici prope

Remos ', et ab Henrico Loriquet in recenti catalogo an. 1904, t. I,

LIII

p- 526-529 descriptus est. De eius indole et de homiliis in eo contentis latius disserui in ephemeride Revue Bénéd. XXIII (1906), p. 26-44, ubi et ex his aliquot hucusque ineditas primum evulgavi.

Ex indice capitulorum perspicuum est, libellum quamquam haud

ipsiusmet Caesarii manu, eius tamen arte et opera ab aliquo disci-

pulo confectum esse. Qui quidem primo loco quattuordecim priores

homilias ex collectione L, num. 3-16, puras putas exscripsit ; a quinta decima vero, in cuius fronte verba I» Christi nomine velut novum

initium

indicant,

ex altero videtur

fonte hausisse,

cui Augustini nomen praescriptum erat. Ast huiusmodi collectionis nullum aliud exemplar, quantum scio, extitit ; ac licet pleraeque quibus constat homiliae alibi quoque passim inveniantur, sunt certe nonnullae, quas ex hac tantum Remensis codicis posteriori parte nobis innotescere fatendum est. Qua olim Maurini emendandis seu etiam primum edendis aliquot ex his qui Augustino inscri-

buntur sermonibus usi sunt, raptim tamen, ut non pauca ad spicilegium reliquerint. SERIES

HOMILIARUM

Homiliae 1-14 ipsae sunt, ut dixi, quae in sylloge L num. 3-16 habentur ; ex reliquis autem pleraeque sunt huiusce collectionis propriae : XV.IN CHRISTI NOMINE. INCIPIT DE BEATO IOSEPH. Je beato Ioseph scvvptum est fv. cay. quod ei invidebant.

XVI. INC. DE RUBO ET CORRIGIA CALCIAMENTI. Magni

quidem sunt

fv. cav. et velud quaedam involuta.

XVII. INC. DE SPIRITALI CONLUCTATIONE ISRAHELITARUM ET AEGYPTIORUM, QUAE TUNC POTEST DICI QUANDO DE PASCHA LEGITUR. Quamvis fr. car. omni tempore verbwm dei. XVIII. INC. DE CONPARATIONE ECCLESIAE VEL SYNAGOGAE. nae veligionis sacramentum fv. dil. non est novellum. XVIII. INCIP. CASTIGATIO SANCTI AGUSTINI SANCTORUM AD IUDICES CORRIGENDOS. Magnum cav. et deo gratias ago. XX. INCIPIT SANCTI AGUSTINI mus et contremuimas .

DE

FRUCTUOSA

Chwistia-

IN FESTIVITATIBUS mihi est gaudiwm fr. PENITENTIA.

Audivi-

XXI. INCIPIT DE CAELO AENEO ET TERRA FERREA. Modo cum divina lectio legevetur fr. cav. audivimus dominum dicentem : Si, inquit, in jrvaeceptis meis ambulavevitis.

XXII. INC. DE EXPLORATORIBUS

ET

DE

XL

ANNIS

TRANSACTIS

IN

HEREMO. Quadraginta isti anni fr. cav. de quibus modo cum divina lectio. XXIII. INCIP. OMELIA DE SANCTO lectiones de testamento veteri.

IOSEPH.

Qwocies

vobis

fr. cav.

XXIIII. INC. OMELIA SANCTI AGUSTINI DE DUABUS VIIS, UNA DESIDERANDA ET ALIA METUENDA. Audistis fr. dil. cum evangelium legeretur, duas dominum commemorasse vias.

LIV

XXV. INC. ALIA OMELIA vestrae non possimus. XXVI. INC. OMELIA sancto filio eius.

SANCTI

DE SANCTO

XXVII. ITEM DE SANCTO

AGUSTINI IOSEPH.

PATRIARCHA

DE

CARITATE.

$4 caritati

J7-« beato lacob fv. dil. et 4m

IOSEPH. De sancto patriarcha

Ioseph aliquanta nobis. XXVIII. SERMO DE HOC QUOD SCRIPTUM EST : MORTUUS EST IOSEPH, ET FILII EIUS CREVERUNT. Audivimus lectionem quae» lecta est fv. car. qualiter mortuo Ioseph. XXVIIII. INCIPIT OMELIA DOMINICALIS AD PLEBEM, IN QUA DE ANANIA ALIQUID CONTINETUR. Quanta sint ?slius temporis mala, carissimi.

XXX. INC. SERMO SANCTI AGUSTINI EPISCOPI vum scripturarum multiplicem habundantiam.

DE CARITATE.

XXXI. ITEM SERMO SANCTI AGUSTINI DE CARITATE ET AMICORUM. Quantwum nos fv. dal. caritas vestra desideret.

D?vina-

DE

AMORE

Introd.

p. xv,

9. COLLECTIO BIBLICA DE MYSTERIIS VETERIS TESTAMENTI (BD). Collectio

haec,

de qua

breviter

A.

Malnory,

catecheses circiter XXVIII aut XXIX complectitur, quae competentibus baptismum proxime recepturis haberi, constanterque 1s, quae ad Heliam Helisaeumque pertinent, concludi solebant. Quarum seriem ex codicibus potissimum B? et B* heic primum repraesento. INCIPIUNT

HOMILIAE

AUGUSTINI

HIERONYMI

I. OMELIA

BEATORUM AMBROSII

DE IEIUNIO QUADRAGINTA

abstinuisse dominum. II. OMEL.

DE LECTIONE

GENESIS,

DE

ORTHODOXORUM DE

VETERI

DIERUM. CAIN

PATRUM

TESTAMENTO.

S?cut dicit evangelista

ET ABEL. Retulit scriptura

divina de Cain et Abel in praesenti lectione. III. OMEL. SANCTI AUGUSTINI DE ABRAHAM. Modo cwm. divina lectio legeretur, audivimus dominum beato Abraham. dicentem. III. SERMO SANCTI AUGUSTINI DE ABRAHAM ET ISAAC Lectio illa fr. cav. in. qua beatus Abraham Isaac filium.

FILIO EIUS.

V. SERMO SANCTI AUGUSTINI DE CONCEPTIONE SANCTAE 541 expositiones sanctarum scripturarum eo ordine.

REBECCAE.

VI. OMELIAE testamento

DE SANCTO

IOSEPH.

Quotiens vobis fr. cav. lectiones de

veteri.

VII. ITEM OMEL. SANCTI AUGUSTINI

DE IACOB ET IOSEPH.

Z7 beato

lacob fr. dil. et àn sancto filio eius Ioseph.

VII. ITEM

OMELIA

DE SANCTO

triarcha Ioseph aliquanta nobis.

PATRIARCHA

IOSEPH.

De beato pa-

LV

VIII. SERMO DE EO QUOD SCRIPTUM EST : MORTUUS EST IOSEPH, ET CREVERUNT FILII ISRAHEL. est, quod mortuo Ioseph.

Audivimus

fr. cav.

in lectione

quae

lecta

X. DE SPIRITALI CONLUCTATIONE ISRAHELITARUM ET AEGYPTIORUM. POTEST DICI QUANDO DE PALEIS LEGITUR. pore verbum dei cum grandi desiderio.

Qwua»wis fr. cav. omm

XI. SERMO SANCTI AUGUSTINI DE DECEM PLAGIS. Qwia sermo vobis recitatus est fr. cav. pvo mecessitate expositionis modicum lixior.

XII. SERMO

DE EO QUOD SCRIPTUM EST : INDURAVIT DOMINUS

PHARAONIS REGIS AEGYPTI. frequenter audimus.

temqui pro-

COR

Quotiens lectio illa recitatur fr. car. in qua

XIII. OMEL. SANCTI AUGUSTINI DE VIA TRIUM DIERUM. 77. lectionibus divinis quae nobis praeteritis diebus vecitatae sunt. XIII. OMEL. DE EXPLORATORIBUS DUODECIM. Sicut in lectione quae nobis modo vecitata est audivimus fr. car. duodecim.

XV. OMEL.

SANCTI

HIERONYMI

DE THURIBULIS

CORE

ET DATHAN.

Modo fr. cav. cum divina lectio legeretur audivimus dixisse dominum ad Moysen. XVI. OMEL.

DE VIRGA AARON.

XVII. OMEL.

SANCTI

QUADRAGESIMA. Cum profecti filii Israhel.

XVII. OMEL.

Omnis princeps tribus populi.

HIERONYMI dina

DE

BALAHAM

ET BALACH

lectio legevetur fr. cav.

DE RAAB MERETRICE

ET DUOBUS

MEDIA

audivimus

quod

NUNCIIS. Lectio isía

jv. cav. quae mobis modo vecitata est, nom tam gesta.

XVIII. SERMO QUOD IUSTO DEI IUDICIO DE TERRA REPROMISSIONIS EXPULSI SUNT CANANAEI. Z7. lectionibus quae mobis vecitatae sunt audivimus quod mortuo Moyse.

XX. OMEL. DE EO QUOD PRAECEPIT IESUS POPULO UT PARATI ESSENT AD TRANSEUNDUM IORDANEM. ET ALIQUID DE RAAB MERETRICE ET DE SUBVERSIONE HIERICHO. Sicut frequemtev fr. cay. Moyses mon solum typum Christi. XXI.

SERMO

SANCTI

AMBROSII

EPISCOPI

caritati DE

vestrae

GEDEON.

suggessimus ZHesterna

die

audivimus fr. cav. quod cum sub avbove quercu. XXII. OMEL. SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI DE SAMSON. Samson fr. dil. fortitudinem. habuit de gratia. XXII. OMEL. DE DAVID ET DE PATRE SUO ET DE GOLIA. In scripturis divimas fv. dil. una eademque persona. XXIII SERMO natura servare.

SANCTI

AUGUSTINI

EPISCOPI

DE ABSALON. Solet fidem

XXV. SERMO SANCTI AUGUSTINI DE PLAGA DEI. Modo cwm Regnorum lectio legeretur audivimus quod dei plaga.

XXVI. SERMO DE IUDICIO SALOMONIS. Bonwm est semper orare.

LVI

XXVII. SERMO DE SANCTO HELIA. De sancto Helia nobis lectio vecitata est fr. cav. et congruo tempove.

XXVIII. OMEL. DE BEATO HELISAEO ET GIEZI PUERO EIUS. Frequenter caritati vestrae suggessimus fr. car. beatum Helisaeum. XXIX. OMEL. DE HELISAEO ET SECURE IN GURGITE LAPSA. Modo divina lectio legevetur fr. cav. audivimus quod eunte beato Heliseo.

cum

EXPLICIUNT OMELIAE DE VETERI TESTAMENTO. AUGUSTINI. HIERONYMI ET AMBROSII.

CODICUM

ELENCHUS

Codex Alcobacensis 26, saec. XIII, a Fortunato a D. Bonaventura descriptus in Comment. de Alcobacensi mss. bibliotheca Conimbricae 1827, p. 301 sqq. (nunc Olisipone in Biblioth. Nation.) ; continet XXV BP:

Codex

homilias, ut Rheno-Traiectinus

Ashburnham.

169,

'Liber

S. Mariae

60. Pontiniacensis ',

saec. XII. fol. 164. Post sex de symbolo et ad catechumenos sermones Augustino adscriptos (fol. 1-52), post collectionem XXV sermonum eiusdem (fol. 52v-120v), * Incipiunt omeliae sanctorum patrum Augustini. leronimi. Ambrosii de veteri testamento ' (fol. i21-164) numero XXIX. Quarum ordo circa finem nonnihil

differt a solito : nam vigesima septima ' De sancto Helia ' deside-

ratur, ac pro ea vigesimo quarto loco habetur sermo genuinus II Dominus deus noster molens.

Augustini

Codex Beccensis abbatiae, ex libris quos dedit Philippus episcopus Baiocensis, ap. Becker 86, 13 inter alia continebat ' omelias eiusdem (Augustini) et Ieronymi et Ambrosii' ; an vero et ubi nunc supersit, nescio. ps5

Codex Divionensis 163 (130), olim monasterii Cisterciensis, saec. XII, fol. 95v : * Incipiunt X X" omeliae de veteri testamento

excerpte a quodam prudente ex dictis maiorum. I. omel. de intemperantia Adae. et ieiunio Christi. XL'* dierum. SZcwé dicit evangelista

abstinuisse

dominuwm.'

Est

quidem

collectio

nostra,

sed in multis passim inmutata : in ea quippe, praeter quam tituli ad collectoris libidinem corrupti sunt, viginti tantummodo homiliae habentur, quarum ultima vigesima tertia est ordinis supra descripti. Desunt omnino Io. I8. 24-29 ; ex 8. et 9. una conflata est, una

similiter ex 15. et 16; post quartam

sermo Append.

vero

insertus

est

9 Isaac, inquit scriptura ; nonnulla insuper de-

curtata, interpolata sunt, ut parum vel nihil utilitatis ex codice

hauriri posse videatur.

Codex Amplonianus 4? 102 bibliothecae Erfordiensis, saec. XII ex., qui sequenti saeculo

'conventus

Nazarene ecclesie ' in Pa-

laestina, ut videtur, fuit (cf. Wilh. Schum, Beschreib.

d. Amplon. Praefat.

Handschriften-Sammlung

p. xvnur)

postea

vero

zu

Lutetiam

Erfurt,

Verzeichniss

Berlin

Parisiorum

1887,

delatus,

demum in bibliothecam Amplonii Ratinck de Berka transiit, in

LVII

cuius catalogo circ. an. r412 conscripto inter libros de sacra theologia n? r98 recensetur. Fol. 59 ' diverse omelie seorsum a doctoribus conscripte 24.' Desiderantur homiliae 24-29; post quartam autem insertus est sermo Append. 9 de Rebecca, ut in cod. Divionensi. Cf. P. Lehmann, Bd. II, Erfurt, p. 93.

Miftelalt.

Bibliothekskataloge,

Codex Escorial. L. III. 8, saec. X, a Wilh. v. Hartel in Bzbliotheca

B4

PP. Hispaniensi t. I, p. 89-92 descriptus. Fol. 42 * Incipiunt omeliae beatorum orthodoxorum patrum aug. hier. ambrosii in vet. et novo testamento. ' Septem tantummodo habentur, scil. priores sex et decima septima ; paulo post vero fol. 69 legitur et decima * De spiritali conluctatione Israhelitarum et Aegyptiorum potest dici quando de paleis legitur. ' Dolendum sane collectionem ita imperfectam remansisse ; nulla enim propior accedit ad optimum codicem Longipontanum, qui iam dudum totus periit. Ex ambobus praecipue index capitulorum supra descriptus est. Codex Hereford. cathedralis P. 3. 7. saec. XIII, ol. * S. Marie de Cirencester ' ab Heinrico Schenkl descriptus in Bibliotheca PP. lat. Britannica, n. 4216. Post XXV sermones Augustino adscriptos, ut in Ashburnhamiensi, incipit * Omelia in veteri testamento et novo'. Collectio XXX homilias complectitur addito quippe quinto loco sermone Append. August. 9, homilia vero decima septima post vigesimam translata est ; cetera ut supra. Codex abbatiae Longipontis in dioecesi Suessionensi, quem Bernardus de Montfaucon in Bibliotheca mss. p. 1197 saeculo IX

pio

ps

scriptum fuisse innuit, cuiusque trunca descriptio 1n cod. Paris. B. N. lat. 12116 habetur Theoderico Ruinart missa ; ex qua ego

codicis eheu iam deperditi iacturam utcumque reparare tentavi in ephem. Revue Bénéd. X XVII (r9ro), p. 465-479. Secunda pars ex nostra collectione constabat, cuius titulus omnino antiquitatem sapit,

et cum

Escorialensi,

ut

dictum

est,

concordat;

XXIX

homelias complectitur, eo ordine dispositas, quem legitimum esse

censui.

Codex Oxonien. Bodleian. 93, saec. XII ex. continet primo loco sermones Augustini XXV ; tum fol. 67 inc. ' (O»melia in veteri testamento et novo '. Triginta item sermones habentur, ut manifestum sit, codicem eiusdem familiae esse atque Asbburnhamiensem et Herefordiensem. Codex

Parisinus

B. N. lat 2722, saec. XIII. Post collectionem

XXVI sermonum Augustini, fol. 141 inc. Omeliae 'in veteri testamento et novo ', quarum duodetriginta in capitulis, triginta in corpore exhibentur. Hunc praecipue et Vatic. Palat. 430 textui singulorum sermonum constituendo adhibui.

Codex Parisinus bibliothecae Armamentarii

239, part. E (—

fol. 193-232), saec. XII, olim S. Victoris : ' Omelie sanctorum patrum Augustini Ieronimi Ambrosii de veteri testamento ' ; triginta iuxta capitula, re vera autem viginti quatuor in corpore habentur.

p?

LVIII

Codex Parisinus bibliotbecae Mazarineae 622, saec. XII, * Liber

sancte Marie de Valle '. Is est, quem Maurini saepius in Append. sermonum Augustini ' Fuliensium veterem codicem ' appellant.

Collectionis indcles ad Ashburnhamiensem proxime accedit, sed

nonnisi viginti quatuor sermones coinplectitur : desunt quippe II. et 25-29, post quartam vero inseritur sermo Append. 9 ut in

codice praeced. aliisque.

Codex Romanus Vatic. Palat. lat. 430, saec. IX/X. Desunt capitula et octo prima folia. Fol. 1-35 habentur reliquiae collectionis caesarianae de veteri testamento, quae cum nostra fere eadem est. Viginti sex homiliis constabat, uti ex numeris in margine notatis apparet, quorum saltim viginti cum supra descripto ordine conveniunt. Deficiunt ex nostris IO. I5. I9; ex quinque autem pricribus superest tantum pars homiliae cuiusdam de ieiunio in haec verba exeuntis : * iuste conpetit relaxemus ' ; sed duodecimo loco post homiliam ex nostris tertiam decimam interponitur homilia Append. August. 25 cum exordio de quo in nota Maurini : * Omel. de manna vel ama1a aqua. Aesterna die fr. car. cum divina leccio legeretur audivimus '. Praeter numerandi ordinem quem supra dixi, alter manu coaeva in margine babetur, iuxta quem homelia V — XVI, XXVI — XXXVII ; ex quo videtur alia nonnulla collectioni nostrae praemissa fuisse, priusquam codex priore sui parte mancus evaderet. Folia, quae ad hanc editionem parandam pertinebant, arte photographica ipse olim expressi. Porro operae pretium fore existimavi, reliquas huius codicis homilias, quae a Caesario seu eius collectionibus profectae sunt, summatim hic describere inde a fol. 50, etsi priores ex collectione G videntur esse excerptae : f. 50. ITEM UNDE vredempcionis.

SUPRA

DE RESURRECIIONE.

f. 5I. ITEM DE RESURRECCIONEM.

Í. 73. INCIPIT SERMO

DE

fr. cav.

quia

Pascha Christi fv. dil.

f. 66. INCIPIT SERMO DE LETANIA. quia dies. f. 67. INCIPIT SERMONES dil. fr. ascendit in celum.

Gaudete

Scire debemus et intellegere fv. cav.

ASCENSIONE

S. AGUSTINI

DE

DOMINI.

PENTECOST.

Salvator

moster

Sanctitati

vestre

car. volorum.

f. 74. ITEM UNDE SUPRA. Discensurus e mundo isto. f. 76. IN NATALI

S. PAULI. Cw

omnes beati apostoli barem graciam.

f. 81. INCIPIT OMEL. S. LEONI PAPAE DE SANCTI Beatissimi Laurenti martyris cuius natalem.

MART.

LAURENTI.

f. 124. Pars posterior sermonis caesariani, Append. August. 229, n. 5-6, a verbis inquinatur Christi euchavistiam. suscipiatur, et quia ?slis verissimis... f. 147. OMEL. DE NATALE SANCTORUM MARTIRUM. car. sanctorum martyrum sollempnia celebramus.

Quotiescumq.

fr.

LIX E

159. INCIPIT

OMEL.

SECUNDA

DIE

ROGACIONUM.

Audivimus

jv.

dil. cum evang. legeretur dixisse dominum ad turbas... .Í. IÓIv ITEM OMELIA IN DIE TERTIA ROGATIONUM. Audivimus fr. dil. cum. evangelica lectio legevetur dicente domino : Venite benedicti...

(App. 77).

f. 178. Quod superest ex caesariano sermone Append. 299 a numero 2 : quam debemus. testificatur enim sacerdotibus sps scs per prophetam. Clama me cesses. f. 179. ITEM UNDE SUPRA OMIL. SANCTI CESARII EPS. AD MONACHOS. Audivimus fr. cav. cum evangelio legeretur dixisse dominum ad turbas... f. 180v. INCIPIT OMEL. S. AUGUSTINI diximus semper christiani.

AD

MONACHOs.

FPYrequenter

Codex Universitatis Rheno-Traiectinae 60, anno 1452 exaratus, olim Canonicorum Regularium in Traiecto. Post XXV Augustini sermones, quorum primus est de lapsu mundi, ultimus de timore Dei, fol. 108-138,

'incipit tabula

sermonum

sanctorum

patrum

Augustini Iheronimi et Ambrosii de veteri testamento 'numero XXV : desunt quippe homiliae 25-29, sed post quartam insertus est sermo Append. 9. Tituli, etsi recentioris indolis sunt, hoc tamen habent utilitatis, quod fontem ex quo Caesarius hauserit passim subindicant : sic homiliae 1-7. 9-14. 16. 18. 22-24 Augustini nomine inscribuntur, 8. 21. Ambrosii, 15. 17.19. Hieronymi, 20 vero dvovvuos. Sequuntur sermones diversi, quorum plerique inter notissimos Caesarii adnumerantur.

IO. COLLECTIO BIBLICA ALTERA DE MYSTERIIS VETERIS TESTAMENTI (O). Alteram biblicam collectionem ac multo ampliorem unico libro manu

scripto, eoque recentioris

inveni in

aevi, cod. Oxoniensi

Bodleiano 199, saec. XIV binis columnis exarato, qui olim fuit * Liber domus clericorum in Doesborch '. Post tractatus Augustini in Iohannis epistolam (fol. 1-41v) et caesarianam collectionem G (f. 41v-99) incipit series homiliarum L Ambrosii nomine inscripta de mysteriis veteris testamenti (f. 100-152) : libris eiusdem Ambrosii de virginitate (f. 153-178v) volumen concluditur. Inter homilias de veteri testamento pleraeque rursum comparent, quibus constat anterior sylloge B de eodem argumento : at multae

aliae insunt ex iis, quae in Appendice sermonum Augustini in Maurinorum editione leguntur, praeter nonnullas quas nusquam

alibi reperias. Quarum omnium longe maiorem partem ad Caesarium pertinere manifestum est. Equidem partim propter recentiorem codicis aetatem, partim

quia nullum aliud ms. exemplar suppetebat, ne quid dicam de nonnullis in fine evidenter aliunde quaesitis homiliis, diu dubitavi,

antiquane esset sylloge, an arbitrio nescio cuius librarii excrevisset. Àd extremum tamen a maioribus traditam eam esse censui, praecipue quod in quibusdam procul dubio caesarianis sermonibus textum e recensione secus incognita profectum (v. gr. num. I3. 16. 29. 34) immo in nullo codice ms. a Benedictinis repertum exhibebat.

LX

Neque hoc etiam nihil habere momenti existimo, quod aliquot huiusce libri peculiares sermones in alias collectiones recepti sunt, quarum quaedam antiquiores, ut D. G. T. H!. H*. quaedam etsi recentiores, at amplissimae et a saeculo XII, ut videtur, in regionibus quas alluit Danubius longe lateque diffusae (v. gr. Vindobonen. 4730, Mellicen. 217 etc.). Iam ad describendum ipsum homiliarium veniamus. INCIPIUNT

OMELIE

BEATI

AMBROSII

DE

MISTERIIS

VETERIS

TESTAMENTI.

I. ET PRIMO DE VOCATIONE ABRAHE. ]Modo cum divina lectio legeretur, audivimus dominum b. Abrahae dicentem : Egvedeve. II. DE VACCA ARIETE ET CAPRA TRIUM ANNORUM. OMELIA Audivimus fr. cav. scripturam dicentem : Locutus est.

SECUNDA.

III. OMELIA TERCIA. DE TRIBUS VIRIS QUI BEATO ABRAHAM APPARUERUNT.

Prequenter ammonuti

caritatem

vestram.

IV. OMELIA IIII* DE IMMOLACIONE YSAAC. Lectio $sía fv. cav. àn qua beatus Abraham [Hic unum deerat folium, cuni codicis folia manu sane antiqua numerata sunt : periit pars prior homiliae v — serm. Append. 7, cuius quae supersunt fol. iam ro4 adhuc leguntur.] VI. OMELIA SEXTA Abraham deo.

DE EODEM

BEATO

ABRAHAM

PATRIARCHA.

Credidit

VII. OMELIA VII? DE PUERO ABRAHAM QUI MISSUS EST AD REBECCAM. Paulo ante cum divina lectio legeretur, audivimus quod beatus Abraham vocaverit. VIII. OMELIA OCTAVA DE CONCEPTU vum

REBECCE.

S? exposiciones sancia-

scripturarum.

IX. OMELIA NONA DE SCALA IACOB. Modo cwm. divina lectio legeretur fv. cav. audivimus quod. supplicante. X. OMELIA X? DE BEATO IACOB ET LABAN. Frequenter caritati vestrae suggessimus fv. dil. beatum Iacob.

XI. OMELIA UNDECIMA DE IACOB ET FILIO EIUS IOSEPH ET FRATRIBUS EIUS. Quoctens vobis fr. car. lectiones de testamento veteri. XII. OMELIA DUODECIMA et in sancto filio eius.

DE SANCTO

IOSEPH.

I7» beato lacob fv. cav.

XIII. OMELIA XIII? DE EODEM IOSEPH. De beato Ioseph quod de sermone hesterni diei caritati vestrae servavimus.

XIV. OMELIA XIIII? DE EO QUOD SCRIPTUM EST : MORTUUS EST IOSEPH. Audivimus in lectione quae lecta est fr. cav. qualiter mortuo Ioseph. XV. OMELIA DECIMA QUINTA DE NATIVITATE MOYSI ET RUBO (Ruben cod.). In lectione fr. car. quae mobis recitata est audivimus quod postea quam.

XVI. OMELIA

XVI^ DE CONVENIENTIA

DECEM

PLAGARUM

EGIPTI

ET

DECEM PRECEPTORUM LEGIS. Non esí sine causa fr. cav. quod praeceptovum legis dei.

LXI

XVII. OMELIA XVII? DE EO QUOD SCRIPTUM EST : INDURAVIT

COR PHARAONIS.

DEUS

Quociens lectio illa vecitatur fr. car. in qua frequenter.

XVIII. OMELIA

DECIMA

INTERFECTIONE.

OCTAVA

,XIX. OMELIA

DE

PHARAONE

ET

PARVULORUM

IN DESERTO.

77 lectionibus

turme inter maritimos

Egiptiorum

XIX* DE VIA TRIUM

DIERUM

divinis que mobis praeteritis. XX. OMELIA XX? DE MANNA missas legemda est.

fluctus.

ET AMARA AQUA. Lectione quae nobis ad

XXI. OMELIA XXI? DE RAFIDYM. DE AMALECH. ET DE PETRA PERCUSSA.

Omnes,

inquit apostolus.

XXII. OMELIA

XXII?

XXIII.

VICESIMA

Moyses in monte. OMELIA

DE

PUGNA

MOYSI

TERCIA.

CONTRA

AMALECH.

Síabat

DE FILIIS ISRAEL. Zec dicit dominus

Moysi : Sine ut faciam te. XXIV. OMELIA XXIIII? DE THURIBULIS. Modo fr. dil. cum divina lectio legeretur, audivimus

dixisse dominum

ad Moysen.

XXV. OMELIA XXV? DE VIRGA AARON. XXVI.

OMELIA

XXVI*

DE

Ommis princeps tribus populi.

EXPLORATORIBUS

ET DE

BOTRO.

Modo

cum

ENEO.

Z7« lectione

divina lectio legeretur, audivimus quod tempove illo. XXVII.

OMELIA

VICESIMA

SEPTIMA

DE

SERPENTE

quae nobis vecitata est fr. cav. audivimus quod eo tempore.

XXVIII OMELIA XXVIII* DE EO QUOD IUDEORUM POPULUS SENIOR IN DESERTO MORTUUS EST, ET IUNIOR IN TERRAM PROMISSIONIS INGRESSUS. Scire et intellegere debemus fr. dil. quia senior populus. XXIX. OMELIA VICESIMA NONA nobis hodie vecitata est fr. cav.

DE

BALAAM

ET

BALAC.

Lectio

quae

XXX. OMELIA XXX? QUOD IUSTO DEI IUDICIO TERRAM REPROMISSIONIS ACCEPERUNT.

Z7 lectionibus que mobis die tevcia vecitate sunt fv. cav.

XXXI. OMELIA XXXI* DE TRANSITU IORDANIS. ET RAAB MERETRICE. ET SUBVERSIONE IHERICHO. S?cut frequenter caritati vestre suggessimus fv. cav. Moyses. XXXII. OMELIA TRICESIMA TERCIA (sic). DE SAMPSON. quae nobis recitata est fr. cav. multa et nymiwm obscura. XXXIII.

OMELIA

XXXIII

DE

GEDEONE.

Zdodierna

Zn lectione ista

die audivimus

cav.

fr. quod cum sub arbore.

XXXIV. OMELIA XXXIII DE DAVID ET PATRE SUO ET DE GOLIA. In scripturis divinis fr. dil. una eademque persona. XXXV. OMELIA XXXV DE PLAGA DEI. Lectiome fr. cav. audituri sumus quod cum plaga dei.

XXXVI. OMELIA MERETRICIBUS.

XXXVI*

DE

IUDICIO

que mobis vecitata est

SALOMONIS

ET

DE DUABUS

De duabus meretricibus dil. fr. quae ad vudiciwm.

LXII

XXXVII. OMELIA

XXXVII?

DE

HELIA

ET

VIDUA

COLLIGENTE

DUO

LIGNA. I2 lectionibus que mobis diebus istis recitantur. XXXVIII. OMELIA TRICESIMA OCTAVA. Sicut de beato Helia diximus fv. car.

XXXIX. OMELIA XXXIX? (sic) caLvE.

Cum

DE BEATO HELIZEO

DE HOC QUOD

PROPHETA.

SCRIPTUM

EST : DESCENDE

divina lectio legeretur, audivimus

quod. praeteveunte.

XL. OMELIA XL? DE BEATO HELIZEO ET GYEZI PUERO EIUS. PFyequenter caritati vestre suggessimus fr. car. beatum Helizeum. XLI. OMELIA XLI? DE NAAMAN

PRINCIPE.

Cum Naaman

XLII. OMELIA XLIII* (sic) DE FAME SAMARIE. wm XLIII. OMELIA

XLIII?

DE

BEATO

IOB

PROPHETA.

vegis Syviae.

a cultu dei. Beatus

Iob dilectis-

simi, de quo mobis hesterna lectio. XLIV. OMELIA XLV? DE EODEM SANCTO IOEB. Leciione que mobis lecta est fr. cav. audivimus quod glortosissimus. XLV. OMELIA

XLVI? DE EODEM

IOB. Promptiorem

XLVI. OMELIA XLVII? DE TRIBUS XLVII. OMELIA hoc perverso.

XLVIII^

DE

PUERIS. Jubet tyrammus fornacem.

SANCTA

XLVIII OMELIA XLIX? DE BEATO

me ad. loquendwm.

SUSANNA.

THOBIA.

Quocienscumque

im

Beatus Tobias qui panem.

XLIX. OMELIA L^ DE SANCTA IUDITH. Non sufficit movialis eloquentia. L. OMELIA LI DE EADEM

IUDITH. Quoc?ens bellicus vumor.

II. COLLECTIO PRAEDICATIONUM DE ANNI CIRCULO (C). « Praedicationes quoque tempori vel festivitatibus congruentes » a Caesario paratas fuisse bis Cyprianus in huius Vita (I. 19. 55) testatur. Quo genere maxime insignis est ea collectio, quam Germanicam ideo appellavi, quod libris in Germania exaratis fere unice servata sit ; quam hic primum more solito per summa capita describam : HUMILIS SUGGESTIO SIVE manibus libellus iste venerat.

SALUBRIS

PRAEFATIO LIBRI SERMONUM. liscumque pastoris sollicitudine. INCIPIUNT

CAPITULA.

I. OMELIA

ANTE

DIES

X. AUT

AMMONITIO.

J5:

cuiuscumque

Pro intuitu paternae pietatis et qua-

XV.

DE

NATALE

DOMINI

DICENDA.

Propitia divinitate fv. dil. tam prope est dies. II. ITEM

OMELIA

ANTE

NATALE

DOMINI.

Sancíam

II. ITEM ALIA. Satis abundeque dixisse me.

et desidevabilem.

LXIII

.HII. OMELIA

DE NATALE

DOMINI.

Omnes scripturae quas munc audi-

DOMINI.

ZZJodie veritas de terra ovía est.

UWIWALS.

V. ITEM ALIA

DE NATALE

VI. ITEM ALIA. Fogo v0s fr. car. ut libenti animo. ,VII. OMELIA

IN NATALE

SANCTI STEPHANI

PRIMI MARTYRIS. Hesterno

die natalem habuimus.

VIH. ITEM ALIA DE EODEM DIE, LLectio actuum apostolorum quae nobis

hodie.

VIII.

OMELIA

IN NATALE

INFANTUM.

Hodie,

fv. cav., natalem

illovum

infantum colimus. X. OMELIA DE CIRCUMCISIONE DOMINI. ET POSTQUAM SUNT... Quid est autem hoc, fr. cav., quod octava die. XI. OMELIA

DE KALENDAS

IANUARIAS.

CONSUMMATI

D?es halendavum

istavum.

XII. ITEM ALIA. Omne peccatum fv. cav. aut ber superbiam. XIII. OMELIA DE EPIPHANIA.

ZJntellegeve bossumus

fr. cav.

quantam

gratam.

XIII. ITEM ALIA DE EPIPHANIA. Pyoxime fr. car. eiusmod? redemptio«s

nostrae.

XV. OMELIA MARIAE

DE

X.

VIRGINIBUS,

QUAE

IN

FESTIVITATE

SANCTAE

DICI POTEST. Hesterno die qui adfuistis.

XVI. OMELIA

DE CONVERSIONE

SANCTI

PAULI.

/Jodie lectio de Actibus

apostolorum. XVII. DE hodiernae.

CATHEDRA

XVIH. ITEM

ALIA.

SANCTI

PETRI

XXI. OMELIA XXII. ITEM

ZJZ«stitutio

sollemnitatis

Quamvis sollemmitas festivitatis hodiernae.

XVIII. DIE DOMINICO ANTE fv. cav. ut in àsto legitimo. XX. DE EXORDIO

APOSTOLI.

INITIUM

XLm3e,

Rogo

vos

eí ammoneo

xLm9?e, Moyses quadraginta diebus.

DE IEIUNIO XLm3e, Quomodo miles semper exevcetur. ALIA.

Superiori dominico

diximus.

XXIII. ITEM ALIA. Jam dies ieinuii fv. cav. dies obsecrationis XXIII. ITEM ALIA. Sollemne tempus advent. XXV.ITEM

ALIA.

XXVI. OMELIA

Dilectissimi

DE SANCTO

mobis,

IOSEPH.

fides vestra

nos

ammonet.

Quotiens vobis fv. car. lectiomes

de vetevi testamento. XXVII. ITEM DE BEATO IOSEPH. Z7. beato Iacob fr. dil. et in sancto.

LXIV

XXVIII. OMELIA DE X. VERBIS LEGIS ET DECEM PLAGIS. Jom est sine causa. fv. dil. quod praeceptorum. XXVIII. OMELIA sub arbore.

DE GEDEON.

Hesíerna die audivimus

fr. quod. cum

XXX. OMELIA DE ELISEO ET SECURE IN GURGITE LAPSA. ET IN SYMBOLI TRADITIONE LEGI DEBET. ]Modo cum. divina lectio legeretur fr. cav. audivimus quod eunte. XXXI. OMELIA petentes.

AD

CONPETENTES.

Hodie

XXXII. SERMO ANTE QUAM SYMBOLUM «t mobis

fv. cav.

specialiter ad. con-

ACCIPIANT.

Quaeso vos fr. car.

CREDO

DEUM.

vesevantibus.

XXXIII. INCIPIT est nobis,

EXPOSITIO

SYMBOLI.

IN

ARefpetendus

dilectissima.

XXXIII. EXPOSITIO datis.

ORATIONIS

XXXV. OMELIA evangelistam.

CENA

DE

DOMINICAE.

DOMINI.

Hodie

Jeddidistis [v. cav.

quod

audituri

cre-

sumus

XXXVI. SERMO IN DIE PASSIONIS DOMINI NOSTRI. Dlectissimi fratres, dominus noster lesus Christus nobis salutem. XXXVII. ITEM OMELIA IN VIGILIIS PASCHAE. Christi salutarem et honorabilem sollemnitatem.

Domni

XXXVII. OMELIA S. AUGUSTINI [v. cav. quod meníe concipio.

PASCHAE.

XXXVIII.

ITEM

DE

PASCHA

DE

PRIMA

DOMINI.

DIE

Pascha

QChwisti,

mostyxi

Iesu

Nom

queo

dilectissimi,

vegnum. est caeli. XL. OMELIA DE MULIERE tatem humani generis. XLI. SERMO

DE

CLAUSUM

jestvvitate concluditur.

SAMARITANA. PASCHAE.

XLII. OMELIA DE DIE DOMINICO sancti et spiritales.

I7. lectione evangelii infirmi-

Paschalis

ANTE

sollemmitas

LETANIAS.

hodierna

Ecce fr. cav. dies

XLIII. OMELIA IN LETANIIS. Audivimus evangelistam dicentem fr. car. Nohte iudicare. XLIHI. ITEM Ninive.

OMELIA

IN LETANIIS.

XLV. ITEM OMELIA IN LETANIIS. quia dies conpunctionis.

Legimus

in pvophetis

quia cum

Scire et intellegere debemus fv. cav.

XLVI. ITEM IN LETANIIS. Evangelica lectio fr. cav. audivimus : Paenitentiam, inquit, agite.

dwm.

legevetur,

XLVII. ITEM OMELIA IN LETANIIS. Evangelica lectio fr. cav. quae nobis

modo

vecitata est, videtur mihi.

LXV

$ XLVIH. ITEM

OMELIA

IN LETANIIS.

Eo Íempove

fr. cav.

quo beatus

onas.

XLVIII. SERMO DE ASCENSIONE lesu Christi vesuvgendo. L. ITEM

SERMO

DE

ASCENSIONE

DOMINI. DOMINI.

Glorificatio

domini

Salvator noster,

mostri

dilectissimi

fratres, ascendit in caelum. LI. OMELIA DE PENTECOSTEN. LII. ITEM caelum.

DE

Sanciitati vestrae fr. cav. votorum.

PENTECOSTEN.

Discessurus

LIH. OMELIA DE REDDENDIS prope sunt dies.

DECIMIS.

e mundo

et ascensurus

im

Profitio Christo fv. cav. iam

LIII. OMELIA SANCII AUGUSTINI IN NATALE SANCTI IOHANNIS BAPTISTAE. Naíalem sancti Iohannis fr. cav. hodie celebramus. LV. IN NATALE BEATORUM omnes beati apostoli. LVI. IN NATALE

APOSTOLORUM

APOSTOLORUM

PETRI

PETRI

ET PAULI.

ET

PAULI.

Naíalem

Cum

beatissimo-

vum. apostolorum. LVII. ITEM ALIA. Notwm omnibus vobis fr. cav. et universo. LVIII. OMELIA IN NATALE martyrum fv. cay. natalem.

MARTYRUM.

Cwm

omnium

sanctorum

LVIII. ITEM ALIA. Quotienscumque fv. cav. sanctorum maviyrum sollemnia. LX. OMELIA vel templi. LXI. OMELIA

DE NATALE

ECCLESIAE.

DE ORDINATIONE

Qwuotienscwmque

EPISCOPI.

fr. cav. altaris

Efiscopatus fr. cav. bonum

Opus est.

LXII. OMELIA SANCTI AUGUSTINI IN NATALE EPISCOPI. Semper quidem me, ex quo humeris.

LXIII. OMELIA

IN NATALE

SANCTI LAURENTI

MARTYRIS.

Beat? Lau-

ventii martyris, cuius natalem. LXIII. OMELIA IN NATALE APOSTOLORUM IACOBI ET IOHANNIS, VEL QUANDOCUMQUE DICERE VOLUERIS. [togo vos fr. car. ut mom moleste accipiatis. LXV. OMELIA CONTRA EOS QUI IN FESTIVITATIBUS PER EBRIETATEM MULTA INHONESTA COMMITTUNT, ET IN AUDIENDIS CAUSIS MUNERA SUPER INNOCENTES ACCIPIUNT. Magnum gaudium màihi est fr. dil. et deo gratias. LXVI. SERMO SANCTI AUGUSTINI, QUALES SINT CHRISTIANI QUALES MALI. Gaudemus fr. cav. et deo gratias agimus.

BONI,

ET

LXVII. OMELIA DE CASTITATE ETIAM CUM UXORIBUS CONSERVANDA, ET DE AVORSIBUS MULIERUM, ET QUOD ADVENIENTE DIE DOMINICO VEL

5

C.

LXVI

ALIIS FESTIVITATIBUS DEBEAT PURITAS VEL CASTITAS CUSTODIRI. Magnum mihi gaudium facitis fr. cav. dum in solemnitatibus. LXVII. OMELIA DE SANITATE ANIMAE. sanitatem. corporis.

Nostis fr. cav. omnes homines

Hucusque homiliae, quibus, quantum ex indice capitulorum iudicare licet, collectionem primitus constitisse putaverim. At vero fatendum est, nihil omnino certum, quod ad ultimos sermones

pertinet, ex dispositione codicum erui posse. Nam in ipso antiquissimo G! extremi numeri capitulorum perturbati sunt : ita homiliae

LXVII

titulus

quidem

integer

servatus

est, sed

sine

numero, et ipsius homiliae textus in corpore desideratur. Similiter

homilia LXVIII in capitulis numero LXVII notatur, in corpore autem LXVI, etsi eodem numero recte signata sit ea, quae proxime antecedit. Rursus in capitulis cum titulo homiliae LXVIII coniungitur titulus sermonis 293 Append. August. de indigna familia aritate (sic) mulierum et martyrio : verum ipsam homiliam frustra in corpore quaesieris. Eius loco habetur sub num. L. LXVIII (szc) *Sermo contra eos qui defectu lune suis clamoribus adiuvare putant : Js? videtis fr. car. quod mea non cessat humilitas ' (Maxim. Taurin. homil. 100).

Praeterea aliae atque aliae homiliae plerumque recentioris aevi

in aliquibus codicibus subiunguntur, de quibus infra sermo erit : una tantum ex his ad Caesarium pertinet, scil. Bene nostis f. c. me vobis frequentius, quae in est Append. August. serm. 278. Duplicem prologum ipsamque collectionem ab Arelatensi officina profecta esse, extra omne

dubium

est, et si collectionis

status temporis decursu plus minus immutari potuit, nec prorsus omnes quibus constat homiliae ipsius Caesarii opus haberi queunt : qua de re vide sis Rev. Bénéd. X. (1893), p. 62-78 ; Jos. Schlecht, Freisinger Festgabe 1924, p. 207. De numero tantum homiliarum quaeritur, an forte principio duae et septuaginta fuerint : modo tamen nonnisi octo et sexaginta, ad summum sexaginta novem extitisse, qui supersunt, libri mss. testantur. CODICUM Codex Berolinensis Hamilton.

notus, quae Valentinus ad n. 340 edisserit.

ELENCHUS 56, saec. XII, ex his solum mihi

Rose in Catalogo codicum Electoralium

Berolinensis Electoralis 340, chartaceus, saec. XV, ad Treveren-

sem aliosque recentiores mox describendos proxime accedit, quippe qui nonnullis homiliis adcreverit, quae posteriori tempore collectioni accesserunt, nec quicquam prae se ferunt Caesariani saporis,

MODE

17. De alleluia. 4d laudem dei atque ad confessionem vevae fidei (pro dominica Septuagesimae). 39. De resurrectione mortuorum. Cevtissima fiducia est christianoYum (in hebdomada paschae). 52. De sancta trinitate. Ad verae igitur et aelevnae beatitudinis praemia (pro festo Trinitatis). 71. In anniversario dedicacionis ecclesie. Praemisso sermonis

LXVII

Append. 293 initio Nemo dicat, mox subicitur alius sermo Znfer cetera beneficia domini et salvatoris nostri fv. cav. 73. 1tem de symbolo apostolorum. Ofportet attendere fv. cav. quanta dei pietas sit erga humanum genus.

Praeterea nonnullae homiliae omissae sunt; quae vero alias trigesima secunda Quaeso vos, in paenultimum locum n. 72 reiecta est, ità ut homiliarium septuaginta tribus demum sermonibus constet. Codex Brugensis Seminarii 254, ' Liber s. Mariae de Thosan'

G3

(Ter Doest, O. Cist.) saec. XII, homilias duas priores haud secus

ac plerique codices in unam

coniungit, omittit vero in corpore

nonnullas ex iis, quae in capitulis praescribuntur. Usque ad Maximi homil. 5s? videtis, quae in eo LXVIII? est, fere in omnibus cum duobus Clm. 6298 et 12610 concordat. Addit demum in fine : Sine titulo : Znier ceteva beneficia. Sermo Aug. de alleluia. Ad laudem dei. Omel. de resurrectione. Certissima fiducia est. (Odilonis Cluniacen.) Omel. de beatitudine. Ad verae igitur. Item alia. Nosse debemus et novimus fr. cav. quod ad veram. Sermo de fide catholica. Oportet nos adtendeve, fv. cav.

Atqui

ipsisimam

additiciam

homiliarum

seriem

invenias

Pseudo-Bedae homiliario in totius anni Epistulas subiectam Clm. 6264 (Fris. 64), saec. XI.

in

Claustroneoburgensis (Klosterneuburg) 230, saec. XIV, a Fesslero excussus, in recenti catalogo (Vindobonae 1922) t. I, p. 215-226

descriptus. LXXI ut LXVIII2m quantur,

G5

in eo habentur Omeliae b. Augustini eji. ita

/5s; videtis

tres tantummodo

/n£er cetera, Ad laudem,

additiciae

subse-

Ad verae ; sermo

Odilonis nus-

quam comparet. Ordo vero homiliarum plerumque melioris notae codicibus.

convenit cum

Einsidlensis 143, saec. forte an XI, certe non X, a Gabriele Meier

in suo Catalogo p. 117-123 plenissime descriptus. Post Augustini in epistulam lohannis tractatus decem habentur p. 124-347 Omeliae a s. Augustino epo. editae ad populum anni per circulum, scil. LXVIII usque ad 75s? videtis inclusive ; tum sex aliae accedunt, quae et in codice Brugensi, haud omisso sermone Odilonis Certissima fiducia. At vero, quod sane notatione dignum est, capi-

tulorum indice p. 124 sq. praescripto non conprehenduntur nisi

LXVIII priores homiliae (in cod. LXVII, quod I et II in unam redactae sint) usque ad. Nostis, fr. car., omnes homines inclusive : porro bomiliae 75s? videtis ac sex solitis additiciis aut talsi aut nulli omnino numeri adsignantur. Antiquissimus omnium codex Monacensis 6298 (Frising. 98 «s. Mariae et s. Corbiniani») insulari littera saec. VIII scriptus, de quo vener. mem. amicus meus Joseph Schlecht in libro Wzssenschaftliche Festgabe z. zwólfhundertjáhrigen Jubilàum des hM. Korbinian (München 1924), p. 177-208, docte et luculenter commentatus est, incipit a duplici prologo I» cutuscumque manibus et Pro intuitu; deinde fol. rv sine titulo legitur symbolum Qwicumque vult salvus esse, cuius photographica imago habetur apud A. E.

Burn

Facsimiles

of the creeds (Henry Bradshaw

Society, vol.

G1

LXVIII

XXXVI, London 1909). Sequitur fol. 2 : In nomine ihu xpi domini mostri continentur hoc im codice omelias a sancto Agustino epis editae ad populum anni ber curriculum totum unde hoc orditur breviarium cum indice homiliarum. Ubi LXVI9 est Gaudemus fr. car. ; additur, sed sine numero, homilia Magnum mihi gaudium facitis, deinde sub numero

LXVII,

ex LXVIII

eraso, Omelia de sanitate

animae, de indigna familiarietate (sic) mulierum et martyrio, quo titulo ambae homiliae LXVIII et Append. Aug. 293 Nemo dicat subindicari videntur. Hic porro titulus ultimus est, cui tamen immediate subiungitur numerus LXXII : an forte quia collectio hunc homiliarum numerum primitus re vera conplexa sit, suspicor

quidem, adfirmare non ausim. Reliquo folio 3" varia aevo posteriore exarata sunt pennae probamenta, inter quae istud legitur * Amal-

ricus scripsit '. Folio demum 3v incipit homiliarium, in cuius medio nonnulla desunt, initium usque ad ut videtur uno homiliae Magnum

scil. a LVI? homilia Natalem beatissimorum post LXIm Z5iscopatus fr. car. ante finem, abscisso saltim quaternione. Desideratur etiam textus mihi gaudium facitis, etsi in capitulorum indice

notatae, ac pro ea velut LXVII?

conputatur,

quae erat primitus

LXVIIIS3, Nostis fr. car. Denique LXVIII? loco et ultimo exhibetur sermo Js? videtis, cui tamen 1n indice locus non est. G?

Monacensis 12610, olim * monasterii s. Pancratii in Ranshofen ',

saec. XII, incipit et ipse a duplici prologo ; sequuntur capitula numero

LXVIII.

Ex homiliis I? et II? una conflata est, similiter

ex XXXII* Quaeso nos et XXXIII? Repetendus est; ac sic Maximi homilia Is? videtis in hoc etiam codice LXVIII? est et ultima : neque ulla hic ex solitis additiciis comparet. In ceteris fere cum Brugensi convenit, in hoc tamen

eo deterior, quod titulos homi-

liarum ad libidinem suam librarius saepe saepius corruperit.

Monacensis 185315, ex Tegernsee, chartaceus, an. r468, fol. 25-150. Ex duabus prioribus homiliis una confecta, quatuor alias a VII?

usque

ad

X3m

penitus

omittit;

XXXII2sm

iterum

et

XXXIII?" in unam coniungit et, quod mirum est, homiliam /fs? videtis de lunae eclipsi inter LX?" et L'XI2" anticipat ; in homiliam Bene nostis (Append. Aug. 278) demum desinit, quae in eo

LXIIII* conputatur. Tituli plerumque ad norman

codicis Clm

12610 corrupti et decurtati. Oxoniensis Bodleianus 199 'liber domus clericorum in Doesborch ' binis columnis saec. XIV exaratus, fol. 1-41v a sermonibus Augustini in epistolam Iohannis ut Einsidlensis orditur ; fol. 41v extat Humilis suggestio et Praefacto libri sermonum beati Augustini, series vero ipsa homiliarum a IIII? Omnes scripturae incipit ; omit-

tuntur I-III. XVI-XVIIII.

XXII. XXIIII-XXVI.

LV. LXIII,

ergo haud minus tredecim ;XXXI post XXXIIIIàn transponitur, LX* ultimum omnium locum occupat, XXII^ vero cum additicia de symbolo Nosse debemus et novimus circa finem coniuncta est. Reliquae additiciae passim inseruntur, Ad laudem dei ' in dominica

septuagesimae ,

Certissima

fiducia

in

hebdomada

paschae, Ad verae igitur pro festo Trinitatis ; post homiliam de lunae labore legitur alia * in anniversario dedicacionis ecclesie ' ex sermonibus Nemo dicat incepto et Inter cetera integro conflata;

LXIX

demum paenultimo loco additur sermo « de symbolo apostolorum » Oportet attendere. Tituli pessime habiti, textus ipse homiliarum ad Scriptoris arbitrium misere correctus, immo depravatus. Folio 100 'Incipiunt omelie beati Ambrosii de misteriis veteris testamenti ', videlicet

quibus

constat

collectio

O ex hoc lpso codice

superius descripta. Codex S. Floriani in Austria XI. 78. saec. XIV, fol. 70-108, uti ex notis Fessleri apparet, in multis inperfectus : deest enim altera pars prologi, Pro ?n£uitu etc., et collectio manca desinit ante finem homiliae XLVIII Eo tempore, fr. car. Quod nimium dolendum non est, cum iacturam facile conpenset codex Claustroneoburgensis, qui etsi eiusdem familiae, at multo praestantior est. Neque accurata nec omnino sufficiens est descriptio ab Albino Czerny delineata in libro Die Handschriften der Stiftsbibliothek St. Florian Linz r871, p.'32. Codex

Seminarii

Treverensis

chartaceus

in-fol. R. II. 8, olim

GS$

G4

* monasterii s. Mathiae sanctique Eucharii ', saec. XV, a Fesslero accurate descriptus. Berolinensi Electorali 340 simillimus est, etiam

quod ad homiliarum titulos spectat. Quod vero constat,

Electoralis

autem

L XXIII,

LX XV sermonibus

differentia

ex

eo orta

est,

quod Valentinus Rose sermones duos de s. Stephano Hesterno die et Lectio Actuum uno numero contradicente codice conprehenderit, quodque in Treverensi, quae in Berolinensi LXXIII^ est (ap. Rose 72) ' Expositio symboli dicenda quando volueris' in duas iterum homilias distinguatur, Quaeso vos et Nosse debemus ; quo fit, ut seq. et ultimus sermo Ofortet attendere in codice Treverensi LXXV*»s,

in indice

autem

Val. Rose LXXIII*5

numeretur.

Quod autem Berolinensis Catalogi auctor tacuit, n. LX XII (Rose LXXI) 'in anniversario dedicacionis ecclesie' prima tantum verba sermonis Aug. app. 293 continet Nemo dicat usq. nam sicut frequenter, quibus immediate subiungitur alius sermo Inter cetera beneficia. Codex profecto minime spernendus, etsi recentioris aetatis, quippe qui et a bona traditione pendeat, et nonnullas optimas lectiones servaverit, quas in codicibus etiam antiquioribus

desideres.

Codex Universitatis Traiectensis ad Rhenum 52 ' liber sermonum beatissimi patris nostri Augustini de diversis per circulum

anni, per manus

fratris Petri Ricoldi de Harderwijck canonici

regularis professi in Traiecto. Sub anno domini M. cccc. xlvij. '

Cum Treverensi et Berolinensi Elect. plerumque concordat ; in

hoc tantummodo ab eis secernitur, quod in ultima collectionis parte ordinem homiliarum passim invertit. Codex Vindobonensis bybliothecae aubcae 1556 (Denis I, cod. CCXCVIII)

saec. IX, a Fesslero excussus,

in quo haec inter alia

ad rem nostram pertinent : Homilia viir, f. 11 Rogo vos fv. cav. ut libenti animo. xi. f. 20 Lectio Actuum apostolorum quae mobis hodie. XII. f. 22v Quotiens cavitatem. vestram.

xil. f. 24 Hodie fr. cav. natalem illorum infantium.

G1

LXX

xir. f. 26 Et postquam consummati sunt... Quid est autem hoc, ut octava die. XVI. f. 33 Intellegeve possumus. xvu. f. 35 Proxime fr. car. eiusmodi redemptionis. xvii. f. 38 Proxime est fr. cav. quod. die tertia. xxv. f. 52 Moyses quadraginta diebus. Xxv1. f. 53 Iam dies ieiunii. XXVI. f. 55 Hodie fv. cav. audituri sumus. xxvIH. f. 57 Dilectissimi fratres, d. n. Iesus Christus nobis salutem. xxvit. f. 59 Domini n. I. Christi salutaris et honorabilis. xXX. f. 60v Non queo. xxx1. f. 62 Pascha Christi. xxxi. f. 70v Glovificatio d. n. I. Christi vesurgendo. xxxvilH. f. 77 Initio mutilus Natalem beatissimorum apostolorum. XL. f. 70v Cum omnium sanctorum martyrum. xrI. f. 81 Episcopatus fv. caw.. xLi.f.83» Magnum mihi gaudium facitis ultima parte truncatus.

I2. DE COLLECTIONE ZWIFALTENSI (Z). IN HOC

LIBELLO

I. PRAEFATIO.

INSUNT

OMELIE

Pro intuitu paternae

II. FIDES SANCTI ATHANASII. IH. DE ADVENTU est dies.

DOMINI.

IV. ITEM DE ADVENTU V. DE NATALE

SANCTI

AUGUSTINI

EPISCOPI.

pietatis... tramsscribeve

Quicumque

vult salvus esse.

Propitia divimitale, cavissimi,

DOMINI.

vubete.

iam prope

Sancíam et desidevabilem.

DOMINI. Hodie natus est dominus Iesus Christus.

VI. DE KALENDIS

IANUARIAS.

Des kalendavum

istarum.

VII. DE EPIPHANIA. Epiphania enim graece dicitur, quod est apparitio. VII. DE

DIE

DOMINICO

]. c. et ammoneo,

ANTE

INITIUM

QUADRAGESIMAE.

Jogo

vos

ut in isto legitimo.

IX. DE CAENA DOMINI. Hodie f. c. audituri sumus. X. DE

PASCHA.

XI. ITEM

DE

Passionem

vel resurrectionem

PASCHA. O fratres dilectissimi,

domini. praesentem

diem.

XII. DE DIE DOMINICO ANTE LETANIAS. Ecce f. c. dies sancti ac spiritales. XIII. DE ASCENSIONE. XIV. DE PENTECOSTE. brevitate.]

Salvator noster dil. fr. ascendit in caelum. [Libet f. c. evangelicae

lectionis verba

sub

XV. DE NATALE SANCTI IOHANNIS. Naí/alem s. Iohannis f. c. hodie. XVI. DE NATALE

APOSTOLORUM

PETRI ET PAULI. ZZodie duos christiani

74.00TRATVAS.

XVII. DE sollemnia.

MARTIRIBUS.

Quofienscumque

f. c. sanctorum

martyrum

LXXI

XVIII. DE CASTITATE.

Magnum mihi gaudium facitis.

XIX. DE COMPETENTIBUS. XX. DE dies.

REDDENDIS

JTod?e f. c. specialiter ad competentes.

DECIMIS.

Propitio Christo f. c. iam pvope sunt

XXI. AD EOS QUI IN FESTIVITATIBUS COMMITTUNT.

Magnum

XXII. QUALES et deo gratias. XXIII.

SERMO

PER EBRIETATEM

INHONESTA

mihi gaudium est f. dil. et deo gratias ago.

SINT CHRISTIANI IN PARROCHIIS

BONI,

QUALES

NECESSARIUS.

MALI.

Gaudemus

f. c.

/togo vos f. c. ut attentius.

XXIV. DE INDIGNA FAMILIARITATE EXTRANEARUM MULIERUM. ET DE SOLLEMNITATE MARTYRUM. Nemo dicat f. c. quod temporibus nostris.

Hucusque indicem capitulorum collectioni praefixum exscripsi, addito

ex

corpore

initio

uniuscuiusque

homiliae

: abhinc

vero,

1. e. a fol. 31v codicis Zwifaltensis iam non convenit textus homiliarum cum indice ; ideo numeris arabicis seriem homiliarum notavi, addito, ubi locus erat, numero romano qui tum in indice, tum in

corpore ad marginem habetur : 25. COMMONITIO AD EOS QUI NON SOLUM AUGURIA ADTENDUNT. SED QUOD GRAVIUS EST DIVINOS ARUSPICES ET SORTILEGOS SECUNDUM PAGANORUM MOREM INQUIRUNT. Bene nostis f. c. me vobis frequentius. 26. UT IUGALIS CASTITAS CONSERVETUR. BEANTUR. Quando castitatis bonum.

ET CONCUBINAE

NON

HA-

27. DE EO QUOD DICITUR IN EVANGELIO : VAE PRAEGNANTIBUS NUTRIENTIBUS. Scire et intellegere debemus quia christianis

ET

28 (vir rubro colore) DE DILIGENDIS INIMICIS. I7 divinis voluminibus f. c. ita. dispensavit. 29. DE AMORE

30. MONITIO

INIMICORUM.

UT

Scio et credo caritatem vestram.

EBRIETATIS

MALUM

TOTIS

VIRIBUS

CAVEATUR.

Licet propitio Christo f. c. credam vos.

31. ITEM ADMONITIO

CONTRA

EBRIETATIS

MALUM.

Frequenter cari-

tatem vestram fr. dil. baterna pietate.

32 (XXV). DE IGNE PURGATORIO. Zn lectione apostolica quae nobis. 33 (XXVI) OMELIA cogitatu. 34 (XXXI?). OMELIA mendus est.

DE DE

PAENITENTIA. DIE

IUDICII.

Provida

mente

et profundo

O fratres carissimi,

35 (XXVII) OMELIA SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI DE Benedicimus deum mostrum fr. dil. et uberes illi. gratias.

quam. tiCARITATE.

Reliqua capitula in indice initio notata, quae autem in corpore homiliarii desiderantur :

LXXII XXVIII. XXIX. XXX.

DE

SANCTO

OMELIA DE

XXXI. XXXII. XXXIII.

IOSEPH.

SANCTI

AUGUSTINI.

ELEMOSINIS.

DE DE DE

DIE

IUDICII.

SOBRIETATE. DECEM

VERBIS

LEGIS.

Haec collectio serius in manus meas venit : quam et si longe ante noveram ex Martini Gerberti opere, quod inscribitur J£er Alemannicum (San-Blas. 1765), p. 203-205, at separatam syllogen constituere minime existimans, ac si singulare quoddam exemplar collectionis G cum varietatibus siglo G ? primum notavi. Postquam autem ipsum codicem Zwifaltensem, quem ante multos annos Stuttgardiae incassum quaesieram, beneficio et humanitate moderni bibliothecarii K. Lóffler meis ponderibus examinare contigit, de sententia statim decessi : etenim gravissimis indiciis agnovi, collectionem a Gerberto parum apte descriptam, quamquam primum quidem specimen et quasi rudimentum collectionis G exhibet, distinctam tamen ac singularem syllogen efformare, quam ab unico codice superstite, per quem nobis transmissa est, littera Z designavi. Constat igitur liber ms. Zwifalt. 49 (— Stuttg. theol. fol. 201) foliis membran. 57, elegantiore manu saec. XI littera minuscula scriptus. Initio quidem continet capitulorum indicem, quem supra cum initiis singulorum sermonum reddidi. Praefatio, quae partem maximam in magnum homiliaium G postmodum transiit, maximi momenti

est : ex hac enim inter cetera discimus, notissi-

mum illud quod Athanasii symbolum dicitur Caesarii iussu libellis suis in primis scriptum esse ; quod consequenter capitulo II haud sine varietatibus exhibetur. Homiliarum series usque ad XXIV2m inclusive cum praefixo indice congruere videtur. Videtur, inquam, nam nulla ratio suppetit, qua fidem librariorum in exscribendo exemplari exploremus : id saltim constat, quarto decimo loco fragmentum homiliae II, 30 papae Gregorii in Evangelia in locum sermonis, qui in archetypo habebatur, nescio cuius libidine suppositum esse. Miserabiliori adhuc eventu accidit, ut a capitulo XXV amanuensis praefixum ordinem omnino neglegeret, neque ad eum interiectis septem suo marte homilüs nonnisi transscribendis sermonibus XXV. XXVI. XXXI. XXVII rediret, quinque saltem ultimis capitulis omissis. Aliquid tamen levationis affert, quod raras nobis ac maximi momenti homilias Caesarii eo modo transmisit, quarum textum ita integrum in veteribus forsitan editionibus, at nullo in alio codice ms. reperias. Atqui de his omnibus legere proderit, quae ego commentatus sum in ephemeride Rev. Bénéd. XLIV

(1932), p. 207-219. Illud solum adiungam,

homiliam,

quae ad

calcem fol. 52-57 rudiori manu inserta est, S? observatio sacrificiorum et instituta legalia, nullo modo ad Caesarium pertinere ; est enim Origen.-Rufin. in Numeros homilia 23 :Migne gr. 12, 746-755.

LXXIII

Nullum, ut dixi, collectionis huius manu scriptum exemplar mihi innotuit praeter codicem Zwifaltensem. Attamen nequaquam praetermittendum videtur, in codice Romano Bibliothecae Angelicae 81 (A. 7. 20) saec. X, non VIII, ut Henrico Narducci in suo catalogo placuit, nonnullas rariores homilias passim inveniri, quae collectionis Z peculiares fere sunt. Nempe post acephalum Scintillarum librum (f. 1-37) sequentia exhibet liber modo omni ex parte mutilus : fol. 37». INCIPIT PROLOGUS SIVE HUMILIS SUGGESTIO. I5 cuiuscumque manibus libellus iste (deest extrema pars). f. 38-41». HOMILIA ratur).

DE

CONDONANDIS

f. 41-45. Dies kalendarum

INIURIIS

(pars prior deside-

istarum (sine titulo).

f. 45-48. Bene nostis fr. c. me vobis frequentius. f. 48v-52v. Quando

castitatis bonum

f. 52v-56v. DE VE PREGNANTIBUS et antellegeve. f. 56v-60v. DE DILIGENDIS f. 60v-64. ITEM

DE

ET NUÜTRIENTIBUS.

INIMICIS.

DILIGENDIS

f. c. Scire debemus

77 divinis voluminibus.

INIMICIS.

Scio

et credo

caviiatem

MuLIERUM.

Magnwum

vestram.

f. 64-67». DE EBRIETATE. f. 67v-69v. DE CASTITATE mihi gaudium. f. c.

Licet propitio Christo. ET

ORSIBUS

(sic)

f. 69»-71v. DE INDIGNA FAMILIARITATE. Nemo dicat f. c. quia tempovibus. (in ne mutila.)

Ubi vides eas, quae supersunt, homilias eandem seriem eodem fere ordine efformare, quae extat in cod. Zwifaltensi num.

XVIII

et XXIV, et a num. XXV usque ad XXX Codice tamen parcius usus sum, quippe cuius textus, quantum vix alias, pessum datus ; eumque propter prologum /7, cutuscumque inter testes collectionis Germanicae siglo G? potius designare visum est. I3. DE COLLECTIONE DURLACENSI (D). COLLECTIONIS

CONSPECTUS

I.IN NOMINE SANCTAE TRINITATIS EPISTULA SANCTI FAUSTINI EPISCOPI IN NATIVITATE DOMINI NOSTRI IESU CHRISTI. Propitia divinitate fv. dil. iam pvope est dies, in qua natalem. II. INCIPIT OMELIA FAUSTINI DE vetinemus, quod sub pso principio. III. DE. SERMONE IN NAT. Actwwm, quae nobis hodie.

SANCTI

NATIVITATE. STEPHANI.

Legimus Lectio

et fidelitev apostolorum

G*

LXXIV

III. ITEM ALIA SERMONE DE SANCTO vestram secundum praeceptum domini. V.INCIPIT

SERMO

IN

NAT.

STEPHANO.

INFANTUM

ILLORUM

Quotiens cavitatem DICENDUS.

Zlodie

fr. cav. natalem illorum infantium. VI. INCIPIT SERMO QUI IN NATIVITATE APOSTOLORUM IACOB ET IOHANIS ET QUANDO VOLUERIS DICI POTEST. M/togo vos fv. cav. ut (non» moleste accipiatis.

VII. INCIPIT DE EPIPHANIA

IN VIGILIIS DICENDA.

eius die redemptionis nostrae caelebravimus

Proxime fr. cav.

sacramentum.

VIH. ITEM DE EPIPHANIA DOMINI AD MISSAM AUT DE CRASTINO IN NAT. LUCIANI nativitate.

MARTYRIS.

Sollemnitatem

quae

est de domini

mostri

VIII. INCIPIT DE EPIPHANIA SERMO FAUSTINI. Qwod vobis de esterna festivitate propter laborem vigiluavum. veservavimus. X.ITEM

DE

NATALE

SANCTI

FELICIS.

Ad

inluminandum

humanum

genus multas fr. dil. in hoc mundo spiritales lucernas. XI. INCIPIT ADMONITIO FAUSTINI DE DIE IUDICII CUM GRANDI METU ET SOLLICITUDINE IUGITER COGITATU. Rogo vos fr. cav. et cum grandi humalitate admoneo,

ut mihi nullus ex vobis succenseat.

XII. INCIPIT DEMONITIO FAUSTINI PULCHRA, UT SEMPER DE PECCATIS NOSTRIS ET DE DIE IUDICII VEL DE ETERNA BEATITUDINE COGITEMUS. Modo fr. cav. cum divina lectio legevetur, audivimus beatum apostolum terribiliter.

XIII. INCIPIT DE SANCTO VINCENTIO MARTYRE SERMO SANCTI FAUSTINI. In passione quae nobis hod1e vecitata est fv. cav. evidenter ostenditur. XIII.

INCIP.

ADMONITIO

NECESSARIA.

Rogo

vos

fv. cav.

ui,

sicut

frequenter admonwui, diem mortis.

XV. INCIP. SERMO

FAUSTINI

DE IEIUNIO

QUADRAGENSIME.

Ecce fr.

dil. dies quadragensime sanctae et spiritales iam in pvoximo sunt. XVI. INCIP. OMELIA SANCTI FAUSTINI GENSIME. Dominus et salvator mostey neglegentias.

DE DOMINICO INITIO QUADRAqualiter ad ewm post multas

XVII. INCIP. DE LECTIONE EVVANGELII UBI AIT, NESCIAT SINISTRA TUA QUID FACIAT DEXDERA TUA. Evangelica lectio fr. cav. quae nobis modo recitata est, videtur mihi quod secundum litteram. XVIII. INCIPIT DE VOCATIONE ABREHAE. Modo cwm legevetur, audivimus dominum beato Abrahae dicentem. XVIII. INCIPIT DE HABRAHAM in qua beatus Habraham.

divina

lectio

ET ISAC FILIO EIUS. Lectio illa fr. car.

XX. INCIP. DE SANCTO IOSEPH EPISTULA car. lectiones de testamento veteri recitantur.

FAUSTINI.

Quotiens

vobis

XXI. ITEM DE SANCTO IOSEPH SECUNDA. Z7: (De cod.) beato Iacob fr. cav. et àn sancto filào eius Ioseph qui diligenter adtendit.

LXXV

XXII.

ITEM TERTIO DE SANCTO diei caritati

?RkOnE hestevni

IOSEPH. De beato Toseph quod de sersevvavimus.

vestrae

In uno haec collectio codice continetur, Durlacensi 36 (in Caroliruhana ducali bibliotheca 340) saec. IX/X anglo-saxonicis litteris scripto ; quem dudum Augustus Engelbrecht accurate descripsit, tum in prologomenis ad Fausti Reiensis opera (Vindobonae, 1891), p. LIV, tum in opere Studien über die Schriften des Bischofes von Reii Faustus (Wien, 1889), p. 96 sqq. At licet is singulas homilias Fausto vindicare haud dubitaverit, ego vero plerasque ex Fausto quidem sed a Caesario compilatas demonstravi in ephemeride Rev. Bénéd. IX. (1892), p. 51-58 ; ut exinde iam apud peritos quosque receptum sit, totam collectionem ab Arelatensi officina procul dubio profectam esse. Cuius plerique sermones in Homiliarium liturgiae Toletanae (cod. Mus. Brit. Addit. 30853) aliudque Ottemburanum saec. VIII (— ZH! infra descriptum) recepti sunt. Unde autem primum prodierit codex Durlacensis, nescitur, fortasse ex S. Galli monasterio, quod ad fluviolum Steinhaha aedificatum erat: etenim p. I09 sq. rogat scriptor, diaconus quidam nomine Reginmaar, haberi se in oratione congregationis « quae est congregata ad lapidum fluminis ». Quicquid id est, vix dubito, quin similis liber

in Fuldensi

bibliotheca

saeculo

XII

fuerit

adservatus,

is

nempe, qui in indice apud Gust. Becker 128, 15 homiliae Faustini inscribitur.

I4. DE COLLECTIONE QUINQUAGINTA HOMILIARUM SANCTI AUGUSTINI (Q). Inter antiquiores sermonum s. Augustini collectiones celebris ea est, quae Homiliarum quinquaginta audit; de qua Maurini in

tomo V. Operum

s. Doctoris ita praefati sunt : «Classis vero

»quinquaginta Homiliarum semper quidem ab aliis separata in» venitur, at non raro numerosior quam in excusis. Siquidem ser»mones duos, quatuor, aut etiam plures supra quinquaginta » exhibet in nonnullis manuscriptis ; licet propemodum in omnibus »sermones integri, ex iis qui numerum quinquagenarium in vul-

» gatis libris conficiunt, desiderentur. » Porro qui ex optimae notae exemplaribus eruitur collectionis conspectum hic exhibeo, addito inter uncinos, sicubi differat, numero ordinis vulgati : INCIPIUNT

CAPITULA

SERMONUM

EX

LIBRIS

SANCTI

AUGUSTINI.

I. INCIPIT TRACTATUS SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI DE EO QUOD SCRIPTUM EST : QUIS EST HOMO QUI VULT VITAM, ET CUPIT VIDERE DIES BONOS? Vocans humanum. genus. II. INCIPIT FRATREM

mus

DE VERSU

TUUM

PSALMI

DETRAHEBAS.

XLVIIII

: SEDENS

ADVERSUS

psalmista canta-

versiculum allum.

II SANCTI

AUGUSTINI

DE MYSTERIO

IV. ITEM IPSIUS DE EVANGELIO, DE

UBI AIT

Frequenter fr. cav. cum

MAMMONA

INIQUITATIS.

Quod

CRUCIS.

Qwi enim cognovit.

UBI DICIT : FACITE VOBIS AMICOS ammonemur

ammoneve

debemus

LXXVI

[Aug. sermo r13, al. De verbis domini 35 ; at iuxta ordinem vulgatum quarto loco habetur /nfev cetera quibus beatus David Append. 55.]

V. AMMONITIO S. AUGUSTINI DE EO QUOD SCRIPTUM EST : ESTO CONSENTIENS ADVERSARIO TUO, DUM ES CUM EO IN VIA. ET DE IRACUNDIAE FESTUCA, QUAE FALSIS SUSPICIONIBUS NUTRITA FIT TRABES. Frequenter n scripturis sanctis audivit caritas vestra.

VI. SANCTI AUGUSTINI DE DILECTIONE NON SOLUM AMICORUM, SED ETIAM INIMICORUM ; ET QUIA POTEST FIERI, UT ILLI, QUI INIMICI SUNT, ITA AD AMICITIAM REVOCENTUR, UT ETIAM MELIORES SINT QUAM ILLI QUOS PERSEQUI VIDEBANTUR : QUOD ETIAM IN BEATO APOSTOLO PAULO EVIDENTER IMPLETUM EST. Frequenter in evangelio fr. car. audivimus dominum dicentem : Diligite qntmicos vestros.

Vil. (8) AMMONITIO S. AUGUSTINI DE DILECTIONE CARITATIS ET DE ODIO CUPIDITATIS ;ET QUOD REGNUM CAELORUM NON SOLUM DUOBUS MINUTIS, SED ETIAM BONA VOLUNTATE EMI POSSIT; ET DE TRIBULATIONE UVARUM

VEL OLIVARUM.

Beatus apostolus Paulus, fr. car.

VII (9). SANCTI AUGUSTINI DE EO QUOD SCRIPTUM EST : BEATUS VIR QUI POST AURUM NON ABIIT; ET UT QUICUMQUE ALIQUID INVENERIT, QUI PERDIDERIT SINE ULLA DILATIONE RESTITUAT ; ET DE ILLO QUI. CC. SOLIDOS INVENIT ; ET QUIA AD OVILE LUPUS VENIT, ET LUPUS REDIT. In scripturis diuinis legimus fr. car. quod beatus sit.

IX (10) DE LECTIONE APOSTOLI UBI AIT : REDIMENTES TEMPUS, QUONIAM DIES MALI SUNT. ET ILLUD : DAS NUMMOS, UT EMAS TIBI PANEM ; DA MALO HOMINI, UT EMAS TIBI REQUIEM. geretur audistis, àmmo omnes audivimus.

Apostolum cum le-

X (11). AMMONITIO SANCTI AUGUSTINI AD EOS QUI DICUNT : EXPECTO ADHUC MODICUM, ET CONVERTO ME ; ET DUM DIFFERT DE DIE IN DIEM, SUBITO EI SUPERVENIENTE ULTIMO DIE PERIT CONFESSIO, ET RESTAT DAMNATIO; AC SIC, QUOMODO ALII DESPERANDO, ITA ISTI PEREUNT MALE SPERANDO. /'yequenter, fratres, cum psalmista cantavimus : Sustine dominum.

XI (I2). OMELIA SANCTI AUGUSTINI DE CONFESSIONE PECCATORUM ; ET QUIA HOC DESIDERAT DIABOLUS, UT PECCATA NOSTRA MINIME CONFITENTES REI ANTE TRIBUNAL AETERNI IUDICIS APPAREAMUS ; ET DEUS E CONTRARIO VULT UT MALA NOSTRA HUMILITER CONFITEATUR IN HOC SAECULO, UT AB EIS LIBERARI MEREAMUR IN FUTURO. Ja ommibus scripturis divinis fr. dil. utiliter ac salubriter.

XII (13). SANCTI AUGUSTINI DE EO QUOD SCRIPTUM EST : NE TARDES CONVERTI AD DEUM, NEQUE DIFFERAS DE DIE IN DIEM ; ET DE CONTEMPTU AVARITIAE, ET DE HONORIS AMBITIONE ; ET QUIA VERMIS DIVITIARUM SUPERBIA dominum :Ne tardes.

EST.

ATUS

jv. pev prophetam

dicentem

XIII (7). OMELIA SANCTI AUGUSTINI DE PERICULO SACERDOTIS; ET DE ILLO DIVITE, CUIUS AGER UBERES FRUCTUS ATTULERAT; ET DE ILLO ALIO, QUI PURPURA ET BYSSO INDUEBATUR. S7 diligenter adtenditis fv. cav. omnes sacerdotes domini. XIII. TRACTATUS DEI. Dominus XV.

SANCTI

nostev Iesus

EXCERPTA

DE

LIBRO

AUGUSTINI Christus SANCTI

DE MARTYRIBUS

ET DE GRATIA

testibus. AUGUSTINI,

QUALITER

VERA

ET

LXXVII

PERFECTA DILECTIO DEBEAT CUSTODIRI; ET DE DILECTIONE MEMBRORUM; ET QUOMODO OMNIA MEMBRA SERVIANT, QUANDO SPINA CALCATUR. Qualiter nos invicem diligeve.

XVI. AMMONITIO SANCTI AUGUSTINI, UT NON SOLUM LINGUA, SED ET MORIBUS ET OPERIBUS LAUDETUR DEUS; ET QUIA QUALE EST QUOD COGITATUR IN CORDE, TALE EST QUOD PROCEDIT IN OPERE; ET DE PURGATORIIS POENIS ET INFERNI PUTEO. Rtesurrectio et clarificatio. XVII. SANCTI AUGUSTINI DE GRATIA DEI SECUNDUM VASIS ELECTIONIS CONFESSIONEM ATQUE DOCTRINAM ; ET QUONIAM FIDES MISERICORDIAE DEI

DONUM

EST. Lectionibus,

XVIII. TRACTATUS

canticis.

SANCTI AUGUSTINI

TIENTIA SANCTI IOB. Dominus XIX. TRACTATUS DICIT

SANCTI

: ELEMOSINAS

FACITE.

DE SANCTO HELIA ET DE PA-

deus nostev nolens aliquem.

AUGUSTINI

EPISCOPI

DE

EVANGELIO

Lectio isía, fratres, quam

modo

UBI

audivimus

de sancto evangelio, ad elemosinas faciendas. XX. ITEM IPSIUS DE DIE OCTAVARUM INFANTUM. Omnium quidem aures.

XXI. DE CAPITULO PSALMI. L. ID EST DE PECCATO DAVID. Quotienscumque fr. car. aliquos ex filiis nostris ad spectacula. XXII. TRACTATUS SANCTI AUGUSTINI DE LECTIONE SANCTI EVANGELII UBI DICIT : ESTO CONSENTIENS ADVERSARIO TUO, DUM ES CUM EO IN VviA. Modo cum evangeliwm legevetur, audivimus dominum eos avgueniem [— August. s. 109, al. 1 De verbis domini; cuius loco in ordine vulg. habetur sermo Append. 94.] XXIII. SERMO HABITUS DE REMISSIONE PECCATORUM, PECCATRICE. Quod ammonemur domini eloquiis. XXIII. SANCTI omni hora.

AUGUSTINI

XXV. ITEM DE EODEM

XXVI. AMMONITIO XXVII. SERMO

NATALE

SUO.

Die

quidem

ommi

et

DIE. Hodiernus dies, fratres, ammonet me.

SANCTI

ECCLESIA PRAEBEATUR.

DE

ET DE MULIERE

AUGUSTINI

EPISCOPI,

UT

SILENTIUM

IN

Ante aliquot dies pvoptev eos.

SANCTI AUGUSTINI

DE TRIBUS MODIS PAENITENTIAE.

Quam sit utilis et necessaria [in ordine vulgato ultima et multo longior ; hic vero Vox igitur in his verbis pbaenitentis, qui est sermo August. 352, quindecim versibus initio truncatus.]

XXVIII. SANCTI AUGUSTINI DE ARBORE FICULNEA QUAE TRIENNIUM FRUCTUM NON DEDERAT, ET DE ILLA MULIERE QUAE FUERAT INCURVATA. Tviennium autem tria sunt tempora [ — serm. 31 De verbis domini, deest in ord. vulg.)

XXIX (28). SERMO DE PSALMO XLVIIII. HABET ALIQUID DE EBRIETATE. Cantavimus : Deus manifestus veniet.

XXX (29). SERMO DE CAPITULO EVANGELII UBI DICIT :REMITTITE, ET REMITTETUR VOBIS ; DATE, ET DABITUR VOBIS. Ego, fratres, vires parvas. XXXI (30). SANCTI AUGUSTINI EPI. PULCHER SATIS. Im scripturis divinis fr. car. legimus dominum dicentem : Meum est aurum.

LXXVIII

XXXII (31). SANCTI AUGUSTINI fuit.

EPI. DE DAVID ET GOLIA. Golias unus

XXXIII. SERMO PRESBYTERI ERACLI DE LECTIONE SANCTI EVANGELII UBI PETRUS AMBULAVIT SUPER AQUAs. Audivimus evangeliwm, et quodammodo vidimus [est etiam De verbis domini serm. 14; cuius loco in ord. vulg. habetur sermo August. 126 Arcana et secreta.] XXXIV (33). DE EO QUOD SCRIPTUM EST : COR MEUM ET CARO MEA EXULTAVERUNT IN DEUM VIVUM. Secundwm apostolum fr. cav. qui satis diligit. XXXV (34). DE EO QUOD SCRIPTUM EST IN EVANGELIO : EGO SUM VIA VERITAS ET VITA ; ET DE SEQUENDO CHRISTUM ET DE VERA CARITATE. Erigunt nos divinae lectiones. XXXVI(35) DE EO QUOD CHRISTIANORUM TEMPORA PRAEDICATA SUNT, ET FUTURUM ERAT UT REGES TERRAE CONVERTERENTUR AD CHRISTUM ; ET DE SERPENTE AENEO, ET DE V. SENSIBUS CORPORIS ET X. VIRGINIBUS. J[5« ommibus scripturis divimis fr. cav. christuamorum tempora.

XXXVII (36). DE EO QUOD DE DOMINO AC SALVATORE NOSTRO SCRIPTUM EST : ASCENDET SICUT VIRGULTUM, ET SICUT RADIX DE TERRA SITIENTI. De domino ac salvatore nostvo fr. dil. ante multa tempora. XXXVIII (37). SERMO HABITUS DE EO QUOD SCRIPTUM EST : QUI AMAT ANIMAM SUAM PERDET EAM. Modo fr. car. cum dana lectio legevetur, audivimus dominum. XXXIX (38). AMMONITIO ISTA SANCTI AUGUSTINI OSTENDIT MULTOS GRADUS ESSE IN CARITATE PERFECTA ET DILECTIONE UTILES ET VALDE NECESSARIOS. Nom solum 4n novo.

XL (39). OMELIA

rius.

SANCTI

AUGUSTINI

DE MISERICORDIA.

XLI (40). SERMO SANCTI AUGUSTINI TRUM. JD2es isti sancti quos agimus. XLII (41). SERMO SANCTI AUGUSTINI Paenitentes, Daenitentes, paenitentes. XLIII (42). SERMO SANCTI AUGUSTINI NICA. Symbolum. veddidistis.

EPISCOPI

DE

EPISCOPI EPISCOPI

Felix opera-

CONCORDIA DE

FRA-

PAENITENTIA.

DE ORATIONE

DOMI-

XLIV (43). HOMELIA SANCTI AUGUSTINI DE EO QUOD AIT SALVATOR : EGO VENI UT FACIAM OPERA EIUS QUI MISIT ME ; ET DE EO QUOD AIT INLUMINATUS ILLE, QUI ERAT CAECUS NATUS : SCIMUS QUIA PECCATORES DEUS

NON

EXAUDIT.

XLV (44). SERMO BAPTISTA.

Dominus

SANCTI

lesus, sicut audivimus.

AUGUSTINI

Cuius hodie celebramus

EPISCOPI

DE

SANCTO

IOHANNE

natalem diem.

XLVI (45). OMELIA EXCERPTA DE OPERE SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI, DE VISIONE BEATI PETRI APOSTOLI, ET DE CORNELIO CENTURIONE. Modo cum lectio apostolorum Actuum. XLVII (46). DE PRINCIPIO temini domino fr. car.

PSALMI

CENTESIMI

DECIMI

SEPTIMI.

Confi-

LXXIX

XLVII (47). SERMO medicina est.

DE

ELYMOSINIs.

Remedia

peccatorum,

fratres,

XLIX (48). INCIPIT ALIUS DE DIVITE FENERATORE. Hominis cuiusdam

divitis.

L (49). TRACTATUS SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI DE MULIERE CURVA. Apostolum audivimus dicentem nobis. [In ord. vulg. ultimo loco additur sermo August. 351, Quam sit utilis.

Quod etiam animadverterunt Maurini, dupliciter differt ab hoc ordine quinquaginta homiliarum series in excusis. Primo quidem ibi XIII homilia Sz diligenter adtenditis septimum locum occupat (in quo nonnulli codices conveniunt, qui infra describuntur), ultimum vero XXVII Quam sit utilis, quae ipsa longior multo est quam in plerisque libris manuscriptis. Illud autem maioris momenti est, quod in ordine vulgato quattuor manu scriptae collectionis homiliis quattuor aliae suffectae sunt, quem ad modum in subiecta tabella videre est : ORDO

VULGATUS.

ORDO

4. Inter cetera quibus beatus David. 22. Audistis fr. car. in lectione evangelica dominum dicentem Sicut enim pater suscitat mortuos. 27. Vox igitur in his verbis paenitentis agnoscitur. 32. Arcana

et

secreta

dei.

regni

CODD.

MSS.

4. Quod ammonemur ammonere debemus. 22. Modo cum evangelium legeretur, audivimus dominum eos

arguentem.

28. De arbore ficulnea (al. Triennium autem tria sunt tempora). 33. Audivimus evangelicum, et quodammodo vidimus.

Cuius mutationis ratio perspicua erit, si consideres quattuor in ms. collectione exhibitas homilias in altera classe ' De verbis domini ' pariter contineri : nempe cogitavit is, a quo vulgatus ordo processit, illud devitare, ne in duabus classibus uni eidemque sermoni locus foret. Qua in re bis quidem peccavit : quod nec adtenderit alteram omnino sermonis recensionem in hac atque in illa sylloge exhiberi, et, quod peius est, sermones a se subrogandos omnino inscite selegerit. Genuino ordine ita restituto superest inquirere, quis hanc sermonum farraginem in unum corpus redegerit. Qua de re audias iterum Maurinos

velim

: « Haec

collectio, inquiunt,

Caesarii temporibus

»non potest dici antiquior, cum ei tot homiliae ab ipso scriptae » inserantur, et plerisque aliarum recapitulationes ab eiusdem stilo » non abhorrentes assutae fuerint. Illic Augustiniani sermones ut » plurimum truncati sunt, ac brevibus quibusdam exordiis atque »epilogis omni auditorum generi accommodatis interpolati. Et »certe qui ex his sermonibus non mutili alis in exemplaribus »occurrere, ii planum faciunt hinc locos, »omnibus conduceret, avulsos esse. »

quorum

lectio

minus

Quis vero emunctae naris criticus iis indiciis Caesarii artem non

agnoscat ? Unde vir acuti ingenii et magni Ludovici Duchesne discipulus A. Malnory minime dubitavit, quominus collectionem

LXXX

Arelatensi nostro adscriberet,

et quidem uti plebi christianae

singulis dominicis erudiendae praecipue adcommodatam. Cui ego libentissime adsentior, quamquam haud ita facile perspicitur, quamnam demum dominicarum seriem homiliarii compositor in mente habuerit ; at forsitan nec ipse quidem de huiusmodi ordine cogitaverit, satis se facturum existimans, si themata per circulum

anni tractanda subpeditaret.

Quod de ' recapitulationibus a Caesarii stilo non abhorrentibus ' iudicium fecerunt sodales nostri Benedictini, idem puta de ipsis inscriptionibus seu, ut aiunt, capitulis, quae singulis sermonibus

praemittuntur.

Quae quidem

capitula singulari arte conscripta

esse et v. cl. Valentinus Rose observavit, ab ipso vero Arelatensi

edita fateatur necesse est, quisquis huius dicendi genus vel primoribus labris gustaverit. Rem porro novo atque inexpectato documento coarguam, nempe mira quae intercedit similitudine inter titulum decimi sermonis et locum quemdam Pseudoaugustini in Apocalypsin (— Caesarii) homil. XIII : Titulus Homiliae X. inter Quinquaginta: ad eos quidicunt: Expecto adhuc modicum, et converto me ; et dum differt de die in diem, sUBITO EI SUPERVENIENTE ULTIMO DIE PERIT CONFESSIO, ET RESTAT DAMNATIO.

Caesarius in Apocal. homil. — XIII, initio : dicens : Facio quod volo, et postea quomodo iste agit paenitentiam, et ego ago ; et SUBITO DUM EI SUPERVENIT ULTIMUS DIES, PERIT CONFESSIO, ET RESTAT DAMNATIO.

Quaeret fortasse aliquis, quid in his componendis homiliis Caesarius ex suo contulerit, quid quibus ex fontibus usurparit ? Discrimen facile, nam

I9 sex et viginti sunt homiliae, sive ipsius Augustini, sive ex Augustini scriptis desumptae, in quibus. compilatoris tantum partes egit Caesarius, nec quicquam suum, quod ope artis criticae pro certo discerni possit, inseruit ; adeo ut de eius industria nonnisi

ex conparatione fontium, sicubi hi adhuc supersint, diiudices (1. 324.16: I0: 12.117, 15,410420..22.723:24. 727020920: 550 89 12 30 0554

41. 42. 43. 44- 45. 50) ;

2. praeterea sex sunt, quarum una auctorem habet Heraclium presbyterum (33), reliquarum origo incerta est (34. 40. 47. 48. 49) ; 3. una ab omni parte caesariani ingenii prae se speciem fert (26) ; 4. ceterae numero septemdecim ita ex Augustino excerptae sunt, ut non ex comparatione exemplaris tantum, sed ex ipsius quodam orationis sapore caesariana additamenta passim perspicuà, ac proinde inter Arelatensis nostri opuscula huiusmodi homiliae iure adnumerandae sint (2. 5. 6. 7. 9. II. I3. I4. I5. 16. 2I. 25. 36. 37.

38. 39. 46).

Ut par est, hasce duodeviginti homilias tantum in novam editionem recepi; de prioribus vero in appendice curandum censui, ut vel earum

exordia, vel eae saltim partes exhiberentur, ex quibus

Caesarii mens et agendi ratio ad liquidum exploratur : id vel eo magis res postulabat, quod nonnulli ex huiusmodi sermonibus haud sine incommodo in Maurinorum editione aliisque recentiori-

bus penitus omissi sint. Quid, quod etiam sermonum, qui in editionem benedictinam recepti sunt, textus interdum deterior multo

est, quam is, qui in editionibus anterioribus ex melioris notae

LXXXI

codicibus expressus erat ? Nemo igitur miretur, earum me lectiones

textui Maurinorum saepe saepius praetulisse : verbi gratia, Hagenauensis an. I521, Basileensis 1542, Lugdunensis 1563, Colonien-

sis 1616 et aliarum, quae mihi in nobili bybliotheca Bonifatiana Monacensi in promptu fuere. CODICUM

ELENCHUS

Codex Bambergensis B II. ro, e s. Michaelis monasterio, saec.

Q1

XI ; in recent. catal. descriptus t. I, 363-6. Fol. 22-108v, Omeliae

s. Augustini numero quinquaginta, legitimo ordine distributae ; bou capitulorum etsi haud ita purum transscripsit Iosephus

essler.

Berolinensis inter Phillippicos 30, ex collegio Claromontano Universit. Parisiensis, saec. X. Fol. 3, Incipiunt capitula sermonum ex libris sancti Augustini. Ordo sermonum et tituli optimae sunt traditioni conformes, quamquam hi non ubique integri sunt; insuper in corpore desunt nonnulli sermones, uti animadvertit Valentinus Rose in Catalogo, p. 39. Ante ipsam collectionem, fol. rv : In laetania maiore. Per omnes sanctas scripturas, fratres dilectissimi, qui sermo etiam in codice Mazarin. 614 (879) et in Clm. 3711 nostrae collectioni praemittitur : tractat de confessione peccatorum, et fortasse nondum editus est, at certo nec Augustini est neque Caesarii. Carolopolitanus 202, vol. 9, ex Signiacensi monasterio, saec. XII : Liber sermonum Augustini numero LXXX, quorum priores XLI collectionem nostram exhibent, licet inperfectam, tamen cum

optimae notae capitulis. Casinensis liber ms. XI, saec. XI, sub titulis plerumque decur-

tatis quinquaginta quidem continet homilias, sed singulari ordine distributas. Homilia 13 57 diligenter septimum locum obtinet, ut in libris excusis ; 27? Quam sit utilis penultimum, ultimum autem homilia Vox $aemitentis, quae in vulgato ordine 27 est. Sermo Paenitentes (42) extra seriem homiliarum pag. 113 absque titulo additus est. Erlangensis

Universitatis

172 (Irmischer

227), saec. XII,

ex

Heilsbronn, hancce collectionem primo loco exhibet iuxta ordinem

et a nostro et a vulgato nonnihil diversum. Florentinus Bybliothecae Mugellanae XI in Laurentiana, saec. XI, de quo

Bandinius

554 Sqq., easdem

in B?bhtotheca

quinquaginta

Leopoldina

homilias

eodem

Laurentiana

I,

ordine exhibet

atque Casinensis, addito item in fine sermone Paenitentes.

Leodiensis

Universitatis

107, saec. XI. Ordo legitimus,

terquam quod homilia 13 S veteribus

editt. occupat.

Ita

prae-

dikgenter septimum locum ut in

etiam,

si catalogo

credendum

sit,

in cod. 108, saec. XV. 6

C.

Q3

LXXXII

Londiniensis Musaei Britannici Harleianus 409r, saec. XI : *Liber conventus fratrum sanctae Crucis prope Welschbilch Treveren. dioc.' Ad typum codicum Q4 accedere videtur, nam quarta homilia Quod ammonemur post Secundum. apostolum et Evrigunt nos (34. 35) posita est; insuper inter Domnus lesus et Confitemini domino (44.47) insertus est sermo ab hac collectione alienus Desiderium caritatis vestrae. Tituli fere omnes abbreviati sunt. Londiniensis Musaei Britannici Addit. 17292, saec. XIII, olim monasterii Parcensis iuxta Lovanium, ex Catalogo tantum mihi innotuit. Monacensis lat. 3711 (Augustanae ecclesiae rr.), saec. XI, ad Berolinensem proxime accedit, eumdemque homiliarum ordinem exhibet, titulos vero ut plurimum pessumdatos : fol. 55 Incipiunt capitula sermonum ex libris sancti Augustin? episcopi, ol. 55v-57 homilia extra numerum Za letania maiore : Per ommes sanctas scribiuras, fol. 158v Explicit liber sermomum. sancti Augustini episcopi ; aliquando, ut in Berolinensi, quaedam in capitulis promittuntur, quae in corpore frustra requiras. Monacensis lat. 6323 (Frising. 123), saec. XI. Homiliarum ordo quidem uti apud nos, tituli vero passim commutati et abbreviati ut in Bambergensi ; textus haud optimae notae, non raro tamen editione Maurinorum emendatior. Monacensis lat. 7756 (Indersdorf 356), saec. XII, initio mancus, neque dignus in quo oleum et operam perdas. Monacensis lat. 7947 (Kaisheim 47), saec. XII, Monacensi 6323 omnino adfinis, ità ut emendationes et glossae, quae in hoc ad marginem additae sunt, textui in isto iam coaluerint. Monacensis lat. 21514 (Weihenstephan 14), saec. XI, in plerisque cum Monacensi 6323 concordat. (0)15

Monacensis lat. 222669 (Windberg 669), saec. XI/XII, nonnisi dimidiam collectionis partem, eamque ordine passim commutato exhibet ; homiliarum textus, si quando integer, ad egregiae notae codices Paris. 12202 et Spinal. 7 saepius accedit ; interdum tamen ex libidine in conpendium redactus est, haud semper conservato etiam genuino cuiusque sermonis exordio. Ultimae homiliae subiectus est Sermo s. Augustini epi. de claudenda alleluia. Quia fr. cav. secundum |dispositionem |antiquorum |batrum... mereamur et audire et. cantare. Quod. ipse praestare mobis dignetur, qui vero nec Augustini neque ipsius Caesarii esse prima fronte agnoscitur. Oxoniensis

Bibliotheca mediam

Bodleianus

20r, saec.

patrum. latinorum

partem

collectionis

XII, ab Henrico

britannica exhibet,

atque alienis mercibus foedatam.

Schenkl

in

n. 509 descriptus ; vix

eamque

perturbato

ordine

LXXXIII

Parisiacus B. N. lat. 2721, saec. X, olim S. Victoris Massiliensis, antea vero 'Sanctae Mariae Remernsis' ut in imis foliis adhuc legitur. Ultima pars tantum collectionis scil. ab exeunte homilia 27* ab iniuria temporis inlaesa permansit ; quod eo magis dolenLR est, quo textus purior et optimorum codicum traditioni simi-

(02

ior.

Parisiacus B. Nation. 3799, saec. XIII, ' Liber s. Marie Vallis secretae ' (— Val-secret, Ord. Praemonstr.

(3

in dioec. Suessionensi).

Tituli fere semper optimi : homiliarum ordo legitimus, praeter quam quod homilia (4) Quod ammonemur, ammonere debemus quintum et tricesimum locum occupat post homilias Erzgunt nos (35) et Secundum apostolum (34), quae item ambae inverso ordine exhibentur. Praeterea quattuor in fine homiliae sub numeris LII-LV adduntur (nam homilia 14 Dominus Iesus in duas perperam divisa est, ita ut ex his LI homiliarum,

non L, collectio conflata

STC)EE LII. Incipit capitulum quinquagesimum secundum. Ut pro animae salute aspera praedicatio non solum non respuatur, sed et ardenti desiderio requiratur : in isto sermone de Hely sacerdote exemplum ponitur. Quotienscumque fr. cav. tam pro vestra quam pvo mea. LIH. Castigatio ad eos qui uxores habent, et adulteria committere non

metuunt

nec

erubescunt,

aut ante

ux.

aut post ux.

concubinas

infelici consortio voluerint adhibere. Atogo vos fr. ut attentius cogitemus. Li. De vindicta sanctorum in peccatoribus. Judicia dei fv. cav. Lv. Ostensio quod ab initio omnes scripturae humiles benedixerint, et superbos maledixerint. In scripturis fr. cav. benedicuntur.

quarum singulae in collectione L etsi non eodem ordine habentur (DSrr42030.24): Parisiacus

B. Nation.

lat.

12202,

olim

Sangermanensis,

saec.

Qs

VIIII. Fol. x Incipiunt capitula sermonum ex libris sancti Agustin. Et hic quidem liber inter omnia huius collectionis quae inspexi exemplaria facile principem locum obtinet : quem utinam Maurini constantius ducem sibi adhibuissent ! Parisiacus bybliothecae Mazarineae 614 (879), saec. XII. In hoc cum Harleiano et Paris. B. N. 3799 concordat, quod homiliam (4) Quod ammonemur ammonere post Secundum apostolum et Erigunt ^os quinto ac tricesimo loco exhibet; cum Berolinensi vero et Monacensi 3711, quod collectioni homiliam de peccatorum confessione Per omnes sanctas scripturas praemittit. Tituli ad melioris notae traditionem pertinent.

(Qe

Sanctae Crucis Ord. Cist. in Austria (Heiligenkreuz) 211, saec. XII/XIII. Fol. 1-1or extat collectio completa et ordini nostro conformis, uti apparet ex descriptione a Fesslero facta, quam prae oculis habeo. Additur in fine sine titulo homilia 55 ad Fratres in eremo, Profitio Christo fr. car. ita lectionem, quae eidem Fesslero omnino caesariana esse visa est.

(Die

Spinaliensis (Épinal) 7, ex Mediano monasterio, saec. IX. Parisiaco B. N. 12202 omnino similis, optimam igitur traditionem

(52

repraesentat.

LXXXIV

Zwettlensis seu Clarae Vallis Austriae, Ord. Cist. ms. 270, fol. 2-125 : cf. Xenia Bernardina, part. 2, t. 1, p. 392. I5.

DE COLLECTIONE

TRIPERTITA

LONGIPONTANA

(LONG).

De collectione tripertita Longipontana iam dudum, ut videtur, deperdita in ephemeride Rev. Bénéd. XXVII

(r9ro), p. 465-478,

disserui. Erat haec in codice ms. saec. IX contenta, quem Montfaucon fortasse ieiunius in sua Biblioth. mss. p. 1197 À commemoravit. Prolixiorem illius descriptionem Theoderico Ruinart quidam

ante mandaverat, quae hodieque in libro ms. B. N. Paris. lat. 12116

habetur

: sed ea Maurini

nusquam,

quod sciam,

usi sunt, et si

« Pro elogio s. Caesarii » videlicet in Actis sanct. O. S. B. ab ipsis edendo inscripta erat. Porro ex tribus quibus constabat *libris' tertius Homilias s. Augustini complectebatur, de quarum prima solummodo com-

pertum habemus. Atqui nullus ea Augustini fetus est, immo Admo-

«ilio sancti Caesarii episcopi vel suggestio humilis peccator. generaliter omnibus sanctis vel omnibus sacerdotibus direcía. quam nostra demum aetate A. Malnory in lucem emisit (S. Césa?re, p. 294-307). De ceteris homiliis libri huius tertii, quot quaenamve fuerint, ignoramus. Libri iam secundi alia conditio : constabat enim XXIX homiliis collectionis biblicae, inter cuius exemplaria eum siglo B? supra

designavi.

Rursus aliter res se habet de libro primo, de quo nihil amplius superest praeter descriptionem Ruinartio missam : ex qua discimus corpus quoddam fuisse XLI homiliarum seu admonitionum, cuius nusquam aliud exemplar invenitur. Eccillam, quamlibet mutilam indiligenterque confectam, at parvi profecto minime faciundam. INCIPIUNT

CAPITULA.

LIBER.

I. OMEL.

S. AUGUSTINI

EPI.

I. OMELIA S. AUGUSTINI EPI. DE BONIS OPERIBUS VEL DE MALA DISPERATIONE ET DE VOCE CORVINA. Dum de bomis admonemus, et aliquos ex mostris ad iustitiam.

operibus

frequentius

II. OMELIA DE MARTHA ET MARIA. [Audite prius lectionem lingua vestra.] Quomodo in evangelio cum legevetur audivimus, multi. III. AMMONITIO UT MALUM EBRIETATIS TOTIS VIRIBUS CAVEATUR. Licet propitio Christo fr. cav. credam vos ebrietatis malum velut inferni. IV. ITEM AMMONITIO CONTRA EBRIETATIS MALUM. Pvequentev cavitatem vestram fr. dil. baterna pietate ammonuwi ut ebrietatis. V. OMELIA S. AUGUSTINI DE DIE IUDICII. Zudivimus cum evangelium legeretur terribilem simul et disperabilem vocem metuendam. VI. ITEM SERMO S. AUGUSTINI QUALES SINT CHRISTIANI BONI ET QUALES SINT MALI. Gaudeamws fr. cav. et deo gratias agamus, quà vos secundum desideria cordis.

VII. SANCTI AUGUSTINI IN PAROCHIIS NECESSARIUS. Z/togo vos fr. cav. «t adtentius cogitemus quave christiani sumus et crucem Christi.

LXXXV

VIII. INCIPIT DE INDIGNA FAMILIARITATE EXTRANEARUM MULIERUM. Nemo dicat fr. quod. temporibus nostris martyrum certamina esse non possint. VIII. OMELIA S. AUGUSTINI DE CARITATE. Dvimavum multiplicem habundantiam latissimamque doctrinam.

X. ITEM TRACTATUS AUG. DE EVANGELIO

scripturarum

UBI DICITUR : PETITE ET

DABITUR VOBIS. Qwod nos ovíatus est dominus noster in evangelio fv. cav. facere debemus. Sic. XI. INCIPIT OMELIA DE SENTENTIA PETRI ET DE DIE IUDICII ET DE EO QUOD AIT APOSTOLUS : DEPONENTES OPERA TENEBRARUM ET INDUITE VOS ARMA LUCIS. Beatum apostolum Paulum frequenter audivimus nos salubriter admonentem. atque dicentem.

XII. ITEM SERMO DE EVANGELIO UBI DICTUM EST : NOLITE ESSE SICUT HYPOCRITA ET PHARISAEUS. Series lectionis evangelicae nobis plurimum praestitit desiderium loquendi de verbo. XIII. ITEM OMEL. DE REBECCA CUM VENISSET AD PUTEUM AURIRE AQUAM. Isaac, inquit scriptura, crescebat Abrahae vespicienti mon ea quae videntur.

XIV. INCIPIT

SERMO

DE

EVANGELIO

DE

CENTUPLUM.

Dowünws

et

salvatov noster in evangelio quod audivimus iia universam ecclesiam. XV. INCIPIT HOMELIA DE OVE PERDITA. Lecíio evangelii quam modo audivimus in hunc modum coepit, id est quod. locutus.

XVI. INCIPIT OMELIA DE DIEBUS QUADRAGESIMIS ET DE PAENITENTIA AGENDA. Propheta qui lectus est admuntiare ie$unium et praedicari curationem vubet. XVII. ITEM ALIA DE QUADRAGESIMA. Legimus Ninive civitas subvevsio divinitus qàmmanevet.

in prophetis,

cum

[Homilias 18-24 relationis auctor praeteriit.] XXV. OMELIA DE NATAL. DOMINI. in nuptiis spiritalibus sponsae.

J*« natale domünico fr. cav. quasi

XXVI. ITEM ALIA DE NATAL. DOMINI. Z/togo vos fr. cav. ut libenti animo sermones quos dominus dabit suscipiatis. XXVII. INCIP. SERMON. DE MARTYRIBUS. Quà fideliter fv. cav. martyrum esta colitis, imitari 4n aliquo. XXVIII. ITEM ALIUS absque dubio mereri.

SERMO.

Honorantes

natalem

martyrum

dil. fr.

XXIX. ITEM ALIUS SERMO DE MARTIYRIBUS. Quia frequenter natal. martyrum colimus, celebrare aliquando incipiat unusquisque.

XXX. OMEL. IN NATAL. APOSTOLORUM

PETRI ET PAULI. Cu» ommes

beati apostoli parem gratiam apud dominum XXXI. OMEL. IN MACHABAEORUM.

sanctitatis obtineant.

Machabaeorum martyrum, ut paulo

ante lectio ipsa nos docuit, natalis est hodie.

LXXXVI XXXII.

OMELIA

S. AUGUSTINI

DE PASCH.

Passionem

vel resurrectionem

domini et salvatoris nostri fr. car. XXXIII. ITEM ALIA DE PASCHA. Gaudeamus fr. car. quia vedemptionis nostrae

pvetiwm

pervsolutum

est.

XXXIV. OMEL. ANTE UNAM DIEM DE LETANIIS PRO EXORANDA SERENITATE TEMPORE MESSIS. Quodam, domino commemovat dicente. XXXV. OMEL. S. AUGUST. fv. cav. iam prope sunt.

DE

loco dil. divimae

REDDENDIS

lectionis

DECIMIS.

auctoritas

Propitio

Christo

XXXVI. SERMO S. AUGUSTINI DE EO QUOD MUNDUS FORNACIS SIMILITUDINEM HABEAT. Quotiens mali homines eos qui boni sunt persequuntur, imperiti et ignorantes. (Hic rursus omissae sunt homiliae 37-39.] XL. SERMO S. AUGUSTINI DE DEFUNCIIS. hunc sonitum reddidit : Tempus bveve est.

4fostolica

lectio fr. cav.

XLI. OMEL. S. AUGUSTINI DE IGNI PURGATORIO. Z2 lectione evangelica quae nobis baulo (ante? recitata est fr. car. audimus.

Superest, exponam : I9 Ex

una

ut investigationis et triginta,

quae

a me

peractae

descriptae

sunt,

summam

paucis

homiliis

saltem

tredecim extant, quae inter contiones a Caesario certo compositas seu adaptatas reperiuntur : I. 3-8. 13. 16. 32. 33. 35. 41. 29 Alas quinque, etsi e variis fontibus haustas, a Caesario tamen

collectionibus suis insertas esse compertum habemus gustini). 17 et 30 (Maxim. Taurin.). 26 et 40 (ignoti).

: 9 (Au-

39 Denique tredecim, quae hactenus nondum innotuere, simile admodum 1nitium praeferunt, quale in certis Caesarii sermonibus

plerumque invenitur (2. 10-12. I4. I5. 25. 27-29. 3I. 34. 36) ; una ex his (11) in coloniensi Hildebaldi homiliario mihi nuper occurrit caesarianis mercibus inmixta. De decem igitur, quae praetermissae sunt, pronum esto iudicium,

eas quoque a Caesario haud secus ac totam collectionem, seu confectas, seu in suos usus conversas esse. CAPUT

DE

QUARTUM

CETERIS LIBRIS MSS- OUORUMSIISOEDENIDIS SERMONIBUS RATIO HABITA EST.

Praeter collectiones caesarianas capite superiore descriptas alii sunt codices fere innumeri in singulis bybliothecis disiecti, qui Arelatensis nostri contionibus sive novis reperiendis seu iam cognitis emendandis pro suo quisque modo conferre possunt. Atque in hoc praesertim difficultas operis consistit : cum enim plerique catalogi ad ea, quae Caesarii sunt, detegenda parum aut nihil subsidii afferant, numquam omnia collegisse te confidere poteris, nisi prius singula, quae in toto terrarum orbe dispersa sunt, homiliaria,

collectanea,

miscellanea,

immo

quaecumque

alicubi

LXXXVII

extant manu scripta volumina excusseris. Quod non solum immensi laboris esse, sed a nemine expectari posse unusquisque consentiet. Ego igitur per medium fere saeculum ex praecipuis Europae bybliothecis, quicquid diligenti facta investigatione reperire contigit, in utilitatem meam interim converti. Neque parum per hoc profectum esse, ex iis, quae infra exponenda sunt, facile perspicies. Ubi singulos codices a me evolutos ordine, quo in manus meas

venerunt,

breviter

describam,

quid ex eis excerpserim

de-

clarans, addito insuper numero, quo unusquisque in huius editionis apparatu designatur. Quod autem universos a collectionibus proprie dictis littera H distinxi, idcirco quia homilias ac sermones ut plurimum continent. Insigne Homiliarium Ottemburense, saec. VIII, litteris formae quam dicunt Laudunensis az, utcunque descripsere Martinus Gerbert, Jer Alemannic. p. 147 sqq. et Henricus Schenkl, Bzblzotheca patr. latin. britannica, n. 1743. Saeculo XI/XII in monasterio Ottemburensi

apud Suevos servabatur, ut constat ex nota, quam

ad oram homiliae 37 adposuit Henricus monachus Ottenburensis. Saeculo XIX nescio qua via in bybliothecam Thomae Phillipps transierat (n. 8400), apud cuius heredem in Cheltenham anno 1905 in ilius studium incubui. Postea brevem dominum habuit A. Chester Beatty, qui rursus illud aere distraxit anno 1933, quando Monaci exiguo tempore apud lacobum Rosenthal emacibus expositus mansit. Quo demum terrarum contigerit, ignoro. Ordinem homiliarum earum dumtaxat, quae quoquo modo huc pertinent,

exponam,

suo

cuique

numero

adsignato,

cum

neque

folia neque paginae adhuc notatae sint, etsi consueta Maurinorum rubrica passim occurrit : nam ipso codice usum se esse, Mabillonius noster in suo Jfinere Germanico testatur. Porro ex inscriptione iam perspicies, quanta barbarie volumen totum squaleat. In nomine domini nostri Iesu Christi incipit omelias anni circuli quae legendae sunt. item de adventum et de nativitate domini de epiphaniae. de quadragesima sive de pascha domini. sive de ascensa domini. seu de pentecosten vel de omnes festivitates quas celebrare debemus. 7. In nom. domini. incipit omelia de adventum domini. Propitia divinitate fv. dil. am prope est daes. 8. Item omelia de adventum domini. Sanctam et desiderabilem. 9. Incipit sermo Sedati episcopi de diem iudicii. Ftogo vos fr. cav. et cum grande humailitate admoneo. ro. Incipit admonitio sancti Faustini. ut semper de peccatis nostris. et de diem iudicii. vel de aeterna beatitudine cogitemus. Modo fr. dil. cum divina lectio legeretur, audivimus b. apostolum tevribiliter. 19. Omel. sancti Iacobi et Ioha. Sollemnitatem sanctorum apostolovum martyrum Iacobi et Iohannis hodiae caelebramus... 20. Item omelia de innocentibus. Hodie fr. cav. sollemnitatem parvulorum offücium caelebramus. |gaudeat terra nostra. caelestium mülitum...

22. Omelia de octaba domini. Dies kalendavum 4starum. 23. Item omelia de octaba domini. Omne peccatum fr. car. 25. Item sermo s. Agustini de aepiphania. Proximae eiusmodi vedempltionis. 26. Item alia omelia in aepyphania. Eferna die post laborem vigiliavum fr. cav... Intellegeve possumus quantam gratiam...

H4

LXXXVIII

28. Item omelia sancti Faustini de quadragesima. Ecce fr. cav. dies quadragesimae sancti ac spiritalis. 29. Omelia s. Agustini epi. de quadragesim. Quomodo humilis sempev exevcitur. 31. In quadragesima. omnes. ieiunio. toto. finit. Fogo et admoneo vos fr. cav. ut àn isto. 34. Omeli. de quadragesima. Dominus et salvator mostev qualitev ad ewm. 35. Omelia sancti Faustini. de eo quod dicit in evangelio : Oportet semper orare et non deficere. Vult dominus noster absque dubio mi-

severe.

36. Omelia beati Abrae. Modo cwm divina lectio legeretur, audivimus dominum b. Abrae dicentem. 37. Omelia de vacca. arietum. vel de capra trium annorum. Audivimus fr. car. scriptura dicente : Locutus est, ànquid. 38. Omelia de tribus viri. qui beatum Abraham apparuerunt. Frequenter admonui caritatem vestram fr. dil. ut his lectionibus. 39. Omelia de concaepto Rebeccae. Sé expositionem |sanctarum scripturarum. 409. Omelia de Iacob et Laban. Frequenter caritati vestrae suggessimus. [LA numero 40 ad 45 is, qui homilias distinxit, pev errorem transüit : ceterum àn textu mihal deest.] 45. Omelia de Ioseph. Beatus Ioseph sanctuset fidelis. 46. Omelia de quo scriptum est. mortuo Ioseph. et filiis Israhel creverunt. Audivimus in lectionem. quae lecta est fr. dil. quo mortuo loseph. 47. Omelia de nativitate Moysi. et rubo. In lectione divina fr. cav. quae mobis recitata. est. 48. Omelia de spiritali conluctationem. Israhelitarum. Egyptiorum. quae tunc potens dici. quando de paleis legitur. Quamvis fr. cav. omni tempove verbum dei. 49. Omelia de decem plagis. Moyses ad Aegyptum veniens fr. cav. 50. Omelia de eo quod scriptum est : Induravit deus cor Pharaonis. Quotiens lectio illa vecitatur fv. dl. 51. Omelia de via trium dierum. ZI» lectionibus divinis qui mobis praeteritis diebus. 52. Omelia de manna vel amara aqua. Lectio quae mobis ad missas legenda est fr. car. 53. Omelia de Rafidim. et Amalec. et de petra. percussa. Omnes apostolos qui volunt pie vivere. 54. Omelia de exploratoribus et botro. Modo cum dina lectio legevetur. audivimus quod tempove illo. 55. Omelia de eo quod Iudaeorum senior. in deserto mortuus est. et iunior in terra repromissionis ingressus est. Scire et intellegeve debemus fr. car. quia, seniov populus. 56. Omelia. expositio quod iusto dei iudicio filii Israhel terra repromissionis receperunt. I7» lectionibus quae mobis die tertia vecitata sunt. 57. Omelia de eo quod precaepit deus populo ut parati essent ad transiendum Iordanem. et aliquid de Raab meretricem. et de subversione Hiericho. S?cwt frequenter cavitati vestrae suggessimus fv. cav. 58. Omelia sancti Agustini de verso psalmi. Cantate et exultate. de beato Iob. Beatus Iob fr. car. de quo nobis esterna die lectio. 59. Item omelia de sancto lob. Lecíio quae mobis lecta est fr. cav. audivimus quod. gloriosissimus. 60. Omelia de David. et de patre suo. et de Golia. Im scripturis divinis fr. dil. huna eademque persona. 61. Omelia de sancto Elia. /« lectionibus quae mobis diebus istis. 62. Omelia de sancto Eliseo. S?cut de beatum Aelia diximus fv. cav. 63. Traditio symboli ad Osanna. Symbolum quae vobis tradituvi sumus fv. car.

LXXXIX

64. Incip. omelia ad conpetentes. Hodíae fv. dil. spiritaliter ad. conpetentes. 65. Omelia de caena domini dicenda. Hodie fv. car. audituri sumus evangelista. dicente. 67. In lectione evangelica quae nobis externo die vecitata. 68. Omelia de redemptione vel reparatione generis humani. Fvequenter audivimus fr. dil. beatum Paulum apostolum dicentem : Deus erat in Christo. 79. Item omelia in pascha. O perpetuae felicitatis est nobis. 8o. Alia omelia. Pascha Christi dil. vegnum est caeli. 81. Omel. fer. V. Paschae. Audivimus fr. car. evangelicae lectionis oraculum. 82. Omnia cav. quae dominus Iesus.

Porro quicumque hoc homiliarium cum collectionibus D et O parumper contulerit, plurima ex utraque huc derivata esse facile intelleget : quod ipsum satis est argumenti, ambas pariter iam inde antiquitus esse confectas, quamquam singulae singulis codicibus, iisque haud ita vetustis nobis traditae sunt.

Homelias Toletanas, quae in codice Musaei Britann. Addit. 30853 (olim S. Dominici de Silos) saec. XI/XII habentur, anno 1893 in calce tomi I Anecdotorum Maredsol. p. 406-425 accuratius descripsi. In quibus illud praecipue animum movet, multas, ne dicam plerasque, e.penu caesariano esse depromptas. Nec mirum, cum ex Vita sancti episcopi I, 55 discamus, paratas ab eo praedicationes longe positis atque in Hispaniam usque transmissas fuisse : porro sequenti potissimum saeculo efformata est liturgia wisigotica

provinciae Tarraconensis sive Toletanae, iuxta quam praedictae

homiliae intra missarum sollemnia olim legebantur. Principio id notare iuvat, sicut Homiliarii Ottemburensis auctori, ita etiam Toletani notam fuisse, atque in suos usus translatam collectionem

nostram Durlacensem seu Caroliruhanam D, uti praecipue apparet ex sermonibus, qui 'de quotidiano' inscripti sunt; nonnullae rursus in libro Silensi homiliae extant, quae nullibi alias nisi in

cvAÀoygj

Spinaliensi

(H?) reperiuntur.

Id vero

dolendum

textum ad usum liturgicum saepius libere adcommodatum, mutatum ac decurtatum esse.

est,

in-

En seriem homiliarum, quae plus minus proprie ad Caesarium pertinent : f. 19v Sermo in diem s. Stefani. Quotiens karitatem vestram. f. 21» Sermo in natale apostolorum Iacobi et Ihoannis. ubi ostenditur quid) futurum sit de tribus amicis. quando facit de eo quod fistuca nutriatur in trabem. Aogo vos fr. cay. ui non moleste accipiatis. f. 33 Incipit homelia sancti Fausti de die dominico ante initium quadragesimae. Dominus et salvator noster qualitev ad ewm. f. 40 Sermo de primo dominico quadragesime. Fogo vos fr. et admo«£0 wt in isto legitimo. f. 85 Sermo de die dominico post ascensione domini. Saluberrimo n0s consilio. 3 f. 89 Sermo de letanias pentecosten. Ecce fr. cav. dies sancti ac spirituales. f. 99» Sermo die dominico ante diem s. Iohannis babtiste. Pr. car. iam prope sunt dies in quibus messes. T^ f. 115v Item alius sermo eiusdem s. Felicis qui tamen dispositio

H?

XC

domini post triduum dici devet qui specialiter convenit. Ad inlwminandwm magnum (leg. humanum) genus fr. dil. f. 126v Sermo in diem ordinatione aepiscopi. Des ordinationis meae sollemniter odiermus inluxat. f. 150 Incipiunt sermones de quotidiano beati Agustini episcopi numero... I"», Gaudemus fr. cav. et deo gratias. f. 152 Item alium. Kavissimi, quotienscumque ad ecclesiam. f. 153» Item tertium. Nostis fr. cav. omnes homines sanitatem corpovis. f. 155» Item quartus. Rogo vos fr. cav. nemo dicat in covde suo. f. 158 Item quintus. de evangelio ayt. Si vis venire ad vitam. serva mandatum. Dwm evangelium legeretur fv. cav. audivimus dominum dicentem : Si vis vemave. f. 160v Item sextus. I» scripturis divinis fr. dil. frequenter viduae. f. 164 Item octabus. omo quidem evat dives. f. 167» Item nonus. de id quod scriptum est : Homo quidem desendebat de Iherusalem in Iherico. Dwm evangelica lectione legevetuw, audivimus dominum. et salvatorem mostrum. f. 173 De piscina Syloa. XII. Lect;o sancti evangelii qui de piscina Syloa. loquitur. f. 176v» De operibus misericordiae. XIIII. Rogo vos fr. car. misericordiam pauperum. f. 179 Sermo s. Agustini de quotidie. XVI. Rogo vos fr. car. ut atentius cogitemus quare christiani. f. 187» Homelia s. Agustini epi. legenda in quotidiano. Primum quidem decet nos audire vustitiam. f. 189» Item alia homelia idem beati Agustini legenda in quotdidiano. Ecce fr. ostendimus vobis quales christiana. f. 190 Incipit admonitio sancti Fausti pulcra. ut semper de peccatis nostris et de diem iudicii vel de aeterna beatitudine cogitemus. Modo jv. cav. cum divina lectio legeretur, audivimus b. apostolum terribiliter. f. 193» Item admonitio de diem iudicii quum grandi metu et sollicitudine iugiter cogitare. Rogo vos fr. cav. e cum grande. f. 196» Incipit admonitio cesarea (/eg. necessaria) de diem iudicii et malorum pena. vel bonorum gloria. et quod laici non mutato abitu et possint et debent quotdidie penitere. Aogo vos fr. cav. ut si quid frequenter admonui. f. 200 Incipit expositio sancti evangelii, ubi ayt : Nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua. Evangelica lectione fv. dil. quae nobis modo vecitata est. videtur michi. f. 203 Incipit de vocatione beati Abraae. Modo cwm divina lectio legeretur. f. 215v Incipit sermo exortaturius ad populum. Fr. cav. ad memoviam vestram veducimus. f. 219v Incipit epistola beati Pauli. Fr. car. frequenter diximus, semper christiani. f. 228 Item epistola b. Agustini epi. exortatoria. Fr. cav. audivimus cum evangeliwm legevetur tevribilem. simul. f. 237» Sermo in caput anni. JXalendae istae fr. cav. quas ianuavias. f. 241 Item alius de epyphania in vigilia dicendus. Proxime fr. car. huiusmodi redemptionis nostrae. f. 244v Item in epyphania aut ad missam de crastino et natale sancti Luciany martyris. Sollemnitatem quae de domini nostri nativitate.

f. 247 Item sermo sancti Fausti in natale s. Luciani in epyphania. Quod vobis de externa festivitate. f. 250 Sermo in natale infantum. Hodie fr. car. natale illorum infantum. f. 254v Sermo s. Fausti legendus ante carnes tultas. Ecce fr. dil. dies quadragesimae.

XCI f. 261 Item alium eiusdem de conpetentibus. Hodie fr. cav. specialiter ad conpetentes. f. 282v Sermo s. Agustini de decimis reddendis. legendum dominico ante diem s. Iohannis. Propitio Christo fr. cav. f. 286 Sermo de elemosina. Remedia peccatovwm fv. f. 289 De Ninnibe civitate. Legimus in prophetis cum Ninnibe. f. 204v Fr. car. dominus et salvator noster Pro calice aquae frigidae. f. 299 Ad memoriam vestram veducimus. f. 303 Dominus et salvator noster qualiter ad eum.

De amplissimo homiliario Spinaliensi ms. 3 (al. 16) saec. XII multa verba feci anno 1906 in ephemeride Rev. Bénéd. XXIII, pP. 189-214. et 350-372. Fuit olim codex Mediani Monasterii in Vosego, et inscribitur Homiliae per totum annum : cui efformando iidem antiquissimi fontes adhibiti esse videntur, qui et collectionibus caesarianis Theodoricensi (7), Oxoniensi (0), homiliario Cheltenham 1326 (nobis H??) etc.

Haec praecipua sunt, quae ad Caesarium spectant :

f. 43 Sermo s. Aug. epi. unde supra (i. e. de Litaniis). Audivimus evangelistam dicentem fr. car. Nolite $udicave. f. 43» Cuius supra de eodem die. Confitemini díio... Remedium purgandi facinoris. f. 44» Item eiusdem unde supra. Scire debemus et intelligere fr. cav. quia dies compunctionis. f. 63 Item cuius supra (de Ascensione). Salvator noster dil. fr. ascendit ?n caelum. f. 204 Ammonicio s. Augustini epi. E licet fr. cav. de vestra ferventi devotione congaudeam... f. 205 In dedicatione ecclesiae sermo b. Augustini epi. Qwocienscumque fr. car. altaris vel templi. f. 213 Sermo s. Augustini epi. de consecratione altaris vel edific. templi. Szcut optime novit sanctitas vestra. f. 216 Sermo eiusdem de eodem : Unusquisque propriam mercedem accipiet. Ait sevmo divinus fr. cav. sicut muper. f. 218 Dominica prima post octabas pentecosten. Sermo s. Aug. epi. de David. et de Isai patre suo. et de Goliaht spurio. Im scripturis divinis fr. dil. haec eademque persona. f. 220» Dominica tertia. Sermo s. Aug.epi. de plaga dei. Cum Regum lectio legeretur audivimus. f. 221 Dom. quarta. Sermo s. Aug. epi. de Helia. In lectionibus quae nobis diebus istis. f. 222 Dom. quinta. Sermo s. Aug. epi. de eo quod scriptum est de sancto Heliseo : Ascende calve. Cum divina lectio legeretur audivimus quod pretereunte. f. 223 Domc. VI* Sermo s. August. epi. de Heliseo. S?cut de beato Helia diximus. f. 224 Domc. VII* Sermo s. August. de b. Heliseo et Giezi puero. Frequenter caritati vestrae suggessimus. f. 224» Item sermo b. Iohannis epi. de Absalon. Perdidit Absalon scelestissimus mentem. f. 226 Dom. VIIIe. Sermo s. August. epi. de Heliseo et securi in gurgite lapsa. Cum divina lectio legeretur fr. cav. audivimus quod eunte b. Heliseo. f. 226v Dom. IXs. Sermo s. Aug. epi. de fame Samariae. Cum a cultu dei disceditur. f. 228v Dom. XI2. Sermo s. Aug. epi. de Naaman syro. Cum Naaman vegis Syriae. f. 230 Dom. XIII. Sermo s. August. de iudicio Salomonis. vel de duabus meretricibus. De duabus meretricibus dil. fr.

H3

XCII

f. 231 Dom. XIIII. Sermo s. Aug. epi. de beato Iob. et de versu psalmi : Cantate et exultate et psallite in cythara et voce psalmi. Beatus Iob fv. dil. de quo nobis hesterna lectio. f. 232 Dom. XV. Sermo s. Aug. epi. de beato Iob. Promfptiorem me ad loquendum. : f. 232» Dom. XVI. Sermo s. Aug. epi. de Tobia. Beatus Thobias qui panem

suum.

f. 233 Dom. XVII. Sermo s. Aug. epi. de Iudith. Non sufficit mortalis eloquentia. f. 233» Dom. XVIII. Sermo s. Aug. epi. de reddendis decimis. Propicio Christo fr. cav. iam prope. f. 234» Dom. XIX. Sermo s. Aug. epi. de timore dei. Nox dubito dil. fr. ànsitum esse. f. 235v Dom. XXI. Sermo s. Augustini de elemosinis. ex parte sancti Salviani satis et compuncta. De faciendis elemosinis fr. cav. f. 236» Dom. XXII. Sermo s. Aug. epi. de tribus pueris. Jwbet tivrannus. f. 237 Dom. XXIII. Omelia s. August. epi. de Susanna. Qwocienscumque $n hoc perverso. f. 237» Dom. XXIIII. Incipit sermo castigatorius contra eos. qui in festivitatibus per ebrietatem multa inhonesta committunt. et in audiendis causis munera super innocentes accipiunt. Magnum michi gaudium est fr. dil. et deo gratias ago. f. 238» Dom. XXV. (Eadem fere inscriptio). Magnum michi gaudium facitis fr. car. dum n sollempnitatibus. f. 243 De comparatione ecclesiae vel synagogae. Christianae religionis sacramentum, fr. cav. nom est novellum. f. 244» De benedictionibus spiritalibus. Modo cwm. divina lectio legeretur fr. cav. audivimus dominum dicentem : Si in praeceptis. f. 246 De beato Iob. Hesterna die fr. cum divina lectio legeretur audivimus et quodammodo. f. 247 De iudicio Salomonis. Bonwm. est semper ovave. f. 247» De sancto Helia. et duobus quinquagenariis. Quotiens mobis lectio de beato Helia. f. 248 De sancto Heliseo. et fonte. qui in dulcedinem commutatus est. Fvequentev caritati vestrae suggessi ut àn lectionibus. f. 249 Sermo de elemosinis. Remedia peccatorum, fv. cav. f. 250 De eo ubi pulsat pauper ad domum divitis. Suavis dominus et matis. f. 250v Ut in ecclesia magis studeat unusquisque orare. Rogo vos fr. car. quotiens ad ecclesiam convenitis. f. 251 Vbi dominus duas vias commemorat. amplam scilicet et angustam. Audistis fr. dil. cum evang. leger. duas vias... ad aeternam patriam perducere Cui est honor... f. 252 Vbi ait dominus : Homo quidam descendebat ab Hierusalem in Ier. Dwm evangelica lectio legevetur fv. car. audivimus dominum et salvatorem, nostrum. f. 252v Sermo de manu arida restituta. A4udiwimwus car. ber evangelicam lectionem quomodo dominus. f. 253 Quomodo in scriptura viduae et pupilli vel pauperes intelligantur. Im scripturis divimis fr. dil. frequenter viduae ac pupilli. f. 271» De vocatione Abrahae. Modo cwm. divina lectio legevetur. f. 272 Vbi Abraham temptatur a domino. Lectio illa fr. car. in. qua Abraham. f. 273 Item de b. Abraham et Ysaach. Miranda et amanda sunt fv. f. 273» De puero Abrahae qui missus est ad Rebeccam. Paulo ante cav. cum divina. f. 274» De conceptu Rebeccae. S? expositiones sacrarum scripturarum. f. 275» De b. Iacob. et Laban. Quotiens nobis car. lectiones de testa"ento veleri.

XCIII

f. 277 De b. Ioseph. Sicut frequenter ammonui fr. car. f. 278 Item de ipso s. Ioseph. In b. Iacob fr. cav. et in s. filio eius. f. 278» Sermo s. Aug. epi. de X. plagis. Dominus et salvatov noster jv. cav. vemedia mobis. f. 280 Vbi induratum est cor Pharaonis a deo. Quoties illa lectio legitur fv. cav. .f. 281 De via trium dierum. In lectionibus divinis quae nobis pretevis.

f. 282 De manna vel amara aqua. Lectio quae nobis vecitata est fr. cav. f. 283 De Raphidin. et de Amalec. et de petra percussa. Omnes qui volunt, inquit apostolus. f. 284 De virga Aaron. Fr. omnis princeps tribus bopuli. f. 285 De . XII . exploratoribus. Sicut in lectione quae nobis recitata est.

f. 286 De exploratoribus et annis transactis in heremo. Quadraginta anni fr. cav. de quibus modo. f. 287 De . XII . exploratoribus. Modo cwm. divina lectio legeretur audivimus quod tempore illo. f. 288 Quod iusto dei iudicio Cananei de terra repromissionis expulsi sint. Jn lectionibus quae nobis die tevcio. f. 289 De Raab meretrice et duobus nuntiis. Lectio ista fr. cav. quae nobis modo. : f. 289» De populis Chananeis. Quid significaverunt gentes ille. f. 290 De Samson. In lectione isía quae nobis vecitata est. f. 295 Sermo de piscina Syloae. Lectio s. evangelii quae de piscina Syloae. f. 315 De sex ydriis aquae in vinum mutatis. Sicut iam aliquando caritati vestrae. f. 316» Sermo unde supra. Modo cum divina lectio legeretur fr. cav. audivimus evangelistam dicentem. quod die tercio. f. 323 Sermo unde supra (i. e. ' de patre et duobus filiis"). Modo cum evangelium legeretur fr. dil. audivimus quod homo quidam.

Quanti sit haec congeries ponderis et momenti, ex iis quae sequuntur facile lector iudicium faciet : Nempe haud minus duodecim Caesarii homiliae ea continentur, quae ad annum 1906 adhuc ineditae erant : ex quibus decem tunc a me evulgatae (f. 247v. 248. 250v. 252. 253. 285. 289. 290. 295. 323.), duae autem hodieque nondum emissae sunt (f. 246. 316v.) Aliae rursus notabiles, seu inscriptione (f. 235v), seu additamentis (f. 251. 283), sive demum quia rarissume in aliis libris mss. occurrunt (f. 243. 244v). Ms. Paris. B. N. lat. 3786, ol. Colbert, 1015, saec. XI. Exemplar

partis hiemalis homiliarii Pauli Diaconi, post ab Odone ' nutrito in coenobio sancti Mauri super Ligerim... ob amorem sanctae

Mariae sanctique Petri Fossatensis' ex aliis fontibus praesertim

caesarianis ' anno incarnati Verbi millesimo. L. VIII ' ampliatum. Saepius eo usi sunt Maurini, post quos ego anno circ. 1890 codicem iterum diligenter excussi. Ea dumtaxat, quae nostra aliquid referunt, heic singillatim exsequar : ubi lector animadvertet, singulas

homilias usque fol. 213v romanis numeris esse signatas, reliquas

vero numero carere. Notatu prae ceteris dignae sunt f. 128v Gaudium quod mihi, et f. 129 Supplico fr. car., quae nonnisi in hoc et in altero codice H!? integrae inveniuntur. f. 124v Item sermones s. Aug. epi. de Ephyphania LXXXVII. ZIntellegeve bossumus fr. car. quantam gratiam.

domini.

H4

XCIV

fol. 125» Item sermo eiusdem s. Aug. epi. LXXXVIII. Proxime fv. cav. eiusdem modi redemptionis nostrae. f. 128» Item sermo sancti Aug. epi. unde supra. LXX XXI. Gaudium quod mihi dominus de vestra sancta. f. 129 Item eiusdem sermo unde supra. LXXXXII. Swpplico fr. cav. et paterna pietate. ' f. 139 Sermo s. Aug. epi. in Theophania. LXXXXVI. J//ud fr. car. quod. die tertia. : f. 187» Sermo s. Aug. epi. de sancto Ioseph. CXXV. Quoties vobis fv. cav. lectiones de testamento veteri. f. 188v Item eiusdem de sancto Ioseph. CXXVI. Fr. dil. in beato lacob. f. rgrv Sermo s. Aug. epi. de quadrages. CXXVIII. Aogo vos et ammoneo fr. cav. ut in isto. f. 193 Item sermo unde supra. CXXVIIII. Audivimus $n lectione quae lecta est fr. car. f. 194 Sermo s. Aug. epi. de decem plagis. CXXXX. Non est sine causa. f. 196 Item in XL. Sermo s. Aug. epi. CXXXXI. Quoties lectio illa. f. 202 Sermo s. Aug. epi. CXXXXV. Moyses quadvaginta. f. 202» Sermo cuius supra. CXXXXVI. Videamus fr. dil. quid sit illud quod dixit Moyses : Va trium dierum. f. 204 Item cuius supra. CXXXXVII. Hesterna die audivimus fr. car. cum divina. f. 205 Sermo s. Aug. unde supra. CXXXXVIII. Omnes, inquid apostolus, qui pie. f. 206 Sermo in XL n2, de sancto Gedeone. Hesíerna die audivimus fv. quod cum sub avbore. CX XX XVIIII. f. 2710 Unde supra sermo s. Aug. epi. CLI. Swperiovre dominica diximus hoc esse. f. 211» Item unde supra sermo s. Aug. CLII. Quomodo müles. f. 212 Sermo cuius supra. CLIII. Des 2e:wndi fr. car. dies obsecrationis. f. 213 Item omel.s. Aug. in XL*. CLIIII. Solempne tempus advent... caritatis. Quod nobis pvo sua pietate. f. 213v Sermo unde supra. CLV. Dl. nobis, fides vestra nos ammonet. f. 217 Item s. Aug. unde supra. Propitia divinitate fv. cav. ecce iam pene transegimus. f. 217» Item sermo s. Aug. epi. Ecce fr. cav. iam. deo fvopitio dies remissionis. f. 218 Sermo s. Aug. epi. ad conpetentes. Hodie fr. cav. specialiter ad competentes. f. 219 Expositio symboli. Queso fr. car. ut nobis resevantibus... Repetendus est vobis. f. 241 Sermo legendus in die caenae domini. Hod?e fr. car. audivimus evangelistam dicentem. cum surrexisset.

Inter antiquissimos libros mss., quibus huicce editioni parandae usus sum, haud infimum locum obtinet codex quondam Ashb. Barrois 57, saeculo VII/VIII litteris typi Luxoviensis exaratus. Quem K. Zangemeister, Bericht... Durchforschung der Bibliotheken Englands (Wien 1877), p. 88-90, summatim descripsit, et ego Londinii anno 1888 beneficio nobilis comitis Ashburnham ex commodo evolvere et in rem meam convertere potui. Idem mihi deinde occurrit in catalogo bibliopolae Sotheby (r9or) p. r2 sq., n. 28 ; paullo post audivi eum in manus Bernardi Quaritch devenisse. Ubi autem nunc

adservetur, nescire me fateor : fortasse

Florentiae, siquidem ea civitas nonnullas ex male quaesitis opibus

praedonum

Libri et Barrois favente gallici gubernii segnitia et

XCV

avaritia sibi comparavit. Porro non antiquitate solum liber commendatur sed, quod maius est, textus sinceritate et excellentia. Quae ad Caesarium spectant opuscula breviter more meo exscribam. fol. 1. Incipit admonitio sancti Augustini episcopi initio quadragin[tel|simae. Ftogo et admoneo vos fr. cav. wt in isto legitimo. f. 2 Dicta sancti Hieronimi. sermo in parrociis necessarius. Jogo vos fr. ut adtentius cogitetis quare christiani sumus. f. 5» Incipit omelia de indigna familiaritate extranearum mulierum et de sollemnitatibus martirum. Nemo dicat fr. car. quod temporibus nostris. f. 9» Sermo castigaturius sancti Augustini. Magnum mihi gaudium est fr. dil. et deo gratias ago. .f. 12» Sermo sancti Augustini. A4dmoneo vos fr. im conspectu dei timori vestro. f. r4v Sermo sancti Augustini episcopi quales christiani sint boni et quales. Gaudemus fr. cav. et deo gratias agimus. f. 17 Incipit omelia sancti Augustini episcopi de diem iudicii. Audivimus cum evangelium legeretur tevribilem vocem. f. 22 Epistula domni Augustini. Frequenter diximus, semper christiani. f. 25v Incipit epistula domni Augustini episcopi de diem iudicii. O fr. dil. timendus nobis est dies ille. f. 29 Cuiusdam sapientis. Mouwses quadraginta diebus. f. 34 Incipit epistola domni Augustini episcopi de diem iudicii. O fr. cav. quam timendus est dies ille. f. 38» Incipit omelia de cena domini. Hodie fr. cav. cum evangelium legeretur audivimus cum survexisset dominus. f. 40 Incipit omelia domni Augustini. In scripturis sanctis fr. cav. legimus quia eos qui de animae suae salute. f. 46» Incipit omelia in exordio quadragensimae. Quomodo müles semper exercetur ad proelium. f. 48 Incipit omelia de ieiuniis. Moyses quadraginta diebus.

Codex Oxoniensis Bodl. Laud. Miscell. 305-306, saec. XII binis columnis

scriptus,

verum

incertae

originis, homilias

continet

in

duas partes distributas, quarum nonnullae, ex iis praesertim quae de veteri sunt testamento,

Caesarium

auctorem

habent.

Textum

contuli in Bodleiana mense maio 1905. Ms. 305. fol. 3» Sermo sancti Augustini de adventu domini. Profitia divinitate fv. dil. f. 6v Sermo sancti Augustini de adventu domini. Samcíam ac sollempnitatem (sic) singularem. f. 33 Sermo sancti Augustini de natale domini. Ommes scripturae quas qwwunc. f. 84 In. L. sermo de Abraham. Modo cwm divina lectio (App. 2). f. 99 Sermo in dominica tertia quadragesimae de Iacob. Qwuottens vobis fr. cav. lectiones (App. 13). f. 100 Item sermo de Iacob. 77 beato Iacob, fr. dil. f. 104 Dominica. IIII. de decem plagis Aegipti. Non est sine causa. f. 107» Sermo in dominica quinta quadragesimae. Auwdiwimus fr. quod cum sub arbore quercu. (App. 36.) Ms. 306. f. 66 Item omelia beati Augustini epi. Modo cum evangelvwm legevetur... Nolite iudicare (Append. 63). f. 135 Sermo b. Augustini epi. de David et patre eius Ysai. Im scripturis divinis fv. car. haec eademque persona.

Hs

XCVI

f. 136» De divite cuius ager uberes fructus attulit. et de divite qui induebatur purpura et bisso. Sermo sancti Augustini epi. S? diligenter adtenditis fr. cav. omnes sacerdotes domini. f. 138 Dominica. II. Sermo b. Augustini epi. de plaga dei. Cwm Regum lectio legeretur, audivimus. f. 138» Alius sermo b. Augustini epi. de iudicio Salomonis et duabus meretricibus. De duabus meretricibus, dil. fr. f. 140v Dom. III. sermo b. Augustini epi. de beato Helia. In lectionibus quae mobis diebus istis. f. 142» Dominica. IIII. Sermo b. Augustini epi. de Eliseo. Cum divina lectio legevetur audivimus quod. cum praetereunte. H*

Codex Paris. B. Nation. lat. 13396, saec. IX, patria Corbeiensis,

deinde Sangerman. 265, a Maurinis saepius adhibitus, et nostra aetate a Ios. Fessler in suis Adversariis breviter descriptus, a quo velut ab exemplari partim pendere videtur Corbeiensis alter Paris. 11702 (nobis H$), post Isidori librum ad Florentinam, hos inter alios sermones continet : fol. 82 Omelia eiusdem (i. e. Augustini, cuiusloco 2 m. superscriptum est sancti Caesavii) de evangelio ubi dic. Venite benedicti, percipite regnum. Modo cum evangeliwm legeretur (App. 77). f. 85 Item sermo eiusdem (s. 1l. sancti Caesarii). Sermo nobis ad vos... S? temporis necessitas (App. 69). f. 88v Item sermo eiusdem. Confiemini domino quoniam bonus ined. fs DA: Item sermo eiusdem. Domnus et salvator noster qualiter ad eum. f. 93 Item sermo eiusdem. Jam dies ie?unii. Hsu

Paris. B. Nation. lat. 11702 -- 11703 saec. XII, ut Sangermanenses

a Maurinis

notati,

Homiliae per annum nullae

habentur

sed

revera

Corbeienses,

ut

videtur.

in duas partes distributae, inter quas non-

Valeriani

Cemenelensis,

Gaudentii

Brixiensis,

atque etiam Odonis Cameracensis ; plurimae etiam ad Caesarium pertinent, sed eae non numquam

ad librarii libidinem inmutatae,

proptereaque ad textum constituendum cautius adhibendae. IMs O2 EIS) f. 13 S?cut iam aliquando caritati vestrae (App. 9r). f. 23» Sermo s. Augustini epi. de nativitate domini. Propitia divinilate fr. dil. àam adveniunt dies. f. 24 Sermo sancti Cesarii epi. de adventu dí. Sanciam et desidevabilem. f. 53» Item eiusdem (August. de eodem. Ommes scripturae quas «unc audivimus. f. 81» Sermo s. Augustini epi. in nathali sanctorum Innocentum. Hodie fr. cav. natalem illorum innocentum. f. 143» Admonitio s. Faustini epi. dominica ante quadragesim. Rogo vos et admoneo fr. cav. ut àn isto. f. 154v Item unde supra. Jam dies ieiunii. f. 155 Item unde supra. Dominus et salvator noster qualiter ad ewm. f. 164 Omel. sancti Cesarii epi. de euuangelio : Venite benedicti Patris mei. Modo cwm evang. legeretur fv. cav. audivimus dicente domino. f. 164v Item sermo sancti Cesarii. Sevmo nobis est fr. cav. de eo quod in evangelio... Si temporis necessitas. f. 165» Item sermo eiusdem, (i.e. Caesarii). Confitemini domino quoniam bomus.

f.165v Item

sermo

eiusdem.

Dominus

et salvator nostev qualiter

ad eum (ut supra f. 155). f. 166» Item sermo eiusdem, Jam dies ieiunii (ut supra f. 154v).

XCVII

Ms. 11703 (I1). f. 4 Sermo beati Augustini. Gaudete f. c. quia redemptionis nostrae

(App. 163). e

168).

Sermo

beati Augustini. Pascha

Christi, fr. dilectissimi (App.

, t. 127 Item de eadem lectione sermo s. Aug. epi. Modo cwm evangelium, legeretur audivimus (App. 66 cum exordio et conclus. in nota). Paris. B. N. 3785, olim Lemovicen. CXIX, saec. XI. Homiliarius

& sabbato sancto ad finem anni, quem iussu Airaldi monachi

H?

Scripsit 'Iosfredus vestes puer indutus monachiles '. Ouamdam similitudinem habet cum homiliario bipertito Paris. lat. 3783 (nobis H?9) ; qui quidem multo copiosior est, at ex eadem fere regione prodiit. Istae sunt homiliae, quae huic operi instruendo mihi utilitati fuerunt : fol. 21» Homelia s. Agustini in Pascha. Pascha Christi, dilectissimi. f. 22» Item sermo de sancto pascha. Passionem vel vesuvrectionem. f. 62» Sermo s. Augustini de clauso pascha. Paschalis sollempnitas .. Sine fine regnetis. ibse (sic) adiuvante qui vivit (differt ab App. 172). f. 75 Domc. ante letania. omel. Ecce fr. car. dies sancti et. spiritales... ille gulam tw abstinentiam (in fine mutil.) f. 75 Homelias. Augustiniinletania maiore. Audivimus evangelistam dicentem fv. cav. Nolite iudicave. f. 80» Item cuius supra. Audivimus (ut supra f. 75). f. 81» Item in letania. omel. Scire debemus et intellegere quia. dies compunctionis. f. 82 Iterum ut supra. Evangelica lectio fv. car. dum legevetur audivimus : Paenitentiam, inquit, agite. f. 83 Item alia omelia. Evangelica lectio fr. dil. quae mobis modo vecitata est. (App. 63). f. 84 Item omelia in letan. Eo zempore fv. cav. quo b. Ionas. f. 179 Sermo s. Augustini de conversione b. Pauli. Hodie lectio de Actibus apostolorum. f. 233» Omelia s. Augustini de reddendis decimis. Propitio Chwristo fv. car. f. 236v In depositione s. Augustini. sermo b. Fausti epi. Depositionem samncíae vecovdationis. f. 246 Item sermo Augustini epi. Beatus Iohannes fv. dil. cuius festivitatem hodie cum gaudio (ined.) f. 319» Sermo b. Augustini contra eos qui in festivitatibus per ebrietatem multa inhonesta committunt. et in audiendis causis munera super innocentes accipiunt. Magnwum michi gaudium est. f. 321 Omelia b. Augustini quales sint christiani boni. et quales mali. Gaudeamus fr. cav. f. 322 Omelia b. Augustini de castitate cum uxoribus observanda. et de avorsis mulierum. et qualiter adveniente die dominico vel reliquis festivitatibus debent puritatem vel castitatem custodire. Magnwm michi gaudiwm facitis. f. 323» De sanitate animae. Nostis fr. cav. omnes homines. f. 324» Sermo b. August. Contra eos qui caragios et aruspices et ariolos interrogant,

3e

et credunt,

vetans ne credant.

Bene mostis fr. cav.

vobis.

Montepessulanus Scholae Medicinae 152 ex tribus voluminibus coaluit,

quae

ex

praefert

cuiusdam

Oratorii

Collegio

Trecensi

in bibliothecam

P.

Pithoei primum transierant. Ex quibus secundum, saeculo ut videtur IX exeunte binis columnis scriptum subscriptionem Iudoberti

diaconi

Nevernensis

civitatis, ab

antiquiore exemplari forte repetitam. Vide sis, quae de eo scite, 7

C.

H!9

XCVIII ut solet, disseruit Andreas Wilmart, Rev. Bénéd.

XX XVIII, p. 156

sq. Post sancti Laurenti libros de Eleemosyna et de Muliere chananaea, seriem homiliarum complectitur, quarum pars ex officina Caesarii Arelatensis manavit, nonnullae in codice Monacen. 17059 (nobis H?!) pariter leguntur. Magni profecto facienda haec collectio, quamvis textus a librario saepius male habitus sit, nec semper

facile discernas, quid a Caesario, quid ab aliis fontibus profectum sit. Haec autem sunt, quae rebus nostris potissimum utilitati fore visum est : fol. 157 Incipit omel. sancti Augustini epi. de lect. evangelica ubi ait : Venite benedicti percipite regnum. Modo cum evangelica lectio legeretur. audivimus dicentem dominum. f. 174 Incipit homelia sancti Augustini pulchra de ficulnea illa quae tribus annis non dederat fructum. et quod lacrimae paenitentis similitudinem habeant agri. in quo stercora ponuntur. et quod stercus non suoloco mundam non facit domum. suo loco positum magnum fructum reddere comprobatur. Sc habet fr. miseriae nostrae conditio. f. 178v Incipit sermo sancti Augustini. de evangelio ubi ait : Si vis venire ad vitam, serva mandata. Evangelii lectio quae modo personuit in auribus nostris (ex August. serm. 85, cum conclusione caesariana nondum edita). f. 186» Incipit ammonitio de opere misericordiae. et quomodo duo genera misericordiae fieri debeant. Rogo vos fr. misericordiam pauperum attentius cogitetis... consortium vegni mei. Cui est honor. f. 192» Incipit humel. sancti Augustini de divitibus huius mundi et de contemptu avaritiae. Modo cum divina lectio legeretur, audvvimus b. apostolum praecepisse discipulo suo Timotheo... et sanguine suo redimát te. f. 196v Incipit homelia sancti Agustini de laude vel de perseverantia psallentium. Gaud?iwm quod mihi dominus. f. 199 Incipit ammonitio ut in oratione genua flectantur. et ad benedictione(m» capita inclinentur. Swpplico fr. cav. et paterna pietate. f. 201 Incipit hom. de turibulis. Modo fr. dil. cum dina lectio legeretur, audivimus dixisse dominum ad Moysen. f. 203v Incipit sermo de peregrinatione christianorum. et de via molle quae ducit ad mortem. et aspera quae ducit ad vitam. et quod patria nostra paradysus sit ubi nos omnes sancti qui de hoc seculo migraverunt extensis brachiis caritatis expectant. 5? temporis necessitas permiserit fr. car. f. 214» Incipit ammonitio sancti Fausti. ut semper de peccatis nostris. et de die iudicii. vel de aeternam beatitudinem cogitemus. Modo fr. cav. cum divina lectio legeretur, audivimus b. apostolum

terribi-

liter. f. 217» Incip. hom. sancti Fausti de diebus XLme, Ecce fr. dil. dies quadragesimae. f. 224v Incipit homel. de ieiunio. Moyses quadraginta diebus. [De H'* vide supra p. xcvi ad H5]. Hai?

Cheltenham

1326, saec. IX, ab Henrico Schenkl, Biblioth. patr.

lat. britannica p. 38-42, n. 1182 descriptus, cui in eo hispanica cvuTÓLaTa deprehendere visum est. Quo autem finem vagandi fecerit liber haud parvi certo pretii, dicant nobis, si possunt, qui tot et tam lamentabilibus exsiliis etiam veneranda antiquitatis documenta pecuniae amore ducti affecere. Ego autem nihil aliud queo, nisi ea, quae ad Caesarium

pertinent, hoc loco singillatim

exsequi : ubi quamdam interdum similitudinem cum nostro Spi-

naliensi (/7?) perspicies.

XCIX

I. Homelias de adventum domini. Propitiante divinitate. 2. Alia. Sanctam et desidevabilem. fol. 78 Rogo vos et admoneo fr. cav. ut in isto. f. 80v Incipit omelia sancti Augustini de decem plagis. Dominus et salvator noster fv. cav. vemedia nobis. f. 85» Incipit omelia de quo scriptum est : Induravit deus cor Pharaonis. Quoties lectio illa legitur... castigaretur iustitia. f. 92 Item alia. Gaudete fr. cav. quia vedemptionis. f. 93» Item de resurrectione. Pascha Christi fr. dil. vegnum. f. 135» Item de eo supra. Quotienscumque fv. cav. sanctorum martyvum. sollemnia. f. 143 Incipit omelia in natale virginum. Audistis fr. cav. dum evangelica lectio legeretur. f. 147 In dedicatione ecclesiae omelia. Q«wotienscwmque fr. cav. altaris vel templi. f. 150 Unde supra. Unusquisque propriam mercedem... Ait sermo divinus fv. cav. sicut nuper. f. 158 Agustinus de caritate. Divinarum scripturarum multiplicem. f. 159» Et iterum de caritate. Si caritati vestre non posuwmus. f. r61r» De elemosin. Remedia peccatorum fv.

Cantabrigiensis Universitatis ms. Addit. 3479, antea Cheltenham 2173, ex monasterio

' S. Michaelis in Lotaringia ', saec. IX, conti-

net epistolas et sermones s. Augustini. Quem ab Henrico Schenkl in Bzbliotheca patr. latin. britannica descriptum (n. 1210) egomet anno I905 diligenter evolvi. At nemo puto de eo melius copiosiusque

disseruit,

ac noster

Andreas

Wilmart,

p. I5I sqq., ubi ostendit persimilem eum Phimarconensi seu Borderiano. Ceterum messe nonnisi unum

fol. 206v Sicut iam

Bénéd.

XXIX,

inveni, qui ad Caesarium pertineat, videlicet

eum, qui apud Schenkl numero inscriptione.

(App. 91).

Rev.

esse notissimo codici in tanta sermonum

(Scientiam

62 notatus est. Legitur sine ulla Schenkl!)

aliquando

caritati vestrae

Paris. B. N. lat. 2628, antea Bigotianus 62, tum Regius 4333.2 saec. XI. Cuius pars prior (fol. 1-102) librum continet Eusebii Emiseni,

ut initio praescribitur,

revera

autem

imperfectam

col-

lectionem homiliarum quae vulgo Eusebii Gallicani dicitur ; deinde fol. 103 * Incipiunt omelie beati Augustini ', quarum indicem heic texere visum est, cum nonnullae Caesarii sint, eaeque rariores aut etiam ineditae, etsi textus haud ita bonae notae. fol. 103 Incipiunt omelie beati Augustini. De anima exeunte de corpore. Primum quidem decet nos audire iustitiam. f. ro5 Eiusdem omel. de defunctis. Apostolica lectio fr. car. hunc sonitum reddidit : Tempus bveve est. f. 106 Cuius supra de elemosinis. Patio nos compellit fr. cav. f. 107» De dilectione dei et proximi. D2cturus sum. dil. dilectioni vestrae de ipsa dalectione. f. ro8v de mundi istius pressura. Fr. car. nemo se credat aliquam felicitatem. f. rog» Eiusdem de paenitentia. Pius dominus et misericors fr. car. pev prophetam nos exortatur ad compunctionem. f. rz11» Omelia ad eos qui in festivitatibus multa inhonesta committunt, et in audiendis causis munera accipiunt. Magnwm mihi gaudium. est fv. dil. f. r14 Omelia sancti Augustini in Palmas. Infendat caritas vestra,

christianissimi homines.

H3

C f. 116 Sermo ad parochias satis necessarius. Rogo vos fr. car. ut attentius cogitemus quave christiani sumus. f. 118 Omelia de divite et Lazaro. Modo fr. dil. cum. evangeliwm legevetur audivimus parabolam de divite qui purpura (ined.) f. r21 Cuius supra sermo. Audistis fr. cav. in evangelio dominum dicentem. : Inpvimis dominum deum diligere. f. r21» Omel. de confessione. Rogo et admoneo vos fr. ut quicumque christianus post baptismum. f. 123 Omel. de quadragesima. Rogo vos fr. cav. ut in isto legitimo. f. 125» Cuius supra de die iudicii. O fr. car. quam timendus nobis est dies ille. f. 126v Sermo quales sint christiani boni et quales mali. Gaudeamus fv. cav. et deo gratias agamus quod secundum desideria. f. 128 Omel. de elemosina. Audivimus cum evangeliwm. legevetur terribilem vocem et metuendam. f. 130 Cuius supra. In omnibus divinis libris verbum. dei scriptum ]vr. diligentev adtendite. H5

Vatic. Palat. lat. 213 duabus partibus constat : foll. 1-71, saec. XI et foll. 72-91, saec. IX/X. Haec autem altera pars priorem locum olim obtinebat, collectionem complectens partim. caesarianam praevio indice capitulorum : quo ex indice comperimus, tertiam fere partem post fol. 79v iam dudum disperiisse. Ceterum textus plerumque bonae notae, etsi scriptura inelegans. Codicem

descriptum invenies, tum ab Henrico Stevenson in catalogo Codd. palat. latin. bibliothecae Reifferscheid,

Bibliotheca

Vatic. t. Y (Romae

1886), tum ab Aug.

patr. latin. italica I, 202-204.

Parvum

corpus homiliarum, quod magnam similitudinem praefert cum collectione ampliore et antiquiore codicis Guelferbytani Wissenburg. 99 (catalog. Heinemann t. VIII, p. 317-319; cf. infra H*9), arte phototypica expressi, cum Romae degerem anno 1900. fol. 72 praemissus est index capitulorum numero XI : Reiffersch. I,

203.

f. 72v 1. Omel. de reddendis decimis. sancti Agustini epi. ante natal. sancti Ioh. Propcio Christo fr. cav. iam prope sunt dies. f.74v rr. Epistula sancti Agustini. De faciendis elimosinis fv. cav. caritatem vestram amavi (!) et consilóum dave (cod. Guelf. f. 79). f. 76 111. Incipit omelia eiusdem. Lceí mobis fr. cav. incognitum esse non credam. (ibid. f. 81v). f. 77 1r. Incipit epistula sancti Agustini episcopi. Apostolica lectio[ne] fr. cav. hunc sonitum reddit (ibid. f. 82). [f. 78v intrusus est, qui inter capitula non comparet, Sermo sancti ed de decim talenta. Auditor hoc tempus ber mulierem Guelt. . 85x]. f. 79» v. Item eiusdem de diligendis inimicis. Sc?o et credo caritatem vestram. sapientev intellegere (Guelf. f. 66v). [Inter hoc folium 79v et illud, quod nunc 80?" est, multa desiderantur; periit reliqua pars homiliae v. et sequentes homiliae, quae inter capitula initio commemorantur : V1. Jtem alia de dilectione domini (cf. cod. Guelf. fol. 75»). vir. Excerptum de libro sancti Effrem. vii. Admonitio sancti Fausti ut semper de peccatis et de futuro

1udicio et de aeterna beatitudine App. 210.]

f. 8o ... cultoris industria stipatus mon nutrit intus semina iacta... saeculorum. (Conclusio est homiliae VIII). f. 8o virrr. Incip. omelia sancti Agustini epi. de diem iudicii. A4udivimus cum in evangelio legeretur terribilem vocem (App. 78). Finem parvae collectioni imponunt duo ultima capitula

CI

f. 83v x. Epistula sancti Iacobi apostoli (Guelf. f. 88-95») f. 86» xi. Epistula sancti Petri apostoli (ibid. f. 96 sqq.) Vaticanus

Palat.

lat. 216, saec. VIII

vel IX iuxta Stevenson

H36

(Codd. Palat. lat. p. 44 sq.), IX/X autem iuxta Reifferscheid (Biblioth. patr. lat. italica I, 214-217), saec. demum VIII ex. uti Brunoni Krusch visum est (Rer. merov. VI, 311), miscellanea continet, quae maximam partem homiliis constant, eisque passim Caesarium auctorem manifesto referentibus. Has quoque arte phototypica anno 190o depinxi.

Post Augustini librum de Genesi adversus Manichaeos, sequuntur varia opuscula, ex quibus sequentes homilias, quae ad rem

nostram faciunt, enumerasse

sufficiat :

fol. 21 Omelia s. Augustini epi. de adventu domini. Propicia divinitate, fv. dil.

f. 24v Item alia humilia eiusdem. Sanctam et desidevabilem. f. 35 Incipit humilia in natalis s. Stephani martyris. Hesterno die natalem habuimus. f. 49 Hodie fv. car. natalem illorum infantium. f. 82» Incipit humelia s. Agustini episcophy. Pius dominus et misevicors fr. cay. pev pvophetam nos exortatur.

f. gr» Incipit de die iudicii. Rogo vos fv. cav. et cum magna mortaliiate (cf. App. 249). i f. 96» Incipit admonicio s. Fausti. Modo fr. cav. cum divina lectio legevetur audivimus apostolum terribiliter. f. roo Incipit excarpsum de epistola sancti Fatali de vita christianorum. Rogo vos filii et paterna pietate commoneo, ut de salute animae. f. 104 Incipit epistl. s. Agustini de igne purgaturio. /*» leccione apostolica quae nobis paulo ante. f. 116 Incipit homelia de epiphania. S2cut iam aliquando caritati vestrae suggessimus. f. 121» Incipit humelia s. Agustini de igne purgaturio. I« lectione apostolica (ut f. 104). f. 127 Humilia s. Agustini ad populum. Fr. car. ad memoriam nostram veducimus bev sacras.

Paris. B. N. latin. 2328, saec. IX/X, binis columnis scriptus, monasterii S. Martialis Lemovicensis olim fuit. Miscellanea continet, inter quae homiliae leguntur, quarum nonnullae aliquid referunt saporis caesariani. Textus tamen plerumque libere immutatus videtur, atque ideo ipso codice caute ac nonnisi rarius usus

sum. fol. 116 Sermo sancti Agustini epi. Fv. cay. ad memoriam. vestram veducimus. f. 116v Incip. sermo sancti Agustini epi. de diem iudicii. Audivimus etiam fr. cav. cum evangelvum legevetur tevribilem simul. f. 117» Incipit sermo sancti Agustini epi. de decimis. Domni est terra.

f. 120 Incipit sermo de evangelio secundum Ioh. ubi dicit quod die tercio nuptiae factae sunt in Chana Galilaeae. Modo cum divina lectio legevetur audivimus evangelistam dicentem quod die tercio. f. 122» Clausula caesariana sermonis cuiusdam de caeco nato. Nos evgo fr. dil. qui oculos cordis. f. 122» Sine inscriptione : Modo fr. cav. cum evangelium legevetur. audivimus quia (venerit? dominus ad «locum» wbi sepultus fuerat Lazarus. f. 124 Incip. sermo in diem ramis palmarum ad missa cum simbolum. Carissimi accipite vegulam fidei.

H3?

CII H:8

Vatican. lat. 4951, saec. XII, ' de claustro Roffensi ' in Anglia.

Notissimus est liber iste homiliarius, ex quo plurimi ac genuini s. Augustini

sermones

nostra

aetate

prodierunt.

Qui

ad rem

quoque nostram haud parum confert, quod magnam partem quasi adauctum

exemplar collectionis G exhibeat, immo

unam

Caesarii homiliam servaverit, quam vix alibi reperias.

saltim

fol. 31» Dies kalendarum istarum. f. 32v Omne peccatum. ] f. 46» Sermo Faustini epi. in epiphania domini. Solemnitatem nativitatis domini mri Iesu Christi. B f. 6o Unde supra. Modo cwm evang. leger. fr. car. audivimus dicente domino : Vemite benedicti. f. 69v Quotiens fr. car. lectiones de testamento veteri (App. 13). f. 70v In b. Iacob (App. 15). f. 71v Non est sine causa. f. 72» Hesterna die audivimus (App. 36). f. 74 De Helyseo et securi. et de symboli traditione ad competentes. Modo cwm divina. . 75 Hodie fr. car. specialiter ad conpetentes. . 76 Quaeso vos (App. 242). . 91 Hodie fr. cav. audituri sumus (App. 149). . I05v Gaudete fr. cav. quia (App. 163). . 106v Pascha Christi (App. 168). r5 HS nS oh . I47v-148v. Unde supra. De lectione evangelica quae mobis vecitata est fr. cav. solent aliqui quaeveve... ad aeterna pvaemia mereamur. praestante (ined.) f. 151 Scire debemus et intellegere (App. 174). f. 152 Evangelica lectio fr. cav. cum legev. audivimus : Paenitentiam, inquit, agite. . 152v Eo tempore fv. cav. quo b. Ionas. . 201v Rogo vos fr. cav. ut non moleste accipiatis. . 205 Episcopatus, fv. car. . 2060 Semper quidem me. . 209 Gaudemus fr. car. et deo gratias. . 210 Nostis fr. cav. omnes homines. 210v Magnum michi gaudium est. . 211» Bene nostis fr. car. me vobis. . 213v Magnum mihi gaudium facitis. 08. 215 Nemo I8 I0 Ih mh 0h Ph dicat fr. quod temporibus nostris.

Hi

Codex Paris. Biblioth. S. Genovefae D. 1. 89. 22, a C. Kohler in recenti catalogo (Paris 1896) t. 2, p. 504-510, num. 2785 descriptus, ex quatuordecim mss. compactus est, quorum tertius (fol. 4-86), saec. ferme XI, homilias continet ex variis collectionibus caesarianis excerptas, sed eas alienis mercibus saepius inmixtas,

et quarum textu caute utendum esse existimavi. Librum anno iam 1887 evolvi, ex quo sequentia suscepto operi profutura collegi :

fol. 4 Adtendite evgo fr. et videte... et ad caelorum vegna feliciter pervenive (App. 78. a num. 2). f. 6v Incipit sermo s. Augustini ad populum. Gaudemus fr. cav. et deo gratias. f. 9v Incipit tractatus s. Augustini epi. O fr. cav. quam timendus.

USE CEU

ere

ir

f. rov Incipit epistola s. Augustini admonitio. Decet mos fr. cav. ut intentius cogitemus quave chvistiam? sumus et crucem. Christi... potestis vestras anima, liberare (cf. App. 265). f. 14v Incipit epistola s. Augustini epi. de igne purgatorio. I7 lectione apostolica quae nobis paulo ante.

CIII

f. 19» Incipit humelia s. Augustini legenda in quadragesima. Pius dominus et misericors (cf. 66 ad fratres. in eremo). / x 22 Incipit sermo s. Augustini epi. Ecce fr. cav. dies sancti et spiriales. . f. 26» Incip. humilia s. Augustini de caritate proximi et de amore inimici. Quantum mos fr. dil. caritas vestra desideret. f. 31v Incip. homel. s. Augustini epi. de quadragesima. Rogo et admoneo vos fr. car. ut in isto. f. 33 Inc. sermo sancti Iohannis de penitentia. Provida mente et profundo cogitatu. f. 39» Incip. humelia s. Augustini epi. de dilectione fraterna. Im multis sanctarum. scribturarum locis nos admonet spiritus sanctus (a me primum edit. Rev. Bén. XIII, p. 211). f. 57 Incipit admonitio sancti Cesarii epi. per quam suadetur ut omnes populi donec divina misteria celebrentur in ecclesia fideliter expectent.

Rogo vos fr. cav. et paterna.

f. 61 In nomine domini nostri I. C. incipiunt humilie s. Cesarii epi. in primis qualiter verbum dei desiderari debeat vel requiri. Im£er veliquas beatitudines. f. 64» Incipit eiusdem s. Cesarii. Rogo vos fr. cav. wt si forte aliquis ex vobis. f. 67» Incipit admonitio s. Faustini. Modo fr. cwm. divima lectio legeretur audivimus b. apostolum terribiliter. f. 7o Item sancti Augustini. Scio et credo fr. cav. vos sapienter intellegeve sime causa, nom esse. f. 78» Incipit sermo s. Cesarii epi. de decem virginibus. 77 lectione evangelica fv. cay. audivimus dominum. dicentem.

Paris. B. N. lat. 10612, quem Leopoldus Delisle saec. VIII, ego tamen paullo recentioris aetatis esse putaverim, post Gregorii homilias in Evangelia ac diversa miscellanea, foll. 124-154v, varias exhibet

homilias,

quarum

nonnullae

Caesarii

sunt,

una

H29

etiam

(fol. 128) hactenus inedita ; textus vero passim mutilus aut interpolatus. fol. 128 Sermo de Epiphania domini nostri Iesu Christi. Epiphania fr. car. grecum vocabulum est... die crastina maturius ad ecclesiam veniat fraestante domino (Caesarii, adhuc ined.) f. 130» Admonitio s. Agustini epi. de initio quadragesimi. Rogo et admoneo fv. cav. ut in isto legitimo. f. 131» Homelia s. Agustini epi. de pascha. Passionem vel resurvectionem domina. f. 137 Homelia s. Agustini epi. Rogamus vos fr. car ut adtentius cogilemus quare christian? sumus. f. 141» Homelia s. Agustini ad mon. Qwi intev multos vitam agere constituerunt. f. 144» Homelia de duabus viis. Audistis fr. dil. cum. evangelium legeretur, duas dominum commemovasse. f. 146v Homelia s. Agustini epi. Fr. car. ad memoriam veducimus. f. 150 Homel. legenda. Rogo vos fr. considevate si hodie a conventu ecclesiae. (ex App. 229, n. 4-6). f. 1531 Admonitio s. Faustini ut semper de peccatis nostris et de diem iudicii vel de aeterna beatitudine. Modo fr. cav. cum divina lectio legeretur. audivimus b. apostolum terribiliter,

Monacensis lat. 17059 (Schaeftlarn 59), saec. IX/X, seriem homiliarum complectitur, quarum pleraeque Augustini nomine inscribuntur, pauculae ad Caesarium pertinent. Prodit, ut dixi,

haec

cvAoyj

quandam

similitudinem

cum

Montepessulana

H4

CIV

(supra H!9?). Quae autem hic notantur homiliae, non omnes quidem Caesarii sunt, at certe in ipsius libellis passim occurrunt : fol. 4v Incipit sancti Augustini de divite et paupere. Prata et nemovosa loca. f. 7;Incipit sancti Augustini de caritate. Divinarum scripturarum multiplicem. f. 21 Incip. Augustini dogmata de decimis quae sacerdotibus in ecclesia offerri debeant. Scriptum est fr. Domina est terra... quia tu te redimere noluisti. f. 30 Omelia sancti Augustini episcopi de quadragesima. JP?ws et misericors dominus fr. cav. ber prophetam nos exoriatur ad conpunctionen... f. 32 Incipit eiusdem de lectione evangelica ubi dicit: Venite benedicti p. m... Uf evgo istam vocem desiderabilem audire... recipere quae pvomasit. praestante domino. f. 34 Incipit eiusdem de elemosinis. Remedia peccatovum fr. car. f. 36» Incip. omel. sancti Aug. pulchra de ficulnea illa quae tribus annis fructum non dederat. et quod lacrimae paenitentis similitudinem habeant agriin quo stercora ponuntur. et quod stercus suo loco positum mundam non faciat domum. suo loco positus magnum fructum reddere conprobatur. S?c habet fr. cav. miseri |cordi]ae nostrae conditio... manipulos suo. Ad quod gaudium nos dominus sub sua protectione. f. 40 Incipit sermo sancti Hieronimi de ieiuniis. Moyses quadraginta diebus. f. 41» Incipit de templo sive altaris consecratione. Quotienscumque altaris vel templi. f. 44» Incipit omelia sancti Esidori de anima et corpore. Safís nos oportet timere tres causas. f. 5o Incipit eiusdem laus caritatis. D?vinarum scribiuravrum multiplicem (ut supra f. 7). f. 87» Incipit de flagella sancti Augustini. Quem enim diligit dominus, et corripit. H?2

Casinensis

XII,

amplissimus

homiliarius

saec.

XI,

tum

in

Biblioth. casinen. I, 164-178, tum denuo in Codicum casinen. mss.

catalogo I, 17-22 descriptus, haec inter cetera exhibet nostrum apta :

ad opus

p. 31 xxm. Omnes scripturae q. nunc audivimus. p. 69 xrvuir. Proxime f. c. eusmod? redemptionis (ex App. 136 et 9o in unum conflatis). p. 107 LXxI. De decimis dandis. Sceviptwm est fv. dil. Domini est terra. p. iii LXXIH. Cw de bonis operibus frequentius: ammonemus. : P. rus LXXVI. Rogo vos f. c. e cum grande wmilitate (App. 249, sed

usior).

p. 117 LXXVII. Fr. cay. caritatem. vestram p. 119 LXXVIH. Jan dies tevuni, f. c.

ammoneo

(App.

306).

p. 120 nxxix. Dominus et salvator noster qualiter ad eum. p. 197 €Cxix. Audivimus evangelistam dicentem f. c. Nolite iudicave. p. 198 cxx. Evangelica lectio f. c. cum legevetur audivimus, Paenitentiam i. agite. P. 331 Sermo b. Faustini epi. Modo f. c. cum divina lectio legeretur audivimus b. apostolum terribiliter.

H2

Coloniensis Capituli (nunc Biblioth. dioecesanae), liber ms. 171 'sub pio patre Hildibaldo scriptus' (f 818) inscribitur Ovmmelia excerpta diversorum patrum de diebus festis. Revera excerpta sunt, eaque libere inmutata, ex quibus sequentia, quae ad Caesarium

Cv

plus minus spectant, anno I9oo, mense decembri notavi, cum codices adhuc in una turrium ecclesiae maioris asservarentur : fol.2 De admonitione ante diem natalis domini n. I. Christi. Sancti Faustini. Propitia divinitate fr. dil. iam prope est dies in qua natalem. f. 27» De epifania. Proximae fr. cav. eiusmodi redemptionis nostrae caelebravimus sacramentum. f. 42 Incipit de martyribus. Sancti Anathasi. Quotienscumque fr. cav. sanctorum solemnia caelebvamus, iia ipsis intevcedentibus. f. 44» Item sancti Anathasii. Nemo dicat fr. quod temporibus nostris. f. 47 Ante caput quadragesime. Ecce fr. cav. dies quadvagessime sancti ac spiritales. f. 49 De quadragesima. Dominus salvator noster qualiter ad eum. f. 59v De caena domini. Modo fr. car. cum evangelium legevetur audivimus quia cum surrexisset dominus. f. 63 De ressurrectione domini. Passionem vel resurrectionem. 1. 74» Item. Legimus in profetis, carissimi, ut Ninivitas in tribulatione fosaitos.

f. 77» Sermo sancti Faustini. Inspiciamus nos in quantum possumus oculis covdis. f. 89» Augustini sermo de eo quod scriptum est : Regnum caelorum vim patitur. Quantum salubritatis in praesenti. f. gr» Sermo sancti Augustini. Confitemini dno... Remedium purgandi facinovas. f. 94 Sermo sancti Augustini. Beatum. apostolum Paulwm fv. cav. frequenter audivimus nos salubriter admonentem (ined.)

Trecensis civit. 1430 (olim eccl. S. Stephani ibid.), saec. XII, miscellanea homiletica continet, inter quae paucula haec ex officina Caesarii manarunt :

H?4

fol. 48 Quot modis peccata remittuntur. Prima vemissio est. f. 48 Beatus martir Ciprianus in libro de mortalitate (excerptum). f. 49 Sermo s. Aug. epi. In scripturis sanctis fv. cav. legimus quia eos qui de animae suae salute. f. 51» Omelia s. Aug. epi. Fr. dil. scriptum legimus quod beatus sit vir qui post aurum (ined.) f. 5:3» Eiusdem omelia. Modo fv. cav. cum divina lectio legeretur (App. rro). f. 67» S. Augustini sermo. Quomodo vera et perfecta caritas debeat custodiri. Qualiter nos ànvicem diligere debeamus. f. 70 S. Augustini. De divite. Audite itaque qui estis in populo, f. 71 Cuius supra. Fr. car. caritatem vestram admonwi. f. 72» S. Augustini. De vitanda familiaritate mulierum. Nemo dicat fv. quod temporibus. f. 75 S. Augustini. De bonis operibus et mala disperatione et voce corvina. Cum de bonis operibus frequentius.

Londiniensis

Musaei

insulari saec. VII/VIII

Britann.

liber ms.

Arundel

scriptus, olim Davidis

2r3, littera

monachi

Herbipo-

lensis ab anno 1324 peculium : de quo lege sis Carol. Zangemeister Bericht...Durchforschung der Bibliotheken Englands, p. 37, qui eum Saec. X minus recte, ut videtur, esse censuit. Continet varia mis-

cellanea, ex quibus haec tantum in nostram utilitatem convertenda inveni : fol. 31 Sermo de adsiduitatem. Rogo vos fr. dil. quibuscumque horis potestis lectione divina (caesarian. ined.) f. 40v Sermo sancti Augustinus (s?) de elimosinam. Remedia peccatorum, fr.

H?5

CVI f. 80 Sanctus Augustinus dixit. Licet propitio Christo f. c. credimus ebrietatis malum (Xpp. 294 in tres partes divisus). f. 99 Excarpsum de epistola sancti Cypriani de tempore quod absit mortalitas (!) Apud plurimus vestrum, fv. dil. H?6

Sangallensis 213, saec. VIII : catalog. Scherrer, p. 76 sq. Post Dialogum s. Gregorii varia sequuntur miscellanea homiletica, ex quibus haec tantum commemorare iuvat : p. 151 Zn lectione apostolica, fr. cav. p. 157 O fr. car. quam timendus est nobis. p. 158 Omelia s. Augustini epi. paschalis. O fr. cav. presentem diem venerave debemus. ibid. Admonitio sancti Flausti(!). Modo fr. car. cum divina lectio legevetur (App. 110).

H?*

Sangall. 221, saec. IX (Scherrer, p. 79). Post XXVI homilias Gregorii in Evangelia iidem sermones habentur Pseudo-Augustini, Fausti, etc., qui in codice praeced.

H28

Paris. B. N. lat. r4086, partim littera minusc. Luxovien., partim unciali saec. VIII, ex Corbeia Sangermanensis, post mutilum Kalendarium a Nativitate Domini usque 1v Kl. augusti, inter Synonyma aliaque opuscula Isidori, homilias aliquot exhibet,

ex quibus sequentes heic adnotasse satis erit :

fol. 49 Omilia sancti Agustini epi. de die iudicii. O fr. cay. quam timendus nobis est. f. 107» Sancti Fausti admonitio. Rogo vos fr. cav. ut sicut frequenter admonwui diem mortis. f. 118v Omilia de advento domini. Propitia divinitate (App. 115). f. 129» Omilia de initium quadragesimae. AKogo vos et admoneo fr. cay. wt àn isto. f. 132v Omelia quales sint christiani boni. et quales mali. Gaudemwus fr. cav. (&pp. 266).

Paris. B. N. lat. 3783, olim Colbert. 192, tum Regius 3596. ro, saec. XI. Amplissimum homiliarium in duo volumina inusitatae magnitudinis distributum, quod nonnullam conexionem refert cum liturgia hispanica ; in calce etiam (f. 341-344v) continet Epitomen Vitae s. Geraldi comitis Auriliacensis ab Obdone abbate Cluniacensi

scriptae,

et Aimoni

Tutelensi

et S. Martialis

Lemo-

vicensi abbati dicatae : unde illud ex Gallia meridionali oriundum merito existimes. Inter alia ex variis fontibus collecta haud pauci sermones occurrunt, quorum origo caesariana in dubium revocari nequit, quique a libellis episcopi Arelatensis quoquo modo emanarunt, uti ex indiculo sequenti manifestum fiet : 'Tomo I.

fol. 21 Item supra. Omnes scripturae quas munc audivimus, car. f. 32 Homelia. Rogo vos fr. cav. ut libenti animo. f. 60 Item in natale Innocentum. Zodie fr. cav. natalem illorum infantium. f. 62v sci Augustini. O (Odie ?) fr. cav. sollempnitatem barvulorum felicem caelebramus. ecce pvophanus hostis (cf. H', num. 20). f. 604» Sermones in octavis domini. Postquam consummati sunt... Quid est hoc quod octava die. f. 76 Item unde supra. Zntellegeve possumus fv. cav. quantam gratiam... pietate concedat. cui est h.

CVII

f. 9ov Item homelia de sanctum epyphan. Sancti Fausti epi. Quod vobis de hesterna festivitate propter laborem... ab illo cuncta prestentuv. prestante domino. f. 109 Incipiunt sermones sancti Fausti epi. legendi ante quadragesima. Rogo et ammoneo vos fr. cav. ut in isto legitimo. f. r11» Incipiunt sermones sancti Augustini epi. de initio quadragesimae. Moises quadraginta diebus. f. 125v Item de eodem ieiunio. Quomodo miles semper exevcetur. f. 126 Item unde supra. Jam dies ieiunii fr. car. f. 127 Item de quo supra. Dominus et salvator noster qualiter ad eum. 'Tomo II.

f. 182» Homelia s. Augustini in die sanctum paschae. Passionem vel resurrectionem domini. f. 185» De eadem resurrectione. Gaudete fr. cav. quia vedemptionis nostrae.

f. 186» Item sermo de resurrectione. Pascha Christi fv. dil... bvotegeveque dignetur. ber ihm xpm... f. 193 Item unde supra. Paschalis sollempmitas hodierna... quas numquam debuit exevcere à. s. s. A. f. 206 Sermo in letania maiore. Audivimus evangelistam dicentem fr. cav. Nolite iudicare. f. 206» Sermo de quo supra. Legimus in prophetis quia cum Ninive. f. 207: Item unde supra. Scire debemus et intelligere fr. cav. quia dies compunctionis. f. 208 Item de quo supra. Evangelica lectio fr. cav. dum legeretur audivimus : Paemitentiam inquid agite. f. 211» In die ascensionis domini. Salvator noster dil. fr. ascendit ?n caelum. f. 212 Item unde supra. Omnia car. quae dominus noster. f. 229» In natale s. Iohannis. Hodie dil. fr. Iohannis qui domini praecurrit adventum. f. 293 Incipiunt sermones s. Augustini epi. de adventu domini. Propitiante divinitate fv. cav. iam adveniunt dies. f. 294 Unde supra. Sanctam et desiderabilem. f. 310 In natale martyrum. Quotiescumque fr. car. sanctorum martyvum. sollempnia. f. 331» Item sermones in dedicatione ecclesiae. Qwotienscumque fr. car. aliavis vel templi. f. 333» Homel. s. Augustini de templo vel consecratione altaris. Sicut optime movit sancta karitas vestra. f. 335 Unde supra. Beatos apostolos sevmo divinus.

Bruxellensis II. 989, antea Cheltenham 379, 'Liber sancti H3 Gilleni in Cella ' saec. X in. de quo vide catalog. Van den Gheyn II, p- 209 sq. n. 1203, et H. Schenkl, Bibl. atr. lat. Britann. n. 995, inter varia miscellanea duas homilias exhibet caesarianas, quae ad nostra usque tempora ineditae erant : fol. 202v Incipit omelia de filio prodigo et de illo qui semper cum patre fuit. In lectione evangelica quae modo vecitata est audivimus quod quidem (!) habuerit. f. 206 Incipit oratio s. Agustini (de divit»e. Homo quidam ait dominus... et altera die quasi tempore | mutilus desinit cum codice.

Sangallensis 2, saec. VIIT, manu Winithar presbyteri : Scherrer, p. 1 sq. Varia miscellanea, inter quae leguntur duae homiliae sequentes :

H3:

CVIII

p- 531 Inc. humilia de concordia. Iz multis sanctarum scribturarum locis nos admonet (a me primum edita). p. 540 Inc. humilia de nativitate domini. Rogo vos f. c. ut libenti animo. H2

Rom.

Biblioth. Vallicellianae cod. A. ro, litera benevent.

saec.

XII iuxta Loew. Ex quo sequentes homilias contulit Fesslerus : fol. r» Dominica prima de adventu domini. sermo sancti Cesarii epi. Propitia divinitate f. c. àam adveniet dies. f. 11» Item sermo s. Maximi epi. Sanctam et desidevabilem. f. 270 Sermo s. Cesarii diaconi (!) Rogo e£ ammoneo vos f. c. ut quotenscumque iuxta, altave. H3

Londiniensis Mus. Brit. Addit. 29972, minusc. meroving. typi

Luxoviensis saec. VIII in. De quo vide Lindsay, Notae latinae,

p. 460; Loew, Studia palaeogr. p. 32. Ex homiliis, quae in eo leguntur, duae tantum ad Caesarium pertinent : p. 14 Incipit epistula s. Augustini de kalendis ianuariis. Dies kalendarum istarum. p. 21 Item epistula humiliarum s. Augustini epi. Beme mostis f. c. me vobis frequentius. H34

Guelferbytaenus 4186 (Wissemburg. 102), saec. IX/X : vide catalog. Heinemann, t. VIII, p. 320 sq. Homiliarius initio et fine mutilus,

in quo

multa

et diversa

habentur,

diversis

adscripta, haud pauca etiam Caesarii, ex magna plerumque, ut videtur, excerpta :

patribus

collectione

G

fol. 1 Sermo de ieiunio quadragesimae. Jam des ieiunii. f. 4 Sermo ante quam symbolum tradatur. Quaeso fr. car. ut nobis vesevantibus. f. 8 Incipit castigatio s. Agustini epi. legend. in simboli traditione ad plebem. Ecce fr. dil. iam deo propitio dies vemissionis (ex hoc codice a C. P. Caspari edita). f. 9v Expositio orationis dominicae. Reddidists quid credatis. f. 32 Omelia de cena domini. Hod:e fr. cav. audituri sumus... sed etiam capitalia peccata purgamus. f. 43» Item omel. s. Agustini de pascha. Pascha Christi, dilectissimi. f. 66» Sermo clausum pasche. Paschalis solemnitas hodierna festivilate.

f. 69» Omel. die dom. ante letan. Ecce fr. car. dies sancti et spiritales. f. 75 Item omel. in letanias. Legimus in prophetis cum Nànive. f. 77» Item omelia in laetanias. Scire debemus et intellegeve fv. cav. quia dies. f. 82 Item sermo de ascensa domini. Sa/vatov noster dil. fr. ascendit in caelum. f. 86v Omelia s. Agustini de reddendis decimis. Propitio Christo fv. cav. 4am prope sunt dies. fol. i15» post inscriptionis versus quinque, quos nemo iam legere possit, habetur initium homiliae : Rogo vos. H5

Paris. B. N. lat. 18095, saec. IX/X, olimS. Mariae Parisien., inter alia multa et rariuscula incertae interdum originis, pauca haec continet, e collectione W Caesarii, ut videtur, deprompta: fol. 64 Omelia s. Agustini in initium quadrag. Ecce f. c. deo propitio tempus quadragesimae ànmanet. f. 65v Sermo s. Agustini de elemosina. id est de caeleste misericordia in quadrag. Audivimus cum evangelium legevetur dil. fr. inter reliquas beatitudines (adhuc ined.)

CIX

. f. lica f. us

68» Omelia de igne purgatorio s. Agustini epi. I lectione apostoquae nobis paulo ante. 73 Omelia s. Hieronimi de caena domini. Hodie f. c. audituri suevangelistam diceniem.

Paris. B. N. lat. 9427, litera meroving. typi Luxoviensis saec.

H36

VII/VIII. Lectionarium Luxoviense, quod illustravit Io. Mabillon, De liturgia gallicana, lib. I. In uno tantum sermone usus eo sum, qui est collectionis W secundus : Sermo sancti ac beatissimi Agustini epi. de natale Beatissimus primus et praecipuus martyr Stephanus.

s. Stephani.

Monacensis lat. 7714 (Indesdorf. 314), chartac. saec. XV, a fol.

H?*

I20 sermones Augustino et Ambrosio ascriptos exhibet, quorum tres saltem nostra intersunt : fol. 132 Rogo vos. f. c. ut, sicut frequenter admonui, diem mortis. f. 134 Sermo Augustini de adventu domini. Rogo vos f. c. ut cavitatem, que omnium virtutum mater esse cognoscitur (ined.) f. 136 Sermo Augustini in festo Iohannis ewangeliste. Rogo vos f. c. ut non moleste accipiatis. Oxonien.

Bodleian.

ex Musaeo

62, saec.

XII

' Liber monacho-

H38

rum s. Marie de Kingeswde ' : descriptus ab Henr. Schenkl, Biblioth. batr. latin. britannica, n. 313. Miscellanea in quorum calce habetur sermo caesarianus App. 289, sed in modum centonis et

passim rimosus :

fol. 134 Ammonitio s. Augustini epi. ut coniugalis castitas conservetur. Quando castitatis bonum f. c. secundum quod et decet.

Aurelianensis

r31 J- Paris. B. N. Nov. acquis. lat. 1598 et

H3?

1599 (Libri 9 et 1r). Nobilis liber Floriacensis monasterii, liter. uncial. saec. VII/VIII. Lege de eo amplissimam dissertationem Leopoldi Delisle, Notice sur plusieurs manuscrits de la bibliothéque d'Orléans (Paris 1883), p. 16-25 ; eiusdem Catalogue des mss. des fonds Libri et Barrois (Paris 1888), p. 31-35 ; Catalogue génér. des mss. des bibliothéques de France t. XII (1889), p. 66, n. 154 (131). Ab eo indagationes meae caesarianae hortante praedicto Leop. Delisle anno 1886 coeperunt, atque exinde didici, quantae divitiae

in his antiquis homiliariis laterent, iudicium facere. Ex quo sequentia contuli, quae ad Caesarium pertinent : pag. 61 Sermo in natale sancti Sthefani martyris. Dwm frequenter auribus vestris (ined.) p.87 Incipit sermo sancti Sedati episcopi de kalendis ianuariis. Omne

peccatum,

carissima.

p. 142 Item unde supra (i. e. Sermo de eo quod dominus aquas in vinum mutavit). Sicut am aliquando. p. 153 Ut in quadragesimo omnes ieiunent. Rogo vos etf ammoneo f. c. ut isto legitimo. p. 164 Incipit omelia de cena domini. Hodie fr. cav. audituri sumus. p- 312 Omelia de templi sive altaris consecratione. Quotienscumque fv. cav. altavis vel templi. P- 344 Incipit omelia in depositione sancti Honorati. Ad inlwninandum

hwnanwm

genus,

fr. dil.

P. 346 Incipit Caecilii Cypriani de mortalitate. Eis? apud plurimos vestrum.

Monacensis lat. 16106 (S. Nicolai Patav. 106), ingens homiliarum

H2

ex

liber saec. XI-XII binis columnis scriptus, qui non paucas continet Caesarii homilias, probatis sane ex fontibus, quarum tamen textus

plerumque cum editione benedictina convenit adversus codices antiquiores. Haec sunt, quae ex eo non sine fructu contuli : fol. 86» Sermo eiusdem. Lectio illa fr. cav. im. qua. b. Abraham... indulgentiam peccatorum. praestante domino. f. 94 Eiusdem. Si expositionem sanctarum scripturarum. f. 95v Cum divina lectio legeretur fv. cav. audivimus quod supplicante. f. 96v Eiusdem. Frequenter caritati vestrae suggessimus fv. cav. b. lacob. f. 98 Item sermo s. Aug. Quotiens vobis fr. cav. lectiomes de testaento veteri. f. 99 Item sermo eiusdem.

7

beato Iacob fr. cav.

f. 100v Item sermo eiusdem. Beatus loseph samctus et fidelius... protectione perducat. cw est. f. 102 Item eiusdem de Ioseph. Audivimus in lectione quae lecta est fv. cav. 103 Quamwvis fr. cav. omni tempove. . Io3» Aug. de Moyse. In lectione divina fr. cav. quae nobis. . Io5 Aug. de Moyse. Moyses ad Aegyptum wvenaens. . I06 Item sermo eiusdem. Qwuotiens lectio illa vecitatur fv. cav. f. 109 Item sermo eiusdem. /z lectionibus divinis quae mobis praetevitis diebus. f. 110v Item sermo eiusdem. Zz lectione quae nobis ad missas. f. 115 Item sermones s. Aug. Divinarum scripturarum multiplicem. f. 116 Item eiusdem. Fr. car. cum divina lectio legeretur, audivimus b. apostolum (Append. 110) f. 116» Item s. Aug. Quantum nos fr. dil. cavitas vestra desidevet. f. 118 Item sermo eiusdem. 5S? cawitati vestrae mom posswmus frequentius. f. 122v Item eiusdem. Cwm divina lectio legeretur, audivimus dominwm. beato Abrahae. f. 123v Item sermo Aug. de Abraham. Audivimus fr. cav. scripturam dicentem : Locutus est. .f. 125 Augustinus de XL. Ecce fr. cav. deo propitio tempus quadragesimae. f. 125v Item Aug. Dominus et salvator noster qualiter ad eum. f. 127 Aug. de die iudicii. Rogo vos fr. cav. et cum grandi humilitate. f. 128v Item Augustinus. Evangelica lectio fr. cav. q. m. m. v. e. videtur mihi (App. 63). f. 129v Item Augustini de XL. Rogo vos fr. car. et admoneo ut in isto. ciinc lacina

Hs

Cheltenham

8462, saec.

XI

in. (quo nunc

migraverit,

nescio),

quem descripsit Henr. Schenkl, Bzblzoth. patr. lat. britann. n. 1745 ; de quo etiam b. m. C. Cipolla, Ricerche sull' antica Biblioteca del monastero della Novalesa (Torino 1894), p. 61-81. Inter multa omnis generis opuscula unam continet Caesarii homiliam, quae alioqui raro in mss. occurrit : fol. 26. Incipit sermo s. Augustini de peccato originali. vel qualiter trahatur beccatum originale.

Uzde f. c.

Paris. B. N. lat. 2025, olim Colbert. ror, tum Regius 4009, Saec. XIII, inter varia miscellanea atque excerpta Caesarii ineditam nobis homiliam servavit, quam Arelatensi episcopo ascribendam censeo : fol. 133 Item eiusdem (i. e. Augustini de nativitate domini). Hodie f. c. natus est nobis Christus.

CXI

Paris. B. N. lat. 2030, saec. XV (an. 1466). Est Roberti de Bardis Collectorium sermonum sancti Augustini, cuius partes duas priores tantummodo continet : de quo vide sis A. Mai NPB t. I, pp. 431443. In eo animadverti brevissimum de circumcisione Domini

Hs:

sermonem, cuius saltem conclusio caesariana est, et si ipsum Mai eundem esse, qui in in editione Maurina 369ws est, falso existimavit. II part. fol. 113» Item incipit sermo eiusdem de eodem sive omelia. Salvator nostev fr. car. natus de Patre ante omnia saecula.

Vatican. Palatin. lat. 57, quem descriptum habes apud A. Reif-

Hs

ferscheid, Biblioth. Patr. 1talca I, 226 et in Catalogo quem curavit

H. Stevenson p. ro. Fuit olim monasterii s. Nazarii in Laurissa, et.continet unicum exemplar saec. IX/X scriptum duorum sermonum de Martyribus, qui ambo inediti sunt, ac Caesarii fetus indubitati : fol. 165 Incipiunt omeliae sancti Agustini recitandae in solemnitatibus sanctorum martyrum. Qwotienscumque fv. cav. sanctorum mavtyvum solempnia caelebramus, non tam illorum. f. 167» Item alia omelia. Quotiens solemmitates martyrum caelebvamus fr. cav. cogitare debemus.

Sarisberiensis ecclesiae cathedralis codex 9, saec. XII : quem

Ht:5

descripsit H. Schenkl, Bzbitoth. patr. latin. Britannica, n. 3608. Varia miscellanea continet, inter quae haec notatu digna, quae ad Caesarium spectant : f. 37 Incipit exortatio s. Caesarii. Vereor venerabiles in Christo filii, ne dum vobis. f. 63 Sermo s. Cesari super salmi (?) Vovete et reddite. Quis quod potest voveat et veddat. f. 64v Item sermo s. Cesarii ad mo... legendus in diebus quadragesimae. (Admo»net me fv. dil. amor conversationis vestrae. fol 65» Admonitio s. Augustini de penitentia. (4dm»oneo vos fr. in conspectu dei. f. 67 De bonis operibus. Dum de bonis operibus frequentius ammone-

maus.

f. 68» Omelia in natale sanctorum. Quotiens sollempmitates sanctovum celebramus fr. cav. cogitare debemus.

De quibus singulis conferre proderit codd. Vatic. Palat. lat. 57, Reginen. 140, necnon quem raptim quondam excussi Senensis civitatis cod. F. IV. 5. Vatic. lat. 479, saec. XV. Alterum est exemplar Roberti de Bardis Collectorii sermonum s. Augustini, part. 1 et 2. Vide supra cL driese Paris. B. N. lat. 16352 (Sorbon.

371, dein 1411), a Fesslero

collatus. In parte posteriore saec. XII exarata, habentur sequentia

falso plerumque Caesario adscripta : f. 103^*. Incipit omelia prima beati Caesarii ad populum in XL». Ait quodam loco sermo divinus : In diebus soll. f. 104-110 ' Sermones beati Cesarii de pascha ' numero quinque : ipsisunt, quileguntur Max. Bibl. Patr. t. VIII et Migne 67, 1041-1056: Exulta, Magnum et admirabile, Hodierni diei, Opportune, Magnitudo. f. 110 Sermo s. Augustini de latrone bono : Deus evat in Christo. f. 112 Incipit sermo s. Cesarii ad monachos. Dominis sanctis et in Chvisto desiderandis fratribus in Blagiacensi monasterio constitutis. Cesarius episcopus. Sanctus ac venerabilis.

H4

CXII

f. 113» Ad locum hunc carissimi non ad quietem. f. 115v-125 * Incipiunt omelie X. Eusebii Emisseni ad monachos ', scil. quae etiam Eucherio inscribuntur : Exhortatur, Quid. salubritatis, Instruit nos, Sicut a nobis, Scimus

quidem, Ad hoc ad istum, Si quando

terrae, Videte vocationem (Migne 50, 833-855). f. 126v De ebrietate. Licet propitio Christo, fr. car. H3:

Guelferbytanus 4183 (Weissenburg 99), scriptura cursiva me-

rovingici aevi, saec. VII/VIII: descriptio cum tabula phototypica

apud Heinemann in Catalogo, t. VIII, p. 317-319. XXI homilias continet, plerasque Augustino ascriptas, ex quibus sequentes ad rem nostram faciunt : I

f. rv» De

II vil Xil

f. 6» De natale domini. Rogo vos f. c. ut libenti animo. f. 32» De pascha. Passionem vel vesurrectionem domini. £f.52 Incipit de concordia fratrum. /« multis samciavum

prope est dies.

advento

domini...

Propitia

divinitate

fv. dil.

iam

scripturarum locis.

xIv £f.60 Incipit epistula s. Agustini episcopi de diligendis inimicis. I» divinis voluminibus fr. car. ita dispensavit. xv f.66v Item de diligendis inimicis. Sc?o et credo caritatem vestram sapienter. XVII f. 75» Epistula s. Agustini de faciendis aelimosinis. Fvaíves carissimi, caritatem vestram amavi (leg. ammonuai). xvII f. 79 Incipit omelia eiusdem. Licet vobis fr. cav. incognitum esse non credam. xIX f. 82 Incipit epistu sancti Agustini episcopi. Apostolica leccione fv. cav. hunc sonitum.

A. fol. 88 usque f. 144 sequuntur Epistolae catholicae Iacobi, Petri, Iohannis, Iudae ; deinde Pauli ad Tim. Tit. et Philemonem.

Ex quo vides quanta sit huius codicis similitudo cum Vatic. Palat. lat. 213 (- H5) supra descripto. H9

Vindobonensis B. N. cod. 4730, saec. XV. Amplissima collectio homiliarum ad usum olim cuiusdam coenobii O.S.B., a Michaele Denis

IL, ccccxrLvi

summatim

uberius a Iosepho Fessler, cum

descripta,

saeculo

editioni Operum

autem.

XIX

s. Caesarii in-

cumberet. Ex cuius scidis sequentem indicem homiliarum, quae quoquo modo huic operi congruunt, exscripsi : 1o 16 49 53

misi.

S. Augustini epi. Sanctam et desiderabilem. Sermo s. Augustini epi. Rogo vos fr. car. ut libenti animo. Sermo b. Augustini. od?e fr. car. natalem illorum infantium. Sermo b. Ambrosii. Circumciditur itaque puer. Quis est ille puer,

55 Sermo s. Sedati de kalendis Ianuarii. Omne peccatum, fv. cav. . 56 Sermo b. Fausti epi. de kalendis Ianuarii. Dies kalendarum 2starum.

75 Sermo

s. Augustini

epi. Imtelligere

possumus

fr. cav.

quantam

gratam.

76 Sermo s. Augustini unde supra. Proxime fv. cav. eiusmodi vedemtionis. 78 Sermo Faustini epi. unde supra. Proxime est fr. cav. quod die tertia nuptias factas et quod aquam in vinum conversam fuisse. modo cum. 82 Sermo s. Augustini de passione Vincentii. Iv fassione quae nobis hodie vecitata est. 84 Augustini de conversione Pauli apostoli. Hodie de Actibus apostolorum lectio haec.

CXIII

87 Sermo in cathedra s. Petri. Institutio solemnitatis hodiernae. 88 Sermo Maximi epi. de cathedra s. Petri. Quamvis solemnitatis festivitas hodiernae. 96 Sermo s. Augustini epi. de caritate in prima dominica post Theophaniam. Divinarum scripturarum. multiplicem... Expl. latissimamque doctrinam. 97 Dominica II post Theophan. Sermo s. Augustini de caritate. Quantum nos fr. dil. caritas vestra desidevet. 98 Dominica III post Theophan. Serm. s. A. de caritate. S? caritati vestrae non possumus. 99 Dominica IV post Theopbhan. Serm. s. A. de verbis apostoli ubi ait : Omnes manifestari. Modo jr. car. cum divina lectio legeretur (App. rro). 100 Dominica V post Theophan. Sermo s. Augustini epi. de iustitia quae ex lege et ea quae ex fide est ; et quomodo diabolus princeps sit mundi. et traduce peccati. et de perfectione imperfecta et de aeternitate futura. Divinae lectiones omnes. (Aug. serm. 170). ror Dominica VI post Theophan. Sermo s. Augustini epi. de eo quod Christus qui via est... possideat... mitis sit et humilis corde. Evigunt nos divinae lectiones. ro9 Feria 2 in Quinquagesima. Sermo b. Augustini de vocatione Abrahae. Modo cwm. divina lectio legevetur (App. 2). iro Feria 3. sermo s. Aug. de vacca... Audivimus fr. cav. scripturam dicentem. II2 S. Augustini. Domnus et salvator noster qualiter ad ewm. II3 Feria quinta sermo s. Augustini epi... ad religiosos. Ecce fr. cav. deo propitio tempus quadragesimae venit. II4 Augustini epi. feria 6. Rogo vos fr. cav. et cum grandi humilitate admoneo. II5 S. Augustini de lectione evangelica ubi ait : Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua. Evangelica lectio, fr. cav. (App. 63). rir6 Sabbato sermo s. Augustini. Rogo vos fr. cav. et admoneo, ut in isto legitimo. ir9 Sermo b. Augustini. Ecce fr. dil. dies sancti ac spiritales. 128 Sermo s. Augustini de tribus viris qui b. Abraham apparuerunt. Frequenter admonui caritatem. vestram fr. dil. ut his lectionibus. 129 Feria 6. Sermo b. Augustini. Lectio illa fr. cav.?n qua b. Abraham. 132 Augustini epi. Paulo ante cum divina lectio legeretur, audivimus quod. b. Abraham voc. buerum swwm (App. 8).

Ultima hac homilia codex concluditur : qui aetatis licet recen-

tioris minime tamen spernendus est, utpote ex diversis antiquioribus collectionibus confectus. Nec raro, nisi fallor, huiusmodi

homiliaria in praecipuis Austriae coenobiis reperias. Monacensis lat. 14470 (Em. E 93) saec. VIII/IX. praeter Iusti episcopi expositionem Cantici canticorum multa miscellanea atque excerpta ex Patribus, multos continet sermones, ex quibus sequentes adnotare iuvat, qui ad Caesarium nostrum diversimode

pertinent : f. 1 Sermo

s. Augustini

episcopi.

Remedia

peccatorum,

[v.

caw.

(App. 310, hic tamen aliter desinit : audire concedat : Venite benedicti...

origine mundi.) f. 62v S. Augustini. Modo fr. cay. cum divina lectio legeretur, audivimus b. apostulum terribiliter. f. 66 Sermo admonitionis de diligendum deum et proximum. A4wdistis fr. dil. cum evangelium legevetur duas dominum. f. 95 Omelia sancti Cesarii episcopi. Sanctus ac venerabilis pater vester velegiosa quidem humalitate. 8

C.

Hs

CXIV

f. 98v Homelia ex evangelio. Cwm divina lectio legeretur fv. cav. audivimus dominum, et salvatorem nostrum de peccato primi hominis. f. i11» Credite evgo, cavissimi, im deum patrem ommipotentem... confessionem donet veram penitentiam (Est notissimus sermo Appendicis 244, Sed hic initio et fine mutilus). f. 157 Omelia sancti Cesarii episcopi. Fratres carissimi, quotienscumque homo peccatum aut aliquam fragilitatem... cum multis elymosinis fideliter agat (Quod fol. 157» et ultimo scriptum erat, omnino iam legi non potest.) H5

Einsidlensis 281. littera raetica saec. VIII/IX a diversis scriptoribus exaratus, quem descripsit Gabriel Meier in Catalogo, p. 255-259, et multis antea annis Iosephus Fessler in scidis apud me servatis ; multa ac varia continet miscellanea, inter quae plurimi

etiam Caesarii sermones reperiuntur : P. 4-13 Incipit

admonitio

fratribus vel filii nostris.

domni

Caesarii

per

quam...

Multi

de

p. 13-21 Homelia in die sancto Paschae. O fr. dil. praesentem diem venerave debemus. p. 21-29 Admonitio domni Caesarii, ut pro capitalibus... Quotiens evenerit fv. cav. ut àn quocumque gravi peccato. p. 29-37 Omelia s. Agustini epi. de diem iudicii. Aud?vimus, cum. evangelium legevetuv, tevribilem vocem. p. 37-42 Sancti Agustini. Pius domnus et misericors fr. cav. pev prophetam. P- 42-44 Sermo de paenitentia. Saepe adveviimus dilectissima. P- 44-47 Sermo s. Agustini epi. de die iudicii. O fr. cay. quam timendus est nobis. p. 78-82 Admonitio christianorum sancti Cesarii. Rogo vos fr. car. quotiens ad ecclesiam convenitis. p. 82-87 De anima quando migratur de corpore. Primum quidem. decit nos audire iustitiam. p. 87-94 Sermo s. Agustini de elymosina facienda. Remedia peccatovum, jvatres. p. 94-101 Humilia s. Agustini de Letaniis. Ecce fv. cav. dies sancti hac spiritales. p. ror-108 Humelia s. Agustini de sacrilegia. Pv. cay. admonitio divina cessave mom. debet. p. 108-115 De reddendis decimis sermo. Propitio Christo fr. cav. iam. pvope sunt dies. p. 115-124 Sermo in parociis satis necessarius. Rogo vos fv. cav. ut attentius cogitemus quare christiani... feliciter pervenietis ad vegnum. p. 124-130 Sermo de elimosine largitate satis necessarius. Modo cum

evangelica

lectio legevetur,

audivimus

dicentem

dominum

: Venite

benedicti. p. 130-136 Sermo de solemnitate martyrum. Qwotenscumque fr. car. sanctorum martyrum (App. 225). p. 136-146 De castitate etiam cum uxoribus conservanda et de diebus festis. Magnwum mihi gaudium jv. cav. dum in solemnitatibus (App. 292). P. 149-157 Ubi populus admonetur. Magnwm nobis gaudium fecit. p. 157-162 Sermo de paenitentia. Domnus dici $n evangelio Paenitentiam agite. p. 162-169 Sermo s. Agustini epi. Sancíam et desidevabilem. P. 169-176 Homelia de Quadragesima. Dominus et salvatov noster qualiter ad. ewm.

, Sangallensis 682, saec. IX, quem descripsit Gustavus Scherrer in Catalogo p. 223 sq., plenius vero Iosephus Fessler in scidis suis

CXV

mss.

Pag. 173-334

sermones

varios

continet,

quorum

nonnulli

Caesarii sunt ; textus autem plerumque notae haud ita bonae. Omelia

s. Augustini.

O fr. cav.

quam

timendus

est nobis dies ille

(App. 251).

p. 219 Sermo s. Augustini ad populum. Gawude[a]mus fv. cav. et deo gratias agimus (App. 266). P. 231-245 Omelia s. Augustini. PFvaíives cav. ad memoriam vestram veducimus... Illud tamen scire et intellegere debemus, quod ante adventum domini. Expl. tormenta. Qui habet aures audiendi audiat. Sermo in parochiis satis necessarium (!) Rogo vos fr. attentius cogite"us (App. 265 pars prior). Omelia de die dominica ante laetanias. Ecce fv. cav. dies sancti ac spiritales et animae nutrimenti conditionales (!) (App. 173). Ammonitio s. Augustini epi. de initium quadragesime. Rogo et ammoneo fr. cay. ut an isto legitimo. p- 293-302 Sermo s. Augustini epi. 4mmoneo vos fratres in conspectu dei timori vestro.

Paris. B. N. lat. 13220 : Lectionarium S. Martialis Lemovicensis, saec. X/XI. A folio 153 habetur magna congeries sermonum, excerptorum, quae variis nominibus, in primis Prosperi et Caesarii praescripta sunt ; inter quae haec praecipue adnotavi :

Hs4

f. 156 Incipit sermo s. Faustini in Quadragesimo. Rogo et ammoneo vos (App. 142). f. 159» Sermo s. Agu. ad penitentes. Pemitentes, penitentes. f. 161v In omnibus scripturis divinis fr. dil. (App. 253). f. 165 Frequenter fv. cav. cum psalmista (August. 40). f. 170v Cesarius. Cum. enim, cupiditas omni amaritudine amarior... sine qua nullus umquam videbit deum (Ex sermone Append. 269, n. 3-4). d^ 1 Cesarius. Audiamus ergo sententiam fr. evangelicam... wt nullum hominem in hoc mundo odio habeamus. f. 171» Item Cesarius. Omnes namque fv. qui im gehenna dicuntur occidi... e omnia blandimenta carnalia vefrenare.

Paris. B. N. lat. 13378, rudiori manu saec. X/XI exaratus, continere dicitur * sermones sancti Augustini et aliorum ', quorum plerique puri puti centones sunt nullius paene pretii. Unum solummodo

H55

in rem nostram caute usurpavi, qui, licet interpolationi-

bus deturpatus ac festo martyris Saviniani adcommodatus, nonnulla tamen servavit, quae heic primum edito sermoni XIV collectionis W emendando conducere visa sunt : f. 154 Audistis fv. cav. cum evangelium legeretur, (nter reliquas beatitudines.

Vatican. lat. 3836, uncialibus litteris saec. VIII/IX. Pars altera homiliarii amplissimi, cuius pars prior ab Agimundo presbytero scripta est. Inest a fol. rro series sermonum, quorum nonnulli ad Caesarium pertinent; textus vero plerumque interpolamentis mendisque plurimis corruptus : f. r10 Inc. ome. de adventum domini. Profitía divinitate fr. dil. jam adveniunt dies. f. 112» Item alius. Sanctam et desiderabilem. f. 115 Item unde supra. Satis habundeque dixisse. f. 190 Inc. omel. in dedicatione ecclesiae. Qwotienscumque fr. cav.

altaris vel templi.

Hs5e

CXVI

f. 195v Item unde supra. Beatus apostolus sermo dei sub appellatione (Euseb. Emes. 59). f. 198v Incip. instrumentum magnum bonorum operum ad aedificationem animae. Iv primis dominum dewm twwm dilige ex toto corde 4uo...

f. 199v saeculorum

amen.

f. 199» Incip. omelia s. Augustini. Audivimus cum evangeliwm legeretur terribile simul. f. 202 Inc. alius ser. ad. edifica(tio»ne anime. Dum de bonis operibus frequentius. f. 207 It. ali. ser. ad edificationem animae. Hogo vos fr. cav. et cum grande humilitate... adquiramus aeternam amen(Append. 249). f. 211 It. ali. ser. ad edificationem animae. FY. car. caritatem vestram admoneo, et consilium dare praesumo (Append. 306). f. 215 Inc. ome. s. Aug. de diem iudicii. Fr. car. quam tremenda erit dies illa. »« Expliciunt ser. sci Aug. ad aedifitione anime num. VI de die iudicii unum.

H*"

Londiniensis Mus. Brit. codex Harleianus 652, saec. XII, homi-

liarium magnum continet, quod Cantuariensis ecclesiae quondam fuit. Ex quo sequentes sermones est

inter ceteros huc referre visum

:

f. 7 Sermo beati Austini (!) epi. Beneficia de? nostri. f. 7» Sermo b. Augustini epi. Passionem vel resurrectionem. f. rov Gaudete fr. car. quia vedemptionis mostrae. 1. 38 Paschalis solemnitas hodierna festivitate... quas numquam debuit exerceve. f. 40v Paschalis solemnitas h. f... praesentem dewm habere mereamur. per Christum. f. 46» De lectione evangelica quae mobis recitata est (Ineditus : cf. Agfa. di. Suas

f. f. cum f.

61 Pascha Christi, dilectissimi... bervenive mereamur. prestante. 73 Feria II in Rogat. sermo b. Maximi epi. Legimus in prophetis Ninive. 174 Sermo b. Maximi epi. in natali s. Stephani. Lectio Actuum

apostolorum,

quae nobis hodie lecta est.

Vatican. Regin. 498, saec. XIII/XIV,

ab Angelo Mai iam ex-

pilatus, nostra aetate in vol. XXI. CSEL Vindobonensis ab Augusto Engelbrecht descriptus est in Prologomenis ad editionem Fausti Reiensis. Ex ipso enim codice enotuerunt sermones X XIXXXXI

iuxta eum

Faustiani,

revera

autem,

uti alias ostendi,

Caesario ex Fausti operibus consarcinati. Eccillos cum Eusebiano de Ascensione, qui antecedit :

a

sermone

f. 7o Tractatus sancti Fausti de ascensione domini. Scire debemus fv. quod. hodierna festivitas. f. 71» Sermo de pentecoste. Hodie fr. car. omnia quae nobis lecta SWnt. 'U f. 72» De sancta trinitate.

Cwm

de deo sevmo

est, fr. cav.

f. 74v Omel. de spiritu sancto. Quod de divinitate sancti Spiritus.

Quorum omnium anno 1905, cum Romae versarer, phototypam imaginem ipse confeci. H9

Cantabrigiensis, Pembroke Collegii codex D. 2. Homiliarium saec X. ab Henrico Schenkl in Bblioth. patr. lat. britannica n. 2562 descriptum. Ex eo 852" homiliam ipse contuli : In dedicatione ecclesiae. Natalem templi istius diem, fv. dil.

CXVII

Rotomagensis civitatis ms. A. 27 (catalog. recent. n. 368) : Pontificale Lanalatense saec. IX. Post officium dedicationis habetur idem sermo :

Hee

f. 47» Natalem templi huius diem.

Rotomagensis civitatis ms. Y. 7 (catalog. recent. n. 369) : Benedictionarium Roberti archiepiscopi, saec. X/XI, eundem sermonem servavit.

He

f. 87» Natalem templi huius diem. Monacensis

lat. 14445,

olim

Ratisbon.

S. Emeram.,

saec.

XIJ/

He2

XII, congeriem exhibet homiliarum atque excerptorum ex variis fontibus. Hae vero homiliae plerumque more centonario digestae sunt ac decurtatae ; ex eis sequentes adnotavi : f. 33 Frequenter fr. cav. cum psalmista cantavimus (App. 53). f. 131» Omel. s. Augustini de circumcisione domini. Sa/vator noster fv. cav. (Cf. supra ad H9). f. 169 Item alius Augustini. Dwm. de bonis operibus frequentius vos.

Trecensis civitatis cod. 853, saec. IX, ' Liber sanctae Mariae ', continet homiliarium ab Alano Farfensi saec. VIII collectum : cum quo sermones sequentes contuli, qui ad Caesarium pertinent :

Hes

f. 28 Sermo de letania. Audivimus evangelistam dicentem, fv. cav. (App. 66). | : f. 30 Unde supra. Scire debemus et intellegere (App. 174). f. 32 Evangelica lectio fr. cav. cum legevetur audivimus : Paenitentiam. f. 3; De ascensione domini. Salvator moster fv. dil. ascemdit (App.

177). f. f. f. f.

105» In adventum domini. Propitia divinitate (App. 115). 106v Sanctam et desidevabilem (App. 116). 128 Quotienscumque fr. car. sanctorum martyrum (App. 225). 148v Quotienscumque fv. cav. altaris vel templi (App. 229).

Monacensis lat. 14368, olim S. Emmeram. Ratisbon., saec. IX, *liber Alan' manu posteriori inscriptus, continet homilias a Paschate usque ad Adventum ; cum quo nonnullos e caesarianis sermonibus identidem contuli. Caroliruhanus

Augiensis

CCX XI,

saec.

VIII

ex.,

ab Alfredo

Hes

He5

Holder in catalogo p. 503-505 descriptus ; ex eo excerpsi quod superest epistulae Fastidii ad Fatalem a Caesario in Admonitione

quadam in suos usus conversae (cf. H!$, f. 100) : f. 103-107» Ammoneo te ut de salute animae Expl. : «ulla in conloquiis lenitas exhibetur.

tuae adtentius cogites...

Monacensis lat. 6310, saec. X (Frising. rro) continet diversas homilias, plerasque parvi momenti, et in his circa finem f. 64v paginas duas De laude caritatis Iuliani Pomerti, qui praeceptor fuit nostri Caesarii. Praeterea initio habetur brevis homilia, de

Hes

qua iam supra ad 5*9? :

f. 2 Omelia s. Aug. de circumcisione car. natus de patre ante omnia.

domini.

Sa/vator

mosler fr.

Sangallensis 150, in parte posteriori saec. IX ineunte scripta, varia miscellanea continet, ex quibus ista duo contuli : p. 273-281 Sermo s. August. tatis bonum (App. 289).

de castitate

coniugali. Qwando

casti-

H*'

CXVIII a

d

De catholica fide excarpsum. Rogo et admoneo vos fr. car.

pP- 244). Paris.

B. N. lat. 2675,

saec.

IX,

olim

S. Martialis

Lemovic.,

in quo multa diversae aetatis miscellanea habentur. Haec praecipue notavi, quae ad Caesarium spectant : f. 33 Debet ergo anima carni, mon caro animae dominare etc. Fragmentum sermonis De beato patriarcha loseph aliquanta n. 2 (collection. IDEM TE2 7 f. 44 Mallia sancti Porcarii abb. I» mente habe quia hospes es. Expl. : consorcium angelorum meveberis obtinere. Porcarius Lirinense monasterium regebat tempore, quo Caesarius in eo monachum agebat: cf. Rev. Bénéd. 26 (1909), p. 477-480. f. 46» Epistula s. Agustini de igne purgatorio. In» lectione apostolica quae mobis. f. 52» Ammonicio ad eos qui putant... Multi sunt fr. cav. quà putant

(App. 263).

f. 601 sqq. Praedicatio s. Agustini epi. ad populum. Zogo vos fr. cav. et cum grande humilitate. Sunt fragmenta quattuor in modum centonis. f. 74» Incipit castigatio penitent. Rogo vos fr. quicumque paenatentiam conpuncte et fideliter (Inedit. ut videtur).

Caroliruhanus Augiensis CCXLIX, saec. X/XI, ab A. Holder descriptus in catalogo p. 560-562, duos sermones continet ad rem nostram spectantes, quos contuli : f. 76v sine inscriptione : Saepe advevtimus, dil. fr. (App. 255). f. 77 sine inscript. Rogo vos fr. cav. ut si forie (App. 258). H7

Turicensis C 64 (286), VIII/IX saec. Miscellanea ex patribus ; sequentia contuli : f. 21»-27 De igne purgatorio (excerpta ex App. 104.) f. 37-39» Excarpsum de epistula s. Cyriani (! de tempore quod absit mortalitas : Apud plurimos vestrum (cf. supra H?*?5:39), f. 74-77» Sermo de assiduitate legendi. Rogo vos fii dil. quibuscumque oris (Inedit. cf. supra H**, f. 31). f. 89-91 Sermo s. Augustini de elymosina. Remedia peccatorum

SUE f. 144-147v

e Her MAR

a:

I

Sanctus Augustinus dixit : L?cet propitio Christo fr. car. credimus. (Excerpt. ex App. 294). f. 193-195 Dwm. evangelica lectio legevetur f. c. audivimus dominum (crasupraedsa2E252)^ f. 195-197v Ecce fr. dies sancti ac spiritales adveniunt (App. 173). f. 197v-199v Sermo in natal. d. n. Iesu Christi. Sanctam

et desideva-

bilem (App. 116). f. 200-202» Homelia in pascha legenda et multum c4tre»menda. O fr. dl. praesentem diem venerave debemus. f. 208v-210 Excarpsus de fide catholica. Rogo et admoneo vos fr. cav. ut quicumque (App. 244). Hau

Caroliruhanus Augiensis CCLIV, part III, saec. VIII/IX : ap. Holder in catalogo, p. 575 sqq. Sequentia contuli an. 1933 in bybliotheca Universitatis Friburgensis : f. 175 Rogo vos et admoneo fr. cav. ut in isto legitimo (App. 142). f. 180 Homilia de die iudicii. O fr. cav. quam timendus est nobis

(App co MR f. 181» Homilia in diem venerari.

die sanctum

:

pasche. O fr. dil. praesentem hunc

CXIX

f. 185» Epistola de exitu animae. Primum omnem.

quidem docit nos implere

vustittiam.

f. 188 Homilia de eo quod scriptum est in evangelio. Bonus homo... Audivimus fr. cav. cum tn evangelio legeretur, dixit dominus ad turbas. f. 196 Homilia sancti Augustini. Fr. dil. gratias ago quod. in sanctis festivitatibus (mendosa recensio sermonis Magnwm mihi gaudium est fr. dil. et deo gratias ago).

Mellicensis monasterii cod. 217 (E. 7) in catalogo an. 1889 t. I, p. 287-300 descriptus. Homiliarium amplissimum, quod saeculo XV exaratum, at ex antiquiori exemplari pendere perspicuum est. Haec sunt praecipua, quae e penu caesariano deprompta : f. 3v-4v S. Augustini sermo de vacca ariete et capra trium amons turtureque et columba. Audivimus fv. cav. scripturam dicentem

DP- 4).

Í. 4v-5v S. Augustini sermo... Evangelica lectio fr. car. (App. 63). is 5v-6» S. Faustini sermo... Ecce fr. dil. dies quadvagesime (collect. AEn) f. 7»-9 S. Augustini sermo de tribus viris qui Abrahe apparuerunt. Frequenter admonui cavitatem vestram (App. 5). f. 18-19 S. Augustini sermo de immolatione Isaac. Lectio illa fv. car. in qua beatus (App. 6). f. 22-23» S. Augustini sermo de puero Abraham, qui missus est ad Rebeccam. Paulo ante cum divina lectio (App. 8). f. 25-26 S. Augustini sermo de elemosynis. Remedia peccatorum, fr.

(App. 319).

ie

^

f. 29v-31 S. Augustini sermo de conceptu Rebecce. 5$? expositionem sacrarum (App. 1o). f. 31-32 S. Aug. s. de scala et Iacob. Cum divina lectio legeretur, fv. cay. (App. 1r). f. 32-33» S. Aug. s. de Iacob et Laban. Frequeniev cavitati vestrae suggessimus (App. 12). f. 33v-34v S. Aug. s. quod Iacob genuerit Ioseph et eum plus quam ceteros dilexerit. Quotiens vobis, fv. cav. (App. 13). f. 34v-36 S. Aug. s. In beato Iacob fr. car. (App. 15). f. 36-37» S. Aug. s. de Ioseph. Beatus Ioseph sanctus et fidelis (App. I4. recensio alia : cf. supra ad H* 49). f. 41-42 S. Aug. s. de eo quod... Audivimus in lectione quae lecta est (App. 16). f. 42-43 S. Aug. s. Quamuis fr. cav. omni tempore (App. 17). f. 43-44 S. Aug. s. de nativitate Moisi et rubo. Iq lectione divina, fv. cav. (App. 18). f. 44-45» S. Aug. s. de decem plagis. Moyses ad Egiptum veniens (App. 20). ] 4 ; Í. 45»-47 S. Aug. s. de... Induravit deus cor Pharaonis. Qwotiens lectio 4sta vecitatur (App. 22). f. 48v-49» S. Aug. s. de via trium dierum. Zn lectionibus divinis q. nobis preteritis (App. 24). í f. 49»v-51 S. Aug. s. de manna et amara aqua. Lectionem q. mobis ad missas (App. 25). f. 51-52 S. Àug. s. de Raphidim. Omnes, nquit apostolus (App. 26). f. 52-53» S. Aug. s. de decem in lege preceptis et de decem plagis. Non est sine causa (App. 21). A f. 69-70» S. Aug. s. de thuribulis. Modo fr. dil. cum divina lectio

(App. 39). f. 72»-74 (App. 31).

S. Aug. s. de virga Aaron.

f. 74-75 S. Aug. s. de exploratoribus lectio legeretur (App. 28).

b

Omnis

od

princeps tribus populi

et botro.

Modo

cwm

»

divina

!

H??

CXX

A

f. 75-76 S. Aug. s. de serpente eneo. In lectione q. nobis recitata est

es-78 S. Aug. s. de ingressu Iudeorum in terram promissam. Scire et intelligere debemus (App. 29). f. 80-80» S. Aug. s. de Balaam et Balath. Lectio q. nobis hodie vecitata est (App. 33). f. 80»-82 S. Aug. s. de eo quod iusto iudicio dei filii Israel terram repromissionis receperunt. I7» lectionibus q. nobis vecitate sunt (App. 34). f. 82-83 S. Aug. s. de eo quod Iesus precepit populo ut essent parati ad transeundum Iordanem, et de Raab meretrice et de subversione Iericho. Sicut frequenter caritati vestrae suggessimus (App. 35). f. 83»-85 S. Aug. s. de Samsone. 7 lectione ista q. nobis vecitata est (Aug. sermo dub. 364 cum exordio in nota). f. 85-86»S. Aug. alius s. de eodem. Hodierna die audivimus, fr.

(App. 36).

f. gov-91» S. Aug.

VAPDA Un): f. 98-99 S.

s.

ad

competentes.

wie:

Hodie

fv. cav.

x

E

specialiter

Aug.s.de cena domini. Hodie fr.car. audivimus (App. 149). f. 103"-105 S. Aug. s. de David et Ysai patre suo et de Goliath. I» lectionibus divinis fr. cav. (App. 37. Hic quidem aliter explicit: pervenire mereamur. quod etc. ; sed cf. notam Maurinorum, Migne 39, 1821). f. 106-106» S. Aug. s. de plaga dei. Cwm. veguwm lectio legevetur

(Appsss): f. 108-109»

NY

Me

PNE

S. Aug. s. de Helya. In lectionibus q. nobis diebus istis

(Ap

hs. S. Aug. s. in illud : Ascende calve. Cwm. divina lectio legeretur (App. 41). f. 120v-I21v $ Aug. s. de sancto Eliseo. S?cwut de beato Helia (App. 42). f. r21v-122v S. Aug. s. de s. Eliseo et Gyesi puero. Frequenter caritati vestrae suggessimus (App. 44). f. 123v-124v S. Aug. s. de Eliseo et securi in gurgite lapsa. Cum divina lectio legeretur (App. 45). f. 124»-126 S. Aug. homilia. Rogo vos fv. car. ut attentius (App. 265). f. 126-127 S. Aug. s. de reddendis decimis. Propitio Christo, fv. cav.

(ApP. 277).

:

f. 127-128 S. Aug. s. de elemosynis.

(App. 306).

"eM

Faciendis .

f. 138v-139v S. Aug. s. de sancto Iob. Lectionem

(ApP. 51).

elemosymis,

fr. cav. .

quam nobis lectam

f. 276-277» S. Aug. s. de sancto Ioanne. Naíalem sancti Iohannis, fv. cav. (App. 197, sed hic aliter concluditur : e£ ad altare domini cum libera et secura conscientia mereamur accedere, ipso adiuvante qui vivit etc). H'3

Mellicensis cod. 218 (E. 8) liber homiliarius saec. item XV : in catalogo t. I, p. 300-315 descriptus. Haec sunt, quae ad Caesarium pertinent : f. 1-2» S. Maximi epi. sermo de adventu domini. Afpropinquante iam sacratissima. solemnitate (App. 115). f. 22»-25» S. Augustini s. de nativitate domini. Rogo vos fr. cav. ut libenti animo (App. 117). f. 72v-74 Sedati episcopi sermo de nativitate domini. Ecce fr. car. adest exoplatus dies ... non nobis iudicium pariant sed profectum. Quod ipse, etc. f. 94v-96 S. Aug. s. de innocentibus. ZHod?e fr. car. natalem illorum infantum (App. 220). "n 99-100» S. Sedati sermo in circumcisione domini. Omne peccatum, carissimi (App. 130). f. 100v-102 S. Faustini s. in circumcisione domini. Dies kalendarum istarum (App. 129).

CXXI f. 136v-137» S. Faustini epi . sermo... Proxime est, fv. car... adoptionis assumere (cf. D. 7, 2* pars). f. 142-143» S. Augustini sermo... Quantum nos, fratres (App. 107). f. 143»-145 S. Aug. s. de caritate. Si caritati vestrae mon possumus (App. 112). .Í. 145-146 S. Aug. s... de Omnes manifestari. Modo fr. cay. cum divina lectio (App. 110). f. 16r» S. Aug. s. de vocatione Abrahe. Modo cum. divina lectio . legeretur (App. 2). f. 166v-167v s. Aug. s. de quadragesima. Ecce fr. car. deo propitio (App. 140). 1 f. 167v-169» S. Sedati epi. s. de extremo iudicio. Rogo vos fr. cav. (App. 249 integer). f. 179»-180 S. Aug.s.de quadragesima. Dominus et salvator (App.141). f. 181»-182v S. Aug. epi. s. de ieiunio. Fogo vos et admoneo (App. 142). f. 256-256» S. Aug. s. de pasca. Gaudete fr. cav. (App. 163). f. 256v-257v S. Aug. s. de pasca. Pasca Christi, fv. dil... quam custodire protegereque dignetur, per dominum (Cf. App. 168, sed hic conclusio differt). f. 263v-266 S. Aug. s. de Sabbato pasche. Paschalis sollemmitas (App. 172 cum eadem conclus.). f. 268-269 Sermo in letania. Audivimus evangelistam |dicentem (App. 66). l : F f. 269v-270» S. Aug. epi. s. infra octavas pasce. O fr. dil. hunc diem venevavi

debemus...

et ibi vegnabunt cum

Christo,

etc.

f. 270v-271» S. Aug. s. in rogationibus. Ecce fr. sancti dies ac spiritales adveniunt... ad, eterna premia nos perducat, prestante etc. (Cf. App. 173 ; hic vero conclusio differt). f. 271»-272 S. Aug. alius s. in rogationibus. Scire debemus et intelligere (App. 174). f. 272-273 S. Aug. alius s. unde supra. Evangelica lectio fv. cav. dum legeretur... orent, ne bolluantur. pvestante etc. (Collect. G, 46). f. 275-275» S. Aug. s. de ascensione. Salvator nostev, dil. fr... bona concedat. quod ipse (App. 177).

Cassellanus Theol. OQ. ro. a scriba franco-gallico ineunte aevo carolino exaratus, cuius scriptura ad codicem Wandalegarii (Sangall. 731, an. 793) propius accedit ; vide sis de eo quae habet Kar. Christ, Die Bibliothek des Klosters Fulda im 16. Jahrh., p. 163 : liber enim ex inclyti monasterii armario prodiit, et in catalogo manu scripto Vatic. Palat. lat. 1928, n. 37, commemoratur. Inter cetera continet fol. 65-141 ' Librum homeliarum de diversis libris ', quem Heribertus Plenkers, dum me anno 1922 Brigantii ad lacum degentem inviseret,

sedulo evolvendum

indicavit.

In quo haec potissimum

notatu digna visa sunt : Sermo sancti Agustini. de exordio quadraginsimi. F'ogo vos et admo" neo fr. cav. ut àn sto legitimo. Item sermo in ieiunio quadragemi (!) Solemne tempus advenit quando de anima... caritatis. Quod nobis dominus pvo sua pietate, etc. Item sermo s. Agustini de aelemosina. Atemedia peccatorum, fr. Humilia de adventu domini. Prop?cia divinitate fr. dil. iam adveniunt

dies. [fol. 116v-126» * Sermo ad populum pro castigatione rusticorum '. Exemplar completum et hucusque incognitum opusculi Martini Bracarensis, quod Plenkers sibi edendum reservarat.] f. 126v-129 Incipit praedicacio sancti Agustini ad populum. Benedico dewmn fr. dil. quia mihi oportunitatem... ab origine mundi praestante domino, etc. Videtur caesarianis sermonibus accensendus atque ineditus.

H4

CXXII

Humilia s. Agustini christiani... bevvenietis Humilia s. Agustini tur terribilem vocem, prestante, etc.

epi. Rogo vos fr. car. ut atencius cogitemus quare ad regnum. quod ipse, etc. , de die iudicii. Audivimus cum evangelium legeremetuendam paviterv... vegna feliciter pervenire.

CAPUT QUINTUM. 7

DE ORDINE ET RATIONE, QUA CAESARII SERMONES IN HAC EDITIONE DISTRIBUTI SUNT. Recensitis

collectionibus

et ceteris

libris manu

scriptis,

qui

huic parandae editioni aliquid contulerunt, superest, ut de ordine

proloquar, quo sermones infra distributi atque excusi sunt. Etenim quod ad rationem spectat, qua sermones ipsi recogniti ac selecti sunt, et iam olim mentem

meam

explicavi in commentariolo

Mes

jrincipes et ma méthode pour la future édition de s. Césaire (Rev. Bénéd. X, 1893, p. 62-78), quem cuncti, etiam qui erant prius adversarii,

mox

assensu

recepere ; et ad locutionum

indicem

in

huius operis calce positum, quibus caesarianum dicendi genus prima fronte dinoscitur, lectorem remitto. Quod vero ad ordinem pertinet, quo contiones disponuntur, contra priorum editorum morem sermones seu « Ádmonitiones » generales homiliis de Scriptura, de Tempore et de Sanctis praeponere mihi visum est. Cuius rei ratio facile redditur : nam in huiusmodi Admonitionibus maxime se prodit beati viri ingenium, ac ferme ex his unis constant ambae omnium praecipuae collectiones L et V ; ceterae autem homiliae saepe saepius ex pannis undequaque emendicatis consarcinatae sunt, etiam ipsae de mysteriis veteris ac novi testamenti catecheses, quae, licet numero praevaleant,

ac rei liturgicae studiosis haud parvi sint aestimandae,

plerumque tamen ex Origenis, Ambrosii, Augustini aliorumve mercibus conflatae sunt. Atqui in hoc praesertim consistebat suscepti operis difficultas, nempe ut quid proprie Caesarii, quid anteriorum scriptorum esset, primo adspectu appareret. Principio quidem venerat in mentem, ut, quaecumque e penu Caesarii manassent, typis crassioribus, reliqua tenuioribus pressioribusque exhiberi curarem. Id vero praeterquam quod typographis multae operae ac laboris fuisset, ne ipsis quidem lectoribus gratum fore expertus sum. Itaque aliam mihi sequendam rationem proposui. Quos ab ipso Caesario fere ex integro compositos esse sermones constat, litteris eos grandibus

exprimi iussi ; quos vero ex aliis licet fontibus ita haustos, ut Caesarii tamen dicendi genus et ingenium in portione haud temnenda certo deprehendatur, typis quoque crassioribus, cruce f dumtaxat initio uniuscuiusque in libri margine praemissa ; reliqui, in quibus pars tantum minima, ut puta, exordiolum vel clausula sancti

episcopi manum arguunt, minutis litterulis reddentur. Eos tandem, qui quamlibet in caesarianas collectiones recepti Arelatensis tamen nostri notam nusquam secus exhibent, inter Initia in calce voluminis posita reiciendos existimavi. His ergo praemissis ad varios sermonum ordines digerendos adiuvante Deo veniamus.

NOTAE EDITIONUM, XV COLLECTIONUM, ET HOMILIARIORUM, DE QUIBUS IN PRAEFATIONE AGITUR.

I. Notae editionum.

a Basileen. an. 1558. B Maxima Bibliotheca veterum Patrum Lugdun. 1677.

e Stephani Baluzii an. 1669. x Parisien. an. 151r. A Vincentii Barrali an. 1613.

p. Operum s. Augustini editionis benedict. an. 1683. Append. t. V. c Caralitana an. 1577. v Veneta an. 1508.

9 Colonien. an. 1531. 2. Nolae XV

collectionum.

Laudunensis, quinque et viginti Admonitionum XXV-XXVIII.

V

Veneta,

C

undeviginti

Ad-

monitionum XXVIII-XXXI. Homiliaaum decem ad monachos XXXII-XXXIX. Clchtovea X homiliarum

duarum et viginti

P

seu

s. Caesarii »

Lemovicensis

s. Augustini»

T B

G

Germanica, seu praedicationum

ex codice LIX-LXII.

de anni circulo

LXII-LXXi Z

Zwifaltensis

D

circulo LXX-LXXIII. Durlacensis, seu « Epistu-

de anni item

lae s. Faustini »

LXXIII-LXXY. «Quinquaginta homiliarum.s. Augustini » LXXV-LXXXIV. Long. Longipontana Tripertita Q

3. Notae homiliariorum in quibus Caesarii sermones separatim exstant. H' H? H? H* H? H5

XL-XLIII. W Wirziburgensis homiliarum viginti novem XLIII-XLV. A Quadraginta duarum homiliarum,

Biblica altera Oxoniensi

LXXXIV-LXXXVI.

L

M

O

«liber

XLV-LI.

« Epistulae

inscripta LII. Theodericensis unius et triginta homiliarum LII-LIV. Biblica de mysteriis veteristestamenti LIV-LIX.

Laud. H' H*? H?*

Cheltenham olim 8400. Londin.Mus. Brit. 30853. Spinalien. 3. Paris. lat. 3786. Ashburnham Barrois. ol. Oxonien.

Bodleian.

Miscell. 3054- 306. Paris. lat. 13396. Paris?lat. 11702: vPaus. lat; 3985.

H'* Montepessul.

Scholae

Medicinae 152. H** Paris. lat. 11705. H? Cheltenham 1320.

H? Cantabrigien.

Add. 3479. H* Pari H'5 Vatc, H*Vato; H? Paris. H5 Vatic.

Universit.

lat: 2025. Palat, lat. 2135. Palat. lat.-2106. lat. 2328. lat. 4951.

H9 Paris 5. Genovefaes D: ]. 89. 22 (nunc n. 2785). H*9* Paris d2t: T0612: H*. Monacen. lat. 17059. H?* Casinen. xil. H?3 Colonien. ecclesiae CLXXI. H?* 'Trecensis 1430. H?5 Londin. Mus. Brit. Arundel 213. H?$ Sangallen. 213. H*?' Sangallen. 221. H?5 Paris. lat. 14086. (1057) H9 Paristlat4 3783. H*? Bruxellen. II. 989. H?* Sangallen.2 H* Rom. Bibl Vallicellianae A. 10: H5 Londin. Mus. Brit. Addit. 29972. H** Guelferbyt. 4186. H*5 Paris. lat. 18095. H3$ Paris. lat..9427. H*' Monas. lat. 4714. H95 Oxon. Bodl. ex Mus. 62.

H** Paris. N. a. l1. 1598-99 4-

Aurelianen. I3I. H*? Monac. lat. 16106. H*! Cheltenham 8462. H*. Paris! lat;(2025. H*5* Paris. lat.^2050. H*^ Vatic. Palat. lat. 57. H*5 Sarisberien. eccles. 9.

H'5 Vatic. lat.' 479.

H** Paristlat. 36352.

H*5 Hac nota primum signaveram cod. Vatic. Palat. lat. 210 ; serius tamen agnovi, nihil

in eo reperiri, quod in hanc editionem adsumerem. H*? Guelferbyt. 4183. H*9? Vindobonen. 4730. H** Monac. lat. 14470. H** Einsidlen. 281. H** Sangallen. 682. H** Paris. lat; 152201 H995 Paris! 1at/13358; H** Vatic; lat. 3836. H*' Londin. Mus. Brit. Harl. 652. H** Vatic. Regin. 498. H*? Cantabrig. | Pembroke Colleg.- Do. H*9' Rotomagen. A. 27 (n. 368). H$' Rotomagen. Y. 7 (n. 369) H$? Monac. lat. 14445. H** 'Trecen. 853. H** Monac. lat. 14368. H$5 Caroliruh. Augien. ccxxr. H$$ Monac. lat. 6310. H$'* Sangallen. 150. H*$5 Paris. lat. 2675. H*$? Caroliruh.Augien.CCXLIX. H7! Turicen. C 64 (286). H** Caroliruh. Augien. ccr 1v, part. 3. H*? Mellicensis 217 (E. 7). H** Mellicensis 218 (E. 8). H'* Cassellanus Theol. Q. ro.

SERMONES DE DIVERSIS SEU ADMONITIONES.

n

(3)

Quod hanc Caesarii ad episcopos admonitionem in principio huius editionis ponendam duxi, nemo sane mirabitur : est enim haec totius praedicationis sancti pontificis summa et quasi prolusio. Quae quamvis pastoralis epistolae speciem ferat, quia tamen in tripertitae collectionis Longipontanae parte 3. primum inter «homilias s. Augustini» locum obtinuit, et ibi quidem « Admonitionis » nomine inscripta, haud incommode in fronte ceterarum Admonitionum

hic

exhibetur.

Profecto

dolendum

est,

nullum

omnino codicem nobis suppetere, cuius ope rimas explere ac vitia innumera emendare vacet, quibus exemplar laborat Theoderico Ruinart olim confectum, et in cod. lat. r2116 Bibliothecae Natio-

nalis Parisiensis fol. 143-148 asservatum : ex quo illud anno primum 1894 edidit A. Malnory in calce operis sui « Saint Césaire, évéque d'Arles», p. 294-307 (— MM). Quapropter quas emendationes passim suggessi, eae fere omnes in coniectura positae sunt : fidem tamen ex eo accipiunt, quod plerique loci a me correcti iisdem verbis alibi in sermonibus Caesarii occurrunt, ut puta in contione de ordinatione episcopi, quae incipit Efzscopatus fr. car. bonum opus, alisque, quae de verbo Dei audiendo ac sacris libris assidue legendis tractant. Neque omittendum puto, hanc Admonitionem ei innotuisse, qui aetate Caroli Magni pseudo-augustinianum

sermonem

consarcinavit

in cod.

Monacensi

lat.

14380,

fol. 75v sq. contentum Audite fr. car. tam clerici quam et laici ; quippe qui quinque saltem locis illam aperte in suos usus expilavit. Ceterum nihil magis caesarianum ullibi sive quod ad sententias, sive quod ad elocutionis genus attinet, invenias : ut qui hanc primum legerit, fores ut ita dicam totius eloquentiae nostri Arelatensis sibi apertas haud temere existimet. ADMONITIO SANCTI CAESARII EPISCOPI VEL SUGGESTIO HUMILIS PECCATORIS GENERALITER OMNIBUS SANCTIS VEL OMNIBUS SACERDOTIBUS DIRECTA.

Si neglegentiarumn mearum culpas et rusticitatem vel imperitiam 5diligens examinator attenderem, vix forsitan in parrochiis aliquos !rusticos aliquod bonum admonere praesumerem, propter illud !quod scriptum est : EICE PRIMUM TRABEM DE OCULO TUO...; let illud : QUI DOCET ALIUM, SEIPSUM NON DOCET. Sed dum me ista !nimium deterrent, aliud maius et dictum est : SERVE MALE, QUARE !'NON CREDIDISTI PECU-

(3) ? peccatoris] comi.; peccatorum M —— ? directa] M prosequitur : quod praedicationem verbi Dei curis terrenis praeferre debent ; sed isa ab eo addita sunt, qui de opusculo edendo cogitabat

(3)

? 75] Matth. 7, 5.

8 docet] Rom. 2, 21.

Ut sacerdotes admoneat, de

imperitia Caesarius se excusat, sed officio constringitur.

2

S. CAESARII

NIAM MEAM NUMMULARIIS AD MENSAM, ET EGO !VENIENS CUM USURIS UTIQUE EXEGISSEM

ILLAM ? Haec ego cogitans !timul,

ne forte, si nec vobis suggererem, nec operibus adimplerem, Iduplicati criminis reus essem. Propterea velut inutilis negociator !margaritas dominicas, ex quibus ignavus vel alienus, inscius, piger, (4) tardus, ignavia mea nullum sibi lucrum poterat reparare, cum omni !humilitate et reverentia vobis eas tamquam idoneis et efficacibus !negociatoribus Christi offerre praesumpsi, ut, cum vobis ingentia !lucra facientibus immarcescibilis Non

quasi

magister discipulis, sed velut minor maioribus lo-

quitur.

domino

reddente

corona reddetur,

9mihi vobis

intercedentibus peccatorum venia tribuatur. 2. Unde digna et debita sanctitati vestrae salutatione praemissa !cum omni humilitate suggero, et per deum, cui vos immaculate !servitis, adiuro, ut et praesumptioni meae, quae deo propitio de !vera humilitate et perfecta erga vos caritate descendit, veniam tri'9buatis, et preces meas illa, quam vobis

contulit deus benignitate !suscipiatis... Non... quasi enim magister discipulum docere, nec !quasi velox tardum admonere,

Cotidiana lectio ad convivium.

Quam

grave

periculum cervicibus immineat sacerdotum.

sed velut

minor

maiori,

rustico

quildem

et imperito,

sed caritate prolato sermone praesumo suggerere, !deprecans, ut, quod deo propitio, sicut credimus, et semper fecistis, adhuc amplius studeatis facere, ut per vestram sanctam institutionem !pro animarum salute quotidianae lectionis ad sanctum convivium vestrum et faciendum verbum in ecclesia utilis et necessaria con!suetudo

aut, si iam est, servetur

et

augeatur, aut, si adhuc non est, !Christo inspirante per vestrum sanctum studium inchoetur. ?»3. Si enim bono et sollicito corde consideramus grave periculum let infinitum pondus imminere cervicibus omnium sacerdotum, non lest leve quod specialiter sacerdotibus intonat dominus per prophetam : !CLAMA, inquit, NE CESSES ; QUASI TUBA EXALTA VOCEM TUAM...; ANNUNTIAVERIS INIQUO INIQUITATEM

et literum : SI, inquit, SUAM, ANIMAM ?5TUAM

LIBERASTI... SI AUTEM NON ANNUNTIAVERIS, ILLE QUIDEM IN IIMPIETATE SUA MORIETUR, SANGUINEM EIUS DE MANU TUA Exemplum Pauli apostoli.

REQUIRAM ; let illud, quod apostolus ait : MEMORIA RETINETE,

QUONIAM

PER TRIEN!NIUM

LACRIMIS MONENS

DIE AC NOCTE

UNUM!QUEMQUE

NON

VESTRUM.

CESSAVI

CUM

Quis enim haec

non grandi timore consideret, ?9si ille, ut se apud deum absol(4) * reddente] a/iud verbum a Caesario seribtum esse suspicor 3053- commissis s. p. v. d. praedicabat] /aec supplevi ex serzz. 230 Episcopatus, s. 6 ; nunquam cessavit sugger. Malnory : ef. infra p. 24, |. 23 sq. (3) U j//25; ?] Luc. 19, 22. 23. :cf. Matth. 25, 26. 27. (4) ?! iyrnere cervicibus |omntum sacerdotum Haec creberrime apud

locis biblicis leguntur in sermone Append. 299 (infra Caesatii 4), n. 2. ?3 154377] Esaei. 58, 1. ? [?heraszi] Ezech. 3, 19. 21.

Caesarium recurrunt, uti ex indice

?6 reguiram] Ybid. 18. 20.

facile

?9 vestrum] Act. 20, 31.

perspicies,

et cum

seqq.

SERMO

I.

3

veret, die noctuque (commissis sibi !'populis verbum domini praedicabat», et dominicis ovibus sal doc!trinae ministrare neglegimus ? Et ideo haec timens apostolus in !consequentibus ait : MUNDUS SUM A SANGUINE OMNIUM. À quo sanguine (3) apostolus mundum se esse dicebat ? Non alio, nisi de quo nobis !propheta terribiliter contestatur : SI NON ANNUNTIAVERIS INIQUO !INIQUITATEM SUAM, SANGUINEM EIUS DE MANU TUA REQUIRAM : lanimarum utique sanguinem, non corporum. Denique adiunxit et »ait ; cum enim dixisset MUNDUS

SUM A

SANGUINE OMNIUM, quasi linterrogetur a quo sanguine mundus esset

: NON,

inquit, SUBTERFUGI

!QUOMINUS

ADNUNTIA-

REM OMNE CONSILIUM DEI. Et propterea quasi !spiritalis et caelestis tuba cum grandi sollicitudine suo discipulo !protestatur,

dicens

: TESTIFICOR

CORAM

DEO

ET CHRISTO

IESU,

QUI

I TUDICATURUS EST VIVOS ET MORTUOS, ET ADVENTUM EIUS ET REGNUM !EIUS. Et quasi interrogares, de qua re praemiserit tam terribilem !contestationem, secutus adiunxit : PRAEDICA VERBUM, INSTA OPORTUNE, "IMPORTUNE. Quid est OPORTUNE, quid est IMPORTUNE, nisi oportune !volentibus, importune

Verbum

dicandum.

nolentibus, quia volentibus dandum, nolen?Ptibus ingerendum est ? 4. Hoc ideo suggero, quia timere debemus, ne aliqui ex filis

!Inostris contra

nos

in die iudicii stantes

dicant,

Dei

opportune volentibus, importune nolentibus prae-

se a

nobis nec ab linlicitis prohibitos, nec ad ea quae erant licita provocatos. Dicit !apostolus et alibi : ATTENDE LECTIONI, EXHORTATIONI, DOCTRINAE. OPUS FAC EVANGELISTAE. Clamat etiam terribiliter, dicens

: NEMO

!MILITANS DEO IMPLICAT

SE

NEGOCIIS SAECULARIBUS, UT EI PLACEAT !CUI SE PROBAVIT. Et ideo expavescentes illud : IMPEDIMENTA MUNDI !FECERUNT EOS MISEROS, occupationes vel obligationes terrenas si labscindere ad integrum non possumus, vel quantum possumus ?5minuamus, ut iugiter lectioni vacantes possimus implere illud quod !dominus tertio beatum Petrum admonuit, dicens : PASCE OVES MEAS. !Ídeo enim speculatores dicuntur esse pontifices, quia in altiori loco !velut summa arce ecclesiae positi et in altari constituti de civitate !vel de agro dei, id est,

de tota ecclesia debeant esse solliciti, et non *?'solum ampla portarum spatia custodire, id est, crimina capitalia !praedicatione saluberrima prohibere, sed etiam posteriolas vel cuni(5)

! de quam rem M — promiserit M —— ??exhortationis M

(4)

33 o5niu;] Act. 20, 26.

(5)

31 reduiram] Ezech. ? dei] Act. 20, 27. HT UE Brtes iS €

?0 evange]rsfae] II "Tim. 4, $.

3, 18. 20.

?2 probavit] 11 "Tim. 2, 4. ?5 »isero$j] En tibi iterum atque iterum dictum illud, quod inde-

1$ ;pjportune] Ibid. 2. 15 jpoerenduz es/] ld quoque ad verbum in serm. Caesarii 4, n. 2.

sinenter quasi ex scriptura Caesarius adducit, ac nemo fere praeter ipsum.

1? docfringe] I Tim. 4, 13.

?6 »;e25] Ioh. 21, 17.

Speculatores cur

pontifices dicantur.

4

S. CAESARII

Iculas parvulas, id est, minuta peccata, quae cotidie subrepunt, (6) ieiuniis, eleemosynis vel orationibus observanda vel purganda iugiter 'admonere, et velut studiosissimi animarum cultores ad similitudinem !carnalium vinitorum vineam dominicam de loco sublimiori diligenter inspicere, ab spiritalibus bestiis vel avibus aut quibuscumque impor?tunis vel immundis animalibus defensare. Si nobis non placet ut !vinitores nostri in ipsa vel de ipsa vinea manducent bibant et dormiant quantum ipsi voluerint, et commissam sibi vineam nec vigilando !custodiant nec damnando vel terrendo defendant, quomodo putamus !quod deo placere possimus, si gregem domini, id est, spiritalem "animarum vineam non cum omni sollicitudine sicut iam diximus,

Sacerdotes non

terrarum

Sed animarum cultores esse oportet.

praedicando, admo!nendo, castigando, a nequissimis bestiis vel avibus, lid est,

a diabolo et angelis eius defensare contendimus ? 5. Unde timendum est ne ad nos illa dura per prophetam increpatio !dirigatur : CANES MUTI NON VALENTES LATRARE. Latratu enim canum. P5baculoque pastorum luporum rabies deterrenda est. Certum est !enim. quod sacerdotes non ideo ordinantur, ut tantum procuratores !agrorum et cultores debeant esse terrarum, sed ut spiritalem culturam lexerceant animarum, illam utique de qua apostolus loquebatur : !EGO PLANTAVI, APOLLO RIGAVIT. Et iterum inquit : DEI ADIUTORES ?)SUMUS, DEI AGRICULTURA ESTIS. Cum grandi enim timore haec

omnia

!considerare. debent

omnes

domini

sacerdotes,

quibus et legem divinam !et canonum instituta non licet ignorare, secundum illud quod dicit !apostolus : s1 QUIS EST DOMINI, INTELLEGIT QUAE DICO ; QUI AUTEM !IGNORAT IGNORABITUR. Unde illud valde timendum est, quod ait ?»dominus per prophetam : IDEO, inquit, CAPTIVUS DUCTUS EST POPULUS IMEUS, QUIA NON

Aurea tintinnabula in indumento sacerdotali quid significent.

HABUIT

SCIENTIAM; et illud : Qut, inquit,

OBTURAT lAUREM SUAM NE AUDIAT LEGEM DOMINI, ORATIO EIUS ERIT EXSECRABILIS... lLABIA SACERDOTIS CUSTODIENT SCIENTIAM. Nam et illud quod de l!indumento sacerdotali scriptum est, ut intrantes in templum tin?tinnabula aurea habeant in extremis vestimentorum suorum, quid 'aliud significat, nisi ut omnes domini sacerdotes intrantes ecclesiam Ide extremis, id est, de fine mundi et de futuro iudicio sonare,

hoc lest, praedicare non desinant ; ut dum iustorum praemia (6) (6) 1? ?9 24 ?6 ??

?9? ut] quod sugger. Malnory A I5frare] Esai. $6, 10. rigavit] I Cot. 5, 6. 57/5] Ibid. 9. ;enorabitur] Y Cot. 14, 37. 38. scientiaz;] Esai. 5, 13. exsecrabilis] Prov. 28, 9.

3? habeant] correxi ex habebant ?8. sejentiar;] Mal. 2, 7. 38 quod de indumento usq. revocentur. ? p. sq. l. 2] Haec fere ad verbum in sermone 27 Fausti habentur ap. Engelbrecht : CSEL 21, p. 330, 21— 321,5.

SERMO I.

5

et peccatorum (7) supplicia annuntiare non cessant, et boni provocentur ad meliora, let mali ab iniquis operibus de futuro iudicio territi revocentur ? 6. In tali enim cultura debent semper occupari pontifices. Nam !qui agros possunt ordinare vel colere, multi inveniuntur : qui vero *animarum pabulum providere, valde pauci et rari ; immo vix alii !nisi domini sacerdotes inveniuntur, quibus

Valde pauci sunt, qui animarum

lum

pabu-

providere possint.

hoc opus specialiter a !domino probatur iniunctum. Hoc enim solum per se sacerdos agere !debet, quod sine ipso fieri non potest. Nam agros colere, fabricare, let culturam quae terris est necessaria

exercere,

et laicos et iuniores

"et clericos ad

hanc rem aptos, si in veritate volumus quaerere, possu!mus invenire, ut nos in his quae ordinati sumus iugiter studeamus insistere vel vacare, timentes illud quod iam. supradictum est : IIMPEDIMENTA MUNDI FECERUNT EOS MISEROS. 7. Sed dicit aliquis : Ergo non erimus solliciti de ecclesiarum cura? De terrena substantia debemus esse solliciti, sed non nimis ; let sic debemus terrenam substantiam ordi-

nare, ut animarum curam 'ordinatio illa non possit minuere aut ferre. Forte mihi hoc loco literum respondeat : Ista verba inania sunt : si ego per me agellos !meos non ordinavero, et penuriam sustinebo, et pauperibus ?erogare nihil potero; et praecipue quia nec invenio utilem, qui !'hoc ad vicem meam valeat expedire. AD EXCUSANDAS EXCUSATIONES !IN PECCATIS istud praetendimus, et, quod facere nolumus, non posse !nos dicimus ; et

certus

sum,

quod

ante

tribunal

Christi

De terrena substantia sollicitudo curam non minuat animarum.

nos

excusatio lista liberare non poterit. Et ad extremum minus colligatur in agro : tantum est, ut diligendo vel docendo plus congregetur in anima. !Sed dicit aliquis : Unde facturus sum eleemosynam, si per me ipsum !in agro sollicitus non fuero ? Esto sollicitus duabus vel tribus horis lordinando, non semper ipsum assidue exercendo, propter illam !saecularem. quidem sed veram sententiam, quia dicitur : PECTORA ?'NOSTRA DUAS NON

ADMITTENTIA

CURAS;

et ilud

: QUI

AMAT

QUOD

NON

IEXPEDIT, NON AMABIT QUOD EXPEDIT ; et praecipue illud quod dominus !in evangelio dicit : NEMO POTEST DUOBUS DOMINIS SERVIRE. Unde !credendum est quod propter hanc rem in veteri lege sacerdotibus !vel levitis possessio non dabatur in terra, ut doctrinae indesinenter ?*?insisterent. Nos

vero, qui absque possessionibus esse non possumus, in illis taliter

(non?

implicemur,

ut verbo

(8) vel

dei vacare

non

valeamus. (*) ?sa- a5 Jegendum: iuniores clericos ? V ferre] zzendum suspicor ?? qua] quae M 33 propter] coni. Malnory ; per prophetam zs. (8) lnon] supplevi — verbo d. v. n. valeamus] coniectura emendavi ; vesbum d. v. n. videamus M (9)

22 j5 peccatis] Ps. 140, 4.

30 cras] Iuvenal. 7, 65. 9

31 ex5ed;?] Unde sumptum

?

32 serpire] Matth. 6, 24. C.

Sacerdotes absque possessionibus esse non possunt.

6

S. CAESARII

8. Non Pietatem Duo

narum

eleemosy-

genera.

suggero.

sa-

cerdoti deerit unde eleemosynas tribuat, si lectioni et orationi insistat.

Sicut enim

optime nosti, duo sunt eleemosynarum

genera : unum est, ut esu?rienti porrigatur buccella ; aliud, quod ignoranti subministretur doc!trina. Si tibi exuberat, unde humanitatem corporis tribuas, deo graltias; si vero non est unde caro pascatur, animas verbo dei reficias. !Eleemosynam animae, id est, cibum doctrinae maxime sacerdotibus !convenit erogare : et si sacerdos propter doctrinae substantiam minus "erogare possit cibum. corporis, et non habuerit quod illi dederit, donat

laicus, donat paganus,

nat aliquoties et Iudaeus, donat

quilibet

vero Numquam

possumus, inquit, largiores eleemosynas facere. !vestram rogo, ut diligenter consideretis quod

sacerdos si non

do-

!alius ; doctrinam

dederit, etiam si habeat,

dare

!laicus

non praesumit. Ego enim, licet sim peccator neglegens et lexiguus, praesumo tamen omnibus sacerdotibus fideiussor existere !?minimus humilis, quod, si pro amore doctrinae iugiter lectioni et lorationi insistant, numquam illis deerit unde corporales eleemosynas !tribuant, secundum illud quod dominus in evangelio pollicetur : !QUAERITE, inquit, PRIMUM

REGNUM DEI, ET HAEC OMNIA ADICIENTUR !vOBIS. Eroget ergo quicumque spiritalia, et videamus si unquam **ei ad sufficientiam poterunt deesse corporalia. Ad extremum Christum Idominum ad cautionis suae vinculum teneamus;ipse enim promisit lillud, quod iam supra dixi : QUAERITE... Si est et doctrina et terrena !substantia, unde ambae eleemosynae fieri possint, deo gratias ; si !vero minor est substantia corporalis, animarum eleemosyna, id est, ?5spiritalis doctrina sufficit

sibi. Unde supplico, et cum grandi humilitate !suggero, ut quoties necesse fuerit in agro excurrere, non ibi studeamus Iprolixius immorari, sed celerius ad spiritalem agrum et ad caelestem.

Quidam magis pro parandis conviviis, quam pro dandis eleemosy-

nis, terrenae culturae se occupant.

!vineam,

id est, ad civitatem vel ecclesiam nobis

a deo commissam quasi !servi boni et utiles Christi agricolae festinemus. 399. Sed dicit aliquis : Ideo tantum studio impendo, quia pauperibus llargiores eleemosynas dare volo. Ego enim neminem iudico : timeo tamen, ne forte sit magis praesumptio, si aliqui pro praeparandis Iconviviis, quam pro dandis eleemosynis, terrenae culturae se occupare !videantur. Sed nos, piissimi domini, quantum possumus timeamus, ?5ne ad nos ila nimium dura et valde terribilis sententia dirigatur : ISERVE, inquit, MALE,

QUARE

NON

DEDISTI

PECUNIAM

MEAM

NUMMULA(9)RIIS AD MENSAM, ET EGO VENIENS CUM USURA... Avertat dominus illud !quod sequitur : 1NUTILEM inquit, (8)

$ corporis] a? pro corporibus ?

(8)

1? yobis] Matth. 6, 33.

20 poterit M

?5 sibi] scripsi ; tibi M

(9) lyusura] Matth. Luc. 19, 22. 25.

25, 26. 27 ;

SERMO

SERVUM

PROICITE

I.

IN TENEBRAS...

7

!Ecce

qualem

sententiam

sacerdotes, qui praedicare dissimulant, laudituri esse dicuntur. *rO. Ut ergo nos ab isto auditu malo liberari, et in memoria aeterna lusti esse mereamur, quantum possumus, non solum maioribus festivitatibus, sed etiam reliquis temporibus omni die dominico !verbum dei praedicemus, nec in ecclesia tantum, sed, sicut supra !suggessi, et ad convivium lectionem divinam relegi faciamus, !'et in conloquio, in consessu, in itinere, et ubicumque fuerimus, !repudiatis ociosis fabulis et mordacibus iocis verbum domini !fidelium cordibus referre festinemus ; ut de terra bona centesimum et !sexagesimum vel tricesimum fructum colligere mereamur, et de agro Inobis commisso non spinae nec zizaniae alligentur ad comburendum, !?5sed triticum congregetur in caelesti horreo feliciter reponendum. !Nam inutilis ille servus, qui acceptum talentum noluit duplicare, quid veniente domino respondere praesumpserit audiamus. Ait enim : !ABSCONDI TALENTUM TUUM IN TERRA. Quid est aliud : ABSCONDI IN !TERRA, nisi terrenis occupationibus verbum dei suffocare ? Sic impletur ?llud quod scriptum est : ET TERRENA HABITATIO ADGRAVAT SENSUM

!MULTA

COGITANTEM.

Timendum

est etiam,

ne

Omni die dominico ver-

bum Dei praedicandum.

Lectio divina ad mensam.

in

nobis fiat quod de !spinis et de verbi semine in evangeliis scriptum est : CREVERUNT,

linquit, SPINAE,

id est, sollicitu-

dines seculi huius, ET SUFFOCAVERUNT !quod seminatum est. ?^II. Tamen, piissimi domini, si lectiones ills quae in ordinatiolnibus episcoporum recitantur diligenter attendimus, habemus unde !nobis ipsis compunctionem maximam faciamus. Quae enim lectio !de evangelio legitur, nisi illa, de qua paululum ante suggessi : PETRE, !PETRE, inquit, PASCE OVES MEAS ; et iterum : PASCE OVES MEAS ? Numquid ?dixit :

Per tuam praesentiam cole vineas, per teipsum ordina villas, Iterrenas exerce culturas ? Non hoc dixit, sed : PASCE, inquit,

OVES (10) MEAS. Lectio enim prophetica qualis in ordinatione pontificis legitur ? !SPECULATOREM, inquit, DEDI TE DOMUI ISRAHEL.

Non

dixit, procuratorem

!vinearum, villarum, non

actorem agrorum : speculatorem sine dubio lanimarum. (9) ? qualem sententiam sacerdotes] scripsi; quid sententia sacerdotum .M insulse 5$ juste M possimus M 15 reponendo M — ?? abscondi 29 /oco] fort. pro abscondere 19? impleatur M (10)

? actorem] ex auctorem

ezzendavi

^ animorum

M

(9) ? fenebras] Matth. 25, 30. 3 Ecce qualem sententiam etc] Haec

23 guffocaverunt] Matth. 13, 7 et al. ?6 recitantur] Notandus hic locus de

fere eadem leguntur in sermone Caesarii 230, n. 6. 5 auditu malo] Cf. Ps. 111, 7. 18e0- 55 ferra] Matth. 25, 25. ?1 coeitanter] Sap. 9, 15.

pericopis olim Arelate in ordinationibus episcoporum recitari solitis. ?9 77045] Ioh. 21, 17. (10) ? [srabe] ]Ezech. 3, 17.

Lectiones in ordinationibus

episcoporum recitatae.

S. CAESARII

8

Episcopum non

saeculari

elóquéritia sed pontificali eloquio, pfaedicáre oportet.

Quaenam

qui-

libet sacerdos possit dicere populis suis.

512. Sed forte dicit aliquis : Non sum eloquens, ideo non possum aliquid de scripturis sanctis exponere. Etiam si ita est, non deus lista requiret a nobis, quae implere non possumus. Nam in tantum !sacerdotibus ista non nocent, ut etiam, si sit in aliquo eloquentia !saecularis, non oporteat pontificali eloquio praedicare, quod vix ad "paucorum potest intellegentiam pervenire. Non potest aliquis propria leloquentia novi vel

veteris

testamenti

obscura

reserare

vel

disserere,

!et

profunditatem sanctarum. scripturarum disponere ? Sine ulla dubi'tatione, si vult, potest arguere, potest adulteros castigare, potest ladmonere superbos. Quis enim etiam presbyter, non dicam episcopus, !?qui non possit dicere populis suis : Nolite falsum testimonium dicere, quia! scriptum est FALSUS TESTIS NON ERIT IMPUNITUS ; nolite mentiri, !quia scriptum est OS QUOD MENTITUR

OCCIDIT ANIMAM ; nolite iurare, !quia

scriptum est VIR MULTUM Inolhte

vobis

invicem

IURANS

invidere,

IMPLEBITUR

quia scriptum

INIQUITATE; est

INVIDIA

DIABOLI ?MORS INTRAVIT IN ORBEM TERRARUM ; nolite superbire, quia scriptum lest DEUS SUPERBIS RESISTIT, HUMILIBUS AUTEM

DAT

GRATIAM ; nolite

lodium in corde vestro tenere,

quia scriptum est QUI ODIT FRATREM !SUUM HOMICIDA EST, ET IN TENEBRIS AMBULAT ; nullus alterum sacrillego ausu et profana temeritate in convivio suo cogat amplius bibere ?5quam oportet, propter illud quod scriptum est NEQUE EBRIOSI REGNUM !DEI POSSIDEBUNT ? Quis est, qui non possit admonere, ut nullus in !suo aut alieno convivio luxuriosos cantatores, lusores, vel cantatrices,

!castitati et honestati inimicos

aut videre velit, aut venire permittat ? !Et quia IN DUOBUS PRAECEPTIS

TOTA LEX PENDET

ET PROPHETAE,

in ??dilectione

dei et proximi, quis est qui non possit dicere DILIGE DEUM let DILIGE

PROXIMUM,

et QUOD

TIBI NON

VIS FIERI,

ALII NON

FECERIS ; let illud OMNIA QUAECUMQUE VULTIS UT FACIANT VOBIS HOMINES, VOS !FACITE ILLIS SIMILITER ? Ista enim

Et

id

quidem

in

civitatibus episcopi, in parochiis pres-

byteri

et

coni.

dia-

omnia et his similia non solum (11) sacerdotes domini in civitatibus, sed etiam in parrochiis presbyteri let diaconi et possunt et debent frequentius praedicare. Sed «et» !illud quis est qui non possit dicere, ut nullus ad arborem vota reddat,

Inullus auguria observet, nullus praecantatores adhibeat, nullus caraios ?vel divinos inquirat, nullus paganorum sacri(10)

? quae] quod M

?! ausu] usu M zzendose; ; €f. Caesar. De trinitaten. 15 : ?$ ullus] correxi ex nullos quod in M babetur

«quis est qui sacrilego ausu...»

33 [sta] ita M (11) ? Sed et] et supplevi

(10) 16 ipypunitus] Ptov. 19, 5. 9. V apipan| Sap. 1, x1. 18 jniguitate] Eccli. 23, 12. ?0 ferrarugy;| Sap. 2, 24. ?1 pratiam] lac. 4, 6 ; I Petr. 5, 5.

?5 bozricida est] Y Ioh. 5, 15.

ambulat] 1 Yoh. 2, rx. 36 possidebunt] Y Cot. 6, xo. ?» propbetae] Matth. 22, 40. 33 siz;ilifer] Luc. 6, 31.

SERMO

I.

9

lego more consideret !qua die in itinere egrediatur, vel qua die ad domum propriam reverltatur, quomodo non solum laicos, sed etiam, quod peius est, nonnullos !religiosos timeo more sacrilego praeveniri ? Quis est qui non possit !dicere : Nemo alteri detrahat, quod sibi detrahi non vult; et QUI prequitur PDETRAHIT FRATREM SUUM ERADICABITUR ; nullus phylacteria ^ Caesarius ea aut diabollicos characteres vel aliquas ligaturas sibi aut suis quae e UM adpendat ; nullus !munera accipiendo causam bonam conetur

tius S pul

opprimere ; nulla mulier !aliquas potiones ad aborsum accipiat, quia, quantoscumque aut iam !natos aut adhuc conceptos. occiderit, cum tantis causas ante tribunal Christi se dicturam esse non dubitet ? Quis est qui admonere non !Ipossit, ut nulla mulier potionem accipiat, ut iam concipere nequeat, !neque damnet in se naturam, quam deus voluit esse fecundam : !quia, quantoscumque concipere vel partu-

HM ^ Pha ^ ^", . . PER

rire potuerat,

tantorum

!homicidiorum

reatu tenebitur,

i CATHETER

et,

nisi digna paenitentia subvenerit, ?in gehenna aeterna morte damnabitur ; mulier, quae iam non. vult

!habere filios, reli-

giosum cum viro suo ineat pactum : christianae lenim feminae sterilitas sola sit castitas ? Quis ita simplex est, qui non possit dicere : Ad ecclesiam maturius convenite, oblationes quae

in !altare consecrentur

potes

b

fia

adferte, infirmos visitate, pere-

grinos excipite, ??*hospitibus pedes abluite, in carcere (positos) visitate ? Quis est qui admonere non possit, ut, quoties sanctae solemnitates adveniunt, !ante plures dies castitas etiam cum propriis uxoribus conservetur, !ut ad altare domini cum sincera et pura conscientia veniatur : quia, !qui sine castitate communicaverit,

inde habebit

iudicium, unde

potuit ?habere remedium ? Quis est qui contestari non possit, ut nec alio !tempore, nec in sanctorum solemnitatibus se ullus inebriet, nec sacrillego more cantica turpia proferre, vel ballare, vel diabolico more !saltare praesumat ? Quis est qui admonere non possit, ut odium vel (12) iracundiam contra vicinum vel proximum non teneat, propter illud !quod scriptum

est

: QUI

ODIT

FRATREM

SUUM,

IN

TENEBRIS

EST,

ET IN ITENEBRIS AMBULAT ; iterum : QUI ODIT FRATREM SUUM, HOMICIDA EST ? !Quis est qui non possit dicere, ut decimae (41) $ propriam] «omi.; propius M 8 praeveniri] ex pervenire ezendavi 10fratri suo Caesarius alibi eradicabitur] awdenfer restitui ; Yudicabitur M :

cf. ind. bibl. 13 4d aborsum] ex aut abortum Z/ezs correxi ?! christianae] &g0; christiano .M ?! consecrentur] conserventur M zzendose ?5 positos] coniectura subpl. Malnory (11) 10 eradicabitur] Ita ap. Caesarium aliosque saepius citatur locus Prov. 20, 13. V esse fecundam] C£. sermonem Caesatii 51, n. 4.

?? sj? cag]ifa$]] Idem prope habes infra in serm. Caesarii 52, n. 4. : «Fidelissimae feminae sterelitas sola sit castitas. » (12) ? apibulat] 1 Ioh. 2, 11. 3 borricida e.] I. Ioh. 3, 15.

SS

UN

SUME

IO

S. CAESARII

ex omnibus fructibus et *ex omnibus lucris pauperibus erogandae secundum praeceptum !domini ecclesiis offerantur, et ut ad convivium suum unusquisque frequentius pauperes et peregrinos quam divites et luxuriosos invitet ; lut a pueris vel puellis virginitas conservetur; ut symbolum et oratio Idominica

Simplici

— ple-

biculae sim-

plex

et

pede-

stris sermo convenit.

Multi

terram

magis amant quam commissum

populum.

a christianis

omnibus

teneatur;

ut continentiam

per totam "etiam Quadragesimam et usque ad finem Paschae custodiant ? I3. Haec ergo et multa alia his similia nescio si sit episcopus, !presbyter, vel diaconus, qui in ecclesia praedicare et in omni loco ladmonere non possit. Non hic aut eloquentia aut grandis memoria !quaeritur, ubi simplex et pedestri sermone admonitio necessaria !5esse cognoscitur. Si aliquis nobis terrenam substantiam tollat, poten!tissimos iudices et scholasticos auditores interpellantes cum summa !praesumimus auctoritate suggerere, ut rem terrenam possimus ab linvasore recipere : et simplicissimam plebiculam nostram communibus lverbis dicimus nos admonere non posse! Quare clamamus pro terra ? ?quia diligimus terram. Quare non clamamus in ecclesia ? non sum lausus dicere, sed tamen compellit veritas non tacere :ideo in ecclesia Inon clamamus, quia commissum nobis populum non amamus. Unde !vereor ne in futura poena sine ullo remedio clamemus, qui in ecclesia !fructuose clamare non volumus. Si aliquis praeteriens animal tuum ?5luporum infestatione periclitari conspiceret, et taceret,

(nec? omnino

Idefenderet, puto quod eum culpares, et amicum tuum esse non !diceres. Nos autem qui frequentissime videmus oves domini nostri laut invidiae veneno percuti, aut volutabro luxuriae suffocari, aut !in ebrietatis cloaca mergi, sive reliquis quibuslibet criminibus obligari, *quales erimus apud dominum,

De laicis ordinandis canonum instituta.

si non clamamus,

si non prohibemus,

!si non quantum

(possumus) arguendo, castigando, si necesse est, !distringendo a perditionis fovea vel vitiorum praecipitio revocare !contendimus ? I4. Nam illud, in quo multi contra omnium canonum instituta ?*frequentissime praevenimur, quis est sacerdos, qui et sibi dicere let alios (non) possit humiliter et salubriter admonere, ut nullus (13) ex laicis clericus ordinetur, nisi ante aliquos annos vel unius anni !spatio fuerit praemissa conversio ; ut nullus digamus, nullus paenitens !aut internuptarum maritus honorem clericatus accipiat ? Quamvis Isecundum

romanam,

orientalem,

vel

africanam

sanctam

(12) 5erogandae] coniei; erogando M ?*5 nec] ne M 3! possumus] coniectura supplevi 3» praevenimutr] ezzendavi ex pervenimus : cf. supra, p. 11, / 36 non] suppl. Malnory (13) clericus ordinetur] ex clericos ordinet ezzemdavi ^? conversio] indubifanter correxi ex confessio :cf. Maassen, Concil. merov., ind. p. 243 sq. ad v. « laicus» seu p. 240 ad v. « diaconus »

SERMO

saluberrimam

*consuetudinem

I.

JOE

definitum

sit, ut nullus ante

XXX annos vel diaconus !vel presbyter debeat ordinari, quis est qui sibi et aliis cum caritate !non possit dicere, ut vel secundum Agathensem synodum, in quo !mala consuetudine subdistinctum

est, ut vel ante XXV

annos nullus !diaconus

ordinetur ? ?r5. Et si forte aliquibus dominis meis sacerdotibus per ipsos laboriosum est praedicare, quare non intromittant antiquam sanctorum !consuetudinem, quae in partibus Orientis usque hodie salubriter !custoditur, ut pro salute animarum homiliae

in ecclesiis

recitentur ? !An forte

credendum

est,

quod aliquis hoc dedignetur iniungere etiam "presbyteris suis? Non patiatur deus, ut hoc, quod vel suspicari non Idebemus, credere debeamus. Magis enim credendum est quod omnes !pontifices ad exemplum beati Moysi zelo sancto

Aetas

ad pres-

byteratum

ad tum

Si

et

diaconarequisita.

episcopum

per se piget praedicare,

saltem per presbyteros

vel diaconos homilias

reci-

tari permittat.

repleti cum libera !conscientia dicant : QUIS NOBIS TRIBUAT, UT OMNIS POPULUS PROPHETET ? !Vere dico, quia, etiamsi

omnes presbyteri desint qui hoc facere possint, ?mnon est incongruum vel indignum, si homilias sanctorum patrum !Ipublice in ecclesia praecipiatur etiam diacono recitare : quia, si dignus lest diaconus quisque ut legat quod locutus est Christus, non debet liudicari indignus ut recitet quod praedicavit sanctus Elarius, sanctus 'Ambrosius, sanctus Augustinus, vel reliqui patres. Numquid elee?*5mosynam terrenam semper per nos ipsos, et non etiam per aliquos ex nostris deo inspirante dispensare contendimus ? Si eleemosyna !corporum, quae ministrorum manibus erogatur, deo esse acceptabilis Icreditur, sine dubio et animarum eleemosyna illa, de qua dominus loquebatur NON IN SOLO PANE VIVIT HOMO, SED IN OMNI VERBO QUOD "PROCEDIT DE ORE DEI, valde deo accepta-

bilis creditur, etiam si presby!terorum aut diaconorum officio populis ministretur. Si enim de malis !vel sanctis sacerdotibus dicebat apostolus SIVE EX NECESSITATE, SIVE (14) EX VOLUNTATE

CHRISTUS

ANNUNTIETUR,

quanto

magis,

si per

(nos)

lipsos facere (non) possumus, vel per alios ovibus Christi vitae pabulum !ministrare debemus ? Nam si nec per (nos) ipsi, nec per aliquos !de fratribus nostris officium. praedica(13) 5 xxx] posui, quod recte coniecit Malnory : cf. Vita Caesar. I, 56, ubi non placet correctto a Brunone Krusch p. 480, not. 2, emissa 3 mala] an recte, dubitat Malnory : cogitavi de alia ?3 dominus] scripsi; deus M 39 yalde deo] zmeunctanter scripsi; vel de deo M ?!' populis] conieci ; populus M (14) 154: nos e/ non necessario supplevi ? nos] Aic quoque supplevi (13) * Agathbensem synodum] Canone 16. 13 )ropberet ?] Num. 11, 29. 2194- gj djenus esf diaconus etc.] Cf. Vitam Caesat. I, n. 54 (ap. Krusch,

p. 478), et Concil. Vasense ap. Maassen, p. 56. 30 do;] Matth. 4, 4. (14) ! annuntietur] Phil. 1, 18.

Si dignus est diaconus qui evangelium legat, cur non etiam sancto-

rum homilias ?

I2

S. CAESARII

tionis implere contendimus, *timendum ne aut in nobis aut in nostri impleatur illud, quod per !prophetam dominus terribiliter

comminatur

: MITTAM,

inquit,

FAMEM

!IN TERRA,

NON FAMEM PANIS, NEC SITIM AQUAE, SED FAMEM AUDIENDI !VERBUM DEI. Et quia secundum evangelicum testimonium mensuram !tritici ad dispensandum cum servis nostris accepimus,

Quae a sanctis patribus conScripta, pro salute anima-

rum

populis

eroganda sunt.

quam

excusa'*tionem

veniente

deo prae-

tendere poterimus, si id quod nobis commis!sum est erogare neglegimus ? Metuendum est enim, ne, quanticumque !per neglegentiam passi famem verbi dei perierint, omnium illorum lanimae de nostris animabus in die iudicii requirantur, secundum illud propheticum : SANGUINEM EIUS DE MANU TUA REQUIRAM. Si enim sancti et antiqui patres nostri tanto studio et tam pio labore innumerabilia conscripserunt volumina omnibus ecclesiis profutura, !quales inter illos aut ante illos apparebimus, si, quod ab illis congre!gatum invenimus, filiis nostris erogare neglegimus ? Si nobis virtus !non est ut libros proprios faciamus, numquid et ad hoc pigri esse ?'debemus,

ut ea, quae a sanctis patribus scripta et parata in-

venimus, laut per nos aut per conservos nostros pro salute animarum in publico !minime proferamus ? Vere dico pietati vestrae, valde timeo, ne nobis !sanctorum patrum tractatus

et infinita volumina ab illis cum grandi !sudore composita, et ad dispensandum omnibus sacerdotibus prae?*5parata, ante tribunal aeterni iudicis proferantur. Si enim spiritales Ifructus propio labore non possimus congregare, iustum est ut vel lab aliis congregatos sancto zelo et caritate ferventissima dispensemus. !Et quia dominus propter peccata populi comminatur : PLUAM SUPER !UNAM CIVITATEM, ET SUPER ALIAM NON PLUAM, cum. grandi vigilantia ?studere debemus, ne non simus illa civitas, in qua pluvia verbi dei laut non venit, aut certe tardius aut rarius venit. Sine ulla enim du-

bitaltione, quales sunt fructus terreni, quando pluvias non accipiunt, !tales sunt animorum íructus, quibus ros vel pluvia verbi dei tardius !ministratur. Nam quod verbum dei rori et pluviae comparetur, sicut ?*ipsi melius nostis, divinus sermo testatur dicens : EXPECTETUR SICUT (15) PLUVIA ELOQUIUM

MEUM,

ET

SICUT

ROS

VERBA

MEA.

Si enim

omnes

lhomines in hortis nostris aquas irriguas habere volumus, et, si super leos non fuerint, de profundis cum grandi labore extrahimus, ut olera Iprofutura corporibus praeparemus, quanto magis de horto dominico, *id est, de ecclesia dei solli(14) H quantumcumque M zzendose 36 possimus] pro possumus ? ?8 comminatur] conieci ; comminans M, adici? dicit Ma/nory 33 ros] ego ; tes M (14) 5 dej] Am. 8, 11. 5 requiram] Ezech. 3, 18. 20.

39 5, pluami] Am. 4, 7. (15) ! z:e2] Deut. 32, 2.

SERMO I.

I3

citi esse debemus, ut de sanctarum scriptulrarum fluminibus et antiquorum patrum spiritalibus rivis vel fontibus lirrigentur arida, dura molliantur, et postea sine grandi labore evellan'tur noxia, plantentur utilia ? Secundum illud quod apostolus Paulus, !cuius etsi minus idonei successores esse videmur,

EGO

PLANTAVI,

APOLLO

RIGAVIT,

SED

DEUS

IN-

CREMENTUM DEDIT, nos faciamus donante !deo quod nostrum est, plantemus iugiter et rigemus ; nos exerceamus officium nostrum, deus implebit beneficium suum. r6. Si diligenter attendimus, etiam et illud ad nos pertinere lcognoscimus, quod beatis apostolis dominus dixit : vos ESTIS,

inquit, LUX

ET PONIT LUCEAT

EAM

SUB

OMNIBUS

MUNDI,

et NEMO

MODIO,

!SED SUPRA

QUI IN DOMO

SUNT.

ACCENDIT

LUCERNAM,

CANDELABRUM,

UT

!Sicut enim oculi, qui

in capite sunt, si reliquis membris viam demon!strare noluerint, totum corpus in tenebris ambulat, ita etiam sacerdotes,

Iqui in corpore Christi capitis vel oculorum officium habere

Sacerdotes quasi oculi sunt in cor-

pore

Christi.

videntur, ?et in candelabro sunt in ecclesia constituti, si in domo dei lucere !noluerint, et lumen doctrinae universae ecclesiae dissimulaverint !demonstrare, timendum est ne

aliqui ex populis errorum tenebris linvoluti in aliquod peccati praecipitium cadant. Nec illud otiosum lest, quod dominus lucernaéím) dixit verbum, secundum

illud : ?5LUCERNA PEDI-

BUS MEIS VERBUM TUUM DOMINE. In modio autem !propter mensuram intellegitur praesentis seculi lucrum. Quis enim Iponit lucernam sub modio, nisi ille qui lumen doctrinae obscurat !lucro corporalium commodorum, et timet quae vera sunt praedicare, !'ne minus habeat quod optat temporaliter possidere ? Et sic lucernam ?9»sub modio ponit, qui lucris spiritalibus corporalia lucra praeponit. 17. Quis enim est qui nesciat omnibus hominibus interiorem et lexteriorem hominem esse ? Et ideo, quoties ad nostrum convivium 'aliquos invitamus, quomodo ordinamus exhibere cibos unde

caro

!reficiatur, iustum est ut aut lectionem di-

vinam relegere, aut aliquid ?*sanctum ex ore proferre studeamus, unde anima sustentetur. Nam (16) quia anima domina

esse

debet,

et caro

velut

ancilla, non

est iustum

!ut

ancilla multis deliciis interdum usque ad crapulam satietur, et Idomina verbi dei dulcedine non pascatur. Nam qui et lectionem !divinam animabus, et sobrium ac temperatum convivium studet *exhibere corporibus, et interiorem et exteriorem (15) (16)

18 etiam] coniectura ; et si M 3 verbis M, ubi s ex abundanti

(13)

10 j27;7] I Cor.

3, 6.

15 554; ]Matth. 5, 14.

?! Jucernam] m 7 fine addidi

16 75] Ibid. 15.

?5 Jo5;ige| Ps. 118, 105.

Invitatis ad convivium eiiam lectio divina seu

sancta

eloquia

exhibenda,

I4

S. CAESARII

hominem pascit; !ac sic adimpletur in eo, quod, sicut iam supra dictum est, dominus lin evangelio dixit : NON IN SOLO PANE

non detractiones aut turpiloquia.

VIVIT

HOMO

SED...

Hoc

enim

!ideo timens

dico, quia

certus sum sic mori animam sine verbo dei, quomodo caro moritur sine cibo terreno. Sed, quod peius est, plures !"sunt qui nimium sumptuosa ac deliciosa convivia praeparantes, dum !ibi non parvas expensas faciunt, nec animae per sancta colloquia !quod opus est tribuunt, et pauperibus quantum oportebat largiri !non possunt; et in ipsis conviviis non solum lectionem divinam unde !anima pascatur dissimulant exhibere, sed aliquoties aut ociosis ser!?monibus, pro quibus in die iudicii reddenda est ratio occupantur, !aut aliquas detractiones, scurrilitates etiam vel turpiloquia aut ipsi Idicere, aut ab aliis libenter audire nec metuunt nec erubescunt ; !nec sufficit infelici animae, quod de dulcedine verbi

dei non pascitur, !nisi adhuc insuper vitiorum veneno mortifero inebrietur. Ad extremum,

Petri allocutio Clementem ordinantis omnibus sacerdotibus nota.

??*si non accipit unde vivat,

quare ei ingeritur unde moriatur ? I8. Haec ergo omnia et cum dei adiutorio observare, et aliis 'omni tempore insinuare et possumus et debemus. Quales enim esse, !lvel quid debeamus agere, dominus Petrus, quando sanctum Clemen!tem ordinavit, apertissime docuit : et quia scriptura illa per totum ?^mundum omnibus sacerdotibus nota est, incongruum est ut inde 'aliquid prolixius vestrae sanctimoniae suggeramus. Breve tamen 'capitulum huic epistolae credidimus inserendum, ubi sine dubio !deo vacare, et lectioni vel doctrinae insistere, si volumus studiose latten-

dere, abundantissime possimus reperire. Ibi enim inter reliqua 9'sancto Clementi beatus

Petrus dixit : TE, inquit, OPORTET

OMNES !VITAE OCCUPATIONES ABICERE : NE IN ULLA INVENIARIS MUNDIALIS !NEGOCII OCCUPATIONE PERPLEXUS, NE FIDEIUSSOR EXISTAS, NE ADVO!CATUS LITIUM FIAS. NEQUE ENIM TE HODIE IUDICEM SAECULARIUM !NEGOTIORUM ORDINARE VULT CHRISTUS, NE PRAEFOCATUS HOMINUM ?5CURIS NON POSSIS VERBO DEI VACARE, ET SECUNDUM VERITATIS REGULAM IBONUM A MALO SECERNERE. Íterum post pauca : TIBI ENIM PIETATIS (17) CRIMEN EST, SI NEGLEXERIS VERBI DEI STUDIUM, ET SOLLICITUDINES !SUSCEPERIS SAECULARES; et item : SI ENIM ITA MUNDIALIBUS CURIS !FUERIS OCCUPATUS, ET TEIPSUM DECIPIS, ET EOS QUI TE AUDIUNT. (16) 16 scurrilitatem M ?9 abondantissime M ullis negociis M (16) ? sed] Matth. 4, 4. 15 ra7j9] Cf. Matth. 12, 36.

15 verbis M, ubi s ex abundanti ?6 vestra. M. . H mundialis negocii] ope Ruffi restitui; mundi

(17) ? audiunt] Apoctypha ep. Clementis ad Iacobum ex interpretatione Ruffini, n. ; et 6 : Migne gr. 2, 59-40

SERMO I.

I5

I9. Et illud, piissimi domini, non transitorie considerandum

est, *quod dominus

QUIA EGO SANCTUS

admonet

dicens

!sUM. Licet hoc nomen

christiano conveniat, secundum

: SANCTI

ESTOTE,

universo populo

!quod ait beatus Petrus, vos

AUTEM GENUS ELECTUM, REGALE SACER!DOTIUM, GENS SANCTA, tamen specialiter omnibus sacerdotibus hoc !nomen videtur peculiariter aptari. Nam in omnibus epistolis quae !?a quibuscumque hominibus ad domini sacerdotes diriguntur, specialiter quia sancti sunt indicatur; et quia nobis hoc nomen aptatur, !quid proprietas nominis istius indicare videatur debemus inquirere. !Interpretatio nominis istius nisi per linguam graecam non potest !inveniri. Sanctus graece deus AIUS interpretatur, non terrenus. Si ^ergo plus de caelestibus quam de terrenis solliciti simus, non incongrue !nobis hoc nomen imponitur; si vero maiorem partem conversationis lvel vitae nostrae terrenis actibus quam lectioni divinae vel spiritali ldoctrinae videmur expendere, nescio si securi hoc nomen audire !possimus. Ut ergo sanctum nomen non nobis ad iudicium imponatur, ?quod interpretatio nominis istius significat studeamus Christo auxiliante complere, ut simus

In omnibus epistolis quae ad sacerdotes

dantur, quia sancti sunt indicatur.

Quid interpretatur ista vox, sanctus,

sancti, id est, non terreni ; ut impleatur !in nobis illud quod apostolus ait : (SI? CONSURREXISTIS CUM CHRISTO... ITERRAM ; et iterum : DOMINUS PROPE EST ; NIHIL SOLLICITI SITIS, !SED IN OMNI ORATIONE ET OBSECRATIONE ; et iterum : VOLO VOS

SINE ?SOLLICITUDINE ESSE. Si ergo hoc secundum apostolum etiam a saecullaribus convenit iugiter observari, quanto studio, quanta diligentia !let cum quanto timore haec ab omnibus sacerdotibus oportet impleri ? 'Multa enim nomina sacerdotibus convenienter aptantur : nam et pastores dicimur, et gubernatores vel episcopi nominamur. 5i in 9veritate pastores sumus, gregi dominico spiritalia pascua providere Idebemus. Si gubernatores sumus, ita inter fluctus seculi istius deo !adiutore navim ecclesiae debemus viriliter et fortiter gubernare, ut !de fluctibus omnibus et tempestatibus absque errore directo cursu (18) paradisi portum possimus intrare. Episcopus enim interpretatur !superinspector ; et ideo, quia in superiori loco positi sumus, nominis !nostri officium auxiliante domino cum grandi diligentia compleamus, let semper de ovibus dominicis solliciti simus, timentes illud quod *terri(17) ren

1! quia sancti s. indicatur] conieci ; quae sancta s. indicantur M zzinime ad 14 deus aius] //a M, vereor ut recte ;immo deus ex abundanti esse reor, ac

legendum gxaece aius caelestis interpretatur (17) 8 577] Lev. 11, 44. 8 sancta] I Petr. 2, 9. ?3 7er727;] Col. 3, 1. 2. ?4 obsecrattione] Phil. 4, 5. 6.

?? sj] supplevi 25 esse] I Cot. 6, 32. (18) ? suberinspector] Cf. Caesat. Reg. virg. n. 23 : « quid facit de illo superinspectore ».

De diversis nominibus

quibus sacerdotes designantur.

Episcopus terpretatur

superinspector.

in-

16 Sacerdotibus abbates assimilantur.

S. CAESARII

biliter dominus

de sacerdotibus vel abbatibus

clamat

: EGO,

linquit, REQUIRAM OVES MEAS DE MANU PASTORUM : QUIA QUOD FRACTUM !ERAT NON CONSOLIDASTIS, QUOD PERIERAT NON CONQUISIVISTIS, ET QUOD !SANUM ET INTEGRUM CONSUMPSISTIS. Quia, sicut iam supra suggessi, lad regendam navim

ecclesiae

a

domino

constituti

sumus,

ita

duorum

Jtestamentorum gubernaculis auxiliante domino navim ecclesiae guber!nemus, ut nec ad dexteram nec ad sinistram partem per aliquam '!neglegentiam declinantes, in tanta pericula mundi istius directum !vitae cursum tenere possimus sine labore. Sicut enim ulla navis sine !multis laboribus non potest aliqua terrena conquirere, ita et navis !*ecclesiae sine multis tribulationibus non potest ad lucrum vel gaudium laeternae patriae pervenire. Et quomodo gubernatores navium, si !'nimia somnolentia inutili securitate torpescant, et nauticis suis quod 'observare debeant non ostendant, cito naufragium patiuntur, ita et !gubernatores ecclesiae, nisi cum

omni

vigilantia

distringendo, severitate

nunc

docendo,

leniter

terrendo,

castigando,

diem iudicii comminando,

?nterdum

nunc

rectum

etiam

etiam

!cum

vitae aeternae

Icursum tenere praeceperint, timendum est ne inde habeant iudicium, !unde habere potuerant remedium. Nos ergo, quantum in nobis est, linspirante et auxiliante domino studeamus plebem nobis creditam ?»verbis informare et exemplis, ut cum ante tribunal aeterni iudicis !venerimus, fiducialiter dicere mereamur : ECCE EGO DOMINE, ET PUERI !QUOS

Defectus eloquentiae non excusat.

Ita

praedicare

oportet dotem,

tus capere

sacerut to-

populus possit.

DEDISTI MIHI. 20. Sed dicit aliquis : Memoria mihi deest, et eloquentiam ad !proferendum verbum dei non habeo. Timeo, piissimi domini, ne ? forte nos non possit ista excusatio in illo tremendo iudicio defensare, !qui optime novimus dominum nostrum non scolasticos vel rhetores, !sed piscatores sine litteris et ovium custodes, pauperes utique et lignobiles, ad praedicandum verbum domini praeelegisse. Unde etiam !si sit in aliquo sacerdote pulchra et exuberans eloquentia saecularis, ?*sicut iam supra suggessi, satis incongruum est, si ita voluerit in ecclesia !loqui, ut admonitio eius non ad totum, sicut expedit, dominicum !gregem, sed vix ad paucos possit scolasticos pervernire. Unde magis (19) simplici et pedestri sermone, quem totus populus capere possit, !debent dominici mei sacerdotes populis praedicare, implentes illud !quod ait apostolus : OMNIA OMNIBUS FACTUS SUM, UT OMNES LUCRIIFACEREM ; secundum sancti Hieronymi sanctum ac salubre (19)

? dominici] pro domini ?

(18)

$ pastorum] Ezech. 34, 1o.

8 consumpsistis] Ibid. 4.

?: "/)i] Esai. 8, 18.

(19)

3sa- /nerifacerezz] 1 Cot. 9, 22.

SERMO

I.

17

consilium, 5quo ait: SACERDOTE, inquit, PRAEDICANTE OPORTET UT

MAGIS

GEMITUS

!SUSCITENTUR

QUAM

PLAUSUS.

Etiam

et

hoc diligenter attendat sanctitas !vestra, quia non sine grandi tremore cogitare vel considerare debemus, !quod in evangelio SAL TERRAE appellari meruimus. Ouid enim sal, !nisi sacerdotum doctrina, quid vero terra, nisi commissus eis popu'?lus debet intellegi ? Et ideo, quantum possumus, cum dei adiutorio laborare debemus, ne forte, si ovibus Christi sal doctri-

nae nimium terrenis occupationibus impediti subtrahimus, quod divina pietas !non permittat, infatuatum sal esse mereamur. Etiam et illud (non) !sine grandi metu cogitandum est, quod sal infatuatum non dixit ^in campis aut in hortis proici ubi de rebus putrefactis sterilis solet !terra condiri, sed nullis usibus profuturum in plateis proiectum lindignorum pedibus conculcari. Cui sententiae prope similis est illa, lubi legimus : SI HOMO IN HOMINEM PECCAVERIT,... ORABIT.. 21. Rogo tamen, et per illum cui immaculate servitis adiuro, ?ut praesumptioni meae veniam tribuatis. Ego enim certus sum !quod rusticissima suggestio mea eruditis auribus possit asperitatem hngerere vel fastidium generare. Tamen si quis me libenter et patienter laudire voluerit, et trinitatem, quae deus est, voluerit credere, verus let verax (est), qui ilii pro sancto consensu et benigna oboedientia ?*aeterna possit praemia repensare. Ego haec insinuando studeo me lapud deum absolvere : certus tamen sum, quod de ista suggestione lante tribunal aeterni iudicis, ubi et mihi et aliis erit in testimonium, !nullam verecundiam sustinebo, quia de vera humilitate et perfecta !caritate supplicatio vel suggestio ista processit. (19)

13 non] ure suppl. Malnory

(19) e plausus] Cf. Hieron. Nepotianum ep. 52, n. 8.

?! verax est] est supplevi ad

5 ferrae| Matth. 5, 15. 18 orgbj?] I Reg. 2, 25.

Iterum praesumptioni

suae Caesarius veniam petit.

Haec

sugge-

stio ante tribunal aeterni iudicis erit in testimonium.

I8

S. CAESARII

(20)

II.

Bipertitus hic prologus in plerisque codicibus collectionis G legitur, licet in nonnullis (G5 v. gr.) pars prior tantum habeatur.

E contrario codex Zwifaltensis (Z) non nisi alteram partem exhibet

a verbis Pro intuitu paternae etc : quae initio quidem cum aliis codicibus convenit, mox vero longe aliter prosequitur ac desinit. Utramque praefationem Caesarium omnino referre, Rev. Bénéd. X (1893), p. 62-78, latius ostendi ; de prologo codicis Zwifalt. posterius reperto ibid. XLIV (1932), p. 210 sq. specialiter disserui.

HUMILIS

Nihil prodest libros pulchre ligatos

habere,

si non legantur.

SUGGESTIO

populis recitandae.

AMMONITIO.

In cuiuscumque manibus libellus iste venerit, rogo et cum grandi !'humilitate supplico, ut eum et ipse frequentius legat, et aliis ad legen!dum et ad transscribendum non solum tradat, sed etiam ingerat, ^ut et de suis et aliorum profectibus duplicem a domino remunera'tionem recipiat. Hoc ideo suggero, quia multi sunt, et forte aliqui !religiosi, qui plures libros et satis nitidos et pulchre ligatos habere !volunt, et eos ita armariis clausos tenent, ut illos nec ipsi legant, !nec aliis ad legendum tribuant : ignorantes quod nihil prodest !"libros habere, et eos propter mundi huius inpedimenta non legere. ILiber enim bene coopertus et nitidus, si non legatur, non facit animam '!nitidam; ille enim qui iugiter legitur, et pro eo quod saepe revolvitur !pulcher a foris esse non potest, pulchram animam intus facit. PRAEFATIO

Libello isto continentur necessariae admonitiones

SIVE SALUBRIS

LIBRI SERMONUM.

!I'Pro intuitu paternae pietatis et qualiscumque pastoris sollicitudine admonitiones simplices parochiis necessarias in hoc libello !conscripsimus, quas in festivitatibus maioribus sancti presbyteri vel !diacones debeant commissis sibi populis recitare. Ouam rem ego dum animo benigno inplere curavi, absolvi apud deum conscientiam meam. ?Si qui vero presbyteri vel diacones (20) 1 //a G*, et add : sancti Augustini episcopi et cetera ; prologus sive humilis suggestio G'-?-5 ; prologus s. Augustini epi. G?'5 ; humilis suggestio beati Augustini G^!^ ? manibus] G5; manus G?3:*9 — *scribendum G*$ — $accipiat G$, corr. recipiat G*^ — "nitide G! — *^ eosdem G??:*9 — in armariis G! ? enim] pro autem? — volvitur G?** — !?a foris] G1; foris re/]. — 14 74 G*-110, et add. sancti Augustini epi ; explicit prologus. incipit prefatio G? ; incipit praefatio vel potius humilis supplicatio Augustini episcopi Z ; oz. G!

SERMO

I9

II.

G

Z:

lita se nimium terrenis inpeIdimentis obligaverint, ut ser(21)mones istos non possint populo !frequentius recitare, videant !qualiter ante tribunal Christi !de tradito sibi grege dominico *possint reddere rationem. Sed !credimus de dei misericordia, !quod ita omnibus clericis et !'praecipue presbyteris vel diaco!nibus inspirare dignabitur, ut non de neglegentia reatum incurIrere, sed magis de adsidua prae!dicatione aeternum praemium !mereantur accipere.

Iper aliquam negligentiam dis!simulaverint sermones istos (21) populo recitare, noverint se me!cum ante tribunal Christi causas lesse dicturos, ubi de grege nobis Icommisso tam ego quam ipsi lrationem sumus aeterno iudici !'reddituri. Et ideo libellum istum !annis singulis cum omni dili!'gentia recensete, ut apud deum let apud homines vos possitis 'absolvere. Et quia nobis necesse Ifuit ut de istis simplicibus

cones, ante tribunal Christi reddituri sunt rationem.

los facere!mus, vobis vero si

Plures tales libellos fecit Caesarius annis singulis recensendos.

admo!nitionibus plures libel-

non displi'cuerint et potestis et debetis et !5meliori littera et in pergamenis !pro vestra mercede

transscribere,

alis parrochüs Ibendum

let in

ad transcri-

dare, ut non solum

Ide vestro sed etiam de aliorum ?profectu duplicem mercedem habere possitis. Et quia necesse lest, et satis oportet, ut fidem !catholicam omnes non solum !clerici sed etiam laici notam

3 qualiter] se zzerser. G*

$ dei] domini G!

non

lege-

rint, presby-

teri vel dia-

Orat ut meliori littera in

pergamenis transcribantur.

Fidem catholicam in pri-

mis

scripsit,

ab omnibus etiam laicis discendam.

?»habeant,

ideo in libellis istis secundum quod sancti patres lipsam fidem catholicam defi'nierunt, in primis scribsimus Iquam. et ipsi frequenter legere, 9?et alis insinuare debemus. Et !quia adhuc scriptores nostri incilpientes sunt, si quid aut in lliteris aut in aliquibus forte !sententiis aut minus aut amplius ?*quam oportet inveneritis, cum !caritate indulgete, et sicut expe!dit emendate, et literis melio!ribus transscribere iubete. (21)

Qui

1? non] oz. G*

Scribarum imperitiam

excusat, quod incipientes sint.

20

S. CAESARII

(22)

III.

In prologo codicis Zwifalten (Z) certiores nos facit Caesarius, in libellis suis fidem catholicam ipso iubente descriptam fuisse, i. e. symbolum quod dicitur Athanasii, uti ex pluribus collectionibus sive homiliarum sive canonum apparet, in primis ex antiquissimo codice Frisingensi Clm. 6298, ex cod. item Frising. Clm. 6330, praeterea Vatic. Palat. 574, Paris. B. N. lat. 1451 etc., quorum textus fere in omnibus concordat cum eo quem olim edidit A. E. Burn in libello qui inscribitur « The Athanasian Creed and its commentaries » (Texts a. Studies, IV. r, Cambridge 1905), p. 4-6 ; quam quidem formulam fidei, quia in omnium paene manibus et memoria habetur, quin in hoc opere denuo

exhiberem,

supersedendum

duxi, praesertim

cum

de ea,

quamque cum caesariano dicendi genere cognata sit, ante annos triginta et amplius disseruerim (RB. XVIII, 337-363). Satis erit, formam aliquanto liberiorem et ut ita dicam homileticam heic exscripsisse, quae in collect. Zwifalten. fol. 2»-3* praefatiunculam Caesarii proxime subsequitur : cf. RB. XLIV, p. 212 sq.

INCIPIPIRIDES CATHOPICA SANCTI ATHANASII EPISCOPI. Quicumque vult salvus esse, fratres, ante omnia opus est ut fidem catholicam !sciat et teneat ; quam si quis non integram inlaesamque servaverit, sine dubio in laeternum peribit. Fides autem catholica, quam praedicamus

et credimus, haec est, unum

deum

in trinitate et trinitatem in unitate veneremur : non confundentes personas, !neque substantiam, quae una in trinitate est, separantes. Symboli, quod vulgo Athanasii dicitur, for-

ma

aliquanto liberior.

Alia est enim persona

Patris, lalia Filii, alia Spiritus sancti. Sed

Patris et Filii et Spiritus sancti una est divinitas, laequalis gloria, coaeterna maiestas. Qualis Pater, talis Filius, talis et Spiritus sanctus. !Increatus Pater, increatus Filius, increatus et Spiritus sanctus. Inmensus Pater, "inmensus Filius, inmensus et Spiritus sanctus. Aeternus Pater, aeternus Filius, aeternus Spiritus sanctus. Et tamen non tres aeterni, sed unus aeternus. Sicut non !tres increati, nec tres inmensi ; sed unus increatus, et unus inmensus.

Similiter omnipotens Pater, omnipotens Filius, omnipotens Spiritus sanctus. Et tamen non !tres omnipotentes, sed unus omnipotens. Ita deus Pater, deus Filius, deus Spiritus sanctus. Et tamen non tres dii, sed unus est deus. Ita dominus Pater, dominus Filius, Idominus Spiritus sanctus. Et tamen non tres domini, sed

unus est dominus. Quia !sicut singulatim unamquamque personam deum et dominum confiteri christiana !veritate conpellimur, ita

tres deos aut dominos

dicere catholica

religione prohibemur.

IPater a nullo est factus, aut creatus, aut genitus. Filius a Patre solo est, non factus, ?neque creatus, sed genitus. Spiritus sanctus

& Patre et Filio, non factus, neque creatus, !neque genitus, sed (22)

5 confundantes zz.

"' singulatim] ex singillatim, z videfur, corr.

SERMO

IV.

2I

procedens. Unus ergo Pater, non tres Patres : unus Filius, non Itres Filii : unus Spiritus sanctus, non tres Spiritus sancti. Et in

hac trinitate nihil !prius aut posterius, nihil maius aut minus. Sed totae tres personae coaeternae sibi !sunt ,et coaequales. Ita ut per omnia,

sicut iam

supra

dictum

est, et trinitas

in unitate,

?»et

unitas in trinitate veneranda sit. Qui vult ergo salvus esse, ita de

trinitate sentire !debet. Illud quoque pariter necessarium est pro aeterna vita et salute perpetua, ut lincarnationem domini nostri Iesu Christi unusquisque fideliter credat. Est ergo fides !recta, ut

credamus et confiteamur, quia dominus noster lesus Christus dei Filius, let deus pariter et homo est. Deus est ex substantia Patris ante secula genitus, et homo (23) est ex substantia matris in seculo natus. Perfectus deus, perfectus homo, ex anima !rationali et humana

carne

subsistens.

Aequalis

Patri secundum

divinitatem,

minor !Patre secundum humanitatem. Qui licet deus sit et homo, non duo tamen sed unus lest Christus. Unus autem non conversione divinitatis in carnem, sed adsumptione ?humanitatis in deo. Unus

omnino non confusione substantiae, sed unitate personae. sicut anima

rationalis

et caro unus

est homo,

Nam

ita deus et homo

unus est Christus. !Qui passus est pro salute nostra, descendit ad inferos, resurrexit a mortuis, ascendit !ad caelos, sedet ad dexteram

dei Patris. Inde venturus iudicare vivos et mortuos. lad cuius adventum omnes homines resurgere habent cum corporibus suis, et reddituri sunt de factis propriis rationem ; et qui bona egerunt, ibunt in vitam aeternam : !qui vero mala, in ignem aeternum. Haec est fides catholica : quam nisi quisque !fideliter firmiterque crediderit, salvus esse non poterit.

IV. Eellccto oM x5 C174 :23 Edit

v. 1-1; 9 19.022. B 20-1290:

Textum homiliae, quae in innumeris mss. legitur, antiquissimorum

codicum Nomediani — M! praecipue et Carnuten. 67 (8) — constitui. Omnia heic pura ac puta caesariana esse quisque aestimator agnoscet. Ouae ex Esaia 26 infra l. adducuntur, ex cantico ea liturgico, quod in Mozarabico Breviario extat (Migne 86, 144), deprompta esse suspicor.

A! ope peritus 25 sqq. quoque

HOMILIA SANCTI CAESARII EPISCOPI IOUALITER VERBUM DEI VEL DESIDERARI IDEBEAT VEL REQUIRI.

Inter reliquas beatitudines, quas in evangelio dominus et sallvator noster enumerare dignatus est, etiam hoc addidit, dicens : BEATI !QUI ESURIUNT ET SITIUNT IUSTITIAM, QUONIAM (23) 10

lin secula zs. C.

22

S. CAESARII

IPSI SATURABUNTUR. Felilces sunt, quibus istam praeclaram famem et desiderabilem sitem deus ?'donare dignatur. QuoIustitiam

esuriunt, qui verbum Dei libenter audiunt.

modo

autem

verbum

esuritur iustitia, fratres ? lustitiam

dei patienter et libenter

lesuris, si

audire volueris;

de tali

lenim cibo dictum est : QUI EDUNT ME, ADHUC ESURIUNT, ET QUI BIBUNT, !ADHUC SITIUNT. Quamvis enim melius sit facere

quam nosse, prius !tamen est nosse quam facere ; debet enim discere, quod optat implere. ?»Denique audi scripturam dicentem RAM,

: OMNIS QUI NON DIDICERIT

VERITATEM

NON

!IUSTITIAM SUPER TER-

FACIET ; et iterum

: ZELUS

lADPREHEN-

DET POPULUM INERUDITUM, ET IGNIS ADVERSARIUS CONSUMET. (24) Et hoc loco ideo adversarius ignis dicitur, quia non de parte !Christi, sed de parte diaboli esse cognoscitur. Et iterum: Prius debemus discere, ut mereamur

implere.

IUSTITIAM !DISCITE, QUI HABITATIS TERRAM. Manifestum est ergo quod ipse lesurit iustitiam, qui discere optat iustitiam;

prius ergo debemus discere, ut postea mereamur implere. Ut ergo ista beatitudo per dei gratiam impleatur in vobis, si in veritate,

Quam pondus

grave cervi-

cibus imminet sacerdotum.

ut credimus,

et esuritis

let sititis iustitiam,

quotiens vobis verbum dei tardius fuerit praedi!catum, nolite expectare ut vobis eum ultro debeamus ingerere, sed etiam vos ipsi quasi rem vobis ex iure debitam fideliter a nobis ac Dsitienter exigite. 2. Nam si nos semper ultro vellimus offerre, et vos vel aliquotiens 'tardantibus nolueritis exigere, possumus ab illis qui periculum nostrum nesciunt inportuni forsitan iudicari ; sed qui bene novit !quam grave pondus inmineat cervicibus sacerdotum,

intellegit quod, quamvis

assidue

verbum

do-

mini praedicetur, minus reddimus quam !debemus. Testificatur enim sacerdotibus sanctus Spiritus per prophe!tam CLAMA,

NE CESSES.

Non

dixit, clama post multos

ICLAMA, NE CESSES ; QUASI TUBA

EXALTA

VOCEM

dies; sed

TUAM,

ET

ADNUNTIA !POPULO MEO PECCATA EORUM. Et iterum : SI NON ADNUNTIAVERIS "'INIQUO INIQUITATEM SUAM, SANGUINEM EIUS

DE MANU TUA REQUIRAM. !Et apostolus : MEMORIAM MEI RETI(23) rient, quod] 29 7, (24)

1? sitem] zza M1 ?0 justitia ? frater codd. recent. cum edit. k À ?? esue. q. bibunt me a. sitient Z/dezz zzss. e£ edit. ** enim] quisque zzser. edi. codz. antiq. cum edit ; qui 7AY 29 zz. ef codd. recent. debes e. d. qui optas At ?! adversarios zs. recent. plerique cum edit. ! adversarios ignis consumere dicitur /4* e£ plerique codd. recenr. ? cog-

noscuntur 29 z;. /Ál. e£ recent. ? terram] orbem 4t codd. recent. cum edit. 11 yel] ozz. edit. e£ zss. recent.

add. codd. recent. et edit ; à praem. 29 gi. AY mus 2? zz. /4!, cu codd. recent. et edit.

(23) 18 saturabuntur| Matth. 5, 6. ?3 sZ?un1| Eccli. 24, 29.

?6 non faciet] Esai. 26, 10. ?: consuzgzet ]Ibid. 11.

$ eum] hoc ez illud 1? tardantibus] nobis

156 praedicemur 1? zz. /4* ; praedice16 spiritus sanctus 274* e recent.

(24) 3 ferrazz] Esai. 26, 9. 1? corup;] Esai. 58, 1.

?0 requiram] Ezech. 3, 18.

SERMO IV.

23

NETE, QUIA PER TRIENNIUM DIE AC !NOCTE NON CESSAVI CUM LACRIMIS MONENS UNUMQUEMQUE VESTRUM. !Si apostolus, ut se apud deum absolveret, die noctuque verbum !domini praedicabat, quid de nobis fiet, qui nos vix vel post multos ?»dies commisso nobis gregi spiritalia pascua providemus? Et propiterea contestatur idem Paulus, dicens : TESTIFICOR CORAM DEO ET !CHRISTO IESU, QUI IUDICATURUS EST VIVOS AC MORTUOS, ET ADVENTUM !IPSIUS ET REGNUM EIUS. Et quasi interrogaretur, quare tam metuendam '!contestationem praemitteret, secutus adiunxit : PRAEDICA VERBUM, INSTA OPORTUNE, INPORTUNE : ARGUE, OBSECRA, INCREPA. Quid est (25)

OPORTUNE,

INPORTUNE,

nisi oportune volentibus, inportune

nolen!tibus ? Volentibus

audire verbum

dei offerendum

est,

Volentibus verbum Dei offerendum

fastidientibus lingerendum ; ne forte contra nos ante tribunal

est,

Christi stantes

tibus

dicant

!se a nobis ammonitos

non

fuisse, et

animarum illorum sanguis de *nostris manibus requiratur. Unde cum grande tremore et timore !considerare et timere debemus, ne ad nos etiam illa terribilis sen!tentia dirigatur, quam servus ille audire meruit, qui acceptum talen!tum duplicare noluit

: SERVE,

inquit, MALE

ET PIGER,

QUARE

fastidieningerendum.

NON

IDEDISTI PECUNIAM MEAM NUMMOLARIIS AD MENSAM, ET EGO VENIENS !'CUM USURIS EXEGISSEM ILLAM ? Et quid post haec ? Avertat hoc deus !a nobis ! INUTILEM, inquit, SERVUM

PROICITE IN TENEBRAS EXTERIORES, !IBI ERIT FLETUS ET STRIDOR DENTIUM. QUARE, inquit, NON DEDISTI !PECUNIAM MEAM

? Pecunia,

dilectissimi, non

aliud intellegitur, nisi lid

quod in ecclesia praedicatur. Nummolarii, qui pecuniam accipere !^debent, non sunt alii nisi populi christiani. Sicut enim grave peccatum 'erit, ad mensam cordis vestri non dedisse pecuniam domini nostri, lita e contrario et unicuique vestrum non parvum periculum inminet, !si id quod verbis acceperit bonis operibus duplicare noluerit. 3. Quia ergo et nostrum et vestrum periculum agnovistis, quotiens ?evenerit ut vobis tardius verbum dei ministretur, (24) ?1 de] 41 a ; oz. M* e£ A. nos] post. expunct. M* /A! ; og. ceteri |multos] paucos Z4! ?6 contestatur] Timotheum sev Timotheo Znser. recent. gs. et edit. Paulus] M! ; apostolus 74! e£ ceteri — dicens] oz. 4! — ?*? praemiserit zzss. recent. (25) ? grandi 29 zz. M? e£ recentiores tremore et timore] M? aliique ; variant ceteri

$et timere]

oz.

4

e dl.

9344 gummol.]

M*

74!; nummul.

16 et quod p. h. sequitur 74! 13 zyeam] zzser. nummoulariis kÀ verbum illud eodd. a/iq. recentiores ; variant ceteri (24) ?2 pesfrum;] Act. 20, 21. 74 qui nos] C£. constructionem theo-

(25) ! inportune nolentibus ?] Hoc ex Augustino : cf. « Miscellanea

tiscam « wir ...die wit... »

Agostiniana»

28 o/75] II "Tim. 4, 1.

p- 309, l. 5 sq.

39 7p;rena] Ibid. 2.

ce/.

sie] AVE. G

t. I (Romae

1930),

: 19 ;//25; ?] Matth. 25, 26. 27 et Luc.

I9, 23. 1? dontiug;| Matth. 25, 30.

Pecunia et numularii in ecclesia.

24 Sacerdotum

in hoc pigritia a fidelibus excitanda.

Boni

sacerdotes vaccis inUer vitulos comparantur.

S. CAESARII

sic hoc moleste laccipite, quomodo si corpori vestro quotidiani victus substantia !subtrahatur. Non enim apud nos maior debet esse corporis fames !quam animae : nam quantum animam digniorem esse novimus, !tantum de eius victu maiorem sollicitudinem habere debemus. Si ?*enim caro bis in die reficitur, quare molestum et ineptum iudicet !aliquis, si vel post septem dies animae verbum dei praedicetur? IOuomodo enim caro reficitur cibo isto terreno, sic et anima pascitur !dei verbo. Et ideo quotiens vobis tardius oblatum fuerit, per sanctam !inportunitatem vestram excitate pigritiam nostram, et quod vobis ?ex iure debetur exigite. 4. Sacerdotes enim in ecclesia similitudinem videntur habere !vaccarum ; christiani vero populi typum praeferunt vitulorum. Quomodo enim vaccae per campos et prata discurrunt, vineta et (26) oliveta circumeunt, ut depastis herbis ac frondibus cibum lactis !'praeparent vitulis suis, ita sacerdotes de diversis sanctarum scrip!'turarum montibus assidue legendo verbum dei debent flores decer!pere, ex quibus spiritalem lactem filiis valeant ministrare, ut possint ?partem habere cum apostolo Paulo, qui dixit : LAC VOBIS POTUM IDEDI, NON ESCAM. Non incongrue, fratres carissimi, sacerdo-

tes vaccalrum similitudinem habere videntur : sicut enim vacca duo ubera !habet, ex quibus nutriat vitulum suum, ita et sacerdotes de duobus uberibus, scilicet veteris vel novi

testamenti, derate

Cupi t Caesarius adsiduis interrogatio-

nibus

inquietari.

debent

tamen,

pascere

fratres,

populum

et videte

J?christianum.

quia carnales

Consi-

!vaccae

non

solum ipsae ad suos vitulos veniunt, sed etiam vituli !sui eis obviam currunt, et ita ubera matrum suarum capite suo freIquenter percutiunt, ut aliquotiens, si maiores vituli sunt, ipsarum !matrum corpora de terra sublevare videantur. Adtamen iniuriam Pipsam vaccae libenter excipiunt, dum vitulorum suorum cupiunt !videre profectum. -Hoc etiam boni sacerdotes debent fideliter desilderare vel cupire, ut filii eorum pro salute animae suae assiduis eos linterrogationibus inquietent ; ut dum filiis pulsantibus gratia divina !tribuitur, (25) ?! quotidiani] M!; cottid. 74! g/. ?? famis 741 ?7543- anima verbo (o ex um) dei pascatur 4! ?$ vobis oblatum non fuerit 741 (26) ? diversis] M! ; divinis 24! ^spiritale lac corr. recentiores ; spiritalis lactis filiis suis valeant cibum ministrare 74!

M! ; attamen Al, corr. hanc tamen A et alii plerique ; ; eorum M1

3 de] oz. 74

15 ipsae 74!

14 adtamen]

U cupire] M! 441

eos]

(26) 384* decerbere] Cf. prologum « Apis favos » Ps.- Theophili.

quae refert Cyprianus in Vita l. r, n. 52 : «Non semper vaccae ad

8 non esca;] 1 Cor. 5, 2. M sublevare videantur] Etiam hoc ex

vitulos currunt, sed nonnumquam vituli ad vaccas festinant, ut de

Augustino, in Epist. Ioh. tract. 9,

matrum

n.

esuriem satiare » etc.

I. Consonant

verba .Caesarii,

uberibus

possint

suam

SERMO

V.

25

sacerdotibus sanctarum scripturarum secreta revelantibus Paeternum praemium praeparetur. Hoc ideo dico, ut et in nobis et !in vobis ista similitudo servetur : cupimus enim a vobis istam desi!derabilem inquietudinem assidue sustinere, dummodo animas vestras !videre mereamur in Christi amore proficere. Unde sicut nobis expedit !collectis scripturarum floribus spiritalem cibum conficere, ita et ?»vobis oportet cum grande aviditate requirere. Nam quomodo solent !vituli matrum ubera cum grande impetu inquietare, ut de interiolribus earum necessarium sibi possint extrahere cibum, ita et populi !christiani sacerdotes suos velut sanctarum ecclesiarum ubera assidue !debent interrogatione piissima provocare, ut sibi possint cibum *?9salutis adquirere, et victum animae suae necessarium providere ; !ne forte si et sacerdotes tardius voluerint offerre, et populi nimiis l'inpedimentis mundi istius occupati dedignentur inquirere, impleatur (27) illud quod scriptum est : MITTAM, inquit, FAMEM IN TERRAM, NON IFAMEM PANIS, NEC SITIM AQUAE, SED AUDIENDI VERBUM DEI. Credimus !tamen de dei misericordia, quod ita et nobis studium legendi vel !praedicandi, et vobis desiderium praestare dignabitur audiendi, *ut ante tribunal aeterni iudicis et nos de praedicationibus nostris lbonam possimus rationem reddere, et vos per benignam oboedientiam et bonorum operum perseverantiam ad aeterna praemia merea!mini pervenire : ipso adiuvante qui vivit et regnat. V. Collect. : L 11. V 8. A 8. T 9. aliasque separatim in mss. Edit.: v 26.

9 7. « 8. B 15. u 301. Homilia omnibus ex partibus caesariana, uti planum fecere Maurini ; quam conferre iuvabit cum sancti episcopi libello in causa Contumeliosi et supra denuo edita Admonitione ad episcopos. ADMONITIO UT PRO SALUTE ANIMAE 1ASPERA PRAEDICATIO NON SOLUM NON RESPUATUR, ISED ETIAM ARDENTI DESIDERIO REQUIRATUR.

Quotienscumque, fratres carissimi, tam pro vestra quam pro !mea salute mihi necesse est aliqua dura vel aspera prae(26) ?5 orandi 29 zz. M! ?8 sanctarum] M!; sancta codd. poster; sanctae ecclesiae /4* edif. 3? dedignentur] non dignentur 44! (27) 1 jnquam M! « ! audiendi] 74! ; ozz. M! a ; alii codd. et edit. ante vel post desiderium Zzgferser. $ yos] vobiscum 24! a 9d« per benignam ob.] M! unus; pro benigna oboedientia plerique mss. ef edit. 7d: zpereamur 474! a $ ipso adiuvante] doxo/. var. iuxta codd. (27)

? dej] Am. 8, 11.

26 Aspera praedicatio —aegris medicamenta,

sanis ornamenta

compo-

nit.

S. CAESARII

dicare, consi'derantes periculum meum debetis hoc aequanimiter ac patienter l^accipere ; quia praedicatio aspera aegrotis medicamenta providet, !sanis ornamenta conponit. Non est enim leve, quod per prophetam !Spiritus sanctus sacerdotibus domini comminatur : SI, inquid, NON lADNUNTIAVERIS INIQUO

INIQUITATEM

SUAM, SANGUINEM

RAM ; et iterum

: CLAMA,

NE

EIUS DE MANU CESSES,

QUASI

TUA REQUITUBA

EXALTA

?'VYOCEM TUAM, ET ADNUNTIA POPULO MEO PECCATA EORUM ; et illud !quod neglegenti sacerdoti nimium terribiliter de Evangelio dicitur : ISERVE MALE,

NIAM

MEAM

EXEGISSEM

Heli sacerdotis exemplum expavescendum.

NUMMOLARIIS, ? Et

post

ET

haec

QUARE

!EGO

NON DEDISTI

VENIENS

: INUTILEM,

CUM

inquit,

PECU-

USURIS !SERVUM

PROICITE IN TENEBRAS EXTERIORES, UBI EST FLETUS ET STRIDOR ?»DENTIUM. Ecce qualem sententiam sacerdos neglegens sustinebit, (28) qui verbum dei assidue praedicare noluerit. Et ideo, fratres carissimi, lquotiens vobis aliqua pro salute animae vestrae humiliter suggero, labsolvo apud deum conscientiam meam. Timeo enim et nimium lexpavesco Heli sacerdotis exemplum, qui pro eo quod audiens filios ?suos adulteria

committere,

dissimulavit

eos aut caedere,

aut

de

com!munione suspendere, sed tantummodo leniter ammonuit dicens

: !FILII, NON

EST BONUM

QUOD

DE VOBIS

AUDIO

: SI

HOMO IN HOMINEM !PECCAVERIT, ROGABIT PRO EO SACERDOS ; SI AUTEM IPSE SACERDOS !DELIQUERIT, QUIS EXORABIT PRO EO ? Et tamen licet hoc dixerit, quia !*in eos non cum grandi severitate distrinxerit, et ipse retro cadens !de sella fractis cervicibus mortuus est, et nomen

eius de libro vitae !deletum

est ; et una die triginta milia de populo interfecta sunt, let duo filii eius occisi sunt, et arca testamenti ab inimicis capta est. lEcce quam grave malum factum est per neglegentiam sacerdotis, qui noluit timere illud quod supra dictum est : SI NON ADNUNTIAVERIS !INIQUO INIQUITATEM SUAM, SANGUINEM EIUS DE MANU TUA REQUIRAM. !Ista enim tam terribilis sententia mihi intolerabilem metum facit ; let ideo me vobis Phinees e contra severitas quantum profuit.

inportunum existere, et frequentius clamare conpellit. !Et quia neglegens sacerdos quam gravi fuerit plaga percussus audistis, ?'—Finees sacerdos, qui sanctam severitatem tenuit, videte quid a domino laudire meruit. Cum enim duos adulteros simul uno ictu percutiens loccidisset, domino dicente au(27)

?! de] B codd. pleriq ;in

al ; ibi erit (28) ? 3]iqua] aspera zzser. p.

?3 Et] quid znser. ju 5 levitet u

21 3bi est] Biz4* Tta

1? in eos] L? ; in ozz. cet.

se-

vetitate] feritate B 741-10 g/. distrinxerit] corr. distrinxit 44! ; distrinxerat Li-2 Ja interfecti B 419 T. 27 13 frequenter p (27)

1? reaniray| Ezech. 3, 18.

?9 eorjp] Esai. 58, 1.

33 exegissez;] Luc. 19, 23.

?5 dentiup| Ibid. 30. (28)

Seo PME Reg 22024-5295

16 requiram] Ezech. 5, 18.

SERMO V.

27

dire promeruit : FINEES SACERDOS ZELO !MEO COMMOTUS REVOCAVIT IRAM MEAM, NE DISPERDEREM POPULUM; let ideo de ipso in psalmo scriptum est : STETIT FINEES ET EXORAVIT, ?*ET CESSAVIT QUASSATIO ; ET REPUTATUM EST ILLI AD IUSTITIAM A GENE!RATIONE IN GENERATIONEM USQUE IN SAECULUM. 2. Sed quando peccatores pro suis criminibus castigantur, quod !peius est, non toti humiliter et oboedienter accipiunt ; sed plures !sunt qui inpudentissima fronte respondere non erubescunt, dicentes : ?Numquid ego hoc solus feci ? numquid non illi et illi aut similia laut peiora fecerunt ? numquid non talia clerici etiam maioris ordinis !faciunt ? Infelix ! solatium tibi est turba miserorum. Numquid ideo (29) unusquisque

Infelix solatium, turba iserorum in

m

poena consortium,

peccator minus poterit torqueri, si cum ipso infinitae Ipecca-

torum multitudines aeterno supplicio coeperint cruciari ? Quanto !melius erat unicuique, ut peccatorum suorum mala fugiens humili !confessione clamaret : EGO DIXI DOMINE MISERERE MEI, SANA ANIMAM ?MEAM QUIA PECCAVI TIBI; et illud : INIQUITATEM MEAM EGO AGNOSCO, !ET PECCATUM MEUM CONTRA ME EST SEMPER ; et magis exempla lillorum, qui post multa peccata bene conversi sunt, pro remedio animae sequeretur; et non sibi illos proponeret imitandos, quibus Ipost breve gaudium succedit sine fine supplicium. 14. Solent etiam et hoc profana temeritate desperantes de dei liustitia criminosi vel neglegentes dicere, quod multi talia aut forte !peiora crimina conmittentes nihil mali in hoc saeculo patiantur, !sed et sani et divites in omni prosperitate permaneant. O infelix et !nimium lugenda praesumptio! Ergo capitalia crimina committentes Psuperbi et impii ideo tibi videntur esse beati, quia nihil mali in hoc !saeculo patiuntur ? Audi de talibus scripturam dicentem : IN LABOIRIBUS HOMINUM NON SUNT, ET CUM HOMINIBUS NON FLAGELLABUNTUR : !IDEO TENUIT EOS SUPERBIA EORUM, OPERTI SUNT INIQUITATE ET IMPIEITATE SUA; PRODIIT QUASI EX ADIPE INIQUITAS EORUM. Ideo enim in ?hoc saeculo minime flagellantur, quia pro nimietate scelerum suorum aeterno supplicio reservantur : non enim brevi tempore castigari !poterunt, (28) ?: de ipso in psalmo] B codd. omnes ;inipso p — etoravit L? T — ?9 saeculum] 4A L4? g/; sempiternum fv; sempiternum et in saeculum saeculi 74!? 39 non] ozz. p. illi et illi] ozz. B *! non] ozz. p 3? miserorum] B codd. o7tiés ;peccatorum p. (29) 3 animae] suae add. 1? patiuntur B 4! L^? T aJ. 1? permanent H flagellabuntur B Li? 74! corr. pto] B codd. omnes ;prae p ?? poterunt] B codd. plerig ;potuerunt p, T

(38)

?3 fopulum] Num. 25, 11.

26 570775/757] Ps. 105, 30. 31.

(29)

5 fibi] Ps. 40, 5.

8 sezzper ]Ps. 50, 5. 1? e9rj5| Ps. 72, 5-7.

et

temporalis impiorum prosperitas.

28

S. CAESARII

quibus necesse erit sine fine torqueri. Nam dominus ac !deus noster,

qui istos pro sua iustitia castigare

dissimulat,

filios

suos !diversis tribulationibus exercere non cessat, secundum illud quod ?5scriptum est : FLAGELLAT DEUS OMNEM FILIUM QUEM

RECIPIT

: et lillud, EGO QUOS AMO ARGUO

ET CASTIGO.

Si omnem filium flagellat !quem recipit, ergo quem non flagellat non recipit ; et si omnem !quem amat castigat, ergo quem non castigat non amat. Et hoc ut lita fiat, non dei potentia operatur, sed illorum nequitia sustinere ?^meretur, secundum illud quod scriptum est : UT SORDENS SORDESCAT lADHUC, ET IUSTUS IUSTIFICETUR ADHUC. 4- Haec ergo diligentius et adtentius cogitet, qui se in conpara(30)tione peiorum minus peccare putat, et dum adhuc anima ista pecca!trix in isto fragili corpusculo continetur, remedia sibi in aeternum !mansura provideat; ne forte si eum delectat brevi tempore purpura lindutum et bysso inter opes et delicias voluptati vel luxuriae infeli*citer deservire, necesse illi sit postmodum inter inferni flammas !sine ullo iam remedio guttam refrigerii postulare. Sed quando haec "uxuriosi audiunt, velut frenetici amisso sanitatis sensu invidere

!solent

et subsannare illos, a quibus eis cum grandi labore talia praeIdicantur. Rideant quantum volunt, habent pro nobis doIrridentium Sibi conversio-

nem mitu

cum geimplorat

Caesarius.

minum "respondentem : BEATI QUI LUGENT, QUONIAM IPSI CONSOLABUNTUR ; !habent et illi ipsum dominum dicentem :

VAE VOBIS QUI RIDETIS !'NUNC, QUIA LUGEBITIS ET FLEBITIS ; VAE QUI SATURATI ESTIS, QUIA !ESURIETIS. Inrideant ergo nos

superbi : nos tamen pro eorum salute, !licet minus digni, die noctuque cum rugitu et gemitu dei miseri?cordiam supplicemus, confidentes de illius ineffabili pietate, quod 'eos cito inter filios suos ita dignabitur castigare, ut per ipsam castigationem ab omnium peccatorum praecipitio revocentur, et dignam !paenitentiam agentes cum sanctis mereantur praemia aeterna percilpere ; quod tamen tunc in veritate fieri poterit, quando sine aliqua ?mora peccator ad paenitentiae medicamenta confugerit. 5. Vos vero, fratres carissimi, agnoscentes quam gravis sarcina !cervicibus inmineat sacerdotum, a quibus omnium (29)

?5 deus] B codd. fere omnes ;dominus p.

HOTHHL inser. pet iniustitiam

1. 4! L!*? ; sordidus B e£ 29 zz. 4^ T3 (39) dag. infeliciter] a. B codd. omes ; infideliter p 4A habent] «2 pro habemus ?

illi] enim zzendose tantum pg

(29)

?? potentia] cod. Remig. Mauri-

operatur] praeparatur

T'

?? sordens] sordis

? voluerint codd. collectionis

1?]ugent] ex lugiunt 29 z;. corr. 74!

ipsum] f codd. AL ; oz.

33 derideant pu

Det

1? tamen]

?! vero] ergo 24!

25 rerj5i7] Hebr. 12, 6.

26 257/90] Apoc. 3, 19. 31 od5uc| Apoc. 22, 11.

(30)

10 consolabunur] Matth. 5, 5

13 eszriez;;] Luc. 6, 25.

SERMO V.

29

animae requirendae !sunt, sicut iam supra suggessimus, videntes quae mala neglegens !Heli sacerdos incurrerit, et quam gloriam Finees, qui zelo dei com?5motus est, domino remunerante perceperit, secundum vestram '!consuetudinem ea quae vobis praedicantur, etiam si aliquotiens amara videantur et aspera, libenter excipite. Et vos enim bene !nostis, quod non semper medici dulces potiones porrigunt aegro!tantibus, sed frequenter amaras et asperas, nonnumquam etiam *'ferramentis aliqua membra secare et cauteriis exurere solent; et totum ili qui infirmi sunt patienter excipiunt, dum post brevem Itribulationem longam sanitatem recipere cupiunt. Et nos ergo, qui, licet minus digni, tamen qualescumque medici spiritales esse videmur, (31) necesse nobis est, non semper blanda et mollia, sed aliquotiens laspera vel dura illis qui in anima aegrotare videntur ingerere. Ouo!modo enim per amarissimam potionem digeruntur humores mali, !sic per asperam castigationem mores pessimi minuuntur. Nam illud $quale est, fratres carissimi, quod medici corporum, quando ad aegrotos !venire dissimulant, cum grandi humilitate rogantur, praemia et !munera promittuntur ; et tamen dubium est utrum aliquid illorum !medicamenta proficiant : nos vero, qui de medicamento spiritali in !nullo penitus desperamus, et nec terrenum praemium nec aliqua "temporalia lucra requirimus, num ideo fastidiri debemus, quia nos !ultro ingerimus, et nihil aliud quam paenitentiam et correctionem !in aegrotantibus invenire desideramus ? Carnalis enim medicus utrum !relevare possit aegrotum, incertum est : spiritalis vero medicina !si libenter accipiatur, absque ulla dubitatione, etiamsi multis peccatis Pvulnerata sit, etiamsi mortua sit, anima suscitatur. Quare ergo cum !tam grandi expensa et cum

multis doloribus requiritur sanitas cor!porum,

et, cum

sine ulla expensa tribuatur, ab aliquibus non libenter laccipitur sanitas animarum ? Quare hoc, fratres ? Quia multi sunt Iqui maiorem curam habent in carne sua, quam in anima sua. Sed

?oportebat

maiorem

ilis, ut erga

sollicitudinem

caro, quae modo tantum

animam,

ubi imago

semper inpenderent

dei est,

: quia quando

!dilhgitur, vermibus devorari coepe-

rit in sepulcro, anima deo ab l'angelis praesentabitur in caelo; et ibi aut si bona fuerit, corolnatur, aut si mala, in tenebras

exteriores proicitur. De quibus ?*tenebris adtentius supplicemus ut nos dei misericordia liberare !dignetur. (39) ?6 3]iquotiens] vobis zzser. B p (31) ? muneta ] eis /zser. p. — 1? num] seríipsi coniectura ; non AU? T3 T al. ; om. Bu Haliud]aliquid 4! L'^? ^ paenitentiam] patientiam B L'-? 44 19 zz., g/. 1450. etiamsi m. p. vulnetata sit] oz. B e£ codd. JA 16 grandi] gravi B e codd. A 19?35ima sua]

sua o7. pw

23 praesentatur p cietur T, 28 zz. 49

2294. 43b angelis]

et angelis L^?

T 7419; oz. B

aut] A! L-? T 4/;iam p ; oz. B. ?** exteriotes]om.p — proi?6 dignetur] amen add. et codd. JA, varias doxologias y. T al.

Quod malis humoribus amarae potiores, id mori-

bus est aspera castigatio.

Medici

spiri-

tuales

nulla

temporalia lucra requirunt, licet eorum medicina efficacior.

30

S. CAESARII MTS Collect. : V 12. A 14. Edit. : v 30. à 11. a 13. B 20. y 303. Est

profecto haec homilia inter praecipuas a Caesario editas computanda, et quae animi eius cogitationes ac dicendi modum ad vivum exprimat ;extra urbem episcopalem habita, in dioecesi tamen Arelatensi, cum hanc vir sanctus more episcoporum perlustraret: (33 |ITEM SANCTI CAESARII EPISCOPI ADMONITIO POPULI UT !LECIIONES DIVINAS AUDIRE SIUSDEANT.EI OOULPOLESTI!LBGBRELBEGATSOULVERO NON POTEST, LEGENTEM !LIBENTER AUDIAT ; QUIA HOC ERIL ANIMAE PRO CIBO ET.*POTU IN -AETERNUM, QUOD HIC DE DIVINA LECTIONE !CONCEPERIT-ET DESIMILITUDINE CULTURAP IERRAEX!UT VEL SIC EXCOLERE STUDEAMUS ANIMAM, QUOMODO !VINEAM VEL OLIVETA. ET DE SIMILITUDINE CULTURARE, EI DE PURGANDIS. VILIBUS V EP SOLIVETIS, ET DE AGRO '*MUNDANDO SPINIS ATOUE LAPIDIBUS. UBI. IRICENUSSET ISEXAGENUSSMET CENIENUS.BERUCFIUS-PRORBICIAT- ET OSDES!'TRIDUS PROFESSIONIBUS VIRGINUM, VIDUARUM ET CONIUIGATORUMSETSPICETOEXSHISSTAMSETDOSINSADPIO SERMONE !ALIQUA CONTINEANTUR, TAMEN ET HIC'APTA SUNT OETPPCONVENIONT:

Gratias deo agimus, fratres carissimi, quia nos etsi inter multas Sancti episcopi gaudium fihlos incolumes invisentis.

loccupationes

sanctae

caritati vestrae

repraesentare

dignatus est. !Novit enim divina clementia, quia etiam si secundo aut tertio per !singulos annos vobis possimus occurrere, nec sic quidem. poteramus ??nostra desideria satiare. Quis enim pater est, qui filios suos, et prae!cipue fideles et bonos, non frequenter videre desideret ? Concedat '!deus vobis orantibus, ut et in nobis, quos tanta caritate suscepistis, laliquid boni invenire possitis, et nos hoc semper in vobis videamus, !unde plenius gaudere possimus. Quia ergo, quantum dignum est, ?*de caritatis vestrae praesentia gratulamur, de salute communi, quan!tum dominus dederit, conloquamur. Quando aliquid de utilitate lanimae proferimus, fratres (32) ? studeat /1 41430 et centenos 1/1, /4! corr. p 44! ; possemus 18 zz, 7419

$ terrae] ozz. 74* al. 3? et in] et oz. B

10?- tricenos et sexagenos 1? possimus] corr. possemus

SERMO

carissimi,

nemo

se excusare

VI.

3I

conetur,

lut dicat

: Non

mihi

vacat legere, et ideo non possum dei praecepta !vel agnoscere vel implere. Nec dicat aliquis vestrum : Non novi "litteras, ideo mihi non imputabitur quidquid minus de dei prae!ceptis implevero. Inanis est et inutilis excusatio ista, fratres carissimi. !lPrimum est, quod lectionem divinam etiamsi aliquis nesciens litteras !non potest legere, potest tamen legentem libenter audire. Qui vero !litteras novit, numquid potest fieri quod non inveniat libros, in quibus ??possit scripturam divinam

relegere ? Tollamus

a nobis

fabulas

vanas,

Omnes possunt divi-

nas lectiones legere, aut saltem audire,

!mordaces

iocos; sermones otiosos ac luxuriosos quantum possumus (33) respuamus : et videamus si nobis non remanet tempus in quo lecitioni divinae vacare possimus. Fugiamus prandia luxuriosa, quae !nos occupant usque ad vesperam ; contemnamus caenas, quae nos laliquotiens etiam invitos usque ad noctem mediam trahunt, in quibus ?et caro nostra per ebrietatem debilitatur, et anima per turpiloquia et !scurrilitates

si malae

occu-

pationes

fugiantur.

aut vulneratur forte, aut etiam moritur ; istas malas occupa-

Itiones, quae et animam et corpus debilitant, fugiamus : et videbimus quod !nobis remanet tempus, in quo aliquid de salute animae cogitemus. 2. Ouando noctes longiores sunt, quis erit qui tantum possit dormire, ut lectionem divinam vel tribus horis non possit aut ipse !legere, aut alios legentes audire? Illi enim lectionem divinam legere !non possunt, qui se, sicuti iam dictum est, usque ad mediam noctem 'inebriare contendunt. Nos vero si deo volumus placere et de salute lanimae adtentius cogitare, sobrietatem debemus diligere, et ebrie^tatem quasi foveam inferni longe refugere. Adtendite, rogo vos, fratres, hoc dico quod non ignoratis. Novimus enim aliquos negoItiatores, qui cum litteras non noverint, requirunt sibi mercennarios

litteratos ; et cum

ipsi litteras nesciant, aliis scri-

bentibus rationes !suas ingentia lucra conquirunt. Et si illi qui litteras nesciunt, con?ducunt sibi mercennarios litteratos, ut adquirant terrenam pecuniam, !tu, quicumque es qui litteras non nosti, quare etiam non cum pretio !et mercede rogas, qui tibi debeat scripturas divinas relegere, ut ex illis possis praemia aeterna conquirere ? Pro certo, fratres, qui

hoc !studiose requirit, credit quod illi in aeternum prodesse possit ; qui ??vero lectionem nec ipse vult legere, nec legentem libenter audire, lomnino non credit quod inde aliquid boni possit adquirere. Vos ergo, !fratres, rogo et admoneo, ut qui(32)

305d- praecepta, s. /. corr. praecepto JÁl

libris 74! ; in libris quibus e£az; V

;inom.p

9A]ibros in] 29 zz. corr. ex in 35 relegere] V/1 74! ; legere B pu.

minus apte ad rbytbzuum (33) ! remaneat y invitos] V1 49 B ; in vitiis p. 741-45 ; ozz. nonnulli codd. $ scuril. 74!

? videbitis 74

16 fratres] si znser. a. B

Vel tres horae lectioni

impendendae, quando noctes

longiores sunt.

Exemplum negotiatorum, qui litteras neScientes, mercenarios litteratos sibi con-

ducunt.

32

Ut caro sine cibo moritur, sic anima in-

ops Dei verbo.

Quaenam etiam rusticis paranda, si velint,

S. CAESARII

cumque litteras nostis, scripturam !divinam frequentius relegatis; qui vero non nostis, quando alii legunt, intentis auribus audiatis. Lumen enim animae et cibus aeternus 3on est aliud nisi verbum dei, sine quo anima nec videre potest, mnec vivere : quia quomodo caro nostra moritur si non capiat cibum, lita et anima nostra extinguitur si non accipiat dei verbum. 3. Sed dicit aliquis : Ego homo rusticus sum, et terrenis operibus !iugiter occupatus sum; lectionem divinam nec audire possum nec ?*legere. Ouam multi rustici et quam multae mulieres rusticanae cantica !diabolica amatoria et turpia memoriter retinent et ore decantant ! (34) Ista possunt tenere atque parare, quae diabolus docet : et non possunt Itenere, quod Christus ostendit ? Quanto celerius et melius quicumque rusticus vel quaecumque mulier rusticana, quanto utilius poterat let symbolum discere, et orationem dominicam, et aliquas antiphonas, ?et psalmos quinquagesimum vel nonagesimum et parare et tenere et !frequentius dicere, unde animam suam et deo coniungere, et a !diabolo liberare ? Nam quomodo cantica turpia in tenebras diaboli !mittunt, sic cantica sancta Christi lumen ostendunt. Nemo ergo Idicat : Non possum aliquid de id quod in ecclesia legitur retinere. Sine dubio enim, si velis, et poteris : incipe velle, et statim intelleges. !'Et ut de operibus bonis nullus homo se valeat excusare, donante deo !volo vobis qualemcumque rationem suggerere. 4. Animae nostrae cura, fratres carissimi, maxime terrenae

Animae cura, terrenae culturae similis.

cul'turae similis est. Sicut enim in terra quae colitur alia extirpantur, alia radicitus evelluntur, ut quae bona sunt seminentur,

ita et in lanima nostra fieri debet. Eradicentur

mala, et bona plantentur : lextirpentur noxia, et inserantur utilia : superbia evellatur, et humilitas !plantetur : proiciatur avaritia, et misericordia teneatur

: contemnatur

!luxuria, et

castitas diligatur. Nam quomodo in terra tua, nisi mala ?»proieceris, bona plantare non poteris, sic et de anima tua nisi spinas let tribulos vitiorum eradicaveris, virtutum germina sancta plantare !non poteris. Dic mihi, rogo te, quicumque es ille qui paulo ante !dicebas, quod pro eo quod non nosses legere, ideo non possis dei !praecepta complere ; dic mihi, quis tibi monstravit quomodo putares ?*vineam tuam, (33) ?? nostis] 71 74! ; noscitis 74**9 ; scitis B p. ?8 non scitis B 1 36 tmemotiter retinent] ;upp/. in marg. A! ; et corde tenent 74*5 1; oz. V'1 49 g (34) $4 coniungere... liberare] /? coniungertet... liberaret 29 z/. zur. 74! ; supp]. posset f e£ codd. recent., possent p, valeat g/. ? de, id] edizz. e£ codd. recent. perperam corr. in de hoc aut de eo ?? vellis 741 corr. et] ozz. editt. ef ss. recent. poteris] corr. ex poteras 74!; poteras 2744:5:6 intelleges] corr. ex

intellegis 74! ; intelligis z/. ; poteris p so/zs etiam animae nostrae f 1? ut castitas 74!

I***- et animae nostrae 741-5-9-10 . ?? qui] iam znser. B p.

SERMO VI.

33

quo tempore plantares novellam ? Quis tibi hoc ostendit, Iquia nisi aut vidisti aut audisti aut interrogasti cultores optimos, !qualiter deberes colere villam tuam ? Quomodo ergo sollicitus es de !villa tua, quare non es sollicitus de anima tua ? 5. Adtendite, rogo vos, fratres, duo genera agrorum sunt : unus * ager est dei, alter est hominis. Habes tu villam tuam, habet

et deus

!suam ; villa tua est terra tua, villa dei est

anima tua. Numquid iustum 'est ut villam tuam colas, et villam dei desertam dimittas ? Si colis (35) terram tuam, et non colis animam tuam, villam tuam vis conponere, !et dei villam desertam dimittere. Et numquid iustum est, fratres ? INumquid a nobis hoc meretur deus, ut animam nostram, quam !satis ille diligit, neglegamus ? Quomodo adtendis villam tuam cultam, ?et gaudes, cur non adtendis animam tuam desertam, et plangis ? !De agro villae nostrae paucis diebus vivituri sumus in mundo,

Villa tua, terra

tua; villa Dei, anima

tua.

de !cultu animae nostrae sine fine

vivituri sumus in caelo : ibi ergo, lid est, in anima nostra maiorem studium debemus semper inpendere. lAnimam nostram quasi villam suam nobis dignatus est committere !?deus, ut illam omni studio debeamus excolere ; totis ergo viribus !'cum dei adiutorio laboremus, ut cum deus ad agrum suum, hoc est, lad animam nostram venire voluerit, totum cultum, totum conpositum, !totum ordinatum inveniat : messem inveniat,

non spinas : vinum linveniat, non acetum : triticum magis quam lolium. Si omnia quae !^placeant oculis suis invenerit, aeterna nobis praemia repensabit ; !si vero totum desertum et spinis repletum aspexerit, cum ipsis spinis operum. nostrorum aeterno nos incendio deputabit. 6. Inde est, fratres, quod frequenter tribulationes et angustias !sustinemus : quia nobis deus vicem quodam modo reddit. Nolumus ?nos amare animam nostram, quam ille amat ; et ille villam, quam !nos amamus, dimittit ut pereat.

(84) ?9 quia nisi] B. e£ codd. pleriq. ; nisi expung. /A* 29 zz, oz. jp,;nisi quia V7? aut audisti] ozz. 74*-9 p ?' deberes] scites f so/us villam] codd. omues ; vineam B p ?5 vil]a] vinea p i non] sic Zzser. j solus ; (ozz. quate) et de tua anima non es sollicitus ? f 3? sj colis] ed/Z£. ef zzss, fortasse pro sic colis ? (35) ! et non colis] codd. fere ozznes ;cole et B p. codd. recent ? Et] oz. B iustum] hoc praez. A*^5 B y 9 vivituri] a 24!? cod. Colleg. Claromont. ap. Maurinos : cf. Miscell. /Agostin. 1. I (Romae 1930) index verbor. p. 836 esande. . cultu a n.s. f. victuri s. i. caelo V/? ; de agro dei vivituris sumus est in aeternum 4A? ; excidit membrum in B jw et plerisq. mss. etiam antiquioribus 8 maiorem] V? (corr. maius 44!) /4**5 ; magis 749 ; maius D p. codd. recent. 13 messem inveniat] oz. a. B 4A*9-9, suppl. in zarg. At 15 placent 74! recompensabit 749? q

(835) 8 yivituri] Hanc patticipii formam alibi quoque Noster usurpat,

ut puta infra serm. 8, n. 5.

TTribulatio-

nibus quas patimur, Deus vicem nobis reddit.

34

Non

est du-

rum,

quod

nobis

a

requirit Deus.

S. CAESARII

Nam ut deserta remaneret ab ho!stibus terra nostra, longo tempore multis vitiis et criminibus deserta !lremanserat anima nostra. Quia ergo animam nostram quam deus !diligit non amavimus, totum quod in hoc mundo amabamus per*?*didimus. Et ideo, fratres carissimi, vel sic discamus plus animam lamare quam carnem, aeterna potius diligere quam caduca. Quicquid l!enim pro carne laboramus, totum periet : hoc solum perire non poterit, lquod unusquisque pro salute animae suae in caelo reposuit. Nemo !se ergo excuset, et dicat litteras non scire ; ideo non posse dei prae?'cepta conplere. Non est grande quod a nobis requirit deus, non durum, (36) non asperum. Clamat tibi in conscientia tua aeterna iustitia : Quomodo lgubernas agrum tuum, guberna et cor tuum ; quomodo colis villam

!tuam,

cole et animam

tuam;

quomodo

superfluos

palmites tollis !de vite tua, sic malos affectus tolle de anima tua. Praecidis de vite *tua quod malum est : incide de anima tua quod iniquum est. Quomodo !qui vitem suam uno anno putare noluerit, ipso anno abundantius lexhibet, et postea sine fructu sterilis remanebit ; sic et qui malas !cogitationes et mala

desideria

non

tollit de anima

sua, videtur

afferre

Ifructum de rapinis et fraudibus in anno vitae suae quo vivit in hoc mundo, sed postea remanebit sterilis in aeternum. Et quia fructus legitimos non exhibuit, quasi sarmenta luxuriosa et infructuosa, laeterna illum flamma sine misericordia cruciabit, sicut ipse dominus !dixit : PALEAS AUTEM COMBU-

RET IGNI INEXTINGUIBILI. Quomodo in !vite tua totos oculos superfluos amputas, et duos aut tres qui sunt !?legitimi derelinquis, sic et in anima tua omnia desideria, quae res lalienas male respiciunt et pessime concupiscunt, Spiritus sancti leladio et crucis falce debes incidere, et hoc tantum unde iustitia !vel misericordia cernitur reservare. 7. Nam Quae terrae colendae fieri solent, eadem fiant in anima nostra.

terra

quando

colitur,

fratres

dilectissimi,

nostis

quae ?'consuetudo servetur. Primum evelluntur spinae, lapides proiciuntur ; !postea terra ipsa proscinditur, conbinatur, tertiatur ; deinde quarto !aut quinto sulco ordine legitimo seminatur. Hoc ergo fiat, fratres !carissimi, et in anima nostra. Primum eradicentur spinae, id est, !cogitationes malae. Postea lapides auferantur, hoc est, omnis malitia ?5vel duritia

(35) ?! longo tempore] cuz iis quae sequuntur. coniungunt plerique mss, editt. vero eum praeced. 36 diligere] eligere 17 741:4:53075 ?7 periet] codd. fere omes ; peribit 7419 B y ?? dicat] se add. B p, 7A! 29 zz. in ras. nescire 749 B y (36) ? exhibebit f H5d ignis inextinguibilis B 1^oculos] pu ef codd. praestantiores ; occillos 7439 ; palmites 445 B ; surculos 749 ez Colbert. Maurinorum 1? nostis] noscitis 74*-59; non scitis v; nescitis B ?4 posteaque 24!

(36)

13 jnextinguibili |Matth. 3, 12.

SERMO VI.

35

expurgetur. Deinde cor nostrum evangelico aratro et !crucis vomere proscindatur et aretur, et confringatur per paenitentiam, !molliatur per elymosinam, per caritatem sementi dominicae prae!paretur : ut tunc purgata et bene culta cordis nostri terra cum gaudio !semen verbi dei possit excipere, et non solum trigesimum sed etiam 9'sexagesimum et centesimum fructum reddere. Tres enim professiones !sunt in sancta ecclesia catholica : sunt virgines, sunt viduae, sunt etiam Iconiugati. Virgines exhibent centesimum, viduae sexagesimum, (9*) coniugati vero trigesimum. Alius quidem exhibet

(Ires professiones in ecclesia catholica.

amplius, alius !minus ; sed omnes in caelesti horreo recondun-

tur, et aeterna beatitudine !feliciter perfruuntur. Virgines ergo cogitantes Mariam, viduae conside!rantes Annam, maritatae vero Susannam,

imitentur illarum castitatem 5in hoc

saeculo, ut ilis coniungi vel sociari mereantur in aeternum. !Bonae enim virgines, quae non solum corpore sed etiam corde et llingua virgines esse voluerint, sanctae Mariae cum reliquo exercitu !virginum sociantur. Bonae viduae, non deliciosae, non linguosae, !non curiosae, non invidae, non superbae, quae ieiuniis eleemosynis ?*et orationibus, sicut beata Anna faciebat, serviunt deo, cum ipsa !sancta Anna sociantur multis milibus viduarum. Coniugati vero, !qui sibi invicem fidem servaverint, et extra se nihil agnoverint, se lpsos tantum nonnisi pro desiderio filiorum agnoverint, adsidue lelymosinas fecerint, et in quantum possunt dei praecepta servaverint, l5sancto lob, sanctae Sarrae vel sanctae Susannae cum patriarchis let prophetis merebuntur feliciter sociari. 8. Rogo

vos,

fratres

carissimi,

semper

recolite,

semper

retinete quod vobis pro animae vestrae salute suggerimus. Nolite hoc transitorie laccipere : debet enim sermo noster in corde vestro radices figere, ut in ?tempore retributionis possit aeternae vitae fructus feliciter exhibere. !Qui potest totum retinere quod dicimus, deo gratias agat, et aliis quod !retinet semper ostendat. Qui totum non potest retinere, vel partem laliquam recordetur. Et si totum unus non potest, singuli ternas vel lquaternas sententias retinete : et dum unus alteri insinuat quod audivit, ?**totum vobis invicem referendo non

(36)

?? sementi dominicae] op£i;ze B ; semen dominicae 1/1 4! 19 zz. /45 ; semini

dominico 74! 29 ;z. /4*.9 1, ; semen dominicum 4!?

?5 ut tunc] 7A! eorr. ex

et tunc ; et tunc ceferi fere zz; ut et tunc B p 39 possit fructum reddere suppl. 29 zi. s. [. /A! ; fructum afferre /4* ; fructum possit proferre 74^ ; fructum ferre 7419 ; fructum reddat V : videtur aliquid excidisse in archetypo 3? coniugatae 44! B (39) 1 coniungatae 7419-12 g exhibet] zzss. fere ones ; habet B p. 350- considerantes] B e£ ozznes codd. nostri ; om. y. ^ illorum 24! 5 coniungi vel] 74! et pleriq. mss ; om. B y. ? invidiosae f ju 11 coniugati] eorr. ex coniugatae AY 15 Sarrae] 74* cuz LX Xa cum] sanctis Zpser. B p, non autem 755.

Quae quisque de contione retinuerit, invicem ea aliis referat.

36

S. CAESARII

solum memoriter retinere, sed letiam operibus Christo adiuvante poteritis implere. Dicat unus alteri : Ego audivi episcopum meum de castitate dicentem. Alius dicat : !'Ego in mente habeo, illum et de elemosynis praedicasse. Alius !dicat Remansit in memoria mea, quod dixit ut sic colamus animam 30)nostram, quomodo colimus terram nostram. Alius referat : Ego !retineo, dixisse episcopum meum, ut qui novit litteras, scripturam !divinam studeat legere ; qui vero non novit, quaerat sibi et roget !qui illi debeat dei praecepta relegere, ut quod legerit possit deo ladiuvante conplere. Dicat etiam alius : Ego audivi episcopum meum ?*dicentem, quod quomodo negotiatores qui non noverunt litteras, (38) conducunt sibi mercennarios litteratos ut adquirant pecuniam, sic !christiani debent sibi requirere et rogare, et si necesse est, etiam let mercedem dare, ut illis aliquis debeat scripturam divinam relegere ; lut quomodo negotiator alio legente adquirit pecuniam, sic illi adqui?rant vitam aeternam. Haec si agitis, si vos invicem admonetis, et in !hoc saeculo fideliter potestis vivere, et postea ad aeternae vitae beatiltudinem pervenire. Nam si statim ubi de ecclesia decesseris, totum !quod ab episcopo audisti oblitus fueris, sine fructu venisti ad ecclesiam, !sine fructu inanis redis ad domum tuam. Sed absit hoc a vobis, !?fratres ; magis

in vobis impleatur illud quod scriptum est : BEATI !QUI CUSTODIUNT IUDICIUM, ET FACIUNT IUSTITIAM IN OMNI TEMPORE; let illud : MISERICORDIA AUTEM DOMINI A SAECULO EST ET USQUE IN !SAECULUM SAECULI SUPER TIMENTES EUM; ET IUSTITIA EIUS SUPER 'FILIOS FILIORUM CUSTODIENTIBUS MANDATA EIUS, ET MEMORIA RETIÍÓNENTIBUS UT FACIANT EA. Ad quam vos misericordiam dominus !pro sua pietate perducat. VII.

Subsequens sermo

legitur quidem in collectione Pseudo-Au-

gustini « Ad fratres in eremo », serm. 56 (— y), ad quam tamen primitus non pertinuit : cf. Rev. Bénéd. XIII (1896), p. 346 sq.

(37) ?5 etiam] bonis Zzser. p, in bonis B, zzss. autem nibil (38) ? decesseris] V/1.? /4 18 5. ; discesseris 74! 29 »;. 7415-919 B ; recesseris p. H2? est] 741-1? a], cup Psalt. Sangerm. ; om. B y 33 saeculi] Zidezz codd ; om. B 15*: et memoria retinentibus] supp/. in zarg. infer. At 16 perducat] aZ. qui viv. et regn. in s. s. amen f p e£ recentiores zis., ton autem V1-2 41430

(38)

H femore] Ps. 105, 5.

Ebe2] PSmIO2

SIT RIS.

SERMO

Eum

Maurini in mss.

duobus

VII.

i7

seorsum

scriptum reppererunt;

Fesslerus vero ex cod. S. Crucis (Heiligenkreuz) 21r, saec. XII, exscripsit (— Q!$). Extat etiam in codice Berthensi (Perth in Scotia — Berth) saec. XIII, fol. 35-37 : quem a se descriptum in ephemeride

Journal

of.theol.

Studies,

t. xxxiv,

DoD

JEPEOP

Alexander Souter petente me qua pollet diligentia contulit. Mihi quoque alias haud raro occurrit, v. gr. Cantabrigiae, Musaei Fitzwilliam ms. ro7, saec. XII (inter novos codd. a viro cl. Mac Lean donatos) ; ibid. Colleg. Trinit. B. 2. 16, saec. XIV ; Berolini,

cod. Electoral. 426 (theol. fol. 178) saec. XV ; S. Audomari cod. 365, fol. 4, saec. XIII ; Metensis civit. 234, saec. XV, etc. Porro etsi benedictini editores sermonem auctoris esse Caesarium imitantis censuere, ast ego nihil dubito, quin ipsimet Caesario is vindicandus sit, quippe cuius sensus ac dicendi genus a capite usque ad finem repraesentet. Neque obstat, quod nonnullae in

eo sententiae leguntur, quae in aliis quoque indubiae auctoritatis sermonibus habentur : immo nihil fuit, quam iuxta temporum ac iterare. Restituatur ergo sancto cum proxima eiusdem argumenti, Brit. Arundel 213 et Turicen. C comparanda.

Arelatensi nostro magis in usu locorum opportunitatem dicta episcopo brevis haec homilia, quam ex veteribus codd. Mus. 64 heic primum edidi, utiliter

(39 ADMONITIO PER QUAM OSTENDITUR QUANTUM BONI SIT !LECTIONEM DIVINAM LEGERE, ET QUANTUM MALI SIT !AB ILLA VEL INQUISITIONE DESISTERE.

Propitio Christo, fratres carissimi, ita lectionem divinam avido ?et sitienti corde semper excipiatis, ut nobis spiritale gaudium de !vestra fidelissima oboedientia faciatis : sed si vultis ut vobis scri!'pturae sanctae dulcescant, et secundum quod oportet divina praecepta !proficiant, subtrahite vos aliquibus horis ab occupationibus mundi, !quibus etiam in domibus vestris divina eloquia relegentes, ad integrum !?vos dei misericordiae

consecretis ; ut in vobis illud feliciter im-

pleatur, quod de beato viro scriptum est, quia IN LEGE DOMINI MEDITABITUR

!DIE AC NOCTE ; et illud : BEATI QUI SCRU-

TANTUR TESTIMONIA EIUS, !IN TOTO CORDE EXQUIRUNT EUM ; et illud

: IN CORDE

MEO

ABSCONDI

!ELOQUIA

TUA,

UT

NON

PECCEM TIBI. Sicut enim, ut ipsi audistis, ille ??qui in corde suo abscondit eloquia dei non peccat, ita et ille qui non labscondit peccare non cessat. Si enim negotiatoribus non (89) 1- inscribiio deest in (Q9 aliisque 0g. y (39) 1? qr norfe] Ps. 1, 2. 13 5/77] Ps. 118, 2. 11

5excipiatis] fro excipitis?

8 ab]

14 £/5j] Ibid. 11.

C.

Domi etiam divina eloquia relegenda,

38

S. CAESARII

sufficit Ide una tantum merce lucra conquirere, sed plures merces comparant, lex quibus substantiam suam augeant ; et agricolae diversa genera !seminum conantur inserere, unde sufficientem cibum sibi et suis ?valeant praeparare : quanto magis in spiritalibus lucris non vobis !debet sufficere, quod in ecclesia lectiones in conviviis et in noctibus.

divinas

auditis,

sed in !domibus

et in

conviviis vestris et, quando dies breves sunt, etiam laliquibus horis

in noctibus

lectioni

divinae

debetis

insistere ; ut

in

lhorreo cordis vestri spiritale possitis triticum comparare, et in the?5sauris animarum vestrarum scripturarum margaritas recondere ; !ut cum in die iudicii ante tribunal aeterni iudicis venerimus, sicut !dicit apostolus, VESTITI ET NON NUDI INScripturae divinae,

litterae

nobis

de patria transmissae.

VENIAMUR ? 2. Et illud, fratres carissimi, diligenter adtendite, quia scripturae !divinae quasi litterae sunt de patria nostra nobis transmissae. Patria ?'enim nostra paradisus est : parentes nostri sunt patriarchae et prophetae let apostoli et martyres : cives enim angeli, rex noster Christus est. (40) Ouando enim peccavit Adam, tunc in ipso velut in exilium huius !mundi proiecti sumus : sed quia rex noster plus quam cogitari vel dici potest pius et misericors est, scripturas divinas velut invitatorias lad nos per patriarchas et prophetas dignatus est mittere, quibus ?nos ad aeternam et principalem patriam

invitaret. Et cum scripturas leius rebelli spiritu fragilitas humana contemneret, dignatus est per. !se ipsum descendere, et nos de tyrannide et de superbia diaboli liberare, et ad veram humilitatem exemplo nos suae mansuetudinis !provocare, de potestate etiam antiqui hostis per passionis iniuriam

J-Jiberare, ad inferna

descendere,

et antiquos

sanctos

qui

JU metcede Q!5 — !?serere Ber 31enim] sunt adZ. u — paradisi Q!* rex] autem add. y (40) $ contemserit Q!6 ; contempsetrat Ber; 5 mansuet.] humanitatis (!6 ? hostis] Q5 Berzb codd. Maurin. ; serpentis ju. iniuriam] p Q!* ; iniurias Berzb ; (39)

misericordiam ;zss. Marin.

(39)

250. Ip domibus ef im conviviis

vestris] C£. infra serm. 198, n. 5.

3 rex noster... pius et misericors] Cf. Setm. I49, n. 3 : « plus et miseri-

?? Inventagzur] 11 Cor. 5, 3. 29s0d- Daria e. popfra paradisus etc]

cors rex patriae nostrae ». 60- Jienafus esf ber se ipsum) descen-

Adverterunt Maurini, omnino similia legi in serm. Append. 69 (imus) Gn TbUb SW £o 8a S Grx DUlsyug) Cypriani de mottalitate c. 26 ut videtur imitata.

(40) 1-9 Quando e. peccavit Ada... ad principalem patriam etc.] Haec quoque fete ad verbum in titulo plane caesatiano sermonis Append. 68 (— s. 150 infra).

dere] Item infra s. 149, 3. : « dignatus est ipse descendere ». 100.24 infera descendere] De his solennibus verbis Paulus Lejay, Le róle théologique de Césaire d'Arles, p. 30 sq. : « Toujours il emploie l'expression caractéristitique ad inferna. » aníiquos sanctos] Haec.

quoque

verborum coniunctio saepius a Caesario usitata, v. gr. serm. 47, 5

SERMO

VII.

39

originali peccato obnoxii tenebantur eripere, in altum ascendere, Spiritum !sanctum qui nos contra omnes insidias diaboli confortaret de caelis !mittere, apostolos etiam suos qui regnum dei per universum mun!dum evangelizarent dirigere. Et licet nos non solum superbos sed ?!^etiam impios, non solum originalibus sed etiam actualibus peccatis !obnoxios invenisset, totum tamen nemine supplicante dimisit ; et !'non solum, sicut merebamur, multis catenis vel compedibus oppressos !ad exercenda laboriosa opera non traxit, sed magis pro ineffabili Ipletate ut cum illo regnemus clementer ac misericorditer invitavit. ??3. Cum haec ita sint, fratres carissimi, quid de se cogitant servi lqui ita praesumunt domini sui praecepta contemnere, ut nec ipsas linvitatorias litteras quibus ad regni beatitudinem eos invitat dignen!tur relegere ? Quomodo enim si aliquis nostrum ad procuratorem !suum litteras dirigat, et ille non solum non impleat quod praecipitur, ?5?sed etiam ipsa iussoria relegere dedignetur, non indulgentiam, sed !poenam, non libertatem accipere, sed carcerem merebitur sustinere : lita ille, qui divinas scripturas de patria aeterna transmissas dissimulat !legere, timere debet, ne forte praemia aeterna non accipiat, sed etiam !poenam perpetuam non evadat. Nam in tantum periculosum est (41) nobis divina praecepta non legere, ut propheta lugubriter clamet : IDEO CAPTIVUS DUCTUS EST POPULUS MEUS, QUIA NON HABUIT SCIENTIAM. !QUI AUTEM IGNORAT, IGNORABITUR. Sine dubio qui deum per divinam llectionem in hoc saeculo dissimulat inquirere, et deus illum in aeterna ?beatitudine dedignabitur agnoscere ; et timere debet ne clausis Hanuis cum stultis virginibus foris exclusus

Qui sui Domini litteras

legere

dedi-

gnantur,

eos

nec

Dominus

in die iudicii dignabitur a-

gnoscere.

mereatur audire : NESCIO !VOS, NON NOVI VOS ; DISCEDITE A ME, OPERARII INIQUITATIS. Quid est, !'NESCIO VOS, NON NOVI

VOS ? Quomodo

eos

nescit,

quos

in ignem

!mittit ? Ideo

utique, quia, sicut iam dictum est, qui eum in hoc sae'*culo

legendo nolunt intellegere, in die iudicii illos deus dedignabitur

non

lagnoscere.

neglegenter,

debemus

audire

Et illud, quod in Salomone

!sed cum : QUI,

grandi

inquit,

scriptum est,

sollicitudine

lOBTURAT

AUREM

ac timore SUAM,

NE

AUDIAT LEGEM, ORATIO EIUS ERIT EXSECRA!BILIS. Debet ipse prius audire deum, qui vult exaudiri a deo. Nam ??qua fronte vult, ut deus eum exaudiat, quem in tantum despicit, !ut eius

legere praecepta dissimulet ? (40)

14 nos] ozz. (2!5 Berzb

17 solum] Q!* Berzb ; oz. y

1$ non] Q!* Berzb ;

nOs p (41) 5 dedignatur Q!9 ; Berzb (41)

? scientiam] Esai. 5, 13.

3 jenorabitur] 1 Cor. 14, 38.

9:0- gesr/9 yos] Matth. 25, 12.

? iniquitatis] Luc. 13, 27. 13eq- excsecrabilis] Prov. 28, 9.

Debet prius audire

Deum,

qui vult exaudiri a Deo.

40

S. CAESARII 4. Et illud quale est, fratres mei, quod nonnulli christiani,

Nonnulli

etiam clerici plura sibi iter facturi praeparant,

quam

animae ad caelum dirigendae.

et, quod

peius

est, aliquotiens

etiam

clerici,

quando

iter

acturi sunt, let panem et vinum et oleum et diversas expensas sibi ordinant prae?parari; et cum tanta unusquisque in terreno itinere praeparat, unde !vivat caro sua, unum libellum legere non curat, unde et hic et in aeter!num reficiatur anima sua ? Et cum

duos in se homines habeat, intelriorem

ad imaginem dei factum, et exteriorem de limo terrae forImatum, tantam sollicitudinem pro corpore, quod in sepulcro a ?5Svermibus

devorandum

est, habere

videtur;

interiorem

vero hominem, !qui ad imaginem dei factus est, tamquam vile mancipium sine pabulo !verbi dei fame et siti cruciare cognoscitur. In tantum enim deum !neglegit, ut in se imaginem ipsius despiciat et contemnat. 5. Haec ergo, fratres carissimi, saplenter et utiliter cogitantes, *quantum possumus,

otiosis fabulis et detractionibus

ac scurrilitatibus (42) cunctis finem studeamus imponere, et totis viribus de impedimentis !mundi istius fugiendo aliquas horas quaerere, in quibus pro salute !animae nostrae orationi vel lectioni possimus insistere ;ut in nobis !impleatur illud quod scriptum est : QUI DOCTI

FUERINT,

FULGEBUNT

SICUT

STELLAE IN PERPETUAS AETERNITATES. Quod ipse praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat deus in saecula !saeculorum. Amen.

BOLT Is qui sequitur sermo a me Londinii anno 1887 repertus est in codice Musei Britannici Arundel 213 (— H9), fol. 3r, saec. fort. VIII : quod enim eum saeculo decimo K. Zangemeister adsignat (Bericht uber die Durchforschung der Bibliotheken Englands, Wien 1977, p. 37), illud a nemine qui scientiam palaeographicam calleat

(41) 1? obdurat Q!$ baud spernenda lectio Bertb, ille tamen Q!$

(41)

Y qmei] catissimi p 1? diversa dispensa Q!* Berzb, ?? in se] ipse Z/dez» zs. ?354- formatum] cur £mser. *4 4] ozz. azzbo codd.

Visa- ef. 000d beius est, aliquotiens

e. clerici] Cf. infra serm. 46,8 : «Et

quia, quod peius est, aliqui etiam clerici...» ; 47, 4. : «quia, quod peius est, multi sunt etiam maioris ordinis clerici... » et supra p. 28, 51. 1? e£ diversas expensas] Admonit. ad episcopos, supta 16, io sq. :« dum

ibi non parvas expensas faciunt ». 2550- nferiorop,... et exteriorem] Sen-

tentia Caesario omnino familiaris cf. p. 15,1. 31 et infra serm. 166, 5 ; 198, 4 necnon serm. hic primum vulgatum De adsiduifafe, p. 44, IO Sq. * aefernitafes] Dan. 12. 5. (42)

SERMO

concedendum

VIII.

41

esse reor. Qui liber a Wirceburgo nobili Franciae

Orientalis civitate provenit; fuit enim «olim peculium Davidis

monachi Herbipolensis ab anno 1324? », et iricis sive insularibus litteris scriptus est. Continet porro magnam congeriem Excerptorum, quorum multa anonyma, multa Augustini, Hieronymi, Gregorii, Cypriani nominibus inscripta, inter quie etiam non pauca proculdubio Caesario restituenda sunt. Idem dixerim de coaevo codice Turicensi C 64 (— H*9), in quo inter alia miscellanea fol. 74-77 ipsius homiliae textus habetur aliquanto emendatior : quem serius mihi notum anno demum 1933 diligenter excussi. Equidem

sermonem

d8éezorov,

adhuc

ineditum,

atque

ama-

nuensium inscitia misere deturpatum, purum putum centonem esse primum suspicatus sum : re tamen maturius perpensa non

potui quin certissimum Arelatensis nostri fetum agnoscerem. In

quo licet nonnulla fere ad verbum cum aliis probatis Caesarii homiliis conveniant, v. gr. serm. huius editionis 6. 7. 166. 198, id vero confirmat magis, nedum infirmet sermonis auctoritatem. Revera sermonem lectione prorsus dignum esse, et qui a capite usque ad calcem ad vulgi sensum adcommodatam Caesarii eloquentiam reddat, peritus quisque existimator agnoscet.

DE ADSIDUITATE LEGENDI. Rogo vos, fratres dilectissimi, quibuscumque horis potestis, FVlectioni divinae studeatis insistere. Et quia hoc est cybus animae !in aeternum, quod in hac vita sive legendo sive opera bona faciendo !voluit praeparare, ne aliquis se excusare conetur, ut dicat se litteras !minime didicisse : quia et qui litteras non noverunt, si in veritate !deum diligunt, requirunt sibi aliquos litteratos qui eis scripturas !5divinas legere possunt ; quam rem) etiam negotiatores sine litteris (43) frequentius exercere cognovimus, qui sibi mercenarios litteratos !conducunt, et illis legentibus vel scribentibus ingentia lucra conquirunt. !Si hoc illi faciunt propter substantiam terrenam, quanto magis nos !propter vitam aeternam ? Et quia solet fieri, ut aliquis litteratus ?victu aut vestitu indigeat, et alius, qui litteras non novit, abundan!tiorem

substantiam habeat ; ille

(42) * egendi] H7? ; oz;. H?5 1? Jectione divina H?5 cybus] H?5 ; cibum iei lH faciendo] animae suae zngser. FHI*? 1? praeparare] et add. LFi?5«70, sed post delet. in. E170 15 rem] contect. supplevi etiam] Z/ezz conieci ; etsi zuss. (43) ? si] coni. emendavi ex sed 5 victum a. vestitum H'*?

(42) 1? conetur, ut dicat] Cf. supra serm. 6, n. 1 : « Nemo se excusare conetur, ut dicat

legere. »

: Non mihi vacat

(43) 1 mercenarios litteratos] Eadem fere iisdem verbis p. 33, l. 20.

Exemplo negotiatorum mercennarios litteratos con-

ducant,

qui

litteras non

didicerunt,

42

S. CAESARII

qui litteras non novit, et terrenis !rebus exuberat, colligat ad

Sic

pauperem

dives cybo terreno, pauper litteratus divitem verbo Dei reficiat.

se illum pauperem litteratum, et invicem !sibi quod unicuique opus est tribuant : ille illum legendo verbum '!dei dulcedine pascat, ille eum substantiam terrenam praebendo "penuriam pati non sinat. Ille qui litteratus est, illius divitis animam Isatiet ; ille dives pauperis corpusculum et vestimentis foveat, et !terreno cybo reficiat. Hoc si cum caritate factum. fuerit, implebitur !in eis illud quod scriptum est : DIVES ET PAUPER OBVIAVERUNT SIBI, lUTRIUSQUE AUTEM OPERATOR EST DOMINUS. Dives plus habendo quam Pilli opus est, grave sarcina pressus ambulare non poterat; pauper !forsitan et litteras noverat, sed nihil quod ad victum pertinet habendo !deficiebat. Facta est ergo in utroque communicatio sancta : et dum Idives ex eo quod habebat dedit pauperi terrenam substantiam, pauper !diviti insinuavit lectionem divinam, ambo per viam vitae huius ?feliciter ad aeternam patriam pervenerunt ; et factum est in eis illud !quod scriptum est : QUI MULTUM HABUIT NON ABUNDAVIT, ET QUI MO!DICUM NON MINORAVIT; et illud : OMNIS VALLIS IMPLEBITUR, ET OMNIS !MONS ET COLLIS

Exousationes hac in re minime accipien; dae;

A pullorum cantu |]lectioni divinae va-

candum ; inter fercula liber tenendus.

HUMILIABITUR ;ET ERUNT PRAVA IN DIRECTA, ET ASPERA !IN VIAS PLANAS. Tunc enim sibi divites viam vitae aeternae planam ?*faciunt, quando ex his quae illis dominus amplius quam ad victum !opus est dederit pauperibus elimosinam largiuntur. 2. Quando enim aliquos ad lectionis studium provocamus, non'nulli se excusare conantur dicentes, quod aut propter militiam, laut propter domus suae ordinationem non illis possit vacare divinis ?lectionibus insistere. Quibus ego in veritate probare possum, quia !falso se ipsis verbis excusare praetendunt. Nam et quando dies parvi (44) sunt, illi qui luxoriosas et deliciosas cenas usque ad mediam noctem !se inebriando non protrahunt, a pullorum cantu sufficienter legere !'possunt. Et quando in conviviis suis terreno cybo student corpora !sua pascere, inter potiones ipsas vel fercula poterant librum tenentes ?animas suas verbi dei dulcedine satiare. Et haec facientes, implebitur !in eis illud quod ipse (43)

? pauperum

H?5

Sunusquisque

H?5

tribuat H*9

verbum]

pro

vetbi ? ? dulcidinem 75. H satiat zzs5. IShabeat FI?$ 1? divitem i. lectione divina H?5 ?154- modicum] modo H?* 3s ex his«quod E1250 (43) A dominus] Prov. 22, 2. Imitatur Caesarius Augustinum : cf. huius sermones Maur. 39, 6 et 85, 7 ; Morin

1r, 6 in Miscell. Agostin.

(dio feb (556). 2X8 ?2 Pinoravit] I1 Cor. 8, 15. ?*4fblanas] Luc. 3, 5. 31 qnando dies parvi] Setm. 6, n. 2. :

«quando noctes longiores sunt». (44) lcena usque ad — mediam "octem... protrabunt] Cf. p. 33, 3 Sq.

: «cenas quae nos... ad noctem

mediam trahunt ». ? sufficienter] « vel tribus horis » ibid. "Ero:

SERMO

VIII.

43

dominus dixit : NON IN SOLO PANE VIVIT HOMO,

!SED IN OMNI

VERBO QUOD PROCEDIT EX ORE DEI. Non enim dixit ut Icybum terrenum (non) accipiat ; sed contestatus est ut non solum Icarnem suam temporalibus cybis satiare faciat, sed etiam et animam P^suam cybis spiritalibus pascat. Cum enim universum genus humanum

!et interiorem et exteriorem in se hominem

habeat, interiorem ad limaginem dei factum, exteriorem de limo terrae

factum,

quae

iustitia

!facta est, quod

exterior

homo de terra conditus, frequentius etiam !bis in die satiatus, multis deliciis sustineatur, et ille interior ad ima^ginem dei factus aliquotiens nec post multos dies, aut, quod peius lest, etiam menses cybo verbi dei, unde anima pascitur, sustente-

tur ? lUnde timendum est ne forte aliquis neglegens et ignarus ideo le!ctionem divinam fastidiose suscipiat, quia iam ita fame verbi dei ladtenuata est anima sua, ut non solum non

Quare multi verbum Dei fastidiunt.

vellit, sed etiam nec ?possit capere cybum suum. Quomodo enim qui manducaverit uvas lacerbas, suspenduntur dentes sui, et non potest accipere panem, lita qui longo tempore aut de iniquitate mundi istius aut de luxoria !vel otiosis fabulis pascitur, quamlibet dulcis ei divina lectio recitetur, !fastidit et respuit ; qui non potest dicere cum propheta : QUAM DULCIA ?*5FAUCIBUS MEIS ELOQUIA TUA DOMINE !

3. Ista enim similitudo etiam in oculis corporis vel cordis nostn levidenter agnoscitur : nam quia cybus oculorum lux est, sicut, quando !lippitudine vel malis humoribus aegrotant oculi, non possunt accipere !cybum suum, ita quotiens cordis

oculi malis moribus solum

non

praegravantur,

accipiunt,

sed

magis,

"Iumen verbi dei non si eis ingeratur,

!dolore

nimio cruciantur. Et quia omnis homo sive bonus sive malus lvacuus esse non potest, qui animam suam replet amore mundi, non (45) potest accipere dulcedinem Christi. Isti tales sic sunt quomodo !vasa limo plena, quae pretiosum liquorem recipere non possunt,

let velud ager spinosus, qui non nutrit

in se semina iactata, sed suffocat. !Econtrario autem anima spiritalis sancta, quae cotidie orationibus *ieiuniis sive elimosinis ab omni malo animam suam custodit, et desinit !vagari,

(44) flus

$ cybo terreno H?5 7755.

M gatiatur

non] coniect. supplevi in

m.

d.

sustenetur H*?5

1? justitiae 7755. How

Jeft9g

13 extecel

JOE

16 mensis cybum 7755. ?! 3cervas 7755. tentes suae H?^ ?25a- Juxoriosa vel odiosis H?* ?3 pascit 7755. recitetur] H*? ; receditur H*?* ?7 quia] coni ; qui zzss. (45) 2'recipetre] ell? Eetecontinere

(44)

? dej] Matth. 4, 4.

1l ef jgferiorezs ef exteriorem i1. s. bominem] Saepissime apud Caesatium haec sententia recuttit : cf.

E128

^autem]

aut FH?^

5 vacati 7755.

supfta 4I, 25 sq. not.

12 Quae iustitia... est] C£. s. 166, 5 ; 198, 4. ?» done l'| Ps. 118, 103.

Qui animam replet | amore

mundi, re

gusta-

non potest dulcedinem

Christi.

44

S. CAESARII

lectionem divinam ardenti ac sitienti animo festinat accipere, impletur in eo illud quod divina sapientia de se ipsa praeDiabolus

non

potest ei subrepere, quem cum Deo viderit assidue

loqui.

Mens nostra quasi molendinum, in quod sanctae cogitationes tantum mittendae sunt.

dixit : !IQUI EDUNT ME ADHUC ESURIENT, ET QUI BIBUNT ME ADHUC SITIENT. !Continuo, fratres, considerate ergo, dili-

genter adtendite, quia ille !*a quo scriptura divina frequenter aut legitur aut auditur, cum deo loquitur ; et iam videte si ei diabolus subripere possit, quem cum !deo loqui assidue viderit. Ille vero qui hoc implere neglegit, qua 'fronte aut qua conscientia credit quod deus ei aeternum praemium Itribuat, cum quo in hoc saeculo per lectionem divinam loqui dissi!5mulat ? 4. Et hoc quod dicturus sum considerate, quia ad rem de qua loquimur pertinet. Mens enim nostra similitudinem illarum molarum !habere videtur, quae iugiter aquarum inpulsione vertuntur : et quo!modo illae otiosae esse non possunt, ita et humanae mentes numquam ?'omnino requiescunt ; cum dei adiutorio tamen in potestate nostra !consistit, quid aut in illis lapideis molis aut in nostris mentibus !macinemur. Quomodo illa saxea mola, si triticum miseris, triticum !molet ; Si paleas, si lutum, si spinas, hoc sine dubio in farinam re-

digit ; lita in molendino mentis nostrae, quod otiosum non potest

esse,

?5s1 sanctas

et honestas

cogitationes

mittimus,

quasi spiritaie triticum !molimus, unde Christo, qui nobiscum et manere et cenare dignatur, !convivium praeparemus. Si vero cogitationes otiosas et nihil aedi'ficantes quasi paleas terimus; si ad lites et avaritiam vel nequitiam !pertinentes, velut de spinis et tribulis farinam, unde diabolus pascitur, 9praeparamus ; si vero aliquid de libidine vel luxoria cogitamus, !cybo nos de luto vel cloacis providemus. Hoc tamen sciat unusquisque, !quia quod in molendino cordis sui molere voluerit in hoc saeculo, !hoc egerit cybos postmodum in futuro. Et ideo consideret unusquisque (46) conscientiam suam, et si mentem suam cognoverit aut superbiae aut lavaritiae aut luxoriae cogitationibus iugiter accubare, festinet quod lest malum proicere, et quod est sanctum ac deo placitum iugiter Icogitare. 55. Et dominus dixit in evangelio : QUAERITE NON CYBUM QUI !PERIT, SED QUI PERMANET IN VITAM AETERNAM. Sicut (45) $ festinet zz55. 5$ sitiunt FHI?5 ? continuo] zs, tiescio an recte — fratres] ozz. H'? ergo]proetveltogo ? H vide zzs5. 1? vidit zzss. 33 conscientiae credidit H?5 M tribuit H?5 ?? macinemur] H*?; macinetur H?5, uturque sine aspiratione ?'à- aedificantes] H'9; aedificantur FH?5 S5 vclsad avaritiam L*9 ? Juxoriosa FH?5 31 vel de cloacis H'9 33 egerit] H'9; aegerit H?5, an pro egeret ? (46) ? accubare] H7? ; occupare H** 3 proiecete zzs5. (45)

8 sient] Eccli. 24, 29.

(46)

8 aefernaz] loh. 6, 27.

SERMO

VIII.

45

carni vestrae !ne deficiat cybos cotidie praebetis, sic mentis vestrae cotidiana lalimenta bona sunt opera : cybo corpus pascitur, pio opere spiritus !nutritur. Quod moriturae carni tribuitis, viviturae in perpetuum "animae non negetis. Omnes qui sacerdotii nomine censentur, angeli !'vocantur, propheta adtestante qui ait : LABIA SACERDOTIS CUSTODIUNT !SCIENTIAM, ET LEGEM REQUIRENT EX ORE EIUS ; QUIA ANGELUS DOMINI IEXERCITUUM EST. Fortasse panem ut indigenti elimosinam porrigat !Inon habet, sed maius est quod tribuere valet qui linguam habet : !*plus est enim verbi pabulo vivituram in perpetuum mentem reficere, quam ventrem moriturae carnis terreno pane satiare. Nolite ergo, !fratres, proximis vestris elimosinam verbi subtrahere. Paulus dicit : !s1 Nos voBrs SPIRITALIA SEMINAVIMUS, MAGNUM EST SI VESTRA CARNALIA IMETAMUS ? BENEFAC IUSTO, ET INVENIES RETRIBUTIONEM MAGNAM, "SI NON AB IPSO, CERTE A DEO. BONUM EST TE SUSTENTARE IUSTUM ; !SED ET AB ILLO NE ABTRAHAS MANUM TUAM, QUIA QUI TIMET DEUM !NIHIL NEGLEGIT. Pro qua re paterna sollicitudine rogo pariter et admo!neo atque contestor, sicut iam dictum est, lectionem divinam iugiter !aut

ipsi legere, aut alios legentes libenter audire studeatis; ut in ?*thesauro cordis vestri quod iustum est et sanctum iugiter cogitantes, !spiritalem cybum animabus vestris perpetuum profuturum in aeterna !beatitudine praeparetis. Et quia non mentitur Christus, qui in apo!stolo loquebatur QUAE SEMINAVERIT

HOMO,

HAEC

ET METET,

et hoc in lagro cordis nostri,

legendo, orando, bona opera faciendo, cum dei ? "adiutorio studeamus iugiter inserere, unde messem iustitiae vel !misericordiae metere in futura retributione possimus, et impleatur lin nobis illud quod scriptum est : EUNTES IBANT ET FLEBANT MITTENTES !SEMINA SUA; VENIENTES AUTEM VENIENT IN EXULTATIONE PORTANTES (AY) MANIPULOS SUOS. Ád quam beatitudinem pius vos dominus perducat, qui !'cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(46) ? nutriantur H'? viviturae] H^? ; victurae H*9 H custodiunt] azzbo 7/55. 15 verbi pabulum H?** ; ozz. H*? vivitura H"? ; victuram H** Eorren de 11255 95. FI?

?! abtrahas] se zz55.

(46) 8-15 yiyiZurge,.. vivituram| De hac forma minus usitata cf. supra serm. 6, n. 5, et Miscellan. Agostin. It Ges

13 exerci]uum est] Mal. 2, 7.

33jn exult.] H??; cum

exult. H?*

1? ze722:1,5 ?] I Cor. 9, 11. ?9 2 deg] Eccli. 12, 2. 22? eglegit] Eccle. 7, 19. ?8 »efer] Gal. 6, 8.

(47)

1 5595] Ps. 125, 6.

Curent sacerdotes, ne eleemosynam verbi fidelibus subtrahant.

46

S. CAESARII

DX Postquam longo tempore de forma symboli apostolici a Caesario usurpata mecum incassum quaesieram, eam demum nuper in ea Expositione Symboli invenisse confido, quae principe loco habetur in Missali Gallicano Veteri a Thomasio, Mabillonio (—- Ma) ac Muratorio (— JM) vicissim edito : cuius sententiae causas attuli in ephemeride Rev. Bénéd. XLVI, p. 182-189. Praecipue autem in eam persuasionem

adductus

sum,

tum

ex

formula

Caesario

peculiari,

qua

haec Expositio p. 49, l. 1-3 in duas partes dividitur, tum ex dictione pariter caesariana, qua p. 48 l. 16 auditores orator alloquitur, tum denique quia ipsissima forma symboli in Missali Bobiensi, quod mira affinitate

cum

Caesarii homiliis

conexum

est, etiam

reperitur,

nec

in

ea quicquam occurrit, quod ab institutis ecclesiae Arelatensis saec. VI. abhorrere certo demonstrari possit. Textum ex unico teste ms. cod. Palat. lat. 493, fol. 20v»-26v, saec. VII/VIII, heic repraesento ope phototypae imaginis, quam mihi vir reverendissimus Dominus Eugenius Tisserant Bibliothecae Vaticanae propraefectus conficiendam curavit. Ea autem de causa typis minutioribus exhibetur, quia alienas

merces

contionator,

uti solebat,

in rem

suam

convertit

: in

primis alteram Gallicani qui dicitur Eusebii de Symbolo homiliam, in qua s. Hilarii Arelatensis «symboli expositionis ambiendae » reliquias latere non nemo iure suspicatus est.

INCIPIT EXPOSITIO VEL TRADITIO

SYMBOLI.

Sermo et sacramentum totius symboli, fratres dilectissimi, fides est christiani ?*hominis et vita : fides in praesenti, vita in futuro : fides in via, vita in patria : fides lin spe, vita in re : fides in proelio,

Symboli fundamentum

Deus,

vita ae-

terna fastigium. Non sed na

intellectu fide divimysteria

capienda.

vita in regno : fides in opere, vita in retributione. !Ac sic qui fidem cum operibus habuerit in hoc saeculo, vitam aeternam recipiet in Ifuturo : et ideo statim in principio symboli habet CREDO IN DEUM, et postea in con!clusione symboli VITAM AETERNAM. Sic ergo est symbolum, dilectissimi, quasi pulcher!'(rimum aedificium bene coeptum : cuius et firmissimum est fundamentum, et inmortale fastigium ; cum in principio habeat deum, et in fine vitam aeternam. Deus est funda!mentum, et vita aeterna fastigium. Fides, fratres carissimi, vitae ostium, viae prin!cipium, salutis est funda-

mentum. Qui divina mysteria intellegendo se magis capere laestimat quam credendo, sic facit, quomodo si aliquis relicta via petat

(47)

? recipiat zz;.

(4*9) . 95 fundamentum] homiliae

2. Eusebii

11jin finem

Cf. initium Gallicani

de

symbolo, Max. Bibl. Patr. t. VI,

13 capire

14 divium

630 A

: «Fides t. c. lumen

animae,

ostium vitae, fundamen-

tum saluti aeternae ».

est

SERMO IX.

47

devium, vel Psine fundamento construat aedificium, vel per obiectum parietem requirat ingressum. !Adhibendum est itaque credulitatis salubre conpendium, ubi inbecilla mens capere !non potest caeleste secretum. Totum ergo credulitatis pectoris sinum ad vitalis car!'minis expandamus oraculum. Quod ita incipit :

(48) CREDO IN DEUM PATREM OMNIPOTENTEM, CREATOREM CAELI ET TERRAE. CREDO ET IN IESUM CHRISTUM, FILIUM EIUS UNIGENITUM SEMPITERNUM. QUI CONCEPTUS EST DE SPIRITU SANCTO, NATUS EST DE MARIA VIRGINE. PASSUS EST SUB PONTIO PILATO, CRUCIFIXUS, MORTUUS ET SEPULTUS. *DESCENDIT AD INFERNA. TERTIA DIE RESURREXIT A MORTUIS : ASCENDIT AD CAELOS. SEDIT AD DEXTERAM DEI PATRIS OMNIPOTENTIS. INDE VENTURUS IUDICARE VIVOS ET MORTUOS. CREDO IN SANCTUM SPIRITUM : SANCTAM ECCLESIAM CATHOLICAM : ISANCTORUM

COMMUNIONEM

: REMISSIONEM

CARNIS RESURRECTIONEM : VITAM AETERNAM. AMEN. Symbolum,

fratres

carissimi,

non

in tabulis

PECCATORUM

:

scribitur,

sed in

Symbolum in Arelatensi ecclesia usu receptum.

corde susceptum !memoriter retinetur : et ideo iuvat iterare, quod numquam convenit oblivisci.

ISCREDO IN DEUM PATREM OMNIPOTENTEM. Sicut

optime

novit

caritas

vestra,

?

carissimi,

fides

omnium

christianorum in Triniltate consistit : et ideo etiam tertium vobis textum symboli repetimus, ut ipse numerus !repetitionis in signo conveniat Trinitatis.

CREDO IN DEUM PATREM OMNIPOTENTEM.

?05ymbolum, fratres carissimi, quod audistis, totum vos in auris

auditum convertite : lut semen verbi paratos sulcos inveniat, quibus salubriter insidens, et radices fortiter !figere, et tempore retributionis uberes iustitiae fructus possit afferre. Sic ergo habet lexordium symboli CREDO IN DEUM PATREM OMNIPOTENTEM.

(47)

15 sine fundamentum

patrem] (48) lin deo 13 corde] Ma; cordis zs. Ma ; totus zz5, pro totos ?

16 capire Aie oz. Mz Mz

1? credulitatis] pro creduli?

5 discendit M retenetur 775.

zz. iubat

? sancta ecclesia ?? totum] Ma

?! solcos

(47) 15 jperessum] Idem fere apud Pseudo-Eusebium, ibid : « Qui-

cumque hacdetelicta... proprium sequitur intellectum, quicumque pet sapientiae suae sensum ad mysteriorum caelestium se putat posse pervenire secretum, quomodo si absque fundamento aedificet domum, aut si praetermisso ostio velit introire per tectum, vel si nocte sine lumine inferat gres-

sum. » 1768* y;/73[75 carminis] Symbolum « salutare carmen » appellat Faustus Reiensis, De Spir. sancto, l. x, c. 2.

(48) 16 cuf opfime novit caritas vesfra] Heic saltem se prodit Caesatii manus : cf. initium sermonis

infra 228 : «Sicut optime novit sanctitas vestra», quod idem fere tribus aliis locis occurrit.

'Ter ab

episcopo titur.

repe-

48 Deum

S. CAESARII cum

audis, sub!stantiam

intellege, sine initio, sine fine.

Patrem cum audis, Filii intellege Patrem. ??Hoc ergo ipso nomine,

quod deus Pater appellatur, cum Patre pariter subsistere letiam

Nefas servo est de natalibus Domini disputare.

Filius demonstratur.

Quomodo sane deus Pater genuerit Filium,

nolo discutias. !Credendus est ergo deus esse Pater unici Filii sui domini nostri, non discutiendus : !neque enim fas est servo de natalibus domini disputare. Contestatus est Pater de !caelis dicens :

HIC EST FILIUS MEUS DILECTUS, IN QUO MIHI BENE CONPLACUIT : IPSUM

?"AvuDITE.

Pater

ipsum

esse

dicit Filium

suum,

et ipsum

audire iubet : quis est qui !neget esse verum, quod Veritas dicit ? ISequitur : CREDO ET IN IESUM CHRISTUM FILIUM EIUS UNIGENITUM SEMPITERNUM. !lesus hebraice vocabuli nomen est, quod aput nos salvator dicitur. Christus a chri!'smate, 1d est, ab unctione

In mysterio

appellatur. UNIGENITUM, inquid : unicus est namque Patri *9*Christus, ut splendor igni, ut forti virtus, ut sapientia sapienti. CONCEPTUS, inquid, !DE SPIRITU SANCTO. Spiritus ergo sanctus refertur

Incarnationis

dominicae carnis et templi creator. !Incipe iam hinc intellegere

tota Trinitas cooperatur.

TUS SANCTUS SUPERVENIET IN TE, ET VIRTUS ALTISSIMI OBUMBRABIT

etiam sancti Spiritus maiestatem. Sic enim ait evangelium : !SPIRITIBI. Videte lergo cooperantem sibi invicem Trinitatem. Spiritus sanctus venire dicitur super virfginem. ET VIRTUS ALTISSIMI (OBUMBRABIT TIBI. Quae est virtus altissimi» nisi ipse !Christus,

Expositio

reli-

quae partis Symboli in crastinam diem reservatur.

Pilati nomen cur symbolo insertum.

qui est DEI VIRTUS ET DEI SAPIENTIA ?

(49) Iam, si iubetis, haec quae dicta sunt caritati vestrae sufficiant : et die crastina lsecundum sanctam consuetudinem vestram per ministerium fratrum nostrorum ea !quae restant maturius audietis. Quod ipse. T NATUS, inquid, DE MARIA VIRGINE, CONCEPTUS EST DE SPIRITU SANCTO,

PASSUS

SUB

?PONTIO

PILATO.

cur symboli conditores necessarium

Requiramus,

dilectissimi,

iudi!carunt, ut ipsius etiam

Pilati nomen insererent. Ideo utique, quia antichristi multi futuri (48) ?5 quod] Ma ; quo Mz ; quo**d zs. ?! negit 7z5. 33 hebraice] Mz ; ebreice 77:.; hebraici Ma 31inquid] 5.; inquit edi;. 35 inquit ediz. 38 vidite zs. 10 qncints inclusa baud male supplevit Ma (49) liam] sezze] zzs. ; iam iam edi;. * ipse] scripsi, uti plerumque Caesarius, i. €. Quod ipse praestare dignetur, qui vivit e/c ;ipsi zzs. edi/. * Natus] cuz grandiori maiuscula, et praemissa cruce inquit edi/. $ nomen] rece, puto, Mabillonius ; nomine zzs. Mz

(48) 30 g4dj;e] Matth. 17, 5. Se HEEL Uns Su. ee ^! sapientia ?] Y Cor. x, 24.

(49) ! am si iubefis etc] Formula frequens ap. Caesarium, ubi contionem in duas partes dividere statuisset, cuius rei sex saltem exem-

pla possim proferre ; quod quidem aenigma frustra explicare conatus est Fridericus Wiegand, Die Stellung des apostol. Symbols im kirchl. Leben des MA, I 249, not. 2.

2 per ministerium fratrum nostrorum] Simile quid habes in clausula Gelasianae traditioni orationis dominicae in Missali Gallic. Vet. (edit. Mabillon. p. 346) inserta, forte an

ab ipso Caesatio : « Nunc autem habetis magistros illum Primicerium et Secundum eius (pro Secundicerium ?) illum, qui vos edoceant. »

SERMO IX. erant

: ut nulla heresis

Christum

49

alium

esse diceret, cum unum

utique esse !constaret, quem sub Pilato passum symbolum tradidisset.

ICRUCIFIXUS, MORTUUS ET SEPULTUS,

TERTIA DIE RESURREXIT.

De manifesta et re !^probata a multis domini resurrectione licet evidentissime evangelia testata sint, tamen etiam apostolus praedicavit dicens, RESURREXISSE ab inferis salvatorem DIE TERTIA. ISi ea die qua mortuus est, vel nocte quae secuta est, statim resurrexisset, vix eum laliqui crederent vere fuisse defunctum. Vides,

Confirmatio mortis est dilatio resurrectionis.

quia confirmatio mortis est dilatio !resurrectionis ; et e contrario

mortis veritas rationis auctoritas est. Nisi enim quemquam prius ostenderis inclinatum, non convincis erectum ; et e contra facile probabis !in somno fuisse resolutum, cum docueris suscitatum.

ET QUIA VISUS EST CEFAE, ET POST !HAEC ILLIS UNDECIM ; DEINDE

VISUS EST PLUS QUAM QUINGENTIS FRATRIBUS SIMUL. O !miram domini et inaestimabilem pietatem ! Parum ad confirmandum ecclesiae fidem lexistimavit, quod eum post resurrectionem omnes apostoli viderant, nisi videndum ??se etiam turbis adstantibus praebuisset.

ISequitur autemin symbolo : ASCENDIT AD CAELOS, SEDIT AD

DEXTERAM

DEI

!PATRIS OMNIPOTENTIS.

Non corporaliter hic dei

dextera ostenditur, dilectissimi, quia !divina maiestas non secun-

dum

humanam

speciem

designatur.

Sedere

ideo

ad dexteram

IPatris Filius dicitur, quia in eo nulla sinisteritas invenitur. Cum

Quomodo

in-

tellegenda sessio Filii ad dexteram

Patris.

enim in scripturis ?sacris semper, quod dexterum est, ad meliora, quod sinistrum, ad deteriora pertineat, lidcirco in deo dextera, id est, bona sunt, ubi sinistra, id est, mala possumus suspicare. lIINDE, inquid, VENTURUS IUDICARE VIVOS ET MORTUOS.

CREDO IN SANCTUM SPIRITUM. Ad excludenda hereticorum omnium calamitosa (50) commenta eodem verbo credulitatis, quo in principio sui symbolus Patrem honoravit let Filium, in conclusione textus sui nunc honorat Spiritum sanctum, cum ait : CREDO !IN SANCTUM SPIRITUM. Ne inferioris ergo fortasse contumeliam pateretur, iure eum !sibi aequaliter vindicare et deitatis (49) ? haeresis edif. ? mortuos 7. 95d4* te probata] Mz; reprobata zo fenore ms. Ma 1?mortuos 77. resutrexisse 77. 15 ostendiris 775. non convinvincis 775 16 resolutum] Pene coni. Ma ; tevolutum zzr. Mz Cae-

fe zs.

13 instimabilem

spatio ms.

1? quod] Ma ; quo Ma, ef in fine versus deficiente

20 se] edif; si zs.

7:5. Mu perteneat 75. dicorum 775. (50)

! yerbo] edi? ; veto

?5 quod

? inquit eZ//. zs.

sinistrum]

quo] quod zz;.

P ru

Cots15, 5:

?? Non corporaliter] « Nihil hoc loco

sinistrum

symbolus]

exempla ; symbolum edit. — * conclusione] con 5.supp/l.ms.

(49) 1 fer]j7] I Cor. 15, 4. 1? f; eg die qua etc.] Id quoque ex homil. 2 Pseudo-Eusebii p. 630 F ad verbum desumptum. 144. [Nis enim quemquam etc.] Ibid. 630 G.

Ma;

?9 excludendam 5. Mz

quod

here-

zs, nec desunt

— * contumiliam zzz.

tibi corporale proponas» etc. : Ps.-Eus. ibid. 631 A. ^4 s/nisferifas] Rarius quidem vetbum, quod tamen apud Plinium et Apollinarem Sidonium occurrit. ! symbolus] Apud Graecos (59) etiam neutro perinde ac masculino genere vox usurpatur.

Eodem verbo Symbolum honorat Spiritum sanctum,

quo et Patrem et Filium.

50

S. CAESARII

ostendit plenitudinem, et Patris ac Filii dignitatem : *quia in Trinitate divina non est quod maius minusve credendus sit ; siquidem, ubi 'unus maior dicitur, deesse minori aliquid indicatur.

In hac ergo ipsa divinitate si laliud maius quis, aliud minus adserat, ei ipse maiestati contumeliam facit, quam !maiorem putat : quia, eum aequalis potestas ac dignitas Trinitatis sit, quidquid uni ldetrahitur, cunctae proculdubio deitati aequaliter derogatur. IlCREDO,

Symboli fides praemium est aeternitatis.

inquid, SANCTAM

COMMUNIONEM,

!CARNIS

ECCLESIAM

CATHOLICAM,

RESURRECTIONEM,

VITAM

SANCTORUM

AETERNAM.

AMEN. Aeternam vitam bene in conclusione !symboli coaptavit, quia ipsius symboli fides praemium est aeternitatis ;ac per hoc lordo symboli salutis ascensio est : quia, si fideliter quisque ad summitatem

illius !venerit,

certissime

salutis aeternae

cardinem

possidebit : regnante domino nostro !?Iesu Christo, cuius est honor et imperium per omnia saecula saeculorum.

Aes Edit.: Append. August. serm. 244 collectione caesariana repertus est. monis praesertim in fine plus solito tum Caesarii fetum, an centonem

(— y) ; in nulla autem adhuc Qua de re, et quia vitiis serscatere videbatur, utrum cerex ipsius aliorumque dictis

compositum referret, aliquandiu dubitavi : ultimo tamen visum

est, nullum revera argumentum adduci posse, quod contra eius auctoritatem valeret. Quin immo iudicio magistri de Arelatensi nostro optime meriti Pauli Lejay plane adsentior, qui in perutili libello « Le róle théologique de Césaire d'Arles » (Paris 1906), pp. 44

et II5, hanc homiliam quasi breviarium quoddam Admonitionum

Caesari, quin et £ottus religionis constituere pronuntiavit. Porro sermonis fama apud eruditos ideo praecipue pervagata est, quod pars prior ex locis constet ab Athanasiano quod dicunt symbolo mutuatis : de quo lege sis, praeter P. Lejay, op. cit., pp. 44 sqq., et A. E. Burn «The Athanasian Creed and its Commentaries » (Cambridge 1895) p. Ixxxii sqq. ; « An Introduction to the Creeds » (London 1899) p. r5r, etiam dissertatiunculam quam accepta occasione collectionis Zwifaltensis (Z) describendae nuper emisi : «L'origine du symbole d'Athanase» Rev. Bénéd. XLIV (1932), p. 207-219. Textui edendo hos praecipue testes adhibui : codd. latin. Monacenses 28135 (IX saec.), foll. 94v-97 (— F!); 6433, fol. 69 (fragm. saec. VIII — F?); 14470, foll. 111-112v (initio et fine mutilum,

saec.

VIII/IX

—

H*!;

Sangall.

saec. IX (— H*', qui fratrem habet Turicen.

(50)

5 credendus] pro credendum ?

nori] conmzectura scripsi ; minor zzs. edil.

150, p. 281-284,

C 64, saec. VIII

siquidem] Ma ; si quid zzs. Mz

9 mi-

aliquid] zzs. Mz ; in aliquis corr. Ma

?ipse] Ma Ma, malim ipsi; ipsa zzs. maiestate contumiliam 77. ? cuncti 1? inquit edi7. 10 54: sancta ecclesia catholica. s. communione. c. resurrectione Us. 1? quoaptavit zz.

SERMO X.

5I

(— H9) Insuper usus sum apparatu, quo C. P. Caspari editam a se Expositionem fidei (Kirchenhistorische Anecdota, Christiania 1883, pp. 283-289) instruxit (— Cas.) Ipsam tamen expositionem, haud secus atque alias formulas connexas, de quibus P. Lejay

PP. 46-52, in Appendicem inter Initia reiciendas existimavi.

(31)

Rogo

INCIPIT EXCARPSUM

et ammoneo

DE FIDE CATHOLICA.

vos, fratres carissimi, ut quicumque

vult salvus lesse, fidem rectam ac catholicam discat, firmiter

teneat, inviola'tamque conservet. Ita ergo oportet unicuique observare, ut credat ?Patrem, credat Filium, credat Spiritum sanctum. Deus Pater, deus !Filius, deus et Spiritus sanctus; sed tamen non tres dii, sed unus !deus. Qualis Pater, talis

Filius, talis et Spiritus sanctus. Attamen !credat unusquisque fidelis, quod Filius aequalis est Patri secundum !divinitatem, et minor est Patri secundum humanitatem carnis, quam Fde nostro adsumpsit ; Spiritus vero sanctus ab utroque procedens. !Credite ergo, carissimi, in deum Patrem omnipotentem ; credite et 'in Iesum Christum Filium eius unicum

dominum nostrum. Credite leum conceptum esse de Spiritu sancto, et natum ex Maria virgine, !quae virgo ante partum, et virgo post partum semper fuit, et absque ??contagione vel macula peccati perduravit. Credite eum pro nostris !peccatis passum

sub Pontio

Pilato, credite crucifixum,

credite mor-

tuum let sepultum, credite eum ad inferna descendisse, diabolum obligasse, let animas sanctorum quae sub custodia detinebantur liberasse, !secumque ad caelestem patriam perduxisse.

Credite

eum

tertia ?die a mortuis

resurrexisse,

et

nobis exemplum resurrectionis ostendisse. !Credite eum in caelis cum carne quam de nostro adsumpsit ascen!disse credite quod in dextera sedet Patris : credite quod venturus Isit iudicare vivos et mortuos. Credite in Spiritum sanctum, credite

!sanctam

ecclesiam

catholicam,

credite

sanctorum

(51) lexcarpsum] H*$779; incipit omelia s. Agustini praez. F 4*8* credat inPach in dcoin Sas ido EC AS e Attamen] Et tamen F H* 1 3]ligasse H*$7-79

om. H*t

1? secumque]

eP great de Jisiion

eumque

H*?'; eosque

FP!

?? 34 mortuis]

25 fiit||rogas Je o Colis, desde)

(51) ! excarpsum) 1ta inscribuntur quattuor vel quinque aliae Caesarii homiliae. 250d- Quicumque vult salvus esse etc] Huius loci cum Athanasii quae dici-

tur fide catholica congruentiam nemo est qui non videat. V od iwferna descendisse] Sollemnis Caesarii formula, uti haud semel iam notavi.

Fidei cae

catholiseu

Sym-

boli « Quicumque» compendium.

52

S. CAESARII

communionem,

?5credite

carnis

resurrectionem,

credite

re-

missionem peccatorum, credite let vitam aeternam. 2. Igitur si quis vult discipulus Christi esse, mandata sua custo!diat, humilitatem discat, ut ipse ait : DISCITE A ME, QUIA MITIS SUM !ET HUMILIS CORDE. Cur corde, rogo ? Quia

multi sunt, qui a foris (52) videntur humiles esse, intus autem pleni sunt tumore superbiae. 'Christus pro nobis HUMILIAVIT Christi

insu0.

per mand4'à

SE, FORMAM

MORTEM,

SERVI

MORTEM

ACCEPIT,

AUTEM

FACTUS

!OBOEDIENS

CRUCIS;

pro nobis,

USQUE AD

fratres, ut

exempla imi- peccata nostra deleret, carnem humanam adsumpsit, ?natus VurUs est ex virgine, positus in praesepio, pannis involutus, a Iudaeis !'reprobatus, ab ipsis persecutus, conprehensus, flagellatus, sputis !sordidatus, spinis coronatus, clavis transfixus,

lancea perforatus, !cruci adpensus, aceto cum felle potatus, et inter iniquos reputatus. !Ad hoc haec omnia, carissimi, totum sustinuit, ut nos de faucibus "inferni liberaret. Ergo, fratres carissimi, dum tanta et talia dominus !pro nobis sustinuit, si ad eum volumus pervenire, vestigia illius !debemus sequi, et exempla sanctorum imitari. Dominus in evangelio !suo dicit : SI QUIS

SEMETIPSUM,

TOLLAT

VULT

!CRUCEM

POST

SUAM,

ME

VENIRE,

alibi dicit : VADE, VENDE OMNIA QUAECUMQUE PAUPERIBUS,

carissimi,

quem.

ET VENI,

secuti

ipse bibit,

Christi

SEQUERE

sunt

!crucifixus

ME.

vestigia

biberunt. est,

Sancti

Paulus

ME.

Et

HABES, ET DA

!martyres, fratres

illius, et calicem

Petrus

ABNEGET

ET SEQUATUR

apostolus

decollatus

pas!sionis,

pro

est,

nomine

Stephanus

lapidatus est, et reliqui quam. plures pro nomine ipsius sic passi sunt. ?3. Ergo, fratres, crucifigite et MORTIFICATE MEMBRA (51)

?*communionem

T51970

sanctorum

?' sua] eius H'?

E9470

?9 Cur]

Ideo Casp coniectura ; Deum p

Qur

?5resurrectionem —carnis seripium

conico;

P!;

Oin F1 HI91-67.70

rogo] F'; roga H*!' ; rogat H$-?9 ez codd. duo

Paris. ; xoget u. Casp uterq. coniectura (52) lhumiles esse] P!, esse oz.

2 foris] H"* Casp ; a om. Casp; se humiliare H5* p

? accipiens

Casp ?*4-factus oboediens] F!; f. est ob. H*'; oboediens patri u Casp ifratres] F* H** 1; factus H*' ; traditur Casp adsumpsit] accepit H9? Casp 5 natus est] H*! pu, est oz. Casp ; nam F!

$ reprobatus] reputatum F!

flagell. n.Casp S'adshoc] EEISUS Eros hoce 5 Tec praem. y totum] P! H9497 C255; posz. del. F9! ; og. gu. ? suo]om. p Casb

cumque] quae y Casp P

H$r57;

ettollt,

— et vende F! ; vinde p/erig. codd.

et da] F! u Casp ; oz. et FI91-67

Christi vestigia secuti sunt pj

?9 corde] Matth. 11, 29. ? erucis] Phil. 2, 7. (corbrehensus, flagellamus

Cf. serm.

etc.]

infra 57, 4 et P. Lejay

— 5 quae-

16 secuti s. v. illius]

U bibit] H9-9' & Casp; bibebat,

pro biberat? FP! 15 decolatus P! FH?! (est ozz, H9? gu) 071. H9? y, ?? ergo] quapropter praezz. FI$*

(51) (52) 95dd«

et

carissimi] fratres Hjllius] eius j

lapidatus est] est

«Le róle théologique de Césaire d'Arles », p. 29. H1 sequatur ze] Luc. 14, 23. 15 sequere 770] Matth.

19, 21.

SERMO X.

53

VESTRA QUAE !SUNT SUPER TERRAM, ut possitis placere illi qui vos creavit. Qui fuit !superbus, sit humilis : qui fuit incredulus, sit fidelis :qui fuit luxo'riosus, sit castus : qui fuit latro, sit idoneus : qui fuit ebriosus, sit !sobrius : qui fuit somnolentus, sit vigilis : qui fuit avarus, sit largus : ?5*qui fuit bilinguis, sit beneloquius : qui fuit detractor aut invidiosus, (53) sit purus et benignus: qui aliquando ad ecclesiam tarde veniebat, !modo frequentius ad eam currat. Elimosinarum copia unusquisque !se redimat : quia SICUT AQUA EXTINGUIT IGNEM, ITA ELIMOSINA EXTIN!GUIT PECCATUM. Decimas per annos singulos de omni fructu quod *collegitis inter ecclesias et pauperibus erogate. Ieiunium amate, !voracitatem et crapulam vini devitate. Esurientes pascite, sitientes !potate, nudos

vestite, infirmos

visitate,

et qui positi sunt in

carcere !requirite. Hospites in domos vestras collegite, et pedes eorum lavate, linteo extergite, ore exosculate, et lecta ipsorum praeparate. Nullus furtum faciat, non homicidium, non adulterium, non periurium, !non falsum testimonium dicat. Honoret patrem et matrem, ut sit llongaevus super terram. Diligat deum plus quam seipsum, amet !proximum suum sicüt seipsum. Quicumque de his supradictis comImisit, cito emendet, confessionem donet, veram paenitentiam

agat, !5et remittuntur el peccata sua. Si haec quae suggessi, fratres, adimplere !volueritis, remissionem peccatorum promerebitis, et vitam aeternam !consequeritis : auxiliante domino nostro lesu Christo, qui vivit et !regnat in saecula saeculorum. Amen. (32) ?2sà.|uxorius H*! ?* qui f. somnolentus s. vigilis] ozz. F! H*! vigilis] H*' Casp. forza lexteis ignota ; vigil p. ?5 beneloquius] H*! (boniloquius Priminius) ; boniloquus p ; beneloquens F! Casp (53) ? recurrat Casp copiam F! e£ pleriq. mss. ? ignem] ardentem add. Casp.

ita]etimser. Casp — ?**' extinguit 29 Joco] oz. p

* per annos singulos]

scripsi ; per annis singulis F! ; annis singulis FI?! ; ozz. FI?" Casp quod] ozztes "mss. et. edit. 5inter ecclesias] P! H5'9* Casp; ecclesiis p. pauperes Casp 554- Teiunium 454. devitate] oz. H*7 $ crapulam] crabula H*!; pulchra FP! vini] ozz. Casp evitate Casp — 9 in domus v. H?! ; in domibus vestris Casp eorum] H*' i; illorum F!; oz. H* ? et linteo Ft exosculate] F! FH?! Casp ; osculate H*' ; exosculamini p 1? non homicidium] ozz. F* ; prizzo Joco ponit y 1354- cornmisetit cito se emendet FH* 14 paenitentiam] re/iqua in H* desiderantur

i5 et] utia247. D

remittentut p.

16 promerebitis] F!

H*' Casp; ptomerebimini p !' consequetitis] Casp ; consequiritis zzsr.; consequemini p. auxiliante] F! H** Casp ; praestante p qui] cum patte et filio et spiritu sancto zzsu/se inZerser. P (82) ?1 ferra7;] Col. 5, 5. ?1 idoneus] Vox Caesario familiaris.

recte admonet, ea, quae hic habentur, in Missale Francorum (adde

(53)

et in Pontificale

lgd

ecclesiam

tarde

veniebat]

Romanum,

De

Saepe his similia apud Caesarium

ordinat. subdiac.) fere ad verbum

leguntur, quae in unum

recepta esse.

congessit

P. Lejay, op. cit., p. 156 sq. Idem 12

4 peccatum] Eccli. 3, 33. C.

Praecipua christianorum officia describuntur.

54

S. CAESARII

XI.

Collect. : inter additicias homilias in M* et M", Edit. : C. P. Caspari,

«Briefe, Abhandlungen u. Predigten» (Christiania 1890), p. 202-206 — Casp : cf. ibid. p. 411-429. Quod autem nunc primum Caesarii homiliis accedit, duobus argumentis adductus sum : 1? conclusio indubitanter caesariana est; 29 inde pronum ad fidem est, ea quae praecedunt

ab eodem

auctore

in unum

congesta

esse, praecipue

cum

optimas rationes Caspari attulerit, cur compositor homiliae in Gallia meridionali,

et quidem

Pseudo-Eusebio

inter

Gallicano

ecclesiasticos

suppares

viros

quaeratur.

Fausto

Reiensi

Revera

doctrina

seu

et

sententiae, quae hic n. 1-5 evolvuntur, tantam habent similitudinem (54) cum homiliis de Pascha 6.9.11 collectionis eusebianae, ut ab ea

haustae fere dici possint. Quod tamen non impedit, quominus novum quid artis et audaciae in ipso opusculo optimi aestimatores iure agnoverint («hóchst originelle Predigt» Arnold, p. 454). De eodem argumento iisdem prope verbis agitur in sermone Caesar. 112, n. 1 et in serm.

10 de Pascha,

n. 2, inter eos quos edidit A. B. Caillau

I, 30.

QUARE DOMINUS IESUS CHRISTUS GENUS HUMANUM PER DURAM !PASSIONEM, NON PER POTENTIAM LIBERARIT.

Multos movet modus quo salutem hominis Christus operatus est.

I. Multos, fratres carissimi, tangit ista suspicio ; multos parvae scientiae homines !in scrupulum mittit huiuscemodi cogitatio; dicunt enim : Quare dominus Iesus ?Christus, virtus et sapientia Patris, salutem hominis non potestate divina et solo lest operatus imperio, sed humilitate corporea et humana conluctatione ;cum utique !potuerit virtute et maiestate caelesti diabolum prosternere, et hominem ab eius tyran!nide liberare ? Movet quosdam, quare mortem non verbo destruxit, qui in principio !vitam verbo dedisse praedicatur : quae fuit ratio, non eadem maiestate perdita reparari, qua potuerunt nondum extantia procreari. Ut quid enim opus fuit Christo domino no!stro tam duram passionem excipere, qui genus humanum per potentiam potuit liberare? IUt quid incarnatio, ut quid infantia, ut quid cursus aetatis, ut quid contumelia, ut !quid crux, ut quid mors, ut quid sepultura ad hominis reparationem suscepta sunt ? 2. Haec dicunt parvae scientiae homines. Potuerat sine dubio dominus noster Pauctoritate divina diabolum triumphare, et hominem ab eius dominatione liberare. !Potuerat quidem : sed ratio resistebat, iustitia non sinebat, quae maiora sunt apud !deum

(54)

1 Inscriptio ex me : in utroque cod. desideratur

SERMO XI.

55

quam omnis virtus totaque potentia. Haec in hominibus laudantur : quanto !magis in deo, qui rationis atque iustitiae et auctor est et exactor ? Fuit igitur in propo!sito dei hominem reparare, hominem a diabolo deceptum aeternitati restituere. Hic ?iam considerandum est, ne misericordia iustitiam perdat, ne pietas destruat aequitatem. !Si enim maiestate et potentia sua diabolum perculisset, et hominem de eius faucibus leruisset, erat quidem potentia, sed non erat iustitia. Poterat enim dicere humani gelneris inimicus

: « Domine,

iustus es et verus

Ratio

et iusti-

tia maiora

sunt Deum,

apud quam

virtus et potentia.

: fecisti in bonitate

tua hominem, !qui et me ipsum aliquando bonum angelum creasti, non malum. Dedisti tam mihi ?quam homini liberam arbitrii facultatem : dedisti legem cum interminatione senten!tiae, si ille attigisset inlicitum, morte moreretur. Me ipsum primum voluntario livore !perdidi; deinde suasi homini malum. Suasi, non inpuli : quia nec poteram cogere lhabentem voluntatis propriae libertatem. Ego magis auditus sum, quam tuus sermo servatus est. Accepimus dignas meritis nostris te iudicante sententias : ego in male?9dictionem aeternam, ile in mortem mecum poenamque terribilem. Mihisehomo!propria voluntate coniunxit ; a te eadem voluntate,non invitus, distraxit : meus lest. Pro peccato pariter destinati sumus

Quid dicere diabolus poterat, si potentia Deus hominem salvasset.

in poenam : si avellitur a me, non est iustitia, !sed violentia ; non est gratia, sed iniuria ; non est misericordia, sed rapina. Homo

Iqui noluit vivere cum

posset, quare vivificatur invitus ? Prae-

sumo dicere, iuste 1udex : ??non decet in una causa dispares esse sententias. Postremo, si hoc placet, ut sola indullgentia, cessante omni iustitia atque ratione, homo salvetur, debemus ambo sal-

vari, let ille qui periit, et ego qui perdidi. » (53) 3. Nonne ista vox diaboli quasi iusta et velut rationabilis videretur in deum,

!qui omnia iustitia ac ratione et operatus est

et semper operatur ? Ut ergo haec vox !scelerata locum non haberet, et omnia dei gesta iustitia ac ratione constarent, venit lvirtus

illa de caelo, venit non per potentiam hominem a diabolo divellere, sed servata 5in omnibus aequitate, sicut ad Iohannem baptis-

tam tempore baptismatis excusantem

dicens : SINE MODO

!dominus ipse memoravit

: SIC ENIM OPORTET

NOS

IMPLERE

OMNEM

ITUSTITIAM. Pro hac ergo causa dominus et salvator noster venit IN

SIMILITUDINEM

!CARNIS

PECCATI,

sicut

docet

apostolus,

et

sustinuit omnia sine peccato ; ut sic impleta liustitia damnaret in carne peccatum, dum de substantia peccatrice caro suscipitur sine Ipeccato. Probat hoc illa congressio in deserto facta cum spiritu, ubi non divina maie!lstate diabolus vincitur, sed recordatione mandati, sed ieiuniis, sed responsione legali. lProbant hoc etiam

Pharisaeorum

(54)

diversa

temptamenta,

a quibus

saepe

dominus

17 Haec] seripsi coniectura ;nec codd. Casp : cf. Morel, Élémens de critique

(Paris 1766), p. 120 sq.

?4 quia M1

?6 in]icitum] M?! ; inditum M^* ; inter-

dictum «coni. Casp. ?' homini] serips;; homine M*; hominem M? Casp ?9 est] ozz. M* 3? pro peccatum M' ; per peccatum MH Casp 94 possit M41: (53) * non] ozz. M per potentiam] potentia Casp

(55)

? iustitiam] Matth. 3, 15.

8 peccati |Rom. 8, 3.

In opere redemptionis oportuit Christum implere

omnem iustitiam.

56

S. CAESARII

laces!situs est. Dum ingratis benefacit, dum iniuriae non resistit,

dum

Non

expedie-

bat ut divinitas sola vin(COEeby

vincit patientia

!contumeliam,

impletur utique omnis

vincit bonitate

iustitia, et damnatur

malitiam,

omne

peccatum.

Inde ipse dominus praedicabat : vENIT, inquid, PRINCEPS HUIUS

IMUNDI, ET IN ME NIHIL HABET. Prima ergo victoria est, expertem delicti carnem praestare !lsumptam ex gente peccatrice : ut in ipsa damnaretur peccatum, in qua regnare posse !se crediderat ; immo ipsa nunc vinceret, quae victa fuerat aliquando : quia si divinitas Isola vicisset,

nec

diabolo

fuisset

magna

hominibus vincendi ??fiduciam non dedisset.

confusio,

et corporeis

4. Iam videamus quid sibi velit crux, quomodo in ipsa solvitur mundi peccatum, lquomodo mors destruitur, et diabolus triumphatur. Crux certe non est debita, quantum ad iustitiae formam pertinet, nisi peccatoribus : nam et lex dei et lex saeculi reis et !criminosis crucem decrevisse cognoscitur. Circumcursante igitur diabolo, operante per ?PIudam, per reges terrae, per principes Iudaeorum, qui IN UNUM CONVENERUNT ad !Pilatum ADVERSUS DOMINUM ET ADVERSUS CHRISTUM EIUS, damnatur Christus ad mortem; !damnatur innocens, sicut propheta dicit in psalmo :

IUSTUS AUTEM QUID FECIT ? et literum : CAPTABUNT IN ANIMAM IUSTI,

ET

SANGUINEM

INNOCENTEM

CONDEMNABUNT

; !damnatur

nullius ne levis quidem peccati reus, quia nullum potuit serpens

facere 9?in hac petra vestigium. Suscepit patienter et contumelias

Propter crucis mysterium Christus venit in mundum.

et colaphos, coronam spi!neam et vestem coccineam, ceteraque ludibria quae in evangelio continentur. Suscepit !hoc absque ulla culpa, ut saginatus patientia, ut TAMQUAM OVIS AD VICTIMAM veniret lad crucem. Suscepit hoc dignanter, qui poterat referre in adversarios iniuriam. Praelpotentes sustinuit, ut canit David, VELUT HOMO SINE ADIUTORIO, qui divina se poterat ?9?maiestate vindicare. Nam qui arborem ficus verbo radicitus arefecerat, multo facilius, !si increpare voluisset, omnis caro, quae faenum aestimata

est, protinus aruisset. Si lenim et illi, qui ad capiendum eum venerant,

blando

interrogati

sermone,

id est,

lQUEM

QUAERITIS?

abierunt retrorsum, et facti sunt velut mortui, quid factum fuisset, Isi increpare voluisset ? Sed inplet mysterium crucis, propter

Diabolus hamo crucis ineScatus.

quod et venerat in hunc *4*mundum; ut per illud peccati chirographum solveretur, et inimica potestas velut (56) hamo crucis inescata caperetur, et salva iustitia atque ratione praedam diabolus Iquam tenebat amitteret.

(85) 16 expertim. Mt lU gente] comi.; genete codd. Casp ?! solvitur] Casp rece; salvetut codd. 31-33 Suscepit hoc 44. ad crucem] oz. M* Casp 3? ut... ut] scrip; ;aut..aut M! — ovem a victima MH — *$?cyrographum Mt (56) linescata] cerfo M31, gon in escaca, u£ seribit Casp in apparatu ;in esca M* Casp salva] sola M*

(85) 3 cIAS]

16 5abe?] Ioh. 14, 30. DSSgo Eo CE CESNACURCINE2

?7 fecit ?] Ps. 10, 4. ?3 condenmnabunt|] Ps. 93, 21. 39 yes?tigiuÀ] Cf. Prov. 30, 19.

3? victiman] Esai. 53, 7. 6:

35 adiutorio] Ps. 87, 5.

3$ arefecerat] Cf. Matth. 21, 19. 38 quaeritis ?] Ioh. 18, 4. 6. *9 chirograbbum] Cf. Col. 2, 14.

SERMO

XII.

57

5. Hoc autem ita factum credi necesse est. Christus dominus sine reatu aliquo, !sine culpa aliqua, sententiae poenali subiacuit, sine peccato innocens crucifigitur. ?Fit reus diabolus innocuo moriente: fit reus diabolus crucem iusto indebite inferendo. !Mors

Christi profecit homini :quod debebat Adam deo, Christus mortem suscipiendo !persolvit, iactus hominum eorumque progenie,

utique sacrificium pro crimine sicut !beatus Paulus edisserit

CHRISTUS, inquit, DILEXIT NOS, ET TRADIDIT SE IPSUM PRO !NOBIS OBLATIONEM ET HOSTIAM DEO IN ODOREM SUAVITATIS. Nec enim

facile dimitti !?poterat illud originale peccatum, nisi oblata fuisset hostia pro delicto, nisi propi!tiationis sanguis ille sacer fuisset effusus; quia nec vane iam tunc in Exodo dictum !constat a domino : VIDEBO SANGUINEM, ET PROTEGAM VOS. llla enim figura agni hanc !designabat Christi domini passionem. Dum erogatur sanguis pro sanguine, mors pro !morte, hostia pro delicto, sic diabolus quod tenebat amisit. Cui recte iam dicitur : « Non I5habes unde, inimice, causeris. Peccaverat primus Adam, sed ego Adam

Sic quod tenebat amisit, nec habet unde causetur.

novissimus !peccati maculam non recepi : ipsa te vicit caro per

meam iustitiam, quam seductione !feceras peccatis obnoxiam : iustitia mea proficiat peccatori, mors mihi indebite inrogata !proficiat debitori. Tenere iam in mortem perpetuam non potes hominem, qui te per !me vicit, superavit, elisit. Nec sane potentia victus es, sed iustitia ; nec dominatione, ?sed potius aequitate. » Sic vomuit quod obsorbuerat inimicus, et iuste ei tollitur quod Itenebat, quia iniuste invadere ausus est quod ad se nullo ordine pertinebat. 6. Ecce,

quare

fratres carissimi,

dominus

quantum

arbitror,

let salvator noster non

reddita

per potentiam,

est ratio

sed per

humilitatem, nec per violentiam, sed !per iustitiam genus humanum

de potestate diaboli liberaverit

beneficia cordia,

nullis praecedentibus quantum

!possumus

: et ideo nos, quibus ?*tanta

meritis praestitit divina miseri-

cum

ipsius adiutorio

laboremus,

ut

tantae pietatis gratia non nobis iudi!cium pariat, sed profectum.

XXID

Collect. : L 25. Edit. : e 12. p, 264. Sermo iste ex illis est, quos

Caesarius proprie ex se composuit, quique ipsius mentem et ingenium prima specie declarant ;eo maioris momenti aestimandus, quod forma abrenuntiationis "Arelate usitata bis terque ex eo

nobis innotescat.

(56) "hominum] protoplastorum ?7 profectum] add. explicit M^

(56)

? suavitatis] Eph. 5, 2.

4e

zarie

add.

Casp

128/05] Eix 51.259127

progenies

M4

Caesarii conclusio.,

58

S. CAESARII

EXPOSITIO

In Fidem . homines laudare non cessant.

FIDEI, ET INTERPRETATIO

omnibus

divinis

lectionibus,

NOMINIS

fratres

EIUS.

carissimi,

fides

multis 9?praeconiis conlaudatur, quam non solum divinae scripturae, sed etiam !totum genus humanum laudare non cessat. Atque utinam quomodo laudatur lingua, sic laudaretur et vita : quomodo praedicatur ex ore, (57) sic et teneretur ex corde; et quomodo labiis promittitur, sic operibus limpleretur. Tanta enim est virtus fidei, ut etiam ilh eam laudare !'praesumant, qui eam servare dissimulant. Et vere merito laudatur !fides, sine qua nihil umquam boni operis inchoatur atque perficitur, ?secundum illud quod scriptum est : SINE FIDE INPOSSIBILE EST QUEM!QUAM PLACERE DEO. De ipsa enim ex persona Christi et ecclesiae !dicitur : VENI PROXIMA MEA AB INITIO FIDEI. Ipsam etiam beatus lapostolus Paulus in illo catalogo, ubi omnes antiquos sanctos collauldavit, per singulos commendavit

dicens

: FIDE

ABEL,

FIDE

ENOCH, FIDE NOE, FIDE ABRAHAM PLACUERUNT DEO, et cetera. De hac etiam lipse dominus in evangelio dixit : FIDES TUA TE SALVUM FECIT ; et illud : !5S1I CREDIS, OMNIA POSSIBILIA SUNT CREDENTI ; et illud : SI HABUERITIS

Fides a fit nomen

accepit

!FIDEM UT GRANUM

SINAPIS, DICETIS HUIC ARBORI MORO : ERADICARE !ET TRANSPLANTARE, ET FIET VOBIS. Cum ergo tantis laudibus bonum i5fidei praedicetur, a multis tamen nominis eius proprietas ignoratur. !Fides enim a fit, id est, ab eo quod fiat, nomen accepit : quia in ipsa !lomnium non solum divinarum, sed etiam humanarum rerum firmitas !continetur. Unde quibuslibet verbis etiamsi cum multis iuramentis !dicat se aliquis fidem habere, si id quod se dicit credere verbis implere ?'noluerit factis, non est fides, quia, sicut dixi, fides a fit nomen

accepit. 2. Videamus quid sit quod debeat facere, qui fidem vult integram (57)

!custodire

LtenerecutlMe

e teneatur edi/.

credenti] L^? ; ozz. e

(57)

: hoc sine dubio, in quo fundamentum

13 ut] LM A.

$ deo] Hebr. xz, 6.

? fidei |Cant. 4, 8 sec. rxx. ? Fide Abel etc.] Hebr. 11, 4 sqq. DS gods] Men. íeyo i9

1? credenti] Matc. 9, 23. 14 yobis] Luc. 17, 6.

16 Fides enizm a fi] Eandem etymologiam verbo adsignat infra Caesarius in sermone 55 a me primum

? impleatur edi;.

iisaveceailludbz:2:

;Sicut e pu

edito de oratione dominica vel amore inimicorum, n. r : « Fides

eo quod fiat, inde nomen accepit. » Ita iam Cicero, Epist.

16, 10, 2 ;

De offic. 1, 25 ; De re publ. 4, 7 nec aliter Augustinus passim, a quo verisimiliter eam Noster accepetit.

SERMO XII.

50

christianae religionis firmissime continetur, ut et quod promittit deus et quod !minatur, toto corde verum esse confidat. Tunc enim et nomen fidei ?*sintellegere, et virtutem eius plenius poterit agnoscere, si ista duo !sibi ante oculos suos proponat, id est, praemium vitae aeternae, et !supplicium poenae perpetuae. Et quia unum credere, et de alio Idubitare nihil prodest, cum grandi diligentia unusquisque interroget !cor suum, si utrumque fideliter credit : et si in istis duabus rebus ?"veram fidem se habere cognoverit, corde

Fides christiana et quod promittit

Deus, et quod minatur credit.

firmissimo retinens, quod let iusti post bona opera accepturi

sint gloriam, et iniusti post mala !perpetuam passuri sint poenam, cum haec fideliter crediderit, si (58) toto animo contendit bona opera facere, per quae possit ad praemium !pervenire, et mala non agere, ut poenam possit evadere, fidem rectam !se tenere congaudeat, et deo gratias agat, et cum ipsius adiutorio !in ipso opere perseverare contendat. Haec ergo, fratres, si diligenter ?vultis adtendere, et nomen fidei et virtutem eius plenius poteritis 'agnoscere. Et quia fides a fit, sicut superius dixi, nomen accepit, !si te milies dicas fidem

habere, et quod verbis promittis operibus !implere nolueris, penitus non est fides. Et si te adseras credere prae!mium quod promittit deus, et supplicium quod minatur, et tamen, '"ut saepe iam dictum est, agere nolueris ut poenam perpetuam possis levadere, et ad aeterna praemia pervenire, omnino

Nihil prodest fidem verbis promittere, si operibus

non

impleas.

non est in te fides ;; let non solum te nihil adiuvat, quod te

verbis fidelem dicis, sed et !multum tibi etiam nocet : quia melius est cuiquam non promittere, Iquam quod promiserit implere non velle. Solum enim nomen fidei Pte liberare non poterit : quin potius, sicut iam dictum est, inde duplilciter reus eris, quia quod verbis promisisti implere noluisti; et clamat !tibi per Iacobum Spiritus sanctus : FIDES SINE OPERIBUS MORTUA EST. 3. Et licet totum quicquid homo promiserit, si potest, debeat opelribus adimplere, illam tamen primam et praeclaram promissionem, ?quam eo tempore quo in baptismo renascimur deo promittimus, !specialiter cum ipsius adiutorio servare debemus. Interrogamur enim !in baptismo, utrum abrenuntiemus diabolo, pompis et operibus leius; et abre(57) 31 post bonam operam IL? post malam IL? (58) ? milies] meumcfanter emendavi ex melius quod im edit. et. mss. legitur, in L? famen expunctum esf... ^ quod] quae eu, — ?! quo] ex quod eorr. L? ;quando L^

(88)

V »oríua est] lac. 2, 26.

abrenuntient

diabolo,

pompis

et

22s4- diabolo, pompis et operibus eius] et iterum ac tertio infra, n. 4 ;

operibus eius»; ut nemini iam dubium esse possit, quin haec fue-

similiter

rit abrenuntiationis

«Pro

in sermone

200,

ipsis e. respondent,

n.

5:

quod

forma

in ec-

clesia Arelatensi saeculo vr recepta.

Prima

nostra

promissio, abrenuntiatio

in

baptismo.

60

Parentes fideiussores

pro

infantibus

Non

capitalia

tantum,

etiam

minora

crimi-

na

fidem frangunt.

S. CAESARII

nuntiaturos nos voce libera respondemus. Quod quia linfantes per se minime profiteri possunt, parentes ipsorum pro eis ?5fideiussores existunt. Si ergo hoc quod primum est, et in quo funda!mentum christianae religionis consistit, fideliter conservamus, certum lest quod reliqua cum ipsius adiutorio implere poterimus. Si vero !hoc quod deo promittimus implere neglegimus, nescio si illam fidem 'quae inter homines agitur servare possimus. Si enim homini cuilibet ?potestatem habenti periculose aliquid promittimus, si hoc implere !neglegimus, quantum periculosius est deo promittere, et non reddere ? !Sed hominem ideo veremur, quia aut mortem aut damnum corporis lexpavescimus ; deo ideo reddere dissimulamus quod promittimus, !quia mortem animae omnimodis non timemus. Et ubi est illud (59) evangelicum : NOLITE TIMERE EOS QUI CORPUS OCCIDUNT ; SED POTIUS !EUM TIMETE, QUI, POSTQUAM OCCIDERIT, HABET POTESTATEM MITTERE IIN GEHENNAM ? Fiat ergo in primis quod deo promittitur, ut id quod !hominibus promissum fuerit impleatur. Consideret unusquisque ?conscientiam suam : et si se implesse viderit quod promisit, abrenun!tiasse diabolo et pompis illius non solum verbis sed etiam et operibus !recognoscit, fidem integram se servasse congaudeat. Sic tamen sit !securus de praeteritis, ut sit sollicitus de futuris : quia non qui coeperit, !sed QUI PERSEVERAVERIT USQUE IN FINEM, HIC SALVUS ERIT. Sed ne Pforte aliquis credat, quod fides per capitalia tantum crimina

frangi

!possit : quid interest

reddendam ; et illud : QUI DIXERIT

Abrenuntiatio, pactum cum Deo factum et subscriptum.

utrum

se maiori

an

minori gladio unusquisque !percutiens interficiat ? Qui hoc dicit, adtendat etiam de otioso sermone !fidem periclitari posse, de quo dominus in die iudicii rationem dixit lesse FRATRI

SUO

RACHA

SIVE

FATUE, l*REUS ERIT GEHENNAE IGNIS. 4. Consideret ergo unusquisque, sicut lam dictum est, quod !in baptismi sacramento promisit; et quia pactum cum domino fecit, !videat si eum ex nulla parte violavit. Quando enim

interrogatus

est

!ABRENUNTIAS

DIABOLO,

POMPIS

ET

OPERIBUS EIUS ? tunc ei sacerdos ?'"subscribendum pactum obtulit; quando autem respondit ABRENUNTIO, !tunc subscripsit. Si ergo, sicut iam supra dictum est, quod deo pro!misimus non implemus, nescio si hominibus fidem servare possimus. !Promisimus enim nos abrenuntiaturos diabolo, pompis (88) ^ ?!negligamus qu. (59)

* recognoscat e yu

15 eum] Lt? e; idu

(59) 3 in gehennam] Matth. 10, 28. ? erj7] Ibid. 22.

V reddendam] Cf. Matth. 12, 36. 15 ;gnis] Matth. 5, 22.

SERMO XII.

6r

et operibus leius. Quae autem sunt pompae diaboli, prope nullus ignorat : tamen ?5»vel ex parte aliqua dicere vobis necesse est. Omnia spectacula vel !furiosa vel cruenta vel turpia, pompae diaboli sunt. Gulae vel ebrietati !servire, libidini vel luxuriae infelicem animam subiugare, ad pompam Idiaboli certum est pertinere ; quia in talibus actibus illius voluntas impletur. De adulteriis vero vel homicidiis, rapinis vel testimoniis ?falsis quid opus est ut dicantur ad pompam vel ad opera diaboli !pertinere, cum hoc nullus possit hominum ignorare ? Nam et auguria lobservare, et praecantatores adhibere, et caragios, sortilogos, divinos linquirere, totum hoc ad pompam vel ad opera diaboli non est dubium !pertinere. Et ideo, quia pauci inveniri possunt qui se ex his omnibus ?5liberos esse congaudeant, unusquisque, sicut iam dixi, recurrat ad !conscientiam suam : et dum adhuc anima eius in hoc corpusculo (60) continetur, quicquid in se de supradictis malis aut fuisse aut esse !cognoscit, per paenitentiam et elemosinam et praecipue per indul!gentiam inimicorum suorum redimere

vel emendare

festinet ; et sic !cum

Quid

ad pom-

pas vel ad

opera diaboli pertineat.

dei adiutorio

praeterita vulnera studeat curare, ut numquam *postea unde iterum vulnerari possit praesumat admittere. 5. Nec se inaniter circumveniat dicens : Credo de dei miseri'cordia, quod numquam peritura sit fides vel baptismus meus quem accepi. Bene credis, si fecisti quod promisisti : si pactum quod cum !domino inieras conservasti, securus esto,

quia non periet nec fides !?nec baptismus tuus. Si vero quod verbis promisisti, operibus implere !dissimulasti, qua fronte vel qua conscientia scis quod non perierit !baptismus tuus, cum non custodieris pactum tuum ? Audi dominum !dicentem : QUID PRODEST QUOD DICITIS MIHI DOMINE DOMINE, ET INON

FACITIS

QUAE

DICO? et iterum

: QUI

HABET

MANDATA

MEA ET FACIT !5EA, IPSE EST QUI DILIGIT ME ; et iterum : NON

OMNES QUI DICUNT !MIHI DOMINE DOMINE, INTRABUNT IN REGNUM CAELORUM ; SED QUI !'FACIUNT VOLUNTATEM PATRIS MEI, QUI IN CAELO EST. Diligenter adten!dite, quia secundum

supra scriptas sententias nihil prodest homini !quod se fidem habere dicit, si quod verbis promittit operibus implere ?eglexerit, secundum illud scripturae : SI QUID VOVISTI DEO,

NE MORERIS !REDDERE : DISPLICET ENIM EI INFIDELIS ET STULTA PROMISSIO. MULTO !MELIUS EST NON VOVERE, QUAM (89) ?5 vel] oz. e 3? sortilegos e p divinos] Lt? ; oz. e 1 (60) ? periet] L^? ; periit e; peribit p 1€ baptismum tuum «e ?? baptismum tuum e, L corr. pactum tuum] Li?; tuum oz.e gu Y caelis p ?1 multum L!, L? eorr.

14 4/75 ?] Luc. 6, 46. (60) 15 di/joi? ze] Ioh. 14, 21.

1? c7] Matth. 7, 21. 21 Promissio] Eccle. 5, 5.

Baptimus

eius perit,

qui

pactum cum Deo non servat.

62

Nec nobis in servo verba

sine operibus placent,

:

S. CAESARII

POST VOTUM PROMISSA NON REDDERE. !Et ut haec etiam erga nos vel famulos nostros possimus agnoscere levidenter, dicat mihi aliquis, si ei sufficit ut eum servus suus tota ?*die dominum dicat esse, et multis eum laudibus praedicare non desinat, let tamen opera quae iusserit implere dissimulet. Si ergo nobis sine loperibus verba non placent, quanto magis apud deum fides sine loperibus prodesse non poterit ? Ante omnia timendum est, ne se laliquis sic credat accepturum dei misericordiam, ut non expavescat ?ustitiam ; quam rem si fecerit, non est fides. Et iterum si sic expavescit liustitiam, ut desperet de misericordia, non est fides. Et ideo quia !deus non solum misericors sed et iustus est, utrumque credamus : !nec iustitiam metuentes de misericordia desperemus, nec sic amemus misericordiam ut iustitiam neglegamus. Ergo nec male sperandum (61) est, nec male desperandum. Male sperat, qui se sine paenitentia let bonis operibus putat promereri misericordiam ; et male desperat, Isi post bona opera non se credit recepturum esse misericordiam. 'Unde ante omnia considerandum

est et timendum, ne

nobis sine ?bonis operibus credamus fidem posse sufficere; sed timeamus illud !Iacobi apostoli : siCUT CORPUS SINE ANIMA MORTUUM EST, ITA FIDES !SINE OPERIBUS MORTUA EST ; et illud : TU, inquit, CREDIS QUIA DEUS Credere et non facere, daemonum credulitas est.

Integrae fidei opera quae sint.

!UNUS EST, BENE

FACIS : ET DAEMONES CREDUNT, ET CONTREMESCUNT. fratres, quia, qui credit et non facit, daemonum

Videte,

credulitatem

Peum apostolus habere dixit. Si enim qui credit et non facit daemonibus !similis dicitur ; qui non credit, quam spem habeat vestrum est liudicare. Quia daemones credunt esse deum, et non faciunt quae liubet deus ; iste in eo probatur non credere, quia quod verbis videtur !promittere non vult operibus adimplere. 16. Et ut plenius opera fidei et virtutem eius possitis agnoscere, !breviter caritati vestrae volo suggerere. Tota enim virtus fidei in !duabus rebus videtur consistere : una, ut, sicut

iam dictum est, certislsime credamus verum esse quod promittit deus ; alia, ut apud nos defi!nitum sit, non esse falsum

quod minatur deus. Si enim toto corde ?et toto animo credis te post bona opera accepturum praemium quod !promittitur : similiter absque ulla haesitatione, si mala opera egeris, !credis te sine fine passurum esse supplicium, agnosce te fidem linte(60)

3 expavescat L?

(61)

? bona opera] ex bonam operam corr. L4?

in Li, post. male del. ; saepe iam dicta est, ut e. 077:

(69) (61)

V ut sicut] /a prízo seribtum

15a- diffinitum e

[P52

?? reddere] Ibid. 4. * zortua est] Iac. 2, 26.

5 contremescunt] Ibid. 19.

?? esse]

SERMO XII.

63

gram retinere ; ea tamen condicione, ut quod corde credis, ope!ribus impleas, et sine aliqua mora divertas a malo, et facias bonum. ?*In eo quod divertis a malo, credis esse supplicium; in eo quod facis !'bonum, credis te perventurum ad praemium. Scito tamen nihil tibi !prodesse, si unam rem volueris credere, et de alia dubitare. Illi enim !prodest quod divertit de malo, qui statim fecerit bonum; et illi 'prodest quod facit bonum, qui ad integrum divertit a malo. Hoc 9.deo dixi, quia multi sunt qui de rapinis et fraudibus videntur ele!'mosinam dare, et tamen ab 1psis malis non volunt desinere. Vobis !enim, fratres carissimi, tunc, sicut iam dixi,

prodest quod malum !non impleveritis. Et tunc de vobis reddendam poteritis dei adiutorio coeperitis ad

facitis, si id quod bonis 'operibus fideliter credere, integrum a malis

deo placere nostis vestris mercedem ?*quando vos cum actibus (62) absti-

nere. Nam si et bona simul et mala opera facere vultis, quid

Iprodest ex una parte aedificare, ex alia vero destruere ; et unum lexpoliare, alium vero vestire ? Istis talibus clamat in evangelio

dominus

: !lAUT

FACITE

ARBOREM

BONAM,

ET

FRUCTUS EIUS BONOS; AUT FACITE PARBOREM MALAM, ET FRUCTUS EIUS MALOS; et Salomon : SICUT CANIS !ODIBILIS EST, QUANDO REDIT AD VOMITUM SUUM, ITA ET PECCATOR, IQUANDO REVERTITUR AD PECCATUM SUUM ; et propheta : VAE PECCATORI !TERRAM INGREDIENTI DUABUS NEMO POTEST DUOBUS !DOMINIS SERVIRE.

VIIS ; et illud Ergo, sicut iam

saepius supra suggessimus, quia fides a fit, id est, ab eo quod fiat nomen accepit, ipse se fiducialiter !dicit credere, qui quod se credere dixerit, implere operibus voluerit; let sicut iam dictum est, ipsa est tota virtus fidei, ut credamus utrumque lesse, et quod promittit deus, et quod minatur. Ac si volumus ut in !nobis perfecta fides maneat, et timentes supplicium opera mala non !5faciamus, et desiderantes praemium ea quae bona sunt agere totis !viribus laboremus : ut non cum incredulis et impiis aeternum cogamur 'supplicium sustinere, sed cum fidelibus et in bonis operibus persevelrantibus ad perpetuum mereamur praemium pervenire. Quod ipse !praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat ?nn saecula saeculorum. Amen. (61) ?3 de malo] L^? ; a malo e (62) 5 salamon LL! corr. 8 terram] oz. L2, s. J. suppl. Lt in L^? id est] oz. L^? et ipse e u L2, et post. eras. L4 valeamus e i ; oz. L? praemium] L/?-5 ; regnum e gu

(61)

?4 bog] CE. Ps. 33, 15.

(62) 5 7a/os] Matth. ? s4u77] Prov. 26, 11.

12,

33.

1? 3. fit] post. del. 18 mereamur] L* ;

8 yjj;] Eccli. 2, 14. ? servire] Matth. 6, 24.

Qui et bona simul et mala operatur, ex una parte aedificat, ex altera destruit.

64

S. CAESARII

ALIE Collect. : Z 23. et deperdit. Long. I, 7 ; praeterea contuli homiliaria 42:5-1419.20.52.53-03 Edit. : olim Augustini de Temp. 2rI5, postea in Append. y 265. Paucas homilias reperias, quae ita ad vivum Caesarii animum ac dicendi modum exprimant, et ad rusticorum mores perpoliendos efficacius conducant : idcirco non solum in antiquissimis ac prope innumeris libris mss. descripta est, sed plurima ex ea in suos usus transtulerunt sequioris aevi auctores, v. gr. Priminius in suo Scarapso de singulis libris cano-

nicis, et ii qui Pseudo-Augustini Tractatum de rectitudine catholicae conversationis ac sermones Eligii nomine inscriptos composuere.

SERMO IN PAROCHIIS NECESSARIUS.

Nomen christianum

cui prodest.

Rogo vos, fratres carissimi, ut adtentius cogitemus quare chri'stiani sumus, et crucem Christi in fronte portamus. Scire enim (63) debemus quia non nobis sufficit quod nomen christianum accepimus, !si opera christiana non fecerimus, sicut ipse dominus in evangelio !dixit : QUID PRODE EST QUOD DICITIS MIHI DOMINE DOMINE, ET NON !FACITIS QUAE DICO ? Si te milies christianum dicas, et iugiter cruce *?Christi te signes, et elemosynam secundum vires tuas non feceris, lcaritatem et iustitiam vel castitatem habere nolueris, nihil

tibi prodesse !poterit christianum nomen. Magna res est signum Christi et crux !Christi : et ideo de isto tam pretioso signaculo res magna et pretiosa !signari debet. Quid enim prode est, si de aureo anulo sigillum facias, ?*et putridas paleas intus recondas ? Quid prode est, si signum Christi !in fronte et in ore ponimus, et intus in anima crimina et peccata !recondimus ? Qui enim male cogitat, male loquitur, male operatur, !si se emendare noluerit, quando se signat, peccatum Multi

signo

crucis includunt in se daemones.

illius non minuitur, !sed augetur. Multi enim, dum ad furtum aut ad adulterium vadunt, !?si pedem inpegerint, signant se,

et tamen de malo opere non revocant !se ; et nesciunt miseri,

(62) ?! Dicta s. Hieronimi praez. H* ; s. Augustini Long H?:2071 g], (63) ^ milies] militem H"* edj7. 754: et crux Christi] ozz. FH? 1 ponimus] H53420571; portamus FH?; gestamus edij/. in anima] in oz. H'! 16 jnpingerint H? ; inpingerent H"! ; inpigerint H?9

(63)

* diro ?] Luc. 6, 46.

SERMO XIII.

65

quia includunt in se magis daemones quam 'excludant. Qui autem a se cum dei adiutorio vitia et peccata repellere, let quod bonum est cogitare simul et inplere contenderit, iuste signum 'crucis labiis suis adponit : quia talia opera conatur agere, quae signum "Christi mereantur accipere. Et quia scriptum est REGNUM DEI NON !EST IN SERMONE, SED IN VIRTUTE,

et iterum

FIDES

SINE

OPERIBUS

MORTUA

!EST,

ut

nomen christianum non ad iudicium sed ad remedium habeaImus, convertamus nos ad opera bona, dum in nostra sunt potestate !lremedia. ?52, Et ut haec deo auxiliante possitis implere, pacem et ipsi habete, let eos qui discordes sunt ad concordiam revocate. Mendacium fugite, !periurium velut mortem perpetuam expavescite, nolite falsum testi!monium dicere, furtum nolite facere. Ante omnia, sicut iam supra !dictum est, secundum vires vestras elemosinam pauperibus exhibete. ?"Oblationes quae in altario consecrentur offerte : erubescere debet !'homo idoneus, si de aliena oblatione communicaverit. Qui possunt, laut cereolos aut oleum, quod in cicindilibus mittatur, exhibeant. Symbolum vel orationem dominicam et ipsi tenete, et filüs vestris (64) ostendite : nam nescio qua fronte se christianum dicat, qui paucos !versiculos in symbolum vel in orationem dominicam parare dissi!'mulat. Filios, quos in baptismo excepistis, scitote vos fideiussores !pro ipsis aput deum extitisse : et ideo tam illos qui de vobis nati sunt, quam illos quos de fonte excepistis, semper castigate atque corripite, lut caste et iuste et sobrie vivant ; et vos ipsi ita agite, ut, si vos filii !'vestri imitari voluerint, non vobiscum in igne

ardeant, sed simul lapud vos ad praemia aeterna perveniant. Qui causas audiunt, iuste liudicent, nec munera super innocentes accipiant, QUIA MUNERA ÜEXCAECANT CORDA SAPIENTIUM, ET IMMUTANT VERBA IUSTORUM ; ne !forte dum adqui-

runt pecuniam, perdant animam

suam.

Nemo

enim

!habet

iniustum lucrum sine iusto damno : ubi lucrum, ibi et damnum : !lucrur in arca, damnum in conscientia. Nullus se

(63)

16 quia] per signum ctucis 247. H5!

H7 ; repellit 1

173 se| de se H"*

2750- expavescite 454. furtum] desideratur in edit.

repellerit

3? cicin-

dilibus] u ; cicindelibus ve. ediz. ; cencendilibus H*; cecindilibus H"! ; cincindelibus H?? ; cicendelibus HH ; cecindelo H'!?

(64) 75s.

? versus H^! edi.

in symbolum v. i. orationem dominicam] 7/a p/eriq.

3fliis H^ ; filioi H'?; filioli H!4

excipitis H?* 1; excepites H?;

suscepistis H? 8$ corrigite p. $ apud vos] H5:471 (cf, Thes. Jing. lat. IT, 344) ; vobiscum H*? eif. ?sd* quia munera 454. iustorum] edi£. ; ozz. omnes quos vidi codd. "E terit J5 Ico c cera ly |JOEEUU

(63) ?1 yjrzufe] I Cot. 4, 20. 21sq- 770r754 es7] Iac. 2, 26.

(64)

10 j,;790ruz;] Deut.

16, 19.

Erubescendum est homini idoneo, si de aliena oblatione communicaverit.

Filiorum educandorum cura.

66 Nemo habet iniustum lucrum sine iusto damno.

Diei dominici sanctificatio.

Decimae reddendae.

Infirmorum communio et unctio.

S. CAESARII

inebriet ; nemo !in convivio suo cogat alium amplius bibere quam oportet, ne per P^ebrietatem et suam et illius animam perdat. 3. Omni die dominico ad ecclesiam convenite : si enim infelices !Tudaei tanta devotione celebrant sabbatum, ut in eo nulla opera !terrena exerceant, quanto magis christiani in die dominico soli Ideo vacare, et pro animae suae salute debent ad ecclesiam convenire ? ?'()uando ad ecclesiam convenitis, pro peccatis vestris orate : nolite !rixas committere, nolite lites et scandala concitare ; qui ad ecclesiam !veniens haec fecerit, ibi se litigando vulnerat, ubi se orando sanare Ipotuerat. In ecclesia stantes nolite verbosare, sed lectiones divinas !patienter audite : qui enim in ecclesia verbosare voluerit, et pro se ?*»et pro aliis malam redditurus est rationem, dum verbum dei nec lipse audit, nec alios audire permittit. Decimas de fructiculis vestris lad ecclesiam reddite. Qui fuit superbus, sit humilis ; qui erat adulter, !sit castus ; qui solebat

furtum facere vel res alienas invadere, etiam !de propria substantia incipiat pauperibus erogare. Qui fuit invidus, 9sit benignus; sit patiens, qui fuerat iracundus ; qui fecit iniuriam, (65) cito veniam petat; cui iniuria facta est, cito dimittat. Ouotiens aliqua linfirmitas supervenerit, corpus et sanguinem Christi ille qui aegrotat laccipiat ; oleum benedictum a presbyteris humiliter ac fideliter !petat, et inde corpusculum suum ungueat, ut illud quod scriptum 5est impleatur in eo : INFIRMATUR ALIQUIS ? INDUCAT PRESBYTEROS,

IET ORENT SUPER EUM UNGUENTES EUM OLEO : ET ORATIO FIDEI SALVABIT !INFIRMUM, ET ADLEVABIT EUM DOMINUS ; ET SI IN PECCATIS

Diabolica phylacteria

respuenda.

SIT, DIMITITUNTUR

EI. Videte,

fratres, quia

qui in infirmitate ad ecclesiam currit, let corporis sanitatem recipere, et peccatorum indulgentiam merebitur "obtinere. Cum ergo duplicia bona possimus in ecclesia invenire, quare per praecantatores, per fontes et arbores et diabolica fylacte(64) 1 3]ium] alterum H? ; alius H^! 15 i]ius] eZiz. ; alius, corr. alterius F1 ; alis H?*"; aliam HW ?) verbosate] z/5; verbosari edir. ?4 verbosavetit Ife ?» malam] ozz. edif. ?6 fructiculis] H*!, vox alibi a Caesario usitata; fructibus a// zzss. e£ edit. ?! ad ecclesiam] H1?! ; ecclesiis edi7. erat] fuit

Jo EE 3 benignus] F53419-2071; bonivolus uL; benevolus vez. edi. iracundus] sit pacificus 247. H? ; sit modestus add. H'! sit patiens q. f. iracundus] ozz. edif.

(65) 35a oleum sq. petat] ozz. edit. ^ungueat] ia H5:?0 5 aliquis] e44. inter vos H1? — praesbiteres Hi? — **&* praesbiterum e. oret s. e. unguens HJ? 5 oleo] add. sancto H?, in nomine domini H? * adlevabit] alevavit H"!; alleviabit edzz. Vulg.

753 dimittuntur] Hi95:347* ; dimittentur ed//. ; dimittetur

H?; demittitur H? $ cucurrerit 1? possint i. e. inveniri ed//. (64) 26 fructiculis] C£. not. ad setm. 229, D. 4.

edjf.

(65)

3 recipiat

I119:1;

fecipiet,

Sez lacus APETS-

Hi?

SERMO XIII.

67

ria, !per caraios aut aruspices et divinos vel sortilogos multiplicia sibi !mala miseri homines conantur inferre ? 4. Sicut iam supra diximus, filios et omnes familias vestras admoPnete

semper,

ut caste et iuste ac sobrie vivant ; nec

solum eos verbis, !sed etiam exemplis ad bona opera provocate. Ante omnia, ubicumque

itinere, sive in luxuriosa nolite vestros iugiter honestum loqui

fueritis, sive in domo, sive in

convivio, sive in concessu, !verba turpia et ex ore proferre : sed magis vicinos let proximos admonete, ut semper quod bonum est ?et studeant ; ne forte detrahendo, male loquendo,

let in sanctis festivitatibus choros ducendo, cantica luxuriosa

et turpia !proferendo, de lingua sua, unde deberent deum laudare, inde sibi !vulnera videantur infligere. Isti enim infelices et miseri, qui balla'tiones et saltationes ante ipsas basilicas sanctorum

exercere

nec ?*metuunt

Saltationes ante basilicas sanctorum.

nec erubescunt,

et si christiani ad ecclesiam veniunt, pagani !de ecclesia revertuntur; quia ista consuetudo ballandi de paganorum lobservatione remansit. Et iam videte qualis est ille christianus,

qui !ad ecclesiam

venerat

orare,

et neglecta

oratione

sacrilegia paganorum !non erubescit ex ore proferre. Considerate tamen, fratres, si iustum (66) est ut ex ore christiano, ubi

corpus Christi ingreditur, luxuriosum !canticum quasi venenum diaboli proferatur. Ante omnia, quicquid !vultis vobis ab aliis fieri, hoc aliis facite ; quod vobis non vultis fieri, !nulli

alii feceritis. Ouam rem si volueritis implere, ab omni peccato *potestis vestras animas liberare : quia et qui litteras non novit,

istas

!duas

sententias

memoriter

tenere,

et cum

dei

adiutorio operibus let potest et debet implere. 5. Et licet credam quod illa infelix consuetudo, quae de paga!'norum profana observatione remansit, iam. vobis castigantibus de !9locis istis fuerit deo inspirante sublata, tamen si adhuc agnoscitis !aliquos illam sordidissimam turpitudinem de annicula vel cer!vulo exercere, ita durissime castigate, ut

eos paeniteat rem sacrillegam conmisisse. Et si, quando luna (65)

1? caraios] H51?; caragios H'!; characteres edi/. ; oyz. F1?-14-20

gos] H!?; sortilagos

adfligere H'! 15 EUR

H*;

sortilegos

H4?!

dbretetustero7:0 12:20:72.

15 ore] ggg. vestro H"! edi/.

ejr.

13jnferre]

sortilo-

infligere FH;

sobrie] salubriter edi7. ?! et in s, f. c. ducendo] ozz. H*

fuerit ?2 de-

berent] debuerant ed/z. ?*infigere H?; adfligere H'! ^ miseri] a4Z. homines edit. ?354. ba]ationes — eif. ?5 veniunt] venerunt EH!?; venerint eif. ?e balandi eZi/. ?5 venerat] venerit H^?!; venit eZi/. sacrilega verba edif. ?9 considerate] videte H'* eZ//. tamen] iam H? (66) ! christianorum edi. ? quod vobis] add. ab aliis edit. ? et potest et] "rs de E EENEE

? vobis] codd ; nobis edi/.

castig.] add. et edif.

cula] H?- ; annecula H* ;anicula H?^ ;agniculis H?^ ; hinnicula ediz. cervulo] cervula eZi/. (66)

? facite] Cf. not. ad p. 69, l. 5.

H anni-

SECO

Duae sententiae etiam ab iliteratis memoriter tenendae.

Sordidissima

turpitudo

de

annicula vel cervulo.

68

S. CAESARII

obscuratur, adhuc aliquos !clamare cognoscitis, et ipsos admo-

Clamores et maleficia,

quando luna laborat.

nete, denuntiantes eis quod grave P5sibi peccatum faciunt, quando lunam, quae deo iubente certis temporibus obscuratur, clamoribus suis ac maleficiis sacrilego ausu se defen!sare posse confidunt. Et si adhuc videtis aliquos aut ad fontes aut ad larbores vota reddere,

etiam

et divinos

et, sicut iam dictum

!vel praecantatores

est, caraios

inquirere,

fylacteria

etiam diabolica, characteres ?aut herbas vel sucinos sibi aut

suis adpendere, durissime increpantes !dicite, quia quicumque fecerit hoc malum, perdit baptismi sacra!mentum. Et quia audivimus quod aliquos viros vel mulieres ita !diabolus circumveniat,

Quinta feria in honore Iovis observata.

ut quinta feria nec viri opera faciant, nec

!mu-

lieres laneficium, coram deo et angelis eius contestamur, quia ?5quicumque hoc observare voluerint, nisi per prolixam et duram !paenitentiam tam grave sacrilegium emendaverint, ubi arsurus est !diabolus, ibi et ipsi damnandi sunt. Isti enim infelices et miseri, lqui in honore lovis quinta feria opera non faciunt, non dubito quod ipsa opera die dominico facere nec erubescant nec metuant. Et ideo quoscumque tales esse cognoveritis, durissime castigate ; et si se lemendare noluerint,

nec ad conloquium nec ad convivium vestrum !eos venire permittite : si vero ad vos pertinent, etiam flagellis caedite, (64) ut vel plagam corporis timeant, qui de animae suae salute non cogiltant. Nos enim, fratres carissimi, cogitantes pericu-

lum nostrum libenter

!paterna vos sollicitudine admonemus

auditis,

et !nobis

facitis gaudium,

et vos

: si nos feliciter

pervenietis ad regnum. Quod ipse praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat !in saecula saeculorum. Amen.

XIV.

sequentem homiliam, a Fesslero quondam obiter notatam, primum evulgavit C. P. Caspari, Kérchenhistor. Anecdota (Christiania 1883), p. 215-224, ex uno codice ms. Einsidlen. 281 (— H9?) p. I49-157, saec. VIII, quo aliae non paucae Caesarii homiliae

(66)

16 ac] a edi.

??sucinos]

z7;5.;

13 caraios] H*-1* ; caragios H?91 ; sortilegos edi/. ; ozz. H? succos

edif.

durissime]

tanta eorum

peccata

infrud. edit.

?1 perdedit H7 eyemuls, JEU opa. et sanctis ang. edif. ?5 Obsetvavetrit (ozz. voluerint) F12-14-20.71 ?6 tam grave] tale edi7. ?8 in quinta edif. 30 se] codd. et vet. edit. ; om. yu. (59) ?nostrum] «eodd; vestrum edir. ^facietis |edi/. venietis F15:20 5 doxologia, uf sos est, iuxta codd. variatur

SERMO XIV.

69

variis mercibus permixtae continentur. Hanc quoque veluti vitae christianae summulam, etsi nullius auctoris nomine inscriptam, ad Arelatensem nostrum pertinere editor existimavit : et iure quidem, cum Caesarium singulae sententiae, singula verba clament. De

integritate possit forte nonnihil dubitari, cum in huiusmodi Ex-

cerptorum congerie, qualem praefatus codex exhibet, licentius se librarii aliquando gesserint : textus tamen is videtur esse cui fides habeatur, quique uno tantum alterove loco manu medica indigeat.

HOMILIA UBI POPULUS ADMONETUR. Magnum nobis gaudium fecit, fratres dilectissimi, fides et devotio !vestra. Nam quantum vos adtentius ad ecclesiam venire

videmus,

tanto

maiore

laetitia

exultamus

et deo

gratias agimus, quia cor vestrum !ita possidere dignatur, ut nobis de vestra conversatione magna laetitia !generetur. Sed rogo, ut, quod ostenditis in corpore, in corde servetis. !Scitis enim, fratres, omnes homines istam consuetudinem observare, lut, quando in sanctis solemnitatibus ad ecclesiam venturi sunt, vestimenta aut nova, si potest fieri, aut certe vel

nitida studeant lexhibere. Nam qui veterem tunicam habet, novam sibi praeparat, lut ad ecclesiam ornatus procedat; qui vero sordidam habet, lavare !contendit ; qui ruptam, sarcire conatur : ut inter homines nihil 'ruptum, nihil sordidum circa ipsum possit humanis oculis apparere. ?Bonum quidem et gratum

est, quod

facimus

in carne

nostra;

sed

!scitis,

malum est si hoc non agimus et in anima nostra. Quomodo lergo conponis carnem tuam, conpone et animam tuam ; ne forte caro !tua vestimenta nitida habeat in oculis hominum,

et anima tua sordida (68) sit in oculis angelorum. Times maculam in veste tua : quicquid lergo in anima sordidum invenitur, paenitentiae lacrimis lavetur ; quod nigrum est, elymosinis dealbetur ; quod per luxoriam inquinatur, !castitate mundetur ; quod in anima ruptum est, bonis operibus 5sarciatur; quod perditum, assiduis orationibus reparetur. Nam nihil prodest ut nos de foris diversis rebus ornemus, si intus animam Inostram multis criminibus sordidamus. Quid prodest ornare ancillam, !et dominam deformare, hoc est, carnem conponere,

et animam bonis (67) (68)

loperibus expoliare ? Certe pascimus car-

1? generatur FH??? ? expoliati, i ex e, H?* Casp

67) 14 n? ad ecclesiam ornatus procedat] C£. Augustini serm. Frangip. 3, n. 6 (Miscell. Agostin. I, 207, 13

vellimus H*? l. 28 sq) : « Natalis est hodie martyrum : Procedam, dicis, et forte cum meliore tunica. » (7

Nihil cum tida

siam

prodest, veste niad eccle-

venire,

et intus in anima sordidum inveniri.

70 nem

S. CAESARII : velimus,

nolimus,

post paucos

annos

vermes

illam

devoraturi sunt in sepulchro ; anima !vero, quam despicimus atque contemnimus, deo et angelis praesen!tatur in caelo; et tunc apparebit vera ignominia, si se per luxuriam !aut avaritiam

Christianae caritatis offi-

cia adimplenda.

sordidavit.

Et

ideo

rogo

vos,

fratres,

quantum

possumus, !pro salute animae nostrae cogitemus. Hoc tantum quod sufficit, simplicem victum et honestum vestitum corpori nostro servemus in !mundo, et quicquid est melius vel utilius animae profuturum trans!mittamus in caelum, UBI NEC TINEA NEC AERUGO EXTERMINAT, ET UBI !FURES NEC EFFODIUNT NEC FURANTUR. Nam quod carni nostrae ad luxuriam in hoc mundo servamus, aut viventes perdimus, aut ?morientes cito dimittimus. 2. Quando ad ecclesiam convenitis, unusquisque quod praevalet !pauperibus erogando exhibeat ; peregrinos vero cum grandi in hospi'tiolis vestris excipite humanitate ; quod potestis impendite, pedes 'illonum lavate. Infirmos ante omnia visitate ; qui discordes sunt, ?*totis viribus ad concordiam revocate ; ut ad vos in die iudicii vox lilla desiderabilis

dirigatur : ESURIVI, ET DEDISTIS MIHI MANDUCARE, let reliqua. Nullus contra proximum suum odium reservet in corde, !sed amorem : nam qui vel unum hominem odio habuerit, securus lapud deum esse non poterit. Tamdiu non exauditur a deo oratio ?'ejus, quamdiu iracundia reservatur in anima sua. Sufficiat vobis, quod !de iustis laboribus dederit deus. Nullus furtum faciat. Nullus falsum !testimonium dicat, quia scriptum est : FALSUS TESTIS NON ERIT INPU!NITUS. Nullus adulterium committat, quia clamat apostolus : NEQUE !ADULTERI REGNUM

DEI

POSSIDEBUNT ; et

(69) QUODCUMQUE

Virginitas

uno

momento

corrumpitur,

iterum

: OMNE

PECCATUM,

FECERIT HOMO, EXTRA CORPUS EST ; FORNI-

CARII AUTEM !IN CORPUS SUUM PECCANT. Unusquisque quod sibi fieri non optat, alteri non faciat ; et quod sibi praestari desiderat, et ipse alis praestare !contendat. Qui voverit deo virginitatem, ipso adiuvante custodiat 5quod promittit, et caute et diligenter agat, ne per aliquam indignam 'familiaritatem aut ipse pereat, aut alios perdat : virginitas enim lunius

(68)

1? exterminat] incunctanter correxi ex contaminat, quod in ms. mendose scriptum

esz (69)

?1 ad ecclesiam] Casp ; ab ecclesia H*? ? obtat H*?

?? grandi] i ex e

(68) 18 forantur] Mattb. 6, 20. ?5 manducare] Matth. 25, 35.

negative enuntiata, uti fere supra setm. I5, n. 4, seu infra serm. 23,

32 89- 7555755] Prov. 19, 5. 34 possidebunt] Y Cot. 6, 9 sq. (69) ? peccant] 1 Cor. 6, 18. * "on faciat] Est « Regula aurea »

n. 2. Lege sis ea quae sapienter morte suo adnotavit Cuthbertus Butler ad cap. 2. Regulae s. Benedicti, editione altera (1927), p. 158.

SERMO XIV.

7I

horae momento corrumpitur, sed postea nec per centum annos

Ireparatur. Qui vero uxorem optat accipere, aut puella, quae marito !desiderat sociari, custodiant virginitatem, quousque in coniugio "socientur : nam si prius corrupti fuerint, mortui ad nuptias veniunt ; !quia statim, quando adulterium committitur, anima iugulatur et !moritur. Nam quoscumque diabolus sollicitaverit, ut, antequam 'uxores accipiant, vel puellae maritos, per adulterium se corrumpant, lita postea ab ipso diabolo infrenantur, ut aut difficile aut certe num'5quam possint castitatem integram custodire. 3. Decimas

vestras

ante

omnia

ex

omnibus

fructiculis

vestris ad lecclesiam clericis et pauperibus exhibete ; et de novem partibus, quae vobis remanserint, elymosinas facite. Ex ipsis peccata vestra !redimite, et aeterna vobis praemia conparate. Non solum periurare, ?sed nec iurare consuescite, quia scriptura dicit : VIR MULTUM IURANS !IMPLEBITUR INIQUITATE, ET NON DISCEDIT DE DOMO ILLIUS PLAGA. !Et dominus : NOLITE, inquid, IURARE OMNINO. SIT AUTEM SERMO

nec per centum annos reparatur.

Decimae ex fructiculis.

VESTER : !EST EST, NON NON. Nolite maledicere, quia apostolus dicit : NEQUE !MALEDICI REGNUM DEI POSSIDEBUNT. Nolite

detrahere, quia scriptum ?5est : QUI DETRAHIT FRATRI, ERADICABITUR. Nolite mentiri invicem, !quia scriptum est : os QUOD MENTITUR, OCCIDIT ANIMAM. Nolite !superbi esse parentibus aut vicinis vestris, quia DEUS SUPERBIS RESISTIT, IHUMILIBUS DAT GRATIAM. Venientes ad ecclesiam, oblationem

quae !in altario consecretur offerte. Sunt enim multi pauperes et fideles *qui frequenter oblationes ad ecclesiam offerunt ; et cum

vix habeant

!unde

vivant,

tamen

sine fructu

non

veniunt. Et contra sunt divites (V0) qui nec pauperibus aliquid tribuunt, nec oblationem ecclesiis offerunt, let non erubescunt

communicare de oblatione quam pauper obtulerit ; !'unde magis iudicium quam remedium sumunt. Et ideo, dum tempus lest, qui tales sunt corrigant se et emendent. 54. Iterum admoneo vos omnia fana destruere, ubicumque inve!neritis. Nolite ad arbores vota reddere ; nolite ad fontes

orare.

Prae!cantatores

quasi venenum

lacteria diabolica, cara!cteres,

(69)

diaboli fugite. Phy-

sucinos et herbas nolite vobis

1 committuntur H*

16 frricficulis] Cf. supra, p. 64, (69) 1x26. 21 5/aga] Eccli. 23, 12. ?2 0775/50] Matth. 5, 34. ?3 595] Ibid. 37.

?4 bossidebunt] Y Cor. 6, ro. 25 eradicabitur| Ita haud semel Caesarius ex antiqua, ut puto, et libera

translatione Prov. 20, 13 ; nec aliter Ambrosius Autpertus in suo Conffictu c. 8. ?6 25/5774757] Sap. 1, 11. ?8 gratiam] lac. 4, 6 et al.

5 fana destruere] Cf. infra ho(70) miliam Caesarii 52, quae inscribitur « Ammonitio ut fana destruantur ».

Oblationes ad ecclesiam offerendae.

72 Paganorum

sacrilegia tanda.

vi-

S. CAESARII

et vestris adpendere : quia qui 'hoc malum fecerit, sacrilegium se non dubitet admisisse. Quicumque "iuxta domum suam aras aut fanum

aut arbores profanas ubi, vota

!reddantur,

esse cognoverit, studeat confringere, dissipare atque !succidere; quia, si hoc facere dissimulaverit, quanticumque ibi lvenerint, et sacrilegia nefanda commiserint, totum hoc de ilius

l'anima exacturus

est... in die iudicii.

Videte,

fratres,

quia clamamus ; !^ecce audit deus et angeli sui : nolite contemnere praeconem, si vultis evadere iudicem. Quod nostrum est, ammonemus ; potens est dominus !qui hoc cordi vestro inspirare dignetur : qui cum Patre et Spiritu !sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

$E Collect. : L 16. T 14. Edit. : e 4. & 263. Praeter codices L! L? et T, antiquum quoque Frisingensem librum, nunc Monacen. lat. 6330 (— F) parvo tamen cum lucro contuli, de quo disseruit C. F. Arnold, Caesarius von Arelate, p. 452 sq. Amatoribus liturgiae notatu dignum est, quod n. 3 testatur Noster de cantico Esai. 5, 1 sqq. in ecclesia Arelatensi « saepe » decantato.

AMMONITIO AD EOS QUI PUTANT QUOD ILLIS AD VITAM AETERNAM SUFFICIAT SI MALE NON FECERINT, ETIAM ISI BONA IMPLERE NOLUERINT. Multi sunt, fratres carissimi, qui putant quod eis hoc solum ad !vitam aeternam sufficiat, si opera mala non fecerint. Et ideo, si qui 'forte sunt qui se ista falsa securitate decipiunt, definitissime cogno?5scant, quia nulli christiano sufficit, si

tantummodo

malum

non

fecerit,

!nisi, quantum

potuerit,

etiam illa quae sunt bona conpleverit : quia (71) ille qui dixit DEVERTE A MALO, ipse dixit ET FAC BONUM. Ipse etiam !in evangelio terribiliter nos ammonet, dicens : OMNIS ARBOR QUAE !NON FACIT FRUCTUM BONUM EXCIDETUR, ET IN IGNEM MITTETUR.

Non

!dixit, quae facit malum fructum, sed, QUAE

(70) P exacturus est] dominus sup5/. Casp ?! adimplere I? e ?*5 sufficit] proderit e (41) !deverte] L^? T ; diverte e u L? 22 zy,

(70) 1550- hraeconen... iudicem] Sententia post Augustinum saepius a Nostro usurpata.

16 dominus] Casp; deus H*? *8 in quantum L4 etiam] T F; enim L eg

(71) ! bonum] Ps. 33, t5. ? mittetur] Matth. 5, 10.

SERMO

XV.

73

NON FACIT FRUCTUM 5BONUM. Hinc enim potestis agnoscere quam spem habere poterit !qui mala fecerit, quando ille qui bona non fecerit excidetur et in lignem mittetur. Unde ipse dominus dicit : QUI HABET MANDATA

MEA

ET FACIT EA, ILLE

EST QUI DILIGIT ME ; et illud : QUID PRODEST QUOD DICI!TIS MIHI DOMINE DOMINE, ET NON FACITIS QUAE DICO ? 102. Sed dicit aliquis : Etsi de rebus meis non dedi, tamen res alienas !non abstuli : securus esse potero in die iudicii. Diligenter adtendite, let nolite vos falsa securitate decipere. Quid enim dominus dixit ? !CUM VENERIT FILIUS HOMINIS IN CLARITATE SUA, CONGREGABUNTUR ANTE EUM OMNES GENTES, ET SEGREGABIT EOS AB INVICEM, QUEMAD!*MODUM SEGREGAT PASTOR OVES AB HAEDIS. TUNC DICET A DEXTRIS : !VENITE BENEDICTI, PERCIPITE REGNUM : QUIA ESURIVI, ET DEDISTIS IMIHI MANDUCARE ; SITIVI, ET DEDISTIS MIHI BIBERE. SINISTRIS AUTEM !DICET : DISCEDITE A ME MALEDICTI IN IGNEM AETERNUM : QUIA ESURIVI, !lET NON DEDISTIS MIHI MANDUCARE ; SITIVI, ET NON DEDISTIS MIHI ?BIBERE. Diligenter adtendite quid dixit. Non enim ait : Venite bene!dicti, percipite regnum, quia res alienas non tulistis ; sed, quia de !rebus vestris elemosinas erogastis. Sicut et ipsis a sinistris positis !non erit dicturus : Discedite a me maledicti in ignem aeternum, !quia fraudem fecistis ; sed, quia de substantia vestra pauperibus ?*non

Non sufficit res alienas non auferre,

nisi de propriis

erogetur.

dedistis. Rogo vos, fratres, diligenter sententiam istam adtendite, let, sicut vos ammonui, etiam memoriter retinete. S1 in

ignem mittitur !qui pauperibus substantiam suam non dedit, putas ubi mittendus lerit qui per quaslibet fraudes res alienas invasit ? Si in ignem mittitur !qui non vestivit nudum, vos videte ubi mittendus erit qui expoliavit ?'vestitum. Ille ergo qui credit quod illi sufficiat malum non fecisse, letiamsi bona non

fecerit, vellim ut mihi diceret,

si sibi hoc vult fieri !a

servo suo, quod ipse facit domino suo ? Numquid enim vult ut lei servus suus nec bonum faciat omnino nec malum? Omnes

enim

!hoc volumus,

ut servi nostri non

solum

non

faciant mala quae prohi(v2)bemus, sed etiam impleant opera quae iubemus. Quamvis enim !servus tuus graviter reus sit, si animalia tua furto abstulerit, tamen !nec ille sine culpa erit, qui animalia illa neglegenter servare voluerit. !Non est ergo iustum ut faciamus domino nostro, quod fieri nolumus (71) 1? quid est enim quod dominus T p 153 dextris] L^? e; his qui a dextris erunt T' ju 16 benedicti] patris mei adZ. T p ?9 mittendus est LL? 31 yellim] corr. velim L^? ; vellem e i

(72)

1 q. eis iubemus p

fieri] TUI

NCOLOPE

*ergo] T2*9 T E507. e qu

8 diligi? me] Ioh. 14, 21. (71) ? dico ?] Luc. 6, 46.

?9 p;bere] Matth.

25, 31 sqq.

Nemo. vult ut. servus nec bonum. ,faciat nec malum.

74

S. CAESARII

5a servo nostro. Servos enim nostros nec fecimus, nec quasi de nostra !substantia pascimus : et nos enim et ipsos deus noster et creavit et !pascit ; et tamen servos, quos ipsi non fecimus, ut nobis cum grandi diligentia serviant volumus. Unde iustum est ut agnoscamus legitimum dominum, qui sic exercemus

Quidam tales optant in morte inveniri, quales de

baptismo processere,

in subditis dominatum.

Hoc '?totum, fratres,

ideo diximus, ut de ipsis servis nostris possimus 'agnoscere, quod nobis non sufficiat mala non facere, si bona noluerimus implere. 3. Illi enim qui sibi putant sufficere si mala non fecerint, solent let hoc dicere :Utinam in die mortis meae talis merear inveniri, Pqualis de baptismi sacramento processi! Bonum quidem est, ut unus!quisque in die iudicii purgatus inveniatur ab omnibus malis : sed !grave malum est, si profectum non habuerit in operibus bonis. Ipsi lenim soli sufficit talem esse qualis de baptismi sacramento processit, !qui statim post acceptum baptismum de hac luce migraverit : non ?habuit spatium, in quo se in bonis operibus exerceret ; ille vero qui let longum tempus vivendi, et aetatem posse bene operandi habuit, !non ei sufficit otiosum esse a malis, si etiam a bonis

Id tamen minime sufficit.

De rebus noStris ac filiis nos dolet, si nullum augmentum faciant.

esse voluerit otiosus. !Vellim ut mihi diceret ille, qui talis vult in suo transitu inveniri, !qualis fuit eo tempore quo baptismi meruit sacramenta suscipere, ?*(licet bonum est ut sit semper purgatus a malis, sed grave malum est !si non proficiat in bonis) : si plantavit novellam in agro suo, utrum !velit eam post decem annos talis sit, qualis fuit illa die quando !plantata est ? Si inseruit olivetum, videamus si ei placeat ut post plures annos tale sit, quale fuit quando insertum est. Si illi natus 9? est filius, consideret si hoc vult, ut post annos quinque in ea qua natus lest modicitate infantiae atque aetate perduret. Cum ergo nullus !sit cui hoc placeat de rebus suis, quomodo dolet aliquis de vinea !et oliveto vel filio si nullum augmentum habuerint, sic doleat, si !se ipsum ex eo tempore, quo in Christo renatus est, nihil profecisse ?»cognoverit. Certissime enim nosse debemus, quia, quomodo nos (73) volumus ut quicquid ad nos pertinet, sive in gregibus, sive in quibusIcumque agrorum fructibus, in omni bono crescant atque proficiant, lhoc sine dubio et deus noster de nobis et desiderat

(72) 5 facimus L!*? € "servos]dssssler sensi Mindiem epu meae] 0n. € iL IZ CESITSIUISA ae ?? in bonis] L*? e; oz. in T & ?! et long.] ad long. L^? € vivendi] pervenit 29 zz. add. I? ?3 vellemey ; velim T SCC si plant. L^? € suo] vineam aZ. e p, tton autem L^? T F autalisrsicls ues corr. ex tales sit L? ; talem esse edi. ?? consideret] corr. consideremus Lt!; considerate e 311nfantia e-E-* 39 nos] TAt2 T Eoo eo po (73) 3 expectat] ut Zagser. e, add. s. /. I4 populus] ergo zzser.

SERMO XV.

75

et expectat, populus !christianus quasi propria et peculiaris novella sua uvas potius afferat quam spinas ; ne de ea dicatur ita, sicut in cantico saepe cantastis : 'VINEAM, inquid, PLANTAVI, ET EXPECTAVI UT FACERET UVAS; FECIT lAUTEM LABRUSCAS. Sed quia, sicut dicit apostolus, cum essemus oleas-

Canticum

Esaia

ex

populo

Arelatensi usu notissimum.

tri, inserti sumus in bonam olivam, ita cum dei adiutorio bonis

loperibus insistere debemus, ut cum propheta possimus dicere : 1Y^EGO AUTEM SICUT OLIVA FRUCTIFERA IN DOMO DOMINI, SPERAVI IN !MISERICORDIA DEI MEI. 4. Et ideo quae supra suggessimus, rogo, fratres, ut nullus ex lvobis credat quod ei solum hoc sufficiat, si opera mala non fecerit ; !sed quantis potest viribus sic divertat a malo ut faciat bonum, et !?^audiat dominum dicentem in evangelio : QUID PRODEST QUOD DICITIS !MIHI DOMINE DOMINE, ET NON FACITIS QUAE DICO ? et illud : SI DILI!GITIS ME, MANDATA MEA

SERVATE. Quae autem sint, quae in evangelio !facienda praeceperit Christus, deo propitio bene nostis. DILIGITE, linquid, INIMICOS VESTROS, BENEFACITE EIS QUI VOS ODERUNT, UT SITIS

FILII

PATRIS

VESTRI;

et iterum

: VERUMTAMEN

Bonorum operum necessitas et a Christo et a Iacobo inculcata.

DATE

ELEMOSINAM, !ET ECCE OMNIA MUNDA SUNT VOBIS. De qua re audiamus et beatum !Iacobum libera voce clamantem : SICUT ENIM CORPUS SINE ANIMA !MORTUUM EST, ITA ET FIDES SINE OPERIBUS MORTUA EST. Totis ergo !viribus, fratres carissimi, operemur quod bonum est ; nec nobis ??sufficiat, si tales sumus

quales fuimus eo tempore quo baptismi !sacramenta accepimus. Per baptismum enim vacuati sumus omnibus !malis, sed cum dei gratia bene agendo debemus repleri omnibus Ibonis : ne forte, si sine operibus bonis de solius baptismi sacramento !confidimus, spiritus inmundus qui de nobis per gratiam Christi ?expulsus est revertatur, et, si nos a bonis operibus invenerit vacuos, (*4) adducat secum septem spiritus nequiores se, et fiant novissima nostra !peiora prioribus. Haec (73) 55nedeeadicaturita] ozz. L^? e 1? domini] L^? T F;deieu pro quomodo? ; per ea quae p; quia ut L5 ?9 3b omnibus p 0m. epu (43)

515

Huiusmodi

caniico

saepe

canticum

ex

cantastis]

pariter invenitur : cf. Migne lat.

Esai.

86, 387 et 875.

5,

I sqq. à beato quidem card. Tho-

? labruscas] Esai. 5, 2.

masio et Petro Sabatier in quodam

8 o/ivaz] Cf. Rom.

Antiphonario

— P? quae] ?! cum]

et in antiquissimo

11, 24.

LL CHIIDS SEEET

codice Corbeiensi repertum erat, at qua demum in ecclesia in usu

16 ]j75 ?] Luc. 6, 46. I? serygfe] Ioh. 14, 15.

fuisset nullo adhuc patebat indicio : en nobis primum ex Caesario in-

20 yes/rj] Matth. 5, 44. 45. ?! yobis] Luc. 11, 41.

notescit, a plebe illud Arelatensi cantari solitum esse. Nec mirum,

nam inter cantica liturgica apud hispanos christianos frequentata

?3 »oriua est] Iac. 2, 26. (14) ? prioribus] Cf. Matth.

S

Duc E26:

r2,

Per baptismum Jmalis vacuati sumus ; bene agendo replemur bonis.

76

S. CAESARII

ergo, fratres carissimi, si secundum

sanctam

!vestram con-

suetudinem libenter accipitis, et adtentius cogitatis, non

!de

sola fide sed etiam et de bonis operibus confidentes, ita a malis ?actibus abstinere poteritis, ut Christo auxiliante in operibus bonis !vos iugiter exerceatis; ut illam beatam et desiderabilem vocem cum exultatione et gaudio feliciter audire

mereamini

: VENITE

BENEDICTI,

!PERCIPITE

REGNUM

QUOD VOBIS PARATUM EST AB ORIGINE MUNDI. !Quod ipse praestare dignetur, qui vivit et regnat in saecula saecultlorum. Amen.

XVI. Collect. : W 19. Z 22. G 66 ; extabat etiam in tripertita collectione Long Y, 6. Insuper in quam plurimis codd. mss. seorsum habetur, ex quibus hos praecipue contuli H?:5-14?25, Edit. : August. olim de Temp. 216, postea in Append. y 266. Brevis quidem sed indubitati caesariani saporis homilia, quae perinde ac praecedens velut summam vitae christianae paucis complectitur. Ex exordio autem a. beato pontifice dioecesim concursante habitam eam fuisse apparet.

QUALES Gaudet

episcopus, quod filios incolumes et devotos invenerit.

SINT CHRISTIANI

BONI, ET QUALES

MALI.

Gaudemus, fratres carissimi, et deo gratias agimus, quod secundum 'desideria nostra vos incolomes invenire meruimus : et vere, fratres, liuste et merito pater gaudet, quotiens

filios suos et corpore sanos !^et in dei timore devotos invenerit. Et quia tam de vestra quam de !nostra salute duplicatum nobis gaudium nunc pietas divina concessit, quod ad profectum animarum vestrarum pertinet debemus caritati lvestrae suggerere. Oportet, fratres carissimi, ut tota mentis intentione linquirere vel intellegere studeamus quare christiani sumus, et quare ?crucem Christi in fronte portamus. Agnoscite et intellegite, fratres, quia! non ideo christiani facti sumus, ut de ista tantum vita solliciti !simus ; sic enim dicit aposto(74)

H sermo s. Augustini praem. G* H?* gl.

vet. edit.

13 incolomes] sc W/ G1? FI?

3? gaudeamus... agamus H4

16 nunc] ozz. W G H?

1? nostra-

rum G* H? 18 oportet] pos? baec deficit W, FH? vero formam passim adbreviatam ac mulatam exbibet 1?et quare] son repet. quare LH? ?! tantummodo yu

(74)

? mundi) Matth. 25, 34.

SERMO XVI.

zii

lus : SI ENIM IN HAC VITA TANTUM SPE!RANTES SUMUS IN CHRISTO, MISERABILIORES SUMUS OMNIBUS HOMINIBUS. !Qui enim non cogitat nisi de ista tantum vita, animalibus et (95) pecoribus similis est. Quid enim quaerunt animalia, nisi manducare,

!bibere,

luxuriare

atque

dormire ? Tales

sunt,

qui plus cogitant de !carne sua quam de anima sua, qui plus diligunt gulam ac luxuriam !quam castitatem atque iustitiam. Scire

debetis,

fratres,

quia ideo ?christiani

facti sumus,

ut

semper de futuro saeculo et de aeterno !praemio cogitemus, et plus pro anima quam pro corpore laboremus : !quia caro nostra paucis annis erit in mundo ; anima autem nostra,

Propter

futu-

rum saeculum, non pro ista vita, chri-

stiani facti sumus.

!si

bene agimus, sine fine regnabit in caelo. Si vero, quod deus non !patiatur, et mala opera exerceamus, et plus pro carnis luxuria quam J?pro salute animae laboremus, timeo ne, quando boni christiani cum 'angelis accipiunt vitam aeternam, nos, quod absit, praecipitemur !in gehennam. 2. Non

nobis

sufficit,

fratres,

quod

christianum

nomen

accepimus, !si opera christiana non fecerimus. Illi enim prodest quod christianus dicitur, qui castitatem diligit, ebrietatem

num

fugit,

superbiam

detestatur,

lnvidiam

velud

vene-

Non

prodest

christianum nomen, si desint opera christiana.

diaboli respuit. Ille vere christianus est, !qui furtum

non facit, qui falsum testimonium non dicit, qui nec !menti-

tur nec periurat, qui adulterium non committit, qui ad ecclesiam !frequentius venit, qui de fructibus suis non gustat nisi prius ex ?ipsis deo aliquid offerat, qui decimas annis singulis erogandas pau!peribus reddit, qui sacerdotibus suis honorem inpendit, qui omnes !homines sicut se ipsum diligit, qui nullum hominem odio habet. !Ille vero non solum christianus est, sed ipse Christus in illo habitat, !qui stateras dolosas et mensuras duplices velud gladium diaboli per?*timescit. Ille bonus christianus est, qui, quando ad ecclesiam venit, let oblationem quae in altario mittatur exhibet, et pauperibus secunldum quod vires habet aut argentum porrigit aut bucellam; qui !peregrinos in domo sua excipit, qui hospitibus pedes lavat, qui !non solum lites non concitat, sed etiam discordes ad concordiam "revocat ;qui maioribus et parentibus honorem et amorem verae !caritatis inpendit ; qui et ipse caste vivit, et filios vel vicinos suos, !ut caste et sobrie vivant, et verbis ammonet, et exemplis docet. Ille !'bonus (74) ?? sic enim] sicut p (15) ?]uxutiari edif. ? anima] sua oz. G edit. ! debemus H?4 Eds aeterno praemio] aeterna beatitudine p l13ccipient H*; acciperint H?; accipiuntur in G* vef. ediz. ?3 sed] add. et ju ?4 dupplices H? 26 ob]ationes... mittantur j ?8 domum suam G eif. 3050. qui maioribus 454. inpendit] oz. G H*4* (44)

— ?3 bominibus] 1 Cor. r5, 19.

Veri

christiani officia.

78

S. CAESARII

christianus est, qui quotiens sanctae sollemnitates veniunt, ut !securius communicet, ante plures dies castitatem cum propria uxore 9?custodit, ut libera et secura conscientia ad altare domini casto corpore !et mundo corde praesumat accedere ; qui symbolum et orationem (v6) dominicam memoriter tenet, et filios vel filias suas ut et ipsi teneant !fideliter docet. 3. Ecce

audistis,

fratres,

ideo, lquantum possumus nomen

chri?stianum

non

boni.

Et

cum. dei adiutorio laboremus,

quales

sint christiani

ut

sit falsum

in nobis,

nec

in nobis

Christi sacramenta !patiantur iniuriam ; sed semper opera christiana et cogitemus in !corde, et inpleamus in opere. Nam ille christianus qualis est, qui !vix aliquando ad ecclesiam Standi modus in ecclesia.

venit ; et, quando venerit, non stat in lecclesia ut oret pro peccatis suis, sed aut causas dicit, aut lites et rixas concitat ;

et, si locum invenerit, usque ad vomitum bibit, et posteaquam se inebriaverit, surgit velud freneticus et insanus ballare Idiabolico more, saltare, verba turpia et amatoria vel luxoriosa cantare ? !Iste talis non dubitat furtum facere, adulterium non timet admittere, !falsum testimonium dicere, male-

dicere, periurare.

Sive viri sive !5mulieres, qui talia opera

faciunt, non ad remedium sed ad iudicium !christianum nomen

et baptismi sacramenta suscipiunt ; et nisi paeni!tentiam egerint, in aeternum peribunt. 4. Ecce,

fratres,

ostendimus

vobis

quales

sint christiani

boni, et !quales sint mali. Et ideo quos bonos videtis imitate ; quos vero ??malos esse cognoscitis, castigate semper, increpate,

corripite ; ut let de profectu vestro et de illorum correctione duplicem mercedem '!habere possitis. Qui ergo boni sunt, casti, sobrii, humiles et benigni,

ldeo auxiliante perseverent

in operibus bonis ; qui vero opera mala faciunt, cito se corrigant, ante quam "illorum animae de hac luce ?*discedant: quia, si sine paenitentia mortui fuerint, non veniunt !ad vitam, sed praecipitantur ad mortem. De qua poena nos pius

Idominus liberare dignetur : qui cum Patre et Spiritu sancto vivit let regnat in saecula saeculorum. Amen.

(75)

em libera] 07HUe$ 7H$5. ; Sinceta edif.

(76)

85d in ecclesia] G Hu; in ecclesiam H8 ; oz;. edif.

H balare G* edi;.

1 maledicere, petriurare] oz. H? 13 videritis H?; ; videbites H* imitate] GLUTISSE imitare debetis H?; imitamini edi7. ?9 esse] ozz. p increpate] om. H5 cortipite] G FH?*5:1438; corrigite edi;. ?! correctione] H? ; profectione G*-* Ff; profectionem H?; perfectione edi/. dubplicem .H*? ?3 bonis] suis G* FH? ; suis bonis vez. edi.

?6 poena] ozz. G?:*

SERMO XVII.

79

XVII. Collect. : Z35, unicus ms. Hactenus inedita homilia, cuius et si nonnulla ex Augustino videntur esse emendicata, compilatorem tamen neminem esse reor nisi Caesarium, uti ex subiectis notis apparebit; et una ex illis est, quas Arelatensis episcopus cum dioecesim suam perlustraret habuit:cf. supra serm. 6 et 16. At in fine mutilam esse putaverim, tum quia praeter morem abrupte terminatur, tum quod ultimum locum occupat ex homiliis, quae in collectione Z prima manu descriptae sunt. (77)

INCIPIT OMELIA SANCTI AUGUSTINI CARITATE.

EPI. DE

Benedicimus deum nostrum, fratres dilectissimi, et uberes ili 'gratias agimus, quia vos secundum desideria nostra incolomes invenire !'meruimus. Ipse enim pius dominus, qui est occultorum conscius, ?novit quia maiorem in hoc mundo gaudium non habemus, nisi quando vos tam corde quam corpore in Christi timore vel amore !sanos et perfectos esse cognoscimus. Sic etenim et apostolus dixit : !HOC EST GAUDIUM ET CORONA NOSTRA, SI VOS STATIS IN DOMINO. Et !quia plus de animae salute quam de corporis sanitate gaudere debemus,

?de

aeterna

vero

beatitudine

quantum

nostra,

et omnia

viscera

nostra

nimio

timore

concussa sunt ; let licet nobis consolationem fecerit praemium iustorum,

tamen,

!quia novimus

neglegentias nostras, gran-

dem nobis metum indixit supplicium peccatorum. Audivimus enim dominum de se dicentem : !CUM VENERIT, inquid, FILIUS HOMINIS IN MAIESTATE SUA, SEDEBIT IN !THRONO GLORIAE SUAE, ET CONGREGABUNTUR ANTE EUM OMNES GENTES, IET SEGREGABIT EOS AB INVICEM, QUEMADMODUM SEGREGAT PASTOR !OVES AB HEDIS ; STATUET OVES AD DEXTERAM, HEDOS

(7?)

5in hunc mundum zr.

M grande zs.

(79) ? Benedicimus d. n.] Cf. cum isto initio sermonem infra 2536, n. I: «Benedicimus dominum

nostrum, nem... »

qui sanctam

institutio-

^ meruizmus] Eadem fere Caesarius supra serm. I6, n. 1. 8 in domino] Phil. 4, 1

10 con]oguagsur]| GEIDEI

filios sanos invenit et devotos.

dominus

dederit conloquamur. 2. Paulo ante cum evangelica legeretur lectio, contremuit con!scientia

Gaudium episcopi, quando

Cf. supta

serm.

Lectum erat evangelium Matthaei

25.

80

S. CAESARII

AUTEM AD SINISTRAM. TUNC DICET EIS QUI AD DEXTERAM STABUNT : VENITE BENEDICTI !PATRIS MEI, PERCIPITE REGNUM QUOD VOBIS PARATUM EST AB ORIGINE !MUNDI. ESURIVI ENIM, ET DEDISTIS MIHI MANDUCARE : SITIVI, ET !DEDISTIS MIHI BIBERE. ILLIS AUTEM QUI AD SINISTRAM ERUNT DICET : !DISCEDITE A ME MALEDICTI IN (IGNEM? AETERNUM, QUI PARATUS EST ??DIABULO ET ANGELIS EIUS. ESURIVI ENIM, ET NON DEDISTIS MIHI MANDU!CARE : SITIVI, ET NON DEDISTIS MIHI BIBERE. Mortuus

est,

qui ad talia verba

non

expergescit.

Non

tamen

ut

desperemus, sed ut cauti simus, sunt ea prolata.

Quod adhuc

vindicat,

Deus non

pa-

tientia est,

non

potentiae defectus,

Et iterum

: ET IBUNT,

linquid, HII IN SUPPLICIUM

AETERNUM, IUSTI AUTEM IN VITAM AETERNAM. 3. Quis ad haec verba non contremescat, fratres dilectissimi? !cuius conscientia non terraemotum intollerabilem patiatur ? Vere ?)»dico, fratres, qui ad talem tonitruum non expergescit, non dormiens Ised mortuus conprobatur. Audivimus enim inrevocabiles sententias : lunam, quam audituri sunt iusti, ut numquam recedant de regno ; lalteram, quam audituri sunt peccatores, ut numquam exeant de (18) inferno. Quas tamen sententias pius et misericors dominus non ideo Iprotulit, ut nobis in disperationem induceret, sed magis ut cautos let sollicitos redderet. Nam quia nos ante tot annorum spatia admonere !voluit, paratos vult invenire cum venerit. Vide enim qualiter te ?vult percutere qui tibi clamat : Observa. Omnis homo qui vult in !alterum sagittam dirigere, non illi clamat : Observa. Ita vult sagittam !mittere, ut ille qui percutiendus est non possit agnoscere, nisi quando iam mortem non possit evitare. Sed hoc facit homo qui solet lesse malus et inimicus ; deus vero, qui est bonus et pius, non ita "consuevit : arcum enim potentiae suae ab initio mundi tetendit, et tamen sagittam non dirigit. 4. Sed non ideo securi esse debemus, fratres carissimi, quia illum !tam longo tempore patientiam tenere cognoscimus : nam quia tanta !fiunt in mundo, et adhuc ille non vindicat,

patientia est, non neglegentia ; non ille potentiam perdidit, sed nos ad paenitentiam reser!vavit. Sed quanto te diutius exspectat ut corrigaris, tanto gravius !vindicat, si te nolueris emendare. Tenet enim deus gladium, et vult !ferire peccatum : (7?) ?! ignem] ozzissum supplevi (78) ? nobis] pro nos? ?? quia] qua zs. Suspicor 1$ quanto] quando zzs.

(77) ?3 bibere] Matth. 25, 31-35. ?6 bibere] Ibid. 41, 42.

35 tanta] verbuz ala excidisse

(78) 5 clamat, Observa] Id a sancto episcopo ex Augustino imitatum.

?7 Geferngg;] Ibid. 46.

1054.

30505 dormiens sed mortuus] Hoc etiam non semel apud Nostrum occurrit.

ipsissimis verbis in serm. 58, n. 1; IO9, f. I ; 142 n. 8 etc. '" emendare] Hoc pariter serm. 109,

rpegerygy;i?]

TOSDIONIG

Eadem

sententia

SERMO XVIII.

8r

nos e contrario peccata nostra, quia amamus,

et qui deberemus ?"defensores

esse peccatorum

efficimur.

Deus

enim,

defen!dimus ;

nostrorum fratres

accusatores,

carissimi,

non

peccatorem vult loccidere, sed peccatum ; et, quomodo bonus medicus, morbum

vult !percutere, non aegrotum

: nos vero,

Non peccatorem vult occidere, sed peccatum.

quod peius est, aliquotiens !diligimus morbum, et contempnimus medicum : amamus peccatum, let despicimus deum. Peccatum enim sic est, quomodo draco, quomodo ?5vipera; sed de domino scriptum est : SUPER ASPIDEM ET BASILISCUM lAMBULABIS, ET CONCULCABIS LEONEM ET DRACONEM ; nos vero !nostra peccata quasi leones et dracones amplectimur. Deus autem !noster, qui peccatum vult punire, et peccantem eripere, clamat !homini cotidie : Proice peccatum tuum a te,

et moritur sine te. Si ?peccatum tuum iactare nolueris, cum ipso peribis : peccatum enim !inpunitum esse non potest. Deus peccatum vult occidere, non pecca!torem ferire. 5. Clamat tibi deus : Proice peccatum tuum a te. Te enim ego !feci, peccatum tuum tibi fecisti. Non enim te volo occidere quem (49) feci, sed peccatum tuum quod ipse fecisti ; te captivum

volo liberare,

let hostem tuum occidere ; morbum

ERUIT Haecce homilia una est ex multis quas ex augustinianis merciCaesarius

consarcinavit ; quam

dudum

ediderunt

A.

Mai,

NPB I, s. 6r, et A. B. Caillau I, 3, uterque mendose. Primum locum obtinebat in deperdita collectione tripertita Longipontana : cf. supra Praefat. p. LXXXIV ; similiter

in codice

Ecclesiae

Christi

Cantuariensis, in quo quidem «liber » s. Caesarii inscripta erat:

(78) 9? no]ueritis zz5. 31 quem] ex quam correxi (79) ? ostem 7z5. aegrotu zz. ^ periturus 7z. peccatum perditum zz. 9 cogitare vel dicere zz;. ? an legendum dignaretur ? admonere ? cuz interrogationis nota ? in diem zs. ? divulgari] serzpsi ; devulgare zs. (78) 22 Quod peius est] Locutio apud Caesatium frequentissima.

?5 jra2/9ne;;] Ps. 90, 13.

esse non potest.

volo

expellere, aegrotum eripere. !Tu autem diligis et amplecteris peccatum tuum : quod potuit perire !sine te, periturum est tecum ; et quia peccato perdito potuisti accipere ?regnum, peccatum salvans supplicium sustinebis aeternum. Quae Ipietas maior poterit cogitari vel dici, fratres carissimi, quam est ista !domini dei nostri, ut nos ante tot annorum spatia dignetur admonere, !quid debeamus expetere, quid vitare ? Sententiam quam daturus !est dominus in die iudicii, in universo mundo voluit divulgari.

bus

Peccatum

impunitum

Quanta

pietas

domini nos admonentis.

82

S. CAESARII

M. R. James, The ancient libraries of Canterbury and Dover (Cambridge 1903), p. 17, l. 5 sq. Textum uti pleniorem ita emendatiorem nunc exhibeo ex tribus codicibus : Vaticano 3836, fol. 202, saec. VIII (— H*9); Sarisberiensi 9, f. 67, saec. XII (— H*), Trecensi 1430, fol. 75, saec. item XII (— H*4). Contuli etiam sed parco eventu librum olim S. Emmerami, nunc Monac. lat. 14445, fol. 169, saec. XI/XII ; codicem vero Senensis civitatis F. III. 15, saec. XII/XIII, anno 1906 mihi per Etruriam transeunti obiter tantum notare licuit.

Q'HOMILIA OPERIBUS,

Nihil

prodest

fidem verbis adserere, factis destruere veritatem.

SANCTI AUGUSTINI EPISCOPI DE BONIS 'VEL DE MALA DESPERATIONE, ET DE VOCE CORVINA.

Dum de bonis operibus frequentius ammonemus, et aliquos lex nostris ad iustitiam vel ad elemosinam pigros et ad luxuriam !vel ad avaritiam promptos esse cognoscimus, paene est ut suspicemur !?eos qui tales sunt futurum iudicium non timere. Et re vera, fratres, !quando neglegentes et tepidos christianos nec peccata vitare, nec !praemia sibi aeterna videmus bonis operibus providere, quid superest, !nisi ut eos opinemur credere, quod nec bonis praemia, nec malis !supplicia iusto sint dei iudicio repensanda ? Et vere, fratres, ipsum ?n veritate intellegimus dei iudicium timere, quem bonis operibus (80) videmus insistere. Illi vero qui nec bona opera conantur inplere, let lectioni vel orationi vacare dissimulant, quid eis prode est quod !verbis adserant fidem, cum probentur factis destruere veritatem, !Iacobo apostolo dicente : QUID PRODE ERIT, FRATRES MEI, SI FIDEM 5QUIS DICAT SE HABERE, OPERA AUTEM NON HABEAT ? NUMQUID FIDES !POTERIT SALVARE EUM ? SI AUTEM FRATER AUT SOROR NUDI SUNT, ET !INDIGENT VICTU COTTIDIANO, DICAT AUTEM ALIQUIS DE VOBIS ILLIS : 'ITE IN PACE, CALEFACIMINI ET SATURAMINI, NON DEDERITIS EIS QUAE !NECESSARIA SUNT CORPORIS, QUID PRODE

(9) 1?]iber eiusdem cod. deperditus ecclesiae. Christi. Cantuariensis, in quo praecedebant * omelie Cesarii epi. ad monachos? : cf. Rev. Bén. XXVII (1910), p. 467 ; alius set. ad edificane anime H*$ 1? dum] cum H?* Czi// frequentius] aZ. vos H?* 1 prumtos H*9 ; prumptos H4 16 neg]. et t. christianos] aliquos ex nostris F4* bitare F*5, ip quo fere constanter b cum wu commutatur 1? justo] orm. H?* Caill ?9 timere] credere H*9

(80) ? prode est] Mai, altera e suppl. s. 1. H*8, similiter prode erit /. 4 runt H4 *-1? [acobo 4:q. semetipsa] Mai Cai/|] H59 ; oz. H?435 U-156 ? corpori Cai//

3 asse? victo

SERMO XVIII.

83

ERIT ? SIC ET FIDES SI NON HABEAT

OPERA, MORTUA EST IN

SEMETIPSA.

Ait enim talibus

deus, et lomnem

infidelitatem

illorum redarguens dicit : O homines increduli, !si non creditis quod promisi, considerate quod feci. Caelum et terra !non erant

: dixi, et facta sunt. Tu, cui promitto,

non

eras : et

factus les. Non existentem facio, et viventem decipio ? Adtendite ergo quae !?dico, et excepturos vos credite quod promisi.

Promissa

Dei

iam impleta fidem firmant iudicii.

2. Sed infirma et aegrota, infidelis et ignava, dissoluta ac

parallytica cogitatio, et inferior incommodaque, mentis obstruit claustra, !ut cottidie peccata transire putentur. Transit hodie, transibit et cras, let aliud cras. Addis ad crastinum et alterum crastinum, et converti ?dissimulas, et non

metuis ne tibi mors repentina subripiat ? Nonne !homines subito rapiuntur et moriuntur ? quid tu adtendis, ut differas lagere paenitentiam, et divinam dissimulas quaerere misericordiam ? !Dicis quidem : Converti bonum est. Si bonum est, cito fiat. Si bonum lest cito accipere, malum est nunc accipere ? Quare, dic mihi, et bonum *?5confiteris, et accipere non festinas ? Forte dicis mihi : Securum me !deus fecit. Unde te securum fecit ? Quia scriptum est : PECCATOR !ET INIQUUS IN QUACUMQUE DIE CONVERSUS FUERIT, OMNES INIQUITATES IEIUS OBLIVISCAR. Ecce ubi me deus securum fecit. Habui hesterna !die decem peccata, hodie quindecim, crastina forte viginti. Cum (81) ergo verum sit quod dominus dixit, quandocumque conversus !fuero, omnia peccata praeterita et omnes iniquitates meas obliviscetur. !Quid me terres ? Deus mihi promittit indulgentiam, et tu mihi desperationem facis ? Negare non possum, hoc deum promisisse : quare *ergo hodie non converteris ? Quia et si tardius conversus fuero, sic !mihi promittit plura dimittere, quomodo hodie pauciora. O securitaltem tuam ! Certe faciebas me securum. Video quidem per (80) erat

1-1? [acobo zs4. semetipsa] Mai Cai/] H*9 ; ogz. F124-25 1? non erant] non LI45- 07s Cp125-90 (5277/7 Mag 15 accepturos H?* 16jnfirmata H*9 Mai

Caill ;infirma est H*? va] H5; ignara ceferi

infidelis] H4 ; infelix H*9* Mai Caill ; om. H?^* 17 inferior] coni. Mai ; interior zz55. ozz. L?^

ignaJE uie

cum cotidie H?* ;ut cum dies seq. dele. H** transibit] comi. transivit F5 ; transit H?4-9 Mai Cail] ^ *addes zzss. e£ edit. in quibus locus misere depravatus est ?! subito] sub ictu H*e rapiuntur et] uzus H4 ?* cito accipiatur IHE nunc] numquam H?4 ?' et inicus H9 ; aut iniquus H?* die] hora IS EC ?8 externa H9; hesterno H*$ ?9 quindecim] 47. feci H?4 crastino H5. cras H*?* (81) ? obliviscitur H*e

3 promisit F5

! negate] hoc add. H*$

vertaris LH** 9650. securitatem] H?445; securitas H! H^ ; vana H** Mai Caill ; membrana in F159 deleta est

(80) 10 pe5;e/;hsa] lac. 2, 14-17. -Ait usq. columbinus p. 83, l. 17] Pleraque, ut videtur, ex augustinia-

Cai/] Mai

5 con-

? tuam]

nis sententiis, fortasse aliquo deperdito sermone concinnata. ?8 ob];piscar] Ez. 18, 21. 22.

Si bonum est converti, cito fiat.

84 Deus

converso

indulgentiam promittit, diem vero crastinum quis

tibi promisit?

Qui pereant Sperando,

qui

desperando.

S. CAESARII

promissiolnem dei indulgentiam tibi promitti : diem vero crastinum quis tibi !promisit ? Et ideo convertat se unusquisque ad deum, sicut dicit :?CONVERTITE VOS, QUAERITE DEUM;

ET CUM INVENERITIS EUM, DERELIN!QUAT IMPIUS VIAM SUAM. Convertite vos, male sperantes. 3. Duo sunt enim vitia generis humani, quibus pereunt. alii lsperando, pereunt alii desperando. Perire autem hominem desperando, !non est mirum : magis miraculum est perire hominem sperando. !?Videamus itaque et breviter consideremus, qui pereant sperando, let qui desperando, et utrisque quam medicinam offerat deus. Despe!rando perit, qui dicit : Ego scio facinora mea, ego novi scelera mea ; quando fieri potest ut illa quae feci dimittat mihi deus ? Desperando Iperit, qui dicit : Quid prodest quod dicis ? Iam faciam quidquid ?possum : hoc perdo, quod non facio. Sic me damnaturus est deus !pro uno peccato, quomodo pro multis peccatis et ideo, si illam vitam !non habiturus sum, vel istam perdere nolo. Quare ergo non faciam !cupiditates meas ? Ouare non expleam libidines meas ? Desperando !perit. Alius timens praecipitium desperationis incipit perire sperando. ?9»Quomodo sperando ? Quomodo paulo ante dicebam : quandocumque, linquid, fuero conversus, totum mihi deus promittit dimittere ; !spero in ipsius misericordia, quia totum mihi dimittet. Et differt !de die in diem, et subito intrat illi dies

extremus mortis : et perit !dilatio, et restat damnatio. 394. Ad ambos itaque scriptura. loquitur. Desperando volebas (82) perire ? Audi dominum dicentem : NOLO MORTEM IMPI,,

QUANTUM

!UT REVERTATUR

ET VIVAT.

Mori volebas ?

Redi et vive : si te deus !perire vellet, peccantem tolleret. Quando tanta peccasti, et adhuc !vivis, ad paenitentiam invitaris ;et haec tibi desperanti deus dicit : *NOLO MORTEM IMPI. Tu vis mortem tuam, ego nolo. Non te fecisti, let desperando peristi : deus autem et cum non esses fecit te, et

(81)

105. derelinquad FH*$

restitui ex F5 ;oz. cet.

IBS inquam ditates] Ig

1? vitia] mala H4

33 perire a. h. desperando]

14 tagis] H39 Mai Caill ; om. H?^ ; deleta est zzembrana

I5pereat Tisi 1$ ut dimittat michi *** truculenta. horenda. Quando ista michi *** peris. Et quid tibi prodest iam faciam H5 33 cupiFI?*5; voluntates H** Mai Caill ^ ?* quomodo p. a. dicebam] unus 22 dimitüit ei [20:59 differret, corr. differet F159 ?! de die in diem]

F*5 : sperando, et non desperando H^ ; oz;. H?« intrat] venit FI?4 om. H4 intrat illi dies extremus mortis] inter extremos H^45

(82)

mottis]

194 quantum ut tevertatur] tantum convertatur H?**

(81) 1 55257] Esai. 55, 6. 7. ?? ez restat damnatio] Sententia Caesario familiaris. Cf. inscriptionem sermonis ro collection. Q : « perit

confessio, et restat damnatio. » Idem bis recurrit Homil. r3 in Apoc. : v. Praefat. p. Lxxx. (82) 2:3 i»3f ]Eizi e185032*

SERMO XVIII.

85

!postea perditum quaesivit te, et per sanguinem Filii sui invenit et !redemit te. Et ipse tibi clamat :Redi a praecipitio desperationis ; Àredi, quia NOLO MORTEM IMPII, QUANTUM UT CONVERTATUR ET VIVAT. !*Coepisti redire a praecipitio desperationis, sed velud in medio sta : !nolo te ire in contrario. Nec de peccatis tuis desperatione diffidas, !nec de vita longiore confidas. Convertere ergo. Cras, inquid, me !converto. Quare non hodie ? Et quid mali, si cras ? Immo quid mali, !si hodie ? Ego scio quia longa erit vita mea. Hoc tibi scio quia deus non promisit : mathematicusne forte longam vitam tibi promisit, qui cum quo pereat quaerit ? 5. Sed ad extremum dico : Longa erit vita tua, concedo : si longa lerit, bona sit; si brevis, et ipsa sit bona. Et quis ferat longum malum !prandium ? Longum non vis habere

Mathematicus qui longam

vi-

tam promittit, cum quo pereat

quaerit.

malum prandium, malam lon ?gam non vis habere nec cenam ;

et vitam longam vis habere malam ? !(Sic» autem homines neglegunt vitam suam, ut nolint habere (malam '!nisi» ipsam solam. Vita nostra nobis opus est, et fama nostra aliis. !Villam emis, bonam quaeris; uxorem vis ducere, bonam eligis; filios tibi nasci vis, bonos optas. Ad extremum, ut etiam de rebus ??vilissimis LE. caligas emis, et non vis malas. Et vitam amas malam ? !Quid te offendit vita tua, quam solam vis malam, ut inter omnia

!bona tua solus sis malus ?

6. Sed dic mihi, frater, numquid nosti quantum temporis viciturus sis ? aut ubi mihi legis indulgentiam te accepturum si te cor?rexeris, legis ibi aliquando longam vitam tibi esse promissam ? aut (83) forte cum morte pactum fecisti ? Fero quia centum annos vives, adde let decies centum : quid prode erit?

Nam

et ipse Adam,

si adhuc

!hodie viveret, paucos

(82) ? redia praecipitio] remedia ad praecipitia F1*9 ? quantum] sed H?* 1? redire] H?* ; perire, redisti H?9 ; non desperare redisti H9 1050: sed velud 4iq. contrario] nunc vero in medio teneris, ut FI? desperes. sed H* convette te (oz. etgo) H9

H9

Caill Mai

ibi

oorzadeusqur alio Mor; ET

18-25 Et quis 45g. malam ?] ozz. H?* Cail! Mai

1? confidas] add. iam non ergo] sed dicis Zmerser.

scio] ego novi F?*

2080- [5er habere e£ autem zzezi-

brana H9? exesa est, ifem post habere /. 21., sed iacturae partim cod. HI?*, partim "Augustini serm. 82 n. 14 zuedetur ?? ipsam solam vitam nostram FH^5 ; ipsa sola vita nostra H** ?6 dic quaeso quid te offenderit H*?^ vis] add. avere Fi59 ?! tua] add. tu /Aug ?? sj te] per peram add. non H?**99 Mai Caill 30 ji] Ha45 Zug ; om. ceteri (83) ! fero] spero Cai// ? decies centum] decies tantum H^? prode erit] erit ad perpetuam conparationem FH?*

(82)

Y Longa usq. parietem (p. 85,

(S3) ? e£ ipse Adam etc] Ipsissimam

l1. 5)] C£. August. serm. 82, n. 14.

sententiam

22 fa71a nostra aliis] Simile quid apud Augustinum serm. 355, 1 : « Conscientia tibi, fama proximo tuo.»

cf. Miscell. Agost. I, p. 138, 203. 559.

14

saepius

Augustinus :

C.

Vis tua omnia bona sint : quare vitam tuam solam vis malam ?

Ipse adhuc

Adam

si

viveret,

paucos annos vixerat.

86

S. CAESARII

annos vixerat, quia omnes finiendi erant. Esto lergo correctus, esto paratus, et non timebis diem ultimum tamquam *furem, qui dormiente te effodiat parietem. Ergo audi et tu qui, despeIrando volebas perire, audi scripturam, desperando cum perire velis. 'Ait autem : NOLO MORTEM IMPII, QUANTUM UT REVERTATUR ET VIVAT.

!S$i redisti a desperatione,

sic audi, ut redeas

ab spe perversa, et constiltuaris in spe bona ; audi quid tibi dicit dominus male speranti et !*cottidie differenti: NE TARDES, Cras, cras vox corvina.

inquid, CONVERTI AD DEUM, ET NE !DIFFERAS DE DIE IN DIEM.

Verba dei sunt, non mea : non a me haec audistis, sed ego vobiscum audio : NE TARDES, inquid, CONVERTI AD !DOMINUM.

Tu vero respondes Icorvus

Conclusio caesariana.

de arca

: Cras, cras. O vox corvina!

dimissus

non

est reversus,

iam

Quomodo senuit,

et

dicite: Cras, P*cras- Vox ccorvima est: capud album eto cor nigrum. Cras, cras, corvina !vox est : corvus ad arcam non rediit, columba reduüut. Pereat ergo strepitus corvinus, et adsit gemitus columbinus. Clamat tibi, qui consulit !tibi NE TARDES CONVERTI AD DEUM, ET NE DIFFERAS DE DIE IN DIEM ; SU!BITO ENIM VENIT IRA EIUS, ET IN TEMPORE VINDICTAE DISPERDET TE. ?». Haec enim, fratres carissimi, si cum grandi timore et solli'citudine cogitantes ad paenitentiae remedia et elemosinarum medilcamenta animas nostras deo auxiliante convertimus, ante tribunal !Christi non damnandi sed coronandi

feliciter veniemus : praestante !domino nostro Iesu Christo, cui gloria et imperium in saecula saecu?selorum. Amen.

(83) Caill

? finiendi erant] finierat H*9* Mai Caill (Ge tel] JGfe92 zs

JHIse

$ scripturam]

5 dormienti (ozz. te) H*€ Mai quomodo

add. Mai

: codd. boc

loco aut corrupti sunt, aut deficiunt ? 2 desperatione] Ca/// ; ad reparatione H** ; ad reparationem Mai ab spe perversa] H?**5 ; à perversitate H*9 Mai Cai// 1? dominum FH** I rfespondis Fi4-56 xus] zu Tn peso M corvus in archa (ozz. dimissus) F149

1? clama (ozz. tibi) H?4

15 ad arcam] H**-*^ ; de arca demissus H*9 Mai Cai/l

qui consulit] et consule H?*

18 convertere (ozz. ne

tardes) H?* — deum] H^; dominum cez. 1!959* ne subito veniat E?! — 19jn] o. H** Mai Caill ^ disperdet] H5 ; disperdit H** Mai Caill; disperdat H** ?? enim] omnia FH? si] oz. H?* ?! cogitantes] H?*?5; cogitatis H*9 Mai

Cai/] HP

?!s«&- ad elemosynae remedia et paenitentiae medicamenta H?* membrana

exesa H4 ; vestras H*?9 Mai Caill

vertatis H** Mai Caill ; praeparemus H?4

ut ante FI?*99 C2;7] Mai

add. in semiusta membrana infe *** H** (infeliciter ?) variat aut omittitur

(83)

? vivat] Ezech. 18, 32.

H diez] Eccli. 5, 8.

convertimus]

?? nostras H5;

con-

?3? non]

33s0- doxoloeia in mss. aut

1? disberdet 1e] Ibid. 8, 9.

SERMO XIX.

87

SD

(84)

Ms. : Cassel. theol. 4? 1o, fol. 126-129, saeculi VIII ex. — H"*. Hactenus ineditum sermonem episcopi dioecesim suam perlustrantis (ut supra serm. 6. 16. 17) ante aliquot annos mecum communicavit vir doctus Heribertus Plenkers, paulo post vita functus. Tantam habet similitudinem cum sermonibus huius editionis I3. 16. aliisque Caesarii contionibus, ut prima fronte existimarim, nihil eum aliud esse nisi centonem e caesarianis pannis consarcinatum. Quod tamen falsum esse mox deprehendi, cum nihil ibi ad verbum exscriptum, sed solummodo mira doctrinae et eloquii similitudo

habeatur.

Illud tantum

doleo,

nullum

librum

ms.

in

promptu esse praeter Casselensem istum barbari nescio cuius hominis rudi manu exaratum, mendisque enormibus scatentem : quae causa fuit, ut pluribus locis ab omni conatu sanandi textus desistere compulsus sim. PRAEDICATIO

SANCTI AGUSTINI AD POPULUM.

Benedico deum, fratres dilectissimi, qui mihi oportunitatem '!conferre dignatus est, per quam caritatem vestram videre merui. !Diu enim est quod vobis desiderabam occurrere, sed diversae 5necessitates temporum non permiserunt huc usque implere desiderium !meum. Et quia deo praestante de conspectu vestro gaudeo, eo quod !vos incolomes invenire promerui, de salute animae quod et mihi loportet dicere, et vobis expedit libenter audire, suggerimus, ut !semper cogitetis quia christiani estis, et signum Christi in fronte !^portatis, quod non propter infelicitatem mundi istius, sed propter laeternam beatitudinem facti sumus. Ideo sic de utilitate terrena !cogitemus, ut pro salute animae amplius laboremus. Caro enim !nostra paucis annis futura est in hoc seculo; anima nostra, si caste let iuste vivimus, post resurrectionem (84) ? per quem zz. 9 deum ptrestantem *promerui] ut ex superfluo add. ms. | quod et] scripsi; quod enim zz. ^9 sugeremus zz. quia] an pro quate ? ef. serm. 13 supra, n. 1 1? infilicitatem zz:. pro felicitatem? (84) ? Benedico deum] Cf. initium sermonis 17 : « Benedicimus deum

inter multas occupationes » serm. (5. fmi. ac

nostrum fr. dil. »

? incolozes invenire] C£. sem.

3 »erui|lgitur haec quoque contio ab episcopo dioecesim percursante

1T 9?sd- i5 fronje portatis]

habita fuerit.

XoETN

45d. djyersge

mecessiafes]

Cf. « etsi

SIG.

16, 1 ;

Cf. serm.

Episcopus parochias — visitans de salute animae fideles |admonet.

88

S. CAESARII

cum angelis semper in caelo !^erit, et cum Christo sine fine regnabit. Ideo, quantum

possumus,

!bona facere festinemus,

ut ad illam mereamur aeternam patriam feliciter pervenire. 2. (Et? quia crimina capitalia, id est, homicidium, adulterium, !furtum, falsum testimonium, non solum homines de caelo iactant, ?sed ad inferna transmittunt, reliqua cotidiana

peccata, quae numquam desunt, adsiduis elimosinis sarciamus, remittentes inimicis nostris (85) quae (in) nos peccaverint. Qui fecerit iniuriam, cito veniam ei cui !fecerit petat, et cui facta est, cito indulgeat, ut securi in oratione !dominica possimus dicere : DIMITTE NOBIS, DOMINE, DEBITA NOSTRA

mE operibus sarcienda

ISICUT NOS DIMITTIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS. Ad ecclesiam unusquisque ?secundum vires suas veniat cum elimosina. Qui non potest amplius, !vel argentum pauperi donet ; qui potest, nova vestimenta pauperibus !tribuat ; qui (non) potest, vel vetus largiatur. Si nec hoc praevalet, lexhibeat esurienti

panem, ut audire mereatur illut quod in evangelio !dictum XeSt» : VENITE, BENEDICTI I10DUIA ESURIVI,

PATRIS MEI, PERCIPITE REGNUM;

ET DEDISTIS

MIHI MANDUCARE

: NUDUS

FUI,

ET VESTISTIS !ME. Ànte omnia peregrinos excipite, hospitibus pedes lavate ; et lpsi pacem habete, et quos inimicos et discordes esse cognoscitis ad con!cordiam revocate. Sufficiant vobis fructiculi vestri, quos de iustis laboribus deo donante percipietis. Nemo ex vobis contra alterum "5invidiam in corde retineat, quia scriptum est : INVIDIA DIABOLI MORS IINTRAVIT IN ORBEM TERRARUM. Nemo exinde aliquis superaddat, !ne forte, dum adquirit terrenam substantiam, perdat

animam suam. !Nemo falsum testimonium dicat, quia scriptum est : FALSUS TESTIS !NON ERIT INPUNITUS. Nemo alterum odio habeat, quia scriptum est : "QUI ODIT FRATREM SUUM, HOMICIDA EST. Nemo

alterum maledicat,

!quia scriptum est : HII

QUI MALEDICUNT, REGNUM DEI NON POSSIDEBUNT. !NEMO IN NEGOTIO aliquem CIRCUMVENIAT, quia grave peccatum est.

(84)

18 Et] coniectura suppl.

*! sarciamus] coniectura emendavi ex faciamus :

ef. p. 68, 5

(85) lin] coniectura suppl. ei] scripsi; et zs. ?securi] comi; secus 7zz5. 3 posumus demite $argenteo zz. *non] «comi. suppl. vetis zz. ? est] supplevi — mei] meis zz. ^? quos] quod zz. !*aliquis] pro aliquid? superaddat] dubitanter seripsi ; subera at zzs. *! hii] hys zzs.

(85)

* nostris] Matth. 6, 12.

5 argentum pauperi] Similiter serm. I6, 2 «paupetibus.. argentum porrigit ». 1 ze] Matth. 25, 34. 35. 36.

155£1- 0205s T 5EDSEs i Nebsin hocce sermone iterum n. 3. 16 ferrarugr| Sap. 2, 24.

19 ;npunitus] Prov. 19, 5 et 9.

13 fructiculi] Ea vox saltem bis supra

?0 homicida e.] I Ioh. 5, r5. 91g, possidebunt] I Cor. 6, ro.

apud

?? circumveniat] 1 Thess. 4, 6.

Caesarium

occurrit : serm.

SERMO XIX.

89

3. Quando causas auditis, iustum iudicium iudicate. Nolite Imunera super innocentes accipere, ne forte pro tali lucro incurratis ?animae detrimentum. Mensuras duplices et dolosas tamquam venemun !diaboli respuite. Quando sanctae solemnitates erunt, ante plures !dies castitatem etiam cum propriis uxoribus custodite, ut ad altare !domini cum secura consciencia possitis accedere. Quando ad ecclesiam !venitis, nolite rixas aut scandala concitare. Nolite ad ebrietatem

christiani hominis officia adimplendo,

9 bibere ; nolite cantica luxoriosa ballando proferre, quia non

est iustum !ut ex ore vestro, ubi ingressa est Christi eucharistia, proferantur (86) verba diabolica. In ecclesia stantes pro peccatis vestris fideliter suppli!'cate; lectiones divinas quae leguntur cum silentio et quiete suscilpite. Nolite in ecclesia verbosare, quia, qui se otiosis voluerit fabulis !occupare, et pro se et pro aliis reus erit, dum praecepta dei nec ipse ?audit nec alios audire permittit. Decimas ante omnia de fructiculis !vestris ecclesiis reddite : quia deus, qui vobis dedit totum,

iustum

!est

ut

per

elimosinas

pauperum

accipiat

decimum, qui dixit : QUAMDIU !FECERITIS UNI EX MINIMIS ISTIS, MIHI FECISTIS. Symbolum ante omnia let orationem dominicam et ipsi parate, et filüs vestris ostendite : nam Ppescio si vel christianus dici debet, qui pauca verba in simbolo parare !dissimulat. Sed forte dicit aliquis, quod symbolum tenere non potest. !Quanta est infelicitas generis humani, ut cantica luxoriosa et viri et !feminae parare possint, et ad peccatum suum «et» aliorum non eru!bescant ex ore proferre,

et pauca verba conscientia parare non possit ! 154. Quando ad ecclesiam venitis, oblationes quae in altario conse!crentur offerte. Oui habet unde, et non exhibet, qua fronte de oblatione !quam pauper exhibuit communicare praesumat ? Ante omnia sacer!dotibus vestris honorem inpendite. Nolite de vobis invicem male !loqui, quia scriptum est : QUI DETRAHIT, ERADICABITUR DE TERRA VIVENPOTIUM. Nullus ad idolum vel ad ea quae idolis immolantur colat suaIdente bibat. Qui baptizatus est, debet profana vitare. Nullus materlteram

(85) (86)

aut cognatam

aut

sororem

uxoris

?6 erunt] er. zzs. ; zaliz adveniunt ? fabulis] idem a£ id est imferser. ms., am pro ibi?

praesumat

1? qui] quia zz.

12e0* et viri et feminae] comi. ; a vitis et feminis zz. 1? possit zz. 16 offerite "ms. 1? scripta zz5. 2050- colat suadente bibat] 7/a zr. evidenter corruptus

(85)

?5 Mensuras

duplices et dolo-

9?5d- 525; mejrjo $i etc] Serm. 13, 2

525] Cf. serm. 16, n. 2 ; 150, 3 al.

Y communicare

31 ybi j, e. C. eucharistia] Idem Cae-

rius ibid.

sarius, serm. I3, 4 ; 33, 4.

(86)

3 verbosare] Cf. serm. 12, 3.

8 fecistis] Matth.

25, 40.

praesumat ?|] Caesa-

1? eradicabifur] Prov. 20, 13 uti sae-

pius ap. Caesarium, tum

sed hic tan-

additur de erra viventium.

a paganis superstitionibus abstinendo.

90

S. CAESARII

accipere : quia limpium est ut de tam vile luxoria ex voluptate diabolica pereamus. !Nullus caraios aut divinos aut precantatores sacrilega voluptate de ?»qualibet infirmitate aut adhibeat aut interrogare praesumat. Nullus !filacteria aut ligaturas sibi aut suis adpendat : quia, quicumque fecerit 'hoc malum, si paenitentia non subvenerit, perdit baptismi sacra!mentum. Nullus in honorem lovis quinta feria observare praesumat Ine aliquid operis faciat : contestor, fratres, ne hoc ullus vir aut mulier *aliquando observet, ne inter paganos magis quam inter christianos !a domino iudicetur, qui, quod observari die dominico debet, in die !Iovis hoc sacrilege transferunt. (87?) 5. Praeterea, quotiens aliqua infirmitas cuicumque supervenerit, lad ecclesiam recurrat, et corpus et sanguinem Christi accipiat, et loleo benedicto a presbyteris inunguatur, eosque presbyteros et dia!conos petant ut in Christi nomine orent super eos : quod si fecerint, ?non solum sanitatem corporis, sed etiam indulgentiam accipient !peccatorum. Sic enim ipse dominus per apostolum lacobum promittere dignatus est, dicens : SI QUIS INFIRMATUR,

et Communio unctio infirmorum.

INDUCAT PRESBY-

TEROS !ECCLESIAE, ET ORENT SUPER EUM, UNGUENTES EUM OLEO, ET ORATIO !FIDEI SALVABIT INFIRMUM ; ET SI IN PECCATIS FUERIT, DIMITTENTUR EI. "()uare ergo per caraios et divinos, praecantatores et filacteria !diabolica occidat animam suam, qui per orationem presbyteri et !loleum benedictum potest sanare animam suam et carnem suam ? !Quia infirmitas corporis ad sanitatem pertinet cordis : quia deus Iquos amat,

in hoc mundo flagellat. Etiam et si tardius veniat sanitas Infirmo, non murmuremus contra deum, sed gratias illi agamus, !qui nos ideo per infirmitatem castigare dignatur in hoc saeculo, ut !nobis praemia aeterna retribuat in futuro. Multi enim suo malo non l'infirmantur : quia, dum sani sunt corpore, de rapinis et de luxorüs non desinunt cogitare; quia, quotiens infirmamur, tunc magis paeni?tentiam agimus,

et elimosinas facimus, ad praemia aeterna venimus. !Et ideo, aut cito aut tarde veniat sanitas infirmanti, semper gratias Ireferamus : quia ipse novit quid nobis oporteat, quando

(80) ?324 volumptate zz5. ?4 praecantotis 775. 3! ad dominum zz. qui] in quia 29 7;.corr. obsetvare zz5. H sacrilega zzs. : forfe excidit vox praesumptione az£ alia similis (87) 38d. presbiter et diaconus zs. SICtNCCIeSi2 c NS. ? demituntur H occidant qui] coz. ; quam zzs. 1? cociens infirmatur 275. ?? quid] qui zzs.

(86) Za

(87)

?8 jn bonorem: lovis quinta feGtiscth

eS

5 peccatorum] ldem setm. r3,

EB BS SrenMlac- 5 EPA TS

14 flagellat] Cf. Hebr. 12, 6.

SERMO XX.

[op

aegrotare laut sanos esse conveniat. Nam et hoc praesumens de caritate vestra !omnes filias vestras pro solicitudine paterna admoneo, ut nulla mulier ?5»potiones ad avorsum accipiat, nec filios suos aut conceptos aut natos loccidat ; sed, quantos-

cumque conceperit, aut ipsa nutriat, aut nutrien!dos aliis tradat : quia quantoscumque occiderit, pro tantis homicida lin die iudicii rea apparebit. 6. Vos autem, íratres carissimi, semper quae del sunt cogitate, 9'et istam lectionem semper in corde memoriter tenete, ut in hoc... lin futuro praemia aeterna recipere mereatis ; ut illam vocem in die liudicii audire mereatis : VENITE

BENEDICTI PATRIS MEI, POSSIDETE !REGNUM, QUOD VOBIS PARATUM EST AB ORIGINE MUNDI : praestante !domino nostro Iesu Christo, cui est honor et imperium in saecula ?5saeculorum. Amen. (8S)

NC

Sermonem hunc sive «excarpsum» ex cod. Vatic. Palat. lat. 216 (2 H5), fol. roo-104, saec. VIII/IX primum edidi RB. XV. (1898), p- 485-487. Ex eo autem unice pondus habet, quod ex libello Fastidii ad

Fatalem,

cuius

meminit

Gennadius,

De

vir. ill. c. 56, fere totus

excerptus esse videatur. Quem quidem libellum cum primo ex iis quos vir doctissimus C. P. Caspari, « Briefe, Abhandl.» p. 3-13 in lucem edidit, eundem esse suspicatus eram ob verba quae ex eo Noster p. 90, l. 2-5 adducit. Postea tamen luce clarius deprehendi, libellum qui Caesario visus in alio anonymo opusculo delitescere, cuius insigne fragmentum codice Augiensi CCXXI, fol. ro3-107, saec. VIII ex. (— H*$*) servatum est. Fragmentum porro istud aliis septem opusculis, quae Fastidio iam dudum restituta sunt, etiam nullo negotio addi posse, et certis rationibus persuasum habeo, et hisce diebus mihi assentiebatur vir doctus Prof. G. de Plinval Parisiensis : qua de re conferas velim ea quae in RB. XLVI (1934), p. 3-17 nuperrime disserui. Cur autem excarpsum hoc seu centonem ab Arelatensi episcopo consarcinatum esse existimem, ex notis textui subiectis facile intelleges.

EXCARPSUM DE EPISTOLA SANCTI FATALIS IDE VITA CHRISTIANORUM. Rogo vos, filii, et paterna pietate commoneo, ut de salute animae vestrae adtentius lcogitetis, timentes illud quod scriptum est, (87) ?? homicida] forz. pro homicidii ? in hoc a/iquid videtur excidisse (88) 1 Fatali H31$ (87) ?» foziones ad avorsum] ldem habes s. 44, 2 ; 200, 2 al. 33 77,5d;] Matth. 25, 34.

?8 reus 75.

?9 Nos zz.

30 fog?

(88) ? Rogo v. f. e. p. pietate] Verba sunt Caesarii excarpso Fastidiano praemissa.

Potiones ad abortum damnantur.

92

S. CAESARII

INPEDIMENTA MUNDI FECERUNT EOS MISEROS. ?Abiciamus, obsecro vos, quaecumque contraria sunt, ante quam flagellum mutetur lin gladium. Intret rex in cubiculum suum, id est, Christus ad cor

vestrum ; pateat lsponso introitus ad sponsam suam, id est, Christo ad animas

vestras.

Recipiamus

!eum in cubiculum

cordis nostri,

ut nos ille recipiat in beatitudinem regni sui. Apostoli !relegionis nos ut illos sequamur et illos imitemur invitant : qui hac condicione nos Quantum differt vita nostra ab exem-

plo apostolorum.

provocant

ut cum

eis conregnemus

in caelis, si illis

conpatiamur in terris. Tormentis !non separabantur a Christo : et nos aut otiosis fabulis aut detractionibus separamur. !Illi non cesserunt periculis : nos deliciis superamur. Illi ut inciperent Christum sequi, lsua omnia contempserunt. Illi in rebus propriis largi : nos in extraneis cupidi. Omit!tamus ergo aliena, inimica, contraria, quae nos a deo separant, et quae nostra sunt Psequamur. Non sit taediosum, hoc audire bono consilio quod prodest. Si spiritu !vivimus, Christi vestigiis inhaereamus. Si Christum sequimur, debet in actibus apparere : lomnis enim arbor de fructu

agnoscitur. Igitur si quae spiritus sunt agimus, placemus !deo; si autem quae carnis sunt quaerimus, deo placere non possumus. 2. Nolo te, frater, ipse decipias : nolo ficta et non vera iustitia seducaris. Regnum ?*dei non est in nomine, sed in virtute. Res magna non potest sine labore conquiri. (89) Nescio quomodo neglegens quisque ad Christum perveniat, qui in caelo est, quando

lillum magis ducem sequitur, qui de caelo eiectus est. Cum enim

et nos ipsi et quod !'habemus illius sit, cur non ita servimus Christo, ut in nullo diabolo serviamus ? !quare non ita boni, ut in nullo mali? quare non ita pulchri, ut in nullo foedi ? quare ?non ita

sani, ut in nullo debiles simus ? Numquid non potest in praesenti

Cur non ita boni sumus, ut in nullo mali?

victum !dare, qui vitam dedit ? aut non potest praestare tunicam, qui fecit corpus ? At nos !magis deo in obsequiis desumus, quam ille nobis in commodis. Plus in me habet !quod arguat, quam ego in illo quod doleam.

Sonat

lector,

sacerdos

praedicat,

diaconus

Idisciplinae silentium clamat : et nos de calumniis et litibus murmuramus. Pectus !?pugnis caeditur, ut manus ab iniustitia nec in ecclesia conquiescat. Quid prodest !si pectus tundis, si peccata

intus inclusa non respuis ? Nihil prodest si aliquis pro !peccatis castigatur, si iterum ad peccata revertitur. Si semper agimus quae hominis !sunt, quando acturi sumus illa quae dei sunt ? Multi enim sunt, quod peius est, qui liustorum et christianorum nominibus (88)

? relegionis] principes

qui zzser. H*5

ec] rate fis

condictione

H!19

1? cessaverunt H9 33 contempserunt] a/Zerum embrum supple ex H9* nos ne sequamur non contemnimus aliena 15 hoc audire bono consilio q. p.] H!* ; melius profecto H9* hoc audire quod prodest. Bono consilio illius rei damna sustineo ec. 1? agimus] H*$* ; cogimus H1 1? no]o fide ficta H5 ?? conqueri azzDo zzs5. (89) ' neglegens] son babet H95 Suecus gius cum] H$5; quur H!$

(88) miseros] Mirum est, hoc quasiex scriptura exemplum etiam in H*5 haberi, quod nusquam nisi ap. Caesarium hactenus reppereram.

100. T'ormentis; n. v. a. Christo etc.] Hunc locum alibi quoque Noster in sua transtulit, v. gr. serm. 36, D 781525 192/82

02s

SERMO XX.

93

gaudent, sed ante oculos domini iusti non Psunt. Multi ex conparatione peiorum dicuntur sancti : sed non statim quisque hoc lerit quod ab hominibus dicitur, sed quod a deo probatur ; non quod in nomine con!probatur, sed in conscientia sentitur. Quanti aliena rapere, non quia nolunt, sed quia !non possunt, videntur esse... latant ; et fit in illis vox corvina, Cras, cras convertar.

!Non

quaerit deus dilationem in voce corvina, sed confessionem in gemitu columbino. 203. Dicit aliquis : Iuvenis sum, superest mihi tempus aetatis ; cum ad maturos lannos pervenero, necesse est me de domini mei timore cogitare : utique est et mihi lin animo meo, quandoque reverti ad dominum meum. Mea vita non est vita : vitam !quam acceperam perdidi, mei domini sanguine conparata est. Emptus grandi pretio, !Inon possum meam facere voluntatem. Ille ubi caput reclinaret non habuit, qui totum ?merebatur : et ego totum concupisco, cui nihil debetur. Quomodo potest in illa regione Idives fieri miles, in qua pauper est imperator ? Quid est quod

patres nostri tam solliciti fuerunt, nos tantum securi ? Illi in lacri-

mis erant, ut ad gaudia pervenirent : nos e !contrario in gaudio vivimus, ut ad lacrimas perveniamus. Sed nescio quo modo similes lllis erimus in caelo, quibus per omnia dissimiles apparemus in terris : quorum

alter 9?actus, alter victus, alter est vestitus, alter

est cogitatus. Illi in fame, nos in deliicis : !illi in frigore, nos in calore : illi in ciliciis, nos in plumis. Seniores tamen nostri et Itanti qui sanctis fidem operibus probaverunt : nos vocibus, illi virtute innocentes.

!Et tamen

apud dominum

non

est innocens,

nisi qui etiam corde sit purus : apud quem non est iustus, nisi qui eius mandata conpleverit, qui non solum amet proximum, 9:sed etiam toto animo diligat inimicum. Deus totam innocentiam et iustitiam in homine lintrinsecus et extrinsecus desiderat invenire.

Veni

corde

ad dominum

te ad militiam pietas, antequam

tuum,

veni

let corpore;

vocet

ira recipiat ad supplicium. Tu

autem !cum cotidie dicis, Finitur hodiernus dies, et sic ero crastino

die ; nescis quia subito l!venit ira dei ?

(90) 4. Fratres, non tardetis converti ad dominum:

sunt enim

(89) 1659- non quod in nomine conprobatur] FT16 zrus ; ozz. F165 18 videntur esse] Zeic aliquid deesse suspicor, et duas syllabas latant ad id quod sequitur pertinere 1?jin gemitu columbino]

ex 2ÁAugusf. corr ; in gemitum columin H'!$

est vita] H15 ; non est mea zze/ius H9 grande precium FH1e 30 yestimentus 3? recipiat] H!$ ; zal

?? non

?3 perdidi] nunc quam habeo :nser. F6 H!$ 39 jintrinsecus] et praez;. F$5

cur; H** rapiat

(89) 1880. ef fj? usq. co/uzzbino| Ex August. Enarr. in Ps. 102, n. 16 inconcinne interpolatum : cf. su-

Fastidii tamen libellum pertinere suspicor. 9? Tz aulem usq. conversionem p. sq.

pra s. 18, n. 6.

l. 1] Ex eadem Enarr. August. n. 16

20-92 O)/] es? guod usq. innocentes]

insulse huc interiectum.

Haec licet in H$5 desiderantur, ad

39 jr dej] C£. Eccli. 5, 9.

Non decet imperatoris pauperis militem divitem feri.

94

S. CAESARII

qui praeparant conver!sionem et di(fferunt)». Nos inaniter confitemur : illi semper fideliter. Facile enim !dicere : Deum scio, deum credo, deum diligo, deum timeo, deo servio ; sed neque Facile est dicere : Deum scio, Deo servio.

!scit, qui

non credit : neque credit, qui non diligit : neque diligit, qui non timet : 5neque timet, qui non servit : neque servit, qui in multis contemnit.

REGNUM

DEI

!INTRA

VOS

EST,

dominus

sunt onerosa volentibus evangeliorum arma, ergo, frater, quod regnum

clamat.

Non

!sed levia. Agnosce

dei non in solo nomine,

sed in virtute

con!sistit. Esto ergo simplex et purus et firmus in fide sicut sanctus Abraham, ut facias lomnia mandata dei. Quam obliquationem a nobis intercessionibus sanctorum ut ex !'integro dignetur auferre, ita pro victu et vestitu tantum mundanis actibus occupemur, !ut nobis maior pars vitae nostrae remaneat, in qua lectioni et orationi vacantes, quod lanimae nostrae in aeternum proficiat requiramus. Quam rem ipse dominus praestare !dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in secula seculorum. Amen.

ACXT Collect. : Q hom. 39 Edit. : August. olim ex L Homiliis 3823, apud Maur. sermo inter dubios 385 (— y) ; contuli etiam veteres editiones, Basileensem,

Hagenauensem,

etc.

Recte

monuerunt

benedictini

editores, totum corpus sermonis doctrinam Augustini sensusque exhibere; revera mihi videtur ex deperdito quodam Hipponiensis episcopi opere consarcinatum, quod idem de multis collectionis Q homiliis dicendum est. At vero ipsa inscriptio cum brevi exordio ac praecipue conclusio Caesarii artem modumque elocutionis manifeste produnt; cui proinde acceptum ferre aequum est, quod hic minime spernendus magni Augustini fetus nobis utcumque servatus sit.

AMMONITIO ISTA SANCTI AUGUSTINI OSTENDIT MULTOS GRADUSZSESSECIN-CARITATESPERFEGTASETODITEGTIOS: NE UTILES ET VALDE INECESSARIOS. I. Non solum in novo, sed etiam in veteri testamento admonemur, fratres dilelctissimi, qualiter perfectam caritatem tenere (99) ?et differunt] comieci, ap. JAugustinum enim post conwersionem verbum differunt ; eodi E116, n quo bic quoque nonnulla certum est excidisse servio H!$ ? oblicationem H1 M grados Q** (90) ? nog. inanifer c. i. s. fideliter] et quae infra l. 6-9 leguntur, etsi in H** desunt, ex opere Fastidii nihilominus excerpta esse putaverim. ?-» Facile enizz usq. contemnit] Istud demum ex priore epistola Anony-

sequifur ? deum

mi ap. Caspati, « Briefe, Abhandlungen... » p. 4 expilatum. OQ

Mes

ums Pus

? obliquationezz] C£. Ps. 124, 5. Brevis conclusio quae sequitur plane Caesarium refert.

SERMO

debeamus.

XXI.

Sic enim ipse dominus

05

in levangelio dixit : DILIGES

PROXIMUM TUUM TAMQUAM TEIPSUM. Tractemus ergo aliquantum

de amore hominis in hominem : quia sunt amores hominum perversi. !Ipse perverse amat alterum, qui et se perverse amat : qui autem

recte se amat, et alterum

!recte amat.

amores flagitiosi, detestabiles : amores

Sunt amores hominum alii

perversi,

alii

recti.

Verbi gratia, sunt

adulterorum, lamores cor-

ruptorum, inmundi amores. Malos amores

detestantur omnes

leges

huma!nae et leges divinae. Remove ergo istos inlicitos, quaeramus licitos. (91) 2. Incipit licitus amor a coniugio ; sed adhuc carnalis est. Videtis quia communis lest cum pecoribus : et passeres illi, qui personant, habent coniugia, et nidos faciunt, !simul ova confovent,

simul pullos nutriunt.

Licitus quidem

amor

iste in hominibus,

Ised videtis quia carnalis est. Secundus amor filiorum est, sed

adhuc et ipse carnalis ?est : non enim laudandus

est qui amat

filios, sed detestandus qui non amat. Pro magno lenim laudaturus

sum in homine, quod video in tigride ? Serpentes amant filios suos, lleones et lupi amant filios suos. Noli ergo magnum putare, quod amas filios tuos : ladhuc in hoc amore serpentibus conpararis ; S1 non amaveris, a serpentibus vinceris. !Honestos amores iam dico : illos enim flagitiosos exclusi. Alius amor, qui est propinquorum, iam iste videtur proprius hominum, si non sit consuetudinis. Nam maior lest amor qui extenditur ultra propinquos, quam qui tenetur inter propinquos. Qui lamat propinquos suos, adhuc sanguinem suum amat. Amet alios, qui non sunt prolpinqui, suscipiat peregrinum : iam multum dilatatus est amor iste. Tantum autem Icrescit, ut a coniuge ad filios, a filiis ad propinquos, a propinquis ad extraneos, ab extraneis ad inimicos perveniat. Sed ut perveniat illuc, multos habet gradus. 3. De amicitia ergo videte quid dicam. Sunt amici — excepta amicitia, quae nec lamicitia dicenda est, quam facit mala conscientia : sunt enim homines qui pariter !mala committunt, et ideo videntur sibi iuncti, quia conscientia mala ligati sunt — ext!cepta ergo ista nefaria amicitia, est quaedam amicitia adhuc carnalis per consuetudinem P?9cohabitandi, conloquendi, simul conversandi ; ut contristetur homo, quando deseritur lab amico, cum quo

solet conloqui et habere coniunctiones. Conveniunt duo homines, lambulant

secum

triduo,

et iam

nolunt

a se recedere.

Et

ista

quaedam amicitiae. dul'cedo est honesta quidem : sed adhuc discutiamus illam, quia gradus amoris huius !quaerimus ; et videamus quo usque pervenerimus usque ad amicitiam talem, qualem ?5dixi. Est ergo ista amicitia consuetudinis, non rationis : habent illam et pecora. Duo lequi manducent simul, desiderant se : si alia die praecedat

unus,

festinat

alter, desilderans

quasi

amicum suum ; vix regitur a sessore, et tam diu impetu suo provocat, lquo usque perveniat. Cum pervenerit ad eum qui praeces(90) 1? tuum] oz. edit. 195- a]iquantulum 5:115 (91) ? qui sonant Q??-1-5 , 15 coniuncti edit. eElro sedatur pondus illud, ferebatur pondere amotis, urgebatur nonnulli zuss. ef vet. edit. 90)

1? /e/55577] Matth. 22, 39.

Amoris liciti gradus a coniuge usque ad inimicos.

Et in ipso amore amicitiae diversi sunt gradus.

96

S. CAESARII

sit, sedatur : pondus illum! ferebat, pondere amoris urgebatur; venit tamquam ad locum suum, et conquievit. *Adhuc et ista amicitia consuetudinis est in pecoribus : surgamus adhuc et ab ista. Est

alia superior amicitia, non

consuetudinis,

sed rationis,

qua diligimus hominem !propter fidem et mutuam benivolentiam in ista vita mortali. Hac superius quicquid 'invenerimus, divinum est. Incipiat homo amare deum, et non amabit in homine !nisi deum. .

35 4, Videat enim caritas vestra primum, amicitiae amor qualiter

Gratuitus amor amicitiae in eo con-

sistit, ut id in homine ametur quod a Deo est.

debeat esse gra!tuitus. Non enim propterea debes habere amicum vel amare, ut aliquid tibi praestet : !si propterea illum amas, ut praestet tibi vel pecuniam, vel aliquod commodum temporale, non illum amas, sed illud quod praestat. Amicus gratis amandus est, propter !sese, non propter aliud. Si hominem te hortatur amicitiae regula ut gratis diligas, quam gratis amandus est deus, qui iubet ut hominem diligas ? Nihil delectabilius deo. Nam in Ihomine sunt quae offendant : per amicitiam tamen cogis te, ut etiam illa quae offendunt in !homine toleres propter amicitiam. $i ergo non debes propter quaedam toleranda !dissolvere hominis amicitiam, dei amicitia quibus rebus debet cogi, ut dissolvatur la te ? Nihil invenis delectabilius deo : deus non est unde te offendat, si tu eum non **offendas ; nihil illo pulchrius, nihil illo dulcius.

Sed dicturus es mihi : Non illum !video : quomodo sum amaturus quem non video ? Ecce quomodo discis amare quem (92) non vides : modo ostendo unde coneris videre quod istis oculis non potes videre. !Ecce amicum amas : quid in illo amas ? Gratis eum amas. Sed forte amicus iste tuus, !ut alia omittam, senex homo est : fieri enim potest ut habeas amicum senem. Quid lamas in sene ? Incurvum

corpus, album caput, rugas in fronte, contractam

maxillam ? ?Si corpus quod vides, nihil deformius prae senectute : et tamen amas aliquid, et !corpus quod vides non amas, quia deforme est. Unde vides quod amas? Si enim !quaeram a te, Quare amas ? responsurus es mihi : Homo est fidelis. Ergo fidem amas. !Si fidem amas, quibus oculis videtur fides, ipsis oculis videtur deus. Incipe ergo lamare deum, et amabis hominem propter deum. l5. Àudite magnum testimonium. Diabolus certe accusator sanctorum est : et lquia non apud talem iudicem cogit quem fallat, non potest in nos falsa crimina dicere. 'Novit apud quem dicat. Quia ergo falsa contra nos non potest dicere, quaerit vera !quae dicat. Ideo temptat, ut habeat quod dicat. Hic ergo adversarius noster, qui nobis linvidet regnum caelorum, qui non vult ut ibi simus

unde

ipse deiectus

est : NUMQUID,

Pinquit,

GRATIS

COLIT

IOB DEUM ? Ád hoc provocamur ab adversario ut gratis deum Icolamus, quando ille quaerens quod obiciat, pro magno se putavit invenisse, quia !dixit : NUMQUID GRATIS COLIT IOB DEUM ? Non

quia viderat cor ipsius, sed quia videbat !divitias eius. Cavere

(91) (92) (92)

. 35qualis Q*-9-11-15—— 3883. propter se idezz zzs5. 15 adhuc ad hoc edi? ; zzss. vero om. alii adhuc, alii ad hoc 19-17 dom 2] Hiob.

rz, 9.

SERMO

XXI.

97

debemus, ne ad praemium diligamus deum. Quid enim, propter Ipraemium dilecturus es deum ? Quale praemium est, quod tibi daturus est deus ? ?Ouicquid tibi aliud dederit, minus est quam ipse. Colis non gratis, ut aliquid ab ipso accipias. Gratis cole, et

Deus

ipse non

propter

mium

prae-

diligendus.

ipsum accipies : se enim servat tibi deus, quo fruaris. Et si lamas

quae fecit, qualis est ille qui fecit ? Si pulcher est mundus, qualis artifex mundi ? !Evelle ergo cor tuum ab amore creaturae, ut inhaereas creatori et dicas quod in psalmo !scriptum est : MIHI

AUTEM ADHAERERE DEO BONUM EST.

?»6. Si autem deseris eum qui te fecit, et amas illa quae fecit, deserto illo qui fecit, ladulter es. Sic clamat epistola Iacobi, adulteros appellans. ADULTERI. Et unde adulteri ? !Quaeris unde ? NESCITIS, inquit, QUIA AMICITIA

HUIUS

MUNDI

INIMICA

EST

DEI?

QUIICUMQUE ERGO VOLUERIT AMICUS ESSE SAECULI HUIUS, INIMICUS DEI CONSTITUITUR. !Expressit quid dixerit, ADULTERI. Anima deserto creatore amans creaturam adultera 9'"est. Illius enim amore nihil castius, nihil delectabilius : illo deserto, lefüceris inmunda. O anima, ut illius amplexu

hoc amplectendo, digna sis, dimitte

ista, et illi inhaere !gratis. Nam inde dixit psalmus : MIHI AUTEM ADHAERERE DEO BONUM EST. Versu !priore sic dixit : PERDIDISTI

OMNES QUI FORNICANTUR ABS TE. Et quasi ostenderet quae !sit fornicatio, subiecit : MIHI AUTEM ADHAERERE DEO BONUM EST. Nihil aliud volo, ??sed ipsum meum,

hoc

gratuitum

bonum

: adhaerere meum;

illij hoc est bonum

ideo

let

gratia

dicitur,

quia gratis constat. Cum ergo coeperis deum amare gratis, securitas lest ; quia et amicum gratis amas, et ad hoc eum amas, ut tecum amet deum. Adtendite lenim ipsam amicitiam vulgarem, unde coepimus, per quam gradus fecimus, adtendite lillam. Amat maritus uxorem, et uxor maritum ; sine dubio et ille illam, et illa illum *salvum vult. Vult illum habere incolomem,

vult illum habere felicem. Ad hoc amat, !quia ipsa vult incolomis

esse et felix : quod sibi vult, hoc et illi vult. Amat filios : lquisnam

vult nisi salvos habere filios suos ? Amat amicum : quis nisi incolomem habere !vult ? Adeo, si forte contingat illi aliquid, contremescit, contristatur, conturbatur, lcurrit,ne accidat: cum acciderit,

plangit. salvum incipit 7. Si beratos

Quid ergo vult ? Salvum habere. Si ergo (93) omnis, qui amat, vult habere quod amat, si intellegat quae sit vera salus, illam amare in se, et ipsam cogitur veram amare et in amico. oculis carneis quaeris deum, vide tres pueros de igne li: si fide quaeris !deum, vide Machabaeos in igne coronatos.

Salus ergo illa amanda est, ista utenda : 5haec enim ad usum necessaria est, nam transitura est. Non enim vera salus est, fratres,

Iquam dicunt medici. Paregorizamur quodam modo : nam aegri(92) 2" estideo29:5 Bac Efag 3! efficieris 2911 Hag amplexibus edi/. *3 4deo] ut add. ediz. ** ne accidat] Q? ; accedit ee. acciderit] Q? ; accesserit ce/.

(93)

$ quam] p; quomodo Q?*8-115 Bag; Hag

Joco consimili Augustini, Enar. in Ps.

Paregorizamur] ezzendavi ex

122, n. 11 : vide ibi notam Maurinorum ; perae-

grotamurt ve. edi/. Bas. Hag ;aegrotamur Q?, aegrotamus y ; singularis est lectio codicum (25: peregrizamur cu glossa seq. : « Peregrizor derivatur a verbo peragro, et interpretatur teutonice r/Jnmgaro » (92) ?5 bonus est] Ps. 72, 28. ?8 constituitur] Iac. 4, 4.

SS ze

DSu125 527

Ad hoc amandus est amicus, ut tecum amet Deum.

98

S. CAESARII

tudo perpetua est in ista fragilitate carnis. Putatis enim tunc hominem aegrotare quando febrit, et sanum lesse quando esurit ? Sanus est, dicitur. Vis videre, quantum malum est esurire ? !Dimitte illum sine medicamento septem diebus, occiditur ; sed quia apponis cotidie "medicamentum, vivit. Medicamentum autem Salus alia amanda, alia utenda.

famis, cibus est ; medicamentum sitis, !'potus est ; medicamentum lassitudinis, somnus est ; medicamentum sessionis, deam!bulatio est; medicamentum deambulationis, sessio est; medicamentum fatigationis,dormitio est; medicamentum dormitionis, vigilatio

est. Et vide quam inbecille sit !corpus humanum : hoc ipsum adiutorium, quod dixi, qui adsumit,

si in eo perseveraverit,

deficit.

Esuriendo cibi quaerebas adiutorium : ecce adiutorium cibi : manIducas,

reficeris ; si plus refeceris,

plus deficis.

Adiutorium

sitis

quaerebas potum : !multum bibendo offocaris, qui sitiendo urgebaris. Lassasti ambulando, sedere vis : !sede perpetuo, vide si non

lassabis. Quicquid ergo adsumpserit ut aliud pellat, in !eo ipso si perseveraverit, deficit. ?)98. Qualis est ergo ista salus, fratres, transitura, fragilis, peri-

tura, vana ? Vere !quomodo dictum est : QUAE ENIM EST VITA VESTRA ? VAPOR EST AD MODICUM PARENS. !QUI ergo in vita ista

AMAT ANIMAM SUAM, PERDET ILLAM. QUI AUTEM IN HOC SAECULO loODIO HABUERIT ANIMAM SUAM, IN VITAM AETERNAM CUSTODIT EAM. Quae est vita aeterna ? !Vera videris, quem amabas in hoc saeculo talem salutem desideras quae aeterna amil'cum tuum ; et totum quicquid Ad hoc ama hominem, ut veram tecum teneat salutem.

salus. Et si amicum tuum ut salvus esset, ??quia tu iam est, ad ipsam salutem diligis vis amico tuo praestare, ad

hoc vis praestare, ut illam !tecum teneat salutem. Amas enim iustitiam, vis illum iustum esse : amas sub deo lesse, vis et illum

esse sub deo : amas vitam aeternam, illic eum vis tecum regnare lin aeternum. Inimicum tuum illum vides persequi te : iniquitas est, quae te perse?quitur. In illo irasci misericordia debes : febrit in anima. Quomodo ergo amicus !huius saeculi, secundum saeculum

amans velut animam suam, febrem vult expellere de lamico suo, quem similiter amat ut se propter praesentem salutem, sic tu, quemcumque !diligis, propter vitam aeternam dilige : cum inveneris iram, indignationem,

odium,

liniquitatem, sic coneris expel-

lere morbum animi, quomodo amicus saeculi morbum *?*corporis. Ad hoc enim ama, ut facias quod et tu es, et erit in te perfecta

caritas. Hoc !si inveneris, ad hoc ama coniugem, ad hoc ama filum, ad hoc ama propinquum, ad !hoc ama vicinum, ad hoc ama ignotum, ad hoc ama inimicum, et erit in te perfecta !caritas. Quae si fuerit, vincis mundum, et pellitur foras princeps mundi. Audistis (94) enim quod ait dominus : PRINCEPS HUIUS MUNDI MIS(93) xs]

"febrit]e 29:83

febricitateegz7.

ste. Qede ons

l5 ecce] adest add. Q!*

1? effocaris Q9:11 ciillexiSoig ID

16 refeceris| (O5; feceris ce.

utguebaris Q? ?: videris] voluisti Q!5 ?5 diligis]edi? ; ?? illum vides] Q!* ; vides illum y ; illum oz. priores edit.

31 yelut] ex (Q? recepi

7/75. et edit., vereor ut recte (93)

? quia apponis] Q!5; quia ponis cef.

?! farens] lac. 4, 15.

33ama]| Q!* Bar Hag ; amas

p

36 inveneris] ozzzes

38 fuerit] in te add. p. 297272 ToheEr

nez 5

SERMO XXII.

99

SUS EST FORAS ; quia ipse passurus lerat, et per passionem suam

facturus in hominibus dilectionem. MAIOREM HAC DILEÍCTIONEM NEMO HABET, QUAM UT ANIMAM SUAM PONAT PRO AMICIS SUIS. Ut ergo amaretur, !prior amavit ; ut in nomine eius nemo mori timeret, prior pro omnibus mortuus *est. Ad hoc ergo ut aedificaret in cordibus hominum caritatem, misit diabolum foras. !Quo foras ? De cordibus hominum. Cupiditas intro illum mittit, caritas eum foras !mittit. 9. Nos vero, fratres, supra scriptos caritatis gredus cum grandi diligentia cogiltantes, non reddamus domino mala pro bonis. Et quia ille veniens alligavit fortem, !*id est, diabolum, et nos omnes,

qui vasa eius fuimus, de potestate illius abstulit, per !gratiam ipsius evacuati

omnibus

malis,

studeamus

repleri abundantibus

bonis,

timentes lillud quod ipse dominus dixit : CUM INMUNDUS SPIRITUS

EXIERIT AB HOMINE, AMBULAT !PER LOCA ARIDA, QUAERENS REQUIEM, ET NON INVENIT ; POST HAEC REVERSUS INVENIENS !DOMUM UNDE EXIIT VACUAM, ADDUXIT SECUM SEPTEM SPIRITUS NEQUIORES SE ;ET FACTA PSUNT HOMINIS ILLIUS POSTERIORA PEIORA PRIORI-

BUS. Ne ergo et nos tale aliquid patiamur, lquantum possumus, elaboremus in locis vitiorum virtutes inducere, ut possimus !ad dei misericordiam pervenire.

XXIL Collect. T 25. et mss. H!?-9 a]. Edit. : olim August. de Temp. 44, deinde in Append. y, I12; at veteres editiones ad H^? propius accedunt : quibus praecipue subsidiis adiutus nonnulla passim emendavi. Ceterum de hoc sermone recte iudicium fecere Maurini : « Totus Caesarii stilum et ingenium cum Augustini doctrina repraesentat.» Addam, sicut ovum ovo, ita sequenti sermoni 23 eum similem esse. Unus porro est ex iis quos sanctus episcopus, cum dioecesim suam perlustraret, in «parochiis» habuit, uti sermones 6. 16. 17 supra.

DECARILTALE,

Si caritati vestrae nos possemus frequentius praesentare, ?fratres carissimi, Christo adiuvante de sanctarum scriptu(94) I9 .dquaetit. 9:5-1T caritate H1? 19nos]

18 omelia s. Augustini de caritate T'; et iterum de n ; non TH?46; oz. vet. edit. possemus] ve/. edit;

possimus T' p; posumus H!1?40 sentar L2

(94)

1 foras] Ioh. 12, 31.

3 sujs] Ioh. 15, 13.

praesentare] scripsi: cf. pag. seq. /. 4 ; prae-

15 rioribus] Luc. 11, 24. 25. 26.

Brevis Caesarii conclusio.

IOO0

Caesario

paro-

chias invisenti brevis de caritate

sermo

sa-

tis est.

S. CAESARII

rarum !copiosis fontibus, etsi non abundantes rivulos, certe vel qualescumque Iguttulas poteramus sanctis animabus vestris infundere : ut uberrima atque fructifera cordis vestri terra accepta verbi dei pluvia copiosam !messem bonorum operum germinaret; ut veniens dominus in agro ?*cordis vestri, non solum tricesimum, sed et sexagesimum et centesi(95)mum fructum se invenire congaudeat, quibus fructibus horreum !praeparet in caelo, non incendium in inferno. Sed quia multis occulpationibus inpedimur, humilitatem nostram vobis secundum desi'derium vestrum si praesentare non possumus, aliquid breve in sermone ?sed satis magnum in animarum utihtate deo donante insinuare vobis !volumus : in qua brevitate, si diligenter adtenditis, potestis quod lanimae vestrae conveniat invenire. Quod ergo est illud breve et ita !magnum, ut possit generi humano sufficere ? Apostolus dicit : FINIS !PRAECEPTI EST CARITAS DE CORDE PURO ET CONSCIENTIA BONA ET FIDE NON

FICTA. Adtendite, fratres : quid

in verbis brevius, et quid in !rebus magnificentius poterit inveniri, quam caritas de corde puro let conscientia bona et fide non ficta ? Ista brevitas, et ut teneatur !memoriter est suavis, et ut custodiatur fideliter dulcis. Quid dulcius !caritate,

fratres carissimi ? Qui nescit, gustet et videat. Ouid ergo Jgustare debet, qui vult ut illi dulcedo sapiat caritatis? Audite,

fratres,

lapostolum

dicentem

: DEUS

CARITAS

EST.

Quid dulcius, fratres ? !Oui nescit, audiat psalmistam dicentem : GUSTATE ET VIDETE, QUAM !SUAVIS EST DOMINUS. DEUS ergo CARITAS EST ; et qui habet caritatem, !deus in illo manet,

et ille in deo. ?:)?, $1 caritatem

habes,

deum

habes

: et si deum

habes,

quid non !habes ? Dives si caritatem non habet, quid habet ? Pauper si caritatem habet, quid non habet ? Tu forte putas quod ille sit dives, !cuius arca plena est auro, et ille non sit Qui caritatem habet, quid non habet ?

dives, cuius conscientia !plena est deo. Non ita est, fratres : ille vere dives esse videtur, in quo ?5deus habitare dignatur. Quid enim de scripturis poteris ignorare, si te !caritas, hoc est, deus coeperit possidere ? Quid enim de bonis operibus (94) ?? poteramus] FH??? I5»; poterimus T' gu ?! germinet T' p 25 tricessim. sed et secxages. H? (95) ! se inveniri gaudiat H!? 3 vobis] oz;. H9 * vestrum] H?-49 T op y ; nostrum T' si praesentare] T' i; si praesentari H!?; repraesentare L9 [Loy non] H4? Lor ; om. TH? y in sermone] T y ; ozz. cef. 5 in an. utilitate] T'; in an. salute p ; oz. cef.

$ quod] H9 ; quid ce.

? conveniat] H1? ; conve-

nit cef. quod] TH?49; quid edi;. ? sufficete] add. sicut H1? 13 fideliter] add. est F3? — 14 caritate] oz. vel. edit. — ** vere] ver. edi£ ; vezo TH12-0 y

(94) I3, 8. (95)

*cerepus]

Cf. Matth.

10 505 ficta] I Tim.

1, 5.

15 es?] L Ioh. 4, 8. 16.

18 dominus] Ps. 33, 9. ?? non babet ?] Ex Augustino.

SERMO

XXII.

IOI

Inon poteris inplere, si fontem bonorum operum merueris in corde !portare ? Quem adversarium timebis, si regem deum in te habere !merueris ? Tenete ergo et custodite, fratres dilectissimi,

dulce ac 39salubre vinculum

caritatis.

Sed ante

omnia veram caritatem tenete : !non illam quae tantum promittitur in ore, et non servatur in corde, !sed illam quae Sic ex

ore

profertur,

ut tamen

in corde

iugiter teneatur;

(96) ut impleatur in nobis illud quod apostolus dicit : IN CARITATE RADI!'CATI ATQUE

FUNDATI.

Radix enim omnium bono-

rum est caritas, !sicut et RADIX OMNIUM

MALORUM

CUPIDITAS

:

sicut in caritate nihil 'umquam aliquid mali, ita in cupiditate nihil umquam boni poterit *inveniri. 3. Istae duae radices, fratres dilectissimi, in duobus agris a !duobus plantantur agricolis : unam in cordibus bonorum plantat !Christus, aliam in cordibus malorum plantat diabolus. Nec de caritatis lradice nascitur aliquid mali, nec de cupiditatis aliquid boni; non "enim mentitur veritas, quae in evangelio, cum de istis duabus radi!cibus loqueretur, ita definivit dicens : ARBOR BONA FRUCTUS BONOS FACIT, !MALA

AUTEM ARBOR MALOS FRUCTUS FACIT, et iterum : NON POTEST lARBOR BONA MALOS FRUCTUS FACERE, NEQUE ARBOR MALA BONOS

FRUCTUS

lFACERE.

Haec sententia non est mea, fratres,

sed domini. Tanta ergo !*in vobis sit abundantia caritatis, quae non solum usque ad amicos, !sed etiam usque ad ipsos perveniat inimicos; ipse enim vere caritatis lest filius, qui iuxta praeceptum domini dilexerit etiam inimicos. !Et ideo, quia audistis et laudem caritatis et vituperationem cupilditatis, adtendat unusquisque et consideret agrum cordis sui : et qui ?'in se caritatem viderit, gaudeat, et tota cordis vigilantia germina in se sancta custodiat ; qui vero in agro cordis sui qualemcumque !stirpem cupiditatis inspexerit, Christo adiuvante extirpet cupiditatem, !et plantet caritatem. Nam quamdiu hoc facere noluerit, fructus bonos !adferre non poterit ; et cum bonos fructus non adtulerit, de eo dominus ?5im evangelio dicit : OMNIS ARBOR QUAE NON FACIT FRUCTUM BONUM

!EXCIDETUR, ET IN IGNEM MITTETUR. Si te non delectat

(93) 3! 1n ote] E11» 7f. bag. seq. 4. 34.5 3n. 072. cef. (96) 1 nobis] TH!?; vobis H5? Lor ? malorum] reper. est p * aliquid] TITEBESO E t? Md gn *-8 in cordibus] corr. ex in corda H? JU spes, rtm 4:q.dicit]oz. T ^ !?rmalaa.a.malos fructus facit] E11? ; ozz. cef. — 199^ ipse enim 45q. inimicos] H?? ;ozz. H*9 edit. 22:d* extirpet c. e. p. caritatem] T E49 y; se emundet et caritatem in se plantet I!? ?3 nam] add. si H1? CEUtlo afe: (re d. i. e. dicit] H1? ;dicit de ipso Christus dominus caeli et terrae edi. e£ ozzisso Christus H^49

Jet (96)

?» omnis] H1? ; ozz. H*9 edit.

? fundati] Eph. 3, 17.

? enbiditas] I Tim. 6, 1o. 15

?6 et in i. mittetur] et reliqua

26-29 Si te 15g. mittetur] ozz. T' 14 facere] Matth. 7, 17. 18. 20-29 5i tfetzr] Ibid. 19. C.

Duae radices, caritatis et

cupiditatis.

IO2

S. CAESARII

dulces fructus !caritatis adferre, vel spinis peccatorum tuorum ignem non debes !timere ? OMNIS, inquid, ARBOR QUAE NON FACIT FRUCTUM BONUM !EXCIDETUR, ET IN IGNEM MITTETUR. Quamdiu radicem non mutaveris, ?fructus legitimos adferre non poteris ; et sine causa quod bonum est promittis in ore, cum hoc inplere non possis, quamdiu radix (97) bonitatis non tenetur in corde. Istas ergo duas radices, sicut supra !dixi, duo agricolae plantare consueverunt : unam plantat Christus lin cordibus fidelium, alteram plantat diabolus in pectoribus super!borum ; ac sic una plantatur in caelo, altera in inferno. $4. Sed dicit aliquis : Si in cordibus fidelium plantatur, utique !fideles adhuc in mundo esse videntur : quomodo ergo radix illa in !caelo plantatur ? Vis scire quomodo ? Quia corda fidelium caelum !sunt, quae in caelo cotidie eriguntur dicente sacerdote SURSUM Sursum

corda.

!CORDA, et respondent omnes

: HABEMUS

AD

DOMINUM. Et apostolus : Y'NOSTRA AUTEM CONVERSATIO IN CAELIS EST. Si ergo fidelium conver!satio in caelis est, quia vera caritas in eis est, radix caritatis in caelo !plantata est. E contrario radix cupiditatis, quae in cordibus super!borum est, quia semper terram cupiunt, terram sapiunt, terram Idiligunt, et omnem spem suam in terra constituunt, in inferno plantata !5est. 5. Et licet haec ita sint, attamen nec peccatores superbi debent !desperare, nec humiles iusti in aliquo quasi de suis meritis superbire : !quia et iusti si de se praesumpserint, cito

De non differenda conversione.

perdunt radicem caritatis ; let peccatores si ad paenitentiam convertuntur, evulsa cupiditate ?»cito plantam recipiunt caritatis. Et ideo qui boni sunt, custodiant !lquod dei munere perceperunt; et qui mali sunt, studeant reparare !quod infeliciter perdiderunt. Nemo se ad illud tempus reservet !tunc paenitentiam vel caritatis dulcedinem retinere, quando coeperit de hac luce migrare ; non se ad hoc reservet, ut quasi (96) 26-2? S1 te 5;g. mittetur] oz. T 2ufferresr ris vel]iam H!? 28 tjmere] H!?; metuere H*9 edir. SO flerre pria *?! quum T' ; quia H*9 edj;. possis] T; potes H^ eZir. (97) ?agriculae H9 3 plantat] som reper. H1 pectoribus] H1?49 Joy; cordibus p

S exeoliustenim 11200

? quomodo] re/iqua in T. translata sunt

in finem sermonis ? 1, quibus bic librarius insulse substituit extremam partem sermonis 89 $ quae in caelo] H?; quae in caelum T'; quia in caelo H** ; quia in caelos p eriguntur] aZ. et H*?, nam T u ? et respondent omnes] H7? ; securi respondent TH? ediz. et] ED: Top cauia cute Tuy apostolus] aZ. dicit H9 Toy p. s praem. oit T 1? autem] ozz. T 1? plantata hoc est in cordibus bonorum. et contrario H!? 1?s0- quae ef est oz. TT? 1459- jn inferno plantata est] 07:. TH? boc loco corrupti 16 superbi] ozz. H9 i5caritatis] ita add. H1? 7125 reservent... confugiant TH1?49 Tov; omnia singul. num. p — " quasi] H1*; quandoque H9? Lov ; oz. T p.

(96)

2529 pjrtofur] Ibid. 19.

(97)

20lc92 EPDilgc

2o

SERMO

XXIII.

103

in senectute ?»ad paenitentiae medicamenta confugiat : quia nescit QUID SUPERVEN!TURA PARIAT DIES. Qua fronte salutem suam in tempore senectutis !dissimulat, cum unius diei spatio certus esse non possit ? Et ideo !si mortem timere nolumus,

semper parati esse debemus ; ut cum !dominus de hoc saeculo nos iusserit evocare, cum secura et libera (98) conscientia, et non cum desperatione, sed cum gaudio ante con!spectum aeterni iudicis veniamus, et ibi feliciter audire possimus : IEUGE, SERVE BONE ET FIDELIS, QUIA SUPRA PAUCA FUISTI FIDELIS, SUPRA !MULTA TE CONSTITUAM : INTRA IN GAUDIUM DOMINI TUI. Ad quod ?gaudium nos dominus pro sua pietate perducat, qui vivit et regnat.

XXIII. Collect tL 25 xCUr0

M

Leti ms Vatic: lat.-35399 Edit. S v6:

x I6. A 16. B post homil. 46 e 10. y 269. Notices et extraits des mss. XXXI

(1884), p. 40 sq. Ultima haec editio a viro cl. Leopoldo

Delisle curata est ex antiquissimo codice Nomediano, nunc Bruxell.

9850-52 (— M). Inter reliquas editiones pessima ea est, quam emisit Vincentius Barrali, quippe variis interpolamentis ut puta ex Gregorio Magno foedatam.

EXHORTATIO SANCTI CAESARII AD TENENDAM VEL CUSTO!DIENDAM CARITATEM. OSTENDIT ETIAM AMMONITIO ISTA !QUOD NULLUS SE UMQUAM IN VERITATE POTERIT EXCUSARE !'QUOD VERAM CARITATEM HABERE NON POSSIT. ALIQUAS !*"ETIAM SENTENTIAS DE HOMILIA SANCTI AUGUSTINI QUAM !DE CARITATE SCRIPSIT, PROUT NOBIS OPORTUNUM VISUM !EST, HUIC SERMONI CREDIDIMUS INSERENDAS.

Quod vobis verae caritatis bonum tam frequenter insinuamus, !fratres carissimi, illa vel maxime res facit, quia praeci(97) ?5 nescit] Tp; TH? ; vocati ediz.

nesciunt I2?*9 T.» ?spatium et libera] FH? ; oz;z. T'H^? edit.

(98) ?aeterni] ozz. H^? Lov Gi JEEPREU Jiosryo qus JP m domini adg. H!? $ sancti Caesarii] M* ; oz. I eu

(97)

26 Jer] Prov. 27, 1.

(98)

5 75j] Matth. 25, 21.

TH?

*? evocare]

feliciter] vocem

10 de hosst]ia s. /Aug.] Videinfra, n. 5.

IO4 Cur tam frequenter de caritate Caesarius loquatur.

S. CAESARII

puum ac pecuPliare ipsius domini mandatum est, et nihil est quod dulcius haberi, let cum dei adiutorio facilius vel felicius possit impleri.

In animo

'enim nostro

res agitur, in quo si

aliquid mali non intromittat voluntas, llocum invenire nescit iniquitas ;et ubi si RADIX OMNIUM

MALORUM

!CUPIDITAS non

fuerit, radix bonorum omnium caritas deesse non ?opoterit. Prima et singularis divinae misericordiae causa est, quod !per Spiritum sanctum ita ipsa caritas diffunditur in cordibus omnium !christianorum, ut eam, si velint, possint iugiter custodire, et dulce!dine illius incessabiliter satiari. Et quia contrariis solent sanari !contraria,

et nihil ita est adversum

vel contrarium caritati, quae ?*fundamentum est omniuni bonorum, quam cupiditas, quae radix (99) est omnium malorum, et istae duae simul esse nullatenus possunt !— quia revera

Duplex

ratio

redditur.

dulcedini

non

convenit

cum

amaritudine,

nec

luci

Icum tenebris, nec vitae cum morte — quicumque in se radicem !cupiditatis dominari cognoscit, inploret dei adiutorium, ut possit ?stirpare cupiditatem, et plantare caritatem. Hoc enim qui fideliter !fecerit, omnia dei praecepta cum gaudio et exultatione com!plebit : quia, quotiens ei aliqua amaritudo saeculi supervenerit, !praevalere eam in illo caritatis dulcedo paenitus non permittit ; et !sic ei vera caritas insinuat dulcedinem omnium bonorum caelestium, !?^ut eum patienter faciat tolerare amaritudinem terrenorum. Secunda !causa est,

Quid in

operetur

nobis caritas.

quia tam levis est sarcina caritatis, ut non premere sed llevare consueverit. Qui enim illam, quomodo a Christo accepit,!cum ipsius adiutorio servare voluerit, nec pedibus currendo nec Imanibus operando fatigationem sentire, nec in umeros suos aliquas "graves sarcinas portando poterit laborare : quia et quamdiu se in aliquibus duris operibus pro amore caritatis exercet, dulcedo amoris lipsius eum laborare non sinit ; quia quicquid non amanti grave lest, amanti suave ac leve est. 2. Teneat ergo unusquisque bonam voluntatem, et omnes homines ?sicut seipsum diligat ; et quod sibi ab aliis fieri optat, hoc aliis fieri !velit. Pro bonis oret, ut a domino custodiantur : pro mediocribus, !ut meliores fiant : pro malis, ut cito se corrigant ; et in omnibus !peccatoribus vitia potius quam ipsos homines odio habeat, et ad !'vicem bonorum medicorum morbum oderit, non aegrotum. Nam ?5qui in peccatoribus vel quibuscumque iinimicis suis magis ipsos !quam vitia (98) 15 quod] oz. M! C*:* habere Zidez: codd. et L? B (99) 5stirpare] M* L^? B ; extirpate e ug. codd. recent. !! corr, in umeris suis JL 1$ quamdiu] M! p cez. ; quando L^? € 17 quicquam M! B 1 eye] dence E IPEa 20'Obtateeoo ?3 peccatores ;M* I? corr.; peccatoris L4; peccatorum C* ?5 vel] in 244. e yu (98)

19 cubiditas] Y 'lTim. 6, 1o.

9 diffunditur] C£. Rom.

5, 5.

SERMO XXIII.

I05

eorum odio habet, aut in praesenti eos desiderat puniri, laut

in futuro aeterno incendio concremari. cranda

let abominabilis

sit, evidenter

Quae res quam exesancta

caritas vestra

cognoscit. Boni !christiani vero omnes inimicos suos magis corrigi quam perire desi?derant, et pro ineffabili bonitate student nec illis nec aliis maledicere, 'propter illud quod scriptum est : NEQUE MALEDICI REGNUM DEI POSSIDEBUNT. Numquam iurare, quia scriptum est : VIR MULTUM IURANS !INPLEBITUR INIQUITATE, ET NON DISCEDET DE DOMO ILLIUS PLAGA. !Ouod autem dicit de domo illius non discedere plagam, non de domo ?*terrena, sed de anima eius intellegendum

est, quae templum mentir,

est dei. (100) Studeat

quia scriptum

est

: OS

QUOD

etiam numquam

MEN!TITUR

OCCIDIT

ANIMAM, et PERDES EOS QUI LOQUUNTUR MENDACIUM. !Iustitiam tenere contendat propter illud : BEATI QUI CUSTODIUNT ITUDICIUM, ET FACIUNT IUSTITIAM IN OMNI TEMPORE. Castitatem tenere ?toto corde festinet, quia castitas angelis facit consimiles. Haec ergo !lomnia quae suggessi, et brevia sunt ut possint memoriter retineri !et tam suavia vel dulcia ut debeant deo auxiliante operibus adimpleri. 3. Ecce in his omnibus verae ac perfectae caritatis operibus !sicut iam dictum est nihil aut manibus aut pedibus agitur ut se aliquis per inpossibilitatem aut infirmitatem excusare conetur. Cum enim et cupiditas omni amaritudine amarior et caritas omni dulce!dine dulcior sit quare durum et asperum iugum avaritiae cum tantis !periculis ac laboribus homines portare volunt, et dulce honus Christi let suave iugum ipsius de cervicibus suis excutiunt ? Contra ista !5quae caritati vestrae suggessi, nullus qualemcumque vel verisimilem !poterit excusationem praetendere, ut se dicat aliquis ea non posse !perficere. Non enim ei dicitur : Ieiuna plus quam potes, vigila plus quam praevales ; nec hoc ei inponitur, ut a vino vel a carnibus absti!neat, si hoc infirmitas corporis sui non tolerat. Et si forte non praevalet ??*esse perfectus, non cogitur vendere omnia sua et dare pauperibus ; let si virgo non potest esse, non ad hoc premitur ut uxorem non !permittatur accipere. In his omnibus enim quae ad corporis fatigaltionem pertinent, nullus christianorum invitus cogitur : sed qui !potest inplere, deo gratias agat ; qui vero non potest (99) (1009)

epu

26 puni M! L4

?953- boni christ. vero] M! f ; b. vero chtist. p reliq.

! quod] qui L', L? corr.

8 teneri B «

16 3]1quis] M* C7 B.; ozz, Li*

?omnibus enim] M! L'?; enim omn. e p, cf. pag. 99, /.28 sq.

(99) 31sq- fossidebunt] Y Cor. 6, 10. 33 5/294] Eccli. 23, 12.

(100) ? animam) Sap. 1, 11. mendacium) Ps. 5, 7. ^ fegpore] Ps. 105, 3.

A. caritate exercenda nulla est excusatio.

I06

S. CAESARII

inplere, cari?*tatem veram teneat, et in ipsa habebit omnia :

quia sine istis bonis loperibus quae supra commemorata sunt, caritas sufficit sibi ; illa vero bona opera sine caritate prodesse omnino non poterunt. Hoc !totum ideo iterum atque iterum dico vobis, fratres carissimi, ut plenius !possitis agnoscere, quia nullus se poterit excusare quod dei praecepta ?'non possit inplere :quia quando se de illis in quibus corpus laborat lexcusare temptaverit, ab illis quae in animi virtute consistunt, et !'praecipue a caritate, in qua continentur omnia bona,

nihil poterit !'praetendere, quod ea non possit deo auxiliante perficere. Et ideo !qui veram caritatem noluerit retinere, non invenit quod in veritate ??aliis, sed quod sibi debeat inputare. (101) 4. Tenete ergo, fratres carissimi, dulce ac salubre vinculum '!caritatis, sine qua dives pauper est, et cum qua pauper dives est. IDives si caritatem non habeat, quid habet ? Pauper si caritatem !habeat, quid non habet ? Et quia, sicut dicit Iohannes evangelista, 5CARITAS DEUS EST, quid pauperi

Sine

caritate

nthil prodest.

deesse poterit, si per caritatem deum !habere meruerit ? et e contra quid diviti terrena facultas proderit, si deum habere non meruerit ? Amate ergo et tenete caritatem, fratres !carissimi, sine qua nullus umquam deum videbit. Nolite vobis sine Icaritate blandiri, etiam si reliqua bona opera perfeceritis; sed timete !'llud quod scriptum est : QUI UNIVERSAM LEGEM SERVAVERIT, OFFENDAT lAUTEM IN UNO, FACTUS EST OMNIUM REUS. Quod est hoc unum, nisi !vera et perfecta caritas ? De qua iterum apostolus dixit : OMNIS LEX "IN UNO SERMONE IMPLETUR IN VOBIS : DILIGES PROXIMUM TUUM SICUT !TEIPSUM. Nam in tantum reliqua opera sine caritate nihil prosunt, !^ut libera voce clamet apostolus : SI DISTRIBUERO IN CIBOS PAUPERUM !OMNES FACULTATES MEAS, ET TRADIDERO CORPUS MEUM UT ARDEAM, !CARITATEM AUTEM NON HABEAM, NIHIL MIHI PRODEST. Et ideo, quia lipsa est vera caritas quae omnes

homines

diligit, qui se cognoscit

!vel unum

hominem

odio

habere, festinet amaritudinem fellis evomere, ?ut dulcedinem

in se caritatis mereatur excipere : quia sine illa nec lieiunia, nec vigiliae, nec orationes,

lvirginitas

ullum

hominem

nec elymosinae,

adiuvare

nec fides atque

poterit.

(100) 2: inplere] non repet. Lv? ?» bonis] oz. 33 ea] eam L5; iam e p ?! retinere] tenere e p

M!

Et

quia

?8 vobis]

oz.

de M!

(101) 2 dicit] beatus Zmferser. e iu jn uno] in oz. M* B 13 implebitur ep in vobis] oz. M* C* B !5et]si repet. e, "" habuero Bep — ?? adiuvare] 77 adiuvabunt s. /. 19 zz. corr. IA poterit] GsevaleteIPasevalent(esm possunt p ; nibil add. M* :verbum in archetypo excidisse suspicor, aut poterint seriptum esse, uti nonnumquam apud Caesarium (101)

? dives esf] Verba sunt Au-

gustini. 5 deus est] TIoh. 4, 8. 16.

zirens]Mac2sEro: 14 foibsum] Gal. 5, 1 Uynaqe Ey] M rois soy ee

SERMO

XXIV.

I07

caritate !nos admonens apostolus dixit IN CARITATE RADICATI ET FUNDATI,

let radix omnium

bonorum. est caritas, eviden-

tissime constat quod ?5quomodo quaelibet arbor pulchra et amoena et floribus ac fructibus !plena, si in ea radix viva non fuerit, omnis, eius pulchritudo marcescit, lita et quilibet christianus, si reliqua bona opera tamquam in ramis se !habere monstraverit, et de ipsis sine caritate praesumens radicem lipsius caritatis habere noluerit, sine ullis fructibus sterelis remanebit. 35. Vera enim caritas in adversitatibus tolerat, in prosperitatibus !temperat : in duris passionibus fortis, in bonis operibus hilaris, in 'temptatione tutissima, inter veros fratres dulcissima, inter falsos (102) patientissima, inter insidias innocens, inter iniquitates gemens, in !veritate respirans casta in Susanna in virum, in Anna post virum, lin Maria praeter virum : humilis in Petro ad oboediendum, libera !in Paulo ad arguendum : humana in christianis ad confitendum, 5divina in Christo ad ignoscendum. Vera enim caritas, fratres carissimi, lanima est omnium scripturarum, prophetiae virtus, scientiae

solida!lmentum,

fidei

fructus,

divitiae

pauperum,

vita morientium. Hanc 'ergo fideliter retinete, hanc toto corde et tota animi virtute diligite, !'huic iugiter adhaerete : suavis enim est, et omni dulcedine dulcior. "Societas ipsius non habet amaritudinem, conversatio ipsius non habet !dolum. Si illam volueritis ex integro corde tenere, et in hoc saeculo lvos faciet cum gaudio dei praecepta perficere, et in futuro ad praemia 'aeterna pervenire. Quod ipse praestare dignetur, qui cum Patre let Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

XXIV. Collect. : Q 15. Edit. : Append. Aug. p r05. Ex inscriptione constat «de libro sancti Augustini» homiliam esse excerptam. Quonam libro ? Putaverunt quidem benedictini editores sensus excerptos esse, non verba : ego autem pleraque verba ipsa, saltem n. I, l. 23 — n. 3 exscripta esse nullus dubito, idque ex quodam fortasse deperdito episcopi Hipponiensis opusculo, quod in hac (102)

? est] dominus Zzser. edit. e! pleriq. mss., non autem C?

(101) 29 fundasti] Eph. 5, 17. ?o 7n adversitatibus usq. vita mortenZum p. seq. 1. 7] Hae sunt « senten-

tiae de homilia sancti Augustini »

(serm. 550, 3), de quibus in inscriptione supra. (102)

16.

10 amaritudinem]

Cf. Sap. 8,

Caritatis comium

enex

Augustino.

108

S. CAESARII

Quinquaginta homiliarum sylloge haud semel accidisse compertum est. Ceterum Maurinis assentior, a Caesario sermonem esse digestum, cuius quippe dicendi modum ab ipsa inscriptione et deinceps, praesertim vero in conclusione n. 5 nemo qui sane sapiat non agnoscet. Igitur nihili facienda est scriptorum Historiae literariae necnon Arnoldi hac de re haesitatio. Atque raro exemplo ita pura hic oratio, ut vix aliqua ex manuscriptis emendanda notaverim.

F SEXCERPTA DE LIBRO SANCTI AUGUSTINI . QUALITER VERA. EI IPEREECLTASDILEGIIO DEBEAT. CUSTODIRI: ET DE DILECTIONE 'MEMBRORUM . ET QUOMODO OMNIA MEMBRA SERVIANT !QUANDO SPINA CALCATUR.

Ex mutuo amore membrorum amorem discimus proximorum.

Qualiter nos invicem diligere debeamus, fratres carissimi, etiam ?de sanitate vel infirmitate membrorum corporalium possumus evildenter agnoscere : si enim sic nos amare voluerimus quomodo se linvicem amant membra corporis nostri, perfecta in nobis caritas !poterit custodiri. Considerate et videte quid fiat carnaliter in nobis : (103) quando sanum est caput, quomodo congaudent omnia membra, et !placent sibi de illis singulis cetera membra ; e contrario autem, !quando aliquid mali patitur unum membrum, conpatiuntur omnia Imembra. Ecce spinam habet pes : quid tam longe ab oculis, quam ?pes? Longe est loco, proximus caritatis affectu. Modicum pungit !spina, et perparvum locum tenet in pede : vide quomodo illuc converltuntur omnia membra. Primo ipsa spina dorsi incurvat se, et deponunt !se illuc omnia membra. Numquid oculi cessant quaerere ? Numquid !aures cessant audire ? Forte alii qui vident ubi sit dicunt : Ecce libi est. Statim hoc audiunt aures, et sequuntur consilium ; ibi et loculi quaerunt, et manus operantur ; et ut dixi, totum

corpus illuc lincurvatur, et nihil vacat in homine ad subveniendum : et solum !in pede factum est vulnus, et totum uod est in homine operatur. Numquid omnia puncta sunt ? Adtendite. Numquid omnia dolent ? !5Sana est manus, sani sunt oculi, sanum est caput, sana alia membra, lipse pes (102) (103)

15 excerptum Q!? libro] libris u ?0in sanitate CQ? * habet] zzss. a/iquot MMaurinorum, recte ut puto; mira in aliis diversitas :

calcat Q!^ ji, ; cavet Q?:8-11 ; capit H4

? alii qui] aliqui Q9

1? jbi est] ubi

est u

(103) "spina dorsi] Cf. August. Enarr. in Ps. 130, n. 6 ; Serm. De-

nis. I9, n. 3 (Miscell. Agost. t. I, p- 102, 26 sq.)

SERMO

XXIV.

IO09

sanus est : ibi tantum dolet, ubi punctus est. Non est ergo Icommunis calamitas omnibus : sed per compassionem caritatis omnia lveniunt ad subveniendum, et omnia volunt succurrere ;ut impleatur !quod ait apostolus : SI PATITUR UNUM MEMBRUM, CONPATIUNTUR "OMNIA MEMBRA ; ET SI GLORIFICATUR UNUM MEMBRUM, CONGAUDENT !OMNIA MEMBRA. 2. Quid ergo ? Nescio quis habet donum dei in virtutibus; Inon habes tu :noli invidere, ne praecidaris de corpore. Videte, fratres : !qui invidet, sic est quomodo vulnus, quomodo tabes,

quomodo apostema. ?*Non vis congaudere glorificato ? Videt in te invidiae morbum caelestis ille !medicus, et praecidet te de corpore : noli ergo invidere. Sed quid !facis ? Gaude. Noli dicere in animo tuo : Ego si christianus essem,

!utique et ad

deum pertinerem, possem facere quod alius facit. Tale est enim ac si diceret et auris : Ego si ad corpus pertinerem, possem

?'videre lunam

et solem ; et non illud habet tamen

nec auris nec manus, !sed faciunt singula quod possunt, et cum. concordia serviunt sibi linvicem omnia membra. Sic ergo et tu congaude illi, cui deus alilquam gratiam peculiariter dedit : et potes in illo quod in te non potes. !Ille habet forte virginitatem : ama illum, et tua est. Iterum tu habes ?*maiorem patientiam : dilhgat te, et sua est. Ille potest satis vigilare : !si non invides, tuum est studium eius. Tu forte potes amplius ieiunare : (104) si amat te, suum est ieiunium tuum. Hoc ideo, quia in illo tu es : !per proprietatem enim non es tu, per caritatem tu es. 3. Considerate, fratres, et videte exemplum domini nostri,

Ama

in pro-

ximo donun Dei, et tuum est

qui !nos peregrinos fecit, et iussit ut per caritatis viam currendo veniamus *?ad civitatem caelestem. Numquid aliquis

potest dicere, quia aegro!tavit hic dominus ? Quid est ergo quod ait : INFIRMUS FUI, ET NON !VISITASTIS ME ? Quid est, nisi quod ipsi confitentur : QUANDO TE !VIDIMUS ESURIENTEM,

AUT SITIENTEM, AUT NUDUM, AUT INFIRMUM, lAUT IN CARCERE, ET NON MINISTRAVIMUS TIBI? Et ille, quamvis sedeat in caelo, tamen compatiens membris laborantibus, quia caput est Imembrorum

et corporis universi : QUANDO

UNI,

inquit,

EX MINIMIS !MEIS NON FECISTIS, NEC MIHI FECISTIS. Iterum iam certe erat in caelo, lquando Paulum ex persecutore fecit praedicatorem ; nam misertus leius, et incorporans eum universo corpori suo, de caelo dixit :SAULE, ISAULE, QUID ME PERSEQUERIS ? Numquid ergo ipsum persequebatur lin caelo ? Quid est igitur, QUID ME PERSEQUERIS? Persequeba-

tur !Saulus christianos : numquid Christum, qui sedebat in (104)

1? Saulus] Paulus Q?:9-3 e 4.

(103)

71 membra] 1 Cot. 12, 26.

? ze] Matth. (104) ? zibi ?] Ibid. 44.

25, 43.

12 fecistis] Ibid. dif

16 persequeris £] Act. 9, 4

Exemplum caritatis in Christo.

IIO

S. CAESARII

caelo ? !Sed quia ipse erat in christianis, compatiens membris omnibus, !'ut verum esset in ipso quod ait, SI PATITUR UNUM MEMBRUM, CONPAPTIUNTUR OMNIA MEMBRA, quid ait ? SAULE, SAULE, QUID ME PERSE!QUERIS ? Certe iam in caelo sum :

tamen quando minimos meos !persequeris, me persequeris ; in ipsis membris adhuc ego patior !persecutionem. 4. Et illud adtendite, fratres, quod etiam nos aliquotiens facimus ; ?»adtendite, in populo quando statur, et est aliqua coartatio, si alter !alterum calcet, lingua dicit : Calcas me. Num ipsa calcata est ? Quid lest ergo quod sonat, Calcas me ? Invidi mortua sunt membra, non sentiunt.

Si et ille respondeat : Libera es, !o lingua, in ore tuo vocem habes ; ego si calcavi, pedem calcavi. !Sed, Calcas me, caritas dicit ; Calcas me, conpassio unitatis et vincu?lum societatis

dicit. Sicut ergo dicere coeperam, cognoscant omnes qui de aliorum,

etiamsi

inimici eorum

linvidi,

sint, tribulationibus

lgaudent, quia membra sunt putrefacta, abscisa et mortua, et ideo !non habent sensum ; et cum discedunt ab aliis membris, non sentiunt, !quia sine sensu erant. Sensus noster, fratres, una fides est, caritas ??una sanitas est : teneamus

fidem tamquam sensum, teneamus caritatem tamquam sanitatem. Et quamvis diversa membra diversa (105) munera habeant,

caritatis unitate teneantur,

et omnia merentur

lire

post caput. Caput enim in caelo est : nos hic laboremus, et invicem onera nostra portemus ; quo enim ivit caput, cetera

membra itura sunt. Certe audistis quod paulo ante dictum est, dominum clamasse ?de caelo : SAULE, SAULE, QUID ME PERSEQUERIS ? 5. Rogo vos, fratres, si dominus et salvator noster, qui

Caritas

colli-

git et vivificat omnia ecclesiae membra.

nullum !peccatum habuit, tanto affectu nos peccatores amare dignatur, ut !quod nos patimur se pati testetur : quare nos, qui sine peccato !non sumus, et qui peccata nostra per caritatem redimere possumus, ?non tam perfecto amore diligimus, ut quicquid mali alius pertulerit, !caritatis affectu conpatiamur, et quicquid boni alius acceperit, quasi nos lipsi accipiamus, ita gaudeamus, et pro illo qui accepit deo gratias !referamus ? Ecce iam ut dictum est, patitur aliquis aut tribulationem laut damnum : si doles pro illo, in corpore ecclesiae constitutus es ; si non doles, praecisus es. Caritas enim, quae colligit et vivificat omnia lecclesiae membra, si te viderit de alterius ruina gaudere, statim !te praecidet a corpore. Et forte iam ideo non doles, quia praecisus les : si enim 1bi esses,

sine dubio doleres. Considerate, fratres, et !diligenter adtendite, quia tamdiu dolet membrum, quamdiu in corpore ?continetur : si autem abscisum fuerit, nec dolere poterit nec sentire. Cum enim manus aut aliud membrum fuerit abscisum à corpore, !si totum corpus postea multis partibus dividatur, manus illa non !sentit, quia iam a reliquorum membrorum societate divisa est atque 'disiuncta : talis est christianus,

SERMO

XXV.

III

qui de alterius aut damnis aut afflic?*tionibus aut etiam morte non solum non dolet, sed, quod peius lest, forte etiam gaudet. Et quia iam est alienus a corpore, ideo affectum !caritatis non tenet in corde. Nos vero, si veram et perfectam caritatem volumus custodire, omnes sicut nosmetipsos studeamus diligere : !'ut, quia caput nostrum Christus est, et membra illius nos esse merui?mus, cum Christus apparuerit gloria nostra, etiam et nos per con!cordiam caritatis quasi vera et perfecta membra illhus absque ullo !dolo malitiae vel invidiae omnes homines sicut nosmetipsos amantes, !cum ipso apparere mereamur in gloria.

(106)

EX

Collect t Pra A 16^ Edit: w3229 I3-a 15-D'22- 4 305. Sermo prorsus caesarianus, qui nec ullam habeat difficultatem nisi forte initio l. 9. SERMO SANCTI CAESARII DE MISERICORDIA DIVINA ETISHUIMANATIETOUODIDEODEUS-PAUPERES. LN HOC MUNDOSESSESIPERMISERIT/SUTZIDIVITES HABERENT OUOMODO-PBCCATA SUA IREDIMERENT.

$5Modo dominum

cum

evangelium

!et salvatorem

legeretur, nostrum

audivimus

: BEATI

QUONIAM IPSI MISERICORDIAM CONSEQUENTUR. men

misericordiae,

fratres

!carissimi;

dicentem

MISERICORDES,

Dulce est no-

et si nomen,

quanto

magis res ipsa ? Et cum eam omnes !homines habere velint, quod peius est, non toti sic agunt ut..., cum "'omnes misericordiam velint accipere, pauci sunt qui velint miseri!'cordiam dare. O homo, qua fronte vis petere, quod dissimulas dare ?

IDebet ergo in hoc mundo misericordiam dare, qui illam optat in !caelo recipere. Et ideo, fratres carissimi, quia omnes misericordiam !volumus, faciamus nobis illam patronam in hoc saeculo, ut nos ipsa Pliberet in futuro. Est enim in caelo misericordia, ad quam per terrenas !misericordias pervenitur. Sic enim scriptura dicit : DOMINE, IN CAELO !MISERICORDIA (106)

5 Modo]

fratres zauser. B p

G re] c7

fet qt

?toti] omnes

p

ut]

JAX B; et p : post coniunctionem. membrum aliquod excidisse suspicor, ut. puta eam accipere mereantur

?sa- cum omnes] ozz. B ; cum suppl. s. /. 74Y

13 omnes]

homines ad. /A* (105)

32 j5 gloria] C£. Coloss. 3, 4.

(106)

? consequentur]

Matth.

5, 7.

Per terrenam ad caelestem misericordiam

pervenitur.

II2

$. CAESARII

TUA. Est ergo et terrena et caelestis misericordia, 'humana scilicet et divina. Qualis est misericordia humana ? Ipsa lutique,

ut

respicias

miserias

pauperum.

Qualis

vero

est

misericordia ?"divina ? Illa sine dubio, quae tribuit indulgentiam peccatorum. !Ouicquid enim misericordia humana largitur in via, misericordia !divina reddit in patria. Deus enim in hoc mundo in omnibus paupelribus et alget et esurit, sicut ipse dixit : QUAMDIU FECISTIS UNI EX !MINIMIS ISTIS, MIHI FECISTIS. Deus ergo qui de caelo dignatur dare, ?*vult in terra recipere. Quales sumus nos, qui quando donat deus l'volumus accipere, quando petit nolumus dare ?Quando enim pauper lesurit, Christus indiget, sicut ipse dixit : ESURIVI, ET NON DEDISTIS !MIHI MANDUCARE. Noli ergo despicere miseriam pauperum, si vis (107) securus sperare indulgentiam peccatorum. Esurit modo Christus, !fratres, in omnibus pauperibus ipse et esurire et sitire dignatur; let quod in terra accipit, in caelo reddit. Rogo vos, fratres, !quid vultis aut quid quaeritis, quando ad ecclesiam venitis ? quid ?utique nisi misericordiam ? Date ergo terrenam, et accipietis caellestem. Petit a te pauper, et tu petis a deo : ille bucellam, tu vitam 'aeternam. Da mendico, quod accipere merearis a Christo ; audi lipsum dicentem : DATE, ET DABITUR VOBIS. Nescio qua fronte Eleemosynae exhibendae, quando ad ecclesiam — venitur.

Duplici causa

ex

Deus

pauperes esse permisit in mundo.

velis laccipere, quod non vis dare. Et ideo quando ad ecclesiam venis, secundum vires vestras qualescumque elemosynas pauperibus exhibete. !Qui potest, afferat argentum ; qui non potest, exhibeat vinum. Si !nec hoc habuerit, exhibeat esurienti bucellam : si non habet integram, !vel qualemcumque particulam ; ut impleat illud quod dominus !admonuit per prophetam : FRANGE ESURIENTI PANEM TUUM. Non Idixit, da totum, ne forte pauper sis, et amplius habere non possis. 2. Et si diligenter adtendimus, fratres, hoc ipsum quod Christus lin pauperibus esurit, nobis proficit. Ideo enim in hoc mundo deus !pauperes esse permisit, ut omnis homo haberet quomodo sua peccata !redimeret. Si enim pauper nullus

esset,

elemosinam

nemo

daret,

?indulgentiam

nemo

reciperet. Potuit enim deus totos homines divites !facere, sed nobis per pauperum miseriam voluit subvenire : ut et !'pauper (106)

?9 quae] tibi zer. B p.

?3 alget] V7 p, corr. ex algit 74149 ; alit 744-5-6-7-12 -

alitur a. B cod. Clarom. Maurinorum ?! esurivi] enim add. p (107) 5 accipite 74 * da mendico] amen dico 7459 ; a me n(on) dico 741 accipere]

recipere

441^ forte suelius (106)

1/,419

? non

vis] dissimulas

741?

H yinum]

?9 totos] a e£ zzss. fere omnes ; omnes B p.

10772] P525 EO"

^4 fecistis] Matth. 25, 40.

?5 »anducare] Ibid. 42.

(107)

8 vobis] Luc. 6, 38.

H 17577] Esai. 58, 7.

numum

SERMO XXV.

II3

per patientiam, et dives per elemosynam possint dei gratiam Ipromereri. Nobis enim militat inopia pauperum. Denique si sapienter lintellegis, et statera cordis tui diligenter adpendis, inconparabiliter ?5plus est quod pro paupere recipis, quam id quod pauperi largiris. !'Adtende et vide : nummum et regnum. Quid simile, frater ? Das !pauperi nummum, et a Christo recipis regnum : das bucellam, et !a Christo recipis vitam aeternam : das vestimentum, et a Christo !recipis remissionem peccatorum. Non ergo despiciamus pauperes, 9'fratres, sed magis eos desideremus, et ultro nos eis ingerere

festilnemus ; quia miseria pauperum medicamentum est divitum, sicut lipse dominus dixit : VERUMTAMEN DATE ELEMOSYNAM, ET ECCE OMNIA !MUNDA SUNT VOBIS ; et iterum : VENDITE QUAE POSSIDETIS, ET DATE !ELEMOSYNAM. Et per prophetam clamat Spiritus sanctus : sicuT (108) AQUA EXTINGUIT IGNEM, SIC ELEMOSYNA EXTINGUIT PECCATUM; et literum : CONCLUDE ELEMOSYNAM IN CORDE PAUPERIS, ET HAEC EXORABIT !PRO TE AB OMNI MALO. Faciamus ergo misericordiam, fratres, et Christo

ladiuvante cautionis suae vinculum

teneamus ; illam utique quam ?supra commemoravi, ubi ait : DATE,

ET DABITUR

QUONIAM

VOBIS ; et iterum

IPSI MISERICORDIAM

: !BEATI

CONSEQUENTUR.

MISERICORDES,

Unusquisque

secundum vires suas studeat, ne ad ecclesiam vacuus lveniat :

debet enim aliquid exhibere, qui optat accipere. Qui potest, Inovo vestimento tegat pauperem ; qui non potest, vel veterem porrigat. ?Qui vero ad ista se non sentit idoneum, porrigat bucellam, suscipiat !peregrinum, lectulum faciat, pedes abluat ; ut audire mereatur

a !Christo

: VENITE

BENEDICTI,

PERCIPITE REGNUM : QUIA ESURIVI, ET !DEDISTIS MIHI MANDUCARE : HOSPES FUI, ET SUSCEPISTIS ME. Nemo se, !fratres carissimi, de dandis elemosynis excusare poterit, quando pro Zcalice aquae frigidae mercedem se Christus redditurum esse promisit. 3. Et quia, sicut frequenter ammonui,

duo sunt elemosy-

narum !genera : unum bonum, aliud melius : unum ut pauperibus bucellam !porrigas, alterum ut peccanti in te fratri tuo (107) ?1stateram /74!; in statera 419 gJ. ?5 et regnum] ozz. B quid] aut quid f 204. das pauperi ? das nummum p, das 29 /. poster. zz. add. At 31sd- sicut ipse] sic et ipse f 74! corr. ; sicut et ipse p *! elemosynas V/A! aJ. (108) ?sa- exorabit pro te] a V/4* e£ ones zs. ; liberabit te B 5 commemoravi] zz55. fere ozznes ; memoravi p p ? suas] pleriq. zuss. ; om. B ? veterem] 24 e£ alii baud pauci ; vetus B p 1? benedicti] Patris mei add. B ij contra plerosq. zuss. 18 tuo] I/,4! e£ alii pleri. ; om. B (107)

33 yobj;] Luc. 11, 41.

34 elemsynaz] Luc. 12, 33.

(108) 1 feccatum] Eccli. 3, 33. 3 2774/0] Eccli. 29, 15.

5 vobis] Luc. 6, 38. 5 consequentur] Matth.

5, 7.

13 5e] Matth. 25, 34. 35.

De dandis eleemosynis nemo se excusare

potest,

IIA4

Duo eleemosynarum genera : unum bonum, aliud melius.

S. CAESARII

cito indulgeas : ambo !elemosynarum genera implere auxiliante domino festinemus, ut ad ?aeternam indulgentiam et ad Christi veram misericordiam pervenire !possimus. Sic enim ipse dixit : SI DIMISERITIS, DIMITTET ET VOBIS !PATER VESTER PECCATA VESTRA ; SI NON DIMISERITIS, NEC PATER VESTER !DIMITTET VOBIS PECCATA VESTRA. Et alibi clamat Spiritus sanctus : 'HOMO HOMINI SERVAT IRAM, ET A DEO QUAE-

RIT MEDELLAM ? IN HOMINEM

?5SIMILEM SIBI NON HABET MI-

SERICORDIAM, ET MISERICORDIAM PETIT !A DEO ? Dicit etiam beatus Iohannes : QUI FRATREM SUUM ODIT, HOMI!CIDA EST ; et iterum : QUI ODIT FRATREM

SUUM,

IN TENEBRIS

EST, ET !IN

TENEBRIS AMBULAT, ET NESCIT QUO VADAT ; QUONIAM TENEBRAE

lOBCAECAVERUNT

OCULOS EIUS. Et ideo, fratres carissi-

mi, ut aeterna ??mala possimus evadere, et ad bona perpetua pervenire, duo quae '!supra dixi elemosynarum genera, quantum possumus et quamdiu !vivimus, et ipsi habere et aliis inpendere festinemus ; ut securi (109) possimus in die iudicii dicere : Da domine, quia dedimus ; nos !fecimus quod iussisti, tu imple quod promisisti. Quod ipse praestare !dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula Isaeculorum. Amen. XXVI. Collect. : W 14, et separatim in mss. H*? et H55. Etsi magna cum praecedenti contione similitudo apparet, tamen novus omnino sermo est et plane caesarianus, atque ad hanc diem ineditus. In sylloge nostra Herbipolensi videtur secundae diei Rogationum destinatus fuisse : cul etiam diei in cod. Vat. Palat. 430, f. 159 (— B?) assignatur recensio altera sermonis Caesarii 160. Ista porro recensio ex hoc sermone 26 magnam partem excerpta est, idque, uti ex exordiolo et conclusione conicere licet, ab ipso Caesario, cui minime pudori fuit se ipsum, si quando opus esset, expilare. 5DE ELEMOSINA ET DE CAELESTI MISERICORDIA AD QUAM !PER TERRENAS MISERICORDIAS PERVENITUR. Audivimus,

cum evangelium legeretur, dilectissimi fratres,

(108)

?? peccata] debita 74!

(109)

lin diem

4!

?5 etiam] enim Bu

*amen]

oz.

J4!

5 praezm.

sermo

s. Agustini

FH395

elimosinis WW — et de] scripsi ;id est W'; id est de H3* — 5ea- ad q. p. t. m. perve-

nitur] oz. H**, sed add. in quadrag. ; inscriptione caret H55

(108) ?3 ves?rg] Matth. 6, 14. 15. *6 4 deo ?] Eccli. 28, 5. 4.

2 az d Mya ex. Sq?? ejj/5] I Ioh. 2, r1.

SERMO

XXVI.

II5

'inter reliquas beatitudines quas humano generi, immo bonis homi!nibus pietas divina concessit, etiam misericordiae praemia dominum !?praedicasse. Sic enim ait : BEATI MISERICOR-

DES, QUONIAM -MISERIICORDIAM CONSEQUENTUR. Dicit et alibi: IUDICIUM SINE MISERICORDIA !HIS QUI NON FECERUNT MISERICORDIAM ; et alibi legimus : MISERI'CORDIAM VOLO, ET

NON SACRIFICIUM. Psalmista etiam ita commemorat : !'IOCUNDUS HOMO QUI MISERETUR ET COMMODAT ; IN MEMORIA AETERNA Ü*ERIT IUSTUS, AB AUDITU MALO NON TIMEBIT. Certe, fratres dilectissimi, laudistis praeconia et laudes misericordiae: desiderate et concupiscite leam : quaerite illam fideliter, et

cum

inveneritis, fortiter retinete

non

despiciat in futuro.

Misericordiae

praeconia

et

Christus et psalmista

praedicant.

!in hoc saeculo, ut vos illa

Omnis homo,

!fratres dilectissimi,

hoc desiderat, ut cum in die iudicii venerit, ? misericordiam ibi inveniat ; et si toti hoc desideramus, si omnes !homines misericordiam in futuro volumus invenire, faciamus illam

Ipatronam in hoc saeculo, ut nos illa dignetur susceptos habere et !defendere in futuro. Nam si illam despicimus in patria nostra, quomodo !nos illa dignatur aspicere 1n patria sua ? (110) 2. Omnis homo, fratres dilectissimi, qui causam ante terrenum. hudicem se dicturum esse cognoverit, patronos sibi utiles requirit, let advocatos studet peritissimos providere. Et si hoc ille facit, qui lante illum iudicem dicturus est causam, quem et circumvenire, *cui et subripere et fallere potest, quem per eloquentiam quibusdam argumentis a iustitia potest

avertere,

et muneribus

forte corrumpere,

!vel falsis

laudibus et fictis adulationibus depravare : si sic se praeparat lIhomo ante hominem causam dicturus, quanto magis nos dicturi causam lante aeternum iudicem, non solum de operibus sed etiam de ser!?monibus nostris, nec solum de sermonibus

sed etiam de cogitatio!nibus, ante illum utique iudicem cui cordis secreta non latent, qui !teste non indiget, qui argumenta non

quaerit, cuius oculis EXPOSITA

!ET NUDA

SUNT

OMNIA ?

Dictur ergo causas ante talem iudicem, facia!'mus nobis patronam misericordiam, ut ipsa causas nostras dicere, l3mmo ipsa pro nobis intercedere dignetur. Legimus enim in psalmo : !DOMINE, IN CAELO MISERICORDIA TUA. Est in caelo misericordia, ad !quam per terrenas misericordias pervenitur. Et ideo, dum possumus,

!fratres dilectissimi, festine-

(109) codd.

5*1 hominibus] H?*:55; omnibus / — !? quoniam] add. ipsi H** — 15 nos

(110)

iilum]

talem

zo eclfetenongb135

H*5

?adolationibus

H cui] quem H*

(109) 11 cogeguentur] Matth. 12 »i!sericordiam| lac. 2, 13.

5, 7.

W^

SUIS

EDS Nr

EI NTISS

isuntervenite e[epa (110) 1? 0955/4] Cf. Hebr. 16 755] Ps. 55, 6. SI

4, 13.

13 sgerificium] Matth. 12, 7.

16 Ej; in caelo misericordia etc] Cf.

15 3577077] Ps. 111, 5. 7.

serm. praeced. n. r1.

Patrona ante aeternum iudicem misericordia facienda.

IIÓ

mus

S. CAESARII

nobis

caelestem

patronam ; quantum

misericordiam possumus,

facere

conemur

!in hoc mundo

illam diligere, ?*et

dignum illi honorem semper inpendere. Sicut iam supra dixi, lipsa sit advocatus noster, ipsa patronus ; ipsa dignetur causas nostras !ante tribunal aeterni iudicis dicere, ipsa pro nobis interpellare, ipsa !nos dignetur aeterno iudici praesentare. Si illa nobiscum ibi venerit, lipsa nos de diaboli accusatione defendet, et in aeterna beatitudine ?5»introducet.

Caelestis misericordia

ipse Christus est.

3. Ipsa est caelestis misericordia, quae in die iudicii dictura lest : VENITE BENEDICTI PATRIS MEI, PERCIPITE REGNUM ; QUIA ESURIVI, !ET DEDISTIS MIHI MANDUCARE, et cetera. Quae est ista caelestis miselricordia ? Caelestis et vera misericordia Christus dominus noster ?est. Ouam dulcis et quam pia misericordia, quae, cum illam nemo !quaereret, ipsa ultro de caelo descendit, et, ut nos erigeret, se humilliavit ! Percussus

est, ut vulnera

nostra

sanaret ; mortuus

est, ut nos

!de

morte perpetua liberaret ; in inferna descendit, ut praedam, Iquam diabolus rapuerat, disruptis eius faucibus et exulceratis (111) inferni visceribus ad superna revocaret ; in caelis ascendit, ut spem !nostram in alto erigeret. Quis enim digne laudare possit tantam !misericordiam ? quis tantam pietatem dignis praeconiis possit extollere ? !Non illi sufficit quod pro nobis descendit, mortem

gustavit, et resur?rexit

: adhuc in-

super nobiscum usque ad consummationem saeculi !se futurum esse promisit, sicut ipse in evangelio dicit : ECCE EGO lVOBISCUM SUM OMNIBUS DIEBUS USQUE AD CONSUMMATIONEM SAECULI. !Videte pietatem domini, fratres : iam ad dexteram

Patris sedet in !caelo, et tamen

adhuc

nobiscum

laborare dignatur in mundo. Nobis?cum esurire, nobiscum sitire, nobiscum algere, nobiscum peregrinari, nobiscum non dedignatur etiam mori et in carcerem mitti. Aut forte !non est verum quod suggero, fratres ? Ipsum dominum interrogemus, let ipse nobis hoc plenius dicere pro sua pietate dignabitur. ESURIVI, linquid, SITIVI, HOSPES FUI, INFIRMUS FUI, IN CARCERE FUI, ET VISITASTIS !^ME. Videte quanto circa

nos amore agitur, ut in nobis ista omnia !per ineffabilem caritatem sustinere dignetur. Ista enim vera et caellestis misericordia, hoc est, Christus

dominus

noster fecit te, cum

!non

esses : quaesivit te, cum perisses : redemit te, cum te crudeliter

!vendidisses.

Unde,

fratres

carissimi,

vel

quaesiti

et

(110) 19 patronam] propitiam H9 ?? caelestis e. v. misericordia] H95 B8; om. W Sirquaemita 29s (111) 9? sedit ]V/ B8 ZoresuIt I T9o peregrinare I7 — carcere 7 B8 aut] an F9 HM hospis JW (119) 35.

?s manducare] Matth. 25, 34.

(111) * saeculi] Matth. 28, 20. 15 ze] Matth. 25, 35. 36.

SERMO XXVI.

II7

inventi quaeramus ?eum qui nos tantum dilexit, ut pro nobis etiam mortem crucis dignan!ter exciperet. 4. Sed quid dico, quaeramus illum ? Atque utinam, quomodo ab illo cotidie requiri novimus, sic ab eo inveniri vellemus. Ipse est lenim qui dixit : VENIT FILIUS HOMINIS QUAERERE

ET

SALVUM

FACERE

?9QUOD

PERIERAT.

Cotidie

Christus

genert humano se dignatur ingerere : !sed, quod peius est, non omnes volunt cordis sui hostium aperire. !Quare hoc ? Sine dubio quia tenebrosa opera agunt, ideo lucem !suscipere nolunt, sicut ipse dominus in evangelio dixit : OMNIS !QUI

Cotidie

Chri-

stus generi humano se

ingerit.

MALE AGIT ODIT LUCEM, ET NON VENIT AD LUCEM. Omnes boni

humiles et mansueti, qui bene agunt, lucem Christi libenter excipiunt. Omnes mali superbi et cupidi Christum cotidie etiam cum iniuria !de corde suo repellunt ; nec solum repellunt,

sed, quod

talibus

dicit

CHRISTUM

peius est,

apostolus

letiam

crucifigunt.

: ITERUM,

CRUCIFIGENTES.

Et

inquid,

ideo

Sic enim

de

!IN SEMEDIPSIS

admoneo,

fratres,

?9et

rogo ac supplico, ut unusquisque adtendat conscientiam suam ; (112) et quia Christum ab homine opera mala repellunt, quicquid in se !sordidum unusquisque reppererit, per dei adiutorium mundet : !quicquid tenebrosum, inluminet : quicquid perditum, reparet : quiclquid mortuum, per paenitentiam ipso Christo adiuvante resuscitet ; *ut veniens Christus inveniat

ubi requiescat,

ubi, sicut scriptum

est, etiam

caenare et manere dignetur. Qui vero bonam et puram Iconscientiam se habere cognoscunt, quantum possunt, cum dei ladiutorio

et ex omni diabolus

in se munera

et beneficia

divina

custodiant,

!parte solliciti sint, ne qualemcumque

inveniat,

funde

eorum

animam

subtil

aditum

calliditate

decipiat. 5. Ecce, fratres dilectissimi, sicut superius dicere coeperam, lvenit Christus, hoc est, caelestis misericordia cotidie ad

hostium !domus tuae : non solum spiritaliter ad animam tuam, sed letiam corporaliter ad domum tuam. Nam quotienscumque ad !5domum tuam pauper accedit, Christus sine dubio venit, qui dixit : !IQUAMDIU

FECISTIS

UNI

EX MINIMIS

ISTIS,

MIHI FECISTIS. Et ideo non !obduretur cor tuum : porrege Christo nummum, a quo desideras laccipere regnum : porrege illi bucellam, a quo desideras vitam : !suscipe illum in hospi-

(111)

26 se] FI35 B8 ; oz. W^ FI*5

?5 hostium] H35 ; hosteum

W^

35 suam]

om. W. ? reppererit] L195; repperit FI55 D^; repperiat W^ lhominibus WW (112) ? reparet] per elemosinam praez. B* — 9 et manere] FT, suum. d. M — "Peg tium] H?5-55; hosteum

(111)

I^

25 perierat] Luc. 19, 10.

?? [7/7977] loh. 3, 20. 94 erucifigentes] Hebr. 6, 6. 16

(112)

*s- seribium: est] Cf. Apoc.

3, 20. — 16 fecjs?i;] Matth.

25, 40. C.

Quotiens ad domum tuam

pauper

acce-

dit, Christus est qui venit.

II8

S. CAESARII

tiolo tuo, ut te ille recipiat in paradiso suo : ?da illi elimosinam, ut tibi reddat vitam aeternam. Qua fronte vis cum lillo regnare in caelo, cui elimosinam porregere dedignaris in mundo ? !Nam si tu illum suscipis in peregrinatione ista, ille te suscipit in !beatitudine sua : si tu illum contemnis hic in patria tua, et ille te !despicit et contemnit in gloria sua ; et impletur in te illud quod ?*psalmista dicit : DOMINE, IN CIVITATE TUA IMAGINEM IPSORUM AD !NIHILUM REDIGES. Si enim nos in civitate nostra, id est, in hac vita limaginem dei pro nihilo ducimus,

timere

debemus,

ne ille in civitate

!sua, id

est, in vita aeterna ad nihilum redigat imaginem nostram. lFacite ergo vobis, fratres, sicut iam dixi, patronam misericordiam ; *ut cum ante tribunal aeterni iudicis avari audituri

erunt DISCEDITE !A ME MALEDICTI IN IGNEM AETERNUM, ad vos pro misericordiae llargitate vox illa felix et desiderabilis dirigatur : VENITE BENEDICTI, !PERCIPITE REGNUM. At quod vos dominus pro sua pietate perducat. Amen.

(113)

XOSVIIE

Collect. : V 16. A 18. Edit. : v 34. $ 15. a 17. B 24. y 307. Dolendum sane, locum quendam p. 114, l. 24-29 inde ab archetypo ita male

habitum

fuisse, ut prope

insanabilis

videatur ; verum

hic

quoque, etsi sermo claudicat, sententia perspicua est.

SERMO

SANCTI CAESARII EPISCOPI DE SIMILITUDINE ULMEAE !ARBORIS ET DE VITE.

Legimus in quodam libro, fratres dilectissimi, de ulmo et

vite !propositam nobis similitudinem ; quam qui diligenter adtendit, non *parvam animae suae aedificationem inveniet. (112) ?? suscepit (corr. suscipiet) W^ 2:'ecuitle]o Pase ettozz- eEL35 3?benedicti] add. patris mei F3 (113) lulmeae] 24! e£ pleriq. zz55. ; almae V/; ulmi B ? arboris] ozz. edit. ESvite] vitis B 3 fr. carissimi * adtendit] B 74! e£ s/eriq. zuss. ; adtenerit p

(112)

?6 rediges] Ps. 72, 20.

3! gefergum;] Matth.

25, 41.

33 regnuz;] Ibid. 34. (113) *in quodam libro] Utique Hermae « Pastore », Simil. 2, quae

seorsum excerpta feperitur in codice ms. olim S. Maximini Treve-

rensis, nunc Paris. B. N. Nouv. acq. lat. 765, uti a viro cl. Henrico Omont didici.

SERMO

XXVII.

IIO

Nam arbor ulmea let vitis satis sibi convenientes esse videntur. Arbor enim ulmea licet sit amoena et in sublime porrecta, nullum tamen fructum habere !probatur : vitis vero quamvis

sit parva et humilis, fructibus plena esse cognoscitur; qui Um"ws«t v

fructus nisi qualicumque ligno leventur in ?'altum, in terra putrescunt atque depereunt. Si vero ulmus extendat !ramos suos et erigat vitem, et se ornat, et illam de putredine liberat. Quare ista similitudo sit posita, diligenter adtendamus. Arbor ulmea !significat hominem divitem in hoc mundo. Sicut enim

pauper.

arbor illa !sublimis est et amoena et humida, et tamen fructi-

bus vacua ; ita et quicumque sublimetur

honoribus,

dives saeculi huius, quamvis

!in multis

facultatibus

amoenus

et

iocundus esse videatur, tamen si !ad vitem, id est, ad pauperem Christi elemosynarum suarum brachia !quasi ramos piissimos humiliter non expandit, a fructibus aeternae !vitae vacuus remanebit. Vitis autem significat servos dei, abbates, ?monachos

vel clericos spiritales, in deo vacantes, et doctri-

nae iugiter linsistentes, et si qui sunt alii similes horum, qui contempto mundo !deo die noctuque deserviunt : quo servitio in aeterna beatitudine !uberes fructus habere creduntur. Ac sic divites mundi huius abundant !in hoc saeculo, et pauperes Christi in caelo. Quid ergo futurum est, ??ut nec arbor ulmea sine fructu remaneat, nec vitis in terra putrescat ? (114) Hoc enim expedit fieri, ut, quomodo arbor ulmea extendit ramos Isuos, et erigit vel sustinet vitem, sic dives saeculi huius porrigat lramos suos, id est, manus plenas fructibus

A

agri sui, Dives. saeculi

et sustentet !'pauperes Christi. Quod si fecerit in hoc mundo, pa

sine dubio ab ipsis ?*pauperibus Christi pensabitur in futuro. 2. Nec dedignetur dives, aut iniuriam Iquod arbori comparatus est, sed audiat ARBOR ! BONA BONOS FRUCTUS FACIT, MALOS FRUCTUS FACIT. !Sed magis timeat

multipliciter ilii re- ^ christi. sibi aestimet factam, dominum dicentem : MALA AUTEM ARBOR illud quod sequitur :

OMNIS, inquid, ARBOR QUAE !'NON FACIT FRUCTUM BONUM EXCIDETUR ETIN IGNEM MITTETUR. Extendat lergo manus

suas ad elemosinas, ut possit evadere aeternas flammas. lOmnes ergo divites timeant exemplum illius arboris infructuosae let sterilis, id est, illius qui purpura et bysso induebatur. Arbor enim !amoena et sublimis erat in mundo : sed quia ramos misericordiae !5non expandit ad Lazarum, flammas recipere meruit in inferno; let ab illo petebat guttam, cui (113) recent.

114

(114)

20 spiritalibus, ozz. in deo 419

ingdcoll

2edeb

dcosSEre7077.

74 futurum] 77 faciendum zzufav. v eum paucis collectionis V guss.

^ q quod] q quam 4t, b 5osz. corr. quod 8 facit] Matth. 7, 17.

? sed] si B

10 7;7/e?ur] Ibid. 19.

I20

S. CAESARII

negaverat micam. Haec ergo cogitent !divites, qui se de rebus suis, dum suae sunt, redimere nolunt : non

!faciant talia, ne

talia patiantur. Dives fuit, de quo loquimur ; sunt !et aliqui divites, ad quos nunc loquimur. Unius sunt nominis : caveant ?mpe sint unius condicionis. Cum haec ita sint, si illi qui divites

sunt laridas et contractas manus habuerint ad elemosinas faciendas, et quibuscumque servis dei vigiliis lectionibus vel orationibus insis!'tentibus quae sunt corpori necessaria dare Quid evenit, cum dives pauperibus Christi nihil dederit.

noluerint, efficiuntur velut !ulmus sterilis, quae vitem susti-

nere dissimulat. Et cum dives pau?5peribus Christi nihil dederit, ipsi pauperes Christi necesse esse est !ut in opere terreno plus quam solebant exerceantur; et dum mundaInis actibus occupantur, orationi lectioni ieiuniis et vigiliis minus insistunt, necesse est ut fructus illorum, quomodo si vitis in terra laceat, ex parte aliqua minuantur ; ac sibi tantum sufficiunt, et nihil ?divitibus largiuntur. Beatus enim

apostolus Paulus dum divites mundi !huius pro sustentandis Christi pauperibus ammoneret, quasi de vite (115) loquebatur ad arborem, id est, pro Christi paupere loquebatur ad Idivitem : VESTRA,

'Thesauros suos divites mundi et pauperes Christi invicem communicent.

inquit, ABUNDANTIA

SIT AD

ILLORUM

IN-

OPIAM, UT ET lILLORUM ABUNDANTIA VESTRAE INOPIAE SIT SUPPLEMENTUM. Quam rem !ut omnes intellegant, apertius insinuare debemus. 53. Divites mundi abundant in hoc mundo pecuniam, pauperes !Christi in caelo vitam aeternam : erogent ergo divites in mundo !pecuniam, ut recipiant in caelo vitam aeternam. Divites mundi !frumentum vinum et oleum in horreo vel cellario copiose reponunt ; !pauperes Christi orando vigilando ieiunando spiritales thesauros 'in caelo condunt faciant ergo sibi quoscumque servos dei divites !'huius mundi de terrena facultate participes, ut illi eos sibi in caelesti !thesauro faciant coheredes. Divites mundi huius dum aliquotiens (114)

U non] ut non B g ss. recent.

?5ipsi pauperes Christi] ex C? umo

recepi 255d- necesse est ut] quod coniecerant Maurini, ex uno item C8 ; necessitate Cet. mss. et edit ; add. imminente 74? ?5 in opere terreno] opus terrenum 741

unus

exerceantur] B u ; exerceant ozznes 755.

24445-6477 nop. 2410

?Pinsistant

?! minus] supp/. s. /. 7A*, ozz.

L/L? /4!; insisterent

C?; vides Zofum locum

in archetypo misere turbatum fuisse quomodo si] si s. /. supp/. 4A*, oz. B wu alii 75$; quasi modo C? ?? jaceat] 74! cezeri fere zmss ; iaceant B pj e? add. et contra codicum fidem ?95d- sufficiant... largiantur B p. contra A* er codd. praesrantiores 3! de vite] de divite V/!, 74! corr. 241-59? (115) Lr Ghristi]learz Ghristo DEL dsDsDaTNTO ?sit ad illorum inopiam] optime V At et cet. mss ; ill. inopiam suppleat B u. V/ulgatae consentanee 5 mundo] B et omnes mss ; saeculo 55a* pecunia... vita aeterna edi/. ozznes ef mss. praeter ZA, in quo x m. seribtum est pecuniam... vitam aeternam : cf. Tes. Jing. Jat. I. 235, /. 32 sqq. Sn horrea diss OEg E (114) 16-?0 F1ger erao usq. condiciofiis] Ex Salviano, Ad eccles. 5, 12 :

cf. infra serm. 5r, n. 4. (113) 5 subplementum 1l Cor. 8, 14-

SERMO

XXVII.

I2I

Inimium se terrenis actibus obligant, quantum illis oportet vigilare llegere et orare vel ieiunare non possunt ; unde timendum est ne forte aut pro peccatis minus offerant, aut non tantum quantum expedit in !thesauro caelesti reponant. Pauperes Christi his fructibus deo iugiter 'vacando exuberant : non ergo sint pigri divites ad eroganda terrena, si !cupiunt habere caelestia. Christus enim, qui omnibus hominibus munera !sua largitur, in suis pauperibus egere et esurire et algere dignatur. Nemo "ergo dubitet dare pauperibus : quia manus pauperis gazophylacium est !Christi; quod in terra accipit, in caelo reponit. Sic et ipse dominus !dixit : QUANDO

Manus

paupe-

ris, gazophylacium est Christi,

FECISTIS UNI EX MINIMIS ISTIS, MIHI FECISTIS. Audia!mus apostolum dicentem : QUI PARCE SEMINAT, PARCE ET METET ;

let post pauca MAXIME AUTEM

: OPERAMINI QUOD BONUM EST AD OMNES, ?AD DOMESTICOS FIDEI. Qui sunt domestici

fidel, fratres, nisi clerici !'boni, monachi, et quicumque alii servi dei, inpedimenta hujus mundi !fugientes, deo vacantes,

Quinam sint domestici fidei

lectionibus et orationibus insistentes ? Omnilbus quidem petentibus, secundum quod possumus, dandum est : !servis autem dei, qui petere a nobis erubescunt, etiamsi non petierunt, *ingerendum est. Ita ergo agere studeamus, fratres dilectissimi, ut !ab audito malo securi esse possimus. Quod erit auditum malum ? !DISCEDITE A ME MALEDICTI IN IGNEM AETERNUM, QUI PARATUS EST (116) DIABOLO ET ANGELIS EIUS ;

QUIA ESURIVI, ET NON DEDISTIS MIHI MAN!DUCARE. Rogo vos, fratres, nolite hoc otiose et neglegenter audire, !sed totis viribus deo auxiliante contendite, ut nec aliena rapiatis, let de propriis Christi pauperibus abundantius erogetis, corde con?puncto iugiter cogitantes, et vobis ipsis invicem conloquentes : Si in ignem mittitur qui non dedit sua, putas ubi mittendus est qui !tulit aliena ? Non ergo ad nos propter avaritiam illa vox tremenda let terribilis dirigatur : DISCEDITE A ME MALEDICTI IN IGNEM AETERNUM ; !sed magis propter elemosinam illam desiderabilem vocem audire "mereamur : VENITE BENEDICTI, PERCIPITE REGNUM QUOD VOBIS PARAITUM EST AB ORIGINE MUNDI : QUIA ESURIVI, ET DEDISTIS MIHI MANDU!CARE : SITIVI, ET DEDISTIS MIHI BIBERE ; necnon et illa manu mittentis ldomini vox ad nos feliciter dirigatur : (115)

1$jllis] 71 41 ; illos B p recent. zess.

?$ boni] cuz voce praeced. coniung.

JA : ef. p. 112, 20 « clericos spiritales » ?! audito] corr. auditu 74! quod. e. auditum malum ?] Lt? 74139 &; qui e. auditus malus f p 3? praeparatus 4447

x

B m

1? manu mittentis] ? non ergo] ut non f so/us 5 yobismetipsis ju (116) ex manus m. corr. JA! optime ; manus m. V/! /45 ; maius mittentis /4*5 27 ; magis mittentis B p

(115)

2? fecistis] Matth. 25, 40.

?3 "nefe/] II Cot. 9, 6.

25 //dej] Gal. 6, 10.

(116)

1eq- zanducare]

41. 42.

9 gefernum] Ibid. 41. 12 bibere] Ibid. 34. 35.

Matth.

25,

Vox manu mittentis Domini.

122

S. CAESARII

EUGE SERVE BONE ET FIDELIS, !INTRA IN GAUDIUM DOMINI TUI. Praestante domino nostro lesu Christo, !?cui est honor et

gloria in saecula saeculorum. Amen. XOXSVITTIS Sequentem sermonem, cuius priorem partem in homiliario wisigotico H?, fol. 176v, quondam inveneram, integrum postea repperi in sylloge H!9, fol. 186v-190. Continet quidem loca duo vel tria ex Augustino mutuata, at vero a nemine nisi Caesario, qui ea aliis e penu suo mercibus inseruit atque conclusit. Cuius dicendi genus quisquis paulisper praegustarit, nullo negotio deprehendet, V. gr. ex recurrentibus passim huiusmodi locutionibus : n. 2 haec ergo attentius cogitantes, f. dil, comveriamur ad meliora, dum n nostra sunt bolestate remedia ; n.

3 Et ut haec cum

det adiutorio

implere possimus... Qualiter autem medicamentum verae caritatis etiam mon petentibus i. n. d. ingerere ; ne quicquam de conclusione loquar, quae ad ultimam usque syllabam penitus caesariana est.

1 INCIPIT AMMONITIO DE OPERE MISERICORDIAE. ET QUOMODO !DUO GENERA MISERICORDIAE FIERI DEBEANT.

De die iudicii non nos fallet Deus, qui in nullo fefellit.

Rogo vos, fratres, misericordiam pauperum attentius cogitetis, let dum tempus est misericordiae, agite opera bona, quia venturum ?*est tempus iudici. Numquid enim de die iudicii fallere nos poterit !'dominus deus noster, qui nos in nullo fefellit ? Fratres mei, diligenter !adtendite, et videte quia omnia quae nobis in scripturis divinis (119) promissa sunt, iam pene completa sunt. Promisit enim illic Filium Isuum venturum in carne, et factum est. Promisit passurum, resurrec!turum, et factum est. Promissum est in caelum ascen-

surum, et factum lest. Promissum est, quod in nomine ipsius crediturae erant gentes, ?et factum est. Promissum est, quia per nomen ipsius delenda erant lidola, et factum est. Et praedictum est quia de ecclesia discessurae lerant turbae et here(116)

?? numquid] H? ; non H9, seg adbuc extant vestigia interrogationis notae post

fefellit (117)

? moliturae] ex uno H? supplevi

(116) (117)

14 7j] Ibid. 21. 25. 1sdd4- (omlefa sunt]

Hic

ab Augustino et Quodvultdeo saepius impensiusque tractatum : cf.

agnoscis thema illud « De promis-

inter cetera prioris sermonem

sionibus

n. 4 (al. Morin 15, n. 4, 5).

et praedictionibus

Dei »

110,

SERMO

XXVIII.

I23

ses, et scismata moliturae, et ecce factum est. !Cum ergo ista omnia promissa sint et impleta, de solo die iudicii deus !mentiri potest ? Credite, fratres mei, sic est et illud venturum, quomodo "ista omnia iam venerunt. Deus enim non solum debitorem se fecit, !sed et cautionem scripsit. Cautiones promissionum eius in ecclesia !recitantur. Si dicat nobis : Quid dubitatis, quia et illud ultimum '!reddam ? Facite mecum rationem. Videamus quid debeo. Cum enim !in tantis ostendero redditorem, de ultimis debitis nonne plus feci quam debeo ? Quid debeo ? Incredibilius est quod iam feci, ut Filius !meus habeat vobiscum mortem vestram. Non vobis dabit vitam !suam, qui voluit communem vobiscum habere mortem vestram ? !Pertulit mala vestra : numquid negabit bona sua ? Filius dei pro nobis !mortuus est, fratres : si forte non creditis,

operibus credite. Ista ?quae modo videmus, nondum erant ante oculos discipulorum suorum. !Quando Christum apostoli videbant post resurrectionem, ecclesiam !toto orbe diffusam non videbant. Ili caput videbant, credebant de corpore; nos videmus corpus, credamus de capite. 2. Haec ergo attentius cogitantes, fratres dilectissimi, convertamur ??ad meliora, dum in nostra sunt potestate remedia. Qui divites sunt !non superbiant, sed elemosinas largius tribuant : ne forte, si modo !negaverint micam, postea sine causa desiderent guttam. Qui pauperes !sunt non desperent, non murmurent, sed semper deo gratias agant. !Non desiderent,

non

quaerant

divitum

habere

delicias ; sed. patienter

3sufficientiam vel paupertatem sustineant in hoc mundo, ut cum !Lazaro elevari mereantur in caelo. Consideremus, fratres

dilectissimi, (118) et timeamus illud quod dominus de illo vanissimo divite in evangeliis !dixit, ut nos admoneret ne talia imitari vellemus. lllum divitem 'dico, cui UBERES FRUCTUS AGER ADTULERAT, et quem plus copia quam inopia conturbaverat.

COGITAVIT

enim

INTRA

SE

DICENS

FACIAM ? ?QUIA NON HABEO QUO CONGREGEM

: QUID

FRUCTOS MEOS.

Et cum aestuasset lartatus, tandem sibi visus est invenisse consilium, «sed vanum consillium» : hoc enim consilium non (117)

3impleta]

numquid

ZgZerser.

H?

H promissorum

H*

13 reddam]

conieci ;reddat H19; deficit H? —— 1$ numquid] H? ;non bic quoque H19 22 i]hi caput videbant] ex H? suppl. ?9 desiderent, non] H?* : disperent, neque Jia 31TIazaro] electis omnibus H? in caelo] "bic desinit fragmentum TELS en doxologiam adiubante domino eze. (118) ? vellimus H9 deimeeps solus 5fructos] corr. fructus ; sed conf. infra J. 17 e£ p. 126, . à $51 sed vanum consilium] supp/. ex zAug (117) ?3 credagius de capite] Istud quoque plane Augustinianum : vide sis serm. Maur.

116, 6 ; Mai

16, 2 ; Guelfertb. 34, 5 al.

(118) 1-26 j]]; vanissimo usq. servabatur]| Ex August. serm. 36, n. 9. 3 adtulerat] Luc. 12, 16.

5 77605] Ibid. 17.

Avari divitis in evangelio sors vitanda.

I24

S. CAESARII

invenit prudentia, sed avaritia. 'DESTRUAM, inquid, VETERES APOTECAS MINORES (ET NOVAS FACIAM l!AMPLIORES5, ET IMPLEBO EAS, ET DICAM ANIMAE MEAE : ANIMA, HABES !'MULTA

Pauperum ventres divitum horreis tutiores.

BONA : SATIARE, IOCUNDARE. AIT ILLI DOMINUS : STULTE, in Iquo tibi sapiens videris ; quid dixisti ? DICAM ANIMAE MEAE : HABES !MULTA BONA, SATIARE. HAC NOCTE AUFERETUR ANIMA TUA : HAEC, QUAE !PRAEPARASTI, CUIUS ERUNT ? QUID ENIM PRODEST HOMINI, SI TOTUM !MUNDUM LUCRETUR, ANIMAE AUTEM SUAE DETRIMENTUM PATIATUR ? !5[deo REDEMPTIO ANIMAE VIRI DIVITIAE IPSIUS. Has ille vanus et stultus !divitias (non» habebat : animam quippe suam elemosinis non redimeIbat. Fructus perituros recondebat : fructos, inquam, perituros Irecondebat, cum quibus et ipse erat periturus. Nihil largiens domino, lad quem fuerat exiturus, quam frontem habiturus in illo iudicio, ?cum audire coeperit : ESURIVI, ET NON DEDISTIS MIHI MANDUCARE ? !Ànimam enim suam superfluis et nimiis epulis satiare cupiebat ;pauperum tot inanes ventres superbissimus contemnebat. Nesciebat !pauperum ventres horreis suis esse tutiores. Quod enim in illis hor!reis condebat, fortasse et a furibus auferebatur ; si autem reconderet ?5in pauperum ventribus, in terra quidem digerebatur, sed in

caelo !tutius servabatur. 3. Et ut haec cum dei adiutorio secundum quod dominus prae!cepit implere possimus, duo genera elemosinarum facere. Duo genera eleemosy-

narum.

Fraternae correctionis officium.

studeamus : lid est, ut non solum esurientibus panem

demus,

sed etiam peccan??tibus in nobis cito indulgentiam tribuamus. Qualiter autem medica!'mentum verae caritatis etiam non petentibus inimicis nostris debeamus ingerere, in evangeliis domino docente cognovimus. Sic enim ait : ISI PECCAVERIT (IN TE» FRATER TUUS, CORRIPE ILLUM INTER TE ET IPSUM (119) sor.uM. Si neglexeris, peior eris. Ille iniuriam fecit, et iniuriam faciendo !se gravi vulnere percussit : tu vulnus fratris contemnis ? Tu eum !vides perire vel perisse, et neglegis ? Peior es tacendo, quam ille !conviciando. Quando ergo in nos aliquis peccat, habeamus magnam *curam, (non)? pro nobis : nam gloriosum est iniurias oblivisci; (sed !obliviscere» iniuriam tuam, non vulnus fratris tui. Ergo CORRIPE !INTER TE ET IPSUM SOLUM,

instans correctioni, parcens pudori. Forte !enim per verecun(118)

1 quid dixisti] se zs.

16 non] ex zAug supp/.

T fructos] 19 /oco

corr. fructus, 29 Joco non corr.

(119)

?eum] z4ug; cum zs.

* conviciendo zz;.

5non] ex z4ug suppl.

5:3- sed obliviscere] z/ezz ex zAug

(118) 19 jocundare] Ibid. 18. 19. 13 erz5 ?] Ibid. 20. M patiatur ?] Matth. 16, 26. 15 j5sius] Prov. 13, 8.

?9 »anducare| Matth. 25, 42. (119) ! so/um;] Matth. 18, 15. 1-29 $7 geglexeri; usq. sed sibi] Haec rursus ex August. serm. 82, n. 7.

SERMO

XXVIII.

I25

diam incipit defendere peccatum suum ; et quem !vis facere correctiorem, facis peiorem. CORRIPE ergo INTER TE ET l'TPSUM SOLUM : SI TE AUDIERIT, LUCRATUS ES FRATREM TUUM, quia perierat !nisi faceres. SI AUTEM NON TE AUDIERIT, et peccatum suum quasi liustitiam defenderit, ADHIBE ILLI DUOS VEL TRES : QUIA IN ORE DUORUM !VEL TRIUM TESTIUM STABIT OMNE VERBUM. SI NEC IPSOS: AUDIERIT, !REFER AD ECCLESIAM. SI ECCLESIAM NON AUDIERIT, SIT TIBI TAMQUAM ISETHNICUS ET PUBLICANUS. Noli illum iam deputare in numero fratrum !tuorum ; nec ideo tamen salus illius neglegenda est. Nam

et ipsos ethni!cos, id est, gentiles et publicanos in

numero quidem fratrum non depultamus, sed tamen eorum salutem semper inquirimus. Hoc ergo laudivimus dominum ita monentem, tamquam curam praecipientem, ??*ut etiam hoc

adderet

continuo

: AMEN

DICO

VOBIS,

QUAECUMQUE

lligaveritis super terram, erunt ligata et in caelo. Coepisti habere !fratrem tuum tamquam publicanum ; ligas illum in terra, sed iuste 'alliges vide : nam iniusta vincula disrumpit iustitia. Cum autem 'correxeris et concordaveris cum fratre tuo, solvisti illum in terra : ?»cum solveris in terra, solutus

erit in caelo. Multum prestas, non tibi, !sed illi : quia multum nocuit, non tibi, sed sibi.

4. Haec ergo, fratres carissimi, si secundum sanctam consuetu!dinem vestram feliciter audientes in thesauris memoriae vel conscien!tiae vestrae reconditis, qualiter non solum amicos sed etiam inimi?*cos possitis vel debeatis diligere, evidentissime cognoscetis. Et cum !hoc Christo auxiliante perfeceritis, securi in oratione dominica ad !deum clamabitis : DIMITTE NOBIS DEBITA NOSTRA, SICUT ET NOS DIMIT!TIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS. Et ille qui vobis in evangelio cautionem (120) fecit dicens SI DIMISERITIS HOMINIBUS PECCATA EORUM, DIMITTET IET VOBIS PATER VESTER CAELESTIS PECCATA VESTRA, respondebit

sine

QUOD

VOBIS

custodistis

!dubio

: VENITE

PARATUM praeceptum

BENEDICTI,

!EST AB ORIGINE evangelii

5mei,

PERCIPITE

REGNUM

MUNDI ; quia bene sumite

consortium

regni mei. Cui est honor et imperium cum Patre et Spiritu sancto in saecula saeculorum.

(119) z.

(119)

8 quem] zAug qui zz*. V publicanos]

paganos

10 75/57) Matth. 18, 15.

1$ perbup;] Ibid. 16.

15 fublicanus] Ibid. 17. 71 (56/5] Ibid. 18.

? facit zz. z4ug

3 feceris z/s.

3*inquiramus ;z:.

16 peglegendum —*? cognoscentes

33 5josrjg] Matth. 6, 12. (120)

? vestra] Matth. 6, 14.

* sundi ]Matth. 25, 34.

zz.

Etiam corum

semper

ethnisalus

inqui-

renda.

126

S. CAESARII

xeube Collect. : T' 30, et seorsum Clm. 6330 (Frising. 30) fol. 4v ; Clm. I6I06, fol. 16v (H139).- Paris. S. Genovet. (— H5); praeterea. cod. Vindob. 4730, quem evolvit Fessler, et Colbertinus, quem secuti

sunt Maurini. Edit. : olim August. de Temp. 42, post in Append. p. 107. De eo recte pronuntiavit Coustantius : « Caesarii fetum esse, si cum aliis ipsius homiliis comparaveris, facile [assentieris ». Confer inprimis ad praecedentes sermones r6 et 22, qui et ipsi a sancto episcopo, cum dioecesim suam perlustraret, habiti sunt. Cur autem hic in nonnullis codicibus Augustini nomine inscribatur, ex verbis sermonis Aug. 350, quae num. I et 2 inserta sunt, ratio reddi potest.

DE

CARITATE

PROXIMI

ET

DE

AMORE

INIMICORUM.

Quantum nos, fratres dilectissimi, caritas vestra desideret,

ex !meis animis recognosco ; et licet vos humilitatem meam adsidue ??videre velitis, tamen ego, si posset fieri, frequentius de conspectu !vestro et vestrum et meum vellem desiderium satiari : sed patienter !tolerare debemus, quod implere pro temporum necessitate non possu!mus. Sed licet corporaliter nos propter multas necessitates videre !Inon valemus, caritate tamen Nihil

corporis

nocet

sepa-

ratio, ubi est animorum coniunctio.

et sancto

amore

semper pariter sumus.

!?Pro qua re

nihil nocet corporis separatio, ubi est animorum vera et Isincera coniunctio. Caritas enim ipsa vera est, quae corporaliter !separatos consuevit spiritaliter copulare atque coniungere : duo enim, !qui se sancto amore diligunt, etiamsi unus sit in oriente, alius in loccidente, ita caritate conglutinante

iunguntur, apostolum

ut numquam ab invicem "separentur. Audi dicentem laudem verae et integrae caritatis ;

Sic enim ait : SI LINGUIS

HOMINUM

LOQUAR

ET ANGELORUM,

ICARITATEM AUTEM NON HABEAM, NIHIL MIHI PRODEST, et cetera. Et (121) post pauca addidit dicens : CARITAS PATIENS EST, BENIGNA (120)

EST, et !reliqua. Et licet sufficienter praeconia

? Sermo s. Agustini praez. T

1 ego] oz. T

31 et vestro et meo

v. desiderio s. H4? vez. edif. ; et vestra et mea p ex Colbert. ; et vestram et meam desidero satiari animam T' 13 multas] ozz. T 14 semper] usi H*? ver. edif., fort. pro una ? ?0 verae et] ozz. T ? linguis] quicquid znser. T, pro inquid ? ?? et cetera] ozz. FI*? ver. edit.

(121)

15d: et reliqua] ozz. H*? ver. ediz.

(120)

Eyre lays] 6 Cree sip Tus Sc

(121)

1sd* eniena est] I Cot. 13, 4.

SERMO

XXIX.

I27

eius plenus Spiritu sancto !Paulus apostolus praedicaverit, tamen, quia sancta caritas dulce est !ac salubre vinculum mentium, etiam nos parvuli secundum modulum *nostrum de illa quantum possumus conquiramus. 2. Magnae sunt divitiae caritatis, carissimi, sine qua dives

pauper lest, et cum qua pauper dives est. Nam dives si caritatem non habeat, quid habet ? Ouamlibet grandis substantia sine caritate inanis et !vacua est : caritas, etiamsi de terrenis

facultatibus nihil habeat, !?plena est. Unde quamlibet aliquis copiosas divitias habeat, si caritas !in illo non fuerit, nihil boni ex illis facere poterit : quia sine vera let caelestium virtutum matre et magistra, quid facere debeat, et quando !vel quantum dare debeat, omnino non novit. Et ideo quantum potest l'unusquisque elaboret, ut habeat caritatem, ut habeat lucem, ut habeat !^oleum. Caritas oleo conparatur : nam quomodo oleum omnibus !humoribus superius esse cognoscitur, ita et caritas omnibus virtutibus !sublimior conprobatur. Nam si aliquis infinitas divitias possideat, let non habeat caritatem, sic est, quomodo si habeat plures lucernas !et multas lampades pinguedinem non habentes. Lucerna vel lampas ?9sine oleo accensa fumare potest, foetere potest, lucem habere non !potest : sic et qui habet divitias sine caritate, ardere potest de ira!cundia,

fumare

Quantae sint divitiae caritatis.

Caritas, tum

virtu-

mater

et

magistra.

de superbia, foetere de

avaritia; sine caritate penitus !non potest lucem habere. Caritas si in te fuerit, quamlibet tibi sit !grandis substantia, novit quid de illa agere debeat : ipsa scit optime, ??cui vel quantum porrigat, quid tribuat, quid reservet; ipsa intellegit, Iquantum animae reponat in caelo, et quantum corpori reservet in !Imundo.

Satis bona ordinatrix est, fratres : bene

novit congregare !in aestate, quod possit in hieme habere; hoc est, scit providere per lelemosynam in hoc saeculo, quod inveniat in futuro. Habete caritatem, ??fratres : quia sine illa quicquid aliud boni in homine fuerit, nihil lesse poterit. 3. Sed et veram caritatem habete, fratres. Quae est vera caritas ? Quae omnem hominem diligit sicut se ipsum. Est vera caritas, quae !non solum usque ad amicos, sed usque ad ipsos pervenit inimicos. ??Nemo se circumveniat, fratres qui istam caritatem non habuerit, !deum videre non poterit, nec audire merebitur VENITE BENEDICTI (122) PATRIS MEI, PERCIPITE REGNUM. Certe videtis quod in lectione evanlgelica (121) 14 unusquisque] oz. T H^? vet. edir. poterit] totum perdit T

(121) 5 salubre vinculum] Cf. Augustini serm. 350, 3 et Caesarii SCCU122821:822 90

16 superior T'

3054- nihil esse

? dives est] Ibid. ! regnug;] Matth. 25, 34. (122)

Bona ordinatrix est caritas.

Vera caritas quae sit.

I28

S. CAESARII

nihil aliud dominus nominaverit

de universis virtutibus, nisi

Isolam elemosinam, quae cum caritate operatur. De ramis tacuit ; lradicem tantummodo nominavit, ita dicens : VENITE BENEDICTI, *PPERCIPITE REGNUM : ESURIVI ENIM, ET DEDISTIS MIHI

Dilige, et quicquid volueris fac.

MANDUCARE.

!Et iterum

ipse dominus,

VERUMTAMEN

DATE ELEMOSYNAM, ET ECCE !OMNIA MUNDA SUNT VOBIS. Omnis homo qui caritatem vult habere !in futuro saeculo, faciat illam sibi patronam in hoc mundo, ut illam !propitiam inveniat in aeternum. Nam quomodo arbor, quamlibet YVpulchra sit et fructifera, non potest vivere sine radice, sic quaelibet lopera bona perseverare non poterunt sine caritate ; ipsa est enim !de qua apostolus dicit : IN CARITATE RADICATI ET FUNDATI. 4. Talem ergo habeamus caritatem, íratres, ut omnes homines !toto corde amare possimus. Si totum genus humanum sic diligis !5quomodo te, non remansit ianua unde peccatum intret in te : omnes 'aditus unde diabolus ad animam ingreditur claudis, si totos homines !sicut te ipsum dilexeris. Et re vera, fratres, quomodo potest fieri !ut aliquis alteri homini malum faciat, si illum sicut se ipsum dilexerit ? !Dilige

ergo, et quicquid volueris fac : ama ex toto corde tuo, et quod ?'volueris exerce in proximo tuo. Si irasceris, dulce est, quia

de caritate !procedit : si corripis, suave est : si castigas etiam et flagellas, acce!ptabile est. Quare hoc, fratres ? Quia verus amor est, quando corripis let castigas. Quando etiam de ecclesia foras proicis, amaritudo videtur !saevire in ore, sed dulcedo servatur in corde ; nec fratrem quasi ?*inimicum odio habes, sed peccatum velud morbum persequeris. !E contrario sunt qui sub falsa adulatione dulcedinem solent in ore !proferre, et dolum vel amaritudinem in corde servare. Vos autem,

fratres dilectissimi, veram caritatem tenentes, quae falsa est fugite. 'Audite apostolum dicentem : CARITAS DE CORDE PURO ET CONSCIENTIA *?BONA ET FIDE NON FICTA. Ego, fratres, Quando

de

caritate loquitur, tacere non potest Caesarius.

quando de caritate loquor, tacere non possum. Quare hoc ? Quia satis dulcis est caritas. Qui !illam habet, quod dico intellegit ; vero qui non habet, forsitan me linridet et despicit. Quare inridet ? Quia quam dulcis sit caritas non !gustavit : gustet ergo et videat quam suavis est dominus. DEUS CARITAS **EST. Ouid dulcius deo, fratres ? Oui nescit, audiat prophetam dicen(123)tem quod paulo ante suggessi : GUSTATE ET VIDETE (122) * benedicti] patris mei add. ? vobis] Jic abrupte desinit T reliquo folio vacuo relicto 16 totos] scripsi ; totus 1. 74 saevire] sonare Co/ber?. dulcitudo dez

(122) 5 manducare] Ybid. 35. ? yobis] Luc. 11, 41. 1? fundati] Eph. 3, 17.

99 505 ficta] Y Tim. t, 5. 35 e57] T Tohz. 45.8. 16.

SERMO XXX.

I29

QUAM SUAVIS EST !DOMINUS. O quam felix et beata est anima, quae caritatem in se habere !meretur ! Caritas, fratres, sitienti potus est, esurienti

cibus, in amalritudine

positis dulcedo,

in tristitia constitutis vera et grata conso?latio, fluctuantibus portus, errantibus via, peregrinantibus patria. !Hanc ergo, fratres, tenete, hanc tota aviditate diligite. Si amatores lestis,

amate caritatem : si fortes, vincite cupiditatem : si peregrini, desiderate patriam. Ipsa vos ergo caritas, si illam tenere volueritis, let gubernat in hoc saeculo, et perducit ad regnum : praestante domino nostro, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

XXX. Collect. : L 1. V 2. A 2. Edit. :v 26. $2. a2. B9. u 308. A principio ad finem usque Caesarii manus omnium consensu agnoscitur. AMMONITIO SANCTI CAESARII PER QUAM OSTENDUNTUR !TRIA GENERA ELYMOSINARUM QUIBUS PECCATA ABSQUE !LABORE CORPORIS REDIMI POSSUNT. Pius et misericors dominus, fratres carissimi, multis modis

l50ccasiones vel oportunitates providere dignatur, quibus possimus !sine grandi labore ac difficultate peccata nostra redimere. Nam quos !videt pro peccatis suis ad ieiunandum virtutem non habere, et a car!nibus vel a vino abstinere non

posse, vendere etiam substantiam !suam et pauperibus erogare, pauperum eis inopia providet, et àbun?dantiores fructus tribuit : ut dum superflua sua pauperibus largiuntur, !peccatorum indulgentiam consequantur. Quid tam pium ac delicatum, !quid tam facile et in promptu positum potest esse, fratres carissimi, lquam de id quod amplius quam opus est tibi deus dignatus fuerit dare, lelymosinam dando studeas peccata tua redimere ? Non hoc iubet ?*deus, ut ea quae tibi vel tuis necessaria sunt debeas erogare; de quibus etiam (123) d»eis

1$ corporis] ed, netus

oz. p 18 etiam] ozzisso iubet subsíuit 200077 A tU inopia] a 745; inopiam p

7! delegatum a f p e£ codd. plerique (corr. quam 74! L?) ; quam quod 4^: codd. recentiores ; de hoc a B (123)

? dominus] Ps. 33, 9.

B, possunt 7419 providit Li?

?3 quam] a f p. e£ codd. multi ;quod L4 de id] L^! (corr. de eo 74! L?) g/. ; de eo

Divinae misericordiae artificium de divite et pau. pere.

I30

S. CAESARII

apostolus dicit :NON UT ALIIS SIT REFRIGERIUM, VOBIS AUTEM ITRIBULATIO. Superflua non ille sibi indiget expendere, sed tibi vult (124) in aeterna beatitudine conservare. Nam et pauperes ideo esse voluit, lut divites haberent quomodo peccata sua redimerent : potuit enim !deus omnes homines divites facere, sed divitibus voluit locum misericordiae providere. Non enim pro suo merito pauci divites plus ?colligunt quam. illis opus est, et multi pauperes non colligunt nec !quod ipsis necessarium

est. Hoc

enim,

sicut iam

dixi, divinae

miselricordiae

artificium est : ut dum pauperes patienter egestatem tolerant, indulgentiam peccatorum accipiant; similiter et divites dum super!flua misericorditer erogant, et a peccatis se redimant, et ad praemia "aeterna perveniant. 2. Considerate,

fratres

carissimi,

et

videte

quia

nulla

excusatio !nobis potest remanere, per quam dicamus peccata nostra nos non !potuisse redimere. Potes forsitan dicere quod carnem tuam ieiuniis lac vigiliis non possis adfligere, a vino vel a carnibus non valeas absti'?nere : numquid potes dicere quod ea quae tibi amplius quam opus lerat deus dedit, non possis pro peccatis tuis pauperibus

Quicquid superfluum habemus, pau-

peribus erogandum

est.

Aliud genus eleemosynae, inimicis veniam dare.

erogare ? !Sed tu forte

respondes et dicis :Ex eo quod mihi deus amplius dederit !volo filis vel fihabus meis argentum emere, ornamenta pretiosissima !conparare. Cui ego respondeo : Ornamenta quidem emis, sed peccata ?non redimis. Et quia non solum decimae non sunt nostrae, sed ecclesiis !'deputatae, verum quicquid amplius quam nobis opus est a deo laccipimus pauperibus erogare debemus, si quod eis deputatum est !nostris cupiditatibus vel vanitatibus reservamus, quanti pauperes in !locis ubi nos sumus

fame vel nuditate mortui fuerint, noverimus

?5nos rationem de animabus illorum in die iudicii reddituros. 3. Est adhuc aliud genus elymosinarum, de quo possumus sine !ullo corporis labore peccata nostra redimere. Si enim ita sit pauper, lut nec aurum habeat nec frumentum nec vinum vel oleum, unde !corporalem elymosinam faciat ; quia non potest fieri ut ab aliquibus *hominibus non patiatur iniurnam, toto corde omnibus inimicis suis indulgeat, et nullum peccatum remaneat quod eius conscientiam !mordeat, et securus in oratione dominica dicat : DIMITTE NOBIS !DEBITA NOSTRA, SICUT ET NOS DIMITTIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS; let implebitur in eo illud quod Christus in evangelio promit(123)

?! superflua] tua add. B

(124) laeternam 24-519 z/, 3 omnes] omnipotens a B * tolerant] tulerint L^? pos] LU?; oz. cef. !? tespondis a L'-? 1? 77, /45 a]. — dederit] a4. quam opus est a f y. e£ codd. recentiores, nibil vero A13 L1? — ** ecclesiae a B p e£ codd. recent. — "'corporis] L/? ; oz. cef. — 9? dicit 745, corr. dicat 441 Li? (123)

?? fribilatio] I1 Cor. 8, 13.

(124)

33-505frigs] Matth. 6, 12.

SERMO

XXX.

I3I

tere ?*dignatus est, dicens : SI DIMISERITIS HOMINIBUS PECCATA

EORUM,

(125) DIMITTET

ET VOBIS

PATER

VESTER

CAELESTIS

PECCATA VESTRA, et illud : !DATE, ET DABITUR VOBIS ; DIMITTITE, ET DIMITTETUR VOBIS. Videte, !fratres carissimi, quia

sicut et illa alia de qua prius diximus, ita et !in hac elymosina nullus potest invenire unde se valeat excusare ; 5nec aliquam rationem dare poterit quod eam implere non possit. !Ista enim elymosina per quam in nobis peccantibus veniam damus, Inon de cellario, non de horreo vel de saccello, sed de cordis

thesauro !profertur, de quo ipse dominus dixit : BONUS HOMO DE BONO THESAURO !CORDIS PROFERT BONA. De illis ergo quae supra

diximus, id est, auro

"argento

frumento

vino et oleo

multi se possunt pauperes excusare : lillam vero elymosinam, quae de corde profertur, qua fronte aut !qua conscientia ullus homo se dicturus est habere non posse ? 4. Et ideo, quia non habemus unde nos excusare possimus, cui ldeus amplius dederit quam illi opus est, de superfluis redimere !?peccata sua festinet : ille vero qui captivos redimere et pauperes !pascere vel vestire non praevalet, contra nullum hominem odium !in corde reservet, et inimicis suis non solum malum pro malo non !reddat, sed etiam diligat,

et pro eis orare non desinat : certus de pro!missione vel de misericordia

domini

sui, libera

conscientia

ante

?9tribunal

Christi dicere poterit : Da, domine, quia dedi : dimitte !quia dimisi ; ea tamen condicione, ut postea quam talibus elymosinis !coeperit peccata sua redimere, quia numquam. illi deerunt minuta '!peccata quae cotidie redimat, crimina capitalia non admittat propter lillud quod scriptum est QUI BAPTIZATUR A MORTUO, ET ITERUM ?5CONTINGIT MORTUUM, QUID PROFICIT LAVATIO

EIUS ? Et illud : SICUT !ODIBILIS FIT

CANIS, QUANDO REVERTITUR AD VOMITUM SUUM, ITA !PECCATOR, QUANDO REVERTITUR AD PECCATUM SUUM. 5. Sed dum ista duo genera elymosinarum insinuare videmur, !forte dicit aliquis : Ecce ego nec terrenam substantiam habeo, quam ??possim pauperibus erogare, nec ab aliquo iniuriam patior, cui indul'gentiam dando possim peccata mea redimere : quid facturus sum, !qui nec ista habeo, nec ieiunare a vino vel a carnibus valeo abstinere ? !Qui enim ista dicit, poteram ei respondere, falsum esse quod conatur (125) ! et vobis] et ozz. a B i. vestet] ozz. 1. 3? et illa] 44 L1? ; in illa A 2a z;etinilla B u ? saccello] 7A 29 zz, ezsi 19 zz. ut in LA e£ in plerisq. codd. legitur

sacello; sacculo B; agello p, — illa v. elymosina a L'? g/. add. est ?5 duo ista p 39 possim] ozz. L4 (125)

! yesfra| Matth. 6, 14.

? yobis] Luc. 6, 38. 37. ? bona] Matth. 12, 35.

?7 peccator]

EOUID domine| Cf. Gigas, Jab sal es 25 ej5 ?] Eccli. 34, 30. ?7 5/7/77] Ptov. 26, 11.

IDeumcamE nemo se excusare potest.

I32

Tertium eleemosynarum genus, bona voluntas.

S. CAESARII

ladserere : quia nullus homo in hoc mundo invenitur, qui numquam (126) ab aliis iniuriam patiatur. Tamen adquiescamus ista esse ut adserit : !sic tamen adquiescamus, ut ei demonstremus esse adhuc tertium lelymosinarum genus, quod ita omnes excusationes possit excludere, !ut nullus umquam inveniat quod ei possit obponere. Ecce dixisti *te nec abundanter fructos colligere, unde victum ac vestitum. possis Ipauperibus dare ; nec iniurias sustinere, quas inimicis debeas indullgere : et ideo dubitas quod non habeas unde possis peccata tua redi!mere. Accipe ergo et fideliter tene praeclarum ac praecipuum tertium lelymosinarum genus. Sit in te bona voluntas, omnes homines dilige ?^sicut te ipsum, pro omnibus ora, et hoc illis desidera quod et tibi, let clamatur tibi ab angelis : PAX HOMINIBUS BONAE VOLUNTATIS. Et !quia bona voluntas ipsa est caritas, si illam habere volueris impletur lin te illud quod scriptum est : CARITAS OPERIT MULTITUDINEM PECCA!TORUM. Agnosce ergo quia sublata est omnis excusatio vel contra!sdictio tua. Non enim poteris dicere quod bonam voluntatem habere !non possis : quia potest fieri quod non velis, numquam tamen probare !poteris quod non possis. 6. Et ideo tanta beneficia et tam praeclara medicamenta domini let salvatoris nostri non neglegenter sed fideliter accipere et custodire ?cum ipsius adiutorio laboremus : ut non solum indulgentiam pecca!torum accipere, sed etiam ad aeterna mereamur praemia pervenire. !De ills duabus elymosinis quae secundo vel tertio positae sunt, lunum, ut in nobis peccantibus dimittamus, et ut pro inimicis nostris loremus, et eos toto corde diligamus, et aliud, ut per bonam volunta?*tem et veram caritatem, quae OPERIT MULTITUDI-

Caesarii consilium de

modo

primam

eleemosynam

perficiendi.

NEM PECCATORUM, !in nobis deum propitium fieri laboremus, ita aperta est ista ammonitio, lut expositore omnino non egeat. Illam vero elymosinam, quam !primo loco posuimus, per quam ex eo, quod nobis deus amplius !dat quam nobis opus est, et peccata redimere, et praemia nobis 9'aeterna possimus inspirante domino praeparare, consilium meum Isi iubetis audire, cum gaudio illam et cum laetitia poteritis deo auxilliante perficere. Quotiens aut messes aut vindemias colligitis, et !vestras et omnium qui ad vos pertinent conputate expensas, simul letiam et illud quod in fisco daturi estis ; et id quod vobis superesse ?5cognoscitis, quia non vobis proprie (126)

lista] pro ita?

5 fructos] corr. fructus L4? ; frumenta cef.

ac] aut

au 5 iniuriam s. quam a p. 1? illud] oz. a B i ?? tertio] add. loco codd. aliquot recentiores — positae sunt] inser. est a B p. — ?"illa v. elymosina 241 L3 ?? quam nobis] ozz. nobis a B i 39 possumus a f i 3! tubetis] vultis a Bu ; velitis seu velletis codd. recenz. (126)

1 yo]untatis] Luc. 2, 14.

13 54- fercaforu;;] I Pett. 4, 8.

SERMO

XXXI.

99

datum est, sed, sicut iam dictum (127) est, dispensandum per vos pauperibus transmissum est, aut totum !aut quantum deus cordi vestro inspiraverit sequestrate, et sic sit lapud vos, quomodo si hoc iam in manu dei obtuleritis. Hoc si, secun!'dum quod credimus, fideliter facere volueritis, venientibus captivis 5et pauperibus non solum non exasperatur aut contristatur animus lvester, sed etiam laetificatur et gaudet ; dum ea quae pro amore dei !necessitatibus pauperum deputastis, cum summo desiderio expendere !festinetis ;et inpletur in vobis illud quod scriptum est : HILAREM !DATOREM DILIGIT DEUS, et illud : QUI DAT PAUPERIBUS,

SICUT AQUA EXTINGUIT

IGNEM,

NUMQUAM

P'EGEBIT, et illud :

SIC ELYMOSINA

EXTIN!GUIT

PECCATUM, et quod in evangelio ipse dominus dixit : VERUM-

ITAMEN

DATE

ELYMOSINAM,

ET ECCE

OMNIA

MUNDA

SUNT

VOBIS. Quod lipse praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et lregnat per omnia saecula saeculorum. Amen.

XXXI. Mira omnino sequentis homiliae in libris mss. varietas. Textus communiter receptus in homiliario Spinaliensi (H?, fol. 235v) et

edit. Maurin. Append. 306 — j (antea August. de Temp. 228)

exhibetur. In his tamen longum fragmentum (integer n. 2) desideratur, quod in antiquioribus codd. extat, partimque in sermonem 66 ad Fratres in eremo postmodum

transiit : cf. A. Mai, NPB.

I,

serm. 63. Praeterea ex vetustissimis mss. H!* et H*?? fit verosimile, sermonem Append. 306 ex duabus homilüs coaluisse, quarum

prior numeros

I-3 textus nostri, altera vero incipiens a verbis

Licet vobis fr. car. incognitum reliquos n. 4-5 complectebatur

:

cf. Appar. crit. ad p. 130, l. 16. Cum vero exinde homilia solito prolixior evasisset, fas sibi librarii duxerunt, ut eam pro suo quisque libitu breviorem facerent : idcirco in nonnullis codd. versus plus

triginta resecati sunt,in aliis deest altera pars inde a numero 3. Quod vero ad auctorem pertinet, coniectura aberrant benedictini editores, dum simpliciter pronuntiant, haberi heic « quaedam a Caesario forsitan et a Fausto usurpata». Immo emunctae naris homini cuilibet statim constabit, centonem ab ipso Caesario esse

dispositum, qui inter alia undequaque emendicata etiam Salviani

Massiliensis sententiam, cuius mentio fit in titulo codicis Spinaliensis, huc congesserit. (127) ?cordi] ex corde corr. L^ ;4!; cordae L? festinatis B p

(127)

? Jens] II Cor. 9, 7.

10 egebi?] Prov. 28, 27. d7)

8festinetis] ILi:3 741;

! Peccatum] Eccli. 3, 33. 1? yobis] Luc. 1r, 41. C.

I34

'

IEX PARTE

$. CAESARII

153)E ELEMOSINIS. SANCTI SALVIANI. SATIS ET CONPUNCTA.

De faciendis elemosinis, fratres carissimi, caritatem vestram

Iis qui nihil habent erogandum sufficit bona voluntas.

(128) ammonui, et consilium dare praesumpsi. Et licet apud plures deo inspirante profecerit ammonitio nostra, timeo tamen ne sint aliqui qui laut minus faciant quam possunt, aut forte nec faciant. Sed dicit aliquis : Pauper sum, ideo elemosinam dare non possum. Ut nullus 5se pauper excusare possit, dominus et salvator noster pro calice laquae frigidae mercedem se redditurum esse promisit. Dicis ergo : !Pauper sum. Si nihil amplius habes in substantia tua, quam tibi lin victu ac vestitu rationabili ac mediocri sufficiat, sola tibi

poterit bona lvoluntas sufficere. Sed, rogo te, diligenter conscientiam tuam inter'éroga, ne forte aliquotiens per ebrietatem perdas, quod per elemosinam !adquirere aut dare potueras; ne forte per gulam studeas in terra !consumere, quod per elemosinam

Multi

falso

sub

praetex-

tu se excusant.

debueras

in caelo recondere ; !ne forte delicias

praeparando, ornamenta ad luxuriam conparando, largenti pondus plus quam cotidianum opus est providendo, ideo J35non habeamus quod pro remedio animae nostrae possimus pauperibus lerogare ; et cum pretiosae vestes nostrae a tineis soleant devorari, pauperes nec vilia vestimenta mereantur accipere. Si ergo ista omnia linpedimenta non adgravant animam. nostram, et hoc solum habemus !quod nobis vel nostris sufficere possit, non apparebimus rei, si ele?mosinam pauperibus non

erogamus.

Si vero, ut iam dictum

est, !frequenter

luxuria devorat quod misericordia in caelo thesaurizare Ipotuerat, corrigamus dum tempus est; et quod huc usque aut non

!fecimus,

aut forte minus

quam

oportuit

fecimus,

implere totis viribus !studeamus. (127)

15950. jnscribijo ex cod. Li?, qui et praem. sermo s. Augustini; epistula

s. agustini de faciendis

elimosinis

Titulo anticib. F115 ; ogz, F124-56

H!5

UOI PTSI UE

n.

de fac. elem.] i5

de faciendis sq. p. sq. /. ó excusare possit] oz.

FH? ; igitur incip. H?* De faciendis elemosinis, u. Faciendis eleemosynis, H?4 Fr. car. caritatem vestram admonui, H?* Fr. car. caritatem vestram amavi, H*9* Mai

Fr. car. caritatem vestram admoneo, H? Fr. car. dominus et salbator noster pro calice aquae (128) lpraesumo F5e apud] ad 15-24-56 3 possint pg 5 posset p $ redditurum] daturum H?:*

^ dicis ergo] H? &; sed dicis H?

— * sum] es H315

si nihil] H? p ; si ozz. cef. 3 adquirere aut] ozz. H? u. guilam H?-5e caelum p 1 argenti 45d. providendo] ozz. H? y pondus] oz;. H15

2n de

(oz. ideo) non

H5

habeas

H? &

15 possis H? pu

l' pauperes]

paupere

Iinonjio7z Edel 0e59 1954- si el. p. n. erogamus] ozz. H15 ?0 pauperibus non] H3:56 4, : parcius H? ; largius non H?4 ?? corrigamur F*9 ju (128)

5 promisit] C£. Matth. 10, 42.

SERMO XXXI.

I35

352. Fratres dilectissimi, si laboramus pro carne nostra, laboremus !et pro anima nostra : si currimus pro carne, satiamus carnem, orna!mus carnem, quam post paucos annos aut forsitan dies vermes devolraturi sunt in sepulchro, quanto magis non debemus despicere animam, !quae deo et angelis praesentatur in caelo ? Cogitemus, fratres, quia *"quando caro copiosis deliciis satiatur, et abundanti vino nimis inficitur, Ipabulum luxuriae ministratur, et esca vermium providetur. Rogo !vos, fratres, aspicite ad sepulchra divitum, et quotiens iuxta illa !transitis, considerate et diligenter inspicite, ubi sunt illorum divitiae, (129) ubi ornamenta, ubi anuli vel inaures, ubi diademata pretiosa, ubi !honorum vanitas, ubi

luxoriae voluptas, ubi spectacula vel furiosa !vel cruenta vel turpia. Certe transierunt omnia tamquam umbra; !et si paenitentia non subvenerit, sola in perpetuum obprobria et *crimina remanserunt. Considerate diligentius et videte superborum !sepulchra, et agnoscite quia nihil in eis aliud nisi soli cineres et foetidae !vermium. reliquiae remanserunt. Haec ergo, homo,

diligenter adtende,

let dic tibi, tu ipse loquere

tecum : O miser, et iste aliquando pro !cupiditate currebat, et iste dum

viveret

in saeculo

libidini serviebat ; et

ecce

nunc nihil ex illo nisi foetidi et horribiles pulveres remanserunt. !Si velis, o homo, audire, ipsa tibi ossa arida poterint praedicare. !Clamat ad te pulvis alterius de sepulchro : Ut quid, infelix, tantum !pro saeculi cupiditate discurris ? Ut quid superbiae vel luxuriae linfelicia colla submittis ? Ut quid te

ad

serviendum

crudelissimis

!5dominis,

id

est,

vitiis

et criminibus tradis ? Clamat ad te mortuus !de sepulchro : Adtende ad me, et agnosce te ; considera ossa mea, let vel sic tibi horreat luxuria vel avaritia tua. Quod tu es, ego fui;

Iquod ego sum, tu eris. Si in me permansit vanitas, vel te non consumat

liniquitas ; si me

luxuria corrupit, vel te castitas

ornet. Vide pulverem ??meum, et relinque desiderium malum. Rebus ergo ipsis ad nos clamat !mortuus de sepulchro. Et ideo quantum possumus auxiliante domino !laboremus, ut aliorum vulnera nobis conferant sanitatem, et perleuntium mors nobis proficiat ad salutem. Sed hoc tunc optime fieri !potest, si plus pro anima quam pro corpore solliciti sumus : ut cum ?*caro (128) Jg Ez

25 Fratres 45g. proclamant pag. seq. J. 30] oz. H? y 31 rogo] ideo praezz. H?^, item H59, pro qua te H1*

(129)

lubi

a. v. inaures]

19 nunc] ozz. H*$ dp

haustus

currebas

1? discurris]

?5sq-'Totus videtur.

H?-15

3 0mnia

ista H?*;

haec

omnia

F5

1 poterint] H? uz alias ap. Caes. ; poterant F19:95 ; poterunt

n.

H?

1 submittebas

LH?

l5tradebas

LI?

cognoscete H? |??adnos] H?'-9* ;agnosce H? ; og. H9

15 ad me] ad oz. H19245€— (128)

oz.

?9 praesentabitur

2

aliunde

Divitum sepulchra quid

nobis praedicent.

136

S. CAESARII

nostra a vermibus devorari coeperit in sepulcro, anima ornata Ibonis operibus ab angelis elevetur in caelum. Nam si nos deceperit !concupiscentia carnis nostrae, duplicem ruinam animae et corporis !sustinebimus, ut et caro nostra putrescat in sepulcro, et anima nostra !torquenda tradatur in tartaro. Ecce quales ad nos praedicationes ?"cotidie mortuorum cineres vel ossa proclamant. 3. Et ideo, o anima christiana quaecumque audis et legis, consilio «te adiuva sanctissimi Danihelis dicentis : CONSILIUM MEUM ACCIPE, lET PECCATA TUA ELEMOSINIS REDIME. Quod consilium si non libenter (130) audieris, ad caelum sine causa pulsabis. O anima, quae intra carneos !fragiles parietes habitas, vigila, ora, pete, quaere, pulsa. Vigila, 'inquam, petendo, ora quaerendo, pulsa operando ; vigilanti tibi et 'petenti respondet Si. pauperi manus tuas aperueris, Christus tibi ianuas suas aperiet.

dominus et dicit : ECCE ADSUM. Si transieris per ?ignem, tecum est dominus tuus, et flamma non ardebit in te. SICUT lAQUA

EXTINGUIT IGNEM, SIC EXTINGUIT ELEMOSINA PECCATUM. Si ergo laperueris pauperibus manus tuas, et Christus tibi aperiet ianuas suas, lut paradisi possessor introeas. Si forte putas quod finis mundi tardius !veniat, vel tuum considera finem. Ecce paulatim deficit mundus, subtra'"huntur omnia bona quae fuerant, et accedunt mala quae non erant. !Cotidie quod praedixit dei sermo conpletur, et nec sic homo mutatur. lAccipe ergo consilium, dum in manibus tuis habes pretium tuum. !Dona tibi de tuo, dum tuum est : quia fragile est quod tenes, et !ceterorum est quod adtendis. Considera quale pro te pretium dederit !^dominus tuus : sanguinem fudit. Carum te habuit, quem tam caro !pretio conparavit. 4. Divitis purpurati fuge, frater, exemplum, cuius canes pauper !Eleazarus suis vulneribus satiabat, et micas de mensa (129) 2523] oz;. H*?:2155— ?9in tartaro] beic H?* conclud. brevi formula Conversi ad dominum ?! Et ideo] ab binc rursus FH? pj. eum ceteris zss. — quaecumque] H35 ; quae mecum H? y ; quem et cum H? 3? dicentis] H1!5 ; qui ait H? ; sic enim ait H? y

(139)

1 carnis F19

sequentia inser. H199

? et fragiles p

! et dicit] ozz. p.

16 conparavit] buc

: Et ideo cogita horam egressionis animae tuae de corpore

ut cum ille ( !) sepiletur et redditur terrae ex qua sumptus est, anima tua non poenae perpetuae pro delictis mancipanda tradatur, sed pro iustis laboribus in requie sempiterna conlocati mereatur : ipso adiuvante qui vivit ec. Tuzi 1NCIPIT OMELIA

EIUSDEM.

Licet vobis, fratres carissimi, incognitum esse non

credam.

tamen confidens desiderabilem caritatem vestram. eo quod pauperibus semper promittatur regnum et divitibus minetur supplicium praesumo vobis suggerere. de Lazaro paupere et vulneratum qui in sinu patri Abrahae requiesc. et de divite purpurato qui in gehenna discendit. cuius canis pauper Lazarus suis vulneribus saciabat e/c : quam dispositionem licet fenore admodum barbarico fransmissam ex Caesariano famen archetypo ortam esse gibi omnino probatur lésatiabat] Ei?-15-5e ; pavit p micas] cadentes add. j (129)

33 redi77e] Dan. 4, 24.

5 /n te] Cf. Esai. 43, 2.

(130)

* adsuzz] Esai. 58, 9.

$ peccatum] Eccli. 3, 33.

SERMO

XXXI.

197.

divitis non laccipiebat. Sed post non longum temporis intervallum mutatae sunt ?vices amborum : pauper beatitudinem emit de mendicitate, et dives !supplicia de facultate ; ille in Abrahae gremio ab angelis elevatur, !dives ad inferni profunda perducitur. De quo loco vidit dives pau!perem, immo iam pauper divitem ; desiderat guttam, qui negaverat !micam. Haec ergo cogitent divites, qui se facultatibus suis redimere ??nolunt,

ne similia patiantur.

Dives fuit ille, de quo nunc

loquimur : !sunt et hic divites, ad quos nunc loquimur. Unius sunt nominis : !caveant ne sint unius condicionis. Ergo inter divitem purpuratum (131) et Eleazarum ulcerosum mutatae sunt vices : dives perdidit quod !habebat, pauper coepit esse quod non erat. Dives ille in saeculo !apothecas plenas reliquerat; et in inferno ardens guttam petebat,

let inpetrare non

poterat. Adtendite, fratres : totum divitis corpus 5flammis gehennae consumitur, et sola lingua amplius cruciatur. !Ideo sine dubio in lingua maiorem sentit ardorem, quia per eam Isuperbe loquendo contempserat pauperem. Ipsa enim lingua, quae !noluerat dicere ut elemosina pauperi donaretur, gravius gehennae !flammis exuritur. Clamavit enim et dixit : PATER ABRAHAM, MITTE ÜELEAZARUM, UT INTINGUAT DIGITUM SUUM, ET REFRIGERET LINGUAM !MEAM. O dives, qua fronte quaeris guttam, qui noluisti porrigere !micam ? Iure nunc exigeres, si dedisses. O mundi bona, apud inferos !mala ! Accesserunt ad servitium divitis ignes, et ad obsequium saevi !tortores. Patitur duros tartarorum ministros. Torquetur, et clamat : 15() juste et integer iudex, vel secundum peccata mea conpensentur !supplicia ista ! Vel contra spatia annorum meorum, quibus habui bona, !mala recipiam, aut certe in duplum vel quadruplum ! Cur per tot !milia annorum me teneri iubes in flamma ? Peccatorum meorum sum !nexibus alligatus, ne fugiam. Per momenta conpungor, ut doleam. ?*Saevit in me ignis, et parcit; cruciat, et reservat : nec totum est quod Ipunit, cui saevum est quod ignoscit. Post illas lamentabiles voces !potuit ei sine dubio responderi : Quid faciam tibi? Elemosinas non !fecisti, quae peccatorum tuorum poenas extinguerent. Clamavit tibi !scriptura, et non audisti; (130)

07. p (131)

19 accepit p. ?enim]

dives

rece ;et non patcit ju

(130)

non] oz. H!5

?) amborum]

oz.

u

2osgucje

de]

?4 divites qui] H? edi£us Salvianus ; quicumque FH?-5

24-2: F]gec

ergo

H?

d2wrelNrE12:15:56 c eUStCE T

72 tjbi] ozz. H?

usq.

condi-

Salviani, Ad cionis] Hic locus eccles. 3, 12, 50, de quo in titulo

cod. H? ; cf. supra setm. 27, n. 2. 1 5027,;| Luc. 16, 24. (131) 25 eyangelium |fonuit] ld absurdum

Boer acit

edo s

25 intonuit FI?

Maurinis

videtur : at vero

tam divitem, agitur, quam

non

de quo in parabola omnes male divitiis

utentes generaliter in mente habet contionatot. Ceterum hic quoque ]ocus aliunde expilatus est.

Divitis purpurati exemplum fugiendum.

138

S. CAESARII

propheta

non

tacuit,

tonuit ; adnuntiatum

Contemne quod natus es,

respice quod renatus

es.

apostolus est

praedicavit,

supplicium

?sevangelium

impiorum,

iulstorum

praemium est repromissum : tu umbras et nebulas saeculi Ihuius tenere te credens, divina praecepta velut inanes fabulas respuisti. 'Interveniant pro te pauperes, et quicquid petieris dono. Sed iusto liudicio vicem tibi reddo, quia rUDrCIUM SINE MISERICORDIA EI QUI ?9NON FECIT MISERICORDIAM. Non tibi poterit praestare iustitia mea, !nis1 quod merentur opera tua. Sine causa mortuus in potestate aliena !positus clamas, qui eo tempore quo potuisti, cum me videres in paupere, !caecus eras. 5. Fratres mei, manu dei formati, magno mecum pretio conparati, (132) audite consilium domini dei nostri, implete desiderium pontificis !vestri, ut cum ipso accipiatis hereditatem in regno patris vestri. !Ex servo factus es amicus : contemne quod natus es, et respice quod !renatus es; fac tibi vicem cum Christo. Quare non accipiat partem *?de substantia tua, qui tibi praemia praeparavit aeterna ? Quare non laccipiat vel decimum, qui contulit totum ? Contra terrenum patriImonium deus offert caelum ; sic enim ait : VENITE BENEDICTI,

PERCI'PITE REGNUM ; QUIA ESURIVI, ET DEDISTIS MIHI MANDUCARE. Tunc !vos, si modo elemosinas largiter et fideliter facitis, feliciter dicere J?poteritis : DOMINE, QUANDO TE VIDI-

MUS ESURIENTEM

AUT SITIENTEM,

!ET MINISTRAVIMUS

TIBI ?

Quid est hoc, fratres, convenit fidelis debitor, let creditores excusant ? Tunc vobis respondebit pater, dominus let amicus,

cum

quo fecistis caeleste commercium

: QUAMDIU

FECISTIS

IUNI EX MINIMIS MEIS, MIHI FECISTIS. Non nego quod accepi, reddo : 5terrena accepi, caelestia reddo ; transitoria accepi,

aeterna restituam ; !mea accepi, me ipsum reddo. Dabo aeternum praemium, et ad parltem dexteram regnum ; non

quia non peccastis, sed quia peccata !vestra elemosinis redemistis. Rogo vos, fratres, ut ista ammonitio, immo suggestio nostra recipiatur in animis vestris, et ita proficiat "peregrinis, ut ante tribunal aeterni iudicis et mihi pro benigna ammoInitione venia, et vobis pro elemosinarum largitate aeterna gloria «tribuatur : praestante domino nostro Iesu Christo, cui honor. (131) 31 meretur H? 3? qui] in Zzgser. p. (132) Sedueteracerenatusies) ei 2099077 TD ? largius et fideliter H? ; largiter fideliterque ju J?aut sitientem] 077. i. 1 non nego quod] H** ; nonne ego quae i reddo] H*9 zzus 154« transitoria 4sg. reddo] F?59 e£ parziz His servavere 18513 ammonitio i. s. nostra] F1?949:96 ; jsta p, 1? recipiantur p proficiant p ?* honor] doxolog. vartatur iuxta codd.

(131) (132)

? isericordiam] Yac. 2, 13. 9 manducare] Matth. 25, 34. 35.

M fbi? Ibid. 37. 14 fecistis] Ibid. 40.

SERMO

XXXII.

I30

XXXII. Collect-- I. 12..V 9.4 9. T ro. Edit. : v 27. 4 8.-a 9. 8 16. 4 309. Sermonis huius partem haud exiguam in homiliam Éligii octavam transisse Maurini animadvertunt.

AMMONITIO AD EOS QUI SIC ELYMOSINAS FREQUENTIUS *5FACIUNT, UT TAMEN ET RAPINAS EXERCEANT, ET ADULTERIA !'COTIDIANA COMMITTANT.

Rogo vos, fratres, diligentius considerate, et quantum potestis (133) expavescite vel cavete, ne vobis ille crudelis humani generis inimicus lita subripiat, quomodo solet incautos et neglegentes iniqua calliditate !decipere. Nam aliquibus homicidis raptoribus et adulteris vanam !securitatem ingerit, ut, cum crimina cotidiana comunittunt, credant *quod ea cotidianis elymosinis redimant : putantes quod deus corruIptorum more iudicum pecuniam accipiat, et peccata dimittat. Accipit !plane pecuniam, et elymosinis delectatur ; ea tamen ratione, ut 'unusquisque peccator, quando offert deo pecuniam suam, simul lofferat et animam suam. Nam rogo vos, fratres,

quae iustitia est, ^ut aliquis criminosus pecuniam suam per elymosinam deo offerat, let animam suam diabolo per luxuriam tradat : in pecunia imaginem imperatoris offerat deo, et in se ipso imaginem dei tradat diabolo ? !Non ita dominus praecipit in evangelio : cum enim dicit REDDITE !QUAE SUNT CAESARIS

CAESARI, ET QUAE SUNT DEI DEO, quid aliud dicere

l5videtur, nisi ut, quomodo in solido imaginem Caesaris Caesari, sic lin vobis ipsis reddite imaginem dei deo. Nam quamlibet largas lelymosinas aliquis tribuat, si capitalia crimina non

declimat, timeo,

let valde timeo, ne forte falsa

securitate se decipiens et pecuniam !perdat, et peccata non redimat. Nemo ergo putet, quod cotidiana ?adulteria elymosinae cotidianae consumant.

(122 mE

coslillossiPis

?? fratres] carissimi ad4. p. 'T

(133) ! nobis B 74! g/. ? subrepat 1 p ^ cotidiana] cotidie i. T committant p. 16 reddite] B 4! L^? T a7. ; reddatis p 1? declinat] BAL 1*3 g/. ; devitat p. 18 et valde] et oz. B, s. /. suppl. At

(133) !* 4eo] Matth. 22, 21.

Crimina cotidiana solis eleemosynis redimunnon tur.

I40 Aliud est mutare vitam, aliud colorare.

S. CAESARII

2. Aliud est enim mutare vitam, aliud colorare vitam. Mutare !vitam est a capitalibus criminibus abstinere ; vitam colorare est minuta !peccata, sine quibus esse non possumus,

elymosina cotidiana redimere. 'Tunc enim, sicut iam supra dixi, largior elymosina animam liberat, ?5si criminosus mortifera peccata iam deserat. Si vero, sicut iam supra !dictum est, substantiam suam tribuat deo, et animam suam offerat inimico, inpletur in eo quod scriptum est : QUI BAPTIZATUR

A MORTUO, !ET ITERUM CONTINGIT MORTUUM, QUID PROFICIT LAVATIO EIUS? Et !illud quod Petrus apostolus clamat, dicens : SI ENIM EFFUGIENTES

RURSUM RIORA

?!COINQUINATIONES MUNDI, HIS

INPLICITI SUPERANTUR, DETERIORA

PRIORIBUS.

FACTA

!SUNT EORUM

Considerate,

POSTE-

fratres,

!quia

beatus Petrus hoc peccatoribus contestatur, quod si postea (134) quam redimere peccata coeperint, iterum ad criminum volutabra redierint, efficiantur eorum posteriora peiora prioribus ; et contingit leis illud quod idem apostolus Petrus adiungit et dicit : CANIS

REVERSUS

!AD VOMITUM

SUUM,

ET

SUES LOTA IN VOLUTABRO LUTI. Quam rem terri?bilius et aper-

Sine minutis peccatis esse non possumus,

tius etiam Salomon ammonet dicens : SICUT CANIS !ODIBILIS EST, QUANDO REVERTITUR AD VOMITUM SUUM, SIC PECCATOR IQUANDO REVERTITUR AD PECCATUM SUUM. Quod et ipse dominus in levangelio confirmat : ECCE, inquit, IAM SANUS FACTUS ES; NOLI PECCARE, !NE QUID TIBI DETERIUS CONTINGAT. Quod denuo Salomon contestatur !?et clamat : FILI, PECCASTI, NON ADICIAS ITERUM ; SED ET DE PRISTINIS !DEPRECARE, UT TIBI REMITTANTUR. Quam rem non de minutis peccatis, !sine quibus esse non possumus, sed de capitalibus criminibus dixisse !manifestum est. Inde etiam in evangelio scriptum est : CUM EXIERIT !INMUNDUS SPIRITUS AB HOMINE, VADIT PER LOCA ARIDA, ET QUAERIT REQUIEM, ET NON INVENIT. POST HAEC REVERTITUR, ET INVENIT DOMUM !SUAM UNDE EXIERAT MUNDATAM, ET DUCIT SECUM SEPTEM SPIRITUS INEQUIORES SE, ET ERUNT NOVISSIMA HOMINIS ILLIUS PEIORA PRIORIBUS. !Hoc enim illis contingit, qui per elymosinam (133) ?122 colorare] B ef ozzmes 755. ; tolerare p ex. Augustino ; insuper periodum Mutare v. e. a. c. c. abstinere os verbum redimere /. 23 fraic. 3? coinquinationem 7755. fere ores inpliciti] 24! I^ T'; implicati L? ; impleti zzerdose 32 quia] et £zrer. T,1? (134) ? peiora] B &, oz. L! ; deteriora 29 z. suppl. A L? continget ,u T disues] d DUI Tor ESSE 10 Son] Bez» neg doumdel gez tomes unde gu

(133)

7 A4]id est etc.] lmitatur

hoc loco Caesarius August. serm.

(134)

* uA] 1L Petr. 2; 22.

? suum] Prov. 26, 11.

OI ?5 ej; s2] Eccli. 34, 30.

? contingat] Yoh. 5, 14. 1 repiittantur] Eccli. 21, x.

91 prioribus] Il Petr. 2, 20.

Y prioribus] Luc. 11, 24. 25. 26.

SERMO

XXXII.

IA4I

crimina capitalia redi!mere conantur, et iterum ad eadem revertuntur : quomodo enim ?elymosina mundat, sic luxoria sordidat. Nam si aliquis frequenter !stolam suam abluat, et iterum atque iterum in lutum demergat, Inescio qua fronte illam induere in aliqua festivitate possit ; praecipue !cum de Christo apostolus clamet : APTAVIT SIBI ECCLESIAM NON HABENITEM MACULAM ET RUGAM. Si cum macula et ruga intrare in vitam ?5aeternam nemo poterit, qua conscientia capitalibus criminibus oppres!sus aliquis intraturum se esse confidit, nisi se emendando et elymosinas !ldando mundaverit ? 3. Et hoc quod suggero, fratres carissimi, diligenter adtendite, !ne forte aliquis male intellegens credat me dicere quod elymosina ?"on possit prodesse peccatis. Absit hoc a nobis, fratres : non solum !prodesse credimus, sed et multum prodesse fatemur ; ea tamen !condicione, ut qui elymosinas pro peccatis suis erogat, crimina capi!talia exercere iam desinat, et sic elymosinam faciat iubente domino, (135) ut dedignetur servire peccato. De qua re aliquam similitudinem !caritati vestrae insinuare volo. Rogo vos, fratres, numquid aliquis Inostrum vult ut servus suus sic illi pro opere suo mercedem suam

Multum prodest eleemosyna, sed si vita mutetur.

!reddat, ut tamen inimicis suis iugiter serviat, et num-

quam de illorum ?societate discedat ? Certum est quod hoc nescio si ullus homo sus!tinere praevaleat. Quod ergo non vis pati a servo tuo, non est iustum !ut facias domino tuo. Et ideo, sicut saepe iam diximus, quando !pauperibus erogamus pecuniam,

deo

offeramus

animam

nostram

: !ut, ubi

est

thesaurus noster, ibi esse possit et cor nostrum. Quare "enim deus a nobis pecuniam quaerit ? Ideo utique, quia scit quod lillam satis diligimus, et de ipsa iugiter cogitamus ; et ubi est pecunia !nostra, ibi est et cor nostrum. Propterea nos deus hortatur ut per !elymosinam pauperum thesaurizemus in caelo, ut ibi sequatur cor !nostrum, quo praemittimus thesaurum nostrum, et sacerdote dicente !?sURSUM CORDA cum secura

conscientia respondeamus nos habere !ad dominum. 4. Sed dicit aliquis : Iuvenis sum, et ideo voluptatem vincere let libidinem superare non possum. Si te non potes continere, audi lapostolum dicentem : MELIUS EST NUBERE QUAM URI. Cum enim uxorem ? ducere liceat, et concubinas habere (134)

19 et i, a, e. revertuntur] I^? cod. Claromont. Maurinor. ; sed iterum per

luxuriam coinquinantut p. T ; ozz. B A enim] ozz. i. erenrtelbfo] ute JETSO T ; praesumat j ?4 et. 1o /oc9] B. 24* L.* ; aut B IL? ?6 esse] in eam Znser. B i 3$ et sic] codd. nostri omnes ; et om. B p.

(135) 3 suam] oz. p 9-312 yoppg ut ubi usque nostra soli servaverunt codices familiae I. ; om. B y et ceteri codd. ut videtur propter bomoeotel. (134)

" rygam) Eph. 5, 27.

(133)

? nostrum] C£. Matth. 6, 21.

19 z»;] I Cot. 7, 9.

Vox

sacerdo-

tis, Sursum corda.

142

S. CAESARII

vel adulterium perpetrare non liceat, quare vis exercere quod non licet, et non vis habere quod licet ? !Nullus magis inlicita vitare debet, quam qui respuit quod licebat. !Vere dico, fratres, quia hoc secundum deum nec licuit aliquando, !nec licet, nec umquam licebit. Sed, quod peius est, ita peccata ista Virorum incontinentia in consuetudinem missa.

?5in consuetudinem missa sunt, et tanti sunt qui illa faciunt,

ut iam !quasi ex licito fieri credantur. Si enim nullus vir est qui sponsam !suam velit ante nuptias adulterinum habere concubitum, sed omnes !homines virgines uxores accipere volunt, qua fronte, qua conscientia lante nuptias concubinas habere non erubescunt ? Qua fronte uxorem ?'integram vult invenire, cum ipse sit corruptus ? Si enim secundum !scripturam divinam ANIMA QUAE PECCAVERIT IPSA MORIETUR, quomodo !aliquis vivam coniugem vult accipere, cum ipse sit mortuus ? Sed, !sicut iam dixi, mala et pessima consuetudo

Quicquid feminis non licet, nec viris licitum est.

ita a pluribus sine aliquo !dei timore committitur, ut hoc nec peccatum esse credatur. Sed for??*sitan aliquis putat licere hoc viris, et feminis non licere : ut enim (136) viris liceat, sicut iam dixi, peccantium obtinuit multitudo. Nam in !populo christiano, quicquid feminis non licet, nec viris umquam aut licuit aut licebit. Unde quicumque hoc se fecisse cognoscunt, Irogo ut non mihi sed sibi potius irascantur, et magis de sua corre?ctione, quam. de nostra oblocutione vel persecutione studeant cogiltare : ut cum dies iudicii venerit, etsi coronam non merentur accipere, !vel peccatorum indulgentiam consequantur.

XXXIII. Collect. : W 18. G 53 et separatim in multis antiquis codicibus, ut puta H?3-15; fuit etiam in tripertita collect. Longipont. I, 35. Edit. : olim August. de Temp. 219, tum y 277. Textus hic ad WG praecipue aliosque remotioris aetatis manu scriptos recognitus passim differt a vulgato , : nimirum de quadam pervetusta consuetudine agitur, qua labentibus saeculis inmutata multa quoque in sermone novae temporum disciplinae consentanee mutata sunt, aut etiam resecta. Quae vero ex «libro s. Caesarii» (— .A 38) in $ó 22 et MBP — p 41 (Migne 67, 1078) recepta est, Admonitio de decimis nonnisi breve et exsangue sermonis huius conpendium repraesentat. Ceterum Caesarii venam ingeniumque viri periti (133) (136)

?3 nec licuit] B codd. fere ozimes ; nulli licuit 33 pessima] ista inser. pu $ et cum codd. fere omnes * consequantur] Amen add. p

(135)

3! morietur] Fzech. 18, 20.

SERMO

XXXIII.

I43

unanimi consensu in isto agnovere, quamvis haud pauca in priori parte (p. 137 l. 4 — p. 139 l. 13) ex alieno fonte adcommodata esse videantur. DE REDDENDIS DECIMIS : ANTE NATALE SANCTI IOHANNIS !BAPTISTAE.

PPropitio Christo, fratres carissimi, iam prope sunt dies, in quibus !messes collegere debeamus : et ideo gratias agentes deo

qui dedit,

!de offerendis,

immo

de reddendis

decimis

cogitemus. Deus enim !noster, qui dignatus est totum dare, decimum a nobis dignatur repetere, non sibi, sed nobis sine

dubio profuturum.

Sic enim per pro'^phetam ipse promisit

dicens : INFERTE, inquid, OMNEM

DECIMAM

!IN HORREIS MEIS,

UT SIT CIBUS IN DOMO MEA ; ET PROBATE ME IN HIS, !DICIT DOMINUS, SI NON APERUERO VOBIS CATARACTAS CAELI, ET DEDERO !VOBIS FRUCTOS USQUE AD ABUNDANTIAM. Ecce probavimus, quomodo '!nobis decimae magis quam deo proficiunt. Et propterea alibi scrip?tum est : DOMINI EST TERRA ET PLENITUDO EIUS, ORBIS TERRARUM !ET UNIVERSI QUI HABITANT IN EO. Si ergo domini est terra et plenitudo (137) eius, servi domini sumus pariter et coloni : et nescio quomodo non !omnes agnoscimus possessorem. Dicit enim : AGNOVIT BOS POSSESISOREM SUUM, ET ASINUS PRAESEPE DOMINI SUI; ISRAHEL AUTEM ME !NON COGNOVIT, ET POPULUS MEUS

ME NON

INTELLEXIT.

O homines

5stulti, quid mali im-

perat deus, ut non mereatur audiri ? Sic enim !dicit : PRIMITIAS AREAE TUAE ET TORCULARIS TUI NON TARDABIS OFFERRE IMIHI. Si tardius dare peccatum est, quanto magis peius est non !dedisse ? Et iterum dicit : HONORA DOMINUM DEUM TUUM DE TUIS !IUSTIS LABORIBUS, DELIBA EI DE FRUCTIBUS IUSTITIAE TUAE; UT REPLEANÍ(ÉTUR HORREA TUA FRUMENTO, VINO QUOQUE TORCULARIA TUA REDUN!DABUNT. Non praestas hoc gratis, quod cito recipies magno cum. !fenore. Quaeris forte (136)

$ omilia se sermo s. Augustini praezff. plerique codd.

H5; in natale W'; dominico ante diem H?

ante natale]

13-14 decimam...profuturam ediz.

1350. repetere] recipere LH!5 16 domu G! ? caeli] add. et effundero vobis benedictionem FH? 18fructos] W/ H*?-15; fructus G'-? ; fructum edi/. ad] in vet. edit. 1? et propterea 4. intellexit pag. seq. /. 4] oz. W' G FI9-15 vet. edit. (137)

? cognovit

H?

Zi

T2775 deb:

5 male

H*5

? magis]

ex uno

W'

$ deum tuum] oz. G* ? Jaboribus] aZ. et p ? tuae] ozz. H15 108d- e. dundent p 11-M nom praestas 4/4. perdidisti] ozz. H1? H recipias G! p; cito cum magno lucro recipias I (136)

15 abundantiam] Mal. 5, 10.

21:20 |RDS292:2 812

(137)

^ infellexit] Esai. 1, 3.

* mibi] Ex. 22, 29. 10 54: redypndabunst] Prov. 3, 9. 10.

Decimae non Deo sed nobis prosunt.

144 Tributa sunt

admamm.

S. CAESARII

cuj proficiat, quod deus accipit redditurus : !quaeris iterum

Cui proficiat, quod pauperibus datur ? Si credis, !tibi proficit: si dubitas, perdidisti. Decimae enim, fratres carissimi, I5tributa sunt egentium animarum. Redde ergo tributa pauperibus, !offer libamina sacerdotibus. Quod si decimas non habes fructuum 'terrenorum, quod habet agricola, quodcumque te pascit ingenium !dei est : inde decimas expetit, unde vivis. De militia, de negotio, !de artificio tuo redde deci-

mas : aliud enim pro terra dependimus, ?aliud pro usura vitae pensamus. Redde ergo, homo, quia possides : !redde, quia nasci meruisti. Sic enim dicit dominus : DABUNT SINGULI IDECIMAS ET PRIMITIAS REDEMPTIONEM ANIMARUM SUARUM DEO, ET INON ERUNT IN EIS MORBI NEQUE CASUS. Ecce habes

in scripturis sanctis !cautionem domini tui, per quam tibi promisit, quod, si decimas ?*dederis, non solum abundantiam fructuum recipies, sed etiam saniltatem corporis consequeris. REPLEBUNTUR, inquid, AREAE TUAE FRU!MENTO, VINO QUOQUE

TORCULARIA TUA REDUNDABUNT ; et NON ERUNT !IN EIS MORBI NEQUE

CASUS.

Cum

enim decimas

dando

et terrena

let cae-

lestia possis munera promereri, quare per avaritiam duplici 9'te benedictione defraudas ? 2. Audi ergo, indevota mortalitas. Nosti quia dei sunt cuncta (138) die percipis, et de suo non adcommodas rerum omnium creatori? !Non eget dominus deus : non praemium postulat, sed honorem : !non de tuo aliquid exigit, quod refundas. Primitias rerum et decimas !petit et negas ? Avare, quid faceres, si novem partibus sibi sumptis *tibi decimam reliquisset ? Quod certe iam factum est, cum messis !tua pluviarum benedictione subtracta ieiuna defecit, et vindemiam tuam aut grando percussit, aut pruina decoxit. Quid est, avide

sub!putator ? Novem

tibi partes retractae

sunt,

quia decimam dare noluisti. |Constat quidem, quod ipse non dederis; sed tamen deus exegit. Haec enim est domini iustissima consuetudo, ut, si tu illi decimam (137)

M dubitasti

Fi?

l6 habes]

dabis

H!5;

dederis

!non dederis, tu H?

1?3]iut

FI?

?? pro redemptione G? ?: cautiones... per quas H? vez. edit. ?6 corporum IZ: (6; Jaebto 20-?8 replebuntur sq. casus] ozz. H35 ?6 areae tuae] orrea tua Js E: 3! audi «sq. negas ? pag. seq. /. 4.] om. H15 (138)

! conditori H? vez. ediz.

* petit] dignatur petere FH? ver. edit.

ense

vindemiam... decoxit] cum aut hostilitas rapuit. aut grando quod remansisse videbatur avertit W^ 759 quid avide subputas ? H? vef. edit. 8 detractae Tir

(137)

? exigit FH?:3

15 egentium —animarum]

Admonit. Caesarii Migne 67, 1078:

Cf.

CEST

I Sls eX 3s

de decimis, «Augustinus

?? redundabunt] Prov. 3, 10. (138) ? pruina decoxit] Cf. serm.

dixit : Decimae enim tributa sunt egentium animarum ».

Caesarii 222, 1 : « quaedam persecutionis pruina decoxit. »

SERMO XXXIII.

145

ad decimam revoceris ; scriptum est enim : HAEC

!DICIT DO-

MINUS : QUIA DECIMA AGRI TUI ET PRIMITIAE TERRAE !VOBIS-

CUM SUNT; VIDEO VOS, ET FALLERE ME EXISTIMASTIS ; INTUS !IIN THESAURIS VESTRIS ET IN DOMIBUS VESTRIS ERIT DIREPTIO. Dabis impio militi, quod non vis dare sacerdoti. CONVERTIMINI QUOQUE AD HOC, !DICIT DOMINUS OMNIPOTENS, UT APERIAM VOBIS CATARACTAS CAELI, ET !EFFUNDAM VOBIS BENEDICTIONEM MEAM DESUPER ; ET NON VOBIS COR!RUMPENTUR FRUCTUS TERRAE, NEQUE LANGUEBIT VITIS IN AGRO VESTRO, !ET BEATOS VOS DICENT OMNES GENTES. Benefacere deus semper paratus ?est, sed hominum malitia prohibetur : quia a domino deo sibi dari vult omnia, et non vult ei de his quae possidere videtur offerre. !Ouid, si diceret deus :Nempe meus es, homo, quem feci : mea est !terra, quam colis : mea sunt et semina, quae spargis : mea animalia, Iquae fatigas : mei sunt imbres et pluviae, ventorum flamina mea sunt,

Ad decimam

quideehnum negant.

?55eus est solis calor ;et cum omnia mea sint elementa vivendi, tu, qui manus tantum adcommodas, solam decimam

merebaris ? Sed !quia pie nos pascit omnipotens deus, amplissimam tribuit minus laboranti mercedem ; sibi tantum decimam

vindicans, nobis omnia !condonavit.

(139) 5. Ingrate fraudator ac perfide, divina te voce convenio. Ecce !annus iam finitus est : redde domino pluenti mercedem. Redime te, 'homo, dum vivis : redime te ipse, dum

potes : redime te, inquam, !dum pretium in manibus habes : redime te, ne, dum te mors avara ?praevenerit, et vitam simul

et pretium perdas. Sine causa hoc dimittis !uxori, quae for-

m

sitan alterum. habebit maritum. Sine causa hoc marito !di- Mom aus dr mittis, mulier, qui forte aliam sine mora cupit habere uxorem. nos redimendi Cura: IFrustra parentibus ac propinquis curam tuam iniungis :nemo te !post mortem tuam fideliter redimet, quia in vita tu te redimere "noluisti. Depone iam avaritiae sarcinam de cervicibus tuis : contemne

!crudelissimam

dominam,

quae,

dum

te iugo durissimo premit, iugum 'Christi te suscipere non permittit. Sicut enim iugum avaritiae in linfernum premere, ita iugum Christi in caelum levare consuevit. 'Decimae enim (138)

1-M scriptum 45q. direptio] oz. H!$

13 yideo vos] vidi autem H9?

vet. edit. intus e/c.] non solum in terris vestris, sed etiam in domibus IW, cod. Colbert. quo usi Maurini ; Vaticani autem : annus consumptus est, et decimas meas intulistis in thesauris vestris. erit enim direptio in domibus vestris 15 quoque] W' G F?:3-15 yez, edit. ; oz. ad hoc] IW.G H?-5; ad me H? edit.

17 yobis 2? loco] ozz. H? vef. edit. 1734- corrumpantur W/ H!5 G ; corrumpatur H? ; corrumpam FH? vet. edi/. 18 terrae] add. vestrae H? vet. edit. ?? nempe] om. H? wet. edit. ?3 et semina] ozz. Gi? 28:44- sjbi 55g. convenio pag. seq. JT oz ELISO (139) 3ipse] ipsum G! & "sine mora] oz. LH?*45 $ curam tuam] oz. IG ULI20t ?in vita] ozz. W/ G F?-345 redemere G! (138)

A direbiig] Mal. 3, 8. 9. 1o.

1? genos] Ibid. 1o. 11. 12.

146 Qui decimas dare noluerit, res alienas invasit.

Aliarum novem partium usus.

S. CAESARII

ex debito requiruntur ; et qui eas dare noluerit, res !5alienas invasit. Et quanti pauperes in locis, ubi ipse habitat, illo decimas

!non dante

fame

mortui

fuerint, tantorum

homici-

diorum reus ante !tribunal aeterni iudicis apparebit : quia rem a domino pauperibus !delegatam suis usibus reservavit. Qui ergo sibi aut praemium conparare, !'aut peccatorum desiderat indulgentiam promereri, redditis decimis "etiam et de novem partibus studeat elimosinam dare : ita tamen, lut de ipsis novem partibus quicquid excepto victu mediocri et vestitu !lrationabili superfuerit, non luxuriae reservetur, sed in thesauro caele!sti per elimosinam pauperum reponatur. Quicquid enim nobis deus !plus quam opus est dederit, non nobis specialiter dedit, sed per nos ?"alus erogandum transmisit. Si non dederimus, res alienas invasimus.

In natali Iohannis ad altare domini accedendum.

4. Et quia natale sancti Iohannis baptistae cum gaudio cupimus '!celebrare, sicut et reliquis festivitatibus supervenientibus, ita inmi!nente ista tam praeclara sollemnitate ante plures dies castitatem !et honestatem omnes omnino custodiant ;ut festivitatem istam ?possint omnes cum gaudio celebrare, et ad altare domini cum libera let sincera conscientia mereantur accedere. Hoc etiam deprecor, let per tremendum diem

Paganorum consuetudo hac die in fontibus se lavandi.

iudici

vos

adiuro,

ut omnes

vicinos

vestros,

!lomnes

familias, et cunctos ad vos pertinentes admoneatis, et cum (140) zelo dei severissime castigetis ; ne ullus in festivitate sancti Iohannis !aut in fontibus aut in paludibus aut in fluminibus nocturnis aut matultinis horis se lavare praesumat : quia ista infelix consuetudo adhuc !de paganorum observatione remansit. Cum enim non solum animae, ?sed etiam, quod peius est, corpora frequentissime in illa sacrilega llavatione moriantur, vel de corporis morte timeant, qui de animae !suae salute non cogitant. Sed credimus de dei misericordia, quod !castigantibus vobis aut pauci aut forte nullus hoc malum de reliquo laudebit admittere. Etiam et hoc admonete, fratres, ut cantica

turpia ??vel luxoriosa, castitati et honestati inimica, familiae vestrae ex ore !non proferant : quia non est iustum, ut ex illo ore, ubi eucharistia !Christi ingreditur, canticum luxoriosum vel amatorium proferatur. !Haec enim si secundum vestram consuetudinem libenter auditis, let Christo auxiliante inplere contenditis,

et

in hoc

saeculo

sanctorum

!^sollemnitates

(139) 1? promereri] FI? serzzonem concludit bis verbis : ea quae suggessimus implere studeat. prestante domino nostro e/c. redditis decimis] H?35 G1-2; reddat decimas i ; reddetis decimas W/

?9 etiam et] H5;

etiam W/ Gi? H? ;

et edi/. ?! de ipsis novem partibus] oz. H G9 pef. edif. hucusque vet. edit. ?5 baptistae] ozz. H!* ; add. venturum G1? sollemnitate]

oz.

G':?

?9 omnes]

oz.

G H?35

?5 invasimus] 27-28 jtà. jg,

3! sincera]

secura

G

3! admoneatis] Pic desint? serzo ap. Lovan. edit. (140) ?sd- aut matutinis] ozz. W^ *' cum enim 4:4. non cogitant] ozz. H1$ 19 ye]] FI? IV; et castitati 4j. vestrae] ozz. H1*

SERMO XXXIV. mundo

147

corde et casto corpore cum gaudio celebrabitis, let in

futuro ad ipsorum sanctorum consortium feliciter venietis : Ipraestante domino nostro Iesu Christo, cui est honor et gloria in !saecula saeculorum. Amen.

DONTVS Collect AS ders Diditstosreo T2. a 147 82132102765 legitur etiam in Append. s. Maximi Taurinen. serm. 27, Migne 57, 903 : at vero omni dubitatione postposita Caesarii fetus est. Me piget circa finem p. 143, l. 18-19 locum inemendatum reliquisse, ubi tamen in verbis solummodo, non in sententia, difficultas consistit.

SERMOLSANCTICCABSARIICEPISCOPI-DE- DILECTIONE PARENTUM ?ET DE DECIMIS.

Legimus, fratres dilectissimi, prophetam, !parentibus nostris et inpendere, et si !forte evenerit ut necessitates eorum !secundum

monente nos domino per honorem semper et amorem aliqua paupertate laborent, quod possumus sublevare.

Sic enim ait : SI VIDERIS, inquid, ??NUDUM, COOPERI EUM, ET

DOMESTICOS SEMINIS TUI NE DESPEXERIS. !Hoc loco domesticos seminis parentes nostros intellegi voluit. Sed !dicit aliquis : Quis est qui parentes suos odio habeat, ut hoc pro magno (141) dominus admonuerit per prophetam ? Sine dubio, fratres, scivit Spilritus sanctus nonnullos homines, qui cum ad aliquos honores aut !divitias undecumque quaesitas pervenerint, ita parentes suos pauperes !despiciunt, ut eos nec videre dignentur : quod qui fecerint, non ?*solum peccatum, sed etiam grave crimen se admisisse non dubitent. !Et forte evenit ut ille per divitias et superbiam crimina grandia vel !peccata committat, et parentes sui pro ipsa paupertate et humililtatem et simplicitatem et iustitiam teneant : et qua fronte infelix !dedignatur adtendere parentos suos innocentes et iustos, cum sit !pse peccator et impius ? Si quis ergo idoneus est, si aliquos parentes !habuerit pauperes, ipsis prius necessaria tribuat, et sic indigentibus lextraneis elymosinam faciat : quia reliquis (140) 16futuro]add.saeculou sanctotum] G H?35 ;oz;. W'j, —?! fr. carissimi p. $ crimina] 5 qui] si Bu 3 quaesitas] V/ 741-1 ; acquisitas 741-56 B p, (141) et praem. AY 75d- hurnilitatem et simplicitatem et iustitiam] I/ 74 19 zz ; et humilitate et simplicitate iustitiam ed;/z. — 9 infelix] feriq. codd. ef a. B ; om. (140)

?5 deshexeris] Esai. 58, 7.

Parentibus debetur honor, amor,

in penuria subsidium.

Grave crimen est,

parentes

pauperes despicere.

148

Eleemosynarum

ordo legitimus.

S. CAESARII

pauperibus si tu non !dederis, dabit alius, parentibus vero tuis pauperibus, si tu nihil !largitus fueris, difficile est ut alius largiatur. 155. Ipse est elymosinarum ordo iustus atque legitimus, ut prius !tibi et tuis victum et vestitum sufficientem et mediocrem,

non

pom!posum

nec

deliciosum

provideas;

deinde,

sicut dixi, si qui sunt !pauperes de parentibus tuis, quantum praevales largiaris ; deinde !servos et ancillas tuas nec esurire nec algere permittas : et post ?haec quicquid tibi deus, sicut dixi, excepto victu et vestitu dederit, !non in terreno, UBI FURES EFFODIUNT ET FURANTUR, sed in caelesti !thesauro

recondas, ut UBI FUERIT THESAURUS Sacerdotis clamor : Sursum corda.

Res alienas aufert,

qui

pauperibus superflua non erogat.

Deo

partes,

novem

nobis

decimam reservare iustum esset.

TUUS,

IBI SIT ET COR

ITUUM ; et cum sacerdos clamaverit SURSUM CORDA, securi et

in veritate !respondeamus HABEMUS AD DOMINUM. Quaecumque enim deus, ?*excepto mediocri et rationabili victu et vestitu, sive de quacumque !militia, sive de agricultura contulerit, non tibi specialiter dedit, sed !per te pauperibus eroganda transmisit. Si nolueris dare, noveris !te res alienas auferre ; quia, sicut dixi, hoc solum est nostrum, quod !nobis

vel nostris rationabiliter sufficit. Ouicquid superfuerit, deus 9?noster, sicut dixi, pauperibus erogandum transmisit. 3. Ac sic non solum decimas dare debemus, sed etiam de novem !partibus, quicquid solutis tributis vel expletis sumtibus nostris !remanserit, quasi alüs transmissum fideliter erogare debemus. Quod !tamen si fecerimus, vere nostra sunt quae donamus; si vero non facimus, ??nec illa nostra sunt quae servamus, nec nos ipsi nostri sumus, qui (142) servare videmur. Et tamen, fratres, non video qua fronte illi non lofferimus decimum, a quo accepimus totum. Si velit deus rationem 'facere nobiscum et dicere : Terram quam colis ego feci, te ipsum qui colis et servos tuos ego feci, animalia quae te ad colendum adiuvant *ego condidi ; calorem solis ego tribuo, pluviam temporibus suis ego !dispenso, ipsam sementem quam spargis ego concedo. Si ad iustam !rationem adtendis, : tibi debes decimam reservare, et mihi novem !partes dare. Nec hoc quaero, misericors esse volo : exemplum tibi !praebeo, ut quomodo ego misertus sum tui, sic miserearis tu pauperi. ISi ergo, fratres, iustam rationem nobiscum voluerit facere (141) ?3 sursum cor 24* u/i apud Augustinum 3? erogando 74* a ; eroganda Ense 3? tributis] ozz. B (142) ? accipimus L/ 7419, corr. accepimus 4t velit] eorr. vellet 741 3 diceret 74! 9"? te ipsum q. c. e. s. t. ego feci] oz. B, in marg. suppl. ,Ar5 $ si] sed B ; et sic 741? iustam] B codd. ozznes ; iustitiae p. * adtendis] p, supp/. Gb orsDDUE debes] ju 12 241:5:6310 5055 9.744 decimam] V/ 74140 ,, ; decimas 7441-5-5 8 dare] oz. V' 7415-9 ; supp]. s. ]. 741 ? ego] codd. omnes ; om. Bu tu] ozz. 4t pauperi] l/ 74! e£ a. pleriq. ; pauperis B u. (141)

21 furantur]|

Matth.

6, r9.

?3 17477] Ibid. 21.

SERMO

deus,

'numquid

XXXIV.

I49

est quod respondere possimus ? Et licet in

multis sanctarum !scripturarum locis nos de his rebus admoneat deus, tamen per lapostolum specialiter clamat et admonet, dicens : HABENTES

VICTUM

!ET VESTITUM,

HIS CONTENTI

SIMUS. NAM QUI VOLUNT DIVITES FIERI, SINCIDUNT IN TEMPTATIONEM ET IN LAQUEUM DIABOLI ET DESIDERIA !MULTA INUTILIA ET NOCIVA, QUAE MERGUNT HOMINES IN INTERITUM !ET PERDITIONEM ; QUIA RADIX OMNIUM MALORUM EST CUPIDITAS, IQUAM QUIDAM ADPETENTES NAUFRAGAVERUNT A FIDE, ET INSERUERUNT !SE DOLORIBUS MULTIS. TU VERO, HOMO DEI, HAEC

FUGE

; SECTARE

VERO

"IUSTITIAM,

PIETATEM,

FIDEM, et

cetera. Rogo vos, fratres, ut de scri!pturis reliquis taceamus, sententia ista apostolica cui christiano non !sufficit ? Vere dico, fratres, quod qui sub tali tonitruo de avaritiae !somno non surgit, non dormiens, sed mortuus esse credendus est.

4. Et ideo, fratres, quia pro ista fragilitate carnali multis peccatis ?*tamquam circumvolantibus muscis adsidue inquietamur atque con!pungimur, ad portum misericordiae dei inter procellas et tempestates !mundi istius festinemus. Forte aliquis interrogat, quomodo ad hunc !portum valeat pervenire. Audiat Christum dicentem : BEATI MISERI!CORDES, QUONIAM IPSI MISERICORDIAM CONSEQUENTUR ; et iterum : *DATE ELEEMOSYNAM, ET ECCE OMNIA MUNDA SUNT VOBIS. Ergo secundum (143) apostoli sententiam, quam, si evadere de pelago mundi huius volumus, !ante oculos semper habere debemus,

sufficiat nobis habere victum

Ad portum misericordiae

perveniendi modus.

!et vestitum rationa-

bilem, non pomposum, non deliciosum ;et !quicquid amplius deus dederit, non negetur usibus pauperum, 5quia per nos ipsis probatur esse transmissum. Et si id quod nobis superIfluum est non

dederimus,

res alienas invasimus ; et quanti

pauperes !cum nostra scientia fame mortui fuerint, causas nobiscum ante trilbunal Christi dicturi sunt. 5. Et quia duo sunt elemosynarum genera, unum quod pauperi'?bus erogamus, aliud quod vicinis vel fratribus nostris, quotienscumque !in nobis peccaverint, indulgemus, utrumque deo auxiliante faciamus, !quia unum sine alio nihil prodest. Si pauperi porrigis elemosynam, let in te peccanti non tribuis (142) 14 Sutguscz die: esiti 4d 15 et ]aqueum 241-56 ?0 fidem et cetera] a. B e£ codd. ogznes ; et fidem (ozz. et cetera) pj. ?13d- cui christiano non sufficit ?]

VW 441439; unicuique christiano secundum] 1 zz. /Ál, post. exipunct. (143) 1 quam] corieci ; quod sss. pelago] a pelago 741? ; in pelago 3 rationabilem] B. V 4* pleríq. gss altero B (142) DES 18

sufficit 7449.91? g B p 3? aelemosynas 74! et in istam corr. ; istam cer. ass. et edit. fere opes, post. expunct. in AY ; om. edit. — de 74!, pos? corr. pelagus, praepositione in expuncta ; om. ? fuerint] tanti Zzser. 7419 1? 3]io]

20 f/ide75;] I "lim. 6, 8. 9. 1o.

?9 consequentur] Matth. 5, 7. 930 j0pfs |Ioc. 113, 41. C.

Duo eleemosynarum genera, ambo necessaria.

I50

S. CAESARII

veniam, nihil tibi prodest; sicut econ!trario si peccantibus tibi indulseris, et esurientibus quantum praevales !*dare nolueris, sicut dixi, una sine alia tibi prodesse non potest. Nos vero, fratres, ista duo elemosynarum genera nobis quasi spiritalium 'alarum remigia praeparemus, ut ad principalem patriam et illam !caelestem Hierusalem, omni rerum terrenarum cupiditate spreta, lhisque expediti ac liberi, virtutum pennis tanquam spiritales colum?bae volare feliciter ac venire possimus, secundum illud quod psalmista !desiderat et subplicat, dicens : QUIS DABIT MIHI PENNAS UT COLUMBAE,

IET VOLABO ET REQUIESCAM ?

6. Certum est, fratres, quod nisi quisque de peccatorum glutine let nimiis inpedimentis ac laqueis mundi huius animae suae pennas ?*contenderit expedire, ad veram requiem numquam. poterit pervenire.

Impedimenta mundi recidenda, ut le-

ctioni et orationi

vacemus.

!Nos vero,

fratres,

adiuvante

deo,

inpedimenta mundi huius si a nobis !ad integrum subtrahere non possumus, vel ità quantum vires sub!petunt temperare vel aliquid ab eis recidere studeamus, ut nobis (144) remaneant aliqua horarum spatia, in quibus lectioni vel orationi !vacare possimus. Nam si totum nobis occupatio terrena subtraxerit, Itimendum est ne nobis veniat illud quod scriptum est : IN-

PEDIMENTA !HUIUS MUNDI FECERUNT EOS MISEROS. Magis ergo

adiuvante domino *laboremus, ut et in nobis vel ex parte aliqua impleatur illud quod !de beato viro scriptum est : IN LEGE DOMINI MEDITABITUR DIE AC !NOCTE. Quam rem dominus sanctae caritati vestrae pro sua miseri!cordia praestare dignetur, cui est honor et imperium cum Patre et !Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.

(143) 14 praevales] codd. ; vales B 15 una] add. virtus B p, nullus autem cod. alia] codd. fere ozznes ; altera B 1, 749 U remigia] Lu, corr. ex remedia 74! ; remedia 44!; remedia i/ez V p 18:4 ormni 454. ac liberi] /oews im codd. depravatus rerum] 2419 v ; ozz. V. 7415-9 x,

terrenarum]

V, rum iz fine exp. /A* —cupidi-

tate] cupiditatem, m exp. 74!; abiecta cupiditate 7419 ; gz;. ;4$ spreta] v; sptetis 244:5:6:7 7075; [7 4T p, 1? hisque] exp. 4! expediti ac liberi] 7419 ; expeditis ac liberis V/ v, s utraque exp. A! ; in B porro legitur omnibus terrenarum cupiditatum spretis, hisque expeditis ac liberis ; 77 ju vero ab omni terrena cupiditate expediti ac liberi, ergo fere uf in 74* corr. pennis] fulti a27. B EOTG] fe) Js zapone gites eon gy ?3 glutine] scripsi; glutene 12 zz. /4* ; glutino LA 29m.

y

?! ta] ea znser. B p contra codicum fidem

?5 recidere] 749-977, corr.

ex recedere 745 ; recedere e//az V^ /4919; rescindere f ju (144) ? eveniat 749 * huius] B ewz V 24* aliisque plerisq. codd. amen, e£ oz. doxolog. 45

(143)

7? redtiescam] Ps. 54, T.

(144)

dignetur

* ziseros] Unde sumptum ?

? nocte] Ps. 1, 2.

SERMO

XXXV.

I5I

XXXV. Sermo ineditus, ex cod. ms. olim Corbeiensi, nunc Paris. lat. 13440, fol. roov sqq., saec.

IX : qui licet unicus, idoneus tamen

textus nobis testis est. Porro etsi pleraeque sententiae Augustinianae, immo integrum fragmentum ex serm. 50 desumptum est, totam nihilominus homiliam a Caesario concinnatam nemo negabit, qui prudens huiuscemodi rerum investigator sit. Inter ceteras caesariani eloquii proprietates haec iuvat adducere : n. r init. Quotiens sollemnitates aliquas celebramus... Fides eo, quod fiat, inde nomen accepit; n. 2 non posse nos dicimus, quod omnino non volumus. Verum est quia... poterimus deo auxiliante complere... de anpossibilitate se excusare non poterit... Sed melius est, ut humilier cum propheta dicamus... fotis visceribus supplicemus, ut ; n. 3 Et sia e. omnia, quae superius dixi... perfectam caritatem cum omnibus hominibus custodire... tunc cum. dei adiutorio poterimus implere... deo auxiliante conamur evellere... Nam s? diligenter adtendimus, fratres, in veritate cognoscimus, quod ; n. 4 Quare hoc ?

quia... inde habebit zud?ciwm, unde potuit habere remedium ; n. 5 perfecía caritate dilexerit... $ro sua pietate convertat... Si ergo islas per[jectae caritatis divitias habere volueris... tofis viribus requiramus... obtinere deo domaníe meruerimus... et ad aelernam beatitudinem feliciter veniemus. Sed haec hactenus, ne totam contionem videar iterum exscribere.

1DE

ORATIONE

DOMINICA

VEL

AMORE

INIMICORUM.

Quotiens sollemnitates aliquas celebramus, fratres carissimi, et !Icommunicare disponimus, scitis quo accessuri sumus,

et, antequam

accedamus, nostis quid prius deo in oratione

dicturi sumus : DIMITTE

!NOBIS DEBITA NOSTRA, SICUT ET NOS

DIMITTIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS. l^Agite vobiscum ut dimittatis : venietis enim ad verba ista orationis. Quomodo ea dicturi estis ? Aut forte non dicitis ? Postremo interrogo : Idicitis, an non dicitis ? Odis fratrem tuum, et dicis : DIMITTE

NOBIS,

!SICUT ET NOS DIMITTIMUS.

Respondebis

mihi, Ego

non dico. Oras, let non dicis ? Observate, adtendite. Modo es

oraturus : dimitte ex (145) corde tuo. Litigare vis cum inimico tuo ? Prius litiga cum corde tuo. !Dic cordi tuo, Noli odisse. Si adhuc odis, dic animae tuae, Noli lodisse. Quomodo orabo ? quomodo dicam, DIMITTE NOBIS DEBITA !NOSTRA ? Possumus quidem hoc dicere; sed quod sequitur, qua fronte *dicturi (144)

14 sosfri;] Matth. 6, 12.

Oratio dominica ante communionem.

152 sumus,

S. CAESARII SICUT ET NOS

Iquod fiat, inde nomen

DIMITTIMUS ? Ubi est fides ? Fides eo

accepit. Fiat ergo quod dicis, SICUT

ET NOS !DIMITTIMUS. Et non vis dimittere, et contristatur anima tua, quia !dicis ei nihil odisse. Responde illi, QUARE

Christus in cruce pendens, medicus contra odium et vindictam.

TRISTIS ES ? Noli odisse, ne !perdas me. QUARE CONTURBAS ME ? SPERA IN DEUM. Langues, anhelas, aegritudine sauciaris, non potes tibi tollere odium. SPERA IN DEUM, !medicus est : pro te pependit in ligno, et nondum est vindicator. !Quid tu vis vindicare ? Ideo enim odisti, ut vindiceris. Vide pendenItem in ligno, et tibi languenti de suo sanguine medicamentum facientem. Vindicari vis ? Vide Christum pendentem, audi precantem : !?PATER, IGNOSCE ILLIS, QUIA NESCIUNT QUID FACIUNT. 2. Sed dicis mihi : Potuit hoc facere ille, ego non ; ego homo Isum, ille deus. Si Christum non potes imitari, quare dixit beatus

In quibus Christum imitari possimus.

!Petrus apostolus : CHRISTUS

caritatem.

De

impossibi-

litate

praece-

pta Christi adimplendi nemo se excuset.

PRO NOBIS

PASSUS

EST,

RELINQUENS VOBIS !'EXEMPLUM, UT SEQUAMINI VESTIGIA EIUS ? Quare et apostolus Paulus ?clamat : IMITATORES DEI ESTOTE, SICUT FILII CARISSIMI ? Quare etiam lipse dominus dixit DISCITE A ME, QUIA MITIS SUM ET HUMILIS CORDE ? !Ad excusandas excusationes non posse nos dicimus, quod omnino Inon volumus. Verum est, quia non in omnibus possumus imitari !'Christum. Non potes imitari Christum, ut mortuos suscites, et vir?*tutes reliquas facias : imitare eum, ut mitis sis et humilis corde. Esto !pius, esto misericors : habeto veram ; dilige, non

solum

!amicos,

sed etiam inimicos.

Haec si feceris, imitaberis vestigia domini !'tui. Numquid et ista, quae dixi, dicis te non posse complere, ut sis !pius, miSsericors, castitatem teneas, et omnes homines sicut teipsum *dilimas ? Vere omnia ista, si voluerimus animum nostrum apponere, !poterimus deo auxiliante complere. Nam cum ante tribunal Christi 'unusquisque venerit, de inpossibilitate se excusare non poterit : !quia quod potuerimus nemo melius scire poterit, quam qui ipsum !nobis posse donavit. Nec inpossibile aliquid potuit imperare qui ?*iustus est ; nec damnaturus est hominem pro eo quod non potuit (146) vitare, qui pius est. Nam si dicimus quod praecepta Christi non !'possumus implere, profitemur ipsum Christum nimium dura et !quae impleri non poterant imperasse. Sed melius est ut humiliter Icum propheta dicamus : IUSTUS ES DOMINE, ET IUSTUM IUDI(145) (145) serm.

?]languis anelios zs.

?3 jmitatre zz;. consfanfer

5 nozzen accepit] C£. Caesat. I2 supra.

? in deum] Ps. 41, 6. 15 faciunt] Luc. 23, 34. Vill) deus] Hoc Augustinianum

estiscfasermos

6 n6

29074 |I Pett. 22 2:E:

?9 carissizii] Eph. 5, r. ?! corde] Matth. 11, 29. ?? excusationes] C£. Ps. 140, 4.

SERMO XXXV.

153

CIUM ?TUUM. Tu pius, nos impii : tu misericors, nos crudeles. Et haec !dicentes totis visceribus supplicemus, ut, quaecumque iussit ut !faciamus, donet etiam ut implere possimus. 3. Et ista etiam omnia quae superius dixi, fratres carissimi, id lest, et mundi concupiscentias spernere, et perfectam caritatem cum !*^omnibus hominibus custodire, nec solum amicos

sed etiam inimicos !diligere, tunc cum dei adiutorio poterimus implere, si cupiditatem, !vitiorum omnium matrem, de nostris cordibus deo auxiliante cona!mur evellere. Sublata enim radice omnes protinus rami ad nihilum !rediguntur. Nam si diligenter adtendimus, fratres, in veritate cognosci!^mus quod, sicut naturae necessitas parvis et vilibus rebus expletur: lita rabies cupiditatis nullis umquam lucris vel facultatibus satiatur; !sed quanto plus crescit rerum copia, tanto plus augetur cupiditatis linopia. Nam videmus quosdam, cum haberent parvam pecuniam, !parvis lucris fuisse laetatos : sed postea quam coepit eis abundare ?plurimum auri et argenti, cum parva obtuleris, iam recusant.

Credas

Radix vitiorum omnium

cupiditas

pri-

mum evellenda.

leos iam. esse

satiatos, sed falsum est : nam maior pecunia fauces avaritiae non claudit, sed extendit, non rigat, sed accendit.

Poculum

Irespuunt, quia fluvium sitiunt. Utrum ergo ditior, an egentior dicen!dus est, qui, cum ideo voluit habere aliquid ne indigeret, ideo plus ?*habet ut plus indigeat ? 4. Sed non est haec culpa auri et argenti. Fac enim misericordem !aliquem invenisse thesaurum : nonne operante misericordia praebetur lhospitalitas peregrinis, aluntur famelici, nudi

vestiuntur,

inopes

'adiuvantur,

captivi

redimuntur,

construuntur ecclesiae, reficiuntur ?"assi, placantur litigiosi, reparantur naufragi, curantur aegroti, corpo!rales opes dispertiuntur in terra, spiritales reconduntur in caelo ? !Quis haec facit ? misericors et bonus. Unde facit ? de auro et argento. !Cui serviens ? qui dixit : MEUM EST AURUM, MEUM EST ARGENTUM. !Ecce audistis quae bona fiunt de auro, quotiens eum

homo

bonus

?5habuerit.

Econtra

(detur?

homini

malo

aurum, et vide quanta mala com!mittat. Inferiores obprimit : vicinos, ut expoliare possit, indesinenter (147?) affligit : iudicia corrumpit, lites et scandala concitat, humiles con!temmit, parentes despicit, luxuriam diligit, castitatem ac misericordiam !spernit. Quare hoc ? quia malo homini datum est aurum. Ac sic, Idum male utitur donis dei, inde habebit (146)

?9 credis 74ug

plus] ne minus z4zg

?! accendunt zs.

— ^4 voluit] Z4ug ; valuit vro

39 ]assi] 74ug ; lapsi zz*.

** eum] 7/a zz5.

coniectura suppl.

5 74171] Ps. 118, 137. (146) 133 Na», videmus usq. argentum) Haec verbo tenus ex August. serm.

iudicium,

50, n. 6 et 7. 33 apoentum] Agg. 2, 9.

ont

35 detur]

Nec

mini

bono

ho-

possunt

nocere divitiae, nec malo prodesse.

154

.

S. CAESARII

unde potuit habere *remedium, secundum illud Iacobi apostoli : AGITE NUNC, DIVITES, !lPLORATE ULULANTES IN MISERIIS QUAE ADVENIUNT VOBIS. DIVITIAE !VESTRAE PUTREFACTAE SUNT, ET VESTIMENTA VESTRA A TINEIS COMESTA !SUNT; AURUM ET ARGENTUM VESTRUM AERUGINAVIT, ET AERUGO EORUM !IN TESTIMONIUM VOBIS ERIT, ET MANDUCABIT CARNES VESTRAS SICUT IGNIS. Agnoscite ergo, fratres carissimi, quia nec bono homini possunt !nocere divitiae, quia illas misericorditer erogat ; nec malo possunt aliquid adiuvare, dum eas aut per avaritiam custodit, aut per luxuriam !perdit. 5. Discamus ergo, fratres dilectissimi, et deum toto corde dili^gere, et omnes homines sicut nos ipsos incipiamus amare : si enim !haec fecerimus, pro terrenis rebus nulla contentio, nullum scandalum, !nullae lites nos a caritate dei et proximi poterunt separare. Qua lenim ratione ulli homini malum poterit facere, qui omnes homines !sicut seipsum perfecta caritate dilexerit ? Toto corde omnes homines ?ama, et quicquid volueris fac. Eos qui iusti sunt dilige, quia boni !sunt, et ora ut semper ad meliora proficiant. Qui vero iniqui sunt !ama, quia

ru Lcuetun homines sunt, et odio habeto, quia mali sunt ; et hoc semper

fac.

desidera, ut illos deus ad opus bonum pro sua pietate convertat. !Si ergo istas perfectae caritatis divitias habere volueris, terrenarum ?*cupiditatum voluptates pro nihilo reputabis. Quid enim habet dives, !si caritatem non habet ? aut quid non habet pauper, si caritatem !habuerit ? Caritatis ergo divitias totis viribus requiramus ; quas si lobtinere deo donante meruerimus, omnes mundi huius divitias !velut purgamenta contemnemus ; et ad aeternam beatitudinem, ubi sunt verae

divitiae, feliciter veniemus : praestante domino nostro !lesu Christo, cui est honor et imperium.

XXXVI. Collect. : £4. Vo4. 172.2 28. C^ 22:7 legitar quoque in cod. Guelferb. 4185, n. r4. Edit. :'v 22. & 16a 4. & 272. Textus initio iuxta duas familias codicum LVAT et Z C satis variatur, ex quibus priorem Maurini sequi maluerunt, ego autem utramque, ut

potui, integram binis columnis exhibui. Porro codex C* a num. 3,

l. 22, nescio quo casu om(148)nino aliter prosequitur, et nonnulla congerit, partim ex exhortatione Gallicani qui dicitur Eusebii

(M B P t. 6, p. 668 E F), partim ex eiusdem homil. 3 in Epiphania

(147)

H diviciis quia illos zz.

(147)

19 jgnis] Iac. 5, 1-3.

SERMO XXXVI.

155

(ibid. 625 D) excerpta. Interim forsitan miretur quis, a Caesario

hic et alibi opuscula esse adhibita, quae Pelagii haeretici seu eius discipuli Fastidii esse constet : at praeter quam quod ea Hierony-

mo, «sancto Fatali» alüsque inculpatis nominibus apud se inscripta habebat, Apostoli usus consilio omnia probare, quod bonum est tenere, solitus erat.

DE DILIGENDIS INIMICIS. In divinis voluminibus, fratres carissimi, ita dispensavit Spiritus !sanctus, ut et sanis ornamenta, et aegrotis spiritalia medicamenta !deesse non possint. Ouam rem ego domino donante cognoscens, uni?cum ac singulare animarum remedium tamquam spiritale antidotum !vobis studui providere. (072 Collegi ergo quantum potui paucos de amoenissimis sanctarum !scripturarum frondibus flores, unde, sicut iam dictum est, et aegrotis !medicamenta conficerem, et de thesauro caelesti pretiosissimas !^margaritas ad medenda vulnera peccatorum

conponerem. meyA

Primum

ac principale medicamentum

est animae

aegro-

tanti, lita caritatis dulcedinem retinere,

CZ

EH

lut non solum amicos, sed etiam lnimicos velit toto

Iper quam possit non solum

corde diligere, !propter illud quod scriptum est : !SI DIMI-

dili5gere. Quam ob rem qualiter quisque fidelis christianus tam !praeclaram dilectio-

SERITIS

HOMINIBUS

PEC!CATA

lamicos,

sed etiam

inimicos

(148)

13d unicum z/;q. antidotum] unde animarum remedia possitis accipere et ?* paucos] Z ; pastus C" ; oz. 9 vobis] 74! ; ozz. p cet. spiritalia antidota Z

cet.

8 frondibus] fontibus C? ;montibus

Z

10a4d medenda

v. pecc.] C ;

l23c principale] oz. Z a peccatorum corruptione liberis ornamenta Z 15 quam catit. dulc. retinere] p C ; plena et perfecta dilectio Z 1? it3] ozz. C 155d- tam praeclaram dilectionem] oz. Z rem Z

(148)

1? yesrg] Matth. 6, 14.

Singulare animarum

remedium, dilectio inimicorum.

156

S. CAESARII

EORUM, DIMITTET ET VOBIS IPATER |VESTER CAELESTIS PECCATA !vESTRA. Ut ergo tam praeclaram !dilectionem et memoriter tenere, (149) et operibus possitis deo auxilliante perficere,

nem credere !et memoriter retinere, observare, !vel operibus possit deo auxi?liante implere, de vetere ac novo

(149) testamento, pro ut po-

tuimus, pro !dilectione terna inimicorum

fra-

L7 pauca capitula de scripturis sanctis excerpsimus ; quae unusIquisque si non discutiendo sed credendo susceperit, et peccatorum ?suorum indulgentiam accipiet, et ad aeternae vitae beatitudinem !deo auxiliante perveniet. 2. In primis consideranda est et totis viribus imitanda benigna letiam erga inimicos antiquorum sanctorum caritas.

H Exemplum proponitur sanctorum

Nam e

Iacob, Ioseph, Moysi,

beatus

C loseph

!Nam in beato Iacob quanta fuerit caritas, ut odientem se fratrem suum malluerit in longinquis regionibus fugire, quam !vicem ei odii repensare : quem sicut vitare !scivit, ita odisse nescivit ; et reversus mul-

tis !muneribus, ut eum sibi placatum 15

faceret,

!honoravit.

Deinde

adten-

dendum est, quam benigna fuerit in beato Ioseph erga ini'micos caritas : nam

Ipro parricidii crimine impiis et inimicis fratribus suis non odii !'amaritudinem sed caritatis dulcedinem repensavit. Osculabatur enim ??singulos, et per singulos flebat. Quibus non solum nihil mali rependens, !sed etiam omnia bona retri(148) 18 et memoriter] oz. Z retinere] tenere Z 1? ye] operibus] ozz. Z possit] debeat Z So GIBVelEZ: (149) ! potuimus] unicum ac singulare animarum remedium zpser. Z — 159: pro dil. fraterna] fraterna oz. C"; pro amore Z ? de scripturis sanctis] ozz. Z 5 suorum] oz. B 4t 1 considerandum JEEP dU A 7-1? fos? considerandum est, ozz. reliq. Z prosequitur quanta in b. Iacob fuerit caritas ? quanta fuerit] tanta fuit C* 1?ei| C? uzu;— 1? recompensavit p

(149) 199m. O;cugbafur e. singuJos etc] Haec in serm. Append. r5, (infra s. 91) n. 6 pariter legi, et ex

Pelagii ad Demetriadem epistola C. 5 desumpta esse, iam dudum animadverterunt Mautini.

SERMO

XXXVI.

157

buens, tam vivo quam mortuo patre !germano semper amore

dilexit. Beatum quoque Moysen cum fre!quenter populus rebellis non solum contempnere, sed etiam lapidare !voluisset, divinae caritatis memor ita pro illis domino supplicabat, ?out clamaret, et diceret: SI NON DIMISERIS PECCATUM POPULI TUI, IDELE ME DE LIBRO QUEM SCRIPSISTI. In ipso enim veteri testamento legimus scriptum : ITINERA EORUM, QUI INIURIAM RETINENT MALE!FACTI, IN MORTEM ; et iterum : NE MEMOR, inquid, SIS INIURIAE PRO!XIMI TUI; et iterum : SI VIDERIS

ASINUM INIMICI TUI IN LUTO IACENTEM, (150) NON PRAETERIBIS, NISI PRIUS ALLEVES EUM. Quo loco diligenter unus!quisque consideret, quod, si asinum inimici non licet in luto dimitti,

Iquanto magis homo ad imaginem dei factus non debet odio haberi !vel neglegi ? Beatus quoque Iob ita veram et perfectam caritatem ?etiam cum inimicis fideliter retinebat, ut gaudens et libera conscientia lad dominum diceret : SI GAVISUS SUM AD RUINAM INIMICI MEI, ET !EXULTAVI EO QUOD INVENISSET EUM MALUM, VEL SI IN CORDE MEO DIXI : !BENE. 3. Beatus quoque David licet multis virtutibus fuerit exornatus, nulla tamen eum actio familiarius deo coniuncxit,

quam dilectio linimicorum suorum. Cui cum inimicus suus in faciem malediceret, !maluit tamen parcere et dei iudicio reservare, quam suae iracundiae !satisfacere. Et in tantum non fuit simulata nec falsa sua dilectio, !ut ipsos etiam suos adversarios fleret, et in illis qui eos occidere !*praesumpserant vindicaret. Ideo securus dicebat in psalmis illud, 'quod omnes homines satis adtento et trementi animo dicere debent : !st REDDIDI,

inquid, RETRIBUENTIBUS

MIHI MALA,

DECIDAM

ME-

RITO !AB INIMICIS MEIS INANIS. PERSEQUATUR INIMICUS ANIMAM MEAM, ET !CONPREHENDAT EAM, ET CONCULCET EAM, ET GLORIAM MEAM IN PULPVEREM DEDUCAT. Ecce quali maledicto se ipsum condemnat, qui de linimicis diligendis dei praecepta contemnens odium in corde servare !non metuit. Unde considerandum est, qua fronte vel qua conscientia !versiculum istum ex ore suo proferre poterit, qui inimicis suis mala Ipro malis retribuit. Per Salomonem quoque Spiritus sanctus clamat

?9»et dicit

: CUM

CECIDERIT

(149) ?? beatus quoque moyses ?5 et diceret] ozz. B 4! (150) 1* ugusquisque] vestrum

INIMICUS

p C? Z a4.

p

TUUS,

22:3. frequenter] 92 ruina L?

NE GAUeum

znser.

? meo]

oz.

Z

? quoque] vero B 74 g/. 1? eam e. c. eam] a B 74! L? e£ pleriq. codd. ; et conc. in terra vitam meam p. Z eum Vulg 2? non metuit] ab Dine ozntno aliter, ut dixi,

cod. C? prosequitur

(149)

?3 istud Z

26 scribsisti] Ex. 32, 32.

?8 770r1e71] Prov. 12, 28 iuxta Lxx. 29 7/7] Lev. 19, 18.

(150)

? eun] Ex. 25, 5.

8 fene] Hiob 21, 29 iuxta gr. 20 dedyca?] Ps. 7, 5. 6.

Davidis.

158

S. CAESARII

DEAS : NE FORTE VIDEAT !DEUS, ET DISPLICEAT ILLI, ET AVERTAT IRACUNDIAM

SUAM AB EO ; et lutique, cum ab illo averte-

rit, ad illum dirigat, qui de inimici ruina !congaudet, secundum illud : QUI IN RUINA LAETATUR ALTERIUS, NON !ERIT INPUNITUS ; item inibi : HOMO HOMINI SERVAT IRAM, ET A DEO QUAE-

Quo sensu iubemur odisse inimicum,

SRIT MEDELLAM ; et IN HOMINEM SIMILEM SIBI NON HABET MISERICOR!DIAM : IPSE CUM CARO SIT, RESERVAT IRAM, ET PROPITIATIONEM QUAERIT !A DEO. QUIS EXORABIT PRO DELICTIS ILLIUS ? 4. Dicitur quidem in vetere testamento : DILIGES PROXIMUM TUUM, (151) ET ODIO HABEBIS INIMICUM TUUM. Sed qui sano intellectu scripturae !divinae sensum. agnoscere cupit, sententiam istam hoc modo intellegit, !ut diligat omnem hominem proximum suum, et odio habeat diabolum l'inimicum suum. Quod etiam in uno homine malo impleri potest : *in ipso enim uno qui malus est, et proximum habes et inimicum. INam quod homo est, proximus tuus est ; quod malus, non solum !tuus, sed etiam suus inimicus est. Dile ergo in eo carnem et animam, !hoc est, proximum tuum, quem deus fecit ; et odio habe malitiam, quam ipso consentiente diabolus

intromisit. Quod cum sancto et !?pio animo feceris, vices caelestis medici agis, odio habens morbum, !et diligens aegrotum.

carbonesque

congerere super caput eius,

5. Item. per Salomonem loquitur Spiritus sanctus : SI ESURIERIT !INIMICUS TUUS, CIBA ILLUM : SI SITIT, POTUM DA ILLI; HOC ENIM FACIENS !CARBONES IGNIS CONGERES SUPER CAPUT EIUS. Hoc loco cum grandi P?dihgentia observandum est, ne forte, dum

eum

non

bene intelle!gimus,

de medica-

mentis nobis vulnera faciamus. Solent enim nonnulli !hoc praeceptum assumere quasi ad satiandum furorem suum. Dicunt !enim apud se : Ecce cibo inimicum meum, ut ardeat in aeternum. !Avertat deus huiusmodi intellegentiam ab animis nostris ! Qualiter ergo ?accipi debeat locus iste, sancti et antiqui patres revelante Spiritu sancto !definierunt. sr ESURIERIT

inquid,

INIMICUS

FACIENS

TUUS,

CIBA ILLUM,

CARBONES

IGNIS

et cetera ; HOC

CONGERES

SUPER

!ENIM,

CAPUT

(150) ctos fe) ual TI ?! dirigit ?5 congaudet] gaudebat 74! 2 qua servat iu Z Vulg 3! quaerit] petit L9 I/z/g 3? illius] suis L? corr. ; ipsius (151) ? intelligat p codd. recent. $ quod malus] est repez. v. ? quod si cum dà reSutitAE

TEX sil qicet it

1* hoc] ergo zzser. p.

i5reamilicdieed10s

eras. 4A! ; oz. 1! praeceptum] B 24! e£ codd. pleriq. ; praecepto p. assumere] Z C! ; amplecti 28 zz. supp/. 44! ; referre ali, aut inducere ; facere B ; uti : verbum in archetypo defuisse susbicor — ** et] oz. Z ?! esurit 74! ; inquid a4. 74! Z ?? inquid] ozz. Z (150)

?6 a e9| Prov. 24, 17. 18.

?9 inbunitus| Prov.

8277/7452

17, s.

| Eiccli 028585204: 05*

(151)

! fuum] Cf. Matth. 5, 45.

SCALIS DEOS 25921022

SERMO

EIUS.

Caput in homine,

XXXVI.

I59

sensus rationalis intellegitur : qui

sensus cum a lfervore caritatis recedens factus fuerit frigidus, unde scriptum est : QUIA ABUNDAVIT INIQUITAS, REFRIGISCET

CARITAS MULTORUM, necesse lest ut quod est saluti contrarium sapiat, et cui deberet esse amicus, linimicus existat. Ad sanandum ergo talem freneticum, homines !sanctos et caritatis igne accensos hortatur Spiritus sanctus, dicens : ICARBONES IGNIS CONGERES SUPER CAPUT EIUS. Cum enim inimico tuo 9»pio animo frequentius benefeceris, quamlibet sit impius et crudelis,

!'barbarus

et cruentus,

tamen

tandem

aliquando

erubescit et dolet, let paenitere incipit quod admisit. Iam cum paenitentiam coeperit lagere, sensus rationalis, hoc est, caput ipsius incipit caritatis igne (152) succendi ; et qui prius quasi frigidus et freneticus contra te consueverat liracundiam retinere, spiritali calore de tua bonitate succensus incipit Ite toto corde diligere. Ecce quomodo sancti patres hunc scripturae locum intellegendum esse dixerunt. Nam absit a sensu catholico, *ut eo animo quisque boni aliquid inimico suo conetur inpendere, ut eum !pro hoc beneficio velit aeterno incendio concremari. Undi cum !grandi cautela fidei considerandum est et timendum ne sequamur llitteram occidentem, sed magis vivificantem spiritum diligamus. 6. Et illud, fratres carissimi, cum grandi timore considerare 3!debemus, quod in psalmo terribiliter Spiritus sanctus dixit. Cum enim lillam caelestem Hierusalem, id est, congregationem omnium sancto!rum, quae cum Christo est regnatura, ad laudandum dominum !provocaret ; cum dixisset LAUDA HIERUSALEM DOMINUM, addidit : !QUI POSUIT FINES TUOS PACEM.

Ergo, ut ipsi videtis, Hierusalem illa !^caelestis muros de pace constructos habet. Qui enim talem pacem let talem caritatem habet ut omnes diligat, et pro bonis orat ut meliores !fiant, pro malis supplicat ut cito se corrigant, de qua parte voluerit lintrare, illius caelestis Hierusalem portas apertas merebitur invenire. !Qui autem non vult habere talem caritatem, qualem et Christus ?praecepit et apostolus docuit, ex omni parte Hierusalem portas !clausas inveniet. Et quia oleum caritatis habere noluit, clausis ianuis !sponsi cum illis fatuis virginibus illam metuendam audiet vocem : AMEN DICO VOBIS, NESCIO VOS UNDE sITIs. Quomodo enim illis quinque !virginibus, 26 deberet] corr. debuerat L? (151) 33 ipsius] ozz. Z

(152)

let] ozz. 44 Z

16 omnes] aZ. homines Z

25 multorum] Matth. (151) 29 9/5] Rom. 12, 20

31 tamen] oz. Z

? de] oz. ;4* qd.

OG que A

S2:2:misTCU DA LLOTEa

? tremore p unus

23 XCSLIS TZ

24, 12.

19 dominum) iUm. mug. i2. (152) H facep?] Ibid. 14. ?3 ;/7/;] Matth. 25, 12.

Muri caelestis Hierusalem de pace constructi.

160 Nemo

in illam

intrabit, sine

qui

caritate veniet.

S. CAESARII

quae caritatis oleum habuerunt, illa caelestis Hierusalem 2:4periet ianuas suas, ut intrent in gaudium domini sui, sic illis e con!trario qui sine caritate veniunt claudet, et aeterna a se separatione !repellet ; et implebitur illud quod in ipso psalmo scriptum est de !illa Hierusalem : QUONIAM, inquid, CONFORTAVIT SERAS PORTARUM !TUARUM. Clausis portis et confirmatis seris nunquam exiet amicus, ?nunquam intrare poterit inimicus : quia quomodo iustus nunquam lerit exiturus a gloria, ita et peccator nunquam poterit liberari a !poena. 7. Et ideo, si volumus ut ab istis malis nos dignetur divina Ipietas liberare, ut feliciter in illam caelestem Hierusalem mereamur (153) intrare, totis viribus laboremus ut in nobis impleatur illud quod !apostolus dixit : QUIS NOS SEPARABIT A CARITATE CHRISTI ? TRIBULATIO, !lAN ANGUSTIA, AN PERSECUTIO, AN FAMES, AN PERICULUM,

AN GLADIUS ? !Et illud :

CERTUS SUM ENIM, QUIA NEQUE MORS, NEQUE VITA, NEQUE 5SANGELI, NEQUE PRINCIPATUS, NEQUE POTESTATES, NEQUE ALTITUDO, !NEQUE PROFUNDUM, NEQUE INSTANTIA, NEQUE FUTURA, NEQUE CREATURA ALIA POTERIT NOS SEPARARE A CARITATE DEI, QUAE EST IN CHRISTO !IESU DOMINO NOSTRO. Ecce, sicut audistis, beatum apostolum et 'apostolicos viros tanta ac tam terribilia a caritate dei separare non '?poterant. Unde nimis dolendum est, ut, cum illi a caritate dei nec !torTormentis sancti a caritate separari non poterant; nos interdum otiosis fabulis Separamur.

mentis poterant separari, nos interdum otiosis fabulis separemur, let nonnunquam propter parvissiimum convicium et cuiuscumque !miseri hominis detractionem ita derelinquimus caritatem,

ut cum

eo !non solum

multis

diebus,

sed etiam

mensibus fortassis et annis !^nec loquamur, nec ad convivium venire velimus. Et non adtendimus !quia, dum nos invicem odio habemus,

ita muros

civitatis

Hierusalem

!contra

nos

claudimus, ut nullus nobis aditus remaneat, per quem intrare possimus. Et quia civitas illa habitatorem deum habet, et Idicente Iohanne evangelista DEUS CARITAS EST, qui caritatem habere ?"noluerit, qua fronte vel qua conscientia ad deum, qui est caritas, !praesumit accedere ? 8. Haec omnia, fratres carissimi, dum vobis paterna pietate (152) ?'ilud] in eo 24! g/. ipso] oz. u Z ?8 illa] oz. u Z 31 erit] est i contra omnes codd.

scriptum est] dicitur i, Z 3 feliciter] ozz. B 241-10

(153) 3 famis Z, e£ inser. an nuditas ? alia] B ozznes codd. ; aliqua p, — !9 ut] B codd. omnes ; quod 1? propter] ob Z 15 Joqui Z 16 habemus] Z ad4. dum invicem mordemur et comedimus ?1 praes. accedere] merebitur pervenire Z

(152) ?9 ]narupr] Ps. 147, 15. (153) 3 gladius ?] Rom. 8, 35. 9 nostro] Ibid. 37. 38. 105d- ger lorp;enii poterant separari

etc.] Haec ex Fastidio mutuata saepius in sua Noster transtulit : cf. notam ad p. 88, 1l. 1o sq. 1? carifas es?] I Ioh. 4, 8 et 16.

SERMO XXXVII.

IÓI

Ifrequenter insinuo, absolvo apud deum conscientiam meam. Et !quia nullus umquam erit, qui se in veritate excusare valeat, quod ??veram pacem et veram

caritatem tenere non

possit, totis viribus !misericordiam dei deprecemur, ut nobis illam caritatem,

sine qua !nullus unquam

deum videbit, in-

sinuare et donare dignetur ; ut nullis !'nec tormentis nec damnis ac persecutionibus ab illius dilectione !vel dulcedine separemur. Si iubetis, iam non est opus ut prolixiori vos sermone diutius fatigemus : et ideo iam ista, quae ad praesens !dicta sunt, caritati vestrae sufficiant. Dum

haec deo placito, quae

laccepistis, sanctis cogitationibus velut munda animalia adsidue rumi(154)natis, et qualiter ea cum dei adiutorio possitis implere in vestris animis definitis, ea quae sequuntur de amore inimicorum, aut die !crastino, aut certe die dominico

absque aliqua lassitudine corporis 'oportunius audietis praestante domino nostro Iesu Christo, cui est ?honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. XXXVII. Collect: L5. T 3. Z 29; habetur etiam 1n. /7!5 HT*? et centonis instar in cod. Selestat. 134, fol. 25v-29v, saec IX, cuius phototypicam imaginem doctus bibliothecarius et amicus Ios. Walter mihi parandam curavit. Edit. : praeter veteres s. Augustini editiones (de Tempore 61) e 7. u 273. Hac homilia exhiberi «ea quae sequuntur de amore inimicorum », de quibus pollicitus erat Caesarius in conclusione

sermonis

praecedentis,

et Maurini

autumaverunt,

et inscriptio in collectione Z servata confirmat. DE AMORE

INIMICORUM.

Scio et credo caritatem vestram sapienter intellegere, non esse !sine causa quod vos de vera et perfecta caritate tam ?9 separetuf ju 4Aus 27:4. nullis vel torm. vel damn. ac persec. Z (153) 31 dum] ut p placito] 74! ; placato L? Z T z/; placita B p et pleriq. ss. 3250- ruminetis p. (154)

'adimplereu

? definitis] 2227.corr ; definite 44! ; definiatis j. ; defigatis :

Buc in nonnullis codd. collectionis C intrusa est alia e£ longior conclusio, nimirum ea quae pertinet ad bomiliam de bono homine et bono thesauro in ephemer. R.B primum editam XIII Srcestel (1896),p. 197 sqq., a linea ibi 59 usque in finem : cf. infra serm. 160, n. 4 * inseribtio ex Z ; dediligendis inimicis e ji; 450: d]ox:o/og. oJ. Z. in inser. Z item de eadem re T'

^ audieris] Nimirum in men(1854) te habebat sermonem Append. 273,

qui hunc,

sicut

in collect.

5. WS Zu job gr apud Mautinos, in hac quoque editione subsequituf.

Reliquam sermonis partem in diem crastinum Caesarius differt.

162

A

dilectione habenda nemo se potest excusare.

S. CAESARII

frequenter 'ammoneo : hoc enim ideo facio, quia ad omnium peccatorum vulnera "nullum medicamentum tam salubre et tam efficax esse cognosco. Additur et hoc, quod cum tam magnum. sit verae et perfectae caritatis !remedium, nullus tamen invenitur qui eam cum dei adiutorio habere !non possit. In reliquis operibus bonis interdum potest aliquis qualem!cumque excusationem praetendere ; in habenda autem dilectione !5nullus se poterit excusare. Potest mihi aliquis dicere : Non possum ieiunare ; numquid potest dicere : Non possum amare ? Potest dicere : !Propter infirmitatem corporis mei non possum a vino vel a carnibus labstinere ; numquid potest dicere : Non possum diligere ? Potest !dicere, virginitatem se non posse servare,

non posse res totas vendere

?et

pauperibus erogare; numquid potest dicere : Non possum inimicos !meos diligere, et in eos qui in me peccaverunt indulgere ? Nemo se !circumveniat, fratres carissimi, quia deus neminem fallit. Cum enim !multa sint quae propter fragilitatem humanam corporalitr non possu(f55)mus implere, caritatem tamen in corde nostro deo inspirante, si in !veritate volumus, sine aliqua dubitatione habere poterimus. Multa lenim sunt, quae de horreo vel canava vel cellario aliquotiens proferre !non possumus ; de thesauro vero cordis nimis foedum et turpe est, ?si aliquam excusationem praetendere videamur. Non enim ibi aut !pedes laborant currendo, aut oculi videndo, aut aures audiendo, laut manus operando lassantur, ut nos per ipsam fatigationem excusare !conemur. Non nobis dicitur : Ite ad orientem, et quaerite caritatem ; !navigate ad occidentem, et invenietis dilectionem. Intus in corde !?nostro, unde nos iracundia excludere solet, redire iubemur, dicente !Ipropheta : REDITE PRAEVARICATORES AD COR. Non enim, sicut iam Idixi, in longinquis regionibus invenitur, quod a nobis dominus Irepetit : intus ad cor nostrum nos mittit. In nobis enim posuit quod !requirit, ubi tota caritatis perfectio in animi voluntate vel bonitate Pconsistit ; de qua voluntate vel bonitate pastoribus angeli clamaverunt : lIPAX IN TERRA HOMINIBUS BONAE VOLUNTATIS. Et ideo, quia nulla !nobis ante tribunal Christi excusatio esse poterit, cum dei adiutorio !totis viribus laboremus, ut in animis nostris plus praevaleat bonitas quam malitia, plus patientia quam iracundia, plus benignitas quam "invidia, plus humilitas quam superbia ; et ut totum brevi (154) 1$ totas] Z ; suas ed//. *Lin eos] e L?; eis u Z ?? deus neminem] OH6s. miss. ed edit., etsi deum nemo orznino legendum asserit Balugius (155)

cavea e

3? canava] p, caneva L? ;canaba Z ; canavo, canabo ver. edi? ;camera T ;

* foetidum e L?

5 ibi] ozz. pleria. 75$.

9*9: corde nostro] QUE

corda nostra n

(155)

1 24 cor] Esai. 46, 8.

16 voluntatis] Luc. 2, 14.

SERMO XXXVII.

163

sermone !concludam, sic totum cor nostrum obtineat caritatis

dulcedo, ut in !nobis amaritudo odii locum habere non possit. 2. Sed dicit aliquis : Nulla ratione possum inimicos meos diligere. !'In omnibus scripturis sanctis deus tibi dixit quia potes : tu e contra ?*te non posse respondes. Considera nunc, utrum deo an tibi debeat !credi. Et ideo, quia mentiri non potest veritas, iam vanas excusationes !suas relinquat humana fragilitas : quia nec inpossibile aliquid potuit limperare qui iustus est, nec damnaturus est hominem pro eo, quod !non potuit vitare, qui pius est. Quid tergiversamur incassum? *?'Nemo enim quantum possumus melius novit, quam qui nobis ipsum !posse donavit. Tot viri, tot mulieres, tanti pueri, tantae et tam deli!'catae puellae flammas et ignes et gladios et bestias pro Christo aequa!nimiter pertulerunt : et nos stultorum hominum convicia dicimus !tolerare non posse ; et interdum pro parvissimis damnis, quae nobis ??malorum hominum nequitia inferuntur, si possumus etiam usque (156) ad mortem illorum nostras iniurias vindicamus. Unde nescio qua !fronte vel qua conscientia cum omnibus sanctis in aeterna beatitudine !partem habere desideramus, quorum exempla sequi nec in rebus !minimis adquiescimus. 54. Sed sunt aliqui, qui testimonium scripturae divinae iracundiae !suae aestimant suffragari. Dicunt enim scriptum esse : AMAT ANIMA

!MEA AMANTEM

Deo magis quam nobis hac in re credi debet.

SE ; et dum auctoritatem

divinam male intellegunt, de !medicamentis sibi vulnera faciunt. Qualiter autem hoc et debeat et possit intellegi, adtendat caritas vestra. AMAT, inquit, ANIMA MEA AMANTEM JsE. [jcet et de hominibus secundum litteram sentiri debeat,

tamen !certius de deo intellegi debet, quia nullus nos melius quam ipse !diligit. Nam si boni tantummodo amandi sunt, quid dicimus de deo !nostro, de quo scriptum est : SIC DEUS DILEXIT MUNDUM, UT FILIUM !SUUM UNIGENITUM DARET? Quid enim boni fecerat mundus, ut illum P5sic diligeret deus ? Omnes enim homines, non solum malos, sed etiam originali peccato mortuos Christus dominus noster invenit : et tamen, letiam cum tales essemus, DILEXIT NOS, ET TRADIDIT SEMETIPSUM !PRO NOBIS; ac per hoc amavit etiam non amantes,

sicut et Paulus lapostolus dicit : CHRISTUS PRO IMPIIS MORTUUS (155)

7 sanctis] oz. & Z

(155)

?9 94i pius esf] Idem

?459- contra

te] contrario

p

?9 vitare] oz.

T

3! et tam] etiam e .felesza. 134. 1? hominibus] omnibus Z y. ve. edi/. sequi] ozz. e L* 3? exemplis e (156) !? boni] ozz. e, e£ supp/. 3 intellegendum est Z debeat] et debet et possit Z daret] pro mundo M unicum Z 13 dilexit deus L? Z 1n marg. amantes 15 etiam] impios et znser. Z add. T unus supra

p- 145, 34 — 146, 1. ? agantem se] C£. Prov. 8, 17. (156)

1 daret] Ioh. 3, 16.

2S poPISNEphs5se2: 19 »5orfuus es?] Rom. 5, 6.

Dei et sanctorum exemplo etiam ini-

mici diligendi sunt.

164

S. CAESARII

EST. Et pro ineffabili ?pietate universo generi humano hoc exemplum

dedit, dicens : DISCITE

!A ME, QUIA MITIS SUM ET

HUMILIS CORDE. Quod et beatus apostolus !Petrus in epistola sua similiter praecipit, dicens : CHRISTUS PRO NOBIS !PASSUS EST, RELINQUENS VOBIS EXEMPLUM, UT SEQUAMINI VESTIGIA IEIUS. Quod exemplum domini secuturi sumus ? Numquid ut mortuos ?*suscitemus ? numquid ut supra mare pedibus ambulemus ? Non !utique; sed ut simus mites et humiles corde, et non solum amicos, !sed etiam adversarios diligamus. UT SEQUAMINI, inquid, VESTIGIA !EIUS. Dicit hoc etiam beatus evangelista Iohannes : QUI DICIT SE IN !CHRISTO MANERE,

DEBET QUOMODO ILLE AMBULAVIT ET IPSE AMBULARE. ?'Quomodo Christus ambulavit ? In cruce enim positus ita pro inimicis (157) oravit, dicens : PATER, IGNOSCE ILLIS, QUIA NESCIUNT QUID FACIUNT. !Frenetici enim sunt, et a contrario

spiritu possidentur : et, ut nos !persequantur, maiorem persecutionem a diabolo patiuntur ; et ideo !magis ut liberentur, quam ut damnentur, orare debemus. Sic enim 5fecit et beatus Stephanus, qui gloriosissime primus Christi vestigia !sequutus est. Cum enim duris saxorum imbribus caederetur, pro !se stans oravit, pro inimicis vero suis positis genibus totis viribus Iclamavit et dixit : DOMINE

HOC PECCATUM. minum

IESU

CHRISTE, NE

STATUAS

ILLIS

!Si ergo putamus nos non posse imitari do-

nostrum,

imitemur

"9saltim

conservum

nostrum.

Imitemur etiam et beatum lacobum, !qui et ipse, cum a Iudaeis lapidaretur, fixis genibus pro suis perse!quutoribus subplicavit. 4. Dominus quoque in evangelio, ut inimicos diligere debeamus, !non dedit consilium, sed praeceptum. Aliud est consilium, aliud !?praeceptum. Consilium datur, ut virginitas Inimicorum

dilectio praeceptum est, non consilium.

conservetur, ut a vino let a carnibus abstineatur, ut vendantur

omnia et pauperibus erogentur. !Praeceptum vero datur, ut lustitia custodiatur, ut omnis homo divertat !a malo et faciat (1590)

1931- pro ineffabili pietate] L? Z T' ; per ineffabilem pietatem eu — ?! quod]

quomodo Z

?8 hoc etiam] i, Z ; et hoc e; hoc L? T

3? quomodo Christus

etc.] beic paullo aliterZ et vet. edit : quomodo enim Christus in cruce fixus erat, et tamen per viam caritatis currebat dicens, Pater ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt : et nos ergo cum patimur ab inimicis (pro inimicis Z) hoc clamare debemus, quia nesciunt quid faciunt. Phrenetici ee.

(157) 074. | Z

5 et] ozz.

A5 mets] codi dE 2 oak

0. €. p. erogentur] p. Z s; om. cet.

(156)

? positis] in terra zzser. Z uL,Z ; oz. e L* T

?! corde] Matth. 11, 29.

23 ojj5] I Petr. 2, 21.

?9 a» bulare] 1 loh. 2, 6.

ita] ozz.

8 Iesu Christe] € L7? ; lesu T ;

1? subplicabatur T'

16 ut vendantur

174: ut omnis h. d. a. m. e. f. bonum]

(157)

1 faciunt] Luc. 25, 54.

8 peccatum] Act. 7, 6o.

1? subblicavit] Ex Ruffini Hist. Eccles» osse

SERMO XXXVII.

165

bonum. Denique de virginitate dicitur : QUI POTEST !CAPERE CAPIAT ; de iustitia vero non dicitur, Qui potest facere faciat,

?sed : OMNIS ARBOR, QUAE NON FACIT FRUCTUM BONUM, EXCIDETUR !ET IN IGNEM MITTETUR. Consilium qui libenter audierit et fecerit, Imaiorem gloriam habebit : praeceptum qui non impleverit, nisi !paenitentia subvenerit, evadere poenam non poterit. Sic enim !praecepit dominus : DILIGITE INIMICOS

VESTROS,

BENEFACITE

HIS QUI ?*ODERUNT

VOS, ET

ORATE PRO PERSEQUENTIBUS ET CALUMNIANTIBUS VOS. !Et si quaeris quam mercedem accipies, audi quod sequitur : UT SITIS !FILII PATRIS VESTRI QUI IN CAELIS EST. Advertite quia, si inimicos !non diligimus, filii dei esse non possumus. Et qua fronte dicimus !in oratione : PATER NOSTER QUI ES IN CAELIS ?

Aut qua conscientia (158) dicere poterimus : DIMITTE NOBIS DEBITA NOSTRA, SICUT ET NOS DIMIT!TIMUS ? 5. Sed dicit aliquis : Ego audio scripturam dicentem AMAT lANIMA MEA AMANTEM SE. Amas filios et parentes? Amat

et latro, amat

5?et leo, amat

et draco, amant

et ursi,

amant et lupi. Si enim amantes !non diligimus, si filios vel parentes despicimus, peiores leonibus !et supradictis bestiis sumus;

si vero

amantes

tantum

diligimus,

!nihil ab ipsis

bestiis distare videmur, sicut et ipse dominus dixit : !S1 ENIM DILIGITIS EOS QUI VOS DILIGUNT, QUAM MERCEDEM HABEBITIS ? YNONNE ET PUBLICANI HOC FACIUNT ? ET SI SALUTAVERITIS FRATRES VESTROS !TANTUM, QUID AMPLIUS FACITIS? NONNE ET ETHNICI HOC FACIUNT ? !Qui ergo solos amicos diligunt, sicut ipsi videtis, adhuc in hac parte !publicanis et gentibus similes sunt. Ut ergo superiores et gentibus let bestiis simus, etiam inimicos et adversarios diligamus ; et timeamus lójllud quod dominus in evangelio dixit : SERVE MALE, OMNE DEBITUM !DIMISI TIBI, QUIA ROGASTI ME : NONNE ET TIBI OPORTUIT MISERERI !CONSERVO TUO, SICUT ET EGO TUI MISERTUS SUM ? Et quid postea ? !ITRADIDIT EUM TORTORIBUS, (157) ?5 persequentibus vestris i, ; persecutoribus vestris ve/. edi/. calumniantibus] maledicentibus Z vez. ed/z. vos] vobis u Z *? oratione] dominica add. e L? (158) * Amas] amantes te /nser. Z ^54: amat etleo] e L? T ; oz. n Z 9 vel parentes] ozz. e L?T ? amantibus tantum vicem reddimus Z 1 facietis e 13 gentibus 1? /oco] et bestiis ad4. Z 14simus] esse possimus e; essemus Z ESL EIDTIUTEUSOZIS te e? ft 43 sq.

1! conservo tuo] e u Z ; conservi tui L? T : ef. p. 166, /.

(157) 18004- do yirginijafe dicitur etc.] Eadem omnino leguntur in epist. «Coegisti me»: Flotileg. pattrist. fascic. XXx1v, p. 34, 16 sqq. (Bonnae 1933.)

?5 yog] Matth. 5, 44. ?7 es7] Ibid. 45. ?? cge[;;] Matth. 6, 9. (158) 1e0- d/5it/ipous] Matth. 6, 12. 5 amantem se] Cf. Prov. 8, 17.

1? cabiat] Matth. 19, 21.

1 faciunt ?| Matth. 5, 46. 47.

21 5iffetur] Matth. 3, 10.

V5 555 ?] Matth. 18, 32. 33.

19

C.

Si amantes

tantum

diligi-

mus, nihil a bestiis distamus.

166

S. CAESARII

DONEC

REDDERET

OMNE

DEBITUM.

SIC, linquid dominus,

ET

PATER MEUS CAELESTIS FACIET VOBIS, SI NON DIMI?'SERITIS UNUSQUISQUE FRATRI SUO DE CORDIBUS VESTRIS. Et iterum ipse !dominus ait : IN HOC COGNOSCENT OMNES QUIA MEI DISCIPULI ESTIS, !SI VOS INVICEM DILIGITIS ; et iterum : HOC EST MANDATUM MEUM, !UT INVICEM DILIGATIS ; et iterum :

QUI UNO,

Utriusque testamenti de amore inimicorum testimonia innumerabilia.

UNIVERSAM FACTUS

LEGEM

CONPLEVIT,

EST OMNIUM

REUS.

lOFFENDAT

AUTEM

Quod est hoc ?*unum,

IN nisi

quod supra diximus, MANDATUM NOVUM DO VOBIS, UT VOS IINVICEM DILIGATIS ? Quod, inquam, est hoc unum, nisi illud quod lapostolus dicit : OMNIS LEX IN UNO SERMONE IMPLETUR IN NOBIS : !DILIGES PROXIMUM TUUM SICUT TE IPSUM ? Sed ne forte aliquis dicat, llocum hunc non sic debere intellegi, audiat de hoc mandato iterum "apostolum sublimi voce clamantem : ET SI TRADIDERO CORPUS MEUM (159) UT ARDEAM, CARITATEM AUTEM NON HABEAM, NIHIL MIHI PRODEST. !Ipsa est vera et germana caritas, quae non solum usque ad amicos, Ised etiam usque ad ipsos pervenit inimicos ; sicut et dominus noster !tantam circa genus humanum cognoscitur habere caritatem, ut ?non solum supra bonos sed etiam supra malos pluviam dare, et !solem suum cotidie oriri concedat. 6. Etiam et illud ante omnia cum grandi reverentia et timore !recolere et retinere debemus, quod dominus in evangelio dixit : !SI DIMISERITIS, inquit, HOMINIBUS PECCATA EORUM, DIMITTET ET VOBIS PATER VESTER CAELESTIS PECCATA VESTRA ; SI NON DIMISERITIS, NEC !PATER VESTER CAELESTIS DIMITTET DEBITA VESTRA. Apostolus etiam leadem praedicat dicens : NEMINI MALUM PRO MALO REDDENTES. !BENEDICITE PERSEQUENTIBUS VOS, BENEDICITE ET NOLITE MALEDICERE; let iterum : NOLI VINCI A MALO, SED VINCE IN BONO MALUM ; et iterum : 1NON

DICTUM

REDDENTES

PRO MALEDICTO,

SED

MALUM

PRO MALO,

!E CONTRARIO

NEC MALE-

BENEDICENTES.

(158) 15 omne] e L? Z ; universum p ; oz. T ?7*d- et iterum 7/54. diligatis] excidit a L? T ?3 conplevit] Z p e£ vef. edit ; servaverit cer. ?* autem] ozz. T 24-?6 quid... quid e ?! completur p. vez. edif. in nobis] ozz. 1. 159) eu

1 ardeat Z $ et retinere] oz. Z U debita] L?:5 T Z vez. edit. ; peccata vestra] Doc JocoZ vet. edit. et u (infer uncinos) sequentia interserunt : In potestate

nostra positum est, qualiter in die iudicii iudicemur. Unde nescio qua fronte indulgentiam peccatorum suorum ante tribunal Christi obtinere poterit, qui deo praecipiente inimicis suis veniam dare non adquiescit iscadenmibibsso Ma 07. € ju (158)

15 debitus] Matth. 18, 34.

(159)

1 prodest] Y Cor. 13, 5.

20 yeg/rjg] Ibid. 55.

H vestra] Matth. 6, 14. 15.

7?2 d;]ioizis] Ioh. 13, 35. 73 di/jgatis] Yoh. 15, 12.

1? reddentes] Rom. 12, 17. 13 z;aledicere] Ybid. 14.

?3 rejs] Iac. 2, 10.

14 774/45] Ibid. 21.

26 dj]; eatis] Ioh. 13, 34. 78 70 i557] Gal. 5, 14.

16 benedicentes] Y Petr. 3, 9.

SERMO XXXVII.

167

Beatus quoque evangelista Iohannes, !qui super pectus domini recubuit, in epistola sua ita nos ammonet !dicens : QUI FRATREM SUUM ODIT, HOMICIDA EST ; ET SCITIS QUIA OMNIS !HOMICIDA NON HABET IN SE VITAM AETERNAM MANENTEM ; et iterum : QUI DICIT SE IN LUMINE MANERE, ET FRATREM SUUM ODIT, IN TENEBRIS !EST, ET IN TENEBRIS AMBULAT, ET NESCIT QUO VADAT; QUONIAM TENEIBRAE OBCAECAVERUNT OCULOS EIUS. Hoc loco fratrem omnem hominem debemus accipere. Dicit etiam ipse beatus Iohannes : SI QUIS DIXERIT !QUONIAM

DILIGO DEUM, ET FRATREM SUUM ODIT, MENDAX EST : QUI *"ENIM NON DILIGIT FRATREM SUUM QUEM VIDET, DEUM QUEM NON VIDET

!QUOMODO POTEST DILIGERE ? Sed iam, si iubetis,

ista sufficiant. Sunt lenim innumerabilia tam in novo quam in veteri testamento, quae !causam de qua loquimur validissimis testimoniis confirmare viden(160)tur; quae omnia longum est ut nunc caritatis vestrae auribus inti!mentur. Sed a sanctis animabus etiam parva pro magnis accipiuntur : Iquia et revera, cui parva sed tamen magna non prosunt, plura prodesse !nihil poterunt. Ergo, fratres carissimi, considerantes illud quod iam 5saepe dictum est, quia OMNIS LEX IN UNO SERMONE IMPLETUR IN NOBIS, lid est, DILIGES PROXIMUM TUUM SICUT TE IPSUM, non solum amicos !sed etiam ini-

micos diligite : quia quicumque hoc implere nolunt, !reliqua illis opera bona prodesse non poterunt. Et ideo ita omnibus linimicis vestris dimittite ut cum secura conscientia possitis in oral*tione

dicere

: DIMITTE

NOBIS

DEBITA

NOSTRA,

SICUT

ET NOS DIMITTIMUS !DEBITORIBUS NOSTRIS. Quod ipse prestare dignetur, qui vivit et regnat !in saecula saeculorum. Amen.

(159) 1? domini] in coena a4Z. p vef. edit. ?! est et in tenebris] oz. e L? ; T autem leg. in tenebris est (usque adhuc. Qui autem diligit fratrem suum in ]umine manet. et scandalum in eo non est ullum. Qui odit fratrem tenebris ambulat e/c ^! quoniam] e L? T Z ; om. &

(160)

$ parva] pauca Zegendum esse coni. Baluzius

uno]eL?TZ;inom.u

in vobis e L? ; oz. Z

suum»

ergo] vos autem Z

in

5in

7-9? quia zq. dimittite] /aec

zn yx uncinis inclusa, quia in mss. desiderabantur ; extant famen in codice Z, nuper reperto 9ea- oratione] dominica aZ. e L? T Z 159: 150/08. 077. Z,

Y recubui?] Cf. Ioh. 13, 25 ; (159) 219520 19 manentem] Y Ioh. 3, 15. 22 97/5] I Ioh. 2, 11.

?6 dj] isere ?] I Ioh. 4, 20. 8 Ze ipsum) Gal. 5, 14. (160) 1 gogfri;] Matth. 6, 12.

168

S. CAESARII

XXXVIII. Collect. : Q 6. nec usquam alibi. Edit. : ap. Maur. Append. yu 271. Omnino standum Coustantii iudicio : etsi plurimae sententiae ex Augustino haustae sunt, at sermo ipse omnibus ex partibus Caesarium auctorem prodit, nec quisquam hactenus, quantum

scio, in contrarium disputavit.

SANCTI AUGUSTINI DE DILECTIONE NON SOLUM AMICORUM !SED ETIAM INIMICORUM. ET QUIA POTEST FIERI UT ILLI QUI 5INIMICI SUNT ITA AD AMICITIAM REVOCENTUR UT ETIAM !MELIORES SINT QUAM ILLI QUOS PERSEQUI VIDEBANTUR. !QUOD ETIAM IN BEATO APOSTOLO PAULO EVIDENTER !IMPLETUM EST.

Frequenter in evangelio,

fratres carissimi,

audivimus

do-

minum ?dicentem : DILIGITE INIMICOS VESTROS, BENEFACITE Potens

est

Deus, qui nos impios dilexit, ex inimicis nostris iustos fa-

cere.

HIS QUI VOS ODERUNT. !Quare autem dominus dixit, DILIGITE INIMICOS VESTROS, nisl quia !passuri eramus inimicos ? Sed

dicit aliquis : Quis potest diligere linimicos ? Prius te dilexit impium deus tuus, qui nunquam fuit limpius : tu autem etiamSi lam non es impius, fuisti tamen aliquando ; ?*quia nemo fit iustus nisi ex peccatore, sicut frequenter cantavimus : (161) BEATI QUORUM

REMISSAE

SUNT INIQUITATES.

Non dixit,

Beati qui non fecerunt peccata ; sed, BEATI QUORUM REMISSAE SUNT INIQUITATES. !Si enim quaeris qui non fecerit, non invenies. Unde ergo quisque lerit beatus ? Si remittatur quod fecit, si tegatur quod commisit. Si *ergo iam tibi peccatum dimissum est, ille te insequitur qui nondum !est iustus. Et tu antequam iustificareris, alios persequebaris : perieras, !et inventus es; et ille, qui tibi adversatur,

invenietur,

et non

perse!quetur. Noli cogitare quod tuis meritis talis factus sis : quia gratia !dei te talem fecit. Et bene considerans videbis potentem esse deum, qui talem faciat eum, quem iuste tibi

videris odisse. (160) 13 impletum est] 7a fere inseriptio in Q? aliisque melioris notae zs;. 9 oderunt vos (22 ?5 quia] [od vet. edit. ; quando (161) 3 quisquam p 19 tibi] Q?'8 e codd. Rezig. German. ap. Maurinos ; om. y

(160)

?0 oderunt] Matth.

5, 44.

(161)

l iniquitates] Ps. 31, 1.

SERMO XXXVIII.

169

2. Dicis enim tu tibi quasi iustus : Magna est patientia dei, quae lillum talem vivere sinit. Atque utinam hoc solum dicas : sed timeo !ne insuper reprehendas dicens : Quid placuit deo talibus parcere ? !Tanta mala faciunt homines, et vivunt ? Sic dicat alius : O deus, quare vivit iste, qui tanta dicit, et

tuam iustitiam reprehendit ? Non !enim adtendit quid ipse dicat, sed adtendit quid alius faciat. Qui tibi !displicet, fortassis non reprehendit, nec effundit istas contumelias in Ideum, quomodo tu facis. Ecce puta quia deus, quomodo tu vis, !nulli malo velit parcere : quid de te facturus est, qui sine peccato ?'esse non potes ? Non adtendis ubi te inveniat? Roga ergo, ut non !solum aliis, sed etiam et tibi parcat. Hoc itaque, fratres, habent !quasi proprium omnes iniqui : nolunt ut parcat deus iniquis, et non !vident quid ipsi sint, etiam ex hoc ipso quod ita volunt. Sed ego lustus sum, inquis. Si tibi non parceret deus cum esses iniquus, ?5quomodo ad iustitiam pervenisses ? An forte volebas, ut deus usque 'ad te patiens esset, quousque tu pervenires ad iustitiam ? Quia deus lexten-

Quid

de

te

fiet, si nulli malo deus velit parcere?

dit pontem misericordiae suae, ut tu transire posses, hoc vis lut iam subducat, ne alius transeat ?

3. Diligamus ergo, íratres carissimi, inimicos nostros. Forte, qui *hodie est amicus tuus, talia peccata facturus est, ut in vita aeterna !tecum esse non possit : NON ENIM SCIS, QUID PARIAT CRASTINUS

!DIES. Et e contra, qui inimicus est,

forte sic ad paenitentiam Hierusalem

converltetur,

civis tuus esse mereatur,

ut in illa caelesti

et forte

letiam maior

efficiatur. Non vobis hoc difficile videatur. Interrogemus (162) scripturas, et in ipsis hoc evidentius cognoscere poterimus. Paulus 'apostolus prius sceleratus erat inimicus christianorum

: rapiebat,

lvastabat, saeviebat.

Ibi erat, quando la-

pidatus est martyr Stephanus. !Parum illi erant manus suae, manibus omnium lapidabat : quia, ?ut illi non impedirentur vestimentis suis, sed liberis manibus saxa !proicerent, omnium vestimenta servabat ; ac sic in omnium manibus !scelus operabatur. Videte virum una voce domini ex persecutore !factum praedicatorem. Praecessit eos quos oderat : illi enim omnes christiani, quos insequebatur, tales non erant, qualis ipse factus Pest. Non enim omnes illi apostoli erant, quod ipse factus est. Videtis !fieri posse, ut inimicus qui erat hodie, non

solum sit amicus et frater !in gratia, sed etiam praecedat et melior fiat. (161)

13 npe] quod Q? vez. eir.

4ijnquit2? ?? nostros] ozz. Q*'8

?7 bonfems musericordiae| Cf. (161) August. Enarr. in Ps. 95, n. 7. 8207/65] REEOS EZ 2MTS

M tanta] quare praem. edit.

3? eratQ8 vef. edit.

sic] sed 28

33 concivisQ9 vez. edit.

Cf. August. ^]apidaba?] (162) Append. serm. 189, n. 2.

Fieri potest ut inimicus

fra-

ter fiat in gratia, et etiam praecedat.

I70

S. CAESARII

4. Ergo, fratres mei, christiani illi omnes quos persequebatur !Saulus, putatis quia non rogabant ? Utique, si noverant Christum,

!^si christiani erant, si noverant

ipsum dominum

Iesum pro impiis !'mortuum. Non enim mortuus est pro fidelibus, sed mortuus est, !ut faceret fideles. Rogo vos, fratres, diligenter adtendite, dominus let salvator noster, qui mortem Oratio

lium

fide-

in Saulo

interfecit persecutorem.

suam

praestitit

infidelibus,

quale

!sit illud,

quod

servat

fidelibus ? Et hoc considerate, quia, quos perse?quebatur Paulus apostolus, bene noverant misericordiam dei, et !scie-

bant quod Saulus ille persecutor poterat fieri praedicator : et lideo oraverunt pro illo, et exauditi sunt. Ille persequebatur, sed illi !vicerunt : illi eum magis occiderunt et interfecerunt rogando pro eo. !Quomodo ? Ecce una voce prostratus est persecutor : surrexit enim ?*am non persecutor, sed praedicator ; qui ergo persequebatur, mortuus lest. Ouaere persecutorem, et non invenies lam, quia surrexit. Ergo !illi potius

occiderunt eum orando, quam ille persequendo. Et vos lergo, fratres, sic orate pro inimicis vestris, ut occidat eos deus : id lest, ut eorum

malitiam, quae vobis inimicatur,

occidat. Sic

enim ?'non occidit quod creavit, sed quod sibi ipsi fecerunt. Homo enim !et peccator, duo nomina sunt. In ipsis duobus nominibus quaere !quid fecerit deus, quaere quid suaserit diabolus. Homo a deo factus lest : peccatum suadente diabolo ab homine factum est. Quis horum !duorum te persequitur ? Si enim tu bene vivis, non te persequitur, ??nisi qui malus est : non ergo homo, sed peccator te insequitur. !'Roga pro homine, ut extinguat deus peccatorem. Cum enim mortuus !fuerit peccator,

nihil tibi adversabitur,

immo

consolabitur

vivens,

Iqui te in peccatis mortuus persequebatur. (163) 5. Non vobis ergo grave sit, per 1psius domini nostri misericor!diam vos obtestor : quia spes nobis alia non est, nisi dimiserimus !quicquid nos laeserint homines. Nemo nos fallat: aliud maius sacrificium non est, quod debeamus deo, nisi quicquid boni est, etiam *^malis hominibus, sed tamen Bomb Nullum Deo maius debetur

sacrificium, quam ut caritatem omnibus impenda-

mus.

nibus fecerimus. Dicit tibi deus : !'Ego non ex te cresco, sed tu ex me ; sacrificium volo, quod prosit !homini : sic ad me pervenit, quod tibi prosit. Potes mihi dicere : !'Non habeo quod tribuam indigenti, non possum ieiunare frequenter, let a vino vel a carnibus abstinere. Numquid potes mihi dicere, '?caritatem te habere non posse ? Ipsa est, cuius possessio tanto plus laugetur, quanto amplius erogatur. Dimitte ergo quod tenebas, ne ladversus te ille teneat aliquid, cui non habes quod dimittas. DIMIT!TITE, ET DIMITTETUR VOBIS ; DATE ET DABITUR (162)

?3 eum] enim p

(163)

? abstinere] non possum reper. edit.

rogando] orando yu

(163)

13 yobis] Luc. 6, 37. 38.

?6 quia] quod Q?

SERMO

XXXVIII.

I7I

VOBIS. Scitote, fratres !carissimi, quia duae sunt elemosinae : una cordis, alia pecuniae. !^Elemosina cordis est, dimittere

quod laesus es. Nam dare aliquid lindigenti aliquando quaeris, et non habes : indulgere peccanti, lquantum volueris, redundat tibi. Aurum, argentum, vestem, fru!mentum, vinum et oleum potest fieri ut aliquotiens non habeas, lunde pauperibus tribuas ; ut autem omnes homines diligas, et hoc *aliis quod tibi ipse velis, et ut inimicis tuis indulgeas, nunquam !te poteris excusare : quia si in cellario vel in horreo non habes quod !dare possis, de thesauro cordis tui potes proferre quod tribuas. Et !cum omnibus hominibus,

Eleemosyna cordis maior

multo quam

pecuniae.

etiamsi sola sit, bona voluntas

sufficiat, let elemosina cordis multo maior sit quam elemosina corporis, quis est ?qui vel umbram excusationis possit praetendere ? Et illud adtendite, !fratres, quia caritatis elemosina sine terrena substantia sufficit sibi: lilla vero, quae corporaliter datur, si non benigno corde tribuitur, lomnino non sufficit. Et quia, sicut ipsi videtis, fratres carissimi, 'ad remissionem.

fuerit,

omnium

?9caritas

peccatorum,

et

sufficiunt, nulla nobis

dilectio

si substantia

inimicorum

terrena

satis

non

abundeque

lexcusatio de hac re in die iudicii re-

manebit; nec dicere aliquis poterit, !'non se habuisse, unde sua peccata redimeret. 6. Et ideo, omnes homines

studeamus

toto corde diligere,

orantes, lut, qui boni sunt, meliores fiant, et in opere bono permaneant;

qui ?*mali

sunt,

cito

se corrigant;

timentes

illud, quod dominus com!minatus est dicens : SI NON DIMISERITIS HOMINIBUS PECCATA EORUM, !NEC PATER VESTER DIMITTET VOBIS PECCATA VESTRA. Sed magis cum (164) ipsius adiutorio laboremus, ut illud in nobis possit impleri : DATE, IET DABITUR VOBIS; DIMITTITE, ET DIMITTETUR VOBIS. Cum ergo secun!dum praefatam domini sententiam, qua dixit : SI DIMISERITIS HOMINIBUS !PECCATA EORUM, DIMITTET VOBIS PATER

VESTER

CAELESTIS

PECCATA

?VESTRA,

in potestate

nostra positum sit, qualiter in die iudicii iudicemur, !Idimittamus omnibus inimicis nostris ;ut libera conscientia possimus lin oratione dominica dicere :DIMITTE NOBIS DEBITA NOSTRA, SICUT !ET NOS DIMITTIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS. Quod ipse praestare dignetur, Iqui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(163) (164)

ZU Scy (2E 37 vobis] ozzn. (Q*:* ^ vobis] oz. (Q?

(163) (164)

37 yegfrg] Matth. 6, 15. ? yobis] Luc. 6, 38. 357.

5 vesfra] Matth. 6, 14. 9 nostris] Ibid. 12.

In

potestate

nostra

posi-

tum est, qualiter in die

iudicii

iudice-

mur.

172

S$. CAESARII

XXXIX.

Collect. : L 19. Edit. : e 9. u 274. Adnotarunt Maurini editores,

hunc sermonem in octavam Eligi, quae dicitur, homiliam fere totum transiisse : cf. Migne lat. 187, 615 D - 618 A. AMMONITIO ISTA CONTINET QUOMODO PIUS ET MISERICORS !DOMINUS IN POTESTATE NOSTRA POSUERIT QUALITER IN !DIE IUDICII IUDICEMUR. ET QUOD UNICUM AC SINGULARE !MEDICAMENTUM SIT CONTRA OMNIUM PECCATORUM VUL55SNERA DILECTIO INIMICORUM. ET QUOD NULLUS UMQUAM. IN VERITATE SE POTERIT EXCUSARE QUOD NON POSSIT !DILIGERE INIMICOS SUOS.

Medicamenta peccatorum, duo genera eleemosynarum.

Pius et misericors dominus sciens fragilitatem generis humani !sine qualibuscumque peccatis praesentem vitam non posse transigere, ?talia medicamenta dignatus est providere, quae non solum divites, !sed etiam pauperes possint peccatorum suorum vulneribus adhibere. !'Quae autem sunt ista medicamenta ? Illa utique duo, de quibus dominus !dixit : DATE, ET DABITUR VOBIS ; DIMITTITE, ET DIMITTETUR VOBIS. IDate et dabitur vobis, pertinet ad elymosinam, quae datur esurientibus, ?*nudis atque captivis. Dimittite, et dimittetur vobis, pertinet ad ely!mosinam per quam indulgetur omnibus inimicis. Si se pauper quisque !voluerit excusare, quod esurientem

pascere,

nudum

vestire,

captivum

liberare

non

possit, nullatenus in veritate poterit dicere, non posse (165) suis inimicis vel adversariis indulgere ; ut preces, quas nobis iudex !peritus caelestis dictavit, securus in oratione dominica dicat : DIMITTE !NOBIS DEBITA NOSTRA, SICUT ET NOS DI-

MITTIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS; let illam evangelicam sententiam sine aliquo metu audiat: SI DIMI?SERITIS HOMINIBUS PECCATA EORUM, DIMITTET ET VOBIS PATER VESTER !CAELESTIS PECCATA VESTRA : SI AUTEM NON DIMISERITIS, NEC PATER (164)

15* omnium p. vulnera] L^?5; omnia peccata e pu

15 dilectio ini-

micorum] L.*?8 ; oz. e y

(163)

1**- judexperitus 4/9 fenore L^? ; iurisperitus cogi. Maur.

(164)

?3 vobis] Luc. 6, 38. 37.

(165)

3 nostris] Matth. 6, 12.

SERMO

XXXIX.

173

IVESTER DIMITTET PECCATA VESTRA. Satis nobiscum delicate agitur, quando in nostra potestate ponitur, qualiter in die iudicii iudicemur, !si dimiseritis, inquit, dimittetur vobis ; si non dimiseritis, non dimitte!?tur vobis.

2. Sed dicet aliquis : Non possum indulgere inimicis meis. Si Inon habes peccatum quod tibi indulgeat deus, licet tamen forte, !potes dicere, quod non velis indulgere proximo tuo. Si vero inconpara!biliter plus peccasti tu deo quam in te peccaverit homo, quare iubente !^domino non dimittis parum, ut tibi deus dignetur dimittere multum ? !Non enim vobis deus praecepit : Ieiunate plus quam potestis, et a !vino vel a carnibus abstinete, vigiliis vos frequentius adfligite, ad !orientem vel ad occidentem cum infinitis laboribus vel periculis Inavigate. Nihil horum nobis imponitur : sed hoc nobis iubetur, ?»it

adtentius

arcellas

conscientiae

nostrae

considerantes,

nullum !hominem in hoc mundo odio habeamus, implentes illud quod ipse 'dominus dixit : OMNIA QUAECUMQUE VULTIS UT FACIANT VOBIS HOMINES, !ET VOS FACITE EIS SIMILITER. Et quia nullus est qui quod aut in deum !aut in hominem peccaverit sibi dimitti non velit, quare non facimus aliis quod nobis fieri volumus : ut fiat in nobis illud quod ait apoIstolus : OMNIS LEX IN UNO SERMONE IMPLETUR IN VOBIS : DILIGES PRO!XIMUM TUUM SICUT TEIPSUM ? Unde opus est ut nosmetipsos minime !falsa securitate decipiamus, credentes quod si noluerimus proximis !nostris dimittere, peccatorum nostrorum indulgentiam mereamur "accipere. Cum grandi enim tremore consideranda est illa terribilis let metuenda domini nostri sententia, quam servus ille crudelis meruit laudire : SERVE MALE, OMNE DEBITUM DIMISI TIBI, QUIA ROGASTI ME ; INONNE ERGO ET TE OPORTUIT MISERERI CONSERVO TUO, SICUT ET EGO !TUI MISERTUS SUM ? Et quid post haec ? TRADIDIT, INQUIT, EUM TORTORI(Í66)BUS, DONEC REDDERET OMNE DEBITUM. Et ut hoc etiam tardioribus linsinuaret, adiecit : SIC ET PATER MEUS CAELESTIS FACIET VOBIS, SI !INON

DIMISERITIS UNUSQUISQUE FRATRI SUO DE CORDIBUS VESTRIS. Cum !enim absque ullo labore corporis, si toto corde dimittimus fratribus 5nostris, possimus indulgentiam pro omnibus peccatis nostris promereri, lquam excusationem in die iudicii habere poterimus, si hoc quod ipso adiuvante facillime possu(165)

12]icet tamen] eras. zz L?

gate] L4 ; omia infinitivo e

Jr oZ inser. LA

(163)

20219 Ieiunate... abstinete... adfligite... navi-

1 arcellas] L^? ; arcam e &

?6 in vobis]

39i]a] amara (ex amore) 29 mereamur] praez. non L'? Gm 33 conservi tui Lr? : ef. p. 168, 17 3? omne] Lt? ; ozz. e p

? yesfra] Ibid. 14 et r5.

?3 similiter] Matth. 7, 12.

?? fejhsug?] Gal. 5, 14.

94 6575 2] Matth. ul). De. Bg (166)

1 debi;zum] Matth.

3 yesfris] Ibid. 55.

18, 34.

Sibi ianuam misericordiae

claudit, qui fratri non vult dimittere.

174

S. CAESARII

mus, implere neglegimus ? Ubi sine !dubio sententiam suam in nobis impleturus est dominus noster, ut lin quo iudicio iudicaverimus, in eo iudicio iudicetur de nobis, et Ysecundum

mensuram per quam proximis nostris indulgentiam 'dederimus remittatur nobis. Qui enim haec implere noluerit, ipse Isibl ianuam divinae misericordiae claudit. 3. Ouamlibet aliqua opera bona quisque fecerit, omnia evacua!lbuntur, si in eo caritas vera non fuerit, quae non solum

ad amicos, l^sed etiam usque ad ipsos perveniat inimicos ; quia non mentitur !beatus apostolus Paulus, in quo Christus est loquutus, dicens : SI 'DISTRIBUERO IN CIBOS PAUPERUM

Evulsa radice caritatis omnia in anima arescunt.

OMNES

FACULTATES MEAS, ET SI TRADIIDERO CORPUS MEUM UT ARDEAT, CARITATEM AUTEM NON HABUERO, !NIHIL MIHI PRODEST. Et quia RADIX OMNIUM MALORUM EST CUPIDITAS, ?et radix omnium bonorum est caritas, quid prodest homini si mille 'ramos aut cum floribus aut cum pomis pulcherrimis et amoenissi!mis habeat, si radix in eo viva et vera non fuerit ?

Quomodo enim levulsa radice cupiditatis omnes rami protinus arescunt et pereunt, lita qui per odium et iracundiam radicem in se caritatis extinxerit, ??»nihil in eo unde ad vitam aeternam

perveniat remanebit. 4. Ille vero qui supradicta mala in corde servat, et credit se !multis elymosinis peccata ipsa posse redimere, audiat dominum !in evangelio dicentem : SI OFFERS MUNUS TUUM AD ALTARE, ET IBI !'RECORDATUS FUERIS QUIA FRATER TUUS HABET ALIQUID ADVERSUM TE, ?'VADE, PRIUS RECONCILIARE FRATRI TUO ; ET TUNC VENIENS OFFERS !MUNUS TUUM. Sententia ista evidenter ostendit, quod sacrificium 'offerre vel elymosinam dare nihil proderit, nisi prius reconciliatio linimici praecesserit. Nam quod etiam orationem nostram deus non !velit audire, si odium voluerimus in corde servare, ipse

in evangelio ??dixit : QUI HABET MANDATA HAEC MEA ET FACIT EA, IPSE EST QUI DILIGIT (167) ME ; et, QUID PRODEST

QUOD

DICITIS MIHI DOMINE DOMINE, ET NON lFACITIS EA QUAE DICO ? Quae sunt ista quae dominus specialiter se !dixisse asseruit ? Illa utique, quae ad pacem et concordiam pertinent : !'DILIGITE INIMICOS VESTROS, BENEFACITE HIS QUI VOS ODERUNT; et illud : *PACEM DO

VOBIS, PACEM

MEAM

RELINQUO

VOBIS ; et

(166) $ suam] L!? ; oz. ep ?3 cupiditatis] arboris cori. Mazr. ?7 posse] p; 07m.e LV? ??adyversum te] relinque ibi munus tuum add. eu, 29 zz. infer lin. suppl. L? addito ante altare enim Zzser. LJ, zz0x del. L?

(167)

*ea| oz. ILU*

3 offers] L! ; offeres re//.

??vel]om.L'?

3*ipse]

vet illud : Pacem d. v. p. m. t. vobis] L2; oz. eu

(166) 1? 5rodest] I Cot. 13, 3. 1 cobiditas] 1 Tim. 6, 1o.

31 ]/45;] Matth. 5, 23. 24.

(167) 1 77e] Ioh. 14, 21. ? dico ?] Luc. 6, 46.

* oderunt] Matth. 5, 44. 5 yobis] Ioh. 14, 27.

SERMO XXXIX.

175

illud : IN HoC COGNO!SCENT OMNES QUIA DISCIPULI MEI ESTIS, SI DILECTIONEM HABUERI!TIS AD INVICEM. Nam si elymosinas largius damus, et secundum !Christi praecepta inimicis nostris non indulgemus, substantiam nostram '!deo offerimus, et animam nostram adversario subiugamus. Et iam "videte, si iusta ac deo placita possit esse ista divisio : non enim tam res Inostras, quam nos ipsos desiderat deus. Nam quia nos scit multum

!amare terrenam

substantiam,

Placere

non

potest, qui res suas Deo, animam. offert adversario.

ideo vult sibi offerri

quod amamus ; ut !secundum illius praeceptum, ubi praecesserit thesaurus noster, illuc !sequatur et cor nostrum, et sacer-

dote dicente SURSUM CORDA, cum P5secura conscientia respondere possimus nos habere ad dominum. 5. Quis enim non contremescat illam, quam et frequenter sugges!simus et iugiter insinuare debemus, beati Iohannis apostoli senten!tiam ? QUI, inquit, FRATREM SUUM ODIT, HOMICIDA EST ; et iterum : !QUI DICIT SE IN LUCE ESSE, ET FRATREM

SUUM ODIT, IN TENEBRIS EST ?USQUE ADHUC ; et : QUI ODIT FRATREM SUUM, IN TENEBRIS EST, ET IN !TENEBRIS AMBULAT, ET NESCIT QUO EAT; QUONIAM TENEBRAE OBCAEICAVERUNT OCULOS EIUS; et illud : ITINERA EORUM, QUI INIURIAM RETIINENT MALEFACTI, IN MORTE. Et quia, secundum haec quae

supra !suggessimus, nulla nobis vel umbra alicuius excusationis remanet,

?*totis viribus cum

dei adiutorio

laboremus

implere quod praecepit, lut mereamur accipere quae promisit. Et ut reliqua opera bona, quae!cumque inspirante deo facimus, non perdamus, caritatem velut !matrem bonorum omnium fideliter domino inspirante servemus. Et !ut haec quae supra suggessimus plenius et evidentius possitis agnoscere, *parum aliquid de opere sancti Augustini ad rem de qua suggessimus Ipertinentem credidi adiungendum, quo manifestissime probetur inullum hominem posse dei misericordiam promereri, qui duo praecepta !caritatis contemnens inimicis suis neglexerit toto corde dimittere. (168) 6. Sanctus Augustinus episcopus cum de illo paralytico qui Itriginta et octo annos habebat in infirmitate sua tractaret, sic ait : IQuadragenario numero, fratres carissimi, cursus vitae

nostrae et !conversatio nostra in scripturis divinis mystice designatur. Ideo *enim et ante pascha, quod praesentem vitam

2L eat] vadat Ib? 14 corda] da posz. add. L4 ? nostram] ozz. e p (167) 30 Agustini L^? ? habebat] agebat L^? 1 Augustinus] Agust. L^? (168)

(167)

? invicem] loh. 13, 55.

18 e;7] I Ioh. 5, 15.

20 245;/] I Ioh. 2, 9. 22 9j,5] Ibid. 11.

?3 j5 norte] Prov. 12, 28 iuxta Lxx. (168)

in Ioh.

1 Augustinus]

Cf. Tract.

r8

Bonorum omnium mater est caritas.

176

S. CAESARII

significat, quadraginta !dierum ieiunium observamus, ut pascha, quod aeternae vitae imaginem !gerit, cum gaudio celebrare possimus. Ideo et Moyses quadraginta !diebus ieiunavit, et Elias similiter quadraginta, et dominus ac sallvator Augustini expositio de paralytico duo minus habente.

noster

quadragenarium

ieiunium

consecravit,

et in

heremo populus Israheliticus quadraginta annis demoratus est, postquam !meruit de Aegypto liberari. Unde sicut videtis, fratres carissimi, !quadragenarius iste numerus bonorum christianorum et sanctorum !omnium figuram significare videtur. Languidus vero ille, de quo !in evangelio legimus quia iacebat, typum generis humani habere !5videbatur. Quod autem triginta et octo annos in languoribus positus lerat, de illo quadragenario numero quem supra diximus duo minus l!habens, videamus quae sunt ista duo quae deerant illi numero conse!crato. Et quae erunt, fratres, nisi duo praecepta

caritatis, dilectionis !videlicet dei et dilectionis proximi; quae duo talia sunt, ut sine ?ipsis reliqua nihil prosint ? Et si qua sint opera bona, et virginitatem !vel martyrium quis habeat, si ista duo in quibus TOTA LEX PENDET !ET PROPHETAE non habuerit, languidus et paralyticus iacet. Venit 'ergo Christus, et per gratiam Spiritus sancti exhibuit nobis ista duo, ut diligeremus deum, diligeremus et proximum. Denique et ?5pro illo, qui inciderat in latrones, duos denarios dedit, et

apud Samalritanos duos dies transegit, uti eos in caritate dei et proximi confir!maret. Et vidua illa in typum ecclesiae duo aera misit in gazofylacium, !et dominus ad praedicandam caritatem binos discipulos destinavit. !Ista enim duo, ut diximus, ante adventum Christi humanum genus ??"habere non

meruit.

Adtendite,

fratres, quia et dominus

duo dixit,

llla utique quae ei deesse videbantur : SURGE, et TOLLE GRABATUM !TUUM. Ista duo languidus ile minus habebat. Quid est SURGE, nisi 'dominum dilige ? Omnis enim qui deum diligit, sursum cor habet. !Et quid est hoc, TOLLE GRABATUM TUUM, nisi dilige proximum ?*tuum ? Quae dilectio proximi in portando grabatum designatur. (169) Apostolus dicit : 1Nv1CEM ONERA VESTRA PORTATE, ET SIC ADIMPLE!BITIS LEGEM CHRISTI. Si ergo praeventus fuerit in aliquo frater tuus, Iportetur a te ; et si tu praeventus fueris, sustineat te. Ergo SURGE, !dilige deum ; et TOLLE GRABATUM TUUM, dilige proximum tuum, ?id est, porta onus, in quo requiescas. Ista duo (168) $ jeiunamus et observamus Lt? 18-19 dilectio... dilectio j ?? qua] JL 9 (uS cr qm ?8 praedicandam] repertam ;zser. L^? bipertitam E/ig d quae] L?;om.eyu

(dsl |JEEP c p

(169)

3 surge] est zzser. L1?

(168)

?2 bropbetae] Matth. 22, 40.

34 1/4757] Ioh. 5, 8

Gm

(169)

? Crisi] Gal. 6; 2.

SERMO XL.

177

humano generi neces!saria erant. Sed habere ea in se omnino non poterant ; quia CARITAS !DEI DIFFUSA EST IN CORDIBUS NOSTRIS, non ex nobis, sed PER SPIRITUM !SANCTUM QUI DATUS EST NOBIS : ipso adiuvante, qui vivit et regnat !in saecula

saeculorum. Amen.

AL. Collect. :L 6. T 4. Edit. : e 14. u 275. Brevis et a librariis rarius seorsum exscripta homilia, quae tamen Caesarii sensus et elocutionis artem omnino referat.

SINCIPIT EXPOSIIIO QUARE. SANCII ET TUSII VIRL IN HOC SAE!CULO IN PECCATORIBUS VINDICAVERUNT.

Iudicia

dei,

fratres

carissimi,

plerumque

sunt

occulta,

nunquam !tamen iniusta. Et quia in aliquibus peccatoribus legimus a sanctis !viris in praesenti saeculo vindicatum, qua ratione factum sit P?subtilissima fidei puritate debemus aspicere. Quia enim in veteri !testamento peccata puniri corporahter videbantur, omnibus praebe!bantur exempla, quotiens aliquibus inrogabantur digna supplicia. Quod tamen non quisque ut voluisset de populo secundum suam liracundiam exercebat ; sed praepositi vel iudices, ut ceteri metum ?haberent, iustissime vindicabant.

Denique

beatus

ille Moyses,

Iudicia Dei plerumque occulta, nunquam iniusta.

In lege iudices populi iuste soli

vindica-

bant.

de quo legimus quod MiTISs fuerit SUPER OMNES HOMINES descendens de monte, !quia populum idolis sacrificasse cognovisset, tria milia de populo iussit interfici, non ut iracundiae suae satisfaceret, sed ut dei iniuriam vin!dicaret, et ut ceteri videntes

nunquam

talia

peccata

exercere

praesu?*merent.

Et ut intellegamus quo animo hoc fieri iusserit, regressus ad Idominum supplicavit, dicens :SI NON DIMISERIS POPULO TUO PECCATUM !SUUM, DELE ME DE LIBRO TUO QUEM SCRIPSISTI. Ecce veram et integram !caritatem : paucos interfici iussit, ut sexcenta milia exceptis mulieribus let parvulis liberaret; quia nisi ille zelo dei commotus in paucos (170) vindicasset, (169) eI?

13 in aliquibus] e L^5 T ; in lege de quibusdam pu ?? cognovisset] L? T';cognovit e ju

(169)

9? gobis] Rom.

?1 fogriges] Num. 12, 3.

5,5.

16 corporaliter] oz.

!? seribsisHi] Ex. 32, 32.

Quo animo hoc fecerint Moyses,

178

Phinees,

S. CAESARII

cunctos dei iustitia perdidisset. Beatus quoque sacerdos !Finees unum de principibus cum alienigena concumbentem manu !propria gladio interfecit. Et quo animo hoc egerit, dominus ipse !testimonium dedit, dicens : FINEES ZELO MEO COMMOTUS PLACAVIT PSIRAM MEAM, UT NON DISPERDEREM UNIVERSUM POPULUM MEUM. Hoclenim fecit Finees non carnali odio, sed zelo et amore divino ; non

Helias,

!ut se vindicaret, sed ut

populum de dei iracundia liberaret. 2. Quam rem et beatum etiam Heliam perfecisse cognoscimus : lad quem cum superbissimus et sacrilegus rex quinquagenarium cum suis militibus destinasset, mandans ei ut ad se veniret, beatus !Helias dolens de perditione populi sui, quem impius ad idola colenda !persuaserat, in Spiritu sancto dixit ut descenderet ignis de caelo, let consumeret eos ; ut istis

percussis in corpore, alii sanarentur in !corde. Sed quia nihil apud eos medicamentum spiritale praevaluit, !5etiam et alium quinquagenarium, qui et ipse cum superbia venerat, !Spiritus sanctus per os Heliae cum suis interfici iussit. Quam !rem qua pietate Spiritus sanctus, vel quo animo Helias fecerit, humilitas illius quinquagenarii, qui tertio loco venit, ostendit : in quo levidenter agnovimus, quod si se prius humiliasset humana fragilitas, ?statim indulgentiam dedisset divina misericordia. Neque enim cre!dendum est quod ilh ideo ad Heliam missi fuerint, ut illum inter!ficerent, sed potius ut ad

regem vocarent. Et ideo beatus Helias !non iracundiae suae satisfecit, sed dei potius iniuriam vindicavit. 'Hoc etiam de sacerdotibus idolorum in monte Carmelo exercuit, ?*5quando omnes interfici iussit ; scilicet ut falsa religio cum suis extincta Idoctoribus verae religioni locum in humanis cordibus daret. Quod !totum beatus Helias non sua virtute, sed potentia sancti Spiritus lexercuisse credendus est. Denique si vis scire solus ipse Helias qualis !fuerit, quando eum paulisper sancti Spiritus gratia, ut eum probaret, *deseruit, unius meretricis minas ferre non potuit, sed fugit in deserto !viam quadraginta dierum. Ille ergo, qui suppeditante gratia dei per !Spiritum sanctum

caelum

verbo

clauserat,

et

ultrices

flammas

de

Isupernis venire fecerat, unius meretriculae sermonem. sustinere non !potuit. Hoc ideo dixi, ut agnoscamus quia totum illud non tam Helias, ?5quam Spiritus sanctus exercuit per Heliam. Et ideo nefas est credi !quod beatus Helias in his, quos fecit interfici, se voluerit vindicare. (170)

? recumbentem

€

^pacavit T'

1? veniret] venire deberet

deu

(170)

33 sermones p.

5 meug]

Num.

5universum] ozz. u

Ss'credi]re I5? Totcredetevm

25,

8 fecisse p

1? agnovimus] fosz. corr. agnoscimus IL?]

1r.

241g]

SERMO XLI.

179

(171) 3. Hoc etiam de beato Heliseo sentire debemus, cui cum luxu!riantes pueri clamarent

ASCENDE

CALVE,

ASCENDE

CALVE, Spiritus !sanctus, qui in ipso habitabat, imperavit ut ascenderent duo ursi, et llacerarent quadraginta duos pueros. Quod licet in mysterio factum *fuerit, et significaverit domini passionem, quando inridentes Iudaei !clamaverunt CRUCIFI-

Heliseus,

GATUR, CRUCIFIGATUR, sicut illi clamaverunt lASCENDE CALVE, ASCENDE CALVE, id est, ascende in crucem in loco !Calvariae,

tamen etiam secundum litteram ideo pauci percussi sunt, !ut plurimi sanarentur; ut quia prophetas Iudaei non solum contemne!?»bant,

sed

etiam

inridebant,

tali

plaga

percussi

agnoscerent potentiam !Spiritus sancti. Sed quia se emendare noluerunt, clamat ipse Spiritus !sanctus alibi per prophetam : PERCUSSI FILIOS VESTROS, ET DISCIPLINAM !NON RECEPISTIS. Si ergo hoc Spiritus sanctus operatus est, nefas est !beato Heliseo aliquid inputari, quia et revera tantam potentiam solus !^homo sine sancto Spiritu habere non potuit. Nam si sancto Heliseo 'aliquid inputamus, quasi de dei iusto iudicio disputare praesumimus. 4. Et ne forte hoc in solo veteri testamento factum fuisse putemus, ladtende illum beatissimum et mitissimum apostolum Petrum, et vide !quid per eum de Anania et Saffira fuerit Spiritus sanctus operatus. ?'Ouod utique non ideo factum est, ut se beatus apostolus vindicaret, !qui nullam ab eis pertulisse iniuriam videbatur : sed Spiritus sanctus !per os eius pullulantem exemplum pessimum infidelitatis in ipsa radice Isuccidit. Haec ergo omnia spiritaliter et fideliter cogitantes, nihil !sinistrum de sancto iustorum zelo vel iudicio suspicemur : quam ?*rem nobis ipse dominus et salvator noster praestare dignetur, qui Icum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. !Amen.

seb

Collect. : W 23. Z 24. G 71. Long. I, 8 ; nonnunquam etiam reperitur collectioni C adiuncta cum inscriptione « Liber s. Augustini epi. de honestate mulierum » ; separatim vero in mss. H5-3* et 18 adten1 jnputare e Li? $ clamaverant p ^ factum] oz. L^? (171) dite p videte u ? pullulantem] eorr. pullulans L? ; pullulantes I! ; pullulans edit. 23 occidit e .'? zzanifesto errore librarii

? cg]ye] IV Reg. 2, 23. (171) 5 erucifiga?ur] Matth. 27, 23.

13 recebis?is] Hier. 2, 30. 19 $2/fira] Cf. Act. 5, 1 sqq.

et in novo testamento Petrus.

180

S. CAESARII

alis multis. Edit. : olim s. Augustini de Temp. 250, tum apud Maur. p. 293 ; cui tamen editioni textus veterum editionum longe antecellit, et ad mss. WZH? propius accedit, recensio autem y ad

textum homiliarii Alani Farfensis. Neque mirum, si in tam lubrico

argumento amanuenses nonnulla aut inmutare aut (172) ex toto

resecare fas sibi duxerint. « Stilus » Maurinorum iudicio « omnino

refert Caesarium » : qui et maximam similitudinem cum epistola « Vereor » ad Caesariam eiusque congregationem ostentant, et ad canonem IO synodi Agathensis lectorem remittunt.

DE INDIGNA

FAMILIARITATE EXTRANEARUM RUM ET !'DE MARTYRIO.

MULIE-

Nemo dicat, fratres carissimi, quod temporibus nostris marItyrum certamina esse non possint : habet enim et pax martyres 5suos. Nam, sicut frequenter suggessimus, iracundiam mitigare, libildinem fugere, iustitiam custodire, avaritiam contemnere, superbiam !humiliare, pars magna martyrii est. Non

incongrue

dictum

est, !fratres,

avaritiam

contemnere,

iracundiam mitigare, libidinem fugere. !Contemnenda est enim avaritia, quae nobis ideo iniqua lucra pro'?curat, ut nos suos faciat ; nostrl enim essemus, Ceteris vitiis resistendum, contra libidinem fugiendum.

si illa nostra non

lessent.

Contemnenda, inquam, est avaritia, quae velut ignis, quanto Iplus acceperit, tanto amplius quaerit. Iracundia vero mitiganda est, lquae prius nocituris inpedit quam nocendis. Quod autem libidinem !fugiendam esse suggerimus, apostolus Paulus evidenter ostendit, qui, cum omnibus vitiis praedicaverit resistendum,

dum

contra

libidinem

!loqueretur,

non

dixit,

resistite, sed FUGITE FORNICATIONEM. Ac sic !contra reliqua vitia deo auxiliante debemus in praesenti resistere, libidinem vero fugiendo superare. Sic et alibi in scripturis divinis llegimus : NOLI, inquid, ADTENDERE IN FACIEM VIRGINIS, NE TE

SCAN"DALIZET VULTUS EIUS. Et beatus Ioseph ut inpudicam dominam posset levadere, pallium quo adprehensus fuerat reliquit, et fugit. Ergo !contra libidinis impetum adprehende fugam, si vis obtinere victoriam ; !nec tibi verecundum sit (172) l1praem. nomen Augustini H?* ez g]., Anathasii H?? ? martyrio] G ; sollemnitate martyrum DJ/Z 5freq. suggessimus] iam diximus frequenter p $51 superbiam humiliare] ozz. W/ H?* ibessent] Zis esset 115dà- quantum plus H* ; quanto magis ed/7. 33 inpedit] impendit ve£. ed/7. ; nocet i. 14 suggerimus a. P. e. ostendit] WZFI? ver. edi. ; diximus apostolo doctore (auctore H?*) evidenter didicimus & 15 resistendum praedixerit dum] oz. H* u 16]oqueretur] ozz. p dixit] ait pu sed] ag4. dixit u 15 divinis] oz. u

(172)

16 fornicationem] 1 Cot. 6, 18.

30 efus] Eicclizoy s.

SERMO XLI.

18r

fugere, si castitatis palmam desideras obtinere. Unde, fratres

carissimi, ab omnibus christianis, praecipue tamen ?5a clericis vel monachis, indigna et inhonesta familiaritas fugienda lest : quia sine ulla dubitatione, qui familiaritatem non vult vitare Isuspectam, cito dilabitur in ruinam. (173) 2. Sed forte neglegens quisque et minus de animae suae salute !sollicitus respondet et dicit : Ecce ego et familiaritatem

extranearum

mulierum

habeo,

et tamen

castitatis

ornamenta custodio. praesumptio : multi sunt. Sed dicit aliquis continentiam teneo,

Infelix est let nimium periculosa ista enim dum se putabant 5vincere, victi : Ego inter mulieres extraneas !habitans, et volo habere quod vincam. Quid est

Idicere, volo habere

quod vincam,

nisi, vivere desidero

sub

ruina ? !Sed ego, inquid, libidinis impetum tamquam adversarium meum !volo captivum iugiter retinere. Vide ne contra te incipiat ipsa capti'?vitas praevalere, et ubi te putabas obtinere triumphum, inde aeternum !incurras obprobrium. Inter omnia christianorum certamina sola duriora !sunt proelia castitatis, ubi cotidiana pugna est, et rara victoria : lgravem castitas sortita est inimicum, qui cotidie vincitur, et timetur. IEt ideo, sicut iam dictum est, nemo se falsa securitate deci-

piat, nemo ^de suis viribus periculose praesumat, sed audiat apostolum dicentem : !FUGITE FORNICATIONEM. David enim ille sanctissimus in mille passibus !mulierem nudam vidit, et statim homicidium fecit et adulterium ; let aliqui in una domo cum extraneis mulieribus habitantes putant !se castitatis obtinere triumphum : ignorantes dupliciter se apud *deum reos existere, dum et se ipsos in periculum inmittunt, et aliis

lexemplum perversae familiaritatis ostendunt. Ouanticumque enim lillorum stultitiam imitantes per inhonestam familiaritatem castitatis lornamenta perdiderint, illorum animae ab ilis in die iudicii requi'rentur, qui eis exemplum perditionis ostendunt. 252, Et ideo, fratres carissimi, contra mortifera blandimenta

et !contra adiutores diaboli, qui familiaritatem suspectam habere nec !metuunt nec erubescunt, ne nos exemplo suo decipiant, dei adiu!torium iugiter inploremus, ut nos DE (172) ?! unde] videte pu carissimi] ozz. pu, sed add. quomodo 2150- praecipue... monachis] ozz. W'; a monachis seu clericis ju. 2659 nor vult vitare

suspectam] vitare non vult mulierum yu

|. 1458, 79

(173) hocyg

5 sed] add. adhuc addit et pu 5 habitans] habito et p quid est] 244. ? yivere desidero sub ruina] volo habere quomodo peream p 19 ubi]

unde p — aeternum]

carissimi, quia /

20

in praezz. edit.

|. obprobrium] add. Considerate, fratres

—omnia] a7. enim pu

rno de] nec de IWZHS* una domo] om. &

(173)

?: delabitur W'EI* : ef. Thes. 7. /at.

1? oravem] add. namque p, — 1*** ne-

16 passibus] passus uu 18 et aliqui] et qui i extraneis] ozz. p 1? jonorantes] ignorant gu

in

16 fornirationerz] Y Cot. 6, 18. (eis

Inter omnia christianorum certamina, sola duriora sunt proelia castitatis.

182 Qui

castita-

tem, veritatem, iustitiam in se et in

alis defendit, martyr erit.

S. CAESARII

LAQUEO VENANTIUM liberare !dignetur : scientes quod in his malis, quae supra diximus, christianis ?*cotidiana martyria deesse non possunt. Si enim castitas et veritas let iustitia Christus est, sicut ille qui eis insidiatur persecutor est, lita et ille qui haec et in aliis defensare et in se custodire voluerit, (174) martyr erit. Et ideo qui haec tota animi virtute et ipse diligit, et ut !alii diligant et verbis simul et exemplis ostendit, et ubicumque veritas !vel iustitia sive castitas laborant, quantum praevalet se etiam ultro lingerit, et secundum quod vires habuerit defensare contendit, non ?unam sed plures coronas domino remunerante percipiet. Et ut haec lobtinere cum dei adiutorio mereamur, non solum extranearum

Quanto

vilior

condicio

lierum, ruina

mu-

tanto facilior.

!mulie-

rum sed etiam ancillarum nostrarum, vel quorumcumque viciInorum aut filiae aut alumnae aut ancillae unusquisque familiaritatem. !vel secretam conlocutionem vitare contendat quia quanto earum vilior condicio, tanto ruina facilior est. De familiaritate enim talium !Salomon nos ammonet, dicens :

NUMQUID ALLIGABIT QUIS IGNEM !IN SINU SUO, ET VESTIMENTA EIUS NON ARDEBUNT

? AUT AMBULABIT

!QUIS SUPER PRUNAS,

ET NON COMBURENTUR PLANTAE EIUS ? Et illud : !PRETIUM ENIM MERETRICIS VIX DIMIDIUM UNIUS PANIS ; MULIER AUTEM Il5PRETIOSAM VIRI ANIMAM CAPIT. O quanta iniquitas et quam lugenda !perversitas, ut animam, quam Christus suo sanguine redemit, luxu!riosus quisque propter unius momenti delectationem libidinis diabolo !vendat! Vere enim nimium plangenda et miseranda condicio est, lubi cito praeterit quod delectat, et permanet sine fine quod cruciat. ?*Sub momento enim libidinis impetus transit, et obprobrium infelicis lanimae permanet.

4. Sed dicit aliquis : Homo iuvenis sum, facio quod mihi delectat, let postea paenitentiam ago. Hoc est dicere : Percutio me crudeli .!gladio, et postea ad medicum vado; et nescit (173) IHe

?? his malis] W/H*; malis omnibus Z ediz. christianis] omnibus praez. 39 si] sicut i 3! sicut] sic et e/7. petrsecutor]a44. Christip, — ??ita

et ille] ille autem &

haec] oz.

aliis] ad. ista y

defensare] defen-

dere edif. (174) lipse]inse gu ? veritas] pax H? * defendere edi7. 454: non unam sed plures coronas] martyrii coronam H?* 5 percipit W^, ez serzuonem concludit Jer clausulam : quam rem vobis dominus pto sua pietate concedat, qui cum patte eze. ?51* quorumcumque vicinorum] H*:4 ; quarumcumque vicinarum Z edit. 3$ aut alumnae] ozz. H5:?4 1? denique de tale familiaritate F15 HAE alimenta e. n. ardeant H?* ; ut vestimenta e. n. comburantur H?^ unius] est gu AX cie rA 18 vendat] ac tradat a4. u

4 dimidius H5 miserenda F5

est] oz. Z 1? permanet] per diabolum in cruce manet vez. edi/. ZEE GS (gy. i a. permanet] et permanet sine fine infel. an. opprobrium p ?? mihi] me ed;7. delectat] «47. modo yq (173)

T2207.

?5 venantiug;] Cf. Ps. 90, 5 ;

(174)

13 ej; ?] Prov. 6, 27. 28.

15 c55i1] Ibid. 26.

SERMO XLI.

183

quod unius horae ?»puncto vulnus accipitur, sed vix longo tempore ad sanitatem pri!stinam revocatur. Qui enim adulterans dicit se postea paenitentiam lacturum, quare non timet, ne eum subitanea febricula superveniens !rapiat, et pereat ila delectatio, et succedat aeterna damnatio ? Et !quia de infelici libidine, unde supra diximus, credendum est illud ?'dictum esse quod propheta dixit, QUOMODO CONFRACTUS EST MALLEUS (175) UNIVERSAE TERRAE ? quamvis post adventum domini nostri Iesu !Christi per innumerabilia monasteria et per clericos vel etiam laicos !castitatem servantes quasi confractus

esse

malleus

ille videatur,

ladhuc

tamen,

quod

peius est, multo plures sunt, qui ab ipso malleo 5cotidie confringuntur, quam illi qui de ruina vel conlisione ipsius !liberantur. Unde iterum atque iterum rogo, ut diligentius considere!mus, et quantum possumus timeamus illud, quod dominus in evan!gelio dixit : QUI VIDERIT MULIEREM AD CONCUPISCENDUM EAM, IAM !MOECHATUS EST EAM IN CORDE SUO. 15. Pro qua re, sicut iam dictum est, non solum ab extraneis !mulieribus, sed etiam ab ancillis propriis refrenanda est et secreta !familaritas, et oculorum incauta fragilitas, ne illud inpleatur in nobis, quod dominus per prophetam terribiliter clamat dicens : INTRAVIT !MORS IN ANIMAS VESTRAS PER FENESTRAS VESTRAS. Per quas enim fenestras !?mors ad animas nostras ingreditur, nisi aut per visum oculorum, laut per auditum aurium ? Si per linguam aut amico aut servo tuo liusseris ut ad te meretrix adducatur, per os tuum ad animam tuam !gladius aeternae mortis ingreditur. Si autem consilium malum libenter !audieris, si detrahentem vel aliquid luxuriose loquentem aut etiam ?cantica turpia proferentem non respuis, per aurium tuarum fenestras !mors intravit ad animam tuam. Et quia dominus dixit QUI VIDERIT !MULIEREM AD CONCUPISCENDUM EAM, IAM MOECHATUS EST EAM IN !CORDE SUO, intellegitur quod voluntas perfecta faciendi reputabitur !pro opere facti; ac sic, dum

aliquis mulierem.

animo

libidinoso

25considerat, per fenestram. corporis in secretum cordis venenum !mortis instillat. Talis enim cogitatio, etiamsi aliquo inpedita casu !non impleat voluntatem suam, nihilominus (174)

?3 hoc est dicere] quomodo si dicat

periculum vez. edit.

?? subito febricola H* ; subitum

25 i]]3] illi H? vez. edt. ; om.

delectatio]dilatio p

(175) 154- nostri I, Christi] oz. ZH? ver. edit. ?innumerabilia] universa p ad concupiscentiam H5 — !! refrenanda est] inhonesta ista ;zser. FI? — !^in14 ad animas 1350- rpors intr. p. 33 dicens] ozz. H* pleatur in] eveniat i 15 4d a, n. ingreditur]intrat ad a. nostras p, — 159*«* aut vestras H?* ; og. ZH? in] H* vet. edit. ;ad. 1 ; ?5 corporis] 244. sui p. per... aut per] per... et Z ed. 0m. Z 268d- impediatur casu ut non impl. p,

1l ferrge 2] Hier. 5, 23. (175) ? 575] Matth. 5, 28.

1 pesfrg;] Hier. 9, 21. 23 575] Matth. 5, 28.

Multo plures sunt, qui libidine superantur, quam qui

ab

ea liberantur.

Voluntas faciendi reputabitur pro opere facti.

184

S. CAESARII

actionis crimine condemna!tur a domino : ac sic et illa casta est, cum qua libidinis malum voluit lexercere, et ille iam adul-

ter tenetur in corde. Et ideo audiamus prophe?'tam dicentem : OMNI CUSTODIA

SERVA COR TUUM ; et illud : AVERTE

!OCULOS

MEOS, NE VIDEANT VANITATEM. Quomodo enim si aliquis Icarbones ignis adprehendat, si eos cito proiecerit, nihil illum nocebunt, (176) si vero diutius tenere voluerit, sine vulnere eos iactare non poterit, lita et ille qui ad concupiscendum oculorum defixerit aspectum, et libi'dinis malum in corde suscipiens moras in suis cogitationibus habere !permiserit, excutere eas a se sine animae plaga non poterit. Et ideo 5cum. propheta iugiter clamemus : OCULI MEI SEMPER AD DOMINUM, IQUIA IPSE EVELLET DE LAQUEO PEDES MEOS, Quod ipse praestare dignetur, !qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. !Amen. ATAT: Collect. : L 20. Edit. : y 288. Migne 67, 1085 ex MBP. XXVII,

345. Textum a Maurinis editum ope codicum collectionis L passim emendavi. Neque parum proderit haec homilia ad notitiam morum populi Arelatensis saec. VI. ineunte, ut taceam de iis quae profert Caesarius de lege tunc vigente, et de Romanae ecclesiae consuetudine circa eorum nuptias, qui se virgines non esse cognoscebant. CASTIGATIO AD EOS QUI UXORES HABENTES ADULTERIA 13COMMITTERE NEC ERUBESCUNT NEC METUUNT ; ARGUIT !ETIAM ILLOS QUI SIBI ANTE UXORES AUT POST UXORES !CONCUBINAS INFELICI CONSORTIO VOLUERINT ADHIBERE. Rogo vos, fratres, ut adtentius

cogitemus

causam

salutis

nostrae : let ut illa omnia mala quae de futuro iudicio scripta sunt possimus evadere, et ad illam beatitudinem quae nobis (195) 3954 prophetam] scripturam uu 3? illum] H?*; ei u 5;oz. Z vet. edit. (176) 1 jactare] proiecere H? ? oculorum]eZi7. ; oculos pleri. zzss. 3 suscipiens] si Zzser. H? ^ animae] occisione vel zzser. vet. edit. $ quia] quoniam edit. quod ipse] praestante domino e/c. y 072. Celera ? habentes] Li-?:5; habent et

ixdhibetipfoiaie

dignetur] ut supra a44. Z, e£ 1051: arguit e. i. q. sibi] oz.

14 mala] ozz. pu.

(175) 30 15,455] Ptov. 4, 25. 3! »a5i;ate77] Ps. 118, 57.

(196)

8 27005] Ps. 24, 15.

SERMO XLII.

185

promissa est mereamur feliciter pervenire, quantis possumus viribus, cum dei adiutorio !caritatem iustitiam misericordiam simul et castitatem servare tota lintentione animi studeamus ;

ut ista tamquam caelesti et spiritali quadriga ad principalem paradisi patriam rapiamur. Eamus illuc ?interim corde, ut, cum dies iudicii venerit, sequamur et corpore ; lut in nobis impleatur illud quod apostolus dixit : NosTRA AUTEM !CONVERSATIO IN CAELIS EST, et illud : CUM CHRISTUS APPARUERIT VITA !VESTRA, TUNC ET VOS CUM IPSO APPAREBITIS IN GLORIA. Nullam ergo !de istis quattuor virtutibus minus quam expedit diligamus. Quid ?*enim prodest tibi, si caritatem habere videaris, et iustitiam habere (177) non velis? Aut quid te adiuvare poterit, si misericordiam habere te !dicas, et castitatem non habendo te ipsum odio habeas, secundum !illud quod scriptum est : QUI DILIGIT INIQUITATEM,

Quattuor virtutum

quadriga ad patriam rapimur,

ODIT ANIMAM

ISUAM ? ?2. Et quia castitatem valde paucos babere velle cognoscimus, !de ipsa nunc caritatem vestram adtentius admonemus, propter illud !quod scriptum est : NEQUE FORNICARH, NEQUE MOLLES, NEQUE MASCU!LORUM CONCUBITORES REGNUM DEI POSSIDEBUNT ; et illud : NEQUE !ADULTERI, NEQUE EBRIOSI REGNUM DEI POSSIDEBUNT. Sed, quod peius Vest, multi sunt

qui etiam cum uxores videantur habere, persuadente !diabolo castitatem dissimulant custodire ; sed aut cum suis aut cum lalienis ancillis, vel etiam uxoribus aut filiabus extraneis, libidinis !furore succensi, ita adulteria committere nec metuunt nec erubescunt, lut nec deum timeant, nec homines

revereantur. Sed iustum erat, ?^fratres, ut apud illos qui tales sunt deberent tam frequentes et tot lannorum ammonitiones nostrae proficere : ut nec de medicamentis !sibi vulnera facerent, nec inde se occiderent,

unde

se vivificare potue!rant ;

quia castigatio sacerdotis, sicut oboedientibus ad gloriam, ita linoboedientibus erit ad poenam. Et quia illi, sicut iam dixi, nec

deum

Preverentur,

nec

hominem

metuunt,

vos,

qui

Christo inspirante let fidem et castitatem fideliter custoditis, si quando aliquos tam !sacrilega peccata committere cognoveritis, et semel et secundo et !tertio castigate ; et si vos audire noluerint, nec conloquium cum illis habete, nec ad vestrum

eos convivium revocate, nec in aliorum ?^mensis cybum cum (176)

TU simul] tantum praem. p

?3 tunc] ozz. p

(177)

* habere] servare ju

18 animi] ozz. p

tamquam]

$ nunc caritatem vestram] ozz. i.

oz. p

19 etiam cum]

om.lA? videntur L^? ; et add. s. /. L^. 1? veletiam u. a. f. extraneis] oz. L'-? 15 nec metuunt] oz. L^? ?! castitatem] L. '*?; caritatem ^ a]jiorum]

codd. collect. Li ; illorum p

22 £57] Phil. 3, 20. (176) ?$ gloria] Col. 3, 4.

4 sza7;] Ps. 10, 6. (177) ? possidebunt] Y Cort. 6, 9. 10.

Fideles

quali-

ter se gerant

erga impudicos.

186

S. CAESARII

eis sumite, secundum illud quod de talibus !ait apostolus : CUM HUIUSCEMODI NEC CYBUM SUMERE ; ut vel sic erubes!cant,

dum. se vident ab honestis et deum timentibus exsecrari. Si lenim hoc quod suggero non fuerit factum, quicumque ille est qui !fratrem aut vicinum suum adulteria committere novit, si illum ?'*arguere noluerit, in peccatis eius particeps illius erit, secundum illud quod scriptum est : SI VIDEBAS FUREM, SIMUL CURREBAS CUM EO, !ET CUM ADULTERIS PORTIONEM TUAM PONEBAS ; et illud quod ait lapostolus : NON SOLUM

Adulteri sacerdoti secrete denuntiandi sunt.

QUI FACIUNT EA, SED ETIAM ET QUI CONSENTIUNT lFACIENTIBUS. Illi autem qui adulteros nec ipsi arguunt, nec in notitiam (178) sacerdotis secretius ponunt, suspectionem nobis faciunt, quod ideo illos non arguunt, quia et ipsi talia peccata committunt. Mihi enim !sufficit, quod cum grandi dolore animi et infinito gemitu clamo. !Vos vero si et a vestris et ab alienis peccatis liberi esse vultis, nolite ?*parcere talibus; et si vos secretius et frequentius ammonentes audire !noluerint, facite hoc ad humilitatis nostrae notitiam pervenire, secun!dum illud quod dominus de peccatoribus in evangelio dixit : conRIPE ILLUM INTER TE ET IPSUM SOLUM : SI TE AUDIERIT, LUCRATUS ERIS !lFRATREM TUUM ; SI AUTEM NON TE AUDIERIT, DIC ECCLESIAE,

id est, pone

in notitiam. sacerdotis.

SI NEC

ECCLESIAM AUDIERIT, SIT TIBI ITAMQUAM ETHNICUS ET PUBLICANUS. Sed quod peius est, dum illi, lqui tantum malum committunt, ab aliquibus non solum non corri!piuntur, verum

etiam palpantur et blande accipiuntur, ideo ipsa !sacrilega crimina nutriuntur, et sine ullo timore ac verecundia perpeItrantur. Sed nos timere debemus illud quod de Achar, qui de Iericho !regulam auream furatus fuerat, scriptum est; quando pro unius hominis !peccato super omnes ira dei desaeviit, et nec requievit furor dei a !populo, donec ille qui malum fecerat domino iubente contereretur. 3. Cum enim illi de quibus loquimur uxores suas castas esse ?velint, qua conscientia adulteria nefanda committunt, et dicunt !sibi licere quod eis omnino non licet; quasi alia

praecepta deus !dederit viris, alia feminis ? Dicat quicumque

(177) ?5 de talibus] ozz. i. 30 in peccatis eius] p ; ozz. Li? (178) sacerdotis secretius] L5, defici? beic L^; sacerdotibus sacrilegos p suspicionem ? dominus de pecc.] ozz. dicitur y. 3 Jucratus es I? 1?1- ipsi ideo sacrilegia et crimina nutriunt, et... perpetrant p. comfra ozznes codd. 15 Acham, ex Achan corr. L? U nec quievit L$ ?? adulteria] ozz. p.

(177) ?6 sumere] Y Cot. 5, x1. 3? bonebas] Ps. 49, 18. 34 facientibus] Rom. 1, 32. (178) . !?pone in noliliam et iam p. 177, l. 34 sq.] Locutio haec in

Regula quoque Caesarii ad virgines haud semel occurrit, ut puta, n. 24 etizo: H publicanus] Matth. 18, rs. r7. 15 de /Acbar] C£. Ios. 7, 1 sqq.

SERMO XLII.

187

ille est, qua lege per!mittente crimina ista committat, cum a divina et ab humana lege lomne adulterium puniatur. Ideo tamen hoc malum non prohibetur, ?»quia a multis committitur. Sed quanto ab hominibus minus distrin!gitur, tanto magis divino iudicio gravius vindicatur. Nam illud quale lest, quod aliqui in hanc inpudentiam prorumpunt, ut dicant haec !'tam

Quod feminis non licet, viris aeque prohibitum est.

crudelia mala viris licere, et feminis non licere ? Nec adten-

dunt !quod et viri et feminae aequaliter Christi sanguine sunt redemti,

9et

simul

sacrosancto

lavacro

sunt

abluti,

et ad

altare domini accedentes !corpus et sanguinem domini simul accipiunt, et non est apud deum !discretio masculi et feminae,

NEC EST PERSONARUM ACCEPTOR DEUS. (179) Ergo quod feminis non licet, similiter et viris nec licuit umquam !nec licere poterit : sed quia infelix intromissa est consuetudo, ut, !si uxor inventa fuerit cum servo suo, puniatur, si autem vir cum lmultis ancillis in libidinis cloaca volutetur, non solum non puniatur, ?verum etiam a suis similibus conlaudetur ; et sibi

invicem loquentes, !quis hoc amplius fecerit, cum risu et cachinno stultissimo confitentur. !Sed istorum risus in die iudicii vertetur in planctum, et eorum ioca !convertentur in vulnera. Sed hoc illi faciunt, qui futurum iudicium !nec credunt omnino nec metuunt. 14. Ego enim cum libera conscientia clamo pariter et contestor, lquod quicumque habens uxorem adulteria commiserit, nisi paeniltentia prolixa et uberes elymosinae subvenerint, et a peccato ipso !non cessaverit, et si quomodo solet fieri subito mortuus fuerit, in laeternum peribit, nec illi nomen

christianum proderit : quia non !^solum non fecit quod dominus iussit, verum etiam quod Christus !prohibuit perpetravit. Cum. enim etiam uxorem cognoscere excepto !desiderio filiorum peccatum sit, quid de se cogitare, aut quam. spem !sibi promittere possunt, qui coniugia habentes per adulterium hoc Isibi praeparant, unde ad inferni profunda descendant, nec volunt ?apostolum audire dicentem : TEMPUS BREVE EST, SUPEREST UT QUI !HABENT UXORES TAMQUAM NON HABENTES SINT ; et illud : UT SCIAT !UNUSQUISQUE SUUM VAS POSSIDERE

IN HONORE ET SANCTIFICATIONE, !NON IN PASSIONE DESIDERII, 305d: et ad altare z;g. acci?! aliqui] ozz. i ?5 magis] codd., ozz. u (178) piunt] zz L^? desiderantur 5 conlaudatur ^ volutatur L'*? ? quia] L.*?9, posz. exp. L!, oz. p (179) JETEO

$ confitetur L?

1? non] L8

; ozz. y

15 dominus] codd ; Chri-

154. quod Christus prohibuit] p, oz. L^; contra eius iussa fosf. stus p 16 cognoscere] excidit Hn Je suppl. L?, contra eius praecepta scelera L^ ??ut et qui j 1? unde in infernum desc. qu M cogitant [12:6

(178)

32 deys] Act. 10, 24.

(1979)

?1 5/57] I Cot. 7, 29.

Etiam uxorem cognoscere

excepto

desi-

derio filiorum peccatum est.

188

Concubinorum multitudo impedit,

quin ab epiScopo omnes excommunicentur.

S. CAESARII

SICUT ET GENTES QUAE SPEM NON HABENT ? !Considerate quia qui uxores excepto desiderio filiorum utuntur, ?5si assiduas elymosinas non dederint, sine peccato esse non possunt. !Et si hoc de matrimonio legitimo dicitur, putas quid de illis futurum !sit in die iudicii, qui aut publica aut occulta adulteria committere !sine ulla divini timoris consideratione praesumunt. De quibus scri'ptum est : PECCATORES ET ADULTEROS IUDICABIT DEUS ; et illud apostoli, *quod iam supra dictum est : NEQUE ADULTERI REGNUM DEI POSSIDEBUNT. !Quid tibi prodest, infelix quicumque ille es, quod christianus vocaris, Isi per peccatum adulterii a regno dei excludi merueris ? (180) 5. Et hoc rogo, fratres carissimi, et ammoneo caritatem vestram, !ut quicumque uxores accepturi sunt, virginitatem usque ad nuptias !custodiant : quia quomodo nullus est qui sponsam violatam velit laccipere, sic nullus se debet ante nuptias adulterina commixtione ?corrumpere. Sed quod peius est, plures sunt qui sibi concubinas ladhibent, ante quam uxores accipiant : et quia grandis multitudo lest, excommunicare omnes non potest episcopus, sed cum gemitu let multis suspiriis tolerat et expectat, si forte pius et misericors !dominus det ilis fructuosam paenitentiam, per quam possint ad indulgentiam pervenire. Et quia hoc malum ita in consuetudine est missum

!ut putetur non esse peccatum,

ecce coram

deo

et angelis eius profiteor, !quia sive ante uxorem, sive post uxorem, quicumque sibi concubinam 'adhibuerit, adulterium committit ; et ex hoc peiorem adulterium, Rigor Romanae legis erga flios concubinarum.

Romae nuptialis benedictio lis denegatur, qui virgines se non esse agnoscunt.

quia, !cum nulla

ratione liceat, publice hoc sine ulla verecundia quasi ex lslege committit. Denique etiam ex hoc agnoscimus non leve esse !peccatum, ut quoscumque ipsae concubinae conceperint, non liberi, !sed servi nascantur. Unde etiam post acceptam libertatem heredi'tatem patris nulla lege et nullo ordine accipere permittuntur. Et iam !videte utrum sine peccato esse possit, ubi decus generosi sanguinis ?ita humiliatur, ut de hominibus nobilissimis servi nascantur. Nam !in tantum grave peccatum est, ut in civitate Romana qui voluerit luxorem ducere, si se virginem non esse cognoscit, ad accipiendam !benedictionem nuptialem venire penitus non praesumat. Etiam videte quam durum sit, ut cum illa, quam optat ducere, benedictionem ?9non mereatur accipere. (179)

?3 spem non habent] ignorant deum L9 Lg.

1* z) ; corr. uxotib. L!, uxore L? ; uxoribus p

(180) ? custodiant] servent i corr. peius L.^?; peius est L5 codd.

JE; (199) 12»

*^ uxores] L* ez T.*

3? sj peccato pg

? cum] ozz. Li? 19 ita] ozz. p. 13 peiorem 16 concubinae] dees? in p 18 accipere] oz.

permittuntur] habere 244. I.9

?3 praesumit codd., corr. ex praesumet

?5 accipere] qui eam debet ducere s. 7. ad2. I? ?3 haben?] 1 Thess. 4, 4. 5 et

?9 dens] Hebt. 13, 4. 30 possidebunt] 1 Cor. 6, 9. 1o.

SERMO XLHI.

.

189

6. Sed quando ista suggerimus, timeo ne sint aliqui, qui nobis !potius quam sibi velint irasci. Sermo enim noster quasi speculum 'caritati vestrae proponitur : et ideo quomodo matrona, quando !speculum adtendit, in se potius quod tortum viderit corrigit, et non ?'speculum frangit, ita et unusquisque vestrum quotiens in aliqua prae!dicatione cognoscit foeditatem suam, iustum est ut magis se corrigat, !quam contra praedicationem velut contra speculum velit irasci; !sicut et illi, qui aliquas plagas accipiunt, magis volunt vulnera curare, quam medicamenta contempnere. Ne ergo etiam ex hoc aliquis *5dupliciter peccet, si contra spiritalia medicamenta irasci voluerit, (181) non solum patienter, sed etiam libenter accipiat quae dicuntur : !quia iam ex aliqua parte a malo cognoscitur declinare, qui salubrem '!castigationem voluerit libenter accipere ; et cui mala sua displicent, liam illi ea quae bona sunt placent ; ac sic quantum se a vitiis separa?verit, tantum

se virtutibus propinquabit. Ouod ipse praestare dignetur, Iqui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

ECOLE Collect. : Z 26. et inter homilias additicias ad G9; item in codd.

Guelferb. 4096, Oxon. Bodl. 451, Clm. 14595 (— Em), H?8 al. Edit. : August. olim de Temp. 243, postea Append. ju 289. De lubrico rursus argumento agitur, eaque forte de causa rarius sermo hic descriptus est, a scriptoribus autem saepe truncatus et ex libitu immutatus ; textum pluribus locis codicum mss. ope emendavi : cf. inter alia d?vitiores p. 183, l. 18 ; distringere (corr. ex distinguere) p. 184, 1. 9. Ceterum absolutissima res est, Caesario eum a Maurinis iure ac merito restitutum esse : in re tam manifesta non existimo immorandum. Notatu porro dignum est, quod hic quoque n. 5 dicitur de benedictione nuptiali iis deneganda, qui

virgines non sunt.

AMMONITIO

1Ouando

UT IUGALIS CASTITAS CONSERVETUR, CONCU!BINAE NON HABEANTUR. castitatis

bonum,

fratres

carissimi,

ET

secundum

quod decet let expedit commendamus, forte aliqui adulescen(180)

?6 suggessimus p

?9 vidit

?? contra praedicatorem p

5$ ammonitio] 244. sancti 5 se] L2, corr. ex si L^ ; om. C£ealet JT,» (181) Augustini FH?$ iugalis] Z ; coniugalis F1? 853: et c, n. habeantur] ex s Z

1€ Quandocumque castitatem p

1 g]iqui] ozz. p.

:

Reprehensi peccatores

sibi potius quam praedicatori

debent

irasci.

I9O

Quare multi castitatem Servare non possunt.

S. CAESARII

tes et adhuc in viridi laetate positi dicunt : Iuvenes homines sumus, continere nos non !valemus. Quibus nos respondere et possumus et debemus, ne forte lideo castitatem custodire non possint, quia plus manducant quam "*expedit, et vinum amplius accipiunt quam oportet, et familiaritatem !mulierum

vitare nolunt, atque earum suspectam societatem. habere Inec metuunt nec erubescunt. Qui tales sunt, audiant apostolum 'dicentem : FUGITE FORNICATIONEM ; et illud : NOLITE INEBRIARI

VINO

!IN QUO EST LUXURIA ; et illud Salomonis

:

VINUM ET MULIERES APOSTA?TARE FACIUNT ETIAM SAPIENTES, ET ARGUUNT SENSATOS. Illi vero qui !dicunt quod castitatem servare non possint, respondeant nobis lutrum uxores habeant, an non. Si habent, quare non adtendunt illud, (182) quod dominus

Vir a virtute, mulier a mollitie.

Eorum

qui

nondum matrimonio iuncti sunt falsa excusatio.

in evangelio

ait, OMNIA

QUAECUMQUE

VULTIS

UT

FACIANT !VOBIS HOMINES BONA, ET VOS FACITE ILLIS SIMILITER ; et quare non !servant fidem uxoribus suis, quam sibi ab eis servari desiderant ? !'Cum enim vir.a virtute nomen acceperit, et mulier a mollitie, id est ?a fragilitate, quare contra

crudelissimam bestiam libidinem vult !'unusquisque uxorem suam. esse victricem, cum ipse ad primum libidinis ictum victus cadat ? 2. Hoc loco forte, qui adhuc uxoribus non sunt coniuncti, dicunt !se excusare posse, quia coniugia non habent, quibus fidem servare debeant ; et propterea se continere non possint. Istis, qui istam !falsam et miserabilem. excusationem conantur praetendere, iustissime !responderi et potest et debet, quia nullus magis inlicita vitare debet, !quam qui respuit quae licebant. Cum enim uxorem accipere liceat, let contra omnium scripturarum auctoritatem adulterium committere numquam liceat, quare cum dei gratia non accipis quod licet, et cum

!dei offensa praesumis committere

quod non licet ? Velim tamen 'scire, si illi qui uxores non habent, et, prius quam coniugiis copulentur, ladulteria committere nec metuunt nec erubescunt, utrum vellent !sponsas suas, ante quam. ad nuptias veniant, ab aliquibus adulteris ?violari. Cum. enim nullus sit, qui hoc patienter accipiat, quare unus!quisque sponsae suae non servat fidem, quam sibi ab ipsa servari !desiderat ? Quare uxorem virginem optat accipere, cum sit ipse !corruptus ? Quare viventi uxori deside(181)

1?nos] oz. p

?9 etiam] ZG? ; oz. u

1plus] amplius yg

19:4. abostatare] ad7. a deo G?

?? uxorem habent G8

illud oz. G5

(182) !dominus] ZG? Ez; veritas p ? bona] ZG? ; oz. ju et vos] ita G?; ita et vos Z 10 se] ZG? ; oz. y. Istis qui] ozz. G? H praetendetre] add. quibus ZG$ 33 enim] oz. i !* committere] ZG? Ez ; oz. y Es oz. GS (181)

18 fornicationem] Y Cot. 6, 18.

15 /jxurig] Eph. s, 18.

?9 sensg/05] Eccli. 19, 2

(182)

* sigüliter] Matth. 7, 12.

SERMO

XLIII.

IOI

rat copulari, cum per adul'terium iam in anima sit ipse mortuus, secundum illud quod scriptum ?5est : ANIMA QUAE PECCAVERIT,

IPSA

apostolus let illud iterum : EORUM ? 3. Sed fornicari

MORIETUR ; et illud,

clamat

terri!biliter

quod

: FORNICATORES ET ADULTEROS IUDICABIT DEUS; : NEQUE ADULTERI REGNUM DEI POSSIDEBUNT ; et lOMNES ADULTERANTES, TAMQUAM CLIBANUS CORDA forte putant aliqui, quod feminis ante nuptias ?non liceat, viris liceat. Ista punienda et nimium

gravia mala, quos !peius est, ideo a multis viris sine ullo ti-

more domini committuntur, !quia ita a pluribus in consuetudinem missa sunt, et ita vilia vel levia (183) ducuntur, ut iam

gravia crimina non conputentur. Nam in fide !catholica, quicquid mulieribus non licet, omnino nec viris licet. 'Uno enim pretio, id est, Christi pretioso sanguine redemuntur et lvir simul et femina

: in unam

fidem vocantur,

et in uno

In fide catholica, quicquid mulieribus non licet, nec

viris licet.

ecclesiae 5corpore congregantur : simul baptismi sacramenta percipiunt, simul !ad altare ad accipiendum corpus et sanguinem Christi accedunt, !simul utrique sexui praecepta donata sunt. Cum haec ita sint, qua !fronte vel qua conscientia, quod et viris simul et mulieribus non licet agere, soli viri se credunt inpune committere ? Sed illi qui hoc ?"facere praesumunt, pro

certo

cognoscant,

quod,

si cito non

emen!daverint,

et

fructuosa poenitentia non subvenerit, et sic subito de !hac luce rapti fuerint, aeterna illos flamma sine ullo remedio cruciabit. 4. Et illud quale est, quod multi virorum ante nuptias concu!binas sibi adsumere non erubescunt, quas post aliquot annos dimittant, !^et sic postea legitimas uxores accipiant ? Tractant enim apud se, lut prius de multis calumniis et rapinis iniustas divitias et iniqua !lucra conquirant, et postea contra rationem. plus nobiles quam ipsi !sunt vel divitiores uxores accipiant. Ecce quantis malis se obligant, !qui non solum luxuriae, sed etiam avaritiae vel cupiditati infeliciter ?servire desiderant. Unde coram deo et angelis eius contestor atque Idenuncio, deum ista mala et semper prohibuisse, et numquam ei !placita fuisse : et praecipue temporibus christianis concu(182) 30sed

?é et adulteros] viris Ez; p;

pudenda FI938

ZH?? ; om.

vitis enim

Z

gu

?8 3dulterantes] 39 ista] gd.

et adulteri a47. p

sententia

G?

punienda]

3? plurimis ZFI??

(183) 1dicuntur ZG? H?? Lov. edif. (qui famen coni. ducuntur) iam] inter inser. putentury, ^vitis.e.feminae u — ?sedetZ y — cito] add. se

ibeic[sqtZ GS ElSS J. 60) ; ditio res &

16 et iniustas p 3? divitiores] G? (cf. T/es. 7. /at. V. 1587, 20 eius] Z Ez ; oz. ?! deum] ozz.

(182) ?5 noriefur] Ezech. 26 deu5] Hebr. 12, 4.

18, 20.

?? bosstdebunt] Y Cor. 6, 9. ?3 eorug;] Os. 7, 4-

Concubinas

1092 habere licet iure fori, non jure

caeli.

S. CAESARII

binas habere 'numquam licuit, numquam licebit. Sed quod peius est, faciunt hoc !multi viri iure fori, non iure caeli : non iustitia iubente, sed libidine ?*dominante. Cum enim apostolus coniugia habentibus dicat : TEMPUS !BREVE EST, SUPEREST UT QUI HABENT UXORES TAMQUAM NON HABENTES !SINT; et illud : ABSTINETE AD TEMPUS, UT VACETIS ORATIONI, quomodo

Qui

concubi-

nam

publice

assumit,

gra-

vius peccat quam qui adulterat.

Multitudo concubinorum eos non sinit omnes excommunicari.

ladulteras concubinas permittit habere, qui castitatem servare etiam let in coniugiis positis praecipit ? Proqua re iterum atque iterum. ?voce libera clamo, quia, qui ante legitimas nuptias concubinam !sibi adhibere praesumit, peius peccatum facit, quam qui adulterium

SUMERE ; !multitudo

lis, qui prius violati

sunt,

nuptialis benedictio negatur

!committit

: quia, qui adulterat,

adhuc tam grave malum secrete vult lagere, in publico autem aut metuit aut erubescit committere ; ille !'vero, qui publice concubinam habere voluerit, fronte inpudentissima ?*rem execrabilem toto populo vidente licenter se putat admittere. (184) 5. Sed forte illi, qui isto peccato non sunt maculati, dicunt : Quare, qui hoc agunt, a communione non suspenduntur ? Ideo enim !tantum scelus a sacerdotibus minime vindicatur, quia a multis admittiltur. Si enim unus aut duo aut quattuor vel quinque mala ista facere *praesumerent, et poterant et debebant non solum a communione !suspendi, sed etiam a conloquio vel convivio christiani populi separari, Isecundum illud apostoli : CUM HUIUSMODI NEC CYBUM QUIDEM tamen

peccantium,

sicut

iam

dictum

est, prohibet sacer!dotes domini in illis distringere. Faciunt tamen boni sacerdotes quod possunt, et cum perfecta caritate contendunt orare et suspirare Hugiter, et gemitus ac rugitus effundunt ; ut in quibus propter infinitam multitudinem non possunt severitatem vel disciplinam eccle!siasticam exercere, monendo vel orando pro eis possint eos vel aliIquando ad paenitentiam provocare. Unde iterum atque iterum rogo l^pariter et contestor, ut qui uxorem optat accipere, sicut illam virginem linvenire desiderat, ita et ipse usque ad nuptias virginitatem custodiat : !quia tam grave malum est ante nuptias violari, ut, quando ad nuptias !ventum fuerit, benedictionem. accipere cum sponsa sua non mereatur; !et inpleatur in eo illud quod scriptum est : NOLUIT BENEDICTIONEM, "ET PROLONGABITUR

AB EO. Iam videte, si paenitentiae

remedium !non subvenerit, quid de illo erit, vel quali senten(184)

?suspenduntur]

separantur

Z

? distringere] Z ; distinguere y zzendose

om. Z Em

*$duo vel lll. HII. vel seu V. Z 1 effundere Z Ez

1 atque iterum]

1$ virginitatem custodiat] Z?? Ezz ; virgo sit p.

I*«- tam grave

malum z:q. ventum fuerit] ZH? Ez; ; si non fuerit anum p.

15 merebitur 1

1? impletur pg ? prolongabitur] ?! qua sententia p (183) $7572 RING ORT ?? org?ioni] Ibid. S.

620-

Z H?39?; elongabitur

pu Vulg.

vide &

(184) ? sumere] 1 Cot. s, 1r. ?9 zb eo] Ps. 108, 18.

SERMO XLIII.

193

tiae eum necesse lerit in futuro iudicio subiacere, qui iam in hoc saeculo benedictionem !cum sponsa sua non fuit dignus accipere. 6. Et illud adtendite, fratres, si in tam gravi periculo sunt qui ?*uxores

non

habentes,

aut

concubinas

sibi adhibent,

aut adulteria ladmittunt, quid de se infelices illi cogitant, qui forte coniugia habentes ladulterant, et insano furore vel crudeli infelicitate de iudicio dei !desperant : qui nec supplicia inferni formidant, nec praemia aeterna !desiderant ? Si enim fidem haberent, utique deo crederent, et venturum ?'iudicium cum tremore metuerent. Probatur enim quia hominibus cre-

Qui coniugia habentes

terant,

adul-

ne mi-

nimam quidem habent fidei scintillam.

Idunt, et deo non credunt ; ut publice, ubi homines vident, adulteria !metuant, et secrete, ubi deus videt, omnino non

timeant. Si qualem!cumque scintilam fidei haberent, sicut non permittunt servos suos (185) in praesentia sua peccare, ita nec illi in conspectu domini sui adulterare !praesumerent. Sed de talibus per prophetam clamat Spiritus sanctus : !DIXIT, inquid, INSIPIENS IN CORDE

SUO : NON EST DEUS. Certum est

lenim quia non credit deum esse, qui in tenebris et in occulto illa *praesente deo facit, quae publice facere praesentibus hominibus !pertimescit. Nescit infelix, quia VULTUS DOMINI SUPER FACIENTES !MALA, UT DISPERDAT DE TERRA MEMORIAM EORUM ? 7. Sed forte dicit aliquis : Ecce conpellente negotio aut iubente !rege ab uxore tot mensibus aut annis separatus quomodo castitatem !'servare possum ? Cui iustissime responderi potest, ut redeat ad uxorem !suam. Sed cum hoc negotiatori dixero, potest mihi dicere, quia, !si negotium dimiserit, non habeat

unde vivat.

Militans

dicit : Si lexercitum

deseruero, iracundiam. regis incurro. Istis talibus veraciter Idici potest : si timet regem, et ideo non redit ad uxorem suam propriam, debet timere deum, ut non tangat alienam. Nam quomodo lillum, qui non iussus relicto exercitu revertitur ad uxorem suam, !rex potest occidere, sic et illum, qui longe positus adulterat, potest !deus perpetua poena damnare. Rogo vos, fratres carissimi, si propter !negotii necessitatem et regis iussionem uno mense ab uxore sua, "interdum etiam longo tempore

separatur,

quare

propter

deum

et lanimam

suam tam longo spatio temporis castitas non servatur ? IMeretur ergo negotium, meretur regis iussio, ut tantis diebus (184)

?? hoc] ozz.

?5 non habentes] zz55. ; n. habent et

?6 committant

32 metuant] timeant p ZZ L128 (185) * et occulte Z ? disperdat] Z ; petdat u : 13 deseruero] Z ; dimisero m 15 nam] oz. Z 1? uno mense] Z ; unusquisque p ?? Meretur] quod praem. Z

(185)

ergo] ozz. Z

3 deus] Ps. 15, 1.

* eorum] Ps. 32, 17.

Temporaria ab uxore separatio a servanda castitate non excusat.

I94

S. CAESARII

non lagnoscatur uxor propria : et non meretur iussio dei et amor, ut non 'contingatur aliena ? Sed qui hoc propter negotiandi lucrum et regis ?'imperium servant, et propter deum servare dissimulant, sciant, qui !talia agunt, quod, si eis paenitentia non subvenerit, cum ante trilbunal Christi stare coeperint, ab auditu malo liberari non poterunt, !sed dicetur illis : DISCEDITE

A ME, MALEDICTI,

IN IGNEM

AETER-

NUM.

8. Et illud quale est, quod aliquotiens vir fortissimus

Turpe

est

virum, qui ferro non vincitur, libidine

superari.

procedens 9?ad proelium forte non minus decem inimicos occidat, et ex ipsa !victoria aliquam puellam de praeda accipiens, dum cum illa per adullterium iungitur, anima sua peccati gladio interficitur ? Et videte !quantum malum sit, ut aliquis crudelior existat in se, suam animam !occidendo per luxuriam, magis quam per carnalem victoriam adver(186)sariorum corpora trucidando. Vere lugendum est et dolendum, ut !ille qui, sicut iam dixi, decem adversarios vicit,

ab una muliere supere!tur ; et qui tot inimicos occidit in corpore, ab una puella iuguletur in !corde. Vere nimis grave malum.

est, ut vir fortis, qui ferro

non

vin?citur,

libidine

superetur : et eum mollia aut blanda subvertant, quem !dura non superant : et qui esse captivus vel servus hominibus dediIndignius

est

mente

servire,

quam

corpore.

lgnatur,

servus

esse

peccati

aeterni iudicis excusare, Sibi peccatores, non spiritali medico, irasci. debent

mereatur;

cum.

indignius

sit

mente servire lquam corpore, secundum quod scriptum est : A QUO ENIM QUIS !VINCITUR, HUIUS ET SERVUS EFFICITUR. 9. Haec ergo, fratres carissimi, si vobis ego non dixero, rationem !pro animabus vestris in die iudicii redditurus ero. Quicumque autem !magis mihi irasci quam se emendare voluerit, non habet unde de lignorantia se possit ante tribunal ut dicat !se non fuisse admonitum,

nec a malis prohibitum, nec ad ea quae !^sunt deo placita castigatione et admonitione frequentissima provo!catum. Sed credimus de domini misericordia, quod ita neglegentibus Iquibusque inspirare dignabitur, ut sibi magis vel peccatis suis quam !medicamentis sacerdotalibus irascantur : et quomodo aegrotantes a !carnalibus medicis requirunt sanitatem corporum, sic ab spiritalibus ?"medicamenta desiderent animarum. Sed confidimus quia praestabit !divina misericordia, quod ita nobis de sua emendatione studeant !gaudium facere, ut ad aeternum mereantur praemium feliciter perl'venire : praestante domino nostro. (185)

?/5à-n0n cognoscat uxotem ptoptiam Z

occiderit ju

39 decim Z

occidat] Z

3* magis] ozz. Z

(186) ? huius] eius Z 1? voluerit] desiderat Z 1?:0: de ignorantia] Z ; per ignorantiam p. ?0 praestabit] hoc 244. p. ?! studebunt ?3 doxolog. om. Z (185)

?5 aeternum] Matth. 25, 41.

(486)

?effcitur] Il Petr. 2, 19.

SERMO

XLIV.

I05

PSPTVE

Collect.

: Z 18. G 67. et in homiliar. H?3?

a]. Edit. : olim

August. de Temp. 244; apud Maur. Append. 292, qui textum

veterum edit. denuo exhibent cum codice quodam Carcassonensis ecclesiae raptim conlatum (— Carc). Et hi quidem sermonis auctorem Caesarium esse manifestissimum fecerunt : quod autem existimarunt, seriem orationis nonnunquam interpolatam videri et dissolutam, id adhibitis pluribus et emendatioribus libris mss. minus habere firmitudinis exploratum mihi est. Quanti autem momenti et ponderis contio sit moribus et ecclesiasticae disciplinae aevi illius cognoscendis, non opus est ut dicam.

(187) DE CASTITATE ETIAM CUM UXORIBUS CONSERVANDA : ET DE !AVORSIBUS MULIERUM : ET QUALITER ADVENIENTE DIE !'DOMINICO VEL RELIQUIS FESTIVITATIBUS DEBEAT PURITAS !'VEBL CASTITAS CUSTODIRT,

*5Magnum

mihi gaudium

facitis, fratres carissimi,

dum in

solle!mnitatibus martyrum tanta devotione fidei ad ecclesiam convenitis. !Sed si vultis deo auxiliante et vestrum profectum et nostrum gaudium !spiritaliter adinplere, ita inter vos et pacem et caritatem inspirante !domino conservate, ut contra nullum hominem

odium habeatis in !»corde. Pro bonis orate,

ut semper ad meliora proficiant : pro malis ladsidue supplicate, ut cito se corrigant ; et secundum praeceptum domini, QUAECUMQUE VULTIS UT FACIANT VOBIS HOMINES, HAEC ET lVOS FACITE OMNIBUS. Tunc enim in veritate pax et iustitia et miserilcordia custoditur, quando non solum nulli homini malum facimus, !^sed etiam, ubicumque potuerimus, adiuvare

contendimus. Si haec lergo Christo auxiliante fideliter agimus, beatos martyres in his quae !supra diximus praecipuis et praeclaris operibus imitantes, partem '!cum. ils in aeterna Qua condiciobeatitudine habere : poterimus ;: et tunc pro nobis labsque ulla: ne pro nobis . . : martyres indubitatione

(187)

sancti

martyres

intercedunt,

quando

1 observanda eod. Carcasson. ecclesiae a Maurinis conlatus

in nobis

— ?? quae vultis

G?4 12804: et vos facite hominibus G? ; et hoc facite omnibus G^; hoc et vos omnibus facite Z FH? 1 nuli homini] H?; nulli hominum G*?*; nullis

hominibus p

(187)

1? omnibus] Matth. 7, 12.

cedant.

196

Virginitas ante nuptias servanda.

?3liquid de suis virtutibus recognoscunt. Castitatem ante omnia cum '!dei adiutorio custodite, propter illud quod scriptum est : NEQUE lADULTERI REGNUM DEI POSSIDEBUNT; et illud : FORNICATORES ET ADUL!TEROS IUDICABIT DEUS. Pueri vel puellae, qui in coniugio iungendi !sunt, virginitatem usque ad nuptias servent ; nam si ante legitimam ?*coniunctionem per adulterium corrupti fuerint, ad nuptias corpore Iquidem vivi veniunt, sed in anima mortui conprobantur, quia scrip!tum est : ANIMA QUAE PECCAVERIT, IPSA MORIETUR.

Diabolicae

potiones

S. CAESARII

ad

abortum vel sterilitatem

procurandam.

2. Nulla mulier potiones ad avorsum accipiat, nec filios aut concep!tos aut lam natos occidat ; quia, quaecumque hoc fecerit, ante tribunal *Christi sciat se causam. cum illis quos occiderit esse dicturam. Sed !nec illas diabolicas potiones mulieres debent accipere, per quas (188) iam non possint concipere. Mulier quaecumque hoc fecerit, quantos!cumque parere potuerat, tantorum homicidiorum se ream esse cognoIscat. Mulier autem ingenua, quae mortiferas potiones accipit ut non !concipiat, velim scire si hoc ancillas vel colonas suas facere vellet. *Et ideo quomodo unaquaeque vult ut sibi nascantur mancipia, quae lilli serviant, ita et illa, quantoscumque conceperit, aut ipsa nutriat, aut !nutriendos aliis tradat; ne forte leravius, occidere

illos aut concipere nolit, aut, quod est velit, qui boni christiani esse potuerant.

Et qua !conscientia sibi ab ancillis suis vult mancipia nasci, cum. ipsa nolit "eos qui christiani possint fieri generare ? 3. Quotiens ad ecclesiam in qualibet sollemnitate venitis, et sacra!menta Christi accipere vultis, ante plures dies castiCastitas ante sollemnitates et per totam Quadragesimam. servanda.

Tabulae matrimoniales.

tatem

servate,

lut cum

secura conscientia ad altare domini

possitis accedere ; quam !rem etiam per totam quadragesimam et usque ad finem paschae '5fideliter custodite, ut vos paschalis sollemnitas castos et puros inve!niat. Qui enim bonus christianus est, non solum ante plures dies quam communicet castitatem servat, sed uxorem suam excepto !desiderio filiorum non agnoscit : quia uxor non propter libidinem, !sed propter filiorum procreationem accipitur. Denique et ipsae ?tabulae matrimoniales hoc continent : LIBERORUM, inquid, PROCREAN(187)

?? castitatem ante omnia] ab Ais incip. sermo in aliquot. codd. v. gr. Colleg.

Trinit. Cantabr. B. I. 30 filios] suos adZ. Z H?

eorum causam

?? coniungendi pu

?8 potationes ad abortum pu

3? causam cum illis] G* H? ;causam pro illis G? ; illic

dicturam] daturam pg

?1j]as] alias

potationes p

mulieres] oz;. G?

(188) ! quaecumque] autem quae Z H? ? potuerat] Z H? ; poterat G?4 y ? potationes ju * vellet] velit p. * est] ozz. p. 8 esse potuerant] poterant fieri generati p. 8-1? Et qua 4;4. generare] ozz. i 1? percipere voluetitis j 14 finem] clausulam u& (187)

?? possidebunt] Y Cot. 6, 9.

?3 ders] Hebt.

13, 4.

?: morietur] Ezech. 18, 20.

SERMO XLIV.

197

IDORUM CAUSA. Videte quia non dixit, libidinis causa, sed LIBERORUM !PROCREANDORUM. Vellem tamen scire, fratres carissimi, ille qui absque filiorum desiderio uxore sua incontinenter utitur, si, quotiens leam luxuria victus agnoverit,

totiens suum

agrum in uno anno sereret, ?qualem messem

conligere posset. Qui ergo se continere non volunt, !si totiens

condaminam suam, quam iam seminaverant, iterum. arent let seminent, videamus qualiter de eius fructu gaudebunt: quia, !sicut optime nostis, nulla terra poterit dare legitimum fructum, !in qua frequenter in uno anno fuerit seminatum. Quod ergo non vult ?aliquis in agro suo, quare faciat in corpore suo ? 4. Sed dicit aliquis : Homo iuvenis sum, continere me nullatenus !possum. Ne forte ideo te non contineas, quia plus manducas quam lexpedit, et plus vinum accipis quam oportet. Forte etiam et turpibus (189) cogitationibus occupas mentem tuam, et luxuriosa verba non solum libenter sed etiam frequenter aut ipse dicere, aut ab aliis audire !nec metuis nec erubescis. Incipe cum dei adiutorio gulae concupis!centias refrenare, castis cogitationibus et honestis sermonibus mentem ?vel linguam tuam iugiter occupare : et videbis quia deo auxiliante !castitatem poteris custodire. Nec te pigeat frequentius ieiunare, !si corporis infirmitas non prohibet, ad ecclesiam maturius surgere, !ut possis tuam animam a libidinosis maculis nitidam custodire. Et !si haec fideliter faciens videris te adhuc carnis inpugnatione fatigari, ?et forte aliquotiens excepto filiorum desiderio ad cognoscendam !uxorem propriam vinceris, secundum vires tuas cotidianas elemosinas ladde, quoniam scriptum est : SICUT AQUA EXTINGUIT IGNEM,

ITA !ELEMOSINA EXTINGUIT PECCATUM. Et illud quod contra omnia peccata !magnum est et salubre medicamentum, omnibus qui in te peccaverint ?? plenam indulgentiam tribue: ut quod per incontinentiam inquinatur, lieiuniis et elemosinis

ac praecipue per inimicorum. indulgentiam 'abluatur. 5. Sed dicis : Uxorem excepto desiderio filiorum agnoscere, Ipeccatum

non

est. In tantum

peccatum

est, ut propheta

(188) ?? velim Z & ?3 absque filiorum desiderio] Z H? ; oz. G?* y 295d: quotiens se luxuria victum agnovit p 74 sereret] Z G?* H? ; aravetit vel seruerit L "possit Z Hi u non volunt] nolunt u — ?* condaminam] Z Care, eum antea terram quamdam /egerezur ; condempnant animam G* ; contempnunt animam G? Bo fiCIUZ Ap

3154- continere non possum ju

(189) ? ab aliis] aliis dicentibus p pugnationibus Ityinci Zo

3? contines p

? si hoc non infideliter f. vides p imV ab]uatur] diluatur p 18 cognoscere

G?4

(189) 21

13 feccafum] Eccli. 3, 33. U,

Ipsa uxore incontinenter non utendum.

Rationes redduntur, quare se aliqui continere non possunt.

Adversus incontinentiam remedia indicantur.

198 Excepto

desi-

derio filiorum uxorem agnoScere, peccatum est.

S. CAESARII

paenitens ?clamet : IN INIQUITATIBUS CONCEPTUS SUM, ET IN DELICTIS PEPERIT !ME MATER MEA. Et sicut in veteri testamento legimus, quando populus !Iudaeorum accessurus erat ad montem Sina, ex praecepto domini !dicebatur eis : SANCTIFICAMINI, ET ESTOTE PARATI IN DIEM TERTIUM, !ET NE ADPROPINQUETIS

UXORIBUS

VESTRIS ; et illud : S1 QUIS NOCTURNO

?5POLLUTUS FUERIT SOMNO, NON MANDUCET CARNES SACRIFICII SALUTARIS, INE PEREAT ANIMA EIUS DE POPULO SUO. Si post pollutionem, quae nobis !nolentibus fieri solet, nobis communicare non licet, nisi prius prae!cedat conpunctio et elemo-

Nocturna

pollutio.

sina, et, si infirmitas non prohibet, etiam !et ieiunium ; quis Mulieribus post

nuptias

per dies XXX ingressus

ec-

clesiae prohibitus.

Etiam peccata,

levia quan-

do plura sunt, deformant

nobis nem

in

imagiDei.

est qui possit dicere, illud quod vigilantes et volentes ??facimus non esse peccatum ? Denique mulieres, quando maritos laccipiunt, per dies triginta intrare in ecclesiam non praesumunt ; lquod etiam similiter et viri facere deberent. 6. Sed dicis : Peccatum quidem est, sed tamen parvum. Nec (190) nos dicimus quia capitale peccatum est : sed tamen, si frequentius l'exerceatur, et ieiuniis vel elemosinis non redematur, nimis inmundam animam reddit. Noli despicere peccata tua, quia parva sunt, sed time, !quia plura sunt : nam et pluviarum guttae minutae sunt, sed flumina ?inplent, et moles trahunt, et arbores cum

suis radicibus tollunt.

'Tu

qui dicis quia parvum peccatum est, vellem scire si, quotiens Itale peccatum admittis, tot parvulas plagas in corpore tuo, et tot !maculas aut scissuras in vestibus tuis fieri velles ? Cum ergo nec in !corpore tuo plagas, nec in veste tua scissuras vel maculas fieri acquie!*scis, qua conscientia hoc facere in anima tua non metuis ? Ac sic, !quicumque hoc fecerit, plus amat et vestem et carnem suam, quam !animam suam. Cum enim ad imaginem dei intus in anima facti simus, !quotiens aliquid turpe aut loquimur aut facimus, dei imaginem !sordidamus : et iam videte, si hoc vobis aut deceat aut oporteat. !5Vere dico, fratres, quia non hoc de nobis deus meretur, ut in nobis

limago ipsius per malas concupiscentias iniuriam patiatur. Et cum !nullus hominum velit cum tunica sordibus plena ad ecclesiam convenire, !nescio qua conscientia cum anima, quae per luxuriam sit inquinata, !praesumit ad altare accedere, (189) G?:4

m

?! sicut] sic

?? ascensurus Care G?:*

?5 (077. carnes) sacrificium salutare G?:* ?9 potest q 3! praesumant 3?et

33 parvum] est ad2. (190) ? reddit] facit

$ velim p

nec oz. G? y

1 amat] ozz. et pu.

add. totiens p

1 etiam pu

Sinai u

7^4 quis] a4. in

?6 eius] sua p.

suo] Z, oz.

viri facere] viri observare

? tuo] ozz. i.

8 velis &

1? animam] suam ozz. Z pu.

vobis aut] vos (ozz. aut) u, nosZ

yu

ergo nec] 13 facimus]

" hominum]

homoZyu (189) SIE BSSES ?5 pesfrig] Ex. 19, 15.

NETS

16 57/0] Deut. 25, 10.et Lev. 7, 20.

SERMO

XLIV.

109

non timens illud quod apostolus dixit : ?ouI MANDUCAT CORPUS ET SANGUINEM DOMINI INDIGNE, REUS ERIT !CORPORIS ET SANGUINIS DOMINI. Et si erubescimus ac timemus euchaIristiam manibus sordidis tangere, plus debemus timere ipsam euchalristiam intus in anima polluta suscipere. Et quia, sicut dixi, in anima

!nostra

facti sumus

ad imaginem

dei, si in

tabula aut lignea aut lapidea ?»faceres imaginem tuam, et aliquis inpudens homo vellet ipsam 'imaginem aut lapidibus frangere, aut aliquibus sordibus inquinare, !vellem scire si contra eum non moveretur animus tuus. Rogo te, !si tuam imaginem pictam in tabula mortua sic zelaris, putas qualem liniuriam patitur deus, quando in nobis viva imago sua per luxuriam *?'sordidatur ? Et ideo si nobis non parcimus propter nos ipsos, parcamus !nobis vel propter imaginem dei, ad quam facti sumus. 7. Ànte omnia, quotiens dies dominicus aut aliae festivitates !lveniunt, uxorem suam nullus agnoscat. Et quotiens fluxum san!guinis mulieres patiuntur, similiter observandum est, propter illud (191) quod ait propheta : AD MULIEREM MENSTRUATAM NE ACCESSERIS. Nam !qui uxorem suam in profluvio positam agnoverit, aut in die dominico 'aut in alia qualibet sollemnitate se continere noluerit, qui tunc concepti fuerint, aut leprosi aut epileptici aut forte etiam daemoniosi nascuntur. "Denique quicumque leprosi sunt, non de sapientibus hominibus, !qui et in aliis diebus et in festivitatibus castitatem custodiunt, sed !maxime de rusticis, qui se continere non sapiunt, nasci solent. Et !re vera, fratres, si animalia sine

intellectu non se contingunt nisi !certo et legitimo tempore, quanto magis homines, qui ad imaginem !*dei facti sunt, hoc observare deberent ? Sed, quod peius est, sunt 'aliqui ita luxurios vel ebriosi, qui aliquotiens nec praegnantibus luxoribus parcunt. Et ideo, si se non emendaverint, ipsi videant si !non peiores animalibus iudicandi sint. Istis talibus clamat apostolus, !dicens : UT SCIAT UNUSQUISQUE

SUUM VAS

POSSIDERE IN HONORE ET PSANCTIFICATIONE ; NON IN PASSIONE DESIDERII, SICUT GENTES QUAE !SPEM NON HABENT. Et quia, quod peius est, sunt multi qui legitimam !castitatem (190) ?? qui] zg7. enim p et] zmser. sumit p, bibit Z *3 intus] oz. p ?8 pictam in tabula mortua] mortuam (ozz. pictam in tabula) Care G? 3? omnia] ut Znuser. p.

(191)

!1ne] non pu

elefantici G?

3 sollemnitate] 247. adveniente Care G?

— daemoniosi]-iaci

G*^ iu, — nascentur p,

ebriosi] ozz. H? i9:suntZAG2rLis 15 sicut] 224. et i. ex que H? 16 quod peius est] ozz. G? yk

(190)

?! do7igi] 1 Cor. 1r, 27.

(191)

1 gecegreris]

Lev.

18,

* epileptici]

ita] ozz. G?^* — vel

gentes qui Z, corr.

Ezecb»185.6; 19;

10 EGDCHL]

Eucharistia in manibus communicantium excepta.

ET bess 454005: 12-

Quando 2b uxore abstinendum sit.

Pro eis qui aliter agunt poenas dant qui nascuntur.

Multi homines in hoc anima-

libus peiores.

200

S. CAESARII

cum

suis uxoribus

non

custodiunt,

sicut supra

dixi, largas

lelemosinas faciant, et omnibus inimicis suis indulgeant : ut, sicut liam dictum est, quod per luxuriam sordidum efficitur,

Quo animo, qua verecundia

de

Caesarius

talibus quatur.

lo-

adsiduis ?elemosinis abluatur. 8. Rogo vos, fratres, ut mihi indulgeatis, quia pro salute animae lvestrae cum grandi timore vel tremore, etiam et cum verecundia !de talibus rebus vos videor ammonere ; quia et mihi hoc expedit !dicere, et vobis oportet audire. Et ideo omnia quae a nobis auditis, ?ubicumque fueritis, semper vobis invicem dicite, et cum

caritate

!vos ammonete.

Sicut

enim ego reus ero ante tribunal Christi, si vobis !non dixero, ita et vos, si ad vicem meam quoscumque neglegentes !ammonere

nolueritis, timere debetis, ne vobis necesse sit etiam

et pro lillis reddere rationem. Sed credimus de dei misericordia, quod ita vobis ?agere inspirabit, ut non solum de vestra deo placita conversatione, sed et !pro aliorum salute et in hoc saeculo et in futuro duplicata vobis a do!mino praemia repensentur. Ouod ipse praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(192)

xeu

Collect. : L 3. V 3. A 3. T 1. et seorsim in mss. v. gr. antiquissimo Mus. DritéiDarrois 57 (e H5) Editeccetar deua s DATOS E IC Ut pleraeque collectionum L et V Admonitiones Arelatensis episcopi sensus ac peculiare dicendi genus probe repraesentat.

AMMONITIO PER QUAM DOCEMUR UT COGITATIONES TURPES !DEBEAMUS FUGERE, ET EAS IUGITER QUAE SANCTAE SUNT !CUM DEI ADIUTORIO IN CORDE SERVARE. In scripturis

qui de ani?mae

sanctis,

suae

custodiat ; sic enim

(191)

fratres

salute

carissimi,

solliciti sunt

ait ser!mo

divinus

legimus,

: COGITATIO

1? per luxuriam s. efficitur] luxuria s. effecit i.

quia eos

cogitatio

sancta SANCTA

?? ve] tremore] oz. gu

?! vobis] vos p audistis uL ?6 semper] oz. u ?!ad vicem meam] Z G? FI? ; invicem p neglegentes] 247. agnoscitis Z ju ?8 etiam et] oz. 39 ut] nobis Zzser. i 3! vobis] oz. p 3154: domino] deo & 3250- d59/pg.

072. AL (192) ? servate] fere omnes zz55. ; tenere diet 74! ; custodiet //ezz a B. 74? ; custodit

5 custodiat] L:!-? H5, s. /. corr. custo-

SERMO

XLV.

201

CUSTODIET TE. Si cogitatio sancta custo!dit, illa quae non est sancta non solum non custodit, sed etiam perdit. !Sed dicit forte aliquis : Et quis est qui possit semper de deo et aeterna beatitudine cogitare, cum omnibus hominibus necesse sit de victu '?vel vestitu et domus suae ordinatione sollicitudinem gerere ? Nec !deus hoc iubet, ut sollicitudo de praesenti vita esse non debeat, !praecipiens per apostolum suum : QUI NON OPERATUR,

MANDUCET ; let illud quod de se ipso idem

NEC

apostolus dixit : NOCTE ET DIE OPERANTES, NE QUAM VESTRUM GRAVAREMUS. Isti enim cogitationi, per quam ?5de victu et vestitu rationabiliter cogitatur, quia hoc specialiter deus Ipraecepit, si avaritia et cupiditas, quae luxuriae servire

TVATOI

Etiam

de,

praesenti vita cogitationes sanctae esse possunt.

solent, iunctae !non fuerint, quicquid agitur, quicquid cogitatur, sanctum esse iu!stissime creditur. Tantum est, ut non

sint ita nimiae ipsae occupationes, lut nos deo vacare non sinant, propter ilud quod scriptum est : "INPEDIMENTA MUNDI FECERUNT EOS MISEROS. Et quia necessitas corlporis parvis rebus expletur, et cupiditas nullis umquam, etiamsi Itotum mundum adquirat, satiatur, respuamus cogitationes impias,

quae

de venenosa

cupiditatis radice nascuntur ; et

illas tantummodo !diligamus, quibus ad aeternum praemium pervenitur : ut inpleatur ?5in nobis illud quod prius dictum est : COGITATIO SANCTA CUSTODIET !TE. Et quia duo genera cogitationum,

bonarum

et

malarum,

cordibus

'!nostris

se

iugiter conantur inserere, cum dei adiutorio toto corde (193) et toto animo illas quae sanctae sunt festinemus recipere, ut libidinosas !aut inprobas possimus excludere. Sed forte dicit aliquis : Ita consuetu!dinem fecerunt malae et turpes cogitationes in corde meo, ut eas !a me nulla possim ratione repellere. Omnibus enim notum est, quia *amor amore vincitur : incipiamus bonas cogitationes diligere, et statim !nos deus ab ilis quae malae sunt dignabitur liberare. Locum quem !in corde libidinosa et sordida cogitatio tenebat, castitas occupet; !quem avaritia vastabat, misericordia reparet ; quem superbia destrue!bat, humilitas reaedificet ; quem (192) $ custodiet] Bu 74* a/. ; custodiat a 74* L? g/. 8 sed dicit] ozz. sed I/GSEIE dU yelltet'a Dratquem i2:ec]ub 274077 ong qe SEU 20 inpedimenta] zzser. huius H* "L numquam Lt? 4H" ?250n satiatur L'? ?5 custodit L2, s. 7. zorr. custodiat L! FH? (193) ? aut] et 250- ita consuetudinem fecerunt malae et turpes c.] opzzzazm lectionem ex FH*uno recepi ; ità fecerunt (fecere a.p ; s. /. corr. vel se ferunt A; fixae sunt i, T) malae consuetudines et turpes c. p/eríq. z55. A e? L 5 incipiamus] etgo add. y. 9 deus] H?* 7415, 555; dignabitur £r. p, oz. fere reliqui quod] V,

corr. quem 24 edit. (192) 9cusfodre? fe] Prov. 2, 11 iuxta LXX. 12 manducet] I1 "Thess. 3, 10.

14 erayaremus] uDhessmo os

l 'Thess.

2, 9; II

Cogitationes malae

bonis

cogitationibus repellendae.

Amor amore vincitur.

202

Luxuriosae cogitationes perhorrendae ut

sputa in vestibus,

ut porci vel stercora in templo Dei,

malitia vel invidia tamquam vipereo "veneno percusserat, caritatis vel benignitatis dulcedo conponat. 2. Quod autem luxuriosas cogitationes non debeamus in corde !suscipere, evidentibus exemplis possumus adprobare. Adtende, quaeso !te, quomodo, si aliquis in vestimentis nostris fleumata vel sputa !proiciat, ita nobis horrorem

publico.

faciunt, ut

nec oculis aspicere, nec summis P5saltim digitis vellimus adtingere. Et si nobis sputa, quae sine peccato !proiciuntur, horrorem faciunt in vestibus nostris, putas cogitationes llibidinosae, quas diabolus ingerit, qualem horrorem faciunt deo !in animabus nostris ? Et si sputa vel fleumata sic perhorrescimus, !quae utique inviti excipimus, quantum magis cogitationes sordidas, ?quas cum nostra voluntate in corde nostro moras habere permittimus, lopus est ut cum dei adiutorio celerius respuamus ? Et hoc considerate, !quod si in templo dei de lignis et lapidibus facto quique porcos !vel canes

ut meretricis amplexus in

S. CAESARII

introducat,

aut lutum

mittat,

aut

stercora

spargat,

ita offen!ditur animus noster, ut illum per quem neglegentia ipsa facta est ?5flagellari vellimus. Et cum haec ita sint, quid de nobis cogitamus, !si in animabus nostris, ubi sunt templa dei viventia, multum peiores, !quam stercora sunt, cogitationes luxoriosas vel malignas suscipientes, !deo qui in nobis habitare dignatur iniurias inrogemus ? Et ideo !licet multum plus oporteat, tamen vel sic ab inmunditia peccatorum 9 studeamus nostras animas custodire, quomodo nec templum dei !nec vestes nostras volumus aliquibus sordibus inquinari. Et illud !dic mihi, quaeso : si te in conventu populi aliqua famosa meretrix (194) expansis manibus amplecti aut osculari conetur, utrum hoc patienter !aut libenter excipias, et non magis eam et manibus repellas, et in !faciem conspuas, timens ne forte, quicumque viderint, ex consuetu!dine hoc eam fecisse diiudicent ? Certum est enim, quod non solum 5qui honesti vel casti sunt hoc erga se fieri non permittunt, sed etiam let illi, qui in secretis luxoriae

serviunt,

meretricum

amplexus

in con'ventu hominum perhorrescunt, plus timentes opprobria hominum !in publico, quam dei praesentiam in occulto. Si ergo propter iudicia 'hominum nullus est qui vellit publice a meretricibus osculari, quare !?in secreto conscientiae nostrae

(193)

3 fleumata] 74! H* T(s. 7. corr. flegm. 747) ; fleimada (s. 7. corr. flecma) L^ ;

flegmata a B y cet. ^ut] add. ea H* 15 vellimus] codd. p/eriq. antiq. 1? quantum] H* L^? ; quanto correctores e£ edit. ?! considerate] L^? ; considerare H*; considera qu

e2rfactoltozzN a D ddeds8

quis H? ; quisquam f ; quique p cer. peiores] a f; peiore L.'^?; peiora pu oportebat f i 3? quaeso] rogo pu T (194) ? et non magis] nonne magis a spuas] eorr. ex conspues L?; conspues,

amplexum p

8$ judicium p

quique] a L,

.4; quis-

?5 multum] a B e£ codd. pleriq. ; multo p. ?' sint p, e£ add. id est ?9? multo gu repellas] L!*? ; repellis cez. 3? conconspuis ce. p/erig. $ secreto B u

SERMO

XLV.

203

inmundissimas meretrices, id est cogi'tationes luxoriosas et impias, non solum frequenter suscipere, sed letiam non parvas moras habere permittimus ? 3. Est et alia similitudo, quam prudenter considerare debemus. !Et hoc adtendite, fratres, quia si aliquis carbonem vivum, quamvis l^?grandem, adprehendat in manu sua, et eum statim proiciat, nec !conbusturam-habere poterit nec dolorem

: si vero

eum

vel unius

!horae momento

tenuerit,

sine vulnere iactare non poterit. Hoc ergo, !quod de carbonibus vivis observamus in corpore, quare de cogitaltionibus malis non timemus in corde ? Est et aliud, unde hoc quod ?diximus probare possumus. Dic mihi, quaeso te, numquid est ullus 'homo, qui super secessum vel cloacam vermibus plenam vellit stare, let eorum putredinem ventilare ? Conpara nunc foetorem cloacae let cogitationes luxoriae, et vide quae pars maiorem possit exhalare !putorem. Si bene et iuste iudicas, inconparabiliter graviorem putorem ??*reddunt cogitationes luxoriosae, quam cloacae : quia illi foetores !animarum sunt, isti corporum ; et sine dubio quantum melior est lanima quam corpus, tantum maiorem foetorem reddunt sordidae !cogitationes in anima, quam in carne secessus aut cloacae. Quomodo 'ergo in loco foetoribus pleno diu stare nolumus corpora nostra, sic ?'cogitationes luxoriosas et sordidas ne ad momentum quidem moras !habere permittamus in animabus vel in sensibus nostris. 4. Et quia inter reliquas cogitationes maxime iracundia cupiditas let luxoria cordibus nostris iugiter conantur obripere, si eas volumus !Christo auxiliante repellere, sanctis cogitationibus studeamus nostrum (195) animum occupare. Habemus enim multa in scripturis sanctis, per !quae nobis dominus noster et sanctorum praemia pollicetur, et peccaItorum supplicia comminatur, misericorditer admonens, ut et iusti !perseverent in bonis, et impii revocentur a malis; quae si frequentius ?aut ipsi legere, aut aliis legentibus voluerimus libenter audire, num!quam nobis poterunt cogitationes malae subripere. Quae cum ita sint, !fratres carissimi, non sine grande verecundia et possumus et debemus 'cogitare, quod cum in arca ubi sunt vestimenta nostra, qualemcumque Iscintillam ignis intrare nolumus, per iniquas tamen cogitationes "intus in arca conscientiae nostrae flammas iracundiae (194)

13 et] ozz. p.

?! velit, e7 add. diutius

a p

sustinent, et corda contagioni luxuriae consentiunt

?? cloacae] zz/erpol. non

a p

?3 Juxoriae] corr.

21 putorem] foetorem z/roq. luxoriosae 74!; luxoriosas H?; luxuriosis 24! ?? Jocum... plenum 2650- quanto... tanto jL 2550. illae... istae gi loco y

3? Zl JE; 9E zz dis 4 quae] quod (195) p. AV ; videtur verbum diversa alii abeunt

3154* nostros animos JL obrepere B pu 8$ cogitare] $ subrepere P i 5a]ios legentes & p in archetypo defuisse, om. LV? ef fere totae familiae .À V. ; in 8 quod] qui a f

Cogitationes malae velut carbones vivi statim proiciendae.

Earum foetor maior in anima, quam secessus aut cloacae in corpore.

E

scripturis

sanctae

tationes

— cogi-

hau-

riendae, quae animum occupent.

204

Velut vestes in arca slc contra malas

cogitationes anima custodienda,

Plus de anima quam

de carne

cogitandum.

S. CAESARII

non solum intrare permittimus, sed etiam falsis suspectionibus ad maiorem 'incendium provocamus atque succendimus. Et quam excusationem !apud deum habere poterimus, qui plus amamus vestem nostram !quam animam nostram ? Nec grave nec durum nec inpossibile est !*quod a nobis requiritur, fratres carissimi : nam licet incomparabiliter amplius debeamus custodire .animas nostras quam vestes nostras, Itamen non parvum profectum habet, qui vel sic custodit animam !suam, ut ne a malis vel turpibus cogitationibus sordidetur, quomodo !custodit vestem suam, ne aut a tineis aut muribus corrumpatur. ?'Rogo, fratres, quid nobis mali meruit anima nostra ad dei imaginem facta, ut vel tantam custodiam ei nollimus inpendere, quantum !videmur de nostris vestibus cogitare ? Et cum corpora nostra videant !oculi hominum, et animas nostras inspiciant oculi angelorum, nescio !qua conscientia ornamus et conponimus pretiosis rebus carnem ?*nostram, quam post paucos dies aut annos vermes devoraturi sunt lin sepulchro, et animam nostram non ornamus bonis operibus, !quae deo et angelis praesentanda erit in caelo. 5. Et ideo mutata in melius vice corporibus nostris mediocrem lac sufficientem. victum et vestitum provideamus ; ut totum quod melius *?"habere possumus animae nostrae in aeternum beatitudinem per ely!mosinam pauperum reponamus : ne forte si plus de carne quam !de anima cogitamus, cum ad illud nuptiale convivium non bonis 'operibus ornati, sed magis vitiorum pannis sordentibus involuti (196) venerimus,

dicatur

nobis

: AMICE,

QUOMODO

HUC

INTRASTI

NON

HABENS !VESTEM NUPTIALEM ? Avertat deus a nobis illud quod sequitur : !LIGATE, inquit, ILLI MANUS ET PEDES, ET PROICITE IN TENEBRAS EXTE!RIORES, UBI EST FLETUS ET STRIDOR DENTIUM. Ecce qualem sententiam *?audire merebitur, qui per vanitatem et luxoriam ornat carnem suam, let propter vitam aeternam bonis operibus dissimulat ornare animam Isuam. Sed credimus de dei misericordia, quod ita nobis inspirare !dignabitur, ut et cor nostrum a malis cogitationibus ipso auxiliante !custodiamus inlaesum, et corpus nostrum in omni castitate et sobrietate !?nitidum conservemus ; ut cum

ante

tribunal

aeterni

iudicis venire

!meruerimus,

(195)

non

H suspectionibus] L/*?, z// £a; saepe alias ;suspicionibus cef. maius I 75 requiritur] ebbine deficit L3 usque versus finem bomiliae VII (sermonis infra 73) 15 ne] nec u; ut et ea malis v. t. c. non sordidetur f ?? quid a nobistantum malisBu ^ ?'nollimus] nolumus L? T codd. recentiores ?5 quam] ex quae corr. 74! ;quae L? y vermes devoraturi sunt] 74! I? T H5; a vermibus devoranda est ?: caelis L? H* — 3" habere] iubare 741

(196)

? nubtialem ?] Matth. 22, 12.

^ dentium ?| Ibid. 15.

SERMO

XLVI.

205

pro malis actibus poenam mereamur excipere, !sed pro bonis operibus ad aeterna praemia pervenire : praestante !domino

nostro Iesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et Iregnat in saecula saeculorum. Amen.

XIV Collect. : L 21. Z 30. deperdita Long. I, 3 ; etiam separatim in vetustissimo Mus. Brit. Arundel 213 (— H*5), Turicen. C. 64 (— H*?) et Paris 16352 (— H*') Edit. : August. vet. edit. (de Temp. 231). e 5. y 294. Haud nihil utilitatis affert haec homilia philologis et antiquarum versionum Bibliae studiosis. De ultima quidem parte diu haesi, quae a Maurinis nullibi in mss. reperta erat,

donec

E extabat.

tandem

totam

eam

inveni

inter homilias

additicias

Z, qualis apud veteres Augustini editores iam olim

BAMMONITIO

UT EBRIETATIS MALUM ICAVEATUR.

TOTIS VIRIBUS

Licet propitio Christo, fratres carissimi, credam vos ebrietatis !lmalum velut inferni foveam expavescere, et non solum ipsi non velitis 'amplius bibere, sed nec alios adiurare vel cogere plus quam oportet ?accipere, tamen quia non potest fierl nisi sint aliqui neglegentes !qui sobrii esse non velint, vos, qui semper convivia sobria exhibetis, !nolite ad vestram iniuriam revocare, quia nobis necesse est alios lebriosos arguere. Cum enim, fratres carissimi, ebrietatis malum !nimium sit grave et deo odibile, ita per universum mundum a pluribus ?5n consuetudinem missum est, ut ab illis, qui dei praecepta cognoscere (197) nolunt, iam nec putetur aut credatur esse peccatum : in tantum !ut in conviviis suis inrideant eos qui minus bibere possunt, et per 'inimicam amicitiam adiurare se homines non erubescant, ut potum amplius quam oportet accipiant. Qui enim alterum cogit ut se plus *quam opus est bibendo inebriet, minus malum ei erat, si carnem eis gladio vulneraret, quam animam eius per ebrietatem. occideret.

(196)

12:0: praestante d.] ipso adiuvante qui vivit... I?

vet. edil. ;ut non e

BOmuSTTEIR

EZ NEIO

?! grave] vitium add. y. e£ vet. edit., ton auteza V? Z H*9 €

a pluribus] ozz. L € (197) ? inrideant 24. possunt et] ozz. IL e homines] ozz. H*? 5 ei] oz. L H9? €

*se] L e; oz. Z vet. edit. u

se

Ebrietas

iam

non putatur esse peccatum.

206

S. CAESARII

2. Et quia corpora nostra terrena sunt, quomodo, quando pluvia !nimium grandis et diuturna fuerit, ita terra infunditur et in lutum resolvitur, ut nulla in ea cultura possit fieri, sic et caro nostra, quando ?nimio potu fuerit inebriata, nec SplEbriosi paludibus similes.

ritalem culturam accipere, nec !fructus animae necessarios poterit exhibere. Et ideo, quomodo omnes !homines ita sufficlientem pluviam in agris suis accipere desiderant, !ut et culturam valeant exercere, et de fructuum ubertate gaudere, lita et in agro corporis hoc tantum deberent bibere quod oportet ; !5^ne per nimiam ebrietatem ipsa corporis terra velut in paludem con!versa magis vermes et serpentes vitiorum generare, quam fructus !bonorum operum possit adferre. Omnes enim ebriosi tales sunt, !quales paludes esse videntur. Quid enim in paludibus nascatur, !non ignorat caritas vestra : totum enim, quod ibi nascitur, nullum ?*fructum habere cognoscitur.

Herbae

paludum

circa

ripas

crescentes quotannis cremabantur.

Nascuntur

ibi serpentes, sanguisugae ; Inascun-

tur ranae et diversa genera vermium, quae magis horrorem Ipossint generare, quam aliquid quod ad victum proficiat exhibere. !Ipsae enim herbae vel arbores, quae aut in ipsis paludibus aut circa !ripas earum nasci solent, nihil utilitatis habere videntur, in tantum ?*ut annis singulis incendio concrementur. Videte quia, quod de ebrietate nascitur, igni praeparatur. 3. Tales enim sunt, sicut iam dixi, omnes ebriosi : quorum

Iprandia ducuntur

usque ad noctem,

quorum

cenas lucifer

videt, qui !stare non possunt etiam cum videntur esse ieiuni, Depinguntur ebriosorum mores et habitus.

quorum sensus tardi ?graves obtunsi et quodam modo iam sepulti. Denique frequenter !in ipsa ebrietate nec se ipsos nec alios recognoscunt, nec ambulare !valent nec stare ; dicere aliquid vel audire, quod ad rationem per!tineat, omnino non possunt. Frequenter etiam usque ad vomitum !se ingurgitare non

erubescunt,

et

ad

mensuram

sine

mensura

bibere.

35Maiora enim pocula providentur, certa bibendi lege contenditur ; (198) qui potuerit vincere, laudem meretur ex crimine. Inde lites et rixae !nascuntur, inde diversis et horrendis salta-

tionibus membra torquentur, linde adulteria et nonnunquam homicidia perpetrantur. Et quotiens "nimium potum accipiunt, tamquam in paralysim resoluti, dum suis *pedibus ambulare non possunt, foedissima latura aliorum manibus Iportantur ad lectos. Et est in illis oculorum caligo, vertigo, vel dolor !capitis, suffusio vultus, membrorum omnium tre(197) 1 nimio] habundantiori Z ; - re H7? ?! ranae] ibi ranae vef. ediz. y ?3 [psae] Istae pu 26 1onibus Tue esi170 39obtunst] Zee EI obtusin 32ec dicere T7 € 33 non] ozz. e 31ad mensuras Z 35 Jege contenditur] Z H'* vet. edit. u ; lege condita (dita 29 z». zn ras.) L' ; lege conditur (corr. con-

dicitur) L? ; lex conditur e (198) s vertigo] fatigatio /nerser. vet. ediz. y. n9 sutossioisLea

vel] et expuncto L? ; et vet. edit.

SERMO

XLVI.

207

mor, animae ac !mentis stupor. In talibus impletur illud quod scriptum est : CUI VAE ? !CUI TUMULTUS ? CUI IRAE ? CUI RIXAE ? CUI SINE CAUSA VULNERA ? CUI ÜSUFFUSIO OCULORUM? NONNE HIS QUI MORANTUR IN VINO, ET EIS QUI !'INVESTIGANT UBI POTUS FIUNT, ET STUDENT CALICIBUS EPOTANDIS ? 4. Sed illi qui tales esse volunt miserabiliter se excusare conantur,

!dicentes

: Ingratum

habeo

amicum

meum,

si,

quotiens illum ad !convivium revocavero, potum ei quantum voluerit ipse non dedero. !?Sed non sit tibi amicus, qui te vult deo facere inimicum, qui et tuus let suus est inimicus. Si et te et alium

inebriaveris,

habebis

hominem

!amicum,

habebis

deum inimicum : et iam sapienter considera, si liustum sit ut te a deo separes, dum te ebrioso coniungis. Ad extremum Itu eum noli adiurare, noli cogere, sed in potestate illius dimitte ut *quantum ipsi placuerit bibat : ut, si se inebriare voluerit, vel solus !pereat, et non ambo peccetis. O infelicitas generis humani ! quam !multi inveniuntur, qui ebriosos et luxuriosos amplius quam oportet !cogunt bibere, et ante ostium pauperibus petentibus vel unum calicem '!dissimulant dare; nec adtendunt, quia ilud, quod luxuriosis videntur ingerere, Christus in pauperibus deberet accipere, qui dixit : QUAMDIU lFECISTIS UNI EX MINIMIS MEIS, MIHI FECISTIS. Sed qui tales sunt, quando alios nimio potu sepeliunt, pauperi elemosinam petenti dicunt : !Vade, vade inante, et dabit tibi deus. Et utique, cum ambulaverit, 'homo ei daturus est. Quid est ergo quod dicit, Vade inante, et dabit (199) tibi deus, nisi, Vade ad illum hominem qui habet deum, quia ipse !tibi daturus est ? Ac sic ipse ore suo confitetur apud se deum non 'esse, quo inspirante possit aliquid pauperibus erogare. Rogo, fratres Icarissimi, diligenter adtendite et videte quia quando equi vel reliqua ?animalia ducuntur ad aquam, ubi satiaverint ? cui tumultus ? cui irae ?] Z e£ vet. edit. ex 754- ac mentis] amentis Z (198) ioQc UNCIS antiqua proculdubio translatione ;caius patri vae ? cef. cum Vulg. ! ca]icibus] praebere q. i. u. potus fiunt] Z ef vef. edit. ex gr. LXX ; om. cet. 14 revocavero] I^? e; vocaveto p cer. 1? se] ozz. I!*? forz. zaelius inser. Z 1' habebis] ozz. e uH cleutiss 15 Sed] H*?'; set L! ; et L^ epu ; om. Z 2ueccebis mibi ?0 ipsi] sibi Z et iam] etiam e; et ideo re/iq. edit. qui] L5 Z vet. 20 mmeisi|Mis tis elio ce T] O EH35-41-50 € ; pereatis p. e£ vet. edit.

edit. ;quiali?eg

quando] L'-?Zvet. edit. ; qui quando e p, fort. pro quid quando

28 et dabit] Z vef. ediz. ; dabit H*? ;dat p; det L5 e, (corr. ex ?' in nimio p 2854- ambulaverit, homo] diszinetionis signum, quod plerique voci homo dat L?) postponunt, jraeponendum.

censui

ljpse] deus Zmser. Z (199) reliqua oz. Z

(198)

'

?ac si i. o. s. confiteatur H'? e

11 efofandis] Prov. 23, 29. 30

ex antiqua versione, cuius ne vesti-

^ equi vel

gium quidem apud Sabatier reperias.

23 foristis] Matth. 25, 40.

Quam excusationem obtendant.

Amicus ad bibendum non cogendus.

Ebriosi pau-

peribus immisericordes.

208

S. CAESARII

sitim suam, Peiores animalibus iudicandi sunt,

Quanta sint ebrietatis ma-

la, scripturarum niis

testimoostenditur.

etiamsi

!super ipsam aquam.

diutius teneantur,

repleta siti bibere nolunt !omnino nec possunt. Considerent ebriosi, si non peiores animalibus liudicandi sunt : cum enim animalia amplius quam eis opus est bibere !nolint, illi et duplum et triplum quam eis oportet potum accipiunt ; "et unde tribus aut quatuor diebus refectionem rationabilem potuerant Ihabere, una die cum grandi peccato suo contendunt perdere potius lquam expendere. Atque utinam vel potum tantummodo perderent, let non etiam ipsi perirent ! 5. Quantum mali in se habeat ebrietas, etiam in Loth et filiabus !5eius evidenter ostensum est : nam vino inebriatus cum ipsis filiabus !suis nesciens concubuit. Farao quoque inebriatus magistrum pilstorum in cruce adpendi fecit. Populus autem Iudaeorum, de quo !scriptum est SEDIT POPULUS MANDUCARE ET BIBERE, ET SURREXERUNT lLUDERE, postea quam vinum plus quam oportebat accepit, idola ?"sibi fabricari petiit, et in honore ipsorum idolorum coepit choros Iducere, et more phrenetico diversis saltationibus membra torquere. !'Herodes quoque adubi nimio vino concaluit, ad unius puellae salta!tionem sanctum Iohannem baptistam interfici iussit. Ouid adhuc de lebrietatis malo nascatur, Spiritus sanctus per Salomonem testatur, ?5»dicens : VINUM, inquid, ET MULIERES APOSTATARE FACIUNT SAPIENTES, !ET ARGUUNT SENSATOS ; et iterum

: NE

INTUEARIS

VINUM

QUANDO

!FLA-

VESCIT, CUM SPLENDUERIT IN VITRO COLOR EIUS. INGREDIETUR IENIM BLANDE, SED IN NOVISSIMO MORDEBIT UT COLUBER, ET QUASI !REGULUS VENENA SUFFUNDET. OCULI TUI VIDEBUNT EXTRANEAS, ET COR *TUUM LOQUETUR PERVERSA. Paulus etiam apostolus contra ebrietatis malum nos admonet, dicens: NOLITE

INEBRIARI

VINO,

IN QUO EST (200) LUxvuRI1A.

Iterum

atque iterum quid mali in se habeat ebrietas eis, !qui illam dilhgunt, sanctarum scripturarum testimoniis evidenter !ostendimus. In Salomone scriptum est : QUI AMAT VINUM ET PINGUIA,

!NON

DITABITUR ; et iterum

: NOLI

REGIBUS

DARE

VINUM, QUIA NULLUM *SECRETUM EST UBI REGNAT EBRIETAS ; NE FORTE BIBANT, ET OBLIVISCAN!TUR IUDICIORUM DEI, ET (199)

* nolunt] nec volunt L/^?:9 €

?* considerent] ergo ad. IL e

8 ani-

malia] iam /zser. L e ? triplum] quadruplum H^ 19 trium aut IIII. dierum Z 1? expendere] propter invidiam aut ebrietatem zzser. Z 155d- curn ipsis fil. 4sq. inebriatus] Zorwzz loco in Z et vel. edit. uma vox legifur tex ! fecit] propter invidiam aut ebrietatem ad. vez. edi. : ef. Z J. 12 supra ?? adubi] ad post. eras. L^ ; corr. at ubi L? ; at ubi Z ; ac ubi e; ubi ?3 baptistam] ozz. Z ?5 faciunt] a deo aZ. Z vez. edir. ?? ingredietur] L e ; ingreditur Z 29 defundet Z (200) 15d: eis qui illam diligunt] ozz. e 3 ostendimus] ». 7. corr. ostendamus L1 scriptum est] oz. L e (199)

19 ]hdere] Ex. 32, 6.

?6 sessg705] Eccli. 19, 2.

3? berversa] Prov. 23, 31. 32.

(200)

! /uxuria] Eph. $5, 18.

* ditabitur] Prov. 21, 17.

SERMO

XLVI.

209

MUTENT CAUSAM FILIORUM PAUPERUM. Item lillic : OPERARIUS EBRIOSUS NON LOCUPLETABITUR ; et iterum : VINUM !SI BIBAS MODERATE, ERIS SOBRIUS. Item illic : VINUM IN IOCUNDITATEM

ICREATUM EST, NON IN EBRIETATEM AB INITIO. EXULTATIO ANIMAE 'ET CORDIS, VINUM MODERATE POTATUM ; INFIRMITAS ANIMAE ET CORPORIS, !VINUM MULTUM POTATUM : INRITATIONEM ET IRAM ET RUINAS MULTAS !FACIT. AMARITUDO ANIMAE, VINUM MULTUM POTATUM : EBRIETAS, !ANIMOSITAS, INPRUDENTIS OFFENSIO, MINORANS VIRTUTEM, ET FACIENS !VULNERA. 156. Sed quando ista suggerimus, forte irascuntur contra nos ebriosi, let murmurant. Et quamvis non desint qui irascantur, deo tamen !propitio multi erunt, qui libenter salubre consilium audientes de listo tam gravi peccato per dei misericordiam liberabuntur. Ipsi tamen qui contra coalIumnam et amicam suam ebrietatem loquen?'tibus irascuntur, libera a nobis voce audiant, quia quicumque ebriosus !paenitentiam pro ipsa ebrietate non egerit, sed usque ad mortem Isuam in ipsa ebrietate permanserit, in aeternum profecto peribit ; quia non mentitur Spiritus sanctus per apostolum dicens

: NEQUE

/!EBRIOSI

REGNUM

DEI

POSSIDEBUNT.

Et

ideo quicumque sunt ebriosi, ?*melius faciunt, ut non nobis sed sibi potius irascantur, et cum dei ladiutorio de luto faecis se excutere,

vel de cloaca

ebrietatis,

dum

!adhuc

tempus

paenitentiae est, festinent quanta possunt celeritate !deo auxiliante consurgere, et totis animae viribus cum propheta Isupplicantes domino dicant : ERIPE ME DE LUTO, UT NON INHAEREAM ; Vet illud : NON ME DEMERGAT TEMPESTAS AQUAE,

NEQUE ABSORBEAT !ME PROFUNDUM, NEQUE URGEAT SUPER ME PUTEUS OS SUUM. Ebrietas (201) enim quasi inferni puteus, quoscumque susceperit, nisi digna sublvenerit paenitentia, et emendatio fuerit subsecuta, ita fortiter sibi !vindicat, ut eos

de ipso tenebroso inferni puteo ad castitatis vel sobrie!tatis lucem redire penitus non permittat.

(200) 1?ebrietas] L^? Z ; ebrietatis e p 13 ]iberentur L!, ex libentur L?; liberantur e 1? coajumnam] opzizze p ; columnam L? ; calumniam e ; alum-

nam Z ; om. L* 2o6olsdcez/ ?? profecto] ozz. Li? e ?! tempus est penitendi Z 3 eos de ipso tenebroso] L'? Z e; eosdem ipsos de tenebr. pu (201)

5 pauperum] Prov. 31, 4. 5. (209) ? Joeupletabitur] Eccli. 19, 1. 3 sobrius] Eccli. 31, 32. 14 pylgera] Ibid. 35. 36. 37. 38. 39. 40

19 /0g]47547:7] Quasi unicum exem-

plum huius vocis in Thes. 1. lat. III 1585, 71 his locus affertur. ?4 fossidebunt] Y Cor. 6, 1o. 29 jpbaereag;] Ps. 68, 15. 31 55/775;] Ibid.

16.

Ebrietas,

si inferni teus;

a

qua-

puregno

Dei excludit.

210

Consilium datur de modo se ab ebrietate

corrigendi.

S. CAESARII

57. Et hoc ante omnia intellegere et scire debemus, quia non una !die efficiuntur homines ebriosi, sed dum paulatim adiurantibus et 'cogentibus crudelissimis inimicis potius quam amicis per singulos !dies singulos sibi aut binos calices ad potum consuetudinarium !addunt; adubi hoc in usum miserint, ita eos ipsius ebrietatis ardor ?"occupat, ut illos semper sitire conpellat. Sed qui se ab hoc malo !desiderat liberare, quomodo sibi per intervalla dierum potum addendo lad ebrietatis tenebras pervenit, ita paulatim subtrahendo ad sobrietatis lucem redeat : quia si semel totum quod amplius accipiebat subtraxerit, ladubi nimia siti coeperit exardescere, cum

grandi amaritudine

clamat

et dicit, malle se

mori, quam sibi bibendi vel inebriandi consue!tudinem tollere ; nec adtendit

quod tolerabilius erat illi in carne

!mori,

quam animam per ebrietatem interficere. Et ideo, ut nec ardorem !nimium patiatur, et de tam gravi peccato liberetur, Sicut iam dictum lest, per intervalla dierum sibi aliquid de nimietate potus subtrahat, ?quo usque ad rationabilem bibendi consuetudinem redeat. Qui hoc lita ut diximus per partes

Clerici ab hoc vitio non immunes.

subducere

voluerit,

et de

ebrietate

liberabitur,

!et

illum intolerabilem ardorem non patietur. 8. Ego, fratres carissimi, dum haec suggero, absolvo me apud !deum : quicumque me audire contempserit, et ad bibendum aut ?*Xpse pronus fuerit, vel in convivio suo alios adiurare vel cogere voluerit, let pro se et pro illis in die iudicii reus erit. Et quia, quod peius est, letiam aliqui clerici, qui hoc deberent prohibere, ipsi cogunt aliquos !plus quam expedit bibere, a modo incipiant et se ipsos corrigere, let alios castigare : ut, cum ante tribunal Christi venerint, non de sua 9've] aliorum ebrietate incurrant supplicium, sed magis, dum et ipsi !se emendant, et alios castigare non cessant, pervenire ad aeternum !praemium mereantur. Et illud ante omnia rogo, et per tremendum (202) diem iudicii vos adiuro, ut quotienscumque vobis invicem convivia lexhibetis, illam foedam consuetudinem, per quam grandi mensura !sine mensura tres homines aut volentes aut inviti solebant bibere,

Itamquam venenum

diaboli de vestris conviviis respuatis :

(201) ?ad ubi] Z ; at ubi p; et ubi I.^? € 13 redeat] Z vef. edi. yu; festinet 5L. suppl. Là ; om. Li;; recurrat e : verbum inm excidisse putaverim 14 agubi] serzps/ ;at ubi Z ;"ubi Jm 15 sibi] ozz. IL.? € !? quam in anima p. e. interfici Z 22 illam TEDIUAT moras irent dL. 2 ec poenam Z z5 vel in c. s. alios] Z ; aut convivas SuOs cef. 2950 nec de sua nec de a. 32 mereantur] Zeic in IL H9 e desiniz serzzo per doxologiam ; quae sequuntur, ex vet. edit.

recepta Maurini nullibi in zuss. invenerunt, at certe in Z. saltem etiam nunc babentur

(201)

UD efiam

aliqui clerici]

CK.

concilium Agathense an. 506, can. 41.

SERMO

XLVII.

2II

quia ista 5infelix consuetudo adhuc de paganorum observatione remansit. !'Et quicumque hoc in suo convivio aut alieno fieri acquieverit, diabolo !se sacrificasse non dubitaverit. De qua bibitione non solum anima locciditur, sed etiam corpus debilitatur. Sed credo de dei misericordia, !quod ita vobis inspirare dignabitur, ut tam lugendum et tam erubes!*cendum malum ita vobis in horrorem veniat, ut illud numquam fieri permittatis ;sed quod in illa ebrietate periturum erat, in pauperum refectionem proficiat : praestante domino nostro Iesu Christo, qui !cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. !Amen.

Foeda norum

pagaobser-

vatio, qua tres homines sine mensura bibere cogebantur.

ALVIL

Collect. : L 22. Z 31. et in deperdita Long I, 4. Edit. : August. vet. edit. (de Temp. 232). e 6. i 295. Idem de hac homilia dicendum ac de praecedenti : ultimam partem una hucusque servavit collectio

Z, quamvis in veteribus Aug. editionibus iam olim legeretur.

BITEM

AMMONITIO

CONTRA

EBRIETATIS

MALUM.

Frequenter caritatem vestram, fratres dilectissimi, paterna

pietate !'commonui, ut ebrietatis malum tamquam inferni foveam vitare vel !fugire deberetis. Et licet apud plures profecerit castigatio nostra, !multi tamen sunt, qui, dum nec deum timent, nec eos qui honesti ?sunt vel sobrii reverentur, tantum

bibunt, ut interdum

necesse

!habeant viscera nimio

potu plena per vomitum relaxare ; et tamquam fractae aut naufragae naves ita ipsius ebrietatis horrendis fluctibus lfatigantur, ut nec ubi sint recognoscant, et dicere aliquid vel audire quod ad rationem pertinet omnino non valeant. Illud vero quale est, ?5quod ipsi infelices ebriosi, quando se nimio vino ingurgitant, rident let vituperant eos, qui rationabiliter hoc tantum quod sufficit bibere !volunt, dicentes eis : Erubescite, et verecundum

sit vobis ; quare non

!potestis bibere

quantum nos ? Dicunt enim eos non esse viros. Et (203) videte miseriam ebriosorum : se dicunt esse viros, qui in ebrietatis

(202) ?et tan] Z ; et etiam p 16 dilectissimi ] LL e ; carissimi p 17 commonui] L^? e; admonui Z i 18 fugite] L/'^?, corr. fugere "rg rotas] bo om.Zeyw 20 reverentur] et ZzZerser. p. 22 utl Zcobacele is EetEro7 20077.

072. p

7 quale] quid L «

?5 rident] foetent L? e, corr. ex roetent IL!

Ebriosi, tamquam

naufra-

gae naves.

Dicunt eos non esse viros,

qui sobrii stant.

212

S. CAESARII

Icloaca iacent ; et illos dicunt non esse viros, qui honesti et

sobrii lstant. Iacent prostrati, et viri sunt ; stant recti, et viri non sunt ? !Victor ebrietatis vituperatur, et victus ebrietate laudatur. Inridetur 5sobrius, qui et se et alios potest regere ; et non inridetur, immo non !plangitur ebriosus, qui nec se nec alios potest agnoscere. 2. Solent tamen Excusationis ergo coactos se fuisse dicunt.

ebriosi ita se excusare

velle, ut dicant

tibi diceretur, Aut bibes, aut morieris ; melius Reges aliique potentes iam christiani sunt.

Ebrietati sistendo

tyr test

quis

remar-

po-

(fieri.

Servum ebriosum habere non vis : quare te Deus servum habeat ebriosum ?

:

Persona !potens me coegit ut amplius biberem, et in convivio suo vel regis !non potui aliud facere. AD EXCUSANDAS EXCUSATIONES IN PECCATIS Üista praetendimus ; et, quod inplere nolumus, non potuisse nos dicimus. !Nolle in culpa est, nam non posse praetenditur. Etiamsi usque !ad hoc veniretur, ut lerat ut caro

tua sobria occideretur, quam per ebrietatem anima !moreretur. Sed excusatio ista falso obicitur. Ipsi enim reges et quiJl5cumque alii sunt potentes, quia deo propitio et christiani sunt et !prudentes, et sobrii et toto corde deum timentes, si te viderint definisse !ut eis non adquiescas pro timore dei inebriari, forte sub hora videntur lirasci, postea vero te in grandi admiratione suscipiunt dicentes : Quantum cum illo egimus, quantis eum minis et terroribus fatigavimus ! ?*et tamen numquam. eum a sobrietate separare potuimus. Nam et deus, !qui te videt pro suo amore inebriari non velle, ipse tibi gratiam etiam lillorum dabit, qui te ut amplius biberes videbantur hortari vel cogere. INemo dicat, fratres carissimi, quod in istis temporibus martyres non !sint : cotidie martyres

fiunt. Martyr enim testis interpretatur. Quicum?5que ergo pró veritate testimonium dederit, et omnes causas cum iustiItia iudicaverit, quicquid pro testimonio veritatis vel iustitiae pertulerit, totum ei deus pro martyrio computabit. Ac sic et ille qui ebrietati re!sistit, si cum dei adiutorio perseverare voluerit, et pro ipsa re aliquas !pertulerit tribulationes, omnia ei deus ad martyrii gloriam reputabit. 93. Velim tamen scire, fratres carissimi, quicumque dominus !habet plures servos, si vel unum ex illis velit fieri ebriosum ? Sine !dubio nullus est, qui hoc voluerit aliquando aut velit. Et qua fronte, !qua conscientia, qui servum non vult habere ebriosum, ipse vult !fieri ebriosus ? Ecce de donis dei (203)

? honeste et sobrie ju

vel] ex uno Z

Z ; falsa e

3 stant] sunt L'*? €

H nam] eodd. fere ozines ; nostta, et pu.

4-5 ridetur I, € usque] oz. Z

8$ suo HM false

1? pro timore dei] ozz. Li? € forte si tibi vez. edi/. ?5 ergo] — 3t sine dubio nullus est] nec dubium nullus

Ub. JE 24 Pus gr 4. suppl. L1 tam malus Z

(203)

3

e

wiri

sunt]

lmitatut

August. setm. 9, n. 12. ? i5 beccatis] C£. Ps. 140, 4.

?3 Nez;o dicat etc.] lisdem verbis incipit Caesarii sermo 41.

SERMO

XLVII.

ZI

tu habes servum, et te habet deus (204) servum : qualiter vis ut tibi serviat servus tuus, taliter et tu servire !debes domino tuo. Dic mihi, rogo te, si iustum tibi videtur, et tu !habeas

servum sobrium, et deus habeat ebriosum ? Ac sic te dignum

liudicas, cui servus sobrius serviat ; et deum indignum putas, cui tu ?sobrius servire debeas ? Haec ergo, fratres carissimi,

diligenter adten!dite, et considerate quia non est iustum ut faciamus deo, quod nolu!mus nobis fieri. Forte dices : Quomodo deo facio quod mihi fieri nolo ? Audi quomodo : tibi non placet servum ebriosum habere, !et tu non vis sobrius deo servire. ?4. [deo enim, carissimi, tanta facilitate se inebriant homines, lquia putant ebrietatem aut parvum aut nullum esse peccatum. Sed !pro ista ignorantia maxime sacerdotes in die

iudicii

reddituri

sunt

!rationem,

si commissis

sibi

populis, quae vel quanta mala de ebrietate !nascantur, assidue noluerint praedicare. Qui ergo credit ebrietatem "^»parvum esse peccatum, si se non emendaverit, et pro ipsa ebrietate Ipaenitentiam non egerit, cum adulteris et homicidis aeterna illum !poena sine remedio cruciabit, secundum illud quod ipsi bene nostis !beatum apostolum praedicasse : NEQUE, inquit, FORNICARII, NEQUE IDOLES SERVIENTES, NEQUE MOLLES, NEQUE MASCULORUM CONCUBITORES, NEQUE AVARI, NEQUE ADULTERI, NEQUE EBRIOSI REGNUM DEI POSSIDEBUNT. IVidete quia ebriosos cum fornicatoribus et idolis servientibus et !Imasculorum concubitoribus et adulteris iuncxit. Et illud : NOLITE

!INEBRIARI

VINO, IN QUO

EST LUXURIA. Et ideo de-

finiat ac deliberet !unusquisque apud se, ebrietatem grave peccatum esse ; et tunc aut *5numquam aut difficile eum ebrietas poterit superare. Cum enim non !solum in futuro saeculo propter ebrietatem torquendi sint homines, !sed etiam in praesenti per ipsam ebrietatem multis frequenter infir!mitatibus fatigentur, vel morbum corporis timeant, qui de animae Isuae salute non cogitant : oculorum suffusionem atque caliginem, ?"capitis vertiginem et membrorum tremorem expavescant, qui inferni !supplicia non formidant. Et hoc quidem non solum laicis, sed etiam let clericis dicimus : quia, quod peius est, multi sunt etiam maioris ordinis clerici, qui cum aliis sobrietatis bonum deberent iugiter !praedicare, non solum hoc non faciunt, sed etiam et se et alios ine??»briare non

erubescunt nec metuunt. Sed agnoscant et doleant, quiIcumque tales sunt, quia, si se noluerint emendare, et pro se et pro !aliis necesse eis erit aeterna supplicia sustinere. (204)

3 habeat] te aZZ. e

(204)

20 possidebunt 1 Cot. 6, 9. 1o.

22

? forte dices] oz. L. €

^ tunc] oz. L'? Z €

?3 |jxuría] Eph. 5, 18. C.

Quanta mala de ebrietate nascantur, debent sacerdotes praedicare.

Etiam in praesenti, non tantum in futuro saeculo, torquendi sunt ebriosi.

Maioris ordinis clerici ab hoc vitio non immunes.

214

Nominibus angelorum et sanctorum compotationes protra-

huntur.

Salsa cibaria ad sitim augendam ordinantur.

S. CAESARII

(205) 5. Illud vero quale est, quod iam transacto convivio et expleta !siti, cum amplius bibere nec possint nec debeant, tunc quasi novelli, let qui ipsa hora supervenerint, diversis nominibus

incipiunt bibere,

!'non solum vivorum

hominum,

sed etiam angelorum et reliquorum *?antiquorum sanctorum, aestimantes

quod maximum

illis honorem

linpendant,

si se

in illorum nominibus nimia ebrietate sepeliant : lignorantes quod nullus tam gravem iniuriam sanctis angelis vel sanctis Ihominibus agnoscitur inrogare, quam illi qui in eorum nominibus !bibendo per ebrietatem suas animas probantur occidere. Sunt enim "aliqui, qui sola ex causa aliqua salsatiora sibi ordinant fieri, ut per lipsam salsitudinem nimia se possint ebrietate obruere. Haec enim !si pagani qui deum ignorant faciant, nec mirandum

est, nec nimis !dolendum ; quia et in

deo spem non habent, et antiquam parentum !suorum consuetudinem servant. Christiani vero, quos deus de tene!?bris reduxit ad lucem, de morte vocavit ad vitam, quibus omnes

Ebrietas, si

frequens rit, tat

fue-

praecipiin infernum.

Tertius locus non est ullus praeter caelos et infernum.

Iscripturae clamant ebrietatem fugere, sobrietatem diligere, quare !turpissimas illorum ebrietates imitantur, de quorum perfidia liberari !per dei gratiam meruerunt ? Et ideo rogo, et per tremendum diem Hudicii vos adiuro, ut quantum potestis ebrietatis malum auxiliante ?domino fugiatis, et iam vobis incipiat verecundum esse, quod huc !usque gentibus et paganis in ebrietatis turpitudine vos voluistis !similes exhibere. Et ideo quia deo propitio illis dissimiles estis in ide, similes esse in ebrietate penitus non debetis : quia, etiamsi !reliqua peccata christiani non admittant, sola eos, si frequens fuerit, ?sebrietas, et emendatio ac paenitentia non subvenerit, in inferni pro!funda praecipitat, secundum illud quod iam dictum est : NEQUE !EBRIOSI REGNUM DEI POSSIDEBUNT. Sed dicit aliquis : Ego regnum dei !nolo, aeternam tantum requiem obtinere desidero. Nemo se decipiat, fratres, duo enim loca sunt, tertius non est ullus : Qui cum Christo ?*regnare non meruerit, cum diabolo absque ulla dubitatione peribit. 6. Ad extremum, qui amico suo nimium propinando in anima lefficitur inimicus, et corpus eius debilitare, et animam

probatur 'occidere. Melius erat, ut ex illo, quod una die plus (205)

? novelli] quasi Zeruz Z y interser.

^ vivorum] veterorum e ; vero I9

^34: et rel. ant. sanctorum] i Z ; antiquorumque 1.17?:9 €

1? salsatiora] L.? e ;

salsationes I! z ras. ; salsa cibaria Z p ver. ediz. an pro salsicia ? L2 in ras., corr. salsedinem I?

illo] ut illud L3 Z

15 eduxit Z

accipere] bibere Z

(205) ?7 possidebunt] Y Cot. 6, 1o. ?9 duo e. loca sunt] C£. Vita Caesar. II, 6 « per somnum lenta voce cla-

1! salsidinem

omnes] ozz. Li? €

33 ut ex

mabat :Duo sunt, non est quicquam medium... »

SERMO

XLVII.

215

eum accipere (206) cogit quam expedit, per duos aut tres dies Ipsum amicum

ad suum

!convivium revocaret ; et unde eum

una die nimium bibendo debilitat, lipsum in aliis diebus sufficiente potu reficeret, ut nec ille potum perderet, nec amicum deciperet : aut certe, quod est melius, quicquid *in nimio potu perditura erat gula, pauperibus daretur in elemosynam, !ut et caro rationabiliter bibendo reficeretur, et per misericordiam !pauperum animae redemptio praepararetur. Et nos quidem istam !castigationem non propter eos qui sunt honesti et sobrii diximus : !quia deo propitio multos novimus parca et sobria convivia praeparare. !"Et ideo vos, qui dei amore hoc tantum. bibitis quod oportet, satagite lut, quod ab ebriosis in terra perditur, a vobis per elemosinam in Icaelo reponatur. Non vobis sufficiat quod vos honesti et sobrii estis, lsed quantum potestis ita castigate et corripite ebriosos, ut eis numquam Hiceat vobis praesentibus amplius bibere quam oportet : sed dum "*et ipsi sobrietatem diligitis, et alios per vestram ammonitionem ab ebrietatis perditione revocatis,

non

solum pro vestra,

Una pte

die ineconsumi-

tur, quod pluribus

immo

conviviis

paupe-

ribus reficiendis sufficeret,

Qui sobrii sunt, ab ebrietate alios revocent.

sed etiam et !pro aliorum

salute duplicia vobis praemia in aeterna beatitudine !praeparetis. 7. Et illud quam lugendum et erubescendum est, fratres carissimi,

?quod

dicuntur

aliqui rustici quando

aut vinum

habuerint, aut alia !sibi pocula fecerint, quasi ad nuptiale convivium, ita ad bibendum !vicinos vel proximos suos invitare, ut eos per quatuor aut quinque !dies teneant, et nimia ebrietate sepeliant, et tamdiu ad domos suas de illa lugenda potatione non redeant, donec omnem potum, quem. ille 23qui eos invitaverat habuit, perexpendat ; et unde se vel per duos laut tres menses cum omni familia sua rationabiliter reficere potuit, !quatuor aut quinque diebus dolenda aut erubescenda bibitione !consumat. Ego, fratres carissimi, dum haec humiliter et cum grandi !caritate pro sollicitudine paterna commoneo, absolvo apud deum ??conscientiam. meam. Qui vero libenter audire me, et fideliter quod !ei praedicatum est implere voluerit, habebit praemium aeternum ; lqui autem contemserit,

timeat ne ei necesse

sit sine ullo fine sustinere

Isupplicium. Sed credimus de misericordia dei, quod ita omnes lebriosi de ebrietatis malo ad bonum sobrietatis sunt per dei gratiam *?redituri, ut et nobis gaudium faciant, et ipsi feliciter ad aeternum !pervenire mereantur praemium. Amen. Diet avieutoj| dEZU2 cop Stay (r7 v, qr ? debilitatus erat Z !coegit p (206) perdiderat Z ? patatetur Z ? deo propitio] cum dei subsidio Z 19 bibitis] sumitis Z

14sed] ut p

18 praeparetis] Pic desimit sermo im LV? e per

doxolog. ; reliqua in mss. Maurini non invenerunt, quae vero in Z saltem leguntur domus

Z

?8 consumant

Z

S ad

3 libenter audire me] Z ; me lib. audierit p

3? ge ei] aeternum ex abundanti inser. p.

Rusticorum quorumdam

bibitiones

per

quatuor aut quinque dies

continuatae.

216

S. CAESARII

(207)

XDVIID

Collect. : L 24 ; Edit. : e 11. i 296. Et mss. librorum testimonio

et internis indiciis patet, sermonem merito restitutum esse.

Caesario a Maurinis iure ac

AMMONITIO QUAE OSTENDIT QUOD AB INITIO SAECULI OMNES !SCRIPTURAE HUMILES BENEDIXERINT, ET EOS QUI PERSEVE!RANT IN SUPERBIA MALEDIXERINT.

In scripturis sanctis, fratres carissimi,

incessabiliter

pau-

peres ?*benedicuntur, et peccatores maledici videntur. Primum Scripturae verba, quibus pauperes be-

nedicuntur, peccatores

maledicuntur.

ergo, sicut lipsi frequenter et legendo et psallendo cognoscitis, qualiter scripturae !divinae pauperes benedicunt, paucis sententiis caritati vestrae suggero ; let postea quid de peccatoribus legatur insinuo. De pauperibus enim !dicitur : ISTE PAUPER CLAMAVIT, ET DOMINUS EXAUDIVIT EUM ; et iterum : I'yTPDUAE EIUS BENEDICENS BENEDICAM, PAUPERES EIUS SATURABO PANIBUS; !et iterum, BEATI PAUPERES SPIRITU, QUONIAM

IPSORUM

EST REGNUM

!CAELORUM ; et iterum : TIBI

DERELICTUS EST PAUPER, PUPILLO TU ERIS !ADIUTOR; et iterum : QUONIAM EXAUDIVIT PAUPERES DOMINUS. De !peccatoribus vero dicitur : CONVERTANTUR PECCATORES IN INFERNUM,

OMNES

GENTES;

et

iterum

: QUONIAM

PECCATORES

PERIBUNT ; et iterum : !CONTERES BRACHIUM PECCATORIS ET MALIGNI ; et illud : CALIX IN MANU

!DOMINI VINI MERI PLENUS

EST MIXTO, BIBENT EX EO OMNES PECCATORES !TERRAE; et iterum : OMNIA CORNUA PECCATORUM CONFRINGAM. In !omnibus enim scripturis huiuscemodi sententiae abundanter inveniun?tur, quibus pauperes conlaudantur, et e contra in peccatoribus durae !sententiae diriguntur. 2. Sed cum haec ita sint, forte aliquis intra se cogitat et (207) 1? viduam L!!, ex viduae L* 15 omnes gentes] expauncr. in Lt JETEER S hec ?9 e contrario in peccatores qu

(207) ? 05757] Ps. 33, 7. 10 banibus] Ps. 131, 15. 1? cgelorg;y;] Matth.

5, 3.

13 ad/ufor] Ps. 9?, 14. dominus] Ps. 68, 34.

15 gerfes] Ps. 9, 18. peribunt] Ps. 36, 20. 16 »;al;eni] Ps. 9?, 15.

13 ferrae] Ps. 74, 9. confringam] Ibid. 11.

est]

SERMO

dicit

: !Ouomodo

BENEDICITE,

ET

XLVIII.

217

nobis in scripturis divinis praecipitur NOLITE

!MALEDICERE ; et

illud

:

: NEQUE

MALEDICI REGNUM DEI POSSIDEBUNT, ?*et BENEDICITE PERSEQUENTIBUS VOS ? Quomodo ipsae scripturae divinae, !quae nobis hoc prohibent, totiens maledicunt ? Maledictiones istae, (208) fratres carissimi, non optantis sed praedicentis animo proferuntur. !Non enim volunt ut hoc peccatoribus veniat : sed quia sine dubio !venturae sunt, ipsae maledictiones prophetiae esse probantur. Et lideo quicumque peccatores se esse cognoscunt, et per scripturas ?sacras magis benedici quam maledici desiderant, cito ad paenitentiae !medicamenta confugiant ; ne forte, si illos in peccatis suis persevelrantes mors inopinata praevenerit, omnes maledictiones, quae ab initio mundi in scripturis sanctis leguntur, ita in ipsos veniant, ut leos liberari de poena perpetua non permittant. 193. Et tamen, fratres, quando pauperes in scripturis divinis bene!dicuntur,

et peccatores

maledicuntur,

Maledictiones in scripturis non optantis sed praedicentis animo proferuntur.

qui sensus

scripturae divinae !diligenter adtendit, non hoc de omnibus peccatoribus, nec de unilversis pannosis pauperibus dictum intellegit. In peccatoribus enim '!quos scripturae divinae maledicere videntur, non omnes peccatores, sed tantummodo superbi intelleguntur, qui non solum mala faciunt, lverum etiam mala ipsa fronte inpudentissima defensare non erubes!cunt. Ipsi enim sunt de quibus scriptum est : CONFUNDANTUR SUPERBI, !QUIA INIUSTE INIQUITATEM FECERUNT IN

Per peccatores

superbi,

per pauperes humiles heic intellegendi.

ME ; et illud : TU, inquit, lOCULOS SUPERBORUM HUMILIABIS ; et illud : SUPERBI INIQUE AGEBANT *USQUEQUAQUE ; et illud :

DEUS SUPERBIS RESISTIT. Innumerabilia sunt l!huiuscemodi testimonia, quibus superborum arrogantia denotatur. !Et ideo quotiens in scripturis auditis peccatores maledici, sicut iam

!dixi, de superbis,

hoc

est, peccata

sua

defendentibus

intellegite. !'Et quotiens auditis pauperes conlaudari, nolite hoc de omnibus ?*pauperibus accipere, sed de bonis tantummodo christianis, qui mites !sunt et humiles corde, de quibus scriptum est : SUPER QUEM REQUIESCIT !SPIRITUS MEUS, NISI SUPER HUMILEM ET QUIETUM ET TREMENTEM !VERBA MEA ? 4. Multi enim sunt pauperes iracundi vel superbi, quibus nihil $prodest quod sunt facultatibus indigentes, cum vitiis et malis moribus !sint locupletes. Et multi sunt divites humiles et mansueti, de quibus !dictum est : BEATUS VIR QUI (207)

?3 benedicite] benedicere L?, I! corr.

?5 yos] vobis L'?

(208) 5 illos] is ras. L^; illis e; illius L? ?inopinata] L^? e; repentina y PE wc EEG c epp n superbi] luxuriosi 242. 1 (207)

24 »aledicere] Rom.

12, 14.

possidebunt] Y Cor. 6, 1o. 25 yog] Rom.

(208)

12, 14.

18 jj 77e] Ps. 118, 78.

19 huniliabis] Ps. 17, 28.

?o usquequaque] Ps. 118, 51. resiszi?] Prov.

3, 34 iuxta

?5 5704 7] Esai. 66, 2.

LXx.

Multi pauperes vitiis locupletes

sunt.

218

S. CAESARII

POST AURUM

NON ABIIT, NEC SPERAVIT IN THESAURIS

SUIS ;

et illud : DISPERSIT, DEDIT PAUPERIBUS, IUSTITIA !EIUS MANET

Nec pauperes paupertas iuvat sine humilitate, nec divitibus humilibus nocent divitiae.

IN SAECULUM SAECULI. Quid enim prodest pauperi divitias (209) non habere, si voluntatem habuerit possidendi, cum apostolus non !habentem divitias, sed cupientem condemnaverit, dicens : QUI VOLUNT !DIVITES FIERI, INCIDUNT IN TEMPTATIONEM ET LAQUEUM DIABOLI ? !Aut quid ei prodest non habere facultatem, si ardet cupiditate ? ?*Ouid, inquam, prodest pauperi quia pauper est, si magis superbus quam humilis esse voluerit ? Aut quid nocet diviti copiosa facultas, !si in eo fuerit perfecta humilitas; si de divitiis suis non luxuriae Iservire, sed elemosinas erogare, et humilitatem ac mansuetudinem toto corde, toto animo voluerit custodire ? Denique, sicut iam dixi, omnes scripturae humiles pauperes laudant, et divites superbos !vituperant ; pauperibus aeternum promittunt praemium, divitibus !superbis perenne minantur supplicium, secundum illud: REDDE !RETRIBUTIONEM SUPERBIS ; et : PERDET DEUS MEMORIAM SUPERBORUM ; let : ODIBILIS CORAM DEO SUPERBIA. Sed si forte est aliquis, qui sibi '^sine humilitate de religione vel quibuscumque bonis operibus gloIriatur, diligenter adtendat et contremiscat, quia ipsum archangelum !superbia de caelo deposuit. Et si tantum ac talem deiecit, tu cum

sis !terra et cinis, speras te cum superbia in

caelum conscendere ? Et lideo consideret unusquisque conscientiam suam : et si in se superbiae ?malum dominari cognoscit, ad humilitatis medicamenta confugiat : !quia si usque ad exitum vitae suae in superbia voluerit perdurare, Inecesse habet cum diabolo, cuius imitator est, inferni supplicia !sustinere, secundum illud : QUI CONFIDUNT IN SUPERBIA,

ILLI

CADUNT.

!OQui vero

facultates

minores

habent,

et

pauperes sunt, si volunt ut ??ad ipsos respiciat omnium scripturarum benedictio, veram humillitatem teneant, et audiant sibl dicentem dominum : DISCITE A ME !QUIA MITIS SUM ET

HUMILIS CORDE ; et timeant illud quod scriptum lest : ANTE DOMINUM INMUNDUS EST OMNIS QUI EXALTAT COR SUUM. ISecundum haec quae supra suggessi, evidenter agnoscite, (208) 33 thesauris suis] L? e; pecunia thesauri sui L! ; pecuniae thesauris i (209) ? tentationes p. 1 odibiles c. d. superbi I1 superbia] gu zer uncinos baec addit Per superbiam angeli ceciderunt de caelo in terram, et facti sunt diaboli in inferno, et qui sunt superbi similes eius, quae vero ab ozznibus zuss. iure absunt

sibi] L*? ; ozz. e pu.

15 in caelum] posse zzser. i.

33 illic L2, corr.

illi L^; illuc e & (208)

Sor usEEiccliuo

TS

94 sgecn]j] Ps. 111, 9.

(209) 3 diaboli] Y Tim. 13 szherbis] Ps. 95, 2.

1 superbia] Ibid. 7. ?3 cadunt] C£. prov. 11, 28.

6, 9.

superborum] Eccli. 1o, 21.

?! corde] Matth. 11, 29. ?8 5477] Prov. 16, 5 iuxta version. antiq.

SERMO

XLVIII.

219

quia nec pauperes iuvat quod pauperes sunt, si humiles esse noluerint ; et

!divitibus

nihil

nocet

quia

divites

sunt,

si

humilitatem ac misericor!diam vel iustitiam tenere contenderint.

5. Et quia duae partes hominum et quasi duo populi, humilium (210) scilicet et superborum, ab initio mundi in duabus civitatibus con!struuntur : et una earum dicitur Hierusalem, quod interpretatur visio !pacis, altera Babylonia, quod interpretatur confusio : unam aedificat !Christus, aliam

diabolus; omnes qui perseveraturi sunt in superbia, ?ad Babyloniam pertinent, ad Hierusalem vero qui in humilitate Isunt permansuri. Omnes sancti et omnes scripturae eos qui sunt lhumiles benedixerunt et iugiter benedicunt, secundum illud : BENEFAC,

Civitates duae, Hierusalem ex humilibus, Babylonia ex

superbis.

!'DOMINE, BONIS ET RECTIS CORDE ; et eos qui

sunt superbi maledixerunt !et assidue maledicunt. Unde, sicut iam dixi, unusquisque recurrat ^ad conscientiam suam : et si in se radicem superbiae dominari !cognoscit, dum ei licet, et tempus bene faciendi in sua potestate !consistit, quanta potest velocitate cum dei adiutorio stirpet superbiam, !et plantet humilitatem, certissime sciens quod ei, quaelibet bona opera !fecerit, prodesse non poterunt, quamdiu in superbiae tumore per!?manserit. Nec contentus sit quasi per fictam et simulatam humilitatem !velut ramos eius tantummodo tollere : sed radicem

ex corde

conetur

levellere, si vult illi

placere, qui cor dignatur inspicere. Quam rem !qui implere noluerit, maledictis scripturarum omnium subiacebit, et lmpletur in eo illud quod scriptum est : DOMINUS IUSTUS CONCIDET

PCERVICES

PECCATORUM ; et illud : PLUET

SUPER

PECCATORES LAQUEOS IGNIS. 6. Istam sententiam quando audiunt peccatores, contremescunt let dicunt : Si dominus iustus omnium peccatorum cervices concidet, !nos, qui peccatores sumus, quomodo evadere possumus ? Absit ut ?»de pietate domini desperetur : cito enim nos suscipit divina miseri!cordia, si paenitentia vel emendatio fuerit subsecuta. Et tamen hoc !loco peccatores superbos intellegi voluit, pro eo quod et ipsi peccatum !suum defendunt,

et a suis similibus conlaudantur,

et dicitur eis :

IBene et prudenter egisti. Sic respondere, sic te defendere gratularis, ?quia vicisse videris hominem ; et non plangis, quia vitio superbiae "victus es. Quanto melius tibi erat Christum humilem sequi, quam per 'superbiam diaboli (210) 1:stirpet] L'*?; extirpet e q 29 egistis p.

(219)

* corde] Ps. 124, 4-

20 peccatorum] Ps. 128, 4.

?1jenis] exp. L4

71 joris] Ps. 10, 7.

21poterimus

Non omnium peccatorum cervices conteret Deus,

220

sed rum,

superboquia

cer-

vicati sunt.

S. CAESARII

pedibus conculcari. DoMINUS, inquit, CONCIDET !CERVICES PECCATORUM. Quod autem hoc non de omnibus peccatoribus, Ised tantummodo de superbis et debeat et possit intellegi, ex illo 5!mmembro ubi percutiuntur agnoscite. Non dixit, DOMINUS IUSTUS !CONCIDET manus vel pedes peccatorum ; sed CERVICES PECCATORUM. (211) Quare hoc ? Quia omnes superbi cervicati sunt. Et ideo solos superbos !ista plaga percutiendos esse cognoscite. Qui ergo humiles sunt, deo !gratias agant, et usque in finem vitae suae in humilitate permaneant : lut angelorum et patriarcharum et prophetarum et apostolorum et 5omnium scripturarum benedictio, quae omnibus in humilitate perselverantibus datur, super ipsos veniat, et cum ipsis benedictionibus lad praemia aeterna perveniant, et impleatur in illis illud quod scriptum 'est : BENEDICTIO DOMINI SUPER CAPUT IUSTI. Illi vero qui superbiae !tyrannidem in se dominari cognoscunt, sicut jam supra suggessimus, "repudiata elatione arrogantiae, per quam in se ipsis domini templa !destruxerant, fundamentum

verae

humilitatis

in se conlocare

fe!stinent;

ut per humilitatem surgere mereantur ad gloriam, qui per Isuperbiam ceciderant in ruinam. 7. Sed dum de exsecrando superbiae malo et adpetendo humilitatis !5bono loquimur, forte aliquis intra se cogitat, et

dicit : Quid est quod !in hoc sermone de istis duabus tantum-

modo loquitur, et de funda!mento bonorum caritate, et radice

malorum omnium cupiditate !nihil dicit ? Hoc ideo interdum facimus, Nec humilitas sine caritate,

nec superbia sine cupiditate esse potest,

fratres carissimi, quia illae !duae sine istis duabus

esse non possunt : numquam enim vel cupi?ditas sine superbia, vel caritas sine humilitate, aut potuit esse aliquando !aut

poterit. Ac sic quicumque humilitatem laudat, cum illa et caritatem, de qua nascitur, praedicat ; et e contrario qui superbiam accusat, simul et cupiditatem, sine qua esse non potest, damnat. !OQuomodo enim caritas et humilitas velut duae alae sunt, quibus ?*humiles animae levantur ad caelum, et si una defuerit, alia prodesse !nihil poterit ; ita et e contrario cupiditas et superbia velut duae !conpedes esse probantur, cum quibus infelices superborum animae, !dum se per elationem in altum erigunt, iusti deo iudicio in inferni !profunda descendunt. Et ideo quotiens in scripturis divinis aut in ?quibuscumque praedicationibus audieritis laudes humilitatis, ibi letiam praeconia caritatis agnóscite ; sicut e diverso vituperationem

superbiae,

cupiditatis

exsecrationem

in-

(211) 1 de] p ; ozz. L'*? e, ef sic proseq. execrandum s. malum e. adpetendum h. bonum

(210) 35 Non dixit usq. sunt pag. seq. l. 1] Haec

cervicati ex Au-

gust. Enarr. in Ps. 128, n. 9. (211) 8 iusti] Prov. 1o, 6.

SERMO

tellegite.

XLIX.

Et quia de cupiditate

221

!superbia nascitur,

et de

caritate humilitas generatur, ita sibi invicem !copulantur, ut

unaquaeque mater sine filia sua esse non possit. Quicum?5que ergo se desiderat de malo superbiae liberari, prius in se cupidiltatem, de qua nascitur, conetur extinguere ; sicut e contrario qui !veram humilitatem concupiscit iugiter obtinere, caritatem matrem (212) ipsius contendat fideliter custodire. Unde totis viribus dei miserilcordiam deprecemur, ut nos de malo superbiae vel cupiditatis liberare, let bonum humilitatis et caritatis per suam misericordiam largiri !dignetur : ut non superbiae principem diabolum imitando descendamus *in infernum, sed sequendo magistrum humilitatis Christum ad ipsum lascendere mereamur in caelum. Quod ipse praestare dignetur, qui !'cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

ALDDX In homiliario wisigotico (/7?), fol. 160v-163v sequentem sermonem primum repperi, in duas homilias ibi inepte divisum ; paulo post denuo in amplissima ccllectione Spinaliensi (/7?), fol. 253. Ex ambobus textum in lucem emisi Rev. Bén. XXIII (r906), p. 364-366. Magna similitudo, tum argumenti, tum eloquii, cum praecedenti sermone 48 ; uterque tamen ab altero distinctus, etsi ambo eundem auctorem Caesarium clamant.

QUOMODO

IN SCRIPTURA VIDUAE ET PUPILLI PAUPERES !INTELLEGANTUR.

VEL

In scripturis divinis, fratres dilectissimi, frequenter viduae

ac !pupilli vel pauperes cum benedictione nominantur, sicut in psalmis legimus : VIDUAM EIUS BENEDICENS BENEDICAM, ET

PAUPERES

EIUS

!SATURABO

PANIBUS ; et iterum

: ORPHA-

NUM ET VIDUAM SUSCIPIET ; et lillud : ISTE PAUPER CLAMAVIT,

ET DOMINUS EXAUDIVIT EUM. Hoc totum Pquando auditis, de universa ecclesia catholica intellegite, et de omnibus !qui ! principem] ju. ;malum ? et vel L2, vel osz. de/. L1 Linde f5siie (212) 52d ipsum] L4? e ; ozz. i L?:; malo € 8 inseriblio ex H? ; item sextus H*

1?]egitur H?

(212)

et paup.] et oz. H?

13 janibus] Ps. 131, 15.

suscipiet] Ps. 145, 9.

1407772] D

51822 2675

In viduis, pupilis ac pauperibus humiles in ecclesia

intellegendi.

222

S. CAESARII

in sancta

ecclesia

boni

sunt,

humiles,

misericordes,

iusti,

modesti, !lcasti vel sobrii. Licet etiam et de istis viduis pupilis atque pauperibus !cura sit deo,'et, si humiles fuerint, libenter eos exaudiat, tamen in !scripturis divinis sub persona istorum tota ecclesia intellegitur. ?*Ómnes enim qui ita agunt, ut ad aeternam vitam perveniant, ipsi !quasi vidua, quasi pauper ac velut pupillus adsidue benedicuntur. 'Ouare autem ecclesia vidua intellegitur, nisi quia vir eius Christus !quasi absens esse videtur ? Ille vir, inquam, de quo apostolus ad eccle!lsiam. dicit : SPONDI VOS UNI VIRO VIRGINEM CASTAM EXHIBERE

E

contra

qui maledicuntur tores,

superbi

peccaomnes

sunt.

CHRISTO

; ?9et

iterum

: DILIGAT

UNUSQUISQUE

UXOREM SUAM SICUT CHRISTUS !ECCLESIAM. Quare autem ecclesia pauper intellegitur, nisi quia humilis (213) est, et non sperat in honoribus vel facultatibus saeculi huius, sed !in domino deo solo ? De ipso dicitur : BEATI PAUPERES SPIRITU, QUONIAM !IPSORUM EST REGNUM CAELORUM. Quare et orphanis et pupillis ecclesia 'significatur, nisi quia ipse dominus et salvator dixit : NOLITE VOBIS ?DICERE PATREM HABERE IN TERRA : UNUS EST ENIM PATER VESTER CAE!LESTIS ; et quomodo orphani et pupilli, qui non habent patrem de !quo superbiant, humiles sunt, sic et in sancta ecclesia quicumque Isunt boni, non tam ex necessitate quam ex voluntate sunt humiles let mansueti ? Isti tales etiam si habeant honores vel divitias huius ^mundi, non superbe sapiunt, nec sperant in incerto divitiarum ; let sic de pauperibus, quo modo de ipsis, sollicitudinem gerunt, lrerum suarum dispensatores magis quam possessores esse videntur, let de facultatibus suis etiam se ipsos rationabiliter inter reliquos !'pauperes pascunt. 12, Sic ergo ex nomine viduarum, pupillorum vel pauperum in lillis qui boni sunt ecclesia intellegitur, quomodo ex nomine peccatorum let superborum hii qui in ecclesia mali sunt designantur. Cognoscant lergo omnes superbi, quia ab initio mundi in omnibus scripturis let maledicti sunt et maledicuntur et maledicendi

sunt ; omnes

vero

?humiles

et mansueti

tam in veteri quam in novo testamento et bene!dicti sunt et benedicuntur et benedicendi sunt ; quia non mentitur lille qui dixit : DEUS SUPERBIS RESISTIT, HUMILIBUS AUTEM DAT (212) 16 boni] ozz. H? modesti] ozz. FH? ?3 inquam] H? unius ?5 sicut eoELIS (213) ? de ipsis H? ? orphanis et pupillis] com. ; orfanus et pupillus H?; orphani et pupilli H?, e£ zzale inser. vidua * salvator] noster adZ. H? 5habemus FH?

sibi H? numero

(212)

55a- caelestis] H? ; qui in caelis est FH?

l?suarum] et user. H?

8 tam] tamen FH?

15sic] scripsi; si zzss.

FH?

CONO

8E (Gtoyas vat. Ex

?5 ecclesiaz;] Eph. 5, 25.

(213)

? caelorum] Matth.

5sd* ege]esfig] Matth.

? si]

nomine] H?;

5, 5.

25, 9.

1? divifiaruz;| Cf. I 'Tim. 6, 17.

SERMO

XLIX.

223

GRATIAM. !Ubicumque auditis in scripturis dici CONVERTANTUR PECCATORES !IN INFERNUM, et iterum QUONIAM PECCATORES PERIBUNT, et illud ?DBSCURENTUR OCULI EORUM NE VIDEANT, ET DORSUM ILLORUM SEMPER !INCURVA; quotiens talia et his similia auditis de peccatoribus recitari, Inon de omnibus, sed tantum de superbis et paenitentiam agere Idissimulantibus intellegite, secundum illud quod in psalmo legitur : !TU PoPULUM HUMILEM SALVUM FACIES, ET OCULOS SUPERBORUM HUMIPLIABIS;

et

ilud

: CONFUNDANTUR

SUPERBI,

QUIA

INIUSTE INIQUITATEM !FECERUNT IN ME. 3. Nos vero, fratres, simus pauperes, id est, mansueti et humiles ; (214) simus etiam in membris illius viduae, de qua

Scriptum est VIDUAM !EIUS BENEDICENS BENEDICAM. Non sit auxilium nostrum nisi in uno !deo ; simus et pauperes spiritu, de qualibus dictum est ET PAUPERES !EIUS SATURABO PANIBUS. De divitibus enim apostolus dicit: DIVITIBUS HUIUS SAECULI PRAECIPE NON SUPERBE SAPERE, NEQUE SPERARE IN !INCERTO DIVITIARUM SUARUM, SED IN DEO VIVO. Quid ergo faciant de divitiis suis ? Sequitur, et dicit : DIVITES SINT IN OPERIBUS SUIS BONIS, !FACILE TRIBUANT, COMMUNICENT, THESAURIZENT SIBI FUNDAMENTUM !BONUM IN FUTURUM, UT ADPREHENDANT VERAM VITAM. Quamdiu veram "vitam non adprehenderint, pauperes sunt ;cum vero adprehenderint, !tunc erunt divites. Scire debetis, fratres carissimi, quod omnes qui !volunt adprehendere bonam vitam, 1n Christo divites sunt ; et omnes

Ihumiles corde et in caritate gemina constitutos, etiam si divitias habuerint in hoc saeculo,inter pauperes suosnumerat Omnes

humi-

deus. Nam Pet beatus Abraham, Isaac et Iacob, Ioseph etiam i M et David, et multi lalii sancti in veteri testamento divites suos numerat fuerunt, et nihil eis divitiae !nocuerunt. In novo autem testaDeus. mento et Zachaeus dives fuit, et Cor!nelius centurio ; simi-

liter dives fuit et ille alius centurio, de quo !dominus dixit, NON INVENI TANTAM FIDEM IN ISRAHEL. Isti ergo quam??vis divites fuerint, quia non in divitiis sed in deo vivo spem suam (213)

?8in psalmis FH?

(214)

5 suarum] ozz. H?

faciunt H?

? suis] ozz. H?

hic inser. H?, ef reliqua inserib. YrEM SEPTIMVS

Jantum H? 1? bonam] ozz. H? 14 suos] ozz. H? enumerat H9? oz. H?

(213)

1 divites] doxologiazz

Scire d. f. c. quod] H? ; karissimi

omnes] ozz. H? 13 gemina] germana FH? V et Zachaeus] ozz. H? similiter d. fuit]

?0 fuerint] non eis nocuit zzser. H?

?2 gratiam] lac. 4, 6.

4 panibus]

Ibid.

24 jpfernum] Ps. 9, 18. peribunt] Ps. 36, 20.

4-4 De divitibus usq. numerat deus] Imitatur Caesarius August. Enarr.

?6 ;/rurya] Ps. 68, 20. 2950. )7priljabis] Ps. 17, 28. 31 75 77e] Ps. 118, 78.

in Ps. 131, n. 26. $ yjyo] I Tim. 6, 17. ? y//27;] Ibid. 18. 19.

(214)

? benedicam] Ps. 131, 15.

1? T;rahe] ]Matth. 8, 10.

224

S. CAESARII

Iposuerunt, inter dei pauperes numerari, et benedici, et aeternam !beatitudinem accipere meruerunt. Et e contrario multi de istis pan!nosis pauperibus ardent nimia cupiditate, et vel in eo quod possunt !frequenter spiritu superbiae extolluntur. Sicut enim illis divitibus ?5nihil inpediunt divitiae, qui de illis non praesumunt ; ita istos nihil huvat paupertas, quos cotidie cruciat habendi cupiditas. Simus ergo !humiles, fratres dilectissimi, ut in nobis impleatur illud quod scri!'ptum

est : BEATI PAUPERES SPIRITU, QUONIAM IPSORUM EST REGNUM

ICAELORUM. Quod ipse praestare dignetur, cui est honor et imperium ?*cum Patre et Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.

(215)

it.

Collect. : W 20. G 68 ; seorsum autem in plurimis codd., v. gr. H*-938, Primum ab Angelo Mai ex H!? vulgatus est in NPB t. I, p- 220, serm. I05, atque ibi Augustini nomine inscriptus ; verum ante multos annos iudicium feci, restituendum eum esse Caesario : cf. Anecd. Mareds. I, 418. Quem nunc emitto textum, ad anti-

quiores codd. WG praecipue recognitum, Maiana editione, ut pleniorem, ita emendatiorem esse diligens lector facile animadvertet.

DE EXPETENDA CORPORIS;

MAGIS SANITATE ANIMAE QUAM 'BI VITANDISSSORTIEEGIS:

Nostis, fratres carissimi, omnes homines sanitatem corporis

Magis pro animae quam corporis sanitate supplicandum.

Iquaerere : sed hoc debemus agnoscere, quia, quamvis bona sit sanitas ?corporis, multo melior est sanitas cordis. Unde omnes christiani ldebent specialiter semper orare, ut illis deus sanitatem animae digne!tur pro sua pietate concedere. Orandum est pro sanitate corporis, !sed dupliciter et multipliciter pro salute animae supplicandum. !Nec nimium nocet, si caro infirmatur in mundo ; tantum est ut !?anima incolomis ascendat in caelo.

Nam qui de sola corporis sanitate !sollicitudinem gerit, animalibus et bestiis similis est. Ouam multi !sunt, quod peius (214) "ills divites H? (215) * sortilegis] zzseriptionez: ex H8, ex quo et Mai, recepi ; alii aliam exhibent, nullam vero quae Caesario iure fribui possit * hoc d. agnoscere] W/ H? ; oz. ceteri ? sua pietate] omni remuneratione H? (214)

?? cgelorum;] Matth.

5, a.

SERMO L.

225

est, qui, si infirmari coeperint in corpore, dolent ; !si autem in anima non solum vulnerentur, sed etiam moriantur, !nec

sentiunt omnino, nec dolent ! Atque utinam, quando in ipso l5corpore infirmantur, ad ecclesiam currerent, et medicinam de Christi !misericordia postularent : sed, quod dolendum est,

sunt aliqui, qui in qualibet infirmitate sortilegos quaerunt, aruspices et divinos linterrogant, praecantatores adhibent, fylacteria sibi diabolica et !caracteres adpendunt. Et aliquotiens ligaturas ipsas a clericis ac religiosis accipiunt ; sed illi non sunt religiosi vel clerici, sed adiutores !diaboli. Videte, fratres, quia contestor vos, ut ista mala, etiam si a !clericis

Qui

phylacte-

ria offerunt clerici, adiutores sunt diaboli.

offerantur, non adquiescatis accipere : quia non est in illis 'remedium

Christi,

sed venenum

diaboli,

unde

nec

corpus

sanatur, let infelix anima infidelitatis gladio iugulatur. Etiam Si vobis dicatur, ?5quod res sanctas et lectiones divinas filacteria ipsa contineant, nemo

de illis sanita-

!credat, nemo

tem sibi venturam esse confidat : quia (216) etiam si per ipsas ligaturas aliqui sanitatem receperint, diaboli hoc !calliditas facit ; qui ideo aliquotiens de carne infirmitatem tollit, !quia iam animam iugulavit. Diabolus enim non tantum carnem, Iquantum animam optat occidere : et ideo ad probandum nos per?mittitur aliqua infirmitate percutere carnem nostram, ut, dum illi !'postea consentimus ad praecantatores vel ad

Quare diabolica phylacte-

ria aliquotiens prodesse videantur.

filacteria, occidat animam !nostram. Et ideo interdum filacte-

ria ipsa valere et prodesse aliquotiens !videntur : quia, ubi diabolus per consensum percusserit animam, !desinit persequi carnem. Qui enim filacteria facit, et qui rogant ??ut fiant, et quicumque consentiunt, toti pagani effiduntur; et, nisi Idignam egerint paenitentiam, non possunt evadere poenam. Vos !vero, fratres, sanitatem de Christo requirite, qui est vera lux; ad l'ecclesiam recurrite, oleo vos benedicto perungite,

eucharistiam !Christi accipite. Haec si facitis, non solum corporis, sed etiam animae !5sanitatem recipietis. 2. Consideremus,

dilectissimi,

perspicaci

animo,

et

dili-

genti linvestigatione actus nostros perscrutemur, ne forte latenter nobis !malignus irrepat spiritus, ne nos specie bonitatis decipiat, si aperte !decipere non possit. MILLE enim NOCEN-

(215) ?1 yos] B7 G? H18 ; vobis G'-* FI? mala etiam] W' G?; malitiam Gt! His ?? offeratur Gi F!$ ?1et] in flamma infidelitatis Zz/erser. H18, in infidelitate G* ; inflammatur infidelitate G! infidelitatis] coz. ; infelicitatis I^ ;

gladio diaboli G! F119 guresiivercus 25:34 nemo credat] W^ uuzr ?9 quia IW G?: ; qui G* H? ; quin H!9 (216) 5 aliqua i. p. c. nostram] W/ G? ; ut aliqua infirmitas accedat H8 ut] oz. Gi-* H?

952- occidat a. n. Et i. i. filacteria] verba baec in uno G? servata, in

aliis codd. ob bomoeotel. exciderunt quere JW om. W H?*

? aliquotiens] ozz. W^ G?

? desinet perse-

1? Christo] deo I G? H? Usaequiterveluxi ads eserecurrite| lux] medicina G? 13 benedictionis FH? 16-91] fofug num. 2

Consideremus 4:4. laudabunt te /u uno codice G* Jegitur

Infirmorum unctio eto eus charistia.

226

Melius in corde verba Dei retinere, quam in collo sus-

pendere.

S. CAESARII

DI ARTES habet, et his omnibus ?ad deceptionem humani generis abutitur. NON ENIM IGNORAMUS, lait apostolus, VERSUTIAS EIUS. Hos enim filacterarios in Phariseis lipse arguit Christus, dicens : DILATANT ENIM FILACTERIA SUA, ET MAGNIIFICANT FIMBRIAS. Melius est in corde verba dei retinere,

quam scripta !in collo suspendere. De istis enim, qui obligationes portant, dicitur : ?"»DECLINANTES AUTEM IN OBLIGATIONES ADDUCET DOMINUS CUM OPERAN!TIBUS INIQUITATEM. De illis autem scriptum est : BEATI MUNDO

CORDE,

!QUONIAM

IPSI DEUM VIDEBUNT. Aeterna enim beatitudo est, et beata laeternitas, Christum deum cum sanctis suis in gloria perpetua visione !videre, et incessabili voce laudare ; ut impleatur illud in nobis : 9vIDEBITUR DEUS DEORUM IN SION ; et iterum : BEATI QUI HABITANT !IN DOMO TUA DOMINE, IN SAECULA SAECULORUM LAUDABUNT TE. Contra stateras dolosas et mensuras

duplices.

(2317) 3. Ante omnia, fratres, stateras dolosas et mensuras

duplices, !'per quas fraudem vicinis aut proximis vestris faciatis, non adquiescatis !habere, quia scriptum est : IN QUA MENSURA MENSI FUERITIS, REME!TIETUR VOBIS. Et quotiens causas

Mulieres in ecclesia verbosantes.

In baptismo suscepti, ad virtutes exemplo provocan-

di.

auditis, iustum

iudicium

iudicate,

?et munera

super

innocentem nolite accipere ; ne, dum lucra corpo!ralia adquiritis, praemia aeterna perdatis. In ecclesia stantes nolite !vos invicem otiosis fabulis occupare : sunt enim, quod peius est, laliqui viri, et praecipue mulieres, qui tantum in ecclesia verbosantur, lut verbum dei nec ipsi audiant, nec alios audire per-

mittant. Oui "tales sunt, et pro se et pro aliis reddituri sunt rationem in die iudicii. !Filios, quos in baptismo suscipitis, Scitote vos pro ipsis fideiussores lapud deum extitisse : et ideo semper eos castigare et corripere debetis ; !'ut ,quod ad iuüstitiam et castitatem, sobrietatem vel ad misericordiam !pertinet, observare

contendant.

Nec solum eos verbis, sed etiam

Pexemplis ad bona opera provocate : ut cum vos in id quod iustum let deo placitum est imitantur, pervenire vobiscum ad aeterna praemia !mereantur. 4. Iterum

atque iterum,

fratres dilectissimi,

rogo, et pa-

terna lpietate commoneo, et totis viribus supplico, ut qui in vobis boni sunt, ?semper in bonis operibus fidelem ac felicem (217)

? fraudem... faciatis] (faciebatis IV, facitis H?) ; aliquid fraudulenter ven-

datis G'-?4 (venditis H?) 1? castigate (ozz. et cott. debetis) I/ FH? 33 sobrietatem] ozz. W^ H? 15i id] W/ G* H?? ; in eo G?:* H1$ '5 et deo placitum] W/ unus cum H? 20 fidelem ac felicem] uus zzezz W^

(216) 19? grfe;] Vergil. Aeneid. 7, 338, exemplum frequens ap. Caesarium. 2107775] EIE Go 52

NETT

?3 füigsbrias] Matth. 23, 5.

?6 einiguitatem] Ps. 124, 5. ?! videbunt] Matth. 5, 8. 35 $95] Ps. 83, 8. GET Miextais cc

(217)

* vobis] Matth. 7, 2.

SERMO

LI.

227

perseverantiam teneant, !quia scriptum est : QUI PERSEVERAVERIT USQUE IN FINEM, HIC SALVUS !ERIT; qui vero mala Opera se exercere cognoscunt, sine mora se !corrigant et emendent ; ut cum dies iudicii venerit, et perseverantes !in

bono, et correcti a malo, simul ad praemia aeterna perveniant : Padiuvante ipso, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula !saeculorum. Amen.

In bono

perseverandum.

Ll. Collect. unica : W 21. Edit. ex ea primum a Io. Georg. ab Eckhart, Franc. orient I, 840 (— Eck), haud sine mendis ; denuo nostra

aetate a me ipso, Rev. Bénéd. XIII (1896), p. 200-203. Haud parum confert brevis haec homilia ad superstitiones Arelatenses cognoscendas : de auctore enim Caesario nemo, qui sanum sapiat, dubitabit. Inter Initia caesariana ap. Arnold desideratur.

(218 EDESHISSOUICEILTOSSPERSALIOUASSSACRIEEGAS SUPERSTITIONES !HABERE VOLUNT.

Solent, fratres carissimi, aliqui viri vel aliquae mulieres, cum se lviderint in coniugiis positos filios non habere, nimium contristantur ?et, quod peius est, aliquotiens ita praeveniuntur, ut non de deo sed !de nescio quibus sacrilegis medicamentis vel arborum sucos filios se !'habere confidant. Quam rem quicumque forte aliquo amico diaboli !circumventus admisit, cum grandi conpunctione paenitentiam agat; !qui vero auxiliante domino non admisit, videat ne aliquando comJ!mittat. Et non solum ipse non faciat, sed quantum potest etiam alios !salubri consilio facere non permittat ; ut de fideles christianos,

si eis !deus filios dare

noluerit,

nullum

exinde

laborem animi patiantur : !quia et quando donat deus filios, gratiae sunt agendae; et quando !non donat, nihilominus illi sunt gratiae referendae. Ipse enim melius !?novit quid nobis expedit. (218)

* coniugiis] corr. ex coniugis I; coniugio Ec&

contristantur] I/ ;contristari Ec&

5 ita] ozz. Ec

non] s. Z. suppl. W^ $ sucos] I ; succis Ec& ;

succinos 7e/ sucinos comi. Caspari (Kircbenbist. "Anecd. p. 223) 11 de fideles] I : ef. 7. 6 christianos] o ex i corr. W' (217)

xr

(218)

22 orj?] Matth.

10, 22;

24,

3 ;oent f. c.| Cf. initium

? ab aliquo Ec&

tractatus Caesarii de Trinitate contra Arrianos : « Solent homines

ME

alterius religionis... »

Et quando donat Deus filios, et quando non donat, gratiae sunt agendae.

228

S. CAESARII

2. Multi enim malo suo filios habuerunt, et multi suo bono Multi malo suo filios ha-

buerunt,

mul-

ti bono suo non Mhabuerunt.

non

!habuerunt.

Quamvis

non

hoc

omnes

faciant,

plures

tamen sunt, !qui, dum suis filiis in terra nimium thesaurizant, suas animas aeterna !mendicitate condemnant ; et dum de

rapinis ac fraudibus divites ?^filios volunt in hoc mundo relinquere, non solum elymosinas dissi!mulant erogare, sed etiam res alienas conantur invadere. Et timen!dum est, ne dum eorum filii de illorum divitiis in saeculo luxoriantur, !illi aeterno

supplicio consumantur. Quod ita factum etiam in illo !divite purpurato, qui fratres suos divites reliquerat, evangelii textus ?seloquitur. Nam qui in saeculo dives fuerat, et fratribus suis omnem !substantiam detulerat, in inferno guttam refrigerii ardens quaerebat, let inpetrare non poterat. Illi vero qui filios non habent, aut omnes,

laut prope omnes,

dum non habent

quibus terrenam substantiam !derelinquant, redemere animas suas elimosinarum largitate non ?9cessant ; et securi de hoc mundo

ad

aeternam

beatitudinem

trans!euntes,

ab auditu

malo liberati audire merebuntur : VENITE BENE!DICTI PERCIPITE REGNUM, QUIA ESURIVI, ET DEDISTIS MIHI MANDUCARE. 3. Nemo ergo de sterelitate filiorum contristetur aut doleat, (219) cum viderit tantos clericos, iunctos monachos aut sanctimoniales, sine !carnalibus filiis usque ad vitae suae terminum in del servitio per!manere. Qui magis ideo maiorem coronam et ampliorem gloriam !consequentur, quia carnaliter stereles esse voluerunt, implentes illud *quod Christus per apostolum clamat : SUPEREST, ET QUI HABENT !UXORES, SINT TAMQUAM Qui filios carnales habere non possunt,

Spiritales generare contendant.

NON HABENTES.

TEMPUS,

inquid, BREVE EST, lVOLO

VOS

SINE

SOLLICITUDINE ESSE. Et ideo qui sterelitatem habent !corporum, fecunditatem custodiant animarum ; et qui filios carnales !lhabere non possunt, spiritales generare contendant. Omnia opera bona filii nostri sunt : qui cotidie opera bona faciunt, spiritales filios !(habere» non desinunt. Isti sunt filii

nostri, qui non solum non moriun!tur, sed etiam nec parentes suos in aeternum mori permittunt. Nam !isti carnales filii, ubi ad aetatem maiorem pervenerint, difficile est !ut non plures ex ipsis parentum suorum mortem desiderent. Nec !5hoc ideo diximus, quod omnes filios malos esse credamus, aut hoc Ipersuadere videamur, ut aliquis in coniugio positus filios habere non !velit ; sed, sicut iam supra suggessimus, si vellit dare deus, sive non lvelit, ipsi sunt gratiae agendae,

qui melius novit quid nobis oporteat. (218) ?: relinquerat I7 (219) 1junctos] a7 ex tantos zzale lecto ? 5et] pro ut ? 3 custodiunt I 1 habere] cogi. Ec&, oz. W/ Usi vellit] W/ Ec£&, pro sive velit ? (218) 25

3? manducare] Matth. 25, 34.

(219) $ habentes] 1 Cor. 7, 29. ? esse] Ibid. 32.

SERMO LI.

229

4. Et ideo, cui deus filios dare noluerit, non eos de aliquis erbis ?vel diabolicis characteribus aut sacrilegis ligaturis habere conentur. !Unde ante omnia et decet et expedit christianis ne contra dispen!sationem Christi crudeli et impio ausu pugnare videantur. Sicut enim !mulieres, quas deus vult plures habere filios, nullas potationes debent laccipere, (per) quas conceptum habere non possint, ita et illae, ?quas deus stereles voluit permanere, de solo deo hoc debent desiderare lvel petere ; ita tamen ut hoc divinae dispensationi committant,

et

!hoc

semper

in orationibus

dicant,

homicidiorum

reatu

ante

bere

conetur;

ut, quomodo

illis oportet, sic deus ladnuere pro sua pietate dignetur. Illae enim mulieres, quas deus !vult esse fecundas, quantoscumque conceperint, aut ipsae nutriant, ?aut nutriendos aliis tradant : quia quantoscumque aut iam conceptos !aut iam natos occiderint, tantorum

Grave peccatum est, si mulier superstitiosis artibus filios ha-

tribunal

multo gravius, si procuret ut conceptum

habere non possit.

laeterni

iudicis tenebuntur. Et quia aliquae mulieres, dum per sacrillegas potiones filios suos in seipsis occidere conantur, etiam ipsae !pariter moriuntur, efficiuntur trium criminum reae : homicidae suae, (220) Christi adulterae, necdum nati filii parricidae. Unde et illae male !faciunt, si eos quibuscumque sacrilegis medicamentis habere volue!rint ; et illae gravius peccant, quae aut iam conceptos aut iam natos loccidunt, vel certe unde non concipiant potiones sacrilegas acci?piendo damnant in se naturam, quam deus voluit esse fecundam. IQuantoscumque filios parere potuerant, tanta homicidia fecisse non !dubitent. 5. Et ideo consideremus quod apostolus ait : QUID OREMUS,

Mulieres,

quae

fihos in se occidere |conantur, trium sunt criminum reae.

Naturam Deus voluit esse fecundam.

SICUT lOPORTET, NESCIMUS. Semper nos dei iudicio et divinae misericordiae J'committamus, nec contra voluntatem. illius

contendamus habere !quod ille (non? vult tribuere ; (ne), dum terrena filiorum solacia !quaerimus, praemia aeterna perdamus. Magis ergo iugiter in oratione !dominica toto corde dicamus : FIAT VOLUNTAS TUA SICUT IN CAELO !ET IN TERRA. Si enim spem nostram in dispensationem dei voluerimus 1füdeliter ponere, et in hoc saeculo eum poterimus habere propitium, let in futuro in conspectu eius cum bona conscientia fiducialiter !veniemus. Quod ipse praestare dignetur, cui est honor et gloria in !saecula saeculorum. Amen. (219) W/

1? aliquis]zorr.ex aliquos W^ —— ?! et decit W' ;prodest Ez& ?*per] supple

conceptum] scripsi; contemptum

christiani

IW Ec& — ? concipe-

31 homicidiae su(ae add. s. 7.) W' 31 reatum W' Ec& rent W/ Ec& con1? ne contra Ec& ? dubitant W/ Ec& ! non] s. 7. suppl. W^ (220) 20 avor1! non e/ ne supplevi (cf. supra [. 4 e p. 218 [. 4.) tendimus W/ Ec& sibus] sortibus

Ec&

(220) 5 esse fecundam] Idem omnino habes in Caesarii suggestione ad 23

episcopos

supra,

serm.

I:

Dp I7. ? nesciz;us] Rom. 8, 26. 14 ferra] Matth.

6, 1o. (3$

Totum Dei iudicio in oratione committendum.

230

S. CAESARII

LIP Collect. : W 26, nec alibi, quod sciam, reperitur. Edit. : primum a Io. Georgio ab Eckhart (— Eck), Franc. orient. I, 843, qui eam ex codice cum mendis etiam maxime perspicuis expressit ; denuo a me an. 1896, Rev. Bénéd. XIII, p. 207-210. Maximam similitudinem habet cum Caesarii homiliis contra « paganias », eamque nostro Arelatensi pariter adscribendam esse nullus dubito, et si apud Arnold inter Initia desideratur. Textus unico licet ms. transmissus prope nullam habet difficultatem.

DE MARTYRIBUS ET DE LUNAE DEFECTU ?ET DE AVORSIBUS VEL EILACTERIIS.

Sicut frequenter Etiam

tempo-

ribus nostris martyres esse possunt.

ammonui,

fratres

carissimi,

iterum

sug-

gero, ut !nemo ex vobis credat temporibus nostris martyres esse non posse. !Martyr graecus sermo est, et latine dicitur testis. Sicut enim iam !saepe diximus, quicumque testimonium pro iustitia dederit Christo, (221) sine dubio martyr erit ; et quicumque defensoribus luxuriae et per!secutoribus castitatis pro dei amore restiterit, martyrii coronam accipiet. Sunt ergo et nostris temporibus martyres : nam et qui !male agentes cum iustitia et caritate castigat, qui ammonet non facile iurandum, non periurandum,

non

detrahendum,

non

maledi!cen-

dum, qui pro istis rebus quae deo placent testimonium perhibet, !Christi martyr erit. Et ille qui castigat, ut non observentur auguria, !filacteria non adpendantur, nec praecantatores vel aruspices requilrantur, dum contra istas temptationes diaboli loquitur, pro Christo "testimonium dare cognoscitur. 2. Et in hoc, fratres carissimi, adversarii nec parva temptatio est, lquando stulti homines dies et calendas, solem et Mulieres quaedam Arelatenses feria quinta laborare nolunt.

lunam colenda lesse arbitrantur. Nam in tantum, quod peius est, verum est quod lammonemus, ut non solum in aliis locis, sed etiam in hac ipsa civiPtate dicantur adhuc esse aliquae mulieres infelices, quae in honore !Iovis quinta feria nec telam (220) (221)

?? avorsibus] sortibus Ec& ? restiterit] comi. ; stiterit, (ex postea inilio suppl.) W^

(221) Metu bac ipsa civitate] Ttaque videtur sermo in ipsa urbe Arelate habitus esse.

I54- i5 Lonore lovis quinta feria] C£. supra serm. 13, n. 5.

SERMO

LII.

23I

nec fusum facere vellent. In istis talibus 'baptismum violatur, et sacramenta Christi patiuntur iniuriam. 3. Et illud quale est, quando stulti homines quasi lunae laboranti !putant se debere succurrere, qui eius ignitum globum naturali aeris "ratione certis temporibus obductum aut vicino solis occidui ardore !suffusum, quasi aliquem contra caelum. carminum credunt esse con!flictum, quem bucinae sonitu vel ridiculo concussis tintinabulis !'putant se superare posse tinnitu, aestimantes quod eam sibi vana !paganorum persuasione sacrilegis clamoribus propitiam faciant ; et ?5cum illa homini

rationabili

exhibeat

deo

ordinante

servitium,

Contra ridiculum lunae laboranti praestitum obse-

quium.

homo !illi ad iniuriam dei stultum reddit obsequium ? Refugiat, quaesumus, ac detestetur quisque ille sapiens ac fidelis errores, immo furores, lista erubescenda ludibria. Si huius luminaris elementum inferior te, !cur metuis ne eam offendas

silentio tuo ? Si praestantior te est, cur ?*putas quod indigeat auxilio tuo ? 4. Nonne, carissimi, aperte diabolus exercet deceptiones suas, quando aliquibus mulieribus persuadet, ut postquam duos aut tres !filios genuerint, reliquos aut iam natos occidant, aut poculum avor!sionis accipiant : timentes ne forte, si plures filios habuerint, divites (222) esse non possent ? Et haec facientes quid aliud credunt, nisi quod illos, !quos deus iusserit nasci, pascere aut gubernare non possit ? Et for!sitan illos occidunt, qui aut deum melius servire aut ipsis parentibus Iperfecto amore potuerant oboedire. Pro qua re sacrilego aut parri?cidali ritu venenatas potiones accipiunt, ut inperfectam filiorum !vitam inmatura morte per viscera materna transmittant, et per quod!dam remedium cum quodam potu crudele bibant poculum orbitatis. —Lugenda persuasio ! alienum a se putant illud quod per earum haustum transit venenum ; et nesciunt quia hoc genere, dum conceptum 5in visceribus excipiunt morte, in sterelitate concipiunt. Quod si 'adhuc infantolus qui possit occidi intra sinum materni corporis non linvenitur, non minus est quod ipsa intra hominem natura damnatur. !Quid, infelix mater, immo non geniti filii iam noverca, quid medi'camenta in perpetuum nocitura de foris requiris ? Tecum, si velis, intra habes salubriora remedia. (221)

18 quando] pro quod ?

2 23]iquae IW

?7 ac detestetur] cogi. ; de hac

testitur I7

(222) ! proquatisacrilego JW; pro quali sacrilegio Ec ^*d* parricidali ritu] coii. ; parra'dali tumerit ut IW; parram dali sumunt aut Ec& 1 homine I/ Ee

156 intra habes] cosi. ; intrabis IW Ec&

(221) Y? sacramenta Christi p. iniuriam] Verba haec saepissime apud Caesarium occurrunt.

15 quasi |unae. laboranti] Id. quoque in supra dicto sermone I3, n. 5.

Quam

grave

scelus conceptum a se fetum abigentium.

232 Christianae feminae sterilitas sola sit castitas.

i

4

'

. .Communio et. unctio infirmórum.

Superstitiones adhibitae ad sanitatem

filia

procu-

randam.

LLL

Quarumdam christianas se praetendentium scelerata collusio.

S. CAESARII

Vis iam non habere filium ? Rele!giosum cum viro conscribe pactum : de virtute pudicitiae finem !partus accipiat. Fidelissimae feminae sterelitas sola sit castitas. 5. lllud quoque, carissimi, sicut iam superius diximus, funestum lest occulti persequutoris ingenium, quando aliquarum mulierum ?filii diversis temptationibus aut infirmitatibus fatigantur, lugentes et 'adtonitae currunt matres; et quod peius est, non de ecclesiae medicina,

!non de auctore salutis

exposcunt atque eucharistia Christi et, cum sicut !scriptum est, oleo benedicto a presbyteris deberent perunguere, et lomnem spem suam in deo ponere. Econtrario faciunt, et dum salutem ?»requirunt corporum, mortem inveniunt animarum. Et atque utinam hpsam sanitatem vel de simplici medicorum arte conquirerent. Sed !dicunt sibi : Illum ariolum vel divinum, illum sortilegum, illam lerbariam consulamus ; vestimentum infirmi sacrificemus, cingulum '!qui inspici vel mensurari debeat; offeramus aliquos caracteres, ?"aliquas praecantationes adpendamus ad collum. Inter haec una (223) diaboh persuasio est : aut per avorsum occidere crudeliter filios, aut Iper caracteres sanare crudelius. 6. Interdum. solent aliquae mulieres, quasi sapientes et chri'stianae, aegrotantibus filiis suis, aut nutricibus aut aliis

mulieribus, ?per quas diabolus ista suggerit, respondere et dicere : Non me ego !misceo in istis talibus rebus, quia legitur in ecclesia : NON POTESTIS

!CALICEM DOMINI BIBERE, ET CALI-

CEM DAEMONIORUM ; NON POTESTIS !MENSAE DOMINI PARTICIPES ESSE, ET MENSAE DAEMONIORUM. Et cum !haec quasi excusans se dixerit : Ite, et facite vos quomodo scitis ; expensa vobis de cellario non negatur. Quasi vero per haec verba possit tam detestabile crimine innoxia deteneri. Sed non ita est : !Inam non

quicumque

solum

mater,

consenserint,

si permiserit,

sacrilegii

crimen

sed etiam

alii,

incurrent.

Sic

enim apostolus ait : NON SOLUM QUI FACIUNT, SED ETIAM QUI (222) 154: relegiosum] «ez voce filium eomiumg. Eck 16 pactum] seripsi ; partum I Ec& 16 pudicicia I^ U accipiet I Ec& I ingenio W/ Ec& aliquorum W/ Ec& ?8 consolamus IW Ec& infirmi sacrificemus] «co.; infirmis acrefecimus

I7; infirmis acre fecimus Ec&

(223) $]legetur JW Ec& serit I

?9? mensurare

I Ec£

1? permiserit] scie coniecit. 4A. Casazassa ; perman-

(222) V sj? castijas] Cf. Caesarii admonitionem ad episcopos supra serm. 1, n. I2 : « Mulier, quae iam non vult habere filios, religiosum cum viro suo ineat pactum. Christianae enim feminae sterilitas sola

sit castitas. » ?3 oleo benedicto] Cf. serm. 19, n. 5.

?8 mensurari debeat] C£. s. 184, n. 4 ; hanc superstitionem hactenus vigere in parochia quadam dioecesis Ambianensis circa an. 1884 oculis compertum habui. (223)

2o T.

9 daemoniorum]

i Cor.

ro,

SERMO

LIII.

233

CONSENTIUNT FACIENTIBUS. l*Haec enim tam viri quam feminae, si diligenter vultis adtendere, et omnes insidias diaboli fideliter contenditis evitare vel fugere, ad aeterlInam beatitudinem cum secura conscientia poteritis pervenire : !praestante domino nostro Iesu Christo.

T-LTIS

Collect.

: W

24. Edit.:

primum

ap. Eckhart,

Franc.

orient.

I,

842 (— Eck), denuo a me Rev. Bénéd. XIII (1896), p. 204-206, ibique Caesario vindicata, viris doctis adsentientibus. Ex iis est, quae ad « paganias » pertinent : quibus e medio sublatis homilia ipsa deinceps a librariis intermissa est, et in W tantummodo servata.

AMMONITIO ?;ratum

nobis

UT

FANA

est, fratres

DESTRUANTUR.

dilectissimi,

et maximas

deo

gratias lagimus, quia vos ad ecclesiam fideliter venire videmus : quia et re !vera hoc decet et expedit christianis, ut (ad matrem suam. ecclesiam !quasi boni filii cum summo desiderio et vera pietate concurrant. Et licet hinc gaudeamus, fratres carissimi,

quia vos ad ecclesiam vide?*»mus

fideliter currere,

contristamur tamen et dolemus, quia aliquos !ex vobis cognoscimus ad antiquam idolorum culturam frequentius lambulare, quomodo pagani sine deo et sine baptismi gratia faciunt. (224) Audivimus aliquos ex vobis ad arbores vota reddere, ad fontes orare, lauguria diabolica observare : de qua re tantus dolor est in animis !nostris, ut nullam possimus consolationem recipere. Sunt enim, !quod peius est, infelices et miseri, qui paganorum. fana non solum ?*destruere nolunt, sed etiam quae destructa fuerant aedificare nec !metuunt nec erubescunt. Et si aliquis deum cogitans aut arbores !fanaticos incendere aut aras diabolicas voluerit dissipare atque deIstruere, irascuntur et insaniunt, et furore nimio succendun-

tur; ita !ut étiam illos, qui pro dei amore conantur evertere, aut

sacrilega idola

caedere praesumant, aut forsitan de

(223)

18 praestante] cori. ; regnante I

(224)

l evertere] Ec& ; avertere W^

(223)

14 facientibus] Rom.

1, 32.

?? ad] ozz. W', suppl. Ec&

Quam moleste ferat Caesarius, eos ad idolorum sacrilegia redire, qui ad ecclesiam concurrunt,

Quae

gia

sacrile-

depinguntur.

234

S. CAESARII

illorum morte cogitare non !dubitent. Quid faciunt infelices et miseri ? Lucem deserunt, et ad !tenebras currunt : contemnunt deum, amplectuntur diabolum : vitam !deserunt, mortem sequuntur : Christum repudiant, et ad sacrilegia 'vadunt. Ut quid miseri ad ecclesiam venerunt ? ut quid sacramentum Bbaptismi acceperunt, si postea ad idolorum sacrilegia redituri erant ? !Impletur enim in illis illud quod scriptum est : CANIS REVERSUS AD !VOMITUM SUUM, ET PORCUS AD VOLUTABRUM SUUM. Non timent illud !quod dixit dominus per prophetam : SACRIFICANS IDOLIS ERADICABITUR, !NISI DOMINO SOLI ; et in psalmis : OMNES DII GENTIUM DAEMONIA, "DOMINUS VERO

Durius castigandi sunt, qui illa propugnant.

CAELOS

FECIT ; et iterum

: CONFUNDANTUR

OMNES

!QUI

ADORANT SCULPTILIA, QUI GLORIANTUR IN SIMULACRIS SUIS. 2. Vos ergo, fratres, quicumque estis, qui tantum malum Christo !propitio non fecistis, videte ne aliquando faciatis, videte ne vos cir!cumveniant homines perditi atque perversi, ut post Christi sacra??menta ad diaboli venena redeatis ; sed magis castigate quoscumque 'tales cognoscitis, admonete durius, increpate severius. Et si non !corriguntur, si potestis, caedite illos ; si nec sic emendantur, et !capillos illis incidite. Et si adhuc perseverant, vinculis ferreis adligate : !ut quos non tenet Christi gratia, teneat vel catena. Fanum ergo S reparare nolite permittere ; immo magis, ubicumque fuerit, destruere let dissipare contendite. Arbores etiam sacrilegas usque ad radicem lincidite, aras diaboli comminuite. Et hoc scitote, fratres carissimi, lquia omnis homo, quando baptiza-

Nemo contemnat .praeconeni, qui vult evadere iudicem.

tur, de grege diabol et ab exercitu lillius separatur. Quod si postea ad ista quae supra diximus sacrile??gia celebranda redierit, statim. (a» Christo deseritur, et iterum a (225) diabolo occupatur. Levius ilh fuerat ad Christum non venire, quam postea Christum deserere, secundum quod de talibus dicit Petrus lapostolus : MELIUS, inquid, ILLIS FUERAT NON COGNOSCERE VIAM !IUSTITIAE, QUAM POST COGNITIONEM RETRORSUM CONVERTI. $3. Nos, fratres, quod vobis expedit dicimus : quicumque observare !noluerit, aeterna illum poena sine ullo remedio cruciabit. Delectat !modo aliquos inebriari, adulteria committere, innocentes opprimere ; !sed postea in aeterna flamma non delectabit ardere. Videte, fratres, !custodite quae dicimus : non dicat aliquis, se non fuisse ammonitum. !'"Ecce (224) 1! dubitant IJ ?3 videte n. a. faciatis] ozz. Ec 3? incidite] scripsi ; incedite, s. 7. corr. incendite IW; incendite Ec& 353 Christo] Ec& ; a ozz. W^

(225)

? aliquos] ex aliquis corr. W^

(224) E7777] RA Detrae 290 22DOmyP| desss 2A. vASE

BO ECE ASESORES

?1 suis] Ps. 96, 7. (225) * converti] II Pett. 2, 2r.

SERMO LIV.

235

clamamus, ecce contestamur, ecce praedicamus : nolite contem!nere praeconem, si vultis evadere iudicem. Sed credimus

de dei misericordia, quod et vobis, qui fideles estis, daturus est in opere bono perseverantiam, et eis, qui aliqua sacrilegia commiserunt, linspirare dignabitur, ut festinent agere paenitentiam ; ut persevePrantes in bono, et correcti a malo, pariter mereantur ad aeternam beatitudinem pervenire praestante domino nostro Iesu Christo, !qui vivit et regnat in saecula saeculorum.

LIV.

Collect. : Z 25. G 69; habetur quoque in antiquissimo libro ms. H*9 et in H?. Edit. : Augustini olim de Temp. 241, demum in Append. & 278. Quibus codicibus usi sint Maurini, nescio, at ego textum integrum in duobus solummodo inveni : Z et Clm. 14310 — Em. Est porro haec homilia ex iis, quae magis Caesarii artem et ingenium produnt, nec magni facienda Lipsii coniectura de Severiano auctore. Nomine Augustini allegavit Bonifatius Germanorum apostolus in epistola ad Zachariam papam : cf. MG. Epistol. 23 9p330141 21-25.

COMMONITIO AD EOS QUI NON SOLUM AUGURIA ADTENDUNT, ISED QUOD GRAVIUS EST DIVINOS ARUSPICES ET SORTILEGOS *?SECUNDUM PAGANORUM MOREM INQUIRUNT. Bene nostis, fratres carissimi, me vobis frequentius supplicasse, let paterna sollicitudine commonuisse pariter et contestatum esse, !ut illas sacrilegas paganorum consuetudines observare minime debe!retis : sed quantum ad me multorum relatione pervenit, apud aliquos ?^parum profecit admonitio nostra. Et quia si vobis ego non dixero, let pro me et pro vobis malam sum redditurus in die iudicii rationem, (226) et vobiscum mihi erit necesse aeterna supplicia sustinere : ego me lapud deum absolvo, dum iterum atque iterum admoneo pariter let contestor, ut nullus ex vobis caraios et divinos vel sortilegos requirat, !nec de qualibet eos aut causa (225)

15 correcti] seripsi ; recit, s. 7. corr. erecti IW ; erecti efiam Eck

seriptio ex Z stra] mea 1

(226)

18 ormelia contra eos G?

1? sortilegos] sacrilegos Z

et quia] et ozz.

? caraius H*? ;caragos u

sortilogos G?

2207/7

?5 n9-

236 Perdet

baptis-

mi sacramentum, qui sa-

crilegas

super-

stitiones observaverit.

S. CAESARII

aut infirmitate interroget. Nullus sibi *praecantatores adhibeat : quia quicumque fecerit hoc malum, statim !perdet baptismi sacramentum, et continuo sacrilegus et paganus lefficitur ; et nisi grandis elymosina et dura ac prolixa paenitentia !subvenerit, statim in aeternum peribit. Similiter et auguria observare !nolite, nec in itinere positi aliquas aviculas cantantes adtendite, nec ?"ex illarum cantatu diabolicas divinationes adnuntiare praesumite. Nullus ex vobis observet,

qua die de domo exeat, qua die iterum lrevertatur : quia omnes dies deus fecit, sicut scriptura dicit : ET !FACTUS EST DIES PRIMUS, et dies secundus et dies tertius, similiter let quartus, et quintus, et sextus, et sabbatum; et illud : FECIT DEUS

150MNIA BONA VALDE. Illas vero non solum sacrilegas sed etiam ridicullosas sternutationes considerare et observare nolite sed quotiens !vobis in quacumque parte fuerit necessitas properandi, signate vos 'in nomine Christi, et symbolum vel orationem dominicam fideliter !dicentes, securi de dei adiutorio iter agite. Ad nos probandos permittit Deus, ut nobis ne-

quitias lus

diabo-

inmittat.

7:2. Et quia quando supradicta omnia sacrilegia deo vobis inspilrante contemnere vel despicere coeperitis, moleste hoc accepturus lest diabolus ; quia vos videt de amicitia vel de societate sua discedere, let sacrilegia per quae vos decipiebat contemnere, aliquas nequitias !vobis facturus est, aut infirmitatem aliquam inmissurus est, aut ?»aliquod animal aut per morbum aut per evagationem est ablaturus : !quia ad vos probandos hoc fieri permittit deus, ut agnoscat utrum !ad ipsum fideliter venitis, et si toto corde diaboli machinamenta Idespicitis, et utrum plus valeat apud vos amor suus, quam cuius'cumque animalis amissio. Sed si semel aut secundo nequitias quas ??diabolus inmiserit toto animo et tota fide contempseritis, ita ipsum !diabolum postea a vestra infestatione deus dignabitur repellere, ut Inumquam vos possit sua calliditate decipere. Homines enim negle(227)gentes et faciles, languida desideria et fidem tepidam habentes, !letiam si incipiant, non diu perseverant in operibus dei ; sed ubi se !de (226)

$ perdet] peribit Z & : ef. supra serm. 13, 5

? grandi p

8 statim]

om. G** 19cantatu] H3*; cantu Z &; cantico G?* 1259 et factum 14ijila Z Ez a5 sed]rozeo bdo 15 nomine] 47. lesu p symbulum

fideliter] oz. H*?

?05d- inspirante] add. et p

?5 ablaturus] eZ. sed scitote G?

venietis Z ; veniatis j.

3? toto animo] cum animo p

1$ 5rimus

etc.] Gen«

quam] aut Z

venites H3:

2850 cujusquam p.

tota fide] toto adnisu Z

(227) ! tepidam] desidem Ez yu ?incipiunt Z

(226) sqq.

^! facturus est] oz. est p

?? ipsum] vete et zzser. Z

?5 despiciatis p.

FH?3 Hs?

1, 5

habentes] et ideo zzser. p. eum nonnullis codd.

15 yg]de] Ibid. 31.

SERMO LIV.

237

antedictis sacrilegiis abstinuerint, et vel unam diaboli nequitiam lpertulerint, statim se paenitent ad deum conversos esse,

et machina?*menta diaboli reliquisse, et iterum revertuntur ad observationes

lauguriorum,

velut

ad vomitum

canes

suum.

Vos vero, quibus deus let sapientiam contulit, et veram fidem dedit, ita toto

corde

circumven!tiones

diaboli

despicite,

et

fideliter vos ad deum convertite, ut quae!'cumque vobis voluerit diabolus inmittere patienter et fortiter toleretis ; !?ut cum. beato Iob dicere possitis : DOMINUS DEDIT, DOMINUS ABSTULIT ; !SICUT DOMINO PLACUIT, ITA FACTUM EST ; similiter

et cum apostolo !firmo et integro corde dicatis : QUIS Nos sEPARABIT A CARITATE CHRISTI ? !|TRIBULATIO, AN PERSECUTIO, AN ANGUSTIA, AN FAMES, AN NUDITAS, !AN GLADIUS, AN PERICULUM ? Boni enim christiani nec tormentis 5^separantur a Christo : tepidi vero et neglegentes interdum otiosis !fabulis separantur; et si vel leve damnum pertulerint, continuo Iscandalizantur, et contra deum murmurare praesumunt, et

ad nefanda !ac detestanda auguria redeunt. 3. Sed forte dicit aliquis : Quid facimus, quod auguria ipsa et ?caragi vel divini frequenter nobis vera adnuntiant ? De hac re scriptura !nos contestatur et ammonet dicens : Etiamsi, inquit, vera vobis !dixerint, nolite credere eis ; TEMPTAT ENIM

VOS DOMINUS DEUS !VESTER, UTRUM TIMEATIS EUM, AN NON. Sed iterum dicis : Interim aliquotiens, si praecantatores non fuerint, aut de morsu serpentis ?*aut de alia qualibet infirmitate prope usque ad mortem multi peri'clitantur. Verum est, fratres carissimi, quia permittit hoc deus diabolo, !sicut iam

supra dixi, ad probandum populum christianum : ut, !cum interdum per illa sacrilegia aliqua remedia in infirmitate recipere, let aliquid verum potuerint agnoscere, facilius postea diabolo credant. ?Sed qui toto corde christianam religionem desiderat custodire, oportet (228) ut haec omnia tota animi virtute contemnat, timens illud quod ait apostolus increpans : DIES OBSERVATIS ET TEMPORA ; TIMEO NE SINE !CAUSA LABO5 pertulerunt Z p 5et iterum] abstinuerunt Z p (222) 3 de] in p ? vobis] ozz. i. 13 an angustia ? Scu et zu 072. €t p. ? totc] cito i 14 an periculum ? an gladius an nuditas] ozz. H*? an persecutio ? Z G?4 eo quod G?^ an periculum] oz. Z H*? !*faciamus Z; faciemus E Emu

?Ocarigi G?'5; caraia Z

non H??

interim] ozz. pj.

pere] percipere pj (228)

?! monet

?9 postea] propterea i

? dies et menses

y

?' populum] ozz. 1.

et tempora

(227) 8 s447;] Cf. Prov. 26, 11. 1 fectum e.] Hiob. rz, 21.

14 fericulum ?| Rom. 8, 35. 14-16 Borj christiani etc.] Haec alias

quoque apud Caesarium, ut puta

inquit] qua &

?3 aut

?8 1n] illa zgser. p

reci-

?9 totam (ozz. corde) Ez

observatis Ez p

serm. 82, n. 2 ; 56, n. 7, et quidem

ex epistola Fastidii ad Fatalem: vide supra serm. 20, n. I.

?3 25 non] Cf. Deut. 13, 1-3.

Quid, quod divini frequenter vera adnuntiant,

238

S. CAESARII

RAVERIM

IN VOBIS.

lobservaverit,

Ecce apostolus dicit quod, qui auguria

sine causa

doctrinam

eius acceperit.

Et ideo,

quantum. 5potestis, circumventiones diaboli fugite. 4. Et illud ante omnia scitote, fratres, quod nec vos ipsos, Laedere non potest diabolus, nisi quantum a Deo potestatem acceperit.

Inde

nos

Deus

probat, si boni sumus;

gat,

casti-

si peccatores.

nec eos !qui ad vos pertinent, nec animalia vestra, nec reliquam substantiam !vel in parvis rebus diabolus potest laedere, nisi quantum a deo pote!statem acceperit : quomodo nec sancti Iob facultates ausus fuit sub'*vertere nisi domino permittente ; et, sicut in evangelio legimus, !quando ab hominibus expulsi sunt daemones, rogaverunt ut vel in !porcos ire permitterentur. Considerate rogo vos, fratres : si in porcos Inon sunt ausi introire daemones, nisi a domino permissionem accilperent, quis ita erit infidelis, ut eos bonis christianis credat aliquid !^posse laedere, nisi deus pro sua dispensatione permiserit ? Permittit lautem hoc deus duabus ex causis : ut aut nos probet, si boni sumus,

'aut castiget, si peccatores.

Sed qui patienter dispensationem domini 'toleraverit, et, sicut iam dixi, quando aliquid perdiderit, dixerit 'boMINUS DEDIT, DOMINUS ABSTULIT ; SICUT DOMINO PLACUIT, ITA ??(FACTUM EST : SIT NOMEN DOMINI BENEDICTUM, pro ista deo placita !patientia aut coronam accipiet, si iustus est, aut indulgentiam, si !'peccator. Et hoc adtendite, fratres, quia cum omnem substantiam !diabolus evertisset beati Iob, non dixit Iob, dominus dedit, diabolus !abstulit, sed : DOMINUS DEDIT,

DOMINUS ABSTULIT. Vir enim sanctus ?*noluit istam gloriam diabolo dare, ut aliquid potuisset tollere, quod !dominus non permisisset auferre. Cum enim nec filios, nec pueros, !nec camelos, nec asinos, nec oves beati Iob, antequam

dominus

Ipermitteret, diabolus laedere potuisset, quare credimus quod chri!stianis amplius aliquid faciat, quam quod iusto ac secreto iudicio ?'suo divina potentia permiserit ? 5. Et ideo certissime credentes quod nihil possumus perdere, !nisi quantum nobis deus permittit auferri, toto corde nos ad illius (229) misericordiam teneamus, et sacrilegas observationes fideliter relin!quentes de illius adiutorio semper praesumamus. Nam qui praedictis !malis, id est, caragiis et (228) * acceperit] suscipiet Ez p ? sancto j facultatem pj 1? consid. t. v. fratres] oz. Em yu rogo] ergo H*? 1$ intrate p, 14 bonos christianos aliquid] oz. u 15 Jaedere] jc deficit cod. H3? extrema parte mutilus pro sua] propria p permiserit] permitteret Ez p 16 simus p !? casti-

get] corrigat Ez y m

JESet ie rea 3s oec Cle] 7725 2

?5 ut] ille zzser. G?:*

?! nec oves] ozz.

?! accipit Z

?? haec

?8 credamus G*

?? iusto]

deifico Ez u. 3?*4: nos a, i, m. teneamus] nostro a. i. m. eamus Z Ez yu (2293) 3 carais Z Bonif ; caragis p ; carigiis G4 (228) 3 vobis] Gal. 4, 1o. 11. 9?53* subyerfere] C£. Hiob., 1, 12.

(229) ?7 Nam qui usque reliquerit] Hunc locum adducit Boni-

1? pergitterentur] C£. Matth. 8, 51.

fatius

?9 benedictum] Hiob. x, 21.

papam sanctus

in epistola

ad Zachariam

praemissis verbis: «Et Augustinus dixit... »

SERMO

LIV.

239

divinis et aruspicibus vel filacteriis et aliis !quibuslibet auguriis crediderit, etsi ieiunet, etsi oret, etsi iugiter *ad ecclesiam currat, etsi largas elemosinas faciat, etsi corpusculum !suum in omni adflictione cruciaverit, nihil ei proderit, quamdiu illa

Isacrilegia non reliquerit : quia impia illa sacrilega observatio ita lomnia ista bona subruit

Opera

bona

illi non prosunt, qui sacrilegia non reliquerit.

et evertit, ut illis, qui cum his

malis etiam !aliqua opera bona exercere voluerint, prodesse nihil possint ; quia verum est quod dixit apostolus : MODICUM

FERMENTUM

TOTAM

MAS!SAM

CORRUMPIT ; et illud : NON

POTESTIS CALICEM DOMINI BIBERE, !ET CALICEM DAEMONIORUM; NON POTESTIS MENSAE DOMINI PARTICIPES !ESSE, ET MENSAE DAEMONIORUM ; et dominus in evangelio : NEMO IPOTEST DUOBUS DOMINIS SERVIRE. Pro qua re nec ad arbores debent 5christiani vota reddere, nec ad fontes adorare, si se

volunt per dei !gratiam de aeterno supplicio liberari. Et ideo quicumque aut in agro !suo, aut in villa, aut iuxta villam aliquas arbores aut aras vel quaelibet !fana habuerit, ubi miseri homines solent aliqua vota reddere, si leas non destruxerit atque succiderit, in illis sacrilegiis, quae ibi facta ?"fuerint, sine dubio particeps erit. Nam et illud quale est, quod, quando larbores

illae ubi vota

redduntur

ceciderint,

nemo

sibi ex

illis arboribus lignum ad focum adfert ? Et videte miseriam vel stultitiam generis lhumani : arbori mortuae honorem inpendunt, et dei viventis praecepta !contemnunt ; ramos arboris non sunt ausi mittere in focum, et se ?"ipsos per sacrilegium praecipitant in infernum. Et ideo qui hoc malum Ihucusque non observaverit gaudeat, et deo gratias agat, et fideliter !in bonis operibus perseverare contendat : qui vero in istis diabolicis 'rebus hucusque captivandum se diabolo tradidit, toto corde paenil'tentiam agat, et illa supradicta sacrilegia cum omni horrore fugiat ?et contemnat ; ut illi deus et indulgentiam dare, et ad aeternam !beatitudinem ob gloriam nominis sui faciat pervenire. 6. Et quia etiam et hoc pervenit ad me, quod aliqui aut per (230) simplicitatem aut per ignorantiam aut certe, quod plus credendum est, per gulam de illis sacrilegiis aut sacrificiis (229)

$ suum] ozz. Ez p

? sacrilega] Z sacrilegii Ezz ju

ita] oz. Ez pu

? volueut illis] Z ; ut illi G?: ; et (ozz. illis) Ezz u 8 subruit] obruit Ezz pu 1? succendetit 18 fana] vana Ez v. 15 3d fontem orare p rint] eis Zzser. p. 939 indulg.] zzser. ?6 observat p. ?! sibi] ozz. Ezz. p G* ; succenderint G?

31 pervenire] Jc desim. G*** per doxolog. dignetur Ez yu de illo] Z ; ozz. Ez pu ? de illis sacrilegiis aut sacrificiis vel] exeidi7 n Z (230) Naz qui wsque reli? (229) queri!j Hunc locum adducit Bonifatius in epistola ad Zachariam

papam praemissis verbis: «Et sanctus Augustinus dixit... »

1 corrumbit] 1 Cot. 5, 6. 13 d2ezoniorum] 1 Cor. 10, 20. 21. 14 seryire] Matth. 6, 24.

Vota

ad arbores, ad fontes.

Fana destruenda.

240

S. CAESARII

vel de illo sacrilego !cybo, quae adhuc secundum paganorum Arguuntur, qui de sacri-

ficiis paganorum

manducant.

consuetudinem fiunt, man!ducare nec timeant nec erubescant, contestor vos, et coram deo et angelis eius denuntio,

ut nec ad illa diabolica convivia, quae aut !ad fanum, aut ad fontes, aut ad aliquas arbores fiunt, veniatis. Et !si vobis inde

aliquid transmissum

fuerit,

tamquam

si ipsum

diabolum

lvideatis, perhorrescite et respuite, et ita repudiate, ut nec

in domum !vestram permittatis de illo sacrilego convivio aliquid exhiberi, propter ??illud apostoli quod iam dictum est : NON POTESTIS CALICEM DOMINI !BIBERE, ET CALICEM DAEMONIORUM ; NEQUE MENSAE DOMINI PARTICIPARE, ET MENSAE DAEMONIORUM. Et quia solent aliqui dicere : Ego !me signo, et sic manduco,

nullus hoc facere praesumat ; quia sic lest,

qui se signat, et aliquid de sacrilego cybo manducat, quomodo ls] se signet in ore, et gladium sibi mittat in pectore : quia quomodo !gladio corpus occiditur, ita de illo cibo sacrilego anima occiditur. !Sed credimus de dei misericordia, quod ita vobis agere quae sancta

Isunt inspirare dignabitur, ut nun-

quam vobis nec in auguriis nec in 'aliis, quae supra dictae sunt, sacrilegis observationibus vel divina?tionibus diaboli nequitia possit subripere : sed sic totam spem !vestram in domino posituri estis, quatenus ut nunquam ad illa !nefanda mala, quae superius conprehensa sunt, redeatis : praestante Idomino nostro lesu Christo, cui est honor et imperium in saecula !saeculorum. Amen.

JEN

Collect. :Z-21. G 65. et homiliar. 4H «9:5239235 -habetur etam. in codd. H?, Augien. CCLIV, fol. 201v, Ambros. R 42 Sup. fol. 106v, al. Edit. : ab Angelo Mai NPB. I, serm. 106 sed ibi mendis scatens. Etsi nullibi,

quod

scio, inter initia

Caesariana

reperitur,

at de

auctore dubitationi locus non est. Sufficiat haec pauca de plurimis exempla adducere : n. 1 licet de vestra devotione deo fropitio gaudeamus... Aliquotiens e. quod peius est... melius [fuerat talibus ad

(230)

15d- neque m. d. participare] non potestis mensae domini participes esse

Z 15 sj se signet] Z ; qui se signat &; se signat Ez mittit i. ; temittet Z 1? quod ita] Z ; quia pu sancta] dicta Ez "Aw 2A.e Gu ELI osque veh

divinationibus] SUISICIPZ I O77 EC

(230) 20.

ez.

Z

1? daerponiorum] 2I.

29 subrepere p

2Lestis]

l Cot.

NONI

1o,

20-?? sed 754. rtedeatis]

oz.

Ez

SERMO LV. ecclesiam meus...

non, n.

venire...

licet de vestra

2 inebriando,

ballando,

24I devotione

verba

laetetur

animus

turpia decantando...

et

diabolico more saltando... Istos tales non amor dei... et dum 4sfos tales... ; n. 3 et, quod eius est, non $ro vera caritate... et infelix anima descendit in gehennam... luxuriae servire zmfeliciter noluisses... Ef (231) ?deo fr. rogo vos... adiuro, ut totis viribus... et de animae vestrae salute adtentius cogitelis ; n. 4 nolite ad mensuram sine mensura bibere, nolite im mominibus bibendo... Sunt multi, quod. peius est... quod gravius est, etiam aliqui clerici hoc faciunt... in cloaca ebrietatis conruis... lectiones divinas cum gaudio fideliter audite.. Quid plura? tota fere contio denuo exscribenda esset, si velim singula verba producere, quae Caesarium clamant. Aliam porro editionem eiusdem homiliae ex collectione T' (19) seorsum exhibendam duxi (— 55 4), quae, licet initio et fine cum praecedenti conveniat, mediam tamen partem haud parum differt, Caesarii autem haud minus et sensus et verba exprimit.

SERMO CASTIGATORIUS CONTRA EOS QUI IN FESTIVITATIBUS !PER EBRIETATEM MULTA INHONESTA. COMMITTUNT, ET IN !AUDIENDIS CAUSIS MUNERA SUPER INNOCENTES ACCIPIUNT.

Magnum mihi gaudium est, fratres dilectissimi, et deo gratias ?ago, quia in sanctis festivitatibus pia devotione ad ecclesiam convenitis ; !sed licet de vestra devotione deo propitio gaudeamus, plures tamen !sunt, de quorum perditione nimium contristamur. Illos dico, qui !venientes ad ecclesiam magis htigare cupiunt, quam orare ; et quando 'deberent in ecclesia lectiones divinas adtentis auribus tota pietate !9suscipere, tunc foris causas dicere, et diversisse student calumniis lnpugnare. Aliquotiens etiam, quod peius est, aliqui nimia iracundia !succenduntur, amarissime rixantur, et turpiter sibi convicia et crimina laculantur ;nonnumquam etiam pugnis et calcibus invicem conlilduntur. Et melius fuerat talibus ad ecclesiam non venire, quam de !5tantis malis divinam contra se iracundiam provocare : isti enim, letsi cum minore peccato ad ecclesiam veniant, cum multis criminibus !de ecclesia revertuntur. Unde, licet de vestra devotione laetetur !animus

meus, tamen rogo vos, quicumque honesti estis et sobrii, !qui iustitiam tenetis, castitatem diligitis, et misericordiam custoditis, ?ut detis mihi veniam, et patienter accipiatis, quia mihi necesse est listos neglegentes et tepidos castigare, qui ideo

(231) 1 castigatotius] ad. sancti Augustini H* festivitatibus] e4Z. sanctorum FH!$ 10 foris] codd. quos vidi omues ; forensium Mai 1354: se invicem collidunt G H1* ?? quia mihi] quia me F?:

Graviter

crepantur,

in-

qui

sic ad eccle-

siam veniunt, ut melius fuisset non venire.

242

S. CAESARII

ad festivitatem veniunt,

!ut se otiosis fabulis occupent, non

ut divinas lectiones in ecclesia !fideli corde suscipiant. 2. Sunt et alii, qui pro hoc solo desiderant ad natalicia Potationes et ballationes in nataliciis sanctorum.

martyrum ?5convenire, ut inebriando, ballando, verba turpia decantando, choros !ducendo et diabolico more saltando, et se subvertant, et alios perdant; !let qui deberent exercere

opus Christi, ministerium conantur implere !diaboli. Istos tales non amor dei sed amor luxuriae ad festivitatem !consuevit adducere : quia se non ad exemplum bonorum operum,

(2332) non ad fidei medicamentum, sed ad venenum vel ad laqueum diaboli !'praeparare contendunt ; et dum istos tales aliqui aut exspectare !volunt aut imitari, animas suas in perpetua poena condemmant.

3. Sunt et alii, qui in natale sanctorum aut in qualibet alia

festivitate Causae non in natale sanctorum dicendae, et aliis diebus iuste iudicandae.

causas

aut

dicere

aut

audire

volunt;

et, quod

peius est, non pro !vera caritate, sed pro avaritia vel cupiditate. Debent quidem causae !dici, et cum iustitia deliberari, sed aliis diebus et alio tempore, non !in sanctorum. sollemnitate, quando omnes homines magis debent !deo vacare et orationi insistere, quam se diversis litibus inpugnare. "Sunt nonnulli, qui munuscula et exenia accipiunt, et causas iustas Idepravare contendunt, sicut propheta dicit : PONENTES LUCEM TENE!BRAS, ET TENEBRAS LUCEM ; DICENTES AMARUM ESSE QUOD DULCE EST, lET DULCE QUOD AMARUM. Audiunt ergo causas, et iniuste iudicant : laccipiunt terrena munera,

et perdunt praemia sempiterna : lucrantur ?pecuniam, et perdunt vitam aeternam. O miser, quicumque hoc fecisti, aut facis, aut facere conaris, adtendis quid acquiris, et non

ladtendis quid perdis : acquiris aurum, et offendis deum : inpletur larca tua, et frangitur conscientia tua. Post paucos autem. dies aut annos lexit anima tua de corpore suo; aurum

remanet in arca, et infelix ?anima descendit in gehennam. Quod si iuste iudicasses, si avaritiae !vel luxuriae servire infeliciter noluisses, anima tua plena deo levaretur !ad regnum, et arca sine auro remaneret in mundo. Et ideo, fratres, !rogo

vos, et per illum cuius pretioso sanguine redempti estis adiuro, lut totis viribus in omni causa iustitiam teneatis, et de animae

vestrae ?5sa]ute adtentius cogitetis. 4. Quando ad ecclesiam convenitis, nolite vos talibus rebus (231) ?! a]ii] aliqui H3 Maz (232) ? et dum istos tales aliqui] H?*5 ; isti tales qui G Mai ^alii qui] aliqui H? 7-9 sed aliis 4sq. vacate] oz. Mai dominicorum

vel in H?, die dominico vel H4

spectare H3 G? ?9** non. in] aZ.

1? exenia] G':* F1; exania

H* xenia H? G? Mai !' aurum] add. vel argentum Mai G, et argentum H1* "E sette (E26 Je 727) (xleie 1 (232)

1 amarum] Esai. s, 20.

SERMO LV.

243

occupare, unde magis peccata possitis adquirere. Nolite vos occupare !ad litigandum, sed potius ad orandum ; ut non rixando deum offendere, !sed supplicando gratiam illius possitis adquirere. Nolite ad mensuram **sine mensura bibere : nolite in nominibus bibendo nomina vestra !delere de caelo. Sunt multi, quod peius est, qui non solum se ipsos linebriant, sed etiam alios adiurant, ut amplius quam expedit bibant ; let, quod gravius est, etiam aliqui clerici hoc faciunt. O infelix, non (233) tibi sufficit, quod tu ipse peris : adhuc insuper et alios perdis. Non !tibi sufficit, quod in cloaca ebrietatis conruis : adhuc et alios tecum trahis. Non sufficit misero

Ut se inebrient etiam

aliqui clerici: alios

impellunt.

ebrioso, in volutabro ebrietatis seipsum. !inmergere, nisi et alios secum conetur involvere. Nolite, fratres, nolite *malum

hoc

facere.

IREGNUM

DEI

Audite

apostolum

POSSIDEBUNT

dicentem

; et iterum

: NEQUE : NOLITE

EBRIOSI INEBRIARI

VINO, IN !QUO EST LUXURIA. Quotienscumque ad ecclesiam vel ad sollemnitates !martyrum. convenitis, quod per gulam vel ebrietatem solebatis perdere, !per elymosinam in caelo reponite. Quando ad festivitatem vel ad !"missas venitis, in ecclesia stantes lectiones divinas cum gaudio fideliter laudite ; et quod auditis memoria retinete, et cum dei adiutorio inplere Icontendite. Nolite vos in ecclesia otiosis fabulis occupare, nolite 'invicem. verbosari : sunt enim plurimi, et praecipue aliquae mulieres, !quae ita in ecclesia garriunt, ita verbosantur, ut lectiones divinas !^nec ipsae audiant, nec alios audire permittant. Quae tales sunt, et !pro se et pro aliis malam rationem domino redditurae sunt. Ante !omnia causas in festivitatibus nolite dicere aut audire. Et quotiens 'alio tempore causae dicuntur, sicut iam diximus, adtendat unusquisque, Ine munera accipiendo alterius iustam. causam malam faciat poenam. "suam. Nam. qui iniuste iudicaverit, accipiet pecuniae lucrum, et incurret lanimae detrimentum : innocens ad causam audiendam venit, sed !reus abscessit. Non se circumveniat, qui talis est ; in illo inpletur !quod scriptum est : IN QUO IUDICIO IUDICAVERITIS, IUDICABITUR IDE VOBIS. 255. Forsitan, quando ista praedicamus, aliqui contra nos

(232) 2954- 3d rmensuram sine mensura bibere] zo. H? unus ; vos inebriare vino Mai H^; vos inebriare H? G?; vos inebriari G! ; inebriari vos G* 39.15) nome] add. sanctorum G? (233) ? quod] 2247. ipse H? 5facere] agere H*:5 19 missas] H5; missam cet. H audistis. G* 163]iis] illis Gt?* Mz 1?justam] oz. G H*$ ?5 forsitam H^ 2354- iudicabit de vobis deus H!* ?2i]o] agZ. enim FH*:5

(233)

5 possidebunt] Y Cor. 6, ro.

? Juxuria] Eph. $, 18.

74 de vobis] Matth. 7, 2.

Quid in ecclesia agendum, quid vitan-

dum.

Obiurgatur mulierum in ecclesia verbositas.

244

S. CAESARII

irascuntur, let dicunt : Ipsi, qui hoc praedicant, inplere dissimulant ; ipsi sacer!dotes et presbyteri vel diaconi talia plurima Non omnes condemnandi

clerici, quia aliqui mali sunt,

Alios accusando non excusas te.

Inter

negle-

gentes sacerdotes se computat Caesa-

rius.

conmittunt. Et quidem, fratres, aliquotiens verum est : sunt, quod peius est, etiam et clerici, !qui se inebriare solent, et causas iustas subvertere, et in festivitatibus 9?causas dicere,

et litigare, et negotia exercere non erubescunt. Sed !numquid toti condemnandi sunt, quia aliqui mali inveniuntur ? !Nos enim non

solum saecularibus

et laicis, sed etiam clericis et

nobis lipsis clamamus ; nos ipsos arguimus, ut, si usque modo fecimus, !vel nunc emendemus, et iam numquam de reliquo faciamus, et sic (234) agamus paenitentiam de praeteritis, ut semper simus solliciti de !futuris. Nam quando mihi dicis, quia quod praedico ego inplere !nolo, accusas quidem me, sed non excusas te. Ego enim, etsi non !facio, tamen vel ammoneo : nolo in diem iudicii duplicati criminis ?reus esse. Ad mensam. cordis vestri offero legem divinam, quasi ldomini mei pecuniam : Christus, cum venerit, ipse exacturus erit usuram. Nam de neglegentibus sacerdotibus, qualis ego sum, ipse Idominus ad populum loquens dixit : QUAE DICUNT VOBIS, FACITE ; lQUAE AUTEM FACIUNT, FACERE NOLITE : DICUNT ENIM, ET NON FACIUNT. Ego enim, etsi quod bonum est ipse non facio, in aures tamen vestras !praecepta domini salvatoris insinuo. Sed potens est deus orantibus !nobis, qui et vobis tribuat libenter audire quod dicimus, et nobis !concedat vobiscum inplere posse quod praedicamus : qui cum Patre let Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

IVA: Eiusdem homiliae altera editio ex sylloge cod. T : BINCIPIT CASTIGATIO SANCTI AGUSTINI !IN FESTIVITATIBUS SANCTORUM AD IUDICES CORRIGENDOS. Magnum mihi est gaudium, fratres carissimi, et deo gratias lago, quia in sanctis festivitatibus pia devotione ad ecclesiam (233) 2 plura eu ?8 etiam et] oz. et Gi? ?? etiam clericis et] oz;. H? (234) * duplicati] ozzges. zzss. buius recensionis ;duplicis Mai 8 vobis] ozz. H3 ? nolite facere H? 18 quot codd. fot doxol.

(234)

9 p. faciunt] Matth. 25, 5.

SERMO LY d.

245

convenitis : !sed licet de vestra sollicitudine gaudeamus, plures tamen sunt, de *?quorum perditione nimium contristamur. Illos dico, qui venientes !ad ecclesiam magis litigare et bacchari, irasci atque causari cupiunt, lquam orare ; et quando deberent in ecclesia lectiones divinas adtentis lauribus tota devotione et pietate auscultare... Aliquotiens etiam, !quod peius est, et aliqui nimia iracundia succenduntur, et turpiter ?5sibi convicia et crimina iaculantur. Melius fuerat talibus, si

Contra eos,

quos

amor

lu-

xuriae, non Christi, ad sollemnitatem

adducit.

nati non fuissent, quam de tantis malis divinam contra se iracundiam !provocarent. Isti enim, et si cum minore peccato ad ecclesiam con!veniunt,

cum multis criminibus de ecclesia

revertuntur. Unde licet (233) de vestra devotione laetetur animus meus, tamen rogo vos, quicumque !deum timetis, quicumque gehennam aeternam evadere desideratis let sobrii estis, qui iustitiam tenetis, castitatem diligitis, misericordiam Icustoditis, ut detis mihi veniam, et patienter accipiatis : quia mihi ?necesse est istos neglegentes et tepidos ammonere, ut blande aptent !qualiter diabolus in eis habitet, et ut se subvertant et disperdant !hortatur ; quos iam secum, quod peius est, diabolus in multa crimina 'alligatos ducit ad gehennam. Venerant infelices ut exercerent opus !Christi, et ministerium conantur implere diaboli. Istos tales non amor

"9?Christi, sed

amor luxuriae ad festivitatem consuevit adducere : listi tales non pro se vota reddere venerunt, sed iniuriam deo et sanctis Kfacere deliberarunt. Nesciunt miseri, quia poena perpetua eos expectat. !Et ideo rogo vos per maiestatem domini nostri, ut doleatis mecum, !ut se emendent et non pereant. 152. Sunt et aliqui iudices vel potentes, qui in natale sanctorum laut in qualibet alia festivitate causas dicere aut audire cupiunt : let quod peius est, non pro vera iustitia aut caritate, sed pro avaritia let cupiditate. Debent quidem causae dici, sed cum iustitia deliberari : !sed aliis diebus et alio tempore, non in sanctorum sollempnitate, ?quando omnes homines convenit deo vacare, et orationi insistere. !Sunt aliqui iudices, qui munuscula accipiunt, ut iustitiam perdant aut lvendant : non intellegentes, quia per ista exenia portantur ad inferos. IGaudendo accipiunt aliena, ut animas suas perdant. Non intellegunt

(234)

19sed]

!vocem.

scripsi;

diaboli

et

T

dicentis

19:;:: de

: Sporto

quorum]

de

oz.

illos, hoc

T

est,

a DAGcASUMEIS

?3 auscultare] nonnulla verba heic exciderunt, ex priore editione p. 231, [. 10 sq. supplenda (235)

5 blande aptent] s/e T, vereor ut recte, fort. pro plane adtendant ?

centis] T, i1 dicentes perperaza ut.

24 gi-

h. e. sportulo] an correctio zzarg. in textum

intrusa ?

(235)

24 gporfo illos b. e. sportula]

va voce usurpati inveni in lexicis.

Neutram formam verbi huius acti24

(Ei

Contra

iudices

male agentes.

Vox diaboli : Sporto illos.

246

S. CAESARII

sportulo. Melius est ?*cum iustitia sine sportulo accipere vitam aeternam, quam cum iniquo lingenio suscipere poenam sempiternam ; quia re vera clamat sanctus lapostolus, esse mortem stipendia peccati. Piissime, quicumque haec !facis, rogo emenda, antequam veniat qui rapiat, et non erit qui leripiat. Accipiunt terrena munera, et perdunt praemia sempiterna. 3 Omnis ergo quicumque haec fecisti, aut facis, aut facere conaris, ladtendis quid adquiris, et non adtendis quid perdis : aurum consi!deras pulchrum, et infernum non metuis foedum et foetidum arden!'tem : aurum tibi facis patronum, et deum maiestatis

facis

iratum

: !impletur

arca

tua,

et frangitur

conscientia tua. Post paucos annos (236) aut dies exiet anima tua de corpore suo : aurum remaneat in arca !tua, et infelix anima descendat ad poenam sempiternam. Quod si huste iudicasses, et avaritiae vel luxoriae servire infeliciter noluisses,

lanima tua sancta et casta levaretur ad regnum, et arca sine auro ?remaneret in mundo. 3. Et ideo rogo vos, et per illum cuius pretioso sanguine redempti lestis adiuro, ut vobis succurratis, dum potestis ; ut

Arguuntur ebriosi, adulteri, fraudulenti.

vos liberetis de !retia diaboli, dum vivitis ; dum tempus habetis, ut de animae vestrae !salute adtentius cogitetis, et transmittatis per elimosinas, quod in aeternum possideatis. Mihi enim requirendi eritis, et mecum stant !testes omnes sancti et sanctae ecclesiae, haec vobis clamasse. Nolite lergo vos occupare ad litigandum, nolite vos inebriare, nolite in nominiIbus bibendo nomina vestra de caelo delere. Sunt multi, quod peius est, lqui non solum seipsos inebriant, sed etiam alios adiurant, ut amplius Pquam expedit bibant : et quod peius est, aliqui clerici hoc faciunt. !O infelix, non tibi sufficit quod ipse peris : adhuc insuper et alios !perdis ? Nolite habere concubinas, nolite adulterare, nolite fornicari : !quia EBRIOSI

ET ADULTERI REGNUM DEI NON POSSIDEBUNT. Audite lergo, fratres carissimi, verbum maiestatis domini, qui nos iussit. ?Usta metuere, et mandata

sancta sua custodire, ut vivamus

per Chri'stum Iesum dominum nostrum in sempiternum. Ipse enim neminem perdere vult ; ideo haec per sanctam suam scripturam clamat, ut !nemo se per gulam aut luxuriam aut per fraudulentiam perire faciat. Quotiescumque ad ecclesiam vel ad solempnitatem martyrum conve?nitis, quod per (235) ?5 sportulo] ?ro sportula ? ?8 emenda] serzps? ; emunda T' (236) laut dies] scrips; ; audies T 1? mecum stant] cozzec? ;me constat T' Hsancti]sanctos T — !?** in nominibus] ezzedavi ex in omnibus ?3 se per] coni.; semper T (235)

?5 s/ne shortulo) Neque hoc

substantivum nisi feminei generis sporta, sportula, sportella.

? peccati] Cf. Rom. 6, 23. ?* eribiat] Cf. Ps. 49, 22. (236) 18 p, possidebunt] Y Cor. 6, 1o.

SERMO LVI.

247

gulam et ebrietatem solebatis perdere, per emenda!tionem et elemosynam in caelo reponite. In ecclesia quando venitis, Inolite vos fabulis occupare : qui in ecclesia fabulas agit, per linguam !suam poenandus erit ; qui in ecclesia loquitur cum alio, quod po!stulat pro se penitus inpetrare non potest. Et ideo audite hoc, si *vultis evadere gehennam. 4. Forsitan quando ista praedicamus, aliqui contra nos irascuntur, let dicunt : Ipsi qui hoc praedicant, implere dissimulant ; ipsi sacer!dotes talia plura committunt. Et quidem quod peius est, aliquid lest verum : sunt clerici qui se inebriare solent, et causas iustas sub??vertunt,

et litigare non erubes-

Clerici non-

cunt. Nesciunt isti tales, quod iam !non sunt clerici, sed ca- PL non iam

Iumniatores : et ideo tam clerici quam laici (237) festinemus — lumniatores. ad emendationem. Iam suggessimus, ante quam veniat !qui rapiat, et non erit qui eripiat ; antequam circumdet ignis, et Inon erit qui extingat. Ergo audite, carissimi, et convertatur unus!quisque a via sua mala ; et sic agamus poenitentiam de praeteritis, ut semper simus solliciti de futuris. Nam quando mihi dicis, quod !praedico ego implere nolo, accusas quidem : me, sed non excusas !te. Ego enim, si non facio, tamen vel Br UN ammoneo. Nolo in die iudicii !'dupplicis criminis esse reus ; tem admoad mensam cordis vestri offero legem !divinam : quia de mihi neat. commissa pecunia Christus, cum venerit, "ipse exacturus erit usuram. Nam de neglegentibus sacerdotibus, !qualis ego sum, ipse dominus loquens ad populum dicit : QUAE !DICUNT VOBIS FACITE, QUAE FACIUNT FACERE NOLITE ; DICUNT ENIM, !ET NON FACIUNT. Ego enim si quod bonum est ipse non facio, in auribus !tamen vestris praecepta domini salvatoris insinuo. Sed potens est !5dominus orantibus vobis, qui vobis tribuit libenter audire quod !dicimus, ut nobis concedat vobiscum implere posse quod predicamus : ladiuvante domino nostro Iesu Christo, qui vivit et regnat in saecula !saeculorum. Amen.

IM

Collect. : D 14. et separatim in codd. mss. H?-?*:3! à me collatis. Edit. : sub Fausti nomine ex H?? Migne 58, 876 sq.; ex D in Faust.Eng. p. 276-280. Praeterea ex hoc sermone conflata est altera pars Append. 249, n. 5-6. Auctorem esse Arelatensem nostrum aeque (236) (237)

33 3]iquid] ro aliquando ? $ excusas] accusas zzendose T'

(237)

? erjbiat] Cft. Ps. 49, 22.

? dupplici T

13 e, faciunt] Matth. 23, 3.

248

S. CAESARII

Maurini ac postea Wilhelmus Bergmann perbelle viderunt, etsi nonnulla

ex

alieno

penu,

fortasse

Fausti,

hausta

esse

minime

negaverim. Non comparet haec homilia apud Arnold inter Initia.

SANCTI FAUSTI ADMONITIO NECESSARIA DE DIE IUDICII ET ?MALORUM POENA VEL BONORUM GLORIA : ET QUOD ETIAM !LAICI NON MUTATO HABITU ET POSSUNT ET DEBENT COTTI!'DIE PAENITENTIAM AGERE.

Rogo vos, fratres carissimi, ut, sicut frequenter admonui, De

morte

co-

gitare, optimum ad peccatorum vulnera remedium.

diem !mortis nostrae et terriblle ac metuendum iudicium studeamus iugiter ?cogitare : ad omnium enim peccatorum vulnera nulla inveniri possunt !utiliora remedia, quam ut unusquisque cogitet horam illam, quando (238) erit de hoc saeculo migraturus. Quomodo enim potest fieri, ut aliqua lgravia peccata praesumat admittere, qui se momentis singulis credit !de hac luce posse migrare ? Sic enim scriptura dicit : MEMENTO,

Quam dura erit examina-

tio ante tribunal

Christi.

FILI, lQUONIAM

MORS

NON

TARDAT,

et illud : ME-

MENTO NOVISSIMORUM, ?ET DESINE INIMICARE. Qui enim diligenter adtendit quam dura erit lexaminatio ante tribunal Christi, ubi recepturus

est UNUSQUISQUE

!SECUNDUM

OPERA

SUA, non ei poterunt placere peccata vel crimina !propria. Cum enim ante illum tremendum iudicem congregatae l!fuerint omnes gentes, qui tunc erit iniustis et adulteris atque rapal(cibus FLETUS OCULORUM

ET STRIDOR DENTIUM,

cum sancto-

rum multitudine ad dexteram regis et ad gloriam segregata peccati populus lin profundo tartari sine ulla miserationis ac veniae spe dimersus lexcludi se in tenebris suis a beata sanctorum luce viderit, et in profundi !fine sine fine descendens, (237)

19s. Fausti] H?$;

sermo

b. Augustini

H??

necessaria]

cesatea

FH?

de diem H?-?e terribilem D FH? (238) 5inimicare] D H?*; inimicari Ezg ;iam peccare H? * operam suam Je ? qui tunc erit e/c.] ab bis iazz cuz serz. "Append. 249, n. 5 1050 tu]titudinem

[D F1?2937.5

^ 1lsegregata] FI?939 i,; segregatam

Eng cef. ; add. et

D Eng — populus] H$*59 4; populos D Eng; populis H? ; populum H?8:37 1? profunda pu lla] E12:97:40:59 0] e allocfine Eno TOS ET28 dimersus] H?; demersus

H3? ,,; demersos

(ad. et) D Eng; demerso

J excludi se] exclusos Ezg.

H??; dimersum FH 7:58

in] oz. H**? p — suis] ozz. H*??'

— profundi]

Ha39:5 ,, * profundo D H??5 Eng ; profundum H*??

14 fine 1o /oco] H*$ ; sinum

H3? y; inferni H9" ; inferne FH?? ; oz;. D FH? Eng

urguente FH? ; urguere H?8

(238) 174rda!?] Eccli. 14, r2. 5 inigitcare] Eccli. 28, 6. ? sua] C£. Matth. 16, 27. 9 gentes] C£. Matth. 25, 32.

19 den?i,5,;] Cf. Matth. 8, 12 al. 10-1 c5 sanctorum usq. pervenire] Haec ex alieno fonte deprompta.

SERMO LVI.

249

urgente os suum puteo, aeterna supplicia ?et perpetuam mortem non moriturus aspexerit. Frustra pauperem, quem in hac vita despexit, misericordiam postulabit : frustra extremum !Lazari digitum, quo ardens refrigeretur, arentibus labiis rogabit !'adponi. Quam vellet miser, cum pauperum gloriam viderit, duris !quondam paupertatis subiacuisse laboribus, et illa in vita quae cum ?'vita morerentur mala portasse, ne ad illa aeterna mereretur supplicia !pervenire! 2. Ut ergo haec tam dura et tam terribilia ante illut tribunal !aeterni iudicis audire non mereamur,

dum adhuc licet,

et cum dei ladiutorio in potestate nostra est, consideremus conscientias nostras ; ?*et si aliqua crimina vel peccata capitalia necdum elemosynis et orationibus purgata in nobis adhuc dominari cognoscimus, portum (239) paenitentiae, devictis peccatorum fluctibus, Christo gubernante festi!nemus intrare : et si quid in navicula animae nostrae multis tempeIstatibus peccatorum, aut per superbiam fractum, aut per avaritiam !lruptum, aut per luxuriam resolutum esse cognoscimus, conponere ?vel reparare bonis operibus festinemus. Studeamus iugiter vitiorum lexhaurire sentinam : non enim nocent peccata praeterita, si non !placent. Sicut enim nulli iustorum sufficit iustitia sua, si non per!severaverit usque in finem, ita nulli peccatorum nocere poterit liniquitas sua, sij ante quam

de corpore

isto discedat,

Assidua conscientiae consideratio.

Non nocent peccata praeterita, si non placent.

ad elemosy'?narum

remedia vel ad paenitentiae medicamenta confugerit. 3. Sed quia quando vel qua hora de hoc saeculo rapiamur, scire !non possumus, sine ulla dilatione vel mora de sinistra fugere festinemus !ad dexteram. Non sanitati credendum est,

non aetati : in remedium '!salutis suae semper intardus est, qui vitae suae semper incertus est; !5quia qui nos securos fecit dicendo PECCATOR IN QUA DIE CONVERSUS !FUERIT, OMNES INIQUITATES ILLIUS OBLIVIONI TRADENTUR, ipse nos letiam

(238)

l5frustra]

zdZ. autem

a paupere H^? p

H*9

vellet 4:4. mereamur] ozz. H*?*

om. D

pauperem]

D

H?759;

dominare DH?$

!gubernante]

5*9- studeamus

Te gn

44.

H*9*; sentinam]

si non] nisi D

pauperis

H*;

18-220uam

19 illa in vita] H?-3?-56 ; in illa vita juH9 ;in

?3 mereamur] nfrud. et ideo fr. car. HH? ; ideo fr. car.

oz. H9 y

(239)

p

1? arentibus] H?*:95; ardentibus p, Eg. H*?

gobernante oz.

D

H??5

H rapiemur i

H9 Emg

D Eng — ?**in]

D;

iuvante H9 p

* placent]

add. praesentia

auxiliante

134: non in remed. H4? v

1 in-

tardus est] opzizze H*8 ; tardus est H** ; incertus est D ; incertus sit H? ; paratus

intentus esto zza/ui? Eng

sit H?'; tardandus est H9? y H?:28.37.56

16 traduntur

H9

15 quacumque

Lu

14 557e9] Cf. Ps. 68, 16. (238) (239) 9*d- 5j gom placent] Sententia ex Pseudo-Hieron. in Marc. c. 16

mutuata : cf. G. Morin, Études...

p. 24, not. 1 ; occurtit etiam infra setm. 1545 1: 4: 16 /]pGden?ur] Ezech. 18, 21. 22.

Non sanitati credendum, non aetati.

250

S. CAESARII

cautos esse voluit, dicens : NOLITE TARDARE DOMI'NUM,

Vera conversio non in vestimentorum commutatione consistit.

NEC

DIFFERATIS

DE

DIE

IN

CONVERTI AD

DIEM.

Sed

forte,

quando generaliter !omnes ad paenitentiam provocamus, aliquis intra se cogitet dicens : ?Ego iuvenis homo uxorem habens quomodo possum aut capillos !minuere aut habitum religionis adsumere ? Nec nos hoc dicimus, !fratres carissimi, non hoc praedicamus, ut iuvenes, qui coniugia lhabere videntur, habitum magis quam mores debeant conmutare. !Quid enim homini uxorem habenti nocet, si mores perditos voluerit ?*5ad opera bona vel honesta convertere, si peccatorum suorum vulnera !elemosynis ieiuniis et orationibus ad sanitatem pristinam studeat !revocare ? Vera enim conversio sine vestimentorum commutatione !sufficit sibi: vestimenta vero religiosa sine bonis operibus non solum !remedium habere non poterunt, sed etiam iustum dei iudicium (240) sustinebunt. Convertamur ergo ad meliora, dum in nostra sunt !potestate remedia ; hic extinguamus

mortem

moriendo

peccatis, !hic

vitam vitae meritis adquiramus : praestante domino nostro IIesu Christo, cui est honor et imperium cum Patre et Spiritu sancto ?in saecula saeculorum. Amen.

EVIL

Collecte e DTI praeterea in plurimis antiquis homiliariis, v. gr. H12-006 etc. Edit. :inter Fausti opera ed. Vindobon. p. 262266. Antea vero priorem partem i. e. num. I-4 constituebat sermonis Pseudo-Augustini olim de Temp. 67, deinde y 249. Quin initium (n. 1-3) et conclusio (n. 5) Caesarium auctorem habeant, controversia non est: lege dissertationem Wilhelmi Bergman « Studien » p- 3II sqq., ubi scite animadvertit, brevem huius sermonis conclusionem ab eo, qui ex D 1i et D r4 sermonem Append. 249 consarcinavit, de industria resectam esse.

(239)

I9mmecliaedquesi rent

edizione eS

S9 COEUR 1285374056

?9 homo]

add. sum D ?! minuere] tundere IH»9 ?? bost carissimi parfezz serzmonis 15 collectionis Durlacensis (Eng p. 281,15—283,5) nescio quo casu inferbolant DD H? coniugia] «47. racionabilia F1?e ?3 mores magis quam habitum D Eng debeant] habeant H9 y (249) ? adquiramus] conparemus H?$ praestante] per eum qui ezc. D H?*

(239) 18 djez;] Eccli. s, 8. (240) 1 Conyertamur usq. adquiramus] lisdem verbis concluditur

Eusebii Gallicani sermo 4 de Epiphania.

SERMO LVII.

251

ADMONITIO DE DIE IUDICII CUM GRANDI METU SOLLI'CITUDINE IUGITER COGITANDO.

ET

Rogo vos, fratres carissimi, et cum grande humilitate admoneo, !ut mihi nullus ex vobis succenseat, aut forte incongruum

me vel "superfluum iudicet, quare vobis tam frequenter tremendum et utiliter lexpavescendum diem iudicii insinuare contendo. Si quis est cui !forte in hac parte displiceam, consideret periculum meum, et audiat !dominum per prophetam sacerdoti terribiliter comminantem : SI INON ADNUNTIAVERIS INIQUO INIQUITATEM SUAM, SANGUINEM EIUS !DE MANU TUA REQUIRAM ; et iterum

: CLAMA,

inquid, NE

CESSES

Cur tam frequenter de die iudicii Caesarius sermonem habeat.

: !QUASI

TUBA EXALTA VOCEM TUAM, ET ADNUNTIA POPULO MEO PECCATA !EORUM. Sed forte aliquis dicit : Quare nobis tam dura adsidue prae!dicantur ? Quia melius est hic parvam amaritudinem sustinere, et !postea ad aeternam dulcedinem pervenire, quam hic habere falsum ? gaudium, et illic sustinere sine fine supplicium. Audite fratres, non !me, sed dominum in evangelio

dicentem

: BEATI

QUI

LUGENT,

QUONIAM

!IPSI

CONSOLABUNTUR et VAE VOBIS, QUI RIDETIS NUNC, QUIA LUGEBITIS (241) ET FLEBITIS. Et hoc adtendite, fratres, quia omnes carnales medici, quotiens ad eos qui in corpore aegrotare videntur veniunt, omnia !quae eis delectabilia esse videbantur abscidunt, et quod dulce est !ad integrum interdicunt ; aliquotiens etiam frigidum accipere non ?*permittunt, interdum et amarissimas potiones bibere cogunt, et asper!rimis vel acutissimis ferramentis eorum vulnera frequenter incidunt. IHoc ergo, quod pro sanitate corporum carnales medici faciunt, pro animarum. salute spiritales medici exercere contendunt. 2. Haec ego cogitans, fratres dilectissimi, et tam pro mea quam J?pro vestra salute rationem me redditurum esse ante tribunal aeterni liudicis non ignorans, eligo aspera quidem, sed salubria vobis medi!'camenta ingerere, ut vobiscum postea in angelorum consortio perpetua !merear incolomitate (240) $ admonitio] zZZ. faustini D ; sermo sedati epi H! — die] supp. s. 7. D, diem H? $94- cum grandi «sq. cogitando] ozz. Ht ? cogitando] «conieci; cogitatu D ; cogitare H? 1? quare] quia FH? lIocpeccata] DIETAS scelera Y dicat D ?! Jugiunt (zdZ. nunc) D ?? quia] postea vero H? (241) lflebitis et lugebitis D $ vel acutissimis] oz. p H eligo] volo ergo D 1$incolom.] D F?-49

(240)

15 reguiraz] Ezech.

Y? eoru] Esai. 58, 1.

3, 18.

?? consolabuntur] Matth. 5, 5 (241)

1 flebitis] Luc. 6, 25.

Pro

animae

salute idem agendum, quod medici agunt pro salute corporis.

252 Austera praedicatione animarum praeparantur antidota.

S. CAESARII

gaudere. Et haec quidem non ideo suggero, quod vos ammonitiones nostras senserim non libenter accipere ; !?sed quia me necesse est et pro vestra et pro mea salute frequentius !praedicare, studeo vestros animos et ad tremendum. iudicium et ad !desiderandum praemium excitare : ut exceptoria sancti pectoris !vestri ad recondendam spiritalem vindemiam, sicut semper fecistis lauxiliante domino fideliter praeparetis. Quotiens vobis durum aliquid ?praedicamus, non hoc ideo dicimus, quod a vobis tale aliquid fieri !suspicemur ; sed ideo etiam illa quae non

facitis denuntiamus,

ut lilla, in quibus

forte praeventi fueritis, sanare possimus. Solet enim !fieri, ut dum maiora timentur, minora celerius caveantur. Quomodo lenim tyriaca bibitur, ne corporibus possint praevalere venena,

ita ?5austera

praedicatio

ingeritur,

unde

animarum

praeparentur antidota. 3. Certum est, fratres carissimi, quod si beneficia dei nostri,

Iquae nobis nullis praecedentibus meritis nostris conlata sunt, adsidue !cogitemus, peccata nobis aut non dominantur, aut si Beneficiorum Dei recordatio peccatum re-

pellit.

forte subrelpserint, cito per paenitentiam corriguntur. Quis enim vel mente ?concipere, non dicam verbis possit exponere, quanta sint circa nos !beneficia dei nostri ? Fecit enim nos, cum non essemus; reparavit !nos postea, cum perissemus. Mortem suscepit, pretioso nos sanguine liberavit, ad inferna descendit,

faucibus

nos

aeternae

mortis

eripuit,

!caelorum

nobis etiam praemia promisit. Haec omnia, fratres dilec35tissimi, pio et benigno animo cogitantes, quantum possumus cum (242) ipsius adiutorio beneficiis suis vicem rependere festinemus. Non !'reddamus mala pro bonis : sed quantum possumus voluntati illius lobtemperare fideliter studeamus, totis viribus enitentes, ut praecepta ipsius magis nobis pariant de sequacitate remedium, quam de trans?gressione iudicium. 4. Nam quid faciemus, fratres carissimi, in illo metuendo iudicii !die, cum tremente mundo dominus praecinentibus angelorum bucinis !in illo maiestatis suae throno circumdatus caelestis militiae luce !consederit ; ibique de terrae gremio et (241)

iotimendurmg

40:550

19.fsdel/]

-felicitez

?^tyriaca] D H*? (y ex u corr. H**) ;theriaca edijz. JS

y,

?! suspicemus

F?:56

?$ quod si] semper az.

33 faucibus] D H? ; a faucibus H** ; de faucibus

35 repromisit

H6

(242)

3 enitentes] H9 ; initentes D ; insistentes FH? ; innitentes H9 eZ;z. —9 iudi-

cium] H*?*9 zzus beic septem versus znfegros ex. Execbiele 18, 21-24 ef 30-32. intericit ? bucinis] D H59; buccinis u Ezg ; tubis H? 354: suscitato humano genere H30 y

(242) 5 Nam quid faciemus usq. medicinam pag. seq. 1. 13] Haec sane

aliunde sublecta, et quae ad Eusebii Gallicani artem satis accedant.

SERMO LVII.

253

antiquo pulvere suscitatum "humanum genus, adstante ad testimonium. conscientia singulorum, !positis in conspectu peccatorum poenis iustorumque praemiis, !rationem. vitae coeperit postulare, et plus iam justus quam misericors, !severitate iudicis contemptae misericordiae reos coeperit accusare, let dicere

: Ego te, homo,

de limo manibus

meis feci, ego

terrenis !5artubus infudi spiritum, ego tibi imaginem nostram similitudinemque 'conferre dignatus sum, ego te inter paradisi

delicias

conlocavi

: !tu vitalia

mandata

contemnens,

deceptorem sequi.quam dominum !maluisti. Sed antiqua praetereo. Motus postea misericordia, cum. !expulsus de paradiso iure peccati mortis vinculis tenereris, virginalem ?uterum sine dispendio virginitatis pariendus introii, in praesepio lexpositus et pannis obvolutus iacui, infantiae

Christus homini collata ipsi beneficia, perpessam passionem improperat.

contumelias humanosque !dolores, quibus tibi similis fierem, ad hoc scilicet ut te mihi similem !facerem, tuli, inridentium

palmas et sputa suscepi, acetum cum felle bibi : flagellis caesus, vepribus coronatus, adfixus cruci, per?^fossus vulnere, ut te eripereris morti, animam meam. inter tormenta !dimisi. En clavorum vestigia, quibus adfixus pependi : en perfossum 'vulneribus latus. Suscepi dolores tuos, ut tibi gloriam meam darem : !suscepi mortem tuam, ut tu in aeternum viveres. Conditus iacui lin sepulcro, ut tu regnares in caelo. Quur quod pro te pertuli perdi(243) disti ? OQuur, ingrate, redemptionis tuae munera rennuisti ? Non tibi lego de morte mea queror : redde mihi vitam tuam, pro qua meam !dedi; redde mihi vitam tuam, quam vulneribus peccatorum indesi!nenter occidis. Quur habitaculum, quod mihi in te sacraveram, *Juxuriae sordibus polluisti ? Quur corpus iam meum. inlecebrarum !turpitudine maculasti ? Quur me graviore criminum tuorum cruce, !quam illa in qua quondam pependeram, adflixisti ? Gravior enim laput me peccatorum tuorum crux est, in qua invitus pendeo, quam !illa in qua volens tui misertus mortem tuam occisurus ascendi. Cum essem incommutabilis,

pro te homo factus sum : cum essem inpassi!bilis, pro te pati

(242) lOadstantis H? ^ ad IESU qu conscientiae H9 Tuis l8sed antiqua p. normas rbythzi H** ; introivi

testimonium] H'* ; testimonioad D Eg ; testimonio p l5artibus D Eng infundi D H? zd a m. p. misericordia] ozz. H*? y ? jntroii] aZ p cef. — ?? pertuli H*? &, — ?* felle] a. mixtum H?,

cuius loco extat in DD rasura,

« in qua unctum ve/ tinctum fuisse videtur » (Eng)

vepribus] spinis H9; verberibus. coronatus QUEUE S056 ?5 inter] DD F199; in p, Fl?-*9

TUE T-]A0

?]imisi] D H9

, (corr. ex demisi

spinis H*? ?5 meam] D FHI* ; tormenta] D H?:99; tormentis

F9);

emisi H*

?! ypeam]

07. p 28 tu] ozz. H4? y 2psoacr cT] Tas OCT NEN O 7 (243) 1 tibi] Ei?:56 ; te y, E149 ; opm. DD ; Eng ? queror] H?:59 Eg ; quero DH? ; quaero p. 5 jam] ozz. H*9 y ? condam H*$ CXotsice set JioERG * volens]

Ii des En

9-10 cum essem i. p. t. h. factus sum] ozz. H*? i,

vilis H9 ;inmortalis. commotabilis

D

1 incommuta-

Gravior Christo

est

crux

quam peccatores infligunt, quam ea in quam volens ascendit.

254

S. CAESARII

dignatus sum ; sed tu despexisti in homine deum, !in infirmo salutem, in via reditum, in iudice veniam, in cruce vitam,

lin suppliciis medicinam. Et quia post omnia mala tua ad medicamenta !paenitentiae confugere noluisti, ab auditu malo non mereberis liberari, !^sed auditurus es cum tuis similibus :

DISCEDITE A ME, MALEDICTI,

IN IGNEM

AETERNUM,

QUI PA-

RATUS EST DIABOLO ET ANGELIS EIUS ; let descendes cum illo

in aeternum gehennae ignem, quem mihi !vitae tuae captus dulcibus laqueis et bonis fallacibus praetulisti. 5. Ut ergo istam terribilem increpationem possimus evadere, ? quotiens nobis qualiacumque peccata subrepserint, sine aliqua !dissimulatione festinemus ad paenitentiae medicamenta confugere, lut ab auditu malo liberati ad aeternam mereamur indulgentiam pervenire : praestante domino nostro Iesu Christo, cui est honor let imperium cum Patre et Spiritu sancto in saecula saeculorum. INVITES Collect. : D 12. et separatim in aliis codd. mss. prope innumeris, exequibus contuli* HEso:do. eese spero arc EMO DE CUTETISES de verbis Apost. 35 ; deinde paullo auctior, etsi nondum plane integer, ab Henrico

Canisio primum, tum in MBP.

VIII, 547 (Cf.

Migne 58, 887) sub Fausti nomine vulgatus, indeque yq rIO0; demum totus, qualis heic exhibetur, in Faust.-Eng. p. 267-273. De auctore rectum iudicium protulere Maurini : (244) « Qui opuscula vera et indubitata Fausti perpenderit et Caesarii, huic procul dubio adiudicabit, non Fausto » ; quibus adstipulatur vir huius rei

peritissimus Wilhelmus Bergmann, Studien I, 266-275. Insuper 1s accurate investigavit, quaenam ex Eusebii Gallicani homiliis 4. 43 et 54 mutuata sint. ADMONITIO SANCTI FAUSTI PULCHRA, UT SEMPER DE PECCA!TIS NOSTRIS ET DE DIE IUDICII VEL DE AETERNA BEATITUDINE !COGITEMUS. Modo, fratres carissimi, cum

divina lectio legeretur, audi-

vimus ?beatum apostolum terribiliter nos et salubriter admo(243) H dispexisti DD H5 1-4 Ht quia z;4. liberari] Fi99 uw; oz. ceteri 15-18 sed auditurus z;4. praetulisti] aec ex so/o H$9 1?5«1- Üt ergo istam e*c.] brevem: conclusionez: caesarianam: soli servavere DD H? Eng istam] tam agg. H? ?? subriperint FH? ?! desimulatione D ?3 nostro] re//qua oz. H?* (244) ! Admonitio] Demonitio D Eng Fausti] H?-15 g/. pJerique ;Faustini D Hi19202222 977, ; Augustini FI?! C/z;. 2722 ;Esydori H?*!, fo]. 107, sed forma passim adulterata (243)

!* e/55] Matth. 25, 41.

SERMO LVIII.

255

nentem ; sic lenim ait : OMNES NOS MANIFESTARI OPORTET ANTE

TRIBUNAL CHRISTI, !UT REFERAT UNUSQUISQUE PROPRIA CORPORIS SUI, PROUT GESSIT, SIVE !BONUM SIVE MALUM. Quam rem etiam dominus in evangelio denuntiat, !dicens : FILIUS HOMINIS VENTURUS EST IN GLORIA SUA CUM ANGELIS !6SUIS; ET TUNC REDDET UNICUIQUE SECUNDUM OPERA SUA. Diligenter Iquaeso adtendite, fratres carissimi, et mecum

vescite,

lquia non

misericordiam

dixit quod reddet

!suam,

sed SECUNDUM

pariter expa-

unicuique OPERA

secundum

SUA.

Hic enim

est misericors, ibi iustus. 'Nam quod non statim in peccatoribus vindicat, patientia est, non "neglegentia : non ille potentiam perdidit, sed nos ad paenitentiam !reservavit. Unde valde timendum est, ne quanto diutius expectat !ut corrigamur, tanto gravius vindicet, si emendare noluerimus. Cum lIhaec ita sint, scire et intellegere debemus,

Patientia Dei erga

peccatores.

fratres carissimi,

nihil Inobis esse salubrius, quam ut damnatis omnium praesentium rerum ?voluptatibus, id potius cogitemus, quando erimus de hoc saeculo !transituri, vel quando tabernaculum nostri corporis ultimo die superlveniente deposituri, et iterum illud resurrectionis tempore recepturi, lut cum eodem recipia-

Nihil nobis salubrius quam cogitatio mortis.

mus, prout gessimus, sive bonum, sive malum.

2. Et ideo rogo vos, fratres, ut cotidie cogitemus, quales erimus ?n die iudicii purissimis angelorum conspectibus offerendi,

et aeterno

liudici rationem

de libris conscientiae

reddituri. Remotis enim omnibus !probationibus certum est, in die illa ipsum ante se hominem consti(245)tuendum, et ipsam sibi animam in cordis speculo demonstrandam, !et testes contra eam non deforis aliunde, sed intus de ipsa anima Iproferendos. Adicienda erunt non aliqua peregrina, sed nimium !nota testimonia, id est opera sua. Ordinabuntur ante infelicem animam peccata vel crimina sua, et eam et convincat

probatio,

et confundat

'agnitio,

secundum

illud quod

scriptum est : ARGUAM TE, STATUAM lILLAM CONTRA FACIEM TUAM. Quicumque se modo, dum licet, emendare neglexerit, ante illum. caelestem populum primum excepturus erit !de confusione subplicium ; et anima, quae modo per paenitentiam Y*conpendiosa transactione peccatorum suorum. putredi(244) 5 omnes] aZ. enim H??* nos] ozz. F119-26 ErSuru 77186220022: 20:27 22 cpmociitecicia tel11620:24:20/22 a: e C]le venia 13 suam] ozz. H*:19 1 jn peccatotes CEA Z6 rcatatutael-/2015s2p tantum H*? emendare] D Jes EXTUS

(245)

EET

e emendari

constituam te ante p

transactas (244)

m

Eng

! sibi animam] sui vitam gj *]liceat Eng

in] de D Eng

55d- statuam illam contra]

9 cae] reste Jio gr

1? cormpendiosam

p

5 zalugz 1l Cot. 5, 1o.

10 572] Matth. 16, 27.

19 o575iu5; braesentium usq. coberedes effecti p. 246, 1. 29] Expilat Caesa-

tius homiliam 4 (1 de Epiph.) Eusebii

Gallicani,

quem

Faustum

Reiensem esse prorsus existimabat. (245) ? fuazz] Ps. 49, 21.

Quinam contra nos in iudicio testes proferentur.

256

S. CAESARII

nes curare

De cottidiana conversatione examen agendum.

!dissimulat,

ante illud tribunal

metuendum.

sine

ullo remedio in per!petuum vulnerata remanebit. 3. Quae cum ita sint, bene nobiscum ageretur, si iam nunc sic !'paeniteremus super malis nostris, quomodo tunc sine ullo remedio !5paenitebimus : si foeditates et confusiones nostras quemadmodum !tunc visuri sumus, sic eas iam nunc videre et horrere possemus. !O si iam nunc faciem peccatricis animae liceret oculis corporis intueri, let conscientiae nostrae vultum in oculorum praesentiam permitteremur ladducere ! Quod si liceret, nec dici potest quanto studio quantoque ?'metu urgueremur foedata conponere, maculata detergere, vulnerata Icurare. Ideoque quia non possumus oculis corporis, inspiciamus !nos, in quantum possumus, oculis cordis, et unusquisque conscientias !nostras ante conspectum interioris hominis constituarmus : lpsi !nosmetipsos castigemus, ipsi nobiscum rationem de cotidiana conver??»satione faciamus. Adloquatur se in secretis cordis unaquaeque anima. let dicat : Videamus si hanc diem sine peccato,

sine invidia, sine obtre!ctatione,

sine murmuratione transegi; videamus si hodie quod ad !profectum animae pertinet operatus sum. Puto quod hodie mentitus !sum, per iram vel concupiscentiam victus sum ; nec

alicui bene feci, 9mpec pro timore aeternae mortis ingemui. Quis mihi reddet hanc diem, !quam in vanis rebus perdidi, quam in cogitationibus noxiis pessi(246)misque consumpsi ? Ac sic, fratres, de omnibus neglegentiis nostris lconpungamur IN CUBILIBUS, id est in cordibus nostris : ipsi nos !'condemnemus, ipsi nos accusemus cotidie iudici nostro ; et dum in !hac carne sumus, contra ipsam carnem auxiliante domino cotidie 5dimicemus : vincamus voluntates et intentiones nostras; dum nobis !tempus illud expectatissimum. ac beatissimum felici mutatione aeternae !vitae succedit, quando inplebitur illud quod dominus dixit : ERUNT !HOMINES SIMILES ANGELIS ; et iterum : TUNC IUSTI FULGEBUNT SICUT !SOL IN REGNO PATRIS

EORUM. (245)

H59 in perpetuo tartato manebit ju

?! inspiciamus] Ac Zneip. serzzo in

cod. Colonien. Hildibaldi (—— H9), sed aliter finitur

scientiam suam p

223108] 977: L120:39

2250- con-

?»adloquatur z:4. condemnemus pag. sq. /. 3] oz. H^

cordis] 8:12:10:20:2 0UT57/ Ur p METTo, 35.animae] 07z. 42 -ET2:20 39 Dro timore] F?9-?? ; per timorem &. H** ; postremo metu D Eng reddet] D H?9.

reddit H?-29-?* : reddat y I 120 Er

(246)

5 voluptates F?:9 Er p

$ exoptatissimum (245)

31 in vanis] D H?-19:2? Ez; : inanibus p

in cogit.]

TCNOZZ EIDRETISNTT Eng

?3à jhsi nosmetipsos

intentiones] delectationes pj

5 homines] usq.

in

dum] ut &

D H??; oz. y cef. defecfugm] Pleraque

in Eusebii ho-

cordibus nostris pag. seq. 1. 2] Haec

mil. 54 pariter leguntur : MBP.

in Eusebii homil.

V1, 674 B.

43 fere iisdem

vetbis habentur : MBP. vi, 665 A. (246) ? in. cubilibus] C£. Ps. 4, 5. 8-27 fempus 1. expectatissimum

usque

8 angelis] Matth. 22, 30. * eorum] Matth. 13, 43.

SERMO LVIII.

257

14. Putas qualis tunc erit splendor animarum, quando solis claritatem habebit lux corporum ? Tunc enim cum ad istam beatitudinem '!venerimus, nulla erit tristitia, nullus timor, nulla infirmitas, nulla !mors : ad serviendum deo nostro nulla iam nobis obsistet infirmitas, Inulla contradicet miserae carnis

adversitas, nulla vel ulterius rema'?nebit pugnandi necessitas. Veniet, inquam, tempus illud, quando !nulla iam desideretur cibi somnique refectio, nulla sentiatur ieiunii llassitudo, nulla timeatur vel de carne inquietudo vel de hoste temptatio; Ised adversario in inferni profunda detruso perfruemur hac primum felicitate, ut incipiamus nec velle ultra peccare, nec posse. Cessante ?omni iniquitate, omni miseria, omni maerore, totum innocentia, totum laetitia, totum felicitas possedebit : nullam inferior miseriam,

vertens,

avaritiae

9vel luxuriae

infelicia

colla

subdiderit. Nos vero, fratres, deo auxiliante !dedignemur servire peccato, quibus tanta beatitudo preparatur in !caelo. Dum ergo licet nobis, et in potestate nostra est, respuamus !falsa et transitoria, ut ea quae vere bona sunt recipere mereamur. !Vacuemur vitiis, virtutibus repleamur : quia nemo (246) 1? tristitia] ad. nobis D nulla infirmitas] oz. Eng nullus nobis obstabit p obsistet] obsistat Ff19-?9 E; ; obstabit

1? mots] add. 14 mjise-

tiae carnalis Ezg 15 ji]lud] ozz. p, H15 16 nullus desideretur cibus omnisque refectio p. ?! totum laetitia] ozz. F119 p, ?3 omni malignitate] ozz. i transivit. In p. 1 pectora H? Eas ?5 caelesti ?3 numquam] add. cessemus m ?9]assemur| H?? Ez;; quassemur D FH!5; de beatitudine qua sumus fruituti adZ. p. dicet p benedicti] 277. patris mei Eng, patris F1$ (247) 1! mundi] Jze desinit sermo per clausulam donante ipso qui vivit ve/ cui est

honor ec. in p, H**?V?* aliisque non paucis ;quae sequuntur 1777 Gs ID s EEPREEEE ge Florileg. Casin. 1, 181 3 se] ozz. H? 3*4- qui se secundum paenitendi tempus (ozz. est) Eng ? opitulante F1? 5 vere] oz L1? ? evacuemur H*?

(246)

ultra peccare, nec posse.

!nullam felicior timebit invidiam;

quia exinanita et penitus extincta lomni malignitate transibit in pectoribus hominum caritas angelorum : quibus admixti homines iam caelestes recepta carne sine carnis ?5infirmitate fulgebunt ; et ideo nullum ulterius patientur de sempiterna Idomini sui virtute fastidium, nullum sub perenni laudum suarum lexultatione defectum. Habebimus plenam beatitudinem inter illa 'inmensa beneficia del nostri, ut numquam in referenda ei gratiarum actione lassemur, coheredes effecti eius qui dixit : VENITE, BENEDICTI, (247) PERCIPITE REGNUM, QUOD VOBIS PARATUM EST AB ORIGINE MUNDI. 5. Ecce qualem beatitudinem perditurus erit, qui se, dum paeni'tendi tempus est, emendare noluerit, qui se de 'Tebus suis, dum sunt !suae, non redemerit, qui medicamenta in vulneribus

Prima defunctorum felicitas, nec velle

6-27 ferus 1. expectatissimum

usque defecfum|Pleraque in Eusebii homil. 54 pariter leguntur : MBP.

Vr, 674 B.

(247)

17745dj] Matth. 25, 34.

Nullum electi patientur in Dei laudibus fastidium.

258 Nemo nisi a malis liberatus potest

bona

suscipere.

S. CAESARII

potest bona "suscipere, si se a malis noluerit liberare. Vasa enim limo plena liquorem !elementi puri recipere vel continere non possunt ; et ager spinosus, !nisi fuerit cultoris industria stirpatus, non nutrit in se semina iactata, !sed suffocat,

quia scriptum est, quod BENIGNUS SPIRITUS SANCTUS !NON HABITABIT IN CORPORE SUBDITO PECCATIS. Dum in hoc mundo I5velud in procelloso pelago navigamus, ut ad patriam paradisi perve!nire possimus, festinemus vitiorum exhaurire sentinam, ut anima !nostra bonis operibus ornata velud navis diversarum mercium plena in portum aeternae beatitudinis ancoram figere, et ad angelorum !consortium mereatur pervenire, ubi AB AUDITU MALO liberati illam ?*felicem et desiderabilem vocem mereamur audire : EUGE, SERVE !BONE ET FIDELIS,

QUIA SUPRA PAUCA FUISTI FIDELIS, SUPRA MULTA TE !CONSTITUAM : INTRA IN GAUDIUM DOMINI TUI : praestante domino Inostro lesu Christo, cui est honor et imperium in saecula saeculorum. !Amen.

(248)

IE

Collect. : Q rr. Edit. : olim ex August. L Homiliis duodecima, postea in Append. y 253 ; veteres editiones haud sine fructu contuli. Ceterum omnino recte de auctore et fontibus pronuntiavit

Coustantius

: «Stilus ab exordio ad finem usque plane Caesa-

rianus. Doctrina autem plerumque Augustiniana, ex sermonibus ipsius in Psalmos collecta.» Nec aliter nostra aetate sensit Fridericus Galle iuxta Arnold, p. 442.

OMELIA SANCTI AUGUSTINI DE CONFESSIONE TORUM. !ET QUIA HOC DESIDERAT DIABOLUS UT TA NOSTRA !MINIME CONFITENTES REI ANTE NAL AETERNI IUDICIS 'APPAREAMUS. ET DEUS

PECCAPECCATRIBUE CON-

(247) Zo]icotemli2:20 ibcontinerc imE5022 conteram» cotncste gio. 1? cu]toribus Ezg nutriavit D ; nutribit Eng in se] FH? ; in D ; oz;z. Eng ;

intus FH?*

iecta D; iniecta Eng

exaudire D H?9

1 diversorum

H?:?

15 procellosa H*9 mercium]

l6exaurire. FH?;

H? Ezg; mertium H?9;

cummercium D "oroxqasl delit 1? mereatur] scr/ps?; mereamur codd. Eng ?9 desiderandam D aosqub once eaa ?1*4: quia 4:4. constituam] oz. Jg ERE ? imperium] gloria H*?

(247) 19 beccatis] Sap. I, 4. 296720] C ESPS ET TIT.

?? 157] Matth. 25, 21.

SERMO

LIX.

250

TRARIO VULT UT MALA NOSTRA *HUMILITER CONFITEAMUR IN HOC SAECULO. UT AB EIS !LIBERARI MEREAMUR IN FUTURO.

In omnibus

scripturis divinis, fratres dilectissimi,

utiliter

ac Isalubriter ammonemur, ut peccata nostra debeamus iugiter et humiliter !non solum deo, sed etiam sanctis et deum timen-

tibus confiteri. Sic enim per Iacobum apostolum nos ammonet Spiritus sanctus, dicens : !CONFITEMINI ALTERUTRUM PECCATA VESTRA, ET ORATE PRO INVICEM, !UT SALVEMINI ; et psalmista : CONFITEMINI DOMINO QUONIAM BONUS ; let iterum:

DIXI, PRONUNCIABO ADVERSUM ME INIUSTITIAS MEAS DOMINO, IET TU REMISISTI IMPIETATEM CORDIS MEI. Quomodo enim nobis peccalstorum vulnera numquam. deesse possunt, sic et confessionis medi!camenta deesse non debent. Non enim ideo vult deus ut confiteamur !peccata nostra, quod ea ipse scire non possit : sed quia diabolus hoc !desiderat, ut inveniat quod nobis ante tribunal iudicis aeterni obiciat ; ideo vult, ut magis defendere, quam accusare peccata nostra velimus. ?"E contrario autem deus noster, quia pius et misericors est, vult ut lea confiteamur in hoc saeculo, ne pro illis confundamur postmodum n futuro. Si enim nos confitemur, ille parcit;

Quare vult Deus ut peccata confitea-

mur, quae ipse novit.

si nos agnoscimus, lille ignoscit. Primo homini non est dictum,

Confitere peccatum, !quia non fecerat quod fateretur; sed dictum est ei, ut non peccaret. ?*?Non obtemperavit, peccavit. Nati sumus mortales ex vinculo peccati; !propagata est miseria nostra per successionem Í[ragilitatis humanae ; let dicitur nobis, Fatemini peccata. Serpens autem ille, quomodo Itunc institit, ut non servaret homo quod illi dictum est, ne peccaret, !sic nunc instat, ut non servet homo quod ei dictum

est, Confitere (249) peccatum. Ouomodo enim tunc fecit ut caderet qui stabat, sic nunc lagit ne surgat qui cecidit. Itaque adversus incantationes eius et insidias, quibus nunc impedire vult reditum nostrum, suscipiamus praecepta !saluberrima adversus eum, qui vult nobis impedire confessionem ?peccati, quia scit non nos posse redire nisi per humilitatem, qui per Isuperbiam lapsi sumus. Dux nobis ipse fuit ad superbiam : modo !ad humilitatem ducem Christum sequamur. 2. Dicit homini serpens ile per mathematicos et Manicheos, !ne confiteatur homo peccatum. Per mathematicos sic (248) (249)

13 pronunciabo] confitebor (2? 5 posse] aliter zgZerser. p, e£ oz. nisi per humilitatem

(248)

1? ;G]pepmzini] lac. 5, 16.

bonus] Ps. 117, x al.

A ZG] Sb. Sys Gic

Diabolus dux nobis ad superbiam, Christus ad humilitatem.

260

Mathematici et Manichei dum volunt

S. CAESARII

loquitur : Numquid homo peccat ? stellae sic sunt positae ; necesse est ut !faciat homo peccatum. Dicit ergo per mathematicos, quia stella !facit ut homo peccet ; nam ipse non peccat. Sic blasphemias convertit !in deum : creator enim stella-

tollere pecca-

rum deus est ; et, dum non vult homo !se accusare in eo quod

tum, Deum accusant.

fecit, deum accusat, a quo factus est homo. !^Item per quosdam Manichaeos ita suggerit : Non tu peccas ; gens !tenebrarum peccat, tu non habes peccatum. Dicit haec animae, et lerigit eam in superbiam, ut putet quia non peccat. Non est

hoc !tollere, sed geminare peccatum. Item multi sic confessionem peccati fugiunt, ut ipsum satanan accusent, se nihil Gaudet lus,

diaboquando

peccator dicit : Diabolus hoc fecit.

mali fecisse dicant. Et cum. ?astigantur aliqui, et dicitur eis, Quare hoc fecistis ? respondent, !Quia diabolus hoc fecit. Non est enim unde plus gaudeat diabolus, !nisi quando homo dicit, quod ipse fecerit ut peccaret. Quando enim dicit, Diabolus hoc fecit, non

se accusat ; et dum

peccata

sua dissi-

Imulat confiteri, indulgentiam non meretur accipere. Respondet ?5sergo et dicit, Diabolus hoc fecit : quasi revera traxerit eum diabolus, laut violentiam fecerit. Suadere enim et sollicitare potest ; cogere lomnino non potest.

Depingitur homo

inter

Deum praecipientem et diabolum seducentem constitutus.

3. Et ideo cum per dei adiutorium in potestate tua sit, utrum !consentias diabolo, quare non magis deo, quam ipsi obtemperare ?deliberas ? Si enim solus daret consilium, et deus taceret, haberes !quo excusari posses. Cum vero Christus tibi et conscientia tua contra!dicat, et per scripturas divinas audias in ecclesia, quod non debeas !facere malum, quare elegis mortem, et deseris vitam, et magis vis !sequi diabolum ad luxuriam, quam obtemperare Christo, qui te invitat ?*ad vitam aeternam ? Rogo vos, fratres carissimi, quare satanas seducit (250) ad peccandum, cum deus posuerit homini in potestate non consentire !satanae ? Est enim a dextris quodam modo praecipiens deus, a sinistris !'seducens satanas, homo in medio constitutus. Cor suum quid inclinat !ad diabolum? Quare non potius erigat ad deum ? Non enim diabolus 5cogendo, sed suadendo nocet ; nec extorquet a nobis consensum,

Ised petit. Nos diabolum non adiuvemus ; et vincimus. Dat quidem Hhlle consilium : sed deo auxiliante nostrum est vel eligere, vel repudiare !quod suggerit.

(249)

31 quo excusari] Q9t-5 Bas Hag Col; quod excusare Q9 y

conscientia (ozz. tua) Q9: 3» rogo] ergo add. edifi (250) ! homini] Q9:?:15 vez. eZ;7. ; hominem in potestatem (9-15

et in Sega COR

quod inclinatur... erigitur veZeres edi. e£ nonnulli gas.

(249) 13 5d- creator e, sfellarum etc] Cf. August. Enarr. in Ps. 9r, n. 3.

i1] Idem omnino infra, serm. 121, n. 6 : sumptum ex epist. Pelag. ad

(250)

Demetr.

^591- Nor eniz; usq. sed pe-

n. 25.

SERMO LIX.

261

4. Adtendite et aliud. Ouando dicit homo quod seductus est a '^satana, quando dicit se seductum, confitetur ex parte :

sed tamen !negat se fecisse, et dicit, Ego nihil feci, diabolus fecit. Conatus est !dicere illud Adam : ipse enim excusare se voluit

de muliere ; mulier

lexcusare

se voluit

de serpente.

Dominus autem deus, qui liberum 'arbitrium dedit homini, et eum praecepto suo adversus serpentis venena firmaverat, non audivit istas excusationes : quia et mulier !propterea data erat, ut doceretur a viro, non ut doceret virum; et constituta voluntas amborum, sic erat fabricatum larbitrium, ut, si nollet consentire serpenti, discederet in !sua falsitate confusus, et remaneret homo in

!sic erat liberum serpens domino

creatore firmatus. ?Ipsa sunt mala verba quae diximus : quia modo serpens vult suadere lexcusationes peccatorum. Tunc fecit quod accuses ; modo

autem,

Deus

in apertum

confitenti tamquam

!vult facere quod excuses.

!sinum indulgentiam

paratus erat dare : excusas, claudis sinum, l'includis peccatum,

excludis indulgentiam peccati. Ecce quid fecisti : ?9non ut tolleretur peccatum, ut dixi iam dudum, sed ut intercluderetur !medicina peccati. Sanare te habebat deus per indulgentiam, si fatelreris : quaeris per quem excuses, sed non quaerit ille quem pro te !puniat. 5. Dic ergo devoto corde, quod dixi paulo ante : EGO DIXI DOMINE "MISERERE MEI. Quare addidit, eco Dixi ? Propter Manicheos,

qui !dicunt,

Non

Mulier data ut doceretur a viro, non ut doceret virum.

tu peccas.

Clama

: EGO

Excludit

in-

dulgentiam

peccati, quaerit

qui excu-

Sare peccatum,

DIXI

DOMINE MISERERE MEI !lSANA ANIMAM MEAM QUONIAM PECCAVI TIBI. Sanat te deus ; confitere !tantum vulnus tuum. laces sub manibus medici, patienter implora lauxilium. Fovet, urit, secat, aequanimiter tolera ; tantum noli adten?*dere, nisi ut

Confessio, initium sanitatis.

saneris. Sanaberis autem, si ostendas te medico : non (251) quia ille non videt, si tu te abscondas ; sed ipsa confessio initium

Isanitatis est. 6. EMENDABIT ME IUSTUS IN MISERICORDIA ET ARGUET ME, OLEUM !AUTEM PECCATORIS NON INPINGUET CAPUT MEUM. Quid

est hoc?

?Melius

est mihi,

ut, quando

videt

iustus

peccatum meum, emendet !me, non mihi parcat, dicat quia peccavi, saeviat in peccatum meum, !ut me liberet a peccato. Videtur acerbe clamare, sed intus lenis est !in misericordia;

ideo dixit : EMENDABIT ME IUSTUS IN MISERICORDIA !ET ARGUET ME. Et quando ergo arguit, et quando clamat, et

Opus est mise-

quando

quod iustus in

J"saevit iustus, miseretur ;et totum

illud de miseri-

cordia paterna lest, non de saevitia inimici. Magis autem, quando non vult te mori !sub peccato, magis amat, quia (250)

21d- fecit quod non accuses 2? Bas Hag

(250)

32 ;jbj] Ps. 40, 5.

25

(251)

S2x011077:8 07525225

33 jace 2?

* neum] Ps. 140, 5. C.

ricordiae, peccatum

saevit.

262

S. CAESARII

secat : non vult enim putredine peccati !cetera membra tua contabescere. Ferrum profert : sed noli timere, !noli pavescere;

medicus

est, ferrum

non

contra

te fertur,

sed contra

l5vulnus tuum. Ergo sic ait: EMENDABIT ME IUSTUS IN MISERICORDIA !ET ARGUET ME, OLEUM AUTEM PECCATORIS NON INPINGUETeCAPUT !MEUM. 7. Quid est autem oleum peccatoris, nisi blandimentum adulatoris ? !Si quis aliquem vehementer obiurget, videtur saevire in peccatum eius, et libere ei dicat mala quae commisit ; et ille si imitatur fortasse

Quomodo fit ab assentatoribus unctio peccatoris.

lobiurgatorem suum,

simul

cum illo irascitur peccato suo. Quare !dictum est : IRASCIMINI ET NOLITE PECCARE ; QUAE DICITIS IN CORDIBUS !VESTRIS, ET IN CUBILIBUS VESTRIS CONPUNGIMINI. Ergo dicat ille vera : forte corrigitur. Alius vero veniat ad eum, et assentetur et dicat, ??Immo laudabiliter fecisti : QUONIAM LAUDATUR PECCA-

TOR IN DESIDERIIS ANIMAE SUAE, ET QUI INIQUA GERIT BENEDICITUR. Diffluit, laetus !vocatur : avarus est, et dicitur de eo,

quia servat rem suam. Vindicat !se de inimico, cum dictum Sit, DIMITTE, UT DIMITTATUR TIBI ; et !fortis vocatur. Sic considera cetera, quemadmodum assentatores, ?d est, adula-

tores habeant verba fallacia, habeant nomina laudis : lipsa est unctio peccatoris. Nos autem audiamus prophetam dicentem : lPOPULUS MEUS, QUI VOS FELICES DICUNT, IN ERROREM VOS MITTUNT, !ET CONTURBANT SEMITAS PEDUM VESTRORUM. Ergo si dicatur ab aliquo !libere peccatum alicuius, et ab alio palpetur : si videat aliquis tertius, (252) et interrogetur quid Spiritalis medicus nec alios debet palpare neque seipsum.

sit factum, nonne ita solet respondere : Ille dixit !ei vera, et non blanditus est ? Quid ille alter, quid fecit ? Unxit ei !caput, et discessit. Nos vero, fratres, si vere spiritales medici sumus,

let de animarum vestrarum remedio adtentius cogitamus, non debemus ?palpare quemquam, nec vos, nec nos. Confiteamur peccata nostra,

!Inon excusemus.

Tu fecisti, tu reus es ;

tu confitere, tibi ignoscitur. !Si autem dicas, Non ego feci : ubicumque vera excusare volueris, !peccatum tuum manet in te, peccati reus es : et non illius peccati !tantum quod fecisti, sed huius etiam superbiae, quod confiteri noluisti. PDe quo peccato nos dominus liberare dignetur : qui cum Patre et !Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. (251) 14 pavescete] pallescere Q!5 p 1? videtur] pro videatur ? — saevire] ira Duc inser. Q9, bos? peccatum aufez: Lov Bas Hag ?0 si] ozz. Q? vet. edit. imitabitur //dezz e? Q? ?? fortis] comis (8 ver. ediz. (252) ? vera] Paud zzale Q^ ; verba ceteri (251)

?3 conbungimini] Ps. 4, S.

?6 benedicitur] Ps. 9?, 35 ; cf. pp. $43, 20 et 818, 27.

2S BHPLGESEuca6:02733 vesfroruz;] Esai 3, 12.

SERMO LX.

263

LX

Collect. : L 17; legitur etiam in sylloge Einsidl 281 (— H*?),

ceterum rarius in codicibus mss. reperitur. Edit. : e 2. ju 256.

Maxime notatu dignum est, in hac homilia tribus locis (p. 233, l. 7. 20 ; p. 254, l. 2) manifeste agi de portione Christo cum filiis facienda : quod quidem ab Augustino saepius inculcatum est, in Gallia vero locum non habuisse huc usque putabatur. Qua de re legas velim ea, quae nuper scripsit vir huiusce argumenti, si quis alus,

peritissimus,

Alfredus

Iuris professor eximius Erbrechts » (1928).

Schultze,

« Augustin

in Lipsiensi

Universitate

u. der Seelteil des german.

AMMONITIO PER QUAM OSTENDITUR QUID INTERSIT INTER !ILLAM PAENITENTIAM QUAE CUM BONIS OPERIBUS SEMPER !AGITUR, ET ILLAM QUAE IN INFIRMITATP VEL BINE. VITAE P ACCIPITUR: Multi de fratribus vel filiis nostris solliciti sunt, utrum omnis

Ihomo in infirmitate positus, si paenitentiam accipit, et statim defunctus !fuerit, ad plenam possit indulgentiam pervenire : et dum haec inqui'runt, non sine parva inter se animositate contendunt. Alii enim ?dicunt eum qui sic acceperit ad integrum liberari, alii autem. parum !prodesse confirmant. Quid tamen de hac re nobis secundum sanctorum !patrum regulas videatur, breviter caritati vestrae volo suggerere. !Non incongrue potest credi tribus modis ad istam subitaneam paeniItentiam perveniri. Primus et praecipuus modus est, ut christianus ?5crimina capitalia non admittat ; aut si forte admiserit, sic pro illis !paeniteat, et ea bonis operibus diluat, ut postea ad peccata ipsa non (253) redeat; de omnibus fructibus decimas reddat, et de novem partibus !quicquid suis necessitatibus superfuerit, minuta peccata quae cotidie Isubripiunt redimat, et illam caritatem teneat quae non solum amicos, !sed ipsos diligit inimicos. Qui haec fideliter implere voluerit, etiamsi ?paenitentiam non accipiat, quia semper illam fructuose et fideliter legit, bene hinc exiet : et si eo tempore quo moriturus est, eam acceperit, let partem sibi et

(252) (253)

1' positus] oz. L? FH? ?6 diluat] n ; corr. deluat L1; deleat e L? ? subripiunt] e L^? ; subrepunt ju GrexiitalP2bMexttNe

De tribus modis quibus ad paenitentiam subitaneam pervenitur.

Primus modus vita innocens, aut peccata

bonis operibus redempta.

264 Pars Christo cum filiis de substantia facienda.

Modus

secun-

dus : post vitam in peccatis totam transactam

sincerae

pae-

nitentiae in fine indicia exhibere.

Tertius

modus

eorum

qui se

ad paenitentiam in fine reservant,

nec

eam operibus ostendunt.

S. CAESARII

Christo ad substantiam suam cum filiis suis fecerit ; Inon solum

eum veniam peccatorum credimus obtinere, sed etiam !praemia aeterna percipere. 12. Secundus modus est supradictae paenitentiae, ut etiamsi laliquis, quamdiu vixerit, non solum parva, sed forte etiam capitalia !committat peccata, et tamen mala ipsa ignoranter magis quam spe paenitentiae agat, nec ideo animam suam ad peccata relaxet, ut ad !illam subitaneam paenitentiam se reservet ; et in transitu suo cum P5grandi humilitate et cordis contritione, cum rugitu vel gemitu ipsam !paenitentiam petat ; et hoc definitissime in corde suo deliberet, ut !si evaserit, quamdiu vixerit, toto corde et totis viribus fructuosam !paenitentiam agat ; et quicquid se male tulisse cognoscit, ad integrum !reddat, secundum illud propheticum rapinam restituat, et omnibus "inimicis suis toto corde indulgeat, et de substantia sua unam portionem Christo et sibi cum filiis suis faciat, et in ipsa infirmitate sua, quantum Ipotest, largas elemosynas erogare praecipiat ; si haec fideliter humili let contrito corde implere voluerit, et possumus et debemus credere !quod ei dominus omnia dignetur peccata dimittere, secundum illud ?*propheticum : PECCATOR IN QUACUMQUE DIE CONVERSUS FUERIT, OMNES !INIQUITATES EIUS OBLIVIONI TRADENTUR : et ilud, IN QUACUMQUE '!DIE CONVERSUS INGEMUERIS, SALVUS ERIS. 3. Tertius modus paenitentiae aliquibus esse videtur, si aliquis !semper male vivens, in exitu vitae se reservet ad paenitentiam, et 9?'ea spe peccet, ut per ipsam subitaneam paenitentiam et cuncta aestimet

!peccata dimitti, et tamen,

postquam eam acceperit, et illud quod male !rapuit nec in simplo reddat, nec inimicis suis toto corde indulgeat, (254) nec in corde

suo

deliberet,

ut si evaserit,

quamdiu

vivit, cum

grandi !conpunctione et humilitate paenitentiam agat, nec portionem sibi let Christo pro redemptione peccatorum de substantia sua cum filiis !suis faciat. Sic accepta paenitentia, Si sine istis remediis, quae supra 5memoravimus, exierit de hac vita, quid de eo futurum sit, licet nos !dicere dubii simus,

dominus tamen in evangelio definitissime dixit : !st, inquit, (233)

* ad substantiam suam] de substantia sua corr. L?, de substantia (oz. sua)

FH? ; ef. J. 20 infra

suis] L'? H*?? ; om. ey

ranter] e L7*5 a7. ; ignoretur p, 29 77. L1

quà i; quasi e (Xd

ETE fOBO.

8 obtinere] ozz. L?

magis] L5 27. ; oz;. eu I1?

1? jigenoquam]

V vixerit] e j ; vivit L? (it zz ras. L!) ; vivet H*? 1? reddat] ut zzser. e p

secundum

isse

illud propheticum]

a£

anticip. ex I. 24 infra? 39? ea spe peccet] expectet L.! et cuncta] coniuncta e L4 corr. L? ;et cuncta coniuncta &; ex codice autem L! apparet coniuncta pro cuncta zzendose scriptum esse $5 necpinisimpoloj&velti Ss MEI Iron ES (254) S SIC SIEUT I2 Si] ozz. 2 EISS repo ere qUa (253)

?6 ?radentur] Ezech. 18, 21.

*' erig| Esai, 30, r$ iuxta Lxx.

SERMO LX.

265

NON DIMISERITIS HOMINIBUS PECCATA EORUM, NEC PATER IDIMITTET PECCATA VESTRA : et ilud, DATE, ET DABITUR VOBIS : DIMITTITE !ET DIMITTETUR VOBIS. Quomodo peccatori ilii dimitti poterit, qui '"dimittere noluit ?Aut quomodo ei dabitur, qui non dedit ? Et quia !dominus de illis qui elemosinas non dederunt dicturus est, DISCEDITE l4 ME MALEDICTI IN IGNEM AETERNUM, QUI PARATUS EST DIABOLO ET lANGELIS EIUS, QUIA ESURIVI ET NON DEDISTIS MIHI MANDUCARE, et cetera, !si ille in ignem mittitur, qui de propria facultate non erogavit, quid ! de isto paenitente facturus est, qui non solum de proprio nihil dedit, lverum etiam res alienas, quas male tulerat, nec in simplo reddere !voluit ? Qui talis est, si a me paenitentiam petierit, et est illi aetas !cui aut dari possit aut debeat, paenitentiam illi dare possum, integram securitatem dare non possum. Deus tamen, qui omnium conscientias ?'novit, et unumquemque secundum suum meritum iudicabit, ipse !scit qua fide aut qua intentione animi paenitentiam petüt. Ego vero !timeo, ne forte iste talis paenitens nec in conscientia sua habuerit, quod in operibus non ostendit quia etsi cor videre non possumus, 'tamen secundum evangelicam sententiam,

EX FRUCTIBUS

EORUM

?5COGNOSCETIS

EOS,

dum ea quae supra scripta sunt implere penitus !non videmus. Cum haec ita sint, quis nos poterit prohibere, ut eum !credamus non bene de hac luce migrasse, quem bona opera cognosciImus non fecisse ? Ecce quid mihi de subitanea paenitentia videatur, !caritati vestrae exposul. Si quis est cui ex his quae diximus aliqua *?dubitatio nascatur, et optamus et desideramus, ut dari sibi a nobis !rationem cum perfecta caritate requirat. 4. Nos tamen, fratres carissimi, ea quae sunt incerta vel dubia (255) relinquentes, totis viribus de illa paenitentia, quae per omnem vitam a bonis christianis agitur, per quam omnia

et capitalia crimina

dam!nantur,

et minora

peccata

iugiter redimuntur, adtentius cogitemus ; !quae si quamdiu vivimus cum bonis operibus agimus, plenam nobis ?securitatem de dei misericordia pollicetur. Cum enim omnes homines lpaenitentiam velin