Opera, Pars I, 2: Sermones (Pars altera) 9782503010410 [PDF]

Zitiervorschau

TTDRENT

School of Theology at Claremont 10011

Theoloqu

Library

SCHOOL OF THEOLOGY AI CLAREMORNT California

Digitized by the Internet Archive in 2021 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/sancticaesariiar0000caes f7fr

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina CIV

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

GN

CAESARII

ARELATENSIS OPERA IUSURN JEU

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLIII

SANCTI

CAESARII

ARELATENSIS SERMONES

NVNC

PRIMVM

IN

EISADILEGBS EX

VNVM

COLLECTI

ARTISC.CRITICAE

INNVMERIS

PARS

MSS.

RECOGNITI

ALTERA

CONTINENS SERMONES DE SCRIPTVRA NOVI TESTAMENTI, DE TEMPORE, DE SANCTIS, AD MONACHOS

CVM ADPENDICE ET INDICIBVS STVDIO

ET DILIGENTIA

D. GERMANI PRESBYTERI

MORIN

ET MONACHI

EDITIO

O. S. B.

ALTERA

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLIII

PONTIFICII

EDITIO PRINCEPS MARETIOLI MCMXXXVII EDITIO ALTERA ADPENDICE INSTRVCTA AVCTOREB

D. CYRILLO

LAMBOT

MCMLIII

O.S.B.

SERMO CXLIV.

(562)

503

CXLIV:

Collect. : G 46. et in bomiliariis ab Alano Farfensi plus minus manantibus Hess al. Edit. : Caillau I, 65 ex cod. Casinen. XII ; Liverani, P- 25 sq. ex diversis mss. Rom. et Florent., in quibus interdum Leoni vel Bedae adsignatur. Equidem mihi constat, longe maiorem partem ex ignoto fonte depromptam esse; attamen pluribus locis consarcinatoris manus deprehenditur, quem alium non esse arbitror ac collectionis G auctorem Caesarium: vide sis hic infra 1l. 19 sqq. ; p. 563, l. 35 sqq. Ex eodem fonte processit alius sermo admodum similis Propheta quà lectus esi admuntiare ieiunium in Florileg. Casin. I, 158 sq. editus, qui in deperdita collectione Longipont. I, 16 olim legebatur.

IN LETANIIS. DE AGENDA

PAENITENTIA

ET NINEVITIS.

Evangelica lectio, fratres carissimi, dum legeretur, audivimus : PAENITENTIAM, liquid, AGITE, ADPROPINQUAVIT ENIM REGNUM

CAELORUM. Regnum caelorum Christus lest, quem cognitorem bonorum ac malorum et arbitrum omnium constat esse causarum. *Praeveniamus itaque deum in confessione peccati, et ante iudicium omnes animae !castigemus errores. Ad periculum autem pertinet, si nescias qualibet curatione emendare !peccatum; praesertim cum nos causas neglegentiae intellegamus reddituros, paeniltentiam agere debemus. Agnoscite, dilectissimi, quanta sit circa nos dei nostri pietas, !ut admissi criminis culpam ante iudicium velit satisfactione conponi ; nam ideo !?semper iustus iudex

ammonitionem lexerceat.

Non

praemittit,

ne

quando

quidem

ius severitatis

abs re est, dilectissimi, quod a nobis deus noster

fontes exigit lacrimalrum ; ut, quod neglegentia perdidit, paenitentia reparet. Scit enim deus noster non !semper hominem integro stare consilio :frequenter peccare corpore, aut vacillare lsermone; ideo paenitentiae viam docuit, per quam possit et destructa corrigere, Pet lapsa reparare. Securus itaque de venia homo debet semper suspirare de culpa. !Ouamvis autem multis vulneribus condicio humana laboret, tamen nemo desperet : !quia dominus

(562)

1Tn letaniis] G, re/iqua ego addidi

Caill Li»

^ quem cognitorem] qui est cognitor

et arbitrum] rec/e ut videtur coni. Caill ; ut arbitror zzss. Liz»

? red-

dituros] H?; redemptutos G'* Cail/ 1?3]iquando G?:* 13 hominis maluit Caill — in integro G?* in integrum s. consilium Li»; integrum s. consilium G* Cai// ^ !*paenitentiae viam] G'?* Li» ; poenitentiam Ca//

(562)

? caelorum] Matth. 4, 17.

5 in confessione] C£. Ps. 94, 2

Ideo iudex admonitionem praemit-

tit, ne quando ius severitatis exerceat.

504

S. CAESARII

satis largus est, circa omnes languentes misericordiae suae bona

libenter linpendit. Nullus gravius infirma-

tur, quam

qui

iorbum suum sanari non vult.

2. Sed forte dicit aliquis, non se habere quod plangat. Recurrat unusquisque ?ad conscientiam suam, et inveniet in pectore suo interpellare peccatum. Unus cordis !plaga, alter corporis laborat iniuria : uni dominatur superbia, alterum dehonestat damnosa luxuria : unum deturpat ebrietas, alterum inflammat cupiditas : unum arguit falsitas, alterum per avaritiam accusat aliena paupertas : unus per effusionem !sanguinis humani polluitur, alter vilissimae mulieris amore sordidatur. Ad has tantas ?»ac tam praecipuas sive mentis sive corporis plagas quomodo non est qui ingemescat, !vel qui domino supplices lacrimas fundat ? Neminem ergo pudeat deo offerre vulnera !sua : numquam ad remedium

pervenit, qui curari erubescit. Omnes aegritudines, aliae (563) faci-

liores sunt, aliae difficiles : nullum gravius infirmantium genus est, quam aliquem !morbos suas nolle sanari. Docent hoc litterae sacrae : nullus, qui quaesivit remedium, lperiit ; nullus, qui contempsit, evasit. Peritura post triduum Ninevitarum civitas erat,

Inisi ad paenitentiam

confugisset.

Ouid enim propheta

dixit?

ADHUC TRIDUO, ET NINEVE PSUBVERTETUR. ET VERBUM PERVENIT AD REGEM NINEVE, ET SURREXIT DE SEDE SUA, ET !DEPOSUIT VESTIMENTA SUA A SE, ET OPERUIT SE CILICIO, ET SEDIT SUPER

CINEREM. Magna !satisfactio, dilectissimi : deposuit vestimenta regalia, et operuit se cilicio. Maluit lenim in cilicio evadere, quam in purpura perire. Ubi erat tunc illa regni sublimitas ? !Ut eva-

deret poenam superbiae, confugit ad auxilium humilitatis : ut

Cur parvuli et etiam animalia ieiunarunt.

intellegamus, !?dilectissimi, plus esse humilitatem, quam potestatem. Omne enim Ninevitarum !regnum tunc interisset, nisi eum paenitentia patrona servasset. 3. Sed adhuc additur in illa Ninevitarum satisfactione, ut et infantes simul et lanimalia ieiunassent. Sed cur parvuli ieiunarent, qui nihil mali fecerant ? Ieiunabant

!utique innocentes, ut evade-

rent peccatores : clamabat parvulus, ut senior non periret. !5Si etiam infantum

ieiunium

fuerat necessarium,

cur etiam et pecu-

dum et iumentorum ? !Utique ut paenitentiam hominum

etiam

fames probaret animalium, et rugientes lad deum in gravitate, quod ab aliquibus commissum fuerat, ab omnibus solveretur.

I[ta et nos, fratres carissimi, consentientibus animis et conspiranti

fide clamemus ad !dominum deum nostrum. Illi clamabant post(562) '' Janguentes] lugentes FI? 15 impendere Ca/// Liv ?3 accusat] G ; maculat a//i ?6 domino] non Cai// ; ozz. H? (563) linfitmantum G'?; infirmitatum H?; infirmorum G* ? morbum suum G* sanati] sanare Cai// Liv ^ confugissent H9? triduum G?4 Caill $ posuit Cai// 9$in purpuris deperire Ca// ?superbia Gt** auxilium] piae ad. H? 19 dilectissimi] G H?; deo Cai// omne] G; omnium Cazi//; omnes Ir ninivitice H?:93 ; ninivitici Iv, cod. Casin. 12 11 regni Ly interiissent iv :'eum] G* Casiz. 12 ; id G?* ; illud Cai/l ;

eos Liv poenitudo Liv ^ Pieiunarunt Caj// ^ !* commissum] oz. Casin. 12 ; suppl. patratum Cai// —19?** illi clamabant sg. ne offendamus] oz. Cai// ?9 beatus] ad4. ille Cai// Liv (563) 5 subverfetur] Ion. 3, 4. $ cinerez;] Ibid. 6.

13 jeiunassent] Cf. ibid. 7.

SERMO CXLIV.

595

quam offenderant, nos clamemus ne ?offendamus : illi clamabant etiam post reatum, nos clamemus ne rei simus. Beatus, !dilectissi-

mi, cui timor suus est pro flagello ; quem non poena corrigit, sed disciplina. Numquam tormenta patitur, qui timet ne aliquando patiatur. 4. Sed dicit forte aliquis in populo : Cur timeam, qui nihil mali

facio ? Audi de hoc !Iohannem DIXERIMUS,

inquid,

QUIA

apostolum

PECCATUM

NON

praedicantem

HABE?*MUS,

IPSI

: si NOS

SEDUCIMUS, ET VERITAS IN NOBIS NON EST. Nemo ergo seducat

vos, dilelctissimi : pessimum genus est peccati, non intellegere peccata. Omnes quidem agno!scentes crimina sua reconciliari domino per paenitentiam possunt ; nullus magis de !peccatoribus plangi dignus est, quam qui putat se non habere quod plangat. Multa lenim delictorum genera, dilectissimi : et hoc periculosiora quaedam, quia leviora ?*esse creduntur ; illa sunt magis noxia, quae a quibusdam aestimantur non esse peccata. lNullum enim malum facilius decipit, quam quod non intellegitur malum esse. Itaque lego nunc non dico de homicidiis, non de adulteriis, non de malis suasionibus : absit !lenim, ut Christianorum haec aliquis admittat,

aut, si forte commiserit,

Pessimum peccati genus, non intellegere peccatum.

Periculosiora quaedam, quia leviora

esse creduntur.

cecidisse se let corruisse non

statim plangat ; sed de illis utique loquor, quae minora multo ac *9leviora

creduntur.

Quis autem

vestrum

est, dilectissimi,

quem

vel ebrietas non polluerit, (564) vel ambitio non rapuerit, vel invidia non exusserit, vel cupiditas non incenderit, vel lavaritia non

vulneraverit ? Unde

ammoneo,

dilectissimi,

ut, iuxta quod

scriptum est, !lHUMILIETIS VOS SUB ILLA POTENTISSIMA MANU DEI ; et quia nullus est sine peccato, !nullus sit sine satisfactione : quia hoc ipso quis nocens est, si se innocentem esse ?praesumserit. Potest quis culpae minoris esse, sed inculpabilis nemo est : differentia !quidem inter eos est, sed nemo est inmunis a reatu. Et ideo,

dilectissimi, qui gravius loffenderunt, fidelius veniam petant ; qui autem a malis acerbioribus inpolluti sunt, lorent ne polluantur : praestante domino nostro Iesu Christo, qui cum Patre et Spiritu Isancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(563)

?3 Audi de hoc] G*:* ; audite hoc G! ; audi hoc H? ; audite Liv ; audi Cai//

?! inquid] oz. Cail/

(s Cail

?6 intellegi G

?? hoc] ex hoc Liv; haec Cai// leviora] G'? ; levia Caz// Liv

sionibus] H? ; persuasionibus G Cai// Liv

peccatum G'?

2? multa] add. sunt

quaedam] ozz. Liv quia] quae 3! quod] cum Ca// Liv 3? suaeer

Te

mz E

(564) ! exussetit] cozi. Call; exutit Casin. 12; exuerit H*? ; extinxerit H? ; exarserit G1? 5 praesumat. Cai// Liv 5 9d differentia zsq. nemo est] ozz. Caill Liv

(863)

?5 555 esf] I Ioh. rz, 8.

(864)

BZePIEDetts

6,

5 reatu] C£. Hiob. 14, 4.

Quia nemo sine peccato, nemo sit sine satisfactione.

596

S. CAESARII

(XIV Collect. : Q 5. nec alii mss. in promptu sunt. Edit. : apud Maur. August. sermo inter dubios 387. Et quidem perspexere benedictini editores, invenustam hic haberi Augustini verborum congeriem, cui nec exordium convenit, nec conclusio. Quidni etiam in his agnoverunt Caesarianum dicendi genus et ingenium, quod vel sequentibus indiciis se prodit ? Initio : Frequenter in scripturis sanctis audivit caritas vestra f. c... Et quia tam grave... necesse nobis est quoscumque neglegentes... Conclus. : Haec ergo f. c. salubritev cogitantes... Ut ergo haec omnia domino auxiliante possimus mpleve... wt im mobis impleatur illud... Quam rem ipse, qui est vera caritas, mobis praestave dignetur, etc. Idemque iudicium proferendum de plerisque huius collectionis homilis, quae ex Augustini laciniis constant, additis a Caesario, prout ei mos

erat, exordio

et conclusione.

ITAMMONITIO SANCTI AUGUSTINI DE EO QUOD SCRIPTUM EST : !'ESTO CONSENTIENS ADVERSARIO TUO, DUM ES CUM EO IN VIA. !ET DE IRACUNDIAE FESTUCA, QUAE PALSIS-SUSPICIONIBUS !'NUTRITA- FIT TRABES: Frequenter in scripturis sanctis audivit caritas vestra, fratres In quo sint Sacerdotes periculo constituti.

dilectissimi, in quo P?sint sacerdotes periculo constituti, si implere

noluerint illud quod contestatur aposto!lus : PRAEDICA VERBUM,

INSTA OPORTUNE,

INPORTUNE ; ARGUE,

INCREPA,

OBSECRA

CUM

lOMNI PATIENTIA ET DOCTRINA. Et quia tam grave pondus imminet cervicibus nostris, lquibus dicitur SI NON ADNUNTIAVERIS INIQUO

INIQUITATEM SUAM, SANGUINEM

EIUS DE !MANU TUA

REQUIRAM,

necesse nobis est quoscumque neglegentes aut secrete aut publice ?)castigare. Sed quando corripimus, ille quem corripimus, si malus est, adtendit a quo lcorripiatur ; et facilius in correptore suo, quam in se, libenter agnoscit quod corrigat. !Et si vera invenerit quae et ipse dicat in eum a quo corripitur, gaudet. Ouanto melius !gauderet de sua sanitate correctus, quam de alieno languore correptus! Ecce puta verum (565) esse quod dicis, invenisti aliquid in homine a quo reprehensus es ; tamen per illum ltibi veritas loquebatur, per malum, per iniquum tibi veritas loquebatur. Quaeris quid !reprehendas in homine : inveni potius quid reprehendas in veritate. (864) 3 trabes] ;/a fere inscriptio in (Q9? et melioris notae mss. ; De corteptione proximi p 16 obsecra increpa ? ?3]angore Q?

(564)

UU via] Matth. 92825-

pag. 566, l. 13] Deperditi sermonis

Y? docfriga] 1I "Tim. 4, 2.

Augustini

19 requiram] Ezech. 3, 18. 2059. ,$e4 cuando usq. som puniunt

simul congesta.

fragmenta

incomposite

SERMO

CXLV.

507

Velis, nolis, lilla est adversaria tua, in qua non invenis quod accuses. Illam fac amicam, si potes. *Adversarius tuus sermo dei est : proferat eum peccator, proferat eum iustus, sermo !dei est, inculpabilis est. Ipse est adversarius tuus : CONCORDA CUM EO,

Etiam per malum tibi veritas loquitur.

CUM ES CUM !ILLO IN VIA, Via, vita ista est ; adversarius omnium iniquorum, sermo dei est. Parum tibi est, quod, cum esset manens

in sua beatissima et secretissima sede, venit ad te, lut esset tecum in via, et voluit tecum comitari, ut, cum ambulas, et in potestate habes, l"conponas causam tuam et dicas, quando finiturus es viam ?

Et cum finieris viam, non lerit cum quo causam tuam conponere possis; et ADVERSARIUS TRADET TE IUDICI, IUDEX lAUTEM MI-

NISTRO, MINISTER AUTEM IN CARCEREM. NON EXIES INDE, DONEC

REDDIDERIS !NOVISSIMUM QUADRANTEM. Est tecum verbum dei quasi adversarius in via : habes in !potestate, conpone. Quid a te quaerit adversarius iste ? Ut concordes cum illo. Quid, ??nisi salutem tuam ? Ambulat cum adversariis suis, et dicit eis ut concor-

dent cum illo. !Fiat : nondum finita est via. Quod heri non est factum, fiat hodie. Nondum finita lest via : quid expectatis quo usque finiatur ? Cum finita fuerit, non erit alia, ubi cum adversario concordetis.

Iudex restat, minister et carcer. Multis haec via,

cum !sibi plures promitterent in ea annos, subito finita est. Sed ecce fac quia longa erit via?'tua, et semper tecum adversarius tuus ambulet : non erubescis, tanto tempore cum !tali adversario habere discordiam ? Sermo

dei, quantum

est in ipso, amicus

tuus est;

ladversarium tu tibi eum facis. Ipse enim tibi bene vult, tu tibi e contrario male. Ille iubet, Non fureris : tu furaris ; ille iubet, Non adulteres ; tu adulteras ; ille iubet, !'Fraudem non facias : tu facis ; vetat te iurare, tu falsum iuras ; facis omnia contra quae ?9dicit, tu tibi facis sermonem dei inimicum. Nec mirum, quando tu tibi ipse inimicus les : QUI enim DILIGIT INIQUITATEM, ODIT ANIMAM

SUAM. Si ergo diligendo iniquitatem lodisti animam tuam, miraris quia odisti sermonem dei, qui bene vult animae tuae ? 2. Ergo tacebimus, et neminem omnino corripiemus ? Corripiamus plane, sed !prius nos. Proximum vis corripere : nihil tibi est teipso propinquius. Quid is longe ? "Te habes ante te. Quid enim dominus ait per scripturam ? DILIGES PROXIMUM TUUM !TAMQUAM TE IPSUM. Si ergo te ipsum non diligis, proximum quomodo diligis ? Regulam !dilectionis in proximum ex te accepisti. Diligo eum, inquies.

Ideo dico, prius te dilige, let dic tibi. Si autem

vere ex

dilectione dicis, manifestum est quod intus egit aliquid !'verbum quod procedit. Sed timendum est, ne te non diligas, et velis alium corripere, ?5et facias hoc cum odio. Si autem odisti fratrem, leviora

obicis quam facis. QUI ODIT !FRATREM SUUM, HOMICIDA EST. (8635)

19 et dicas, quando e/e.] Joeus £n zuss. vexatus

Au-

finiturus es] fin. sum vef.

edit. ?: omnia contra] zzs5. e£ vef. edif. ; contra omnia p. ?? quid miraris Q? vet. edit. ?8 omnino] ozz. Q?*? 29cis eyist 9:8 39 dominus ait] ozz. Q*'5

vet. edit.

*! occidisse] se add. (? vet. edit.

(563) ? yjg] Matth. 5, 25. 13 quadrantem] Ibid. 25. 26. 26 57277] Ps. 10, 6.

31 7e j5suy;] Matth. 22, 39. 36 hormicida est] 1 Ioh. 3, x5.

Sermonem

Dei, cum

ami-

cus tuus sit, tibi facis adversarium ; et tu tibi ipse inimicus es.

Proximum vis corripere ? Corripe prius te ipsum.

598 Lecta erat epistola Iohannis.

S. CAESARII

distis, hodie lecta est epistola Iohannis. Ait scriptura, !ne contempnerent homines quae intus habent in corde, et illa accusarent quae fiunt !per corpus, iam QUI ODIT FRATREM SUUM, dixit, HOMICIDA EST. Nondum manus

armata lest, nondum faucem obsedit,

nondum insidias praeparavit, nondum venena quaesivit, 4et reus in oculis dei concepto odio iam tenetur. Adhuc vivit quem quaerit occidere, let occidisse iam iudicatur. Si ergo cum odio corripis, audes aliquem homicida corripere ? !An quia non te tenent ho-

mines, et ducunt te ad iudicem, ideo in oculis summi dei et (566) iudicis non agnoscis crimen tuum ? Si non vis agnoscere crimen tuum, agnosces poenam !tuam : non enim ille parcit homicidis. Sed corrigo me, inquis, cum sum in via. Corrige lergo te, et tunc

poteris fratrem

corripere.

Leviora

obicis, graviora

committis

FESTUCAM !VIDES IN OCULO FRATRIS TUI, TRABEM AUTEM IN OCULO

Differentia irae et odii.

TUO NON VIDES. Hoc enim dixit *dominus propter homines qui cum odio corripiunt. Irascentem corripis, et tu odio !contabescis ? Appende in statera considerationis iram et odium. Quid est ira ? Fervor !lquidam animi. Ad praesens displicet tibi. Iam in te ira ista inveterata est, ideo fecit lodium. Ira festuca est, trabes futura crescendo : sicut enim festuca crescit in trabem, !sic ira inveterata

fit odium. Iam tu odisti, et corripis irascentem : iam in illo festuca Idisplicet, in te adhuc trabes placet. Vultis scire quantum intersit ? Saepe invenimus lirasci patres filiis : patrem odisse filium difficile invenies. Filio, quem diligit, irasci !potest pater : irascitur et amat, potest dici ; odit et amat, non potest dici. Hoc dixi !propter homines, qui minora in aliis puniunt, in se maiora non puniunt. 3. Haec ergo, fratres carissimi, salubriter cogitantes, faciamus amicitias cum P?adversario nostro, dum sumus in via cum illo : Caesarii conclusio.

hoc est, consentiamus verbo dei, dum ladhuc sumus in hac vita ; quia postea cum de hoc saeculo transierimus, nulla conpolsitio vel aliqua satisfactio remanebit.

Iudex restat, et minister, et carcer.

Ut ergo haec lomnia domino auxiliante possimus implere, diligamus toto corde non solum amicos, !sed etiam inimicos ; ut in nobis

impleatur illud quod scriptum est : OMNIS LEX IN ?UNO SERMONE IMPLEATUR IN VOBIS : DILIGES PROXIMUM TUUM TAMQUAM TE IPSUM ; let illud : CARITAS OPERIT MULTITUDINEM PECCATORUM.

Quam rem ipse, qui est vera caritas, nobis praestare dignetur, qui a Patre et Spiritu sancto vivit et regnat 1n !saecula saeculorum.

men.

(566) 3 te ergo Q? 1? scire] videte Q? ver. edif. 16 31 compositio j& ; conpunctio (Q*'? ve/. edif.

(566) * non vides] Matth. 7, 5. ?0 fe j5sup;] Gal. 5, 14.

H patrem filio Q8 vez. ediz.

?1 beccatorum] I Petr. 4, 8.

SERMO

CXLVI.

599

CXLVI. Collect. : D 17. G 47; insuper contuli H?-4, Edit. : in veter. edit. August. de Temp. 60; ap. Maur. Append. 63, ac demum Faust.-Eng. p. 289-292. De hoc sermone Maurini : « Nobis Caesarii verus fetus videtur. » Optimo quidem iure, uti etiam demonstrat brevis clausula a Nostro prorsus minime aliena, quam ex Francisci. Liverani Spicilegio Liberiano p. ro opportune decerptam huc primum adiunxi.

DE LECTIONE EVANGELII UBI AIT : NESCIAT SINISTRA TUA *5OUID BPACIAT DEXTERA TUA : IN LETANIIS.

Evangelica lectio, fratres carissimi, quae nobis modo recitata est, lvidetur mihi quod secundum litteram non possit intellegi : et ideo !deo auxiliante requiramus, qualiter ad eius spiritalem sensum per!venire possimus. Sic enim ait dominus : ADTENDITE NE IUSTITIAM ?*VESTRAM FACIATIS CORAM HOMINIBUS, UT VIDEAMINI AB EIS ; et iterum : (567) CUM FACIS ELEMOSINAM, NESCIAT SINISTRA TUA, QUID FACIAT DEXTERA !TUA; UT SIT ELEMOSINA TUA IN ABSCONSO. Quomodo hoc secundum litteram accipere possumus, cum ipse dominus iterum dicat : SIC ILUCEAT LUMEN VESTRUM CORAM HOMINIBUS, UT VIDEANT VESTRA BONA ?OPERA, ET GLORIFICENT PATREM VESTRUM QUI IN CAELIS EST ? Quomodo '!hic dicit NESCIAT SINISTRA TUA, QUID FACIAT DEXTERA

TUA, cum

alibi !dicat SIC LUCEAT LU-

MEN VESTRUM CORAM HOMINIBUS, UT VIDEANT !OPERA VESTRA BONA ? Diligenter adtendite, fratres, et intellectum

divinae

scripturae humiliter et sapienter requirite. Non enim sibi Pipse dominus in evangelica lectione contrarius esse potest. Nam quia 'elemosinam et occulte fieri ipse dixit, et publice ipse ammonuit, !ut sibi praecepta eius non videantur esse (566)

7450. j/5 fere D) H?—

28 spiritalem] oz. G

?^ in letaniis] codd. fazil. G

(567) 2-6 nonnulla bic om. D G H*9 ob bomoeotel. lux vestra D G H?:9 ? bona opera vestra H*?

(566) 39 zb) ejg] Matth. 6, 1: in Lectionatio Luxoviensi haec peticope primae diei Rogationum ad nonam adsignatur. (567) ? absconso] Matth. 6, 3. 4. 5 e57] Matth. 5, 16.

?5 dilectissimi G H?

?? dominus] ozz. D

^" umen vestrum] H? y;

8eaa- Di/jsenfer adtendife etc.] Haec in sermone Pseudo-Ambrosii de 'emp. 27 Romanae editionis olim interpolata fuere : cf. Migne 17, 654, not. c.

Quid sit, eleemosynam occulte

facere,

quid publice.

600

S. CAESARII

contraria, intellectum !sobrium quaerit. Oui enim ideo facit elemosinam,

ut ab hominibus

!se laudari

desideret,

etiamsi

occulte fecerit, publice facit ; quia laudem !5*ab hominibus quaerit. Qui vero elemosinam pro solo amore dei facit, !ut illum ad opus bonum reliqui imitentur, et non ipse, sed dominus '!conlaudetur, etiamsi publice faciat elemosinam, absconse facit ; quia !pro elemosina illa non hoc quod videtur, sed quod non videtur, desilderat ; nec ab hominibus laudem,

sed mercedem a deo optat accipere. 2059. Hoc etiam et de ieiunio debemus accipere. Cum enim ipse dominus

In dextera amor dei, in sinistra intellegitur vanitas mundi.

dicat UNGUE

CAPUD

TUUM,

ET FACIEM

TUAM

LAVA, NE VIDEARIS !ITEIUNANS HOMINIBUS, ergo contra Christi praecepta facimus, qui !publice ieiunium indicimus, et vidente toto populo pariter cum ipso lieiunamus ? Et in hoc sensu et hoc oportet intellegi, ut nemo pro ?*»laude humana, sed pro peccatorum indulgentia, vel pro misericordia !divina leiunet. Et ideo unusquisque interroget conscientiam suam ; let si pro solo deo facit elemosinam, securus et publice faciat, ut eum !quicumque viderint, imitentur. Nam et illud, quod dominus dicit : NESCIAT SINISTRA TUA, QUID FACIAT DEXTERA

TUA, ad hoc quod supra ?'diximus pertinere cognoscitur : in dextera enim intellegitur amor dei, Hn sinistra vanitas vel cupiditas mundi. Si pro laude humana dederis lelemosinam, totum. sinistra facit, dextera omnino nihil facit : si vero !pro remissione peccatorum et amore vitae aeternae elemosinam (68) dederis, totum dextera facit. Ouid est ergo NESCIAT SINISTRA

TUA,

QUID

!FACIAT

DEXTERA

TUA,

nisi, quod facit

amor dei, non corrumpat aut !perdat vanitas vel cupiditas mundi ? Nam si hoc aliquis secundum Hitteram implere posse credit, quid faciet, si ei manus dextera doluerit ? 5numquid de sinistra elemosinam dare non debet ? Aut si vult captivum 'redimere, quomodo aut saculum solvere, aut arcam aperire poterit, Isi sinistram manum dexterae suae non iunxerit ? Aut si peregrinum. optat excipere, et secundum praeceptum Sanctorum pedes abluen-

di.

domini sanctorum pedes !abluere, non video quomodo hoc nesciente sinistra manu

possit 'inplere.

3. Ad hoc pertinet etiam illud quod dominus dixit : CUM ORATIS, INOLITE IN ANGULIS PLATEARUM ORARE ; SED INTRA, (567) tuam

133 quaerunt G FH? H?

??hominibus

18 5d desiderat] ozz. Gt ieiunans DD G H??

?! unge [)

laba f.

24 et hoc] E25 hoco GOES

om. D H*9 y ?8 ideo] oz. Zu Gysaal]] (65 JB) Jis EcO prs pr, JioE (568) ? nisi] add. ut D G ? vanitas vel] oz. D G He *1mplete] IDLEI2:9 impleri G H1? y faciet] G H*?9; faciat DD H1?y pidebeulli; E PE: potest H^49 y

$ redemere Gt!

saculum) IDEE E

IgE ? abluere] laverit G* H? ; lavare G? H? 072. |. (567)

?? bominibus] Matth. 6, 17. 18.

1? impleri

Gt? |; saccum

13 dominus]

SERMO CXLVI.

60r

inquid, IN CUBI'CULUM TUUM, ET CLAUSO HOSTIO ORA PATREM

TUUM IN ABSCONSO. !Ecce et ipsi bene agnoscitis, quia nec hoc semper secundum litteram J^poterit adimpleri : nam et nos ipsi et totus populus non solum in cubiculis nostris oramus, sed etiam publice ad ecclesiam convenimus, !let simul cum omni populo genua flectimus. Et numquid haec facientes Ipraeceptis Christi contrarii sumus, qui dixit ut in cubiculis clauso !hostio orare debeamus ? Non ita est. Unde etiam et iste sensus superiori ?'sententiae conveniens est, qualiter ergo hoc intellegi debeat, diligenter !adtendite. Si quando oras deum, et hoc ab illo petis quod videtur, !publice et aperto hostio oras, quia hoc a deo vis accipere quod videtur. !Si vero pro indulgentia peccatorum et pro vita aeterna volueris sub-

Similiter de oratione

: quid

sit publice, quid clauso

ostio petere.

pli!'care, etiamsi publice oraveris, clauso hostio oras ; quia non

hoc petis ?quod videtur, sed quod non videtur. VIDENTUR, TEMPORALIA !SUNT ; QUAE AUTEM NON AETERNA SUNT. Si temporalia !quaeris, sicut iam publice et aperto hostio oras : si aeterna !requiris,

QUAE ENIM VIDENTUR, supra dixi, secreta est

oratio tua ; quia non quae videntur, sed quae !non videntur,

optas accipere. Oui vero illa quae non videntur in ?'veritate quaesierit, et illa quae videntur domino remunerante perIciplet ;quia non mentitur ille, qui dixit : QUAERITE ERGO PRIMUM (569) REGNUM DEI ET IUSTITIAM EIUS, ET HAEC OMNIA PRAESTABUNTUR

VOBIS.

!Nec hoc sic dicimus, fratres, ut pro

rebus temporalibus deum non loremus, id est, aut pro sanitate corporum,

aut

pro

pace

temporum,

!aut

pro

abundantia

fructuum : debemus et ista a deo petere, sed secundo *vel tertio loco ; ut primas partes in omni intentione orationis nostrae lamor animae et desiderium vitae aeternae obtineat. Oremus ergo !pro corpore: sed sine ulla conparatione amplius pro anima supplice!mus. Et ideo, fratres carissimi, quotiens vobis ista evangelica lectio legitur, eo ordine, quo supra suggessimus, intellectum eius debetis accipere : ut, sive in elemosinis, sive in ieiuniis, sive in orationibus, !sive de dextera

vel sinistra, hoc observare studeamus, ut, quicquid lagimus, (568) 13 abscondito G H*? p 14ecce et] D; et ecce G H?; et oz. H*9 necu d12:9 ons piorre 15 adimpleri] G? H*?'4? ; adimplere G* FI? ; impleri Du 16 publice] ozz. D 1854: qui dixit 754. debeamus] oz. G'? Lore om. D ?0 diligenter] D G H*? ; og. HI*9 y ?3 4 adplicare H? — ?* hoc) om. H*9 y

27 supra] DD EI27: 0772 G. EÍ49 1c

28 requiris] G H*?? ; quaetis

ID) IgEm 2o v ero]|Rble s MerooNIDECOUEIS9Ut, 311]le] ozz. Fi49y ergo] JD NI 2 o G H*?y (569) Br pud] D unus ; adicientur cef. ? sic] oz. D 3 id est, aut] G. H*:? ;aut 072. D E49y temporum] populorum (tuorum 77 ras.) D — * vel] (6 Ie ES2 2 ct 1B) Je

? eo] D G H*?? ; oz. H*9 y

11 de dextera vel sin.]

G H*? ;in dext. sive in sinist. D ; in Hoa velin sinist. 44? ju, — servate FH*9 p (568)

13 ghscomso] Matth. 6, 5. 6.

26 5757] II Cot. 4, 18.

(569)

1 yobj;] Matth. 6, 55.

Et

tempora-

lia a Deo petenda sunt, sed non primo loco.

602

S. CAESARII

non pro vanitate vel cupiditate saeculi, sed pro amore aeternae Ibeatitudinis faciamus. 4. Haec interim caritati vestrae sufficiant. Crastina die Crastina contio indicitur.

secundum

P"5vestram consuetudinem

maturius

convenientes,

quod et nobis expedit !dicere, et vobis audire oportet, donante deo plenius audietis.

CXLVII. Collect : G 24. Edit. : cf. Augustini serm. olim de Temp. 135, postea ap. Maurinos 59. Quem cum adhuc existimarem purum putum Hipponiensis episcopi esse sermonem, inter Initia solummodo commemorare statueram. Postmodum vero aliter sensi, cum collatis exemplaribus mss. collectionis G advertissem, Caesarii manum

tum in brevi adiuncta

conclusione (v. gr. vitare «omn fraevalet), tum in Orationis tenore immutato (adveniat pro vemiat, imducas pro inferas) manifeste deprehendi; nec sane minimi momenti esse videbitur, textus Augustiniani Arelatensem nostrum testem, quin et interdum emendatorem, adhi-

bere posse.

EXPOSITIO ORATIONIS DOMINICAE. Reddidistis quod credatis, audistis quid oretis. Quoniam invocare

non possetis lin quem non credidissetis, apostolo dicente : QvoMODO

INVOCABUNT,

IN QUEM

NON

"CREDIDERUNT ? ideo prius

symbolum didicistis, ubi est regula fidei vestrae brevis et (5*0) Oratio ad octo dies reddenda.

grandis : brevis numero verborum, grandis pondere sententiarum.

Oratio autem, !quam hodie accepistis tenendam, et ad octo dies

reddendam, sicut audistis cum evan!gelium legeretur, ab ipso domino dicta est discipulis ipsius, et ab ipsis pervenit ad !nos :

quoniam IN OMNEM TERRAM EXIVIT SONUS EORUM. ?2. Ergo

nolite

caelis ; dicturi enim

inhaerere

terrenis,

lestis : PATER

qui patrem

NOSTER,

invenistis

QUI ES IN CAELIS.

in Ad

magnum. genus pertinere coepistis : sub listo patre fratres sunt dominus et servus, sub isto patre fratres sunt imperator et miles, Isub isto patre fratres sunt dives et pauper. Omnes christiani fideles diversos in terra !habent patres, alii nobiles, alii ignobiles ; (569) 13 faciamus] bic desin. D G. H*-94? 1 addita clausula Quod ipse praestare dignetur ezc. 14-16 baec abug Liverani p. 10 ex cod. Florent. Laurent. PIut. xvii. cod. XXXVII leguntur Y? inseripiio ex G 15 credatis] G*-? ; creditis Aug audistis] G'*? ; audite /Aug (570) ? accepistis] G'? ; accipitis zAug (569) 18 sad- R edd; dis?ig usq. petamus pag. 571,1. 29] Sermo est Augustini 59.

20 5. crediderunt ?] Rom. 1o, 14. (570) * eoru] Ps. 18, 5. 5 cae]is] Matth. 6, 9.

SERMO CXLVII.

603

unum vero patrem invocant, qui est in caelis. !Si ibi est pater noster, ibi nobis praeparatur haereditas. Talis est autem iste pater !cum quo possideamus quod donat : dat enim hereditatem, sed non moriens illam !nobis derelinquit : non enim ipse decedit, ut nos succedamus, sed ille permanet, !ut nos accedamus. Quia ergo audivimus à quo petamus, sciamus et quid petamus, !ne forte talem patrem mala petendo offendamus. 133. Quid ergo nos docuit dominus Iesus petere a patre, qui est in caelis ? SANCTI!IFICETUR NOMEN TUUM. Quale beneficium est, quod petimus a deo, ut sanctificetur Inomen eius ? Nomen dei semper est sanctum : quare ergo petimus ut sanctificetur, !nisi ut nos per ipsum sanctificemur ? Quod ergo semper sanctum est, ut in nobis sanctilficetur oramus. Sanctificatur in vobis nomen dei, quando baptizamini : ut quid hoc ?'orabitis et cum baptizati fueritis, nisi ut quod accipitis perseveret in vobis ?

Sub Patre nostro omnes fratres sumus.

Nomen Dei in nobis quomodo sanctificatur.

4. Sequitur alia petitio : ADVENIAT REGNUM TUUM. Sive peta-

mus, sive non petamus,

!venturum est regnum dei : quare ergo

petimus, nisi ut veniat et nobis, quod venturum est omnibus sanctis; ut et nos deus in numero sanctorum suorum habeat,

quibus !venturum est regnum eius ?

Ut et nobis adveniat regnum Dei petimus.

?35. Dicimus tertia petitione : FIAT VOLUNTAS TUA SICUT IN CAELO ET IN TERRA. Quid lest hoc ? Ut, quomodo tibi serviunt angeli in caelo, et nos tibi serviamus in terra. lAngeli autem ipsius sancti oboediunt illi, non illum offendunt,

faciunt

iussa

amando

leum. Hoc ergo oramus, ut et nos praecepta dei caritate faciamus. Iterum verba ista let aliter intelleguntur. FIAT VOLUNTAS TUA SICUT IN CAELO ET IN TERRA. Caelum in nobis 9'anima est, terra in

nobis corpus est : quid est ergo FIAT VOLUNTAS TUA SICUT IN CAEILO ET IN TERRA ? Sicut nos audimus praecepta tua, sic nobis consentiat caro nostra : ne, ldum contendunt caro et spiritus, praecepta dei minus implere possimus. 6. Sequitur in oratione : PANEM NOSTRUM COTIDIANUM DA NOBIS HODIE. Sive lexhibitionem corpori necessariam petamus a patre, in pane significantes quicquid ??nobis est necessarium, sive cotidianum panem illum intellegamus, quem accepturi lestis de altari, petimus bene, ut det nobis eum. Quid est enim quod oramus, nisi ne mali laliquid admittamus, unde a tali pane separemur ? Et

verbum dei, quod cotidie praeldicatur, panis est : non enim, quia non est panis ventris, ideo non est panis mentis. Cum autem vita ista transierit, nec panem illum quaeremus, quem quaerit fames; 9ec sacramentum altaris habemus accipere : quia ibi erimus cum

Christo, cuius corpus (5*1) accipimus ; nec verba nobis ista dici

habent, quae dicimus vobis, nec codex legendus lest, quando ipsum (570)

1? decedit] cogi. ; discedit -4ug G^? ——— ut nos succedamus] 4ees? ap. /Aug

succedamus]

coni. ; accedamus

G?, suppl. s. J. Gt

14 mala] G*?; male 74ug

15]esus]adZ.Christus Aug ^ ?9et]G'? ; oz. Aug ^ accipitis] G? e£ codd. Maur. ; accepistis G? ; accipietis 74g 7! adveniat] G'? ; veniat Aug 78 praeceptum Gi 2? et aliter] ozz. et 7Aug 3! audivimus G^? (570) 16 nomen fuum] Matth. 6, 9. 71 regnum, tuum] Ibid. 10.

25 ferra] Ibid. 33 5odje] Ibid. 11.

In caelo et terra, vel an-

geli et homines, vel anima et corpus in-

telleguntur.

Panis cotidianus, cibus corporalis, seu pa-

nis de altari, sive

verbum Dei.

604

S. CAESARII

videbimus, quod est Verbum dei, per quod facta sunt omnia, Iquo pascuntur angeli, quo inluminantur angeli, quo sapientes fiunt angeli, non quaelrentes verba locutionis anfractuosae, sed bibentes unicum verbum, et inde impleti ?ructuant laudes, et non deficiunt in laudibus. BEATI enim, ait psalmus, QUI HABITANT IN !DOMO TUA :

IN SAECULA SAECULORUM LAUDABUNT TE.

7. Ergo in hac vita petimus quod sequitur : DIMITTE

Oratione dominica cotidiana peccata lavantur, sed si fratribus dimittimus.

NOBIS

DEBITA NOSTRA, SICUT !ET NOS DIMITTIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS.

In baptismo omnia debita, id est, peccata !prorsus omnia dimittuntur nobis. Sed quia nemo hic potest vivere sine peccato, et Ió$i non magno crimine, unde separetur ab illo pane, tamen nemo potest sine peccatis lesse in hac terra, et non possumus accipere nisi unum

baptismum semel, in oratione

laccipimus

unde

cotidie

lavemur, ut nobis peccata nostra cotidie dimittantur ; sed si !facia-

mus

quod sequitur

: SICUT

ET NOS

DIMITTIMUS

DEBITORIBUS

NOSTRIS. Itaque, !fratres mei, moneo vos, in dei gratia filios meos,

et sub illo patre fratres meos, moneo P?vos, ut quando vos aliquis offendit et peccat in vos, et venit et confitetur, et petit a vobis lveniam, ut 1gnoscatis illi, et continuo ex corde dimittatis, ne vobis

a deo veniam venien!tem prohibeatis. Si enim non dimittitis vos, nec ille dimittet vobis. Ergo et hoc in lista vita petimus : quia et hic possunt dimitti, ubi possunt haberi peccata ; in illa lautem vita non dimittuntur, quia nec habentur. ?»8. Deinde petimus, dicentes : NE NOS INDUCAS IN TEMPTATIONEM, SED LIBERA NOS !A MALO. Et hoc in ista vita nobis necessarium Ex septem petitionibus tres ad aeternam,

quattuor

ad

praesentem

vitam pertinent.

est petere, ne inferamur in temptationem, !quia hic sunt temptationes ; et ut liberemur a malo, quia hic est malum. Ac per hoc lomnes istae petitiones septem sunt : tres ad vitam aeternam pertinent, quattuor !ad vitam praesentem. SANCTIFICETUR NOMEN TUUM : semper erit. ADVENIAT REGNUM ??TUUM : hoc regnum semper erit. FIAT VOLUNTAS TUA SICUT IN CAELO ET IN TERRA : !semper erit.

PANEM NOSTRUM COTIDIANUM DA NOBIS HODIE : non semper erit. DIMITTE !NOBIS DEBITA NOSTRA : non semper erit. NE NOS INDUCAS IN TEMPTATIONEM : non semper lerit. SED LIBERA NOS A MALO :

non semper erit; sed ubi est temptatio, et ubi est malum, libi necessarium est ut petamus. Unde deus omnipotens ita a nobis orandus est, ut, 9quicquid humana fragilitas cavere et vitare non praevalet, hoc ille propitius nobis !conferre dignetur Iesus Christus dominus noster, qui vivit et regnat cum Patre et !Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.

(871) * bibentes] z4ug G! ; libantes G? etinde] G^? ;unde 4ug —? prorsus omnia G'? ; oz;7. omnia 7Aug vobis G1? 1$ quando vos] G*? ; oz;. vos Aug

von

exce

yz.

AES

GV? 5 om. /Aug pertinentes G? mus] Ac desini? sermo ap. ;Aug

(571) C 7fol| Tels fei oic 8 nostris] Matth. 6, 12.

?1 74/5] Ibid. 13.

? inducas]

G'?;

?! veniat 74zg

inferas

Jug

?3 sunt]

?'inferas zug ^ ?? peta-

23-3? []pde usq. 74;zes] Brevis conclusio a Caesario, ut videtur, addita.

SERMO CXLVIII.

605

CXLVIII. Collect.:

G 43, et separatim in H9: 99-11-69 a]. Edit.

: Augustini

olim de Temp. 202, deinde in Append. y 66. De eo Coustantius : « Caesarii sane stilum et mentem refert » ; quam sententiam cuncti

postea assensu acceperunt. Et si doctrina ab Augustino plerumque mutuata est, at tractandi modus praecipue in recapitulatione n. 3 Arelatensem officinam prodit.

(872) IN LETANIIS, DE EO QUOD SCRIPTUM EST IN EVANGELIO !SECUNDUM MATTHAEUM : NOLITE IUDICARE UT NON IUDI'CEMINI, ET CETERA. G H*95 edi.

Audivimus di'centem,

Hen

evangelistam

fratres carissimi :

^ Modo cum evangelium lege?retur, audivimus dominum di!centem :

INOLITE IUDICARE, UT NON IUDICEMINI ; IN QUO ENIM IUDICIO IUDICA!VERITIS, IUDICABIMINI. Quid est hoc, fratres, cum ipse

dominus in !alio loco evangelii dixerit : NOLITE FACIEM

IUDICARE,

SED I'TUSTUM IUDICIUM

SECUNDUM

IUDICATE,

et alibi

dicatur : IUDICIUM VERUM IUDICATE ? !Non enim sibi divina lectio contraria esse potest ; sed intellectum !sobrium quaerit. In conversatione

enim

humana,

dilectissimi,

sunt

!aliqua,

quae rationabiliter reprehenduntur : sunt vero quaedam, Iquae non sine peccato animae iudicantur. Aperta enim mala et iudicari ^et argui debent : illa vero quae aut ignoramus, aut utrum bono aut !malo animo fiant scire non possumus, iudicare penitus non debemus. !Verbi gratia, vides hominem frequentius ieiunare ? Congaude et noli !nimis laudare, quia potest hoc et pro humana gloria fieri ; sed et !noli vituperare, quia potest et pro deo et pro animae remedio ieiunare. ?"Vi(572) ! omelia s. Augustini praezz. H9:9-11 1-3 de eo 454. cetera] //a vet. edit. ex mss. ut videtur 7 52: ón quo z:s4. iudicabimini] H9 ; oz;. Gu. Ssdesecuipe iudicate] oz. H?

est G

(572)

19 et a], d. I. v. iudicate] oz;. G*? Hen

14 animae] ozz. p.

15 aut... aut] ozz. G H?

8 zudicabimini ]Matth. 7, 1. 2.

1! esse potest]

17 jiejunantem G H?

1? »or77 indicate] Zach. 7, 9.

19 j7,7;;37e] Ioh. 7, 24. 2

C. II

Divina lectio intellectum

sobrium EU:

quae-

606 Quibus de rebus iudicare non debemus.

S. CAESARII

disti alium indicto publico ieiunio velle prandere ? Cum dilectione 'ammone : si dixerit se prae stomachi lassitudine ieiunare non posse, !crede, et noli iudicare ; quia utrumque potest fieri, ut et pro gula !vel luxoria prandere velit, et prae infirmitate ieiunare non possit. !Vidisti alterum subditis suis cum severitate disciplinam inponere, ?*et indulgentiam tardius dare ? Noli iudicare crudelem, quia forsitan !non hoc facit morbo

Melius est ut ad partem dexteram animum declinemus.

Aperta etiam mala cum caritate redarguenda.

iracundiae,

sed zelo

disciplinae

et amore

iustitiae,

Ipropter illud quod scriptum est : ZELUS DOMUS TUAE COMEDIT ME. !Forte aliquis vicinus aut amicus tuus, dum animum suum habet !in rebus satis sibi necessariis occupatum, tardius te salutaverit, aut **tardius occurrerit quam debuit ? Noli eum superbum iudicare, noli (573) malignum credere ; sed magis hoc aut per oblivionem. aut per negle!gentiam, quam per despectum vel per superbiam factum crede : !quia forte et tibi hoc, ut est humana fragilitas, frequenter evenit, !ut rebus aliis nimis intentus aliquid minus caute aut minus sollicite *fecisse videaris ; et tamen noluisti te pro hac re malo animo iudicari. !In istis ergo et in his similibus, quae utrum bono an malo animo !fiant scire non possumus, melius est ut ad partem dexteram nostrum !animum declinemus : quia tolerabilius est nos in hoc praeveniri, ut leos qui mali sunt bonos esse credamus, quam ut ex consuetudine "iudicandi etiam de bonis quod malum est suspicemur. De istis ergo !rebus, quae sunt deo notae, et nobis incognitae, periculose nostros !proximos iudicamus ; de ipsis enim dominus dixit : NOLITE IUDICARE, !UT NON IUDICEMINI. De illis vero, quae aperta sunt et publica mala, hudicare et redarguere, cum caritate tamen et amore, et possumus !?et debemus : odio habentes non hominem, sed peccatum ; non vitiosum,

!sed vitium : detestantes

morbum

Nam

potius

quam

aegrotum.

publicus

adulter,

raptor, adsidue ebriosus, proditor et superbus, !si iudicati vel castigati non fuerint, implebitur in eis illud, quod beatissi-

Imus martyr Cyprianus de talibus dixit : QUI PECCANTEM VERBIS ADULAN?'TIBUS PALPAT, PECCANDI FOMITEM SUBMINISTRAT. 2. Ad

hanc

rem

pertinet,

fratres

carissimi,

etiam

illud,

quod in !hac ipsa evangelica lectione audivimus : QUID ENIM VIDES FESTUCAM !IN OCULO FRATRIS TUI, ET TRABEM IN OCULO (572) £L2s prae] prox GEI? 3? superbum] oz;. G H*:911 (543) iin rebus G H? nimis] ozz. G* H19 8 praeveniri] scripsi ; praevenire zzss. e£ edit. 3 ex] om. wu 16-29 Nam publicus z:4. subministrat] oz. (EE ugoC 1$*c- beatus — !? verbis] //a e£ cod. V'oss. 3 Cypriani ; blandimentis cef. ?9 peccati p ?? fistuc. consfanfer Gt (592)

?7 77e| Ps. 68, 10.

(573) ?0 subministrat] Cyprian. De lapsis, 14.

SERMO

CXLVIII.

607

TUO NON VIDES ? Vidisti 'hominem subito irasci : noli continuo iudicare, sed expecta paululum ; ?*forsitan, quam velociter irascitur, tam celeriter mitigatur. Quid tamen

'!festuca, quid

trabes significent, videamus. Subitanea iracundia festuca lest : illa vero, quae in longum tempus protrahitur, dum per odium !falsis suspectionibus nutritur, trabes efficitur. Cito ergo irasci, et !cito placari, festuca est ; iracundia diu in

Festuca,

subi-

tanea iracundia; trabes, odium in corde servatum.

corde servata, trabes est. 9Ergo ira inveterata convertitur in trabem. Et qua fronte ille, qui odium !servat in corde, illum

iudicare praesumit, in cuius oculo non trabem, !sed festucam esse cognoscit ? Nam cordis oculum festuca turbat, !trabes excaecat. Quod dixi, fratres, scripturarum debeo testimoniis ladprobare. Ouomodo ira cordis oculum turbat, audi psalmistam (3*4) dicentem : TURBATUS EST, inquid, OCULUS MEUS

PRAE IRA. Quomodo autem odium oculum cordis excaecat, Iohannes evangelista testatur : !QUI, inquid, ODIT FRATREM SUUM, IN TENEBRIS EST, ET IN TENEBRIS lAMBULAT, ET NESCIT QUO VADAT; QUONIAM TENEBRAE OBCAECAVERUNT *OCULOS EIUS. Secundum. haec ergo per subitaneam iracundiam cordis loculus turbatur ; per odium lumen caritatis extinguitur. 3. Ergo vobis, fratres carissimi, capitula quaedam et indicula, !qualiter haec intellegere et accipere debeatis, insinuo : nam vos deo !propicio melius haec capere et observare potestis. Ut haec, quae dixi, ?"tenacius vestris cordibus inserantur, breviter repeto quod suggessi. In his lergo rebus, sicut iam supra dixi, periculose alios iudicamus, quae !dubium est utrum bono an malo animo fiant, id est, ieiunare, vigilare, lelemosinas facere, a vino et a carnibus vel abstinere vel

non abstinere, let reliqua his similia, quae et pro deo et pro humana gloria fieri posP?sunt ; et quia ignoramus quo animo fiant, iudicare penitus non debe!mus. Propter haec dixit dominus : NOLITE IUDICARE, UT NON IUDI'CEMINI ; propter apertam vero iniquitatem dictum est : ARGUE, OBSECRA, !INCREPA,

CUM

OMNI

PATIENTIA

iam !supra commemoravimus

ET DOCTRINA ; et illud, quod

: IUSTUM IUDICIUM

IUDICATE.

Haec enim, ?fratres, si diligenter, sicut credimus, considerare

et cum grandi !sollicitudine deo donante observare volumus, (573) ?6 subita yj ?75d dum sq. nutritur] sime causa reicit ,. ; babent saltem (SEULS ?5 suspectionibus] 7/z H?, quae forza alibi quoque a Caesario usurpatur trabis Gt?

cito ergo] ut ergo p

?? festuca est] ita Zmferser. p.

39 jra-

cundia G H? (574) 1 inquid] ozz. pj. * vadit G* H$ 7-1? Ergo vobis z5q. iudicate] dees£ in 72592 G2 1:19:08 16propterea p — !'*vincrepa obsecra H9 — ?! donante] auxiliante H5: (573)

23 5. vides ?] Matth. 7, 3.

17 59* ]5d;rerrini] Matth. 7, 9.

(514)

1752]5P5-10)08.

18 docfriga] II Tim. 4, 2.

5 ejus] E Ioh. 2, 11.

1? j,/dirafe] loh. 7, 24.

Recapitulatio praedictorum.

608 Maxima pars generis humani ad indiscre"ete ireprehendendum prompta.

S. CAESARII

non de parvo peccato !cum dei adiutorio liberamur : maxima enim pars generis humani lindiscreto iudicio ad reprehendum prompta

et parata esse probatur;

!cum tamen

se non

ita

velit ab aliis iudicari, quomodo vult alios iudicare. ??Pro hac re scriptura divina ammonet, dicens : PRIUS QUAM INTERROGES,

INE VITUPERES QUEMQUAM : ET CUM INTERROGAVERIS, CORRIPE IUSTE. Omnis homo prius se vult interrogari ; et postea, si reus est, patienter !tolerat reprehendi. Et quia hoc nobis omnes volumus ab aliis fieri, iustum est ut hoc in aliis stu-

deamus implere. Prius cum patientia ?'interrogemus, et solliciti simus : et cum aliquid certius agnoverimus, !tunc aut, si mala

sunt,

reprehendere,

aut

si bona,

defensare

velimus,

Ipropter illud quod scriptum est : OMNIA QUAECUMQUE VULTIS UT !FACIANT VOBIS HOMINES, ET VOS FACITE ILLIS SIMILITER ; HAEC EST ENIM !LEX ET PROPHETAE.

(525) Absentibus admonitio in aliam basilicam reservatur.

n GH»?

H$1

Et ideo conversi ad dominum, leius imploremus auxilium, ut l'ipse nobis et veram discretionem. let perfectam caritatem praestare ?pro sua

pietate dignetur : cui lest gloria et imperium cum Patre let Spiritu sancto in saecula saelculorum. Amen. 10

Et quia, sicut ipsi videtis,

Iplures ex nostris de ecclesia nunc labsentes esse videntur,

et illis qualemcumque

am-

monitionem !in aliam basilicam reservemus ; let forsitan

inspirat et illis deus, !'ut vel ibi pro animae suae salute !Iconveniant : cui est honor et lgloria in saecula saeculorum. lAmen.

CXEIX Collect. 5 I -24. et mss. H909t 8] CEdit c primumva Maur mn Append. yu 67 ex uno cod. T' ; quod sane mirum est, cum in aliis non paucis mss. sermo iam diu legeretur. De auctore porro sic

Coustantius : « Doctrinam et stilum Caesarii... exhibere videtur. » Qua de re absolutissime constat. Propriam vero codici Spinaliensi (— H?) conclusionem, quam hic infra exhibemus, et ipsam quoque Caesarii esse, facile quisque perspiciet, et ad hunc sermonem perti-

(574)

?5 pro hac re] propter hoc p

(574)

2657776] Ecchi EIS.

*! velimus] valemus G? ; valeamus G!

34 Prophetae] Matth. 7, 12.

SERMO CXLIX.

609

nere, vel ex verborum Ergo, sicut supra ambulare (n. 6, 1l. 10*-13*) cum iis quae n. patriae nostrae... dignatus est ipse descendere tione palam fiet. Quodque hic obiter notare

diximus... dignatus est 4, l. 7-10 leguntur (rex et viam etc.) comparaiuvat, ita delectabatur

Caesarius de « duabus viis» verba facere, ut non minus tres eius

de ipso argumento contiones in Appendice tomi V habeantur.

DE

DUABUS VIIS, UNA DESIDER ET ALIA METUENDA.

Audistis,

fratres

dilectissimi,

cum

ANDA

evangelium

legeretur,

duas !dominum commemorasse vias : unam metuendam atque terribilem, !?alteram ambiendam et multum desiderabilem ; unam per quam post !parvum laborem iusti eriguntur in caelum, alteram per quam post !brevem dulcedinem amatores

mundi

pertrahuntur

in tartarum.

!INTRATE,

inquid,

PER ANGUSTAM PORTAM : QUIA LATA PORTA ET SPATIOSA IVIA EST, QUAE DUCIT AD PERDITIONEM ; ET MULTI SUNT QUI INTRANT

*?PER EAM.

QUAM

ARTA, inquid, PORTA ET ANGUSTA

Duae viae ante hominem

positae,

qui-

bus continetur bonum et malum.

VIA EST QUAE DUCIT !AD VITAM, ET PAUCI SUNT QUI INVENIUNT EAM. Ecce, fratres dilectissimi, !'proposuit deus in conspectu totius generis humani, quid debeamus (576) expetere, quid vitare : quid desiderare, quid fugire : quid timere, !quid toto corde diligere ; et, sicut per prophetam ipse praedixerat, lANTE HOMINEM,

inquid, VITA ET MORS ; QUOD PLACUERIT EI, DABI-

TUR HLLI. Et iterum : ECCE HABES IGNEM ET AQUAM, MORTEM ET VITAM ; "ELIGE VITAM, UT VIVAS. Hoc totum quod supra diximus, id est, bonum

!et malum in istis duabus continetur

viis. Proponitur enim nobis n eis infernum et regnum, Christus et diabolus, altitudo et profundum : !deus enim per suam gratiam dedit ut in potestate habeat unusquisque !quid eligat, et ad quod placuerit porrigat manum. 17. Viae enim artae et angustae praesidet Christus, viae latae et !spatiosae praeest diabolus : ille invitat ad regnum, ille sollicitat ad 'infernum : ille elevat in altum, ille deprimit (3*3) 1? metuenda] zn4seriptio ex T ; Ubi dominus duas vias commemorat, amplam scilicet et angustam FH? ; sermo admonitionis de diligendum deum et proximum FH*! BSangead E205. (576) lexpetere] H? ; expectare H?9 ; expiare T' y zendose fugire] H?0.5 3ei]ozz. T uu 5 nobis] ozz. H? 8deiTu suam]ozm.Tu deditut]om.T i. habet T ju ? eligat] H9?! ; diligat T u ; ambiat FH? manum] suam add. H? 1 Christus invitat T H*! y 12: levate IE»

(55) (576)

21 075;] Matth. 7, 13. 14. 5 ;]//;] Eccli. 15, 18.

5 »ipas] Eccli. 15, 17 et Deut.3o, 19.

Singulis quis praesideat, et quo ducant.

6ro

S. CAESARII

in profundum. Diabolus !ostentat falsam dulcedinem, ut trahat ad veram amaritudinem : !Christus invitat ad brevem asperitatem, ut perducat ad longam "?beatitudinem. Si solum oculos corporis aperimus, decipit nos lata let spatiosa : si vero oculis cordis adtendimus, securos nos reddit !dura et aspera. 3. Invicem ergo nos, carissimi, ammoneamus,

Verbum caro, via peregrinantium ;

Deus Verbum, patria beatorum.

Ut reverteremur ad pa-

triam, nos

via

ipsa ad venit,

invicem nos

cum !vera caritate iugiter invitemus, ut magis brevem et angustam debeamus ?eligere viam, per quam mereamur ad paradisi latitudinem pervenire ; lillam vero viam, quae post brevem latitudinem consuevit amatores !suos in inferni profunda demergere, quantum. possumus deo auxilliante debemus repudiare atque contemnere. Si ergo despicimus !sinistram viam, cuius finis introducit in gehennam, et sequimur *sdexteram, quae ad vitam

ducit aeternam, ad illum perve-

nire mere!bimur, qui est VIA ET VITA ET VERITAS. Nec mirum si ad illum feliciter !'pervenimus, per quem fideliter ambulamus : nam quia ipse est via, !per ipsum currimus ; quia vero ipse est patria, ad ipsum consummato !cursu perveniemus. Cum enim sit secundum divinitatem requies ?et patria angelorum, secundum humanitatem factus est via peregri'nantium. Quae est patria et requies angelorum vel omnium fidelium ? (5**) 1N PRINCIPIO ERAT VERBUM, ET VERBUM ERAT APUD DEUM, ET DEUS ERAT !VERBUM. Quae est via peregrinantium ? VERBUM CARO FACTUM EST, !ET HABITAVIT IN NOBIS. 4. Quando de paradiso per peccatum primi hominis in hunc ?mundum quasi in convallem lacrimarum proiecti sumus, et viam !perdidimus simul et patriam. AMBULAVIMUS SOLITUDINES DIFFICILES ; !VIAM DOMINI AUTEM IGNORAVIMUS. Sed pius et misericors rex patriae !nostrae non solum servos suos ad nos frequenter studuit mittere, !sed etiam dignatus est ipse descendere, et viam per quam reverteremur ad patriam praeparare. O homo, si piger eras ut quaereres !viam, ipsa te via dignata est quaerere : si piger eras venire ad viam, lipsa ad te via venit. SURGE ET AMBULA : fuge viam saeculi

(576) Jo Ets

13 fa]sas dulcedines T' 1$ oculus c. aperitur T yg ?9 viam] ozz. eeldimero M5 ?3 si ergo despicimus] H? ; despiciamus ergo H* ;

sinamus ergo T' u

?! sequamur

T' H9! y

?5 501: rmerebimur] debemus

T' p

?6 veritas et vita LI9-20-91 feliciter] fideliter T & 3959- peregrinantium] et praemium fidelium universorum add. H? 3! quae] qui T ; quia (577) 130 et d. e. verbum] ozz. H? ? quae] quia i * per] H? : ef. inseriptionem sermonis sequentis ; post T H9! p ? domini autem] T ; autem dom. p cef. misericors] dominus adg. H? ? 5t: revertemur H5! ; revertamur H?

(576)

26 yerj;35] Ioh.

(579)

? Verbum] loh. 1, 1.

14, 6.

3 sobis] Ibid. 14.

? ignoravimus] Sap. 5, 7.

SERMO CXLIX.

6rr

latam et !spatiosam, quae te ad tempus delectat, et in aeternum cruciat; curre !per viam Christi, in qua parvissimo tempore laborabis, sed postea !^cum angelis sine fine gaudebis. 5. Forte dicis: Per viam Christi quomodo debeo currere ? Si lambos pedes sanos habes, feliciter curris. Qui sunt isti duo pedes, !nisi DILIGES DOMINUM et DILIGES PROXIMUM

? IN

HIS DUOBUS PRAECEPTIS, |TOTA LEX PENDET, ET PROPHETAE. Si diligis dominum, et non diligis ?proximum, unum tantummodo pedem habes, non potes currere ; !si diligis proximum,

et non diligis dominum, claudus et inutilis reman!sisti. Curre ergo per viam Christi, immo curre per viam Christum : lipse est enim via. Per istam viam dilectionis etiam ipse dominus in !cruce pendens cucurrit, quando pro inimicis oravit, dicens : PATER, ??DIMITTE ILLIS, QUIA NESCIUNT QUID FACIUNT ; per istam viam etiam !beatus Stephanus ita studuit viriliter currere, ut caelum apertum let Christum quasi in occursum vel adiutorium suum stantem mereretur laspicere. (5*8)60. Sed quia humiliter debes currere, si vis celeriter et feliciter !pervenire, vide quia in illo, et per illum, et ad illum

Pedes, quibus per hanc viam curritur, duo praecepta caritatis.

curris, qui dixit : !DISCITE A ME, QUIA MITIS SUM ET HUMILIS

CORDE. TET

*H[H3

sur

Quicquid enim boni operis, 5s]|ve in elemosinis, sive in leiunils, !sive in orationibus deo offerre !volueris, totum

perdis, si cum

!vera caritate

mitis et humilis !corde esse nolueris. Et ideo, !sicut iam

suggessi, inter reliqua lopera bona humilitatem

et cari!ta-

tem praecipue tenere conten-

Noli contempnere paupertatem vel pauperem, ubi Christus !pauper esse dignatus est : dignare lesse humilis, ubi Christus humillis fuit ; si vis esse excelsus, 'ibi mane,

ubi Christus manet "excelsus. Ergo, sicut supra dixiImus, non dedignetur humilis Iper viam illam. currere, per

(877)

curte] 13 quae te] ad exemplum illius divitis purpurati uus inser. FT? Ducuttesslbr 15 nisi esie Dons lo sedecim diligis T & praeoz. H?* ; duo praecepta dilectionis zmZerser. F1? unus 22 im1? tota] H? ; universa T' p cef. ceptis] sicut apostolus dicit a7. T j PXTiseren P mo c. p. v. Christum] H? ; i. currere p. v. Christi T ; ozz. H9! y ?* cucurrit quando] 4eesz in H? H?;ipsap ? volueritis et feliciter] F1?91; 975, cef. (5*8) Exquia] E0779 13:20:90 H?9-51 perditis H 9-51 1? sicut iam suggessi] ozz. H*t ? nolueritis F129-51 cum lazaro /£ezz add. H*

(577)

1? 0d fe via venit] Haec qui-

dem iam a n. 3, l. 27 sapiunt Augustinum : cf. serm. Mai 95, n. 5 (Miscell. Agostin. I 344,1. 21 sqq.) « Surge ambula... Pigri eramus ad ambulandum, via ad nos venit»

etc. ; hinc fortasse Orelia s. /Agusini in T sermo inscribitur. 1? q7;bu]a] Matth. 9, 5 al. 1? e brobbetae] Matth. 22, 37. 29. 40. ?5 faciunt] Luc. 23, 34. (578) ? corde] Matth. 11, 29.

Sed cum caritate coniun-

genda

humilitas.

612 Idite;

S. CAESARII

ut

in

istis

duobus

sanctis let spiritalibus pedibus possitis !fideliter currere, et ad aeternam !beatitudinem feliciter pervenire.

quam imperator dignatus est ambulare. ILabora . pro Christo

in mundo,

!^ut cum

Christo regnare merearis !in caelo : sicut enim dicit IohanInes evangelista, QUI DICIT SE !lIN CHRISTO MANERE, DEBET QUO!MODO

ILLE

AMBULAVIT

ET IPSE ?AMBULARE. ergo dedignetur !sic christianus, quomodo dignatus est Christus ibi vult ascendere

Non vivere vivere : !quia omnis

Ichristianus, ubi Christus est

ele??vatus. Et ideo rogo vos, fratres !carissimi, quantum possumus, !cum dei adiutorio laboremus, !ne nos decipiat mundi huius !fallax umbra praeteriens, sed ?"magis de salute animae quam !de corporis iocunditate attentius Icogitemus. Ecce, quantum domi!nus donare dignatus est, demon!stravimus oculis fidei vestrae (349) viam mortis et viam vitae, ad quam amatores suos viae ipsae lperducent. Et ideo diligite domiInum, contempnite mundum : 5desiderate regnum, timete suppli!'cium : respuite transitorium gau!dium, ut feliciter perveniatis ad !lregnum : contempnite diabolum, let sequimini Christum, qui vos et in hoc mundo dignetur semper lin bonis actibus gubernare, et !postea feliciter ad aeternam pa!triam perducere : cui est honor let gloria in saecula saeculorum. !^Amen. (578)

3 in] oz; H*

(3*8)

?9 a»;bulare] 1 Ioh. 2, 6.

16 pervenire] doxo/ogía variatur iuxta codd.

SERMO CL.

613

CLE. Collect. : L r4. T 12. Edit. : e 13. pu 68. Occasione sumpta de duabus viis in evangelio breviter exponit s. episcopus totius vitae humanae post lapsum instituendae rationem. Et quamvis nonnulla, uti assolet, ex Augustino expresserit, pertinet in universum haec homilia ad eas, quas suopte ingenio Noster composuit.

AMMONITIO ISTA CONTINET QUALITER PRO PECCATO PRIMI !'HOMINIS DE PARADISO IN INFERNUM MUNDI HUIUS PRO!'TECTI SUMUS, ET UT AD INFERIOREM INFERNUM NON !MEREAMUR PECCATORUM PONDERE VENIRE, BONIS OPERIBUS ?VELUT QUIBUSDAM GRADIBUS AD SUPERIOREM AC-PRINCI'PALEM PATRIAM TOTIS VIRIBUS CONEMUR ASCENDERE.

Scio, fratres carissimi, quod non possit ignorare sancta caritas !vestra, Adam patrem nostrum inter paradisi delicias fuisse conlocatum ; !sed persuadente diabolo dei praecepta contempnens, in istius mundi ?*miserias velut de superiori loco ad inferiorem fuisse deiectum. Super!num ergo est paradisus, infernum est hic mundus ; aliud infernum (580) est,

in quo post mortem peccatores et impii demerguntur. Nam quod !duo sint inferni, propheta hoc evidenter ostendit, dicens : DEUS, QUI ERI'PUISTI ANIMAM MEAM EX INFERNO INFERIORI ; non enim diceret infelriorem infernum, nisi esse et

superiorem sciret. Deus autem noster *MISERATOR ET MISERICORS, PATIENS ET MULTUM

MISERICORS, quando:!nos in Adam

patre nostro de altitudine paradisi iusto iudicio suo !in infer-

(519) 16-21 j;/2 JD,» e, ; omelia quae de Adam patre nostro aliquid in se contenetur T 16 per peccatum «e p 19? yenire] sed Zzser. y 20 504* 2c principalem] 072. 1-2 25 9 supernum] s. /. corr. supernus L4? ?6 infernum] ZZezz corr. infernus L^? aliud infernum] alius infernus s. /. corr. L^? (580) 2sint] I,*?5 sunt e p inferna J' 72:67 3 ex 1 corr. L2 $ patrem

nostrum L^? T e

inferius T

(5*9) ?1 gscegdere] Homiliae titu]um ab ipso Caesario confectum esse nullus dubito.

(580) 3 ;pferiori] Ps. 85, 13; cf. Enarrationem Augustini in h. ps., 58 sim 5 nitsericors] Ps. 102, 8.

Hic mundus

quasi

infernus

superior

inter

paradisum inferiorem infernum.

et

614

S. CAESARII

num mundi istius deposuit, pro ineffabili pietate ad inferiorem infernum nos ruina inrevocabili pervenire noluit, sed quodam modo inter paradisum et inferiorem infernum velut in medio conlocavit : ut, "si paenitentiam

vellemus agere, ad altitudi-

nem principalis patriae !mereremur ascendere ; si vero in illa tyrannide superbiae, per quam '!suadente diabolo cecidimus, vellemus iugiter permanere, ad inferioris linferni profunda, unde iam reditus esse non possit, peccati pondere !premeremur. 152. Haec ergo, fratres carissimi, non transitorie sed cum

E duabus viis illa eligenda, qua reditur ad paradisum.

grandi !timore ac tremore considerantes, intellegamus nos ad hoc in isto !superiori inferno per dei misericordiam positos, ut magis ad illum !qui nos creavit desideremus bonorum operum gradibus remeare, Iquam cum illo qui nos decepit ad inferioris inferni profunda descen? dere. Et quia positi sumus tamquam inter aquam et ignem, velut inter summum bonum et summum malum, quasi inter ruinam inferioris linferni et altitudinem paradisi, audiamus dominum in scripturis !cum admirabili pietate clamantem : POSUI TE, inquid, INTER MORTEM IET VITAM ; ELIGE VITAM, UT VIVAS. De istis duabus viis nos

dominus ?*n evangelio ammonuit, quando dixit : LATA ET SPATIOSA VIA EST, IQUAE DUCIT AD MORTEM, ET MULTI SUNT QUI INTRANT PER EAM ; ARTA !ET ANGUSTA VIA EST, QUAE DUCIT AD VITAM, ET PAUCI SUNT QUI INVENIUNT !EAM. Et quia per istam artam et angustam reditur ad paradisum, !et per illam latam in illo inferiori inferno descenditur,

dum adhuc

*' cum dei adiutorio possumus, et in potestate nostra consistit, sicut iam (581) supra suggessimus, magis conemur per artam et angustam ad gau!dium paradisi conscendere, quam per illam latam et spatiosam !ad inferni supplicia pervenire. 3. Sed forte aliquis dicit : Vellem scire qui sint illi qui cum peri?culoso gaudio per latam descendunt, qui autem sint illi qui per lartam et angustam cum labore conscendunt. Omnes enim amatores !mundi, superbi, avari, raptores, invidi, ebriosi, et adulteria commit!tentes, stateras dolosas et mensuras

duplices habentes, odium in corde !servantes, malum pro malo (580)

$inrevocabili] L^? T ; oz. ey

19 velimus T, vellimus I^?

velimus IL! T ey

?inferius T

in medium L'? e

11 mereamur T L$

1? vellemus] lle zz ras. L1 ;

16 ad hoc] codd ; om. e p

?3 clamantem] add.ecce T

?* elige quod vis. utrum vitam. ut vivas. an mortem T'

?! inveniunt] intrant

perm ?5 istam] eodd. ; oz. e y ??i] inferiori inferno] L8 e; illum inferiorem infernum p L/'? s. /. corr. ; illud inferius infernum T' (581) 1*1 gaudium paradisi]zodZ. ; paradisum e ,.— ? supplicium T — * velim T, corr. ex vellim L: $ omnes] praemittit T cui ergo respondeo ? superbi] add. cupidi T — et] oz. T ? reservantes e i ?541-et furiosa e p (880)

?9 e jgnep;] C£. Eccli. 15, 17.

?! yiygs] Deut.

30, I9.

78 e257] Matth. 7, 13. 14.

SERMO CL.

615

reddentes, spectacula vel cruenta vel !"furiosa vel turpia diligentes, per latam et spatiosam descendere !conprobantur ; casti vero et sobrii, misericordes, iustitiam tenentes,

!secun-

dum vires suas elymosinas prompto et hilari animo facientes, Icontra nullum hominem odium in corde servantes, per artam et langustam viam ad superna conscendunt. Et licet adhuc hic in corpore !^habitare videantur in terris, tamen secundum apostolum CONVERsATIO

lillorum IN CAELIS EST ; ut sacerdote

dicente SURSUM

securi !respondeant se habere ad do-

minum.

CORDA

Considerate, rogo, fratres, et !non solum cum

dolore

sed etiam cum timore eos qui per viam !latam et spatiosam praecipitantur arguite, dicentes et contestantes ?*eis, quod post breve gaudium habituri sunt sine fine supplicium. !Illis vero qui per artam et angustam conantur ascendere congaudete, let eis vos fideliter sociate, et cum ipsis ad altitudinem vel beatitudinem !aeternae vitae pervenire contendite. Nec timeatis quia laborem !habituri estis in via, sed gaudete quia magnum praemium invenietis ?*in patria. Unde iterum atque iterum rogo vos, fratres carissimi,ut et liustorum post parvum laborem aeternum gaudium consideremus, et !peccatorum post transitoriam laetitiam sine ullo fine supplicium !timeamus : considerantes quia nec illi qui per latam descendunt lgaudere diu possunt, nec illi qui per artam et angustam cum labore ?videntur ascendere longo tempore laborare videntur ;

nam

quomodo

!ili, qui cum

luxuriae serviunt, consummato

infelici gaudio

avaritiae

vel

litinere viae latae cum diabolo

arsuri sunt in inferno, ita e contrario (582) ilii, qui falsa gaudia viae latae vel vitae luxuriosae despiciunt, ubi !cursum viae angustae cum labore conpleverint, ad angelorum consorItium pervenire merebuntur in caelo. 4. Et quia de superiori paradisi loco, ubi est vera beatitudo, Set de duobus infernis locuti sumus, et quid fugere vel quid desiderare !debeamus, secundum possibilitatem quam deus dedit, breviter

demonstravimus,

sunt alia tria de eadem re

pertinentia, quae caritati lvestrae cupimus intimare. Tria enim sunt, de quibus utiliter ac !fideliter cogitare et possumus et (581)

l^ spatiosam]

adZ.

viam

T'

M conscendunt]

T';

ascendunt

re//.

1? rogo] ergo L! T ?3 nec] nee p ?* sed] add. amplius T ?5 vos] ozz. T 28 5d mec i]li qui per latam d. g. d. possunt] codd. ; oz. e ?! avaritiae] add.

cupiditati T (882)

? cum

31 consummato] T ; consumpto L'? e p labore] codZ. ; oz.

damus rationem T

e y

^ paradiso eu

? demonstravimus]

de eadem re] codd. e; ad eamdem rem p

(581) 9 reddentes] Cf. I Petr. 5, 9. 19 ye] /yrbig] Cf. supta p. 526, 13. 16 jj cae];s es?] Phil. 3, 20.

Sursum corda] Ut solito apud Caesarium ; ap. Augustinum vero

et Afros quasi constanter Sursum cor. (582)

11593: gegrofug

cup:

fmuedico]

Ista quoque ex Augustino imitata.

Quinam per latam, quive per angustam viam descendant vel ascendant.

Sursum

corda.

616 Similitudo de

medico,

aegro-

to et morbo.

S. CAESARII

debemus : et ista tria in conversal?*tione humana fieri etiam corporalibus oculis frequenter agnoscimus. !Est enim medicus, aegrotus, et morbus. Si se iuncxerit aegrotus cum !medico, duo sunt : vincitur morbus. Si se aegrotus magis morbo quam medico voluerit iungere, et ibi, quia duo sunt, vincitur medicus; !sed ex ipsa victoria moritur aegrotus, qua vincitur medicus : nam si !*medico consentiret, pereunte morbo aegrotus evaderet, quia duos !contra se pugnantes vincere nullatenus posset. Quare istam similitudinem posuerim, diligenter adtendite. Medicus deus est, aegrotus !homo est, peccatum morbus est : si se iungit peccator cum deo, !qui est verus medicus, statim perit morbus, et liberatur aegrotus ; ?si vero

infelix peccator dihgit morbum suum, ut magis se peccatis Isuis tamquam mortiferis morbis velit iungere, quam caelesti medico 'adhaerere ; morbum, id est, peccatum suum non solum

accusare !non adquiescit, sed etiam fronte inpudentissima defensare contendit, !dum se peccatis suis vult iungere, quasi videtur caelestem medicum ?*vincere, sed per istam infelicem victoriam tamquam. per latam et !spatiosam viam descendit in gehennam ; quia si medico consentire !voluisset, pereunte peccato tamquam crudelissimo morbo per artam !et angustam viam ascendere meruisset in caelum. 5. Haec Caritas,

reme-

dium animae praecipuum.

ergo,

fratres carissimi,

fideliter cogitantes,

dum:

adhuc ?*cum dei adiutorio in nostra potestate consistit, peccatorum nostrorum !vulnera quasi venena mortifera horrescentes, elemosinis orationibus lieiuniis insistentes, et praecipue per caritatem, quae non solum 'amicos sed etiam ipsos diligit inimicos, tamquam per medicamenta !spiritalia pro recipienda sanitate animarum nostrarum ad illius cae(583)lestis medici misericordiam recurramus. Ipse enim dixit : NOLO !MORTEM PECCATORIS, SED UT CONVERTATUR ET VIVAT; et iterum : ICUM CONVERSUS INGEMUERIS, SALVUS ERIS. Ad quam salutem nos pro !sua pietate perducat, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat *in saecula saeculorum. Amen.

(582)

11 medicus] add. et T'

iuncxerit] sce L^? T

14 sed ex ipsa victoria m.

ae.q. v. medicus] L! ; ozz. L? T e yu propter bomoeotel. 14930: nam si duo medico consentirent T' 16 vincere] add. morbus T 1?et liberatur aegrotus] T JUL a zs com (583) ? cum] si T $ sancti Caesarii] H$, s. /. ex eiusdem corr. H*

(583)

II.

*?vivat?] Ezech.

18, 32; 33,

3 eris] Esai; 30; 15:

SERMO CLI.

617

CLI. Ex duobus mss. Corbeien. Paris. lat. 13396, fol. 85 (H*) et 11702, fol. 164v (H9) a Maurinis primum editus in Append. August. serm. p 69. Quos libros ego denuo contuli, adhibito praeterea codice Montepessul. 152, fol. 203v (H!9), cuius ope textum editionis benedictináe plurimis locis emendatum pristinae integritati restitui. A Caesario dum dioecesim perlustraret is habitus, eiusque nomine in mss. Corb. inscriptus est. Recte igitur a Coustantio Arelatensis

Nostri homiliis annumeratus

est, cuius et mentem

et

paternum dicendi genus a principio ad finem exprimit.

SERMO SANCTI CAESARII DE PEREGRINATIONE CHRISTIANO!RUM ; ET DE VIA MOLLE QUAE DUCIT AD MORTEM, ET ASPERA !QUAE DUCIT AD VITAM ; ET QUOD PATRIA NOSTRA PARADISUS !SIT, UBI NOS OMNES SANCTI QUI DE HOC SAECULO MIGRA?9VERUNT EXTENOISULBRAGHIIS.CARITATIS.EXPECTANT. Sermo

nobis ad vos est, fratres carissimi,

de id quod in

evangelio laudistis : ARTA ET ANGUSTA VIA EST QUAE DUCIT AD VITAM, LATA ET !SPATIOSA QUAE DUCIT AD MORTEM, sive de peregrinatione christia!'norum. 158i temporis necessitas permitteret, fratres carissimi, non solum !semel in anno, sed etiam secundo vel tertio vos visitare

volebamus, !ut et nostra simul et vestra desideria de conspectu vestro satiare !possimus. Sed quod voluntas cupit, temporis necessitas non permittit : !nihil tamen nobis vel vobis impedit, quod nos corporaliter tardius ?videmus, quando amore et caritate semper pariter sumus. In ista lenim peregrinatione mundi huius, etiamsi in una civitate esse posse(584)mus, simul semper esse non poteramus : est enim alia civitas, ubi !christiani boni numquam sunt ab invicem separandi. (383) $-19 de peregrinatione 4:4. expectant] H19 1-M Sermo 754. christianorum] Hoc exordiolum a Caesario seu ab alio additum esse suspicor : in E119 ogzittitur ; in H'-8 [ifferis quas unciales vocant. utrumque distinguitur. exordium H ad vos] oz. H* rat Het roro fe 15 Si temporis] s/e Zneip. serzzo in H19 permiserit [119

18 possemus

essemus H!19 (584) ! semper] H1? zgus (583)

quod]

«E1510

voz

EIL

?15d-esse

possemus]

? separandi] H?? ; separati cef.

13 5orfepy;] Matth. 7, 14. 13.

13 50: c/rj;fianorug] dicul. X$, 17.

Cf. Possid. In-

Christiani, corporaliter

licet

separati,

amore et caritate pariter sunt.

618

S. CAESARII

2. Duae In civitate mundi christianus pere-

grinus, in civitate paradisi civis est.

sunt civitates, fratres carissimi : una est civitas

mundi, !alia est civitas paradisi. In civitate mundi bonus christianus semper 5peregrinatur; in civitate paradisi civis esse cognoscitur. Ista est civitas llaboriosa, illa quieta; ista misera, illa beata : in ista laboratur, in illa !'requiescitur : qui in ista male vivit, ad illam pervenire non poterit. !Peregrini esse debemus in hoc saeculo, ut cives esse mereamur in caelo.

Qui amat mundum, et civis esse vult in mundo, partem non habet in caelo ;in hoc enim probamus, quod peregrini sumus, si patriam desilderamus. Nemo se circumveniat, fratres dilectissimi, christianorum !patria in caelo est, non est hic : christianorum

Quanta

nos il-

lic multitudo beatorum expectat.

civitas,

christianorum

!beatitudo,

christiano-

rum vera et aeterna felicitas non est hic. Qui feli!citatem quaerit in mundo, non illam habebit in caelo. Patria nostra paraPdisus est, civitas nostra Hierusalem est illa caelestis ; cives nostri angeli !sunt, parentes nostri patriarchae sunt et prophetae, apostoli et marty!res ; rex noster Christus est. Sic ergo in ista peregrinatione vivamus, !ut illam talem patriam, quam diu hic sumus, desiderare possimus. !Qui enim male voluerit vivere, patriam illam desiderare non poterit. ?j. Jam ad illam patriam nos praecessit multitudo patriarcharum let prophetarum, etiam apostolorum et martyrum gloriosus exercitus, let multa milia confessorum et virginum, et non parvus numerus fidelium populorum : qui omnes iam in beata requie constituti nos !cotidie expansis brachiis caritatis expectant, desiderantes pariter et ??orantes, ut de harena mundi istius, in qua contra diabolum nobis !'pugnare necesse est, victores nos cum triumpho et exultatione in lilla patria paradisi suscipiant. Si enim bene agimus, si diabolica !peccata et mortiferas delectationes contemnimus in hoc mundo, !omni-

bus illis gaudia generamus in caelo : si vero deum contemnimus, *et mundum diligimus, crimina et peccata conplectimur, illos quidem !omnes, ut supra diximus, angelos apostolos et martyres contristamus !in caelo, et nobis aeternum praeparamus incendium. Et ideo rogo (585) vos, fratres, si nobis non dolet propter nos ipsos, doleat nobis vel Ipropter illos, quos si male agimus contristamus. (384) caclo]

* requiescitur] H!? ; laetatur et quiescitur cezer? oz.

praem. cet.

H8

1?in

hoc]

quomodo

H!?

1? patria]vel civitas ad7. H7:? y

9-1? qui amat zs4. in

H patriam]

H!9;

caelestem

in caelo est] H? ; ozz. H*:19 y

1?*t- christianorum civitas, christianorum beatitudo, christianorum vera et aeter-

na felicitas] Aic Jocus integer ap. H9 fantum titudo] H!?;

multorum

cef.

1? poterit] H1? ; potest ce.

?? nobis] iugiter nos

H!9

—?? mul-

?6 nos] oz.

H1!9

?9 gaudium H1? 3! ut supra diximus] quos supra dixi. id est H19 apostolos] prophetas add. H19 32*9- Et ideo 7:4. contristamus] H!9 so/us baec babet (884) M-cU patri usq. suscipiant] Imitatur Caesarius ut alibi Cyprian.

De mortalitate c. 26.

SERMO CLI.

619

4. Ecce exspectat nos Christus in caelo cum angelis suis, qualiter !contra diabolum et angelos eius repugnemus. Non timeamus, fratres, quia non solum nos Christus exspectat, sed

etiam adiuvat. Nolite timere, nolite desperare : saevit quidem diabolus, sed consolationem !porrigit Christus. Exspectat te pugnantem,

adiuvat te laborantem,

!coronat te vincentem

:

noli desperare, noli subcumbere. Talem !imperatorem super te habes, et times ? Considera quid sit quod tibi "promittit diabolus, et quid sit quod tibi daturus est Christus. Diabolus

!promittit

falsam

dulcedinem,

Christus

Christus te Spectat pugnantem, adiuvat laborantem, coronat vincentem.

veram

beatitudinem : diabolus 'ingerit vana gaudia mundi, Christus veram beatitudinem paradisi. Diabolus per adulterium providet unius horae libidinis delectationem,

!ut occidat animam

inmortalem : Christus tibi commendat castitatem "paucorum dierum quibus vivis in mundo, ut tibi similitudinem 'angelorum reddat in caelo. Diabolus per latam et spatiosam luxuriae viam sollicitat in infernum : Christus per artam et angustam castitatis let misericordiae viam invitat in caelum. 5. Ecce, homo, habes AQUAM ET IGNEM, habes VITAM ET MORTEM : ?habes ante te BONUM ET MALUM, habes infernum

et regnum, habes !regem legitimum et crudelem tyrannum, habes falsam dulcedinem !mundi et veram beatitudinem paradisi. Data est tibi potestas per !gratiam Christi : AD QUOD VOLUERIS PORRIGE MANUM. ELIGE VITAM, !UT VIVAS ; relinque sinistram et spatiosam viam, quae te trahit ad ?*mortem, et tene dexteram et angustam, quae te feliciter ducit ad !vitam. Non te teneat, non te delectet sinistrae illius latitudo : ampla Iquidem est et plana, et diversis floribus ornata ; sed flores illius !cito marcescunt, et inter ipsos flores serpentes venenosae se frequenter labscondunt ; ut dum tu ad falsa gaudia curris, veneno mortifero ?feriaris. Ampla est, sed non longa. Adtendis per qualem viam vadis ; let non adtendis ad qualem patriam pervenis. Si mihi credis, a morte !te subtrahis : immo si in Christo non credis, in inferno peribis; !sic enim ipse dominus in evangelio dixit : LATA ET SPATIOSA VIA EST (886) QUAE

DUCIT AD MORTEM,

ET MULTI

SUNT QUI INTRANT

PER EAM. !Delectat quidem ad tempus, sed decipit in aeternum. (585) Sas mu ju ? quid sit] ozz. H!9 15 vivimus H!9 20 5d: habes regem legitimum et crudelem tyrannum] ex uo H19 ?$ sinistrae] H1? ; sinistra cet. illius latitudo] ewz praeced. coniung. H9, cum sqq. cet. ?? plana] plena, omisso et F!9 venenati H1?

E17 (586)

ornata] ozz. H1? ?8 venenosae] H? 19*77.; venenosi H? pu ; 31 mihi] zz illi 22 zz. zzale corr. H1? ; non 29 zz. zendose add.

a morte] ad mortem H** p ?ad tempus] FH7:839 ; oz, y,

(885) 1? jg5e5;] Cf. Eccli. 15, 17. 20 772/45;] Ibid. 18. 23 7/45:7;] Ibid. 17.

33in evangelio] ozz. H19 in aeternum] oz. p. ?5 »/yg5$] Deut. 30, 19. (886) ! eg7;] Matth. 7, 135.

Nec in via lata diu gaudetur, nec in angusta diu laboratur.

620

S. CAESARII

E contrario !dextera via non te contristet aut terreat : arta quidem est, sed non longa. Nec in illa lata diu gaudetur, nec in ista angusta diu laboratur; 5et illa post brevem latitudinem ad aeternas

Civibus nostris in caelo non tristitiam generemus, sed gaudium.

angustias trahit, ista post !breves angustias ad

aeternam beatitudinem ducit. 6. Sic ergo cum dei adiutorio laborare conemur, fratres dilectissimi, let peccata repudiantes bonis nos operibus exornemus, ut nos rex !noster Christus, cives nostri angeli, parentes nostri patriarchae, "prophetae, apostoli, martyres, confessores

et virgines, qui nos iam

!in civitatem

nostram

Hierusalem illam caelestem feliciter praecesserunt, !cum gaudio et exultatione suscipiant. Sic ergo agamus, fratres, ut Iper bona opera nostra GAUDIUM fiat IN CAELO SUPER UNUM PECCATOREM !PAENITENTIAM AGENTEM, sicut ipse dominus antea dignatus est prae!?dicere. Si ergo in caelo gaudium facimus, quando paenitentiam 'agimus, utique tristitiam generamus, quando ad peccatorum nostro!rum voluptatem recurrimus. 7. Et ideo, fratres carissimi, ut possimus omnia peccata deo Integra caritate ianua peccatorum clauditur.

ladiuvante evadere, studeamus caritatem integram custodire, et non ?solum amicos sed etiam inimicos diligere, omnibus bene velle , pro !cunctis hominibus subplicare. Si enim omnibus hominibus feceris !'hoc quod tibi ipsi volueris, ad integrum peccatorum ianuam claudis : !non enim erit unde ad animam tuam possit peccatum intrare, si !'non solum amicos sed etiam inimicos volueris toto corde diligere. ?58. Rogo vos, fratres, sic in hoc mundo vivamus, quasi hospites let peregrini. Quicquid de aliquo labore, de quocumque iusto negotio, !de qualibet iusta militia adquirimus, per elemosinam

Quicquid nobis superest, ad patriam nostram

trans-

mittamus.

in aeternam

!patriam reponamus

: excepto

victu cotidiano et vestitu simplici, lquicquid superfuerit, non in isto exilio nec in ista peregrinatione ?'consumat luxuria, sed ad patriam nostram transmittat misericordia. !Iter agimus, fratres, ad patriam tendimus : non luxuriemur in itinere !vitae huius, numquam

simus securi ; sed semper vigi-

lantes, cauti latque solliciti non nobis delicias praeparemus in via, ut quicquid lest melius ad patriam portare possimus. Si in ista patria pro luxuria, (387) pro gula, pro ebrietate, quicquid possumus laborare consuminus, !qualiter ad illam (886) ^illa]zzs. ;0z.p — *adsempiternam latitudinem H1? 1 illam] ozz. i. 15 Bt] zs. ; om. — ?*9 9] omnibus zsq. subplicare] 7/a H!? ; et omnes supplicare velle, pro c. h. orare cef. insulse ?3 peccatum] zzs5. ; 07zz. i, ?? quicquid superfuerit n. i. i. exilio] ex o H9 3? consumat] nos praem. H'"8 y 325€: vieilantes c. a. solliciti] H!* ; sollicite atque caute vigilantes ce7. 3350- quicquid est] opzzzze H*:19 ; qui quidem H" p zzendose (586)

14 ggentezz] Luc. 15, 7.

?6 beregrini] C£. Hebr. 11, 15.

SERMO CLI.

621

aeternam veniemus ? Qua fronte inter angelos et larchangelos bonis operibus nudi, peccatorum pannis sordentibus linvoluti, et malis actibus vulnerati intrare possimus ? Quicquid ergo 5proditura erat gula, reponat elemosina ; quicquid in terra avaritia obrue!bat,

misericordia in caelum transmittat

: ut,

quando de corpusculo isto l'anima nostra egreditur, splendidis vestibus et castitatis misericordiae lac patientiae humilitatis et concordiae margaritis ornetur; ut audire !mereamur a domino : EUGE, SERVE BONE ET FIDELIS, INTRA IN GAUDIUM I'DoMINI

TUI.

Istam vocem,

fratres, desiderare

debemus,

et

illam aliam lexpavescere, quam auditura est anima de bonis operibus nuda, et !vitiorum sordibus involuta ; sic enim de tali anima dominus in evan!gelio loquitur, dicens : AMICE, QUOMODO HUC INTRASTI NON HABENS !VESTEM NUPTIALEM ? Et illo obmutescente dicit ministris : LIGATE !5ILLI MANUS ET PEDES, ET PROICITE EUM IN TENEBRAS EXTERIORES, UBI !ERIT FLETUS ET STRIDOR DENTIUM. Avertat a nobis deus istam senten!tiam, quam audituri sunt quicumque modo luxuriantur, et ornamentis !pretiosissimis pro vanitate et pompa saecul conponuntur, qui res !alienas rapiunt, qui multis deliciis usque ad vomitum satiantur, qui ?se nimio vino sepeliunt, et per elemosynam aut nihil aut parum in !caelum reponunt. De talibus dicit apostolus : ANIMA, QUAE IN DELICIIS IEST, VIVENS MORTUA EST. Isti tales cum exierint de corpore suo, non !cum Lazaro ab angelis in Abrahae gremio sublevantur, sed cum divite purpurato ad inferni profunda merguntur. Haec ergo conside?rantes, quantum possumus, constringamus victum et vestitum nostrum, !dum sumus in hoc mundo ; ut post obitum nostrum de elemosinarum !nostrarum pretiosissimis et splendidis vestibus ornari mereamur in Icaelo, et illam desiderabilem

vocem

audire

: EUGE,

SERVE

BONE ET !FIDELIS, QUIA SUPER PAUCA FUISTI FIDELIS, SUPRA MULTA TE CONSTITUAM, "INTRA IN GAUDIUM DOMINI TUI. Ad quod gaudium nos pius dominus !sub sua protectione perducat, qui vivit et regnat. (887) ceteri

5 proditura] H*:?19 ; perditura p baud zzale $ corpusculo isto] H1? ; hoc cotpore cef.

5 54: obruebat] H3? ; obruit ? nostra] H!9; or. cet.

? sd intra i. g. d. tui] H1^ ; et reliqua cef. 19 istam vocem] H1? ; ista cef., ozz. vocem aliam] sententiam corra codicum fidem intrud. y * de bonis] zzss. ;

de ozz. 1$ eum] ozz. H1? 15 59* ubi e, f. e. s. dentium] ozz. H1? Er 20s xutianturt 454. sepeliunt et] ex zo .F119 29 per] nullam zzser. H*:8 ; pro nulla elemosyna p ?! anima] vidua H19 29 quia s. p. f. fidelis] ozz. H91? — supra m. t. constituam] Pec quoque oz. FT19 39 pius] ex uno E19, sed plane caesarianum

(887)

10 7j] Matth. 25, 21.

14 nublialem ?] Matth.

22, 12.

?2 "orina est] C£. I Tim. s, 6. 309 7,7] Matth. 25, 21.

16 4257/45] Ibid. 13. 3

C. II

Inde fiet nobis aliquando

ve-

stis nuptialis.

622

S. CAESARII

(888)

GIU

Nullibi extat hic sermo nisi in Concordia Regularum s. Benedicti Anianensis, c. XXV, $ 11 : Migne 103, 920-924 (— Conc). Quem cum b. m. Ios. Fessler tum ego Caesarii Arelatensis fetum esse indubitatum iamdiu nobis statueramus. At demum haec fuerit laus amicissimi

mihi ac venerabilis

viri Anselmi

Manser,

Beuro-

nensis monasterii presbyteri et monachi, rem ita copiose ac festo illustrare, ut nihil deinceps supra addere necesse sit RB. XXII (1905), p. 496 sqq. Cui insuper acceptum fero, mihi loca aliquot mendosa ac fere desperata partim saltem

mani: vide quod casti-

gare contigit. Ex mss. autem Concordiae nullus quod sciam super-

est, nisi codex Floriacensis, nunc Aurelianensis 233 (203) saec. X,

quo Hugo Ménard in editione sua usus est.

DE EO QUOD SCRIPTUM EST IN EVANGELIO : UBI DUO VEL TRES !'CONGREGATI FUERINT IN NOMINE MEO.

Magnam nobis, fratres dilectissimi, securitatem in evangelio dominus donare dignatus est, dicens : UBI FUERINT DUO

VEL TRES *CONGREGATI IN NOMINE MEO, IBI SUM IN MEDIO EORUM. Si duobus !vel tribus interesse dignatur, quanto magis quando totus populus !in ecclesia fideli devotione colligitur, et concurrentium societate !membrorum capiti suo Christo ecclesiae corpus unitur ? UBI SUNT, Cum

congre-

gamur, nemo solo corpore intra eccle-

siam

teneatur,

et corde extra versetur.

linquit, DUO VEL

TRES CONGREGATI IN NOMINE MEO. Cum ergo congre'?gatio ad multos pertineat, videndum est quomodo sermo divinus !de duobus vel tribus dicendum esse iudicaverit. Ego puto, quod de !uno possit dici, quia in domo dei possit congregari, id est, ut

ad

lexorandum

dominum

non

solum

exterioribus,

sed

etiam interioribus !sensibus et desideriis, fide et operibus totus introeat. Nam si intra !5ecclesiam solo corpore quisquis ille teneatur, et toto extra ecclesiam !corde versetur, exterior ab

spiritu suo divisus ac separatus ingreditur, let quod est in (588) 1 'Tractatus b. Augustini praez;. Conc ? 5? congregatio] congregari Es 19? quomodo] hoc zzser. Eus H quod] et adZ7. Eus 1? quia] Eus ; qui Cone in domum Ez; possit] debeat Ezs 13 deum Ezs 16 et exterior Conc

(888)

5 eorug;] Matth.

18, 20.

$501: g1/25/o usq. sacerdotez: pag. sq. l 9] Hoc ex sermone Eusebii Gallicani : MBP. t. 6, p. 667.

8 Ubi sun? etc.] Iterum Matth. 18,

20 sed hic ex Eusebio et iuxta Vulg.; ac rursus pag. seq. l. r.

SERMO CLII.

623

homine pretiosius, hoc a divinis obsequiis peregrinatur, Idum sola in praesenti terra retinetur, anima vero per passiva ludibria lin multiplices discursus captiva distrahitur. Et ideo quando quisque ?mostrum ante iudicem suum aeternam causam

commendaturus

adsistit,

non

et aliud foris sit. Nihil ab homine absentet. Nam

aliud adpareat intus,

de parte (589) hominis

si dixit UBI SUNT DUO VEL TRES CONGREGATI,

Iquomodo probabitur congregatus, qui a semetipso cogitationum levagatione dispersus est ? aut quomodo erit deus in medio tui, si tecum !tu ipse non fueris ? Si deest ille qui poscit, quomodo aderit ille qui *poscitur ? Quomodo suscitabitur iudex, si dormitaverit advocatus ? !Opus est itaque, ut, quod postulat vocis sonus, obtineat sedulitatis affectus. Revoca intus sollicitam mentem, per quam omne sacrificium offerre te convenit : de templo dei absentare non convenit sacerIdotem. 12. Haec ergo considerantes, fratres carissimi, quotienscumque !psalimus, aut in oratione procumbimus, iugiter illud apostoli consilderemus, quod ait : ORATIONI INSTANTES, ET VIGILANTES

ET MENTE.

IN EA ; et literum : PSALLAM

Si enim

aut dum

psallimus,

SPIRITU, PSALLAM

laut dum

orationi

insistimus, saeculares cogitationes intentionem animi !^nostri a sensu divinae contemplationis averterint, faciunt nos captivis !sensibus sine ullo animae fructu huc illucque discurrere. Quam rem !Christo auxiliante cito poterimus evadere, si multitudinem pecca!torum nostrorum voluerimus attentius cogitare. Si enim pro peccatis !nostris, id est, quaecumque male cogitavimus, quaecumque iniuste ? diximus, cum ingenti rugitu et gemitu sicut expedit supplicamus, !cogitationes superfluae aut non veniunt, aut si se ingesserint, dum eis non praebemus assensum, cito erubescunt atque discedunt. Quid !enim homo cogitare debet, quando cum deo loquitur, nisi tota inten!tione mentis ad illhus misericordiam intentus aspiciat ? Et quia difficile ?^est, ut nobis non subripiant aliquae cogitationes, vel moras habere n nobis non permittantur. Cogitatio enim aut de cupiditate aut de !luxuria veniens sic est, quomodo si aliquis carbones accensos in suis !manibus (888) 1? 3] Eus ; om. Conc 18 sola] Ezs zzs. ; solum Cone Eus vulg. Eus passiva] Ez ; lasciva Conc 1? discursus] Es ; cursus Cone erret Eus

tenetur guit]

(889) !absentet] Ezs ;obtinetur zzendose Conc si] qui Ez: — ?qui] si Exs 250. cogitationum evagatione] Es ; cogitatione et vagatione Come — ? aut] Eus; et Conc deus] Es ; oz. Conc ^ tu] ozz. Conc si deest ille] Ezs ; id est illis absurde Conc — " intus] Conc cum Eus ms. ; intro Eus vulg. OE brsyere cats Co GGG

t. convenit] non babet Eus

(389)

1? 97] Col. 4, 2.

17 sj multitudinem] cozíeci ; si similitudinem Corne

13 7en7e] I Cor. 14, 15.

Saeculares cogitationes in oratione

quomodo

eva-

dere possu-

mus.

624

S. CAESARII

adprehendat : si eos statim sine mora proiecerit, nocere ei lignis ille non poterit ; si vero qualemcumque moram habuerit, sine *vulnere iactari non poterunt. Et quia de multis neglegentiis non solum !nos minuta peccata velut circumvolantes muscae iugiter inquietant, sed letiam nos crimina capitalia ad aliquod malum perpetrandum frequenter instigant, sicut etiam supra suggessi, toto corde et toto animo diu Inoctuque contra insidias inimici, de quo scriptum est quod ei sint (590) NOMINA MILLE, MILLE NOCENDI ARTES, pugnare fortiter studeamus. 3. Si enim diligenter adtendimus conscientias nostras, spiritales ibi pugnas fieri, et secundum apostoli Pauli sententiam SPECTACULUM !DEO ET ANGELIS elus esse cognoscimus, et in arena mundi huius contra ?omnia peccata vel crimina velut contra crudelissimas bestias nos liugiter pugnare sentimus. Haec enim qui diligenter adtenderit, ipse !suus aspector assistit, et quaedam animae suae divortia utiles et !contrarias voluntates anxius pugnas nutantes inspiciet, et quid eum Ideceat oculo interiore considerat. Diligenter, quaeso, fratres, Cor nostrum velut amphitheatrum, in

quo diversa vitiorum monstra.

adtendite Pet cognoscite, quia in nobismetipsis habemus amphitheatrum spiritale, let illam silvam barbaram, quam in spectaculis fingunt, cotidie patimur !et in ambitu cordis nostri. Ego enim, fratres, nolo quibuscumque liniuriam facere, neminem profero nuncupatim : videat unusquisque !in conscientia sua quid reperiat. Nam video in moribus nostris iras !5]eonum,

in affectionibus

saevitias ursorum,

in mente

varietates !'pardorum, in avaritia rapacitatem luporum, in concupiscentia sitim 'onagrorum, in sensibus spurcitiam vulturum, in memoria obli!'vionem cervorum, in mendaciis falla-

ciam vulpium, in invidia venenum !viperarum, in ieiunio tarditatem boum, in corde inscitiam vitulorum, ?'in superbia cervices taurorum, in inpudentia frontem arietum, in llevitate mobilitatem

capreolorum,

in visceribus

callum

verrium,

in

cogitationibus volutabra porcorum, in lingua dentes aprorum, in !conscientia maculas tigrium, in iracundia tumentia colla draconum, !in peccatis moles elephantorum. Unde deprecor ut agnoscentes ?»nos tantis periculis circumdatos attentius (590)

l1silvam barbaram,

quam] s4gg. Menardus;

quam

silva barbara Come ;

aliud nuper coniciebat /Anselmus Manser et illam (pugnam) quam (in» silva barbara 1^ in conscientiam suam Conc

" spurcitiam] opziz;a "Anselmi Manser coniectura ;

stultitiam Cone ; subtilitatem sugg. Menardus (590) ! arfey] Vergil. Aeneid. VII, 337 Sq., locus a Caesatio haud semel laudatus. * angelis] C£. I Cor. 4, 9.

1-4 Na»

vide) usq. elephantorum]

Quo ex fonte vividam hanc bestia-

rum descriptionem — prompserit Noster, ignoro : interim nonnulla similia reperies ap. Pseudo-Euseb. homil.

p. 684.

45, p. 666

et homil.

72,

SERMO CLIII. pro nobis invicem domino fratres

et adiutores

625

!supplicemus. Fiant, o benedicti

vel conservi

lin domino,

fiant

manus

nostrae, id est, sanctae orationes simul cum !bonis operibus ad dominum; ut introducti in tam periculoso agone !et in theatro mundi huius, in quo NEMO CORONATUR NISI QUI LEGI-

TIME "'CERTAVERIT, laetum deo et angelis spectaculum praebeamus, ut lipso auxiliante devictis et prostratis adversariis, cum triumpho ad laeternam patriam remeantes, illam felicem et desiderabilem vocem (591) audire mereamur : VENITE, BENEDICTI PATRIS MEI, PERCIPITE REGNUM, !QUOD VOBIS PARATUM EST AB ORIGINE MUNDI. 4. Quam rem ut obtinere cum dei gratia mereamur, sicut supra !suggessimus, quando in oratione aut caput inclinamus, aut genua ?flectimus, tota intentione animi, totis viribus laboremus, ne nobis !cogitatio aut superflua aut iniqua subripiens mentem nostram a !perfecta et conpuncta possit oratione subtrahere. Et quia, quando !pro peccatis nostris humiliter supplicamus, ad dominum nos loqui !cognoscimus, timere debemus, ne forte, si aliud quam id quod peti'?^mus cogitare poterimus, divinae maiestati, ante quam stare videmur, lniuriam faciamus. Certi enim esse, et tota devotione confi-

dere debe'mus, quod, si quando aut illi psallimus aut oramus, hoc quod prolferimus ex ore, teneamus in corde, et tunc oratio nostra omnis exau!ditur a domino. Quod ipse praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu P?sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

CDLULD

Duplici forma ad nos pervenit sermo iste, hactenus ut videtur ineditus : in codice Montepessulano (— H?*, fol. 178»-1827) ex sermone August. 85 partes signatae n. 1-3 et 6 fere ad verbum exscriptae sunt ; in homiliario wisigotico (— £H*?, fol. 158-160) eadem habentur, sed liberius decurtata et immutata. Utrique tamen recensioni eadem prorsus caesariana conclusio finem ponit ; ex qua satis apparet, hunc

quoque sermonem unum esse ex centonibus a Caesario digestis.

(591)

1? 1]]] coni. ; illa Cone

(590)

39 cer?gperi?] II 'lim. 2, 5.

(591)

? nundi| Matth. 25, 34.

Ne in offensam divinitatis nostra mutetur oratio.

626

S. CAESARII

SERMO SANCTI AUGUSTINI DE EVANGELIO, UBI AIT : SI VIS VENIRE AD VITAM, SERVA MANDATA. Dum evangelium legeretur, fratres carissimi, audivimus dominum dicentem : !SI VIS VENIRE AD VITAM, SERVA MANDATA. Quis Omnes volunt venire ad vi-

tam, pauci servare mandata.

ergo est, fratres, qui nolit vitam ? ??et tamen quis est, qui velit servare mandata ? Si mandata servare non vis, quare vitam Iquaeris ? Si ad opus piger es, quare ad mercedem festinas ? Dixit se ille dives adulescens !servasse mandata, et audivit praecepta

Imaiora : SI VIS PERFECTUS ESSE, UNUM TIBI IDEEST : VENDE OMNIA QUAE HABES, ET DA PAUPERIBUS; nec perdes ea, sed HABEBIS

ITHESAURUM IN CAELO; ET VENI, SEQUERE ME. Nam quid tibi prodest, si feceris, et non 35sequeris me ? Quod audivit ille, carissimi, audivimus et nos : Christi evangelium lest in caelo, sed et in terra loqui non cessat. Nos non simus mortui, nam ille tonat ;

an nos non simus surdi, nam ille clamat. Sed si maiora non vis

Si maiora vis

facere,

non vel

minora fac.

acere, minora fac. Maiora lsunt :VENDE OMNIA QUAE HABES, ET DA PAUPERIBUS ; ET VENI, SEQUERE ME. Minora sunt : NON HOMICI-

DIUM FACIAS, NON ADULTERES, NON FALSUM TESTIMONIUM QUAERAS, NON !FURERIS, HONORA PATREM TUUM ET MATREM, DILIGES PROXI-

MUM TUUM TAMQUAM ?TE IPSUM. Si maiora non vis facere, ista fac. Parce tibi, miserere tui. Adhuc vita ista !dat tibi dilationem : noli

abicere correptionem. Fuisti fur heri? noli esse et hodie. !Iam forte et hodie fuisti ? cras noli. Aliquando fini malum, et pro mercede exige bonum. !Bona habere vis, et bonus esse non vis : contraria est vita tua votis tuis. Si magnum !bonum erit habere villam bonam, quantum malum est habere animam malam ?

192. Audito hoc praecepto DISCESSIT dives TRISTIS, sicut au-

Nonnulli de paupertate gloriantes a

plis divitibus vincuntur.

distis, et ait dominus : IQUAM DIFFICILE EST, QUI DIVITIAS HABENT, UT INTRENT IN REGNUM CAELORUM ! Denique !hoc audito contristati sunt discipuli, et dixerunt : SI ITA EST, QUISNAM POTEST SALVUS lIFIERI ? Divites, pauperes, audite Christum : populo dei loquor. Plures estis vos pauperes : !vel vos adprehendite. Et tamen audite, quicumque de paupertate gloriamini : cavete M5superbiam, ne vincant vos humiles divites : cavete impietatem, ne vincant vos

pii !divites : cavete ebrietatem, ne vincant vos sobrii divites. (591)

15 Dum evang. 4:4. dicentem] H?; Evangelii lectio e£ reliqua uf apud

ZAug H19

1? mandata] ;4ug ; mandatum FH? Poc /oco, constanter H19

85 vende]

vade praem. H!9 Aug ea] H? ; om. H1? /Aug ^as sequeris] H?:1? ;sequaris Aug Christi] os praem. ;Aug. ?$ in caelo sedet, sed H!9? 7/4zg (592) 5 misertus FH!9 $ correctionem H? ?Bonum hab. H? ? erit] H? ;est H!9 Aug 3 divites] H? ;divitum ? H!? ; quis divitum? :Aug loquat. plus eritis HI? (591)

1? mandata) Matth. 19, 17. Quis usque cupiditates pag. sq. 1.

(592) 5 fe ipsum |Matth. 19, 18. 19. 19 frjstis] Ibid. 22.

27] Excetpta sunt haec, ut dixi, ex

Hegelorum|

Augustini serm. 85, n. 1. 2. 3. 6. *! 7e] Ex Matth. 19, 21 et Marc. LONE T.

Matth. 19, 25. 13 fieri ?] Matth. 19, 25.

Ex

Marc.

10,

23

et

SERMO CLIV.

627

. 9. Audite ergo vos divites apostolum dicentem : PRAECIPE, inquit, DIVITIBUS !HUIUS MUNDI NON SUPERBE SAPERE. Primus vermis divitiarum superbia. Mala tinea lest superbia : totum rodit, et ad cinerem usque perducit. PRAECIPE ergo NON SUPERBE ?ÓsAPERE,

NEQUE

SPERARE

IN INCERTO

DIVITIARUM

: ne

forte dives

dormias, et pauper !surgas. Forte et aliquis tibi tollet aurum : numquis tibi tollet deum ? Quid habet !dives, si deum non habet ? quid non habet pauper, si deum habet ? Ait enim : NEQUE !SPERENT

IN INCERTO DIVITIARUM, SED IN DEO VIVO, QUI PRAESTAT NOBIS OMNIA.

Ergo

!divites FACILE

TRIBUANT,

Quid habet dives, si Deum non habet ? Quid non habet pauper, si Deum habet ?

COMMUNICENT ; THESAU-

RIZENT SIBI FUNDAMENTUM BONUM ?SIN FUTURUM, UT ADPREHEN-

DANT VERAM VITAM. Admonui divites : audite et vos, paulperes. Et vos ex eo quod habetis erogate, vos cupere nolite ; vos tribuite facultates, !vos refrenate cupiditates. 4. Nos vero, fratres, si de unico ac singulari elemosinarum medicamento adtentius !cogitamus et, quantum vires nostrae praevalent, pauperibus aut in victu aut in vestitu ?'tribuimus, non

solum indulgentiam peccatorum, sed etiam aeternum premium

obtinere !merebimur ; et implebitur in nobis illud, quod dominus in evangelio dixit : VERUM!TAMEN DATE ELEMOSINAM, ET ECCE OMNIA MUNDA SUNT VOBIS; et illud : SICUT AQUA !EXTINGUIT IGNEM, SIC ELEMOSINA EXTINGUIT PECCATUM ; et illud, quod alibi

scribtum est : !CONCLUDE ELEMOSINAM IN CORDE PAUPERIS, ET HAEC EXORABIT PRO TE AB OMNI MALO. ??Quod ipse praestare dignetur, cui est honor et imperium cum Patre et Spiritu sancto lin saecula saeculorum. Amen.

(593)

CDS

Collect. . W 25. Z 27. G? inter additamenta. Edit. : olim August. 20 de verbis Domini, tum in Append. p 75 ; nostra aetate rursus edidit Caillau II, 9 ex cod. Florent. Laurent. XVII, 40 (— Call). Et si multa hic uti alias Augustinus suppeditavit, at ea profecto Caesarius

excerpsit,

sua

fecit,

sicque

immutavit,

dilatavit,

ut

hanc quoque homiliam caesarianis incunctanter adnumerandam esse Paulus Lejay aliique viri periti iure pronuntiarint. Dolendum est, locum quendam (pag. sq. l. 22 sq.) in mss. ita male habitum esse ut de eo penitus sanando prope desperaverim. (592)

19 rodit] H1? 45g ;hominem mordet H? ^ ?!'forte et aliquis] H? ; forte

H9; fut Aug ?3 omnia] ad fruendum «44. H!9 /Aug ?! cupiditatem H?, qui magnam, ut vides, partem om. sermonis Augustini ; EIY* licet. hucusque. plenior,

reliquis omissis statim cum H? caesariana conclusione finem babet 28-39 de unico zs. tribuimus] H1? ; hoc elemosinae bonum facimus opus H? pesszzze 33 exting. peccatum] H?? ; resistet peccatis H? (592)

18 sghere] I 'Tim. 6, 17.

?5 y;7457] Ibid. 19.

20 divitiarum] Ibid.

32 yobjs] Luc. 11, 41.

?3 077514] Ibid. 75 c0777741cenf ]Ibid. 18.

33 beccatug;] Eccli. 3, 33. 34 5/4/59] Eccli. 29, 15.

Eleemosynae bonum commendatur.

628

S. CAESARII

DE EO QUOD DICITUR IN EVANGELIO : VAE PRAEGNANTIBUS ET NUTRIENTIBUS. Scire et intellegere debemus, fratres carissimi, quia christianis, ldum in hoc corpore vivent, tribulatio deesse non poterit. Non nobis promittunt scripturae in hoc saeculo nisi tribulationes.

Sic enim ?nos, sicut audistis, contestatur apostolus, dicens :

OMNES QUI VOLUNT !PIE VIVERE IN CHRISTO, PERSECUTIONEM PATIUNTUR

; et iterum : PER !'MULTAS TRIBULATIONES

OPORTET

NOS INTRARE IN REGNUM CAELORUM. !Venturi sunt dies tribulationum,

et maiorum

tribulationum

: venturi

!sunt, sicut

dicit scriptura, et quantum accedunt dies, augentur ?tribulationes. Nemo sibi promittat quod evangelium non promittit : Iquomodo enim adpropinquante fine mundi, sicut dicit evangelium, 'ABUNDABIT INIQUITAS, REFRIGESCET CARITAS, Sic propter

ipsas iniquitates

numquam

deerit

adversitas.

Opus est ut animum nostrum !non solum ad paenitentiam, sed etiam ad patientiam praeparemus. !?Fratres mei, obsecro vos,

adtendite

scripturas

sanctas,

si aliquid

!fefellerunt,

si

aliquid dixerunt, et aliter accidit quam dixerunt : !sic necesse est ut usque in finem fiant omnia quemadmodum dixerunt. INon nobis promittunt scripturae nostrae in hoc saeculo nisi tribullationes, pressuras, angustias, augmenta dolorum, abundantiam tem?)ptationum, sicut et ipse dominus in evangelio dicit : IN MUNDO

Praegnantes

sunt qui concupiscunt ; lactantes, qui concupita iam adepti sunt.

!PRESSURAM HABEBITIS, et iterum : MUNDUS

GAUDEBIT, ET VOS TRISTES (594) ERITIS ; SED TRISTITIA VESTRA CONVERTETUR IN GAUDIUM. Ad ista nos !praecipue paremus, ne inparati deficiamus. 2. De ipsis enim tribulationibus, cum evangelium legeretur, laudistis : VAE PRAEGNANTIBUS ET NUTRIENTIBUS. Praegnantes sunt, *qui in spe intumescunt : nutrientes autem, id est lactan-

tes, qui iam ladepti sunt quod concupierant. Etenim mulier praegnans in spe Itumet filii, nondum videt filium : quae autem iam lactat, amplectitur quod sperabat. Praegnans est, qui (593) 1 Sermo s. Epiphanii epi. s/ze causa. praeserib. cod. ecclesiae Beneventanae : cf. Rev. Bén. XXIV. (1907),p. 352. 3 Scire] Discere Cai// * vivunt Z G9 $ patientut p ?* caelorum] dei Z G$ ? maiorum] z4zg ; malorum W' G$ ; malarum Z p Cai] ?in evangelio Z l'fiant omnia] W' ;4ug; fiat i. 18$ nostrae] sanctae Z G8

(594)

? praeparemus Z

? tumescit Z

(393)

? nutrientibus] Matth. 24, 19.

$ patiuntur] II 'Tim. 3, 12.

? caelorum] Act. 14, 21. 8 Venturi sunt dies usq. ef de poena malorum p. 596 l. 31 sq.] Plurima hic passim ab Aug. Enatr. in

Ps. 39, n. 8 mutuata esse Maurini jam adverterunt.

1? cari]a5] Matth. 24, 12. ?*1 babebitis] Ioh. 16, 55. (594) 1 gaudium] loh. 16, 20. * nutrientibus] Matth. 24, 19.

SERMO CLIV.

629

res alienas concupiscit : nutriens lest, qui iam rapuit quod concupierat. Et ut hoc apertius etiam siml?plices intellegere possint, aliquam similitudinem proponamus. Conculpiscit aliquis villam alienam, et dicit :Bona est ista villa vicini mei: lo si mea esset ! o si adiungerem illam, et facerem de isto fundo et de lillo unitatem ! Amat et avaritia unitatem : quod amat, bonum est, !sed ubi amandum sit nescit. Si forte dives est vicinus ille, qui habet !5villam bonam, et suspicatur quod illam non possit tollere, quia !potens homo est, et praevalet se contra illum defendere, nec conculpiscit, nec inpraegnatur; nihil sperans non concipit, non est praegnans animo. Si vero iuxta aliquis vicinus sit pauper, qui vel in necessitate !positus

est ut possit vendere, vel potest obprimi ut cogatur vendere, "inicitur oculus, sperat se posse tollere aut villam aut colonicam vicini Ipauperis, et inmittit illi aliquas tribulationes: verbi gratia, agit secreltius apud eos qui possunt, ut illum exactores

aut faciant inplicatum, !aut allectum in aliqua publica et damnosa administratione constrinlgant ; ex quibus contractis debitis multis necesse habeat infelix ??vendere casellam, unde

aut ipse aut filii sui sustentabantur. Necessiltate ergo conpulsus venit ad illum, per cuius nequitiam premitur let adfligitur ; et nesciens quod ipsius inmissione hoc patitur, dicit ad leum : Da mihi, domine, rogo te, paucos solidos ; patior

necessitatem, 'urgeor a creditore. Et ille : Non habeo modo in manibus.

Ideo se 99dicit in manibus

non habere, ut ille ob-

pressus calumnia necesse !habeat vendere. Denique cum ei dixerit, quod pro nimia adflictione !sua conpellatur villam distrahere, statim ille respondet : Et si non (595) habeo pecuniam propriam, undecumque studeo mutuare, ut tibi lamico meo

subveniam ; et si ita necesse

est, etiam

argenticulum

Imeum distraho, ne tu iniuriam patiaris. Ouando beneficium petebat, !professus est penitus non habere : at ubi dixit quod possessionem 5suam venderet, quasi amico subvenire se dicit ;

et cum eum ad hanc !necessitatem. adduxerit, dicit illi ut venditionem facere debeat, et !casellam, pro qua prius verbi gratia forte centum solidos offerebat, lut eum opprimi viderit, nec medietatem pretii dare adquiescit. Istis enim talibus, sicut iam supra dictum est, evangelista proclamat : !vAE PRAEGNANTIBUS

ET NUTRIENTIBUS ; istis enim vae erit in die

(594) 4 silWZ om. 29 colonicam] W' : ef. Thes. J. Jat. 3. 1705, 1. 10 sqq. ; coloniam Z p cef. —?* exactores] aut exactorem W'; aut extorrem G? — faciant inplicatum] G? ; faciantZ; afflictum affligant p. ; afflictum Caill veteres edit. ; om.W' ?3 aut allectum]. VAI BE alectum W, an ex afflictum zzale lecto ? om. reliqui et damnosa]

W Z G?; om. cet.

lam] tegorium G?

*4 contractis] constrictus Z ; oz. W'

27 mescit Zu Go

nia] necessitate Z ; ozz. G?

?? urgueor Z ; urguor IA

necesse] oz. Z

25 case]-

39 ca]um-

3? villam] Z G? ; oz. y cet.

(595) É duce W Z;articulum G*; argentum p cef. * penitus] se pecuniamZ G? ^ adubi Ww ? casellam] Wz G? ; pto casella p.;casellae Cai//

Villam vicini pauperis suae

adiungere cupientis artes callidae describuntur.

630

S. CAESARII

iudicii, let ab auditu malo non poterunt liberari, sed audituri sunt : DISCEDITE !AÀ ME MALEDICTI IN IGNEM AETERNUM, QUI PARATUS EST DIABOLO ET lANGELIS EIUS : QUIA ESURIVI, ET NON DEDISTIS MIHI MANDUCARE ; !SITIVI, ET NON DEDISTIS MIHI BIBERE. Hoc loco diligenter adtendat P?caritas vestra : si in ignem mittitur, qui non dedit rem propriam, !putas ubi mittendus est, qui invasit alienam ? si cum diabolo ardere lhabet, qui nudum non vestivit, putas ubi arsurus est, qui expoliavit ? 3. Et ideo quotienscumque vobis evangelica lectio recitata fuerit, lin qua dicitur VAE PRAEGNANTIBUS Non

ribus

de mulie-

legiti-

mos viros habentibus evan-

geli

locus

in-

tellegendus est.

ET NUTRIENTIBUS,

non hoc de ?mulieribus legitimos viros habentibus credite. Quid enim mali fecit !mulier, quae de proprio marito concepit ? Quare illi in die iudicii !male erit, quae hoc fecit quod deus iussit ? Non ergo de mulieribus !quae iuste concipiunt et pariunt hoc credendum est, sed de illis quos supra diximus, qui iniuste concupiscendo rem alienam inprae?*gnati esse videntur; de quibus scriptum legimus : CONCEPIT DOLOREM, !ET PEPERIT INIQUITATEM. Omnis enim homo concipit, nec ullus

potest lesse sine conceptu : sed alii concipiunt de Christo, alii de diabolo. !Sicut enim de illis qui a diabolo concipiunt dicitur : CONCEPIT DOLOREM,

!ET PEPERIT INIQUITATEM, ita et de

illis qui ab Spiritu sancto concipiunt scriptum est : A TIMORE TUO IN UTERO ACCEPIMUS, ET PARTURI!VIMUS, ET PEPERIMUS SPIRITUM SALUTIS TUAE. 4. Haec enim quae diximus, fratres carissimi, qui diligenter ladtendit, Non nocent, si non placent mala praeter-

ita.

et supradicta mala

aut fuisse in se, aut forsitan

adhuc esse (596) cognoscit, cito se corrigat. Non enim nocent mala praeterita, si non !placent : adhuc enim est paenitendi et corrigendi locus. Nondum facta est illa disiunctio aliorum ad dexteram, aliorum ad sinistram ; !nondum apud inferos sumus, ubi est dives ille sitiens, et stillam *desiderans. Audia-

mus dum vivimus, corrigamur : non concupiscamus !res alienas, et inpraegnati tumeamus ; nec velimus pervenire ad lllas, et eas adipiscendo tamquam filios osculemur. Quando enim !concupiscit aliquis rem alienam, sicut iam dictum est, anima sua !quasi concepisse videtur : si vero quod concu(393) 1?preparatus Z G$ 1? expoliavit] vestitum praez. Z GS? vae Z G8 3? accepimus] accipimus IW Z ; concepimus cer. eum zAug parturivimus] W' Z G9 /Aug; ozz. cet.

?? male] 80:sqreg

3! tuae] ozz. W' Aug

(596) ? placent] tunc praecipue si multis elemosinis fuerint expiata zzser. Z G9 ? disiunctio] depunctio G?, for. bro deiunctio —— 9? corrigamus G$

(595)

U auditu malo] C£. Ps. x11, 7.

(596)

15v Nom comment.

eniz

nocent etc.]

1 bibere] Matth. 25, 41. 42.

E

Pseudo-Hieronymi

?6 Iniguitater] Ps. 7, 15. 3! 75e] Esai. 26, 18.

in Marc.: cf. Rev. Bénéd. xxvir (1910) p. 358, not. 1.

SERMO CLIV.

631

piscit per aliquam "calliditatem aut nequitiam potuerit obtinere, quasi natum filium osculari ac nutrire cognoscitur. Non ergo sic amemus ista terrena, !fratres, ut perdamus caelestia. Mutandum est cor, levandum est !cor : non hic habite-

mus iam corde. Mala regio est amor mundi : !sufficiat quod hic adhuc in carne esse videmur. Audiamus apostolum dicentem: SI SURREXISTIS CUM CHRISTO, QUAE SURSUM SUNT SAPITE, IQUAE SURSUM SUNT QUAERITE, NON QUAE SUPER TERRAM. Non enim apparet quod vobis promissum est : iam paratum est, sed non videtur. !'Concupiscendo inpraegnari vis ? Hinc inpraegnare : concupisce vitam l'aeternam, ad quam te invitat deus, ipsa sit spes tua; certus erit ?partus tuus, non erit avorsus. Non temporaliter amplecteris quod !pepereris, sed in aeternum possidebis. 5. Quod enim promissum est, sine dubio dandum est, sed adhuc retro est : non dabitur modo, sed dabitur postea. Videte iam quanta !data sint, fratres : quis illa vel numerare praevalet ? De omnibus ?*enim rebus, quae nobis in scripturis divinis promissae sunt, una !tantummodo remansit. Deus enim, qui nobis in tantis rebus verum !dixit, in una nos fallit ? Scriptum est de ecclesia quia erit, et videtur !quia est scriptum est de idolis quia non erunt, et videtur quia non Isunt : scriptum est quia perdituri erant Iudaei regnum, et videtur : 9scriptum est de hereticis quia futuri erant, et videtur : scriptum est !de die iudicii, scriptum est et de praemiis bonorum, et de poena !malorum ; nemo

se circumveniat,

fratres, quomodo illa omnia vene!runt quae promissa sunt, ita et dies iudicii et malorum poena et iustolrum praemia sine ulla dubitatione ventura sunt. Et ideo unusquisque (597) nostrum, dum licet, et cum dei adiutorio in potestate nostra consistit, let peccata vitare, et quod bonum est exercere contendat ; ut cum ille dies terribilis et metuendus advenerit,

non cum impiis et peccatolribus perenni incendio concremetur, sed cum iustis et deum timentibus pervenire ad aeternum praemium mereatur. Quod ipse praestare !dignetur, cui est honor et imperium in saecula saeculorum. Amen.

(596) 15 resurrexistis I 74ug ;consutrex. G9 Cail/ 29 avorsus] ;//a W' Z G* 7! peperis Z/Zezz mis. ?3 jam] etiam W Z G? ?6 nobis] ozz. p ?7 quia erit] oz. Z Caill (597) 5aeterna praemia Gt! ; aeternam beatitudinem I 55d: doxo]og. om. Z

(596)

16 ferrg77] Col. 5, 1. 2.

Mala regio, amor

mundi.

Praedictiones Dei iam im-

pletae

de reli-

quis securos nos faciunt.

632

S. CAESARII

CIV

Collect. : additur undecimo loco in multis codd. collectionis M, ut puta M?:3-7-81011; similiter in collect. Vatic. Regin. 140 (K*), 'Tolos. 162-215 (K$), et in A15 (cod. Carthusiae Portarum) recepta est. Edit. : Holste, Cod. Regul. I, 497 «incerti auctoris» ; MBP. VIII,

865 (fragmentum

dx«é$aAov),

et XXVII,

342;

p, 229.

It

librorum mss. testimonio, et ex dicendi genere homiliam Caesario Maurini iam dudum iure restituerunt.

SERMO

In quinque virginibus

quin-

que sensus intellegendi.

SANCII CAESARII EPISCOPI DE DECEM VIRGINIBUS.

In lectione quae nobis recitata est, fratres dilectissimi, audivimus *dominum dixisse : SIMILE EST REGNUM CAELORUM DECEM VIRGINIBUS, lQUAE ACCEPTIS LAMPADIBUS EXIERUNT OBVIAM SPONSO ET SPONSAE. !Hoc si secundum litteram tantum intellegimus, nimium durum !videtur et asperum : absit hoc a sensibus nostris, ut vel de domo !cuiuscumque etiam pauperis christiani tam parvus numerus veniat Pad vitam aeternam. Et ideo quia nulla ratione secundum litteram !intellegi debet, quia et revera ipse dominus similitudinem esse dixit, !requiramus quare quinque dictae sunt fatuae et quinque prudentes. !Illae enim quinque prudentes significant omnes sanctos, qui cum !Christo sunt regnaturi ; et e contrario illae quinque fatuae figuram ?»videntur habere christianorum malorum, qui sine operibus bonis !de solo tantum christiano nomine gloriantur. Ideo autem et illae !fatuae quinque, et illae prudentes quinque dicuntur, quia quinque !sensus in omnibus

hominibus

esse probantur

: visus, auditus, gustus,

lodoratus et tactus. Et quia per istos sensus velut per quasdam ianuas ?»vel fenestras aut vita aut mors ingreditur ad animam nostram, de !quibus et propheta dixit INTRAVIT MORS PER FENESTRAS VESTRAS, ideo (598) et ibi quinque virgines (597) ? Caesarii] smozzine ascribunt cum M?-3-7191 6j; pulti 1? dicentem M? 1354: nostris 454. pauperis] ozz. M? domo] una aZ4. K? 1 christianis ut tam M?

(897)

?9 malorum] ozz. K?:9

11 sbonsae] Matth. 25, 1.

?6 vestras] nostras K9 M*-* ; ozz. M?:3

?8 ves?rgs] Hier. 9, 21.

SERMO CLV.

633

dicuntur prudentes, quae istis sensibus bene lutuntur; et ibi quinque fatuae, quae per istos quinque sensus magis Imortem quam vitam excipiunt.

2. Quomodo autem isti quinque sensus velut quinque virgines ?aut virginitatem custodiant, aut corruptioni subiaceant,

diligentius !requiramus. Si aliquis vir aut aliqua mulier viderit aut filium aut !filiam alienam, servum aut ancillam, et ad concupiscentiam diligenter laspexerit, corrupta est una virgo: quia per oculos, id est, per fenestras !corporis in secretum cordis venenum mortis intravit. Si vero aliquis !?sive religiosus sive laicus homines detrahentes, sermones etiam lotiosos et cantica luxuriosa vel turpia proferentes libenter audierit, let cum delectatione placido auditu susceperit, corrupta est alia virgo. !Si autem non sit contentus mediocribus cibis, sed sumptuosas delicias !quaerat, si semper maliloquio studeat, per iniquum gustum corrupta "est tertia virgo. Quod si etiam odores peregrinos, ut hominibus ad !luxuriam placere possit, diligenter inquirit, quarta virgo est violata.

Quomodo

quinque isti sensus virginitatem

aut

stodiant

cu-

aut

corrumpant.

ISi vero manibus suis aut filios aut filias alienas cum delecta-

tione !propter libidinem tangere voluerit, et vestimenta nimis mollia animo !voluptuoso quaesierit, iam etiam quinta virgo corrupta est. Hoc ?*enim ordine isti quinque sensus velut quinque virgines in hominibus !corrumpuntur. Et e contra, dum animae sanctae istos quinque sensus, lid est, visum auditum gustum odoratum vel tactum ab omnibus l'inlicitis refrenant, et ad ea quae sunt licita vel legitima sobrie et !caste relaxant, quinque sensuum virginitatem custodiunt. Ideo ?»quinque virgines homines bonos significant, et aliae quinque eos !qui mali sunt praefigurant. 3. Et revera, fratres carissimi, quid prodest viro vel feminae, !'clerico vel monacho vel sanctaemoniali, si in corpore

virginitas !custoditur, quando per malas concupiscentias cordis integritas vio?latur ? Quid prodest, in uno membro praeferre castitatem, et in omni!bus habere corruptionem? Nam et illi virgines qui agnum secuntur, !si diligenter adtenditis, non propter hoc secuntur agnum, quia solam !virginitatem

corporis

servaverunt.

Denique,

cum

dixisset

HI SUNT

IQUI SE CUM MULIERIBUS NON COINQUINAVERUNT, secutus adiunxit : (599) ET NON EST INVENTUM IN ORE EORUM MENDA(598)

$ aliqua] ozz. M?

maleloquip

?!e contrario M? suam

K? yp

? filiam] add. aut u

alienum p

^ periniquum gustum] ozz. M?:3-?

?3in]icitis] add. rebus K? &

?8 sanctimon.

ji

39s1-omnibus]

refrenant] add.linguam add. sensibus

K? p ; ille M? K$ qui] K? i ; quae M? K$ 34 se] ozz. K$ runt] inquinaverunt K? p; sunt quoinquinati K9 (898) 9^ coigauinaverunt ] 14, 4-

Apoc.

(899)

14 ma]iloquio]

15 52: ad juxutiam] ozz. M?:3-? M?

31 illi]

coinquinave-

1 451] Apoc. t4, 5.

De

sola

poris

cor-

virgini-

tate nemo praesumat.

634

Melior humilis coniugata,

quam virgo superba.

S. CAESARII

CIUM, SINE MACULA SUNT. !Qui ergo de sola corporis virginitate gloriatur, diligenter adtendite !quia, si mendacium diligit, cum illis sanctis virginibus Christum !sequi non poterit. Nulla ergo virgo de sola corporis virginitate prae?sumat ; quia si inoboediens fuerit aut linguosa, ab illo thalamo sponsi !caelestis se noverit excludendam. Cum ergo virgo centesimum leradum teneat, et mulier coniugata tricesimum, melior tamen est Icasta et humilis coniugata quam virgo superba : illa enim casta et 'humiliter marito serviens tricesimum gradum possidet, virgini Ü"superbae

nec unus

remanebit ; et in utrisque

impletur quod ait !psalmista : TU POPULUM HUMILEM SALVUM FACIES, ET OCULOS SUPER!BORUM HUMILIABIS. 4. Et quia totam ecclesiam catholicam beatus apostolus virginem !vocavit, non solas in ea considerans corpore virgines, sed incorruptas !^omnium desiderans mentes, ita dicens : APTAVI VOS UNI VIRO VIRGINEM !CASTAM EXHIBERE CHRISTO, non

Omnium marum

aniet to-

tius ecclesiae catholicae sponsus est Christus.

solum

sanctaemonialium,

sed etiam

!omnium

virorum

vel mulierum animae, si et castitatem in corpore, let in illis supradictis quinque sensibus virginitatem corde servare lvoluerint, sponsas se Christi esse non dubitent. Non enim corporum, ?'sed animarum sponsus intellegendus est Christus. Et ideo, fratres !carissimi, tam viri quam feminae, tam pueri

quam puellae, si virgilnitatem usque ad nuptias servant, et per istos quinque sensus, id est, !visum auditum gustum odoratum vel tactum, dum eis bene utuntur, !suas animas non

corrumpunt, in die iudicii apertis ianuis ad aeternum ?5sponsi thalamum feliciter merebuntur intrare. Illi vero qui et corpora Isua ante nuptias adulterina coniunctione corrumpunt, et postea per !totam vitam suam male videndo, male audiendo, male loquendo, !animas suas violare non desinunt, si eis dignae fructus paenitentiae !non subvenerit, clausis ianuis sine causa clamabunt : DOMINE DOMINE, 9'APERI NOBIS ; et audire merebuntur : AMEN DICO VOBIS, NESCIO !VOS UNDE SITIS. Haec ergo, fratres, si et clerici et laici et monachi et

sanctaemoniales adten(600)dimus, cordis auxiliante mur IN TENEBRAS (599)

et in coniugiis positi fideliter et diligenter et cum castitate corporis etiam integritatem Idomino custodimus, non cum fatuis proicieEXTERIORES, !UBI ERIT FLETUS ET STRIDOR

? gloriantur K? gu

3 casta 2^ /oco] caste Ku

cet.

adtendant K? yu — !* dicit K? p

18 corde] K$ ; concordiae K? ; ozz. i.

recte coni. Fessler ;vivendo codd. omnes yu

K$ ; fructuosa et ' digna paenitentia M?

35sediligunt... poterunt K? pu

16 sanctaemonial.] K?consf. ;sanctim.

?5 i]le v. quae K9

?? videndo]

?35d- digna (ozz. fructus) penitentia

3! et Jaici] ozz. K*

3? sanctaemo-

niales] K?:8 : sanctim. cef.

(599) V buriliabis] Ps. 17, 28. 16 Chris?o] II Cor. 11, 2.

39 nob;;] Matth. 25, 11. SU grs] Ibid. x25 c£. Duc-15, 125.

SERMO CLVI.

635

DENTIUM ; sed cum sapientibus ad spiritales Inuptias intromissi

audire merebimur : EUGE, SERVE BONE ET FIDELIS, »INTRA IN

GAUDIUM DOMINI TUI. Quod ipse praestare dignetur.

CPVI Collect. : M in Suppl. codd. M?3-*931 ; item in 415 (cod. Portarum) et Vatic. Regin. r40 (K?). Tolos. 162/215 (K$). Edit. : Holste, Cod. Regul. I, 499 ; MBP. VIII, 865. et integrior XXVII, ' 343; p. 76. Videtur sermo secundis curis a Caesario in usum praecipue sanctimonialium elaboratus esse, qualis fere in progenie M? A1? K?-$ repraesentatur, ideoque textum quem hic exhibemus Maurinorum textu et integriorem esse et emendatiorem primo aspectu apparebit. Ceterum neque de auctoritate alterius huius de decem virginibus homiliae ulla dubitandi ratio est.

ITEM

SERMO SANCTI CAESARII DE DECEM VIRGINIBUS.

In lectione evangelica

quae

nobis

EPISCOPI

de decem

virginibus

recitata lest, fratres dilectissimi, dictum est quod oMNEs VIRGINES ORNAVERUNT PLAMPADES SUAS; sed fatuae non

habuerunt oleum cum lampadibus !praeparatum, PRUDENTES VERO SUMPSERUNT OLEUM IN VASIS SUIS. lMORAM AUTEM FACIENTE SPONSO DORMITAVERUNT OMNES ET DORMIERUNT. IMEDIA AUTEM NOCTE CLAMOR FACTUS EST MAGNUS : ECCE SPONSUS !VENIT, EXITE OBVIAM EI. TUNC SURREXERUNT OMNES VIRGINES

ILLAE,

!SET ORNAVERUNT

LAMPADES

SUAS ; et cum

fatuarum virginum lampades lextinguerentur, rogaverunt reliquas, in quarum vasis erat oleum, !ut eis darent de oleo suo, et illae dixerunt

: NE FORTE

NON

SUFFICIAT

!NOBIS ET

VOBIS ; SED ITE POTIUS AD VENDENTES, ET EMITE VOBIS. DUM lAUTEM IRENT EMERE, VENIT SPONSUS; ET QUAE PARATAE ERANT, INTRAVE?RUNT CUM EO AD NUPTIAS, ET CLAUSA EST IANUA. VENERUNT POSTEA !RELIQUAE VIRGINES, ET DIXERUNT: (600)

3 ubi e. f. e. s. dentium] codd. omnes ; om. yu

codd. M?-7-8339 g]ijgue bene multi

9$ Caesarii] mozzine inscribunt

^ 19949 cum lamp. praeparatum] lampadibus

necessarium K?$ 13 magnus] codd. oznes ; oz. qu 16 re]iquas] add. virgines Kap in q. v. e. oleum] oz. K?.$ Je T zs EUG dixerunt] responderunt] K?$ 18sed]| M?:* K*8 » 05, p 195d*jntroierunt K? ?9 cum illo K2:6 ?! et dixerunt] K**; dicentes p cef. domine] sezze] M*?4 K? ; bis

M57? y,

(600) 3 den?iug] Matth. 22, 15 al. 5 zjj] Matth. 25, 21. 23.

15 25] Matth. 25, 4. 5. 6. 7. ?1 nobis] Ibid. 9. 1o. 11.

De

parabola

decem

virgi-

num antiquorum patrum expositio.

636

S. CAESARII

DOMINE, APERI NOBIS. Quibus (601) responsum est : NESCIO VOS UNDE SITIS. Quid autem ista significent, !fratres carissimi, secundum quod in antiquorum patrum expositione legimus, breviter caritati vestrae suggerimus. Non ideo dictae sunt Iquinque virgines, quia tam parvus numerus futurus sit in vita aeterna, ?sed propter quinque sensus, per quos aut mors

aut vita ingreditur lad animam nostram : quibus aut male utimur, et corrumpimur; laut certe bene utentes, virginitatem animae custodimus. Illud quod ait, !lsPONSO MORAM FACIENTE DORMITAVERUNT OMNES ET DORMIERUNT, !somnus ille mortem significavit. Denique sic et apostolus ait : DE I1ÓDóORMIENTIBUS AUTEM NOLO VOS IGNORARE, FRATRES. Media

nox, lquando clamor magnus factus est, significat diem iudicii. Propter lignorantiam dictum est media nox, quia nemo scit quando aut qua !hora dies iudicii veniat. 2. Quod autem omnes virgines ornaverunt lampades suas, et !^illae fatuae habuerunt

Quantum

cuique

olei

opus

sit, ut innumerabilia pec-

cata redimat.

aliquid olei, sed tam parum fuit,

ut eis sufficere !non potuisset : denique statim extingui coeperunt. Unde quantum !possumus cum dei adiutorio laborare debemus, fratres dilectissimi, !ut quia in oleo misericordia vel caritas intellegitur, tantum reponamus !in vasis animarum nostrarum, quantum nobis sufficiat in aeternum. ??"Nemini sufficit parum, fratres carissimi, nisi qui forte prae paupertate

Iplus dare non praevalet: plena animae lucerna opus est, ut per caritatis loleum lumen nostrum luceat in aeternum. Cui deus dedit largiorem !substantiam, quantum potest, laxet manus ad elemosinam, nec credat !quod ei possit sufficere parum ; sed consideret unusquisque ex eo ?*tempore quo sapere coepit, quantum debeat pro his quae male cogiltavit, male locutus vel male operatus est ;adtendat multitudinem !peccatorum, et singulorum pretia diligenter adpendat : videat quantum lpro mendaciis, pro iuramentis, pro periuriis, pro maledictis vel detrac!tionibus, pro ebrietate, pro gula atque luxuria, pro cupiditate, pro ?'invidia atque superbia, pro cogitationibus sordidis, pro sermonibus !otiosis. Consideret ergo unusquisque ista omnia et his similia, quae !nec numerari possunt, et tunc agnoscet quantas eum elemosinas (602) opor(601)

1 responsum] K*?:8 ;dictum y cef.

vos unde sitis] K?-5 M5-* (cf. bozzil.

praec. n. 4) ;unde sitis (om. vos) M??-* ;unde estis vos p. 1-7 Quid autem sq. custodimus] K?:5 ; om. y cet. ? significavit] M?*?:5 K*-6 -sienificat M9:9:6:0 1; 1? nolo] K?:5 ;nolumus p cef. ?? nox] nocte K9 *x lampadas M? suas] inser. ostenditur quod u io-tamie Kas6 07r) 16 non potuisset] K?; omnino

non

posset

gu

extinguere

?! quantum] add. debeat yu p cet.

SLenvol a6

M?:3-4

*^sed]

add. se

p, si M?:3:4

?9 5? pro cupiditate p. i. a. superbia] K?*9 ; ozz.

077 EID

(601) l unde sitis] Matth. 25, 12. 3 dorgierunt] Ibid. 5.

19 fratres] I "Thess. 4, 12.

SERMO CLVI. teat exercere

: cum

637

enim, etiamsi totum

demus,

nisi prae-

ponde!raverit dei misericordia, redimere cuncta peccata non valeamus, vel 'humiliter contrito et conpuncto corde quantum possumus faciamus ; let non pro laude humana, sed pro dei amore et vitae aeternae contem?platione faciamus. 3. Quod autem dixerunt virgines fatuae sapientibus DATE NOBIS DE lOLEO VESTRO, et illae responderunt NE FORTE NON SUFFICIAT NOBIS !ET VOBIS, hoc prae timore est humiliter dictum ; quia tantus terror let tanta examinatio erit in die iudicii, ut etiam illi qui oleum miseri'?cordiae se intellegunt abundantius praeparasse, metuant ne eis non !possit ad omnia peccata redimenda sufficere. Illud vero quod dictum est, rTE POTIUS AD VENDENTES, ET EMITE VOBIS, potest hoc de pauperibus lintellegi. Ipsi enim sunt negotiatores, qui oleum animarum lampadibus !necessarium vendunt : per ipsos enim hoc negotium Christus exerP?cere consuevit ; in ipsis enim accipit terrena, ut reddat caelestia : laccipit caduca, repensaturus aeterna. Denique sic ipse dixit : QUAMDIU !FECISTIS UNI EX

Olei venditores, pauperes sunt,

MINIMIS ISTIS, MIHI FECISTIS. Lampades autem animae lintelleguntur : vasa autem illa, ubi oleum reservatur, conscientiae Ibonae significantur. Quid est autem, oleum in vasis habere,

nisi ?intus in conscientia opera bona recondere ? Et quia opera bona ali !faciunt pro dei amore, ali vero pro cupiditate laudis humanae, virgines lllae fatuae, et quod in corpore virgines erant, et quod se vigiliis !'psalmis lectionibus vel orationibus exercebant, totum hoc pro laude !humana, non pro deo vel pro aeterna beatitudine faciebant ; ideo ?*morte interveniente,

ubi ab eis cessavit laus hominum,

simul illis

defecit et oleum. Nam illud quod eis dictum est, ITE POTIUS AD

VEN!DENTES,

ET EMITE

VOBIS,

potest

et sic accipi, ut

vendentes intellegantur !adulatores, qui fictis laudibus eos qui opera bona pro humana gloria !facere videntur extollunt : denique, qui pro humana laude boni ?aliquid facit, si eum nemo laudaverit, omnino non facit. Unde intelle!gitur quod omnes qui laudes humanas accipere cupiunt, quod in (603) opere dei exercere videntur, humanis adsentationibus vendunt, (602) lcum enim] K*9; qui gu cum dei adiutorio laboremus K?

? valeamus] possumus p 3 faciamus] * amote] K?:5 ; praecepta M?-*-5 ; praecepto

u (o ex a corr. MS?) 5 prae timore] cogi. ; pro timore K*$; timore M?" ; aestimo p est]oz. u 20 OD] VL2EK 2560700 77 IY 13 enim] ozz. p. WT Get ut reddat c.a. caduca] K?9 ;ozz.u — 1? ubioleum] K*:* prosequuntur : iubemut ha-

bere, quid aliud significant (significat K?) nisi intus in consc. o. b. recondere ? ?2 fatuae] K?9 ; ozz. 28-90 3dulatores 254. non facit] Paec in K?:9, quorum loco p. et cet. brevius : illi qui virgines fatuas blandis adulationibus praedicant (603) lopera K? (602) ? vesfro] Matth. 25, 8. 1? yobis] Ibid. 9. 4

1? fecistis] Ibid. 40.

C. II

seu etiam adulatores.

638

Cum integritate corporis actus vitae christianae

coniungendi.

In ecclesia apes sunt et vespae, adiutores Christi et defensores diaboli.

S. CAESARII

laccipientes vanam laudem, et praemia aeterna perdentes. Illae autem !virgines quae oleum habuerunt in vasis suis, omne opus bonum !intus in conscientia posuerunt, quia hoc non pro laude humana, 5sed pro misericordia divina fecerunt. 4. Haec ergo fideliter cogitantes, fratres carissimi, quia parabola lista ad universam ecclesiam pertinet, qui non possunt servare virlginitatem corporis, integritatem. custodiant cordis : ut si ad coronam !martyrum sive virginum non potuerint pervenire, vel omnium pecca'torum indulgentiam mereantur accipere. Virgines vero, quae integriltatem corporis deo auxiliante

custodiunt,

totis viribus

cum

dei adiu!torio

laborare contendant verbositatem fugere, detractionem vel Imurmurationem velut diaboli venena respuere, invidiae vel superbiae !morbum quasi antiqui hostis gladium pertimescere, oboedientiam !5*humiliter retinere, numquam senioris praecepta contempnere, lectioni let orationi insistere ; si infirmitas non prohibet, ad vigilias cum omni alacritate consurgere; sive 1n ecclesia, sive in convivio, sive in aliquo!libet loco semper quod ad oboedientiam vel ad humilitatem pertinet Istudeant ex ore proferre : si tristem viderint, consolentur; si inoboe?dientem agnoverint, castigare non cessent. 5. Et quia in omni professione et boni inveniuntur et mali, et lin ecclesia Christi, quae nunc areae similis est, non solum triticum !sed etiam palea repperitur, et ibi inveniuntur, quod peius est, non !solum laici sed etiam et clerici et monachi vel sanctaemoniales ita ?*neglegentes et tepidi, ut non velut spiritales apes dulcia animarum !mella conficiant, sed velut crudelissimae vespae venenatis linguae !aculeis fratrum vel sororum corda percutiant. Isti tales non adiutores !Christi, sed defensores diaboli esse probantur. Qui si forte viderint fratrem. vel sororem contra seniorem superbum existere, non solum ??non student mitigare, sed magis malignis sermonibus ad maiorem leum furorem conantur accendere, dicentes,

quod hoc nec possit nec (604) debeat diutius sustinere : hortantur etiam ut ita senioribus suis cum !grandi amaritudine aut furore respondeant, ut ipsis senioribus pae!niteat, quare (603) ^in conscientiam M?:8 j, humana] K*$ ; oz. y. cef ? vel] saltem velp 1? accipere] add. K**9 : prestante domino nostro Iesu Christo, e de is quae supersunt alteram faciunt. bomiliam, cui in. K? praescribitur : SY NIS HIC EAM DIVIDE ; //a e£iazz in Parisino 2463

tiqui] K?* ; ozz. y. cet.

1254: ye] murmurationem] ozz. K*9

35 retinere] K?:8 ;custodire cer.

— 1* an-

praeceptum M?-?

Y? ecclesia] K?:5 ; oratorio p cef. sive in convivio] K?5 ; ozz. u cef. 1? sa g]jquolibet] opzizze M*?, alicolibet (corr. s. /. alio colibet) K? ; alio quolibet p cer.

?? quae n.a. similis est] K*** ; ozz. peer.

?3 palea repperitur] K?:5 ; paleae repe-

riuntut p cef. et ibi] K?5 ; ozz. y cet. ?3 50^ non so]um ]. s. etiam et] K? ; 072. |.Ced. ?* vel sanctaemon.] K?:5; et sanctimon. p. cef. ?? ve] sororem] K*5 : oz. y cet. superbum] K?5; superbos y cef. 39 non stud.]non oz. p. magis] ozz. K?:$ (604) lita] e Kaso dista L-? suis cum 4q. senioribus] K**$ ; oz. y propter

bomoeotel.

SERMO CLVI. eos paterna pietate ammonere

639

vel castigare voluerint.

!Sed

quia in omni proposito, sicut iam diximus, non solum sunt *adiutores vel ministri diaboli, sed sunt etiam vasa Christi

et iustitiae !defensores, quoscumque adiutores diaboli ad inoboedientiam vel !superbiam callida susurratione succendunt,

adiutores

Christi

blanda

!adhortatione

et sancto

ac

salubri consilio ad humilitatem vel mansue!tudinem revocare contendunt. Illi ingerunt mortem, isti vitam : '*illi venena, isti antidotum ; illi faciunt vulnera, isti procurant medi!camenta :

illi perditionem, isti salutem : illi furorem, isti mansuetudiInem ; illi superbiam, isti humilitatem docent : illi iniuriam,

isti patientiam : illi odium, isti caritatem. Sed quantumlibet faciant

!mali, plus tamen

praevalent

Christi medicamenta,

quam diaboli !?vulnera. 6. Illi enim qui in clero vel in monasterio positi et se et alios lad superbiam erigunt, velut pharetrae sagittis diaboli plenae simpli!cium corda percutere, et omnem in eis humilitatem vel mansuetudi!lnem conantur extinguere. Sed quia deo propicio in medio palearum "invenitur et triticum, animae sanctae, quae velut armaria Christi !spiritalibus antidotis plena esse probantur, quicquid illi vulneraverint, !caelestibus medicamentis adpositis curare non desinunt, dicentes !cuicumque superbo : Noli superbire, frater, quia scriptum est : ISUPERBIS DEUS RESISTIT ; noli irasci, quia scriptum est : IRA IN SINU ?5INSIPIENTIS REQUIESCIT

; et iterum : IRA VIRI IUSTI-

TIAM DEI NON OPE!RATUR. Si forte inoboedientem viderint, blande et humiliter dicunt : !Noli esse inoboediens, frater,

quia scriptum est : OBOEDIENTIA SUPER !SACRIFICIUM, et apostolus clamat : OBOEDITE PRAEPOSITIS VESTRIS, !ET SUBIACETE EIS, QUIA IPSI VIGILANT PRO ANIMABUS VESTRIS TAMQUAM SRATIONEM REDDITURI. Ístae animae deo plenae si tepidum aut negle!gentem viderint, velut de spiritali armario, id est,

de corde bono !prolatis medicamentis ad conpunctionem conantur accendere. Si 'detrahentem vel murmurantem viderint, dicunt ei illud beati apo!stoli : NEQUE MURMURAVERITIS,

SICUT QUIDAM EX IPSIS MURMURAVERUNT, (605) ET PERIERUNT AB EXTERMINATORE ; neque detrahatis, quia scriptum lest :

(604) 5*4 sed sunt z;4. adiutores diaboli] K?:9 ; ozz. p cet. parifer propter bozmuoeotel. ? illii. m. i. vitam] K$ zuus 10315 j]lj venena zs4. diaboli vulnera] K^ ;om.y cH.

18 omnem] cod. ; caritatem p — ?* ex ipsis] eorum p

(603)

1 detraxetitis p

(604)

?4 re5j57;7] Iac. 4, 6; I Petr.

$216:

?8 saerificium] I Reg. 15, 22.

39 reddituri] Hebr. 13, 17.

25 regutescit] Eccle. 7, 10.

(605)

25 50- oberg?ur] Iac. 1, 20.

IO.

lexzerzzinatore]

i Cot.

ro,

Animae

san-

ctae quomodo percussa sagittis diaboli corda curare conentur.

640

S. CAESARII

QUI DETRAHIT FRATRI SUO, DETRAHIT DETRAHIT !FRATRI SUO, ERADICABITUR.

LEGI; et alibi : QUI Et per hanc sanctam

ammonitionem a !maliloquio deterrentes, ad laudandum deum eos incipiunt provo?care. Si verbosum vel contentiosum agnoverint, medicamentum

!taciturnitatis adponunt, dicentes

illi quod in veteri testamento est !scriptum : AUDI, ISRAHEL, ET TACE ; et illud, quod de domino salvatore !prophetatum est : SICUT AGNUS CORAM TONDENTE SE OBMUTESCET, !ET SICUT MUTUS NON APERUIT OS SUUM ; et illud : OMNE VERBUM OTIOlÜgUM, QUOD LOCUTI FUERINT HOMINES, REDDENT DE EO

RATIONEM IN !DIE IUDICII. Talibus ergo et his similibus medicamentis, quicquid !vasa diaboli studuerint vulnerare, vasa Christi contendunt et conantur !ad sanitatem reducere. Sive ergo clericus, sive monachus, sive sanctae!monialis, consideret

conscientiam suam ; et si bene loquendo adiuto'?rem et defensorem iustitiae se esse cognoscit, gaudeat lgratias agat, et ipso auxiliante perseveret usque in quia non !qui coeperit, sed qui PERSEVERAVERIT, HIC ERIT. Qui vero per !superbiam, per inoboedientiam vidiam adiutorem vel vicarium

Dum tempus est, remedium in diem neces-

sitatis acquirendum.

Christi et deo finem; SALVUS vel in-

!diaboli esse se sentit, doleat

de praeterito, caveat de futuro, et per *humilitatem construat, quod superbiae tyrannis destruxerat : quod liracundia succenderat, mitiget mansuetudo : quod malitia vel ino!boedientia exasperaverat, caritatis dulcedo conponat; et dum adhuc lanima illa tenebrosa, quae diabolo servire consueverat, in isto

mortali !corpore retinetur, remedium sibi in die necessitatis adquirat : ut ?5de sinistra translatus in dexteram cum ovibus Christi

mereatur

REGNUM,

audire

: !VENITE,

QUOD VOBIS PARATUM

BENEDICTI,

PERCIPITE

EST AB !ORIGINE MUNDI. Et

licet haec ita sint, fratres, hoc tamen oportet, lut nec boni de

sanctis meritis extollantur, nec ill qui mali fuerint !nimia desperatione frangantur : sed et illi humiliter perseverent in (606) bonis, et isti cito corrigantur a malis ; ut cum dies iudicii (695) ? se: detrahit legi e. a. q. d. f. suo] oz. j ob boroeotel. 3-4 et per hanc 4sq. et si bene] Jocum primum in fextu mutilum ac depravatum Manurini postea ex codice Portarum restituerunt, cui concordant etiam nostri M?-* K?-9 359: 3 maliloquio deterrentes] ozz. M?-? $in vet. test.] oz. K?:$ $54 obmut. e. s. mutus] oz. K?-6 ? aperiens H9 p 1? contendunt et] M?-? p ; oz;. K?:8 13 50 san-

ctaemon.] M? K? consi. ; sanctimon. cef. finem p

hic] ozz. K?:9

!' perseveraverit] ad. usque in

?? superbiae tyrannis] cozi. ; superbia tiranni K*;

' superbiae tyrannide K?; per superbiae tyrannidem M?-* p

?1in diem K?

?' fratres] ad. dilectissimi p, carissimi M?*

(605)

? Jegi]lac. 4, 11.

HU fndicij] Matth. 12, 36.

3 eradicabitur] Prov. 20, 13 gt.

MerraNtattbWtoN220:0245

? ace] Deut. 27, 9 gt. 8 obzutescet] Esai. $3, 7. ? 54477] C£. Ps. 37, 14.

19 de futuro] C£. Aug. ep. 211 in fine. ?! zundi| Matth. 25, 34.

12»

SERMO CLVII.

641

venerit, let bonos coronare possit vita integra, et malos valeat excusare correcta : !praestante domino nostro Iesu Christo, qui cum Patre et Spiritu !sancto vivit et regnat deus in saecula saeculorum. Amen.

CEVID Collect.: Wjrs5. et mss. B8 H7:81918 etc. praeter Colbertinum quendam codicem, cuius variantes lectiones afferunt Maurini (Colb). Edit. : veter. Augustini edit. de Sanctis 38 ; App. Maur. y 77. In antiquioribus codicibus tertiae feriae Rogationum assignatur ; in omnibus vero num. 4 versus fere duodecim desiderari mirum est, qui tamen plane Caesarium sapiant: quare autem meticulosis amanuensibus displicuerint, ratio in promptu est, si consideretur, quid ibi de « multis episcopis, clericis malis, monachis cupidis vel superbis, sanctimonialibus et viduis iracundis, superbis vel cupidis » à contionatore audenter dicatur. Igitur bene nobiscum contigit, ut ex ignotis libris mss. per veteres Augustini editores locus integer traditus sit.

POMELIACSANCIICCAESARIL EPISCOPI: DE LECTIONE EVANGELICA, !UBI AIT : VENITE BENEDICTI, PERCIPITE REGNUM; !IN DIE TERTIA ROGATIONUM.

Modo

cum

evangelica

lectio legeretur,

fratres carissimi,

audivimus !dicentem dominum : VENITE BENEDICTI, PERCIPITE

REGNUM, QUOD VOBIS PARATUM EST AB ORIGINE MUNDI. Ut ergo istam vocem deside!rabilem audire, et ab auditu malo possitis evadere, totis viribus deo l'auxiliante contendite hanc lectionem divinam et in domibus vestris !frequenter legere, et in ecclesia libenter et oboedienter audire. Sicut lenim vox illa desiderabilis est, per quam dicitur misericordibus !*vENITE BENEDICTI,

PERCIPITE

REGNUM,

ita e contrario

sterilibus et

linmisericordibus metuenda est et valde terribilis, quam audituri !sunt, quibus dicendum est : DISCEDITE A ME, MALEDICTI, (608) 5 Caesarii] sozzen praeferunt Corbeienses duo Maurinorum, nobis F1"-5 "1m d. t. rogationum] B? 8$ evangelica lectio] W/ H1? B? ; evangelium p 9? benedicti] patris mei 244. i H audito B! 1? adtendite p 250 et in domibus 45g. audire] W' B9 Colb Maurtnorum ; ordo verborum in y. et cet. codd. perturbatus esf Ixtclevetc gu l5sterilibus] W/ B8 Colb; sceleratis edi;. indecl inmiser.] Co/b edit. ; om. W/ B* H* 1653 audituri sunt] adZ. inpii W/ B? 1? quibus d. est] ozz. V discedite] a4. inquid W' B? (606)

19 5/,54;| Matth. 25, 34.

Lectio ista etiam in domibus frequen-

ter legenda.

642

S. CAESARII

IN IGNEM !AETERNUM. Avertat hoc deus a nobis, fratres carissimi, et ab auditu !malo nos liberare dignetur ; ut in nobis

inpleatur illud quod scriptum ?"est : IN MEMORIA AETERNA ERIT IUSTUS, AB AUDITU MALO NON TIMEBIT. (607) Hoc enim erit auditum malum, quod audituri sunt impii : DISCEDITE lA ME, MALEDICTI, Non te vult percutere, qui clamat : Observa.

Regnum

cae-

lorum nobis, gehenna diabolo praeparata est.

IN IGNEM

AETERNUM.

Inrevocabilis

enim

sententia lerit, quae a piissimo deo ideo multo ante praedicitur, ut a nobis !totis viribus caveatur. Si enim nos deus noster

vellet punire, non ?nos ante tot saecula commoneret. Invitus quodammodo vindicat, qui quomodo evadere possimus multo ante demonstrat ;non enim !te vult percutere, qui tibi clamat: Observa. 2. Considerate tamen quid dicturus est ad dexteram positis : IVENITE, inquid, BENEDICTI, PERCIPITE REGNUM QUOD VOBIS PARATUM PEST AB ORIGINE MUNDI. Advertite, fratres, quia

regnum caelorum !nobis praedestinatum est ; gehenna autem, non nobis, sed diabolo !praeparata est. Denique sic audituri sunt ad sinistram positi : DISCE!DITE A ME, MALEDICTI, IN IGNEM AETERNUM, QUI PARATUS EST, non !dixit * vobis' sed

DIABOLO ET ANGELIS EIUS. 153. Rogo tamen vos, fratres, fideliter et diligenter adtendite et lillam sententiam quam audituri sunt impii, et illam quam audituri !sunt sancti. VENITE, inquid, BENEDICTI, PERCIPITE REGNUM. Quare ? !QUIA ESURIVI, ET DEDISTIS MIHI MANDUCARE ; SITIVI, ET DEDISTIS MIHI !BIBERE, et reliqua. Peccatori-

Sanctos sola

largitas glorificabit, peccatores sola sterelitas condemnabit.

bus autem : DISCEDITE A ME, MALEDICTI, "IN IGNEM AETERNUM : QUIA ESURIVI, ET NON DEDISTIS MIHI MANDUCARE. !Ergo nec illi qui ad dexteram erunt ideo accipiunt regnum quia Inumquam peccaverunt, sed quia peccata sua mundare elemosinis !studuerunt ; et illi qui ad sinistram erunt, non ideo mittuntur in lignem aeternum quia peccatores fuerunt, sed quia peccata sua ?*elemosinis redemere noluerunt. Ac sic et illos sola largitas glorificabit, let istos sola sterelitas condemnabit : quia sicut inpossibile est ut !'ullus homo esse possit sine peccato, sic per dei misericordiam possibile lest ut bonis ope(606) 18 35] hoc add. W/ B? auditu] eorr. ex audito H* ?9 obauditu H* B8 Psalt. Mozar. (607) ! hic.e. e. auditus malus quem FH?:1$ 554: inyitus 454. demonstrat] ozz. B8 et alia passim infra 8 ad dextris W^ 1! nobis praedestinatum est] propter nos Colb 18 50: sitivi e. d. m. bibere] ozz. W' B8 19 50: discedite a. m. m. i. i. aeternum]

W/ H?398

B8;

om.

esutrivi] esurivi enim inquit m

y

? aeternum]

sunt FH? p (corr. ex. acceperunt H?)

tuntur] J/7 B?; mittentur p E1277 97 T9) (606) 18 gefernup;| lbid. 4r. ?0 /j77ebi;] Ps. 111, T.

Quatre ? Znser. H3

quia

?! accipiunt] W/ B8 ; accipient H!$ ;; accepturi regnum]

IW H' Qus spy

?* aeternum] oz;. W/ B8

qu

PEisggtlies

d "ullus] nullus B?

(607) 14 efy;] Matth. 25, 41. 1? hibere| Ibid. 35. ?0 manducare] Ibid. 42.

SERMO CLVII.

643

ribus et praecipue elemosinis se unusquisque redimat !a peccato ; ut non in eo illud impleatur quod scriptum est : IUDICIUM ?'SINE MISERICORDIA HIS QUI NON FECERINT MISERICORDIAM, sed magis !ad eum sententia illa pertineat : BEATI MISERICORDES, QUONIAM IPSI (608) MISERICORDIAM CONSEQUENTUR ; et illud : DISPERSIT, DEDIT PAUPERIBUS,

!IUSTITIA

EIUS MANET IN SAECULUM SAECULI. 4. Et hoc considerate, fratres, pro qua re mittentur in ignem laeternum. Non enim dicendum est : Quia homicidium fecistis, 5quia adulterium commisistis, quia alienam substantiam rapuistis ; !sed hoc solum audituri sunt : QUIA EsURIVI, ET NON DEDISTIS MIHI !'MANDUCARE.

nolite hoc transitorie

cogitare, nec

Rogo vos, fratres,

!credatis quod hoc de

Iudaeis tantum aut paganis vel haereticis fuerit Idictum ; sed

definitissime credite quia hoc Christiani et Catholici, !*qui in malo opere perseverare voluerint, audituri sunt. Ad iudicium lenim non veniunt nec pagani nec haeretici nec Iudaei ; quia de lipsis scriptum est : QUI NON CREDIT, IAM IUDICATUS EST.

Et ideo linter illos qui ad sinistram mittendi sunt, non solum laici erunt, !sed et multi episcopi, quod peius est, clerici mali, vel monachi cupidi !?vel superbi, simul et sanctimoniales et viduae iracundae, superbae !vel cupidae ; et si eis fructuosa paenitentia non subvenerit, audituri !sunt illam metuendam

Ad sinistram! mittendi sunt

multi episcopi clerici mali, monachi et sanctimoniales.

et inrevocabilem vocem : DISCEDITE A ME, !MALEDICTI, IN IGNEM AETERNUM. Sententia ista, si eam fideliter et !cum in-

genti tremore voluerimus audire, ab omni opere malo nos ?"poterit revocare. 5. Dilgenter ergo adtendite quid veritas dixerit : DISCEDITE A !ME, MALEDICTI, IN IGNEM AETERNUM : QUIA ESURIVI, ET NON DEDISTIS !MIHI MANDUCARE. Si in ignem mittitur, qui esurienti non dedit panem !suum, putas ubi mittendus est,

qui tulit alienum ? Si in ignem mitti**tur, qui nudum non

vestivit, ubi mittendus est, qui vestitum expolliavit ? Si cum

diabolo damnatur, qui hospitibus non praebuit domum !suam, putas ubi mittendus est, qui tulit alienam ? Si periturus est, Iqui in carcere non visitavit, qui de illo fiet, qui forte iniuste

in car!cerem misit ? Rogo vos, fratres, hinc adtendite, quam spem habere ?possunt qui mala faciunt, quando illi perituri (607) 3o his] J7 B9 (s.J. corr. illi E17) ; illi FI5 p; ei FI18 fecerint] coni. ; fecefavisto 09 - Trsrersieita HZ JEU Teri m 31 psi] ozz. i. (608) 7-18 nec credatis 24. aeternum] ozz. ozznes codd. hucusque conlati 18 quia sententia ]/ B? ; quia sententiam istam si fideliter H*:5-18 29? rogo v. fratres] om. W hinc] B5 H1? (add. ergo W^) ; hic (607) 30 »isericordiam| lac. 2, 13. (608) ! congeguentur] Matth. 5, 7. ? saeculi ]Ps. 111, 9.

1-29 C£, Pseudo-Hieton. opusc. r3, n. 6 : Migne 30, 172. 7 jndiratus est] loh. 3, 18.

Si in ignem

mittuntur

qui

bona non faciunt, ubi mittendi qui mala faciunt ?

644

S. CAESARII

sunt qui bona non !faciunt. Denique et alio loco dominusterribiliter nos admonet,

FRUCTUM dixit,

Christiani nominis non facit sola dignitas christianum.

BONUM,

quae

facit

!dicens : OMNIS ARBOR, QUAE NON

EXCIDETUR fructum

!ET IN IGNEM

malum,

sed,

MITTETUR.

!QUAE

NON

FACIT

Non FACIT

FRUCTUM BONUM. Hinc ergo possumus evidenter (609) agnoScere, quas poenas arbor spinosa in die iudicii patietur, quando !illa quae fructum non dederit excidetur, et in ignem mittetur. 6. Nemo se decipiat, fratres carissimi, nemo se falsa spe circum!veniat : christiani nominis non facit sola dignitas christianum. ?Nihil prodest quod aliquis christianus vocatur ex nomine, si hoc !non ostendit in opere. Scriptum est enim : FIDES SINE OPERIBUS MORTUA

!EST. Qui enim credit, et bona

opera non exercet, clamat illi scriptura !divina : TU, inquid, CREDIS QUIA DEUS UNUS EST ? BENE FACIS : ET DAEIMONES CREDUNT, ET CONTREMESCUNT. Ac sic qui credunt, et opera 1bona non faciunt, daemonum fidem habere videntur. Et illud dili!'genter considerandum est, quod dominus dicit : QUI AUDIT

MANDATA

!MEA, ET FACIT EA, IPSE EST QUI DILIGIT ME ; et

iterum : SI QUIS DILIGIT !ME, MANDATA MEA CUSTODIT. Si ille diligit, qui custodit, sine dubio, !qui non custodit, non diligit.

Sed et illud valde timendum est, quod !*iterum dominus dicit : QUID PRODEST QUOD DICITIS MIHI * DOMINE !DOMINE ' ET NON FACITIS

Non secundum fidem, sed secundum opera unicuique retribuet Deus.

QUAE

DICO?

Scire

debemus,

fratres,

quia

!nihil

prodest verbis proferre fidem, et factis deserere veritatem. ISicut enim. nobis non placet, si servi nostri verbis se profiteantur !nostra esse mancipia, et tamen non velint inplere opera sua, ita nec ?deo placet, si se quisque christianum verbis tantummodo esse pro!nuntiet, et opera quae Christus fieri iussit inplere dissimulet. Denique !beatus apostolus, cum de reddenda ratione in die iudicii loqueretur, lita pronuntiavit dicens : OPORTET NOS, inquid, OMNES STARE ANTE !TRIBUNAL CHRISTI, UT REFERAT UNUSQUISQUE PROPRIA CORPORIS, PROUT ?5GESSIT SIVE BONUM SIVE MALUM ; et dominus in evangelio : TUNC,

linquid,

REDDET

Non dixit ' secundum

UNICUIQUE

SECUNDUM

OPERA

fidem suam ' sed SECUNDUM

SUA.

OPERA

(608) 3151 hinc ergo p. e. agnoscere] considerate ergo et evidenter agnoscite IV/ (609) brex Eta NDS "scriptura] maiestas H7:8-18 1? daemonum fidem habere videntur] W/ B8 H:838, Caesarii menti ef dicendi modo magis consentanee ;

peiores daemonibus comprobantur p datum

meum

|

117^ Jefe? Jesuc oye pn

(608) (609)

H mandata] B5 W/; verba u — 1? man-

Si ille d. q. custodit] servavit W' B8 ; om. wu

17 fidem] W^ B8 y ; ozz. cet.

33 miffetnr| Matth. 7, 19. $ 50 »roriua est] Iac. 2, 20.

? contremescunt] Ibid. 19. 1? 7e] Ioh. 14, 21.

13 euszodiz] Ibid. 25. 16 4/75 ?] Luc. 6, 46. ?5 "a]457| 11 Cot. 5, 1o. 26 542] Matth. 16, 27.

15 mihi]

SERMO CLVIII.

645

SUA : quia, sicut iam supra dixi, !Iacobus apostolus clamat quia FIDES SINE OPERIBUS MORTUA EST. !Nos ergo, fratres dilectissimi, si poenam evadere, et ad aeternam Y beatitudinem volumus pervenire, non solum credamus in deum, !sed etiam

toto corde diligamus, et quantum possumus ipso adiuvante (610) bona opera facere studeamus ; ut, cum ipso auxiliante fecerimus !quae praecepit, ipso remunerante mereamur recipere quod promisit : !'per dominum nostrum Iesum Christum, qui cum Patre et Spiritu !sancto unus deus in trinitate vivit et regnat per omnia saecula saecu?*lorum. Amen. CLVII. Collect. : W 27. A 36. Long. (deperdita) I, 5. et in aliis mss. fere innumenswnt eH» Edit:4207a.35- 8 (MBP) 39. n 78. et saeculo praeterito Caillau TEE 10. Duplex est sermonis recensio : una, quae praecipue in Wy exhibetur, integra et ex toto caesariana; altera, partim contractior, partim ex alieno fonte interpolata (serm. 3 inter Maianos, qui Petro Chrysologo restituendus videtur), quae a veteribus editoribus ex mss. collectionis A evulgata est. DE RO QUOD DICIIUR IN EVANGELIO VENITE BENEDICTI. ET DE FACIENDA ELEEMOSYNA.

Audivimus, cum evangelium legeretur, terribilem vocem simul let desiderabilem, metuendam pariter et desiderandam domini nostri Psententiam. Terribilis est enim propter illud quod dicit : DISCEDITE

!A ME, MALEDICTI,

IN IGNEM

AETER-

NUM ; desiderabilis propter illud !quod ait : VENITE BENEDICTI, PERCIPITE REGNUM. Quis enim audita !hac voce non contremescat simul et gaudeat : gaudeat quidem, quia !Christus christianis

servis suis dignatur promittere

regnum ; contre-

l5mescat, quia peccatoribus ignem. minatur aeternum ? Rogo vos, !fratres, ut lectionem istam adtento corde et sensu pervigilantissimo laudiatis : et quia nec laboriosa est ad parandum, (699)

22.28 43postulus W/ B9 FI?

E1:8:18. yos ergo D$

2E qeu] LZ 8j. JsEUGOS c p qm

?? nos vero

31 toto corde] IW B? p ; ozz. H*:8:18

(610) ? ipso remunerante] oz. W' quod prom.] B8 H*:5:15 ;quae promittit i. 3? per dominum eze.] quot codices, fof clausulae inter se differentes 8 Inseriptionem exemplo Maurinorum ipse supplevi ;omelia de die iudicii zzss. pleriq ; add. s. Agustini epi. W aliique non pauci ; epistola b. Agustini epi. exortatoria H? 8 59 simul et desiderabilem] recepi ex W^ H?

tento (609)

JI

pervigilantissimo]

28 »orfua est] lac. 2, 20.

19 enim] ozz. p.

14 dignatus est j

16 jn-

W'; semper vigilantissimo (610) 7 aeternum] Matth. 25, 41. 1? regnug;] Ibid. 34.

Lectio ista sufficit ad omne bonum faciendum, omne malum fu-

giendum.

646

S. CAESARII

semper illam memolriter teneatis, et virtutem illius adsidue cogitetis. Oui enim lectionem istam diligenter adtendit, etiamsi reliquas scripturas legere non ?potuerit, ad omne opus bonum faciendum et ad omne malum fugien!dum ista illi lectio sola sufficere potest. 2. Adtendite ergo, fratres, et videte quid sit quod dominus illis (611) qui ad dexteram futuri sunt se dicturum esse promisit : VENITE, inquid, BENEDICTI, PERCIPITE REGNUM

Qui ad dexteram, sola sericordia

mili-

berabit ; qui ad sinistram, sola avaritia condemnabit.

: QUIA

ESURIVI, ET DEDISTIS !MIHI MANDUCARE ; SITIVI, ET DEDISTIS MIHI BIBERE, et cetera quae !secuntur. Illis vero qui ad sinistram erunt quid dicturus est ? DISCE?DITE A ME, MALEDICTI, IN IGNEM AETERNUM, QUI PARATUS EST !DIABOLO ET ANGELIS EIUS : ESURIVI ENIM, ET NON DEDISTIS MIHI !MANDUCARE ; SITIVI, ET NON DEDISTIS MIHI BIBERE. Adtendite ergo, Ifratres, et videte, quia non dixit DISCEDITE A ME, MALEDICTI,

quia !furtum fecistis, quia falsum testimonium dixistis, quia homicidium ??^aut adulterium commisistis, quod gravius est ; non hoc dixit, sed !ait : ESURIVI ENIM, ET NON DEDISTIS MIHI

MANDUCARE ; SITIVI, ET NON !DEDISTIS MIHI BIBERE ; et non dixit DISCEDITE

A ME, quia res alienas !tulistis, quod magis

iniquum est ; sed ait, quia de substantia vestra !pauperibus non dedistis ; non quia mala opera fecistis, sed quia bona I5facere noluistis. Ac sic et illos qui ad dexteram futuri sunt sola mise!ricordia liberabit, et illos qui ad sinistram sunt sola avaritia condemna!bit. Ouod autem dictum est illis qui a dextris

erunt,

VENITE

BENEDICTI,

!PERCIPITE

REGNUM,

non

ideo hoc audituri sunt quia non peccaverunt ; !sicut et illis ad sinistram non est dicturus DISCEDITE A ME, MALEDICTI, ?quia

peccastis, sed quia peccata vestra elemosinis redemere noluistis. !Sine peccato nullus hominum esse potest, sed tamen peccata sua !redemere elemosinis omnis homo auxiliante domino potest. 3. In ista enim sententia domini, qua dixit quod ille qui esurien'tem non paverit et nudum non vestierit mittetur in Siin

ignem

mittitur qui bona non fa-

cit, qua poena damnandus est qui facit mala ?

ignem

aeternum,

?5possumus

evidenter

agnoscere,

fratres,

quale tormento vel quale !poena damnandi sunt illi qui mala faciunt, quando illi in ignem !mittuntur qui bona non faciunt. Si enim cum diabolo condemnatur !qui pauperibus non dedit panem suum, ubi damnandus est ille lqui etiam tulit alienum ? (610) B (611)

199d- Jeg, n, potuerit] minime intellegat ;4 B dominus] Christus pu ! promittit ju 5 praeparatus] Fi?-5-14-15

19 est] I FI?-5-1435 : esse non dubitatur p

?2 quid sit] ozz. 74 F19:14-15 ? bibere] et reliqua add. u

1150 sitivi e, n. d. m. bibere] oz.

WEZ Trans 1? discedite a me] ozz. i. 1$2dsinistram]insinistrau sunt ju 1? illis] 247. qui W/ H? 29 pale EE (611)

3 bibere] Matth. 25, 34. 35.

? bibere] Ibid. 41. 42.

—!" erunt]

SERMO CLVIII.

647

Si in ignem mittitur qui nudum non vestivit, *putas ubi mit-

tendus est ille qui expoliavit ? Si in infernum damnatur Iqui peregrinum non excepit in domum suam, putas ubi damnandus lest qui tulit domum alienam ? 4. Haec ergo, fratres dilectissimi, fideliter cogitantes, quantum !possumus, bona opera facere studeamus, et secundum vires nostras (612) de paupertatula nostra peregrinis et pauperibus erogemus : ut et !peccata quae fecimus redimamus, et de ipsis bonis operibus aeterna !nobis praemia praeparemus. Audiamus dominum dicentem : BEATI !MISERICORDES, QUONIAM IPSI MISERICORDIAM CONSEQUENTUR.

Audistis *enim

Bonis operibus aeterna praemia paranda.

veram domini nostri sententiam, per quam nobis regna caeloIrum promittit, si elemosinas facimus, si esurientes pascimus, si sitientes !potamus, nudos secundum vires nostras vestimus, peregrinos excipi'mus : haec omnia si fideliter agimus, securi ante tribunal aeterni liudicis veniemus ; et tunc in memoria aeterna iusti erimus, et ab auditu malo non timebimus.

Quod est auditum malum ? Illud (quod !a nobis dominus dignetur avertere), quod ad sinistram positi audituri !sunt : DISCEDITE A ME, MALEDICTI, IN IGNEM AETERNUM. 5. Tenete ergo vos ad elimosinam vel misericordiam : quia IELIMOSINA A MORTE LIBERAT, ET OPERARIUM SUUM NON PERMITTIT I5IRE IN TENEBRAS. Unusquisque enim pro viribus suis, quantum !praevalet, porrigat pauperi manum suam. Qui habet aurum, det laurum : qui habet argentum, argentum tribuat : qui vero non habet !pecuniam, cum bono animo porrigat peregrino bucellam; et si non !habet integram, ex eo quod habet frangat et tribuat. Talem enim ?dominus per prophetam dignatus est pauperibus consolationem vel !securitatem inpendere, ut non diceret *Da esurienti totum panem Ituum' sed :FRANGE ESURIENTI PANEM TUUM; et si non habes integrum, !vel particulam aliquam partiaris. 6. Et ut scias quicquid bono animo obtuleris quam sit acceptabile ?»deo, audi dominum in evangelio de vidua illa quae duos numos obtulit !dicentem :VIDUA HAEC, QUAE DUOS NUMOS OBTULIT, MAGIS OMNIBUS !MISIT : QUIA RELIQUI divites erant, EX EO QUOD ABUNDABAT DEDERUNT ALIQUID ; ILLA (611) 39j]le qui] vestitum aZ. B 31 51 damnandus est] 244. ille ju (612) 1 paupertatula] recepi ex H1**5 ; pauperticula H? p ; paupertitula, corr. ex paupertatula ]/; paupertacula H? : ef. *faeultaticula! Reg. virg. n. 5 ! consequuntur W y 5 regnum p $ promittitur p ? *2- obauditu W' ;ob audito H5* obauditu W^ 1? quid est malum] a4d. nisi 11 54: audituri sunt] add. impii W p 14 permittet I; patitur 74 p ?3 partiaris ] largiaris W^ ?5 numos]

H?; nummos p cef.

obtulit] ozz. illis W pu

magis] maius B

^ consequentur] Matth. 5, 7. (612) 10 505 Iimebimus] Cf. Ps. 111, 7.

26 quae]

W/ F^ ; oz. cet.

?' reliqui] aZ. qui W^ j

15 fenebras] Tob. ZEIT. ?? 1/777] Esai. 58, 7.

duos numos

quod] ad4.

Eleemosynam

unusquisque pro viribus tribuat.

648

S. CAESARII

VERO TOTUM

Quare hilares et bono animo dare debemus.

QUOD HABUIT

OBTULIT;et

ideo meruit

!ut illam

dominus ore proprio conlaudaret. Faciat ergo unusquisque 39quod praevalet : excepto victu rationabili et vestitu simplici, quicquid lilli superfuerit, laetus et hilaris pauperibus tribuat. Quare laetus (613) et hilaris ? Quia dat parum, et accipit multum : porregit numum, let conparat regnum : tribuit parvam pecuniam, et accipit vitam laeternam: dat temporalia, et mercatur aeterna : porregit caduca, let recipit sine fine mansura. Ecce pro qua re hilares et bono animo ?dare debemus.

Si tibi homo

fidelis

diceret,

Da

mihi

unum

aereum

Inumum, et reddo tibi solidos aureos centum, numquid non cum !gaudio dares unum, ut acciperes centum ? Quanto magis, quia tibi !dicit deus caeli et terrae QUI PAUPERI TRIBUIT, DEUM

FENERAT, et IQUAMDIU FECISTIS UNI EX MINIMIS ISTIS, MIHI FECISTIS, et in psalmo ''IOCUNDUS HOMO QUI MISERETUR ET COMMODAT, debes commodare deo !in terra, quod multipliciter

accipias in vitam aeternam ? ut cum in !conspectu angelorum ante tribunal aeterni iudicis venire merueris, !secura et libera

conscientia dicere possis :Da, domine, quia dedi: !miserere, quia misericordiam feci; ego implevi quod iussisti, tu redde l5quod promisisti. Iterum atque iterum ammoneo, fratres, ut semper listam evangelicam lectionem memoriter teneatis, et totis viribus cum !dei adiutorio laboretis, ut aeternum

ignem possitis evadere, et ad cae!lorum regna feliciter pervenire : ipso praestante, cui est honor et !gloria in saecula saeculorum. Amen. CISVIBET: Ewwusdem homiliae editio alteva iuxta collectionem Admonitionum admon. 36. (— 4). Edit. MBP (— f).

2*9. SERMO AMMONITIONIS

X LII,

DE DIE IUDICII.

Audivimus, fratres, cum evangelium legeretur, terribilem vocem, et metuendam lpariter et desiderandam efc. wt im homil. praeced. (612) (613)

?? ut] quod 24 p 39 praevalet] add. et W^ p 3 et mercatur] ut mereatur B i. ^ hilari i 5 aereum] zzss. ; aureum p. ? minimis istis] W/ F?5-4; his fratribus meis minimis p 18 50: dox:0/ogíg niulla in W, alia atque alia in rell. codd.

(612) (613)

?8 obz5];?] Luc. 21, 5. 4. * bono anizo] Cf. Reg. Be-

Ded cese

8 fenerat] Prov. 19, 17. 9 fecistis] Matth. 25, 40. 10 commodat] Ps. 111, 5.

SERMO CLVIII 4.

649

usque ire in tenebras, f. 612, l. 15, sed hic 1quidem forma aliquanto

contractiori ac minus elimato sermone ; deinde sic prosequitur. :

Sicut enim ait sanctus Danihel propheta : CONSILIUM MEUM ACCIPE, REX, ET PECCATA TUA ELEMOSINIS REDIME ; et si neglexeris, sine causa ad caelum pulsabis. O anima, !quae intra carneos fragiles parietes habitas, vigila ora pulsa et quaere: vigila petendo, lora quaerendo, pulsa erogando. Vigilanti tibi et petenti dicit dominus : ECCE

ADSUM, (614) et SI TRANSIERIS

PER IGNEM, tecum

sum, FLAMMA TE NON COMBURET. Quem orando !si quaesieris, invenis ; cum pulsaveris erogando, Christus tibi aperit ianuas, ut possessor !paradisi introeas. Et si adhuc putas de fine mundi restare, vel tuum

considera

finem.

!Paulatim

enim subtrahuntur

omnia bona quae erant, et accedunt mala quae non erant. ?Scriptum

est enim

: NUDUS

EXIVI

DE

UTERO

MATRIS

MEAE,

ET

NUDUS

IBO SUB TERRAM. !Ideo fac elemosinam : dum pretium in manibus habes, dona tibi de tuo ; quia labile lest quod tenes, et semper extraneum.

Adtende pretium tuum, respice dominum

!tuum, considera

quale pretium pro te dedit. Sanguinem suum pro te fudit : cariorem !te habuit, quem tam care redemit. Fuge exemplum divitis, cuius canes Lazarus suis vulneribus pavit, et non vidit dives. Quos utique carne natos similes, dissimiles fecelrunt divitiae tamen mortui sunt pares. Et aput inferos mutatae sunt vices; tunc lait dives : PATER ABRAHAM, MISERERE MEI. Dixit ei Abra-

ham : FILI, RECORDARE QUIA !RECEPISTI BONA IN VITA TUA, ET LAZARUS SIMILITER MALA ; HIC VERO CONSOLATUR, !TU AUTEM CRUCIARIS. O homo, audis iustam conparationem sententiae : quia refugium ?non habet, qui pauperi non dedit. Fratres mei, in manu dei formati, audite vocem

!domini

: implete desiderium

eius, ut

accipiatis hereditatem in regno patris vestri. !'Ex servo enim factus es amicus. Contemne quod natus es, respice quod renatus es. !Fac tibi arte vicem : contra terrenum patrimonium deus offert caelum. Tunc dicet !tibi pater et dominus et amicus, cum quo fecisti caeleste commercium : AMEN DICO ?^TIBI, QUOD FECISTI UNI EX HIS MINIMIS, MIHI FECISTI. Quod ego accepi, non reddo !centies tantum, immo

milies centuplum,

(613) ?* sanctus] ozz. B add. et B (614) ! et flamma 2457 B

et in futuro vitam accipe] ozz.

aeternam,

et pecc.] et oz. p

te n. comburet] non nocebit te 747

sicut per ?8$ carneos] ? invenies B

Mai | ianuas]add. suas p solus 3 adhuc] add. hoc f, frater Mai 8 cariorem] 4A* Mai ; carum B ? care] caro Mai 19 yidit] /4!, add. hoc 741? ; videt Mzi ;

vivit 74^-8 B carne natos] 74:939 Mai; carnis natura 74* B H aput] 4t Mai 1? e1] ozz. B 14 audi Mai iustam in conparatione sententiam Mai 15in] oz. Mai 17 patus] /4* epfime; damnatus cef. zs. B ; deficit bic Mai 1824rte vicem] conieci : cf. Thes. ling. lat. II, 658, J. 46 sqq. ; attificem codd. p;

vicem cum Christo Mai oz. A9

p

1? quo] Mai A9 ; ozz. /A-* B

accepi] accipio f

lies] ozz. 741?

21 mj-

futurum f

(613) 24599. 775! enig; usq. Patris regnum pag. seq. l. 22] Omnia fere ex sermone pseudo-august. inter Maianos

eO cyrml| AEEA oosouo

non] 2413? ; nonne Mzi ; nunc p

53 (Nova

Patrum

blioth. I, p. 6-8) excerpta sunt. 25 red/7;e] Dan. 4, 24.

Bi-

?" adsuz;] Esai. 58, 9. (614) ! comiburet] Esai. 43, 2. 5 ferraz;] Hiob rz, 21. 1? 57e;] Luc. 16, 24.

14 crurfigris] Ibid. 25. 20 fers; ]Matth. 25, 40.

650

S. CAESARII

Iohan!nem

promisi,

mille

annorum

convivium,

et ad dexteram

Patris regnum. Ideo rogo vos, !fratres, ut unusquisque, quantum

valet, peregrino porrigat bono animo. Audi dominum !in evangelio dicentem de vidua efc. ut in fraeced. homilia a 5. 612, l. 25 usque tu redde quod ?^»promisisti, fag. seq. l. 14 sq. ; tum ta concludat ; et ibi audire merearis : VENITE, BENEDICTI

!PATRIS MEI, POSSIDETE

REGNUM, QUOD VOBIS PARATUM EST AB ORIGINE MUNDI : praestante Idomino nostro Iesu Christo, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(615)

CDI

Collect. : P 2. ; nullus alius liber ms. quod sciam. Edit. : primum RB. XVI (1899), p. 249-251. Maximam partem ex Augustini sermone 96 excerptus est, verum tum ex conclusione, tum ex multis in textu Augustini immutatis vel interiectis facile dinoscitur, totius contionis compositorem neminem esse praeter Caesarium, uti RB. loco cit. latius demonstravi. Notatu porro dignum est, quae e sua moneta

Caesarius addidit, ea quidem pure, quae

autem ex Augustino expilavit, mendosissime scripta esse, librariorum puto incuria, qui in scriptorio Arelatensi conficiendis homiliariis operam navabant.

DEREOQQUOD SCRIPTUM-ESIS SI QUIS VULT POST ME VENIRE, TOLLAT CRUCEM SUAM.

Quicquid durum est in praeceptis, ut sit leve caritas facit.

Durum videtur, fratres carissimi, et quasi grave esse iudicatur illud quod dominus in evangelio imperavit, dicens : SI QUIS VULT POST ME VENIRE, ABNEGET SEMETIPSUM SIBI. Sed non est durum quod lille imperat, qui adiuvat ut fiat quod imperat. (Nam et illud verum lest, quod ei dicitur in psalmo», PROPTER VERBA LABIORUM TUORUM !EGO CUSTODIVI VIAS DURAS ; et illud verum est, quod ipse dixit, IUGUM !ENIM MEUM

SUAVE EST, ET HONUS MEUM LEVE. Quicquid enim durum "est in praeceptis, ut sit leve caritas facit. Novimus hoc ita esse. IPlerumque enim ipse amor terrenus, amor reprobus atque (614) (615)

?? ad dexteram Patris] parte dextra Mai ?3 cum bono a. B $5*- Nam et z5q. in psalmo] ozz. P, supplevi ex zAug

(614)

?1 898- 5er Tobangez;] Cf. Apoc.

$. 209, 4. 6. ?6 77,54;] Matth. 25, 34. (615) ? sua7;] Marc. 8, 34.

331? Durum videtur usq. probibetur] Ex August. serm. 96, n. 1. 5 sibi] Marc. 8, 34. 8 duras] Ps. 16, 4.

? /eye] Matth. 11, 30.

SERMO CLIX.

651

lascivus quam dura et quam laboriosa patienter sustineat, ut ad id perveniat !quod perniciose desiderat : sive sit amator (pecuniae, qui vocatur lavarus ; sive sit amator) honoris, qui

vocatur ambitiosus ; sive sit !5corporum pulcrorum amator, qui vocatur lascivus. Considerate, !quantum laborent isti homines amatores rerum periturarum navigando, !terrenum iter agendo, aestus et frigora sustinendo. Nec tamen sen!tiunt quod laborant : et tunc ab eis plus laboratur, quando elaborare !quisque prohibetur. Si enim quisquam aliquem militiae locum acce?perit, et per intolerabiles militiae et innumeras mortes temporalia lucra habere coeperit, si ei ablata fuerit ipsa militia, adfligitur, et !nimium contristatur, quia labor ipse subtrahitur.

Quanta amor terrenus patienter sustineat.

2. Rogo vos, fratres, si sic quaeritur res transitoria, quali-

ter (616) requiri debeat aeterna ? Et ideo, carissimi, tota intentio nostra in !hoc dirigatur, ut eligamus quid amare debeamus. Multi quidem !sunt amatores mundi, sed deo propitio non desunt etiam et amatores !vitae aeternae. Si enim in hoc saeculo soli amatores mundi essent, 5de aeterna vita desperare nos faceret ; sed inter paleas invenitur let triticum,

Multi amatores mundi, nec tamen desunt amatores vitae aeternae.

et inter spinas interdum rosa conligitur. Sunt enim plures, Iqui pro amore Christi multos labores, non solum patienter, sed etiam llibenter excipiunt. Quid ergo miraris, si ille qui diligit Christum, let vult sequi Christum, ipsum amando negat seipsum sibi ? Sicut enim perit homo amando se, sic invenitur negando se. Prima hominis !perditio fuit amor sui : si enim se non perverso ordine amaret, et !deum sibi praeponeret, et deo

esse

subditus

neglegendam

vellet ; non

voluntatem

(autem)

'converteretur

illius, et faciendam

ad

volun!tatem

suam. Hoc est enim non amare : non facere voluntatem suam,

Jpraeponere voluntatem dei amoribus perituris. Disce ergo amare te, !non amando te.

3. Ut sciatis vitium esse, si se aliquis carnaliter amet, sic et apo!stolus dicit : ERUNT ENIM HOMINES SEIPSOS AMANTES. Et numquid, !qui amat se, stat in se ? Incipit deserto deo amare se, et ad ea diligenda, ?quae sunt extra se, expellitur (615)

13 1^ pecuniae 4/4. amator] id quoque scriptoris oscitantia om. P

rate] a labore /Aug

18 elabo-

?9 militiae] videtur deesse aliquid, ut puta labores

21 3q-

fligitur] cogi. ; adfligit P (615)

5 nos] non P

H amor] ZAzg ; amotis P

1? autem] ex zÁug ; spatium

duarum liter. eras. P 1? neglegentiam P 1? sic et] coni. ; et sicut P ; sic zAug 19 stat] P zzelius sane quam apud Maur., ubi legitur fidit, uf puto pro sistit ; sed *Germanensis vetus codex fiditat?

(613)

3-19 Durum videtur usq. pro-

bibetur] Ex August. serm. 96, n. 1.

(616)

85d. Orid

e.

miraris

usq.

Christum pag. sq. 1l. 7] Rursus fere

totum ex August. loc. cit., n. 1 et 2.

Qui amat

ali-

quid extra se, expellitur

a se,

minoratur.

652

S. CAESARII

a se : usque adeo, cum dixisset lapostolus ERUNT ENIM HOMINES

SEIPSOS

AMANTES,

continuo

subiecit : AMATORES

PECU-

NIAE. Iam vides, quia foris est. Amare coepisti aliquid lextra te : sta in te, si potes. Quid exis foras ? Non audisti prudentis lviri sententiam ? SAPIENS, inquid, NIHIL SE MINORATUR. Ecce pecunia ?9dives factus es amator pecuniae. Coepisti diligere quod est extra te : lexisti a te. (Cum ergo pergit amor hominis etiam a se ipso» ad ea !quae foris sunt, incipit cum vanis invanescere, et vires suas quodam!modo velud prodigus erogare : exinanitur, effunditur, mendicus

lefficitur. Nec tamen

etiam de talibus desperandum est, cum agere paenitentiam coeperint. Deus det eis. IN SE AUTEM REVERSUS. Si lreversus Ne

cadas

te, tene

a

te ad

Deum.

Christus quo abiit sequendus est.

est ad se, exierat

a se. Sicut cadendo

a se, remansit

in se,

(617) sic redeundo ad se, non debet remanere in se : ergo se ad deum !teneat. Ne iterum cadat, neget se. Quid est, neget se ? Non praesumat !de se, sentiat se hominem, et respiciat dictum propheticum : MALE!DICTUS OMNIS QUI SPEM SUAM PONIT IN HOMINE. Subducat se sibi, ?ut haereat deo : quicquid boni habet, illi tribuat a quo factus est ; lquicquid mali habet, sibi adsignet, quia sibi hoc fecit. Abneget se, let tollat crucem suam, et sequatur Christum. 4. Et quo sequendus est Christus, nisi quo abiit ? Novimus enim, !quia surrexit, ascendit in caelum : illo sequendus est. Plane despe"randum non est, quia ipse promisit, non quia homo aliquid potest. !'Longe a nobis erat caelum, ante quam capud nostrum iisset in caelum. !Iam quare desperamus nos ibi futuros, si membra illius capitis simus ? !Ergo unde ? Quia multis timoribus et doloribus laboratur in terra : !'sequamur Christum, ubi summa est felicitas, summa pax, perpetua Psecuritas. Sed qui Christum sequi desiderat, audiat apostolum dicen!tem : SI QUIS DICIT SE IN CHRISTO MANERE,

QUOMODO

ILLE

lAMBULAVIT

ET IPSE

AMBULARE.

DEBET

Sequi vis

Christum ? Esto humilis, !ubi ille humilis fuit : noli humilita-

tem eius contempnere, si vis ad lillius altitudinem pervenire. (616) ?? adeo] ut add. ;Aug ?! subiceret 7Aug S2 CSCIR DICKE UA AD. 24 se minoratur] comi. ex^gr. Eccli. 19,7 o)0év cow o) uu: éAarrowwÜ0f; seminator P ?5 Cum ergo 54. se ipso] suppl. ex Aug

et ad ea P

?? inyanescete] P, vox

lexicograpbis incognita ;evanescere JAug Bordet]Nteaad c MP 3! remansit] pro non remansit ? (617) lnon] eogifavi ut delerem Sermalce 1? potest] z4zg; potens P 11 nostrum iisset] 74zg ; non esset P

quendus est z4ug (616)

33 unde] P, vereor u£ recte ; illo ergo se-

14 ubi] 7/4ug ; ibi P

?? becuniae| IY "Tim. 3, 2.

gustino Caesarius.

?4 "inoratur| Cf. Eccli. 19, 7.

85001-070 sequendus usq. a quo factus

39 reyergug] Luc. 15, 17.

est zuundus pag. sq. 1. 10] Haec etiam

(617) * hozzine| Hiet. 17, 5. 8 szbi adsignet] Quod proprius accedit ad Reg. Bened. c. 4, addit Au-

pleraque ex August. serm. 96, n. 5 et 4. 1 azbulare] I Ioh. 2, 6.

SERMO CLIX.

653

Aspera quidem facta est via, quando ?'homo peccavit ; sed plana est, quando

eam

Christus resurgendo

!calcavit, et de

angustissima semita stratam regalem fecit. Per istam !viam duobus pedibus curritur, id est, humilitatis et caritatis. In hoc !omnes delectat celsitudo : sed humilitas primus gradus est. Quid !tendis pedem ultra te ? Cadere vis, non ascendere. A primo gradu, ?*id est, ab humilitate incipe, et ascendisti.

5. Et ideo dominus

et salvator noster non

solum

Primus

ad cel-

situdinem dus,

dixit

gra-

humilitas.

ABNEGET !SEIPSUM SIBI, sed addidit : TOLLAT CRUCEM SUAM, ET SEQUATUR ME. !Quid est, TOLLAT CRUCEM SUAM ? Ferat

quicquid molestum est : !sic me sequatur. Cum coeperit me moribus et praeceptis meis sequi, ?multos habebit contradictores,

multos

habebit

prohibitores,

multos

!habebit

non

solum derisores, sed etiam persecutores. Et hoc non solum Ide paganis, qui extra ecclesiam sunt, sed etiam ex illis, qui

Multi

persecu-

tores, etiam ex

iis qui christiano

nomine

gloriantur.

intus (618) videntur esse corpore, sed foris sunt operum pravitate, et, cum

de !solo nomine

christiano glorientur, bonos

tamen christianos iugiter !persequuntur. Isti tales sic sunt in membris

ecclesiae,

quomodo

mali !'humores

in corpore.

Tu

ergo si Christum sequi desideras, crucem *eius portare non differas : tolera malos, noli subcumbere. Non te !corrumpat malorum. felicitas falsa : pro Christo enim debes cuncta !contemnere, ut merearis ad eius consortium pervenire. Amatur Imundus : sed praeponatur, a quo factus est mundus. Pulcher est !mundus : sed pulchrior est, a quo factus est mundus. Blandus est '^mundus : sed suavior est, a quo factus est mundus.

Mali christiani sic sunt in ecclesia, quomodo mali humores in corpore.

6. Et ideo, fratres carissimi, quantum possumus laboremus,

ne !nobis iste subripiat amor mundi, ne amplius creaturam quam creatorem amare velimus. Deus enim ideo dedit nobis terrena, ut illum ex toto !corde, ex toto animo diligamus. Sed aliquoties, dum plus dei munera !^quam ipsum deum diligimus, dei contra nos iracundiam provocamus. !Et ipsi nostis, quod etiam inter homines consuetudo ista servatur, ut !si quisque suscepto suo rem aliquam dederit, et ille coeperit illum !contempnere, et illud quod dedit diligere,

non solum

illum velud 'amicum non habeat, sed quasi inimicum despiciat atque contempnat. ?"Sicut ergo nos plus diligimus illos, qui nos ipsos magis quam res !nostras amare videntur, ita et deus illos amare cognoscitur, a quibus !plus diligitur vita aeterna (617)

?? in hoc] suppl. mudo p | e non ?9 plana] for. repetendum est facta. sic] Aug ; ?8 suam] add. 5. /. nisi P ascendere] /4zg ; noli discedere P

si P (618)

(617)

39 habet contrad. P 16 ista] cogi. ; nostra P

?7 5e] Matc. 8, 34.

(618)

. 53. E7 /deo etc.] Reliqua iam

ex se Caesarius,

Dei munera plus quam ipse Deus non

diligenda.

654

S. CAESARII

quam terrena substantia. quod dominus

Unde, si volumus

implere illud,

dixit, SI QUIS VULT POST ME VENIRE,

TOLLAT

ICRUCEM SUAM ET SEQUATUR ME, quod ait apostolus cum dei adiutorio ?5studeamus implere : ut HABENTES VICTUM ET VESTITUM, HIS CONTENTI !SIMUS ; ne forte, si plus quam oportet terrenam substantiam quaerentes !volumus DIVITES FIERI, incidamus IN TEMPTATIONEM

ET LAQUEUM

!DIABOLI, ET DESI-

DERIA MULTA ET INUTILIA ET NOCIVA, QUAE MERGUNT !HOMINES IN INTERITUM ET PERDITIONEM. De qua temptatione dominus ??nos sub sua protectione liberare dignetur : qui cum Patre et Spiritu !sancto vivit et regnat per omnia saecula saeculorum. Amen.

(619)

(I

Collect. : C 2r. W r3. R ro (— Vatic. lat. 3539 inter codices collectionis M supra in Praefatione descriptus) et separatim in H"! bisque in cod. Vatic. Palat. 430 (— 08 et B9). Edit. : RB. XIII (1896), p. 197-199 : deest inter Initia ap. Arnold et Vattasso. Certe in fine brevis homiliae C 20 (infra serm. 174) promiserat Caesarius, ea quae sequebantur « de homine bono, qui bona profert de corde suo, aut die crastino aut die dominico » auditoribus esse se exhibiturum. Atqui in hac sequenti homilia C 21 promissum solvit. Verum nescio quo casu evenit, ut, postea quam plus minus longe codices communiter processissent, mox unus post alium quasi solivagus a reliquis iter arriperet. In W 13 quidem et 5? H*! omnia inter se cohaerent, omnia Caesarium usque ad finem sapiunt ; R 1o

vero iam paullo ante hos desinit, licet aeque ex integro caesarianus.

His porro tribus codicibus recensio exhibetur, quam I2?m appellavi.

Textus 5$ quoque prope usque $ 5 initium cum ceteris progreditur, exinde autem pluribus verbis disserit de misericordia caelesti et terrena, atque ita diei secundae Rogationum (assignatur ; omnia autem, quae huic recensioni propria esse videbantur, ex sermone caesariano W 14 (huiusce editionis 26) ab ipso Caesario, ut puto, desumpta sunt (— recensio II?). Ouod demum ad codices familiae C spectat, ii iam a $ 4 a ceteris omnino discrepant, ita tamen ut ex eodem fonte excerpti videantur, a quo et superior homilia C 20 et

altera recensio sermonis 97 Append. Augustini ; nec quicquam ibi venae caesarianae reperies, quamquam cum sermonibus Gallicani qui dicitur Eusebii nonnulla similitudo negari nequit.

(618)

— ?9 s/z45] I Tim. 6, 8.

?9 berdiioner;] lbid. 9.

SERMO CLX.

655

OMELIA DOMNI CAESARII EPISCOPI DE EO QUOD SCRIPTUM EST IN EVANGELIO : BONUS HOMO DE BONO THESAURO CORDIS SUI PROFERT BONA.

Audivimus, fratres carissimi, cum evangelium legeretur, dixisse *dominum ad turbas vel ad discipulos suos : BONUS HOMO DE BONO !THESAURO CORDIS SUI PROFERT BONA ; MALUS Duo genera HOMO DE MALO THESAURO !CORDIS SUI PROFERT MALA : EX rM ABUNDANTIA ENIM CORDIS OS LOQUITUR. !Si diligenter conside- saurus, talis et ratis, fratres, duo genera vel duo loca thesaurorum !Christus dominus demonstravit : thesaurum bonum in corde bono, I^thesaurum malum in corde malo. Itaque, fratres, inspiciamus conscien!tias nostras, consideremus interiores arcellas animae nostrae, et videa!mus cuius ibi reconditum thesaurum habe-

dominus.

mus : tunc enim scire !poterimus ad cuius dominium nos aut thesaurus ipse pertineat. Si lenim deo adiuvante semper quae bona sunt cogitemus, et quae honesta sunt agamus, non solum thesaurum Christi in corde servamus, sed (620) etiam nos ipsi Christi thesaurus sumus ; si vero cogitatione sordida lvel maligna animus noster fuerit occupatus, ad quem pertineat the!saurus cordis nostri non opus est dicere. Unusquisque enim qualem !habuerit thesaurum, talem habebit et dominum. Nam quia in bonis *hominibus Christus habitat et apostolus testis est, IN INTERIORI

HOMINE

!PER FIDEM

HABITARE

CHRI-

STUM ; quod vero diabolus in malis habita, !de Iuda in evangelio legimus : CUM IAM, inquid, ASCENDISSET DIABOLUS !IN CORDE IUDAE, UT TRADERET DOMINUM. 2. Agnoscite ergo, fratres, quia secundum quod se unusquisque ??cum dei adiutorio praeparare voluerit, aut Christi aut adversarii !possessio erit. Et quia, quod iam diximus, EX

ABUNDANTIA CORDIS !0S LOQUITUR, si vis scire quid ab homine

0) MEC

"i corde, ad-

habeatur in corde, adtende !quid proferatur ex ore : si enim — tende quid

quae sancta, quae iusta, quae pia !sunt loquatur, Christus, qui habitat in corde, ipse sonat in ore ; !^si vero turpiloquia,

(619)

!1domni

C. epi.] oz.

monachos add. B*

H^?

domni]

R;

sancti

B9

episcopi]

ad

1 jtaque]eia D; etiam ]/ ^ *« videbimus C — !?ha-

beamus R7$ 1$ ad cuius dominium] B5 ; ad c. dominum £59 H*! ; cui domino RC ipse] B? 7? IW/ ;noster R. C? 1 $0: cogitamus... agimus I//58 16 agamus] tunc Zzser. R. unus non solum] I P? ; nos cef. 15 80: sed etiam n. i. C.

th. sumus] W' £? ; oz. reliqui (620) 1*« bonis omnibus W/ C? B8 H1 adversarii] diaboli C" R. (619) (620)

? loquitur] Luc. 6, 45. 6 Chrisium] Eph. 3, 16. 17.

8 dominum] loh. 13, 2, ubi ascendisse?

19 cum dei adiutorio] ozz. C R. B? differt a reliquis latinis interpretibus.

P'9feratur ex

656

S. CAESARII

convicia, maledicta, opprobria, detractiones,

!murmurationes

videas hominem ex ore proferre, quis intus habitet !poteris evidenter agnoscere. Ingerunt se enim et offerunt quodammodo !duo isti quasi hospites ad ostium cordis tui, hoc est, dominus tuus !et adversarius tuus : unus exhibet vitam, alius Duo hospites se ingerunt ad ostium cordis nostri.

Ín unoquoque nostrum aut Christus habi-

tat, aut diabolus.

mortem : unus ingerit ?]ucem, alius tenebras : unus infernum, alius caelum. Ita, homo,

ladiuvante domino in potestate tua

est eligere quod volueris : sed adten!de quem recipias, quem repellas ; et pro certo cognosce, quia, quem lex his duobus exceperis in hoc saeculo, ab ipso suscipiendus es in !futuro. Si Christum susceperis, cum ipso eris regnaturus in caelo ; ?*si vero, quod absit, diabolum, cum ipso demergeris in tartarum. 3. Omni ergo vigilantia custodite corda simul et corpora vestra, fratres : quia potest fieri ut anima sancta, si neglegens fuerit, repellat !a se Spiritum sanctum, et anima peccatrix, si deum diligat, repellat diabolum. Et ideo nec ille qui sanctus est per superbiam infletur ?aut securitate aliqua solvatur, nec ille qui peccator est desperatione !nimia obruatur; sed ille qui habet viriliter custodiat, et iste qui !perdidit omni virtute reparare contendat. Christus enim, fratres !carissimi, ut in nobis habitare dignetur, bonis operibus invitatur; !e contrario diabolus, ut peccatrici animae dominetur, malis eius ??actibus delectatur. Ac sic, quomodo si bona opera in nobis Christus (621) non invenerit, cito nos deserit ; sic et diabolus, si malis actibus non !pascitur, cito fugatur. Hoc tamen, fratres, scitote, quia nullus homo !potest vacuus esse : nam in unoquoque nostrum aut rex habitat, laut tyrannus. Si per neglegentiam de corde nostro Christus repellitur, 5statim adversario

locus

datur;

si vero

de anima

nostra

diabolus

leffugatur, statim Christus ingreditur. Qualem convivam habere !volumus, tale convivium in corde praeparare debemus. 4. Et ideo, fratres dilectissimi, Christo inspirante, vinum iustitiae, loleum misericordiae, caritatis dulcedinem, adipem In cellario cordis nostri quae bona recondenda.

pietatis, castitatis aromata, patientiae holocausta in cellario cordis nostri recondere !festinemus. Talibus et his similibus epulis Christus dominus

delecta!'tur ; quae si in nobis inesse

cognoverit, implet sine dubio quod !promisit : ECCE, inquid, STO ANTE OSTIUM ET PULSO ; SI QUIS APERUERIT !MIHI, INTRABO AD ILLUM

ET CENABO

CUM

ILLO, ET ILLE MECUM.

Beata est

"anima illa, fratres, quae ita cor suum contendit bonis operi-

bus exor!'nare atque conponere, ut ibi deum convivam mereatur excipere. !E contrario quam infelix est anima illa, et toto lacrimarum fonte llugenda, quae ita iugiter malis operibus obruitur, malis cogitationibus !vulneratur, sordidis ac luxorio-

(629) (621)

?9 ita] eia I7 ?! quod]quem I Ht SX eslFeris ER: 19patientiae holocausta] codd. familiae C deinceps omnino

exhibent : vide infra recens. à

alium

fextum

SERMO CLX.

657

sis inquinatur maculis, ut in convivio ?cordis sui magis diabolum quam Christum mereatur excipere. Et lideo, fratres carissimi, si verum in vobis vultis gaudium possidere, !hoc in corde debetis reponere, quod ibi desideratis iugiter invenire. ISi reposueris in corde tuo amaritudinem, sine causa ibi vis invenire

!dulcedinem ; si tenebras

reconderis,

lucem habere

non poteris. ? Denique solent homines mali bona promittere: sed quia illa in !cellario cordis sui prius reponere noluerunt, quod promittunt dare !non possunt; nemo enim erogare poterit, quod prius congregare !noluerit. 5. Vos ergo, fratres, quasi boni ecclesiae fili studete in cordibus ?"vestris iugiter opera bona quae possunt deo placere recondere, ut 'bonum quod a vobis promissum fuerit ex ore impleatur in opere ; !'ut fiat in vobis quod superius dominus dixit : BONUS HOMO DE BONO !THESAURO CORDIS SUI PROFERT BONA

: EX ABUNDANTIA

ENIM CORDIS

!OS LOQUITUR.

Reficite

Christum in hoc saeculo bonis operibus vestris, ?*ut ille vos in futuro reficiat muneribus suis. Repudiate diabolum, (622) suscipite

Christum

: contemnite

mortem,

elegite

vitam

:

proicite !tenebras, recipite lucem. Suscipite Christum in hac vita laboribus !plena, ut ille vos suscipiat in beatitudinem sempiternam ; date illi !transitoria, recepturi aeterna : ut cum

dies iudicii et tempus reddendae *rationis advenerit, securi illam felicem vocem et desiderabilem audire !possitis : VENITE BENEDICTI, PERCIPITE REGNUM QUOD VOBIS PARATUM !EST AB ORIGINE MUNDI : QUIA ESURIVI ET DEDISTIS MIHI MANDUCARE, INUDUS FUI ET OPERUISTIS ME. Tunc enim quando avari, luxoriosi, linvidiosi vel superbi, si paenitentia et larga elemosyna non subvenerit, "audituri erunt : DISCEDITE A ME, MALEDICTI, IN IGNEM AETERNUM, !tunc vos sanctis moribus

et bonis operibus adornati feliciter audietis : 'VENITE BENEDICTI,

PERCIPITE

REGNUM.

Ad

quod nos

dominus

sub

!sua

protectione perducat, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. !Amen.

(621)

19 inquinatur maculis] maculis ozz. H"! ; actibus inquinatur

R W^ — ?' in

opere] quae sequuntur in b5 prorsus a codd. R. W' B9 diversa sunt, et secundam quam appellavi recensionega repraesentant (622) ? mundi] Aie in cod. R. concluditur bomilia bis verbis : quod vos dominus sub sua ptotectione perducat, qui vivit ec.

(621) (622)

14 5ecyum| Apoc. 3, 20. 8 77e] Matth. 25, 34. 35. 36.

19 zeer5j7;] Ibid. 41.

Christus in hac vita nobis sus-

cipiendus,

ut

nos suscipiat in beatitudine.

658

S. CAESARII

CINE. Ewusdem

sermonis

vecemsio

29 ex cod.

Vatic. Palat.

430, f. 159-161v

(m0) 35OMELIA SECUNDA DIE ROGATIONUM. Audivimus, fratres dilectissimi, cum evangelium legeretur, ibi dixisse dominum !ad turbas efc. ut supra usque ad finem n. 4 cum

lectionibus var. ibid. notatis b9 ; inde sic Vbrosequitur :

5. Vos ergo, fratres carissimi, quasi boni ecclesiae filii studete in cordibus vestris ?'jugiter opera quae possint deo placere recondere, ut bonum, quod a vobis promissum fuerit ex ore, impleatur

in opere. Reficite Christum in hoc saeculo bonis operibus lvestris, ut ille vos in futuro reficiat muneribus suis. Proicite tenebras, recipite lucem : !repudiate diabulum, suscipite Christum in hac vita laboribus plena, ut ille vos suscilpiat in beatitudine sempiterna. ?sReliqua fere constant excerptis ex sermone Caesarii 26, n. 2. 3 usq. n. 4 per paenitentiam lresuscitat, addita brevi conclusione quae sequatur : Sic ergo divina pietas moderetur actus vestros, et animas gu-

bernare dignetur, lut, cum tempus retributionis advenerit, et ego, qui vos cum caritate admoneo, obtinere !merear veniam, et caritas

vestra pro benigna oboedientia perveniat ad coronam : "praestante domino.

(623)

CLX B. Eiusdem sermonis vecensio 3* ex quattuor codd. CV3-3-*

DE EO QUOD SCRIPTUM EST : !BONUS HOMO DE BONO THESAURO CORDIS SUI PROFERT BONA. Audivimus,

fratres

carissimi,

cum

evangelium

legeretur,

dixisse Idominum ad turbas e£ reliqua ut supra usque num. 3 inclusive cum

lectionibus

prosequatur. : (622)

16 ibi] cogi. ; ubi 7?

variant. ibidem

notatis C ; twm ita

SERMO CLX b.

659

4. Et ideo, fratres dilectissimi, qui Christo inspirante vinum iustitiae, oleum misericordiae, caritatis dulcedinem, adipem pietatis, castitatis aromata, patientiae holocausta non habuerit, Christo attelstante exsul et nudus invenitur, et ab eiusdem dominio alienus. Respuit "enim maius oblatum, qui ante gratiae contempserit donum; nec potest !ad hereditatem pervenire, qui testamento noluerit inservire. Pacem, !quam dimisit Christus, christiane, amplectere ; hereditario bono lut dei cultor adhaere, voluntatem domini in te transfusam ostende. !BEATI, inquid, PACIFICI, QUONIAM FILII DEI VOCA-

BUNTUR ; et nisi Ppacificus fueris, filius dei esse non poteris. Non valebis promissa !recipere, si cum fratre nolueris concordari. Non potest concordiam !habere cum Christo, qui discors esse voluerit christiano. Nam quo!modo poteris pro Christo animam ponere, si pacem ab eodem dele!gatam conservare nolueris ? Contumaciae quidem crimen est, quod "iubetur contempnere, quod praecipitur nolle, quod imperatur decli(624)nare. Numquam enim a pacificis bella inec?a discordibus pacis foedera !cogitantur. DILIGITE, dicit dominus, INIMICOS VESTROS. Nullum odisse !poterit, qui inimicum dilexerit : nullum aemulatur, qui pro hostibus !dominum deprecatur : invidere non poterit fratri, qui benignum se *exhibuerit hosti. Si inimicos iubemur diligere, quem ex fratribus Ipoterimus odisse ? Si iniuriae vicem non reddimus, quomodo fratrem liniuriari praesumimus ? Benignitas in hostem, perfectio est caritatis : !fratrem odisse non potest proprium, qui compellitur diligere alienum : !non potest fratri inimicus (623) $ dulcissimi C! qui] oz. C* 5 non habuerit, Christo] oz. C" 85d: attestante] a testatore C? ? exsul] et exutus yu (— Append. serz. 97, 29 TéCEHsS.) eiusdem dominio] C": cf. supra recens. I?, n. 1, J. 13; eodem domino (OST E respuet p 1? majus] C*-?:? ; munus CE 1? contempserit] pu ; contempsetat CL:?-3-7 1? hereditario bono] AME I 14 et] ozznes, pro en ?

16 concordati]

C" p; - ate Ci-?:3

1? yoluerit] cum

a Cl, nibil C" : cf. Thess. ling. lat. V, 1345, I. 32 sqq. 20 sa- declinare] C? p; dedignari C*-?? (621) lbella] nascuntur adZ. C**?, mibi] vero C? Uu Hostes (623)

9-20 escez] ef nudus usq. fzzpe-

ratur declinare] Haec in altera recen-

sione sermonis Append. 97 pariter habentur, ex eodem scilicet ignoto

ZnZerser. C? p,

Esiste: dee quid ier $ odire

boc Joco Ci:?:3

pe fragmentum sermonis Append. 97 in homilia caesariana 174 his verbis desinebat : «abdicatur a Patre, et exheredatur...» Pressius

fonte deprompta, a quo et allocu-

hic prosequitur

tiuncula de pace (serm. 174) et tota

C"

scriptor codicis

:«a testatore».

Quod

autem

haec conclusio sermonis. Auctorem Petrum Chrysologum nonnulli suspicati sunt : ego potius Gallicani qui dicitur Eusebii dicen-

deesse videbatur, id reliqui scribae collectionis nostrae, qua possent,

di artem mihi agnoscere videor. Ut ut sit res, consatcipatoris manus

attestante mutato.

hicinaperto deprehenditur

: quip-

resarsere, interiectis verbis 7/7" habuerit Christo, et a festatore in

1 vocabuntur] Matth. 5, 9 ? yesfros] Matth. 5, 44

(624)

Pax hereditarium bonum Christianorum.

Pax Christi in fratris dilectione

impletur.

660

S. CAESARII

existere, qui inimicum praecipitur honorare. '^An ille pacem Christi suscipit, qui rabido ore, effrenato corde, in !contumeliam fratris exardescit : qui disponit iniurias, meditatur !dolos,

eversiones Isimulat,

quaerit ; qui molitur insidias, qui labiis pacem corde

bella

componit;

qui

felicitatibus

invidet

alienis, qui !transversis oculis euntem fratrem prosequitur, cuius aures detrahen!*tibus patent ; qui libenter malum committit, bonum

repellit ; qui !credit falsa, respuit vera;

cui

aliena felicitas poena est, cui proxi!morum profectus tormentum, cui gloria fratris supplicium ; qui invi!dendo pascitur,

et detrahendo

nutritur;

qui de

alieno

casu

gaudet,

Iprosperitate maeret, commoda deflet ? Utinam talem contemptorem ?legis dominus hic flagello suae percuteret pietatis, et disciplinam !tribueret correptionis ;ut deinceps correctus praecepta disceret pacis, !let emendatus a vitiis bonum exemplum praeberet cunctis videntibus !christianis. Quisquis sollicitus et cautus frater existit, quem Christus !monet, eius pacem in fratris dilectione implet. Serva monita, comple ?*5mandata, ut possis Christo iudicante audire : Accipe quod promisi, !quia fecisti quod iussi. Ipso adiuvante, qui regnat in saecula saecullorum. Amen.

(625)

CLXI.

Mss. : M? p. 215-219 ;H? fol. 167v ; H? fol. 252v ; H*! fol. 99; H'? fol. 193-195. Edit. Caspari, « Briefe» etc. p. 206-208 ex M3, sed ibi fine mutila ; Morin, RB. XXIII (1906), p. 351-353, primum integra. Brevem atque haud ita magni momenti homiliam a Caesario digestam esse vel ex recapitulatione et conclusione, quantum satis est, declaratur : in re tam certa non inmorandum.

DE ID QUOD SCRIPTUM EST : 'HOMO QUIDAM DESCENDEBAT DE HIERUSALEM IN HIERICHO.

Dum evangelica lectio legeretur, fratres carissimi, audivimus !dominum et salvatorem nostrum de peccato primi ho(624) 1? an i, p. C. suscipit] C" ; hanc i. p. C. non suscipit C1:?:3 effrenato] C" infrenato Cl**:3 1954: jn contumeliam] C? ; in contumelia C3? lbexardescit] C" ; exarsit C'-?-8 16.falsa]] C1-2:9 ; falsis C7 18 g]lieno casu] C? ; infelicibus casibus C1-2: 1? deflet ?] sc cuz interrogandi nota solus C" — ?9 dominus hic] C? ; sic C'?:3, ozzss0 dozzinus

?! correctus] correptus C?

22 vi-

ventibus C? ^4 pacem i. f. dilectione implet] C"; pacis i. f. dilectionem implere Ct?:9 (628) | !Deidq.s.est] H? ;Ubiait dominus H? ; homilia ex lectione evangelii M? *ab Hierus. H* 3 Cum M? Dum sq. audivimus] supp. in zarg. H?

SERMO CLXI.

661

minis parabolam 5proponentem. HOMO QUIDAM, inquit, DESCENDEBAT DE HIERUSALEM !IN HIERICHO, ET INCIDIT IN LATRONES, QUI ETIAM EXPOLIAVERUNT !EUM. Homo iste, qui descendebat de Hierusalem in Hiericho, Adam fuit. Descen-

dit de Hierusalem in Hiericho : id est, de paradiso venit lin mundum. Hierusalem interpretatur visio pacis ; Hiericho vero typum mundi istius praeferebat. Hiericho autem ideo mundi figuram !habet, quia luna interpretatur : sicut enim luna inchoatur, crescit, let decrescit, ita et genus humanum nascitur, crescit, senescit, et !moritur.

DESCENDEBAT

ergo Adam

DE HIERUSALEM IN HIERICHO, ET !INCIDIT IN LATRONES. Si non descenderet, non incideret in latrones : quando enim de sublimitate virtutum cecidit in peccatum, tunc de !paradiso venit in mundum.

INCIDIT, inquit, IN LATRONES : id est, lin

diabolum et angelos eius. QUI ETIAM EXPOLIAVERUNT id est, hinmortalitatis gloriam illi abstulerunt.

EUM :

ET PLAGIS IN-

POSITIS ABIERUNT !SEMIVIVO RELICTO. Plagae inpositae intelleguntur concupiscentiae ?"malae, et secundum apostolum DESIDERIA MULTA ET INUTILIA ET NOCIVA. !Quod vero dixit semivivum relictum, hoc significavit, quod, licet (626) in carne viveret, in anima tamen mortuus erat, secundum illud quod lapostolus ait : OMNES IN ADAM MORIUNTUR ; et alibi : ANIMA QUAE !PECCAVERIT, IPSA MORIETUR. In illis duobus qui praete-

rierunt, id est, !sacerdote et levita lex intellegitur et prophetia. Iacebat enim genus *humanum a diabolo vulneratum, sed nec lex eum nec prophetia poterant liberare : opus erat ut Samaritanus veniret. Samaritanus autem linterpetratur custos. Quis enim erat ille Samaritanus, id est custos, !nisi dominus noster,

de quo

scriptum

est, ECCE

NON

DORMITABIT

!NEQUE

DORMIET, QUI CUSTODIT ISRAHEL ? Samaritanus ergo iste ITER IOFACIENS,

id

est,

ammiünistrationem

incarnationis

agens,

VENIT SECUS !EUM. Quid est, secus eum venit, nisi quod car(625) 5 proponentem] 244. ayt enim EH? inquit] ozz. H?-*9 M3 $ expol.] M6 const. ; despol. H? (sed expol. infra /. 17) ; dispol. H?-7? (ez iferum 1. 17, at vero

p. 627, 13 expoliatus ewz M? HP?) ? vero] ozz. H*?

1 habuit H?

?*d« Hiericho 454. praeferebat] ozz. H9? 1 sj non 4/54. latrones] ozz. H? ; M? quoque

boc loco biuleus est 181]i] H?79 ; oz. H? M? ; Caspari coni. supplendum. ei ?9 et secundum 44. nociva] ozz. FH? (626) 1-3 secundum zq. morietur] ozz. H* ^ profetia H? ; prophetiae H*? ; prophetae H? M? 5 sed] quia zpser. H? prophetia] M? H"? ; prophetae F1?-3 1 quod] ozz. H*? (625)

? eg7;] Luc. 10, 30. Homo usq. proximum p. 627, 9]

(626) ? »oriuntur] Y Cot. x5, 22. 3 "morietur] Ezech. 18, 4. 20.

Multa heic Caesarius in rem suam

? [srabe]] Ps. 121, 4.

convertit ex August. Quaest. evangel. 2, 19. : Migne 35, 1340. 19 yg/j779] Luc. 1o, 30.

10 gpminisfrationem incarnationis] Adverte latinam — translationem graeci vocabuli oi«ovopa.

29 50/772] I "Tim. 6, 9.

H c7] Luc. 10, 33.

Parabolae bono tano

rica

de

Samariallego-

expositio.

662

S. CAESARII

nem humanam adsumpsit ? !ET ADPROPINQUANS ADLIGAVIT VULNERA EIUS. Quid est, vulnera alligare, !nisi gratiam dare, quae peccatis possit resistere ?Ouod autem INFUDIT !IN EUM OLEUM ET VINUM, in oleo misericordia intellegitur, in vino l5ustitia ; aut certe in oleo crismatis unctio, in vino eucha-

ristiae conse!cratio. IUMENTUM

SUUM,

Quod autem

iumen!tum

dixit, INPOSUIT

ILLUM

IN

incarnatio intellegitur ; in hoc

iumento nos inposuit, quando, !sicut scriptum est, INIQUITATES NOSTRAS IPSE PORTAVIT. Aut certe liumentum intellegitur gratiae adiutorium : sic enim istum languidum "revocavit ad stabulum, quomodo et illam ovem quae erraverat !humeris suis ad ovile proprium reportavit. Stabulum ubi portatus lest, ecclesia intellegitur ; stabularius

cui commendatus

est,

Paulus !apostolus esse cognoscitur. Et quia ecclesiae huius temporis quaedam !mutationes et velut spiritalia stabula sunt, per quae ad aeternam ?*?beatitudinem curritur, ideo nos apostolus Paulus velut maniceps !Christi hortatur et ammonet dicens : SIC CURRITE, UT CONPREHENDATIS (627) oMNES. Quod autem apostolus Paulus quasi maniceps et gloriosus !stabularius Christi possit intellegi, ipse dicit : INSTANTIA MEA, inquit, ICOTTIDIANA, SOLLICITUDO OMNIUM ECCLESIARUM. Et quia velut de !Christi mutationibus sollicitus fuit, iuste stabularii nomen accepit. Quod autem ait, ALTERA DIE PROTULIT DUOS

DENARIOS, altera dies intelle!gitur post resurrectionem. Prima dies est passio, secunda resurrectio. !Duos denarios possumus intellegere vetus et novum testamentum, laut certe duo praecepta dilectionis, in quibus TOTA LEX PENDET ET !PROPHETAE, id est, DILIGES

(626)

DOMINUM,

et DILIGES

1? adprop.] add. ad eum H?

PROXIMUM.

33 nisi gratiam dare] oz. M3 H7?

quae]

(pro qua ?); qui M? 1in eum] coni. Casp ;eum H7? ; eum in M? ; in eo (in suppl. s. 1.) H3 ; om. H? 1? jumentum H*9 quando]quia H? ^ 18-4 Aut certe 4;q. reportavit] ozz. FH? ?3 Et quia zsq. ecclesiarum p. sq. /. 3] in breve contraxit H? ?3 ecclesia H? ?35* quaedam mutationes et]ozz.]M9 —— ?550yelut maniceps Christi] ozz. M3 H*9 ?6 et ammonet] ozz. M? (627) ! apostolus] ozz. 7M? quasi maniceps] oz;. M? H*9 3 sollicit.] a4. est HIS 5 altera dies] H? M? ; alteta die H9? ? intellegere] H? M? ; accipere IgE

(626)

8 pendit H79

? dominum]

"gon dates sio, ev

H? M? ; deum H?

l. 4] Eodem

sensu atque in Itine-

16 57/77] Ibid.

ratiis, re/aiís.

18 forfavit] Esai. 53, 4. 11.

?5 et pag. seq. l. 1 zzaniceps] Priscum

21s09- P7; bp]; ubi etc.] Omnino similia leguntur, tum in adhuc inedita Epiphanii epi. Interpretatione evangeliorum (cf. RB xxiv, 1907, p. 340), tum in Arnobii Expositiunculis in evang. Luc. c. 5

vocabulum pto zzameps : vehiculi conductot. (621) lomnes] Y Cot. 9, 24. 3 ecclesiarum] 11 Cor. 11, 28. 5 denarios] Luc. 10, 35. ? propbetae] Matth. 22, 40.

(Anecd. Mareds. III. 5, p. 147).

dominum] Ibid. 37.

^4 "utationes...mutationibus pag. seq.

proximum] Ibid. 39.

SERMO CLXII. 12. Ut

ergo,

quotiens

vobis

663

lectio

ista

fuerit

recitata,

facilius quae !in ipsa significantur possitis agnoscere, breviter quae diximus repetamus. !In illo qui incidit in latrones, Adam intellegitur; in latronibus, dia!bolus et angeli eius. Quod expoliatus est, inmortalitas illi sublata est. !Plagae illi inpositae, concupiscentiae malae intelleguntur. Quod semil*vivus relictus est : vivus in corpore, mortuus in corde. In sacerdote let levita qui praeterierunt, lex et prophetia. Samaritanus, qui inter!pretatur custos, Christus significatur. Ouod in illo vulnerato nec !rogante nec clamante misericordia movetur, ostendit quod gratia !nullis praecedentibus meritis datur. In oleo et vino, misericordia

*?et iudicium.

Iumentum

ubi in-

positus est, incarnatio domini salva!toris agnoscitur : stabulum ubi ductus est, ecclesia : stabularius, !Paulus apostolus. Altera dies, post resurrectionem significat. Duo !denarii, aut

duo testamenta aut duo praecepta intelleguntur. Haec lergo, fratres, velut munda animalia spiritaliter ruminantes, sanctis

?animabus vestris utile aeternae vitae pabulum providete. Quod ipse !praestare dignetur, cui est honor et imperium in saecula saeculorum. !'Amen.

(628)

CISCTIM

Ex duobus libris mss. Clm. 17059, fol. 36»-40, olim monasterii Scheftlarn. (H?'!) et Montepessul. 152, fol. 174-178 (H?), cum priori parte sermonis August. 254 (Aug) conlatis, quam fere totam Caesarius in suos usus convertit. Ab eo enim homiliam esse adcommodatam, vel ex ipsa inscriptione ac brevi conclusione constat, ne dum ex varia-

tionibus

orationi

Augustinianae

inlatis.

HOMELIA SANCTI AUGUSTINI PULCHRA DE FICULNEA ILLA !QUAE TRIBUS ANNIS FRUCTUM NON DEDERAT ; ET QUOD !LACRIMAE PAENITENTIS SIMILITUDINEM

(627) 19 ut] ozz. M?, suppl. Casp 1! quae] oz. M, suppl. Casp repetamus] recitamus M? 223111] cilia vET?O 1€ prophetia] FH? M?; prophetae II9:*9 17-19 Quod Z:4q. datur] oz. H? 1'in] oz FI? illo vulnerato] H? M*; illum vulneratum ;zav4/! Casp 175«pec r, n. clamante] oz. M? 29 ubi inpositus] H?''? M? ; in quo positus H? domini] oz. M? ?! agnoscitur] H* M? ; ostenditur H?

ubi] H? M? ; quo H?

UMSEEISD

?3 intelleguntur] re//qua oz. M?

om.

sanctis] oz. H?

(628)

HEi*0

1-6 jnscribiio ex E1199

?6 imperium]

?? dies] H?, coni. Casp ; die

?: munda] ex muta corr. H? ; gloria Fi?

Caesarii reca-

pitulatio et conclusio.

664

S. CAESARII

HABEANT AGRI IN !'QUO STERCORA PONUNTUR; ET QUOD STERCUS NON SUO 5LOCO POSITUM MUNDAM NON FACIT DOMUM, SUO LOCO !POSITUM MAGNUM FRUCTUM REDDERE COMPROBATUR.

Tempora duo, primum tristitiae,

dein laetitiae.

Sic habet, fratres, miseriae nostrae conditio et dei miseratio, ut tempus laetitiae !tempore tristitiae praecedatur : id est, ut prius sit tempus tristitiae, posterius tempus llaetitiae ; prius tempus laboris, posterius quietis; prius tempus calamitatis, posterius IMelicitatis ;prius bona opera faciendo laboremus in mundo, et postea remunerante !domino perveniamus ad regnum, secundum ilud quod ait apostolus : PER MULTAS !TRIBULATIONES OPORTET NOS INTRARE IN REGNUM DEI. Sic habet, inquam, et nostra !conditio

et dei miseratio. Tempus enim tristitiae laboris et calamitatis peccata nostra !nobis pepererunt ; tempus vero laetitiae quietis et felicitatis non venit de nostris !*meritis, sed de gratia salvatoris. Aliud merebamur,

aliud speramus

: merebamur

!mala, speramus

bona. Hoc facit misericordia eius, qui nos creavit et recreavit, qui Inos fecit et refecit. 2. Sed tempore

Vita nostra, quasi iter vitae aeternae.

Quanta pulchritudo de tristitiae foeditate nascitur.

miseriae nostrae,

carissimi, et, sicut scriptura

loquitur, DIEBUS !VANITATIS nostrae nosse debemus, unde et ubi debeat esse ipsa tristitia. In regione ?*mundi istius veram quietem et veram laetitiam nullus umquam poterit invenire. !In hac enim

regione impletur illud quod dominus dixit : BEATI QUI LUGENT ;

in vita laeterna conplendum est illud quod addidit : QUONIAM rPsrI CONSOLABUNTUR. Et quia !vita nostra quasi iter vitae aeternae cognoscitur, pro desiderio vitae aeternae lugendum lest in via, ut ad verum gaudium perveniatur in patria. Sit unusquisque nostrum ?5in via sollicitus, ut in patria possit esse securus ; ut in nobis conpleatur illud quod !scriptum est : QUI SEMINANT IN LACRIMIS, IN GAUDIO METENT. Forte dicit aliquis : !Foedum est plorare, grave est tristitiam sustinere. Quicumque hoc dicis, si haberes loculos cordis, agnosceres quanta pulchritudo de ista foeditate nascatur. Tristitia (629) enim et lacrimae peccatis sic sunt, quomodo stercus in agris. Sed si hoc diligenter ladtendis, foeditatem facere videntur, sed magnum fructum reddere conprobantur. !Ergo hoc diligenter debemus adtendere, ut lacrimae nostrae non pro terreno damno, (628) TUTAMGW»AD Ceg dop40r "fratres] add. carissimi FH?! 5 tempore] "Aug ; tempus codd : ef. infra var. ad 1. 18 H perveniemus FH19-?1 1^ veniunt ]E]10221 18 tempore] 74ug ; tempus «codd. ?? quicumque] H?! ; o qui H!* ?8 cognosceres

H!?

(628) 5 zuundam n. facit domuri] Cf. Caesarii prolog. supra, p. 20, I1 :

Miscell. Agostin. I, 681-3), sed ea a Caesario, sicut solebat, eliquata.

« Liber enim... si non legatur, non facit animam nitidam » etc.

12 or GU EEAS ZI. 1? vanitatis] Cf. Eccle. 7, 16.

? $2c babet usq. zereamur pag. 631 l. 5] Pleraque ex priori parte sermonis August. 254 (— Wilmart 5:

?? consolabuntur] Matth. 5, 5. ?5 zefent] Ps. 125, 6.

SERMO CLXII.

665

lsed pro vitae aeternae desiderio proferantur ; quia stercus non suo loco positum ?*inmundam facit domum, suo loco positum fertilem facit agrum. Videte locum ster!coris ab agricola provisum. Ait apostolus

TRISTATUR

Paulus

: QUIS EST QUI ME

EX ME?

LAETIFICAT,

Et alio loco : QUAE

NISI

SECUNDUM

TRISTITIA ET PAENIITENTIA SALUTEM INPAENITENDAM

!QUI

CON-

DEUM

EST

OPERATUR.

Qui secundum deum tristis est, paenitens lest : tristis enim est de peccatis suis. Tristitia autem de propria iniquitate iustitiam

Iparturit. Prius ergo tibi displiceat quod es, ut possis esse quod nOn es. QUAE SECUNDUM !DEUM EST TRISTITIA ET PAENITENTIA SALUTEM

INPAENITENDAM

OPERATUR.

PAENITEN!TIAM,

SALUTEM. Quam salutem ? INPAENITENDAM.

inquit, IN

Quid est, inpaeniten-

dam ? !Cuius te omnino paenitere non possit. Ideo hoc dixi, quia est paenitentia bona, est let mala. Paenitentia bona est, quando hominem paenitet male fecisse ; paenitentia mala !^est, quando paenitet hominem bene fecisse. Ecce quis bene fecit proximo suo, liberavit leum de gravi periculo; et post aliquod tempus forte patitur ab eo iniuriam, et !dicit : Paenitet me bene fecisse. Ecce paenitentia mala. Faciendo bene adquisierat !lvitam aeternam : paenitendo male non solum quod adquisierat perdit, sed etiam deum, !dum male paenitet, offendit.

Quae

est pae-

nitentia

bona,

quae mala.

Ideo dixit apostolus : sALU-

TEM INPAENITENDAM OPERATUR ; ?qui pro peccatis suis paenitentiam egerit, semper inde gaudebit, et numquam paenitere lpoterit.

Prius enim quando multis peccatis fuimus involuti, habuimus

vitam, cuius !debuit paenitere. Habeamus et paenitentiam inpaenitendam : quoniam non possumus lad vitam inpaenitendam nisi per malae vitae paenitentiam pervenire. Sicut ergo !supra dicere coeperamus, fratres carissimi, numquid in massa tritici purgata invenis ?stercus ? Et tamen ad illum nitorem, ad illam fecunditatem, ad illam fertilitatem, ad 'illam speciem et pulchritu-

dinem per stercus pervenitur : rei pulchrae foeditas via !fuit.

Quomodo enim de foeditate stercoris frumenta nascuntur, sic de lacrimis !paenitentis ornamenta bonorum operum generantur. 3. Et propterea dominus cum in evangelio diceret de quadam arboregníructuosa

: S9ECCE TRIENNIUM

EST QUOD

VENIO

AD EAM,

ET FRUCTUM IN EA NON INVENIO ; PRAECIDAM !ILLAM, NE MIHI IN AGRO INPEDIAT, intercedit colonus iam securem minanti infructuosis lradicibus et paene ferienti, sicut intercessit Moyses deo ; intercedit ergo colonus, let dicit : DOMINE, DIMITTE ILLAM ET HOC ANNO ;

CIRCUMFODIO EI, ET ADHIBEO COPHI!NUM STERCORIS : SI FECERIT

(629) $ inpenitendam H^ ; in paenitentiam FH?! ; a//er ap. "Aug : tristitia paenitentiam in salutem inpaenitendam operatur 11-13 paenitentiam 754. non possit] ozz. H?* ; Jocum in H9 gaisere deturpatum emendo ex 2Aug rma]a fecisse FH19 15 quis] H!9^; aliquis H?! 17 paeniteo me Ht 1? penitet FI?! ; paenitetur opo ideo] add. hoc H19 in paenitentiam F?!, z;ale corr. ex inpenitendam TIO 20 paeniteri FI?! ?? debuit] H!? /4zg ; debere H?t habeamus] coni. ex Aug ;habuimus H!? ; habuerimus H? paenitentiam] vitam 4g Shin agro] H19?! ; agrum z4zug 3381] FI2: 747g. eam T119 Exrecentili idu fercreriio sin autem] si quominus z4ug (629) ? ex ze ?] II Cot. 2, 2. 8 operatur] II Cor. 7, 10.

31 /phediat] Luc. 13, 7.

Lacrimae paenitentis, quasi foeditas stercoris de qua frumenta nascuntur.

666 Arbor infructuosa,

de

qua

in evangelio, genus humanum.

S. CAESARII

FRUCTUM, BENE ;SIN AUTEM, VENIES ET PRAECIDES EAM. *?Arbor ista genus humanum est. Visitavit eam dominus tempore patriarcharum quasi !primo anno ; «visitavit eam tempore legis et prophetarum quasi secundo anno) : lecce in evangelio tertius annus inluxit. Iam

quia etiam et nunc

sine fructu inventa

est, !quasi praecidi

debuit. Sed interpellat misericors misericordem : qui enim se voluit (630) exhibere misericordem, ipse sibi adposuit intercessorem. Domine,

dimittatur,

inquid,

let hoc anno,

circumfodiatur.

Fossa

signum est humilitatis. Adhibeatur cophinus ster!coris, id est, tristitia paenitentis. Ne forte, inquid, det fructum, immo quia dat fructum. Et tamen ex parte dabit, et ex parte non dabit. Quid est, ex parte dabit, *et ex parte non dabit ? Si in ecclesia catholica omnes boni essent, ex integro daret !fructum bonum : si vero omnes

mali essent, ex integro redderet malum ; sed quia !simul et boni inveniuntur et mali, ideo ex parte dabit, et ex parte non dabit. Ipse lest ille unus servus, id est, unus populus, de quo dominus in evangelio dicit, quod !VENIET DOMINUS EIUS, ET DIVIDET EUM, PARTEMQUE EIUS CUM INFIDELIBUS PONET. "Numquid unus servus dividi potest ? Non hoc de uno servo, sed, sicut dictum est, lde uno

christiano populo scribitur, cuius una pars acceptura est regnum, alia est !passura supplicium. Modo enim tamquam in uno coetu et in uno corpore ecclesiae !mali et boni constituti sunt, quomodo in utero Rebeccae duo parvuli se in typo lecclesiae conlidebant. 134, Et ideo, fratres carissimi, ut non in mala sed in bona parte

inveniri mereamur, lquomodo non nobis desunt cotidiana peccata, sic per paenitentiam numquam debent !deesse cotidiana remedia. Unde totis viribus studeamus implere illud, quod propheta !nos ammonet,

Mundanae tristitiae fructus nullus,

magna

pernicies.

dicens : VENITE

ADOREMUS

ET PROCIDAMUS

ANTE

DO-

MINUM, ET PLOREMUS !CORAM DOMINO QUI FECIT NOS. Et quia multi sunt qui plorant et fructum non colligunt, ?nos ita ploremus, ut aeternae vitae fructus colligere mereamur. Qui enim pro perditis lIrebus temporalibus plangunt, nullum fructum animae suae recipiunt : quia, sicut !superius dixi, stercoris «locus» oportunus dat fructum, inportunus autem facit locum linmundum. Invenio nescio quem tristem in ecclesia : stercus video, locum quaero. !Dic, amice, unde tristis es ? Perdidi, ait, pecuniam. Locus inmundus,

fructus nullus ; audiat apostolum dicentem : TRISTITIA MUNDI MORTEM OPERATUR. Non solum fructus !nullus, sed et magna pernicies. Sic etiam de ceteris rebus ad gaudia saeculi pertinenItibus, quae

non

facile dinumerantur.

Video

alium

tristem,

ge-

mentem, flentem : !multum stercoris video, et ibi locum quaero. (629)

36 visitavit e. t. l. e. proph. q. secundo anno] ozz. H19?! ; supp]. ex: Aug

3? jam] ozz. H19

(630)

38 quasi] H?! 74ug ; oz. H1?

S daret iiie sidabatibi2t

sura] H?! ; parata H1?

? ponet] cogi. ;ponit FI?! ; posuit H1? — 1? pas-

14 concludebant H?

15 mala... bona patte inveniri]

coni.; malam... bonam partem invenire FH19-?: 1? quod pet prophetam H?! ?? Jocus] suppl. ex /Aug ?8 stercoris] Aug ; scutis H1? ; stercus H?t viderem] zug; videre F1?! ; videro F1!0 (629) (630)

35 277] Luc. 13,8. 9. 9 ponet] Luc. 12, 46.

V conl/debant] Cf. Gen. 2$, 22.

.

1? ros] Ps. 94, 6. Ü operatur] II Cor. 7, 10.

SERMO CLXIII.

667

Et cum viderem eum tristem, gementem, !flentem, aspexi et orantem : nescio quid mihi bonae significationis ingessit. Sed et ??hic locum quaero. Quid si iste orans, gemens, magno fletu mortem rogat inimici !sui ? Etiam si sic iam plorat, iam rogat, iam orat,

locus inmundus, fructus nullus. !Plus est, carissimi, quod invenimus in scripturis sanctis : si voluerit ut moriatur linimicus ipsius, incidit in maledictum Iudae : ORATIO EIUS FIAT IN PECCATUM. Rursus !respexi alium gementem, flentem, orantem : stercus agnosco, locum requiro. Intendi ?aurem in orationem, et audio

dicentem

: EGO DIXI : DOMINE, MISERERE

MEI; SANA

lANIMAM

MEAM, QUIA PECCAVI TIBI. Gemit peccatum : agnosco agrum, expecto fructum. !Deo gratias, bono loco stercus missum est, frumentum parturit. 5. Hoc

est, carissimi, tempus

fructuosae

tristitiae, ut conside-

rantes conditionem !fragilitatis nostrae, abundantiam temptationum, subreptionem peccatorum, adver(631)sitates cupiditatum, ruinas concupiscentiarum contra bonas cogitationes semper !tumultuantium, doleamus et semper in gemitu simus ; ut tempore laetitiae, quae !posterior erit, quietis et felicitatis, vitae aeternae,

sine fine gaudere mereamur, et illud !quod supra diximus in nobis feliciter conpleatur : QUI SEMINANT IN LACRIMIS, IN ?GAUDIO METENT ; et illud: EUNTES IBANT ET FLEBANT, MITTENTES SEMINA

SUA ; VENIENTES lAUTEM VENIENT CUM EXULTATIONE, PORTANTES

MANIPULOS SUOS. Ad quod gaudium !nos dominus sub sua protectione perducat : qui vivit et regnat in saecula saeculorum. lAmen.

CIXXIITI

Mss. Bruxell. II. 989 (antea Cheltenham 379), saec. X — H9?'; Spinalien.5, fol.323 — H?. Edit.:primum RB. XXIII (1906), p. 355357. Centonibus a Caesario consarcinatis omnino adnumerandus, ut praecipue constat ex recapitulatione et conclusione, n. 4 ; sed etiam in toto sermonis decursu, v. g. pag. 632, l. 27-31, et modo quo

Augustini

sententiae

tractantur,

Arelatensis

nostri

manus

evidenter apparet.

(630) 31 sj sic] H?! /4ug ;sanctus H1? 32 aU] ETI0 040. Ht EI20ESS quia] quoniam /4zg 39 abundantiam] ab humana H19 (631)

! cupiditatum]

iue de.

(630)

;4ug ; cogitatum

33 feccatum] Ps. 108, 7.

36 7j);]Ps. 40, 5.

(631)

H'!9, cogita 7s ras. H?!

3 geternae] regni zpZerser. FI?!

? 5d e; j//ud etc.] Clausula

? et] coni.;

5 mittentes] metentes H!9

propria Caesarii. 5 zzefent] Ps. 125, 5.

$ suos] Ibid. 6.

Fructuosa

tristitia in quo consistit.

668

S. CAESARII

DE FILIO PRODIGO IET DE ILLO QUI SEMPER CUM PATRE FUIT. Parabolae de filio prodigo allegorica expositio.

In lectione evangelica quae modo recitata est, fratres dilectissimi, laudivimus quod homo quidam habuerit duos filios, ex quibus unus !petierit a patre suo partem suae substantiae, et acceptam cum mereltricibus devoraverit. Homo iste, cuius sunt isti duo filii, deus Pater "*intellegitur. In his

duobus filiis duo populi designantur : senior !'Iudaeorum populus, iunior gentium. Filius ergo senior, id est, populus ITudaeorum ideo semper cum patre fuisse dicitur, pro eo quod et legem accepit, et ad unius dei cultum se tenuit ; et quamvis frequenter !Iudaei coluerint deos alienos, tamen iste senior filius illorum typum ?habuit, qui praecepta testamenti veteris servaverunt. Iunior vero !filius, id est, populus gentium recedens a cultu dei, et daemonibus

!serviens, substantiam quam

a patre acceperat cum meretricibus !devoravit. Ouae autem fuit ista substantia a patre accepta, nisi sapien(632)tia, iustitia, fortitudo vel temperantia et cetera his similia ? Hanc ergo Ipraeclaram substantiam a patre acceptam iunior filius cum meretricibus, id est, diversis et variis voluptatibus dissipavit. Quod autem !dictum est, ABIIT IN REGIONEM LONGINQUAM, Regio

]longin-

qua, quae sit.

non hoc de loci muta*tione, sed de morum pravitate credendum est. Ouomodo enim abiit in regionem longinquam, nisi de bonis venit ad mala, de castitate !ad luxoriam, de iustitia

ad iniquitatem ? Nam quod ait, IN REGIONEM !LONGINQUAM, forte in una civitate aut in una villa cum patre fuit ; !sed sic dictum est, quomodo de illis qui post honestatem esse inciIpiunt inhonesti dicimus : Exiit homo iste a se : patiens erat, factus lest iracundus : castus fuerat, et ecce luxuriosus effectus

est. Et tamen lille qui talis est, si denuo ad bonos mores conversus fuerit, iterum !dicitur : Deo gratias, iam homo iste rediit ad se. Sic ergo de illo !prodigo filio intellegendum est, quod a bonis operibus et ab omni "honestate discesserit. (631)

OEHO PRRUTUIUYTID GS dos

evangelium legeretur H9?

1 [n l. e. q. m. recitata est] H?^; Modo cum fr. dil.] ozz. H3

1$$uo;..suae]ozz. E139 — 15 his]

oz. H? 16 populus] ozz. H3 id est] iste H? vaverant H? (632) . iustitia] ozz. H? oonlEbisEnecmrISD (631) 15 deyoraverit] Cf. Luc. 15, II Sqq. 14sq[[o5o usq. fili pag. 635, l. 15] Imitatur Caesarius August. Quaest. evangel. 2, 35 (Migne 35,

1? Iudaei] ozz. H?

20 seg-

?5v incipient FH39

1344) libere tamen, uti alias, v. gr. ubi de Divite et Lazaro, vel de misericorde Samaritano, (632) * Jonginquam|] Luc. 15, r3.

SERMO CLXIII.

669

Denique, ut hoc apertius possitis agnoscere, !recolite quod de ipso in evangelio dictum est :IN SE AUTEM REVERSUS. !Ecce unde exierat : de se utique exierat. IN SE REVERSUS DIXIT: SURGAM !ET IBO. Quare dixit, SURGAM ? quia ceciderat. IBO, quare dixit ? quia discesserat. Quod autem dictum est, ADHAESIT UNI CIVIUM REGIONIS ?"LLIUS, hoc intellegitur, quod uni de principibus diaboli fuerit subiu!gatus. Villa ubi missus est, modus esse cognoscitur potestatis illius Iprincipis diabolici. Quod vero porcos pascebat, inmundos spiritus, !qui sordidis

et luxuriosis

actibus

delectantur,

morum

Daemoniorum cibi, mala opera

nostra.

suorum

pravitate !reficiebat : quorum cibi sunt mala opera nostra. Sicut enim

quando

??»bene agimus,

Christum

pascimus,

ita,

si male egerimus, de occisione lanimae nostrae cibum diabolo praeparamus. Siliquae, quas porci !pascebant, librorum saecularium. vanitatem significare videntur. !Siliquae enim quasi cibus esse videtur : sed levis est et inanis. Talis lenim cibus est in scripturis saecularibus, quae male dulci vanitate 9 diversis carminibus idolorum vel daemonum laudes adsidue pro!ferendo, mundo huic deceptionis fabulas intulerunt. Quid enim sunt lporcorum siliquae, nisi librorum saecularium paginae sonantes et (633) non sanantes ? Strepitum enim inanem habere possunt ; cibum !animae utilem habere non possunt. Quod autem porci, qui siliquas !manducabant, inmundi spiritus intelleguntur, in evangelio evidenter lagnoscitur : nam cum daemones ex hominibus expellendi essent, ?rogaverunt

Scripturarum saecularium vanitas.

ut in porcos intrare mererentur.

2. SURGAM, inquit, ET IBO AD PATREM MEUM, ET DICAM ILLI : PECCAVI !IN CAELUM, FAC ME SICUT UNUM DE MERCENNARIIS TUIS. Quos enim !mercennarios habet deus pater, nisi doctores ecclesiasticos vel reliquos !clericos, qui non pro caelorum regno sed pro terreno lucro aut doctrinae "insistere aut deo servire videntur ? De quibus apostolus dicit : PRAE!'DICANTES VERBUM (632)

1? Ecce unde 54. reversus] ozz. H3? propter bomoeotel.

?! yyundus esse

cognoscitur, et potestas illius diabolica H? ;a£ vero Aug cum H?? modus potestatis eius

?3 sordibus H??

?6 cibum diabolo] H? ; cibos diaboli H9

28 yj-

dentut. sed levis (ozz. est) H? ?9 in ]ibris saecularibus qui H? vanitate] FH? (cf. cua sterili vanitate resonantes) ; suavitate F?? 39 ye]] ozz. H9? (633) ! sanantes] auf satiantes /Jegendum videtur ;sonantes FI9-39 ? non possunt] H? add. nisi forte quando illilibenter et frequenter legerint. ad cultum dei se tota animi virtute contulerint, quae verba glossatorem sapiunt

Sse«1]lie pater

peccavi in caelum et'coram te, faminon sum dignus vocati filius tuus,fac me sicut unum ex mercennariis t. FH? ? propter cael. regno H??

(632) St o/297]|Moares ado atris 18 j55] Ibid. 18. 20 j//j55] Ibid. 15. ?!isf4lerus?] Cf. supra Caesarii serm. 99, n. 2, ubi idem recurtit,

6

et Origen. - Rufin. in Exod. hom. 4, 6. (633) 5 zererentur] Cf. Matth. 8, 21 ? Zujs] Luc. 15, 18. 19.

C. II

Mercennarii, clerici qui pro terreno lucro laborant.

670

S. CAESARII

DEI NON CASTE. CUM AUTEM ADHUC LONGE ESSET, !VIDIT EUM PATER

SUUS.

Quid est, vidit

eum,

nisi, misertus

est eius?

ISicut interdum solemus dicere de illis quibus deus aliquid boni !praestiterit : Vidit illum deus. Denique videte quid sequitur

Brachium

Pa-

tris super

pro-

digum, Filius Dei incarnatus.

: MISERIPCORDIA,

inquit, MOTUS

EST.

Ouod autem

dicit, quia INCUBUIT SUPER !COLLUM EIUS, brachium suum misit super eum. In brachio Christus intellegitur, sicut scriptum est : BRACHIUM DOMINI CUI REVELATUM !EST ? Tunc enim super prodigum filium deus suum brachium misit, Iquando Filium suum humana carne vestivit, qui omnibus clamaret et ?'diceret : TOLLITE IUGUM MEUM SUPER VOS. Qui enim iugum Christi !susceperit, quasi patris brachio amplexatus, reconciliatus esse deo cogno!scitur. Quod autem dixit pater, PROFERTE STOLAM PRIMAM, inmortalita!tem illi reddidit,

quam Adam peccando perdiderat. In anulo qui datus !est, Spiritus sanctus intellegitur, de quo dicit apostolus : HABENTES ?"»PIGNUS SPIRITUS. Pro pignore sponsae anulus solet dari : et quia ille !'prodigus filius, id est, gentium ecclesia cum diversis daemonibus !fuerat fornicata, Spiritum sanctum quasi arras accepit, ut se ad !virum legitimum redisse cognosceret, de quo apostolus dicit : sPoNDI (6384) vos UNI VIRO VIRGINEM CASTAM EXHIBERE CHRISTO. Quod vero dictum lest, ADDUCITE VITULUM SAGINATUM, quid est, ADDUCITE, nisi, praedicate Vitulus

sagi-

natus, Christus saturatus

opprobriis.

IChristum passum ? Tunc enim unicuique Christus occiditur, quando !pro se credit occisum. Iste vitulus unde saginatus est, nisi de multis ?»passionibus et obprobriis ac flagellis, quae pro genere humano tam!quam pro filio prodigo patienter excepit ? Videte pietatem domini !nostri : ut recipiatur adoptivus et prodigus, occiditur proprius Filius. 'Audi hoc Paulum apostolum dicentem : QUI PROPRIO FILIO NON PEPER!CIT, SED

PRO NOBIS OMNIBUS TRADIDIT ILLUM. 193. FRATER ENIM ILLIUS SENIOR, QUI ERAT IN AGRO, VENIENS AD !DOMUM AUDIVIT SYMPHONIAM ET CHORUM, ET ADVOCANS UNUM DE !CONSERVIS INTERROGAVIT QUAE HAEC (633)

1 cum enim adhuc non longe e. H?

oz. H*9

ii erus eELSSeIDETS0

17 5t brachium d. c. t. est ?] ozz. H?

13 boni]

1$ prodigum] proprium H?

?! brachio] H? ; brachium H?9 amplexatus] add. et H? ?3 quam in Adam Hs ?5 spiritus] H? ; a nobis H3? ?$ spondi] H??; despondi H? (634) * credit occisum] H?? 7/447 ;occisum meminit unusquisque fidelium H? nisi] ozz. H?

(633) 1 505 caste] Phil. x, 17. 12 57/5] Luc. 15, 20. 15 5j0f5$ e.] Ibid.

18 ej75] Ibid. 1750: reye/7/755; est ?] Esai. 53, 1. 20 yo5] Matth. 11, 29.

?? brimam] Luc. 15, 22. 25 ypiritus] Rom. 8, 235 : cf. II Cor. OPNS SOS Go

(634) LO riso DN GOL IIS ? saginatum] Luc. 15, 23. ? ;//45;] Rom. 8, 32.

SERMO CLXIII.

671

ESSENT. Frater ille senior intelle!gitur populus Iudaeorum : qui ideo in agro erat, quia pro terrenis !rebus domino serviebat. Nam in veteri testamento maxime colentibus deum terrena promittebatur felicitas. Venit ergo ad domum, et audivit 'symphoniam. Vox enim consona symphonia dicitur. Quando enim !omnes deo servientes in caritate concordant, et inplent illud quod 'apostolus ait, OBSECRO VOS UT OMNES IDIPSUM DICATIS ; quando tales sunt christiani, symphoniam, id est, vocem

consonam

et deo

?delectabilem

reddunt,

et

impletur in eis illud quod scriptum est, 'ERAT EIS COR UNUM ET ANIMA UNA. Quod autem dixit, INTERROGAVIT !UNUM DE SERVIS, id est, legit unum de prophetis. Unus de servis !intellegitur aut Esaias aut Hieremias aut Danihel : omnes enim ladventum Christi et gaudium de reconciliatione gentium praedica?»verunt. RESPONDIT ERGO SERVUS, ET DIXIT : FRATER TUUS VENIT, ET !OCCIDIT PATER TUUS VITULUM SAGINATUM. AT ILLE INDIGNATUS

EST,

!ET NOLEBAT

INTROIRE.

Quod

IEPULARER : quod dixit, NUMQUAM MANDATUM luisse ; et quod ait, 'NUMQUAM

DEDISTI

ES, !ET OMNIA

MIHI HEDUM,

MEA TUA SUNT, hoc significavit, quod

12 esreg;] Luc. 15, 25. 26.

21,54] Act. 4, 32. 22 seryjg] Luc. 15, 26.

?' jn!roire] Ibid. 27. 28.

39 o7] Ibid. 28. 55 fe] Rom.

(635)

Iudaeo

rum

contra

ecclesiam.

hoc de

8 est] ozz. H?

18 dicazis] I Cor. 1, 10.

Zelus

TUUM PRAETE-

(634) 1? id est] ozz. H?? 20sd-illud q. s. e. e. eis] oz. E190 29 saluti] H? ; populo H?*9? 39 significat F3? (635) l'eccelt EIS 07 eE139 2-3 5 priore praeterivi ad alterum excid. in HI?

(634)

Symphonia spiritualis Christianorum.

deum visi sunt co-

Christo intellegitur. Christus !enim, qui est agnus dei, a Iudaeis quasi hedus iudicatus est, id est, !velut peccator condemnatus est. Ergo Christus nobis est agnus, lillis est hedus : ideo de occiso vitulo et mactato agno epulari non !meruerunt, qui Christum non iustum sed peccatorem esse crediderunt. ?Ouod autem dixit pater ad filium seniorem, TU SEMPER MECUM

populus Iudaeorum.

in-

dignatus est, significat populum !Iudaeorum contrarium futurum esse saluti gentium ; denique adhuc !usque hodie in eis contra ecclesiam zelus iste perdurat. Quod vero PATER ILLIUS EXIENS ROGAVIT EUM, forte hoc significavit, quod per !misericordiam dei in fine mundi credituri esse dicuntur omnes Iudaei, !'secundum illud quod Paulus apostolus dicit : CUM PLENITUDO GENTIUM !INTROIERIT, TUNC OMNIS ISRAHEL SALVUS FIET. Quod autem dixit filius (635) ille senior, ECCE TOT ANNIS SERVIO TIBI, ET NUMQUAM MANDATUM !TUUM PRAETERIVI, ET NON DEDISTI MIHI HEDUM, UT CUM AMICIS MEIS RIVI, hoc !significat, quod Iudaei unum

Frater senior,

11, 25. 26.

3 ebularer] Luc. 15, 29.

1 sz] Ibid. 31.

Christus, no bis agnus, Iudaeis hoedus visus est.

672

Caesarii

reca-

pitulatio et conclusio.

S. CAESARII

cultus unius dei et !scripturae veteris testamenti et prophetiae, quae utique ad deum pertinent, semper apud Iudaeos fuerint : illos utique Iudaeos, qui !fideliter in deum crediderunt, quorum. figuram gerebat iste senior !^fihus. 4. Et ut haec plenius possitis agnoscere, breviter quae diximus !repetamus. In patre duorum filiorum, deus Pater intellegitur : in !duobus filiis, duo populi Iudaeorum et gentium : in stola quam !recepit filius, inmortalitatem quam perdiderat Adam : in anulo, ?Spiritus sanctus : in vitulo saginato, passio Christi : in symphoniae !choro, una voluntas populi christianl,

secundum

illud,

ERAT

IN

ILLIS

!COR

UNUM

ET

ANIMA UNA. lam reliqua quae secuntur, scio quod deo !propitio erunt vobis in memoria, et habentur in sensibus vestris ;

let ideo non est necessarium ut iterum repetantur. Et quia ista omnia ?*quae scripta sunt salutem gentium praesignabant, toto corde deo !gratias referamus ; et ita iugiter bonis operibus studeamus insistere, lut tanta beneficia dei nostri non nobis

iudicium pariant, sed in reme!dium animae nostrae ante tribunal iudicis aeterni proficiant. Quod lipse praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat ??in saecula saeculorum. Amen.

(636)

GIOI

ui hic primum in lucem emittitur sermo in uno codice Paris. lat. 2628 (— H5), fol. 118v, a me olim inventus est. Cento est quidem, ab eo qui conclusionem subiunxit Caesario sane consarcinatus. Cui exemplo fuerit quaedam iam diu deperdita Augustini contio ad popuIum, ut probabiliter conficitur tum ex priore parte, quae Hipponiensis episcopi omnino eloquentiam reddit, tum ex latina translatione evangelii sec. Lucam c. 16, v. 22, quae nullibi eadem nisi apud ipsum occurrit. Nonnulla porro, quae huic comparata ieiuna ac simpliciora videri possint, pariter a Caesario intrusa esse apparet. Quae omnia nonnihil pretii opusculo hucusque inviso ac neglecto addere, nemo infitias ibit.

DE DIVITE ET LAZARO. Modo, fratres dilectissimi, cum evangelium legeretur, audivimus parabolam !de divite qui purpura induebatur et bysso, et Lazaro (635) H9

1? prophetiae] comi.; prophetae codd.

catissimi toto corde deo gratias e/c. (635)

19 fuerunt. Li99

14 iste] ozz.

19?5 Et ut 54. praesignabant] ozz. FH? ez i/a prosequitur : Nos veto fratres

?2 ng] Act. 4, 32.

SERMO CLXIV. ulceribus pleno. Si tantummodo

673

oculis carnis adtendimus, desi-

deramus ornamenta et delicias divitis illius, et Lazari ?mendicitatem vel miseriam perhorrescimus : si vero oculis cordis aspicimus, parvo !tempore cum Lazaro habemus laborare, ut divitis illius aeternum incendium possimus levadere. Unde videat caritas vestra, et eligat. Scio quidem multos perversa eligere, lut nec timeant non eligenda proponere ; tamen propter eos qui capiunt non tacebo. !Propono vobis duos istos homines : divitem, qui epulabatur cotidie ; alterum pauperem '?ante ianuas eius iacentem ulceribus plenum, cuius canes ulcera lingebant, qui satiari lcupiebat e mensa divitis de cadentibus micis : duos istos propono. Sed addo : ille lerat malus, ille bonus : ille nocens, ille innocens : ille pius, ille impius : ille dei intentor, lille divitiarum : ille inrisor verbi veritatis, ille expectator divinae promissionis. Ecce !proposui duos. Timeo dicere, Eligite ; plures enim adsunt oculis corporis, et desunt I5cordis : tamen dico, eligite. Sed qui habent aures audiendi audiant. Et qui non habent laures in corpore ? Pauci habent in interiori homine. Eligite. Postremum christianis !lloquor, fidem convenio : si non frustra sedem pudoris, id est, frontem vestram signo !crucis decoratis, si non frustra prophetas et evangelium auditis, eligite. Ouid timetis leligere ? Audistis diversitatem eligite, saltem audito fine. Ecce enim sequitur dominus, ?et adiungit verax magister, qui neminem fallit : coNTIGIT, inquit,

Inter

duos

mines, tem

ho-

divi-

et Laza-

rum, nobis eligendum est, saltem audito fine.

MORI INOPEM ILLUM, !ET AUFERRI AB ANGELIS IN SINUM ABRAHAE.

Vel eligite modo. Iam dudum enim, quando !proposui pivzs 1N-

DUEBATUR

DIDE,

PURPURA ET BYSSO, ET EPULABATUR

COTIDIE SPLEN-

!titillabatur cupiditas, et mulcebatur infirmitas ; delectabat

te indui purpura et bysso, et lepulari cotidie splendide. Istis finibus propositis, qui habet fidem, recte eliget : **5mavult esse in laboribus ilhus pauperis, ut excipiat finem pauperis, finem sine fine, bonum sine

malo,

felicitatem

veram,

securitatem

firmissimam.

Mavult

enim hic !sapiens homo quisquam ad tempus laetari ut ille dives, et eius tormentis infinitis lexcruciari, sitire, et apud inferos deside-

rare guttam cum eo qui negaverat micam ? !Post mortem eius germani sui, de quibus dixerat HABEO QUINQUE FRATRES, cum (634) ebriosis substantiam iliius devorabant; et ad illum qualiscumque gutta refrigerii !'pervenire non poterat. 2. Omnis homo qui non diligenter adtendit, illum divitem iudicat felicem : !sed qui oculos cordis habet, aperte intellegit quia dives ille, pro eo quod superbus ?et cupidus erat, etiam illis ornamentis atque deliciis fruens, miser, Lazarus, etiam !quando a canibus lingebatur, beatus erat. Ouare ? Quia non adtendo pauperis carnem,

!sed mentem

: membra

plena ulceribus non horreo,

quia integritatem mentis aspicio; !canes foris ulcera lingebant, intra conscientia inviolata et integra permanebat. Contra lile (636)

3 pleno] Cf. Luc. 16, 19-31.

?1 Abrahae] Luc. 16, 22 iuxta trans-

?2 splendide] Ibid. 19. 29590 Por? 759rfep; usq. Dabet pag. seq. l. 11] Haec mihi videntur humilioti stilo scripta, ab eo fortasse qui homiliam ex emendicatis aliun-

lationem quae Augustino peculiaris est.

de laciniis digessit. 2? fratres] Luc. 16, 28.

12j5fepfor|]

Hanc

vocem

frustra

apud lexicographos quaesivi. 15 gjdiant] Cf. Matth. 11, 15 et al.

Dives etiam inter delicias mente

miser,

Lazarus et si ulceribus plenus, mente integer et beatus.

674

Quanto anima

melior quam

corpus,

S. CAESARII

superbus, impius, demens, contemptor pauperis ante ianuam iacentis, si discul*tiam animam ipsius, foeda et languida est. Putribilior est anima mali divitis, quam caro !pauperis : nihil sanum habet, nihil integrum habet. Haec enim, si oculis cordis adtenIdas, ita sunt : dives hoc habebat melius, quod est deterius ; iste autem pauper hoc !habebat melius, quod vere est melius. An forte et hinc dubitamus, quia homo constat lanima et corpore ? Ego si bovem interrogarem, et respondere posset, diceret meliorem Besse animam quam corpus. Melior est enim rector, quam ille qui regitur. Anima est, !quae sentit in corpore : sunt sensus corporis, sed anima his utitur velut organis suis : !lsunt oculi, sed s1 non fuerit interior habitator, frustra fenestrae patebunt

: sunt aures,

Ised quaero qui per eas audiat : est lingua, sed quaero qui moveat : sunt pedes, sed quaelro qui moderetur incessum : sunt manus, sed quaero qui eorum motibus operetur. ?Discedat interior habitator, iacebit domus. Ac per hoc, quoniam nemo dubiltat meliorem esse animam quam corpus, vide ubi dives ille felix fuit, et vide !ubi pauper felix fuit. Ille felix in corpore fuit, in re deteriore ; ille autem intus in anima felix fuit, in re meliore. Iste sic erat, tamquam

si in domo marmorea et laqueata habiltator aegrotet ; ille autem sic erat,

tamquam

si in domo

?5ncolumis habitare videatur.

Felicior spes pauperis quam res divitis.

contemptibili,

|

fumosa,

dominus

3. Itaque, fratres, si interius discutiamus duos illos, felicior erat spes pauperis !quam res divitis : illius res erat magna copia terrenae substantiae, illius spes erat; !sed huius bona in re mala opes magnae, illius in re dura spes magna. Dives autem ille linridebat eos, qui aliquid dicebant esse post. Sed coepit ardere apud inferos, et rogare 9 Abrahae dicens : PATER ABRAHAM, DIGITUM SUUM LA-

ZARUS

INTINGUAT

QUONIAM

IN AQUA,

CRUCIOR IN FLAMMA

UT

!REFRIGERET

LINGUAM

MEAM,

ISTA. Ille micam, iste guttam : lille

de divitis convivio micam, iste de pauperis digito guttam. Sed facilius pauper lille pervenit ad micam, quam dives ille ad guttam ; responsum enim et dictum est lei : MEMENTO,

FILI, QUIA RECEPISTI

BONA IN VITA TUA. Et haec tua bona ad stultam ?animam pertinentia, non ad sapientem : magni pendenda, immo parvi pendenda, !PERCEPISTI BONA IN VITA TUA. Ergo, si illa voluptas tibi fuit in vita tua, iuste quae Lazari lest non est tua. Videte tamen, Cur pauperis nomen scriptura dicit, divitis tacet.

fratres, iudicium domini Iesu Christi. ERAT, inquit, lQUIDAM DIVES. Quis vocaretur, non dixit

: INDUEBATUR

PURPURA

ET

BYSSO,

ET

EPULABATUR !COTIDIE SPLENDIDE. Quod autem pauperis nomen ? Lazarus, cuius nomen dixit. Noli *^mirari : in libro vitae scriptus erat ; ille autem quoniam apud homines nominatus !fuerat, apud

deum nec nominandus erat. Non tamen ideo displicuit deo quia

(637) ms. 7s.

?! spes erat] Doc /oro aliquid excidisse suspicor ?9 54 rogare Abrahae] sc 3$ quis] coni. ; quod cozzpendio zis., fort. pro quomodo ? 39? quod] quid cuius] pro huius ?

(637)

153av /45i5a

es? etc.]

Hic

profecto rursus is loquitur, qui et in priore parte sermonis.

Sbryz2]elucoer09 24

ar | elbicigo ss 39 splendide] Ibid. 19.

SERMO CLXV.

675

dives !vel nominatus fuit, sed quia superbus et inmisericors fuit. Non enim divitiae repre(638)henduntur a domino, quae utique non donantur nisi à domino : non divitiae repre!henduntur, sed qui divitiis superbiunt condemnantur. 4. Haec ergo considerantes, fratres, quantum vires suppetunt, pauperum miseriam !benigno animo cogitemus ; ut ab auditu malo

liberati,

illam

desiderabilem

VENITE BENEDICTI PATRIS

vocem

MEI, PERCIPITE

feliciter

REGNUM

Caesarii brevis conclusio.

audiamus

QUOD VOBIS

IPARATUM EST AB ORIGINE MUNDI. Quod ipse praestare dignetur, qui aes Patre et !Spiritu sancto vivit et regnat 1n saecula saeculorum.

men.

CI XV. Prodit nunc primum altera haec de Divite et Lazaro homilia ex homiliario Silensi (?), fol. 164 : quae quamquam in universum Caesarii centonizantis artem et eloquium refert, tamen ne haud ita pure ac sincere ab uno isto codice tradita sit mihi suspicio est. Neque solummodo id ex abrupto nimium initio coniectare pronum est, sed ex ipsa brevi

conclusione,

si eam

cum

sermonis

antecedentis

conclusione

comparaveris : praesertim cum illud omnino homiliarum Toletanarum compositori in usu sit, quas undecumque colligit merces ad libidinem truncare et immutare. Parvam tamen contionem, ne omnino periret, debita cautela interposita in hanc syllogen recipere visum est.

ITEM DE DIVITE ET LAZARO.

HOMO QUIDEM ERAT DIVES, ET INDUEBATUR PURPURA ET BYSSO, ET EPULABATUR ÍÓCOTIDIE SPLENDIDE, et cetera evangelii verba per allegoriam sic accipi possunt. Dives lille typum habuit Iudaeorum, qui de propriis meritis gloriabantur, IGNORANTES DEI lIUSTITIAM, ET SUAM VOLENTES CONSTITUERE. Purpura enim et byssus, dignitas regni lest ; sic enim de Iudaeis scriptum est in evangelio :

ET AUFERETUR A VOBIS REGNUM !DEI, ET DABITUR GENTI FACIENTI

IUSTITIAM. Epulatio splendida, iactatio legis est, in ?qua gloriabantur, plus ad pompam elationis abutentes eam, quam ad necessitatem !salutis. Mendicus autem nomine Eleazarus, quod interpretatur adiutus, significat !'populum gentium, qui tanto amplius (638)

3 miseriam] zze/ius misericordiam paulo infra 640,5

1? byssus] vissum H?

$ Item octabus H?

iactantia Z4ug — !5ea 74ug — !* Eleazarus] consz. H*

(637) 92 jnmisericors fuit] Eadem sententia totidem verbis serm. seq.,

p. 640, 4] Expilat Caesarius August. Quaest. evangel 2, 538

pag. 639, 10 sq ; cf. infra sermonem

(Migne

novum

men et more suo singula enuclean-

(633)

224, n. 2.

8 z;undi] Matth. 25, 34.

10 55/erdide| Luc. 16, 19. 105Qd- fer qgl/egoriam; usq.

credent

355, 1350-1352), libere ta-

do. 1? cons?;fuere] Rom. 10, 3. M jpotiftag] Matth. 21, 43.

Parabolae evangelicae allegorica interpretatio.

676

S. CAESARII

adiuvatur, quanto minus de suarum copia lfacultatum praesumit. Ergo in divite, sicut iam dictum est, significatus est populus ITudaeorum ; in Eleazaro, populus gentium. Quod autem populus gentium Eleazarus ?micas de mensa divitis desiderabat, significat populum gentium qui spiritalis legis !notitiam velud caelestes delicias accipere cupiebat : micae sunt enim cadentes de !mensa quaedam verba legis, quae illi iactantes quasi proiciebant in terram, cum !superbe populo loquerentur. Ulcera, quibus Eleazarus plenus erat, significant con!fessiones peccatorum, velud malos umores a visceribus intimis foris erumpentes. 255. Scire tamen debemus, fratres carissimi, aliud esse vulnera, Ulcera Sionem torum

confespeccasignifi-

cant.

aliud ulcera. Vulnera !sunt, quae de foris infiguntur ; ulcera, quae ab intus ebulliunt. Ideo enim ulcera !peccatorum confessionem significant, quia, quando foris ebulliunt, iam intrinsecus (639) velud sanitatis indicium esse demonstrant. Qui ergo humiliter confitetur peccata sua,

!a foris videtur ulcerosus, sed iam intus sanus

esse

cognoscitur ; qui vero ad similitudinem divitis illius ornat carnem suam, et dedignatur confiteri peccata sua, foris lest ornatus, intus

remanet ulcerosus. Talis erat dives ille, cuius caro purpura induebatur ?et bisso, anima vero leprae contagio premebatur ; ac sic, qualis erat caro pauperis lin oculis hominum, talis erat anima divitis in oculis angelorum ; et qualis apparebat !dives in carne sua, talis erat pauper in anima sua. Sed post mortem mutatae sunt vices : !Eleazarus post ulcera virtutum margaritis ornatus in sinum Abrahae ab angelis elelvatur, et dives post purpuram peccati lepra percussus in inferni profunda demergitur. !9?Nec tamen dives ille propterea in inferno cruciatur quia dives fuit, sed quia superbus !et inmisericors fuit. Canes autem qui ulcera lingebant, nequissimi homines intelleguntur lamantes peccata, qui lata lingua etiam laudare non cessant opera mala. 3. Sinus Abraham significat requiem beatorum, quorum est regnum caelorum, !quo post hanc vitam recipiuntur. Sepultura inferni, poenarum profunditas est, quae Psuperbos et inmiseri-

cordes post hanc vitam vorat. Quod autem linguam sibi vult

Lingua

divitis

cur maius incendium sustinebat.

Irefrigerare, cum in flamma totus arderet, significat quod scriptum est : MORS ET !VITA IN MANIBUS LINGUAE ; et quia ORE CONFESSIO FIT AD SALUTEM. Ideo lingua illius !maiorem incendium sustinebat, quia non solum noluit dicere ut pauper elemosinam lacciperet, sed etiam frequenter ilum durissimis sermonibus exacerbabat. In extremo ?'autem digiti, gratia intellegitur Spiritus sancti, sicut ipse dominus dixit : SI EGO IN !DIGITO DEI, id est, in Spiritu sancto

EICIO DAEMONES. In extremo enim digiti vel minilmam operationem

misericordiae significat, qua per Spiritum sanctum omnibus sub(638) 18 non praesumit H? 1? populus gentium] 2? /oco zzale repetitum ? (639) 9sinu H? zx quaa 3 beatorum] adZ. pauperum Aug 14 in quo zÁzg 16 refrigerati zug ?? qua] zAug ; quia H? (639)

1 fnmiüsericors fuit]

stiniana quidem quam Caesarius

exprimit

omnino

Augu-

praeced. n. 3,

sententia, sed verbis propriis

T7 Jineuae] Ptov. 18, 21. salute] Rom. 1o, xo.

ut in homilia

?! daez;ones] Luc. 11, 20.

SERMO CLXVI.

677

lvenitur. Cum autem ei dicitur RECEPISTI ENIM BONA IN VITA TUA, intellegitur quia !felicitatem dilexit saeculi, nec aliam vitam quaerere voluit nec amare praeter illam, ?*in qua superbus tume-

bat. Eleazarum autem dicit mala recepisse, quia intellexit eum

lhuius vitae mortalis labores et dolores, aerumnas et poenas tolerasse. Scriptum est lenim, NEC INFANTEM, CUIUS EST UNIUS DIEI VITA SUPER TERRAM, MUNDUM ESSE A PECCATO ; !quia omnes utique in Adam morimur, qui factus est ex transgressione mortalis. Quod lautem

dicit, INTER

NOS

ET VOS

CHAOS

MAGNUM

FIRMATUM,

nec

posse iustos, si velint, ?'transire ad loca in quibus torquentur impii, significat post hanc vitam homines malos lita recipiendos in carcere inferni, ut non inde exeant donec reddant novissimum !quadrantem. Unde intellegitur quod omnes sancti et iusti quibuscumque peccatoribus !possunt eis suis intercessionibus subvenire, dum adhuc in hac vita ipsi peccatores !positi sunt, et ipsorum auxilia

quaerunt ; cum vero de hoc mundo ipsi peccatores ??sine paeni-

Sancti peccatoribus sed adhuc viventibus subvenire possunt.

tentiae remedio oppressi capitalibus criminibus exierint, etiam si velint, !sancti eis opitulari omnino non poterunt. 4. Quinque enim fratres, quos dives ille, id est, Iudaicus populus habere se dicit !in domo patris sui, significant omnes Iudaeos, qui sub lege detinebantur, quae PER'!MOYSEN DATA EST, qui libros

quinque conscripsit. Ouod autem Abraham dicit : Si (640) volunt credere, HABENT MOYSEN ET PRO..PHETAS NON AUDIUNT, NEQUE

SI QUIS EX MOR!TUIS RESURREXERIT CREDENT, de Christo hoc intellegitur dictum, tamquam si diceret : !Si Moysen et prophetas non audiunt, nec ipsi Christo, qui ex mortuis resurrexerit, !credent. Haec ergo, fratres, considerantes, quantum vires suppetunt, pauperum misericordiam benigno animo cogitemus, ut in die iudicii a domino coronari mereamur. !Quod ipse praestare dignetur, qui cum Patre.

CILXVE, Collect. : V1, 413. Edit. : v 29. à 10. a 12. B 19. y 89. Mirum est, quantum veterum editionum textus huius homiliae textui in p edito praecellat ; quod idem haud raro animadverti de sermonibus et tractatibus in Appendicem Augustini reiectis. De origine caesariana nulla potest esse controversia. (639) ?9 cahos H? 301ntquac Li? 3? quibuscumque] coz. ; quibuscum 77 extrema pagina F1? (640) let prophetas] monmulla bic in H? exciderunt, ex Aug. facile supplenda 5in diem H? (639) 231772] 1906:81059255. ?" fheccato] Cf. Hiob 14, 4. 28 »moriziur| C£. 1. Cor. 15, 22.

(649) ! prophetas] Luc. 16, 29. ? credent] Ibid. 31. ^ Haec ergo] Brevis conclusio a con-

29 firmatur] Luc. 16, 26. 32 euadrantem| Cf. Matth. 5, 26.

clusione anterioris homiliae parum diversa, quae tamen minus videtur

39 27/5 es7] Ioh. 1, 17.

genuinum

Caesarium referre.

Brevis

conclusio.

678

|S. CAESARII

ITEM CAESARII ARELATENSIS EPISCOPI. DE EO QUOD SCRIPTUM !EST IN EVANGELIO : REGNUM DEI INTRA VOS EST; ET UT INTER !ANIMAM ET CARNEM IUSTO IUDICIO IUDICETUR ; ET UT NUM!»DUAM CONTRA DEUM MURMURANTES PACEM CUM IPSO HABERE !POSSIMUS ; ET QUALITER IUSTITIAM ET PACEM VEL GAUDIUM IHABERE POSSIMUS.

Quo

indicio

regnum

Dei

intra arcellas animae nostrae repositum cognoscimus.

Quae sit vera iustitia.

Audivimus, cum evangelium legeretur, dicente domino : REGNUM !DEI INTRA VOS EST. Et quia sciebat quod non omnes poterant intellegere !5quod dicebat, cum dixisset REGNUM DEI INTRA VOS EST, quasi ab laliquo interrogaretur, subiecit et addidit, dicens : REGNUM DEI NON !EST ESCA ET POTUS, SED IUSTITIA ET PAX ET GAUDIUM. Rogo vos, fratres !carissimi,

consideremus conscientias nostras ; videamus si regnum !dei intra arcellas animae nostrae repositum habemus. Si est ibi iustitia, ?sj pax, si gaudium, securi simus : quia regnum. dei intra nos esse !cognoscimus. Sed quae est ista iustitia, quae pax, quod gaudium, !diligenter adtendite. 2. Iustitia ergo vera et perfecta ipsa est, quae non facit aliis quod !sibi non vult. Sed dicit aliquis : Quis potest omnibus hominibus ?35bene facere ? Potest tamen omnibus hominibus bene velle : quod cum (641) feceris, dicit tibi evangelista : GLORIA IN EXCELSIS DEO, ET IN TERRA PAX !HOMINIBUS BONAE VOLUNTATIS. Potest dicere aliquis : Facultatem non !habeo ; numquid potest dicere : Bonam voluntatem habere non possum ? !Ipsa est ergo vera iustitia, quae omnibus hominibus hoc quod sibi *optat, hoc quod sibi vult, evenire desiderat. Ipsa est vera iustitia, lquae pro amore dei, non solum amicos, sed etiam ipsos diligit ini!micos. Sed istam veram iustitiam, fratres, tunc bene aliis inpendimus, !si et nos habere desidera-

mus : nam quomodo quisquam aliis largitur, quod in se ipso habere non cognoscitur ? Sed forte aliquis interrogat, !"quomodo in nobis iustitiam servare debemus. 3. Adtendite, fratres, iustitia videtur mihi quod inde nomen laccepit, quia inter duas partes adversas et contrarias sibi (640)

l!possimus]

s. /. corr. possumus

15 subiecit] I/ 74! ; subdidit 7499 8 1

4!

3 dicentem

1? rogo ] add. ergo B i.

dominum

4$

1? dei] ozz.

?9 sumus p (corr. simus s. /. 74?) SO Lii ?$ potest] t zi fine exp. AY (641) . ??potes 4! ?aliquis] oz. .4! 154: quod. sibi vult optat B pg 5 vult] aZ. illis v B 8 alii 741 ? se] suppl. 29 z;. A1 intra B p (640)

XO) doter. sim. eis

1? gaudium] Rom.

14, 17.

(641)

? voluntatis] Luc. 2, 14.

SERMO CLXVI.

679

iuste iudicare !consuevit. Eia, fratres, agnoscamus et in nobis

duo quaedam esse !contraria : nam CARO CONCUPISCIT ADVERSUS

SPIRITUM,

ET

SPIRITUS

!PJADVERSUS

CARNEM.

Habemus

ergo et interiorem hominem et exte!riorem, habemus carnem et animam : hoc est, habemus dominam !et ancillam. Si ergo vis ut tibi credam, quod possis iuste causam

alterius iudicare,

in te ipso volo primum agnoscere. Esto iustus iudex !in teipso : tribue animae quod dignum est, reserva carni quod opus Pest ; tribue dominae

quod illi sufficiat in aeternum,

et hoc

tantum !reserva ancillae, unde vivere possit in mundo. Nam si domina

humilliatur,

et ancilla

erigitur;

si dominae

aut

parum aut nihil reponitur !in caelo, et totum ancillae reservatur in mundo, ecce iam in nobis!metipsis iusti non esse cognoscimur. Et quomodo causa alterius ?*directo ordine a nobis auditur, quando in nobis et in nostra causa !nihil iustitiae reservatur ? Hoc

solum

scio, fratres,

Nemo

potest

alterius causam iuste iudicare, qui in

se ipso iuter animam et carnem iustitiam non servat.

quod numquam

lalterius causam iuste iudicare poterit, qui inter animam et carnem !suam iustitiam tenere noluerit. In anima enim et in mente ad imagi!nem dei facti sumus, secundum carnem vero de limo terrae formati sumus. Qui ergo plus amat carnem quam animam suam, imaginem !dei vult deponere deorsum, et terram erigere sursum ; et qui in se lipso tam iniustus est, si causam alterius audierit, sine dubio iustitiam !non tenebit.

Et ideo qui iustitiam tenere desiderat, a se ipso incipiat, let in se prius iustitiam teneat, et inter carnem et animam suam iustus ?*judex esse consuescat : carni victum et vestitum simplicem et medio(642)crem servet in mundo, et quod est melius animae per elemosinas !ponat in caelo. Nam si aliter fecerit, et se non emendaverit, si in hoc !perseverare voluerit,

quomodo iudicat in hoc saeculo, sic iudicandus lest in futuro. Et haec quidam de vera iustitia breviter dicta sint. 54. Pax enim quae sit vera, debetis agnoscere. Non est enim illa !'vera pax,

qua

sibi invicem

pacifici videntur

adulteri,

quam. sibi linvicem praestare videntur raptores et ebriosi, maledici et superbi;

lista nec pax dicenda est, quia non de

radice caritatis consurgit. Qui lergo pacem veram. desiderat, primum cum deo pacem habere conten?*dat. Sed dicit aliquis : Quis est qui pacem cum. deo habere non velit ? !Ille utique qui non sic vivit, quomodo deus praecepit esse vivendum. (641) 1 et spiritus] et 077. a; spiritus autem 24*-5-9 prius coni. Maur ?5 servatur 74! (642)

1 servet] a e£ codd. fere omnes ; tesezvet B p.

1$ justis f ; istius pu ;

animae] I/ 741-1911 a//jaue ;

animam a B p 74*5-8 Zihaec] 2 744:5:0:50:1 a hoceiz vera] vestra B p dictum sit p * qua sibi i. p. v. adulteri] ozz. 49 a 1. ? ista non est dicenda pax Bu radice] exp. 74! caritatis] add. stirpe 74! (641)

15 rarpner;] Gal. 5, 17.

Prima et vera pax est, ut

cum Deo pacifici simus.

680

S. CAESARII

Quis est qui pacem cum deo non habet ? Cui displicet deus. Sed !dicit aliquis : Et quis ita insanus est, ut illi displiceat deus ? Si te ipsum !discutio, forte te ipsum invenio, cui displicet deus. Dic mihi, rogo te, numquam murmurasti contra abundantiam pluviarum ? numquam iratus es contra violentiam. ventorum ? numquam contra ariditatem !questus es siccitatum ? numquam murmurasti contra felicitatem !malorum

Iugo

Dei

ani-

ma subiciatur, ut animae ca-

ro subdita

sit.

hominum ? et, ut quod est amplius

dicam,

numquam

RA cUS quando vinearum fructus amplius non collegisti ? Et ??si in istis omnibus rebus te contra deum agnoscis et intellegis non !murmurasse, scito te pacem veram cum deo habere. In omnibus !quae tibi acciderint, clama quod ille vir beatissimus Iob cum conscien!tia secura clamabat : DOMINUS DEDIT, DOMINUS ABSTULIT; SICUT !DOMINO PLACUIT, ITA FACTUM EST : SIT NOMEN DOMINI BENEDICTUM. ?5Nam si quando tibi bene est laudas deum, et quando tibi male est, Imurmuras contra deum, non habes pacem cum deo, nec potes dicere !cum psalmista : BENEDICAM DOMINUM IN OMNI TEMPORE. Quis est, !qui benedicit dominum in omni tempore ? Quem nec felicitas corrum!pit, nec adversitas terret. Prima ergo et vera pax est, ut cum deo paci?fici simus ; cum hoc factum fuerit, etiam in nobis ipsis pacem habere !poterimus. Nam qui cum deo pacem habere noluerit, in se ipso !pacem habere non poterit. Sit ergo pacifica cum deo anima nostra, (643) ut animae nostrae sit subdita caro nostra : nam si te non regit superior, !cruciat te et adfligit inferior. Inclinet sub iugo dei cervicem suam !anima tua, ut et sub iugo animae tuae collum suum subiciat caro tua. Tunc erit pax vera atque perfecta, quando non solum cum aliis, *sed etiam nobiscum pacifici sumus. Sed quia adhuc in praelio sumus, let contra diabolum repugnamus, nec de victoria desperemus : si cum !deo pacifici sumus, et si deo coniuncti sumus, quomodo potest fieri, lut diabolum timeamus ? Talem imperatorem tecum habes, et diabolum !times ? Sub tali rege militas, et de victoria dubitas ? Adversatur quidem cotidie diabolus, sed praesto est Christus : ille vult premere,

!ille levare ; ille occidere, ille

vivificare. Sed securi estote, fratres : !plus valet ad erigendum Christus, quam ad deprimendum diabolus. !Si ergo, sicut supra diximus, iustitiam et pacem toto corde servemus, !tunc etiam verum gaudium habere poterimus. (642)

1? quis est] adZ. hic B & habeat f 15 contra] angfe atiditatem ozz. 17 siccitatum] et siccitatem T7 1? non] excidit in V1 ,41 ?? omnibus

istis (ozz. rebus) B y. num

(642)

?? vir] V/ 241 e£ codd. fere omnes ; om. a B y.

a By

?: lernedictum] Hiob rx, 21.

?! fep;bore] Ps. 33, 2

2526 domi-

SERMO CLXVI.

68r

155. Quod est verum gaudium, fratres, nisi regnum caelorum ? !Ouod regnum caelorum, nisi Christus dominus noster ? Nam quod !verum gaudium Christus sit, in evangelio legimus ; sic enim angeli lad pastores dixerunt : ECCE EVANGELIZAMUS VOBIS

GAUDIUM

MAGNUM.

Verum gaudium Christus est.

'Adtendite, fratres, et videte quia

verum gaudium non est nisi Chri?stus dominus noster. Sic enim angeli suo testimonio firmaverunt ; !cum enim dixissent EVANGELIZAMUS VOBIS GAUDIUM MAGNUM, QUOD ERIT OMNI POPULO,

statim

ISALVATOR,

subiecerunt

: QUIA

QUI EST CHRISTUS

NATUS

DOMINUS.

EST

VOBIS

HODIE

Scio, fratres, quod

verum !gaudium omnes homines habere volunt : sed ipse se circumvenit, ?5qui non vult agrum colere, et vult de fructu gaudere ; ipse se decipit, lqui non vult arborem plantare, et vult poma conligere. Verum gaudium !non possidetur, nisi pax et iustitia teneatur. Prima est enim et quasi !radix iustitia, secunda pax, tertium gaudium : de iustitia nascitur !pax, de pace gaudium generatur. Iustitia et pax quasi bona opera 9'esse videntur ; gaudium vero fructus esse bonorum operum intellelgitur. Nunc ergo faciendo iustitiam et pacem tenendo quasi in bono lopere parvo tempore laboramus, sed postea de fructu bonorum operum sine fine gaudebimus. Audi apostolum de Christo dicentem : !'IPSE EST PAX NOSTRA,

Non possidetur, nisi pax et iustitia teneatur.

QUI FECIT

UTRAQUE UNUM. Gaudium vero quod ?*ipse sit Christus, iam antea diximus : et dominus Iesus Christus (644) in evangelio, cum suis discipulis loqueretur, ita eos exhortatus est, !dicens : ITERUM, inquid, VIDEBO VOS, ET GAUDEBIT COR VESTRUM,

!ET

GAUDIUM VESTRUM NEMO TOLLET A VOBIS. Quid est, GAUDIUM IVESTRUM NEMO TOLLET A VOBIS, nisi, Me ipsum dominum vestrum ?nemo tollet a vobis ? Adtendite conscientias vestras, fratres carissimi : !5i est ibi iustitia, id est, si omnibus homini-

bus hoc et vultis et desilderatis et optatis, quod vobis ipsis ; si est in vobis pax, quae non

!solum. ad amicos, sed etiam

usque ad ipsos perveniat inimicos : !scitote quia regnum caelorum, hoc est, Christus dominus manet !?*in vobis. Qui vero ad conscientiam

suam.

recurrens,

non

ibi invenerit

liustitiam,

sed avaritiam : non pacem, sed discordiam : non gaudium de Ispe vitae aeternae, sed carnalem laetitiam de amore luxuriae ;

agnoscat let intellegat, quia non in illo regnat rex legitimus Christus, sed !crudelis tyrannus. Modo, fratres, donec adhuc (643) 16 caelorum] oz. 4! 16-20 Nam quod verum 4:4. dominus noster] om. a. et y. in fextu fort. ob bomoeotel. 28 tertia o B. p (644) 5d: nisi me i. d. v. n. t. a vobis] ozz. B p propter bomoeotel. Seti] DAE in vobis a B pu 13 Jegitimus] legis edi/. e£ zzss. : ef. supra 585, 21 14 donec] V e£ codd. pleriq. a ; dum p (643) ?? bopulo] Luc. 2, 1o. ?3 dozzinus] Ibid. 11.

91 1457] Eph. 2, 14. (644) 3 yobis] Ioh. 16, 22.

Quo signo Christum in nobis manere agnosci-

mus.

682

S. CAESARII

vivimus in hoc corpore, possumus nos cum dei adiutorio emendare atque corrigere; si vero !nos multis criminibus involutos ultimus dies invenerit, corrigendi !tempus non erit. Erit enim tunc, sicut omnibus

sanctis

aeternum

!gaudium,

ita peccatoribus sine fine supplicium ; sed illis hoc erit, !qui se per paenitentiam emendare noluerint. Tunc dicturus est Chri?stus ad sinistram positis : DISCEDITE A ME, MALEDICTI, IN IGNEM AETERNUM ; ad dexteram positis : VENITE BENE-

DICTI, PERCIPITE REGNUM !QUOD VOBIS PARATUM EST AB ORIGINE MUNDI. Ad quam beatitudinem !vos dominus sub sua protectione perducat : cui est honor et imperium !cum Patre et sancto Spiritu in saecula saeculorum. Amen.

CLXVII. Cento adhuc ineditus, quem ex duobus codicibus, Spinaliensi (H?), fol. 316v, et Paris. lat. 2328

(H?'), fol. 120, exscripsi.

Id habet

com-

mune cum sermone caesariano Append. 252 (collect. Q 16 — 4), quod ex Eusebii Gallicani homilia 3 de Epiphania, sed ex codice ut videtur emendatiore, fere totus pariter depromptus est : cui etsi pauca e penu suo Caesarius immiscuit, adsunt tamen plus satis indicia, quae originem Arelatensem extra dubium ponant.

(645) DE EVANGELIO SECUNDUM IOH. UBI AIT QUOD DIE TERTIO !'NUPTIAE FACTAE SUNT IN CANA GALILAEAE. Modo

cum

divina lectio legeretur, fratres carissimi, audivimus

evangelistam !dicentem, quod DIE TERTIO NUPTIAE FACTAE FUERINT Die Epiphaniorum advenienti sponso iungitur ecclesia.

IN CANA

GALILAEAE.

Dies tertius,

?trinitatis

est sacramentum

:

miracula nuptiarum, mysteria sunt caelestium gaudiorum. !Dies ergo erat nuptialis et festa, quia advenienti sponso redempta iungebatur ecclesia : lilli, inquam, sponso, quem omnia ab initio mundi saecula spoponderunt ; qui descendit lad terras, ut dilectam suam ad celsitudinis suae thalamos invitaret, dans ei in praelsenti (644)

?! dexteram] add. veto a p j

?3 vos] nos B i.

honor] add. et gloria

apyu

(645) 150: inseriblio ex EH? $ et festa] H'? Eus ;om. H3 ?* sponderunt H7 ? daturus p. d. r. sui] suppl. ex Eus: cf. serm. Caesatii 85,4; 87,8 . ydt.const. Eos ahidrerir

H regeneratorum]

(644) ?1 geferguz;] Matth. 25, 41. ?2 ""undi] Ibid. 34. (645) * Galilaeae] Ioh. 2, 1. ^ Dies tertius usq. comparemus p. 649,

Exs H?;

regenerandorum

H$

5] Pleraque ex Eusebii Gallicani homil. 5 de Epiphania (MBP, t. 6, p- 624 sq.), sed ea libere immutata et alienis mercibus intermixta.

SERMO CLXVII.

683

arram sanguinis sui, (daturus postmodum dotem regni sui.» Sex hydriae, sex !"saeculorum praeferentes figuram, salutis nostrae,

quae sexto saeculo agitur, causam lloquuntur : secundum similitu-

dinem enim regeneratorum exprimi in eis speciem !baptismi putes. Aquis intra hydrias permanentibus, idem est liquor, sed non idem lest sapor : aliud est quod fuit, et quod videtur fuisse non periit ; stat in quantitate !mensura, et in qualitate additur gratia. Visibiliter nihil crescit augmento, et invisibiliter adiectio occulta fit merito : modus non augetur, et profectus adquiritur : aquae !'suam retinent plenitudinem, et alienam accipiunt secreta infusione virtutem. Ita et lhomo per aquam baptismi, licet a foris idem esse vi-

Sex hydriis baptismi

cies

spe-

exprimitur.

deatur,intus tamen alter efficitur: cum peccato natus, sine peccato

renascitur : prioribus perit, succedentibus proficit : !deterioribus exuitur, melioribus innovatur : persona non contingitur, et natura mutatur : ?accessisse nihil cernitur, et tamen quod accessit fide tamquam mentis gustu ac sapore !sentitur. Homo praeterita vilitate deposita nova subito induitur dignitate ; et illo !divini amoris poculo, de quo dicitur ET POCULUM TUUM INEBRIANS QUAM PRAECLARUM !EST ! illo, inquam, poculo inebriata praecordia per sapientiae spiritalis vigorem prae!gustant caelestium suavitatem, ut mereantur audire : GUSTATE ET VIDETE, QUONIAM ?5SUAVIS EST DOMINUS. Ideo autem dixit GUSTATE, quia amor dei, quantalibet fide, quan!tolibet ardore quaesitus, reficere animum potest, satiare

desiderium non potest, sed !magis ac magis sitim velut summis labiis praegustatus inflammat ; et ideo de se ipse !dicit : QUI EDUNT

ME, ADHUC ESURIUNT ; ET QUI BIBUNT ME, ADHUC SITIUNT. Ergo

iocun!ditate sui excitat appetitum, sed non facit de satietate fastidium. Et sicut homines exer?'citati ad bibendum vinum istud solent ebrii plus sitire, ita anima

fidelis et casta, anima

lsapiens

atque conpuncta, quae potest dicere cum psalmista POTASTI NOS VINO CONPUN!CTIONIS, cum coeperit de spe futuri saeculi cogitare,

et ipsam bonorum

caelestium

Amor Dei praegustatus sui semper ex-

citat appetitum.

(646) sitim bibere, impleri scit,

nescit expleri ; ut quantum capacitate hauriat, tantum aviditate deficiat, et illam desideriorum vocem possit iungere cum propheta : DEFECIT

IN !SALUTARI

TUO ANIMA

MEA ; et iterum

: DEFECIT

COR

MEUM ET CARO MEA, DEUS CORDIS !MEI ; et iterum : CONCUPIVIT ET DEFECIT ANIMA MEA IN ATRIA DOMINI. 52. Sicut autem e contrario anima neglegens et obliviscens deum, cum repleri !coeperit crapula et ebrietate vitiorum, et criminum fece corrumpi, captivos post se !trahit sensus pestifera et inimica (645) 13fuisse] E4s H!'; perisse H? ^ !^augmento] H'' ; augmentum H9?; ad augmentum Ens inesse IS zoLiSs ipse E1Us 1?in melioribus Ex non] Eus H1? ; oz. H?

creditur Ens a postera FH?

contiagitur] Eus H? ; consumitur H1?

2? cernitur]

fide] Eus H1? ; fides H? ?1 praeterita] Eus ; praeterit FI!" ; deposita n. s. i. dignitate] o». H? subito] FI! ; oz. Eus

?: mereantur] H? ; mereatur H!? ; mereamur Eus quoniam] Eus H? ; quam Js Eia 28 esuriunt... sitiunt] H!* ; esurient... sitient Eus H? 39 sitire] sentire Eus 31 cum psalmista] H? ; cum propheta H'* ; oz. Eur

(645) ! sitis H? quanta... tanta FH? hauriat] augetur Ezs * concupivit et defecit] H'? ; concupiscit et deficit Eus FH? 5 corrumpitur H? (645) 22 50: frgeclarqu est] Ps. 22, 5. (646) 3 z;e4] Ps. 118, 81. ?5 dominus] Ps. 32, 9. * »;ej] Ps. 72, 26. 28 sj/iunf] Eccli. 24, 29.

31 50« cornbrpctionis] Ps. 59, 5.

donini) Ps. 85, 5.

E contrario per delectationem malorum

684 excitatur

ma-

gis cupiditas vitiorum.

Modo delectat peccare, postmodum non delectabit ardere.

Vis consuetudinis in bono et in malo.

S. CAESARII

dulcedo. Et sicut evenit, quando humore vel scabie !cutis corporis vitiatur, inde corruptio exulcerat, hinc prurigo sollicitat, ita per oblecta!tionem malorum de neglegentia proficit culpa, et de luxuria crescit inlecebra, et pereun??*tem perditio plus delectat : quia voluptas transacta non satiat, sed usu suo excitatur !magis vitiorum cupiditas quam finitur, ac solum sectatorem suum numquam consuImenda consumit. Sic etenim diabolus obsessa semel pectora mollissimis seductionibus !decipit, sic diabolus calliditate veteris artificii ac multiformis ingenii condit blandi!'menta peccandi, quomodo solent malefici, quomodo solent qui mortiferos herbarum I5temperant sucos, in condito aut in aliquo mellito poculo nescientibus propinare, lquod gustus mentita suavitate conponunt. Virus amaritudinis obscurant fraude dullcedinis : provocat prius odor poculi, et praefocat inclusus sapor veneni : mel est !quod ascendit 1n labia, fel est quod descendit in viscera. Ita et diabolus per rerum Icarnalium concupiscentias et inlicitas voluptates extrinsecus blanditur, intrinsecus ?'insidiatur : interficit spiritum, dum oblectat

affectum ; et sicut dixit propheta, AD ITEMPUS INDULCAT FAUCES,

NOVISSIME

AUTEM

FELLE

AMARIOR

INVENITUR.

Modo

delectat

lpeccare, sed postmodum non delectabit ardere. 3. Ergoin hoc anima proficit, in quo eam exercuerit consuetudo : cum. coeperit !per vitae emendationem de sinistra ad dexteram velut de aqua in vinum timore dei ??operante transire, delictorum feculenta contagia per puritatem defecatae mentis !horrere, et ea quae sunt ante oculos more ebrii non videre, sed sola quae in futuro Ipromittuntur intendere. In quantum enim te a terrenis abstraxeris, in tantum te !caelestibus insinuabis ; et quantum a vitiis recesseris, tantum virtutibus propinquabis : !quia abdicatio criminum adoptio est meritorum. Et ità homo mundo sobrius et deo ebrius ad vota caelestium gaudiorum tamquam ad nuptiale convivium praeparatur.

4. De quo convivio ligatis manibus et pedibus in tenebras exte-

Vestis

nuptia-

lis defectus, gratiae baptismalis amissio.

riores peccator lille proicitur, ad quem in evangelio dicitur : AMICE, QUOMODO HUC INTRASTI NON HABENS !VESTEM NUPTIALEM ? Iste qui vestem nuptialem perdiderat, credo, amisso baptismo !hydriam suam fregerat, et munus sacri fontis amiserat, ac vinum beatae redemptionis ??effuderat. Ad tales itaque dicitur, ut eant IN IGNEM AETERNUM,

QUI PARATUS

EST DIABOLO

inquam, dicitur : HORRENDUM

!ET ANGELIS

EST INCIDERE

EIUS. De his,

IN MANUS

DEI lvI-

VENTIS ; de talibus evangelista testatur : OMNIS ARBOR QUAE NON

FACIT FRUCTUM (647) BONUM EXCIDETUR, ET IN IGNEM MITTETUR.

(646)

? proficit] Eus H?" ; proficiscitur H?

1? excitatur] scripsi ; exercitatur

I| :uMexercetutae ESSE TS gustu H''; gustum H?

16 propinantur H!* l'sed praefocat Eus

18 ascendit] descendit FH?

?* vitae] ozz. Eius F1?

16 quod gustus] Ezs; et veneni] in venis Ems ?5 defecatae] Eius ; defecta

Jg c gy. JH 39 praeparatur] Eus; praeparavit H!" ; properare conetur H? 33 credo] ad. quod Eus ^ ?9 his inquam] Ez; H!' ;quibus H? (646)

?! invenitur] Prov. $5, 3. 4.

33 nubtialem ?]| Matth. 22, 12. 36 e/5] Matth. 25, 41.

37 yiyentig] Hebr. 10, 31. (647)

1! giftetur| Matth.

5, 1o.

SERMO CLXVII.

685

Vides quod non solum malum fecisse, !sed etiam bonum non peregisse damnabile est ? Tarde nobis displicebimus sub con!spectu ignis aeterni, qui interrogabit medullas ossa et cogitationes nostras. Quantum Itunc unusquisque puniendus optabit, ne umquam alienam mulierem concupisset, ?ne umquam corporis sui vestem, ne umquam baptismi olosericam maculasset, ne 'umquam praeterisset consilia et monita sacerdotum !Nam si illis grande periculum lest aliena non arguere, quantum periculosius erit propria noluisse corrigere, atque lea non solum non emendasse, fendisse, et defendendo adcumulasse ?

verum

etiam de-

5. Et ideo expiatura erit illic inextinguibilis concrematio, quicquid hic medicabilis !9satisfactio, quicquid hic salutifera dissimulaverit sanare conversio. Ardens inferni !puteus aperietur : descensus erit, reditus non erit. Illic fidei veste nudati, et capitaliter Imortui, in perpetuum demergentur, eiciendi in tenebras exteriores, ubi non visita!buntur in perpetuum : in tenebras, inquam, exteriores infeliciter exclusi, infelicius lincludendi. De hoc puteo propheta commemorat : NEQUE OBSORBEAT ME PROFUNDUM, l*NEQUE URGEAT

Puteus inferni vivide describitur.

SUPER ME PUTEUS OS SUUM. Ideo autem dixit NEQUE URGEAT SUPER ME !PUTEUS OS SUUM, quia, cum susceperit reos, claudetur sursum,

aperietur deorsum, lac dilatabitur in profundum. Nullum spiramen, nullus liber anhelitus claustris desuper !urgentibus relinquetur. Detrudentur illuc valedicentes rerum naturae ; ultra nescientur la deo, qui deum scire noluerunt : morituri vitae, et morti sine fine victuri. Felices, ?qui nunc bene utentes facultate, vel corpori suo necessariis contenti, et de suo largi, lin se casti, in alios non cruenti,

ab huius profundi flammea nocte se redimunt. Haec !poena illos manebit, qui amisso et non reparato per paenitentiam baptismo in aeternum peribunt ; ad quos dicitur : PALEAS AUTEM CONBURET IGNI INEXTINGUIBILI. 6. Hii vero, qui temporalibus poenis digna gesserunt, ad quos ille dei sermo ?»dirigitur, quod non exeant inde DONEC REDDANT NOVISSIMUM QUADRANTEM, per flulvium igneum, de quo propheticus sermo commemorat ET FLUVIUS IGNEUS CURREBAT ANTE EUM, per flumen igneum et vada ferventibus globis horrenda transibunt. Quanta !fuerit peccati materia, tanta et pertranseundi (647) 2peregisse] FH?" ; perfecisse Eus ?* aliena] add. peccata p 8 adcumulasse] adZ. peccata H? 1? dimerg. H'? 1251*9bj non visitabuntur in perpetuum] H? ; ubi non visitabit aeternus p ; ozz. H1? Eus 13d in. tenebras 45q. includendi] oz. H? 13 exclusi] H?!? Ezs ; inclusi 14 propheta] add. ofat et p. obsorbeat] H?** ; absorb. Es p. 16 reos] Es ; eos H? ; infelices

peccatores H!? p facultatibus

H?

?) utentes] H9? Eus; viventes p p

corporis

necessariis] suppl. ex p zss.

Maurinorum ; nolentes

?2i]os] H'? i; illis H? Eus Eus; petpetranda H'' (647)

sui contentu

facultate] H!* Es ;

EF? : /ocus, uf videtur, corruptus

?1 in alios non cruenti] incruenti Ez ; congruentes cum

aliis corruere

FH?

flamma

?6 jipneus] rapidus qui Eus

1 quod non solum usque coz-

(ozz. nocte) H?

?8 pertranseunti

15 557/57] Ps. 68, 16.

jparemus p. 649, 3] Haec item in

?3 fTrexctinguibili] Matth. 3, 12

serm. Append. 252 (olim ex L. Homiliis 162) a Caesario suis usibus adcommodata sunt.

25 eHadrantez] Matth. 5, 26. ?! o/75| Dan. 7, 10.

Flumen igneum, quo minores etiam culpae expiabuntur.

686

S. CAESARII

mora : quantum exegerit culpa, tantum !sibi ex homine vindicabit quaedam flammae rationabilis disciplina; et quantum stulta 3imiquitas gessit, tantum sapiens poena desaeviet. Et quia sermo divinus quodam loco aeneae ollae animam peccatricem conparans

dicit : PONE OLLAM SUPER PRUNAS

AES EIUS, ET DEFLUAT

OMNE

!VACUAM, DONEC CONCALESCAT

STAGNUM,

illic periuria, (648) falsa

testimonia, iniqua iudicia, irae, malitiae, cupiditates, quae puritatem nobilis !'naturae infecerant, exsudabunt ; illic stagnum vel

Per hoc iustorum corpora velut per amoenos gurgites transibunt.

plumbum diversarum passionum, !quae divinam imaginem adulteraverant, consumentur : quae omnia hic ab anima !separari per elemosinas et lacrimas conpendiosa transactione potuissent. Ecce sic *exigere habet ab homine rationem, qui se ipsum pro homine dedit, et confixus clavis llegem mortis refixit. 7. Illic iusti velut per amoenos gurgites ab ardentibus et naturam suam obliviscen!tibus transmeabunt intacta ignibus corpora : inter medium flammae refrigentis incen!dium meritorum suorum capient testimonium ; intacta, inquam, hominum corpora, ipsis honoran-

da poenis, quia non sunt onerata peccatis. In illos enim saevis aestibus !nihil licebit, quos ante libidinum flamma non attigit ; et quibus puritas contulit reveren!tiam, inferre nesciet rationabilis ardor iniuriam : quin immo refrigeriis et vaporibus linnocentiae viam faciet, et quia non inveniet ubi necesse habeat exercere iudicium, !sponte praebebit obsequium. Sed forte aliquis secum cogitet : Quomodo fieri potest, !?^ut inter medias flammas corpora humana non ardeant ? Interrogemus vetera exempla !sacris voluminibus celebrata : interrogemus gloriosos Hebraeorum triumphos. Sic !trium puerorum fides atque iustitia babilonicos non sentit ignes, sed stupenda refrigeria lin medio camini exaestuantis inveniuntur. Cessit virtutum meritis aestus flammarum, !ac traditos sibi reos mirum in modum rorantibus obumbravit incendiis;

longe positos ?autem et eminus circumstantes sacrilegi regis consumpsit ministros. Quantum etiam !in praesenti obtinent merita religionis et privilegia sanctitatis ! Ecce horrendum !nescio quid anhelantes globi et per quinquaginta cubitos ebullientes (647) ?5 exegerit] adcreverit Ems S?iconcalescat] «ES incal CEITOUES stagnum] H?3?; stannum p 3?5«* periuria z;g. cupiditates] H?; oz. falsa testim. in. iudicia Ez: ; sermones otiosi, et cogitationes iniquae vel sordidae, illic multitudo levium (non levium H!?) peccatorum

(648) Jg

H!? y

? diversarum passionum] H? Ezs ; diversorum subripientium delictorum i

5 poterunt (pro potuerant ?) Eus

morti p

5 legem] Ez; ; legi H7" ; legis 1

refixit] scripsi; revixit F11?; refixus H?; fixit Eus; se iunxit p

7-28 ]]lic zsq. sed vindicat] ozz. H1? y

"illuc Eus

velut] oz. Eus

pet

amoenos gurgites] Er ; amoenus gurges (oz. per) H3 ab ardentibus et] H3 ; incendiis Es oblivisc.] H?; mutantibus Ems $5*jnter medium 454. corpora] ozz. Eus ? hominum] coni. (cf. ]. 15) ; hominibus H3 1? honorificanda Eus

illis e. s. hostibus H3

?? pesciet] scripsi ; nesciret Es ; nescit

H?* ^ quin immo refrigeriis et] H? ; alioquin viam refugiens Er 3innocentiae] cori. ; innocentia H? ; oz. Eus 14-16 Sed forte z:4. triumphos] ozz. Eus 1?babilonicos]

tenebrosos

?? eminus] ozz. Eus (647)

Ems

18inyvenit

etiam] laetitiae Eius

3? 2298477] Ezech.

24, r1.

Ex

aestus]

natura

Exs

?? quinquag.] H? ; quadrag. Eus

(648)

1750. fejo, buerorum etc.] Cf.

Dan. 3, 50.

SERMO CLXVIII.

687

extrinsecus !saeviunt, intrinsecus parcunt : extra fornacem sapiens ignis irascitur, et inclusis in !fornace famulatur. Quantum agit feritas bestialis in sanctis, impiis sine consideratione ?desaevit; et ecce quanta castis corporibus reverentia debeatur arbiter ignis agnoscit, let ingesta sibi pabula honore circumfusus adlambit, nihilque sibi licere miratur in !corpora dei timore et castis ieiuniis consecrata, et pretiosum depositum non solum ille non violat occulta dispensatione, sed vindicat. 8. Quae cum ita sint, dilectissimi, intellegamus quia effugere intoleranda supplicia ?"et incendia aeterna non poterunt, nisi qui prius in se ignem carnalis ac multimodae !cupiditatis extinxerint. Et ideo, carissimi,

convertamus

nos

ad meliora,

dum

in nostra

(649) sunt potestate remedia : curramus dum lucem habemus, nec praetereuntia salutis !tempora neglegamus. Hic extinguamus mortem moriendo peccatis, hic vitam vitae lmeritis conparemus : praestante domino.

CI XVIIB

Collect. : D (Faust.-Engelb. p. 249-252), sed ibi sermoni D 7 adsutus et fine mutilus, perinde ac in homiliario H?, fol. 243, ubi vero num. 4-6 tantum habentur ; separatim in ms. H* et in alio Vindocinensi quo Maurini usi sunt. Edit. : primum ab Hieron. Vignerio

inter

Augustinianos

decimus ; in editione

benedictina

vero Append. y 90, ubi praemonet Coustantius : « omnino Caesarium refert ». Cuius tamen iudicio sine ulla exceptione subscribere non ausim, cum totus fere sermo (n. 1-5) ex Eusebio Gallicano expilatus sit. At conclusionis (n. 6), quae in D 7 et H? resecta est, singula verba revera Caesarium produnt, nec quidpiam ea continetur, quod ex Eusebio imitatum sit. In quo vero conveniat serm.

Append. 9o cum D 7 et Pseudo-Euseb. 5, in quo ab eis differat, accurate 295-305.

investigavit

Wilh.

Bergmann,

Síwdwmn,

p. 281-283

et

(648) ?4 *4- (yuantum agit 4:4. desaevit et] ozz. Eus ?5 quanta] Ezs ;quaptum Fs 26 pabula] Eus ; patcipola H? honore] H? ozz. Eus ?7 $9: non solum ille] ozz. Eus ?9 carissimi H?, e£ ozz. intellegamus quia 39 5d nisj qui z54. extinxerint] qui se ad meliora non converterint Exws 3? carnalis] adZ. concupiscentiae 31 extincxerint. Et ideo fratres convertamur nunc H!" (649) l1]ucem] beatam «4d. H? praetereuntia] H? ,; praetereuntes H'"; praesentia Eus —— ? praestante domino] H? unus

(649)

1 Laberius] Cf. Ioh. 12, 35.

Exhortatio ad meliora.

688

S. CAESARII

DE VERBIS EVANGELII SECUNDUM IOHANNEM SDIE TERTIA NUPTIAE FIEBANT, ET CETERA.

:

Illud, fratres carissimi, quod die tertia nuptias factas, et Festis

nuptia-

libus nostra

reparatio demonstratur.

Quas arras, quam dotem

Christus

spon-

sae

eccle-

det

siae.

aquam in !vino conversam fuisse, modo cum evangelium legeretur audistis, 'videamus quae sunt illae nuptiae. Hinc adquisitio vel reparatio !nostra votis et festis nuptialibus demonstratur, sicut in alio loco ?*cum. choro et simphonia reditus filii iunioris excipitur. Sex autem !hydriae sunt sex mundi huius aetates, per quas iusti figuram et typum !domini praetulerunt : capiunt vero metretas binas vel ternas, quia Ifidem intra se continent trinitatis. Sed videamus quid dicit sermo !divinus ; ipsa sacra evangelii retractemus oracula. 152. [n Cana Galilaeae aquas in vino convertit, et latentem sub !'homine deum operum virtute detexit. ET DIE, inquid, TERTIA NUPTIAE !FIEBANT. Quae sunt istae nuptiae, nisi gaudia salutis humanae ? Quare (650) die tertia ? Sive quia nobis mysterium trinitatis ostendit, sive quia !die tertia resurrexit. Itaque TAMQUAM SPONSUS PROCEDENS DE THALAMO IsUO descendit ad terras, ecclesiae ex gentibus congregandae suscepta lincarnatione iungendus. Cui quidem ecclesiae, quae utique sumus

?nos, et arras

et dotem

dedit

: arras

dedit,

quando nobis est ex lege !promissus ; dotem dedit, quando pro nobis est inmolatus. Et alio !modo potest accipi : ut arras praesentem gratiam, dotem intellegamus !vitam aeternam. Videamus quid agat in Cana Galilaeae : hinc iam !prodeant nobis domini stupenda miracula. (649) 4530/4 fere y, ; sermo sancti Aug. epi. in Theophania H' ; zn *V'indocinensi Ms? ultima parte truncatus erat, ibique Faustino adscribius ; in Durlacensi collectione ilem decuriatus sermoni VII *de epipbania in vigiliis? subiunctus est 8 factas] add. in chanan galileae D *vino] D H*; vinum p Sxhipc E Nb NIE ?*in]D ;oz.p

^ M aetates] D add. : prima ab Adam usque ad Noe, a Noe usque

ad Abraham, ad Abraham usque ad David, a David usque in transmigrationem Babilonis, a transmigratione Babilonis usque ad Iohannem baptistam. quibus temporibus non defuit prophetia de Christo : cf. serz. proxime seq., n. 1 15 chana

H*;

chanan

D

vino] H*;

vinum

p; vina D

16 deum]

H*;

dominum D ; divinitatem Ez; ;divinorum operum virtutem p (650)

8 chanaan (h s. 7. add.) D

Eus; prodant D H*

hinc] Eur; hic

(649) 84ae sunt usque adsumere n. 5 fin.] Pleraque huc ex Eusebii Gallicani homil. 2 de Epiphania congesta

p. 623 sq.

sunt:

v.

p,D H*

? prodeant] i

domini] gu ; dei Ez; ; deum D

MBP,

t.

6,

1? excibitur| Cf. Luc. 15, 25. 1? fiebant] loh. 2, 1. (659) 3 s40] Ps. 18, 6.

SERMO CLXVIII. 103. Statuuntur

HYDRIAE

CAPIENTES

689 METRETAS

BINAS VEL

TERNAS : 'implentur hydriae, mutantur subito aquae, homines postmodum !mutaturae : et dum in melius reformantur, velud baptismatis vim !locuntur, quodam modo in illis similitudo regenerationis exprimitur : let dum aliut ex alio efficiuntur, dum in speciem gratiorem inferior Pcreatura transfertur, mysterium secundae nativitatis aperitur. Nihil !in ipsis aquis de sua qualitate minuitur ; et dum in se maneant, !a se omnino nobili commutatione degenerant. Pereunt substantiae !suae, adquiruntur alienae : fortior tenui materiae adponitur sapor, let occulta fluentis lenibus virtus infunditur, et aquarum natura ine?briatur, ac sic novo more creatoris sui potentiam confitentur. Quis !potest ista convertere, nisi qui potuit et creare ? 4. DEFICIENTE ergo VINO DIXIT AD IESUM MATER EIUS : VINUM NON !HABENT. Iam primo loco requiramus, quod sit vinum. quod defecisse !dicitur, et quod sit aliut vinum quod mirabiliter praeparatur, quod *?^architriclhnus melius esse pronuntiat, dicens : OMNIS HOMO PRIMUM !BONUM VINUM PONIT ; ET CUM INEBRIATI FUERINT, TUNC ID QUOD DETE!RIUS EST : TU VERO SERVASTI BONUM VINUM USQUE NUNC. Vinum multis locis accipimus divina praecepta, et scripturas sanctas meracissimum vigorem caelestis sapientiae continentes, quibus ad timorem dei (651) incalescant sensus, et inebrientur affectus, secundum illud quod de !sapientia dictum est : PARAVIT MENSAM SUAM, MISCUIT VINUM SUUM !IN CRATERE. Scripturarum divinarum virtus si quando alicuius inte!riora impleverit, dicere poterit cum propheta : POTASTI NOS VINO *CONPUNCTIONIS et POCULUM TUUM INEBRIANS QUAM PRAECLARUM EST ! lOperante ergo Christo in Cana Galilaeae, vinum deficit,

et vinum fit : lid est, umbra removetur, et veritas praesentatur ; recedit lex, gratia !succedit ; carnalia spiritalibus commutantur, in novum

testamentum

observatio vetusta trans-

(650) 19 ternas] H* p add. metretas a metro, id est mensura, quod quidem glossema esse suspicor : abest entm a D, et ipse codex Fl* post illud repetit capientes metretas binas velternas 1? iyutaturae] Ezs ; motature D ; mutati H^u— reformantur] H* y ; motantur D babtism. D 1$ qualitate] ex D servandum duxi : cf. Eius « cum exterius in specie sua maneant » ; quantitate u,Eyg —maneant] H* u Eus ; manerent D 18 adponitur] H*, ; adquiritur D 1? Jenibus] Eus ; levibus cet. 203c] D H*, oz. j ; ac si... confiteantur Ezs ?3 quod fuit vinum D 26.27 vinum bonum H^*

?6 tunc] ozz. D

?? timorem] H* Eus p ; amotem D

(651) ? dictum] scriptum H?* *cratere] H?; crataere D; cratera FI* y * repleveritD $chanaH*;chanaanD ;canaan H? ^ defecitD H*, —— fit] H* Eus y ; fecit

D H?

(6350) 19 feras] Ioh. 2, 6. ?3 bent] Ibid. 3. ?" snc] Ibid. 1o.

8? carnalia] add. in H?

(651) ? cratere] Prov. 9, 2. 5 conbunctionis] Ps. 59, 5. praeclarum est] Ps. 22, 5.

Aquae in vinum

mutatae

vim

baptisma-

tis

exprimunt.

Vinum

quod

deficit, vetus testamentum ; vinum melius,

gratia novi testamenti.

690

S. CAESARII

funditur, sicut beatus apostolus dicit : VETERA IPTRANSIERUNT, ET ECCE FACTA SUNT NOVA. Quomodo autem hydriae illae inpletae aqua nihil minuunt ex eo quod erant, et tamen incipiunt lesse quod non erant, ita lex non perit per adventum Christi absoluta, !sed proficit. Vino ergo deficiente vinum aliud ministratur

Architriclinus, Paulus.

: bonum

!quidem est vetus testamentum,

sed sine spiritali intellectu vanescit !5in littera ; novum vero odorem vitae reddit in gratia. 5. Cum haec ita sint, architriclinum ipsum praepositum in domo !sponsi videamus, quem sentire possumus. Et quem alium nisi beatum !Paulum intellegere debemus, qui post legis litteram accepto novi !testamenti mysteriorum suavissimo vel odore vel gustu, et spiritalium ?'*sensuum. fraglantia repletus et inebriatus exclamat et laudat : TU ISERVASTI BONUM VINUM USQUE ADHUC? Videamus tamen, quemad!modum vinum ipsum laudat : NEC OCULUS, inquid, VIDIT, NEC AURIS

lAUDIVIT, QUAE PRAEPARAVIT

DEUS

DILIGENTIBUS

SE. Ecce

vera, ecce !praedicanda miracula quae in nobis operatur, quando de pessimis ?»bonos facit, de superbis humiles, de Magna Dei miracula

quae sint.

Non a nobis requirit Deus nisi bonam voluntatem.

inhonestis castos, de sectatoribus !saeculi amicos dei. Quae potest maiora exercere miracula, quam quando !hominem vermem et putredinem dignatur in statum angelicum (652) promovere, de terrenis in caelestibus conlocare, et in gratiam suae ladoptionis adsumere ? 6. Quid ergo retribuemus domino pro omnibus quae retribuit !nobis ? aut quando reddere poterimus, quod nec cogitare sufficimus ? *Nec tamen desperandum est, quod nihil repensare possumus : quia tanta est pietas domini nostri, ut apud eum. voluntas perfecta faciendi !reputetur pro opere facti : omnia enim implevit, qui quod potuit fecit. !Ouid ergo retribuemus domino, nisi ut humiliter corpore humiliato let corde contrito dicamus : DOMINE, PROPITIUS ESTO MIHI PECCATORI (651)

1? ecce] add. in Christo D

?

facta sunt nova] H* Ez; ; facta s. omnia

nova D H?*; nova f. s. omnia p ydriae D constanter H minuunt] D H* Eus ; minuuntur p ex] D FH? Eus ; ab p ; oz. H* 1? peribit D ; perivit Eng 13 profecit Eng M evanescit D i5 reddiditeD eredite Ers 16 domu D 17 possumus] possimus D 1$ devemus H? litteram accepto] acceptionem (ozm..litteram) D —accepto] Er ; accepti H? ; acceptum H^ u — !? mysteriorum] D ; mysterium qj. H* ; misterio H? ; miraculorum

Ezs

suavissimo] H? D;

suavi Ez ; suavissimum H* p odorem vel gustum D CUSDIEIT IEEE IS et oz. p Eus ? fraglantia] H? Eng; flagrantia D H*; fragrantia n Eus ?! vinum

bonum

H*

?3 audivit] ad.

nec in cor hominis

ascendit D' Es

?! operantur D Eo fecitujD (652) — ?adsumere] Aic desin. D E? per consuetam clausulam quod ipse praestare err. "facit FI4

(651)

8 ut] ozz. H*

207072] LU SGOR NS MET.

?1odbuc] Aliter sume Ioh. 2, ro.

p. 650, 27 ;

EX CIPIT

NOS

(652) * nobis ?] C£. Ps. 115, 12. ? peccatori] Luc. 18, 15.

SERMO CLXIX.

691

?[le enim holocaustomata diligit, qui et cor contritum et humiliatum !non despicit : non a nobis requirit, quod nos implere non posse !cognoscit. Et ideo qui elemosinas largiores erogare non possunt, !vel parum aliquid secundum vires suas cum bona voluntate dispen!sent : qui virginitatis gloriam non praevalent obtinere, cum propriis uxoribus castitatem studeant deo auxiliante servare ; iustitiam !diligant, caritatem teneant, patientiam colant, ebrietatem velud linferni foveam

fugiant, omnes homines perfecto animo diligant : !pro bonis orent, ut à sancto opere non recedant ; pro malis supplicent, lut cito se ad meliora convertant. Haec enim et his similia, fratres ?'carissimi, nec nimium dura, nec inportabilia esse

probantur : ubi !sola bona voluntas fuerit, impossibile nihil erit. Non enim nos deus !ad comparandam vitam aeternam aut in orientem, aut in occidentem per itinera laboriosa transmittit : ad nos ipsos nos dirigit ; quod in !nobis per suam gratiam contulit, hoc requirit ; sic enim in evangelio ?*ipse dixit : REGNUM DEI INTRA VOS EST. Et ideo sit in nobis vera caritas let bona voluntas, ut illud evangelicum in nobis impleatur : PAX HOMINIBUS BONAE VOLUNTATIS. Quod ipse praestare dignetur, qui vivit let regnat in saecula saeculorum. Amen.

(653)

GRIS

A Maurinis primum vulgatus Append. sermo 9r (pu) ex quattuor mss. : e quibus certo ille fuerit vetustissimus Floriacensis, nunc Aurelianen. 154, p. 142 (H*?) ; tam olim Corbeien., nunc Paris. lat. 11702, fol. 13 (H9); fort. etiam Michaelinus ad Mosam, modo Universit. Cantabrig. Addit. 3479, fol. 206v (H3), et Vatic. Palat. lat. 216, fol. 116 (H!9). De Spinaliensi autem 3, olim Mediani Monasterii, fol. 315 (H?), quem diligenter contuli, mihi dubium est, cum is additamenta contineat Denedictinis incognita. Quod ad auctorem attinet, Coustantii nostri iudicio standum esse existimo :

« Augustini quidem doctrinam exhibet sermo, sed stilum omnino Caesarii ». Qua de re cum omnes conveniant, vix operae pretium est, ut in ea ulterius immorer.

(652)

!"Ille] rollla?

(652)

1 s. despicit] C£. Ps. 50, 19.

25057] Luc. 17, 21.

*?inportabilia] H* ; impossibilia i, — ?* evangelium p

?' voluntatis] Luc. 2, 14.

692

S. CAESARII

DE EO QUOD DOMINUS

AQUAS IN VINUM

MUTAVIT.

Sicut iam aliquando caritati vestrae suggessimus, fratres carissimi, !sex illae ydriae, quas modo evangelica lectio meSex hydriae, sex mundi aetates.

moravit, et quarum

tibus consummari,

Prima ribus

tempoAdam

impleta.

aqua in vinum mutata est, sex aetates

mundi istius figurabant. Et *ut soletis audire, una aetas impleta est ab Adam usque ad Noe ; !secunda a Noe usque ad Abraham ; etiam sicut evangelista comme!morat, tertia ab Abraham usque ad David ; quarta a David usque 'ad transmigrationem Babilonis ; quinta a transmigratione Babilonis lusque ad Iohannem baptistam : a Iohanne baptista et ab adventu domini salvatoris sexta aetas agitur. Quae res etiam in humanae !vitae cursu evidenter agnoscitur ;primus enim gradus est quasi !prima aetas infantia, secunda pueritia, tertia adulescentia, quarta liuventus, quinta senectus, sexta est illa permatura, quae etiam decre!pita dicitur. Non ergo tibi mirum videatur, quando audis mundum "*istum sex aetacum hoc videas etiam in hominum

'aeta-

tibus adimpleri. In istis sex aetatibus mundi quasi in sex ydriis Iprophetia non defuit. Plenae ergo erant istae ydriae mysteriis veteris testamenti : sed quando in illis Christus non intellegebatur, non lex ipsis vinum, sed aqua bibebatur. ?2. Prima ergo ydria impleta est temporibus Adam, quando DOMINUS !EMISIT SOPOREM IN EO, ET TULIT UNAM DE COSTIS EIUS, ET FABRICATUS !EST EAM IN MULIEREM. Quid enim aliud tunc significavit, nisi passio(654)nem domini salvatoris ? Dormit

Adam,

et de latere

eius tollitur

costa,

!fabricatur

Eva : inclinato capite dormivit in cruce Christus, et de latere eius formatur ecclesia. Cum enim percussus esset in latere, IEXIVIT SANGUIS ET AQUA : sanguis redemptionis, et aqua baptismatis. "Quasi re vera, fratres, non potuit deus inde facere Evam, unde fecerat !et Adam. Sed iam tunc in illo vetere Adam, de cuius costa fabricata lest Eva, novus Adam

significabatur, de cuius latere formanda erat lecclesia. Sed haec prophetia, quia in illa Iudaeorum populus Christum !non intellegebat, non vinum, sed aquam sapiebat. (653) ^ "inscriptio ex H*?

3 ydr.] codd. sine h consianter *

£5 fray lexeyes]] Jis 992810 fa 0y772- T7;

(654)

! dormivit He Bs

9 Babiloniae p

?! eo] Adam HP?:1$

? Christus] ozz. H$:13

3 esset] H? ; est u ; oz. H13

5 re vera] vero H?

(653)

5 soletis

audire]

Cf.

X672 0) ETE ET OS SEfTe ET $50: corzzermorat] Cf. Matth.

serm. 1, 7.

14-16 Nor ergo usq. ad?zzpleri] Haec

quidem Eusebium sapiunt Gallicanum. ?2 mulierem] Gen. 2, 21. 22.

(654)

* aqua] Ioh. 19, 34.

SERMO CLXIX.

693

13. Secunda ydria impleta est in Noe, cuius temporibus ita per !mysterium arcae vel diluvii genus humanum salvatur, quomodo per !crucis vel per baptismi sacramentum in adventu domini salvatoris !de aeterna morte totus mundus eripitur. 4. Tertia ydria impleta est in Abraham, cui dominus 1ussit Put ad similitudinem domini salvatoris filium suum offerret in holo!caustam : nam quomodo tunc beatus Isaac ad locum holocausti lignum ipse portavit, ita et verus Isaac Christus ad locum passionis lipse sibi crucis patibulum baiulavit. 5. Quarta ydria impleta est in David, qui et in humilitate et in "mansuetudine et in multis tribulationibus Christum dominum figu!ravit. Inter reliqua quae per eum dominus loqui dignatus est, etiam !hoc clamavit : SURGE DOMINE IUDICARE TERRAM. Cui deo dicitur !SURGE, nisi ei qui obdormivit ? SURGE, inquit, DOMINE IUDICARE TERRAM

Quod

autem

ait, SINE

MANIBUS,

dixit ad !eos : PROGENIES

VIPERARUM,

QUIS VOBIS

OSTENDIT FUGERE A VENTURA PIRA ? FACITE FRUCTUS DIGNOS PAENITENTIAE ; POTENS EST ENIM DEUS !DE LAPIDIBUS ISTIS (654)

H ye] diluvii] a diluvio H?

16 tunc] H? ; ozz. H$-13 y,

ravit] significavit FH? ?5 eadem]

1? ye] per] H9: ; per mon repet. H? p

17 ]igna H?

??judica H?

E19? ; ozz. p

Christus] H9? ; oz. pj.

20 5q- figu-

deo] (pro domino ?) H*3 ; oz. p

3? non] oz. p

305d-totam

terram

54. implevit

oz. y, unde sensus omnino corrumpitur (6535) ? fugire H!? (654)

26 gentibus] Ps. 81, 8.

?9 ferrge] Cf. Dan. 2, 34. 55.

(655)

Tertia in Abraham.

Quarta in David.

Quinta

tempo-

ribus Danihelis.

hoc intellegitur,

(655) quia sine opere nuptiali : in manibus enim opera intelleguntur. Mons lergo ille, hoc est, regnum Iudaeorum non implevit terram ; quia lante quam veniret Christus, NOTUS erat tantum IN IUDAEA DEUS. !Postquam vero Christus venit, ita gratia sua universum implevit mundum, ut IN OMNEM TERRAM EXIRET SONUS apostolorum, ET IN !FINES ORBIS TERRAE VERBA EORUM. 7. Sexta ydria impleta est per beatum Iohannem baptistam; lipse enim cum vidisset ad baptismum suum venire Iudaeos,

in

!Dormisti iudicatus

a terra : surge, ut iudices terram, ut in te impleatur ?5quod eadem scriptura praedixit : QUONIAM TU HEREDITABIS IN OMNIBUS !GENTIBUS. 6. Quinta ydria impleta est temporibus Danihelis, qui se dixit !vidisse PRAECISUM LAPIDEM DE MONTE SINE MANIBUS, et crevisse lipsum lapidem, et implesse universam faciem terrae. Videte, fratres, ?quia mons ille unde lapis praecisus est non implevit totam terram, !et lapis qui praecisus est implevit omnem terram. Mons ille significavit regnum Iudaeorum. : de quo monte praecisus est lapis, id est, !natus est Christus.

Secunda Noe.

3? dens] Ps. 75, 2.

5 coru] Ps. 18, 5.

Sexta per Iohannem

impleta est.

694

S. CAESARII

SUSCITARE FILIOS ABRAHAE. Quos enim intellegi !voluit lapides, ex quibus suscitari possent fili Abrahae ? quos utique, !nisi omnes gentes ? Et quare gentes lapides erant ? Quomodo non lapides erant, qui lapides colebant ? Sed dicit aliquis : Et si aliqui lapides colant, numquid ideo lapides sunt ? Audi scripturam dicentem : !SIMILES ILLIS FIANT QUI FACIUNT EA, ET OMNES QUI CONFIDUNT IN EIS. !Istae ergo sex aetates mundi, velut sex ydriae, impletae sunt a minilstris, id est, a patriarchis et prophetis. Veniens vero Christus non lillam aquam iactavit et aliam misit, sed illam ipsam in vinum con?vertit. Quare hoc ? Quia non venerat LEGEM SOLVERE, SED ADIMPLERE.

Vetus testamentum aqua est iis, qui in eo Christum intellenon gunt.

!Non repulit vetus testamentum, et sic condi-

dit novum ; sed illud !quod in littera legis aquam sapiebat, dum spiritaliter intellegi fecit, laquam in vinum convertit. 8. Denique in tantum ante adventum Christi vetus testamentum ?5aqua erat, ita ut qui eum legebant, et Christum non intellegebant, lab ipso domino Christo stulti appellarentur. Nam post passionem !domini nostri iter agentibus duobus discipulis, et ad castellum nomine !Emmaus ire volentibus, iunxit se illis dominus et salvator, et dixit lad eos : QUI SUNT

HI SERMONES, QUOS CONFERTIS AD INVICEM AMBUP?ÓLANTES, ET ESTIS TRISTES ? At ill inter reliqua dixerunt : DE IESU !NAZARENO, QUI FUIT VIR PROPHETA, POTENS IN OPERE ET SERMONE. !O beati discipuli, ita in vobis infirmata est fides, ut prophetam dicatis 'dominum prophetarum ? Numquid taliter audistis beatum Petrum 'apostolum confiteri? Non recolitis, quid domino interrogante respon(656)derit Petrus ? TU, inquid, ES CHRISTUS, FILIUS DEI VIVI. Ille Filium

Idei vivi confessus est, et vos creditis fuisse prophetam ? Licet et hoc !nomen conveniat domino salvatori, secundum quod Moyses ait : IPROPHETAM VOBIS SUSCITABIT DOMINUS DEUS VESTER, QUEM TAMQUAM ?ME IPSUM AUDIETIS ; ERIT AUTEM, OMNIS ANIMA QUAE NON AUDIERIT !PROPHETAM ILLUM, EXTERMINABITUR DE PLEBE ; tamen quando !hoc discipuli illi dicebant, verum deum esse Christum omnimodis !non credebant.

Denique videte quid dixerunt : Nos, inquiunt, SPE'RABAMUS, (653) 13 quare] repef. omnes illud H? ?8 emaus. H? (656) ^ proph.] ad. inquit unus H9 * inquiunt] H? ;

(655)

p. 15 colant] colebant 29 tbsc Le SPreutn] eB. TE 31interroganti p H? deus] H? ; oz. p e£ rell. quem] z£ez inquit p. re//.

1 Abrahae] Matth. 5, 7. 8. 9.

E6107] PSEETIU2298920 adir blere] Matth. 5, 17. Bor r?7o5 e| cre 2245 8177. 3! ser;one] Ibid r9. 32503- () begfj etc.] Imitatur Caesa-

rius

Augustinum

de

discipulis

Emmauntinis tractantem. (656) 1 yjyj] Matth. 16, 16. $ plebe] Deut. 18, 18. 19. 9 Israbel |Luc. 24, 21.

SERMO CLXIX. QUIA IPSE ESSET

REDEMPTURUS

ISRAHEL.

695 O discipuli, spera-

Pbatis : iam desperatis ? Latro dixit in cruce : MEMENTO MEI DOMINE, !CUM VENERIS IN REGNUM

TUUM ; et vos dicitis : Nos

AUTEM SPERABAMUS. !Ecce vos non credebatis vel resurrecturum, et latro credidit etiam 'regnaturum. Cum ergo in discipulis ita refrigerasset fides, ut talia "loquerentur, respondit dominus et dixit : O STULTI ET TARDI CORDE AD CREDENDUM ! Quare stulti erant ? Quia adhuc aquam bibebant : !'adhuc Christus aquam spiritaliter in vinum mutari non fecerat. Et Iquid post haec dominus addidit dicens ? NONNE SIC SCRIPTUM EST, !ET SIC OPORTEBAT PATI CHRISTUM, ET RESURGERE A MORTUIS DIE TERTIA, !ET PRAEDICARI IN NOMINE EIUS PAENITENTIAM ET REMISSIONEM PECCA*"TORUM IN OMNES GENTES ? ET INCIPIENS A MOYSE ET OMNIBUS PROPHETIS, !INTERPRETABATUR ILLIS SCRIPTURAS, QUAE DE IPSO ERANT. Ouando illis Iscripturas interpretabatur, tunc aqua in vinum mutabatur. Denique !cum aquam biberent, aqua frigida erant, qui dicebant de Christo : 'NOS AUTEM

SPERABAMUS,

Ideo

discipuli

Emmauntini stulti a Christo appellantur.

QUIA IPSE ESSET

REDEMPTURUS ISRAHEL. ?*Postquam vero illis scripturas interpretando aquam in vinum con!vertit, iam non velut frigidi et tepidi loquebantur infidelitatem, sed Merventes Spiritu sancto praedicabant fidem dei, dicentes : NONNE !COR NOSTRUM ARDENS ERAT IN NOBIS, DUM LOQUERETUR IN VIA, ET lAPERIRET NOBIS SCRIPTURAS ? Iam enim per Christi gratiam, qui eis ?tscripturas interpretaverat, spiritale vinum biberant. Ideo enim cor lillorum in Christi caritate fervebat ;

accenderat enim in illis ignem illum, de quo ipse dixit : IGNEM VENI MITTERE IN TERRAM, ET QUID (657) VOLO, NISI UT ACCENDATUR ? Dederat etiam illis gustum de illo musto, unde !in Pentecosten beatos apostolos spiritaliter inebriare dignatus est, et 'ideo dicebant

: NONNE COR NOSTRUM

ARDENS ERAT IN

NOBIS DE IESU ? 9. Sed et illud, fratres carissimi, non otiose considerandum est, quod de illis ydriis legimus, quia capiebant SINGULAE METRETAS !BINAS VEL TERNAS. Non enim sic dixit CAPIEBANT (6356) fap

19 desperatis] H?:1? ; desperastisi. dixit] H? ; dicit u. in cruce] ozz. domine] tu H?:3 llreono tuo II9 14respondens L3 et

dixit] H? ; dixit H9-13, ozzisso et ;0zz.p

1€ mutari|Fl98-19; convertigy

— 1954 Bt

quid post 4:4. legimus quia pag. seq. /. 5] H? unus servavit *! erant] seripsi ; erat H? (657) 5 quia capiebant] capientes p. $ 5d* sic dixit sd. conciperent] unus 17ezz H5? ; dixit. aliae capiebant binas. aliae ternas p. cef. (656) H7 75/455] Luc. 22, 42. 15 credendug;| Luc. 24, 25. 18 C)rjs155,] Ibid. 26. eria] Ibid. 46.

20 pentes ?] Ibid 47.

?1 eragf] Ibid. 27. ?9 serib£uras ?] Ibid. 32. (657) laccendatur ?] Luc. 3 fes; ?] Luc. 24, 32.

5 ergas] Ioh. 2, 6.

12, 49.

Metretae binae vel ternae quid significent.

696

S. CAESARII

SINGULAE METRETAS !BINAS VEL TERNAS, ut binas aliae, ternas

aliae conciperent ; sed de !omnibus dixit, quia CAPIEBANT SINGULAE METRETAS BINAS VEL TERNAS. !Et quia secundum litteram hoc intellegi non potest, videamus quid spiritaliter in illis sentire possimus. Iam enim supra diximus, quod !aqua ila quae erat in ydrüs, prophetia vel vetus testamentum possit intellegi : quare ergo metretas binas vel ternas ? Sine dubio propter !mysterium trinitatis. Quare etiam vel binas ? Propter duo praecepta !dilectionis : in lege enim et prophetis non solum trinitatis mysterium Pagnoscitur, sed etiam duo praecepta caritatis adsidue praedicantur. !Videamus tamen si et in evangelio possumus invenire metretas binas !vel ternas. EGO, inquit, ET PATER UNUM SUMUS : ecce habes binas. !Da vel ternas : ITE, inquit, BAPTIZATE OMNES GENTES IN NOMINE

IPATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI : ecce habes ternas. ?'ro. Unde, fratres dilectissimi, quia hoc quod fecit in apostolis !Christus, etiam in nobis implere dignatus est, ut qui per infidelitatem !tepidi eramus vel frigidi, per fidem ferventes esse mereamur in opere !dei, cum ipsius adiutorio quantum possumus laboremus, ut usque !in finem bonorum operum perseverantiam tenere mereamur ; et ita ?*in lectionibus sanctarum scripturarum nos exercere iugiter studeamus, lut cum propheta dicere possimus : POTASTI NOS VINO CONPUNCTIONIS

; let iterum

: CALIX TUUS

INEBRIANS

QUAM

PRAE-

CLARUS EST ! Sicut enim !per amorem dei aqua nostra in vinum conversa

est, ita e contrario

!timere

debemus,

ne

amando

mundum et eius concupiscentias diligendo *"vinum nostrum commutetur in aquam. Et ideo quantum possumus !bonis operibus insistentes dei misericordiam deprecemur, ut in nobis lopera vel beneficia sua ipse pro sua pietate custodiat : qui cum Patre let Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(657) Y binas vel] imferpolatoris manum suspicor 18 da vel ternas] oz. H? 2? gll] Iro cte m. gs ?* mereremur H1? ?* ad finem H? 3* commutetur] H3415 :convertatur p : ef. supra var. ad pag. praec., /. 16

(657) 1? sumus] Ioh. 10, 30. 1? sgnc/j] Matth. 28, 19. 26 conbunctiotnis] Ps. $9, s. ?? praeclarus e.] Ps. 22, 5 ; in prae-

cedenti homilia p. 651, l. 5 iuxta aliam translationem idem versus adducitur, nempe quia locus ex eusebiana sylloge sumptus est.

SERMO CLXX.

(658)

697

BIOXÉ

Collect. : G 40. ibique tantum. Edit. : Augustini olim de Temp. 92 ; post. in Append. & 93. Equidem miror, Maurinos de sermone hoc ita asseveranter pronuntiasse : « Caesarii stilum et verba continet », cum is fere totus ex ignoto auctore excerptus sit, qui partim a latino Origene, partim ab Ambrosio non multum abludit. Verum enim vero in quattuor extremis versibus tantum Caesarius certo agnoscitur : id tamen sufficit, ut sermonem ab ipso digestum esse praesumamus, praesertim cum iam n. r nonnulla mihi deprehendere videar, quae etsi haud ita evidenter, aliquatenus tamen sancti episcopi ingenium repraesentant.

DE MULIERE SAMARITANA, ET DE NON DIFFERENDO BAPTISMO.

In lectione evangelii infirmitatem humani generis suscepisse dominum lesum !Christum plenissime nobis sanctus evangelista monstravit. Siquidem cum dixisset ?venisse dominum IN CIVITA-

TEM SAMARIAE QUAE DICITUR SICHAR, IUXTA PRAEDIUM !QUOD DEDIT IACOB IOSEPH FILIO SUO, IN QUO PRAEDIO ERAT FONS IACOB, addidit : rEsus, linquid, FATIGATUS EX ITINERE SEDEBAT SIC SUPRA

Christus legitimus heres patriarchae Iacob.

PUTEUM. Venit dominus noster Iesus !Christus ad praedium, quod sanctus Iacob Ioseph filio suo dereliquerat : quod praedium !non tam loseph quam Christo arbitror derelictum, cuius figuram sanctus loseph !?patriarcha portavit, quem vere sol adorat et luna, et omnes stellae benedicunt. Ad !hoc praedium ideo venit dominus, ut Samaritani, qui hereditatem sibi patriarchae !Israhel vindicare cupiebant, agnoscerent possessorem

suum,

et converte-

rentur ad Chri!stum, qui legitimus patriarchae heres est factus.

2. IESUS, inquit, FATIGATUS

EX ITINERE

SEDEBAT

SIC SUPRA

PUTEUM. Videte diversi?tatem mysterii. Inter apostolos exultabat in spiritu; in monte

positus non

solum

con!fortabat

eos, verum

etiam gloriam his propriam demonstrabat : in Samaria constitutus, lfatigatus ex itinere sedebat supra puteum. Numquid dei virtus poterat fatigari ? Non lutique : sed fatigabatur, quod fidelem populum invenire non poterat. Tunc ergo !fatigatur Christus, quando nullam virtutem in suo populo recognoscit. Hodieque

?fatigat eum inoboedientia nostra, fatigat eum infirmitas nostra.

(658)

1 De m. samatitana] G

gelica G?

10 portabat p

(658) $ 540] Ioh. 4, 5. lacob] Ibid. 6.

? et d. n. d. baptismo] ex edit. accepi

M sic] oz. Gi?

? evan-

1$ quod] quia G'?

? puteum] Ibid. "d JDYTLOéSZ 25) Xs, M rox, 36, exc

Fatigat Iesum infirmitas nostra.

698

S. CAESARII

Infirmi enim sumus, !quando non ea quae fortia sunt atque perpetua, sed temporalia et caduca sectamur. !Bene ait, SEDEBAT SUPRA

PUTEUM, non requiescebat ;quoniam in Samaritanis non poterat

Irequiescere. ET HORA, inquit, ERAT QUASI SEXTA. Sexta die deus de limo terrae hominem Ifiguravit; sexta hora venit Samariam visitare, ut si in eum Samaritani crederent, ?5pse in lis inciperet requiescere ; ut verum illud quietis sabbatum celebraret. SEDEBAT lergo dominus SUPRA PUTEUM.

3. ET VENIT

SAMARITANA

MULIER

HAURIRE

AQUAM.

Magnum

mysterium. Venit !mulier ad puteum, et fontem quem non speravit

Bonus Dominus ultro se offert non quaerenti.

invenit. DICIT AD EAM DOMINUS : DA (659) wiHI BIBERE.

Bonus

dominus ultro se offert non quaerenti, ut conpleatur propheticum lillud : PALAM APPARUI NON QUAERENTIBUS ME, INVENTUS SUM AB IIS QUI NON INTERRO!GAVERUNT NOMEN MEUM. Petit bibere datu-

rus : sedit supra puteum, ut non in altitudine Iquaeramus aquam, sed de eo fonte qui Supra omnes aquas est salutaria nobis pocula *hauriamus. Quis est fons, nisi dominus noster Iesus Christus, cui dicitur : QUONIAM

lAPUD TE EST FONS VITAE,

ET

IN LUMINE

TUO

VIDEBIMUS LUMEN ? Bonus fons, qui nos de !huius vitae refrigeravit incendio, et inundatione sua ariditatem nostri pectoris temIperavit. 4. Unde et mulieri dicitur : SI SCIRES DONUM DEI, ET QUIS EST Non desiderant aquam vivam, qui vo-

lunt

tardius

baptizari.

QUI TIBI DICIT, DA !ÓMIHI BIBERE, TU FORSITAN PETISSES AB EO,

ET DEDISSET TIBI AQUAM VIVAM. Non omnes !sciunt donum dei, quia non omnes desiderant aquam vivam : si enim desiderarent, Inumquam circa se baptismi sacramenta differrent. Ipsi igitur de se pronuntiant, et !vitae suae testimonium produnt, qui ideo volunt tardius baptizari, ut flagitia et scelera !multa committant. Noli differre, o homo, remedia salutis tuae, quia nescis quando J5a te tua anima repetatur. Denique Samaritana ignara mysterii dicebat

: DOMINE,

NEQUE

!HAURITORIUM

HABES,

ET

PUTEUS

EST

ALTUS. Ante adventum domini et puteus altus lerat, et sine hauritorio aquam sibi unusquisque haurire non poterat. Venit dominus Kfons vivus, ut universorum corda dilueret, sitim extingueret, pectora satiaret, non !quaerens hauritorium, sed ultro se infundens mentibus singulorum. Et addidit : oMNIS ?QUI BIBERIT EX HAC

AQUA SITIET ITERUM ; QUI AUTEM BIBERIT EX AQUA QUAM EGO DABO EI, NON !SITIET IN AETERNUM, SED FIET IN EO FONS AQUAE

SALIENTIS IN VITAM AETERNAM. Unum lbaptismum docet, qui post ingressum aeterni fontis et caelestis poculi sacramentum lunumquemque nostrum sitire non patitur. Et ideo nos, quibus tanta beneficia nullis !praecedentibus meritis praestitit divina (658) ?3 terrae] ozz. Gi? *4 si] G1? vef. edit ;qui p. (639) "** temperavit] G'? vef. ediz.; superavit yg l9 forsitan] oz. Gl? Tjpsi]oz.u ^ ?? produnt] G^? ufi coni. Maur ; perdunt edif. 1$ universorum] G'-? : pharisaeorum ed//. absurde ?9 sitiet iterum zsq. ex aqua] suppl. ex Gi? ; om. edit. propter bomoeotel. (658)

?3 sex]4] Ioh. 4, 6.

$ [umen] Ps. 35, 10

?? aquam] Ibid. 7. (659) ! bibere] Ioh. 4, 7.

19/7277] Ioh. 4, 1o. 16 2/755] Ibid. 11.

3 77045] Esai. 65, 1.

?! geferja5,] Ibid. 13. 14.

SERMO CLXXI.

699

misericordia, quantum possumus cum ipsius adiutorio laboremus, ut tantae pietatis gratia non nobis iudicium pariat, sed profectum. IQuod ipse praestare dignetur, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.

GLXT. Brevis admodum homilia in homiliario wisigotico (H?), fol. 173, et in sylloge Spinaliensi (H?), fol. 2905, a me reperta : edita primum RB. XXIII (1906), p. 359-360. Abundant indicia, quibus prima specie et sine ulla cunctatione Caesarius agnoscatur.

DE PISCINA SYLOA.

Lectio sancti evangelii quae.de piscina Syloae loquitur, fratres !dilectissimi, specialiter ad ipsos loquitur, qui ab omni languore (660) peccatorum per gratiam baptismi liberantur. Sicut enim paralyticus !ille, quem dominus sanavit, erat membris omnibus dissolutus, ut !nullum opus bonum posset implere, ita totum humanum genus !ante adventum domini intus in anima erat peccatorum paralysi *resolutum. In tantum enim languebat ante salvatoris adventum !humana propago, ut nihil quod ad fidem ac misericordiam vel quod !ad iustitiam pertinet exerceret. Sed quomodo ad vocem caelestis !medici paralyticus ille languore depressus erigitur, ita in adventu Idomini salvatoris totum genus humanum, quod intus in anima languore iam prope mortuum aegrotabat, ad sanitatem. pristinam revo!catur. Lectus enim, in quo paralyticus ile iacebat, typum humani !corporis praeferebat ; ipse vero paralyticus animam figurabat. Sicut !enim paralyticus ille resolutus iacebat in lecto, sic et anima hominis languida iacebat in corpore suo. Sed quid ei dixit dominus, medicus l5et salvator ? SURGE, inquid, TOLLE GRABATUM TUUM, ET AMBULA. !Quid est, Tolle grabatum tuum, nisi, porta et rege (6359) ?' sy]oa] H?, inepta sane inscriptio, sed baud dubie ex arcbetypo ; syloae H9? 29 karissimi H? (669) 5ad adventum H? 13 resolutus] ozz. H? 1^ ei] add. paralitico FH? 15 et salvator] H? ; salutaris (ozz. et) H?

(659) ?' $y/o4] Mendum pro Bezb&sda, sed quod iam apud Possidium, Indic.

X*

57 (recens.

Miscell. Agostin.

Wilmart:

Il, 195) et in

16 tuum] et ambula repez. H9?

inscriptione sermonis stini reperitur. (660)

125 Augu-

15 ombrula] Ioh. s, 8.

In sanato paralytico baptis-

mi gratia figuratur.

700

Grabatum tollit, qui caste regit car-

nem suam.

S. CAESARII

corpus tuum ? !Porta eum qui te portabat : peccato enim dominante caro tua te prius !portabat ad malum, nunc autem gratia dominante tu porta et rege !corpus tuum ad bonum. Prius inverso et perverso ordine caro impe?rabat, et anima serviebat ; nunc vero per misericordiam Christi lanima tenet imperium, et caro subiecta servitium. SURGE, inquid, !ITOLLE GRABATUM TUUM, ET VADE IN DOMUM TUAM. Quando ex domo Itua, id est, de patria paradisi peccato interveniente proiectus es, lcaro tua te praecipitavit in mundum ; nunc vero per donum divinae ?5misericordiae tolle grabatum tuum, et in omni opere bono guberna !corpusculum tuum, et redi in domum tuam, hoc est, per viam iustitiae lrevertere ad vitam aeternam.

Domus nostra ante peccatum vita aeterna fuit ; ex ipsa enim electi sumus in exilium mundi huius. !'Ergo quando audis paralytico dici, TOLLE GRABATUM TUUM, ET VADE "IN DOMUM

Unus sanatur, et in eo una ecclesia.

TUAM, sic crede quasi tibi dicatur : Rege in omni castitate Icarnem tuam, et redi ad paradisum, quasi ad domum propriam et !ad patriam principalem. (661) 2. Ouod autem 1n illis quinque porticibus multi iacebant, et unus !sanabatur, unitas ecclesiae catholicae figuratur. Piscina illa typum baptismi praesignabat. Descendebat unitas, et sanabatur : descende!bat unus, et in (eo» ecclesia sanabatur. Quid est, descendere, nisi ?Christum crucifixum

Quanta

baptismi

cura

sa-

cramentum in nobis custodiendum.

humiliter credere ? Genus enim humanum, quod !de paradiso superbiendo cecidit, in baptismo humiliter descendendo Iresurgit. 3. Custodite ergo, carissimi, in vobis baptismi sacramentum.

!Ebrietatem

velut

inferni

foveam

fugite ; superbiam

invidiam vel vani*tatem velut gladium diabol pertimescite. Nolite detrahere alterutrum, !quia scriptum est : QUI DETRAHIT FRATRI SUO ERADICABITUR. Nolite !maledicere, quia Scriptum est : NEQUE MALEDICI REGNUM DEI POSSI!DEBUNT.

Nolite falsum testimonium dicere, quia scriptum est : TESTIS (660)

17 porta] et rege reper. FI?

?! servitium] H? ; est servitio H?

Js g ele Is ?4 praecipitavit] praecepit abire HI? oz. H9? 3! carnem tuam] corpus tuum H?

?6 corpus H?

2E gx

?8 enim]

(661) ?*sc* typum baptismi] baptismum FH? 3? praefigurabat H9? 35d. descendebat unitas 254. in ecclesia sanabatur] brevius H? descendebat unus et sana-

batur *^eo] ve/ uno supplendum coni. $54: descend. surgit H?; resurgit descend. H? . !*invicem] oz. H? . 90s qui H? : non desunt exempla (660) ?? 15457] Joh. 5, 8 ?6 corbusculum| De usu huius deminutivi ap. Caesarium cf. P. Lejay, Róle théologique de Césaire, p. 179 not. 3? hatriam princtbalem] Locutio Caesatio omnino familiaris ; cf. inter cetera inscriptionem — sermonis

S oM NDSrTO EOS

(661) 19 No/jfe usque committere l. 18] Omnino similia habes supra setm. I, n. I2 et alibi. H eradicabitur] Prov. 20,

13:

ita

saepius citatura Caesario, Hieronymo et aliis. 12 5«- possidebunt] I Cot. 6, xo.

SERMO

CLXXII.

7/OI

FALSUS NON ERIT INPUNITUS. Nolite mentiri invicem, propter

jlud quod scriptum est : OS QUOD MENTITUR OCCIDIT ANIMAM. Nolite !vos invicem odio habere, quia scriptum est : QUI ODIT FRATREM SUUM, !HOMICIDA EST. Furtum nolite facere.

In quolibet negotio fraudes !nolite committere. Ad ecclesiam frequentius convenite. Sacerdotibus !vestris honorem et amorem inpendite. De ipsa paupertatula vestra ?"decimas reddite, et secundum vires vestras elemosinas facite. Ego !vobis ista dicendo absolvo me in conspectu dei et angelorum eius. !Vos vero si ea quae diximus libenter auditis, et fideliter deo adiuvante limplere adtenditis, et mihi facietis gaudium, et vobis praeparabitis 'regnum : adiuvante domino nostro Iesu Christo, qui vivit et regnat ?*in saecula saeculorum. Amen.

(662)

DUET

Homelia brevis et hactenus inedita, in homiliario wisigotico H?,

fol. 44v a me reperta, cuius extrema tantum particula in cod. olim S. Martialis Lemovicensis, nunc Paris. lat. 2328 (— H'") fol. 122v adsuta legitur. Et maximam quidem partem excerpta est ex Augustini sermone 136, quem primum Maurini ex uno tantum libro ms. ediderunt, cuiusque duplex fragmentum saec. IX Florus Lugdunensis collectioni suae in Apostolum inseruit. At Augustinianae illae merces Caesarii manu enucleatae hic exhibentur, cuius

evidenter selectae, immutatae, etiam dicendi modum brevis

conclusio aperte repraesentat. Haec inter cetera adduxisse sufficiat : n. 2 iypum gerebat domini salvatoris ; n. 3 infelices Iudaei... et impletum est in eis, quod... Quare ? quia lex iubere novit, adiuvare non novit, p. o. fotest, p. a. h. mon fotest ; n. 4 gratias illi uberes referamus, qui nos nullis praecedentibus meritis... et quantis bossu-

mus viribus cum ipsius adiutorio studeamus... secundum illud quod propheta, etc.

DECAECO NATO. Audivimus, fratres carissimi, modo cum evangelium legeretur, lquod caecum a nativitate inluminaverit Iesus. Quid (661)

18 frequenter H?

ticula H?

??4uditis

1? paupertatula] ser/ps? ;paupertacula H? ; paupetet fideliter] ozz. H?

?3 implere]

oz.

HP? adtenditis]

cod. uterq., pro contenditis ? facitis H?-3 preparatis H9? (662) 1 Sermo de secundo dominico quadragesime. et de ceco nato legendus H? (661)

14 jnbunitus] Prov. 19, 9.

15 27/77377| Sap. 1, 11.

(662)

2-19 c;06755

usq.

caeci

mati]

Ex August. serm. 136, n. 1.

1? homicida e.] I Ioh. 3, 15. 8

C. II

702 Caecus ille quasi collyrium

generi

mano

hu-

praeparatus.

S. CAESARII

miramini ? !Salvator est Iesus. Si salvator est lesus, nominis sui rem fecit : hoc *?reddidit beneficio, quod minus fecerat in utero. Quando autem !oculos ei minus faciebat, non utique errabat,

sed ad miraculum

!differebat.

Dicitis forte mihi

:

Unde hoc nosti ? Ab ipso audivimus : !quando enim interrogaverunt Christum Iesum discipuli eius, et !dixerunt DoMINE, QUIS PECCAVIT, HIC AUT PARENTES EIUS, UT CAECUS IONASCERETUR ? respondit eis : NEQUE

HIC PECCAVIT,

NEQUE

PARENTES !EIUS, SED UT OSTENDATUR OPERA DEI IN IPSO. Ecce quare differebat !Christus, quando in utero minus oculos faciebat. Nolite tamen

credere,

!fratres, parentes caeci illius

nullum peccatum habuisse, et ipsum !caecum, quando natus est, non traxisse originale peccatum ; propter !5quod pro originali peccato etiam parvuli baptizantur. Sed caecitas illa non fuit propter peccatum parentum, nec propter peccatum caeci lllius, sed ut manifestaretur gloria dei in illo. Omnes enim, quando !nati sumus, peccatum originale traximus, et tamen non sumus caeci !nati in corpore. Caecus ille,

responsio.

fratres, quasi collyrium humano generi ?praeparatus est ideo enim ille inluminatus est corpore, ut nos ipsius !miraculi consideratione inluminemur corde. (663) 2. Ipse tamen caecus iam inluminatus erat, sed adhuc errabat. !Dicis forte: In quo errabat ? Primum, quia Christum prophetam !putabat. Deinde audivimus responsionem ipsius

Certe peccatores Deus exaudit.

NON EXAUDIT. Si peccatores ?deus non exaudit, quam spem habemus, aut quid oramus ? Nolite !timere, fratres, ille qui dicebat quod peccatores deus non exaudit, ladhuc caecus erat in corde, et mentiebatur : inluminatus quidem lerat in corpore, sed adhuc caecus erat in mente. Si peccatores deus !non exaudit, ubi est ille publicanus, qui cum Farisaeo ascendit in Ptemplum, et illo Farisaeo iactanter ventilante merita sua ille publi!canus longe stans, et oculos fixos intendens in terra, tundens pectus !suum confitebatur peccata sua ; et discessit de templo iustificatus !magis quam ille Farisaeus ? Certe, fratres, peccatores deus exaudit. !Sed ille qui ista dixerat, nondum laverat faciem cordis sui de Syloa : !*in oculis eius

Duplex

caeci

falsa

sine dubio falsam ; !ait enim : SCIMUS QUIA PECCATORES DEUS

(662)

$ad]

Aug ; oz.

H?*

?hic

aut] iste aut 74zg

H ostendatur] H? ;

-antur zAug 1354 ipse cecus H* (663) ? mentiebat H? 19 jactanter] H? ; iactante 74ug (662)

?-1?caecum

usq. caeci mati]

Ex August. setm. 136, n. 1. 10 nasceretur ?] Ioh. 9, 2.

11 j559] Ibid. 3. (663) 2-99 [y quo usq. vidiz] Aug. ubi supra, n. 2, sed multis passim

immutatis. 3 putabat |C£. Ioh. 9, 17. * non exatdit] Ybid. 31.

13 2447; i. Farisaeus] Cf. Luc. r8, IO-I4.

SERMO

CLXXII.

703

praecesserat sacramentum, sed in corde nondum erat leffectum gratiae beneficium ; acceperat quidem oculos corporis, !sed nondum receperat oculos cordis. Ouando ergo recepit oculos Icordis caecus iste ? Ouando foras missus a Iudaeis : invenit eum domi!nus, et intromisit ad se. INVENIT EUM, utique quia quaesivit ; et dixit ?illi : TU CREDIS IN FILIO DEI ? Respondit caecus : QUIS EST, inquid, !DOMINE, UT CREDAM IN EUM ? Et dixit ei lesus : EGO SUM, QUI LOQUOR !TECUM. Non dubitavit

caecus : continuo faciem cordis lavit, et vidit. 'Ut reciperet oculos

corporis,

in Syloa

faciem

lavit ; ut

videret

oculis

Icordis, in Christum dominum credidit. Syloa illa typum gerebat ?*»domini salvatoris : quia Syloa interpretatur missus. Quis est iste !missus, nisi Christus, qui dixit : NON SUM MISSUS NISI AD OVES PER!DITAS DOMUS ISRAHEL ; et iterum : VOLUNTATEM PATRIS MEI FACIO, !QUI ME MISIT ? Ergo Christus erat Syloa. Audivit namque caecus ille, let adoravit, et credidit ; faciem lavit, et Christum dominum oculis 9carnis vidit. 3. Dominus autem, ut sanitates perficeret, dicebat tantum,

et !nihil manibus faciebat : unde Iudaeorum aperta calumnia erat, quod !loquenti calumniabant, quasi et ipsi Iudaei per sabbatum non loque(664)rentur. Possumus dicere, quia non solum per sabbatum, sed nullo !die infelices Iudaei locuntur : quia a dei veri laudibus recesserunt. !Et revera quomodo loqui possunt, qui verbum dei negaverunt, et limpletum est in eis quod de ipsis Christus praedixerat : MUTA EFFIPCIANTUR LABIA INIQUA, QUAE LOQUUNTUR ADVERSUS IUSTUM INIQUI!TATEM IN SUPERBIA ET CONTEMPTU ? Specialiter hoc de Christo et de !ITudaeis est prophetatum. EXPUIT ergo Christus IN TERRA, ET FECIT !ILUTUM EX SPUTO. In terra lex intellegitur, in sputo gratia designatur. !Quid facit lex sine gratia, o miseri Iudaei ? quid facit terra sine Christi '^saliva ? Quid facit lex sine gratia, nisi magis reos ? Quare ? Quia lex liubere novit, adiuvare non novit; lex peccatum ostendere potest ; pec!catum auferre homini nos potest. [Descendat ergo Christi saliva !in terram, (663) 18 missum ug ?0 filium Z4ug ?3 oculis] scripsi; oculos H?. 33 caJumniabantur Aug (664) ?3 veri dei laudibus 74ug ;a dei viribus H? 12-16 yerba "umeoinis inclusa aliunde bue. infrusa esse suspicor : certe Gregorium magis sapiunt, quam. Caesarium 1$ terram] scripsi ; terra ribus locis H? (663) 2-90 [5 guo usq. vidi?] Aug. ubi supta, n. 2, sed multis passim immutatis.

20 de; 2] Ioh. 9, 35.

28 77/517] Ioh. 4, 34. 33 /oquenti usq. recesserunt pag. seq. ]. 2] August. setm. cit., n. 3.

(664)

5 confembtu] Ps. 30, 19.

?1 ;5 ej ?] Ibid. 36.

8 ex sputo] Ioh. 9, 6.

2? /2755;] Ibid. 37. 25 575545] Cf. ibid. 7. ?7 [srg]e] ] Matth. 15, 24.

9 5d: ()njd faci? lex usq. reos ?] August. eodem serm. 136, n. 5.

Lutum sputo coniunctum Verbum incar. natum.

704

S. CAESARII

et colligat terram, et reformet terram qui formavit : ipse Ireformet, ipse recreet, qui creavit. Item in saliva intellegitur dei !* Verbum, in terra vero corpus humanum. Descendat ergo Christi saliva, !ut terra colligatur : veniat Christi gratia, ut lex impleatur.] FECIT lergo LUTUM EX SPUTO. Quid est sputum luto coniunctum, nisi Verbum lincarnatum ? Caecus ille totius

generis humani

imaginem

praeferebat.

!Sputum

ergo luto

coniunctum est, et oculatus est caecus : Verbum ?incarnatum est, et inluminatus est mundus. Gratias Deo pro cordis oculis in Christo receptis.

4. Nos ergo, fratres dilectissimi, qui oculos cordis, quos in Adam !perdideramus, in Christo recepimus, gratias illi uberes referamus, !qui nos nullis praecedentibus meritis ad se videndum inluminare !dignatus est; et quantis possumus viribus cum ipsius adiutorio ?*»studeamus, ut oculi nostri aperiantur ad bonum,

et claudantur

ad !malum,

secundum

illut quod

propheta domino supplicat, dicens : lAVERTE OCULOS MEOS, NE VIDEANT VANITATEM. Qui vivit et regnat !in saecula saeculorum. Amen.

(665)

QD XCSTITI

Collect. : Q 38. iuxta mss. Edit. : olim August. ex L Homiliis 37* iuxta ordinem vulg.; in editione autem benedictina serm. Aug. 368 (— y). Hic quoque reliquias qualescumque habemus unius ex deperditis Hipponiensis episcopi contionibus, illius forte cuius meminit Possidius in Indic. X$5, 68 : « De apostolo, Nemo umquam carnem suam odio habuit; et ex evangelio, Qui amat animam suam perdet eam « (Miscell. Agostin. II, p. 196 et 223). Eas porro nobis

unus

servavit

Caesarius,

cuius

quippe

manum

aperte prodit

conclusio, n. 5 : Quo ordine... veram caritatem habere evidenter ostendit... in veritate diligere... legitimo ordine Isti tales audiant... Si ergo vis verae caritatis ordinem Et haec cum fideliter custodire toto corde contenderis... istam felicem perfectionem veneris, etc.

possimus... se amare... custodire... Et cum ad

(664) 1? de sputo H!? 18 Caecus i. 254. praeferebat] ex uo H!? tus] verbum a Tertulliano et Cassiodorio usurbatum ; inoculatus H!* est inferser. H?

22 referamus] ; agamus H?

tatem] Paec quoque ex uno E17, af certo caesariana

(664)

?' vanitatem] Ps. 118, 37.

1? oculacaecus] id

21?! et quantis zsq. vani-

SERMO

CLXXIII.

705

SERMO AUGUSTINI EPISCOPI HABITUS DE EO QUOD SCRIPTUM EST : QUI AMAT ANIMAM SUAM PERDET EAM. Modo, fratres, cum divina lectio legeretur, audivimus dominum !dicentem : QUI AMAT ANIMAM SUAM, PERDET ILLAM.

Huic sententiae ?quasi contrarium videtur esse quod ait apostolus : NEMO UMQUAM !CARNEM SUAM ODIO HABET. Si ergo nemo est qui oderit carnem suam, !quanto magis nemo est qui oderit animam suam ? Multum quippe !anima carni praeponitur: quia ipsa est habitatrix, caro habitaculum; !et

Si nemo

est

qui oderit carnem suam, quanto magis

nemo

qui animam.

anima dominatur, caro autem servit ;anima superior est, caro

Isubiecta est. Si ergo nemo umquam carnem suam odio habuit, quis lest qui animam suam oderit ? Per hoc non parvam quaestionem nobis lintulit praesens evangelica lectio, ubi audivimus : QUI AMAT ANIMAM

!SUAM, PERDET ILLAM. Pericu-

losum est animam amare, ne pereat. !Sed si propterea periculosum est ut ames animam tuam, ne pereat anima tua, ideo non debes illam amare, quia non vis illam perire. !$i autem non vis illam perire, amas illam. Quid est hoc ? Si amo, perdo : lergo non amem, ne perdam. Sed quia timeo perdere, ideo non amo ; let utique, quod timeo ne perdam, amo. Dicit et alibi dominus : QUID PRODEST HOMINI, SI TOTUM MUNDUM LUCRETUR, ANIMAE AUTEM "SUAE DETRIMENTUM PATIATUR ? Ecce quia sic est amanda anima, ut !lucro totius mundi praeferatur; et tamen observet qui amat animam (666) suam, quia si amat perdet illam. Non vis eam perdere ? noli illam 'amare ; sed si non vis eam perdere, non potes non amare. 2. Sunt ergo qui perverse amant animam suam : et hoc vult Idei sermo corrigere, non ut oderint animam suam, sed ut recte diligant. *Male enim diligendo perdunt eam, et fit quiddam magnum quasi !praeposterum et contrarium : sed tamen ita fit, ut, si diligas eam !perverse, perdas illam ; si oderis illam

recte, conserves illam. Est lergo quidam perversus amor eius, et quoddam rectum odium eius; !'sed amor perversus ab odio, odium rectum ab amore est. Quis est Üperversus animae amor ? Quando diligis animam tuam in iniquitatibus. !'Audi quia ab odio venit amor iste perversus : QUI AUTEM DILIGIT (665) 3 fratres] carissimi add. Q?:9-3135 Bag Hag 5 habet] (Q3-9-3115 57j a]ag "Aug ; habuit edit. H per hoc] Q!5 ; pro hoc Q? ; post hoc Q?! ; propter hoc edit. 1? autem] veto eif. (665) 1 ]abifus] Suspicor in archetypo praemissum fuisse nomen loci, ubi habitus.

5 iJJaz] Ioh. 12, 25. 5$ babet] Eph. 5, 29. 29 bafiatur ?] Matth. 16, 26.

Est

quidam

amor animae perversus, est rectum quod-

dam

odium.

706

S. CAESARII

IINIQUITATEM, ODIT ANIMAM SUAM. Odium autem rectum vide

quia lab amore venit ; ibi dominus secutus ait : QUI AUTEM ODIT ANIMAM !SUAM IN HOC SAECULO, IN VITAM AETERNAM INVENIET EAM. Utique !5quod vis invenire in vitam aeternam, multum amas. Quod enim !amas ad tempus, quid prodest ? Aut subduceris illi, aut subducitur

Odium rectum ab amore ve-

nit, perversus amor ab odio.

!tibi : cum fueris tu sub-

tractus, perit ipse amator ; cum fuerit illud !subtractum, perit quod amasti. Ubi ergo aut amator perit, aut quod 'amatur, non est amandum. Sed quid est amandum ? Quod nobiscum ?potest esse in aeternum. Si vis habere animam tuam in aeternum !salvam, oderis eam ad tempus. Ergo odium rectum ab amore venit ; lperversus amor ab odio venit. 3. Quis igitur modus diligendi animam ? Putas martyres non ama!bant animas suas ? Videtis certe modo, si cuius vita

Ne moriatur homo, quanto

labore agitur.

praesentis saculi ?5periclitetur, quomodo amici eius currunt pro ea : quo modo curritur !ad ecclesiam, rogatur episcopus ut intermittat, si quas habet actiones, !currat, festinet. Quare ? pro anima. Et omnes contremescunt, omnibus !ceteris rebus intermissis festinandum esse decernunt : omnis festi!natio laudatur, omnis tardatio accusatur. Quare ? pro anima. Quid est, 9pro anima ? Ne moriatur homo. Non noverant martyres amare animas !suas ? et tamen hoc est pro anima, ne moriatur

Amor rectus animae valde paucorum est.

homo. Mors hominis iniquitas est. Si curris pro hac vita centum milia, quot milia debes !currere pro vita aeterna ? Si festinas lucrari paucos dies, et ipsos lincertos — hodie enim homo a morte liberatus nescit utrum cras *?moriatur — tamen si sic curritur propter lucrum paucorum dierum, !quia et usque in senectam pauci dies sunt, quomodo currendum est !pro vita aeterna ? Et tamen propter hanc pigri sunt homines : difficile 'invenis, qui vel passus lente moveat pro vita aeterna. Amor ergo (667) perversus animae abundat ; amor autem rectus valde paucorum est. !Nam sicut nemo est qui non amet animam suam, sic nemo est qui !non amet carnem suam : unde fieri potest, ut et verum sit quod !dixit apostolus, NEMO UMQUAM CARNEM SUAM ODIO HABET, et anima 5non ametur. Discamus ergo, fratres, amare animas nostras.

Omnis !voluptas saeculi transitura est. Est amor utilis, est amor noxius : lamor amore inpediatur ; amor noxius recedat, et amor utilis succedat. !Sed quia nolunt homines illinc recedere, ideo in illos aliud non potest 'introire : ut non capiant, pleni sunt ; fundant, et capiunt. Pleni sunt enim amore voluptatum carnalium, pleni sunt amore vitae praesentis, !pleni (667) BistcuE] 077 (DS BSULSIO sic] si Zidez mss. sitotia edif. "impeditur ed//.

(666)

12 57477] Ps. 10, 6.

* habuit Q!5 egi;.

14 0277] Ioh. 12, 25.

$ tran-

SERMO

CLXXIII.

707

sunt amore auri et argenti, possessionum saeculi huius. Qui lergo pleni sunt, sic sunt quomodo vasa. Vis ut intret mel, unde acetum !nondum fudisti ? Funde quod habes, ut capias quod non habes. Ideo !prima renuntiatio est huic saeculo, et deinde conversio ad deum. !?Qui renuntiat fundit, qui convertitur inpletur : sed si non fiat !corpore solo, sed et corde. 4. Quaeritur autem, fratres, quomodo crescat iste amor : habet !enim initia sua, habet augmenta sua, habet perfectionem suam. !Et debemus nosse quis coeperit, ut eum ad augmenta cohortemur : ?*quis nec coeperit, ut eum quo incipiat moneamus : quis et coeperit, et !creverit, ut eum ad perfectionem incitemus. Primo illud adtendat caritas vestra : amores omnes et dilectiones prius sunt in hominibus de se, let sic de alia re quam diligunt. Si diligis aurum, prius te diligis, et Isic aurum : quia si tu mortuus fueris, non erit qui aurum possideat. ?*Ergo dilectio unicuique a se incipit, et non potest nisi a se incipere. !Et nemo monetur ut se diligat : hoc enim non solum inest hominibus, !sed et pecoribus. Videtis enim, fratres, quemadmodum non tantum ingentes bestiae et magna animalia, ut sunt boves aut cameli vel lelefanti, sed et muscae, sed et vermiculi minimi, quomodo nolint ?9mori, et

Veri amoris initia, augmenta,

perfectio.

Omnia animalia mortem

fugiunt.

diligant se. Omnia animalia mortem fugiunt. Ergo diligunt Ise, custodire

se volunt

: alia velocitate,

alia latebris,

alia

resistendo let repugnando ; omnia tamen animalia pro vita sua pugnant, mori !nolunt, custodire se volunt. Amant ergo se. Incipit et aliud amari. !Sed quid est ipsum aliud ? Quicquid amaveris, aut hoc est quod tu, ??aut inferius te est, aut su-

perius te est. Si inferius te est quod amas, !ad consolandum ama, ad tractandum ama, ad utendum

ama, non ad linligan-

dum. Verbi gratia aurum amas, noli te inligare auro : quanto (668) melior es quam aurum ? Aurum enim terra est fulgens : tu autem !ut inluminareris a domino, ad imaginem dei factus es. Cum sit aurum

Inferiora nobis quomodo amanda.

!creatura dei, non tamen fecit deus aurum

ad imaginem suam, sed te : lergo posuit sub te aurum. Amor ergo iste contemnendus est : ad usum *adsumenda sunt ista, non eis vinculo amoris quasi glutino haerendum 'est. Non facias tibi membra, quae, cum coeperint praecidi, doleas latque

crucieris. Quid ergo ? Assurge ab isto amore, quo amas inferiora quam tu es : incipe amare paria, id est, quod tu es. Sed quid multis lopus est ? Si volueris, breviter poteris. 15. Quo ordine autem verum amorem et veram caritatem habere !possimus, ipse dominus dixit nobis in evangelio, et evidenter ostendit. !Sic enim ait : DILIGES DOMINUM DEUM TUUM EX TOTO CORDE TUO, !ET EX TOTA ANIMA TUA, ET EX

(667)

11 qui]

quia fgoc

Bas Hag ; incipe i

Hag

amare p.

21 excitemus

(gzbopions

33 incipit]

dep puc)

Verae caritatis ordo.

708

S. CAESARII

OMNIBUS VIRIBUS TUIS ; ET PROXIMUM !TUUM SICUT TE IPSUM. Primum ergo dilige deum, deinde te ipsum ; !^?post haec dilige proximum tuum sicut te ipsum. Prius tamen disce amare Ite ipsum, sic dilige proximum tuum sicut te ipsum : nam si te ipsum !non nosti amare, quomodo proximum poteris in veritate diligere ? !Putant enim nonnulli homines legitimo ordine se amare, quando !res alienas rapiunt, quando se inebriant, quando libidini serviunt, ?quando per diversas calumnias iniusta lucra conquirunt. Isti tales laudiant scripturam dicentem : QUI DILIGIT INIQUITATEM, ODIT ANI!'MAM SUAM. Si ergo amando iniquitatem te ipsum non solum non !diligis,

sed etiam odio habes, quomodo aut deum aut proximum diligere poteris ? Si ergo vis verae caritatis ordinem custodire, fac ?^»iustitiam,

dilige misericordiam,

fuge luxuriam

;

incipe secundum !praeceptum domini non solum amicos, sed etiam inimicos diligere. !'Et haec cum fideliter custodire toto corde contenderis, istis virtutibus !quasi quibusdam gradibus poteris ascendere, ut merearis deum !toto animo et tota virtute diligere. Et cum ad istam felicem perfe?'ctionem veneris, omnes concupiscentias mundi istius tamquam stercora Iconputabis, et cum propheta poteris dicere : MIHI AUTEM ADHAERERE !DEO BONUM EST.

(669)

CIOSSINI

Collect. : C 20. Edit. : cf. Append. August. serm. 97 iuxta duplicem recensionem ; Append. Petri Chrysol. serm. 7 : deest inter Initia Caesar. apud Arnold. Et quidem n. 1 ex ignoto fonte integer depromptus est: brevi tamen conclusione, quae hic primum evulgatur, planum

fit, oratiunculam

et

a

Caesario

consarcinatam, et ante ser-

monem 2I eiusdem collectionis « de homine serm. 160) fuisse proxime conlocatam.

bono»

(supra, Caesarii

DE BONO PACIS, EX EVANGELIO IOHANNIS. Sancta

pacis

commoda.

Domini vox est : PACEM MEAM DO VOBIS, PACEM MEAM RELINQUO voBIs.

De pace !dicturi, prius quae sancta sint pacis commoda

videamus.

Est enim

pax serenitas mentis,

(669) ? quae] C? 1; quam C? commoda] C? 1; dona pacis C? (668) 14 fe ibsurz] Luc. 10, 27. ?2 57/277] Ps. 10, 6. 39 s?ercora] Cf. Phil. 5, 8.

!tranquillitas animae,

sancta] C? ; ozz. u

sunt C?

pacis

3? bong, est] Ps. 72, 28. (669) ? relinquo vobis] loh. 14, 27.

SERMO

CLXXV.

709

cordis simplicitas, amoris vinculum, consortium caritatis. Haec est quae simultates tollit, bella compescit, comprimit iram, superbiam calcat, humiles

lamat, discordes sedat, inimicos concordat.

Placita est enim cunctis. Non quaerit alielnum, nihil deputat suum.

Docet amare, quia non novit irasci : nescit extolli, nescit linflari :

humilis omnibus et mitis est ; in ipsa requies, in ipsa tranquillitas. Pax

enim

!Christi

cum

exercetur

a christiano,

consummatur

a

Christo. Hanc qui amaverit, heres erit dei; qui contempserit, Christi rebellis. Dominus enim Iesus Christus ad Patrem !remeans

hereditarium bonum docens pacem suam suis cultoribus reliquit dicens : IPACEM MEAM DO VOBIS, PACEM MEAM DIMITTO VOBIS. Hanc

Pax, hereditarium bonum Christianorum.

pacem qui accepit teneat, !qui perdidit repetat, qui amisit requirat ; quoniam qui in eadem inventus non fuerit, l'abdicatur a Patre,

et exheredatur. 152, Ea quae secuntur de homine bono qui bona profert de corde suo, aut die crastino laut certe die dominico absque ulla lassitudine corporis oportunius audietis : praelstante Domino nostro lesu Christo, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. !Amen.

CLXXV. Nunc primum prodit haec brevis homilia, quam ex duobus codicibus in Anglia saec. XII exaratis, Vatic. nunc lat. 4951 (H19) fol. 147v, et Mus. Britann. Harl. 652 (H*'), fol. 46v ante annos plurimos exscripsi. Constat I9 ex August. serm. 247, n. 2-3; 29 ex fragmento contra Rebaptizantes (n. 4), quod africanam pariter habere videtur originem ; 3? demum ex conclusione certo caesariana (n. 5) : ut nemo dubitet, centonem quoque ipsum a sancto Arelatensi episcopo esse digestum.

(670) DE LECTIONE EVANGELICA, UBI DOMINUS DISCIPULIS OSTIIS !'CLAUSIS APPARUIT : ET CONTRA HAERETICOS REBAPTIZANTES.

De lectione evangelica quae nobis recitata est, fratres carissimi, !solent aliqui quaerere, quomodo potuerit dominus et (669) (ous

5 simultates] p ; simulationem C'-?:-?:7 $.placita] C? 14; placata C19:?

tollit] p ; distollit C" ; distulit

Ssgsalictam

" irasci] odisse p

$ hominibus Ct*? 1? dimitto] C'7u ; remitto C? ; relinquo C? 1 et] ozz. (GU m exheredatur] C? , corr. ex exhereditatur C" ; a Filio add. p, ef omnino aliter prosequitur 15-18 Ea quae e£c.] cotelusio propria codicum C, abest a y 15 bona] bonum C?

(670) (669)

16 u]la] C* ; oz;. C?

159 nulla in F1195? inscriptio nisi unde supra 1? diritto vobis] Ioh. 14, 27.

Indicitur sermo de homine bono.

VIO Idem per clausa ostia resuscitatus intra-

vit, qui per clausa natus

ostia est.

S. CAESARII

salvator apparere 5suis discipulis ostiis clausis. Nonnulli de hac re ita moventur, ut paene !periclitentur, adferentes contra miracula divina praeiudicia ratioci!'nationum suarum. Sic enim disputant : Si corpus erat, erat et caro : !si caro, et ossa erant : si hoc resurrexit de sepulchro, quod pependit lin ligno, quomodo per ostia clausa intrare potuit ? Si non potuit, dicunt, non est factum ; si potuit, quomodo potuit ? Si conprehendis modum, non est miraculum ; et si miraculum

non videtur, propin!quas ut neges quia et de sepulchro surrexit. Respice ab initio miracula !domini tui, et redde rationem mihi de singulis. Vir non accessit, let virgo concepit : redde rationem, quomodo sine masculo virgo !^concepit. Ibi defecit ratio, ubi est fidei aedificatio. Ecce habes unum

Si coeperis miraculorum discutere rationem, time ne perdas fidem.

!in domini

conceptu miraculum, audi et in partu : virgo peperit, !virgo permansit. Iam tunc dominus, ante quam resurgeret, per clausa lostia natus est : ipse enim per incorrupta virginea viscera infantis !lmembra produxit, qui postea per clausa ostia membra iuvenis intro? duxit. 2. Quaeris a me, et dicis : S1 per ostia clausa intravit, ubi est Icorporis modus ? Et ego respondeo : Si super mare ambulavit, ubi lest corporis pondus ? Sed fecit illud dominus tamquam dominus : !Inumquid ergo, quia resurrexit, destitit esse dominus ? Quid, quod ?9et Petrum fecit ambulare super mare ? Ouod in illo divinitas potuit, lin isto fides implevit : sed Christus quia potuit, Petrus quia Christus !voluit. Si ergo coeperis humano sensu miraculorum discutere ratio!nem, time ne perdas fidem. Nescis nihil esse inpossibile deo ? QuiIcumque ergo tibi dixerit, Si intravit per ostia clausa, non erat corpus ; ?responde illi tu e contrario : Immo, si tactus est, corpus erat ; si !lmanducavit, corpus erat ; et fecit illud miraculo, illud natura. Nonne !admirandus est cotidianus cursus

Naturae miracula adsiduitate viluerunt.

ipse naturae ? Omnia miraculis (671) plena sunt, sed adsiduitate viluerunt. Redde mihi rationem — aliquid linterrogo de consuetis et solitis — redde rationem, quare tam magnae larboris fici semen tam modicum

est, ut vix videri possit, et

humilis 'cucurbita tam grande semen parit. In illo ergo ficulneae grano seminis *exiguo, vix visibili, si consideres, si animo intuearis, non oculis, !in illa exiguitate, in illis angustiis, et (6270) 15 ubi defecerit ratio ibi z4zg 17-9 jam 7:4. introduxit] ozz. ;4ug ?4 quia] cum z4zg ?! voluit] adiuvit z4gg — ?'illud natura] codd. mostri ; non natura zug

(671) ?*(t, magnae e. fici] ex zÁug corr.; tam magnas arbores fecit H18:57 S DArcteh-:9 (670) 5 clausis] Ioh. 20, 19. Nonnulli usque zziraeulo pag. seq. l. 24] Haec ex August. setm. 247,

n. 2 et 5 et quidem ex emendatiore, ut videtur, exemplati.

SERMO

CLXXV.

360

radix latet, et robur insertum lest, et folia futura iam liciata

sunt, et fructus, qui apparebit in arbore, liam praemissus est in semine. Non est opus multa percurrere : de !cotidianis rebus nemo reddit rationem, et exigis a me de miraculis rationem ? Evangelium ergo lege, et crede facta quae mira sunt. !Plus est quod facit deus, et non miramur quod excedit omnia opera : !nil erat, et mundus est. 3. Sed non potuit, inquis, corporis moles intrare per ostia, quae !clausa erant. Ouanta erat illa moles, rogo te ? Tanta utique, quanta i?est in hominibus. Numquid tanta, quanta est in camelo ? Non utique 'tanta. Lege evangelium, et audi ipsum dominum : FACILIUS, inquit, lINTRAT CAMELUS PER FORAMEN ACUS, QUAM DIVES IN REGNUM CAELORUM. !Hoc audito discipuli de salute divitum desperaverunt : contristatis Idiscipulis quid ille respondit ? QUAE HOMINIBUS INPOSSIBILIA SUNT, ?DEO FACILIA SUNT. Potest deus per foramen acus traicere camelum, let divitem introducere in regnum caelorum. Quid mihi de ostiis !clausis calumniaris ? Ostia clausa habebant vel aliquam rimam : !conpara rimam ostiorum foramini acus, conpara molem carnis humanae !magnitudini camelorum, et noli calumniari divinitatis miraculo. ?54. Vos vero, fratres, qui fuistis filii tenebrarum,

et filii

lucis effici !meruistis, gaudete, quia, sicut evangelista dicit : CONPLACUIT PATRI !VESTRO DARE VOBIS REGNUM. Mater enim nostra evangelicis paginis tamquam matrimonialibus tabulis sponso caeli coniuncta

est. Nescit

!alium, nescit adulterum,

alienum detestatur maritum. Partu uno replet foetibus uterum : semel novit parere, nescit iterum generare. !Infelix autem. hereticus, qui iam natos per aliena viscera traicit, non generat, sed occidit, secundum illud evangelicum : NUMQUID

POTEST (612) ITERUM HOMO IN VENTREM MATRIS SUAE INTROIRE ET NASCI ? O impia !hereticorum praesumptio ! Abstine manus a nefario crimine, qui !cupis iam natum iterum in ventrem revocare : nam cum tu vis sacrillegio hominem perdere, vim facis spiritali naturae ; communia ?nascendi iura legemque generalis vitae inpugnas. Si carnalis generatio !non potest

(621) "jam liciatal opzizze H18-97, ez inde videtur corrigenda August. benedictina editio, in qua leg. aligata (a/. occulta) appatebit] Aug; apparuit H19-97 — 13jpquiter[i5:97

"EX Qreratdod elo eo

?! divinitati miraculorum 74zg

(671)

17 egelorug;] Luc.

18, 25.

20 s/57] Ibid. 27. 25/7715] GE. Eph. $5. 9: ?" regnug;] Luc. 12, 32.

27 503- Mafer usq. baptisza pag. seq.

16 hominibus]

recze H19:9* ; omnibus

4ug

?3 caeli] az pro caelesti ? ^ ?' natus codd.

l. 7] Ista veto ex alio nescio quo

Afro contionatore

mutuata puta-

verim, fortasse Quodvultdeo. (672) 1 nasci] Ioh. 3, 4.

Exemplun proponitur de camelo per foramen acus intrante.

Haereticus

rebaptizando per aliena viscera iam natos traicit.

7h

S. CAESARII

repeti, quomodo potest spiritalis nativitas iterari ? Apostolus Idicit : UNUS DEUS, UNA FIDES, UNUM Caesarii conclusio

apostolus

Non facit sola christiani no-

minis dignitas christianum.

BAPTISMA.

5. Nos vero, fratres carissimi, qui de potestate diaboli nullis !'praecedentibus meritis per Christi gratiam meruimus liberari, quantum J?possumus cum ipsius adiutorio studeamus bonis operibus semper linsistere, timentes illud quod scriptum est : ECCE IAM SANUS FACTUS !ES : NOLI PECCARE, NE QUID TIBI DETERIUS CONTINGAT ; et illud quod l'apostolus Petrus terribiliter clamat : SI ENIM EFFUGIENTES COINQUINA!TIONES MUNDI HIS RURSUM INPLICITI SUPERANTUR, FACTA SUNT EORUM I$5POSTERIORA DETERIORA PRIORIBUS. Hoc etiam et Paulus !contestatur

: QUI, inquit, BAPTIZATUR

A MORTUO,

ET ITERUM CONTINGIT !MORTUUM, QUID PROFICIT LAVATIO EIUS ? Quantum enim magnum lest quod accepimus, tantum illud maiore cura et sollicitudine servare !debemus. Grave quidem est, quod paganus gratiam dei accipere ??noluit : sed non minus grave est, si christianus accepit et perdidit. !Non enim facit sola christiani nominis dignitas christianum : nihil !Iprodest quod vocaris ex nomine, si hoc non ostendis in opere. ISic et ipse dominus in evangelio dixit : QUID ME vocaris DOMINE !DOMINE, ET NON FACITIS QUAE DICO ? Et ideo ita caste iuste ac ??sobrie studeamus vivere, ut, cum ante tribunal

aeterni iudicis !'venerimus, non cum impiis et peccatoribus puniamur, sed cum iustis et deum timentibus pervenire ad aeterna praemia mereamur : !praestante ipso domino nostro, cui est honor et imperium in saecula !saeculorum. Amen.

(673)

LEO

Collect. : P 3. Q 46. Edit. : olim ex L Augustini homiliis 452, tum in Append. y ror. De auctore quamquam silent Maurini, at manifestum est de nullo alio nisi Caesario cogitari posse, uti luculenter ostendi RB. XVI (1899), p. 253 ; neque diversam sen-

tentiam tulere viri peritissimi A. Malnory, Paulus Lejay, Wilhelmus Bergmann.

(672)

H timentes] cogi. ; gementes

(672) ? baptisma] Eph. 4, 5. 1? contineat] Ioh. 5, 14. 15 5rioribus] II Pett. 2, 20. Paulus ap.] Immo Eccli. 34, 30.

L18:57

?! Non e. facit...christiatum] Eadem omnino sententia supra pag. 609, 4. ** Jj;9 ?] Luc. 6, 46.

SERMO

CLXXVI.

7:13

OMELIA EXCERPTA DE OPERE SANCTI AUGUSTINI EPISCOPL!DE VISIONBE.BEATI PETRI APOSTOLI ET DE CORNELIO !CENTURIONE.

Modo cum lectio Actuum apostolorum legeretur, audivimus quod ?beatus PETRUS CIRCA HORAM SEXTAM ASCENDERIT IN CAENACULUM ; ET !CUM ESURIRET, VOLUIT GUSTARE. PARANTIBUS AUTEM DISCIPULIS, ILLE !FACTUS EST IN EXCESSU MENTIS : ET VIDIT VAS GRANDE VELUD LINTEUM !MAGNUM QUATTUOR LINEIS ADPENSUM DE CAELO SUBMITTI, UBI ERANT OMNIA QUADRUPEDIA ET SERPENTIA TERRAE. ET VOX DE CAELO SONUIT : PETRE, MACTA ET MANDUCA. AT ILLE DIXIT : DOMINE, TU SCIS QUIA !COMMUNE ET INMUNDUM NUMQUAM MANDUCAVI. ET VOX ITERUM : !lQUOD DEUS MUNDAVIT, TU NE COMMUNE DIXERIS. HOC FACTUM EST PER !TER, ET RECEPTUM EST VAS IN CAELO. Quid ergo ista significent, breviter, !si iubetis, caritatis vestrae auribus cupimus intimare. Omnia animalia !5quae prohibita sunt Iudaeis manducare, signa sunt rerum, et, sicut Idictum est, UMBRAE FUTURORUM : veluti quod scriptum est eis, ut, Iquae sunt ruminantia et fissa ungula, ipsa manducent;

quibus autem !vel unum vel utrumque defuerit, non manducent. In his autem !animalibus homines quidam significantur non pertinentes ad socie?tatem sanctorum : fissa enim ungula ad mores, ruminatio vero ad !sapientiam pertinet. Quare ad mores fissa ungula ? Quia difficile llabitur ; lapsus enim, peccati signum est. Ruminatio autem ad sapien!tiam doctrinae quomodo pertinet ? Quia dixit scriptura : THESAURUS !DESIDERABILIS REQUIESCIT IN ORE SAPIENTIS, VIR AUTEM STULTUS (674) GLUTTIT ILLUM. Qui ergo audit, et neglegentia fit obliviosus, quasi !lgluttit quod audivit, ut iam in ore non sapiat, auditionem ipsam obli'vione sepeliens. Qui autem in lege domini meditatur die ac nocte, 'tanquam ruminat, et in quodam quasi palato cordis verbi sapore ?delectatur. Hoc ergo, quod praeceptum est ludaeis, significat quod ad ecclesiam, id est, ad corpus Christi, ad gratiam societatemque san!ctorum (623) 1-3 jsseribHio ex Q ; De eo quod Petrus ascendit in cenaculum circa horam sextam P ^ apostolorum actuum (Q?^ P 9 voluit] et voluisset P ; voluisset Q?'8, corr. ex voluit QH

autem] ozz. P

5 ]ineis] anulis 227. P suspensum e caelo P rum] dixit «27. P 15 prohibiti sunt iudaei P edit. (673) 13 jp caelo] Act. 10, 9-15. 4 05ni, animalia usque duodeciz fiunt pag. 676, l. 3] Pleraque quo ad sensum ex Augustini sermone

? in excessum, ozzisso mentis P

Hetinm.]autinm. P Xite17 quibus] Q'! 74zg ; quorum

149, n. 3-10 deprompta sunt. 16 futurorum] Col. 2, 17. (674) 17//457] Prov. 21, 20. 3 nocfe] C£. Ps. 1, 2.

In animalibus inmundis signantur homines non pertinentes ad societatem sanctorum.

Ex quibus sunt neglegentes auditores, aut qui malos mores habent.

714

In lege praecepta modo ut intellegantur, non ut observentur, legenda.

S. CAESARII

non pertineant illi, qui aut neglegentes auditores sunt, aut Imalos mores habent, aut in utroque vitio reprehenduntur. Sic cetera !quae in hunc modum praecepta sunt data Iudaeis, umbraticae J'sunt significationes futurorum. Posteaquam venit lux mundi dominus !noster Iesus Christus, tantummodo

ut intellegantur, non etiam ut 'observentur, leguntur. Data est ergo licentia christianis, ut non secun!dum hanc vanam consuetudinem faciant, sed manducent quod velint !cum moderatione,

Vasis et quattuor linearum sacramentum.

cum

benedictione,

cum

gratiarum

actione.

Fortassis !5ergo et Petro ita dictum est OCCIDE ET MANDUCA, ut iam non teneret lobservationem Iudaeorum : non tamen ei quasi gurges ventris et !foeda voracitas imperata est. Sed tamen ut intellegatis, hoc in figura lesse monstratum, erant in illo vase serpentia. Numquid poterat !manducare serpentes ? Quid ergo sibi vult ista significatio ? 202. Vas illud ecclesiam significat : quattuor lineae, quibus depen!debat, quattuor partes orbis terrarum, per quas extenditur ecclesia !catholica, quae ubique diffusa est. Quicumque ergo voluerit in partem lire, et per aliquam heresim ab universo

conscindi,

non

pertinet

!ad quattuor

linearum

sacra-

mentum. Si autem ad visionem Petri non ?5pertinet, nec ad claves quae datae sunt Petro pertinebit. Ideo enim !quattuor lineis submissum est vas illud, quia a quattuor ventis dicit Ideus congregandos sanctos suos in finem ; quia nunc per omnes listos quattuor cardines fides evangelica dilatatur. Animalia ergo illa !gentes sunt : omnes enim gentes, quae inmundae erant erroribus 9et superstitionibus et concupiscentiis suis, antequam veniret Christus, !illo adveniente donatis sibi Petrus personam gestat ecclesiae.

Cornelius cum suis, et si iam mundati, in-

corporandi

ad-

huc

ec-

erant clesiae.

peccatis mundae sunt factae. Unde iam !post remissionem peccatorum quare non recipiantur in corpus Christi, quod est ecclesia dei, cuius personam Petrus gestabat ? Petrus in I!multis locis apparet quod personam gestet ecclesiae. Si Petrus figuram ?5gestabat ecclesiae, et ecclesia corpus est Christi, recipiat in se quasi !lin escam. suam iam mundatas gentes, quibus peccata dimissa sunt. (675) 3. Unde misit ad illum Cornelius gentilis homo, et qui cum illo !gentiles erant, cuius elemosinae acceptae mundaverant eum ad Iquendam. modum: restabat ut tanquam cibus mundus (674)

incorporaretur

lecclesiae,

3 utroque vitio] utraque divisione P

judaeis P

?3 concidi P

hoc

est, corpori

? q. ad hunc P

?9 gentes] animae P

33 Petrus

domini.

?? christianis] 2? /oco] autem

add. P, enim /Aug (675) ? gentiles] oz. (674) 9, 5.

19 ]jx »undi|] add. : Cf. Ioh.

15 z7anduca] Act. 10, 13.

?5 Defro] Cf. Matth. 16, 19. ?6 ven?is] Cf. Matth. 24, 51.

SERMO

CLXXVI.

VE

Petrus autem trepidabat tradere ?gentibus evangelium : quia illi, qui crediderant ex circumcisione, !prohibebant apostolos tradere incircumcisis christianam fidem ; et !dicebant non eos

debere accedere ad participationem evangelii, nisi !suscepissent circumcisionem, quae tradita erat patribus eorum. !Vas ergo illud dubitationem sustulit Petro; et ideo post illam visionem admonitus est ab Spiritu sancto, ut descenderet et iret cum eis qui venerant a Cornelio, et perrexit. Cornelius enim et qui cum illo lerant tanquam ex illis animalibus habebantur, quae in vase fuerant !demonstrata : quos tamen iam mundaverat deus, qui elemosinas !eorum acceptaverat. Occidendi ergo erant et manducandi : id est, !^ut interficeretur in eis vita praeterita, qua non noverant Christum, let transirent in corpus eius, tanquam in novam vitam societatis lecclesiae. Nam et ipse Petrus cum ad eos venisset, commemoravit !breviter quid sibi in illa visione monstratum sit. Ait enim : ET VOS !SCITIS, QUAM INLICITUM SIT VIRO IUDAEO CONIUNGI AUT ACCEDERE ?'AD ALIENIGENAS : SED MIHI DEUS OSTENDIT, NEMINEM COMMUNEM AUT INMUNDUM HOMINEM DICERE. Quod utique tunc ostendit deus, !cum vox illa sonuit : QUAE DEUS MUNDAVIT, TU NE INMUNDA DIXERIS. 4. Fortasse quaeratur etiam illud, quare linteum erat, in quo lerant illa animalia. Non utique sine causa. Novimus enim,

quod ?5linteum tinea non consumit, quae vestes alias cor-

Quare in linteo monstrantur animalia.

rumpit. Et ideo qui !vult ad mysterium ecclesiae catholicae pertinere, excludat de corde !suo corruptionem malarum concupiscentiarum; et ita incorrupti!biliter firmetur in fide, ut

pravis cogitationibus tanquam tineis non !penetretur, si vult ad sacramentum illius lintei pertinere, quo figu?tratur ecclesia. Quare autem ter de caelo submissum est, nisi quia !omnes gentes in nomine trinitatis baptizantur, quae pertinent ad Iquattuor partes orbis terrae, qua disseminatur ecclesia, quam signilficabant quattuor lineae, quibus vas illud conectebatur, et in nomine !Patris et Filii et Spiritus Sancti credentes innovantur, ut pertineant ?5ad societatem communionemque sanctorum ? Quattuor ergo lineae, (676) quattuor orbis partes, et trina submissio mysterium trinitatis ostendit. !Quae res etiam duodenarium apostolorum numerum ostendit, tanquam Iternis per quattuor deputatis : quater enim tria duodecim fiunt. Et !quia per quattuor partes orbis terrae mysterium (623) Qju

15 interficeret i. e. vitam praeteritam p. ne inmundum (2? uL ; commune ne P

?1 dicere] Act. 10, 28. (6753) 22 dixeris] Ibid. 15. 35 copypiunionemq. sanctorum]

?? quaej quod 1? aut] et ju 28 tamquam] a zzser. IP

quoque Tnelo. Hoc

ex

August.

serm.

149,

Et cur linteum ter de caelo submittitur.

716

Recapitulatio et conclusio.

S. CAESARII

trinitatis praedica*turi erant duodecim apostoli, ideo quattuor lineae tertia vice de caelo !demissae sunt. 5. Sicut ergo supra dictum est, beatus Petrus typum habuit eccle!siae catholicae. Quod autem ascendit in solarium, hoc significat, lquod ecclesia a terrenis cupiditatibus spiritaliter ascensura erat in altum, et cor sursum habitura, secundum

illud quod apostolus dixit : 'NOSTRA AUTEM CONVERSATIO IN CAELIS

EST.

Quod

autem

esurivit

!Petrus,

hoc significavit,

quod ecclesia salutem gentium esuriret. !—Linteum illud, quod de caelo demissum est, ecclesiam significavit. 'Animalia quae in linteo

erant,

omnium

gentium

praeferebant

imaginem ;

I5quattuor lineae, quibus vas illud dependebat, quattuor partes mundi, !in quibus Christi evangelium praedicatur, significasse videntur. !Quod tertia vice de caelo demissum est vas illud, significavit mystelrium trinitatis et sacramentum baptismatis. Quod autem dictum est !Petro MACTA

ET MANDUCA,

hoc

significatum est, quod ecclesia catho?lica omnes qui in Christo credunt prius occisura et postea manducatura lesset : hoc est, Ooccisura esset infidelitatem,

ut insereret fidem. Nemo

enim

potest in Christo credere, nisi prius moriatur quod fuit, secunIdum illud quod apostolus ait : MORTUI

ENIM ESTIS, ET VITA

VESTRA !ABSCONDITA EST CUM CHRISTO IN DEO. Quomodo enim, qui ab haere?*ticis circumveniuntur, vivi devorantur a morte, sic illi; qui ad Christum !veniunt, moriuntur praeteritis, ut vivant futuris; pereunt diabolo, let Christo adquiruntur ;

moriuntur morti, et vitae feliciter inseruntur. !'Quam rem ut etiam in nobis pietas divina implere et confirmare dignetur, assiduis orationibus supplicemus : praestante domino nostro ?'lesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula !saeculorum. Amen.

(677)

GIGNIT

Collect. : P r. et separatim in codice Thomae Phillipps 8462 (— H'!, olim monasterii Novaliciensis apud Segusianos, saec. XI, quem pro me benigne exscripsit D. Ioh. Chapman, nuper defunctus abbas coenobii S. Gregorii in Downside. Edit. : pinum RB. XVI

(676)

9 significavit P

ixdescaelo

EE Moz

I?significat P Q9 vef. edir. T

demissum]

3$ signif.] figuravit P

P ; submissum Q p

8.8.11; bostmodum

(676) IEo philo. 1? »anduca] Act. 10, 15.

** j5 deo] Col. 3, 5.

?9 postea] P

SERMO CLXXVII.

717

(1899), p. 245-247, ubi ostendi pleraque ex sermone Augustini 151 expilata esse, multis tamen immutatis seu interiectis, ex quibus palam fit, sermonis auctorem nullum excogitari posse nisi Caesarium

Arelatensem

: cui sententiae

nemo

hactenus

contradixit,

ORIGINALI

PECCATO.

neque, ut spero, unquam contradicet.

SERMO

SANCTI

AUGUSTINI

DE

Unde, fratres carissimi, vel qualiter trahatur peccatum originale, !'vel qualiter inquietudines ex ipso peccato iugiter patiamur, et quo l'ordine cum dei adiutorio insertas in nobis concupiscentias vincere ?valeamus, beatus apostolus Christo in se loquente evidenter ostendit, !dicens : VIDEO ALIAM LEGEM IN MEMBRIS MEIS REPUGNANTEM LEGI !MENTIS MEAE, ET CAPTIVANTEM ME IN LEGE PECCATI QUAE EST IN MEM!BRIS MEIS. Tunc nata est ista lex, quando transgressa est prima lex; Itunc nata est, inquam, ista lex, quando transgressa et contempta Vest prima lex. Quae est prima lex ? Quam in paradiso accepit homo. !Nonne nudi erant, et non confundebantur? Quare nudi erant et non !confundebantur, nisi quia nondum erat lex in membris repugnans! legi mentis ? Fecit homo factum puniendum, et invenit in se motum !'pudendum. Manducaverunt contra interdictum, et aperti sunt oculi eorum. Numquid enim prius in paradiso clausis oculis ut caeci !oberrabant ? Absit : nam unde Adam nomina inposuit volatilibus let bestiis, quando ad eum cuncta animalia adducta sunt ? Quibus !nomina inponebat, si non videbat ? Deinde dictum est : VIDIT MULIER !LIGNUM, QUIA PLACEBAT OCULIS AD VIDENDUM. Ergo oculos apertos ?habebant ; et nudi erant, et non confundebantur. Aperti sunt oculi leorum ad aliquid quod numquam expaverant. Aperti sunt ad intuen!dum, non ad videndum : quia senserunt pudendum, curaverunt ltegendum. CONSUERUNT,

inquit,

FOLIA

FICULNEA,

ET

FECERUNT

SIBI

(678) succiNCTORIA. Quod texerunt, ibi senserunt. Ecce unde trahitur loriginale peccatum : ecce nemo nascitur sine peccato. Ecce propter !quod dominus non sic concipi voluit, quem (677) ! sermo] H*! ; epistola P 2 Orio pecceuilo! 3 patiamur] H*! ; perpetrantur P 5 apostolus] «47. Paulus H*t Hpgonne] P 74g; nam H' 14 indictum H't 15 ut caeci] H^! ; vel caecis P aberrabant Fi*: 1? placebat] P; placeret 744g; placet LH ?? budendo P eortco ndo IA. ficulnea] H*! /4zg ; ficulneae P (678) ! senserant H^! ? 50: ecce p. q. d. non] dees? in P ? non],Azg ; oz. H4 (677) 8 7ei;] Rom. 7, 23. Tune nafa es usque quia deus et bomo pag. seq. l. 7] Ex August. 9

SCLIDA 1515 135. 1? y/derdum| Gen. 3, 6. (678) ! suecinctoria] Gen. 3, T. C. II

Lex peccati nata est, quando transgressa est prima lex?

Quo

modo

a-

perti sunt oculi

protoplasto-

rum.

718

Paulus

cum

concupiscentia luctabatur, non ab ea subiugabatur.

S. CAESARII

virgo concepit : solvit !illud, qui venit sine illo. Unde.unus et unus : unus ad mortem, unus *?ad vitam : homo primus ad mortem, homo secundus ad vitam. Sed !quare ad mortem homo ille ? quia tantum homo. Quare ad vitam !homo iste ? quia deus et homo. 2. Non ergo quod vult agit apostolus. Quia ergo cognovistis 'unde sit originale peccatum, nunc diligenter adtendite, quid in nobis "agere assidua inpugnatione conetur. Ecce apostolus, sicut ipse dicit, 'vult non concupiscere, et tamen concupiscit ; ideo quod non vult !agit. Numquid illa concupiscentia mala trahebat apostolum subiuga!tum ad concupiscendum,

ad fornicationem ? Absit,

non

ascendant

!tales

cogitationes in cor vestrum : luctabatur, non subiugabatur. 15Sed quia nolebat et hoc habere contra quod luctaretur, ideo dicebat : !'NON QUOD VOLO AGO, sed tamen concupiscentiae non consentio. !Non enim alibi diceret CONCUPISCENTIAS CARNIS NE PERFECERITIS,

Non te faciat motus concu-

piscentiae desperantem.

In bello contra concupiscen-

!si eas ipse perficeret ; sed constituit

tibi pugnam suam ante oculos, !ne tu timeres tuam. Si enim hoc non dixisset beatus apostolus, quando ?'videbas concupiscentiam. tuam cui tu non consentires, tamen cum leam moveri videres, forsitan de te disperares. $1 ad deum pertinerem, !non sic moverer. Vide apostolum pugnantem, et noli (te»

facere

!desperantem.

VIDEO

ALIAM

LEGEM,

inquid,

MEMBRIS MEIS REPUGNAN!TEM LEGI MENTIS MEAE. Et quia nolo ut repugnet — caro enim mea ?5est, ego ipse sum, pars mea est — NON QUOD VOLO AGO, SED QUOD !ODI MALUM, HOC AGO, quia concupisco. Quod ergo bonum ago? !quia concupiscentiae malae non consentio. Ago bonum, et non perficio Ibonum, ut omnino non concupiscam. Rursus ergo hostis meus quo!modo agit malum, et non perficit malum ? Agit malum, quia movet *?desiderium malum : non perficit malum, quia me non trahit ad malum. (679) 3. Et in isto bello est tota vita sanctorum; in ipsis enim agitur lillud quod scriptum est :CARO CONCUPISCIT AD(678) 5 sed] oz. P ? homo et deus Ht 1? numquid] zAug ;non quia P ; quia H* 14 nostrum 24g 15 et hoc] P H*! ; nec hoc z4zg 16 ago] add. -ÁAug : concupiscere nolo, et concupisco ;non ergo quod volo ago 1" non enim a. d. concupiscentias] ozz. H*

alibi] P ; aliter 74zg

?9 videres (add.

moveti) zAug cui tu] cum ita H** ?? te] suppl. ex Aug ?* et quia] et iam H9 ?6 hoc. malum P quia] 44g; qui P; quod H* ?8 hostis mea Jug

(679)

EU Gre] 72 det

! et in isto] ZAzg ; et isto P ; ex illo H^!

(678) 8-59 Non ergo usq. ad zzaluz] August. eodem serm. 151, n. 6 et 7. 16 2209] Rom. 7, 15. Y? ferfeceritis] Gal. 5, 16. ?* 7;ege] Rom. 7, 23. 26 250] Ibid. 15.

sanctorum] suppl. ex /Aug X

(679) 1 Ef in isto bello usq. vigilanlibus pag. seq. l. 14] Ex eodem Augustini serm. I51, n. 7 et 8 haud paucis immutatis vel interpolatis; similiter verba PZgez bic usq. precari pag. seq., l. 28 sq.

SERMO

CLXXVII.

719

VERSUS SPIRITUM, !SPIRITUS ADVERSUS CARNEM. Pugnant quidem, sed non vincuntur. !De inmundis carnalibus et luxuriosis quid dicam, qui nec pugnant, ?sed subiugati pertrahuntur;

(nec pertrahuntur,»

quia libenter

secuntur

tiam est tota vita sanctorum.

!et

ultro se malis operibus ingerunt ? Cum talibus omnino nec dignatur !pugnare diabolus, quia aut numquam aut difficile eius consiliis !contradicunt. Cum sanctis enim habet cotidiana Iuctamina : quia !de ipso scriptum est, ESCAE EIUS ELECTAE. Haec ipsa est, inquam, "vita sanctorum, et in hoc bello semper homo periclitatur, quo usque !moriatur. Sed in fine, id est,

in triumpho victoriae quid dicturi sunt !sancti ? UBI EST, MORS, CONTENTIO TUA? Ista erit vox triumphantium. !UBI EST, MORS, ACULEUS TUUS ? ACULEUS MORTIS PECCATUM EST, cuius !conpunctione facta est mors. Peccatum quasi scorpius est : pungit J?nos, et mortui sumus. Sed quando est ut dicatur UBI EST, MORS,

Vox in fine

triumphantium.

!VICTORIA TUA ? Hoc enim nobis, non in hac

vita, sed in resurrectione !promittitur : tunc dabitur sanctis, ut peccare non velint omnino nec possint. 4. Et ideo, fratres carissimi, in hoc bello cum beato apostolo "exercitati sumus. Denique in hoc praelio cum laboraret apostolus, let diceret VIDEO ALIAM LEGEM IN MEMBRIS MEIS REPUGNANTEM LEGI !MENTIS MEAE, ET CAPTIVANTEM ME IN LEGE PECCATI QUAE EST IN MEM!BRIS MEIS : legem foedam, id est, concupiscentiam malam, vulnus, tabem, languorem

:

in his ergo cum laboraret apostolus, exclamavit : ?**MISER EGO HOMO, QUIS ME LIBERABIT DE CORPORE MORTIS HUIUS ?!Et gementi subventum est. Quomodo subventum est ? GRATIA DEI PER !IESUM CHRISTUM DOMINUM NOSTRUM. Liberabit a corpore mortis !huius, liberabit te a lege mortis huius gratia dei per Iesum Christum !dominum nostrum. Sed hoc, sicut iam dictum est, in resurrectione ?futurum est, quando corpus habebis in quo nulla concupiscentia rema!nebit, CUM MORTALE HOC INDUERIT INMORTALITATEM et corruptibile hoc (680) induerit incorruptionem. Tunc dicetur morti : UBI EST CONTENTIO !TUA ? et non erit. Et item dicetur : UBI EST, MORS, ACULEUS TUUS ? let nusquam erit. Interim, dum in hoc praelio

sumus, quid nobis lagendum

sit, beatum apostolum audia-

(679) ? spiritum] add. et F^ 3 pugnant] scripsi ; pugnantes 7/55. ^ quod nec H*! 5 sed] si Ht nec pertrahuntur] supp/. ex 7Aug ? inquam] Az ; cuia DErI4 H triumphi victoria H*! 14 punctione 74zug pupugit z4ug 31d corruptibile h. induerit] 744g ;corruptio H! ; ozz. P

(680)

^ à beato apostolo H*!

(679)

3 cargezz] Gal. 5, 17.

? eJeczae] Hab. 1, 16.

rio additum

iuxta aliam transla-

tionem.

127/24] 1 Cot. 715, 55.

?5 hiiug 2] Rom. 7, 24.

13 feccaíurm est] Ibid. 55. 56.

?? nostrum] Ibid. 25.

16 7,7 7] Ibid. 55, sed heic a Caesa-

91 1»»TOrfalitatem] 1 Cot. 15, 54.

Servitur legi Dei, non consentiendo; legà peccati, concupiscendo.

720

S. CAESARII

mus : EGO MENTE SERVIO LEGI ?DEI, non consentiendo ; CARNE AUTEM LEGI PECCATI, concupiscendo. !Et mente legi dei, et

carne legi peccati : et hac delector, et ibi concu!pisco ; sed concupisco quidem, non vincor. Titillat, insidiatur, pulsat, Itrahere conatur. MISER EGO HOMO, QUIS ME LIBERABIT DE CORPORE !MORTIS HUIUS ? Nolo semper vincere, sed aliquando volo ad pacem ??venire. Sed quia in hoc mundo ista pax esse non potest, tenete istum !modum, et fideliter repugnate. Mente servite legi dei, carne autem legi peccati :sed ex necessitate, quia concupiscitis, non quia consen!titis. Aliquando ista concupiscentia sic insidiatur sanctis et bonis !christianis,

Nocturna pol. ut faciat dormientibus quod non potest vigilantibus : 153]ie eue bem quotiens enim inviti et nolentes inlusionibus polluuntur. Sed potest.

rogo !vos, fratres, si illa inlusio, quae in somnis etiam nolenti-

bus subripit, !sine peccato esse non potest, quid de se iudicant illi, qui aut adulteria !committunt, aut uxores proprias intemperanter utuntur ? Qui enim lexcepto desiderio filiorum uxorem agnoscit, peccatum se admisisse ?non dubitet : sic enim ait apostolus, UT SCIAT UNUSQUISQUE

SUUM

!VAS POSSI-

DERE IN HONORE ET SANCTIFICATIONE, NON IN PASSIONE IDESIDERII, SICUT QUI SPEM NON HABENT GENTES. Etiam propris

5. Haec verba, fratres carissimi, non sunt mea, sed beati &postoli : !gentibus enim spem non habentibus similes esse

uxoribus tem- dicit, qui uxores ?sintemperanter utuntur. Cum enim cuncta

peraneha ^ animalia tempus suum custodiant, et nullum genus animalium

post conceptum misceri !lvideamus, sine dubio amplius hoc homines ad dei imaginem facti !custodire deberent. Piget hic diu inmorari : sed non pigeat hinc !deum precari. Sed quia fragilitatis carnis conpellit excedere modum "peccati quod per luxuriam committitur, assiduis orationibus et lar!gioribus elemosinis redimatur. Praecipue in omnibus inimicis nostris !Iplenam indulgentiam dantes dicamus, et verum dicamus : DIMITTE (681) NOBIS DEBITA NOSTRA, SICUT ET NOS DIMITTIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS. !Quam rem si cum humlilitate et caritate voluerimus implere, non solum !a minutis peccatis, sed etiam a capitalibus criminibus liberi ante con!spectum (689)

* non consentiendo] 744g ;non concupiscendo H*!; oz. P

concu-

piscendo] ozz. P $ et mente] mente setvio P et hac] ZAug ; ex hac P Ht ? volo] ozz. H^t 1950 istum modum] zÁzg ; ipsum mundum P H^! H impugnate P autem] oz. H* 186subrepit H4 15uxoribus propriis P

1? uxorem suam agnoverit F4! se admississe] fecisse (oz. se) F4 20 este Ist casicuteb ?? sicut et gentes qui spem non habent H*! BS vk BET om. P ?8 custodiunt ut nullus H*! (681) ? minutis] P ; minimis H*!

(680)

5 peccati] Rom. 7, 25.

22 gentes] Ex 1 Thess. 4, 4. 5 et 12.

(681)

! nosfris] Matth. 6, 12.

SERMO

CLXXVIII.

721

aeterni iudicis apparebimus. Quod ipse praestare dignetur, *cui est honor et imperium cum Patre et Spiritu sancto in saecula !saeculorum. Amen.

CIEXVIILE Sermonem qui sequitur adhuc ineditum anno 190o reperi in homiliario «sub pio patre Hildibaldo scripto», metropolitanae ecclesiae Coloniensis cod. CLXXI (Darmst. 2153), fol. 947-95Y (— H*35), statimque inter exscribendos mihi notavi ob conclusionem certo caesarianam ; quod tamen exsequi temporis brevitate non vacavit.

Postea

vero

cum

animadvertissem,

sermonem

unum

ex

iis fuisse, quos deperdita collectio triplex Longipontana (I. i1) complectebatur, Rvmi D. Abbatis Lacensis Ildefonsi Herwegen beneficio et largitate photographicam, ut aiunt, textus imaginem nuper tandem nactus sum. Unde priorem partem (n. 1-3) Caesarius expilarit, nescire me fateor : profecto non ex Augustino, sed ex alio incognito auctore, qui insolentem abrenuntiationis formam adducit (l. 13), et « de sententia Petri» (cf. infra, 1l. 7) ac « de deo Patre omnipotente » (p. 682, 1l. 1) verbum quoque in ea contione fecerat, quae Arelatensi nostro in promptu fuit. De sermonis

proprietatibus, quae in singulis conclusionis versibus Caesarium referunt, dicere supersedeo.

HOMILIA DE SENTENTIA PETRI. ET DE DIE IUDICII. ET DE EO-!QUOD AII APOSTOLUS ; DEPONENTES OPERA TENEBRARUM !INDUITE VOS ARMA LUCIS.

!Deatum apostolum Paulum, fratres carissimi, frequenter audivi!mus nos salubriter admonentem atque dicentem

DEPONENTES OPERA !TENEBRARUM INDUITE VOS ARMA LUCIS.

Quid est, deponere opera !tenebrarum, nisi renuntiare diabolo et pompis et angelis eius ? Et !quid est, INDUITE VOS ARMA LUCIS, nisi, credite deo Patri omnipotenti? !5Prius tamen, (681) * Quod ipse e/e.] ozz. H*1 Augustini FI?3 ? et induite Long

7-9 inseritio ex cod. deperdito Long ; sermo s. 1$ diabulo H*? fere const.

(681) 3 de sententia Petri] Nullibi de ea agitur in sermone : itaque conicio inscriptionem pertinuisse ad prolixiorem contionem, quae huic centoni componendo materiam praebuit.

Haec abrenuntiationis formula ubi

12 [jpg] Rom.

12, 12.

13 et pag. seq., l. 25 e angelis eius]

terrarum in usu fuerit, nescio, forte in Hispania septentrionali, uti ex Paciano, Martino Bracatensi, Ildefonso et Libro Ordinum

Silensi conici potest ; formam Arelatensem habes supra setm. 12, DE CPASSESETTIPSLIO 2:857

Primum

de

diabolo

et

pompis

eius,

tum de Deo Patre omnipotente dicere sibi proponit orator.

722

S. CAESARII

dilectissimi, discutiamus, qui sit vel quid sit diabolus, laut quae sunt pompae eius, quibus renuntiantes opera deponimus (682) tenebrarum : tunc demum de deo Patre omnipotente, qui est vera !lux, quantum ipse donaverit, caritati vestrae dicamus. 2. Quid est diabolus ? Angelus per superbiam separatus a deo, Diabolus quanta homini

mala intu-

lit.

qui IN VERITATE

NON

STETIT : auctor

mendacii,

et

a semetipso deceptus, ?alterum decipere concupivit. Iste adversarius generis humani, inventor !mortis, superbiae institutor, radix malitiae, scelerum caput, princeps omnium vitiorum, persuasor etiam turpium voluptatum. Hic dum lillum primum Adam, patrem scilicet omnium nostrum videret ex llimo terrae ad imaginem dei factum, pudicitia ornatum,

inmortalitate

vestitum,

aemulus

atque

invidus

hoc

hominem terrenum accepisse, !quod ipse, dum esset angelus, per superbiam perdidisset, interni livoris veneno percussus, insatiabilis homicidiis nostris, primos !parentes illis donis ac tantis bonis expoliavit pariter ac peremit. 'Namque, dilectissimi, cum tantum bonum homini abstulisset, fidem, !?pudicitiam, continentiam, caritatem, inmortalitatem, eumque nu-

Ante

diem

iudicii panni diaboli

ciendi.

abi-

dum !ac turpem reddidisset, obsitis suis vitiorum sordentibus pannis !deridens, sui dominio subiugavit, atque ex illo vinculo omnem !prolem eius sibimet obligavit. Turpes enim pannos suscepit Adam, !quando a diabolo expoliatus pudicitia adcinctus est inpudicitia, ?amisit temperantiam, intemperans effectus est, perdita caritate malus linventus est, spoliatus inmortalitate morte E est. Ecce quid perdidit, et quid accepit. 3. Nos vero, fratres, qui PUPILLI SUMUS FACTI, renuntiemus Ihüic damnosae hereditati, antequam exactor veniat. Si quis itaque ?*hereditati in qua sunt panni diaboli, pompis scilicet et angelis eius !renuntiare neglexerit, cum dies iudicii venerit, sicut

evangelium

loqui!'tur,

TRADETUR

DEBITOR

EXACTORI,

EXACTOR AUTEM DEBITOREM IN CARCEREM RECLUDET AMEN DICO VOBIS, AIT DOMINUS, NON EXIET INDE, !DONEC REDDAT NOVISSIMUM QUADRANTEM. Vigilet itaque unus(681) 16 denuntiantes FI?3 (682) ? separatus] ezzendavi ex superatus ? nostrorum FH*? 1?]iboris zzs. 1? puditia zzs. ?? amissa temperantia Jegendum malus] sueger. Souter ; malis zzs. ?! inmortalitate] te ex tis corr. ?3 pupilli] ex pulli corr. rennuntiemus 775. ** exactor] ex auctort que] quae ex abundanti add. ms. ?5 panni] ex pannes corr. (682) Nihil decursu

quoque

ide deo Patre omnipotente] prorsus tale in sermonis reperies

partem

;

igitur

sermonis

hanc

quem

imitatur abbreviator rit.

viderit] FI?3 esse suspicor ?? perdit zzs. corr. ita-

praetermise-

* non stetit] Ioh. 8, 44.

SETZT lords Sy e 29 quadrantez;] Matth.

5, 25. 26.

SERMO

CLXXIX.

723

quisque et ?videat, ne non ex toto renuntians post professionem apud eum diabolus !vitiorum suorum pannos agnoscat, et incipiat semper reus detineri, quem Christus sua gratia voluit liberare. Nec sibi male blandiantur, qui post listam gratiam acceptam corrigi nolunt, atque rursus ad illas suas redeunt (683) voluptates. Expectatur enim dies iudicii : aderit ille aequissimus liudex, qui nullius potentis personam accipit, cuius palatium auro largentoque nemo corrumpit. Adstabunt omnes animae, UT FERAT !UNAQUAEQUE SECUNDUM EA QUAE PER CORPUS GESSIT, SIVE BONUM, ?SIVE MALUM.

Praesto enim

erit et adversarius diabolus, recitabuntur !verba professionis nostrae ; et si talis inventus fuerit quisque, ut !debitor ex hac

vita migret, exultabit ille adversarius. 4. Hoc, fratres, considerate : qui se in multis peccatis cognoscit,

!lcito ad paenitentiae medicamenta

confugiat ; et

dum adhuc anima ?*illa tenebrosa in hoc corpusculo continetur, remedium sibi in die !necessitatis adquirat ; et quantum potest cum dei adiutorio laborare !festinet, ut depositis sordentibus vitiorum pannis stola bonorum operum induatur : ut cum in illo caelesti ac nuptiali convivio in die liudicii intrare meruerit, non ei dicatur : QUOMODO

HUC INTRASTI, !?NON HA-

BENS VESTEM NUPTIALEM ? et illo obmutescente dicatur miniIstris : LIGATE ILLI MANUS ET PEDES, ET PROIECITE EUM IN TENEBRAS !EXTERIORES ; IBI ERIT FLETUS ET STRIDOR DENTIUM. Illic oculi defleant, !qui hic per concupiscentias vanas versabantur ; et dentes illic strideant, !qui de gula edacitatis gaudebant. Oremus, dilectissimi fratres, ut ?'ab hoc auditu

malo liberati illam desiderabilem vocem audire merea!mur : VENITE, BENEDICTI PATRIS MEI, et reliqua. Quod ipse praestare Idignetur.

CLXXIX. Collect. : L 2. V x. A x. W 28 ; fuit etiam in deperdita tripertita

Longipontana I, 41. Edit. : v 19. $ 1. a 1. B 8. y 104. Inter omnes

Caesarii homilias nulla fere ita frequens in codd. mss. occurrit, nulla fortasse tanta auctoritate apud medii aevi theologos fuit, sive quod ad dogma purgatorii, sive quod ad distinctionem peccatorum in minuta et capitalia pertinet. Oua puto de causa textus

(683) ljudicii] /z ora folii suppl. ? potentis] ex potestatis corr. quaque 2? zz. 5 considerate] pro considerantes ?

(683)

5 nalum] II Cot. 5, 10.

15 publialem ?] Matth.

22, 12.

Y? doni] Ibid. 15. ?1 770;] Matth. 25, 34.

* una-

Caesarii conclusio.

724

S. CAESARII

huius sermonis decursu temporis mire immutatus ac depravatus est. Editioni Maurinorum multum profecto antecellunt editiones anteriores ;quas tamen ipsas ad normam codicum LVA passim emendari oportuit, uti ex var. lectionibus infra prudens lector intelleget.

(684) AMMONITIO SANCTI CAESARII EPISCOPI ARELATENSISODESEECTIONESAPOSTOLICASSUBDLEALISELCUIUS OPUS MANSERIT, MERCEDEM ACCIPIET ; SI CUIUS OPUS ARSERIT, 'DETRIMENTUM PATIETUR.

Transitorio

igne non

capi-

talia sed minuta peccata purgantur.

*In lectione apostolica quae nobis paulo ante recitata est, fratres !carissimi, audivimus apostolum dicentem, quia FUNDAMENTUM ALIUD !NEMO POTEST PONERE PRAETER ID QUOD POSITUM EST, QUOD EST CHRISTUS HESUS. SI QUIS AUTEM SUPERAEDIFICAT SUPRA FUNDAMENTUM HOC AURUM, lARGENTUM, LAPIDES PRETIOSOS, LIGNA, FENUM, STIPULAM, UNIUSÜ'CUIUSQUE OPUS MANIFESTUM ERIT : DIES ENIM DECLARABIT ; QUIA IN !IGNE REVELABITUR, ET UNIUSCUIUSQUE OPUS QUALE SIT IGNIS PROBABIT. !SI CUIUS OPUS MANSERIT, QUOD SUPERAEDIFICAVERIT, MERCEDEM ACCIIPIET : SI CUIUS OPUS ARSERIT, DETRIMENTUM PATIETUR ; IPSE AUTEM !SALVUS ERIT, SIC TAMEN QUASI PER IGNEM. Multi sunt qui lectionem !5istam male intellegentes falsa securitate decipiuntur, dum credunt, !quod si supra fundamentum Christi crimina capitalia aedificent, Ipeccata ipsa per ignem transitorium possint purgari, et ipsi postea lad vitam perpetuam pervenire. Intellectus iste, fratres carissimi, !corrigendus est ; quia ipsi se seducunt, qui taliter sibi blandiuntur. ?'Illo enim transitorio igne, de quo dixit apostolus IPSE AUTEM SALVUS !ERIT, SIC TAMEN QUASI PER IGNEM, non capitalia, sed minuta peccata !purgantur. Et quamvis, quod peius est, non solum maiora, sed etiam !et minuta, si nimium plura sint, mergunt, de iipsis tamen maiori-

bus !sive minoribus peccatis, etsi non omnia, vel aliqua commemoranda ?5sunt ; ne se aliquis inaniter excusare conetur, et dicat nescire se !quae sint minuta peccata, quae autem crimina capitalia. 2. Et quamvis apostolus capitalia plura commemoraverit, nos

!tamen,

ne

desperationem

facere

videamur,

breviter

(684) ? permanserit Doc /oco L'^? — * In lectione apostolica] zz cod. Bruxell. 8560 inip. Audivimus fr. apostolum dicentem quae n. p. a. fecitata est] ozz. p. $ quia] ozz. i. 1? dies enim] 227. domini W' a.u 1 comprobabit 1? superaedificaverit] L'^? ; superaedificavit W a y ?3$ tamen] ozz. i. ?$ inaniter] 074. a, 419 (684)

14 per ignezz] Y Cor. 3, 11-15.

SERMO CLXXIX.

725

dicimus quae lilla sint. Sacrilegium, homicidium,

falsum

testimonium,

?'furtum,

rapina,

avaritia, et, si longo tempore teneatur,

adulterium,

superbia,

invidia,

liracundia, ebrietas,

Quae

si assidua sit, et detractio in eorum numero !computantur. Quicumque enim aliqua de istis peccatis in se dominari (685) cognoverit, nisi digne et, si habuerit spatium, longo tempore paeniltentiam egerit, et largas elimosynas erogaverit, et a peccatis ipsis labstinuerit, illo transitorio igne, de quo dixit apostolus, purgari !non poterit, sed aeterna illum flamma sine ullo remedio cruciabit. ?3. Quae autem sint minuta peccata, licet omnibus nota sint, tamen !quia longum est ut omnia replicentur, opus est ut ex eis vel aliqua 'nominemus. Quotiens aliquis aut in cibo aut in potu plus accipit !quam necesse est, ad minuta peccata noverit pertinere : quotiens !plus loquitur quam oportet, plus tacet quam expedit : quotiens pauperem inportune petentem exasperat : quotiens, cum sit corpore !sanus, aliis 1eiunantibus prandere voluerit, et somno deditus tardius !ad ecclesiam surgit : quotiens excepto desiderio filiorum uxorem suam lagnoverit : quotiens in carcere positos tardius requisierit, infirmos !rarius visitaverit : si discordes ad concordiam revocare neglexerit : si plus aut proximum aut uxorem aut filium aut servum exasperaverit quam oportet, si amplius fuerit blanditus quam expedit : si cuicumque !maiori personae aut ex voluntate aut ex necessitate adulari voluerit : !si pauperibus esurientibus nimium deliciosa vel sumptuosa sibi convilvia praeparaverit : si se aut in ecclesia aut extra ecclesiam fabulis otiosis, ?de quibus in die iudicii ratio reddenda est, occupaverit

: si, dum

incaute

liuramus,

et, cum

dubium est, quae, sicut ham dixi, enumerari vix possunt, et

a quibus non solum omnis populus christianus, sed etiam (684) 3? computatur IW a p (685) ldigne] add. se emendaverit pu, W, emendaverit 7419 S eid sse qu ? oportet] aut add. p 1?uxorem suam] ab bis demum incip. vetus cod. Carnot. (CAT) initio mutilus 133gnoverit] 44! L'*?; cognovetit p cef. carcere] clausos et in vinculis ad4. i. positos] oz. L^? W^ requisierit] 277. quoties p. M rarius] I^? ; tardius cef.

(685) 12352

20 reddenda es?] Cf. G*

18 esurientibus] adZ. cibum non dederit, aut p ;

Matth.

Quaenam minuta.

hoc per aliquam

necessitatem implere non potueri!mus, utique periuramus, et cum omni facilitate vel temeritate maledi!cimus, cum scriptum Sit NEQUE MALEDICTI REGNUM DEI POSSIDEBUNT : let cum temere aliquid suspicamur, quod tamen plerumque non ita ut ?Scredimus conprobatur, sine ulla dubitatione delinquimus. Haec enim !et his similia ad minuta peccata pertinere non

add. elimosinam non tribuerit et I^

sint

peccata capitalia.

?! omnis] ozz. a. p.

?3 bossidebunt] 1 Cot. 6, 1o.

Ab

eis nullus sanctorum inmunis est.

726 Animam deformant.

Quicquid

de

iis redemptum non fuerit,

igne

purgato-

rio expiari

oportebit.

S. CAESARII

nullus sanctorum inmunis esse potuit alilquando aut poterit. Quibus peccatis licet occidi animam non credamus, ?tamen ita eam velud quibusdam pustulis et quasi horrenda scabie Ireplentes deformem faciunt, ut eam ad amplexus illius caelestis sponsi aut vix aut cum grande confusione venire permittant, de quo scriptum lest : APTAVIT SIBI ECCLESIAM NON HABENTEM MACULAM ET RUGAM. (686) 4. Et ideo continuis orationibus et frequentibus ieiuniis et lar!gioribus elemosinis, et per indulgentiam eorum qui in nobis peccant, lassidue redimantur; ne forte simul collecta cumulum faciant, et 'demergant. Quicquid enim de istis peccatis a nobis redemptum non *fuerit, illo igne purgandum est de quo apostolus dixit, quia IN IGNE !REVELABITUR, ET CUIUS OPUS ARSERIT, DETRIMENTUM

PATIETUR. Aut lenim,

dum. in hoc saeculo vivimus, ipsi nos per paenitentiam fati!lgamus, aut certe volente et permittente deo multis tribulationibus !pro istis peccatis adfligimur ; et si deo gratias agimus, liberamur. Quod ita fit, si quotiens maritus aut uxor aut filius moritur, vel sub!stantia nobis, quam plus quam oportet amamus, aufertur — licet !plus Christum quam ipsam substantiam

diligamus,

et, si necessitas

!fuerit,

mallimus

ipsam substantiam perdere, quam Christum negare —: 'tamen quia, sicut iam dixi, plus eam quam debemus diligimus, lamittere

Ignis ille acerbior erit, quam quaelibet poe-

eam,

aut dum

vivimus,

aut dum

morimur,

sine

grandi dolore !non possumus ; et tamen si deo, qui illam auferri velut pius pater !permittit, tamquam boni filii gratias agimus, et minus nos pati quam !meremur cum vera humilitate proferimus, ita peccata ipsa in hoc !saeculo purgantur, ut in futuro ignis ille purgatorius aut non inveniat, ?aut certe parum inveniat, quod exurat. Si autem nec in tribulationibus !deo gratias agimus, nec bonis operibus peccata ipsa redimimus, !tamdiu in illo igne purgatorio moras habebimus, quamdiu supradicta !minuta peccata tamquam ligna et foenum et stipula consumantur. 5. Sed dicit aliquis : Non ad me pertinet quamdiu moras habeam, ?**tantum ut ad vitam aeternam perexeam. Nemo hoc dicat, fratres !carissimi, quia ille ipse purgatorius ignis durior (685)

3! replentia ed//.

(686)

? et] praecipue zzser. W' gu

JW;

animam

pg

Set

33et] auti a ws nequerz419 SI CUTUs

in nos p EL

* demergant] ad. in infernum

*saeculo]

mundo

p

1? quotiens]

quando LL! 33 malimus 74 L7? 2? zz. i, ; malumus I! a Msiplusu — debemus] oportet j. 15 illam(illa 44! L5)] a nobis add. i. 17 agamus p. Buserert minus 454. proferimus] ozz. 71-46-10 [1-2 ?? igne] ozz. a /A'*5 aJ. ?5 tantum ut|tantum est, ut [/ ;tamen utz4!?;sitamen|u ^ perexeam]petexiam IV/ ; perrexeto p ; perveniam 2419 ?6 ipse] ozz. W y

(683)

33 e ruga71] Eph. 5, 27.

SERMO CLXXIX.

727

erit, quam quicquid !potest poenarum in hoc saeculo aut videri aut cogitari aut sentiri. lEt cum de die iudicii scriptum sit, quod erit DIES

UNUS

TAMQUAM

!MILLE

ANNI,

na

in hoc culo.

sae-

ET MILLE

ANNI TAMQUAM DIES UNUS, unde scit unusquisque ?'utrum diebus, an mensibus, aut forte etiam et annis per illum ignem Isit transiturus ? Et qui modo nec unum digitum suum in ignem (687) vult mittere, quare non timeat ne necesse sit tunc non parvo tempore !cum anima et corpore cruciari ? Et ideo totis viribus unusquisque laboret, ut et capitalia crimina possit evadere, et minuta peccata ita loperibus bonis redimere, ut aut parum ex ipsis aut nihil videatur ?remanere, quod ignis ille possit absumere. Illi enim qui capitalia !peccata committunt, si ea, dum vivunt, emendare paenitentiae medi-

Icamento noluerint, ad ilum ignem, de quo dicit apostolus IPSE AUTEM !SALVUS ERIT, SIC TAMEN QUASI PER IGNEM, sicut iam dictum est, venire !non poterunt, sed magis illam duram

et inrevocabilem sententiam audituri sunt : DISCEDITE A ME, MALEDICTI IN IGNEM AETERNUM. Et lideo qui et ab ista perpetua poena et ab illa purgatoria desiderant liberari, capitalia crimina non

admittant ; aut, si jam commiserunt,

Kfructuosam paenitentiam agant, et illa parva vel cotidiana peccata !bonis operibus redimere non desistant. 156. Quibus tamen operibus minuta peccata redimantur, plenius !vobis insinuare desidero. Quotiens infirmos visitamus, in carcerem !requirimus, discordes ad concordiam revocamus, indicto in ecclesia lieiunio ieiunamus, hospitibus pedes abluimus, ad vigilias frequentius !convenimus, elemosynam ante hostium praetereuntibus pauperibus ? damus, inimicis nostris quotiens petierint indulgemus : istis enim operibus et his similibus minuta peccata cotidie redimuntur. 7. Pro capitalibus vero criminibus non hoc solum sufficit, sed laddendae sunt lacrimae et rugitus et gemitus, continuata et longo !tempore protracta ieiunia, largiores elemosinae etiam plus quam ?^nos ipsi valere possumus erogandae : ultro nos ipsos a communione

(686) (687)

lecclesiae

removentes,

in luctu

et in

3? aut] an 3! et quomodo L *? nec] ozz. /A!9 a 1 yult mittere] L^? WW y ; mittere timet 741-919 a; mittere non timet 24!

quare non] ozz. p,

ne] ozz. L^? 48 y,

sit] est i.

veltunc pu

non] ozz.

W wu ? et toto cotp. W y ! aut parum ex ipsis aut] de ipsis (e£. oz.) p; ut ex ipsis nihil W/ $ peccata] crimina dum] quamdiu y emendare] redimere H*?* ,,; redemere W^ $54: :edicamentis p ? poterint 74118 zr. Hjlo purgatorio igne & — !?criminalia peccata p, — crimina] oz. W' — commiserint L^! W/

16jn carcere positos codd. recentiores ;in carcere clausos et

positos in vinculis & 18frequenter WW y ?9 petierint] veniam 74 *4- etiarn plus q. n. i. v. possumus] ozz. ?* Jucto 24! W

(686)

?9 jeg 1555] II Petr. 3, 8.

(687)

add. p

19 gefern,u5;] Matth. 25, 41.

Quibus operibus minuta peccata redimantur.

Pro bus

capitalicrimini-

bus quid addendum.

728

Sic lugenda extincta anima, quomodo

plangitur

caro

mortua.

Immo anima utpote domina plus diligenda.

S. CAESARII

tristitia multo tempore perma!nentes, et paenitentiam etiam publice agentes : quia iustum est, !'ut, qui cum multorum destructione se perdidit, cum multorum aedificatione se redimat. Ad extremum non est inpossibile vel grave ?*quod suggero : vel sic lugeamus extinctam animam. nostram, quomodo 'alienam carnem mortuam plangimus. Si aut uxor aut filius aut maritus (688) mortui fuerint, in terra se conlidunt

homines,

capillos trahendo

et !tundendo

pectora,

in

luctu, in abstinentia vel in lacrimis non parvo !tempore perseverant. Rogo vos, fratres, exhibeamus nos animae !nostrae quod illi exhibent alienae carni. Et hoc videte, fratres, quam

*malum sit, ut quaeramus quod non possumus, et non quaeramus quod !possumus. Carnem, quam non possumus suscitare, plangimus ; et lanimam mortuam non plangimus, quam possumus ad statum pristinum !revocare. Sed quod nobis peius est, corpus mortuum plangimus, !quod amamus; animam vero mortuam, quam non amamus, nec dole!?ómus nec plangimus. Et ideo mutata vice incipiamus plus dominum lamare quam servum, id est, plus factorem corporis quam corpus : !plus dominam diligere quam ancillam, id est, plus animam ad imaginem !dei factam, quam carnem de limo terrae formatam ; ut, cum die 'ultimo caro nostra putrescere et

vermibus devorari coeperit in sepulchro, ?anima nostra in Abrahae gremio angelorum manibus elevetur, et in !die iudicii recepto per resurrectionem corpore audire mereamur : !EUGE SERVE BONE, INTRA IN GAUDIUM DOMINI TUI. Compendio repetuntur quae supra dicta sunt.

8. Et ut haec, quae supra diximus, cordibus vestris tena-

cius !valeant inhaerere, et ipsa apostolica lectio plenius possit intellegi, ?"breviter caritati vestrae volo repetere. Omnes sancti, qui deo fideliter !serviunt, lectioni et orationi vacare et in bonis operibus perseverare !contendunt, nec capitalia crimina, nec minuta peccata, id est, ligna !fenum et stipulam supra fundamentum Christi, sed bona opera, !hoc est, aurum argentum lapides pretiosos superaedificantes, per ?5signem ilum, de quo apostolus dixit quia IN IGNE REVELABITUR, 'absque ulla violentia transibunt. Ili vero qui, quamvis capitalia !crimina non admittant, et ad perpetranda minuta (687)

?8 perdiderit p

(688) ? ]ucto 4! in abstinentia] abstinentiae W'; et paenitentia ju vel] om. JAY 3 nos] ozz. W' a y * animam] ad4. nostram p possumus] aZ. per paenitentiam

? quam] quia L! W/

ZA! L^? ef codd. plerisque antiquiss. devorari] ozz. a diem 741 [1:2

viter] add. ea y

(688)

1? mutata]

W' &; mutua

1? diligere] 4! L^? : oz. o p

et a vermibus p W' /49 aJ. 15 nostra] ozz. p. 16 mereatur L3? 419 1? bone] add. et fidelis

16 violentia] violatione p; vigilatione IW

1? jj] Matth. 25, 21.

a cuz

civem: UG ER 20 bre-

SERMO CLXXIX.

729

peccata faciles, let ad redimenda sunt neglegentes, ad vitam aeternam, pro eo quod !in Christum crediderunt, et capitalia peccata non admiserunt, venturi ?sunt : sed prius aut in saeculo per dei iustitiam vel misericordiam, !sicut iam dictum est, amarissimis sunt tribulationibus excoquendi, laut illi ipsi per multas elemosynas, et dum inimicis clementer indulgent, (689) per dei misericordiam liberandi ; aut certe illo igne, de quo dixit lapostolus, longo tempore cruciandi, ut ad vitam aeternam sine macula let ruga perveniant. Illi vero, qui aut homicidium aut sacrilegium !aut adulterium vel reliqua his similia commiserunt, sicut iam dictum *5est, si eis digna paenitentia non subvenerit, non per purgatorium lienem transire

merebuntur ad vitam, sed aeterno incendio praecipiltantur ad mortem. 9. Et ideo quotiens in lectione apostolica audieritis s1 Quis SUPRA !lFUNDAMENTUM CHRISTI SUPERAEDIFICAT AURUM ARGENTUM LAPIDES !'PRETIOSOS, de sanctis hoc et perfectis christianis accipite, qui velut laurum purgatum merebuntur ad aeterna praemia pervenire. Illi vero !qui superaedificant ligna fenum et stipulam, de bonis christianis, sed !tamen ad

minuta peccata purganda neglegentibus, ut saepe dictum est, lntellegite ; quae peccata si nec divina iustitia multis tribulationibus purgaverit, nec unusquisque elemosinarum largitate redemerit, non !sine grandi dolore in illis implebitur illud quod dixit apostolus : SI ICUIUS OPUS ARSERIT, DETRIMENTUM PATIETUR ; IPSE SALVUS ERIT, SIC ITAMEN QUASI PER IGNEM. Nemo tamen, sicut iam supra dictum est, !se ipsum circumveniat, ut hoc etiam et pro capitalibus criminibus, ?*si incurata remanserint, posse fieri credat. Et ideo, sicut iam saepe Idixi, quantum possumus cum dei adiutorio laboremus, ut et

maiora

!peccata possimus evadere,

esse non possumus,

et minuta,

sine quibus

hugiter amore inimicorum, elemosinarum

largitate redemere : prae!stante domino nostro Iesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto ?*»vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(688) 29 ctraderedim. ss neelegentes] 077: a77412«45-6-10 39 in] zzser. hoc W y SDsunt]lo772 9211 5127; exquoquendi 24! L^? JF aJ, 3? et praecipue dum inimicis suis W' y : cf. var. ad p. 686, 2 (689) $59 praecipitabuntur p L? zz. post. 33tamen] oz. W p — negligentibus minuta peccata purgare p. !? ipse] add. autem a j. Vulg, tamen L! 2977. 5. /., vero I^ 19? et] ozz. a. |. ?3 inimicorum] aZ. et 44!? Wu largitate] ad4. possimus I ; valeamus 7419

Pressius declaratur vis sententiae apostolicae.

730

S. CAESARII

CLXAUX. Collect. : P 4. Edit. : olim August. de Temp. 22r, a Maurinis autem praetermissus ; quam ob causam eum ac si ineditum exhibui RB. XVI (1899), p. 253-256, neque omnino in hoc operam perdidi,

cum veterum editionum textus multis locis mutilus esset ac men-

dosus. Ceterum firma stat sententia, quam de Caesario auctore tunc protuli : licet enim is more suo multa ex Augustini Enarrat. 2 in Ps. 25 huc congesserit, at plurima quoque praesertim in conclusione ex lis interseruit, quibus prima facie a quovis sapienti existimatore Noster agnoscitur.

T (690)

DE EO QUOD SCRIPTUM EST : DEPONENTES MENDACIUM.

Modo, fratres carissimi, cum divina lectio legeretur, audivi-

Con prorimg,

Lus apostolum dicentem : DEPONENTES MENDACIUM, LOQUI-

id est, omni

MINI VERITATEM

homine loqui

cogitet cum christiano loquendam veritatem, et cum pagano

opo um,"

PUNUSQUISQUE

CUM PROXIMO

SUO. Nemo ita

mendacium. Cum proximo !tuo loquere veritatem. Proximus

est omnis homo : proximus tuus lille est, qui tecum natus est ex Adam et Eva. Omnes proximi sumus !conditione terrenae nativitatis, sed aliter fratres illa spe caelestis '?^hereditatis. Proximum tuum debes putare omnem hominem, et ante quam sit christianus. Non enim nosti qualis futurus sit apud deum ; Iquomodo illum praescierit deus ignoras. Aliquando quem inrides

ladorantem

idolum,

convertetur,

et adorabit

deum,

fortasse religiosius quam tu, qui eum paulo ante ridebas. Sunt ergo proximi nostri latentes !*in his hominibus, qui non sunt in ecclesia ; et sunt longe a nobis latentes in ecclesia. Multi enim, qui videntur christiani, male agendo !et in malo opere perseverando ab ecclesia excludendi sunt ; et qui !foris esse videntur, ita credituri et in bono opere permansuri sunt, lut in aeternum socientur ecclesiae. Et ideo nec illi superbiant, (690) ? veritatem] add. Lov (Edit. Paris. 1614, 1. 10, b. 371) ; om. P ? sed a. fratres] 7Azg ; et aliter P, fratres pos/ caelestis Zransposito ; et alter alteri frater. Illa spe c. h. Lo» 1? quem fides Lov 33 et adorat 7Aug ;ut adoret Lov 14 ridebas] Lov, sup. /. corr. deridebas P ; itridebas 74zg 14-16 sunt ergo sq. latentes in ecclesia] ozz. Lov 15 omnibus P 1? et qui] multi qui Lov

(690)

5 559] Eph. 4; 25.

5-16 Nezo i12 usq. Jatentes in ecclesia]

Ex Enatr. 2 August. in Ps. 25, n. 2.

SERMO

nec ?'isti desperent Omnem !hominem tione mortalitatis nimus, sed etiam

CLXXX.

p

: quia quae futura sunt scire non possumus. proximum conputemus, non solum condilhumanae, qua in terra eadem sorte devespe illius !hereditatis : quia non scimus ei

quid futurum sit, qui modo aut !Iudaeus est, aut haereticus,

aut paganus. Forte, sicut dictum est, ?*per misericordiam domini ita convertetur ad deum, ut inter sanctos !primum locum habere mereatur. 2. DEPONENTES,

inquid,

MENDACIUM,

LOQUIMINI

VERITA-

TEM UNUS!QUISQUE CUM PROXIMO SUO : QUIA SUMUS INVICEM MEMBRA.

IRASCIMINI,

!ET

NOLITE

PECCARE.

Si propterea

irasceris servo tuo quia peccavit, (691) ne tu ipse pecces irascere tibi. SOL NON OCCIDAT SUPER IRACUNDIAM !VESTRAM. Intellegitur quidem secundum tempus, fratres : quia et !si ex ipsa humana conditione et infirmitate mortalitatis quam porta!mus surripit ira christiano, non debet diu teneri et fieri pridiana. 5Eice illam de corde, antequam occidat lux ista visibilis, ne te deserat !lux illa invisibilis. Sed et aliter melius

intellegitur, quia noster sol hustitiae et veritatis Christus : non iste sol qui adoratur a paganis let Manichaeis, et videtur etiam a peccatoribus, sed ille alius cuius !veritate anima humana inlustratur, ad quem gaudent angeli ; hominum "autem infirmatae acies cordis, et si trepidant sub radiis eius, ad eum Itamen contemplandum per mandata purgantur. Cum coeperit ipse !sol in homine habitare per fidem, non tamen videat in te iracundiam !quae nascitur, ut occidat super iracundiam tuam sol, id est, deserat !Christus mentem tuam : quia non vult deus habitare cum iracundia tua. Videtur enim quasi ipse a te occidere, cum tu ab ipso occideris : quia cum veteraverit ira, fit odium ; cum factum fuerit odium, iam !homicida eS. OMNIS QUI ODIT FRATREM SUUM HOMICIDA EST, sicut !dicit

Iohannes apostolus. Item ipse dicit : OMNIS QUI ODIT FRATREM

(699) ?! proximum] christianum Lov ?? in terra] P Lor» ; in hanc terram zAug ?3 ei] coni. ; et P ; oz. Lov zAug futurus zug ?7 $v* deponentes 4:4. membra] ozz. Lov

(691)

1! tu] et tu 74g ; ozz. Lov

* subrepit /4zg ; surtepat Lov

$ quia] a4.

est Aug ? veritate] P 745g ;virtute Lov 9-13 hominum 454. nascitur] ozz. Lov l9 jnfirmatae] 744g; infirmitate P e£ vet. edit. 1jpse] P; iste zAug

12 50: 750]; Aug : non tantum in te valeat iracundia quae in te nascitur 33 non ergo occidat sol iste super irac. t. Lov non deserat Lor 15 videtur enim sq. occideris]

vertit Lov

(690)

occideris autem

tu ab iracundia

tua lo»

l6jrg cum

invetera-

1! omnis] add. enim zAug Lov

?? fercare] Eph. 4, 25-26.

(691)

? vesfrazi] Eph. 4, 26.

?9 $7 brobferea asque novus factus est

6 5a- 50/ jnszifiae] Cf. Mal. 4, 2.

pag. 692 l. 16] Haec rursus August. loc. cit. n. 3 €t 4.

1? fer fidezz] Cf. Eph. 3, 17. 10257] A TOH92 9152

ex

Quomodo

occidit

sol

super

iracundos.

732

S. CAESARII

ISUUM, IN TENEBRIS Dormit

in no-

bis Iesus, quando fides de Iesu sopita est.

MANET.

Non

mirum,

si ille in tenebris

manet, ?a quo occidit sol. 3. Ad hoc forte pertinet quod audistis etiam in evangelio : PERI'CLITABATUR NAVIGIUM IN STAGNO, ET DORMIEBAT IESUS. Navigamus lenim in hac vita quasi per quoddam stagnum : et ventus est, et pro!cellae non desunt. Temptationibus cotidianis huius saeculi prope ?oppletur nostrum navigium. Unde fit, nisi quia dormit Christus ? !Sinoninte dormiret, tempesta-

tes istas non patereris, sed tranquillitatem haberes interius convigilante tecum Iesu. Quid est autem quod !in te dicitur dormire Iesus, nisi quia fides tua, quae est de Iesu, sopita lest in corde tuo ? Quid facias, ut libereris ? Excita Iesum, et dic : (692) MAGISTER, PERIMUS. Evigilabit ille, id est, rediet ad te fides tua ; et ladiuvante illo considerabis in anima tua, quia

terrena bona, quae !dantur malis, non cum illis perseverabunt

: aut enim viventes

eos

!deserunt,

aut a morientibus

deseruntur. Tibi autem quod promittitur, manebit in aeternum : illis quod temporaliter conceditur, cito tolletur ; !florebit enim ut flos faeni. OMNIS enim. CARO FAENUM : ARUIT FAENUM, !FLOS DECIDIT : VERBUM AUTEM DOMINI MANET IN AETERNUM. Pone lergo dorsum ad id quod cadit, et faciem ad illud quod manet. Evigilante Christo, si tempestas illa non merserit nec oppleverit navem ??tuam, iam fides tua imperabit ventis et fluctibus, et ideo transiet !periculum. Ad hoc enim pertinet, fratres, totum quicquid apostolus !de exuendo veteri homine dixit : IRASCIMINI, ET NOLITE PECCARE : !SOL NON OCCIDAT SUPER IRACUNDIAM VESTRAM : NE LOCUM DETIS DIABOLO. !Vetus ergo dabat locum, novus non det. QUI FURABATUR, IAM NON PFURETUR. Vetus ergo furabatur, novus non furetur. Ipse homo est, 'unus homo est, Adam erat : sed vetus erat, novus factus est. Nec malus arbitretur neminem hic bo-

4. Saepe diximus, saepe dicimus, et quamdiu vixerimus dicere !debemus, quia ecclesia temporis huius et paleam habet et frumentum. !'Nemo quaerat expellere totam paleam, nisi (6931) desunt

1? manet in tenebris Lor tentationum

?9 occidit] z4ug Lov ; occidat P

(ozz. cotidianis z;4. navigium)

lor

GoER ists

*é unde] add. hoc

Lov ; autem zug ?56 tempestates 1. n. p. sed] ozz. Lov ?? intrinsecus (ozz. convig. t. lesu) Lor convigilante] 44ug ;cum evigilante P Sofacias| Ep facies Lov ; facis 7Aug (692) 1-8 et adiuvante 454. quod manet] i4 baec pauca contrabit Lov : et manebit tecum in aeternum

ee aa 9 0

J?

? non metsetrit] P ; immetsetrit Lov

l^ jmperat z4ug ideo] P; non Lov ; oz. /Aug transiet] Lov 74ug; transit P 11-318 Ad hoc 454. factus est] ozz. Lov l'dicimus] 244g; dicemus P Iv 1? expellere] P Lov ; exire zAug (691) 1? »anert] I Ioh. 2, 9. etd tes oe (692) 1 perigis] Luc. 8, 24.

14 5d: 5, frefur] Ibid. 28. V Saebe diximus usq. segregentur pag. seq. l. r3 sq.] August. ubi

* aeternum] Esai. 40, 6-8.

supra, n. 5 ; reliqua iam ex se Cae-

13 diabo/o] Eph. 4, 26. 27.

sarius.

SERMO CLXXX.

733

tempore ventilationis. *?Nemo ante tempus deserat aream : ne, dum forte non vult peccatores !sustinere, praeter aream inventus prius ab avibus colligatur, quam ingrediatur in horreum. Quomodo autem, fratres, dicamus adtendite. 'Grana cum coeperint triturari inter paleam, iam non se tangunt, let quasi non se noverunt, quia intercedit medio palea. Et quicumque ?5longius adtendat aream, paleam solum putat : nisi diligentius intueatur, !nisi manum porrigat, nisi spiritu oris, id est, flatu purgante discernat, !difficile pervenit ad discretionem granorum. Ergo aliquando et ipsa !grana ita sunt quasi seiuncta ab invicem, ut non se tangant. Haec !similitudo ad illum pertinet, qui cum profecerit, putat quod ipse ?9solus sit bonus.

Haec

cogitatio,

fratres,

etiam

Heliam

temptavit,

Itantum virum ; sic etiam liber Regum commemorat : PROPHETAS (693) TUOS OCCIDERUNT,

ALTARIA TUA SUFFODERUNT,

ET

EGO REMANSI SOLUS, !ET QUAERUNT ANIMAM MEAM. SED DIXIT ILLI RESPONSUM DIVINUM : !RELIQUI MIHI SEPTEM MILIA VIRORUM, QUI NON CURVAVERUNT GENUA !ANTE BAHAL. Et non dixit, Habes alios duos aut tres similes tibi. *Noli, inquid, te

putare solum. Ali, inquid, septem milia sunt, et !solum te putas ? Tamen hoc quod dicere coeperam intendat mecum Isanctitas vestra, et adsit misericordia dei in cordibus vestris.

Audite !breviter. Quisquis adhuc malus est, non putet neminem bonum esse : !is qui est bonus, non putet se solum esse. Tenete hoc, ecce repeto. "Videte quia dico : quisquis malus est, interrogans conscientiam !suam, et male sibi renuncians,

non arbitretur neminem bonum esse ; !quisquis bonus est, non arbitretur se solum bonum esse. Et non timeat !bonus inmixtionem malorum : quia veniet tempus ut inde segrelgentur, veniet tempus ut separentur mali a bonis. Interim, sicut iam dictum

est, qui boni sunt sustineant

malos, qui

mali sunt imitentur !bonos ; nec boni in superbiam erigantur, nec mali periculosa despe!ratione frangantur. Modo enim et palea potest converti in triticum, let triticum commutari in paleam. Et qui boni sunt, si neglegenter legerint, possunt deum offendere ; et qui mali sunt, si cito

emenda? verint se, possunt

dei misericordiam promereri. Ista enim mutatio, !'dum sumus in corpore, potest fieri ; cum vero de hac luce discesse!rimus, (692) ?! medio] P Lov ; om. /Aug ?5 attendit /Aug Lov solummodo Lov ; solam z4ug 27-28 ergo z5q. tangant] ozz. Lov 39 geliam P ?! tantum z5q. commemorat] cum dixit Lor sicut "Aug liber Regum] apostolus 74zg (693)

oz. P

? dixit] P ; quid dicit Lov 7Aug

^ et non z/5q. tibi] ozz. Lov

5 alii] P ; alia 74zg ; adhuc Lov

? dei] Lov zug ; om. P

?is q. e. bonus]

non]

$ tamen h. q. d. coeperam] ozz. Lov P ; quisquis bonus

est Lov ;Aug

20 se] additicium esse suspicor (693) 10

* Bajaj] lI Reg. 19, 10. 14.

degit, Toren; Toto Elodie C. II

num esse, nec bonus se solum bonum esse.

734

Caesarii: conclusio.

S. CAESARII

nec bonus poterit quisquam esse malus, nec malus ille qui lest ad bonitatem ulterius poterit pervenire. 5. Haec ergo, fratres carissimi, salubriter cogitantes, pro salute *»animae nostrae quantum possumus laboremus. Non simus surdi !Inec obdurato corde ad illud quod dominus nos misericorditer invitat lac provocat, dicens: NOLITE TARDARE CONVERTI AD DOMINUM, NE !DIFFERATIS DE DIE IN DIEM, et iterum : QUAERITE DOMINUM, DUM INVE!NIRI POTEST. Modo enim, si requiritur, invenitur : ille vero qui eum, ?*dum inveniendi tempus est, non quaesierit, in aeternum invenire !non

poterit. Sic ergo cum dei adiutorio agere studeamus, ut praecepta !domini nostri et mandata magis nobis pariant de sequacitate remedium, !quam de transgressione iudicium. Quod ipse praestare dignetur, qui cum !Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(694)

GO WI

Collect. : Q 9. Edit. : olim ex L Homiliis Augustini decima : contuli veteres edit. Haguenau. Basil. ; edit. benedict. Append. p. 111r. De auctore huius recensionis sermonis August. 167 omnino silent Maurini, quamquam nullo negotio in iis quae uncinulis distinxerunt Caesarium agnoscere pronum erat. Quem prima fronte iam prodit inscriptio ; deinde n. 2 Non ergo pro magno et vero bono...a Iudaeis et paganis et haereticis... tantum est ut seipsum n. non auferat ; n. 3 quando auditis lectionem istam beati apostoli... ista lectio nonne recitata est temporibus apostolorum ? ; n. 4 iustitiam non Zenere... quando 2stos tales vident illi qui boni sunt... necesse erat ut multos a. pateretur ; n. 6 (omittuntur tres vel quattuor versus quia punice non omnes nostis etc., quae verba Arelate praepostera fuissent) Iste talis sic est, quomodo pustula mala... ut sine aliqua mora... quando ?niquus et malus homo ; n. 7 Sed credimus de dei misericordia, quod sic omnibus non solum sanctis et deum timentibus christianis... ipse $?us dominus inspirare dignabitur, ut... ita paci et caritati studeant... sed magis... ad aeterna mereantur raemia pervenire, praestante domino, etc. Itaque Arnoldo hoc laudi dandum, quod hanc homiliam inter sua Initia Caesariana saltem

recensuerit.

(693)

?' tardari P Lov

(693)

28 dje5;] Eccli. 5, 8.

?9 bofest] Esai. 55, 6.

SERMO CLXXXI.

295

DE LECTIONE APOSTOLI UBI AIT: REDIMENTES TEMPUS QUO!NIAM DIES MALI SUNT. ET ILLUD : DAS NUMMOS UT EMAS !TIBI PANEM. DIMITTE ALIQUID MALO HOMINI UT EMAS TIBI !'REQUIEM.

*Apostolum mus

cum legeretur audistis, immo

!dicentem nobis : VIDETE

QUOMODO

omnes

CAUTE

audivi-

AMBULETIS,

NON UT INSI!'PIENTES, SED UT SAPIENTES ; REDIMENTES TEM-

Dies malos duae res fa-

ciunt,

miseria

et malitia.

PUS, QUONIAM DIES !MALI SUNT. Dies malos, fratres, duae res faciunt, malitia et miseria. !Per malitiam hominum et miseriam

hominum dicuntur dies mali. !Ceterum dies isti, quantum pertinet ad spatia horarum, ordinati !sunt, ducunt vices suas, agunt tempora. ORITUR

SOL, ET OCCIDIT SOL : literum oritur,

et occidit ; veniunt tempora, transeunt tempora. !Cui molesta sunt tempora, si homines sibi molesti non sunt ? Ergo !dies malos, sicut dixi, duae res faciunt, miseria hominum, et malitia l5hominum : sed miseria hominum communis est, non debet

malitia lesse communis. 2. Ex quo enim de peccato Adam omnes miseri nati sumus, Icommunis est miseria. Sed contra generationem, quae nos miseros lfecit, providit deus regenerationem, unde nos a miseria liberaret. (695) Generatio mittit in miseriam : regeneratio designat ad beatitudinem. !Non enim quia dixi, regeneratio liberat

a miseria,

iam nos

continuo,

!ut regenerati

sumus,

beati sumus. $i mox regenerati iam beati essemus, !et dies bonos ageremus, non nobis diceret apostolus, qui iam regene*ratis et fidelibus loquitur : REDIMENTES TEMPUS, QUONIAM DIES MALI !SUNT. Et regenerati dies malos ducimus, quousque finiatur poena !mortalitatis, et succedat gratia summae felicitatis. $1 nihil nobis !ad futurum saeculum prodest, quod colimus deum, utquid colimus leum ? Ut hic habeamus felicitatem ? Quanti illam habent, qui non !?colunt deum ? Ut hic senescamus, et decrepiti efficiamur ? Quanti 'senescunt blasphematores dei ? Ideo colendus est deus, ut cultores illius habeant

filios, et non

sint steriles ? Filios deus et leonibus

let onagris et serpentibus dat : non ergo pro magno et vero bono !petendum est, quod et Iudaeis et Paganis et haereticis, etiam et '"jpsis bestiis datur. Aurum enim et argentum, honores, filios, et patri!monia multa habent etiam et mali. Qui (694)

? et miseriam hominum] oz. (Q*'* Bas Hag

(694) 8 5757] Eph. 5, 15. 16. Dies malos usque qui exigat pag. 698, l. 23] Ex serm. August. 167,

ducuntur Q? Bas Hag

sed hoc ea ratione qua solet Caesarius adcommodato. it c07] EeclemRs.

In miseriam omnes nos mittit generatio.

De

qua

mise-

ria etiam regeneratio nondum. nos liberat.

736

S. CAESARII

enim vere christianus est, !non ista omnia transitoria debet

petere : sed totum pondus inten!tionis vel orationis suae ad expetendam aeternam beatitudinem !debet inpendere. Ista enim temporalia bona, et quando dat deus, ?gratiae agantur ; et quando tollit, similiter gratiae agantur. Ista quando !voluerit tribuat, quando voluerit tollat : tantum est, ut se ipsum Ex

quo lapsus

est Adam, non

fuerunt dies nisi mali.

Inobis non auferat. 3. Nemo ergo dicat in corde suo, fratres, quando auditis lectionem !'istam beati apostoli, REDIMENTES TEMPUS, QUONIAM DIES MALI SUNT, ?5*nemo dicat in corde suo : Parentes

nostri dies bonos habuerunt, !nos malos dies habemus. Quare, parentes nostri ? numquid non chri!stiani fuerunt ? Ista lectio non est recitata ipsis temporibus apostollorum ? Ante tot annos, quando recitabatur, non ad eam gemebatur,

Sunt aliae persecutiones,

quam. eae quas patimur

a

Iu-

daeis et Gentibus.

let quod

dicebat agnoscebatur ? Ex quo lapsus est Adam, et de paradiso ?proiectus est, nunquam fuerunt dies nisi mal. Istos pueros qui nascun!tur interrogemus, quare a ploratu incipiunt, qui et ridere possunt. !Nascitur, et statim plorat : post nescio quot dies ridet. Quando !plorabat nascens, propheta suae calamitatis erat : lacrimae enim !testes sunt miseriae. Nondum loquitur, et iam prophetat in labore ??se futurum et in timore : et si bene vixerit, et iustus fuerit, certe !in mediis temptationibus positus semper timebit. Ouid enim quia lustus est ? Ecce iustus est. Ouid ait apostolus ? OMNES QUI VOLUNT (696) 1N CHRISTO PIE VIVERE, PERSECUTIONEM PATIENTUR. Ecce quia dies !mali sunt : sine persecutione vivere hic iusti non possunt. 4. Sed dicitis mihi : Ouid, quando pax est, quando provinciarum iudices honorant ecclesiam, quando inimicos reges ecclesia non patitur, quando omnes leges pro ipsa sunt, quomodo qui pie vivunt perse!cutionem patiuntur ? Qui inter malos vivunt, persecutionem patiun!tur. Quare ? Quia omnes mali persequuntur bonos, non ferro et !lapidibus, sed vita et moribus. Numquid aliquis sanctum Loth per!sequebatur in Sodomis ? Nemo illi molestus erat : et tamen inter "impios vivebat,

inter

impuros,

inmundos,

superbos,

blasphemos ;

Ipersecutionem patiebatur, non vapulando, sed inter malos vivendo. 'Omnis enim qui iustus et pius est, quando videt aliquos male vivere,

!luxuriae servire, iustitiam non tenere,

superbiam sectari, caritatem contemnere; quando istos tales vident ili qui boni sunt, dolent, Póaffliguntur et contristantur. Lugent enim cum apostolo eos QUI !PECCAVERUNT ET NON EGERUNT PAENITENTIAM. Quisquis me audis, let nondum vivis in Christo pie, incipe in Christo pie vivere. (695)

?? nonne recitata est u

(696)

1 patientur] Il Tim.

3, 12.

ab ipsis Bas Hag

3? numquid Q9?

16 paenitentiam] Cf. II Cor. 12, 21.

SERMO

CLXXXI.

737

Et pro !quo dico ? Numquid apostolus Paulus, qui eo tempore fuit quando !adhuc in mundo fides nova seminabatur, et necesse erat ut multos ? "adversarios pateretur — quia hoc dictum est de Christo : IN SIGNUM !CUI CONTRADICETUR — numquid

eas tantum

persecutiones

comme!morat,

quas pa-

tiebatur vel a Iudaeis vel a gentibus ? Non ipsas tantum ; Inam illas sic commemorat : A IUDAEIS QUINQUIES QUADRAGENAS MINUS

!UNAM ACCEPI, LAPIDATUS SUM, et cetera quae novi-

mus, quando legimus. ??*Sed illae erant etiam persecutiones, sine quibus in hoc saeculo nullus !iustus vivere potest : FORIS PUGNAE, INTUS TIMORES. Denique, cum '!commemoraret pericula sua : PERICULIS, inquit, IN MARI, PERICULIS

!IN FLU-

MINIBUS, PERICULIS IN DESERTO, PERICULIS IN LATRONIBUS, IPERICULIS IN FALSIS FRATRIBUS. Cetera pericula possunt quiescere : * pericula a falsis fratribus quiescere usque in finem saeculi non noverunt. 5. Redimamus ergo tempus, quoniam dies mali sunt. Expectatis !a me forte scire, quid est tempus redimere, quomodo habemus redi'mere tempus. Dicturus sum quod pauci audiunt, pauci ferunt, pauci ladgrediuntur, pauci agunt; tamen dicam : quoniam ipsi pauci, qui (697) me audituri sunt, inter malos vivunt, quoniam dies mali sunt. Redimere Itempus, hoc est: quando aliquis tibi ingerit litem, perde aliquid, lut deo vaces, non litibus. Perde : ex eo quod perdis, pretium est temporis. Certe quando pro tuis necessitatibus procedis ad publicum, ?*das nummos,

et emis tibi panem,

Sine illis nullus iustus vivere potest.

Quid est, tempus redimere.

aut vinum,

aut oleum, aut lignum, laut vestem, aut aliquam sv pellectilem, aut quodcumque tibi opus est : !das, et accipis : aliquid amittis, aliquid acquiris ; hoc est emere. !Nan si nihil amittas, et habeas quod non habebas, aut invenis:i, laut donatum

acce-

pisti paut haereditate acquisisti : quando autem "aliquid amittis, ut aliquid habeas, tunc emis ; quod habes, emptum lest: quod amittis, pretium est. Quomodo ergo perdis nummos, ut lemas tibi panem,

sic perde nummos,

ut emas

tibi

quietem. Ecce !hoc est tempus redimere. 6. Audi proverbium antiquum, utile et necessarium PESTILENTIA !óANTE OSTIUM VENIT, ET NUMMUM QUAERIT; DUOS ILLI DA, ET DUCAT SE. !Pestilentia est homo malus, qui

te vult per calumniam expoliare ; !pestilentia est homo malus, (696) 1? seminabatur] Q9 Bas Hag ;emanabatur Q? ;emanabat p 23 50* na minus ed/z. ?5 i]ae],28B asHag; illi 28 3 Jatronibus Q?:9 Bas 39inJady (697) ! redimere] Q zzss. e£ edit. cum Aug ;tedimentes p. 14 Audi proverbium] bis verbis tres quattuorve versus in edit. Bas Hag y. antecedunt, qui ex serm. AAugust. 167 desumpti sunt, a in zuss. plerisque merito beic omittuntur (696) ?1 confradicetur] Luc. 2, 34. 24 Jgpidatus sum] 11 Cor. 11, 24. 25.

29 ;/770res] I1 Cot. 7, 5. 29 fratribus] 11 Cot. 11, 26.

Proverbium antiquum, evangelio plane consonans,

738 de fuganda pestilentia.

S. CAESARII

calumniator, proditor. Iste talis sic est, quomodo pustula mala in corpore. Sicut enim, quando pustulam incurrit homo, desiderat ut cito spondolum faciat, et optat ut sine ?93]iqua mora ipsa mala pustula aliquam particulam tollat de corpore, let cum ipsa discedat, ne venenum ipsius totum corpus occupet, et lanimam petat ; ita et quando iniquus et malus

homo, qui non vult !nisi litibus vacare, aliquam tibi calumniam facit, puta illum esse !'pustulam malam, et adquiesce ut qualemcumque particulam de ?*substantia tua perdas ; ne dum te nimium litigando occupas, quietum !cor habere et deo vacare non possis. Numquid non supra dictum !proverbium de evangelio videtur natum ? Numquid aliud dixit !dominus, quam Redime tempus, quando ait : SI QUIS VULT IUDICIO ITECUM CONTENDERE, ET TUNICAM TUAM TOLLERE, DIMITTE ILLI ET Y9PALLIUM? Iudicio vult contendere, et tunicam tuam vult tollere : lavocare te habet litibus a deo tuo ; non habebis

quietum. cor, non !habebis tranquillum animum. Everteris cogitationibus tuis, irritaris ladversus ipsum adversarium tuum. Ecce tempus perdidisti. Quanto !melius nummum amitteres, et tempus redimeres ? Certe omnibus (698) placuit quod dictum est ; venitur ad negotia vestra, et ibi vos invenio. Causae forenses ad episcopum delatae.

7. Et tamen, fratres mei, in causis vestris, in negotiis vestris, lquando ad nos diiudicanda veniunt, si homini christiano dico ut !pro tempore redimendo perdat aliquid suum, quanto maiore cura *?et fiducia debeo ill dicere ut reddat alienum ? Ambos enim chri!stianos audio. Ille calumniosus, qui vult facere alteri causam, et tollere !ab illo velut pro compositione, gaudet ad ista verba. Apostolus dixit : 'REDIMENTES TEMPUS, QUONIAM DIES MALI SUNT : facio calumniam !christiano; ille, velit nolit, dat mihi aliquid, ut tempus redimat,

l^quia apostolum audivit. Vide ne forte, cum te putas astutum, invenias llitigiosum, et malit erogare, ut vincat te, quam perdere, ut careat te. Tamen

si illi dicturus sum, Perde ali-

quid otiosus, redime tempus : lapostolum audis, QUONIAM DIES MALI SUNT ; si illi qui bonus et iustus lest dico, Perde aliquid ut sis quietus, tibi non sum dicturus : CalumP?niose, perdite, fili diaboli, nullam causam habes, et res alienas auferre !mo-

liris ; causam non habes, et calumnia plenus es ? Christianus es !tu : numquid illum volo adquirere, et te perdere ? Si illi dixero, Da

illi aliquid, ut recedat a calumnia ; tu ubi eris,

(697) 1? spondolum] Q*:? Hag, de quo v. Forcellini-De Vit ;spondylum Bas ?9 cum aliqua particula tollatur (cum 29 zz. s. /.) Q? 2 rcdimetel()3:8 (698) ! venitur] Q?:? Bas Hag ; venio u. 3 diiudicanda] Q9 Bas Hag ; -andi 2? m 8 faciam Q? p ?? otiosus] zzss. e£ ediz. oznes ; potius sugger. Maur ; ut sis otiosus zAug

(697)

39 53/]/,457] Matth. 5, 40.

SERMO CLXXXII.

739

qui habebis pecuniam !de calumnia ? Ille, qui propter vitandam calumniam tempus a te ? redemit, hic tolerat dies malos : tu, qui calumniis pasceris, et hic !habes dies malos, et post dies ipsos habiturus es in die iudicii peiores. !Sed forte rides, quia nummum adtendis. Ride, ride et contempne : lego erogem,

veniet

qui exigat.

Sed credimus

de dei misericordia,

Iquod sic omnibus non solum sanctis et deum timentibus christianis, ?*sed etiam illis qui multis litibus et se et alios inquietant, ipse pius !dominus inspirare dignabitur, ut omni contentione vel aemulatione !semota ita paci et caritati studeant, ut non propter discordiam dei liracundiam incurrere, sed magis propter dilectionem et pacem ad 'aeterna mereantur praemia pervenire : praestante domino nostro ?»Iesu Christo, cui est honor et imperium cum Patre et Spiritu sancto !in

Caesarii conclusio.

saecula saeculorum. Amen.

(699)

GIOOGOCHE

Collect. : Q 7. Edit. : olim August. ex L homiliis octava, postea in Append. p 270. Optime iudicavit Coustantius auctorem esse Caesarium, qui more suo Augustinum imitatur aut exscribit; ipsam quoque inscriptionem ab eo esse in fronte positam nullus dubito. Praeter

codd. manu

scriptos, veteres

etiam editiones

contuli, v.

gr. Hagenau. 1521, Coloniensem 1616, etc.

AMMONITIO SANCTI AUGUSTINI DE DILECTIONE CARITATIS !ET ODIO CUPIDITATIS. ET QUOD REGNUM CAELORUM NON !SOLUM DUOBUS MINUTIS SED ETIAM BONA VOLUNTATE EMI !POSSIT. ET DE TRIBULATIONE UVARUM ET OLIVARUM.

5Beatus apostolus Paulus, fratres carissimi, ut nobis verae ac perlfectae caritatis dulcedinem commendaret, amaritudinem cupiditatis !nobis exposuit ; et velut peritissimus ac spiritalis medicus, quid fugere let quid expetere debeamus ostendit. Et quia RADIX OMNIUM MALORUM 'EST CUPIDITAS, et radix omnium bonorum est caritas, et simul ambae esse non possunt, nisi una radicitus evulsa fuerit, alia plantari non l!poterit.

(699)

? eubiditas] 1 Tim. 6, ro.

Cupiditas et caritas simul ambae esse non possunt.

740

S. CAESARII

Sine causa aliquis ramos conatur incidere, si radicem non Icontendit evellere. Sic enim idem ait apostolus : RADIX OMNIUM !MALORUM EST CUPIDITAS, QUAM QUIDAM APPETENTES NAUFRAGAVERUNT !A FIDE, ET INSERUERUNT SE DOLORIBUS MULTIS : TU AUTEM, HOMO

Exponitur verbum Apostoli (communicent'.

DEI, HAEC

FUGE. Audiamus

ergo

consilium illius in quo Christus dominus !loquebatur, et quantum possumus studeamus amaritudinem avalritiae fugere, si volumus ad caritatis dulcedinem pervenire. 2. Sed quando de contemptu divitiarum loquimur, respondet !mihi aliquis dives : Didici non sperare in incerto divitiarum, nolo ?dives esse, ne incidam in temptationem ; sed, quia

iam sum, quid !facturus sum de his quae mihi iam habere contigit ? Sequitur apostolus : !FACILE TRIBUANT, COMMUNICENT. Quid est, communicare ? Commu!nem rem tuam facere cum illo qui non habet. Si ergo communicare !coeperis, non eris ille praedo et ille raptor, qui necessariis pauperum ?5tamquam rebus alienis incubat : etenim communem fecisti rem tuam cum !his qui non habent ; et amplius praestas, qui etiam praerogator pauperum. (700) factus es. Tu aliquantam curam geris, ut ad securum pauperem victus perveniat, et in hoc misericordiam praerogas ; et propterea !defert tibi deus honorem, et quasi dicit tibi: Prior de re communi !tolle quod sufficit necessitatibus domus tuae, quod reliquum est ?da Christo.

Voto iam malus est, qui ditior fieri vult emendo.

Para

te audire

: VENITE,

BENEDICTI

PATRIS

MEI,

PERCIPITE !'REGNUM QUOD VOBIS PARATUM EST AB INITIO MUNDI : ESURIVI ENIM, !ET DEDISTIS MIHI MANDUCARE. Forte contemnebas nescio quem pauperem aut egenum : noli contemnere Christum in caelo sedentem, !in terra egentem ; veniet cum retributione, et vita aeterna, et igne "aeterno. Hoc ergo cogitans, potes cum aliqua spe etiam dives esse. !Si autem adhuc vis fieri dives, et non solum ea, quae superflua tibi laacent, non vis erogare indigentibus, sed etiam augere vis patrimonium 'tuum, forte et de rapinis aliquam spem habes. Nisi forte hoc dicas : !Scit deus quia non de rapinis volo augere patrimonium meum. Unde P??vis augere ? Emendo. Innocens tibi videris, quia emendo vis augere ? !'Rapina non es malus, sed voto malus es. Si quis tibi dicat, Vende res !tuas, exhorrescis, expavescis, maledictum putas. Cum ergo emere Icupis, nonne hoc optas, ut res suas alii vendant ? Nam quomodo poteris emere, si alius non conpulsus fuerit venundare ? (699) (700)

H causa]ergoadd.u — ?? communicare]nisi /z/erser. Q? — ?9 quia etiam Q? ! pauperum QS vez. edif. ?*«*- ignis aeternus (P$ ver. edif.

(699) 15 fzge] Ibid. 1o, r1. 1? divitiarum] Cf. ibid. 17. 20 femblattonez] Cf. ibid. 9.

?? communicent] Ibid. 18. (700) ? zanducare] Matth. 25, 34. Bic

SERMO CLXXXII.

741

93. Et hoc videte, fratres, quantum laboret qui expoliare

vult !vestitum, et quam sine labore sit ille qui vestire vult nudum. Si lenim habet, profert et dat ; si non habet, sufficit ei coram deo voluntas !bona. Ecce non laborat, si habet ; si vero non habet, quia quod valde !necessarium est habet, pau-

per est domo, bonam angelos

in arca, sed dives est in conscientia : ?»pauper est in sed dives est in animo. An forte nihil habes, !qui voluntatem habes? Audi nato domino clamantes : lGLORIA IN EXCELSIS DEO, ET IN TERRA PAX HOMINI-

BUS BONAE VOLUNTATIS.

!Ouam parvo constat regnum caelo-

rum ! quam vili pretio tanta possessio !proponitur ! Proponitur enim in terra, quod possideas in caelo : proponi?tur in tempore, quod possideas in aeternum. Non potes dicere : Non Ihabeo unde emere possim, quia tanta est illa possessio, quod pretium !congruum invenire non possim. Nonne tantum valet, quantum habere !potueris? Et hoc superfluum. Quantum valuit Zachaeo ? Dimidium !patrimonium : erat enim dives. DIMIDIUM RERUM MEARUM, dixit, Do (*01) PAvPERIBUS. Sed quia prior emit, forte tu non invenis quod emas ? Emit !lenim regnum caelorum. Et ille emit, et tibi integrum servatur quod emas. !Noli timere ne angustet te conpossessor : omnibus latum est, quod '!caritas possidet. Duobus minutis emit quaedam vidua regnum cae?lorum ; misit in gazophylacium duos nummos. AMEN DICO VOBIS, !NULLUS AMPLIUS MISIT IN DOMUM DEI QUAM ISTA VIDUA ; ILLI ENIM !DE ABUNDANTIA SUA MISERUNT, HAEC AUTEM TOTUM QUOD HABUIT !MISIT. Quia enim praebebat ei dominus victum, iam ei duo nummi Isuperflui restiterant ad victum eius diei: ideo misit illos in domum "dei, et emit sibi regnum caelorum. Ecce, quod timebas ne carum

lesset, et non esses idoneus, en duobus nummis

valet. Si terrebat te !pretium quod dedit Zachaeus, consoletur te hoc pretium quod dedit !haec vidua. Plus addo, carissimi, valet et vilius. Vilior est calix aquae !frigidae, vilior est sola bona voluntas : audi clamantes angelos : !*PAX IN TERRA HOMINIBUS BONAE VOLUNTATIS. An forte non bene diximus !viliorem bonam voluntatem ? Immo ipsa est omnibus carior, et (700)

?! quam] quomodo Zidez

?6 qui] Q? ; quia p cef.

los] zzirazz sane lectionem: beic exhibent Q?:9 : dominum

nato d. cl. ange-

dicentem. ipse enim hoc

dixit in evangelio, forz. post. corr. ex pag. seq. [. 14 sq. ? 31 quod] s. 7. eorr. ex quam ad Q? ; quod ad ver. ediz. ; ut p. (101) ^*dcaelorum] quae zmferser. Q8 vet. edit. 5amen] sezel Q*8; bis wu 1? hoc] ozz. Q*'5 iv axs terra] 3:8 t Dax rL

(700)

?" voluntatis] Luc. 2, 14.

8 z7ij/] Matc. 12, 41. 42 ; Luc. 21,

32sd- hahere botueris ?] C£. Augustini

254

Enart. in Ps. 49, n. 13.

15 yo]pnfa1i;] Luc. 2, 14.

(701)

1 pauperibus] Luc. 19, 8.

Sufficit coram Deo bona voluntas.

Omnibus latum est, quod caritas possidet.

742

S. CAESARII

totum !habet qui bonam voluntatem habet : quia et in dimidio rerum suarum !Zachaeus, si bonam voluntatem non habeBona

volun-

tas, ipsa est caritas.

ret, nihil dedisset. Bona lenim voluntas, ipsa dicitur caritas. Et quid ait apostolus ? S1 DISTRI?BUERO OMNIA MEA PAUPERIBUS, CARITATEM AUTEM NON HABEAM, NIHIL !MIHI PRODEST. Totum ergo habet, qui bonam voluntatem habet. Ipsa est quae potest sufficere, si cetera non sint; si autem sola desit,

Sola sufficit, si adsit, cetera non prosunt,

si desit.

Malorum persecutiones non timendae.

Inihil prodest quicquid habitum fuerit. Sola sufficit, si adsit; cetera lomnia nihil prosunt, si sola caritas desit. Si haberes in domo tua ?*thesauros unde securus esses, gauderes et exultares : in corde habes !bonam voluntatem, et tristis es ? In arca posses timere furem : in !corde quem times ? Te noli pati hostem in corde tuo : bonam volun!tatem habens nihil times. 4. Forte aliquis cogitat, et dicit : Si res meas pauperibus dare 9'coepero, et me de adversariis meis pro dei amore vindicare noluero, let humilis ac mansuetus esse contendero, statim

mihi necesse erit !'persecutiones malorum hominum sustinere. Qui haec times, non llegisti, quia PER MULTAS TRIBULATIONES

OPORTET NOS INTROIRE IN !'REGNUM DEI ? Non audisti scripturam dicentem : FILI, ACCEDENS (702) AD SERVITUTEM DEI, STA IN IUSTITIA ET TIMORE, ET PRAEPARA ANIMAM !TUAM AD TEMPTATIONEM? Verum

est, quia, ubi deum

in veritate

!coe-

peris quaerere, necesse tibi erit superborum vel malorum hominum. !nequitias sustinere : quia non sic ab illis colitur Christus, quomodo ?eis cotidie praedicatur; quoniam et quicquid volunt, quicquid petunt !a deo, in luxuriis suis et in conviviis volunt consumere, in spectaculis, lin nugis, in fornicationibus, in ebrietatibus. In his volunt insumere,

Per asperiora tempora ma-

gis proficit ecclesia.

!quo desi-

derant abundare ; et tunc putant quia bonus est deus, quando lillis praestat unde corrumpantur. 105. Sed dicit aliquis : Ecce tempora aspera sunt, et asperiora lerunt. Per ista asperiora proficit magis ecclesia, proficiunt illi qui sursum cor habent ; et illi qui sursum cor non habent, tumultuatur leis cor in terra, et dicunt cordi suo locum mutare, ut etiam ipsi sursum !cor habeant, cantantes no-

biscum : AD TE DOMINE LEVAVI ANIMAM !5MEAM. Tale est dicere, saeviora sunt tempora, quale si quis dicat, !saeviora esse tempora olivae, cum fructus inde colligitur; quia in Me otel. (702)

M quem S i45q. cotde tuo] Q? vet. edit. ; om. u ut puto propter bomoeintrate Q9: "insumere] Q*?; consumere p 33 dicunt] discunt (Q9 vez. edit.

1916 saeviora] Q?-9 vez, edit. ; sevetiota p

(701)

?1 prodest] Y Cot. 13, 3.

94 o4] ACUTA S2TS

16 inde] ozz.

(702)

? femptationez;] Eccli. 2, 1.

15 770477] Ps. 24, 1

SERMO CLXXXIII.

743

Ktorcular mittitur. Ouando enim pendebat in arbore, laeta tempora !videbantur ; et non adtendunt, quia amurca plena erat. Venit quasi lasperius tempus, venit tempus torcularis, veniunt maiores pressurae. ??Per peccata enim et crimina superborum, per avaritiam luxuriamque !malorum, maiores pressurae fiunt generi humano. Omnes enim mali let amatores mundi quasi torcularia sunt : sicut enim in torcularibus let uva premitur et oliva, ut vinum et oleum reponatur in canava,

lita per nequitiam malorum hominum, qui boni et iusti sunt multis ?*tribulationibus corporaliter fatigantur, ut animae eorum tamquam oleum ac vinum recondi in aeterna beatitudine mereantur. Noli lergo de dei iustitia vel misericordia desperare, quotiens te videris !ab iniquis hominibus fatigari ; sed considera quod illi qui te perse!quuntur, apud deum velut molae ac torcularia deputantur : tu vero tamquam oliva et quasi uva legitima parvo tempore pressuram !malorum hominum sustinere cogeris; sed postea illis sine fine remaneIbit obprobrium, tu felici commutatione transibis ad regnum. Et tunc liberatus ab omnibus malis cum propheta poteris dicere

: TRANSIVIMUS

!PER IGNEM

ET AQUAM,

ET INDUXISTI

NOS IN REFRIGERIUM. Sed ut ad (703) istam merearis beatitudinem pervenire, ora pro illis qui te perselquuntur : quia potens est deus, ut illos convertat ad bonum ; et qui !Inunc paleae esse videntur,

de zizaniis in triticum,

de amurca

in oleum

Itranseant ; et qui modo alios per nequitiam persequuntur, ipsi postea ?persecutionem pro iustitia patiantur; et qui nunc res alienas crudeliter !volunt rapere, res suas incipiant pauperibus misericorditer erogare. Quam rem si orantibus vobis secundum suam consuetudinem pietas !divina praestiterit, non solum de vestra, sed et de aliorum salute !'duplicem mercedem. in aeterna beatitudine remunerante domino P"capietis. Quod ipse praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu !sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

CLXXXIII.

Collect. : Q 13. (vulg. ord. 7). Edit. : cf. Append. yu 287, sed ibi non integra. Magnam partem ex serm. 178 s. Augustini desumpta est homilia, idque proculdubio a Caesario, qui Hipponiensis episco(702)

?3 canaya] canalia Q? ex canaba ale lecto, ut puto ; cavea vet. edit.

(702) 17 Onando enim etc.] C£. August. Enarr. in Ps. 85, n. 1.

35 vofrigerium] Ps. 65, 12.

Tunc iusti olivarum et uvarum instar in torculari tribulationis premuntur.

744

S. CAESARII

pi verba libere excerpsit, immutavit, plurima etiam ex se interseruit, additis insuper more suo brevi exordio et conclusione. Praeter codd. mss. etiam veteres editiones contuli, Basil. 1542, Hagenau. 1521. Extat in aliquot libris mss. (Divion. 77, Paris. 2152, Remen. 1407) alia homilia quae simili modo incipit, et inscribitur : « Excarpsum ex dictis sanctorum patrum Augustini et Iohannis de sacerdotibus » ; sed à sermone App. 287 omnino di-

versa est, nec quicquam habet saporis caesariani.

OMELIA SANCTI AUGUSTINI DE PERICULO SACERDOTIS. EDIODEJUILEOOSDIVITE.CUIUSCAGERDTUDERESIEBRUCTUS ATTULERAT. ET !'DE ILLO ALIO QUI PURPURA INDUEBATUR ET BYSSO.

155; diligenter adtenditis, fratres carissimi, omnes In quo sint ministri eccleSiarum periculo constituti.

Multi sacerdotes timore ver-

bi asperi non

sacerdo-

tes domini, inon solum episcopos, sed etiam presbyteros et ministros ecclesiarum, !in grandi periculo esse cognoscitis. Ipsis enim contestatur Spiritus !sanctus dicens : CLAMA, NE CESSes : QUASI TUBA EXALTA VOCEM TUAM, !ET ADNUNCIA POPULO MEO PECCATA EORUM ; et iterum : SI NON ADNUN?ÓCIAVERIS INIQUO INIQUITATEM SUAM, SANGUINEM EIUS DE MANU TUA !REQUIRAM. De ipsis etiam apostolus dicit : oBoEDITE PRAEPOSITIS !VESTRIS, ET SUBIACETE EIS ; IPSI ENIM PERVIGILANT TAMQUAM RATIONEM !REDDITURI DE ANIMABUS VESTRIS. Si pro se, fratres carissimi, unus(v04)quisque vix poterit in die iudicii reddere rationem, quid de sacerdotibus futurum est,a quibus sunt omnium animae requirendae ? Et ideo considerantes periculum nostrum orate pro nobis, ut commissis !Inobis gregibus ita spiritalia pascua studeamus iugiter providere, ?ut pro eis bonam rationem reddere mereamur. Considerate ergo, !fratres carissimi, quid sit quod volo vestrae dilectioni suggerere : si tamen orantibus vobis merear ut adiuvet me, qui terret me. 2. Inter cetera praecepta sua beatus apostolus hoc etiam ait, lepiscopum potentem esse debere in doctrina sana contradicentes '"redarguere. Magnum opus, sed gravis sarcina SPERABO

tamen

IN !DEUM,

QUONIAM

oratione pro nobis LIBERABIT

adiuvantibus

!NOS DE LAQUEO

vobis in

VENANTIUM

(703) edit. (704)

1? peccata] scelera edi;. eorum] et domui Iacob peccata eorum add. ?? tamquam] quasi p Vulg ?3 reddituri] sint adZ. Q? 19 spero Q?

(703)

1? e0rj757] Esai. 58, 1.

?1 reduirazm] Ezech. 3, 18. *5 Pes?rir] Hebr. 13, 17.

(704)

5-M [pter

usq.

asperi]

August. setm. 178, n. r. 19 redarouere]| 'Tit. 1, 9.

Ex

SERMO CLXXXIII.

745

ET A VERBO ASPERO. Nulla enim causa lest, quae magis faciat dispensatorem dei pigriorem ad arguendos !contradicentes, quam timor verbi asperi. Dum enim timemus detraPctiones, irrisiones et obprobria hominum superborum, dumque ab leis in terrena substantia metuimus praegravari, timentes perdere Xtemporalia, minus quam oportet praedicamus aeterna ; et dum per lillorum nequitiam aliquid mundanum perdere formidamus, peccatorum suorum vulnera medicamentis spiritalibus curare neglegimus. *Unde timendum est, ne et pro nobis et pro illis, quibus pro amore !rerum terrenarum non loquimur, duram rationem in die iudicii !Ireddere compellamur. 3. Videamus ergo quid sit, contradicentes redarguere. Contra!dicentes non uno modo intellegendi sunt : paucissimi enim. nobis ?*contradicunt loquendo, plurimi male vivendo. Quando mihi audet !dicere christianus, bonum esse rapere res alienas, quando quidem !non audet dicere, bonum esse tenaciter servare res suas ? Numquid enim dives ille, cui sUCCESSERAT REGIO, et non inveniebat quo reponeret !fructus suos, et se consilium invenisse gaudebat destruendi veteres 9'apothecas, et construendi novas ampliores, ut impleret eas, et diceret lanimae suae : HABES MULTA BONA IN MULTUM TEMPUS : LAETARE,

lIOCUNDARE,

audent contradicentes redarguere.

Pauci contradicunt loquendo, plurimi male vivendo.

SATIARE ; numquid ergo iste dives aliena

quaerebat ? !Fructus suos conlegere disponebat, ubi poneret cogitabat, nulli !violentiam facere, non de cuiusquam vicini agris, non limite perturbato, (05) non spoliato paupere, non circumvento simplici ; sed tantummodo ubi proprios fructus reconderet cogitabat. Audite quid audierit !qui tenaciter servabat sua, et hinc intellegite quid expectent qui lrapiunt ahena. Cum ergo prudentissimum se consilium invenisse *arbitraretur, de apothecis veteribus angustioribus deiciendis,

Stultus

et amplioribus novis aedificandis, et omnibus suis fructibus conlegendis !et recondendis, non alienis concupiscendis atque rapiendis, ait illi ldeus : STULTE — ubi tibi sapiens videris,

qui sua recondit, non erogat.

1bistulte — STULTE, inquit, !lHAC NOCTE REPETITUR A TE ANIMA TUA ; HAEC QUAE PRAEPARASTI, lÉCUIUS ERUNT ? Si servaveris,

tua non erunt : si erogaveris, tua erunt. !Quid, inquit, reponis quod relicturus es ? Praecedant magis quo !secuturus es. Ecce increpatus est stultus male recondens. Si stultus lest qui (705) 8 ibi stultus es Bas Hag, ex stulte 2 zz. corr. Q? a te] ozz. Q*'* (704) 1? ggpero] Ps. 90, 2. 5. ?3 Confradicenies usque — ebristiano pag. 707, l. 16] Aug. ibid. n. 3-5. 28 "egog] Luc.

12,

16 iuxta

antiq.

? repetitur] rapietur Q?

versionem : cf. Aug. serm. 107, DES 3? sa//are] Luc. 12, 19 ; paulo aliter Aug. setm. I07, 5. (705) 19 erzjt 2] Luc. 12, 20.

a

Deo

dicitur dives,

746

Stultis non est daturus Deus regnum caelorum.

S. CAESARII

recondit sua, vos invenite nomen ei qui rapit aliena. Si sordidus lest reconditor suarum, ulcerosus est raptor alienarum. Sed non qualis !^ille ulcerosus qui iacebat ante ianuam divitis, et canes linguebant ulcera sua : ille enim ulcerosus erat in corpore; raptor, in corde. 4. Fortassis aliquis respondeat, et dicat :Non valde magna poena lerat illi homini, cui dixit deus, STULTE. Non sic dicit deus, STULTE, quomodo dicit homo. Tale in quemquam dei verbum, iudicium est. *?Numquid enim deus stultis daturus est regnum caelorum ? Probant !hoc illae quinque virgines stultae, quae extra ianuam leguntur exclusae. !Quibus autem non est daturus regnum caelorum, quid eis restat, !nisi poena gehennarum ? Considerare autem attentius debemus, ut Ihoc apertius videre possimus. Nam et ille dives, ante cuius ianuam ?5jacebat pauperrimus ulcerosus, non est dictus raptor rerum alienarum.

!'ERAT QUIDAM DIVES, inquit, QUI INDUEBA-

TUR PURPURA ET BYSSO, ET 'EPULABATUR COTIDIE SPLENDIDE. Dives,

inquit, erat

: non

dixit,

!'calumpniator

: non

dixit,

pauperum oppressor; non dixit, rerum 'alienarum raptor, aut delator, aut receptor; non dixit, pupillorum *9spoliator; non dixit, viduarum persecutor; ERAT !QUIDAM DIVES. Quid magnum

sed de suo

dives erat.

nihil horum: sed, est? Dives erat,

!Cui aliquid tulerat ? An forte ille

auferret, et dominus de illo reticeret, let personam eius acciperet, si crimina eius absconderet, qui nobis !dicit, NOLITE Similiter alius divitis crimen, non

quia ra-

puit, sed quia Lazaro erogare

noluit.

PERSONALITER IUDICARE ? Si vis ergo audire crimen ?*divitis ilius, noli amplius quaerere, quam audis a veritate. DIVES (Y06) ERAT, INDUEBATUR PURPURA ET BYSSO, ET EPULABATUR COTIDIE SPLENDIDE. !Quod ergo eius crimen, nisi iacens ante ianuam ulcerosus, et non !adiutus ? Hoc enim aperte de illo dictum est, quod inmisericors lerat ; non quia aliena rapuit, sed quia de propriis erogare noluit. *Numquid enim, carissimi, si pauper ille ante ianuam iacens sufficientem !panem a divite acciperet, diceretur de illo, quia CUPIEBAT SATURARI !DE MICIS

QUAE CADEBANT DE MENSA DIVITIS ? Propter solam inhumaniItatem, quia contemnebat pauperem ante ianuam suam iacentem, !nec congrue digneque pascebat, MORTUUS EST ET SEPULTUS. ET CUM I'ESSET APUD INFEROS IN TORMENTIS, LEVAVIT OCULOS SUOS, VIDIT PAU!PEREM IN SINU ABRAHAE. Quid pluribus inmorer ? Desideravit guttam, !qui non dedit micam ; (703) ! suarum... alienarum] Q?*? Bas Hag ; suorum...alienorum z4ug — !9 sua] eius Q? Lo» 35 crimen] Z4zg ;consilium zz5s. e£ vez. ediz. (703) ?1 gfu]fge|] Cf. Matth. 3 Sqq. ?? sblendide] Luc. 16, 19. 3! ;/dicare] loh. 7, 24.

25,

706) 1 splendide] Luc. 16, 19. ? divitis] Ibid. 21. Abrahae] Ibid. 22. 25.

SERMO CLXXXIII.

747

non accepit iusta sententia, qui non dedit !crudeli avaritia. Si haec poena avarorum, quae est poena raptorum ? 5. Sed ait mihi raptor rerum alienarum : Ego similis illius divitis !55non sum : Agapem facio, inclusis in carcere victum mitto, nudos !vestio, peregrinos suscipio. Dare te putas? Tollere noli, et dedisti. Cui dederis, gaudet ; cui abstuleris, plorat :

quem duorum istorum lexauditurus est deus ? Dicis ei cui dederis : Gratias age, quia accepisti. !Sed alius tibi ex alia parte dicit : Ego gemo, cui abstulisti. Et paene ?'totum tulisti, et exiguum illi dedisti. Si ergo totum, quod alteri abstu!llisses, egentibus dedisses, nec talia opera diligit deus. Dicit tibi :

Eorum non minor stulti-

tia, qui de rapinis eleemosynas faciunt.

IStulte, iussi ut dares, sed non de alieno ; si habes, da de tuo ;

si non !habes quod des de tuo, melius nulli dabis, quam alterum expoliabis. !'Dicturus est dominus Christus, cum in iudicio suo sederit, et alios ?»ad dexteram, alios ad sinistram separaverit, bene operantibus : VENITE

!BENEDICTI PATRIS MEI, PERCI-

PITE REGNUM ; sterelibus autem, qui !nihil boni in pauperes Operati sunt : ITE IN IGNEM AETERNUM. Et !quae dicturus est bonis ? ESURIVI,

ET DEDISTIS

MIHI

MANDUCARE,

et !cetera.

Et respondebunt illi : DOMINE, QUANDO TE VIDIMUS ESURIENTEM ? *?*Et ille ad eos : CUM

UNI EX MINIMIS

MEIS

FECISTIS,

MIHI FECISTIS. !Intellege ergo, stulte, qui vis elemosinas facere de rapinis, quoniam, !si, quando pascis christianum, pascis Christum, quando spolias 'christianum, spolias Christum. Adtendite quid sinistris dicturus est : lITE IN IGNEM AETERNUM. Quare? ESURIVI ENIM, ET NON DEDISTIS (v0?) wiHI MANDUCARE ; NUDUS FUI, ET NON VESTISTIS ME. ITE. Quo ? IN IIGNEM AETERNUM.

Prorsus ite. Quare ? QUIA NUDUS

FUI, ET

NON VESTI!STIS ME. Si ergo in ignem aeternum ibit cui dicturus est Christus INUDUS FUI, ET NON VESTISTI ME, quem locum

in igne aeterno habebit expoliasti me ?

?cui dicturus est, Vestitus fui, et

6. Hic fortasse ut evadas hanc vocem,

ne dicat tibi Chri-

stus, !Vestitus fui et expoliasti me, mutata consuetudine cogitas expoliare !haereticum vel Iudaeum, et non vestitum christianum. Et hic respon!debit tibi Christus, immo nunc respondet tibi per servum suum qualemcumque ministrum suum : respondet tibi etiam hic : Parce !damnis meis ;cum enim tu qui christianus es spolias Iudaeum, inpedis !fieri (106) 1? accepit iustam sententiam, oz. particula negativa, mss. et vel. edit. ex zuale intellecto Aug 39 j]le] ait add. zz5s. e£ vet. edit. (707) 8 non vestitum] vestire, 077/550 non (Q* /Áug ? respondet] respondebit Aug

?6 r207:477] Matth. 25, 34. (706) 2" gefernyu7]7] Ibid. 41. 28 »anducare] Ibid. 35.

29 esrrienter ?] Ibid. 37. 30 forjs/;] Ibid. 40. 1 772] Matth. 25, 43. (707)

Quam excusationem prae-

tendit, qui cogitat spoliare Iudaeum vel haereticum,

748

S. CAESARII

christianum. Et tamen hic forte adhuc respondebis : Ego non lex aliquo odio poenam ingero, sed de dilectione potius disciplinam ; lideo expolio Iudaeum, ut per hanc asperam et salubrem disciplinam '5faciam christianum. Audirem et crederem, Alia diaboli calliditas, ut avaris christianis bona auferantur.

si quod abstulisti Iudaeo

!redderes christiano.

7. Forte et hoc secum aliquis cogitat, et dicit : Multi sunt chri!stiani divites, avari, cupidi ; non habeo peccatum, si illis abstulero, let pauperibus dedero : unde enim illi nihil boni faciunt, mercedem ?habere potero, si ego elemosinas dedero.

Etiam in hac re parcat unus!quisque animae suae : quia huiusmodi cogitatio ex diaboli calliditate !suggeritur ; nam etiamsi totum tribuat quod abstulerit, addit potius !peccata sua, non minuit.

8. Diximus contra unum vitium rapinarum, per quod res humanae ?*usquequaque vastantur : diximus, et nemo nobis contradicit. Quis lenim audet apertissimae loquendo contradicere veritati ? Non ergo !facimus quod apostolus monuit, non contradicentes redarguimus : !oboedientes alloquimur, laudantes instruimus, non contradicentes !redarguimus. Ita vero

non

contradicunt

lingua,

sed

vita.

Moneo,

"rapit ;

doceo, rapit ; praecipio, rapit ; arguo, rapit : quomodo non Icontradicit ? Dicam ergo quod de hac re sufficere existimo. Sunt non

qui ideo rapiunt,

quia non

pos-

sunt.

Caesarii brevis conclusio.

Et ideo !abstinete vos, fratres, abstinete vos, filii, abstinete

vos à consuetudine !rapiendi ; et vos, qui sub manu raptorum gemitis, abstinete vos a !cupiditate rapiendi. Alius potens est, et rapit : tu in manu raptorum ?*5gemis ; quia rapere non potes, ideo non facis. Habeto facultatem, et ibi laudabo domitam cupiditatem. (Y08) o. Haec ergo, fratres carissimi, si secundum vestram consuetu!dinem fideliter et diligenter adtenditis, et impietatem avaritiae vel !cupiditatis poteritis evadere, et pro operibus misericordiae ad aeterna !praemia feliciter pervenire : praestante domino nostro.

CLXXXIV.

Suspecta videri possit huius origo sermonis, quippe qui ab Hieronymo Vignier, egregio illo mendaciorum venditore, saeculo XVII medio primum vulgatus sit : id tamen metu lectorem levat, quod editori promptum fuerit exemplar a magno et honesto I(acobo) S(irmondo) transcriptum. Confirmatque fidem Colbertinus codex,

(707)

139 Diximus usq. eupidifatezz] Rutsus ex Aug. serm. 178, n. 6.

SERMO CLXXXIV. quem

Maurini textui ipsius sermonis

749 emendando

in Append.

August. u 279 adhibuere : ego tamen, fateor, nullum alium Ms. reperire potui. Neque id mirum, cum de singulari prorsus argumento agatur, ac proinde sensim evanescentibus barbaricae superstitionis reliquiis ipsa contio rarius descripta ac demum penitus obsoleta evaserit. Ceterum

nullo fere vitio sermo ipse laborat, si

duo loca excipias quibus Maurini medicam manum adposuerunt. Praeterea, quod nobis praecipuum est, firmum stat Coustantii iudicium, « Caesarii stilum et sententias » heic omnino deprehendi, praesertim n. 4-7, cum in priore parte auctor ex ignoto fonte, fortasse Eusebio Gallicano, hausisse videatur.

5DE MARTYRIBUS

VEL PHYLACTERIIS, AD LOCUM SIOLI !HEBR. XI.

APO-

Audivimus per apostolicam lectionem servos et amicos dei, IQUIBUS DIGNUS NON ERAT MUNDUS, indigna quidem, sed gloriosa !mala fidei virtute tolerasse, sicut ait sermo divinus :

ALII LUDIBRIA ET VERBERA EXPERTI, INSUPER ET VINCULA ET CARCERES ; LAPIDATI !SUNT, SECTI SUNT, IN OCCISIONE

Martyrum

fidem

prodidit

novitas

poena-

rum.

GLADII MORTUI SUNT. Legimus ergo !alios carceribus cruciatos,

alios invalescente persecutione turbine !impiae tempestatis confectos et duris saxorum imbribus grandinatos, alios hostili ferro a sacrilegis consecrato capite diminutos, sed in regno aeterni capitis sublimatos.

LAPIDATI, inquit, ET SECTI SUNT ;

llentas novo gladio sector horrendus per viscera moras traxit, numerosi !ferarum dentium morsus per viscera triumphantia cucurrerunt : ac !sic fide perseverante pondus prodidit meritorum novitas inaudita !poenarum. ?0?. Sed forte aliquis secum cogitat, et dicit : Ouid est quod boni let sancti viri in manibus impiorum traduntur ? Interrogas quid est 'hoc ? Quia TEMPTATIO EST VITA HUMANA SUPER TERRAM. In agone litaque mundi istius desudantes temptantur ut probentur, probantur (v09) ut remunerentur. Et ideo aliquotiens diabolus sanctos potestati suae !cum petiisset, obtinuit permittente sic domino ; non ut eos in animae

!virtute

laederet, sed ut in corporis infirmitate vexaret : ut minime Isuccumbentibus, ac per timorem domini fideliter repugnantibus, *temptatio iniuriae gloriae esset occasio. Sed et ipse dominus traditus lest in manus peccatorum, et ita eum impius iudex sub tempore !passionis alloquitur : NESCIS QUIA HABEO POTESTATEM OCCIDENDI !ET DIMITTENDI TE ? Cui dominus : NON (708)

HABERES,

inquid, POTESTATEM,

8 "undus] Hebr. 11, 38.

1 noris sunt] Ibid. 36. 37. 11

!NISI TIBI DATA FUISSET ?? yerya5;] Hiob. 7, 1.

(709)

? 7; ?] Ioh. 19, ro. C. II

Cur

in manus

impiorum sancti viri traduntur.

750

S. CAESARII

DESUPER. Ille ergo ad informandos et confir'?mandos nos infesta mundi huius incommoda suscepit et vicit, ut et !nos intellegamus mala huius saeculi non posse nos fugere, sed cum Idei adiutorio posse superare. Est ergo fidelibus Christi aliqua cum !sanctis martyribus portio, si ea, quae hic mundus imponit, prae timore !dei patienter et fortiter tolerent ; et ideo dicit nobis sermo divinus : !5SI FUERITIS SOCII PASSIONUM, ERITIS

Quomodo

sine

hoste partem habere possumus cum martyre.

Diaboli

sugge-

stiones contemnendo

martyrii gloria acquiritur.

ET CONSOLATIONUM. 3. Sed forte dicis : Deest religionis insectator, nullus pietatis linminet persecutor ;quomodo sine hoste partem possim habere !'cum martyre ? Non ita est, carissimi. Utinam fides adsit : nam etsi !deest temptator publicus, non deest temptator occultus. Aliqua, ?9*si placet, de occultis et male blandis temptationibus inimici, ac !de eius strictim proferamus insidiis. Verbi gratia, ad fraudem te laliquis, vel ad falsum testimonium, aut quaelibet alia lucra iniqua !sollicitat ? Per os eius vox antiqui serpentis insibilat. Inhonestis te !consiliis et lenocinantibus blandimentis ad inpudicitiae flagitium ?sperpetrandum turpis seductor inlaqueat, et ad luxuriae praerupta !sollicitat ? Secretae tibi ab inimico tenduntur insidiae. 4. Solet fieri, fratres, ut ad aliquem aegrotantem veniat persecutor lex parte diaboli, et dicat : Si illum praecantatorem adhibuisses, iam !sanus esses; si characteres illos tibi voluisses adpendere, iam poteras "sanitatem recipere. Huic persecutori si consenseris, diabolo sacrifilcasti ;si contempseris, martyrii gloriam acquisisti. Venit forte et lalius qui dicat : Mitte ad ilum divinum, transmitte ad illum cingulum aut fasciam tuam, mensuretur et aspiciat ; et ipse tibi dicet quid facies, laut utrum evadere possis. Dicit et alius : Ille bene novit fumigare; (710) nam cuicumque hoc fecit, statim melius habuit, omnis temptatio !de domo illius discessit. Et istis omnibus quicumque acquieverit, !sacramentum baptismi violavit. solet etiam diabolus in hac parte !decipere neglegentes et tepidos christianos, ut, si aliquis furtum *pertulerit, instiget de amicis suis ille crudelissimus persecutor, et !dicat ei: Veni secreto ad illum locum, et ego tibi excitabo personam Iquae tibi dicat quis est qui tibi furatus est argentum aut pecuniam Ituam ; sed si hoc cupis agnoscere, quando ad locum illum (709) ?5 turpis] ope codicis Colbert. corr. Maur. pro tuis (in zzarg. forte trux) quod ap. Vignerium legebatur ^ 9?* facies] pro facias, w£ videtur (709) 9? desuper] Joh. 19, r1. 15 consolationuz] I1 Cot. 1, 7. 33 mensuretur| Crassam hanc superstitionem sub religionis colore adhuc vigere, cum circa an. 1884 in

pago Ambianensi versater, obstupui, fascia videlicet, qua mensa fuerat statura pueri aegrotantis, deformi cuiusdam Sancti simulacro admota.

SERMO

CLXXXIV.

751

venis, !noli te signare. Ecce ad quae mala perducantur tepidi christiani, qui, dum volunt temporalem sanitatem recipere, non expavescunt !sacrilegia tam nefanda committere. Istis enim talibus diaboli consilliariis quicumque consenserit, repudiato Christo pactum cum diabolo !se fecisse non dubitet. Solent etiam mulieres sibi invicem persuadere, !ut aegrotantibus filiis suis ad fascinum aliquid, quod fidei catholicae 5non conveniat, debeant adhibere. Et ista deceptio de parte diaboli esie

5. Quantum rectius et salubrius erat, ut ad ecclesiam currerent, !corpus et sanguinem Christi acciperent, oleo benedicto et se et suos !fideliter perungerent, et, secundum quod Iacobus apostolus dicit, 'non solum sanitatem corporum, sed

etiam

remissionem

acciperent

?peccatorum.

Communio et unctio infirmorum.

Sic enim per

eum promisit Spiritus sanctus : SI QUIS 'INFIRMATUR, INDUCAT

PRESBYTEROS ECCLESIAE, ET ORENT SUPER EUM, !UNGENTES OLEO IN NOMINE DOMINI; ET ORATIO FIDEI SALVABIT INFIRIMUM, ET, SI IN PECCATIS SIT, DIMITTUNTUR EI. Sed forte dicit

aliquis : !Quid est quod nos tam frequenter de hac re admonet episcopus ?5noster ? Hoc ideo, fratres, quia, licet tam frequenter admoneamus, !adhuc tamen ab aliquibus hominibus fieri sacrilegia ista multorum !relatione cognoscimus. Et ideo rogo vos, ut qui nondum fecit, non !aliquando committat ; qui vero fecit, quantum potest acceleret ut !dignam paenitentiam agat.

306. Nos vero, carissimi, quotienscumque sanctorum ac martyrum !sollemnia cupimus celebrare, quantum possumus, cum dei adiutorio !praeparare nos et ornare bonis operibus studeamus. Quicumque ergo !considerans conscientiam castum

Martyrum

sollemniis celebrandis qualiter praeparari oportet.

se, sobrium, humilem et miseri!cordem in veritate esse cogno-

verit, gaudeat, et deo gratias agat, ?*et totis viribus cum dei adiutorio divina in se munera, non solum !servare, sed etiam

augere contendat. Qui vero se neglegentem aut (711) ebriosum, iracundum, invidum et superbum, forte et luxuriae sordibus viderit inquinatum, cito ad paenitentiae medicamenta confugiat ; et lantequam anima illa tenebrosa de infelicissimo suo corpore discedat, 'remedium sibi in die necessitatis acquirat ; et tam largas elemosynas *faciat, et ita cum rugitu vel gemitu vigilis,

ieiuniis

et

orationibus

!frequenter

incumbat,

ut,

antequam anima illius, sicut iam dixi, de 'corpusculo peccatis obnoxio rapiatur, medicamenta sibi contriti et 'humiliati cor(710) 14 ad fascinum aliquid, quod] Maur. ex eodem zs. ; fascinum aliquod, quod Vigner. ; correctionem non animadvertit redactor articuli « fascinus » in Thes. ling. Jat. 12125301207226:

(710)

35/27] Iac; 5, 14. 15.

Sub manu omnipotentis

752 medici

nulli

desperandum.

S. CAESARII

dis in aeternum profutura provideat : quia COR CONTRIITUM ET HUMILIATUM DEUS NON SPERNIT. Sub manu enim omnipotentis medici nulli umquam peccatori expedit desperare : tanta est enim !misericordiae multitudo,

Quis desperat, quis male sperat.

ut in veritate cor-

rectis non solum pecca!torum veniam tribuat, sed etiam ad aeterna praemia pervenire con!cedat. 7. Et ideo nec desperare, nec male sperare debemus. Desperat, qui putat quod deus multis criminibus obsessis, etiamsi paenitentiam legerint, non indulgeat. Male autem sperat, qui credit quod, etiamsi !usque ad finem vitae in peccatis voluerit permanere, dei possit mise!ricordiam promereri. Deus enim noster, sicut novit remunerare

!merita, ita

novit punire peccata. Qui enim dixit CUM CONVERSUS "INGEMUERIS, SALVUS ERIS, ipse etiam dixit : NOLITE TARDARE CON-

VERTI lAD DOMINUM, NEC DIFFERATIS DE DIE IN DIEM. Time enim,

o

homo,

lustitiam,

cuius

quaeris

misericordiam

:

quantum enim te diutius lexpectat ut corrigaris, tanto gravius vindicat, si te celerius emendare

!nolueris. Deus

enim in hoc

mundo praerogat misericordiam, in futuro ?»exercet iustitiam : hic erogat admonitionis vel patientiae suae pecuniam, lillic exacturus erit usuram ; et inplebitur illud quod scriptum est : ITUNC REDDET

UNICUIQUE

SECUNDUM

OPERA SUA. Non dixit,

secundum misericordiam, sed SECUNDUM OPERA SUA. Quod etiam et apostolus !Paulus confirmat, dicens : OMNES ASTABIMUS ANTE TRIBUNAL CHRISTI, 9UT REFERAT UNUSQUISQUE PROPRIA CORPORIS, PROUT GESSIT, SIVE BONUM, !SIVE MALUM. Nos ergo, fratres, auxiliante domino sic agamus, ut !quicquid in nobis contulit iudicatus, integrum inveniat iudicaturus, let sollemnitates vel patrocinia sanctorum martyrum non nobis iudi'cium pariant, sed profectum. Et ita quantum possumus agere studea?*5mus, ut, quorum festivitates celebrabimus

in mundo,

eorum

consor!tium

obtinere

mereamur

in

caelo : praestante domino nostro lesu !Christo, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(712)

CIGOONVI

Collect.

W 39. Mss. H'? H?', Hanc homiliam ex August. sermone

211 (— Ag) a Caesario fere totam excerptam, et brevi conclusione

adornatam, in ephemeride RB. XIII (1896), p. 211-214 primum (711)

? 5. spernit] Ps. 50, 19.

?9 eris] Esai. 30, 15 iuxta ?1 diez] Eccli. 5, 8

LX X.

?? $44] Matth. 16, 27. 3! 53/45] II Cot. 5, 10

SERMO CLXXXV.

753

edidi ; in cuius fine sermo est de flagello siccitatis, quo « tota provincia » tunc laborabat. Legitur etiam in codd. Guelferbytano 99, fol.

52, et Monacen.

lat.

22266*;

in posteriore

tamen

omissis

viginti fere versibus incipit a verbis Cum beati Iohannis epistola legeretur (n. 2). Haud abs re erit animadvertere, n. 4 sermonis Aug. 211 cum Caesario legendum esse Abundat herba ista, non Abundant verba isía, uti apud Maurinos ceterosque editores falso habetur.

DE CONCORDIA FRATRUM.

In multis sanctarum scripturarum locis nos admonet Spiritus !sanctus de fraterna concordia loqui vobis ; et ideo quicumque habet 'adversus alium querelam, finiat eam, ne finiatur. Nolite ista contem?nere, fratres mei : cum enim vita

ista mortalis et fragilis, quae inter !tot et tantas temptationes periclitatur, et orat ne submergatur, non !possit esse in quovis iusto sine qualibuscumque peccatis, unum est !remedium per quod vivere possimus, quia docuit nos magister deus Idicere in oratione : DIMITTE NOBIS DEBITA NOSTRA, SICUT ET

NOS DIMITIXTIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS. Pactum et placitum cum

deo fecimus, !et conditionem solvendi debiti in cautione

conscripsimus : dimitti !nobis tunc plena fiducia petimus, si et nos dimittimus. Si autem !non dimittimus, qua conscientia dimitti nobis peccata confidimus ? !Homo se non fallat : deus neminem

falht.

Humanum

est irasci, et "utinam

nec hoc

possemus : humanum est irasci : sed non debet !per iracundiam tuam natus surculus brevis diversis suspicionibus linrigari, et ad trabem odii pervenire. Aliud est enim ira, aliud odium. INam saepe etiam pater irascitur filio, sed non odit filium : irascitur !ut corrigat. Si propterea irascitur ut corrigat, amando irascitur. ? Propterea dictum est : FESTUCAM IN OCULO FRATRIS TUI VIDES, TRABEM lAUTEM IN OCULO TUO NON VIDES. Culpas iram in alio, et tenes odium (713) in teipso. In conparatione odii ira festuca est : sed festucam si nutrias, !trabis erit ;

si evellas et proicias, nihil erit. (712) 1 inseribtio ex W', fratrum ozz. H?! ; humelia s. Augustini epi. de dilectione fraterna H1? ; infer chartas domni Estiennot Parisiis invenit H. Plen&ers ita inseriptum : Sermo de communi oratione rogationum pro petenda pluvia (authore ut puto monacho

lerinensi)

^eam]

oz.

W/

$tot

et tantis

temptationibus

14 deus] enim 442. W^ 15 non debet] unusquisque «47. W/ H9! seripsi ; suam codd. 20 *3- trabem autem] et trabem FH?! (713) 1in conp.] in ozz. H?! (712) 3 quicumque usq. postulatio es? pag. 715,1. 21] Haec ex August. serm. 211, n. I-4, magnam partem

excerpta sunt. 19 josfrig] Matth. 6, 12. ?! 505 vides] Matth. 7, 3.

F9!

16 tuam]

Unicum in ista vita remedium, dimittere debitoribus.

754 Eius qui fratrem odit carcer cor ipsius.

S. CAESARII

2. Si advertistis, beati Iohannis

epistola cum

legeretur,

debuit !vos terrere. Ait enim : TENEBRAE TRANSIERUNT, LUX VERA IAM LUCET ; 5deinde secutus adiunxit : QUI SE DICIT IN

LUMINE ESSE, ET FRATREM !SUUM ODIT, IN TENEBRIS EST USQUE ADHUC. Sed forte tales tenebras !homo esse putet, quales in carceribus patiuntur inclusi. Utinam !tales essent : et tamen in talibus nemo vult esse. In istis autem car!cerum tenebris possunt includi et innocentes : in talibus enim tenebris inclusi sunt martyres. Tenebrae circumquaque fundebantur, et lux !vigilabat in cordibus. In illis tenebris carceris oculi non

videbant,

!sed amor

fratris deum

scire quales sint istae tenebrae, ODIT FRATREM

SUUM, IN TENEBRIS

loco dixit : QUI ODIT FRATREM

videbat. Vultis

!de quibus dictum est QUI EST USQUE

!ADHUC ? Alio

SUUM, HOMICIDA

EST. !5Qui

odit fratrem suum, ambulat, exit, intrat, procedit, nullis cate-

nis loneratus, nullo carcere inclusus : reatu tamen ligatus est. Noli illum !putare sine carcere esse : carcer eius, cor eius est. Cum audis QUI lODIT FRATREM SUUM, IN TENEBRIS EST USQUE ADHUC, ne forte contempnas !tenebras, adiungit et dicit : QUI ODIT FRATREM SUUM, HOMICIDA EST. ?'Odisti fratrem tuum,

et securus ambulas, et concordare non vis, !non agnoscis quare tibi deus spatium dedit : ecce iam homicida es, let adhuc vivis. Si deum iratum haberes, cum odio fratris subito !rapereris ; deus tibi parcit, parce tu tibi : concorda cum fratre tuo. Quid,

si vis

cum fratre concordare, et ille non vult ?

3. An forte tu vis, et ille non vult ? Sufficit tibi, habes unde illum ?3doleas : te solvisti. Dic, si vis concordare, et ille non vult, dic securus : !'DIMITTE NOBIS DEBITA NOSTRA, SICUT ET

NOS

DIMITTIMUS

DEBITORIBUS

!NOSTRIs.

Forte

peccasti in

illo ; vis cum illo concordare, vis ei dicere : !Frater, ignosce

mihi quod peccavi in te. Ille non vult ignoscere, !non vult tibi dimittere debitum : quod ei debes non vult tibi dimittere. 9 Ipse observet, quando habet orare, quando venturus est, qui tibi !'noluit dimittere quod in eo forte peccasti, quando venturus est ad lorationem, quid facturus est. Dicit : PATER NOSTER, QUI ES IN CAELIS. !Dicat, accedat : SANCTIFICETUR NOMEN TUUM. Adhuc dic : vENIAT (714) REGNUM TUUM. Sequere : FIAT VOLUNTAS TUA SICUT IN CAELO ET !TERRA. Adhuc ambula : (713)

3 b. Ioh.] abbine incip. cod. Monac.

222669 bis verbis : Cum

b. Iohannis

epistola legeretur epistolam H9? IJ HM yigilabat] H?'; vigelabat W'; vigebat zss. Mamurinmor.; fulgebat H!9 ;4zg 1l?amor fratris] H?'; amore fraterno WW; animo fraterno H1? deum videbant codd. ** an forte] coni. ; at f. /Aug ;aut f. W/ H1? ; oz. H*t ?? debitum] tuum a4. H?! 3? facturus] W ;4Aug ;dicturus H?1-19

(713)

5 [nce] I Ioh. 2, 8.

$ adbuc] Y Ioh. 2, 9.

15 homicida est] I Ioh. 5, r5.

392 50t Pafer. nosfer etc.] Matth. 6, 9. IOS

SERMO CLXXXV.

755

PANEM NOSTRUM COTTIDIANUM DA NOBIS !HODIE. Dixisti, quid sequitur ? Vide ne forte velis iam transcendere, let aliud dicere : non est qua transire possis, ibi teneberis. Dic ergo, *et verum dic, aut, si nullum peccatum habes, unde dicas DIMITTE !NOBIS DEBITA NOSTRA, noli dicere. Et ubi est illud,

quod idem apostolus !dixit : SI DIXERIMUS QUIA PECCATUM NON HABEMUS, NOS IPSOS SEDUCI!MUS, ET VERITAS IN NOBIS NON EST ? Si vero mordet conscientia fragilitatis, quia in hoc saeculo ubique abundant iniquitates, dic ergo : !?DIMITTE NOBIS DEBITA NOSTRA. Sed quod sequitur vide : noluisti enim dimittere peccatum fratri tuo, et dicturus es SICUT ET NOS DIMIT!ITIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS. Án non es dicturus ? Si non es dicturus, !nihil es accepturus. Ergo dic, et verum dic. Quomodo dicturus es !verum, qui fratri tuo noluisti relaxare peccatum ? 14. Illum ammonui ; modo te consolor, o quisquis es qui

dixisti !fratri tuo, Dimitte mihi quod in te peccavi. Si dixisti ex corde, si !vera humilitate, non ficta caritate, quomodo deus videt in corde dixisti, !sed ille noluit tibi dimittere, noli esse solicitus : servi estis ambo, !unum habetis dominum.

Conservo tuo debes, noluit tibi dimittere : ?*interpella dominum amborum. Quod tibi dimiserit dominus, si !potest, exigat servus. 5. Dico aliud. Ammonui eum, qui non vult dimittere fratri suo : !cum petit ille dimitti sibi, faciat quod orat, ne non accipiat quod !desiderat. Ammonui et illum, qui petit veniam peccati sui a fratre ?suo et non accipit, ut in eo quod non obtinuit a fratre suo, securus

!sit a domino

suo. Est

aliud

quod ammoneam. Peccavit in te frater !tuus, et ille non vult tibi dicere, Dimitte mihi quod in te peccavi. 'Abundat herba ista : utinam illam deus eradicet de agro suo, hoc lest, de cordibus vestris; quia multi sunt qui sciunt se peccasse in 3fratribus suis, et nolunt dicere, Dimitte mihi. Non erubue-

runt peccare, let erubescunt veniam petere : non erubuerunt de iniquitate, erubescunt !de humilitate. Vos ergo prius ammoneo ? Quicumque habetis discordiam !cum fratribus vestris, revocate vos ad vos, et considerate vos, et iustum iudicium ferte in vobis intus in cordibus vestris; et invenietis vos

35non debuisse facere quod fecistis, non debuisse dicere quod dixistis.

(715)

Petite

veniam,

fratres,

a fratribus

vestris;

facite quod dicit apostolus : 'DONANTES VOBIS IPSIS ; SICUT (714) 1*0: dic e. e. v. d. aut] IV ;dicere habes FH?! 5 mordite FH?! ? quia] H1?; et Aug ; om. W. H9 ?8 habundat erba ista H!? ; abundant verba ista zinus recte Aug W. Ht 2? nostris F11?

(714)

9 505 esf] I Ioh. rz, 8.

'Tunc

quod

ti-

bi dimiserit

amborum Dominus exigat, si potest, conservus tuus.

Veniam a fratribus petere non erubescendum.

756

S. CAESARII

DEUS IN CHRISTO DONAVIT VOBIS, ITA ET VOS. !Facite, nolite erubescere, nolite rei manere ante oculos dei, nolite 'erubescere

veniam petere. Ecce omnibus dico, viris et feminis, laicis *et clericis, dico et mihi ipsi ; omnes audiamus, omnes timeamus,

Isi peccavimus in fratribus nostris. Adhuc indutias vivendi accepimus, !nondum damnati sumus : dum vivimus, faciamus

quod iubet pater, !qui erit iudex ; et petamus veniam a fratribus nostris, quos forte !peccando in eos aliquid offendimus, Erga inferiores iam blanda appellatio veniae

latio

postu-

est.

aliquid laesimus. 16. Sunt personae humiles pro ordine saeculi huius, a quibus !si petas veniam, extolluntur in superbia. Hoc est quod dico : ali'quando dominus homo peccat in servum suum. Quia ille dominus 'est, et ille servus — ambo tamen servi alieni sunt, quia ambo Christi !'sanguine redempti sunt — tamen durum videtur, ut hoc etiam !5*iubeam, hoc praecipiam,

ut si forte dominus homo peccat in servum iudicando,

Nullum

pec-

catum gravius, quam inimicitias in corde servare.

iniuste

caedendo,

dicat

!suum. iniuste

ille : Ignosce

mihi,

!da

mihi veniam ; non quia non debeat facere, sed ne ille incipiat Isuperbire. Quid ergo ? Ante oculos dei paeniteat eum, ante oculos !dei puniat cor suum ; et si non potest servo suo dicere, quia non oportet, ?"Da mihi veniam, blande illum adloquatur : blanda enim appellatio !veniae postulatio est. 7. Ego, fratres mei, dum vobis haec suggero, absolvo aput Ideum conscientiam meam. Nullus enim ex vobis ante tribunal Christi !dicere poterit, se non fuisse ammonitum,

nec ad ea

quae bona sunt ??provocatum, nec ab illis quae sunt mala prohibitum. Ego secundum !praeceptum domini mei ad mensam cordis vestri profero pecuniam : !ille vero, cum venerit, exacturus est usuram. Nam inter omnia mala !nullum

peccatum gravius admittimus, quam quando inimicitias in Icorde servamus. Deberemus agnoscere, quia propter odium et ini?*micitias nostras tantis temporibus pluviam non meremur accipere. !Et ideo quicumque se agnoscunt contra aliquos de fratribus suis lodium in corde retinere, cito se reconciliare

festinent ; ne malum, !quod tota provincia cogitur sustinere, in illorum videatur anima !redundare. Dimittamus ergo fratribus nostris, et dominum nostrum (716) ad cautionis suae vinculum fiducialiter teneamus ; ipse enim dixit : !IDATE, ET DABITUR VOBIS ; DIMITTITE, ET DIMITTETUR

VOBIS. Quod ipse

Ipraestare dignetur. (715) ? rei manete] opzize W ; timare FH?! 16 iudicando] W' H?! ; litigando zuendose. Aug ?? Ego] seripsi; ergo codd. ??5vt- Deberemus 2454. accipere] baec H9! unus servavit — 9**9- et dominum zsq. teneamus] ozz. H1? (716) lad gaucionis suae vinculum I; hoc caucionis vinculis H?! (715) ? e? vos] Eph. 4, 32. ?2:91: Conc]usio a Caesario addita.

(716)

? vobis] Luc. 6, 38. 57.

SERMO CLXXXVI.

72571

CLXXXVI. Collect. P 8. alibi non inveni. Edit. : primum RB. XVI (1899), P- 290-291, ibique ostendi, totam contionem, licet nonnulla in priore parte ex Augustini tract. I0 in Epist. Iohannis mutuata sint, & Caesario tamen certo certius esse compositam. Id porro ex his potissimum sermonis proprietatibus firmavi : n. 1 sollicitudinem ingerit... intolerabilis timor... Qui tales sunt...; n. 2 Scire tamen debemus f. c. quia... ; n. 3 Nos vero f. c. debemus intellegere... Pro qua re impletur in eis illud quod scriptum est, Inpedimenta mundi fecerunt eos miseros. Et cum nullus homo..., nos quare non erubescimas...? ; perverso ordine..., cum dei adiutorio laboremus, ut... ; n. 4 Unde iterum atque iterum rogo vos, fratres... Et quia..., hoc tantum nobis... de labore nostro servemus, quod nobis... ad rationabilem victum ac vestitum... Et ideo redimat se unusquisque... sine capitalibus criminibus se esse cognoscit... ornamenta sibi provideat... ber misericordias bauwperum remedium sibi in die necessitatis adquirat... ; Ut ergo ab hoc auditu malo liberari... et illam desiderabilem vocem audire

mereamur...

illam

dulcem

vocem

mereamur.

audire,

Venite

benedicti... Ad quam beatitudinem mos dominus sub sua frotectione perducat, etc.

EXHORTATIO AD POPULUM DE VERBIS BEATI IOHANNIS SEVANGELISTAE : OMNIS QUI CREDIT QUOD IESUS SET CHRISTUS, !'EXUCDEOSNATUS "EST:

Beatus Iohannes evangelista, fratres carissimi, in. epistola sua non !solum nobis consolationem tribuit, sed etiam sollicitu-

dinem ingerit !ac timorem. Consolatio est enim, si ea quae de caritate praedicat !""ómplere voluerimus ; intolerabilis timor esse debet, si implere negle!gimus. Sic enim ait, quod (oMNIS

Verba Iohannis de caritate et consolationem nobis et

QUI CREDIT QUOD) IESUS (SIT)? !CHRISTUS, EX DEO NATUS EST.

timorem

Quis est qui non credit quod Iesus !sit Christus ? Qui non sic vivit, quomodo praecepit Christus. Multi lenim dicunt, Credo : et putant quod eis sine operibus fides sola !5sufficiat. Qui tales (716) ! exortatio ad populum P ; reliqua addidi ex «contextu supplevi ex 1. 17 sq.

(716)

1? naf5$ es] I Ioh. 5, 1.

Quis est usque Zs/a, fratres ?pag. seq.

l. 33] Nonnullae

sententiae

aut etiam verba huc congesta sunt

Gs dEren

in

Epist.

H. unetnig inclusa

»qop fu ie P vL Augustini

Iohannis

2054-57), passim

(Migne

tamen

BS

immutata

aliisque mercibus intermixta.

runt.

inge-

758

S. CAESARII

sunt, audiant Iacobum dicentem apostolum, !quia FIDES SINE OPERIBUS MORTUA EST. Audiant et Paulum : FIDES, QUAE PER

DILECTIONEM OPERATUR. Omnis qui credit quod lesus sit (V1?) Christus, ex deo natus est. Sed quid est credere ? ET OMNIS QUI DILIGIT !QUI GENUIT EUM, DILIGIT EUM QUI GENITUS EST AB IPSO. Statim fidei !coniunxit dilectionem, quia sine Fides sine dilectione, fides est daemonum.

dilectione fides inanis est. Secundum

!dilectionem, christiano-

rum : sine dilectione, fides daemonum. Qui ?autem non credunt, peiores sunt quam daemones, et tardiores sunt !quam daemones. Nescio quis non vult credere in Christo : adhuc Inec daemones imitatur. Iam credit in Christo, sed non facit quae !Christus iubet : habet confessionem in timore poenae, non in amore liustitiae. 12. Scire tamen debemus, fratres carissimi, quia duae civitates lin hoc mundo sunt, id est, Babylonia et Hierusalem ;

Cum labore amatur mundus, sine labore amatur Deus.

et Babylonia inter!pretatur confusio, Hierusalem visio pacis. Et istae duae civitates !'habent populos suos, habent cives suos. Noli ad Babylonios «te» iungere, si desideras ad aeternam patriam pervenire. Cum enim !5videris hominem caritatem habere,

aeternum

gaudium

quaerere,

lnvenisti

civem,

civem angelorum, in via suspirantem peregrinum. !Adiunge te illi, comes tuus est : curre cum illo. Noli amare praeter lvoluntatem

dei.

Laboras

amando

avaritiam,

cum

labore

amatur quod !amas, cum labore amatur mundus : sine labore amatur deus. Avaritia ?'iussura est labores, pericula, trituras,

Ipse amor Deum nobis praesentem facit.

tribulationes, et obtemperaturus les. Quo fine ? Ut habeas unde impleas arcam, perdas securitatem. !Securior forte eras antequam haberes, quam cum habere coepisti. !Ecce quod tibi iussit avaritia : implesti domum, timentur latrones ladquisisti aurum, perdidisti somnum. Ecce quod iussit avaritia, tibi ?*fecisti. Ouid iubet deus ? Dilige me. Aurum diligis, quaesiturus les aurum, et forte non inventurus : quisquis me quaerit, cum illo !sum. Amas honorem, et forte non pervenis ad honorem : amas me, let statim me invenis. Quam multi amant aurum, et non continuo !habent aurum ? Quis umquam amavit deum, et non repperit propi?tium ? Ecce tibi dicit deus : Patronum vis facere, aut amicum potentem, let hoc ambis per alium inferiorem. Me ama :non ad me ambitur per laliquem, ipse amor me tibi praesentem facit. Quid dulcius dilectione lista, fratres ? Qui forte dubitat quod in se magnam (717) 3 coniuncxit P 33 te] coniectura suppl. 1? adiungere te P 20 ]ocyugy, restitui ex /Aug ; usura est laboris periculi tritura est tribulationisP ?! atcam] aream P ?3 quod] ezzendavi ex [. 24 ; qua P ; quid ZAug *: tibi] fac, et Aug 3! hoc] P ; oz. Aug — ambis] 7Aug ;non habes P (716) 16 mortua e.] lac. 2, 20. Y? operatur] Gal. 5, 6.

(717)

* ab ipso] I Ioh. 5, 1

SERMO CLXXXVI.

759

dulcedinem non !habeat amor dei, audiat psalmistam dicentem : GUSTATE ET VIDETE ??QUIA SUAVIS EST DOMINUS.

(918) 3. Nos vero, fratres carissimi, qui peregrini et advenae sumus !in hoc saeculo, debemus intellegere adhuc nos in via esse, nondum !in patria. Vita enim ista via est. Quando nascitur homo, viam ingre!ditur; quando moritur, viam finire cognoscitur. Qui ergo sapiunt, *et de salute animae suae sollicitudinem gerunt, non amant

viam ; !sed currendo per viam,

Vita ista via est : non amemus viam, sed desideremus patriam.

desiderant patriam. Amatores vero luxuriae, !qui propter fugitivas voluptates plus amant praesentia quam futura, lviam diligunt ; et dum volunt in via gaudere, non merentur ad aeter!'nam patriam pervenire. Pro qua re impletur in eis illud quod scriptum Vest : IMPEDIMENTA MUNDI FECERUNT EOS MISEROS. Et cum nullus !homo terrenam viam diligat, sed quantum. potest acceleret, ut ad !locum destinatum cito perveniat, nos quare non erubescimus, quando !viam vitae huius ita perverso ordine et amore diligimus, ut pervenire lad patriam non desideremus ? Amor enim praesentis saeculi cervices nostras duro iugo premere, et pedibus animarum catenas et conpedes !consuevit inponere. Ut ergo a vinculis mereamur absolvi, cum pro!pheta clamemus : DISRUMPAMUS VINCULA EORUM, ET PROICIAMUS A !NOBIS IUGUM IPSORUM, et illud : DISRUPISTI VINCULA MEA, TIBI SACRI!FICABO HOSTIAM LAUDIS. Non ergo amemus viam, sed audiamus ?apostolum dicentem : SIC CURRITE UT ADPREHENDATIS

OMNES ; iterum :

ICURSUM CONSUMMAVI, et iterum: EGO AUTEM SIC CURRO, NON QUASI !IN INCERTUM.

Haec autem quando dicebat apostolus,

non hoc pedibus !corporum, sed de affectibus animarum volebat intellegi. Quia duo !sunt pedes animae, quibus ad aeternam beatitudinem curritur, cum ?5dei adiutorio labore-

mus, ut eos incolomes habere possimus. Oui !sunt isti duo pedes, quibus ad illam caelestem Hierusalem currimus, !nisi duo praecepta caritatis, id est, DILIGES DOMINUM et DILIGES IPROXIMUM ? Si diligis deum, et non diligas proximum, unum

pedem !habes, et in via remanebis, et ad patriam pervenire non poteris. *Iterum si diligis proximum, et non diligis deum, claudus eris, currere lomnimodis non valebis.

4. Unde iterum atque iterum rogo vos, fratres, ut, quamdiu lyivimus, adhuc in via nos esse credamus ; et bonis operibus (717) (718)

33 dulcedinem] z4zg ; dilectionem P 11 diligat] scripsi ; diligit P

(717)

35 dorzinus] Ps. 33, 9.

(718) 19 7jj;ero;] Unde sumptum 18 jhsorum] Ps. 2, 5.

19 /;5dj;] Ps. 115, 16. 17.

?? omnes] I Cor. 9, 24. ?

?1 consummavit] II Tim. 4, 7. ?2 fncertu77] 1 Cot. 9, 26.

Duo pedes animae, duo praecepta caritatis.

760

S. CAESARII

insistentes, ad illam aeternam beatam vitam currere festinemus. Et quia, ??sicut dicit apostolus, DUM SUMUS IN CORPORE, Interim

de suo

se quisque dimat, suum

re-

cum est,

PEREGRINAMUR A DOMINO, (719) et alibi propheta dicit : INCOLA EGO SUM APUD TE IN TERRA ET PERE!GRINUS, hoc tantum

nobis in huius saeculi via, id est, in ista laboriosa

Imundi istius vita de labore nostro servemus, quod nobis quasi iter lagentibus ad rationabilem victum ac vestitum (sufficiat? ;quicquid ?nobis deus amplius dederit, per elemosinas pauperum. ibi dirigamus, UBI NEQUE AERUGO CONSUMIT, NEC FURES EFFODIUNT NEC FURANTUR. !Nam illa, quae in hoc mundo per avaritiam conservamus, aut viventes laut morientes dimittemus. Et ideo redimat se unusquisque de suo, !cum suum est. Qui sanum se gaudet, et sine capitalibus criminibus Jse esse cognoscit, elemosinam dando ornamenta sibi provideat. Qui !vero conscientiam interrogans, infirmum se ac multis peccatis sentit 'obnoxium, per misericordias pauperum remedium sibi in die necessiltatis adquirat ; ne forte, si in ilo caelesti convivio et in illa sublimi !sede thalamorum vitiorum. pannis sordentibus apparuerit involutus, !?audire mereatur : AMICE, QUO MODO HUC INTRASTI NON HABENS VESTEM !NUPTIALEM ? et illo obmutescente dicatur : LIGATE ILLI MANUS ET !PEDES, ET PROICITE IN TENEBRAS EXTERIORES : IBI ERIT FLETUS ET STRIDOR !DENTIUM. Ut ergo ab hoc auditu malo liberari, et in memoria aeterna iusti esse, et illam desiderabilem vocem audire mereamur, EUGE ?*BONE SERVE ET

FIDELIS, SUPRA MULTA TE CONSTITUAM, INTRA IN GAUDIUM IDOMINI TUI, quicquid de substantia nostra aut avaritia male servare laut luxuria peius consueverat devorare, totum nobis et pro nobis lelemosina incipiat in beatitudinem aeternam praemittere ; ut cum lanima nostra de hoc corpore quasi de carcere fuerit liberata, in Abrahae ?5gremio angelorum manibus elevari, et sanctorum omnium consortiis ladgregata, illam dulcem

vocem

mereamur

audire

: VENITE,

BENEDICTI

IPATRIS MEI, PERCIPITE REGNUM, QUOD VOBIS PARATUM EST AB ORIGINE !MUNDI. Ád quam beatitudinem nos dominus sub sua protectione !perducat : qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula ?saeculorum. Amen.

(719)

5 sufficiat] ex Jocis similibus supplevi

(718)

35 2 domino] II Cot. 5, 6.

18 dortinz;] Ibid. 13.

(719)

150 feregrinus| Ps. 38, 13.

?! ;4;] Matth. 25, 21.

$ furantur] Matth. 6, 20.

16 nubtialem ?] Matth. 22, 12.

?6 a5 legendum adgtegati ?

?8 77,454;] Ibid. 34.

TID

SERMONES

DE TEMPORE.

SERMO CLXXXVII.

(723)

763

GISGCVIT

Collect. : D 1. G 1. Z 3. et in multis aliis mss. 11:8:28:3249 etc, ; in

homiliariis quoque Casinen., Alani, Hildibaldi reperitur. Edit. : olim Augustini de Temp. r. et apud Maur. y 115, utrobique cum exordio A$propinquante, de quo infra in appar. crit. Nostra demum aetate ab Augusto Engelbrecht denuo vulgata est inter opera Fausti Reiensis episcopi (CSEL. XXI p. 223-227 — Eng). De origine caesariana post sententiam Maurinorum, meamque an. 1892 in ephemeride RB. IX, 52 editam, ac praecipue post disquisitionem Wilhelmi Bergmann, « Studien » p. 307-310, superfluum est disputare : quam nunc confirmant duo codd. Casinenses

et unus Vallicellianus, omnes Maurinis incogniti, in quibus sermo

sancti Caesarii nomine expresse inscribitur.

OMELIA SANCTI CAESARII EPISCOPI !'ANTE DIES. X. AUT. XV . DE NATALE DOMINI DICENDA. Propitia divinitate, fratres dilectissimi, iam prope est dies,

in quo natalem domini salvatoris desideramus cum gaudio celebrare ; *et ideo rogo et admoneo, ut quantum possumus cum dei adiutorio laboremus, ut in illo die cum pura et sincera conscientia, mundo !corde et casto corpore ad altare domini possimus accedere, et corpus !vel sanguinem eius non ad iudicium, sed ad remedium animae nostrae !mereamur accipere. In Christi enim corpore vita nostra consistit, !?sicut ipse dominus

dixit

: NISI MANDUCAVERITIS

CARNEM

FILII HOMINIS,

IET BIBERITIS EIUS SANGUINEM, NON HABEBITIS VITAM IN VOBIS. Mutet lergo vitam, qui vult accipere vitam : nam si non (723) 1 Caesarii] 7/a, eu codd. Casin. C, p. 334, ef CVI, p. 90, Vallicelltanus ZA. 10 (— H*) a Fesslero collatus ; "Augustino alit, Ambrosio, Maximo, Leoni, prae-

cipue vero Fausto seu Faustino tribuunt ; inter bos cod. Colon. capit. 171 et collectio D, in qua sermo sic inscribitur : epistula sancti Faustini epi. in nativitas domini nostri Iesu Christi ? ante... dicenda] zzss. G ? Aliud exordium in vet. edit. et yu, quod praemisso Maximi nomine inter alios exhibent. sequioris aetatis codd. /Austriaci Mellicensis 218, 8. Crucis 23, et. Claustroneoburgen. 701 : Appropinquante iam sacratissima solemnitate, qua salvator noster inter homines nasci misericorditer voluit, fratres carissimi, adtentius considerate, qualiter oporteat nos in adventu tantae potentiae praeparati, ut regem et dominum nostrum laeti atque gaudentes cum gloria et laudibus mereamur suscipere, et in conspectu eius inter coetus felices sanctorum gratulando exultare magis quam ab eo propter foedi-

tatem nostram repulsi inter peccatores aeternam confusionem mereri. Et ideo rogo et moneo ee. ut supra [. 6. Eodem odo incipit apud HRabanum (Migne 110, 10) ; dubito famen buiusmodi exordium ab ipso Caesario profectum esse prope est] advenit p; adveniet F1? (723)

1 yobis] Yoh. 6, 54.

In natale Domini corpus

eius, in quo vita nostra consistit, accipiendum.

7064

S. CAESARII

mutet vitam, ad liudicium accipiet vitam, et magis ex ipsa corrumpitur quam sanetur, !magis occiditur quam vivificetur. Sic enim dixit apostolus : QUI 15MANDUCAT CORPUS DOMINI ET BIBIT SANGUINEM EIUS INDIGNE, IUDICIUM !SIBI MANDUCAT ET BIBIT. (924) 2. Et licet nos omni tempore bonis operibus ornatos ac splendidos lesse conveniat, praecipue tamen in die natalis domini, sicut in evan!gelio ipse dixit, lucere debent hominibus Quanta praeparantur hominis morituri natalicio celebrando.

Tali studio

ad

aeterni regis sollemnitatem

procedendum.

opera nostra. Considerate, !quaeso, fratres, quando aliquis homo potens aut nobilis natalem aut suum *aut filii sui celebrare desiderat, quanto studio ante plures dies quicquid !in domo sua sordidum viderit, ordinat emundari, quicquid ineptum let incongruum proici, quicquid utile et necessarium, praecipit exhiberi :Idomus etiam, si obscura fuerit, dealbatur, pavimenta scopis mundan!tur, et diversis respersa floribus adornantur ; quicquid etiam ad '9laetitiam animi et corporis delicias pertinet, omni sollicitudine provi!detur. Utquid ista omnia, fratres carissimi, nisi ut dies natalicius !cum gaudio celebretur hominis morituri? Si ergo tanta praeparas !in natalicio tuo, aut filii tui, quanta et qualia praeparare debes suscelpturus natalem domini tui ? si talia praeparas morituro, qualia prae!?parare debes aeterno ? Quicquid ergo non vis invenire in domo tua, quantum potes, labora ut non inveniat deus in anima tua. 3. Certe si te rex terrenus aut quicumque paterfamilias ad suum. !natalicium invitaret, qualibus vestimentis studeres ornatus incedere, !quam novis et nitidis, quam splendidis, quorum nec vetustas nec ?vilitas nec aliqua foeditas oculos invitantis offenderet ? Tali ergo !studio, in quantum praevales, Christo auxiliante contende, ut diversis !virtutum orna-

mentis anima tua conposita, simplicitatis gemmis et !sobrietatis floribus adornata, ad sollemnitatem regis aeterni, id est,

lad natalem domini salvatoris cum secura conscientia procedat, castitate ?*nitida, caritate splendida, elemosinis candida.

Christus enim dominus !si te ita conpositum natalicium suum celebrare cognoverit, ipse per !se venire, et animam tuam non solum visitare, sed etiam requiescere let perpetuo in illa dignabitur habitare, sicut scriptum est : ET HABITABO !IN ILLIS, ET INTER EOS AMBULABO ; et iterum : ECCE STO AD IANUAM,

VET PULSO ; SI QUIS SURREXERIT

ET APERUERIT

MIHI,

(724) ?! procedas D Ps-Maxim ?5 nitidus... splendidus... candidus D^ H?8 ?8 inhabitabo G'-? F8 ?? inter eos ambulabo] D FH??? ; inambulabo edi7. G?, in eras, Gt!

(723) (724)

Ecce] ego add. F18-28

16 pbibir| I Cor. 11, 29. ? nostra] C£. Matth. 5, 16.

ianuam] D H??; ostium G &

*?9 a»bulabo] 11 Cor. 6, 16.

SERMO CLXXXVII.

765

INTRABO AD ILLUM, !ET CENABO CUM ILLO, ET ILLE MECUM. Quam felix est illa anima, quae vitam suam ita deo auxiliante studuerit gubernare, ut Christum hospitem et habitatorem mereatur excipere ; sicut e contrario quam infelix est illa conscientia, et toto lacrimarum fonte lugenda, quae (725) se ita malis operibus cruentavit, avaritiae nigritudine obscuravit, lracundiae

igne conbussit, adsidua

luxuria

Felicitas animae Christum

hospitem excipientis.

sordidavit,

superbiae !tyrannide destruxit, ut in ea non Christus requiescere, sed diabolus incipiat dominari! Talis enim anima, si medicamentum paenitentiae ?»non cito subvenerit, a luce relinquitur, a tenebris occupatur ; vacuatur !dulcedine, impletur amaritudine ; a morte invaditur, a vita repudiatur. 'Non

tamen de domini pietate diffidat, qui talis est, nec mortifera Idesperatione frangatur, sed magis ad paenitentiam cito recurrat ; let dum adhuc nova sunt et calent peccatorum suo-

rum vulnera, sic !^sibi adhibeat medicamenta salubria : quia medicus noster omnipotens lest, et sic consuevit plagas nostras curare, ut nec cicatricum faciat !vestigia remanere. 4. Et

ideo,

fratres

dilectissimi,

sicuti

omni

tempore

Medicus noster sic plagas consuevit curare, ui nec cicatrices remaneant.

ab

adulterüis let miserrimis concübinis, ita etiam a propriis uxoribus ante multos '*dies abstinere debetis, quotienscumque aut natalem domini aut reliquas !sollemnitates celebrare disponitis. Ebrietatem ante omnia fugite, liracundiae quasi bestiae crudelissimae repugnate, odium velud !venenum mortiferum de corde vestro repellite : et tanta sit in vobis Icaritas, quae non solum usque ad amicos, sed etiam usque ad ipsos ?perveniat inimicos; ut securi possitis dicere in oratione dominica : IDIMITTE NOBIS DEBITA NOSTRA, SICUT ET NOS DIMITTIMUS DEBITORIBUS !NOSTRIS. Nam qui se scit vel

A propriis uxoribus ante sollemnitates abstinendum.

unum hominem odio habere, nescio !si ad altare domini securus

possit accedere : praecipue cum beatus !Iohannes evangelista terribiliter clamet et dicat : QUI FRATREM SUUM ?5O0DIT, HOMICIDA EST. lam vestrum est iudicare, utrum homicida, !ante-

quam paenitentiam agat, praesumere accipere. lAddit etiam adhuc sanctus dicens

: QUI FRATREM

!SUUM

ODIT,

debeat eucharistiam Iohannes, et clamat

IN TENEBRIS

EST, ET IN

(725) 1-3 avaritiae nigr. 45g. tyrann. destruxit] DD H?? ; ozz. G relJ. nigritudine] D ; nigridine H?? ! dominare D FH?$ 453: 975a verba futuro tempore D ; H?? usque ad implebitur Zzc/us. — * defidat D — qui] ozznes edit. e? codd. ; quae seripsit Eng est] add. anima D mortifera] nimia D 13-15 Bt ideo 257. multos dies] DD G H?? quibus adstipulatur H9 etsi gore suo depravatus ; ideo etiam ab omni inquinamento ante eius natalem multis diebus p bestiam crudelissimam F:?5 expugnate LH 1? usque

22:s1] DL G1 0E138:927 17057 :077: 1

(724) (425) 12

31 770/7757] Apoc. 3, 20. ?2 5osfris] Matth. 6, 12.

1? iracundiam q. 29 /oco] ozz. ID H8

domini] a7. quomodo H$ p

potest F$

?5 borricida est] Y Ioh. 3, 15.

C. II

Odium habens in corde, ad Eucharistiam non praesumat accedere.

766

S. CAESARII

TENEBRIS AMBULAT, ET NESCIT QUO !VADAT ; QUONIAM TENEBRAE

OBSCURAVERUNT

OCULOS

EIUS;

et iterum

: 9"OMNIS,

inquid, QUI FRATREM SUUM NON DILIGIT, MANEBIT IN MORTE ; (26)

et iterum

: SI QUIS

DIXERIT

QUIA

DEUM

DILIGIT,

ET

FRATREM SUUM !ODIT, MENDAX EST. QUI ENIM NON DILIGIT FRATREM SUUM QUEM VIDET, lDEUM QUEM NON VIDET QUOMODO POTEST DILIGERE ? Quicumque ergo lodium vel iracundiam servat in corde, et sub tali tonitruo nec terretur ?nec Exhortatio finalis.

expergiscitur, non dormiens, sed mortuus esse credendus est. 5. Haec ergo, fratres carissimi, adsidue cogitantes, qui boni sunt, !cum dei gratia contendant perseverare in operibus bonis : quia non !qui coeperit, sed QUI PERSEVERAVERIT USQUE IN FINEM, HIC SALVUS !ERIT. Qui vero se ad elemosinam tardos, et ad iracundiam promptos, '?et ad exercendam luxuriam praecipites esse cognoscunt, auxiliante !domino festinent se a malis eruere, ut quae bona sunt mereantur lnplere ; ut cum dies iudicii venerit, non cum impiis et peccatoribus !puniantur, sed cum iustis et misericordibus pervenire ad aeterna !praemia mereantur : praestante domino nostro lesu Christo, cui est l5honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.

CEXOCOXAVILE

Collect. : W r. G 2. Z 4. in fine collectionis L inter additamenta,

et separatim in plurimis libris mss. Edit. : u 116 et veteres Augustini editores (de Temp. 2), qui fidelius textum antiquissimorum codicum exhibent. Magnopere diffusa est homilia, et quidem sub diversis nominibus, plerumque Augustini, sed et Ambrosii, Leonis, Fausti, Maximi (cf. Migne 57, 847) ; Caesario autem iure ac merito a Maurinis restituta est. Utriusque codicis Corbiensis, iam Paris. lat. 13396 et 11702 ( — H*'9) testimonio nunc accedit quae Burchardi dicitur sylloge W Herbipolensis cum duabus aliis caesarianis de anni circulo, Z et G, in quibus hic sermo primum aut secundum locum constanter obtinet.

(725)

?9 vadit G! D Ps-Maxiz

p; excecaverunt FH$

(726) dei D

obscuraverunt] G* H?8 ; obcaecaverunt D

39 manebit] D H?? ; manet G! y cef.

$ adsidue] D G* H$?8 ; quotidie j 1?*« et peccatoribus

puniantur]

8 perseveraverit] add. in amore D G! F8383? » o5

eqs qui

cum patre et spiritu sancto vivit et regnat in saecula s. G! p

(725) exer LsLohbs2epT 39 77or?e] I Ioh. 3, 14.

(726) 3 diligere ?] 1 Ioh. 4, 20. ? erj?] Matth. 1o, 22; 24, 15.

SERMO CLXXXVII.

OMELIA

SANCTI

767

CAESARII EPISCOPI DOMINI !'DICENDA.

ANTE

NATALE

Sanctam et desiderabilem, gloriosam ac singularem sollemnitatem,

!hoc est, nativitatem

domini salvatoris, fratres di-

lectissimi, devotione *?9fidelissima suscepturi, totis viribus nos debemus cum ipsius adiutorio !praeparare, et omnes latebras animae nostrae diligenter aspicere ; !ne forte sit in nobis aliquod peccatum absconditum, quod et conscien(727)tiam nostram confundat ac mordeat, et oculos divinae maiestatis loffendat. Nam licet Christus dominus noster post passionem

Qualiter

se

quisque ad natalicium Domini studeat praeparare.

suam !resurrexerit, et in caelum ascenderit, considerat tamen,

ut credimus, let diligenter adtendit, qualiter se unusquisque servorum

eius sine ?avaritia,

sine ira, sine superbia

atque

luxuria, ad celebrandum eius !natalicium studeat praeparare atque conponere ; et secundum quod l'unumquemque ornatum bonis operibus viderit, ita illi gratiam suae !misericordiae dispensabit. Si enim viderit caritatis luce vestitum, liustitiae vel

misericordiae

margaritis

ornatum,

castum,

humilem,

I^émijsericordem, benignum et sobrium ; si talem agnoverit, corpus let sanguinem suum ei non ad iudicium, sed ad remedium per !sacerdotum suorum ministerium dispensabit. Si vero aliquem vide!rit adulterum, ebriosum, cupidum et superbum, timeo ne hoc illi dicatur, quod in evangelio ipse dixit : AMICE, QUOMODO HUC INTRASTI NON HABENS VESTEM NUPTIALEM ? et, quod avertat deus, fiat illud quod !sequitur : LIGATE ILLI MANUS ET PEDES, ET PROICITE IN TENEBRAS !EXTERIORES, UBI EST FLETUS ET STRIDOR DENTIUM. Ecce qualem in die iudicii sententiam excipiet, qui sine remedio paenitentiae ad festivitatem domini vitiorum sordibus inquinatus accesserit. 25. |n natale enim domini, fratres dilectissimi, quasi in nuptiis spiritalibus sponsae suae ecclesiae Christus adiunctus est : tunc VERITAS !DE TERRA ORTA EST, CAELO PROSPEXIT, tunc processit lSPONSUS

tunc IUSTITIA DE DE THALAMO SUO,

(726) 16 Caesarii] H7:9; Augustini /Jerigue, Maximi a// multi, Ambrosii sex Fausti quin et Leonis pp. nonnulli codd. inscribuntur 1? dicenda] G ; de adventu d. H1-7-8 efr, ; de natale d. IV a/.

(727)

^servorum

nativitatem

pu

eius] oz. l4

29 suscepturi] suscipientes I

5sine ira] ozz.

? $4: graciae suae misericordia

14^evang.]ad47. dominus p

I7

W' ^ 5*4 celebrandam e. Ier

or?

I

GISFIS

dixit] praedixit W/ L! G'*? — 16 proicite] eum adZ. p

17 ibi est W ; ibi erit G*? &

(727) 15 nybtialem ?] Matth. 22,12. 17 denfiug;| Ibid. 13.

?2 hrospexit] Ps. 84, 12. ?3 559] Ps. 18, 6.

In

natale

Do-

mini quasi ad nuptias Verbi et ecclesiae invitamur.

768

S. CAESARII

hoc est, Verbum dei de utero virginali. !Processit enim cum sponsa sua, id est, humanam carnem suscepit. ?»Ad istas ergo tam sanctas nuptias invitati, et ad convivium Patris et !Filii et Spiritus sancti intraturi, videte qualibus indumentis debeamus ornari. Et ideo mundemus, quantum possumus, cum dei adiutorio !corda simul et corpora nostra : ut caelestis ille invitator nihil in nobis !sordidum, nihil foedum, nihil obscurum, nihil oculis suis deprehendat ?'indignum. Haec ergo, fratres dilectissimi, non transitorie, sed cum ingenti tremore

debemus adtendere. Invitati enim sumus ad nuptias, !ubi nos ipsi, si bene agimus, sponsa erimus. Cogitemus ad quales Inuptias, consideremus ad qualem sponsum, vel ad quale convivium (728) invitati sumus. Invitati enim sumus ad mensam,

ubi non invenitur !cibus hominum, sed panis ponitur angelorum. Et ideo videamus !ne forte intus in anima, ubi deberemus

Ante

plures

dies etiam a propriis uxoribus abstinendum.

Eleemosynae

erogandae, pauperes convivium

candi.

ad vo-

bonorum operum margaritis lornari, ibi appareamus vitiorum pannis veteribus involuti; et quando *eos qui boni sunt in oculis dei castitas reddet candidos, tunc eos qui 'mali sunt reddat luxuria sordidatos. 3. Et ideo quotienscumque aut dies natalis domini aut reliquae !festivitates adveniunt, sicut frequenter ammonui, ante plures dies, !non solum ab infelici concubinarum consortio, sed etiam a propriis uxoribus abstinete, ab omni iracundia vos alienos efficite : peccata !praeterita per elemosynam et paenitentiam redemantur : contra !nullum hominem odium in corde teneatur : quod solebat vanitas per !gulam perdere, incipiat iustitia per misericordiam pauperibus erogare; !quod luxuria vel gula dissipabat in mundo, pietas reponat in caelo. 154. Et licet hoc expediat, ut semper elemosynas facere debeamus, !praecipue tamen in sanctis sollemnitatibus secundum vires nostras l'abundantius erogare debemus. Pauperes ante omnia frequentius !ad convivium revocemus : non enim est iustum, ut in sancta sollem!nitate in populo christiano ad unum dominum pertinente alii inebrien?tur, alii famis periculo crucientur. Et nos et omnis populus christianus !unius domini servi sumus, uno pretio redempti sumus, pari condicione !in hunc mundum intravimus, simili etiam exitu migraturi sumus ; let si bene agimus, ad unam beatitudinem pariter

veniemus. Et quare !pauper tecum non capiat cibum, qui tecum accepturus est regnum ? ?5quare pauper non accipiat vel veterem tunicam, qui tecum recepturus lest inmortalitatis

(729)

?3 dei] ozz. I7 F8

?1sua]

ecclesia

adZ.

p

2? foetidum H8 SLOmnorcr G2 Is 3? sbonsae p (728) 3 debemus G'? ?3 gulam] avariciam W/

?6 sancti

spiritus

I

SERMO CLXXXVIII.

769

stolam ? quare pauper non mereatur panem tuum, !qui tecum

meruit accipere baptismi sacramentum ? cur indignus sit laccipere vel reliquias ciborum tuorum, qui tecum ad convivium

!venturus est angelorum ? Audite, fratres, et adten-

dite, non

meum,

?'sed domini

etiam ait in evangelio

: CUM

communis

praeceptum; sic

!FACIS PRANDIUM

AUT CAENAM,

NOLI INVITARE DIVITES, QUI TE ITERUM !REINVITENT, ET FIAT TIBI RETRIBUTIO ; SED VOCA PAUPERES ET CLAUDOS : !ET BEATUS ERIS, QUIA NON HABENT UNDE RETRIBUANT TIBI; RETRIBUETUR AUTEM TIBI IN RETRIBUTIONE IUSTORUM. (29) 5. Sed dicit aliquis : Ergo amicos et parentes non debeo ad convi!vium revocare ? Rogandi sunt et parentes et vicini, sed rarius rogandi !sunt. Et non nimis sumptuosa et deliciosa, sed tam parca et sobria !vel honesta illis debent convivia praeparari, ut remaneat unde possint *pauperes refici, unde possit aliquid indigentibus erogari ;ut cum !dies iudicii venerit, non cum impiis, qui nunc pauperes despiciunt, laudiamus DISCEDITE A ME, MALEDICTI, IN IGNEM AETERNUM, sed cum iustis et misericordibus audire mereamur : VENITE BENEDICTI, PERCIIPITE REGNUM : QUIA ESURIVI, ET DEDISTIS MIHI MANDUCARE ; SITIVI, ÜET DEDISTIS MIHI BIBERE ; simul etiam. ad nos illa vox desiderabilis !dirigatur : EUGE, SERVE BONE ET FIDELIS, QUIA SUPER PAUCA FUISTI !FIDELIS, SUPRA MULTA TE CONSTITUAM ; INTRA IN GAUDIUM DOMINI !TUI. 6. Et ut haec quae suggessimus sensibus vestrae caritatis tenacius !^inhaereant, breviter quae dicta sunt iteramus. Hoc enim ammonuimus,

!fratres, ut quia natalis domini inminet,

tamquam ad nuptiale et caeleste !Iconvivium ab omni luxuria nitidi et bonis operibus adornati per Christi ladiutorium nos praeparemus, elemosynas pauperibus erogemus, ira!'cundiam vel odium velut venenum diaboli de cordibus nostris respua?»mus. Castitatem etiam cum propriis uxoribus fideliter conservate, lad conviviola vestra pauperes frequentius revocate, ad vigilias maturius !convenite, in ecclesia stantes aut orate (128) ?6 mereatur] a4. accipete p ?" sit] est 1 ?? venturus] G'? I7 H8 p. ; invitatus Lovan., cod. Iuecensis a. Fesslero coll. ; intraturus, 29 zz. ex mereturus

corr. L4 3 ?clodos

et adtendite] I7 ;audite reper. x 3? et fiat t. retrib.] ozz. I^ Gt? L!; clados G! 9? retribuant] retribuere FH *! retributione]

resurrectionem

(729) rarius] 1illis] patris

L^? ; resurrectione

?1 revocate] /zser. ante omnia

(728) 14. (129)

G1?

? revocare] L1 G* W L? Lor; invitare j vincini] amici cod. Laer. parcius L-? 2-7 haec in H8 libere sunt et barbaro quidem sermone izumutata oz. L4 Gi? 5 possit] ozz. LA $ impiis] eis 1 G1? $ benedicti] mei add. i 14 Et ut 75g. revocate] ozz. W 1? diaboli] oz. G'? W^ H!

94 jpsforum] Luc. 14, 12. 13. ? aefernum] Matth. 25, 41.

19 pjbere] Ibid. 34. 35. 13 /5j] Ibid. 21 et 23.

Parentes et amici rarius

rogandi, nec nimis sumptuosa praeparanda con-

vivia.

Superius

dicta

breviter iterantur.

770 Ad vigilias maturius

con-

veniendum.

S. CAESARII

aut psallite ;verba otiosa aut !saecularia nec ipsi ex ore vestro proferte, et eos qui proferre voluerint !castigate :pacem cum

omnibus custodite, et quos discordes agnoscitis, ?5ad concordiam revocate. Haec si fideliter Christo adiuvante volueritis limplere, et in hoc saeculo ad altare domini cum secura conscientia !poteritis accedere, et in futuro ad aeternam beatitudinem feliciter !pervenire : ipso adiuvante, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. !Amen.

(730)

QIXOCXIOS

Sermonem ineditum in uno ms. chartaceo saec. XV. Clm. 7714, fol. 134 (H*?) inveni. Constat pars prior ex pannis Eusebii Gallicani et Augustini (n. 1-3) ; reliqua vero (4-5) verbis ac sententiis quae perspicue Caesarium auctorem referunt. Inter quae illud notabile est, quod de adulteris n. 4 dicitur, denuntiandos eos esse episcopo,

qui « vel singulos vel binos annos et a communione et a convivio

christianorum, donec se corrigerent », eos suspenderet. Quae vero contra ebrietatem num. 5 proferuntur, ea. plane cum aliis Caesarii de eo vitio sermonibus congruunt. Aliquando, fateor, dubius haesi,

num inscriptio De adventu domini, et ad Adventum translatus locus ille (1. 8-12) sermonis infra 197, n. 1, in quo de Quadragesima agitur, serioris aetatis forent indicia. Qua de re etsi adhuc mihi dubium est, at demum constat, duas saltem praecedentes contiones

a Caesario de tempore ante natalem domini diem esse compositas, et in Missali Bobiensi, quod saepe saepius ad liturgiae Arelatensis similitudinem accedit, tres missas ?m adventum domini pariter haberi. Quicquid id est, multa profecto in hoc sermone reperies, quae et lectu digna sunt, et Caesarium sapiunt, nec usquam alibi, quod sciam, in lucem prodiere.

DE ADVENTU DOMINI. Caritas

et hu-

militas, optima praeparatio ad nata-

lem Domini.

Rogo

vos,

fratres

carissimi,

ut caritatem,

quae

omnium

virtutum !mater esse cognoscitur, et humilitatem, in qua fundamentum chri!stianae religionis esse probatur, toto corde diligere, et tota animi ?virtute fortiter retinere, et feliciter studeatis domino auxiliante servare. !Et profecto scitote, quia istas duas virtutes, id est, humilitatis et !caritatis qui voluerit custodire, securus ad natalem domini diem laccedere (729) (730)

** custodite] habete G'-?; tenete F8 l praem. sermo Augustini 'ETSA

28 doxologia inxta codd. variatur

SERMO CLXXXIX.

77I

poterit. Ita ergo vacare domino studeamus, ut in istis paucis

Idiebus, quod nobis per totum annum sufficiat, congregare possimus. !?De istis enim diebus adventus domini ipsum dominum. dixisse cre!dimus per prophetam : IN DIEBUS SOLLEMNITATUM VESTRARUM ADFLI!GETIS ANIMAS VESTRAS. Quare hoc dixit ? Quia ieiunia et vigiliae et !sanctae adflictiones humiliata corpora macerant, sed maculata corda !purificant : membris

subtrahunt

fortitudinem,

sed conscientiis addunt

:

Plassitudine corporum redimuntur crimina voluptatum, et per durae lexercitia crucis luxuriae vel carnis gaudia puniuntur; ac sic morti!ficatione praesenti futurae mortis sententia praevenitur, et dum !culpae auctor humiliatur, culpa consumitur : dumque corpori adflictio (£31) voluntariae districtionis infertur,

tremendi

iudicis

offensa

sedatur;

!et

ingentia

peccata labor solvit exiguus, quae vix consumpturus erat ardor aeternus. Si enim nos ipsi peccatis nostris disciplinam inponimus, !si per QDOgOnbuun carnis luxuriam condemnamus, ita nobis deum *propicium faciemus. Peccatum tuum si tu agnoscis, deus ignoscit : nam quomodo potest fieri, ut illi peccato deus dignetur ignoscere, !quod in se homo dedignatur agnoscere ? 2. Tractantes ergo causam. salutis nostrae, faciamus intra nos, Iquod circa nos medici solent. Si laesura aliqua vel querela in prima '*corporis cute sentitur, curatio medicamenti blandioris adponitur : !si vero intus in ossibus vulnus absconditum, aut in viscerum profunda !demersum est, austeriorem et violentiorem poscit. vis occulta medici'nam, ut ulceris magnitudo aut exustione aut excisione superetur, et !dolor dolore vincatur. Similis ratio in animarum aegritudine adhibenda lest, Si levia sunt fortasse peccata, verbi gratia, si homo in sermone !vel aliqua reprehensibili voluntate, si oculo peccavit aut corde, verbo!'rum et cogitationum maculae cotidiana oratione curandae, et privata !purgatione tergendae sunt. Si

(730)

14 addunt] nitorem add. Eus y. : ef. infrap. 758, 6.

(431) ljudicis] u Ezg ; iudicii D H?? Ezs ^ ita] cito p ? medici] a44. facere p 1 jntus] ozz. Eus p 13 5d: ut ulcetis 4:4. vincatut] ozz. p. aut excis.] scripsi ;et excis. FH?" ; ozz. Eus

(439) dem

8-H [75 usq. propbetaz] Eafere habentur apud Caesa-

l. 21] Ex Eusebii Gallic. ad monachos homil. 1 : M B P t. 6, p. 665

rium, sed de Quadragesima, serm.

Sq., quae similiter a Caesario serm.

D 15: Faust.-Engelb. p. l. 11-14. 12 pes?ra5] Cf. Lev. 16, 29. 1? gre usque redize pag.

280, 732,

Ieiuniis etiam et vigiliis corpora maceranda.

197 in suos usus expilata est. (731) 3-7 .$; egig; usq. agnoscere ?] Haec partim ex August. in textum Eusebianum intrusa.

Medicorum more, iuxta

morbi

gravita-

tem remedia animae adhibenda sunt.

272

Capitalia mala quanta

acer-

bitate tergenda sunt.

S. CAESARII

vero quisque conscientiam suam intus linterrogans, crimen aliquod capitale commisit, ut si fidem suam ?9ffalso testimonio expugnavit ac prodidit, si sacrum veritatis nomen lperiurii temeritate violavit, si niveam baptismi tunicam et speciosam lvirginitatis sericam caeno commaculati pudoris infecit, si in semetipso !novum hominem crimine homicidii interfecit, si auguria observando !per aruspices et divinos atque incantatores captivum se diabolo ?*tradidit : haec atque huiusmodi mala expiari penitus communi et !mediocri vel secreta satisfactione non possunt. Graves causae gralviores et acriores et publicas curas requirunt : ut qui cum plurimorum !destructione se perdidit, simili modo cum plurimorum aedificatione !se redimat. Homo enim ipse se decipit, si, cum intus in medullis 9fervere sentiat morbum, per superficiem corporis molle deducat 'unguentum. 3. Haec itaque capitalia mala ingenti rugitu et gemitu et fonte lindigent lacrimarum, et ingenti acerbitate tergenda sunt. RUGIEBAM (732) A GEMITU CORDIS MEI, et LAVABAM PER SINGULAS NOCTES LECTUM !MEUM, LACRIMIS MEIS STRATUM MEUM

RIGABAM ; et iterum

: EGO

AUTEM

!SICUT CINEREM

PA-

NEM MEUM MANDUCABAM, ET POTUM MEUM CUM !FLETU MISCEBAM. Nemo despiciat paenitentiam, nec contemnat hanc *humiliationem : rex erat David, qui ista dicebat ;summus rex erat, !qui Ista. faciebat. Oportet itaque quasi supra mortuum conclamare, let magnos

super extinctam peccatis ani-

mam. dare planctus ;; et quomodo amissione

!solet mater orbata super

unici filii fracto pectore

lamentari,

lita convenit

super unicam animam nostram sed cum spe repara!*tionis adfligi. De qua unica sermo propheticus dicit : ERUE A FRAMEA lANIMAM MEAM, ET DE MANU CANIS UNICAM MEAM. Quare unicam !dixit animam ? Sive quia tamquam unica diligenda est, sive quia lipsa sola ante tribunal caeleste rationem remotis omnibus solaciis !lredditura est. Ita, inquam, necesse

(331)

18 intus] ozz. Eus u

1? ut si] p ; aut si Ezs ; si aut H?*?

?! niveam]

opiize H?* ;veram pu; velum Eus ?? holosericam Ezs p ?3 auguria observando] ozz. Eus y 33 et ing. acerb. terg. sunt] H?"? ; atque per lacrimas

clamandum est cum propheta 1 ; eique post lachrymandum est cum propheta Eus (432) l1]lavabo E»ss u ? cinerem sicut panem (ozz. meum) Es p * contemnat] serzpsi ; condempnat FH?"; ozz. u, Es

5 erat 19 oco] enim H9?

6 fa-

ciebat]etdicebatadZ. H?? ^ $54 sicut super mortuum conclamatum, ita magnos Eus u ? dare] Ezs p ; dicere H?? 8 filii] sui Es pu 9 animam] om. Eus yu

(732)

Zl

SEO

? rigabag] Ps. 6, 7. * miscebazz] Ps. 101, 10.

8 conclamare] Cf. Eccli. 22, 10 ; 38, 16. H 770277] Ps. 21, 21.

SERMO

CLXXXIX.

i79

est super hanc unicam criminum gladio interfectam cum rugitu et gemitu totum pondus doloris effundi, !si forte possit lacrimarum fomentis vivificata calore fidei suscitari. 'Accendenda conpunctio, corroborandae sunt preces futuri recordatione !iudicii, et misericordiarum operibus adiuvandae. Audienda est Dani!helis prophetae sententia, sed audienda oboedientiae aure, dicentis : *ACCIPE, inquit, REX, CONSILIUM MEUM, ET PECCATA TUA ELEMOSINIS !REDIME, unde pro peccato

possint aures dei penetrari ; quia non !mentitur ille qui dixit : HUMILIBUS DEUS DAT GRATIAM, et CARITAS !OPERIT MULTITUDINEM PECCATORUM. 4. Et ut mala omnia, quae diabolus consuevit infligere, ad integrum ?*Christo auxiliante possimus evadere, rogo vos, et paterna sollicitudine '!commoneo, ut cupiditatem, quae OMNIUM

adulterii

MALORUM

RADIX

volutabrum

EST,

lebrietatis etiam cloacam,

tamquam

ipsum

'!diabolum

et

'Tres foveae cavendae : cupiditatis, ebri-

etatis, adulterii.

fugiatis.

Istae enim tres foveae, id est, cupiditatis ebrietatis let adulte-

rii, quoscumque incautos occupaverint, nisi paenitentia 9*eis velox et fructuosa subvenerit, et si eos subitanea mors rapuerit, hbi cruciandi

sunt, ubi est diabolus

concremandus.

Et

cum írequen(?33)tissime de hac re admoneam pariter et contester, tamen audivi adhuc !quosdam infelices, toto lacrimarum. fonte lugendos, qui etiam uxores !habentes adulteria committere nec metuunt nec erubescunt. Et cum !hoc malum prope totus populus non ignoret, nos tamen, quia hoc *probare non possumus, a communione eos ecclesiae minime removeImus. Quod si essent aliqui, qui pro dei amore et pro illorum salute 'illos adsidue castigarent, et, si se emendare non vellent,

vel humilitati !nostrae pro vera caritate eorum mala suggererent, et poterant et !debebant vel singulos vel binos annos et a communione et a conloquio !'et convivio christianorum, donec se corrigerent, iuxta districtionem !debitam suspendi. Sed qui hoc in veritate cognoscunt, et non aut lipsi student castigare,

aut non

ad nostram

notitiam

faciunt

pervenire,

Isine ulla dubitatione in peccatis illorum participes erunt. Et ideo !rogo vos, fratres, ut nec qui uxores habent, nec illi qui non habent,

!^aut ebrietatem exerceant,

aut adulteria com-

mittant : quia qui uxores !(non) habent, cum possent et deberent uxores accipere, nolunt !facere quod licet, et non (732)

15 cum

rugitu et gemitu] oz. Ezxs p

18 sa- Danihelis] ozz. Ezs pu (733) 16 non] Zeesz iz H?*

(332)

?! »ed;;e] Dan. 4, 24.

16fomentis] fontibus Ezs p

20 OFtexP ITE

(133)

* suegererent]

Cf.

?? eratiam] lac. 4, 6 al. ?5 beccatorum| Y Petr. 4, 8.

setm. 42, n. 2. ?-M & corrpiMMIOHe...

?6 radix esf] I "Tim. 6, 10.

Caesat., serm. 42, n. 5.

Caesarii

susbendi]

ltem

Adulteri

casti-

gandi et episcopo denunciandi, ut excommunicentur.

774

S. CAESARII

erubescunt exercere quod non licet. Et lideo tam illis qui uxores habent, quam etiam illis qui non habent, !simul etiam et mulieribus, contestor, et coram deo et angelis eius ?"denuntio, ut nullus adulterium admittere praesumat : quia, sicut liam dixi, quicumque fecerit, nisi dura et fructuosa ei paenitentia !subvenerit, aeternum supplicium non evadet. Sed hoc ideo adulteri !et luxuriosi passuri sunt, quia non timent illud quod scriptum est : 'FORNICATORES ET ADULTEROS IUDICABIT DEUS ; et illud : OMNE PECCA?TUM QUODCUMQUE FECERIT HOMO, EXTRA CORPUS EST ; QUI AUTEM !FORNICATUR, IN CORPUS SUUM PECCAT ; et illud : OMNES ADULTERANTES, ITAMQUAM CLIBANUS CORDA EORUM ; et illud : QUI ADHAERET MERETRICI, lUNUM CORPUS EFFICITUR ; et illud : PRETIUM

MERETRICIS VIX DIMIDIUS !PANIS ; MULIER AUTEM PRETIOSAM Momentaneam libidinem quanta mala sequantur.

' ANIMAM

dem

Ebriosus ex consuetudine intus in anima

leprosus erit.

VIRI CAPIT.

Et hoc videte, 9?'fratres, quantum

mali

sit, ut propter unius horae momentum, quo infelix quisque iungitur meretrici, et de vita aeterna se alienum reddat, et aeterno incendio obnoxium faciat : quia, etiam si centum 'annorum spatio ipsa infelix delectatio libidinis tenderetur, non !(esset» iustum, ut pro centum annorum voluptate infelix anima (734) aeterna supplicia sustineret. Videte ergo, fratres, et toto corde expa!vescite, quantum mali sit, quod adulter quisque committit : accipit !a diabolo brevissimam concupiscentiae libidinem, et tradit diabolo !lanimam in mortem. Ecce infelix luxuriosus et tepidus christianus *qualem mercevel vicissitudinem

reddit

Christo

: ut animam

!suam,

quam Christus redemit sanguine pretioso, ille propter momenItaneam libidinem vendat diabolo. 5. Quam rem etiam et ebriosi facere nec metuunt nec erubescunt, !dum eos delectat parvissimo spatio vinum traicere per palatum "et insatiabile guttur suum ; et propter parvam. delectationem poenam !sibi perpetuam thesaurizant, et non timent illud quod scriptum est : !NEQUE EBRIOSI REGNUM

DEI

POSSIDEBUNT ; et illud : VINUM

ET

MULIERES

lAPOSTATARE FACIUNT SAPIENTES, ET ARGUUNT SENSATOS ; et illud : NE INTUEARIS VINUM QUANDO

FLAVESCIT, CUM SPLEN-

DUERIT IN VITRO !5COLOR EIUS : INGREDITUR BLANDE, SED IN NOVISSIMO MORDEBIT UT !COLUBER, ET UT REGULUS ET BASILISCUS, ET UT SERPENS

VENENA

DIFI!FUNDET.

Et hoc intelle-

gite, fratres, quia omnis ebriosus, qui ebrie!tatem in consuetudinem miserit, intus in anima leprosus erit : quia, !qualis esse (133)

34 esset] coniectura suppl.

(134)

1$ quia] qui H??

(433)

?*4 deus] Hebt. 15, 4.

26 feccat] I Cor. 6, 18.

?" eorum] Os. 7, 4. 28 ecitur] Y Cot. 6, 16.

29 capit] Prov. 6, 26. (734)

1? bossidebunt] Y Cor. 6, xo.

13 sensatos] Eccli. 19, 2. 16 sa- giffunder] Prov. 25, 31. 32.

SERMO CXC.

775

leprosi caro videtur, talis etiam ebriosi anima esse cogno?scitur. Et ideo, qui se de ebrietatis malo, ubi non solum anima

occilditur,

sed etiam caro ipsa debilitatur,

desiderat

liberare, hoc tantum !bibat quod sufficit : quia hoc observare si noluerit, et apud deum 'odibilis, et apud homines erit exprobrabilis Ego quod et mihi expedit !dicere, et vobis oportet audire, cum grandi caritatis affectu denuntio ?5simul et supplico : qui me libenter audierit, et observare voluerit, Icredo de dei misericordia, quod illi non solum indulgentiam dare, !sed etiam et coronam pius dominus recompensare dignetur ; qui vero !contempserit, aut in hoc saeculo aut in futuro poenam quam meretur laccipiet. Unde nos pius dominus liberare dignetur : qui vivit et regnat.

(35)

QC

Ex uno cod. Paris. 2025 (— H*?), fol. 133, sermonem brevem, elegantem, adhuc ineditum deprompsi. Qui quidem maximam partem e fonte ignoto videtur exscriptus, ita tamen ut etiam dicendi forma caesariana alicubi, v. gr. n. 2 initio, praesertim vero in conclusione n. 3 et 4 appareat. Igitur haec quoque una fuerit ex prisci aevi contionibus, quas Arelatensis episcopus ab interitu nobis inter tot alia nova et vetera servavit.

DE NATIVITATE

DOMINI.

Hodie, fratres carissimi, natus est nobis Christus : paremus illi

in cordibus nostris !diversorium

plenum obsequiis meritorum ;

paremus praesepe, paremus cunabula !morum floribus et perpetua odorum suavitate vernantia. Suscipiamus in pectoribus nostris parvulum dominum : ibi crescat, ibi proficiat, ibi fide nutriatur, ibi ad iuven!tutem per aetatis gradus ascendat, ibi virtutes quae recitantur per evangelium operetur. !Habet in nobis dominus quem inluminet

caecum

: invenit

claudum,

cui gressum

sine offensione in viam veritatis inducat

!restituat,

et

: invenit in cubiculo

mortuum, linvenit funus elatum, invenit etiam foetens cadaver, quod de sepulchro criminum !?pius suscitator reducat. Facit hoc in viventibus, quod fecit in mortuis. Suscitat velud larchisynagogi filiam in cubiculo cordis eum, quem peccasse mortifera cogitatione Ipaenituerit ; et quia iam mortuus est qui peccare prava diffinitione constituit, in cubi!culo illum suscitat, si, priusquam cogitata

committat, ad paenitentiam concepti sceleris !secreta conpunctione

recurrat.

(735)

Suscitat

et in iuventute

1 praez. sermo s. Augustini H*?

funus

elatum,

et flenti matri,

Parvulus Do-

minus in cordibus nostris

miracula operatur, quae in evangelio recitantur.

776 l5hoc

S. CAESARII est, maerenti

ecclesiae

vivificatum

reddit,

cum

peccator

admisso crimine, antequam !sepeliatur, hoc est, antequam consue- .

tudine deprimatur,

ad paenitentiam

damnatis

!criminibus

vel

tarda conpunctione redierit. Sed quid de secretis vel elatis funeribus loquor ? Dominus et salvator noster nec sepultos nec foetentes despicit. Suscitat et lillos, quos de horribili vitiorum turpitudine velut in sepulchro longa consuetudine ?"putrescentes ad meliorem vitam paenitentia revocaverit ; et reddit meliori vitae oppressa lvelut in sepulchro corpora ponderibus peccatorum, et ligatum funus institis, hoc est, !mortalibus vinculis iubet absolvi, si pondus

quo premitur sentit, si putredinem foetolremque suum peccator agnoscit. 2. Et ideo, fratres, quemcumque de malo aliquo concupiscentia secreta conpellit, ?»festinet in cubiculo, hoc est, antequam meditata Etiam resurrectiones mortuorum.

Plus nobis Deus per redemptionem contulit, quam per Adae transgressionem perdidi-

mus.

faciat, suscitari. Si quis est, cuius !funus in publico lamentatio

manifesta produxit, hoc est, quicquid mali voluit fecit, lantequam opprimatur pondere sepulturae, et antequam foetere incipiat, ad reparaltorem vitae redire festinet. Sed nec ille desperet, quem foetentem velut gravi somno !antiquum criminum pondus oppressit. Omnibus enim per has resurrectiones, quae ??ad spem nostram factae sunt, qui resurgere cupiunt, redditurum se vitam dominus !pollicetur. Non minus enim est pietas domini admiranda in mysterio, quam in facto : !providit enim, ut sanari volentibus maiora essent remedia quam pericula, et fortiora lessent reparandae salutis medicamenta quam vulnera. Non per nativitatem suam («36) humano generi dominus noster voluit inferre mortem : ad hoc homo factus est, ne !periret homo, quem fecerat ; ad hoc supplicia indigna sustinuit, ut indignos dignis !de suppliciis liberaret ; ad hoc pependit in ligno mortis, ut culpam, quae a ligno Isumpta fuerat per transgressionem, explaret ; ad hoc mortuus est, et ad inferna descen?dit,

ut exinde

mortuos

qui in inferno

peccati chirographo tenebantur educeret, et !devicta morte revertens viva spolia, hoc est, mortuorum vitam ad superos revocaret : !Inon contentus ut deceptus homo hoc solum per resurrectionem suam reciperet, quod !per transgressionem venenosa serpentis

inspiratione perdiderat. Neque enim fas lerat, ut hoc solum re-

demptor deus morte sua redemptis daret, quod invidia deceptoris Jjnimici arte perdiderat. Expulit ille de patria, hic reduxit : tulit ile paradisum, hic !reddidit caelum. Quemadmodum diabolus morte sua, quae ipse erat, captos oppressit, lita et dominus noster, qui vita est, redemptos vitae perpetuae et regni caelestis partilcipatione donavit ; ut nos tunc insultantes diabolo et exultantes in domino dicamus !quod dictum est per prophetam : UBI EST, MORS, VICTORIA TUA ? UBI EST, MORS, ACULEUS

l?TUUS ?

(935) 1? turpitudine] vel putredine corr. s». /. H*? —— ?? paenitentia] coni. ; paenitentiae H^? (436) 1 quae] scripsi; qua H4? 13 nos] szpp/. s. 7. H4? tunc] Pos/ea exp. ]gEc 14 prophetam] ro apostolum ? (435) agnoscit] De tribus mortuis a Domino resuscitatis saepius vetba facit Augustinus, at diverso

prorsus eloquio. (436) 35 fius ?] I Cor. 15, 55.

SERMO

3. Longius

me a festivitate

CXCI.

7:77.

praesenti

divinae

misericordiae

latitudo seduxit ; lquae ita sibi connexa est, ut nec nativitas sine passione, nec passio possit sine nativiltatis gloria praedicari : quia propterea natus est, ut pateretur;

propterea passus est, lut mo-

reretur;

ut

propterea

propterea

descendit,

mortuus

est,

?ut mortuos

ad

liberaret

inferna

descenderet ;

: quia cum

esset in-

passibilis deus, per unitam hominis diviniltatisque substantiam ita se humiliavit, ut deus in hominem nasceretur, et homo in !deum triumphata morte resurgeret. Venit ergo, carissimi, ad errantes via, ad reos liudex, ad aegros medicus, ad mortuos vita. Quare ?

quia sine via redire ad patriam !non poterat peregrinus, sine iudice non absolvebatur reus, sine vita non poterat mortuus ?5suscitari. Habemus ergo in via reditum, in iudice misericordiam, in infirmitatibus !medicinam, in morte sospitatem. Descendit ad nos via, per quam possumus ascendere ; !venit iudex, qui mortem puniret, et hominem vindicaret ; venit medicus, qui infirmiltates extingueret, et aegris perpetuam salutem condonaret ; venit vita,

quae ad inferna !descenderet, ut exinde occisa morte mortuos liberaret. O domine, quibus gaudiis ?*et qua exultatione tantae pietatis munera prosequemur ? Et quid est ultra quod quaelramus infirmi, quam quod ultro non merentibus obtulisti ? Hoc tamen precamur !miseri, ut ames in nobis, quod tulisti pro nobis. Atque utinam sic amaremus vitam !nostram, quomodo tu in nobis diligere dignaris mortem tuam. 4. Unde, fratres carissimi, amemus pretium nostrum, dignosque

nos bonis operibus ?*et rectis actibus faciamus, qui morte domini redimi

vel liberari meruimus.

Et ideo,

!fratres

carissimi,

vitam

nostram velut commendatam nobis redemptori domino intelgram inlibatamque servemus ; et nativitatis eius festivitatem cum gaudio celebrantes, !ita ipso auxiliante agere studeamus, ut tanta ac tam inmensa beneficia dei nostri non !nobis iudicium pariant sed profectum : quia ipse est dignus, qui cum Patre.

(937) Sermo

(CU brevissimus,

nec

magni

sane

momenti,

extat

in collectorio

Roberti de Bardis, part. 2 : v. gr. cod. Vatic. lat. 479 (H**), fol. 114v et Paris. lat. 2030 (H?), fol. 113». Textum praeterea contuli cum antiquioribus codd. Clm. 6310, fol. 2v, saec. X (H**) et Clm. 14445 (H*?). Lectorem remittit A. Mai (NPB. I, 436) ad serm. Augustini

(136) 16 seduxit] 22 zz. 5. /. corr. vel deduxit H*? 26 possemus 774//7z

(436) apud

39 ;ed profectum] Sententia Caesarium frequentissima,

18 natus] cozi. ; passus H*?

quam ex Eusebio Gallicano eum mutuasse feor.

Nec nativitas

sine passione, nec passio potest sine nativitatis gloria

praedicari.

778 Maur.

S. CAESARII 369, sed falso : est enim

hic noster

hactenus

ineditus, licet ex

serm. ap. Mai i12 nonnulla expilata contineat. Quem a Caesario consarcinatum esse, ex conclusione inde a l. 16 evidenter apparet.

DE CIRCUMCISIONE DOMINI.

Cur voluit Redemptor omnia legis prae-

cepta

adim-

plere.

Circumcisio Christi, castitas nostra.

Dies mortis cogitandus.

Salvator noster, fratres carissimi, natus de Patre ante omnia saecula deus verus, !in fine saeculorum idem ipse Filius dei natus est homo verus. Qui voluit pro redemp!tione humani generis causam experire humanae infirmitatis, voluit omnia praecepta Slegis implere, voluit octavo die, quem hodie celebramus, in corpore circumcidi : !non ut suam carnem purgaret, sed ut nos ab omni malitia liberaret, ut omnia per se !gesta ad nostram tenderent utilitatem. Sed dicet aliquis : Cur circumcisus est Christus, !vel in templo legaliter praesentatus ? Respondebimus ei, quia NON VENIT SOLVERE !LEGEM, SED ADIMPLERE : ut non dissimilis esset patribus, ex quorum erat progenie !oprocreatus ; ut non excusarent Iudaei, et dicerent : Dissimilis es patribus, ideo tibi lcredere nolumus. 2. Circumcisio Christi quid est, fratres carissimi, nisi castitas nostra, qua deus !delectatur in nobis? Quoniam nos oportet circumcidi non corpore sed spiritu, id est, lomne vitium a nobis excidi ; ut simus SANCTI ET INMACULATI CORAM EO, carnis desideria lóconterentes, ET CRESCENTES IN SCIENTIA DEI, IN OMNI OPERE BONO FRUCTIFICANTES. !Sollicite cogitemus diem mortis nostrae : quia ad omnia peccatorum vulnera nulla !utiliora possunt inveniri medicamina, quam ut unusquisque horam illam diligenter ladtendat, qua erit de hoc saeculo recessurus. Quomodo enim potest «ab illo» aliquid !grave peccati committi, qui se cogitat momentis singulis de hoc saeculo evocari ? ?"Sic enim scriptura dicit : ME-

MENTO, FILI, QUONIAM MORS NON TARDAT ; et iterum : MEMENTO NOVISSIMORUM, ET DESINE PECCARE.

3. Haec enim, fratres carissimi, cum grandi timore et sollicitu-

dine cogitantes, (138) ad paenitentiae remedia et ad elimosinarum medicamenta

(737) 199 Mai;

studiosissime festinemus,

!ut ante tribunal Christi

1 inscriptio ex F99, in quo praemittitur Omelia s. Aug.

? saecula] ozz.

3 idem ipse] H$5; inde ipse H4? ? sed] si G ; sed si H48:49 dicet] dicit H4-16; dicat G J3jn nobis] in novissimis temporibus G Ma

1 excidi] abscidi G Mai 16 0mnium FH !' medicamenta F9 illo] supplendum duxi, secus scribendum era? committere

(437) * experire] Voce activa : cf. H. Rónsch, Itala u. Vulg. p. 3oo. *-14 $ed. dicet usq. immaculati] Ex serm. Pseudo-Augustini

112, n. 2

18 ab

15 fructificantes] Col. 1, 1o. ?9 jon fardat] Eccli. 14, 12. 3t peccare] Eccli. 29, 6:. cf. ibid. 75 40.

(Mai NPB I, 236), qui est in col-

?? Haec eniz etc.] lisdem prope vet-

lectione caesariana G decimus. ? adizzblere] Matth. 5, 17.

bis concluditur sermo Caesarii 18 (Mai 61), cuius rei apud Nostrum

14 c9] Bph; 3; 4.

alia occurrunt exempla.

SERMO

CXCII.

779

non damnandi, sed coronandi feliciter veniamus : praestante let auxiliante domino nostro Iesu Christo, cui sit honor et gloria in saecula saeculorum. !Amen.

CXGLI: Collect. : W 3. G 11. Z 6, et iam ante separatim in antiquioribus Mss. qui textum multis locis potiorem et Inemendatum servavere, veg rusos nmditcbolland?'Act; SS- ian; t: I1) pz $q- (Faustini epi) — Boll; tum inter Vignerianos August. serm. I4; p I29; Eckhart, De rebus Franciae oriental. I, 837 (ex W). Cum res, de qua agitur, ad consuetudines illas « paganicas» pertineat, quae vetustate

sensim

obsoleverunt,

facile

intellegitur,

homiliam

postero tempore rarius descriptam esse, in eisque codicibus integriorem ac puriorem exhiberi, qui etiam antiquitate praecellunt. Inde credo factum est, ut textus, qui apud Maurinos legitur, haud uno loco ex libidine immutatus sit. Porro sermonem in Hispania saeculo iam septimo ineunte diffusum fuisse, testis est Isidorus Hispalensis, qui in libro De eccles. offic. I, c. 41 tres ex eo particulas

totidem fere verbis adducit.

5DE KALENDIS

IANUARIIS.

Dies kalendarum istarum, fratres dilectissimi, quas ianuarias lvocant, a quodam lano homine perdito ac sacrilego nomen accepit. !'Ianus autem iste dux quondam et princeps hominum paganorum !fuit : quem inperiti homines et rustici dum

quasi regem metuunt,

??velud deum

colere coeperunt ;

detulerunt enim ei inlicitum honorem, !dum in eo expavescunt regiam potestatem. Homines quippe stulti let ignorantes deum illos tunc maxime deos aestimabant, quos inter lhomines sublimiores esse cernebant : ac sic factum est, ut unius !veri dei

cultus ad multa deorum vel potius daemoniorum nomina 1transferretur. Diem ergo kalendarum hodiernarum de nomine Iani, !sicut iam dictum est, nuncuparunt ; utique ut (438)

5januariis] //a codd. plerique ; praem. epistula s. Agustini H*?, sermo

s. Agustini G, sermo s. Maxentii co. INavarricus ap. Maurinos, sermo b. Fausti epi. H?. ; sub nomine item Faustini edid. Bollandus 1. I, p. 2 ad vetus exemplar /Aceiense

8 dilectissimi] IW G ; carissimi

5 Dies usq. deformassent 1. 30 (438) pag. 739] Videntur haec ex ignoto fonte deprompta, et si in eis etiam

Caesarii manus passim agnoscitur. 8 s0d- Janus auteni etc.] Haec Isidorus expilavit, De eccles. offic. I, 41, 1.

Kalendae ianuariae de nomine Iani nuncupatae.

780

S. CAESARII

ei homini, cui divinos

Cui velut deo, immo monstro,

facies

duas

gentiles

deputarunt.

Contra cervulum facientes, aut feminas se videri volentes.

!honores conferre cupiebant,

et finem

unius anni et alterius initium !deputarent. Et quia aput illos ianuariae kalendae unum annum !inplere, alterum incipere dicebantur, istum lanum quasi in principio ?'ac termino posuerunt; ut unum annum. finire, alterum. incipere (739) crederetur. Et hinc est quod antiqui idolorum cultores ipsi Iano !duas facies figurarunt : unam ante ipsum, aliam post ipsum; unam, !qua praeteritum annum. videretur aspicere, aliam qua futurum. !Àc sic homines insipientes duas ei facies deputando, dum eum deum 5facere cupiunt, monstrum esse fecerunt : hoc enim voluerunt in deo !suo esse praecipuum, quod est etiam in pecudibus monstruosum. !Et ideo optima erroris ipsius declaratione atque iudicio, dum eum !relegiosa vanitate imaginum deum videri volunt, daemonem publi!'carunt. 15. Hinc itaque est, quod istis diebus pagani homines perverso omnium rerum ordine obscenis deformitatibus teguntur ; utique ut tales se !faciant qui colunt, qualis fuit ille qui colitur. In istis enim diebus !miseri homines et, quod peius est, etiam aliqui baptizati sumunt !formas adulteras, species monstruosas, in quibus quidem quae primum Pridenda aut potius dolenda sint, nescio. Quis enim sapiens credere !poterit, inveniri aliquos sanae mentis, qui cervulum facientes in !ferarum se velint habitus commutare ? Alü vestiuntur pellibus pecu!dum ; alii adsumunt capita bestiarum, gaudentes et exultantes, si taliter se in ferinas species transformaverint, ut homines non esse ? videantur. Ex quo indicant ac probant, non tam se habitum beluinum habere quam sensum : nam quamvis diversorum similitudinem 'animalium exprimere in se velint, certum est tamen, in his magis Icor pecudum esse quam formam. lam vero illut quale vel quam !turpe est, quod viri nati tunicis muliebribus vestiuntur,

et turpissima ?»demutatione effeminant,

non

puellaribus figuris virile robur

erubescen!tes

tunicis

muliebribus

inserere

militares lacertos : barbatas facies !praeferunt, et videri se feminas volunt. Et merito virilem iam fortittudinem non habent, qui in muliebres habitus transierunt ; iusto !enim ludicio dei evenisse credendum est, ut militarem virtutem

?amitterent, qui feminarum se specie deformassent. (739) !antiqui] ozz. G? & ?-? a]iam] alteram G'-? p Siquasqua)Bri3:95 quae... quae re//. ? obtima H? 3$ vanitate] novitate I FH? imaginum] IW. H? G* ; imaginem H*? ; magnum y Bo//.

16 in istis H?

H teguntur] p ;

tegunt G'-? ; aguntur Bo//; agunt W^ F?-98 1? faciant] add. illi FI? 15 pijdenda] pudenda y nescio] I FI??3 G? Bol] ; og. G* y. 16 mentis] Zzser. in his Fs — 1'habitum u — !'** pecodum W/ H? G1 ?9 probant] add. apud deum H?3 ?3 pbecodum IW G1 (139) 12 593- zriseri bomines, ef quod eius es£ etc.] Ista quoque exctipsit

Isidor. ibid. n. 2.

SERMO CXCII.

781

3. Et quia deus placatus vobis inspirare dignatus est, ut pro !amore fidei ista miserabilis consuetudo de hac civitate ad integrum tolleretur, rogo vos, fratres carissimi, ut vobis non

sufficiat, quod (740) ipsi hoc malum deo donante non facitis ; sed ubicumque alibi fieri !videritis, arguite, castigate, corripite, et vestro salubri consilio de listo miserabili sacrilegio stultos homines revocate. Et ut ad integrum !vos divinae misericordiae

consecretis,

etiam

illas

alias

Aliae

supersti-

tiones his kalendis observatae redarguuntur,.

observationes

?velut diaboli venena respuite, quas, quod peius est, adhuc plures lin populo christiano observare non erubescunt. Sunt enim

qui in !kalendis

ianuariis

ita auguria

observant,

ut

focum de domo sua vel !aliud quodcumque beneficium cuicumque petenti non tribuant ; !diabolicas etiam strenas et ab aliis accipiunt, et ipsi aliis tradunt. !?^Aliqui etiam rustici mensulas suas in ista nocte, quae praeterüt, !plenas multis rebus, quae ad manducandum sunt necessariae, conpo!nentes,

tota nocte sic conpositas esse volunt, credentes quod hoc illis kalendae ianuariae praestare possint, ut per totum annum con!vivia illoum in tali abundantia perseverent. Et quia, sicut scriptum !?est, MODICUM FERMENTUM TOTAM MASSAM CORRUMPIT, etiam ista !vel alia his similia, quae longum

est dicere, quae ab inperitis aut !parva aut nulla peccata esse creduntur, a vestris ordinate familiis 'removeri ; et hoc prae-

cipite, ut sic kalendas istas colant, quomodo aliorum mensuum colere solent. Qui enim aliquid de paganorum ?9consuetudine in istis diebus observare voluerint, timendum

est, !ne

eis nomen christianum prodesse non possit. 4. Et ideo sancti antiqui patres nostri considerantes maximam !partem generis humani diebus istis gulae vel luxuriae deservire, lebrietatibus et sacrilegis saltationibus insanire, statuerunt universo **mundo, ut per omnes ecclesias publicum indiceretur ieiunium : !ut agnoscerent miseri homines, in tantum se male facere, ut pro illo!'rum peccatis necesse esset omnibus ecclesiis ieiunare. leiunemus,

lergo, fratres carissimi,

in istis diebus, et cum vera et perfecta caritate !stultitiam miserorum hominum lugeamus ; ut vel sic intellegant malum suum, dum pro se publicum vident observari ieiunium. (40) Gu etus

9 in] oz. H? Gi? y 1! famulis Bo// H*? nostri] ozz. G! W^

? diabolicas 454. tradunt] ozz. H1?

1? suas] ozz.

1? mensuum] 5c W/ H?-3? C1 ?? sancti] zzser. ?5 jejunium] H*? zsferser. : unde admoneo vos ff.

et in Christo dilectissimos filios. ut crastina diae omnes ieiunemus . ut misericordiam domini consequi mereamur, quae indictio ad Hispanorum consuetudinem pertinet 39 viderint p

(7490)

15 corrumbit] Gal. s, 9.

22 500* 52577; q. Dafres n. considerantes

etc.] Haec 13

quoque

apud Isidorum De eccles. offic. I, CAT

recepta sunt C. II

Publicum üs diebus indictum

ieiunium.

782

S. CAESARII

INeque enim desperandum est, quod illos deus possit vestra oratione !vel castigatione corregere, qui per apostolum suum ineffabili pietate

!promisit,

dicens

: QUI CONVERTI

FECERIT

PECCATOREM AB ERRORE (741) VIAE SUAE, SALVABIT ANIMAM EIUS A MORTE, ET COOPERIET MULTIITUDINEM PECCATORUM. Qui enim in istis kalendis stultis hominibus luxuriose ludentibus aliquam humanitatem inpenderit, peccatis eorum !participem se esse non dubitet : nam qui de salute animae suae fideliter ?»cogitat, magis de illis dolere debet vel flere, quam cum illis vel de !illis ad infelicem risum suum animum relaxare. Vos vero, fratres, !qui deo propitio cotidie clamare consuestis OCULI

MEI

OCULOS

Stultorum luxuria oculi fidelium ne polluantur.

SEMPER

MEOS,

non

AD

!DOMINUM,

oportet

et iterum

ut oculi

: AD

TE

LEVAVI

!vestri, qui adsidue

in

ecclesia vigilantes ad deum sanctificantur, !?videndo luxuriam stultorum hominum polluantur. Magis dedignan '!debetis atque despicere opera diaboli, ut in vobis integra permaneat Icaritas Christi. Clamate ergo cum propheta dicentes : AVERTE OCULOS

!MEOS, NE VIDEANT VANITATEM ; timentes illud, quod

ait apostolus : NON !POTESTIS CALICEM DOMINI BIBERE, ET CALICEM DAEMONIORUM : NON !5POTESTIS MENSAE DOMINI PARTICIPES

ESSE,

ET MENSAE

DAEMONIORUM.

!Sed credo

de

dei misericordia, quod ita per vestram castigationem lillorum stultitia corrigenda est, ut non solum pro vobis, sed etiam Ipro illorum correctione, qui vestro exemplo proficient, duplicata !vobis a domino praemia repensentur : praestante ipso domino nostro ?Iesu Christo, cui est gloria et honor in saecula saeculorum. Amen.

CXCLII. Collect. : G 12 ; praeterea legitur in vetustissimis codd. H!:39 et

recentiori H*" a]. Edit. : August. Append.yu 130. Quod in mss. H**9 aliisque Sedati episcopi nomine ug id ad priorem partem (n. 1) referri potest, in qua dicendi genus a reliquo sermone (741)

!salvat FH?

I7) ;de mortem H*? cooperiit

eius] suam H??

a morte] de morte Gt! (corr. a morte

et] add. suorum H!

G* ; quo operit H? ; opetiet m

cooperiet] cooperit G? I/ FI93 ; ? kalendis] reZ/qua in. W' folio avulso

desiderantur 3 meos] ad. qui habitas in caelis u, q. h. i. caelo Gt zordedignare H?33 G1 averte] add. domine H? 1*4* non p. mensae 7/54. mensae daemoniorum] oz. H*-9? ; azibo membra interverti? Boll — 15 proficiunt Bol] H3 ; proficiant G1? duplicia G2 (741)

? peccatorum] Yac. 5, 20.

3 dominum] Ps. 24, 15.

74605] Ps. 122, 1.

3? vanitatem] Ps. 118, 37. 15 daemoniorum) Y Cor. xo, 20. 21.

SERMO

CXCIII.

783

penitus differt. Verum ex num. 2-4 manifestum est, a Caesario Arelatensi consarcinatum eum esse : quod iam Maurini insinuant,

omnesque arguti acuminis censores postea agnovere. Quam similis autem sit superiori sermoni 192, quem omnes pariter Caesarii fetum esse profitentur, nemo est qui non videat. (742)

SERMO SANCTI SEDATI EPISCOPI DE KALENDIS IANUARIIS.

Omne peccatum, fratres carissimi, aut per superbiam, aut per lerrorem diabolus intromittit :errorem per ignorantiam, per contem?ptum superbiam. Istae duae res sunt origines omnium

peccatorum.

!Error est quasi levius crimen, ut est

Tgnorantia et superbia, origines omnium peccatorum.

appetitio voluptatum, intemperans !gula, procaces ioci, turpis laetitia, spectaculi ambitus,

facilis lingua,

ordinata praesumptio : error etiam auguriorum, cultus dierum antiquae lfuturorum. Sed haec in superbiam sine emen!datione permanserint. Sic titiae causa, cum

!incogitata et in-

est inutilis obser!vatio superstitionis, inquisitio transeunt, cum cognita enim fit, ut stultae lae-

obser!vantur kalendarum

dies aut aliarum

superstitionum vanitas, per licentiam ebrietatis et ludorum turpem cantum, velut ad sacrificia sua daemo!nes invitentur. Illorum enim est suave sacrificium, cum

aut dicitur a nobis

15alquid aut fit, quo honestas, quae est amica iustitiae, inprobis actibus !violata discedat. Ouid enim est tam demens, quam virilem sexum !in formam mulieris turpi habitu commutare ? Quid tam demens, !quam deformare faciem, et vultus induere, quos ipsi etiam daemones lexpavescunt ? Quid tam demens, quam inconpositis motibus et inpu?'dicis carminibus vitiorum laudes inverecunda delectatione cantare ; 'indui

ferino habitu, et capreae aut cervo similem fieri, ut homo !ad imaginem dei et similitudinem factus sacrificium daemonum Ifiat ? Per haec ille malorum artifex se intromittit, ut captis paulatim !per ludorum similitudinem mentibus dominetur. Ergo cum haec, quae ?5*supra dicta sunt, convaluerint, superbia deo inimica succedit : haec !per neglegentiam relegionis et contemptum. timoris dei contentiones letiam adversus sanctas scripturas primitus intromittit ; deinde ambi!tione furens, vanitate

tumens,

inhonesta

appetens,

honesta

despiciens,

lelationis spiritu in naufragia morum velut quaedam inmoderata **turbinis procella grassatur. Hinc invidia, malorum omnium radix, !quae alieno profectu velut propris malis uritur, inextinguibili flamma !velut futurae gehennae ignis viventium

animas

iam nunc

secreto

!lardore consumit,

mor-

(742) du eclattlpzzzmbi99:00 S'xes go 2 ? ptocacis p ? augurum gp 1$ turpium. G1? cantuum G! !' commutati G'-? 3? futurus pj

'Turpes consuetudines kalendarum.

784 Invidorum infelicitas.

S. CAESARII

dacibus curis angit. Ouid enim illo esse miserius !potest, quem infelicem facit aliena felicitas ? aut ubi remedium inveniat, 350u1 non solum suo malo, sed et alieno bono miser est ? Hinc ira quae (743) semper est inimica consilio, foveam in quam cadat, et laqueos quibus lipsa capiatur, innectit. 2. Vos vero, fratres carissimi, quibus deus honestos et sobrios !mores donare dignatus est, sanctam conversationem,

Qui non vult peccantes prohibere, cum possit, peccat.

Contra eos qui cervulum

faciunt.

quam divino 5munere percepistis, vicinis vel famulis vestris adsidua castigatione !transfundite, et nolite eos permittere verba turpia aut cantica luxu!riosa proferre : quia in illum redundat omne peccatum, qui non !vult peccantes prohibere, cum possit. Ouicumque ergo in kalendis lianuariis quibuscumque miseris hominibus sacrilego ritu insanientibus ?potius quam ludentibus aliquam humanitatem dederint, non homiInibus sed daemonibus se dedisse cognoscant. Et ideo si in peccatis leorum participes esse non vultis, cervulum, sive anniculam, aut alia !quaelibet portenta ante domos vestras venire non permittatis, sed !castigate potius atque corripite et, si potestis, etiam cum severitate !*distringite ; ut de vestra

salute et de aliorum correctione duplicem !mercedem possitis deo remunerante percipere. Rogo autem vos, !fratres dilectissimi, ut, quia de fide et de honestate morum

vestrorum

!deo

propitiante confidimus, non vobis sufficiat quod ipsi boni estis : !sed, sicut iam supra suggessi, studete ut per vestram ammonitionem ?etiam aliorum neglegentias corrigatis; ut non

solum

de sancta

vestra

!conversatione,

sed

etiam

de

aliorum correctione aeterna praemia !capiatis. Ammonete ergo familias vestras, ut infelicium paganorum !sacrilegas consuetudines non observent. 3. Sunt enim aliqui, quod peius est, quos ita observatio Aliae sacrilegae observationes kalendarum.

inimica ??»subvertit, ut in die kalendarum, si forte aut vicinis

aut peregrinan!tibus opus sit, etiam focum dare dissimulent ; multi praeterea strenas let ipsi offerre, et ab aliis accipere solent.

Ieiunium et supplicatio fidelium.

Ante

omnia,

fratres,

ad confun!dendam

paganorum

carnalem et luxuriosam laetitiam, exceptis lilis qui prae infirmitate abstinere non praevalent, omnes auxiliante ?*domino ieiunemus, et pro illis miseris, qui kalendas istas pro gula let ebrietate sacrilega consuetudine colunt, deo quantum. possumus !supplicemus. Et dum ea quae ipsi faciunt exhorrescimus, insuper let pro illis oramus, et de nostra benignitate et de illorum correctione Idupliciter donante

(743) 5famulis] G'*?; familiis p Seoslg Gia eis NIE "in illo Gt-? ? anniculam] coni. e£ ifa revera alter ex codd. Maurin. (agniculam a/fer), annucula G!, aniculam G?, anulas H?? ; iuvencam pg ?? prae] pro G'-? 3? jpsi] illi G2

SERMO CXCIII. domino

gaudeamus.

Propitio

785

deo, fratres

dilect?5issimi,

ita

nos pro salute animae vestrae fideliter ac libenter auditis, !ut vobis libere et cum omni fiducia ea quae saluti vestrae novimus (744) esse necessaria studeamus cum caritate suggerere, et quid agere !vel quid vitare debeatis ostendere. Id ideo rogo vos,

fratres, ut, quia !deo inspirante

antiquam

paganorum

consuetudinem religionis affectu lipsi despicitis, alios quoscumque observare videritis cum caritate »et mansuetudine castigetis. 4. Nonnulli enim in haec mala labuntur, ut diligenter observent !qua die in itinere exeant, honorem praestantes aut soli aut lunae !aut Marti aut Mercurio aut Iovi aut

Veneri

aut

Saturno

: nescientes

!miseri,

quia,

si se

Superstitiosa dierum obser-

vatio.

per paenitentiam non emendaverint, cum illis '^partem habebunt in inferno, quibus vanum honorem inpendere viden!tur in mundo. Ante omnia, fratres, universa ista sacrilegia fugite, et tamquam diaboli mortifera venena vitate. Et solem enim et lunam !deus pro nobis et nobis profutura constituit : non ut ista duo luminaria

!quasi deos colamus,

sed illi, qui ea

nobis dedit, quantas possumus gra!*tias referamus. Mercurius enim homo fuit miserabilis, avarus, crudelis, impius et super-

bus ; Venus autem meretrix fuit inpudicissima. Et lista monstruosa portenta, id est, et Mars et Mercurius et Iovis et !Venus

Mercurius ac reliqui di qui fuerint.

et Saturnus eo tempore dicuntur nati, quo filii Israhel erant lin Aegypto. Si tunc nati sunt, utique dies isti, qui illorum nominibus ?appellantur, illo tempore iam erant, et secundum quod deus instiltuerat, sic nomen habebant, id est, prima et

secunda et tertia et quarta let quinta et sexta feria; sed miseri homines et imperiti, qui istos !sordidissimos et impiissimos homines, ut supra diximus, timendo potius !quam amando colebant, pro illorum sacrilego cultu, quasi in honore ?34psorum, totos septimanae dies singulis eorum nominibus consecralrunt ; ut quorum sacrilegia venerabantur in corde, eorum nomina 'frequentius habere viderentur in ore. Nos vero, fratres, qui non in !hominibus perditis atque sacrilegis, sed in deo vivo et vero spem habere cognoscimur, nullum diem daemonum appellatione dignum ??"esse iudicemus, neque observemus qua die in itinere proficisci debea!mus : sed etiam ipsa sordidissima nomina dedignemur et ore proferre, let nunquam

dicamus

diem Martis, diem Mercurii, diem Iovis;

sed !primam et secundam vel tertiam feriam, secundum quod scriptum lest, nominemus. De his etiam nominibus et vestras

(743)

34 eqa- Propitio z5q. castigetis pag. sq. /. 5] oz. Gi?

(144)

18 nata Gi-?

072. L

?? et quinta et sexta feria] ozz. H1??

?5 totius p

9m

Septimanae dies non daemonum nominibus desi-

gnandi.

786

S. CAESARII

familias admonete : ?9tunc enim in vobis perfecta animae sanitas permanebit, si per vestram 'admonitionem ad eos qui multis peccatis vulnerati sunt medica!mentum spiritale pervenerit. Unde non solum illos qui vestri sunt !frequenter cum. severitate corripite, sed etiam extraneos cum. caritate (Y45) iugiter admonete ; ut vobis pius et misericors dominus, non solum !pro vestra, sed etiam pro aliorum salute aeterna praemia retribuat : !cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen.

GSC Collect. : D 8. et homiliaria H?:15, Edit. : primum ex ms. Ottobon. 976 saec. XVII Angelus Mai in Spicileg. Rom. V, 98, et quidem Faustini episcopi nomine; denuo inter Fausti opera ed. Aug. Engelbrecht, p. 252-255, cuius textum ac distinguendi rationem locis plurimis emendavi. De auctore legendus est Wilhelmus Bergmann, « Studien » p. 243-248, qui recte pronuntiat a Caesario consarcinatam esse homiliam, adhibitis forte nonnullis e penu Reiensis episcopi sententiis. Ceterum paene omnia in sermonem Sedati nomine inscriptum « Proxime f. c. redemptionis nostrae » translata sunt : Migne 72, 772 D—774 C (— Sed).

SERMO

FAUSTINI EPISCOPI IN EPIPHANIA DOMINI. AUT AD *MISSAM DE CRASTINO IN NATALE SANCTI LUCIANI MARTYRIS.

Sollemnitatem quae de domini nostri nativitate processit, Obiectum sollemuitatis, Christus a Magis adoratus.

fratres !carissimi, ea fide celebravimus,

qua ex homine

deus

natus est : hanc !vero ea observatione veneramur, qua deus in homine declaratus est. !Illic in infirmitatibus absconditur, hic virtutibus revelatur. Hodie '*enim magos ab oriente venientes usque ad locum geniti salvatoris !stella Christum quaerentibus monstratura perduxit. Spectatur sub !humili tegurio sacra nativitas : adoratur in pannis, qui fulget in (745)

* Faustini] H3? ; item de epiphania domini ad missam aut de crastino in

nat. luciani martyris

D'; item

in epyphania.

natale sancti luciani martyris H?

aut ad missam de crastino. et

$ quae de d. n. n. processit] H? $ed ; quae

est de d. n. nativitate D ; nativitatis d. n. Iesu Christi H18 ; ? in infirm.] in 072. Sed ZU spectetur Do E14 ?? tegurio] H? ; teogorio D ; tugurio H18

(745)

5 Luciani martyris] Animad-

vetsione dignum est, iam inde anti-

quitus templum Arelate olim exti-

tisse

inclito

diensi dicatum.

martyri

Nicome-

SERMO CXCIV.

787

lstellis : adoratur in pannis, id est, sub abiectione corruptionis

humanae inviolata maiestas : revelatur innuente mysterio divinae misericordiae '^magnitudo. In eo quod ad Christum primum Aethiopes, id est, gen!tiles ingrediuntur, gentium primitiae consecrantur : in agnitione !veritatis synagogam Iudaeorum praecedit ecclesia gentium, peccati lexuta nigritudine, et fidei induenda candore. Haec itaque ecclesia !in praesepe salutem. nostram expetit, id est, fera prius populorum (746) infidelium multitudo intra ecclesiae stabulum recepta mansuescit. !IIudaei quidem gloriantur cultum penes se esse divinum, sed primi llegati gentium vident Christum : quia sanus christiani oculus lucem !sequitur, Iudaeorum vero corruptus intuitus ipsa luce subfunditur, 5et aeger obtulus inlato lumine magis tenebrescit. 2. Interea beata legatio perductam se ad sacra cunabula radio !desuper currente miratur ; extrema gens bono publico prima fruitur. 'Ouam stupenda dignatio! Inter amplexus genetricis includitur, qui !caelum terramque conplectitur in sinu matris latet, qui regnum. !?Patris excedit. Per simplex officium spiritale revelatur arcanum : !humanitas cernitur, divinitas adoratur. Exhibent aurum tus et myrram, !plus in mysteriis quam in conscientiis offerentes. In auri munere !regia dignitas, in turis vapore divina maiestas, in myrrae specie Isepelienda demonstratur humanitas : ac sic trinitatem oblationis !5numerus loquitur, unitatem devotio una testatur. 3. Ac per hoc pervigili intentione cordis caelum studeamus laspicere, si ad Christum cupimus pervenire. Dirigat nobis semitas !vitae perfectae stella iustitiae. Ei, qui dixit NON APPAREBIS IN CONSPECTU in nobis,

quae

ita animas

Spiritalem myrram nostras

!condiat,

ut

inlaesas a peccati corruptione custodiat. Mutemus viam, !si (345)

1? sub abiectione] DD H!? subiectione H? ; sub tectione $e2

ta] D H5; involuta H? Sed Mai in novitate ministeriorum Ma; H!1$

1 inviola-

innuente] D ; innuitur Sed ;invento H?; 15 Christum] z4Z. lesum Maz H18 —— 195a,

gentium z5q. tenebrescit pag. sq. J. 5] deest ap. Sed 13 exuta nigritudine] D ; nigredine exuenda Mai ecclesia] oz. D 19 praesepi H?; praesepio D expetit] aZ. quid est hoc, quod in praesepe salutem nostram expetit ? D feta] ozz. Mai H8

(746)

! multitudine Mai H1

stabulum] domum

s. €. divinum] in cultu legis Ma; H!$

quare primi ? D christiani] ozz. H? 1 exhibent] adZ. magi Mai H1

Ma H1$

penes se] oz. H?

? cultum p. ? Christum] add.

5 tenebratur Mai H1

$ dignatione D

18 vitae] D u; viae H?3? Mai Sed

pet-

fectae] Mai Eng H?-18 ; perfecta D i; perfectas $e — 15 *&* qui dixit n. a. i. c. m. inanis] ozz. Mai H1?

(746)

pri-

mitiae gentium consecrantur.

Munerum

significatio.

!MEO INANIS, offeramus aurum fidei,

pietatis aromata, castitatis holo?causta. habeamus

In quibus

9-21 Ipfereg beata usq. custo-

diat] Ista vero num. 5 sermonis 135

Append. August. efformant. 1? jnanis] Ex. 23, 15.

Mutanda

via,

ut perveniamus

ad patriam.

788

S. CAESARII

pervenire optamus ad patriam, utique ad patriam caelestem. Hoc !sit inter utrumque commercium, ut illius nobis proprietatem

Alia via

quaenam

sit.

usu

listius conparemus ; ut, sicut vita aeterna

vitae

istius praemium erit, ?*ita laboremus, ut illius ista sit pretium. Illud autem quod ait evangelista, !magos admonitos esse in somnis, NE REDIRENT AD HERODEM, SED PER !ALIAM VIAM AD REGIONEM PROPRIAM REMEARENT, hoc etiam nobis !spiritaliter praecipitur, ut per aliam viam, id est, per aliam conver!sationem revertamur ad patriam. 394. Forte aliquis requirit, quomodo id fieri possit. Qui hoc scire (444) desiderat, audiat prophetam dicentem : DEVERTE A MALO ET FAC BONUM, !INQUIRE PACEM ET SEQUERE EAM. Hoc enim ordine per aliam viam !reditur ad patriam. Nam quia per suberbiam cecidimus in mundum, 'oportet ut per humilitatem redeamus ad paradisum ; per cupiditatem ?ad servitium diaboli venimus, per misericordiam ad Christum domi!num redeamus ; per voluptatem atque luxuriam durissimum. iugum !diaboli sustinuimus, per caritatem atque iustitiam leve iugum Christi !suscipere festinemus : ut qui per vias infidelitatis atque nequitiae !diabolo infeliciter servientes ab angelorum societate discessimus, per vias bonitatis ac fidei redire ad patriam principalem studeamus. 5. $1 hoc ordine vias mortiferas relinquentes vias vitae aeternae !tenere voluerimus, de sinistra translati ad dexteram,

magorum itinera !fideliter ac feliciter possumus imitari. Quasi non tibi videtur iam !per aliam viam ad patriam remeare, qui prius solebat res alienas !5tollere, et nunc suas coepit miseri- : corditer erogare ? Non tibi videtur !per aliam viam incedere, qui fuit adulter, et est castus : qui fuerat lebriosus, et est sobrius : qui solebat maledicere, et benedicit : qui !fuerat invidus, et est benignus ? Si enim orationibus simul et bonis loperibus deo auxiliante contendimus hoc ordine conversationum

?nostrarum

itinera in melius commutare,

ad aeternam

beatitudinem poterimus feliciter pervenire : praestante domino nostro lesu Christo, !qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. (746) Je

?? perven. opt. ad patr.] volumus pervenire ad caelestem patriam Mai utique ad patriam caelestem] D H? ; oz;. Mai H1 ?3 cum usu Mai

IET28 ?» elaboremus ergo D

.H?

pretium]

meritum

D

illut

H?

?" etiam]

(747) ^ut] oz. H? $ adque D ?]eve] lebem H? 1*jtenera D cons?. 13 possimus D P5 suas coepit] Mai H1? ; suas coepetit 5e ; sua suscipit H? ; cupit suas D ?1 feliciter] ozz. D

(746)

?' remearent] Matth.

2, 12.

39 Forte aliquis usque pervenire pag.

seq. l. 21] Conclusio a Caesario

alienis mercibus addita. (47)

20372] BS308335 915:

SERMO CXCV.

789

CXCV. Sermo hactenus ineditus, quem ex codice Paris. lat. 10612 (— H*), fol. 128, quondam exscripsi. Qui quidem nihilo fere constat nisi sermone Augustini 203, et eo ita mutato, ut singulis versibus manus Caesarii deprehendatur : cuius etiam brevem conclusionem esse nemo negabit. Adverte Arelatensis nostri loquendi proprietates : Denique diligenter adtendite p. 748, 1l. 18; quem infelices Iudaei ibid. l. 37; ambulare dissimulant p. 749, l. 3, nec non verba singula quibus sermo n. 4 absolvitur.

DE

EPIPHANIA

DOMINI

NOSTRI

IESU

CHRISTI.

Epiphania, fratres carissimi, graecum vocabulum est, et interpretatur manifestatio. ?"Hodierno igitur die quia manifestatus est, redemptor omnium gentium fecit sollem(v48)nitatem omnibus gentibus. Dominus noster Iesus Christus ante dies tredecim natus, la magis hodie traditur adoratus. Quia factum est, evangelii loquitur veritas; quo letiam die factum sit, ubique clamat tam plaeclarae istius sollemnitatis auctoritas. !Iustum enim visum est, quoniam illi magi primitiae gentium Christum dominum ?cognoverunt, et nondum eius sermone commoniti stellam sibi apparentem et pro infante !verbo visibiliter loquentem velut linguam caelestem secuti sunt, ut diém salutis primiltiarum suarum gentes gratenter agnoscerent, et eum domino Christo cum gratiarum lactione sollemni obsequio dedicarent. Primitiae Iudaeorum ad fidem revelati Christi hn illis pastoribus extiterunt, qui ipso die quo natus est eum de proximo veniendo !?viderunt. Illis pastoribus angelorum multitudo monstravit, istis magis stella nuntiavit. IPastoribus dictum

est : GLORIA

IN EXCELSIS

DEO ; in magis im-

pletum est : CAELI ENAR!RANT GLORIAM DEI. Utrique sane tamquam initia duorum parietum de diverso venien!tium, Iudaeorum et gentium, circumcisionis scilicet et praeputii, ad angularem lapidem Icucurrerunt,

ut esset PAX eorum,

155. Verumtamen

FACIENS

UTRAQUE

UNUM.

illi pastores, ex eo quod Christum videbant,

(443) ?5 quia] cogi ; qua F?? ; ozz. /Aug. (748) ? etiam die] die autem z4zg ^ primi ex gentibus z4zg 5 ejus] zAug ; eos H?? commoniti] H?? ; commoti z4ug 5$caeli 74ug $ primitiae] a44. quippe /Azg revelationemque 74g 1? pastoribus a. m. monstravit] angeli /4zg magis] ozz. zÁug 1H pastoribus] illis z4zg magis] istis zug 33 scilicet] 07. Jug 15 pastores] deum 24zg viderant 744g

(447) "4 Epiphania usq. izpletum pag. 749, l. 26] Cf. Augustini sermonem inter genuinos 203.

(748) 1 doo] Luc. 2, 14. T3 o7 Iss miles ex 14 557575 Cf. Eph. 2, 14.

Pastores

et

Magi, initia duorum parietum, Iudaeorum et gentium.

790 In

adoranti-

bus Magis amplior gentium humilitas commendatur.

S. CAESARII

laudaverunt ;magi lautem visum Christum adoraverunt. In illis gratia prior, in istis humilitas amplior. !lludaei quidem prius gratiam habuerunt, sed gentes postea venientes cum maiori !humilitate Christum dominum susceperunt. Denique diligenter adtendite, quid pastores !vel quid magi egerint venientes ad Christum : pastores laudaverunt, et magi adoraverunt. ?"Fortassis minus peccatores erant illi pastores, qui iam legem dei cognoverant, et ideo !de salute audientes alacrius exultabant ; magi vero, id est, gentiles, sine notitia dei, lonerati peccatis, incurvato corpore et

submisso capite indulgentiam requirebant. !Haec est illa humilitas, quam in gentibus divina scriptura commendat. Denique ex lgentibus erat 1lle centurio, qui, cum dominum Iesum iam toto pectore suscepisset, **tamen indignum se dixit ut in domum eius non intraret, et aegrum suum per solam !verbi potestatem credidit posse sanari. Et illa Chananaea ex gentibus erat, quae humilliter clamabat ad dominum ; quam cum dominus canem se esse dixisset, et cui panis !filiorum daretur indignam, illa humiliter canem se esse non

recusavit,

sed dixit : !ITA, DOMINE,

SED

ET CATELLI

EDUNT

MICAS DE MENSA DOMINORUM SUORUM. Haec ergo ?dixit, et micas tamquam canis exegit ; et ideo canis esse non meruit, quia id quod fuerat !non negavit. Denique videte quid eam dixerit dominus : O MULIER, MAGNA EST FIDES TUA. l!Prius appellata est canis, postea mulier. Et vere ante adventum Christi canis erat lecclesia, quae idolis serviendo velut canis sacrificiorum sanguinem consueverat lambere : !postea vero Christi sanguinem mere(b5atur accipere. Hoc ideo diximus,

fratres, ?ut humilitatem

mus.

Iudaei velut miliaria litterata, aliis viam monstrant, ipsi ambulare dissimulant.

gentium monstrare-

3. Veniunt ergo pastores de proximo videre, et magi de longe veniunt adorare; let quem infelices Iudaei in proximo positum contemnebant, gentes ab extremis terrae (749) finibus expectabant. Iudaei sibi praedicatum et ante se natum dedignantur inquirere : Ised tamquam insensati lapides et velut miliaria litterata aliis viam monstrant, et ipsi lambulare dissimulant. Denique ipsis magis quaerentibus, quod in Bethlehem erat !Christus dominus nasciturus, magi per tredecim mansiones occurrunt, quem in tribus *5milibus Iudaei dedignantur inquirere. Haec est humilitas gentium, per quam inseri !meruit oleaster, et olivam dare contra naturam, quia naturam meruit mutare per !gratiam. Nam cum de oleastro totus silvesceret mundus, per insertionis gratiam liam pinguis factus oleum verae caritatis exhibuit. Veniunt ergo quasi oleastri

omnes !lgentes, AB ORIENTE ET OCCIDENTE, AB AQUILONE ET MERI-

(748)

magi] isti Z4zg

raverunt] zoz babet Aug

submissius 24ug Iudaeis 74ug

?se]om..4ug

?? peccatores] rei zug

17-1? Tudaei zsq. ado?? incurvato c. e. s. capite]

? in gentibus] plus in eis qui ex gentibus erant, quam in denique] ozz. /Aug

?! jam] in Aug

^ ?"non esse meruit 4ug

/. 5] baec non sunt "Augustini

(749)

16 Christum] aZZ. etiam zAzg

*5 non] son bab. "Aug

— 3' et quem sg. inquirere pag. sq.

3? contemnebant] coni. ; continebant FH?9

? quaerentibus] pos7 boc deesse suspicor aliquid, ut buta respondent Iudaei

Bethlem H?9

$ iam pinguis factus] pinguefactus (ozz. iam) zAug

(748) ?8 sanari] C£. Matth. 8, 5-9. ?9 5/0ru5;] Matth. 15, 27.

3! 754] Ibid. 28. (149) 8 oleaster] C£. Rom. 11, 17.

SERMO CXCV.

791

DIE, qui RECUMBANT CUM !PABRAHAM ISAAC ET IACOB IN REGNO CAELORUM. Ác sic totus orbis ex quattuor partibus !trinitatis gratia vocatur ad fidem. Secundum quem numerum, cum quattuor ter ducun!tur, duodenarius apostolicus numerus consecratur, tamquam universi orbis salutem lex quattuor mundi partibus in trinitatis gratiam praefigurans. Dum enim et in oriente let in occidente, et in aquilone et meridie trinitas praedicatur, sicut dictum est, trinitatis mysterium omnibus gentibus demonstratur, et duodenarius apostolorum numerus levidenter ostenditur. Hunc enim numerum etiam discus ille signavit, qui demonstratus lest Petro plenus omnibus animalibus, tamquam omnibus gentibus. Nam et ipse !discus quattuor lineis suspensus (e5 caelo ter submissus adsumptus est, ut quater !terni duodecim facerent. Ideo

Duodenarii numeri mysterium.

fortassis post natalem domini diem duodecim diebus ?"additis magi

primitiae gentium ad Christum videndum adorandumque venerunt, lut et ipse numerus dierum ad quattuor orbis partes et apostolorum numerum pertinere !manifestissime demonstretur. Denique post duodecim dies magi venientes, non solum linvenire propriam, sed omnium gentium salutem significare meruerunt. Celebremus lergo devotissime etiam statutum diem : et dominum Iesum, quem primitiae illae ??nostrae adoraverunt iacentem in diversorio, nos habitantem adoremus in caelo. Hoc !quippe illi

venerati sunt futurum, quod nos veneramur impletum.

4. Haec interim caritati vestrae sufficiant : post laborem enim vigiliarum fatigare !vos prolixiore sermone non debeo. Si quis de salute animae suae desiderat esse sollilcitus, die crastina maturius

ad ecclesiam veniat : praestante domino, qui cum Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum.

Patre

??et

(749)

1? diem] ozz. 18 e] 74ug ; ozz. H?? 1858: quater terni] quaterni zAzg ?4 statu?0 yenerunt] /4ug ; venissent Fi?? ?? demonstratur FI? Aug illae] illi F7?9 ?" sufficiunt. H?9 tum] istum zug

(749) 19;ge/orug;]] Matth. 8, 11.

Luc.

13,

29 ;

1" animalibus] C£. Act. 10, 11. 12. 29 ye5j27] Comp. clausulas sermonum Fausti-Eng 29 et 30 ; et fortasse sermo heic promissus ille sit, qui ibidem ex Durlacensi collectione nonus ita incipit : « Quod vobis de hesterna festivitate propter laborem vigiliarum teservavimus,

nunc

si iubetis oportunius audire potestis.» Quod autem sequitur, partim ex homilia 1 Eusebii Gallicani in Epiphaniam, partim ex num. 4-6 constat sermonis pseudo-augusti-

niani Append. 136. [n antiquissimo quoque Ottenburano homiliario (H?) sermo 26 in Epiphania eisdem

fere verbis exorditur : « Hesterna die propter laborem vigiliarum ft. cat. caritatem —vestram in audiendo verbo dei prolixiore sermone noluimus fatigari : et ideo, quod vobis de ipsa sollemnitate reservavimus, nunc,

si iubetis, oportunius

audire potestis. » Sequuntur num. I-4 sermonis 135 Append. Augustini «Intellegere possumus 2:54. fluenta mundaret. Praestante domino » etc.

Ne fatiget

au-

ditores, reliqua Caesarius

in crastinum differt.

792

S. CAESARII

(750)

GXeVD

Collect. : W 6, et seorsum in paucis mss. H?9-39099 : ap. veteres Augustini editores de Temp. 55, unde in y 140 parum aut nihil mutatus transiit. Videlicet perparum diffusus fuisse videtur hic sermo ceteroquin plane caesarianus : cuius textum ad antiquiores codices W et H*? praecipue emendavi. DE INITIO QUADRAGESIMAE.

Observatio imminentis Quadragesimae commendatur.

Ecce, fratres carissimi, deo propicio tempus Quadragesimae linminet : et ideo rogo, dilectissimi, ut dies istos corporibus salubres let animae medicinales ita cum dei adiutorio sancte ac spiritaliter ?celebremus, ut nobis observatio sanctae Quadragesimae non iudicium !pariat, sed profectum. Si enim neglegenter agimus, si nos nimiis loccupationibus inplicamus, Si castitatem servare nolumus, si ieiuniis let vigiliis et orationibus non insistimus, si scripturas divinas aut ipsi !non legimus, aut legentes alios non libenter audimus, ipsa nobis lómedicamenta convertuntur in vulnera ; et inde habebimus

A vigiliis ho-

risque divini officii nemo se subtrahat.

Lectiones divinae etiam domi audiendae.

iudicium, !unde potueramus habere remedium. 2. Et ideo rogo vos, fratres carissimi, ad vigilias maturius surgite ; lad tertiam, ad sextam,

ad nonam

ante omnia con-

venite. Nullus se !à sancto opere subtrahat, nisi quem aut infirmitas aut publica utilitas !?aut certe grandis necessitas tenuerit occupatum. Nec solum vobis !sufficiat quod in ecclesia divinas lectiones auditis : sed etiam in !domibus vestris aut ipsi legite, aut alios legentes requirite et libenter laudite. Recolite, fratres, sententiam domini nostri quae dicit : SI ITOTUM MUNDUM LUCRETUR HOMO, ANIMAE AUTEM SUAE DETRIMENTUM "PATIATUR, QUAM DABIT COMMUTATIONEM PRO ANIMA

SUA?

Et

illud

!'ante

omnia

memoriter

retinete,

et

iugiter expavescite, quod scriptum lest : INPEDIMENTA MUNDI FECERUNT EOS MISEROS. Sic ergo te occupa !in domo tua, ut non neglegas animam tuam. Ad extremum, si non !amplius, (150) om.

? quadragens. W H9»

IW const.

?inminet]

J/ H95; venit H*9 y

? inplicamus] 4ees? zz W^ H9

? non] ozz. W/ H9?*

mus ]|/ . !!potueramus] JU; poteramus H** ; potuimus H9 uy Fis6

1' vestris]

oz.

W^ H9

18 quae]

qua

H*?

y

$ nos] 19 habe-

16 audiatis

?? occupes

occupabisp (750)

13 44 nonagm] De his horis

divini servitii iam supra Caesarius,

serm. 86. n. 5.

?9 57/42] Matth. 16, 26. ?? ziseros] Unde sumptum ?

H9;

SERMO CXCVI. vel tantum

labora pro anima

tua, quantum

793 pro carne

tua

?jaborare desideras. (51) 35. Et ideo, fratres carissimi, NOLITE DILIGERE MUNDUM, NEQUE !EA QUAE IN EO SUNT, quia MUNDUS TRANSIT ET CONCUPISCENTIA EIUS. !Quid autem permanet in homine, nisi quod quisque aut legendo !aut orando aut bona opera faciendo pro animae salute in thesauro ?conscientiae suae reconderit ? Infelix enim voluptas, infelicior cupi!ditas atque luxuria, per transitoriam dulcedinem praeparant sempiIternam amaritudinem : abstinentia vero, vigilia, oratio atque ieiunium !per brevissimas angustias perducunt ad paradisi delicias ; quia non !mentitur veritas, quae in evangelio dicit : ARTA ET ANGUSTA VIA EST QUAE DUCIT AD VITAM, ET PAUCI SUNT QUI INVENIUNT EAM. Nec per !llatam viam diu gaudetur, nec per angustam et asperam longo tempore !laboratur quia et isti post brevem tristitiam accipiunt vitam aeterlnam, et illi post parvum gaudium patiuntur sine fine supplicium. 4. Et ideo, fratres carissimi, in istis quadraginta diebus quasi 1stotius anni cibaria animae nostrae ieiunando legendo vel orando !providere debemus. Nam licet per totum annum deo propitio lectiones !divinas frequenter et fideliter audiatis, in istis tamen diebus de pelago !et fluctibus mundi huius quasi ad portum Quadragesimae confulgientes debemus requiescere, et lectiones divinas in exceptorio cordis ?nostri cum silentio et quiete suscipere : ut deo pro amore vitae aeternae !vacantes

quicquid in navicula animae nostrae per totum annum !multis tempestatibus,

id est, peccatorum fluctibus aut fractum aut

Idissolutum quid aut corruptum aut perditum est, omni sollicitudine !in istis diebus reparare studeamus atque conponere. Et quia nobis ?5necesse est, dum adhuc in isto corpusculo sumus, procellas et tur!bidines saeculi istius sustinere, quotiens aut per tempestates durissilmas avertere, aut per voluptates mollissimas decipere voluerit inimicus, !semper nos deo adiuvante contra se inveniat praeparatos. (150) ?5 desideras] H?? ; te consideras H^? p, ozzisso te W^ (*51) 1s2, nolite d. m. n. e. q. i. eo sunt] ozz. W ; scitote ce. ozzssis H9?9 — ?in eo] in mundo H*9 quia] ozz. W^ B TREE W' H** : recondiderit FI*? y

voluntas W/ Fi? $ preparat JW FI? vigilia oratio] W/ H** ; vigiliae orationes p 8 perducit I H*e 1! viam] add. mundi H** 1 quasi] ozz. W" IB 15 orando] operando W/ FH?* 18et fluctibus] ozz. H?*; 19jn exceptorio] in conspecturio (con eras?) W'; inspectorio FH?*

et oz. W^ ?9 quiete]

I7 H35 ; pace H*?, — deo] add. propitio H*? x, sed ef. infra p. 752 /. 3. ** quid] W/ H?*; aliquid H*? p

ex p W';turbines, luntates W/ Fi?* (451)

22 nobts]

MZ LisbeenoscLds0ure

255a: turbidines] b

—?* quotiens] I H** ; quotienscumque nos H*?,, — ?? vo-

? sunt] I Ioh. 2, 15. eius] Ibid. 17.

19 e25;] Matth. 7, 14.

Quod in aeternum proficiat modo recondendum est.

Quadragesi-

ma

quasi por-

tus, in quo anima requiescat et reparetur.

794

Occupationes saeculi in ea vel ex parte temperandae.

S. CAESARII

5. Unde iterum atque iterum rogo, ut occupationes saeculi huius ?6in istis diebus sanctae Quadragesimae, si non potestis abscidere, (752) studeatis vel ex parte aliqua temperare : ut pretioso damno et glo!riosissimo fructu hoc saeculum fugientes subtrahatis aliquas horas 'occupationi terrenae, in quibus deo vacare possitis. Nam iste mundus aut ridet de nobis, aut ridetur a nobis : aut adquiescimus, et despici?mur, aut contemnimus, ut aeterna praemia consequamur; ac sic laut contemnis et despicis mundum, aut adquiescis, et premeris vel !calcaris

a mundo.

Sed melius est, ut calces mundum,

et

calcato eo !gradum tibi facias, per quem in sublime conscendas. Haec enim, !fratres carissimi, quae pro salute communi de vestra oboedientia !?praesumentes suggerimus, si secundum vestram consuetudinem et !libenter auditis et fideliter implere contenditis, et Pascha cum gaudio !celebrabitis, et ad vitam

aeternam feliciter venietis. Ouod ipse praestare !dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula Isaeculorum. Amen. CXGVIE Collect. : D r5. insuper in homiülariis multis 71-2-10:29-97-84 egcEdit. : primum, qualis hic exhibetur, in editione Vindobon. Faust.-Eng. p. 280-284. At magnam partem congruit cum homilia Caesarii prima in MBP. VIII, 8r9, quae eadem est atque Eusebii Gallic. hom. 44 (MBP. VI, 665), necnon Append. Aug. u 262. Quaedam heic resecta sunt, v. gr. num. 4 fere totus ; alia vero addita, uti exordium, conclusio, nonnullaque passim Eusebianis mercibus intrusa. Porro haec omnino Caesarium referre, ideoque ipsam homiliam caesarianis compositionibus adnumerandam esse, vir cl. Wilhelmus Bergmann egregie demonstravit : « Studien » P. 320-326 ; proinde, si quid revera Fausti in ea habeatur, inter loca ex Eusebio excerpta id requiratur oportet. ISHOMELIA SANCTI FAUSTI DE IEIUNIO QUADRAGENSIMAE.

— Ecce,

fratres

dilectissimi,

dies quadragensimae

sancti

et

spiritales liam in proximo sunt, in quibus corporis damna (451)

?? atque iterum] ozz. H*? y

(452)

! praecioso damno

154: gloriosissimum fructum (ozz. huius saec.) H*? 4$5q. 2 mundo] ozz. H?*

3? abscindere p.

H*?; praeciso damno

I/ H?*

qu; pretiosum donum

IW/ H95

* huius saeculi facientes IW; facientes

? occupationes IW * de nobis] nos & BETACESIC ? calcaris] corr. cacaris W^ calcato] corr. cacato W^

d3oifausti] E20 e faviscibo iDIBETA 15 Ecce fr. dil. sque per prophetam pag. sq. 4. 8] brevius exordium in a Eus: Ait quodam loco sermo divinus sancti] sanctae D

SERMO CXCVII.

795

in animae transeunt !lucra; et ideo, quia, sicut apostolus dicit, TEMPUS ACCEPTABILE ET !DIES SALUTIS adveniunt, tamquam ad spiritalem vindemiam nostros ?animos praeparemus, et ita vacare domino studeamus, ut in istis (753) paucis diebus quod nobis per totum annum sufficiat congregare Ipossimus. De istis enim diebus dominum dixisse credimus per pro!phetam : IN DIEBUS SOLLEMNITATUM VESTRARUM ADFLIGETIS ANIMAS !vESTRAS. Quare hoc dixit ? Quia ieiunia et vigiliae et sanctae adfli?»ctiones humiliata corpora macerant, sed maculata corda purificant : !membris subtrahunt fortitudinem,

sed conscientiis

addunt

nitorem.

!Lassitudine

Quadragesima

tamquam

spiritalis —vindemia.

enim

corporum redemuntur crimina voluptatum, per durae !crucis exercitia luxuriae vel carnis gaudia puniuntur, ac sic mortifica'tione praesenti futurae mortis sententia praevenitur et dum culpae "auctor humiliatur, culpa consumitur ; dumque corpori adflictio volunta!riae districtionis infertur, tremendi iudicis offensa sedatur; et ingentia !peccata labor solvit exiguus, quae vix consumpturus erat ardor aeter!nus. Si enim

Mortificatione praesenti mortis senten-

tia praevenienda.

nos ipsi peccatis nostris disciplinam inponimus, si per !paenitentiam carnis luxuriam condemnamus, cito nobis deum

propi?tium faciemus. Peccatum tuum si tu agnoscis, deus ignoscit : nam !quomodo potest fieri, ut illi peccato deus dignetur ignoscere, quod !in se homo dedignatur agnoscere ? 2. Tractantes ergo causam salutis nostrae faciamus intra nos, !quae circa nos medici solent : si laesura aliqua vel querella in prima ?*corporis cute sentitur, curatio medicamenti blandiores admovetur ; !si vero in ossibus vulnus absconditum,

aut in viscerum profunda !demersum est, austeriorem et violentiorem poscit vis occulta medi!cinam, ut ulceris magnitudo aut exustione aut incisione superetur, let dolor dolore vincatur. Similis ratio in animarum aegritudine adhi?»benda (433)

?afHigite

, Eus

— * adducunt D Ezg — * voluntatum D Ezg — 9luxo-

tia vel D ; deceptae dudum

p, Ez

? praevenitur] sedatur D

corporis D Eng ; corpore H? ; exterior u,Eus

19 corpoti]

— !?*4* voluntarie districtioni DD ;

voluntaria districtione zza/ui? Eng H judicis] u Ezg ; iudicii D Exs ; iudici H? offensio D ixerat]uestul l5inponamus D 14 condemnamus] H??; contempnamus D ; contemnemus FH? 1? circa nos] ad4. facere H? medici]

add. facere i, ^ ?^ absconditur D ^ ?**« ut ulcetis 4:4. vincatur] oz.p — ?*incisione] excisione H?? supetetur] supercuretur Ez ?4 vincatur] pellatur Eus in aegritudine interioris hominis p. Es (152) 19 5751/5] I1 Cor. 6, 2. (753) ? [n diebus usque concedetur pag. 756, l. 9] Hoc fere totum de-

Caesarii nomen inscriptum est ; cf. etiam supra, serm. 189, n. 1-3. * vesfras] Cf. Lev. 16, 29.

sumptum est ex Eusebii Gallicani hom. 1o ad monachos (MBP. VI,

13-17 $j egip; usq. agnoscere ?] Haec vero in oratione Pseudo-Eusebii

665);

a consatcinatore

potro

eadem

est haec

ho-

milia cum sermone 262 Append. August. cui in nonnullis codd.

homiliae

partim

ex Augustino, ut supfà p. 73I, 5 sqq. interpolata.

Animabus curandis id fa-

ciendum,

quod

circa nos medici solent.

796

Peccatis gravioribus ex-

piandis

acrio-

ra remedia adhibenda sunt.

David tentis

paeniexem-

plum.

S. CAESARII

est. Si levia sunt fortasse peccata, verbi gratia si homo vel in Isermone vel in aliqua reprehensibili voluntate, si oculo peccavit !aut corde, verborum et cogitationum maculae cottidiana oratione (254) curandae et privata conpunctione tergendae sunt. Si vero quisque !conscientiam suam intus interrogans crimen aliquod capitale commisit, lut si fidem suam falso testimonio expugnavit ac prodidit, S) sacrum lveritatis nomen periuri temeritate violavit, si niveam baptismi tuni$Àcam et speciosam virginitatis holosericam caeno commaculati pudoris lnfecit, si in semet ipso novum hominem crimine homicidii interfecit, !si auguria observando per aruspices et divinos atque incantatores !captivum se diabolo tradidit, haec atque huiusmodi mala expiari !penitus communi et mediocri vel secreta satisfactione non possunt. I(3raves causae graviores et acriores et publicas curas requirunt : !'ut qui cum plurimorum destructione se perdidit, simili modo cum !plurimorum aedificatione se redemat. Homo enim ipse se decipit, !si, cum intus in medullis fervere sentiat morbum, per superficiem Icorporis molle deducat inguentum. 153. Haec itaque capitalia mala ingenti rugitu et gemitu et fonte lindigent lacrimarum, atque proclamandum est cum propheta : IRUGIEBAM A GEMITU CORDIS MEI, et LAVABO PER SINGULAS NOCTES !LECTUM MEUM, LACRIMIS MEIS STRATUM MEUM

RIGABO,

MANDUCABAM,

et iterum

!EGO AUTEM

CINEREM

SICUT

PANEM

ET POTUM MEUM "CUM FLETU MISCEBAM. Nemo

despiciat paenitentiam, nemo contemnat !hanc humilitatem : rex enim erat David, qui ista dicebat ; summus !rex erat, qui ista faciebat. Oportet itaque quasi super mortuum !conclamare, et magnos super extinctam peccatis animam dare (453) (934)

?5 peccata] delicta i Eus lcurandae] vincantur D

? intus] oz. p

?9 reprehensione voluntatis D quisque] H?? & Ezr:; quisquis

crimen] facinus ju Es

D HP?

? ut si] aut si zonnulli codd. ; si aut

H?' a]. :siautem D ; aut H? prodit H? ; perdiditD

* niveam] veramp ; velum

Eus 5? speciosam] pretiosam D holosiricam D ; olosericam Es ; olosericiam JG c geisresvass dift $ crimine homicidii] nece hominis p Ex ? auguria

observando] oz. p. Eus auruspices H? ; augures H?" i Ens $ captum D 3 haec atque z5que iudicii pag. sq. /. 8] ozz. H? mala] commissa ju. Es ? non] vebx 4D) H perdiderit D 3ijn superficie H?? 15 capitalia] talia H9"; principalia p Eus 163tque proclamandum] scripsi; et proclamandum D; eique prolacrimandum E»zs zz:. ; atque per lacrymas clamandum yu osge vabam... rigabam IE 18 ]acrimis m. s. m. rigabo] ozz. u. Eus 1? cinerem sicut] i,E45 ;sicut cinerem H?" ;; tamquam cinerem D panem] ad. meum Jo 29 misciebam D paenitentiam, nemo contemnat] ozz. i, Ezs ?! humiliationem H?-9? rex enim e. D. q. i. dicebat] D FH?:9? ; ozz, y, ?? faciebat] add. et dicebat H9?" y conclamatum p Eus

?3 conclamare] H?? ; clamare H? ; cum clamote D Ezg ; et] ita u. Eus peccatis] ozz. n Eus

(784) 17 »ej] Ps. 37, 9. 18 rigabo] Ps. 6, 7. ?0 "iscebazz]| Ps. 101, 1o.

?3 conclamare] Cf. Eccl. 23, 10 ; 38, 16.

SERMO

CXCVII.

797

planctus ; let quomodo solet mater orbata super amissione unici filii sui fracto ?^pectore lamentari, ita convenit super unicam animam nostram, sed (755) cum spe reparationis adfligi ;de qua unica sermo propheticus dicit :IERUE A FRAMEA ANIMAM MEAM, ET DE MANU CANIS UNICAM MEAM. Quare lunicam dixit ? Sive quia tamquam unica diligenda est, sive quia lipsa sola ante tribunal Christi rationem remotis omnibus solaciis *?redditura est. Ita, inquam, necesse est super hanc unicam criminum !gladio interfectam cum rugitu et gemitu totum pondus doloris effundi, !si forte possit lacrimarum fomentis ac calore fidei suscitari. Accendenda lest conpunctio, conroborandae sunt preces futuri recordatione iudicii; laudienda est Danihelis prophetae sententia, sed audienda oboe!?dientiae

Eleemosynarum efficacia.

aure, dicentis : ACCIPE, inquid, O REX, CONSI-

LIUM MEUM, !ET PECCATA TUA ELEMOSINIS PAUPERUM REDIME. Exemplum etiam Hllius evangelici viri ita est audiendum, quasi vere pro nostra redem!ptione conscriptum : ECCE DIMIDIUM BONORUM MEORUM, DOMINE, !DO PAUPERIBUS. De quibus in evangelio audivimus dominum ineffabil !5dignatione et caritate dicentem

: QUI FECIT UNI EX HIS MINIMIS,

FECIT !MIHI. Quae verba elemosinarum nobis fructus caelesti auctoritate !Icommendant. 4. Sed forte, quando de elemosinis loquimur, expavescat angusta !paupertas, et dicat se non habere, quod possit pauperibus erogare. ?Nemo enim de hac re se excusare poterit, quando dominus mercedem !se redditurum pro calice aquae frigidae repromisit, et viduam quae !duos nummos in gazofilacio miserat conlaudavit. Deus enim noster !non copia largitatis, sed benevolentia pascitur largientis. Ego autem Iputo, carissimi, quod ideo dominus noster pauperes in hoc mundo ?5esse permiserit, ut in pauperibus divitum fidem probaret, vel in pau!perum misericordia divitibus misereretur :

(*54)

?4 filii] ozz. u. Eius

sui] ozz. H??

?5 animam] ozz. p, Eus

nostram]

suam p. Eus

(155) 3 dixit] zdZ. animam H?? 1 Christi] caeleste u, Ezs 8$ gladio interfectam] mucrone confossam pj, Eus cum rugitu et gemitu] ozz. u, Eus ? fomentis ac] vivificata fontibus u Ez ac] vivificata H?7 ? Danihelis] ozz. i Eus H pauperum] D H? ; ozz. H?? & Eus 155d- ex minimis istis, mihi fecit p Eus 16 fructus] effectus i. Ezs 18 expavescat] D Eus iuxta z55. ; expavescit p 18-72] o77550 alifer uw Eus ?! frigidae] adZ. tantum D ?6 miseraretur D Eng

(455)

? 5eg7;] Ps. 21, 21.

coniunctio ab Eusebio

Gallicano

H redize| Dan. 4, 24. 14 pauperibus] Luc. 19, 8. 16 5;5;] Cf. Matth. 25, 40.

(Fausto) ex Horatio, Carm. 3. 2, 1 sumpta. ?1 rehromisit] Ct. Matth. 10, 42.

18 54- Gpgnsfa bauperías] Verborum

?? conlaudavit] Cf. Marc. 12, 43.

14

C. II

Cur Deus pauperes in hoc

mundo esse permisit.

798

S. CAESARII

ut abundantibus boni !operis ac redemptionis suae occasio non deesset, et benivolum et !misericordem etiam inopia aliena ditaret, et opulentior quisque lingentia de egente lucra conquireret, et mirifico summoque commer?'cio, dum inopi misericordiam temporaria largitate conferret, sibi (756) aeternos thesauros conpararet. Dirigamus ergo actus nostros, et Iquicquid possumus, quicquid valemus, pro amore vitae aeternae !in exercitia bonae voluntatis, in studia misericordiae ac lustitiae !'conferamus. Curramus, dum lucem habemus, In futuro saeculo nulla meritorum amis-

sio, sed neque ulla remissio peccatorum.

priusquam nos tenebrae 5conprehendant : quia iam in illo saeculo emendationi ac redemptioni !prospicere non licebit, Sicut dicit sermo divinus : QUONIAM

NON

EST !IN MORTE

QUI

MEMOR SIT TUI. Sicut ergo ibi iam nulla timebitur !meritorum amissio, ita nulla tribuetur remissio peccatorum, nulla !ibi iam exercendi boni operis licentia concedetur. 15. Haec ergo, fratres carissimi, sapienter ac fideliter cogitantes, lad paenitentiae remedia confugere festinemus, et per castitatem !vel humilitatem, per opera iustitiae ac misericordiae aeterna nobis laput deum praemia conparemus : praestante domino nostro Iesu !Christo, cui honor et imperium in saecula saeculorum. Amen.

CXCVEL

Collect. : D 16; extat praeterea in multis homiliariis H2:7:8: 25.29.10-82-02 a]. Edit. : olim August. de Temp. 56, tum ap. Maur. p. I4I ; denuo nostra aetate inter Fausti opera, edit. Vindobon. p. 284-288 (— Eng). Fuit etiam antea Ambrosii nomine inscriptus Romanae edit. serm. 25. At sine ulla controversia Caesario restituendus est, uti iam perspexere Maurini, et nuper adhuc clarius ostendit Wilhelmus Bergmann, «Studien» p. 326-328. Habebat autem ante oculos Caesarius sermonem collectionis Eusebianae octavum (cf. not. ad p. 757, l. 17), quem Fausti Reiensis esse haud sine causa existimaverit.

(133) ?7sd0* et misericordem] locupletem & Eus ?*8 pollentior FI? 39 temporaria] i. Eus Eng ;temporalia D H? conferret] Ezg ; conferet ID H? ; confertur ,, Eus sic sibi D (756)

let]jut D

? possimus q. valeamus D

3in studia] industria H?

(156) 55.

$ amisio D

5 conprebendant] Cf. Yoh. 12,

* 74i] Ps. 6, 6.

pro a. v. aeternae] ozz. p. Eius

1 fideliter] feliciter D Eng

10500 FIzer ergo etc.] Conclusio caesariana,

SERMO

DE

DIE

CXCVIII.

799

!ISÀ'HOMELIA SANCTI FAUSTI DOMINICO ANTE INITIUM QUADRAGENSIMAE.

Dominus et salvator noster, qualiter ad eum post multas negle!gentias venire debeamus, per prophetam nos hortatur et ammonet !dicens : VENITE, ADOREMUS ET PROCIDAMUS ANTE DEUM, ET PLOREMUS ?'CORAM DOMINO QUI FECIT NOS, et iterum : CONVERTIMINI AD ME EX !TOTO CORDE VESTRO, IN IEIUNIO ET FLETU ET PLANCTU. Dies enim !sanctae quadragensimae, fratres carissimi, si diligenter adtendimus, (757) vitam saeculi praesentis significant, sicut et dies Paschae aeternam !beatitudinem praefigurant ; et quomodo in quadragensima quasi !tristitiam habemus, ut in pascha ordine legitimo gaudeamus, sic et !in hoc saeculo quamdiu vivimus paenitentiam debemus agere, ut 5in futuro possimus peccatorum indulgentiam accipere, et ad aeternum !gaudium pervenire. Sed ita debet unusquisque pro suis criminibus !suspi-

Quadragesima praesens saeculum, dies Paschae: aeternam .beatitudinem £gurant.

rare, et lacrimas fundere, elemosinas dare, ut deo auxiliante,

Iquamdiu vivit, semper crimina ipsa conetur effugere : sicut enim !sine minutis peccatis nullus umquam aut fuit aut esse poterit, ita !?sine capitalibus criminibus donante et auxiliante deo omnimodis lesse debemus. 2. Et ut haec obtinere possimus, si nos alio tempore inpe-

dimenta

!mundi detinent obligatos, vel in diebus sanctae

quadragensimae !in lege domini, sicut scriptum est, d noctuque meditemur ; et ita !5cor nostrum divinae legis dulcedine repleamus, ut in nobis nullum !locum virtutibus vacuum, quod obtinere possint vitia, relinquamus. !Sicut enim tempore messium vel vindemiarum, fratres, unde caro Inostra possit sustentari collegitur, ita in diebus quadragensimae !quasi spiritalium vindemiarum vel messium tempore unde anima ?"ostra in aeternum possit vivere congregetur : quia, sicut neglegens !quisque, si tempore vindemia(136) 15 Fausti] H? ; Faustini D H*? z/. ; eiusdem (7. e. Caesarii) H*-8 initium] H?; initio D — !? ante d. e. ploremus] ozz. D ?*^ex]ingu

Rote —?'ieiunio

fletu plantueque D ?? adtendamus D H? (157) ? quomodo] ozz. H*:9 5 in futuro e peccatorum] ozz. D H? 8 effugere] s. 7. corr. ex effugire H* 10 omnimodis] omnis modis H?; omnibus modis D ; oz. H9 iesse]add.possumus etu — !??obligandos D — !* quod] D H?:78; quem eir. 1? spiritalium] ID H? ; in spiritali i asi] 277 DIS (756)

?0 505] Ps. 94, 6.

?1 5lanctu] loel 2, 12. (73) 14 »neditemur| Cf. Ps. x, 2. 1? fjeuf e. 1. messium e. vindemiarum)

Cf. Eusebii

Gallicani hom.

1 de

initio Quadragesimae quae ita incipit : « Sicut messium aut vindemiarum dies... » MBP. VI, 627.

Dies Quadragesimae, tempus spirita-

lium vindemiarum.

800

Sicut caro sine cibo, ita anima sine Dei verbo.

S. CAESARII

rum vel messium nihil collegerit, per !'totum anni spatium fame torquebitur, ita qui in hoc tempore spiritale triticum et caeleste mustum ieiunando, legendo, orando, in horreis lanimae suae providere et congregare neglexerit, in aeternum duris?5simam sitim et crudelem inopiam sustinebit. Certissime scitote, !fratres carissimi, quia qualis est caro quae post multos dies percipit !cibum, talis est anima quae non adsidue pascitur dei verbo ; et quo!modo caro per famem et inopiam tenuis et sicca velud quoddam !simulacrum efficitur, ita et anima, si verbi dei cibo non pascitur, ?arida et inutilis et ad

nullum opus bonum congrua invenitur. Consi!derate fratres, $1 et horreum et canabam et cellarium annis singulis !'replemus, unde uno anno cibum habeat caro nostra, putas quantum (458) debemus recondere, unde in aeternum sustentetur anima nostra ? 3. Et ideo, fratres, vel istis paucis diebus recedant INPEDISubtractis mundi impedimentis, animae lucris tempora deputentur.

Aleae ludus.

MENTA !MUNDI, quae secundum scripturam multos neglegentes MISEROS FA!CIUNT : recedat carnalis laetitia, recedant venenis plena mundi istius 5?blandimenta. Carnis gaudia minuantur, ut animae lucra spiritalia !'praeparentur, propter illud quod scriptum est : VAE VOBIS QUI RIDE!TIS NUNC, QUIA

LUGEBITIS ET FLEBITIS, et illud : BEATI QUI LUGENT, !QUONIAM IPSI CONSOLABUNTUR. Tempus quod nobis furiosus tabulae ludus solebat auferre, lectio divina incipiat occupare : otiosis fabulis et !*mordacibus iocis ac detractionibus venenatis conloquia de scripturis !sanctis succedant : horarum spatiis, in quibus venationibus sole'bamus cum damno animae detiLorl, visitentur infirmi, requirantur !in carcere constituti, peregrini suscipiantur, et discordes ad concor!diam revocentur.

Haec si facimus, fratres, inde nobis possumus !^parare medicamenta, Sit temperatus cibus, nec nimis exquisitus.

unde nobis vulnera feceramus.

4. Ante omnia in diebus ieiuniorum quod prandere solebamus !pauperibus erogemus ; ne forte aliquis sibi sumptuosas caenas et lexquisitis saporibus epulas studeat praeparare, et corpori suo magis !commutasse quam subtraxisse ciborum abundantiam videatur. Nihil ?prode est tota die longum (757)

?? conficitur H7-8

31 canabam] H? Ezg, corr. ex carnaliam H$ ; canna-

bam, corr. ex canavam H" ; cera bam D ; canavam p paramus D Eng

3? repleamus H? ; prae-

(758) 3 quae] quia D H? Eng; om. H':8 "]ugiunt D, corr. lugent H"* ? otiosis] ut locis H? ;ut odiosis D, et odiosis corr. Eng 1? mordiacibus D detractationibus

ID

alloquia D

13 et] o77. H? 14 faciamus D H? eorum FH"? (gg ex quiborum ?) (758) 3 secundum scripturam] Scripturam hanc, quam Noster multoties laudat, nemo adhuc quod sciam

H venationibus]

possimus D H? ?? prode est] //a H?

D H?;

oz. y H*$

1? ciborum] quidem

quaenam sit invenit. ? flebitis] Luc. 6, 25. $ consolabuntur] Matth. 5, 5.

SERMO CXCVIII.

8or

duxisse ieiunium, si postea ciborum suaviltate vel nimietate anima obruatur : ilico mens repleta torpescit, et linrigata corporis nostri terra spinas libidinum germinabit. Sit ergo Itemperatus cibus, et numquam nimium venter expletus; et plus !semper de cibo cordis quam de cibo corporis cogitemus : quia intus ?*in homine interiore facti sumus ad imaginem dei, in carne autem !de limo terrae formati sumus. Et videte, fratres, si iustum est ut !caro de terra facta interdum

bis in die capiat cibum, et anima in qua limago dei est vix post plures dies accipiat dei verbum : cum tamen expediat nobis, ut amplius dei imaginem in nobis quam nostram 9 carnem honorare debeamus. Qui enim de sola carne cogitant, bestiis let pecoribus similes sunt ; et qui ita agunt, iam in se dei imaginem '!contriverunt. Caro ergo velut ancilla gubernetur, et anima tanquam (759) domina legitima praeferatur: nam si aliter factum fuerit, si nos non lagnoscimus ad imaginem dei factos, et plus de carne quam de anima !cogitemus, timeo ne nos Spiritus sanctus per prophetam arguat, !dicens : ET HOMO CUM IN HONORE ESSET NON INTELLEXIT ; CONPARATUS *EST IUMENTIS INSIPIENTIBUS, ET SIMILIS FACTUS EST ILLIS. 5. Lectiones divinas et in ecclesia, sicut consuistis, libenter

laudite, et in domibus vestris relegite. S1 aliquis ita fuerit occupatus !ut ante refectionem scripturae divinae non possit insistere, non eum !pigeat in conviviolo suo aliquid de divinis scripturis relegere : ut !*€quomodo caro pascitur cibo, sic reficiatur anima dei verbo ; ut totus !homo, id est, exterior et

interior de sancto et salubri convivio satiatus lexsurgat. Nam si sola caro reficitur, et anima del verbo non pascitur, lancilla satiatur, et domina fame torquetur ; et hoc quam sit iniustum,

Isanctitas vestra non potest ignorare. Et ideo, sicut iam dixi, lectiones 5divinas illo desiderio et legere et audire debetis, ut de ipsis in domibus !vestris et aliubi, ubicumque fueritis, etiam loqui et alios docere !possitis, et verbum dei velut munda animalia cogitatione adsidua rumi!nantes, utilem sucum, id est, spiritalem sensum et vobis sumere, let aliis deo

auxiliante

propinare

possitis ; ut in vobis impleatur

illud

(758) ?1i]ico mens] illi demens H$; illis enim mens D Eng turpescit D Eng ?! caro] add. nostra p in qua] quae Eng ?8 capita verbum dei D 31 peccotibus D H? (159) 1 praeferatur] reficiatur i nam] iam D $ consuistis] D H?H" 1a7z. ; consuestis p Eg ; consuevistis H8, 22 zz. FI? ? conviviolo] convivio D H7? ;

cubili H? H salutari D 16ut de ipsis] unde ipsi H? 16 aliubi] poszea expunct. H? ; alibi D H? ; ozz. p loqui] ozz. H*-? 18 sucum] H?*? ; succum D u etin vobis D

iuvante D

(739)

AA

sumere] augtumare H*8, corr. s. . velaugmentare H?

ut i. v. impleatur] implentes D FH?

38S mE e

— 1? ad-

Carni ancillae anima domina

praeferatur.

Lectioni divinae in ecclesia sed et in domibus vacandum.

802

S. CAESARII

?»quod scriptum est : ET CALIX TUUS INEBRIANS QUAM PRAECLARUS !EsT ! implentes illud quod beatus apostolus hortatur et admonet, Ieiunio addendae vigiliae.

!dicens

: SIVE

MANDUCATIS,

SIVE

BIBITIS,

SIVE

ALIUD QUID FACITIS, lOMNIA AD GLORIAM DEI FACITE. Si infirmitas non prohibet, cotidie lieiunate ; ad vigilias alacri et ferventi devotione consurgite, propter ?5illud quod scriptum est : DE NOCTE VIGILAT SPIRITUS MEUS AD TE !DEUS, et iterum :

AD TE ORABO

VOCEM

!MEAM,

et iterum : MEDIA NOCTE SURGEBAM AD CONFITENDUM

DOMINE

MANE,

ET EXAUDIES

NOMINI

ITUO DOMINE. Ád quem rem etiam dominus et salvator noster in (760) evangelio hortatur et admonet, dicens : VIGILATE ET ORATE, NE INTRETIS !IN TEMPTATIONEM. Quod ipse praestare dignetur, cui est honor et limperium cum Patre et Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen.

CXCIX. Collect. : V 17. A x9. G 19. Z 8. W 5. et separatim in codicibus innumeris, va et. eros oss cetceprditaseveter vAupgustimediti (de Temp. 62), et Caesar. v 35. à 17. a 18. B 2. , 142. Ex omnibus

s. episcopi homiliis nullam puto latius fuisse diffusam saepiusve descriptam, et id quidem sub diversis nominibus : nam praeter quam Augustino, Ambrosio quoque (Rom. edit. serm. 26), Isidoro (Migne 83, 1217), quin et Fausto Reiensi nostra aetate ab Augusto Engelbrecht (CSEL. XXI, p. 323-237 — Eng) adscripta est. Sed hoc omnino inepte : nam uti ante annos amplius triginta evidenter ostendit Wilh. Bergmann (Studien z. südgall. Predigtliteratur des V. u. VI Jahr. I, p. 229-231), nemo sermonis auctor excogitandus

praeter Caesarium,

quem

certe Maurinorum

iudicio «clamant

singula fere verba ». Et forsitan ista sit admonitio ad « eos qui pro infirmitate corporis ieiunare non praevalent», de qua Caesarius

in fine sermonis 103 iuxta cod. Spinaliensem (H?) : cf. supra, p. 411

l. 17 sqq. Porro ex infinitis prope variantibus lectionibus, quae in manu scriptis habentur, delectum fieri oportuisse facile quivis (759) ?? bibetis D H7? ; bibatis Ezz — aliud quid]aliquid D H? — ??in gloria T1078 et si D *5 de nocte] die noctuque D Ezg — ?* quam rem (oz. acus noster] add. nos H?:7:8 (760) ? s«: quod ipse e/c.] ipso auxiliante qui cum p. e. s. s. vivit et regnat per omnia s. s. Amen H7'8 (959)

Bio

RA DS

2

ES

23 facite] 1 Cor. 10, 51. 26 ders] Essai. 26, 9 (Ps. 62, 2 falso putavit Engelbrecht): unum est e canticis liturgicis in Psalterio Vatic. Regin. 11, quod in parte quadam Galliae meridionalis in usu

fuisse existimo.

?" 76g77] Ps. 5, 4 : ita vetus Psalter. Cotbeiense ap. Sabatier. ?8 dozifge] Ps. 118, 62. (760) ? femibtationez] Matth. 26, 41.

SERMO CXCIX.

803

intelleget : quas, ut paucis totam rem comprehendam, iuxta diversas familias codicum, in triplicem propaginem distribui posse visum est ; e quibus V et A praestantiorem textum exhibent, quem satis diligenter exprimunt edit. v et a ; e contrario nonnihil contractum antiquissimi mss. H??55*; denique ex utraque traditione tertius textus coaluit, quem repraesentant G W H*?, Guelferb. 4096, et imitatus est Ex»g. Quibus omnibus deterior forte is erat, qui in p. exhibetur, deinceps vero aliquanto emendatior in hac nova editione, ut spero, videbitur.

OMELIA SANCTI CAESARII EPISCOPI. IN HOC SERMONE QUO 5*DICITUR : FRANGE ESURIENTI PANEM TUUM ; ET QUOD MELIUS !EST ELEMOSINA QUAM IEIUNIUM. ET UT PEREGRINI VEL IN !'UNO ANGULO DOMUS EXCIPIANTUR. ET DE VESTIMENTIS !'COMESTIS.

Rogo vos, fratres carissimi, ut in isto legitimo ac sacratissimo !?quadragensimae tempore exceptis dominicis diebus nullus prandere !praesumat, nisi forte ille quem ieiunare infirmitas non permittit : !quia aliis diebus ieiunare aut remedium aut praemium est, in quadra(761)gensima non ieiunare peccatum est. Alio tempore qui ieiunat, accipiet indulgentiam : in his diebus qui potest, et non ieiunat, sentiet poenam. !Et ipse tamen, qui ieiunare non praevalet, secretius sibi soli, aut, !si est alius infirmus, cum ipso sibi in domo sua

praeparet quod acci?piat, et illos qui ieiunare praevalent ad prandium non invitet : quia, !si fecerit, non solum deus sed

etiam et homines possunt intellegere, lillum non pro infirmitate non posse, sed pro gula ieiunare non velle. !Sufficiat illi, quod ipse ieiunare non praevalet : et magis cum gemitu let suspirio et animi dolore manducet, pro eo quod aliis ieiunantibus !?ille abstinere non potuit. Quid opus est unicuique infirmo aliquem !sanum rogare ad prandium, ut sibi augeat de alterius

(760)

1sqd- in hoc sermone — comsestis] 7/a fere collect. V' .A ; die dominico ante

initium quadragensimae G WW;de initio quadragesimae 1H?8 * sermone] docet de eo zd. 19 zz. s. /. 4t 5 quod VW!441 melius] V4! e£ cez. pleríq. ; melior a f e£ recent. zuss. al. foto L7 10

? Rogo vos] et ammoneo add. p eum W' G EF11:2«5.28.29 19 quadragensimae] ozz. G W/ F128:29.51 ; eras, ;j [71

(161) 5 illos qui] sani sunt et add. p. Eng 5 si] hoc add. G W' y,Eng ex guila corr. 7A fere const. 19 potest G i, Eng

(760)

? /4u;;] Esai. 58, 7.

1250: 2/75 diebus leiunare etc.] Videtur

sententia

ex

Maximi

? gula]

"Taurinen.

sermone 26 esse desumpta.

Quid iis observandum,

qui ieiunare non

possunt.

804

S. CAESARII

gula peccatum ? !Pro eo tamen, quod non potest ieiunare, amplius debet erogare !pauperibus : ut peccata, quae non potest ieiunando curare, possit lelemosinas dando redimere. Melius est eleemosynam dare, quam ieiunare.

155. Bonum est ieiunare, fratres, sed melius est elemosinam

dare. !Si aliquis utrumque potest, duo sunt bona : si vero non potest, !melius est elemosinam dare. Si possibilitas non fuerit leiunandi,

Nemo se a danda eleemoSsyna excusare potest.

lelemosina sufficit sibi sine ieiunio ; ieiunium sine

elemosina omnino !non sufficit. Ergo si aliquis non potest ieiunare, elemosina sine ieiunio ?bonum est ; si vero praevalet, ieiunium cum elemosina duplex bonum !est. Ieiunium vero sine elemosina nullum bonum est : nisi forte si lita sit aliquis pauper, ut non habeat omnino quod tribuat. Illi ergo, Iqui non habuerit unde tribuat, sufficit voluntas bona, secundum. illud quod scriptum est : GLORIA IN EXCELSIS DEO, ET IN TERRA PAX ?*HOMINIBUS BONAE VOLUNTATIS. 3. Sed quis erit qui se possit excusare, cum etiam pro calice laquae frigidae mercedem se dominus redditurum esse promiserit ? !Et quare frigidae dixit ? Ne forte se posset aliquis pauper de lignorum penuria excusare, aut certe diceret, se vasculum ubi aquam calefaceret non habere. Denique et per beatum prophetam, fratres carissimi, !dominus ita hortatur et ammonet elemosinam fieri, ut prope nullus (762) pauper sit, qui se valeat excusare ; sic enim ait : HOC EST IEIUNIUM !QUOD

ELEGI, DICIT DOMINUS : FRANGE ESURIENTI PANEM TUUM. Non !dixit ut integrum daret, cum forte pauper ille alium non haberet ; !sed FRANGE, inquid, hoc est dicere : Etiamsi tanta

tibi paupertas est, ut non habeas nisi unum panem, ex ipso tamen frange, et pauperi !tribue. ET EGENUM, inquid, AC SINE

TECTO INDUC IN DOMUM TUAM. !Si aliquis ita pauper est, ut non habeat unde tribuat pauperi cibum, !vel in uno angulo domus suae peregrino praeparet lectulum. Quid !nos ad haec dicturi sumus, fratres? quam excusationem praetendere |poterimus, qui amplas et spatiosas domos habentes vix aliquando !dignamur excipere peregrinum ; ignorantes, immo (761)

11 peccatum] eic H1-28-5* oznino aliter ac ceteri : quod opus est unicuique

infirmo, secretius sibi aut cum alio similiter infirmo faciat praeparare ; quia non

ei oportet ut aliquem sanum roget ad prandium, ne sibi augeat etiam de alterius gula peccatum

1$ duo bona sunt G H? ; duo bonum est H?? ; duplex bonum

est Eng ?: si] ozz. G W' uu, Eng ?? [11] 241 corr. ex z/le, quod servavit a. ; illis Eng ?! habuerint Ezgz ^ unde] quod W/ a B tribuat] retribuere Eg, corr. ttibuere G1 ?6 etiam] ozz. H1 Sucsse]lo77 ex promisit 241-4810 Ww (762)

28 frigidam 41 3 ut] ozz. 7419

?9 certe] ozz. j dare 7419; da 741?

? pauperi] ozz. 74

vel znser. u. V/eri-?-6 ? praetendere] habere G. W^ FI?9? 1 Eng i. n. creditis 7413-510 a B

(761) ?5 voluntatis] Luc. 2, 14. ?? promiserit ?] Cf. Matth. 1o, 42.

? fratres]

11 jgnoratis

(762) ? tuum] Esai. 57, 6. 7. $ 74474] Ibid. 7.

SERMO CXCIX.

805

non credentes, !quod in omnibus peregrinis Christus excipitur, excipitur, sicut ipse dixit : !HOSPES

FUI, ET SUSCEPISTIS

ME

et QUAMDIU FECISTIS UNI EX MINIMIS lisTIS, MIHI FECISTIS ? ?4. Laboriosum et fastidiosum nobis est, in pauperibus recipere !Christum in patria nostra : timeo ne nobis ille vicem reddat in caelo, let non nos recipiat in beatitudine sua. Contemnimus illum in mundo : timeo ne nos ille iterum contemnat in caelo, secundum illud quod 'ipse dixit : ESURIVI ET NON DEDISTIS MIHI MANDUCARE et HOSPES ?'—FUI, ET NON SUSCEPISTIS ME et QUAMDIU NON FECISTIS UNI EX MINIMIS ISTIS, NEC MIHI FECISTIS. Et quid post haec sequitur, fratres?

In omnibus peregrinis Christus exci-

pitur.

Qui vicem nobis reddet in caelo.

Avertat !hoc deus a nobis ; hoc enim postea addidit, dicens :

DISCEDITE A ME !MALEDICTI IN IGNEM AETERNUM, QUI PRAEPARATUS EST DIABOLO ET !ANGELIS EIUS. Haec ergo, fratres carissimi, non transitorie nec solis ??corporis auribus audiamus ; sed fideliter adtendentes,

etiam ut alii «teneant et in-

pleant, verbo pariter et exemplo doceamus. 5. Quid ergo post haec dixit dominus per prophetam ? si Weite linquid NUDUM, OPERI EUM. Ego in hac sententia neminem iudico ; 'unusquisque adtendat conscientiam suam. Me tamen arguo et repre? hendo, quia forte aliquotiens evenit, ut per neglegentiam vestimenticula (763) mea, quae debuerunt accipere pauperes, devorarentur a tineis ; et !timeo ne mihi ipsi panni ad testimonium proferantur in die iudicii, !lsecun-

dum illud quod Iacobus apostolus terribiliter increpat dicens: lAGITE NUNC, inquit, DIVITES, PLORATE ULULANTES IN MISERIIS QUAE ADVE?NIENT VOBIS. DIVITIAE VESTRAE PUTREFACTAE SUNT, ET VESTIMENTA VESTRA !A TINEIS COMMESTA SUNT. AURUM ET ARGENTUM VESTRUM AERUGINAVIT, !ET AERUGO EORUM IN TESTIMONIUM VOBIS ERIT, ET MANDUCABIT CARNES !VESTRAS SICUT IGNIS. THESAURIZASTIS SUPER TERRAM, ET IN DELICIIS !'ENUTRISTIS CORDA VESTRA IN DIE OCCISIONIS. Haec omnia, sicut dixi, !'?fratres carissimi, quae per apostolum comminatus

est Christus,

!licet nos

nimium

terreant,

non

tamen de dei misericordia desperandum 'est : adhuc enim et (762) 1? excipiatur 74! a B 1? quamdiu] quando L/*? ^ !*si laboriosum Jsed) ?9 quamdiu] quando 1/'-? corr. quandiu 74! BSrDraeparatsezdasbarelO G H?a f ?5 corporeis Eg; corporalibus 2419, 22 z;, 74! adtend.] audientes G W' u Eng ?6 doceamus] eie im veter. "August. edit. sermo destnebat 28 cooperi 741? 39 quia] quod 1 neclegent. 44! (763) ? ad]in gu * inquit] ozz. 74! ululate 74! a ? sicut dixi] ozz. 741-10 1? enim et] ozz.

(762) 1? exeibitur] Cf. Bened. Reg. (e; Sex 13 77e] Matth. 25, 55. 14 fecistis] Ibid. 40. 1? »anducare] Ibid. 42.

?0 776] Ibid. 43. 71 fecistis] Ibid. 45. 24 ejj5] Ibid. 41. 28 0/77] Esai. 58, 7. (763) ? occisionis] lac. 5, 1. 2. 5. $.

De vestimentis suis a tineis comestis arguit se Caesarius.

806

S. CAESARII

ego et similes mei neglegentes cum dei adiutorio !'possumus nos emendare, si volumus, ut elemosinas, quas huc usque Iparcius fecimus, largius erogemus, et pro peccatis praeteritis cum !5dolore et gemitu et cum spe reparationis domini mise-

leiunium sine eleemosyna, sine oleo lucerna.

ricordiam !deprecemur. 6. Ergo, sicut supra suggessimus, fratres carissimi, ieiunia nostra lelemosinarum pinguedo commendet ; quia tale est ieiunium sine lelemosina, qualis sine oleo est lucerna. Nam sicut lucerna, quae sine ?oleo accenditur, fumigare potest, lucem habere non potest, ita ieiunium !sine elemosina carnem quidem cruciat, sed caritatis lumine animam !non inlustrat. Interim vel quod ad praesens agitur, fratres, sic ieiune!mus, ut prandia nostra pauperibus erogemus ; ut quod pransuri leramus, non in nostris sacculis, sed in visceribus pauperum

Manus pauperis, gazophyla-

cium Christi.

reponamus : ?5quia manus pauperis gazophylacium Christi est. Quicquid accipit, !ne in terra pereat, in caelo reponit ; quia, quamvis cibus quem pauper laccipit consumatur, merces tamen boni operis in caelo reconditur. Nam si prandia nostra exquisitis saporibus et multiplicatis ferculis l!expendere studeamus ad caenam, sic corpori nostro deliciae non ?'solum non subtrahuntur, sed etiam duplicantur : ac sic quomodo Icorpori nihil minuitur, sic animae nihil augetur. (164) 7. Haec, fratres, timens magis quam de vobis aliquid sinistrum !credens ammoneo : scio enim plures ex vobis deo propitio et peregri'nos adsidue excipere, et pauperibus frequenter elemosinas dare. !Et ideo, quod suggero, ad hoc proficiat, ut qui faciebat, amplius *faciat ; qui vero non faciebat,

Castitas ante sollemnitates servanda.

aut

forte tardius

faciebat,

tam

sanctam

'!sibi et deo

placitam operationem in consuetudinem mittat. Et licet Icredam quod. deo inspirante semper supervenientibus festivitatibus !castitatem ante plures dies etiam cum propriis uxoribus custodiat !caritas vestra, tamen licet ex superfluo etiam quod vos facere credo, !9caritatis. contemplatione commoneo, ut per totam quadragensimam !et usque ad finem paschae castitatem deo auxiliante servantes, in !illa sacrosancta sollemnitate

Paschae

caritatis luce vestiti, elemosinis

Idealbati, orationibus vigiliis et ieiuniis velud quibusdam caelestibus let spiritalibus margaritis ornati, non solum cum (763) 22 neclep dt 1? ut] si et i, Eng *9? fumigare] fumare L/1-? H?, corr. fumigare 74! ?! claritatis 74! corr. codd. plerig. a. B ?? ad praesens] ad oz. AO gi 2S'erogentut eGU IPAE [29:29] ipo ?5 quicquid] qui quod & ?? expendere] eZ. e£ codd. ozmes ; extendere comi. Fessler e? Eng cite] eoe en o. |. £0dd. pleriq. ; om. 419 p 3? solum non] ozz. G W y Eng ac sic] 745-11 G W E1254 a, 8: ac si 741, excpunez. 7419 : hac si FI29 sic quomodo] sicut modo I. ; àC€ sicut eo modo seripsit Eng (764)

? eleemosynam

1 et] ozz. W' Eng 13 dealb.] splendidi

4

$etiam

c. propriis uxoribus]

1? paschali G. W^ H28-29 4, Eig G W/ H?? & Eng

oz.

H?9?; exp.

Vi

caritatis] castitatis /? v

SERMO CC.

807

amicis sed etiam ?^cum inimicis pacifici, libera et secura conscientia ad altare domini laccedentes, corpus et sanguinem eius non ad iudicium sed ad remedium !possitis accipere. 8. Sed cum de elemosinis loquimur, non conturbetur angusta !paupertas : omnia enim conplevit, qui quod potuit fecit ; quia volun?tas perfecta faciendi reputatur pro opere facti. Sed hoc ille inplere !poterit, qui omnem pauperem quasi se ipsum considerare voluerit; let sic pauperi tribuat, quomodo si ipse in tali necessitate esset, sibi !fieri cupiebat. Haec qui fecerit, et novi et veteris testamenti praecepta !conplevit, inplens illud quod in evangelio dominus dicit : oMN1A ?»QuAECUMQUE VULTIS UT FACIANT VOBIS HOMINES, ET VOS FACITE ILLIS !SIMILITER ; HAEC EST ENIM LEX ET PROPHETAE. Ad quam verae et per!fectae caritatis legem pius vos dominus sub sua protectione perducat : !praestante domino nostro lesu Christo, cui est honor et imperium !in saecula saeculorum. Amen.

Co

(765)

Collect. : W 7. Z. 19. G 31. legitur etiam in H* et in antiquissimis mss. H! et H?. Edit. : olim August. serm. de Temp. 116, postea p. 267. Maurinorum textus ad codd. Z G H* propius accedit, noster vero ad W H?, ex quibus nunc primum pleraque proferuntur, quae n. 2 erant inedita. Caesarianum esse sermonem Maurini recte iudicarunt, quod etiam ex nostris mss. manifestius apparebit. Notatu ea praecipue digna sunt, quae occasione data de antiquo ritu initiandorum refert sanctus episcopus.

HOMILIA AD CONPETENTES. Hodie, fratres carissimi, specialiter ad conpetentes humilitatis !nostrae sermo dirigitur : et quamvis omnibus etiam fidelibus baptilzatis ammonitio nostra conveniat, et unusquisque qui de animae 5suae salute sollicitudinem gerit, unde proficere possit credimus quod !in ista humili suggestione (764)

?9 reputabitur G H?? u Eng

22: et|rut pos 0p. E139 Eng

?3 cuperet G? p B ; cupietet G ; vellit FI*

tribuit a f

praecepta] mandata a f

?^ con-

plebit 74! &, Eng ?4 quod i. e. d. dicit] / :4 B ; evangelicum IV. G? , Eng (add. sermonem H*) ; evangelium G! H?? ?» homines] bona ita zzser. H*, ita T1129 ?? pius vos] ipse nos F?*? Erg (765) 1 Ad conpetentes] W/ Z FH! ? fr, dilectissimi W^ H1! 5 credamus H? (764) 18 sd- arg, fanberías] 755, 18 sq.

Cf. p.

25 bropbetae] Matth. 7, 12.

Voluntas faciendi tatur

opere

repupro

facti.

808 Competentes dicuntur qui simul petunt.

Quid

petunt ?

S. CAESARII

nostra repperiat, peculiariter tamen eos !qui nunc baptismi sacramenta desiderant volumus ammonere. !Primum ergo conpetentes isti quare hoc nomine vocentur agnoscant. !Conpetentes dicuntur simul petentes : quomodo consedentes nihil Taliut est nisi simul sedentes, et conloquentes nihil aliut est nisi simul loquentes, et concurrentes sine dubio non intelleguntur nisi simul !currentes, ita et conpetentes non possunt aliut intellegi nisi simul !petentes. Ecce iam quare hoc nomen conpetentes habeant didicerunt : !nunc vero isti, qui simul petunt, debent scire quid petunt. 152. Quid ergo petunt, qui baptismi sacramenta desiderant ? quid 'utique, nisi ut qui erant vasa diaboli, mereantur effici vasa Christi, let accepta indulgentia omnium peccatorum, bonis operibus insi!stentes, praemia aeterna desiderent ? Quid, inquam, debent petere !conpetentes ? Hoc utique, ut, qui erant habitatio daemonum et spe?lunca latronum, mereantur effici dei templum, secundum illud !quod dicit apostolus : TEMPLUM

DEI

SANCTUM

EST, QUOD

ESTIS

VOS;

let qui

prius fuerant domus diaboli, efficiantur habitaculum Spiritus Isancti,

apostolo

dicente

: NESCITIS

QUIA

CORPORA

VESTRA

TEMPLUM !EST SPIRITUS SANCTI, QUI IN VOBIS EST ? Ergo, fratres, ut ipsi videtis, (£66) conpetentes hoc petunt, ut expulso diabolo domus dei effici mereantur. !Bonam rem, magnam rem, summam. beatitudinem,

Ante

plures

dies nomina offeruntur.

aeternam feli!citatem quaeritis.

Et ideo admoneo vos, ut, quia satis magnum est !quod quaeritis, cum dei adiutorio et corpora simul et corda fideliter *praeparetis. Si enim vobis singulas vestes olosericas vellet offerre !deus, manibus inquinatis et sordidis illas non possetis accipere : !quantum magis, cum se ipsum vobis dignatur offerre, non eum !nisi in corde fide mundato debetis excipere ? Si enim secundum !domini praeceptum VINUM NOVUM NEMO MITTIT IN UTRES VETERES, quomodo ipsum deum poterit aliquis excipere, si se ab omni vetere !conversatione noluerit emundare ? Ideo enim ante plures dies de !Pascha nomen vestrum offertis, ut, quod in libro mortis pro peccato !primi hominis fuerat adscriptum, in libro vitae per dei gratiam rescrilbatur ; et qui prius tyranno crudelissimo diabolo mili(763) " nunc] suscipere zzser. W^ !? et accepta 4:4. agitur hominum fag. sq. J. 25] baec quide ex W' tantuzmiodo et F?, tazen plane caesariana et loco apta —.1* omnium] W/; oz. H? ?3 «- corpora z:q. vobis est] I; templum dei estis, et spiritus dei habitat in vobis H? (766)

3? ut] zori. ; et H? ; oz. W

5 praeparate H?

mittitur H? 1 se] H7; cor suum 7? per peccatum H*? (765) 9-13 (/77/ petentes etc.] Hoc ex August. serm. 216, n. 1. agi JE (exa c, sc

H?

? nemo mittit] JW ; non

H s$* de pascha] W/; paschae H?

?* es? 7] I Cor. 6, 19. (766) ? veferes] Matth. 9, 17.

SERMO CC.

809

tastis, contempto !^eo ad legitimi regis Christi militiam redeatis. Ideo ergo ante plures !dies ad manus inpositiones et ad olei benedictionem acceditis, ut vos !quasi athletas fortissimos contra se diabolus semper inveniat prae!paratos. Sicut enim luctatores athletae ideo unguntur, ut ab adversario Iteneri non possint, ita et vos ideo per ministros suos Spiritus sanctus "dignatur unguere, ut vos diabolus suis laqueis non valeat inligare. "Totum enim, quod in vobis de foris ab hominibus agitur, intus in lanima vestra Spiritus sancti benedictione perficitur. Homo quidem !super capita vestra manum inponit, sed benedictio de caelo descendit. 'Hoc ergo certissime credite, quod quidquid in vobis corporaliter ?9aut linguis aut manibus agitur hominum, totum in vobis spiritaliter !'inpletur ministeriis angelorum. 3. Et ideo rogo vos et ammoneo, omnes conpetentes, et contestor !simul et adnuntio, ut cum dei adiutorio in istis

diebus usque ad Pascha !diligenter perscrutetis conscientias vestras, ne forte sit vel unus homo ?*contra quem odium in corde teneatis. S1 enim ille qui baptizandus lest iracundiam vel odium in corde reservat, nescio si in eo gratia !divina proficiat. Dicturus est enim : DIMITTE NOBIS DEBITA NOSTRA, ISICUT ET NOS DIMITTIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS. Et si hoc in eo futurum (761) est quod ipse orat, quid superest, nisi ut, quomodo ipse dimiserit, !sic ei iustitia divina dimittat, secundum illud quod ipse dominus !dixit : DATE, ET DABITUR VOBIS :

Ad

manus

im-

positiones et ad olei benedictionem — acceditur.

Primum adtendendum, ne ullus homo odio habeatur.

DIMITTITE, ET DIMITTETUR VOBIS ? !Ác sic, qui non dimiserit,

ipse contra se ianuam divinae misericordiae *claudit, dicendo : DIMITTE NOBIS SICUT ET NOS DIMITTIMUS. Primum ergo hoc specialiter conpetentes adtendant, ne ullum hominem odio habeant. Secundo interrogent conscientias suas, et sil alicui, lut evenire solet, fecerunt iniuriam, cito veniam petant. Tertio, si laut per furtum aut per falsum testimonium aut per aliquam calli'?ditatem aut per stateras dolosas vel mensuras duplices cuicumque 'aliquid abstulerunt, si secundum exemplum Zachaei non possunt !in quadruplum, vel simplo restituant : nam nescio qua fronte gratiam !divinae misericordiae se credit posse percipere, qui res alienas, quas !male abstulit, dissimulat

reformare.

(766) 15 Jegitimam H? ergo] H?; sicut dixi W/ 19 et ad olei benedictionem] I ; oz. H? ?5 totum in nobis p. e£ periq. codd. qui ab bis deinceps sic prosequuntur, ut. tamen biatus evidenter. appareat ?' Et ideo sque potu percipiant jas. 768, J. 10] fotum abest a cod. FI? ammoneo] commoneo p. ?9 perscrutemini p

33in eum H! ; ozz. W/

(767)

5 nobis] debita nostra ad. G p

(766)

33 joris] Matth. 6, 12.

1? ve] simplo] vel in symbolum FH!

(767)

3 vobis] Luc. 6, 38. 37.

Venia petenda, res furto ablatae restituendae.-

810

S. CAESARII

154. Hoc etiam oportet conpetentibus observare, ut si se Pro ceteris peccatis paenitentia agenda.

Fugienda invidia, superbia,

menda-

cium, periurium.

agnoscant !persuadente diabolo aut furtum aut homicidium aut adulterium !commisisse, aut si aliqua mulier conpetens potiones diabolicas !aliquando ad avorsum accepit, et filios suos aut adhuc in utero positos laut etiam natos occidit — quod satis grave peccatum est — pro his ?omnibus cum gemitu et conpunctione dei misericordiam quaerant, !et ad baptismi sacramenta per paenitentiam mundati perveniant. !'Et hoc ante omnia conpetentes, qui coniuges habere videntur, obser!vent, ut castitatem et ante baptismum custodiant, et post baptismum !non parvo tempore a voluptate abstineant. 255. Venenum invidiae fugiant, ne imitatores diaboli esse videantur, !de quo scriptum est : INVIDIA DIABOLI MORS INTRAVIT

IN

ORBEM

!TERRARUM ; IMITANTUR,

inquid,

EUM,

QUI SUNT EX PARTE IPSIUS. !Superbiam etiam, per quam ipse diabolus cecidit, vitare contendant : !quia Christus, quem sequi desiderant,

MiTIS

fuit

ET

HUMILIS

CORDE,

"et

satis

timendum est illud quod scriptum est : DEUS SUPERBIS RESISTIT,

lHUMILIBUS

AUTEM

DAT

GRATIAM.

Mendacium

etiam

de ore suo non !proferant, propter illud quod scriptum est : PERDES OMNES QUI LOQUUN!TUR MENDACIUM ; et iterum : OS, QUI MENTITUR,

OCCIDIT ANIMAM.

(768) Nec solum a periurio,

sed etiam a iuramento abstineant, quia non dixit : VIR MULTUM

DISCEDET

DE

!mentitur, qui

IURANS INPLEBITUR INIQUITATE,

DOMO

ILLIUS

PLAGA.

Vinum

vero

ET !NON

et in istis

diebus !parum accipiant, et, cum dies Paschae venerint, cum

In cibo et potu servanda moderatio.

grandi se cautela ?a crapula vel ebrietate custodiant ; ne forte quod per sacramentum !baptismi mundatum vel inluminatum fuit, si crapula subrepserit, !per intemperantiam obscuretur. Et ideo, etiamsi aliqui eos per ini!'micam amicitiam ad bibendum cogere voluerint, omnino refugiant, let numquam penitus adquiescant ; sed hoc tantum quod decet et Pexpedit in cibo vel in potu percipiant. Et quia omnes conpetentes luterus matris ecclesiae Christo inspirante conce(767) 1719?a3ut sj aliqua zs4. peccatum est] oz. G? H* 18 aborsum eZif. ?2-4 Et hoc ante omnia rq. a voluptate abstineant] ozz. G? H* ?* se 3 voluptate custodiant p ?» fugiant] conpetentes add. W/ ?' inquid] W/ H14 G ; autem p illius & ?! etiam] conpetentes adZ. W' ^ 33 qui] W H1; quod y : ef. Rónscb. Ital. u. Vulg. p. 266 (768) ? replebitur H* 3 discedit a domo H^ vinum vero e/c.] ergo et in istis diebus et usque ad finem paschae. cum grande cautela. a crapula vel aebrietatem custodite FH! &venerrtelP2sEra ?hoc tantum] W/ H'*; om. u 1? expedit] christianis add.

(767)

Et quia omnes] abhinc rursus FI? cum ceteris

?? jhsius] Sap. 2, 24. 25.

?? corde] Matth.

11, 29.

31 gratiam] Prov. 5, 34.

33 mendacium] Ps. 5, 7. i

animam] Sap. 1, x1.

(768)

3 plaga] Eccli. 23, 12.

SERMO CC.

8rr

pit, nihil iniustum !aut inhonestum exerceant ; ne forte male agendo viscera materna !concutiant, et ante legitimum partum velud avorsum eos mater !sancta proiciat : sed magis omnes

conpetentes benigni sint, humiles, !^mansueti, sobrii;

ut ad salutaris baptismi sacramentum ordine !legitimo venientes, de haedis convertantur in agnos, de sinistra !transferantur ad dexteram, cum illis qui ad dexteram erunt illam Idesiderabilem vocem

feliciter audituri

: VENITE

BENEDICTI,

PERCIPITE !REGNUM QUOD VOBIS PARATUM EST AB ORIGINE MUNDI. ?6. S1 secundum consuetudinem suam caritas vestra diligenter !adtendit, agnoscere potestis ammonitionem nostram, licet ad conpe!tentes directa sit, posse tamen omnibus baptizatis fidelibus convenire. !Et ideo nos, qui iam ante multa tempora in Christo renati sumus, istis qui baptizandi sunt exemplum sanctae conversationis in omnibus *?5praebeamus ; ut si nos imitari voluerint, non per latam et spatiosam !viam trahantur ad mortem, sed per artam et angustam pervenire !mereantur ad vitam. Et ideo non solum exemplis, sed etiam verbis leos ad omne opus bonum ammonere debetis : praecipue tamen, !qui filios aut filias excipere relegioso amore desiderant, et ante quam ??baptizentur, et postea quam baptizati fuerint, de castitate, de humi(v69)litate, de sobrietate vel pace eos ammonere vel docere non desinant. !Et agnoscant se fideiussores esse ipsorum : pro ipsis enim respondent, !quod abrenuntient diabolo pompis et operibus eius. Et ideo tam illi Iqui excipiunt, quam qui excipiuntur, id est, tam patres quam filii, *pactum quod cum Christo in baptismi sacramento conscribunt !custodire contendant, nec umquam aliquid de diaboli pompis vel !mundi istius luxuriosis oblectationibus concupiscant ; ut cum deo !adiuvante et illi qui filios excipiunt caste et iuste vixerint, et illi !qui excipiuntur eos imitare voluerint, sicut credimus, pariter ad "praemia aeterna perve-

(168)

13 ayorsum] W' H*; aborsum G? p; abortibos FH?

4 omnes conpe-

tentes] ozz. H? 16 venientes] W/ H'** ;convenientes G? i in agnis H? ; ad agnos G? pu ?! adtendit] I/ H? ; adtendat p poteritis i, ; poterit FI? ?? directa sit] W/ H! ; dicta s. G? p ; dictum sit H* ; oz. H? ?? suscipere Ht

(169) 1 ye] docere] oz. G H* desinant] Puc interpolat HH? versus ferme septemdecigi Nirginitatem u. ad nuptias zz. feliciter venient, qui in serm. "Append. 168, n. 3, suo ordine leguntur

caste G p ?si eos G i doxologiam om. W.

5 quod] quae H! ; quam H*

? cum] ozz.

imitare] W/ G* H'-* ; imitari p.

(768) 12sQ-ypjsperg 5. concutiant] Hoc quoque ex August. serm. 216,

85i

19 perveniant]

T1007 1? »4nd;] Matth. 25, 34.

Quod nentur

admocom-

petentes, id etiam omnibus fidelibus convenit,

Abrenuntiationis forma.

812

S. CAESARII

niant : praestante domino nostro Iesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. lAmen. CCI. Collect. : W 8. Z 9. G 35. et in codice antiquissimo H?, at in his omnibus numero I sermonis seq. 202 immediate subiungitur ; separatim non extat nisi in H?* et H*. Edit. : nostra primum aetate a. C. P. Caspari, Briefe, Abhandl. u. Predigten (Christiania 1890), p. 200 sq., ex uno ms. H?*, De quo vir doctissimus ibid. p. 411 iure pronuntiat «quin ad Caesarium Arelatensem pertineat, vix in dubium revocari posse ». Ad n. 2, cf. serm. 200, n. 4; 46, n. 1. 4. 7; Z7 DNORVACEITNSMCISSOEID STOOD

CASTIGATIO AD PLEBEM LEGENDA IN SYMBOLI TRADITIONE. 1*Ecce, fratres dilectissimi, iam deo propitio dies remissionis

Ut in sollemnitate paschali sint convivia moderata.

in !proximo sunt : et ideo quasi boni et perfecti filii ecclesiae cum dei 'adiutorio vestros animos praeparate, et quantum potestis laborare (740) contendite, ut in illa sancta sollemnitate paschali ita sint vestra con!vivia moderata vel sobria, ne per intemperantiae morbum. desidera!bils illa et sancta festivitas nobis convertatur in luctum. Si enim !post sanctam abstinentiam nimietas cibi vel potus subrepserit, statim *spinas libidinum germinabit, et castitatis fructus, quos per totam '!quadragensimam feliciter adquisistis, per carnis luxuriam subruet let evertet. 2. Et quia pro fide et devotione vestra scio quod etiam aliquos !de neofitis revocaturi estis ad convivium vestrum, (769)

?? amen] znferiecto duorum versuum intervallo in FH? buiusmodi extat, quod post

fractatum dicitur, additamentum : Vos etgo, fratres carissimi, admonemus, sub quorum testimonio hii omnes,

qui nomina sua in caelo adscribenda (in caelum adscribendum 7z:.) dederunt, in nomine sunt babtizandi Patris et Filii et Spiritus sancti, ut nobiscum pariter iure parentum ac fideiussotum sine cessatione moneatis, ut abstineant se a fornicatione, a testimonio falso, a fraude et periurio, ab idolis et incantatoribus, ab

erbariis et ligatoribus, a superbia et obtrectatione (obtractione zz:.), ab incestu et ab omni pariter peccato ; ut quod sibi nolunt fieri, alio ne faciant : ut tunicam nubtialem, quam accepturi sunt, absque ulla damnatione peccati servantes, in eo splendore et in ea dignitate, qua innovandi (quam innobandi zz.) sunt, permanentes, digni convivio habeantur aeterno : praestante deo nostro, qui vivit etregnatin saecula saeculorum. ^ 1? 59*;pserip/io ex Hi?* — 15 dil.] karissimi I^ (70) lut] ozz. H4 3 illa] ozz. H?** 5]ibidinis FI** 5 feliciter] fideliter W G H* ; oz. H5 $ per fidem et devocionem vestram FH? etiam] W^ HIHS $ de neofitis] neofitos H** G1:2 evocaturi H**

SERMO CCII. ammoneo

vos,

813

"fratres, pariter et contestor,

ut eos nec ad

bibendum amplius quam 'oportet quisquam vestrum aut hortetur aut cogat : ne stolam baptismi, quam per donum gratiae caelestis accipere meruerunt, per crapulam 'aut ebrietatem polluere videantur ; sed magis etiam et vos sobrii lesse, et semper quod bonum et iustum est in vestris conviviis loqui !5debetis, et aliquid de scripturis, quod ad salutem animae pertinet, lvobis invicem dicere : ut cum vos albati illi taliter agentes voluerint imitari, vobiscum mereantur ad aeternam beatitudinem pervenire. !Sicut enim, qui neofitis exemplum malae conversationis ostenderit, let pro se et pro ilis in die iudicii redditurus

est rationem,

ita e contrario

?qui illos ad bonum opus et verbis ammonere et operibus sanctis !voluerint provocare, duplicia in aeternum praemia merebuntur domino !remunerante percipere. 3. Licet vos, fratres carissimi, credam. deo propitio puritatem !cordis et corporis in paschali sollemnitate fideliter custodire, tamen ?*pro vestro amore et paterna sollicitudine praesumens de vestra caritate, lillud quod frequenter ammonui iterum suggero, ut castitatem, quam, ut !credimus, per totam quadragensimam pro amore domini custodistis, usque lad finem paschae auxiliante domino conservetis ; ut in tota paschali !sollemnitate mundo corde et casto corpore, contra nullum hominem ??odium in corde servantes, ad altare domini

libero animo accedere, et !corpus ac sanguinem eius non ad iudicium sed ad remedium animae !vestrae possitis cum conscientia secura suscipere. Ouod ipse paestare !dignetur, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(v1)

COT

Collect. : W 8. Z 9. G 35.: ista tamen recensio separatim tantum in H* et H?! reperitur ; in reliquis non habetur nisi numerus I, cum num. 4-5 nonnumquam coniunctus. Edit. : veter. edit. August. serm. de Temp. 127, deinde ap. Maurin. p 149. Uti ex apparatu facile perspicitur, duae aut etiam tres extant huius sermonis recensiones : et quidem huiusce formae plenior una, brevior altera ; tertia vero ex numero I et sermone 201 Ecce fr. dil. iam deo propitio dies remissionis conflata est. In singulis tamen recensionibus manus Caesarii facile deprehenditur, licet auctore adsignando Maurini (110) 1? per 19 Joco] ozz. W'H* 13 jnpolluere H*^ iodejexsris scriptutis] sanctis add. H* 16 agentes] viderint e suo penu add. Casp voluerint] zz velint sie causa zut. Casp 2 imitarc 12s Gs vobiscum m. a. ae. b. pervenire]

desideratur

in H?*

?4 pascha

H?**;

paschae

geto H4 — 39 reservantes H? ; tenentes H*-34 G1? consc.

secura]

exeid. im edit. Casp, etsi in H1*^ legitur

corr.

Casp

26 sub-

*? cum] ozz. H*-9* G Casp 32:4 Quod ipse eze.]

praestante domino n. I. C. 2/7 15

(TIT

Consuetudo

neophytos ad convivium invitandi.

Bonum illis exemplum praeberi oporbet.

Castitas in tota sollemnitate servanda.

814

S. CAESARII

praeter morem abstinuerint : fortasse nimium eis displicuit, quod in fine n. 1 dicitur, lotione pedum non solum minuta sed etiam capitalia peccata purgari.

DE CENA DOMINI.

Hodie, fratres carissimi, audituri sumus evangelistam dicentem, !quia CUM SURREXISSET A CENA DOMINUS, POSUIT VESTIMENTA SUA, !ET PRAECINXIT SE LINTEO, ET COEPIT LAVARE

Contra eos qui dedignantur sanctorum

pedes

abluere.

PEDES

DISCIPULORUM.

?Ouid

nos,

dilectissimi,

hoc

loco dicturi sumus ? vel quam excusationem !praetendere poterimus, qui dedignamur inpendere peregrinis, quod lille dignatus est inpendere servis suis ? Sed sunt forte aliqui viri Ipotentes et nobiles, sunt aliquae delicatae matronae, quae dedignantur !se inclinare usque ad vestigia sanctorum in hoc mundo peregrinantium, !'et hospitum pedes non solum ipsae non dignantur abluere, sed nec !suorum quidem cuiquam ut pro se faciant imperare. Erubescunt !forsitan delicatis manibus viri vel muleres christianae in hoc mundo !sanctorum contrectare vestigia, quia hoc natalium praerogativa non Ipatitur. Mala nobilitas, quae per superbiam aput deum reddit ignol?»bilem. Erubescant ergo nobiles et potentes sanctis et peregrinis abluere pedes in hoc saeculo : sed si se non correxerint, plus habent

lerubescere et dolere, cum ab illorum con-

sortio separati fuerint in !futuro. Tunc sine ullo paenitentiae remedio adfligentur, cum illos !quos despexerant propter humilitatem viderint accipere regnum, se ?*propter superbiam meruisse supplicium. Timeamus ergo, fratres, illud (742) quod beatus Petrus apostolus timuit, quando audivit dominum dicen!tem : SI NON LAVERO TE, NON HABEBIS PARTEM MECUM : ne forte et !nos si sanctorum pedes dedignamur abluere, partem cum. ilis non !mereamur habere. Inclinemus nos potius ad sanctorum vel peregri?norum vestigia : quia cum hoc sancta humilitate conplemus, illorum !quidem pedes (771)

! de c. domini] 7a W/ G H**5 ; sermo s. Agustini epi. in cena domini I? ;

oml. sci. Hieronimi H?? ; sermo s. Iohannis Constantinopolitani epi. coz. Caza-

Jaun. 73

à paulo aliter incip. W' H* : Modo (Hodie H9), fratres carissimi, cum

evangelium legeretur, audivimus quia ere.

nus lesus a cena H* haberes c2

19jpsi p

? dominus a cena W/ H** ; domi-

* discipulorum : add. suorum G p non dign.] dedignantur G H1

$ praetendete] 1? forsitan] add.

nobiles i in hoc mundo] ozz. W/ H*:35 33 contractare I" G ; tractate H! 14 quae] se zzser. H?* Lov 15 erubescunt pu (7*2) *]avabero H! ^ mecum] Aie inferser. H* Lov et dum Petrus recusat, negat illi Christus regnum, nisi accepisset obsequium

(771)

5 discipulorum] Yoh. 13, 4. 5.

(772)

? zecum] Ioh. 13, 8.

SERMO CCII.

815

manibus nostris tangimus, sed animarum nostrarum !sordes et maculas per fidem et humilitatem abluimus, et non solum Iminuta, sed etiam capitalia peccata purgamus. 2. Gaudete

ergo, dilectissimi,

et éxultate

in domino,

qui

nobis !^in hac die salutiferae consolationis mysteria consecravit. Unde autem !commendavit dominus corpus et sanguinem suum ? unde, nisi de !'humilitate sua ? Nisi enim esset humilis,

nec manducaretur, nec bibe!retur. Respice altitudinem ipsius : IN PRINCIPIO ERAT VERBUM, ET VER!BUM ERAT APUD DEUM, ET DEUS ERAT VERBUM. Ecce qualis est cibus !?sempiternus. Sed manducant angeli, manducant supernae virtutes, !lmanducant caelestes spiritus, manducant et saginantur ; et integrum Imanet, quod eos satiat et laetificat. Ouis autem homo possit ad illum !cibum ascendere ? Quia ergo ad illum panem homo non poterat ascen!dere, dignatus est ad hominem panis ipse descendere : et hoc cum inef?fabili pietate factum est ; quia oportebat ut mensa illa angelorum !lactesceret, et ad parvulos perveniret. Sic ergo fecit sapientia dei, sic !nos per carnis adsumptionem pavit pane caelesti : quia VERBUM CARO IFACTUM EST, ET HABITAVIT IN NOBIS. Videte ergo humilitatem, quia PA'NEM ANGELORUM MANDUCAVIT HOMO : id est, Verbum illud unde pascun?*tur angeli sempiternum, quod est aequale Patri, manducavit

homo.

3. Et ideo, fratres carissimi, quia nos dominus noster patientia Idocuit, poena liberavit, morte redemit, speremus semper in domino, let nihil sine eius voluntate et adiutorio praesumamus. Nostis enim !quid temere beatus Petrus promiserit Christo : ET SI OMNES, inquid, (v3) SCANDALIZATI FUERINT IN TE, EGO NUMQUAM

noverat

!sed in consummatione

et sciebat non esse in provirtutem

: AMEN,

inquid,

DICO TIBI, QUOD IN !HAC NOCTE, ANTEQUAM GALLUS CANTET, TER ME NEGABIS. Dicit ei *beatus Petrus : ETIAMSI ME MORI (7*2) *minora W/ ^ purgamus) reliqua om. W GG H* Catalaun. 73, ef. prosequuntur cum sermone caesariano 201 ;Ecce fr. dil. iam deo propitio dies remissionis, quem totum. exseribuni 9? Num. 2 et à, quos Maurini in sss. deesse. dixerunt, in nostris

saltem.

extant

codd.

H*

et L?9

?1]actisceret

FH!

?5 aequalis 'H -

26 *d- patientiam d. a. poena l. a morte redemit H?* —— ?? promiserat H*9 (732)

? Gaudete e. d. et exultate in

domino] C£. epist. Vereor (in Florilegio Patrist. Bonnensi, fascic. 34,

p. 38, l. 24) : « Gaudete ergo et exultate in domino, venerabiles filiae... »

10-25 pde a. coramendavit usq. manducavit bomo] Haec ex August. ]nacteinsPs.e22s Serin

1) n2 OLI

rem suam transtulit Caesarius.

'Temeraria Petri promissio.

SCANDALIZABOR. Dominus, !qui

fragilitatem humanam,

missione

Eucharistia, pietatis et humilitatis opus.

14 IZerbug;] Ioh. 1, 1 ?3 pobis] Ibid. 14.

?4 ]059] Ps. 77, 25. ?5 E; ideo usque virtutem p. seq. 1. I3] Ista quoque ab alieno fonte pattim deprompta putaverim.

(7*3)

! scandalizabor]

35 5 negabis] Ibid. 34.

Matth.

26,

Nihil nisi de Dei adiutorio praesumendum.

816

S. CAESARII

OPORTUERIT TECUM, NON TE NEGABO.

!Videte, fratres, respon-

sionem discipuli, et intellegite dilectionis esse !quod dixit; sed quia per solum sui amoris studium, non addito letiam adiutorio domini, voluit esse promissum, stare non potuit Iper hominem, quod sub divinitate pendebat. Fuit quidem in voluntate, "sed non fuit in virtute, sicut ipse dominus dicit : SPIRITUS

PROMPTUS

!EST, CARO

SINE ME NIHIL POTESTIS FACERE.

Accipiendae Eucharistiae praeparanda corda fidelium.

AUTEM

INFIRMA; et iterum

:

!Usque ad mortem promisit,

et in timore negavit. Habuerat confes!sionem mirabilem, si habuisset in consummatione virtutem. 4. Unde, dilectissimi fratres, rogo et ammoneo vos, ut unusquisque recurrat ad testem idoneum, conscientiam suam ; et si ibi aliqua vulnera invenerit peccatorum, confugiat ad remedium lacri!marum : paeniteat se fecisse quod fecit : incipiat vigilantissimo !corde praeterita curare, praesentia vitare, futura prospicere, et deo lauxiliante omnia mala repellere; quia quamdiu quis in hoc saeculo ?*vivere possit ignorat, nec evadere licet nisi paenitentia praecurrente. !Illud ante omnia, dilectissimi fratres, quod specialiter pertinet ad !fideles, pia fide et tota animi devotione cogitate, accessuros

vos ad 'altare domini dei vestri. Inspicite universa latibula cordis vestri, Ine forte sint ibi aliqua peccata, quae necdum sunt curata elemosinis ??atque ieiuniis ; et timete illud apostoli: QUI MANDUCAVERIT CORPUS !DOMINI ET BIBERIT SANGUINEM EIUS INDIGNE, REUS ERIT CORPORIS !ET SANGUINIS DOMINI. PROBET AUTEM SE HOMO, ET SIC DE CORPORE !EDAT, ET DE CALICE BIBAT. Nullus ex vobis contra ullum hominem lodium reservet in corde suo, ut securi possitis dicere : DIMITTE NOBIS "DEBITA NOSTRA, SICUT ET NOS DIMITTIMUS DEBITORIBUS

NOSTRIS.

!Castitatem.

ante

omnia

custodite,

gulam refrenate, ebrietatem fugite, !pauperibus, secundum quod vires subpetunt, elemosinas date. (v44) 5. Et hoc ante omnia rogo, fratres carissimi, ut gaudium, quod !nobis huc usque de vestra devotione fecistis, in die crastina, id est, !in passione domini conpleatis. Non enim qui coeperit, sed QUI !PERSEVERAVERIT USQUE IN FINEM, HIC

SALVUS

(793) est p.

ERIT. Et ideo sic agere ?debetis, ne per unius diei

JO gs: Jp 1? ad] oz. H1 14 vos] oz. H! 15 idoneum] a4. id l6remedia H! — 1? omnia mala] H! Lov (add. insuper a se F99) ; oz. y.

?3 dei vestri] H1:9* ; dei nostri eZi/.

ipsum edi.

(7*3)

?*4 ibi] ozz. H1

?? corpore] adz. illo edit.

5 negabo] Matth.

1 infirma] Ybid. 41.

1 facere] Ioh. 15, 5.

26, 35.

curata sint edi.

Ese

3! castitatem] a44. autem edi;.

ESIPIZaZ|

GOD T2728»

39 posfris] Matth. 6, 12.

(774)

* eri;]Matth. 1o, 22 ; 24, 13.

SERMO CCIII.

817

neglegentiam perdatis, quod per totam '!quadragesimam acquisistis. Sic est enim tota quadragesima ieiunare, lorare vel psallere, et in passione domini, id est, in parasceven de lecclesia se subtrahere, quomodo si aliquis cum grandi labore studeat !terram colere, et messem non mereatur accipere. Et ideo rogo vos, !?ut nullus se de ecclesia subtrahat, nisi forte

quem aut corporis infir!mitas aut grandis et publica necessitas tenuerit occupatum. Ipse lenim in paschali sollemnitate legitimum. gaudium poterit celebrare, !qui in passione domini se noluerit de ecclesiae conventu subtrahere. Qui me in hac suggestione libenter audierit, confido quod illi deus !»et in hoc saeculo et in futuro gloriosa praemia repensabit. Quod ipse !praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat !in saecula saeculorum. Amen.

CCLTIS Collect. diversis

: Longipont.

homiliariüs

I, 33 (deperdita); servatus vero est sermo in

: Alani

Farfensis,

et B8 H1???5", Corbeiensi

cod.

quo usi sunt Maurini, etc. Edit. : Augustini clim de Temp. 138, tum in Append. uL 163. Ex pannis constat plerumque Eusebianis huc sine ordine utcuuque congestis. Quod autem auctorem Coustantius «incertum » esse pronuntiat, adquiescere omnino non possum, cum is in conclusione (n. 4) aperte se prodat : nempe eo saepius vitio Caesarius laborat, ut, dum maioribus sollemnitatibus praedicandis inparem se sentit, ad famigeratissimi cuiusque oratoris tumidos sermones expilandos recurrat.

HOMILIA DE PASCHA. Gaudete, fratres carissimi, quia redemptionis nostrae pretium persolutum est. ?Non modica quantitate constamus, pro quibus ipse factus est pretium, qui redemit. !Christus enim dominus et salvator ideo natus est, ut doceret ;ideo mortuus est, ut !sanaret; resurrexit, ut muneraret. Crux fuit mortifera Christo, sed salutifera

Christiano. !Surrexit salvator cunctis divinitatis suae manifestus indiciis :nam secuta est eum (795) stella post uterum, gloria post sepulcrum. Regressum custodit angelus, qui nuntialverat nasciturum. Reddunt inferna victorem, et superna suscipiunt triumphantem. !Tulit errorem natus, mortem calcavit occisus. Revocavit (194) 5 quod] quae H! $ieiunare] H':95; abstinere eif. ? patasceve edit. aliquis] H*?5 ; quis egi. 19 quem] ozz. H! 15 &d* quod ipse ezc.] qui vivit in s. s. Amen FH! 18 de resurreccione D$ 1? gaudeamus Long ?1 Christus e. d. e. s. ideo] ozz. B?

tur B* ?? resurrexit] ut. muneraret] ?3 secutisunt B$ (4*5) ? respiciunt D$

natus est] nascetur B$

ex no

(ozz. ideo) motri-

cod. Corbeiensi adducunt. Maurini

In Parasceve de ecclesiae conventu nemo se subtrahat.

818 Omnia quae egit Christus, nostrae saluti proficiunt.

S. CAESARII

ab inferis quem creavit : !in illius cruce et pretium nostrum pependit et regnum. Redit in lucem creatura cum ?domino, quae olim fuerat tenebrata piaculo : lumen enim ex lumine suscipere meruisti,

lquod, cum

Christus

oculos

clauderet,

perdidisti.

Proi-

ciant superi tenebras, quas sallvator noster etiam inferis denegavit.

Congaudeant hic elementa quae planxerant ; quia Christus de sua maiestate nihil perdidit, et hominem quem fecerat liberavit. 2. Iudaei tamen perfidi monumenti lapidem signaverunt, ut non haberet Christus !fegressum : sed si eum mundus non capit, sepultura quomodo custodit ? quomodo !tenetur in tumulo, qui ubique regnat ? Difficile surgeret, si non, ante quam resurgeret, lalios suscitaret. Nam quomodo de sepulcro exire non posset, qui ex incorruptis viscelribus salva virginitate processit ? Fefellit custodes, exilivit de sepulcro, apparuit !discipulis ianuis non apertis. Inde clausus exiit, huc exclusus intravit. Inmensae lémajestatis arcanum fecit etiam in morte mysterium. Crucifixus redit ab inferis, et !triumphat.

Vulnera eius, thesaurus hu-

mani generis.

Infer manum

tuam, Thoma, lateri

salvatoris : tange vulnera, quae nostra !peccata fecerunt : scrutare unde sanguis effluxit, ut nobis sanitatis poculum propi!naret. Intuere, Thoma, pretium nostrum, signa clavorum diligenter adtende, et in lipsis vulneribus medicamentum vel thesaurum humani generis recognosce. Nisi hoc ?'ligno figeretur, ligni illius

praevaricatio minime tolleretur. Sed ideo se ille percuti !voluit, ne nos diutius peccata percuterent : innocentem tradidit, ut reum absolveret. !Quis tantam digne possit eloqui pietatem ? Innocens adfligitur,

Ut quid clavorum fixurae reservatae.

ut noxius

liberetur

: !ut redimatur

servus,

occiditur

filius. Utitur pii et fortissimi regis officio, dum cicaltrices, quas pro salute populi sui excepit, ostendit. ?53. Aspicite, Pharisaei, vacuum monumentum, et impietatis vestrae cognoscite !sacrilegium. Clavos quos fixeratis agnoscimus, et quem occidistis adoramus. Videte lquem conpunxistis. Poterat clavorum suorum fixuras dominus resurrectione sua !conponere : sed ideo reservantur, ut, qui hoc sacrilegium commiserant, videant

et !confundantur. O Pharisaei, impios vos videmus, et providos : uni mors data est, ut "omnibus tolleretur. Sed Christus dominus, quando mortem suscepit, ita corruptionem !non sensit, quomodo, quando natus est, integritatem virginitas non amisit. Properate, discipuli, et accepta potestate per omnes gentes excurrite. Renascantur in spiritu, qui nascuntur ex carne : aqua lavacri diluat, quicquid praevaricatio sordidavit. Bapti!zentur omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, ut impleatur illud quod 3scriptum est : NISI QUIS RENATUS FUERIT EX AQUA ET SPIRITU

SANCTO, NON POTEST !INTROIRE IN REGNUM DEI.

(75) ^ pendit B? 5 quae o. f. t. piaculo] ex eodezz Corbeiensi Maur. ? monumenti lapidem] B? ; monumentum lapide ju 19 54- quomodo t. i. t. q. u. regnat] Corbiensis zs. de quo supra ; tenetur ibi, sed ubique regnat B9 y. 29 ille] illo B8 ?3 sa- utitur 44. ostendit] ozz. B9 ez zzs. Maurinorum ?3 providos] perfidos vef. edif. SScxqEDSsstryeg/7 36 intrare edi;. (775) 8 quia usq. liberavit] C£. Append. 16o, 5.

SO EZ

S

SERMO CCIV.

819

. 4. Nos vero, carissimi, qui nullis praecedentibus

meritis de

inferni carcere et de !tenebris aeternae noctis meruimus liberari, ita sobrie caste ac pie vivere studeamus, !ut stolam baptismi sine aliqua luxuriae macula integram inlibatamque servantes, *"ad

Brevis Caesarii conclusio.

aeterni sponsi thalamum et ad illud caeleste ac nuptiale convivium, caritate splendidi, lIbonorum operum margaritis ornati, feliciter

veniamus : ipso adiuvante, qui cum Patre let Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(776)

CoIVS

Collect. : W 1o. G 39. et separatim in multis aliis mss. Edit.: veter. August. edit. serm. de Temp. 163, postea ap. Maurinos p. 168, quorum textus maxime ad G accedit ; W passim plenior, in quo tamen nonnulla n. 1 et 2 resecta sunt. Ceterum pars prior ex irustulis Maximi Taurinen. serm. 33 et homil. 57 (— Max) consarcinata est, nec nisi a num. 3 Caesarii dicendi genus manifestum fit Ouinimmo extat in homiliario Alani Farfensis alia recensio Maurinis nota et a Franc. Liverani in Spicilegio Liberiano p. 22 sq. publici iuris facta, in qua post verba «dum veneris in regnum tuum», n. 2, quasi novus sermo incipit : Quis noctis praeteritae gratum laborem ; at ibi disputatio omnino diversa est, et a Caesario aliena. Videsis quae de hoc argumento in opere « Miscellanea Agostiniana » t. I (Romae 1930), p. 755 obiter disserui. DE PASCHA DOMINI. Pascha Christi, fratres dilectissimi, regnum

mundi,

!occasus inferi, gloria supernorum,

resurrectio

!mortuorum,

testimonium

est caeli, salus

vita credentium,

miserationis

divinae,

pretium. redemptionis 5*humanae, contritio mortis abolitae. Quae festivitas dei sacrata mysterio let cognita sacramento virtutem dominicae resurrectionis per angelos lindicat, per apostolos manifestat, per corda credentium bona multi!Iplicat. HAEC igitur EST DIES, dilectissimi, QUAM FECIT DOMINUS, ut laudistis, celebrior cunctis, laetior universis, in qua (7*5) 97 carissimi] ozz. B? (776) 1! domini] G ; humilia de primo diae paschae W^? ; item in pascha legenda clic ^pretium] W G; praemium yg ? *2* ryultiplicat] Pee W/1*? interser. Fieri carnem Verbo placuit, ut caro uniretur in Verbo, atque ex diversis naturis dei et hominis deus et homo nasceretur, et deus viveret in carne, ut

viveremus in spiritu ;crucem ad confringendum mortis stimulum ferret, ut pro nobis hostiam propitiationis offerret 9$ hic... quem Max p est] ozz. pus ?celebrior] celsior Max ; excelsior p laetior] lucidior Max pg ?in quo & (716) 5-12 sacrata mysterio usq. perjfudit] Ex Maximi Taurin. sermone

33 : Migne 57, 6or. 9 dominus] Ps. 117, 24.

Paschalis sollemnitatis

praeconia.

820

S. CAESARII

dominus surrexit, in qua sanctorum corpora suscitavit, in qua novam sibi plebem, !ut ipsi videtis, regenerationis spiritu conquisivit, in qua singulorum !mentes gaudio et exultatione perfudit, in qua terrae faciem temporis !venustate ac germinum varietate depinxit. Haec ergo dies resurre!ctionis dominicae praenuncia est resurrectionis aeternae. Resurrectio enim Christi defunctis vita, peccatoribus venia, sanctis est gloria : eadem !siquidem operatione virtutis elevat de imis, suscitat de terrenis, conlo(v**)cat in excelsis; consummat iustos, firmat dubios, damnat

Futurae resurrectionis species in baptismo.

incredulos.

!Ad hoc enim

do-

minus hodie resurrexit, ut imaginem nobis futurae !resurrectionis ostenderet : et ideo hodie vitalr lavacro resurgens Idei populus ad instar resurrectionis ecclesiam nostram splendore ?nivei candoris inluminat. 2. Gratias deo nostro agere debemus, quod dum sancti paschae !sollemnitatem colimus, futurae resurrectionis speciem iam videamus. !Resurrecturum est enim humanum genus in saeculi consummatione !post mortem, nunc resurgit in baptismo : suscitandus est tunc dei populus post soporem, nunc suscitatur post infidelitatem : liberandus !est tunc a mortali conditione, nunc liberatur ab ignorantiae caecitate : lIrenasciturus est ad aeternitatem, nunc renascitur ad salutem.

Omnes !enim qui olim in Christo baptizati adsumere non possunt candidam !vestem, conversationem saltim candidam non relinquant. Solet ?^sub nigro habitu anima satis pura latitare ; nec multum interest, !lsi non habet quis candidam vestem. Talis latro fuit ille in evangelio, !qui crucifixus cum salvatore clamasse dicitur : MEMENTO MEI VENERIS IN REGNUM TUUM. Adtendite ergo,

Latronis devotio imitanda.

DOMINE, !CUM dilectissimi, et

videte, !quid fides obtinet, quid devotio sancta meretur. Regnum. salvatoris ?latro poscit in cruce : et dum poenae similitudinem patitur, ad praemia l'aeterna perducitur. Lmitamini ergo eius devotionem, imitamini lamorem. Regnum Christi, quod poscit latro moriendo, vos desiderate !bene vivendo. Illius credulitati paradisus aperitur, et nostrae (776) 19jin qua s. c. suscitavit] W'; oz. cef. 1? gaudio exultationis I7 1? 54 in qua terrae zg. depinxit] ex so/o W? —— 1? ac germinum] coni. ;aegeminum Ww? M dominicae] W ; Christi Max pu praenuncia e. r. ae. Resutrt. e. Christi] ex W't-? ; oz. qu.

15 eadem] oz. u.

16 virtutum p

(9*7) ?-18 Ad hoc enim Z5q. in regnum tuum] oz. W/12? z2noncl Gia tunc p 18 dum & 1? fidelis pu. devotio sancta] W ; ozz. cet. 29 similitudinem]

Christum &

(**6)

I/1-? G*? ; multitudinem pg

14590» Resnurrec?io

eniz

usq.

excelsis pag. seq. l. 1] Ex eiusdem Maximi

361.

homil.

57

: Migne

57,

?*?* amorem.

(719)

Regnum Christi] amare

1? consumpiat iustos usq. ad.

salutem] Haec quoque ex Maximi serm.

33.

15 //45;] Luc. 23, 42.

SERMO CCIV.

821

spel laeternorum monstratur firmitas praemiorum. Laetemur ergo et ?»exultemus in hac die, in qua resurgens dominus intulit pacem, intulit !salutem : ut pacificatis per eum atque in eo cordibus nostris et pascha!lem festivitatem cum gaudio celebremus, et ad aeterna praemia feliciter veniamus. 3. Propicio Christo, fratres dilectissimi, tantum de vestra caritate ?'et de fidelissima devotione confido, ut omnia, quae

saluti vestrae !necessaria esse cognosco, libere et cum omni fiducia caritati vestrae !suggerere vel insinuare praesumam. Et ideo rogo et admoneo, ut !quotiens paschalis sollemnitas venit, quicumque viri vel mulieres (**8) de sacro fonte filios spiritaliter exceperunt, cognoscant se pro ipsis !fideiussores aput deum extitisse : et ideo semper illis solicitudinem !verae caritatis inpendant. Admoneant et castigent atque corripiant, lut

iustitiam

teneant,

castitatem

custodiant,

virginitatem

usque ad ?nuptias servent, a maledicto vel a periurio linguam refrenent, cantica !turpia vel luxuriosa ex ore non proferant ; non superbiant, non invildeant, iracundiam vel odium in corde

non

teneant,

auguria

non

obser!vent,

fylacteria

Patrinorum officia erga susceptos.

vel

caracteres diabolicos nec sibi nec suis aliquando !suspendant, praecantatores velud ministros diaboli fugiant ; fidem !*catholicam teneant, ad ecclesiam frequentius currant, contempta lverbositate

lectiones

divinas

adtentis

auribus

audiant ;

peregrinos lexcipiant, et secundum quod ipsis in baptismo factum est hospitibus !pedes abluant ; pacem et ipsi teneant, et discordes ad concordiam

!revocare contendant ; sacerdoti-

bus vel parentibus suis honorem et !5amorem verae caritatis inpendant. Haec ergo omnia et his similia si !filios vel filias admonere contenditis, cum ipsis ad aeternam !beatitudinem feliciter venietis. 4. Nemo se circumveniat, fratres carissimi, NULLUS HOMO SIBI !SOLI VIVIT, uT NULLUS SIBI SOLI MORITUR : sed, sicut

frequenter ?suggessi, quantoscumque aliquis exemplo sanctae vitae aedificaverit, Icum tantis et pro tantis mercedem beatae retributionis accipiet ; let quantiscumque exemplum malae conversationis praebuerit, etiamsi llli non eum. sequantur, tamen pro omnibus malam rationem noverit !se redditurum. (197) ?» intulit pacem] 77:5. ; perculit mortem p rogo et] W'*? ; ozz. cet. 31 caritati vestrae] ozz. W'Y (7*8)

3et cast.

a. cortipiant]

755. ; ozz. p.

26-3? ut pacificatis z5q. 33 veniet [1

1ijustitiam

teneant]

I! so/us

1? factum] IW? ; dictum 1254: hospitum pedes lavent u ^ ?? pro tantis se malis rationem p ?4 se] ozz. W? (79)

24-26 [ aefez;ur ergo usq. $a-

(798)

1 j5» baptismo] Cf. Missale

Iutez] Ex eodem Maximi sermone

Bobiense,

depromptum.

Sq.

edit. Bradshaw,

?9 Probicio etc.] Exhinc e suo penu Caesarius.

1? »poriftur| Rom.

14, 7.

n. 251

Neophytis bonum exemplum praebendum.

822

S. CAESARII

Et ideo, sicut iam supra suggessi, neofitis nostris ?»auxiliante domino exemplum bonae conversationis, quantum possu!mus, debemus ostendere ; ut non pro illorum destructione poenam Irecipere, sed potius pro aedificatione ad peccatorum mereamur lindulgentiam pervenire : praestante domino nostro Iesu Christo, !qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(079)

Do

Collect. : W rir. Edit. : RB. XIII (1896), p. 194-196. Brevis allocutio, in quam multa ex Augustino congesta sunt, et quidem à, Caesario, ut constat non solum ex brevi conclusione, sed ex aliis

passim, quae more suo Noster vel addidit vel retractavit. HOMILIA

SANCTI

AUGUSTINI-IN

PASCHA.

Licet nobis omni tempore, fratres carissimi, et ad dicendum

Alleluia cantantium voces et mores concordent.

et lad audiendum suavis sit decantatio alleluiae, specialiter tamen in listis diebus dulcius eam audire consuevimus. Alleluia enim interpre*tatur 'Laudate deum'. Brevis quidem sermo, sed magna laudatio. !'Et quia, quando alleluia cantamus, deum laudare cognoscimur, !considerare et fideliter observare debemus, ut quod sonat in ore, !hoc teneatur in corde : ne forte, quando alleluia, id est, laus dei ex lore profertur, in corde aut turpis aut inpia cogitatio teneatur : ne forte,

dum

lingua nostra

cogitatio maligna

deum

laudat,

!percutiat. Laudemus

animam

nostram

ergo deum, fratres

carissimi, ore et corde, !vita et lingua, vocibus et moribus. Sic enim sibi vult dici deus alleluia, !ut non sit in laudante

discordia.

Concordet

vita, os cum

ergo prius in nobis ipsis lingua cum

conscientia,

voces

et mores

: ne forte bonae

l5voces testimonium dicant contra malos mores. 2. Dies enim isti, fratres carissimi, qui nunc aguntur, sacra-

mentis (179)

lnfantum

deputantur.

Qui paulo

ante vocabantur

! humilia s. Agustini W/? ; de die tercia in pascha Wt

dominum

l1

$ corr.

cognoscimus

I

15 mores]

versibus ex eodem JAugustini sermone 256, 1 deinceps deficit W^? ZAug ; sacramenta I^ (779) 5 Brevis q. s. s. m. laudatio] Illud iam sapit Augustinum.

5 deum] W? ;

exseripiis paucis ultra

16 sacramentis]

15 aui nunz aguntur usq. alius imitetur pag. 7811. 5] Rursus expilat Noster

1135 T a5denug usq. zalos zores] Ex

August. serm.

Aug. serm. 256, 1 ; ultimam sententiam alibi quoque suam fecit

nulla passim e suo penu interpolat, quae sollerti lectori nullo negotio

Caesarius, ut puta setm. 75, 2 su-

perspicua erunt.

pra.

228, 1-2, et si non-

SERMO CCV.

823

conpetentes, modo !vocantur infantes : conpetentes dicebantur, quando viscera materna, !ut nascerentur, petendo pulsabant ; infantes dicuntur, quia modo ?renati sunt in Christo, qui prius nati fuerant in saeculo. In illis est !vita nova, quae iam in nobis debet esse perfecta. Et ideo, qui iam !fideles estis, infantibus istis non oportet ut exempla, quibus pereant, Ised quibus proficiant, praebeatis :adtendunt enim vos modo nati, quomodo 4vivatis» olim nati. Hoc faciunt etiam illi infantes, qui (780) secundum Adam de parentibus carnalibus nati videntur : prius parvuli !sunt ; postea vero, ubi mores maiorum sentire coeperint, quid imiltentur adtendunt : quo duxerit maior, sequitur minor. Sed orandus lest deus, ut per bonam viam praecedat maior : ne forte, si eum per ?malam secutus fuerit minor, pereat et maior et minor.

Dies paschales sacramentis infantum

deputati

3. Itaque, fratres carissimi, qui iam diu in Christo renati

estis, let per aetatem regenerationis parentes estis illorum, vos alloquor let exhortor, ut sic iuste et caste et sobrie vivatis, ut cum eis qui vos limitantur non solum non pereatis, sed magis ad aeterna gaudia feli'?citer venire possitis. Adtendit modo aliquis in Christo renatus nescio !quem fidelem iam diu baptizatum, et tamen ebriosum. Timeo ne sibi !dicat in corde suo : Quare et ego ita non facio ? numquid non et fidelis lest ? numquid non ad altare communicat ? et tantum bibit, ut ebrius !frequenter appareat. Adtendit alium luxuriosa verba dicentem, J5cantica turpia vel amatoria proferentem : si eum libenter audire !aut imitare voluerit, et digna paenitentia non

Fideles baptizati neophytos malo exemplo ne corrumpant.

subvenerit, simul !cum illo peribit. Et ideo, fratres carissimi,

quicumque per opera liniqua etiam eos qui boni sunt exemplo suo decipiunt, et pro se let pro illis malam rationem reddituri sunt deo. 2:04. Sed iam istos qui modo baptizati sunt alloquamur. Vos ergo lammoneo et exhortor, quos gratia Christi de paleis in granu mutavit,

lrogo vos et contestor,

NE IN VACUUM

GRA-

TIAM RECIPIATIS ; sed semper !grana esse contendite, et paleam, quae vento circumfertur, quantum potestis vitate vel fugite. Nolite sequi malos : si enim eos imitari ?*volueritis, cum ipsis peribitis. Manete in area pondere caritatis, !Ine vos superbiae ventus velut paleam foris eiciat. Vos ergo, fratres, lvos filii, vos novella germina matris ecclesiae, obsecro, et per gratiam !quam accepistis adiuro, ut Christum. cuius membra

esse

meruistis

(779) ?1 iam] seripsi ; nam W^ (780) lparvol W^ 5malum 26 ejeciat IW

(780)

?? rerihiatis] I1. Cor. 6, r.

liugiter

cogitetis.

?? adtendite W^ W/ pereant

Christum

ergo

?4 vivatis] suppl. ex zug Zug ?435imitare W^

Eligant

neo-

phyti quos imitari debeant.

824

S. CAESARII

sequimini, qui vocavit vos, qui per?Mditos quaesivit vos. Nolite sectari vias perditorum, in quibus errat !nomen fidelium, et in quibus sacramenta Christi patiuntur iniuriam. INon quaeritur quid vocentur, sed utrum nomini suo respondeant. !Sed et illum, qui neglegenter vivit, alloquor et contestor. Si natus les, ubi est vita nova ? si fidelis es, ubi est fides ? Audio nomen, agnoscam ??rem. Vos vero, fili, vos

novella plantatio, elegite vobis quos imitari !debeatis : deum timentes,

Caesarii

verba.

ecclesiam

dei cum

timore

intrantes, verbum

!dei

diligenter audientes, memoria retinentes, factis inplentes. Tales (*81) elegite quos imitemini. Nemo dicat in corde suo : Et ubi invenire !potero tales ? Omnis res similis ad similem cohaeret. Si perdite vixeris, !non adiungis tibi nisi perditos. Incipe bene vivere : vides quanti !te socii circumdent, de quanta fraternitate gratuleris ? Postremum, ?non invenis quod imiteris ? esto quod alius imitetur. Haec enim, fratres, si diligenter considerare vultis, exemplum sanctae conversaItionis omnibus praebere contendetis, et pro vobis et pro aliis aeterna !praemia feliciter capietis : praestante domino nostro Iesu Christo, !qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. !'?Amen. COVLD Collect. : Q 16. Edit. : olim August. Homiliarum Quinquaginta sexta decima ; postea in Append. p 252. Frustra eam quaesieris inter Arnoldi Initia : recte tamen iam opinati sunt Maurini, a Caesario eam esse compositam, partim quidem ex Augustini Enarratione in Ps. 148, partim, ut ego infra adnotavi, ex collectione

Gallicani qui dicitur Eusebii, quibus nonnulla, uti solet, e suo penu Arelatensis contionator intermiscet. AMMONITIO SANCTI AUGUSTINI, UT NON SOLUM LINGUA ISED ET MORIBUS ET OPERIBUS LAUDETUR DEUS. ET QUIA QUALE !EST QUOD COGITATUR IN CORDE, TALE EST QUOD PROCEDIT !IN OPERE. ET DE PURGATORIIS POENIS ET. INFERNI PUTEO. PResurrectio

fratres carissimi,

et

clarificatio

domini

nostri

lostendit nobis vitam quam

Iesu

Christi,

accepturi su-

(7890) 30*«- erat n, infidelium IW —— 3* nova] Aug ; bona W/ (781) 'imitamini / — ?*coerit I —— perdite] I ; perditus 4ug — !5 gloricatio ed//.

(780)

3! Iniurigy] Familiaris

No-

stro sententia.

(781)

15 Resurrectio

usq.

Jaudabi-

74$ pag. seq. l. 22] Ex August, Enatr. in Ps. 148, n. 1 et 2.

SERMO CCVI.

825

mus, cum venerit retribuere !digna dignis, mala malis, bona bonis. Modo quidem mali omnes !cantare nobiscum possunt Alleluia : si autem in malitia sua persevelraverint, canticum vitae nostrae futurae labiis dicere poterunt : ipsam ?*vero vitam, quae tunc erit in eo veritate quae nunc significatur,

obtinere !non possunt ; quia noluerunt meditari, antequam veniret, et tenere Iquod venturum erat. Nunc ergo, fratres

Deus non so]um voce sed et vita laudandus.

carissimi, exhortamur vos !ut laudetis deum ; et hoc est quod

nobis omnes dicimus, quando !dicimus Alleluia : Laudate deum. Dicis tu alteri, dicit ipse tibi : cum ?se omnes exhortantur, omnes faciunt quod hortantur. Sed laudate !de totis vobis : id est, ut non solum lingua et vox vestra laudet deum, Ised et conscientia vestra, vita vestra, facta vestra. Etenim

laudamus modo n ecclesia quando congregamur; cum quisque discedit ad propria, quasi (782) cessat laudare deum. Non cesset bene vivere, et semper laudat deum. !Tunc desinis laudare deum, quando a iustitia, et ab eo quod illi placet, Ideclinas : nam si a vita bona numquam declines, lingua tua tacet, !vita tua clamat ; et aures dei ad cor tuum. Quomodo enim aures ?nostrae ad voces nostras, sic aures dei ad cogitationes nostras. Non !potest autem fieri ut habeat mala facta, qui habet bonas cogitationes. !Facta enim de cogitatione procedunt ;nec quisquam potest aliquid facere, aut ad aliquid faciendum. membra movere, nisi primo praecesse'rit iussio cogitationis : quomodo de interiore palatio, quicquid iusserit "imperator, per imperium Romanum

emanat,

quic-

quid videtis agi lper provincias. Quantus motus fit ad unam iussionem imperatoris, !intus sedentis ! Movet ille solum labia, cum loquitur; et movetur !omnis provincia, cum fit quod loquitur. Sic et in unoquoque nostrum. intus est imperator, in corde sedet : si bonus bona iubet, et bona 5fiunt ; si malus

mala iubet, et mala fiunt. Cum ibi sedet Christus, !quid potest iubere nisi bona ? Cum possidet diabolus, quid potest iubere, nisi mala ? In tuo autem arbitrio deus posuit, cui pares locum, Ideo an diabolo ;cum paraveris, qui possidebit, ipse imperabit. Ergo, !fratres, non tantum ad sonum attendite ;cum laudatis deum, toti ?laudate : cantet vox, cantet vita, cantent facta. Et si est adhuc gemitus, 'tribulatio, temptatio, spera transi-

tura omnia, et illum venturum diem, n quo sine defectu laudabimus. 2. Interim donec veniat ille dies, in quo coniuncti angelis deum !sine ulla fatigatione et sine ullo fine laudare mereamur, (782)

?! transitura] /Aug ; transitoria Q zz55. ef edit.

(782) ?3 [pferig usq. osfendit quod pag. seq. 1l. 3] Haec de suo Caesa-

rius inseruit.

Facta de cogitatione procedunt.

826 Cotidie con-

scientia

inspi-

cienda.

S. CAESARII

ut ad illud ?"ineffabile gaudium venire possimus, quantum possumus, bonis loperibus studeamus insistere ; et cotidie conscientias nostras intus 'aspicientes, si aliquid in stola animae nostrae aut per neglegentiam '!dissutum, aut per luxuriam sordidatum, aut per iracundiam conbu!stum, aut per invidiam conscissum, aut per avaritiam tenebrosum 9'esse cognoscimus, dum adhuc in potestate nostra est, cum dei adiu!torio festinemus vulnerata curare, reparare perdita, et ad candorem liustitiae ea quae obscurata fuerant revocare : ne forte, si bonis operibus !nudi, et vitiorum pannis sordentibus involuti, ante tribunal aeterni liudicis venerimus, illa ad

Ne nos tarde paeniteat sub conspectu

ignis aeterni.

nos terribilis sententia dirigatur : DISCEDITE ?*A ME MALEDICTI IN IGNEM AETERNUM, QUI PARATUS EST DIABOLO ET !ANGELIS EIUS. Et ideo, quantum possumus, fructus iustitiae studeamus (183) afferre, timentes illud quod dominus dixit : OMNIS ARBOR, QUAE NON !FACIT FRUCTUM BONUM, EXCIDETUR ET IN IGNEM MITTETUR. Haec sen!tentia evidenter ostendit, quod non solum malum fecisse, sed etiam !bonum non egisse damnabile erit. Et ideo ista, quae diximus, adtentis ?cordibus iugiter cogitemus : ne nos tarde paeniteat sub conspectu ignis laeternij qui interrogabit medullas, ossa et cogitationes nostras. Quam !tunc unusquisque puniendus optabit, ne umquam alienam mulierem !concupisset, ne umquam corporis sui vestem,

ne umquam

baptismi

!holosericam

maculasset,

ne umquam praeterisset consilia et monita sacerdotum! Nam si sacerdotibus grande periculum est, aliena !peccata non arguere, quanto periculosius erit, propria noluisse corriIgere, atque ea non solum non emendasse, verum etiam defendisse, let defendendo accumulasse ? Expiabit

con-

crematio,

quicquid hic non Ssanaverit satisfactio.

3. Et ideo expiatura erit illic inextinguibilis concrematio, quicquid !5*hic medicabilis satisfactio, quicquid hic salutifera dissimulaverit sanare conversio. Ardens enim inferni puteus aperietur : descensus lerit, ascensus non erit. Illic fidei veste nudati et capitaliter mortui lin perpetuum demergentur, eiciendi in tenebras exteriores, ubi non !visitabit aeternus; in tenebras exteriores infeliciter exclusi, infelicius ?includendi.

De hoc puteo propheta orat atque commemorat : NEQUE lABSORBEAT ME PROFUNDUM, NEQUE URGEAT SUPER ME PUTEUS OS SUUM.

!Ideo autem dixit NEQUE URGEAT SUPER ME

PUTEUS OS SUUM, quia, !cum sine paenitentiae remedio infeli(783) l'3scensus] reditus Q5: ?! obsorbeat Q? urgueat Q? (782) 36 ej,5] Matth. 25, 41. (783) ? mittetur] Matth. 5, 1o. * "on solum usq. comparemus pag. seq. l. 24] Caesarii cura et studio

Bas Hag Emus

1?exclusi] inclusi (Q9*5 y

excerptum ex RHusebii Gallicani homil. 3 de Epiphania MBP VI, p. 625. ?1 57575] Ps. 68, 16.

SERMO CCVI.

827

ces peccatores exceperit, clau!detur sursum, aperietur deorsum, ac dilatabitur in profundum ; ?*nullum spiramen, nullus

liber anhelitus claustris de super urgentibus !relinquetur. Detrudentur illuc valedicentes rerum naturae : ultra !nescientur à deo, qui deum scire noluerunt, morituri vitae, et morti

Isine fine victuri. Felices, qui nunc bene utentes facultatibus, vel corpori

!suo necessariis

contenti,

et de suo largi, in se

casti, in alios non cruenti, *ab huius putei profundi flammea nocte se redimunt. Haec poena !illos manebit, qui amisso et non reparato per paenitentiam baptismo !in aeternum peribunt ; ad quos dicitur : PALEAS AUTEM COMBURET IGNI INEXTINGUIBILI. Hi vero, qui temporalibus poenis digna gesserunt, Ide quibus apostolus dicit : SI CUIUS OPUS ARSERIT, DETRIMENTUM

($84) PATIETUR ; IPSE

AUTEM

SALVUS

ERIT,

SIC

TAMEN QUASI PER IGNEM, lper fluvium igneum, de quo propheticus sermo commemorat ET !FLUVIUS IGNEUS CURREBAT ANTE

Per fluvium

EUM, per fluvium igneum et vada 'ferventibus globis horrenda transibunt. Quanta fuerit peccati materia, 5*tanta et pertranseundi mora : quantum exegerit culpa, tantum sibi lex homine vindicabit quaedam flammae rationabilis disciplina; et Iquantum stulta iniquitas gesserit, tantum sapiens poena desaeviet. !Et quia sermo divinus quodam loco aeneae ollae animam peccatricem !comparans dicit PONE OLLAM SUPER PRUNAS VACUAM, DONEC CONCALE!ÓSCAT AES EIUS, ET DEFLUAT OMNE STAGNUM EIUS, illic sermones otiosi let cogitationes iniquae vel sordidae, illic multitudo levium peccatorum, !quae puritatem nobilis naturae infecerant, exsudabunt; illic stagnum !vel plumbum diversorum subripientium delictorum, quae divinam limaginem obscuraverunt, consumentur : quae omnia hic ab anima J*separanr per elemosinas et lacrimas conpendiosa transactione potuis!sent. Ecce sic exigere habet ab homine rationem, qui se ipsum pro !homine dedit, et confixus clavis leges mortis revinxit. Quae cum ita !sint, dilectissimi, intellegamus quia effugere intoleranda supplicia let incendia aeterna non poterunt, nisi qui prius in se ignem carnalis ?concupiscentiae ac multimodae cupiditatis extinxe-

igneum transibunt, qui tem-

rint. Et ideo, !fratres carissimi, convertamus nos ad meliora,

(183)

?5 urguentibus (? ; angentibus (Q9 Bas Hag

25 itentes Mein

Eus ; viventes edi/.

(784) 10-1? stagnum] 7a codd. nostri pro eo quod stannum dicere solemus 13 exsudabunt] (7?:1-15 j, ; exundabunt 22 77. Q? Bas Hag 33 surrepentium Q9: ; subrepentium ed/7. ? legis morti se iunxit p

(783)

33 pextinguibili]

Matth.

T2.

(784)

3,

? e7;] Dan. 7, 1o. 10 0/5] Ezech.

1 jenez;] 1 Cor. 3, 15.

24, 11.

poralibus nis

poe-

digna gesserunt.

828

S. CAESARII

dum in nostra sunt !potestate remedia. Curramus dum lucem habemus, nec praetereuntia !salutis tempora neglegamus. Hic extinguamus mortem moriendo !peccatis, hic vitam vitae meritis

comparemus.

GOVID COlCCUE- PASS TRITAELO NEZ r2 EC IE mter additamenta, et Separatim in multis codd? mteputa Hemos) Ioco Magos DS p. 173. Duae sunt recensiones, quarum prior per codd. L W G H?, AL potissimum per 4 tradita est ;in hac autem quaedam passim resecta sunt, quae illa servavit, et ad antiquam ecclesiae disciplinam nonnihil conferre possunt. Hic porro sicut alias accidit, ut Maurinorum editio ceteris antiquioribus deterior inveniatur. Ceterum de origine caesariana minime ambigitur. (789) SERMO

SANCTI

CAESARII

EPISCOPI

DE LETANIA:

Ecce, fratres dilectissimi, dies sancti ac spiritales adveniunt,

Non

requirat

medicum, qui se

non sentit aegrotum.

et lanimae nostrae medicinales : et ideo quicumque vult sanare pecca!torum suorum vulnera, non dispiciat medicamenta salubria. Ipse *enim in his diebus non requirat medicum, qui se non sentit aegrotum. !Et quis est, fratres dilectissimi, qui se in harena mundi istius ita !gaudeat repugnare, ut nullum possit a diabolo vulnus excipere ? !Quis enim contra tot milia daemonum

die noctuque ita stare potuit Isemper armatus, ut

numquam. fuerit diaboli calliditate percussus ? '?Quis enim, vel cogitare non dicam, enumerare praevaleat dolos !et insidias hostis antiqui, de quo scriptum est, CUI NOMINA MILLE, IET MILLE

NOCENDI

ARTES ? Et ideo, fratres carissimi, quo-

modo ipse lex omni parte nos semper vulnerare conatur, ita unusquisque nostrum !cum dei adiutorio contra illius insidias totis viribus praeparetur : !^et quia nos non solum per dura, sed etiam. per blanda contendit lelidere, et vulnera ab ipso inflicta non

solum amara,

sed, quod peius lest, etiam male

dulcia frequenter excipimus, medicamenta

spiritalia !parata

(4835) 1 Caesarii 44 de die domin. ante laetanias L! G! H*? ? animabus nostris medic. u ; oz. L4 $ quisicse a B y harena] servavi ex L ; arena cet. ?* a diabolo] diabuli 74 19 vel] oz. y dicam] verum nec 7mferser. AIRE GOPO qi Jn 1 cui] a27. sunt W' H? 1? etiam] ozz. i, G* spiritalia] add. id est omnia bona opera, quantum domino largiente possumus p, nul/ns aufezz ex iis quos vidi codicibus (784) ?* cop;paremus] Hanc Eusebii, immo Fausti Reiensis clausulam alibi quoque Caesarius suam fecit.

(983) 1? arfes] Aeneid. 7, 5357 sq. : exemplum alibi quoque adducit Caesarius.

SERMO CCVII.

829

semper habere debemus. Audiamus ergo consilium beati lapostoli, et contra diaboli insidias armis nos spiritalibus muniamus

: ?sUMITE, inquid, SCUTUM

TIAE ET GALEAM VERBUM

DEI.

SALUTIS

FIDEI, LORICAM

!ET GLADIUM

Quid enim

mali

IUSTI-

SPIRITUS, QUOD

a diabolo

!sustinere

EST

poterit,

qui se talibus armis instruxerit ? Consurgit ille !cum infidelitate, tu surge cum fide : ille pugnat cum superbia, tu !cum humilitate : ille exhibet luxuriam, tu retine castitatem : adpre?hendit ille nequitiam, tu iustitiam tene : ille ingerit iracundiam,

!tu sectare

exerce

misericordiam

patientiam

: ille inmittit

: !ille gulam,

malitiam, tu bonitatem.

avaritiam,

tu

tu abstinentiam : ille

Similiter et !in ceteris rebus semper

contraria adversus nequitias diaboli studeamus 'arma proferre, et aut nunquam nos aut difficile poterunt illius machi(786)namenta decipere. Ut ergo haec possimus deo auxiliante conplere, let hostem callidissimum opitulante gratia divinare revincere, ieiuniorum !vigiliarum. vel orationum arma nobis debemus iugiter providere. 2. Quae licet nobis omni tempore necessaria esse probentur, ?praecipue in istis tribus diebus, quos regulariter in toto mundo cele!brat ecclesia, nullus se a sancto conventu subducat ;

nullus ecclesiam, !quae est caelestis medici scola, occupatus terrenis actibus derelinquat, !nullus castra spiritalia deserat. Scitis enim, fratres carissimi, quia !qui terreno regi militat, si se de acie pugnaturus timore conpellente ?subtraxerit, non solum gloriam vel praemia parata non accipit, sed letiam praesentis vitae periculum non evadit. Qualis ergo ille, qui Iterreni regis exercitum deserit, sine dubio talis iudicandus est et ille, !qui in istis tribus diebus Christi ecclesiam derelinquit. Quicumque lergo sine aliqua infirmitate aut certa occupatione in istis diebus !?dei populum deseruerit, ab illo caelesti rege non praemium sed obpro!brium, non gloriam sed ignominiam recepturum. se esse noverit ; et !quidem talis quasi fugitivus et desertor castrorum. caelestium, aeter!lnam confusionem et dignum meritis suis subplicium sustinebit. ISed absit, fratres carissimi, ut de vobis talia suspicemur : unde timens ?hoc potius quam de vobis sinistrum aliquid credens praesumo sugge!rere. Magis enim de vestra devotione (783) 1? 50s] aZ. sempet p unus ? surge] codd. omnes; resiste illi Bu 23 4* cum superbia... cum humilitate] cum z/roq. loco oz. Gi? W' FH? ** retine] om. Gi?

?5 tene] tuam a

ingerit] suggetit p.

?' j]lle malitiam, tu bonita-

tem] LA H9 5 07. B. ju 24. F15? cer. et] ozz. L4 ?8 nequitias] insidias L.! 7419 Jo fo 29 proferre] proponere p i aut... aut difficile] ozz. A! B (186) $ nullus 79 /oco] hominum aZ. L^ FH*? ? quae est c. m. scola] quasi c. m. scolam G!? W B yu $ scitis] scientes a B p ? pugnatorum Gt? 19 accipiet Gi? B pu 1! evadet G1*? B ju 15 ab i, c. rege] in illo c. regno B (183) 16

Quae contra

diaboli nequitias arma proferenda.

21 Jej] Eph. 6, 16. 14. 17. COST

Litanias in toto mundo celebrat ecclesia.

Qui

ab

eccle-

sia his tribus diebus abest, quasi desertor est exercitus Christi.

830

Quaenam

die-

bus istis agenda, quaeve

fu-

gienda.

'Tabulae

lusus.

Inundatio aquarum in regione Arelatensi.

S. CAESARII

confidens credo vos velud apes prudentissimas ad alvearium Christi fideliter festinare, ut dulce!dinem spiritalis mellis ex divinis lectionibus possitis accipere, et cum !propheta dicere : QUAM DULCIA FAUCIBUS MEIS ELOQUIA TUA, DOMINE, ?5SUPER MEL ET FAVUM ORI MEO. 3. Et quia per totum annum, fratres carissimi, nobis peccatorum !vulnera subripiunt, sic in istis tribus diebus fideliter ad ecclesiam !curramus, et contrito corde vel humiliato

corpore dei misericordiam !deprecemur : ut omnium peccatorum nostrorum vulnera isto triduano ?conpunctionis medicamento tamquam spiritali accepto antidoto ad !sanitatem pristinam revocemus. Furiosum et saluti animae contrarium itabulae lusum velud seminarium peccatorum, non solum his diebus, !sed in omni tempore fugite. Nemo ergo sibi ex industria aliquas (489) occupationes studeat providere, nemo se otiosis fabulis occupare : !ne inde sibi vulnera faciat, unde sibi parare medicamenta potuerat. Nemo in istis tribus diebus aut sanguinem tollat aut potionem accipiat, !nisi forte hoc infirmitas nimium periculosa conpellat. Exceptis infirmis, 5quibus necesse est pullum accipere, conviviola nobis quadragesimali lordine praeparemus ; et magis legendo psallendo vel orando animabus !nostris spiritales epulas quam. corporales delicias requiramus : ut !ad integrum deo vacantes, et misericordiam illius subpliciter exo!rantes, et a cunctis infirmitatibus

sanari,

frequenti

inundatione

et a peccatis

aquarum

Icordiam

liberari.

certo

Pro

omnibus

mereamur

enim

credere

erui, "et

de tam

per dei miseridebemus,

fratres

carissimi, !quia, si peccata nostra cessarent, statim flagella nobis debita divina !misericordia removeret ; sic enim ipse per prophetam promittere !dignatus est, dicens : CONVERTIMINI

AD

ME,

ET CONVERTAR

AD

VOS,

!?et iterum

: CUM

CON-

VERSUS INGEMUERIS, TUNC SALVUS ERIS. Conver!tamur ergo ad meliora, dum in nostra sunt potestate remedia ; et Ipium ac misericordem dominum, quem peccando inritavi-

(*86) ?1 vos] oz. B ** dicente Gt? W7 ; dicens L4! ; dicat H*? ?? subrepunt B p; surrepunt G? S9romniam d TVAE GET 3? tamquam s. a. antidoto] oz. B p

31-33 furiosum 54. fugite] momuisi in codd. Gv?

W^ Z LA

EH9:52.70. Jogr pup ?]udum W solum] adZ. in H? Gt? ]W 33sed etiam omni H? Gt? [7 33 54 nemo ergo zsq. providere] oz. I4 H? Gt? J7 (787) ! fabulis] 247. studeat 7419 [.1 G1-2 y7 Fr2-0 $50 nemo zsq. conpellat] 0i. 4419 4*0: exceptis 4:4. accipete] Zaec zn L.* G W' Z H?**9 Zagtum * pullum] G! WW ; nullum L* H*? ; paupulum H? G? (de confusione pullus e? nullus cf. Forcellini-De Vit IV. 310. 993) nobis] add. etiam B — !* et de tam f. i. aquarum] om. Gi 19 54: per dei m. liberari] ozz. G1? 1* 3 nobis flag. debita G':?

(786)

?*5 7709] Ps. 118, 103.

(487)

14 24 yos] Zach. 1, 3.

15 eris] Esai. 30, 15 iuxta Lxx.

SERMO CCVII.

83r

mus, bonis !operibus ad misericordiam provocemus : ut ipse secundum suam 'consuetudinem et adversa repellere, et prospera nobis dignetur pro ?'sua pietate concedere. 4. Iterum atque iterum rogo, ut qui ad ecclesiae alvearium, sicut liam dixi, quasi ad dulcissimum Christi favum plena devotione con!currunt, velud apes prudentissimae de diversis divinarum scriptulrarum floribus intra se cellulas praeparent, ubi sancta et caelestia ?5^mella suscipiant. Qui vero et tarde

Mel de scripturarum floribus pa-

randum.

veniunt, et cito discedunt, nec !contenti sunt expectare donec

divina mysteria conpleantur, non sunt !inter Christi examina reputandi : quia non bonis moribus spiritalia !mella conficiunt, sed per superbiam et contemptum et sibi inpediunt, let alios exemplo malae conversationis evertunt. Et ideo, fratres caris3?simi ,quicumque deum in veritate diligunt, et ad ecclesiam cito !veniunt, et tarde discedunt, perseverent in opere bono,

et otiosas !vel saeculares fabulas velud venenum mortiferum respuentes magis !psallere et orare conentur ; et contempnen-

tes amaritudinem mundi (788) in ecclesia requirant, unde accipiant dulcedinem Christi. Qui vero !neglegentes sunt, et ad ecclesiam non solum tarde veniunt, sed etiam !priusquam divina mysteria conpleantur abscedunt, et in ipsa ecclesia lotiosis fabulis vacantes nec ipsi psallunt nec alios psallere vel orare ?permittunt ; qui tales sunt, cito se corrigant, ne sibi in eo loco prae!parent mortem, ubi invenire potuerant vitam. Ego quod meum est !admoneo : qui despicit praeconem, timeat iudicem. Dura quidem !sunt medici ferramenta,

sed sanos

faciunt : dulcia videntur

mundi

!huius oblecta-

menta, sed male decipiunt. Audite ergo me, fratres, *rogantem,

audite paterna pietate admonentem : ut vobis deus et !in hoc saeculo sanitatem. corporum, ubertatem fructuum, et peccaItorum indulgentiam tribuat, et in futuro ad aeterna praemia feliciter !'pervenire concedat. Sic ergo divina pietas moderetur actus nostros, let animas gubernare dignetur, ut cum tempus

retributionis advenerit, !?et ego, qui vos cum caritate admoneo, obtinere merear veniam,

!et caritas vestra pro benigna

oboedientia perveniat ad coronam : !praestante domino nostro Iesu Christo. (787)

ESevoccmns

5

A0

ETSO

?9 concedere]

ie desimit sermo

28 sibi] codd. ozznes ; se « B p 33 conentur] contendant L4 G'-? FI?9 (*88) ? divina] ozz. 1. 6 poterant p. ? timeat] sentiet 749 zuus

in EH? 8 ferra-

menta] a P codd. omnes ; vulnera uu ? huius] ozz. 19 pietate] adZ. humiliter Gi? ]/ — 135&- actus 45g. dignetur] oz. L! ^ vestros 4! G'? I — 1 animas] add. nostras p p

16 per benignam oboedientiam Gt? W^

1? Christo]

doxologia omittitur aut diversa est iuxta codices (787) ?5 mella suscipiant] Subit in mentem Pseudo-Theophili praefatio « Apis favos », quod in codice

Nomediano AM Caesarii ad monachos homiliis subiungitur.

Qui despicit praeconem, timeat iudicem.

832

S. CAESARII

COVILIE, Collect.

: G 45 ; legitur etiam in codd. 99:963»-94,

a] : sed hi

omnes cum textu vulgato plerumque concordant. Edit. : August.

olim de Temp. 173, tum in Append. y 174. Recte inter caesarianos

sermones eum adnumeraverunt Maurini, nec quisquam hactenus, quod sciam, ab eis se dissentire professus est. Sequiori aevo incredibile visum est, quod n. 3 dicitur de conventu ecclesiae diebus

litaniarum ad horas sex protrahendo, et idcirco in nonnullis libris mss. deletum. IN LETANIIS. Scire debemus Dies litaniarum, dies compunctio-

nis.

et intellegere,

fratres

carissimi,

quia dies

conpunP'ctionis et paenitentiae celebramus : et ideo non nos oportet nimio !risu vel in aliquo minus cauto et incongruo cachinno dissolvi, timentes illud quod dominus in evangelio dixit : VAE VOBIS QUI RIDETIS, !QUIA FLEBITIS ET LUGEBITIS ;

et illud quod alibi scriptum est : EXTREMA (789) GAUDII LUCTUS OCCUPAT. Nec aliquibus durum esse videatur, quod !magis ad tristitiam vel planctum quam ad laetitiam vel gaudium !vos provocare videmur.

Si enim diligenter adtenditis, fratres, in

omnilbus scripturis hoc dominus hortatur et ammonet, ut sic in hoc saeculo »debeamus esse solliciti, ut in futuro possimus esse securi, sicut ait !psalmista : QUI SEMINANT IN LACRIMIS, IN GAUDIO METENT ; et in levangelio : BEATI QUI LUGIUNT,

Melius

hic

sa-

lubris tristitia, quam brevis laetitia.

QUIA IPSI CONSOLABUNTUR. Quia !ARTA ET ANGUSTA VIA EST QUAE DUCIT AD VITAM, LATA ET SPATIOSA !QUAE TRAHIT AD MORTEM, melius nobis est, post paucas angustias !?ad aeternam beatitudinem pervenire, quam post brevem laetitiam lad inferni profunda descendere. Unde totis viribus elaborare debemus, !'ut et poenam purpurati divitis possimus evadere, et ad beatitudinem !Lazari pauperis pervenire. Quid enim profuit illi superbia diviti, quod hic parvo tempore luxuriosus pascebatur

deliciis suis, et nunc

Psine

ullo termino

inferni

flammas pascit medullis suis ? Melius ergo lest, ut vos parvo (788) I5 etanias Li? 1? debemus] oz;. G* ; post intellegere zr. G? ?! cautos H*9* incongruos H**; congruo edi/. cachinnos IH$* ?? ridetis] nunc add. H$*

?3 |ugeb. et fleb. u. V/u/g

(789) ? vel gaudium] ozz. p ? Jugiunt] G! ; lugent p cer. quia 1? /oco] quoniam p Gt? 33 divitiae H? 15 flammas] G, s zz fine erasa H? ; flammam p pascitur FI? (788) 23 ]ugebitis] Luc. 6, 25. (789) ! occupat] Ptov. 14, 15. $ zzetent] Ps. 125, 5.

? consolabuntur] Matth. 5, 5. 5 viam] Matth. 7, 14. ? mortem] lbid. 15.

SERMO

CCVIII.

833

tempore ad salubrem tristitiam provocemus, et !postea vobiscum ad aeternam laetitiam pervenire mereamur, quam si vobis ad tempus falsam dulcedinem velimus ingerere, et postea !vobiscum perpetuam amaritudinem sustinere. ?2. Et licet omni tempore, fratres carissimi, vobis oporteat

dei !misericordiam corpore contrito et corde conpuncto requirere, et !ab illo indulgentiam peccatorum fidehter postulare, nunc tamen !propter inminentem peccatis nostris debitam et gravissimam sicciltatem cum ingenti rugitu vel gemitu adsiduis orationibus vel largiori??bus elemosinis debemus dei misericordiam inplorare, ut ipse nobis let benedictionem aquarum caelestium tribuat, et pacem reddere !dignetur, peccatorum indulgentiam dare, et prospera dignetur pro Isua pietate concedere. In his praecipue diebus et otiosis fabulis finem !conemur inponere, et quantum vires suppetunt orare studeamus **et psallere. Et si pacem temporum desideramus accipere, non dissilmulemus pacem cum proximis custodire : si enim in veritate vis ut !vincatur diabolus inimicus tuus, cito tibi reconcilietur proximus !tuus. Contra nullum hominem desaeviat ira tua, et cito a te indignatio (90) divina cessabit, secundum illam promissionem domini salvatoris

: !sr,

inquid,

DIMISERITIS

HOMINIBUS

lecclesiae non subducit, magnum

reme-

dium animae suae noscitur !providere, ita e contrario qui aut per cupiditatem aut pro alia qualibet !^minus necessaria occupatione adesse noluerint, inde sibi faciunt !crudelia vulnera, unde habere potuerant medicamenta salubria ; let inde ?3 5d siccitatem] severi19 sustinere] sentire eZ//. 18 yellimus G* (789) ?5 nobis] misericordiam znser. edif. — — tatem edi/. ?tribus] oz. EH?:9* ^de industria edi/. ldomini] «77. et p (799) 16 potuerant] 1?sex] im H** postmodum delet. temporis] oz. H** edir. H?*94 vef, edit. ; potuerunt G''? ; poterant p

(199)

3 yesfra] Matth. 6, 14.

citatis in regione Arelatensi.

Pax

cum

pro-

ximis custodienda.

PECCATA

EORUM, DIMITTET ET VOBIS !PATER VESTER CAELESTIS PECCATA VESTRA. 3. Nullus sibi ex industria aliquas occupationes inquirat, per quas ?se de ecclesiae conventu subducat. Sine dubio peccatorum suorum !vulnera diligit, qui in istis tribus diebus ieiunando orando et psallendo !medicamenta sibi spiritalia non requirit. Abundant, et nimium 'abundant neglegentiae, quas per totum anni spatium congregavimus : let ideo vel in istis tribus diebus, quod ad nitorem vel purgationem ''animae pertinet, agere studeamus. Nolite vos de ecclesiae conventu Isubtrahere : quia non tam. longo temporis spatio fatigamur, ut hoc !sustinere non valeamus. Sicut enim qui in istis sex horis se de conventu

Flagellum sic-

Conventus ecclesiae ad

sex horas protractus.

834

S. CAESARII

se gravant, unde sublevare potuerant. Sed credo de dei miseIricordia, quod ita vobis inspirare dignabitur, ut non per neglegentiam !peccatum adquirere, sed magis per conpunctionem ieiunando orando ?"psallendo et elymosinas faciendo ad remedium possitis indulgentiae !pervenire : praestante domino nostro Iesu Christo, cui est honor let gloria in saecula saeculorum. Amen. GEIX: Sequentem sermonem in uno tantum codice, nempe Homiliario wisigotico (Z7?) fol. 85-89 inveni : qui quamvis nonnumquam usui liturgico truncatum ac mendis scatentem textum exhibeat, ex optimis tamen plerumque fontibus haustus, et heic praeter expectationem integer et purus est. Quod ad auctorem pertinet, illud etiam nunc censeo, quod anno 1893 in Anecd. Maredsol. t. I, P. 414 scribebam : « Dicendi modus ab exordio ad finem usque plane caesarianus » : qua de re sibi quisque facile fidem faciet, qui cum aliis de Litania sermonibus supra 207.208 comparationem instituerit. Quod autem olim existimabam, locum de Litaniis «à quarta feria usque ad sextam feriam » ante Pentecosten servandis p. 793, l. I4 seq. immutatum esse, atque usui hispanico adaptatum, etsi mihi propius fidem est, constat tamen ecclesiam Arelatensem nonnullos ritus cum Hispania septentrionali communes olim habuisse ; et ex Alcimi Aviti homilia discimus, (791) &on apud omnes statim ecclesias Galliarum e/sdem diebus, quibus apud Viennenses instituta fuerat, Rogationalem observantiam celebratam esse (MG. Auct. antiquiss. VI. 2, p. x11, l. 4). Neque usquam, ni fallor,

Litanias

triduo

ante

Ascensionem

Arelate

observatas

fuisse, diserte Caesarius testatur.

DELEIANIA. Saluberrimo nos consilio, dilectissimi fratres, pio etiam ac

paterno !affectu hortatur dominus per prophetam dicens : NOLITE TARDARE !CONVERTI AD DOMINUM, ET NE DIFFERATIS, inquid, DE DIE IN DIEM. *NESCITIS QUID SUPERVENTURA PARIAT

DIES. A MANE USQUE AD VESPERAM

!MUTABITUR TEMPUS. Et

(790) 1? sublevari, i ex e 29 77. H** poterant H? 1551: non negligentiam peccatorum acquirere edj//. ?150« doxol, var. inxta codd. (991) ^ inscriptio ex ze ; sermo de die dominico post ascensione domini H? $ Et alibi] serZps/ ; sed alibi zzs. (791)

5 in diem] Eccli. 5, 8.

5 dies] Ptov. 27, 1.

8 empus] Eccli. 18, 26.

SERMO CCIX.

835

alibi salutifero admonemur praecepto : CUR!RAMUS, inquid, DUM LUCEM HABEMUS, PRIUS QUAM NOS TENEBRAE !CONPREHENDANT. Sed dicit neglegens quisque : Cum ad senectam !pervenero, tunc ad paenitentiae medicamenta confugio. Et nescit "infelix, quoniam. qui per paenitentiae promissionem consuevit !peccata conmittere, aut difficile aut numquam merebitur ad fructum !paenitentiae pervenire. Nam quia DOMINUS

Paenitentia senectam

ad non

differenda.

NON INRIDETUR, ipse se !circumvenit, qui male mul-

tis temporibus vixit, et ad quaerendam !vitam iam semivivus adsurgit. Audiat prophetam dicentem : sI !5PECCATOR PAENITENTIAM EGERIT PRO PECCATIS SUIS — si egerit, inquid, Inon solum dixit, acceperit —

IN SUA, inquid, IUSTITIA QUAM

OPERATUS !EST VIVET. Advertisti quidem, quoniam huiusmodi medicina, sicut lore poscenda, ita et opere consummanda est. Et quamvis illa paeni'tentia, quae in fine accipitur, si cum grandi intentione et cum ingenti ?rugitu et gemitu suscipiatur, et largioribus elemosinis commendetur,

!multum prodesse

credatur, tamen opus est ut, quanta peccantium fuit abruptae et vegetae ad malum mentis intentio, tanta sit in vulnelrum curatione devotio. 2. Sed iterum dicit aliquis : Etiam si praecepta dei opere non ?*inplevero, liberat me baptismi sacramentum, et sufficit

Nec baptis-

mihi fides, let unius scientia trinitatis. In rebus dei, dilectissimi fratres, non solum 'credendi ratio requiritur, sed et

mus nec sola fides sufficit ad salutem.

placendi fides. Ergo nuda meritis !fides inanis et vacua est, sicut apostolus

dicit

: QUID

PRODE

EST, FIDEM

!HABERE

SE

QUIS DICAT, OPERA AUTEM NON HABEAT ? NUMQUID POTEST («92) soLA FIDES SALVARE EUM ? Sequitur et dicit : FIDES, SI NON HABEAT !OPERA, MORTUA EST IN SEMETIPSA. Rogo vos, fratres carissimi, nemo !se circumveniat. Audite, non humanam, sed divinam sententiam ; laudite ipsum dominum dicen-

tem : QUI HABET MANDATA MEA HAEC ? ET FACIT EA, ILLE EST QUI DILIGIT ME. Non solum dixit QUI HABET,

QUI FACIT

EA. Nihil prode est, si mandatum

lin memoria,

!sed addidit ET

dei teneatur

et non servetur in vita. Nihil prode est, si nos

christianos lesse proferamus ex ore, et hoc non impleamus in opere. Dixit enim !dominus : SI QUIS DILIGIT ME, MANDATUM MEUM SERVABIT. Et iterum ??ad apostolos : vos, inquid,

AMICI MEI ESTIS, SI FECERITIS EA QUAE !PRAECIPIO VOBIS. (491) 1? quoniam] quo zz. 1? ffo; unitatis 7z5. 29 se] zzs. for. pro si (491) 8 conprebendant] Yoh. 12, 35. 1? non inridetur] Gal. 6, 7. 15 s4/j;j] Ezech. 18, 21. 1! yjyef] Ibid. 22.

??abrute 5.

?6 unius] conieci ;

(92) ! eum ?] Tac. 2, 14. ? semetipsa] Ibid. 17. 5 7;e] Ioh. 14, 21. ? servabit] loh. 14, 23. H yobis] Doh. 15, 14.

836

S. CAESARII

3. Et quia, sicut scribtum.

SERMONE, !SED mus, credentes in diem iudicii vocem domini

est, REGNUM

DEI

NON

EST

IN

IN VIRTUTE, non nos falsa securitate decipiaquasi !nos sine bonis operibus sola fides possit liberare ; !^sed illam terribilem in evangelio cum grandi metu !et tremore consideremus,

ubi dicitur : OMNIS ARBOR QUAE NON FACIT !FRUCTUM BONUM EXCIDETUR, ET IN IGNEM MITTETUR. Et hoc, fratres, !diligenter adtendite, quia non dixit, quae facit fructum malum, sed

IQUAE NON MITTETUR. stiani qui bona non

FACIT FRUCTUM BONUM EXCIDETUR, ET IN IGNEM *Ex hoc consideremus, quam spem habeant chrimalefaciunt, quando illi in ignem mittuntur qui faciunt. Denique etiam !in die iudicii, cum sepa-

ratae fuerint oves ab haedis, non Nec bonos pro sola fide corona, nec malos pro sola infidelitate manet damnatio.

eis dicturus

lest dominus

DISCEDITE A ME IN IGNEM AETERNUM, quia non credidistis, Ised quia bona opera non fecistis. ESURIVI, ET NON DEDISTIS MIHI ?*MANDUCARE. Nec illi qui ad dexteram, pro sola fide, sed et pro bonis loperibus coronantur ; nec illi ad sinistram pro sola infidelitate, sed !et pro sterelitate bonorum operum condemnantur. Nam et illam !aream, quam dominus in evangelio se ventilaturum esse promittit, Inec haereticos, nec paganos, sed solos catholicos christianos continere 9?*cognoscitur. Sic enim dominus dixit : ET PURGABIT AREAM SUAM. Quae est area, nisi ecclesia catholica ? In qua tamen quia multi sunt, !qui baptismi sacramenta suscipiunt, et Christi praecepta non faciunt, !dicitur de eis : PALEAS AUTEM CONBURET IGNI INEXTINGUIBILI. Et (793) ideo rogo vos, fratres, dum licet, et cum dei adiutorio in potestate !nostra consistit, qui se a male agendo paleam esse sentit, bonis operibus !se in triticum conmutare contendat, ut de sinistra mereatur transire lad dexteram. Modo enim, et qui hodie triticum est, si

neglegens fuerit, cito in palea conmutatur

: qui vero palea

est, si in veritate !'converti voluerit, hodie in triticum reverti-

tur. Et quia, non qui !coeperit, sed QUI PERSEVERAVERIT in his, HIC SALVUS ERIT, sic ad bona opera convertamur,

ut in

ipsis usque ad finem vitae nostrae deo 'auxiliante perseverantiam teneamus.

?4. Et quia dies animae medicinales adveniunt, id est, letaniarum, Mm 79

!in quibus

A quasi] pro quia ? ipsius zz5.

peccatorum

15 supra,

?3 aefermuy;] Matth. 25, 41.

?5 "andnueare] Ybid. 42. 39 //27| Matth. 5, 12.

quae

reliquo

14 possit] non praem. zzs. ex abundanti

(492) 1? »irfufe| Y Cot. 4, 20. 1? ziftetur] Matth. 5, 1o.

?1 non faciunt] Cf. serm. WoW

vulnera,

33 fnextinguibili] Ybid. (193) "erit| Matth. 10, 22 et 24,

I3: quae sententia multoties a Caesario iisdemque verbis exptimitur.

10 dies a. medicinales] Cf. sezm. 207, EO SIS.

SERMO CCX.

837

tempore fragilitas humana !solet incurrere, orationibus vigiliis vel ieiuniis et elemosinis cum dei adiutorio debent ad sanitatem pristinam revocari, rogo vos, fratres, let admoneo simul-

que contestor, ut in his tribus diebus, a quarta !5feria usque ad sextam feriam nullus se ab ecclesiae conventu subducat Inisi forte quem infirmitas corporis ad ecclesiam non permittit venire. !Debet nobis sufficere, fratres, quod per totum spatium anni pro 'utilitate vel necessitate corporis occupamur : vel in his tribus diebus !de salute animae nostrae adtentius cogitemus. Conviviolum sibi ?unusquisque quadragesimali more ordinet praeparari : et (ut? animae suae lieiunia ipsa proficiant, quod comesurus erat, peregrinis vel pauperibus !tribuat. Qui enim me libenter audierit, et quod humiliter suggero l'implere voluerit, cito de animae suae incolomitate gaudebit. Qui vero aliter fecerit, dupliciter reus erit : quia et patrem humihter admonentem ?*contempsit, et animae suae remedium non quaesivit. Sed credimus !de dei misericordia, quod ita cordibus vestris inspirare dignetur, ut !magis pro humili oboedientia praemium possitis accipere. Sic ergo lagamus, fratres dilectissimi, ut nobis dies medicinales, non ad vulnera,

Ised ad medicamenta proficiant. Praestet et adiuvet ipse, qui vivit 9et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(794)

q053

Gollect. e: UO ZEU3 359m Edit e:0lmeAuesustdesdiempum75. postea p 177. Pleraque ex August. sermone 261 huc congesta esse animadverterunt Maurini ; at multo plura in W Z excerpta inveniuntur atque in textu vulgato G p. Praeterea certum est, homiliam ab ipso Caesario consarcinatam esse, quippe cuius manus in singulis fere sententiis coordinandis, eliquandis, dilatandis manifeste se prodat. Idcirco eam omnibus partibus suis constantem huic editioni incunctanter inserui, licet inter Initia caesariana ap. Arnold, Lejay ceterosque omissa sit.

DE ASCENSIONE Salvator

noster,

dilectissimi

DOMINI.

fratres, ascendit

in caelum ; non

ergo turbemur in Iterra : ibi sit mens, et hic erit quies. Ascendamus (793)

20 ut] supplevi — ?? praestet efc.] aec clausula illius magis, qui bomiliarium

digessit, mibi esse videtur, quam Caesarii

(793)

19 sa- Conviviolum... quadrage-

simali more] Comp. ibid. n. 5.

25 sq. fed. credimus de dei misericordia

quod etc.] Clausula Caesario omnino familiaris : cf. inter

208, n. 5.

alios

serm.

Dies medicinales litaniarum a quarta usque ad sextam feriam.

838 Cum Christo in caelum vitia non ascendunt.

S. CAESARII

cum Christo interim corde : cum !dies eius promissus advenerit, sequemur et corpore. Scire tamen debemus, quia cum ?Christo non ascendit superbia, non

avaritia, non luxuria ; nullum

vitium no-

strum lascendit cum medico nostro. Et ideo, si post medicum desideramus ascendere, hic !studeamus vitia vel peccata deponere. Omnes enim iniquitates nostrae quasi quibusdam !conpedibus nos premunt, et peccatorum nos retibus ligare contendunt : et ideo cum !dei adiutorio, secundum quod ait psalmista, DISRUMPAMUS

VINCULA EORUM ; ut securi !^possimus dicere domino : DISRUPISTI VINCULA MEA, TIBI SACRIFICABO HOSTIAM LAUDIS. !Resurrectio

domini spes nostra est ; ascensio domini glorificatio nostra est. 2. Ascensionis hodie solemnia celebramus. Si ergo recte, si sancte, si fideliter, !si devote, si pie ascensionem domini celebramus, ascendamus cum illo, et sursum !cor habeamus. Ascendentes

Sursum cor habendum, sed ad Dominum.

Mundandum cor, ut videatur Deus.

autem non extollamur, nec de nostris quasi de propriis !?meritis praesumamus. Sursum enim cor habere debemus, sed ad dominum. sursum lenim cor non ad dominum superbia vocatur : sursum autem cor ad dominum refugium !vocatur. Videte, fratres, magnum miraculum.

Altus est deus : eregis te, et fugit a te ; !humilias te,

et descendit ad te. Ouare hoc ? quia EXCELSUS EST, ET HUMILIA RESPICIT, lET ALTA DE LONGE COGNOSCIT. Humilia de proximo respicit, ut adtollat ; alta, id est *superba, de longe cognoscit, ut deprimat. Resurrexit enim Christus, ut spem nobis !daret, quia resurgit homo qui moritur : ne moriendo desperaremus, et totam vitam !nostram in morte finitam putaremus, securos nos fecit. Solliciti enim eramus de ipsa lanima : ille nobis resurgendo et de carnis resurrectione fiduciam dedit. 3. Crede ergo, ut munderis : prius te oportet credere, ut postea per fidem deum ?3»merearis aspicere. Deum enim videre vis : bonam rem, magnam rem quaeris ; hortor (795) ut velis. Deum videre vis ? Audi ipsum : BEATI MUNDO CORDE, QUONIAM IPSI DEUM !VIDEBUNT. Prius ergo cogita de corde mundando : hoc habeto negocium, ad hoc te lavoca, insta huic operi, munda cor. Quod vis videre, mundum est ; sed timeo ne linmundum sit, unde vis videre. Si terra tibi in oculum caderet, et velles ut tibi osten?derem solem, prius

tuis oculis quaereres mundatorem : tantae moles terrenarum !cupiditatum, tanta peccatorum inmunditia est in corde tuo, et vis

(794)

$hic]

W ; om.

nostrae] W ; ozz. yu.

G u

? studeamus] W' ; debemus G pu

1546 cor] W/ G /Aug ; corda pu

iniquitates

?! totam] W ; oz. G ju

?5 51- bonam rem z:4. videre vis ?] W ;Aug ; oz. G p, sicut et alia plurima infra (495) ? avoca] W' e£ cod. Sangerzi. Maurinorum ; advoca Aug

(494) — 5590 gon ascendit superbia etc.] Imitatur hic mote suo Noster Eusebium Gallicanum, homil. r de Ascens. in fine : MBP. VI, p. 648 D ? eorum] Ps. 2, 5.

207/2215] P SEIS 9REO: RIS 11590- Resurrectio domini usq. quo eas pag. 796 l. 18] Pleraque ex Augustini sermone 261, n. 1-7.

17-20 D7jdete, fraires usque mf deprimat| Comparandus hic locus cum Aug. serm. 351, n. I. 1? cognoscit] Ps. 137, 6.

20 5dd- Reszrrexif eni; etc.] Abhinc tutsus e serm. 261, n. 1.

?4 Crede e. ut munderis] Ybid. n. 4. ? videbunt] Matth. 5, 8.

(793)

SERMO CCX.

839

videre deum ! Si lest ibi avaritia, si est ibi luxuria, perpende et 1udica, utrum inter istas sordis conscien!tiae aut possis aut merearis

deum videre. Congregas quod tecum de hac vita auferre !non possis : nescis quia cum avaritia gentium lucra collegis, ad cor tuum lutum trahis. !?*Et clamabat tibi psalmista : FILII HOMINUM, USQUE

QUO GRAVES

CORDE

? Unde ergo !videre poteris deum

?

4. Tu mihi dicis : ostende mihi deum tuum. Ego dico tibi : Adtende paululum lad cor tuum. Ostende, inquis, mihi deum tuum. Iterum respondeo : Adtende paululum !ad cor tuum ; quicquid ibi vides, quod displicet deo, tolle. Venire ad te vult deus. 5Audi eum

dicentem : EGO ET PATER VENIEMUS, ET MANSIONEM

APUT EUM

FACIEMUS. !Ecce quid promittit deus. Si ego qualiscumque fragilis homo venturum me ad domum !tuam promitterem, sine dubio mundares eam, superflua proieceres, quae erant necessaria !praeparares : deus ad cor tuum vult venire, et piger es ei domum mundare? Omnia !vitia inimica sunt deo : et ideo ipso auxiliante proiece illa si vis excipere deum. Non ?*enim amat deus habitare cum avaritia inmunda sordida et insatiabili, cui iubenti 'infideles homines servire

volunt, et deum videre cupiunt. Quis homo facit quod !deus iussit ? et quis totus invenitur, qui non faciat quod avaritia iussit ? Iussit ut Inudum vestires : tremuisti. Iussit avaritia ut vestitum expoliares : insanisti. Si fecisses !quod deus iussit, ipsum deum haberes. Fecisti quod avaritia iussit : quid habes ? ??Forte respondes, et dicis : Habeo quicquid abstuli. Ergo auferendo habes aliquid lapud te, qui per iniquitatem perdidisti te. Nescis quia (nihil? habet, qui se non habet. !Habeo, inquid. Ubi, rogo te? Certe aut in cubiculo, aut in saccello, aut in arca. Nolo lamplius dicere : ubi-

cumque habes, modo tamen aput te non habes. Cogitas te habere lin arca, et forte periit, et forte nescis ; cum redis, non invenis quod

dimisisti. Cor 9?'tuum quaero : ibi quid habeas interrogo. Ecce rapiendo, aut de usuris congregando, laut certe per stateras dolosas et mensuras duplices fraudes in negocio faciendo implesti larcam tuam, et fregisti conscientiam tuam. Imitares magis beatum Iob in deum diviltem, et in carne mendicum. Vide illum plenum, et disce esse taliter plenus. DOMINUS, linquid, DEDIT, DOMINUS ABSTULIT :

SIT

NOMEN

DOMINI

BENEDICTUM.

Certe

omnia

**perdiderat,

et

nudus remanserat : unde ergo istás gemmas laudis dominicae pro-

ferebat ? lunde, nisi quia dives in corde remanserat ? 5. Et tu ergo munda cor : quantum potes, id age, id operare, ut et Christus mundet, !ubi maneat. Roga et supplica, humiliare. (195) $ aut possis] comi. ; ut possis W^ ? gentium] I, an pro egentium ? trahis] 74ug ; trahaes W^ 1? clamabat] corr. ex clamavit I^ 3? inquis] Z4zg ; inquid W/ 1$ 3pud eum] G 274ug; aput vos W/ 18sj deus W/ 1? ideo] om. W.

proiece] sic Gt

?9 deus] ozz. W^

avaritia] cum muliere /nferser.

Aug iubenti] W ; om. G & ?9 qui] /4zg ; quia W' nihil] comiectura 33 j?" inquis zAug supplevi ; locus, ut videtur, mendosus apud /Aug non legitur 37 quantum] si G j Ium] sequebantur in W' quinque litterulae postea deletae

10 corde 2] Ps. 4, 5. (495) 12 T5 zi dicis etc.] Aug serm. 261, feo ye

15 faciemus] Ioh. 14, 23. ?4 benedictum] Hiob r, 21. 37 E 75 ergo etc.] Aug. loc.cit. n. 6.

Nihil habet, qui se non habet.

840

S. CAESARII

Audi scripturam dicentem : DEUS SUPERBIS (796) RESISTIT. Esto humilis, ut in te requiescat deus, sicut ipse dixit : SUPER Vacuetur

cor

superfluis, ut necessariis impleatur.

QUEM

REQUIESCAM, !NISI SUPER HUMILEM ET QUIETUM ? Habitare in te vult deus. Ne forte ideo eum non !capias, quia plenus es, si aliunde plenus es, vacuetur cor tuum superfluis, ut necessariis impleatur : expellantur vitia, ut virtutibus locus detur. Et ut breviter quod est utile ?et satis necessarium dicam, repudietur cupiditas, et caritas invitetur. Nam quamdiu !mala non expellimus, bonis inpleri non possumus : quia vasa limo plena unguentum !pretiosum recipere et continere non possunt. Ut ager spinosus, nisi prius fuerit culltoris industria stirpatus, non nutrit in se semina iactata, sed suffocat, ita et animus !cupiditatum vel sollicitudinum saecularium plenus non potest verbum sustinere divinum, nec potest capere vel recipere deum. Et quia non capis IN PRINCIPIO ERAT

VERBUM, !ET VERBUM ERAT APUD DEUM, ET DEUS ERAT VERBUM, cape quia VERBUM CARO FACTUM !EST, ET HABITAVIT IN NOBIS.

Quare adhuc non capis IN PRINCIPIO ERAT VERBUM ? Quia !LUX

LUCET IN TENEBRIS, ET TENEBRAE EAM NON CONPREHENDERUNT. Christus secundum hominem via, secundum De-

um

patria.

Quae sunt tenebrae, !nisi cupiditates malae ? Superbia, avaritia, ambitio, luxuria, invidia, omnia ista tenebrae sunt. Ideo enim quisque deum non conprehendit, nec videre praevalet, quia multis lvitiis et peccatis cordis oculi praegravantur. Nam «lux» lucet in tenebris, sed tenebrae leam conprehendere omnino non possunt. Multum est ad te deus, sed homo factus est : !quod longe erat a te,

per hominem factum est iuxta te. Ubi maneas, deus est : quo eas, Ihomo. Idem ipse Christus est, et via, et patria : secundum

homi-

nem via, secundum ?deum patria. Si fideliter curris, per ipsum vadis, et ad ipsum pervenis : ut enim tibi lesset via, adsumpsit quod non erat, non amisit quod erat. Ipsius ergo misericordiam Ideprecemur, ut nobis fidem rectam et intellectum sibi placitum ad exercenda opera !bona concedat : cui est honor.

GOXIS Collect. : W 17. et separatim H*5, hi duo mss. hucusque noti. Edit. : A. Mai, Spicil. Roman. V, 85; CSEL. XXI, p. 337 sqq. (— Eng). Porro Fausti Reiensis editor Augustus Engelbrecht uno usus est H??, quem ipse non vidit ; mihi praeterea sylloge W in promptu fuit, cuius ope loca nonnulla emendavi. Etsi ex deperdito (96) $ st ungendo pretioso t. e. 15 oculi praegravantur] ezzerdavi ex 1?homo]est add. Aug ^ idem] G est honor] V ; quod ipse praestare (496)

bros

SPettassEcs-Mlac.

4, 6. ? quietum ?] Esai. 66, 2. 11 Lerbum| Ioh. 1, 1. 1? [5 nobis] Ibid. 14.

c. n. possint H Juxoriae W, oz. /Aug oculis praecabantur lux] coniectura suppl. :4ug ; oz. W ?1ergo]enim W/ — ?3cui dignetur G p 13 conbrebenderunt] Ybid. s. 175e*- Mzlium e. a. fe etc.] Aug. s. 2 IAEA ?! [osius ergo etc.] Brevis conclusio caesariana,

SERMO CCXI.

841

Fausti sermone pleraque hic videntur repetita, at qui ea collegit, qui ea 1n unum redegit, non alium eum esse nisi Caesarium Arelatensem vel ex brevi conclusione apparet, et vir huius rei peritissimus Wilh. Bergmann agnovit, « Studien zu... südgallischen Predigtliteratur » p. 217-228. Deest quidem sermo inter Initia Caesariana apud Arnold ; ego vero ab anno iam 1892, ac deinde disertius anno

I896, cum

Homiliarium

Burchardi

describerem,

Caesario iudicium feci : cf. RB. XIII, p. 103 sq.

(797)

de auctore

DE QUINQUAGESIMO.

Hodie, fratres carissimi, omnia quae nobis lecta sunt cum

festilvitate conveniunt.

!SALUTARIS

LAETITIAM

Psalmus enim

TUI,

(ET)

: REDDE

SPIRITU

MIHI, inquit,

PRINCIPALI

CON-

FIRMA ME ; evangelium ?autem : VENIT, inquid, SPIRITUS VERITATIS ; scriptura vero apostolilcorum Actuum : REPLETI

SUNT, inquid, OMNES SPIRITU SANCTO. !Conpleta sunt ergo omnia atque perfecta : psalmus adventum sancti !Spiritus petit, evangelium venturum esse promisit, scriptura apostolicorum Actuum iam venisse memoravit. Nihil itaque de rerum J*divinarum ordine in lectionibus deest : quia in propheta deprecatio lest, in evangelio promissio, in Actibus plenitudo. De ipso enim !Spiritu sancto etiam beatus Paulus apostolus contestatur dicens : lALII DATUR SERMO SAPIENTIAE, ALII SERMO SCIENTIAE, ALII FIDES IN !EODEM SPIRITU. HAEC AUTEM OMNIA OPERATUR UNUS ATQUE IDEM J*5SPIRITUS, DIVIDENS SINGULIS PROUT VULT. 2. Sed dicit fortasse hoc loco aliquis : Si eis tantum dividit dona !sua Spiritus quibus vult, ergo extra culpam est qui non accipit !'donum ; quia divisio gratiarum non ex accipientis pendet voto, !sed ex arbitrio dividentis. Verum est, dilectissimi, sed ita tamen

??yerum est, ut hoc de virtutibus tantum,

non de vita intellegamus. !Virtutes enim non omnes possumus obtinere,

etiamsi

velimus ; !vitam

tamen

omnes

possumus

capere, si cum dei adiutorio requiramus, !secundum illud : OMNIS ENIM QUI PETIT ACCIPIT, ET QUI QUAERIT !INVENIT. (497)

1! quinquagesimo] W uf in Missali Bob. ; setmo de pentecoste F58

quit] ozz. W^

^ et] ozz. H*9 Eng

5 venit] pro veniet ?

conieci ex 1. 8 sq. infra ; apostolorum zzss. e£ edit. H58 Eng

?2 tamen] add. iustam W^

1? Jectionibus] W ; lectione

si cum dei adiutorium requiramus IW;

si quaeramus H*9 Eng (197)

1 Ouinquagesizio] C£. Missale

5 veritatis] Ioh. 16, 15.

Bobiense n. 305. 307 « Lictiones in Quinquagesimo... Missa in Quin-

$ sancfo] Act. 2, 4. 1507722] RR (GOTT 9 EO NIIT

quagesimo...»

?4 invenit] Matth. 7, 8.

4 77e] Ps. 50, 14.

3 in-

554: apostolicorum]

Lectiones in festo Pentecostes recitari solitae.

Quonam

sensu

ex arbitrio Spiritus sancti divisio pendet gratiarum.

842

S. CAESARII

Divisio ergo sublimium et excellentium gratiarum ad arbi:23trium. et ad dispensationem sancti Spiritus pertinet ; conversatio !vitae bonae ad fidem hominis ac laborem : OMNIS ENIM QUI PETIT lACCIPIT, ET QUI QUAERIT INVENIT. Petat tantum aliquis toto corde, et !quaerat : qui tibi iussit quaerere, sine dubio praestat, ut valeas inve!nire. Numquid enim mentitur sermo divinus ? PULSATE, inquit, ET "APERIETUR

Deus ab omnibus rogari

vult, quia et omnibus retribuere.

vOoBIS. Ut quid pulsare nos praecepit, nisi quia vult aperire (798) pulsantibus ? In homines ipsos haec iniquitas non cadit, ut se velit !rogari, qui nolit annuere : omnis enim qui praestandi non habet !votum, petentis refugit postulatum. Nemo est qui se rogari velit, !nisi qui ante apud se deliberarit ut praestet. Ergo deus, qui omnibus ?vult tribuere, ab omnibus vult rogari, dicens : PETITE ET DABITUR !VOBIS, QUAERITE ET IN-

VENIETIS. 3. Sed dicere forsitan potest aliquis : Si omnis qui petit accipit, lergo etiam si virtutes petamus, accipiemus. Cur enim non etiam lvirtutes petamus, si omnia possumus accipere

Quare non petendae gratiae sublimiores.

quae petierimus ? !?Non ita est, dilectissimi : superbum est enim et supra hominis condi!tionem, virtutum gratiam postulare ;humilis quippe esse debet !humana interpellatio, non praesumptiosa : salutem tantum postulans, !non vanitatem. Cum enim nullus homo extra peccatum esse possit, !quae inpudentia est, eum virtutes petere, qui adhuc de venia ad plenum l5securus esse non possit ? Sufficit ergo homini misericordiam domini !promereri ;maximam se a deo obtinuisse virtutum gratiam debet !credere, qui potuerit ad indulgentiam pervenire. Qui enim aliquid !praesumptiose petierit, hoc ipso minus meretur accipere, si altiora !praesumpserit postulare. Huc accedit, quod homo virtutum gratiam ?'petens, si non offenderit deum precum praesumptione, periclitari tamen poterit vanitate. Non enim omnibus expedit, exercendarum lvirtutum gratiam possidere : sunt qui tutiores sunt in humilitate !positi, quam iactantia sanctitatis inflati ; sunt quibus periculosa lest ipsa sublimitas gratiarum. Qui in excelso positus firmiter stare ?non novit, hoc ipso gravius cadit, quod ad altiora conscenderit. Et lideo beatus apostolus : DIVISIONES, (798)

lin homine

voluntatem

W^

ipso WW * deliberarit]

1*4 yelint r. quod nolint Mai

3 votum]

scripsi;

Fi98

deliberaret

W/ ; deliberat

eg;.

? forsitan] oz. W^ 8 quur (/z zarg. corr. cur) H98 1? praesumptiosa] W ; corr. - tuosa H?$ edir. 14 virtutes] virtutum gratia I^ 20 petens] add. etiam Ww 22 qui] WEISS enim Eng tutiores] scripsi; totiotes IW; potiores H8 Eng

quia I

sunt] W/ H*? ; oz. Mai Eng

(497) ?*8 ac. laborem] Cave semipelagianum.

in] ozz. H5$

?* gratiarum] Znser.

39 yobis] Ibid. 7. (*98) $ invenietis] Matth. 7, 7

SERMO CCXII. inquit, GRATIARUM

843

SUNT ; et : !lHAEC OMNIA

OPERATUR

UNUS

ATQUE IDEM SPIRITUS, DIVIDENS SINGULIS !PROUT VULT. Bene alt, PROUT VULT : quia nihil est homini melius, lquam quod ille vult. Voluntas enim Spiritus sancti bene novit dispen?"sare munera sua : nihil est utilius, quam hoc tantum hominem de virtutibus habere, quod Spiritus sanctus iudicarit homini se debere !conferre. 4. Sane si quis virtutum gratiam desiderat obtinere, habet vir(v99)tutes quas possit innocenter adpetere : quaerat castitatem,

adpre!hendat

sobrietatem, teneat disciplinam, diligat

caritatem ; istas enim lvirtutes cum possumus et debemus. Non !enim in nibus aut curandis infirmitatibus virtutes esse credendae sunt : omne

dei gratia omnes habere solis expellendis daemo*et sanitatibus dandis opus bonum !virtus est ;

Quaenam virtutes innocenter adpetendae.

si cotidie bene agitis, si sancte et iuste vivitis, cotidie !virtutum

opera sancta conpletis. Non potest aliquis ab alio daemonem lexpellere ? a se ipso saltim vitia daemonicae inpugnationis expellat. Non potest quis curare alieni corporis morbum ? curet morbum ?*animae suae. Non quaeritur ab homine, ut sanitatum gratiam tribuat, !quae ei data a divinitate non fuerit : nihil maius poterit efficere, lquam si ipse ad sanitatem propriam meruerit pervenire. 5. Post laborem vigiliaum non oportet ut vos diutius prolixior !sermo fatiget : et ideo quicumque est spiritalis, et pleniorem sermonem !*de divinitate sancti Spiritus audire desiderat,

die crastina

maturius

!ad ecclesiam

sitienter

ac

fideliter veniat ; qui enim venire dissimulaverit, !non se esse spiritalem apertissime demonstrabit. Sed credimus de !dei misericordia, quod plus apud vos gratia Spiritus sancti, quam loccupatio mundi istius praevalebit : praestante domino nostro lesu ?"Christo, cui est gloria in saecula saeculorum. Amen.

CONTE Hic sermo uno codice Vatic. Regin. 498 (— H9) fol. 72" servatus est, in quo antecedit sermo Caesarii 211 de Pentecoste. Editus est primum ab Ang. Mai in Spicileg. Rom. V, 89; denuo ab Engelbrecht in editione sua Fausti Reiensis (CSEL. XXI, p. 340-344),

qui tamen codicem Regin. ipse non vidit, et nonnulla passim ex

E daemonicae] VW ; daemoniacae ? potest W' 19 zz. (799) venire) dissimilaverit W/ —— ?? est] /ser. honor et W

(798)

26 ;4/57] I Cot. 12, 4.

?8 »j]7] Ibid. 11.

edi.

18 (97r.

Plenior sermo

de sancto

Spi-

ritu in crastinum differtur.

844

S. CAESARII

libro Fausti De Spiritu sancto absque causa immutavit. Enimvero palam est, auctorem pleraque ex Fausto deprompsisse, at id libere, ac fortasse ex meliori, certo ex antiquiori codice, quam

ii sunt,

quibus Vindobonensis editor usus est. Ceterum de origine caesariana homiliae nullam dubitationem remanere posse, egregie ostendit Wilh. Bergmann, «Studien», p. 217 sqq. ; ac profecto caecus sit oportet, qui vel in exordio (l. 7-13) et in brevi conclusione n. 6 Arelatensis episcopi dicendi modum non statim agnoverit.

(800)

DE MYSTERIO SANCTAE TRINITATIS, VEL DIVINITATESSANCILSPIRITUS.

Cum de deo sermo est, fratres carissimi, sicut valde noxia De

divinis

uti-

lis est inquisitio, noxia contradictio.

Ex veteri testamento coaequalitas Spiritus san-

cti probatur :

ex Genesi,

est

!contradictionis

sollicitudo

intentio,

ita utilis

est interrogationis

: *ibi enim de obstinatione sensus obstruitur, hic

intellectus de inquisittione nutritur ; illic depravari resistens infidelitas delectatur, hic lerudiri oboediens humilitas promeretur. Vos vero, fratres carissimi, !'praeparate exceptorium sancti pectoris vestri influenti aquae divinae, !'et quod de mysterio sanctae trinitatis vel divinitate sancti Spiritus Jónsinuare cupimus, cum silentio et quiete suscipite : sanctarum lenim scripturarum testimoniis volumus adprobare, quomodo Spiritus !sanctus in cunctis virtutibus Patri et Filio coaequalis esse evidenter !possit agnosci. 2. Legimus in veteri testamento, quia IN PRINCIPIO FECIT DEUS CAELUM ET TERRAM, et SPIRITUS DEI FEREBATUR SUPER AQUAS. In deo lintellege Patrem, in principio accipe Filium, superfusum aquis lagnosce Spiritum sanctum. Super aquas itaque dominantis eminentia !ferebatur, iam tunc credo baptismi munera praefigurans. In faciendo !quoque (homine? non unius, sed trium personarum opus esse demon"strat trina repetitio deitatis. Ita enim legimus : ET DIXIT DEUS : FACIAMUS IHOMINEM AD IMAGINEM ET SIMILITUDINEM NOSTRAM. Adverte senten'tiam in proposito simplicem, in responsione multiplicem. ET DIXIT !DEUS : FACIAMUS

HOMINEM,

quid est aliud,

nisi quia substantia unitatis !loquitur, et potentia trinitatis operatur ? Perspice quomodo trina ?»vice nomen dei in crea(800)

1530-j/a inseribsi ex ipso serm. |. 9; de sancta trinitate L5?

H3? ; tum Eng

spice H?*8

18 tunc]

1? homine] Faus? ; ozz. H*? ; homine se suppl. Eng

(800) 3-* Cuz de deo usq. promereíur| Est prologus Augustino falso adscripti Libri testimonio-

*4 pro-

15 ferraz;] Gen. 1, x. 15 aquas] Ibid. 2. 17 .$uber usq. z/aiesiatis pag. seq.

rum, quem ex cod. Namurcensi evulgavit Pitra, Anal. sacra et

l. 20 sq.] Ex Fausto, sancto I, 6.

classica, patt. L, p. 147.

?! nostram] Gen. 1, 26.

De

Spiritu

SERMO CCXII.

845

tione hominis nuncupatur ; sic enim habemus !in Genesi : ET DIXIT

DEUS

: FACIAMUS

HOMINEM,

et iterum

: CREAVIT

!DEUS

HOMINEM, et tertio : BENEDIXIT EI DEUS. Dixit deus, fecit deus, lIbenedixit deus : dixit Pater, fecit Filius, benedixit

Spiritus sanctus. !Propter tres personas ter iteratur una divinitas. Quo loco evidenter ?"mysterium etiam unitatis intellege. Ecce imago dei et similitudo 'unicuique homini a tribus datur, et tamen una esse dinoscitur. DIXIT !DEUS : FACIAMUS.

Diligenter adtende, dum unus dicit, et non unus (801) facit ; nec dicit, ad imagines et similitudines nostras, vel certe, ad

limaginem et similitudinem meam : unitatem singularitate, trinitatem !pluralitate commendat. Itaque in eo quod dicit FACIAMUS AD NOSTRAM, !personarum numerus explicatur; in eo vero quod singulariter ait AD IMAGINEM ET SIMILITUDINEM, in unam substantiam deitas indivisa !colligitur. 3. Cum Abrahae in hostio tabernaculi apparuisset deus, et tres

leius se oculis mirabiliter

obtulissent,

in tribus unum

conscius maiesta!tis adoravit. In psalmis quoque absolute personis suis trinitas desi'?gnatur : NE PROICIAS ME, inquit, A FACIE TUA, ET SPIRITUM SANCTUM !TUUM NE AUFERAS A ME. Ecce propheta Patri supplicans non minus !Spiritus sancti quam Patris et Fili expavescit offensam, NE PROICIAS !ME,

ex Psalmis,

inquiens, A FACIE TUA. Filius, sicut imago Patris, ita et facies IPatris accipitur ; et ideo legimus : PHILIPPE, QUI ME VIDET, VIDET ET !?PATREM ; item : QUO IBO A SPIRITU TUO, ET QUO

A FACIE TUA FUGIAM ? lAdverte in fide perfectae confessionis mysterium trinitatis : propheta !ad Patrem loquitur, faciem Patris Filum profitetur, diffusum per !omnia Spiritum sanctum protestatur. De filio autem etiam ad Moysen !loquitur dominus : FACIES MEA PRAECEDET est, ?facies et ad unitatis substantiam

TE ; quod nomen, id et ad coaeternitatem

pertinet maie!statis. Esaias quoque Spiritum sanctum unum in gloria trinitatis ladnumerat, quando dicit : VIDI DOMINUM SEDENTEM SUPER SOLIUM !EXCELSUM, ET SERAPHIN STABANT, ET CLAMABANT ALTER AD ALTERUM : !SANCTUS SANCTUS SANCTUS DOMINUS DEUS SABAOTH. Et in consequenti ?3dicit : AUDIVI VOCEM DOMINI DICENTIS : VADE, ET DIC POPULO HUIC : lAUDITU AUDIETIS, ET NON INTELLEGETIS ; ET VIDENTES VIDEBITIS, ET !NON VIDEBITIS. (801)

?trinitas]

H5;

inquit me Faust Eng (800)

unitas

?" bogitnez;] Gen. 1, 27. deus] Ibid. 28. (801) 11 4 776] Ps. 50, 15. 16 Pafrep;] Ioh. 14, 9.

fugiam ?] Ps. 138, 7.

17

ex

Faus/o

corr.

Eng

13 me

inquiens]

H5*;

16 infide zzinus recte Eng 19072] DEI 282/290.47 ?1 Eggja; usq. distantia p. seq. l. 9] Faust. I, 7. .— ?4 cabaotb] Esai. 6, 1. 2. 3.

9? 5, videbitis] Ibid. 9.

C. II

ex

Esaia.

846

S. CAESARII

4. Credamus saltim Paulo praeconi celeberrimo veritatis, quod Spiritus sanctus fuerit ille exercituum dominus, quem vidit Esaias, 9et qui locutus est per Esaiam. Sed quia trina responsione persultat !ISANCTUS SANCTUS SANCTUS, videamus ne hic honor ad totam respiciat !trinitatem. Esaias cum dicit VIDI DOMINUM SABAOTH, Patrem Iudaeis lagnoscitur praedicare. Iohannes evangelista aperte Filium probatur !adserere, ita dicens

: PROPTEREA

NON

POTERANT

CREDERE

IN IESUM,

(802) QUIA DIXIT ESAIAS : EXCAECAVIT OCULOS EORUM. HAEC DIXIT ESAIAS, !QUANDO VIDIT GLORIAM FILII DEI, ET LOCUTUS EST DE EO. Quod autem lidem Esaias dicit, ET AUDIVI VOCEM

DOMINI DICENTIS : VADE, ET !DIC POPULO HUIC : AUDITU AUDIETIS, ET NON INTELLEGETIS ; ET VIDENTES PVIDEBITIS, ET NON VIDEBITIS, hunc dominum apostolus Paulus, ut !diximus, Spiritum sanctum esse confirmat. Vides ergo quia SANCTUS !SANCTUS SANCTUS, haec vox totam concelebrat trinitatem. Et sicut lin his tribus verbis nulla dissimilitudo,

nulla est differentia, ita in !trinitatis virtute nulla potest esse distantia. 15. Sed dicis : Ex hoc minor esse Spiritus sanctus evidenter agno!scitur, quia dei digitus nuncupatur. Non ita est, sed quando audis !de Spiritu sancto SI EGO IN SPIRITU DEI vel Non minor Spiritus, quia digitus

dicitur.

DIGITO DEI EICIO DAEMONES, !non gloriae diminutionem, sed substantiae demonstrari noveris unitatem ; nec honoris

discrepantiam, sed operis esse concordiam. Quid "*ergo? Quia Spiritus sanctus digitus interdum dicitur, ideo minor Filio et Patre creditur ? Refuge huius persuasionis errorem : vide !ne aliquotiens in hac designatione digiti Patrem conprehendat et !Filium. Meminerimus non de uno digito dictum esse, cum legimus : !IQUONIAM VIDEBO CAELOS TUOS, OPERA DIGITORUM TUORUM. Sed cum dicis in digitis de Filio hoc tantum et de Spiritu sancto sub quadam 'dualitate signari, ne hoc de duabus personis adserere coneris, alio !loco totam Esaias digitorum numero loquitur trinitatem, dicens : !Quis APPENDIT TRIBUS DIGITIS MOLEM TERRAE ? Quid evidentius de Itrinitatis unitate, quid clarius ? Nonne hic in tribus digitis (891)

2 anite JI

(802)

! eorum] et obduravit cor eorum add. Faust? Eng

3? responsione] H58 ; repetitione Faust Eng ?? sancto] add. dici

Faust Eng Spiritu dei vel] oz. Faust Eng 5 interdum] aZ4. dei Faust Eng 1? digiti] et zpser. Faust Eng conptehendas H5$ 18 cum] H?8 ; oz. Faust Eng 20 etide] EibSs de oz, Eng ?? totam] H5? ; trium tantum Eng contra 07H. 25S.

(801)

32 d, sabaofb] Esai. 6, 5.

1? Jgeg;ones] Matth.

(802)

? de eo] Ioh. 12, 39. 40. 41.

IIO.

10-30 $27 diris usq. adprobatur] Faust. De Spir. sancto, c. 8.

12, 28 et Luc.

16 fiorug;| Ps. 8, 4. ?3 ferrge ?] Esai. 40, 12.

SERMO CCXIII.

847

potentiae ?^unius aequalitatem sub quadam mysterii lance libravit ? Ergo, ut !dictum est, cum iam instructus sis de societate operis, non dubites !de parilitate virtutis. Dicendo ergo,

QUIS

APPENDIT

TRIBUS

DIGITIS

!MOLEM

TERRAE ? hic

simpliciter loqui voluit de cooperatione potentiae let de unitate substantiae, quae una eademque esse in tribus digitis 9adprobatur. 6. Ouamvis cor vestrum ad audiendum verbum dei Spiritus Isanctus semper accendat, ita ut vix possint vestra sancta desideria

!satiari, tamen

providendum

est, ut ita verbi dei

praedicatio tempe(803)retur, ut vobis iugiter desiderari, et semper possit augeri : ideo iam lista quae dicta sunt caritati vestrae suffidant. Et quia aliquid de !sermone isto vobis credidimus

reservandum,

si secundum

vestram.

!consuetudi-

nem. die crastina maturius conveneritis, absque aliqua *lassitudine,

matutinis

explicitis,

quod

ex

industria

reservatum

est laudietis : praestante domino nostro Iesu Christo, cui est honor in !saecula saeculorum. Amen. COXTIII Sermonem hunc, sicuti ex eodem cod. Vatic. Regin. 498 (— H?9) fol. 74* et ab iisdem A. Mai et A. Engelbrecht editus est, ac duo sermones qui antecedunt, ita cum his plane cohaerere et unius compilatoris

fetum

esse, absoluta

rioribus differt, quod merces Caesarii manus his sermonibus melius datus Wilh. Bergmann,

DE DIVINITATE

Quod

de divinitate

vestrae 'servavimus,

res est. Hoc

tantum

ab ante-

frequentius et apertius iuxta faustianas in eo appareat. Ceterum nemo de tribus unquam disseruerit, quam saepe iam lau« Studien » p. 217 sqq. SANCTI SPIRITUS. II.

sancti Spiritus hesterna

die caritati

nunc, si iubetis, cum silentio et quiete

oportune vel !congrue audire potestis. Cum Spiritus sancti personam propriam !demonstremus, et Patrem confiteamur ingenitum, Filium vero cogno!scamus unigenitum, quaeris aliquis a me, utrum Spiritus sanctus lingenitus, an genitus, an quid aliud confitendus sit. Scripturae ^sanctae de potentia (802) ?8 simpliciter] F5? ; specialiter ex Fausto eorr. Eng (803) 8 inseribtio ex ipso sermone, 1. 9; omelia de spiritu sancto H*$ quis] H?*$, ozz. Faust

cup Spiritus usque noluit (803) pag. seq. l. 11] Ex Fausti De Spir.

sancto lib. I, c. 9.

| 13 g]i-

Desiderium audiendi verbum Dei apud Arelatenses.

Quod

superest

sermonis in crastinum reservatur.

848 Cur Spiritum nec genitum, nec ingenitum dicat Scriptura, sed proce-

dentem,

S. CAESARII

et deitate Spiritus sancti loquuntur : utrum vero !genitus dici debeat, an ingenitus, non loquuntur. Vide quas sibi tenebras

infidelitas facit : non vis scire quod deus noluit ignorari, let vis scire quod deus non iussit inquiri. Non dixit genitum, ne Filium !crederes : non dixit ingenitum, ne Patrem putares; sed ad essentiae ?9distinctionem procedere eum ex Patre testatus est, sicut legimus : IPARACLITUS EX PATRE PROCEDIT.

Quae cum ita sint, vel sic agnosce !Spiritum sanctum propriam habere personam. Praeter duos esse !tertium probat diversitas nominis; procedentem ex deo non esse ordine !vel gradu tertium monstrat unitas maiestatis : qui enim de interio??ibus dei progreditur, non dei creatura, sed dei probatur esse substantia. (804) Non scruteris qualiter deus sit, quem deum esse manifestum est : !hic ratio latet, veritas non latet.

et

quidem

de

utroque.

Genitus

et

in-

genitus, personae est differentia, non naturae.

Cur interroges quomodo sit socius !vel aequalis regis, quem regii esse constat et honoris et generis ? !Ex superfluo de nomine agitur inquisitio, ubi non est de sublimitate »dubitatio. Ergo quia Spiritus sanctus de utroque procedit, ideo !dicitur : QUI AUTEM SPIRITUM CHRISTI NON HABET, HIC NON EST EIUS ; let alio loco : INSUFFLAVIT, ET DIXIT : ACCIPITE SPIRITUM SANCTUM. 2. Utrum genitus, an ingenitus sit, requiris. Nihil ex hoc eloquia !sacra cecinerunt : nefas est inrumpere divina silentia. Quod deus !?in scripturis suis indicandum esse non credidit, interrogare vel scire !superflua curiositate te noluit. Numquid in hoc est gloria vel substantia !Spiritus sancti, si aut ingenitus probetur aut genitus ? Nam nec Filio !quicquam derogat, quod ingenitus esse non legitur ; nec Patri, quod !genitus non habetur. In huiuscemodi sermonibus proprietas est !*appellationis, non diversitas potestatis : genitus et ingenitus, personae

lest differentia, non naturae.

3. De Spiritu vero sancto dominus et salvator noster iturus ad !caelum sic locutus est ad apostolos suos : CUM, inquit, VENERIT PARA!CLITUS, QUEM EGO MITTAM VOBIS, SPIRITUM VERITATIS, QUI A PATRE PROCEDIT, ILLE TESTIMONIUM PERHIBEBIT DE ME ; et iterum : ILLE, linquit, DOCEBIT VOS OMNIA. (803) 15]ocuntur H58 18 deus] ozz. Faust Eng ?1 paraclytus H58; paracletus (add. qui) Eng ita] oz. Eng (804) !deum] oz. H58 ?sit] ozz. H58 3 vel] et Eng *et superflue Jg

5 de utroque] H58 ; ex utroque Eng

$ dicit Eng

Christi] domini

Eng 8ingenitus an genitus Eng 19in] ozz. Eng ? nam et filio H58 33 quicquam] non ;. /. add. F158 15 potestatis] a47. vel maiestatis Eng 15 sq. persona est differentiae Fl58 1559- paraclytus H8; paracletus Emg (803) ?1 procedit] loh. x5, 26. (894) $ eus] Rom. 8, 9. ? sanctum) Yoh. 20, 22.

1-6 Nunauid usq. naturae] Faustus,

De Spiritu sancto I, 8. 209 de 77e] Ioh. x5, 26. ?! omnia] Ioh. 14, 26.

SERMO CCXIII.

849

Quid est hoc, dilectissimi, quod missurum !se ad docendos discipulos salvator dixit Spiritum sanctum ? Numquid !non docuerat apostolos suos ? aut semiplena putanda est Christi !fuisse doctrina ? Non, absque dubio : sed quia fides vestra in Patre ?est et in Filio et in Spiritu sancto, hoc voluit mittendo Spiritum !sanctum salvator ostendere, quod ecclesias suas et voluntas dei Patris laedificaret, et passio Filii redimeret, et doctrina sancti Spiritus con!firmaret. Ouomodo hoc agnosci evidentius potest ? quomodo, nisi !quia ad redemptionem nostram deus Pater Filium suum misit, Filius ??nos sua passione salvavit, fidem autem nobis Spiritus sanctus inspiravit ? !Ac sic salus ecclesiarum totius divinae trinitatis operatio est : pietas lenim Patris humanum genus perire noluit, Filius nos de interitu lliberavit, Spiritus sanctus ad caelestia nos regna perducit. (805) 4. Ita tamen in Spiritum sanctum credite, ut nec Patrem eum !putetis esse nec Filium, sed Spiritum Patris et Fili. Tota autem ista trinitas unus deus est : nulla ibi dissimilitudo, nulla divisio est. !$i enim spiritus, qui in homine est, maior ipsius hominis portio est, ?Spiritus dei quomodo minor esse credendus est ? Itaque Spiritus !sanctus nec Pater est nec Filius, sed Spiritus Patris ac Filii. Quod autem !Spiritus sanctus Patris Spiritus sit, dominus et salvator noster dixit : ISPIRITUS, inquit, QUI A PATRE PROCEDIT. Quod vero idem Spiritus !sanctus etiam Fili Spiritus sit, apostolus docens dicit : SI QUIS SPIRITUM

CHRISTI

NON

HABET,

HIC NON

!Ín nomine, Filius deus,

ISpiritus sanctus deus : non tres dii, sed unus deus est. Persona tres ?species dividit, divinitas iungit. Maius autem aut minus ignorat !trinitas, deitas nescit : quia et qui deus est, non potest non esse per!fectus. Ideo et qui non credit in nomine Spiritus sancti, nihil ei prodest !Patrem et Filium confiteri. Ergo Spiritus sanctus una fide credendus l'est, pari tremore venerandus. Cum dixeris, Pater Filius et Spiritus ?sanctus, personas explicuisti ; cum dixeris, deus, substantiam demon!strasti.

Dicimus Patrem et Filium et Spiritum sanctum, ne te aestimes !unam credere debere personam; item dicimus unum deum, ne putes !tres esse naturas. In his itaque tribus personis (804) (895)

4 rete dalli Joe s 3! ecclesiam F5? 21 patrem filium 159

(895)

5 procedit] loh. 15, 26.

19 ej,;] Rom.

8, 9.

33? perduxit comi. Eng

1? sgpr?j] Matth. 28, 19.

operatio Trinitatis.

EST

EIUS. Unde et dominus in evan!gelio post resurrectionem suam ad discipulos suos ait : EUNTES BAPTI'ZATE OMNES GENTES IN NOMINE PATRIS ET FILII ET SPIRITUS SANCTI. inquit, non in nominibus. Pater itaque deus,

Salus ecclesiarum, totius

Fides

recta

de

Spiritu sancto exponitur.

850

S. CAESARII

numerus

esse potest, lordo esse non potest : nam

etsi distin-

ctionem recipit trinitas, gradum ?*tamen nescit aequalitas. In trinitate enim non est aut minus aliquid laut maius ; quia

si in deo aliquid minus dicitur, imperfecta divinitas laccusatur : ita tamen, quod qui in deitate minorem Patre aut Filio dicit ISpiritum sanctum, non illi tantum iniuriam facit quem minorem !iudicat, sed illi etiam quem maiorem putat ; quia cum. totius trinitatis ?'una aequalitas sit atque maiestas,

quicquid contumeliae

Spiritui sancto domus in nobis qualiter paranda.

in personam

'unius dicitur, a tota

aequaliter trinitate sentitur. 5. Nos vero, carissimi, qui TEMPLUM SANCTI SPIRITUS esse meruimus, ladiuvante ipso Spiritu sancto paremus domum, in.quam ilum venire, lin qua delectet habitare. Invitet mundi cordis nitor, sollicitet illum 35par rubentibus rosis castus pudor, sollicitet candentibus liliis et odore !similis et colore incontaminata virginitas ; suscipiat illum benigna Icaritas, humanitas

larga, sublimis humilitas, hilaris miseri-

cordia, (806) pura simplicitas. Nihil ibi de prisci hominis sordibus, nihil de lapsuris !infirmitatibus aeternus habitator, aeternitatis largitor inveniat. Recedat !turpissimae voluptatis luxuria, pallens conscientia, tristis metus, !nutans ebrietas, et libido omni horrore deformior; ut, cum in nobis ista

defuerint, ISpiritum includat. possumus nobis

aut

locum virtutibus praevius puritatis nitor aperiens sanctum in domicilium paratae sibi habitationis !'Hoc autem ideo suggessimus, carissimi, ut quantum !totis viribus cum dei adiutorio laboremus, ne in avaritia

!displiceat,

aut infidelitas

langueat,

aut

libido sordescat, sed emendati !?penitus ac puri habitaculum dei effici mereamur; et Spiritus sanctus, !qui descendisse hodie in apostolos legitur, semper in nobis habitare !dignetur: cui est honor et gloria cum Patre et Filio in saecula saeculoIrum. Amen. (805) (806)

35 pars T1596 ? voluntatis T1598

(805)

33 ypiritus] C£. Y Cor. 6, 19.

* autem] H55* Eg ;enim Mai

IV.

SERMONES

DE

SANCTIS.

SERMO CCXIV.

(809)

853

ECXTIVS

Sermonem hunc hucusque ineditum, de cuius Arelatensi origine nemo puto dubitabit, ante annos fere quinquaginta transscripsi ex codice olim Floriacensi (— H*?), nunc ex parte Aurelianensi 131 (novi catalogi n. 154), p. 344 (ro9), uncialibus literis saec. VII exarato : de quo vir incomparabilis eruditionis Leopoldus Delisle plenissime disseruit, quo tempore plurima eius folia ab impudenti latrone discerpta in Anglia adhuc exsulabant : cf. Nofice sur plusieurs manuscrits de la bibliothéque d'Orléans (Extrait des Notices et extraits des manuscrits, t. XXXI,

1re part.) Paris 1883,

p. 16-25. Equidem priorem contionis partem (n. 1) ex ignoto fonte haustam esse putaverim, quam et in seq. sermone Arelatensis noster in suos usus transtulit (serm. 215, n. 1) : reliqua vero (n. 2-3) Caesarii artem et dicendi genus indubitanter exhibent. In codice bibliothecae publicae Rotomagensis U. 64 (nov. catal. 1411), saec. XIII, extat fol. 30 libellus quidam, in quo sermo hic noster, alias parum ut videtur diffusus, in laudem s. Hilarii Pictaviensis episcopi

p- 259 sq.

HOMELIA

IN

Bolland.

: cf. Anal.

reperitur

&dcommodatus

DEPOSITIONE

SANCTI

(1904),

XXIII

HONORATI.

Ad inluminandum humanum genus, fratres dilectissimi, multas !in hoc mundo spiritales lucernas dominus noster accendit ; ut scilicet linlucescente per sanctos viros caelesti religione atque doctrina neminem *omnino errorum tenebrae involverent, qui veritatis lumen videre !voluisset. Quae autem sunt istae lucernae, quas ad discutiendam 'atque inlustrandam infidelitatis caliginem dominus noster indulsit ? JPrimum patriarchas, deinde prophetas, postea apostolos, postremum lomnium ecclesiarum sacerdotes. Inter quos praecipuam ac praeclaram ??*Iucernam sanctae recordationis domnum Honoratum huic civitati !pietas divina concessit, eumque supra candelabrum,

quidem

huic

ut omnibus

civitati

!luceret, elevare dignatus est. Qui

peculiari

resplenduit ; at omnia tamen

operum

!suorum

claritate

loca, ad quae vel nominis sui

opinione pervenit, meritorum suorum

luce perfudit. !9Cuius

(809) 1 Honorati (zz. poster. add : vel unius confessoris) H?? 5]umine H?? $ discutiendam H??; destituendam Eng ^ "infidelitatis] nostre 29 zz. adZ. H?? 10 civitati]

Arelate

447.

H?

Inter lucernas a Deo in hoc mundo accensas eminet Honoratus.

H candelabrum]

huius

ecclesiae

ag.

D

H?

1? quidem] H?? ; quamvis D H* 13 resplenduit] H?? ; refulserit D H? — at] coni. ; ad zuss. Eng ad quae] seripsi ;atque codd. Eng 14 Jucem Eng

Sermo est Arelate habitus.

854

S. CAESARII

dum recolimus inexpugnabilem in operibus fidem, mirabilem lin contemtu mundi rigorem, singularem in misericordia caritatem, lindubitanter credimus eum. inplesse etiam non inpleta passione !martyrium. Non enim martyrium sola sanguinis consummat effusio, (810) nec sola dat palmam Potest

esse

martyrium sine sanguinis effusione.

exustio illa flammarum : pervenitur, non

!solum occasu, sed

etiam contemptu corporis ad coronam. Absque iniuria sanctorum in persecutionibus defunctorum dicere liceat : !carnem adflixisse, libidinem superasse, avaritiae restitisse, de mundo

Non solum martyrum Arelatenses,

sed et pontificum

gaudent

patrocinio.

5triumphasse, pars magna martyrii est. 2. Et quia pius et misericors dominus non solum martyrum solatia, sed etiam summorum pontificum patrocinia huic civitati 'providere et praeparare dignatus est, quantum possumus cum dei adiutorio laboremus, peculiares apud deum patronos magis bonis '*operibus laetificare, quam de peccatis vel de neglegentiis nostris !contristare videamur. Tunc enim pro nobis sancti martyres et egregii !pontifices fiducialiter apud dominum suis orationibus poterunt !'conmendare, si nos dei praecepta conplere et bonis operibus viderint !semper insistere. Si vero, quod deus non patiatur, malis nos actibus Pjnplicare voluerimus,

Ut

se

illis

di-

gnos exhibeant, Caesarius hortatur.

illos quidem contristamus,

sed nobis

perpetuam !perditionem adquirimus : quo modo enim DE UNO PECCATORE PAENI'TENTIAM AGENTE GAUDIUM IN CAELO legimus fieri, sic quotiens Christiani laliquod crimen capitale commiserint, omnes de illorum perditione !credimus contristari. ??3. Et ideo iterum atque iterum rogo, ut talium ac tantorum !martyrum sive pontificum merita vel patrocinia cogitantes, studeamus !nos dignos bonis operibus exhibere, ne illos nostris malis actibus !contristemus ; ut dum dies iudicii

venerit, patroni nostri nos laeti let hilares aeterno iudici offerentes, illud propheticum fiducialiter ?5dicant : ECCE EGO, DOMINE, ET PUERI QUOS DEDISTI MIHI. Et tunc !pastores simul cum. gregibus suis illam felicem et desiderabilem vocem !audire merebuntur

: VENITE,

BENEDICTI,

PERCIPITE

REGNUM,

QUOD !VOBIS PARATUM EST AB ORIGINE MUNDI. Quod ipse praestare dignetur, qui cum Patre vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. (809) (810)

TV jmplisse H??; inplere ?! sive] sibi H??

(809)

18 Non

e. martyrium

D H? Eng

usque

?5 mibi] Esai. 8, 18 ; cf. sermonem

martyrii est pag. seq. l. 5] Ab his incipit serm. Append. 224; et hucusque conveniunt ambo set-

Caesarii 230, n. 6, eiusque Admonitionem ad episcopos (serm. r supra), n. 18.

mones, hic et qui proxime sequitur.

?8 zundi] Matth. 25, 54.

(810)

!? jj cge]o] Cf. Luc. 15, 7.

SERMO CCXV.

(811)

855

CCXV.

Collect. : D 1o. et in homiliario wisigotico H?. Edit. : iam olim maxima ex parte in serm. August. de Sanctis 46, posteain Append |. 224 ; integer autem primum in editione Fausti Reiensis, quam curavit A. Engelbrecht : CSEL. XXI, p. 259-262. Totum porro exordium descriptum est ex praecedenti Caesarii sermone de suo antecessore Honorato, qui similiter incipit Ad inluminandum. Ex reliquo autem postea confectus est sermo de Martyribus (App. 224 — y), quem Coustantius stilum habere, non Augustini, sed Caesarii, recte perspexit. Re vera a principio ad finem usque Arelatensis nostri manus evidenter deprehenditur. Miranda vero librariorum inscitia, qui, cum Felici martyri, primum Gerundensi (H?) deinde Nolano (D ro) caesarianam homiliam adaptare vellent, ne id quidem curarunt, ut Honorati nomen et instituta pontificum cum martyribus comparatio vel immutarentur, vel ex toto omitterentur. DESNALTADLE

SANCTI

CEELICIS.

Ad inluminandum humanum genus, fratres dilectissimi, multas !in hoc mundo spiritales lucernas dominus noster accendit ; ut scilicet linlucescente per sanctos viros caelesti religione atque doctrina nemi?nem omnino errorum tenebrae involverent, qui veritatis lumen !videre voluisset. Quae autem sunt istae lucernae, quas ad discutiendam !atque inlustrandam infidelitatis caliginem dominus noster indulsit ? !Primum patriarchas, deinde prophetas, postea apostolos, postremum lomnium ecclesiarum sacerdotes. Inter quos praecipuam ac praeclaram lucernam sanctae recordationis domnum Honoratum huic !civitati pietas divina concessit, eumque supra candelabrum

huius

'ecclesiae,

dignatus est. Qui quamvis

ut

omnibus

luceret,

elevare

'!huic civitati peculiari operum

suorum claritate refulserit, at omnia !'tamen loca, ad quae vel

nominis sui opinione pervenit, meritorum P?^suorum luce perfudit. Cuius dum recolimus inexpugnabilem in ope!ribus fidem, mirabilem in contemptu mundi rigorem, singularem in (811) 1 injeribiio ex D ; item alius sermo eiusdem s. felicis qui tamen dispositio domini post triduum dici debet qui specialiter convenit H? ? Ad inluminandum sque martyrii pag. sq. /. 4] lectiones variantes vide in appar. critico ad sermonem de s. Honorato (811)

? Ad

— inluminandum

| usq.

martyrii est pag. seq. l. 4] Haec ad verbum repetita sunt ex praece-

denti sermone 214 « In depositione

sancti Honorati ».

S. Honoratus sine sanguinis effusione mar-

tyrium implevit.

856

Vitiis restitisse, pars magna martyrii est.

Non est in hoc mundo

tempus ridendi.

S. CAESARII

misericordia caritatem, indubitanter credimus eum inplesse etiam !non inpleta passione martyrium. 2. Non enim martyrium sola sanguinis consummat effusio, nec ?sola dat palmam exustio illa flammarum : pervenitur, non solum (812) occasu, sed etiam contemptu corporis ad coronam. Absque iniuria !sanctorum in persecutionibus defunctorum dicere liceat, carnem 'adflixisse, libidinem superasse, avaritiae restitisse, de mundo trium!phasse, pars magna martyrii est. Nos vero, fratres dilectissimi, si ad ?consortium martyrum vel sacerdotum volumus pervenire, de imitatione !martyrum cogitemus. Debent enim in nobis aliquid de suis virtutibus !recognoscere, ut pro nobis dignentur domino supplicare. S1 enim !tormenta, quae sancti martyres pertulerunt, sufferre non possumus, !vel contra malas concupiscentias ipsis intercedentibus repugnemus. !'^Et quia non desunt cottidiana peccata, non desint etiam cottidiana !remedia. INemo se credat aliquam felicitatem aut aliquod verum gaudium !in hoc saeculo possidere. Beatitudo hic praeparari potest, possideri !non potest. Duo sibi tempora ordine suo succedunt, TEMPUS FLENDI, !?)ET TEMPUS RIDENDI. Nemo se circumveniat, fratres, non est in hoc !mundo tempus ridendi.

Scio, fratres, quod omnis homo gaudere !desiderat : sed non toti ibi quaerunt gaudium, ubi oportet inquiri. Verum gaudium

in hoc mundo

enim ipse dominus

nec fuit, nec est, nec esse poterit.

!Sic

in evangelio suos discipulos admonuit,

dicens : ?IN HOC MUNDO

PRESSURAM

HABEBITIS,

et iterum

:

MUNDUS GAUDEBIT, !VOS AUTEM TRISTES ERITIS ; SED TRISTITIA VESTRA CONVERTETUR IN !GAUDIUM. Ác sic in hac vita cum labore et dolore quod bonum est l'auxiliante domino faciamus, ut in futuro saeculo bonorum fructus !collegere cum gaudio et exultatione possimus, secundum illut : QUI 9SEMINANT IN LACRIMIS, IN GAUDIO METUNT. 3. In hoc itaque mundo, fratres carissimi, per peccatum primi lhominis de beata paradisi sede proiecti, et quasi in exilio missi sumus ; !ac sic in hoc saeculo patriam non habe(812)

nos]

si &

5 martyrum]

à H?; om. Eng uH falsissime intrusum!

?? Fratres carissimi, nemo se credat H* ij quo ab bis incipit OMELIA DE MUNDI ISTIUS PRESSURA 1? parati q. l'toti] omnes H* ; oz. D Bo hocIST

0m. p, H?35 Vulg

?$ in hunc i. fr. car. mundum gi

(811) 19500- Non e. z;artyriug etc.] Ex his conflatus sermo Append. 224 «De martyribus», qui in nulla antiqua collectione, in nullo veteri libro ms. hactenus a me re-

pertus est. (812) 1? Nemo se credat etc.] Aliud

?* exilium i

initium eiusdem serm. Append. 224 iuxta cod. Paris. B. N. lat. 2628, fol. ro8v 15 ridendi] Eccle. 5, 4.

?9 habebitis] loh. 16, 33. ?? eaudium| lbid. 20. ?5 metent] Ps. 125, 5.

SERMO CCXV.

857

mus, sicut et apostolus dicit : 'DUM SUMUS IN HOC CORPORE, PEREGRINAMUR A DOMINO. Non ergo ?requiramus gaudium in hoc mundo, quia, sicut supra dictum est, 'verum gaudium

conparari hic potest, possideri non potest. Non !quaeras in via, quod tibi servatur in patria. Et quia contra diabolum Christo duce cotidie tibi pugnare necesse est, praemium non requiras (813) in praelio, quod tibi servatur in regno : non requiras in pugna, quod !tibi servatur, cum fuerit perfecta victoria. Magis illut adtende, quod apostolus dicit : OMNES, QUI VOLUNT PIE VIVERE IN CHRISTO, PERSEICUTIONEM PATIUNTUR, et iterum : PER MULTAS TRIBULATIONES OPORTET *NOS INTRARE IN REGNUM DEI. 4. Ita ergo deo donante agere debemus, ut ad principalem patriam !redire feliciter mereamur, ubi nos parentes nostri, patriarchae pro!phetae et apostoli, suscipere vel videre desi-

Non

quaeras

in via quod servatur

in

patria.

derant, ubi etiam cives !nostri angeli, et civitas illa caelestis

Hierusalem, et rex civitatis ipsius '"Christus, expansis nos brachiis caritatis expectant, ut ad ipsos pro!strato diabolo pleni bonis operibus feliciter redeamus. Scitis enim, fratres, quia omnes negotiatores et quicumque iter agentes in via Isunt solliciti, ut in patria possint esse securi ; et tunc habent veram laetitiam, quando cum magno lucro pervenire merentur ad patriam. !?Ita et nos, dilectissimi fratres, tunc animum nostrum praeparemus !ad gaudium, quando pervenire meruerimus ad Christum ; interim !modo gaudeamus in spe, verum gaudium. postea habituri in re. Quod !peius est, multi sunt, qui perverso ordine de voluptate et deliciis let luxuria saeculi huius gaudere se credunt : sed quod in gaudio ?videntur serere, necesse illis erit cum lacrimis et luctu recipere; quia !non mentitur ille, qui in evangelio dixit : VAE VOBIS QUI RIDETIS

!NUNC, QUIA LUGEBITIS

ET FLEBITIS.

Sic fecit et ille

infelix dives, qui 'IPURPURA INDUEBATUR ET EYSSO : gaudium quidem habuit in mundo, !sed flammas invenire meruit in

(812)

?9 hoc] ozz. p, Vulg ;in corpore isto FI'4

(813) ! requiras] quaeras p ? servatur] add. in fututo p ^ multas] enim add. D $ deo donante] D H?4* ; oz;. y ereclirel iia aar Nerven 1felic. redeamus] H?:14 1; festinemus (oz. feliciter) D l2 tenustaliasms

aliter H? ; alii F114 IBS

(812) (813)

agentes] add. interim p.

14 merentur] H^ i ; mereantur

16 meruerimus] H?-14 e idez coni. Eng ; meruimus D ; merebimur gu

?9 1077/50] I1 Cor. 5, 6. 4 patiuntur] IE 'Tim. 3, 12.

1? e2udeazus usq. in re] Idem omnino habes ap. Pseudo-Columba-

5 de] Act. 14, 21.

num (Fausti Reiensis discipulum),

? s90- yj gos parentes nostri etc.] Lmitatur auctor Cyprian. De morttalit. c. 26, uti alibi, v. gr. serm. r51,

Instruct. 4, 3 : Migne 80, 239. a2 EDITORI SU CO 25. ?3 bysso] Luc. 16, 19.

n. 2 et 6.

Verum gaudium modo in Spe, postea in re.

858

Plus patriam amemus quam viam.

S. CAESARIT

inferno. Lazarus, qui iacebat ad ianuam 5eius, tristitiam habuit in via, sed verum gaudium recepit in patria. 5. Nos vero, fratres carissimi, quantum possumus dei miserilcordiam deprecemur, ut nobis ita amorem vitae aeternae inspirare !dignetur, ut plus patriam velimus amare quam viam, amplius de futuro quam de praesenti saeculo cogitemus ; et sic semper in exilio *mundi istius agere studeamus,

ut ad futurum iudicium cum libera (814) et secura conscientia ornati bonis operibus pervenire possimus : !praestante domino nostro lesu Christo, cui est honor et imperium !in saecula saeculorum. Amen.

GCOSVI: Collect. : G 54. Z 15. Edit. : August. olim de Sanctis 21, deinde Append. p 197. Legitur huc usque in Breviario Romano sub nomine Augustini infra octavam s. Iohannis : revera cento est ex diversorum

auctorum,

Augustini,

Pseudo-Ambrosii,

Pseudo-

Eusebii pannis consarcinatus. Et recte quidem animadverterunt Maur.

«conclusionem

stili esse

Caesariani»

: addam

vero,

non

eam solum, sed nonnulla passim in medio sermone, v. gr. p. 815 l. 24-26, Quare autem usq. intimare ; ibid. 1. 28 usq. 816, 8 Et quia

usq. non osset. Ex quo manifestum est, ab eo sermonem digestum esse, a quo et tota collectio ordinata est. Hic ergo uti saepe alias timidule Coustantius sententiam suam expressit. HOMILIA SANCTI AUGUSTINI SIN NATALE SANCTI IOHANNIS BAPTISTAE. Natalem

Comparatur Christi generatio cum Iohannis nativitate.

sancti Iohannis,

fratres carissimi, hodie celebra-

mus : !quod nulli umquam sanctorum legimus fuisse concessum. Solius lenim domini et beati Iohannis dies nativitatis in universo mundo !celebratur et colitur : illum enim sterelis peperit, istum virgo concepit ; '*in Elisabeth sterelitas vincitur, in beata Maria conceptionis consuetudo !mutatur. Elisabeth virum cognoscendo filium genuit ; Maria angelo !credidit, et concepit. Hominem concepit Elisabeth, et hominem !Maria ; sed

Elisabeth

solum

hominem,

Maria

deum

et hominem.

Quid sibi vult ergo Iohannes ? unde interpositus ? unde prae(813) (814)

?8 vellimus codd. uti saepius * Hodie natalem s. Iohannis zzcip. H*59

(814) 1? 59: Horjipen usq. ef. bozi11677] August. serm. 289, n. 2.

1 Ouid sibi usq. praemissus] Ibid. 1120557

SERMO

CCXVI.

859

missus ? Magnus igitur Iohannes, cuius magnitudini etiam. salvator testi'monium perhibet dicens : NON SURREXIT INTER NATOS MULIERUM MAIOR IOHANNE BAPTISTA. Praecellit cunctis, eminet universis : antecedit !prophetas, supergreditur patriarchas ; et quisquis

Dicit fortasse

Iohanne. "lohannes

maior

de muliere

natus

lest, inferior est

aliquis : Si inter natos

est, maior

est salvatore.

Absit.

mulierum

Iohannes

enim natus !mulieris, Christus autem virginis natus est ; ille corruptibilis uteri !sinibus effusus est, iste inpollutae vulvae flore progenitus. Ideo (815) autem cum Iohannis nativitate domini generatio deputatur, ne domi!nus extra veritatem videatur condicionis humanae. Si conparetur !hominibus Iohannes, omnes superat ille homo, non eum vincit nisi deus Ihomo. Iohannes praemissus est ante deum. Tanta in illo excellentia *erat, tanta gratia, ut ipse putatus sit Christus. Quid ergo dixit de !Christo ? NOS OMNES DE PLENITUDINE EIUS ACCEPIMUS.

!OMNES ? Prophetae, patriarchae,

Quid est, NOS

apostoli, quotquot sancti et ante lincarnationem praemissi vel ab incarnato missi, omnes nos de !plenitudine eius accepimus : nos vasa sumus, ille fons est. 102, Si ergo intelleximus mysterium, fratres mei, Iohannes homo

'est, Christus deus est. Humilietur homo, et exaltetur

deus, secundum illud quod de domino ipse Iohannes dixit : ILLUM OPORTET CRESCERE,

!ME AUTEM MINUI. Ut humiliaretur

homo, eo die natus est Iohannes,

!quo incipiunt decrescere

dies ; ut exaltetur deus, eo die natus est !?Christus, quo inci-

piunt crescere dies. Magnum sacramentum, fratres !dilectissimi : ideo celebramus natalem lohannis sicut et Christi, !quia ipsa nativitas plena est mysterio. Quo mysterio, nisi humilitatis !nostrae, sicut nativitas Christi plena est mysterio altitudinis nostrae ? !'Ergo in homine minuamur, ut in deo crescamus ; in nobis humiliemur,

??ut in illo exaltemur ; humilietur

humana praesumptio, ut crescat !divina miseratio. Nam huius rei'sacramentum etiam in passionibus lamborum impletum est : ut minueretur homo, caput Iohannis absci!ditur; ut exaltetur deus, Christus in ligno suspenditur. (814) . "'antecedit G H** /Arzbr; antecellit pu. 18 quisque G'-? H*5 (815) 3 s4- omnes superat 44d. lohannes] supplevi ex Aug. serm. 289, n. 3 ; om. codices nostri propter bomoeotel. $ quid est] , ; quid ergo G H** ? prophetae] ergo praez. p. zAug

Gs (814)

at etmtt

13 humilietur G? 7Aug 15-19 5;95u;g

usq.

ris

1? de d. i. I. dixit] scriptum est

1" et ipsa p

obanne]

(815)

22580- abscinditur p 2-9,$; comb.

usq.

Christus]

E Pseudo-Ambtos. serm. 51,0. 5 : Migne 17, 709. 1? baptista] Matth. rr, r1. 19 Digjf usq. JAumanae pag. seq.

August. s. 289, n. 3. 5-?3 Orid ergo usq. suspenditur] Ibid. T»5. 9 accepimus] Ioh. 1, 16.

]. 2] Ps.-Amb. loc cit. n. 7

13 minui] loh. 3, 30.

In Iohanne humiliatur homo, in Christo exaltatur Deus.

860

S. CAESARII

3. Quare autem beatum lohannem dominus et salvator noster ?»|ucernam esse dixerit, et quare eum ante se mitti Cur Iohannes lucerna dictus est.

voluerit, breviter,

!si iubetis, caritatis vestrae

auribus cupi-

mus intimare. Praemissus lest enim Iohannes velud vox ante verbum,

lucerna

ante

solem,

praeco

!ante

iudicem,

servus

ante dominum, amicus ante sponsum. Et quia universum mundum peccatorum tenebrae et nox infidelitatis obpres3oserat, et solem iustitiae aspicere non valebat, beatus Iohan-

nes quasi lucerna praemittitur, ut cordis oculi, qui lippitudine iniquitatis lobpressi magnum et verum lumen videre non poterant, ad lumen (816) lucernae primum quasi tenuem splendorem videre consuescerent ; let paulatim peccatorum nubilo

Iohannes verbi minister

et portitor.

remoto,

et infidelitatis humore

degesto,

ladveniente

Christo, ab illo caelesti lumine laetificari possent potius quam torqueri. Sicut enim lippientes oculos ad videndum provocas, 5si exiguum splendorem lucernae ostenderis, et amplius crucias, si lumen magnum ingesseris, ita dominus et salvator noster, qui est !verum lumen, nisi prius beatum Iohannem velud lucernam praemit!teret, claritatem eius totus mundus sustinere non posset. Loquatur !lohannes et dicat : EGO vox CLAMANTIS IN DESERTO. Vox erat, quia !"verbi dei spiritu replebatur : sicut sermo vocis quodam modo ministerio ac vehiculo ad audientem a loquente transmittitur, ita Iohannes IChristum sonans verbi erat minister et portitor. Sanctus, inquam, !Iohannes typum in se legis, quae longe Christum per signa et indicia !monstrabat,

ostendit ; et ideo misti ad

Christum duos de discipulis !*suis. Isti duo discipuli a ad Christum missi forte duo populi !'sunt, quorum Iudaeis credidit, alter ex gentibus. Iohannes !dirigit stum : lex mittit ad gratiam, et per evangelii fidem desiderat adstrui veritatem.

Iohanne unus ex ad Chri!veterem

4. Nos ergo, fratres dilectissimi, ut tam sanctam festivita-

In eius festivitate a tur-

piloquio

ca-

vendum.

tem ?non solum corporali sed etiam spiritali gaudio celebrare possimus, !secundum vires nostras ad dandas elemosinas et ad tenendam cum !omnibus pacem nostros animos praeparemus ; et ab omni scurrilitate !vel turpiloquio non solum nos ipsos sed et omnem familiam nostram !et universos ad nos pertinentes pro amore dei et zelo disciplinae ??sanctae prohi(815) ?$ cupimus intimare] intimabo G FH*5 ?? [ohannes] ozz. u 39 non valebant Gi:? Ff95 (816) ? degesto] G* H** ; digesto edi7. H Iohannes] ille i. 1? ergo] vero i ?9 spiritali] cum a42. p oiscurilit eae rf5o ?3 nosmetipsos p sed et] et ozz. G'-? F]55 (815) 26-28 Drgemüssug usq. spom547] Cf. August. Append. 196, s.

s.lohanne 651.

baptista:

(816) 8-I? [oduafur usq. portitor] Cf. Eusebii Gallicani hom. 2 de

? deserto] Ioh. 1, 23.

MBP.

VI,

SERMO CCXVII.

86r

bere totis viribus laboremus ; nec permittamus volup!tuosos quosque sollemnitatem sanctam cantica luxoriosa proferendo Ipolluere. Tunc enim pro nobis sanctus Iohannes quicquid petierimus poterit obtinere, si nos festivitatem suam pacifiCOS, castos, sobrios labsque ullo turpiloquio cognoverit celebrare. Haec ergo, fratres *carissimi, pro paterna sollicitudine suggero : nam deo propicio ita !de vestra devotione confido, quod non solum vos ipsos, sed etiam !omnes qui ad vós pertinent, cum omni honestate castos sobriosque !conservetis. Unde deo gratias agens subplico, ut qui vobis dedit ea (817) quae sancta sunt fideliter incipere, concedat vobis felicem perseveran!tiam custodire : qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in !saecula saeculorum. Amen.

COXVILIE Sermo olim Augustini de Sanctis 36, postea Append. y 198 : contuli cum cod. Paris. lat. 13378 (— H**) et optimo exemplari collectionis Eusebianae Bruxell 1251 (— Brux). Est enim fere totus ex Gallicani qui dicitur Eusebii homilia I. de s. Iohanne excerptus, sed ea plerumque mutilata et interpolata : quas interpolationes Maurini inter ansulas distinxerunt, ac Caesarium referre recte iudicarunt. Notatu dignae sunt tres saeculares sententiae, quas n. 3 adducit homiliae consarcinator : quarum prima quidem alibi a Caesario laudata Symmacho senatori ab Apollinare Sidonio tribuitur, reliquae autem duae unde haustae sint, nescire me

fateor.

IN NATALE 5Hodie,

SANCTI IOHANNIS

dilectissimi fratres, Iohannis,

BAPTISTAE. qui domini praecu-

currit ladventum, natalem diem colimus, quod nulli sanctorum meminimus

l'adtributum ; hodie, inquam, eius natalem diem

unica ac singulari !celebritate veneramur. Unde, quia eum recte extollere non valemus !humanae vocis officio, praedicemus dominicae adtestationis oraculo, !^proloquente Christo, quia IN NATIS MULIERUM MAIOR NON EST IOHANNE BAPTISTA. (816)

?55d- yolupt. quosq.] ozz. Gi? H5

?7 petierit Zidezz zss.

pro ego? 3? sobriosque] que ozz. G H** (817) $ colimus] celebramus Ez: "eius]

om.

p

$ recte]

29? ergo]

digne

Ezs

10 jn natis] p ; in natos H?** ; inter natos Ezs

(817) 5 Hodie usq. in tiobis p. 819, l. 31] Ex Eusebii Gallic. homilia de 18

hoc festo prima (MBP VI, 650). 1 baptista] Matth. 1r, rr. C. II

862 Iohannes, humanorum mensura meritorum.

Minister

verbi.

Comparantur Christus et Iohannes.

Sacerdotes ex industria aliquando peccatores non arguunt, immo

laudibus immeritis prosequuntur.

S. CAESARII

Ipse hoc dicit : et ideo agnosce magnificentiam laudis ex Idignitate laudantis. Ac sic dum nemo illo esse maior adseritur inter !natos mulierum, datur intellegi quod Iohannes humanorum fuit !Imensura meritorum. 152. EGO VOX CLAMANTIS IN DESERTO. Hoc est dicere :Non sum ego !verbum quod erat in principio deus apud deum ; sed vox potius, !id est, minister sum verbi, ut per me ad auditus hominum sensumque perveniat. Unde beatus Baptista pari humilitate pronuntiat : ILLUM !OPORTET CRESCERE, ME AUTEM MINUI. ILLUM, inquid, OPORTET CRESCERE, "quia per omnem mundum Christi evangelium dilatatur; ME AUTEM IMINUI, quia Iohannis prophetia finitur. ILLUM OPORTET CRESCERE, !qui erit exaltandus in cruce ;ME AUTEM MINUI, qui sum truncandus (818) in capite. Iohannis enim prophetia finem accepit, quia is qui prophe!tabatur advenit. Iohannis ergo formam venturi domini nativitate !et conversatione signavit. Iohannes nascitur de patre sene, Christus lex matre Vue in mundi senescentis aetate ; aetate, inquam, illa, 5quae erat fide et operibus infecunda. Iohannes venit desperata genelratione per sterilem, et Christus natura obstupescente per virginem. !Ille salutem praedicavit, hic contulit ; ille baptizavit in paenitentiam, liste regeneravit in gratiam. 3. Hic est enim Iohannes, qui impietatem regis Herodis, qui uxorem viventis invaserat, publica auctoritate condemnans, propter liustitiam perdidit vitam, sed lucratus est gloriam. Et nos interdum !pro gratia hominum vel timore offensionum praeferimus adulationem let vendimus veritatem, non timentes illud quod terribiliter scriptum lest : SI NON ADNUNTIAVERIS INIQUO INIQUITATEM SUAM, SANGUINEM !^EIUS DE MANU TUA REQUIRAM. Solent tamen aliquotiens doctores lecclesiae non pro neglegentia peccantium ab increpatione cessare, !sed quia eos timent ex ipsa castigatione ad peiora mala prorumpere. !Ouando pro hac re non praedicant sacerdotes, non possunt habere !de taciturnitate reatum : quia, sicut viri boni interdum ex dura ?'increpatione corriguntur, ita e contra omnes etiam superbi lenissima !admonitione ad peiora praecipitia provocantur. Nam in tantum !praedicatores ecclesiae aliquotiens non ex voluntate sed ex necessitate lpeccatores non arguunt, ut interdum spiritali medicamento (817)

13 5«* fuit mensura] rece codd. Manurinor. e Brux. ; fugit mensuram p, Eus

1? ministra Brzx

verbi] adZ. ait H*5

(818) *ex matre] de matre pu Sastidesriss $in gratia p 1? uxorem] add. fratris y. 1? timoris offensione proferimus fH» 16 per neglegenciam Trois 18 *d- hab. de taciturn.] de t. accipere H*9 1? ex dura] et dura H*55 (817)

15 deger]9] Essai. 40, 3.

16 1057] Ioh. rz, 2. 1? »inister verbi] C£. p. 816, 1. 12.

1? »inui|lIoh. 3, 50.

(818)

15 requiram| Ezech. 3, 18.

SERMO CCXVII.

863

et caritatis artificio superbos quosque etiam indignis laudibus

prosequantur ; ??ut, dum erubescunt falsa esse quae de eis dicuntur, ad emendationem vitae et bona opera provocentur, secundum illud quod scriptum est : !QUONIAM LAUDATUR PECCATOR IN DESIDERIIS ANIMAE SUAE, ET QUI !INIQUA GERIT BENEDICITUR. Et quia vera est illa sapientis viri sententia ISICUT VERA

LAUS

ORNAT, ITA FALSA

CASTIGAT, non est tamen

impossi?bile apud deum, ut etiam illi, qui humanis laudibus invitati bona opera lexercere, coeperint, deus illis hoc in amorem et consuetudinem vertat, !'secundum illud quod de sapientibus quidam dixit : BENE CONSUESCERE, !PUDEBIT DISSUESCERE

; et iterum : BONA

LOQUAMUR,

TRANSIET

SERMO

(819) iN AFFECTUM. Beatus tamen Iohannes plena et perfecta libertate !maluit iniusta sustinere, quam iusta non dicere. Unde evangelico !beatus ipse Iohannes alloquio corda nostra salutifero pulsat oraculo, !dicens : EGO VOX CLAMANTIS IN DESERTO : PARATE VIAM DOMINI, ?RECTAS FACITE SEMITAS DEI NOSTRI.

S1 teneamus

in nobis

verbum

!veritatis,

Haud ita Iohannes, vox clamantis.

affectum

iustitiae, erit in nobis illa via, per quam humanum pectus Christus ingreditur. Ideo autem dicit EGO VOX CLAMANTIS : lvox praeconis iudicem loquitur, clamor iudicium comminatur.

4. Et consequenter adnuntiat : OMNIS VALLIS IMPLEBITUR, ET OMNIS !*MONS ET COLLIS HUMILIABITUR. Hoc est ergo quod aliis verbis evan!gelista commemorat : QUI SE EXALTAT HUMILIABITUR. Veniet tempus, !fratres dilectissimi, ut se superbum fuisse sine ullo remedio doleat, !qui se nunc salubriter humiliare dissimulat ; veniet tempus, ut humiles leleventur in caelos,

et superbi in inferni profunda mergantur ; veniet !5tempus, ut se avari omnes fuisse divites doleant, a quibus nunc Christi Ipauperes inridentur. Non semper iste, qui nunc est, humanae consue!tudinis ordo servabitur : non semper Lazarus fame torquebitur, !non semper avarus dives deliciarum abundantia perfruetur ; sed !cito et ille de sterquilinio ab angelis elevabitur in paradisum,

et ille, ?qui elemosinam

noluit dare, si

paenitentia non subvenerit, de luxurioso !convivio rapietur in tartarum : ut qui in hoc saeculo pauperi noluit !dare micam, in inferno non mereatur accipere guttam ; et qui pascere Ipauperem noluit de deliciis suis, pascat flammas de medullis (818) ??consuevisse Scerc bios

edi/. Basil. 1542 ; an legendum consuesce?

(818) ?8 benedicitur] Ps. 9?, 3. 29 r257/g4/] Hanc ipsam sententiam

Caesarius in sermone ad monachos infra

236, n. 4. uti «saecularem

quidem, sed valde utilem» profert : cf. Apollin. Sidon. Epist. 8, 4.

^ 9? desue-

33 dissuescere] Unde sumptum ? (819) 1 affectum] Ex fonte pariter

ignoto. 5 nostri] Luc. 3, 4.

10 c0]]7s buggiliabitur] Ibid. 5. Hex. bumiliabitur] Luc. 14, 11 al.

In futura vita mutabuntur vices humanae consuetudinis.

864

S. CAESARII

suis. Nos vero, fratres, quantum possumus laboremus, ut, quod superbia ?*tumidum elatumque reddiderat, humilitate et mansuetudine conpla!netur ; quod iniquitas depravaverat, directione iustitiae corrigatur ; lquod malitia exasperaverat, bonitatis gratia temperetur. Inter haec !studia inveniat in nobis Christus dominus quam ipse conferre dignatus lest viam, per quam nos perducat ad patriam ; ut de nobis dicere

*'dignetur : ET INAMBULABO ET INHABITO IN EIS, ET ERO ILLORUM

DEUS.

!Si in isto saeculo

ambulaverit

in nobis, in illo

habitabit in nobis : !qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

(820)

COSSVITD:

Sequentem sermonem licet ex uno codice Paris. 3785 (— HP?) fol. 246, ac media portione truncatum, in hanc tamen syllogen recepi, tum quod locus integer infra l. 8-16 et tota conclusio inde a n. 5 plane caesariana sit, tum quia ex ipso sermone probabiliter collegitur, diem festum Passionis s. Iohannis Baptistae, uti in reliquis ecclesiis Galliarum, ita etiam Arelate antiquitus celebratum esse. Cuiusnam scrinia Noster compilarit, nescio : at saltem Ambrosii libros de Virginibus atque Augustino nuper a me vindicatum de Iohannis martyrio sermonem (Miscellan. Agostin. I, 252-255) prae oculis habuit.

DE MARTYRIO Beatus

Quae de Iohanne dicuntur, mystice interpretanda sunt.

Iohannes,

BEATI IOHANNIS fratres

dilectissimi,

BAPTISTAE. cuius

festivitatem

hodie !cum gaudio celebramus, multum antequam nasceretur, qualis futurus lesset, Isaias propheta Spiritu sancto revelante praedixit. Sic enim ?ait : VOX CLAMANTIS IN DESERTO : PARATE VIAM DOMINI, RECTAS FACITE !SEMITAS DEI NOSTRI : OMNIS VALLIS IMPLEBITUR, ET OMNIS MONS ET !COLLIS HUMILIABITUR ; ET ERUNT PRAVA IN DIRECTA, ET ASPERA IN !VIAS PLANAS. Et licet haec omnia, fratres carissimi, divinis sint impleta Imysteriis, et si omnia non possumus, tamen de eo quod ait OMNIS IPVALLIS IMPLEBITUR, ET OMNIS MONS ET COLLIS HUMILIABITUR, quod !ad utilitatem nostram pertinet, quantum (819) ** elaboremus FH** supetbia] turgidum ac zzser. H*9 ?$ in nobis] li E TERI B aXOTS) T1 quam ipse]eomi.; quia ipse, ^ 3854: q. i. conferre dignatus est] ozz. Eus 31 in illo] H** Ezs ; illic i. (820) l inscriptionez ex 1. 18 infra supplevi ; item sermo s. Augustini epi. H? (819)

39 don5] II Cot. 6, 16.

(820)

8 planas] Esai. 40, 5. 4.

SERMO CCXVIII.

865

deus donare dignatur, !cupimus vestrae caritati suggerere. 2. OMNIS, inquid, VALLIS IMPLEBITUR, ET OMNIS MONS ET

!HUMILIABITUR.

COLLIS

Non

litteram

enim hoc secundum

impletum fuisse aliquando cognovimus : nam praedicante beato Iohanne nec terrenos !montes humiliatos, nec aliqua *

.

.

.

.

E

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

*

*

3. Sed nunc ad martyrium beati Baptistae redeamus. Sicut ergo levangelium loquitur, Iohannes in vinculis erat ; et lex involuta et ?ligata mysteriis per infidelis populi pravitatem in obscuro iacebat, !ne aperte lucem resurrectionis ostenderet. Iohannes manebat in catena atque custodia ; et lex in sensibus Iudaeorum tamquam damnatis (821) in locis tenebatur inclusa, et tamquam in occulto atque abdito, ita !spiritalis intellectus coercebatur

in littera. Iohannes

Legis figura fuit.

carcere traditus ; let lex in

tenebrosis perfidorum pectoribus carcerata cohibebatur. IOuod autem morti addictus est, hoc indicare videbatur, litteram *legis umbram adveniente gratiae lege morituram. Ordo exitus sui, !sicut nec gloria, ita nec mysteriis caret. Nam

cum Herodi saltasset !filia Herodiadis, et pro praemii nomine poposcisset dicens : DA MIHI !IN DISCO CAPUT IOHANNIS, misit Herodes ad carcerem, et decollavit !Iohannem ; et accepit puella caput eius, et tradidit illud matri suae. ^O malum omni malo peius, luxuria cum ebrietate coniuncta ! Tanti !prophetae caput in pretium saltationis excipitur. 4. Sed quid mirum,

fratres

carissimi,

si saltatrix

occidit

prophetam ? !Scimus enim quod luxuria semper inimica est iustitiae, et quod !pravitas sine intermissione persequitur veritatem : habet enim lascivia cum crudelitate consortium. Infertur Herodis mensis propheticum !caput ; hoc crudelitati suae ferculum debebatur. Dixerat enim illi 'beatus Iohannes,

quod ei non liceret uxorem viventis accipere ; et !pro sola ammonitione eum retrudi fecit in carcerem. O quam amara lest peccatoribus obiurgatio ! scelus ne obiciatur, adicitur. O (829) 16 50s? aliqua pars buius homiliae intercidit, cuius loco nescio quo casu insertum est fragmentum. sermonis "Augustini 60, n. 1-4 ; ceterum nullum in ipso codice iacturae indicium, quae proinde ad aliquod vetustius exemplar manifeste referenda sit (821)

?55

scribendum

carceri

traditur ?

gratia l. moritura zz. 5 herodis zz. ? illum zz*. 16 crudelitatis s. ferculo zzs. (820)

V beg?i Baptistae]

Similiter

ex Eusebio Gallicano Caesarius in serm. praeced. 217, n. 2 : « Unde

beatus Baptista... » Sicut ergo usq. oblectabit pag. seq. l. 50] Ex ignoto fonte, ut videtur,

5 gratiae

l. morituram]

"herodiades

zr.

Exitus eius nec gloria nec mysteriis caret.

«conieci ;

premi

zz.

haec desumpta sunt. (821) 8 Jobannis] Matth, 14, 8. 16 debebatur] lmitatur Noster Am-

brosium, De Virginibus lib. 3, c. 6, n. 29 : « Hoc crudelitati ferculum debebatur. »

Herodis crudelitas quo-

modo punita.

866

S. CAESARII

infelix ?conscientia ! dum testem refugit, crimen accumulat. Numquid, si !defuerit qui obiurget, poterit deesse qui noverit ? Videte, fratres, !distantiam iniquitatis atque iustitiae : cessante: adhuc dei iudicio, letiam in hoc mundo tot saeculis ille

arguitur, quot saeculis iste lau!datur. MEMORIA enim IUSTORUM CUM LAUDIBUS semper est ; DESIDERIUM ??vero PECCATORUM PERIBIT.

Periet enim peccator iocunditati, licet !maneat

execrationi. Nam in illo etiam ante diem iudicii malae conscien!tiae tormenta desaeviunt ; nec ei post culpam inpunitati locus est, !'dum fit reatus ipse supplicium. Ecce infelicem Herodem

Omnis defensor iustitiae et veritatis mar-

tyr erit.

conscientiae

!flamma

sine

cessatione

consumet ;

beatum vero Iohannem paradisi ?amoenitas oblectabit. 5. Accendantur itaque animi nostri exemplis sanctorum : nam imitando talia fortasse aliquando pervenire ad similia poterimus. !Certe et si non contingat vitam hanc pro veritate finire, contingat (822) saltim audita veritate corrigere. Loquamur pro veritate : et ubicumque lillam laborare cognoscimus, quantum possumus defendere festinemus, !certissimae cognoscentes defensorem iustitiae coronam martyrii perlcepturum. Si enim veritas Christus est, qui pro illa testimonium *dederit,

Christi sine dubio martyr erit. Et quia solet fieri, ut etiam Inos ipsi aliquid contra veritatem et iustitiam faciamus, non solum !alios qui haec faciunt arguamus, sed etiam nosmet ipsos ieiuniis !vigiliis et orationibus, quoties contra iustitiam agimus, castigemus, let peccata nostra largioribus elemosinis redimamus ; ut, dum alios '"'arguimus, et nos ipsos deo auxi-

liante corrigimus, et si coronam non !meremur accipere, vel ad peccatorum mereamur indulgentiam per!venire : praestante domino nostro Iesu Christo, cui est honor et !gloria in saecula saeculorum. Amen.

GONIX Collect. : D 3. G 8 ; homiliaria Alani et Hildibaldi, mss. H$8:23-63 etc. Edit. : olim August. de Sanctis 5, tum ap. Maur. y 210, sed in his praemittitur brevis sermo Hesterno die matalem, qui in G separatim habetur. Et si priorem partem s. Maximo Taurinensi (821) ?! quod obiurget 7s. ?3 saeculis iste] conieci; seculum istud zz. ?! ej p. c. inpunitati] cozieci ; et p. c. inpunitatis zz5. ?? sine cess. consumet] concessatione consumit 775. (822) * illa] scripsi ; illis zzs. 8 ut] coni. ; et zzs. (821)

^ Iondibus] Prov. 1o, T.

?5 heribi!] Ps. 111, 10.

(822) ^ S7 e. veritas Christus est] C£. August. serm. Caill. II, 6 : Miscell.

Agostin. I, p. 252, 25 « Si Christus est veritas...» ; 255, 15 «Si enim

Christus est vetitas... »

(homil. 604 —

SERMO CCXIX. Max) nequaquam abnegandam

867

censeo, at certe

postrema ac potissima (n. 2-3), uti recte advertunt Maurint, « Caesari esse intellegitur ex aliis ipsius sermonibus». Hanc porro a verbis Carissimi, diligamus nos hoc amimo in ecclesia pioza iuo sq Augustini nomine inscriptam seorsum exhibet cod. Veronensis 77, ex quo eam, quasi inedita esset, in suam NPB transtulit Angelus Mai ds IL. serm. 180. Totam vero homiliam, sicut ceteras collectionis

D, in editionem operum Fausti Reiensis incunctanter Augustus Engelbrecht : CSEL. XXI p. 232-236.

IN NATALE

recepit

SANCTI STEPHANI.

PLectio Actuum apostolorum quae nobis hodie lecta est, dilectissimi !fratres, cum plurimum habeat in ipsa specie admirationis, non minus !tamen continet in mysterio dignitatis. ECCE, inquid beatus Stephanus,

!'vIDEO CAELOS APERTOS,

ET FILIUM HOMINIS STANTEM A DEXTRIS DEI. !Considerate adtentius, fratres dilectissimi, cum beatus martyr domi?'num nostrum Iesum Christum ad dexteram dei Patris stare vidisset, (823) cur se Filium hominis videre testatus est, et non potius Filium dei; !cum utique plus delaturus honoris domino videretur, si se dei potius quam hominis filium videre dixisset. Sed certa ratio postulabat, ut !hoc ita et ostenderetur in caelo, et praedicaretur in mundo : omne *?enim Iudaeorum scandalum

in hoc erat, cur dominus

noster Iesus !Christus,

qui secundum carnem erat Filius hominis, esse etiam dei IFilhus diceretur. Ideo ergo pulchre divina scriptura Filium hominis

lad dexteram

dei Patris

stare

memoravit,

14 j5 fere G H? ; de sermone in natali s. Stephani D

15 apostolorum

actuum D

(823)

? confutandam

H derogarat

Max

23 yidetetur

D

omnibus ] D ; ozz. cet.

(822) 15sqd.' Dotus num. I feveta ad Maximum 'autinensem pertinere videtur ; cf. ipsius homil. 64 :

Migne 57, 579 sqq. 18 dej] Act. 7, 56. (823)

dO rCPASIRDSEIT SEIS

nis potius quam Dei se vidisse testatur.

ut ad

confundendam Iudaeo!rum incredulitatem ille martyri ostenderetur in caelo, qui a perfidis '»negabatur in mundo ; et illi testimonium caelestis veritas daret, !cui fidem terrena impietas derogaret. Unde licet, iuxta psalmum !qui lectus est, PRETIOSA Sit IN CONSPECTU DOMINI MORS SANCTORUM !EIUS, si quid tamen distare inter martyres potest, praecipuus videtur lesse prae omnibus, qui primus est. Nam cum sanctus Stephanus 153b apostolis diaconus ordinatus sit, apostolos ipsos beata ac triumphali !morte praecessit : ac sic, qui erat inferior ordine, primus factus est !passione; et qui erat discipulus gradu, (822)

Cur Stephanus Filium homi-

M prae

Lectus erat Psalmus rr5.

Stephanus ordine inferior apostolis, passione prior.

868

S. CAESARII

magister coepit esse martyrio, !conplens illud quod beatus propheta in psalmo qui lectus est dixit : !'QUID RETRIBUAM DOMINO,

PRO

OMNIBUS

QUAE

RETRIBUIT

enim primus voluit Stephanus martyr lhumano genere accepit a domino salvator !dignatus est pro omnibus reddidit salvatori. !Post haec subiecit POSITIS GENIBUS CLAMAVIT !DICENS

MIHI?

Retri?buere

domino, quod cum omni : mortem enim, quam pati, hanc ille primus scriptura sacra, et ait : : DOMINE, NE STATUAS

ILLIS HOC IN PECCATUM. Videte, dilectissimi ?5fratres, affectum Quanta

eius

caritas erga persecutores.

Dimitte

homi-

ni parum,

ut

Deus tibi dimittat multum.

beati viri; videte magnam et ammirabilem caritatem. !In persecutione positus erat, et pro persecutoribus subplicabat ; atque !in illa lapidum ruina, quando alius oblivisci poterat etiam carissimos !suos, ille domino commendabat inimicos. Quid enim dicebat, cum !lapidaretur ? DOMINE, NE STATUAS

ILLIS HOC IN PECCATUM. Plus itaque ?tunc illorum dolebat peccata, quam sua vulnera ; plus illorum impieltatem, quam suam mortem. Et recte plus : in illorum quippe impietate lerant multa quae plangi, in illius autem morte non erat quod debuisset !doleri. Illorum impietatem mors sequebatur aeterna, huius autem !mortem vita perpetua. (824) 2. Imitemur ergo in aliquo, dilectissimi fratres, tanti magistri !fidem, tam praeclari martyris caritatem ; diligamus hoc animo in lecclesia fratres nostros, quo ille tunc dilexit inimicos. Sed, quod !peius est, aliquotiens non solum inimicos non diligimus, sed nec ?amicis quidem fidem integram custodimus. Sed dicit aliquis : Non !possum diligere inimicum meum, quem cotidie velud hostem patior !crudelissimum. O quicumque ille es, adtendis quid tibi fecerit homo, !et non consideras quid tu feceris deo ; cum enim tu multo graviora lin deum peccata commiseris, quare non dimittas homini parum, Put tibi deus dignetur dimittere multum ? Recole quid tibi in evan!gelio veritas ipsa promiserit, et quam tibi quodammodo cautionem '!fecerit, vel quale tecum pactum inierit.

SI ENIM,

inquid,

DIMISERITIS

!HOMINIBUS

PECCATA

EORUM, DIMITTET ET VOBIS PATER VESTER CAELESTIS !PECCATA (823)

?4.29 in peccatum] D ; in oz. rel/. : ef. infra, p. 827, 14

26 petsecutori-

bus] add. domino D subplic.] deprecabatur p ?9itaque] enim D 3? quae] debent 7zser. D 3? 51 non erat q. d. doleri] non erant quae doleri deberent D (824) ? diligamus] nos add. u Mai 3 inimicos] suos ad. u Mai ? parum] parvum D G'-? FI$ 1? ye] q. t. p. inietit] oz;. Gi? Mai quam] qualem D 1^ delicta vestra D Vulg

(823) E97 PAEDSMEDIS EIOS 2429 jj peccatum] Act. 7, 60 : quae lectio traditionis hiberno-gallicae fuisse videtur.

(824) ? diligamus boc animo etc. usq. ad fin.] Mai NPB t. I, p. 402-404, serm. 180.

SERMO CCXIX. 869 VESTRA ; SI AUTEM NON DIMISERITIS, NEC PATER VESTER DIMITTET '?DEBITA VESTRA. Videtis, fratres, quia cum dei gratia

1n potestate !nostra positum est, qualiter a domino iudicemur.

Si, inquid, dimiselritis, dimittetur vobis. Iam saepe dixi, fratres, et frequentius dicere !debeo : nemo se circumveniat,

nemo se seducat : qui vel unum !hominem in hoc mundo odio habet, quicquid deo in operibus bonis ?obtulerit, totum perdit ; quia non mentitur Paulus apostolus dicens : !s1 DEDERO OMNES FACULTATES MEAS IN CIBOS PAUPERUM, ET SI TRADIDERO !CORPUS MEUM UT ARDEAM, CARITATEM AUTEM NON HABUERO, NIHIL !MIHI PRODEST. Quam rem etiam beatus

In potestate nostra est, qualiter a Deo

iudicemur.

Iohannes confirmat dicens : lOMNIS QUI NON DILIGIT FRATREM

Nihil prosunt

SUUM, MANET IN MORTE et iterum : ?5QUI FRATREM SUUM ODIT, HOMICIDA EST. Hoc loco fratrem omnem hominem oportet intellegi : omnes enim in Christo fratres sumus. !'Nemo itaque sine caritate de virginitate praesumat ; nemo de ele!mosinis, nemo de ieiuniis, nemo de orationibus confidat : qui quamdiu inimicitiam in corde tenuerit, neque istis neque aliis quibuslibet *bonis operibus placare sibi deum poterit. Sed si vult habere propitium !deum, non dedignetur audire consilium bonum ; audiat non me, (825) sed ipsum dominum suum : SI OFFERIS, inquid, MUNUS TUUM AD lALTARE, ET IBI RECORDATUS FUERIS, QUIA FRATER TUUS HABET ALIQUID !ADVERSUM TE, RELINQUE IBI MUNUS TUUM ANTE ALTARE, ET VADE, PRIUS IRECONCILIARE FRATRI TUO ; ET TUNC VENIENS OFFER MUNUS TUUM. ?At nos pugnas habentes intrinsecus, et dolos in corde

bona opera sine caritate.

versantes,

lquasi qui bonam conscientiam habeamus, praesu-

mimus accedere !ad altare, non timentes quod scriptum est : QUI MANDUCAT ET BIBIT !INDIGNE, IUDICIUM SIBI MANDUCAT ET BIBIT. 3. Sed dicit aliquis : Grandis labor est, inimicos diligere, pro persecutoribus subplicare. Nec nos negamus, fratres : non parvus !quidem labor est in hoc saeculo, sed grande erit praemium in futuro. !Per amorem enim hominis inimici (824)

1 dimiseritis] «ZZ. hominibus

D

V/u/g

dimittet] a47. vobis D

V/u/g

18 seducat] add. quia D 20 perdet D Mai non ment. P. a. dicens] scriptum est D, et om. sqq. usque et iterum /. 24 incl. ?? ita ut i, Mai Vulg ?*! omnis] add. enim G1? ?! ecce omnis qui non dil. f. suum vadit in mortem Mai 39 operibus] ozz. D vult] sibi zZZ. H9 y (825) 3 jbi] ozz. Gt ante] ad Gt ^ reconciliare] G'-* ; reconciliari re//. venies Gt offer] G1*? ; offeres re//. ? timentes] 244. illud D manducat] add.corpus domini D bibit] aZ7. sanguinem eius D, corpus domini Mai 11 erit] est D

(824)

15 yes?rg] Matth.

6, 14. 15.

(825)

575545]

Matth.

5, 23. 24;

?3 Prodest] 1 Cot. 13, 3.

ubi mirum est, codd. G*^? lectio-

?4 7»;orfe] 1 Ioh. 2, 14.

nem

25 hoziicida est] Ibid. 15.

8 hjbi;] I Cor. 11, 29.

graecam

servasse.

Qui fratri non dimittit, non praesumat communio-

nem

accipere.

870 Amore inimici efficeris amicus, immo filius Dei.

efficeris amicus dei ; immo non !solum amicus, sed etiam filius,

sicut ipse dominus dicit : DILIGITE !INIMICOS VESTROS, BENEFACITE IIS QUI VOS ODERUNT, UT SITIS FILII PATRIS VESTRI QUI IN CAELIS EST. Si te aliquis potens homo et dives !in hoc saeculo

Quod extorquet hominis timor, exigat a nobis Christi amor.

S. CAESARII

vellet

adoptivum

filium

facere,

quomodo

servires,

Iquas indignitates etiam servorum eius, quae servitia durissima et laliquotiens etiam turpissima sustineres, ut ad caducam et fragilem !hereditatem illius pervenires ? Quod ergo alius sustinet propter ?substantiam terrenam, tu sustine propter vitam aeternam. Convincimur lenim certissima ratione, quia propter deum possumus quidem, sed !nolumus iniurias sustinere. Denique si nobis aliqua potens persona liniuriam faciat, si nos etiam in faciem maledicat, nec respondere aliquid asperum, non dicam vicem reddere, ausi sumus. Quare hoc ? 23Ne ab illa persona potente adhuc maiora quam pertulimus patiamur. !Quod a nobis extorquet hominis timor, debuerat a nobis exigere !Christi amor. S1 ergo potens persona contra nos Saeviat,

tacemus,

!te nihil dicere

ausi sumus ; si vero

aut

aequalis aut forte inferior !vel levem nobis contumeliam fecerit, quasi ferae bestiae sine ulla ?patientia ac sine aliqua dei contemplatione consurgimus, et aut in !praesenti nostram iniuriam vindicamus, aut certe ad maiorem vicem !reddendam

nostrum animum praeparamus. Quid est hoc, quod (826) quando potens persona nobis iniuriam intulit, patienter accipimus; !quando inferior, nimio furore succendimur ? Quia ibi timuimus Hominum malitiam oderis, non homines.

homi!'nem,

hic deum

timere

nolumus.

Unde

rogo vos, fratres, quantum !possumus cum dei adiutorio cor nostrum ad patientiam praeparemus, ?et in omnibus malis hominibus

medicorum

vices agere studeamus,

let non ipsos

homines, sed ipsorum malitiam odio habeamus. oremus,

ut semper

ad meliora

Pro bonis

conscendant ; pro malis,

ut

Icito ad emendationem vitae per paenitentiae medicamenta confugiant. Quam rem orantibus nobis ipse praestare dignetur, qui cum Patre Vet Spiritu sancto vivit et regnat deus in saecula saeculorum. Amen.

(825) 1? efficieris p, ex efficeris corr. Gt 14 5«* benefacite 45g. caelis est] et cetera D — ?^aliquis potens homo et dives] D ; homo dives ce/. — ?! possimus D ?? nobis] oz. D persona] add. contra nos D ?! audemus g 29 deberet D Gt? ; debet Mai

2? nobis] ozz. D

fera bestia D

(826) linfert p ; contulit D ? noluimus G'*? Mai, i post. exp. D togo] ergo G? Mai Max vos] nos Max ; oz. Mai Gi? 354: ut quantum possimus D; nunc in quantum possumus G? 5 yicem p $ ob emendationem e per] et ad D ; oz. Gi? medicamenta] lamenta Max ? vobis G'-? p. Mai

(825)

15 e57] Matth.

5, 44. 45.

SERMO CCXX.

871

CCXX. . Collect. : D 4, cui accedit homiliarium wisigothicum H?. Edit. : inter Fausti opp. edit. Aug. Engelbrecht (CSEL. XXI p. 236-238 — Eng); antea aliam recensionem edidit A. Mai NPB t. I, p. 448 Sq., serm. IQI, sed e recentiori ms. Vatic. 479, eamque omni aucto-

ritate destitutam. Porro homiliis, quas ex Augustini penu Caesa-

rius composuit, eam esse adnumerandam, vel ex brevi exordio et conclusione facile agnoscitur; Reiensis autem episcopi frustra vestigium inquiras.

IN DIEM SANCTI STEPHANI. Quotiens caritatem vestram secundum praeceptum domini ad !diligendos inimicos provocare debemus, timeo ne aliqui cogitent et !dicant, se nullatenus hoc posse implere. Forte etiam et hoc obicere !"?volunt, ut dicant se Christum imitari

non posse. Ecce tibi loquor, !'o homo, quicumque dicis quod in amore inimicorum non possis imitari dominum tuum. Certe beatus

Stephanus

homo

erat, et non !deus ; hoc erat,

quod et tu : sed quod fecit, non fecit nisi donante !illo quem rogas et tu. Vide tamen quid fecerit. Loquebatur Iudaeis ; ?"aeviebat, et diligebat. Utrumque debeo demonstrare, et saevientem let diligentem. Audi saevientem — verba sunt sancti Stephani quando (827) adloquebatur Iudaeis : DURI CERVICE ET INCIRCUMCISI CORDE ET AURIBUS, !VOS SEMPER SPIRITUI SANCTO RESTITISTIS. QUEM PROPHETARUM NON lOCCIDERUNT PATRES VESTRI ? Audisti saevientem : alterum debeo 'ostendere, audi et diligentem. Irati illi facti, et gravius inardescentes, ?et mala pro bonis reddentes, ad lapides cucurrerunt, et dei famulum 'lapidare coeperunt. Hic proba, sancte Stephane, dilectionem tuam ; !hic te videamus, hic te

spectemus, hic victorem diaboli triumphato!remque cernamus. Ecce beatus Stephanus aspiciens illum qui pro eo !pe(826)

lin diem sancti Stephani] H?; de sancto Stephano D

sempet D ; se semper Eng om. D

(827)

18 quod et tu] H? ; et ozz. D

1]oquebatur p, ^ iudeis] D H?; iudaeos Z4gg

Aug

35d.a]terum

ardentes D

debeo

ostendere,

(826) 15sqd- Eire fibi loquor usq. genu flexit p. sq. 1. 25] Haec Caesarius

ex

Augustini

sermone

49,

n. IO et II, in sua transtulit, quod

— duri] D ; dura H? y

audi] D ; ozz. ostendere

$ proba H? /Aug ;probo Eng

Eb SCIEEIA:

?! sancti] Aug H? ;

;4ug

1jn-

? victorem] add. te H? idem fecit consarcinator sermonis IADpendazrnes2/600-

(827)

? vestri 2] Act. 7, 51. 52

Qui

dicunt

se

Christum imitari non posse, saltem possunt

Stephanum.

872

S. CAESARII

pendit in ligno : crucifigebatur ille, iste lapidabatur. Ille dixit : IPATER, IGNOSCE ILLIS, QUIA NESCIUNT QUID FACIUNT. Tu, beate Stephane,

!quid dicis ? Audiam, et videam te, ne forte

possim vel te imitari. Primum beatus Stephanus stans oravit pro se, et ait : DOMINE IESU, lACCIPE SPIRITUM MEUM. Et cum

Cur pro se stans oravit,

pro inimicis genu

flexo.

Nihil amore inimicorum efficacius ad salutem.

haec dixisset, genu flexit, et genu !flexo ait : DOMINE, NE STATUAS ILLIS HOC IN PECCATUM. Et hoc dicto "obdormivit. O felix somnus, et requies vera! Ecce quod est beate !requiescere : pro inimicis orare. 2. Sed rogo te, beate Stephane, ut mihi digneris exponere, quid !fuit hoc, quod pro te stans orasti, et pro inimicis genu flexisti. Si lenim nobis praesentibus esses, hoc sine dubio responderes : pro ?me stans oravi, quia pro me, qui recte deo servivi, orando et inpe!trando non laboravi; quia qui pro iusto orat non laborat. Ideo stans !pro se oravit. Inde ventum est ut oraret pro Iudaeis, pro interfectoribus !Christi, pro interfectoribus sanctorum, pro lapidatoribus suis : quia ladtendit nimiam et magnam esse impietatem ipsorum, quae difficile ?5donari posset, genu flexit. 3. Imitemur ergo, fratres dilectissimi, vel in quantum donaverit !deus, beatum Stephanum : diligamus, non solum amicos, sed etiam linimicos ; quia nihil est, unde sic et peccata redemere, et diabolum '!vincere, et deo placere possimus. Denique sic ipse dominus dixit : *DATE, ET DABITUR VOBIS ; DIMITTITE, ET DIMITTETUR VOBIS ; et iterum : (828) s1 D1MisE-

RITIS HOMINIBUS PECCATA EORUM, DIMITTET ET VOBIS PATER IVESTER CAELESTIS PECCATA VESTRA, et cetera. Videte, fratres, In potestate nostra est, qualiter in die

iudicii iudicemur.

miserilcordiam

domini

nostri : in potestate nostra posuit,

qualiter in die ludicii iudicemur.

Si dimittamus,

dimittetur

nobis ; si non dimittamus, ?non dimittetur nobis. Diligamus ergo, fratres dilectissimi, non solum amicos, sed etiam inimiCOS ; ut ante tribunal iudicis aeterni cum secura !conscientia

(827) zuetnidoso

*et in ligno crucis figebatur, ille iste ipse lapidabatur Exg ex D 'eic H te ne] ozz. H?

1 in] D ; ad H? ; oz. Aug om. He? beate] oz. D

33 accipe] H? 74zg p ; suscipe D genua flexit D

aSrquiestbl 2 1?praesentibus]

?1]aboravi] repe?. pro me non laboravi H?

quod e.] quid e. ZAzg i 1* te] D ; s4sg. in praesentibus Eg ??inde] D so/us

?3 quia] D

$0/us ?! esse] ozz. H? — ?? deo placere] scripsi; domino placere H? ;deum placare D Eng (828) ? peccata] H? ; delicta D Vulg et cetera] DD; oz. Fi* 3$ dei cFI? * judicaremur D

(ozz. vobis) H?

^si dimiseritis d. vobis, si non dimiseritis non dimittetut

$ ante] H?; ad D

(829) 10 fociunt] Luc. 25, 24. 1? meum| Act. 7, 59. 14 jj peccatum] Ybid. 60, iuxta eamdem translationem ac supra 823, 24. 29.

SUD) Mete (95 vXdo beris (828) ? vestra] Matth. 6, 14. ?-4 V/idete usq. iudicezzur] Idem legitur in serm. praeced. p. 824, l. 15 sq.

SERMO CCXXI. veniamus, dicentes

: Da,

domine,

873 quia dedimus ; dimitte,

Iquia dimisimus : nos fecimus quod iussisti, tu imple quod promisisti. Quod ipse praestabit, qui cum Patre vivit et regnat cum Spiritu "sancto in saecula saeculorum. Amen.

GUSSXT Collect. : D 6. G 64 ; praeterea codd. H? et H?! contuli, quorum quidem posterior nonnulla addit (l. 44-60) notatu digna, quae uncinis inclusi, quod iudicium certum de eis modo proferre non ausim. Edit. : Engelbrecht inter Fausti Reiensis opera, p. 243-2406 ; antea vero exordium usque p. 829, l. 7 Angelus Mai post suum Augustini serm. 114 ex duobus codd. Vaticanis emiserat NPB. I, 242. Reliquam sermonis partem cum Augustini serm. 49, n. 5-7 congruere editor Vindobonensis recte adnotavit ;minime tamen animadvertit,

extrema

conclusionis

verba

eiusdem

auctoris

esse

qui et prooemium adaptavit, id est, Caesarii Arelatensis, quem proinde huius quoque homiliae compositorem fuisse manifestum est. Quod autem adserit Arnold, p. 448, idem iam Casimiro Oudin perspectum esse, unde hauserit nescio.

SANCTI AUGUSTINI EPI. OMELIA IN NATALE APOSTOLORUM !'IACOBI ET IOHANNIS. UBI OSTENDITUR QUID FUTURUM SIT.IDE TRIBUSCAMICIS- OUANDO- FACIT. DE EO QUOD FESTUCA !NUTRIATUR IN TRABEM. 15 Rogo vos, fratres carissimi, ut non moleste accipiatis, nec

nos !superfluos iudicetis, quod vos pro amore inimicorum frequentius lammonemus : hoc ideo facimus, quia ad sananda vulnera omnium peccatorum nullum medicamentum fortius esse cognovimus. Nec !vobis ineptum esse videatur, quod aliquotiens etiam in sollemnita(829)tibus martyrum ad amorem vos provocemus inimicorum : propterea !hoc fieri volumus, quia omnes martyres per istam perfectissimam (828) 11 Augustini] codd. plerique ; cf. infra p. 830, 7. 26 — nativitate D — 1? Iohannis] et quando volueris dici potest a47. D 12-4 ubi ostenditur zsq. in trabem] ex H? — 1$ quod] eo quod G H?* Maj tiorem Gt cognoscimus Mai

(829)

'"commonemus

D

—!$fot-

1 provocamus G H?? Mai

(828) 1? [2cobi ef loannis] Eorum festum perendie Natalis domini in libris gallicanis adsignari, rei liturgicae petitis viris notum est:

cf. Missal. Bobien. n. 94-100 nec non antiqua lectionaria Luxov. 'Irever. Frising. etc.

Nullum peccatorum

reme-

dium fortius quam amor inimicorum.

874

Dilige hominem, oderis vitium.

Quomodo se gerendum erga duos amicos inter se discordes.

Verbum quod ab irato audisti moriatur in te.

S. CAESARII

Icaritatem ad coronam martyrii pervenisse cognovimus ; quod etiam !in beato Stephano inpletum esse cum ingenti admiratione gaudemus. !Diligenter quaeso adtendite, fratres, et intellegite quia in omnibus !malis hominibus vitia potius habere odio debemus, non homines: 'diligere hominem, odire vitium. Noli propter hominem diligere !vitium, nec propter vitium odisse hominem. Homo proximus tuus est, !vitium inimicum est proximo tuo : tunc amas amicum, si oderis Jyitium, quod nocet amico. Si credis, facis, quia IUSTUS EX FIDE VIVIT. !Quod abundat in rebus humanis, hoc dico. Aliquando amico tuo !carissimo inimicus est aliquis, qui erat amicus amborum ; incipiunt lesse de tribus amicis duo inter se inimici : quid faciat medius, qui 'remansit ? Unus ex illis, qui se odio habent, vult ut oderis cum illo !5quem ille odio habet, et haec verba tibi dicit : Non es amicus meus, !quia es amicus inimici mei. Et quod tibi dicit iste de illo, hoc tibi !dicit ille de isto. Tres enim eratis : duo coeperunt esse discordes, !remansisti tu. Si huic te iunxeris, illum habebis inimicum : si illi, stum : si ambobus, ambo murmurabunt. Ecce temptatio. Exspectas ?forte a me audire quid facias. Permane amicus amborum : qui dis!'cordabant inter se, concordent per te. Mala si qua audis ab altero !de altero, noli prodere alteri ; ne forte sint postea amici, qui modo !sunt inimici, et proditores suos prodant sibi. 2. Sed hoc propter homines dixi, non propter oculos dei. Ecce ?5nemo te prodit : deus est qui te videt, qui te iudicat. Audisti ab irato !'verbum, a dolente, a succensente : moriatur

in te. Quare proditur ? !quare profertur ? Non enim, si in te fuerit, disrumpet te. Dic sane lamico tuo, qui vult te facere

inimicum amici tui; alloquere, et tamquam 'aegrotantem animam medicinae lenitate pertracta; dic illi : Quare (830) vis ut sim inimicus illius ? Respondet : Quia inimicus meus est. IVis ergo ut sim inimicus inimicl tui ? Inimicus esse debeo (829) ? cognoscimus H?? Ma? 3*«- quod etiam non solum in beato Stephano. verum eciam in beatissimo Iohanne. cuius hodie festa colimus. impl. H?? ; cf. infra b. 830, 1. 21 et 25 5 non] quam H?* ? diligere] D H? ; dilige 7Aug Mai . odire] H? ; hodisse D ; odetiszAug ^ vitium] Paud ultra edidit Mai ^ ?inimicus G', supra ras. D amicum] add. tuum D 1?yitium] D HP? soi

amico (amicum H?)] add. supra ras. tuo D G?5 ; facit H? ; fiet Gt

16 qui es Gi?

fac H? ; bene facis D inimico meo Jo EX

sti tu solus D

illum] hodio ;zser. D

aliqua audisti DD

?5 prodit] deo add. D

13 faciet

18 et remansi-

205a. discordant D ;4ug

een

deus est q. t. videt] D ; deus videt

H?*; deus qui te videt G'?- ; nisi deus qui videt H?" ;deus qui videt Z4zg ?6 ac succensante D

(830)

! respondebit D

motetut D

?8 tuo] ozz. D

meus est] a4Z. dic tu illi H?*

(829) ? diligere bominem usq. quam damnare pag. 832 l. 3] Pleraque deinceps ex Augustini sermone 49,

n. 5-7 mutuata sunt. 19 yjyj?] Rom. 1, 17 al.

SERMO CCXXI. 875 peccati Itui. Iste, cui me vis facere inimicum, homo est; est alius inimicus !tuus, cui debeo esse inimicus, si amicus tuus sum. Respondebit : ?Quis est alius inimicus meus ? Vitium tuum. Respondebit : Quid lest vitium meum ? Odium, quo odisti amicum tuum. 3. Esto ergo similis medico : medicus non amat aegrotantem, !si non odit aegritudinem; ut liberet aegrotum, persequitur febrem. INolite amare vitia amicorum vestrorum, si amatis amicos vestros. !*(Si veneris ad quemlibet illorum, et te interrogaverit unde venis, dic lilli : Locutus sum cum amico tuo, quem putas inimicum tuum; sed !in misericordia loquitur de te bona, et dolet de ruina discordiae tuae, lquia suam animam

Non amat aegrotantem,

qui non odit aegritudinem.

cuperet ponere pro anima tua. Mitigato isto !perge ad alium,

et hiis verbis dices ad eum : Miror duritiam vecordiae ?^tuae. Quomodo tam obdurato corde inimicum putas tibi esse illum, Iqui tanta loquitur de te bona ? Nam ego sermonem ab eo audivi !de te, quod tibi nullas moliretur insidias ; sed magis dolet de tua !ruina, quia in te magnam habet fiduciam. Et alia atque alia hiis similia 'unumquemque agere oportet, ut ilud propheticum in nobis impleatur ?'oraculum : BEATI PEDES PORTANTES PACEM. Nam beatissimus Iohannes 'apostolus, cuius hodie festivitas recolitur, ita terribiliter comminatur Idicens : QUI ODIT FRATREM SUUM, HOMICIDA EST, ET IN TENEBRIS lAMBULAT. Similiter et Iacobus ait : QUI NON DILIGIT FRATREM SUUM, !MANET IN MORTE ; et multa alia, non mea

verba, sed domini et prophe?*tarum et apostolorum omnium, et huius Iohannis, cuius in toto !mundo hodie festum peragitur. Sed qui despicit Augustinum, timeat !dominum.] 4. Sed, qui dico, putasne facio ego ipse quod dico ? Fratres mei, !facio, si in me prius facio;in me autem facio, si a domino accipio ?'ut faciam : odio vitia mea, cor meum sanandum offero medico meo, !persequor peccata quantum possum, gemo de illis, confiteor quia (891) sunt in me, et ecce accuso me. Qui me reprehendebas, correge te ; !haec est iustitia, ne dicatur nobis : FISTUCAM IN OCULO FRATRIS TUI !VIDES, ET (830) 5 meus] add. responde illi H?? tuum] D /Ázg ; inimicum (ozz. tuum) G*

8$ meum] adZ. dic illi H?? amicum 10? si veneris 4g. dominum] uenis

inclusa in uno H?* habentur, et quidpiam retinent caesariani saporis? in misericordia] in mia cod. fortasse pro nimia ? 28 qui] z4ug ;cui D G H? ; cum H?* ipse ? quod dico, f. m. zmzerpung. Eng.

facio D

39 2ccepi-Li?

29 prius oz. D

primus autem in me

39 ut faciam] G H?' ; facio zAug; oz. D H?

odio] D ; odi Z4ug G?:* H?' ; odii Gt

meum] ad add. D

meo] oz. D H?

31 gemeo DH? (831) 1 ecce] G H?' ;ego D ; ecce ego zAug ? fistucam] G? ef. Thes. Jing. lat. VI 625, ]. 71 sq.; festucam G 4; stipulam D ZAzg tui] 22d. tu D (839) 20 facez;] Cf. Esai. 52, 7. ?3 ambulat] 1 loh. 3, 15. et 2, 11.

?3 e Iacobus] Immo ipse Iohannes in eadem epistola c. 5, 14.

Quo

pacto in-

ter inimicos pax reparari possit.

876

Ira festuca, odium trabis : cave ne festuca nutrita fiat trabis.

S. CAESARII

TRABEM IN OCULO TUO NON VIDES ? HYPOCRITA, EICE PRIMUM ITRABEM DE OCULO TUO, ET TUNC VIDEBIS EICERE FISTUCAM DE OCULO ?FRATRIS TUI. Ira fistuca est, odium trabis est ; sed nutris fistucam, let fit trabis. Ira inveterata fit odium, fistuca

nutrita fit trabis : ut ergo !fistuca non fiat trabis, NON OCCIDAT SOL SUPER IRACUNDIAM VESTRAM. Vides, sentis te odio liventem, et reprehendis irascentem ? Tolle lodium, et recte reprehendis iram. Fistuca est in oculo suo, in tuo "*trabis : et oculus cum trabe quomodo potest videre fistucam ? Nescio Iqua fronte sub hora irascentem reprehendat, qui odium in corde !reservat. Qui sub hora irascitur, et cito placatur, fistucam quidem incurrit, sed statim per paenitentiam eam abstulit. Qui vero odium !per longa tempora in corde tenuerit, nutriendo fistucam in trabem ?^convertit. Trabes est in oculo tuo, quia fistucam ibi natam statim tollere noluisti : cum illa dormisti, cum illa surrexisti, eam in te ipso lexcoluisti, falsis

suspectionibus inrigasti; verba adulantium

et ad !te mala

verba de amico deferentium credendo nutristi ; fistucam !non

avulsisti, diligentia tua trabem fecisti. ?)5. Tolle trabem de oculo tuo : noli odire fratrem tuum. Expa!vescis,

an non

expavescis ? Dico tibi : Noli odire, et

securus es. Re!spondes, et dicis mihi : Quid est odisse? et quid mali est, quia odit homo inimicum suum ? Odisti fratrem Quid mali sit, odisse inimicum.

tuum ; sed si odium

contemnis,

laudi divinam

scripturam

:

QUI ODIT FRATREM SUUM, HOMICIDA EST. ?^Ergo, si odis, homicida es. Non venenum parasti, non ad percutien!dum inimicum cum gladio processisti, non ministrum sceleris prae!parasti, non locum, non tempus, postremum ipsum scelus non fecisti:

Homines vitiosi sanandi

potius quam damnandi.

(832) tantum odisti, et prius te quam illum occidisti. Disce ergo iustitiam, lut non oderis nisi vitia hominis. Hoc si tenueritis, et hanc iustitiam !feceritis, ut homines etiam vitiosos

sanare malitis potius quam damnare, (831)

^34. et tunc z:q. tui] oz. D

!ante tribunal aeterni

5trabis] ubique D G*! H?

nutristi D

3 sentisque odio te libentem D ; odium habentem G H? tollite D ; tolle e te Eng ? iram] ozz. G. H? ; Jocus in ;Aug corruptus est fistuca] ira /Aug suo]

eius G H?" Aug 19 trabis] adZ. est D H quo fronte D sub hora] D plerique codd. e£ recte quidem ; sub ora maluit Eng reprehendit D 1? cito] add. irascitur et cito D 14 per longa tempora] H*?:?* ;per longo tempore D ; longo tempore G!?:4 16jn te ipsum D Eng EC suspectionibus] H?*; suspicionibus ce/. adolantium G* H?; adolentium D 1? diligentia] de neglegentia H? forf. recte 201 odire] D? H?; odisse 24ug G ?? fratrem tuum] euzz seqq. coniung. Eng, /Aug vero et codd. cum odire ?? odisse] D quoque boc loco ?3 si] G H?" 74ug ;non H? ; oz. D Eng ?5 ergo si (ozz. odis) homicida est D Eng ?6 cum] ozz. Gt: S 0j ipsut H? (832) ? sanari zAug ;amare H? damnari H?? /4ug (831) 5 uj] Matth. 7, 3. 5. ? vestram) Eph. 4, 26. U sub bora] Similiter infra Caesarius, serm. 229, n. 6 : « Qui vero... sub

bora filium suum ad baptismi sacramentum ingessetit... » ?^ bomicida est] I loh. 5, r5.

SERMO CCXXII.

877

iudicis non pro odio damnandi, sed pro caritate ?vel pace coronandi feliciter venietis : praestante domino nostro lIesu Christo, qui vivit et regnat cum Patre et cum Spiritu sancto 1n lsaecula saeculorum. Amen. GOTT Collect.

: D 5. G 9. et homiliar. wisigot. H?, Alani (I, 36), ms.

H3 hic solito deterior. Edit. : olim August. de Sanctis 1o, tum benedictinae edit. i, 220, demum ap. Engelbrecht (— Eng) Fausti Reiensis serm. 5. Valet etiam nunc Maurinorum de hoc sermone iudicium : constat excerptis ex Augustino et Eusebio Gallicano, alisque laciniis « quae Caesarium sapiunt». Fausti autem nihil hic reperitur, exceptis particulis quae ex Eusebiano sermone II «de s. Blandina Lugdunensi » mutuatae sunt. Textum hucusque editum ope codicum Z? et G multis locis emendavi. IN NATALE

INFANTUM.

Hodie, fratres carissimi, natalem illorum infantum colimus,

quos ab Herode rege interfectos esse evangelii textus eloquitur : ideo cum !summa exultatione gaudeat terra nostra, caelestium militum et tan!tarum parens fecunda virtutum. Ecce profanus hostis numquam !beatis parvulis tantum prodesse potuisset obsequio, quantum profuit lodio. Nam sicut sacratissima

praesentis

diei

festa

manifestant,

quantum

l5contra beatos parvulos iniquitas abundavit, tantum in eis gratia !benedictionis effulsit. Sic enim paulo ante audivimus, quod, cum '!Herodes rex Christum persequeretur, milia felicium extincta sunt !puerorum, dicente propheta : RACHEL PLORANS FILIOS SUOS, ET NOLUIT !CONSOLARI, QUIA NON SUNT. Beata parens triumphalDiuum, inlustrium ?patria bellatorum, tantorum dives pignorum, quasi ad momentum (833) oculis insipientium orbari visa est : numquam tamen indiget conso(832) 8 a]iae atque aliae iuxta codd. doxologiae 8$ infantum] illorum discendus add. D, quod innocentium fa/so interpretatus est Eng 1? Herode] add. crudelissimo Gi? y H nostra] add. nutrix Eus 1^ sacratissimum p ; sacratissimi Eus festum manifestat ju 16 Sic enim 454. adquisivit pag. 833, /. 2 sq.] D IE 1290077 EGET

Suy

19 9 beata

D ; ita haec beata Eus

illustris Es

20 pignerum H*? ; add. meritis Eus ?9 quasi] etsi Ez (833) 1insipientium] recte H? ; inspientium D ; inspicientium Eus Eng quaquam Ezs (832) 1gagudegt usq. zzeruisti p. 855, l. 5] Expilat Noster Eusebii Gallicanihomiliam de s. Blandina :

IMDPEt-SVIISD:N622 0B-S C xcuits 19

ne-

auctor saltem ex parte Faustus est. 15 abundavit] Cf. Rom. 5, 20. 19 505 sunt] Hiet. 31, 15.

(833)

1 insibientium] Cf. Sap. 3, 2. C. II

Milia puerorum ab Herode extincta.

878

S. CAESARII

lari, nec plorat filios suos, quos invidendis luctibus, dum perderet, adqui!sivit. Beata es, o Bethlehem terra Iuda, quae Herodis regis inmani!tatem in puerorum extinctione perpessa

Iure dicuntur martyrum flores.

Maiora supplicia sustinent mali, quam ii quos persequuntur.

Nulum iniustum lucrum sine iusto damno.

es, quae sub uno tempore *5candidatam plebem inbellis infantiae deo offerre meruisti. 2. Digne tamen natalem illorum colimus, quos beatiores aeternae lvitae mundus edidit, quam quos maternorum viscerum partus effudit : !si quidem ante vitae perpetuae adepti sunt dignitatem, quam usuram !praesentis acciperent. Aliorum quidem pretiosa mors martyrum laudem ^in confessione promeruit, horum in consummatione conplacuit : quia lincipientis vitae primordiis ipse eis occasus initium gloriae dedit, !qui praesentis terminum posuit. Quos Herodis impietas lactantes !matrum uberibus abstraxit ; qui iure dicuntur MARTYRUM FLORES, !quos in medio frigore infidelitatis exortos velud primas erumpentes !^ecclesiae gemmas quaedam persecutionis pruina decoxit. Et ideo !dignum est interfectis pro Christo infantibus honoris inpendere !caeremonias, non doloris : sacramentis dare vota, non lacrimis ; !quia ipse illis causa fuit poenae, qui extitit et coronae : ipse odii !causa, qui praemii. Parante autem Herode parvulis necem Ioseph ??per angelum admonetur, ut Christum dominum in Aegyptum transferat, Aegyptum idolis plenam. Iam post Iudaeorum persecu!tionem et ad occidendum Christum profanae plebis adsensum Christus !ad gentes idolis deditas transire dignatur, et Iudaeam relinquens lignoranti saeculo colendus infertur. ?53. Et quia in scripturis divinis, fratres carissimi, bonos et iustos !viros persecutionem malorum semper sustinuisse cognoscimus, si !diligenter consideramus, inveniemus illos

maiora supplicia sustinere, !qui faciunt, quam hii qui sustinere videntur. Omnis enim homo, !qui alium in corpore persequitur, prius ipse in corde persecutionem ?"sustinere cognoscitur. Nam si etiam illi, quem persequitur, aliquid !de substantia sua tulerit, maius ipse sibi dispendium facit ; quia (834) nemo habet iniustum lucrum sine iusto damno. Ubi lucrum, ibi Idamnum : lucrum in arca, damnum in conscientia. Tollit (833) ? quos] quia Ezs invidendis] H? Ezr; inhibendis Eng 3 bethelaem D ; bethlem G!; betlhem H? — * beatius G^? 1; beatos FI? $ usum uj dor inposuit Gi? lactentes I M velud] oz. D 1685. honores impendere; ceremonias, non dolores ju l']lacrymas 1?qui et praemii D HS ?! Aegyptum] non repet. HS? ; aegyptus i. plena D H? (add. erat D) remus H? invenimus D y ?8 quam h. q. s. videntur] oz. p

ii Egg;illi H?; oz. H9 Gt? — 3?ile qui H? (834) — ?tulit D G'-? H8 (833)

Sors] CES PSORLTSSNIS.

1$ zartyrum flores] Prudent. hymn. de Epiphania, vets. 125. 15 pruina decoxit] Similiter supra

?" consideJav6u] JDXG

— 3! maiorem G! H?

Caesarius,

grando £OXIf ».

serm.

percussit,

33, n.

2 : «aut

aut prima

de-

SERMO CCXXII.

879

vestem, let perdit fidem ; adquirit pecuniam, et perdit iustitiam. Sed hoc !homines ideo faciunt, quia diem novissimum adtendere nolunt : ?si enim diem mortis suae cogitare iugiter vellent, animum suum ab !omni cupiditate vel malitia prohiberent. Sed quod modo nolunt !salubriter cogitare, necesse habent postea sine ullo remedio sustinere : !veniet enim illis dies novissima, veniet dies iudicii, quando eis nec !paeniten-

tiam licebit agere, nec bonis operibus se ab aeterna morte Ppoterunt redimere ; quia percutitur etiam hac animadversione peccator, lut moriens obliviscatur sui, qui dum viveret oblitus est dei. Veniet !dies iudicii, quando movebuntur fundamenta

montium,

et ARDEBIT

!terra USQUE AD INFEROS

DEORSUM ; quando CAELI ARDENTES SOLVENTUR, !quando SoL OBSCURABITUR, ET LUNA NON DABIT LUMEN SUUM, quando IjSTELLAE CADENT DE CAELO, quando peccatores et impii mittentur lIN STAGNUM IGNIS, ET FUMUS TORMENTORUM ILLORUM ASCENDET IN !SAECULA SAECULORUM : IBI ERIT FLETUS ET STRIDOR DENTIUM. Veniet !tempus, fratres carissimi, quando nulli bono erit male, nulli malo lerit bene. Veniet, inquam, novissima dies, quando discernentur ?pii ad impiis, iusti ab iniustis, laudatores dei a blasphematoribus !dei

Moriens obliviscetur sui, qui vivens oblitus est Dei.

veniet quando discernentur, ut nulli, sicut dictum est, bono sit !male, nulli malo sit bene.

4. Quare ergo modo non sic ? Forte et modo sic : sed quod nunc lest in occulto, tunc erit in manifesto. Lege scripturam divinam : ?*ingredere mecum,

si potes, IN SANCTUARIUM

DEI ;

forte ibi, si possum, !docebo te. Immo disce mecum ab eo qui docuit me, etiam nunc

!non esse malis bene, et melius esse

bonis quam malis, quamvis non!dum venerit bonorum plena felicitas, nondumque venerit malorum !poena novissima. Si legem dei diligenter adtendis, forte intellegis mecum non esse bene malis. Rogo enim te, et quaero abs te: Tibi !quare male est ? Responsurus es : Egestas angit, premit difficultas, (835) dolor fortasse membrorum, timor ab inimico. Tibi ideo (834)

3et 1o Joco] oz. D

perdidit G1:?

pecuniam lic. augere DD Eng

ubi G* p

etit] est G1?

19 discernuntur

D

interbunxit Eng H? ; docet ,& ZÁug

(834) 19 Jeorguz;] vets. antiq. solventur] II Petr. 15 c2e/5g] Matth. 24, 1650415] Cf; Apoc. 21, 8.

$ cohiberent G'? y

16stagno H?; caminum

D

1753: unde veniet tempus D

18 male] agg. et D

?1 veniet] add. et p. ; utrumque om. D

? Lege usq. satiatur pag. 836 /. 8] oz. G1?

Deut.

32,

22

3, 12. 29. 20, 9. 14. 155

Ssa^ nec

A2 1bilNDEG2s 2950* fesgi pp

?$ docuit] D

1? saeculorum] Apoc. 14, 11. 1? dentis] Matth. 8, 12. al. 18 Quando nulli bono usq. me pereas eum eis p. 855, l. 17] Pleraque ex Augustini sermone 48, n. 7. 8. Sb PI CGERDSA723 17»

Etiam nunc non est malis bene.

880

S. CAESARII

male est, !quia pateris mala ; et bene est illi, qui se ipsum malum patitur ? !Multum interest inter malum pati et malum esse. Tu quod pateris !non es :malum enim pateris, et malus non es ; ille autem malum non 5patitur, et malus est. Noli ergo falli :non potest fieri ut tibi male sit, Iqui pateris malum, et illi bene sit, qui est malus. Cum enim est malus, !putas quia non patitur et malum, cum patitur se ipsum ? Tibi male lest, quia malum alienum pateris in corpore tuo ; et illi bene est, qui !malum se ipsum patitur in corde suo ? Tibi male est, qui forte malam '?habes villam : et vene est illi, qui malam habet animam ? Esto bonus, !qui habes bona. Bonae sunt Habeto bona,

quae te faciant bonum.

divitiae,

bonum

est

aurum,

bonum

est

largentum,

bonae

familiae, bonae possessiones, omnia ista bona sunt : !sed unde facias bene, non quae te faciant bonum. Habeto bona, quae Ite faciant bonum,

(non? quae te faciant malum.

Quae sunt,

inquis, !*ista ? Fac iudicium et iustitiam. Bona sunt quae habes : esto et tu !bonus inter bona tua. Erubesce bonis tuis : noli esse malus in eis, !ne pereas cum eis. Ita ergo aurum et argentum distribuit hominibus !conditor rerum et administrator deus, ut ipsum per se natura et !genere suo bonum

sit;

copia vero eius non extollat bonos, nec elidat *inopia. Malos autem et cum offertur excaecat, et cum aufertur lexcruciat:

quia et cum adquiruntur pecuniae, falsam laetitiam trilbuunt ; et cum perduntur, veram tristitiam derelinquunt. 5. Discamus Quaenam sint werae

divitiae.

ergo amare

veras divitias, id est, castitatem

et iustitiam, pacem et misericordiam : istae enim iustae dicuntur divitiae, ?quia bonis meritis iustisque tribuuntur : illae verae dicuntur divitiae, !quia quisquis eas habuerit, non

egebit, dum iuxta apostolum habens !victum et vestitum his contentus est. Istas ergo terrenas divitias iniu!stum est putare divitias, quae non auferunt egestatem : tanto enim !magis quisque ardebit egestate avaritiae, quanto magis eas diligens ?maiores habuerit. Quomodo ergo sunt divitiae, quibus crescentibus (836) crescit inopia; quae amatoribus suis, (835)

?se i. m) patitur] D;

3 esse] add. sed D malum]

est ipse malus H?;

* et] D ; sed tu & 7Aug

D ; et oz. & ;Aug

est ipsum malum

p zAug

autem] D H? /4ng ; hoc i.

? corde] corpore

D

ct

1? vilam] vitam D H?

115*- bonum et arg. D 33 non q. t. f. bonum] oz. D 1 faciant 19 /oco] faciunt D H? — non] supplevi ; om. DD Eng quae te f. malum] ad. solus D 15 habes] reper. fac iud. et iustitiam p zug 16 tua] erubesce bonis tuis : esto bonus mansurus inter bona peritura ex z4ug add. yj ?? malus H? y autem] add. homo yu

excecat D ; excaecatut p ; exaltat H?

excruciatur p. cet.

pecuniae] D ; divitiae u

221uste I2

?* avaritiae] Pos quanto magis Zransp. D

(836)

! crescit] oz. H?

(835) I21.

15 jus/ifjgz]

Cf.

Ps.

118,

?lexcruciat] D Fi? -

?' ergo] D ; veto

3? crescentibus] ozz. t

?? contentus est] Cf. 1 Tim. 6, 8.

SERMO CCXXIII.

88r

quantum fuerint ampliores, !non adferunt satietatem, sed inflammant cupiditatem ? Divitem tu !putas, qui minus indigeret, si minus haberet ? Unde bene quidam !dixit :cREsCIT AMOR NUMMI, QUANTUM IPSA PECUNIA CRESCIT. Cum pecuniae enim incremento rabies cupiditatis augetur. Nam omnes lavari vel cupidi velud hydropis morbo aegrotare videntur : quomodo enim hydropicus, quantum plus bibit, tantum amplius sitit, ita et lavarus vel cupidus adquirendo periclitatur, et afluendo non satiatur. 6. Nos vero, fratres, cogitantes nos PEREGRINOS ET HOSPITES

Iesse in hoc saeculo, hoc tantum quod ad victum et vestitum opus est 'nobis in itinere vitae istius reservemus, et quantum possumus in laeternam beatitudinem per elemosinam pauperum dirigamus ; ut !cum in die iudicii cupidi et avari pro sterelitate bonorum operum 'audire meruerint DISCEDITE A ME MALEDICTI IN IGNEM AETERNUM, Pnos pro bonis operibus audire possimus : VENITE BENEDICTI PATRIS !MEI, PERCIPITE REGNUM, QUOD VOBIS PARATUM EST AB ORIGINE MUNDI ; !QUIA ESURIVI, ET DEDISTIS MIHI MANDUCARE ; SITIVI, ET DEDISTIS IMIHI BIBERE ; NUDUS

FUI, ET OPERUISTIS ME. Ad istam vero

beati'tudinem nos dominus sub sua protectione perducat cui est gloria ?'in saecula saeculorum. Amen.

COX XII. Collect. : G 59. Z 17. et maximam

partem W 2 ; praeterea in

diversis homiliariis H?* (sub nomine « Anathasi ») H?6 (vetustissimo

lectionario Luxoviensi) H*? (Einsidl.) H9? (homil. Alani), etc. Edit. : August. olim de Sanctis 47, postea in Append. y 225, sed ibi textus etiam quam in veteribus edit. deterior. Quamvis Augustino adscriptus usque hodie in Breviario Romano legatur, iure tamen ac (836)

? cupiditate divitem p

indigeres p

haberes

pj

divitum H? ? quanto...

Sicilie Deua

tanto FH?

ris Equiau

$ adquirendo] et quae-

rendo H? periclitatur et afluendo] oz. u afluendo] H?; inquirendo D 14 aeternum] add. qui paratus est diabulo et angelis eius G1? 16 origine] Gt? p; constitutione D l/ulz ;constitutionem FH?

(s

25 Cil EDI

a2 CATONE

Y sitivi e. d. m. bibere] oz.

cooperuistis me D l/u/e ; H9 buc interser.

Hoc ergo, fratres, tota mentis intentione satagite, ut, cum peccatores et impii

cum diabolo et angelis eius recepturi sunt debitas poenas, vos pro bono opere percipere mereamini praemia sempiterna : adiuvante domino n. I. C. cui est honoretgloriai.s.s. Amen. ^veto]D ;ergo G'?;o7., ^ 199? beatitudinem] D G'*? : benedictionem p 1? nos] vos D sub] ozz. H? pro sua pietate G2

(836) 1 cresci?] Iuven. Sat. 14, 129. ? fosbifes] Cf. Hebr. 11, 13.

14 geternum | Matth. 25, 41. 18 oberuistis ze] Ibid. 34. 35. 36.

Iuvenalis sententia laudatur.

Avarus hydropico similis.

882

S. CAESARII

merito

Maurini

: «Caesarium,

inquiunt,

totus

repraesentat » ;

remque multis adductis exemplis confirmant. De quo omnes conveniunt, pluribus verbis opus non est. (837)

Sollemnitates

martyrum exhortationes sunt martyriorum.

IN NATALE MARTYRUM.

Quotienscumque, fratres carissimi, sanctorum martyrum sollemnia !celebramus, ita ipsis intercedentibus expectemus a domino consequi !temporalia beneficia, ut ipsos martyres imitando accipere mereamur aeterna. Ab ipsis enim sanctorum martyrum in veritate festivitatum !gaudia celebrantur, qui ipsorum martyrum exempla sequuntur. !Sollemnitates enim martyrum exhortationes sunt martyriorum ; ut limitari non pigeat, quod celebrare delectat. Sed nos volumus gaudere Icum sanctis, et tribulationem mundi nolumus sustinere cum

ilis. 1Oui enim sanctos martyres, vel in quantum potuerit, noluerit imitari, lad eorum beatitudinem non poterit pervenire, sicut apostolus Paulus !praedicat, dicens : SI FUERIMUS SOCII

PASSIONUM,

ERIMUS

ET CONSOLA!TIONUM ; et dominus

in evangelio : SI MUNDUS VOS ODIT, SCITOTE !QUIA ME PRIOREM VOBIS ODIO HABUIT. Recusat esse in corpore, qui odium non vult sustinere cum capite. 2. Sed dicit aliquis : Et quis est qui possit beatorum martyrum ves!tigia sequi ? Huic ego respondeo, quia non solum martyres, sed etiam lipsum dominum cum ipsius adiutorio, si volumus, possumus imitari. 'Audi, non me, sed ipsum dominum generi humano clamantem : ?"DISCITE A ME, QUIA MITIS SUM ET HUMILIS CORDE. Audi et beatum !Petrum apostolum ammonentem : CHRISTUS PRO VOBIS PASSUS EST, !RELINQUENS VOBIS EXEMPLUM, UT SEQUAMINI VESTIGIA EIUS. In quo possumus et debemus Christum imitari.

Ecce

!Christus dicit, DISCITE

A ME ; beatus Petrus dicit, UT

SEQUAMUR VESTIGIA '!Christi. clamat : IMITATORES DEI ESTOTE, ad haec respondebimus, fratres, bere poterimus ? Si tibi aliquis

Similiter Paulus apostolus ?*SICUT FILII CARISSIMI. Quid vel quam excusationem hadicat, ut virtutes !quas fecit

dominus debeas imitari, iusta potest esse excusatio tua : !quia virtutes et mirabilia facere non omnibus datum est; iuste et lcaste vivere, et caritatem cum omnibus custodire, cum dei (837)

552- festivitatum gaudia] sollemnia p

passus est, nobis t. e.

?? sequamur p.

1? vel] oz.

?13à: pro nobis

?2-4 Ecce Christus 254. v. Christi]

072. |J (837) 3-5 ex bectemus usq. aeterna] Cf. August. setm. 317, n. I. 1?sd- co5go]afionum]| 11 Cor. x, T. M babuit] Ioh. 15, 18.

?9 corde] Matth. 11, 29. 32 etus] Pettoo 2T. ?5 carissipii] Eph. 5, 1

SERMO CCXXIII.

883

adiutorio *omnibus promptum est. Nam et ipse dominus non dixit,

Discite

super aquas

a !me

mortuos

siccis pedibus

suscitare,

!ambulare

caecos

inluminare,

: non hoc dixit, sed

quid ait ? QUIA MITIS SUM ET HUMILIS (838) CORDE ; et iterum :

DILIGITE INIMICOS VESTROS, BENEFACITE HIS QUI !VOS ODERUNT, SICUT ET PATER VESTER CAELESTIS SOLEM SUUM ORIRI IFACIT SUPER MALOS ET BONOS ; et iterum : ESTOTE PERFECTI, SICUT ET !lPATER VESTER CAELESTIS PERFECTUS EST. Et licet sint alia multa, in quibus *debeamus et deum et beatos martyres imitari, ista tamen duo prae!cipua sunt, id est, ut

Duo

prae-

cipua.

mites simus et humiles corde, et inimicos nostros !toto corde

et totis viribus diligamus. 3. De diligendis inimicis, fratres carissimi, nullus umquam in lveritate se poterit excusare. Potest mihi aliquis dicere, Non possum "*jeiunare, non possum vigilare ; numquid potest dicere, Non possum amare ? Potest dicere, Non possum res meas

totas pauperibus

dare, let in monasterio

deo servire;

numquid potest dicere, Non possum !diligere ? Si dixeris quia non possis a vino vel a carnibus abstinere, !credimus tibi ; si

De diligendis inimicis nulla remanet excusatio.

autem dixeris quod non possis in te peccantibus 5indulgere, omnino non credimus. Et quia nulla nobis remanet excu!satio, dum non de cellario sed de corde istam elemosinam iubemur limplere, ut per viam vitae ad aeternam mereamur patriam pervenire, !'non solum amicos, sed etiam inimicos diligamus. His enim duobus !praeceptis, id est, DILIGES DEUM et DILIGES

PROXIMUM, quasi duobus spiritalibus pedibus si per viam verae caritatis volumus currere, ad laeternam patriam possumus feliciter pervenire. Istis pedibus currebat 'apostolus Paulus, quando dicebat : EGO AUTEM SIC CURRO, NON QUASI IIN INCERTUM. 4. Qui ergo dilexerit inimicos suos, illud in eo impletur quod ?5dominus dixit : DILIGITE

INIMICOS

VESTROS,

UT SITIS

FILII PATRIS !VESTRI QUI IN CAELIS EST. Elege modo quod tibi placuerit : si inimicos !dilexeris, non solum amicus sed etiam filius dei esse

mereberis;

!si vero

inimicos

amare

nolueris,

propitium deum habere non poteris, !quia scribtum est : QUI ODIT FRATREM SUUM, HOMICIDA EST ; et iterum : QUI NON (837) 39 omnibus] oz. p. 31 caecos inluminare] ozz. G? edit. (838) 1-4 j15 codd. antiquissimi et vet. edit. ; paullo aliter ? toto corde et] ozz. edit. $diligendis inimicis] dilectione inimicorum p 1? non pfaevaleo vigilare FI9$ 1 donare ju 15 remansit p 18 50n solum z;q. His enim] versus integer excidit in W' G? FI38

p (838)

205d- et ad ae. p. poterimus p 3 bonos] Matth.

4 perfectus est] Ibid. 48. 1? do] Matth. 22, 37. proximum] Ibid. 39.

5, 44. 45.

20 si] ozz. 1

voluerimus Lor ; valebimus,

?4 impletur] impletum erit edi/. ?3 incertum] 1 Cot. 9, 26.

26 57] Matth. 5, 44. 45. ?9 horicida est] I Ioh. 3, 15.

Fit filius Dei qui diligit inimicos, homicida qui non diligit.

884

S. CAESARII

DILIGIT,

MANET

IN

MORTE ; et iterum

: QUI

ODIT

FRATREM

ISUUM, IN TENEBRIS EST, ET IN TENEBRIS AMBULAT, ET NESCIT QUO VADAT; !QUONIAM TENEBRAE OBCAECAVERUNT OCULOS EIUS ; et iterum alibi (839) scriptum est : ITINERA EORUM, QUI INIURIAM RETINENT MALEFACTI, !IN MORTEM. Numquid haec verba mea sunt, fratres carissimi ? De !scripturis sanctis et canonicis proferuntur. Ut ergo nec homicidae !simus, nec in tenebris remaneamus, studeamus non solum amicos ?sed etiam

In nobis ipsis posuit Deus, unde nobis peccata dimittat.

inimicos diligere : ut pium et misericordem dominum !possimus secundum cautionis suae vinculum libera conscientia Iconvenire. 5. Ipse enim dixit : SI DIMISERITIS HOMINIBUS PECCATA EORUM, !DIMITTET ET VOBIS PATER VESTER CAELESTIS PECCATA VESTRA ; SI AUTEM !'NON DIMISERITIS, NEC PATER VESTER DIMITTET DEBITA VESTRA. Dililgenter adtendite, fratres, et scitote aliud esse in deo peccare, aliud !in homine : quando enim in nobis peccant homines, si petentibus !veniam non indulgemus, peccatum incurrimus ;quando autem aliquis in deum peccaverit, si sine grandi districtione indulgere !5voluerimus, participes nos peccatis eius efficimus. Dicit ergo dominus : !SI DIMISERITIS HOMINIBUS PECCATA EORUM, DIMITTET ET VOBIS PATER !VESTER CAELESTIS PECCATA VESTRA. Rogo vos, fratres, quid delicatius, !quid benignius, quid dulcius dici potest ? In potestate nostra posuit, !qualiter in die iudicii iudicemur.

Non dixit, Vade in oriente, et quaere

?nustitiam ; naviga usque ad occidentem, ut accipias indulgentiam. !Sed quid dicit ? Dimitte inimico tuo, et dimittitur tibi, indulge,

Plura in Deum, quam in te homo,

commisisti.

et !indulgetur tibi; da, et dabitur tibi. Nihil

a te extra te quaerit : ad !te ipsum et ad conscientiam tuam te deus dirigit ; in te enim posuit !quod requirit. Non enim medicamenta vulneribus tuis longe opus ?»habes inquirere : peccatorum tuorum indulgentiam, si vis, intus !in cellario cordis tui poteris invenire. 6. Sed dicis :Tanta mala me inimicus meus conpulit sustinere, !'ut eum nulla possim ratione diligere. Adtendis quid tibi fecerit homo, let non adtendis quid tu feceris deo ? Si conscientiam tuam diligenter ?9discutis et inquiris, sine ulla conpensatione multo plura tu peccata !commisisti in deum, (839) J&iets

! eorum] codd. nosfri ones ;impiorum ediz. 9? ut ad pium... venire 1? in nos edi. 15 eius] eorum IW/ G? efficimur G? Lor ; efficiemur

W 1$ quid dulcius] ozz. edit. 1?in orientem eZi/. ?! sed. quid dicit ?] 07. W' H99 vet. edit. ; sed fantum babet G* ?15d- dimittetur... indulgebitur p. ? quaere I/ — ?*opus] oz. W . ?*quae tu gu 3? multo plura] maiora WG

(838) 30 p 7rfe] Ibid. 14. SA ePZS] RUSODR 2 RTT

(839) ? mortem] Prov. 12, 28 gr. 10-1? pesrz] Matth. 6, 14. 15.

SERMO CCXXIV.

885

quam in te commiserit homo : et qua fronte !vis ut tibi deus dignetur dimittere multum, cum tu non adquiescas !dimittere parum ? Si haec quae supra diximus spiritalia medicamenta, (840) sicut deo propitiante consuestis, libenter accipitis, et in armario sanctae !conscientiae vestrae recondita diligentissime custoditis, auxiliante

!'domino venena

diaboli non

timebitis,

et per odium vel iracundiam laut numquam vobis animarum vulnera ingeruntur, aut, si forte ?subrepserint, per caritatem cito ad sanitatem pristinam revocantur : lauxiliante domino nostro Iesu Christo, qui cum Patre et Spiritu !sancto vivit et regnat deus per omnia saecula saeculorum. Amen.

COS Ex uno, sed antiquo et satis emendato codice olim S. Nazarii de Laurissa, nunc Vatic. Palat. lat. 57 (H'4), f. 165 haec primum in lucem homilia emittitur. Cuius cum caesariani eloquii proprietates collegerem, incepto desistere mox debui, ne totam denuo exscribere

oporteret. Ex ea intellegimus, Arelate, quemadmodum in Africa aetate Augustini (cf. serm. Frangip. 3, n. 6 : Miscellan. Agostin. I, 207), christianos diebus festis martyrum «cum meliore tunica » processisse, et ad percipiendum Christi corpus et sanguinem in

ecclesiam concurrisse. IN

SOLLEMNITATIBUS SANCTORUM MARTYRUM. ULISOBOMODOCARO SPREIIOSIS VESTIBUS, 1'5IC ANIMA BONIS OPERIBUS ORNETUR.

Quotienscumque,

fratres carissimi,

sanctorum

martyrum

sollemnia. !celebramus, non tam illorum deferimus ornamenta,

quam capimus : !quia, cum illi in perenni beatitudine constituti sint, qui coluntur, !magis ornamentis illi indigent, qui honorem deferunt, quam qui Phonorari videntur. Et ideo, fratres dilectissimi, quia nos multum ornat beatorum martyrum cultus, quotiens celebrantur sanctorum !martyrum natalicia, tales nos exhibere debemus, ut nos dignos sanctis Isollemnitatibus faciamus. Indigne enim usurpant inprobi ornamenta !sanctorum, nec certe praesumunt eius rei meritum, 32 yis] petis i (839) (849) ! consuevistis W/ G? p gencius H?$ ^ingerentur edif. JL. sanitatem prist.] pristinam codd. et edit. 954- ut.., ornetur] addidi

€ j dili? recondita] G? ; reconditum ceferi confra codicum fidem 5 per caritatem] ozz. salutem ediz. 652- doxo]. alia atque alia in a/ferazs inseripiionis pariezm ex ipso contexiu

Martyrum

cultus magis nos ornat, quam

illos.

886

S. CAESARII

cuius non imi*tantur officium. Timendum est illud, quod in evangelio legimus !de illo inprobo, qui sine veste nuptiali in illa sublimi sede thalamorum !sacri convivii extiterat temerator; pro qua re audire meruit

: AMICE,

!IQUOMODO HUC IN-

TRASTI NON HABENS VESTEM NUPTIALEM ? et illo obmu(841)tescente dictum est ministris : PROICITE EUM IN TENEBRAS EXTERIORES, !UBI EST FLETUS ET STRIDOR DENTIUM ; ne forte et nos, fratres carissimi,

!nuptiali veste

corrupta

et multis

luxuriae sordibus inquinata ad sollem!nitatem sanctorum martyrum veniamus. Et ideo diligentius conside?rantes conSollemnitatibus

martyrum

interesse, bonis gloria, malis poena est.

scientias nostras, si quid in eis aut per iracundiam conbu!stum,

aut per libidinem maculatum, aut per ebrietatem vel avaritiam !sordidatum viderimus, sanare vel curare per paenitentiam et elymosi!'nam festinemus, timentes ne et nobis dicatur:

Modestus nitor in vestimentis.

Amice, qua fronte, cum !te tantis vitiorum sordibus

inquinaveris, sollemnitatem martyrum 9celebrare praesumis? qua fronte in conventu splendido tenebrosus lingrederis ? qua conscientia in loco pacis et caritatis cum odio iraIcundus inrumpis ? Sicut enim sobriis castis ac misericordibus sollem!nitatibus martyrum interesse grandis est gloria, ita e contrario adulteris lebriosis atque raptoribus, si se non ante corrigunt, gravis erit et intoleP^rabilis poena. 2. Omnis enim qui in sanctorum martyrum sollemnitatibus pro !vanitate saeculi huius pretiosis vestimentis ornatur, gemmis et auro !conponitur, si intus in corde vitiorum sordibus fuerit inquinatus 'atque corruptus, corpore celebrat gaudium, in animo sibi praeparat ?luctum. Quando enim a foris caro conponitur ad luxuriam, tunc intus linfelix anima dilabitur in ruinam. Sed existit aliquis, et dicit : Ergo !veteribus ac sordidis vestimentis in sanctorum sumus sollemnitatibus linduendi ? Non ita est, fratres carissimi : habenda sunt

vestimenta

!nitida, honesta, et rationabiliter ac mediocriter

praeparata, non pro "vanitate saeculi nimium

pretiosa ; sic

enim legimus in Salomone: !IN VESTITU, inquit, NE GLORIERIS UNQUAM.

Et

timendum

est

exemplum

lulius

divitis,

QUI

PURPURA INDUEBATUR ET BYSsO. llle enim, qui in !mundo habuit purpuras, in inferno invenire non meruit nisi flammas ; Iquas tamen non ideo meruit, quia dives fuit, sed quia avarus et inmise??ricors fuit. Ad extremum, fratres carissimi, non est (841) ? sordidatum] conieci, uti alias Caesarius ; sordidum zz. 1452- intollerabilis zzs. ?! existit] a2 pro insistit? ?? sordidis] scripsi; sordis, s. 7. corr. sordibus zzs. (840)

?3 nubtialem ?] Matth.

22,

12

(841) ? dentium] Matth. 22, 13. 26 unguam] Eccli. 11, 4. ?' bysso] Luc. 16, 19.

2950. 0? inmiserirors fui?] Idem omnino

ex

Augustino

Caesarius

duobus novis sermonibus 165. de Lazaro et divite.

in

164.

SERMO CCXXIV.

887

durum quod suggero, !non est inrationabile quod requiro : si voluptatem vel pompam !saeculi huius non potes vincere, vel hoc age, ut, quomodo ornatur !pretiosis vestibus caro tua, sic ornetur bonis operibus anima tua; let quam conposita procedit caro tua in oculis hominum, tam splendida *?procedat anima tua in oculis angelorum.

Nihil durum aut inrationa-

bile suggerit Caesarius.

(842) 5. Adtende, o homo rationabilis, et vide, quia in anima

tua inpres!sit deus similitudinem suam : ipsa debet imperare, et caro servire. !Sed, quod peius est, ego vel mei similes e contrario facere volumus : !despicimus dominam, et exornamus ancillam. Ancilla enim, id est, *caro ornata pretiosis vestibus

'Turpe est, ornari carnem, et animam vitiorum pannis involvi.

luxuriatur, et domina veteribus vitiorum !pannis involvitur ;

illa in deliciis interdum usque crapulam saturatur, let domina subtracto bonorum operum cibo fame torquetur. Quid lest quod agis, o homo ? Erigis lutum, et despicis aurum : ornas et !deliciis satias carnem, quam vermes devoraturi sunt in sepulchro ; et despicis animam, quae deo et angelis repraesentatur in caelo. Et lideo, fratres, licet inconparabiliter plus anima quam caro, id est, !multo amplius mereatur domina quam ancilla, nos tamen ad praesens !hoc solum requirimus, ut quantum corpori vestro vel in cibis vel !in ornamentis celebraturi sollemnitates martyrum providetis, tantum ?^animae vestrae elimosinis et bonis operibus reponatis ; ne forte,

Iquando carnem, quae ornari consueverat, iacentem in sepulchro !multitudo vermium devorat, anima multis vitiorum sordibus inquinata !ante oculos divinae maiestatis appareat. 4. Absit hoc a nobis, fratres carissimi : non enim ita agere debemus, ?ut ante tribunal aeterni iudicis cum confusione vel reatu conscientiae 'veniamus ; ne illa ad nos terribilis et

nimium

metuenda

sententia

!dirigatur

inquit, MALEDICTI, IN IGNEM AETERNUM.

: DISCEDITE

A ME,

!Sed magis sic carnem

rationabiliter gubernemus, et animam ornare !de bonis operibus studeamus, ut illud audire mereamur : EUGE, SERVE ?2580NE

ET

FIDELIS,

INTRA

IN

GAUDIUM

DOMINI

TUI.

Ante

omnia, sicut !frequenter admonui, quotienscumque sanctae sollemnitates adve!niunt, elimosinas largius erogate, et eos qui discordes sunt ad concor!diam revocate, sobrietatem vel castitatem diligite ; ut ad altare 'domini cum secura et libera conscientia venientes de corpore ac ?'"sanguine domini non iudicium sed remedium possitis adquirere : ipso adiuvante, qui vivit in saecula saeculorum. Amen. (841)

32 potest zz*.

(842)

9 erigis] F^, pro eligis ?

(842)

?? geferyury;|] Matth.

25, 41.

25 /,j] Ibid. 21.

Sollemnitatibus bona ope-

ra praemittenda.

888

S. CAESARII

(843)

CX

Sermonem hucusque ineditum in duobus libris mss. reperi : Capituli ecclesiae Sarisberien. codice 9 (H*9), fol. 68v, et vetusto Vatic. Pal. lat. 57 (H4), fol. 167" sqq. Quorum hic quondam monasterii s. Nazarii in Laurissa, ille s. Filiberti fuit, fortasse Gemeticensis : unde, quodcumque in uno de martyribus dicitur, in altero ad confessores id derivatur, ut vice versa contigit de sermone (214) in natale s. Honorati in Felicis martyris laudem adcommodato (215). Magnam similitudinem habet cum aliis sermonibus de martyribus, nec minora praefert caesarianae originis indicia. Liturgicarum rerum studiosis non nullius pretii erit appendicula (n. 5) in solo cod. H4» praeter spem servata, qua nobis innotescit ratio atque usus Gallicanae ecclesiae saec. VI de baptismo extra sollemnitatem paschalem conferendo. IN SOLLEMNITATIBUS

Aliquid de ORC Ie tyres agno.

scant.

SANCTORUM

MARTYRUM.

Quotiens sollemnitates martyrum celebramus, fratres carissimi, !cogitare debemus sub ipso rege nos militare, sub quo et illi pugnare !vel vincere meruerunt : cogitare debemus eodem baptismo nos *?salvatos, quo et illi salvati sunt ; isdem sacramentis uti vel confirmari, !quae illi merebantur accipere ; ipsius imperatoris signum in fronte !portare, cuius et illi feliciter portaverunt. Et ideo, quotiens natalicia !sanctorum martyrum cupimus celebrare, debent in nobis beati mar!tyres aliquid de suis virtutibus recognoscere, ut illos delectet pro "nobis

dei

misericordiam

subplicare.

oMNIS

enim

ANIMA

DILIGIT !SIMILEM SIBI. Si ergo similis simili sociatur, dissimilis longe disiun!gitur. Ecce beatus peculiaris patronus noster, cuius festivitatem !colere cum gaudio cupimus, sobrius fuit :

quomodo ei coniungi !poterit ebriosus ? Quam societatem habere poterit humilis cum superbo, !?benignus cum invido, largus cum cupido, cum iracundo mansuetus ? !Beatus martyr sine dubio castus fuit : quomodo ei adulter poterit !sociari ? (843)

linsribiio

ex

LH;

in natale

sanctorum

H5

S4sdem]

his EIs5

$ martyrum] oz. H** 934* beati martyres] H^; ipsi sancti H5 ? virtutibus] add. ac de sanctis operibus H** 1? noster] add. nazarius H4, filibertus

IBI

3 cum gaudio] ozz. H**

Jges

16 beatus martyr] benignus itaque iste H5

(843) 2D Eccli mr EroNubi tamen agizial, non ami;za habetur. 15 beculiaris patronus] Videtur hic s. Genesius designari, « Arelatensis

14-35 quam societatem 4:4. mansuetus] ozz.

martyr» olim xar'éfoysjv dictus, cuique a Fortunato Caesarius comes adiungitur.

SERMO CCXXV.

889

Et cum gloriosi martyres, fratres carissimi, pauperibus etiam !Ipropia erogaverint, quomodo cum illis amici esse poterunt, qui !diripiunt aliena ? Sancti martyres studebant etiam inimicos diligere : ?quomodo cum illis partem habebunt, qui aliquotiens nec amicis (844) volunt vicem dilectionis inpendere ? Non ergo nos pigeat, fratres !carissimi, vel in quantum possumus sanctos martyres imitari, ut lillorum meritis et orationibus ab omnibus peccatis mereamur absolvi. 2. Sed dicit aliquis. Et quis est qui possit sanctos martyres 5jgmitari ? Et si non in omnibus,

in multis tamen rebus deo

adiuvante !et possumus et debemus. Non potes sustinere flammam ? potes !vitare luxuriam. Non potes tolerare ungulam lacerantem ? contemne 'avaritiam iniqua negotia et lucra impia persuadentem. Nam si te !mollia vincunt, quomodo te dura non frangunt ? Habet et pax !*martyres suos : nam iracundiam vincere, invidiam velut vipereum !venenum respuere, superbiam refutare, odium de corde repellere, !gulae adpetitus superfluos refrenare, vinolentiae non cedere, pars !magna martyrii est. Et quotienscumque vel ubicumque causam liustam

videris

laborare,

si pro

illa testimonium

dederis,

martyr eris. 1^Et quia iustitia et veritas Christus est, ubicumque aut iustitia aut !veritas aut castitas laboraverit, si quantum vires habes defensaveris, !'martyrum mercedem accipies. Et quia martyr latine testis interpre!tatur, qui testimonium pro veritate dederit, Christi sine dubio, qui lest veritas, martyr erit. 203. Certum est, fratres, quod et veritas et iustitia poterat se sine !nostro adiutorio in hoc mundo defendere : sed ideo se permittit llaborare, quia fidei nostrae meritum vult probare, immo quia nobis !locum mercedis desiderat providere ; ut dum

iustitiam et veritatem

!defendimus

in hoc saeculo, illa

nos defensare dignetur postmodum *?*in futuro ; ut dum tu illam defendis hic in patria tua, illa tibi merce!'dem reddat et consolationem tribuat in vita aeterna, et impleatur !in te quod scriptum est : BEATI MISERICORDES, QUONIAM IPSI MISERIICORDIAM CONSEQUENTUR. Clamet ergo unusquisque pro (843) 1? gloriosi sancti martires et confessores fr. dilectissimi Ff? 15 propria] propriam substantiam F4 (844) ! rependere H5 ? sanctos martyres] sanctorum vitam FH^49 ^ martyres] add. aut tam perfectorum sanctorum vitam FH? 8 avaritiam] ad inferser.

H^*9

maxima H5

19suos]

add. et veros

confessores

Christi

H**

1? magna]

l6sj in quantum IH^4* ^ ?! permisit F5

(844) 5jmitari?] Cf. Append. SEL E225 0112027 13 »ar?yrii esf] Idem omnino legitur supra serm. 214 de s. Honorato,

Quibus in rebus martyres debeamus imitari.

DET DASS 1? martyr erit] Cf. p. 822, l. 5. ?5 conseguentur] Matth. 5, 7.

Unusquisque iustitiae laborantis defensor fat.

890

S. CAESARII

castitate, !pro pace, pro iustitia et veritate : clamet pro illis,

quantum praevalet, ?quotiens eas iniuste viderit laborare. Si persona potentior persequitur !veritatem, supplica. Si aequalis tibi est persona, quae contemnit iustitiam, da illi consilium, ut se ab iniquitate removeat : si noluerit, !cum huiuscemodi, sicut dicit apostolus, nec cibum sume. Si subdita

let inferior tibi persona est, quae non facit quod iustum est, castiga, (845) increpa ; si praevales, etiam cum severitate distringe.

Non soli sacerdotes, sed et laici de a-

nima proximi rationem reddent.

Tu,

quantum

!potes,

rogando,

consilium

dando,

castigando, imple in illis personam !tuam : deus ab illis exiget suam. 4. Non enim soli sacerdotes, id est, episcopi, presbyteri vel ministri "reddituri sunt rationem, si praedicare noluerint, sed et omnes inferiores clerici, vel laici, quibus deus intellectum dare dignatus est, !si neglegentes, sicut supra dixi, admonere vel castigare dissimulant, !causas se pro illis in die iudicii dicturos esse non dubitent. Sed, dicit !aliquis, non sum episcopus nec presbyter : quid ad me pertinet, "qualiter se unusquisque exhibeat ? ipse de se redditurus est rationem. 'Verum est, quia ipse de se redditurus est rationem ; sed nec tu eris linmunis, Si ei tacueris. In divinis scripturis praeceptum legimus, !ut, si aliquis viderit animal vicini sui in luto iacentem,

non pertrans!eat, nisi allevet eum. Asinum aut bovem in luto iacentem iuberis !extrahere : et tibi similem christianum Christi sanguine redemptum !vides in ebrietatis cloaca iacere, et luto luxuriae volutari, et taces, Sacerdoti secretius suggerantur delicta corrigenda.

let praeteris, et non

cla-

mando, castigando, terrendo, manum miseri!cordiae porrigis ? Et si te audire contempserit, sacerdoti secretius !suggeras, ut vel ille auctoritate sua impleat, quod tu humiliter admo?nendo

obtinere

non

potuisti.

Certissime

scito,

quia, nisi

peccantibus !quibuscumque cum vero amore, prius secrete, postea, si contemptus fueris, etiam publice clamaveris, dirigenda est ad te sententia illa, quae neglegentibus sacerdotibus clamat : Sr, inquit, NON ADNUNTIA!VERIS

INIQUO INIQUI-

TATEM SUAM, SANGUINEM EIUS DE MANU TUA ?5REQUIRAM. 5. Et ideo, fratres carissimi, ut implere possimus illud quod apo!stolus dicit, INVICEM ONERA VESTRA PORTATE, ET SIC ADINPLEBITIS !LEGEM CHRISTI, alterutrum nos in caritate

semper admoneamus ; !ut quotiens aliquis nostrum peccaverit, castigationem vicini vel ?proximi libenter et patienter acci(844)

33 sumere H5, re de/. H**

(845)

1? jacentem] eorr. iacens H*9

(844)

33 gpostolus] Y Cor. 5, 11.

(845)

1? ]egizzus] Cf. Ex. 25, 5.

16 borrigis ?] Cf. supra els PX

serm.

16 yolutare zz55. 1? sue geras] Idem alibi quoque Caesarius.

36,

?5 reduiram] Ezech. 5, 18. 28 Christi] Gal. 6, 2.

SERMO CCXXV.

891

piat, propter illud quod dictum est : lARGUE SAPIENTEM, ET DILIGET TE ; ARGUE STULTUM, ET ADICIET ODISSE TE. !Rogo ergo, fratres, quoscumque luxoriosos vel ebriosos in sanctis Ifestivitatibus saltare, choros ducere, verba turpia proferre cognolveritis, increpate, castigate, corripite. Et ante plures dies de sollem??nitatibus martyrum ad servandam castitatem vos invicem admonete ; (846) et quoscumque inter se odia vel scandala habere cognoscitis, ad !concordiam revocate. A faciendas etiam elymosinas vestros animos !praeparate, et ad manum facite quod pro salute animae vestrae dispo!nitis erogare;

ut laeto

ac

iocundo

animo

elymosinas

Saltationes in festivitatibus prohibendae.

facientes,

implea*tur in vobis illud quod scriptum est : HILAREM DATO-

REM DILIGIT !DEUS. Haec ergo, fratres carissimi, si deo inspirante, quomodo con!suestis, libenter auditis, et fideliter im-

Eleemosynae faciendae.

plere contenditis, sollemnitates !sanctorum martyrum, non solum corporaliter, sed etiam spiritaliter !cum gaudio et exultatione suscipietis, et ad altare domini sine ulla ?*iracundia mundo corde et casto corpore cum libera et secura con!scientia venietis. 6. Sicut iam anno superiore conmonui caritatem vestram, iterum

!rogo,

fratres

carissimi,

et ammoneo,

ut

quotiens

sanctorum specialius !festa celebraturi sumus, quicumque de suis baptizari desiderant, vel !5ante decem dies, aut certe vel

ante unam septimanam cum eis, qui !baptizandi sunt, ad ecclesiam veniant, et ad oleum et ad manus linpositiones accedant. Ante omnia, secundum quod vires habent, !etiam illi, qui filios suos baptizari desiderant, ieiunent, ad vigilias !suas

frequentius veniant : ut et filii eorum ordine legitimo accipiant ?baptismatis sacramentum, et parentes eorum adquirant indulgentiam

!peccatorum. Et licet multo melius sit, ut,

qui baptizandi sunt, in paschali !sollemnitate serventur, tamen propter casus fragilitatis humanae, !et praecipue illis catechumenis qui frequentius infirmantur, donum !baptismi negari non potest ; ea tamen ratione, ut, (sicut) iam diximus,

?set jejunia et vigiliae praecedant, et ad oleum vel ad manus inposiltiones secundum regulam ecclesiasticam prius venire non differant. !'Qui enim ammonitionem nostram libenter (845) 3?fratres] ut znmferser. ambo codd. etsi seq. imperativo 55 martyrum] sanctorum H4 (846) $:q- consuistis H^; consuevistis Hi49 11 yenietis] Jic desintf serzo in H^ per doxologiam Mfestas H45 17.255€ jnpositionis H4? ^?! pascali zzs. 23 cathecuminis 775.

(845) 31 77] Prov. 9, 8. (846) $ deus] II Cor. 9, 7. 1? 2559 suberiore conmonui] Fortasse istud referendum est ad conclusio-

nem sermonis 229, n. 6, ubi eadem prope de baptismo extra Pascha suscipiendo «commonet » Caesarius.

Regula ecclesiastica de iis quae servanda sunt ante baptismum extra Pascha collatum.

892

S. CAESARII

audierit, et fideliter implere !voluerit, confidemus de domini misericordia, quod illi et in hoc saeculo let in futuro (aeter;-

nam pro oboedientia mercedem pius dominus ?'reconpensare dignabitur. Ocui cum? deo Patre.

(847)

GOXOCVIB

Collect. :Q 14. sec. mss. et ordinem vulgatum. Edit.: in vet. edit. August. homilia I4^, apud Maurinos serm. 333. Recte suspicati sunt monachi benedictini, num. 6 et 7 a Caesario adiectos esse : immo extra omne dubium res videbitur, si sermonis proprietates cum aliis Arelatensis nostri homiliis comparaveris, inprimis vero cum

definitionibus concilii Arausicani an. 529, can. 5 et conclus.,

in quibus eadem omnino scripturae sacrae exempla recurrunt. Priorem autem sermonis partem (n. 1-5) Augustini esse nemo negaverit, et si miris varietatibus multisque mendis in libris mss. deturpatam. Id vero saltim Caesario acceptum referre oportet, quod nobis hunc ceteroqui minime contemnendum magni Hipponiensis « tractatum » unus omnium servaverit. TRACTATUS

SANCTI AUGUSTINI DE MARTYRIBUS ET DEGRATIA.DET.

Dominus noster Iesus Christus testibus, id est, martyribus

Martyrum

patientia illorum est, sed a Deo donata.

suis !'pro humana fragilitate sollicitis, ne forte eum confitendo atque morien?do perirent, magnam securitatem dedit, dicendo eis : CAPILLUS DE !CAPITE VESTRO NON PERIBIT. Times ergo ne pereas, cuius capillus !non peribit ? Si sic custodiuntur superflua tua, in quanta tutela est lanima tua ? Non perit capillus, qui cum tondetur non sentis : et !perit anima tua, per quam sentis ? Sane multa dura eos passuros esse praedixit, ut praedicendo faceret paratiores, dicerentque illi : !PARATUM COR MEUM. Quid est, PARATUM COR MEUM, nisi, parata lvoluntas mea ? Paratam ergo habens martyres voluntatem in martyrio : !sed PRAEPARATUR VOLUNTAS A DOMINO. Illis autem malis duris atque 'asperis futuris commemoratis adiecit : IN VESTRA PATIENTIA POSSII^DEBITIS ANIMAS VESTRAS. In vestra, inquit, patientia : non enim esset !patientia tua, si non ibi esset et voluntas tua. IN VESTRA PATIENTIA : !sed unde (846) pto] posz. del. H45 oboedientiae H5 (847) ? dicendo eis] Q?:9! ; dicens edi/. * non perit ? Q? adiecit] ozz. (Q?:9*1 e£ yer. edit. (847)

$ non beribit| Luc. 21, 18.

1 720475:] Ps. 56, 8.

13 domino] Prov.

135a: j]lis zs4.

8, 35 gr.

15 yes?ras] Luc. 21, 19.

I j

SERMO CCXXVI.

893

nostra ? Nostrum est quod a nobis habetur, nostrum est let quod nobis donatur : nam si non sit nostrum, non donatur. Quomodo lenim aliquid donas, nisi ut eius sit cui donas? Aperta est illa con?"fessio : NONNE DEO SUBICIETUR ANIMA MEA ? AB IPSO ENIM EST PATIENTIA !MEA. Dicit nobis ipse : IN VESTRA PATIENTIA. Dicamus illii et nos : (848) AB rPSO EST PATIENTIA MEA. Tuum fecit donando : noli esse ingratus !tibi adsignando. Nonne in oratione dominica dicimus et nostrum lesse, quod a deo est ? Cotidie dicimus : PANEM NOSTRUM COTIDIANUM. !Iam dixisti NOSTRUM ; et dicis DA NOBIS. Ecce NOSTRUM, ecce DA NOBIS : ?illo dante fit nostrum. Si illo dante fit nostrum, nobis superbientibus !fit alienum. Dicis NOSTRUM,

et dicis DA NOBIS : quid ergo tibi adsignas, !quod non tibi ipse dedisti ? QUID ENIM HABES, QUOD NON ACCEPISTI ? !lNOSTRUM

et DA NOBIS. Agnosce largitorem : confitere te accipere, !ut libenter ille dignetur dare. Ouid si non egeres, qui mendicas, et superbus es ? An non mendicas, qui panem petis ? Panis noster aeternus, !Christus in Patris aequalitate : panis noster cotidianus, Christus !in carne : aeternus sine tempore, cotidia-

nus in tempore. Tamen lipse est PANIS QUI DE CAELO DESCENDIT. Fortes sunt martyres, firmi !sunt martyres : sed PANIS CONFIRMAT COR HOMINIS. 152, [am ergo audiamus Paulum apostolum dicentem, cum passioni ladpropinquaret, de corona sibi parata praesumentem : BONUM, inquit, CERTAMEN CERTAVI, CURSUM CONSUMMAVI, FIDEM SERVAVI; DE CETERO !SUPEREST MIHI CORONA IUSTITIAE, QUAM REDDET MIHI DOMINUS IN !ILLA DIE IUSTUS IUDEX : NON SOLUM AUTEM MIHI, SED ET OMNIBUS QUI ??DILIGUNT MANIFESTATIONEM EIUS. Reddet, inquit, mihi dominus Icoronam iustus iudex. Debet ergo quod reddet : reddet ergo iustus Hudex ; non enim opere inspecto potest negare mercedem. Quod opus inspicit ? BONUM CERTAMEN CERTAVI, Opus est; CURSUM CONSUM!MAVI, opus est; FIDEM SERVAVI, opus est : SUPEREST

MIHI CORONA

P5TUSTITIAE, merces

est. Sed in

mercede tu nihil agis ; in opere non solus !agis. Corona tibi ab ipso est ; opus autem abs te est, sed non nisi lipso adiuvante.

Cum

autem

Paulus apostolus, prius Saulus, crudelis-

(847) 17 nostra ?] vestra (Q5: Bas Hag 1754. nostrum et quod donatur (Q3:6-11 E150 16 nam si n. s. n. n. donatut] o7z. idem codices e£ vet. edit. "Erit ame (Qo apetta est] enim ad. Q9** Bas Hag (S48) $ nostrum] dicis nostrum edif. Bas et] est Q? ? quid mendicas 122 ?? quod] qui Q9: Bas Hag (847) (848)

?1 776g] Ps. 61, 2 et 6. ^ nobis] Matth. 6, 11.

? accepisti ?] 1 Cot. 4, 7. 13 descendi] Ioh. 6, 41.

?9 »aptfestationem e.] Il "Tim. 4, T. 8: ita Augustinus ab anno circ. 415, eins.

cum

ptius legisset

adventum

14 fogiigis] Ps. 103, 15. 20

C. II

Christus

panis

et aeternus et cotidianus cor martyrum confirmat.

894 In mercede

nihil

agis;

opere

non

in so-

lus agis.

S. CAESARII

Isimus esset et inmanissimus persecutor, nihil omnino boni merebatur, limmo merebatur plurimum mali : merebatur enim damnari, non "eligi. Et ecce subito, cum mala faceret, et mala mereretur, una caelesti !voce prosternitur :

persecutor deicitur, praedicator erigitur. Audi leum hoc ipsum confitentem

: QUI PRIUS

FUI BLASPHEMUS

ET PERSEICUTOR

ET

INIURIOSUS, SED MISERICORDIAM CONSECUTUS SUM. Numquid libi dixit, REDDET MIHI IUSTUS IUDEX ? MISERICORDIAM,

inquit, coNsE(849)cuTUS

sUM

: mala merebar, bona accepi.

NON SECUNDUM PECCATA !NOSTRA FECIT NOBIS. Misericordiam consecutus sum, debita mihi Inon sunt redita : si enim debita

redderentur, supplicium redderetur. !Non, inquit, accepi quod debebatur

: misericordiam consecutus

?sum.

NON

PECCATA NOSTRA FECIT NOBIS. 3. QUANTUM DISTAT ORIENS AB OCCIDENTE,

SECUNDUM

LONGE

FECIT

A NOBIS !INIQUITATES NOSTRAS. Avertere ab occidente, convertere ad orientem. !Ecce unus homo, Saulus et Paulus :

Saulus in occidente, Paulus in loriente : persecutor in occidente, praedicator in oriente. Occidunt !'ibi peccata, oritur inde iustitia. In occidente vetus, in oriente novus : !in occidente Saulus, in oriente Paulus. Unde hoc Saulo, unde hoc

Icrudeli, unde hoc persecutori, unde hoc non pastori? Ipse Paulus, ex persecutore pastor, qualiter dividat escas.

enim !LUPUS RAPAX,

DE TRIBU BENIAMIN,

ipse dixit. Dictum

autem erat in !prophetia : BENIAMIN LUPUS RAPAX, MANE RAPIT, ET AD VESPERAM PDIVIDIT ESCAS. Prius consumpsit, posterius pascit. Rapiebat, prorsus !rapiebat. Legite, rapiebat : legite librum Actuum apostolorum. !Litteras a pontificibus acceperat, ut, quoscumque inveniret sectantes !viam Christi, vinctos adduceret puniendos. Ibat, saeviebat, caedes

let sanguinem anhelabat : ecce rapit. Sed adhuc mane est, vanitas ?'sub sole est ; fit ei vespera, quando caecitate percutitur. Oculi eius !lad huius mundi vanitatem clauduntur, alii

interiores inluminantur. !Vas paulo ante perditionis, fit vas electionis, et ecce impletur DIVIDET !EsCAS : divisiones escarum eius cotidie recitantur. Vide quemadmodum !dividat escas. Novit quid cui congruat : dividit, non passim, non ?5confuse erogat. Dividit, hoc est, distribuit, distinguit ; non

passim

!confuseque

dispensat.

Loquitur

SAPIENTIAM

INTER

(848) 29 plurimum malum (Q?:831 Bas; Hag (849) 5 occidente] occasu Bas Hag ? iniquitates nostras] peccata nostra OS : cf. "Aug Enarr. in ps. 102, n. 19. 20 ?? enim] erat add. p. edit. Colon., est Bas Hag 14 rapit] rapiet praedam p 15 pavit p. 16 Actus Q? ?3 cotidie] ubique j

(849) 2497772 3C ROTevt $85 10s ? nobis] Ps. 102, 10.

? nostras] Ibid. 12.

13 Beniamin| Rom. 11, 1. 15 escgs] Gen. 49, 27.

16 apostolorum] Act. 9, 1 sqq.

SERMO CCXXVI.

895

PERFECTOS : quibus!dam vero non valentibus capere solidum cibum dividens dicit : »LAC VOBIS POTUM DEDI. 4. Ecce hoc facit, qui paulo ante faciebat, quid ? nolo recordari. Immo recorder hominis nequitiam, ut approbem dei misericordiam. !A quo patiebatur Christus, patitur pro Christo : fit Paulus ex Saulo, !fit verus testis ex falso. Qui spargebat, colligit; qui obpugnabat, !defendit. Unde hoc sSaulo, quod dicimus ? Ipsum audiamus. Quaeritis, (850)

Deus Paulo prius bona pro malis, deinde bona pro bonis retribuit,

inquit, unde hoc mihi ? MISERICORDIAM CONSECUTUS SUM. Non est, linquit, mihi hoc a me : MISERICORDIAM CONSECUTUS

SUM. QUID RETRI'BUAM DOMINO PRO OMNIBUS QUAE RETRIBUIT MIHI ? Retribuit enim, !sed non mala pro malis ; retribuit plane, sed non mala pro malis : *retribuit bona pro malis. Ouid ergo retribuam ? CALICEM SALUTARIS !ACCIPIAM. Certe retribuebas ? Adhuc accepi : sed modo plane pro!pinquante passione retribuam bona pro bonis, non bona pro malis. !Prius ergo dominus debebat mala pro malis : noluit autem retribuere !mala pro malis, sed retribuit bona pro malis. Retribuendo bona !?pro malis, invenit quomodo retribueret bona pro bonis. 5. Ecce enim in Paulo, prius Saulo, nihil boni invenit. Cum in lillo nihil boni invenisset, mala dimisit, bona retribuit. Cum

ergo lei prius, inquis, bona retribuit, praevenit ; sed dando bona, quibus !retribueret bona, ecce retribuit mercedem his bonis, operibus bonis

: bonum

certamen

certanti,

sed pro bonis

quae ipse dedit.

cursum

consummanti, fidem servanti !retribuit bona. Sed quibus bonis ? Quae ipse dedit. An non ipse !dedit, ut bonum certamen certares ? Si non ipse dedit, quid est quod alio loco dicis : PLUS ILLIS OMNIBUS LABORAVI, NON EGO AUTEM, SED !GRATIA DEI MECUM ? Ecce iterum dicis : CURSUM CONSUMMAVI. Non ?'et ipse dedit ut cursum consummares ? Si non ipse dedit ut cursum !consummares, quid est quod alio loco dicis : NON VOLENTIS, NEQUE !CURRENTIS, SED MISERENTIS EST DEI? FIDEM SERVAVI. Servasti, servasti : lagnosco, adprobo : fateor,

servasti; sed, NISI DOMINUS CUSTODIERIT !CIVITATEM, IN VANUM VIGILAT QUI CUSTODIT EAM. Illo ergo ipso adiu?*vante, ipsoque donante, et bonum agonem certasti, et cursum consum!masti, et fidem servasti. Da veniam, apostole, propria tua non novi, !nisi mala. Da veniam, apostole : dicimus, quia tu docuisti ; audio !confitentem, non invenio ingratum. Pror(850) $ adhuc accepi] accipis. adhuc accipis p; aliter adhuc accipis. ad hoc accepi vef. edit. 3? inquit Q? ; ozz. "esl afi (e (849) ?6 ferfertos] 1 Cor. 2, 6. 28 jod;] I Cor. 3, 2. (850) 1-2 555] I Tim. r, 12. S IDÜC PS I5, E2.

9 accibiag] Ibid. 13. 19 5e] I Cot. 15, 10 ?2 dej] Rom. 9, 16. E0772] DS ELA

0:91.

Coronando

Pauli merita, coronat Deus dona sua.

896

S. CAESARII

sus tua a te tibi parata non !novimus, nisi mala : cum ergo deus coronat merita tua, nihil coronat ??nisi dona sua.

6. Hanc fidem veramque pietatem, ne quis extollatur de libero 'arbitrio in bonis operibus — quae quisquis accipit, sic accipiat, ut !noverit dantem, ut quisquis datori non sit ingratus, medico non !superbiat, vel adhuc insanus, vel non a se

sanus — hanc, inquam, ?5*fidem veramque pietatem nullae argumentationes evellant de cordibus (851) vestris. Servate quod accepistis. Quid enim habetis, quod non accelpistis ? Hoc est deo confiteri, dicere quod ait apostolus Paulus : !Nos AUTEM NON SPIRITUM HUIUS MUNDI ACCEPIMUS. Spiritus huius !mundi facit superbos, spiritus huius mundi facit inflatos, spiritus *huius mundi facit ut PUTET SE QUISQUE ALIQUID ESSE,

CUM NIHIL SIT. !Sed contra spiritum huius mundi quid ait apostolus ? Contra spiritum !huius mundi inflatum, superAuctoritates scripturarum de gratia Dei.

bum,

elatum,

tumidum,

non

solidum,

!quid ait ? NOS

NON

SPIRITUM HUIUS MUNDI ACCEPIMUS, SED SPIRITUM !QUI EX DEO EST. Unde probas ? UT SCIAMUS QUAE A DEO DONATA SUNT I1'NOBISs. Audiamus ergo dominum dicentem : SINE ME NIHIL POTESTIS

!FACERE. Et illud : NEMO HABET QUICQUAM,

NISI EI

DATUM FUERIT DEISUPER. Et NEMO VENIT AD ME, NISI PATER QUI MISIT ME TRAXERIT

!EUM. Et illud : EGO SUM VITIS, VOS

PALMITES : SICUT PALMES NON POTEST !FACERE FRUCTUM A SEMETIPSO, NISI MANSERIT IN VITE, ITA ET VOS, !óNISI IN ME MANSERITIS. Et ilud quod lacobus apostolus protestatur, Idicens : OMNE DATUM BONUM ET OMNE DONUM PERFECTUM DE SURSUM !EST, DESCENDENS A PATRE LUMINUM. Et quod apostolus Paulus ad !reprimendam praesumptionem illorum, qui de libero arbitrio glorian!tur, clamat et dicit : QUID HABES, QUOD NON ACCEPISTI ? SI AUTEM ACCEPPPISTI, OUID GLORIARIS QUASI NON ACCEPERIS ? Et illud : GRATIA SALVI !FACTI

SUMUS PER FIDEM, ET HOC NON EX NOBIS : DEI ENIM DONUM IEST, UT NE QUIS EXTOLLATUR.

Contra eos qui liberum arbitrium in su-

perbiam tollunt.

ex-

Et illud : VOBIS DONATUM

EST

PRO CHRISTO, INON SOLUM UT IN EUM CREDATIS, SED ETIAM UT PRO EO PATIAMINI. !DEUS, QUI COEPIT IN VOBIS OPUS BONUM, PERFICIET. ?5"». Haec ergo et his similia diligenter ac fideliter cogitantes, non lacquiescamus eis, qui liberum arbitrium in superbiam extollentes !praecipitare magis quam elevare conantur ; sed humiliter considere!mus illud, quod apostolus dicit : pEus (851)

15d* accebistig?]

Cf. I Cor.

15 manserifis] Ybid. 4.

457.

15 Inminum) lac. 1, 17.

5 5j7] Gal. 6, 5.

?9 acceberis ?] 1 Cot. 4, T.

1050D25] SCORE 25 E2: 1 facere] Ioh. 15, 5.

2150- donum est] Eph. 2, 8. ?? extollatur] Ibid. 9.

Us0- dogyfer] Toh. 5, 27. 1$ o7] Ioh. 6, 44. palmites] Yoh. 15, 5.

?3 patiamini] Phil. x, 29. ?^ berficiet] lbid. 6.

SERMO CCXXVII.

897

EST, QUI OPERATUR IN VOBIS !ET VELLE ET PERFICERE. Gratias

agamus domino ac salvatori nostro, *qui nos nullis praecedentibus meritis vulneratos curavit, et inimicos !reconciliavit,

et de captivitate redemit, de tenebris ad lucem reduxit, !de morte ad vitam revocavit ; et humiliter confitentes fragilitatem !nostram, illius misericordiam deprecemur, ut, quia nos secundum !psalmistam misericordia sua praevenit, dignetur in nobis non solum (852) custodire, sed etiam augere munera vel beneficia sua, quae ipse !dignatus est dare : qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat !in saecula saeculorum. Amen. GOALS Collect. : G 60. (G! hoc loco mutilus est) et separatim in variis homiliariis

H**6? a]. Edit.

: August.

olim de Temp.

252, tum in

Append. uL 229. Habetur etiam in Append. Maximi Taurinen. serm. I8 : Migne 57, 879 sqq. Textum nuper denuo evulgavit Marcus Magistretti (Pontificale eccles. Medi-lan. pp. 78-81 Mediol. 1897) ex recensione quae ad Pseudo-Maximum propius

accedit. Cur autem textus Maurinae editionis ab antiquioribus

mss. et edit. adeo diversus sit, tenebrae hucusque mihi sunt, quas discutere non valeo. Quicquid id est, licet hodiedum in Breviario Romano sub Augustini nomine sermo legatur, at caesarianus omnino sermo est, uti Coustantius evidenter ostendit ; cui omnes viri literati, inprimis W. Bergmann, postea assensi sunt. DE NATALE

ECCLESIAE.

5Ouotienscumque, fratres carissimi, altaris vel templi festivitatem '!colimus, si fideliter et diligenter adtendimus, et sancte ac iuste vivimus, !quicquid in templis manu factis agitur, totum in nobis spiritali aedifi!catione conpletur ; non enim mentitus est ille qui dixit : TEMPLUM !ENIM DEI SANCTUM EST, QUOD ESTIS VOS ; et iterum : NESCITIS QUIA CORPORA VESTRA TEMPLUM SUNT SPIRITUS SANCTI QUI IN VOBIS EST? IEt ideo, fratres carissimi, quia nullis praecedentibus meritis, per !gratiam dei meruimus fieri templum dei, quantum possumus cum !ipsius adiutorio laboremus, ne dominus noster in templo suo, hoc lest, in nobis ipsis inveniat quod oculos suae maiestatis offendat ; sed !5habitaculum cordis nostri evacue(852) ^ ecclesiae] //a G* in indice capitulorum 19 templum est G? 1080. quj in vobis z5q. carissimi] ozz. p. 1 quia] vero adZ. u metitis] sed 242. pu (851) 2? berficere] Phil. 2, 13. 34 Psa]piistam] Cf. Ps. 58, 11.

(852) 20961 1t (Gros ge. vig 19 &57 2] I Cor. 6, 19.

Ouod in templis manu factis agitur, in nobis spiritaliter completur.

898

S. CAESARII

tur vitiis, et virtutibus

repleatur

: !claudatur

diabolo,

et

aperiatur Christo ; et ita laboremus, ut nobis !'bonorum ope-

rum clavibus ianuam regni caelestis aperire possimus. !Sicut enim malis operibus quasi quibusdam seris ac vectibus vitae Inobis ianua clauditur, ita absque dubio bonis operibus aperitur. Probanda conscientia ante perceptionem Eucharistiae.

25. Et

ideo,

fratres

carissimi,

unusquisque

consideret

conscientiam !suam : et quando se aliquo crimine vulneratum esse cognoverit, !prius orationibus ieiuniis vel elemosinis studeat

mundare

conscientiam

!suam,

et sic eucharistiam

praesumat accipere. Si enim agnoscens (853) reatum suum ipse se a divino altari subduxerit, cito ad indulgentiam Idivinae misericordiae perveniet : quia, sicut QUI SE EXALTAT HUMI!LIABITUR, ita e contrario QUI SE HUMILIAT EXALTABITUR. Qui enim, !sicut dixi, agnoscens reatum suum, ipse se humi-

liter ab altari ecclesiae

5pro emendatione

vitae removere

voluerit, ab aeterno illo et caelesti !Iconvivio excommunicari

penitus non timebit. 3. Rogo vos, fratres,

diligenter adtendite,

si ad mensam

cuius!'cumque potentis hominis nemo praesumit cum vestibus conscissis let inquinatis accedere, quanto magis a convivio aeterni regis, id est, !ab altari domini debet se unusquisque invidiae vel odii veneno !percussus, iracundiae furore repletus, Ad altare sine veste nuptiali non accedendum.

cum reverentia et humilitate !subtrahere, propter illud quod scriptum est: PRIUS RECONCILIARE !FRATRI TUO, ET TUNC VENIENS

OFFER

MUNUS

TUUM; et iterum

: lAMICE,

QUOMODO

HUC INTRASTI NON HABENS VESTEM NUPTIALEM ? !5Sic enim habet textus evangelicae lectionis, quod quidam fecerit Inuptias filio suo, et intraverit ut videret simul recumbentes ; et !videns ibi hominem non habentem vestem nuptialem dixit ad eum

: l'AMICE, QUOMODO

HUC INTRASTI

NON

HABENS

VESTEM NUPTIALEM ? !Et illo obmutescente dixit ministris : LIGATE ILLI MANUS ET PEDES, PET PROICITE EUM IN TENEBRAS EXTERIORES : IBI ERIT FLETUS ET STRIDOR !DENTIUM. Ecce qualem sententiam merebitur audire, qui ad convi!'vium nuptiale, id est, ad altare domini aut ebriosus aut adulter aut

lodium in corde retinens praesumit

accedere.

Avertat

hoc

deus a !nobis, fratres carissimi, et concedat, ut mala ista aut nunquam velimus ?admittere, aut, si admissa fuerint, sine

ulla mora per paenitentiam !vel pacem studeamus sanare, et (853) 1? prius] vade praezz. pleriq. zuss. ef edit. excepto G* 3$ veniens] ozz. G? offer] /Za G? graeco consentanee ; offertes rell. ; cf. supra p. 825, [. 4 ?9 eum] ozz. G? ?550- paenitentia vel pace edi. (853) 3 exaltabitur] Matth. 25, 12 et al. 13 £545] Matth. 5, 24.

14 gubtialem ?] Matth. 22, 12. 18 ;/9] C£. ibid. 1 sqq. ?1 dentium] Ibid. 13.

SERMO CCXXVII.

899

largioribus elemosinis festinemus !abluere ; ne forte, si cum peccatorum vulneribus ante tribunal aeterni liudicis venerimus,

ab illa aeterna

ecclesia et ab illa caelesti Hierusalem

Iperpetua excommunicatione separemur. 3^4. Considerate,

fratres, rogo vos, si hodie aliquis a con-

ventu lecclesiae huius pro aliquo crimine foras proiciatur, in quanto dolore !vel tribulatione erit anima sua ? Et si intolerabilis dolor est, de ista lecclesia foras proici, ubi ille qui proicitur et manducare et bibere let cum hominibus loqui potest, et habet spem ut iterum mereatur (854) ad ecclesiam revocari : quantus putamus dolor erit, si aliquis pro !criminibus suis ab illa ecclesia quae in caelis est, a conventu angellorum vel sanctorum omnium congregatione fuerit separatus ; cui !nec hoc solum sufficiet ad poenam quod foris proicitur, sed insuper ?in tenebras exteriores aeterno incendio concremandus excluditur ? !Oui enim ab illa caelesti Hierusalem excommunicari meruerit, non !solum hoc poenae habebit, quod nec manducare nec bibere poterit, !sed etiam flammas infernales

Excommunicationis poena hic iam paene intolerabilis.

Quanto durius erit, a caelesti Hierusalem excommunicari.

sustinebit, UBI EST FLETUS ET STRIDOR !DENTIUM, ubi ululatus

lamentatio et paenitentia sine ullo remedio ; !"ubi est vermis ille qui non moritur, et ignis qui non extinguitur ; ubi mors quaeritur, et non invenitur. Quare in inferno mors quaeritur, let non invenitur ? Quia quibus in hoc saeculo vita offertur, et nolunt

laccipere, in inferno quaerent mortem,

et

non poterunt invenire : !ubi erit nox sine die, amaritudo sine dulcedine, obscuritas sine lumine : !?ubi nec divitiae nec parentes nec coniuges nec filii nec vicini poterunt !subvenire : ubi nihil peccator inveniet, nisi quod de hoc saeculo !caste et iuste vivendo per elemosinarum largitatem transmiserit. 5. Haec ergo cogitantes, fratres carissimi, tam casti et tam sobrii let tam pacifici ad istud altare deo auxiliante studeamus accedere,

?ut ab illo aeterno

altari non

mereamur

excludi.

Qui enim ad istud !altare casto corpore et mundo corde cum sincera et munda

conscientia !venerit, ad illud altare quod in

caelis est felici transmigratione per!veniet. Ad extremum, fratres carissimi, non est grave nec laboriosum !quod suggero : hoc dico, quod vos frequenter facere aspicio. Omnes ?»viri,

(853) ?6 festinemus] studeamus G? ?? ista] sancta adZ. un — **loqui] is p et nonnullis mss. additur particula non, at gendose, ut reor (854) 5jn tenebris exterioribus pg includitur p. eomfra plerosq. muss. ef edit. ? hoc poenae] hanc poenam yg 8 infernales] sine ullo termino 42. i Hin inferno] ibi G? 1? nolunt] dedignantur j "lex Ln 16-17 njsj quod sq. transmisetrit] nonnulli mss. partig seu etiazm ex toto omittunt ?! sincera et munda] G! ; munda et secuta ed//.

(8854)

? dentium] Matth. 22, 13.

10 5, extinguitur] Cf. Esai. 66, 24.

Viri in manibus, mulieres in linteolo cor-

pus Christi accipiebant.

900

S. CAESARII

quando communicare desiderant, lavant manus suas; et omnes !mulieres nitida exhibent linteamina, ubi corpus Christi accipiant. Non est grave quod dico, fratres : quomodo viri lavant aqua manus !suas, sic de elemosinis lavent conscientias suas;

similiter et mulieres,

quomodo

nitidum

exhibent

lin-

teolum, ubi corpus Christi accipiant, ?'sic corpus castum et cor

Multi magis vestis curam habent, quam animae.

mundum

exhibeant,

et cum

bona

conscientia

!Christi

sacramenta suscipiant. Rogo vos, fratres, numquid est aliquis, Iqui in arca sordibus plena velit mittere vestem suam ? Et si in arca !sordibus plena vestis non mittitur pretiosa, qua fronte in anima (855) quae peccatorum sordibus inquinatur Christi eucharistia suscipitur ? !Et quia istis verissimis exemplis loqui coepimus, etiam et hoc quod !bene nostis insinuo. Non puto esse aliquem hominem, qui in arca !sua, ubi pretiosas vestes habet repositas, adquiescat aut carbonem ?vivum aut qualemcumque scintillam includere. Quare hoc, fratres ? Quia timet ne comburantur vestimenta, quibus in festivitate induitur. !'Rogo vos, fratres, qui in arca sua non vult scintillam ignis includere, Iquare in anima sua flammam iracundiae non timet accendere ? Sed !quare hoc fiat, manifeste et evidenter agnoscimus: ideo enim in arcam '*ignem non mittimus, quia diligimus vestem nostram ; flammam vero iracundiae ideo non extinguimus, quia non solum non diligimus !sed etiam odio habemus animam nostram, secundum illud quod !scriptum est : QUI DILIGIT INIQUITATEM, ODIT ANIMAM SUAM. 6. Et ideo, fratres carissimi, exempla ista adtentius cogitantes, !^arcellas interiores, id est, conscientias nostras quan-

tum possumus !cum dei adiutorio custodire diligentius studeaUt in aeterna ecclesia habi-

tare possimus,

studeamus.

mus;

ut cum

dies iudicii venerit, in illa aeterna

ac beata

ecclesia, ubi nunquam habitare !poterit malus, et unde nunquam exiturus est bonus, non cum pannis !veteribus foras in

tenebras exteriores exclusi appareamus; sed stola ?9inmortalitatis induti, castitatis vel iustitiae gemmis ornati, elemosy!narum luce vestiti, audire mereamur : VENITE, BENEDICTI PATRIS !MEI, PERCIPITE REGNUM, et illud : SERVE BONE

ET FIDELIS, INTRA IN !GAUDIUM DOMINI TUI. Ád quod gaudium nos dominus sub sua pro!tectione perducat : qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. (854) — ?5 commun. desid.] ad altare accessuri sunt p aSexhibentllsubitcqa accipiant] induunt l. cum c. C. accipiant coZ. H?? a Manrinis excussus, et similiter infra [. 29 ?8 de] ozz. w aliique conscientias] animas p. (855) 1? exclusi] p/erique zs. ef vet. edit. ; excludendi p ?? regnum] quod vobis paratum est ab origine mundi ad. y. serve] euge praez. y

(855) 13 574277] Ps. 1o, 6. 15 arce]]as] Vox Caesatio familiaris.

?? regnum] Matth. 25, 34. ?3 151] Ibid. 21.

SERMO

CCXXVIII.

O9OI

CON XVIII. Fuit olim s. Augustini de Temp. 255 ; postea in Append. p 230. Quem Maurini recte quidem inter caesarianos deputaverunt, et ope codicis Vindocinensis (quem nusquam potui reperire) portione, quae in veteribus edit. deerat, auctum melius reddidere. Attamen textum etiam ab eis aliquatenus sic restitutum pessimum esse, candide profiteor. Nempe eos fugit, sententiarum verborumque consequentiam misere perturbatam esse, lapsu reor archetypi, cuius folia aliquot praepostero ordine disposita erant : ex quo factum est, ut plurima, quae ad ultimam partem pertinebant, iam n. I-3 praeoccupaverint, addita insuper confusione inter numeri I. finem et sexti initium. Quibus locis medicam manum ut adhiberem,

suppetias demum

attulit antiqua et praestantissima

(856) illa

collectio W, ad cuius calcem fol. 72 sermo noster forte fortuna adiunctus est. Nam in duobus aliis qui in promptu erant codicibus, H? fol. 213, et H?? fol. 333", textus iisdem prope vitiis, quibus in omnibus hucusque editionibus, laborat.

DE TEMPLO

VEL CONSECRATIONE

ALTARIS.

Sicut optime novit sancta caritas vestra, fratres, consecra-

tionem altaris hodie celebramus ; et iuste ac merito gaudentes celebramus festivitatem, in qua benedictus vel unctus est lapis, in quo nobis 5?divina sacrificia consecrantur. Sed quando festivitates istas colimus, !fratres carissimi, diligenter debemus

adtendere,

et totis viribus

laborare,

!ut quod

in

templis vel altaribus visibiliter colitur, in nobis invisibiliter Iconpleatur : quia quamvis sancta sint templa, quae videmus de lignis let lapidibus fabricari, tamen plus apud deum pretiosa sunt templa !*cordis et corporis nostri; quia illa fiunt ab homine carnali, ista ab artifice mundi. Templa de lignis et lapidibus humano ingenio conpo!nuntur; templa corporum et animarum nostrarum ipsius caelestis lartificis manu fabricantur. Denique, sicut scriptum est : MANUS TUAE !FECERUNT ME,

ET PLASMAVERUNT

I5MAREM (856)

IN UTERO,

1 inseriplio ex W^

nostrarum]

W ; oz. p

ME ; et iterum

NOVI

TE. Nam

: PRIUSQUAM

? sancta caritas] IW; sanctitas p 13 denique]

TE

FOR-

quod templa dei simus,

W'; oz.

1? et animarum

1^ nam quod templa] $osz

baec verba omnes edit. novi et veteres ex perturbato archetypo ferme triginta versus inserunt (succenditur usq. et ille mecum : zgfra, p. 858, /. 6-31) qui ad extremam partem bomiliae pertinent dei] ozz. edit. simus] scimus quia edi. falsissizze (856)

? Sjeut optime novit] Cf. p. 8,

ZIGRDEAS

ELO:

1 56] Ps. 118, 73. ol

detis av) o

Pretiosiora Deo sunt tem-

pla spiritalia, quam quae de

lapidibus fabricantur.

902

S. CAESARII

evidenter lapostolus Paulus ostendit dicens : TEMPLUM DEI SANCTUM EST, QUOD ESTIS vos. Et per prophetam dominus : HABITABO,

De duobus altaribus in tem-

plo a Salomone

aedificatis.

inquid,

IN EIS,

!ET INAMBULAEO.

Et quia, sicut

ipsi videtis, fratres carissimi, et habitare let inambulare in nobis desiderat deus, cum ipsius adiutorio ita cor ?nostrum studeamus bonis semper cogitationibus occupare, et corpora Inostra ab omni sorde luxuriae munda vel casta iugiter custodire, ut !'deum in nobis delectet habitare.

2. In templo enim a Salomone aedificato legimus quod duo laltaria fuerint constituta : unum foris, aliud intus. In illo, quod foris ?erat, animalium celebrabatur sacrificium ; in

illo altari, quod intus lerat, thimiamatis offerebatur incensum. Videamus, fratres, ne forte let in nobis ipsis duo sint altaria constituta, corporis scilicet et cordis (857) nostri. Denique duplex a nobis sacrificium quaerit deus : unum, !ut simus casti corpore ; aliud, ut mundi corde esse debeamus. Ergo in exteriore altare, id est, in corpore nostro offerantur opera bona ;

lin corde odorem suavitatis redoleat cogitatio sancta, in altare cordis ?nostri iugiter quod est deo placitum operemur. Tunc enim ordine llegitimo consecrationem altaris cum gaudio celebramus, quando altaria cordis vel corporis nostri munda et pura conscientia in con!spectu divinae maiestatis offerimus. Nam nescio qua fronte aut qua !conscientia optat in altaris consecratione gaudere, qui in cordis sui "altari non studet munditiam custodire. Nos vero, fratres, ita agere !studeamus,

ut semper festivitatem duplicem celebrare mereamur; !et quomodo visibiliter de templi vel altaris consecratione gaudemus, !sic invisibiliter de corporis castitate vel animae puritate spiritale !lgaudium habere mereamur. 133. Et hoc considerate, In altario cordis nostri ignis semper ardeat.

fratres, quod in illo altare, quod

a Salomone llegimus dedicatum, iugiter ignis cotidianus ardebat : quod utinam let in nobis pietas divina perficiat. Unde non solum orationibus, sed letiam bonis operibus rogandus et placandus est deus ; ut in altario !cordis nostri ignem suum semper accendat illum, de quo ipse dixit : *IGNEM VENI MITTERE IN TERRAM, ET QUID VOLO NISI UT ACCENDATUR ? !Et quia duo sunt ignes, cupiditatis scilicet et caritatis : unus de parte !dei, alter de parte diaboli : unus devorans omnia mala, (856)

1? dominus] dicit : Et aZ. u

lebrabatur] cedebatur

18 vidistis

?3 salamone W/

25 ce-

W^

(857) ! duplicem W/ ? casto ju mundo ? offeramus W^ * redoleat] reddat W/ ^ 5*1 ordinem legitimum consecrationis p ? conscientia] W ; om. ij 1? yisibiliter] W/ ; oz. y l5salamone W'/ ^ 1? rogandus et] W ;om.pu altati u. (856) EUPOL NIE OS EET 18 inambulabo] Lev. 26, 12. 23 Jeoizzus] Cf. III Reg. 8, 64; 6,

20 al. (857) ?? crcendatur ?] Luc. 12.

9.

SERMO

CCXXVIII.

903

alter universa !bona consumens, consideret unusquisque conscientiam suam, et si !in se videt ignem cupiditatis ardere, cum dei adiutorio festinet extin?»guere : quia nihil in illo boni remanere poterit, quem ignis cupiditatis laccenderit ; sicut e contrario nihil in eo mali remanebit, in quo ignis larserit caritatis. Flamma enim cupiditatis in corde peccatoris velut !in altari sacrilego devorans omnia bona diabolo odorem suavitatis lexhalat : in anima vero sancta velut in sacrosancto altari flamma caritatis quaecumque supervenerint mala consumens deo incensum lodoriferae conpunctionis accendit. 4. Et quia uniuscuiusque cor altare est aut dei aut adversarii, !sicut iam dixi, adtendat unusquisque conscientiam suam, et si cupi!ditatis igne consumitur, elymosinarum refrigerio mitigetur ; quia (858) scriptum est : SICUT AQUA EXTINGUIT IGNEM, ITA ELYMOSINA EXTINGUIT !PECCATUM. Qui ergo cupiditate consumitur, subtrahat a se opera mala, !et quod bonum est exercere conetur ; qui vero flamma caritatis accen!ditur, semper bonis operibus augeatur, et nutriat in se ignem, quem ?in eo Christus dignatur accendere. Nam sicut ille, in quo cupiditatis ignis ardet, si ab opere malo cessaverit, cito caritatis igne succen!ditur, ita e contrario qui caritatis luce repletus est, si neglegens fuerit, !cito refrigescit caritas, et cupiditas inardescit. Ergo nec ille desperet !qui malus est, quia cito potest resurgere ; nec ille qui bonus est, "aut neglegens remaneat, aut aliquid de sua virtute praesumat, ne lgaudium suum convertatur ad luctum. 5. Et ideo, fratres carissimi, castitatem tenere corporis et

puritatem !cordis cum dei adiutorio servare quantum possumus studeamus : istis enim rebus ignis in nobis caritatis vel conpunctionis semper et !"accenditur et nutritur. Qui enim nec castitatem custodit in corpore, !nec puritatem tenet in mente, quotiens sanctae sollemnitates adveniunt,

!in corpore

videtur habere gaudium, in corde non celebrat nisi luctum. !Quale enim gaudium conscientia illa habere potest, in cuius anima !multis vitiis occupata magis diabolus probatur inhabitare quam ?Christus ? Quale gaudium habere potest anima, quae iracundiae !furore succenditur, cupiditatis nigredine obscuratur, superbiae amalrissimo fumo repletur, invidiae veneno percutitur, luxuriae sordibus l'inquinatur? (857) ?5 boni] ozz. W' ?7 peccatorum p ?8 a]tari sacrilego] altare daemonum J]/ 3931-incensum Oo. c. accendit] ]W'; odorem suavitatis exhibet j 35 refrigeriis W^ (858) lita] sic J/ ^ dignatur accendere] b/e im veter. edif. sermo desinebat Nam] ozz. 1. 5*d* cupiditas (ozz. ignis) IA W'; succenduntur p 5? 1, exardescit 5^ 6

scientia illa] W ; ozz. (858)

?? fumo] WW ; felle

? peccatum] Eccli. 3, 33.

$ cessavit p $5d- succenditur] U7 tenere] W ; om. p 18 con-

Cor uniuscuiusque aut Dei aut adversarii altare SUE

Servanda corporis castitas et puritas cordis.

904 Si peccata subripiunt, templum Dei reaedificare laboremus.

6. Nos

S. CAESARII vero,

fratres

carissimi,

etiamsi

nobis

aliqua,

ut

solet fieri, peccata subripiunt, quantum possumus cum dei adiutorio laboremus Heiuniis, vigiliis, orationibus et elymosinis mundare sordida, reparare !perdita, lapsa construere, templum dei vivi reaedificare ; ut veniens !dominus nihil in nobis inveniat quod oculos suae maiestatis offendat, !quia de 1pso scriptum est : ECCE

STO AD OSTIUM,

ET PULSO ; SI QUIS

SSURREXERIT ET APERUERIT MIHI, INTRABO AD ILLUM, ET CENABO CUM !ILLO, ET ILLE MECUM ; et iterum : EGO ET PATER VIENEMUS, ET MAN!SIONEM APUD EUM FACIEMUS. Quam beata est illa anima, in qua Pater

!et Filius venientes, non solum

habitare vel manere, sed etiam cenare (859) dignantur ! Quod autem dixit, CENABO CUM ILLO, ET ILLE MECUM,

!hoc significa-

vit, quod si eum nos in hoc mundo reficimus bonis operi!bus Legationem pauperum apud

popu-

lum christianum

agit

piscopus.

e-

nostris, ille nos in futuro saeculo reficiet muneribus

suis, se-

cun!dum illud quod in evangelio scriptum est : VENITE BENEDICTI, PERCIPPITE REGNUM : QUIA ESURIVI, ET DEDISTIS MIHI MANDUCARE ; et QUAMDIU !FECISTIS UNI EX MINIMIS ISTIS, MIHI FECISTIS. Ut ergo ab auditu malo, !quo dicendum est piscEDITE A ME MALEDICTI IN IGNEM AETERNUM, lliberari mereamur,

et illam desiderabilem vocem audire possimus, 'VENITE BENEDICTI, PERCIPITE REGNUM, et in nobis ipsis puritatem !9cordis vel castitatem corporis conservemus, et pauperibus largiores lelymosinas erogemus ; quia non mentitur ille qui dixit : BEATI MISE!RICORDES, QUONIAM IPSI MISERICORDIAM CONSEQUENTUR. Unde iterum atque iterum, fratres, miseriam vobis pauperum et peregrinorum !commendamus, sperantes ut apud vos pro ilis praevaleat supplicatio !5ista, et non sit inanis ammonitio vel praedicatio nostra. Iubente enim 'Christo legationem pauperum apud vos agimus ; et si me pro pauperi!bus supplicantem caritas vestra libenter audierit, orantem me pro !vobis

sine dubio Christus exaudiet. Inter vos et pauperes quasi media!torem me posuit deus : videtur mihi quod, qualiter a vobis pro pere?grinorum inopia audita fuerit deprecatio mea, taliter a Christo exau!dietur oratio vestra ; sic enim et ipse promisit dicens : DATE, ET DABITUR !VOBIS : DIMITTITE,

ET DIMITTETUR VOBIS. Quod ipse praestare dignetur !qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. (858) 265a: reparare perdita] W' ; ozz. i. illum] W ; oz. u (859) ?significavit] W'; significat gu 3 reficiat I7

?? sto] ego T, sto s. 7. supr. eum

nos] W/; deum (oz. nos) n

$ uni e. m. i. m. fecistis] IW ; et cetera

ritatem] IW ; pacem 1? unde] W ; oz. 1? yidetur m. quod] et ideo I (858) 31 merum] Apoc. 3, 20. 32 faciemus] loh. 14, 23. (839) 5 regnum] Matth. 25, 34. manducare] Ibid. 55.

30 ad

? quod JW

9 pu-

14^ commendamus] WW, dees£ in j $ fecistis] Ibid. 4o. ? aeternum) Ybid. 41. 1? conseguentur] Matth. 5, 7 ?? yobis] Luc. 6, 38. 37.

SERMO

CCXXIX.

905

GOXXIX Collect. : W 22; separatim H?9^9!, Homiliam primum edidit Marténe, De antiq. eccl. ritibus, lib. 2, cap. 13, ex codd. H9? et H$!, eamque inscripsit « auctore, ut videtur, S. Caesario ». Iterum nostra

aetate H. A. Wilson (Henry Bradshaw Society, vol. XXIV, The Benedictional of archbishop Robert, p. 69-72), qui Martenii sententiae de auctore sermonis adstipulatur. Et merito, nam si ea quae in fine interpolata sunt excipias, omnia et singula in eo nostrum Arelatensem produnt. Accedit nunc collectio antiquissima W, ex qua non solum sermonis auctoritas confirmatur, immo textus

multis locis expurgatus et integritati suae restitutus exhibetur. Deest apud Arnold inter Initia. (860)

DE NATALE TEMPLI.

Natalem templi huius diem, fratres dilectissimi, Christo propitio !'cum exultatione et gaudio hodie celebramus : sed templum dei !verum et vivum nos esse debemus. Merito tamen sollemnitatem matris ecclesiae christiani populi fideliter colunt, per quam se spiri!taliter renatos esse cognoscunt. Nam qui per primam nativitatem !VASA IRAE dei fuimus, per secundam VASA MISERICORDIAE fieri merui!mus. Prima enim nativitas produxit nos ad mortem ; secunda revocalvit ad vitam. Omnes

enim

nos,

carissimi,

ante

baptismum

fana

diaboli

! fuimus ; post baptismum templa Christi esse meruimus : et si de !salute animae nostrae attentius cogitemus, templum dei verum et !vivum nos esse cognoscimus. NON solum IN MANUFACTIS HABITAT deus, !nec in domo de lignis et lapidibus facta;

sed praecipue

in anima

!ad imaginem

dei facta, et

manu ipsius artificis condita. Sic enim '?beatus Paulus apostolus dixit : TEMPLUM

DEI SANCTUM

EST, QUOD

ESTIS VOS.

cod. W

codd. H59:60.61

2. Et quia Christus veniens !proiecit diabolum de

2. Templa enim ista ideo de lignis et lapidibus fabri-

cordibus !nostris, ut sibi tem-

— cantur,

!ut

ibi

templa

dei

(860) ? huius diem] ozz. W' — ?s* Christo propitio e/ exultatione et] ozz. W' 3sd- sed templum sq. debemus] ex uno W' ? fuerant... meruerunt W/ 9 fana] vasa W/ 1934 et si de salute 254. condita] ozz. W' (860) 224

? misericordiae] Rom. 9, 22.

1? habifat] Act. 7, 48. E2osj RING OT T

Omnes per baptismum

templa facti

Dei

sumus.

906

S. CAESARII

plum prae?pararet in nobis, quantum pos!lsumus cum ipsius adiutorio labo!remus, ne in nobis per mala !opera nostra patiatur iniuriam. lOmnis

enim, qui male agit,

?5Christo iniuriam facit. Sicut enim !dixi, prius quam nos redemeret

!Christus,

diaboli

domus fuimus; !postea domus dei esse meruimus : !deus enim de nobis dignatus est 9 sibi facere domum. Non ergo per !peccata et crimina ibi aliquam 'molestiam patiatur : quia, si iniu(861)riam pertulerit;- cito. discedit;; et

in domo

sua patiatur Deus iniuriam.

sti, hoc est, sanctae

animae

teri, invidi vel su!perbi Chri-

Ichristianae dispersae sunt per 'universum. mundum cum vene(861)rit dies iudicii, congregabuntur !omnia, et in vita aeterna facient templum unum. | Quomodo multa Imembra Christi faciunt corpus 'unum, et habent unum caput !Christum, sic et illa templa habe!bunt ipsum habitatorem Chri'stum ; quia membra ipsius sulmus, qui capud nostrum est. !Sic enim dicit apostolus : IN !INTERIORE HOMINE PER FIDEM IHABITARE IN CORDIBUS VESTRIS '!CHRISTUM. Gaudea-

sto iniuriam faciunt ; lomnes fures et falsi testes, omnes

mus, quia tem!plum dei esse meruunus; sed !timeamus,

154d arbores vel ad fontes vota !reddentes, omnes qui caragios let divinos vel praepropter suos inquilrunt, omnes qui tales sunt, Chri??stum de corde suo proiciunt, let diabolum introducunt. Et quallis erit illa infelix anima, quae !contemnit vitam et eligit mor!tem, lucem despicit et tenebras ?5quaerit ? Omnes

ne templum dei malis !operibus violemus. Timeamus Iquod dicit apostolus : s1 Quis ITEMPLUM DEI VIOLAVERIT, DISIPERDET ILLUM DEUS. Deus enim, !qui caelum et terram verbo poltentiae suae sine ullo labore potuit !fabricare, in te dignatur habiItare ; et ideo sic debes agere, lut talem habitatorem non possis loffendere. Nihil ergo

ergo isti, sicut !dixi, qui mali

in te, hoc lest in templo suo,

Isi ile discesserit, continuo (se» !diabolus intromittit. Ne

viventia congrelgentur, ac sic ad templum dei !conveniant : unus christianus !'unum templum dei est, et multi !christiani multa templa sunt dei. 'Etiam, fratres, videte quam pul!'chrum est templum quod aedificatur de templis; et quomodo !multa membra faciunt unum !corpus, sic multa templa faciunt !unum templum. Sed ista templa !Chri-

Sicut enim iniuriam in ita et deus iniuriam in

!tu non vis pati domum tuam, non !vult pati domum !suam,

1d est, in animam

tuam.

ISi

ergo tibi non parcis propter lite ypsum e parcemtibis vel propter deum, qui te dignatus est facere 'templum suum. Omnes

enim

'ebriosi,

adul-

cantatores aut !propter se aut

(861)

13 Christum] Eph. 3, 16. 17.

1? deus] I Cot. 5, 17.

SERMO

christiani sunt, lquamvis ad ecclesiam. veniant, quamvis ad

altare

communicent,

Iquamvis se frequentius signare 9yideantur, si se per paenitentiam !non emendaverint, non

Christo

!sed dia-

bolo servire probantur. !Illi vero christiani, qui casti Isunt, humiles, sobrii vel be-

907

CCXXIX.

deus inveniat !sordidum, nihil

tenebrosum, nihil 'superbum : quia, si ibi aliquam lniuriam pertulerit, cito discedit ; !et si redemptor discesserit, sta!tim deceptor accedit. Et qualis lerit illa anima infelix, quae a !deo deseritur, et a diabolo occuIpatur : vacuatur lumine, et

nigni, ?»qui ad ecclesiam frequentius ve!niunt, qui elimosinas faciunt, lqui pacem et caritatem custo!diunt, qui nec furtum faciunt, (862) nec

tene!bris adimpletur : exhau-

falsum

dicunt,

paradisum ? Et ideo, fratres,

lin istis talibus templum dei inte!grum custoditur, et Christus in lillis habitare cognoscitur.

quia !deus sibi voluit de nobis tem!plum facere, et in nobis dignatur Hugiter habitare, quantum possulmus cum ipsius adiutorio stuldeamus superflua proicere, utilia Icongregare : repudiare luxu-

testimonium

:

ritur

dul!cedine,

inebriatur

amaritudine : !perdit vitam, invenit mortem lacquirit supplicium, et perdit (862)

riam, !castitatem tenere contemnere lavaritiam, mise-

i

ricordiam quae!rere : odium despicere, caritatem !diligere. Haec si auxiliante deo !facimus, fratres, in templum corIdis et corporis nostri deum iugilter invitamus. 153. Unde nos, carissimi, si natalem templi cum gaudio celebrare !volumus, templa dei viventia malis operibus in nobis destruere non !debemus. Et hoc dicam, quod omnes intellegere possunt : quotiens !ad ecclesiam venimus, qualem illam invenire volumus, tales et animas !nostras praeparare debemus. Vis basilicam nitidam invenire : noli ?tuam animam

peccatorum sordibus inquinare. Si tu vis ut basilica luminosa

sit, et deus hoc vult, ut anima tua tenebrosa non sit, sed !fiat

quod dominus dicit, ut luceat lux in nobis bonorum operum, let ille glorificetur qui in caelis est. Quomodo tu intras in ecclesiam listam, sic deus vult intrare in animam tuam, sicut 17 Et] ideo aZ. W^ possint W/ (862) 16 yivi a malis W^ 23 ut ille F19? 21-23 sed fiat u5q. in caelis est] ozz. W^

(862)

?3 957] C£. Matth. 5, 16.

1? sj tu vis W/

Qualem ecclesiam invenire volumus, tales et animas nostras praeparemus.

908

S. CAESARII

ipse promisit : ET HABITABO IN ILLIS ET INAMBULABO. Quomodo nos in ecclesia nec !porcos nec canes nos volumus invenire, qui nobis horrorem faciant, ita let deus in templo suo, id est, anima nostra nullum peccatum inveniat, quod oculos Quaenam digne celebrandis sollemnitatibus serva-

ri oporteat.

suae maiestatis offendat. 4. Ergo quotiens natalem templi cupitis celebrare, sobrii, pacifici *debetis ad ecclesiam convenire ; et ideo ante plures dies castitatem letiam cum propriis uxoribus custodite, et secundum vires vestras !pauperibus elemosinam exhibete oblationes quae in altario conse!crentur offerte, decimas de fructiculis vestris reddite, peregrinos lexcipite, discordes ad concordiam revocate. Si taliter ad natalem (863) basilicae et ad sanctorum sollemnitatem veniamus, quicquid iuste !voluerimus a deo petere, totum merebimur obtinere. Hoc ante omnia

loportet,

ut, quomodo

ad ecclesiam

nitidis vestibus

venitis, ita etiam !mundis cordibus veniatis : nihil enim prodest, ut nitidus appareas in »*oculis hominum, si sordidus fueris in oculis angelorum. Certe, !fratres, quando Manus ante communionem abluendae.

IET ECCE

Mulieres cum linteolo ad altare accedunt.

in ecclesiam

in-

trare et communicare volumus, prius !manus nostras abluimus : sed opus est, ut, quomodo per aquam 'lavamus manus nostras, sic per caritatem et elemosinam abluamus !animas nostras, propter illud quod scriptum est : DATE ELYMOSINAM, OMNIA

MUNDA

SUNT VOBIS ; et iterum : SICUT AQUA

EXTINGUIT !IGNEM, SIC ELYMOSINA EXTINGUIT PECCATUM. Nam nihil prodest !nitor in corpore, si puritas non servetur in corde. Si malum est et !turpe cum sordidis manibus ad altare accedere, quantum peius lest in animam sordidam corpus et sanguinem Christi suscipere ? !?Si in arcam plenam luto vestimenta tua non vis mittere, quare in ani'mam plenam peccatis ausus es Christi sacramenta praesumere ? ICerte et omnes mulieres, quando ad altare veniunt, linteola

nitida lexhibent,

in quibus sacramenta

et bene et iuste !faciunt : sed adtendant

Christi percipiant; et considerent, ut,

quomodo nitida linteola ?'exhibent, sic etiam nitidas animas suas

exhibeant ; ne

forte,

si aliter

!factum

fuerit,

Christi

sacramenta in eis patiantur iniuriam. Et ideo, !'ut corpus domini nostri et sanguinem eius non ad iudicium sed ad !remedium mereamur accipere, quantum possumus cum ipsius (862)

?5-3 et inambulabo

4:4. offendat] ex zo cod. W^

uxotibus] peni£us erasum in F9?

9!sa etiam c. p.

32-34 oblationes z4. revocate] zZeruzz ex uno W^

3* si taliter] W' ;tunc spiritaliter F159-90.61 (863) ! veniemus edif., e£ add. et 16 praesumere] petcipere H5? 1? ]inteolos nitidos I/ —— ?3 quantum possumus 254. caritate potemus p. 864, /. 20] locus integer in cod. W' desideratur, puto, quia multa ex eo supra n. 2 anticipata (862)

?5 franibulabo] 11 Cot. 6, 16.

38 de fructiculis vestris] C£. Caesarii, serm.

I3, n. 5 : « Decimas de fru-

cticulis vestris ad ecclesiam reddi-

te» ; similiter serm. 14, n. 5 ; serm.

GET (863)

1? pobjg| Luc. 11. 41.

H peccatum] Eccli. 3, 33.

SERMO CCXXIX.

909

adiu'torio laboremus, ne in nobis per mala opera nostra patiantur iniuriam : **omnis enim, qui male agit, Christo iniuriam

facit. Sicut enim tu !non vis pati iniuriam in domo tua, ita et deus non vult pati iniuriam in !domo sua, id est, in anima tua.

5i ergo tibi non parcis propter teipsum, !parce tibi vel propter deum tuum, qui te dignatus est facere templum '!suum. Omnes enim ebriosi adulteri invidi vel superbi Christo iniuriam *"faciunt : omnes fures et falsi testes, omnes ad arbores

Quinam

sint

qui Christo

iniuriam

fa-

ciunt.

vel ad fontes !vota reddentes, omnes qui caragios et divinos vel praecantatores laut propter se aut propter suos inquirunt : omnes qui tales sunt, Chri'stum de corde suo proiciunt, et diabolum introducunt.

Et qualis lest infelix illa anima, quae

contemnit vitam, et eligit mortem ; lucem P*?despicit, et tenebras quaerit ? Omnes enim christiani, sicut dixi, qui Itales sunt, quamvis ad ecclesiam veniant, et ad altare com-

municent, (864) quamvis se signare frequentius videantur, si per paenitentiam non lemendaverint, non Christo sed diabolo servire probantur. Illi vero !christiani, qui casti sunt, humiles,

frequentius veniunt,

qui

elemosinas faciunt, qui pacem et caritatem custodiunt,

sobrii, benigni, qui ad ecclesiam

qui

nec falsum testimonium dicunt : in istis talibus 'templum dei integrum custoditur, et Christus in illis habitare cognoscitur. 5. Et ideo, fratres, et crimina capitalia cum dei adiutorio

fugiamus, let minuta peccata, sine quibus esse non possumus, cotidianis elemosinis "insistentes, adsiduis etiam orationibus redimamus ; ne, sicut dixi, !Christo iniuriam faciamus, qui

in nobis habitare habitare

desiderat. Duo sunt

desiderant,

Christus

dominus

!enim, qui in nobis noster,

et !diabolus

adversarius noster : ambo enim pulsant ad ostium cordis Inostri. Noli Christum repellere, si vis adversarium non timere : Ptene regem legitimum, et crudelem non timebis tyrannum : tene !lucem, et tenebrae ad te accedere non audebunt : ama vitam, ut possis levadere mortem. Et ideo castitatis aromatibus repleamus animam 'nostram, elemosinis dealbemus,

et diversis etiam virtutum

floribus

!'adornemus ; ut

Christum dominum nostrum fide invitemus, spe ?pascamus, caritate potemus. Et quotienscumque festivitates fuerint, Inon solum casto corpore sed etiam mundo corde ad ecclesiam veniamus. !Ante omnia contra nullum hominum odium in corde servemus : !qui enim vel unum hominem odio habet, audiat scripturam dicentem

: !QUI FRATREM

SUUM

ODIT, HO-

MICIDA EST. Et si homicida est qui fratrem ?suum odit, qua fronte ad altare domini

communicare

(864)

* criminalia peccata H5?

(864)

?4 horirida est] 1 Ioh. 3,15.

21

praesumit ? !Et ideo,

C. II

Duo

sunt

qui

in nobis habitare desiderant, Christus et diabolus.

91IO

S. CAESARII

qui fecit iniuriam, cito veniam petat : qui factam pertulit, Icito indulgeat ; ut securi in oratione dominica possimus dicere deo : !'DIMITTE NOBIS DEBITA NOSTRA, SICUT ET NOS DIMITTIMUS DEBITORIBUS !NOSTRIS. 366. Baptismi sacramentum, fratres carissimi, negari nulli hominum !potest, praecipue si hoc corporis infirmitas videaRegula eccle-

tur exigere

: bonum

!tamen

et legitimum

Koss bapti. sunt, in paschalem sollemnitatem mosuscipnCOUNT «.

est, ut, qui sani

'serventur, et secundum

ecclesiasticam regulam in diebus quadra!gensimae ieiunent et vigilent, et ad oleum vel ad manus inpositiones ?*accedant. Qui vero in aliqua festivitate filium suum baptizari desiderat, liustum est, ut vel ante septem dies cum ipso ad ecclesiam

veniat, (865) et ibi ieiunet ac vigilet ; et filium suum,

sicut

supradictum est, ad oleum vel ad manus inpositionem faciat accedere, et sic legitimo 'ordine baptismi sacramenta suscipiat. Qui haec ita fecerint, et filios !suos faciunt accipere baptismi sacramentum ; et sibi, dum vigilant *et ieiunant, acquirunt indulgentiam. peccatorum. Qui vero haec lita, ut diximus, agere noluerit, et sub hora filium suum ad baptismi Isacramentum ingesserit, sciat se non leve peccatum incurrere : quia !dissimulavit eum prius ad oleum vel ad manus inpositiones

offerre.

!Ipsos

tamen

infantes,

fratres

carissimi,

quos in baptismo excepistis, !^scitote vos apud deum fideiussores esse illorum ; et ideo semper eos lammonere et castigare contendite, ut caste et iuste et sobrie vivant. !Ante omnia symbolum eis et orationem dominicam ostendite ; nec !eos

verbis solum sed etiam exemplis ad bona opera provocate. Qui lenim caste et iuste et sobrie vivunt, dum aliis exemplum bonae vitae !^praebent, et pro se et pro illis mercedem accipient ; sicut e contrario, lqui male agunt, et nec castitatem nec iustitiam servant, et, quotiens!cumque causas audierint, MUNERA SUPER INNOCENTES accipiunt, quan!tiscumque exemplum male vivendi praebuerint, pro tantis aeterna Isupplicia sustinebunt. Sed credamus de dei misericordia, quod ita ?nobis inspirabit agere, ut non pro malis operibus poenam possimus incurrere, sed magis pro bonis ad aeterna praemia pervenire : prae!stante domino nostro Iesu Christo, cui est honor in saecula saeculorum. (S64) ?5 factam pertulit] factam ozz. F5? ; cui facta est W/ —— ? securi... possimus] IW; secutus... possit re//. 3! inpositiones] W'; -onem re/J. ; ef. supra p. 846, 17 35 baptizare codd. (865) ? suscipiat] IW ; suscipiant codd. H * non ingessetit codd. H, a£ W recte om. barticulam negantem $inpositionis I7; -onem re// : cf. p. 864, ]. 34 ?excipitis codd. H —— !? Ante omnia usq. ostendite] oz. W' —— 1? credamus] pro credimus, u/ puío ?9 yobis ]/ 959 possimus incurrere] incurrentes IV, pro incurratis ? ?! pro bonis] possitis zgzerser. W/ pervenire] quae azplius apud Martenium ex codd. Hl babentur, Videamus f. c. tripliciter ecclesiam sq. fabrica perseveret, ea iure in W' utpote sequioris aevi additamenta omittuntur (864) ?9 posfris] Matth. 6, 12. 225541 6. (865) * suscipiat] Cf. supra, serm. 1? innocentes] C£. Ps. 14, 5.

SERMO

CCXXX.

OII

GOAAXO Collect. : G 6r. In codice Adhemari Engolismensis, nunc Paris. lat. 2400, fol. 152", saec. XI, praescribitur a metropolita in ordinatione episcopi legendus. Edit. : nostra demum aetate ab Angelo Mai NPB. t. I, serm. 104, p. 217-219, ex cod. Vatic. lat. 4951 (— H5). De auctore nihil tibi dubitationis remanebit, si eum cum Caesarii ad episcopos Admonitione (supra serm. 1) comparaveris, cum ea fere totus hic sermo contineatur, nec ovum ovo similius sit. Eum suppresso nomine exscripsit auctor anonymus parvae collectionis De sacerdotio, quam in libro ms. a. VIII. 32, saec. IX,

monasterii S. Petri Salisburgensis anno 1892 strictim oculis perlustravi.

(866)

IN ORDINATIONE EPISCOPI.

Episcopatus, beato

lapostolo

fratres

carissimi,

: QUI EPISCOPATUM

bonum

opus

DESIDERAT,

est, dicente BONUM

OPUS

DESIDERAT. !Sed ubi opus auditur, labor intellegitur : quicumque ergo episco?patum sic intellegens desiderat, sine ullo ambitionis tumore desiderat. 'Ut enim hoc ipsum apertius eloquar, ille episcopatum vere desiderat, qui populo dei non tam praeesse quam prodesse desiderat. 2. Sed iam nunc

est, non praeesse

quam

pro-

desse. '

ad te mihi sermo est, frater dilectissime,

de cuius lelectione tanti in Christo populi hodie gratulantur. Et vere digne et !?merito gratulantur : ad omnium enim decus fidelium atque utilitatem !redundat, cum talis habetur antistes, cuius plurimi adiuventur auxilio, let incitentur exemplo. Unde quia non ignoras quid de sinceritate 'animi tui secundum praecedentem notitiam senserimus, iustissime !nos agnoscis exigere, ut, quod de te praesumpsimus, hoc probemus. !*Et ideo, dulcissime frater, unica te ac singulari caritate commoneo, !ut modestiae tuae non desit auctoritas, constantiam mansuetudo !commendet, iustitiam lenitas temperet, liberta-

tem patientia contineat ; let declinata superbia, cui proprium est ut cadat,

Episcopi officium tam

sectare

humilitatem,

!cui semper

(866) 9?sa- digni merito Mai 1? animae tuae Mai ut] ze G* desideratur 1? sit] est Mai (866) 3 desiderat] 1 'Tim. 3, 1. ? non fam praeesse quam prodesse] Augustiniana sententia, de qua vide

debetur

ut

135d- justissime f. a. €.

sis notas Abbatis Butler ad Regul. Bened. c. 64, 23.

Novello pontihci commendatur mansuetudo, lenitas, humilitas.

012

S. CAESARII

crescat. Ecclesiasticarum legum non sit ignara ?dilectio tua, ut intra patrum regulas atque mensuras potestatis tuae iura contineas. IUSTO quippe ideo dicitur LEX NON ESSE POSITA, quia !normam praeceptionis implet iudicio voluntatis. Verus enim amor !in semetipso habet et apostolicas auctoritates et canonicas sanctiones, Iquarum documenta tuus devotus semper sectetur affectus. ?53. Vos vero, Quam

grave

pondus immineat cervicibus sacerdotum.

INIQUITATEM

Etiam

ab ovi-

bus suis multa eis

sustinenda sunt.

fratres vel filii, quibus

divina

pietas

tam

dignum '!sacerdotem providere dignata est, agnoscite et intellegite, quam !grave pondus inmineat sacerdotum cervicibus. Unusquisque enim !in populo de se solo redditurus est rationem : sacerdotibus autem !domini longe alia manet condicio, a quibus omnium animae requiren?dae sunt. Quibus terribiliter clamat Spiritus sanctus : SI ADNUNTIAVERIS !INIQUO SUAM,

TU ANIMAM

TUAM

LIBERASTI

; et iterum

:

(867) CLAMA, NE CESSES, QUASI TUBA EXALTA VOCEM TUAM, ET ANNUNTIA !POPULO MEO SCELERA EORUM, ET DOMUI IACOB PECCATA EORUM. 4. Sed iterum atque iterum ad te nunc mihi peculiariter sermo lest, de cuius electione tantos in Christo gaudere cognoscimus. Scio *te, frater carissime, ignorare non posse, qualiter ante tribunal Christi !pro omnium animabus reddituri sint rationem omnes domini sacer!dotes. Et ideo cum ingenti tremore auxiliante domino patientiam !viriliter tene : taedia et molestias, pericula etiam et obprobria ine!ruditi populi, si forte per aliquam animositatem fuerint concitati, constanter et fortiter sustine, respiciens ad verum pastorem dominum lac salvatorem nostrum, qui pro suis ovibus non solum tribulationem !sed etiam mortem sustinere dignatus est. Multa enim adversa te !necesse est sustinere, si doctrinae regulam custodire,

si verbum

dei

!sicut

expedit,

adsidue

volueris

praedicare : quia amara sunt semper !^male viventibus praecepta iustitiae. Unde contestor te hodie coram !deo et angelis eius, et apostolica voce denuncio: ADTENDE LECTIONI, !EXHORTATIONI, DOCTRINAE. PRAEDICA VERBUM ; INSTA OPORTUNE, INPOR!TUNE ; ARGUE, OBSECRA, INCREPA IN OMNI PATIENTIA ET DOCTRINA. 5. Observa et vide, ne te mundialis negocii inplicatio ita (866) ?050-intra... ?! esse] est Mai

jura] rec/e, uf videtur, coniecit Mai; in te... iure G? H8 ?! quarum documenta] quas Mai devote tuus Mai

?' erave] grande G? (867) ? scelera e. e. d. Iacob] oz. G? 3 peculiaris G? 1? multam e. advetsitatem G? 1? verbum] dei add. Mai

(866) ?1 fosifa] I Tim. t, 9. 31 //beras1i] Ezech. 3, 19. (867) ? eoruz;] Esai. 58, 1.

15d- scito te Mai

1? doctrinae] Y "Tim. 4, 15. 18 doctrina] 11 Tim. 4, 2.

SERMO

CCXXX.

013

teneat "occupatum, ut verbo dei vacare non possis ; sed magis time illud !quod scriptum est : INPEDIMENTA MUNDI FECERUNT EOS MISEROS, et lillud : NEMO MILITANS DEO INPLICAT SE NEGOCIIS SAECULARIBUS, UT !EI PLACEAT, CUI SE PROBAVIT. Neque enim te Christus hodie culltorem agrorum, sed pastorem constituit animarum. Et quia ad te ?»directa est hodie vox illa domini salvatoris per quam tertio clamavit !PASCE OVES MEAS, ita officium praedicationis adsume, ne praefocatus praesentibus curis non possis dei verbo vacare, et ovibus suis spiritalia animarum pabula providere. Mundana enim negocia filis tuis lagenda committe, ut tuus animus in his tantum negociis occupetur, per ?quae salus omnibus datur. Sicut enim tibi impietatis crimen erit, !si neglectis verbi dei studiis sollicitudines susceperis saeculares, ita (868) et unicuique filiorum tuorum grave peccatum erit, si necessitates lecclesiae noluerint sublevare. Illi ergo quasi veri et obtimi christiani lecclesiae filii, quaecumque ad saeculum pertinent, cum iustitia agere let gubernare contendant, et tibi solius doctrinae solicitudinem dere?linquant. Si enim tu mundialibus curis fueris occupatus, et te ipsum '!decipis, et gregem tibi creditum devorandum bestiis derelinquis. !'Et ideo quidem ad hoc solum vacato, ut oportune et sine intermissione filios tuos doceas, per quod salutem consequantur aeternam. Populus !vero tibi commissus cum tanta te reverentia audiat, ut te advocatum ^et praeconem esse cognoscat. 6. Et iterum te, carissime frater, ammoneo,

ut talenta,

quae tibi 'hodie dominus quasi bono negotiatori duplicanda commisit, cum !multiplicato faenore ante tribunal aeterni iudicis restituas. Et quantum !potes observa, ne velut inutilis servus acceptum talentum suffodias : ?^id est, ne doctrinae lumen terrenis occupationibus inplicatus extin!guas; sed contremesce magis semper et metue, ne forte, si verbo !dei (867) ?9 sed et Mai ?5 tertio clamantis] Ma? 256 braefocatus] provocatus G* Mai 39 detur Mai 3*1 sj neglector v. d. studeas sollic. saec. suscipere Mai (868) 3 filii] add. sint G!, sunt Mai quaecumque] G? ; qui quae G! Ma? 45d- contendunt... derelinquunt Mai ? tanta te] te ozz. Mai

(867)

?! p"sergs] Sententia

incer-

D-851;

tae originis, quam incessanter Cae-

2653. se frgefocatus usq. vacare] Haec

sarius veluti de «scriptura » addu-

ad verbum sumpta ex apocrypha

cit. ?3 orobavyit] II Tim. 2, 4. 26 77045] Ioh. 21, 17. De peticopis

quae in ordinationibus episcoporum legi consueverant cf. serm. I, n. 11 et Lectionarium Gallicanum nuper Beuronae editum (1936),

Clementis

ad lacob.

epist. n. 5 :

Migne Gr. 2, 39 ; occurrunt etiam serm. 1 Caesarii, n. 17. 308. 7/5; usq. saeculares] Ibid. (868) 55d- $7 eniz; usq. decipis] Ps.Clemens ibid.

Mundialis occupatio praedicationis of-

ficio postponenda.

Fideles

neces-

sitatibus ecclesiae providere debent.

914

S. CAESARITI'

vacare nolueris, audire merearis

: SERVE

NEQUAM

ET PIGER,

QUARE !NON DEDISTI PECUNIAM MEAM NUMMULARIIS AD MENSAM, ET EGO VENIENS !CUM USURIS EXEGISSEM UTIQUE QUOD MEUM ERAT? Avertat a nobis ?deus illud quod sequitur : INUTILEM,

inquid, SERVUM

PROICITE

IN !|TENEBRAS

EXTERIO-

RES ; IBI ERIT FLETUS ET STRIDOR DENTIUM. Ecce !quali sententia condemnantur, qui (se) saeculi huius occupationibus limplicantes noluerunt audire apostolum dicentem : ADTENDE LECTIONI

!EXHORTATIONI

DOCTRINAE ; et illud

: MEMORIAM

MEI RETINETE, QUONIAM ?5NON CESSAVI DIE AC NOCTE CUM LACRIMIS MONENS UNUMQUEMQUE !VESTRUM PER TRIENNIUM. Si apostolus, ut se aput deum absolveret,

!die noctuque con-

missis sibi populis verbum domini praedicabat, !quid fiet de nobis, si in festivitatibus aut dominicis diebus sal doctri!nae Pecunia Domini, non soIum in ecclesia, sed et ubi

ubi populis roganda.

e-

traditis nobis ovibus ministrare neglegimus ? Et ideo quantum *possumus cum dei adiutorio laboremus, non solum in ecclesia, sed letiam in consessu,

in convivio,

et ubicumque

fuerimus, spiritalem !domini pecuniam studeamus commissis nobis populis erogare. Nos 'erogemus pecuniam, quia ille, cum venerit, exacturus erit usuram. !Haec si fideliter agimus, cum ante tribunal aeterni iudicis venerimus, (869) securi cum propheta dicere poterimus : ECCE EGO ET PUERI MEI, QUOS IDEDISTI MIHI ; ubi pro multiplicato faenore talentorum audire Imereamur:EUGE, SERVE BONE ET FIDELIS, INTRA IN GAUDIUM DOMINI !TUI. Quod ipse praestare dignetur, qui vivit et regnat in saecula 5saeculorum. Amen. OON AUT Collect. : Q 25. Edit. : praeter veteres editiones Augustini L Homiliarum, legitur apud Maur. inter authenticos serm. 339. Et re quidem excerptus est ex Augustini tractatu de proprio natali, ap. Frangip. secundo (Miscellan. Agostin. I, 189-194), sicut infra ostenditur. Clausulam vero (p. 872, l. 20 sqq.) a Caesario adpositam esse, et benedictini editores insinuant, et mihi pariter extra omne

dubium est vel ex istis loquendi rationibus : secundum illud quod scriptum est... haec ergo diligentius adtendentes... Et quia vita nostra 1. h. s. quasi via esse cognoscitur, oportet nobis de labore ad requiem pervenire qua de requie ad laborem... ut postea in patria Possimus (868) 15 nummulariis] G? ; oz. re/[. ??sü- occupationibus luerunt] G*? ; implicati occ. noluerint Jai (869) 1 mei] G*? ; ozz. Mai (868) 19? er;g;7] Matth. 25, 26. 27. 21 dentium] Ibid. 3o. ?4 doctrinae] I 'Tim. 4, 15. 26 frienniug] Act. 20, 51.

implicantes no-

?? praedicabat] C£. supra p. 4, l. 31. (869) * mibi] Esai. 8, 18 ; cf. p. 18, 15126: * £uj| Matth. 25, 21.

SERMO CCXXXI.

915

ad aetermum. gaudium feliciter bervenire, praestante etc. Obiter etiam notandum, Caesarii esse verba Nalalis domini inminet (n. 3), ex quibus olim confectum est, Augustini ordinationem circa finem anni contigisse, cum id quidem de Caesario probabile sit, de Au-

gustino autem nihil huiusmodi affirmari possit.

SERMO

SANCTI AUGUSTINI

DE NATALE

SUO.

Hodiernus dies iste, fratres, admonet me adtentius cogitare

Isarcinam meam : de cuius pondere etiam si mihi dies noctesque !cogitandum sit, nescio quo tamen modo anniversarius dies iste inpin'git eam sensibus meis, ut ab ea cogitanda omnino dissimulare non !possim. Et quanto anni accedunt, immo decedunt, nosque propin!quiores faciunt diei ultimo, utique quandoque sine dubitatione !venturo, tanto mihi est acrior cogitatio et stimulis plenior, qualem !domino deo nostro rationem possim reddere pro vobis. Hoc enim P5interest inter unumquemque vestrum et nos, quod vos pene de vobis !solis

Augustini in dies acrior cogitatio de ratione reddenda.

reddituri estis rationem, nos autem et de nobis et de omnibus

lvobis. Ideo maior est sarcina : sed bene portata maiorem comparat !gloriam ; infideliter autem gestata ad inmanissimam praecipitat Ipoenam. Quid ergo mihi hodie maxime faciendum, nisi ut commendem ?'vobis periculum meum, ut sitis gaudium meum

? Periculum autem

!meum

est, si adtendam

quomodo

laudatis, et dissimulem quomodo (870) vivatis. Ille autem novit, sub cuius oculis loquor, immo sub cuius loculis cogito, non me tam delectari laudibus popularibus, quam !stimulari et angi quomodo vivant qui me laudant. Laudari autem a imale viventibus

nolo, abhorreo,

detestor

: dolori mihi est,

non volup*tati. Laudari autem a bene vibentibus, si dicam nolo, mentior : si !dicam volo, timeo ne sim inanitatis appetentior quam soliditatis. 'Ergo quid dicam ? Nec plene volo, nec plene nolo. Non plene volo, !ne in laude humana pericliter : non plene nolo, ne ingrati sint quibus !praedico. 12, Sarcina autem mea est, quam modo audistis, cum Ezechiel !propheta legeretur : parum est enim, quia dies ipse admonet nos leandem sarcinam cogitare : insuper etiam talis lectio recitatur, quae nobis incutiat magnum timorem, ut quid portemus cogitemus ; !quia nisi nobiscum qui inposuit (869) "iste] edif. Bas Hag p; om. Q9 Aug Sidieenocteque v Os edie noctuque Bas Hag 33 stimulus eg/7. 18 gestata] Frang ; gesta cef. ?1 Jaudetis Q? (870) 1? recitata est p. (869) * Hodiermus usque iberasti p. 870, l. 32] Ex August. serm.

Frangip. 2, n. 1-2.

Erga laudes populares

qualiter se agat.

Lectus erat Ezech. 33.

916

S. CAESARII

portet, deficimus. Ecce audistis : TERRA, inquit, SUPER QUAM

INDUXERO GLADIUM, ET POSUERIT SIBI. !'EXPLORATOREM, QUI VIDEAT GLADIUM SUPERVENIENTEM, ET DICAT ET !DENUNTIET ; VENIENTE AUTEM GLADIO TACEAT ILLE EXPLORATOR, ET ISUPERVENIENS GLADIUS SUPER PECCATOREM OCCIDAT ; PECCATOR QUIDEM !PRO SUA INIQUITATE MORIETUR, SANGUINEM AUTEM EIUS DE MANU PEXPLORATORIS INQUIRAM. SI AUTEM VIDERIT GLADIUM SUPERVENIENTEM, !ET TUBA CECINERIT, ET NUNTIAVERIT, ET ILLE CUI NUNTIAT NON OBSER!VAVERIT; ILLE QUIDEM IN SUA INIQUITATE MORIETUR, EXPLORATOR lAUTEM ANIMAM SUAM LIBERABIT. ET TU, FILI HOMINIS, EXPLORATOREM !POSUI TE FILIIS ISRAHEL. Exposuit quid dixerit gladium, exposuit ?5quid dixerit exploratorem, exposuit quam dixerit mortem : non nos !permisit in obscuritate lectionis excusare neglegentiam nostram. !POSUI ERGO TE, inquit, EXPLORATOREM. SI DIXERO PECCATORI, MORTE !MORIERIS, ET TU TACUERIS, ET ILLE IN PECCATO SUO MORTUUS FUERIT ; lILLE

Ordinatio Caesarii imrninente Natali Domini habita.

Pauperes

pane

visibili, omnes verbo suo pascit episcopus.

QUIDEM

IN

PECCATO

SUO

MORIETUR

digne

et iuste,

SANGUINEM *'AUTEM EIUS DE MANU TUA INQUIRAM. SI AUTEM TU DIXERIS PECCATORI, lMORTE MORIERIS, ET ILLE SE NON OBSERVAVERIT, ILLE IN INIQUITATE !SUA MORIETUR, TU VERO ANIMAM TUAM LIBERASTI. 3. Relevate ergo, fratres, relevate sarcinam meam, et portate !mecum. Bene vivite. Natalis Domini inminet, pascendos habemus (871) compauperes nostros, et cum eis communicanda est humanitas. !Vobis autem fercula mea verba ista sunt ? pascere omnes pane tracta!bili et visibili non sufficio. Inde pasco, unde pascor : minister sum, !paterfamilias non sum. Inde vobis appono, unde et ego vivo : de 5thesauro dominico, de epulis illius patrisfamilias, QUI PROPTER NOS !PAUPER FACTUS EST, CUM DIVES ESSET, UT EIUS PAUPERTATE NOS DITA!'REMUR. Si panem vobis ponerem, fracto pane singula frusta ablaturi leratis : etsi ego multum ponerem, perparum ad singulos perveniret. Modo autem, quod dico, et omnes totum habent, et singuli quique !*totum habent. Numquid enim verbi mei inter vos syllabas divisistis ? Numquid ipsius producti sermonis singula verba abstulistis ? Unus!quisque vestrum totum audivit : sed videat quomodo audivit ; quia lerogator sum, non exactor. (870)

1? veniente] si Praezz. p.

3! habemus] hodie add. /Aug

(870) ?4 [erabe]] Ezech. 33, 2-7. ?? liberasti] Ibid. 7-9. Exinde multa om. Caesarius ex Aug. n. 2. 3. 33 Re/evafe usque /aetifica? p. 872, l. 20] Rutsus ex Aug. unde supra

ctum. babemus] Verbum Podie, quod apud Aug. legitur, ea forte ratione omisit Caesarius quod convivium pauperibus dandum in proximum

D 34 Natalis d. inmine?] Hoc non est

natalem Domini differret. (S71) $a- Ji/aremur| I1 Cor. 8, 9.

Augustini, sed a Caesario interie-

SERMO

CCXXXI.

017

4. Si non erogem, et pecuniam servem, terret me evange-

lium. !^Possim enim dicere :Quid mihi est, taedio esse hominibus, dicere liniquis, Inique agere nolite, sic Bee sic agere desistite ? Quid mihi lest, oneri esse hominibus ? Accepi quomodo vivam, quomodo iussus !sum, quomodo praeceptus sum, assignem quomodo accepi : de aliis Ireddere rationem quo mihi ? Evangelium me terret. Nam ad istam "securitatem otiosissimam nemo me vinceret. Nihil est melius, nihil !dulcius,

quam divinum scrutari, nullo strepente, thesaurum : dulce lest, bonum est. Praedicare, arguere, corripere, aedificare, pro unoquoque satagere, magnum onus, magnum pondus, magnus labor. !Quis non refugiat istum laborem ? Sed terret evangelium. Processit ?servus quidam, et ait domino suo : SCIEBAM TE HOMINEM MOLESTUM, !METERE UBI NON SEMINASTI ; servavi pecuniam tuam, nolui eam erogare, tolle quod tuum est. Si

Onus praedicationis quam molestum scrutari divi-

num cupienti.

aliquid minus est, iudica ; si integrum lest, noli mihi molestus esse. Ait autem ille : SERVE NEQUAM, EX ORE !TUO TE CON-

DEMNAEO. Quare hoc ? Quia avarum me dixisti : lucra ??mea quare neglexisti ? Sed timui dare, ne poc : hoc dicis. Plerumque enim dicitur, Quid corripis? Perit ad illum quod dicis, !non te audit. Et ego, inquit ille, nolui dare, ne perderem

pecuniam !'tuam. EGO VENIENS CUM USURIS EXIGEREM. gatorem, inquit, posueram

!te, non exactorem

Ero-

: tu exerceres

erogationem, mihi relinqueres (872) exactionem. Hoc ergo timens unusquisque videat quomodo accipiat. !Si ego erogans timeo, qui accipit securus esse debet ? 5. Oui malus fuit heri, bonus sit hodie. Haec est ergo erogatio !mea : qui malus fuit heri, bonus sit hodie. Malus fuit heri, et non est ? !mortuus. Si mortuus esset malus, isset

unde non redisset. Malus !fuit heri, vivit hodie : prosit illi quod vivit, non male vivat. Quare lergo diei hesterno hodiernum vult addere malum ? Longam vitam !vis habere ; bonam non vis ? Quis longum ferat malum vel prandium ? !Usque adeo caecitas mentis occalluit, usque adeo surdus est homo "interior, ut omnia bona velit habere praeter se ipsum ? Vis habere !villam ? nego te habere velle malam villam. Uxorem vis habere ? !Non vis nisi bonam : domum nonnisi bonam. Quid curram per singula ? !Caligam non vis habere malam, et (871) 15possim] (95 Bas Hag; possem p Frang 17 vivam] repet. Frang 1$ quomodo] quod Frang ?" iudica] Q5 Frang Hag mss. Maurinorum ; indica Bas i 33 tuam] verba ait illi Tu dares pecuniam meam supp/e ex ;Aug (872) 5 malus, isset] opzizze Frang ; et malus esset Q9: Bas Hag ; et malus esset, isset p unde] inde Bas Hag ? occuluit Q9 Bas Hag 1? pon vis nisi] nonnisi Frang (871) ?6 ;e»7;nas?i] Luc. 19, 21. ?6 rcondemnabo| Ibid. 22.

33 exigerezz] Ibid. 23.

Omnia

bona

habere

vult

homo praeter se ipsum.

918

S. CAESARII

vis habere vitam malam ? Quasi !plus tibi noceat mala caliga, quam vita mala. Cum tibi caliga mala !5et constricta nocuerit, sedes, discalcias te, abicis aut corrigis, aut !mutas, ne digitum laedas: et calcias te. Mala vita est, qua animam !perdis. Sed plane hoc video unde fallaris. Caliga. nocens dolorem facit, vita nocens voluptatem: illud nocet, illud libet. Sed quod ad Itempus libet, postea peius dolet. Quod autem ad tempus salIubriter ?dolet, postea infinita voluptate et abundanti gaudio laetificat, secundum !illud quod scriptum est : QUI SEMINANT IN LACRIMIS, IN GAUDIO !METENT ; et illud : BEATI QUI LUGENT,

Vita, via.

QUONIAM IPSI CONSOLABUNTUR. 6. Haec ergo diligentius adtendentes, cogitemus illud quod de luxuria ac de voluptate scriptum est : AD TEMPUS, inquit, INDULCAT ?*FAUCES, POSTEA FELLE AMARIOR INVENITUR. Et quia vita nostra in hoc !saeculo quasi via esse cognoscitur, oportet nobis de labore ad requiem pervenire, quam de requie ad laborem ; et melius est nobis in via !brevi tempore laborare, ut postea in patria possimus ad aeternum !gaudium feliciter pervenire : praestante domino nostro Iesu Christo, *?qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. lAmen.

(873)

(GOXSXTIM

Collect.: G 62. Edit.: primum ab Iacobo Sirmondo (Paris. 1531), serm. 39, «ex codice Bibliothecae regiae, et altero S. Victoris » utroque, ut videtur, inferioris notae ; deinde in edit. Maur. August. serm. 340, quorum textum antiquissimae collectionis caesarianae G ope haud parum emendavi. Sermo quidem excepta conclusione ex quadam Augustini contione excerptus est, quae secus ex toto deperdita erat : at conclusio ipsa (n. 4) Caesarium profecto auctorem habet, uti iam benedictini editores agnovere, nec quisquam puto infitias ibit. Proinde hoc quoque ex gazis Augustinianis Arelatensis

noster

ab interitu

nobis

vindicavit ; quin

et aliam

pulcherrimam «de ordinatione episcopi» orationem, quam ex cod. Guelferbytano 4096 ante annos ferme viginti primum evulgavi, sibi notam fuisse repetita inde ad verbum sententia demonstrat. In homiliario wisigotico (H?), fol. 126", extat « sermo in diem ordinatione episcopi », qui incipit : Dies ordinationis meae sollemmiter hodiernus 4nluxit, huic nostro usque 2ncrementi datorem (p. 874, l. 29) omnino

similis,

tamen, quia textibus caute utendum

cum

brevi

in praefato

conclusione

tantum

est, inter Initia Caesariana

(872)

15 dedecalceas Frang

(872)

2029 secundum 454. petve-

nire] Haec Caesarius. ?3 »efent] Ps. 125, 5.

caesariana ; cuius

homiliario meminisse

contentis sufficiet.

?? consolabuntur] Matth. 5, $ ?5 invenitur] Ptov. 5, 3. 4.

SERMO

CCXXXII.

919

HOMILIA SANCTI AUGUSTINI IN NATALE EPISCOPI. semper quidem me, ex quo humeris meis ista, de qua difficilis !Àratio redditur, sarcina inposita est, honoris mei cura sollicitat :verum!tamen multo amplius huius molis consideratione permoveor, quando ?anniversarius eius dies memoriam pristinam renovans

eius ita eam mihi !ponit ante oculos, ut,

quod iam antea suscepi, sic teneam, quasi !hodie suscepturus accedam. Quid autem isto reformidatur in munere, !nisi ne plus nos delectet quod periculosum est in nostro honore, Iquam quod fructuosum in vestra salute ? Adiuver igitur orationibus vestris, ut sarcinam meam mecum ferre dignetur, qui meipsum ferre non dedignatur. Cum hoc oratis, etiam pro nobis oratis : haec lenim mea sarcina, de qua nunc loquor, quid aliud quam vos estis ? 'Orate mihi vires, sicut oro ut non sitis graves. Nam dominus Iesus !sarcinam suam non diceret, nisi cum portante portaret. Sed et vos 5sustinete me, ut secundum

praeceptum

apostolicum

invicem

onera

dixerit : IPETRE, AMAS ME ? PASCE OVES MEAS. Hoc semel, hoc

add. y

^ huius molis] G!-? ; huiusmodi n

? istud Gt?

? fructuosum] est

1? sarcinam meam] G?; sarcinam suam G?! H?; suam sarcinam p

10sqd- qui m. i. f. n. dedignatur] addidi ex zuss. ; nesciunt edit. H hoc] G*? ; oz. p, 13 vires] H? z£ conieceram ;vere p, ; veto Sirm ; viti G. ; subveniri G? 14 suam]

H? ; levem rel]. zuss. et edit. 16 impleamus] G*-? ; adimpleamus H*? eif. (874) 3 gratiae] accepti beneficii H? for£. zselius 5 proprio] G*? ; proprie p ! amore G! ;amorem G? redemptori G? 1? hoc semel] ozz. G*??

(873) A 0/27; n. diceret] Cf. Matth. L1)520

portante portat.

'!nostra

portemus, et sic impleamus legem Christi. Qui nobiscum !si non portat, succumbimus ; si nos non portat, occumbimus. Ubi (874) me terret, quod vobis sum, ibi me consolatur, quod vobiscum sum. !Vobis enim sum episcopus : vobiscum sum christianus. Illud est !nomen suscepti officii, hoc gratiae; illud periculi est, hoc salutis. !'Denique tamquam in mari magno illius actionis tempestate iactamur : *?sed recolentes cuius sanguine redempti fuerimus, velud portum !securitatis tranquillitate huius cogitationis intramus ; et in hoc proprio laborantes officio, in communi requiescimus beneficio. Si ergo plus !me delectat, quod vobiscum emptus sum, quam quod vobis praepositus !sum, tunc, ut dominus praecepit, ero abundantius vester servus, ^ne ingratus sim pretio, quo vester merui esse conservus. 2. Amare quippe debeo redemptorem, et scio quid Petro

(813)

Dominus sarcinam episcopi cum

16 Christi] Gal. 6, 2. (874) 1? 5eg5] Ioh. 21, 17.

Episcopus, christianis

praepositus, cum christianis conservus.

020

S

CAESARII

iterum, hoc tertio. !Interrogabatur amor, et imperabatur labor : quia ubi maior est amor, !minor est labor. QUID RETRIBUAM DOMINO dicam hoc me Quomodo

gratis pascit, et tamen mercedem quaerit.

PRO OMNIBUS QUAE RETRIBUIT !?MIHI? Si retribuere, quod pasco oves eius, etiam hoc

facio NON EGO, SED GRATIA DEI MECUM. Ubi ergo retributor inveniar, lcum ubique praeveniar ? Et tamen, quia gratis amamus,

quia oves

leius pascimus,

mercedem

!quaerimus.

Quomodo fiet istud ? quomodo !convenit, Gratis amo ut pascam, et Mercedem posco quia pasco ? ?Nullo modo fieret hoc, nullo modo merces quaereretur ab eo qui gratis lamatur, nisi merces esset ipse qui amatur. Nam si hoc retribuimus, Ipro eo quod nos redemit, quia eius pascimus oves, pro eo ipso quid !retribuimus, quod nos fecit esse pastores ? Mali namque pastores,

lquod a nobis

absit, nostra

malitia

sumus ; boni

vero, quod ab illo ?*nobis adsit, nisi eius gratia esse non possumus. 3. Unde et vos, fratres mei, PRAECIPIENTES ROGAMUS, NE IN VACUUM !GRATIAM DEI SUSCIPIATIS. Facite nostrum miMinisterium

episcopi

adiu-

vent fideles orando et ob-

temperando.

nisterium fructuosum. !DEI AGRICULTURA ESTIS : extrinsecus accipite plantatorem atque rigaltorem, intrinsecus vero incrementi datorem. Corripiendi sunt inquieti, ??pusillanimes consolandi, infirmi suscipiendi, contradicentes redar!guendi, insidiantes

cavendi,

inperiti

docendi,

desidiosi

excitandi,

Icontentiosi cohibendi, superbientes reprimendi, desperantes erigendi, (875) litigantes pacandi, inopes adiuvandi, oppressi liberandi, boni adpro!bandi,

mali tolerandi,

omnes

amandi.

In hac tanta et tam multiplici lac varia rerum diversarum actione

Episcopum et fideles pro se invicem orare oportet.

adiuvate

nos

et orando

et obtem!perando ; ut nos

vobis non tam praeesse quam prodesse delectet. ?4. Sicut enim nobis hoc expedit, ut pro salute vestra dei miserilcordiam studeamus exorare, ita et vos oportet pro nobis ad dominum preces fundere. Nec hoc incongruum iudicemus, quod apostolum 'fecisse cognoscimus ; nam in tantum se apud deum commendari lorationibus cupiebat, ut ipse omni populo supplicaret dicens : ORATE !?PRO NOBIS. Et

(874) edit.

limperabatur] Gt-? H?; imponebatur ed//. dX] (EE EL ?3 retribuemus ed//. ?6 mei] karissimi G'-? ?! suscipiatis] Gi? H? ;

recipiatis edj/. *? desperantes erigendi] G1? ; oz. edif. (875) 5 nobis] G'*? S/rz; vobis p $ orare edi/. ?*nec] G!?; ne edii. 35d: orate p. nobis] orantes simul et pro nobis etc.

(874)

15 nihU? PSSEISSI2.

16 mecum] I Cor. 15, 1o.

39 suscipiendi] C£. 1 "Thess. 5, 14. (895)

* non fap praeesse q. prodesse]

?" suscibiatis] II Cot. 6, x. 28 res7Is IG ORES PO:

C£. not. ad serm. 230 n. rz. ^ Sicut eniz;] Exhinc iam Caesarius.

?? datorez;] Cf. 1 Cor. 5, 6.

19 bro nobis] Il Thess. 5, 1

SERMO

CCXXXII.

021

ideo hoc debemus loqui, quod et nos ipsos exhortari let vos possit instruere. Sicut enim nobis cum grandi timore ac solliIcitudine cogitandum est, qualiter pontificatus officium sine reprehen!sione possimus inplere, ita et a vobis observandum est, ut ad omnia !quae vobis fuerint inperata humilem studeatis habere oboedientiam. !^Oremus ergo pariter, dilectissimi, ut episcopatus meus et mihi prosit let vobis : mihi enim proderit, si facienda dicam ; vobis, si audita !faciatis. S1 enim

et nos pro vobis et vos pro nobis cum perfecto caritatis l'amore indesinenter oraverimus, ad aeternam beatitudinem auxiliante

Idomino feliciter veniemus. Quod ipse praestare qui vivit ?et regnat in saecula saeculorum. Amen. (8*5)

dignetur,

19 nos ipsos] G*:? 7447 ;nosmetipsos edi/. exhortari] G'? cohortari p ;

coartare Sirz

1? Quod ipse erc.] ozz. edi£.

(875) 10-3 boc dqebheygg usq. í£nsfruere] Sententia ex Augustini sermone de ordinatione episcopi

a me nuper edito repetita : vide Miscell. Agostin. I (Romae 1930), P- 563,1. 5 sq.

es , Pal

" i

] LE pusbx

Sonet E

|

MEA. j I

9l

OT. ch

| A E

mt

2a. jon ond |

ONES

P

;t

H

je- dit" ;

AE wn

*

! -

^27E

!

I

|

]

b^

d

C

inn

"hi "wn |

oqo 141]T Ew

m

| d

UE

JU »

"s

|

22 $

B

]

E

E

1 en "T

f uU

!

V. SERMONES

AD

MONACHOS

SERMO

(879)

CCXXXIII.

925

COXOXITI.

Collect. : M 7. A rr (abbrev.). 12 (integra). 29 (tertio). C 7. et separatim in multis codd., v. gr. Clm. 6330 (— F), Clm. 14470 (H**), Wirzeburg. Mp. th. q. 28^, Mettensi 134, Vatic. 3539, VindoCinen. 133, etc. Edit. : v7. 7. a II. B. 36. et nostra aetate C. EF. Arnold « Caesarius von Arelate », p. 468-490 (Arn). Erat primum s. episcopi ad abbatem quendam Aregium congregationemque eius Blandiacensem epistola, quae postea ad formam homiliae redacta, nonnihil depravata, abbreviata, in collectiones varias inter sermones ad Monachos transivit : inde multae mutationes, lectiones

variantes, ut etiam aliquot librarios haud piguerit pro Blandiacensi Lirinensi scribere, et loco Aregii Cafraswm abbatem excogitare. Codicem Nomedianum (M?!) potissimum expressi, ut qui non solum omnium vetustissimus, sed etiam aliis plerumque melior sit, quos passim Arnold antetulit.

DOMINIS SANCTIS ET IN CHRISTO DESIDERANDIS FRATRIBUS !IN BLANDIACENSI MONASTERIO CONSTITUTIS CAESARIUS !EPISCOPUS.

Sanctus ac venerabilis pater vester Arigius religiosa quidem 5humilitate sed prope indiscreta suggestione postulat, ut ad sanctam !caritatem vestram exhortatorium debeam proferre sermonem ; et !dum vobis quo iam prope non indigetis desiderat providere, nobis !videtur verecundiam ingerere. Quid enim nos dicturi sumus verbo, !quod vos iam glorioso non impleatis exemplo ? Numquid debemus "vobis dicere : Nolite mundum diligere, quos cognoscimus cum om!nibus desideriis (879) 1 Dominus z5q. episcopus] Paec ad archetypum epistulae pertinent, ac paullo serius in M* aliisque suppleta sunt ! desiderantibus a B JA? ; desideratis 741-19 ? blandiacensi] blagiacensi codd. nonnulli poster. ; om. B et pleriq. mss. ^ Aregius F forte melius : cf. /Arn p. 453 ; nomen om. B et pleriq. codd. ? quod codd. aliquot 8 dicturi] eorr. ex dicituri 4 ? non impleatis] 74! B ; impletis 7477, adimpletis codd. nonnulli, non omisso 19 quos] codd. pleriq. et zuelioris notae ; quos eundem B et codd. pauci ; quem vos zÁrn ex duobus codd.

(819) ? B/andiacensi] fort. Blanzac (dép. Charente) dioec. Engolismensis, quo in oppido peranti-

veteri ecclesia iuxta portam plebs civitatis episcopalis olim venerabatut : cf. Mabillon. Annal. t. IV,

quum extitit monasterium cuidam sancto Artemio dicatum ; ubi notare iuvat, s. Caesarium unum ex

p. 306 ; L. Duchesne, Fastes épisc. lU. i95 pac ^ Arigius] aliunde non notus.

tribus 22

episcopis

fuisse,

quos

in C. II

Sermonem ab Arigio postulatum Caesarius ab excuSatione oritur.

926

Perseverantia et humilitas commendantur.

S. CAESARII

suis tota fide et devotione contempnere ? Dicturi vobis lsumus despicere ornamenta, quae iam deo propitio velut purgamenta lac stercora respuistis ? Numquid dicere possumus, ut de substantia !vestra elymosinas tribuatis, qui non solum facultates, sed etiam (880) vos ipsos domino fideliter obtulistis ? Numquid admonendi estis !gulae vel ebrietati minime deservire, cum vos videamus ieiuniis let vigiliis indesinenter insistere ? Numquid praedicare possumus, !ut lites et scandala debeatis fugire, quos videmus de periculoso et *nimiis fluctibus inquieto saeculi huius pelago ad portum monasterii !fideliter ac feliciter convolasse ? 2. Et licet de his omnibus quae in vobis deus contulit gaudeamus, let, quia illa deo propitiante fideliter exercetis, admonere vos minime !praesumamus, est tamen quod non incongrue debeamus vestrae "caritati suggerere : ut quod deo inspirante fideliter coepistis, ipso ladiuvante usque ad finem gloriosum viriliter conpleatis ;non enim !qui coeperit, sed QUI PERSEVERAVERIT USQUE IN FINEM, HIC SALVUS !ERIT. Et quia spiritalem fabricam aedificare Christo adiuvante coeIpistis, fundamentum verae relegionis supra petram fundata humilitate ??collocare debetis. Quaelibet enim fabrica quamvis sublimis et ampla !sit, si firmum non habuerit fundamentum, cito delabitur 1n ruinam. !Sic est, fratres dilectissimi, et con-

structio spiritalis. Quaelibet bona !quis habeat, si verae humilitatis fundamentum habere noluerit, !firmiter stare non poterit. FUNDAMENTUM ENIM ALIUD NEMO POTEST ?PONERE, sicut dicit Apostolus, PRAETER ID QUOD POSITUM EST, QUOD

EST !CHRISTUS IESUS. 3. Duo enim aedificia et duae civitates a mundi initio conCivitas Christi et civitas diaboli humilitate et superbia dinoscuntur.

struuntur : lunam aedificat Christus, alteram diabolus ; unam

aedificat humilis, 'alteram superbus. Una humiliatur, ut firmiter surgat ; alia erigitur, ??ut infeliciter cadat. In fabrica Christi qui aedificantur, de imis levantur lad summa ; in fabrica vero diaboli de summis ad ima praecipitantur. !'Adten(879) H fide et devotione] M!; fidei devotione 74 p dicturi] numquid graem. JArn ex edit. À et codd. poster. ?? despicere] saeculi Zgrerser. 4A a. Arn, mundana C?, nihi] vero M* À

(880) 1 fideliter] ozz. Arn cuz aliquot mss. ; alii post verbum obtulistis Zraiciunt 5fugire] M! e£ zelioris notae mss. $ fideliter ac] ozz. JArm cum paucis codd. ?his] oz. JÁrn in] ez. zArn $ quia illa] ad ea quae ;4rz ? incongruenter zArg. Huc B À cum plurimis codd. collectionis A ultimam partem homiliae Zertiae ad monacbos intrudunt, a verbis nos filii rapiamus unusquisque quod possumus Z4iq. merito iam resurgat : cf. Migse 67, 1061 D-1062 A zeritin perpetuum add. /Arn ex paucis codd. 4 fundata] profunda za/uit Arn ; om. B À humilitatis B A 1'fr, carissimi z4rz et] etiam z4rn ?! Tesus Christus rn ?5 fabrica] quidem Zzser. zArn

(880)

33 erj?] Matth. 10, 22 ; 24, 13.

EP fog Me (Grayas es. e

SERMO CCXXXIII.

027

dat ergo unusquisque, fratres dilectissimi, conscientiam suam,

let si in se viderit dominare superbiam, in civitate diaboli se infeliciter laedificari, immo et praecipiari non dubitet : si vero in illo vera humilitas regnat, Christo se coaedificari et feliciter adhaerere congaudeat. (881) 4. Non enim discernuntur filii dei et filii diaboli nisi humilitate latque superbia. Ouemcumque superbum videris, diaboli filium esse !non dubites : quemcumque humilem conspexeris, dei esse filium !confidenter credere debes. Et ut hoc verum esse cognoscas, audi ?scripturam dicentem : INITIUM APOSTATARE

A DEO

OMNIS

SUPERBIA

; let OMNIS

QUI

Similiter

filii

Dei et filii diaboli,

SE EXAL-

TAT HUMILIABITUR, ET QUI SE HUMILIAT EXALTA!BITUR. Nam quod diabolus per superbiam deiecit, Christus per humillitatem erexit : quia ad vulnus superbiae medicamentum humilitatis lexhibuit. Si ergo volumus venenum superbiae fugire, antidotum "humilitatis iugiter debemus haurire. Audiamus dominum dicentem : !DISCITE A ME QUIA MITIS SUM ET HUMILIS CORDE. Non enim dixit : !Discite a me mundum fabricare, mortuos suscitare, et virtutes relilquas facere; sed QUIA,

inquit, MITIS SUM ET HUMILIS CORDE. 5. Humilitatem

ergo, fratres

dilectissimi,

ante omnia

te-

neamus: P^non illam quae aliquotiens foris tantum ostenditur, sed illam quae in !conscientia retinetur. Sunt enim qui, quando aliqua tranquillitas !fuerit, humilitatem et in ore et in corde solent

ostendere ; et si aliqua,

!ut adsolet, tribulationis vel

scandali procella surrexerit, effrenato !ore et erecta cervice superbia, quae in corde tegebatur, ex ore profertur. ?Ouare hoc factum est, fratres ? Quia fundamentum verae humilitatis Inon habuit ; quia humilitatem, quam prius promittebat in corpore, !non habebat in corde : EX ABUNDANTIA ENIM CORDIS OS LOQUITUR. !Sine causa quaeris adtingere, quod cum potuisti noluisti

recondere.

sunt quomodo

!Pectora

(880) ? fr, carissimi zÁrz dubitet] ad ruinam a4Z. zArn (881)

rn

nostra,

vasa, quae vacua

?8$ dominare] M! g/. 39 coaedificare B Arn

52 deo] a exeid. in M1

fratres, sic

?9 et] oz. Arn

non

3 ad vulnus] ad exeid. in M* ; vulneri ex uno cod.

humilitatis] verae praem. /Árn

audiamus]

dilectissimi

?esse nullatenus possunt.

audi z4Arz, nescio unde

1 aurire M* 24! ez antiquiores zuss.

1^ carissimi

z4rg

16 enim] aliqui zmser.

ZArn, alii sre nonnulli e/iquot. zzss. 19?ex ore] multis conviciis praezz Arn ?3 quaeres M1 potuisti] possis deo adiuvante ZArz recondire M1 24 fratres carissimi z4rz

(881) 5 suberbia] Cf. Eccli. 10, 14 ubi Noster onis pro bominis constanter legebat. 85a- exa]tabitur] Matth. 23, 12 et al. H corde] Matth. 11, 29.

13 facere] Cf. Augustin. serm. 69, Dn ?2 Joeuitur] Matth. 12, 345; Luc. 6, 45-

Humilitas vera est, quae

in corde habetur, non quae foris tantum ostenditur.

928

S. CAESARII

Nam aut de bono aut de malo quisque !plenus esse tur. Et quomodo vas aliquod cum ventilatur, !tunc quod est intus ostenditur ; sic et unusquisque homo per castigationem aut per aliquam districtionem,

cognosciquale sit !cum aut ut solet

Ifieri, fuerit ventilatus, statim ostendit unde sit plenus : quia, sicut ?*dixi, EX ABUNDANTIA CORDIS OS LOQUITUR. Nam hu-

militas,

quam

prius !promittebat,

in ore tantum

erat, in

conscientia vero non erat. Cum (882) autem propter iustitiam

castigatus fuerit, tyrannico furore amarissima !verba respondet. Superbia illa non tunc nascitur, sed tunc in veritate monstratur : quia non illum disciplina vel castigatio sancta Isuperbum fecit, sed qualis diu esset ostendit. Sicut e contrario anima *humilis et sancta, etiamsi aliquotiens, ut fieri solet, aliquas iniustas laut iustas increpationes audiat, amplius se Christo inspirante humiliat, let minus se audire quam meretur Spiritu Sancto operante proclamat. !Ac sic et ille qui superbiam tegit in corde, cum ventilatus fuerit, !'fetorem teterrimum emittit ; et ille qui est mitis et humilis odorem !*suavissimum reddit. 6. Humiles Seniorum imperia tamquam. ore Dei

prolata.

ergo

simus,

fratres

dilectissimi,

non

solum

senioribus !nostris, sed etiam coaequalibus, ne deus superbis resistat, ne se lexaltantes humiliet, ne inflati per viam angustam transire non possint. IQuidquid vobis a senioribus fuerit imperatum, sic accipite, tamquam ?si de caelo sit ore dei prolatum. Nihil reprehendas, nihil discutias, !in nullo penitus murmurare praesumas : quia in monasterio servire lvenisti, non imperare, oboedire potius quam iubere ; totum sanctum, totum iustum, totum utile iudica, quidquid aut tibi aut aliis videris 'imperari. Et non solum tuam linguam stude a murmuratione mortifera ?"prohibere, sed etiam murmurantem alium non libenter audire, sed !magis quantum potes contende tuo sancto et salubri consilio furorem illius mitigare. Sunt enim, quod peius est, adiutores diaboli, qui !statim ubi viderint aliquos nimia iracundia commoveri, venenoso !consilio unde amplius irascantur conantur ingerere. Isti enim de parte ?5sinistra sunt, et in illa ruinosa civitate diaboli construuntur. Sunt vero let alii Christo propitiante, de quibus (881)

*5 unusquisque z4rz

*8 cognuscitur Mt

fuerint Arn sine sufficienti auctoritate

?! et] ozz. Arn

vasa plena cum ventilata ?8 cum] exeid. in M1

(882) lpro iustitia /Arr ? respondit. M! ^ diu] iam diu z4rz 5 a]iquas] ozz. zArn $ aut iustas] /ezz ?* operante] compellente 74rz ? faetorem M! mitis et humilis] M! ; humilis et mitis zArz cuz plerisq. edit. ef zzss. 1? nostris] Doc Joco oz. B zArn cum At al. coaequalibus] et iunioribus nostris add. iidem 13 per] superbiam Zznser. zArn 16 paenitus M! e£ alii zuss. anliq. murmorare M! in monasterium rg 1?imperare M! ?? murmor. Mt! gl. non] noli 44! ; non debes z4Arz ex monnuull. codd. ?? diabuli M? g. ?3 moveri M!, ubi fazen in archetypo commoveri fuisse suspicatur. Fesser Bina venenosum consilium B z4rz ; venenosa consilia a/iquo£ zzss. ?8 et] oz. "Arn propitio z4rm ex umo zus.

SERMO CCXXXIII.

929

apostolus ait : CHRISTI SUMUS !ADIUTORES. Sunt ergo adiutores dei, qui statim ubi viderint in corde !cuiuscumque fratris venenum superbiae serpere, omni celeritate 'illum medicamento verae humilitatis conantur extinguere. Et sicut illi ?alii incentores malorum et pro sui perditione et pro aliorum subver(883)sione multiplicem poenam merentur, ita isti humiles et benigni !duplicem gloriam consequuntur. Illi enim per mala consilia sua !non solum in suis sed etiam in aliorum

Sunt in monasterio

adiu-

tores Christi, sunt

et diaboli.

cordibus Christum occidere !conantur ; sancti vero et humiles

et in se et in aliis diabolum perse*quuntur. 7. Et ideo, fratres, sicut iam supra suggessi, de vera et non falsa !humilitate praesumere, et omnibus nos velut medicamentum et lumen !splendidum debemus ostendere, ut impleatur in nobis illud quod !dominus dixit : SIC LUCEAT LUX VESTRA CORAM HOMINIBUS, UT VIDENTES 'VESTRA OPERA BONA GLORIFICENT PATREM VESTRUM QUI EST IN CAELIS. !Nam si caritas et humilitas vera non fuerit, de solo habitu relegionis Ipraesumere vel confidere non debemus, ne simus velut sepulchra !dealbata. Nemo se circumveniat, fratres, quia NEMO SIBI SOLI VIVIT,

!ET NEMO

SIBI SOLI MORITUR.

Non de solo habitu religionis praesumendum.

Quantis enim

exemplum verae humilitatis !?et perfectae caritatis ostenderis, cum tantis et pro tantis aeterna !praemia possidebis. Si vero, quod absit, superbiae, iracundiae, mur!murationis vel inoboedientiae

formam

ad imitandum

te alus

dederis,

!non

solum pro te, sed etiam pro illis quos destruxeris, gehennae Isupplicium sustinebis. Sed dicis fortasse : Nimis dura sunt et inepta, ?quae nobis a nostris senioribus imperantur. Non legisti : PROPTER !VERBA LABIORUM TUORUM EGO CUSTODIVI VIAS DURAS ? Non legisti, lquia ARCTA

ET ANGUSTA

VIA EST,

QUAE DUCIT AD VITAM ? Non audisti lapostolum dicentem : PER MULTAS TRIBULATIONES OPORTET NOS INTRARE !IN REGNUM CAELORUM ? Non audisti prophetam dicentem : VIRGA ET ?5FLAGELLO CASTIGABERIS, FILIA SION, UT NON DISCEDAT (882) ?6 abostulus M1 Christi] Dei z4rgz ?"dei] Christi z4rg —??ilIum] M? e£ codd. antiquiores ; illud ZArn cum recent. medicamentum 7n arcbetypo videtur. fuisse 39 3]ii] ozz. zÁrn fere solus sui] sua B Arn SOSq CREE subversione] excidit in M* al. B (883) 35d4- occ. conantur] B e£ pleriq. zs. ; occ. conabantur M! ; occidunt Z4rz, nescio unde *yvero] viti M! g/. 9 non] de repet. Arn ? praesumete] debemus prae. B /Arn

unus bic servavit fidere] zzez motationis M! Arn cum iisdem

? ut] et cero M1, ez si mendose ; ceterum, uti notat Arn,

antiquam scripturae verstonem ! nam] ozz. Arn 1? ye] con15 caritatis] te user. "Arn 16 possedebis M?! 74! 1680- ru r741 dederis] ostenderis /Arn ez paucis zzss. ?* dicentem] oz. mss.

(882)

?" adiufores] 1 Cot. 3, 9.

(883)

10 c2e/;;] Matth.

14 norifur| Rom. 14, T.

5, 16.

71 dpra5] Ps. 16, 4. ?? )j1351| Matth. 7, 14.

^^ caelorugz] Act. 14, 21.

Etiam quae inepta et dura sunt seniorum imperia adimplenda.

930

S. CAESARII

ZELUS MEUS A !TE ? Et illud : EGO, QUOS AMO, ARGUO ET CASTIGO. Et alibi: FLAGELLAT !DEUS OMNEM FILIUM QUEM RECIPIT.

Duriora sunt blandimenta diaboli quam castigatio senioris.

Et si ea quae tibi praecipiuntur !dura sunt, numquid murmurando illa facere poteris molliora ? Cum humilitate praebe oboedientiam : si vero non praevales, impossibilitati (884) tuae cum humilitate postula veniam. [Dura tibi videntur praecepta Isenioris : quantum tibi duriora erunt consilia deceptoris ? Aspera !tibi videntur quae a senioribus imperantur : quantum duriora sunt, !quae avaritia imperat cultoribus suis ? Quam laboriosa et quam periculosa itinera illos sustinere compelht ! Et cum illud totum !patienter excipiant propter pecuniam temporariam, tu quare non laequanimiter pertuleris propter vitam aeternam ? Non legisti : lMELIORA SUNT VULNERA DILIGENTIS, QUAM FRAUDULENTA

OSCULA

!ODIENTIS ? Et illud :

CORRIPIET ME IUSTUS IN MISERICORDIA ET INCREPABIT ME : OLEUM AUTEM PECCATORIS, id est, adulatio assen!tatoris NON INPINGUET CAPUT MEUM ? Senior enim castigat, ut !corrigat ;

diabolus autem blanditur, ut perdat. Consilium enim diaboli, Isicut propheta dicit, AD

TEMPUS INPINGUAT FAUCES ; POSTEA

FELLE !AMARIOR INVENITUR. Ipse enim brevissimo tempore per viam latam ?*et spatiosam superbientes vel luxuriantes ducit ad mortem ; sicut !e contrario Christus dominus noster

per artam et angustam viam !humiles et oboedientes perducit ad vitam. Ambae istae viae, et !lata et angusta, finem habent,

Superbia in saeculari peccatum, in monacho sacrilegium.

et brevissimae sunt : nec in angusta !via diu laboratur, nec in lata diu gaudetur. Ac sic quibus lata via ?*et luxuriosa delectat, post breve gaudium habebunt sine fine suplplicium; et e contra illi, qui Christum per viam artam sequuntur, !post breves angustias ad aeterna merebuntur praemia pervenire.] INam si laicus homo in saeculo constitutus superbiam habeat, Ipeccatum

est ; monachus

vero

si habuerit,

sacrilegium

est.

(883) 26 ego] oz. D et nonnulli codd. familiae A ?8$ molliora] meliora B ; /ue intrudit Arn ex paucis codd. verba baec : si praevales implere quod tibi praeceptum est ; deinde sic pergit : cum omni humilitate contende implere omnem oboedientiam (884) !cum omni humilitate z4rz Dura tibi videntur z:q. /. 22, praemia pervenire] baec desunt im fribus zuss. apud zArnold, quopropter is ea serius ab ipso Caesario epistolae addita esse autumat ? quanto ZÁrz 3 quae] tibi zeser. 74! B Arn quanto rz $ temporaneam 247 ; temporalem f 1? increpavit... oleo M! g/. adolatio M! g. 1$ profeta M1 M^ amarius D e£ recentiores 75s.

ducet M! "rn

— !6arctam B zArn

— 1? perducet M! ;4Argy

— 1? quibus]

antiquior. mss.; quos recentiores ef edit. ?9 brevem gaudium M! 4t ee contratio ZÁrg secuntur M! 4! ??anguntias M! ?* homo] et zzser. 4A B habet zArg (883)

cbe vp OS dolens (95 ms Gl

juxta gr.

36 ea57igo] Apoc. 3, 19. ?? recipit] Hebr. 12, 6. lyeniagm|] Cf. Bened. (884)

Reg.

c. 68. ? odientis] Prov. 27, 6. 1 5557] Ps. 140, 5. M inyenifur| Prov. 5, 3. 4. antiq. translat.

SERMO

CCXXXIV.

03I

Taliter ?»vos exhibere debetis, fratres, tam sancte, tam iuste,

tam pile, ut merita !vestra non solum vobis sufficere, sed etiam peccantibus aliis in hoc !saeculo possint veniam inpetrare. Nam si linguam non refrenamus, !non est vera sed falsa relegio nostra ; et melius fuerat non vovere, Iquam post votum promissa non reddere. 998. Et haec, fratres, non ideo suggero, quod vos tales esse cogno(885)verim. Timentis magis animo quam reprehendentis loqui praesumo !propter illud quod apostolus dicit : CUM METU ET TREMORE VESTRAM !SALUTEM OPERAMINI. Non ideo dixi, quia illud facitis ; sed ideo sug!gessi, ne forte subripiente diabolo faciatis. Nos enim tale iudicium de ?vobis habemus, ut magis nos credamus vestris orationibus adiuvari, !ut inter

procellas vel tempestates saeculi huius possimus ad portum l'verae felicitatis supplicantibus vobis pervenire. [Salutem ergo uberri!lmam dicens precor, ut me sanctis orationibus vestris domino commen!detis, et praesumptioni meae pro caritate veniam tribuatis| : adiuvante !*domino nostro Iesu Christo, cul est honor et gloria in saecula saecullorum. Amen.

CCXXXIV. Collect. : M ro. C 1o. Edit. : v 10. « I0. a 32. À 1o. B 36. Mirum est decimam hanc homiliam ad monachos in collectionem A cum reliquis non transisse, fortasse propter confusionem cum homilia praecedenti, quae iisdem fere verbis incipit, et iterum ac tertio in

antiquissimo cod. A4! habetur. Aut scribis fastidium genuerint pluries hic repetita, quae in prioribus homiliis iam dicta erant ? Quicquid id est, in ipso antiquissimo cod. Nomediano M! haud ultra verba deo insinuante cognoscitis p. 888,1. 6 sermo progreditur, signis tamen quibusdam adpositis, quibus aliquid praetermissum

esse indicatur. In aliis codicibus plerumque recentioribus plura vel

(884) ? frenemus rz, e£ add. cum nonnullis mss. et superbiae infelicia colla submittimus 3050- cognoscerem rz (885) * diabulo M! talem M 24! aJ. antiq. mss. iudicium] fiduciam e£ nonnulli codd. progenie A $ ut] 24! z]. a. B; et M aJ. ZArn possimus] f e£ fere antiquiores mss. y om. Arn ? verae] venire M! g/. B vobis] //a fere B e£ codd. collectionis /A ; in aliis vero verborum ordo perturbatus est, ut puto cum amanuenses epistulam in bomiliam adaptarent ; post vobis v. gr. nonnulli mss. ex abundanti interser. Christo adiuvante credimus — « "-? Salutem ergo e/e.] banc clausulam ex zenore epistolae provenire manifestum est ; om. B et mss. collectionis A ; manu paulo seriori suppl. in M3 ? ergo] M! ; veto zArn 5 dicentes M! — ?pro caritate] M3 F ; om. Arn ? adiuvante] praestante Mt 19 Christo] pro/ixtor doxol. ap. Arn (884) 28 rosfra] Cf. Iac. 1, 26. ?9 reddere] Cf. Eccle. 5, 4.

(885)

3 operamini] Philipp. 2, 12.

Praesumptioni

suae

ve-

niam petit Caesarius.

932

S. CAESARII

pauciora adiciuntur, quae tamen ad finem usque Caesarii ingenium produnt. Editores quoque ab invicem differunt, pro ut hanc illamve manuscriptorum progeniem ad manum habuere : v. gr. omnino truncatus est textus in a p, plenior in « A, in nullo integer. ALIA SANCTI CAESARII EPISCOPI AD MONACHOS. Sanctus ac venerabilis pater vester, dum se, ut cum venia

sui !ódixerim, prope indiscreta humilitate submittit, mihi non parvam lverecundiam facit. Nam pro admirabili caritate iniungere,

Caesarius ne tacendo inoboediens, loquendo praesumptuosus sit, veretur.

immo

'extorquere

contendit,

ut ad sanctitatem

vestram exhortatorium (886) debeam proferre sermonem. Sed ego considerans et meum meritum let propositum vestrum, simul adtendens et sanctimoniam vestram !et conscientiam meam, quid eligam nescio. Si enim tacuero, sanctae !caritati inobediens apparebo : si vero aliquid loqui praesumpsero, 5notam temeritatis incurro. Sed rogo vos, fratres, quid ego verbis !lsuggeram, cum vos omnia operibus inplere congaudeam ? Qua fronte !sanis praedicare praesumat aegrotus? quomodo sanctos admonere !poterit multis neglegentiis obligatus ? quomodo vigilantes excitare !poterit somnolentus? Qua conscientia castigat ieiunantes assidua !*ciborum abundantia crapulatus ? Unde esurientibus iustitiae panem !verum poterit ministrare mendicus ? De quibus rebus admonere Ipotero, fratres ? Dicturus sum ut debeatis mundum contempnere, !quem tota animi virtute cum suis voluptatibus respuistis ? Dicturus !sum ut inpedimenta mundi debeatis abicere, quos video omnes cupiditates eius ardentissima devotione contempnere ? Consilium !vobis daturus sum, ut debeatis largas elemosynas dare, quos novi !pro Christi amore omnem mundi substantiam respuisse, quos video !non solum quae sua sunt, sed etiam seipsos domino obtulisse? Forte Ipraedicare vobis potero, ut vicinis et proximis humiles sitis, qui vos ?'ipsos sub iugo Christi non solum fideliter sed etiam feliciter inclinatis ? !Forte caritatem vobis commendare potero, cum vos videam non !tantum amicos sed etiam inimicos diligere ? Aut admonendi estis lad oboedientiam, qui numquam vestram voluntatem, sed dei et !seniorum implere contenditis iussionem ? Aut de cavendo iracundiae ?*morbo vos ammonere potero, quos fundamentum patientiae tenere Icongaudeo ? Numquid dicere audeo, ut ociosis fabulis non occupetur !sanctitas vestra, quos lectioni et orationi insistere, et in lege dei die !noctuque meditari cognosco ? Hoc ergo (885) 16immo] que add. M! (886) ? praepositum M1 $2 vos M1 omnia] bona add. C* ? jeiunantibus M1 19 justitiam C" 1? qui vos] quos Mt ?9inclinastis] C78 « ?3 volont. M! ?8 meditare M1

SERMO

CCXXXIV.

solum restat, fratres carissimi,

033

lut, quia vos in sancto

mo-

nasterio velut in portu quietis et repausationis ?*quasi in parte aliqua paradisi dominus collegere et collocare dignatus est, lassiduis

studeatis

orationibus

obtinere,

Monasterium, quasi pars aliqua paradisi.

ut nos, qui saeculi

huius !fluctibus indesinenter adfligimur, et cum grande periculo per pelagum !mundi huius multis tempestatibus fatigamur, devictis omnibus !vitiorum fluctibus orationum vestrarum suffragio ad portum beatae ?*vitae Christo duce pervenire possimus, ubi, cum ante aeternum iudicem vobis corona gloriae dabitur, nobis vel peccatorum venia !concedatur. (887) 2. Tamen ne usquequaque sancto patri vestro inoboediens videar lapparere, cum grandi humilitate et patientia praesumo suggerere, !ut in opere sancto, quod deo auxiliante fideliter exercetis, usque

!ad finem felicem perseverantiam teneatis;

quia non qui coeperit, ?sed QUI PERSEVERAVERIT

USQUE IN

FINEM, HIC SALVUS ERIT. Et ideo loportet, ut sanctis moribus

conpositi, multis etiam virtutum pinnis !praediti, quasi spiritales columbae, et bonorum operum margaritis lornati dicere cum propheta possitis : QUIS DABIT MIHI PINNAS SICUT !COLUMBAE, ET VOLABO ET REQUIESCAM

Nihil

servis

Dei proderit sine humilitate et oboedientia.

? Quam rem tunc animae

sanctae "implere possunt, si humilitatem et oboedientiam stabili firmitate !custodiant ; quia, quibuslibet reliquis bonis operibus quis fuerit !praeditus, si istas duas virtutum alas, id est, humilitatem vel oboe!dientiam non habuerit, in altum

evolare non poterit. Omnis ergo !anima sancta, quae circumvolantes milvos et diabolicos accipitres, !5id est, spiritales nequitias fugire vel vitare desiderat, istas duas, !quas supra diximus, virtutum alas in se deo donante custodiat : !quia nec virginitas,

nec vigiliae, nec ieiunia, nec ipsa oratio vel

lectio !servis dei prodesse poterit, si in eis obedientia perfecta et humilitas !vera non fuerit. 25. Nemini tamen videatur incongruum, quod humilitatem et loboedientiam specialiter commendavi, et caritatem his, quae est lomnium virtutum mater, non adiunxi. Non ita est,

fratres carissimi : !Icum oboedientia et humilitas fructus caritatis esse probentur, quomodo !sine ipsa esse possunt, quae nisi ex illa nasci omnino non possunt ? *"Numquam enim vera humilitas et vera oboedientia sine caritate laut fuerunt aut (886) 32? pelagum] C? ; pelago M! ; pelagus edi7. (887) ? patientia] reverentia codd. recent. $ pinnis] sc M1 "P. sponts]] (Goes a B; quisque sez quispiam 4// ; ozz. Mt do turoirec iur 1? vigilia Mt ieiunium C*'$ ?? adiunxci C" ?2-9 Nom ita 4. catitatis] Paec im codd. recent. CV--9 ex libidine immutata sunt

(887)

5 erj?] Matth. 10, 22 ; 24, I3.

? requiescagz] Ps. 54, 7.

?0 Nezzni

lagen usque

p. 888, l. 3] Omnino similia leguntur supra in serm. 48, n. 7.

mon potest

Quae sicut non nisi ex caritate nascuntur, ita sine caritate esse non possunt.

934

S. CAESARII

esse poterunt aliquando ; quia, sicut ignis sine calore !vel splendore omnimodis non est, ita caritas sine humilitate vel oboe!dientia esse non potest. Veram ergo caritatem et perfectam humilittatem vel oboedientiam retinentes, nihil quasi de nostris meritis praesumamus. Nemo se de sua industria extollat, sed de gratia divina !confidat ; nemo sibi virginitatem, lectionem, orationem,

Aliae virtutes sine caritate

quasi sine oleo ]ucerna.

Non solum contra crimina capitalia, sed etiam contra

minuta cata

pec-

vigilandum.

vigilias !vel ieiunia sine caritate

vel oboedientia prodesse credat : quia, quo!modo caro sine anima vivere non potest, sic reliquae virtutes sine !caritate figuram habere possunt, veritatem habere non possunt. (888) Talia enim sunt sine caritate ieiunia, qualis sine oleo lucerna : fumi!gare potest, foetorem vel putorem reddere potest, lucem vero habere

!non potest. Sed, sicut iam dixi,

non opus est, ut nos praesumamus lverbis diutius admonere, quod vos rebus ipsis et operibus novimus deo propitiante perficere. Quid enim cogitare et dicere et facere !debeatis, per assiduam lectionem deo insinuante cognoscitis. 4. Et ideo si omnia quae legistis per dei adiutorium implere Icontenditis, et sanctum ac venerabilem patrem vestrum toto corde !diligitis, et in omnibus, quaecumque deo inspirante praecipit, piam "et humilem oboedientiam exhibetis, absque ulla dubitatione cum !ipso sancto patre vestro ad aeternam beatitudinem feliciter venietis. !Et quia deo propitiante de omnibus capitalibus criminibus securi lestis et liberi, de parvis et minutis peccatis semper debetis esse solliciti. !De illis peccatis suggero, unde beatus Iohannes evangelista nos admo'?net dicens : SI DIXERIMUS QUIA PECCATUM NON

HABEMUS,

NOS IPSOS !SEDUCIMUS, ET VERITAS IN NOBIS NON

EST ; et unde scriptum est : !'IUSTUS SEPTIES

IN DIE CADIT, ET

RESURGIT. Nam sine criminibus deo l'auxiliante esse et possumus et debemus ; sine parvis vero peccatis, quibus tamquam circumvolantibus muscis assidue inquietamur atque ?*compungimur, nullus umquam iustorum aut fuit aut esse poterit laliquando, secundum illud quod supra iam diximus : 1UsTUS SEPTIES !IN DIE CADIT ET RESURGIT. Áut enim per cogitationem, aut per volun!tatem, aut per sermonem,

aut per opera-

tionem, aut ex necessitate, aut !per fragilitatem, aut per oblivionem nobis plerumque peccata subri?piunt. Nam qui sola capitalia crimina cogitat, et contra ipsa tantum!modo pugnare contendit, et de parvis peccatis aut parvam aut (887)

3?! perba possunt, veritatem habere exei. in M1!

(888) ? Jucem habere veram C? ; l. veram h. x $ cognoscitis] cognoscetis a. In bis verbis desinit bomilia in M* C'*8 edit. a. B ; reliqua leguntur in M32. C1--8 aliisque plerumque recentioris aefatis, necnon im edit. k X 172jn die] oz. M'* "dixi M? (888)

16 505 es7] I Ioh. rz, 8.

1722 resurgi?] Prov. 24, 16.

SERMO CCXXXIV. nullam

'solicitudinem

gerit, non

935

minus

periculum

incurrit,

quam si crimina !maiora committeret. Non ergo despiciamus peccata nostra, quia !minuta sunt, sed quia plura sunt, timeamus : nam et pluviarum guttae minutae sunt, sed quia plures sunt, flumina implent, et domos !subruunt, et aliquotiens impetu suo etiam montes trahunt. De ipsis !enim scriptum est

: QUI

SPERNIT

MODICA, PAULATIM

DEFLUIT

;et

iterum:

IDELICTA QUIS INTELLEGIT ? Quis enim est, qui tanta vigilantia

custodiat (889) cor suum, ut numquam otiosus sermo ex ore eius procedat ? De quo !tamen in die iudicii reddenda est ratio. Quis est qui non mentiatur, lcum tamen scriptura dicat : OS QUOD MENTITUR OCCIDIT ANIMAM ? !Quis est de cuius ore vel aliquotiens maledictum non exeat, cum scrip?tum sit NEQUE MALEDICI REGNUM DEI POSSIDEBUNT ? Quis enim vel Idinumerare praevaleat peccata, quae quasi parvula aut pene nulla a !nobis reputantur, cum tamen scriptura divina graviter nos pro illis puniendos esse testetur ? Et ideo secundum sententiam Salomonis !cum dei adiutorio omni custodia corda nostra servemus : ut, si minuta "peccata ad integrum evadere vel vitare non possumus, vel tardius !ab ipsis praeveniamur ; et, quotiens victi fuerimus, purgare illa vel 'redimere

suspiriis et gemitibus festinemus. 5. Et quidem ego haec suggerens quasi ex superfluo sanctitatem lvestram videor admonere; sed deo propitiante in vobis impletur "illud quod scriptum est : DA OCCASIONEM SAPIENTI,

ET

SAPIENTIOR

!ERIT;

et

iterum

: UT

SANCTUS

SANCTIFICETUR ADHUC, ET IUSTUS IUS!TIORA FACIAT. Ego tamen iterum atque iterum cum omni humilitate !supplico, ut me sanctis et inlustribus meritis simul ac precibus vestris lita assidue domino commendetis, ut, quia me in hoc saeculo multum ?9jaetificat sancta conversatio vestra, vos in futuro non contristent !merita mea ; et cum vos a iusto iudice deo

receperitis gloriam, gantibus vobis vel merear : praestante et gloria 1n saecula (888)

lego, sicut iam superius supplicavi, suffrapeccatorum lindulgentiam obtinere prodomino nostro Iesu !Christo cui est honor saeculorum. Amen.

?8 ergo] ozz. M??

3? domus M??

?3 vigilantia] M? « A; diligentia

C12.3

(889) exeant

* quis est] ille a7. M?? «

À

8testetur]

referat

maledicta n. exeant M? ; maledictiones n. M"?

?servemus]

custodiamus

M??

19 peccata] peccatorum noxia M? vel] M? « À; saltem Ct?:3 ?? festinemus] Hic desinit sermo in k X; reliqua iam ex M? eg C19 1650- justiora faciat] iustificetur adhuc M?? zcwz Vulgata 18 vestris] oz. Ct?:$ (888) 29 auia plura sunt timeamus| Haec imitatus est Noster ex August. serm. 9, n. 17 et alibi. 3? Joffuit] Eccli. 19, 1. 32 infellegit ?] Ps. 18, 135. (889) ? ratio] Cf. Matth. 12, 56.

? animam] Sap. 1, 11. 5 possidebunt] I Cor. 6, 1o. 9 Salomonis] Cf. Ptov. 4, 23. 16 erjf| Prov. 9, 9. 17 faciat] Apoc. 22, 11.

Precibus auditorum Caesarius se commendat.

936

S. CAESARII

QUXAAXV. Collect. : M 8. A 30. C 8. Edit. : v 8. « 8. a 28. B 32. et homil. 24 in Fausti Reiensis editione Vindobonensi (CSEL t. 21, p. 318-322) — Eng. Quamquam revera in plurimis codd. mss. Fausti nomine inscribitur, at vero ii sunt recentioris aetatis, et omnia auctorem Caesarium clamant, uti luculenter ostendit Wilh. Bergmann, Studien z. südgallischen Predigtliteratur I, p. 211-216. Venerandae antiquitatis librum Nomedianum (M) hic quoque inprimis ducem habui, licet 4! et reliquos minime neglexerim, qui a Ios. Fessler et a me collati sunt.

(890)

Non nisi iubente patre monasterii meliores se

instruere praesumit Caesarius.

AD MONACHOS.

Quod supplicante et quodam modo cum caritate iubente sancto !patre vestro fraternitati vestrae qualemcumque sermonem profero, !facio hoc non ex aliqua praesumptione, sed ex vera et integra caritate. *Et licet tam perfecti deo propitio sitis, ut admonitione nostra minime legeatis, tamen imperante caritate, quae nescit timere, etiam quod lobtime vos implere novimus, suggerere et admonere cum vera humillitate et perfecta caritate praesumimus. Non tamen sine verecundia, Icum nos necdum idoneos noverimus esse discipulos, ad opus sanctum cogimur

!?videmur admonere

excitare magistros; cum simus tepidi, !ferventes; cum simus imperiti, doctos

instruimus ; cum simus in !pelago huius mundi nimiis fluctibus fatigati, ad eos qui ad portum liam feliciter pervenerunt praedicationis verba proferimus. 2. Sed tamen, dilectissimi fratres, quia solent naves supera-

tis ^et devictis pelagi fluctibus etiam in portu tutissimo laMonachus

tiam

e-

in portu

constitutus

minuta

pec-

cata de animae sentina exhauriat.

borare et, nisi !grandis cautela fuerit, paene submergi, cum summa humilitate et 'ingenti reverentia admonemus, ut, quia

vos Christus de omnibus !capitalibus criminibus tamquam de periculosis fluctibus liberavit, lin portu quietis et beatitudinis constituti parvas neglegentias et quasi ?'minuta peccata, quae sic in animam confluunt, quomodo per minuItissimas navis rimulas in sentinam guttae concurrunt, cum omni !vigilantia Christo adiuvante exhaurire iugiter festinetis. Nam quomodo !navis, posteaquam pelagi fluctus evaserit, si in portu sentinata non !fuerit, de minutissimis guttis inpletur et mergitur, sic et monachus ?*devictis et superatis (890) ? supplente ex zzs. inepte Eng 19 yidemur] ezzendavi ex videamur EA 22-28 exaurire Mt

? necdum] M ; nec A C 1? quietae beatitud. 4 C

qui ad 44 quasi] ozz.

SERMO CCXXXV.

937

saeculi tempestatibus et mundi huius criminibus !quasi periculosis fluctibus, cum ad portum monasterii venerit, si Isubrepentia et minuta et cotidiana peccata de animae suae sentina lexhaurire neglexerit, in ipso portu naufragii discrimen incurrit.

3. Sed dicit aliquis : Quomodo Utique

??*orando,

ieiunando,

potest anima sentinari?

vigilando,

veram

caritatem,

veram humilitatem !et veram oboedientiam exhibendo. Adtendite, fratres, quaeso vos, !quomodo navis sentinatur

Oratio dominica quasi situla, qua anima sentinatur.

a situla, sic anima ab omnibus malis ora!tione dominica libera-

tur, si dicat, et verum dicat :DIMITTE NOBIS !DEBITA NOSTRA, SICUT ET NOS DIMITTIMUS DEBITORIBUS NOSTRIS. Qui (891) enim omnibus in se peccantibus clementer indulserit, nullius peccati !vestigium in ilius anima remanebit. Adtendite, fratres, et diligenter !'considerate quod dixi :qui in se peccanti indulserit. Non enim dixi Iquod, qui in deum peccaverit, ipsi debeas indulgere, sed, qui in te ?peccaverit, illi debeas veniam dare. Quod peius est, aliquotiens, !qui in nobis peccaverit, aut tarde aut difficile veniam damus; qui in !deum deliquerit, celeriter indulgemus. Sed si volumus iuste agere, lilli, qui in deum peccavit, sine severissima districtione non debemus !penitus indulgere, ne, dum illi per indiscretam pietatem remittitur, "exemplum perditionis aliis praebeatur. In sua ergo se unusquisque 'ostendat esse clementem, quia dominus dixit : SI DIMISERITIS HOMI'NIBUS PECCATA EORUM, DIMITTET VOBIS PATER VESTER CAELESTIS PECCATA !VESTRA. Quando vero in deo aliquis peccatum praesumit admittere, !districtionem debet monasterialem sustinere. Et hoc bono et pio 15animo debet fieri, ut per spiritalem castigationem ita corrigatur !in hoc saeculo, ut non pereat in futuro : quoniam omne peccatum !quod in hoc mundo non corrigitur, in futuro saeculo punietur. Sic lenim de filio vel de servo scriptura divina commemorat : TU, inquit, lVIRGA

EUM CAEDES, ET ANIMAM

ILLIUS

DE INFERNO LIBERABIS. 24. Et ideo, sicut supra suggessi, non solum capitalia crimina !caveamus, sed etiam parvas neglegentias cotidie quasi venena diaboli !respuamus. Sunt enim nonnulli, qui post (890)

?5 saeculi tempestatibus et] 44 C ; oz. .M

?7 subreptiva 24! C7, vitia

inser. Eng

(891) 1nuli M! 44! ;nullum C? — *?5in deo 74! C? Eng fort. zelius — 9 peccavit] M!; peccaverit 74l ? paenitus M! C? 1 jn suo Eng ergo] iniuria add. zzss. recent. iuc vobis 2). 13 ammittere C? vts spiritali castigatione 4! C? Eng 16 quoniam] M!; quia cer. 1? punitur At (Cn

19 caedis M! ; caede 74! C?

?9 superius A

(e

?? sunt] sicut

M? solus (839) (891)

94 nostris] Mattb. 6, 12. 1$ pes;rz] Matth. 6, 14.

19 Jjbergbis] Ptov. 23, 14.

Peccata in nos commissa cito condonanda, non ita facile in Deum delicta.

Districtio monasterialis.

938

S. CAESARII

relegionis professionem, !quia videntur exisse de saeculo, nimia securitate solvuntur ; et impletur !in illis illa sententia Cavenda post religionis professionem nimia securitas.

domini qua dicitur : UTINAM

CALIDUS

NUNC

ES, INCIPIAM

AUTEM

QUIA TEPIDUS

ESSES AUT P*FRIGIDUS;

TE EVOMERE

EX

lORE MEO. Quid est quod dixit, Utinam calidus esses aut frigidus ? !Hoc est dicere : melius tibi fuerat, aut in saeculo

remansisse frigidum, !aut in monasterio esse ferventem; nunc autem quia et de saeculo !recessisti, et tamen fervorem spiritalem per neglegentiam adpre?*'hendere noluisti, tepidus effectus, ex ore domini vix iterum recipiendus levomeris. Et ideo, fratres carissimi, cum dei adiutorio sententiam

!divinae

scripturae diligenter adtendite, qua dicitur : OMNI CUSTODIA ISERVA COR TUUM. Sicut enim gaudendum est de monacho, qui ad (892) monasterium veniens mansuetudinem oboedientiam et patientiam

e contrario Sunt qui de Saeculo exisse videntur, corde tamen in mundo sunt.

!voluerit mitis et humilis exhibere, ita et

lugendum

est !de illo, qui corpore tantum

de

saeculo exisse videtur, corde tamen in !mundo aut remansisse infideliter, aut infeliciter redisse cognoscitur, »et pro humili-

tate profert superbiam, pro patientia iracundiam, con'temptum pro oboedientia, pro caritatis medicamento malitiae effundit Ivenenum. Talibus convenit illa beati Petri vera et multum

timenda

NON COGNOSCERE RETRORSUM

!sententia

: MELIUS,

inquit, ILLIS

FUERAT

VIAM IUSTI!TIAE, QUAM POST COGNITIONEM

CONVERTI;

et iterum

: CANIS

REVERSUS

AD

VOMITUM SUUM, ET SUES LOTA IN VOLUTABRO LUTI. 5. Sed nec de talibus desperandum est, fratres, quia potens est !deus orationibus vestris scintillam conpunctionis accendere, et omnem !saeculi voluptatem velut spinas et tribulos nequitiae salubri igne !consumere, illo utique igne de quo ipse dominus dixit : IGNEM VENI MITTERE IN TERRAM, ET QUID VOLO NISI UT ACCENDATUR ? Orate ergo, !fratres dilectissimi,

Nec neglegentes de Dei misericordia

desperent,

nec

boni de suis meritis se extollant,

non solum ut vobis deus in bonis perseverantiam !dignetur tribuere, sed etiam ut illos qui neglegentes sunt tanti habeat Ide fovea sublevare et de laqueis eruere. Si enim vobis orantibus et !cum caritate consilium dantibus quicumque sunt tepidi et neglegentes ?fuerint emendati, duplicatum vobis dominus praemium et de vestra !salute et de illorum correctione repensare dignabitur. Nam nec illi qui boni sunt se debent quasi de suis meritis extollere, nec illi qui !neglegentes sunt (891) ?5 vomere M! 33 qui ad] quod M! (892) iinfideliter] oz. 7.4! C? *de talibus 44! C* 1 sues] M!; sus reliqui 3? yoluntatem 24! C" 33 nequitiae] ozz. 74! C? Eis ionimdi M utique] itaque M! 74! C?" g], — 1? accendatur] atdeat codd. recenz. Eng — 1? tanti habeat] M! ; iubeat 74! C7, a/;i aliter arbitratu suo (891) 26 7709] Apoc. 23, 15. 16. 3$ 77457] Prov. 4, 23.

19 577,757] Ptov. 26, 11. 207/41] TlSPebtE2822-

(892)

15 accendatur ?] Luc. 12, 49.

? converti] 11 Petr. 2, 21.

SERMO

CCXXXV.

9039

de dei misericordia desperare ; sed et ili cum humillitate dei dona custodiant, et isti cum grandi conpunctione celerius Pad paenitentiae vel correctionis medicamenta confugiant : quia qui !bonus est, si superbire coeperit, cito humiliabitur ; et qui superbus lest, si se humiliat, per dei misericordiam sublevabitur. Tantum !est, ut se non permittat amplius durissimo diaboli iugo premi, nec !nimia et periculosa dissimulatione in peccatis perseverans diutius *?'obdurare ; sed, tam cito... confugiat, ut in se peccati vestigium non relinquat. Obtime calidis adhuc vulneribus malagma vel fibula adpoInitur; quia si velox fuerit ad caelestem medicum intentio resurgendi, lvestigium non poterit remanere conlapsi : quia sub manu omnipo(899)tentis medici et cito perit morbus, et velociter sanatur aegrotus. 6. Iterum atque iterum rogo et admoneo, fratres, ut oboedientiam, !humilitatem atque caritatem non solum senioribus et coaequalibus, !sed etiam iunioribus exhibere iugiter studeatis ; quia quaelibet bona *?servus dei habere contenderit, omnia locupliciter perdit, si in illo 'humilitas et caritas vera non fuerit. Nolite murmorare, quia scriptum lest, quod murmorantes A SERPENTIBUS PERIERUNT. Nolite detrahere !de fratribus, quia scriptum est : QUI DETRAHIT FRATRI SUO, ERA-

Oboedientia etiam iunioribus exhibenda.

DICA!BITUR. Nolite iracundiam in corde servare, quia scriptum

est : IRA *VIRI IUSTITIAM DEI NON OPERATUR. Nolite vos invicem odio habere, !propter illud quod scriptum est : QUI ODIT FRATREM SUUM, HOMICIDA EST. Sed non opus est ut nos diutius sanctam caritatem vestram !verbis doceamus, quod vos ad Christi gloriam operibus implere et !cognoscimus et gaudemus. Hoc

solum

specialiter petimus,

ut, quia vos

deus in loco

quietis et tranquillitatis conlocare dignatus est, !pro nobis, quos saeculi istius tempestates et innumerabiles fluctus ladfligunt, abundantius domino supplicetis, ut si nobis, quia non

mere!mur,

gloria non

dabitur,

saltim

vobis

orantibus

peccatorum venia !tribuatur.

(892) 39sed tamen M! anie confugiat aliquid excidisse manifestum est : in nonnullis codd. rima ita expletur, ad emendationis medicamenta, is a//is aliter 3! obtime] Z/a C?

(893) 5 Jocupliciter] M? ; verbum, quod Fesslero videtur « aperte mendosum », diversimode a librariis correctum est : lagubriter, infeliciter, perniciter, quim e£azz simul $ de] ozz. 741 fratri suo] ozz. 4! C*

(893) ? perierunt] Y Cor. 10, 9. 8:3- ergdicabitur] Prov. 20, 13.

19 pherafur] lac. 1, 20. 12/552] DeToh:$35 15«

Caesarius orationibus se commendat.

940

S. CAESARII CONAXVI:

Collect. : V 18. A 21. M 9. Edit. : v 9. a 20. B 25 ; deest ap. Vattasso inter Initia. Una est ex iis ad Monachos homiliis, quas vere caesarianas esse omnes agnoscunt. Cur autem haec prae ceteris in collectionem V sit recepta, ratio me fugit. Facilius est conicere, quare in nonnullis mss. collectionis M omissa sit : nimirum a vulgari et cotidiana allocutione longius distabat, atque ad Lyrinenses specialiori modo spectabat. Textum antiquissimi codicis Nomediani (M!) ope codicum V! A4! multis locis emendavi.

3)SERMO

SANCTI

CAESARII

EPISCOPI AD MONACHOS.

Miror, fratres dilectissimi, dominum meum patrem vestrum

Insulae Lyrinensis laudes.

tanta !se humilitate deicere, ut a me inperitissimo sanctis et eruditis auribus lvestris exhortationis velit proferri sermonem. Per hanc enim admira(894)bilem humilitatem a me quasi ab arenti rivulo vobis vivis in Christo !fontibus parvissiml rivi guttulas desiderat ministrari. Quid ego nunc !faciam PAUPER ET DOLENS ? Ubi potero invenire quod vobis esurientibus liustitiam possim adponere ? Ubi, inquam, requiro quod in mea. facultate non habeo ? Beata prorsus tam sancti patris vestri quam vestra humillitas, quae cum iam paene virtutum meritis altius sublimari non pos!sit, hac humilitate quo adhuc crescere possit invenit. Benedicimus !dominum nostrum, qui sanctam institutionem et admirabilem consue!tudinem loci huius iugiter crescere et in maiore dignatur gloriae cumulo Isublimare. O felix et beata habitatio insulae huius, ubi tam

sanctis co!tidie et tam spiritalibus lucris gloria domini salvatoris augetur, et tantis !damnis diaboli nequitia minoratur ! Beata, inquam, et felix insula !Lyrinensis, quae cum parvula et plana esse videatur, innumerabiles tamen montes ad caelum misisse cognoscitur! Haec est, quae et "eximios nutrit monachos, et praestantissimos per omnes provincias lerogat sacerdotes ; ac sic quos accepit filios, reddit patres ; et quos Inutrit parvulos, reddit magnos ; quos velut tyrones excepit, reges Ireddit. Nam omnes quoscumque felix et beata habitatio (893) ?! fratres] oz. V/1 ?5 enim] V1 44! ; ergo g/. (894) 1 vivis in C. f. p. rivi] pro bis V /4! babent tantummodo vivi totis ? ego] CIO ONU 5 requaero M! ? quo] quod M! H salvatoris] ozz. V1 741 33 Lyrinensis] I! 74! ; lyreninsis M! ; litin. ce7. ESracciIte d PAGO 1? tyrones] zc M1 18 reddit] facit 1/1 741 (894)

* dolens] C£. Ps. 68, 50.

SERMO

CCXXXVI.

941

ista suscepelrit, caritatis et humilitatis pinnis ad excelsa virtutum culmina Christus ?sublimare consuevit. 2. Quae res cum paene in cunctis habitatoribus loci istius fuerit !feliciter consummata, in me tamen resistentibus meritis

meis non !probatur impleta. Cum enim parvitatem meam haec sancta insula !velut praeclara mater et unica ac singularis bonorum omnium nutrix ?»brachiis quondam pietatis exceperit, et non parvo spatio educare !vel nutrire contenderit, licet reliquos ad virtutum culmen evexerit, là me tamen, quia cordis mei duritia contradixit, omnes neglegentias lauferre non potuit. Et ideo cum omni humilitate supplico, et tota !cordis contritione deposco, ut, quod negatur meritis meis, vestris 9 orationibus suppleatur, et ego peculiaris alumnus vester sic precum !vestrarum suffragiis merear adiuvari, ut hoc ipsum, quod in isto !sancto loco nutritus sum, non mihi iudicium pariat sed profectum. !Ego tamen, carissimi fratres, dum precibus sancti patris vestri (895) contradicere non praesumo, non parvam notam temeritatis excipio ; !'cumque considero quis quibus loqui audeat, vel qualis quantos !docere praesumat, sub grandi pudoris pondere humilitatis mea !conscientia contremescit. Quid ego dicturus sum peritissimis inperitus ? 5quid dicturus sum sanctis, cum sim ipse multis neglegentiis obligatus ? !splendidis quid loquar obscurus, ferventibus tepidus ? in portu !felicissimo constitutos quid doceam in medio pelagi mundi huius !nimiis fluctibus fatigatus ? Praecipue Christi iugiter deliciis saginatis lego familicus ubi inveniam quod digne offerre praevaleam ? Ad'*tamen sanctis orationibus vestris credo iam me invenisse quid facere !debeam. Quid enim nisi sacrificium contriti et humiliati cordis exhiIbeam, ut quod in me implere non potest bonorum operum facultas, ipsa saltim obtinere possit humilitas. Ecce praeparo exceptorium !cordis mei influenti per vos aquae divinae. Vos enim in veritate !^cognosco, de quibus dominus dixisse legitur : QUI CREDIT IN ME, !FLUMINA DE VENTRE EIUS FLUENT AQUAE VIVAE. Quia ergo de vobis !tamquam de spiritalibus fontibus aquas vivas manare et gaudemus let credimus, inrigate ari-

(894)

1? pinnis] s/e M* 74

?5 quandum

M! ; quibusdam C*

?6 culmina

25 4t 29 deposco] l/! 74!; obsecro M! 29343: quod. negatur z;q. supDo et] V1.4!; oz. M! . *"alomnus M! . ?*praecibus M! (895) ? quis duibus loqui audeat, vel] V/* 24!; oz;. M! ? pondere] excidit in M! C?

5 ego] ergo z4* 71

AUPTGU porto 44! 71 9?:a- adtamen] sze V/* 741

(894) 19. culmina] Dedcms 23

5 sim] 241; oz. M! V1

? constitutis M1 41 14 enim] autem M!

Cf. Reg. Be-

$ tepidus] oz.

? familicus] //a M! 44! V1 C? 16 quia] qui M!

(893) 1brordis| Ct PS:505 192 16 y/yge] Ioh. 7, 38. C. II

Caesarius, et si eius alumnum, minus

profecisse se deplorat.

Iam

tunc

epi-

Scopatus onus susceperat.

942

Nihilominus ab auditoribus

spiritalia remedia expectat.

S. CAESARII

dum, satiate familicum, reficite lassum, !abluite multis neglegentiis inquinatum, et quasi boni ac spiritales ?llius caelestis medici discipuli orationum suffragia ministrate, subli'mium meritorum medicamenta porrigite. Et quia, quod nos verbis tantummodo praedicamus, vos operibus implere gaudemus, obtinete, lut, quia sumus vestri peculiares amatores, operum vestrorum vel lex aliquo mereamur esse participes ; et quia de vestra conversatione ?5non solum homines in mundo sed etiam angeli gratulantur in caelo, !sanctis precibus laborare contendite, ut cum vobis ante aeternum

Ut abbati amorem et oboedientiam

impendant hortatur.

Monachi, totius generis

humani debitores.

Eorum famae

gloriosissimae conversatio sancta respondeat.

liudicem meritorum

vestrorum gloria tribuetur, nobis vel peccatorum !venia concedatur. 3. Et ne sancti patris vestri precibus ad integrum videar contra?'dictor exsistere, cum grandi humilitate et reverentia etiam quae vestra !sunt vobis insinuare praesumo. Supplico enim et humili caritate Àcommoneo, ut domno meo patri vestro verum amorem semper inpen!dere, et perfectae caritatis oboedientiam sanctitas vestra iugiter studeat (896) exhibere ; ut sicut vos gaudetis in domino de sancti patris vestri !meritis, ita et ille gratuletur semper de profectibus vestris. Et quia !Ipro sancta oboedientia et inmaculata opera vestra universus mundus !vos et admiratur et diligit, et totius generis humani vos debitores *esse cognoscitis, oportet, ut honorem et amorem, quem

ab omnibus

lexcipitis, assiduis orationibus et in-

maculatis actibus repensetis. !Ab oriente enim usque ad occidentem omnibus paene locis, in quibus christiana religio colitur, gloriosissimae famae vestra conversatio !ad Christi gloriam praedicatur. Iure a vobis exigitur, ut, quod in ?*vobis creditur, hoc etiam probetur. Agite ergo domino auxiliante Iquod. semper egistis, et ita caritatem, humilitatem, mansuetudinem !vel oboedientiam custodite, ut quod in universo mundo de vobis !creditur, inmaculatae semper conversationis operibus augeatur ; ut lquicumque vos videre meruerit, illam sententiam possit ex ore proferre, quam protulit regina illa quae in typum ecclesiae Salomonem 'desideravit expetere; ut cum vos unusquisque quasi Christi templa !viventia, bonorum operum margaritis ornata, orationum holocaustis impleta, virtutum aromatibus odorifera meruerit contemplari, continuo !in exultationis voce prorumpens cum regina illa clamet et dicat : "vERUS EST SERMO, QUEM IN TERRA MEA de

conversatione sanctae huius !congregationis AUDIERAM. Ecce (895) 18familicum] M! 41 V1 C" ?! meritorum] 1/7! ;4!; medicorum M1C* ?1 porregite M1 ?3 et amatores 1/1 741 ?5 gratulantur] 71 741 ; gloriantur M! C?

?! vestrorum]

V. 7A ; ozz. M1

31 yobis] I7 74 ; ozz. M1

(896) Sr'excepistis mu E Od Sfamae] M'; om. V .A vestra] V 4; vestrae M! 9109 in ef etiam] ozz. V1 741 1? probetur] praebetur 1/1, corr. praebeatur 4!

l' ornata, orationum

18 odorifera] V/ 44 ; odore M! ; odoris C"

holocaustis]

I/ 24 ; excidit in M1 C*

SERMO

CCXXXVI.

043

nunc in veritate PROBAVI, QUIA MIHI VIX MEDIA PARS FUERAT NUNTIATA ; quia multo maiora oculis videre !merui, quam auribus prius audivi. Cum ergo vos unusquisque velut langelos in terris positos expetere ac videre meruerit, et talia gaudens ?5ex ore suo verba protulerit, ac per totum mundum feliciter

nuntiaverit, considerate et videte, quantum augeatur, et per unilversum mundum quam sancta universis ecclesiis laetitia generetur. 4. Ante omnia, fratres, corde vigilantissimo ne *animis nostris cogitatio illa subripiat, ut

semper metuite, credamus quod

nobis

sufficiat, et non

ad !beatam

vitam

sola laus humana

et vobis gloria desiderabilis et

consideremus quales !ipsi sumus, sed quales ab aliis esse videamur, ne forte neglectis !virtutum meritis de sola opinione curemus ; sed magis illam senten(897)tiam saecularem quidem sed valde utilem cogitemus : UT VERA LAUS !ORNAT, ITA FALSA CASTIGAT ; et illud quod quidam de sapientibus !dixit : si VERAE SUNT LAUDES TUAE, PRAECONIA SUNT ; SI FALSAE, CONVICIA. !Sed ut haec tam sancta et tam praeclara perfectio impleri possit, *5non parvo animae labore constabit. Quis enim sine labore possit "linguam suam a detractionibus amovere, murmorationibus vel ociosis !sermonibus finem inponere, cogitationum inmunditias vigilantissimo 'corde repellere, a maledicto vel iuramento quasi a veneno mortifero labstinere, vanitati resistere, iracundiam refrenare ? Quis est qui Jsine grandi conpunctione cordis ambitum honoris vel desiderium !clericatus verae humilitatis amore repudiavit ac respuit ? Quis 'unquam sine labore potuit sanctae oboedientiae pia colla submittere, Inunquam senioris arbitrium reprehendere, contra nullum hominem

!odium in corde servare, non

solum fratres sed omnes homines, etiam et persecutores pro Christi amore diligere; pro bonis orare, ut semper !sanctis operibus augeantur ; pro malis supplicare, ut corregere celeIrius mereantur ? Quis autem sine labore poterit orationi insistere, llectioni vacare ? Quis, inquam, haec omnia sine gratia Dei et grandi lintentione cordis implebit ? 25. Sed haec omnia, fratres, donec in consuetudinem mit(896)

?:! nunc] V/1 741 ; ozz. M*

teneatur

V!

31 beatae M1

4!

?? ryu]ta M! ;multum C?

?9 vigilantissime,

3? simus 74!

077.

corde

ab] oz. V1 41

M1

?8 generetur] 90 subrepiat

M!

?? neglegentes M' (£9

(897) 5 et tam] V. JA ; excidit in M1 5 animi C^, corr. ex animo 74! ;animo 21 $ suam] ozz. V! /4 83] oz. M1 "D grandi] V 4. om. "Mi C 1 reservare M1 16 corregete] M! ; corrigere C" ; corrigi ce/. 17 orationi-

bus V1 A4

(896)

1$inquam] V/ .4 ;unquam M!

?? »"n!ata] 1I Reg. 1o, 6. 7.

?,rgsfiga?] Symmachus in (897) opere deperdito : c£. MG. Auct.

1? implevit M!

antiquiss. t. VI, part. 1, p. 340, et

sermonem Caesarii 217, n. 3. ? convicia] Unde sumptum, ignoro.

Ad beatam vitam laus humana non sufficit.

Ad perfectionem sine gratia Dei et grandi labore non pervenitur.

944 Omnia tamen vi consuetu-

dinis et gratiae

levia

auxilio

fiunt.

tantur,

S. CAESARII laboriosa esse videntur, et, ut verius dicam, tamdiu

inpossibilia iudicantur, quamdiu humanis viribus impleri posse putantur. Cum !vero a deo obtineri et per dei gratiam impleri posse creduntur, nec !dura nec laboriosa, sed levia et suavia conprobantur, secundum ?5illud quod dominus dixit : IUGUM ENIM MEUM SUAVE EST, ET ONUS !MEUM LEVE. Quod iugum quia iam a vobis feliciter portatur et suaviter !sustinetur, orate ut eum etiam parvitas nostra suscipere et usque lad finem mereatur humiliter baiulare ; ut cum in illa aeterna

beati'tudine vobis dabitur gloria, nobis vel peccatorum venia concedatur : * praestante domino nostro Iesu Christo, cui est honor et gloria in !saecula saeculorum. Amen.

(898)

CCXXXVII.

Collect. : C 13. A 33. et mss. Vatic. Regin. 140. (— K?). Lolos: 162-215 (£9). Edit. : v 13. x I3. a 31. B 35. et ap. Holste, Cod. Regul. I, 481 (Eucherii admon. ad virgines) : cf. Migne 50, 1209. Iuxta codd. C A videtur admonitio ad clericos monachos virgines simul directa esse ; quae postea in K «ad virgines » praecipue adcommodata est, ita tamen ut « ad monitionem monachorum

commutari »

posset. At prorsus constat sermonem primitus cum sermonibus supra 72 et 77 coniunctum esse, unaque cum eis « domno Effrem » attributum. Textus, qui in Maurinorum editionem Augustini receptus non est, multis locis emendatus nunc in lucem emittitur.

SERMO AD SERVOS VEL ANCILLAS DEI. DE BONO PRAEBENDO !EXEMPLO. Si diligenter adtenditis, fratres dilectissimi, vel venerabiles

filiae, levidenter agnoscitis quod nullus hominum sibi soli vivit, nullus sibi ?soli moritur. Quod etiam Paulus apostolus (897)

?*? non posse T7, non fos. deleto A!

om. VA

honus 44!

*5 optinete z4* /* C7

?5 enim]

?' eum] M! 71 41 C? ; z5 illud zzzi. codd. recent. e£

edit. pleriq. ?*? dabitur] 74! ; datur V/! ; data fuerit M! (898) 15d Item eiusdem sermo C? 24! in quibus praecedunt sermones duo 72. 77. Effrem nomine inscripti ; item alius sermo beati Effrem codex eccles. zzatoris Treverensis a. Fesslero notatus ;incipit ad virgines, quae tamen et in admonitionem monachorum commutari potest K?:9 ad servos... exemplo] ex confextu supplevi — 9*fr. dil. vel] oz. K filiae] filii ozzzes zz55. praeter K * hominum] homo K

534- Quod etiam z;4. moritur] ozz. K

(897) 26 /eye] Matth. 11, 3o. Cum hac conclusione cf. Reg. Bened.

cap. 7 in fine.

SERMO CCXXXVII.

945

similibus verbis confirmat !dicens, quia NEMO SIBI VIVIT, ET NEMO SIBI MORITUR. Omnis enim !homo quantiscumque exemplum sanctae conversationis praebuerit, !'cum tantis et pro tantis ad praemia aeterna perveniet ; et e contra !qui exemplum malae vitae et perversae actionis ostenderit, quantos''cumque suis malis moribus ad opera iniqua provo-

Uti de bono, ita de malo exemplo merces aut poena

rependetur.

caverit, cum tantis let pro tantis perpetua supplicia sustine-

bit. Nos vero non solum lexemplum male vivendi ceteris non praebeamus, sed etiam sancta et !salubri ammonitione ad humilitatem et caritatem vel oboedientiam iugiter provocemus. Non simus de illis qui irascentibus vel furentibus !^quibuscumque fratribus aut sororibus, malis consiliis solent pabulum !superbiae ministrare, dicentes quod non debeant tantopere abiecta !se humilitate deicere, et tam dura vel inepta imperia sustinere. Non !simus de talibus, qui per amarissimas linguas non solum nolunt !vulnerata curare, sed etiam quae sana sunt vulnerare contendunt ; (899) qui murmurando, detrahendo, per inoboedientiam vel iracundiam !non Christo servire, sed diabolo militare consuerunt. 2. Astutus enim et crudelis hostis diabolus,

calliditate

veteris lartifici ac multiformis ingenii, animas quas semel persuasione nequis?sima desides ac tepidas vel neglegentes effecerit, etiam in aliorum !subversionem eas sibi servire conpellit. De quibus scriptum est : 'UTINAM CALIDUS ESSES AUT FRIGIDUS : NUNC AUTEM QUIA TEPIDUS ES, INCI'PIAM TE EVOMERE EX ORE MEO. Tales enim animas, ad inoboedientiam !vel

superbiam praeparatas, diabolus omni lumine veritatis et cariPtatis excaecat, et quasi venator robustissimus et callidissimus auceps,

!velut inlices sibi ad capiendas, si potest, etiam

sanctas animas aptat !ac praeparat. Quomodo aucipes facere solent, qui columbas quas !prius ceperint excaecant et surdas faciunt,

ut

dum

ad

illas

reliquae

'columbae

convenerint,

praeparatis retibus capiantur, ita etiam hostis antiquus de tepidis clericis et neglegentibus monachis vel desidiosis lvirginibus

exercere

consuevit;

ut cum

in eis oculos

patientiae

clau!serit, ignemque conpunctionis vel flammam verae caritatis extinxerit, let de solo habitu religionis persuaserit gloriari, (898)

"exempla K9

bus aut] C 24A ; oz.

?5« quantascumque K?:?; quantiscumque B — !5fratriK

16 tantopere]

tanto

tempore

corrupte edit.

"" ei

tam d. v. i. i. sustinere] K ; oz. C JA 18 quae per K (899) 1quae K ? consuerunt] C 74; consueverunt fere cet. 5 aliarum IK2:6 $'eas] ozz. K 9:d- et caritatis] pro quo privatas babent k« À H inlices] optime coniecit Fessler ex indices quod in omnibus editt. et mss. legitur ?? aucipes] ZA (ef. "Thes. ling. lat. II, 1189, J. 63 sq.) ;aucupes cet. 3$ prius] primum K?:$ 14conveniunt

K?;

veniunt

Ks

l6et'cum

K9,et

corr» ut. K^

1$ habitu

religionis] religionis nomine vel habitu « À (898)

$ moritur] Rom. 14, 7.

(899)

$ 7:0] Apoc. 3, 15. 16.

Diabolus desides animas velut inlices ad alio-

rum perditionem

instruit.

946

S. CAESARII

sicut iam dixi, ad aliorum perditionem velut inlices eos in exemplum proponit ac ?praeparat; ut dum illos simplices quique et minus soliciti imitantur, diversis laqueis vel retibus capiantur. Isti tales non solum pro se !sed etiam pro aliis, quos exemplo malae conversationis de bono !humilitatis et oboedientiae revocaverint, rationem sunt in die iudicii !'reddi-

Quomodo eas ad quaelibet mala opera

faciat praeparatas.

turi. 259, Antiquus enim hostis, qui bonis semper invidere consuevit, 'primum servos vel ancillas dei, quos tepidos ac neglegentes esse !cognoverit, persuadet otiosis fabulis occupari, murmurando vel !detrahendo ad contumaciam provocare, et ad audiendam lectionem !tardissimos reddere, ut cum in eorum cordibus velut callum et, ut ?*ita dixerim, scoriam teporis

induxerit, ad quaelibet opera mala sibi eos faciat praeparatos, et omnibus vitiis vel neglegentiis infeliciter !servire conpellat,

secundum illud quod veritas dixit : Qui rAciT (900) PEccATUM,

Id patiuntur religiosi qui, malis vacuati,

bonis repleri non

student.

SERVUS EST PECCATI et A QUO QUIS SUPERATUR, EIUS ET SERVUS IEFFICITUR. Sicut enim sanctae ac spiritales animae fervore caritatis laccensae Spiritu sancto aguntur, et ad omne opus bonum iugiter !praeparantur, secundum illud quod apostolus ait : QUOTQUOT SPIRITU *DEI AGUNTUR, HII SUNT FILII DEI; ita e contrario neglegentes ac tepidi !ab illo contrario spiritu possidentur, de quo scriptum est : CUM EXIERIT !SPIRITUS INMUNDUS AB HOMINE, VADIT PER LOCA ARIDA, QUAERIT !REQUIEM, ET NON INVENIT ; POSTEA REVERTENS INVENIT DOMUM SUAM !VACUAM ET SCOPIS MUNDATAM, ET ADDUCIT SECUM ALIOS SEPTEM SPIRITUS ÜNEQUIORES SE ; ET ERUNT NOVISSIMA HOMINIS ILLIUS PEIORA PRIORIBUS. !Haec enim sine dubio patiuntur clerici monachi sive virgines superbi !inoboedientes et tepidi. Cum enim in primordiis conversationis suae !relicta saeculi conversatione ad militiam sanctae religionis animo ferventi confugerint, per gratiam dei vacuantur omnibus malis. Postea vero dum per neglegentiam ac desidiam non adponunt studium, et cum !dei adiutorio repleantur spiritalibus bonis, vitia quae discesserant linvenientes eos vacuos, cum (899) 1?aliarum K inlices] ezzendavi ex indices sm supra J. 11 ?? quos exemplo] K* ; quibus exemplum C? K? 741? ; plum ;. 7. supp/. At ?! otiosis] verbis et igferser. k À occupari] vel cogitationibus illicitis irretiri add. « A 3? teporis] torporis K$ (900) * quotquot] in zzser. B ; autem K* 5 et tepidae K1 ? quaerit] C AK et zteliores z$5. ; quaerens B. Vulg 1 clerici e£ virgines] ozz. x À sive] C K ; om. 4À p Pet] om. C A B convetsationis] C* 7/4 K? a À B ; conversionis C? K5 : cf. Io. Chapman «Saint Benedict and. tbe sixth century » (London 1929), pp. 207-231. 19 religionis] A C* .A K et mss. fere omnes ; institutionis a f M eyacuantut a B !' invenientes... remeantes] 7/a a B cum ' fere ommibus z/ss. invenientia... remeantia corr. « (900) 1 peccati] Yoh. 8, 34. * efficitur] 1I Petr. 2, 19.

5 dej] Rom. 8, 14. 1? brioribus] Luc. 11, 24. 25. 26.

SERMO CCXXXVII.

047

multiplici... remeantes, conpellunt eos !redire ad vomitum, ut impleatur in illis quod scriptum est : SICUT !CANIS QUANDO REVERTITUR AD VOMITUM SUUM ODIBILIS FIT, ITA ET PPECCATOR QUANDO REVERTITUR AD PECCATUM SUUM. De istis talibus

Iterribiliter clamat apostolus Petrus : SI ENIM FUGIENTES COINQUINA!TIONES MUNDI HIS RURSUM INPLICITI SUPERANTUR, FACTA SUNT EORUM 'POSTERIORA PEIORA PRIORIBUS. MELIUS, inquid, FUERAT

ILLIS NON COGNO!SCERE

VIAM IUSTI-

TIAE, QUAM POST COGNITIONEM RETRORSUM CONVERTI ?AB EO QUOD ILLIS TRADITUM EST SANCTUM MANDATUM. CONTIGIT IENIM ILLIS ILLUD VERI PROVERBII : CANIS REVERSUS AD VOMITUM SUUM (901) ET SUES LOTA IN VOLUTABRO LUTI. Hoc illis evenit qui post abstinen!tiam ad gulam, post vigilias ad somnolentiam, post humilitatem ad !superbiam, post oboedientiam ad contumaciam, post patientiam !ad iracundiam, velut canis ad vomitum, et velut sues revertuntur ?ad luxuriae

volutabrum. 4. Et ideo qui se talem esse cognoscit, dum corrigendi tempus lest, cum rugitu et gemitu ad vulnus superbiae humilitatis medica!'mentum contendat adponere, contra murmurationis vel iracundiae !venenum antidotum oboedientiae festinet accipere. Et antequam "anima illius multis peccatis obnoxia de hac luce discedat, remedium

!sibi in diem necessi-

tatis adquirat, et lampadae suae per superbiam lextinctae humilitatis et caritatis oleum, dum colligendi et emendi Itempus est, praeparare contendat ; ut inter sanctas virgines, accensa lvirginitatis lampada, in vasculo animae suae oleum caritatis exuberet : !^quia penitus virginitas in corpore nihil proderit, si caritas vel humilitas !a corde discesserit. Et haec quidem observant animae sanctae, et !quae illis similes esse volunt, facere non desistunt. Aliae vero, quae !non spiritaliter (900) 17 multiplici] excidisse videtur in archetypo nomen substantivum : a. B C* 24 12 7g, /41-8-19 nihi] addunt ; turba vero suppl. AT 29 gi. in zarg. et « à, nequitia K?-9 C1-?3 : augmento criminum 74?? 18 vomitum] suum aZ. a p ut impleatur i.i. q. s. est] ozz. a. B scriptum est] canis reversus ad vomitum suum a4. C* 24139 » 41 pero o. beriodum seq. Sicut canis usq. peccatum suum ?? istis] ozz. B ?! enim] inquit agg. K?:$ confugientes K?:9, pro effugientes ? ?* huius mundi K* implicati K* ?3 inquid] enim « A ?5 sanctum: mandatum] B C* IA 19 zz. et pleriq. mss. ; secundum mandatum a ; sancto mandato « A K*:5 ZA sup. lin. *5 contingit C? 74119 Ke (901) 1 sues] e posfea deleta At haec C? K?-9 (29 zz. corr. hoc 741) 741:5-10 ; cf. H. Rónsch, Itala u. Vulg. 29. ed., p. 452 eveniunt] K9 7419 * sues] sus K A AS K9 ? antidotum] zz:s. ; adiectum a fJ, rarum vocabulum fortasse retinendum, quod videtur ad artem medicinae pertinere : ef. Thes. ling. lat. 1, 676, J. 30 sqq. 19j]]ius] sua x A K*'$ 1jn diem] 74* K?; in die ce. lampadae] C? 44 19 zz. /4*-5 ; lampadi ce£. 4 ]ampada] C? 74'-9 g/. ; lampade cef. oleo a B 444:9.7.8

(900)

20 5/7/57] Prov. 26, rr.

(901)

1 /57j] II Pett. 2, 20. 21. 22.

Meliores sunt qui in

mundi pelago se custodiunt,

quam qui in portu religionis merguntur.

,

948

S. CAESARII

sed carnaliter vivunt, non humilitati sed superbiae infellicia colla submittunt ; nec velut apes mella spiritalia colligunt, sed ?quasi vespae crudelia venena diffundunt : quando senioribus ino!boedientes existunt, quando flammis iracundiae succenduntur, quando !odium in corde recondunt, quando murmurationibus suis et se let alias vento superbiae de portu oboedientiae excussas et de tranquillitate patientiae perturbatas faciunt naufragare ; et quae in primordiis ?^conversationis suae relictis saeculi fluctibus ad quietem monasterii !confugerunt, nunc nimio furore superbiae in ipso portu procellis liracundiae naufragare probantur. Istis talibus meliores sunt illi, qui !saeculo servire videntur : quia multo melior est humilis coniugalitas, lquam superba virginitas ; et plus laudabiles sunt qui se in medio ?»pelago deo auxiliante custodiunt, quam illi qui in portu nimia !neglegentia vel securitate merguntur. 5. Felices ergo sunt illae animae, quae ita cor suum diversis (902) virtutum aromatibus Christo donante replere contendunt, ut ex lillorum ore numquam

Fictam quorumdam humilitatem vel levis admonitio detegit.

nisi caritas

et humilitas,

numquam nisi castitas !vel mansuetudo atque oboedientia proferatur, unde et sibi aeterna !praemia et aliis praebeant sanctae conversationis exempla ; sicut e ?contrario infelices sunt et miserae et omni lacrymarum fonte lugendae, !quae ita malis moribus corrumpuntur, ut ex illorum ore vel indigna Iconversatione non Christi medicamenta sed diaboli venena procedant : !quae cum foris religioso habitu quasi PELLIBUS OVIUM contegantur, !velut LUPI RAPACES intrinsecus esse noscuntur, et serpentum vel viperarum more tamdiu fictam humilitatem habitu corporis demonstrare !videntur, quamdiu nulla castigatione corripiuntur. Adubi vel levis 'ammonitio adfuerit, tunc falsa humilitate remota apparebit celata !superbia ; et tunc in veritate cognoscitur quia aliud proferebatur in lore, aliud abscondebatur in corde : falsa humilitas fingebatur in corpore, !?et superbiae virus tegebatur in mente. Haec ergo omnia timentes potius !quam de vobis sinistrum aliquid sentientes, cum omni humilitate let paterna sollicitudine caritati

(901)

?» conversationis] conversionis codd. belg. Ct? uf p. 900, J. 12 supra

26 portu] et Zzser. k À

?8 melius K?

(902) *ilarum 2445-10 g 3atque] vel K?:9 proferantur Ci-3 4 A $illorum] K?:? z£ supra ; illarum cer. indigna] ozz. a B ?* conversatione] K?-6 C129 A : cogitatione a B C" re/. zzss. H adubi] servavi ex 74* ; atubi C" g/. 1? adfuerit] fuerit K?:9 C*-?-3 ; fuerit adhibita z/. ; fuerit exhibita « À

128q.

appar. cel. superbia] superbiae se furor exercet K?:$

(991)

?8 "melior es? etc.] Similiter

August.

«Melius

Enatr. in Ps. 99, n. 13 :

est

humile

coniugium,

quam superba virginitas. » (992)

? rapaces] Cf. Matth.

7, 15.

SERMO CCXXXVIII.

949

vestrae suggessimus. Et ideo ante loculos vestros tepidorum neglegentias proferre voluimus, ut et de !bonis quae in vobis munere divino conlata sunt spiritaliter gaudentes ?9*deo gratias referatis, et pro me ac meis similibus, qui adhuc multis Ineglegentiis premimur, iugiter dei misericordiam supplicetis ; ut !cum ante tribunal Christi vobis pro perseverantia bonorum operum 'corona tribuetur, nobis per intercessionem vestram vel peccatorum indulgentia concedatur : praestante domino nostro lesu Christo.

CCXXXVIII. Inedita et nescio quem aetatis fervorem spirans ad monachos homilia duobus tantum libris mss. servata est : cod. Vatic. Regin. I40 (— K?) foll. 64-66, quem saeculo proxime elapso transscripsit cl. mem. Ios. Fessler; cod. 9 cathedralis ecclesiae Sarisberiensis (— H*'$), fol. 64"-65", quem breviter descripsit Heinr. Schenkl, Bibl. patr. lat. britann. n. 3608, et ego ipse in Anglia quondam oculis perlustravi. Fetum eam re vera Caesarii esse, cuius in utroque codice nomen praefert, multiplicibus mihi ac certissimis constat argumentis ; et quamvis haud ita longe lateque diffusa fuerit ut reliquae homiliae ad monachos, (903) nonnulla tamen continet quae ad historiae et philologiae notitiam conducant, v. gr. quod n. 4 sq. dicitur de monachis aut per sonitum tabularum, aut ad vocem $raepositi ad opus Dei convocandis. Praeterea Pelagii sententias, uti non raro alibi, non

dubitat contionator

adducere,

quas forte Augustini vel Hieronymi esse bona fide existimabat.

SERMO SANCTI CAESARII AD MONACHOS LEGENDUS IN DIEBUS QUADRAGESIMAE. Admonet

me,

fratres

dilectissimi,

amor

conversationis

vestrae, !ut aliqua de sanctis scripturarum libris collecta verba vobis in auribus 5*deo adiuvante insinuem. Sed quid potest mendicus divitibus erogare ? !Vos ipsi deo auxiliante legendo discitis, quod aliis erogare possitis : !sed propter illos qui tepidi sunt ad legendum, necesse est aliquid !dici. Quid, si legant, et forte non intellegant ? Adtamen, dilectissimi, !si frequentius (902)

?9 meis] s. 505fea exp. A!

441; tribuatur

K$

per interc.

?3 tribuitur C? 744-8:19 K? a ; corr. tribuetur v.] intercessione

vestra K?*:9

*4 Christo]

sequitur doxologia alia atque alia iuxta codd. (903) 1! Sermo s. C. a. monachos] K? H** ? Jegendus (eorr. ex leganda) in d. quadr.] H** ; ozz. K? $ quod] H^ ; quid K? 8 quid s. l. e. f. n. intellegant] H5 ; eras. in K?

950 Nemini licet a lectione divina se excusare.

S. CAESARII

domino adiuvante voluerimus psalmos recurrere !"memoriter, lectiones apostolicas cotidie contendamus in cordibus !nostris intromittere, bene nostis omnes, quia quod bene molitur Initidius machinatur ; sic et quod bene tenetur, nitidius psallitur. !Sed ideo dico, memoriter, ut nulli liceat se excusare, ne accusatorem linveniat, cui resistere non valeat. Unus dicit se parare non posse ; "alter dicit : Volo, sed duram memoriam

habeo. Ecce iamiam pro !mendacio reus teneris, ecce in praesenti confunderis : quid te excusas ? !Noli contra te testimonium falsum proponere. Habes cubiculum, !quem dominus fabricavit : aperi eum, reconde ibi pecuniam domini !tui. Vult ut recondas modo, dum habes spatium : labora, congrega : ?»pateat cubiculum tuum sapientiae, claudatur stultitiae. Habes, acce!pisti. Audi testem fidelem, prophetam dicentem : DOMINUS DEDIT !MIHI LINGUAM ERUDITAM, UT SCIAM REPROBARE

MALUM

ET ELIGERE

!BONUM.

Fratres,

quod illi dedit,

nobis transmisit. Et qualem linguam !si interroges, ipse dicit. Iam eruditam accepisti : quid te excusas ? ?9»Cogita de te, cogita de anima tua ; moliatur cor tuum in te : quid lipse proferas durum et stultum, qui eruditum accepisti ? Sed quia Itepidus es, excusas te non posse. Si non paras, quid responsurus les domino dicenti : Me manducate, me bibite ? Cum paras, manducas

(904)

: !cum tenueris, bibes.

2. Paret

quod bonum

Psalmi sunt

arma

servorum

Dei.

ergo

unusquisque

vestrum,

dilectissimi,

est ; !quia et hic inde vivitur, et in futuro inde

gaudetur. Fratres, si frelquentius psalmos nostros recurrimus, cogitationibus mundanis aditum !claudimus : dominatur psalmus spiritalis, fugit cogitatio carnalis. Psalmi vero arma sunt servorum dei : qui tenet psalmos, adversarium !non timet ; de quo adversario dominus dicit : ADVERSARIUS VESTER IDIABOLUS EST. Ille suggerit adversa, ut si potest occidat : nos cogiltamus recta, si psalmos frequentius recitamus. Ille dicit, Esto superbus ; lego cum psalmo decanto quod dominus dicit : NON HABITABIT IN ÜMEDIO DOMUS MEAE QUI FACIT SUPERBIAM ; et alib1: DEUS SUPERBIS !RESISTIT ; et in Salomone : SUPERBUS NIHIL SCIENS, SED LANGUENS CIRCA QUAESTIONES. Ille vero

non suaderet superbiam, si sciret eam

!habere

locum

inter

(903) 103-in corda nostra K? 18 quem] 7/a zzss. ?554- quid ipse] com.; quod ipse H4* K? ?6 proferas] corr. ex profer& K?; proferes H5 28 dicentei H45 (904) ? hic] hinc H9 inde] ozz. K? 5 vero] pro vete ? * suggeret K? ; surgeret LH*5 ?cum psalmo] cozi.; cum psalmum H5; psalmum K? H Jangens H^*5 ; langues K? 1? questionem K?

(903) ?? eruditar] Esai. 50, 4. ?3 bonu] Cf. Esai. 7, 15.

(904)

? diabolus e.] I Petr. 5, 8.

10 syberbiaz] Ps. 100, 7. H pesis;?] Iac. 4, 6 al.

in Salomone] Iyntmo I "Tim. 6, 4.

SERMO

CCXXXVIII.

95I

servos dei in paradiso : et ideo proprie monachis !hoc suadet ut superbiant, et postea inde excludantur, unde ille proiectus est ;quia, si non superbisset, in caelo principatum tenuisset. ITpse suadet rixas, ipse odia committit, ipse excitat; tu verus psalmista Iresistis ei dicendo : PONE DOMINE CUSTODIAM ORI MEO, ET NON DECLINES !COR MEUM IN VERBA MALIGNA.

Et alibi dicit : DIXI, CUSTODIAM

VIAS

!MEAS, UT NON

DELINQUAM IN LINGUA MEA : POSUI ORI MEO CUSTODIAM, "DUM CONSISTIT PECCATOR ADVERSUS ME. Ista talia arma si habet servus !dei frequenter in lingua, omnem telam nequissimi hostis sine mora !disrumpit. Nolite mali esse ad invicem, quia dominus detestatur !hoc vitium, dicens : ODIVI CONGREGATIONEM MALIGNORUM. Dilectis!simi, emendemus ergo vitia

carnis propter animae pulchritudinem, ??ubi est imago Christi. Vere dico, fratres, quod, si volumus ista omnia observare, et dicimus temptanti nobis : Non me suades, diabole, !ut ima-

ginem dei mei te audiendo corrumpam : ille pro me passus lest, ille pro me sputis inlitus est, ille pro me alapis caesus est, ille 'pro me flagellatus est, ille pro me in cruce suspensus est. Dicat hoc ??*servus dei temptanti sibi: Vere non mihi suades, ut faciam quod 'hortaris. (905) 3. Fratres, mirati estis patientiam, audite nunc benignitatem. !Ioseph ille pro odio reddidit caritatem : cum videret fratres, immo inimicos, et cum ab eis agnosci vellet, «dilectionis affectum) pio dolore testatus est ; et cum deoscularet eos, colla fratrum rivis lacrimarum rigabat, et odium fratrum caritatis lacrimis abluebat ; nec !recordatus illud,

quod ad necem fuerat ab eis deiectus, sed pro malis !bona restituens. Necdum adhuc apostoli praecepta legerat, iam caritatis lexemplum praebebat. Illi tamen ante eum semper pavebant. Quare ? !quia invidiae veneno humiliati erant. Et revera, fratres, quid infelici '^invido praestat invidia, nisi ut eum venenatis ungulis intus in anima 'laniet ? Quid ex odio suo recipit, nisi tenebras et suae mentis interiltum ? qui dum vult alteri nocere, se cruciat. Monachis autem zelari !non licet,

invidere non licet, dicente apostolo : S1 ZELUM AMARUM (904) 139:30nachos (rcorr. ex monachus) K? 16tq verus] tuerus ?9 consistetet p. adversum me H^ ?! omnem telam] sie azzbo codd. ille p. m. flagellatus est] ozz. H4?

18 7;2]jgna] Ps. 140, 3. 4.

30 "e| Ps. 28, 2.

?3 malignorum] Ps. 25, 5. (905) 1-8 mirati estis usq. praebebat] Ista incomposite quidem huc congesta ex epist. Pelagii ad De-

H5 23e

39 sibi] azzbo codd.

(903) 3agnosci] p; ignosci K?; cognosci Hf dilectionis affectum] suppl. ex p (904)

!HA-

vellet] u; velit K? Eis

metriadem, et a. Caesario itidem sermoni 9o, n. 5 inserta, qui est in

Appendice Augustini 14 (— y). 9-12 E77 reyera usq. se eruciat |Item ex Pelagio, in eodem serm. 9o, n. 6. 12-25 «ol arjusq. occupatos] Ibid. n. 7.

Exemplum benignitatis Ioseph mo-

nachis proponitur.

9052

S. CAESARII

BETIS INTER VOS, NONNE CARNALES ESTIS, ET SECUNDUM HOMINEM "^AMBULATIS ? Servos vero domini oportet semper sollicitos esse, ut !ea faciant, ea cogitent, ea loquantur, quae

domino non displiceant, !sed semper ad meliora proficiant. 4. Dilectissimi, maxime

caritatis dulcedinem teneamus,

ut

nos !non reprobet Christus, sed laudet, et invitet ad praemium aeternum, ? dicens : VENITE BENEDICTI PATRIS MEI, PERCIPITE Maxime diebus Quadragesimae lectioni et

psalmodiae

eis

insistendum.

Ad

opus Dei tabula vel voce praepositi vocantur.

REGNUM QUOD !VOBIS PARATUM EST. O quam felix ille servus, qui a domino invitatur lad regnum suum ! sic tamen, ut frequenter in manibus habeat unde !domini sui voluntatem adimpleat

: id est, sit divina lectio, sit sancta

!cogitatio in

corde et iugis oratio ; ut quotiens ad temptandos nos ?*accesserit inimicus, semper nos sanctis operibus inveniat occupatos. lMaxime diebus istis sanctae Quadragesimae nemo se excuset :quia !modo non tantum in opere insistimus, quantum ad opus dei 'invitamur. Habemus dies istos sanctos, in quibus quicumque vestrum !noluerit fideliter pro animae suae remedio elaborare, nulla illi erit excusatio. Ouadragesima decima pars anni est : in ipsam decimam !partem multi fructus animae colliguntur. Ergo, dilectissimi, nolo vos lexcusetis, quia, quod alio tempore non occurritis, modo non (906) conpensatur. Parate quis quod necessarium habetis : qui psalmos, !qui lectiones, qui vigilias amat, vigilet, legat, proficiat, oret, psallat. 'Habetis omnes, quod agere pro anima potestis. Pauci dies videntur, !sed longa in eis beneficia conlata sunt. Modo plus oras, plus psallis, ?*plus legis, plus vigilas : et si non vis, tamen conpelleris, aut per soni'tum tabularum, aut ad vocem praepositi. 5. Sed tu, servus dei, qui ut venires huc nemo admonuit : venisti, lquid tepescis ? quid expectas admonitorem ? Audis tabulas : quid !moraris ? quid tricas ? Festina, curre : ad opus bonum vocaris, quid expectas alium ? Non te pigeat, prior intra; ibi te inveniat, quem lexpectas. Iam venisti, quid festinas exire? Ad mensam venisti, non !tuam, sed domini tui : sta, imple ministerium tuum. Inde vivis, linde vestiris: servus es, non tibi licet exire. Quid fugis dominum ? Iquid tibi dicit ? Accipe mercedem officii tui. Delectet te servire tali (995) ?* suum] percipiendum H4» SECUIMETSE IPIE coties K? EXER opera insistitur [49 ?8in quos H^? ?? noluerit] scripsi; voluerit azzbo codd. (906) $ propositi K? 3 yestiris] corrupte ut puío bro wescetis non te Ies Jefe (993)

15 ambulatis ?] Y Cot. 3, 5.

?! paratum. est] Matth.

25, 34.

(906) 9580-8 ber sonitum tabularum... -Audis tabulas] Adverte morem Lyrinensium, monachos ad cho-

rum

percussione

candi : qui mos

tabulae

convo-

plerumque etiam

nunc per asceteria Orientis et Illyrici servatur. ? quid tricas ?] C£. Eccli. 32, 15.

SERMO CCXXXVIII.

953

I5domino, qui nescit irasci. Audi te quid iubet. Non sunt amara, non !sunt dura ; et si dura, servus es. Quid contemnis ? Curre propter !libertatem : ut, cum tibi benefecerit, securus

possideas libertatem. !Iam inter primos haberis, iam sublimis vocaris,

iam laetus

exultas

!in domo

domini

tui, et dicis :

BEATI QUI HABITANT IN DOMO TUA "DOMINE, IN SAECULA SAECULORUM LAUDABUNT TE. Quod ipse praestare !dignetur, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. (906)

15 quid] pro quae?

(906)

CO EX TES Glas Ss

l7]ibertates u/roque loco K*

1? dices H*$

Curre propter libertatem.

apvd

s

EONivBriss

Wagon ne Ub AW DERE Puce ^Med

Ute

ird

ar ai3

cM

INITIA ET CENSURA SERMONUM DE QUIBUS IN HAC EDITIONE QUOQUO MODO AGITUR.! Ad hoc ad istum locum convenimus] Coll. : M 5. C 5. A 27. Edit. : Migne 67, 1089 ; 50, 848 (Eucherii) ; MBP. VI, 661 (Euseb. Gall.) ; cf. infra « Fratres carissimi, ad hoc ». Profecto ad collectionem Eusebianam pertinet, ex qua deinde homiliis Caesarii ad

monachos, sive ab 1pso, sive ab aliis coniuncta est. * AD INLUMINANDUM

214 : p. 809.

HUMANUM

GENUS] de s. Honorato, serm.

AD INLUMINANDUM HUMANUM GENUS] de s. Felice, serm. 215 : DOOIL Ad laudem Dei atque ad confessionem] de Alleluia. Coll. : G inter homilias additicias ;invenitur quoque homiliis Pseudo-Bedae in Epistolas subiunctus. Edit. : Caillau IT, 62. Nihil habet Caesariani saporis, nedum Augustini, cui etiam falso adscriptus est. Ad locum hunc, carissimi, non ad quietem] Coll. : M3. C 3. A 25. Edit. : Migne 67, 1059 ;MBP. VIII, 847 ; Migne iterum (Fausti) 58, 869, itemque in Faust. Engelb. p. 314, homil. 23. Recte iudicavit W. Bergmann I, 191-198, homiliam a Caesario quidem consarcinatam esse, sed ex Euseb. Gall. homil. 38, 4r, 42 et 34. Ad ostendendam nobis virtutem oboedientiae] Collectioni M addita uti homil. 11 in cod. Vatic. lat. 3539, ex quo eam exscribendam curarunt Laur. Bonnemant et Ios. Fessler. Hactenus inedita, in qua vero nihil repperi, quod Caesarii dicendi modum tantisper sapiat. Ad verae igitur et aeternae beatitudinis] Coll. : G inter additicias, et Pseudo-Bedae in Epist., v. gr. in cod. Monac. lat. 6264. Constat, uti bene Fesslerus perspexit, laciniis ex Fulgentii De fide ad Petrum libro n. 3 et 4 excerptis. Adest tempus, car. fr., quod sexagesima] Pseudo-Ambros. sermo I5 : Migne r7, 633. Nullibi in mss. Caesario adscribitur, nec intellegere queo, cur ab Oudino I, 1347, in suo indice n. 60 sancti

episcopi contionibus adnumeratus sit, ad quem minime eum pertinere, prima statim fronte dinoscitur. ADMONEO FR. IN CONSPECTU DEI] serm. 63 : p. 261. Ammoneo te, ut de salute animae] Opusculum fine mutilum, quod Arelate sexto saeculo circumferebatur, et quidem uti Epistula Fastidii ad Fatalem ; ex quo multa Caesarius transtulit in Admonitionem, quae incipit « Rogo vos filii, et paterna pietate commoneo » (serm. 20).

Admonet dominus per lectionem evangelicam f. c. Petite, et dabitur vobis] Brevis cento, caesarianae quidem indolis, at minimi excusa

dicat, quae hic primum evulgata, aut

ad sermones pertinent, qui in hoc volumine habentur ; stellula initio

l[nitia litteris capitalibus

saltem ad nostram usque aetatem inedita erant.

praefixa sermones seu fragmenta in-

956

INITIA SERMONUM.

momenti, qui in codice Musaei Britannici Addit. 30853, fol. 1787179!, inter homilias Toletanas legitur : cf. Anecd. Mareds. I, 419.

* ADMONET ME FR. DIL. AMOR CONVERSATIONIS VESTRAE] serm. 239 :1p» 903. (908) Admonet nos beatus apostolus, ut de dormientibus] Sermo est Augustini 172 ; qui licet in nonnullis libris mss. collectioni A adiunctus inveniatur, nihil tamen continet, quod ad Caesarium referri possit. ADMONET

NOS PER PROPHETAM

F. C. ... VOVETE

ET REDDITE|

De

psalmo LXXV, serm. 135 : p. 532. Aegyptiorum turmae] Collect. O 18. Edit : Append. August. serm. 23. Eundem auctorem sapit, quem Appendicis serm. 3. 7. aliique. Agite gratias, fratres] de Ouadragesima. Pseudo-Ambros. serm. 29 (Migne 17, 664) ; ab Oudino quidem I, 1347, inter caesarianos

computatus, sed perperam.

Ait quodam loco sermo divinus] Ad monachos : August. Append. serm. 262. In quibusdam mss. Caesario adscribitur, v. gr. Paris. 16352, Mus. Britann. Reg. 5. F. X, Autissiodorensi 20, etc., et ut talis receptus est in MBP. VIII, 819 ; Migne 67, 1090 ; ab Oudino quoque I, 1347. Extra dubium vero est, eum proprie ad collectionem Eusebii Gallicani pertinere, in qua revera ordine 44"5 habetur : MPB.

VI, 665. At nec minus

constat,

Caesario

eum

sub nomine

s. Faustini notum fuisse, qui ex eo plurima in suos usus transtulit : GPSSerm ero Deter9. * Ait sermo divinus f. c. sicut nuper audivimus : Unusquisque propriam mercedem] In dedicatione : edit. RB. 23 (1906) ex codd. Spinal s (e H9) tol 21:vetrGbieltenharmts320 (HOS) PENESQWEE x libro Fausti Reiensis De gratia excerptus, forte a Caesario. Alii festinant ad caelestia] Ad monachos sententiae ex opusculis Hieronymi : edit. Migne 30, 31r (al. 321). Reperitur inter miscellanea ascetica Fausto Caesariove in nonnullis mss. ascripta : Atrebat. 137, Vatic. Regin. 140, Paris. lat. 2780 et 5314, etc.

ANTE ALIQUOT DIES] serm. 78 : p. 309. Apostolica lectio f. c. hunc sonitum] De defunctis. Ad fratres in eremo serm. 58 : Migne 40, 1341. Exstat in collect. Long. I, 40 et tanquam « epistula s. Agustini » in Vatic. Palat. 213 (H'»), fol. 77, ut Caesario saltem notus fuisse videatur ; insuper eum repperi in Paris. lat. 2628 (H!4) fol. 105 ; Oxonien. New College Or, etc.

Apostolum audivimus nobis dicentem : Legatione] De muliere curva. Est Augustini serm. dub. 392 : Migne 39, 1709, et a Caesario collectioni Q ultimo loco insertus est, qui tamen nihil de suo, quod

saltem discernatur, immiscuit.

APOSTOLUM serm. ISI

CUM LEGERETUR

AUDISTIS... REDIMENTES TEMPUS]

p.604.

Appropinquante

iam

sacratissima]

Sermonis

caesariani

187

alterum exordium, quod in homiliariis Austriacis inferioris aetatis

potissimum

occurrit.

INITIA SERMONUM.

Apud plurimos vestrum]

'Excarpsum

057

de epistola s. Cypriani

tempore quod absit mortalitatis' : cf. Migne 4, 583 sqq. Inter alia

miscellanea caesariana invenitur in nonnullis mss. antiquissimis,

ut puta /1**? p,346, T35 fol: 99; H*4 fol. 48, H*? fol.-37v. Arcana et secreta regni dei] Augustini sermo 126 : in vulg. collectione Q homilia 32, « sermoni Heraclii », qui in mss. habetur, substituta.

Audi, fili, admonitiones patris tui] Fragmentum Caesarii Arelatensis nomine inscriptum inter 'auctoritates ex eius sermonibus' : Mittarelli, Biblioth. codd. mss. S. Michaelis Venet., col. 206, ex cod.

n. 948, saec. XV, pp. I54. 159; in aliis codd. verius Basilio tributum : cf. Migne 103, 683. Audi, filia derelicta] De viduitate servanda : Migne 67, 1094. Exstat in "libro (909) s. Caesarii' — collect. A, homil. 42, forte a s. episcopo ex Fastidii Pelagiive opusculo eiusdem argumenti excerpta. Audi me, dulcissima soror et filia] 'Ex epistula ad Oratoriam' : Migne 67, 1136 ; Florileg. Patrist. Bonnen., fascic. 34, p. 46 sq.,

ubi de mendacissimo centone sententiam protuli. Audiamus ergo sententiam] sub Caesarii nomine in cod. H**, fol. 171 : ex Append. August. serm. 274, n. I-2 excerptum.

Audistis f. c. in lectione evangelica... : Sicut enim pater suscitat] Append. August. serm. 94; collectionis Q homil. 22 iuxta ordinem vulgatum, non comparet in mss.

AUDISTIS F. DIL. CUM EVANG. LEGER. DUAS DOMINUM] serm. 149: P- 575Audistis, fratres, quod sanctae mulieres] Pseudo-Ambrosii serm. 34 a Casimiro Oudin inter caesarianos n. 75 nullo iure computatus.

Audite, filii lucis] August. serm. 194 : exstat quidem in collect. P n. I3, verum nihil ibi caesarianum discernitur. Audite f. c. qualem sententiam] 'Homelia de sententia s. Petri et de iudicio dei' inter sermones additicios cod. L?, fol. 149v : cf. inscriptionem sermonis I r1 collectionis Long (— Caesar. serm. 178). Audite f. c. salutiferam patris nostri doctrinam] 'S. August. de contemptu mundi'. Exstat inter alia miscellanea caesariana in cod. Cavensi 55, fol. 98v (XV saec.) collectioni C adiuncta. Audite itaque, qui estis in populo] 'De sepultura divitum'. Ad fratres in eremo serm. 75, qui vero nonnisi pars est sermonis ibid. 58 : Migne 40, 1358 et 1341. Inveni in codd. Trecensi 1430 (— H*4) 1270 «Paris. 2025 (H?*) f. rx. aliisque. Auditor hoc tempus per mulierem] 'De decem talentis' Mai NPB. 12.p.240 56i 5upra ad 1/9, f, 75v Audivimus car. per evangelicam lectionem] *De manu arida restituta' : cod. Spinal. 3 (H?), f. 252v. Adhuc ineditus sermo, in quo nonnullae sententiae occurrunt, ex homilia i16 s. Maximi

Taur. depromptae, incertum an a Caesario. AUDIVIMUS CUM EVANG. LEGERETUR... REGNUM DEI INTRA VOS EST] serm. 166 : p. 640. 24

C. II

958

INITIA

* AUDIVIMUS

CUM

SERMONUM.

EVANG.

LEGER.

DIL. FR. INTER

RELIQUAS

BEATITUDINES] serm. 26 : p. 109. AUDIVIMUS

CUM

EVANG.

LEGER.

TERRIBILEM]

serm.

158 à jc 610.

Audivimus et contremuimus] 'Sermo s. Augustini de fructuosa paenitentia' Collectionis T', n. 20. Revera est Augustini serm. 22, multis tamen passim immutatis, additis, resectis, in quibus identi-

dem se prodit ars et manus Caesarii, ut puta huiusmodi locutionibus E? quia... Et ideo, etc.

AUDIVIMUS EVANGELISTAM DICENTEM FR. CAR. NOLITE IUDICARE] Serm» 1485:0D4572:

Audivimus

evangelium,

et

quodammodo

vidimus]

'Sermo

presbyteri Eracli' in collectione Q 33'5, cuius exstat alia recensio in vulg. collect. De verbis domini n. 14. Edit. in Append. Aug.

Serius: Audivimus fr. apostolum dicentem quia fundamentum] Aliud initium sermonis Caesar. 179 a Fesslero in cod. Bruxell. 8560 notatum. (910) * AUDIVIMUS F. C. CUM EVANG. LEGERETUR... BONUS HOMO

DE BONO THESAURO] serm. 160 : p. 619. * AUDIVIMUS F. C. MODO CUM EVANG. LEGER. QUOD CAECUM A

NATIVITATE] serm. 172 : p. 662. AUDIVIMUS F. C. SCRIPTURAM DICENTEM : LOCUTUS EST DOMINUS AD ABRAHAM] serm. 82 : p. 322. Audivimus fr. per prophetam dicentem dominum : Ne tardes converti] Collect. Q, hom. 12. Titulus profecto Caesarii est, sermo autem ipse Augustini 39 ; neque ullo pacto discerni potest, quid in eo Noster pro sua parte contulerit. AUDIVIMUS IN LECTIONE QUAE LECTA EST F. C. QUOD MORTUO IOSEPH] serm. 94 : p. 369. AUDIVIMUS PER APOSTOLICAM LECTIONEM SERVOS ET AMICOS DEI] serm. TO45 p. 708; Audivit caritas vestra fr. quod hortatus sit Moyses] 'De incendio populum vastante, et de virga Aaron' Exstat in uno cod. collectionis B? uti homilia 13 ; at purus putus cento esse videtur ex August. Append. sermonibus 30, n. 2 et 3 ; 31, n. I. 2. 3. 4-6 ; 245, n. 5. Auscultate expositionem de fide catholica] Edit. ab A. E. Burn in ephemeride Zeitsch. f. Kirchengeschichte XIX (1898), p. 180 sq. ; de cognatione cum Caesarii sermone ro et *Expositione fidei' quam

vulgavit C. P. Caspari, KéZrchenhistor. Anecdota I, 283 cf. quae disseruit

p. 46 sq.

Paulus

Lejay, Le róle théologique

de Césaire

d'Arles,

Beatissimi Laurentii martyris, cuius natalem] Append. August. serm.

206. Exstat quidem in collectione G, n. 63, sed nihil habet

Caesarii praeter lacinias ex serm. 224 Appendicis, quae anterioris auctoris, fortasse Maximi Taurinensis (serm. 70 : Migne 57, 675) contioni in fine addita videntur. Beatissimus primus et praecipuus martyr] De serm. Stephano.

In collectione W serm. 2, et in Lectionario Luxoviensi (H9) : cf.

INITIA SERMONUM.

959

RB. 13 (1896), p. 99. Constat ex serm. 225 Appendicis, praemisso tantum exordiolo ex August. serm. 317.

* BEATUM

APOSTOLUM

PAULUM

F. C. FREQUENTER AUDIVIMUS]

serm. 178 : p. 681.

BEATUS APOSTOLUS PAULUS F. C. UT NOBIS VERAE] serm. 182 :

p. 699.

Beatus David spiritaliter nos hortatur ad paenitentiam] Edit. Mai NPB. I, 385. Exstat in sylloge Montepessulana (H9), serm. 20 ; at profecto anterior est Caesario, cum iam in concilio Chalcedonensi inter 'exempla patrum' sub Augustini nomine adductus sit : cf. Reifferscheid, Bzblioth. patr. italica 1, 32.

Beatus homo cui miserebitur deus. Confiteamur] 'S. Augustini". Collect. A, n. 41 ; edit. Migne 40, 1323 ubi notant Maurini stilum omnino differre ab aliis sermonibus Ad fratres in eremo. At neque Caesarii dicendi genus refert, licet ab eo forte suis libellis insertus.

BEATUS IOB FR. DIL. DE QUO NOBIS HESTERNA] serm. I32 : p. 519. * BEATUS IOHANNES EVANGELISTA F. C.] serm. 186 : p. 716.

* BEATUS IOHANNES FR. DIL. CUIUS FESTIVITATEM HODIE] serm. 2109 p» 820. BEATUS IOSEPH SANCTUS ET FIDELIS] sermonis 9o alia recensio:

P- 354Beatus Tobias, qui panem] Append. Aug. 47; exstat in collect. O,

n. 49 et in (911) homiliario Spinaliensi (H7?) fol. 232v, à Coustantio fetus "incerti auctoris et ineruditi' recte existimatus. BENE NOSTIS F. C. ME VOBIS FREQUENTIUS] serm. 54 : p. 225. * BENEDICIMUS DEUM NOSTRUM] serm. 17 : p. 77. * BENEDICO DEUM FR. DIL. QUI MIHI] serm. I9 : p. 84.

Bona et digna res est] Recensio peculiaris, nec saeculo VII posterior, tractatus s. Nicetae Remesianensis episcopi 'De vigiliis servorum dei', in qua quattuor locis Caesarii manum deprehendere mihi visum

est, ut puta ubi de senibus additur

: V?gilare 1. debent se-

dentes, si stare non praevalent (edit. A. E. Burn, p. 57, var. ad 16-20). Revera uti Caesarii homilia 37 exhibetur in cod. V? collectionum

V et C inter se iunctarum.

Bonum est semper orare] 'De Salomone' : edit. Mai NPB. I, 445,

serm. 188. Exstat in collectionibus mss. 5 26. W 38, et separatim

in nonnullis codicibus textus multo emendatior, qui tamen nullo

modo Caesarium refert. Cantavimus : Deus manifestus veniet] 'De psalmo XLIX'

:

collect. Q, homil. 29. In inscriptione quidem manus Caesarii aliquantum apparet; ceterum sermo est Augustini 17, in quo id dumtaxat notandum, locutionem quod eius est solito frequentius

occurrere. Carissimi diligamus nos hoc animo] serm. Mai 180 : NPB. I, 402. Pars est posterior eaque omnino caesariana sermonis Append. 210

(infra serm. Lectio Actuum apostolorum) a numero 4 circa finem.

Certissima fiducia est christianorum] *De resurrectione mortuo-

960

INITIA

SERMONUM.

rum' : Migne 30, 2074 ; 142, 1004. Sermo Odilonis, ut videtur, in nonnullis codd. collectionis G in calce additus. Certum est corpora nostra cum resurrexerint] 'Homil. s. Au-

gustini' : sylloge Montepessul. (— £9), fol. 208. Cento est nullius pretii ex locis s. scripturae, Augustini et Caesarii.

* CHRISTIANAE RELIGIONIS SACRAMENTUM] serm. IO4 : p. 412. Compunctionis licet in omnibus bonum] 'Sermo s. Augustini de vera caritate et inimicorum dilectione' : in eadem sylloge H!9, fol. 168v. Dicendi genus Gallicanum qui dicitur Eusebium sapit.

Confitemini domino f. c. quoniam bonus est] vide initia Remedia purgandi facinoris et Quem enim diligit. Confitemini domino quoniam bonus... Confitemini ergo alterutrum] 'Item sermo eiusdem' i. e. Caesarii in codd. olim Corbeiensibus, nunc Paris. lat. 13396, fol. 88v et 11702, fol. 165v ; sed nihil

illic caesarianum reperies. Credidit Abraham deo] Append. August. serm. 3. Est eiusdem auctoris nescio cuius Africani ac sermo Append. 7. De eo Maurini : « In nostris manuscriptis non reperitur » ; at certe exstat in collect. O, n. 6 et in cod. Vindobon. 4730, serm. 127. Cuius hodie celebramus natalem] 'De s. Iohanne baptista". Collect. Q hom. 45. Augustini sermo 290, cui nullam sui formam Caesarius

impressit. Cum

beati Iohannis

epistola legeretur]

Alia brevior recensio

sermonis Caesar. 185, quae in Cod. lat. Monacensi 22266? occurrit. CUM DE DEO SERMO EST FR. CAR.] serm. 2I2 : p. 800.

(912) Cum divina lectio leger. f. c. audivimus dominum et salvatorem| Aliud initium sermonis Caesar. 161 : p. 625. CUM DIVINA LECTIO LEGER. AUDIVIMUS QUOD PRAETEREUNTE B. HELISEO] serm. I27 : p. 501. Cum divina lectio leger. f. c. audivimus quod supplicante s. Rebecca] sermonis 87 initium in Append. August. rr.

CUM DIVINA LECTIO LEGER. FR. DIL. AUDIVIMUS QUOD PROFECTI FILII ISRAHEL] serm. II3: p. 445. Cum Naaman regis Syriae] Append. August. 43 ; in collect. O, n. 4I, sed nihil habet Caesarii. Cum omnes beati apostoli] Collect. G, 55 et Long I, 30 ; Maximi Taur. hom. 72 et Append. August. 202. Cum omnium sanctorum martyrum] G, 58 : Maximi Taur. hom.

82.

Cum Regum lectio legeretur] Sermonis Caesar. 122 aliud initium. De beato Iacob] vide initium Z7 beato Iacob.

DE BEATO IOSEPH QUOD DE SERMONE HESTERNI DIEI] serm. 92 : P- 363.

DE BEATO IOSEPH SCRIPTUM EST F. C. QUOD EI INVIDEBANT] serm. 90 : p. 354. DE BEATO PATRIARCHA IOSEPH ALIQUANTA] serm. 93 : p. 367.

INITIA SERMONUM.

961

DE DOMINO AC SALVATORE NOSTRO FR. DIL.] serm. 142 : p. 557. DE DUABUS MERETRICIBUS DIL. FR.] serm. 123 : p. 489. DE FACIENDIS ELEMOSINIS FR. CAR. CARITATEM VESTRAM AMMONUIjSserm SI para:

* DE LECTIONE EVANGELICA QUAE NOBIS RECITATA EST F. C.] serm. 175 : p. 670. De resurrectione domini n. I. C. quantum valemus] Mai serm. 36, NPB. I, 76; in Spicileg. Liberiano p. 24, ubi editor auctorem Fulgentium sive Caesarium suspicatur, hunc saltem omnino sine

causa.

De sancto Helia nobis lectio recitata] Mai serm. 137, NPB. I, 320. Exstat quidem in collect. B, n. 27, et ex eodem fonte processit ac sermones Mai 135 et 136 ; at in solo 136 certum sui vestigium Caesarius reliquit. Depositionem sanctae recordationis domni et patris] Edit. in Faust.-Engelbr. p. 330, ut Fausti Reiensis serm. 27 ; at huius esse negat W. Bergmann, Séudien p. 248-255, atque e schola Caesarii prodire potuisse existimat. Id saltem constat, quae ibi dicuntur de tintinnabulis in vestimento pontificis, eadem fere ad verbum occurrere in 'Suggestione' Caesarii ad sacerdotes (serm. r, n. 5). Ceterum cf. ea quae olim dixi RB. 9 (1892), p. 59. Desiderium caritatis vestrae] Append. Aug. 106 : cf. Migne 47, II27 ; nescio quo casu collection; Homiliarum quinquaginta in codice Q? insertus. Detur paenitentia saeculari] "Sententia Paulini' inter opuscula additicia collectioni M in cod. Paris. 2780 aliisque adiuncta. Dicturus dilectioni vestrae de ipsa dilectione] Occurrit nonnunquam inter alia caesarianae originis, v. gr. ms. Ambros. R 42 sup., fol. 115 ; Guelferb. 4183 (Weissenb. 99), fol. 73v, etc. Videtur

sane Augustino dignus, an vero editus nescio. Explicit : 'Haec via qua ambulavit Christus : ipsum sequamur, ut non inaniter christiani vocemur.' (913) Die quidem omni et omni hora] Augustini sermo 383, ex iis quos Maurini inter dubios detruderunt. Exstat in caesariana collectione Q ordine 24'5, nihil tamen continet quo Caesarii manus dignoscatur.

Dies ista et festivitas] de Epiphania : Append. August. 139. De eo Maurini : 'Caesarianis omnino est annumerandus.' Pace tanto-

rum virorum dixerim, huic iudicio assentiri omnino non possum : nam praeter quam quod sermo in nulla ex nostris collectionibus invenitur, nihil habet quod Caesarium proprie referat ; neque enim multum probat unius sententiae cum duobus locis Caesarii (serm. huius editionis 39 et 32) obtensa similitudo. Dies isti sancti quos agimus] August. serm. 211. Est quidem in collectione Q homilia 41, eaque procul dubio usus est Caesarius redigendo sermoni De concordia fratrum (serm. 185) ; nihil autem in ea de quo, quod discerni possit, Noster inseruit.

DIES KALENDARUM ISTARUM] serm. I92 : p. 738.

962

INITIA

SERMONUM.

Dies ordinationis meae sollemniter hodiernus inluxit] 'In die ordinationis episcopi.' Legitur in uno £?, fol. 126v, eumque totum heic perscriberem, nisi maximam partem ex eodem Augustini sermone haustus esset, ex quo et supra Caesarii serm. 232 conflatus est. Operae tamen pretium puto, variantes aliquot lectiones referre, quibus praefatus sermo (August. 340) nonnihil emendari possit. Num. r1 post initium pro eo quod in edit. legitur Orate mihi VERE, sicut oro ut non sitis graves, in H? habetur orate mihi VIRES, sane

melius. Magis quoque placet quod sequitur, dominus Iesus sarcinam SUAM 2«0n diceret, nisi cum poriante boriaret, quam textus editus, dominus lesus sarcinam. LEVEM non diceret, etc. Conclusio autem sermonis, post verba énírinsecus vero incrementi datorem, omnino

differt ab editis, et partim fragmentum contionis Augustini reddere videtur a compositore sermonis 340 neglectum, partim unam ex solitis Caesarii clausulis repraesentat ; quam propterea heic evul-

gare visum est :

* Nolite effundere laborem nostrum, et nostra exinanire !pericula : non enim expedit vobis, ut,

qui adstantes et timentes !consulunt vobis, contristentur ex vobis. Admonet hinc letiam et Paulus apostolus : ROGAMUS VOS, UT COGNOSCATIS EOS 5QUI LABORANT IN VOBIS, ET PRAESUNT VOBIS IN DOMINO, ET !MONENT VOS, UT AESTIMETIS ILLOS ABUNDANTIUS IN CARITATE !PROPTER OPUS EORUM. Haec vos commemorantes non quaeri!mus datum, requirimus fructum. Neque enim nos laetiores facitis laudibus vestris, quam moribus vestris. Nam laudatio cuiusque temptatio est, unde solliciti dicimus deo : NE NOS !PATIARIS INDUCI IN TEMPTATIONEM. Verum est quippe quod !scriptum est : PROBATIO EST AURO ET ARGENTO COCTURA; HOMO AUTEM PROBATUR PER OS LAUDANTIUM EUM. Proinde caritas !Christi quanto maior est in vobis, tanto magis sentit quid !*agatur in nobis, et orat conpatiendo pro nobis : nam «in» omnibus laboribus et periculis nostris multum nos profectus lin domino consolatur. Adiuvate ergo nos et orando et (914) obtemperando, ut in vita vestra mereamur videre quod !praesumus. Commendet me cordi vestro, qui vos inseruit !cordi meo. Credo enim de dei misericordia, quod orationibus !vestris ita nos dominus adiuvare dignabitur, ut cum in die *iudicii de vobis coepero reddere rationem, et mihi omnimoda !detur venia, et vobis profectus augeatur ad gloriam : 'auxiliante ipso, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Dilectissimi fratres, dominus noster I. C. nobis salutem exhibuit] 'In die passionis domini' : Append. August. 156. Exstat in col-

INITIA SERMONUM.

963

lectione G, n. 36, e fonte incognito ad liturgiam wisigoticam ad-

commodatus, uti videtur ex conclusione ac praesertim ex verbis

quae ibi legere est : 'Hanc ergo confessionem illius sancti latronis f. c. quam decantando brotulimus, et respondendo Propria voce fecimaus' etc. Ceterum nihil ibi proprie caesarianum reperies. Dilectissimi nobis, fides vestra nos admonet] 'De ieiunio' : collect. G, n. 25. Ignoti auctoris sermo, qui in Append. Leonis legitur, Migne 54, 490. Discere et intellegere debemus] Initium sermonis 154 Caesarii ap. Caillau II, 9. Discessurus e mundo] 'De pentecosten' : collect. G, n. 52. Est sermo Append. August. 184, in quo licet haud plane caesariano quasdam tamen locutiones notare iuvat, quae symbolum Athanasianum in memoriam reducunt, ut puta n. 1 2n trinitate enim mon minus aliquid aut maius ; n. 2 ul fide integra unum deum in trinitate, et trinitatem in unitate credatis. Divinarum scripturarum multiplicem abundantiam] 'Sermo s. Augustini de caritate' : Aug. serm. 350. Quem Caesario familiarem fuisse compertum

est, tum ex conclusione

sermonis

23, tum

ex collection. 7, n. 29 ; Long I, 9. Legitur praeterea in H!9, f. 190 ; H*, f. 158 ; H*5, f. 56v aliisque non paucis.

Docet nos salvator noster in sancto evangelio] 'De arta et lata

via' : est Pseudo-Augustini ap. Caillau I, 4 ; Mai 62 ; quem cum Ios.

Fessler in cod. Monacensi lat. 18545? aliquando vidisset, in scidis suis adnotavit 'fort. Caesarii', at hoc quidem nulla veri specie. Domini nostri I. C. fr. nativitatem celebrantes] Pseudo-Ambros. serm. 3 : Migne r7, 608 ; quem Casimirus Oudin I, 1347 nullo iure Caesario adscripsit. Domini nostri I. C. salutarem et honorabilem sollemnitatem] 'In vigiliis paschae' collect. G, n. 37. Caesarii ibi vestigium nequicquam requiras. * DOMINI VOX EST : PACEM MEAM] serm. 174 : p. 669. Dominum et salvatorem nostrum audivimus] sermonis 16r truncum initium. Dominus deus noster nolens aliquem] 'De sancto Helia' : collectio Q, n. 18. Est Augustini 1r, forte a Caesario ex longiore sermone excisus, in quo etiam 'de patientia sancti Iob' agebatur, uti subindicat inscriptio, supra p. Ixxvii. Dominus dicit in evangelio : Omnem decimationem] Collect. A, n. 38 ; Migne 67, 1078. Materia sermoni parata magis videtur esse,

quam sermo. Dominus dicit in evangelio : Paenitentiam agit] Exstat cum solita conclusione caesariana inter alia miscellanea in H?, p. 157162. (915) Dominus dicit per Moysen : Decimas] H**, fol. 193 ; videntur excerpta esse ex sermone Caesar. 33. * Dominus et deus noster I. C. ante passionem] *De corpore et sanguine

domini'

: collect.

P, n. 14 et cod. H?, f. 58v. Textum

edidi, et de auctore sententiam proposui RB. 16 (1899), p. 341-344.

964

INITIA SERMONUM.

Dominus et salvator noster f. c. remedia nobis animarum] Aliud initium sermonis Caesar. 100. Dominus et salvator noster in evangelio quod audivimus ita universam ecclesiam] *De centuplum'. Erat in I? parte collectionis Long sermo 14, forte caesarianus, at cum ipsa collectione infeliciter disperditus. DOMINUS ET SALVATOR NOSTER QUALITER AD EUM] serm. IO8 :

p. 756. Dominus Iesus, sicut audivimus] De caeco nato : collect. Q, n. 44. Est sermo Augustini 135, sine ullo certo Caesarii vestigio. DOMINUS NOSTER I. C. TESTIBUS, ID EST MARTYRIBUS] serm. 226 :

p. 847. Dum

a cultu dei] 'De fame

Samariae'

: collect.

O, n. 42. Est

Append. Aug. sermo 46, incerti auctoris et ineruditi, ut recte iudicavit Coustantius.

DUM DE BONIS OPERIBUS FREQUENTIUS] serm. 18 : p. 79. * DUM VATOREM

EVANGELICA NOSTRUM

DE

LECTIO

LEGER.

PECCATO

AUDIVIMUS

PRIMI

HOMINIS]

DOMINUM serm.

ET

SAL-

IÓOI: Pp. 625.

* DUM EVANGELIUM LEGER. F. C. AUDIVIMUS DOMINUM DICENTEM: SI VIS VENIRE] serm. 153 : p. 591. Dum frequenter auribus vestris insignia miraculorum sancti Stefani] Legitur in libro antiquissimo H*?, p. Or, constatque excerptis e libro Augustini De civitate dei, cum brevi exordio et conclusione, quae Caesarium satis sapiunt.

* DURUM VIDETUR FR. CAR.] serm. I59 : p. 6r5. Ecce

adsunt

Pseudo-Ambr.

(appropinquant)

dies sancti]

De

quadragesima.

serm. 17, 636, quem Oudinus sine causa caesarianis

adnumeravit (n. 64). Ecce f. c. adest exoptatus dies... non nobis iudicium pariant, sed profectum. Quod ipse, etc.] 'Sedati episcopi sermo de nativitate

domini.

Nuperrime mihi innotuit ex cod. Mellicensi 218 (E. 8),

saec. XV, fol. 72v-74 ; de quo iudicium differendum censeo, donec textus exemplum mihi obtinere contingat. ECCE F. C. DEO PROPITIO Seri. 100: D. 750.

TEMPUS

ECCE FR. DIL. DIES QUADRAGESIMAE IN PROXIMO SUNT] serm. I97 : p. 752.

QUADRAGESIMAE

IMMINET]

SANCTI ET SPIRITALES IAM

ECCE FR. DIL. DIES SANCTI AC SPIRITALES ADVENIUNT] serm. 207 : P. 785.

ECCE FR. DIL. IAM DEO PROPITIO DIES REMISSIONIS IN PROXIMO SUNT] serm 201.2 p3769: Ecce nunc tempus acceptabile, ut superiori dominica] PseudoAmbros. serm. 25, iuxta Oudinum Caesarii 66'5, omnino temere. Ecce quam bonum] 'homilia s. Fausti' : collect. C, n. 19 ; edit. Barrali (A), n. 18 Hic quoque Oudino caesarianus est, n. 157, etsi nihil habet Caesarii, immo in eo laudatur nomine papa Gregorius.

INITIA

SERMONUM.

965

(916) ECCLESIA CATHOLICA FR. DIL. NON SOLUM POST ADVENTUM DOMINI] serm. 139 : p. 546. Ego fr. vires parvas habeo] Collectionis Q homil. 30. Est Augustni serm. 42, nec quicquam suum in eo videtur inseruisse Caesa-

rius. EO TEMPORE F. C. QUO BEATUS IONAS] serm. 143 : p. 560. * EPIPHANIA F. C. GRAECUM VOCABULUM EST] serm. 195 : p. 747.

Epiphania enim graece dicitur quod est apparitio] Collectionis Z sermo 7 (fol. 8v-10). Auctoris est incogniti, cuius dicendi genus parum differt a stilo sermonis 251 Append. August. EPISCOPATUS F. C. BONUM OPUS EST] serm. 230 : p. 866. Ergo fr. redemptionis nostrae non immodicum pretium] de Pascha. Maximi Taurin. serm. 35 : Migne 57, 603, Fragmentum acephalum a Brunone Bruni primum evulgatum, cuius saltem conclusioni, Cum ergo fr. nullis praecedentibus meritis, etc., aliquid

inest caesariani saporis.

Erigunt nos divinae lectiones] Collectionis Q homil. 35. Est sermo August. I42 Maurinae editionis, cum textu ab Andrea Wilmart vulgato omnino conferendus, ut Caesarii agendi ratio deprehendatur : vide Miscellan. Agostin. I, 695-705.

EVANGELICA LECTIO F. C. CUM LEGER. AUDIVIMUS : PAENITENTIAM, INQUIT, AGITE] serm. I44 : p. 562.

EVANGELICA LECTIO F. C. QUAE NOBIS MODO RECITATA EST, VIDETUR MIHI QUOD SECUNDUM LITTERAM] serm.. 146 : p. 566. Evangelica lectio quae nobis hodie recitata est, fr. car.] 'De tractatu s. Hieronymi presb. ante II. dominicam de natali domini' : ita cod. Sangall. (M5), p. 210-214. Initium quidem Caesario familiare est ; Fesslero tamen visum est, nihil aliud in sequentibus ha-

beri nisi quoddam ex Hieronymo excerptum. Evangelii lectio quae modo personuit| Ms. H!9, fol. 178v. Excerptum e sermone August. 85 cum brevi conclusione caesariana ; alia est recensio sermonis Caesar. 153. Evangelium audivimus, et in eo dominum eos arguentem] vide Modo cum evang. leger. audivimus dominum eos arguentem. Evangelium cum legeretur, audivit nobiscum sanctitas vestra dominum praecipientem] Augustino adscriptus in codd. H*$, fol. 12 et Maihingen. II. rz. lat. in-fol. 200 : cf. RB. X (1893), 170. Magnam partem editus est ab Henrico Bordier ex antiquissimo cod. papyr. Paris. 11641, constatque excerptis ex August. Enarr. in Ps. 36, serm.

2, n. I. 3 et 4, uti ostendit

Rudolfus

Beer, Die Anecdota

Borderiana (Vindob. 1887), p. 7-9. Haec autem excerpta eiusmodi sunt, ut Caesarii manum agnoscere aliquando mihi visum sit, v. gr. in his verbis : ef ne durum vobis et impossibile videretur... sed ne fortasse quispiam dicat, Ille hoc fecit ut deus, quid Stephanus ?... Vis scire quid servat qustis ? etc. Exhortatur nos sermo divinus ut curramus] In nonnullis codd. collectionis M, v. gr. Paris. 2695, Autissiodor. 20, etc., Caesario adscribitur, in edit. etiam Eucherio (Migne 50, 833), utrique nullo iure, est enim Eusebii Gallicani homil. 35 : MBP. VI, 656.

966

INITIA SERMONUM.

Expositionem sanctarum scripturarum] vide S? expositiones. Exulta caelum, et laetare terra] Inter Caesarii homilias ap. Migne 67, ro41. Est (917?) Eusebii Gallicani homil. 1 de Pascha MBP. VI, 632 ; cf. opusculum 24 Append. Hieronymi, Migne 30,

215-217. Faciendis eleemosynis] vide De faciendis elemosinis. Felix operarius cultor eleemosynarum] Collect. Q homil. 40. Est in Append. August. serm. 311 nullius pretii praeter singularem

indolem locorum qui ex s. scriptura adducuntur.

Fidelium exhortatores animarum] Collect. C n. 15, in quo vero

nihil Caesarii proprium reperias ; est Eusebii Gall. hom. 55 : MBP.

INO Fratres carissimi ad hoc in istum locum] vide Ad Aoc ad ?stum locum. Fratres carissimi, ad memoriam revocemus] *Doctrina cuiusdam sancti vir' Collectionis A, n. 39. In plerisque codd. multae lectiones variantes habentur, laudanturque non Augustinus tantum et Esidorus, sed etiam Gregorius papa ; leguntur tamen ibi multa quae caesarianum dicendi genus exprimunt. Fr. car. admonitio divina cessare non debet] 'De sacrilegia'. Edidit ex cod. Einsidlensi 28r (H*??) p. ror-108 C. P. Caspari, Zeilsch. f. deutsche Alterth. 1881, p. 314 sqq.; cf. Paul. Piper, Mélanges Chatelain, p. 300- 311. Farrago ex variis mercibus maximeque caesarianis consarcinata. Fr. car. caritatem vestram admonui] vide De faciendis eleemosy-

nis.

Fr. car. dominus et salvator noster pro calice aquae frigidae] Cod. H?, fol. 294 : cento est ex serm. Mai 63 et Append. August. 306 compositus. ; Fr. car. intelligimus quia per bonam voluntatem] *Homilia sacra a G. Elmenhorst Hamburgi 1614 praefixo Gennadii nomine evulgata. Quam Caesario vindicare conati sunt Casimirus Oudin I, I351 (n. 158) et Ferd. Kattenbusch, Das afostolische Symbol, 1, p. 165; II, p. 453, 745. Re quidem vera multa haudque parvi momenti in hanc homiliam ex Caesarii penu iniecta sunt, quae tamen mea sententia nihil est nisi specimen quoddam musivi operis homiletici. Fr. car. istas res terrenas non habent homines sine labore] *'Caesarii admonitio de contemptu praesentis vitae' MBP. XXVII, 346. Occurrit mihi inter alia caesariana, sed quae plerumque interpolamentis scatent, in cod. Ambros. O 51 sup. (saec. XI), fol. 59; iterum postea in cod. Berolin. theol. fol. 355 (— L?), f. 173. Clausula profecto Caesarium sapit, sed in textu laudantur Augustinus, Gregorius et 'dicta sancti Ieronimi' ! Fr. car. nemo se credat aliquam felicitatem] Append. August. 224, n. 2-5. Nonnunquam separatim sub hoc initio 1n mss., v. gr.

Hi P roóv Fr. car. quid in vobis tanta pigritia] Fragmentum caesarianis

mercibus immixtum in H?, f. 185 : cf. Anecd. Mareds. Y, 419. Fr. car. quotienscumque homo peccatum aut aliquam fragilita-

INITIA SERMONUM.

967

tem] *'Omelia s. Caesarii epi. Fragmentum dictionis vere caesarianae, sed quod iam legi fere non possit, in fine codicis H*!, f. 157r. * Fr. car. vel filii ecclesiae, audite dominum] 'Cesarii epi. de esca vel potu Iudeorum prohibendis'. Exstat f. 312 in cod. Cavensi

3 (XI saec.). Consonat profecto, quod ibi dicitur, cum canone 40

synodi Agathensis, atque hactenus ineditum videtur : num vero tale quid Caesario possit attribui, equidem valde dubito. Ne tamen fragmentum in angulo agri Salernitani latens omnino periret, illud hoc loco exscribere visum (918) est, ope alterius exemplaris passim emendatum, quod e codice Madritensi B. N. A. 16 (XII s.) a nuper defuncto D. Donatiano De Bruyne descriptum D. Cyrillus Lambot mecum benigne communicavit : CESARII EPISCOPI PROHIBENDIS.

DE

ESCA

VEL

POTU

IUDEORUM

Fratres carissimi vel filii ecclesiae, audite domi-

num !dicentem : Esca vel potus Iudaeorum immolaticium est, let maledicti sicut et ipsi a domino sunt maledicti, quoniam crucifixerunt deum et dominum suum; propterea maledicti !sunt, nutantes transferuntur. Non enim sunt in locis suis,

Inon habent prophetas, non habent enim legem, non habent !sacerdotem nec sacrificium ; sed vere men-

daces (fro men!dici?) facti sunt, et quia vastati sunt a Romanis. Sive vere !?specialiter quod a demoniis disruptus est Iudas, vel ipsa !plebs maligna, et quia nichil de domibus illorum in domo !dei non offertur, non oblatio, non luminaria, neque incensum.

ISed sunt aliqui minus intellegentes, qui dicunt : QUICQUID !TIBI APPLICITUM FUERIT, SIGNA ET COMEDE

ET

BIBE.

Propterea,

J5carissimi,

dicit

dominus : Si quis cibum illorum vel vinum !signat et comedit vel bibit, talis est sicut qui os suum signat let gladium in animam suam mergit, quia dominus locutus lest ad Moysen dicens : DE VINEA SODOMORUM VINEA EORUM, ET !DE SUBURBANIS GOMORRAE UVA EORUM. UVA EORUM AMARISSIMA ??SICUT

FEL,

dicit

dominus,

ET

BOTRUS

EORUM

AMARISSIMUS SICUT !FEL DRACONUM ASPIDE INSANABILE, dicit dominus. Propterea, !dilectissimi fratres, ammoneo vos per lesum Christum filium Idei, qui pro nostra redemptione sustulit mortem per crucem, let per concilium (consilium a7nbo mss.) sanctum, ut ab hoc sa?crificium malum vel venenum mortiferum vos abstineatis, ut 'vocem domini audiatis dicentis : VENITE BENEDICTI PATRIS MEI,

IPERCIPITE REGNUM, QUOD VOBIS PARATUM EST AB ORIGINE MUNDI. !Qui vivit et regnat deus in saecula saeculorum. Amen.

968

INITIA SERMONUM.

* FRATRES DILECTISSIMI, SCRIPTUM LEGIMUS QUOD BEATUS SIT VIR QUI POST AURUM] serm. I4I : p. 554. Fratres presbyteri et sacerdotes domini] 'Sermo beati Caesarii episcopi in praesentia cleri' : Cod. lat. Monacensis 5515. Saepe saepius editus est, ultimo a Wattenbach NA. 6 (1881), 192-194. Revera multa in eo habentur,quae a Caesario manarunt, uti ostendi RB. 9 (1892), p. 106 sqq., sed plurima etiam quae posterius sive immutata sive addita sunt. At saltem id utilitatis praestat codex Monacensis, quod nonnulla servavit, quae in ceteris recensionibus de industria omissa sunt, eaque diserte Arelatensem originem testantur.

(919) FREQUENTER AMMONUI CARITATEM VESTRAM] serm. 83 : p. 326. FREQUENTER CARITATEM VESTRAM FR. DIL.] serm. 47 : p. 202. * FREQUENTER CARITATI VESTRAE SUGGESSI, UT IN LECTIONIBUS] Serm T2665 p4408. FREQUENTER CARITATI VESTRAE HELISAEUM|] serm. I29 : p. 508.

SUGGESSIMUS

F. C. BEATUM

FREQUENTER CARITATI VESTRAE SUGGESSIMUS FR. DIL. BEATUM IACOB] serm. 88 : p. 346. Frequenter diximus, semper christiani persecutionem patiuntur] Collectionis, A, n. 22, et iam V, 19. In mss. plerumque praefixum

est Hieronymi nomen, et re ipsa nihil aliud esse videtur, nisi tractatus sancti patris 'De persecutione christianorum' (Anmecd. Mareds. III, 2, p. 402-405). Recensionem Caesario meritone an iniuria attributam habes ap. Migne 67, 1083.

FREQUENTER F. C. CUM PSALMISTA CANTAMUS... SEDENS ADVERSUS FRATREM TUUM] serm. I33 : p. 522. Frequenter f. c. cum psalmista cantavimus : Sustine dominum] Collect. Q homil. 10. Est sermo Augustini 40, ex eiusdem sermone prolixiori Hodiernus dies, fratres (Frangip. 2 : Miscellan. Agostiniana Y, p. 197, 10 — 200, 30) decerptum, et id quidem a Caesario, cuius pariter omnino est inscriptio in melioris notae codicibus huic homiliae praescripta : 'Ammonitio sancti Augustini ad eos qui dicunt : Expecto adhuc modicum, et converto me ; et dum differt de die in diem, subito ei superveniente ultimo die perit

confessio, et restat damnatio ;ac sic, quomodo alii disperando,

ità isti pereunt male sperando.' Cf. supra Praef. p. Ixxx.

* FREQUENTER F. C. CUM VESTRA CARITATE CANTAVIMUS... OMNI CONSUMMATIONI] serm. I37 : p. 541. FREQUENTER IN EVANGELIO F. C. AUDIVIMUS DOMINUM DICENTEM : DILIGITE INIMICOS] serm. 38 : p. 160.

FREQUENTER IN SCRIPTURIS SANCTIS AUDIVIT CARITAS VESTRA] serm. 145 : p. 5064.

GAUDEMUS F. C. ET DEO GRATIAS AGIMUS] serm. 16 : p. 74. Gaudete et exultate in domino, venerabiles filiae] 'Caesarii sermo ad sanctimoniales' Migne 67, 1121. Purum putum excerptum est ex epist. Vereor (Florileg. patrist. 34, p. 38, 24 sqq.) in fine Regulae monachorum et in epist. Caesariae abb. ad Radegundem repetitum.

INITIA SERMONUM. GAUDETE

F. C. QUIA REDEMPTIONIS

NOSTRAE

969 PRETIUM] serm. 205 :

P- 774GAUDIUM

QUOD

MIHI DOMINUS]

Serm.

75: p. 300:

Glorificatio domini nostri I. C. resurgendo] *De ascensione domini' Collect. G, n. 49 — August. serm. 263, n. I et 2. Golias unus fuit] *de David et Golia' Collect. Q homil. 32 : constat laciniis ex Augustini sermone 32, n. 3-5. 6. 7. 8. 12. 13. Gradum esse aliquem] Append. August. 62 ; caesarianis sermo nibus ab Oudino n. r15 sine ulla ratione adnumeratus. Gratias agimus deo quod de vobis audivimus bona fama] *Hu milia s. Augustini ad populum' in ms. Sangall. 193 (M*), p. 170-189, de quo Fesslerus ,forte est S. Caesarii' : cf. Arnold, p. 455. At falsa coniectura erat : centonem quippe hic habemus posterioris aetatis, in quem inter alia etiam nonnulla e penu Caesarii frustula congesta sunt.

(920) GRATIAS DEO AGIMUS F. C. QUIA NOS] serm. 6 : p. 32. * GRATUM NOBIS EST FR. DIL. ET MAXIMAS DEO] serm. 53 : p. 223. Haec dicit dominus Moysi : Sine] *De filiis Israhel : collect. O, n. 23. Est sermo Append. Aug. 27, de quo rectum omnino iudicium protulere Maurini. Haec f. c. si diligenter sicut oportet adtendimus] Longa conclusio caesarianae indolis capiti septimo Regulae s. Benedicti in cod. Selestadiensi

134, saec. IX, subnexa.

Hanc baptismi Iesu Christi] Pseudo-Ambrosii in Romana editione serm. 18, Oudino quidem caesarianus (n. 58), sed haec quoque eius opinio ex vano est. Hesterna die audivimus f. c. cum divina lectio] sermonis 102 aliud initium : p. 404.

HESTERNA DIE AUDIVIMUS FR. QUOD CUM SUB ARBORE QUERCU] serm. II7 : p. 465. Hesterna die f. c. audivimus completos esse dies Mariae] de s. Stephano. Exstat in Collectorio Roberti de Bardis, part. 2 (H6), fol. 102v ; incerti auctoris prolixa compositio. * Hesterna die fr. cum divina lectio leger. audivimus, et quodam modo oculis cordis] 'De beato Iob'. Exscripsi ex ampla sylloge Spinaliensi (H?), fol. 246-247. Ineditus sermo est, et a Caesario, ut

videtur, ex fonte incognito maximam partem compositus ; extrema vero pars cum sermone Append. 34 (Caesar.), n. 0 fere ad verbum concordat. Hesterna (;us. Aeterna) die post laborem vigiliarum f. c. caritatem vestram] 'In Epiphania' : sylloge Ottemburen. (H!), n. 26. Exordiolum,

ut vides, Caesarii artem prodit ; quod vero sequitur,

ex Append. Aug. serm. 135 desumptum est, quem alibi quoque, ut puta in serm. 8 collectionis D suis usibus Noster adhibuit. Hesterno die natalem habuimus] de s. Stephano : collect. G, n. 7. Est Maximi Taurin. serm. 85 ; Append. August. serm. 2IO, n. I; quo Mai omnino superflue syllogen suam auxit Augustini sermonum,

NPB.

I, p. 241, serm.

I14.

970

INITIA

SERMONUM.

Hesterno die qui adfuistis] 'in festivitate s. Mariae" : collect. G, n. I5. Sermo August. 93 cum paucis iisque minimi momenti lectionibus variantibus. Hoc tempus f. c.] Pseudo-Ambros. serm. 1 (Migne 17, 603) Cae-

sario ab Oudino nullo iure adscriptus, n. 47. Hodie dies mundo serenior illuxit] 'Sermo Beati Cesarii epi. de S. Anna' Ms. Erlangen 146 (Irm. 125), fol. 6-8, XIV saec : catalog. Fischer, I (1928), p. 150. Nugae!

HODIE DIL. FR. IOHANNIS QUI DOMINI PRAECUCURRIT ADVENTUM. SermyoT7- pore. Hodie duos christiani nominis fundatores] *de natale apostolorum". Collect. Z, n. 16 ; H?, fol. 112v ; est sermo Append. Aug. 203 iuxta recensionem de qua Maurini in nota : Migne 39, 2123.

HODIE F. C. AUDITURI SUMUS EVANGELISTAM] serm. 202 : p. 771. HODIE F. C. NATALEM ILLORUM INFANTUM] serm. 222 : p. 832. * HODIE F. C. NATUS EST NOBIS CHRISTUS] serm. I90 : p. 735. HODIE F. C. OMNIA QUAE NOBIS LECTA SUNT] serm. 2II : p. 797. Hodie fr. car. sollemnitatem parvulorum] *De innocentibus' H1, n. 20 : est Caesar. serm. 222 initio nonnihil immutatus. HODIE

F. C. SPECIALITER

AD COMPETENTES]

serm.

200 : p. 765.

(921) Hodie fr. dil. nova lux processit] 'de I. Pascha' : collect. W, n. 9. Quemadmodum sermonis

Gallicanus

olim dixi, RB. 13 (1896) p. ror, materiam subministravit

Eusebius,

eademque

fere hic

habentur, quae in Append. Aug. serm. 160 ; post initium vero in utroque legitur locus ex tractatu Hieronymi in die Paschae (Anecd. Mareds.

Y1I, 3, 94), ut videtur, excerptus.

Hodie lectio de Actibus apostolorum] 'de conversione s. Pauli' : collect. G, n. 16. Ipse est sermo, immo cento, qui in Append. August. n. 189 legitur. Hodie natus est dominus I. C. filius dei] Collect. Z, n. 5 ; ignoti

declamatoris accedit.

cuius

dicendi

genus

ad sermonem

Append.

25r

Hodie veritas de terra orta est] Collect. G, n. 5 : Append. Aug. serm. I92. Hodierna die audivimus] vide Hesterna die audivimus fr. quod cum sub arbore.

Hodierni

diei sacrosancta

sollemnitas

hebraice

phase]

Est

Eusebii Gallicani homilia 153 in cod. Vatic. Regin. 131 ; Caesario sine causa attributa in MBP. VIII, 825, unde transiit in Migne 67,

I047. ! HODIERNUS DIES ISTE FR. ADMONET ME] serm. 231 : p. 869.

Hominis cuiusdam divitis uberes] Collect. Q homil. 49; est Append. Aug. serm. 86, in quo nihil discernitur, quod a Caesario

ipso certo emanaverit ; locus de fenerando n. 4 ex Augustini sermone 239, n. 5 excerptus est.

* HOMO QUIDAM ERAT DIVES, ET INDUEBATUR PURPURA] serm. 165 : p. 638.

INITIA SERMONUM.

971

Honorantes natalem martyrum dil. fr. absque dubio mereri] Collect. Long 1, 28 ; sermo, ut videtur ineditus, at cum ipso codice

disperditus. Hos sanctae quadragesimae dies] Maximi Taurin. serm. 20 : Migne 57, 573 ; et Append. August. serm. 145. Prodiit etiam sub Caesarii nomine in Raccolía ferrarese XVI, p. 11 : cf. Valentinelli

catalog. biblioth. marcianae Venetiarum t. II, p. 16r. Iam dies ieiunii] Collect. G, n. 23 ; Append. Aug. serm. 83. Quod ibi notatur,in duobus mss. Corbeiensibus sermonem Caesario tribui,

id non omnino exploratum habeo : nam in cod. Paris. 13396 (H*) inscribitur liem sermo eiusdem, in altero autem Paris. 11702 (H$) primo loco f. 154" Jtem wnde supra, secundo loco f. 166" Item sermo eiusdem, quod in huiusmodi homiliariis haud ita stricte accipi convenit. Profecto nihil est in hoc sermone, quod proprie Caesarium referat, neque eum Paulus Lejay nec Wilh. Bergmann inter genuinos recensuere, etsi A. Malnory post Oudinum admisit. Nuper quidem suggessit J. Carcopino Rendiconti Accad. di Archeolog. cristiana V (1926-1927), p. 87, fortasse eum esse, qui in Indiculo Possidiano X$. 153 his verbis designatur : Ex evangelio Lucae et de Actibus apostolorum, quod minus adhuc verisimile videtur.

Igitur f.c.si quis vult discipulus Christi esse] 'Omelia ad popuIum' : cod. Ambros. R 42 sup., fol. 113v : est sermo 244 Append. Aug. n.2:sef 3; ILLUD F. C. QUOD DIE TERTIA] serm. 168 : p. 649. IN BEATO IACOB FR. DIL. ET IN SANCTO FILIO EIUS] serm. 9I : P. 359. * IN CUIUSCUMQUE MANIBUS LIBELLUS ISTE] serm. 2 : p. 20. IN DIVINIS VOLUMINIBUS F. C. ITA DISPENSAVIT] serm. 36 : p. 148. IN LECTIONE APOSTOLICA, F. C.] serm. 179 : p. 684. IN LECTIONE DIVINAF. C. QUAE NOBIS] serm. 95 : p. 372. (922) In lectione evangelica f. c. audivimus dominum dicentem] 'Sermo s. Cesarii epi. de decem virginibus' Paris, S. Genovefae ms. 2785, fol. 78" : aliud initium, ut videtur, sermonis nostri 155.

* IN LECTIONE EVANGELICA QUAE MODO RECITATA EST AUDIVIMUS QUOD HOMO QUIDAM HABUERIT] serm. 163 : p. 631.

IN LECTIONE EVANGELICA QUAE NOBIS DE DECEM VIRGINIBUS] serm. I56 : p. 600. In lectione evangelica quae nobis hesterno die recitata est, fr. car.] De lapsu Petri : Append. Aug. 79. Initium quidem sapit Caesarium ; quod autem sequitur, nescio cuius rabulae fetura est. In lectione evangelica quam audivimus] De filio prodigo : exstat in codd. Vatic. lat. 472-475. Et hic quoque initium Caesarium refert : quod autem sequitur, ex August. in Ps. 7o Enarr. 2, n. 6 desumptum est.

IN LECTIONE EVANGELII INFIRMITATEM HUMANI GENERIS] serm.

170 : p. 658.

* IN LECTIONE ISTA QUAE NOBIS RECITATA EST F. C. AUDIVIMUS] serm. IIQ: Dp. 474.

972

INITIA

SERMONUM.

IN LECTIONE ISTA QUAE NOBIS RECITATA EST F. C. MULTA ET NIMIUM] serm. II8 : p. 470.

IN LECTIONE QUAE NOBIS AD MISSAS LEGENDA EST F. C.] serm. 202 : p. 404. IN LECTIONE QUAE NOBIS LECTA EST F. C. AUDIVIMUS QUOD GLORIOSISSIMUS] serm. I3I : p. 516. IN LECTIONE QUAE NOBIS RECITATA EST F. C. AUDIVIMUS EO TEMPORE] serm. II2 : p. 44I.

QUOD

IN LECTIONE QUAE NOBIS RECITATA EST FR. DIL. AUDIVIMUS DOMINUM DIXISSE] serm. I55 : p. 597.

IN LECTIONIBUS DIVINIS QUAE NOBIS PRAETERITIS DIEBUS] serm. O7

DIS Q0

IN LECTIONIBUS QUAE NOBIS DIE TERTIA RECITATAE SUNT F. C. AUDIVIMUS QUOD MORTUO MOYSE] serm. II4 : p. 452. IN LECTIONIBUS QUAE NOBIS DIEBUS ISTIS RECITANTUR, FR. CAR.] serm. I24 : p. 492. In mente habe quia hospes es] 'Monita s. Porcarii abbatis'. Exstat inter alia miscellanea caesariana in cod. Paris. lat. 2675 (H$8), fol. 44. Denuo edidit A. Wilmart RB. 26 (1909), p. 475-480, ubi ostendit quae similitudo intersit horum monitorum cum sermone Caesarii in hac editione 16, necnon cum JDicíis sancti Effrem, quae in huius libellis saepius occurrunt.

* IN MULTIS SANCTARUM SCRIPTURARUM LOCIS] serm. 185 : p. 712. In natale dominico f. c. quasi in nuptiis spiritalibus sponsae] *de natal. domini'. Erat in iam deperdita collectione Long I, 25. IN

OMNIBUS

DIVINIS

LECTIONIBUS

F. C. FIDES]

serm.

I2

: p. 56.

In omnibus divinis libris verbum dei scriptum, fratres] Exscripsi quondam ex ms. Paris. lat. 2628 (H5), fol. 130. Sunt profecto in eo multa e penu Caesarii, sed ea alienis mercibus immixta, quae centonarium produnt, v. gr. his sententiis ex Regulae Bened. c. 4 excerptis : Veritatem ex corde et ore dicite... Ieéuniwm amate, seniores honorate, iuniores vestros... diligite... totam spem vestram in deum ponite, etc. Praeterea nonnulla hic habentur, quae cum 'Homilia

sacra' ab Elmenhorstio edita (cf. supra Fr. car. intelligimus quia per bonam voluntatem) ad verbum conveniunt.

(923) IN OMNIBUS

SCRIPTURIS

DIVINIS

F. C. CHRISTIANORUM

TEMPORA] serm. 69 : p. 278. IN OMNIBUS SCRIPTURIS DIVINIS FR. DIL. UTILITER AC SALUBRITER] serm. 59 : p. 248. * IN PARTE LECTIONIS ISTIUS] serm. I20 : p. 478. In passione quae nobis hodie] *de sancto Vincentio' : collect. D, I3 ubi sancti Faustini nomine inscribitur. Edit : Augustini serm. 276 ; Faust.-Engelbr. p. 273. Ostendit W. Bergmann, p. 313-318, ex Serm. Aug. 276 hanc contionem elaboratam esse, et quidem, ut ego existimo, a nemine nisi a compositore homiliarii, i. e. a Cae-

sario, qui tamen nihil de se praeter clausulam solitam inseruit.

INITIA SERMONUM.

973

In primis quidem si coeperit homo] *His qui in coenobiis sunt doctrina abbatis Macarii' : Collect. A, n. 20. Edit. MBP. VIII, 860;

Migne lat. 67, 1163 ; graec. 34, 405.443. In scripturis divinis f. c. legimus dominum dicentem : Meum est aurum] in Agg. 2, 9 : collect. Q homil. 31. Ex sermone August. 50, n. 2-8, totidem verbis exscripta.

* IN SCRIPTURIS DIVINIS FR. DIL. FREQUENTER VIDUAE] serm. 49 : pu IN SCRIPTURIS DIVINIS FR. DIL. UNA EADEMQUE PERSONA] serm. I21' p.492. IN SCRIPTURIS DIVINIS LEGIMUS F. C. QUOD BEATUS SIT QUI POST AURUM] serm. I40 : p. 55r. IN SCRIPTURIS SANCTIS F. C. INCESSABILITER PAUPERES] serm. 40 - D 207. IN SCRIPTURIS SANCTIS F. C. LEGIMUS QUIA EOS QUI DE ANIMAE SUAE SALUTE] serm. 45 : p. 192. Inspiciamus nos quantum possumus oculis cordis] 'sermo s. Faustini' 1n homiliario Hildibaldi (H??), fol. 77v : altera pars sermonis huiusce editionis 58 : p. 245. Institutio sollemnitatis hodiernae] 'in natale cathedrae s. Petri' : collect. G, n. 17. Antiqui auctoris, sed incerti. Instruit nos atque hortatur] 'Sermo admonitionis'. Collect. C, n. I4; in multis etiam mss. collectionis

M extat inter additicia, et

quidem Caesario diserte adscripta, v. gr. in codd. Sangall. et in Vatic. 3539 inter 'omelias domni Caesarii. Saepius tamen alibi Fausto episcopo attribuitur, cum revera ad syllogen Eusebii Gallicani pertineat, homil. 37 (ad monachos 3) : MBPF. VI, 657. De ea scite et copiose more suo disseruit W. Bergmann. p. 198-210. Quantum sentio, homilia ipsa auctoris Caesario antiquioris fetus est: quam tamen potuerit Caesarius suis libellis inserere, uti subindicant nonnullae lectiones variantes in quibusdam mss. ut puta Bruxell. 1927-1944 (C?) a me et a Fesslero repertae. Intellegere possumus f. c. quantam gratiam] de Epiphania. Collect. W, n. 4; G, n. 13. Edit. Append. August. s. 135. Constat profecto

hanc

homiliam

a Caesario

suis usibus

adhibitam

esse,

exempli gratia in serm. 8 collectionis D et in serm. 26*i5 homiliarii Ottenburensis (/7!); non est igitur cur miretur quis, in ipsius quoque libellos receptam eam fuisse. Inter cetera beneficia domini et salvatoris nostri, fr. car.] 'in anniversario dedicationis. Exstat inter additicias homilias in multis exemplaribus collectionis G, sed nihil habet Caesarii, mihi-

que aetatis aliquanto inferioris esse videtur.

Inter cetera quibus beatus David] de Ps. 118, 66. Append. August. s. 55 ; Maxim. Taurin. homil. 107. Collectioni Q uti hom. 4 in edit. intrusa ; legitur etiam in parva (924) sylloge ascetica codicis Paris 2780 sub nomine Augustini. Antiqui profecto auctoris est, non ineruditi quidem, sed ignoti.

INTER RELIQUAS BEATITUDINES QUAS IN EVANGELIO DOMINUS) Sermo c p.25. 25

C. II

974

INITIA

SERMONUM.

Ipsi videtis fr. car. quod mea non cessat humilitas] de defectu lunae. Maximi Taurin. homil. roo inter additicia collect. G in veteri codice Frisingensi aliisque non paucis.

Isaac, inquit scriptura] Append. August. s. 9. Erat in collect. Long I, 13 ; addita est etiam in nonnullis codd. collectionis 5 post homil. 4, eamque caesarianis adnumeravit Oudinus n. 138 : at vero iam diu animadverterunt Maurini, nihil ibi haberi nisi Origen.Rufin. in Genesim decimam homiliam posteriore parte truncatam. Iubet tyrannus fornacem incendi] Append. August. serm. 59. Collectioni O n. 47 inserta : de auctore standum iudicio nostri Coustantii. IUDICIA

DEI

F. C. PLERUMQUE

SUNT

OCCULTA]

Serm^040r:7Ds

169.

Laudemus dominum, fr. car.] in Ascensione. Erat Pseudo-Ambrosii in edit. romana sermo 58, inter caesarianos ab Oudino receptus, n. 82 ; non est nisi adulterata recensio sermonis 16 huius

nostrae

editionis.

LECTIO ACTUUM APOSTOLORUM QUAE NOBIS HODIE] serm. 2I9: D2522: Lectio evangelii quam modo audivimus in hunc modum coepit, id est quod locutus] Erat in deperdita collectione Long I, n. 15.

LECTIO ILLA FR. CAR. IN QUA BEATUS ABRAHAM ISAAC FILIUM] serm. 84 : p. 330. * LECTIO ISTA FR. CAR. QUAE NOBIS MODO RECITATA EST, NON TAM GESTA NOBIS FILII NAVE] serm. IIO : p. 460. Lectio ista, fratres, quam modo audivimus de sancto evangelio]

Augustini sermo dubius 388 : collect. Q, n. 19. Quamvis Caesarii manus

aperte non

discernatur,

veri simile tamen

mihi est, hanc

quoque homiliam ab eo ex Augustini laciniis consarcinatam esse. Lectio quae nobis hodie recitata est f. c. dicit quod profecti filii Israhel] Sermonis 113 huiusce editionis alia recensio in collect. 0 ne20: Lectio quae nobis recitata est fr. car. quod filii Israhel] Sermonis apud nos 102 interpolata recensio in homiliario H?, fol. 282.

* LECTIO SANCTI EVANGELII QUAE DE PISCINA SYLOAE LOQUITUR] Sermi42r4 p.650. Lectione quae nobis recitanda est f. c. audituri sumus quod cum dei plaga] Sermonis nostri 122 aliud initium in collect. O, n. 35.

Lectionibus,

canticis] Collectionis

Q homilia

r7; est sermo

August. 168, in quo Caesarius nihil de suo reliquit quod dinoscatur.

Lectionis illius fr. car. in qua beatus Abraham] Sermonis apud nos 84 paulo immutatum initium. Lectum est nunc in evangelio : Viri Ninivitae surgent] PseudoAmbros. serm. 26, Oudino quidem caesarianus, at nemini praeter

eum.

Legimus et fideliter retinemus] de nativitate Domini : Append. August. serm. I19 ; Faust.-Engelbr. p. 227 ex collect. D, n. 2 ubi

*omelia Faustini' inscribitur. Videtur mihi ex Eusebii Gallicani

INITIA SERMONUM.

975

homil 2 et Fausti episcopi laciniis compositus Bergmann de eo iudicium, Szudien I, 262-266. (925) LEGIMUS FR. DIL. MONENTE serm. 34 : p. I40.

: cf. Wilhelmi

NOS DOMINO PER PROPHETAM]

Legimus in prophetis cum Ninive] 'in letaniis'. Exstat in collectionibus G, 44 ; Long. I, 17 ; sed non

est nisi Maximi

Taurin.

homilia 9o : Migne 57, 459. LEGIMUS IN QUODAM LIBRO F. C. DE ULMO ET VITE] serm. 27 : piis. LICET IN MULTIS REBUS F. C. NOS DEO PROPITIANTE] serm. 72 : p- 290. * LICET NOBIS OMNI TEMPORE F. C. ET AD DICENDUM] serm. 205 : P- 779. LICET PROPITIO CHRISTO F. C. CREDAM VOS EBRIETATIS MALUM] serm. 46 : p. 196. LICET VOBIS F. C. INCOGNITUM ESSE NON CREDAM] sermonis 3I pars altera : p. 130. Lucas evangelista refert] Expositio orationis dominicae. Est in editione veneta an. 1508 homilia 36bis, et in nonnullis codd. collectionis C in fine addita est ; est autem a Caesario prorsus aliena : textum

habes apud Haimonem,

Migne r18, 800.

Machabaeorum martyrum, ut paulo ante lectio ipsa nos docuit, natalis est hodie] Erat 1n collect. Long. I, 31. MAGNA QUIDEM SUNT F. C. ET VELUD QUAEDAM INVOLUCRA] serm. 96 : p. 376. Magna est f. c. hodierna] in Pentecosten. Pseudo-Ambros. s. 37 ab Oudino sine causa inter caesarianos n. 83 recensitus. MAGNAM NOBIS FR. DIL. SECURITATEM] serm. 152 : p. 588. Magnitudo caelestium beneficiorum] de pascha. Est homilia Eusebii Gallicani 16 : MBP. VI, 636 ; Caesario adscripta MBP. VIII, 825 ; Migne 67, 1052 ; aliquando etiam in mss. et edit. repe-

ritur sub Fausti, Hieronymi, quin et Isidori nominibus.

Magnum et admirabile paschae] Et haec homilia inter caesarianos

occurrit

MBP.

VIII, 821;

Migne

67, 10403,

cum

revera

ad

collectionem Euseb. Gallic. homil. 14 pertineat, MBP. VI, 634. MAGNUM MIHI EST GAUDIUM FR. DIL. ET DEO GRATIAS AGO] serm.

55 À : p. 234.

* MAGNUM MIHI GAUDIUM EST F. C.] serm. 55 : p. 231. MAGNUM MIHI GAUDIUM FACITIS F. C. DUM IN SOLLEMNITATIBUS] serm. 44 : p. 187. MAGNUM NOBIS GAUDIUM FECIT FR. DIL. FIDES ET DEVOTIO VESTRA] serm. 14 : p. 67. MIROR FR. DILECTISSIMI DOMINUM MEUM] serm. 236 : p. 893.

Modo cum divina lectio legeretur, audivimus beatum apostolum Paulum praecepisse discipulo suo Timotheo, ut divites] In sylloge Montepessulana (H9), fol. 192", et in duobus mss. Oxonien. Laud.

976

INITIA SERMONUM.

252, Colonien. 35 a me et a Fesslero perlustratis ; videtur excerptum esse ex sermone August. 177, a num. 7.

* MODO CUM DIVINA LECTIO LEGERETUR, AUDIVIMUS DIXISSE DOMINUM AD MOYSEN : MITTE VIROS] serm. I06 : p. 421. MODO CUM DIVINA LECTIO LEGERETUR, AUDIVIMUS DOMINUM BEATO ABRAHAE DICENTEM] serm. 8I : p. 319. MODO CUM DIVINA LECTIO LEGERETUR, AUDIVIMUS QUOD TEMPORE ILLO| Serm210705:D04241

* MODO CUM DIVINA LECTIO LEGERETUR FR. CAR. AUDIVIMUS DOMINUM DICENTEM : SI, INQUIT, IN PRAECEPTIS MEIS] serm. I05 : p. 417. (926) * MODO CUM DIVINA LECTIO LEGERETUR FR. CAR. AUDIVIMUS EVANGELISTAM DICENTEM QUOD DIE TERTIO] serm. 167 : p. 645.

MODO CUM DIVINA LECTIO LEGERETUR FR. CAR. AUDIVIMUS QUOD EUNTE BEATO HELISAEO] serm. 130 : p. 512. MODO CUM DIVINA LECTIO LEGERETUR FR. CAR. AUDIVIMUS QUOD SUPPLICANTE] serm. 87 : p. 342.

MODO CUM EVANGELICA LECTIO LEGERETUR AUDIVIMUS DICENTEM DOMINUM : VENITE BENEDICTI] serm. 157 : p. 606.

MODO CUM EVANGELIUM LEGERETUR, AUDIVIMUS DICENTEM DOMINUM ET SALVATOREM NOSTRUM : BEATI MISERICORDES] serm. 25 : p. 106. Modo cum evangelium legeretur, audivimus dominum dicentem : nolite iudicare] sermonis 148 aliud initium. Modo cum evangelium legeretur, audivimus dominum eos arguentem|] in Luc. 12, 56 sqq. Sermo August. roo, collect. Q homil. 22 in mss. : nihil habet Caesarii, quod certo dinosci possit.

Modo cum evangelium legeretur fr. car. audivimus dicentem dominum : venite benedicti] sermonis 157 aliud initium. Modo cum evangelium legeretur fr. dil. audivimus quod homo

quidam habuerit duos filios] sermonis 1653 aliud initium. MODO CUM LECTIO APOSTOLORUM ACTUUM LEGERETUR, AUDIVI-

MUS QUOD BEATUS PETRUS] serm. 176 : p. 673. MODO CUM REGNORUM LECTIO LEGERETUR, AUDIVIMUS] serm. 1225 p4457: :'* MODO FR. CAR. CUM DIVINA LECTIO LEGERETUR, AUDIVIMUS APOSTOLUM DICENTEM : DEPONENTES MENDACIUM] serm. 180 : p. 690. MODO FR. CAR. CUM DIVINA LECTIO LEGERETUR, AUDIVIMUS BEATUM APOSTOLUM TERRIBILITER NOS] serm. 58 : p. 244. Modo fr. car. cum evangelium legeretur, audivimus quia cum surrexisset]| sermonis 202 aliud initium. Modo fr. car. cum evangelium legeretur, audivimus quia venerit dominus] de resurrectione Lazari. Exscripsi quondam ex cod. Paris. 2328 (H'"), fol. 122*-1247* ; cento est, fortasse caesarianus, et ut videtur adhuc ineditus, sermonis 98 Augustini ope consarcinatus.

INITIA SERMONUM.

MODO,

FRATRES,

CUM

DIVINA

077

LECTIO LEGERETUR,

AUDIVIMUS

DOMINUM DICENTEM : QUI AMAT ANIMAM SUAM] serm. 173 : p. 665.

MODO FR. DIL. CUM DIVINA LECTIO LEGERETUR, AUDIVIMUS DIXISSE DOMINUM AD MOYSEN UT TURIBULA] serm. IIO : p. 436. * MODO RABOLAM MOYSES Moyses

FR. DIL. CUM EVANGELIUM LEGERETUR, AUDIVIMUS PADE DIVITE QUI PURPURAJ] serm. 164 : p. 636. AD AEGYPTUM VENIENS] serm. 99 : p. 387. quadraginta diebus] Collect. G, n. 20 et inter additicia

W, fol. ór. Edit. sub nomine Augustini, Migne 47, 1142 ; in mss.

aliquando Dcía s. Ieronimi nihil autem habet Caesarii.

sive cuiusdam

sapientis inscribitur,

(927) MULTI DE FRATRIBUS VEL FILIIS NOSTRIS] serm. 60 : p. 252. MULTI SUNT FR. CAR. QUI PUTANT QUOD EIS HOC SOLUM] serm. I5 : p. 70. Multis [enim] ac diversis parabolis dominus et salvator noster] in Matth. 21, 33 sqq. Occurrit haec homilia, in duas partes more caesariano divisa, ap. Bandini I, 367, Bibliothecae Laurent. plut. XXXVI, p. 91-93 (saec. XI). Altera pars incipit Quod ex hesterna lectione sanct? evangelii remansit,

hodie.., quod quidem initium, clausulae,

satis Caesarium

dilectissimi, nobis congruum.

quemadmodum

est

utriusque partis

sapit. Doleo occasionem

mihi defuisse

codicem ipsum oculis perlustrandi. MULTOS

FR. CAR.

TANGIT

ISTA SUSPICIO]

SEDIDSEISTE

UD 2 5A-

Natalem beatissimorum apostolorum] Collect. G, n. 56. Sermo est Maximi Taurin. 68, alias Pseudo-Ambros. 53, neque in eo

quicquam quasi Caesarii proprium se prodit. NATALEM SANCTI IOHANNIS FR. CAR. HODIE CELEBRAMUS] serm.

216 : p. 814. NATALEM TEMPLI HUIUS] serm. 229 : p. 860.

NEMO DICAT F. C. QUOD TEMPORIBUS NOSTRIS] serm. 4I : p. 172. Nemo

se

circumveniat,

fratres,

quia

omnis

homo

qui post

baptismum] 'S. August. in letania maiore'. Descripsi quondam ex ms. Catalaunensi 73 (81), fol. 187", inter alia miscellanea ; et initium quidem Caesarium refert, quod vero sequitur extrema pars est homiliae 64 ad Fratres in eremo, id est, indigestae farra-

ginis eis omnino circumferuntur.

similis, quae sub Eligii Pirminiique nominibus

NON EST SINE CAUSA FR. DIL. QUOD PRAECEPTORUM] serm. I00 À :

P- 396. Non martyrium sola effusio sanguinis consummat] Append. August. serm. 224. Equidem dicendi genus caesarium refert, sed

ipse exordiendi

modus

ostendit

decerptum esse : ac revera totum editionis 2I5.

ex alia contione

fragmentum

continetur in sermone

huius

Non queo fr. car. quod mente concipio] 'de prima die paschae in collect. G, n. 38. Est Append. August. 159, hieronymiani tractatus ope, qui ita incipit, confectus

P- 413 Sqq.

: vide Amecd.

Mareds.

IlI, 2,

978

INITIA SERMONUM.

NON SOLUM IN NOVO, SED ETIAM IN VETERI TESTAMENTO] serm. 21: Dp. 90; Non

sufficit mortalis

eloquentia]

de Iudith. Collect. 0, n. 507

Append. Aug. serm. 48, de quo merito Maurini : 'Incerti auctoris et 1neruditi.' Non usque adeo contristari] Maxim. Taurin. serm. 16, qui, sicut eiusdem sermo 20, sub Caesarii nomine prodiit in Raccolta ferrarense XIV, p. 14 : cf. Valentinelli in catal. t. II, p. 16r. Attributio

omnino contra fidem est.

Nonnulli

christianorum

fr. existimantes]

de quadragesima.

Pseudo-Ambros. serm. 23 ; Maximi Taurin. serm. 26 : Caesario ab Oudino n. 65 iniuria adscriptus. Nosse debemus et novimus f. c.] Augustini super symbolum' ap. Caspari, Kirchengesch. Anecd. Y, 290-292. Exstat inter additicia in nonnullis codicibus collectionis G.

NOSTIS FR. CAR. OMNES HOMINES SANITATEM CORPORIS] serm. 50 : p. 215. Notum omnibus vobis fr. car. et universo mundo] de natale apostolorum. Collect. G, n. 57. Append. August. serm. 201 ; Maxim. Taurin. serm. 69. Nihil continet proprie caesarianum. (928) Novum praecepti genus est] de immolatione Isaac. Collect.

O, n. 5. Est Append. August. serm. 7.

O casta et munda solitudo, sedes pacis] In cod. Erfurt. Amploniano in-I2, 2I, fol. 157-160 ita inscribitur : 'Lamentatio Cesarii

pro desiderio solitudinis amissae.' Qua de re cf. Arnold, Caesarius von Arelate, p. 467.

O fratres carissimi, quam timendus nobis est] de die iudicii. Append. Aug. serm. 251. Exstat in collect. W,n. 29; Z n. 34 et in multis antiquis mss. inter miscellanea caesariana, v. gr. H^, fol. 34 ; Hi foros I oor Heb prs eT ERES DET ENHSS aliisque. Nihil tamen in eo habetur, quod proprie ad Nostrum

pertineat. O fratres dilectissimi, praesentem diem venerare debemus] de

pascha. Collect. Z, n. xr et inter additicia codd. L!, n. 40; Z3, fol. 147 ; praeterea H*?, p. 13 aliisque. Barbarae aetatis barbarus fetus, qui nihil ad rem nostram attinet.

OMNE PECCATUM F. C. AUT PER SUPERBIAM] serm. 193 : p. 742. OMNES, INQUIT APOSTOLUS, QUI VOLUNT PIE VIVERE] serm. I03 : p. 408. * Omnes namque, fratres, qui in gehenna] Fragmentum breve, quod in cod. Paris. lat. 13220 (H**), fol. 171", particulam serm. 274 Append. August. Awdiamus ergo sententiam sequitur cum

inscriptione Z/em Cesarius. Quod cum in editis modo reperire non possim, heic exhibendum censui, ne pereat :

ITEM CAESARIUS. Omnes namque, fratres, qui in gehenna

!dicuntur occidi, non id cum

illis agitur,

ut maximis doloribus !consumpti aliquando deficiant ; sed ut in illis poenaliter !vivant. Haec et

INITIA SERMONUM.

979

his similia libenter audire vel legere, iugiter 5ante oculos mentis adducere, futura credere, sine ulla

Iperturbatione metuere, cogitare quale malum sit ab illo !gaudio divinae contemplationis excludi, beatissima sanctorum !omnium societate privari, fieri patriae caelestis extorrem, !mori vitae beatae, vivere morti sempiternae, in aeterno igne "cum diabolo et angelis eius expelli, ubi fit secundum damnatis lexilium vitae supplicium, non sentire in illo igne quod lilluminat, sentire quod cruciat, incendii terribiles crepitus !pati, barathri fumantis amara caligine oculos obcaecari, !'profunda gehennae fluctuantis inmergi, edacissimis in aeternum dilaniari vermibus, nec finiri : haec et multa similia Icogitare, nihil aliud est, quam vitiis omnibus re-

pudium !dare, et omnia blandimenta carnalia refrenare. : Omnes

scripturae quas nunc

audivimus]

de natale domini.

Collect. G, n. 4 : edit. Caillau II, 31 ; Mai NPB. I, 152, serm. 77.

Nihil habet caesarianum. OMNIS PRINCEPS TRIBUS POPULI] serm. III : p. 438.

Omnium quidam aures et mentes] 'de die octavarum infantum'. Collect. Q, n. 20. Est sermo Augustini 353, de quo Maurini in nota : Migne 39, 1560.

(929) Oportet adtendere f. c. quanta dei pietas] de symbolo. Append. Aug. serm. 2453, inter additicia collectionis G in nonnullis codd. Oportet nos f. c. sollicite et intente] 'sermo Cesarii epi.' in ms. Donaueschingen. 656, fol. 59 sqq. (catal. Barack, p. 460). Revera

non est nisi macilenta retractatio sermonis Caesarii 16, qualis habetur ap. HRabanum homil. 44 : Migne rro, 82 sq. Opportune et congrue sub die insigni] de pascha. Sub Caesarii nomine in MBP. VIII, 824 ; Migne 67, 1050. At rectius profecto ad syllogen Eusebii Gallicani pertinet in cod. Vatic. Regin. 131. Paenitentes, paenitentes, paenitentes] Collect. Q, homil. 42. Augustini serm. dubius 393. Ex hac contione, ut videtur, (exceptis iis, quae intra parenthesim ap. Migne 39, 1714 habentur) confecit Caesarius

sermonem

huiusce

editionis

63, Admoneo,

fratres,

4m

conspectu dei ; ipsa autem homilia Q 42, qualis in mss. legitur, nihil continet quod Caesarii proprium dici possit.

PASCHA CHRISTI, FR. DILECTISSIMI, REGNUM EST CAELI] serm. 204 : p2776: Paschalis sollemnitas hodierna festivitate concluditur] Collectio G, n. 41. Append. Aug. serm. 172 ; hic autem a numero 2 multum differt ab edito, ac melius quadrat cum inscriptione. Nec tamen sic quicquam habet caesarianum, sed fere omnia ex Augustini serm. 224 sumpta sunt.

980

INITIA SERMONUM.

Passionem vel resurrectionem domini] Collect. Z, n. 10 ; Long I,

32. Est Append. Aug. sermonis 160 textus aliquanto emendatior : ita num. 5, l. 2 in Z legitur 'a//igatio innumerabilium captivorum" pro altercatio, quod ap. Migne habetur. At nec sic vestigium in eo Caesarii aperte deprehenditur.

PAULO ANTE CUM DIVINA LECTIO LEGERETUR, AUDIVIMUS QUOD BEATUS ABRAHAM] serm. 85 : p. 334. Paulo ante cum evangelica lectio legeretur fr. dil. audivimus dominum in evangelio dicentem] De decem virginibus : cod. Sangall. 193 (M*), p. 222-226. Arnold, p. 455, homiliam caesarianam esse suspicatus est ; Fesslerus autem de ea in Adversariis suis :

*Non est autem Caesarii'. Et sane si primum introductionis versum excipias, videtur 'de tractatu s. hieronymi' i. e. commentario in Matthaei evangelium tota esse deprompta. Pax, fides, caritas] Collect.

C, n. 17 At nihil omnino

Caesarii,

immo nonnulla continet s. Gregorii. Per omnes sanctas scripturas fr. dil. saluberrima ammonitione] 'In letania maiore'. In quibusdam mss. collectioni Q praemittitur (Q3 Q19 Q12), est vero Caroli Magni aetate proculdubio posterior, quantumvis compositor Caesarium imitari studuerit. Pius dominus et misericors f. c. per prophetam nos hortatur ad compunctionem] *homilia in Quadragesima'. Est ad fratres in eremo sermo 66, quem etsi Fesslerus ad Caesarium pertinere aliquando existimavit, merito tamen pronuntiavere Maurini, ex caesarianis mercibus ab auctore confectum esse. Nempe pars longe maxima in sermone editionis nostrae 3r iisdem verbis continetur, neque hic quicquam novum habetur nisi conclusio ; quam, quia brevis

est,

ac

Caesarium

omnino

refert,

heic

ex

manuscriptis

emendatam exscribere operae pretium duxi : (930) Vere

dico, fratres, quicumque

luxuriosus

vel neglegens !haec, quae suggero, non cum grandi timore in animo vollverit, et cito ad paenitentiae medicamenta confugere noluerit, !si illum mors repentina praevenerit, aeterna eum poena sine ullo remedio

cruciabit.

Nos

autem,

dilectissimi,

quan!itum possumus, Christo auxiliante contra carnales concupiscentias repugnemus, ut devictis voluptatibus saeculi huius !aeternum praemium consequi mereamur : praestante domino !nostro Iesu Christo. PIUS ET MISERICORS DOMINUS FR. CAR. MULTIS MODIS] serm. 30 : DXIo3 PIUS ET MISERICORS DOMINUS SCIENS FRAGILITATEM] serm. 39 : p. 164. Prima itaque remissio est peccatorum] Collect. 4, n. 35 : Migne 67, 1075. Non est homilia, sed qualecunque excerptum ex Origenis in Levitic. homil. II, 4 seu Cassiani Collat. XX, c. 8, uti me nuper

monuit Dr. I. H. Vogels in Universitate Bonnensi s. Theologiae

INITIA SERMONUM.

981

professor. In nonnullis codd. inscribitur "Dicta sancti Basilii'. Vox 1taque aliud quid praecessisse subindicat ; et re ipsa in cod. Ambros. L 28 sup. (X saec.) fol. 48, haec verba praemittuntur : IDE

REMEDIIS

Secundum dicturi,

VULNERUM

CESARII

priorum patrum

EPISCOPI.

definitionibus (s/c)

lsacri tibi eloquii, fidelissime frater, ante

medicamina con!pendii rationem intimemus. Prima itaque est remissio, efc. In fine autem textus editi in eodem codice additur :

His ergo de canonicis auctoritatibus prolatis, patrum etiam JP?statuta domini ore prorogatorum vestigare te convenit, secun!dum illud : INTERROGA PATREM TUUM, ET ADNUNTIABIT TIBI... Post haec autem sequitur : 'INCIPIT AD DANDAM PENITEN. Inprimis dici psalmum trigesimum septimum' etc. Principium lectionis evangelii, dilectissimi, quod nunc audivimusj| in Ioh. 6, 15 sqq. Exstat in sylloge Montepessulana (H?), fol. 1607-161" ; et nonnullis locis quiddam profecto habet caesarianae elocutionis, v. gr. Sed dicit aliquis : Quomodo fotest ab aliquo loco deesse dominus...

? Verum

est, dominus

quidem omnia implet,

etc. Materiam tamen sermonis, qualis in Homiliis in Apocalypsin habetur, potius quam sermonem in hoc fragmento exhiberi puta-

verim.

* PRO INTUITU

Promptiorem

PATERNAE

PIETATIS] SeLIMn- 2: 7Dp::20:

me ad loquendum]

de sancto Iob. Collect. O,

n. 45 (46) : Append. Aug. s. 50, quem Coustantius 'incerti auctoris

et ineruditi' haud immerito esse censuit. Propheta qui lectus est adnuntiare ieiunium et praedicari curationem iubet] 'De diebus XLmae et de paenitentia agenda'. Collect. Long I, 16. Sermonis Caesarii 144 alia recensio in cod. Casinen.

XII

utcumque

servata : vide

Caillau

II, 46; Florileg.

Casin. I, 158 et RB. 27 (1910), p. 469 sq. (931) PROPITIA DIVINITATE FR. DIL. IAM PROPE EST DIES] serm. L5700D4723-

PROPITIO CHRISTO F. C. IAM PROPE SUNT DIES IN QUIBUS MESSES] serm. 33 : p. 136.

PROPITIO CHRISTO F. C. ITA LECTIONEM DIVINAM] serm. 7 : p. 39. Provida mente et profundo cogitatu] 'Epistola s. Iohannis Chrysostomi de paenitentia'. Collect. W fol. 62, et Z 33 inter additicia, et 1n alis codd. uti Vt, fol. 157, H!9. H?9. H*! ahisque ; in veteribus editionibus Chrysostomi, v. gr. Basileensi an. 1525, t. v. fol. 145*-146*. Quamquam non est Caesarii, ab eo tamen suis libellis inseri potuit.

Proxime est f. c. quod die tertia nuptias] De epiphania. Homiliae

D, 7 pars altera ;Faust.-Engelbr. p. 249-252. Occurrit separatim

sub hoc exordio, et quidem sancti Faustini nomine inscripta in

982

INITIA SERMONUM.

mss. H? aliisque plerumque in bibliothecis Austriae ; at omnino differt a Caesarii serm. 168, qui eodem fere modo incipit.

Proxime f. c. eiusmodi (eius diei) redemptionis nostrae celebravimus sacramentum] De epiphania. Collect G, n. 14 et D, n. 7 pars prior : Faust.-Engelbr. p. 247 sqq. De auctore vide W. Bergmann, Studien, p. 279-305. * PSALMUS ILLE F. C. QUI PER OMNEM MUNDUM] serm. 136 : p. 536.

QUADRAGINTA ISTI ANNI, F. C.] serm. I09 : p. 431. Quaeso vos f. c. ut nobis reserantibus] Collect. G, n. 32 : Append. August. serm. 242. QUALITER

NOS

INVICEM

DILIGERE

DEBEAMUS]

serm.

24 : p. 102:

Quam sit utilis et necessaria] de paenitentia. Collect. Q, in mss. homilia 27. Est sermo August. 351, at plerumque iis quae post numerum 6 sequuntur in fine mutilus. QUAMVIS F. C. OMNI TEMPORE VERBUM DEI] serm. 98 : p. 384. Quamvis sollemnitas festivitatis hodiernae] de cathedra s. Petri Collect. G, n. 18 : Append. August. s. I9I. QUANDO CASTITATIS BONUM] serm. 43 : p. 181. * QUANTA SINT ISTIUS TEMPORIS MALA] serm. 7I : p. 287.

QUANTUM NOS FR. DIL. CARITAS VESTRA DESIDERET| serm. 29: p. 120. Quem enim diligit deus fr. corripit] In cod. Paris. lat. 14654 (olim S. Victor. 723), fol. 106, saec. XII, collectioni M uti 'Omelia XI' adiuncta. Est sermo Append. Aug. 56 priore parte mutilus, in quo nihil apparet caesarianae dictionis : vide notam Maurinorum ap. Migne 39, 1851. Qui egerit veram paenitentiam] Collect. A, n. 40 : Migne 67, Io8r. Secunda pars huius homiliae orientalem originem mihi

prodere videtur; ac revera magnam

habet similitudinem cum

homilia quadam de paenitentia, quae Theophilo Alexandrino patriarchae in papyro nuper detecto attribuitur. Cf. E. A. Wallis Budge : Coftic homilies 4n the dialect of Upper Egypt edited from ihe papyrus codex oriental 5oor «n the brish Museum (London I9IO), translat. p. 212-225.

Qui fideliter f. c. martyrum festa colitis, imitari in aliquo] de martyribus. Collect. Long I, 27 sermo deperditus. Quia frequenter natal. martyrum colimus, celebrare aliquando incipiat unusquisque] Collectionis Long I, 29 sermo deperditus. Qui inter multos vitam agere constituerunt] Collect. M, homil. 3 : Migne 50, 849. Non est Caesarii, uti perperam affirmat Arnold P. 446, verum ad collectionem Eusebii (932) Gallicani pertinet : MBP. VI, 662. Attamen eam a Caesario suis usibus adhibitam, suisque libellis insertam esse non negarim : cf. praefat. p. XXII.

Quia dominicae resurrectionis diem colimus] 'de die dominico'. Est in collect. P 153 et ultima inter Augustini 'epistulas', de qua videas velim RB. 16 (1899), p. 344. Nihilin ea caesarianum occurrit. Quia f. c. secundum dispositionem antiquorum patrum] 'de -

INITIA

SERMONUM.

983

claudenda alleluia'. Aetatis posterioris sermo in cod. Q!^ ultimae homiliae subiectus : auctor mentionem facit Septuagesimae, cuius institutio Caesario multo recentior est.

QUIA SERMO QUI NOBIS RECITATUS EST, PRO NECESSITATE] serm. IOO : p. 390. QUICUMQUE VULT SALVUS ESSE F. ANTE OMNIA OPUS EST] serm. 3 : p.22. Quibus operibus minuta peccata redimantur, plenius] In cod. Selestadiensi 128 saec. XII inscribitur : *Beatus Cesarius episcopus' : fragmentum est sermonis in hac editione 179, n. 6. Quid est hoc f. c. quod octava die circumciditur puer?] Collect. G, n. 10 Edit. Mai NPB. I, 235, serm. 112 ; Liverani, p. 16. Nihil in eo Caesarii reperitur. Quid salubritatis, carissimi, etiam in praesenti] Euseb. Gallic. homil. 36 : MBP. VI, 657 ; Migne 50, 835 : inter Caesarii ad monachos homilias in cod. Mazarin. 2182 aliasque sine causa intrusa.

Quid significaverunt gentes illae quae in terra] Sermonis huius editionis 116 pars altera in sylloge Spinaliensi (H?), fol. 289*. Huiusmodi autem divisionem ab ipso Caesario profectam esse arguunt tum prioris portionis brevis conclusio, tum alteri praemissum exordiolum, utraque Arelatensis episcopi consuetudini et eloquio consentanea.

Quis enim cognovit] de mysterio crucis. Collect. Q homil. 3. Excerptum

611-612.

ex Augustini epist. I47, c. I4, n. 33-34 : Migne 33,

Quis quod potest voveat et reddat] Sermonis 235 ad usum, ut videtur,

monachorum

decurtata

recensio,

ex

qua

recisum

est

quicquid erat Caesarii proprium : occurrit in codd. M!*. H**, Vatic. Regin. lat. 140 (K?), fol. 62 aliisque. Quod admonemur admonere debemus] in Luc. 16, 9. Collectionis Q homilia 4 in mss. tantum ; est breviata recensio sermonis August. II3, qui in sylloge De verbis domini n. 35 habetur. Quod admonemur domini eloquiis] Collect. Q hom. 23 : est sermo August. 99, cuius textus codicum nostrorum ope passim emendari posset.

QUOD DE DIVINITATE SANCTI SPIRITUS HESTERNA DIE] serm. 213 : p. 803.

Quod ex hesterna lectione sancti evangelii remansit, dilectissimi, vobis congruum est hodie] vide supra Multis e. ac diversis $arabolis. Quod nos hortatus est dominus noster in evangelio f. c. facere

debemus.

Sic] de Petite et dabitur vobis : collect. Long I, ro.

Remittit descriptionis auctor ad sermonem August. Or.

QUOD SUPPLICANTE ET QUODAM MODO CUM CARITATE IUBENTE] serm. 235 : p. 89o.

Quod vobis de hesterna festivitate] altera die post epiphaniam.

Collect. D, n. 9 : Faust.-Engelbr. p. 255. Pars prior ex Eusebii Gallic. homil. ri in Epiphan. desumpta est, posterior vero constat

984

INITIA SERMONUM.

ex Append. August. s. 136, n. 4-6 ; itaque nihil ibi Caesarii proprium habetur praeter hos duos versus initio :

(933) Ouod vobis de hesterna festivitate propter laborem !vigiliarum reservavimus, nunc, si iubetis,

oportunius audire !potestis. QUOD VOBIS VERAE CARITATIS BONUM] serm. 23 : p. 98. Quodam loco, dilectissimi, divinae lectionis auctoritas] Erat in collect. Long I, 34. Quomodo in evangelio cum legeretur audivimus, multi] de Martha et Maria : collect. Long I, 2.

Quomodo miles semper exercetur ad praelium] de ieiunio quadragesimae. Collect. G, n. 21 et inter additicia in W, fol. 60. Exstat etiam in codd. H!, n. 29 ; H5, fol. 46" aliisque. Edit. in Append. Hieronymi (Migne 30, 223, al. 230), cuius mea sententia satis sapit

ingenium.

Quotiens bellicus rumor] de Iudith. Collect. O, n. 50 (51). Est serm. Append. Aug. 49 "i