Opera, Pars II, 2: Expositio Psalmorum LXXI-CL 9782503009810 [PDF]

Zitiervorschau

Lu

ool of Theology at Claremont

I

aS *

ES

l

Á

lE

Nt

NS

?

S

/

N

?

: ^d

H

!

|

N

p

t

N

N

2x

SN

SECUN

E XA es

es

Neu

x C

SS

— Wem

Ji

]

gn

ues Ep. Nes R$

EUN

*

RE

id

&

3

aes:

Cy) M p AS

D

eer lier e eso pm

UE

RICO

ST aT EDS |m B.

» 4 NY munduo C voy vr $5

aA

«48

2

€

"« MN

b

M

XPERÉN

»

x

AE

LI

'

r-

Theology

libraeg

SCHOOL OF TH FOLO GY

AT CLABEMONT C'oltioenia

CORPVS

CHRISTIANORVM — Series Latina

XCVIII

.

/ CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

à E cue

MAGNI AVRELII CASSIODORI

SENATORIS OPERA DARSOIL

2

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLVIII

PONTIFICII

BK p Uu

72) '

Fo d

MAGNI

AVRELII CASSIODORI EXPOSITIO

PSALMORVM

LXXI-CL

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLVIII

PONTIFICI

POST TEXTVM

MAVRINOS

EDENDVM

CVRAVIT

M. ADRIAEN

EXPOSITIO

PSALMORVM

LXXI-CL

NOTAE Gerz.

CODICVM

ET EDITIONVM

Paris, Bibl. nat. 12.239 ; 12.240 ; 12.241, saec. VIILIX, olim Corbeiensis, postea Germanensis (ps. 1-150). Totum contulimus.

Durham, Cathedral Libr. B. II. 30, saec. VIII med. (ps. 1-150). Contulimus praefationem et ps. 1-3, 20-21, 106. ^ Paris, Bibl. Ste Geneviéve 55, saec. VIII med., ex abbatia Corbeiensi (ps. 1-43). Contulimus ps. 1-3, 20-21. Paris, Bibl. nat.15. 304 ; 15.305, tempore Fardulfi, abbatis S. Dionysii (793-806) consctipti (ps. 1-50 ; 54-99). Contulimus ps. 20. Schaffhausen, Stadbibl. Min. 78, saec. VIILI-IX, ex abbatia Sangallensi (ps. 1-50). Contulimus praefationem et ps. 1-3, 20, 21.

Autun, Bibl. mun. 20 A (S. 22) 4- Troyes, Bibl. mun. 657, saec. VIILIX, ex abbatia Flauiniacensi (ps. 51-150). Contulimus ps. 106. Milano, Bibl. Ambrosiana D 519 inf., saec. X-XI, ex monasterio Bobbiensi (ps. 101-150). Contulimus ps. 106. "Aud. Bec.

Fisc.

Rouen, Bibl. mun. 493 ; 494 ; 495, saec. XII, ex abbatia S. Audoeni Rotomagensis (ps. 1-150). Contulit Garetius. Codex abbatiae Beccensis, eiusdem aetatis (ps. 1-50 ; 100-150). Contulit Gatetius. Rouen, Bibl. mun. 491 ; 492, saec. XI-XII, ex abbatia Fiscannensi (ps. 1-150). Contulit Gatetius.

Wien, Nationalbibl. 1861, saec. VIII (praef. cap. 1, 2, 3). Contulit De Bruyne.

Paris, Bibl. nat. 16.744, saec. XII (praef. cap. 1, 2, 3, 5-9, 11, 12). Contulit De Bruyne. Paris, Bibl. Ste Genevieve 8-10, saec. XII (praef. cap. 1, 2, 5, 5-10, 12-16). Contulit De Bruyne. Graz, Universitátsbibl. III, 86, saec. XII (praef. cap. 2, 3). Contulit De Bruyne. Góttweig, Stiftsbibl. 3o (praef. cap. 4). Contulit De Bruyne. ed. Garet

PL

editio princeps Basileensis anno 1491. Contulit Garetius. editio Iohannis Garetii, Rotomagi, 1679 (paginas in margine indicauimus sub siglo y). editio J.P. Migne, Pa/rologia Latina, t. 7o, Parisiis, 1865 (paginas in margine indicauimus).

psalterium Romanum, edid. R. Weber, Romae, 1953 (singulorum codicum siglis usi sumus quae adhibuit Weber). bsalterium Gallizanum (Biblia Sacra iuxta Latinam Vulgatam uetsionem, t. X, Romae, 1952).

Si

his uncinis inclusimus

additamenta

alterius editionis.

EXPOSITIO NOVO

IN OCTO DECADAS

TESTAMENTO

CONVENIENTES.

PRAEFATIO.

Explicatis septem decadibus (sicut dictum est) in figuram ueteris testamenti, nunc ad reliquas octo ueniamus, quarum numerus plenissime nobis resurrectionis dominicae cognoscitur indicare mysterium, ut, his partibus diligenter inspectis, reuera liber psalmorum totius scripturae diuinae thesaurum complexus esse uideatur. Nam licet sint omnia spiritalibus plena diuitiis, et magnis illustrata luminibus, paene nullum tamen ex his (ut arbitror) uolumen inuenies, quod tantis rebus

A

caelestibus doceatur esse completum. Nec moueat quod pars illa quam diximus ad sacramentum testamenti ueteris perti-

Io

nere, a beatitudine Domini Saluatoris sumit initium ; et ite-

rum in subsequentibus psalmis inuenies quod primis constat temporibus actitatum. Quae omnino non debent aduersa iudicari, quia et uetus testamentum de nouo plenum est, et no1 VA uum íacit plerumque ueteris mentionem. Nunc ad titulum ueniamus, qui interpretatione nominis sui ad noui testamenti noscitur pertinere mysterium ; inscribitur enim : In Salomone. EXPOSITIO

VA

IO

IN PSALMVM

LXXI.

1. In Salomone psalmus: Salomon interpretatur pacificus. Quis est autem reuera pacificus, nisi Dominus Christus, qui hominem diaboli uersutia deceptum, ad Creatoris sui reuocauit obsequium fecitque colere salutis principem, qui sequebatur miserrimus mortis auctorem ? Ipse enim Mediator Dei et hominum hodieque interpellat pro nobis ; quem reuera dicere nos recte pacificum ipsius uerba testantur cum dicit : Pacem meam do uobis, bacem meam relinquo uobis. Sed pax ista non est quam bella disturbent, non est quam inquietudo ulla concutiat ; sed imperturbata semper atque aeterna manens, nullius inimici contrarietate dissoluitur. Ipsa est de qua propheta dicit : dabo uobis solatium uerum, pacem super pacem. Ps. LXXI, 1/2 cft Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 63, 5 ; 8 Ioh. 14, 27. Aug. Es. ps. 71, 1, 7 — CC 59, 971. Praef., Ziulus : expositio usq. praefatio] Gare, oz. Germ. qui tamen 1. 1 explicatis 8/9 qui ... 5 diuinae scripturae — Garez usq. sicut uncialibus litteris exbibet 17 in salomone] Gerzz. in zarg. super. paginae sequentis, om. completus Gerzz. Garet. Ps. LXXI, 1 in salomone psalmus] Gerz., in salomonem ps. Gare/, ps. in salomone(m) —r

PIE 506

648

EXP. IN PS. LXXI,

1-2

Diuisio psalmi. Per totum psalmum propheta loquens, aduentum significat :; Domini Saluatoris; in una eademque persona modo humanitatem eius, modo diuinitatem alternis partibus euidenter ,& 24o ostendens. In prima parte uerba facit ad Patrem, iudicium Filio petens ad populos iudicandos, quod tamen praedestinatum ante saecula esse cognoscitur. Secunda, in iudicio Domini 2o filios pauperum dicit esse saluandos et humiliandam diaboli sine dubitatione superbiam. Nam et ipsum quoque Virginis partum per quasdam similitudines mirabiliter cognoscitur indicare. Tertia parte refert quae bona contigerint, de Spiritu sancto et Maria Virgine nato Domino Christo. Quarta ab 25; omnibus regibus dicit adorandum, quia humanum genus a diaboli potestate liberauit. Quinta pronuntiat, quoniam humanis oculis uisus, firmamentum fuit credentium et prouectus sine dubitatione iustorum. Sexta aeterno Domino totius mundi consensu laudes perhibet esse soluendas. Septima hymnum 3» Domino Christo iucundissima deuotione persoluit. Sic noui testamenti clarum manifestumque initium per huius psalmi seriem constat expressum. Expositio psalmi. 2. Deus, iudicium tuum Regi da et iustitiam tuam Filio

Regis.

Cum dicitur,

Deus,

non uidetur hoc nomen

3; aliquam designasse personam ; sed quoniam sequitur, da Filio, certissime Pater inuocatus esse cognoscitur. Istud enim nomen

relatiuum est et hoc, quod non dicit, indicat ;

sicut serui appellatione sentitur et dominus. Scire autem debemus ad distinguendas declarandasque personas sanctae Tri4o nitatis sola haec nomina posse sufficere. Nam cum dixeris, Deus

Pater, Deus

Filius, Deus

Spiritus sanctus,

plenissime

sanctae Trinitatis uisus es declarasse personas. Haec enim nomina in sancta Trinitate sola sunt propria ; cetera uero,

id est natura, potestas, aeternitas, omnipotentia et his similia

4; probantur esse communia. Quapropter beatissimus propheta desiderio glorioso flammatus, petit a Patre iudicium dari Filio, quod sciebat esse uenturum ; sicut in euangelio legitur : Pater non iudicat quemquam ; sed omne iudicium

dedit

Filio. Iudicium enim dictum est quasi iuris dicium, id est jo quod in eo ius dicatur. Et ut ueracissima probaretur esse peti48/49 Ioh. 5, 22.

17 iudicio Gerzz. Gerzz., corr. a. m.

24 quarto Gerzz.

36 istud] Gerzz., illud Gare

49 iures

EXP. IN PS. LXXI, 2-3

SCHE

649

tio, eadem iterum sequenti commate geminauit. Hoc est enim quod dicit, e? iustitiam tuam Filio Regis, quod superius ait : Iudicium tuwm' Regi da. Quod in scripturis diuinis ad exprimendam causam frequenter inuenis esse repetitum ; in caelis irridebit eos et Dominus 5 A sicut est illud : Qui habitat Subsannabit eos ; et illud : Caeli enarrant. gloriam Dei e opera manwwn eius annuntiat firmamentum. Nam et sequens uersus eodem modo depromitur. Quae figura dicitur epimone, id est repetitio crebra sententiae, quoties una res ad inculcandam 6 o causam diuersis sermonibus iteratur. Meminisse autem debemus, quotiescumque aut ipse Dominus Christus sibi petit dari, aut alter ut ei concedatur expostulat, naturam humani-

tatis euidenter ostendi. Ceterum Verbum omnipotens cum totum habeat Patris, nihil sibi indiget dari, sicut ipse in euan6 A gelio dicit : Omnia Patris mea sunt. Iudicare populum tuum in iua iustitia, et bauperes tuos in $udicto. Exponit causam quare petiuerit Filio iudicium dari, scilicet, ut 44dcet orbem terrarum per iustitiam Patris, quam tamen et Filii esse non dubium est. Nam 1 o ideo dicit Patri, ?w iua ustitia, ne quis ausu sacrilego discrepare sibimet in aliquo sanctam aestimet Trinitatem. Sequitur e£ fauwperes tuos in iudicio. Dicit etiam $aueres Patris, dum et Christi Domini esse declarentur ; ut idem intellegatur in illa maiestate nihil potestatis esse diuisum, 7 5 sicut ipse in euangelio dicit : Omnia quae habet Pater mea sunt. Pauperes exgo Dei sunt qui, mundana superbia derelicta, humilitati se per omnia tradiderunt. Nam et si pauper superbiat, non est Dei Pawper ; etsilocuples humilitatem diligat, non est saeculi diues. Voluntates enim talium sunt inspicien8o

dae, non nomina.

9. Suscipiant monies pacem $ojpulo tuo et colles iustitiam. Per moníes significari frequenter diximus apostolos et prophetas, qui ad superna firmiter eleuati caelesti gratiae proximantur. Isti ergo tales facem, id est Christum 8 vA suscipiant fideli populo praedicandum. Ipse est enim Domini $oj$ulus qui ei credidit et spiritali se conuersatione tractauit. Sequitur e£ colles iustzttam. Colles dicit inferiori gradu ceteros beatos, qui recte Domini uidentur praedicare mandata. Nam et facem (quod superius dixit) Dominum 9 o significat Saluatorem ; et 2wst2tiam, eum ipsum sine dubitatione designat ; sicut et alibi legitur : Jwstitza et pax osculatae sunt se. Pax enim uere dicitur, quia per ipsum homo re55/56 Ps. 2, 4.

56/5? Ps. 18, 2.

65 Ioh. 16, 15.

«5 Ioh. 16, 15.

91/92

SOUS ADERIC

62 date

Germ., corr. a. m.

74 potestates

Gerzz., corr. d. 7. 82/83 apostolus se] Gerz., ozz. Garet eum g

Ger.

Gerzz., corr. d. zz.

corr.

90 iustitia

46 humilitate

Gerzz.

92

PL 3oT7

650 g^

conciliatus est Deo ; ?ustitia, quoniam orbem terrarum sub aequitate iudicabit, qui etiam diabolum per iustitiam magis quam potentiae uirtute superauit. 4. In sua iustitia iudicabit pauperes populi, et saluos faciet filios pauperum et humiliabit calumniatorem.

IOO

EXP. IN PS. LXXI, 3-4

Hactenus

optando locutus est, nunc ueniens ad

secundam partem prophetiae uirtute, quae sint aduentu Domini praestanda, diuersarum parabolarum pulcherrima uarietate commemorat. Nam cum superius dixerit Patri, i» £wa iustitia, nunc dicit de Filio,

IO

II

I

^

I20

n sua

iustitia

; ut firmiter

teneas nihil ibi esse aut discrepans aut diuisum ; sed quae est Patris, ipsa est enim et Filii sine dubitatione Zustttia. Nam et aliter potest intellegi. Pawferes Christisaeculi istius iudicio esse probantur abiecti,dum et a testimoniis remoti sunt et a consessu honorabili submouentur. Deus autem $awperes non in humana, sed i» sua iustitia iudicabit, quia ipsos magis elegit, quos mortalitas superba despexit. Addidit quoque, $opuli, ubi subaudiendum est fidelis. Non enim quoscumque pauperes Dominus elegit, sed quales ipse dicit : Beat pauperes spiritu, quoniam dbsorum est regnum. caelorum. Sequitur e£ saluwos fjaciet filios pauperum. Pauperes Christi sunt apostoli uel prophetae, qui mundi istius opulentiam electa Domini paupertate contempserunt, de quo scriptum est : Qui cum diues esset, bauper factus est propter nos. Quorum filii sunt populi christiani ; eorum enim praedicatione generati sunt, quibus docentibus credere meruerunt, sicut apostolus dicit : Fiol mei, quos iterum barturio, donec. Christus formetur in uobis ; et iterum : In Christo Iesu per euangelitum ego uos genu. Hos ergo saluos facet, quos filios apostolorum esse cognouerit. Adiecit e? hwmiliabit calummiatorem. Calummniatorem diabolum significat, superbum, crudelem, insatiabilem,

malorum

omnium

principem,

Discutia-

125 mus enim quare dictus est calumniator.

130

K litteram iudices antiqui damnationibus affigebant ; et quoniam crudelis impugnator condemnationibus fauet alienis, K litterae militem calwmniatorem appellae uoluerunt. Calumniator itaque est qui innocentiam alienam in reatum nititur exquisita machinatione perducere; quod diabolo congrue uidetur aptatum, qui humanum genus suis fraudibus tot saeculis probatur impetere. Quid enim plus calumniosum quam auctorem esse criminum,

111/112 Matth. 5, 5. 45

et culturam 116 II Cor. 8, 9.

sibi uelle uindicare terrarum? 119/120 Gal. 4, 19.

120/121 I Cor.

I ]M

96 pauperes] huius add. r 99 aduentum Gerzz. 104 enim] Gerzz., oz. Gare 107 honorabile Gerzz., corr. a. zz. 118 temserunt Gerz., corr. a. zz.

PL 508

| 241

EXP: H5

140

IN PS. EXXI, 4-6

651

Hunc enim spiritalem tyrannum humiliabit Dominus, quando illo cum perfidis damnato, fideles se uiderint regnare cum Christo. 9. Et permanebit cum sole et ante lunam, in saeculum saeculi. Hic honor sanctae incarnationis exponitur, quae permanet unità cum Verbo; sedet enim ad dexteram Patris, regnans in gloria sempiterna. S0/ quippelegitur Ver-

bum Patris, Filius Dei, qui Deus homo, unus ex duabus et in

duabus naturis distinctis atque perfectis permanet Christus ; de ipso enim dicturi sunt impii : Sol non ortus est nobis et vustitiae lumen non luxit nobis. Sequitur et ante lunam in 145 saeculum saeculi ; subaudiendum quod dixit superius: permanebit. Permanet uero Christus ante lunam, scilicet ante conspectum Ecclesiae, quem cordis semper luminibus contuetur. L4»a enim Ecclesiae merito comparatur, quae natiuum non habet splendorem, sed a sole certis modis susci150 pit lumen ; quod astronomi inter alia diligenter exponunt. Mirum prorsus et altius stupendum tot siderum cursus, tam ingentium rerum arduas subtilesque mensuras munere Creatoris usque ad humanam potuisse peruenire notitiam. Sic ergo Ecclesia a uero illo Creatore mensurate suscepit lumen, 155 quae modo persecutionibus uidetur imminui, iterumque tranquilitate recepta, clarissimi luminis hilaritate completur. Nam quod dixit, m saeculum saeculi, tempus indicat omnino perpetuum, sicut legitur : Ef regni eius non erit. finis. 6. Et descendst sicut bluuia im uellus et sicut 160 stillicidia stillantia super terram. Hic ipsum mysterium gloriosae natiuitatis exponitur. Nam Dominus ille uirtutum ante cuius faciem terra tremefacta concutitur, omnis

170

creatura turbatur, cum non potest ullatenus sustineri, quando se mauult manifesta potestate cognosci, uoluit leniter in utero uirginali sine aliquo strepitu, tamquam $/luwuia in wellus agnae descendere ; ut uirtutem suam hinc magis ostenderet, si illam ineffabilem potentiam temperasset ; sicut dicit apostolus : Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo ; sed semetipsum exinaniuit formam serui accipiens, in simalitudine hominum factus et habitu inuentus ut homo. Sed. consideremus tantae rei qualis similitudo sit posita. Vellera lanae sunt ouium, quae sic aquam recipiunt, ut nulla diuisione rumpantur et iterum sic

reddunt, ut in suis integritatibus perseuerent. Audite, si qui 143/144 Sap. 5, 6.

158 Is. o, 7.

168/171 Phil. 2, 6-7.

134 humiliauit Gerzz. 145 superius dixit — Garet 159 descendit] Gerz. £u/2 r, descendet Gare£ eum nonnullis codd. r et g 162 faciem] Gerzz., conspectum Garet 166 agne Gerzz. (— agnae), i s. e a. zz. 174 perseuetint Gerzz.

PL 399

652

EXP. IN PS. LXXI, 6-8.

175 adhuc estis increduli, et pudeat hoc de summa diuinitate non

credere, quod uidetis creaturas minimas indicare. Sequitur et sicut stillicidia stillantia super terram; scilicet quae in modum roris summa lenitate descendunt. Haec si pura mente consideres, haesitationem de partu uirginis non habebis. Illud enim ingens miraculum, ut sine aliqua dubitatione credi possit, exemplo duplici comprobauit. Hinc Ambrosius ille quaedam Ecclesiae candela mirabili fulgore lampauit, dicens : Veni, Redemptor gentium, Ostende partum uirginis, Miretur

185

omne

saeculum,

Talis decet partus Deum.

190

Vnde etiam beatissimi papae Leonis corusco similis sermo resplenduit. Ait enim : Conceptus quippe est de Spiritu sancto inira ulerum uirginis matris, quae illum ita salua wirginatate edidit, quemadmodum salua. wirgimilate concepit. Digni patres et pontificatus arce pollentes, quorum suauissima doctrina sermonum tantum ualuit declarare miraculum. v. Orietur in diebus eius iustitia et abundantia acis, domec extollatur luna. Nunc uenit ad tertiam partem, in qua per ordinem describuntur, in ortu suo Dominus qualia quantaque praestiterit. Intellegamus ergo quod dixit : Orietur

200

20 VA

210

iustitia, quasi ante non fuerit, quae semper

adoranda maiestate regnauit. Sed or?eíur dicit ex tempore sanctae incarnationis, quando erat partu uirginis nascitura. Iustitia enim Verbum Patris est, quod omnem creaturam et tempora fecit uniuersa ; de quo legitur : Veritas de terra orta. est et tustitia de caelo prospexit. Addidit e£ abundantia facis, donec extollatur luna ; et hic quoque subaudiendum est, orietur. Abundantia ergo Pacis est, dum religio Christianorum toto orbe dilatatur. Donec

extollatur

luna,

dixit, id est quamdiu protendatur et augeatur Ecclesia, ut constitutus praedestinatorum numerus compleatur. 8. Et dominabitur a mari usque ad mave et a [lumine usque ad terminos orbis terrae. Dominabiiur, dixit, cultu religionis latius innotescit utique Dominus

Christus, de quo superiora canunt et inferiora dictura sunt. Istud autem ad Salomonem filium Dauid omnimodis non potest pertinere, qui tantum in gente iudaea rex fuisse cognoscitur. Mare enim oceanum debemus aduertere, qui aream 183/186 Ambr. Hyzz. ,,Intende qui regis Israel" — edid. A. Walpole, Early Latin Hyns, 6, 5/8, p. 52. 187/190 Leo Magnus Epist. 28, ad Flauian., 2 — edid. Schwartz, 7Acfa Conc. Oecuzz. 1l, ii, 1, p. 25, 23/24.

, 201/202 Ps. 84, 12.

176 minimas creaturas - Gare 181 comprobabit Ger. ambtosianus Gerzz. (scilicet *bysuus?) 188 quippe est] Gerzz. cuz: Leoge, est quippe — Gare 192 miraculum] mysterium 4z. 197 semper] in adZ. /Aud. 206 ut] aut Gerzz. (corr.), Garet

PL 510

EXP. IN PS. LXXI, 8-ro

215

220

SCHE

225

653 totius terrae (sicut quidam dicunt) limbo suo circumactus includit. Nam si maria ista nostratia uelis intellegere, totius mundi ambitum, quem uersus iste significat, non praeualebis aduertere. Sequitur e£ a flumine usque ad terminos orbis terrae. Pulchra quidem breuitas, sed ingentia nobis. sacramenta profudit? A fIwmine, a Iordane dicit, unde per totum orbem terrarum saluberrima regula sacri baptismatis emanauit. Hoc autem per figuram dictum est periphrasis, id est per circuitum, totius mundi ambitum per maria fluuiumque significans. 9. Coram illo brocident Aethiopes ; et inimici eius terram lingent. Aethiopes peccatores populos debemus

230

205

aduertere ;nam

sicut illi teterrimo corio uestiuntur,

ita animae delinquentium scelerum obscuritate tenebrantur. Ergo isti Aethiopes, qui sunt peccatores, ante illum $rociduni, quando se paenitentiae humilitate prosternunt. Adiecit e£ inimici e)us terram lingent. Illos quibus est Domini miseratione parcendum, coram ipso dixit procidere. Isti autem Iudaei pertinaces nimc? nominantur, qui in sua obstinatione mansuri sunt. Quae ergo illis est poena ? Terram lingunt, id est terram sapiunt; hoc enim sapit unicuique quod /ingit : quibus in modum serpentis humus est esca poenalis. Hoc ad humilitatem ipsius iuste dicimus esse referendum, quoniam qui Christum Deum credere noluerunt, tali ultione damnandi sunt.

10. Reges Tharvsss et imsulae munera offevent ; reges Arabum et Saba dona adducent. Tharsis, referente patre Hieronymo, interpretatur contemplatio ; quod ad fideles referendum esse non dubium est, qui in diuina contemplatione defixi sunt. Reges ergo T'hars?s, id est dominato245 res uitiorum, dona offerunt Domino, quando ei probantur animo seruire deuoto. ["swulae uero sunt, qui circumfluentia mundi uitia a suis corporibus excluserunt, nec dominatur in eis mare mundanum, quod perfidorum cordibus constat infusum. J"sula enim dicta est, eo quod in salo sit posita. Ipsi 250 sunt ergo puri pectoris ?/147"era, quae diuinis altaribus offeYuniur, ipsum sacrifidum quod Dominus suauiter assumit oblatum. Sequitur: reges Arabum et Saba dona adduceni. Arabia ponitur pro hominibus suaui et terrena se delectatione tractantibus. Nam sicut illa patria diuersis aromati240

205

bus sensum narium mulcet, ita isti ad delectationes mollissi-

mas illecebris saecularibus inuitantur.

Reges

ergo Arabiae

241/242 Hieron. Cou. im Isaiazz 23, 1 — PL 24, 275 C. Cfr August. in hoc loco, Em. ps. 71, 13, 4 — CC 39, 981 ; F. Wutz, Onomastica Sacra, Lipsiae, 1915, p. 195 ; 897 : Oapoeis karaocxorj.

216 nosttata Ger, corr. a. 72. 220 periphrasis dictum est procedent Gerz., corr. a. 2. (bic et infra)

- Garef

225

p 242

654

EXP.

IN PS. LXXI,

10-13

sunt, qui blandimenta corporum rigidae subiciunt disciplinae. Similiter Saba, unde Sabaei dicti sunt, quamuis corporali delectatione praeualeat, et iucundis odoribus sit referta, suauiora tamen conuersi eius populi offerunt dona uirtutum. Quod autem dicit, addwcent, ad ipsos respicit offerendos ; 'quia post aduentum Domini pecudum sacrificia cessauerunt. li. Et

adorabunt

eum

omnes

veges

terrae

; omnes

gentes seruient ei. Venit ad quartum membrum, ubi ado26 ^ randum Dominum a cunctis gentibus dicit et beneficia ipsius subter exponit. Per omnes reges, cunctas nos uoluit intellegere nationes ; quia nulla gens est quae in parte populi sui proprium non adoret auctorem. Et ideo ne tantum de regibus aduerteres dictum, addidit, omnes gentes sevutent ei; 27 o scilicet quae per uniuersum mundum et linguis diuiduntur et patriis. Sic Donati perfidia noscitur esse conuicta, qui localem putat Ecclesiam, quam per totum orbem constat esse diffusam. Et intuere quia dixit, reges adorabunt, qui putantur adorandi;

gentes

autem

serwre,

quae terrenos do-

27 ^ minos habere noscuntur. 12. Quza liberauit pauperem a potente et inopem cui non erat adiutor. Causam reddit quare Domino Christo ab uniuersis gentibus seruiatur : quia $awperem, id est fidelem populum a fotente diabolo /zberauit, quem supra 280

calumniatorem

dixit ; hunc alio loco fortem nominat, sicut

est illud euangelii : Nemo intrat in domum fortis, ut uasa eius diripiat, nisi brius alligauerit fortem. Quae uocabula malitiam eius significant, non honorem, nefandam astutiam, non lauda-

bilem principatum. Sequitur e£ imojem cwi mom erat 28 ^ adiutor. Et hic subaudiendum est à communi /Jzberauwit. Inojem uero diximus plus esse quam pauperem, qui opem non habet uitae, nec sua praeualet facultate subsistere. Hos ergo liberauit Dominus Christus, dum ueniens in hunc mundum diaboli iustissime pressit astutiam et inopiae humani 290 generis spiritalis affluentiae gratis dona concessit. Merito ergo subiunxit, cu: non erat adiutor, quia humanum genus ad idolorum culturam exsecranda se superstitione contulerat. Et quid ab eis adiuuari poterat, quae uel sensum pecudum non habebant ? 19. Parcet pauperi et inopi et animas pauperum saluas faciet. Cum dicit, Parcet, generaliter omnes homines peccatores ostendit. Illis ergo parcitur qui in aliquo reatu detinentur. Parcet ergo et electis suis, qui licet sancta conuersatione resplendeant, aliqua sibi tamen egent dimitti. Sed ne putaretur usque ad hoc tantum Dominum parcere, ut a 281/282 Matth. 12, 29.

230 putant Gerzz. 239 potenti Gerzz. 290 humani generis] humanis Gerzz.

281 illud] Gerzz., istud Gare£

289/

PL 511

BOXDCANCOPS.

DXXI,

15215

655 tormentis debitis pauperes liberaret, addidit, animas $auperum saluas faciet; ut quibus dimittit peccata, eis et praemia futura concedat. Ipsi enim salui fient, qui regnum Dei possidebunt. Vnde nec istud potest congruere Salomoni, 395

ut animas TW

310

DEO

saluas

faceret, quod soli diuinitati certum est

conuenire. s 14. Ex usuris et iniquitate el braeclarum

nomen

525

359

lutae.

Sequitur

e£

$raeclarum

nomen

momen,

animas iso.

eo-

Vsurae

eorum

coram

ut Christiani dicantur,

ut de suo Rege resplendeant, et accepta uocabuli dignitate glorientur. Quod tamen Isaias increpans Iudaeos praecinuisse dignoscitur, dicens : Interficiet uos Dominus Deus et seruos suos wocabit nomine alio, utique Christianos. Addidit etiam coram ibso, quoniam ante ipsum et in ipsius regno uicturi sunt. Felix praesentia ante Deum semper esse, quem iam non formides offendere. Adde quod tale praemium est illum uidere, ad quem nullo modo possit nunc uel ipsa cogitatio peruenire. Sic in istis paucissimis uerbis felicitatis illius, quamuis rectum, aliquod tamen nobis designatur indicium. 15. Et uiuet et dabitur ei de auro Arabiae et orabunt de ipso semper : tota die benedicent eum. Ecce iam praedictae diuisionis quintus est modus, ubi praesentiam Domini contulisse dicit fidei uotum et firmamenta terrarum. Nam cum dicit e£ wiwet,

355

coram

ab usu appellatae sunt, quae creditae pecuniae procurant semper augmentum. Sic in peccato uersantibus usura crescit malorum, quando quod in temporali conuersatione delinquunt, in aeterna calamitate recipiunt. Ab istis ergo usuris, uel ab ipsa obligatione peccati /zberantur fideles animae, quando per paenitentiam redduntur diuinis muneribus absoipso. Reuera fraeclarum

320

liberauit

eorum

aeternitatem eius maiestatis

ostendit ; sicut in ueteri testamento crebro legitur : V2wit Dominus. Viuit ergo non creaturae cuiusquam uita, qua uel angeli potiuntur, sed beatitudine singulari, qua sola Trinitas sancta perfruitur. Sequitur e/ dabitur ei de auro Arabiae. Aurum Arabiae prae ceteris terris fertur esse purissimum et summo splendore pretiosum. Quod bene ad sapientiam refertur, quoniam legimus : Accipite rudentiam. sicut argentum ei sapientiam. sicut. aurum. brobatuwm. De ista ergo 308/310 cfr Vatto de Ling. lat. p. 56, 3. 829)

319/320 Is. 65, 15.

338/339 Prou.

;

805 solae diuinitate (corr. a. zz. 2 -ti) Gerz. — 809 liberabit r (praezer nonnullos codd.) 309/310 semper procurant -- Gare 316 praeclatus Gerzz. 3820 uocauit Gerzz. 321 regnum Gerz. 323/324 uideri Gerz. 329/328 ef 347/348 otabunt Gerzz. cuz r (1? P Q* R..5) et g (cfr /. 349), adorabunt Gare£ eu cett. codd.

r et pluribus codd. et edd. 331 maiestatem Gerzz.

329 diuisionis] Gerzz. (cfr /. 26/28), uisionis Gare/

PL 512

EXP. IN PS. LXXI, 15-16 340 sapientia quae per aurum Arabiae significatur, dabitur Domino munus, cum ad eum deuoti purgatissimo corde per656

uenerint. Siue magorum munera fortasse significat, quae me-

rito auro Arabiae comparantur, quoniam puritate cordis oblata sunt. Antiqui aureum colorem pulcherrimum uocaue-

545

559

runt ; et ideo aurum ab aura dictum esse uoluerunt, quod ni- p. 245

mis gratissimo colore resplendeat. Nam hodieque aureum dicimus, quod pulchrum uolumus aestimare. Sequitur e? o7abunt de ipso semper. Hoc ad, humanitatem ipsius constat referri, quando ore proprio quemadmodum oraretur instituit. Notum est enim dominicae orationis beneficium, quo utitur semper Ecclesia, quam sanctissimus pater Cyprianus Carthaginiensis antistes et martyr, primus exponens, breuitatem illam profundissimam mirabili eloquentiae decore dilatauit. Adiecit

255

zota

die

bemedicent

eum.

Tota

die, totius

uitae nostrae tempus ostendit, quae merito dies dicitur, quia fidelium corda nullis tenebris obcaecantur. 16. Et erit firmamentum in terra im summis montium

; superextolletur

super

Libanum

[ructus

eius.

Summa moniium excellentiam significant prophetarum, Fir360 quos frequenter diximus accipi debere pro montibus. mameniwum autem istorum moniiwm est utique Dominus Christus, quoniam quod per illos de ipso praedictum est, eodem ueniente constat impletum. Sequitur superextolletur super Libanum [ructus eius. Quia superius sanctos Dei 565 montibus comparauit, et ipse est mons montium ; hic electus est mons, cuius fructus comparetur Domino Christo. In L25a10 siquidem (sicut saepe diximus) cedri nascuntur eximiae, summaque proceritate pollentes. Sed quid potest fructibus Domini simile reperiri, a quo sancti producuntur excelsi ? 279 Neque enim tale est, quamuis proceras arbores in quamlibet altitudinem crescere, uel nubila tangere, quale beatos ad cae-

zn»)

lestis regni gaudia peruenire. Et florebunt de ciuitate sicut fenum terrae : sit nomen etus benedictum in saecula. Nonnullam uidetur facere quaestionem, quia fenum terrae nunc aeternae uitae simile facit, quod frequenter impiis legitur comparatum ; quod omnino non debet permouere. Sic enim dicitur Christus leo, quia potens rex ferarum est ; ex alia uero parte diabo345 cfr Verg. /Aen. VI, 204.

351/354 cfr Cyprian. de dozinica oratione — CSEL

3, 1, 265-294. 343 auro] Gerzz. s. /. 344 umune Gerz. 383 mirabi'e Gerzz. 356 corda fidelium — Gerz. 367 eximii Gerzz. (sed cfr /Aug. En. ps. 103, 1, 18, 33 — CC 41, 1490 : 'cedri eniza femini generis sunt^) 313 sit] et erit r( praeter JA : et sit) 376 simili Gerzz. 311 sic] Gerzz., sicut Gare

PL 515

EXP. 380

IN PS. LXXI,

1637

657

lus intellegitur leo, quia ferox et truculentus esse dignoscitur ; ita et fenum, quia primitiuus terrae fructus est, uirens atque gratissimus, sanctis Domini non incongrue comparatur : ex illa uero parte qua cito arescit et succiditur, peccatoribus iure similatur. Ita fit ut diuersis qualitatibus inspectis, una eademque res aptissime comparetur. Florebunt ergo de ciuitate

385 iusti, id est de Ecclesia Dei, sicut

fenwm

terrae, cuius non

aetas sanctis, sed decora uiriditas comparatur. Et inspiciendum

399

395

400

quod dicit, de

ciw?íate

florebunt,

non in ciuitate,

quia de ista ciuitate huius saeculi, in illa florebunt beatitudine sempiterna. Hic enim tribulationibus afficiuntur, ut ibi perpetua gratulatione coronentur. Sequitur s? momem eius benedictum $n saecula. Postquam descripsit beatitudinem sanctorum, reuertitur ad laudem Domini, quo illi beati sunt ; ac si diceret : in aeternum glorificetur Deus, qui aeternam gloriam praestaturus agnoscitur. 17. Ante solem bermanet nomen etus ; et benedicentur in ipso ommes tribus terrae : omnes gentes magnifíicabunt ewm. lanua sextae partis aperitur, ubi et aeternitas Domini significatur, et terrarum omnium generale seruitium. Et ne sanctum Dei Filium temporalem aliquis blasphema cogitatione sentiret, ante omnem creaturam omen eius permanere professus est, sicut euangelium dicit : /z principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum. Hoc erat in frincipio apud Deun. Ecce nomen eius quod 2ermanetin aeternum. Nam ut illud Verbum intellegas,

SCHE

405 quod est positum aníe solem, sequitur : omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nihil. Vides ergo nomen etus exstitisse ante creaturas uniuersas; quippe qui creator est omnium. Nomen enim dictum est, quod notam rem faciat. Hic solem pro omnibus creaturis ponit, quia conspectibus 410 nostris gratior elucescit. Haec est enim species schematis synecdoche, quae significat a parte totum. Sequitur bemedicentur in ipso omnes tribus terrae. In ipso, Domino Christo dicit ; sicut et Abrahae

dictum

est : /» semine tuo

benedicentur omnes tribus terrae. Et quia tribus nominauit, 415 ne hoc de paucis gentibus intellegere potuisses, quae sub hoc nomine populum habuerunt diuisum, addidit: omnes gentes magnificabunt eum. Magnificabunt cum dicit, laudabunt utique significat. Nam illum quis potest facere gran401/403 Ioh. r, 1-2.

405/406 Ioh. 1, 5.

413/414 Gen. 22, 18.

392 reuetsus Gerzz. in 389 enim] Gerzz. s. /. 384 aptissime] diuetsimode eZ. 395 permaille Gerzz., corr. a. zz. initio lineolae, fort. legendum : est reuersus 417 396 eo r (praeter 5 T*) eius] et ante lunam sedis eius 242. r nebit r 418 qui Gerz. cum] eum (eras.) cum Gerzz., eum Gare£ 2

€ 2. (xcvrir)

PL 514

658

EXP. IN PS. LXXI, 17-19

diorem, cui omnes uirtutes summitatesque deseruiunt ? Sed illum praedicando nos magmnificamur, quia ipsius laude proficimus. Hoc enim ad praeconium deitatis eius dici nulla potest peruersitas diffiteri. 18. Benedictus Dominus Deus Israel, qui facit mirabilia magna solus. Septima uero pars, quae superest, 425 introitur, ubi decursis omnibus Dominus Christus magna exsultatione laudatur. Quando Dominum praedicamus, benedicere quidem illum dicimur, non quod per nos aut sanctificetur, 420

aut crescat ; sed cum nos ille sua benedictione sanctificat, tunc

et tuitio prouenit et augmenta procedunt. Et qui sit iste do430 minus per quintam speciem definitionis euidenter insinuat : Deus Israel, id est Deus uniuersae terrae ; sicut alius propheta dicit : Qué eruit te, Deus Israel, ipse Deus uniuersae terrae uocabitur. Addidit, qui facit mirabilia magna solus, quia nullo indiget adiutore. Nam licet et angeli et multi iusti 435

miracula faciant, non soli, sed Domino iuuante, perficiunt.

19. Et benedictum nomen maiestatis etus $n aeternum et in saeculum saeculi ; et replebitur maiestate eius omnis terra : fiat, fiat. Superiore uersu Dew dicit esse benedictum

; secundo

nomen

maiestatis

eius, sci-

440 licet quia de Christo dicti sunt Christiani, quod uocabulum totius orbis terminum sacra ueneratione compleuit. Nam sicut ipse aeternus est, ita et nominis eius praeconia perseuerant. Nam quod sequitur, e? veplebitur maisestate eius omnis terra, sanctos dicit, qui ipsius clarificatione repleti sunt. 445 Terram enim hic omnem fidelem debemus accipere, qualem reuera Dominus rejlere dignatur. Adiecit : fzat, fiat. Optantis est quidem dicere f7a4/, sed nimium desiderantis ipsum repetere. Quod magis ad mysterium aliquorum psalmorum positum debemus aduertere, non (sicut uisum est aliqui450 bus) libri unitatem ad multas perducere sectiones. Magnificus psalmus, quem geminata uota secuta sunt ; aduentus enim Domini omnino debuit desideranter optari.

455

Conclusio psalmi. p. 244 Perpendamus, auditores eximii, contra Eutychis et Nestorii bella nefaria olim nobis arma rectae fidei fuisse prouisa ; ut in duabus naturis uerissimis atque perfectis in una persona existere et permanere credatur Deus, Dei Filius, Dominus Ie-

sus Christus : ne ad eos comprimendos laborare possimus, qui tantae auctoritatis robore commonemur. Nam cum utramque 432/433 Is. 54, 5.

44« ipsa Gerz. Gerzz., corr. a. 7.

449/450 aliquibus uisum est

-

Gare:

488 auctoritates

ESP.IN DS. EXXI,19-EXXII,

x

659

naturam in hoc psalmo reperiamus expressam, Eutychis prauum dogma unam naturam defendentis expellitur. Cum uero una persona Christi Domini praedicatur, Nestorii uenena damnantur, quia cum hic psalmus duas operationes dicat, unam tamen Christi Domini cognoscitur praedicare personam. Non enim quidquam plurali numero dixit, quia unum Filium 46 E credi uoluit. Ipse est enim qui ex Patre ante saecula natus est, qui in utero Virginis carnem nostrae mortalitatis assumpsit, homousion Patri secundum diuinitatem, homousion quoque nobis secundum humanitatem, inuisibilis deitate, factus est humanitate uisibilis. Pati homo propter nos dignatus 470 est, per se impassibilis Deus, non summitatem diuinitatis imminuens, sed humilitatem carnis exaltans. Hoc sancta prophetia dicit, hoc euangeliorum frequenter textus insinuat, hoc per totum mundum beata canit Ecclesia, ut a catholica fide ille cognoscatur extraneus, qui tali non fuerit stabilitate fun47 D datus. Memento praeterea quod hic quartus est psalmus ex his quos de duabus naturis locuturos esse praediximus.

460

EXPOSITIO 1. Defecerunt

IN PSALMVM

laudes

Dauid

fili

LXXII. Iesse,

psalmus

Asaph. Dum in titulis superioribus Dauid tantum uideatur ascriptus, hic addidit /7/2$ Iesse ; scilicet ut illum Dauid pav^

Io

trem Salomonis intellegere debeamus ; quod ad personam exprimendam prophetae competenter adiectum est. Haec nona est species definitionis, quam Graeci xa0' ómorósoow, Latini per quamdam imaginationem dicunt, quando nominata matre uel patre, ad intellegentiam indiuiduae personae sensus noster adducitur. Congregantur etiam multae res ad personas communiter exprimendas ; ut est illud : Socrates filius Sophronisci, cuius mater

est Phaenarete,

caluus, uentrosus,

simus.

Haec

enim

omnia solum Socratem indicare ac definire noscuntur. Sed in hac re tanta ponenda sunt, quanta possunt indiuidui de quo quaeritur, ab omnibus ceteris sequestrare personam. Laudes istius Dauid defecisse dicit; quod nisi perscrutemur, I v^ ergo omnino contrarium est, ut in medio paene opere prophetae dicat praeconia defecisse. Sed causam huius dicti ab origine perquiramus. Cum israeliticus populus de terra Aegypti per miracula humanis oculis apparentia liberaretur, pro collatis bene2 o ficiis Deo laudes persacrificia pecudum, et instrumentorum musicorum consonatione reddebat ; quae in figuram facta sunt

463 domini christi — Gare 460 defendentes Gerzz. ". 4 imaginem ed. Ps. LX XII, 6 cata typosin Gerzz. (eorr. 5. J.), ed.

474 tale Gerzz., corr. a.

9/10 comiter Gerz.

PL 515

660

EXPIN

PSCEXXNIES

usque ad plenitudinem temporis quo Christus Dominus adueniret. Istae ergo laudes temporales, quae pro diuinis beneficiis reddebantur, defecerunt 2A

3o

atque mutatae

sunt, quia nunc

Ecclesia catholica immolationem corporis et sanguinis Christi et sanctam peragit psalmodiam. Sequitur $salmws Asaph. Asaph Synagogam significare hebraea lingua testatur, quae Dominum quidem colebat ; sed uidendo florere malos, in pessimas cogitationes inciderat ; ex cuius persona in hoc psalmo ipse Asaph loquitur, qui in suo nomine Synagogae continet significationem. De gentilibus enim populis et de his qui legem Domini susceperunt, multa dicturus est, quae ad emendationem nostram utiliter dicuntur, ne talibus cogitationibus polluamur.

Diuisio psalmi. Sicut diximus, Asaph ex typo Synagogae per totum loqui3D tur psalmum. In prima parte zelasse se dicit felicitatem mundi, pacem contuens peccatorum : admirans cur inimicis Dei et paganis prosperitas tanta prouenerit, ut os suum usque ad caelum extollere uiderentur. Secunda parte reuersurum dicit 4 o populum suum ad salubre consilium, et pristinae cogitationis erubescere prauitatem, donec ultima impiorum intellegere atque conspicere mereatur. Tertia parte, propter dolos suos mala impiis prouenire testatur, quia sanctos uiros felicitate sua scandalizare uidebantur, se tamen beneficio Domini de his 4 v^

malis asserit esse liberatum. Quarta dicit, quomodo ad perfectum intellectum, Domino miserante, peruenerit.

o

Expositio psalmi. Quam bonus Deus Israel his qui recto sunt corde ! Recordatus Asaph, quoniam istius saeculi felicibus inuidisset et usque ad nimiam tristitiam inde peruenerit, quia Dominus peccatores in hoc saeculo florere pateretur, se ipse condemnans eructauit ueram suauemque sententiam, dicens : Bonwum

esse Deum,

sed his qui recto

sunt

corde, id est

qui operas eius studio pietatis intellegunt. Vnde aduertitur prauis distortisque mortalibus dispositiones eius sacrilegis 5 IS cogitationibus displicere. Sic sanis oculis serenissimus sol rePs. LX XI, 27 cfr Aug. Ex. ps. 72, 4, 3/4 — CC 59, 988.

28 flote Gerzz. corr. 380 contineat Gerzr. corr. 98 prouenitet Gerzz. 41 deus israel] Gerz. cuz r, istael deus — Gare cum r (M IN* 5) e£ Z his qui recto sunt] tectis Gerzz. cuz r (IN? $), sed cfr [. 92 52 recti Gerzz. cuz r (B) 53

operas] Gerzz., opeta Gare aduertetur Gerzz., corr. a. zz. 54 dispositiones] Gerz., dispositionem Gare? — sactilegis] a s. is ad. Gerzz. a. zz. (sactilegis a cogitationibus ?)

PL 516

EXP.

IN PS. LXXII,

1-4

661

fulget, econtra obscurus uidetur illis quorum lumina infirmi-

SCHE

tate detinentur. 2. Met autem baene moti sunt pedes, paene effusi sunt gressus mes. Vt intellegeres sanctum uirum contra se 6o superiorem protulisse sententiam, quod familiare semper est iustis, suum profitetur errorem ; ut paene lapsum se diceret, cui administratio Domini irrationabiliter displicebat. Scriptura frequenter per tropologiam appellat pedem arbitrium mentis, quo fixa uoluntate consistit. Hunc dicit paene fuisse com65 motum, quando a uero intellectu eius animus discrepabat. Nam cum dicit, $aene, cito se ad uiam ueritatis rediisse

79

76)

8o

8A

9o

commemorat ; ut damnaret et errorem qui surripere festinabat. Sequitur, Paene effusi sunt gressus mei. Gressus significare diximus actus humanos, quibus per uitae nostrae semitas ambulamus. Ergo gressus isti bonae conuersationis paene in aliam partem fuerunt dilapsi, quando sub ingratitudine animi uidebantur impiis tanta concedi. Et respice quia p 245 paene effusos dicit gressus suos, non lapsos ; ut intellegas uigorem mentis nostrae tamquam liquidum elementum dispergi posse, cum a uera cogitatione coeperit discrepare. Vnde intellegimus et sanctis uiris cogitationes prauas frequenter surripere ; sed iterum in sanitatem pristinam eos reuerti, quando a semetipsis fuerint celeriter, Domino praestante, correcti. 9. Quza zelaut àn peccatoribus, pacem peccatorum uidens. Secuta est causa cur gressus eius uiderentur effundi, quia peccatoribus sic fuit inuidus, ut eos grauiter ferret quietos. O incongruum zelum inuidere perituris et eos putare felices, quos aeterna certum est damnatione percelli. Sequitur, pacem jeccatorum widens. Reuera quia fax ista non intellegitur, sed uidetur, aspectus nostros eludens, sed in sua nece grandescens. Nam cum peccatores uidentur locupletes, PL multisque dominari populis et in mundo non esse quod ti- 517 meant, putantur habere pacem ; sed pax ista cum conscientia semper litigat, rixatur intrinsecus ; et cum hostem non habeat, secum ipsa decertat.

4. Quia non est declinatio morti eorum et firmamentum in blaga eorum. Adhuc dicit de prosperitatibus impiorum. Ait enim : Quia nom est declinatio morti eorum, 95

id est, quia in mortem citius non declinant, nec die

protinus urgentur extremo : sed cum eis ad paenitendum detur spatium uitae, illi magis scelera probantur augere. Sequitur et firmamentum in blaga eorum, subaudiendum mom est : quoniam uel si eos hic contingat aliqua aduersitate perstringi, diutina illis non uidetur permanere tristitia ;et ideo

B6 etcontta Gerzz. 67 et] ozz. Gerz. 91 et] nec r (praeter M)

81/82 quietus Gerzz.

89 rixat Gerz.

662 100

105

IiO

115

I20

EXP.

ad medicum non recurrunt, quia nequaquam in mundanis languoribus longo tempore iacuerunt. 8. In laboribus hominum non sunt et cum hominibus non flagellabuntur. Homines hic sanctos uiros intellegamus, qui et labores in hoc saeculo sustinent et diuersarum afflictionum flagella patiuntur, ut correcti ad Dominum redire mereantur. Istud peccatoribus obstinatis non prouenit, quod ad salutem datur deuotis. Si uero dictum contra spiritales nequitias aestimamus, potest de ipsis conuenienter aduerti, qui in hoc mundo sceleribus suis congruas non recipiunt ultione. Nec cum hominibus flagellantur, qui cum sequacibus suis diuina iussione damnandi sunt. Tribulatio siquidem istius saeculi fidelibus uotiua correctio est, quam impii non accipiunt, quoniam a futuris muneribus arcebuntur. 6. Ideo tenuit eos superbia eorum ; operto sunt iniquitate et impietate sua. Intendamus quo peruenerit peccatorum resoluta securitas et desinamus illorum gaudiis inuidere, quos in foueam cognoscimus irruisse. Malorum quippe libertas confert absolute superbiam, dum contemptum semper nutrit impunita proteruitas et subiectum se malis esse non credit, qui nihil quod obuiare possit expauerit. T'enuit autem dixit, id est, quasi quibusdam manibus apprehendit, ut elabi nequeant,

125

IN PS. LXXII, 4-7

eorum facinus quitur, dixisset

cum

iam

tenentur

astricti.

dicit operítos, totos eos intellegimus esse demersos.

I30

140

Superbia

dixit, quae reuera diaboli est ; ipso enim auctore hoc exstitit, quod eum aeterna cruciatione damnauit. Seoperi? sunt iniquitate et impietate sua. & amicti, esset illis forsitan uel liberum caput ; sed cum Zn£qui-

tas enim potest esse mediocris ; sed addidit im$ietatem, quae malorum omnium probatur extrema. Et considera quoniam hic uersus et subsequentes malorum scelera moresque describunt. 7. Prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum ; transierunt àn disposttionem cordis. Ex macie prouenit malitia, quando scelus aliquod quisquam mundanis opibus desolatus excogitat. Ex adipe autem procedit 2niquitas, quando hi qui affluentia praesentis saeculi, Domino praestante, repleti sunt, quidquam in diuinam detractionem delinquunt. Pingue est enim ualidumque peccatum, quod arbitrio magis quam necessitate committitur. Nam ut exaggeraretur culpa, in abundantia rerum eos magis dicit deliquisse, quam aliquod scelus inopiae excusatione cogitasse. Addidit 2» dispositionem cordis transierunt. Transierunt, quasia *

109 quia Ger. 115 intendemus Gerzz, corr. a. zz. petueneret Gerzz., corr. 127 opertus Gerzz. corr. in123 quia Gerzz. 119 malus Gerz. 4. 2h. tellegimus] Gerzz., intellegamus Garez 132 prtouidit Gerz., zz4f. a. zz. in prouenit 137 in diuina detractione Gerzz. 140 magis] ozz. Gerzz. 141/142 transierunt in dispositionem cotdis — Gare

PL 518

EXP.

IN PS. LXXII, 7—ro

663

rectis semitis errauerunt. Nam hodieque sic dicimus : Transiuit nos, quando ab aliqua ueritate sensus noster errauerit. 145 Peccatores enim in dispositionem cordis transierunt, id est errauerunt, quando sorte teterrima rationabiles homines insensatis idolis seruiebant. j 8. Cogitauerunt^ét locuti sunt nequitiam ; iniquitatem in Excelso locuti sunt. Duplex malum est nequi150 tiam cogitare, eamque tamquam bonum aliquod palam proferre ; nam quem decuerat propter cogitationem sceleris paenitere, culpam geminat, dum facinora cogitata diuulgat. Illud maxime quod sensisse nefarium est, dixisse sacrilegium. Sequitur iniquitatem in Excelso locut? sunt. Hoc est 135 quod mens perfida parturiebat, ut contra suum auctorem blasphema uerba loqueretur ; ut illum quem laudare nemo digne sufficit, ad iram prouocet iniuriosa loquacitas. 9, Posuerunt in caelo os suum et lingua eorum iransiuit super terram. Ponit in caelo os suum qui 160 Iouem, Mercurium, ceteraque portenta quam numina Deo putat esse similia. Ponit etiam 2» caelo os suum qui res humanas tyrannica uoluntate transgressus, malorum suorum nullum fore putat ultorem ; sed potius superba iniquitate subiectus, Deum credit non cognoscere quod differt in tempore uindicare. Sequitur e£ lingua eorum transiuit super terram. Super terram utique transeunt, qui ultra mensuram humanitatis loquuntur; et dum sint ipsi imbecillitate fragiles, tenere se immortales aestimant dignitates. 10. Ideo reuertetur huc bopulus meus, et dies pleni in eis. Postquam malorum licentiam descri170 inuenieniur psit et consuetudines pessimorum, nunc ueniens ad secundam

175

partem, ad uiam ueritatis ideo reuersurum populum dicit, quoniam Domini illuminatione complendus est. Sed quia illos reuersos dicimus qui de locis patrioticis exierunt, congruum est illos hic populos aduertere, qui aliquando in accepta Domini lege manserunt, sed per uaria desideria mundana dispersi sunt et iterum correcti ad Domini praecepta redierunt. Quapropter 'Asaph' hunc $o$ulum ad se rediisse dicit, qui ad

180

tur, e? dies pleni inuenientur in eis. Dies pleni sunt, quando Christus Dominus in plenitudine temporis, quam pro-

agnitionem ueritatis, Domino praestante, reuersus est. Sequi-

phetae cecinerunt, aduenire dignatus est ; sicut apostolus di-

cit : Cum autem uenit plenitudo temporis, misit Deus Filium

183/184 Gal. 4, 4.

158 in caelum 151/152 paeniteri Gerzz. 146/147 rationabilis hominis Gerzz. 160 159 transiit r (praefer nonnullos codd.) ed. cum opt. codd. r (at cfr I. 161) 182/183 dicit] oz. 175 populos hic — Garef nomina. Gerzz., corr. d. 77. Gerz.

|. 246

664

EXP. IN PS. LXXII, 10-13

suum. Tunc ergo $leni dies iudaicum populum perfidia sua uacuatum repererunt, quando inter eos aliqui corde reuelato Christum Dominum conspicere meruerunt. 11. E: dixerunt : quomodo sciust Deus et si est scientia in Excelso ? Illos quos superius reuersos esse memorauit, nunc ex qua cogitatione transeant euidenter expo190 nit ; ut Domini misericordia declaretur,

qui de. blasphemis fa-

cit iustos et de insipientibus populi prudentes efficit ac deuotos. Dubitauerunt enim sciisse Deum tot mala sceleratissimos commisisse, quibus uidebant omnia mundi secunda prouenire : nescientes poenas eos graulores incurrere, qui tamdiu exspe195 ctati, in sua probati sunt obstinatione mansisse ; sicut et nona-

gesimus tertius psalmus de talibus dicit : E? dixerunt : Non

uidebit Dominus, nec intelleget Deus Iacob. Sequitur e£ s? est

200

205

210

215

220

scientia in Excelso ? Blasphemus iste sensus est et in insipienti uoluntate conceptus, dubitasse scientiam esse in eo qui sapientiam humano donat ingenio, qui et angelos ipsos et potestates caelorum prouidentiae luce locupletat. Scitus enim dictus est, quasi scire citus. Vnde supra memoratus psalmus dicit : Qu: plantauit aurem non audiet, qui finxit oculum non considerat, quà corripit gentes non arguet ? 12. Ecce ips? peccatores et abundantes inm saeculo obtinuerunt diuitias. Proditum est quod insipientium corda fatigabat, quorum ratiocinatio est sine ratione, tractatus sine consilio, cogitatio sine sapore; uti deo non putarent Deum sciise quod agitur, quia peccatores diuitias possidebant ; quasi illis iustis ac fidelibus talia sit pollicitus et non magis pauperes in mundo esse uoluit, quibus caelorum regna promisit. 19. Et dixi : Ergo sine causa iustificaui cor meum et laui inter innocentes mamus meas ? Asaph se quoque fatuis cogitationibus profitetur illusum ; sicut superius dixit : Mei autem paene moti sunt bedes, baene effusi sunt gressus mei ; ut cum se profitetur talia repudiasse, in nostris sensibus prauas cogitationes non sinat ullatenus introire. Quapropter increpatiue pronuntiandum est: Ergo sine causa iustificaui cor meum ? quasi inani spe aliquis se putet elusum, si in hoc sibi mundo fructum iustitiae non sentiat esse collatum. Cawsa enim a casu dicta est, quod. saepe bona sit, saepe mala. Hoc genus causae ab 196/197 Ps. 95, 7.

203/204 Ps. 95, 9-10.

184 dies pleni — Garez 190 de] et Gerzz. 191 populis Gerzz. 196 dicit de talibus c Gare 197 deus Gerzz., sed cfr Exp. ps. XCIII, 7. 115 5qq. 198 alt. in] ozz. Gerzz. 208 putarent] Gerzz., putatet Gare?

PL 519

EXP.

IN PS. LXXII,

13-16

oratoribus anceps dicitur, quod maxime 225

230

665

in deliberationibus

prouenit, quando dubius est animus quid sequatur. Addidit e£ laui inter innocentes manus meas. Adhuc hoc ipsum quod coepit exsequitur. Ac si diceret : quid mihi profuit probabili me conuersatione tractasse, si diuitias possident qui uitia non relinquunt ? Lawat enim inter innocentes ma^Wus suas qui pias operas laudabili peragit Instituto. Nam Pilatus non Jau?t inter «nnocentes manus suas quando flagellatum Dominum cruci tradidit affigendum. 14. E! fu flagellatus tota die : et index meus in matutino. Quasi poenas suas adhuc commemorat, quas,

255 ut illi uidebatur,

240

irrite sustinebat ; ut iste //agellatus pau-

per esset, cum impius securus suas diuitias possideret. Pessima reputatio, sed uicina correctio. Sicut aegrotis fieri solet, qui tunc diutino languore liberantur, quando in aegritudinis fine eos copiosior febrium flamma succenderit. Sequitur e£ index meus in matutino. Ecce iam ad temperiem sanitatis rediit, qui morbosis caloribus aestuabat. Indicem sibi dicit Dominum Christum, qui nobis uiam ueritatis euangelicis praedicationibus

indicauit;

et tempore

»maíuiino

resurgens,

spem nostram de isto mundo auferens, ad caelorum regna 245 protendit. 15. S7 dicebam : narrabo sic, ecce natio filiorum uorum, cui disposui. Iam uicina ueritate commonitus secum ipse deliberat et ad tantam rem perductus cogitatione multiplici fluctuat. Dicebat enim : Si annuntiauero plebi Deum 250 mortalia non curare, occurrere sibi putat praedicationes priores, quas Israelitis ante praedixerat, ut Deum colerent, caeli

255

260

terraeque Creatorem, qui per suam sapientiam uniuersa disponit, bonis malisque pro suorum actuum qualitate restituens. Quomodo ergo poterat aliter »arrare, qui talia uisus est ante docuisse ? 16. Existimabam ut cognoscerem, hoc labor est ante me. Primus gradus est scientiae, quando coeperimus intellegere minime nosse, quod ante nos scire putabamus. Prius enim persuaserat sibi Deum non curare mortalia, quoniam peccatores uidebat diuitias possidere ; modo autem ex:stmai esse quaerendum, ut ueritatem rei mereatur agnoscere. Constat ergo repudiatum priorem sensum, quando alter ut

265

cognoscatur exquiritur. Sequitur hoc labor est amte me. Reuera aestuanti laboriosum erat tantam rem lucida ueritate cognoscere ; ut et prosperitates peccatorum despiceret et Domini patientiam ueritatis ipsius consideratione laudaret. A nte 226 hoc] oz. Gerzz. 230 operas] Gerzz., operationes Gare Cass. cum r (cfr |. 239, 241), castigatio mea Gerzz. Fise. eum g Garet 247 quibus r 256 existimabam] et praezz. Gerz. Gerzz., agnoscatut Garet

233 index meus] 241 dicit sibi — 263 cognoscatur]

IPIE 520

666

EXP.

IN PS. LXXII,

16-18

"e, quod dixit, fortitudinem difficultatis ostendit. Quis enim molem istam ignorantiae, nisi per gratiam possit. diuinitatis

irrumpere ? Sicut et in alio psalmo legitur : E? in 27 o transgrediar murum. 1v. Donec intrem in sanctuarium Des et gam in nouissima eorum. Aduertit aliquando quod intellegere festinabat. Repetit enim praedictae nis aliter ueritatem

se non

potuisse cognoscere,

Deo meo intelle'Asaph', quaestio-

nisi legem

2] vA diuinam, quod est sanctuarium De, contuens, intellegeret nouissima peccatorum: quoniam in futuro iudicio felicitas humana damnabitur, quae hic ad tempus florere monstratur. Quo remedio haesitatio cuncta sublata est, quia non debet pius animus offendi, cum se magis rebus talibus sentiat edo28 o ceri. Quod genus orationis dicitur deliberatiuum, quando et partes ponuntur, quae nos dubios reddunt et eligitur senten-

28 5

zo o

29

A

30 o

tia, quae et utilitati conueniat et decori. Dixit enim quod eis scrupulum commouebat : $2 dicebam, narrabo sic. Occurrebat utique illa foeda uarietas : Ecce natio filiorum (uorum, cui disposui. Ad postremum eligitur sententia quae cuncta saluaret : Hoc labor est amie me, domec inirem in sanctuarium Dei et intellegam in nouissima eorum. Sic deliberatiuum genus partibus suis regulari obseruatione completum est. Sciendum est sane de topicis omnia quidem argumenta procedere ; sed quando generaliter dicuntur, ad dialecticos pertinent ; quando autem particulatim et specialiter exprimuntur, oratoribus conuenire non dubium est. 18. Verumtamen propter dolos posuisti eis mala ; deiecisti eos dum alleuarentur. Asaph uenit ad tertium membrum, ubi peccatorum commemorat ultiones, quas superius eis dixerat in futurum grauiter infligendas. Et ne omnino in mundo mali putarentur immunes, aut scelera sua crederentur habere modis omnibus impunita, dicit :fosuist; eis mala ; ut quamuis mundana felicitate potiantur, reatum in se gestent, qui non potest deserere omnino criminosos. Nam

tales etiam hic frequenter incurrunt ruinas, quas eorum uel suspicio non habebat. Sequitur deiecést? eos dum alléua^

rentur. Deiecisti dum dicit, ex alto significauit elisos. Et ut hoc intellegeres, addidit dum alleuarentur, id est, dum

in cothurnum superbiae amplitudine ruinosa conscenderent. Et perpende quia ipsum tempus eleuationis significat quod ruinae. Non enim dixit, postquam eleuati sunt; sed, dum alleuarentur, quorum erigi cadere est et subleuare demer269/210 Ps. 17, 3o.

242 nouissimis eZ. cuz r (X) et g

294 disposuisti 7

P 247 PL 521

EXP. 310

3I ^

22 o

18-20

667

sio : quoniam ad illam summitatem tendunt, quae subita praecipitatione dissoluitur; sicut iam et in alio psalmo dictum est : Vidi ómpium swperexaltatum et eleuatum sicut cedros Libani : et transiwi et ecce non erat et reliqua. 19. Quomodo [acti sunt in desolatione ! subito defecerunt ; perierunt propier iniquitatem. suam. Quomodo admirantis est, ut subito desolatus appareat, qui tanta felicitate pollebat. Desolatus, utique desertus ab illis rebus quae eum tamquam numerosa familia circuibant. Hoc enim contingere malis posse non dubitum est, quando debitum pauendae mortis incurrunt. Sequitur swb?to defeceTwni. Exponit etiam quemadmodum ad desolationem peruenerint, qui prius felicia malis euenisse mirabantur. Nam quod dicit, swb?to defecerunt, significat repentinae mortis aduentum.

32 A

IN PS. LXXII,

Et ne illos crederes communiter

mori,

addidit,

perierunt propier iniquitatem suam : quia mali sic in hoc saeculo deficiunt, ut tamen iterum in illa damnatione perpetua clade moriantur. 20. Velut

somnium

exsurgentis,

Domine,

in ciui-

lale iua imaginem eorum ad mihilum redaáges. Pulchra comparatio. Talem dicit esse felicitatem malorum, quale somnwm euigilantium. Praestigiis enim quibusdam elusi, frequenter ad illa nos peruenire somniamus, quae nimia cupiditate perquirimus. Pauper enim subito diues efficitur, criminosus honorabilis inuenitur, fruitur alter optato coniui9]i VA

gio, nonnullus subito

desiderato potitur imperio. Et his omnibus

derelictis,

patentibus

oculis

non

respicimus,

quae

clauso lumine cernebamus. Ecce illa admiranda felicitas impiorum peruenit ad somnium. Sic enim iam mortui diuitias possidere non possunt, sicut euigilantes sua gaudia perdide340 runt. In hoc autem commate distinctio plena figenda est, quoniam de superioribus pendet. Sequitur: Domine, in ciuitate iua imaginem eorum ad nihilum rediges. Hic iam dicit quemadmodum in illa Ierusalem caelesti impii diuinis non possint apparere conspectibus ; sed sicut in isto sae345 culo 2»aginem in se Domini polluerunt, ita in illa futura patria eorum effigies non uidebitur, qui in gehennae sequestratione mittendi sunt. Peribit ergo ?mago, quando se eis ipsa ueritas alienata subtraxerit : nec similitudinem retinere 312/313 Ps. 356, 55-36.

314 desolatione] Gerzz. cuz r (A H M $ U V), desolationem Garez cum g 815 iniquitates suas r (praeter H M N T* C) 318 circumibant Gerzz. 322 mirabatut Gerzz. 328 somnium exurgentes Gerzz., a somnio exsurgentes r (Praefer nonnullos: codd.) 829 imagines r (praefer 5) eorum] Gerz..eum r, ipsorum Garet cum g (sed ]. 842 eorum)

PL 522

668

EXP.

IN PS.

L XXII, .20-24

possunt, de cuius beatitudine nil habebunt. 774ago est enim 35o alicuius rei existentis similitudo formata. 21. Quia delectatum est cor meum et venes

mei re-

soluti sunt. Superius prophetauit impios a regno Domini submouendos, nunc causam reddit quia per ipsos factum fuerat, ut cor eius noxia delectatione mundanis felicitatibus in-

35; uideret. Vnde, apparet grauissimum esse peccatum, quando aliquis occasionem praebuerit unde alterius conscientia pol-

luatur; sicut nec illa res parua est, quae iuuante Domino

bonis praestat exemplum. Addidit e? renes mei rvesoluti sunt. Renes frequenter diximus pro mentis constantia poni. 360 Nam sicut isti corpus continent, ita animae stabilitatem et illa custodit. Renes ergo suos dixit esse resolutos, quia mundanarum rerum felicitatem incauta uoluntate quaesierat. 22. Et ego ad nihilum redactus sum et nescius ; ui iumentum factus sum apud te. Merito ad nihilum 36s redactus fuerat, qui talibus desideriis inhaerebat, ut peccatoribus inuidendo, auctori suo facere uideretur iniuriam.

Ad nihilum enim peruenit qui fructu uerae intellegentiae uacuatus agnoscitur. Et hoc quoque nescisse se dicit. Ipsa est enim profunda ignorantia nescire quod pecces : unde in alio 37» psalmo dictum est : Delicta quis intellegit ? Sequitur: ut àumentum factus sum apud te. Iure se iwmentum dicit, quem carnalis aemulatio quasi irrationabile animal insidebat. Apud Deum enim in uice sunt pecudum, qui eius praeceptis resistunt et aliud sentire uolunt quam sanctis regulis contine-

57; tur ; sicut in alio psalmo dictum est : Nolite fieri sicut equus

et mulus, quibus non est intellectus. 29. Et ego semper tecum ; tenuisti manum dexteram meam. Cum dicit, e? ego semper tecum, ostendit se ab idolis alienum auctori Domino pura mente credidisse. Sed 38e in hoc errabat, quia de peccatorum felicitate Domini iudicia discernere nesciebat. Quapropter hic distinctio plena ponenda est, quoniam est completa sententia. Sequitur ten«wisti manwm

dexteram

meam.

Dixit,

tenuisti

manum

; et ne

putares sinistram (quia et ipsa pars habet corporis manum)

58; addidit, dexteram

meam.

Cuius enim haec pars

a Domino

tenetur, semper absoluitur atque liberatur ; sicut Petro mergenti dexteram tenuit Dominus, eumque fecit elementum liquidum fixo calcare uestigio. 24. In uoluntate tua deduxisti me et cum gloria 59» assumsisti me. Hic quoque gratia Domini significatur, 370 Ps. 18, 15.

315/346 Ps. 51, 9.

349 enim est — Gare/ praem. r

369 quo Gerz.

388 calcati Gerz..

389 in] et

EXP. IN PS. LXXII, 24-26

669

qua redemit peccatores. Non enim dixit, meritis meis, sed

uoluntate

iua

deduxisii

me

; ad intellectum scilicet sa-

luberrimum, ad quem post mortiferas cogitationes tamquam de loco sepulcri, Domino

uiuificante, reuersus est. Sequitur,

et cum gloria assumpsisti me. Hic denuntiat Domini incarnationem futuram,;in qua hominem assq«wmere sua pietate dignatus est. Quid enim mirabilius quam mortalem naturam incarnatione Verbi ad Patris dexteram collocatam et eam uiuos et mortuos iudicaturam, quae post delictum primi ho400 minis diabolicis tentationibus subiacebat ? (Vnde etiam probatissime atque expresse Ioannes Constantinopolitanus episcopus ait : Cognoscamus quae natura est, cui dixit : Esto meae particeps sedis ; dlla natura quae audiwit : 'Terra es et in terram ibis".) 405 25. Quid emim mihi restat in caelo et a te quid uolui super terram ? Postquam dixit quemadmodum a prauo sensu uoluntate Domini fuerit absolutus, ad quartum uenit ingressum : ubi iam bona misericordiae ipsius liberatus 395

enumerat. Nam cum dicit, quid restat in caelo, subaudien410

dum est, quid amplius petam, id est, quam quod mundo daturus es ? Beneficium scilicet sanctae incarnationis tuae; ut

41

A

420

Deus homo ex duabus et in duabus naturis distinctis atque perfectis unus Christus appareat et damnatum lege peccati per gratiam redemptionis absoluat. Increpatiue autem contra se dicit quod sequitur e£ a te quid uolui super terram ? quasi diceret : ego ueritatis ignarus, qualia super terram sperabam, ut peccatorum bona cuperem habere communia, cum tu beneficia parares in aeternitate mansura ? Istae sunt potius diuitiae quas salubriter cupere debeamus ; ista felicitas de qua se Christianus gaudeat esse locupletem ; ut sit pauper in hoc saeculo, diues in caelo. 26. Defecat cavo mea et bars

mea

Deus

et cor meum

in saecula.

: Deus cordis mei

Defectus dictus est, quo-

niam deest illi effectus. Et iure cogitatio carnalis defecerat, 425 quae se errasse noscebat. Sed illi confitetur, cui culpam reuelare remedium est : delicta confiteri securitas. Et nota quod in uno uersu, cor et in bono ponitur et in malo. Defect cor, utique mala cogitatio. Deus cordis, bonum intellectum si400/403 Ioh. Chrysostom. Hoz. in ascensionez Domini, — PG 50, 446, secundum uetsionem Leonis Magni, Teszizzonia $5. Pafrum, 16 (17) — edid. Schwartz, 74c/a Conc. Oecum. 1L, 4, p. 125, 20/22. 402/103 cfr. Ps. 309, 1; Matth. 22, 44. 403/ 404 Gen. 5, 19.

391 redimet Gerz. 396 pietate sua — Garet 402 cognoscamus] quis ille est qui audiuit: sede ad dexteram meam a42. Chrysost. ILeo 408 bonam misericotdiam eZ. 422 cor meum et cato mea c 7 425 ille Gerzz.

PL 525

i 248

670

EXP.

IN PS. LXXII,

26-28

gnificat, cum se errasse iam salubriter sentiebat. Illud quoque 430 notandum est, quod frequenter scriptura diuina de corporis istiusmodi parte dicit emanare consilia ; sicut scriptum est : De corde hominis procedunt cogitationes malae. Quamuis aliqui dicant in cerebro esse sapientiae sedem. Sed illi potius dicenti de corde nostro credendum est, qui corda nostra formauit. Semea Deus 3n saecula. llius hominis 455 quitur e£. pars pars Deus est, qui se maiestati ipsius et credulitate consociat et probabili actione commendat. I» saecula uero quod addidit, semper se ipsi adhaerere promisit. Quod reuera perfectorum est numquam ab illo uelle discedere, sine quo contingit semper errare. 24. Quia ecce qui elongant se a te peribunt ; perdidisti omnes qui fornicantur abs te. Illorum memor est de quibus superius dixit : subito defecerunt ; perierunt propter iniquitatem suam. Illi enim se elongaue445

rwnl ab eo, qui idolis seruientes, Deo uero nullam reueren-

460

tamen a cultura Domini non recessit. Dicit enim, bonum sibi

tiam reddiderunt. Iste enim credens Deo paulisper recesserat, ut rediret, quando, sicut saepe dictum est, cogitationes prauas de peccatorum felicitate contraxerat. Sequitur Perddisti omnes qui fornicantur abs te. Fornicari est a Domino, 450 quando adulterinis cogitationibus ab eius amore casto deuiamus et luxuriam saeculi praeponentes praeceptorum caelestium non recipimus disciplinam. Quod illos facere manifestum est, qui culturas idolorum uanasque superstitiones impietatis affectant ; et quidquid postremo contra catholicam fidem cre455 ditur, pollutis sensibus fornicatur. 28. Mihi autem adhaerere Deo bomum est, ponere in Deo spem meam : ut anmuntiem omnes laudes tuas in portis filiae Sion. Ecce declaratus est sensus ille quem diximus : quia licet praua se cogitatione polluerit, esse adhaerere Domino. Is enim diuinitati adhaeret qui se illi uera fide atque operum probitate coniungit. Nam sicut impios dixit elongatos, ita se Domino adhaerere profitetur ; ut ilis contraria faciendo, disparem uicissitudinem remunera465 tionis inueniat. Sequitur, $onere in Deo spem meam. Exponit uerbum quod superius dixit. Ille enim adhaeret Deo qui spem suam ponit in Domino : quia nihil potest esse beatius quam illi omnia committere, qui nouit suis cultoribus congrue profutura praestare. Addidit, w£ annuntiem omnes 432 Matth. 15, 19.

429 iam] Germ., 07. Garet 431 istius Gerzz. (modi oz.) 436 maiestate Gerzz. 437 probabile Gerzz. 441/442 perdes r 45? domino z 463 dixit] Gerz., dicit Gare/

PL 524

EXP.

IN PS. LXXII,

28-LXXIII,

1

671

470 laudes tuas in portis filiae Sion. Sion frequenter diximus montem esse Ierosolymis constitutum, qui nostra lingua speculatio interpretatur. Istius ergo contemplationis filiam, catholicam esse constat Ecclesiam, ubi reuera laudes Domino

475

reddit, qui pura mente crediderit. Im ortis, ipsum ingressum mauult Christianitatis intellegi, quando ad ueram fidem percipiendam populus nouae regenerationis adducitur.

480

Conclusio psalmi. Quam mirabiliter Asaph iste cuius nomen indicat Synagogam et praeteritos errores respuit et futurae bona credulitatis assumpsit ! Deliberauit enim sapienter, elegit eximie, ut non immerito post illam superioris psalmi de aduentu Domini salutiferam promissionem, septuagesimi secundi psalmi ei numerus conuenisse uideatur, quando utrasque cogitationum partes, uelut iusta libra discernens, aequabili totum moderatione pensauit. Completa est his admonitionibus institutio Christiani, ut nec cogitationibus prauis delinquat, qui se Domi-

485

no commendare festinat. Praesta, Domine, ne nos talibus inuidere facias, quos tua ueritate condemnas, sed exsecremur

49 Oo

quos horres, et amemus certe quos diligis ; quia tecum nequeunt habere portionem, nisi qui uoluntates tuas mente deuotissima subsequuntur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXIII.

1. Intellectus Asaph. Intellectus significat inspectionem diuinam, quam psalmus iste studio pietatis omnimodis intuetur. Asaph (sicut saepe iam dictum est) interpretatur congregatio, quae nunc uocatur Ecclesia. Ista futuras clades Ierusalem miseranda lamentatione deplorat. Mira vA ciuitatis pietas, stupenda clementia, malum futurum praesentem sibi facere planctum ; et sic dolere uentura, quasi iam probentur esse suscepta ! Quod genus dictionis caritate plenum, proximique dilectione compunctum et in hoc psalmo et in septuageIO simo octauo et in centesimo trigesimo sexto reperies fuisse cantatum. Scire autem debemus quid intersit inter paenitentes et lamentantes, quoniam sunt tristes lacrimae utrisque communes. Paenitentes pro suis peccatis, aut pro generalitatis ex-

Ps. LX XIII, 3 cfr supra Expos. ps. LX XII, 27 ; Aug. Es. ps. 75, 1, 1/2 — CC 39, 1004.

473 constat esse — Gare

475 christianitatis mauult

Gerzz., malis Garef.

Ps. LX XIII, 2/8 intuitur Gerzz.

— Gare;

485 ptrauis]

PE 325

672

EXPIINZPSIEXXIBS

cessibus rogant, ut Dominus delicta dimittat, ne puniat errata 15 cum iudicat. Lamentantes uero pietatis intuitu deflent ciuita- p. 249 tis ruinas et interitum suorum ciuium, quem aut iam passi, aut certe passuri sunt. Vnde monet apostolus caritatem proximi persuadens : Gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus. Respiciamus nunc ordinem ipsum positionemque psalmorum. 2o Septuagesimus primus psalmus promisit incarnationem Domini esse uenturam. In septuagesimo secundo, postpositis erroribus, Asaph elegit quid sequatur. In praesenti autem ciuitatis subuersio deploratur; ut durissimus animus Iudaeorum uel ipsius ciuitatis suae calamitatibus terreretur. Totum fecit 2; medicus bonus, si sanitatem recipere uoluisset aegrotus. Meminerimus autem quod ecclesiastica tradit auctoritas his diebus uastatam Ierusalem, quando Christum Dominum crucifixit plebs crudelissima Iudaeorum ; ut non sit dubium quod temporis malum receperit praesumptionis excessus. Nunc ad 3o reliqua transeamus. Diuisio psalmi. Israelitarum populus, qui figuram continet deuotissimae Synagogae, per totum loquitur psalmum. In prima sectione deplorat cur traditi fuerint gentibus, ita ut sanctuarium Do5; mini inimicorum profanasset audacia, memorans quorumdam

Iudaeorum cor impaenitens Domini prouocasse censuram ; ex quibus tamen in fine saeculi conuertendos esse prophetat. Secunda dicit, aduentu Christi superstitiones et iniquitates hominum fuisse destructas : enumerans diuersa eum fecisse 4o magnalia, inter quae petit et Iudaeis errantibus subueniri. Tertia sectione rogat ut memor promissionum suarum ab interitu semen eripiat Abrahae et ad ipsum ascendat superbia Romanorum qui se immaniter extulerunt. Quem psalmum sollicitis mentibus audiamus ; est enim in excidii Ierosolymi4s tani lamentatione mirabilis.

Expositio psalmi. Viquid

repulist?,

Deus,

in

finem

?

iratus

est

furor tuus super oues gregis tui. Introducitur populus Iudaeorum Deo supplicans, ut auerteret ab Israeliticis quod imminebat exitium. V£quid ? Quaerentis est, non imputan;o tis. Merito enim territus quaerebat cur sanctuarium Domini passurum esset nefandissimam uastitatem ; timens ne, quia 19 Rom. 12, 15.

16 quem] quae 74d. inaniter /AzZ. Fisc. pulisti nos deus z

40 et ... subueniti] Gerzz., ut ... subuenitet Garez 43 46 repulisti deus] Gerz., deus repulisti — Gare£ cum g, te-

EXP.

IN PS. LXXIII,

1—2

673

permissa est templi uastatio, iudaicus quoque populus funditus interiret. Nam quis iam reseruari creditur, quando sanctis locis reuerentia non habetur ? Refulisti abiecisti est, quasi alienos a tua defensione fecisti. I» finem, hic interitum significat et captiuitatem, quam Ierusalem temporibus Vespasiani atque Titi principum a. Romanis legitur pertulisse. Sequitur 2ratus est furor iuus super oues gregis tui. Ouwes dicit populum Iudaeorum, ut nominatus grex pii

55

60 Pastoris misericordiam commoueret.

Addidit /w;, quia semper in eis temperantius uindicamus, quos aliquando nostros fuisse meminimus. 2. Memento congregationis tuae, quam creasti ab ?nili0 : liberasti wirgam hereditatis tuae, montis 65 Séon, in quo habitasti. Intuere sollicite quot modis beneuolentiam Iudicis quaerat, ut oratorum argumenta hinc inuenias fuisse progressa. Praestita enim dona numerantur, ut ad beneficia consueta animus boni Iudicis inuitetur. Quapropter rogat ut sua potius in eis beneficia quam eorum considerare uelit errata. Congregatio enim Iudaeorum euidenter ipso adiuuante praeualuit, cum eos sub aegyptio populo crescere faciebat et quando placuit miraculis insignibus liberare dignatus est. Nam cum omnes creeí atque disponat, Iudaeos quasi specialiter creasse dicitur, quibus et legem dedit et prophe1

tas contulit et miracula magna concessit. Ab 2nitio dixit, fidei scilicet culturaeque prolatae, quam per Moysen populus accepit hebraeus. Sequitur /iberast? uirgam hereditatis tuae. Hereditas Domini fuit populus Iudaeorum, quamdiu ei puro animo seruiebat. Hanc hereditatem uirgam appel8o lauit propter Moysen famulum eius, cui iussum est per «7gam magnalia facere, ut diuina fortitudine roborati, de terra Aegypti egrederentur intrepidi. Per hanc enim «rgam pharaonis est quassata duritia, per eam maris Rubri fluenta diuisa sunt, per ipsam de sicco lapide flumina manauerunt ; et merito 85 hereditas ista uocata est u?rga, quae tanta ualuit implere miracula. Haec ideo in commemorationem uenit, ut per eam quanta praestitisset ostenderet. Addidit quoque cumulum perfectionis insignem, id est montis Sion, in quo habitasti. Illa enim quae praecessere miracula usque ad montis huius wA

9o

munera peruenerunt. Dubium quippe non est omnia ueteris testamenti ideo fuisse facta, ut noui ueritas promissa sequeretur. Nam quod dicit, montis Sion, in quo habitasti,

53 reseruate Gerzz. Gerzz., corr. a. ?z.

54 est] rasura in Gerz., fort. omittendum 64. hereditates montes Germ., Corr. a. 72., mons zAzud. cum r et g 63 habitas

r (praeter K T) 69 beneficior in eis — Gare? 88 e 89 montes Gerzz., corr. a. 91 ideo] Gare (cfr /. 86), a deo Gerzz. /Aud. Bec. Fisc., fort. adeo legendum

7.

3

C 2. (xcvi)

PL 526

674 95

IOO

105

IIO

115

120

125

130

EXP. IN PS. LXXIII, 2-4

Ierosolymam utique significat ciuitatem, in qua israeliticus populus insidebat, ubi Aabzftasse declarat Christi Domini praesentiam corporalem, ut haec loca non sineret incurrere teterrimam uastitatem, in quibus humanis oculis apparere dignatus est. Fulgens plane terra miraculis, dominica uisitatione uenerabilis, ubi datum est oculis carnalibus uidere, quod est summa beatitudo uel credere. Quod argumentum dicitur a laude rei laesae ; ut tanto plus hostibus cresceret inuidia,

quanto loca sancta fuerant eorum praesumptione uastanda. 9. Eleua manum tuam in superbia eorum àn finem : quanta malignaius est inimicus im samctis iuis ! Haec uerba non sunt irati, sed remedium magis correctionis optantis. Praeualuit reuera Israelitae petitio. Vbi enim amplius religionis christianae cultus effloruit quam in romana urbe, quae prae ceteris terris superstitiones sibi ante gentium uindicauit ? E/ewata est ergo in ipsis potentia Domini, quando superbiam eorum humilitatis gratia commutauit, perducens eos i» finem, id est ad Dominum Saluatorem. Quanta enim nefandissima illic sunt signa templorum ? Quot Ecclesiarum caelestium et beatorum martyrum dona micuerunt ! Vt utrisque conspectis, reuera potentia intellegatur Domini Christi, qui ex tam superstitiosa plebe reddidit sanctissimam ciuitatem. Sequitur, quanta malignatus est inimicus in sanctis tuis ! Inimicus significat populum Romanorum, qui illo tempore (sicut dictum est) insignis idolorum cultor habebatur. Qui malignatus est im locis sanctis eius, quando sacerdotes totaque ministeria templi in praedam missa patuerunt, cunctaque gens Hebraeorum aut gladio subiacuit, aut captiuitati subiugata seruiuit. Hoc enim nimis acerrimum bellum Iosephi historia septem libris celebrata describit. 4. Et gloriati sunt qui te oderunt in medio atrio (uo ; posuerunt signa sua signa, et mom cogmoue'*uni. Hinc iam per contemptum sacratissimi templi maior in praesumentes crescit inuidia ; ut ipsam quodammodo diuinitatem contempsisse uideatur, quando sanctae religionis uiolator arguitur. Sed cum omne scelus debeat subsequi paenitudo, hic positum est, g/oriati sunt, ut non solum peccasse, sed ipsum quoque malum ad gloriam suam traxisse uiderentur. Addidit etiam : qui te oderunt, ut patienter non debeat sustineri, quod ab inimicis cognoscitur perpetratum. Sequi122/123 cfr Iosephus 4e Be//o iudaico.

102 superbia] Gerz. cum opt. codd. r, superbiam Garet cur cett. codd. r, superbias g 116 inimicum Gerzz., fort. recte 121 captiuitate Gerzz. 124 oderunt te] Gerz;. €um r, te oderunt — Gare cum g

PI 527

M 250

EXP. IN PS. LXXIII, 4-6 155

140

SCHE

675

tur: n med?o atrio tuo. Hoc ad magnum contemptum pertinet exprimendum, ut non in extremo aliquo loco, sed 29 medio airio, sacrilegium commisisse dicantur. Quod autem addidit: szgna swa signa et non cognouerunt, scilicet aquilas, dracones, ceteraque quibus in proelio uti solebat romanus exercitus ; aut. certe statuas monimenta uictoriae, quas imperatores supra fornices portarum in suis laudibus erigebant. Sequitur etiam cum dolore dictum, s?gna ; ut ipsa repetitio ad uindictam celerem iustum Iudicem commoueret. Quae figura dicitur epembasis, quoties ad auxesim faciendam de uicino eadem uerba geminantur, ostendens quia humanis

145 est uiribus applicatum, quod diuina fuerat dispensatione per-

150

155

160

missum. Nam ut hunc sensum intellegas esse conceptum, intulit e£ non cognouerunt. Quod si cognouissent, tibi utique reddidissent sacrificia; non autem elegissent ad daemonum redire culturas. Quae captiuitas uel ruina longis post temporibus facta est, quam cognoscitur esse prophetata. Tunc enim quando ista dicebantur, templum adhuc non erat Ierosolymis constitutum, quippe quod a Salomone filio ipsius legitur fabricatum. Vnde reuera caelestis prophetiae magna uirtus apparuit, ut ante ipsius euersio praediceretur quam eius constructio prouenire potuisset. 5. 6. Sicut in uia super summum : quasi in silua Hhgnorum securibus exciderunt ianuas eius im àidipsum : bipenni et ascia deiecerunt eam. Quantum plus inimicorum contemptus exprimitur, tantum uenire uindicta celerius postulatur. Nam in his duobus uersiculis dolentis animus uehementer ostenditur, ut dicat, sic $oswerunt

165

signa sua in templo tuo, quemadmodum solent statuae principum in plateis per loca edita collocari, ut uiantium memoria uisis talibus instruatur. Quid enim exsecrabilius quam ut hoc auderent facere in penetralibus templi, quod a sacrilegis praesumitur in plateis ? Sequitur alia comparationis miseranda conquestio, ut ita dicat ?a»was illas templi reuerendissimi secwrzbws comminutas, quemadmodum excisoribus lignorum siluae solent praebere licentiam, ubi nullus custos,

170

nullus contrarius inuenitur. Antiqui autem 2a47$was a Iano dictas esse uoluerunt, quod per ipsum anni (ut putabant) praeberetur ingressus. Addidit quoque: m idipsum, in templo scilicet, ut facti qualitas de loci reuerentia plus doleret. Sequitur bipenni et ascia deiecerunt eam. Bipenmis est in 170/172 cfr Varto de Ling. Jat. p. 50, 13 ; Seruius in Verg. 7Aen. I, 449.

134 atrium tuum Gerzz. 151 ierosolymis non erat — Gare 156 supra r 158 bipinni Gerzz. (sed /. 144 e/ 190 bipennae e/ bipennis) — 165/166 sacrilege Gerz.

(ozz. 2)

167/168 reuerentissimi Gerzz.

PL 528

676 Lp

180

185

190

295

EXP.

IN PS. LXXIIL, 6-8

plagas lignorum ferrum ab utraque parte formatum, quod in excidendis trabibus competenter aptatur. Dicta est autem ab eo quod bis acuta sit. Pinnum enim antiqui acutum dicebant. A scia, idest ferrum in obunci nasi more curuatum, per quam manus artificis diligentius persequitur quod constat minutius abscidendum. Ergo ut ciuitatem illam ostendat funditus fuisse uastatam, per haec instrumenta fabrilia et magnas res simul et paruissimas dicit esse deiectas. Quidquid enim aut b25enAnis excidere, aut ascia persequi potuit, manus truculenta deiecit. Quo loco ad exprimendum dolorem prophetae, Ieremiae sensus ille ponendus est : Videte sí est dolor secundum dolorem meum qui factus est mihi. Dedit me Dominus in manibus et non potero stare. v*. Incenderunt igni sanctuarium tuum ; in terra polluerunt tabernaculum nominis tui. Crescit dolor, ubi calamitas euersionis augetur. Potuit enim b:pennis et ascta sola ligna concidere, sed ad postremum ignem contigit simul omnia deuorare. Sed quid, rogo, de priuatis domibus fieri potuit, ubi furor hostilis sanctwarzo Domini non pepercit ? Quod autem dicit, ?gn? incenderunt, in saecularibus litteris schema dicitur pleonasmos, ubi et superfluum aliquid poni fas est. In scripturis uero diuinis (ut mihi uidetur) haec figura non conuenit, ubi totum utile, totum necessarium, to-

tumque perfectum est ; sed magis per hunc modum locutionis

SCHE 200

dictum debemus aduertere, sicut usu dicimus : auribus meis audiui, oculis meis uidi ; cum tamen nec alienis uidere oculis,

205

nec auribus audire possit extraneis. Sequitur i» ferra jolluerunt tabernaculum nominis tui. Tabernaculum nominis eius, templum fuit quod Salomon mirabili aedificatione construxit, in cuius dedicatione orans ait : Ego autem aedificaui domum nomini eius, et cetera. Istud ergo tabernaculum quod uisitabat uirtus caelestis, manus polluit uastato-

SCHE 210

215

ris et usque in terram deduxit culmina, quae ad laudem Domini probabantur esse constructa. Et nota quod in his quatuor uersibus schema illud nobilissimum ponitur auxesis, quae latine augmentum nuncupatur. Crescit enim subinde atrocitas facti, ut tam immaniter excedentibus ab omnipotenti Iudice debeat obuiari. Quod siue in laudibus, siue in uituperationibus utiliter nimis ac decenter apponitur, sicut fecit apostolus dicens : Scientes quod tribulatio patientiam. operatur, patientia autem probationem, Probatio uero spem, sbes autem non confundit, et cetera. 8. Dixerunt in corde suo cognatio

185/187 Thren. 1, 12.14.

192 omnia simul — Gare/

204/205 III Reg. 8, 20.

eorum

inter se :

214/216 Rom. 5, 3-5.

201 audiri Gerzz. (a? uidere /. 209)

PL 28

EXP. IN PS. LXXIII, 8-9 220

225

230

225

677

uenite combprimamus omnes sollemnitates Domini a terra. Potuissent mala superius enumerata misericordiam Domini commouere, nisi adhuc fuisset in Iudaeis obstinata superbia. Nam licet talia perpessi sint, a blasphemiis eorum animus non recessit. Dixerunt enim n corde suo. Et ne pauci uiderentur esse,.addidit : cognatzo eorum nter se; ut impaenitenti cordi merito non fuerit suspensa calamitas. Sequitur wenitie, comprimamus ommes sollemnaitates. Domini a ierra. Hic uerba referuntur irascentium Iudaeorum, quoniam uiderant euersam ciuitatem suam et Dei sanctuaria profanata, insipienter et furiose dixerunt : Abiciamus legem Domini, qui nos uindicare contempsit : non aestimantes multo eos grauiora potuisse mereri, qui crucifigere nisi sunt Dominum Christum. Talia enim Asaph ex sua persona dicere non poterat, quem praemissus tituli 'intellectus' ornabat. 9, Signa nosira non uidimus, iam non est propheia ; et nos non cognoscet amplius. Dementissimi hominum qui talia sibi putabant post reatum szg*«a posse praestari, qualia uidebantur ante culpam tam immanissimam promereri. Veniebat utique illis in animum quantas gentes patres eorum Domino iuuante prostrauerint, quae regna moment anea concertatione subdiderint ; et in reatu maximo con-

stituti, ipsa sibi subtracta dicebant s?g«a, quae patribus suis tunc deuotis nouerant esse collata. Sequitur, 49 nom est propheta ; et nos non cognoscet amplius. Adhuc ipsa sunt uerba desperantium Iudaeorum. Nam quoties antiquis temporibus Israelitae aliqua calamitate premebantur, 245 euntes ad prophetas instruebantur ab eis iussu Domini quid 240

facere debuissent ; quibus tamen eorum. duritia oboedire con-

temnebat. Sed cum eos completo aduentu Domini non haberent, dicebant a Domino se fuisse derelictos, quando eos, per 250

205

quos admoneri consueuerant, non uidebant. De talibus enim scriptum est : Peccator, cum uenerit in profundum malorum, spernit. Haec omnia dici non potuerunt, nisi a populo Iudaeorum, quia Romanis ista contraria sunt, qui tunc nefandis idolis seruiebant. .Reuera Asaph intellegens et sanctitate praecipuus fudit pro Iudaeis mirabilem supplicationem. Sed ne inclementia diuinitatis putaretur, quod pro ipsis non probatur auditus, subiunxit culpas desperationesque Iudaeorum ; ut debitas ultiones susceperint merito, in quibus nulla fuit inter tam multa crimina congrua paenitudo. 250/251 Prou. 18, 5.

218 e; 225 sollemnitates] Cass. ex 7Augustino ?, dies festos Gergz. eum r et g, recte? 226 ad. 225 dies festus Gerzz. 218/219 ad terram Gerzz. cfr 1. 495/406 252 sunt] Gerzz., erant Garet terram Gerzz. a. 77. ex a tetta

B 251

678 260

265

275

280

IN PS. LXXIII,

10-12

10. Vsquequo, Deus, improperabit inimicus ; arriiat aduersarius nomen tuum in finem ? Clamat tamquam qui adiutorem petit, gemit quomodo uulneratus qui medicum quaerit, dicens Domino : Quamdiu istas improperationes sustinebis, quas Iudaeus tibi mouet incredulus ? Non ut eos perderet,quos flendos esse iudicabat,sed ut confessionis beneficio commutaret in melius.Sequitur irritat aduersarius nomen iuum in finem. Hoc exponit quod superius dixit. Tamdiu

270

EXP.

Dominus murmurationes patitur perfidorum, donec

aduersarios suos ad confessionem sui nominis miseratus adducat. Ille enim potens est sic corrigere derogantes, ut qui prius mortifere locuti sunt, postea praedicare salutariter audiantur. I772tat enim a canibus tractum est, quorum latratibus R littera plurimum sonat. In finem hic significat mundi uesperam, quando gens Iudaeorum pro maxima parte creditura est. 11. Víquid auertis faciem tuam et dexteram tuam de medio sinu tuo in finem ? Quasi offenso, quasi irato Domino dicit, qui nolit peccatores populos intueri, ut adhuc in sua uideantur perseuerare nequitia. Ille enim quos dispensatione mirabili placatus attenderit, corrigit : quos propitius intuetur, emendat. Sequitur e£ dexteram tuam de medio sinu iuo in finem. Aliud sacramentum tangitur ueteris testamenti. Nam sicut Moysi datum fuerat per uirgam miracula facere, ita illi praeceptum est ut dexteram suam in sinum mitteret, exindeque prolata, leprosa conspecta est. Iussumque illi est, ut iterum manum in sinum mitteret, et statim

curata est. Significans quia populus Iudaeorum exiens a Domino Christo immundus fieret ; ad eum uero conuersus reciperet pristinam sospitatem. Quod factum ideo commemoratur, ut Iudaeorum populum in antiquam redire praediceret sospitatem. Hoc argumentum dicitur ab euentu, quando ad illud 290 supplicatio tendit, ad quod rei ordinem peruenire cognoscit. 285

Sed ne in tali relatione diutius moraretur, ad laudes Domini

festinus accedit, ut omnia possibilia dicat illi qui tam ingentia cognoscitur operari. 12. Deus

295

autem

Rex

noster

ante

saecula

; operatus

est salutem in medio terrae. Venit ad secundam sectionem 'intellectus' ille 'Asaph', quem titulus praecinebat et spiritu prophetiae Dominum Saluatorem praedicit esse uenturum, enumerans per demonstratiuum genus orationis quanta

miracula fecerit in caelo et in terra. Et quia de eius erat incar281/282 cfr Ex. 4, 1-7.

264 iudicabit Gerzz. confessiones Gerzz. 265 commutatet] Gerzz., mutatet Garet 242 hic] Gerz., ozz. Garet 284 mitteret in sinum ^ Gare 296

praedicet Gerzz.

PL 239

EXP. 300

305

IN PS. LXXIII,

12-14

679

natione dicturus, ne quis eum Dominum crederet temporalem, ante constitutionem mundi Regem eum iam fuisse testatur, sicut ipse in euangelio ait : Ego in hoc natus sum. Saecula enim dicta sunt, quod in se reuoluant tempora. Sequitur, operatus est salutem in medio terrae. Quamuis hoc et de factis miraculis possit intellegi, quae coram hominibus uisualiter cognoscitur operatus, tamen melius hoc de animarum

SCHE 310

salute suscipiamus, quam operatus est praedicatione uitali. /& medio terrae ; cunctis scilicet cernentibus populis, quos per Lerrae uocabulum datur intellegi. Quae figura dicitur metonymia, quando per id quod continet, id quod continetur ostenditur. 13. Tw

515

320

mortem

SCHEB

530

335

in

uirtute

tua

mare

; contri-

moriendo

destrueret, captiuis libertatem, reis prae-

PL 351

mia. condonaret, refert miracula quae quondam fecit in gente Iudaeorum. Confirmauit enim Rubri maris liquidas abyssos, quando in duobus lateribus sic aqua defixa est, ut mare nauigerum iter faceret esse terrenum. Sequitur comtriuisti cajita draconum super aquas. Mysterium superioris miraculi decenter exponit, quia illa praefiguratio transitus maris Rubri aquas sancti baptismatis indicabat, ubi cap?ta draconum,

225

confirmasti

uisii capita draconum super aquas. Vt reuera ostenderet- quod superius dixit, ante saecula fuise Regem Dominum Saluatorem, qui pro nobis pati dignatus est; ut

idest spirituum immundorum perducuntur ad nihilum,

quando animas quas illi peccatorum sordibus inquinant, fons salutaris emundat. Et nota quod in hoc et in aliis quatuor uersibus per figuram synathroesmos singulas congregat laudes; ut enumeratio ipsa uirtutum animum offensi potentissimi iudicis temperaret. 14.

Tw

con[regisii

caput

draconis

; dedisli

eum

in escam populo Aethiopum. Cum superius dixerit plurali numero ca$ita draconum, significare uolens nequitias spiritales, modo singulari numero ponit dracomem, ut ipsum satanam indicare uideatur, qui quantum fortior, tantum nequior ; et cum singulari numero ponitur, inter malignos spiritus habere similem penitus abnegatur. Confractum est enim cajfut eius, quando superbia ipsius de caelo deiecta est ; et natiuam claritatem retinere non meruit, qui se uolun-

taria obscuritate maculauit. Addidit : Zed?st? eum $n escam

302 Ioh. 18, 37. 312/313 tu contribulasti 7 (con310 continet id quod] o». Gerzz. per bomoiotel. 317 gentem Gerz. 314 regem fuisse — Garef triuisti T? R) e g (ozz. tu)

abyssus Ger. 348 liquidus Ger, corr. a. zz. 330 draconis] magni et add. r

spiritum Gerzz.

319 in] oz. Germ.

324

M 252

680

RAP.

340 Bopulo

Aethiopum.

IN! PS OLAAINH Aethiopes

14-16

bene peccatores aduer-

timus, qui ante fuerant tenebrosa mente teterrimi ; sed ad Dominum conuersi, escam coeperunt habere diabolum, cum

de eius detractione satiantur. Nam hodieque quem pessimum intellegi uolumus, diabolum nuncupamus. Omnibus enim cul34 I pis exsufflatur admissis, totius dicitur auctor erroris, et sicut ille Christianos insequitur, ita ab omnibus exsecrabili horrore discerpitur. Sic fit ut qui paganis ante uenerabilis, nunc a Christianis detractionum morsibus corrodatur. Siue conuersi iam fideles escam possunt habere diábolum, quando per ipsius 35 o machinamenta tentationesque proficiunt; ipso enim persequente martyres fiunt, ipso affligente patientiae munere coronantur. Quapropter merito diabolus illorum esca dicitur, quos fatigationibus crebris ad desideria uotiua perducit. 15. Tu dirupisti fontes et torrentes, tu sáiccasti Ethan. Hoc totum per allegoriam de peccato35 vA fluuios ribus dicit. Fontes illos appellat, quorum mala iugiter influebant ; £orrentes,

36 o

qui subito concitati rapidis excursibus

irruebant. Haec enim duo genera peccantium Dominus 4;rumfpet, cum eos a diaboli famulatione diuiserit. Sequitur s?ccast? fluuios Ethan. Priorem excolit sensum, ut f/u40s,

id est inundationes

diabolica iniquitate collectas non

solum dirum?pat ac diuidat, uerum etiam desiccet et auferat. Fluuius enim quando siccatur, ad nihilum sine dubitatione perducitur. Quod tunc contingere manifestum est, quando 365 donans multitudinem peccatorum, diaboli constat inundantia periisse consilia. E?han hebraea lingua fortis interpretatur, quod saepe diabolum significare iam diximus. 16. Tuus est dies et tua est nox ; tu fecisti solem et lunam. Versus iste et sequens, omnibus ad litteram pa570 tent. Cunctarum quippe rerum creator est Dominus; sed aptius uidentur, si spiritaliter exquiruntur. Diem ponamus iustos uiros, quibus semper sapientiae lumen irradiat ; zociem homines terrenos, qui peccatis facientibus obscurantur ; sicut in alio psalmo dictum est : Dies diei eructat uerbum 21/5 et nox nocti indicat scientiam. Sed cum dicit : Twus est dies et tua est nox, significat quoniam in utrisque Deus miracula magna facit, ut et illum munere suae pietatis illuminet et istum peccatis emundatum, regni sui faciat esse participem. 366 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 18, 125; Aug. Ex. ps. 016. 394/345 Ps. 18, 5.

724195055 — 630

354 disrupisti Gerzz. (sic semper) exsiccasti r (praefer ,4*) 355 etham Gerzz. (l. 360 e? 366 aetham) 358/359 disrumpet Gerz. 311 aptus uidetur Gerzz.

PL 252

EXP.

IN PS. LXXIII,

Addidit, £u fecisti solem 380

16-18

et lunam.

681

Haec omnia nomina

per exempla magis planius exponuntur. So/ sapientem significat, luna stultum, sicut scriptum est : Sapiens fermanet sicul sol ; stultus autem sicut luna. mutatur.

Pulchra. narratio,

ut per similitudines rerum Omnipotentis stupenda magnalia declarentur. In omnibüs tamen intellegendum est Creatorem 385 Dominum solitam nimis et copiosam ostendere pietatem. 1v. T'« fecisti

299

395

400

40

I

omnes

terminos

terrae

: aestatem

et

wer tu fecisti ea : memor esto huius creaturae tuae. Non incongrue £ermnos terrae dicimus omnes apostolos et prophetas. Nam sicut termini agrorum fines distingunt, ita et praedicatores Christi uerae fidei iura custodiunt. Sequitur aestatem et wer tu fecist? ea. Per haec tempora significat fideles diuersa morum qualitate pollentes ; alii enim sunt tamquam aestus fidei calore feruentes ad martyrium usque perducti ; alii mansuetudine temperati tamquam «er, aequabili Domino deuotione famulantes. Omnia enim et ista et talia ipse fecit, cuius gratia conceditur, quod in hominum bona uoluntate monstratur. Addidit: memor esto huius creaiwrae tuae. Reddit causam cur enumeratio illa praemissa sit; scilicet, ut qui facere consueuit magna, Iudaeis quoque delinquentibus miseratus indulgeat. Et ut beneuolentiam pii Domini prouocaret, beneficia eius frequenter enumerat ; ut memor esse dignetur eorum quos creare dignatus est. 18. Inimicus improbperauit Domino et populus insipiens exacerbauit momen tuum. Illorum uerborum meminit, quae superius dixit : Venite, comprimamus omnes dies festos Domini a terra et cetera. Inimicus utique fuit iste Iudaeorum,

qui talia dixit in Dominum,

ut illi uideretur

exprobrare, cui uel ex aliqua parte gratias agere nulla potest creatura sufficere, Sequitur e $opulus insipsens exacer410 bauit nomen tuum. Insipiens utique qui agebat indigne, ut illa patienter audiret, quae debuisset omnino refugere. Et ex hoc Dominum ad iram prouocauerunt, quia non pro suis peccatis talia sibi accidisse dixerunt, sed putauerunt iniustum Deum, qui quasi non merentibus dominari permittebat inte415 ritum. Consideremus igitur ordinem saluberrimum supplicantis. Sic pro culpabilibus rogat, ut eorum semper confiteatur errata. Hoc si Iudaei fecissent mente deuota, potuerant generaliter debita uitare supplicia. 381/382 Eccli. 27, 12.

405/406 Ps. 75, 8.

389 funes 380/381 solem ... lunam Ger, fort. recte 339 omnia] oz. Gerzz. 406 ad (d 400 pie Gerzz. 394 uera Gerzz. 391 significant Gerzz. ed. 407 iudacorum] Gerzz., populus s. Ll a. 7.) tetra. Gerzz. (cfr J. 218/219 ez 226) praem. Garet 416 rogat] Gerz., orat Gare

PL 535

682

19.

420

EXP.

Ne

iradas

animas pauperum Asaph

uenit

IN PS. LXXIII,

besti?s

amimas

19-20

comfitentes

tibi

tuorum ne obliuiscaris in finem.

ad tertiam

sectionem,

cui

merito praemissus

est «ntellectus : quando sic peccata populi superius confessus est, ut tamen deuotos a Domino liberandos esse praesumat. Supplicat enim uir sanctus quod sciebat esse uenturum,

425 ut fidelium animas non tradat, ne diabolus ad sua uota per-

ueniat, Erant enim in illo populo etiam tunc uasa misericor-

diae, ex quibus fuit Simeon, Nicodemus,

Nathanael,

de quo

Dominus testimonium perhibet, dicens : Ecce were Israelita, ?n quo dolus non est ; et reliqui qui Domino cordis puritate 430 placuerunt. Besíias enim posuit diabolum cum ministris, quorum capita (sicut superius dixit) contriuit super aquas. Sequitur e£ animas j$aujperum tuorum ne obliuiscaris ?n finem. De illis dicit qui superbia mundi repudiata, ad humilitatem se sanctissimam

202]

contulerunt, rogans ut eis Do-

mini Saluatoris beneficia non negentur; sed quia pauperes eius facti sunt, ipsius largitate ditescant.

20. Respice in testamentum tuum, quia repleti sunt qui obscurati sunt terrae domorum iniquitatum. Respice, dixit, ut digneris implere quae cognosceris ante 440 promisisse, sicut scriptum est : ecce dies uenient, dicit Dominus, et consummabo domui Israel et domui Iuda testamentum nouwm, non secundum testamentum quod disposui patribus eorum. In illo enim pollicitationes temporales sunt, ut fuit terra repromissionis et inimicorum subiectio. Talia enim rudi populo p.253 445 debuit concedere, ut ad spiritalia intrepidus potuisset subinde festinare. In nouo autem testamento promittitur imperturbabilis uita, regnum cuius non erit finis, beatitudo perpetua, et Domini contemplatio gloriosa. In hoc ergo testamentum respicere dicit Dominum debere, ut cito erranti populo de450 beat profutura praestare. Reuera intellegens factus est Asaph, qui talia petit, unde totus mundus potuisset absolui. Et uide qua sapientia cuncta discurrit : quia non erant bona, quae delinquentis populi commemorare potuisset, meminit promissionis dominicae quae semper impletur. Sequitur alia causa 455 miserendi, quae dicitur qualitas absoluta : quia repleti suni qui obscurati sunt, id est peccatores qui ignorantiae obscuritate demersi sunt ; sicut et ipse pro eis in cruce positus supplicauit, dicens : Paler, ?gnosce ills, quia nesciunt quid faciunt. Sed repetamus hunc uersum, ut contextio uer428/429 Ioh. r1, 47.

440/442 ler. 25, 5.6.

458/459 Luc. 25, 34.

423 deuotis Gerzz. 435 sed] o». Gerzz. 437 testamento tuo r (praeter nonnullos codd.) 448 testamentum] Gerzz., testamento Gare/

EXP.

IN PS. LXXIII,

20-22

683

borum facilius debeat apparere. Dixit, resp?ce, quia repleti sunt qui obscurati sunt. Repleté enim fuerant iniquita-

460

tibus et necesse erat ut eos sequeretur obscuritas, qui merito

tenebris comparantur, quoniam lumen sapientiae perdiderunt. Addidit, terrae domorum iniquitatum. Isti sunt 46 i] lerrae domorum iniquitatum, id est terreni de domo iniquitatum. Et ne-forte hic £erram in bono uoluisses accipere, pulchre definitum est quid sit corpus infidelium, hoc est domus iniquitatum : quia cuncta uitia uelut quodam hospitio recipiunt, qui malis actibus polluuntur. 21. Ne auertatur humilis factus confusus : bauper ei inops laudabunt nomen iuum. In loco eorum qui offendere uidebantur, ponit eos qui gratiam Domini habere consueuerunt : ut dilectio deuotorum odium contumacium temperaret. Quod argumentum nimis accommodum est, quan47 do pro aliquo detestabili ponitur persona gratiosa. Confundt autem non est humilis, sed superbi, qui Dei gloriam non agnoscens, humanis meritis applicat, si quid boni (Domino praestante) susceperit. Contra, humiles Deum iugiter /a4dani, se semper accusant : intellegentes diuinitatis esse quod 480 sapiunt, proprium utique quod delinquunt. Istos rogat non debere confundi ; quoniam quidquid boni perceperint, Domini muneribus intellegunt applicandum. Sequitur, $awper et inops laudabunt nomen tuum. Videamus quam sit ista gloriosa paupertas, quam felix probetur inopia, quae Dominum 48 A etiam tacita laudat, et de patientiae suae uirtute concelebrat. Mutus est si psallat superbus ; aufer et inops lau^

dani Dominum, et cum uidentur habere silentium. O inaesti-

mabile bonum, si perpendatur intrinsecus ! Pa«5er Dei dicitur, diues saeculi nuncupatur ; iste est Regis aeterni, ille tem-

poris utique fugitiui. Non sibi habet qui foris diues est, iste potius idoneus dicendus est, qui in thesauris animae probatur uirtutes eximias condidisse. 22. Exsurge,

49

^

$00

Domine,

iudica

causam

tuam

: me-

mor esto improberiorum iuorum, eorum quae ab insipiente sunt tota die. Post cuncta quae dixit, nunc facit Iudicis causam ; ut eum efficacius commoueret, cui negotii sui qualitas intimatur. Nunc ad ipsum Dominum uerba conuertit, expetens ut causam suam contra illos diiudicet, qui non desinunt prauis murmurationibus insonare. Iwdicat enim causam suam, dum errantes facit manifesta cognoscere, ut conuersi praedicent quod stultis cogitationibus abnuebant. Sequitur, memor

esto

improperiorum

tuorum,

i-

lorum scilicet quae superius dicta sunt : Jam non est propheta, el nos non cognoscet amplius. Adiecit eorum quae ab insi493 deus uidetur Gerz. 486/484 laudat Gerz., corr. a. sz. 494 e? 504 qui Gerzz. cum r (praeter nonnullos codd.) et g, corr. a. m.

r (praeter 5)

PL 554

684 595

EXP.

22-235

pente sunt tota dies. Et hoc de superioribus pendet, quoniam ista opprobria ab 2msipienti bus dicta uenerunt. Et ne putarentur ad tempus effusa, addidit: £ofa die; ut

ipsa.continuatio taret. 510

IN PS. LXXTII;

mansuetudinem

patientissimi

iudicis

inci-

23. Ne obliuiscaris uoces quaerentium te : superbia eorum qui te oderunt ascendat semper ad te. In primo commate miscuit iterum uota fidelium, ne abiciat preces eorum qui ad ipsum toto cordis affectu clamare noscun-

tur ; ut inueniant quem quaerunt, et mereantur cernere quem

315

520

325

expetunt. Sequitur, suferbia eorum qui te oderunt ascendat semper ad te. Hoc congrue dictum de Romanis aduertimus, de quibus superius ait : I» medio atrio tuo posuerunt signa sua ; ut contra hostes Ierusalem omnipotentem Iudicem uehementissime commoueret. Suberbia est enim quam Dominus specialiter exsecratur, per quam et angelus corruit, et primi hominis beatitudo discessit. Et considera quam prudenter acerrimum uitium in fine positum est, ut post omnia diceret quod memoriae finibus conderetur. Sic deplorant simpliciter et prudenter qui pura Domino mente deuoti sunt : sic per dolorem quamuis nimium falli nesciunt qui piis regulis obsequuntur. Conclusio psalmi. Cognouistis, auditores egregii, quam suauia sint fidelissimis uiris officia pietatis : quemadmodum nolint proximos suos

tristitiam sustinere, ut de futuris eorum cladibus tantis lacri-

mis affigantur. Haec est reuera caritatis sancta perfectio praesentare futura sibi pericula, quae proximis formidantur esse uentura. Quid ageret iste de conspecta clade, quam futuram sic cognoscitur compuncto corde doluisse ? Respiciamus ergo scripturae sanctae quali sibi ueritate consentiant ; ut 535 ante Asaph adhuc florentem Ierusalem deplorauerit, quam post tot annos Ieremias peracta captiuitate defleuit. Vtrumque pium, utrumque gloriosum ; sed plus iste nescio quo pacto misericors fuisse cognoscitur, qui adhuc in prosperi s constitutus, amarissimo dolore noscitur esse perculsus. Qua540 propter considerare nos conuenit, quod refulgente uarietate contextus modo laetantium iubilatione, modo paenite ntium 59

gemitu, modo institutione salutari, modo lamentantium dolo-

re, modo salutari incarnatione praedicta, modo pollicita tione

praemiorum,

545

modo

terrore poenarum,

modo

laudibus

dominicis cunctus psalterii textus ornatus est. Vt sicut corona sua508/309 incitaret] Gerzz., indicaret Gare/ 511 ascendit ed. cuz g 514 cernere quem] certe quod Gerz., certe quem ed. 532 quam] quando 44. 534 quales ibi Gerzz., corr.

a. zz. in qualis ibi

PI 22]

EXP.

IN PS. LXXIII,

23-LXXIV,

2

685

uissimis conserta floribus spiramen efficit gratiosam, hic liber diuersis uirtutum fragrare sentiatur odoribus. EXPOSITIO A. In tici.

finem,

IN PSALMVM

ne corrumpas,

ita et

LXXIV.

psalmus

p. 254

Asaph

Verba tituli huius, nisi ordine suo considerentur,

canob-

scura sunt. Asa (sicut saepe diximus) Synagoga significatur, id est congregatio quae credidit, non quae obstinata per- . ; mansit. Nam post resurrectionem Domini confessa legimus multa milia Iudaeorum, sicut inter alia testantur Actus apostolorum. Quapropter hunc populum 4 sa$/ iste nunc admonet, ne fidem suam

corrumpat

in finem,

id est, in Domi-

num Saluatorem, qui eius credulitatem accipere meruit et 10 fructum salutis inuenit. Ista enim munera quamdiu non disperguntur, manemus illaesi ; quando fuerint uitiata, a conspectu regis reddimur alieni. Psalmum cantici uero diximus esse, cum res actuales spiritali contemplatione discernimus ; quod totum in hoc psalmo, diligens lector, inuenies.

Diuisio psalmi. 15 — Primo ingressu fideles Iudaei dicturos se omnia eius mirabilia profitentur. Secundo Rex ipse loquitur lesus Christus, iustitiam se iudicaturum promittens, cum tempus generalis resurrectionis aduenerit. Commonet etiam ne quis audeat aliquid contra diuina mandata praesumere, ne eum possit aeter20 na poena torquere.

Expositio psalmi. 2. Confitebimur

tibi, Deus

; confitebimur

tibi, et

inuocabimus nomen tuum : narrabo omnia mirabilia iua. In hoc uno uersu per ordinem regula sanctae deuotionis exponitur ; nam populus ille iudaicus qui erat Christo Domino 25 crediturus, quem titulus monet : »e corrumpas in finem, erumpit in uocem et in confessionem suam deuotissime pollicetur. Confiteri est (sicut saepe diximus) multorum confatione aliquid profiteri. Nam etsi unus confessus dicatur, aliis iam in fide praecedentibus, uel subsequentibus cognosci3o tur esse sociatus. Sequitur iterum, confitebimur

tibi. Soh-

ditatem promissionis repetitio ipsa testatur, quae numquam transitorie ponitur, nisi ubi mentis firmitas indicatur ; sicut

est illud : Paratum cor meum, Deus ; baratum cor meum, et his Ps. LX XIV, 33 Ps. 56, 8.

547 flagrare Gerz., corr. a. t. in fraglate. Ps. LXXIV, 1/2 asaph cantici] Gerzz. cuz r, cantici asaph Gare? — 6 legimur 29 uel subsequentibus] Gerzz. 19 ne] et Gerzz. 12 canticum Gerz. Garet in marg.

PL 556

686 35

EXPI-IN

PS. LDXXIV, 2-3

similia. T'?5i dictum est, ut aliorum cultura negaretur ; quia illa est uera deuotio quae solum iustissime ueneratur auctorem. Et illud inspiciamus, quoniam mortem plerumque gene-

rat, uel semel terreno iudici crimini confiteri: Deo autem fre-

quentata confessio non parturit periculum, sed salutem. Pul-

cherrimus currit ordo uerborum. Prius se dicit confiteri, id

est peccata deflere; postea inwocare nomen Domini. Sic enim dignum est, ut ipsius munere prius corda nostra confes.Sione purgemus et sic ad auxilium suscipiendum 2omen Domini 22:,0care debeamus. Nam ad quos uenire poterit, nisi quos iam proprios esse cognoscit ? Quod si eum z4«uocet in45 deuotus, iudicium sibi uidetur postulare, non ueniam. Praemittenda sunt ergo talia, ut confidenter diuinam possimus inwocare clementiam. Adiecit: narrabo omnia mirabilia tua. Cum superius plurali numero dixerit confitebimur, hic singulari dicit »arrabo : quia populo Dei utrumque 5o conuenit et singulariter dicere et de pluralitate sentire. Sed ista narratio uox introducta est fidelium, quia non merentur magnalia diuina reuoluere, nisi qui se cognoscunt pura deuotione Deo seruire. Sic enim in alio psalmo legitur : Peccatori autem dixit Deus : quare tu enarras iustitias meas ? et cetera. 55 Sed quis possit omnia mirabilia superna narrare,nisiille qui sanctam Trinitatem breuiter rerum omnium profitetur auctorem, et indiuiduae uoluntati eius applicat quidquid in caelo et in terra ineffabili administratione peragitur ? 9. Cum accepero tempus, ego iustitiam iudicabo. 6o Mutatio personae fecit nobis alteram partem. Sed hinc datur intellegi quemadmodum 45sa$A primo uersu perfectae religionis regulam comprehendit, ut tam cito mereretur audiri. Loquitur enim iam Dominus Christus : cum accepero tem$us, dicit, per id quod factus est homo, sicut ait in euangelio : Dedit ei potestatem iudicium facere, quoniam filius hominis est. À natura uero deitatis audi quid dicat : Omnia quae habet Pater mea sunt et mea Patris sunt. Sed et illa natura quae accipit et illa quae dat, unus est Dominus Christus ; Sicut dicit apostolus : e£ «nus Dominus Iesus Christus, per quem omnia, 79 et nos jer ipsum. Sequitur ego iustitiam iudicabo zur compuncta corda mortalium ante tempus iudicii in hoc se mundo studiosius precarentur absolui, ne uenientes in futura illa disceptatione inopinatam iudicis sententiam sustinerent. 40

53/54 Ps. 49, 16.

65 Ioh. 5, 27.

66/6? Ioh. 16, 15.

69 I Cor. 8, 6.

44 cognoscet Gerzz. (corr. a. zz.), Garet 51 fidelium est »Gerz. Gerzz. 89 e/ 70 iustitiam] Gerzz. cuz r, iustitias Gare cum Z

83 deo] o».

DIE 537

EXP. IN PS. LXXIV, 4-6 4. Liquefacta est terra et omnes

687

habitantes in ea ;

75ego conjfirmaui colummas eius. Dicit Dominus ante aduentum suum £erram esse genus humanum, quod ab illa

soliditate ueritatis in peccatorum labe resolutum est ; quippe quod derelicto auctore nefandis idolis seruiebat. Sed quemadmodum salutari incarnatione subuenerit terrae li quefactae, 8o subsequitur ego confirmaui columnas eius. Columnas apostolos debemus accipere, qui confirmati suni resurrectione, cum in Domini passione nutauerunt. Nam et ipse eos confirmauit, quando Petro apostolo dixit : Pefre, quoties expetiuit uos satanas ut cribraret sicut triticum ! et ego rogaut pro 85 le, ne deficeret fides tua. ; et tu aliquando conuersus confirma fra-

ires tuos. Et respice uerborum aptissimam contrarietatem. Liquefaciae enim terrae, confirmatae columnae merito subuenire potuerunt. Colummnis enim merito apostoli comparantur, quia terrena uitia in imo deprimunt et super9o nae uirtutes ad gratiam regni caelestis extollunt. 5. Dixi iniquis : nolite ànique agere ; et delinquentibus : nolite exaltare cornu. Hoc est quod superius dixit : ego confirmaut columnas etus. Dixit enim per prophetas atque apostolos monita noui et ueteris testao; menti, ne scelerati male agerent, sed ad Dominum cito se humili satisfactione conuerterent. Pius reuera medicus obseruantiam salubritatis dedit, ne usque ad morbos noxios humana infirmitas perueniret. Sequitur e£ delinquentibus p 255 nolite exaltare cornu. Subaudiendum est et hic quoque, 100 dí xi, sed prius énzqus ait, ut omnia peccata concluderet. Nunc uenit ad maximum uitium excusationis, quo ualde laborat humanitas ;ut cum se quis non patitur dicere culpabilem,

ad excusandas excusationes in peccatis, peregrinas quascumque sibi causas excogitet in suo delicto, modo diabolum ar105 guens, modo suasoris uerba dilacerans, qui cornu suum uidetur erigere, quia peccatum suum proprium per alios nititur

excusare. Quapropter tales ad ueniam redire non possunt, quia confessionis remedia perdiderunt. 6. Nolite extollere in altum cornu uestrum ; nolite noloqui aduersus Deum iniquitatem. Repetita contestatio formidinem magnae ultionis ostendit, quia semper grauius uindicatur quod iterata iussione praecipitur. Nam

cum dicit : «olite extollere in altum cornu uestrum, suadet ut a blasphema cogitatione cessetur, quoniam ille £n 83/86 Luc. 22, 31-32.

106 suum] oz. $8 quod] qui Gerzz., fort. recte 44 inhabitantes r (praezer B) 113 extollere] Gerzz. (cfr /. 109), exaltare 111 qua Gerz.. alias e. Gerz. Garef

688 IIS

120

EXP.

IN; PS; LXXIV2.658

altum erigit cornu qui contra Deum concepta iniquitate remurmurat. Nam uide quid sequitur 20/;te loqui aduersus Deum iniquitatem. Adhuc in excusationes curando uitio perseuerat. Loquitur enim contra Deum iniquitatem, quando aliquis sic aestimat constitutum, ut peccata mi-

nime declinare potuisset, dicens ; non culpa sua, sed necessi-

tate stellarum ad aliquod se flagitium peruenisse, ut hoc magis imputet Conditori, quod propria uoluntate: peccauit. Sed quanto ueracius quantoque utilius, ut suum confiteatur sce-

lus, qui cum 125

I30

nefarium perpetraret, facinus, ut liberaretur a

crimine, inuocare neglexit omnium Redemptorem. 7. Quia neque ab Oriente, neque ab Occidente neque a desertis montibus. Versus iste aliquid expetit subaudiendum, ut eius nobis lucida possit apparere sententia. Dicit enim : quia neque ab Oriente, neque ab Occidenie neque a desertis montibus, addendum: deest Dominus, ut te possit agnoscere, cum eum totum ubique constet

SCHE 13)

140

esse praesentem, sicut alibi legitur : Shiritus Domini repleuit orbem terrarum. Quae figura in saecularibus litteris dicitur eclipsis, id est defectus, quoties pleno intellectui uerba aliqua subtrahuntur. Sed hic factum est non indigentia sermonis, sed ut studiosius quaeratur quod fuerit necessaria taciturnitate suppressum. Quapropter desinant blasphemi sacrilega uerba cogitare, quando se iudex profitetur esse praesentem, cui subiacit omnia sub ueritate cognoscere. Et ne aliquis miretur in complexione mundi duas tantum partes positas fuisse, hoc melius spiritaliter, si possumus, exponamus.

Ori-

entem, ponamus homines iam diuina claritate conspicuos; Occidentem, peccatores quibus adhuc lumen ueritatis ab-

sconditur;

desertos

montes,

falsos praedicatores

145 debemus aduertere; qui licet montium,

forsitan

id est praedican-

tium sibi usurpent locum, tamen ueritate deserti sunt, sicut

150

sunt omnes haeretici uel pagani. Ergo cum omnibus generibus hominum Deus praesens et cognitor esse monstretur, nihil tale quisquam debet praesumere, quod eum possit in illa iudicatione damnare. 8. Quoniam Deus iudex est : hunc humiliat, et hunc exaltat. Ecce omnis quaestio de medio profana sublata est :quoniam Deus iudex est et cum sit iudex, iustum

illum esse non dubium est. 155

Judex enim cum

dicitur, aequis-

simus sine dubitatione sentitur. Et ut hoc in isto uerbo decla-

132/133 Sap. 1, 7.

121 flagitium se — Gare/ 131 possit] non Praezz. Gergz. 135 hic] Gerz., hoc Garet 139 subiacit] Gerzz., subiacet Gare? 146 ueritati Gzrzz. 154 cum] Gerzi., dum Gare

PL 538

EXP. IN PS. LXXIV, 8-9 retur inclusum, causa redditur sincera iudicii : hwnc

Hiat et hunc

exaltat.

689 hwmi-

Humiliat utique superbum, exal-

tat humilem, quia ille in se, iste confidit in Domino. Sic et in 160

euangelio legitur : Omnis qui se exaltat humiliabitur et. qui se humiliat exaltabitur. Vides ergo iustum Zud£cem congruam partibus proferre sententiam. ,

9. Quia calix 4n manu

Domini

uini meri

plenus

est mixlo ; et inclinauit ex hoc im hoc. Saepe diximus calicem mensuram esse potabilem, quae aegra siti cor165 pora reparantur : dictus a calida potione qua frequenter utimur conuiuantes. Ita lex Domini pulchre ca/2x dicitur, quae ambienter ebibita atque recondita, animabus praestat suauissimam sospitatem. Sequitur wn? meri plemus est mixio. Vinum in scripturis diuinis significat caeleste myste170 rium, sicut in illis hydriis factum est quas Dominus aqua fecit impleri; ut latices fontium ruborem uini mutata qualitate susciperent, quem natura non habuit. Vnde beatus Ambrosius in hymno sanctae Epiphaniae mirabiliter declamauit splendidissima luce uerborum. Quod autem dixit, mer? since17 A ritatem designat, quod semper purum, semper est limpidum. Nam refectos homines ad gloriam uirtutis, non ad uitium ebrietatis adducit, sicut in alio psalmo dicit : E? poculum twwum inebrians, quam praeclarum est! Plenus est mixto utique Domini calix : unde quamuis iugiter bibatur, numquam nouum uetus18o tamen expenditur. Quod autem dixit, mxio, que significat testamentum, quae utraque permixta animarum efficiunt saluberrimam potionem. Iudaei enim «27un biberunt, sed non mixtum,

185

I90

195

quia noui testamenti noluerunt

recipere sospitatem. Itemque Manichaei non biberunt mixium uinum, quia nouum testamentum ex parte recipientes ueteris legis sacramenta ausu temerario respuerunt. Addidit et inclinauit ex hoc in hoc. Hic duos populos absolute significat, Iudaeorum scilicet et gentium, quoniam ex ore tulit non credentium Iudaeorum quod potandum conuersis populis gentium 2nclinau?t. Felix et secura refectio ab illo calicem salutis accipere, qui semper nouit profutura praestare. Hic modus locutionis proprius est in litteris sacris, quoniam in scripturis saecularibus (ut arbitror) uix praeualet inueniri. Verumtamen [aex eius nom est exinanita ; bibent 172/174 cfr Ambros. Hyrzm. 170 cfr Ioh. 2, 6-11. 159/160 Luc. r4, rir. ,lluminans Altissimus'" — edid. A. Walpole, Early Latin Hymns, 8, p. 65-68. 177/198 Ps. 22, 5.

164 quae Gerz. tis c Germ. 4

166 combibentes Gerzz. (corr. a. z7.),ed. ^ 169 diuinis scriptu190 gentium] ozz. Ger. 174 splendidissimus Ger. C 2. (xcvriT)

PL 359

690

SCHE

EXP.

IN PS. LXXIV,

9-11

ex eo omnes peccatores terrae. Faeces dicuntur reliquiae uini considentes in densissimam crassitatem, ad quas solet peruenire quando liquor ille superior probatur expensus. Sed quia anterius $lemwm calicem dixit, iuste 200 hic negauit faecem eius exinamnitam, ad quam perueniri non potuit ; quoniam cunctis potantibus eius plenitudo non deficit. Faeces enim hic non sordes, sed ima illa atque ultima uini debemus accipere. Nam quomodo /aeces-habere potuit, quod merum atque purum ante declarauit ? Sed ut ad istam 205 faecem cognosceres minime fuisse peruentu m, redit ad poculum plenum dicens : bibent ex eo omnes peccatores ter74€. Hic significat (quod saepe diximus) Iudaeos in fine saeculi cum aliis peccatoribus de isto calice bibituros, quando credere meruerint, seque Ecclesiae catholicae adunata fide HL 256 210 coniunxerint. Omnes enim ad illam partem pertinent, quae credere (Domino praestante) meruerint. Multi enim peccatorum in sua obstinatione mansuri sunt. 10. Ego autem in saecula gaudebo ; cantabo Deo Iacob. Gaudebo et cantabo. Christus dicit de membris 215 suis, qui gaudet dum ab eis gaudetur; qui cantat Deo Iacob, dum psalmodiam dicit Ecclesia. Quaecumque enim membra bene gerunt, haec (sicut Saepe dictum est) capiti rationabiliter applicantur. ll. E! omnia cornua peccatorum confringam ; el 220 exaltabuntur cornua iusti. Ecce uox Iudicis, ecce uox Omnipotentis insonuit. Nam qui ante psallebat in membris suis, modo confringit cornua peccatoris. In illa iudicatione omnis potestas humiliabitur impiorum quippe et confracta dispereunt, quae hic magnis sublimitatibus erigun tur. PL 225 Respiciant ergo superbi quam sit hic turpe mutilum pecus 540 imitari, et erubescant se inde praeferre, unde futura formitas cognoscitur imminere. Sequitur e£ exalt illis deabuntur cornua iusti. Quae figura dicitur catachresis, id est abusio, quoties aliena rerum nomina non habentibus commo dantur. 230 Cornua enim iusti munera sunt futuri iudicii, quae reuera firmiter eriguntur, quoniam in aeterna pulchr itudine permanebunt. Peccatorum hic cornua uldemu s, quae ibi non erunt : iustorum hic non cernimus, quae ibi perpetuo munere conceduntur. O humilitas eximie decoranda, quae hic cerneris 225 destituta! Quod maius pretium habere poterit decus tuum, quam ut ille eam hic assumpserit, de quo cuncta beatitudo Sine fine gaudebit ?

197 crassitatem] Gerz. (cfr V'ariae, p. 381, 30/31 : *aer densatus ... in assumpta crassifate"), crassitudinem Garet 199 dixit] Gerzz, diximus Gare? 200 peruenire ed. 202 defecit Gerz;, 226 imitati] ozz. Gerzz,

EXP.

LDNSPSUODAXIVS

p-LXNXV,

2

691

Conclusio psalmi. Audiuimus

uerba Domini non de altitudine

caeli, sed de

sancta scriptura psalterii : cui tanto libentius pareamus, quanto nos communiter monuisse dignatus est. Nam cum Dominus Moysi locutus est, fulgura micuerunt, concrepuerunt tonitrua, mons quoque Sina totus funiauit, cunctos terror mortis inuasit et uitale mandatum sic peruenit ad populos, ut magno se putarent discrimine perituros. En beneficia Domini

240

24 Saluatoris, si intellegantur, iugiter admiranda, linguam ipsius cotidie gestamus in manibus. Voluntas dominica patet nobis v^

litteris comprehensa diuinis et per corporalem praestat aspectum, ut intus cordis oculus salutariter instruatur. Numquam tacet si eum in scripturis suis consulere festinemus : semper 250 ad salutaria responsa paratus est, nec absens aliquando redditur, si eum puris mentibus appetamus. Quapropter abiciamus (ut psalmus monet) superbiam, quae sceleratos ab ipso diuidit : amemus humilitatem, quae sanctos illi caelesti caritate coniungit. EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXV.

1. In finem, in laudibus, psalmus Asaph, canticum ad Assyrios. Omnia uerba huius tituli ex praecedentibus expositionibus debent esse notissima. Restat ergo quod nouum intulit «d Assyrios explanare. Assyr?: dirigentes A

To

interpretantur, qui iam fidei regulis docti, rectis semitis am-

bulare contendunt. Hos alloquitur 4sa$A, mirabili uarietate decantans.

laudes Domini

Diuisio psalmi. Asaph, cuius uocabulum interpretari diximus Synagogam, in prima parte dirigentes, id est, fideles alloquitur Iudaeos : designans ubi nomen Domini factum sit uirtutum declaratione notissimum. Secunda parte dicit admiranda quae gesserit. Tertia

omnes

deuotos

admonet,

ut

Deo

terribili

munera

offerre non desinant, qui spiritum principum salutari emendatione purificat. Quae partes diapsalmatum sunt interpositione I V^ diuisae.

Expositio psalmi. 2. Notus in Iudaea Deus ; in Israel magnum nomen eius. Potest hic uersus nonnullam facere quaestionem, cur dictum sit, n Iudaea notum Deum, ubi magis Chri240/241 cfr Ex. 19, 16-24. Ps. LXXV, 4/8 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nog. — edid. Lagatde, p. 2, 16 ; $8 cfr supta Expos. ps. LX XII, 27 ;. Aug. Em. ps. 79, 1, 18/19 — CC, 59, 1111.

LXXIII, 4.

PL $41

692 20

25

EXP.

IN PS. LXXV,

:2-3

stum Dominum constat esse crucifixum. Sed quid sit Iudaea debemus inquirere, ut nobis possit ueritas sententiae relucere. Quamuis enim in duodecim tribubus Iudaeorum fuerit populus distributus, a Iuda tamen filio Iacob Iudaeos constat esse uocitatos; ex cuius genere reges sibi diuina dispensatione creauerunt ; ut uena illa regalis origine carnis perueniret usque ad Principis caelestis aduentum. Quapropter Iwdaeam ueram Christi constat esse Ecclesiam. Judaea enim confitens interpretatur : credens in illum Regem qui per uirginem Mariam uenit ex tribu Iuda. Nam illi Iudaei proprie non dicuntur, qui

se a Christo, id est a Iudae genere extraneos reddiderunt, unde

eis nomen constat impositum. Ipsi enim in Domini traditione dixerunt : Nos regem non habemus, nisi Caesarem. Vnde ergo Iudaei ueraciter dici possunt, qui non Regem Christum, sed Caesarem se habere professi sunt? Sequitur 2» Israel magnum momen eius. Israel interpretari diximus, uir 35 uidens Deum. Et quomodo sibi istud nomen rationabiliter uindicare possunt, qui Deum non agnoscentes, tamquam hominem crucifigere decreuerunt, sicut dicit apostolus : S7 cognouissent, numquam. Dominum. gloriae crucifixissent? Amiserunt ergo et istud nomen, qui maiestati eius nequaquam cre40 dere uoluerunt. Miserrimi hominum! qui cum muneribus sacris simul et nomina perdiderunt. Ad illos ergo (ut diximus) hic psalmus loquitur, qui uero lumine radiati a perfidorum iniquitate discreti sunt : quibus reuera ma gnum nomen est Domini, quando eum puro corde confitentur Regem regum. et 45 Dominum dominantium. 3. Et factus est in pace locus eius et habitatio eius in Sion. Mirabilis breuisque sententia, quando locum Do- p 257 mini facem esse professus est, quia nescit in alio requies cere, nisi qui se nouit (Domino praestante) tranquilla conuersation e $9 tractare, sicut scriptum est : Super quem requiescit. Spiritus meus, nisi super humilem, et quietum et trementem uerba mea Sed ille $acem probatur habere cum Domino, qui aduers ? um mandata eius contraria uoluntate non litigat, qui sequitur iussa dominantis et ad omne praeceptum diuinum suum flectit j MA arbitrium. Pax enim uera est concordiam habere cum moribus probis et litigare cum uitiis. Inspiciendum quoque quod locum 30

Domino

dedit, qui loco non clauditur ; sed cum

ubique sit totus, nec aliquibus spatiis ambiatur, localit er tamen

31 Ioh. 19, r5.

Ps. LXXV,

37/38 I Cot. 2, 8.

44/45 Apoc. 19, 16.

50/51 Is. 66, 2.

23 uocitatos] Gerzz., uocatos Gare£ 24 perueniret] Gerzz., proueniret Gare; 26 esse] oz. Gerzz. 2* illum (u£ widetur) tege. Gerzz. 39 nomen] oz. Hincmarus (PL, 125, 268 4A) 48 alium Gerzz. 92 probatur pacem - Garef

EXP. IN PS. LXXV, 3-5

693

inesse dicitur quibus propitius àdesse dignatur. Sequitur e 6o habitatio eius $m Sion. Sion (sicut saepe diximus) mons est Ierosolymis constitutus, cui nominis interpretatio est speculatio, per quam Deus fidelium corde prospicitur. Nam cum se oculis carnalibus deitas reuerenda non pandat, cogitationi tamen purissimae se-diuinitas summa non denegat ; ex ipsa 6; enim uidetur parte, unde eius portamus imaginem. Nam et ipse mons fit $70», qui eum meruerit sincera mente conspicere. In illo ergo habitat, a quo probatur intellegi ; miroque modo in sanctis tantum mentibus requiescere dicitur, qui omnem locum spatiosa largitate complectitur. 710.

4. Ib?

confregit

cornua

arcuum,

scutum,

gladtum

et bellum. Ibi, in illa pace scilicet et in illa contemplatione deitatis quam superius dixit. Nam ubi Dominus pacis habitare dignatur, ista franguntur, nec possunt talia praeualere, nisi ubi se humana concertatio probatur accendere. Cornua 7; arcuwm significant malitiam superborum, ex quibus ueniunt innoxiis uulnera et nefanda discrimina. Scutwm hic accipiendum est ad concertationes iniquissimas et diabolica fraude praesumptas. Gladius ad periculosa atque manifesta uulnera. Postremum intulit bellum, quod absolute paci mon-

SCHE

8o stratur esse contrarium. Haec omnia notum est confracta atque minuta discedere, ubi uenire certum est pacis auctorem. Quae figura dicitur energia, id est imaginatio, quae actum rei incorporeis oculis subministrat.

5. Illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis. 8; Venit ad secundam partem, ubi diuersa Domini miracula consequenter exponit. Et ne quaereretur ista illuminatio unde prouenire potuisset, addidit:

& montibus

aeternis,

id est

praedicatoribus, qui uere sontes aeterni sunt, quia perpetua et incommutabili sublimitate consistunt. Terreni enim go ?/ontes temporales et inanimati sunt : illi munere Domini .. semper sapientes norunt esse perpetui. Et pulchre ueritatis ordinem custodiuit. J1luminare dixit Dominum per montes aeternos, quia ipse prophetis atque apostolis dedit, quod per totum mundum praedicatione sancta uulgatum est. Et memo9; ria reconde quia per hoc epitheton, aeternis, ueros praedicatores a falsis sequestrauit haereticis. Illi enim aetern? dici non

possunt,

qui peruersitatis

caduca

docentes,

cum

suis

dogmatibus abolentur.

61/62 cfr Hieron., Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 39, 25 ; Aug. Es.

Ds. 75, 5, 29/50 — CC 39, 1040. 62 corda prospicit 7424. 60 cuius Gerz. 7*. diabolicas Gerzz. ma Gerz., corr. a. t. Germ. 84 illuminas Gerzz. eum r (AM .)

63 cogitatione Gerzz. *8 gladios Gerz.

74 hu99 pace

PL 542

694 Iloo

105

EXP.

I15

SCHE

6-8

6. Turbati sunt omnes insipientes corde ; dormierunt somnum suum et nihil inuenerunt omnes uiri diuiliarum in manibus suis. Superius dixit fideles a Domino illuminatos esse per montes, nunc insipientes corde turbatos posuit atque confusos. Non immerito, quoniam de praedicationibus sanctis unde illuminati sunt iusti, insipientes inde turbati sunt et recedentes a uero lumine, tenebrosa mundi desideria sunt secuti. Isti dormierunt uigi-

lantes, somnumque

IIO

IN PS. LXXV,

in bonis actibus habuerunt, qui confusis

semper £urbabantur erroribus. Bene autem somnum appellauit infidelium uitam, quia uigilare non est profutura neglegere et caduca perquirere. Et bene addidit su4, ut eos a beatorum quiete discerneret. Nam iste sons fallax atque deceptor est, ut modo se gaudeant diuitias acquisisse, modo nobilissimo coniugio copulatos, modo claris honoribus fuisse subuectos. Sed uide qualis eos confusio subsequatur e? nihil

inuenerunt

uiri

diuitiarum

in manibus

suis, ut soli

hominum perdant quod minime possederunt fiatque illis in insana amissione luctus, qui non habuerunt fruendo laetitiam. Et intende quemadmodum auaros designat atque definit. Dicit enim wir? diuitiarum, scilicet qui pecuniis suis captiua 120 mente deseruiunt. Sequitur pulchra emphasis, ut adhuc i« manibus suis quaerant, cum se nihil tenuisse cognoscant. Emphasis quippe est exaggeratio duplex : una quae plus significat quam dicit, altera quae demonstrat etiam id quod non dicit. Sed hic illa pars eius est, quae significat etiam quod non 125 dicit. Nam ponendo wiros diuitiarum, totius mundi desideria eos habuisse designat, ut per similitudinem somni diuersa desiderii sui perceptione luderentur. v. Ab increpatione tua, Deus Iacob, dormitauerunt qui ascenderunt equos. Cum soleat increpatio stre130 nuos uiros cautos atque uigilantes efficere, hic ab i ncrebatione

155

Domini, qui est Deus

lacob,

dorvmitasse

dicit in-

credulos ; utique, quia sancta monita neglegenter atque stupidis mentibus audierunt. Sed qui sint isti qui dormitaue"4n, consequenter exponit : qué ascenderunt equos, id est qui in superbiam crescentes, quasi equis currentibus mundi istius illecebras peruagantur. Et si causam tantae praecipita-

tionis excutias, feruor ille orani Lat, festinatio stertit actus-

140

que ipse tam praeceps somno sepultus est. Talis fuit ille pharào qui ascendens currus atque equos, increpationes Domini obstinata mente contempsit et dormitando peruenit ad aeternum somnum, ubi nulla requies inuenitur.

116 perdant] quaerunt zz. 116/117 insana] oz. Gerzz. 126 somnii Gerz, 129 aequos Gerz., corr. a. zz. (sic semper) 133/134 domitauerint Gerzz.

PL 545

EXP.

IN PS. LXXV,

8-10

695

8. Tw terribilis es et quis rvesistet tibs ?. tunc ab ira tua. Paulo attentius intueamur quid uersus iste pronuntiet. Superius dixit increpare Dominum eos qui ascendunt 145 equos, id est qui ad superba prosiliunt. In illa autem iudicatione cunctis dicit esse terribilem, quando in gloria malestatis suae ueniens superbos addixerit et humilibus corde perpetuam contulérit dignitatem. Hic enim multi resistunt praeceptis eius, quando illa magis appetunt quae ipsius moni150 tis inhibentur, tunc autem qw?s vesistet tib? ? Hoc negatiue legendum est, quia nemo ibi potest improborum resistere, ubi cognoscunt Dominum omnia scelerata damnare. Tunc enim dicit, id est tempore iudicii, qui etiam dies irae dicitur et furoris, quia nihil ulterius per patientiam dissimulabitur, 155 quando iam in impios uindicatur. 9. De

160

caelo

iudicium

iaculatus

est ; terra

tremuit

et quieuit. Hic uirtus ipsa iudicationis exponitur, quia de illasummitate potentiaesic descendit 4d?ci wu tamquam fortissima certaque manu iaculum destinatum. Sed lancea ista plagam efficit temporalem : illud autem 2udtcium impios aeterno uulnere sauciabit. Sequitur terra tremuit et quteuit. Terra (sicut saepe dictum est) hic significat corpulentos et grauissimos peccatores, qui diuinae sententiae auctoritate

damnandi sunt. Hi tremefient cum audierint : J/e in ignem aeternum. Quiescent, cum in perpetua damnatione recipiuntur. Sed quies ista sine requie est : quiescunt enim a malis operibus, sed in supplicio non quiescunt, quippe qui aeterna flamma cruciandi sunt. 10. Cum exsurgeret in iudicio Deus, ut saluos quietos Lerrae. Versus iste ad superiora 170 faceret omnes iungendus est. Dicit enim : £erra tremuit et quieuit, cum exsurgeret in iudicio Deus. Bene autem dicitur exsurgere in iudicio suo, quoniam hic quietus omnia pertulit, cum iudicatus est Christus, quamuis et ibi cuncta sub tran175 quillitate diiudicet. Sed exsurge tractum est a iudicibus mundi, qui, quando aliquid districta seueritate censuerint, dicuntur exsurgere, quia commoti uidentur commissa crimina uindicare. Et ne 4udiciwm illud ad solam damnationem malorum crederes esse faciendum, 180

pn 258

omnes

quietos terrae.

addidit,

w£ salwos

faceret

Quieti terrae sunt qui nullis ui-

164/165 Matth. 25, 41.

143 ab] oz. /Aud. cum r (M*) et g 142 tunc] ex prae. "Aud. cum r e£ g (cfr 1. 182) 153 iudici Gerz., corr. 145 superba] Gerz., superbiam Garet, recte? cfr /. 135 164 tremefiunt cum 162 et] oz. Gerzz. 156 iaculatum 4u4. cuz r 4. 7H. 169 dum r 165/166 recipiuntur] Gerz., recipientur Gare/ audiuerint Gerzz. 172 179 quietos] Bec. Fise. Garet cum r (cfr |. 180), mansuetos Germ. Aud. cum g iudicium Gerzz.

PL 544

696

185

190

EXP,

205

contritionem cordis, praeteritorum criminum re-

cordata pernicies. Haec Domino agit diem festum, quando se ab illo interitu peccatorum sentit esse liberatam. Hinc est quod Hebraei emundati sordibus peccatorum, festiuum munus Domino iubentur offerre ; quod et quinquagesimus psalmus mihi uidetur tangere. Nam cum dicit : U. squequaque laua me ab iniustitia mea et a delicto meo munda me, praeteriti temporis pernicies metu uenturi iudicii Domino confitetur. Vis etiam audire agentem prophetam in spiritu dem festum ? Post multa consequitur : T'»nc acceptabis sacrificium tustitiae, oblationes et holocausta ; tunc impbonent super altare tuum witulos. Sic beata germanitas psalmorum mutua sibi ueritate consentit. 12.

210

1r0-12

tiis mundi huius inflammata uoluntate rapiuntur, sed aequabili se moderatione tractantes (sicut superius dictum est), pacem mentis probantur habere tranquillam. Hi salui fiunt, cum dono Domini praemia promissa recipiunt. 11. Quia cogitatio hominis confitebitur tibi et reliquiae cogitationum diem festum agent tibi. Venit ad tertiam partem, monens ut, quia solus est Dominus cui festiuitas summa debeatur, reddant uota Deo terribili, qui superbiam principum conuertere potest ad humillimam sanctitatem. Cogitatzo uero nostra primum confitetur Deo, quando peccata praeterita humili satisfactione damnauerit. Sed quia fragilitas humana semper debet lugere quod peccat, addidit e? reliquiae cogitationum diem festum agent Hbi. Reliquiae cogitationum sunt, post effusa lacrimas

UE, et assiduam

200

IN PS. LXXV,

Vouete

et veddite

Domino

Deo

westro,

ommnes

qui in circuitu eius offertis munera terribili. Cum omnia praecepta Domini nos implere conueniat, sitque nobis necesse uocem eius iussionis audire, hic admonet et Asaph ut

primum

z0wuere,

postea reddere

debeamus. Non immerito,

quia sunt multa quae etiam non promittentes debeamus ex-

215

220

soluere, ut est illud, «on occides, non moechaberis, non furtum

facies, et cetera delicta quae uetamur efficere. Alia sunt quae nisi uoueamus, implere nulla lege constringimur, ut uirginitatem seruare, eremum petere et cotidiana nos maceratione ieiunii constringere. Talia ergo inuitat promitti, quae nisi polliceamur, omnimodis non debemus. Licet enim et coniugium quaerere et in sancta Ecclesia commorari et competenti re200/201 Ps. 5o, 4.

204/206 Ps. 50, 21.

214/215 Ex. 20, 13-15.

188 debeantur Gerzz. corr. reddantur /4z4. 191 damnaberint Gerz;. corr. 196 aget Gerzz. 197 liberatum Gerzz. 205 imponam Gerzz. ed., sed cfr Exp. ps. L, 7. 628 208 uouite Gerzz., corr. a. zz. 209 eius] sunt add. r (praeter nonnullos codd.) 211 et] Gerzz., oz. Garef

PE 255

EXP.

225

230

IN PS. LXXV,

12-13

697

fectione gaudere : sed tamen his meliora cum promissa fuerint, iubet esse reddenda, sicut dicit apostolus : Qui matrimonio vungit uirginem suam, bene facit ; e qui mon iungit, melius facit. Addidit: Deo westro, ut significet fideles, qui cultura sanctae Trinitatis exsultant. Sequitur omnes qui in circuitu eius offertis munera. Isti sunt omnes quibus dixit : «4owete et reddite, non haereticis utique nec paganis, sed eis qui altari eius munera reddere catholica institutione festinant. In circuitu quippe res agitur, cum munera fidelium sacratissimis altaribus offerwntur. Nam quod ait, terribili, specialiter respicit ad deuotos, quibus etiam suauis esse

dignoscitur,

sicut legitur : serwite Domino

in timore et

exsultate ei cum tremore. Nam prauis et contemptoribus £erri259

bilis non est ; nam si Dominum se conuersatione tractarent.

metuerent,

utique honesta

18. Et ei qui aufert spiritum principum, terribili apud reges terrae. Adhuc magnificentiam Domini fidelis praedicator exponit. Dicit enim wowendwm ll? terribili, qui aufert spiritum principum, id est superbiae uel tu-

240 moris. Et ut conuersos deberes aduertere, intulit, apud

reges

ierrae, utique qui corpus suum regere ac moderari Domini munere meruerunt. Hic enim superbiae spiritu uacuatos reges intellegamus, non potestate praetumentes, quia magis in ista parte miraculum est quod superbia tumidi non sunt

245 puniti, sed potius indulta conuersione liberati. Conclusio psalmi. Ecce ille Asa, qui in titulo dictus est commonere dirigentes, usque ad Domini Christi sacramenta peruenit : terri-

250

bilem regibus pronuntians, quem crucifigendum Hebraeorum clamauit insania. Quapropter intellegite, pertinaces, quia dirigentes non estis, sed potius errantes, qui audire noluistis tam saluberrimum per cuncta monitorem. Et ideo dispersi per aliena regna uiuitis, sacrificia non habetis, qui sceptrum no-

2515

260

luistis patrioticum diligere, sed romanum. Nam dum confitentes latino sermone dicantur Iudaei, quemadmodum sic appellari potestis tam grauiter obstinati ? Cur ergo ultionem tantam non aduertitis, qui ipsum quoque nomen post omnia perdidistis ? Dimidiatus est hic textus psalmorum, et quantos Domini largitate transiuimus, tanti nobis ad finem superesse noscuntur. Oremus ut qui nobis gratiam praestitit in praeteritis, ipse nobis auxilium concedat efficaciter in futuris. 222/224 I Cor. 7, 38.

234 si] Gerz. s. I. £OfT.

232/233 Ps. 2, 11.

239 principum spiritum — Gerzz.

248 pronuntias Gerzz.

698

EXP. EXPOSITIO

IN PS. DXXYVI,

123

IN PSALMVM

LXXVI.

p 259

l. In finem, bro Idithum, psalmus Asaph. In finem, notum est significari Dominum Saluatorem. Idithum quoque transiliens eos, in superioribus titulus diximus nomen istud quid debeat indicare. 4 sa/ congregationem appellari est. Sic istorum nominum expositione tractata, vA manifestum congregatio debet aduerti, quae uitia istius saeculi gloriosis passibus transiliuit et ad illum /em peruenit, cui nihil potest simile reperiri. Totus ergo psalmus hic a fideli congregatione cantabitur, quae Asa nomine continetur. 1 Oo

I

A

Diuisio psalmi. Asafh iste, quem diximus uitiorum transilitorem, in prima narratione psalmi ad Dominum se clamare testatur et tribulationibus suis (quod solet fidelibus accidere) se magis insinuat eruditum. Secunda narratione cogitationes enumerat, quae solent pulsare in hoc mundo corda laborantium. Tertia beneficio diuinitatis in meliorem sensum se asserit permutatum, ut operam potentiamque Dei fixa mente cogitaret, qui-

bus rebus cognoscitur assidua exercitatione profecisse. Quarta narratione prosequitur, quemadmodum per Dominum Saluatorem facta sint in populis diuina miracula. 2o

Expositio psalmi. 2. Voce mea ad Dominum clamaui ; uox mea ad Deum et intendit mihi. Asaph iste mundanorum desideriorum transilitor eximius, non pro incolumitate corporis, non

SCHE

pro diuitiis acquirendis, non pro honore capiendo, sed amore Domini, qui iam perfectis infunditur, clamat ad Domi2 5 "wm ; ut in hoc gymnasio confessionis contemplatio diuinitatis eum spiritaliter consoletur. Nam quod dicit : «oce ?ea, modus ille locutionis est, quem iam in septuagesimo tertio psalmo posuimus, ubi ait : Incenderunt igni sanctuarium twum, et his similia. Quae figura in litteris saecularibus pleo3 o nasmos appellatur; quam nos quoque ponamus intrepidi, cum et pater Augustinus in modis locutionum frequentissime eam commemorasse noscatur. Sed animaduertendum est quoniam ille tantum clamet

3^

ad Dominwum,

qui eum talia petit,

qualia se daturum fidelibus pollicetur. Nam qui eum pro rebus transitoriis rogat, non ad Dominum clamare cognoPs. LXXVI, 28/29 Ps. 73:07; P- 3579 sqq.

31/32 cfr Aug. Locut. in Heptat. — [GO nn.

Ps. LXXVI, 1 idithun Gerz;. (sze sezzper) Gerzz. 33 cum Gerzz,

N *? transilibit Gerzz.

$8 repperire

PL 546

EXP,IN.PS.

40

45

5o

LXXVI,

2-3

699

scitur, quamuis ipsum petere uideatur. Repetit:e? uox mea ad Deum, subaudiendum peruenit. Sed quid tamen expeteret non designat ; merito, quia non est illi necessarium dicere quod praestet, qui solus nouit largiri quod expedit. Quapropter uere sapientes sunt, qui se potestati diuinitatis ordinationique committunt ; ipsum solutn expetunt et omnia prospera consequuntur. Sic Isaias propheta dicit : Domine Deus noster, bacem tuam da nobis : omnia enim raestitisti nobis. Sequitur e£ 2ntendit mihi. Ecce uox illa breuis, sed pietate magnifica, ad Dominum missa hoc egit, ut dignaretur intendere. Sed quid ibi non praestitit, quando talia miseratus indulsit ? Illius quippe respicere, liberare est et tam magna conferre qualia non praeualet auidus precator expetere. 9. In die tribulationis meae Deum exquisiui manibus meis nocte coram eo et non sum deceptus : negaui consolari animam meam. Solent mundanis desideriis occupati in tribulationibus optare, ut ab illa possint, quam sustinent, necessitate liberari : ut si aegrotus est, sani-

5^

tatem quaerat ; si peregrinus, patriam ; si pauper, expensas. Iste, ut breui petitione omnia profutura concluderet, nihil de suis angustiis uociferatus est, nec impatienter quae sustinebat ingessit ; sed tamquam quietus ac malorum suorum nescius, X

die

íiribulattonis

suae toto desiderio contem-

plationem Domini perquirebat. Addidit, manibus meis nocte coram eo et non sum deceptus. Hic complectitur quemadmodum Dominum uiriliter inquisiuit et qui fructus eius actionis apparuit. Manibus meis, operibus dicit bonis, quae diuinis noscuntur conuenire mandatis. Nocte mundi istius significat uitam, quae quamuis lucem habere uideatur, 65 peccatorum tamen obscuritate fuscata est. Coram eo, id est

6o

non ad faciem hominum,

79

75

sed in absconso, sicut ipse dicit :

nolite facere iustitiam uestram coram hominibus et cetera. Illo enim praesente fit, quando humanus non affectatur aspectus, ut uanis laudibus intumescat, cum se aliquis boni quidquam fecisse disseminat. Sequitur e£ non sum deceptus. Illereuera non decipitur, cui promissa complentur. Sollicitius autem perquirendum est quare dicat : negauit comsolar? animam meam, qui iam Domini contemplatione gaudebat. Sanctus uir iure zegat illis rebus consolari animam suam, quae humanis desideriis appetuntur; ut si fatigatur uigiliis, remissam uagationem quaerat ; si ieiuniis, corpus suum congrua hilaritate reficiat ; si tristis est, amicorum confabulationibus 42/44 Is. 26, 12. 52 illo Gerzz. Garet

67 Matth. 6, 1. 61 qui] Gerz., quis Gare

66 absconso] Gerzz., abscondito

PL 547

790

8o

85

90

EXP.

IN PS. LXXVI,

3-6

transferatur. Isti uero una fuit consolatio, intentionem suam ponere semper in Domino. j 4. Memor [ui Dei et delectatus sum ; exercitatus sum, et defecit paulisper spiritus meus. Ecce quemadmodum refectus est, qui mundanis rebus animam suam consolatam fuisse denegauit. Nam cum De memores sumus, totius munere suauitatis explemur ; nec potest aliquid par esse, quando nos coeperit gratia diuina satiàre. Sequitur: exercitatus sum et defecit paulisper spiritus meus. Exercitatum se dicit in illa contemplatione diuina, cum tractaret qua sapientia cuncta disponat, quali potentia uniuersa contineat : omnia simul faciens et tam multa mirabili ordinatione dispensans. Et necesse erat ut intellectus eius de-

ficeret, cum se in una retractatione tam innumerabilia, tam

ingentia congregassent, sicut alibi legitur : Consideraui opera tua et exbawi. Bene autem posuit $awlisper, quoniam etsi ad tempus uisus est defecisse, paulo post intellegitur po95 tuisse recreari. 9. Anticipbauerunt wuigilias oculi mei ; turbatus sum et nom sum locutus. Venit ad secundam narrationem, in qua cogitationum suarum aestus enumerat. Dicit enim oculos suos anticipasse uigilias, quas in Dei lauIOO dibus sollemniter exhibebat. Istas usus noster consueuit uocare nocturnos. Hoc enim illis necesse est contingere, qui ad spiritales cogitationes semper intenti sunt. Reddit enim cura peruigiles sensus, nec somnum capiunt, nisi qui uniuersa sollicitudine uacuantur. Sequitur urbatus sum et non sum 105 locutus. Ostendit reuera tempus fuisse nocturnum, quando ipse homo recogitans animi sul secreta perquirit. Tw«rbatus es! quippe recordatione peccantium, quia humanum genus in delictorum praecipitia corruebat et pio dolore pro aliis cruciabatur, qui iam uitia mundana transcenderat. Tacuit érgo, IIO quoniam profunda nocte non habebat solatium humani colloquii : quo tempore cautius cogitat quicumque deliberat. 6. Cogitaui dies amtiquos et anmos aeternos. Ingreditur deliberatiuum dicendi genus, quod suis membris diligenter explicitum, in huius partis fine monstrabimus. Dicit IIS enim quare turbatus est : quoniam dies cogitauwit amtiq*0s, Adae uidelicet, quibus humanum genus peccatis tenebatur obnoxium : de quibus et alio loco dicit : Ecce ueteres posuisti dies meos. Sed isti temporales atque caduci sunt et 92/93 Hab. 5, 2.

117/118 Ps. 58, 6.

98 iste Gerz., corr. a. zz. 83 se] Gerzz., oz. Garet $88 disponit Gerz;. et] Gerzz. s. 7. 95 recreare Gerzz. 104 a//. sum] Gerz. PL, oz. Garet

93

p 26o

PL 548

EXP. 120

125

130

70l

labili uarietate fugitiui. Sed contra dies antiquos, amnos ponit aeternos, quia sicut isti momento pereunt, sic futuri perenni longaeuitate consistunt : in istis mors dominatur, in illis regnat uita perpetua ; isti edaci tristitia corroduntur, in illis iusti secura felicitate gaudebunt ; in istis denique fugit omne quod uenerit, in illis stabit quidquid accesserit. Sed quid est hoc, quod iste uir iam Deo deditus, contra dies antiquos aeternitatem ponit annorum ? Cog?tabat enim cur labentes dies et quos tenere nemo possit, tantopere desideret et quaerat humanitas ; et illos aeternos qui soli nobis sunt specialiter appetendi neglegamus, contemnamus, nec credamus esse, dum eos impraesenti non ualemus aspicere ? Merito ergo £urbatus est, qui tam prauis persuasionibus peccatores cognouerat sublacere. Y. In

155

IN PS. LXXVI, 6-8

menie

habus

; et. meditatus

sum

nocte

cum

corde meo : exercitabar et uentilabam in me spiriiwm meum. Caput istius uersus superiori iungendum est. Est enim ita : e£ annos aeternos in mente habui, non sicut stulti, qui hoc quod audiunt, neque credunt, neque in sua

memoria reponunt, sed obliuioni mandant, quod neglegentius acceperunt. Iste enim 2» mente habuit annos aeternos, 140 quoniam credebat esse uenturos. Meditatur etiam cum corde suo, qui animam suam facit aliquid cum ratione tractare. Cum illa enim loquimur taciti, cum illa exercemur quieti, nec soli sumus, quando cum ipsa suscepta altercatione confligimus. Sequitur exercitabar et uentilabam in me spa145 riium mewnm. Proprie actus ipse deliberationis exprimitur. Exercemur enim, quando per retractationes innumeras aestuamus et quasi in palaestra animae spiritali concertatione fatigamur. Ventilatur autem spiritus, cum huc atque illuc in uenti more celerrima cogitatione transfertur. Spiritus enim uirtus est animae, quae intentiones eius implere contendit. 8. Et dixi : numquid in aeternum proiciet Deus, aut mon ajpponet ut beneplacitum sit ev adhuc ? Cum iste Asaph transilitor uitiorum totius mundi cogitaret angustias et spiritus eius diutinis meditationibus exercereDeus in aeternum proiciet genus 155 tur, dixit : nwmquid humanum, ut non ei aduentus sui miseratione prospiciat ? Ille enim iam beneficia Domini futura sentiebat, qui de caelestis misericordiae promissa pietate tractabat. Sequitur a«t non abponet, ut beneplacitum sit ei adhuc ? Istud 4A$$o16o 10^n nequaquam negantis, sed potius affirmantis est. nel enim, id est praestabit u£ e? beneplacitum sii genus humanum, quando dignabitur incarnationis suae declarare

140 meditatot Gerzz., corr. a. 72. diutinis] Gerzz., diuinis Gare£

145 deliberationes Gerzz., corr. a. zz. 160/161 adponit Gerz.

154

PL 549

702

mysteria.

EXP.

Quod

dolentis. Nam

170

IN PS. LXXVI,

autem

ait

adAuc,

8—1o

exspectantis est, non

quamuis fieri posse crederet, emergere tamen

subsequenti tempore confidebat. 9. Aut in finem misericordiam suam abscidet, a saeculo et generatione ? Misericordia Domini est, quod de Maria Virgine nasci secundum carnem pro nostra infirmitate dignatus est. Hanc Dominus non abscidit, quam pro hominum salute per prophetas cecinit esse uenturam. De quo loco Stephanus episcopus in encycliis ad Leonem princi-

pem scribens, mirabiliter dicit : Zndutus est Filius tunicam

175

180

corporis, hoc est integrum. hominem. de sancta. uirgine, quam sanctus Spiritus texwit. ineffabiliter, in. ingressu inenarrabiliter, in egressu. comprehensibiliter. Ingressus est. inuisibilis, egressus est wisibilis ; ingressus est Deus Verbum, egressus est idem ei homo. In finem uero significat plenitudinem temporis, quando uenire dignatus est; de quo tempore Ioannes apostolus dixit : Fzlioli, nowissima hora est. Addidit: a saeculo et generatione. A saeculo, in quo decretum fuerat

ut ueniret.

A

generatione,

iudaica

Scilicet,

quos

carnis

cognatione etiam fratres appellare dignatus est. Ó promissio gloriosa ! o praeceptio salutaris, si agnoscere meruissent quod eis singulari munere praestabatur! 185 10. Numquid obliuiscetur misereri Deus, aut conLinebit in ira misericordiam suam ? Obliuisci illud possumus quod nobis accedit et recedit ; Deo autem, cui misericordia substantialiter inest, quemadmodum potest obli4isci, quod ab ipso non probatur auferri ? Hinc ergo prae190 nuntiabat misereri Deum, quia eius praeuidebat aduentum. Nam quae fortior misericordia quam unde mundi clades cognoscitur esse sublata ? Sequitur, aw£ continebit in ira misericordiam suam. Respice quam mirabili ordine aduentus iste descriptus est ? Vbique misericordia ponitur, I9 quia miseris res tanta praestatur. Facilius est enim Domino continere iram, quae ab eius tranquillitate cognoscitur aliena ; sed magis ad misericordiam pronus esse credatur, quae numquam ab eius maiestate diuiditur ; sicut per Isaiam dicit : Non in aeternum uindex in uobis ero neque ber omne 200 tempus irascar uobis. Quapropter non im ira continebit mi171 Codex encyclicus, translatus ab Epiphanio Scholastico — edid. Schwartz, JAcía Conc. Oecum., 1I, 5. Sed deest epist. ad Leonem August um Stephani Hierapolitani episcopi, cfr E. Honigmann, Parristic Sfudies, 1953, p. 169-173. Eadem uerba Stephani repetiit post Cassiodorum Benedictus Anianens is, Disputatio aduersus ppm impietategy — PL 105, 1409 B. 179 I Ioh. 2, 18. 199/200 Is. 57, 16. 175 incomptehensibiliter Bezeg,

"Aud. Ber. Fisc., perceptio Garez

1'* et] ozz. Bened.

183 praeceptio] Gerz.

190 miserere Gerzz., corr. a. zr.

EXP. IN PS. LXXVI, 10-12 sericordiam,

SCHE

703

sed in misericordia iram potius abstinebit; si

tamen in hoc saeculo conuersio deuota proueniat. Et memento quod ?ra in Domino abusiue, non proprie, dicatur. Peractum est deliberatiuum dicendi genus, cuius membra suis 205 uersibus apta reddamus. Cogitatio ipsius habuit dies antiquos et annos aeternos suis qualitatibus et efficientiis comparare, quas partes in suá mente reposuit et in eis spiritum suum diutinis fluctuationibus uentilauit : elegit tamen tertiae partis (sicut in deliberationibus fieri solet) certam absolutamque sen210 tentiam. Dixit enim : Numquid in aeternum roiciet Deus, aut non apbponet ut beneplacitum sit ei adhuc? et reliquos duos uersus, qui in praedictam uidentur et comprobantur conuenire sententiam. 11. E! dixi : nunc coepti ; haec mutatio dexterae 215 Excelst. Interiecto secundo diapsalmate uenit ad tertiam narrationem : ubi post cogitationem bonorum translatus ad saluberrimum sensum, competenter se asserit immutatum. Dicit enim primo : *?wnc coef?, quasi sapere, quasi intellegere, quasi ad lumen splendidissimum peruenire ; quippe qui 220 laetaturus erat in operibus Domini. Sed quid sit istud, »wnc coepi, sequenti sententia declaratur. Quae figura dicitur epexegesis, id est explanatio dicti superioris. Dicit enim haec est mutatio dexterae Excelsi. Mutatio nomen aequiuocum est ; nam mutati dicimur, quando in pessimam 225 partem errore aliquo faciente dilabimur. Sed ne tale hic aliquid sentiretur, commutationem in se dicit factam, quam dextera Domini consueuit operari. Dextera enim Excels? Christus est Dominus, per quem sic sumus commutati, ut de conditione seruili mereamur etiam eius filii nuncupari. Hanc in se com230 mutationem fieri sentiebat, quam concedi christiano populo quandoque gaudebat. 12. Memor [ui operum Domini, quia memor ero ab initio mirabilium iuorum. Commutationem de se factam in sua dicit permanere memoria, quia meliora meretur 22 suscipere, qui collata bona de corde non probatur amittere. Sed ne tantum de se exsultare uideretur, sequitur qw2a memor ero ab initio mirabilium tuorum ; utique quae humano generi pius miserator indulsit. Primum, quod Adam fecit ad imaginem et similitudinem suam ; deinde, quod obla240 tionem Abel iusti susceperit ; quod in arca Noe crescente diluuio in mysterium Ecclesiae animalia diuersa saluauerit ;ut Abraham filium suum offerente, typum sui aduentus caelesti pietate monstrauerit ; postremo, quod ipse ad liberandum hominem uenire dignatus est. Haec erant ab initio, credo, mi214 immutatio r (praeter H* D*) 215 diapsalmate secundo 226 factam] sanctam Gerzz., sed cfr ]. 234

efexegesis Gerzz. 238 genere Gerzz.

— Gare/ 222 dexteram Gerzz.

p. 261

PL 550

704

EXP.

IN PS. LXXVI,

12-14

24; rabilia quae sanctum uirum sua recordatione mulcebant. 13. Et meditabor in omnibus operibus tuis, et in obseruationibus tuis exercebor. Cognoscamus quo peruenerit mundi istius transilitor egregius. Promittit enim se, misericordia Domini suffragante, 4» eius operibus, id est 25o in scripturis diuinis assidua cogitatione meditari : ubi nullum taedium, nulla satietas est ; sed quantum quis plus hauserit, tanto amplius dulcia sensa perquirit : unde centesimus octauus decimus psalmus multa dicturus est. Sed quia fidelibus non sufficit solummodo legere, nisi etiam bonorum operum 255 fructus sedula pietate monstrare, dicit : in obseruationibus iuis exercebor, id est in praeceptis tuis salutaribus humili deuotione

uersabor.

Exercitatio

enim

bene

nostra

dicitur,

quando iussa Domini ipso miserante peragimus. 14. Deus, in sancto uia tua : quis Deus magnus 260 scut Deus noster ? Venit ad laudes Domini, quibus forti-

tudinem eius mansuetudinemque commemorat ; ut beneuolentiam piissimi iudicis facilius impetrarent iterata praeconia. Apparet quippe sanctum uirum certissima. fuisse pollicitum. Constat enim et libris eum et operibus eruditum, quando ad 26; paternas laudes deuota exsultatione prorupit. Dicit enim : Deus,

in sancto

uia

tua.

Sanctus

Christus est Domi-

nus, sicut ipse dicit : Custodi animam meam, quoniam. sanctus sum. Idem ipse uam se dicit, ut est illud : ego sum wia, ueritas et wita. Sed cum fidem hominibus praebuit, qua Pater per270 fectissime nosceretur, 4a Patris iuste dicitur, quia per ipsum, quemadmodum Trinitas coleretur, accepimus. Ipse enim dixit : Jte, baptizate omnes gentes in nomine Patris et. Filii el Spiritus sancti. Sequitur quis Deus magnus sicut Deus noster ? Iam quasi eruditus, in Spiritu sancto laetus exsul?75 tat, potentiamque Domini uniuersis praeferens simulacris, quae falsa persuasione in terra colebantur ; illa enim erant uilissima, infirma, despicienda ;Dominus

autem

noster ma-

gnus, fortis et terribilis, omnia faciens quaecumque uult in caelo et in terra. Ergo hic uersus contra illos increpandos dici-

SCHE

28o tur, qui adhuc superstitionum errore caecabantur ; ut infelices

agnoscant quem refugiunt, quos sequuntur. Hoc schema dicitur syndyasmos, quod latine interpretatur collatio siue coniunctio ; fit autem ex comparatione contrariorum, quando aut

personae, aut causae siue in contrarium, siue in simile compa-

285 rantur.

267/268 Ps. 85, 2.

268/269 Ioh. r4, 6.

212/293 Matth. 28, 19.

246 meditatus sum r 241 exercebor] me praezz. r (praeter IN? T? B) 255 q add. Germ. in marg.(loco 9 ?) 26? sanctum Gerzz. 216 erat Gerzz. 284 rius siue]

sibi Gerzz., corr. a. zz.

simili Gerzz.

P7 551

EXP. IN PS. LXXVI, 15-16 15. Tw

es,

Deus,

qui facis

mirabilia

tam fecisti in populis uirtutem es,

Deus,

705 solus

: mo-

tuam. Cum dicit :Tw

essentiam diuinae Maiestatis ostendit ; sicut ipse

dicit : Ego sum qui sum. Esse enim ipsi proprie conuenit, qui ut sit, nullius adiutorio continetur ; sed naturae suae potentia

290

semper magnus, semper excelsus, semper. incommutabilis perseuerat. Quaproptef'ipse est qw? facit mirabilia solus. Nam licet haec et sanctis suis facere saepe praestiterit, solus tamen est qui mirabiles operationes ad effectum suae uolunA

tatis adducit.

Sed uideamus

quare

dixerit,

sous,

cum

et

Filius et Spiritus sanctus cooperentur in omnibus ? So/us dixit, quia Trinitatem sanctam unum Dominum, unum Deum ueraciter confitemur, sicut ipse dicit : Audi, Israel : Dominus

Deus twus, Deus unus est. Sequitur, notam fecisti àn popu-

o

lis uirtutem

tuam, id est, cum in hunc mundum misit Do-

minum Saluatorem, qui, sicut dicit apostolus, Dei würius est, et Dei sapientia. N otum enim fecit, quando eum et illi notum habuerunt qui facie tenus sciebant et illi altius contemPatris Filium fideli mente

plati sunt, qui eum 30 I

3I ^

crediderunt.

Notus ergo factus est populis infidelibus solummodo corpore, fidelibus autem et diuinitate ; sicut in euangelio dicit : Beat? mundo corde, quoniam ipsi Deum widebunt. 16. Liberasti in brachio iuo populum tuum, filios Israel et Ioseph. Sensum excolit superiorem. Dicit enim quid praestiterit humano generi paterna clementia : quoniam im brachio suo, id est in Domino Saluatore liberauit populum suum ; sicut legitur : Et brachium Domani cui reuelatum est ? Et ne haberes ambiguum quem populum liberauit, sequitur filios Israel et Ioseph. Populum saepe diximus intellectu pluralem numerum continere, quamuis singulariter prolatus esse uideatur. Quapropter filios Israel iudaicam

plebem,

quae

tamen

credidit,

debemus

accipere; |. 262

Ioseph alteram quae uenit ex gentibus. Sed siue quae credidit de Iudaeis, siue quae de gentium uocatione collecta est, 32 o unus est Dei fopulus ; quamuis tempore credulitatis suae diuisus esse uideatur, sicut in euangelio dicit : Swnt autem oues quae non sunt ex hoc owili ; oportet me et eas adducere, ut sit unus grex et unus Pastor. Nam nomine Ioseph, gentium fidem non inconuenienter aduertimus, quia iste loseph, est Israel, tamen 32 II quamuis filius fuerit Iacob qui primo uocatus ubi honogentes, ad peruenit et fratribus a est quia traditus rabilis habebatur et potens, ita ut eius arbitrio Aegyptiorum terra regeretur, rationabiliter eius nomine gentes indicantur, quae Domino Saluatori deuota mente crediderunt. Nam et 301/302 I Cor. r, 24. 298/299 Deut. 6, 4. 289 Ex. 3, 14. 221/323 Ioh. 1o, 16. 312/313 Is. 55, 1. 5, 8.

307 mundi Ger., fort. recfe 5

PL 98

306/307 Matth.

322 et oportet me — Gare C 2. (xcvi)

706

EXP:

IN' PS. LXXVI) x68 ipsum nomen Josef indicat crescens, quod gentibus conue$30 nienter aptatur, ex quibus Christi Ecclesia semper augetur. Ergo sensus iste est; quia et de populo Israelitarum et de gentium congregatione liberawit eos in brachio suo, id est in Domino Saluatore, qui ei credere puro corde maluerunt. 17. Viderunt te aquae, Deus ; uiderunt te aquae ; 355 et. timuerunt et. conturbati sunt abyssi. Venit ad quartam narrationem, ubi iam laetus refert. quas uirtutes Christi Domini maiestas effecerit. Nam de quo prius dixerat : notam fecisti im populis uirtutem iuam, nunc dicit 340 de ipso : uiderunt te aquae, Deus. Per aquas populos significari frequenter scriptura diuina testatur, quando eas et uidere commemorat et timere. Ipsae sunt enim aquae quae sensu rationabili Dominum cognoscere uel metuere potuerunt. Nam uide quid addidit : wzderunt te aquae et timue345 *w^"i ; quando utique in bruto elemento non poterat eue-

350

SCHE

355

nire, ut tantam miraculorum manifestationem cognoscerent et timerent. Sequitur e£ turbati sunt abyssi ; id populos et in hoc sermone debemus numerosiores aduerterest, e, qui more liquidi elementi uitiorum flatibus commouentur. Sed feliciter tunc turbati sunt, quando ad conuersionis studia peruenerunt. Et intende quod subsequentia usque ad finem psalmi per figuram parabolen dicuntur, quando res genere dissimiles sibimet comparantur. 18. Multitudo sonitus aquarum ; uocem deder unt nubes : etenim sagittae tuae pertransierunt. Multi tudo sonitus aquarum est, quando psalmodia dulcis offertur, quando gemitibus ac lacrimis culpa diluitur, quando gratiae

pro suscepto munere referuntur ;et quasi mare confra gosum, ita in sanctis Ecclesiis resonant diuersa uota populo360 rum. Sed quare sit factus sonitus multitudinis aqua?*m, pulchre subiecit : quia uocem dederunt nubes. Nubes, praedicatores significare saepe iam dixim us ; de quibus scriptum est : mandabo nubibus meis ne pluant super eam imbrem. Qui uocem suam magnam dederunt, cum praecepta 365 Domini uulgauerunt in toto orbe terrarum, psalmus ante praedicauit : In omnem terram sicut et alius exiit sonus eoYwm et in fines orbis terrae uerba eorum. Hinc sonitus uenit aquarum, hinc turbatae sunt abyss i : quia uerba ista praedicationum errantibus populis deuoti onis studia contu249 lerunt. Sequitur, etenim sagittae tuae bertransierunt. 330 cfr Gen. 49, 22.

363/364 Is. 5, 6.

366/367 Ps. 18, 5.

336 conturbati] Gerz;,, conturbatae Garet, turbati r, turbatae £ 340 populus Gerzz. 34 turbati] Gerz;, tutbatae Gare; (a£ /. 850 tutbati) 348 populus Gerzz. 350 conuersiones Gerzz., corr. a. zz. 356/3507 offetetur Gerz. corr. 366 exiit Gerzz. 369 deuotiores Gerz,

PE 203

EXP. IN PS. LXXVI, 18-21

707

Sagittas hic euangelistas decentér aduertimus, qui praedicationibus suis deuotos populos usque ad cordis intima medicinaliter transfoderunt, non inflicto uulnere, sed salute.

19. Vox tonitrui tui in vota : illuxerunt coruscaiones tuae orbi terrae : commota est et contvremuit terra. Et hoc quoque comparatiue dicitur : quia £onztirus wox ita reuoluitur, quasi de rotisuenire perstrepentibus audiatur. Sic enim cum de summo funditur, spatia caelorum uolubili murmuratione pertranseunt, ut rotatus atque sinuosus 380 ipse sonitus sentiatur. Siue magis 2» roía, orbem terrarum debemus accipere, qui in speciem xo£ae absoluta rotunditate concluditur. /» roía ergo, id est in mundo, «ox tonitrui eius egressa est, quando praedicatores Christi circulum totius orbis uerbis tonantibus impleuerunt. Sed illae nubes, illa tonicoruscationes 385 trua, sequitur quid fecerunt. Illuwxerunt iwae orbi terrae. Dignis comparationibus beneficia diuina narrantur, ut res caelestes supernis similitudinibus exponantur. Jlluxerunt coruscationes, diuina praecepta dicit ueritatis lumine radiantia, quae tenebras hominum per totum 299 mundum salutari illuminatione fugauerunt. Dicit enim £on:irua et coruscationes istae quid egerint ; ut erra, id est

375

corpora

nostra

commouerentur

et contremiscerent

audito

tanto miraculo. Commotos quippe et tremefactos illos dicit, qui uerbum Dei fideliter audientes ad conuersionis studium 395 Christi munere peruenerunt. 20. In mavi uiae tuae, et semitae tuae in aquis multis : et uestigia tua nom cognoscentur. Si ad litteram hoc uelis accipere, /» mar: fuit «1a eius, quando super dorsa pelagi uisualiter ambulans, Petrum apostolum ut ad se 400 ueniret euocauit. Siue magis illud intellegendum est : n mar: uiae tuae, in cogitationibus hominum, quae uelut mare perfidum fluctuant : ubi tamen ille uias habet, quando eos sibi larga pietate subdiderit. A quae multae, eadem conuersorum est turba gentilium : ubi sunt sem:itae Domini, id est 405 uiae ipsius, dum ad eos uenire dignatur. Sequitur e£ west?gta iua non cognosceniur. Hoc cum imputatione legendum est ; ut cum palam uenerit, tantisque se demonstrauerit miraculis, non sit tamen cognitus ab infidelibus Iudaeis. Merito ergo illis exprobrat, qui tantae maiestati et tam praesentibus Vestigia siquidem significant 410 beneficiis credere noluerunt. praesentiam corporalem ; nam uestigium est plantae signum, quod facimus ambulantes. 291. Deduxisti sicut oues bopulum tuum, in manu Moysi et Aaron. Cum hoc miraculum nulli alteri possit 378 375/376 commota zs. terra] Cass. cuz g, uidit et commota est tetra 7 396 uia tua r (praeter non390 salutare Gerzz. spacia Gerzz, spatio Gare? 407 demonsttaberit Ger. 403 idem Gerz.. 398 uellis Gerzz. nullos codd.)

708

41

EXP..IN PS. EXXVI,

21-L XXVII,

1 ; aptari, sine dubio et illa imputatio quae praecessit, quia non cognouerunt uestigia eius, ad populum pertinet Hebraeorum. Deducti enim sunt in Moysi et Aaron manu, id est operatione quam diuersorum miraculorum nouitate faciebant. Et bene dixit : Sicut oues, non tamen oues, quia non creo

dendo facti sunt haedi. Hic enim, szcw£, ueritatem non signi-

PL 354

ficat, sed imaginationem. Moyses autem interpretatur assumptus, quoniam de flumine collectus est a filia pharaonis. Aaron uero fortitudinis mons. Quae nomina ipsas quoque uirtutes quas fecerunt uidentur exprimere. Moyses enim 42 ^ inter alia, iubente Domino, in aquis est operatus, quando in mari Rubro Hebraeos uiam fecit habere terrenam, significans per baptismatis donum liberandum esse populum fidelem. Aaron Ecclesiae tenebat imaginem, quam bene monti fortissi- p. 265 mo comparauit, quae et honore sancto praeminet et fidei solidi4o tate consistit. His enim ducibus Israelitarum populum diuina uirtute legimus esse liberatum.

Conclusio psalmi. O Idithum uere humanarum rerum transilior egregie, qui psalmum mirabili institutione cantasti, in tribulationibus exercitatus negasti te ullo modo consolatum. Deinde delibera45 vA tio tua ad perfectam noscitur peruenisse sententiam. Tertio sentis te iam feliciter immutatum ; nec tamen prosperis animum relaxas : sed cum te semper intentum ad magnalia Domini profiteris, augmento quodam sapientiae iugiter profecisse cognosceris. Ouarto miracula Christi sub magna exsultatione 44 o concelebras et cum diuersa percurris, institutionem christiano populo qua saluetur ostendis. Praesta, Domine, ut solita nos iubeas pietate purgari ; quatenus qui sumus actuum qualitate dissimiles, clementia tua faciat esse consortes.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXVII.

1. Intellectus Asaph. Quoties intellectus inuenitur titulis, magnae cuiusdam rei nobis significantia declara in tur. Nam cum intellectum generaliter dicamus quidqu id nos aduertere bonum malumque facit, hic tamen tunc intelle ctus ; ponitur, quando sensus noster perfecta intellegenti a tendit ad 421/422 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 65, 8. Exo NTO: 423 cfr Hieron. o. c. p. 12, 6.

433 mirabile Gerzz. 436 sentiste Gerzz., i s. a//. e add. a. m. Ps. LX XVII, 2 magni Gerzz.

422 cfr

442 que Gerz;.

EXP.IN

PS. LXXVII,

x

709

Dominum. Asaph uero diximus^hebraea lingua Synagogam significare, latine collectionem. Sed quia intellectum praemisit, fidelem hic Synagogam loqui posse declarauit. Exprobrare enim malis nequeunt, nisi corda fidelium.

IO

15

20

2

Diuisio psalmi. Quanto. psalmus hic probatur esse longissimus, tanto studiosius debet numerosis diuisionibus aperiri ; ut et per distinctionem melius elucescat et ipsa partium sectione fastidium longinquitatis abstergat. In prima parte psalmi, duo tantum uersiculi personae Domini probantur aptari, ut reuerentia cresceret sequentium dictorum, ubi ipse rex facere uidebatur initium. Secunda parte latius loquitur Asaph imputans Iudaeis quod tantis beneficiis Domini exstitisse probarentur ingrati : illi tamen prauitate distorti, cor suum nequaquam Domini iussionibus admouerunt. In tertia uero numerantur quanta munera israelitico populo uirtus diuina praestiterit ; nec tamen illi à murmurationibus cessauerunt. Quarta dicit qualis in eis uindicta prouenerit, et quemadmodum sit miseratione Domini mollita sententia. Quinta parte propter murmurationes eorum uindicatum in eis est ; sed iterum ad supplicationem Domini, cognoscentes eius magnalia, redierunt. Sexta, denuo illi dolose locuti sunt et errores solitos sunt se-

cuti : misericordia tamen Domini non eos passa est dissipari, quod malis eorum iuste potuisset infligi. Septima dicit quemadmodum 20

Dominum

concitauerint

menter afflictus. Octaua,

35

in deserto,

cum

tamen

propter ipsos decem plagis Aegyptiorum populus fuerit uehebeneficia Domini

referuntur et iu-

daicae obstinationis iterum culpa subiungitur. Nona, ultio grauissima subsequitur, ita ut captiuitati populum tradiderit et tabernaculum Silo, in quo habitare inter homines uidebatur, adiecerit ; posteaque elegit montem Sion, et Dauid seruum suum, de cuius semine Christus Dominus

nasceretur,

qui mundo salutaris medicus adueniret. Sic per hunc psalmum ab initio electionis gentis hebraicae usque ad aduentum Domini Saluatoris facta descriptio est

40

45

Expositio psalmi. Attendite, populus meus, legem meam : inclinate aurem uestram iq uerba oris mei. In hoc prin- cipio loquitur Deus, qui per Moysen legem dedit Hebraeis. Et dum dicit : legem meam attendite, non tantum uult quod dicitur auribus percipi, quantum ueritatem dicti cordis oculis intueri. Attendit enim audita, qui res dictas deuota mente 6/7? significare synagogam - Gare? — 14aptare Germ. | 9"dissipate Gerz. 49 popule z4zZ. cuz r (B C X) selom Gerzz., corr. a. 74.

— 34

PL 555

710

EXP.'IN-PS:

EXXYVII;

93153

respexerit. Dum dicit autem : 5obulus meus, illos profecto significat qui eius mandatis oboedientes fuerunt. Non enim aut prophetae, aut alii iusti a nostra fide dici potuerunt alieni, qui actus illos primi temporis spiritaliter acceperunt, 5 o sicut dicit apostolus : Nolo emim uos ?gnorare, fratres, quia patres nostri omnes sub nube fuerunt ; et paulo post : et omnes eundem, cibum. spiritalem manducauerunt et. omnes. eumdem fotum spiritalem biberunt. Sequitur, inclinate aurem uestram in uerba oris mei. Hic affectus praecipitur audien5 ^ di, quoniam qui toto corde uult audita percipere, aurem suam cognoscitur inclinare, ut humilis ac paratus accipiat quod de ore sanctae potestatis emanat. Sed nota quod iam inter fideles accipitur, cui auscultandi tanta cura delegatur. 2, Aperiam in parabolis os meum ; loquar bropo6o sitiones

ab initio. Attentum sibi reddidit auditorem, cum

se parabolis dicit esse locuturum, ut non remisse possit audiri, qui se tam granditer promittebat effari. Parabola enim graeco uocabulo dicitur similitudo, quando illud quod intelle gi uolumus per comparationes aliquas indicamus, Sic enim ferreum 6 ^ quempiam dicimus, quando durum ac fortem desideramus intellegi ;cum uelocem, uentis aut auibus comparamus. Et intuere quod Dominus os suum dicit Asaph, qui est inferius locuturus. Vnde merito eum intellectus praecessit, cui tam magna erat testimonii gratia conferenda. Sequitu r, loquar 7o propositiones ab initio. Loquitur utique ipse, qui loqui facit. Nam quamuis alieno ministerio sermo deprom atur, Spiritus sanctus loquitur cuius praecepta uulgantur, sicut dicit apostolus Petrus : Non enim wmquam uoluntate humana. allata est prophetia : sed Spiritu sancto acti, locuti sunt sancti homines 7 Propositiones autem, obscuras et abditas w^ Dei. significant quaestiones, quae adhibita disputatione soluendae sunt. Has suo loco positas competentius admonemus. Ab initio uidelicet ueteris testamenti dicit, sicut Asaph infra locuturus

PL 556

est.

8o

8 M^

9. Quanta audiuimus et cognouimus ea ; et paires nostri narrauerunt nobis. In perso na Domini psal- H1. 264 mi huius honorabili capite constituto, uenit ad secundam partem, ubi 'Asaph' introducitur loquens, cuius non tamquam humana uerba, sed caelestem debemus suscipere iussionem. Quanta multitudinem rerum demgnstrat ; audiuimus pertinet ad prophetas; cognouimus ad nouu m respicit testa215

Ps. LXXVI, 50/51 I Cor. IOPSI.

48 iustitia nostta Gerzz. corr. 78 dicit] Gerzz., dicitur Gare;

51/53 I Cor. 10, 5-4.

73/75 II Petr. 1,

58 abscultandi Gerzz. 60 initio] saeculi aZ4. z 80/81 patris Gerzz., corr. a. zz.

EXP. IN PS. LXXVII, 3-5

9o

95

IOO

105

IIO

II

mentum. Audita sunt enim cum prophetarentur ; cognita dum implerentur per Dominum Christum. Sequitur e£ $atres nosiri narrauerunt nobis. Patres suos Moysen dicit et alios prophetas ueteris testamenti, qui de Domini aduentu multa locuti sunt et illuminati praedicauerunt, quod et iste fieri praeuidebat. Iusti enim non essent, nisi probarentur credere quae dicebant. 4. Non sunt occultata a filiis eorum, àn generai1one altera. Haec quae refert patres suos de aduentu Domini praedicasse, dicit nec a jf2/??s eorum abscondita fuisse magnalia, id est a spiritalibus f7/27s, qui eorum imitatores fuerunt. Nam quod dixit : n generatszone altera, iam non Hebraeorum, sed gentium significat congregationem : quia ex aqua et Spiritu sancto indiuiduae Trinitatis beneficio regenerantur; unde et illi intellegentiae uero lumine sunt repleti. Narrantes laudes Domini et uirtutes eius et mirabilia eius quae fecit. Ordo uerborum talis est : Annuntiauerunt nobis patres nostri, narrantes laudes Domini. Facta quippe Domini narrare, laudasse est : cuius dum opera referuntur, gloria semper augetur. Virtutes eius, significat liberationes, quas fecit in populo Iudaeorum, quando eos de pharaonis impia potestate liberauit. MZrab:lia uero, quod eos in deserto magnalibus pauit, quod eis gentes potentissimas leuissima concertatione subiecit. Addidit q4ae fec?t, ut non tantum promissa, uerum etiam completa esse uiderentur. Haec autem cuncta ex testamenti ueteris referuntur historia. Historia est enim praeteritarum rerum fida commemoratio, ab aetatis nostrae memoria remota. 5. Et suscitauit testimonium in Iacob et legem posuit in Israel. Venit ad illud quod superius dixit : 7oquar propositiones ab initio. Initium quippe, uetus est testamentum,

125

7II

unde inferius dicturus est. Illud fortasse com-

memorat in lacob testimonium suscitatum, quando cum angelo colluctans, in praefiguratione futurorum tactus uno femore claudicauit : significans israeliticum populum partim fidei firmitate constare, partim a sua potius salute discedere. Hoc enim fuit populi erraturi, uel credituri £est?moniwm, quod Iacob concertatio illa praedixit. Susc?tatum autem dixit, quasi in lucem redditum, quod somno

ignoran-

101 regerantut Gerzz., corr. a. zz.

119 infe-

tiae uidebatur oppressum. Ipsum est quod superius promisit : aperiam in parabolis os meum ; scilicet quoniam ab isto initio erat talia locuturus. Sequitur e£ legem $oswit $n 130 Israel, ut eos utique deuotos esse suo Domino commoneret, ne uaga uoluntate permissi in deuios laberentur errores. Pro97 ab Gerz. tiora Gerzz.

100 qui Gerzz.

PL 557

AI

EXP.

IN PS. LXXVII,

5-8

prie dictum est, Jegem fosuit, quasi peccatoribus iugum, leuibus pondus, erraturis uero contestationis exemplum. Vnde alio loco ait : Quia iusto lex non est posita. Hoc est quod supe$ropositiones ab initio. Sed haec 155 rius dixit : loquar congrue suis locis, diligens lector, aptabis : quia ubique ista commemorare fastidium est. Quanta mandauit patribus nostris nota facere ea filiis suis : ut cognoscat generatio altera. 140 6. Filii qui nascentur exsurgent et marrabunt ea filiis suis. Versus isti significant per generationes hominum mandata Domini fuisse transmissa, ne quis putaret uni datum, quod omnibus cognoscitur attributum. Acceperunt enim Iudaei quod ad Christianos non est dubium peruenisse. 145 Ideo enim additum est: wt cognoscat generatio altera, non utique iudaica, sed quam de gentibus constat electam. Altera enim hic extraneos significat, non propinquos. Nam quod sequitur :[14$ qui nascentur exsurgent et narrabunt

150

155

ea

filiis

uiscantur

160

suis,

operum

Dei

sui, sicut fecerunt perfidi Iudaei,

qui, oblito auctore suo, ad culturas se daemonum transtulerunt. Addidit e? mandata eius exquirant. Ipsa est enim

Dei summi uera recordatio, si mandata eius deuotis mentib us

impleamus. 8. Ne fiant sicut peramarum. Genus quod mom

170

uult intellegi sine dubio Christianos,

qui praedicationes sanctas ad animarum salutem conferendam suis posteris utique tradiderunt. 7. Vt $onant in Deo spem suam, et non obliuiscantur operum Dei sui, et mandata eius exquirant. Vtilitas paternae praedicationis hic euidenter ostensa est, ut posteri eorum spem suam non ponant in lege quae punit, sed in gratia concessa quae redimit. Sequitur e£ nom obli-

batves

eorum,

genus

brauwuwm

et

direxit cor suum ; et mom esl creditus cum Deo spiritus eius. His uersibus duobus sub definitionibus pulchris notatur perfidia Iudaeorum. Dicit enim : ze fiant sicut patres eorum, quod fuit genus prauum et beramarum. Genus jrauwm, quia ueritatem recipere noluerunt. Necesse est enim distorti permaneant, qui rectam regulam non sequuntur. Peramarum dixit, id est supra cunctas acerbitates asperrimum, ut qui ad eos uenerat saluandos, in eius potius armarentur exitium. Sequitur gezus quod nom direxit cor suum, hoc est, quod superius dixit, 134 I Tim. r1, 9.

138 quam Gerzz. cuz r, corr. a. zz. in quanta czzz g nota facete] ut notam facerent eam r (praeter ,A K) 169 distorte Gerzz.

Tr 140 nascetur Gerzz., corr. a. zz. 170 regulam rectam — Gare;

EXP. IN PS. LXXVII, 8-12

713

prauwwm ; nam si utique diréxisset cor suum, nec ex- PL stiterat $rauwm, nec a Deo redditum fuerat alienum. Ille 558 enim dirigit mentem, qui ad diuinas se correxerit iussiones ; nec aliquid superbia humanae praesumptionis excogitat, cum regi omnia diuinitatis administratione cognoscit. Nam quod repetendo dicit ge»4«s, ad illos tantum respicit qui in sua 18 o obstinatione manserunt. Ceterum fuerunt ex Iudaeis qui Domino pura mente famulati sunt. Addidit e£ 4om est creditus cum Deo spiritus eius. Ilhus spiritus non creditur esse cu» Deo, qui operas eius uisuales non intellegit mysteriis spiritalibus applicandas ; sed totum ad illud uult referre 185 quod cernitur : sicut Iudaei fecerunt, qui tantum miraculis praesentibus intenti, nihil ad spiritalem intellegentiam salubriter retulerunt. 9. Fili Ephraim intendentes avcum et mittentes sagittas, conuersi sunt in die belli. Ephraim intern9 o pretatur frugifer, siue ubertas. Hic filius fuit Ioseph iunior, quem Iacob auus suus primario loco praeposteratis manibus benedixisse legitur in ueteri testamento. Eius f/7/7? abundantes muneribus diuinis, et paterna benedictione pollentes, defectu fidei corruerunt. Intenderunt enim arcum et maise19 I Yunt sagittas, quando admonente Moyse dixerunt : Quaecumque locutus est Dominus Deus noster, faciemus et. audiemus. Conwuersi sunt autem 2n die bell?, quando Aaron dixe- p. 265 runt : Fac nobis deos quos adoremus. Vides omnia parabolis et propositionibus explicari. Nam iste sensus ad illos pertinet S o o qui aliquid praecipitata festinatione promittunt, nec tamen in ea cupiunt perseuerare sententia, sicut Petro apostolo contigit, qui ter negauit eum, cum quo se promiserat esse mori-

i75

turum. 10. Non 20 II

210

eius

custodierunt testamentum noluerunt ambulare.

Des

et in lege

11. Et obliti sunt benefactorum eius et mirabilium eius quae ostendit eis. Causa redditur quomodo f Ephraim conuersi fuerint in die belli ; scilicet quia non custodierunt testamentum Dei, et àn lege eius noluerunt ambulare et obliti sunt benefactorum eius et mirabilium eius quae ostendit eis. Hoc sic planum est, ut expositione non egeat. 183. Coram jatribus eorum fecit mirabilia àn terra 189/190 cfr Hieron. Iib. interpr. bebr. nog. — edid. Lagatde, p. 17, 25. 190/192 cfr Gen. 48, 14-15. 195/196 Ex. 19, 8. 198 Ex. 32, 1. 201/203 cfr Matth.

26, 55.69-75. 197 aaron] ad praem. Gerz. s. |. a. s. 189 sagittas] suas add. r 206 beneficiorum ed. add. r

204 dei] sui

714 Aegybti, 215

EXP. IN PS. LXXVII, 12-14 in campo

Taneos.

Venit ad tertiam partem in

qua, post transitum Rubri maris, beneficia collata describit.

Isti sunt quos superius dixit, genus prawum et beramarum. Narrat enim, coram patribus eorum facta miracula, id est, Moyse, Aaron, aliisque senioribus ; ut manifestis rebus

220

225

230

constantius credere debuissent, cum patrum dulcis ac firma soleat esse relatio. Et ut omnem scrupulum dubitationis adimeret, et prouinciam dixit et locum ubi noscuntur facta quae dicta sunt. Sed nec hoc uacat quod dicit : In camo Taneos. Tanis enim significat humile mandatum, quod in terris positus Christus docuisse cognoscitur, dicens : Discite a me quia mitis sum et humilis corde : et inuenietis requiem animabus uestris. Hoc etiam coram $atribus fecit, quando noui testamenti mandata praedicauit. 19. Interrupit mare et perduxit eos ; statuit aquas

quasi in utrem. Cum sit mare liquidum elementum, ruptum

potius maluit dicere quam diuisum : quia reuera ruptum est, quando in geminum latus peregrina sibi soliditate permansit ;

ut non tam pelagus quam rupes putarentur excisae. Perduxit eos, ad promissam scilicet terrae securitatem, ubi

255

iam communi sorte sine metu pelagi uiderentur incedere. Nam quod sequitur statuit aquas quasi in uirem, hoc ad illud pertinet quod dixit interrujit mare ; ut sic sta-

ret unda

240

immobilis,

tamquam

inclusa

fuisset

in uasis.

Et

nota quemadmodum resignantur promissae parabolae. 14. Et eduxit eos in nube diei et tota nocte in iIiuminatione ignis. Exponit quod superius dixit : e£ berduxit eos in mube diei, siquidem diei significat Dominum Christum : quia cum ipse esset uerus dies, tamen perfidis carnis suae nube celatus est. Vnde mirabile genus locutionis eluxit, sic antiqua facta narrare, ut magis quae

245 sunt uentura uideatur exprimere ; ut aliter audiendum, aliter sit nihilominus sentiendum, in nullo tamen dubia, quia sunt

utraque uerissima. Hae sunt promissae parabolae caelesti integritate dispositae, haec indicia certissima ueritatis. Sequitur e? tota: nocte in illuminatione ?gnis. Hic euidentius significat Christianos, quos in hac nocte saeculi, luminis sui claritate custodit. Omnia enim Iudaeis in figura contigiss e testatur apostolus dicens : Nolo enim uos ignorare, fratres, quia patres nostri omnes sub mube fuerunt, et omnes ber mare 224/226 Matth. 11, 29.

232/254 I Cor. 1o, 1-2.

214 taneus Gerzz., corr. a. zm. (hic et infra) in thaneos 215 maris tubti — Gare: 228 statuit] et praez. r (praeter M) 229 dum Gerz;. 235 utre Gerz. 237 fuisset inclusa — Gare? 240 luminatione Gerzz., corr. a. zz. 241 Pr. dici] ozz. Gerzz. 248 depositae e. 253 per] Gerzz. /Aud., oz. Gare

PL 559

EXP. IN PS. LXXVII, 14-17 255

260

718

transierunt et omnes in Moyse baptizati sunt in nube el in mari, et cetera. Vnde a nobis magnae semper gratiae referendae sunt, quia miraculis praedixit tantis ac talibus, quae nobis erat immeritis praemia largiturus. 15. Interrupit in eremo petram et adaquauit eos uelut in abysso multa. Consideremus quam ex contrariis fuerint ostensa miracula. Vndam maris fecit primi-

tus quasi saxeam pendere rupem, nunc dicit petram manasse fontes irriguos; ut ostenderet uniuersas creaturas eius iussionibus oboedire, licet contraria naturaliter inter se uideantur existere. I» eremo dum dicit, collati muneris gra265 tiam duplicauit ; ut ibi faceret tale miraculum, ubi non erat

270

275

280

285

aliud in necessitate remedium. Adaqwawit autem posuit, ut iumenta magis uideretur significare, non homines, qui tantis beneficiis gratias agere nescierunt. Quod autem dixit, uelut in abysso mulia, copiam largissimae undae declarauit, quae uelut de abysso pelagi ita multa profluxit. Et nota quoniam abyssum secundum Graecos generis ponit ubique feminini. 16. Et! eduxit aquam de petra, et eduxit tamquam flumina aquas. Hoc ad gratiam inculcandam magnae admirationis iterauit, ut de illa re aqua prodiret, quae naturali siccitate duruerat. Et ne putares parum aliquid emanasse, addidit : tamquam flumina, quae de uberibus montium copiosa inundatione procedunt. Significabat enim nobis de etra, id est de Christo aquam prodire, quae nulla imminutione deficeret, sicut ipse in euangelio dicit : Qu? biberii ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet wnquam, sed fiet n eo fons aquae salientis n uitam aeternam. Petram uero Christum significare dicit apostolus : Bibebant autem de spiritali, consequenie eos, beira ; peira auiem erat. Christus. 1v. Et a$j$osuerunt adhuc peccare ei : inm dva concitauerunt Excelsum 4n siccitate. Apposuerunt dicit,

290

adiecerunt,

ut inter

tanta

miracula

non

crederent,

cum etiam ipsorum elementorum conuersa natura proclamaret. Peccare dixit, non credere, quod nimis improbum constat esse delictum, a Deo beneficia petere, eisque perceptis debitas gratias non referre. Sequitur :m ira comcitauerunt Excelsum in siccitate. Saepe diximus tropicas esse istas locutiones, quae Domino uerba tribuunt infirmitatis humanae; ut res arduae nostraeque conceptioni difficiles pos280/282 Ioh. 4, 13.14.

283/284 I Cot. 1o, 4.

243 ali. eduxit] Gerzz. eum r, deduxit Gare£ cum g 282/283 significare christum 7 Garet 284 consequenti Gerzz. 285 ira] Gerz.. cum r (praeter T C P Q* V X) et g, fort. recte (cfr 1. 291, a£ itam 7. 295), iram Gare£

PL 560

716 295

300

29»

310

315

sint euidentius explanari. /n iram concitauerunt, quando eum non credebant difficilia sibi facere, quem uidebant tam ingentia posse complere. Hoc enim in Deo grauissimum constat esse peccatum, ut quidquam illi impossibile dicatur, qui summe ualet efficere, quod decernit implere. Bene autem dictum est, i» siccitate,

222

229

355

non tantum terrae quam mentis,

qui tot miraculis compluti, perfidiae suae sterilitate siccati sunt; quia totum carnalibus desideriis applicantes, uentre tantum, non sensibus explebantur. 18. Et tentauerunt Deum in cordibus suis, ut betereni escas amimabus suis. Aliud est petere tentando, aliud confitendo. Isti utique tentando petierunt, qui posteaquam acceperunt, indigna locuti sunt. T'entare enim dicimus aliquid dolosis sermonibus postulare ; ut simplicitas uideatur in uerbis, cum sit in corde malitia. Isti ergo animabus suis non spiritales, sed carnales escas subdole poposcerunt. Sic enim dicimus aegrotis dari escas propter animas in corpore retinendas, non quia pabulum sit animarum, sed quia per ipsas uidetur in hac uita uigor corporis contineri. 19. Et male locuti sunt de Deo et dixerunt : numquid poterit Deus parare mensam in deserto ? Vti-

que male,

520

EXP. IN PS. LXXVII, 17-20

quia falsa

/ocuté

sunt.

Quid autem

dixerint,

subsequenter explanat : numquid poterit Deus parare mensam im deserto ? Numquid imputatiue legendum est ; positum est enim pro non. O nefarium scelus,de Omnipotenti non credere, quae cotidie passim probatur efficere ! Scriptum est enim : Qui dat escam omni carni. Quid ergo illi tam contrarium, quam ut non credatur implere quod iusserit ? Et ideo uehemens culpa, quia talis diffidentia supernam tangit iniuriam. Mensa uero significat pastionem in qua reficdmur esurientes. Et dum dicit $farare in deserto, quasi quod solet in copia fieri, non potuisset in rerum solitudine procurari ! Stulta nimis absurdaque uecordia humanam impossibilitatem ad diuinam transtulisse uirtutem! 20. Quoniam percussit petram et fluxerunt aquae et torrentes inundauerunt : numquid et banem poterit dare aut. parare mensam. bopulo suo ? Nimis fatua cogitatio exemplum magni miraculi dare et eius auctorem in reliquis arbitrari posse deficere. Nam qui de petra ius-

sit aquas effluere, cur non faceret escas aerem esurienti populo ministrare? Quasi uero illa iustus aliquo adminiculo potuerit 321 Ps. 1355, 25.

306 petiuerunt Gerzz.

314 et] Gerzz. cuz r (praeter T*), oz. Garet cum £ 319 325 parare] Gerzz., mensam add. Gare 330/331

0] ozz. Gerzz. de] deo eZ. potest Gerzz. cum g

|. 266

DI 561

EXP.

SCHE

IN PS. L XXVII,

20-23

717

facere, ista solus non ualuisset itnplere ! Sed hanc uecordiae culpam paulo post sequitur uindicta iustissima, ne quis post haec talia cogitare praesumeret. 2M. Ideo audiuit Dominus et distulit et super340 posuit et ignis accensus est $n Iacob et àva ascendit in Israel. Venit ad. quartam partem, ubi per figuram synathroismos, quae latine dicitur congregatio, Iudaeorum crimina colliguntur. Deus enim cogitationes murmurantium, etiam lingua quiescente, cognoscit, qui solus potest internum 34

A

tacitumque

tractatum

tamquam

clamorem

audire. Sed intende quod prius dixit, d?s£w/?t

magnae

uocis

; nunc addi-

dit, superposuit ; ne si uindicaret ad praesens, crederetur

murmurantes minime satiare potuisse. Sed dsíulit uindictam, ut ostenderet patientiam ; suferposuit autem mo259 ras, ut manifestaret potentiam ; et tunc competenter ultus est culpas, quando incredulas mentes rerum ipsarum perfectione conuicit. Sequitur e£ ignis accensus est $n Iacob. Iacob significatur supplantator, qui frequenter a parte ponitur gentium, quae uenientes ad Christum israeliticum po35 vA pulum supplantasse monstrantur, quando illis introeuntibus, istos constat expulsos. Ergo in gentibus istis quas diximus Iacob nomine significari, ?g7»s caritatis accensus est ; et quanto illi murmuratione profanati sunt, tanto isti confessionis ardore profecerunt. Addidit e? ?ra ascendit $m 36 o

Israel. Sicut n Iacob caritatem accemsam dicit, ita 2« Israel iram ascendisse pronuntiat, ut illi accenderentur

ad gratiam, isti perducerentur ad culpam. 22. Quia non crediderunt 4n Deo suo, nec sperauerunt in salutari eius. Ideo superius dixit : ?ra ascen36 5

dit in Israel,

ut ostenderet pertinaces ; nunc autem causa

ipsius obstinationis exponitur. Dicit enim «om eos credidisse in Deo suo. Et ne alterum putares esse Dewm, sequitur nec sperauerunt in salutari eius, id est in Domino Saluatore ; ut non solum eis illa murmuratio inuidiam

370

faceret, uerum etiam duritiam mentis post secutam damnaret.

23. Et mandauit nubibus desuper et ianuas caeli aperuit. Haec sub parabolis et propositionibus dici, in initio ipse testatus est. Ideoque quamuis per historiam facta uidean37 A

tur, oportet tamen referri ad Dominum Saluatorem, ut nobis

Mandatum est enim nubibus, constet praedicta sententia. id est praedicatoribus, ut per zanwas cael:, hoc est per scripturas sanctas praedicatio gloriosa aduentum salutaris

353 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 7, 19.

341/342 sinatrismon Gerzz. suo 7. 369

363 deum suum Gerzz. cum r (praeter M), sed deo

718

EXP.

IN PS. LXXVII,

23-27

Domini nuntiaret, qui uere manna sumitur, quando adorabili

communicatione gustatur. 24. Et pluit illis manna manducare : banem caeli dedit eis. 25. Panem angelorum manducauit homo : [frumentationem misit eis in abundantia. Caput primi uersus 385 istius de superioribus pendet ; dixit enim : /anuwas caeli ape"wii et consequitur, $luit iliis mamma "manducare. Plut, dixit, ut ostenderet escae nimiam largitatem, quae tamquam pluuia de caelo descendit. Et ne dubitares quae fuerit illa pluuia, sequitur anna manducare. Manna interD9o pretatur quid est hoc ? quod sanctae communioni decenter aptamus : quia dum admirando cibus iste perquiritur, corporis dominici munera declarantur. Addidit aem caeli de380

dit 395

400

eis.

Quis est alter panis caeli, nisi Dominus

Christus,

unde caelestia spiritalem escam capiunt et delectatione inaestimabili perfruuntur ? Denique sic sequitur $anem angelorum manducauit homo. Panis ergo angelorum bene dicitur Christus, quia reuera ipsius laude pascuntur. Neque enim corporalem panem angeli manducare credendi sunt, sed illa contemplatione Domini, qua sublimis creatura reficitur. Verum hic panis in caelo replet angelos et nos pascit in

terris : illos contemplatione delectans, nos sancta uisitatione

reficiens. Addidit : /rumentationem

misit

eis in abun-

dantia. Adhuc in superioribus perseuerat, manna illud framentationem, dicens, non frumentum ; ut illam copiam ex495 primeret, quae auiditatem populi praeualuit superare. Denique sic sequitur,

i» abundantia

; illud enim abundat, quod non

potest aliqua auiditate consumi. 26.27. Transtulit Austrum de caelo et induxit in uirtute sua Africum ; et bluit super eos sicut pulue410 rem carnes, et sicut arenam maris uolatilia pennata. Quantum ad historiam pertinet, hos uentos tamquam uehicula dicit esse procuratos, qui iussam copiam ad destinata castra perducerent. Sed quia sunt et spiritaliter exponendi, nunc eos positos sub quibusdam figurationibus inquiramus. 415 Austrum et Africum uentos scimus esse meridianos, qui a parte lucidiore et feruentiore proueniunt ; quibus flantibus pigrum frigus expellitur et aeris temperamenta praestantur. Sic ergo et uerba Domini caritatis igne flagrantia, in Austri similitudine atque A/zici, mundo salutarem temperantiam 389/390 cfr Hieron. o. c., p. 14, 9.

381 manducare manna -» Gergr. 384 abundantiam x 393 christus dominus 7 Garet , 408 induxit] excitauit 7 410 carnis Gerzz., corr. a. zz. harenam Gerzz. pinnata Gerzz., corr. a. zz. 418 flaglantia Gerzz.

IBI? 562.

EXP. IN PS. LXXVII, 27-31 420

719

praestiterunt plueruntque super populos pabula, unde fidelium animae satiarentur uberrime. Puluis enim hic significat intellegentiae subtilitatem, quae ad supernas cogitationes commota semper ascendit ; avena uero innumerabilem prudentiae copiam salsi maris sapore conditam : «olatilia pen- p 267

425 naía, caelestia desideria, quibus anima: deuota uelut carni-

bus referta pinguescat. Arena uero maris, epitheton est decenter appositum, quoniam et fluuiorum esse potest, quae non habet hunc saporem. 28. Et ceciderunt in medio castrorum eorum : cir430 ca tabernacula eorum. Vt ipsam quoque difficultatem capiendi cibi murmurantibus abrogaret, non solum crca tabernacula, uerum etiam in mediis castris eorum dicit cecidisse quod magno desiderio requirebant. Castra enim a castitate dicta sunt, quod bellis exercitus occupatus 455

440

foedo luxui non uacaret. Nobis autem significatur, quod intra septa sanctae Ecclesiae omnia superna munera possumus accipere, si expleri bona desideria nostra diuino munere postulemus. Vnde inaestimabilis uirtus sermonis est et historiae fidem complere et spiritalibus rebus intellegenda contradere. 29. Et manducauerunt et saturati suni nimis ; et desiderium eorum attulit eis. Ecce conuicti sunt qui Deo aliquid difficile putauerunt. Expleuerunt desiderium carnis ratione ieiuni, uentre pleni, sed mente uacui. Haec figura

SCHE

dicitur synchoresis, id est concessio, quoties aliqua impor445 tune desiderantibus conceduntur, quae ad utilitatem ipsorum pertinere non possunt.

390. Non sunt [íraudati a desiderio suo ; adhuc escae eorum erant in ore ipsorum : et ira Dei ascendit super eos. 31. E? occidit plurimos eorum ; et electos Israel 450 imbpediuit. Venit ad quintam partem. Hoc est enim quod dixit superius :Dzstulit et superposuit, ut non fraudarentur a desiderio suo : ne impotentiam Dei, quam sacrilega mente conceperant, per difficultatem desiderii sui Frawdati a fraude uenit; fraus 455 forsitan comprobarent. enim dicitur quasi fracta fides. Satiati sunt ergo ad suam ruinam ; non ut inde uiuerent, sed potius interirent. Nam

460

uide

quid sequitur : adhuc escae eorum erant in ore ijso*YwL ; Scilicet dum manna et coturnicum carnibus uescerentur. Esca enim ab edendo dicta est. Addidit e£ ra Des 460 cfr Nonius de cozzpendiosa doctrina — edid. Lindsay, Oxoniae, 1903, p. 108, 19.

447 non] et fraez. r (praeter 5)

pidiuit Gerzz., corr. a. zz.

448 esca r (praeter T*)

453 a] oz. Gerz.

erat r

451 in-

PL $65

EXP.

720

IN PS. LXXVII,

31-35

ascendit super eos. Et occidit plurimos eorum, et electos Israel impediuit. Hic illam Exodi historiam tangit. Absente quippe Moyse, qui legem Domini suscipiebat in monte, contra Aaron populus surrexit insanus, expetens 465 deos sibi debere fieri, sicut omnis uidebatur habere gentilitas. Factumque

est tunc, ut uitulus ille nefandus

exiret, cuius

cultura ipsi erant unique mugituri. Tunc iratus Deus dixit Moysi, grauiter peccasse populum Iudaeorum : quo descendente facto conuentu uiginti tria milia eorum leguntur ex470 stincta ; et Aaron, qui erat electus Domini, propter eos cecidit in reatum. Sic enim dicit : Percussus est populus bropter eccatum wituli quem fecit Aaron. Quorum pessima murmuratio et ipsi quoque Moysi impediuit, quando dixit : mwmquid de petra hac uobis aquam. poterimus eicere? Propter quod 475 uerbum prohibitus est in terram promissionis intrare. Sic ergo factum est, ut electis Israel peccantium proteruitas impediret. 32, In omnibus his peccauerunt adhuc et non crediderunt in mirabilibus eius. 480 339. Et defecerunt in uanitate dies eorum, et anni eorum cum festinantia. Illa potius peccata exaggerant Deum, quae augmentis grauibus semper accrescunt. Et quoniam, nec

mirabilibus

eius

credere uoluerunt, dies

eo-

rum defecisse dicit, quasi languida tabe consumptos. Des 485 enim peccatorum cum. festinatione transeunt, sicut et alibi scriptum est : Viri sanguinum |et dolosi non. dimidiabunt

dies suos. 94. Cum occideret eos, tunc inquirebant eum ; et conuertebantur ante lucem et ueniebant ad eum. 99. Et memorati sunt quia Deus adiutor eorum 490 est et. Deus excelsus liberator eorum est. Non ipsi inquisierunt Deum quos dicit occisos; sed exemplo talium turba reliqua supplicauit. Iustorum itaque consuetudo est, siue antequam mala patiantur, siue cum patiuntur, Deum 495 fideliter quaerere. Scelerati autem tunc ad ipsum instabili uoluntate concurrunt, quando aliqua necessitate turbantur. Iudaicus itaque populus tunc timuit iram Dei, quando socios suos cernebat exstingui; eo scilicet tempore cum ignis de caelo descendens (sicut in Numerorum libro legitur) quatuor$00 decim milia septingentos occidit, quoniam Moysi et Aaron 462/471 cfr Ex. 32, 1-34. 471/442 Ex. 32, 55. 481 Ps. 54, 24. 498/502 Num. 16, 49.

413/474 Num. 20, 1o.

486/

461 in eis Gerzz. (bic fantum) ^ 460 sibi debere deos — Gare 411 dicit] Gerzz., dixit Garez 413 ipsi quoque Moyse Gerz:., corr. a. m., ipsum quoque Moysen Garet 476 clectis] Gerz., electos Gare/ 481 festinatione /4zd. cum g (cfr IL.

485)

491 corum] eum Gerzz., corr. a. zz.

PL 564

EXP. IN PS. LXXVII, 35-38

721

propter interitum Core sociorumque eius seditiones iniustissimas commouebant. Nam quod sequitur e£ conuertebantiur ante lucem et ueniebant ad eum; et memorati sunt quia Deus adiutor eorum est et Deus excelsus libeDIOS

rator

eorum

est, illud significat, quando Domino irascente

iudaici populi extrema castrorum diuino igne consumpta sunt ; quo facto Moysen rogauerunt ut pro eis Domino supplicaret. Pius ergo in luce rogat, impius aníe lucem, sicut scriptum est : /» uanwm uobis est ante lucem surgere. Sed hoc 510 pro formidine uidenter fecisse periculi, non timoris superni : quoniam inferius adhuc de eorum infidelitate dicturus est. Et nota quod hic legitur /beratorem Patrem, liberat quoque et Filius, sicut in euangelio legitur : S7 «os Flius liberauerit, tunc uere liberi eritis. Liberat etiam Spiritus sanctus, sicut 51 I apostolus dicit : S?ritus uitae in. Christo Iesu liberauit me a lege beccati et mortis. Vnde dubium non est sanctam Trinitatem aequaliter posse, aequaliter implere quod uult. 36. Et dilexerunt eum in ore suo et lingua sua mentiti sunt esi. 520

025

9*. Cor autem eorum non est rectum cum eo ; nec fides habita. est illis in testamento eius. Venit ad sextam partem, ubi Iudaeos iterum ad culpas rediisse commemorat : Deum tamen misertum illis esse declarat. Dicit enim : Et dilexerunt eum in ore suo et lingua sua mentiti sunt ei. Sic contigit eis qui se putant per solum credere timorem.

Nam si Deus mixto amore non metuatur, toto corde

non quaeritur.

5235

Hoc enim peccatum constat acerrimum,

ut

lingua se illi confiteri dicat, dum cordis ima dissentiant. Quasi uero ille non omnia cognoscat quae aguntur intrinsecus, qui, sicut legitur, Scrutator est cordis et renum et more humanitatis illud solum audiat, quod lingua proclamat. Nam qui eius testimoniis fideliter credit, ipse eum ueraciter diligit. Fides enim dicta est, ab eo quod fiant dicta. Sic etiam Dominus ipse testatur dicens : Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. De quibus merito Isaias propheta testatur dicens : E? neruus ferreus collum twwm et frons tua aerea.

38. Ipse autem est misericors et propitius fit peccalis eorum, et non disperdet eos. Et abundauit ut auerteret iram suam ab eis ; et 540 non accendit omnem iram suam. lllud hic exemplum 513/514 Ioh. 8, 56. 509 Ps. 126, 2. 532/533 cfr Varro de Ling. lat. p. 27, 6.

515/516 Rom. 8, 2. 534/538 Is. 29, 13.

530 Ps. 7, 10. 536 Is. 48, 4.

522 re521 fideles habiti sunt 744. eu g 830 erat 7 508 lucem Gerz. 539 multiplicauitr 537/538 peccata Ger, corr. a.z. disse Gerzz.(sic saepius) 6

C 2. (xcvi)

PL 565 i. 268

545

359

722 EXP. IN PS. LXXVII, 38-43 non inconuenienter apponitur, quando Moyses pro transgressore populo supplicans, dixit ad Dominum : Obsecro, dimitte peccatum. bopuli huius ; sin. autem, dele me de libro quem scripsit manus tua. Orauit pro ipsis in cruce positus et Dominus Christus : Pater, ignosce, illis quia nesciunt quid. faciunt. Sic istis supplicationibus actum est, ut Domini in eis ira placaretur. E? propitius enim factus est peccatis eorum, cum ad ipsius satisfactionem non quidem omnes, sed multi ex his redire meruerunt. 39. Et memoratus est quia caro sunt : spiritus wadens et non rediens. Mouit pium iudicem fragilitas considerata peccantium, quod carnalis caecitas lumen cae-

lestis sapientiae non uidebat; et ideo exspectandos dicit, quia si confestim fuisset eorum spiritus abrogatus, locum

ET

37515)

paenitentiae perdidissent. Caro autem dicta est, quod cara sit animae suae. Mirabili autem breuitate definitur mors ho-

minis, id est, Shiritus

uadens

et non

rediens,

subaudi-

endum, in hoc mundo, quoniam ad suum corpus in resurrectione constat esse rediturum. 560 40. Quoties exacerbauerunt eum in deserto, in ira concilauerunt eum in terra sine aqua ? 41. E! conuersi sunt et tentauerunt Deum : et sanctum Israel exacerbauerunt. Venit ad septimam partem, in qua iterum breuiter obstinationem eorum acerbitatemque 565 designat. Consequenter enim enumerans quanta illis in eremo uel apud Aegyptios uirtus diuina praestiterit : ostendens quia dum delinquentibus semper praestet, immemores tamen beneficiorum peccare non desinunt. 42. Non sunt recordati manus eius, qua die libe570 rauil eos de manu tribulantis. Tribulatio fixam solet habere memoriam ; sed infidelibus nec ipsa recordatio stare potuit, quam ualidissime nostris cordibus tristitia semper affigit. Recordari enim dictum est, reuocare ad cor. Pulcherrime uero positum est anus Domini et manus tribuHoc enim nomine operatio significatur amborum. 575 lantis. Sed quam longe disparia sunt, quae unum uidentur habere uocabulum ! Illa populum liberare praeualuit, ista in suam necem retinere tentauit. 43. Sicut posuit in Aegypto signa sua et brodigia 580 Sua in campo Taneos. Vnam rem duobus nominibus designauit. I» Aegypto enim signa fecit, quae inferius ipse dicturus est ; sed et ^rodigia ibidem demonstrauit ia camrice Ex. 32, 31-32. 16.

545 Luc. 25, 54.

561 ira] Germ. ed. cum r (praeter

913 cfr Vatro de Ling. lat. p. 73,

T C P Q* V), iram Gare: 563 exaceruauerunt 569 qua die] Gerzz. cum r,

Gerz., COT. d. 74. 564 iterum] Gerzz., oz. Gare? die qua — Gare£ cum r4

EXP. IN PS. LXXVII, 43-48 585

723

$o Taneos. Tanis enim ciuitas est Aegypti, ubi sunt facta prodigia quae leguntur. $7g74 utique fuerunt in Aegypto duris cordibus, quasi characteris impressa uestigia. Prodigia uero quasi porro dicentia, id est, quae praefigurabantur esse uentura. Omnes enim illae plagae ad aliquam significantiam priscis temporibus contigerunt. Merito ergo s?gn1a et prodi-

RP?

399

519

6oo

6c5

45. Misit 610

PL

gia sunt appellatà, quae in Aegypto facta monstrantur. Tanis humile mandatum diximus interpretari, quod in isto saeculo necessarium nobis ac salutare cognoscitur, ubi humiles ac prostrati esse debemus, qui ueniae semper suffragia postulamus. Tunc autem erecti erunt iusti, quando in illa resurrectione iugiter mansura dona susceperint. 44. Conuertit in sanguinem flumina eorum et pluuiales aquas eorum me biberent. Hinc prima plaga incohat Aegyptiorum. Nam sicut aqua in uinum conuersa in euangelio legitur, quae populorum permutationem significauit in melius, ita hic ?» sanguinem conuersa denuntiat rerum spiritalium causas peccatores sentire carnaliter. Sazg4is enim ad carnem ponitur exprimendam ; quod iudaicum populum respexisse non dubium est. Dicit etiam et flumina ei pluuiales aquas eorum in sanguinem commutatas, ne praedicationem caelestem spiritaliter intellegerent, qui erant carnalibus sensibus occupati. Haec et sequentia ad litteram omnino manifesta sunt, quae in Aegypto contigisse diuinae historiae textus ostendit. in eos muscam

caninam,

et comedit

eos

;

et ranam et exterminauit eos. 46. Et dedit aerugini fructus eorum et labores eorum locustae. Musca canina est improborum petulantium uindex datus aculeus. Rana est loquacissima uanitas haereticorum, quae caenosis sensibus commorata, impro-

bis clamoribus garrire non desinit. Aer«go est amor turpis, 615

62c

honestatem

occulta

imminutione

consumens.

Locusta

est

maleuola atque assidua detractio, actus alienos inuida oblocutione corrodens. 47. Et occidit in grandine uineas eorum et moros eorum in pruina. 48. Et tradidit grandini $umenta eorum et possessiones eorum igni. Grando est comminatio Domini quae 590 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. noz. — edid. Lagarde, p. 58, 29; Aug. Em. pr. 602/603 Ex. 7, 17. 597/598 cfr Ioh. 2, 9. 77, 12, 27/28 — CC 39, 1078.

594 mansura 590 humilem Gerzz. corr. 583 e/ 090 taneos Gerzz., fort. recte eis r (praeter608 inmisit r (praefer B X) dona] Gerz.., bona mansura Gare? mutus Gerzz., corr. uinias Gerzz., corr. a. n. 618 pr. et] oz. r DRVX) a. 77.

724

EXP. IN PS. LXXVII, 48-49

uerberat contumaces, eosque umbraculis suae delectationis exspoliat. Prwina uero est praecurrens anticipansque malitia, quae alienos labores peruenire non permittit ad fructus. 625 Sequitur e£ tradidit grandini iumenta eorum. Morte pecudum stultorum significatur occasus, qui malis innumeris caesi, tamquam uilia iumenta funduntur. Addidit e? fossessiones eorum igni. Ignis quidem et in bono ponitur et in malo. Sed quia hic pro indignatione constat inflictus, ignem, cupiditatem ignobilem debemus accipere, qui possessionem nostram, id est mentis statum exsecrabili ambitione deuastat. Restat decima de primitiuis, quam suo loco dicemus : quoniam duo uersus ad exaggerationem mali sequentis interpositi esse noscuntur. Notandum est autem quod hae 635 tres plagae, id est, aerugo, pruina et ignis (quas hic dixit), in Exodo penitus non legantur. Ignem enim ibi dicit mixtum

tamen 640

descendisse cum

ut fossesstomes

grandine,

eorum

ut fructus laederet, non

incendere

potuisset.

Pro

istis uero tribus aliae ibi tres sunt positae, sciniphes, ulcera et

tenebrae. Quod in litteris diuinis pro congrua intellegentia rerum frequenter inuenis esse uariatum, ut est titulus trigesimi tertii psalmi. Dicit enim : Psalmus Dawid, cum mutauit

wultum suum coram. Abimelech, et dimisit eum et abiit. In re-

PL 567

gum enim uolumine Abimelech Palaestinorum rex non legitur 645 fuisse, sed Achis, quae nomina (ut diximus) pro sacramentorum qualitate mutata sunt ; quod hic quoque similiter debemus accipere. Nam et in Concordia euangeliorum patrem Augustinum similia collegisse manifestum est. 49. Misit in eos iram indignationis suae, indigna650 tionem et iram et tribulationem : immissiones per angelos malos. Ordo uindictae uerissima descriptione narratur. Prius enim Dominus peccatis nostris irascitur, quando nulla compunctione conuertimur ; ac deinde malitiam homi- pu. 269 nis in sua indignatione et ira et tribulatione derelin655 quit; ut propriis peruersitatibus affligantur qui diuinis iussionibus oboedire contemnunt ; sicut scriptum est : Propterea tradidit ?llos Deus àn desideria cordis eorum, in. immunditiam,

660

ut faciant quae non conueniunt et cetera. Scelerati quippe hominis 2ndignatio pertinet ad tumidam superbiam, 27a ad audaciam nefandam, £ribulatio ad confusam desperatione m. 632/633 cfr infra, l. 695 sqq. 645 cfr Exp. 5;. XXXIII, 1. IV, iii, 4 — CSEL 45, 596.

642/643 Ps. 55, r. 644 cfr I Reg. 21, 15. 647/648 ubi ? cfr Aug. de Consensu euangelistarum 656/658 Rom. r1, 24.

632/633 dicimus Gerzz, 641 uarietum Gerzz., corr. a. zz. 649 inmisit r (praezer BX) eis r(praeter nonnullos codd.) 652 irascetur Gerz. 655 peruetsitatibus] Gerz. Hincmarus (PL, 125, 268 B), aduersitatibus Garez Prudentius (DIIS 1003 D) 657 immunditia Gerzz.

EXP.

665

670

SCHE

49-51

725

Tunc $er angelos malos ad immisstones praecipitantur illicitas et quasi nudati defensione diuina, in praedam cadunt perniciosissimarum bestiarum. Perscrutandum est etiam quod dicit /mmissiones factas ber angelos malos, quasi et per bonos angelos non deleuerit peccatores. Per bonos enim angelos Sodomam subuertit et Gomorrham, quos Abraham et Loth suis hospitiis suscipere meruerunt. Tentatus est etiam transgressor per angelum malum; sicut in Regum uolumine dicit : E? introiwit spiritus Dei malus in Saul. Iusti quoque tentati sunt a diabolo, ut Iob, ut Paulus apostolus et ceteri huiuscemodi.

ES PP

IN PS. LXXVII,

Constat enim cuncta quae creata sunt, Creato-

ris aut permissioni, aut imperio subiacere. 90. Viam fecit semitae irae suae et non pepercit a morie animabus eorum ; et iumenta eorum in 675 morte conclusit. Cum dicit: «am fecisse Dominum, qua possit ad uindictam infelicium peruenire, ostendit non esse ad eos ueniendum, nisi Domini fuerint defensione priuati. Ira enim Domini per tropologiam dicitur ; sed ipsa est quam superius dixit : ?mmisstones jer angelos malos. Ista 680 enim non licet facere diabolo, nisi cum Domini uoluntate permittitur. Quid autem ista 77a fecerit, consequenter exponit : et non bepercit a morte animabus eorum. Quod dixit, animabus eorum, pro hominibus accipiendum est, quos in illa clade cognoscitur occidisse. Nam pro toto homine solam 685 animam poni (sicut iam dictum est) Exodi scriptura testatur, dicens : Omnes ergo animae quae egressae sunt de femore Iacob, animae septuaginta. Vnde per figuram synecdoche prouenit ista locutio, quae significat a parte totum. Sequitur : ówmenta eorum in morte conclusit. Respice quemadmodum cuncta 690 quae uel ad uictum humanum, uel ad solatium pertinent, dicit esse uastata ; ut impiis atque duris digna iudicentur prouenisse supplicia. 51. Et percussit omne primogenitum in terra Aegypli : primitias laboris eorum in tabernaculis 695 Cham. Ecce decima illa plaga primogenitorum, quam ira Dei Per angelos malos minabatur, exponitur. Talis enim tantaque fuit, ut israeliticum populum, quem nolebant Aegyptii ante dimittere, ultro potius exire compellerent. Pr?mogenita sunt quae primo loco sensibus nostris reuerenter oc790

currunt, ut est illud mandatum summum, Deum ex toto corde

diligere, proximi quoque habendam modis omnibus caritatem. 665/667 cfr Gen. 19, 1-25.

669 I Reg. 18, 10.

686/687 Ex. 1, 5.

665 deliberit Gerzz., corr. a. zz., delibet Przd. 667 suscipere suis hospitiis — 670 a//. ut] Gerz., et 669 introibit Gerzz. suscipeti Gerzz. Garet Prud. Garet Prud. dicentur e.

680 diabolo facete 677 nisi] si Ger. 697 israeliticum] in praezz. Gerzz.

—

Gare

691 in-

PI 568

726

79 I

710

EXP. IN PS. LXXVII, 51-54

Haec quando pereunt, frimogenitorum amissione percutimur et in ipsa prole rationis orbamur. Respiciamus plane quod populum Aegyptiorum decem plagis afflixerit, Hebraeorum gentem Decalogi munere decorauerit ; ut hoc sacramento numeri et ultionem datam reperias et gratiam praestitam fuisse cognoscas. Sequitur: $rimitias laboris eorum. Hoc est quod superius dixit, omne primogenitum. Primi!;ae quippe Jaborum ad totum pertinet quidquid humana possibilitas habere potuerit. Et sicut supra dixit, 2m terra Aegy$ti, ita et hic repetit, n tabernaculis Cham. Cham quippe fuit pater Chanaan, cuius posteritas terram ipsam pos-

sedisse cognoscitur. 92, Et abstulit sicut oues bobulum suum et per9E vA duxit eos tamquam gregem in deserto. 99. Et eduxit eos in spe et nom timuerunt ; et inimicos eorum operuit mare. 94. Et induxit eos in montem sanctificationis montem hunc quem acquisiuit dextera eius. Venit ad 720 octauam partem, ubi Domini beneficia referuntur et iudaicae obstinationis culpa subiungitur. Sed quamuis superioribus uideantur esse coniuncta, hic tamen ostenditur quid illa decima plaga compleuerit : scilicet ut populus Domini ab impia seruitute liberatus, ad terram repromissionis incolumis perue12 vA niret. Sed potest hic nonnulla quaestio suboriri, quia non illos quos abstulit de terra Aegypti, eosdem in montem sanctificationis adduxit. Significat enim Sion montem, ubi constat Ierosolymam constitutam. Sed dum ageretur de populo Iudaeorum, ipsos notum est ad hanc ciuitatem fuisse per59 ductos, qui suis patribus succedentes et nomen et gentem He-

braeorum continuisse noscuntur. Significat tamen (sicut reuera factum est) quia multi eorum ad Ecclesiam catholicam, quam mauult hic intellegi, conuersionis beneficio peruenerunt. Ipsa est enim quam Christus noster, qui est Patris dex755 tera, conquisiuit. Patet enim ut et figurate superiores uersus intellegere debeamus. Nam quod dixit: oues et gregem, significat populum christianum, qui in hoc saeculo £a75 quam in deserto pascitur, si mundanarum rerum desideria non sequatur. Educi? autem nos sumus in spe a terra Aegypti, 740 id est a tenebris peccatorum, qui fidei lumen accepimus. Ef inimicos nostros, hoc est diabolum cum ministris suis 0pe"uit mare, dum nos sanctae regenerationis lauacra diluerunt. Sic illis in figura facta sunt (sicut dicit apostolus) quae nostrae . salutis indicia nuntiabant. Et eiecit a facie eorum gentes ; et sorte diuisil 745 €vs terram in funiculo distributionis. 718 sanctificationis] suae ad. Gerzz. cum r ef £

735 et ut — Gerzz,

PL 569

EXP. IN PS. LXXVII, 55-59

727

959, Et habitare fecat in tabernaculis eorum tribus Israel. E$iecit a facte nostra gentes, quando barbarici et immites a nobis fugantur errores. Dw:idit autem nobis 75» terram illam repromissionis, cum pro sua dignatione unicuique beatam dederit portionem. F«wniculus autem distribuionis, tractus est ab illis qui terram tenso fune diuidebant.

Sequitur e? habitare fecti n tabernaculis eorum tribus Israel. Diuinae nobis scripturae tradiderunt in eorum 75; loco uel numero electorum $ofulum congregandum, unde superbi angeli probantur expulsi. Ergo £rzbubus Israel, id est uidentibus Deum dabit £abernacula, quae ante superbiae ruinam adhuc innocentes angeli possidebant. 56. Et tentauerunt et exacerbauerunt Deum excel76o sum ; et testimonia eius mon custodierunt. 9v. Et auerterunt se eti non obseruauerunt, quemadmodum paires eorum ; et conuersi sunt in arcum $eruersum. Nunc dicit contumaciam Iudaeorum, et quid eis irato Domino contigerit, consequenter exponit; 765 ut talia inoboedientes debeant exempla metuere. Arcus peruersus est malitia peccatorum, quae non eminus uulnera iaculatur, sed in se magis spicula directa conuertit. Quod utique dolosos pati manifestum est, qui dum aliis ingerere nituntur plagas, in se conuertere suas potius probantur insidias. jj)

B8. Et im ira concitauerunt

eum

in collibus

suis,

et in sculptilibus suis aemulatà sunt eum. Colles superbas ac tumidas significat cogitationes hominum, quibus semper Dominus inuenitur aduersus, quando in culturas daemonum iniqua praesumptione prosiliunt. A emulat? sunt 775 quippe ewm,

cum honorem Domini simulacris detestabilibus

contulerunt. Aemulatio enim ista in malam partem, non in bonam debet intellegi ; nam uide quid sequitur. 59. Audiuit Dominus et spreuit et ad nihilum vedegit nimis Israel. Nona pars, quae superest, introitur, 78o in qua uindictae genera numerantur et post aduentum Domini Saluatoris edicitur. Solet autem inter nonnullos facere quaestionem, quare cum peccata fuerint aliquorum, ille tamen in

omnibus uindicasse dicatur ? quod religiosis mentibus scrupulum non debet inicere. Nam etsi gentem captiuitati tradidit,

385 tamen sibi placitos conscientiae integritate seruauit ; sed eos

magis in tribulationibus exercuit, quos aeterno honore coronandos esse decreuit. Nam si ueritatis intima perscrutemur, captiuitatem passi non sunt qui animo liberi fuerunt, nec

747 habitauit r (praefer 5 T) fort. recte

748 eiecit] Gerzz., eiicit Gare?

459 exacetuauerunt

Gerzz.

458 tribus Gerzz.,

76i obseruauetunt] Gerzz. cuz r, set-

112 significat] Gerzz., 940 pr. in] Gerz. s. J. a. zz. uauerunt pactum Garef g 780 aduentum] Gerzz., aduentus Garef significant Gare

p 210

728

EXP. IN PS. LXXVII, 59-64

interno hosti sunt traditi, quorum conscientia non potuit a diuinitate subduci. 60. Et repulit tabernaculum Selom, tabernaculum suum, in quo habitauit inter homines. Selom ciuitas erat ubi arca Domini fuisse legitur constituta : unde per sacerdotes supplicantes, Hebraei. diuina responsa capiebant, 795 antequam templum esset Ierosolymis fabricatum. Hoc ergo tabernaculum repulisse dicit Dominum : ?n quo inter homines habitare dignatus est, sicut in alio propheta legitur : Vide quid feci Selom, ubi erat. tabernaculum meum. Sed metuendum est nobis, ne offensus corporis nostri tabernacula deserat, quae Spiritus sanctus, cum Dei munere bene nos tractamus, inhabitat, sicut dicit apostolus : Templum enim Dei sancitum. est, quod estis uos. 61. E? tradidit in captiuitatem uirtutem eorum et pulchritudinem eorum in manus inimici. Illud tem805 pus memorat, quando ab allophylis Hebraei uicti sunt et caedibus eorum direptionique patuerunt. Quapropter wirtutem et pulchritudinem significat arcam testamenti, per quam sibi inter gentes uidebantur inuicti et summa. decoris laude praecipui. 810 62, Et conclusit in gladio populum suum et hereditatem suam spreuit. Consequens fuit ut populus gladio caderet turpiter in ruinam, cui arcae dignitas probabatur ablata. Ille enim quos spernit annihilat ; nec quisquam potest subuenire, cui se probantur solatia diuina subtrahere. S jre8r I "it enim hereditatem suam, quando populum, quem inter multas nationes elegerat, pro scelerum suorum immanitate proiecit. Hereditas quippe ab hero dicta est, quoniam eam iure legitimo Dominus noscitur possidere. 63. Iuuenes eorum comedit ignis et uirgines eorum 820 non sunt lamentatae. Ignem hic iram bellantium debemus aduertere, quae traditos sibi tamquam consumptrix flamma deuorauit. Sequitur e£ uirgimes eorum mon sunt lamentatae. Lamentari enim uacantis est. Nam. cum omnes imminentia pericula formidarent, nulli licuit alterius 82 A funeri iusta persoluere. Lamenta enim dicta sunt intra lares monumenta, sicut antiquis sepelire mos erat. 64. Sacerdotes eorum in gladio ceciderunt et uiduae eorum nom blorabantur. In ipsa igitur captiui tate fili Heli sacerdotis ab allophylis gladio leguntur exstinc ti ; quorum 199

unius uxor uidua facta, post subitum partum morte

*98 Ier. 7, 12.

801/802 I Cor. 5, 17.

789 sunt] Gerzz., ozz. Garet 791 (selo), 92, 798 selom] Gerzz. cuz r (praezer CU V),silo Gare cum g 803 uirtutes r(5raefer K*) 804 pulchritudines r 828 plorauerunt r

PI 27e

EXP.

IN PS. LXXVII,

64-68

7209

praeuenta est. Ita contigit uteius 42d 4a minime $loraretur, dum uniuersos communis interitus occupasset. Nam talia in ilo populo multis accidisse credenda sunt, quando pluralem numerum auctoritas sancta memorauit, quae nihil noscitur 85; referre superfluum.

65. Et excitatus.est tamquam

dormiens Dominus

tamquam Poliens crapulatus a wino. Consuetudines istas hominum diximus propter res explanandas saepe Domino contributas. Dicitur enim a persona dementium, qui ita 84o putant quando periclitantibus non subuenit, quasi 42420 esse crapulatum. Sed illetantum neglegentibus atque infidelibus dormit, qui nulla psalmodia, nullis bonis operibus excitant Christum. Et iure àb ipsis redditur alienus, qui eum sibi quasi dormire dementer intellegunt. Excitatur etiam ad uindi$4; ctam malis actibus prouocatus, cuius patientia dormisse credebatur ; quod magis hic agnoscimus sentiendum. Excitaweruni enim eum allophyli, quando arcam testamenti eius inter simulacra posuerunt. Et sequitur quae illis tali facto prouenerint. Discutiendum est autem quod dixerit /amqwuam 8so Potens, quia tunc sunt homines ad iram faciles et ad uirtutem potentes, quando post crapulam uini de somno surgere consueuerunt. Denique beatus Hieronymus, inter alios ueridicus interpres, pro $otente fortis posuit. 6060. Et percussit inimicos suos in posteriora ; op85 Probrium

sempiternum

dedit

illis.

Hoc in primo libro

regum legitur, quia pro sacratae arcae iniuria allophyli 24 posteriora percussi sunt, ut etiam uiui a soricibus exsecrabili sorte roderentur. Quod of frobriwum eis permanet sem?zitern"m, quia nullus alter taliter punitus est. Sic peccatores in 86o posteriore uita percutit, quando eis sua debita non relinquit et quasi a soricibus consumuntur, dum eos diaboli cohors inimica uallauerit. 67. Et vepulit tabernaculum Ioseph, et tribum Ebhrem non elegit. 865

RP

68.

Sed

elegit

tribum

Iuda,

montem

Sion

quem

dilexit. Iudicia Domini ipsorum quoque nominum astipulatione declarantur. Josef significat augmentum, quod. et in malo et in bono ponitur ; sed modo in contrarium accipiendum est, quia constat esse repudiatum. E $ rem frugifer in852/833 Hieron. Psa//. iuxta Hebr. LXXVIII, 65 — edid. de Sainte Matie, p. 114. 867 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. noz. — edid. La855/898 cfr I Reg. 5, 1-6. 869/870 cfr Hieron. gatde, p. 7, 20 ; Aug. Ex. ps. 79, 2, 8 — CC 39, p. 1112. 0372» D. S3 T2:

$37 quasi r (praeter 5) quid Gerzr. fort. recte

838 explandas Ger, corr. pr. s. in explendas

859 taliter] ita add. Germ.

849

869/870 interpretatur] ozz. Gerz.,

PE 571

730

EXP. IN PS. LXXVII, 6871

87o terpretatur siue ubertas ; Jwda confitens siue glorificans. Memoria quoque condendum est, quod per hebraea nomina scriptura sancta causas nobis saepius declarat occultas. Quod genus locutionis sacrarum litterarum proprium esse non dubium est, quando tale aliquid mundanis litteris minime conti87; netur. Repulit ergo tabernaculum Ioseph, quia licet ipse fuisset iustus, tamen eius posteri qui ad semen carnis pertinuerunt, augmenta mundana et prouectum carnalem desiderasse , 27: noscuntur, /7ibwm quoque EÉjphrem mon elegit, quia in fruge saeculi huius carnali ubertate praesumebant. Ti880 bw» autem luda merito delegit, quae et confessione fuit humilis et conuersatione laudabilis : unde nobis secundum carnem Dominus Saluator aduenit. Sequitur montem Sion quem dilexit. Ecclesiam catholicam significat, de qua in

Canticis canticorum 885 «na est dilecta mea.

Dominus

dicit : Vaa

est columba

mea,

69. Et aedificauit sicut unicornuorum sanctificalionem suam, in terra [undauit eam in saecula. Vnicornuorum significat unam spem habentium in sanctissimam Trinitatem, ad quam fidelium sacratae mentes humili-

890 ter eriguntur et tamquam ualidissimo cornu fidei firmitateconsistunt. Sequitur i» terra f[undauwit eam in saecula. Quamuis in saeculo futuro Ierusalem praedestinata consistat j ?n terra tamen, id est in hominibus sanctis spe aeternitatis probatur esse fundata, sicut in euangelio Petro dictum est : 895 T'u es Petrus et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam et portae inferi non raeualebunt aduersus eam. Ecce quomodo ?n terra sub aeternitate cognoscitur esse fundata. Nam et PL alibi de Ecclesia legitur : Deus fundauit eam in aeternum. 572 70. Et elegit Dauid seruum suum et sustulit eum

9oo de gregibus ouium : de post fetantes accepit eum. 71. Pascere Iacob bopulum suum et Israel hereditatem suam. Aptissima nimis introducta est et decora narratio ; ut quia dixerat, elegit Iudam,

nunc diceret, Dawid,

qui ab humanitate suscepta Christo Domino proximabat. Sed 90 vA melius hoc de ipso suscipimus Domino Saluatore ; nam in euangelio caeci clamauerunt : Fili Dauid, miserere nobis. Et 8*0 cfr Hieron. o. c., p. 74, 15. 884/885 Cant. 6, 8. 18. 898 Ps. 47, 9. 906 Matth. 20, 3o.

895/896 Matth. 16,

872 declatet Gerz;. 879 praesumebat Ger. 880 deligit Gerz. 886 unicornuorum] rz, unicornium Gerzz. (sed 7. 888 unicórn uorum) et Gare£ cum £ 887 fundauit eam] r, quam fundauit eam Gerz. (sed rece 1. 891) cuz r (X), quam fundauit Gare? (Dic e£ infra) cum £ 892 futuro] ozz. Gerzz. 893 spe aeternitatis] Gerzi. ed., sub aeternitate Garez 900 accipit Gerzz., corr. a. zz. 901 seruum "Aud. cum g 902 et decora introducta est — Gare

EXP.

IN PS. LXXVII,

71-72

Tí.0d

quia confidenter uerum dixerant, sub celeritate sanati sunt.

Sequitur e sustulit eum de gregibus ouium ; de post fetantes accepit eum. Per istam similitudinem Dauid filii

910 lesse (sicut et in aliis locis) Domini Saluatoris nobis sacra-

menta panduntur. Nam ille sublatus ab ouibus peruenit ad regnum : Dominus.noster functus officio pastoris, sedet ad dexteram Patris, qui est uere Rex regum et Dominus dominantwm. Nec uacat quod dixit, oues eius fuisse fetosas. Domini 915 enim grex spiritali gratia fecundus, filios noscitur habere copiosos ; sicut in Canticis canticorum de Ecclesia legitur : Denles tu sicul grex tonsarum ascendens de lauacro, quae omnes geminos creant et sterilis non est n eis. Addidit : fascere Iacob populum suum et Israel hereditatem suam. Hoc 92o lam manifestius aduertimus dictum de Domino Saluatore, qui gregem suum solus ualuit caelesti pane satiare et hereditatem suam maxime a periculis animarum cunctis eripere. Jacob enim possumus intellegere populum christianum, qui hic degit in terris. Hereditatem uero Israel, futuram congregatio92; nem quae Domini contemplatione pascenda est; quod ad temporalem regem omnimodis non potest pertinere. 72. Et bauit eos sine malitia cordis sus et in sensu manuum suarum deduxit eos. Absolute totum ad Dominum pertinet Saluatorem ; solus enim fuit qui peccata non 93o habuit. Dicendo enim, sine

malitia,

ostendit quia ita sint

dicenda peccata. Illa enim puritas, illa sanctitas, illa e caelo ueniens Maiestas, hoc probata est docuisse quod gessit, hoc gessit sine dubitatione quod docuit. Paw:it enim praeceptor egregius quos docere dignatus est, sicut ipse testatur : Non in 955 solo bane wiwit homo, sed in omni uerbo Dei. Sine malitia cordis, sicut alibi dicit : Nec est in ore eius dolus. Sensus

uero mamwwm, actualem significat sanctitatem, ad quam fideles suos, prout ipse tribuit, gloriosa imitatione perduxit. Sed nec istud Dauid potest temporali regi ullatenus conuenire ; sed 940 cum

ad Dominum

Christum

referuntur,

cuncta sibi decora

parilitate consentiunt.

Conclusio psalmi. solemus exquirere quid nos admoneat psalmis In nonnullis caelestis auctoritas. Hic tale fecit initium, ut expositio magis quam principium psalmi esse uideatur. Dixit enim parabolis 945 se et propositionibus esse locuturum, ut unusquisque uelociter cognosceret faciem psalmi, cum forma ipsius expressa fuerit 913/914 Apoc. 19, 16. Is. 55, 9.

931 e] oz. Gerz.

916/918 Cant. 4, 2.

945 unusquisque]

934/935 Matth. 4, 4.

que Gerzz. s. /.

936

PL 515

252

EXP.

IN PS. LXXVII,

72-LXXVIII,

1

dictionis. Quapropter sic pro suis delictis expulsos Hebraeos et intromissos asserit Christianos, ut utriusque legis intentionem quasi in unius faceret botri decore pendere. Amemus ergo prolixitatem eius, in quo dum historia refertur, noui testamenti gratia declaratur : more abyssi fluctuantis, quae tot lumina reddit quot tremores effecerit. Modo enim ibi claritas lampat, modo umbratilis imago circumuolat, et in eodem

elemento uidentur esse uaria; cum nihil illic coloris accedat,

95

I

nec recedat. Sic psalmi huius admiranda diuersitas et historiam narrat, et longe alia quae spiritaliter sentiantur, insinuat. Cuius similitudinem centesimus quartus quoque psalmus subsequitur. Et sicut in Dauid actibus declarantur Domini futura mysteria, ita et per miracula quae Iudaeis concessa sunt, christiani populi sacramenta panduntur. EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXVIII.

1. Psalmus Asaph. Sicut saepe diximus, haec significatio nominis ad actus illos pertinet qui ad mandata Domini gratiamque referuntur. Asaph uero Synagogam significat, quae tamen catholicae conuenire possit Ecclesiae. Neque enim Chrialieni credendi sunt, qui gratiae dominicae claritate II stianis fulserunt. Adde prophetas, patriarchas et populum illum iam Christo deuotum ante tempora christiana. Est ergo et iste psalmus totus in lamentatione positus, sicut et septuagesimus tertius, qui futura tempora uelut praeterita deploratet propter I o duritiam cordis sui genti grauiter affligendae, pietatis studio precatur Christum Dominum subuenire. Diuisio psalmi. Priusquam diuisionem dicamus, oportet gestarum

rerum

breuiter insinuare notitiam, ut dum causa praemittitur, textus

15

psalmi intellegibilius audiatur. Machabaeorum nobis primus liber insinuat Antiochum regem cum Ierosolymam uenisse t, hostiliter ciuitate opibus enudata, in templo Dei idola posuiss e, Hebraeosque dum diis suis sacrificare cogeret, multos martyres effecisse. Quapropter Asaph (quem diximus figuram

Ps. LXXVIII, 3 cfr supra Expos. ps. LX XII, 27 ; LXXIII, 3/4.

947 expulsis Gerz;.

949 botrui Gerzz.

952 quod Gerz;.

957

psalmus] 07. Gerz., fort. recte. Ip LXXVIII, 1 hic eZ. 3 significat synagogam - Garez 12 diuisionem] Gerg., de diuisione Gare; 14 intellegibilibus Gerzz. corr. 15 anthiocus Gerz. (sic sezaper) 18 figuram] Gerz., personam Gare/

B 272

EXP. 20

2)

30

35

40

45

IN PS. LXXVIII,

1

733

gestare fidelium populorum) per-totum loquitur psalmum, in prima parte dinumerans quanta temporibus supradicti regis Antiochi pertulerit Ierusalem populusque Iudaeorum. Secunda parte Dominum rogat ut supra potentes inimicos iram suae indignationis effundat et peccatis seruorum suorum dignetur esse propitius. Tertio prophetiae spiritu postulat uindicari non peremptionis uoto, Sed correctionis studio. Expositio psalmi. Deus, wenerunt gentes in hereditatem | tuam. Quamuis longis ante temporibus Dauid fuerit, quam rex existeret Antiochus, omnia tamen more suo quasi transacta refert, quae Spiritu sancto repletus praeuidebat esse uentura. Hinc est quod Asaph deflens subito clamabat ad Dominum : wenerunt gentes, tamquam iam muros inrumperent et formidata captiuitas introiret. Ge»s enim dicta est, quod uno sit genere procreata. I» hereditatem, lerusalem significat, ubi erat hereditas Deiin sanctis hominibus constituta : qualis fuit Mathathias, Eleazar, septem fratres cum sancta ma-

tre ; quales fuerunt mille, qui, ne sabbatum uiolarent, omnes se passi sunt ab hostibus quietis manibus interire ; et ceteri quos notitia humana minime comprehendit. Addidit 44a, ut excitaret iudicis animum contra aduersarios truculentos : dicens eos «uenisse ad laesionem rei, quae ad iudicem pertinebat. Haec oratores latius copioseque dixerunt, cum aduersariis suis odium facere inuidiamque niterentur. Coinquinauerunt templum sancitum iuum, posuerunt Ierusalem uelut bomorum custodiarium. Aptissime sancto uiro sacrati templi prius occurrit iniuria : ut hoc inter initia defleret, quod ad diuinam nouerat contumeliam pertinere. Coinquinauerunt dicit, polluerunt : quoniam illo tempore non est euersum sanctuarium Domini, sed impiae

gentes in sanctissimis locis simulacra nefanda praesumptione 50

SCHE

55

posuerunt ; ut ubi colebatur uerus Deus, ibi immundus

ado-

raretur spiritus. Sic enim de Antiocho in Machabaeorum libro legitur : Jussit coinquinari sancta et sanctum populum Israel ; iussit aedificari aras et templa et idola, ut immolarent carnes susllas et cetera. Sequitur dolenda nimis et iniuriosa comparatio: Posuerunt Ierusalem uelut $omorum custodiarium. Quod schema dicitur parabole, quando res sibi genere 52/54 I Mach. rz, 49-50.

19 per] pro Gerzz. corr. Ger;z., erumpetret Gare£ 39 animos Gerz.

52 coinquinate Gerzz.

20 supradicti] Gerzz. praedicti Garez 31 inrumpetet] 37? ceteros Gerz. 38 humana] Gerzz, oz. Garet

aduetsatius Gerzz., corr. a. zz.

54 suillinas Gerzz.

4? dicit] Gerzz., dixit Garef

PL 574

734

EXP. IN PS. LXXVIII, 1-3

dissimiles comparantur. Custodiaria siquidem $omorum dicuntur tuguria, quae sibi hortorum cultores ad depellendam solis iniuriam et ad custodiendas furum improbas manus fron6o dibus liscisque communiunt ; quae mox ut pomorum tempus abscesserit, tamquam inutilia derelinquunt. Quapropter gentes quae Ierosolymam uastauerunt, illam templi pulchritudinem singularem sic contemptibilem putauerunt tamquam casellulam pomorum, quae uilis atque despecta transacta aestate de65 seritur. Vnde et Isaias dicit : Relinquetur filia Sion uelut umbraculum in uinea et sicut tugurium in cucumerario. 2. Posuerunt mortalia seruorum tuorum escas uolatilibus

79

; ^

8o

caeli,

carvnes

sanctorum

tuorum

bestiis

terrae. Postquam de diuini templi est conquestus iniuria, uenit ad hominum neces ; ut eos post sacrilegii culpas, homicidii reatus argueret. His tamen aliquid maius adicitur, ut crudeli immanitate trucidatos, feris etiam abicerent insepultos. Contemptus siquidem corporum mortuorum non ad paruam refertur inuidiam ; nam si sepelire est pietatis officium, uolatilibus caeli abicere, magnae crudelitatis constat exemplum. Dicendo autem, seruorum tuorum, martyres significat, qui in illa captiuitate copiosa persecutione floruerunt, sicut in libro ipso legitur : Multi de Populo Israel obtinue-

runt, et confortati sunt in eis, ut non manducarent immunda ; et

elegerunt mori magis quam cibis a Domino uetitis coinquinari. Sequitur, carnes sanctorum tuorum bestiis terrae.

Vna res duplici uarietate describitur,

ut diuersitas crudelis

facti auditum possit iudicis exaggerare piissimi. Non enim suffecerat mortuos uolatilibus tradere, nisi et feras permitte85 rent eorum corpora laniare. 9. Effunderunt sanguinem eorum sicut aquam in circuitu Ierusalem, et non erat qui sepeliret. Adhuc in ipsa exaggeratione remoratur : ne cito transiret ab animo, quod atroci commissum uidebatur exemplo. Dicendo enim 90 sicut aquam, crudelibus factis auget inuidiam, ut ita sibi crederent humanum sanguinem effundere licuisse, quemadmodum solet aqua sine alicuius culpa decurrere. Nam quod

addidit, im circuitu Ierusalem, et non erat qui sepeliret, nefandissimam copiam sceleratae caedis ostendit, ut 95 non solum intra urbem, uerum etiam circa muros ciuitatis tan-

tum prouenisset exitium ; quatenus deuotionem sepulturae nullus implere ualuisset, dum par conditio cunctos inuolue-

63/66 Is. 1, 8. — 78/80 I Mach. r, 65. 58 depellandam Gerz. 60 liscisque] foliisque ed. Gare 71 ut] ad Gerzz. corr. *4 iniuriam /4z4. £Ofr. d. 71. $84 sufficetat Gerz. 86 effuderunt Gerz.

69 conquestus est — 80 coinquinare Gerz., ;

PL 575

EXP.

IN PS. LXXVIII,

3-5

735 ret; sicut in anteriore psalmo dicit : Iwuenes eorum comedit ignis, et uirgines eorum, non sunt lamentatae. 1OO 4. Fact sumus opprobrium uicinis nostris, derisui et contemptui his qui in circuitu nostro sunt. Gloriam illam Ierosolymorum toto orbe mirabilem usque ad opprobrium dicit uenisse «wicinoruwm, ut quanta prius nobilitate resplenduit, tanta postea abominatione sorderet ; 105 sicut et Ieremias in lamentationibus ait : Quomodo sedet sola ciuitas quae abundabat bopulis, facta est ut widua quae multiplicata erat àn nationibus : brinceps in regionibus facta est in iributo ? Et paulo post : Haec est ciwitas quae dicebatur corona gloriae, ucunditas uniuersae terrae. Sequitur devisui, et conIIO tempiui his qui àn circuitu nostro sunt. Eadem repetita diuersitate congeminat, ut illud quod dixerat o$$robrium,

IIS

SCHE

120

125

130

155

clarius monstraretur. Dicit enim Hebraeos fuisse de-

7Yisu, qui prius fuerant Domini deuotione reuerendi. Coztemptui uero tunc sunt habiti, quando eos captiuitati traditos uidebant, quibus pridem tot regna cessisse cognouerant. Nec uacat quod additum est, qui im circuitu nostro swni : quia semper grauiora sunt opprobria quae uicinitas nouit, dum assidua reputatione suscipitur, quod longinquitatis beneficio minime sustinetur. Sic totus iste textus a principio crescens, schema illud nobilissimum facit quod uocatur auxesis, latine uero nuncupatur augmentum. Vbi sunt oratores qui ad artem uerisimilem ueritatis officia transtulerunt ? p. 275 Ecce quibus argumentis agit simplicitas ingeniosa, non malitiosa calliditas. 5. Vsquequo,

Domine,

irasceris

àn finem

: ; accen-

detur welut ignis zelus tuus ? Venit ad secundam partem, in qua pium iudicem rogat ne usque ad finem irascatur genti iudaicae, quando se uenturum prophetarum sacris praedicationibus indicauit. Sancti enim uiri quamuis mala paterentur, sciebant se a Domino minime deserendos ; sicut alius psalmus dicit : Castigans castigawit me Dominus et morti non tradidit me. Prophetiae quoque spiritu denuntiat fieri quae praeuidebat esse uentura. Tempore siquidem ipsius captiuitatis Mathathias unus Hebraeorum zelo paternae traditionis incensus, quia uidebat ad idolorum culturam ciuicum populum trahi, collegit reliquos fideles atque in exercitum regis Antiochi cum filiis suis tanta indignatione prosiliuit, ut se et a iugo seruitu98/99 Ps. 77, 65. 105/108 Thren. 1, 1. Ps. 117, 18. 133/140 cfr I Mach. 2, 1-27.

108/109 Thren. 2, 15.

131/132

109/101 derisu et contemptu r (prae£er paucos codd.) 105 sedit Gerzz. 109 iucunditatis Gerzz. 114 captiuitate Gerzz. 120 ilud] Gerz., istud Gare 125/126 accenditur Gerzz. (corr. a. zz.) cum r (praeter K T) 127 quo Gerz:. 136 collegit] autem a4. Gerzz. 137 prosiluit Gerz.

PL 576

736

SCHE

EXP.

IN PS. LXXVIII,

.5-8

tis exueret et imperata sacrificia gloriosissime respuisset ; intantum ut quemdam Iudaeum idolis immolantem supra ipsas 140 aras amore sanctae deuotionis exstingueret. 6. Ejfunde iram iuam in gentes quae te nom cognouerunt et in regna quae non inuocauerunt nomen iuum. Postquam narrauit hebraicae gentis grauissimas calamitates, nunc petit a iusto iudice ut uastatores eorum afflictio145 nes sustineant, qui nomen eius omnimodis nesciebant. Effwnde iram iuam, dicit, id est, supra aduersarios indignationem tuam abundanter emitte ; ut sicut nos illi comprimunt, ita tuis uirtutibus obruantur. Sciebat enim humanam uictoriam tamdiu posse praeualere, quamdiu diuina potentia per150 misisset. Et cum dicit, quae te. non cognouerunt, culpas mitigat Iudaeorum : quoniam etsi multi deliquerant, erant tamen inter eos qui dominicis iussionibus seruiebant. Istos enim dicit merito persequendos qui nomen Domini omnimodis ignorabant. Sic culpa quae excusari non potest, superioris 15 ^ criminis collatione leuigatur. Nec uacat quod. ante dixit £4 geníes, postea in regna ; prius enim populis imprecatus est, deinde ipsis regnis qui talia fieri crudeliter imperabant. 7. Quia comederunt Iacob et locum etus desolaue7Ywni. Pro gente quae peccauerat, gratissimi patriarchae 160 nomen obiectum est ; ut recordatio sanctissimi uiri populi delicta mitigaret. Quae figura dicitur anteprosopon, quando pro homine ingrato ponitur persona gratissima. Dicendo enim, comederunt, significat comedi fecerunt. Saeuitiam impiae gentis ostendit, dum cadauera mortuorum ferarum comestionibus exponebant. Siue comed? significat eos qui, lege Domini derelicta, impia superstitione glutiti sunt. Sequitur e? locum eius desolauerunt. Euersionem et solitudinem deplorat pulcherrimae ciuitatis, quando impia dominatione, persuasione gentilium ciuium suorum habitatione nudata est. 170 8. Ne memineris iniquitates nostras antiquas, cito nos amiicipet misericordia iua, quia pauperes facti sumus nimis. Confessione delictorum propitium sibi iudicem reddit, ut qui se per iustitiam uindicare non poterat, per supplicationes necessarias expiaret. Sed cum sciret Asaph 175 Antiochi regis tempore nonnullos Iudaeorum esse seducendos, ut Domini cultura derelicta, nefanda idola sequerentur, non poterat pro antiquis tantum rogare culpis, quos sciebat futuris quoque temporibus ingentia scelera perpetrare. Sed hic antiquas similes antiquis culpis aestimo debere sentire, 18o quibus per innumeros annos nefanda mundi prauitate pecca-

142/143 non

inuocauetunt

nomen

tuum]

Garet cum g 147 abundante Gerzz. corr. antiquas] Gerzz., antiquos Gare

Gerzz. cum r, nom. t. non inuoc.

154 qui] Gerzi., quae Gare

c

179

EXP.

190

IN PS. LXXVIII,

8—1o

737

tum est ; sicut et alius psalmus dicit : Ecce ueteres posuisti dies meos. Sequitur : c?to nos amnticipet misericordia iua. Qui timet iudicium Domini anticipari se eius misericordia recte desiderat, quia nisi indulgentia praeuenerit peccatorem, in iudicio non absoluet errantem. Addidit: qw?a $awuperes facto sumus mimis. Paupertas est enim in nobis exiguitas bonorum operum et non habemus quod possimus offerre iustitiae, si nos incipiat uigor aequitatis inquirere. Super hoc ponit et 1271s : ne quis se putaret de probitate actuum suorum debere praesumere, cum se bonis meritis ?2mis pauperem esse cognosceret. 9. Adiuua mos, Deus salutave$s mosterv, propter honorem nominis tui.Cum dicit: adiwua nos, significat

gay

200

forsitan illud certamen quod Mathathias assumpturus erat ut Hebraeos a superstitionum clade liberaret ; ut causa humanis uiribus desperata Domini uirtute iuuaretur. Et bene infirmitatem suam intellexit, qui Saluatorem medicum totis uiribus inuocauit ; quatenus erepti Iudaei honorem eius nomini reddere potuissent. Vtiliter autem se adiuuandum propter honorem Domini dicit, non propter aliquod meritum suum. Domine, libera mos, et propitius esto peccatis nosiris brojier momen iuwm. Qui de propriis uiribus desperat, necessarie ad auxilium omnipotentis iudicis currit,

20 A

210

215

ut quod actibus propriis conferri non potest, pietate sancti nominis tribuatur. Ideo enim Saluator dicitur, quia in se sperantes saluat et imminentes peccatorum poenas commutat in praemia. 10. Ne quando dicant gentes : ubt est Deus eorum ? el innotescat im nationibus coram oculis mosiris. Reddit causam cur petiuerit plebem Domini debere liberari, scilicet ne illud usitatum dicatur a perfidis : wb: est Deus eorum ? Nam quamuis fideles diuersa flagella patiantur, istud tamen abeis non potest ferri, quandocreaturarum omnium insultatur Auctori. Dicendo enim, 4b: est ? putatur aut praesens non esse, aut non posse defendere. Et respice quam neces- . sarie inter calamitates suas illud opprobrium commemorat, quod ad diuinam pertinebat contumeliam. Sequitur e? ?nnotescat in nationibus coram oculis mosiris. Hic est subaudiendum,

220

uindicta,

quam

solet

Dominus

de

perfidis

facere, quando eos cogit desideria praua damnare. Cum dicit, coram oculis mosíiris, celeritatem postulat ultio-

181/182 Ps. 38, 6.

ope187 exiguitas] ozz. Gerzz. 186 nimis] oz. Gerzz. 185 absoluit Gerzz. 192 propter] et praezz. r (praeter A M) possimus] ozz. Gerzz. rum] ozz. Gerzz. 217 contumeliam pertinebant (s//. n exp.) — Gerzr. Z

C 2. (xcvi)

LP TI

738

EXP.

IN PS. LX.XVIIT,

.fo-12

nis; ut uideat fieri quod aliquando nouerat posse concedi. Vindica

225

230

255

sanguinem

seruorum

tuorum,

qui effusus

est. Tertiam partem quae restabat exsequitur, ut windicet sanguinem fidelium, qui pro eius nomine martyria pertulerunt. Vindicatio est enim per quam uis et iniuria iusta retributione defenditur. Sed hic illud uidetur optari, quod ad conuersionem respicit inimici. Nam cum hic in eis temporaliter

uindicatur, interitum aeternae damnationis euadunt ; SIc enim

in Apocalypsi legimus sub ara Dei martyrum animas postulare ut diuino iudicio uindicentur. Quae uindicta accipienda p 274 est ad modum quem diximus, quia beati uiri crudeliter se non expetunt uindicari, cum acceperint monita : Orate fro inimicis uestris, benefacite his qui oderunt uos et his similia. Ad postremum ipse Dominus praeceptorum suorum potentissi-

mus exsecutor in cruce positus ait : Pater, ignosce illis, quia

nesciunt quid faciunt. 11. Intret in conspectu tuo gemitus compeditorum ; secundum magnitudinem brachii tui posside filios 240 morte punitorum. De illis dicit quos pro nomine Domini uinxerat irreligiosa gentilitas, qui crebris gemitibus omnipotenti Domino supplicabant ut.eius Ecclesia in fratribus non deficeret, etiamsi ipsos imminens poena consumeret. Sancti enim uiri talia semper petunt, quae ad fidei augmenta profi245 ciunt. Sequitur secundum magnitudinem brachii tui posside filios morte bunitorum. Nimis pia suboritur et affectuosa precatio, ne f?1os eorum Dominus a sua possessione proiciat, qui pro eius religione sorte juniti sunt. Innumera enim tunc ibi turba martyrum fuit, quorum posteri 250 Dominum desiderant possidere, ne aliquo errore uitientur. Ille Siquidem quando nos possidet, diabolica in nobis iura non praeualent. 12. Redde uicinis mostris seplublum in sinu eo"wm : improperium ipsorum, quod exprobrauerunt 25 tibi, Domine. Tale est redde quale quod superius dixit, 41ndica,

260

quod etsi afflictionem tribuit corporum,

salutem

tamen efficit animarum. Vzcinos, finitimos dicit, de quibus superius ait : Facti sumus opprobrium uicinis mosiris ; septublum perfectionem significat muneris caelestis, quod accipimus quando Spiritus sancti illuminatione 230/231 cfr Apoc. 6, ro.

233/234 Matth. 5, 44.

236/237 Luc. 25, 34.

240 ponitorum Gerzz., corr. a. zz. (bic e infra), mottifi catorum /Aud. cum g 246 e 249 posteros Gerz;. 2854 eorum r (praeter

248 motti Gerz. po***nitorum Gerzz., corr. a. zz. 250 desiderat Gerzz. 252 praeualent] prae- s. 7. Gerzz. multos codd.) 260 accepimus] Gerzz., zzut. in accepimus

PL 578

EXP.

265

IN PS. LXXVIII,

12-13

739

complemur, de quo et alio loco dictum est : Argentwm igne examinatum, terrae purgatum septuplum. Quod ad conuersionem ipsorum non est dubium pertinere, quando sic recipiunt, ut in bonis partibus commutentur. I» sinu eorum, utique in animarum secreto debemus accipere, ubi semper fit gloriosa conuersio. Sequitur: 44 broperium ipsorum, quod exprobrauerunt iibi, Domine. Fecerunt iniurias, dicant laudes ; fuerunt increduli, sint deuoti ; exstiterunt superbi, fiant

270

275

280

humiles. Tunc enim Dominus gloriose uindicatus agnoscitur, quando maledicorum ore laudatur. 18. Nos autem bopulus tuus et oues gregis tui, confitebimur tibi in saeculum. De illis (sicut arbitror) dicit reliquis qui Mathathiae studio congregati, legem Domini custodire meruerunt. Istae reuera sunt owes Domini, quae eius gloriam confitentes in fidei firmitate manserunt. Potest autem hoc et generaliter accipi, ut ibi mixtus uideatur et populus christianus : quoniam (sicut saepe dictum est) ex duobus populis congregatio facta est una sanctorum. Intuendum est autem lamentationem suam qua suauitate concluserit, ut Domini dicat esse gregem, pro quo deuotissimus supplicabat, ne diutius irasceretur eis, quos suos esse meminerat.

Et àn saeculum saecul? narrabimus laudem tuam. Hic illam tangit futuri saeculi beatissimam psalmodiam, quam 285

chorus sanctorum sine cessatione dicturus est ; non ut alios instruat, quia ibi nullus erit indoctus ; sed ut honorem debi-

tum reddentes, praeconiorum ipsorum suauitate pascantur.

290

273

Conclusio psalmi. Secundus iste iam psalmus est qui honorabilem Ierusalem pia lamentatione defleuit. Sed sciendum quod septuagesimus tertius captiuitatem continet quam pertulit sub Romanis : iste uero Antiochi regis deflet sacrilegam et crudelissimam uastitatem. Considerandum quoque et alta mente condendum est quod caritatis studio commonemur Ecclesiae Dei bonis laetari et iterum calamitatibus eius uehementer affligi. Legitur enim : felices qui gaudent in pace tua et felices omnes qui contristabuntur in omnibus flagellis tuis ! Quapropter conuenit ut quod unicuique fidelium prouenerit, ad nostros dolores

proximitatis studio transferamus, sicut apostolus dicit : 57 quid patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra ; siue glorificatur unum membrum, congaudent omnia membra. 261/262 Ps. 11, 7.

297/299 I Cot. 12, 26.

262 conuersationem Gerzz., a£ cfr /. 264 commutentur e/ 266 conuetsio 272 saecula r 243 reliquiis z 245 confidentes Gerzz., corr. a. zz. 279 autem est e Gare? 288 piae lamentationis Gerzz.

PL 579

740

EXP..IN:

PS;LXXVIIL-T3SEX XIX, 1-2

3oo Hinc enim caritas illa praecelsa conquiritur, hinc praedicata unitas inuenitur. Et si causam boni istius altius perscruteris, hinc et illa caelestis affectio gignitur, quae Domini Ecclesiam locupletare monstratur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXIX.

1. In finem, bro his qui immutabuntur, testimonium Asaph, bsalmus. Doctis uiris et in auditorio Christi salutariter eruditis si quis usitata repetere conetur, offendit. Nam

cum

omnia tituli istius uerba 1am nota sint, restat ut

» hoc quod nouiter dixit Zes?imonium Asaph perquirere debeamus. Iste Asa ante trepidus, ante sollicitus, qui pro Synagogae peccatis uisus est psalmis prioribus exorare, tanta nunc praesumptione completur, ut iam commutatis in melius testimonium conuersionis praebere uideatur. Dicit enim de 1» primo aduentu Domini Saluatoris, qui hominem deterioratum lege peccati, ad sanctae conuersationis dona perduxit, translatamque uineam de Aegypto potentiae suae radice solidauit. Hoc est quod dicit Zest;monium $ro his qui immutabwuntur. Cantatur ergo hymnus iste de aduentu uiri

1; agricultoris, et uinea Domini, ut iam non obscuris, sed mani-

festis precibus eius postuletur aduentus. dem rei secundus esse dignoscitur.

Qui psalmus eius-

Diuisio psalmi. A sah iste quem titulus praecinuit commutatum, in prima sectione Domini deprecatur aduentum. Secunda testatur 7o quemadmodum uinea, quae est Ecclesia, toto orbe sit dilatata. Tertio loco incarnationis eius beneficio per similitudinem uineae uisitari deprecatur Ecclesiam seque Domino postulat adhaerere.

Expositio psalmi. 2. Qui regis Israel, intende ; qui deducis uelut 250ues loseph ; qui sedes super cherubim, appare. Per secundam speciem definitionis quae graece ennoematice x 27; dicitur, latine notio nuncupatur, magno desiderio uenire Christus Dominus postulatur ; ut per id quod facit, planissime indicatus esse uideatur. Nam ista species definitionis non 3o per substantiam, sed per actus suos unamquamque personam indicare cognoscitur. Recte igitur dicitur Regi caeli et terrae: qui regis Israel, cuius arbitrio et creata sunt et administrantur uniuersa. Sed quamuis omnia in eius potestate sint posita, illa tamen regere dicitur, quae se tractare caelesti

Ps. LXXIX, 1 commutabuntur 7 (praeter IN) Ger. corr.

25 ouem r

26 definitionem

EXP. 35

4o

4I

5o

IN PS. LXXIX,

2-3.

741

conuersatione nouerunt. Ideo enim subiunctum est Israel, quia ipsos propitius regit qui eum puro corde respiciunt. Israel enim interpretatur (sicut saepe dictum est) uir mente uidens Deum. Intende ; ac si diceret : supra nos lumen tuae pietatis infunde, ut qui per nos sumus tenebrosi, aspectus tui reddamur claritate conspicui. Sequitur: qu? deducis uelut oues Ioseph. Ioseph fidelem populum debemus aduertere, qui sic in caulas Domini deducitur, quasi oues ad pascua congregantur. Nam et ipsum nomen Zose$h significat sine opprobrio, quod. deuoto populo certum est conuenire. Et nota propria uerba singulis data fuisse personis. Reg?twur qui Israel est ; deducitur qu$ Ioseph est. Addidit: qui sedes super cherubim, appare. Cherubim, plenitudo scientiae interpretatur, in qua Christum Dominum insidere manifestum est. Sed quoniam adhuc in secreto suae maiestatis erat, rogat ut beneficio sanctae incarnationis affareat ; quatenus fideles suos firmissima credulitate consolidet. Et uide quia trina inuocatione uersus iste contextus est, ut omnia coope-

rari 9. cita Ista

sanctam significet Trinitatem. Coram Ephrem et Beniamin et Manasse. Exbotentiam tuam et uenti, ut saluos facias mos. nomina constat esse gentis hebraicae, ante quos ut appa-

reat, spiritali uirtute deprecatur ; hoc est, ut (sicut promissus

fuerat per prophetas) ex Iudaeorum gente nascatur. Sed quoniam non incassum haec nomina more scripturae diuinae ui6 o dentur aptata, interpretationes eorum studiosissime requiramus. E$hrem significat fructificatio; Beniamin, filius dexterae;

Mamasses,

oblitus.

Has

uirtutes inesse constat

Domino Saluatori ; fructificauit enim quando ad tempus corpore trucidato, ad perpetua caelorum regna surrexit. Filius 65 dexterae, id est Filius omnipotentis Patris. Oblitus, illud in-

T9

dicat quando iniuriarum suarum oblitus, in cruce positus pro iudaico populo supplicauit. Orabat ergo ut in his uirtutibus ueniret, quas eum facturum esse nullatenus ambigeret. Sequitur excita potentiam tuam et ueni, ut saluos facias nos. Quantam nobis utilitatem per incarnationem Domini nouerat esse tribuendam, tanto studiose deprecatur ut excztet potentiam suam et weniat ad peccata humani generis abluenda. Quod enim desiderium, quae preces, quae uota suf-

Ps. LXXIX, 43/44 cfr Gen. 50, 25 ; Onomastica Vaticana — edid. Lagarde, 47/48 cfr p. 173, 53/54 ; Ft. Wutz, Onomastica Sacra, Y, Lipsiae, 1914, p. 85. Aug, Es. ps. 79, 2, 175; — CC 39, 1112. 61/62 cfr Aug. Em. bs. 79, 5, 5/6 —

(5:59, XTEE2.

61 significat] Gerzz., interpretatur Gare? 42/48 congtegentur Gerzz. nasse Gerzr. 68 ambigerat Gerz.

62 ma-

BE 580

742 7 vA

EXP.

IN PS. LXXIX,

3-7

ficiant illud expetere, quod mundum possit a sua impietate saluare ?

8o

4. Deus uirtutum, conuerte nos et ostende faciem tuam et salut erimus. Quoniam credebat in se mirabilia facienda, iuste Dewm inuocauit wirtwutwm, qui solus praeualet de incredulitatis morte liberare. Et quia se nouerat esse distortum, conuerti se magnopere postulauit. Hoc enim cui

85

quae uult uniuersa complere ? Post conuersionis autem beneficium, apte sequitur : ostende faciem tuam ; quia solet diuinitas homines iam conuerso corde respicere. Quod enim addidit e£ salui erimus, euidenter significat Dominum Sal-

conueniat facere, nisi uirtutum Domino, qui solus potens est

uatorem, cuius reuera sumus incarnatione saluati.

9. Domine Deus uiriutum, quousque irasceris in orationem serui tui ? Hoc de illo tempore sentiendum est quo Asaph uenire Dominum postulabat. Et quia pro 9o dispensatione diuina erat aliquatenus differendum, dicit : quousque irasceris in orationem serui tui, ut non illa iam prouenire facias, quae promisisse cognosceris ? Et intuere pietatem ac desiderium supplicantis. Jratuw?n sibi Dominum credebat, quoniam humano generi subuenire tardabat. 6. Cibabis mos pane lacrimarum et potum dabis 95 nobis in lacrimis im mensura ? Postquam se differri posse praesenserat, enumerat mala quae passurus erat populus Hebraeorum. Dicit enim, c?babis nos ane lacrima74", significans eos sub afflictione uicturos. Panis enim IOO lacrimarwm uita est plena doloribus ; sed tamen in ea Domini miseratione czbamur, quando cladibus aerumnisque non exstinguimur, sed potius erudimur. Sequitur ef potum dabis nobis in lacrimis. Prius dixit banem ; nunc dicit et $otwm. Ista enim duo sunt quibus uiuit omnis humani105 tas, ut banem pro qualibet esca ponas, fotum pro omni potione. Nam quod tempus a lacrimis esse poterat uacuum, quibus et ipsa refectio uidebatur esse ploratio ? I mensura, in distributo modulo dicit, sicut ait apostolus : Fidelis Deus, qui non patietur uos tentari supra id quod potestis, sed. faciet 110 cum tentatione etiam prouentum uestrum, ut bossitis sustinere. 7. Posuisti nos in contradictionem uicinis nostris et inimici nostri deriserunt nos. Contradictio gentilis illa cogitanda est, quae aduersum praedicatores Christi prauis contentionibus erigebatur, credentes illa se posse defen108/110 I Cor. 1o, 15.

*6 deus] Gerzz. Garet cum g, domine praem. r, fort. recte, cfr 1. 128 95 panem Gerzz., corr. a. zz. 111 contradictione Gerzz. 112/113 illa gentilis — Gare

PL 581

EXP. IN PS. LXXIX, 7-10 II5

dere, quae in templis suis uidebatur adorare gentilitas. Siue magis illud tempus commemorare uidetur, quod in superioribus dixit :quia sub rege Antiocho dum aliqui Iudaei sacrificarent idolis, contradicebant his qui legem Domini custodire uidebantur. Et ideo w?cinos,

120

743

parentes debemus

aduertere,

qui eis proximitate generis adhaerebant. Sequitur e£ nosir?

deriseruni

nos.

Merito inimicé

inimici

deridebant,

in-

ter quos tam nefarium uidebant esse certamen, ut pars eorum in pristina religione constaret, pars autem idolis coacta seruiret. 125

130

8. Domine

Deus

uiriutum,

conuerte

nos

et ostende

faciem iuam et salui erimus. Repetit uersum quem iam superius ante hos tres posuisse monstratur : quia desiderantis mos est frequenter repetere quae magnis precibus postulat aduenire. Ipsa est ergo faces, id est praesentia Christi, per quam sai«w? fact? swmmus, ipsa per quam laqueos mortis euasimus, ipsa denique quae et indignis et confidentibus caelorum regna largitur. 9. Vineam ex Aegypto transtulisti ; evecosti gentes et blantasti eam. Venit ad secundam sectionem, in

qua per mysticas figurationes, quae fuerunt gesta commemorat. Quod schema dicitur metabole, unius rei frequens iteratio sub uarietate uerborum. Per hos enim sex uersus usque ad

SCHE

tertiam

diuisionem,

«nea

ista describitur.

Vineam

dicit Hebraeorum gentem, quam positam in typo constat Ecclesiae, unde fidelium nata est congregatio populorum. Vinea quippe a uitibus dicta est. Hanc ex Aegy$to deduxit magnis notisque miraculis et expulsis gentibus, id est, Amorrhaeis, Cethaeis, lebusaeis, ceterisque aliis finitimis eorum, tamquam mirabilis plantauit agricola. Hoc est testimonium redditum de immutatis Hebraeis, quod continetur in titulo. 145 Vinea siquidem Ecclesiae et hic pulcherrime comparatur : quoniam sicut illa inter folia caduca necessarios infert fructus, sic et ista inter turbas umbratiles peccantium ornatur fruge sanctorum, qui saeculi huius afflictione tamquam torcularibus 150 pressi, saporem norunt emanare dulcissimum. Siue quia fossa plus proficit, et putata multiplicatur, quod soli merito datur Ecclesiae, quae solet passionis falce crescere et persecutionum plagis in sancto populo semper augeri. Sed haec uinea quemadmodum per uniuersum mundum dilatata sit, subter 155 edicitur. 10. Viam fecisti in conspectu eius et blantast radi-

140

1441 cfr Varro de Ling. lat. p. 135, 4 126 repetit uersum] Gerzz, repetitur uersus Gare/ 135 fuerint Gerzz. 150 pressis Gerzz.

[n 276

enim

130 ipsa] Gerzz., ozz. Gare

PL 582

744

160

170

L7

180

190

EXP. IN PS. LXXIX, ro-13

ces eius et repleta est terra. Isti uineae fructuosae, quae mundi spatia comprehendit, uas fecit Dominus, dum eius conspectibus apparere dignatus est. Ipsa enim proficiendi fuit causa, ut suum uideret agricolam et ab eo imbrem praedicationis acciperet, quatenus fructus suauissimos procrearet. Sequitur e£ blantasti radices eius et repleta est terra. Radices eius sunt prophetae caelestis Regis operatione plantati : ex quibus illa felices palmites tendens, uniuersum mundum quasi amoenis fidei umbraculis occupauit. 11. Operuit montes umbra eius et arbusta eius cedros Dei. Latitudo et altitudo istius uineae decenter exponitur. Illos enim nouit operire quos nutrit, quoniam eus wmbra fructificat et amplius facit crescere, quae magis tegere comprobatur. Sed qualis est ista uinea quae montes operit ? Vtique superna, quoniam quaelibet altitudo terrarum cuncta sub caelo est. Sequitur e? arbusta eius cedros Dei. Quia cedros dixit, bene arbusta posuit ; uites enim quando in arbores ascendunt, arbusta nominantur. Sed quamuis in trigesimo sexto psalmo cedros pro superbia designanda positas

dixerimus, tamen quoniam hic est additum

Dei , martyres de-

bemus aduertere, qui in Ecclesia Christi in altissima sunt cacumina constituti. Et hos Ecclesia protegit, quoniam in eius esse gremio comprobantur. 12. Extendisti palmites eius usque ad mare et «sque ad [lumen propagines eius. Palmites significant discipulos Domini, quibus ipse in euangelio dicit : Ego sum witis uera, et uos palmites. Mare, cunctarum gentium uult intellegi sanctissimam credulitatem. Extendisti enim dicit, quoniam ab Ierosolymis haec uinea per apostolorum praedicationes in cunctas mundi partes extensa est. Accipere enim non possumus localem, de qua iam dictum est : P/antasti radices eius et repleta est terra. Propagines autem e24s filios regenerationis dicit, quia a flumine Iordane emanauerunt, ubi Dominus in exemplum nostrae salutis baptizari dignatus est. 13. Vtquid deposuisti maceriam eius et uindemiani eam ommes qui iranseunt wiam ? Istius uineae PL quae a iudaico populo ducit originem, miratur cur fuerit euer- 585

195 sa munitio, hoc est, Domini subtracta defensio.

Maceria est enim de solis lapidibus constructa custodia, quae solet uineas

defensabiliter

circuire.

Et

175/196 cfr Exp. pr. XXXVI, n. 35.

merito

tali uerbo

in superiori

182/183 Ioh. 15, 5.

173 dixit] Gerzz., dicit Gare; 174 ascendant Gerzz. Gare 190 manauetunt Gerz. 192 destruxisti iudaeo Gerz.

1*5 sexto] Germ., oz. 744. Fisc. cum g 194

EXP. IN PS. LXXIX, 13-16 200

205

210

215

220

225

230

20»

748

translatione permansit. Sequitur e£ uindemiant eam omnes. Hic windemiant, in malo positum debemus accipere, sicut et Ieremias dicit: Y ide, Domine et considera quia windemaasti nos. Sacerdos et $ropheta de sanctuario tuo deferit. Vindemiant ergo dicit, diripiunt atque conculcant ;quod a transeuntibus fieri solet, qui praedandi studio auferre labores nituntur alienos. Vindemia dicitur, quando uua uiti demitur; quod. etiam isti uineae Deus per Isaiam prophetam minatur: Destruam maceriam eius, el erit in direptionem et destruam parielem eius el erit n conculcationem. Addidit qui transeunt wiam. Gentes significat, quae 42a, id est Christum Dominum íramseunies, in idolorum sacrificiis iugiter permanebant. 14. Corsi eam aper de silua et singularis ferus depastus est eam. Exterminauit, extra terminos atque patriam suam ubique dispersit, quod in gente contigit Iudaeorum ; hoc est quod superius ait, windemiant eam. Arum, Vespasianum forsitan debemus accipere, qui illis exstitit et fortis et saeuus. Per hoc autem nomen significatur Iudaeis fuisse contrarium, qui hoc animal inter cetera habere uidebantur immundum. De silua, scilicet de gentibus, quae merito sz/4is squalidis comparantur, quae adhuc insitae de fructuoso germine non fuerunt. Afer enim dictus est ab eo quod in locis asperis commoretur. Singularem autem feyum, Titum eius filium memorat, qui reliquias belli tanta populatione contriuit, ut gentem et ciuitatem quasi herbarum pabula terribili depastione consumeret. Necesse enim fuit hoc uineae contingere, cuius maceria uidebatur esse deposita. Spiritaliter autem afe propter ferocitatem et fortitudinem nimiam diabolus intellegi potest. De silua autem dixit, quia cogitationes eius agrestes auiaeque semper existunt. Et nota quod his sex uersibus qui praedicti sunt, uinea ista describitur

per quartam speciem definitionis, quae graece hypographice,

latine descriptionalis appellatur. Haec, adhibita circuitione dictorum factorumque, rem de qua quaeritur competenti significatione declarat. 15. Deus uirtutum, conuertere ; respice de caelo el uide, et uisiia

16. Et perfice

uineam

cam,

istam.

quam

$lantaust

dextera

209/201 Thren. 2, 20. 204 cfr Varto de Ling. af. p. 13, 4 ; 29, 16. Is: 55 5. 220/221 cfr Varro de Ling. lat. p. 51, 18.

tua ; 206/207

201 defecit] Gerzz., defecerunt Garez 203 labores auferre — Gare 204 alienis Gerzz. 219 qui adhuc insiti Gerz. 220 dictum Gerzz. corr. 229 sex] rasura 2 litterarum in Germ. (Nx eras. ?) 234 deus] domine praez. r (praeter S K) conuette (-tere /4 M IN? T! B) nunc r 236 petfice] Gerzr. Garet cum g, at I. 249 dirige cuwz r

746

EXP. IN PS. LXXIX, 1618

et super filium hominis, quem confirmasti tibi. Relatis omnibus quae superius contigerunt, Asaph uenit ad tertiam sectionem, in qua rogat ut omnipotens agricola «wsi240 tet wineam dissipatam quam $2lamníare dignatus est et respiciat super filium hominis, quem confirmauit sibi. Commutatus quippe in melius, hoc singulare remedium rebus omnibus expetebat, ut Christo Domino supplicaret. Cum dicit : Deus uirtutum, conuertere, petit eum ut sup245 plices suos serenus aspiceret, et periclitantibus subueniret. Sequitur resfice

de caelo

et wide ; scilicet quibus flucti- p 277

bus laboret humanitas, quibus peccatis ad inferna rapiatur et delectetur uitiis, unde eam perpetua morte constat exstingui. Cum autem dicit : uisita uineam istam, et dirige eam quam jlantauit dextera tua, aduentum sanctae incarnationis expostulat, ut praesente cultore suo uinea plantata proficiat, sine quo nec fructus inferre poterat, nec proficuam habere culturam. Addidit e£ super filium hominis, quem confirmasti tibi. Omnino declaratum est quod superius dixit wisita. Filius quippe hominis Christus est Domi-

250

250

nus ex Maria Virgine genitus, a Patre natus ante omnia sae-

cula. Qui utique confirmatus est, quando de ipso ueritas pater-

nae uocis insonuit, dicens : Hc est Filius meus dilectus, n quo

mili bene complacui ; ipsum audite. 1v. Incensa igni et effossa manu ab increbatione uultus tui peribunt. Incensa igni et effossa manu, humana uitia significata debemus aduertere. Incenditur quippe aliquis igne cupiditatis, siue calore superbiae, quando cri-

260

26

VA

270

275

mina nefanda commiserit. Effossa uero manu sunt, cum per operationem sceleratam aliis praeparamus insidias et de-

cipere uolumus nescientes, dum nos in ipsam magis foueam

corruamus. Haec ergo peccata, ab inmcrebatione uultus Domini 2eribunt, quando illis dicendum est : //e ín ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. Non enim ulterius uisuri sunt, quem propter sua scelera perdiderunt. 18. Fiat manus tua super uirum dexterae tuae et super filium hominis quem confirmasti tibi. Grande sacramentum, grande munus diuinitatis exponitur : quia tamdiu forsitan dubitari potuit, quod Israel saluus fieret, donec salutaris Dominus adueniret. Illo enim ueniente promissio

tota completa est, nec ulterius ab ipso discedit Ecclesia, quae

Sponsi sui spiritali dilectione coniuncta est.

fiat manus

tua

Super

uirum

dexterae

Nam cum dicit :

tuae, operatio-

258/259 Matth. 5, 17.

268/269 Matth. 25, 41.

252/253 habeti Gerzz.

260 c/ 261 effusa Gerzz. corr. (/. 264 recte effossa)

unus

Qyerzz. corr.

273

584

EXP. IN PS. LXXIX, 18-20 280

285

747

nem sanctae incarnationis exposcit. Ipse est enim dextera Patris, de quo alio loco dicit : Non entm in arcu meo sperabo et gladius meus mon saluabit me ; sed dextera tua et. brachium tuum et slluminatio uultus tut. Deinde more suo propter explanationem repetit quod superius dixit e? swper filium hominis. communi iungendum est fiat manus tua, id est operatio sancta ad effectum promissa perducat. F;/?ws enim hominis idem ipse est Dominus Christus, qui etiam dextera Patris est. Sequitur quem confirmasti tibi. Confirmatus est utique apud homines (sicut iam dictum est) quando de

ipso uox paternae ueritatis insonuit, dicens : Hic est Filius

290

meus dilectus, in quo mihi bene complacus ; isum audite. Quod. non piget eiusdem exempli iteratione declarare, quando et in auctoritate eadem uerba constat esse repetita.

295

300

599

19. Et non discedimus a te ; uiuificabis mos et nomen iwum inuocabimus. Ad superiora respicit pars ista uersiculi. Dicit enim : fat manus tua super uirum dexlerae tuae, id est, ut mittere digneris Filium tuum, qui reum

mundum liberet a crimine peccatorum. E£ non discedimus & ie ; id est, quem semel mente concepimus, cordis oculis iugiter intuemur; nec a te deuotionem nostram possumus amouere, cuius aduenire Filium magnopere cognoscimur expetisse. Et quae sit utilitas ab ipso non d?scedere consequenter exponitur, siu2]icabis nos et nomen iuum inuocabimus. Viuificabis mos, quando, peccatorum morte deposita, ex aqua et Spiritu sancto renascimur. Nomen autem eius inuocabimaus, hoc significat, quoniam Domini Christi institutione salutari in oratione cotidiana nomen Patris iugiter inuocamus. 20, Domine

310

Deus

uiriutum,

conuerte nos

; et osten-

de jaciem tuam et salui erimus. Quae suauitas, quae sit utilitas uersiculi huius hinc datur intellegi, quoniam in hoc psalmo triplici eum repetitione memorauit; ut quasi prati

floriferi planitiem tensam per ordines certos iucunditas rosei coloris ornaret. In ista siquidem breuitate regulam totius religionis exponit. Primum est enim, ut nos Dominus conuer2:55

220

lat ; deinde, ut ostendat

faciem suam ; tertio, ut saluwos

efficiat. Non enim antequam conuertat, ostendit faciem suam ; nec saluat, nisi nos prius lumine suae pietatis inspexerit. Quapropter uersus iste mente condendus est, quia per ipsum sub breuitate petimus, quidquid nobis expedire monstratur. 280/282 Ps. 43, 7.4.

289/290 Matth. 3, 17.

299 intuemur ... possumus] Gerz., intueamur ... possimus Garef Gergz., COT. G. fH.

310 intellige

PL 585

748

EXP. IN PS. LXXIX, 20-LXXX, 1

Conclusio psalmi. Nimis 45sa5/, istum commutatum constat in melius, qui ueniam Christi dilatatam toto orbe conspexit et palmites eius montes obumbrare uidit et cedros. Spectaculum reuera beatum, cuius amoenitas ipsa cogitata refectio est : ut toto

52 vA

mundo una uinea umbram faciat suis frondibus, ne quis fide-

lium reddatur sole fuscatus ; de quibus scriptum est : per diem sol non uret te neque luna jer noctem. Verum ista uinea pro botris mustuosis sanctos infert fructus, martyres creat, prophetas educat, apostolos gignit, fideles edit innumeros ; et quid-

quid in Ecclesia sancta gloriose geritur, isti similitudini decen-

ter aptatur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXX.

1. In finem, bro torcularibus, Asaph, quinta sabbati. Pro torcularibus, Ecclesiam significari superioribus est titulis indicatum ; sed quoniam ibi hanc praefigurationem in uuarum expressione posuimus, nunc in baccarum uindeCum tunsus aceruus oliuarum subiectus fuev^ miis explicemus. rit agricolarum arte ponderibus, nimiaque coeperit pressura torqueri et amurcam coenosam, et oleum pinguissimae puritatis emanat. Quod in Ecclesiae persecutionibus fieri posse non dubium est, quando et Deo puras mentes declarat et faeo cilentas conscientias euidenter assignat. Qwinta uero sabbati, significat a sabbato quintum diem, quando Dominus in

conditione rerum ex aquis creauit animalia, sicut Genesis lectio decursa testatur, dixit Deus : producant aquae reptilia animarum uiuarum. Hoc ad baptismatis gratiam similitudine decora coniungitur ; quae reuera animalia uiua sua fecundi-

2o

tate producit, dum sanctificatae aquae immaculatos reddunt, quos pollutos propriis sceleribus acceperunt. Sed ut partibus res expositas in unam seriem colligamus, intentio tituli talis est, ut n finem designet Dominum Christum ; fro torcularibus Ecclesiam; Asa congregationem ; q«inta sabbati baptizatos. Vnde colligitur psalmum in Ecclesia Domini regeneratae congregationi esse locuturum. Hic enim Asabh ad historiam quidem loquitur Iudaeis ; sed melius spiritali ter intellegitur de populo christiano. 326/327 Ps. 120, 6. Ps. LXXX, 13/14 Gen. 1520;

328 botruis Gerzz. 329 educat] Gerz. a. z;., educit Ger. Br. m., Garet Ps.LXXX, 4 uagatum Gerz. *" cenosam Ger. pinguissimi 18 unum Gerz.

Gerzz,

PO

BE 586 nu 278

EXP.IN

PS. EXXX,

1-3

749

Diuisio psalmi. 2

In prima parte psalmi loquitur Asa fidelibus, ut per organa diuersa musicorum laudes debeant Domino personare ; quoniam multa beneficia suo populo praestare dignatus est. Secunda, uerba sunt Domini comminantis ne idola colan-

3o

3I

tur, sed ipse solus-ádoretur qui praestare profutura munera consueuit. In tertia parte Asa ex sua iterum persona reloquitur, arguens infideles, cur fallaces exstiterint, cum eis dona Domini copiosa largitate collata sint.

Expositio psalmi. 2, Exsultate Deo adiutori nostro : iubilate Deo Iacob. Asaph iste, quem saepe diximus significare Synagogam, populos commonet fideles, ut non desinant cum summa laetitia Deo laudes dicere, qui eos a saeuissimis periculis est dignatus eripere. A dutor? autem quod dixit, uerus Deus tali uerbo declaratur : quia fictitius deus non est adiutor, sed elisor ; non sanans, sed uulnerans ; non subleuans, sed ualde

$ demergens. Nosíro enim dum dicit, deuotos se commonere testatur. Jubilate

dictum est a iuuando, id est delectando ;

ut quibus non poterat exsultatio uerborum sufficere, in abundantissimam atque inexplicabilem laetitiam prosilirent : docens gaudentibus animis Domino debere gratias agere, non 4 vA confusos aliqua anxietate cantare. Nam si terrena despicimus, semper ex illo laeti sumus, ad quem mens incerta atque titubans non potest peruenire. Jacob significat populum christianum, cul anterior Synagoga consentit, dum ad istum per gratiam translatum est, quod illi constat ablatum. Hi sunt quos dixit : Quinta sabbati, qui de sacra scilicet regeneratione nascuntur.

9. Sumite psalmum et date tympanum ; psalterium iucundum cum cithara. Organa quidem ista utraque musica sunt, sed causas continere probantur egregias. Dicit 55 enim : Accipite psalmum et date bonas operas. Psalmus enim ad diuina uerba pertinet intimanda, quoniam conformatio ipsius canorum uentrem (sicut saepe diximus) habet in capite ; quod merito ad psalmum refertur, qui semper resonat superna mysteria. T'ympanwm est, quod tenso corio quasi 6 o supra duas (ut ita dixerim) metas sibi ab acuta parte copulatas solet resonare percussum ; sic hominum corpus, dum pro Domino tribulatione quatitur, ad superna mandata dulcius temperatur. Hoc ergo commonet, ut accipientes diuina uerba Domino debeamus offerre terrena ; quia tunc Deo bene daiympanwum, cum eleemosynas facimus, cum ieiuniis 65 mus 36 a] oz. Gerz. 45 confusus Gerz. 65 pr. cum] Gerzz., dum Gare£

64/68 quia 2:4. tympanum] ozz. Gerzz.

PL 587

750

79

75

EXP.

IN. PS. LXXX,

corpus affligimus, cum uitia saeculi cum suo nihilominus auctore despicimus. Addidit Psalterium iucundum cum cithara. Admonet etiam et haec duo iucundissime copulari : ut et uerba Dei quae in $salterzo continentur et cithara quae humanos actus significare cognoscitur, in unam societatem debeant conuenire : quia utrumque melos sibimet copulatum Domino probatur acceptum. Psalterium enim idem significat quod ?salmus, cithara quod tympanum ; sed diuersitate nominum easdem res sub breuitate conclusit. Nam quemadmodum chara contra $salterium conformata sit,

frequenter expositum est. In hoc autem

8o

3-4

et sequenti uersu

iterum nobis enthymematicus, id est rhetoricus syllogismus elucescit eodem modo : Canere praeceptum est in Israel, et iudicium Deo Iacob : cantandum est igitur in initio mensis tuba, in die insigni sollemnitatis eorum. Modo reliqua per-

scrutemur.

:

4. Canite initio mensis tuba, in die insignis sollemnitatis uestrae. Praeceptum fuerat inter alia Iudaeis, ut a primo die septimi mensis, septem diebus tuba camerent, 8 I quod hodieque carnaliter faciunt, non intellegentes ideo fuisse iussum, quoniam Spiritus sancti gratia septiformis baptizandis erat toto orbe praedicanda. Vnde nunc fideles admonet Christianos, ut laudes Domini praeconiali debeant uoce cantare, cum nouae regenerationis fuerint gaudia consecuti. 9o Tuba enim cum ponitur, grandisonis aliquid praedicari clamoribus indicatur. Sic et alius propheta dicit : Exclama. et exalta sicut tuba uocem tuam. Considerandum est quoque quod per organa musicae disciplinae et psallere Domino et diem praecipimur sollemnitatis implere, ut sicut illa rediguntur ad 95 dulcisonum melos et in unam conuenientiam suauiter colliguntur, ita omnis actus noster redigatur ad Dominum et iucundissima modulatione eius auribus offeratur. Est enim disciplinae ipsius magna uis delectabilisque cognitio, quam doctores saecularium litterarum (largiente Deo, qui concedit omne IOO quod utile est) fecerunt doctrinabili lectione cognosci, quae in rerum natura prius tenebantur abscondita. Prima ergo huius disciplinae partitio est harmonica, rhythmica, metrica. Secunda partitio instrumentorum eius est in percussionalia, in tensibilia, in flatilia. Tertia diuiditur in symphonias sex. 105 Quarta diuiditur in tonos quindecim. Sic totius uirtus pulcherrimae istius disciplinae talibus priscorum distinctionibus 91/92 Is. 58, 1.

*2 idem] oz. Gerz.

*8 cluciscet Gerz., corr. in elucescet 82 insignis] Germ. eum r( praeter A* H? B), insigni Garez cum £ 84 primo] Gerz., prima Garez septimo Gerzz. 101 tenebantur] Gerz;.,, tenebatur Gare;

EXP. IN PS. LXXX, 4-7

TOI o

751

explicatur ; per quos modos in saécularibus libris multa quidem legimus ostensa fuisse miracula. Sed ut fabulosa forte taceamus, per citharam canoram Dauid legimus a Saule fugasse daemonium ; muros Iericho clangentibus tubis protinus corruisse, lectio diuina testatur ;ut dubium non sit musicos

IIS

sonos (iubente tamen.ac permittente Domino) magnas plerumque fecisse uirtütes. 5. Quia praeceptum in Israel est et iudicium Deo Iacob. Dicit causam quare debeant tuba canere : quia lex data est per Moysen in israelitico populo, qua cognita nullus peccare debuisset. Judicium autem Deo Iacob, id est Deo Christianorum. Ipse enim rationalem creaturam caelesti ueritate iudicauit;

I2 o

125

I30

sicut in euangelio

ait : Paler

mon

588

iudicat

quempiam ; sed omne iudicium dedit Filio. Hac ergo dispensatione mirabili Dominum constat esse laudandum, qui et legem n 279 dedit et iudicium futurum suae maiestatis innotuit. Jacob enim diximus significare populum sequentem, qui adoptatus per gratiam Christi primae districtionis praecepta superauit. 6. Testimonium in Ioseph posuit 2llud, cum exiret de terra Aegypti ; linguam quam non nouerat audiuit. Ioseph significat augmentatio, cuius nominis interpretatio testimonium est hebraei populi, qui de terra Aegypti multiplicatus ex24:t. Sed hoc ad nostram generationem competenter aptatur. Nam sicut ille per maris Rubri undas saluatus eiectus est, sic nos a terra Aegypti, id est a uitiis carnalibus absoluti, sacra unda regenerante, renascimur. Nec nomen

ipsum maris Rubri uacat : quia sicut illud Rubrum constat dici, ita et haec aqua rubra potest nuncupari, quae una cum sanguine de latere Domini Saluatoris exiuit. Sequitur /inguam quam nom nouerat audiuit. Linguam hic noui testamenti praecepta debemus aduertere. Nam si sermones intellegas, quomodo /inguam quam non nouerat populus hebraeus a4diwit, dum Christum Dominum locutum constet I40

IPTE

hebraice ? Hoc ergo dicit, quia per euangelium audierunt linguam, id est praecepta, quae prius eorum notitia non habebat. Siue illud significat tempus, quando apostoli Spiritu sancto repleti, linguis ignotis et uarüs sunt locuti. 7. Diuertit

in cophino

ab oneribus

dorsum

eius

; manus

etus

seruierunt. Et hoc quamuis ad historiam dici

109/110 cfr I Reg. 16, 25. 110/111 cfr Ios. 6, 20. 119/120 Ioh. 5, 22. 127 cft Hieron. Libr. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 7, 20 ; Aug. Ext. ps. 80, 8, 2 — CC 359, 1124. 142/143 Act. 2, 4.

118/119 uirtute 74z4. 120 quemquam Gerz. 125 illud] ozz. Gerz., eum r dum rz 127 augmentatio] Gerzz. eum ;Aug., augmentum Garef cum Hieron. 132 renascimus Gerzz. 133 rubri] Gerz. 5. /. 137 setmonis Gerzz.

752

EXP. IN PS. LXXX, 7-10

uideatur, quando in Aegypto Iudaeorum populus diuersis necessitatibus seruiebat, modo ut lateres faceret, modo ut terram

cophinis exhiberet, tamen istud Christianorum partibus diligentius applicamus, a quorum dorso auertit Deus onera pec150 catorum, quando se felici humilitate prosternunt, sicut ipse dicit : Vemite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis et ego uos reficiam. Cobhinos autem dicimus per quos sordium purgamenta proicimus, ut loci puritas elucescat. M anws ergo suas in eis tenent qui peccatorum immunditiis occupantur : 155 sed de hac seruitute liberamur a,Domino, quando scelerum nostrorum sordibus expiamur. 8. In tribulatione inuocasti me et liberaui te : exaudiui te in abscondito tempestatis ; brobaui te ad aquam contradictionis. Iam quidem Domini Saluatoris 160 uerba referuntur et poterat esse diuisio, nisi post uersum istum diapsalma sequeretur : ubi magis competentius credimus

SCHE

esse faciendam.

Sed quoniam persona mutata

est, hoc

schema dicitur ethopoeia, quoties aliquem introducimus ad loquendum. Imputantur enim beneficia, ut grauior aestime165 tur offensa. Ipse enim nos de £ribulatione liberat, ipse in abscondito angustiam nostrae tempestatis exaudit, sed probat nos in contradictionibus haereticorum, quando aliquibus altercationibus uelut uentis flantibus excitamur. Nam si ad historiam referas, aquam contradictionis dicit, quan170 do in deserto fluenta israeliticus populus incredulis mentibus expetebat. 9.10. Audi, bopulus meus, et loquar Israel et testificabor tibi : Israel, sá me audieris, non erit in te deus recens, neque adorabis deum alienum. Inter17 lecto diapsalmate (quod nobis est in diuisionibus magnopere custodiendum), uenit ad secundam partem. Sed cum sit anterius loqui quam audire, hic prius adi positum est ; ut aduertas ad intellegentiam potius dictum, non ad aurium transitorium sonum. Dicit etiam, 5ofulus meus, ut illam se180 questraret amurcam, quae torcularibus Ecclesiae tamquam pars faecilenta proicitur. Ille est enim $o$wluws Dei, qui nescit cum malis aliqua morum permixtione confundi ; sed in olei pinguedine ac puritate in Christi gratia mundissimus perseuerat. Sequitur srael et testificabor tibi. Cum hic ante 185 iudicem soleant testes produci, ipse Dominus iudicii testem se dicit esse ueritatis ; ut nullus de factorum suorum compensatione dubitaret, ubi talis adstipulator existeret; quod tamen

151/152 Matth. 11, 28.

152 reficiam uos — Gare/ 159 aquas r 166 abscondita angustia Gerz. Fic, nosttae] et (t exp.) nostra Gerzz. tentationis 744. 174 positum est audi — Gare

PL 589

EXP.

I90

IN PS. LXXX,

ro-11

753 consequenter exponit. T'estificatur enim Dominus quando in illo iudicio maiestatis suae unicuique dederit pro factorum suorum qualitate sententiam. Ibi testibus opus non erit ut iudicetur, sed ipsum iudicium actuum nostrorum testimonium dabit. Dicturus est enim iustis : Eswuriui, et dedistis mihi manducare ; sitiui, et dedistis mihi bibere et reliqua. Impiis autem

quod talia non fecerint imputabit ; ita fit ut iudicium eius non 95

sine testimonio esse uideatur. Addidit : Israel, dieris,

nom

erit im te deus

recens.

si me

au-

Repetit /srael,

ut

se familiarem intellegat et ad iussa Domini oboedienter uota conuertat. Magnum enim sacramentum uno uerbo concluditur, ut iam tunc uentura haeresis ueritatis sententia uinceretur. 200

Dixit enim, 2041

205

tris quisquam putaret esse sub tempore. Nam ille recens est qui antiquiorem habet. Quapropter si recens non potest dici, coaeternum debet mentis sanitas confiteri. Et ne possit aliquis Deum Christum recentem dicere, quem de Maria uirgine natum esse cognoscit, cuius humanitas facta probatur

erit in te deus

esse sub tempore, dicit : &om

recens,

ne Verbum

erit tibi deus

recens,

Pa-

quo-

niam ipse est qui ante omne principium genitus de Patris substantia, aequali cum

eo coaeternitate

consistit, regnans

per

infinita saecula saeculorum. Vnde mirabili sanctoque compendio patres nostri duas naturas permanere in uno Domino Christo unitas atque perfectas dici et credi maluerunt; ut omnium haereticorum morbosa ac fetida eructatio tamquam hiatus pestifer salubri remedio clauderetur. I* £e autem quod dixit, significat in corde tuo, ubi debet ueritas, non falsi215

220

225

tas inueniri. Adiecit »eque adorabis deum alienum. Cum supra interdixerit coli recentem dewm non debere, hic adorare dewm uetuit alienum ; ut paene par sit scelus recentem dewm putare, et nefanda idolis deuotione seruire. Intellegant ergo Ariani quibus sociati sint, qui se a catholica sanitate disiungunt. 11. Ego enim sum Dominus Deus tuus, qui eduxi te de terra Aegypti. Dilata os tuum et adimplebo illud. Redduntur iustae causae quare deus adorari non debeat alienus. Primum quod Deus noster immutabilis atque aeternus est, qui de se dixit : Ego sum qui sum. Deinde, ut omnia intellegeremus ab ipso fieri quaecumque nobis profutura succedunt, ait, qui eduxi te de terra Aegypt:. Quae secunda species definitionis graece ennoematice dicitur, latine notio 192/193 Matth. 25, 35. — 228 Ex. 3, 14. 190 ibi] Gerzz. (cfr hic /. 184), ubi Gare£ 196 repetet Gerzz. 206 tibi etit — Gerzz. 216 dominum Gerz. 219 sunt Gerzz. 222 et] ego add. r 222 e/ 236 adimplebo] Gerzz. cuz r, implebo Gare cuz g 8

C 2. (xcvi)

PL 099

754 230

2

^

EXP. IN PS;LXXX] rf«3

nuncupatur. Haec isto modo semper efficitur, cum unusquisque de factis propriis iudicatur, quae et ipsi tantum, non et aliis uideantur accidere. Sed hoc cum Iudaeis ad historiam dicitur, Christianorum generalitas commonetur. Edwc?t enim nos de terra Aegypti, quando per regenerationis gratiam a peccatis teterrimis liberat, quibus tenebamur obnoxii, cum manus nostrae (sicut ait superius) ?*» cophino seruiebant. Sequitur : dilata os tuum «et adimplebo illud. Dslata, diuulga, dissemina, confitendo utique, uel admonendo ; ut illa

uelis loqui quae digna uideantur auditu. Tunc enim sensus spiritali gratia repletur, quando in laudes Domini os d?lata240 iw» esse cognoscitur; ut hoc et per eius gratiam incohemus et eius munere compleamus ; sicut dicit apostolus : Dilatamini et uos. Nolite jugum ducere cum snfidelibus. 12. Et non audiuit populus meus uocem meam et Israel non intendit mihi. 139. Et dimis? eos secundum desiderium cordas 245 eorum et ibunt in uoluntatibus suis. Quamuis impleuerit Dominus prophetarum ora dilatata, dicit eos auditos non fuisse ab israelitico populo, dum eius minime iussa compleuerit. Ille enim suae plebi tamquam oleo loquebatur ; 250 sed amurca non poterat audire, quae erat uelut inutilis respuenda. Addidit e? d?misi eos secundum desiderium cordis eorum et ibunt in uoluntatibus suis. Sequitur ultio digna peccati. Non enim dimittitur impunitus, qui a Domini tuitione deseritur. Ille enim quos relinquit, affligit : 2 ) quia malorum omnium retributio est tanta bonitate fraudari. Putat enim peccator genus esse beneficii, si suis uoluntatibus permittatur expleri, dum dicat apostolus : Tradidit illos Deus in concupiscentias cordis eorum, in ámmunditiam et reliqua. 260

14.15. S? 5lebs mea audisset me, Israel si in uiis meis ambulasset, ad nihilum inimicos eorum humi-

liassem et super ivibulantes eos misissem manum meam. Quaerendum est quare $/ebem dixerit suam, quae eum non erat auditura ? Suam dixit, quia ei legem dedit, mi26

A

racula magna monstrauit ; ut culpa cresceret, cum in eo plebs electa peccasset. Et nota quemadmodum se in hoc primo uersu subsequentia uerba declarant. Quod dixit, ^/ebs mea, 241/242 II Cor. 6, 15-14.

2357/2858 Rom. 1, 24.

229/230 unusquis Gerzz. 230 pr. et] om. Gerz. 238 auditui Gerzz. 240 jr. et] Gerz., om. Garet 241 dilatamini] uos add. Ger. s. J. a. zz. e£ eras. /. 242 mec distinguit ante nolite ; for£. recte 245 desideria rg (/ezm Gerz. /. 251) 250 audire] Gerzz. zt. a. 7. in auditi 253 a] ozz. Gerz. 256 si] dum eZ. 259/260 in uiis meis] Gerzz. Garet cuz g, uias meas r (praeter H? M $ B C) 260 ad nihilum] r, pro nihilo Gerzz. Garet cum g, a£ 1. 232. legunt ad nihilum 264 co] Gerzi., eum Garez

p 280

EXP.

270

15-17

755

hoc significat Israel. Quod ait, audisset me, hoc uult intellegi, s? im uiis meis ambulasset. Ille enim et audit Dominum et in uiis eius ambulat, qui mandatis ipsius non reperitur aduersus. Et uide ordinem fuisse seruatum. Prius enim est doceri nos, ac deinde audita compleri. Sequitur praemium quod mereri non potuit indeuotus : ad nihzlum inimicos eorum humiliassém, et super iribulantes eos misissem

235

IN PS. LXXX,

manwum

meam.

Generaliter sunt accipienda quae dicta

sunt, quia tunc ille resistit inimicis nostris, quando ei fuerimus humili satisfactione deuoti. Nam si Deo male agendo resistimus, ille iterum nostris non contradicit inimicis ; nec manum

280

285

290

defensionis super eos ponit, qui se ab ipso superba reluctatione subduxerint. Vnde intellegere debemus, quando a nobis auertitur, non esse pietatis defectum, sed magnae ultionis aculeum. Suspenditur etiam interdum a defensione sanctorum, quando tribulationibus et afflictione tentantur. Sed iustos sic tentari patitur, ut non deserat ; impios autem sic tribulari permittit, ut se ab eis reddat alienum. 16. Inimici

Domini

mentiti

uides, crederes iam relictos, addidit

SCHE

295

tem-

:2» aeternum

erit tem-

saturauii

eos.

Hic

pietas Creatoris

exponitur,

ut

inimicos, ld est ingratos beneficüs suis repleuerit, quos superius dixit fuisse mentitos. Ex adipe frumenti, siue manna significat, siue corpus Domini Christi. A diem quippe dicimus animalium pinguedinem corpulentam; quod nomen ad frumentum

205

ei ; et erit

$us eorum, scilicet punitionis, quando illis dicetur : Ife 2n ignem aeternum ; de quibus etiam legitur :Vermis eorum non morietur el agnis eorum mon exstinguetur. Quod schema eclipsis graece, latine defectus dicitur : sed non qui per ignorantiam deficit, sed qui se, ut potissimum quaeratur, abscondit. 1v. Cibawit eos ex adipe Ívrumenii, et de etra melle

200

sunt

jus eorum in aeternum. Post uerba Domini redit Asaph ad tertiam partem, inimicos eius digna exsecratione redarguens. Mentiuntur enim qui bonis se pollicitationibus obligantes, in pessimos iterum relabuntur errores. De paganis enim dici non potuit, qui nulla fuerant Domino promissione constricti. Et ne forsitan quod eos florentes in hoc mundo

abusiue translatum est, ut significaret ei inte-

rius aliquam inesse bonitatem. De petra melle, hoc est de sapientia Christi : quoniam ipse Pera est de quo supernae

293/294 Matth. 25, 41.

294/295 Is. 66, 24.

281 etiam] Gerzz., enim Gare 286 pos (t s. 7.) Gerz. 290 domino] Gerz., domini Garez 293 dicitur Gerz. 295 quod] Gerz.. PL, quid Gare 298. cibabit Gerzz., corr. a. zz. 803 dicimus] Gerzz., diximus Garez

pt 591

756

EXP.

IN PS. LXXX,

r7-LXXXI,

1

doctrinae mella manauerunt. Saturauit eos dixit, id est sancta praedicatione compleuit. Sed perfidi ieiuni fuerunt fide, qui auribus assati eas audierunt. 310

315

320

52)

339

335

Conclusio psalmi. Redeamus nunc ad sententiam superiorem et more apum dulcissimis floribus insidentes, assidua repetitione suauia mella carpamus : quia res salutaris quotiescumque repetitur, necessaria semper inde sumuntur. Quapropter studiosissime perquiramus quare sit dictum :non erit in te deus recens, si reuera esse uolumus Israel ? In hoc enim uerbo fidei totius uirtus sanctissima continetur : in hoc sermone ineffabilis illa maiestatis natura declarata est. Nam si deus recens non accipitur, coaeterna sibi sancta Trinitas sine dubitatione sentitur : quia iunior ibi non est, ubi senior non probatur. Aeternus est igitur Pater, aeternus Filius, aeternus Spiritus sanctus. Distinctio enim in personis, unitas cognoscitur in natura. Omnipotens Pater, omnipotens Filius, omnipotens Spiritus sanctus ; trinum quidem nomen, sed una uirtus, una potentia. Filius a Patre incomprehensibiliter genitus ; Spiritus sanctus a Patre et Filio ineffabiliter procedens : potestas non accidens, sed indiuidua manens. Summitas sociabilis, regnum sine fine, gloria sempiterna, quae sola creat, sola peccata dimittit et caelorum regna concedit. Sequitur »eque adorabis deum alienwm. Deus alienus est, qui in sacrilegas culturas dementium hominum prauitate peruenit ; non essentiam deitatis habens, sed honorem falsae maiestatis accipiens; non qui homines creauit, sed qui est ab hominibus fabricatus. Alienus reuera, quoniam alienata mente repertus est. Hoc si utrumque refugimus, ueri Dei gratiam promeretur, quia nouit de se male sentientes abicere et recte credentibus beneficia digna prae-

PL 092

stare.

EXPOSITIO

1. Psalmus

IN PSALMVM

LXXXI.

Asaph. Dictum est in praefatione psalmos

uniuersos esse dauidicos ; sed hos qui uocabulorum diuersitate praenotantur, propter intellegentiam nominum suorum in 319/320 cfr Syzzb. Arbanas.

309 auribus assati eas (sz. sanctas praedicationes) audierunt] auribus adsatias audis«runt Gerz.., autibus ad satias audierunt 744. Ber. Fisc., auribus aggrauati audite noluerunt Garez 315 uolumus esse — Gare£ 334 promeremut Gerzz. qui ed. Ps. LXX XI, 2 dauiticos Gerz.

p 281

EXPJINOPS:.

EXXXI, f 757 titulis fuisse praescriptos. Ponitur enim hic 452A, quod in; dicat Synagogam, quae Dominum Saluatorem corporea quoque praesentia meruit intueri, quando dignatum est Verbum caro fieri et in gratiam nostrae uiuificationis occidi. Denique psalmus ipse sic incohat : Dewm stetisse in synagoga deorum. Nec illud omittendum esse diiudico, quare Synago10 gam antiqui uocitauerint, quam nunc Ecclesiam christianis temporibus nuncupamus. Synagoga est generaliter dicta congregatio, non satis exprimens hominum coetum; Ecclesia uero

conuocatio nuncupatur, quae de diuersis gentibus aggregata colligitur. Conuocari enim ad illos pertinet qui ratione prae1; cellunt ; ut intellegamus Ecclesiam Dei et nomine creuisse semper et meritis. -

Diuisio psalmi. Asaph, quem pro significatione sui nominis in titulo constat appositum, contra Iudaeos de Christi aduentu per totum loquitur psalmum. In prima parte commonens eos Deum in 20 eorum medio constitisse et ideo non debere illos consortium suscipere peccatorum. Secunda parte admonet ut intellegant ipsum esse Christum, qui in assumptione carnis pauper et egenus esse uidebatur. Tertio loco dicit eos honoratos ut filii Dei fierent, sed ipsos in mortis laqueos suo uitio corruisse. Expositio psalmi. 2; Deus stetit im symagoga deorum ; $n medio autem deos discernit. Vno uerbo Iesus Christus mirabili nobis breuitate declaratur. Ipse enim Dews stetit $n synagoga, qui et sedet ad dexteram Patris. Situs enim isti corporales sunt. Nam

si maiestatem

eius intendas,

ubique

totus,

3o ubique plenus est ; nec potest dici a natura deitatis stare uel sedere, qui nulla loci determinatione concluditur. Sed iste Asaph diuina inspectione illuminatus, Dewm clamat Iesum Christum 2 synagoga stetisse, cui nisa est impiorum turba resistere ; ut affectu paterno corrigeret quos in seipsos 35 potius cognouerat insanire. Sic enim de ipso et Ioannes Baptista dicit : Medius autem uestrum stat, quem wos nescitis. Addidit etiam, deorum, ut euidentius de hominibus dictum aduerteres, inter quos corporaliter habitasse cognoscitur Christus, sicut Ieremias propheta praedixit : Post haec $n terris 4o «sus est et cum hominibus conuersatus est. Nam hoc de hominibus dictum saepius inuenimus ; unde et ad Moysen dicit : Ps.

LX XXI, 36 Ioh. 1, 26.

39/40 Bar. 5, 58.

4 persctiptos z4z4. 26 deos] ds Gerz., deus r (praeter nonnullos codd.), efr. I. 52 29/30 totus ubique] ozz. Gerzz. per bomoiotel. 39 hieremias Gerz.,

batuch Garet (de quo reuera uerba sumpta sunt)

PL 295

758

EXP. IN PS. LXXXI, 1-3

Constitui te deum bharaont. Et inferius psalmus ipse dicturus est : Ego dixi : Dii estis et filii Excelsi omnes. Sic enim et filios Dei homines uocamus. Quod si ad naturam deitatis referas, 4 vA unum est Verbum quod ueraciter ac proprie sic debeat nuncupari. Dicimus nonnumquam abusiue deos, et superas potestates, sicut ait apostolus : Efs? sint qui dicantur dii, siue in caelo, siue in terra : nobis tamen unus est Deus Pater. Sequitur in medio auiem deos discernit. Ecce adhuc incarnatio eius situ corporeo declaratur. Nam cum dicit 4» medio ,locale spatium significat, quod turbis ambientibus cingebatur. Deos discernit, id est apostolos atque iustos, qui maiestatis eius monita fidemque secuti sunt. Discernere enim ad praescientiam pertinet intellectumque diuinum, qui nos de massa » vA peccati eripit et ad caelorum regna perducit. Vnde etiam apostolus dicit : Qwis enim te discernit ? 2, Quousque iudicatis iniquitatem et facies peccantiwm sumitis ? Dicendo quousque, prauam consuetudinem longi temporis accusauit. Susceptae siquidem legi 6 o durissime restiterunt ; directis prophetis mortes pessimas intulerunt ;uenientem Dei Filium crucifigere quam honorare maluerunt ; ut merito sit dictum : qwous que, cum etiam et

6)

ipsum Creatorem, quantum ad uoluntatem eorum attinet, interficere decreuissent. Facies autem sumitis beccantium dictum est, propter eos qui se in illa seditione crucifixionis discernere noluerunt ; sed cum furentibus furuerunt, cum in-

sanientibus clamauerunt faciemque illam peccantium tetris uultibus induerunt. Nam si facie fuissent diuisi et actibus quoque poterant segregari.

9. Iudicate bupillo et egeno ; humilem et pauperem iustificate. Interiecto diapsalmate uenit ad secundam

partem, in qua commonet enixius Iudaeos, ut debuissent in-

7 A

8o

tellegere quem uidebant et aduerterent humilem propter se factum, cui caelorum potestates dominationesque deseruiunt ; pupillum fuisse, qui rector est omnium ; egenum, qui donando nescit expendi; $awferem, cuius sunt omnia quae in caelo et in terra creata sunt. Ipsum ergo commonet iustificari, quem Iudaeorum proteruia desiderabat exstingui. Pulchre autem dictum est $willo, cui pater carnalis humana solatia non praebebat. Nam sicut ante mundi constitu-

tionem

Verbum

sine matre

fuit, ita tempore

incarnationis

suae idem ipse Dominus Christus exstitit sine patre terreno.

42 Ex. 7, 1.

47/48 I Cot. 8, 5.6.

56 I Cor. 4, 7.

42 phataoni] Gerz.. cum LXX et Vet. Lat. (cod. Laugd.), phataonis Gare£ cuz Vulg. 49 deos] ds Gerzz., eo s. /. a. zz. 57/88 peccatorum 74z4. cum g ?0 pupillo et

egeno] Gerzz. cum r (cfr 1. 39), egeno et pupillo — Gare (cfr g)

PL 594

EXP.

IN PS. LXXXI,

4-6

759 4. Eripite pauperem et egenum de manu peccatoris liberate. 85

90

95

IOO

IIO

Ad illos haec

uerba

fieri sentiuntur,

qui manus

suas quidem in nece Domini minime miscuerunt, sed contra sceleratas praesumptiones obuiam ire noluerunt, ut et illum a pernicie corporali liberarent et se a consensu prauitatis exuerent ; de quibus et alibi dicitur : Canes muti nescierunt latrare. Ipsi ergo commonéntur, ne desinant iniuste traditum eripere, qui erant iniquo facinore peccaturi. Nam cum possis obuiare peruersis, si desinas aduersari, consensus erroris est. Pawperem uero et egenum de Domino Saluatore dici posse frequenter expositum est : quia cum humanitatem suscepit, simul et indigentiam nostrae paupertatis assumpsit, sicut et alibi dicit : Pawper et dolens ego sum. 5. Nescierunt neque intellexerunt, in tenebris ambulant : mouebuniur omnia fundamenta terrae. Vera conclusio, breuisque sententia : non illos ?ntellexisse auctorem luminis, qui 2» tenebris ambulabant ; de quibus dicit apostolus : S7 enim cognowissent, numquam Dominum. gloriae crucifixissent. Sequitur mowebuntur omnia fundamenta ierrae, ut ueraciter de quo dicta sint superiora possis aduertere. Signum dicit quod in crucifixione Domini constat euenisse ; sicut euangelü doctrina testatur : T'eryra mola est, belrae scissae sunt et reliqua. Hoc enim si in causas alias transferatur, sicut perfidi Iudaei uolunt, nullatenus poterit conuenire. T'erra uero mota potest et spiritaliter accipi : quia illo tempore multi peccatores, id est terreni homines uiso tanto miraculo crediderunt, ex quibus centurio exclamauit dicens : Vere Filius Dei erat iste. 6. Ego dixi : Dii estis, et filii Excelst omnes. Venit ad tertiam partem, ad apostolos et iustos reliquos uerba conuertens. Hoc enim honorabile nomen solis fidelibus datur,

II$

de quibus superius dixit : Dews stetit in synagoga deorum. Promissiones ergo tales acceperant, ut si mandata Domini

I20

custodirent,

fi/;4 uocarentur

Excelsi,

per gratiam

utique, non per naturam. Solum enim Verbum est, quod substantialiter et proprie dicitur Dei Filius ; sicut est illud: Dommus dixit ad me : Filius meus es tu. Omnes autem filii eius uocantur, qui sanctis iussionibus acquiescunt ; sicut in euangelio legitur : quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri. Intende uero quod per tertiam decimam spe104/105 Matth. 27, 51* 100/101 I Cor. 2, 8. 95 Ps. 68, 50. 88 Is. 56, 10. 121/122 Ioh. 1, 12. 118/119 Ps. 2, 7. 110 Matth. 27, 54.

95 dicit] Gerzz., dicitur 86 illos Gerz. 88 peccatorum r (praeter ziultos codd.) 122 decimam tertiam -— Garez 117 pet] oz. Gerz. Garet

n 282

760

EXP:

ciem definitionis,

125

I30

LX XXI; 6-3

Graeci «ar

avaAoyíav, Latini iuxta

rationem dicunt, homines dicuntur dii et filii Dei ; quae tunc exoritur, quando maioris rei nomine res definitur inferior. Hoc etiam argumentum comparationis refertur a minore ad maius. Minores sunt enim homines quam dii. 7. Vos autem sicut homines moriemini et sicut unus de principibus cadetis. Superiorem uersum dixit ad iustos, nunc uerba deflectit ad impios. Increpat enim incredulos, qui mori potius per superbiam quam per oboedien-

tiam

25s

quam

IN PS.

uiuere

maluerunt.

Dicendo

significat utique peccatores, qui nec de obnoxiis facti sunt liberi. principibus cadetis. Vnus diabolum, qui de caelo proiectus uersitatis inuenit. 8. Exsurge,

Deus,

enim

: sicut

nullo pretio sunt Adiecit e£ sicut de. principibus corruit et poenam

iudica

terram

:

homines j

redempti, unus de significat suae per-

quoniam

iu

hereditabis in omnibus gentibus. Cui dicitur exsurge, 140 nisi illi qui praeuidebatur occidi ? iudica terram, eidem ipsi dicitur de quo scriptum est : cum autem uenerit Filius hominis in maiestate sua et omnes angeli cum eo, tunc sedebit super sedem maiestatis suae et congregabuntur ante eum omnes genles. Hereditabis in gentibus, terram scilicet quam supe145 rius dixit, illam quam beati possidebunt et aeternam iucunditatem magnae felicitatis accipient. Conclusio psalmi. Audite, Iudaei ; intellegite, pertinaces, quanta de aduentu

Domini Asaph iste locutus est. Quid colitis, si prophetarum

uestrorum

150

155

160

dicta nescitis ? Venite

ad catholicos

sacerdotes,

aperiantur aures uestrae ut possitis dono Domini diuturnam euadere surditatem. Vos quoque, psalmi huius primo uersu curamini, qui Nestorii et Eutychis pestifero uapore feruetis. De quo enim dicitur: Dews stetit in synagoga deorum ; et sequitur :i» medio autem deos discernit ? Stetit utique ab humanitate, discreuit a deitate unus atque idem Dominus Christus; utrumque uerum, utrumque perfectum est. Talis enim error est duas naturas diuisas secundum duas personas in Christo Domino profiteri, qualis unam confusa m credere, quamuis in unitate personae. Vobis enim Sedulii uersus ille dicendus est : Ambo

errore pares, quamquam

diuersa sequantur.

Nam si hominem ad caelos non extulit, dicite quem redemit ? 141/144 Matth. 25, 31-32. — 161 Sedulius Carz;. Paschale L, 32; — CSEL ro, 39.

146 accipiunt Gerzz.

184 deos] ds Gerz;., eo 5. 7. a. zz.

PE 595

EXP. .IN PS. LXXXI,

170

8-LXXXII,

1

761

Formam siquidem serui assumptám, legis non absumptam. Nulli autem datum est tunc perire, quando ne aliquando perire possit, accepit. Nam si iam una natura sub confusione magis uestra, o Eutychiani, facta est, ut putatis, quomodo Filius hominis ad iudicandum praedicitur adhuc esse uenturus ? Aut quomodo «edebunt impii m quem compunxerunt ? Denique ut haec persuasio funditus tolleretur, post resurrectionem Thomae dubitanti ipse respondit : Mite manwm tuam et wide, quoniam spiritus carnem et ossa mon habet, sicut me widetis habere. Considerate etiam quae uos sequatur absurditas. Nam cum ex duabus naturis unam factam dicitis, aut confusionem

r7

prouenisse creditis, aut unam periisse sine pudore firmatis. Quid refugitis confiteri quod. patribus nostris, Spiritu sancto reuelante, complacuit ? Certe si non uultis duas naturas inconfusas, immutabiles, indiuisas inseparatasque credere, dicite duas substantias, dicite duas formas, sicut apostolus ait :

18o

PL $96

Qui cum n forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo ; sed semetipsum exinaniwit formam serui accipiens et habitu inuentus ut homo. Tantum est, ne refugientes malagma salutiferum, exitium uobis praeparetis aeternum. Sciendum uero est quod hic psalmus quintus est eorum quos de duabus naturis Domini Christi conscriptos esse praedixi-

mus.

EXPOSITIO

1. Canticum

psalmi

IN PSALMVM

Asaph.

LXXXII.

Cantici psalmi significan-

tiam in praefatione posuimus et per titulos, ubi locus exegit, frequenter ediximus : quoniam nominum istorum uirtus ad illum nos intellectum trahit, ut in rebus actualibus ad diuiV^

nam contemplationem animos iugiter erigamus. 45sa/ uero congregationem latina lingua resonare non dubium est. Sed iste

Asaph, quoties in medium deducitur, sicut iam diximus,

non est auctor ipse carminis, sed propter nominis sui significationem uirtutesque psalmorum apte titulis uidetur appositus.

IO

Diuisio psalmi. Asaph, qui multa iam in superioribus psalmis de Domini incarnatione praedixerat, nunc in primo membro de aduentu eius secundo dicturus est ; expetens ut quoniam in fine saeculi inimici eius per Antichristum nimis erigendi sunt, ipsius cito debeat uenire iudicium, ne grauissimi hostis diuturna licentia p. 283 168 Zach. 12, 1o. 6-7.

170/172 Luc. 24, 39 ; cft Ioh. 2o, 27.

182 malagma] Pradentius (PI, 115, 1004 /4), dogma Gerzz. Garet Ps. LX XXII, 9 uidetur] Gerzz., est Gare 12 finem Gerz.

179/181 Phil. 2,

762 I5

EXP. IN PS. LXXXII, 1-3

cunctam uastare possit Ecclesiam. Secundo membro in eos per similitudines quasdam nominum supplicat uindicari, correctionis uoto, non maledictionis instinctu.

Expositio psalmi. 2. Deus, quis similis erit tibi ? Ne taceas neque compescaris, Deus. Haec figura dicitur epanalepsis, id est uerbi in principio uersus positi et in eiusdem fine repetitio. Considerandum est quid sibi uelit istud initium, quoniam summa breuitate magnarum rerum sacramenta concludit. Quis enim similis erit illi qui caelum terramque, uel cuncta quaein his sunt, momentanea celeritate perfecit ? Nam licet Dominus

SCHE

25 Christus, qui inter Iudaeos conuersatus est, a perfidis hominibus tantummodo

creditus est esse simillimus, in tantum

ut

eum et flagellis caederent et sententiae prauitate damnarent, iste tamen uir egregius qui Christum potentiae suae magnitu-

dine contuebatur,

35

40

merito nullum

ei similem esse profitetur,

qui carnis ueritate uestitus, diuinitatis suae iura non minuit : sed cum Patre semper manens, nobiscum habitare dignatus est. Veraciter ergo positum est : Quis similis erit tibi ? Sequitur, ne faceas neque compescaris, Deus. Hic iam potentia illa futuri declaratur aduentus, quando mec tacet qui iudicat, nec com$escitur qui uirtutis suae manifestatione declaratur. Talia enim in primo aduentu non fuisse manifestum est, quando sicut owis ad occisionem ductus est et sicut agnus coram tondente se, sic non aperuit os suum. Compescuit etiam uirtutem suam, quando se passus est quasi reum teneri et Pontio Pilato sine aliqua reluctatione contradi. Ista enim in futura iudicatione cessabunt, ubi potentia diuinitatis elucescet.

9. Quoniam ecce imimici iui sonuerunt et qui te oderunt extulerunt caput. Singula singulis reddit. Nam 4 I contra illud quod ait »e taceas, subiungit quoniam ecce ?nimici iui somuerunti ; contra illud autem quod dixit, neque compescaris, causam reddit e? qué te oderunt extulerunt caput. Sed hoc totum ad Antichristi magis tempora competenter aptatur, quando £n2mici Domini tumultu5o osis seditionibus insonabunt. Et bene non posuit: locuti sunt, sed sonuerunt ; ut eis hominum merito negarentur uerba, Ps.

LX XXII, 37/38 Is. 55, 7.

22 quid Gerzz. corr. 23 tetramque] Gerzz, et tettám Gare? his] Gerzz., eis Garet 25/26 homini. Gerz. 27 sententia Gerz. 41/42 clucescit Gerz, 43 sonuerunt] Garef (bie et infra) cups multis codd. 4, son*uetunt Gerzz. (/. 46 sonauerunt cuz r (praeter 5), sed /. 6d sonuerunt), cfr 1. 69 sonuisse 43/44 e? 41 tc oderunt] Gerzz. cum r, — Garet cum r4

PL 597

EXP. IN PS. LXXXII, 3-6

55

6o

763

qui uoces rationabiles non habebant. Intende etiam quod plurali numero dixit : qui oderunt ; et sequitur :extulerunt caput, dum capita dicere potuisset : sed omnibus insanis unum est caput Antichristus. Quod ideo dicit elatwm, quia multa potestate gloriabitur, ut se etiam deum dicere praesumat excelsum, ) 4. In plebem tuam astute cogitauerunt consilium, ei cogitauerunt aduersus sanctos tuos. Risoria potius quam dolenda conquestio, contra plebem Domini cogitasse perituros et astuta falsitate, id est dolosa uoluntate nisos esse decipere, quos probantur ueritatis studia communire. Sed ut amplius eorum leuitas exponeretur, addidit : adwersus san-

cios íuos ; ut non solum mediocribus dolum, uerum etiam 65 ipsis quodammodo caelestibus uiris inferre conarentur exi-

79

tium. 5. Dixerunt : uenite, disberdamus eos de gente et non memoretur nomen Israel amplius. Refert inania uerba dementium, quae merito superius sonuisse posuit quam locutos. Haec enim intentione facienda est Antichristi persecutio illa saeuissima, ut christianum nomen de orbe terrarum

SCHE

quasi malum aliquod funditus abrogetur : nescientes quia dum seruos Christi necare cupiunt, sanctorum numerum assidua persecutione complebunt. De genie autem quod posuit nu73 mero singulari, significat populum christianum ; nam quamuis de multis gentibus doceatur esse collectus, merito gens dicitur una, quae de uno fonte baptismatis noscitur esse procreata. Siue ille persecutor unam gentem dicere potuit, quos in unam uoluntatem sociatos esse cognouit. Seu per figuram quando pro 8o exallage potest accipi, id est per mutationem, numero plurali ponitur singularis. 6. Quoniam cogitauerunt consensum in unum aduersum ie testamentum disposuerunt. Testameniwm in diuinis scripturis non solum dicitur mortuorum, sed 85 etiam pactum inter uiuos habitum : quoniam mentes paciscentium interueniens scriptura testatur. Sic enim Laban et Iacob fecisse legimus testamentum, dum aliqua inter se uiui pepigisse doceantur. Pactum enim quodammodo et perditi fecisse dicuntur, quando adunato studio persequuntur errore dissentiunt. Et inspice quoniam di9o eos qui ab eorum cendo comíra te, aduersariis fecit inuidiam. Quod argumenti

86/88 cfr Gen. 31, 44.

68 memorabitut r (praeter T*) 67 de] ex r (praeter U) a. fA. 83 aduersus Gerz. cum pluribus codd. r et g

43 negate Gerzr., corr.

PL 598

764

95

IOO

EXP. IN PS. LXXXII, 6-11

genus oratores ad sua studia transferentes, animos iudicum soliti sunt omnimodis commouere. 7. Tabernacula Idumaeorum et Ismahelitum. 8. Moab et Agareni, Gebal et Ammon et Amalec ; et alienigenae cum habitantibus Tyrum. 9. Etenim Assur simul uenit cum illis : facti sunt in susceptionem [iliis Lot. Enumeratio istorum nominum quam hi tres uersus amplectuntur, Christi declarat inimicos, quorum significationes aperiamus, ut omnia temporibus Antichristi congruere uideantur. Idwmaei interpretantur uel sanguinei uel terreni; Ismahelitae oboedientes

mundo, non Domino ; Moab

ex patre, quod tali modo signi-

ficat peccatorem, ut ad patrem Adam eius inoboedientia refe-

105 ratur;

IIO

IIS SCHE

Agareni,

id est aduenae ; Gebal, uallis uana ; Am-

mon, populus turbidus ; 4malech populus lingens, id est fallaciter blandiens; Tyrus angustia; Assur pro ipso diabolo positus est, qui reuera simul cum eis uenit ad oppugnationem fidelium ; Lo£ declinans interpretatur ; unde merito tale nomen in fine positum est, ac si diceret : omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt : non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Haec enim turba perditorum quae sub Antichristo congreganda est, allusione talium nominum euidenter expressa est, ut merito tot malorum uocabula in illa intellegeres plebe congesta. Meminisse autem debemus hos uersus per figuram polysyntheton fuisse decursos ; quos si sollicite relegas, reperies eos multis coniunctionibus esse copulatos.

10. Fac I20

I25

illis sicut Madian

et Sisarae

; sicut Iabin

in torrente Cison. 11. Disperierunt in. Endor ; facti sunt sicut sterc«s terrae. Venit ad secundam partem, ubi prophetiae spiritu eis retribui deprecatur secundum ordinem futurorum. Et quia superius mores eorum per nomina collecta descripserat, i4 284 nunc quoque retributiones eis per similitudines gentium fieri deprecatur, quas israeliticus populus, Domino iuuante, su-

perauit. Madian interpretatur declinans iudicium ; S4sara,

130

gaudii exclusio ; Jab?5, sapiens, sed iste apostolus ait : ubi sapiens, ubi scriba ? Qui Cison et in Enmdor fonte perierunt. stercus terrae, dum cadauera eorum

mundanus ; de quo omnes z torrente Factique sunt ut corporali putredine

101/109 cfr Aug. Er. pr. 82, 7, 4/8, 8 — CC 39, 1142 sq. 110/112 Ps. 15, 5, 127/128 cfr Aug. Ez. ps. 82, 9, Om so TA 129 I Cot. 1, 20.

94 ismahelitae /4z4. Fisz, cum £

Gerz.. eum r (5X)

119 maziam Gerz;.

120 e/ 129 torentem

120 e 130 cison] Ger. cuz r, cisson Gare/

istaeliticos populos Ger.

126 quasi

EXD.

IN PS. LXXXII,

ir-15

765

soluerentur ; sicut legitur : Zerra es et in terram ibis. His igitur 225

qui in sua pertinacia mansuri sunt, similis optatur occasus : quia sicut illi contra israeliticum populum, ita isti bellabunt contra fidelissimos illius temporis, utique Christianos. 12. Pone jrincipes eorum sicut Oreb et Zeb et Zebee et Salmana, omnes principes eorum. In eisdem enumerationibus perseuerat, ubi sola nominum explanatio necessaria est. Ceterum ad quas causas posita sunt, proxime

I40 nos

dixisse

retinemus.

Oveb

siccitas

interpretatur ; Zeb,

lupus et Zebee uictima ; Salmana autem umbra commotionis. Haec omnia exercitui optat Antichristi, qui nulla conuersione saluandi sunt, quorum in ipsis quoque tenebrosis nominibus detestabilis iam eorum sentitur interitus. Quod genus 145 locutionis proprium dicimus esse scripturarum diuinarum, ut per interpretationes nominum uirtutes possimus sentire dictorum.

13. Qui dixerunt 150

: hereditate

ias ; ut illi magis hereditatem 25

VA

bossideamus

nobis

sanctuarium Dei. Ipsum est quod et superius dixerat : uenilte et disperdamus eos de gente et non memorabitur nomen Israel amplius. Hic enim principes malorum consiliorum significantur auctores. Hereditate fossideamus, contra illud ponitur, quia Domini dicitur Ahered:inuadere

niterentur,

quam

iure sibi Dominus uindicauit. Sed quae sit ista hereditas consequenter exponitur, sanctuarium Dei, id est populus christianus ; de quo apostolus ait : Templum enim Dei sanctum, est, quod estis uos. 14. Deus

meus,

15. Sicut

ignem

ante

pone

faciem

illos

uenti.

ut rotam

; et sicut

sti-

160

pulam

170

ma comburens montes. Hos duos uersus propter similitudinem rerum iunximus, in quibus multiplices calamitates praedicuntur incredulis. Impii enim dum in mala cogitatione uoluuntur, roí?s fiunt similes, quae posterioribus eleuatis anteriora sua transmittere uidentur ad tergum ; nec quidquam proficiunt, dum suis iugiter rotationibus atteruntur. Sequitur secunda comparatio, ut leuitas peccantium quasi «ento meabili transferatur et huc atque illuc uolitans incerta semper uoluntate moueatur. Venti autem facies praesentia ipsius uenti poni-

qui comburit

siluas

; uelut

flam-

tur; non enim nobis uentus aliqua figuratione praenotatur, 132 Gen. 3, 19. 188 I Cor. 5, 17.

140/142 cfr Aug. En. ps. 82, 9, 13/15 — CC 39, 1143.

157/

136 e/ 140 horeb Gerz. cum r (H IN B C) 143/144 nominibus tenebtosis -— Gare 148 hereditatem r (praefer zzultos. codd.) 161 ignis r (praeter R.X) 161/162 si flamma incendat r 166 tergus Gerz. 167 iugiter] Gerz., om. Garet 169 transferantur Gerzz.

PL 599

766

175

180

EXP.

IN PS. LXXXII,

15-19

sed corporeum in hoc tantum sentimus, quod eius impetu et transcursionibus uerberamur. Ignem quoque et flammam posuit iudicii tempus, quando et siluae densissimae peccatorum et montes superbiae cremabuntur. 16. Jia persequeris eos in tempestate tua et in iva iua conturbabis eos. Ita persequeris eos, respicit ad illa quae superius dixit ; ut sic debeant exterminari, quemadmodum comparationes antefatae commemorant. Adduntur aliae similitudines: m tempestate tua et in ira tua conturbabis

eos.

In

tempestate

tua, id est iudicii tem-

pore, quod tempestati merito comparatur : primum, quia improuisum est ; deinde, quod subito fragore conturbat et locum tollit consilio repentina periculi magnitudo. Tempestas enim

imbrium, aeris est quaedam concitata seditio, in qua uehemen-

ter terremur, dum aquarum nimietate uexamur. Sequitur ef in ira tua conturbabis eos. Saepeiam diximus 2a diuinitati non posse congruere, sed ab hominibus tractum est, qui quando sceleratos iudicant, feruore animi commouentur ;

19o

195

200

nec aliter ad damnandum homines ueniunt, nisi de commissis

eorum criminibus excitentur. 1v. Imple facies eorum ignominia et quaerent nomen tuum, Domine. Hactenus futuras poenas illis peccatoribus prophetauit, qui in suis remanserunt sceleribus pertinaces ; nunc ad illos conuertitur qui sunt Domino praestante credituri. Nam 2/lorum facies àmpletur ignominia, qui peccatorum suorum non inuenerint laudatores ; sed potius eis in praesenti reputatur, quod in mala actione gesserunt. Istos plerumque opprobrium corrigit, dum se uiderint a generalitate culpari. 18. saeculi

205

210

Confíundaniur

et

; et reuereantur

conturbentur

in

et jeveant.

Redit

saeculum iterum

ad

pertinaces, qui Dei munera non habebunt. Possunt enim aliqui in hoc saeculo salutariter confundi et erubescere, quando conuersionis dona percipiunt. Confunduntur autem et conturbantur in saeculum saeculi, qui aeterna ultione damnandi sunt. Sequitur e£ reuereantur et pereant. Ipse sensus est quem superius dixit : quia ibi reuerendo non proficiunt, sed pereunt qui ad aeternum supplicium destinantur. 19. Et cognoscant quia nomen tibi Dominus : tu solus Altissimus in omni terra. Cognoscant ad genus respicit utrumque peccantium, siue qui obstinatione sua perituri sunt, siue qui adhibita satisfactione liberantur. Omnes enim cognoscunt omnipotentiam Domini, quia ipse solus est 179/180 adduntur] Gerz., adducuntur quoniam Gerzz. cuz nonnullis codd. r et g solus — Gare

Gare: 190 hominem Gerz. 210 211 super omnem tetram z 214 est

PI 600

EXP. IN PS. LXXXII, 19-LXXXIIL r

767

21; Altissimus, dum ipsum cognouerint et conuersis parcere et obduratos aeterna ultione damnare.

Conclusio psalmi. Meminerimus hunc Asaph non frustra undecim psalmis superioribus introductum, ut corda durissima Iudaeorum frequenti Synagogae ipsius uoce uerberata mollescerent cresce220 rentque uel ipsi nomini cui uidebantur esse deuoti. Quapropter adest cura praedicantium, si sibi non impediat obstinatio perditorum. Omnia de Domini incarnatione perfecta, omnia de gentium credulitate manifesta sunt. Iudicii tempus restat, quod. omnes generaliter sustinemus ; sed antea oportet 22; credere, ne ibi possit impios ultio praedicta damnare. EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXXIII.

p.285

1.In finem, pvo torcularibus filiis Core, bsalmus. Quid significet n finem, frequenter expositum est et cum superioribus titulis fro f£orcularibws dixerimus ad Ecclesiam pertinere, congruit tamen diligenter inspicere cur Eccle; Sia uisa est tale nomen accipere. Vua pendens atque intacta et oliuae bacca in arbore constituta suauissimi saporis sui non indicant dignitatem, sed cum ad torcular utraque peruenerint, nimioque pondere compressa detumuerint, tunc fructus dulcissimi liquoris emanant, qui in follibus suis reconditi non 1o patebant. Sic Ecclesia Dei cum afflictionibus persecutionibusque conteritur, declarantur merita sanctorum, quae quietis temporibus cognita non fuerunt. Istius ergo torcularis pressura sanctificat, contritio meliorat, cuius labor caelestis fructus est

et poena praesens requies sempiterna. Nec illud uacat quod in 15 octauo et in octogesimo,

E R?

et hic, tantum

fro

torcularibus

positum est. Significat enim ad sanctam Trinitatem hoc mysterium Ecclesiae pertinere, quod trini numeri repetitione sacratum est. Core uero caluum interpretari idem supra iam dictum est. Cuius nominis interpretatio denuntiat Caluariae lo2o cum, ubi Christum Dominum constat esse crucifixum. Et ideo filii Core, Christiani modis omnibus indicantur, ex quorum persona psalmus iste cantatur. Et intende quod de pretiosissima caritate Domini psalmus iste secundus est, quae nos supra omnia gratiae diuinae consociat. Ps. LXXXII, 18 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nog. — edid. Lagarde, p. 4, 7 ; Aug. Em. ps. 84, 2, 8 — CC 39, 1162. 18/20 ubi ? cfr Exp. ps. XLI, 9/10,

Ps. LXX XIII, 1 chotae Ger. (sic saepius) 6 bacca] uaca Gerz. luum] Gerzz. cuz /Aug., caluitium Gare cuz Hieron. — interpretare Gerz. Gergz., 09. Garet

18 ca— idem]

PL 6o:

768 25

30

EXP. IN PS. LXXXIII, 1-3

Diuisio psalmi. Filiorum Core, quos per significationem Caluariae ad Christum Dominum diximus pertinere, una introducitur persona generalis, quae in prima fronte psalmi inaestimabile sibi desiderium demonstrat Ecclesiae. Secundo modo beatum esse profitetur cui Dominus praestat auxilium, cumque ad confessionis facit gratiam peruenire. Tertio multo praestantius dicit esse in domo Domini abiectum habitare, quam peccatorum tabernacula cum quibuslibet mundanis honoribus introire.

Expositio psalmi. à. Quam amabilia sunt tabernacula tua, Domine uiriutum ! Filius Core spiritali fecunditate regeneratus et 35 torcularibus

40

SCHE

45

$0

Ecclesiae competenter expressus, ad futuram Ie-

rusalem desiderat peruenire : in qua iam nulla sint pondera tribulationum, sed beatitudine secura, imperturbata felicitate potiatur. Dicendo quam, magnitudinem rei exprimere non potuit; sed dedit hoc infinitissime sentiendum. Quis enim possit comprehendere quo ambitu aut afflictus requiem, aut aeternitatem conditio mortalitatis exposcat ? Nam quod dicit, Domine uiriutum, nescio quam ibi magnam sensit inesse potentiam : ut quamuis tale munus non potuisset uerbis exponere, aliquod tamen ibi bonum ingens esse monstraret. Quae figura dicitur emphasis, quae plus intellectu relinquit utique quam dicatur. 9. Concupiscit et deficit anima mea in atria Domini ; cor meum et caro mea exsultauerunt in Deum 4iwwm. Quidquid contra humanas uires assumitur, defectus ibi pro rerum magnitudine reperitur. In illud enim necesse est deficiat, quo mens directa ad praesens non potest peruenire. Cogitabat quippe uir iste sanctissimus Domini uirtutes et prae-

mia, beatitudines illas caelestes et gaudia, Ierusalem ex mor-

95

talibus populis immortaliter laetantem ; et necesse erat ut in suis gaudiis sensus ipse succumberet, qui ad rem desideratam e uestigio non poterat peruenire. Sed quam robustus sit iste

defectus,

6o

quam

fortissima

lassitudo,

consequenter

exponit,

dicendo : cor meum et caro mea exsultauerunt in Deum wiuwm. Quamuis enim utraque pertinere uideantur ad carnem, cor tamen ad intellegentiam referri posse non dubium est. Nam cuius sapientiam proferre uolumus, eius co7 sine dubitatione laudamus. Vtraque enim quibus constat humanitas, id est corpus et anima, in caelestem dicit erupisse laetitiam. Sed aduertendum est uir iste quanta fuerit sancti-

29/30 facit ad confessionis — Gare; 39 sentiendo Gerzz. Gerzz., corr. a. 71., concupiuit rz defecit Gerzz., corr. a. zz.

47 concupiscet

EXP. IN PS. LXXXIII, 3-5

769

65 tate praeclarus,

79

ut non solum éius a^a, uerum etiam caro, quae plus praeuaricationis uitio probatur obnoxia, in exsultationem Domini felici sorte proruperit, praeuidens bona futuri saeculi, quae eius se credebat largitatibus adipisci. 4. Etenim passer inuenit sibi domum, et turtur nidum sibi ubi bonat pullos suos: Cum superius animam corpusque dixerit in Domini exsultatione gaudere, hic auium ista duo genera ad quamdam similitudinem commendandam posuisse dignoscitur. Passer est nimia uelocitate

PL 602

celerrimus, qui in siluis habitare non patitur, sed domum sibi 75

$o

in parietum foraminibus desideranter exquirit, quam dum inuenerit nimio gaudio laetus exsultat, quia se diuersarum aduersitatum ulterius carere in hoc credit insidiis. Sic anima iucundatur, dum in caelorum regna mansionem suam senserit esse praeparatam. T'uriwr uero abstinentiae moderatione castissimus est, qui una tantum copulatione contentus, filiis suis nidum aedificare cognoscitur ; qui non ut $asser praeparatam domum reperit, sed nouam sibi de quibusdam particulis fabricare contendit.

Huic caro nostra non irrite comparatur,

quae operas suas in Domini gaudet posuisse mandato. Per hanc 85 enim

9o

euenit, ut ieiuniorum sacrificia suauiter offerantur,

Altaria

SCHE

295

ut

cibum pauperibus demus, et sepeliamus defunctos, aegrotis seruiamus, positos in carcere uisitemus, et cetera pietatis officia, quae corporalibus noscuntur ministeriis explicari. Alii Luriurem sanctae applicauerunt Ecclesiae : quoniam praeter Christi Domini alterius nescit habere consortium. tua, Domine

uiriutum

: Rex meus

et Deus

meus. Versus hic ad superiora respondet. Ait enim : A/taria iua, Domine uirtutum, ubi iungendum est quod in primo uersu psalmi dictum est, quam amabilia sunt ! Quae figura dicitur dzó xowo, id est, a communi, quando dicta superius ad inferiora respondent. Sed quoniam anterius dixerat domum

asseris,

et turturis

nidum,

quid in eisintelle-

gere debuissemus ostendit. In his enim a/2ar?bus quasiin domum gratissimam gratulatur fidelis anima fritinnit : in his 2/100

taribus carnis opera, quae tamen sunt sancta, reponuntur. In

illo altari spes firmissima uelut in quodam perenni tur : ubi satietas magis discedit. Addidit etiam: 10$

a regendo

dicitur;

collocatur, in quo beatorum animae prandio conuiuiis caelestibus epulanincitat, nec beata esuries aliquando Rex meus et Deus meus. Rex

Dews

uidelicet

a creando ; quamuis

et

timorem tale nomen indicare monstretur. 5. Beati

qui

habitant

in

domo

tua,

Domine

; in

earere

7? patete in hoc credet Gerz., patere non credit Gare/ 84 operas suas] Gerzz., opera sua Gare 92 respondit Gerzz. 96 respondit Gerzz. 99 fidelis anima fritinnit] Gerz., fritinnit fid. an. ed. (cfr V'ariae p. 40, 28), gratulatur fid. an. (Aud. Bec. Fise.) Garet 9

€ 2. (xcvirr)

p. 286

IIO

II

A

EXP. IN PS. LXXXIII, 5-7 779 saeculum saeculi laudabunt te. Quid muneris conferant altaria illa praedixit. Nam si beatus hic habeatur, cui ad tempus omnia secunda procedunt, nec aliqua aduersitate concutitur, quid de illa beatitudine sentiamus, cui nec in qualitate, nec in perennitate quidquam simile reperitur ? Sed quia humanis uerbis hoc bonum non potest explicari, tamen unde proueniat non tacetur. Dicit enim, Jawdabunt te. Inde est quippe illa beatitudo mirabilis, quam ut aeternam intellegeres, subiecit, in saeculum saeculi. Sed qualis, rogo, illius saeculi uentura laetitia est, ubi dabitur copiose gaudere et num-

quam ab ea posse discedere ? 6. Beatus 120

uir cuzus

est auxilium

abs te, Domine

;

ascensus $n corde eius. Decursa contemplatione felicitatis futurae, uenit ad secundum modum, ubi Dei famulum

etiam

hic ostendit beatum : ne putarentur fidelibus praemia uel hic in totum fuisse subtracta. Dicendo enim, awxiliwum

125

I30

abs te,

Domine, prodidit hic labores colluctationesque difficiles. Adiecit ascensus in corde eius. Vtique illi beato cui est auxilium a Domino, ascensus est i» corde, quia semper proficit, semper ascendit et quantum Dominus praestat auxilium, tanto altius eleuatur ad caelum. Tale est enim (uerbi causa) quod dicimus, cum uicerit quis auxilio Domini libidinem, ascendit primum gradum ; cum dominatus fuerit super-

biae, salit alterum ; dum superauerit auaritiam, subit tertium;

et tot gradibus euehitur quot uitiis fuerit absolutus. Sic per quintam speciem definitionis, quae graece xarà 7v Aé£w, lati-

ne ad uerbum dicitur, beati facta definitio est ; complectitur

155

enim quid sit beatus, cu? est auxilium abs te, Domine. 7. Disposuit in conualle lacrimarum, in locum quem disposuit : etenim benedictionem dabit qui legem dedit. Conuallis lacrimarum paenitentis humilitas est, de qua tantum quis ad superiora conscendit,

quantum

in illa satisfactione descenderit. Sed ne forsitan quaereres ubi ascenderetur, subiunxit, n locum quem disposuit. Locus utique iste dispositus regnum Domini significat futurum, quem contingere felici sorte merebimur, si ad eum peruenire dispositis a Domino regulis appetamus. Ipse enim disposuit 145 gradus qui ordinauit et locum. Qui uult accipere praemium, audiat quid iubetur. Sequitur etenim benedictionem dabit qui legem dedit. Cum prophetiae tempus esset sub lege Domini constitutum, nec adhuc uenisset gratiae donum, I40

eumdem dicit benedictionem daturum, id est gratiam qu legem dedit ante iustitiam : docens Dominum

150 suam,

Christum utriusque testamenti euidenter auctorem, cum dicit, benedictionem dabit qui legem dedit. 129/130 libidinem auxilio domini — Gare: 131 sallit Gerzz. 137 disposuisti eis r 142 iste] Gerzz., ille Gare? 143 merebitur Gerzz., corr. a. zz.

PL 603

EXP.

155

160

165

IN PS. LXXXIII,

XT

185

SLT

8. Ambulabunt de uiriute 4n uirtutem ; uidebitur Deus deorum in Sion. Virtus primum erat in lege, nunc est uirtus in gratia ; sed iucundior ista quae redimit, quam illa quae iudicat. Praestet ipse qui utrumque dedit, ut quoniam bona per legem peccatores suscipere non meremur, absolutionem nobis per gratiam conferre dignetur. Intellegat tamen Christianus d& uirtute in uirtutem sibimet ambulandum, neseremittat ad otium. Sequitur »idebitur Deus deorum in Sion. Ecce duas illas uirtutes in unam dicit Christi conuenire personam. Ipse enim «sus est lerosolymis ?* Sion monte, qui legem dedit et gratiam. Deum uero deorum quemadmodum debeamus aduertere, proxime in octogesimo primo psalmo iam dictum est : quia et sanctos uiros Scriptura diuina deos appellare non desinit. Sic enim dicitur Deus deorum, quemadmodum Rex regum, Sanctus sanctorum et Dominus dominantium.

170

8-10

Videbitur,

dixit, non, intel- . PI

legitur, quia illud erat omnium, istud uero paucorum. 9. Domine Deus uiriutum, exaudi brecem meam ; auribus percipe, Deus Iacob. Vt reuera unum Deum intellegeres illarum esse uirtutum quas superius dixit : 4mbwulabunt de uirtute in wuiriutem, exclamans ipse quoque professus est : Domine Dews uirtutum. Et quis est iste Deus

uiriuium

? Deus

Iacob,

id est Dominus

Christus,

qui inimicorum suorum clementissimus supplantator agnoscitur, quando eorum prauas nequitias, ad uirtutum semitas facit : peruenire directas. Siue illud mauult intellegi, ut sicut Zacob fecit Israel uocari, quia uiderat Deum et istum quoque fidelissimum, qui hic loquitur, faceret maiestatis suae aeternam gloriam contueri. 10. Protector noster, aspíce, Deus ; et respice «n faciem Christi tui. Venit ad tertium modum, ubi deprecatur innotescere mundo Dominum Saluatorem. Haec non tamquam dubitans uir sanctissimus optat, sed postulat cito fieri quae nouerat esse uentura. Et quia per redemptorem no-

19 o

SCHE

strum mundum sciebat esse saluandum, petit ut sic aspiciat genus humanum, quatenus in faciem Christ? sui vespiciat Pater ; non quod ille aliquando eum non respicit, sed ut praesentia incarnationis gentibus illum innotescere faceret, qui eis facie probabatur incognitus. Haec figura dicitur hypallage, latine permutatio, quoties dicitur respici magis ille qui respicit, uel his similia, quae in scripturis diuinis frequenter adhibentur ; ut est illud : Dominus de caelo prospexit super filios hominum, ut uideat si est intellegens aut requirens. Deum. 194/195 Ps. 52, 5.

155 remittit Pz7sc.

604

225

EXP.

IN.PS."LXXXBE

10415

Vt uideat enim dixit, id est, uidere faciat. Simile est et illud :

Intellege clamorem meum ; non quod ille deprecatus intellegat, qui nouit omnia sicuti sunt, sed intellegi faciat ab his qui ignorare noscuntur.

200

205

ll. Quia melior est dies una in atriis tuis super millia. Elegi abiectus esse in domo Dei magis quam habitare in Labernaculis peccatorum. Ipsa sunt atria Domini, in quibus superius concupisse se et defecisse testatus est, in quibus una dies iuste desideratur : quia semper aeterna

est, quae solis aduentu non oritur, nec eius finitur occasu ;

SCHE

quam non sequitur crastina, nec praecedit hesterna, sed im- p 287 mutabilis manens constat unitate perpetua. Swfer milia, mundum istum significat, ubi milia dierum sustinent finem 210 et ab uno illo uincitur quidquid in istorum multiplicationibus aggregatur. Merito ergo talibus desideriis quaeritur, cui nihil simile reperitur. Haec figura dicitur parison, id est aequatio sententiae, quando duae res e diuerso ponuntur, sed una magis eligitur ; sicut et hic et superius fecit et inferius ipse factu215 rus est. Sequitur eleg? abiectus esse in domo Dei, magis quam habitare in tabernaculis peccatorum. Vir sapiens non iudicabat ad carnis oculum, sed ad ipsius ueritatis aspectum ; ut esset

220

abiectus

in domo

dominica, quam in

gloria saeculi uiuere criminosa. O abiectio illa pulchra ! o sublimitas ista foedissima ! Ipsa est scilicet quae superius dicitur conuallis

lacrimarum,

palatiis omnibus sine dubita-

tione superior : ubi etsi ad tempus plangitur, inde tamen sine fine gaudetur. Abiectus enim dicitur, qui humana aestimatione habetur extremus. Sed apud Deum ille magis honorabi225 lis iudicatur, qui propter nomen ipsius inter homines uidetur esse despectus. 12. Quoniam misericordiam et ueritatem diligit Dominus Deus ; gratiam et gloriam dabit Dominus. Causa redditur quare domus Domini plus debeat diligi quam 230 tabernacula peccatorum. In ecclesia enim ipsius primum misericordia est, quia de peccatoribus efficit iustos et ueritatem illis promissi praemii non negauit ; sicut dicit apostolus : Qui brius fui blasphemus, ac persecutor et iniuriosus ; sed misericordiam. consecutus sum ; et paulo post : Bonwm certa-

2

men certaui, cursum consummauwi, fidem seruaud ; superest mihi

corona vustitiae, quam reddet mihi Dominus in illo die iustus

233/234 I Tim. 1, 15.

234/23? II Tim. 4, 7-8.

204 concupisse Gerzz. (sic semper i pro ii) Ger. 217 sed] se Gerz., corr. a. m. deus] oz. r dominus] deus r

213 diuersae Gerzz. 214 elegitur 220/221 e; 223 dixit Gerz. 228

PI 6os

BXPDOINIPSTBEXXXIIP

12-213 773 ?udex. Ecce utrumque complexus est et misericordiam Domini e£ weritatem. Subiungit etiam, gratiam et gloriam dabit Dominus. Ne solam gratiam in hoc saeculo sanctis

240 putares esse collatam, sequitur e£ gloriam

Hic enim primo praestat

gratam,

tur ad uitam ; in futuro dabit

———

EE

dabit Dominus.

ut peccator conuerta-

gloriam,

ut diuino munere

iustificati angelorum mereantur esse consortes. Gratia enim

dicitur gratis data, sicut ait apostolus : S? autem gratia non ex 245 operibus, alioquin gratia iam non est gratia. Ipsa est quippe Domini Christi gratia, quae nos praeparat, adiuuat, corroborat et coronat. 13. Non priuabit bonis ambulantes in innocentia.

250

25

260

SCHE

Malorum tantum poena est a munere diuinitatis arceri. 1450centiam uero plenam Dei constat esse muneribus, sed haec ?nnocentia sui debet uocabuli fine cognosci. Ipse est enim innocens qui nulli nocet. Talis ergo priuari non potest muneribus Dei, qui iam hic dona beatae conuersionis accepit. Innocens autem est qui hic disponitur in conualle lacrimarum, qui elegit abiectus esse in domo Dei magis quam habitare in tabernaculis peccatorum ; et his similia quae superius dixit. Domine Deus uirtutum ! beatus homo qui sperat ?n ie. Tot bona explicare non potuit, quae sanctus suus animus sentiebat ; et ideo sub admiratione legendum est : Domine Deus uirtutum ! qui tanta bona facis, quanta homines referre non possunt. Ad postremum intulit aliquid aliud quam praemisit: Beatus homo qui sperat in te. Quod schema dicitur paraprosdocia, latine inopinatus exitus ; hoc est, cum

26 VA

270

aliud proponitur et aliud subiungitur. Intellegamus ergo quantum possumus sensum diuinum quam multiplici decore reluceat ; ut illud quod multis uerbis explicare non poterat, in paucitate concluderet. Beatus est enim qui spem suam in aeterna felicitate posuerit. Beatus cuius bona non occidunt. Sed postremum perfecte beatus est cuius spes in Domino iugiter perseuerat.

275

Conclusio psalmi. Mirabilis psalmus et omni mundana suauitate iucundior, qui sic nobis Ecclesiae torcularia fecit omnino dulcescere, ut optabilius habeamus tali fasce deprimi, quam huius felicitatibus subleuari. Vnde iam merito dicimus : Concupiscit et deficit anima mea in atria Domini. Sed sanctam petimus

241/242 peccatot conuettatur] Gerzz., peccatores conuertantut Gare/ 248 non] dominus praezz. 7 252 non potest priuati — Gare 2583 conuetsationis 74. ed. 255 clegit] Gerzz., eligit Gare£ 259 suus] oz. Gerzz. 261 bona] oz. Gerz. 216 petimus] Gerzz., petamus Garef.

PL 606

7/4

. EXP. IN PS. LXXXIIL, 13-LXXXIV, 3

Trinitatem, ut quemadmodum sensus nostros dulcedo praesentis lectionis affecit, ita iugiter in nobis maneat, quod ipse miseratus infudit. EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXXIV.

1. In finem, filiis Core, psalmus. In finem, Dominum Saluatorem significare constat in titulis, sicut dicit apostolus : Fznis enim legis Christus ad iustitiam omni credenti. Filis Core, psalmus. Quid significet Core, saepe iam ; diximus.

Hoc

tamen

in summa

commonere

sufficiat,

hunc

psalmum de illis dici qui iam Domino Saluatori sincera mente crediderunt, de cuius primo aduentu praesens psalmus tertius approbatur.

Diuisio psalmi. In prima parte psalmi propheta Domino breuiter gratias 1» agit, quoniam de illa antiquitate iudaicae nationis peruenit populus ad culturam Domini Saluatoris. Secunda parte refert quemadmodum iram suam Dominus in populo Iudaeorum mitigare dignatus est : expetens aduentum Christi, in quo humana caecitas euidentissimum lumen credulitatis accepit. Ter15 tia parte ad se ipsum uerba conuertit et prophetiae spiritu incarnati Verbi praedicat euidenter aduentum. Expositio psalmi. 2. Benedixisti,

Domine,

terram

iuam

: auertisti

captiuitatem Iacob. Praeuidens psalmista futura miracula, tamquam de praeterito laetus exsultat : aduentu Domini 20 benedictam terram esse pronuntians, id est carnem utique quam ipse est dignatus assumere. Per Iacob enim patriarcham frequenter diximus significari populum fidelem, qui liberatus est a captiuitate diaboli, quando meruit Domini miseratione saluari. Dicendo : awertzsti captiuitatem, ostendit 2; eam pro humanis quidem iniquitatibus fuisse crassatam, sed diuina miseratione submotam. 9. Remisisti iniquitatem plebis tuae ; operuisti omnia peccata eorum. Remiltere est debitum relaxare, non causae alicuius interuentu, sed pietatis intuitu. Sic Domi3o nus remisit culpam, dum reos peruenire fecit ad ueniam. Hoc est quod superius dixit : auertist? captiuitatem Iacob. Captiuitas enim peccati fuit, quando mundus idolis seruiebat

Ps LXXXIV,3 Rom. 10,4. — 4/5 cfr Exp. ps. XLI, 8/9 ; LX XXIII, 18/19. Ps. LXXXIV,

5 commore

Gerz.., corr. a. s.

91 dixit] Gerzz. s. 7. a. zz.

p 288

EXP.

IN PS. LXXXIV,

3-6

775

obnoxius ; sed ueniente Domino: Saluatore tecta esse, id est oblitterata non dubium est ; cuius aduentu et libertas nostra 25

caput extulit et superbia diaboli confracta succubuit. Sequitur operuisti omnia peccata eorum. Propitiatio Domini sic euidenter agnoscitur, quando peccata nostra cooperta esse monstrantur. Illorum enim abominatio, nostra absolutio est et tunc securi reddimur, quando illa ad iudicium non uocantur.

40

Hoc humano generi constat esse collatum, cum salutaris Dominus dignatus est aduenire. Et intende quod per hos duos uersus figura fit homoeoteleuton, quia similibus litteris dictiones

SCHE

plurimae terminantur ; dixit enim : Benedixisti,

remisisit, 5

$50

55

4. Mitigasti

omnem

iram

iuam

; auertisti

ab ava

indignationis tuae. Interiecto diapsalmate uenit ad secundam partem, referens quemadmodum ram suam Dominus miiigare dignatus est et salus proueniret quibus desperatio pro factorum suorum qualitatibus imminebat, sicut in euangelio ipse testatur : Non sum missus misi ad oues quae perierunt domus Israel. Sed inspice qua mensura sit positum, mitigasti. Prosequitur iterum culpas, quas in Dominum Saluatorem Iudaeorum nefanda proteruia studio peruersitatis exercuit. Ab ira autem indignationis suae, subaudiendum est, quoniam Iudaeorum auertit interitum, dum ad aegrotos

medicus, ad pestilentia plenos auctor salutis aduenit. Quod non solum ad unam gentem, sed ad beneficium totius orbis aptandum est. 5. Conuerte

6o

auertisti,

operuisti.

nos,

Deus

salutaris

noster

; et auerte

iram iuam a nobis. Dum superius dixerit: operu:ists omnia peccata eorwm, modo quasi nouiter petit : a4erte iram

iuam

a nobis.

Sed utraque conueniunt, si considere-

mus tempora peccatorum. Pro illis itaque iniquitatibus quas ante fecerat populus Iudaeorum, prius gratias egit, quoniam aduentu Domini omnia probantur esse mitigata. Hic autem pro futuris culpis iterum rogat, quia eos in passione Domini crudelia scelera praeuidebat iterum esse facturos. Denique hoc dicit, 79

conueríe,

ut de persecutoribus

defensores

fiant, de

blasphemis praedicatores, de contradictoribus discipuli. Dicendo autem 70s, personam populi, de quibus loquitur sumit. Simili modo accipiendum est, awerte iram tuam a mobis, ne gentem iudaicam debita possit poena percellere. 6. Non in aeternum irascaris nobis, neque extendas iram iuam a $rogenie in progeniem. Sciebat Do50/51 Matth. 15, 24.

60 dum] Gerzz., cum Garez

63 quae Gerz.

43 non] ut praem. r

IPIS 607

776 75)

EXP. IN PS. LXXXIV, 6-9

mini patientiam impia hominum sustinere peccata, et ideo rogat ut non eos aeterna damnatione percellat, sed inuitando demulceat, sustinendo lucretur, commonendo recorrigat, quod

8o

85

tamen eum facturum esse noscebat. Perscrutandum est autem quod duas $rogen?es posuit : prima est enim (ut quibusdam placet) ab Adam usque.ad Christum, secunda quae per gratiam baptismatis usque ad finem saeculi peracta concluditur. Petit ergo, ut quia. priori generationi pro pertinaciae suae qualitate iuste iratus est Dominus, ne secundae generationi idem uelit irasci; quae, etsi a peccato immunis esse non potest, tamen per gratiam baptismatis et satisfactionem confessionis culparum suarum sordibus desiderat expiari. *. Deus,

90

tu

conuertens

uiuificabis

salutariter concupiscit. Dicit enim : Deus,

95

mos

; et plebs

(ua laetabitur n te. Mirabili Dominum pietate deprecatur : probans quia conuersionem nostram de meritis non habemus, sed eius munere prouenit, quando pro se aliquid animus tw

conuertens

uiuificabis mos ; id est, quia tu praemittis conuersionis uotum, ut ad uitae peruenire possimus introitum. Quod cum donaueris, tunc illa 5/ebs prospere laetabitur im te, quae infeliciter gaudebat in se. Hoc enim prouenit conuersis, quando suscipere coeperint beneficia Saluatoris. 8. Ostende

nobis,

Domine,

misericordiam

iuam

et salutare tuum da nobis. Sciebat quidem Dominum esse uenturum, sed rogat ut haec beneficia non tantum oculis IOO

carnalibus

uideat (sicut ceteri non

credentes), sed purissimo

cordis intueamur aspectu. Misericordia enim Patris saluator est Dominus, quem sibi illuminatione uerae fidei cohors beata poscebat ostendi, non tantum carnis uelamine coopertum, sed potentiae suae claritate conspicuum. Nam idem cum

105 de ipso diceret, addidit,

IIO

SCHE IIS

I20

da nobis, id est, concede salutare

tuwm quasi amplectendum, quasi possidendum, quasi munere aeternae gloriae perfruendum. Perfidis enim tantum apparuit, non etiam datus. Da ergo dicit, ut cum in mente nostra caelesti dono recipitur, nullis tentationibus auferatur. 9. Audiam quid loquatur in me Dominus Deus quoniam loquetur pacem in plebem suam et super Sanctos suos. Venit ad tertiam partem, in qua pulcherrimo schemate praedicat Domini Saluatoris aduentum. Nam postquam deprecatus est ut ei Dominus appareret, quasi petitionis suae compos, subita illuminatione completus, dicit : audiam, id est, non mihi loquendo officiam, qui iam sentio me accepisse quod credam. Quod genus locutionis scripturae diuinae proprium esse cognoscimus, quando nihil tale (ut arbitror) in libris saecularibus inuenitur. Vides prophetiae potentiam hoc dicto fuisse reuelatam.

110 loquitur Gerzz.

Intus enim loquitur Dominus,

111 e 124 loquitur Gerz;.

id est

PL 608

EXP.IN

125

PS.LXXXIV,

9-ro

277

Spiritus sanctus, ut psalmista foris fari posse uideatur ; intrinsecus audit, ut extrinsecus audiatur; discit tacitus propheta, quod uerberato aere a populis possit audiri. Sequitur : quoniam loquetur pacem in blebem suam et super sanclos suos. Pax Dei Christus est Dominus, quam locuturum

dicit Spiritum sanctum, quoniam est de eius incarnatione

dicturus. Plebi dixit, sed swae, non indeuotae, id est sanctis

130

E29

140

qui Deo Domino probabili conuersatione placuerunt. His enim $ax est Dominus Christus, infidelibus autem scandalum et stultitia, qui bellum in sacrilega mente patiuntur, quia pacis auctorem rectis semitis non sequuntur. Sed hunc uersum paulo diligentius perscrutemur, quoniam scelestas mentes ueritatis ipsius attestatione conuincit. Hic enim euidenter expressum est quid sit Spiritus sanctus, id est Dominus Deus. Vbi sunt qui dicunt Spiritum sanctum Patre et Filio esse mi- p. 289 norem, et ita esse subiectum, ut putetur uoluntatis suae iudicium non habere ? Audiamus Spiritum sanctum, qui in propheta suo sponte loquebatur Dominum esse Deum. Nam et in actibus apostolorum de ipso aperte legitur Deum esse Spiritum sanctum, dicente Petro Anania : Cur tentawit satanas cor iuum mentiri te Spiritui sancto ? Et post paululum, ostendere uolens qui sit Spiritus sanctus, dicit : Non es mentitus hominibus, sed Deo. Nam idem Petrus in epistola sua dicit : 557ritu sancto misso de caelis, in quem concupiscunt angeli brospi- PE

145 cere. Qui si aequalis non esset, non in baptismo in nomine dei-

150

tatis Patri et Filio reuerendissimo honore coaequaeretur, sicut ab ipsa Veritate prolatum est : Je, baptizate omnes gentes tn nomine Patris el Filii et Spiritus sancti. Quod solum testimonium debet humano generi ualde sufficere, quia ubi*unum nomen deitatis dicitur, ibi aut naturae aut potentiae diuersitas non habetur.

10. Et in eos qui conuertuntur

155

160

ad ipsum

: uerum-

tamen prope timentes eum salutare ipsius, ut inhabitet gloria im terra nostra. Qui conuertuntur ad ipsum, significat paenitentes, qui mundi pestifera libertate derelicta, felicia eius eligunt subire seruitia. Nam cum orbis uniuersus idolorum turpissima deuotione flagraret, soli Iudaei putabantur Profe timere Dominum, qui per Moysen lege suscepta, uni Deo uidebantur esse deuoti. Sed ideo dictum

est : rope

timentes,

quia carnaliter omnia gerentes, di-

140/141 Act. 5, 3. — 142/143 Act. 5, 4. — 143/145 I Petr. 1, 12. — 142/148 Matth. 28, 19.

142 quid Gerz., recte? 133 hinc e. 192 dicit Gerzz. (corr. a. 7.), Garet 150 146 reuerentissimo Gerzz. (sie sezzper) 144 caelis] Gerz.., caelo Garer dicitur] Gerzz., dicit Gare? 153 timentibus 7

609

778

165

170 SCHE

EXP. IN PS. LXXXIV, ro-12

uersis eum culpis contumaciter irritabant. Non enim £Zmere, sed Probe timere dicti sunt qui legem ipsius carnaliter, non spiritaliter acceperunt. Vt autem hoc de ipsis dictum intellegas, sic et apostolus ait : E ueniens euangelizauit bacem uobis, qui eratis longe ; et pacem his qui rope. Sed quamuis tales fuissent, tamen Dominus Saluator de ipsorum elegit carnaliter gente procreari. Inde enim uirgo Maria quae peperit Christum : ibi conuersatus est Dominus ; ibi miracula, quae a fidelibus et leguntur et creduntur, effecta sunt. 11. Misericordia et ueritas obuiauerunt sibi : iustitia et pax complexae sumt se. Hoc schema dicitur somatopoeia, id est corporis attributio, quando rebus incorpo-

reis corpora tribuuntur. Nam cum misericordia et ueritas,

175

18o

pax et ?ustitia incorporea sint, duabus gressum, duabus dedit amplexum, quod utique constat esse corporeum. Postquam uero dixit ex qua gente esset Dominus nasciturus, nunc quae praestiterit aduentus sanctae incarnationis exponit. Ipso quippe praestante, duo testamento in unius seriem copulationis adducta sunt ; in nouo enim misericordia est, in qua per gratiam liberatur genus humanum ; in ueteri weritas, ubi lex et prophetarum annuntiatio continetur ; sicut in septuagesimo psalmo iam dictum est. Haec autem duo s£bé obuia-

weruni, 185

190

non ad exercendam contrarietatem, sed ad gratiam

promissae perfectionis implendam. Vnum quippe constat factum, quod temporibus probabatur esse diuisum. Et ut genus ipsum foederis euidenter exprimeret, hoc ipsum uaria nominum iteratione geminauit, amplexu quodam dilectionis duas res, id est ?ustitiam et bacem in mutuam protinus uenisse concordia. Quod fieri solet quando se homines post longum tempus uidentes, nexu brachiorum studio caritatis astrin-

gunt.

205

200

12. Veritas de terra ovta est et iustitia de caelo prospexit. Veritas de terra orta est, quando ex Maria Virgine Verbum caro factum est ; sicut ipse dicit : Ego sum uia, ueritas et wita. Iustitia de caelo prospexit, quando humano generi periclitanti Filius Dei mirabili dispensatione subuenit. Potest et aliter hic sensus intellegi. Veritas de terrà oritur, quando confessio peccatoris offertur; iustitia de caelo prospicit, quando fit remissio peccatorum. Quod in publicani illius oratione prouenit. Veriias enim de terra oria est, quando ima respiciens, confitendo peccata sua Deum rogabat ; iustitia uero de caelo $rospexit, cum 164/1650 Eph. 2, 17.

194/195 Ioh. 14, 6.

1*2 somatopoeia] Gerz. zzut. a. zz. in onomatopocia

182 hic Gerzz.

PL 610

EXP.

IN PS. LXXXIV,

12-LXXXV,

1

779

descendit iustificatus publicanus magis quam ille pharisaeus. 139. Etenim Dominus dabit benignitatem et terra 20; n0Sira dabit [ructum suum. Et iste quoque uersus ad paenitentis humilitatem competenter aptatur. Ipse enim sua benignitate donat confessionis affectum, id est imbrem prosperrimum lacrimarum ;ut caro nostra piis fletibus irrigata, praemia possit afferre copiosa. 210. 14, Iustitia ante eum ambulabit ; et Bonet àn uia gressus suos. Pari etiam modo et hunc uersum ad illos aptandum esse dicimus, qui supplicationibus piis ad Dominum corriguntur. Justitia quippe ambulabit ante eos, quando, malorum suorum ueritate recognita, remitti sibi humiliter pe215 tunt quod sceleratis ausibus perpetrarunt ; et quod gaudentes male ligauerunt, per beneficia piae lamentationis absoluunt. Tunc enim uere $onwunt in wia, idest in Christo gressus suos, qui ante semitis detestabilibus errauerunt.

P

Conclusio psalmi. Audiuimus, beate Dauid, quid intus tibi locutus fuerit Do220 minus. Pax ista et super nos ueniat, quae in tuo corde regnabat. Ecce uerum Regem, quem uirtus talis regebat ; templum iustitiae, palatium pietatis, thesaurarium misericordiae. Iure tibi subiacebant terrena, cui talis Dominus imperabat. Ecce quod ultra omne imperium, supra omne possit esse praeco22; nium : de tuo semine omnipotens Verbum carnem sumpsit, per quod humanum genus salutare donum redemptionis accepit.

EXPOSITIO

HOT

IN PSALMVM

LXXXV.

1. Oratio Dauid. Oratio nomen homonymum est, cuius etymologia est oris ratio ; quae quando inter humana iudicia

dicitur, a disertis artificiosa nimis subtilitate componitur ;

?

quando Deo funditur simplici atque humili supplicatione pro; fertur. Sed haec humilitas atque puritas deprecationis sancto Verbo sic conuenit ; si duas naturas in Christo Domino (ut mater docet Ecclesia) confiteamur perfectas atque uerissimas, id est, Dei et hominis. Tunc enim ueracium uerborum nulla con-

trarietate turbabimur, si sanctis proprietatibus apta redda:o mus. Nam si uis nosse potentiam deitatis eius, audi euangelium : In $rincipio erat. Verbum et. Verbum erat apud Deum et p.290 Ps.

LX XXV, 11/13 Ioh. rz, 1-5.

212 ad dominum]

Gerz., a domino Garef

216 absolbunt Gerz., absoluant

Garet.

Ps. LXXXV, 8 a] om. Germ.

nimis] animi 24zZ. Fis.

780

15

20

EARP-INSUPS.

LXXXV,

Deus erat Verbum. Hoc erat in principio abud Deum. Omnia per ?psum facta sunt et sine ipso factum est nihil. Vis infirmitatem hominis agnoscere, audi Paulum apostolum docentem : Iz simailitudinem hominum factus et habitu inuentus ut homo. Humiliauit seipsum factus oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Et ideo quando a parte humanitatis suae loquitur, diuinitatis fragilitas non putetur; quia sic humana extulit, ut nullatenus diuina minuerit. Idem ergo atque unus Dominus Christus oratur, quia Filius Patris est : orat, quia Filius homi-

nis est. Inde Creator, hinc creatus ; inde Dominus, hinc seruus;

hinc mortalitatis nostrae particeps, inde mortis ipsius interemptor. Hinc est quod per libros diuinos aptissimis locis duas operationes suas semper ostendit. Quod si haec deuotus lector 2 vA fideli mente seruaueris, omnia ueraciter tibi constare posse cognosces. Illud praeterea debemus agnoscere firmoque animo continere, quod orato quando a Domino Christo funditur, institutio est sancta fidelium, forma bonorum, sincerae humilita-

tis exemplum ; cum a subiectis agitur, satisfactio delictorum, 30 confessio criminum, lauacra culparum. Ibi magisterium est docentis ; hic abolitio postulatur erroris. Nam sic innocens orauit, quemadmodum et crucem sine aliqua culpa sustinuit. Lazarum plorauit, ut nobis proximi ostenderet caritatem. Persecutores fugit, ut nobis audaciam inconsultae temeritatis aufer35 ret. Haec enim et his similia prouidus doctor effecit, quatenus et ueritatem sanctae incarnationis ostenderet et futuris Manichaeis ceterisque talibus obuiaret. Dauid autem quod positum est, Dominum significat Saluatorem ; siue quia interpretatio eius (ut saepe dictum est) manu fortis ac desiderabilis 40 habetur ; siue quia ex eius generation e descendit ; humanitate enim eius est filius, diuinitate Dominus et Creator. Quod si gubernaculum imprudens nauta reliqueris, in asperrimas hoc cautes nauim tuae fidei sine dubitatione confringes. Et nota quod hic psalmus secundus est, qui orationis titulo praenotatur.

Diuisio psalmi. 45

Per totum

psalmum

orat

Dominus

Christus,

in prima

14/17 Phil. 2, 7-8.

13 ipsum Gerz.corr. uis] Gerz., et si uis Gare; cognoscere Gare/ docentem] Gerz., dicentem Gare

14 agnoscere] Gerz., 16 seipsum] Gerz;., semetipsum Gzrez 17/18 diuinitatis] humilitatis eZ. diuinitati fragilitas non imputetur ;4zd. Fi, 24 deuotus lectot] Gerz. Gare Gdeuote lector, PL) 26 cognoscis Gerz;. 27 a] oz. Germ. 34 fugiit Gerzz, 40 humanitatis Gerzz. 41 filius] et praezz. Gerzz, 42 nauem Gerzr,

PL 61r

EXP.'IN

50

PS. EXXXV,

1-2

781

sectione dicens quae ipsi tantum' probantur aptari. Secunda pro membris suis, quorum ipse caput est, humilius deprecatur. Tertia ex sua iterum persona reloquitur, quod ad eum specialiter intellegas pertinere. Sed haec omnia unus atque idem Deus homo loquitur Christus. "Expositio psalmi. Inclina,

55

Domine,

aurem

tuam

ad

me

et

exaudi

me, quoniam egenus ei bauper sum ego. Ex forma serui (sicut praefati sumus) Christus omnipotenti supplicat Patri, ut eius exaudiatur oratio. Nam quod dicit inclina, ostendit quia se ad ipsum extendere non poterat humana conditio, nisi ipse suam Maiestatem piissimus ?nclinaret. Au"em enim dicit, non istam corpoream, sed auditum illum spi-

ritalem, quo petentium uota cognoscit. Nam per tropologiam talia de Deo dici, frequenti expositione iam nota sunt. Exaudi 6o autem 71e, significat, ut mea desideria compleantur ; quatenus resurrectione ego quoque saluus fiam, cuius morte mundum constat esse saluandum. Dicendo enim egenum se esse el $aujperem, conditionem, quam susceperat humanitatis, ostendit, quae ex se nihil habere potest, nisi quod largitate 65 diuinitatis acceperit. Audiant egeni et pauperes, suosque animos tali gloria consolentur, quando rerum Dominus hoc de se dicit, quod pusillanimes frequenter applicandum putant esse miseriis. Sed nec illos excludit, qui in diuitiis suis pura Domino mente famulantur ; egenus enim e£ $auper Dei est, quis7o quis meruerit mundi istius peruersitate uacuari. 2, Custodi animam meam, quoniam sanctus sum : saluum

35

8o

fac seruum

tuum,

Deus

meus,

sperantem

in

ie. Potenter exsequitur qui sit egenws et pauper, scilicet Dominus Christus, qui se ueraciter sanctwm dicit, quia mundi istius illecebras caelestis uitae conuersatione calcauit. Audiant Apollinaristae habere animam Dominum Christum et perfecti hominis sumpsisse naturam ; quia non poterat non habere eam, ad quam specialiter probatus est uenisse saluandam. Nemo enim liberat quod de peruasoris potestate non eripit ; etsi non sit apud defensorem quod uindicat, captiuitatis susceptae conditio perseuerat. Et respice quam salutaris nobis forma proposita est. Ille qui se ueraciter dixerat samncium et a mundi illecebris alienum,

sal«wm

se a diuinitate

fieri deprecatur, ut nos instrueret salutem non esse in huma85 nis uiribus constitutam, sicut et propheta Ieremias dicit :

62 se] oz. Gerz. Gare

** petfecte Germ.

82/83 sanctum]

Gerzz, esse praem.

PL 612

782

EXP..IN

PS. LXXXV,

2-5

Maledictus homo qui sbem suam ponit n homine, et a Deo recedit cor eius, et cetera. 9. Miserere mei,

Domine,

quoniam

ad te clamaus

tota die. Vnus atque idem Deus et homo Christus Iesus mise9o ricordiam petit, qui misericordiam donat ; docens perseuerantia deprecationis pietatem Domini modis omnibus impetrandam ; sicut ipse in euangelio docet : Bonum est orare el non deficere. Xudiant hunc locum, qui paenitentiam agere in uitae suae termino praua uoluntate desperant et se ad excusandas 95 excusationes impia uoluntate conuertunt, cum in euangelica

lectione cognoscant latroni affixo iam cruci momentanea celeritate subuentum ; et cetera similia, quae textus scripturae diuinae ad spem nutriendam mortalium mirabili benignitate concedit. Semper supplicare nos decet, qui frequenti culpa deroo linquimus. Inaestimabile malum est ipsos homines spem sibi saluberrimam

tollere, cum

diuina clementia

sine cessatione

nos sibi iubeat supplicare. Petamus hoc et aetate florida, petamus in iuuentute positi, petamus et in occidua senectute perducti. Numquam cessare debet a precibus, qui punienda pra105 uitate peccauit ; ne dum tempus supplicationis quaerimus, miNam cum sericordiam Domini nobis tali persuasione tollamus. dicitur £oa die, totius uitae tempus ostenditur, ut per multa tempora annorumque curricula quasi unius diei continuus clamor esse monstretur. Magna siquidem uoce ille clamat ad 1o Dominum, qui quamuis lingua taceat, bonis tamen operibus perseueranter exclamat. 4. Laetifica animam

serui tui, quoniam

ad te, Do-

mine, leuaut animam meam. lucundari petit animam suam fons hilaritatis et origo laetitiae, ab illa scilicet parte "5 qua seruus est. Seruum se enim merito dixit, quoniam ex Maria uirgine natus est, quae se profitetur ancillam. Nam dum ei angelus ex ipsa nasciturum Christum Dominum nuntiaret, illa respondit : Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum uerbum tuum ; sicut et in alio psalmo dicit : Ego seruus tuus

120 el filius ancillae tuae. Laetificari ergo petit animam suam, quia non eam deorsum inclinauit ad terram, sed leuauii semper ad Dominum,

ubi est uera laetitia, et sine fine secu-

ritas. Sic caput Ecclesiae referens gesta propria, ceteris donauit exempla. 1:22.

0. Quoniam

copiosus

tu,

Domine,

in misericordia

86/8? Ier. 17, 5. TÍ5» 16:

DD: 615

92/93 Luc. 18, r1.

suauis

ac

ommibus

mitis

membris es ?-ued

inuocamtibus

118/119 Luc. r, 58.

te.

119/120 Ps.

E

88 mihi r . 89 et] om. Germ. 90/91 perseuerantiam Gerzz. 99/100 delinquimus] Gerz. eras. n 105 supplicatione Gerzr. (praeter T)

96 cruce Gerz:. 112 quia r

B 29X

EXP. IN PS. LXXXV, 5-8

783

Non substantialiter, quod nulla potest creatura comprehendere, sed per quintam speciem definitionis, quae graece dici-

tur xarà v?)v Aé£w, pulcherrime nobis ostenditur quid sit Deus.

Swauis, quia post amaritudinem huius mundi dulcis est ad se recurrentibus. M?/£s, quia diu sustinet peccatores. Cojiosus in misericordia, quia licet sint nostra numerosa peccata, multo abundantior est pietas, quae tot relaxat offensas. Restat ut ei iugiter supplicemus, quando eum audimus inuocaniibus se non negare praesidium. 155 omnibus Q. Auribus percipe, Domine, orationem meam et intende uoci deprecationis meae. Intueamur quam conuenienter orationis istius ordo decurrat. Prius enim fuit ut uox supplicationis ascenderet, ac deinde rogatus audiret. Percífe 140 uero cum dicitur, non aliquid suscipi transitorie postulatur ; sed in illis maiestatis sinibus mauult recondi, quemadmodum per aures ab homine memoriae probatur infigi. Additum est, iniende woci dejrecationis meae, ut intentus animus aperiret auditum. Quod totum per allegoriam dicitur, ut po145 tentia diuinitatis per humanas consuetudines intimetur. v. In die tribulationis meae clamaus ad te ; quoniam exaudisti me. Cum superius dixerit : clamau: ad ie tota die ; hic quoddam facere uidetur magnae petitionis augmentum, dicendo : i» die tribulationis meae clamaus 150 ad te. Nam licet a sanctis uiris iugiter Domino supplicetur, in tempore tamen tribulationis enixius petitur, quando subuenire necessarie postulatur. Considerandus est autem hic modus locutionis, qui in scripturis diuinis frequentissime reperitur, I30

ut ideo se dicat c/amasse, quoniam exauditus est, dum claSCHE 155 mor praecedat, ut Deus possit audire. Quae figura dicitur

anastrophe, id est peruersio, quae fit quoties aut sensus aut uerba pro aliquo decore uertuntur. 8. Non

est similis

est secundum 160

165

tibi

in diis,

Domine

; et non

opera tua. Magna laus breui definitione con-

clusa est. Dicendo enim : 4om

est similis

tib?

$m diis,

idola significat paganorum, quae adhuc in mundo nefanda deuotione colebantur ; sicut et alibi dicit : quoniam omnes dui gentium daemonia. Potest hoc et ad homines aptari, qui dii uocati sunt. Sed inspice quia non dicitur quid sit Deus, sed ei similis abnegatur. Quae species definitionis graece dicitur «az d$aípeow ToU évavriov, latine per priuantiam contrarii eius quod definitur. Addidit quoque e? non est secundum opera

162/163 Ps. 95, 5.

134 audimus] Gerz., audiuimus Gare Gerzz.

149 die] oz. Gerz.

—

160 in diis] ozz.

165/166 cata aferes sint uenantium Gerzz., t uenantium exp.

BIS 614

784

170

180

IN PS. LXXXV,

8-11

(1a, id est similis. Et hoc quoque comma sub illa, quam superius dixit, definitione complexus est. Quis enim (ut ille fecit) caelum terramque uel omnia quae in eis sunt, momentanea possit celeritate perficere, aut eorum existentias continere ? 9. Omnes gentes quascumque fecisti uemiemt et adorabunt

175

EXP.

coram

te, Domine,

et honorificabunt

no-

men itwuwm. Cum adhuc sola esset gens iudaica quae unum Deum colere uidebatur, praedicit omnes gentes, quae idolis tenebantur obnoxiae, ad culturam eius esse uenturas ; quia Patrem uere colit qui honorat et Dominum Christum : errorem eorum omnino destruens qui putant per uniuersum mundum religionem Domini non esse diffusam. Dicendo enim : ommes gentes quascumque fecisti, absolute probat uniuersitatem ; quia nulla gens existit, nisi quam ipse plasmauit, sicut alibi dicit : Qu fecit caelum et terram, mare et omnia

190

295

200

205

quae 1n eis sunt. Addidit quoque e£ honorificabunt nomen iuwm. Cum Deo dicitur et honorificabunt nomen tuum, figuraliter significat honorabuntur deuoti ex nomine tuo, quia cultus hominum non facit honorabilem Deum, quem constat honorum omnium proculdubio largitorem. 10. Quoniam magnus es tu et faciens mirabilia : tw es Deus solus. Hymnum deitatis, quem superius incohauit, istius uersus fine conclusit. Nam et diabolus magnum se putauit, quando dixit : onam sedem meam ad aquilonem et ero similis Altissimo ; et superbi hodieque cunctis se aestimant grandiores. Sed agnus dici uere non potest, nisi Deus solus, cuius potestati nullatenus ualet aliquid compa-

rari, qui nulla mutabilitate conuertitur, sed semper in naturae suae gloria perseuerat. Addidit e? faciens mirabilia : tu es Deus solus. Cum legamus et magos pharaonis miracula diuersa fecisse, hic dicitur quod ipse solus miracula possit efficere. Veriloquum dictum, si qualitatem rei uerbi ipsius ueritate pensemus. Illa enim uere nequeunt dici miracula, quae ad nullam utilitatem simulata deceptis oculis blandiuntur.

Solus enim dictum est, quia sancta Trinitas unus est Deus, personis tantum distincta, non naturae discretione separata ; sicut et alibi dictum est : Audi, Israel, Dominus Deus tuus,

Dominus wnus est ; sic et Isaias dicit : Quoniam 4ustus es et non est Deus jraeter te. 11. Deduc 182/183 Ps. 145, 6. Is. 45, 21.

me,

Domine,

in uia tua

191/192 Is. 14, 13-14.

et ambulabo

204/205 Deut. 6, 4.

in

205/206

175 praedicat Gerzz. 182 sic Gerzz. 187? honotum] Gerz.., bonotum Gare/ 192 odieque Gerzz., i add. a. zz. s. a/t. e (hodie qui ?) 198 diuersa zs. miracula] oz. Gerzz. ber bomoiot. posset Gerzz.

EXP. weritale

tua

IN PS. LXXXV,

: laetetur

cor

meum,

ri-3

785

ut timeam

nomen

iwwm. Oratione decursa et laude diuinitatis competenter im210 pleta, uenit ad secundam sectionem, in qua pro membris suis orat, ut eis Dominus profutura concedat. Dum dicit : deduc me, Domine,

in uia tua, adhuc ibi non fuisse monstratur ;

PL 65

et hoc Domino Christo non potest conuenire, cum ipse dicat : Ego sum uia, ueritas ei uita. Sed hoc magis congruenter accipi21; tur a parte fidelium, quorum caput est Dominus : qui nisi deducantur

uidelicet mewm,

im

wiam,

ambulare ut timeam

non

id est in Christum,

possunt.

nomen

tuum.

Sequitur

2m

ueritate

/aetetur

cor

Quid sit timor Domini y 92

mirabili ordine declaratur. Nam in timore isto mundano prius 220 praecedit causa periculi, aut alicuius angustiae ; in timore autem Domini praemittitur laetitia cordis, ut aliquis ad eius timoris dulcedinem uenire mereatur. Et reuera talem decet habere introitum, quem ad salutem suam humanitas sentit indultum. Hunc iudicem qui formidauerit reus est, illum qui 22; timuerit sanctus est. Et ideo utraque miscenda sunt, ut et sub spe timeamus et sub timore laetemur, sicut et in alio psalmo dicitur : Seruite Domino in timore, et exsultate ei cum tremore. 12. Confitebor tibt, Domine Deus meus, in toto

corde meo et honorificabo nomen iuum in aeternum. 23» Hoc competenter de omni dicitur Christiano, quia illa est uera confessio, quae toto promitur mentis arcano, sicut et lex docet : Diliges Dominum Deum twwm ex toto corde tuo et ex tota anima tua. Sed et ille ex toto corde confitetur, qui totam

spem suam ponit in Domino ; nec in caducis saeculi sola2

VA

2710

tüis praesumit, cum se ad Dominum uniuersa mentis integritate transtulerit. Nam quod addidit 2*« aeternum, iud significat, quoniam inter sanctos eius laudes Domino iugiter personabit, dum in illa beatitudine praemia promissa receperit.

19. Quoniam misericordia iua magma

est super me

et eripuisti animam meam ex anferno inferiori. Et confessio laudis offertur, et misericordiae causa subiungitur. Dicendo enim : quoniam magna est misericordia tua swber me, beneficium magnum nescio quod edicit. Subiun24; gendo autem eripuisti animam meam ex inferno anferiori, causa beneficii declaratur. Sed consideremus quia cum TOP

dicat

infernum

ànferiorem,

infernum

demonstrat

esse

superius. Argumenta talia in topicis dicuntur coniugata, quae 214 Ioh. 14, 6.

223 Ps. 2, 11.

232/233 Deut. 6, 5.

208 c 218 timeam] Gerzz. eum r (praeter nonnullos codd.), timeat Garez cum g uia Gerzz. (sed infra babet christum) 219/220 praecedit prius — Gare timote] amore legitur Gare£ 10

Gerz.

226 a/f. et] Gerz., om. Garet

216 220

227 dicitur] Gerz., C 2. (xcv)

786

EXP.

IN PS. LXXXV,

13-15

orta ab uno nomine, uarie commutantur, ut hic positum est,

250

infernum

inferius.

Infernum

uero

non

irrationabiliter

forsitan arbitramur esse sub terris, cum in ueteri testamento

255

de Dathan et Abiron legatur : Aferuit se terra et deglutiuit eos et uiui descenderunt ad. inferos. Sed. quo itinere illuc animae transferantur, quoniam in auctoritate diuina non legitur, habemus incertum. Znfernum autem habere inferiorem partem euangelii locus ille testatur, qui dicit, cum impium diuitem ultrix flamma torqueret, leuasse oculos suos, et in sinu Abrahae

uidisse Lazarum. Vnde apparet utrosque apud inferos fuisse, ut se uidere ualuissent et illum ex inferiore loco ad superiora 26o oculos eleuasse. Sed licet utrique apud inferos esse uiderentur, pro meritorum tamen discretione. superiorem locum sanctis, inferiorem peccatoribus doctor Augustinus aestimat esse deputandum. Vnde nunc gratias agens fidelis populus, dicit animam suam ab inferno inferiore, id est poenali, esse liberatam. 265 14. Deus, iniusti ànsurrexerunt super me et synagoga potentium inquisierunt animam meam; non jroposuerunt te ante conspectum suum. Venit ad tertiam sectionem, ubi passionis suae mysterium et gloriam resurrectionis exponit. Loquitur enim Deus homo ex forma serui 27? per id quod de uirgine Maria natus est. Cum dicit zat*stos, significat Iudaeos, qui ei reddiderunt mala pro bonis.

Z9

Quod autem ait: sw$er me, ut reum scilicet dicerent innocentem, regemque suum plebs insana trucidaret. Synagoga uero $oteniium, congregatio superborum est, quae beluino fremitu et dolosa machinatione consilii iustitiam abicientes, animam eius adimere quaesierunt. Addidit quod sceleratis solet semper mentibus prouenire, quia *»o* $robosuerunt Deum ante conspectum suum. Nam quicumque

facinus

perpetrat,

Deum

ante

comsbectum

suum

28e omnimodis 4054 $roj$onit, quoniam si illum credat praesentem, protinus a cogitato facinore reuocatur. 15. Et 285

iu, Domine

Deus

miserator

et misericors,

patiens et multum misericors, et uerax. Per singula uerba laudis, maiestas paterna definitur. Ouae species duodecima definitionis est, quam Graeci «az ézawov, Latini per laudem dicunt. Mserator enim est, quia singulis rebus misericordiam facit. Misericors, quia semper pia est ipsa natura deitatis. Patiens, quia peccatores sustinet et ad 252/253 Num. 16, 32-35. Bs. 85, 1/3 — CC 39, 119o.

256/288 cfr Luc. 16, 25.

262/263 cfr Aug. Ex.

265 super] in r 266 quaesierunt r non] Gerzz. cum r (M IN* $*), et praem. Garet (non autem I. 943) cum v et g 270 matia uirgine — Garef 212 scilicet ut reum «c Gerz. 244 qui Gerz.

PL 616

EXP. IN PS. LXXXV, 15-17 290

225

787

uotum conuersionis inuitat. Sequitur e? multum misericors. Quod ideo tale uerbum adiecit, quia imbecillitas nostra ipsam plus semper accipit, cum eam frequenti remissione promeretur. Intulit e? uerax, quia nescit promissa sua aliqua imbecillitate subducere. Quod tamen de Patre sic dicitur, ut totum inesse et in Filio et in sancto Spiritu sentiamus. 16. Respice in^ me et miserere mei, da potestatem puero tuo et saluum fac filium ancillae tuae. Misericordem Patrem et patientem et ueracem, a parte qua passus est Filius rogat, ut respiciat in eum et celerrima illi resurrectio-

ne subueniat. Sic enim misertus est, ut in ipso illam naturam 200 mortalem in gloriam resurrectionis et aeternitatis eueheret ; quod tamen sic a Patre postulat fieri, ut a se factum esse declaret. In euangelio quippe sic ait : Soluite templum hoc et in triduo aedificabo illud. Quod ne aliter potuisset intellegi, euangelista subsequitur : Hoc autem dicebat de templo corporis sui. 30 VA Sequitur da $otestatem uero tuo ; illam scilicet quam ipse testatur : Pazer non judicat quemquam, sed omne iudicium dedit Filio. Puer autem in scripturis sacris propter innocentiam mentis saepe ponitur Christus, ut Isaias dicit : quoniam juer natus est nobis et Filius datus est nobis. Et iterum : Ecce 310 puer meus, suscipiam eum, electus meus, complacuit sibi in illo anima Tha. Addidit, e£. saluum fac filium ancillae iuae; ancillae utique, quia de Maria semper uirgine erat ueraciter et proprie nasciturus ; quae (sicut superius diximus) angelo sibi partum annuntiante, Domini se profitetur ancillam. 315

320

1v. Fac

mecum,

Domine,

signum

in

bono,

PL 617

ut ui-

deant qui me oderunt et confundaniur : quoniam iu, Domine, adiuuastà me et consolatus es me. Signum dicitur ab eo quod uentura significet et ex hoc quod uidetur quiddam nos aliud sentire commoneat. Et ideo illum euentum Ionae possumus hic fortassis aduertere, qui triduo in uentre ceti demoratus, ad similitudinem dominicae resurrecti-

325

onis est in littore saluus euomitus. Nam et in euangelio ita dictum est : Generatio mala et adultera signum. quaerit. et signum non dabitur ei, nisi signum Ionae prophetae. Vides ergo aliud esse negatum ; sed hoc tantummodo compromissum. Possumus et hoc s2g74 quod fieri postulauit, ad resurrectionem eius competenter aptare, maxime cum sequatur, 275 bono. Quid enim illo bono praestantius, quo uirtus diuina de302/303 Ioh. 2, 19. 304 Ioh. 2, 21. 306/307 Ioh. 5, 22. 308/309 Is. 9, 6. 309/311 Is. 42, 1. 318 cfr Vatto de Ling. laf. p. 96, 16. 321/322 cfr Ion. 2, 1. 323/324 Matth. 12, 39.

294 spiritu sancto — Garez 14 annuntianti Gerzz. 317 e 334 e? 339 e; 342 adiuuasti] Gerzz. cuz r, adiuuisti Gare cum r (S5 D) et g (plur. codd. et edd.) 828 quo] quae Gerzz. corr.

p. 295

788

EXP.

IN PS. LXXXV,

17-LXXXVI,

1

clarata, et spes credentium ueraci pollicitatione firmata est ? 330

Sequitur 4 uideant qui me oderunt et confundantur ; Tudaei scilicet qui oderunt Christum, quos petit resurrectionis miraculum uidere, ut eorum duritia se debeat immutare. Coz-

fundantur enim, ad bonum respicit ; quoniam qui hic de suo malo confunditur, in meliorem partem sine dubitatione trans335 fertur.

In isto quippe saeculo si confundimur,

emendamur ;

qui autem non fuerint confusi, in illa iudicatione damnabuntur. Adiecit: quoniam iu, Domine, adiuuasti me el consolatus es me. Hic ordo uerborum talis est : V£ uideant qui me oderunt

; quoniam

tu, Domine, adiuuasti

me

340 et consolatus es me. Et confundantur, scilicet quando me uiderint esse gloriosum, quem illi despiciendum esse putauerunt. Adiwwasti pertinet ad contradictionem altercantium et ad iniusta certamina Iudaeorum ; in quibus illi semper ueritatis testimonio superabantur. Comsolatus es, ad 345 persecutiones saeuissimas insanorum, quas ille uelut tempestatis impetum patientissime sustinebat. Conclusio psalmi. Consideremus Domini Saluatoris, a parte qua passus est, quam humilis ad Patrem fundatur oratio, qui omnimodis pec-

cata non habuit, sed informans imbecillitatem nostram, eripi

se ab huius saeculi periculis postulauit. Quapropter erubescat humana temeritas esse superba, quae se non dubitat ream. Christus pro inimicis orauit, mortem patienter excepit ; et nos

iniurias nostras ulcisci uolumus, si detrahentium

sermonibus

appetamur. Det ipse patientiae munus, qui donauit exemplum ; ut eius uestigia sequentes, mortiferos uitare ualeamus errores.

EXPOSITIO 14. Filkis

Core,

IN PSALMVM

bsalmus

LXXXVI.

cantici.

reparandam breuiter commoneamus

Propter memoriam

quae saepe iam dicta

sunt ; quia paene in nullam utilitatem putatur esse narratum, quidquid fuerit in abolitionem transmissum. Filii Core i] fideles significant Christianos, quibus propheta ciuitatem Dei praedicat, ut eis tantae gloriae maior augeatur affectus. Nam cum dicit Fzliis

esse locuturos.

331 oderant Gerzz.

Core, ostendit ipsis dicendum, non ipsos

Sequitur

$salmwus

cantici,

332 inmutate Gerzz., i s. e a. zz.

ut de huius

336 non] Gerzz. in zzarg.

(a. zz. 2) 336/33? damnantur Gerz. 9841 uident Gerz. Ps. LX XXVI, 1 chore Gerz;. (sic sezzper) 4 abolitione Gerzz. filii] Gerz., filiis Garez 5 significant fideles — Gare; ? dicit] Gerzz., dixit Gare

PL 618

PXBSINCPS.

EXXXVI,

1

789

saeculi tabernaculis ad intellegeritiam supernae ciuitatis ele1:0 uemur. Psalmus enim de superioribus sonans,commonet nos caelestia cogitare et in eis hymnica exsultatione gaudere. Diuisio psalmi. Breuis quidem psalmus, sed duobus diapsalmatibus cognoscitur esse diuisus ; quam nos, propositi nostri memores, suis quodammodo diuisionem terminis explicamus. In prima parte 15 propheta loquitur ad fideles, caelestem praedicans ciuitatem. Secunda Dominus Saluator eam diuersorum nominum allusione credituram esse pronuntiat, increpans Synagogam, quare ipsa non cognouerit Deum, dum ei fides gentium deuota crediderit ? Tertia parte propheta uno uersu futuri saeculi beatitu2o dinem tangit. Sic distincta permutatio personarum caliginem nobis cunctam confusionis abstergit. Expositio psalmi. Fundamenta eius in montibus sanctis. Consuetudo humanae cogitationis est, ut cum se copiosa perscrutatione collegerit,in aliquam partem suae deliberationiserumpat. 2; Tale enim huius psalmi uidetur initium, ut cum adhuc propbeta de ciuitate Dei nulla praemiserit, ita de fundamentis €t*s disserere uideatur, quasi aliqua de culmine ipsius ante iam dixerit. Nouus ordo factus est laudis eximiae, ut de fundamentis ciuitatis supernae propheta sumere uideretur ini3o tium, quatenus magna soliditas totius culminis appareret, cuius prius /undamenta laudata sunt. Non immerito, quoniam fundamentum eius Christus est Dominus, qui sic Ecclesiam suam continet, ut nulla possit quassatione titubare, sicut dicit apostolus : Fundamentum enim. aliud nemo potest 55 ponere, praeter 4d. quod. positum est, quod est. Christus Iesus. Merito ergo ab ipso sumpsit exordium, quem rerum omnium constat esse principium. Iosephus quoque (sicut a quodam dictum est) uernaculus Iudaeorum in libro octauo antiquitatum titulo tertio multa de templi constructione locutus est,

4o quod a Salomone fabricatum esse dignoscitur. Nos enim et tabernaculum, quod eius imago primitus fuit, et templum ipsum fecimus pingi et in corpore pandectae nostrae grandio-

Ps.

LX XXVI, 34/35 I Cot. 5, 11.

37/40 cfr Iosephus 74s. Iud. vii, 3.

16 domini Gerzz. iam Gerzz. in zarg. 21 confessionis Gerzz. (sed cfr J. 88) 41 quae Gerzz., fort. recte 42/43 in pandecte nostro corpore grandiores legimus collocare Gerzz.

790

EXP.-IN

PS. DXNXVI

ris fecimus collocari; quatenus, 45

50

SCHE

25

94

quod scripturae diuinae de

ipsis textus eloquitur, oculis redditum clarius panderetur. 77 montibus autem sanctts, significat apostolos et prophetas, qui soliditate fidei et excellentia sanctitatis »07níes uocantur. Merito ergo tali uocabulo nuncupati sunt, in quibus est uera Dei Ecclesia constituta. 2. Diligit Dominus portas Sion super omnia tabernacula Iacob. Ecce iam de illa ciuitate loquitur, cuius ante fundamenta laudauit. Quae figura dicitur anastrophe, id est inuersio : quoties ea quae superius dicenda sunt, ponuntur inferius. Dicit enim : d2/2g;t Dominus bortas Sion. Sion (sicut saepe diximus) mons est Ierosolymitanus, interpretatus specula, per quem Ierusalem illa futura decenter aduertitur. Cuius

$orías

diligit

Dominus,

PL 619

id est fidem, caritatem,

baptisma, paenitentiam, et quidquid in illam ciuitatem asquisitos populos intromittit. Siue (ut quidam uolunt) duodecim apostolos significant, quorum sancta praedicatio fidelibus ae60 terni Regis palatia reserauit. Studiose uero perquirendum est quod addidit : super omnia tabernacula Iacob. Tabernacula Iacob, significant Ecclesiam catholicam, quae modo construitur. Haec contra saeculi huius aduersitates expeditionali semper exercitatione confligit. Et quoniam ista futurae p. 294 65 illius Ierusalem portat imaginem, ubi est beata uita et aeterna felicitas, merito supra istam illa spiritalis diligi dicitur, in qua iam nihil confusionis, nihil perturbationis esse declaratur. Et intuere quia illa sic plus amari praedicitur, ut et ista sine dubio diligi sentiatur. 79

9. Gloriosa

dicta

sunt

de te, ciuitas

Dei.

More suo

futura pro praeteritis ponit. Nam ista ciuitas in secunda parte Domini attestatione laudabitur : de qua merito gloriosa dicía referuntur, quae Creatoris sui cognoscitur uoce praedicanda. 75 4. Memor ero Raab et Babylonis scientibus me : ecce alienigenae et Tyrus et bobulus Aethiopum, hi fuerunt in ea. Secunda pars psalmi huius uelut quaedam nubes aperitur, de qua Dominus tonans, fidelibus recordationis suae munera pollicetur, significans per allusiones nomi$o num eos de uariis gentibus colligendos. Raab meretrix fuit, quae exploratores Iesu Naue ad Ilericho uenientes occulte suscepit, et per aliam partem, ne deprehenderentur, emisit.

43/44 textus de ipsis — Gare 54 interpraetans Gerzz. 95 que Gerzz. 57 illa ciuitatem Gerzz., m exp. 65 et] oz. Gerzz. 95 rahab et babillonis Gerzz, 76 hii r (C4 H IN* 5) (sic semper)

EXP.

IN PS. LXXXVI,

4-5

791

Cuius uocabulum significat superbiam, quae diuina largitate conuersa, Domini meruit impetrare clementiam. Haec ergo 8 II figuram gestat Ecclesiae, quae suscipiens animas superbiae uitio periclitantes, alio itinere, id est humilitatis et patientiae dimittit ad uitam. Babylon quoque ciuitas est mundi, quae confusio interpretatur. Indicat enim saeculi istius populos, qui probrosis idolis caecatis mentibus seruiebant ; sed misericor90 dia Domini illuminati facti sunt Christiani. Hoc ergo dicit Raab et Babylonis se memorem, id est mundi istius populos, qui tamen ad eius se culturam humiliter transtulerunt. Sic pharisaeis superbientibus in euangelio ipse respondit : Amen dico uobis, quia bublicant et meretrices praecedent uos n 9 I regnum caelorum. Sequitur ecce alienigenae et Tyrus et populus Aethiopum, hi fuerunt in ea. In sensu eodem perseuerat. Alienigenae sunt a iudaico populo quidem extranei ; sed illis non credentibus in penetralia Ecclesiae sunt recepti : sicut in Actibus apostolorum dicit : Vobis quidem Hx o o oportebat loqui uerbum Dei ; sed quia repulistis illud. et àndignos uos dudicastis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. Tyrus significat angustiam quae de paenitentium afflictione procreatur. Populus Aethiopum, qui peccatorum fuerant obscuritate teterrimi ; sed in ista Domini ciuitate collecti sunt, de

quibus refulgentium sanctorum numerus in illa patria compleatur. Ecce ipsa sunt quae praedixit uersus ille superior : Gloriosa

IIO

II

VA

120

dicta

sunt

de te, ciuitas

Dei.

Nam quid glo-

riosius, quam ut tanta foeditas prius errantium populorum in unam sanctae ciuitatis pulchritudinem conueniret ? Et memento quod genus istud locutionis scripturae diuinae proprium esse iam diximus ; scilicet ut per nominum interpretationes uoluntas possit intellegi dictionis. 5. Mater Sion dicet : homo et homo factus est an ea ; et ipse fundauit eam Altissimus. Ecclesiae catholicae Matrem synagogam forsitan hoc loco non inconuenienter aduertimus, quam per Sox» montem frequenter intellegendam esse iam diximus, quae ex maxima parte populorum solum hominem dicebat Dominum Saluatorem ; quia Deum nec credere, nec intellegere merebatur. Et hic figenda est media, quoniam illud quod sequitur sensum alterum uidelicet intromittit. Sequitur quippe e? homo factus est in ea ; quod iam confirmatiue legendum est. Non enim hic sic dicit 87/88 cfr Hieron. o. c. 83 cfr Hieron. Tract. in ps. 86 — edid. Morin, p. xor, 27. p. Io1, 30 ; Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 5, 18 ; Aug. En. ps. 136, 99/101 Act. 15, 46. 94/95 Matth. 21, 31. 1, 12 — CC 4o, 1964.

93 superuenientibus Gerzr. corr. 113 dicit Gerz..

97 alienigena Gerz.

107/108 gloriosus Gerz.

PL 620

792

EXP. IN PS. LXXXVI,

5-

hominem factum, sicut superius Synagoga dixit ; illa enim errando solum hominem putauit ; nunc autem Dominus de se I2 A confirmat definitiua sententia e? homo factus est in ea quoniam reuera assumpta carne Deus factus est homo ; sicut et euangelista dicit : Verbum caro factum est, id est Filius Dei factus est homo ; non ut diuinitati aliquid imminueret, sed ut humanitatis naturam, quam liberare praedestinauerat, 130 dignanter eueheret. Et ne forsitan Dominum Christum crederes temporalem, addidit e? ipse fundauit eam Altissimaus ; ille scilicet qui tantum putabatur homo, Iesus Christus Synagogam ipse sua dispositione fundauit. Et non solum legem per Moysen dedit, uerum etiam ante mundi initium ipse noscitur fuisse principium ; sicut ipse in euangelio testatur : Ego sum principium, propter quod et loquor uobis. Merito ergo dictus est A/tissimus,

140

ut nulla haeresis Patrem diceret esse

maiorem. 6. Dominus narrauit scripturas populorum et principum ; horum qui fuerunt in ea. Illa praenuntiat quae sit ipse tempore incarnationis de scripturarum ueterum commemoratione dicturus. Commonet enim frequenter in euangelio quae de ipso praedixerit Moyses, quae prophetae, ut et minus credentes instrueret

SCHE

et se earum

auctorem

14 A esse monstraret. Ipsi sunt enim $rincipes Moyses et prophetae qui fuerunt in Synagoga, quorum erat testimonium narraturus. Et ne alios principes fortassis aduerteres, dicit Aorum qui [uerunt in ea, id est in Synagoga. 7. Sicut laetantium omnium nostrum habitatio est 150 ?n te. Venit ad tertiam partem, in qua iterum propheta reloquitur, quam in uno uersu et coepit et finit : breuiter comprehendens quod sermonibus quamuis longis non poterat explicari. Quae figura dicitur brachylogia, id est, breuis locutio, cum plura paucis amplectimur. Vis enim audire quam sit invA I comprehensibilis illa laetitia, dicit apostolus : Quod nec oculus uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit, quae $raeparawit Deus diligentibus se. Quapropter pulchre hic dictum est : Sicut-laetantium, quia non erit ipsa laetitia qualis hic agitur ; ut modo filiorum susceptione laetemur, modo di160 uitiarum et honorum munere gaudeamus et cetera quae exsultationem faciunt, quando magnis nisibus temporaliter acquiLa]

runtur.

Sed illud tanto est maius, ut istius mundi

quamuis

plenissimum gaudium, uix aliqua imago aut similitudo futuri 127 Ioh. x, 14.

136 Ioh. 8, 25.

155/15« I Cor. 2, 9.

123 synagogam Gerz.. 133 ipsa Gerz. 137 haereses Gerzz. 139 in scriptutis Gerz. cuze r, sed cfr. 1. 146/147 populorum] suorum ad4.r 140 eorum 7 143 a/7. quae] Gerz., et praem. Garet 145 enim sunt — Gare

PL 621

I XPAIN

170

175

18o

185

BSNMEXXXVI,

5

793

saeculi esse dicatur. Addidit omnium nostrum habitatio est in te. Omnium nostrum significat fideles, qui Dominum Christum aut uenturum, aut uenisse crediderunt. Habitatio est in te, ad Ierusalem loquitur, cui superius dixit: gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei. Sed in hac habitatione iustorum cessauit afflictio : orare transit, sed laudare succedit : perpetua securitas manet, quia peruersitas nulla miscetur ; aeterna laetitia perseuerat, quoniam nequaquam contrarietate aliqua constat esse uiolandam. Conclusio psalmi. Laudata est demonstratiuo genere ciuitas illa fidelium, non temporalibus bonis, sed aeterna felicitate mirabilis, de qua pauca uisa sunt dici et tamen omnium animi probantur stupore completi. Haec siquidem laus non extenditur argumentatione uerborum, nec humana crescit industria, sed magna potius breuitate constringitur, ut uel aliquid exinde capi posse uideatur. Beatus nimis qui illuc Domino ducente peruenerit, ubi cogitatio cuncta uincitur, quaelibet desideria superantur ; et quod est dulcissimae securitatis genus, talis ibi felicitas accipitur, quae nulla contrarietate perdatur. Praesta, Domine, ut quod hic uerbis explicare non possumus, ibi te donante cernamus. Ista quoque Ierusalem quae adhuc in terris est et typum gerit illius caelestis arcani, in secunda diuisione laudata

p.295

est ; merito ubi est tantarum rerum domicilium uisuale uirtu-

tum. Ibi enim piscinam natatoriam in figura sacri baptismatis, ut curaret infirmos, descendens angelus commouebat. 190

195

200

205

Ibi

Siloa (imperante Domino) caeci tenebras lauit et damnatis oculis lucis dona restituit. Ibi mensa Christi caelestibus plena deliciis spiritaliter saturauit apostolos ; et ne nos ab illa cena relinqueremur impasti, sacer calix et communicationem nobis praestitit et salutem. Ibi lapis durissimus uestigia pii Redemptoris ostendit, quando ante Pilatum iudicem constitit audiendus. Ibi columna religati in se Domini flagella testatur. Ibi spinea corona cernitur, quam ideo salutari Domino constat impositam, ut totius mundi aculei collecti frangerentur. Ibi arundo seruatur, quae caput Domini percussit, ut ipsum esse initium rerum terris omnibus nuntiaret. Ibi crux illa salutis et gloriae loci reuerentiam consecrauit. Ibi manet lancea, quae latus Domini transforauit, ut nobis illius medicina succurreret. Ibi credentes hodie ipsius sepulcra uiuificant. Ibi resurrectionis locus ad caelos euehit corda fidelium. Ibi Sion ille montium praecipuus, ubi residentibus discipulis in cenaculo, clausis ianuis, mirabiliter Saluator intrauit ; et cetera quae diues illa patria Domini passione promeruit. Sed cum tot

166 anie Christum rasura 4 literarum in Germ.

PL 622

794

EXP.

IN PS. LXXXVI,

7-LXXXVII,

r

miraculis decora resplendeat et in modum stellarum alterum possideat caelum, quis eam audeat paruam dicere, quae sanctissima fide orbis terminos probatur implesse ? Ibi siquidem 21» humanum pascit aspectum, quod est credere beatorum. EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXXVII.

1. Canticum psalmi, filiis Core, in finem, Meleth ad respondendum, intellectus Eman

ro Is-

raelitae.

fre-

Cum

memoriam

tuam,

studiosissime

lector,

quenti expositione formatam retinere non ambigam, quid significet Canticum d$salmi, filiis Cove, im finem, restat ut quae noua sunt huius tituli sequentia perscrutemur. M eleth interpretatur chorus diuina uerba decantans. Sublecit, ad respondendum, significans organa musica praeuenisse et chorum respondisse sollemniter. Sequitur intel10 Jectus Eman Israelitae. Eman interpretatur frater eius ; quo uocabulo Dominus Christus appellat eos qui eius praeceptis operibusque deuoti sunt, sicut ait in'euangelio : 7e, dicile fratribus meis. Israelitae Deum uidentes, quod utique illis accidere manifestum est, qui per oboedientiae mysterium 15 sancta Domini luce radiantur. Sed cum de passione Regis Christi sit psalmus iste dicturus et ad imitationis exemplum trahat fidelissimos Christianos, ideo praemissus est chorus ad respondendwum ; ut sicut illi ex multis uocibus unum concentum faciunt, sic Christo Domino respondeat deuotorum adu20 nata collectio. Hi sunt etiam Israelitae, qui eius fratres nuncupari caelesti largitate meruerunt.

Diuisio psalmi. Per totum psalmum Dominus Saluator eloquitur a dispensatione qua passus est. In prima narratione Patris deprecatur auxilium : per similitudines uarias contemptum suum refert, 2; quem illi illaturus erat populus Iudaeorum. Secunda quae sit passurus enumerat, asserens mortuos non esse a medicis suscitandos, ut possint Domino confiteri. Tertia narratione negat misericordiam Domini sepultos edicere, aut perditos laudes Domini personare : propterea resurrectionem sibi celerrimam

3o uenire deprecatur. In orationis suae uero tramite perseuerans,

Ps, LXX XVII, 7 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, p. 21, 8; Aug. Em. ps. 87, 1, 9 — CC 39, 1207. 10 cfr Aug. Ez. 55. 87, 1, 4 — CC 39,

1208.

12/13 Matth. 28, ro.

13 cfr Hieron. o. c., p. 76, 8.

208 paruam audeat — Gare/. Ps. LX XXVII, 2 e£ ? meleth] codd. cuz r, maheleth Gare cum Z (praeter nonnullos codd.) 11/12 praeceptis eius — Gare

2/3 ezraitae r

EXP.

IN PS. LXXXVII,

1-4

795

loquitur a parte membrorum, diüersas commemorans passiones, quas tam ipse pertulit quam eius plebs deuota sustinuit.

Expositio psalmi. 2. Domine 29

40

Deus

salutis

meae

: in die clamaui,

et

nocie. coram ie. ln octogesimo quinto psalmo diximus orasse Christum per id quod de Maria uirgine natus est : designans humilitatem imbecillitatis humanae, quam est dignatus assumere. Qui simili modo etiam hic cum Patrem precatur, nobis quemadmodum supplicare debeamus ostendit. Nam qui salutis suae Deum profitetur auctorem, omnia quae oportuerant dici plenissime ac breuiter explicauit. Sic magister optimus frequenter admonere non desinit, quod humano nouit generi profuturum. /*« die autem laetitiam significat ef

Ip 623

nocie aduersitatem declarat ; ut quoniam utrumque tempus humanam uitam complectitur, iugiter se ad Dominum c/a45

masse declararet. 9. Iniret oratio mea aurem iuam ad jrecem

in conspectu iuo : inclina meam, Domine. Magna uirtus

hic sincerissimae orationis ostenditur ; ut uerba ueracia non 50

in auras tenues dissipentur, sed quasi quaedam persona ad conspectum Domini introire uideatur et mandatum opus agere, quo caro nostra non ualet peruenire. Jnclinat autem aurem

saam

Dominus,

cum

misericors

dignatur

audire,

non ex parte corpulentiae suae, quam eum frequenter diximus non habere, sed uirtutis suae operatione mirabili. 55

6o

79

4. Quia repleta est malis anima mea et uita mea in énferno appropiauit. Considerandum est quod nouo modo ideo se postulat audiri, quoniam animam suam alis dicit esse completam ; salis utique non suis, qui peccata non habuit, sed delictis mundi quibus laborabat humanitas. Haec enim pius miserator ad animae suae molestiam traxerat, dum cum omnibus condolebat, sicut et in trigesimo quarto psalmo dixit : Reíribuebant mihi mala pro bonis, sterilitatem animae meae ; non quia ipse sterilis erat, sed quia de illorum incredulitate se perhibebat esse ieiunum. Potest et ad huius propriam tristitiam trahi, si hoc uerbum ad illas iniquitates referas, quas ei iudaicus populus inferebat. Sequitur e£ wita mea injerno appropiauit. Hoc ad tempus gloriosae pertinet passionis ; sicut in euangelio dicit : Tvzstis est anima mea usque ad mortem. Nam propter nos doluit et mortem nostram

propter nos excepit. 34 cfr Exp. ps. 85, 20. 384 rixxv Ger. 43 noctem Gerzz.

om.

Germ.

62/63 Ps. 54, 12.

389/40 oppottuerunt Gerzz. 61 cum] Gerzz., o7. Gare

68/69 Matth. 26, 38. 41/42 generi nouit

— Gare

69 nostri Gerz.

9*0 nos]

HK 296

796 SCHE

EXP. IN PS. LXXXVII, 5-7

9. Aestimatus sum cum descendentibus in lacum : factus sum sicut homo sine adiutorio. Culpat eos qui putabant eum mortuum fuisse communiter. Quae figura dicitur parabola, id est rerum genere dissimilium comparatio. 75 Multum enim discrepans fuit, illam singularem et mirabilem passionem morientibus reliquis hominibus comparare. Quod schema multos uersus inferiores amplectitur. Lacwm enim dixit uel sepulcri locum, uel inferni altissimam profunditatem. Sequitur factus swm sicut homo sine adiutorio. Fa8o cius sum, apud eos scilicet qui deitatem eius insanis mentibus non credebant, qui putabant eum cum reliquis mortalibus interiisse. 6. Inter mortuos liber. Sicut uulnerati dormienies brotecti in monumentis, quorum non meministi 85 amplius : et ipsi de manu tua expulsi sunt. Hic specialiter designat personam suam ; solus enim Zz£er mortuos Hber fuit, qui ipsa quoque mortis claustra confregit. Ipsius enim tantum mors libera, quia et uoluntaria fuit, qui fotestatem habebat ponendi animam suam et iterum sumendi eam. Sed 90

cum ille esset inter mortuos

liber, aestimatus

est tamen

a dementibus sicut wulnerati dormientes. Vere autem dictus est Dominus /2ber, qui humanum genus liberare dignatus est. Adhuc enim de illis uanissimis dicit, qui putabant Dominum lancea uulneratum, occisum pariter et sepultum, sic 95 quasi unum ex hominibus sceleratis generali conditione transiisse. Sed ad discretionem suam addidit, quorum mon meminisii amplius, id est de quibus non habes curam ; quoniam peccatis facientibus a te redduntur alieni. Quod etiam in alio psalmo de impiis dicit : Periit memoria eorum cum sonitu. IOO Addidit e£ 25si de manu tua expulsi sunt. Iusta redditur poena proteruiae ; ut qui Dominum Christum siae adiutorio diuinitatis esse putauerant, ipsi à manu Domini probarentur ex$ulsi, dum a gubernatione eius peccatis facientibus reddebantur extorres. 105 4. Posuerunt me in lacu inferiori : in tenebris et n wmbra mortis. Adhuc aestimationes referuntur dementium Iudaeorum. Lacus enim et pro inferno ponitur et pro sepultura foueali et pro mundi istius profundissima calamitate sentitur. Quod hic uoluit intellegi, quia eum persecutores sui in IIO abiecta mortis conditione posuerunt ; ut quamuis iniuste probarent mortuum, non crederent uindicandum.

88/89 Ioh. ro, 18.

Ja Llenebris,

99 Ps. 9, 7.

84 sepulchris J4uZ. cum g $85 et] quidem az. r 95 generali conditione] Gerzi. (cfr |. 110), generaliter Garez 105 inferiore Gerz., corr. a. zx. tenebrosis Gerz. Fisc. cum g

IDE 624

EXP.

IN PS. LXXXVII,

7-9

797

id est sub obliuionis caecitate derelictum atque praeteritum, quem nemo requireret, nemo saluaret. I» wmbra mortis, peccatorum indicat locum, quia mors delinquentium umbroIIS sos ac tenebrosos patitur manes,

dum eis gaudium non relu-

cet, qui perpetua tristitiae suae obscuritate demersi sunt. V mbra uero ponitur et in bono, ut est illud : Sub wmbra alarum tuarum ; et alibi : Viuemus

in wmbra eius. Et ideo pro

locorum qualitate uerbum hoc multifaria significatione uaria120

125

130

59

tur. 8. In me

confirmata est ira tua et omnes elationes tuas super me induxisti. Sic putabant illi qui in suam perniciem potius praeualere permissi sunt, quia per iram Dei Iesus Christus ad passionis pericula peruenisset ; sicut euangelista dixisse infidelem populum refert : Eríifiat eum s? uult. Sequitur et omnes elationes tuas super me induxists. Hoc adhuc dicitur quantum ad deliberationem pertinuit nefariam Iudaeorum. Credebatur enim Deus induxisse super Christum elationes, id est amplissimas indignationes, quando eum pertulit crucifigi : mortem illam putantes poenalem, cum dispensationis eius gloriam non uiderent. 9. Longe fecisti notos meos a me : posuerunt me abominaiionem sibi : traditus sum et mom egredaebar. Venit ad secundam narrationem, in qua per augmentum molestiarum actum suae memorat passionis. Nam cum supe-

rius dixerit persecutorum ptum,

nunc

dicit

suorum

sotorwm,

nefandissimum

significans

apostolos.

contemNotos

enim ipsos appellat, qui eum perspicuis sensibus conspicere meruerunt. Ille enim omnes 70£os habuit uirtute diuinitatis 140 suae; ipse autem sciebatur a paucis. Isti ergo noti longe facti sunt, quando ipsius passione dispersi sunt ; sicut legitur : Percutiam pastorem et dispergentur oues gregis. In abominationem uero tunc fos?tus est, quando praetereuntes scribae et pharisaei crucifixo imputabant dicentes : VaÀ/ 145 qui destruit templum Dei et in triduum aedificat illud. et cetera. Sequitur iraditus sum et non egrediebar. Mirabilis subtilisque sententia. Traditus est a Iuda cohortibus insanorum, sed se permittente detentus. Sustinuit infirmas manus potentissimus Dominus, ligatus est uinculis qui loco non potest 150 claudi, audiuit exsecrandas iniurias, quem angeli cum tremore

collaudant. Verumtamen non est egressus de illa nube corpo118 Thten. 4, 20. 117/118 Ps. 16, 8. 144/145 Matth. 27, 40.

125 Matth. 27, 43.

142 Zach. 15, 7.

129 id est ampl. indignationes] oz. Gerz. 125 uult] eum «44. Gerz. et exp. 144 ua Gerz., 137 *«notorum Gerzz., fugatorum eZ. 135 molestiam Gerz. u add. s. J. a. m.

PL 625

798

155

EXP. IN PS. LXXXVII, 9-12

ris sui, nec apparere uoluit quid posset, qui totum pertulit quod crudelitas iudaicae prauitatis ingessit. Now est enim egressus, quando minime quid praeualeret ostendit. Siue de custodia dicit in qua eum Pontius Pilatus quasi hominem retrusit inualidum.

10. Oculi

maui 160

mei

infirmati sunt

ad te, Domine,

rae

inopia ; cla-

tota die ; expandi

manus

meas

ad te. Dum oculos corporales Christi Domini nusquam 2nfivmatos fuisse legerimus, multo magis nec interiores eius aegrotasse putandi sunt, qui semper sanctitate micuerunt. Restat ut oculos Christi apostolos intellegere debeamus, qui in corpore eius, id est in Ecclesia, tamquam oculi caelesti lumine uiguerunt. Hi tamen

znfirmaii

sunt

brae

inopia,

quia necdum acceperant Spiritum sanctum, quo confortati postea nullatenus humana tormenta timuerunt. /2052a enim dicitur econtrario, ubi nulla est copia. Additum est : clamau: p 297 ad te, Domine, tota die. Hic distinctio ponenda est, ut ista continuatio totius diei ad clamorem, id est orationem et 170

175

180

185

bonorum actuum operam debeat pertinere. Exfandi ma^n«"s meas ad ie. More suo operas mauult intellegi, quas bonis semper actibus tetendit ad Dominum. Nam si hoc cruci (ut quidam uolunt) putauerimus esse iungendum, quae sequuntur omnimodis discrepabunt. 11. Numquid mortuss facies mirabilia, aut medica resuscitabunt et confitebuntur ttbi? ? Hoc sub negatione legendum est. Sed perscrutandum quod dicit : mortwis non facies mirabilia, dum constet resuscitatos innumeros. Sed moriwis, id est non credentibus mirabilia nequaquam fecit, dum eos ad conuersionem perducere non potuit infidelitas sua. Mirabilia enim illis fiunt, qui magnalia Domini sub credulitate conspiciunt. Sequitur a«£ medici resuscitabunt et confitebuntur tibi ? Idem et hoc dicitur negatiue, quia edic? quos credit humanitas artis beneficio salutem

dare languentibus,

mortuos

resuwscitare

non

pos-

sunt ; ut Domino debeant confiteri, quamuis sine Dei munere nec ipsam corpoream praeualeant aegris tribuere sospitatem. Siue hoc magis subtilius intellegendum est; quia medici, dum corporibus adhibeant curam, animas tamen peccatis 190 mortuas resuscitare non praeualent ; ut confessione uerissima

uiuificentur, quos 12. Numquid cordiam iuam, Venit ad tertiam

infidelitatis suae uulnera perculerunt. enarrabit aliquis in sepulcro miseriaut ueritatem tuam in perditione ? narrationem, ubi per istum uersum et al-

PL 626

152 possit Gerzz. 153 paruitatis Gerzz., corr. a. zz. 159 dum] Gerz., cum Garet 2d99 quid Gerzz, 184 credit] Gerzz., credidit Gare; 192 e; 197

enattauit Gerzz., corr. a. zz.

193 aut] et r (praeter plures codd.)

EXP.

IN PS. LXXXVII,

12-14

799

SCHE 195; terum qui sequitur figuram emphasim ponit, cuius illa pars hic intellegenda est, quae aduerti facit id quod non dicit. Ait enim : numquid enarrabit aliquis in sepulcro misericordiam iuam ? Hoc negatiue legendum est, ut illud possit intellegi, quia uiui homines et fideles misericordiam eius 200 narrare consuerunt. Sepulcrum enim significat infidelium mentes, de quibus supra dictum est : Sepulcrum patens |est guttur eorum. Et merito sepulcrum dicitur, ubi anima peccatis mortua continetur ; id est, illos uult intellegi qui non sunt Domino credituri ; quia nullus eis misericordiam Domini uide20; tur narrasse, quam non uoluerunt deuota mente percipere.

Illic enim prouenisse dicimus actum, ubi aliquem audiens praestat effectum. Tale est et istud quod sequitur, a4£ weritatem tuam in perditione ; quia nemo putatur ueritatem dixisse, quam uidetur neglegens praeterire. Perd?tio quippe 210 juste uocata est, ubi ueritas non admittitur, sed sola obstinatio custoditur. 189. Numquid cognoscentur in tenebris mirabslta iua, aut iustitia tua in terra obliuionis ? Sub eodem ordine uariatis sermonibus cuncta descendunt ; ut negando

215 quae non sunt, econtrario sentiantur illa quae sunt. Nam irabilia Domini a tenebrosis mentibus non uidentur, quia preatermittentes Deum sapientiae lumina perdiderunt. Nec iustitia eius potest in terrena obliuione cognosci, id est in corporis crassissima caecitate, quae spiritalia monita deserit, dum 220 eius desideria carnalibus uitiis occupantur. Memento uero quod haec omnia ideo dicta sunt, ne in inferno eius anima relinqueretur, sed ei celerrima resurrectio proueniret ; quatenus laus Domini per beneficia eius posset agnosci. 14. Et ego ad te, Domine,

clamaus

; et mane

oratio

22; "à. praeueniet ie. Contra illa quae superius dicta sunt, Dominus Christus cum fidelibus suis per id quod resurrecturus erat, clamare

se dicit ad Dominum

: enumerans tribula-

tionum diuersarum gloriosissimas qualitates, ut talibus institutis commoniti firmarentur populi utique Christiani. Dicendo 23o enim: e£ ego, significat cum membris suis se c/amasse, quo-

rum ipse caput est Christus. Nam quando ipse clamat et Ecclesiam docet, quando cum fidelibus orat, unum corpus ostendit. Memento ergo quod usque ad finem psalmi uarias calamitates enumerat, quas in martyribus suis ipse sustinuit. Vbi SCHE 255 synathroesmos figuram arbitror apponendam, quando multae res in unum et multa pericula colliguntur. Sequitur e£ mane oralio mea jraeueniet te. Sollicite uerba ista tractanda 201/202 Ps. 5, 11.

203 id est] idem Gerz.

207 affectum eZ.

800

EXP.

IN PS. LXXXVII,

14-16

sunt, ne regulae illi ueracissimae, quod Domini gratia cuncta praeueniat, aliquid uideatur esse contrarium. Orationem 240

suam corpus Ecclesiae, quae ?ane, id est bonis dilucidatur operibus, $raeuenire secundum aduentum Domini dicit,

hoc est diem iudicii ; quae tamen oratio Domino praestante donata est. Merito ergo dictum est fraeuenisse orationem suam, quando ante multa saecula sub assiduitate petebatur, 245 quod adhuc exspectamus esse uenturum. Veniet enim ille tempore competenti : sed nostrum desiderium flagrantibus petitionibus oportet ostendi. Non enim nos suos esse diiudicat, si non uotis maximis a nobis expetitus adueniat. Sed cum de ipso clarissime dicatur, ipse ex sua persona istud non potest 250 loqui, nisi hoc dictum a membris Ecclesiae uelimus aduertere. 15. Viquid, Domine, repellis orationem meam,

255

260

265

270

Z5

DI 627

auertis faciem tuam a me ? Hic desiderium sanctissimae mentis exprimitur, quia impatienter sustinebat differri, unde mundus poterat iure saluari. Refellere enim putatur petitionem nostram et a«ertere faciem suam Dominus, quando uota nostra distulerit ; et quamuis ille profutura faciat, nos tamen grauiter dilata contristant. Sed et hoc congruenter a persona martyrum dicitur, qui talibus desideriis in hoc mundo fatigantur. Differuntur enim ad augmentum suum, procrastinantur ad gloriam ; quia non tantum prodest audiri, quantum expedit pro muneris augmentatione differri. Sic ignis flatu uenti repellitur, ut uiuacius animetur. 16. Egens sum ego, et in laboribus a auuentute mea Hoc

: exaltatus autem humiliatus sum et confusus. merito dicit Ecclesia, quae in egestate mundi et in laboribus a sua iuuentute fatigatur ; sicut in alio psalmo legitur : Saepe expugnauerunt me a iuuentute mea. Haec crescit persecutionibus, pressura temporum subleuatur, humilitate semper extollitur : cuius longior aetas non est debilis lassitudo, sed matura perfectio. Sequitur exaltatus autem humiliatus sum et confusus. Hoc specialiter membris probatur conuenire, non capiti. Exaltatus, dicit, quando prius unusquisque fidelium res humanas tumido corde cogitabat. Hwumiliatus sum, quando ad confessionis medicabile donum, diuina gratia miserante, peruenit.

Confusws,

quando

illa quae male gesserat paenitentiae professione damnauit. O beata confusio quae aeternum tollis opprobrium ! Nam 267 Ps. 128, 1.

246 desiderium nostrum — Gare 248 2] ozz. Gerzz. 251 repulisti eZ. 252 auettisti eZ. 253 sustinebit differre Gerzz. 260 audire Gerzz. 261 expetit Gerzi. 213 unusquis Gerz. 276 professionis Gerzz. 27* qua Gerzz., corr. 4. 77.

i 298

EXP.

280

IN PS. LXXXVII,

16-19

801

quidquid in reatum uenerit paenitentium, perpetuis saeculis redditur absolutum. 17v. In me periransierunt irae tuae, et terrores tui conturbauerunt me. Pulchre dictum est, jeríransierYwnli, quasi non mansurae diutius contigerunt. Nam quando fidelis se affligit, iram Domini castigatus euadit. I» me autem dicendo, afflictionem fidelium more suo illatam sibi esse

285

290

295

testatur. Sequitur e£ zerrores tui comiurbauerunt me. Terrores utique uenturi iudicii, quos omnis caro peccatrix formidare dignoscitur ;quod idem solis membris conuenire manifestum est. 18. Circumierunt me sicut aqua tota die ; circumdederunt me simul. Delicta utique quae legis districtione damnantur, haec uelut aqua homines circumeunt, quando undique scaturire noscuntur. Ex quo enim latere non credamus uenire peccata, quae nec momentis horarum a nobis redduntur aliena ? Merito ergo aquis comparata sunt, quae nos copiosissima inundatione concludunt. Quod apte totum accipitur a parte membrorum. 19. Elongasti a me amicum et proximum et notos meos a miseria. Haec frequenter piis martyribus contigerunt, a quibus terrore mortis officia humana subtracta sunt.

300 Amicos

505

enim significat, qui honestis studiis morum

uicini-

tate coniuncti sunt ; $rox$imos qui nobis parentelae ordine sociantur ; 20í0s, qui neque amici neque proximi sunt, sed sola nos opinione uel uisione didicerunt. Quae genera hominum frequenter longe fecit a fidelibus seruis formidata calamitas passionis.

Conclusio psalmi. Ipse chorus est Christi quem praemissus titulus pro Meleth nominis interpretatione praecinuit, quando fidelis populus eius secutus sanctissimam passionem gloriosa nimis imitatione respondit. Hinc enim confessores tenuit carcer inclusos ; 310 hinc martyrum purpura et bysso pretiosior sanguis emanauit ; hinc apostolorum per totum orbem dicta tonuerunt; hinc tamquam sol purissimus fides sancta processit ; hinc ad temporales mortes hodieque concurritur, ut aeternae uitae praemia conquirantur. Quapropter nullus pauescat miserias, quae fa515 ciunt beatos ; nullus tormenta formidet, quae donant perpetuam sospitatem ; nullus timeat tristitiam, quae gaudium tribuit sempiternum. Quantum est enim temporaliter mori, ut perpetua uita possit acquiri ? Quantum humanam sustinere sententiam, ut absolutionem mereamur impetrare diui220 nam ? Quis autem erubescat poenas, quas Christus Dominus 289 circumdederunt( pr. /oco) r (praeter 7A) maheleth Gare 3809 carceti Gerzz. 1X

300/301 uicinitatis Gerzz.

306/307 C 2. (xcvim)

PL 628

802

EXP.

IN PS. LXXXVII,

19-LXXXVIII,

2

perferre dignatus est ? Quis putet opprobrium, quod elegit Creator sustinere cunctorum ? Quocirca pro eo subeamus mundanam calamitatem, si cum ipso uolumus perennem habere portionem.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

LXXXVIII.

1. Intellectus Ethan Israelitae. Non tam secundum ordinem tituli, quam ad commoditatem intellegentiae exponenda sunt uerba quae posuit, ut facilius nobis rei ueritas elucescat. E£han interpretatur robustus ; /sraelita uidens ; Deum. Et quia psalmus iste erat laudes et promissiones Domini narraturus, ideo illi tale nomen constat appositum, ut fidelium uerborum indicaret incommutabilem firmitatem. 7 5tellectus enim (ut saepe diximus) ad superna referendus est, ubi reuera recte intellegens tendit mentis intuitum. Est enim 10 de Christianorum spe et de magnificentia Domini multa dicturus ; per quae nemo decipitur, si supplicantis animus in istius Ethan constantissima uoluntate roboretur. Diuisio psalmi. Ethan iste quem diximus indicare robustum, tanta mentis illuminatione completus est, ut /sraelita uerissime nun-

1; cupetur. Primo ingressu psalmi dicit se misericordias Domini cantaturum, quoniam multa promisit fideli populo profutura. Secunda parte diuersis modis laudes Domini potentiamque describit. Tertia in Christum Dominum paternas pollicitationes enumerat. Quarta Dominus Christus propter passionem 20 quam pertulit, traditus inimicis esse memoratur. Quinta fragilitati humanae postulat subueniri, quia non in uanum filios hominum ab ipso asserit esse plasmatos. Sexta rogat Dominum, ut promissiones suas impleat, quas Dauid seruo suo fecisse declaratur et memor sit qualia serui eius ab impiis 25 opprobria sustinebant.

Expositio psalmi. 2. Misericordias

tuas,

tabo ; in generatione tatem

tuam

7"

ore

Domine,

et progenie

meo.

àn aeternum

pbromuntiabo

lure robustus

can-

ueri-

dicitur, qui tam

firma dicturus est. Iste enim E/Aan Domini est misericor3o dias cantaturus, quae et aeterna semper stabilitate conPs. LX XXVIII, 4 cfr Hieron. Lib. inferpr. bebr. nom. — edid. Lagatde, p. 41, 28 ; Aug. Ex. ps. 73, 18, 5 — CC 39, 1016. «

323/324 habere perennem uolumus portionem — Gerzz. Ps.

LX XX VIII, 4 istaelita] ita add. Gerzz. e£ eras.

Pr 629

EXP.

55

IN PS. LXXXVIII,

2-4

803

sistunt et perpetuis sunt celebrandae praeconiis. Fecit enim mirabilem in humano genere pietatem, ut quod perierat requireret et uulnerata saluaret. I» gemeratiome uero ei $vogenie quod addidit, duos significat populos, iudaicum scilicet et gentilem, quibus se ueritatem pronuntiaturum esse testatur, quam dicit inferius. Sequitur e£ weritatem iuam

in ore

meo ; reuera ut quam sensu perceperat, ore

loqueretur. Et bene dictum est * ore meo, quia quod. ex ore progreditur, cito dilabitur ; quod uero ?* ovre uersatur, 40 diutina deuotione celebratur. 9. Quoniam dixisii : im aeternum misericordsa aedifacabitur : in caelis praeparabitur ueritas. tua. Ipsa est 4eritas quam uir sanctus se pronuntiaturum esse .praedixerat. Et merito illam confidenter praedicabat, quando 45 eam Dominus absolute promiserat ; non enim potest falli qui sequitur uerba ueritatis. Sed uideamus quid significet : ?« aeternum misericordia aedificabitur. Sunt enim aedificationes quae consurgere nequeunt, nisi eis fuerit praemissa $0

55

destructio, ut idolorum cultores, ut pessimarum consuetudinum sequaces. Isti enim, nisi a malis suis fuerint destructi,

in bonum nequeunt aedificari, sicut dictum est Ieremiae : Ecce foswi te, ut aedifices et destruas. Ista uero misericordia non destruitur, sed semper uiget, semper augetur. Sequitur in caelis praeparabiiur ueritas tua. Caeli (sicut saepe diximus) significant apostolos, quorum praedicationibus actum est, ut inculcaretur gentibus religio christiana. Verum haec omnia usque ad diapsalma mediis subdistinctionibus protrahenda sunt : quia totum ad illud respicit, quod ait : qwoniam

SCHE 6o

(4 299

dixisti.

Quae figura

dicitur,

ávzó xowo),

id est,

a

communi, quando superiora ad inferiora respondent. 4 Disposui testamentum electis. meis ; iuraut Dauid seruo meo. Nunc uerba Domini refert, quae superius eum dixisse memorauit. Nam quamuis omnibus denun-

tiasse uideatur, electis tamen suis tantum ista d?sposutit, 65 qui ei dono ipsius credere maluerunt ; ne se ad promissionem

79

talem et illi tenerent, qui de Dauid semine se descendere carnaliter praeferebant. Addidit ?wraw: Dauid seruo meo. Diuinum sacramentum promissionis noscitur esse securitas, quia solus iuste et definitiue promittit, cui subiacet implere quod dixerit. Humana enim fragilitas ideo prohibetur sacra-

52 Iet. 1, 10.

$2 destribues 44 illum Germ. 387 sensum Gerz. 35 gentium Gerz. 58 ila Germ. 5? mediis subdistinctionibusque Gerzz. Ger?z., corr. d. fft. 69 et] ozz. Gerzz. 65/66 se ... tenerent] Gerz., tenerentut (se oz.) Garef

PI 630

804

EXP. IN PS. LXXXVIII, 4-7

mentorum se promissionibus obligare, quia non est in potestate ipsius quae pollicetur efficere. Iurat ergo iustissime Deus, cum iure suo promittit omnia. Nam et ipsum nomen indicat 75

causam : iurauit enim dicimus, iure orauit, id est iuste locutus est.

9. Vsque in aeternum raeparabo semen tuum et aedificabo in saeculum saeculi sedem tuam. Peruentum est ad illa quae Pater promiserat seruo suo Dauid. Praeparatus est enim Dominus Christus, qui ex semine ipsius 8o descenderet carnis origine, usque in aeternum Rex regum et Dominus dominantium. Sed quod dixit fraeparabo, ad humanitatem eius pertinet, non ad deitatem, qua consubstantialis, omnipotens et coaeternus est Patri. Sequitur e? aedificabo àn saeculum saeculi sedem tuam. Pollicitatio 85 ista tota pertinet ad Dominum Saluatorem. Ipsi enim tunc sedes promittebatur, quae postea in sanctorum erat facienda pectoribus. Sedes enim est Domini omnis sanctus, quem quasi splendidissimum thronum dignatione suae maiestatis insederit ; sicut et de Spiritu sancto legitur: Et apparuerunt illis 90 dispertitae linguae tamquam ignis ; sedit autem. super unumquemque eorum, et vepleti sunt omnes Shiritu sancto. 6. Confitebuntur caelà mirabilia tua, Domine et ueritatem tuam in ecclesia sanctorum. Venit ad secundam partem, diuinae potentiae sacramenta dicturus. Coa 95 fitebuntur enim caeli, qui sunt ueri praedicatores, quantis miraculis Dominus mundum, prout ipsi placitum fuerit, administret : quemadmodum omnis creatura eius imperiis obsecundet ; conuersionesque rerum non casualiter agi (ut quidam uanissimi putauerunt), sed eius ineffabili uirtute praedicant IOO contineri. Addidit e£ weritatem tuam in ecclesia samctorum. Mirabila dixit ubique praedicanda ; «eritatem autem 2n sanctorum

ecclesia

confitendam,

ubi creditur,

Verbum caro factum, ubi sancta Trinitas sic suscipitur, ut

105

IIO

unus, sicuti est Deus, Dominus cunctorum ore laudetur.

7. Quoniam quis in nubibus aequabitur Domino, aut quis similis erit Deo inter filios Dei ? Nubes frequenter diximus uerbi Dei esse praedicatores, qui per Spiritum sanctum populos diuina gratia compluebant ; sed tamen erant obnoxii lege peccati ; potentes quidem in miraculis, in praedicatione terribiles. Sed quis eorum esse poterat Christo similis, quamquam et ipse carnis uelamine tegeretur ? Aliud 89/91 Act. 2, 5-4.

103 Ioh. r, 14.

86 sedis Gerzz. 89 pr. et] Gerzz., om. Garet 90 sedit autem] Gerz., seditque Gare 98 causualiter Gerzz. corr. quidem Gerz.. 99 praedicat Gerzz.

BSODC IN SPSTEXXXVIIT,

IIS

I20

125

130

?—ro

805

est enim qui de proprio potest, áliud qui de altero clarus est. Simili modo nec Zn£er filios Dei habere potuit aequalem ; quoniam ille per naturam est Filius, sancti uero per gratiam ; ille sine aliquo peccato, isti per ipsum a peccatis probantur exuti. Quae ideo dicta sunt, ne quis illum tantum hominem sacrilegis ausibus aestimaret. 8. Deus qui glorificatur in consilio sanctorum, magnus ei metuendus super omnes qui in circuitu eius sunt. Exponit quod superius dixit, quia similem habere non poterat, qui omnia continebat. Ipse enim Dominus Christus qui praedicatur a sanctis, magnus dicitur propter quod Deus est ; metuendus a potestate mirabili. Sufer omnes qui in circuitu eius suni, sancti scilicet, quos superius Dei filios dixit, qui dono ipsius gratiae proximantur. Sed iure supra eos ille probatur excelsus, per quem omnes noscuntur esse gloriosi. Considera uero quod per duodecimam speciem definitionis, quae graece xar" érawov, latine per laudem dicitur, usque ad diuisionem subiectos uersus decurrit et per diuersa praeconia quis sit iste Dominus indicatur. 9. Domine Deus uirtutum, quis similis tibi ? oiens

es, Domine,

et ueritas

tua

4n circuitu

tuo. Post

ila quae superius dixit, aptissima est sententia subsecuta, quis similis tibi ? id est, quia uirtutum es Dominus. 155 Sancti enim

ditantur uirtutibus, non dominantur ; tu autem

illis rebus imperas, quibus illi te praestante praeclari sunt. Merito repetitum est: quis similis tibi ? Tu ex te potens

es, illi de te ; illi ueritate tua illuminati sunt, tibi autem ueri140

tas tua indiuidue semper inest. 10. Tw dominavsis potestatt maris : motum autem fluctuum eius tu mitigas. Nunc dicit multifarias enumerationes, per quas singularem potestatem Domini euidenter ostendat.

Potestas

maris,

huius saeculi honor est, qui fre-

quenter in martyres Christi rapido tumore surrexit. Sed tamen 145 ne putaretur uoluntas illa ex sua potestate grassari, dicit etiam his : T4 dominaris, quando feroces motus pro sanctorum utilitate conuertis ; sicut ipse in euangelio dicit : Non haberes n me potestatem, nisi tibi data esset desuper. Et quia dixerat dominaris, sequitur digna probatio; quoniam 150 [luctus eius ipse mitigat. Et considera quia mitigat dixit, non tollit ; quoniam si eam funditus adimeret, coronam

martyres non haberent. Quod et si historice malis aduertere, Dominum mitigare fluctus maris, euangelii locus ille 147/148 Ioh. 19, 11.

152/185 cfr Matth. 8, 26.

117 aestimarem Gerzz., corr. a. zn. 144 rauido Gerzz., corr. in rabido

123/124 super omnes qui e sunt] ozz. Gerzz..

Ii 631

806 155

170

IN PS. LXXXVIII,

10-13

testatur, quando periclitantibus discipulis, uento ut quiesceret, mari ut tranquillum fieret, imperauit. 11. Tw

160

EXP.

humiliastà

sicut

uulneratum,

superbum

;

et in uirtute brachii tui dispersisti inimicos tuos. Alii sunt qui humiliantur ad ruinam, alii qui inclinantur ad gratiam. Sed ut in malo dictum debuisses aduertere, posuit : sicut uulneratum superbum. Diabolum enim significat, p 500 qui elatus supra id quod poterat, humiliatus est suo uitio intra illud quod per naturam non erat, percussus mente, non corpore. Sic ille iniquissimus tamquam :uulneratus de caelo corruit in hanc aeris densissimam crassitatem, sicut in euangelio Dominus dicit : Vidi satanam sicut fulgur de caelo cadentem. Inimicos autem dicit infideles Iudaeos, qui per innumeras gentes Christi Domini uirtute dispersi sunt, quem Patris brachium (sicut saepe diximus) auctoritas diuina testatur. 12. Tui sunt caeli et tua est terra : orbem terrarum et plenitudinem eius tu fundasti. Quia superius gemina dixerat facta miracula, nunc ea istius uersiculi probatione confirmat. Ideo enim triumphauit in caelo de superbo diabolo : ideo in terra de perfido Iudaeo, quoniam ipsius erat utique caelum et terra. Cur enim diabolus, aut Iudaeus in alienis re-

175

bus superbirent, dum utraque habere suum probarentur auctorem ? Sequitur orbem terrarum et plenitudinem eius t4 fundasti. Haec increpatio adhuc pertinet ad Iudaeos. Sensus ergo talis est : cur uoluerunt stulti in te saeuire in hoc mundo, cuius tu, Christe, fundator es ; ut nimia dementia ui-

180

deantur talia praesumere, quae humanas uires probantur excedere ? Orbis terrarum, pertinet ad totius spatium mundi ; $lenitudo eius, ad omnes scilicet creaturas quae in eo esse noscuntur. Sic per commemorationes talium rerum breuiter cuncta complexus est. 19. Aquilonem et mare

tu fundasti : Thabor et Hermon in nomine tuo exsultabunt. Aquilonem, adhuc diabolum significat, qui dixit : Ponam sedem meam in Aquilone, et similis ero. Altissimo. Mare saeculi huius elatas et iniquas hominum potestates competenter aduertimus, quae 190 contra Domini mandata sacrilegis uoluntatibus eriguntur, non ut proficiant, sed ut uehementer occumbant : increpans utrosque praesumptionem in se ponere non debere, dum eos a Domino suo constet esse plasmatos. Creatura enim superbire non debet Auctori, quae ab eo ut existere potuisset, accepit. Se195 quitur, Thabor et Hermon im momine tuo exsultabunt. Thabor et Hermon, montes sunt Syriae prouinciae, 165 Luc. 10, 18.

187/188 Is. 14, 13.14.

168 dominus] oz. Gerzz.

185 creasti r

188 ero similis — Gerz.

PL 632

EXP.

R? 200

IN PS. LXXXVIII,

13-15

807

quorum nomina ingentia sacramenta parturiunt. T'habor enim dicitur ueniens lumen ; quod specialiter ad aduentum pertinet Domini Saluatoris, de quo dictum est : Erat lumen uerum, quod illuminat omnem hominem uenientem in. hunc mundum. Hermon significat anathema eius, id est diaboli, quod a Christianis Domino ueniente suscepit. Dignum enim fuit, ut praesente lumine ténebrosus diabolus uinceretur. Isti ergo exsultabunt in nomine Domini, sicut alibi fideles dicunt:

205 Non

nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam.

14. Tuum nus

iua

brachium

et exaltetur

cum

potentia

dextera

tua.

: firmetur

Brachium

ma-

trequen-

ter quidem legimus humanam significare uirtutem, sicut propheta dicit : Maledictus homo qui bonit carnem spem brachii 210 sut et a Domino recedit cor eius. Sed non potest habere potentiam, nisi quanta ei pro tempore fuerit attributa. Hic autem, ut significaret Doniinum Saluatorem, dictum est : brachium tuum cum potentia ; hoc est illi esse quod posse ; nec aliquando potentia eius tepescit, qui iugiter omnia facit quae 2 uult in caelo et in terra. Addidit :firmetur manus tua et exaltetur

dextera

iua.

Manus

et dextera,

si subtiliter

inspiciamus, longe diuersa sunt. Rogat enim ut manus, id est operatio firmetur in superbos, quatenus inclinati tribulationibus celerrime ad conuersionis studia perducantur. Exalte220

225

230

iur autem dextera

Misericordia 255

tua

; hic fortasse dictum est, id est cla-

rifiseetur numerus praedestinatorum, qui est ad dexteram collocandus. 15. Iustitia et iudicium raeparatio sedts tuae misericordia et ueritas praeibunt faciem iuam. Sedes quidem Domini semper aeterna est : sed tunc nobis apparebit praeparata, quando ipsum cernemus iudicare iustitiam. Eo siquidem tempore sancta nobis aequitas patescet et uerus Iudex ostendetur ; tunc angelorum mysteria uidebuntur. Fit praeparatio sedis eius, quando haec ab hominibus in generali resurrectione cernentur. Sequitur misericordia et weraitas praeibunt faciem tuam. Hoc ad tempus istius mundi non incompetenter aptatur. Faciem enim ipsius, id est declarationem iudicii msericordia et weritas praeibunt. est, quia parcit

conuersis;

weritas,

quia

promissa restituit. Sic utrumque tempus euidenter his sermonibus indicatur. 197/198 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. noz. — edid. Lagatde, p. 51, 2 ;Aug. Ez. 5.88, 13, 4. — CC 39, 1228. 199/201 Ioh. r, 9. 201 cfr Hieron. 0. £., p. 48, 16 ; Aug. E. 55. 88, 13, 12. — CC, 39, 1228. 205 Ps. 113, 1. 209/210 Jet 17) 55

201 quam Gerzz. 213 hoc est] enim adZ. Germ. s. 7. a. zz. 224 faciem] ante praem. v 226/228 cernimus ... patescit ... ostenditur Gerzz. (sed /. 225/226 appatebit e? /. 228 uidebuntur) 228 tunc] Gerz., quo Gare

PL 635

808

EXP.

16. Beatus Domine,

in

IN PS. LXXXVIII,

populus lumine

16-18

qui intellegit uultus

tui

2ubilattonem

ambulabunt.

Ethan

ille sanctissimus, quem titulus praemisit, postquam Dei uisus 240 est praedicasse mysteria, beati populi multifarias laudes aggreditur per id quod rhetores demonstratiuum dicendi genus appellant. Exclamat enim : beatus populus qu intellegit iubilationem, id est qui immensam laetitiam suam non in propris uiribus, sed in Dei cognoscitur posuisse uirtute. 24 A Iubilatioest enim copiosa mentis exsultatio, quae uerbis non potest explicari. Hanc ergo perscrutari cordis arcano beati est populi; quam sic feliciter aduertimus, si auctorem eius pura mente fateamur. Est etiam omnino utilis, si et sic intel-

legatur dicta sententia, quia ille beatus 2»

o

$opulus est, qu:

laudes Dei non solum ore cantat, sed etiam lumine mentis 2z-

tellegit. Intellegere autem est, si scripturas sanctas catholicis regulis perscrutetur; si dicta patrum salutari dogmate quis comprehendat totumque ad pietatem rectae fidei trahat, quam haereticorum prauitatibus acquiescat. Addidit praemium quod tales consequitur uiros : Domine, in lumine uultus tui ambulabunt. Populus ille beatus, quem dixit intellegere iubilationem, 2» lumine uultus eius ambulat, cum in contemplatione sanctae Trinitatis iugiter perseuerat. Ambulat enim, significat uiuit, quia tempus istud uitae nostrae quadam commeatione peragitur. 17. Et in nomine tuo exsultabunt tota die : et in tua ?wustitia exaltabuntur. Adhuc in illo praemio perseuerat, quod datur huic $o$ulo, qui intellegit iubilationem. Nam

26

^

2

o

2715

cum

dicit Domino:

2»

momine

tuo

exsultabunt,

uetat in propria praesumptione gaudere; ne decepta mortalitas ibi ponat laetitiam suam, ubi omnia sunt caduca. Sequitur tota die. Tota die totius uitae tempus ostendit, quia non decet aliquando inde desinere, unde constat perpetua et copiosa gaudia prouenire. Quod cum ita factum fuerit, euenit ut exaltentur in Domini 2ustitia, quando in illa resurrectio- p. 301 ne ad dexteram fuerint collocati. Ecce qualia dona parata dicit intellegentibus iubilationem. Quapropter neglegentiam noxiam proiciamus, et ad intellegentiae beata studia concitemur ; ut et hic, donante Domino, suaui exinde epulatione PL pascamur et ibi perpetuae laetitiae munere perfruamur. 634 18. Quoniam gloria uirtutis eorum tu es : et in beneplacito tuo exaltabitur cornu nostrum. Merito

237 add. tua 294

intellegit] scit 7 244 uirtute posuisse — Gare 248 est] et Gerzz., est s. 1. a. zz. 253 quis] ozz. Gerzz. 262 tua iustitia] Gerzz. cuzz r, iustitia e- Garet cum g 265 gaudeti Gerz. 26* a/;. tota die] Gerz., oz. Garet exaltabuntur cornu nostrum Gerzz.

EXP.

280

IN PS. LXXXVIII,

18-20

809

cornu eorum, id est, potestas exaltabitur, qui in Domino Saluatore, de quo dicit Pater : Hic est Filius meus dilectus, in quo mili bene complacui, uirtutem suam gloriamque posuerunt : quia dum ad illum refertur omne quod datum est, ipse fit laus nostra et perfecta laetitia. Et nota quod in hoc loco cor".u, in bono posuit, alibi uero in malo, ut est illud : Et a cormibus wnicornuorum |humilitatem meam; non immerito,

quoniam data potestas bona malaque facit. 19. Quoniam Domini est assumptio et sancti Israel Regis nostri. Exposuit quare exaltetur cornu in ipso credentium : quoniam assum$íio, id est gloria illa incarnationis a sancto Israel probatur impleta ; in qua omnes 29 o spem habentes de profundo peccati sursum erigimur, dum ipsius misericordia subleuante in aeterna gaudia collocamur. Ecce exposita sunt munera, quae promittuntur $ojfulo inlellegenti iubilationem. Peracta est demonstratiui generis admiranda laudatio, ut in singulis rebus et potentia ipsius et quis sit iste Dominus, euidentius approbemus. VA narretur Nunc aliquid de tertia diuisione noscamus. 20. Tunc locutus es in aspectu filits tu$s et dixisí? : bosut adiutorium super potentem et exaltaui electum de $lebe mea. Hactenus Ethan a sua persona 30 o locutus est, nunc uenit ad tertiam partem, praedicans uerba 28 1I»

Patris, quae dicta sunt de Domino Saluatore ; ut superior laus

395

31 o

51

VA

indubitata doceretur, quam paterna etiam firmauit auctoritas. Saepe diximus sanctos appellari filios Dei non natura, sed gratia. Istis ergo /?/i2s, id est prophetis et praedicatoribus uerbi locutus est. Dominus «n aspectu, dum eos fecit conspicere quae dicebant. Per hoc enim uerbum illud ostenditur, quia quidquid prophetae dixerunt, non ignoranter locuti sunt : sed in contemplatione certissima constituti, uiderunt mente quod ore praedicarunt. Hinc est quod etiam uidentes prophetae nuncupabantur. Sequitur $osw? adiutorium suev potentem. Quaeramus quid uelit intellegi ad?utorium positum super otentem ; nam qui adiutorium quaerit potens non est ; qui potens est, non indiget adiuuari. Sed hoc dictum, aut de generali corpore Ecclesiae possumus non incompetenter aduertere, quod potens et electum esse nullus ignorat ; et huic dicit adiutoriwm Christum Dominum datum, qui de se in secundo psalmo dixit : Ego autem constitutus 249/280 Matth. 5, 17.

283/284 Ps. 21, 22.

317/318 Ps. 2, 6.

280 complacuit Gerzz. 284 unicornuorum] Gerz., unicorniorum Garef 286 et] ozz. Gerzz. 284 ipso] Gerzz., ipsum Garez 292 E. T add. Gerz. in marg. et del. 295 qui Gerzz. 309 praedicatunt] Gerzi., praedicauerunt Gare/ 310 nuncupabantut] Gerz., nuncupantur Garef

810

3520

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

20-23

sum Rex ab eo suber Sion montem sanctum eius. Aut certe si hoc de ipso Christo Domino uelimus aduertere quod ait : $0sw? adiutorium super potentem, ita intellegendum est, ac si diceret : Pater perhibuit testimonium potenti, id est Filio ; sicut in euangelio uox ad eum facta testatur, dicens : Et clarificaui et iterum clarificabo. Hoc est enim fortasse quod dicit,

225

259

335

adiutorium positum super potentem. Adiecit, exaltaut electum de blebe mea. Electum dici Dominum Christum Isaias propheta commemorat, dicens : Ecce fuer meus suscipiam eum, electus meus complacuit sibi n illo anima mea. E xaltatus est autem, sicut dicit apostolus : Propter quod et Deus lum exaltaust et donauast 2lli nomen quod est suber omne nomen ; ut in nomine Iesu omne genu flectatur caelestium, terrestrium et infernorum. De plebe mea, significat gentem Iudaeorum, unde natum constat Dominum Christum. 21. Inuen? Dauid seruum meum : in oleo sancto meo wnxi eum. Quod dicit : Inueni Dauid, Iesum Christum euidenter insinuat, quem superius dixit $otentem. Hoc enim nomen frequenter ad ipsum constat referri, quia et manu fortis dicitur et desiderabilis inuenitur ; maxime cum talia se-

SCHE

quantur, quae neque Dawid, neque alteri cuiquam iusto praeter Domino Saluatori possint ullatenus conuenire. De 340 ipso enim in alio psalmo iam dictum est : Propterea unxit te Deus Deus tuus oleo exsultationis rae participibus tuis. 22. Manus enim mea auxiliabitur ez et brachium mewm confortabit eum. Hoc secundum formam serui dicitur, quae assumpta est in utero uirginali. Cui awxzl4ata est manus diuina in passionibus suis et fortitudo Domini firmauit eam ; ut quam pro salute mundi pius Redemptor susceperat, propositam perageret passionem. Hoc schema dicitur characterismos, quod latine informatio uel descriptio nominatur, quando personam absentem quibusdam indiciis uelut prae550 sentem facimus intueri. Haec ergo figura totam partem diuisionis huius decora uarietate complectitur. 29. Nihil proficiet inimicus in eo et filius iniquitatis nom nocebit eum. Istud certe ad Dauid quemadmodum poterit pertinere, qui et inimicos fortiores pertulit 355 et diabolo instigante peccauit ? Sed hoc ueraciter de Christo animaduerti necesse est ; nam licet in eum saeuierit diabolus,

qui est proteruus humanitatis inimicus : licet Iuda f?liws ini322/323 Ioh. 12, 28.

326/327 Is. 42, 1.

Ps. 44, 8.

919 ipso] Gerzz, oz. Gare $36 constat ad ipsum -— Gare pertinere poterit — Gare

328/331 Phil. 2, 9-10.

325 dicit Gerz. 350 figutam Gerzz

340/341

329 exaltauit illum — Gare£ 353 ei r (praeter 5) 354

PL 655

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

23-27

&rr

quitatis nocere praesumpserit, nullus tamen eorum peccatum, quod iuste accusare potuisset, inuenit ; sicut ipse dicit : 2360 Ecce ueniet rinceps huius mundi et in me non inueniet quidquam. 24. Et concidam inimicos eius a facie ipsius, et odienies eum in.fugam conuertam. A facie Christi conciduniur inimici, quando eius praesentia conuersionis 565 beneficio a propriis criminibus culpisque separantur. Nam facies ipsius cum peccatores dignata fuerit intueri, a suis prauitatibus

concidwniur

; nec

consensum

ulterius tene-

brosis delictis praebere possunt, qui ad praesentiam ueri luminis, Domino 370

375

380

miserante, perueniunt.

Odéeníes

autem

ewm

conueriuniur 2n fugam, quando impia uita derelicta, ad eius coeperint festinare remedia. Peccati enim memores sua facta refugiunt et ad beneficia Domini saluberrima se festinatione conuertunt. Felix itaque fuga criminum Domini quaesiisse refugium, sicut in alio psalmo iam dictum est : T'4 es mili refugium a pressura quae circumdedit me. 25. Et ueritas mea et misericordia mea cum ipso : et in nomine meo exaltabitur cornu eius. Pater dicit

de Filio, ueritas mea et misericordia mea cum ipso est ; ut intellegamus nihil esse diuisum, sed uirtutes quas ha- p. 302 bet Pater, habere simul et Filium, sicut ipse testatur : Omnia

Palris mea sunt et mea Patris sunt. Veritas pertinet ad iudicium, in qua iudicaturus est mundum ; misericordia uero ad pietatem, qua peccata dimittit et omnia quae praestat gratuita largitate concedit. Sequitur, e£ in nomine meo eius. Cornu hic significat inuictissi385 exaltabitur cornu mam potestatem, de qua ipse in euangelio dicit : Da/a est mihi omnis Potestas in caelo et n terra. 26. Et bonam in mari manum eius et in fluminibus dexteram eius. Mare significat uniuersas gentes, in quibus 299 Saluator noster gloriam dominationis accepit, quando eius nomini humiliter deuotis mentibus crediderunt. /» fluminibus,

395

PL 656

fontium forsitan fluenta significat, ubi Domino

Salua-

tori populus regenerationis acquiritur. Siue Iordanem fluuium pro fluminibus ponit, in quo sui baptismatis Dominus consecrauit exemplum. Sic et caelos dicimus pro caelo et terras pro terra et maria pro mari et si adhuc uelis quaerere Athenas, Thebas, Mycenas et his similia. 27. Ise inuocabit me : Pater meus es tu : Deus meus

et susceptor

360/361 Ioh. 14, 30. Matth. 28, 18.

salutis

meae.

314/315 Ps. 31, 7.

366/367 prauitatibus suis — Gare?

380/381 Ioh. 17, 1o.

— 370 in fugam conuertuntut

3886/38

—« Gare/

812

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

28-30

28. Et ego primogenitum onam ilium, excelsum $rae regibus terrae. In dis duobus uersibus absolute debellatur iniquitas Iudaeorum. Quid enim euidentius, quid planius, quam ut esse credatur Filius qui /n4ocat Patrem, et rursum credatur esse Pater qui appellat Filium ? Nam quam405 uis haec duo nomina relatiua sibi sint unumque sufficiat dici, ut amborum uirtus possit intellegi, tamen ut omnem scrupulum ambiguitatis excluderet, utraque posuit, ütraque firmauit et adhuc non desinit Iudaeorum insana deuiare proteruia, dum erroris fuerit causa sublata. Haec enim quarta decima 410 species definitionis est, quam Graeci xarà roi mpós 7;, Latini ad aliquid uocant, quoties unum nomen sic dicitur, ut aliud ex eo intellegi posse uideatur. Sequitur e£ ego primogenitum ponam illum excelsum rae regibus terrae. Perscrutandum etiam nobis est, quare dixerit, $rimogenitum, 415 quasi uero Pater sic genuerit substantialiter Filium, ut subsequeretur et alius. Sed hoc locutionis genus scripturae diuinae constat esse proprium ; sicut est et illud in euangelio de Ioseph et Maria, ubi ait : Et non cognouit eam, donec peperit filium suum primogenitum. Numquid consequens erit, ut uirgo 420 semper Maria post Dominum Iesum Christum alterum pepe400

risse credatur ? Sed bene

dicitur

primogenitus,

quamuis

solus probetur ex Patris substantia genitus. Ipse enim dicit : Ego sum Alpha et Omega, primus et nouissimus, initium et finis, princeps et origo Dawid ; ut merito sermo iste quaestio- PL 425 nem habere non debeat, quando ipsum et principium esse 657 constat et finem. Ponam,

430

455

constituam dicit ; sicut in secundo

psalmo ait : Ego autem constitutus sum Rex ab eo. Excelsum prae regibus terrae, sicut et in septuagesimo primo psalmo dictum est : Et adorabunt eum omnes reges terrae. 29. In aeternum

seruabo

illi misericordiam

meam

;

et testamentum meum fidele ipsi. Et hoc a forma dicitur serui, quia misericordiam Patris aeterno uidelicet honore suscepit, cui perpetua data est potestas in caelo et in terra. Testamentum uero fidele est illi, quando quaecumque prophetae de ipso praedixerunt, integerrima ueritate completa sunt.

30. Et onam in saeculum saeculi semem eius et thronum eius sicut dies caeli. Saeculum saeculi signi-

ficat aeternitatem. Semen

uero Dauid Christus est Dominus,

440 qui in aeterna gloria collocatus regnat cum Patre et Spiritu sancto per omnia saecula saeculorum.

T'Àromus autem eius,

418/419 Matth. 1, 25. 423/424. Apoc. 1, 8.17 ; 21, 61:122, 32.16 5CÉCAIS AATS Us 44, 6 ; 48, 12. 424 Ps. 2, 6. 429 Ps. 71, 1r.

409 causa fuerit — Gare Gerzz.

417 illum Gerz.

425/426 constat esse — Gare

423 nouissimus et primus

428 et] Gerzz., oz. Garet

EXP. IN PS. LXXXVIII, 30-34

813

potestas est futuri iudicii, quae tanta ueritate peragenda est, ut sanctis omnibus caelesti claritate praefulgeat. Sciendum sane alios esse des istos, qui sibi uicaria reuolutione succe445 dunt et illum futurum qui continua luce perpetuus est ; de quo in octogesimo tertio dictum est: Quia. melior est dies una

in aiyüs twis swber mulia ; ut merito d?es caeli sit dictus, qui obiectu telluris tenebras non potest habere nocturnas. 91. S« develiquevint fili eius legem meam et in 450 iudiciós meis nom ambulauerint. 32, Sv éustitias meas prof[anauerint et mandata mea non custodierint. Hos duos uersus dicit de populo christiano, qui uere dicuntur filii Sponsi : quoniam Ecclesia 455

460

matre ex aqua et Spiritu sancto regenerantur. Isti s? legem Domini dereliquerint, si in iudiciis eius nom ambulauerint, si iustitias ipsius rojanauerint, si mandata eius non custodierint, in subsequentibus digna eis promittitur euenire uindicta. 39. Visitabo in uirga iniquitates eorum et in uerberibus peccata eorum. Venit ad sententiam quam superiora minabantur. VZs?tat in wirga, quando districte uindicat ; sic et apostolus scribens Corinthiis dicit:Quid. wultis, in uirga ueniam ad wos, am $n caritate et spiritu mansuetudi-

nis ? Vis?tat quoque n uerberibus, quando in nobis leuius uindicatur. Aliter enim uirga percutit, aliter flagella uerberant. Quod utrumque fieri manifestum est in populo christiano pro qualitate peccati, quibus tamen proficit ad salutem, sicut Salomon dicit : Quem enim diligit Dominus increpat ; flagellat autem omnem filium quem recipit. Nam uide quid sequitur. 94. Misericordiam autem meam non dispergam ab 470 €0, neque nocebo inm ueritate mea. Cum superiora de ricordiam suam non se a Christo dispergere, sed tota plenitudine condonare : sicut apostolus dicit : I» quo habitat omnis dine condonare : sicut apostolus dicit : /» quo habitat omnis 475 plenitudo diuinitatis corporaliter, id est substantialiter atque manifeste. Siue quoniam in corpore Domini plenitudo diuinitatis habitare dignoscitur ; unde et in trigesimo psalmo iam dictum est. Sequitur »eque nocebo in ueritate mea. Promiserat enim in superioribus Pater : Mamus enim mea 480 auxiliabitur ei et brachium meum confortabit eum. Et quomodo poterat nocere, cui talia uisus est promisisse ? Et intuere quod dictum est neque mocebo in ueritate mea. 46 VA

446/447 Ps. 85, 11.

462/464 I Cor. 4, 21.

468/469 Prou. 3, 12.

474/415

Col. 2, 9. 446 tertio] psalmo ad4. Gerz. 451 iustificationes r (praeter 9) quant Gerz. 455/456 ambulent Gerz. 48? cius] ozz. Gerzz. lare Gerz.

472 suam] Gerz., oz. Garet

481 promisse Gerz.

488 delin-

465 flagel479 supetibus Gerzz., corr. a. zz.

PTS 6358

814

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

34-38

Nam etsi inimici permissi sunt 2ocere, in ueritate Patris non est Filius laesus, cuius passio totum mundum glorificata 485 compleuit. 35. Neque jprofanabo testamentum meum et quae $rocedunt de labiis metis non faciam avrita. Hoc est quod superius dixit: neque nocebo 4n ueritate mea ; quoniam omnia ueritatis ordine constat fuisse completa ; quia

490 nec £estamenium suum mentiendo $rofanautt, sed rerum

fide honorabile fecit, dum quae de labiis eius progressa sunt, id est per sanctos prophetas praedicauit, nulla falsitate de- & 303 structa sunt. Competenter enim prophetae labia dicti sunt Domini, per quos ipse loqui dignatus est.

495

36. Semel

quraus

in sancto

500 habet fortiorem ? Dicit etiam

505

510

515

520

meo,

s Dauid

mentiar.

Hominum consuetudo est frequenter iurare, ut eis possit aliquis credere : Deus enim semel $urat, quia nulla uarietate temporis immutatur. I«rare autem illius diximus esse uentura promittere. Nam cuius se religione constringat qui non : /«» samcto

meo,

id est in

Christo qui dixit : Custodi animam meam, quoniam sanctus sum. Addidit quoque s? Dauid mentiar. $i negatiue positum est, quod etiam usus communis habet. 9*. Semen eius in aeternum manebit et thromus eius sicul sol in conspectu meo. Semen Christi sunt omnes qui ei fideli mente crediderint ; quia in ipsis futurum regnum seminatum est, quod uentura messis ostendat, sicut et in uigesimo primo psalmo ipse dicit : Semen mewm seruiet 9h. Manebunt ergo sancti n. aeternum, qui in excellenti ac beata conuersatione demorantur. Vnde illos proprie sanere non dicimus qui a regno Domini respuuntur. Thronus autem Dei hic intellegendus est anima fidelis, in qua reuera insidet, quando eam maiestatis suae illuminatione compleuerit; sic enim scriptum est: Sedes sapientiae anima iusti. Addidit sicut sol in conspectu meo, erit scilicet anima illa iusti, quam sedem diximus Domini Saluatoris. Dicendo autem, sicut sol, comparationem rerum uisibilium facit. Nam si magnum est de creatura clarescere, multo melius de Creatore lucere. 98. Et sicut luna pervjecta in aeternum et testis ?n caelo fidelis. Superius dixit de sole, quod ad animam iusti diximus pertinere : nunc de /uza dicit, quae humano 501/502 Ps. 85, 2.

508/509 Ps. 21, 31.

484 laesus filius — Gare te fideli — Gare

514 cft Sap. 7, 7. 27. 28 ; 12, 15.

491 honorabilem Gerzz. .

504 sedis 7

506 men-

* Dictum hoc saepius allatur ab Augustino (Er. ps. 34, setm. 1, 2, 46 ; 46, 10, 19 ;

79, 2, 21; 96,5, 215 98, 5, 25 5; 121, 9, 28. 57), a quo mutuatus est Cassiodorus

(cfr Exp. ps. 96, 54/55 ; 121, 152).

EXP. IN PS. LXXXVIII, 38-40 $2

VA

815

corpori hic conuenienter aptatur, quia per uarias aetates attenuatur et proficit. Sed ideo addidit Perfecta, ut in illo spiritali corpore iam non temporale aliquid intellegeres, sed de sola plenissima aeternitate sentires. Nam et ipsum corpus no-

3:55

strum 2» aeternum sic claritate complebitur, 4! /una perfecta ; quae Iwna,,id est compago corporis nostri, Zestis erit fidelis, utique in qua promissa complentur. Sed uide quid posuit: *& caelo, id est in sancto uiro. Ipsorum enim corpora sic lucebunt, quorum et animae diuina illuminatione resplendent ; sicut Salomon ait : Fulgebunt iusti, et tamquam scintillae in. arundineto. discurrent. Frequenter enim /una et Ecclesiae comparatur. 39. Tw wero repulistà et spreuisti et distulisti Christum tuum. Hactenus Christus paterna uoce laudatus est ; nunc uenit EZhan ad quartam partem, in qua iam ex sua

persona uelut aduersa superioribus dicit. Ibi enim Christum ab inimicis suis Pater asserit uindicandum, quod etiam iuris-

540 iurandi promissione confirmat ; hic autem spretus et traditus esse memoratur. Quod duplici modo intellegendum est, ut illud aduertamus ad resurrectionis gloriam pertinere ; siue magis, quod pater Augustinus inuenit, illud pertinere dicamus ad Dominum Saluatorem ; hoc autem ad Dauid seruum eius, 545

355

56o

qui multis calamitatibus probatur afflictus, quando et Christi nomen, quod ab unctione uenit utrisque certum est conuenire. Repulisti pertinet (ut mihi uidetur) ad illam parabolam quam ei Nathan propheta dixit, in qua repulsus a dignitate regia cuidam iniusto comparatus est, qui ouem pauperis deuorauit. Bene ergo dictus est repulsus, qui etiam proprio iudicio constat esse damnatus. $$reuistt autem dixit, contemptibilem esse fecisti, quando de regno deiectus, a filio Absalom fugiens nudis pedibus ambulauit et increpationes filii Iemini sub durissimis opprobriis sustinebat. Distulist? non ad ueniam pertinet, cui statim propheta respondit : Et Dominus abstulit beccatum tuum : sed dilatus est in tribulationibus suis, quamdiu regnum repararet inuasum. Christum tuum, significat unctum ; quoniam illo tempore principes Hebraeorum ungebantur in regem. 40. Auertisti testamentum serui tui ; $rofanasti in terra sanctitatem eius. Hoc iam ad gentem pertinet Iudaeorum, quod usque ad finem diuisionis exsequitur. Huma-

532/833 Sap. 5, 7 ; cft Matth. 15, 43. 543/044 cfr Aug. En. ps. 88, serm. 2, 6, 1 sqq. — CC 39, 1237 sq. 555/556 II Reg. 12, 15 ; cft Eccli. 47, 15. D

534 et] Gerz., ozz. Gare Garet abessalom Gerz.

540 et] Gerzz., ac Garet

5832 deiectus] Gerzz., eiectus

PL 639

816

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

40-43

nitatis enim more dicitur : auert:?st?, id est in aliam partem transtulisti ; ut quod Iudaeis fuerat promissum, ad utilitatem 565 gentium utique perueniret. Non enim eis remansit sacerdosi non templum quod constat esse subuersum ; sed Christian, omnia sunt plenissime consecuti. Merito ergo dictum est, auertisti, quando perfidis ablatum, fidelibus probatur *esse concessum. 2079

Testamentum,

sanctitatem

aj

58o

dixit, serus

£u, non quia Da-

uid testatus est ; sed cui fuerat per testamentum natiuitatis Domini dignitas compromissa. Sequitur f$rofanasti 4n terra etus. Profanum dictum est irreligiosum, quod

porro a fano, id est a templi reuerentia pellebatur. Immolatio siquidem pecudum et obseruantia sabbatorum, quae prius figuraliter agebantur, ueniente ueritate submota sunt. 7» terra enim quod dixit, intellegere debemus in toto orbe terrarum, ubi est Ecclesia catholica constituta. 4. Destruxisti omnes macerias eius : posuisti muniliones eius in formidinem. Maceria est, quae loca ad aliquam utilitatem praeparata defensionis causa com-

PL 640

munit. Haec non commixtione rei alterius aedificatur, sed in

parietis modum saxorum tantum adunatione construitur. Ad cuius similitudinem ponit simplicem illam inuictamque defensionem diuinam, quam necesse fuit amoueri, ut gens Iudaeo585 rum potuisset hostium incursione uastari. Pulcherrime autem dictum est: munitiones eius bosuisti formidinem, ut culpis facientibus ipsum Dominum formidarent, cuius solebant munitione uallari. Et nota quod per hos tres uersus in similibus sonis exierunt uerba diuersa ; dixit enim : Repuli390 sit, SCHE

595

600

spreuisti,

distulisti,

auertisti,

brofanasti,

de-

siruxisit, bosuisti. Quae figura dicitur homoeoteleuton, cum similibus litteris dictiones plurimae terminantur. 42, Diripuerunt eum ommes transeuntes uiam : factus est in obprobrium uicinis suis. Status ille regni iudaici et fide noscitur direptus et opibus. Nam per eum transeuntes sublatis facultatibus eius religionis copias ad se uiolentissime transtulerunt : illi magis credentes ad quos corporaliter Dominus non uenerat commonendos ; sicut ipse dixit : Populus quem non cognoui seruiuit mihi : obauditu auris obaudiuit mili. Merito ergo Iudaei fact? sunt wicinis opprobrium, qui in Domino gloriae credere noluerunt. 49. Exaltasti dexteram inimicorum eius : laetifi- p. 304 casti omnes inimicos eius. Ista sine dubio contigerunt, quando Iudaei hostibus suis traditi, direptiones et caedes 599/600 Ps. 17, 45.

584 amouete Gerz.. 593 pr. et] oz. Gerz. 601 domino] Gerzz., dominum Garez Garet

598 dominus corporaliter

—

EXP. IN PS. LXXXVIII, 43-46 605

817

uastissimas pertulerunt. Tunc enim laetus efficitur inimicus, quando eius uoluntatibus humiliatur aduersus. 44. Auertisti adiutorium gladii eius et non es auxiliatus ei in bello. Merito ei gladius ille adiutorium non praebuit, qui fortitudinem diuinitatis amisit. Nam licet ferrum humana

uideatur esse defensio, tamen

nihil praeualet,

nisi eum dextera superna corroboret ; sicut in alio psalmo iam dictum est : Non enim in arcu meo sperabo et gladius meus non

saluabit me. Sic ergo populus ille armatus, inermis effectus est :

ut cum pauci plures uicerant, nec plures paucis resistere ualuissent. 45. Dissoluisti eum ab emundatione et sedem eius in lerram collisisti. Frequenter emundat diuinitas quos flagellat, ut purgatum recipiat quem peccatis sordidum respuebat : quos uero ab emundatione dissoluit, id est remouit, hos iam et damnare decreuit. Ouapropter illos hic significat Iudaeos, qui obstinatione mentis Christum spernere maluerunt. Sedes quoque eorum in terra collisa est, quando respuentes Regem Dominum Saluatorem, nequaquam de gente sua principem ulterius habere meruerunt. Sedes enim 625 pro regno posita est, quae merito dicitur 2« £erra collisa, quando diuisus populus atque confractus particulatim toto orbe dispersus est. 46. Minorasti dies temporum eius, perjudisti eum confusione. Status ille quem diximus regni iudaici, cui 65 o promissa fuerat (si Domino seruiret) aeternitas, minoraius est utique diebus angustis ; quia pollicitationem Abrahae promissam obtinere non meruit. Et merito in breuitatem redactus est, qui sibi irrite longam seriem promittebat annorum. Addidit etiam: feríjudisti eum confusione, quia sordes 655 illas incredulitatis suae in facie sustinet, hodieque dum inter gentes omnes abominabil horrore confusus, in uultu suo gestat opprobrium. Haec quidem EíLam ille robustissimus mirabili uarietate narrauit ; sed in his omnibus non agnouit Dominum fuisse mentitum. Ille enim quod promisit Dauid, id ON y] A

640

est, Christo

suo, omnibus

Christianis exhibuit.

Nec habent

Iudaei quae iuste murmurent, qui se maluerunt a promissione uerissima segregare.

612/613 Ps. 45, 7.

606 aduersus] Gerzz. (cfr Exp. ps. cxxxi, /. 380), aduersatius Gare: 607 est Gerzi. (cum r [.A* H M N* D*]) 613 saluauit Gerzz. 625 dicitur] itrite ad. Gerzz. (e /. 633 ?) 629 confusionem Gerzz. (sed /. 634 -ne) 632 breuitate Gerzz. 633 irrite] ozz. Gerzz. (cfr /. 625) 641 murmotarent Gerzz. 642 ueritatis 744. 12

C 2. (xcv1i)

IBI! 641

818

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

47-49

4v. Vsquequo, Domine, auerteris in finem : exardescit sicut ignis ira tua ? Ethan uenit ad quintam 645 partem, ubi Dominum breuiter rogat, ut iudaico populo miseratus indulgeat ; quia nullus est qui animam possit ab inferno

650

liberare. 7» finem hic, saeculi terminum debemus aduertere, quando (sicut saepe dictum est) exspectatur innumera conuersio Iudaeorum, propter illud quod ait apostolus : Quia caecitas ex Parle Israel contigit, donec plenitudo gentiwm intraret, ei sic omnis Israel saluus fieret. Rogat ergo, ne ?n

finem

auertaiur, quando exspectatur fidelis agnitio Iudaeorum. Addidit: exardesc?t sicut ignis ira iua. Irascimur mediocriter, quando aliquem sermone corripimus : exardesci655 mus autem 7*a, cum uindicare disponimus. Adiecit etiam sicut ignis, qui obiecta consumit. 48.

660

665

SCHE

Memorare,

Domine,

quae

mea

substantia

non enim uwane constituistio filios hominum. Ille Ethan mentis firmitate roboratus rogat Dominum, ut istam carnem peccatis obnoxiam aduentus sui gloria liberare dignetur ; quia non est ad hoc creata, ut eam permitteret quasi uanum aliquid interire. Nam cum memor fuit substantiae nostrae et a morte filios hominum eripuit et in spe magnae beatitudinis collocauit. 49. Quis est homo qui uiuit et non uidebit morlem ? aut quis eruet animam suam de mamu inferi ? Qwis est ? interrogatiue legendum est. Quae figura dicitur erotema, id est interrogatio : ubi subaudiendum est, nullus. Omnes enim homines siue iusti, siue peccatores, mortem uide-

670

bunt, quae primo homini inflicta est lege peccati ; sicut apostolus dicit : Propterea sicut ber unum hominem in. hunc mundum peccatum antraust. ek ber beccatum mors, ita in omnes homines mors periransiit, in quo omnes beccauerunt. Quae nunc ideo

commemorat, ut calamitatibus suis misericordiam Creatoris 675 mereatur humana conditio. Vnde qui originale peccatum

680

mala praesumptione credere nolunt, quanto se liberos ab hac conditione dicunt, tanto amplius miserabili sorte constringuntur. Sequitur aut quis eruet animam suam de mamu inferi ? Et hic quoque subaudiendum : nullus. De manu, id est de potestate inferi. Nam cum omnes homines mori contingat, necesse est ut ipsi animas suas de inferni potestate non 649/651 Rom. 11, 25-26.

671/673 Rom. 5, 12.

643 auerteris] Gerzz., auettis Garef cuz: g, irascetis r ^ 643/644 exatdescit] Gerzz, €H/4 r, exatdescet Gerz. a. z1., Garet eum g 653 exardescit Gerzz, exatdescet

Garet (cfr /. 643/644) 659 substantia] iustitia eZ. 665 uiuet Gerzz. cuz plur. codd. r et g 666 eruit eZ. (Gerzz. bic legere non ualeo, sed 1. 688 babet eruit) 677/ 6*8 constringunt Gerzz. 679 subaudiendum] Gerzz., est add. Gare?

Jt 642

EXP. IN PS. LXXXVIII, 49-53

685

690

819

auferant, nisi per illum qui nos de dominatione diaboli eripuit et mortem moriendo prostrauit. 90. Vbt sunt misericordiae tuae antiquae, Domine, sicut iurasti Dauid in ueritate tua ? Venit ad sextam partem, ubi Dominum deprecatur, ut genti afflictae et humana conditione fragilissimae debeat subuenire, et impleat promissiones quas se Dauid fecisse noscebat. Vbi sunt, non sub dolore dicitur, sed quasi tardans Dominus postulatur. Nam quemadmodum de illo dubitaret, cui dicit : 4n weritaie tua ; scilicet ut cito praestet quod eum nouerat esse facturum. Antiquas enim misericordias illas dicit, quas

Abrahae patriarchae fecisse retinebat ; antiquas enim non diceret, nisi ante dauidica tempora factas esse cognosceret. 695

790

795

951. Memor esto opprobri? seruorum tuorum, quod continui in simu meo, multarum gentium. Ordo uerborum talis est. Memor esto opprobrii seruorum tuorum, id est multarum gentium, quod continui in sinu meo. Illi dicitur : memor esto, cui transacta uel futura praesentia sunt. Sed more humanitatis hoc dicitur, quia Dominus, dum praestare differt, oblitus fuisse iudicatur. O$$robrium uero contigit seruis Dei, quando gentibus idolorum amore raptatis, erant pro crimine Christiani, et insecutione dignos iudicabant, quos nouae culturae studiosos esse cognouerant. Hoc erat 2» sinu Christianorum, id est in secreto mentis affectu, quia palam timebant loqui, unde probabantur exstingui.

352. Quod

710

addidit, 735

720

exprobrauerunt

inimici

tui, Domine

quod exjrobrauerunt commutationem Christi tus. Exponit quod superius dixit : opprobrium multarum geniium. Exjprobrauerunt enim sub imputatione legendum est, id est imputauerunt, quod magis credere ac praedicare debuissent. Sed ne haberes ambiguum a quibus ista dicerentur, w2mici

tui,

Domine,

id est idolorum cultores,

qui praedicationibus sanctis aduersum ire modis omnibus festinabant. Repetit quoque quod exprobrauerunt, ad exaggerationem sceleris eorum ; ut commutattonem Christi i595 fidelibus imputarent, quam summa colere ueneratione debuissent. Commutatiio uero Christ? est, quia ueterem hominem in nouam gratiam regenerationis euocauit et de tenebris peccatorum ad uerae fidei lumen usque perduxit : quia mortali homini perennis uitae gaudia praeparauit ; et his similia, quae Dominus noster Christus peccatoribus donare dignatus est. Ipsa est commutatio Christi, quae obstinatos dese- . ruit et fideles dono suae pietatis asciuit. ; 53. Benedictus

Dominus

$n aeternum

: fiat, fiat.

687 humanae condicione Gerz., -nae -ni /Aud. Fi. 690 dicit] Gerzz., dicitur Garef 693 retinebant Gerz. 696 sinu] sno Gerzz. 702 setui Gerzz.

820

490

EXP.

IN PS. LXXXVIII,

53- LXXXIX,

1

Post illam felicissimam sanctissimamque commutationem, dignum fuit ut laus Domini subderetur, qui eam immeritis agnoscitur contulisse mortalibus. Pulchre autem contra maledictiones gentilium temporales positum est: Benedictus Dominus in aeternum : quoniam quae dicunt illi caduca sunt ; laus enim Domini permanet in aeternum, quia talia donare nouit, quae nullo fine clauduntur. Sequitur f2a£, fiat, ut

75 5

de tantis promissionibus nemo dubitaret, ubi confirmatio iterata succederet, et tamquam subscriptio boni principis sacris iussionibus adderetur. Sed hoc magis ad psalmorum laudem debemus accipere, non (sicut quibusdam uisum est) ad libri aliquam sectionem.

Conclusio psalmi. O uere robustum illum EA non corporis ualitudine, sed animae firmitate constantem, qui praeceptum nobis uitae sub740 scriptum de illis sacris altaribus tamquam fidelissimus humani generis procurator explicuit. Nunc oremus ut, quod auribus percipimus, mente condamus. Sic enim uictoria nostra peragitur, si post talia sacra non aduersum extraneos, sed contra nostra uitia litigemus ; et respuentes quae sunt terrena, quae745 ramus sine aliqua cunctatione caelestia. Interpretatio enim istius nominis fideles et patientes commonet Christianos, ut nulla aduersitate frangantur, sicut apostolus ait, huius maxi-

mum uirtutis exemplum ; de se enim dicit : In laboribus lurimis, in carceribus abundantius, 759

75

^

EXPOSITIO

w^

in blagis supra modum,

àn

mortibus frequentius. A. Iudaeis quinquies quadragenas una minus accepi. Ter wirgis caesus sum, semel lapbidatus sum, ter naufragiwm feci, nocte et die in profundo maris fui. Sequuntur etiam ceterae passiones, quae istum Eíha» opere magis quam nomine compleuerunt. Et, beate apostole, honoris tibi uicissitudo tributa est; ut sicut sanctam praedicationem tuam psalmorum attestatione firmasti, ita et psalmi de tuis operibus exponantur.

IN PSALMVM

LXXXIX.

1. Oratio Moysi hominis Dei. Non est dubium (sicut saepe diximus) talia nomina titulis adhiberi, quae textum psalmorum interpretatione sua uideantur aperire. In primis oraíio posita est, per quam ira Domini suspenditur, uenia procuratur, poena refugitur et praemiorum largitas 736 cfr Hieron. Cozzzentariol. in ps. 40 —

edid. Morin, p. 46, 1o.

II Gor? 115 25-245 cft. Act. 16,225 14; 18:127, 41: 726 fidelissimam Gerzz.

Ps.

LX XXIX, 2 adhibere Gerz.

748/152

PL 645

EXP.,IN impetratur,

cum

Domino

PS. LXXXIX, loquitur,

cum

r1

821

Iudice

fabulatur,

praesentem sibi facit quem uidere non praeualet et illum per eam placat, quem suis actibus uehementer exaggerat. Haec Domini quodammodo praestat secretum, praebet sugro gestionibus locum, ad penetralia Iudicis peccator admittitur ; et nullus inde respuitur, nisi qui in ea tepidus inuenitur. Quod mauult petit, supra quam meretur acquirit ; tristis ad eam uenit, sed laetus abscedit. 'Oratio' quippe sancta sic deuotos saluat, ut beatos reddat, dum criminosos accipiat. Innumera I sunt huius bonitatis exempla ; sed illud sufficiat, quod ipse quoque Dominus, exempla nobis uitalia tribuens, orare dignatus est. Vnde merito tali ac tanto uiro praemissa est oratio, A

qui frequenter indignantem Dominum mirabili supplicationis placauit exemplo. Hunc autem psalmum tertium nouerimus 20 esse eorum qui orationem in titulo suo continere monstrantur. Moysen enim illum celeberrimum uirum per quem Dominus legem israelitico populo dedit, manifestum est ministrum fuisse testamenti ueteris et prophetam noui. De ipso PL enim in euangelio dicit : S? crederetis Moysi, crederetis et mihi, 644. 25 de me enim ille scripsit. Et quia utraque psalmus iste coniunxit, merito illi tale nomen appositum est, quod duo sacramenta uisui nominis indicaret. Moyses quippeinterpretatur assumptus, eo quod de aquis a filia pharaonis fuerit eleuatus ; quod propter mare Rubrum Israelitas significat : propter gra3o tiam uero baptismatis pertinet ad populum christianum. Additum est etiam hominis De, ne alterum fortasse cogitares, nisi eum qui diuinis colloquiis honoratus, meruit esse primarius ; ut iam non seruus, sed 40710 ipsius esse diceretur. Hoc enim non de famulis, sed de liberis dicimus et amicis, sicut in

5; Deuteronomio legitur : Loquebatur autem Dominus ad Moysen facie ad faciem, sicut loqui solet homo ad amicum suum.

4o

Diuisio psalmi. "Moyses' uir sanctissimus, et operibus mirabilis et colloquio diuino reuerendus, in prima sectione incohat a laude Iudicis, beneficia eius breuiter potestatemque commemorans. Deinde infirmitati nostrae, quam et ipse multis modis ostendit, postulat subueniri. Tertio exorat aduentum Domini Saluatoris celerius innotescere, quem sciebat humano generi profutura praestare.

Domine,

Expositio psalmi. vejugium [actus es nobis,

a generatione

Ps. LX XXIX, 24/25 Ioh. 5, 46. 27/28 cfr Hieton. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagatde, p. 65, 8. 35/36 Ex. 25, 11. 8 exacerbat eZ. 20 esse] ozz. Gerzz. (ex quo libro reuera uerba assumpta sunt)

35 deuteronomio] Gerz., exodo Gare

822 45

P 19)

55

EXP.

IN PS. EXXXIX,

1-2

et brogenie. Moyses ille uenerabilis in typo sanctae Ecclesiae, quam praefiguratione gestabat. Domino fusa oratione gratias agit, quod in hoc saeculi salo fact«s fuerit eius in-

signe refugium. Primum quod inter Hebraeorum filios est, ut moreretur, abiectus ;deinde quod regis Aegyptiorum pertulit nefanda certamina ; tertio maris Rubri inaudita miracula; postremum murmurantis populi contumaciam formidandam : sed in his omnibus factus est illi refugium, cum ab uniuersis discriminibus noscitur esse liberatus. Merito ergo periculorum suorum recordatus, tale cognoscitur fecisse principium. Verum ut hoc non tantum de uno homine, sed de uni- U. 306 uersali Ecclesia

debuissemus

aduertere,

wobis

posuit, non

mihi : quoniam cunctae Ecclesiae, quae in hac saeculi tempestate uersatur, tutissimum refugium semper est Dominus. Nam uide quid sequitur, à generatione et progenie. 6o A generatione, significat ex quo generari coeptum est genus humanum. Progeniem uero dicit usque ad finem saeculi, cum progenies sibi humani generis per aetates singulas reparata succedit ; ac si diceret, semper. 2, Priusquam fierent montes et formaretur orbis 65 terrae, a saeculo et usque in saeculum tu es. Quia in primo uersu dixerat : refugium factus es mobis, ne temporalem aduerteres esse deitatem, nunc de eius aeternitate disseruit. Sed ut hanc perennitatem apertissime possimus aduertere, 7»4ontes hic ponamus non aliquid terrenum, sed cae79 lorum potestates eximias, quoniam de uniuersa terra subsequitur ;ut reuera dicatur Domino congruenter, £u es, ante- PL quam caelestia terrenaque formares. Istud enim prius non 645 habet principium, sed immensum atque incomprehensibile esse declaratur, quando ab ipsis quoque principiis prius esse digno75 scitur. Sequitur a saeculo et usque in saeculum tu es ; quasi aut ante saeculum, aut post saeculum non est Deus. Sed hic, a saeculo et usque $n saeculum, aeternitatem debemus aduertere. Graeci enim codices aeternitatem habent, quod patres nostri 4 saeculo et usque in saeculum transtule8o runt. T« es competenter dicitur Deo, quia non habet praeteritum nec futurum; sic enim et ipsi Moysi dictum est: Duces filis Israel :ego sum qui sum ;et qui est, misit me ad uos. Vnde merito uir sanctus posuit, /4 es, quod ab ipso se audisse meminerat. Sed hoc ad Patrem, hoc ad Filium, hoc ad Spiri85 tum sanctum pertinere non dubium est. Essentia enim indiuiduae Trinitatis, quae ab eo quod est, esse ueraciter et pro$2 Ex. 5, 14.

46 gestabat 4sg. oratione] oz. Ger. per bomoiotel. 60 quo] om. Germ. 64 65 es] dicit] Gerzz., dixit Gare£ 64 aut firmaretur r (praefer nonnullos codd.) deus add. r 69 ponamus] Gerzz., ozz. Garet 96 pr. aut] ut Gerzz. 85/86 indiuidua aeternitatis Gerzz.

JXPNUPS GIXXXiX524

823

prie dicitur, praesentia semper habet, quae inter nos aut praeterita dicimus aut futura. 9. Ne auertas hominem in humilitatem ; et dixi90

sià : conueriimini,

filii hominum.

Venit ad secundam

partem, in qua illa uir sanctus a Domino petit quae illum praecepisse cognouit. Dicit enim : »e auertas hominem in humailitatem, id est,nein mundi istius concupiscentiam ambi95

tionemque proicias. H wmilitatem quippe hic terrenam concupiscentiam debemus aduertere, quae apud Deum abiecta atque contemptibilis est, non illam gloriosam qua peccata nostra Domino confitemur. Hoc ergo uir sanctus deprecatur quod diuinitas iubet, ne uoluntas hominum a caelesti sublimitate deiecta, amare mundi permittatur humillima, humilia

IOO

105

IIO

SCHE

IIj

I20

utique quae sua uilitate sordescunt. Sequitur e£ dixisti : Conuertimini, fili? hominum. Hic et pro quia positum est, ut unum nobis sensum aperiat adunata sententia. Vides quam sit probabilis superior illa petitio : quia cum Dominus praeceperit flos hominum comuertii, ipso debeant miserante saluari. Quis enim alter potest a mundi ambitu liberare, nisi is qui docuit fideles caelorum regna perquirere ? Merito ergo petit ne deserantur homines in lubricis lapsibus, quibus dictum est : Conuertiminas. 4. Quoniam mille anni ante oculos tuos, tamquam dies hesterna, quae praeteriit et sicut custodia in nocte. Causa redditur quare saeculi ambitio debeat declinari : Quoniam mille anni non solum pauci sint ame oculos Dei, sed tamquam hesterna dies habeantur omnino praeteriti. Quae figura dicitur tapinosis, id est humiliatio, quando cuiuslibet rei magnitudo minuitur in exiguam paruitatem. Non enim uel ipsi uni diei praesenti, sed praeterito comparatur tam longissimus ordo saeculorum. M://e enim finitum pro infinito posuit, aetatem ueterum fortasse designans, qui magna longaeuitate repleti sunt. Sequitur e£ sicut custodia in nocte. Vt illos mille annos (quos superius dixit) annulatos esse cognosceres, non iam uni diei praeterito, sed

etiam nocturno tempori breuissimo comparantur. Custodia enim nocturna, quae humanas assolet exercere uigilias, ternis horis excubantibus 125

130

deputatur, ubi sibi succedentibus turmis

nihil longinquum agitur nec morosum. Pulchre autem humanam uitam nocturnis comparauit excubiis, ubi totum sub obscuritate et trepidatione geritur, quando mens hominum uitiis carnalibus circumdata pulsatur. Huic autem uersui subdistinctiones ponendae sunt, quoniam subsequitur plenitudo

sententiae.

100 humili91 illa] Gerzz. sc. illa quae petit, ille Garet 89 humilitate Gerzz. 122 tempore Gerzz. 111/112 declinare Gerz. 109 sicut r tate ed.

PI 646

824

EXP. IN PS. LXXXIX,

5-8

9. Quae fro nihilo habentur, anni erunt eorum mane sicut herba transeat. Hocerat quod de uersu superiori pendebat : quoniam sicut duo illa quae superius dixit, hoc est, diem

fraeteritum,

et custodiam

nociurnam,

quae pro nihilo habentur, intulit: Anni erunt eorum. Et ideo sicut paulo ante dixit supplicandum est, »e awertas hominem

in humilitatem,

addidit, mane

sicut

herba

transeat. Adhuc illa fugitiua et transitoria uitae hominum comparantur. Frequenter enim herba intra momentum aut 140 pastu animalium, aut aliqua tritura consumitur : sic sunt anni hominum qui pro nihilo habentur. M ane, id est in ipsa uita qua fruuntur, transeunt atque peraguntur ; nec de longinquitate eorum potest esse satietas, ubi terminus festina celeritate suscipitur. 145 6. Mane floreat et praetereat ; uespere decidat, ?nduret et arescat. Bene carnis infirmitas fugitiuis herbarum aetatibus comparatur. M ane significat totam hominis uitam, in qua et fZorere et praeterire dignoscitur. Vespere autem quod indicat lucis occasum, tempus dicit quo transit 150 homo de saeculo ; mox enim ut in mortem deciderit, post durescit in cadauer, ac deinde arescit in puluerem, quod et herbis et corporibus humanis noscitur esse commune. Sed hic mane et uespere (ut mihi uidetur) non unum diem debemus aduertere ; partes enim istae non sunt iungendae, quia singulae pro breuitatis intellectu sunt positae. Haec autem ideo diligentius excoluntur, ne quis sibi hominum de uita longissima blandiatur. 7. Quoniam defecimus in ira tua et in furore tuo conturbati sumus. Vir sanctus et memor actuum priorum 16o illum furorem Dei recordatur, quem pro iudaica murmuratione sustinuit, quando ei Dominus dixit : Cerao quod $ojpulus iste dura ceruice sit : dimitle me ut irascatur furor meus contra eum et deleam eos, faciamque te in gentem magnam. Quapropter formidabili recordatione turbatus est, qui pro tali populo sup16 A plicabat. Defecimus enim dictum est, humana. infirmitate fatigati : conturbati sumus mortis cogitata formidine, quam metuebant propter debitas ultiones. 8. Posuisti iniquitates nosiras in conspectu tuo ; saeculum nostrum in illuminatione uultus tui. De 170 saeculo transacti temporis dicit, quando iudaicus populus et miraculis uisitabatur et poenis. Non credendo enim quae uide- p. 307 bant, ultoris Iudicis patiebantur aspectum. Nam in alio loco 161/163 Ex. 32, 9-10; cfr 33, 5 ; Deut. 9, 15. 131 erunt] oz. r 145 pertranseat r 150 ut] ozz. Gerzz. 158 quia 159 et] Gerzz. (cfr /. 245), o». Garet

151 crescit eg.

EXP.IN

PS. LXXXIX,

8-1o

825

dicit :Beati quorum remissae sunt iniquitates e. quorum tecta YT75

18o

sunt peccata. Illa enim tegebantur, quae ad ueniam perueniebant : haec autem illuminabantur, quae uindictam protinus sustinebant. 9. Quoniam omnes dies nostri defecerunt et in iva iua defecimus ; anni nosiri sicut aranea meditabantur. Breuitatem uitae humanae dicit per iram Domini prouenisse quoniam longioris uitae praesumptione peccabant.

Ad quam enim breuitatem peruenerint post illam numerositatem prioris saeculi infra dicturus est. Nam cum dicit omnes dies nostri defecerunt, ad annos pertinet imminutos. Quod uero sequitur e£ 2n va tua defecimus, ad tribulationes aerumnasque respicit, quas in ipsa uita paruissima sustinemus : quoniam insolentia nostra aliter non poterat corrigi, nisi per flagella Domini probaremur affligi. Sequitur nimis apta comparatio :anni nostri sicut aranea meditabantur. Malignitatem uitae nostrae posita similitudo decla190 rat.

195

ÁAranea

est enim animal debile ac tenuissimum,

quod

transeuntibus muscis ad escam sibi procurandam quaedam retia dolose contexit : sic anni eorum qui sceleratis operibus dediti sunt, inanibus et subdolis machinationibus occupantur. Aranea enim dicta est, quod sit arida nimisque subtilis. Et uide quemadmodum actus ipsos positum uerbum declaret. Meditabantur,

dixit, non operabantur ; ut ostenderet eos

sine aliqua utilitate transiisse, qui sub nullo fructu bonorum, sed sub ancipiti meditatione uixerunt. 10. Dies annorum nostrorum in ipsis septuaginta 200

205

210

anni

; si autem

im

potentatibus

octoginta

anni

et

plurimum eorum labor et dolor. Si annos illos ad litteram uelimus aduertere, multos hominum et nonagenarios bene uigentes inuenies et iterum necdum septuagenarios debilitate confectos ; ut quod hic dicitur, constare minime posse uideatur. Sed numerum septuagenarium legi potius decenter aptamus, quae sabbatum diem septimum obseruandum esse praecepit. Octogenarium uero populo christiano aptissime deputamus, qui octauum diem resurrectionis dominicae sancta festiuitate ueneratur, ut duo testamenta (sicut in septuagesimo psalmo iam diximus, ubi opus istud diuisimus) per hunc numerum significasse uideatur. Ipsa sunt enim praecepta, in quibus fideles animae saluberrima mentis ualetudine reguntur.

173/174 Ps. 51, 1 ; Rom. 4, 7.

17? et] nos add. r Gerzi., quod Gare£ declararet Gerzz.

179 uitae] oz. Gerz. 180 petuenisse Gerzz. 182 cum] 190 enim est — Gare 191 quaedam] oz. Gerzz. 195 200 5s. anni] ozz. Gerzz., annis r (praeter IN* Q R? U)

PL 647

826

EXP.

IN PS. LXXXIX,

ro—-12

Octogenario uero numero addidit ?m fotentatibus, quia tunc reuera coepimus habere potentiam, quando nobis Domi215 nus Saluator apparuit. Isti sunt ergo des annorum nostroYwm, qui nobis probabilis uitae conferunt claritatem ; ut merito dies dicantur, per quos Dominum in uerbis suis illuminata mente conspicimus. Et intende quid sequitur : e? $/urimum eorum labor et dolor ; id est, qui haec duo testa220 menta transcenderit, laboribus maximis et doloribus implicatur. Non enim illic est aliquid (sicut haeretici faciunt) plus minusue sentire, ubi caelestem regulam seruat moderata distinctio. 11. Quoniam superueniet super nos mansuetudo et 225 corripiemur. Quis nouit jotestatem irae tuae, aut prae timore iram tuam dinumerare ? Quia dixerat : Plurimum eorum labor et dolor, nunc ipsum excolit dicens, non debere legis praecepta transcendi, quia superueniens Iesus Christus, qui est »ansuetudo perfecta, nos corri230 pit et emendat, si testamenta eius contumaciter neglegamus. Et quoniam dixit, corripiemur,

225

praemisit mansuetudinem,

ut intellegamus omnes emendationes Domini fidelibus pietatis intentione prouenire. Sequitur quis mowit potestatem irae tuae, aut prae timore iram iuam dinumerare ? Merito ille Moyses, qui expertus fuerat quanta Dominus peccanti populo reddidisset, dum eum crebris murmurationibus incitasset, exclamat nullius considerationem ad uindictae eius

240

peruenire mensuram, nec dinumerari posse quanta ille praeualet iratus efficere. Et nota quod in utraque parte praedicatur uirtutis immensitas. Nam sicut praemia Domini plenissime nequeunt intellegi, ita nec uindictae mensura praeualet apprehendi. Bene autem addidit, rae timore, sicut et alius propheta dicit : Considerawi opera tua et expaui. 12. Dexteram

iuam,

Domine,

notam

fac

nobis

et

245 eruditos corde in sapientia. Vir ille sanctissimus et utriusque testamenti intellector egregius uenit ad tertiam partem, in qua deprecatur Patrem, ut Iesus Christus iudaico populo et gentibus salutariter appareret. Nam ut utrumque populum complecteretur, plurali numero posuit, nobis, sicut 250 et in primo uersu psalmi iam factum est. Dexíeram enim dicit ipsum Dominum Saluatorem, de quo alibi scriptum est : Dextera manus tuae, Domine, confregit inimicos ; petens ut ipse

ilis notus efficiatur, per quem omnia profutura discuntur. Sequitur : e£ eruditos corde in sapientia. Desiderio ip243 Hab. 5, 2.

232 Ex. 15, 6.

217 quae Gerz.. 224 superuenit z 238 dinumerate Gerzz. 244 domine] om. Gerzz. 248 apparet Gerzz. 254 sequitur] Gerz., ozz. Garet

ap 648

EXP. 255

IN PS. LXXXIX,

12-15

827

sius non sufficit aduentum Domiti postulare, quia multi eum corporaliter uidentes, Deum minime crediderunt, ideoque ad-

didit, eruditos corde in sapientia ; id estintellectum habentes in Dominum Christum. Erwditus enim dicitur quasi ex omni rude elicitus. Ipse est enim uirtus et sapientia Patris, 260

quem hic postulat non corporeis oculis, sed erudito corde co-

gnoscere : quia hoc profuit reuera illum uidere, qui eum meruerunt illuminata mente conspicere. 183. Conwuertere,

265

270

Domine,

aláquantulum

et depreca-

bilis esto super seruos tuos. Consuetudinem suam uir sanctus operatur, qui dicit in Exodo : Es/o flacabilis super nequitiam Populi twi. Ipso affectu, ipsa gratia rogat Dominum, ut iustitiam suam aliqua lenitate retemperet ; quatenus exorari possit a peccatoribus, quibus iuste noscebatur iratus. Intuendum est autem quod non dixit ex toto conwuerlere,

sed

aliquantulum,

quia hoc magis nobis expedit,

quando nos aliquis stimulus tribulationis affligit ; ut saepe commoniti saluberrima conuersione ualeamus peccatorum ueniam promereri. 14. Repleti 275

sumus

dicit hac «isevricordia 280

mane

misericordia

tua

; exsul-

lauimus et delectati sumus in omnibus diebus nosivris. Misericordiam dici Dominum Saluatorem nullus ignorat, qui miseris datus est, ut per ipsum uiuerent, qui per se cognoscebantur omnimodis interiisse. Rejpletum se ergo mane,

id est lucida contemplatione,

649

Et necesse fuit ut eius cor exsultaret in laude, delectaretur

|. 508

in contemplatione omnibus diebus uitae suae, cuius anima tali munere repleta, caelesti exsultatione gaudebat. Quae figura dicitur idea, cum rem futuram uelut oculis offerentes, motum animae uiuaciter incitamus.

SCHE

15. Delectati

290

sumus

fro diebus

quibus nos humi-

liastá, annis in quibus uidimus mala. Tribulationes quas hominibus prouidentia diuina concedit, quam ueraci aestimatione perpenderat, ut delectatum se in eis diceret, per quas humiliandum populum salutariter sentiebat. Sciebat enim fidelibus uiris noxiam esse superbiam ; et inde Domino gratias agit, unde credentes profecisse cognouit. Quapropter in illis a24is

295

PL

quoniam uir sanctus Christi Domini praeuidebat aduentum.

se delectatum

esse

profitetur,

n

quibus

uiderat mala ; mala scilicet quae grauia putabat, dum pateretur humanitas. Nam uiro sancto et contemplanti uerita265/266 Ex. 52, 12.

263/264 deprecabilis esto] deprecare r (praeter 258 eruditos Gerz., fort. recte 285 animae] Gerzzr., 284 offerentis Gerzz. 273 prometire Gerzz. C D* U) 293 profitetur] Gerzz., confitetur. Garef animi Gare?

828

EXP.

IN PS. LXXXIX,

15-17

tem non solum grauia non fuerunt, sed etiam suauia sibi ex-

300

505

stitisse professus est. 16. Respice in seruos tuos et in opera tua, Domine€ ; el darige filios eorum. Sancta conscientia non desinit facere in opere alieno quod exercebat in proprio. Quibus enim orationibus pro Israelitis supplicauerit Domino, omnino notissimum est. Nunc eadem simili fine concludit, ut peccantibus Iudaeis parcat et filios eorum sancta credulitate recorrigat ; quatenus si illi (iniquitate sua faciente) dispersi sunt, saltem eorum soboles in fine saeculi conuersa, ad ueniam per-

uenire mereatur. Quod prophetiae spiritu (sicut saepe diximus) nouerat esse faciendum. Et considera quibus uerbis pietatem boni Iudicis inuitauit,

310

17. Et sit splendor 315

320

ut primo diceret,

i»

seruos

(4os ; deinde in opera tua ; quatenus etsi factis suis ueniam non mererentur accipere, eam Creatoris opera ualde laudabilis impetraret. Quod argumentum apud rhetores dicitur a laude iudicis. et. opera Splendor

Domini

De

nostri

super

nos

;

mamuum mosirarum dirige super nos. Domini super nos est, quando crucis eius im-

pressione decoramur et uexilum triumphi ipsius in fronte portamus ; sicut apostolus dicit : M/ autem absit gloriari, nisi n cruce Domini nostri Iesu Christi, ber quem mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Hinc et in alio psalmo dictum est : Signatum, est super nos lumen uultus tui, Domine. Sequitur et opera manuum nostrarum dirige super nos. Opera nostra dirigit super nos, quando nobis donauerit ueniam peccatorum, ut cum fuerimus peruersi, efficiamur eius correctione

rectissimi.

32

2/20

Conclusio psalmi. Consideremus, uiri prudentissimi, quam multa nobis legis diuinae mysteria per diuersos numeros indicentur, quod hic uitas hominum septuagenarii et octogenarii numeri supputatione recolligat ; quod cunctus ordo psalmorum mystico sit calculo comprehensus ;quod omnes libros diuinos numerus arcanus includit ; quod et alia legis diuinae mysteria multifa-

rio calculo continentur. Arenam maris, pluuiarum guttas, ho-

zi

355

minum capillos legimus esse sub numero. Et ut breui compendio disciplinae ipsius laudem uirtutemque noscamus, Salomon ait, ommia in mensura. e numero et pondere Deum fecisse ; ut cunctis indubitanter appareat arithmeticam disciplinam ubi317/319 Gal. 6, 14.

$06 prophetae Gerz. gentut Gerzz, orr. a. zz.

320 Ps. 4, 7.

934 Sap. 11, 21.

318 mihi] oz;. Gerzz. 332 et] oz. Gerz.

322 diriget Gerzz.

326 indi-

IBI: 650

EXP. IN PS. LXXXIX,

r7-XC, x

829

que esse diffusam. Hanc auctores saecularium litterarum diligentius perscrutantes in multis partibus diuiserunt, id est in pari et impari, in perfecto et imperfecto, in superfluo et imminuto, et ceteras quae in ipsis auctoribus euidentissime conti340 nentur; quas studiosis legere et sana mente tractare nostri quoque permisere maiores. Deum tamen in omnibus rogemus ut sensus nostros aperiat et ad ueram sapientiam sua nos illuminatione perducat. Quidquid enim legeris, quidquid excogitaueris, ita dulcescere poterit tibi, si sapore superni muneris 345 condiaris. EXPOSITIO

x

Io

P5

20

IN PSALMVM

XC.

1. Laws cantici Dauid. Quando laus cantici dicitur, non commune aliquid sentiatur. Laus intellegi potest et humana praedicatio ; sed laus cantici animaduerti non potest nisi diuina laudatio. Dauid autem hic, ipsum prophetam debemus aduertere, qui primam partem huius psalmi suaui relatione dicturus est. Amoenus admodum et ipsarum promissionum uarietate dulcissimus : cuius undecimum et duodecimum uersum diabolus ipsi Domino Saluatori, cum eum tentasset, obiecit. Hunc hymnum daemonibus pia confidentia semper opponimus, ut a nobis potius inde uincantur, unde contra Creatorem suum dolose aliqua dicere tentauerunt.

Diuisio psalmi. In prima parte psalmista profitetur omnem fidelissimum diuina protectione uallari. Secunda laudem decantat Domino Saluatori. Tertia uerba sunt Patris ad omnem fidelem, quem in se deuotissime sperare cognoscit et in mundo isto defensionem et in futuro illi praemia compromittens.

Expositio psalmi. Qui habitat in adiutorio Altissimi, in jrotectsone De$ caeli commorabitur. Hic denuo categoricus syllogismus ita subleuat caput : iustus habitat in adiutorio Altissimi. Omnis qui habitat in adiutorio Altissimi, in protectione Dei caeli commorabitur. Iustus igitur in protectione Dei caeli commorabitur. Nunc uerba psalmi tractemus. Posito sancto Dauid in contemplatione caelesti, talis subito persona monstrata est, quae tota mentis puritate deuota superna iugiter

339 ceteras] Gerzz., cetetis Gare

Ps. XC, 16 illa eZ.

344 munetis] Gerzz. PL, munere Garef.

19 e/ 20 adiutorium Gerzz.

21 protectionem Gerzz.

830 25

EXP.

IN PS. XC, 1-3

protectione gauderet : cui multa beneficia diuinitus asserit esse collata, ut ad deuotionem Domini mens nostra ardentius

incitetur, quando fidelibus spes magna promittitur. Quae fiSCHE

gura dicitur diatyposis, id est expressio habitus,

ubi rebus

personisue subiectis et formas ipsas et habitus exprimimus. 30 Qui habitat, confirmatiue pronuntiandum est, id est qui iugiter commoratur. Habiíare enim permanentis est, non discedentis ; sed qui totam spem suam non in propriis uiribus ponit, sed in Altissimi uoluntate constituit, sequitur absoluta promissio, quoniam talis uir modis omnibus protegatur a Do35 mino. Et inspiciendum est quod dicit 2?» adwtorio, ut designet intentionem uerissimi Christiani laboriosa Domino contentione seruire. Et intuere quemadmodum singulis uerbis res magnae resignatae sunt. Dicit enim : Qui hic habitat, illic commorabitur ; idest, quiin isto saeculo ab ipso non disce40 dit, in illa semper perennitate mansurus est. 2. Dicet Domino : susceptor meus es et refugium meum Deus meus et sperabo in eum. Hoc dicit ille qui de animo suo noxias praesumptiones abiciens, solum sibi credit utile, quod dignatur pietas superna praestare. Nam qui 45 dicit : susceptor meus es, totum se confirmat in eius beneficia proiecisse, ut de felici quadam familiaritate glorietur. Item qui dicit : e£ refugium meum Deus meus, nullum sibi aliud esse profitetur auxilium, sed quando huius saeculi tempestatibus quatitur, ad portum diuinae misericordiae se 5o confugere uelle testatur. Et ne crederes post susceptionem beatam et refugium salutare non esse iam aliquid expetendum, sequitur e£ sperabo in eum, ne quis in se fragilissimo debeat aliquando praesumere, sed in illo semper qui probatur omnia continere. Hoc si Adam fuisset secutus, nec sibi conqui5 sisset reatum, nec suis posteris transmisisset interitum. 9. Quoniam ipse liberauit me de laqueo wenantium et a uerbo aspero. Causam dicit diuini muneris, quia ipse nos ab inimicorum siue spiritalium siue carnalium potest liberare uersutiis, comparatione facta uenantium, qui ad ca6o piendas feras retium laqueos ponunt, ut ignorantes possint dolosis insidiis irretire. Sequitur e? a werbo aspero. Verbum asperum est omne dictum quod contra regulas diuinas tamquam lethiferum poculum propinatur. Nam etsi per iniurias aut irrisiones a bono proposito diuertamur, «werbum est utique asperwm, suaque acerbitate durissimum. Et iterum si audiatur sermo blandus fellito melle conditus, acer-

be illud debemus suscipere, quia diuinis probatur iussionibus obuiare. Nam frequenter illa plus decipiunt quae mollissimis 41 dicit Gerzz., corr. a. zz. tiatium Gerz.

42 et] ozz. Gerz. (sed babet 1. 82) cum r e? g

60 re-

DI 651 poo

EXP. IN PS. XC, 3-6 79

75

8o

85

90

95

IOO

831

sermonibus intimantur. Ab hac ergo asperitate grauissima et amara dulcedine liberat Dominus nos, quando in uia ipsius gradimur, nec dextera laeuaque diuertimus, ubi a diabolo positos laqueos esse cognoscimus. In uia enim, id est in ipso Christo ausus non est ponere, ubi fideles non praeualet sauciare. -

4. Scapulis suis obumbrabit tibi et sub pennis eius sperabis ; scuto circumdabit te ueritas eius. Per hunc uersum et duos alios qui sequuntur, personae illi sanctissimae quam propheta superius introduxit, quam pulcherrimis allusionibus Domini beneficia compromittit! ut cuius prius mores probauerat, eius praemia digna narraret ; quae nostra debet curiositas indagare, si tamen (ipsius gratia suffragante) dignum possimus aliquid inuenire. Scaj$wulae Domini sunt operationes mirabilium, per quas uelut quibusdam humeris uirtus diuina monstratur. Pen»nae sunt monita prophetarum, quae si pura mente recipiantur, fideles animas ad caelos usque perducunt. Quaeres forsitan quid ista praestabit obumbratio, ut per diem sol non urat te, neque luna per noctem ? Item quid pennae dominicae conferant ? Vtique protectionem Domini, quam uelut maternam pietatem inter mundi pericula te habere cognoscas, sicut et alibi scriptum est : erusalem, Ierusalem, quoties uolui congregare filios tuos sicut gallina pullos suos sub alis suis et noluisti ! Scuto circumdabit ie ueritas eius. Scutum istud humanum illam partem tantum ex qua opponitur, tegit : clypeus uero diuinus undique nos quasi murali munitione circumdat atque defendit. V er:ias autem

incarnatio

Christi Domini

aduertenda

est, sicut

legitur : Veritas de terra orta est ; quae nos et scapulis obum brat et sub pennis suis sperare facit et scuti protectione custodit. 5. Non timebis a tàmore nocturno. 6. A sagitta uolante ber diem, a negotio perambulante

in tenebris,

a ruina

et daemonio

meridiano.

Sicut dixit superius genera defensionum, ita nunc in his duobus uersibus denuntiat periculorum modos, quia multo gra-

10$ tior salus fit, cum euitata cognoscitur discriminum multitudo. *2

IIO

Timor itaque nocturnus est haereticorum tenebrosa suasio. Sagitta uolans er diem manifesta persecutio tyrannorum. Negotium in tenebris, cum prauo studio perquiritur, Daemomniwuwm unde bene credentium cordis oculus obcaecatur. persecutionis feruore periculum immane est meridianum Ps. XC, 90/92 Matth. 23, 357 ; Luc. 13, 34.

70 nos] ozz. Gerzz. obcaecetur Gerzz.

75 obumbrauit Gerzz.

97 Ps. 84, 12.

pinnis r

88 idem Ger.

109

2E 652

832

115

EXP. IN PS. XC, 6-8

accensum, ubi ruina plerumque metuitur, quando infirmitas humana superatur. Ruina enim dicta est, quasi repetens ima. Sed per has omnes allusiones definitionesque rerum illud euidenter ostenditur, quia nihil horum metuere possumus, quando Domino protegente saluamur. *. Cadent a latere tuo mille et decem milia a dextris tuis ; ad te autem nom abpropinquabit. Cum de uiro fidelissimo in prima parte loqueretur, quoniam membra capiti suo connexa sunt, in secunda parte uenit ad Domi-

I20

num Christum, ut illos quos Dei famulis insidiatos esse dixerat, peccatorum suorum retributionem subituros esse monstraret. Sed hos uersos paulo sollicitius inquiramus. Non enim possunt a latere Domini,

uel à dextris

eius cadere,

qui iam in beatorum numero praedestinati esse noscuntur; 12 VA sed hoc de praesumptoribus bene dicitur, qui illud se consequi credunt, quod minime promerentur. Cadent dixit, qdasi de alta beatitudine

corruent,

quam

sibi temeraria,

non

fidelis

anima promittebat. Latus autem est Domini Saluatoris corona iustorum, quae cum ipso (sicut promisit apostolis) in resurI30 rectione iudicabit. Nam hodieque quando iudices petimus ab imperatore uel rege, sic eis dicimus : mittite a latere uestro, id est qui uobiscum habet fidelissima deuotione consilium. Latus enim dictum est, eo quod sub brachio lateat. Et quia spes hominum inaniter sibi frequenter promittit excelsa, ex illa I5 I gloria eos dicit esse casuros, qui sibi supra merita sua talia pollicentur. Et quoniam isti rari sunt qui tantam ac talem spem habere noscuntur,

»;lle a latere eius asserit esse CASuTOs,

PL 655

ab illa scilicet summitate iudicationis. A dextris autem, quia multi putant se ad dexteram collocandos, decem milia 140 testatur inde ruituros, quoniam et ipsi falsa opinione conceperant, quod in suis meritis non habebant. Haec autem senten- M. 310 tia illos specialiter uerberat qui aliquo bono prosperitatis inflantur et sanctos se putant esse, cum non sint. Mz/le autem et decem milia finitum pro infinito numerum ponit. Sequi145 tur: ad te autem non abbropinquabit ;hoc est quilibet ex ipsis qui sibi regnum Dei fallaciter pollicentur, qui reuera longe erunt a Domino, quoniam dum spem habent in meritis suis, ad satisfactionis remedia non recurrunt.

150

8. Verumtamen oculis tuis tonem peccatorum uidebis. illum lucidum perspeciabilemque merita iudicantur. Iustitia enim nes, qui sunt ad sinistram uel ad 11" a te Gerz., corr. a. zz., tibi r

adptopiabit r (5raeter P Q R. V) 122 hos 134 frequenter] Gerzz., ozz. Garet 145 adquodlibet Gerzz. 151 perspeciabilemque] Gerzz., pet-

uersus] Gerzz., hunc uersum Gare

propinquauit Gerzz. spicabilemque Garez

considerabis et vetribuOculis tuis, dixit diuinum conspectum, quo hominum diuina considerantur homidexteram collocandi. Sequi-

EXP, IN- PS. XG, 8-12

833

tur e£ retributionem beccatorum uidebis ; hoc est quod 15; Superius dixit : oculis tuis considervabis. Illa enim consideratio erit retributio

meritorum.

Véidebis,

id est, uideri

facies ; sicut est illud : Dominus de caelo prospexit super filios hominwm, ut uideat si est intellegens aut vequirens Deum. 9. Quoniam

tu es, Domine,

spes mea

; altissimum

posuisti refugium tuum. Cum supra de peccatorum retributione loqueretur, subito intulit, quontam tu es, Domine, SCHE X spes "mea, quod sensus superior non habebat. Quae figura dicitur paradoxon, quando exitus inopinatus uel non exspectatus ingeritur. Intendamus autem sollicitius quid sit quod dicit 16 vA propheta, quontam iw es, Domine, spes mea, quia resurgente Domino spem resurrectionis membra reliqua perceperunt, quae erant posita in morte peccati. Praecessit enim in capite, quod corpus reliquum in se sperare debuisset. Verum ista shes resurrectionis sancto uiro ideo facta est, quia et ipse :7» Dominus Saluator per id quod mortuus est, refugium suum noscitur in Altissimo posuisse, sicut in trigesimo psalmo iam dictum est : Esto mihi in Deum frotectorem et in domum vefugui, ut saluum me facias. Vnde merito sequitur illius exemplum, 16 o

per quem se in aeternum nouerat esse uicturum.

:5

10. Non accedent ad te mala et flagellum non a$propinquabit tabernaculo tuo. Hic beatitudo assumptae humanitatis potenter exponitur, quia dum in hoc mundo a Iudaeis et conuicia pertulerit et flagella, dicit, £abernaculo

eius, id est, sancto corpori nihil mali a$$roj$inquare po18o tuisse. Merito, quia flagellum est ultio diuina, quod solet humana crimina resecare ; sicut alibi legitur : »ulta flagella $eccatorum. Hoc ergo supra illum uerissime dicitur non uenisse, qui se probatus est immaculata conuersatione tractare. Hic enim f/agellum positum est, quod delicta castigat, quod 18 vA improbos actus ulciscitur ; et ideo negatum est per flagellum Christo Domino proximasse peccatum. Quod genus locutionis SCHE schema dicitur hypallage, quae et in saecularibus frequenter inuenitur uoluminibus et diuinis. 11. Quoniam angelis suis mandauit de te, ut custo19o dant te im ommibus uiis tuis. 12. In manibus portabunt te, ne umquam

offendas

ad lapidem jedem tuum. In his duobus uersibus uerba sunt quae Domino Christo diabolus, de eius diuinitate dubitans, cum eum tentare praesumpsisset, obiecit. Sed ubi ille I9 VA cecidit, nos sollicite gradiamur : quoniam cautela sequentis est praecedens lapsus alienus. Saepe diximus in Domino Saluatore duas naturas, id est Dei et hominis unitas atque per157/158 Ps. 13, 25; 52, 5.

172/173 Ps. 3o, 5.

181/182 Ps. 51, 1o.

175/176 adpropiabit Gerzz. cu r, a cfr 7. 199. 15

€ 2. (xevrir)

834

EXP.

IN PS. XC, 12-14

fectas in una eademque permanere persona, ita ut unus esse Dei Filius et praedicetur ab omnibus et credatur, sicut et pa200

205

210

215

220

225

tres nostri ueritatis ipsius illuminatione docuerunt,

dum occulte percutit ; baseliscus,

cum palam uenena disse-

minat ; /eo, dum persequitur innocentes; draco, cum neglegentes impia uoracitate deglutit. Verum haec omnia glorioso aduentu Domini pedibus ipsius prostrata iacuerunt. Solus enim tam ferocia ualuit subdere, qui Patri coaeternus et consubstantialis secundum diuinitatem probatur existere. Haec si diligenter sanctorum patrum praedicatione tractemus, nec aliqua dementium haeretica prauitate turbemur, omnia nobis, sicut dicta sunt, absoluta ueritate constabunt. 14. Quoniam in me sperauit, liberabo

230

22

240

dicentes :

solus ex Trinitate Filius formam serui accepit, quae forma illi ad unitatem personae coaptata est ; id est, ut Filius Dei et Filius hominis unus sit omnipotens Iesus Christus, ne non Trinitas, sed (quod absit) quaternitas, praedicetur. Hinc est quod quando humilia de ipso dicuntur, humanitati sunt sine dubio deputanda ; quando aliquid potentius tonat, diuinis uirtutibus conuenit applicari ; quod hic et inferius utrumque seruatum est. Nam quod legitur, angelis mandatum, ut eum debeant custodire, infirmitatis humanae est, sicut euangelium quoque testatur : Apparuit autem. 1llà angelus de caelo confortans eum. Et ut ipsam hominis naturam perfectissime declararet, adiecit: ne offendas ad lapidem pedem tuum ; id est, ne in legem quae in lapideis tabulis scripta uidebatur incurreret, quam uenerat gentes edocere, eiusque plenitudinem salutari integritate firmare. 139. Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem. Hic iam diuina uirtus exprimitur, quae tantis rebus saeuientibus imperauit. Nam omnia ista nomina diabolo congruenter aptantur : asf:s est,

eum

; pvo-

legam eum, quoniam cognouit nomen meum. Venit ad tertiam partem, ubi Dominus Pater iustissimo illi uiro qui in prima parte noscitur introductus, clementi dignatione respondit, ut corda fidelium tali promissione roboraret. Hunc ergo beatum, qus habitat in adiutorio Altissimi, liberaturum se a malis saeculi istius compromittit, quoniam spem suam in ipsius uirtute reposuit. Sequitur $rotegam ewm quoniam cognouit momen mewm. Exponit quomodo eum liberandum esse promiserit ; scilicet ut protectus ab omnibus insidiis diaboli reddatur alienus. Causam quoque piae liberationis adiunxit, qwoniam cognouit momem ewm. Cognoscit nomen Patris, qui Filium non putat esse 210/211 Luc. 22, 43.

201 accipit Gerzz.

illa Gerzz.

231 ueto Ger.

PL 655

EXP.

IN PS. XC, 14-16

835

minorem, nec creaturam aestimát (ut quidam dementissimi uolunt), sed Creatorem potius mentis integritate profitetur. 15. Inuocauit me et ego exaudiam eum ; cum ipso 24 sum in tribulatione, eripiam eum et glorificabo eum. Beato isti qui in ipsius protectione confidit, singulare praemium Dominus compromittit, ut ewm 'inuocatus exaudiat, et duplici modo profutura concedat. Dicit enim :cum ?bso sum 4n tribulatione, quod ad istum respicit mun250 dum ubi feruentius angustiis mens deuota tribulatur ; sic et TES: ipse in euangelio promittit : Ecce ego wobiscum sum usque ad consummationem, saeculi. Et uide quid sequitur, erifiam A

eum et glorificabo eum. Ereptus utique ex hoc mundo glorificandus est iustus, quando in illa beatitudine collocatur, ubi iam locum tribulatio non habebit. 16. Longitudine dierum adimplebo eum et ostendam illi salutare meum. Adhuc exsequitur praemia quae promittit beato. Longitudo enim dierum uita aeterna est, quam nullus terminat finis ; sed in firmamento suo stabili ro260 bore perseuerat. Sequitur totius praemii finis, qui non habet finem e£ ostendam illi salutare meum. Hoc est enim quod fidelibus in summa remuneratione promittitur, quia salutarem Christum Dominum contuentur. Apparens enim ille et cordis illuminatione conspectus, totam spem iustorum 26 MA desideriumque complebit. Sic se et ipse in euangelio bene credentibus pollicetur : Ostendam meipswm illis. Hoc enim (ut quidam uolunt) ipsi Christo non poterat dici, qui et salutaris est Dominus et spes desiderata credentium : sed melius (ut frequenter dictum est) intellegatur potius a parte membro270 rum.

?7j

Conclusio psalmi. Mirabilis uirtus psalmi huius, quae immundos spiritus fugat. Nam unde tentare diabolus uoluit, inde a nobis superatus abscedit. Memor est enim iniquus praesumptionis suae, memor est diuinae uictoriae. Ipse quippe et in nobis uincit, qui eum et in se propria uirtute superauit. Dicatur ergo a nobis post omnes actus diei noctis aduentu ; cognoscat nos ipsius esse cui se recolit ante cessisse. Nec frustra tantam gloriam psalmi huius in tali numero aestimo collocatam, quae ter trina reuolutione denarii ad omnipotentem atque indiuisibilem cognoscitur tendere Trinitatem.

251/282 Matth. 28, 20.

266 Ioh. 14, 21.

244 inuocauit] Gerzz. cuz opt. codd. r (cfr ]. 244), inuocabit Gare? Gerzzi.

249/250 modum

836

EXP. IN PS. XCI, 12 EXPOSITIO

IO

IN PSALMVM

XCI.

1. Psalmus cantici in die sabbati. Psalmus cantici commonet nos ut in uniuersis actibus nostris diuinitati gratias referre debeamus. Psalmus enim (sicut saepe dictum est) significat operas spiritales, quae sursum tendunt ad Dominum Christum. In his enim cantare debemus et gratias semper agere, quando eius beneficio reddimur liberi, qui per nos sumus peccatorum nexibus obligati. Ipse enim cantat in psalmo, qui omnem uitam suam in gratiarum actione constituit. DZes autem sabbat? requies interpretatur, per quam commonemur ab omni praua actione cessare et feriatos animos a uitiis reddere operum caelestium sanctitate. Hanc recte Iudaei non colunt, cum obseruantiam eius ad intellectum litterae transtu-

1j

lerunt. Sed illis est ?» d?e sabbati requies, qui praecepta Domini ad noui testamenti significantiam ducunt et ueraciter intellegunt quod in praefiguratione dictum esse cognoscunt. Et ideo uerba Ecclesiae in hoc psalmo debemus accipere, quae nobis per d£em sabbati futuram requiem cognoscitur intimare. Diuisio psalmi.

20

25

Primo ingressu Ecclesia loquitur, bonum esse commemorans laudes Domino dicere, quod insipientem et irreligiosum profitetur modis omnibus ignorare. Secundo peccatores sicut fenum uelociter asserit esse perituros. Tertio iustos dicit florere ut palmam, crescere autem sicut cedros Libani ; ut et pertinaces metus corrigat et deuoti felici pollicitatione congaudeant.

Expositio psalmi. 2. Bonum iuo,

30

35

est confiteri Domino

Altisstme.

et bsallere nomini

Sancta mater Ecclesia dicit bonwm

esse

Domino confiteri, ut in ipso capite breuiter profutura censeret. Confitemur autem (sicut saepe dictum est) duobus modis : quando peccata nostra damnantes, misericordiam Domini iugiter postulamus ; confitemur etiam, cum beneficia quae suscipimus eius semper muneribus applicamus, nec meritorum nostrorum esse dicimus quod ipsius miseratione praestatur. Ouapropter, quidquid horum fiat, bonum est Domino confiteri. Deinde conuersa dicit ad Dominum e£ $sallere nomini tuo, Altissime. A communi intellegendum bonum est. Psallere enim significat piis operibus Domini mandata peragere, ut sicut psalterium de superioribus sonat,

Ps. XCI, 11 sanctitatem Germ.

12 litteram Gerz..

22 dicit iustos — Gare

PL 656

EXP. IN PS. XCI, 2-5

837

ita operatio nostra ad aures diuinitatis ascendat. Quapropter uno uersiculo comprehendum est quod sanctas et multiplices concluderet actiones. 9. Ad annuniiandum mane misericordiam tuam cet ueritatem tuam per noctem. Mirabiliter uita nostra duobus est conclusa sermonibus. M ae sigriificat gaudium, nox 4 A autem cognoscitur indicare tristitiam. Et ideo quando in beneficiis eius laeti sumus, misericordiam ipsius anmuntiare debemus, quia praestat indignis et malis, bonus est. Per noctem uero, id est per tribulationem, quando nos asperitates aliquae castigare noscuntur, weritatem ipsius similiter az5 o nwniiare debemus, quia merito patimur quod delictis grauantibus sustinemus. Ita fit ut utroque tempore iustissime debeamus laudes Domini confiteri. BE 4. In decachordo psalterio, cum cantico et cithara. Decachordum psalterium decem praecepta legis signifi- 657 5 I care manifestum est, quia ipsa chordae sunt ; quas si bonorum actuum qualitate tangamus, salutare melos efficiunt et ad caelorum regna perducunt. Scire autem debemus cur iste numerus tantae rei uideatur adiunctus. Ipse est quem Pythagorici rerpaGa£d qv uocant, id est quaternitatem diuinam, quo6o niam breuiter comprehendit quod per infinitas summas noscitur posse dilatari. Vnus enim, duo, tres et quatuor faciunt decem, qui semper reuolutus atque repetitus, in extensas et infinitas supputationes egreditur. Neque enim in quibuslibet summis ultra istum ordinem noui aliquid reperitur, sed ita 65 probatur esse compositus, ut ipse fiat semper numerabilis, cum nullis nouitatibus immutetur. Merito ergo talis calculus totius redemptionis nostrae continet formam, qui per obliquas p 512

40

]o

35

lineas charactere suo sanctae crucis imitatur figuram et in digitis decori circuli rotunditate concluditur. Addidit cum cantico et cithara. Canticum et cithara est gaudium boni operis, id est eleemosynarum iucunda praebitio, sicut ait apostolus : H?larem. datorem. diligit Deus. Cithara uero res indicat actuales, quae licet cum labore et tensione fiant, tunc

habebunt fructum maximum, si iuncto gaudio compleantur. Ipse enim cantat cum cithara, qui operas bonas perficit sine asperitate tristitiae. 5. Quia delectasti me, Domine, in factura tua et «n operibus manuum tuarum exsultabo. Intuere hanc regulam ueritatis ubique seruari, ne humanis uiribus applicetur Ps. XCI, 58/89 Pythagorici, quis ?

*2 II Cor. 9, 7.

40 comprehensum Gerzz. 44 sermonibus conclusa — Gare 51 tempore] eius add. Gerzz. s. /. 55 ipsae Gerz. 93 tunc] Gerz., tamen Gare

838 8o

85

EXP. IN PS. XCI, 5-7

quod diuina fuerit largitate collatum. Tunc enim elatio noxia prouenit ; tunc superbia Deo inimica turgescit, quando aliquid infirmitas humana de sua possibilitate praesumpserit. Quocirca delectatem se dicit mater Ecclesia ?*» factura Domini, quoniam quidquid boni acceperat ipsi sancto proposito modis omnibus applicabat. Et ut praedictae regulae integritas seruaretur, non in sua felicitate, sed in ipsius operibus se exsul-

9o

95

IOO

105

IIO

SCHE

115

I20

tare profitetur, sicut et apostolus ait : I$siws enim sumus figmentum, creati in. operibus bonis. 6. Quam magnificata sunt'opera tua, Domine ! nimis brojundae factae sunt cogztationes tuae. Omnia quidem opera Dei humanis sensibus profunda noscuntur et quodcumque eorum quaesieris, altissimum sine dubitatione cognoscis. Sed melius est per uerba ipsius praedictas operationes cognoscere, ne peregrinum aliquid in medium uideamur adducere. Postquam dixerat, ane misericordiam et ueritatem annuniiandam esse jer noctem, $n decachordo psalterio, cum cantico et cithara, ipsa opera Domini, ipsa miracula dispositionis uehementius obstupescit et magnificentiam eius cum summa admiratione prosequitur, ut tali imitatione formati, mundi istius discrimina salutariter

possimus euadere. In qua re »?mis brofundae sunt factae cogitationes eius : ut sicut diabolus per superbiam corruit, ità humanum genus humilitatis beneficio possit absolui. Dicendo enim, *imis profundae, significat tanto plus hanc aestimationem altescere, quanto de ipsa potuerit aliquis sedule uehementiusque tractare. Quapropter illud hic perfectae scientiae genus est, nosse Deum talia tantaque praestare, quae humanus sensus non possit attingere, sicut in Habacuc propheta legitur : Consideraui opera tua et expaui. v. Vav insipiens nom cognoscet et stultus non àntellegit ea. Diuersis causis apta redduntur. Nam sicut de se dixit : quia delectasti me, Domine, in factura tua ei in operibus manuum tuarum exsultabo et reliqua : ita incredulos profitetur beneficia Domini non posse cognoscere. Quae figura dicitur parison, id est aequatio sententiae, quae saepe paribus, plerumque constat imparibus. Insifiens est qui caelesti sapientia uacuatus, humanis uersutiis probatur esse plenissimus. Iste utique 4o* cognoscet opera Dei, quia casuale credit esse quod geritur, sicut quidam philosophi dixerunt. Adiecit e? stultus non intellegit ea. Stultus 87/88 Eph. 2, 10.

109 Hab. 5, 2.

80 fuerit diuina — Gare 92 quamcumque earum ... altissimam Gerzz. (sed 7. 90/91 omnia ... opera) 110/111 c7 120 intellegit] Gerzz. cuz r (praeter K T*), intelleget Gare cum g 118 operam Gerzz. (cfr /. 91)

PL 658

EXP. IN PS. XCI, 711

125

839

utique est qui nec diuina cognoscit, nec ipsos saeculi actus intellegit, quos uulgo brutos uocamus. Merito ergo isti non intellegunt ea quae superius dicta sunt, quia supernae contemplationis nulla ratione flammantur. 8. Cum exorientur peccatores sicut fenum et apparuerint omnes qui-operantur iniquitatem, ut intereant in saeculum saeculi. Venit ad ingressum secundum, in quo peccatores in isto quidem saeculo sub breuitate tem-

130

HS

140

poris s2cut fenwm dicit florere ; sed in illa iudicatione, ubi factis digna recipiunt, eos asserit celeriter interire, sicut Iere-

mias propheta dicit : omnis homo fenum, et omnis claritas hominis ut flos feni. Nam quod dicit : e! apparuerint omnes qui oberantur iniquitatem,futurum iudicii tempus ostendit. Hic enim etsi intellegantur multorum criminum rei, omnes tamen nobis apparere non possunt qw ojeramtiur iniquitatem, maxime quando spiritus immundos hic uidere non possumus. Ibi enim cum ad 1udicium uenerint, humanis conspectibus apparebunt. Sequitur causa quare appareant, non utique ad gloriam, sed ad ruinam, id est, w£ intereant in saeculum saeculi. Et pulchre exposita est poena damnatorum, non enim sic pereunt, ut esse iam desinant ; sed Z4

saeculum saeculi pereunt, qui numquam a suis afflictionibus exuuntur. 9, Tu

autem

Altissimus

in

aeternum,

Domine.

14 VA Subaudiendum, permanebis, non, ut Iudaei putauerunt, tamquam hominem solum communi sorte trucidandum. Aptum est enim hoc de Domino Saluatore sentire, ut econtrario con-

uincatur perfidia nefanda Iudaeorum. 10. Quoniam ecce inimici tui, Domine, bevibunt I50 et dispergentur omnes qui operantur iniquitatem. Inimici Dei sunt daemonum cultores, uel quicumque praeceptis eius obuiare monstrantur. Haec inimicitia Dei quidem dicitur, sed resistenti potius noxia comprobatur. Se enim persequitur, qui Domini iussa non sequitur. Ille enim nescit 15 VA pius Creator irasci, nisi quando nobis existere uidemur aduersi. Denique subiungit qui sint isti 2n2mic?, id est, qui ope- PL raniur iniquitatem. Hi dispergentur, quando a grege 659 Domini fuerint segregati, quando regnum eius non meruerint introire : quia illic congregari nequeunt, nisi qui Domino 160 deuotissima intentione placuerunt. 11. Et exaltabitur sicut unicornis cornu meum et senecius mea in misericordia uberi. Vnicornis interdum superbiam indicat, sicut in alio psalmo iam dictum est : 131/132 Is. 40, 6; cfr Eccli. 14, 18. 139 a/;. ad] oz. Gerz.

840

EXP.

INPS.

XCOL IrS35

et a cornibus unicornuorum humilitatem meam. Hic autem exaltationem significat unitatis, quam merito dicit Ecclesia in fine saeculi exaltandam esse, quando fideles munera probantur digna recipere. Illa autem unitas fortitudo sublimis est; et tamquam in hoc saeculo cornua ornant iumenta, ita ibi sanctorum gloria decorat Ecclesiam. Exaltabitur enim dixit, quia 170

175

peccatoribus in tartarum humilitatis, illius sublimitas celsior apparebit. Sequitur e£ semectus mea in misericordia uberi. Senectus candidum caput habet. Quae similitudo (ut arbitror) hic iuste datur Ecclesiae, quoniam omnia merita sanctorum tamquam cani capitis purissima luce fulgebunt. Nec incassum addidit »ea, quia senectus humana morbis grauissimis sauciata tendit ad finem, querelis onerosa, colore de-

formis est. Contra senectus Ecclesiae ad uitam ducit perpetuam, ad beatitudinem mirabilem, ad pulchritudinem singula-

rem,ut luceant sicut angeli Dei, qui meruerint in illa congrega180

185

190

205

200

tione numerari. Subiunxit etiam,

24 misericordia

wberi,

ut et multa intellegeres donaet beneficia sine dubitatione perpetua ; quod totum contra saeculi istius senectutem dicitur, quae malis ingrauantibus oneratur. 12. E! respexit oculus meus inimicos meos ; ei insurgentes in me malignantes audiuit auris mea. Inimici scilicet sunt Ecclesiae, quos superius dixit operari iniquitatem. Tunc aperte in illa iudicatione uidebuntur, quando qui hic celati sunt, ibi cum suis operibus apparebunt ; quos tunc iratus respicit, quando in sinistram partem segregatos esse cognoscit. Sequitur e£ 2msurgenies in me malignantes audiuit auris mea. Insurgenies sunt malignantes diuites huius saeculi, qui hic paupertatem Ecclesiae impia elatione despiciunt. Hos audibunt aures omnium fidelium, quando increpationibus propriis sua desideria factaque condemnant; dicturi sunt enim (sicut Salomon dicit) : Quid nobis profuit swberbia, aut. quid. diwitiarum iactantia. contulit nobis ? et cetera. Ibi enim audiuntur sua uota damnantes, qui se in hoc saeculo beatissimos aestimabant. 13. Iustus ut $alma florebit, ut cedrus Libani mult?blicabitur. Ad ingressum tertium sancta uenit Ecclesia, ubi sic per comparationes memorat praemia beatorum, sicut superius dixit damnari posse facta peccantium. Feno enim comparati sunt peccatores, quod delectabili quidem uiriditate oritur, sed celerrimo fine siccatur; 164 Ps. 21, 22.

«sium

uero dignissime

195/197 Sap. 5, 8.

168 tamquam] Gerzz., sicut Gare 179 qui] Gerzz., oz. Gare 184 meus] tuus 5 185 aures Gerz. tua r 193 audiunt eZ. 195 condemnant] Gerz., condemnabunt Gare/ 199 a//. ut] et sicut r 204/205 iustum ... comparat]

Gerzz., iustus ... comparatur Gare£

HM 515

EXP. 205

comparat alma,

210

215

SCHE

almae.

quae praemium

IN PS. XCI, 13-15

Palma

enim

est in agone

dicta

841

est quasi pacis

uincentibus,

sicut apo-

stolus dicit : Nwnc tendo ad jalmam swpernae wocationis. Haec supra terram hispida est, et quibusdam tumoribus inaequalis; sed ubi ad superna processerit, dulcissimorum fructuum suauitate completur et quasi quibusdam radiis ornata distenditur. Sic iustorum conuersatio in hoc mundo duris est laboribus plena, sed in supernis probatur esse pulcherrima. Sequitur ced? secunda comparatio, quae multo palmis probatur excelsior. Lignum beneuolens, ad pondera portanda fortissimum ; quod licet procerum ubique nascatur, in Lba^0 tamen monte celsius inuenitur. Ita iustus multiplici laude celebratus et ced? proceritatem et pulchritudinem dictus est habere palmarum. Quae figura dicitur ison, id est aequalitas, quando res aliquae parilitate similes, adhibita laude uel detractione, iunguntur. 14. Plantati

in domo

Domini,

in atriis domus

Dei

nostri florebuni. Quoniam iustos uiros electis arboribus comparauit, nunc amoenitatem et pulchritudinem Ecclesiae catholicae breuissima commemoratione designat ; in qua, dum 22 A

25 o

plantatio dicitur, praedestinatio Domini significatur, quia nisi quis in ea plantatus fuerit, crementum felicissimum non habebit. Considera etiam quod $/antatos in domo Domoi^i, in airiis florere manifestat ; scilicet quoniam qui in ista Ecclesia per gratiam Domini ?/antatur, in illo ingressu Ierusalem modis omnibus florebunt. A£riwm enim initium dicitur

mansionis ; domus

autem

interiora

membra

desi-

gnat; et utrumque simul uni rei non potest conuenire. Hic enim iustus bene dicitur ?/antatus, qui radicibus uirtutum terrenis uisceribus firmiter continetur. Im aíriis enim merito florebit, quando in illo resurrectionis initio auditi muneris felicitate gaudebit, id est : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod uobis paratum est ab origine mundi. 15. Adhuc multiplicabuntur in senecta uberi et bene patientes erunt. Senecta hominum arida atque ste240

rilis est; Ecclesia uero tunc magis incipit esse uberrima, quando ad finem saeculi fuerit, Domino miserante, perducta.

Ó senectus uiridis et floribus comparata maturitas! Apparet quoniam domus ista caelo tegitur, in qua homines plantantur ut floreant. In fine siquidem saeculi sanctorum numerus cre245 scit et persecutionibus crebris agitur, ut cito praedestinatorum numerus impleatur. Sic et superius dixit : e£ senectus mea in misericordia uberi. Addidit e? bene attentes 207 Phil. 5, 14.

208 tettas Gerzz.

236/23« Matth. 25, 54.

PL 660

842

25

o

EXP.

IN PS. XCI, 15-XCII, 1

erunt, quia beatorum passiones caelorum regna conquirunt. 16. Vi annuntient : quoniam iustus Dominus Deus noster et non est iniquitas in eo. Sancti quos superius dixit, bene patientes erunt, dum coeperint praemia diuina suscipere. Annuntiiabunt : quoniam iustus est Domi^s, id est qui seruis suis promissa dona compleuit. E£ non est àn eo iniquitas, ut in hoc mundo pro se pertulerit periclitari, quos ibi non ornabit corona martyrii. Conclusio psalmi. Commonuit nos sancta mater Ecclesia quemadmodum peccatores ut fenum pereant, et iusti ut palma floreant. Dixit etiam qua uicissitudine gaudeant qui hic crebris afflictionibus ingrauantur. Ipsa est d?es sabbati quam titulus praedixit, in qua iusti sub exsultatione laudes Domini celebrabunt et liberati a mundi huius persecutionibus feriata securitate gaudebunt. Ne desperemus, bona promisit ; ne peccemus, grauiter comminata est. Sic totum pro nobis agitur, quod nos admonere dignatur. EXPOSITIO

IN PSALMVM

PL 661

XCII.

1. Laus cantici ipsi Dauid, in die ante sabbatum, quando fundata est terra. Canticum ad laudem diuini-

tatis saepe diximus pertinere. Nam quod addidit, ipsi Da^id, Christo Domino probatur aptatum, qui uere dicitur fortis ac desiderabilis, quoniam etsolus potest praestare V^ manu quae uult, et à suis cultoribus unica affectione desideratur.

Sequitur lerra.

Ij

i» die ante

In

die

ante

sabbatum,

sabbatum,

quando

fundata

est

sexta feria significatur,

quae sabbatum sine dubitatione praecedit. Sed dum legatur in Genesi tertio die aridam apparuisse, inquirendum est cur terram sexto die dicat esse fundatam. Sed hic hominem debemus accipere, qui per /erram congruenter aduertitur, sicut est illud : Terra es, et in terram ibis, quem inter initia rerum sexto die Creatorem legimus condidisse. Et sicut eum sexta luce fecit, ita illum ueniens eadem aetate reparauit. Prima enim aetas auctoritate patrum ab Adam usque ad Noe legitur comprehensa. Secunda a Noe usque ad Abraham. 43:4

Ps. XCH, 10 cfr Gen. r, 9.

13 Gen. 5, 19.

285 non] Gerzz., ozz. Gare. Ps. XCII, 2 terra fundata est — Garet (bic tantum), inhabitata est tetta r

quando 4:4. sabbatum] ozz. Gerzz. per bomoiotel.

v/S8

EXPCIN

843

Tertia ab Abraham usque ad Dauid. Quarta a Dauid usque ad transmigrationem Babyloniae. Quinta a transmigratione Babyloniae usque ad praedicationem Ioannis. Sexta uero aetas a praedicatione Ioannis agitur usque in finem saeculi, in qua Dominum Saluatorem uenisse manifestum est, quando homini uariis casibus fluctuanti fundamenta suae fidei propitiatus in-

20

dulsit. Tunc enim fundata 2 I

20

A

45

SCHE

PS. XCIL,x

est terra,quando in eum huma-

ni generis est firmata credulitas. Et ideo laus sanctae incarnationis eius psalmi istius contextione cantatur.

Diuisio psalmi. Primus locus est a pulchritudine ipsius, deinde a fortitudine, tertio ab operibus, quarto a potestate, quinto a laudibus uniuersitatis, sexto a ueritate dictorum, postremum a laude domus ipsius, quam decet aeterna exsultatione gaudere. Sic istis septem sedibus argumentorum demonstratiui generis est formata laudatio. Sed pro diuisionibus (sicut in aliis psalmis fecimus) quantitatem numeri sufficit poni, quando et ipse calculus apte dispositus res continuas separare dignoscitur. Expositio psalmi. Dominus regnauii, decorem induit. Hic primusest argumentationis locus, quem diximus a pulchritudine. Nam quae uentura erant propheta respiciens, regnaturum Dominum magna exsultatione concelebrat ; non quia dominari coepit ex tempore, sed quia humano gener Rex aeternus manifestatione sanctae incarnationis innotuit. Sequitur decorem. induit, id est pulchritudinem suae maiestatis ostendit, sicut in euangelio legitur, quando transfiguratus est in monte Thabor coram discipulis suis : e£ resplenduit facies eius ut sol, uestimenta autem eius facta sunt alba ut nix, qualia fullo ' non potest facere super terram.

Induit Dominus fortitudinem et jraecinxit se. Iste locus est secundus, quem diximus a fortitudine. Et respice quod prius comma in eodem uerbo finiuit, unde posterius incohauit. Quae figura dicitur epembasis, quoties ad decorem 5 o dictionis sermo aliquis iteratur, sicut est illud : Psallite Deo nostro, bsallite ; psallite Regi mostro, salle, et his similia. Fortitudinem uero induit, quando in passione sua Iudaeis se tenere quaerentibus respondit: Ego sum. At illi abierunt rvetrorsum ; et terrore magno perculsi, qui ad uim faciendam acci5 vA uenerant, ipsi potius corruebant. Si ista duo spiritaliter 43/44 Matth. 17, 2.

50/51 Ps. 46, 7.

21 pr. in] Gerz., ad Garet tem add. r (sed cfr J. 60/61)

B3 Ioh. 18, 5.6.

36 locus argumentationis — Gare

46 se] uittu-

PL 662

844

EXP. IN PS. XCII, 1-4

piamus, omnino conueniunt : decorem indui f£, eis quibus fidei ueritate Dei Filius apparebat; fortitudinem autem ?nduit aduersum eos qui ei credere noluerunt, iudicium comminando praedicens eis debitas poenas impios esse passuros. 6o Praecinxit se, illud forte significat, quando praecinxit se linteo et pedes discipulis lauit. Illa enim humilitas et decorem habuit, quia dignatus est caelorum Dominus humillimum obsequium suis famulis exhibere. Habuit et fortitudinem, quia per humilitatem diaboli malitiam superbiamque prostra65 uit. Etenim firmauit orbem terrae, qui non commouebitur. Tertiae argumentationis locus oboritur, quem superius diximus ab operibus. Firmawuit enim orbem terrae, id est Ecclesiam, quando in euangelio dixit : Tw es Petrus, et 79 super hanc jetram aedificabo Ecclesiam meam et bortae inferi non praeualebunt aduersus eam. Vera laus, mirabile praeconium, ut terra illa quae significat Ecclesiam toto orbe diffusam non commoueatur ullatenus, quamuis ista frequenti concussione uexetur. 75

à, Parata

sedes

tua, Deus,

ex tunc

; a saeculo

tu

es. Ipse est quartus locus quem supra diximus a potestate. Siue illam sedem uult intellegi qua sedet ad dexteram Patris, siue istam quam habet in mente fidelium, sicut legitur : S«per quem requiescit Spiritus meus, nisi super humilem, et. qui8o etum et trementem uerba mea ? Parata significat praedestinationem, quia totum in illa ueritate consistit quidquid in administratione mundi euenire contigerit. Ex twnc Christi significat incarnationem, quae fuit ex Maria uirgine, quando apostolos suos et ceteros fideles plenitudine suae maiestatis 4 saeculo deitatem significat, qua coaeternus re85 edocuit. gnans cum Patre, nescit esse sub tempore. Per haec enim uerba, üna quidem persona, sed duae significantur naturae

90

95

Do-

mini Christi. Vnde necessarium est hanc regulam per loca congrua (sicut patrum firmat auctoritas) saepius commonere. Atque utinam sic dementium haereticorum conquiescat improbitas, ut hoc magis importune quam necessarie repetere uideamur. 9. Eleuauerunt flumina, Domine, eleuauerunt fiumina woces suas, a uocibus aquarum multarum. 4. Mirabiles

sis Dominus.

60/61 cfr Ioh. 15, 4-5.

elationes

maris

; mirabilis

in excel-

Iste quintus est argumentationis locus a lau69/71 Matth. 16, 18.

*8/80 Is. 66, 2.

88 aduersum] Gerzz, aduersus Gare/ 59 cis] ozz. Gerzz. 61 5r. et zsq. humilitas] Gerzz. in zzarg. infer. 66 quae Gerzz., corr. a. zz. ** sedit a dexteram Gerzz. *9 nisi] oz. Gerzz. 81 in] ozz. Gerzz. 82/83 significat Christi — Garef 83 significat] ozz. Germ., fort. recte quae Gerzz. 95/96 altis 74uZ.

IBS 665

EXPL IN PS XGIL; 4-5 SCHE IOO

10$

dibus uniuersitatis, ubi propheta intuitu diuinae caritatis exsultans, flumina Domini dicit emanare praeconia. Quae figura dicitur prosopopoeia, quoties inanimatis rebus uerba tribuuntur. Quod schema in scripturis diuinis creberrime reperitur. Sed bonum est ut quaeramus quae sint ista f/wmina, quae woces suas eleuani in clamorem. Apostoli scilicet, qui de Spiritu sancto potati sunt, sicut in euangelio, caput fluminum et fons aquarum, Dominus ipse testatur : Qui credit in ne, flumina, de uentre eius fluent aquae wiuae. Ipsa ergo flumina manauerunt sermones irriguos, ipsa in praedicationibus suis

uoces erexere sanctissimas.

IIO

IIS

I20

845

Quae merito

elewatae

dictae

sunt, quoniam Auctori laudes suas salutariter obtulerunt. Mundana enim f/umna cursus suos non erigunt, sed potius in inferiora demergunt. Nam postquam de apostolorum praedicatione dixit, nunc exponit quemadmodum Ecclesia Domini largitate proficiat. A uocibus aquarum multarum, gentes significat, quae ad catholicam fidem Dominum laudando conueniunt. Àb istis ergo uocibus mirabiles factae sunt elationes maris, id est de saeculi istius salo animarum prouenit salutaris ascensus. M are est enim salsarum aquarum copiosa collectio ; sic Ecclesia sapientes populos in catholica unitate complectitur, quorum »2rabiles elationes tunc fiunt, quando in mandatis Domini firma mente consistunt. Et ut haec omnia ad ipsum referret, per quem uniuers quae sunt bona proueniunt (sicut Iacobus apostolus dicit : Omne datum optimum, ei omne donum perfectum desurswm est, descendens a

Paire luminum) ait: Mirabilis in excelsis Dominus, quia mortalium laudabilis uita non est, nisi illorum quos ipse 125 facit excelsos. b. Testimonia tua credibilia facta sumt mimis. Dixit de aduentu Domini propheta quae fieri ueracissime praeuidebat ; nunc ipsum genus laudis exponit, quando £es£:monia prophetarum «imis credibilia facia sunt, dum 130 incarnatio Verbi quae praedicta fuerat mundo salutaris apparuit. Huius enim glorioso aduentu reuelata sunt quae in sacris libris tenebantur occulta. Quis enim sapientium de promissione munerum dubitare posset, quando ipsa plenitudo quae promittebatur aduenit ? 2155

Domum

iuam

decet

sanctificatio,

Domine,

in lon-

gitudinem dierum. Septimus locus qui restabat adiunctus est, quem diximus a laude domus ipsius debere signari. Do104/105 Ioh. 7, 58.

121/123 Iac. r, 17.

120 ut] Gerz., oz. 116 enim est — Gare£ 98 dicit emanare domini — Gare 123 grauius dist. Garet ante ait , 136 teferret] Gerzz., teferunt Gare? Garet, 135/136 longitudine r 135 domui tuae decet sancta 7 tua] domine a42. r

HM 315

846

EXP.

IN PS. XCII, 5-XCIII, 1

mus itaque Domini est uniuersalis Ecclesia, quae per mundi ambitum noscitur constituta ; hanc decet

sanctificatio, id

est aduentus tui copiosa benedictio. Ipsum enim decus est, quod ornamenta omnia possit excedere, quia sic ornat, ut numquam deserat; sic componit, ut nullatenus dissipetur. Verum haec sanctificatio (quod est praestantissimum decus) non ad momentum tribuitur, sed sub aeternitate praeLongitudo enim déierwm aeternitatem significat, vA statur. quae nullo potest fine concludi. Nam (sicut quidam dixit) longum non est, in quo est aliquid extremum. Sic totius demonstratiui generis septem partibus dominici aduentus est laudata perfectio.

140

15

o

Conclusio psalmi. Ecce sexta sabbati in incarnatione Domini, quam titulus praedixit, ostensa est. Audiant insipientes hunc psalmum, qui putant splendidum aduentum Domini aliqua derogatione fuscandum. Per ipsum declarata est hominibus potentia sanctissimae Trinitatis; per ipsum sacri baptismatis lauacra pro-

MA

160

uenerunt ; per ipsum beatae

communicationis

dona collata

sunt ; per ipsum diuersa charismatum munera floruerunt ; per ipsum mors occubuit, uita surrexit ; per ipsum diabolus uictus ; per ipsum homo noscitur esse liberatus. Exsultant angeli, gloriantur caeli et, proh nefas! adhuc homo ingratus redditur, cui singulariter subuenisse monstratur.

EXPOSITIO

1. Psalmus

IN PSALMVM

ipsi Dauid,

quarta

XCIII.

sabbati.

Dum illa

uerba nota sint quae praecedunt, quid sit quarta sabbati oportet nos diligentius perscrutari. Qwaría sabbati est a sabbato quarta feria, quo die Dominus in principio muncaeli mirabili dispositione constituit. Hoc aptanMA di luminaria dum est ad sanctos uiros, de quibus psalmus iste dicturus est ; qui merito caeli luminaribus comparantur, quoniam in terra caelesti conuersatione resplendent. Magno autem mysterio hunc et duos praecedentes psalmos talium dierum commemoIi o ratione praenotauit, ut per significantias rerum uirtutem uideretur indicare psalmorum.

Diuisio psalmi. Cum respiceret propheta humanum genus detestabili persuasione confundi, ut putaret Deum curam non habere morta-

138 est itaque domini — Gerzz.

148 dominicae Gerz.

PI

664.

EXPIIN PSCXCIIL 1-2

847

lium, quando uersa uice iustos uidebat contrarietate premi et I5

impios prosperitatibus eleuari; in prima parte Deum rogat ut retribuat superbis, per quos mundum tali aestimatione cognouit esse uitiatum. Secunda parte ipsos inuehitur, qui stultis murmurationibus blasphemabant, ut Deum putarent

humanarum rerum sollicitudinem non habere, dum ipse crea-

20

turis suis probetur intellegentiam praestitisse : beatum illum existimans qui, mundi istius felicitate despecta, in diuina re-

uerentia perseuerat. Tertia ad eorum animos inuitandos Dominum sibi dicit fuisse refugium et futurum uindicem fore peccantium.

Expositio psalmi. 2j

3A

4o

Deus

ultiionum

Dominus

; Deus

ultionum

humilitas, non patientiae necessitas fuit. 2. Exaltare, qui iudicas terram ; redde 4A

libere

egit. Videns propheta blasphemorum iniquitates in magnam prosiluisse licentiam, districtionem eis Domini quasi terribilia fulmina comminatur ; ut tantae maiestatis timore perterriti, & suis peruersitatibus redderentur alieni. Dicit enim, Dews, terribile nomen, quoniam ex timore descendit. Et ut Dominum intellegas Saluatorem, sequitur wltéonuwm Dominus, id est qui iudicaturus est mundum et ultionibus iustis affligere ueniet obstinatos. Quis ergo tali non terreatur auditu ? Quis non pauescat uindicem, qui se potest intellegere peccatorem ? Repetit: Deus ultionum libere egt, id est, nullo impediente iudicauit; sicut fecit quando pharisaeis et potestatem habentibus suas nequitias imputauit. Lzbere quoque eg2í, quando in templo docuit populos tamquam potestatem habens. Sic et in alio loco Pater de ipso dicit : Ponam super salutari meo ; fiducialiter agam tn eo. Quapropter constat eum eg?sse libere, cuius nec ueritas reprehendi poterat, nec potestati obuiari posse constabat. In illo enim uoluntaria retributio-

nem superbis. Exaltare dicitur humili, qui ab impiis comprehensus noscitur esse crucifixus. Sed quamuis ista pro nostra redemptione pertulerit, tunc exaltatus est coram discipulis in maiestate sua, quando eum ad gloriam constat resurrexisse perpetuam. Orat ergo sanctissimus, quod scit esse uenturum. Non enim imperatiua uerba sunt; sed per haec sententia certi animi et deuotio desiderantis ostenditur. Sequitur qw:

Ps. XCIII, 39/40 Ps. 11, 6.

Ps. XCIII, 158 deum] territi Gerzz.

Gerz., dominum

34 iudicem eZ.

Gare

39 in] ozz. Gerzz.

24 ptosilisse Ger.

28

PE 665

848 iudicas

EXP. terram

IN PS. XCIII, 2-4

; ut aperte demonstraret

Dominum

Chri-

stum, qui zerram, id est homines terrenos maiestatis suae ditione iudicabit. Et ut hoc de impiis debuisses aduertere, 5 vA subiunxit, redde retributionem superbis. Superbi enim illi sunt qui in sua malignitate deficiunt, nec aliqua satisfactione ad. Domini uidentur misericordiam peruenire. Swferbus autem et diabolus dicitur et qui eius peruersitatibus obsecun- M. 316 dat. Istis ergo retributio reddenda est, cum audierint : Ie in 6o

ignem, aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. 9. Vsquequo

peccatores,

Domine,

usquequo

$ecca-

tores gloriabuntur ? Adhuc in sensu superiore persistens, de illis peccatoribus dicit qui obstinata uoluntate durescunt. Dicendo enim, wsqwequo $eccatores gloriabuntur ? 6 I istud saeculum significat, in quo superbiae suae non habent modum. Nam in die iudicii gloriari non possunt, qui poenas debitas consequuntur. Repetitio enim ista dolorem diuturnae exspectationis ostendit, quia semper innocentibus grauis est criminosorum conspecta iactantia. ;o 4. Pronuntiabunt et loquentur iniquitatem ; loqueniur omnes qui operantur iniustitiam. Pronunt2are est aliquid coram aliis publica uoce narrare. Dicit enim de illis qui non solum corde concipiunt mala, uerum etiam ea sub libertate disseminant, ut et se perdant et alios deceptos 7 inficiaant. Sequitur e£ loqwentur iniquitatem. Cum sit 5 bronuntiare, loqui, illud mihi significare uidetur, ut pronuntiationes publicas suasiones debeamus accipere. Loquwi autem, licet nobis priuatas collocutiones aduertere, ne quod

8o

8A

SCHE

9o

tempus esset, quod a culpis improborum redderetur alienum. Iniquitatem uero ad utrumque pertinere non dubium est, quia de illis dicitur, qui peruersis loquacitatibus efferuntur. Verum ne illud /o qu solummodo sermonum esse sentires, addidit qui operantur iniustitiam ; ut et sermone et opere detestabiles iugiter apparerent. Diligenter autem intende quemadmodum usque ad finem diuisionis huius augmenta semper scelerum facit. Quod schema dicitur climax, id est gradatio. Exaggerantibus enim ad superiora crescere decorus ascensus est. Quod etiam in uirtutibus fecit apostolus dicendo : Quis mos separabit a. caritate Christi ? Tribulatio, an angustia, an fames, an gladius an muditas, an. bersecutio ? et

cetera.

59/60 Matth. 25, 41.

89/90 Rom. 8, 55.

94 ditioni Gerzz. *5 iniquitate Gerzz. an gladius fos£ persecutio poni? Garet

89 separauit Gerzz.

90 famis Gerzz.

PL 666

EXP. IN PS. XCIII, 5-8

95

9. Populum tuum, Domine; humiliauerunt et hereditatem tuam uexaüuerunt. Populum tuum, uiros dicit fideles, quos idem perhibet humiliatos, quoniam Deo fieri contumelias audiebant. Necesse est enim deuotum famulum dolore cruciari, quando irreuerentissimum aliquid de Domino contingit audire. Hereditatem uero populos significat christianos, quos ideo dicit esse uexatos, quia innumeris cladibus eos

IOO

105

II o

120

125

superbi

persecutores

atterere

tentauerunt.

Et

respice

quam moderato uerbo wexatos dicit esse, non perditos, quia semper fideles tentatione proficiunt et quanto plus illis humana uis ingeritur, tanto amplius defensio superna praestatur ; sicut Salomon dicit : Argentum $robat ignis et homines acceptos tentatio tribulationis. 6. Viduam et aduenam interfecerunt et pupillos occiderunt. Legitur quoque: Esto fupillis ut pater et fro marito matri illorum. De aduena quoque in Pentateucho sic iubetur : Peregrinum et aduenam mon mocebis : aduenae enim el vbst fuistis in terra Aegypti. Hic ergo ut crimen exaggeret, inlerfectas ait uiduas, aduenas et fupillos; ut quos Dominus tuendos atque iuuandos esse praecepit, eis manus scelerata non parceret. Ecce argumentum quod dicunt oratores a laude rei laesae, quam bene tunc ueritas profudit, quod nunc ad usus uerisimiles subtilitas humana conuertit. vy. Et dixerunt

115

SCHE

849

: non

uidebit Dominus,

nec antelle-

get Deus lacob. Exaggerauerunt superbi nequitias suas, ut homicidiis atque oppressionibus innocentum, ad cumulum mali blasphema quoque uerba subiungerent. Quae figura dicitur sarcasmos, quasi usque ad pulpas penetrans hostilis irrisio. Dicebant enim Dominum non uidere quae probabantur sub iniquitate peragere ; aestimantes mala sua non respici, quando se non sentiebant sub celeritate percelli. Dementes, qui patientiam Domini traxerunt ad infirmitatis iniurias, cum facta sua nec uidere eum dicerent, nec intellegere posse sentirent ; dum ille pius moderator exclamet : Nolo mortem peccaloris, sed ul conuertatur el uiuat.

Deus

autem

Iacob

dicit,

Deus christiani populi. Solet enim hoc nomen scriptura diuina repetere, quia per ipsum subsequens catholica significatur Ecclesia. 130 8. Intellegite nunc, qui insipientes estis $n pojwlo ; et, stulti, aliquando sapite. Exposita consuetu103/104 Eccli. 2, 5 ; 27, 6. 125/126 Ez. 18, 225.

106/107 Eccli. 4, 1o.

108/109 Deut. 1o, 18.19.

93 uetos eZ. 106 pupills] Gerz., pupillo Gare 110 interfectos 113 laesi Gerz. 115/116 intellegit] Gerzz. cuz r, intelleget Gare cuz g subiungerint Gerzz. 124 dicetint Gerzz. 14

C2.

Ger. 118 XCVIII)

PL 667

850

155

140

EXP.

IN PS. XCIII, :8—r1

dine malignorum, uenit ad secundam partem, in qua eos commonet ut tandem aliquando a nefanda persuasione discedant. Insibientes illos appellat qui in Ecclesia constituti, saeculi istius felicitate mordentur. /*» $ofuwlo autem ideo subiunxit, quia prauas intellegentias suis conuenticulis publica uoce denuntiant et docere uidentur, quod ipsi pessima intentione didicerunt. S£ultos autem illos dicit, qui uerae religionis expertes aperta contradictione blasphemant, dicentes : nec uidere Deum quod homines faciunt, nec intellegere quae delinquunt. Sequitur: e£, stult?, alàquando sajite ; id est, dementes, aduertite Domini pietatem, qui talia putatis Dominum neglegere, quae suis praeceptis cognoscitur inhibere. 9. Qui plantauit aurem, non audiet ; aut qui fin-

145 xit oculum, non considerat ?

150

155

16o

10. Qu? corripit gentes, non arguet ; qui docet hominem scientiam ? His duobus uersibus per singulas sententias decurrit pulcherrima nimis et absoluta probatio, quae tamen increpatiue legenda est. Dicit enim : qui tribuit aurem diuersis creaturis suis, sibi denegauit auditum ! Qui plasmauit oculum, non habebit aspectum ! Qui praedicationibus prophetarum gentes arguit, ipse minime iudicabit ! Qui docuit hominem scientiam ipse rationis indigus permanebit ! Quin potius artifex rerum modum uniuscuiusque dispensans, nulli creaturarum tantum tribuit, quantum in se esse cognoscit. Desinat ergo uana praesumptio imaginari uelle falsissima. Sola enim diuinitas est quae omnia ueraciter, omnia potest nosse perfecte. Inspiciamus etiam quam pulchre locutionis ordo decurrat. Dicit enim : Qu? blantauit aurem, et non sequitur: non habet aurem, sed dixit: »o»

locutionis sequitur: aut

non habet oculum, sed dixit: »o»

170

175

audiet.

qui finxit

Talis etiam modus

oculum, non dixit:

considerat;

ut ostende-

ret uirtutes audiendi uidendique in Deo esse, non membra. Quas argumentationes breues atque lucidissimas enthymemata, id est mentis conceptiones dialectici appellare uoluerunt. Has pro breuitate sui oratores frequenter propriis distinctionibus aptauerunt. Hic autem syllogismus constat ex propositione et conclusione, sibi tamen utrisque contrariis ; sicut hic U7317 factum est ;nam proposuit: qu? flantauit aurem ; conclusit ex contrario: non audiet, et reliqua quae in eo uersu sequuntur huiusmodi. 11. Dominus nouit cogitationes hominum quoniam uanae sunt. Post illa quae dixerat, sequitur uera sententia : quoniam talium hominum cogitationes omnino sunt uanissimae. Et bene dictum est: Dominus nouit, quia ipsi se per 133 ut] oz. Gerzz. 136 suas Gerz. 141 et] ozz. Gerzz. 153 indiguus Gerzz, (at. u add. s. 1. a. zz.) 155 designat Gerzz. 173 illam Gerz. 174 sunt omnino e Gerz. 175 est] ozz. Gerzz.

EXP.

180

IN PS. XCIII, x1-15

851

se nosse non possunt, qui prauis cogitationibus occupantur. Vanum enim dicimus quidquid a ueritate discedit, quidquid proficuum non habet fructum. 12. Beatus homo quem tu erudieris, Domine et de lege tua docueris ewm. Contra uanos bene ponitur, bea4ws ; nam sicut illi caducis cogitationibus illuduntur, ita isti

doctrinae caelestis ueritate firmantur. Venit ergo ad illos quos in titulo psalmi caeli luminaribus comparauit. Sed hoc beatitudinis genus, quemadmodum proueniat, consequenter exponit, dicens : Et de lege tua docueris eum. Isti enim non uanitatibus illuduntur, sed uera doctrinae qualitate complentur fiuntque reuera beati, quoniam caelestis sapientiae munera perceperunt. 190

19. Vi mitiges eum a diebus malis, donec fodiatur peccatori fouea. Istud iam sanctae legis constat esse beneficium, ut in aduersis mundi istius discat Christianus patientiam, qua mitigantur semper aduersa ; legitur enim : Exsfectans exspectaus Dominum et respexit me, et his similia. Dzes autem mali sunt, quando insultare cernuntur iniusti, quando

E95

persecutoribus fauet mundana felicitas. Sed uide quid sequitur, exspectandum esse donec

200

fodiatur

beccatori fouea ;

hoc est, cum dies eius sepulturae prouenerit, quando iam non superbiunt impii, nec ulterius de prosperitate gaudebunt ; sed tunc recipiunt quod hic corrigere distulerunt. 14. Quia nom repellet Dominus blebem suam, et hereditatem suam mom derelinquet. Quoniam superius dixerat, u4£ mitiges

eum, nunc asserit non

esse repellen-

dum, quem propter coronale praemium paruo tempore com205

210

215

memorat esse fatigatum. Plebem uero swa designat fidelissimos Christianos, qui ad Dominum pura mentis intentione festinant. Sequitur e£ hereditatem suam mon derelinquet. Hereditas est humana, quae ad successorem prioris Domini migratione transfertur. Nam Aereditas Christi, licet sit eius sanguine conquisita, numquam suum perdit auctorem, sed cum ipso nihilominus possidetur. 15. Quoadusque iustitia conuertatur in iudicium ; et qui tenent eam omnes qui recto sunt corde. Iustiiia hominum tunc conuertitur in iudicium, quando apostoli, uel qui eorum meritis proximantur (sicut eis promissum est in euangelio) sederint super duodecim sedes iudicare cum Christo. Ista enim £ust2t2a fidelium, quae in hoc mundo examini subiacet impiorum, ibi omnes proteruos superbosque

192/193 Ps. 59, 2.

215 Matth. 19, 28.

181 e/ 186 cluduntut Gerz.

200 plebem suam dominus

— Gerz.

PL 668

852

EXP.

IN PS. XCIII, 15-18

iudicabit, sicut dicit apostolus : Nescitis quoniam angelos 1udicabimus, quanto magis saecularia! Et neisti qui essent fortasse 220

225

230

dubitares,

sub interrogatione requiritur,

qw?

ienemt

eam,

id est 2ustitiam. Respondit, omnes qu recto sunt corde. Recti corde sunt omnes sancti, qui diuinae regulae coniuncti auios non sequuntur errores. 16. Quis exsurget mihi aduersus malignantes, aut quis stabit mecum aduersus operantes 4niquitatem ? Venit ad tertiam partem, in qua sibi contra malignos spiritus solum Deum adiutorem esse testatur. Et quia nullus est hominum qui propriis uiribus aduersus eos conflictare praeualeat, interrogatiue legendum est : Quis exsurget miht ? id est, nemo pro me aduersum daemones certaturus assistit, dum eos potius homines malis imitationibus subsequantur. Aduersari enim hostis est, non sequacis. Addidit: aw£ quis stabit mecum aduersus operantes iniquitatem ? Quasi in acie certaturus, quasi diuersis iaculis uulnerandus ; ut non

manus inserendo uincat, sed ad uictoriam magis patiendo perueniat. Istud enim tale certamen est, ut uincat qui sustinet, et perdat ille qui uulnerat. Quem sensum et apostolus dicit : Non est nobis colluctatio aduersus carnem et. sanguinem, sed aduersus principes et potestates tenebrarum harum, aduersus 240 spiritalia nequitiae in caelestibus. 1". Nis? quia Dominus adiuuit me, paulo minus habitauerat àn inferno anima mea. Attendens prius ad humanam imbecillitatem, nusquam sibi reperit adiutorem ; sed conuersus ad Dominum, statim quod opitulari posset, in245 uenit. Dicit enim : »2s2 quia Dominus adiuwit me, in illam foueam protinus incidissem in qua peccatores certum est posse demergi ; hoc est, fbaulo minus habitauerat in inferno anima mea. Vanis enim persuasionibus potuisset decipi, nisi meruisset a Domino liberari. 250 18. S? dicebam : motus est bes meus, misericordia 25)

iua, Domine, adiuuabat me. Hic beneficium celerrimae confessionis ostenditur, ut cum se lapsum diceret, statim munera diuina sentiret ; qui felici sorte liberatus, inde reatum 255

euadere praeualuit, quia culpam iudici non negauit. Sic Petrus cum uocatus gressibus suis calcaret undas maris, expauit ; sed ideo cito meruit liberari, quia infirmitatem suam obrui protinus exclamauit, cui statim adfuit misericordia diuina, dum tensa manus eripuit, quem diffidentia cauenda mergebat.

218/219 I Cor. 6, 5.

238/240 Eph. 6, 12.

254/285 cfr Matth. 14, 29-30.

230 daemonas Gerz. 232 aduersatii Gerzz. 240 nequitia Gerzz. 246 adiuuet Gerzz., adiuuasset 7 242 habitasset eZ. cuz r (U)

241 e

PL 669

EXPSIN 260

275

285

Nam quod ait,

i» corde

meo,

suas signifi-

cat saluberrimas cogitationes ; ut cum retributiones aeternas mente reuolueret, mala temporalia sine dubitatione despiceret ; et confortatus inde sumeret remedium, unde se peruenire iudicabat ad Christum. Ipsae sunt consolationes quae laetificant animas, quamuis corpora uideantur afflicta. 20. Numquid adhaeret tibi sedes iniquitatis, qui fingis dolorem in $raecepto ? Negatiue dicendum est : numquid particeps tui erit thronus insidiarum ? Quia iusto Domino non potest proximare, nisi quod eius constat regulis conuenire. Sic per speciem octauam definitionis, quae graece dicitur

280

853

Tantum enim ualet in principiis accelerata confessio, ut ante indulgentia subueniat, quam poena percellat. 19. Secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo, consolationes tuae laetificauerunt animam meam. Multa quidem uulnera, sed sufficiens omnino medicina, quando secundum dolores asperos consolatoria dicit

265 uenisse remedia.

270

COPS. XCIII,. 18—2t

xar'

dá$aí(peow

ToU

évavríov,

latine

per

priuantiam

contrarii, negando quod non est, definitur quid sit Christus Dominus. Sedes enim éniquitatis est mundi istius uoluptuosa possessio, quae Domino adhaerere non potest, quando |. 318 suos famulos, ne rebus talibus caperentur admonuit. Praeceptum enim ipsius continet : Beat? qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur ; et iterum : beati qui persecutionem patiuntur propter vustitiam, quoniam ipsorum esi regnum caelorum. Fingere PL enim, aduertimus plasmare ; unde et figulum bene solemus 670 uasorum dicere formatorem ; nam et ille qui mentitur, aliquid sibi uidetur posse confingere. Vnde hoc uerbum multis rebus apponitur ; sed congrue tunc intellegitur, quando causis aut personis conuenienter aptatur. 21. Captabunt in animam iusti et sanguinem inno-

290 centem

29»

condemmnabunt. Hoc frequenter legimus in martyribus factum, ut truculenti persecutores aliquo dolo intercipere nitantur animas innocentes. Cajfítabunt enim dixit, quasi captiose tractabunt, quia ueram causam criminis in talibus inuenire non possunt. Istud autem quod sequitur, sub exsecratione legendum est e sanguinem innocentem condemnabunt ; ut quod sceleribus datum est, improbitas hominum uirtutibus tribuere non recuset. Sanguis enim pro dolore petitur sancti, cui laus et obsequium debuisset offerri. Hoc et ad Dominum Saluatorem potest referri, qui uere 27-

281 Matth. 5, 5.

282/283 Matth. 5, 1o.

262 tuae] domine aZ. r 267 reuoluetat Gerz. 271 sedis r (praefer multos codd.) 276 dicitur] Gerzz., ozz. Gare 281 lugiunt Gerzz., corr. a. 7z.

854 3500

EXP.

IN PS. XCIII, 2123

nocens atque immaculatus pro nostra redemptione sententiam iniustae condemnationis excepit. 22. Et factus est mihi Dominus in vejugium et Deus meus in auxilium spes? meae. Vt ostenderet persecutiones hominum nil ualere, eo tempore magis dicit diui-

305

num sibi prouenisse refugium, quando superbia humanae persecutionis inflata est. Per hanc enim sanctae martyrum germinant palmae ; per hanc coronalis illa beàtitudo praeparatur ;per hanc nuptialis stola conceditur; per hanc caelorum regna reserantur ; et quidquid desiderio magno petitur, ipsa potius saeuiente praestatur. Sequitur e£ Deus meus in auxilium spe? meae. Dum dicit, auxilium, ostendit se adhuc esse passurum. Propter hoc denique addidit e£ sei meae,

245

7164€,

325

339

355

quoniam hic adhuc spem habemus, non rem tenemus ;

sed cum illud tempus reuelationis illuxerit, spem relinquemus, quia iam nostrum desiderium possidebimus, sicut dicit apostolus : Nam quod widet. quis, quid sperat ? Si autem quod non uidemus speramus, ber patientiam. exspeclamus. Quapropter sicut clamorem sanctorum in superioribus propheta declarauit, dicendo : Vsquequo peccatores, Domine, usquequo peccatores gloriabuntur ? ita nunc ponendo : e£ factus est mihi Dominus in refugium et Deus meus in auxilium spei causam totius haesitationis abscidit.

29. Et reddet illis iniquitatem ibsorum et in maliia eorum disperdet eos Dominus Deus noster. Ecce omnis dubitatio saluberrimo fine curata est. Nam illos quos dicebatur Dominus non uidere, neque intellegere, opportuno tempore retribuet illis operationes suas. Sed intellegamus quid sit quod dicit e? reddet illis iniquitatem ipsorum, id est retribuet malis secundum uota nequitiae suae, non secundum illud bonum quod uidentur facere nescientes. Nam qui sanctissimos persequuntur, ad caelorum quidem regna transmittunt ; sed credunt se perdere, quos statuerint iniqua uoluntate trucidare. Verum isti tales in illa parte iudicandi sunt, in qua malitiam concepisse noscuntur. Et nota quod hoc nomen 71alitiae omnium criminum capax esse dicatur. Nam

BE

cri-

671

Sicut caritas multifarias uirtutes continet, ita malitia

mina diuersa complectitur. Dzsperdet eos, id est, a suo regno efficiet alienos, ubi incomprehensibilem poenam sustinent mali, cum a tanto munere redduntur extranei.

316/317 Rom. 8, 24-25.

314 cluxetit Gerz. 818 possidemus Ger. 316 quid] Gerz., quod Gare 323 illis] dominus a4. r iniquitates r 324 cos] illos 7 338 efficit Gerzz.

EXPCIN.

PS: XCILII, 23-XCIV, 1

855

Conclusio psalmi. 34»

Respiciamus hunc psalmum quo decore resplendeat ; quemadmodum illi murmurationi competenter obiectus est, qua maxime laborat humanitas. Nullus inuideat perituris ; nullus felices aestimet qui sub aeternitate dammrandi sunt. Amemus potius afflictiones, quae faciunt perpetuo felices. Nam si ama34; ram medici potionem non respuimus, ut mereamur temporalem suscipere sospitatem, quis istud sanae mentis affectare non debeat, quod se propter aeterna gaudia subire posse cognoScat ; maxime cum in ipsis miseriis amplius opituletur nobis dextera Creatoris ? Et ideo non debemus esse solliciti, quia 55o non nos talis impugnat, qualis est ille qui uindicat. EXPOSITIO

IN PSALMVM

XCIV.

1. Laws cantici ips? Dauid. Virtus psalmi istius nec obscura nominum interpretatione praedicitur, nec historiae alicuius similitudine declaratur ; sed hoc aperte breuiterque prae foribus legitur, quod in penetralibus inuenitur. Laws ; uocis significat deuotionem ; canticum,

hilaritatem mentis ;

quod in opere psalmodiae utrumque debet esse sociatum, quatenus officium linguae nostrae coniuncto gaudio compleatur. Is? Dauid, significat Dominum Saluatorem, cui laus ista cantatur. Nam principia psalmi de ipso canunt; 1o posteriora uero ab ipso Domino proferuntur. Considera quia laudes humanae augmentis et exaggerationibus efferuntur : praeconium uero diuinum qualibet excellentia dicatur, retractatum tamen semper altius inuenitur.

Diuisio psalmi. Praeuidens propheta turbam Iudaeorum Christo Domino 15 posse resistere, primo ingressu ad psalmodiam inuitat populos Hebraeorum,

laudes Domini

dulcissima ueritate descri-

bens. Secundo ipse loquitur Dominus Christus, ne cor suum induret idem populus Iudaeorum, et hoc eis contingat quod patribus eorum, qui non meruerunt terram repromissionis in2o trare. Sic mirabili dispensatione perfectum est, ut inuitationibus blandis primum propheta populos hortaretur ; deinde ipse Dominus obstinatissimos admoneret, quatenus corda eorum lapidea considerata Domini sui maiestate mollescerent. Expositio psalmi. Venile,

exsultemus

Ps. XCIV, 1 ipsi] oz. r (praeter

Domino

A H T? D U)

A 519

; iubilemus

Deo

sa-

D mentis hilaritatem — Gare

856 25

EXP.

IN PS. XCIV,

r-3

lutari nostro. Velut quidam praeco iudicis, excitator populi gallus Ecclesiae orantes inuitat, ut de somno huius saeculi eui-

gilantes, laudes Domino debeant iucunda exsultatione concinere. Venite enim illis dicitur, qui longe positi sentiuntur, qui se necdum fidei integritate iunxerunt. Nam quamuis a Do30

35

40

45

$0

55

6o

mino non reddamur absentes, quoniam ubique totus est, ta-

PL

men longinqui efficimur, cum actuum nostrorum qualitatibus submouemur, sicut per prophetam Dominus dicit : Populus lic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Deinde ad quas epulas inuitet ostendit; ait:.enim exsultemaus. Sed quoniam est et saeculi istius exsultatio, quae maxime animos occupat infideles, addidit Domno : de quo uera praesumptione gaudetur, ubi exsultatio aedificationem reperit, non utique ruinam. Sequitur wbilemus Deo salutari nostro. Iubilare saepe diximus magnum motum esse laetitiae, qui quamuis uerbis nequeat explicari, tamen amplissima uoce declaratur, intus esse designans gaudium cui sermo non sufficit. Nam cum dicit sa/utar? nosiro, significat Dominum Saluatorem, qui nobis salutem moriendo concessit, patiendo exemplum tribuit, resurgendo salutaria munera condonauit. Hoc enim uerbo satis abundeque monstratum est cui laus ista diceretur. 2, Praeoccupbemus faciem eius in confessione et in psalmis iubilemus ei. Praeoccupare est ante aliquid facere quam ille uideri possit qui creditur aduenire. Faczem dicit conspectum eius, quando tempore iudicii sui cunctis impiis terribilis apparebit. Confessionem uero diximus duobus modis accipi debere. Confitemur enim, cum Domini laudes religiosa deuotione persoluimus. Confitemur etiam quando peccata nostra paenitentiae satisfactione damnamus. Quod hic ad-

672

monet

fieri debere,

ut ante iudicialem aduentum

debeamus

nostra facinora confiteri : ne ueniens discutiat quod nos sine dubitatione condemnat. Sequitur e? im bsalmis iubilemus ei. Inspice quo moderamine cuncta disponat ; confessioni

tribulationem dedit, iubilationi laetitiam, ut utraque rerum uicissitudine defaecatus, fidelium deuotus animus offeratur.

Nec uacat quod iterum zubilemus ait, ut rem nimis necessariam ex ipsa repetitione cognosceres. 9. Quoniam Deus magnus Dominus et Rex magnws Super omnes deos. Hinc iam per tres uersus causae refe-

Ps. XCIV, 32/33 Is. 29, 15.

30 quoniam] quando Gerz. 39 modum Gerz.. ed., recte ?cfr Exp. ps. xcvii, 02 domini] Gerzz., dei Gare

J. 99

EXP. SCHE

IN PS. XCIV, 3-5

857

6; runtur quare debeat Domino iübilari. Quae figura dicitur aetiologia, id est causae redditio. Dicendo enim : Quoniam Deus magnus Dominus, ostendit nullum esse potiorem. Magnus quippe non dicitur, nisi qui summae potestatis arcem tenere monstratur. Sequimur e/ Rex magmus super 70 0mnes deos. Deos.ífrequenter legimus ab hominibus confictos, ut Iouem, Martem, Saturnum, ceteraque idola, sicut et

in subsequenti psalmo dicturus : Quoniam omnes dii gentium daemonia ; Dominus autem caelos fecit. Legimus etiam deos, sanctos uiros a Domino constitutos, ut est illud : Deus stetit

75 ón synagoga deorum ; in medio autem deos discernit. Super illos autem, siue quos homines finxerunt, siue quos ipse fecit, Rex est magnws omnipotens Christus, qui eos amplius excellit, quam potest priuatis regia potestas eminere. Qui reuera proprie dicitur Rex, quoniam et creat omnia, et regit uniuersa. 80 / 4, Quoniam non vepellàt Dominus plebem suam ; PL quia in manw eius ommes fines terrae, et altitu- 675 dines moniium ipsius sunt. Post magnitudinem Domini praedictam, uenit ad eius mirabilem infinitamque clementiam. Dicit enim Iudaeam $/ebem Dominum mom re8s pellere, quam sibi cognoscitur elegisse. Inde enim prophetae, inde apostoli et multi fideles, qui Domino sincera mente crediderunt, sicut dicit apostolus : Qwid dicemus, fratres : numquid repulit Dominus blebem suam, quam raesciust ?. Absit. Nam ego Israelita sum ex semine Abraham, de tribu Beniamin. 9o Sequitur quia in manw eius omnes fines terrae. Istud ad gentes pertinet uniuersas, quae Christo Domino fideli deuotione subiectae sunt. Vnus enim paries fuit plebs Iudaeorum, alter uocatio gentium, qui in angulari lapide, id est in Christo Domino uenientes ora quodammodo sua insolubili caritate 9; iunxerunt ; de quo scriptum est : Lapidem quem reprobauerunt aedificantes, hic factus est àn caput anguli. Adiecit e£ altitudines montium ipsius sunt. Altitudines montium sunt potestates saeculi honoresque terreni, quos ideo dicit esse Domini, ne de ipsorum elatione turbemur. Nam licet mare roo uentis saeuientibus intumescat, habet tamen terminum littus

suum; sic potestates saeculi mensuram dominationis accipiunt, quamuis incaute de sua potestate glorientur. 5. Quoniam ipsius est mare et apse fecat illud ; et aridam manus eius fundauerunt. Mare significat 72/43 Ps. 95, 5. Matth. 21, 42.

74/15 Ps. 81, r.

80 repellet r (praeter M D*) legit quia) eius] sunt aZ. r fort. recte

87/89 Rom. 11, 1-2.

95/96 Ps. 117,22 ;

$1 quia] Gerzz. cum r e g, quoniam Garef (sed /. 90 ipsius sunt] ipse conspicit r 89 de] ozz. Gerz.,

858 105

IIO

gentes, quae in hoc saeculo diuersis uitiorum flatibus commouentur ; quas ideo dicit factas a Domino, ut omnia uoluntati ipsius subiecta esse cognosceres. Omnis enim qui res aliquas operatur, in sua potestate habet illa quae facit, sicut et alius psalmus dicit : Omnes gentes quascumque fecisti wenient, et adorabunt coram ie, Domine. Sequitur et aridam manus eius

II$

120

125

130

SCHE 140

EXP. IN PS. XCIV, 5-7

finxerunt.

Dixit,

»are

; nunc

dicit

e£

aridam,

quae terra merito intellegitur, quia per se semper arida est, nisi aut fluuiorum, aut imbrium inundatione rigetur. Sic et nostra corda ad bonos fructus sterilia atque arida sunt, nisi Domini misericordia compluantur et instabiles nos atque titubantes dono suae misericordiae fundare dignetur. Quapropter, sicut superius dictum est, his omnibus iungendum est, zwbilemus ei. 6. Venite, adoremus et brocidamus ante eum ; 5loremus ante Dominum, qui fecit nos. In principio psalmi inuitat populum ad iubilationem, nunc hortatur ad paenitentiae sospitatem : merito, quia prius ad exsultationem rudes populos inuitauit, ne adhuc trepidantibus imponeret, quod pauescere potuissent. Sed postquam Domini gloria potentiaque narrata est, apte confessionem plorationis imposuit, quando instructus animus non potuisset respuere saluberrimam potionem. Et nota quod hic sanctae orationis forma tribuitur. Adoremus enim dicit, corporis nos inflexione curuemus. Procidamus autem, ante ipsum nos prosternamus totaque |. 520 membrorum effusione tendamur; quod fieri solet, quando animus nimia compunctione flammatus, precum humilitate deponitur. Adiecit e? $loremus ante Dominum, qui fe- PL cit nos. Magna fiducia est ante illum gemere qui nos dignatus 674 est sua pietate plasmare. Cito enim cognoscit facturam suam, Si ad se nostra uiderit corda conuersa. Ante Dominwm est ergo $lorare, pios fletus effundere et pessima facta damnare ; ut earum rerum indulgentiam mereamur, quas Domini timore deserimus. Nam si tota cordis puritate deprecemur, facile nos qui fecit et reficiet. Sic per figuram characterismon orantium imago descripta est. Y. Quia

à pse est Dominus

Deus

noster

; et nos

o-

pulus eius et oues bascuae eius. Hodie si uocem eius audieritis. Triplex causa redditur quare Dominus debeat adorari. Primum, quia ipse est Dominus Deus noster, 145 ut iuste illi uideatur munus adorationis offerri. Deinde, quia 109/110 Ps. 85, 9.

103 saeculi Gerzz. 114 corda nostta — Gare 119 ante deum z domino r 139 characterismos Gerzz. 141 ct nos] nos autem r minus] ozz. Gerzz.

120 coram 144 do-

EXP,

150

451»

160

IN PS. XCIV, 7-9

859

nos sumus $ojpulus eius. Sequitur et owes Pascuae eius; hoc est tertium quod constat esse promissum. Dicitur enim iterum quid sint fideles, utique owes fascuae Domini. Pascua significant superna dona, quibus anima suaui epulatione saginatur. Et bene definitum est quid sit populus christianus o4es jfascuae, quia aeternis deliciis felici sorte satiatur. Oues significant cordis simplicitatem, quam habere constat populum qui pastori suo mansueta pietate consentit. Sed his omnibus proponitur una conditio : Hodie sí uocem eius audieritis ; scilicet quam subter dicturus est. Nam qui uocem ipsius non audit, nec grex ipsius dicitur, nec in pascuis collocatur, sicut in euangelio legitur : Oues «eae uocem meam audiunt, el sequuntur me meae, et ego cognosco eas el nullus rapit eas de manu mea, etc. Hodie significat semper, quia iugiter audiendus est qui salutariter monet. Cuius sermonis uim apostolus potenter expressit : sed adhortamini uosmetipsos ber singulos dies, donec hodie cognominatur. Hactenus propheta locutus est, nunc subsequentia uideamus. 8. Nolite

obdurare

corda

uestra,

sicut

in exacer-

batione secundum diem tentationis in deserto. Peruentum est ad ingressum secundum, ubi Iudaeos Dominus Saluator

170

alloquitur,

ne

parentum

suorum

obstinationibus

imitatis, a requie Domini reddantur alieni. Dicit enim : nol;te obdurare corda uestra, quia non credentium corda omnino lapidea sunt et uere silicibus comparanda, quae imbrem fructiferum non recipiunt, quia sterilitatis suae ariditate durescunt. Ponit quoque exempla celeberrima, ut qui eos obstinatos esse nouerat, notissima calamitate terreret.

T'emíatio

enim iudaica (sicut in Exodo legitur) contra Moysen graui 175

18o

murmuratione surrexit, dicens : nec escam sibi in deserto dari,

nec aquam potabilem diuina largitate concedi. Rem quidem necessariam postulabant ; sed ideo fuit eorum detestabilis uoIuntas, quia non est credita in diuinitate potentia. Quapropter culpa illis parentum necessarie repetitur, ut debita uindicta timeatur. 9, Vbi

185

tentauerunt

me

patres

uestri

; brobauerunt

me et uiderunt opera mea. Vbi (sicut superius dixit) significat in deserto ; ille enim fragilitas humana Deum tentauit ; sed statim uirtus diuinitatis apparuit, quando esca uenit ex aere, potus ex lapide. Sed petra produxit aquas; corda uero infidelium duruerunt in lapideam siccitatem. Sed quae dementia est adhuc sequi prauitates illorum in quibus tam 157/159 Ioh. 1o, 27-28.

151 qui Gerz.

161/162 Hebr. 3, 13.

177/178 uoluptas Ger, recfe ?

174/176 cfr Ex. 16, 5.

PL 675

860

190

195

EXP.

IN PS. XCIV, 9-11

uehementer cognoscitur uindicatum ? Nam cum dicit, $aires uestri, et eos quoque significat obstinatos, quia illum unusquisque habet patrem quem cognoscitur imitari, sicut Iudaeis in euangelio ipse Dominus dicit : Vos ex patre diabolo estis. Sequitur $robauerunt me et uiderunt opera mea. Probauerunt utique, quando manna esurientibus pluit, quando illis coturnicum tributa est multitudo, quando irriguae aquae de saxorum siccitate fluxerunt. Nam quod addidit e£ uiderunt

opera

mea,

infidelitas eorum arguitur, qui

carnalibus oculis intuiti sunt, quod cordis lumine minime crediderunt ; et ideo 42derunít dixit, non, crediderunt. 200

205

210

215

10. Quadraginta annis proximus fui generationi huic; et dixi : semper errant corde et ipsi mom cognouerunt wias meas. Tempus hoc in magnum sacramentum probatur esse memoratum. Nam cum quadraginta diebus ad mysticum numerum Dominus ieiunauerit, cum alios quadraginta dies cum apostolis post resurrectionem fecerit, ut totus mundus crederet, Iudaei obstinati reperti sunt, qui quadraginta annorum beneficiis acquiescere noluerunt. Quibus ideo paratur maior ruina, quia in eis grandescit diuturna superbia. 11. Quibus iurauit in ira mea : Si introibunt án requiem meam. Duobus modis zurare dicitur Deus. Z4"at placidus atque mitis, sicut in alio psalmo legitur : Semel vuraui in sancto meo si Dauid mentiar. Hic autem 2urare dicitur iratus, quia uindictam noscitur comminari. Sed hoc iusiurandum ad firmitatem pollicitationis manifestum est pertinere. Nam si homines iurant ut promissa custodiant, quanto magis i47476€ dicitur Deus, ut res praedictae necessaria stabilitate consistant ! Sed ille per se /wrat qui non habet potiorem, sicut et ipse Abrahae dicit : Per memetibsum iuraui, dicit Dominus ; misi benedicens benedicam 1e. Humanitas

220

225

autem inuocat Deum, quia ipsum perfidiae nouit ultorem. Hinc est quod homines prohibentur iurare, quoniam propria possibilitate non ualent promissa complere. Quid ergo iurat Dominus? quia non zntrabunt in eius requiem obstinati ; sed aeterna mors suscipiet qui non meruerunt ad satisfactionis eius munera peruenire. Merito siquidem ad requiem intrare non possunt qui ipsum Christum ianuam tranquillitatis offendunt. Perscrutandum est autem quid sibi uelit quod dicit, sz ntroibunt in requiem meam ? Quem locum 191/192 Ioh. 8, 44.

190 unusquis Gerzz.

211/212 Ps. 88, 356.

218/219 Gen. 22, 16-17.

195 (luerunt Gerzz. corr.

nullis codd. r, isti add. Garet cum g, hi quidam codd. r cum] Garez, Hincmarus (PL. 125, 268 B), dum Gerzz.

4. 7.

223 quia] Gerzz., quoniam Garef

200 semper] Gerzz. eum nonet ipsi] ipsi uero r 202 221 proprium Gerzz., corr.

225 uellit Gerzz.

BEXDUINCPS.-XCIV;'rr-XCV,

r

861

tali modo gentium doctor explatiat, dicens : Et requieuit Deus 230 ini die septima ab omnibus operibus suis. Qui ergo ingressus est in requiem eius, etiam ipse requieuit ab operibus suis, sicut a suis Deus. Significat enim beatitudinis illius tempus quando iusti post agonem saeculi istius aeterna requie perfruuntur; quod impiis utique non dabitur qui sua malignitate duruerunt. PL 676

Conclusio psalmi. 25

vA

p. 321

Audite, Iudaei sacrilega mente durati, ut si beneficia non

recolitis, saltem debita supplicia formidetis. Quid est aliud in requiem Domini non introire, nisi perpetua tormenta suscipere ? Non uos implicet, quaesumus, error alienus, patrum uestrorum desideria meliore conditione mutate. Si aquas in sic240 citate poscitis, ad fontem Domini conuenite ; si manna deside-

ratis, corpus Domini Saluatoris accipite. Illa dederunt uestris patribus poenam, uobis ista tribuunt requiem sempiternam. Quinimmo priores uestros fide superate, incredula eorum corda respuite ; audientes illuminatione diuina credite, quod illi

245 etiam uidentes caecata noluerunt uoluntate recipere. Nolite

dissimulare dum tempus est ; nam sustinebitis postea iudicem, si modo nolueritis agnoscere monitorem. EXPOSITIO

^

Xo

IN PSALMVM

XCV.

1. Canticum Dauid, quando domus aedificabatur post captiuitatem. Quantum ad litteram pertinet, tempus illud significatur in titulo cum a Zorobabel filio Salathiel post captiuitatem templum Ierosolymitanum constat esse reparatum, quod usque ad superficiem terrae Chaldaeorum manus inimica destruxit. Sed cum nihil tale in subsequentibus dicat, nec aliquando titulus discrepet a narratione psalmorum, restat ut eum spiritaliter exquirere debeamus. Destructa domus aedificatur, quando anima post captiuitatem peccati ad intellegentiam ueritatis coeperit (Domino praestante) remeare.

Domus

enim ista, id est uniuersalis Ecclesia, in

qua Christus inhabitat, uiuis lapidibus semper exstruitur, quia cotidie de confitentibus aedificationis sumit augmentum ; nec aedificari desinit donec usque ad finem saeculi praedestina15 torum numerus impleatur. Mente sane condendum est psalmum hunc secundum esse eorum qui de primo et secundo aduentu Domini proloquuntur. 229/230 Hebr. 4, 4.

229 gentium doctot tali modo — Gare 231 sicut] Gerzz. cum Hinemaro (I. c.), et add. Gare 234 malignitate] Gerzz. Gare£, indignitate Himearus. Ps. XCV, 1/2 canticum dauid os captiuitatem poni? r (praeter .A K T D Q V)

13 aedificationibus Goerzz., corr. a. 7.

862

EXP.IN'PS.

X6CV

T-3

Diuisio psalmi.

20

In prima parte psalmi commonet propheta generalitatem cantare Domino et in toto orbe terrarum annuntiare dominicae incarnationis aduentum, quoniam super omnes deos ipse uerus est Dominus. Secunda parte diuersas admonet gentes ut primo semetipsos offerant, postea munera praedicationis exsoluant,

25

Domini

aduentum

utrumque

cómmemorans,

quando est iudicatus ab homine et quando iudicaturus uenerit mundum. Expositio psalmi. Cantate Domino canticum -mouum ; cantate Domino, omnis terra. Superiore psalmo commonuit propheta Iudaeos, ut deposita duritia cordis ad credulitatem uenirent

Domini Christi. Sed quia in illis permansura erat obstinata 30

malignitas, conuenienter nunc admonet gentes, ut canticum

nouwn, debeant ei dicere. Cantat enim Domino

canticum

nowwnm qui, uetere homine deposito, per gratiam baptismatis feliciter innouatur. Et tunc de ipso domus Domini aedificatur,

quando post imperium diaboli in numerum beatissimae con-

25

40

45

gregationis acquiritur. Iste cantus est qui mentem purissimam consolatur; ista modulatio quae medullitus delectat, quando uere cantat anima, quae se a peccatis per Dei gratiam aestimat esse liberandam. Sequitur cantate Domino, omnis terra. Repetitio ipsa suauis est, nec in tali uerbo potest esse fastidium, ubi se nullius explere ualet affectus. Dicendo enim omnis terra, catholicam significauit Ecclesiam, quae per cunctum orbem noscitur esse diffusa. Breui enim compendio et Iudaeum confutauit, quia gentes admisit ; et Donatum destruxit, quia generalitati confessionis gratiam non negauit. Nam ut homines intellegeres, cantate dixit, qui reuera possunt laudes Domini personare ; deinde quia pluralem numerum aptauit ad terram, quod utique non conueniret, si tellurem uoluisset intellegi. 2. Cantate

$0

SCHE

Domino

et benedicite

nomen

eius

; bene

nuniiate de die in diem salutare eius. Non uacat quod ista repetitio trino decore constructa est. Laus enim Christi totius honor est Trinitatis. Ipsius quippe nomen benedicimus, quando salutare nostrum per omnia confitemur. Quae figura

dicitur epimone, id est, repetitio crebra sententiae, quae siue

5

in laudibus, siue in uituperationibus decenter adhibita, magnam uim exaggerationis accumulat. Sequitur bene nuntiate de die in diem salutare eius. Dies de die, duos signi31 ci dicere] edicere Gerz., recte? dies significat absolute Gerzz.

49 et] oz. Gerzz. cum r (H)

57/58 duo

PL 677

EXP. IN PS. XCV, 2-5

863

ficat dies absolute ;quod pertinere ad scripturas testamenti noui et ueteris aestimamus, quia utraeque aeterni Solis clari6o

tate resplendent. Et inde bene nuntiatur salutaris Dominus, per quas et uenturus et uenisse monstratus est. Prophetae siquidem promiserunt aduentum, euangelistae uenisse declararunt. Ita factum est ut duo caelestes dies annuntiasse

eius gloriam comprobentur.

65

rio

75

8o

SCHE 8A

9. Annuntiate inter gentes gloriam eius, in omnibus bopulis mirabilia eius. Cum superius dixerit »wniate salutare eius, hic dicit annuntiate gloriam eius ; quod. utrumque aptissime positum est. Dominus enim Saluator nuntiandus erat; gloria uero eius amnmuniianda per gentes, quia tanti miraculi praedicabat auctorem. Audiat Iudaeus, seque intellegat contumaciae suae iniquitate contemptum, quia non dicit Hebraeis, an"»wntiate, sed gentibus. Et ne hoc aliter possis aduertere, addidit quoque : 2» omnibus populis ; quo dicto uniuersas gentes absoluta ratione complexus est. Sequitur mirabilia eius, id est incarnationis eius arcanum ; qui dum sit altissimus, factus est pro nobis liberandis humillimus. Intellegamus autem quantum profecerit aedificatio sanctae domus, quae totum orbem noscitur complexa terrarum. 4. Quoniam magnus Dominus et laudabilis nimis ; terribilis est super omnes deos. Hic dicit quare miracula eius debeant et gloria praedicari, quoniam magnus est Dominus. Quae figura dicitur aetiologia, id est causae redditio. Magnus ad potestatem pertinet, quia super cuncta potentior est. Lauwdabilis ad pietatem, quoniam dum essemus captiui, pretioso sanguine nos redemit. N?m3s autem congruit ad utrumque,

9o

quia nec quantum

ioc

nec quan-

tum Jaudabilis sit poterat explicari. Sed quoniam consideranti aestimatio deficit, pulchre addidit n2s7s. Ita non exponendo quod intendebat, significauit uberrime, et declarauit non comprehendendo quod uoluit. Sequitur £erribilis est super omnes deos. Hic debemus eos aduertere quos sibi gentilitas impia praesumptione

95

agnus,

composuit.

Nam

eos in se-

quenti uersu manifestat, quoniam quamuis illi stultis mentibus adorabiles et metuendi esse uideantur, multo terribilior est Dominus, cuius nec multitudo miraculorum potest inteliron nec plenitudo maiestatis agnosci. 5. Quoniam omnes dii gentium daemonia :Dominus autem caelos fecit. Mirabiliter per quintam speciem definitionis, quae graece xarà m5jv Aé£w, latine ad uerbum di-

63 ita] Gerzz., itaque Gare caelestis Gerzz. *1 intellegit Gerzz., corr. a. zz. 76 eius] oz. Gerz. 88/89 considerantia Gerzz. corr. 89 defecit Gerzz. 92 aduertere deos — Garez 95 exorabiles eZ.

zs PE 678

864

EXP.

IN PS. XCV, 5-6

citur, comprehensum est quid sint 47? gentium, id est daemonia.

Daemonia

sunt enim, quae nulli praestant ; sed in

se credentes semper decipiunt, semper illudunt.

Nam quamuis

daemones, latine scientes uocentur, quasi dii manes, 105

IIO

115

120

in hu-

mano tamen sermone conuicium est, dum ita dicimus quos exsecratione dignos esse iudicamus. Non immerito, quoniam in illis uera scientia non est, quae Creatoris sui non obsecundat arbitrio. Sic et sapientes philosophos esse dicimus ; sed. hos

consequitur apostoli definitiua sententia : Sapientia huius munda stultitia est apud Deum. Vnde necesse est ut hos scientes pro non intellegentibus habeamus. Daemon est igitur a Deo quidem, sicut et bonorum angelorum excellens homines creata substantia, quae (propria faciente superbia) eousque peruenit, ut naturali dignitate deposita, malis operibus semper insistat. Haec sunt daemonia quae alios perdunt et seipsa decipiunt. Haec sunt utique d? gentium, qui per inÍfructuosas uaticinationes et futurorum uana praestigia festinant animas decipere consulentium. Sequitur Dominus autem caelos fecit. Ecce reuera Domini digna laudatio. Nam cum dicit, caelos fecit, omnes in ipsis factas creaturas sufficienter ostendit. Sic enim in maioribus minora complectimur, cum dicimus ciuitatem aedificatam, domum constructam ; ibi

enim reliquae partes comprehenduntur, ubi generale dicitur nomen. Et respice quo tendat, caelos fecit. Dii falsa homi125 num imaginatione reperti sunt : Deus autem caelos fecit, ubi illi nec accedere, nec habitare promerentur. Siue caelos, apostolos et sanctos uiros significat, qui daemonibus imperare Domini munere consuerunt. Sic demonstratiuum dicendi genus sub breuitate completum est. Vituperauit enim superius 130 deos gentium, et laudes Domini subsequenter adiunxit, quia gratior diei splendor est, cum nox obscura praecesserit. 6. Confessio et species in conspectu eius ; sanctitas et magnificentia in sanctificatione eius. Generalitatem quam instituit admonere utilitatem catholicae re155 ligionis ostendit. Dicit enim quemadmodum et speciosi et magnifici reddantur, qui ad indulgentiam peccatorum peruenire meruerint. Confessionem siquidem bene sequitur pulchritudo, quia nemo potest esse speciosus, nisi qui Domini fuerit miseratione mundatus. Foedos nos peccata nostra fa140 ciunt ; sed paenitentiae reddunt lauacra decoros. Et ideo mundissimam s$eciem ante Domini dicit stare conspectum, quae Ps. XCV, 109/110 I Cor. 1, 2o. 103 eludunt Gerz:.

104 dii manes] daemones Gerz;., demnas add. s. /. a. 71., dei

mones e2., 8a(uoves dub. Garet in app. 108 esse] ozz. Gerzz. 109/110 huiusmodi Gerzz, corr. a. zz. 111 daemon] Gerz., daemonum Gare/ 116 hoc Gerzz. 118 consulentum Gerz. 123/124 generali nomen dicitur — Gerzz. 132 species] pulchritudo ad. Gerzz. s. J. a. zz. cum r et Z

PL 679

EXP.

IN PS. XCV, 6-8

865

fuerit fideli confessione purgata. Sequitur sanctitas et magnificentia in sanctificatione eius. Excolit quod superius dixit. Ipsa est enim sfec?es quae fidelibus datur, sanctiI4 I tas et magnificentia, id est honor et beatitudo perpetua. In sanctificatione uero eius, significat illam uocem quam audituri sunt electi : uenite, benedicti Patris mei, percipite vegnum. quod. uobis paratum est ab origine mundi. Ecce spectes quae nec sole reddatur fusca, nec uetustate deterior, semper

fulget, semper noua est ; nec aliquid sustinet aduersum, quae non habet in perennitate defectum. Nam quod dixit e£ magnificentia, illud significat, quia semper magni sunt, semper excelsi, qui honorari eius sanctificatione meruerunt. v. Afferte Domino, $aiviae gentium, afferte Dogloriam et honorem. Postquam magnalia Domini 35 A mino et beatorum dona praedicauit, in secunda parte studiosius commonet gentes ut, omni cunctatione deposita, afferant Domino gloriam et honorem. Nam cum dicit faíriae gentiwm, plus significat quam si solas diceret gentes. Gens 16 Oo enim aliquos potest habere peregrinos et dum natio dicitur, non aduenas complectimur, sed tantum gentem unius sanguinis indicamus. Hic uero dictum est $aíriae gentium, ut nullus indigena, nullus hospes, nullus peregrinus redderetur exceptus. Paíria enim dicta est quasi patris atria. Sequitur, H ONA afferte Domino gloriam et honorem. Admonet etiam ut illa generalitas Domino gloriam afferat et homorem. Gloria est Domini, cum se aliquis laudabili conuersatione tractauerit. Glorificatur enim Dominus in talibus, quando de fidelium fuerit conuersatione laudatus, sicut in euangelio zy o discipulis suis dicit : S?c /uceat lux uestra coram hominibus, ut uideant uestra bona opera, el glorificent Patrem uestrum qui est in caelis. Honor est autem Domini, quando in donis suis ei gratias referimus ; et si quid boni suscepimus, ab ipso profitemur esse collatum, sicut in euangelio legitur : Nonne decem 17 VA mundati sunt ? e non est inuentus qui daret honorem Deo, nisi hic Samaritanus. 8. Afferte Domino gloriam nomini eius ; tollite hostias et introite in atria eius. Sicut supra dixit trina repetitione cantate, ita hic tertio ponit afferte, ut sacra180 menta sanctae Trinitatis in dogmate christiano inesse semper agnosceres. Afferunt itaque gloriam nomini eius, qui deuotionis studio commutantur in melius et consubstantia-

150

147/148 Matth. 25, 34.

153 meruerint 15

170/172 Matth. 5, 16.

174/176 Luc. 17, 17-18.

Gerz. C 2. (xcvi)

866

EXP.

IN PS. XCV, 8-9

lem sibi Trinitatem atque omnipotentem per omnia confitentur, personis tantum, non naturae diuersitate discretam. Se185 quitur £o/lite hostias et introite in atria eius. Hostias non uictimas pecudum dicit, sed conscientiae pura libamina, unde non sanguis currat, sed piae lacrimae defluant. Istae sunt hostiae quas in quinquagesimo psalmo dixit : Cor contribum. e£ humiliatum Deus non. spernit. Sed considera quia 190 prius posuit, £ollite et sic introite : quia qui tales hosézas non portant, ?* 4aíria Domini non iudicantur Z«trare. Non est autem otiose suscipiendum, quod plurali numero posuit atria. Atria enim Domini sunt apostoli uel prophetae, per quos fidelis populus intrat ad Dominum. 195 9. Adorate Dominum in atrio sancto eius ; commoueatur a facie eius uniuersa terra. Tunc reuera Dominus adoratur, quando fuerint hostiae portatae, quas superius intimauit ; ut supplicatio confitentis mereatur ad aures peruenire Creatoris. Nec uacat quod in anteriore uersu 200 atria posuit ; hic uero singulariter atrium dicit, quia ex illis atriis, id est, patriarchis, apostolis et prophetis in istud atriwm catholicae dumtaxat Ecclesiae peruenitur, ubi eius potentia maiestatis adoratur. Sequitur, commoweatur a facie eius uniuersa terra. Quoniam dixerat fidelibus bonas 205 operas £o/lite et introite, nunc dicit a /acie ipsiusamatores saeculi submouendos.

Non enim dixit, commowueatur

ante

faciem eius uniuersa terra, sed a facie eius ; quod hodieque illis dicimus, quos a conspectu nostro reddimus alienos. Qui bene Zea dicti sunt, quia terrena uitia non relinquunt. Quamuis hoc alii in bonam partem accipi debere dixerunt, ut tunc ferra commowueatur, quando peccator ad paenitentiam fuerit, Deo miserante, perductus. Sic scripturae diuinae incomprehensibilis profunditas et diuersis modis intelle-

gitur, et una constare ueritate monstratur. 215

220

Dicite

in nationibus

: Dominus

regnauit

a ligno

;

etenim correxit orbem terrae qui nom commouebitur ; iudicabit populos in aequitate, et gentes in iva sua. Illos admonet reuerenda mysteria gentibus praedicare, quos in atrio sancto Dominum adorare praecepit ; ut 22 nationibus a ligno crucis Dominum debeant dicere vegnaturum, non ab illo ligno paradisi, unde diabolus genus humanum uidebatur tenere captiuum ; sed ab isto scilicet Higno unde libertas caput extulit et uita surrexit. In illo siqui188/189 Ps. 5o, 19.

188 psalmo] oz. Gerzz., fort. recte 193 sunt domini ^ Gerz. 195 aula sancta rz 204/205 bonas operas] Gerz., bona opera Gare/ 213 sicut Ger. 215 regnabit Gerzz. (bic tantum)

PL 680

1523

EXTVINOPSDAXCV,.9—12 225

29 o

867

dem /2gno mors transgressionis pependit, in isto fides confessionis emicuit : illud perduxit ad inferos, istud mittit ad caelos. Regnauit autem, intellegamus innotuit, quando mundo Dominus Saluator apparuit. Nam quando ille non regzauii, qui semper cum Patre et Spiritu sancto potestate suae omnipotentiae perseuerat ? A /zgno alii quidem non habent translatores ; sed nobis sufficit quod septuaginta interpretum auctoritate firmatum est. Crux enim Domini prauum atque distortum correxit orbem terrae, dum per regulam fidei paganorum corda conuertit. Terram enim hic in bono debemus accipere, quod in scripturis diuinis frequenter pro locorum qualitate inuenis esse uariatum. Hanc autem £erram dicit 20^» esse penitus commowuendam, quae in soliditate fidei perseuerat ; non sicut illa quam superius dicit, commo-

weatur a facie eius omnis terra. Illa commouetur, ut a malis conuertatur operibus ; ista »0» commouwetur, quae 240 uerae fidei soliditate consistet. Sequitur 2ud?cabit populos in aequitate. Pojpulos hic mauult homines fideles intellegi, qui ?wdicandi sunt sub tranquillitate supernae misericordiae, quando eis praemia. promissa restituet. Nam quod addidit, gentes in ira sua, superbos iniquosque designat, qui 24 I] portionem cum diabolo sortiuntur. Et uide quemadmodum duobus sermonibus tantarum, rerum designat arcana. Aequaitas pertinet ad beatos, 2a ad poenas perpetuas impiorum. Et nota quia per omnia commata uersus huius iungendum est a communi : Déc2te 4n nationibus. 250

260

11. Laetentur cael? et exsultet terra ; moueatur mare et blenitudo eius. Quoniam superius dixit : £ud?cabit $ojulos in aequitate et gentes in ira sua, per quae futuri iudicii tempus ostendit, modo fit pulchra nimis et iucunda digressio. Dicit enim tunc /aetav? caelos et exsultare terram et commoueri mare. Caelos significat (sicut saepe dictum est) apostolos et prophetas, uel reliquos fideles, quos diuina maiestas tamquam caelum noscitur insidere ; terra uero indicat peccatores, qui tamen satisfactionis beneficio ad gratiam Domini redire meruerunt. Ipsa enim £erra exsultare potest in aduentu Iudicis sui, quae se a peccatis propriis intellegit absolutam. Sequitur moweatur mare et plenitudo eius. Mare hic pro populis ponit, qui in salo huius saeculi constituti, diuersis tempestatibus agitantur. Isti moweniur ad gaudium, quando conuersionis dona susceperint Nam ut uniuersitatem gentium intellegere debuisses, posuit $lenitudo eius. 13. Gaudebunt campi et omnia quae in eis sunt ; iunc exsultabunt omnia ligna siluarum. Campos 240 consistit Gerzz. 251/252 iudicauit Gerz.

241

populos]

et praez. Ger.

243

restituit

Gerzz.

PL 681

868 270

EXP.

12-13

hic similiter in bono debemus accipere, quia illa plana dicimus, quae pulcherrima aequalitate tenduntur. Cam$os ergo dicit uiros iustitiae laude pollentes, non superbia tumidos, non asperos iracundia, sed mansueta lenitate planissimos. Sequitur í£unc exsultabunt omnia ligna siluarum. Twnc,

75

IN PS. XCV,

secundum

dicit aduentum,

quando

iudicaturus

est

mundum. Ligna siluarum per se amaros et steriles afferunt fructus ; sed cum fuerint insita, dulcissima ubertate pinguescunt. Sic gentes, quae prius fuerant uelut Jgna silua-

"4T, ad culturam fructiferam perductae, ante faciem Domini magno sunt gaudii munere laetaturae. Sed cum dicit,

280

omnia ligna, ilam partem uult intellegi quae inseri bonis praeceptis potuit ac mutari. 19.

niam

Ante

faciem

uenit iudicare

Domini,

quoniam

wenil

;

quo-

terram. Quia dixerat credentes esse

laetaturos, non dicit in angulis, non in secretis, sed ane 285

ciem

ja-

Iudicis, quando inaestimabilis et copiosa laetitia est,

quando praemia tribuuntur et securitas sine fine praestatur. Et ne primum illum incarnationis Domini putares aduentum, dicit: quon?am uenit ; et subsequitur : quoniam uenit ?udicare terram. Nam si in illo primo commate sententiam 290 terminasset, potueras illum aduentum, qui iam transactus est, forte sentire ; sed cum addidit: quoniam

205

300

595

uenit

iudi-

care terram, ilum nos tantum uoluit intellegere, quem PL adhuc noscimur sustinere. De quo etiam Ezechiel propheta 682 testatur : Haec dicit Dominus Deus ossibus istis : Ecce ego induco in uos spiritum et uiuetis. Et dabo in uos neruos et inducam super wos wiscera carnis el extendam super uos cutem ; et dabo spiritum meum in uos el wiuetis et scietis quia ego sum Dominus. Daniel quoque dicit : E? snulti dormientium in terra per fissuras exsurgent, hi in uitam aeternam, et hi in opprobrium. et in confusionem. Terram uero hic uniuersum mundi populum dicit; ut bonis praemia, malis supplicia aeterna restituat. Iudicabit orbem terrae in aequitate et populos in weritate sua. Prius posita est complexio generalis, quia orbem terrarum, id est uniuersum hominem aequitas diuina ?udicabit. Subsequenter autem quemadmodum iudicetur, exponit dicendo $o$ulos in ueritate sua, quoniam in illa sequestratione dexterae partis et sinistrae duo erunt populi, quibus ueritatis suae sententiam dabit ; ut qui ei fideliter crediderunt, eius regni beatitudine perfruantur ; qui uero perti- p. 324 294/298 Ez. 37, 5-6.

275/276 inferunt Gerzz.

terra Gerzz.

298/300 Dan. 12, 2.

295/296 ducam

307 patris Gerzz.

Ger.

308 sententia eZ.

300 in] Gerz., oz. Garet

BOSPSIN

PS. XCV; 15

869

5310 naciter mundi uitia sunt secuti, poenas debitas cum suo aucto-

GEO

re sustineant. Perquirendum est sane quod et hic orbem terrarwm dicat et in sequenti psalmo ponat : eIuxerunt fulgura eius orbi terrae, et in aliis plurimis locis ipso schemate terram perhibeat esse conclusam ; iterumque centesimus sextus psal315 mus quatuor cardinibus terrae spatia comprehendat, dicens : A solis ortu et occasu; ab aquilone et mari. Cuius rei euidentissimum quoque euangelii exstat exemplum, ubi dicit : Ermltet angelos suos cum tuba, et uoce magna, et congregabit a. quatuor

GEO

GEO

angulis terrae. Vnde merito aestimo perquirendum quemadmo32o dum terrae possit et quadratio et circulus conuenire, dum schemata ipsa (sicut geometrae dicunt) uideantur esse diuersa. Formam terrae ideo scriptura orbem uocat, eo quod respicientibus extremitatem eius circulus semper appareat, quem circulum Graeci ópi&ovra uocant. Quatuor autem cardinibus eam 32; formari dicit, quia quatuor cardines, quatuor angulos quadrati significant, qui intra praedictum terrae circulum continetur. Nam si ab orientis cardine in austrum et in aquilonem singulas rectas lineas ducas, similiter quoque et si ab occidentis

cardine ad praedictos cardines, id est austrum et aquilonem, 35o Singulas rectas lineas tendas, facis quadratum terrae intra orbem praedictum. (Sed quomodo quadratus iste demonstrandus intra circulum scribi debeat, Euclides in quarto libro elementorum euidenter insinuat.) Quapropter recte scriptura sancta faciem terrae et orbem uocat et quatuor eam dicit car355 dinibus

contineri.

Conclusio psalmi. Audiamus quae nos propheta commoneat cantare Domino, afferte ad eum hostias uiuentes. Non sit nobis pars cum diabolo et erit sine dubitatione cum Christo. Tunc enim (sicut titulus ait) post captiuitatem peccatorum Domini domus ex 34o nobis potest aedificari, si meruerimus uiui lapides inueniri. Obsecremus iugiter, deprecemur incessanter : agnoscet humilem, cum ad damnandum uenerit contumacem ; nec puniet peccatorem, cum probauerit iugiter confitentem.

312 Ps. 96, 4. 316 Ps. 106, 5. 317/319 Matth. 24, 51. Elementa xv, dem. 6 — edid. Heiberg-Menge, I, p. 285 sq.

332/333 Euclides

3815 comprehendit Gerzz. 318 magna] tuba Gerz. congtregauit Gerzz. corr., congregabunt eZ. 321 geometrae] Gerzz., geometrici Garez 322 adeo Gerz. 331/332 demonstrantibus Gerzz.

Br 685

870

ERP)TIN-

EXPOSITIO

BS. XCVDAE

IN PSALMVM

XCVI.

1. Psalmus ipsi Dauid, cum terra eius restaurata est. Psalmus ipsi Dauid constat ad Christum Dominum esse referendum. Sequitur cum terra eius restaurata est, id est, cum peccatores, qui ab ipso declinauerant errore praeius gratia suffragante ad ipsum defaecata mentis sinvA uitatis, ceritate redierunt ; sicut factum est in Iudaeis, qui post illam impietatem crucifixionis, conuersionis sunt gratiam consecuti. Potest et aliter accipi, ut ferra restaurata resurrectionis eius uideatur indicare mysteria. Mortuum est quippe corpus IO ipsius lege communi, sed restauratum est in gloriae munere singulari. Quapropter meminerimus hunc psalmum quartum esse de primo eius aduentu, per quem mundus noscitur esse liberatus.

I

5

20

Diuisio psalmi. In primo membro psalmi propheta, post resurrectionem Domini uirtutes eius diuersa praedicatione describens, idolorum cultores digna increpatione redarguit. Secundo ad Dominum uerba conuertit, gaudens Ecclesiam catholicam auctori suo recte credidisse. Commonet etiam fideles ut laetentur in Domino, quia consueuit eos eripere qui uidentur crudelium insecutionibus subiacere. Expositio psalmi. Dominus

2

5

5A

exsultet

terra,

laetentur

án-

sulae multae. Videns propheta mundum exsecranda hominum superstitione confusum, laudes Domini mirabili uarietate describit, ut infideles agnoscentes uerum Deum, ulterius spem in rebus uanissimis non haberent. Factumque est initium, quod et breuiter cuncta concluderet et deliramenta omnia submoueret. Dominus regnauit. Quis ergo alter colendus est, nisi ille qui solus cognoscitur imperare ? Sequitur exsultet

30

regnauit,

terra.

Quid iam remaneat

idolis, si uniuersa

terra nomen ueneretur auctoris ? T'erra enim sensibilis lapidem non debet adorare brutissimum : quia ipse sibi negat effectum qui ab insensatis petit auxilium. Vnus tamen lapis est angularis, qui spiritaliter coli debeat et timeri. Adiecit /aetentur insulae multae. Regnante itaque Domino per totum mundum, dispositae laetentur Ecclesiae, quae merito insulis comparantur, quia mundi fluctibus ambitae circumlatrantium persecutionum numerositate tunduntur. Sed sicut Ps. XCVI, 1 psalmus] oz. r (praeter T? Q U) cum] quando r (praeter H T Q U) 5 eius] Gerzz., oz. Garet 14 post] Gerzz., pert Gare 91/32 affectum ed.

EXP. IN PS. XCVI, 1-4

871

Istae saeuientibus fluctibus nesciunt laedi, ita nec sanctae Ec-

clesiae perturbationibus aduersariorum probantur imminui; 4o quin potius illos suis cautibus frangunt, qui in eas undosis culminibus irruerunt. Et uide quia dicit »wlíae,

non omnes,

propter haereticas prauitates, quae erroribus suis ecclesiarum nomen imponunt. 2. Nubes et caligo in circuitu eius ; vustitoa et 4; $udicium correctio sedis eius. In hoc uersu qualis sit Dominus impiis religiosisque narratur. Nubilosus et caliginosus

PL 684

cernitur indeuotis, dum cordi tenebroso nulla claritate resplendet ; sicut lippis oculis sol umbrosus aspicitur, quia nebulas illas non habet origo luminis, sed debilitas contracta carnalis,

;o Sicut ipse dicit in euangelio : Ego i» hunc mundum wena, ut qui non uident wideant el qui wident caeci fiant. Contra. subsequitur, iustitia et ?udicium. Hoc illis uidetur Dominus, qui sunt puro corde mundissimi, quos bene correctionem uocauit, quia errore prauitatis exuti, sedes sunt Domini Saluatoris,

SCHEB

55 quos ille sua maiestate iam possidet, sicut legitur: Sedes sapienliae anima iusti. Ordo autem uerborum talis est: sedis eius correctio ; reuera, quia tortis mentibus non potest insidere iustitia. Et nota quod per istum et quatuor uersus alios qui sequuntur, aduentus Domini primus uariis allusionibus indi6o catur. Quae figura dicitur characterismos, quae latine informatio uel descriptio nuncupatur. 39. Ignis ante ipsum raeibit et. inflammabit 4n circuitu inimicos eius. Ante aduentum Domini gms $vaecessii, quando praedicatione prophetatum infidelium 65 corda fremuerunt ; ut iracundiae ardore succensi, de praedi-

cantium nece tractarent. Ipse est ergo gnis qui ante ?bsum $raeibit, sed suos potius consumpsit auctores, sicut Isaias propheta dicit : Et nunc ignis aduersarios consumet. Sequitur el inflammabit in circuitu inimicos eius. Inflamyo abit (sicut diximus) ad indignationem pertinet et subitum animi calorem, quem illo tempore sanctae Ecclesiae patiebanJn circuitu, undique debemus aduertere, quia tur inimici. dum pauci essent praedicatores, aduersariorum erat circumdans et innumerabilis multitudo. 4 Illuxerunt fulgura eius orbi terrae ; uidit et 5 commota est terra. Pulcherrima nimis facta est aptaque comparatio. Nam sicut commotae nubes atque collisae (sicut physici dicunt) fulgura iaculantur, ita prophetarum uerba ueritatis indicia lampauerunt. Denique eos in scripturis diuinis $o frequenter legis nubibus comparatos, ut est illud : E? nubibus mandabo ne bluant super eam vmbrem. Intendamus etiam quod 55/56 cfr Exp. ps. rxxxvin, 514; Aug. E. Ps. XCVI, 50/581 Ioh. 9, 39. 80/81 Is. 5, 6. 68 Is. 26, 11. ps- 96, 5, 20 — CC 539, 1557. 40 suos Gerzz. corr.

44 cotde Gerz.

63 eum 7

Hh 525

872

9o

95

EXP. IN PS. XCVI, 4-5

hic iterum schema terrae (sicut in superiore psalmo iam dictum est) in orbe descriptum est. Ipse est enim orb?s qui appellatur et circulus. Circulus autem est (sicut geometrae definierunt) forma plana, quae ex una circumducta linea continetur, ad quam ab uno puncto de his quae in medio formae constituta sunt, omnes deductae rectae lineae aequales sibi inuicem sunt. Qua complexione recognitá, ualde nota nobis efficitur forma terrarum. Significatur etiam totus mundus et per directam lineam caeli, quae diametros mundi ab astronomis uocitatur, ut est illud : A4 solis ortu usque ad occasum laudate nomen Domini. Linea autem intellegibilis est longitudo sine latitudine, a puncto incohans, in punctum desinens. Punctum uero est cuius pars nihil est. Meminisse autem debemus quod

haec omnia, siue punctum, siue linea, siue circulus, siue trigo-

nus, siue quadrangulus, uel alia huiusmodi theoremata, quoties ad aspectum ueniunt, corporalibus definitionibus concludantur, id est sensibilibus ; quoties uero sola mente capiuntur,

IOO

105

intellegibilia tantum esse non dubium est. (Quorum notitiam pleniorem in libris geometricae disciplinae, diligens lector, inuenies.) Sequitur uidit et commota est terra. Vidit terra, illud significat quoniam homines Verbum Domini cordis lumine cognouerunt. Commota est, magnae praedicationis nouitate perterrita est ;ut deprehenderet se insensata idola

colere, dum haberet adorabilem Dominum

rem.

IIO

IIj

Creato-

9. Montes sicut cera fluxerunt a facie Domini ; a facie Domini tremuit omnis terra. Hic montes significant homines qui et saeculi huius altitudines appetunt et insensata superstitione durescunt. His mirabiliter comparata est cera liquens, quoniam tanto facilius in paenitentiam defluunt, quanto se duritia immobiles esse crediderunt. Nam cum dicit a facie Domini, ostendit unde sicut cera fluxeruni montes ; quod et in alio psalmo legitur : Nec est qua se abscondat a calore eius. Sed cum repetit: a facie Domini trvemuit omnis terra, illos significat qui ipsius miseratione conspecti, ad satisfactionis remedia peruenerunt. Quod hodieque fieri comprobamus, cum potestates saeculi, uel pagani, uel

haeretici uocati, damnantes

I20

summum

superstitiosum uotum,

magis eligunt subire seruitium.

diuinum

84 sqq. cfr [Cassiod.] Primeipia geometricae disciblinae - edid. Mynors, Institut. (App.), p. 169. 91/92 Ps. i12, 5. 100 cfr Ps. Boethius 4e Geometria.

114/115

Ps. 1:8, 7.

84 geometrae] Gerzz. (zut. a. zz. in geometri), geomettici,Garez 86/87 constitutae Gerzz. 8? omnis Gerzz. 94 autem] Gerzz., ergo Gare? 95 omnia] nomina Gerzz. 108/109 significat Gerzz., forz. recte 112 quanta co44. 113/ "o fluxerint

eru.

Gerzz.

116/117 conspectu

Gerz.

117 hodieque] quae a44.

IDIS 685

EXP. IN PS. XCVI, 6-8

873

6. Annuntiauerunt caeli $ustitiam eius et uidevunt ommes populi gloriam eius. Post nubes praedictas, quas intellegi diximus in prophetis, uenit ad caelos, quos apostolos debemus aduertere, quorum praedicationibus 125

sanctis 4ustitia Domini mundo

et uiderunt

omnes

populi

salutaris innotuit. Sequitur

gloriam

eius.

Viderunt

hic, non carnalibus: Oculis, sed cordis lumine debemus

acci-

pere. Gloria enim audiri, non uideri solet ;nam et alibi legitur quod sic intellegendum est : ££ uidimus gloriam eius, glo130 riam quasi unigeniti. Siue, ut quidam uolunt, praeconspicabilis Domini significatur aduentus. Intueamur etiam huius Domini quam diuersis modis primus indicetur aduentus. Dixit ignem, SCHE

E55

140

dixit

fulgura,

dixit

montes,

dixit

caelos

; et

per haec omnia unum uotum est annuntiare Dominum Saluatorem. Quod schema dicitur aenigma, id est obscura sententia, quando aliud dicit et aliud uult intellegi. *. Confundantur ommes qui adorant idola, qui gloriantur in simulacris suis : adorate eum, omnes angel? eius. Aduentu Domini prophetato, idolorum cultores increpat, qui tanta manifestatione declarata, non erubescunt adhuc colere nescio quas ineptias. Jdolwm quippe dictum est, quod ipsum sit dolum, id est, hominum falsitate repertum. Simulacrum, a simulatione sacra compositum, quod illis detur honor alienus. Sic utraque fugienda ipsorum

145 nominum interpretatione declarantur. Et quoniam spiritus immundi se cupiunt adorari, dum falsos sibi honores uindicant, quos eorum iniquitas non meretur accipere, uide quid sequitur adorate eum, omnes angeli evus. Bonus enim angelus adorat Dominum, quia recto corde suum cognoscit auctorem ; nec se ab hominibus adorari permittit, sicut in apocalypsi angelus Ioanni procidenti ad pedes suos dicit : Vide ne feceris, conseruus enim tuus sum e fratrum tuorum. Mali enim praecipiunt se adorari, sicut in euangelio satanas dixit Domino Christo, cum eum assumpsisset in montem et ostenT5

A

disset regna mundi : Haec omnia tibt dabo, si frocidens adoraueris qme. 8. Audáiuit

160

et laetata

est

Sion

; et exsultauevunt

filiae Iudae propter iudicia tua, Domine. Venit ad secundum membrum, in quo conuersus ad Dominum propheta laetus exsultat :quia Szon, id est Ecclesia catholica, iudicia Domini puro corde percepit. Nam uerbum qui crediturus audit, se audisse laetatur ;qui uero subdola mente per129/130 Ioh. r, 14.

151/152 Apoc. 19, ro.

155/156 Matth. 4, 9.

130/131 praeconspicabili Ger. 137 idola] sculpitilia r (et add. zounmulli codd. r) 155 procedens Gerzz., corr. a. 7z.

PE 686

874

EXP. IN PS. XCVI, 8-10

ceperit, contristatus abscedit, quia contra uoluntatem 165

170

175

180

185

190

195

200

suam

quod non esset crediturus audiuit. S207 (sicut saepe diximus) mons est lerosolymis constitutus, cuius interpretatio significat speculationem : quae bene sanctae datur Ecclesiae, quo- i. 326 niam in contemplatiua uirtute praesentem Dominum semper aspectat. Sequitur e£ exsultauerunt filiae Iudae. Filiae Iudae significant religiosas mentes probatasque personas, quae ideo f?/ae Iwdae dicuntur, quoniam Christo credere maluerunt, quae ex origine Iudae descendisse monstrantur, unde dicti sunt et Iudaei. Et quare /aetata sit Sion con-

sequenter exponit : $rojter iudicia tua, Domine ; id est, quia tristitiam seruorum tuorum conuertis in gaudium, et superbum diabolum humilitatis uirtute prosternis. 9. Quoniam tu es Dominus altissimus super omnem ierram ; nimis exaltatus es super omnes deos. Supra omnem terram, hic bene intellegimus peccatores ; supra ommes deos, iustos homines competenter aduertimus, quos deos recte dici frequenti expositione probatum est. Siue quoniam per haec duo significat eum et terrenis creaturis et caelestibus imperare ; sicut et alius psalmus dicit : Quoniam omnia seruiunt tibi. 10. Qui diligitis Dominum, odite malum. Custodit Dominus animas sanctorum suorum, de manu peccatorum liberabit eos. Videtur et hic categoricus syllogismus ita posse formari : sancti diligunt Dominum, quoniam custodit Dominus animas eorum et de manu peccatorum eripit eos ; omnes qui diligunt Dominum, quoniam custodit Dominus animas eorum, et de manu peccatorum eripit eos, odiunt malum : sancti igitur odiunt malum. Nunc psalmi uerba tractemus. Hic bonos alloquitur et fideles, ut a diaboli malitia segregentur ; ipse enim iure dicitur malus, per quem uenit omne peccatum. Quid est ergo Dominum diligere ? odisse diabolum ; quia, sicut scriptum est : Nemo j$otest duobus dominis seruire. Quae figura dicitur parison, id est aequatio sententiae, constans dissimilibus membris. Et ne quis diabolum timuisset offendere, sequitur custodit Dominus animas sanctorwm suorum, de manu beccatorum liberabit eos. Iam nemo dubitet odisse malwm, quando Dominus animas cognoscitur custodire sanctorum. Sed uide quia dicit animas, ne te teneres ad corpora, quae passim tradit ad poenas, ut martyribus reddat coronas. Liberat enim de manu pec182/183 Ps. 118, 91.

195/196 Matth. 6, 24.

168/169 filias Ger., fort. recte 171 qui Gerz. 171/172 monstratur Gerzz. 173 exponit] Gerzi, exponitur Gare 185 sceruotum r 202 te teneres] te

Gerzz. s. ]., tendetes 7Azd. (te ozz.)

203/204. peccatoris Gerzz.

PL 687

EXP. catorum

animas,

IN PS. XCVI, quando

eas non

10-12

875

sinit aliqua prauitate

205 Süubuerti, sed ita illaesas eripit, quemadmodum sibi beneplacitas esse cognoscit. 11. Lux oria est iusto et rectis corde laetitia. Iusto dicit ortam

lucem, id est uerissimam fidem ; ut illuminatus

talia credat, quae eum ad caelorum regna perducant. Est qui210 dem et sanctorum lüx ista communis, quam indiscrete uident

et homines et iumenta. Sed illa lux eorum propria dicitur, quae Christo Sole praestatur, de qua dicturi sunt impii : Errawimus a wia ueritatis el iustitiae lumen mon luxit nobis, et Sol

non est ortus nobis. Rectis uero corde oritur sine dubitatione 21; laet?tia, quando, Deo praestante, talia gerunt, quae sibi profutura cognoscunt. Sic et in isto.loco indicatum est quia mundi amatores nec firma laetitia, nec uero lumine perfruuntur. 12. Laetamini,

iusti,

in

Domino

et

confitemini

220 W!€9horiae samctitalis eius. Cum superius dixerit quae bona iusti (Domino praestante) suscipiant, nunc iterum ipsos commonet, ut 2, Domino

laetar? debeant, non in humano

desiderio, aut in huius saeculi ruinosa iactantia, sicut ait Isaias

propheta : Non est gaudere mpits, dicit Dominus. 22; íur autem

24st?

memoriae

sanctitatis

eus,

Confitenquando in

ilo regno perpetuo fuerint collocati, recordantes de quanta clade huius saeculi Domino sint miserante subtracti.

Conclusio psalmi. Consideremus hunc psalmum quam salubri nos institutione componat.

Ab

idolorum

culturis

prohibet,

unde

aeternam

250 mortem potuissemus incurrere. Laudes Domini competenter insinuat, unde uita nostra sine dubitatione succedat.

Docet

afflictiones non pauescere, nec mala huius saeculi formidare. Omnia enim periculosa, omnia mortifera magno compendio possumus euadere, si salutis nostrae diligamus auctorem ; sicut 235 dicit apostolus : Im ommibus tribulationem patimur, sed mon

angustiamur ; deficimus, sed nom perimus ; semper mortificationem Iesu in corpore nostro circumferentes, ut et uita Iesu mawifesteur 1n. carne nostra mortali, et cetera quae doctor egregius ad instruendum humanum genus salutariter noscitur 240 elocutus.

212/214 Sap. 5, 6.

224 Is. 48, 22.

208 eripit] Gerzz., eripuit Gare£

235/238 II Cor. 4, 8-10.

227 miserante sint — Garef.

876

EXP. IN PS. XCVII, 1 EXPOSITIO

IN PSALMVM

XCVII.

1. Psalmus ipsi Dauid. Simplices isti tituli planissima nobis uerborum positione subrident. Referuntur enim ad Dominum Saluatorem, de cuius incarnationis gloria et secundo aduentu psalmus iste dicturus est ; qui tanta uarietatis gratia ut licet sint saepius praedicti, noui semper et v^ describuntur, mirabiles humanis sensibus elucescant. Hunc enim de his rebus tertium esse non dubium est. Sed isti qui utrumque aduentum Domini sub una relatione complexi sunt, magna nobis sacramenta declarant. In uno quippe commonent, ut Dominum quaerere debeamus; in altero, ut IO misericordem uenturum Iudicem formidemus. Sic ista salutaris pretiosaque coniunctio et spei nobis causas tribuit et timoris.

Ij

20

Diuisio psalmi. Per totum psalmum propheta loquitur. In prima parte commonet ut populus christianus cantici noui exsultatione laetetur, quando mirabilis est Christi Domini concessus aduentus. Secunda parte diuersis modis uberius dicit esse laetandum, quia exspectatum iustis eius noscitur prouenire iudicium, in quo sunt misericordia Domini praemia digna sumpturi. Expositio psalmi. Cantate Domino canticum mowuwm. Propheta fideles admonet Christianos, ut nouae regenerationis sacramenta sumentes, 104w70.

25

30

canticum

de Domini incarnatione conce-

lebrent. Nouus enim homo cantare debet canticum mo4wm, non ille uetustus qui necdum Adae peccata deponens, in praeuaricatione ueteris hominis perseuerat. Now utique, quia numquam aliquid simile mundus audiuit. Nowwm, p 327 quod nulla uetustate sordescit, sed semper in suae dignitatis gratia perseuerat. Sed unde ueniat istud canticum mouwm, subter aperitur. Quia mirabilia fecit Dominus ; saluauit eum dextera eius et brachium sanctum eius. Causa redditur cantici noui: qua mirabilia fecit Dominus ; scilicet quando caecis lumen, claudis gressum, surdis etiam donauit

35

PI 688

auditum et cetera huiuscemodi quae contra usum naturae humanae facta, euangeliorum textus insinuat. Sed ista fecerunt et sancti eius. Audi quod sequitur, ut reuera intellegas

Ps. XCVII, 3 gloriae Gerz. 17 spectatum Gerzz., ex add. s. /. 25 praeuaticationem Gerzz. 27 sordescat Gerzz. 30 e/ 3? e 40 saluabit Gerz.

EXP. IN PS. XCVII, 1-3

877

rem singularem nouo cantico füisse concessam

: saluwauit

ewn dicit, id est Christum Dominum, dum mundi istius peccata nesciuit, dum triduana uelocitate surrexit a mortuis. Sed

40

45

5o

qui eum saluabit, subsequitur dextera eius, id est omnipotens Verbum ; non quia alter est Christus et alter omnipotens Verbum, quod sibi Nestoriana confingit insania ; sed hoc uult intellegi, ut ipsum saluasse cognosceres, qui dixit : Potestatem habeo ponendi animam meam et botestalem habeo iterum sumendi eam. Brachium uero quod addidit, sic et Isaias propheta de Filio dicit : E? brachium Domini cui veuelatum. est ? Dextera pertinet ad operationes mirabiles; brachium ad fortitudinem singularem. 2. Notum fecit Dominus salutare suum, ante conspecium gentium reuelauit iustitiam suam. Notum fecit Dominus salutare suum, id est Dominum Saluatorem ; ipse est enim salutaris quem Simeon suscipiens in manibus suis dixit in templo : Nwnc dimittis, Domine, seruum

twwm n ace, quoniam uiderunt oculi mei salutare tuum. Ad exprimendam quoque rei clarissimam ueritatem, sequitur a7 ie conspectum gentium. ; sicut et Ieremias dicit : Post haec in lerris wisus est et cum hominibus comuersatus est. Addidit : reuelauit iustitiam suam, quia prius sub quodam uelamine praedicatus fuerat per prophetas, quo subducto in ad6o uentu eius ipsa facies ueritatis apparuit. Et nota quod ipse dextera, ipse brachium, ipse salutare, ipse Patris dicatur esse ?usi?iia ; ut unam illic substantiam, unam intellegas esse potentiam. In qua enim parte potest esse diuisus, qui non similia, sed omnia ipsius habere firmatur ? sicut ipse in euan65 gelio dicit : Omnia Patris mea sunt et omnia mea Patris sunt. 9. Memor [uit misericordiae suae Iacob et ueri55

tatis

suae

domui

Israel

; uiderunt

omnes

fines ter-

rae salutare Det nostri. Memor fuit dictum est, quia promissa compleuit. Haec est autem promissio quam Isaias 19

75

prophetauit, dicens : Videbit omms cavo salutare Dei. Huic autem promissioni aptum nomen impositum est, misericordiae swae ; ut Creator caeli terraeque homo fieri dignaretur et humanum genus peccatorum uinculis obligatum aduentus sui beneficio liberaret. Jacob (sicut saepe diximus) populum noui testamenti non incongrue uidemur accipere : quia sicut Jacob fratri benedictione anterior exstitit, cum postea natus fuerit, ita et christiana plebs priorem populum SynagoPs. XCVII, 43/45 Ioh. 1o, 18. Bar. 3, 38. 63 Ioh. 17, 1o.

46 Is. 55, 1. 70 Is. 52, 10.

53/04 Luc. 2, 29-30.

50 e£ 58 reuelabit Gerz. 53 dixit] Gerzz., dicit Gare 6? domus r (praeter zultos codd.)

56/9

64 dissimilia 744.

PL 689

EXP. IN PS. XCVII, 3-5

878

gae fidei gressibus antecessit. Et ne intellectum nostrum diuersa nominum dissimilitudo confundat, perscrutemur quare 8o

additum

sit e£ ueritatis

suae

domus

Israel

; ut non

solum hoc datum intellegeremus populo qui post aduentum Domini dictus est Christianus, sed etiam illi qui eum de Virgine nasciturum esse crediderunt. Israce! enim significatur omnis fidelis qui Deum pura mente conspexerit. Misericor85 diam posuit in Iacob, et ueritatem in Israel. Msericordta quippe fuit, quando hominem liberaturus aduenit ; «wer?tas, quando sancti facie ad faciem uidebunt, quem hic (sicut dicit apostolus) i» aenigmate jer speculum contuentur. Addidit uiderunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. Quo haereticorum prauitas omnis exclusa est, qui putant 9o dicto Domini Saluatoris localem concessam terris fuisse culturam. Viderunt dicit, mente conspexerunt, quod per totum mundum constat effectum. Quanti sunt enim qui eum carnalibus oculis in Iudaea gente uidere potuerunt ? Sed cum hic dicat, 95 omnes fines Lerrae, dubium non est ad fidem esse referendum, ut nobis possit ueritas constare uerborum. 4. Iubilate

IOO

105

IIO

SCHE

1I

Deo,

omnis

terra

; cantate

et

exsul-

tate et psallite. Venit ad secundam partem, in qua commonet diuersis modis a deuotis esse gaudendum. Sed ad iudicium Domini competenter ista referuntur, in quo et psalmus iste noscitur terminatus. J«wb?late dictum est, cum magna delectatione in uocis gaudium prosilite, ut quod non potest explicare sermo confusae uocis, declaret eruptio deuota gaudentis. Omnis terra, uniuersalem designat Ecclesiam, quae in aduentu Domini spem suam integra deuotione reposuit. Sequitur cantate et exsultate et bsallite. Verba enim haec quamuis uideantur esse similia, aliqua tamen discretione separantur. Caníare est grauissimi christiani oris officio laudes Domino personare ; exsultare, cum magna affectione animi uota declarare ; fsallere, bonis operibus Domini mandata complere. Quod ideo commonet multipliciter fieri, quia diuersa ibi gaudendum est uarietate uirtutum. Quae figura dicitur homoptoton, quia in similes sonos exierunt uerba diuersa, id est, 2ub1late, 9. Psallite

cantate Domino

exsultate, et bsallite. in cithara, in cithara

et uoce

114 exsultate cantate — Gare: (at cfr J. 92/98)

115 deo

$salmi. Pulcherrima sibi copulatione uerba ista sociata sunt, ut quamdam harmoniam et ipsa de se facere uideantur. Adhibentur enim instrumenta artis musicae ad exercendum opus caeleste ;quod necessarie dicitur, ut illa perfectio per 88 I Cor. 15, 12. 106 enim] ozz. Gerzz. nostto r

DIE 690

EXP. IN PS. XCVII, 5 120

125

879

quasdam similitudines indicetur. Psa/lit enim Domino in cithara, qui per actum carnalem mandata diuinitatis operatur, qui esurienti panem fregit, nudum uestiuit, praestitit solatium destituto, et cetera quae possunt supernis iussionibus cithara et uoce psalmi. Eadem applicari. Sequitur: praeposterata uerba subiunxit, ut quoduis prius eorum facias, totum tamen ad Domini gratiam pertinere cognoscas. 6. In tubis ductilibus

et uoce

tubae

corneae

; iubi-

late im conspectu Regis Domini. Respiciamus omnia haec uerba diuinis mysteriis esse plenissima. Duo genera fuisse 130 tubarum ad quasdam similitudines exprimendas apud Hebraeos, Numerorum nobis liber insinuat. Vnum quod argento ductili formabatur ; hoc ad Spiritum sanctum, qui per prophetas locutus est, competenter aptatur. Argenteus enim a munditia dicitur et candore uerborum ; sicut alibi ipse dicit : E/o135 quia Domini eloquia casta, argentum igne examinatum, terrae jurgatwmn septublum. Ductilibus autem significat quia fideles diuersis passionibus tunsi (Domino largiente) proficiunt et p. 528 tanto plus crescunt, quanto amplius duri mallei fuerint iteratione percussi. Malleus enim est diabolus, de quo propheta 140 dicit : Contritus est malleus uniuersae terrae. Vox est autem tubae corneae patientiae fixa tolerantia, quae uelut cornea substantia in uiris fidelibus amore Domini perseuerat. His ergo tubis psallit Domino, qui utrisque uirtutibus deuotus exsultat, qui et Dominum mundo corde praedicauit et eius miseri145 cordiam patientiae uirtute sustinuit. Sequitur zwbilate in conspectu Regis Domini. Completa est in hoc commate, quae in superioribus partibus suspensa uidebatur esse sententia. Hic enim dicit ubi sit iubilandum, 150

155

160

ubi cantandum,

ubi

exsultandum, ubi psallendum, ubi in psalmo citharizandum, ubi in cithara psalmizandum, ubi iubilandum in tubis ductilibus et corneis; scilicet ?*$ conspectu Regis Domini, quando in illa iudicatione iusti praemia promissa recipient. Per has enim uarietates significatur diuersis sanctis operibus, diuersis donis in conspectu Domini esse gaudendum. Siue ista sic dicit hic esse facienda, ut semper ad eum mentis dirigatur intentio. v. Commowueatur mare et plenitudo eius : orbis lerrarum et uniuersi qui habitant in ea. Hic iam terror futuri iudicii et impiorum formido describitur, quando mare illud quod est in pectoribus impiorum, delictorum suorum recordationibus commowetur. Plenitudo autem etus 129/131 cfr Num.

1o, 2.

122 esutientem Gerzz. tut f

134/136 Ps. 11, 7.

128 domino r

140 Ier. 50, 23.

136 septuplo Gerzz.

157 mouea-

IPIS 691

880

EXPINUPS.XGVII,'

7-9

merito dicta est, scilicet quia multa peccata ingentes excitant fluctus et tunc magis plenissime commowetur, quando se reus nouit esse damnandum. Sequitur orbis terrarum

170

175

SCHE

180

; uti-

que et ipse commouendus est, quando in nouam faciem uenire praedictus est, sicut legitur : Erit caelum mowwm. et lerra noua. Addidit e£ uniuersi qui habitant in ea, ut reuera hoc intellegeres de hominibus dictum, de quibus superius figuratim dixit: commowueatur mare. 8. Flumina blaudent manibus in idipsum, montes exsultabunt ante faciem Domini, quoniam uenit iudicare terram. Frequenter diximus scripturas duinas per diuersas similitudines loqui, ut et impiis celata sint quae dicuntur et fideles ad ea perquirenda studiosius incitentur. Vnde et hic per allegorias multiplices Domino dicit esse cantandum. Allegoria est enim aliud dicens, aliud significans. Mare siquidem superius peccatoribus comparauit, nunc f/wmina sanctos uiros significant, qui bonas operas caelesti ubertate manauerunt. Z2 idipsum, id est in Domino Saluatore, cui praedictam operam exhibuisse monstrantur. Sed respice quoniam haec omnia sub allusione sunt : quando enim manus habent flumina, nisi fuerint sanctis hominibus comparata ? de quibus dictum est : Qui credit in me, flumina de wentre eius. fluent

aquae wuae. Sequitur montes exsultabunt ante faciem Domini. Montes et in bono et in malo plerumque poni manifestum est. Impii enim superbis nisibus intumescant et ad duritiam saxorum obstinato corde perueniunt. Mansueti autem mentis soliditate firmissimi sunt; et quamuis pia humilitate curuentur, spe futurae beatitudinis in summitates 190 solidissimas eriguntur. Hi sunt qui Domino adueniente gaudebunt, quoniam in futuro iudicio promissionis ipsius dona recipient. Addidit quoniam uenit iudicare terram. Hic terram, omnem peccatorem competenter aduertimus, quia terrena semper uitia concupiscunt. Vides totum sensum ad illud 295 iudicii tempus esse perductum, ut omnia quae dicta sunt illi intellegeres posse congruere. 9. Iudicabit orbem terrae in iustitia et bopulos in aequitate. Hic orbis terrarum impiis est nihilominus applicandus, qui frequenter £errae appellatione declarantur. 200 Isti sub iustitia iudicandi sunt, qui pertinacia sua nulla remissione liberantur. Pofulos autem significat eos qui ex Hebraeis fideles probati sunt et qui deuoti ex gentibus aduenerunt, de quibus ait : Habeo autem et alias oues, quae mon sunt ex hoc owili ; oportet me et eas adducere, ut. fiat unus grex et. unus 166/167 Is. 65, 17.

183/184 Ioh. 7, 38.

171 exultauetunt r

192 e; 206 recipiunt Gerz.

203/205 Ioh. xo, 16.

EXP.

IN PS. XCVII, 9-XCVIII,

r

881

pastor. Isti ergo $opuli in aequitate iudicandi sunt, quoniam ibi praemia recipient, qui hic propter nomen Domini grauissima pericula pertulerunt, sicut dicit apostolus :Omnes

205

ID»: 692

enim stabimus ante tribunal Dei, ut recipiat unusquisque pro$ria corporis, Prout gessit, siue bonum, siue malum. Istud tamen iudicium ubi fiat euidenter expressum est; dicit enim Ioel propheta : Congregabo omnes gentes et educam eas n conuallem Iosaphat et disceptabo cum illis ibi bro Populo meo et pro hereditate mea. Israel.

210

Conclusio psalmi. Quid est hoc quod instrumenta musica frequenter posita reperimus in psalmis, quae non tam uidentur mulcere aurium sensum, sed prouocare potius cordis auditum ? Sed quoniam ille sonus et modulatio tibiarum a sacris mysteriis nostra ni-

RO

215

hilominus aetate discessit, restat ut intellegentiam huius rei

spiritaliter perquirere debeamus. rerum

220

225

Musica est disciplina quae

sibi congruentium, id est sonorum

differentias et con-

uenientias perscrutatur. Haec merito ponitur ad rerum spiritalium similitudines explicandas ;quoniam concentus eius uirtute inconuenientiae subsistit. Nam siue quando psalmodiam dicimus, siue quando mandatis Domini operam nauanter impendimus, dulcissimae harmoniae gratia temperamur. Et si causas huius rei alta deliberatione perpendas, quaelibet creatura rationabilis, si auctoris sui uiuat imperio, ab hac conuenientia non probatur excepta. Merito ergo incessanter praeci-

pimur Domino psallere, in psalmo citharizare, in cithara psal230

lere, iubilare in tübis ductilibus et corneis ; ut dubium non sit

haec instrumenta dulcisona probabilium actuum nobis indicare concordiam. EXPOSITIO

IN PSALMVM

XCVIII.

1. Psalmus Dauid. Dignitatem istius nominis satis admirari non possum, quod in titulis semper affixum aciem nostrae mentis erigit ad Dominum Christum. Ipsius enim honor in hoc psalmo potentiaque cantatur. Sed quanta laus est b]

sanctissimi uiri,ut per eius nomen eximium tantae significetur maiestatis arcanum! Per Dauid enim et personam loquentis aduertimus et Christum manu fortem desiderabilemque senti-

207/209 II Cot. 5, 1o.

211/213 Iocl 5, 2

211/212 conualle Gerz. 215 non tam] uotam Gerzz. corr. uoluntatie ed. 231 actum Gerzz. corr.

224 nauantet]

Ps. XCVIII, 6 persona Gerzz. 16

C 2. (xcvi)

12529

882

EXP,

IN 'PS;,

XCVILbr

mus. Quapropter, eximio praecone recognito, magni Iudicis praestolemur aduentum.

IO

I

Diuisio psalmi. In prima sectione commonet propheta uniuersos populos Christo Domino confiteri, quia iudicium et iustitiam in Iacob fecisse declaratur. Secunda commonet plebem ut adoret Dominum Saluatorem, qui Moysi et Aaron et Samuel propitius fuisse dignoscitur, quia praecepta eius custodisse monstran-

j tur. Vnde exaltandum et adorandum

dicit esse Dominum, qui

fideles suos exaudire dignatus est.

20

Expositio psalmi. Dominus regnauit, irascantur populi; qui sedes super cherubim, mowueatur terra. Cum dicit enim : Dominus regnauit, exponit quoniam gloriam suae resur- PL rectionis ostendit ; non ut ante creditus est non posse regna- 695 re, quem Iudaei uidebantur exstinguere ; sed hic illud tempus

25

ostenditur quando ipse post resurrectionem suam dixit : Data est qnihi omnis botestas 1n caelo et in terra. Sequitur irascaniur populi, nihil ultra nocituri. Magno enim grauitatis pondere deridentur, quorum doli atque uersutiae nihil penitus nocuisse declarantur. Nam quod dixit, irascantur,non praecipit propheta ad aliquod facinus populos commoueri ; sed ut sibi potius ?rascantur, qui rem probati sunt fecisse nefariam ; ut cito ad conuersionis salutem ueniant, cum propria

30

35

SCHE

40

4A

uoluntate sua coeperint facta damnare. Quod si ad litteram uelis accipere, quaedam uidetur urbanitas ; sicut et in actibus apostolorum legitur pontifici Paulum dixisse percussum : Feiat te Deus, paries dealbate. Et paulo post increpatus dixit : nesciebam, fratres, quod princeps populi esset. Scriptum |est enim : Princibem populi tui ne maledixeris ; non quia nesciebat, sed quia principem eum populi sub quadam urbanitate denegauit. Ita et hic dictum est : Dominus regnauit, irascantur bopuli, id est, nihil ultra nocituri ; quod non ad exhortationem, sed ad inrisionem uidetur potius pertinere. Quae figura dicitur astismos, latine urbana dictio, uenustatis

et facetiae causa composita. Sequitur qu? sedes super cheYubim, moueatur terra. Tu qui sedes, indicatiuus modus est secundae personae ; ad ipsum enim Dominum uerba conuertens hanc sententiam finit. Cherubim hebraeum nomen est significans plenitudinem scientiae ; ubi quasi in throno Ps. XCVIII, 22/23 Matth. 28, 18.

EcE72228-

22 dixit] Gerzz., dicit Gare£ sententiae Gerzz.

32/33 Act. 25, 5.

94/38 Act. 23, 5 ;

.

39 intisionem] Gerzz., derisionem Gare

44 haec

EXP. IN PS. XCVIII, 1-4

883

suo Dominum insidere manifestat. Nam et homines insidet, qui plenissima fide atque operum probitate complentur. Adiunxit, moueatur terra. Siue illud significat quod superius dixit, ?rascantur bopuli, siue magis ad conuersionem peccatores postulat commoueri, qui (sicut iam dictum est) £erra merito nuncupantur, quia terrena uitia concupiscunt. à; Dominus iW Sion magnus et excelsus super omnes populos. Vt Deum illum quem dixit sedere super cherubim, Dominum Christum euidenter aduerteres, expres-

sit, Dominus in Sion magnus, quiin Ierosolymitanis partibus homo apparere dignatus est. Et intende uerba quae dicit, Dominus magnus, ne quis eum pro passionis humilitate putaret esse temnibilem. Addidit e£ excelsus super omnes populos, quoniam ille quem irreligiosa mente con6 o tempserant, Rex excelsus super omnes populos cminebat. S20" autem interpretatur speculatio, quod est Ecclesia, in qua Dominus spiritaliter inesse reuerenda semper contemplatione monstratur. 9. Confiteantur nomini tuo magmo et terribili, 6 5 quoniam sancitum est. Post apparitionem carnis quae facta est in Sion, confitendum dicit populis Domino Saluatori, de quibus superius dictum est, irascantur populi. Sic enim in Ecclesia catholica cotidie fieri uidemus, ut qui prius fuerunt blasphemi, paulo post sint (Domino praestante) correcti. Magnum autem dictum est 10men eius, quia ubique dilatatum est ; zerrible, quia ipse uenturus est iudicare uiuos et 5^

mortuos; 1 -

8o

sancíum,

quia immaculata

et caelesti conuersa-

tione permansit ; sicut et alibi de ipso dicit : Quoniam magnificauit Dominus sanctum swwm ; sicut et Mariae dictum est ab angelo: $ropierea quod nascetur ex ie sanctum. uocabitur Fihus De. 4. Et honor Regis iudicium diligit : tu parasti aequitatem. Superius dixerat : confiteantur populi nomini tuo modo quemadmodum confiteri debeant euidenter exponit. Honor enim Regis est praedicatio gloriosa, quam illi semper offerimus confitendo. Judicium diligit, hoc est, ut deliberando atque tractando debeamus diligere Creatorem. Non enim ille aut labili uoluntate, aut caduca mente colendus

est; sed fixa et perspicabili deliberatione sententiae, sicut 8 vA solet semper puris cordibus apparere. Sequitur £w farasti aequitatem, ut agnoscerent homines ab 1pso hoc munus at-

93/74 Ps. 4, 4.

46 insedete Gare

Gerzz.

96/76 Luc. 1, 55.

insident e4.

93 de ipso dicit] Gerz., dicitur de ipso

PL 694

884

EXP. IN PS. XCVIII, 4-5

tribui, quo possint hanc intellegere, uel facere constanter ae-

9o

quitatem. Denique sensum istum euidentius sequens uersus ostendit. Siue (ut quibusdam placet) honor Regis est damnatio iusta nocentium, quoniam iniquitate punita gloria regis semper augetur.

Iudicium et iustitiam in Iacob tu fecisti. Iudiciwm fecitin populo fideli, quando ei donauit bonum malumque discernere ; 4ustitiam uero, cum relictis idolis Creatori suo humili deuotione seruire. Z4 lacob autem, in uno-

9 ^ meruit

quoque fideli dicit, quia nominis istius commemoratione populus deuotus ostenditur. T'4 fecisti, quia nemo est alius praeter ipsum qui instituit et firmauit Ecclesiam ; sicut dicit apostolus : Fundamentum enim aliud nemo potest bonere, raeIO [9] ler id. quod positum est, quod est Christus Iesus. 9. Exaltate Dominum Deum nostrum et adorate scabellum bedum eius, quoniam sanctus est. Venit ad secundam sectionem propheta, in qua populos deuotos commonet ut nomen Domini magnificare non desinant ; quaIO M^ tenus illum praedicando, ipsi potius exaltari posse uideantur. Ceterum ille humanis uiribus (sicut saepe dictum est) non indiget adiuuari, qui est summa uirtus, et totius maiestatis ado-

randa perfectio. Sequitur e£ adorate scabellum ^edum eius, quoniam sanctius est. Quoniam beatus Augustinus, diligentissimus exquisitor, corpus Domini quod de Maria uirgine sumpsit, scabellum diuinitatis eius asseruit debere sen- |. 530 tire, propter naturam humanitatis, quam est dignatus assumere ; illi enim uirtuti esse subiectum atque unitum, omnibus

creaturis constat excelsius, sicut dicit apostolus : Quod infir-

II

^

120

I2 ^

mum

est Dei fortius est hominibus; et alibi de eodem

media-

tore Dei et hominum homine Christo Iesu apostolus dicit : Propter quod. Deus exaltawit illum. et donauit illi nomen. quod est supra omne nomen, ut in nomine Iesu omne genu flectatur caelesttum, terrestrium et infernorum ; nunc dicendum nobis est quid in isto uersu

fedes eius significare uideantur,

scilicet

stabilitatem diuinitatis, quae semper in naturae suae omnipotenti gloria tamquam pedum indefecta stabilitas perseuerat. Huius ergo Verbi assumptum corpus, quamuis gloriosum, quamuis magnum, quamuis sit adorabile; tamen propter humilitatem humanitatis, scabellum $edum competenter accipimus. Nam cum ipse dicat : Caelum mihi sedes est ; terra 99/100 I Cor. 5, rr. 114/115 I Cor. r, 25.

109/113 cfr Aug. Ex. ps. 98, 9, 20/21 — CC 39, 1385. 117/119 Phil. 2, 9-10. 126/127 Is. 66, 1.

81 possunt Gerzz. 98 formauit z4z4. 102 (e? 109 ?) sanctum Gerzz., corr. a. 74., Garet cum r et g (cfr 1. 130 sgg.) 105 exaltate Gerzz, 111/112 sentiti Gerzz. 118 supra] Gerzz., super Gare

PL 695

EXP,IN autem, scabellum

15) o

$edum

PS. XCVIII, 5-2 meorum,

corpus

885

terrenum

quod

de

Maria uirgine sumpsit, bene (ut opinor) eadem similitudine scabellum bedum eius probatur intellegi. Et nota quia non dixit : Quoniam sanctum est; sed: quoniam sanctus est ; scilicet ut corpus a deitate mentis contemplatione diScerneres, sed ad unam personam referres, id est ad Verbum

E25

140

quod caro factum est et habitauit in nobis. Pedes etiam diuinitatis per tropologiam dicit, sicut et scabellum dictum est. Etiam sic forsitan debemus accipere, ut extrema temporis designet, quando Dominus incarnari dignatus est. Vnde et Ioannes euangelista dicit : Filioli, nouissima hora est ; Paulus quoque apostolus dicit : Cum uenisset. plenitudo temporum, misit Deus Filium suwm factum ex muliere, factum sub lege. 6. Moyses et Aaron in sacerdotibus eius et Samuel

inier eos

qui inuocant

momen

eius

; inuocabant

Do-

minwum et ipse exaudiebat eos. Ideo priscae auctoritatis magnos uiros posuit, eisque gratiam Domini asserit fuisse concessam, ut ad similem deuotionem fideles populos incita14 I ret. Et nota quia hic Moysen sacerdotem dicit, dum sic in Heptateucho non legatur ; qui etsi hostias non offerebat, sicut A avon frater ipsius, uota tamen populorum coram Deo semper exhibuit, quod sacerdotis officium esse monstratur. Quapropter merito et hic sacerdos dicitur, qui magnis precibus, 150 irascente Domino, pro populo supplicauit. Saswuel autem in templo Domini praedicabili sanctitate conuersatus est, qui Dauid unxit in regem. Sed quoniam sacerdotis non accepit officium (quia erat de tribu Ephraim, unde sacerdotes fieri non licebat), addidit de ipso, nter eos qus inuocant no"6" 6éius, quia nominatim percurri non poterat, quos multitudo infinita dilatabat. Adiecit /nuocabant Dominum et ipse exaudiebat eos. Quantum ualeat sinceritas orationis in breuitate declaratum est, quia fideliter supplicantes efficaciter audiebat. 16o 9. In columna nubis loquebatur ad eos, quia custodiebanti testimonia eius et praecepta eius quae dedit llis. Non uacat quod dictum est in columma nubis, quia semper ista in aedifico domus pro fortitudine ponitur et decore. In hac igitur specie loquebatur illis Domi165 nus, quae uenturam fabricam Ecclesiae nuntiabat. Sed quia illis tunc per 4ubem uerba fecit, nobis per sanctum scabellum 132/133 Ioh. rz, 14.

137 I Ioh. 2, 18.

138/139 Gal. 4, 4.

130 sanctum ... sanctus] Gerzz. (cfr /. 102 e£ /Aug., Joc. ciz.), sanctus ... sanctum Garez 155 petcurri] Gerzz., percurrere Gare

160 quia] oz. r

163 edificio] Germ.

(— actio aedificandi, cfr LLL, I, 919, 67 sq4.), aedificatione Gare£ Gerzz., etgo Garet

164 igitur]

886

170

EXP.

IN PS. XCVIII; 7-9

suum, id est per incarnationem et loqui euidentius et apparere dignatus est. O scabellum omnibus templis excelsius, omnibus spiritalibus creaturis multo praestantius ! sicut dicit apostolus : Cwi autem angelorum dixit : sede a dextris meis ? Sed quid mirum, si ille scabellum dicitur, qui se uermi, scara-

L7

180

185

baeo, herbae fullonum, et angulari lapidi comparauit, non uilitatis intuitu, sed humilitatis affectu ; quam sumendo tantum fecit excelsam, quantum prius fuit in hoc mundo paruissima ? Sequitur qu£a custodiebant testimonia eius et praecepta eius, quae dedit illis. Reddit causas quare eos exaudire Dominus dignaretur, quia ipse illum uere diligit, qui eius mandata custodit, sicut ipse discipulis dicit : S? me dilgitis, mandata mea seruate. Testimonium est per signa aliqua praecedentis rei posita significatio, sicut in Heptateucho dicit : hoc erit uobis $n testimonio. Praecepta enim pertinent ad legem quam per Moysen uisi sunt accepisse. Vnde ostenditur efficacissime placere Deo, quando a nobis eius completur imperium. 8. Domine

Deus

noster,

tu exaudiebas

eos

; Deus,

iu propitius fuisti illis et uindicans in omnia studia eorum. Dicendo, tu exaudiebas et tu illis bropiius fuisti, ostendit quidem desideria sanctorum in bonis petitionibus fuisse completa, eosque beneficia suscepisse, 190 quae uidebantur necessario postulari. Sed addidit e? «windicans in omnia studia eorum. Hoc propterea positum est, ne semper nos quaereremus audiri, quando utrumque in ipsis uidetur impletum. Cognoscimus enim eos, et interdum exauditos fuisse cum peterent prospera et iterum i» studia windicatum, ne humana illis elatio surripere po195 eorum tuisset. Nam quamuis aliqui fideles sint, et magna deuotione uenerandi, oportet in eis pro tempore windicari, ne cor eorum ad superbiam uideatur posse deduci, sicut et apostolus dicit : Et ne magnitudo reuelationum extollat me, datus est mihi 200 stimulus carnis meae angelus satanae, qui me colaphizet. Propter quod ter Dominum rogauit ut discederet a me ; el dixit mihi : sufficit tibi gratia mea : nam wirtus in. infirmitate. perficitur. Quapropter audiuimus exauditos et in eis intellegamus etiam uindicatum ; ut cognoscamus misericordem Christum utrum20 A que fecisse propitium. 9. Exaltate Dominum Deum nosirum et adorate in monie sancto eius, quoniam samctus est Dominus 1*0 Hebr. 1, 15.

12, 7-9.

170 dixit angclorum

178/179 Ioh. 14, 15.

181 Ios. 24, 27.

: — Gare?

Gerzi., testimonium Gare

^ 1573 uilitatis] utilitatis eZ.

183 deum Gerz.

199/202 II Cor.

181 testimonio]

197 eis] Gerzz., eos Gare

PL 696

EZSPIN Deus

PS. XCVIIL

:9-XCIX, 1

887

noster. Et superius quidem pars uersus istius legitur,

ubi facta diuisio est ; sed ibi subiunctum est e? adorate

sca-

210 bellum. pedum eius ; hic autem non montem, sed im monte sancto Dominwm praecepit adorari. Quod ad montem Sion (qui est Ecclesia) referri posse non dubium est, quae est montium mons et sancta sanctorum, cuius ipse habitator est Christus. Sic utrumque in sancta Ecclesia dicit esse 21 I faciendum. Notandum est autem quod sanctum Dominum in sancto monte praecepit adorandum, quoniam sicut laus eius non conuenit ori prauo, ita nec eius culturae loci potest congruere turpitudo. Conclusio psalmi. Consideremus faciem huius psalmi, quasi duobus luminiN N o bus splendere pulcherrimis. Incredulos terret, ut ad supplicationem deuotissimam perducantur ; fidelibus Christum Dominum adorare praecipit, quia ipse nouit exaudire quos diligit. Beata plebs quae de tali gaudet imperio : uitale quippe desiderium est agnoscere et amare Creatorem. Quapropter exsulta22; tionem nobis moueat auditus Dominus Christus. Fidelis serui est diligere dominantem. Nam qui non habet carissimum gubernatorem suum, ipse se profitetur horrendum. Natura quippe rerum est, ut ab eo te diligi posse nullatenus arbitreris, quem cara mente non appetis. Diligamus igitur, ut amemur ; 230 quaeramus,

ut inueniamus ; pulsemus,

ut ad eum

accedere

ualeamus. Contra omnes amentias est eum tepide quaerere, quem tibi cognoscis aeterna beneficia posse praestare. EXPOSITIO

IN PSALMVM

XCIX.

1. Psalmus in confessione. Cum frequenter in psalmis posita sit pro rerum opportunitate confessio, hic tamen in titulo singulariter probatur ascripta ; reuera, quia totus hic psalmus ad utrasque pertinet confessiones. Vna est quando nostra deplorantes, culpabiles nos reosque profitemur v^ peccata et misericordiam Domini concedendam nobis piis fletibus exoramus. Altera, cum siue nobis beneficia collata laudamus, siue

aliis praestita cum magna exsultatione ueneramur. Confessio ET

enim quasi confatio dicitur, siue paenitentia, siue laus multo-

:o rum ore celebrata ; quae ideo sic dicitur, ut ad plurimos pertinere monstretur. Ps. XCIX, 9 cft Vatto de Ling. lat. p. 76, 15.

211 adorate Gerz:. 222 praecepit Gerzz. Ps. XCIX, 1 dum Gerz.

11252)* PL

697

888

EXP. IN PS. XCLIX, 1-2 Diuisio psalmi.

15

In prima parte psalmi propheta commonet uniuersitatem, ut Dominum debeat sub magna iucunditate laudare, quia tanti Domini triste non decet seruitium. Et ne semper hoc genere confessionis utendum crederet Christianus, secunda parte dicit, ut malorum nostrorum delicta paenitentes, indul-

gentiae ipsius portas intrare mereamur, quia miséricordia eius permanet in aeternum.

20

25

30

Expositio psalmi. 2. Iubilate Deo, omnis terra. Sollicitus propheta de populo fideli, ne se putaret sub anxietate tristitiae Christo Domino seruiturum, primum a iubilatione coepit, quia ipsa est iusti perfecta deuotio Domino sub mentis iucunditate famulari, sicut et apostolus monet : Semper gaudete, sine «ntermissione orate, in omnibus gratias agite. Et ne quis se minime crederet euocatum, addidit omms terra ; ut ipse inter homines non uideatur existere, qui hanc uocem detrectat audire. Iubilatio est enim (sicut saepe diximus) magno mentis gaudio commoueri, non tamen in articulata uerba prorumpere. Nam quod dixit: 4ub2/ate, et subiunxit: omnis terra, frequenter et per casus nominum discrepantes, magnos indicat sensus. Nam cum £e77a singulari numero denuntietur, 24b:late dicit, quod ad pluralem numerum certum est pertinere ; ut hanc

SCHE 35

£erram

ad homines, non ad tellurem aestimares esse

referendam, quod allegorice constat intellegi. Allegoria est enim figura aliud dicens, et aliud significans. Seruite

Domino

in laetitia

; àntrate

àn conspectu

eius in exsultatione. Licet seruitia Domini diuersis uideantur officiis expediri, ut sunt ordines ecclesiastici, monasteria fidelium, eremitae solitarii, laici deuoti ; omnia tamen ad ista 40

tria uerba proprie referuntur, ut Domino sub laetitia seruiatur, non in murmuratione

aut amaritudine mentis, sicut fa-

ctum est in deserto, quando contra Dominum iudaicus popu-

45

lus murmurauit. Sed ista /aett?a utique caritas est, quae (sicut dicit apostolus) «om inflatur, non agit berberam, non est ambitiosa et reliqua quae hanc uirtutem egregiam mirabili narratione describunt. Quapropter illi sub laetitia Domino seruiunt qui eum supra cuncta diligunt et inuicem se fraterna caritate respiciunt. O libera seruitus ! a seruitium supra cunctas dominationes

5o

eximium,

quibus talis laetitia tribuitur,

qualis in regnorum gloria non habetur ! Sed istam laetitiam 23/24 I "Thess. 5, 16-18. 27 magnae Gerzz. corr.

44/45 I Cor. 13, 4-5.

DIE 698

EXP.

IN PS. XCIX, 2-4

889

quae in hoc mundo praecipitur, uide quale praemium subsequatur. Dicit enim : 2ntrate in conspeciu eius in exsultat?one. Multo difficilius, multo praestantius est ante tanti iudicis gaudere conspectum, ubi sic conuenire conscientia com55

monetur, ut gaudia tunc sumat humilitatis, quando superbis

6o

tur Iudaeorum, qui Dominum Saluatorem non putando Deum,

omnibus probatur esse terribilis. : 3. Scitote quod Dominus ipse est Deus ; ipse fecit nos eti non ipsi nos ; nos autem populus eius et oues jascuae eius. In capite uersus huius contra perfidiam loqui-

in Creatorem suum manus inicere praesumpserunt. Scitote, dicit, intellegite, quod iste Dominus quem Dei Filium minime credidistis, 2Pse est Deus qui caelum fecit et terram, qui nos quoque ad suam imaginem similitudinemque plasmauit. 65 Et ne putarent humanam creationem patrum semini esse deputandam, adiecit e£ nom ips? nos. Nam quamuis natiuitati nostrae ministerium praebeat carnalis operatio, tamen ille in hunc mundum nos probatur adducere, qui cuncta facit ad existentiam peruenire. Sequitur nos autem populus eius 79 ei oues pbascuae eius. Venit ad populum fidelem per comparationes pulcherrimas, quid sit ostendens. Owes, quia simplices sunt et ipse earum pastor est uerus. Pascua etus, id est diuinarum scripturarum copiosa et dulcis epulatio. Ipsa sunt $asc«a quibus fidelis anima saginatur et ad futurae beatitudinis amoena perducitur. Sic istis tribus uersibus com75 plexus est quid agere, quid credere, quid intellegere debeat Christianus. 4. Intrate portas eius in confessionem, atria eius in hymnis confessionum. Laudate nomen eius. Venit 8o ad secundam partem, ut quia superius dixerat in Domini laudibus esse iubilandum, nunc doceret quemadmodum illi unusquisque debeat confiteri. Portae Domini sunt humilis paenitentia, baptismum sacrum, caritas sancta, eleemosynae, misericordia, ceteraque mandata, per quae ad eius possumus 85 peruenire conspectum.

90

Hortatur

ergo propheta ut per hanc

humilitatis confessionem, primo ianuas misericordiae Domini intrare debeamus, ne nos extra ouilia saeuientis lupi possit rapacitas inuenire. Adiecit atria eius àn hymnis confessionum. Airia eius et hic subaudis, éntrate. Significat enim prophetas, euangelistas et quicumque (Domino aspirante) docuerunt. Dicta enim illorum Domini constat esse palatia, quando ipse in eis inuenitur, si deuota mente perquiritur. Sed ut hanc confessionem diuideres a priore, posuit, 27

57 quod] quoniam 24zd. eum g 78 confessione r c Gare

62 dicit] Gerzz., dixit Garez 83/84 misericordes Gerz.

63 fecit caelum

B 352 PL 699

890 95

IOO

105

EXP..IN

PS. XCIX, 4-C, 1

hymnis, qualis fuit illa Domini Saluatoris cum dixit : Confitebor tibi, Pater Domine caeli et terrae. Non enim pro suis peccatis aliquid confessus est, sed laudes Patri sincera dilectione persoluit. Congruus enim ordo seruatus est, quia dum illa prius offertur, ista iam secura subsequitur. Addidit: laudate nomen eius ; ubi ponenda subdistinctio est, quia sequenti uersui constat esse iungendum. 5. Quoniam suauis est Dominus, in aeternum misericordia eius, et usque in saeculum saeculi ueritas eius. Ne quis se putaret laudando fatigari, aut continuo labore flaccescere, causam reddidit quare praedicandum est nomen eius ; id est quoniam suauis est Dominus. Quando enim prouenit in suauitate defectus, aut potest animus expleri, ubi semper proficit appetitus ? Delectatio ista nescit

habere fastidium, ubi sic mens consolata reficitur, ut nullate-

IIO

115

I20

nus tamen eius desideria deponantur. Et ne suauitatem, quam dixit, crederes esse temporalem, in aeternum dicit eius misericordiam permanere, quia cum semel praestiterit futura bona, ab ipso tamen perpetue seruantur illaesa. Adiecit et usque in saeculum saeculi ueritas eius. Saeculwm saeculi, et istud significat quod nunc agitur, et illud quod credimus esse uenturum, quoniam et hic est ueritas Domini, sicut legitur : Veritas de terra orta est et in illo saeculo, ubi promissionum eius dona complentur et ipse cum sanctis suis gloriosa perennitate regnabit. Conclusio psalmi. Mirabiliter hic psalmus utrasque nos confessiones edocuit, ut et alacres Domino iubilemus et peccatorum nostrorum uulnera sine intermissione plangamus. In hoc enim mundo utrumque necessarium est, ut nec in tristitia desperet Dei seruus, nec

125

130

iterum animus eius prosperis reddatur elatus. Nam sicut sanitas hominis humorum pace consistit, ita perfectus est Christianus qui fuerit inter harum rerum uicissitudinem immobiliter temperatus. Suscipiamus ergo alacri mente quae dicta sunt. Qualis enim sit ista deploratio ex hoc datur intellegi, ut in ea praecipiatur Dominus esse laudandus ; merito, quia inde prouectus euenit, non reatus ; non poena, sed praemia ; non defor-

mis seruitus, sed pulchra libertas.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

C.

1. Psalmus ipsi Dauid. Quamuis tituli ab historiis tracti uirtutem uideantur indicare psalmorum, tamen et sim94/95 Matth. 11, 25.

116 Ps. 84, 12.

104 flaccessere Gerzz., e£ £ eras.

BEP

IO

E

UINOGESHAC,.I

89r

plices idem continere noscuntur. Est siquidem textus iste mirabilis et in forma perfectae sanctitatis inclusus, qui centenarium fructum debeàt exspecatre praemiorum. Sed ideo uerba noscitur praemisisse notissima, ut eius uirtus simplex atque perspicua sensus lucidissimos ac nimis honorabiles indicaret. Psalmus enim sanctam significat operationem. 75s? Dausd ubi ponitur, totum Christi uirtutibus applicatur, ut nihil de isto terreno rege intellegas, sed omnia de illo caelesti dicta cognoscas fuisse.

P 790

Diuisio psalmi. Congregatio illa sanctorum quam per uniuersum mundum catholica parit et multiplicat semper Ecclesia. In prima parte psalmi cantare se dicit Domino misericordiam et iudiciw consortiaque refugere pessimorum. Secunda parte fideles se asserit diligere, et cum eis gratissima habitatione uersari; daemonas autem cum suis immissionibus de suo corde

20

repellere, quos nouit cum Dei famulis non habere ullatenus portionem ; ut tali institutione formati et appetere bona et mala renuere debeamus. Expositio psalmi. Misevicordiam

25

et

iudicium

camtabo

: tibi,

Do-

mine, psallam. Caelestis in terra multitudo beatorum protulit initium, quod breuiter cuncta concluderet. Potestas enim Domini semper aut miseretur, aut iudicat. Sed neque misericordia ipsius sine 4wdicio, neque 2udicium sine misericordia reperitur; utraque enim se mutua. societate coniungunt ; nec factum eius aliquod prouenit, quod non plenum

cunctis esse uirtutibus

sentiatur. Nam

sicut hic dixit,

misericordiam et iudicium, alibi dicit pro his duobus no20

minibus, ?ustitia et pax ; et iterum, misericordia et ueritas ; uel,

iustitia et iudicium braeparatio sedis tuae ; ut ubique Deum pium demonstret et iustum. Quod genus locutionis inter propria scripturae diuinae connumerari posse non dubium est. Nam et in illo aduentus sui tempore glorioso, primo loco si-

facit, quando dicit : Venite, benedicli Palris mei, et cetera ; sed non sine aequitate, quia fidelibus suis pro-

25 sericordiam

40

missa restituit. Postea uero éudiciwm sequitur, cum dixerit impiis : Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum ; quod tamen non est sine pietate, quoniam post multam patientiam noscitur proferre uindictam. Vides ergo haec duo et consentanea sibi esse et suis ordinibus collocata radiare. Audiant itaque misericordem Dominum peccatores, qui de sua nequiter salute desperant; intellegant superbi Iudicem, qui malum Ps. C,809 Ps. 84, 11.

31 Ps. 88, 15.

Ps. C, 11 fuisse cognoscas

— Gare

35/36 Matth. 25, 34.

38 Matth. 25,41.

17 daemonas] Gerz., daemones Gare

| 535

892 45

$0

55

6o

EXP.

IN-BSw6,

13

suum non aestimant esse puniendum. Ita hic totum compendiose plenissimeque cantatum est, quoniam in his duobus sermonibus et cuncta opera Domini et totius Ecclesiae aedificatio probatur esse narrata. Adiecit: 4202, Domine, bsallam. Domino $jsallit qui bonis factis suis eum placare contendit. Ipsa est enim suauissima uirtus harmoniae, quando uox cognoscitur operibus consonare. Nam si hae duae res discrepabili sibi uarietate dissentiant, nequaquam possunt psalmodiae temperatam efficere cantilenam, nec ad aures Domini uenit, quod se mutua contrarietate confundit. 2, Et intellegam in uia immaculata, quando ucnies ad me. Hic uersus de superioribus pendet. Nam si disciplinabilis illa psalmodia competenter dirigatur ad Dominum, uide quid praestat ; ut intellegat

in

nat;

quia Christus Dominus

wia

immaculata,

quando ad se Dominus uenire dignetur, quem magnopere sustinebat. I ntellegam dicit, id est credam puro cordis affectu ; ut quod oculis carnalibus non uidebat, uiuaciter conspiceret animae desiderantis adnisu. Et quoniam tale desiderium Spiritaliter iam uidentis erat, dicit quemadmodum uenire dispo2n uia

scilicet immaculata,

peccata non habuit, qui et per hunc mundum immaculatis 65 gressibus ambulauit. Hoc est enim quod dicit : e£ 2 ntellegam ?n uia immaculata, quando uenies ad me. Perambulabam

SCHE

in innocentia

cordis

mei, in medio

domus tuae. Hypotheticus denuo syllogismus aperitur : si iustus perambulat in innocentia cordis in medio domus Domi79 ni, non proponit ante oculos suos rem malam ; attamen iustus perambulat in innocentia cordis in medio domus Domini ; non proponit igitur ante oculos suos rem malam. Nunc sequentia uideamus. Dicendo, ferambulabam, ostendit uitam mundi istius non se studiosissime perquisisse, sed tamquam transi75 toriam fuisse decursam. Ac deinde, quid possit nnocentia paucis uerbis absoluitur, ut i» medio domus Dei habitare mereretur, quatenus et reliquis bonum exemplum praebeat et ipsa honorabili conuersatione reluceat. Nam quantum ualeat innocentia hinc datur intellegi, ut propter gratissimam 8o simplicitatem in columbae specie Spiritus sanctus appareret et propter mansuetudinem beatam Agnum se uocare Dei Filius elegisset : designans quoniam illa caelestis et uera sapientia in pectoribus placidis atque humilibus conquiescat. 9. Non $roponebam ante oculos meos rem malam 4 85 facientes braeuaricationes odiui. Non adhaesit hi hi. Quoniam superius dixit ambulasse se in medio Ecclesiae «* innocentia cordis sui, nunc per figuram aetiologiam, quae latine appellatur causae redditio, hoc duobus 44/45 cornpediose Gerzz. 48 placere Gerzz., corr. a. pr. 50 haec Gerzz. corr. 64 et per] oz. Gerzz. 68 tuae] Gerzz. cuz r (praeter M K T), meae Garet cum g 92 sequentiam Gerzz.

PI 701

EXP.

IN PS. C, 3-5

893

modis exponit : primo dicens usque ad positam diuisionem 9o

cum uitiosis se non habuisse consortium ; deinde usque

ad

finem psalmi, asserit cum fidelibus suam se posuisse nihilominus portionem et de corde suo diaboli fugasse uersutias. Sic maximam partem huius psalmi haec figura cognoscitur esse complexa. Nunc ad exponenda uerba redeamus. Qui Deum 95

IOO

105

IIO

credit ultorem, rem fnalam ante cordis sui lumina non proponit, quia necesse est ut despiciat terrena qui noscitur considerare caelestia. Sed qui in mundo erat, vem malam ante oculos suos quomodo poterat non habere, nisi quia illi talia displicebant, nec eorum uitiosa delectatione capiebatur ? Iuste ergo dixit sancta congregatio, ante oculos cordis sui se non posuisse nequitias, quas de penetralibus suae mentis excluses rat. Recte siquidem illas res uidere non dicimur, quas nullidelectationibus intuemur. Sequitur fac?entes praewaricaiones odiui. Exposuit quemadmodum mala ad eius non potuerint internos oculos peruenire, quia $raeuaricationes hominum iugiter habuit odiosas. Illas enim res unusquisque respicere dicitur, quas et diligere posse iudicatur ; nam quamuis ante faciem nostram ueniant, tamen in conspectu mentis nostrae non sunt, quae exsecrabili abominatione refugimus. Addidit »o» adhaesit mihi. Hoc comma omnino suspensum

IIS

est; desiderat enim caput uersus sequentis, id est, cov

$rauwm ; quod frequenter factum secundum Hebraeos in psalterii uersibus inuenimus. Cor enim $rauwwm adhaerere non potest, nisi peccatorum iniquitate distortis. Inuicem quippe sibi aequalia uota glutinantur et e diuerso diuiduntur quaecumque contraria sunt ; nec prauum recto conuenit, quia

I20

125

morum uarietate dissentit. Hic autem status incidit coniecturalis, ubi quaeritur aut cum quibus conuiuat, aut quomodo uiuat. 4. Cor $rauum ; declinantes a me malignos nom agnoscebam. Diximus cor $rauwm superioribus esse iungendum, ut absoluta sententia subsequatur. Declinantes a me malignos nom agnoscebam. Declimantes a me malignos, haereticos dicit, qui prauis dogmatibus a catholica praedicatione dissentiunt et declinantes semitas rectas, per uias pessimas se auditoresque deducunt. Now agnoscebam dixit, quoniam cum se baptizatos atque signatos asserant, non in eis agnoscitur diuina dilectio, qui blasphemi probantur in Domino. Illi enim Christiani ueraciter recognoscuntur, qui se fidei prauitate non polluunt. 5. Detrahentem aduersus proximum suum occulDetrahit haereticus catholico, ie, hunc ersequebar. quando absentem aliqua oblocutione dilacerat; nec audet 109 execrabili abominatione] Gerzz., abominabili exsecta106 unusquis Gerz. 128 pet] ozz. Gerzz. tione Gare? (cfr /. 211/212)

PL 702

894 135

140

EXP. IN PS. C, 5-6

palam contendere, qui se nouit irrationabilia uindicare. Hos dicit persequendos, ut ad ueritatis studia concitentur, qui decepti uariis quaestionibus eluduntur. Proximum enim dicimus et carnis nobis societate coniunctum et aliqua legis uicinitate sociatum. Nam dum quidam eorum nobiscum uetus ac nouum testamentum suscipere uideantur, recte tamen intellegere scripturas diuinas detestabili uoluntate contemnunt. Sujerbo oculo et insatiabili corde, cum hoc simul

non edebam. Duo esse dicit genera perfidorum. Vnum (sicut superius posuit) quod proximis detrahit ; sed illud iam, quemadmodum curari possit, ostendit. Aliud uero quod swerbo

145 oculo, id est uoluntate praetumida e£ insatiabili corde a blasphemiis non recedit, sic dicit esse uitandum, ut iam nec

150

ipsum cum eodem debeamus inire conuiuium, ne aures Christianorum abominandis sermonibus inquinentur. Sed et hoc, acrius quidem tamen genus curationis indultum est, ut cum se mens impia sanctis uiris exsecrabilem uiderit factam, errorem suum adhibita satisfactione recorrigat. Nam si apostolus

dicit de Christianis male uiuentibus,

155

cum

his ec cibum su-

mere, quanto magis hoc fieri conuenit de truculentis atque obstinatis haereticis! Siue hoc spiritaliter intellegendum est de corpore Domini Saluatoris, ut cum illis communicatio non edatur, a quibus fides christiana discerpitur. Et intende quia siue superiora quae dicta sunt, siue quae in secunda diuisione

dicenda sunt, omnia pertinent ad statum coniecturalem,

160

quo maxime diserta oratorum exercentur ingenia. 6. Oculi mei super fideles terrae, ut sedeamt

mecum

; ambulans

in uia immaculata,

hic mihi

in

hi mi-

nistrabat. Sancta illa congregatio uenit ad secundam partem et sicut superius abominabiles sibi reddidit infideles, ita nunc recte credentium uirorum desiderat habere consortium. Illos enim cordis oculos quos auertebat a pessimis, nunc se profitetur sociare cum sanctis. Fideles terrae dicit, qui per totum mundum habitant Christiani.

170

Sedeant autem mecum ;

id est, in fidei unitate permaneant. Per hunc enim situm et requies designatur et immobilitas mentis ostenditur. Volunt hoc aliqui propter excellentiam dictorum et Christo Domino euidenter aptare ; sed subito non est permutatio facienda, ubi se tantum introducta potest explicare persona. Sequitur am-

bulans

in

uia

immaculata,

hic

mihi

ministrabat.

Haec est reuera fidelium Christianorum manifesta probatio

75

p 354

et sua uita clarescere et ministrorum conuersatione relucere,

sicut iam in septimo decimo psalmo dictum est : Cum sancto 152/153 I Cot. 5, 11.

171 subita Gerzz,

172 tamen Gerzz. ed.

176 decimo septimo — Gare;

PL 705

EXP. IN PS. C, 6-8

180

895

sancius eris el cum. wiro innocente, innocens eris et cum. electo electus eris et cum beruerso subuerteris. Sed quamuis hoc nec a laicis uideatur exceptum, tamen specialiter sacerdotibus probatur impositum, ut tales ministros habeant, qui diuinis regulis non repugnent. *. Non habitabit àm medio domus meae qui facit superbiam. Adhuc*in dictis superioribus perseuerat ; negat enim cum superbis sibi fuisse aliquam portionem, ne crederetur eos probasse, quorum familiaritatem sibi uidebatur adiungere. Illud autem quod posuit : /» medio domus meae, hoc uult intellegi, quia nihil commissum talibus habuit, nullo honore praeminuit, nulla potestate laetatus est ; ut quasi 2^ medio domaws esse uideretur, cui patrisfamilias serenus ani-

190

195

200

205

210

mus arridebat. Vnde cognoscimus talia nos habere debere in susceptis iudicia, ut nullatenus pessimis hominibus faueamus; nec nobis grati uideantur esse, qui morum prauitate uitandi sunt. Qui loquitur iniqua, mom direxit im conspectu oculorum meorum. Et hic quoque uersus ad superiora respondet. Dicit enim sibi non placuisse, qui aut iniquis detractionibus, aut prauis noscebatur studere colloquiis. I2 quum enim ad totum pertinet quod diuina pietas exsecratur. Noc direxit, significat, non profecit. Illos enim dirigi dicimus, qui accedendo proficiunt, aut aliqua prosperitate meliorantur ; quod utique non solet eis contingere qui tortuosis student semitis ambulare. 8. In matutinis interijiciebam omnes peccatores ierrae. Postquam dixit malorum se fugisse consortia, unde plerumque possunt euenire peccata, nunc ad mentis suae interiora conuersus, illam pestem tyrannicam, uastatricem generis humani, id est prauam daemonum suggestionem, quemadmodum de penetralibus suis expulerit, decenter exponit. In matutinis, in ipsis uidelicet initiis dicit, quando in nobis suggestiones diabolicae uelut dubia crepuscula coepe- PL rint apparere, tunc oratione debent eici, tunc abominabili 704 exsecratione

215

detrudi,

ne

paulatim

noxie

crescentes,

uelut

dies nos nebulosissima comprehendat. Peccaíores autem terrae sunt daemones, qui uniuersam carnem deducunt prauis immissionibus ad reatum. Peccaftores enim iuste dicuntur, quoniam peccatores faciunt. Ipsi ergo cum suis operibus interficiuntur,

animae

hominum

sine dubitatione

saluantur.

Hoc autem fieri manifestum est, quando nobis compunctio lacrimarum diuini roris miseratione confertur. Neque enim 176/178 Ps. 17, 26-27. 182 habi181 repugnant Gerz. 178 petuerteris Gerzz. 177 electu Gerzz. 187 talibus] talis Gerzz. (corr. a. 186 illud] Gerz.,istud Gare tauit Gerzz. 190/191 in susceptis debere — Gerzz. 189 pattisfamiliae Gerzz. 7m.), Gare 199 dirigere Gerzz.

896 220

225

EXP. IN PS. C, 8

eam, quando uolumus offerre, praeualemus ; sed tunc impenditur, quando ipsius largitate praestatur. Vi disperdam de ciuitate Domini omnes qui operantur iniquitatem. Ciuitatem Domini animam piam patres esse dixerunt, unde diabolus disperditur, quando a sua intentione remouetur. O crudelis, o tyrannicae voluntatis iniquitas! Non sufficit quia homines mori fecit, sed adhuc ne recuperati possint uiuere, uehementer insistit. Sed tu, Domi-

ne, qui uides impudentissimum hostem, praesta ualidam defensionem, ne ille ad uotum suum perueniat, qui te nobis infacere insatiabili calliditate festinat. Tuis te uerbis, tuis commonitionibus exoramus : JIwdica, Domine, nocentes

230 fensum

me, expugna impugnantes me. Abprehende arma et scutum et exsurge 1n, adiutorium mali.

229

Conclusio psalmi. Cognouimus qualis fuerit iste sanctissimus qui in medio domus diuinae misericordiam et iudicium Domini pura mente cantauit;

quemadmodum

malos

absolute

uitauerit,

bonis

autem fuerit gratissima societate coniunctus ; concupiscentias cordis sui saluberrima deliberatione proiecerit, ut merito hunc numerum obtinuisse uideatur, qui speciem desiderabilis 240 coronae digitorum, dexterae manus inflexione designat. Hoc donum martyrum, hoc est uirginum munus et quidquid est eximium in Ecclesia, tali fructu peruenire demonstratur ad praemium ; sicut dicit apostolus : De reliquo reposita est mihi corona. iustitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die iustus 245 ?wdex. Orbis ipse terrarum hoc schemate fertur ambiri. Caelum innumeris auctoribus legimus esse conuexum. Stellas uidemus sphaerica rotunditate fulgentes ;solem ipsum circuli pulchritudine radiare ; lunam quoque certum est in hanc uenire formam, quando noscitur esse perfecta. Et ideo conside250 remus cuius haec persona sit meriti, cuius elegantiae comprobetur ; ut in hoc calculo posita esse uideatur, qui et praemiorum ingentium continet dignitatem et creaturarum caelestium portat imaginem. Pudet enim dicere peccatis obnoxium centenarii numeri fecunditate prouectum ; et quod sanctorum di235 ximus meritis applicatum, indigno mihi fuisse collatum. Sed praestet diuina potentia, ut ad iudicationem suam gaudere nos faciat remissione procul dubio peccatorum et non pro meritis nostris damnet, qui liberare solus praeualet confitentes. 231/233 Ps. 24, 1-2.

243/245 II Tim. 4, 8.

21* animas Gerzz. 220/221 penditur Gerzz, 227 recupetati] Gerzz. PL, tecuperati Garez 245 schema ...ambite Gerz. 251 hoc] Gerzz., ozz. Garet 254 ptouecto Gerzz., corr. a. zz. 256 ut] nihil aZ. e£ exp. Ger. 259 remissionem Gerz. peccatorum] condonas add. Gerzz. in zzarg. a. zz. 258 confitentes] explicit psalmus C deo gracias amen ad4. Gerzz, e£ in pag. sequenti a. zz. Odalricus Baw (ambo uerba eras.) Balduinus.

P 555

EXP. IN PS.CE, 1 EXPOSITIO

IN PSALMVM

897 CI.

p. 536

1. Oratio pauperis, cum. anxius fuerit et coram Domino effuderit brecem suam. Quamuis aliqui praesentem psalmum Domino Saluatori aptandum esse putauerint, conueniens tamen uidetur afflicti magis et gementis pauperis, ; Sicut et titulus ipse continet, introducere in hac relatione personam, quia multa sunt quae illi immaculatae sanctae incarnationi nequeunt conuenire. Et primum, quod a^»x?us nusquam fuisse legitur Dominus Christus. Anxius est enim qui in graui discrimine constitutus, nullam partem, quam sequi 1o debeat, nouit eligere. Deinde quod in textu psalmi habet : Oblitus

sum

manducare

banem

meum

; etillud:

quia

cinerem sicut $anem manducabam ei potum meum cum fletu temperabam. A facie irae et andignationas iuae quia eleuans elisisti me. Et alia quae cum labore 1; maximo uindicantur, si ipsi Domino consentiamus aptari. Sed quoniam grauiter uulneratum, et duris calamitatibus plenum, orationem fundere conueniebat assiduam, anxii? pauperis persona congruenter apposita est ; cuius uocem nec uerecundia ulla comprimeret, nec indigentiae necessitas abstineret. Nam 20 cum dicit, coram

Domino,

talem orationem uult intellegi,

quae de sacculis animae ante pedes regios quasi aurei metalli copia decora fundatur. Vix enim reperies (sicut quidam dixit) ut oranti cuiquam non aliquid inane et alienae cogitationis incurrat obstaculum et intentionem qua in Deum mens dirigi25 tur, declinet ac frangat. Et ideo certamen magnum atque saluberrimum est orationi coeptae iugiter imminere et cum adiutorio Dei obsistere uiuaciter suggestionibus inimici, quatenus fixa semper ad Deum mens stabili intentione contendat ; ut merito possit dicere quod ait apostolus : Certamen bonum cer3o laut, cursum consummaawi, fidem seruawi. Tales sunt $aupe-

res Christi, qui non solum pro suis malis, uerum etiam pro totius mundi calamitatibus intercedere comprobantur. Egent

in hoc saeculo, sed sunt locupletes Deo ; uitiis uacui, sed uir-

tutibus pleni; despecti hominibus, sed acceptabiles Christo. 5; Nam iste qui se primum lamentabili afflictione discruciat,

P5. CI, 29/30 II Tim. 4, 7.

Ps. CI, 1 in christi nomine incipit psalmus CI praezz. Gerzz., in tertiam partem anxiatus r psalterii expositio. Titulus psalmi centesimi ptimi praem. Garet 4 tamen] ozz. Gerz., fort. recte 3 domino] Gerzz., domini Garez (praeter K T) 12 sicut] tamquam eZ. cwz g (cfr /. 296) et] ozz. Gera. $ nequeant Ger. 34 deo 24d. 14 clisisti] Gerzz. (cfr 7. 339), allisisti Garef cum g 17

C 2. (xcvii)

PL 705

898

40

45

EXP. IN PS. CI, 1-2

tanta gloria prophetiae in subsequentibus refulget, ut euidenter possit agnosci quo ibi munere coronetur, quando iam hic spe tanta reficitur. Et nota quia dum ubique in titulis nomina sint posita, hic jaubper sine nomine introducitur ad loquendum ; scilicet ut cum uni datur, omnes sibi pauperes Christi cognoscerent attributum. Animo praeterea condendum est hunc psalmum quartum esse ex his qui notantur oraíio, quamuis paenitentium quintus esse uideatur. Sciendum est plane orationum duo esse genera. Vnum quando Dominus Christus orat ad Patrem, non pro peccatis suis, quae omnino non habuit ; sed humanam naturam ab aduersitatibus huius saeculi postulat liberari, quam est dignatus assumere,

50

55

sicut in sexto decimo

psalmo et in octogesimo quinto constat effectum. Aliud uero cum in psalmo octogesimo nono introducitur Moysis persona reuerenda in typo sacerdotali, qui pro peccatis tam suis quam generalibus deprecatur ; nec non in praesenti psalmo persona pauperis adhibetur, qui sub paenitentiae humilitate anxius clamat ad Dominum. Et ideo omnis paenitentia est oratio, non autem omnis oratio paenitentia est, quando et ille orauit qui nihil admisit quod reatui potuisset ascribi. Sic isti psalmi qui orationis titulo praenotantur, cum suis proprietatibus probantur expliciti.

Diuisio psalmi. Pauper iste mundanis diuitiis egens, sed supernis uirtuti6o bus abunde ditissimus, in exordio psalmi multipliciter Dominum rogat, ut eius clamor ad ipsum peruenire mereatur, quoniam iugi afflictione contritus, ossa sua sicut in frixorio dicit esse confrixa. Sequitur flebilis nimis et dolenda narratio, quae est manifestatio necessitatum et probabilium lingua causa65 rum. Et ne post tot asperas calamitates de castigatione sua uideretur ingratus, tertia parte Domini laudes dulcissima nimis intentione prosequitur, cuius aduentu construendam dicit Ecclesiam ; et cum sint omnia permutanda, ipse tamen permaneat in aeternum. Infertur etiam sub hilaritate nimis uo79 tiua conclusio, sanctorum semen ibi esse dirigendum, ubi habitat Dominus in gloria sempiterna. Sic lex illa paenitentium regularis plenissime noscitur fuisse completa ; incohauit enim a lacrimis, finiuit in gaudio.

Expositio psalmi. 2. Domine, 15)

exaudi

orationem

meam

et clamor

meus

ad te berueniat. Videns propheta ante aduentum Domini humanos crescere indesinenter errores, personam pauperis $* quo] quod 74zd. Bec. Fisc.

PI 706

HM 557

EXP.

8o

85

90

95

IN PS. CI, 2-3

899

conuenienter assumpsit, qui calamitates mundi paenitentiae humilitate defleret; ut cito illi misericors subueniret, quem tot mala adunato fasce deprimebant. Dicit enim : Domine, exaudst orationem meam, scilicet eam quam ptus allegator pro totius mundi liberatione fundebat. Sanctorum enim consuetudo est sic dolere calamitates alienas ut proprias, sicut apostolus ait : Qwis'tnfirmatur et ego non infirmor ? Quis scandalizatur et ego non uror ? Sequitur et clamor meus ad te $evuentiat. Nouerat hic pauper doctus lege diuina, precibus peccatorum nubem quamdam frequenter opponi ; de qua Ieremias dicit : Opfoswuisti nubem, ne transeat oratio nostra. Habacuc quoque propheta idem dicit : Vsquequo, Domine, clamabo et mon exaudies, uoctferabor ad. te dnturiam. accipiens, el non intendes ? Quapropter memor istarum rerum anxius suum clamorem festinabat ad Dominum $eruenire, ne delictis impedientibus remedium a Domino tardaret accipere, qui multis probabatur calamitatibus subiacere. Primo enim posuit orationem, nunc adiecit clamorem ; ut studia supplicationis creuisse cognosceres, cuius orationem in clamorem maximum prorupisse sentires. Hunc autem modum sanctae orationis seruandum deuotissimus Christianus intellegat, ut idipsum cogitet quod orat, ipsum respiciat mente cui supplicat, omnes superfluas cogitationes excludat, aliud non admit-

IOO

tat extraneum, ne (ut ait quidam) purissimis fontibus apros immittere uideatur improuidos. Hinc etiam sancti Ambrosii secundum apostolum, horae sextae roseus hymnus ille redoluit ; ait enim : Orabo

105

mente

Dominum,

orabo simul spiritu, ne uox

sola Deo

canat,

sensusque noster alibi ductus aberret fluctuans, uanis praeuentus casibus. IIO

II$

Tunc enim Deo accepta est oratio canentium, si pura mens idem gerat quod explicat uox cantici. 9. Ne auerias faciem tuam a me, in quacumque die ivibulor. Recolebat pauper iste beatissimus, renuisse Dominum per Isaiam prophetam pertinacium munera peccatorum, cum dicit : Sanguinem witulorum et agnorum et hircorum nolo. Cum ueneritis ante conspectum meum, quis quaesiuit haec de manibus uestris ? Talia metuens iste atque recogitans, 83/84 II Cot. 11, 29. 87 Thren. 3, 44. 88/90 Hab. 1, 2. 100 cfr Verg. 104/110 FHyzn5. Bis ternas hotas ex102.cfr I Cor. 14, 15. Ecl. M, 59. plicans" — edid. A. Walpole, Ear/y Latin Hymns, 82, 23/28, p. 298. 114/117 Is. r, x1-12.

83 infitmatot

Gerzz., corr. a. 7t.

117 ista Gerz.

PL 797

900

I20

EXP.

IN PS. CI, 3-4

petit ne sacrificium quod immolabat, id est paenitentiam suam ita despiceret, sicut supra meminit de immolationibus pessimorum. Sic et quinquagesimus psalmus ait : Cor contritum et humiliatum Deus non spernit. Supplicat itaque ne a conspectu Domini reddatur alienus. Ista enim regula rectae petitionis est, ut nos respiciens, peccata nostra despiciat, quia sic nos

miseratus absoluit, si illa non conspicit, sicut iam in quinqua-

125

gesimo psalmo dictum est : Awerte faciem tuam a peccatis meis. Quapropter non incongrue de psalmo paenitentiae pae-

nitentis mutuamur

exempla, cum et sensus par probetur et

causa consimilis. Addidit,

130

ED

140

i»

quacumque

die tribulor.

Quacumque die, non continuationem significat, sed interualla temporis fuisse declarat, quando urgebatur maximis uulneribus peccatorum, quando eum detestabilis premebat inimicus ; ut quasi sub crudeli fera posito Liberator piissimus subueniret. Inclina ad me aurem iuam ; in quacumque die ?nuocauero te, uelociter exaudi me. Multis quidem modis, sed una petitio est, ut orationem pauperis Dominus exaudire dignetur. Quae figura graece dicitur epimone, latine repetitio, quoties diuersis uerbis eadem dicitur sub iteratione sententia; quod per hos tres uersus a principio factum esse declaratur.

Inclina

awrem,

praebe, dicit, auditum ; unde

et auris ipsa ab auditu dicta est ; quia non erant merita, quae se ad ipsum erigere potuissent. 44s uero Domini pro clementia ponitur, qua preces supplicum benignus exaudit. Nam cum totos audiat, totos uideat, solos illos audire dicitur, qui-

145 bus praestare dignatur. Sequitur n quacumque die inuocauero te, uelociter exaudi me. Quantum se in humilitate paenitens iste prona mente prostrauerat, tantum in ipsa supplicatione crescebat. Nam dum prius dixisset inclina ad me aurem iuam, iam confidentius petit ut celerius me150 reatur audiri ; nam qui uelocitatem postulat, de impetration e securus est. 4. Quia defecerunt sicut fumus dies mei et ossa mea sicut in frixorio confrixa sunt. Subiunxit causam deprecationis suae, ut illud orationum tam ingens desiderium miseriarum cognosceretur fuisse multarum et facilius beneuolentiam pii iudicis obtineret magnarum calamitatum allegata necessitas. F4:

uidemus de flamma quidem egredi, sed

in auras liquidas tenuissime

dissipari; nec substantia eius

120/121 Ps. 50, 19. 125/126 Ps. 50, 1r. VILI, 8.— CSEL 27, p. 29, 6.

120 psalmus] ozz. Gerzz., fort. recte

140 cfr Lactant. de Opificio Dei E

126/127 poenitenti Gerzz,

PL 7908

EXP. IN PS. CI, 4-5

gor

manet, quamuis ex corporali incendio generatus esse uideatur. 160 Merito ergo dies peccatorum globis fumiferis exaequantur,

quos inuolutis ac tetris actionibus decepti homines perdiderunt. Quod maxime ad superbiam mundi respicit, quae quanto plus extollitur, tanto amplius euanescit. Iste enim pauper , 558 ad humilitatem salutiferam Christi uehementer intentus erat,

165 qui diabolicam arrogantiam superbiamque damnabat. Sequitur e£ ossa mea sicut im [rixorio com[rixa sunt. Sicut opinione prospera bene meritorum ossa, id est animi fortitudo pinguescit, quando eorum conscientia felici recordatione laetatur, sicut dicit Salomon : Fama bona impinguat

170 0SS4, ita recordatione contraria peccatorum, uirtus tamquam frixa contrahitur, dum oblocutiones hominum et conscientiae

suae iudicia grauiter expauescit. Siue hic comfrigitur peccator, quoniam futuros ignes incendiaque formidat ; nam qui se pauescit arsurum, ipsius incendii terrore iam frigitur. Quae175 ri solet quid sibi uelit, quod talia se dicant paenitentes perpeti, qualia humana natura non praeualet sustinere. Primum est, quod per exaggerationem positam magnitudo delicti bene potest intellegi, cui tanta satisfactio uidetur offerri; deinde, quod ad noua uitia non trahuntur, qui se de praeteritis plu18o rima debere cognoscunt. 9. Percussus sum sicut fenum et aruit cor meum, quia oblitus sum manducare panem meum. Per orationes humillimas beneuolentia Iudicis comparata, uenit ad miseriarum suarum flebilem narrationem ; ut cito remedium 18; sumeret, si passionem suam pio medico non taceret. Bene

autem genus humanum /emo transitorio comparatur, quod et uiriditatis habet laetitiam temporalem et percussum facile sentit iniuriam ; sic quamdiu in lege Domini mandatisque consistimus, tamquam uiridia fena uegetamur ; sed mox ut 19o ab eius praeceptis fuerimus diabolica falce succisi, statim arescimus et cor nostrum peccati sterilitate siccatur. Non enim beneficii eius pabulum habere potest anima, a quo delictis facientibus probatur esse diuisa. Illi autem semper hilares, semper amoeni sunt, qui a iussis Domini non recedunt. Sequitur 19; Quia oblitus sum manducare panem meum. Reddit causam cur percussum cor eius avuevit : quia oblitus

169/170 Prou. 15, 30.

164 intentus erat] inhaeserat 7444. Pise. 172 frigitut Ger. 177 dilecti Gerzz. corr. 182/183 operationes Gerzz. (corr.), Garet (cfr /. 164 54.) 189 ut] om. Ger. 193 hilarites Gerzz.

PL 709

902

200

EXP.

IN PS. CI, 5-7

fuerat anem suum manducare, unde se nouerat spiritaliter posse satiari. De isto enim fane Dominus dicit : Ego sum panis witae, qui de caelo descendi. Nam quemadmodum poterat de amissione panis conqueri corporalis, qui se ieiuniis gaudebat affligi? Hic enim exprimitur natura peccantium, quia dum delictum appetitur, contemplatio Domini non habetur.

6. 4 uoce gemitus mei adhaeserunt ossa mea carni meae. Perscrutandum est quid uelit intellegi, a^woce gemi205 (us mei. Est enim uox gemitus ei qui filium perdit, cui aut possessio inuaditur, aut cui saeculi istius delectatio grata subtrahitur. Sed uox ista non est gemitus beatorum; illi enim gemunt propter talia quibus saeculum placet, quia peritura desiderant et ad Domini minime promissa festinant. Illo au210 tem gemitu affligebatur iste sanctissimus, quem mundi amatores potius irriderent. Ideo enim addidit, me?, ut se a mundanis desideriis monstraret exceptum. Sequitur, adhaeseruni ossa mea carn? meae. Istud (si ad litteram uelis aduertere) afflictis nimium non potest conuenire, quia et pingui215 bus et deliciosis hoc accidit, ut cavo ipsorum cognoscatur ossibus adhaerere. Sed carnem hic cutem non improbe uidemur accipere, quia et ipsa caro est ; ut reuera exaggerata macies possit ostendi, dum cutis ossibus adhaesisse narratur. Sic et Ieremias propheta dicit : Confixa est cutis eorum a dorso 220 vbsorum ; aruerunt, facti sunt ut lignum. Sed ut magis ad spiritalem intellegentiam subeamus,

225

230

25

ossa sua dicit fidei firmita-

tem, qua consistimus, qua ualemus ; quam merito carni dicit adhaesisse propter fratrum mediocritatem, quae necdum firmata in Domini Christi confidentia permanebat. His itaque adhaerebat, quando pro ipsis sollicitus iugiter anxius erat, ne a regno Domini redderentur alieni. v. Similis factus sum delicano im solitudine ; factus sum sicut nycticorax im domicilio. Per haec nomina uolucrum (ut arbitror) diuersa nobis paenitentiam genera declarantur. Pelicanus enim auis aegyptia est, ciconiis corporis granditate consimilis, quae naturali macie semper affecta est, quoniam (sicut physiologi uolunt) tenso intestino per uiscera quidquid escarum accipit, sine aliqua decoctione transmittit. Hinc fit ut adipe proprio minime farciatur, quia paruissimo ciborum succo reficitur; quae non gregatim ut

198/199 Ioh. 6, 51.

232 lulius Hyginus ?

19? manducare] comedere Gerzz. (bie tantum) cum g 201 hinc eZ. 218 sic] sed ed. 22* sum] Gerzz. eum r et g, om. Garet in solitudine] eZ. cuz r (praeter Mj, solitudinis Gerz. Garet eum g

EXP. IN PS. CI, 7-8

903

ceterae aues uolat, sed delectatione se solitaria consolatur.

Eorum unum genus dicitur esse quod stagnis inhabitat, aliud (sicut dictum est) quod in desertis locis secretisque uersatur. Per hoc igitur auium genus pulcherrime significantur eremi240

tae, qui hominum consortio derelicto, timore Domini remota

se afflictione discruciant. Sequitur facíus swm sicut nycticorax in domicilto. Aliud genus introducitur paenitentis. Nycticorax graeco uocabulo dicitur noctis coruus, quem quidam bubonem, quidam noctuam esse dixerunt ; alii magis 245 coruo magnitudine et colore consimilem, quem specialiter in Asiae partibus inueniri posse testantur. Istum sicut diei fulgor abscondit, ita aduentus noctis producit ; et contra consue-

250

tudines auium, tunc magis uigilare et escas quaerere incipit, quando se in soporem animantia cuncta componunt. Ita et paenitens iste nocturno tempore escas animae sollicita curiositate perquirit ; modo psalmodiae operam dando, modo eleemosynas

255

260

265

270

275

SCHE

280

DE 710

faciendo,

modo

carceres

occulte

uisitando,

solum

Deum uult habere testem, cui caligo noctium non tollit. aspectum. Et nota quia sicut $elicanus designat eremitam atque solitarium, ita «»ycticorax illum declarat qui se domicilio suo retinens a publica uisione remotus est. 8. Vigilaui, et factus sum sicut basser unicus im aedificio. Venit ad tertium genus, quod idem similitudine passeris indicatur ; ut qui mundi crimina lugebat, per omnium satisfactionum modos discurrere uideretur. Passer est auis parua, sed nimia sagacitate sollicita, quae nec facile laqueis irretitur, nec per ingluuiem uentris escarum ambitione decipitur. Haec propter infirmitatem suam, ne aut ipsa a praedatore capiatur, aut fetus eius serpentinis deuorentur insidiis, inter aues unica cautione munita, ad domorum fastigia celsa concurrit, ut a suspectis casibus reddatur aliena, quae multis

periculis probatur obnoxia. Huic merito comparatur, qui diaboli insidiosa formidans, specialiter ad Ecclesiae septa se conferens, in eius fastigio uigilans tutissime perseuerat. Vnicum dixit, propter caritatem quae ex multis unum facit. I» aedificio, propter altitudinem fidei et fortitudinem mentis. Considerandum est etiam quemadmodum iste supplicans a maioribus auibus pelicano et nycticorace coepit et peruenit usque ad passeris minutissimam paruitatem, quoniam gradatim paenitudo descendens, primo loco grandis est, secundo mediocris,

tertio consuetudine ipsa omnino tolerabilis. Hae autem aues per figuram parabolen hominibus comparantur, genere discrepantes, sed consuetudinum qualitate consimiles. Quod argumentum comparationis dicitur ex maiore ad minus; multo enim maior est homo quam passer. 253 deo Germ. 242 paenitentium ed. 268 insidias 74zZ. Fisc. Ger.

254 designauit Gerzz.

262 inluuiem

I. 539

904

EXP.

9. Tota

SCHE

die

IN PS. CI, 8-10

exjprobrauerunt

me

inimict?

mei ; et

qui laudabant me aduersum me iurabant. Diabolicae constat esse malitiae, ut seruos Dei quos tyrannica non potest praesumptione comprimere, artificiosa potius illusione 285 decipiat ; ut qui apertis terroribus non cedunt, derisoria magis increpatione flectantur. Quae figura dicitur ironia, id est irrisio, quae aliud quam conatur ostendit. Quapropter istum affligentem se et uelut inaniter laborantem peccatores grauiter irridebant. Et ut cresceret ipsius opprobrii magnitudo, dicit 290 eos in ipsa detestatione iurasse. Sic enim consuetudo est peruersis dicere : si talem uitam non habeam qualem iste sustinet, qui iam non uiuis hominibus, sed cadaueribus potius uidetur esse consimilis. Laudauerunt enim prius, cum saeculari uita frueretur ; postea sub iureiurando detestati sunt, quando 295 eum similem mortuis aestimauerunt.

10. Quia cinerem tamquam $anem manducabam, et polum meum cum fletu temperabam. Causam reddit cur ab inimicis, uel a notis in eius facie malediceretur, sicut et

Iob pertulisse manifestum est, cuius uita proximis uel amicis 3oo grauissimo squalore sordebat. Sollicitius autem uersus iste tractandus

est, ne contra humanam

consuetudinem

fauillas

lignorum escam putemus esse paenitentium. CZzerem nouimus exustorum reliquias esse carbonum, quas merito peccatis dicimus comparari ; ut ipsa quoque tenuitas delictorum affli3; ctionum doloribus absumatur. Nam quamuis exiguum de peccato remaneat, non perducit ad uitam ; unde et in quinquagesimo psalmo propheta clamat : Vsquequaque laua me ab inVustitia mea. et a. delicio meo munda me. Merito ergo et ipsos cineres peccatorum sanctissimus paenitens consumere festi310 nabat, ne quid esset residuum, quod eum promereri non sine-

ret regna caelorum. Sequitur e£ fotum meum cum fletu temperabam. Istud quamuis interdum uideatur posse contingere, tamen et hoc quoque spiritaliter aestimo requirendum. Potus est animarum illa satietas quae, sicut in septua315 gesimo quarto psalmo dicit : Calix in manu Domini uini meri plenus est mixto et inclinauit ex hoc in. hoc. Ypse ergo potus est, quem bene fletibus temperamus ; ipse calix, quem lacrimae nostrae faciunt dulciorem. Tunc enim animae penetralia caelestis ille potus ingreditur, quando piis fletibus irrigatur. Hoc 320 erat poculum quod irrisoribus uidebatur indignum ; hic cibus qui deliciosis iudicabatur horrendus. Sed hoc magis bonus 315/316 Ps. 74, 9.

281 exprobrabant r (praezer 5$)

282 me laudabant — z

aduersus Gerzz. cup:

nonnullis codd. v et g 293 laudauetant Gerzz. 296 tamquam] Gerzz. Garez cuz £, sicut r, fort. recte (cfr J. 12) 307 psalmo] ozz. Gerzz., fort. recte 310 promerere

Gerzz.

316 pr. est] Gerz. (cfr Exp. ps. LX XIV, J. 168), om. Garet cum Z

BIZ 711

EXP, IN PS. CI, 10-12

905

Christianus debet amare, unde possit ad illa caelestis Regis SCHE

conuiuia peruenire. Et intende quia totus hic uersus per figu325

ram dictus est tapinosin, quae hanc noscitur habere uirtutem, ut humilitatis affectu magnam rem deiciat usque ad uilissimam paruitatem. Quae figura in scripturis sanctis frequentissime reperitur, sicut dicit apostolus : Elegit Deus infirma huius mundi, ut confundat fortia. 11. A facve irae et indignationis iuae, quia ele-

550 wans

335

elisisti

me.

Comma

istud ad superiora connectitur,

ut grandis illa paenitentiae magnitudo ex ira et indignatione Domini nasceretur. Dicit enim : A fac?e irae et indignaionis luae. Iva et indignatio faciem non habent corporalem, sed timentibus sub imaginatione semper apparent. Vnde hic potenter ipsa energia formidantis expressa est; quia eum peccatoribus nouerat comminari, dicente Ieremia :

Voraus eos leo de silua et lupus ad uesperam uastauit eos. Et apostolus Petrus commonet : Vigilate (inquit) e£ orate, quia aduersarvus uester diabolus wi leo rugiens circuw, quaerens 340 quem deuoret. Merito ergo irati Domini faciem formidauit, quem per prophetas suos talia peccatoribus praedixisse cognouit. /ra enim ad ultionem pertinet, ?nd?gnat?o ad motum animi mediocrem. Indignamur siquidem et filiis, irascimur autem impetu grandiore iure puniendis. Addidit qwa eleelisisti me. Quamuis unius pauperis persona intro2455 wans ducta uideatur, tamen (sicut saepe diximus) bona malaque generis humani prudentissimus enumerator insinuat. Eleuat enim Dominus suis beneficiis creberrime peccatores, quibus opes confert, uitam concedit, saeculi gloriosa largitur et in 550 omnium facit celebritate uersari. Sed dum in superbiam tumida mortalium corda conscenderint, tamquam moderator eximius a collata largitate subtrahitur ; ut illi solerter aduertant non fuisse propria bona, quae subito probantur erepta. Sed hanc elisionem felicem esse non dubium est, sicut alibi 355 dictum est :Bonum mihi quod. humiliasti me, ut discerem ustificationes tuas. Inde enim cumpunctio nascitur, inde anima-

rum medicina praestatur. Quod et iste paenitens non ingratus, sed potius emendatus, enumerat. 360

12. Dies mei sicut umbra declimauerunt et ego sicut fenum arui. Pulcherrime dixit homo post praeuari-

327/328 I Cor. 1, 27.

337 let. 5, 6.

338/340 I Petr. 5, 8.

355/358 Ps.

T198, 7X.

336 quia] ut qui Gerz. 330 allisisti 74247. Bec. cuz g 349 gloriosa] Gerz. ed., gloriam Gare: cum Vulg.

Gerz.

352 illa Gerz.

339 ut] tamquam ed. 350/3581 tumidam

PL 714

906

EXP.

cationem

Adae,

dies

IN PS. CI, 12-14 suos

sicut

wmbram

declinasse,

quia eos Sol uerus Dominus reliquerat Christus, sine quo uita omnis umbrosa est et tamquam illa non habens substantiam, ita dies nostri inutili conuersatione dispereunt. Declinaue365 Yuni ergo dies eius, quia ipse declinauit a Domino. Tanto enim quis imminuitur, quanto ab illa plenitudine segregatur. Sequitur e£ ego sicut femum aru. Consequens fuit, ut cuius dies declinauerant, sicut. fenum arescere debuisset. Bene379

ficio enim subducto uitali, quod nos uegetat et uirentes ac floridos reddit, in ariditatem peccati absolute perducimur, nisi iterum rore diuinae misericordiae in nouam gratiam pullulemus. Completa est ingentium afflictionum enumeratio lu-

ctuosa ;nunc uideamus quid nobis tertia pars indicare uideatur. 13. Tw autem, Domine, àn aeternum ermanes; 275

et memoriale iuum in saeculum saeculi. Post dignissimam satisfactionem et generalibus malis competenter defletis, paenitens ille iam quasi caput eleuans et aliqua libertate respirans, tertiam partem subleuatus ac recreatus ingre380 ditur et quantum se condemnans humiliauerat, tantum nunc |. 340 in laudibus Domini confidenter exsultat. Quapropter optime ab aduentu Domini laudis fecit initium, per quem mundum nouerat esse saluandum. Sequitur e£ memorzale tuum in saeculum saeculi. Memoriale dictum est salutare pro385 missum

de Domini incarnatione uenturum, quod nulla saecula, nulla immutare possit obliuio, sed in memoriae sinu

reconditum, immobile semper per infinita saecula perseuerat. 14. 299

Tw

exsurgens

miserebervis

lempus miserendi eius. Commonet ctissimus quantum simplicis ac fidelis oratio ; ut ille qui prius nec hominum aestimabat, ne uel diei ipsius libertate

Sion,

quia

wemit

nos pauper iste sanuiri praeualere possit se dignum aspectibus gauderet, qui cinerem

sicut panem manducabat et potum suum cum fletu tempera395

bat. Nunc (si fas est dicere) quasi ipsum Dominum ad promissa compellit, ut laboranti mundo aduentus sui pietate prospiciat. Exsurgens dicitur quasi dormienti, qui diutius subuenire distulerat. Et ut omnia Dominus uoluntatis suae ordine facere

400

sentiretur,

dicit,

wenit

tempus

miserendd

eius

;

non quia illum tempus admoneat, sed quia ipse tempora aptissima deliberatione disponat. Istud £emws fuit de quo apostolus dicit : Cum autem uenit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret. Et alibi : Ecce nunc tempus acceptabile, 401/403 Gal. 4, 4.

403/404 II Cor. 6, 2.

369 uitali subducto — Gare? Gerzz., corr. a. m.

qui Gerzz.

975 permanens Gerzz.

888 qua

PL 715

EXP. 'TOP

IN PS. CI, 14-17

907

ecce "unc dies salutis. Quod argumentum dicitur a tem495 pore; hoc efficacissimum inter oratores haberi solet. Quid enim impediat, quando congruum tempus inuitat ? S?0m uero mons est Ierosolymis constitutus, per quem (sicut saepe dictum

est) significatur

Ecclesia;

cui reuera

misertus

est,

quando eam et de gentibus collegit et sacratissima institu410

tione fundauit.

Ü

13. Quoniam beneplacitos habuerunt serui tui lapides eius et terrae eius miserebuntur. Subtiliter uersus iste tractandus est, ut possit agnosci quos serwos, quos lapides, quos terram, per allegoriam uelit intellegi. Seruos 415 Domini dicit apostolos et prophetas, qui deuotis mentibus eius impleuere seruitium. Isti /a$zdes, id est Christianos, qui diuina firmitate uiguerunt, beneplacitos habuerunt, quando in eis praedicationem suam proficuam esse cernebant. Miserii sunt etiam et terrae, id est peccatoribus, 420 qui erant in Sion de gentibus congregandi ; terrae utique similes, quoniam carnalia sapiebant. Et uide quam proprie uerba rebus aptata sunt. Lapides dixit beneplacitos, quia de ipsorum erant soliditate (Domino praestante) securi. Addidit, terrae miserebuntur, quia per misericordiam Christi 425 mundandi erant, qui terrena labe sordebant. 16. E: timebunt gentes nomen tuum, Domine et omnes reges terrae gloriam tuam. Haec contra saeculi ilius superstitiones nefarias depromuntur, quia tunc non timebatur uerus Dominus, quando mundus deuotus idolis ser430 uiebat ; postquam uero aduentus eius salutaris infulsit, gentes conuersae sunt per timorem ; de quibus superius ait e£ lerrae eius miserebuntur. Reges quoque terrarum item eius gloriae crediderunt, id est qui corpora sua diuinis regulis infrenantes, sui imperatores esse (Domino praestante) ualuebene435 runt. Et hi sunt de quibus superius dixit, quoniam placitos habuerunt serui tui lapides eius. Ipsi enim iam gloriam Domini uerissime cognoscunt, qui in assumpta fidei firmitate consistunt. 17. Quia aedificauit Dominus Sion et uidebitur 440 in maiestate sua. Versus iste de superioribus pendet ; quoniam omnes gentes ideo timebunt Dominum et reges eius gloriam formidabunt, quia aedificata est Sion, hoc est mater

Ecclesia, de uiuis lapidibus fabricata, in qua Domini cultura usque ad finem mundi sine intermissione proficiet. Iste autem 445 Dominus qui aedificauit Sion, idem assumpti corporis

421 proptia Gerzz. ed. beneplacitum r (praeter IN? .$* B C D*) 411 quia r 432 item] idem 428 illius] Gerzz., istius Gare? 422 dixit] Gerzz., dicit Gare£ 445 idem] id 442 formidabant Gerz. 439 quoniam r Gergr., 07:1. Gare. est Gerz. corr.

908

EXP.

IN PS. CI, 17-20

ueritate uidebitur in maiestate sua, quando haedos sequestrat ab agnis, in gehennam impios mittens, iustis donans beatitudinem sempiternam. , 18. Respexit in orationem bauperum et non Spreuit 45 preces eorum. Pauperes appellat fideles Christi, qui (sicut saepe dictum est) mundo egeni, ipso solo sunt diuites. Isti ergo Spiritu sancto repleti (sicut iste qui nunc loquitur) orationem Domino fundebant, ut iam uenire praeciperet, ne diutius sanctorum uota tardaret. Dicit enim respectam esse 45 vA orationem bawperum, quia omnia ille incorporalia contuetur, cuius oculis nil probatur occultum. Hoc est enim ipsius respicere, quod non spernere. 19. Scribantur haec in generatione altera et populus qui creabitur laudabit Dominum. Pauper ille peccatorum recordatione contritus, uigiliis et anxietate confectus,

46 o

46 I

iam quasi prophetali honore decoratus, praecipit ut scripturae testimonio aetas futura discat quod in praesenti se praedicasse cognouerat ; ut ambiguum non esset uidentibus, quando ante tot saecula cognoscerent esse praedictum. Altera enim generatio significatur populus utique christianus, qui ab illo priore secundus est. Nam uide quid sequitur e£ populus qui creabitur

laudabit

Dominum.

Creabiiur,

de futuro

dixit, id est, per gratiam baptismatis regenerabitur. Iste sine dubio /audabit Dominum, ad cuius salutem uenit, pro quo 479 pertulit occidi, ad cuius spem tertio die resurrexit a mortuis. Hic /audabit

Dominwum,

nouo scilicet cantico, sicut in alio

psalmo dictum est : Cantate Domino canticum nowwum. 20. Quoniam prospexit de excelso sancto suo. Dominus de caelo in terram brospexit. Hoc est quod dice47) bat superius scribendum. Nam ut uirtutem ipsius ueritatis agnosceres, quod erat futuris saeculis actitandum, iam dixit esse perfectum. Prospexit enim praeteritum significat tempus. Sed quaeramus unde $rospexit ? De excelso sancto $40, id est de caelo. Prosbexit enim nobis, dum fragilita48 o tem nostrae humanitatis assumpsit, quia per ipsum facti sumus liberi,.facti immortales et in spe maxima collocati, si ad

eum mereamur prona mente conuerti. Et ut sensus ipse nobis euidentius appareret, sequitur Dominus de caelo in terram prospexit. Legitur enim, Dominus in caelo sedes eius. 48 vA Inde igitur Prospexit in terram, id est ad nostri corporis fragilitatem, quae mundi uitiis tenebatur obnoxia. Et respice 472 Ps. 97, 1.

484 Ps. 1o, 5.

449 respexit] et 5raezz.r

orationes r (praeter IN? $)

466 populus] ozz. Gerzz.

PL 74

EXP.

IN PS. CI, 20-23

909

quod in utroque $rospexit, posuit, ut similitudine ipsa uerborum unam sententiam esse declararet. 21. Vi audiret gemitum uinculatorum, ut soluat

490 filios interemptorum. Causam reddidit cur Dominus de B. 3541 caelo im terram prospexit, scilicet, «t audiret gemitum uinculatorum. Vinculatos hic non significat humanis nexibus illigatos sed uiros sanctos qui legalibus uinculis astricti, libertatis noxiae relinquere probantur errores. De - 49 II quibus ait Salomon : Audi, fili et excipe sententiam et ne abicias consilium meum et infer edem tuum in compedes illius et in torquem sllius collum tuum subice. Et paulo post sequitur : Ez erunt tibi compedes àn brotectionem fortitudinis et torques illius PL ?n stolam gloriae, etc. Ipsi sunt ergo «nculati, quos gemen- 715 500 tes atque ad se clamantes Dominus audire dignatus est ; ut mundum peccatis propriis irretitum beneficio suae miserationis absolueret e£ filios interempiorum, qui diabolica fraude perempti sunt, a paternis erroribus diuina fortitudine liberaret; quod in Ecclesia chotidie fieri per charismata sollem$05 nia declaratur. 22, Vt annuntietur in Sion nomen Domini et laus eius in lerusalem. Quod uenturum erat mirabili breuitate descripsit. Annwuntiatum est enim in Sion nomen Domini Christi, dum ibi primum diuersis linguis magnalia 510 Dei locuti probantur apostoli. Hinc factum est ut a locali Ierusalem uelut a purissimo fonte per Ecclesiam generalem pia Domini praecepta decurrerent. Ideo enim auditum con: stat gemitum uinculatorum, ut salutaris Dominus adueniret et Ecclesiam suam sanctissima religione firmaret. 29. In conueniendo populos in unum et regna, ut 515 serutant Domino. Causas adhuc enumerat cur gemitus uinculatorum

$20

Dus

auditus est, scilicet ut conuentens

$opulus

in wnum laudes Domini personaret. Dicendo enim, £z» wnwm, uirtus catholicae unitatis ostenditur ;nam quamuis populus iste de diuersis mundi partibus aggregetur, ad unum tamen conueniwuni, dum una fidei regula continentur. Sic Ezechiel propheta testatur : Haec dicit Dominus Deus : ecce ego accipio omnem domum, Israel de medio gentium, 4n. quas intrauerunt ibi et congregabo eos ab ommbus quà $m circuitu sunt eorum et inducam eos in lerram suam et dabo eos in natione una.

Et apostolus ait : Vnus Dominus,

498/498 Eccli. 6, 24-26. 526/528 Bph. 4, 5-6.

497/499

490 compeditorum 24zd. Bec. cuz g teges zAud. Bec. cum g

Eccli. 6, 3o.

una fides, unum

522/526

ba-

Ex. 37, 21-22.

491 reddidit] Gerzz, teddit Gare£

515

9IO

EXP.

IN PS. CI, 23-25

jiisma, unus Deus et. Pater omnium, qui super omnes el per omnia et in omnibus nobis. Quapropter illi uere dicendi sunt conuenire 530

Domino

555

in wnwm,

qui inseparabili Trinitati, id est uni

Deo credere deuota mente festinant. Sequitur etiam felix commutatio, ut regza terrarum caelorumque seruiant ; tunc magis libera, quando auctori suo fuerint fideli

seruitute deuincta. 24. Et respondit e$ $n uia uirtutis suae. Quam bene duobus uerbis expressum est quid sit religio christiana ! Id est, 42a uirtutis, quam in doloribus quidem gradimur, in tribulationibus commeamus

; sed haec omnia in Christi nomi-

ne cum spe maxima sustinemus. Huic igitur wríut;, quam Christus Dominus praedicauit, sanctorum congregatio deuota 540 respondet. Nam cum ille uocet ad bonam uitam, ipse illi respondere cognoscitur, qui imperiis eius obsequens esse monstratur. Quapropter respondetur illi non lingua, sed uita ; non uoce, sed fide ; non clamore, sed corde. Quae omnia ad 545

Ecclesiam catholicam pertinere manifestum est. Paucitatem dierum meorum emuntia mihi. Inter laudes Domini multiplici uarietate decursas nunc pauper iste cupit agnoscere finem saeculi ; ut cito ad illam beatitudinem quam sanctis promisit Dominus, accedere mereatur. Non enim amore uitae lucis suae desiderat scire finem ; sed ut in

559

555

ipsis confessionibus perseuerans, ad requiem illam caelestis regni uelociter perueniret. Pawcilatem ergo dierum dixit quia quandoque finiendos esse constabat. Aeternitati enim comparata uel totius mundi aetas nimis uidetur exigua, quia quodcunque finiendum est, longum dicere non debemus. 25. Ne

reuoces

me

in dimidio

dierum

meorum,

in

saeculum saeculi ammi iui. Prioris petitionis uoluntas aperta est, quia non pro uitae ambitu supplicabat qui petiit ne ad

dimidium

dierum

suorum,

id est in transacta

ae-

tate reuocetur. Reuocetur enim 2n dimidio dierum 560 suorum qui ad antiqua delicta reuertitur. Significat enim iuuentutem, in qua lubrica plerumque uoluntas appetitur et aetatis feruore crimina plus amantur. Sed hoc qui orat, magno se iam intellegit beneficio liberatum ; et non uult amittere quod diuino munere cognoscitur acquisisse. Sequitur saecu565 lum saeculi anni tui. Merito se postulauerat ad dimidios dies suos minime reuocari, qui peruenire ad aeternitatem Domini magna cupidine festinabat ; ibi enim sancti perpetua cum Domino iucunditate gaudebunt, quando (sicut dicit apostolus) erit Deus omnia in omnibus. Anni uero tui Domino 569 I Cor. 15, 28.

à31 caclorumque] -que ozz. Gergz. 534 et] oz. r 555 ne]et praem. r (praeter H*) . 9B88/859 in transacta aetate] Gerzz., ad transactam aetatem Gare/ 563 ammittere Gerzz. corr.

PL 716

EXP. 37e

5175

IN PS. CI, 25-28

OII

per tropologiam dicitur : quoniam a7? proprie illorum sunt quibus et tempora commutantur. Sed istam Domini aeternitatem tribus uersibus subter exponit, quos ideo simul ponimus, ut aeternitas Domini et operatio illius saeculi sub una expositione declarentur. 26. Initio

terram

iu fundasti,

Domine

; et opera

manuum iuarum- sunt cael. 2v. Ibsé peribunt, iu autem bermanes ; et omnia sicut westumenium weterascent. 28. Et sicut opertorium mutabis ea et mutabun58o

iur ; iu autem idem ipse es et anni tui nom deficient. Cum dicit, 2n2ti0 terram tu fundasti, Domine,

ostendit quod a sanis mentibus non potest abnegari, quia Creator ante creaturas suas sine aliquo initio cognoscitur exstitisse. Et intende quia hic opiniones philosophorum mirabili 585 breuitate destruxit ; quarum prima est, mundum a nullo esse creatum ; secunda,

399

sine fine mansurum.

Sed

cum

dicitur,

initio terram iu Í[undasti, Domine ; et opera manuum iuarum sunt caeli, prima illa persuasio nefanda conuincitur ; cum uero pronuntiatur, ps? peribunt, finem eos habere declarauit ; ut nullus in stellis gentili errore confideret, cum eas immutandas esse sentiret. Illud autem aestimo

595

600

SCHE 605

sollicitius intuendum, quare cum Verbo facta sint omnia, opera manuum caelos dixit esse fundatos ? Sed hic manwm, uirtutem iussionis debemus accipere. Alio enim loco dicit : Quoniam ise dixit, et facta sunt ; vbse mandauit et creata sunt. Sic enim prouenit, ut scriptura sibi non sentiatur esse contraria, quando uerba locis suis aptissima expositione redduntur. Adiecit £u autem bermanes ; ut sicut aeternitatem Domini ostendit dum crearet omnia, sic post caelos mutatos ipsum diceret in maiestatis suae gloria permanere. Dicendo enim, omnia (ut arbitror), non ibi angelos, non spiritales creaturas p. 542 designat, quae in sua dignitate mansurae sunt, sed illa quae PL commutationi probantur obnoxia. Hoc schema dicitur synec- 717 doche, id est a toto pars, quod in scripturis diuinis creberrime reperitur. Quod autem dicit : sicut. westimentum ueterascent, hoc ad carnis fragilitatem uidetur aptandum, quod etiam in euangelio noscitur comparatum, ubi ait : Nonne anima plus est quam esca et corpus quam uestimentum ? Ipsum

610

enim «eterascit, quod more uestis morte consumitur. Addidit e£. sicut opertorium mutabis ea et mutabuntur. 595 Ps. 148, 5.

607/608 Matth. 6, 25.

5*8 ueterescent Ger. (fem |. 605/606, sed /. 609 572/5043 ponemus Gerz. 608 commutationi Gerz. 590 stellis] eos Gerzz. Zn ras. ueterascet)

912

615

620

625

EXP.

IN PS. CI, 28-29

O$ertorium caelos forsitan debemus aduertere, qui ad uicem uelaminis terras operiunt, qui similiter ut alia commutantur. Et ut facta Domini ostenderet iam sub aeternitate mansura, dicit, mutabis ea et mutabuniur, quia numquam erunt ad hoc corruptibile reditura. Nam si corruptioni ulterius subiacerent, non dicerentur esse mutata, sicut Daniel propheta testatur : Quoniam sapientia et uirtus et intellectus dbsivus sunt et ipse mutat tempora et saecula. Subiecit £u. autem idem ipse es et anna iui nom deficient. Idem positum est contra illa quae dicta sunt, quoniam dum illa sint commutabilia, Dominus semper immutabilis perseuerat. 7 5se omnipotentiam eius designat, quia reuera ipse est, cum se digna semper operatur. Es naturam eius sub breuitate declarat, quia ipse solus per se nouit esse, qui ut sit, alio non eget adiutore. Sic istis tribus uersibus et mutatio creaturarum et aeternitas Domini mirabili breuitate descripta sunt. 29. Pili? seruorum tuorum inhabitabunt ibi et semen eorum in saeculum saeculi dirigetur. Prudentissime nimis atque utiliter oratione completa, pauper ille sanctissimus, de peccatorum suorum remissione et de spe futurae resurrectionis exsultans, uenit ad terminum psalmi, ubi omnia sub breuitate concludens, se cum sanctis eius habi-

taturum esse congaudet, ubi est spes gloriosa fidelium et requies aeterna iustorum. Filios seruorum tuorum, disci655 pulos prophetarum et apostolorum dicit, quos per fidei uterum sancta praedicatione genuerunt; quibus ait apostolus : filioli mei quos iterum parturio ; hoc etiam ad Timotheum scribens in capite dixit epistolae : Filio carissimo, quem utique genuerat fide, non corpore. Inhabitabunt ibi,locum beati640 tudinis significat quem Dominus habet ; de quo dicit : Pater, uolo ut ubi sum. ego, ibi sint et hi mecum, in regno scilicet illo perpetuo ubi gaudium aeternum est, et numquam finienda securitas. Sed ita filios seruorum ibi cum Domino esse cognosce, ut et ipsos seruos, id est apostolos et praedicatores 645 eius esse non dubites. Nam si discipulis locus beatitudinis datur, numquid ipsis magistris est forsitan abnegandus ? Sed usus scripturae est aliquando minora dicere, ut et maiora ibidem complexa uideantur, ut in alio psalmo dictum est : S; uidebas furem, simul currebas cum eo e cum adulteris bortionem 650 tuam pbonebas. Ibi enim minora dicta sunt, ut simul et maiora crimina sentirentur. Sequitur e£ semen eorum im saecu-

PL 718

617/618 Dan. 2, 20-21. 636/634 Gal. 4, 19 637 app. I Ioh. 2, 18. Eit pA. 640/641 Ioh. 17, 24. 648/690 Ps. 49, 18.

638 II

631 futurae] Ger;z., fututa Garer 637 mei z:4. parturio] nouissima hora est Gerzz. (I Iob. 2, 18) 641 ego sum — Gare 649 simul] Gerzr., oz. Garet cum g (cfr Exp. ps. XLIX, 390)

EXP.

IN PS. CI, 29-CIT, 1

9I3

lum saeculi dirigetur. Semen eorum significat opera fidelium, quae in hoc mundo seminantur, ut in illa aeternitate eorum laudabilis fructus appareat. Et intende quare sit posi655 tum, d?rigetur ; scilicet quoniam quae ibi suscepta fuerint, in aeterna directitudine collocantur, ubi nihil prauum,

nihil

potest esse distortum, sed sancti eius cum Domino Saluatore

recta atque stabili *oluntate gaudebunt.

660

66

A

Conclusio psalmi. Quam feliciter anxius iste defleuit, quousque ad gaudia se discruciando peruenit! Pridem similis pelicano fuit, in subsequentibus phoenici comparandus ; pridem nycticorax, post aquila ; ante passer, inde factus est columba praeclara. Tales commutationes habent qui se Domino pura mente subiciunt. Regna dicantur, exigua sunt ; purpurae laudentur, frequenter utentibus sorduerunt. Ecce in pannis uincitur mundus, diabolus plorando superatur ; et cui nullae cohortes ad repugnandum sufficiunt, oratione unius pauperis inclinatur. Isti sapientes, isti diserti, isti reuera gloriosi dicendi sunt oratores, qui

talem possessionem uictores accipiunt, de qua inimici aduerTalem postremo hereditatem sumunt, quam sine labore semper obtineant, nec aliquando morte derelinquant. O conditio beata paenitentium, quae de reis efficis iustos, de tristibus perenniter laetos, de mortalibus absolute perpetuos! Hic malorum societatem ad tempus ha675 bent, ibi angelorum consortia aeterna felicitate suscipient. Quapropter quintum paenitentium istum esse noscamus, qui se non defendendo defendit, non diluendo diluit, non purgando purgauit ; ad cuius paupertatem si uenire meruerimus, omnia mundi regna sine dubitatione superamus. 67 o sitate nullatenus excludantur.

EXPOSITIO

VA

IN PSALMVM

CII.

1. Psalmus 15st Dauid. Post illas beati pauperis humillimas preces et tam magnae paenitentiae gemitus explicatos, totus hic psalmus Domini laude repletus est; ut pia dispositione praecedentes lacrimas praeconiorum gaudiasequerentur. Et ideo (sicut saepe diximus) 7s? Dauid positum est, ne quid ad istum terrenum regem referre debermus, quia superna laus manifestis sensibus explanatur. Est enim lucidus et tituli sui claritate consimilis, ut sine difficultate dictorum psalmi continentiam intellegere debeamus.

689 quousque] usque Gerz. ad] adq ; (atque) Gerzz. Ps. CII, 3 laudatione 7424. Ber. 18

C 2. (xcvi)

914

EXP.

IN PS. CII, 1-3

Diuisio psalmi. 1O

Per totum quidem psalmum propheta loquitur. Prima narratione ad animam suam uerba facit, ut benedicat Dominum

15

et beneficia eius nullatenus debeat obliuisci. Secunda narratione dicit qualia Moysi praestiterit et reliquis fidelibus suis, ut ipse intellegatur a saeculis semper fuisse munificus. Tertio loco ad angelos uerba conuertit, uirtutes supernas alloquitur et reliquas rationales creaturas inuitat, ut Domini iugiter laudibus occupentur.

M 345

Expositio psalmi.

719

Benedic, 20

anima

mea,

Dominum

et

ommia

inte-

Yiora mea, nomen sanctum eius. Sciens propheta mentes hominum uariis illusionibus subiacere, nec semper in uera contemplatione defixas, animam suam uir sanctus alloquitur, ut cum fuerit diuersis cladibus liberata, beneficiorum omnium

2j

30

recordetur auctorem, ne sibi aut alteri cuiquam putet esse tribuendum, quod a solo Domino constat esse concessum. Est enim gratum et honestissimum dicendi genus cum anima loqui, ut uniuersi intellegant omnimodis appetendum, quod sibi saluberrimum propheta noscitur dedisse consilium. Sequitur et omnia interiora mea momen sanctum eius. Inte7i0raà sunt animae, cogitatio multiplex uirtusque rationis. Ipsam quippe uoluit cum anima conuenire, ut harmonia fideli laus Domini adunatis uiribus assonaret. Saepe enim anima uult aliquid agere, et per phantasticas imaginationes eluditur. Sed uir sanctus in Domini laude nihil a.se uoluit deuiare, sed

25

omnia uno concentu canere, quae culpabiliter sibi poterant discrepare. 2, Benedic,

anima

mea,

Dominum

et noli obliuisci

omnes retributiones eius. Primum uersum repetit decora replicatione uerborum, ut studium maximum concitaret geminata sententia, ne ad opus tale anima dissimulatione no40

xia segnior esse uideretur ; ante omnia monens, ut se cuncta

45

ab eodem meminerit accepisse. Ille enim laudare numquam desinit, qui collata beneficia non potest obliuisci. Intuere praeterea quod dictum est, retributiones, quoniam aliud debebatur hominum delictis, aliud retributum cognoscitur absolutis. Hoc est enim quod obliuisci nulli fas est, ut qui erat obnoxius poenae, dignus fieret mox honore. Sed quae istae sint retributiones Domini consequenter enarrat, quas si homo cogitat, beneficia ipsius tota mente collaudat. 9. Qui propitius fit omnibus iniquitatibus tuis,

$0

qui

sanat

omnes

44 tetribui z4z4. Ber.

languores

tuos.

47 quas si] quasi Gerzz.

EXP. IN PS. CII, 4-6

SCHE

915

4. Qu? redimit de interitw uitam tuam, qui satiat in bonis desiderium tuum. 9. Qui coronat te in miseratione et misericordia ; renouabitur sicut aquilae iuuentus tua. In his tribus 5; uersibus exponuntur sub quinaria diuisione retributiones futuri saeculi, quas sanctis suis Dominus pia miseratione largitur. Quae figura dicitur synathroismos, id est congregatio, quando in unum cumulum aspera crimina aut nimis suauia beneficia colliguntur. Primo enim fif $roj$itius peccatis 6o eorum, quando remissis delictis in pace dignatur suscipere peccatores. Secundo sanat omnes languores fidelium, cum securitas et immortalitas aeterna in resurrectione conceditur: id est: Cwm corruptibile hoc induerit incorruptionem et mortale hoc induerit àmmortalitatem. 'Tertio, redimet

de in-

65 teritu uitam nostram, quando nos ab aeternae mortis calamitate submouerit ; scilicet, ut non audiamus : Ife in ?gnem aeternum, qui baratus est diabolo et angelis eius. Quarto, satiat i^n bonis

desiderium

beatorum,

cum eis dicitur : Venite,

benedicti Patris mei. Quinto, coronat in miseratione et 7o "hisericordia sua, quando iam beatis praemia digna restituit, sicut dicit apostolus : De cetero superest mihi corona iustiHae, quam reddet mihi Dominus in illa die iustus iudex. Hoc forte significant quinque panes, unde populi longa ieiunia satiauit, quoniam haec et his similia in magnum mysterium 75 praecessisse noscuntur. Sed perscrutandum est cur aqwilae introducatur exemplum. Huic aui iam aetate prouectae, supernum labium cornea inflexione nasutum, tantum fertur excrescere, ut ei non sit liberum escas solita libertate decer-

pere, quae intellegens unde ei periculum uitae possit acci8o dere, os suum in saxo dicitur expolire, usquequo omnia sibi eius impedimenta submoueat. Quo facto in antiquam ualetudinem corporis sui, escarum solita perceptione reuocatur. Sic anima in pristinam sanitatem reuertitur, si peccata sua in petra quae est Christus Dominus expolire non desinat. Reuer85; titur enim ad cibos salutares, quando delicta, quae sunt impedimenta aeternae uitae, Domino praestante, respuerit. 6. Faciens misericordias Dominus et iudicium omnibus iniuriam batientibus. Postquam dixit retributiones Domini, quas hic conuersis in illo saeculo ueraciter cre9o ditur posse praestare, nunc dicit breuiter, quia Domnus misericordias faciat sperantibus et uindictam praestet $aentibus cunctis ?niuriam ; ut nullus in eis possit dubitare quae dicta sunt, quando ipsum Dominum tali definitione monstratum esse cognosceret. Hic enim uersus per modum Ps. CII, 63/64 I Cot. 15, 54.

66/607 Matth. 25, 41.

68/69 Matth. 25, 34.

B1 redemit r (praefer zzultos codd.) B6 misericordia 74zd. Bec. Fisc. testituet ed. ?9 ei] Gerzz., sibi Gare 80 saxum eZ.

70/71.

PL 720

916 95

IOO

IO5

EXP.

IN PS. CII, 6-8

definitionis edictus est, quando per illud quod singulariter efficit, aliquis indicatur. Nam interroganti tibi quid sit Dominws ? respondes : Factens misericordias et iudicium omnibus iniuriam patientibus. Quapropter abunde designatus est Dominus Deus, cum nulli alteri possit conuenire quod dictum est. Illis autem misericordias facit qui miserti fuerint, sicut in euangelio dicit : Beat? snisericordes, quoniam tbsi misericordiam consequentur. Sequituret 4udicium omnibus iniuriam patientibus. Hoc illis promittitur qui patientiae munere decorantur, de quibus ait : MzAi uindictam et ego retribuam. Nam qui se manu desiderant ulcisci, furoremque

suum

inimici

persecutione

satiare

contendunt,

uindictam Domino non reseruant, quia se credunt posse distringere, quod deberent a Iudice postulare. Dedisti, sanctissime propheta, animae tuae salubre consilium, in quo se et IIO

IIS

120

mundus sentiat consolatum ; sic enim tibi locutus es, ut nobis

diceres ; sic tibi profuisti, ut et nos sine dubitatione saluares. 7. Notas fecit uias suas Moysi, filiis Israel uoluntates suas. Superius dixerat quas retributiones in illo saeculo plebs beata mereretur ; nunc autem ueniens ad secundam narrationem, per unius exemplum probat quanta et hic praestiterit seruis suis, ne quis de futura retributione dubitare potuisset. Sed intende quemadmodum Moyses et Israel indicatus est distinctione uerborum. Notas fecit uias suas M oys?, quando ei iustitiam suae potestatis aperuit, ut legem conscriberet, mores doceret et in uias Domini perfectae fidei

gradibus ambularet. Sequitur filis Israel woluntates suas. Hic woluntates posuit, non uias, quia non omnis Israel, suscepto uerbo Domini, in eius iussionibus ambulauit. Scimus enim quas seditiones populus ille fecerit, ut uoce iudi-

125

130

155

pis 721

cis mereretur audire : Populus hic dura ceruice est. Ideoque E. 344 ergo illis wo!wntates Domini, non uias innotuisse dicit, quia multa pars eorum uiam Domini declinare praesumpsit. Sic autem Moysi exemplum hic positum intellege, ut tamen hoc cotidie Dominum et operantem, et usque ad finem saeculi operari posse cognoscas. 8. Misericors et miserator Domimus patiens et multum misericors. Misericors est qui natura sua clementissimus approbatur. Miserator, quando misericordiae suae dona largitur. Potest enim aliquis mZsericors et máserator esse in una duabusque causis ; misericors autem et miserator naturaliter praeter Dominum nullus poterit in101/102 Matth. 5, 7.

104/105 Rom. 12, 19 ;Hebr. 1o, 3o.

108 praestolati eg. 118/119 moyse uias suas — Gerzz. uia ed. 128 moyse Gerz. 129 operatum Gerzz.

125 Ex. 22, 9.

119 pietatis ed. 120 136/13* inuenite Gerzz,

EXP.

SCHE 140

lo

IN PS. CLI, 8-1x

917

ueniri. Sed hic ideo misericors praemissum est, ut miseratorem Dominum non ad tempus, sed iugiter approbares. Haec figura dicitur paronomasia, id est denominatio, quae similitudine sermonis concitat audientis affectum. Adiecit Patiens, quod necesse est consequi misericordem ; nullus enim iseYicors, nisi qui et 2atzens. Sic enim et apostolus dicit : An diwitias bonitatis ewus et longanimitatis contemnis ?. Ignoras quoniam benignitas Dei ad paenitentiam te adducit ? Ipse autem

145 de se dicit : Haec fecisti et tacui. Existimasti iniquitatem, quod ero tibi similis. Sequitur e£ multum misericors. Multum reuera ?»$2sericors, qui audiens omnino blasphemas uoces, solem swwm facit oriri super bonos et malos et bluit super iustos et impios ; uitalem spiritum magna pietate largitur ; exspectat 150 errantes, ut debeant sua perperam commissa damnare. 9. Non in finem irascetur, neque àn aeternum àindignabitur .Illis scilicet qui deuota satisfactione cognoscunt, qui ad eum redire diligunt, qui illecebras saeculi cum suo auctore contemnunt. Contra, ills /* finem irascetur, qui155 bus dicturus est : Jie in ?gnem aeternum. Magna infelicitas perire sub pio Domino, ut tardes illi satisfacere cui te cognoscis errasse ; maxime cum supplicationem tuam uacuam non sentias, si tamen eam integro animo te obtulisse cognoscas. Potest hoc et de populo iudaico sentiri, quem conuertendum 160 constat in fine saeculi ; de quo et apostolus dicit : Caecttas ex parte Israel contigit, ut plenitudo gentium introiret e sic omnis Israel salwus fieret.

170

175

10. Non secundum $eccata nostra fecit nobis, neque secundum iniquitates nostras retribuit mobais. Sententia generalis est, quia nemo est qui eius gratiam gratis non habeat, dum lex sub peccato cuncta concludat, sicut testatur apostolus : Omnia Deus conclusit n incredulitate, ut omnium. misereretur. Ille tamen communiter bonis malisque spiritum donat, salutem tribuit, indigentias adimit et generaliter bonus est. Addidit neqwe secundum iniquitates nostras retribuit nobis ; scilicet quoniam supplicantibus ita pius est, ut tunc magis eum dignetur absoluere, quando se studuerit unusquisque, adhibita satisfactione, damnare. 11. Quia secundum altitudinem caels a terra, confirmauit Dominus misericordiam suam super timenies eum. Diligentius perscrutemur quid sibi uelit ista comparatio. Tanto maiorem dicit a meritis eorum misericordiam 142/144 Rom. 2, 4. 145/146 Ps. 49, 21. Matth. 25, 41. 160/162 Rom. rt, 25-26.

148/149 Matth. 5, 45. 167/168 Rom. 11, 32.

155

150 149 iniustos eZ. 143 ignorans Germ. Fisc. 138 approbaris Gerzz. 151 e7 154 irascitut Gerzz. cuz r (A5*) perpera Gerzz., perpetrata "Aud. Bec. Fisc.

PL 722

918

180

185

EXP.

IN PS. CII, rri—r4

Domini quam retribuit fidelibus suis, quantum potest a terra caeli summitas eleuari. Qua comparatione illud quoque significatur, quia sicut caelum terras operit et competentia beneficia temporibus suis homini tribuit, modo pluuias influendo, modo praestando serena, modo ipsum aerem uentis saluberrimis temperando ; ita et misericordia Domini fragilitati noStrae noscitur diuersa praestare ; sustinet enim ut corrigat, flagellat ut erudiat, probat ut praestet et per diuersas operas beneficiorum una uoluntas est subuenire peccantibus. Sed ut totius sententiae uirtus possit intellegi, breuiter dicendum est : si fas est ut caelum non cooperiat terras, potest fieri ut Dominus non protegat sibi purissime seruientes.

190

12. Quantum distat oriens .ab occasu, elongauast 4 nobis $niquitates nostras. Dedit aliam pulcherrimam comparationem beneficio diuino. Ovens est initium bonae uitae

295

200

nostrae,

tantum

205

210

215

occasws

malae

conuersationis

affectus.

In

occasu enim eramus, cum peccati uinculo tenebamur astricti; in oriente autem sumus, quando per aquam regenerationis nos Sol uerus inuisitat et tenebras facit nostrorum diScedere peccatorum. Tantum ergo iniquitates nostrae a nobis longe sunt, cum nobis peccata nostra donantur, quantum potest clara dies a tenebrosa nocte distare. Siue per orientem significat regnum Dei, per occaswm uero gehennam, quae a beatorum

sede dissociata

est, quantum

dicit ille

pauper in Abrahae sinibus constitutus : nter nos el uos chaos magnum firmatum. est. 13. Sécut miseretur pater filiis, dta misertus est Dominus timentibus se. Ecce iam non extraneis neque longinquis comparationibus agitur ; sed ad ipsa uiscera pietatis uocabula sociantur. Sic enim miseretur ut pater, sed quibus ipse pater est; sic corripit ut filios, sed qui eius regni heredes esse meruerint. Sequitur £a misertus est Dominus

ttmentibus

se. Dum dicit, ?£a, designat nobis pater-

nae correctionis affectum. Pater enim carnalis qui uult filium suum bonis actibus erudire, frequenter eum corripit, frequenter flagellat, sicut Salomon ait : S? diligis füium tuum, frequenta ei flagella, cum adhuc tener est, etc. Ipsi enim parentes uere diligunt filios suos qui eis sub pietate districti sunt. Sic et Dominus noster flagellat omnem filium quem recipit et timentes se ad studium bonae uoluntatis adducit. 14. Quia ipse scit figmentum mostrum. Memento, 202/203 Luc. 16, 26.

213/214 Eccli. 50, 1.

190 oriens] ortus 74zd. Bec. cum g 197 a nobis] oz. Gerzz. 201 dissocia Gerzz. 208 regni eius — Gare£ 213/214 frequenter eum flagellat eZ.

om. Gerz.

199 e; 200 per] 212 erudiri Gerzz.

PL 725

EXP. IN PS. CII, 14-16

Domine, 220

quod buluis sumus.

0I9

Hoc comma ad superiora

iungendum est. Causa enim redditur cur misereatur ut pater, scilicet quoniam nosmetipsos ab illa naturali dignitate deiecimus et a factura Creatoris repulsi, f?gmentum esse monstramur. Merito ergo subueniri sibi postulat, qui spem in uiribus propriis non habebat. Sequitur memento, Domine, quod

225 puluis

sumus.

Dicit enim, memor esto, Domine, non quia

nos ex limo creasti, non quia immortales tua largitate fecisti, non quod ad imaginem et similitudinem tuam plasmare dignatus es, quia ista omnia inuidiam magis excitare poterant peccatori ; sed quia in puluerem nunc redacti sumus ariditate 230 peccati. Miserere eis qui se infeliciter perculerunt ; subueni qui in illo munere.tuo minime consistere uoluerunt. Tu enim solus pius es peccatoribus, quia delinquentes se grauiter perculerunt. 15. Homo sicut [jemum dies eius, et sicut flos 255 agri ita floriet. Sunt species definitionum quae per rerum similitudines aliquas explicantur, ut est illud : Ego sum «ia, ueritas ei uita. Sic et in hoc et in subsequenti uersu constat esse formatum. Quemadmodum si interroges, quid est homo ? respondetur, fenum dies eius, quod summa hilaritate pul240 lulat, sed celerrima uelocitate desiccatur. Fenwm est quod pluuiis uelociter in auras caput erigit, sed in ardoribus colla deponit. Et ne forsitan aliquid soliditatis hanc comparationem putares habere, addidit e? sicut flos agr? ita [loriet. Flos agri multo celerius transit quam feni uiriditas perma245 nere monstratur. Sed quamuis pulcherrimum uideatur esse dum pubet, multum fugitiuum cernitur esse dum corruit. Ita enim et imbecillitas humana pulchcrescit, ita saeculi honores diuitiaeque gratissimae sunt, sed non ad finem longissimum perducuntur. Veraciter ergo his rebus transitoriis hu250 manitas comparatur, quia robustis uiribus destituta, in casum mortis prona semper celeritate festinat. 16. Quia spiritus periransibit im eo et non erit ; et mon cognoscet amplius locum suwm. Ad hanc similitudinem comparatio superioris uersus expressa est. Descriens mun2355 bit enim quid sit homo, id est, spiritus pertransi perpotest non diutissime quo in , dum, scilicet praesentem manere. Audiant qui superbiunt et se gaudent mundana felicitate subuectos, sic spiritus relinquere nostra corpuscula, quemadmodum solent flumina loca inundata transire. Illa 260 enim spatia quae plena uidentur esse torrentibus, quam sunt 236/237 Ioh. 14, 6. 238 florebit 74u4. Bec. Pise. 226 creasti] formasti eZ. 223 subuenite Gerz. 247 pulchtescit] Gerzz. (rfr Variae, p. 166, 25 ; 260, 29), pulchre crescit Gare? — 232 ab eor

H. 345

920

265

EXP.

IN PS. CII, 16-18

uacua cum recedunt. Non est ergo de fugitiuo flatu praesumendum, sed hic potius agendum, quod prodesse nouimus in futurum. Et ne forsitan aliquis per metempsychosim crederet ad hunc mundum animas esse redituras (sicut nonnulli putauerunt dementium), addidit e? nom cogmoscet amplius locum

suum,

hoc est in hoc saeculum non potest redire, ubi

suam uitam possit iterare. Conuicta est imbecillitate sua hu-

mana fragilitas. Audisti, homo, quid sis, audi quid eris, si Do-

SCHE 270

275

280

minum minime timere despexeris. Quae figura dicitur parison, id est aequatio sententiae, quoties bona uel mala coniunctim membris dissimilibus alligamus. 1v. Misericordia autem Domini a saeculo est et usque in saeculum saeculi super timentes eum ; et 2ustitia eius super filios filiorum. Exposita est prius ueraciter humana conditio propter insolentium praesumptiones illicitas ; nunc insinuat spem, quae fideles debeat consolari, quia licet per nos simus fragiles et caduci, per misericordiam Domini reddimur absolute perpetui ; ut et quam fragiles simus debeamus aduertere, et quid per Domini gratiam consequamur, possimus audire. Et nota quod dixit à saeculo, id est, cum administrari coeptus est mundus,

285

et diuersae crea-

turae auctoris sui munere proruperunt. Vnde et mihi uidetur hic conuenienter aduerti et Adam (sicut multi patrum dixerunt) ad Domini fuisse gratiam reuocatum, quando ipse primus

in saeculo fuit, sicuti etiam Abel, Noe, Abraham et ceteri pa-

tres, qui tamen in saeculo, sed a saeculo non fuerunt. Nam quod sequitur e£ usque in saeculum saeculi, aeternitatem Domini absolute designat, quoniam et ille et ante saeculum et in saeculo et post istud saeculum misericors esse mon290 stratur. Considera etiam quod addidit, super timentes eum, ne et illi hoc in se crederent esse faciendum, qui ei sceleratis ausibus oboedire contemnunt. Sequitur ef iustitia eius super filios filiorum. Filios (sicut saepe iam dictum est) uniuscuiusque actus debemus

29)

aduertere ; fos

filiorum,

operum nostrorum iustissimam retributionem. Nam sicut nos operam nostram quodammodo generamus, ita nobis retributiones rerum nostrae generant actiones. Hanc unusquisque

iustus recipiet, cum in aeterna fuerit beatitudine collocatus. Multi enim fidelium filios non habuerunt, aut sterilitatis euen300 tu, aut uirginitatis studio. Quod si ad litteram uelis aduertere

(quod absit), plurimi sanctorum ista promissione fraudantur. Nam et in subsequentibus spiritaliter dictum esse declaratur. 18. Custodientibus testamentum eius et. memoria

264/265 putauere Gerzz. 261 imbecillitatis suae Gerzz., for£ recte 272 domini] 072. Gerzz. 284 ad domini fuisse gratiam] eZ., a domini gtatiam fuisse Gerzz., 2 domini fuisse gratia Gare7 286 non a saeculo — Gare 288 a/1. et] Gerzz., 072. Garet

PL 724

EXP. 305

IN PS. CII, 18-20

921

retinentibus mandaia eius; ut faciant ea. Isti sunt filii quos superius dixit, qui Domini praecepta custodiunt, qui mandatorum eius operibus sunt memores, non studio cantilenae. Nam et si quis psalterium uoce reddat, memor eius non est, nisi quae praecipiuntur effecerit. Ideo enim dicta sunt, ut fiant, non ut sola uociferatione cantentur. Vnde doctissi-

310

mus pater Augustinus in hoc psalmo disputans, psalterium se non tenere professus est nec totius legis dicta recolere, scilicet ut non solum ad audiendum, sed maxime ad faciendum

515

cunctorum studium concitaret. M emorza est enim per quam animus repetit, quae audita, uisa factaque cognoscit. 19. Dominus in caelo parauit sedem suam et regnum eius omnium dominabitur. Venit ad futuri iudicii formidabilem praedicationem, ne peccantium mentes insolescerent,

cum

ultionem

uenturam

timerent. Dicit enim, $arauit

malorum

sedem

suam.

actuum

PL 125

non

Hoc ad illud

320 pertinet, quando Dominus

Iesus ascendit in caelum, sedet ad dexteram Patris, inde uenturus iudicare uiuos et mortuos. Et

325

ne aliqua impotentia Domini mordereris, ipsum dicit farasse sedem suam, qui iudicaturus est mundum. Addidit e£ regnum eius omnium dominabitur. Ne putarent pagani daemones suos quoquo modo regnaturos, ipsum dicit domznaiurum, qui farauit sedem suam, id est Dominum Christum. 20. Benedicite

350

Dominum,

omnes

angeli

eius,

po-

tentes uirtute, qui facitis uerbum eius, ad audiendam wocem sermonwm eius. Cum superius de hominibus propheta loqueretur, uenit ad tertiam narrationem, ubi caelestes creaturas alloquitur, ut Domini laudes debeant celebrare. Et quoniam inter ipsos angelos est magna discretio, illos tantum dicit praeconio Domini dignos existere, qui eius

335 probantur

iussionibus

oboedire

: ostendens

neque

homines,

neque spiritales substantias ad ministerium tantae maiestatis accedere, nisi qui eius uoluntatibus obsecundant. Sic enim commonet, omnes angeli eius. Eius quippe de illis dicitur qui ab ipsius imperio nequaquam recedere uoluerunt. Sequitur 340 aliquid expressius, Potentes uirtute, qui facitis uerbum eius. Ipsi enim uirtute possunt, qui eius iussis oboediunt. p. 346 Potest autem et diabolus non uirtute, sed prauitate ; non ho-

545

nore, sed praesumptione. Potentes siquidem illi uere dicendi sunt, qui uerbo Domini parere contendunt. Et ne aliquid relinqueretur ambiguum, calcatius insinuat, ad awdiendam 310 cfr Aug. Ez. ps. 102, 25, 11 — CC 4o, 1471.

305 praecepta domini

— Gare:

306 mandata Gerz.

336 misterium Gerz.

922

EXP.

wocem

sermonw»

IN PS. CII, 20-22

eius,

scilicet ut sint humiles, non

su-

perbi. Ipsi sunt enim digni benedicere, qui suum et cognoscunt et uenerantur auctorem. 21. Benedicite Dominum, 350

995

360

omnes

uiriutes

eius, mi-

nisiri eius, qui facitis uoluntatem eius. Rem magnam, rem omnino sublimem iterata, iudicauit inuitatione solidandam, ut infirmitas humana cognosceret quam saluberrimum esset oboedire Domino, quando ipsius uoluntati caelorum militat fortitudo. Et intende proprietates emicare uerborum. Prius dixit, qui faciunt uerbum eius. Et ne uerbum intellegeres, quod uerberato aere ab hominibus solet proferri, addidit, qu: facitis uoluntatem eius. Angelis enim uerbum Domini est uoluntas eius, quoniam illa sublimis spiritalisque substantia beatorum angelorum, cum Dominum contuetur, ibi ueritatem eius uoluntatis agnoscit. Nec opus est loqui, quibus se diuinitas propitiata patefacit ; non enim eis Deus uerberato aere loquitur, sed inspiramine suo uoluntates eorum ad suum uelle conuertit. Sic erunt, ut credimus et beati

homines postquam regni aeterni fuerint praemia consecuti. 22, Benedicite Dominum, omnia opera eius, im 3565 omni

SCHE 2o

375

380

loco

dominationis

eius ; benedic,

anima

mea,

Dominum. Benedicite, nunc tertia iteratione geminatur. Quae figura dicitur epembasis, decorum schema siue in laudibus, siue in uituperationibus ad animos erigendos uerbum saepius iterare, quod dictum est. Dixit autem prius illos debere benedicere, qui Domini iussiones efficiunt ; nunc admonet ipsam operam Domini auctorem suum debere laudare, ut terrena caelestiaque concluderet. Nam cum totum opus eius sit, omnia debent suum bemedicere creatorem. Sequitur ix omni loco dominationis eius. Sicut nulla creatura a laudibus Domini iubetur excipi, ita nec locus quisquam relinquitur, qui a tali munere segregetur. Nam cum dicitur i omni loco dominationis eius, nihil excipitur, quia ubique dominatur. Significans forte Ecclesiam catholicam, quae per totum mundum erat (Domino praestante) creditura ; ipsa enim ubique Dominum benedicit, ubique collaudat et gratias maximas hymnica : exsultatione concelebrat. Addidit benedic,

anima

mea,

Dominum.

Ipsa sententia conclu-

sit psalmum, quae pulcherrimum fecit initium. Sed quoniam 385 in scripturis diuinis omnia sacramentorum ubertate pinguescunt, haec similitudo (sicut iam dictum est) in octauo psalmo illos indicat, ut opinor, qui atria fidei sinceris mentibus ingressi sunt et uitam suam glorioso fine (Domino praestante) concludunt. Digna commonitio, per quam se fidelis i: a] om. Germ. (sic saepius, fort. recte) aret

382 e/ 399 hymnica] Gerz., hymnidica

PL 726

EXP 390

x

923

anima consoletur, quae contra omnes casus tamquam clypeus inexpugnabilis assumatur. Nam si eum semper benedicims,

395

INIBSCIL;22-CIII,

ab eo iugiter custodimur.

Conclusio psalmi. Benedictio Domini timentibus eum quanta largitate concedatur agnouimus. Festinemus ad mandata complenda, ut peruenire mereamur ad praemia. Habemus Dominum et per naturam pium et per misericordiarum dona largissimum. Quis dubitet ab illo postulare, qui, si non petatur, offenditur ? Benedicamus ergo omnes in commune Dominum, opera eius hymnica exsultatione celebremus. Quale enim sacrilegium

400 est, ut cum

omnis creatura iubeatur benedicere Dominum, si

homo desinat laudare Dominum, qui ad imaginem et similitudinem ipsius noscitur esse procreatus ? Audiuimus, benedictio Domini quibus uirtutibus applicetur, castis utique, humillimis, caritate plenis, et qui Domini reliqua mandata perficiunt. 405 Arcetur ergo hinc omne quod prauum est; excluditur uniuersa malitia mundi ; emendantur illecebrae ; diabolus foras

410

mittitur cum sequacibus suis. Quapropter audito tanto munere, completi tanta spe, sanctis operibus benedicamus Dominum, religiosis factis cantemus Auctori. Non nos electio Iudicis repudiabit, si quae praecepit hic nos peregisse cognouerit.

EXPOSITIO

IO

IN PSALMVM

CIII.

1. Psalmus Dauid. Frequenter diximus fsalmwum illos actus significare mortalium qui ad rerum diuinarum intellectum pro sua probitate respiciunt. Ad cuius similitudinem et organum ipsum aptatum est, quod specialiter $salmwus uocatur, sursum habens tympanum, ubi melos dulcissimum canoro sonitu temperatur. Da«wid autem tantum persona loquentis adhibetur. Ceterum ommnia constat de Domino Saluatore narranda, qui in principio fecit caelum et terram. Est enim psalmus iste tanta dispositione perfectus, ut aliqua hic dicta intellegas, quae in libro Geneseos tacita fuisse cognoscas. Quapropter quae sunt apta exponemus ad litteram ; quae

uero fidei nostrae possunt indicare notitiam, spiritali intellectu (sicut a maioribus accepimus) explanabimus. Vnde solli-

405/407 atcetut ... excluditur ... amendantut (eorr. a. zz.) ... mit401 dm Gerz. 410 retitur] Gerzi., atceatut ... excludatur ... emendentur ... mittatur Garef pudiuit Gerzz., corr. a. 7z. 4 aptum Ps. CIII, 1 dauid] Gerzz. cum opt. codd. r, ipsi praem. Garet cum g 13 explanamus Gerzz. 10/11 quae 454. cognoscas] oz. Ger. Fisc.

PL 721

924 15

20

2j

EXP. IN PS. CIII, 1

citi esse debemus paratique ad audiendum, quia ipse quoque uir eloquentissimus pater Augustinus hunc psalmum et sedule dicit perquirendum et de eodem laboriosissime disputandum.

Diuisio psalmi. Propheta uolens ostendere conditiones rerum diuina significare mysteria, primo modo per fabricam caeli et terrae quaedam nobis cognoscitur indicare dogmata, ut agnoscamus omnia sibi reuera tamquam ab uno auctore condita posse congruere, quando aliquas similitudines suas inuicem probantur aperire; secundo operas Domini diuersis figuris tectas enumerat ; tertio profitetur in illo aeterno saeculo praeconia Domini iugiter se esse dicturum, quae etiam in hac uitae suae breuitate cantauerat.

Expositio psalmi. Benedic,

30

3I SCHE

anima

mea,

Dominum

;

Domine

Deus

meus, magnijicatus es uehementer. Confessionem et decorem indwuisti. Inuitat propheta semetipsum ad benedicendum Dominum ; et quoniam nouerat in catholica fide unitatis gratiam plurimum praeualere, sibi tantum loquitur, quod omnes debeat admonere. Benedicere autem est Deum, eius magnalia confiteri, ut cum de illo dicitur aliquid magnum, unusquisque ueritati praestet officium. Haec igitur sententia ad totum respicit textum, ubi psalmi huius prolixitas terminatur. Sed cum ad suam (ut dictum est) animam loqueretur, subita conuersione dicit : Domine Deus meus. Quae figura dicitur proanaphonesis quando inter alia quae loquimur, ad Deum subito uerba conuertimus. Generalem uti-

40

45

5o

que Dominum confidenter suum asserit Deum, ut cum se ipsius seruum esse profitetur, nullam se habere cum diabolo comprobet portionem, ne in eo quidquam praeuaricator ille requireret, quem alienum esse cognosceret. Sequitur magnificatus es uehementer. Oportet nos uim istorum nominum diligenter inquirere ; nam quando ille magnus non est, ut hominum laudibus magnificetur ? Aut quid illi potest addi, qui est mirabilis et incomprehensibilis plenitudo uirtutum ? Sed magn?ficatur Dominus apud homines, quando eis magnus atque excelsus esse claruerit ; ut ipsum sentiant creatorem, ipsum bonorum omnium largitorem, ipsum redemptorem, ad postremum ipsum et iudicem. Ex qua parte prouenit, ut recte dicatur redemptorum Dominus magnificari, qui cotidie fit credentium deuotione mirabilis. Sic etiam dicitur sanPs. CIII, 14/16 cfr Aug. Ez. ps. 103, serm. IIO

16 disputatum

Ger. opeta ... tecta Gare redemptor eZ.

19 dogmatica Gerz. 31 deum est — Gare

22 E

(SOME

22 opetas ... tectas] Ger., 37 prosphonesis Gerz:. 51

1 S

EXP.

IN PS. CIII, 1-3

ctificari, sic glorificari, sic benedici

925

et his similia.

Adiecit :

uehementer. Reuera, quando conuersorum ore laudatur et in sanctorum coetum ueniunt, qui se pridem nefandis sceleribus

polluerunt.

Vehementer

enim

aptissime

dictum

est,

quod toto geritur cordis adnisu. Sed unde magn?ficatus set uehementer, consequenter exponitur, comfessiomem ei 6o decorem induisti. Induere est aliquem quod non habebat assumere. Et quando Deus decorem. non habuit, qui creaturis suis omnia speciosa semper indulget ? Sed hic incarnatio Domini Christi euidenter exponitur, quam sumpsit ex tempore, per quam confessionem mortalium largitor 6 5 suae pietatis inuenit. Recesserant enim homines a cultu uerae diuinitatis, cum simulacrorum studiis et uanis religionibus seruiebant. Sed eo ueniente, qui tamen absens numquam exstitit diuinitate e£ confessio et decus supernae maiestatis innotuit, 79

eisque

9. Amicius SCHE

rebus

2«duiwm

dicit

Dominum,

quibus

Ecclesiam catholicam constat ornatam. lumen

sicut

uwestimentum,

extendens

caelum sicut pellem. Versus isti uiginti duo usque ad diuisionem futuram per figuram parabole pulcherrimis allusionibus explicantur; quae fit quando res sibi genere dissimiles L«"en enim Ecclesiam significat, de qua dl 5 comparantur. scriptum est : Quae est ista quae ascendit dealbata ? Dealbata enim intellegitur illuminata, quae recte uelut uestis aduertitur Domini Saluatoris, non habens maculam neque rugam. Ipsa est enim candida dealbata, de cuius membris dicit apo8o stolus : Fwistis enim aliquando tenebrae, munc autem. lux n Domino. Hanc etiam tunica illa significauit, quae non potuit diuidi tempore passionis. Haec est de qua dicitur : a$?ctus lumen sicut uestimentum. Sequitur extendens caelum sicut pellem. Bene dicitur Dominum caelos extendere, Nam 8 »! ubi meretrices et publicanos eum constat admittere. largratiae et sunt facti iustorum, caeli iustitiam per sint cum gitate peccantium. Nec frustra comparata est caelo fellis ; quia sicut omnia membra nostra pellis tegit, ita et creaturas caelorum ambitus circumactus includit. Senserunt aliqui cae9o lum et de iusto dictum, quem sic per gratiam probatur extendere, quemadmodum potest tensa pellis excrescere. 9. Qui tegit im aquis superiora eius, qui ponit nubem ascensum suum, qui ambulat super pennas uentorum. Quamuis ordinem conditionis exponere sentiaet in Genesi 9 vA tur, quia et super caelos aquae sunt positae, sicut 96 Cant. 5, 6.

80/81 Eph. 5, 8.

71 e; 88 lumen ... uestimentum] Gerzz. e4. 70 constat] Gerzz., esse add. Garet 71 sicit Gerzz. cum multis codd. r, Yumine ... uestimento Gare? eum opt. codd. r ef g

PL 728

926

EXP.

IN PS. CIII, 3-4

legitur et ipse alibi dicit : Et aquae quae super caelos sunt laudent nomen Domini ; tamen et sacri baptismatis nobis reseratur indicium ; ut caelum (sicut frequenter dictum est) omnem IOO

iustum debeamus accipere, cuius superiora, id est emendatio fidelis animae aquis salutaribus irrigatur. Ita enim haec omnia ab illo auctore disposita sunt, ut et actus ecclesiasticos dicta caelestia indicare uideantur et iterum conditiones rerum uera-

IO$

IIO

cissima narratione testentur. Sequitur qui $onit nubem ascensum suum. Hoc quidem et ad litteram congruenter accipitur, quando Dominus post resurrectionem uidentibus apostolis ascendit in caelum ; sic enim in Actibus apostolorum legitur : Haec cum dixisset, nubes suscepit eum ab oculis eorum. Sed et illud aptissime probamur accipere, ut nubem ponamus uerbi Domini praedicatorem, per quem Christus in membris suis ascendit, cum mentem peccatorum a mundi istius prauitate mundauerit. Addidit qui ambulat super bennas uentorum. Venti in isto aeris fluctu quasi quibusdam pennis uolitare noscuntur ;sed Dominus ambulat super pennas eorum dum uoluntates suas multo uelocius operatur, quam

IIS potest excursus esse uentorum.

SCHE

Siue magis wentos, iustorum

PL 2

animas debemus accipere, quia utroque testamento perdocti, uelut duabus alis ad superna gaudia transferuntur. Supra quos Dominus ambulare recte dicitur, in quibus misericordiam suae operationis ostendit. Et nota quod in hoc uersu et I20 aliis qui sequuntur, Dominum mauult ostendere per id quod egit. Haec secunda species definitionis dicitur apud Graecos ennoematice, latine autem notio nuncupatur. Nam cum Dominus per naturam suam nequeat definiri, per illud tamen pulchre cognoscitur, quod singulariter operatur. 125 4. Qui facit angelos suos spiritus et ministros suos ignem urentem. Commendandum est animo, quia hic specialiter de angelis dicitur, quod in libro Geneseos euidentius non habetur. Nam et uerba ipsa sunt discutienda sub- It 348 tilius. S$iritus generale nomen est incorporalis potentisque

130

substantiae, uisibiliter siue inuisibiliter operans, quod ei diui-

nitus inspiratur. Angelorum enim nomen non significat naturam, sed oboedientiam. Angelus enim graeca lingua dicitur, qui latine nuntius interpretatur ;nam quando mittuntur angel? fiunt, cum tamen natura spiritus esse noscantur.

155 Addidit

swos,

ut illos ostenderet

qui recta mente

Domini

uoluntatibus obsecundant. Ordo enim uerborum talis est : Qui spiritus suos facit angelos.Sequitur et ministros

96/97 Ps. 148, 4. 103 testantur Gerzz. Gare

107 Act. 1, 9.

.

113 uolitate] Gerz., uolate Garez

115 esse excutsus —

EXP.

IN PS. CIII, 4-6

927

suos ignem urentem. Minister Dei est omnis qui diuinas exsequitur uoluntates, et caritatis feruore semper accensus 140 est. Talis enim uir caelestis ignis efficitur, quando uerbo praedicationis peccantium nequitias urere et consumere posse monstratur. Sic enim ipse Dominus dicit : Ignem went mittere in terram, ignis utique uitalis, ignis salutis, qui dum peccata consumit, animas nutrit.

145

5. Qui fundauit terram super stabilitatem eius, non inclinabitur in saeculum saeculi. Versus iste ad litteram non uidetur posse constare ; nam cum terram istam

150

155

160

mutandam esse legerimus, quomodo fieri potest ut 2»om inclinetur in saeculum saeculi ? Sed hic magis firmatam terram, solidatam aduertamus Ecclesiam ; quae £erra ideo dicitur, quia ex terrenis hominibus collecta esse monstratur,

sicut in alio loco ait : Domini est terra et plenitudo eius. Huius stabilitas recte dicitur Christus, qui est immobile fundamentum et inuiolabilis petra ; de quo dicit apostolus : Fwndamentum enim aliud nemo potest ponere, praeter id quod. positum est, quod est Christus Iesus. Supra quem si iugiter manserimus, nullatenus 4nclinamwur. Superiecta enim nesciunt titubare, dum sint fixa quae continent. Sic ueritas huius sententiae absoluta nobis ratione constabit. Spiritus enim sanctus ideo interdum difficillima dicit ad litteram, ut maiori ambitu spiritalem intellectum quaerere debeamus. Hoc ergo quod dictum est, nom

SCHE 165

170

175

inclinabitur

4n saeculum

saeculi, per omnia

commata trium uersuum superiorum constat esse reddendum. Quae figura dicitur hyperbaton, quoniam ordo uerborum longius explicatur. 6. Abyssus sicut pallium amictus eius, super monles stabunt aquae. Nec iste uersus ad historiam potest referri, quamuis de superducto diluuio dicere uideatur. Praeteritum enim tempus diluuii fuit et nunc propheta de futuro praedicat esse faciendum. Vnde necesse est ut hoc magis spiritaliter inquiramus, quando sibi ad litteram tempora conuenire non possunt. Abyssws enim dicitur aquarum copiosissima multitudo ; quae et in bono et malo plerumque ponitur. Haec merito hic superstitiosis atque persecutoribus comparatur, quia sicut $alliwm subiecta cooperit, ita illi mundum foedissima superstitione texerunt; ut non solum mediocres homines, sed in perniciem suam ipsos quoque sanctos uiros atque eminentissimos tormentis corporum obruere uiderentur. Sed hic abyssus in malo posita est, dum legatur et in bono, 142/143 Luc. 12, 49.

152 Ps. 25, 1.

145 eius] suam ^4u. Bec. cum

154/156 I Cor. 5, 11.

PL US

928 180

190

L9»

200

EXP. IN PS. CIII, 6-8

ut est illud : Zudicia Domini uelut abyssus multa. Quod genus locutionis inter propria scripturae diuinae constat esse deputandum. Denique sic sequitur, super momtes stabunt aquae. Steterunt quippe super eos, qui montes fidei firmitate uocati sunt, quando eos diuersis poenis et mortibus affecerunt. A quas enim et abyssos, impios hic debemus accipere, qui sic ad obruendam properant sanctitatem, quemadmodum potest cumulus undarum subiecta contegere. Sed ut hoc magis de superbis atque sceleratis potuisses aduertere, sequens uersus ostendit. Volunt etiam aliqui hoc ad litteram uindicare, ut abyssum. dicant terrae marginem circumire ; nam sicut exteriora corporis nostri pallio cooperiuntur, ita et orbis terrarum oceani ambitu fertur includi. v. Ab increpatione tua fugient, a uoce tonitrui tui formidabunt. Qui fugient nisi abyssi, nisi aquae, quae montibus Christi supereminere uidebantur ? Nam quamuis sanctos eius diuersis caedibus affecissent, ipsi tamen increpati uoce apostolorum, derelicta superstitione, fugati sunt; et quod est maximum uictoriae genus, contra sua uota senserunt. Sequitur a «oce tonitrui tui formidabunt. Praedicatio sanctorum sub hac allegoria pulcherrima relatione de-

scripta est. Dicit enim, a «oce

205

210

215

tonitrui

tui ; ut non illud

humanum eloquium, sed caelestis uirtutis sonitum fuisse sentire. Formidauerunt utique homines passim fomitrua praedicationum, quando iudicii terror edictus est, quando diabolum periturum audierunt cum sequacibus suis ; et quamuis habuerint in hoc mundo licentiam, ipsi sua scelera correcta mente damnabant. 8. Ascendunt montes, et descendunt campi in locum quem fundasti eis. Adhuc in tropicis allusionibus perseuerat, quoniam superbos et impios, quamdiu uoluit Dominus, permisit in montes crescere ; atque iterum quando placuit, fecit in conuallium humilitate residere. Sic et persecutoribus tempus datum est ut in altum surgerent, ac deinde inclinati christiano populo subiacerent, docens omnia ipsius ordinatione fieri, cuius uoluntati non potest obuiari, sicut ipse Dominus in euangelio Pontio Pilato dixit : Non haberes in me potestatem, nisi tibi data esset desuper. Et intende quoniam hic montes in malo positi sunt, cum superius montes

220

significent

fidelissimos uiros ; quod plerumque in scripturis diuinis diximus inueniri. Sequitur m locum quem fundasti eis. Illi scilicet qui cami iam facti sunt, ad locum fundatissimae de180 Ps. 55, 7.

216/217 Ioh. r9, 11.

181 diuinae scripturae — Gare

PL 731

EXP. IN PS. CIII, 8-11

225

scendunt Ecclesiae et in eius penétralibus permanebunt. Nam et ipsis quoque peccatoribus modus est positus, nec ultra permittuntur excedere, quam eis datum est licentiae suae frena laxare. Denique sic legitur : completa sunt peccata Amorrhaeorum, ut omnia sub uoluntate Domini posita esse cognoscas. Hoc enim et subsequentia euidenter explanant. 9. Terminum posuisti eis, quem non transgredien(wr, neque reuerientur operire terram. Hoc si ad lit-

230 teram

255

240

929

uelis accipere, de aquis abundantibus dicit, quae dilu-

uio recedente ulterius terras nequeunt occupare, sicut in Genesi scriptum est : Sfatuam pactum meum. uobiscum et nequaquam. ultra interficietur omnis caro aquis diluwii, neque erit deinceps diluuiwm düssipans terram. Si uero spiritaliter quaeras, potest hoc et de paganorum ritu accipi congruenter ; qui licet a sua prauitate recesserint, numquam in illam licentiam Deo sibi obuiante remeabunt, ut humanum genus superstitionum suarum inundatione cooperiant. T'erminus quippe eorum aduentus fuit Domini Christi, cuius crescente religione, cuncta idololatria cum suis auctoribus corruerunt. Inspiciamus quoque sub qua increpatione ista referuntur, ut rationabiles homines putent se praecepta Domini debere contemnere, cum ipsa elementa cognoscantur eius iussionibus oboedire. 10. Quz emittit fontes in conuallibus, inter medium

245 moniiwm Qeriransibunt aquae. Cum natura terrarum describitur, causa nobus occultior pulcherrimis allusionibus indicatur. Certum est enim comu«alles aquis abundare copiosis, fontiumque ibi esse frequentiam magnam, ubi sunt arua iacentia. Sed illud potius debemus aduertere, quia in humili250 tate hominum, qui loco convall?um ponuntur, aquae diuinae semper exaestuant. Spiritaliter autem »oníes hic accipere debemus haereticos ac superbos, inter quos scripturae diuinae perenni ubertate decurrunt, quia in hoc mundo eas audire bonis malisque commune est. Et bene dictum est : Períransi255 buní, quia tales uiros nullo fecundasse beneficio sentiuntur. Nam.si (ut quidam dicunt) montes hic iustos praedicatores uoluisset intellegi, dixisset de ipsis montibus aquas fluere, non eis in medio constitutis transire potuisse. 11. Potabunt ea omnes bestiae siluarum, exspe260 ctabunt onagri sitim suam. Bestias siluarum hic gentes intellegere debemus, quae de illa idolorum cultura tamquam de siluis umbrosis proiectis ferocissimis moribus, 225/226 Gen. 15, 16.

232/234 Gen. 9, 11.

222 cis Gerzz. 229 reuertentut] Gerz., conuertentur Garef cwm r et g 240 idolatria codd., idola Gare 241 rationabiles] Gerzz., tationales Gare 242 debere] Gerzz., non praem. Garet 286 si ut] sicut Gerzz. corr. 260 sitim] in

praem. /Aud. Bec. Fisc. cum r et g I9

€ 2. (xcvi)

M 349

PE 152.

930

EXP.

IN: P»? CHI; 11415

exierunt, ad potandas scilicet aquas quas in euangelio est Dominus Samaritanae pollicitus, dicens: Qwi credit in me 26 5 flumina de wentre eius fluent aquae uiuae. Sequitur exspeclabunt onagri sitim suam. Cum dixerit bestias ssl4arwm aquis decurrentibus esse fotatas, omagros tantum posuit s?/íim swam exspectare, scilicet Iudaeos qui neglexerunt fluenta diuinae pietatis haurire. Oxager enim 270 siluesters est asinus, qui inter reliqua animalia cor dicitur habere pinguissimum ; quod genus quantum patiens est domitum,

tanto

saeuissiimum

redditur

cum

siluis

retinentibus

efferatur. His obstinati Iudaei merito comparantur, qui ferocia mentis et callosa fatuitate durati sunt, nec satiari cito poculis 27 A uitalibus acquiescunt. Nam quod dicitur exspectabunt, illud significat quod frequenter dictum est, quia in finem saeculi Elia et Enoch uenientibus, creditura est multitudo Iudaeo-

28

o

28

^

29 o

rum. Miseri qui tamdiu sitiunt, qui satiari minime concupiscunt. His uita poenalis est, qui tanta exspectatione cruciantur. 12. Super ea uolucres caeli habitabunt, de medio peivarum dabunt uocem suam. Super illa scilicet quae superius dixit :Quz emittit fontes in conuallibus, caeli uolucres habitabunt. Haec siquidem et conualles et aquas irriguas amare noscuntur. Sed non uacat quod addidit, cae, nam si tantum aues uoluisset aduerti, uolucres sufficeret dici ;

sed potius animas sanctas pontificum caelesti se conuersatione tractantes mauult intellegi, qui supra populos Domini praedicationibus sanctis inhabitant. Addidit: Ze medio petraYum dabunt uocem suam. Istae uolucres quae dictae sunt caelestes, non de terra, non de arboribus, sed de medio peirarum dabunt uocem suam, quando apostolorum et

prophetarum exemplis aliqua praedicare noscuntur. Omnes enim fideles Petrae merito dicuntur, quia ipse quoque petra 29 VA dicitur Christus ; sic enim ipse Dominus Petro apostolo dixit : T'u es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Quapropter omnes de petrarum firmitate praedicant, qui apostolorum ac prophetarum traditionibus sua dicta confirmant. 13. Rigans montes de superioribus suis, de fructu 30 o operum tuorum satiabitur terra. Superius dixit altos

264/265 Ioh. 7, 58.

264/2685 app. Ioh. 4, 13-14.

296 Matth. 16, 18.

264/265 qui sq. uiuae] Gerzz. (cfr Prolegomena), qui bibetit ex aqua quam ego dabo ei, fiet in eo fons aquae salientis in uitam aeternam Gare£ (Ioh. 4, 13-14) 230 siluester est asinus] Gerzz., asinus est siluestris Gare 242 tanto Gerzz. (cfr J. 416), tantum Gare 282 uoces suas r 284/2880 aquis irrigata 74uZ. Bec. Fisc. 292 uoces suas Gerzz. (bie tantum)

EXP

INJBS.CGCIIE,

r3-15

031

montes fuisse praeteritos et conualles humillimas fontibus irrigatas ;nunc ipsos quoque

?1omníes

supernis aquis praedicat

esse complutos, ne quid a Domini munere uideretur exceptum. Paulus enim prius ingens atque arduus persecutor Ecclesiae, 3o; rigatus aqua spiritali, quam fecundos fructus probatus est edere Christianis ! Quod cotidie Dominus agit, ut doctores paganorum post conuersionem magistros faciat esse fidelium. Sed isti tales de swferioribus irrigantur, quando conuersi se errasse cognoscunt. Sequitur:de fructu operum tuorum 310 satiabitur terra. Cum fructum terra pariat, quemadmodum poterit ex fructibus calcabilis ista terra satiari ? Fructibus autem ierra satiatur, quando peccatores in melius commutati, utilia nimis et salutaria ipso largiente percipiunt. Sic enim zerra satiatur, quando aliquis ab obstinatione 315 liberatus, praeconia Domini didicisse cognoscitur. 14. Producens fenum iumentis, et herbam

seruituti hominum, ut educat banem de terra. Excolit quod superius dixit, ut terra illa caelesti imbre satiata $roducat fjenum iumentis, id est eleemosynas faciat his qui passim 320 petunt, de quibus dictum est : Omni petenti te tribue. Iwmenia enim appellati sunt, quia uerecundiam non habentes propter ingluuiem uentris, in egentium uoces petulanter erumpunt sicut iumenta, quae dum esuriunt, nequaquam possunt a propriis uocibus abstinere. Herbam uero seruituti homi-

325; ^n, hoc est, ut illi necessaria tribuantur, de quo scriptum est : Desudet eleemosyna 4n manu tua, donec inuenias iustum

cui eam iradas. Hic enim homines appellati sunt, qui ratione plenissimi indigentiam suam tolerantiae uiribus tegunt. Sic duo genera egentium talibus allusionibus exprimuntur. 330 Sequitur «£ educat panem de terra. Educitur panis de terra, quando Domini praecepta complentur, ut de istis carnalibus atque uisualibus cibus fiat unde anima caelesti refectione pascatur. Panis enim uere noster est Christus, qui tunc de terra producitur, quando aliquid indigentibus eius 555 consideratione praestatur. Siue hoc potest de praedicatoribus dici, qui caelestibus diuitiis imperitorum hominum indigentias misericorditer expleuerunt. 15. Et uinum laetificat cor hominis, ut exhslaret faciem in oleo et banis cor hominis confirmat. Dixe320 Luc. 6, 30. 305 rigatus] 303 completos zAz4. Bec. Fisc. 301 ualles Gerz. (sed cfr /. 284) 321 appellata Gerzz. 317 educas 74d. Bec. Fisc. eum g Germn., ittigatus Garez 338 laetificat] Ger. cum opt. codd. r et g, lactificet Garet uetecundia Gerzz. 339 e/ 353 confitmat] Germ. cum opt. codd. r et g, confirmet (red 7. 844 laetificat) Gerzz.

PL 7535

932

EXP.

IN PS. CIII, 15-16

34o rat superius u£ educat panem de terra ; sed ne istum $anem communem deberes accipere de quo caro nostra refi- p 350 citur, subiungit haec tria spiritaliter sentienda. Nam co» pro rationabili intellectu poni frequens scriptura testatur; quapropter 42n4o laetificat cor hominis, cum sacratum 54 5 fuerit in sanguinem Domini Christi. Hinc nos inebriari licet, sicut scriptum est : Et $oculum tuwm inebrians, quam praeclarum est ! Ipsum est enim reuera merum quod laetificat mentem, non quod ad reatum uitiaque perducit. Ebrietas sobria, satietas felix, quae merito laetificare dicitur, quia nihil ibi 55 o culpabile reperitur. Exhzlaratur quoque facies im oleo, cum regale chrisma conficitur, sed illa facies de qua dictum est : Accedite ad ewm et dlluminamini et uultus uestri non. erubescent. Sequitur e£ famis cor hominis con[irmat. Iterum cor ponitur, ut dictum pro sapientia sentiatur. Nam 55 ^ si corporaliter uelis aduertere, numquid fanis cor hominis, non etiam reliqua membra confirmat ? Nam inspice proprietates uerborum, ut haec reuera cognoscas ad intellectum rerum posita fuisse caelestium. De 420 dicit, laetificat cor hominis.

Si uinum mundiale uelis accipere, non solum cor,

sed omne corpus ad tempus /aetificare cognoscitur, cum tamen frequenter et ad rixas incitet et ad excessum aliquem praesumptionis instiget. Sed cov pro mente positum est, unde sapere dicimur, unde et intellegere bona malaque sentimur. Item si et istud o7ewm putemus quo generaliter mundus uti36 EX tur, quomodo potest exhilarare faciem, dum semper animi sit gaudium, quod exit in uultus ? Panis autem quemadmodum poterit confirmare cor solum, quod pro totius corporis refectione percipitur ? Sed haec potius ad animae partes referenda sunt, quae perfectos efficiunt Christianos. 16. Saturabuntur ligna siluarum et cedri Libani 570 quas jlantasti. Ligna siluarum plebem significant ingentium populorum, qui Ecclesiae catholicae de dumosis atque incultis nationibus aduenerunt. Haec indicant homines utique mediocres. Cedr? autem Libani declarant nobiles ac potentes, qui in humano genere tamquam cedri eminere noscuntur. Sed ut ipsos quoque sequestraret ab haereticis et paganis, qui in hoc saeculo maxima potestate subuecti sunt, addidit: quas blantasti, id est, quae tua praedestinatione sunt in religionis amoenissimo paradiso constitutae, sicut dicit 38 o in euangelio : Omnis flantatio quam non plantawit Pater meus caelestis, eradicabitur. Sed nec interpretatio nominis ipsius praetereunda est, quando nobis aliquam significantiam prodere 360

346/34? Ps. 22, 5.

332/393 Ps. 35, 6.

363 et] ozz. Gerzz.

$10 satiabuntut omnia r

380/381 Matth. 15, 15.

PL 734

EXP.

IN PS. CIII, 16-18

933 declaratur. Libanus interpretatur candidatio. Saeculi autem huius potestas quaedam uidetur esse festiuitas, ubi diuites 385 homines ac potentes excelsi atque proceri, quasi in Lzbano monte nascuntur, qui tamen ad ueram religionem Domini munere

peruenerunt.

17. Illic passeres nidificabunt, fulicae domus dux est eorum. Illic, in cedris uidelicet quas plantasti, $as200

seres nidificabunt. Passer enim minuta et cautissima nimis auis est, monachorum significans paruitatem, qui in cedris Libani, id est in patrimonio potentium Christianorum uelut in quibusdam ramis monasteria sibi quasi nidos aliquos aedificare

monstrantur,

eorumque

robore

sustentati,

uelut

passeres laudes Domini assidua uoce fritinniunt. Caelestis in terra uita, imitatio fidelium angelorum, spiritaliter in carne uiuere et mundi uitia non amare ; uitam praesentem contemnere et futurae beatitudinis gaudia semper exquirere ; ad postremum ipsius templum fieri, cuius imaginem conditio hu400 mana suscepit. Amoenus reuera paradisus, in quo tanta florent poma uirtutum. His enim tale propositum est, hostes suos non reluctando uincere, sed patiendo superare. Triumphus illis omnis est in proprii corporis passione ; et tunc aduersarios efficaciter uincunt, quando laudabili humilitate succum405 bunt. Reuera milites Christi, qui nullam praesumptionem in humanis uiribus ponunt, sed aduersa omnia uirtute Domini superare se posse confidunt. Hi cum aliis non habent iurgia, sed secum semper litigant : miserentur omnibus, sibi solis non parcunt ; et caelesti caritate flammati, bona quae sibi euenire 410 cupiunt, aliis communicare contendunt. (Sed magna est gloria illi arbori ubi nidus iste compingitur. Audiat enim a Domino se fuisse plantatum, qui tale continere noscitur institutum.) Sequitur fulicae domus dux est eorum. Fulica mansueta auis et nigra est, anate quidem paruior, sed corporis 415 positione consimilis, quae in stagnis delectabiliter commoratur. Haec ad baptizandos bene refertur, qui in sacratissimi fontis gratia perseuerant. Horum itaque mansiones, id est baptismatis perseueratio, dux est passerum qui in cedris nidificant ; scilicet quia omnium Christianorum sacer fons dux 420 est, dum eos ad caelorum regna perducit. 18. Montes excelst ceruis, petrae refugium herinaciis. Ceruus est (ut diximus) uenenosorum serpentium uo395

383 cfr Aug. En. bs. 103, setm. 111, 15, 12/15 — CC 4o, 1515.

395 fretinniunt Gerzz. (cfr Exp. ps. 83, 99), praecinunt Gare 398 ad] a Gerz. 403 omnis illis ^» Gare 404/405 succumbunt] florent 7Az4. Bec. Fise. 407 se] ozz. Gerzz. 408 soli Gerzz. 421 petrae] Gerzz. ed., petta Garet cuz r ef g 421/422 erenaciis Gerzz. (sic sezaper)

PL 755

EXP. IN. PS. CLIE 18-21 934 rax, spinosa transcendens et summa agilitate praeditus, habitare diligit in montibus altissimis. Huic merito comparan425 tur fideles, qui diabolum uorant, quando nequitias eius ad Domini laudem gloriamque conuertunt uitiaque huius saeculi quasi spinas bona conuersatione transiliunt ; et habitant in montibus, id est apostolis et prophetis, qui sanctis praedicationibus suis in hoc mundo solida cacumina esse meruerunt. 430 Herinacius uero est quem.uocamus hericium, animal omnino timidum, natura prouidente semper armatum; cuius cutem in uicem setarum sudes acutissimae densissimaeque communiunt, 455

cui tamen non sufficit natiua munitio, sed ne

aliqua fraude possit intercipi, refugium habet semper in saxis. Huic competenter aptatur, qui peccatis suis hispidus futura iudicia metuens, petram Christum firmissimum noscitur habere refugium. Merito ergo ista animalia tales nobis indicant uiros, qui numquam se a Domini soliditate disiungunt. Et uide quia $asseres cedrorum alta petunt; fulicae aquarum se habitatione defendunt ; cer«? montes eligunt ; her2c32 petrarum se tuitione communiunt. Sic per diuersas aues atque animalia, Christianorum nobis uitae diuersitas indicatur.

19. Fecit lunam in tempore, sol cognouit occasum swwm. De terrenis ad caelestia transitum facit ; sed et ipsa 445 quoque sub quibusdam allusionibus indicantur. Lwna (sicut Saepe iam diximus) significat Ecclesiam, quae in temporibus facta est, quando eam minui contingit et crescere ; quae ta-

men sic minuitur, ut semper redeunte integritate reparetur. p.351 Solem uero in hoc loco merito accipimus Dominum Saluato450 rem, de quo impii in fine mundi dicturi sunt : Errauimus a uia ueritatis el dustitiae lumen non luxit nobis et sol non ortus est ^obis. Quod utique de isto sole communi non poterat dici, quando scriptum est : Qui solem swwm facit oriri super bonos et malos. Iste ergo cognouit occasum swwm, id est, gloriam 455 suae passionis agnouit, cum discipulis suis diceret : Venit hora et Filius hominis tradetur 4n manus peccatorum. Merito ergo post illa genera Christianorum, quae superius per diuersas significantias uidentur expressa, ad crementum rerum de Ec- PL 736 clesia et de ipso Domino constat esse subiunctum. 460

20. Posussti

tenebras,

et facta est mox ; in ipsa

periransibunt ommes bestiae siluarum. 231. Catuli leonum vugtientes ut rapiant et quaerant a Deo escam sibi. Hic duos uersus simul sociauimus pro necessaria contextione uerborum. Pos«it enim íene450/452 Sap. 5, 6.

453/454 Matth. 5, 45.

485/486 Marc. 14, 41.

440 erici Gerzz. 443 tempote] Gerz. ed. cum r (praeter M K T D*), tempota Garet cum g 4533 otiti facit — Gare 483 suis discipulis — Gare

EXP.

IN PS. CIII, 2124

935

465 bras,

quando tempore passionis sexta hora obscuritatem mundus accepit. Tunc reuera 40x facta est discipulis atque credentibus, quando Petrus anxio errore confusus negando tertio, fidei perdiderat claritatem. Nox ergo et illis fuit, qui carnaliter intuendo in illa cruce Christum mori communiter 470 aestimabant. In hac itaque nocte bestiae siluarum, id est daemonia, et ca£wl? leonum, quos diaboli corrupta uoluntate genuerunt, ad deuorationem quaerentes aliquos exierunt, ut escam malitiae suae (permittente tamen Domino) reperirent. Nihil enim a quoquam fieri potest, nisi quod ipse secreto 475 iudicio aut ad probationem, aut ad uindictam faciendum esse permiserit. Catuli enim dicti sunt eo quod calleant sensu narium. Nec moueat quod superius diximus best2as siluarw", multitudines accipi debere nationum ; et hic uidetur significare diabolum cum ministris, quando iste in scripturis 480 diuinis creberrimus usus est, ut una res personis sibi discrepantibus applicetur, sicut de monte diximus et leone. 22. Ortus est sol et congregati sunt ; et in cubilabus suis se collocabunt. Cum in passione Domini factae fuissent tenebrae, daemones ad escam sibi quaerendam, per485 mittente Domino, proruperunt, quia inuenire poterant corda titubantium. Tunc autem quando or£us est sol, id est resurrectio

sancta

declarata

est, in maiestatem

eius minime

sustinentes, in suis se trepidi cubilibus abdiderunt, id est in pertinacium pectoribus collocarunt ; ut quia cunctis suadere 490 non poterant, saltem quos deceperant, possiderent. So/ enim dictus est, quod solus ita lucet, ut ex eo dies fiat. 23. Exicet homo ad opus suum et ad operationem suam usque ad uesperam. Quoniam superius dixerat ortum solem, congruenter adiunxit unumquemque hominum in 495 hac uita egredi ad suas operas exercendas. Iste enim usus est mortalium,

ut quamdiu in hoc mundo

diuersarum

actionum

sumus,

qualitatibus occupemur;

ueniente die

unus

enim

agrum colit, alter se bellis exercet, iste discit, ille docet ; non-

500

395

nulli regnant, multi seruiunt ; et quidquid fragilis mortalitas agit, &espera, id est saeculi probatur fine concludi. 24. Quam magnijicata sunt opera tua, Domine ! omnia in sapientia fecisti ; vepleta est terra creaiura tua. Post enumerationem figuratam rerum, fideique nostrae narrata mysteria, uenit propheta ad modum secundum, ubi laudes paternas post tanta miracula conuenienter exclamat. Dicendo enim qwa?», admirari se posse magis 490/491 cfr Varro de Ling. Jat. p. 22, 1.

492 exiit 7/474. Ber. Fise. 4149 quoniam ed. 478 accipi] Gerzz., zzut. in accepi 506 500 fine probatur — Garer 493 uesperum r (praefer nonnullos codd.) et g. magis] oz. Gerzz.

936

EXP. IN PS. CIII, 24-25

quam explicare professus est. Et merito sic coepta est laus eius, cuius praeconia nulla sufficienter praeualet complere creatura. Nam non solum hoc hominibus arduum, uerum 510 etiam ipsis quoque angelis probatur immensum. Quantum enim magnificata sint opera eius, inferiora declarant. Sequitur enim omnia in sapientia fecisti. Ista igitur sap?en11a Filius est, sicut dicit apostolus : Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam, ber quem omnia facta sunt, et sine ipso factum 51 vA est nihil. Et ut cooperationem eius uirtutis ostenderet, Patri dicit operante Filio : T» fecisti. Hoc etiam et de Spiritu sancto idem ait apostolus : Omnia cooperatur unus atque idem Spiritus, diuidens singulis brout uult. Vnde datur colligi quod cooperatio sanctae Trinitatis his exemplis euidenter possit 520 agnosci. Addidit repleta est terra creatura tua. Non quidem similibus rebus ubique terra completa est, sed tamen quamuis eremus propter solis ardorem, uel propter nimium frigus animantibus uacuus esse uideatur, quibuscumque tamen rebus creatura Domini terra completa est. Siue magis 52 v^ illud debet intellegi : quia creatwra religionis catholicae, quam Dominus Saluator instituit, omnis terra repleta est, quando uniuersalis Domino deseruit Ecclesia. De ipsa enim dicit apostolus : S? qua ergo in Christo noua creatura est ; uelera transierunt, ecce facta sunt omnia noua. Et alibi : Exuentes

350 uos ueterem

hominem cum actibus suis, induite nouum, qui se-

cundum Deum creatus est in justitia. Ipsa scilicet creatura totus orbis impletus est ; unde et alius psalmus dicit : E£ dominabitur a mari usque ad mare et a flumine usque ad terminos orbis terrae.

555

SCHE

25. Hoc

mare

magnum

et spatioswm

; illic

repti-

Hia quorum mon est mumerus, amimalia pusilla et magna. Et in hac quoque parte usque ad diuisionem, figura est parabole, quae diuersis ac decoris comparationibus explicatur. Sed quamuis in capite huius uersus de mari naui-

540 gero dicere uideatur, tamen de hoc saeculo congruenter acci-

545

pitur, ubi diabolicae sine numero serpere probantur insidiae, malitiaque daemonum uelut quibusdam fluctibus animarum uoluntas instabilis commouetur. Mare enim ipsi reddunt, dum naufragare compellunt, quia dubium non est illum undas immanissimas pati, qui mergitur gurgite peccatorum.

513/515 I Cor. 1, 24 ;Ioh. rz, . 7. 529/531 Eph. 4, 22.24.

517/5018 I Cot. 12, 11. 532/034. Ps. 71, 8.

528/529 II Cor. 5,

911 sit Gerzz. 515 uirtutis] uirtutemque ez. 518 colligi] intelligi eg. 535 spatiosum] Gerzz. cuz r, manibus ad. Garet cum g 543 instabilis] inaestimabili ed.

PL "/EI

EXP.

IN PS. CIII, 25-27

937

M are quippe a meando dictum est, quod semper eat ac redeat. Sed isti spiritus innumerabiles nobis, Deo comprehensi sunt,

559

qui arenam maris et pluuiarum guttas enumerat ; et ne omnino incomprehensibiles linquerentur, quantitate, non qualitate eos definiuit. Denique de eis dicitur : an? malia busilla et magna ; quoniam inter ipsos et maiores esse nequitiae probantur omnimodis et minores. 26. Illic naues periransibunt ; draco iste quem jormasii ad illudendum ei. Illic, in mundo scilicet,

555

56 o

quem superius mare dixit. Na«wes autem merito significantur Ecclesiae, quae periculosos fluctus mundi per lignum gloriosae crucis euadunt, portantes populos, qui signo fidei credi- A 352 derunt. In his 1a4:bus habitat Christus, qui si a credenti- PL bus excitetur, dicit immanissimae tempestati, ut quiescat et 738 quiescit. Sequitur draco iste quem formastts ad illudendwm ei. Hic aperte diabolum significat, qui uere draco dicitur propter uenenum quod Euae primae mulieri pestiferis suasionibus inspirauit. Iste creatus bonus est, sicut in Genesi legitur : Fecit Deus omnia ualde bona ; sed postquam sua uo-

56 A

379

luntate peccauit, a Deo ita formatus est, ut ez slluderetur ab angelis, quando propter exsecrabilem peruersitatem natiua dignitate priuatus est. Sic enim dicit Dominus in libro Iob : Non est quidquam simile ei factum super terram. Ad illudendum ei, ab angelis meis. J/luditur enim e? ab angelis Dei, siue per iustissimas increpationes, ut qui creatus est ad obsequium Domini, foedis uideatur peruersitatibus implicari. Siue magis 2//wditur, quando ei animae confitentium imperio superno de perniciosa potestate tolluntur. 7 //ud?tur etiam et a fidelibus uiris, dum incentiua uitiorum eius detestabili horro-

575

re refugiunt. Audis draconem, sed non omnino timeas atrocem ; sic enim formatus est, ut ei beneficio Domini et ab ipsis quoque hominibus possit 7//4ud:;. Inuoca qui illum calcat et incipis non timere qui deuorat ; scriptum est enim : Swfer aspidem et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et. draconem. 27. Omnia a te exspectant, ut des illis escam àn tempore opportuno. Versus iste illud significat, quod et alibi dictum est : Z» uoluntate tua, Domine, uniuersa sunt $o-

sita ; et mon est qui Possit resistere uoluntati tuae. Nam cum 585 dicit,

omnia,

564 Gen. 1, 31.

ostendit quoniam uniuersa Dei nutu uiuunt,

568 Iob 41, 24.

578/580 Ps. 9o, 135.

583/584 Esth. 15, 9.

569 pr. 550 ea Gerz. 546 eat ac tedeat] accedat et recedat 744. Bec. Fisc. 581 exspectant] do591 implicati] Gerzz., zzuf. in implicare ei] oz. Gerzz. 582 opportuno] oz. r (praeter 5) mine add. r

938

EXP.

IN PS. CIII, 27-29

quo et auctore creata sunt. Nam et draco spiritalis, cuius esca

hominum deceptio est, nisi Domino permittente non praeualet quidquam sua potestate perficere. Deus enim quem pro malis suis abicit, fit diaboli pabulum. Quapropter si in escam inimici nolumus dari, non debemus esse terreni, quia sic in principio maledictus est, ut terram comedat, sicut scriptum est : Super pectus tuum et uentrem gradieris et terram. comedes omnibus diebus witae tuae. Quod si misericordia Domini caelestes efficimur, ab esca diaboli omnimodis 595

Addidit quoque,

2» tempore

opportuno,

reddimur

alieni.

ut non solum

Dominus creaturis suis escam tribuat, uerum etiam illam sub

600

6o 5

61

A

opportunitate temporis largiatur. Volebat enim Iob tentare diabolus, sed hoc non potuit efficere, nisi cum potestas dominica permisisset. Nam et ille sanctissimus cognoscebat se Domini permissione tentari et ad omnia respondebat : Dominus dedit, Dominus abstulit, sicut Domino blacuit iia factum est ; sit nomen Domini benedictum. Haec est enim uera firmaque sententia, quod in Domini uoluntate (sicut dictum est) cuncta sint posita. 28. Dante te illis, colligent ; aperiente te manum iuam, uniuersa replebuntur ubertate. Adhuc in exponenda superiore sententia perseuerat ; ut cum diabolica iniquitate uexamur, non illum credamus hoc ex sua potestate praesumere, sed potius ad illum recurramus sine cuius permissu nec facere quidquam potest et celerius uictus abscedit. Dicit enim : Dante te illis colligent, ut intellegas quia nisi datum fuerit illis, quidquam colligere non valebunt. Sequitur etiam quod et ad prospera possis aptare, aperiente ie manum iuam, uniuersa replebuntur ubertate. Constat enim ibi esse rerum omnium causas, unde ubertas conce-

ditur et copia sine fine praestatur. Manus autem significat potestatem, per quam abunde cuncta replet et mirabiliter uniuersa disponit. 29. Auertente

62

A

autem

te faciem

tuam,

turbabuntur

;

auferes spiritum eorum et deficient et in puluerem suum reuertentur. De illis modo dicit qui concessa Dei munera minime profitentes, quod poterant suis uiribus applicabant. Contra quos apostolus dicit : Quid enim habes quod non accepisti ? Sy autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis ? Et in alio psalmo de tali legitur : Ego dixi in mea abundantia : Non mouebor in aeternum. Ab his ergo talibus 592/893 Gen. 5, 14. P$:129: 7.

598 cum] Gerzz., id Gare£ r 611 te] oz. Gerz.

600/602 Iob rz, 21.

623/625 I Cor. 4, 7.

605 illi r (praezer zzultos codd.) 618 disponet Gerzz.

625/626

606 uniuersa] omnia

PL 739

EXP.

IN PS. CIII, 29-31

939

dum a«erterit Dominus fac?em suam, nudati magno praesidio sine dubitatione turbantur; et mox ut ille spiritus superbiae, quem de rerum ubertate conceperant, ablatus 630 Í[werit, omnino deficiunt et ad conuersionem saluberrimam redeunt, qui in suis praesumptionibus errauerunt. Petant ergo isti remedia, sua uulnera propria detegant, ut curentur et dicant : Exáudi me, Domine, quoniam defecit spiritus meus : ne auerias faciem iuam a me. His praestat Dominus 6355 proficuam medicinam. Sublato enim spiritu nequitiae, quo inflammabantur errantes, necesse est ut ad puluerem suum redeant, id est ad humilem confessionem, in qua indigentiam

suae fragilitatis agnoscunt ; et feliciores esse incipiunt, cum a sua praesumptione discedunt. Inspicienda est autem hoc loco 640 administratio Domini, qua mundus regitur, quali breuitate, uel qua proprietate discripta sit. Nam cum nos respicit, omnia profutura succedunt ; et cum se auerterit, humana indigentia salutari praesidio nudata succumbit. 30. Emitte spiritum tuum et creabuntur et renoua645 bis faciem terrae. Ecce illa quae exspectabatur medicina prouenit. Recreati sunt utique, qui se puluerem humiliter agnouerunt ; his enim istud accidit qui diuina gratia reparati, mortis probantur euasisse pericula. Toties enim nos Dominus creat, quoties de uetustate peccati in nouum hominem in650 staurare dignatur, sicut in quinquagesimo psalmo legitur : Cor mundum crea in me, Deus. Respice etiam quia ubi defecimus nostrum puluerem dixit ;ubi reparamur, Spiritum Domini esse profitetur, ut nemo suis meritis applicare possit quod munere Creatoris acceperit. Audiant sacrilegi Spiritum san655 ctum esse Creatorem; dicit enim : Emitte spiritum tuum et creabuniur. Audi et alibi, ubi Creator Spiritus sanctus edicitur ; ait enim Iob : S$iritus diuinus qui fecit me ; nam cum diuinum appellat et Deum et Creatorem Spiritum sanctum euidenter ostendit. 660

31. S?! gloria Domini

in saeculum

^i, non cuiuslibet alterius. Z» saeculum

665

saeculi

; laeta-

bitur Dominus in operibus suis. Adhuc ipsum docet magister bonus, ne erremus elati : optans esse quod numquam potest aliquando deficere. Dicitur enim : S77 gloria Domai-

saeculi, id est in

aeternum, quia laudis eius nullus est finis, quando et in hoc saeculo apud fideles Domini perpetua laus habetur et post istud saeculum a beatis aeterna persoluetur. Laetabitur 633/634 Ps. 142, 7.

650/651 Ps. 50, 12.

630 confessionem eZ. 628 ut] ozz. Gerz. 642 et] ozz. Gerzz. sunt zAzZ. Bec. Fisc. om. Germ. (sic saepius, fort. recte)

PL 749

657 Iob 33, 4. 641 disctipta sit] omnia descripta 667 2] 647 reparata Gerzz. corr.

H^ 535

940

EXP.

IN PS-CILI,

31-35

enim quod dictum est, promissio futuri est temporis, non praesentis. Et inspice quod ubicumque commemorat oferibus 670 S*47s dixit, non tuis, ne toties admoniti insanum Pelagii sequeremur errorem, cuius nefandum uenenum hinc euidenter agnoscimus, contra quod toties antidotum caeleste porrigitur, ne futura pericula grassarentur. 92. Qu? respicit in terra et facit eam tremere, qui 675 tangit montes et fumabunt. Iam de illis dicit qui per Domini gratiam illuminati, peccata sua praeterita contremiscunt, cum se grauiter errasse cognoscunt. Sed securior est illa humilium tremefactio, quam superborum insana praesumptio. Petrus enim tunc ad ueniam redire meruit, quando se admi680 sisse magnum crimen expauit. Sic enim et alius propheta dicit : Super quem requiescit Spiritus meus, nisi super humilem et quietum, et trementem uerba mea ? Hoc etiam monet apostolus : Cum timore et tremore uestram ipsorum salutem. oberamini. Vides ergo quam uotiuus, quam stabilis sit tremor iste, qui et 685 ueniam parturit et salutem. Sed uide quibus ista contingunt, Scilicet quos ipse dignatus fuerit intueri. Sequitur £a git montes et fumabunt. Montes hic peccatores nimia elatione turgentes debemus accipere, qui dum fuerint Domini indignatione percussi rerumque mundanarum amissione priuati, tunc 690 ad salutares lacrimas currunt, et quosdam fumiferos de se tristitiae globos tamquam incensum suauitatis emittunt, qui ad superna conscendunt, misericordiam impetrare probantur Domini Christi. Fumws enim hic in bono positus est ; quippe qui nos ad absolutionis facit gratiam peruenire. 33. Cantabo Domino in uita mea ; bsallam Deo 695 meo quamdiw ero. Decursis duabus partibus sub uaria allusione

uerborum,

uenit

ad tertium

modum,

ubi se

sub

aeternitate dicit laudes Domini cantaturum. Nam cum ait :

Cantabo

Domino

in uita mea,

tempus significat, cum in

790

hoc mundo

U95

ne crederes laudes istas morte posse finiri, adiecit jsallam Deo meo quamdiu ero ; scilicet in futuro saeculo, ubi et esse perpetuum est et psalmodia non habet finem. Pulchre autem positum est quamdiu ero ; nam dum immortalis iam factus, quamdiu est cupit Psallere, semper utique laudes Domini uelle probatur edicere. Quo indicio declaratum est quid sint acturi qui in illam patriam meruerint feliciter in-

degere uidebatur.

Sic enim fit uita ista reuera

uitalis, si laudes Domini continua exsultatione cantentur. Et

681/682 Is. 66, 2.

683 Phil. 2, 12.

668 temporis est — Gare/ 670/671 sequemus Gerzz, er add. s. /. 674 in tetra] Gerzi., tertam Gare£ cuz multis codd. r. ef 4, in tettam opz. codd. r 675 fumigabunt eZ. cuz r 684 stabilis] spiritualis eZ. 692 probatut Gerz.

EXP. 710

IN PS. CIIL, 33-35

94I

tromitti. Laudabunt iugiter Dominum, quia semper eum uidebunt, dum illa pulchritudo inenarrabilis excitat praeconium sine fine diligentis. 94. Suauss

sit ei laudatio

mea

; ego uero

delecta-

in Domino

; quan-

bor in Domino. Duae quidem res sunt, sed utraeque sibi parili societate consentiunt. Sic enim Domino fit swawuis t5 nostra

laudatio,

s& nos delectemur

tumque ille nobis dulcescit, tanto illi efficimur cariores. In se enim unusquisque reperit, qualis apud illam maiestatem esse possit. Amans diligitur, neglegens spernitur, desiderans sustinetur. Sit ergo nobis diuinitas dulcissima, ut et uita nostra ei

720

reddatur accepta. Pro nobis enim iubemur ut ex toto corde, ex tota anima, ex tota uirtute Dominum diligamus ; ut in ea iterum mensura ipsius dono dilectionem recipere mereamur. 95. Deficiant beccatores a terra et iniusti ita ut non

gi»)

JS

sini. Benedic,

mea,

Dominum.

Deficiunt

ti, maxime cum nouerit desiderabilem aduentum Domini us-

que ad praedestinatorum numerum benedic,

735

anima

a terra peccatores, dum terrena cupiditate priuati, per Dei gratiam ad meliora studia concitantur ; et iniqui simili modo deficiunt, quando mali esse iam desinunt. Haec enim magis oratio quam maledictio est, quia omnis iustus cum Dei Ecclesiam cupit augeri, peccatores optat sine dubitatione conueranima

mea,

posse suspendi. Sequitur

Dominum.

Dignum initium psalmi,

dignus et finis, illum semper benedicere qui nequaquam desinit fidelibus aliquando praestare. Haec quoque similitudo sententiae (ni fallor) sicut illa superior, ad illos referenda est qui, praestante Domino, religiosa principia uitae suae cum glorioso fine iunxerunt.

Conclusio psalmi. Audiuimus,

bone

rex,

quanta

nobis

de ueritatis

arcano

sacramenta profuderis, docuisti quemadmodum tendatur caelum, supra caelos autem aquae sint positae, lunam factam in 749 tempora, solem occasum suum in magnum mysterium cognouisse. Discant potius hanc esse ueracem conditionem rerum superflue studiosi, qui de stellarum cursu uanis supputationibus eluduntur. Audiant magistrum caelestem, doctorem uerasuae. Quid ad ineptas exquisitiones 745 cem, narratorem creaturae currunt, qui dum discipuli falsarum opinionum esse cupiunt, cognoscendae ueritatis tempora perdiderunt? 716 tantum 714 paraliso cietate Gerzz. (i s. a/7. a) $709 eum sempet — Gare $21 dominum] Gerzz., deum 717 maiestatem illam — Garez "Aud. Bec. Fisc. 724 dominum] r, domino Ger. (sed /. 32 dominum) e 423 iniqui r Garet

435 ni] nix* 434 aliquandum Gerz. $24 iam esse — Gare Garet cum g 745 quid] Gerz., qui Geret (ef 940/741 in tempore eZ. Gerzi., nisi Garet leuius dist. pos? suae).

PL 741

942

EXP.INEXPOSITIO

B5 GEV,'E

IN PSALMVM

CIV.

Alleluia.

^

Io

Hoc uerbi decus a praesenti psalmo fecit initium, nec ante a quoquam reperis positum, quamuis multi scriptores fuerint primitus Hebraeorum. Scire autem debemus alleluia neutri generis esse definitum ; quod.et sanctus Hieronymus in expositione eiusdem psalmi euidenter designat, quod eum in hebraicis fontibus credimus inuenisse. Et ideo ubicumque se locus attulerit, a doctissimo uiro praefixam regulam subsequemur, quoniam unum atque integrum manere debet, quod nullius linguae praesumptione mutatum est. Alleluia enim apud ipsos dicitur, laudate Deum ; id est, 'allelu', laudate ; '*ia' quippe

inuisibilem significat Deum ; quod unum ex decem nominibus esse Dei, in epistola ad Marcellam Hieronymo traditur exponente, qui dixit : Primum Dei nomen

I

IX

2o

2

A

est El], id est, for-

tis. Deinde Eloim et Eloe, quod utrumque dicitur Deus. (Vnde geminatum frequenter inuenitur, ut est : Deus Deus meus, vespice in me ; et illud: Deus Deus meus, quare me dereliquisti ? et Deus Deus meus, ad te de luce wigilo; et his similia.) Quartum Sabaoth, quod est exercituum. Quintum Helion, quem nos excelsum dicimus. Sextum Esereheie, quod in Exodo legi- p 354 tur : Qui est misit me. Septimum Adonai, quem nos Dominum generaliter appellamus. Octauam Ia, quod Deo tantum applicatur et in alleluia extrema syllaba sonat. Nonum Tetragrammun, quod ineffabile nuncupatur. Decimum Saddai, id est

robustum

et sufficientem

ad

omnia

perpetranda ; et

cetera. Nouus plane titulus et dicti ipsius breuitate conspi-

cuus; hoc Ecclesiis uotiuum, hoc sanctis festiuitatibus decenter accommodum. Hinc ornatur lingua cantorum ; istud aula

Domini laeta respondet, et tamquam insatiabile bonum tropis

semper uariantibus innouatur. Et ideo exspectanda sunt suauia dicta psalmorum, quibus tam dulcis praeco praemittitur.

Quid enim sequi potest, hinc datur intellegi, ubi et titulus

ipse laudatio est. Notandum praeterea quod per omnes hos uiginti psalmos qui Alleluia titulo praescribuntur, id est prae3A

PL 742

sentem CIV, CV, CVI, CX, CXI, CXII, CXIII, CXIV, CXV, CXVI,

Ps. CIV, 58 Hieron. Cozzzentariol. in Ds. 104 - edid. Morin, p. 76 ? 10/13 cfr Hieron. Episz. 26, ad Marcellam, — CSEL 54, 221, 16/17. 14/285 cfr Hieron. Epist. 25, ad Marcellam, 2 — CSEL 54, 218, 13/219, 13. 16/19 Ps. 21, 2. 18 21 Ex. 5, 14. Ps. 62, 2.

Ps. CIV, 8 ueto Gerz. subsequimuf Ger. 14 hel Gerz. 16/17 respice 454. meus] ozz. Gerzz. ber bonoiot. 19 clon Gerz. 20 eserheie Gerzz. 23/24 tetragrammum)] Gerzz. cur Hieron., tettagrammaton Gare 24 addai Gerzz. 29 respondit Gerzz. 30 expetenda eg.

EXP.IN PS. CIV, 1-2.

943

CXVII, CXVIHS €XXXIV; CXXXV, OXLV, CXLVI, CXLVII, CXLVIIT, CXLIX, CL, Domini magnalia describantur et copiosa in eis exsultatione gaudetur. Quorum numerus parili societate noui et ueteris testamenti gloriam fortasse designat, ut potentia Creatoris semper debeat et ubique laudari. Euidentiorem uero causam non inuenimus, cur in his tantum psalmis 'Alleluia' sit positum. 1

4o

4A

5o

Diuisio psalmi. Sciens propheta populum Hebraeorum offendisse frequenter Dominum (quoniam spem suam in temporalibus rebus beneficiisque posuerunt), prima parte fideles admonet ut eum spiritaliter semper exquirant. Secunda per patriarcharum exempla eorum corda confirmat, ostendens illos a Domino non fuisse derelictos, qui eius imperio seruierunt. Tertia parte dinumerat quanta et qualia patribus eorum uirtus diuina praestiterit : pericula Ioseph honoresque describens, introitum in

Aegyptum commemorans Hebraeorum. Quarta refert quemadmodum israeliticus populus ab inimicis suis iussione Domini per Moysen et Aaron diuersis plagis Aegyptiorum fuerit uindicatus. Quinta describit quanta Hebraeis praestiterit in 5 V^ deserto ; ut non in temporalibus bonis gauderent, sed ut magnis beneficiis deliniti, iustificationes eius et legem deuoto pectore custodirent. Sic longitudo psalmi compendio diuisionum per partes missa dulcescit.

Expositio psalmi. 1. Confitemini

6o

Domino

et inuocate

nomen

eius ;

annuntiiate inter gentes opera eius. In hoc uersu tribus constat partibus ordo dictorum. Primo dicit confitemini Domino,

id est, laudate eum et bonis factis gratiam uobis diui-

nitatis acquirite, quia idipsum est laudare Dominum,et ore illi honorem deferre, et operibus eius iussiones efficere. Illa enim 6 v^ confessio hic intellegenda est, quae Domini praeconia cele-

brare non desinit, quando et subsequentia tale uotum actionemque declarant. Deinde Do minum commonet n0carài ;

ut post ministerium sanctissimae laudis grate possimus audiri. Praemittendum est enim boni aliquid, ut Iudex nos placatus inter gentes opera 79 exaudiat. Tertio dicit: annuntiate eius ; quod bene potest gloriosis euangelistis et sanctissimis apostolis et nunc sacerdotibus conuenire, qui per gentes uniuersas magnalia eius annuntiare noscuntur. 2. Cantate ei et psallite ei, narrate omnia mirani Do7 bilia eius. Exponit quod superius dixit: confitemi ; ?salofferendos pertinet hymnos mino. Cantate enim ad A

38 gaudendum .4zd. Ber. Fisc. 64 honore Gerzz.

43 populos Gerz.

63 et] Gerzz., oz. Gare

PL 745

044

8o

SCHE PP 85

90

EXP.

IN PS. CIV, 2-4

lite ad pias operas explicandas. Et tunc dixit narranda mirabilia, quando fuerint duo ista praemissa. Omnia enim, significat ista quae dicturus est. Non est enim humanarum uirium omnia narrare quae uirtus diuinitatis operatur, sicut in centesimo quinto psalmo dicturus est : Quis loquetur potentias Domini, auditas faciet omnes laudes eius ? Sed istud schema dicitur a parte totum, quod in scripturis diuinis frequenter inuenies ; nec aliter recte potest euangelii dictum illud intellegi : Verbum caro factum est et habitauit in nobis ; quasi non et animam simul assumpserit, quam specialiter liberare dignatus est. 9. Laudamini in nomine sancto eius ; laetetur cor quaerentium Dominum. Ne quis forsitan suis uiribus applicaret, cum boni aliquid operatur, cautus doctor fragiles monet dicens, non in sensu proprio, sed in Domino esse gloriandum ; ut iactantiam falsam refugiant, cum haec a diulni-

95

tate concessa esse cognoscant ; sicut et in alio psalmo legitur : In Domino laudabitur anima mea. Non ergo uetat ut laudemur, quia bonis actionibus non potest res ista denegari ; sed ut in Domino laudemur, qui praestat illa quae bene gerimus. Et ut consolationem

quaerentium

de tali re sumerent,

Dominum

adiecit,

laetetur

cor

; scilicet inde Jaetetur, si prae-

dicatur in Domino ; non autem si de suo posse laudatur. Prae-

IOO

105

IIO

II

^

cipuum nobis et gloriosum siquidem esse debet, quando nomen eius extollitur, qui nobis beneficia profutura largitur. Vnde nimiae impudentiae fuit aliquid quosdam aduersus hoc dicere, contra quos non tam crebra testimonia, sed paene lex tota prolata est. 4. Quaerite Dominum et confirmamini ; quaerite faciem eius semper. Hortatur ut se ad praemia futura confirment, qui eum quaerere delegerunt. Sed istud desiderium, ista inquisitio non est hic aliquo tempore finienda, quoniam addidit, semper, maxime cum legatur : Qui petit. accifit el qui quaerit inuenit el pulsanti aperietur. Nam quod dicit, quaerite faciem eius, praesentiam significat, quam solus quaerit humilis ac deuotus. Iudicem enim desiderare non potest, nisi qui de ipsius pietate confidit ; et cum praesentiam eius cupit, a praua se actione suspendit. Qwaesiwit enim faciem Iudicis, quando dixit apostolus : Bonwm certamen ceriaui, cursum consummaui, fidem seruawi ; de cetero reposita est mihi corona iustitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die ?ustus Iudex. Talis ergo iuste faciem iudicis quaesiuit, qui se coronandum esse Domini miseratione praesensit. 81/82 Ps. 105, 2. 89 Ioh. rz, 14. 115/118 II Tim. 4, 7-8.

95 denegare Gerzz.

*

94 Ps. 35, 5.

109/110 accepit Gerzz.

109/110 Luc. rr, ro.

PL 744

EXP. IN PS. CIV, 5-8 I20

9. Mementote

mirabilium:

eius

quae

945 fecit ; pro-

digia eius et iudicia oris eius. Venit ad secundam partem, ubi patriarcharum nomina et beneficia refert ; ut plebs 125

130

155

140

deuota possit aduertere, nullum Domino inani deuotione seruisse. Mirabilia itaque pertinent ad diuisionem maris Rubri; $rodigia ad plagas quas misit in Aegyptum ; iudicia Oofis e?4s, quoniaám cuncta compleuit quae Moysi suo famulo promisisse dignoscitur. Sic in uno uersiculo quae subter latius dicturus erat, propositionis loco breuiter ante praefatus est. Hoc tamen totum sentiri mauult de Domino Christo. Quod argumentum dicitur a persona. 6. Semen Abraham serui eius ; filii Iacob electi eius. Subaudiendum est quod superius dixit, mementote. Perscrutandum est autem quod in magna discretione propheta Abrahae semen, seruos appellat, flos Iacob electos Domini esse commemorans. Iudaei enim contumaces quos hic mauult intellegi, carnis Abrahae semen fuerunt; quos merito sev40s dicit, quoniam perfidia faciente filii esse noluerunt, quibus ipse Dominus dicit : Vos s? filii Abrahae essetis, opera Abrahae fecissetis. Filios uero Iacob significat fidelissimos Christianos, qui heredes Domini esse noscuntur. v. I$se Dominus Deus mosterv, in uniuersa terra 4udicia

eius.

Monetur semen Abrahae et semen

Iacob, ut

Saluatorem nostrum non unius gentis Deum, sed Dominum credant esse terrarum. Nam sicut ubique dilatata est Eccle145 sia, ita per orbem propagata sunt eius sine dubitatione 2uwd:cia. Dicendo enim, ?$se Dominus, commonet illum intellegi debere, quem populi Iudaeorum crucifigendum esse decreuerunt. Sed qui hanc uocem non aduertunt, ipsi se specialiter a patriarchis alienos esse profitentur. 8. Memor [uit in saeculum testamenti sut, uerbi 150 quod mandauit in mille generationes. Memor fuit, cum promissa compleuit. I» saeculum, in aeternitatem, quia quidquid Dominus promisit perenni firmitate mansurum est. Testamenti sui, prophetarum significat praedicatio155 nes, quas de Verbi incarnatione praedixerunt. Sequitur quod mandawit. Mandare est per alium aliquid dicere ; quod utique factum est, quando prophetis datum est futura prophetare. I mille generationes ; finitum pro infinito positum est, quod tamen saeculi istius fine concluditur, ubi gene160 ratio humana sequenti sibi aetate succedit.

138/139 Ioh. 8, 59.

129 christo domino Garet 20

— Gare

138 dominus] Gerz. s. /.

139 iacob uero C2.

XCVIII)

—

P 555

946 9. Quod ad Isaac.

EXP. IN PS. CIV, 9-15 disposuit

ad Abraham

et iuramenti

10. E? statuit illud Iacob in praeceptum

165

sui

et Israel

in testamentum aeternum. Ad illud respondet quod superius dixit, Zestíamenti sui. Illa enim quae in ueteri testamento Abrahaeet Isaac patriarchis promissa sunt uel iurata, statuit ea, id est firmauit Jacob

et Israel, in nouo scilicet

testamento quod est aeternum. Jacob enim et Israel christiana tempora plerumque significare saepe iam dictum est. 17 Oo Nouum uero testamentum proprie dicitur aeternum, quia nullum illi aliud aliquando succedit, in quo est omnium promissorum completa perfectio. 11. Dicens : T2bi dabo terram Chanaan, funiculum hereditatis uestrae. Chanaan interpretatur humi17 v^ lis. Ergo humilium terram conuenienter Christianos accepturos esse significat. Hoc est quod superius dixit, testamentum aeternum. Haec enim £erra humilitatis et inclinationis sic a fidelibus accipitur, ut aeterno munere teneatur. Fwniculus autem hereditatis, mundi huius significat tortuosas angu18 o stias, quas Dominus pro salute cunctorum sua passione dissoluit. Illius enim susceptio carnis nostra probatur hereditas, in qua aeterna patrimonia uitae caelestis accipimus, si ea fixe atque integerrime credere mereamur. Nam ista comparatio ab eis tracta est, quibus agri ac possessiones tenso fune diui185 debantur. 12. Cum essent numero breui, paucissimi et incolae im ea. 19. Et pertransierunt de gente in gentem et de regno ad populum alterum. Venit ad tertiam partem, 190 in qua consequenter enumerat quanta patriarchis uirtus diuina praestiterit. Denique uide quid sequitur. 14. Non permisit hominem nocere eis et corripuit vo eis reges.

15. Note

200

tangere

christos

meos

et in Prophetis

meis nolite malignari. Hic tempus illud significat, quando rex Aegyptiorum diuinitus admonitus est ne Abrahae nocere praesumeret; quod simili modo de Isaac constat effectum. Quapropter euidenter ostenditur diuina protectio, ut eorum salus non humanis uiribus, sed superno munere praestaretur. Illud quoque perscrutandum est quod supra memoratos patriarchas christos appellare delegerit, cum adhuc non fuisset 174/175 cfr Hieron. Lib. interpr. bebr. nom. — edid. Lagarde, P. 4, 14/15 ; Aug. En. ps. 104, 7, 52/53 — CC 40, 1540. . 179 huius mundi — Garez 184 tractata Gerzz. corr. (praeter H*) 195 malignare Gerzz. cuz r (H M)

186 numero] in Praezz. r

PL 745

EXP. IN PS. CIV, 15-18

947

unctio celebrata. A Saul enim háec res sumpsit initium. Sed quoniam erant in spiritu Christiani, eiusque fidei probantur esse deuoti, sicut de Abraham Dominus dicit :C oncupiit diem 205 neum, uidere ; vidit ei gauisus est, merito ergo appellati sunt sacro nomine, quos iam Christi fides probabatur amare. Nam et ipsa Domini uerba sunt posita dicentis :Nol?te tangere christos meos et in brophetis meis nolite malignari. 16. Et uocauit famem super terram et omne firmaz10 gentium panis coniriuit. Significat tempora pharaonis, quando in Aegypto septem annis fases saeua grassata est. Et quamuis fames substantialis non sit, sed sola est discessio copiarum, sicut nox appellatur solis absentia : uocata tamen dicitur tamquam aliqua persona subsistens quae potuisset 215 audire. Sed scripturarum diuinarum mos est taliter loqui, ut est illud apostoli : Qwi uocat ea quae nom sunt, lamquam quae sint. Sequitur e£. omme firmamentum panis coniriuili,id est triticeum fructum perduxit ad nihilum; quod reuera hominum esse noscitur firmamentum, sicut in superiori

PL 746

220 psalmo dixit : Et fanis cor hominis confirmat.

1v. Misit ante eos uirum ; in seruum uenundatus est Ioseph. Ante patriarchas quos superius memorauit, misit Ioseph, quem merito dixit uirum, quia multa passus uiriliter cuncta sustinuit. Considerandum est etiam quod 225 dicit eum Dominum 7:s1sse, qui fratrum suorum iniquitate distractus est. Nouit enim Deus bene uti malis alienis ; et sicut

peccatores praecepta eius exsecrabiliter conuertunt, ita illo disponente facta pessimorum ad euentus prosperos transferuntur. Nam wenundatus Ioseph ad seruitium peruenit ad 23o gloriam, et ipse postea fratrum misertus est, qui eum crudeliter perdere decreuerant. Sic enim omnia illi aduersa feliciter contigerunt, ut missio facta sit Domini, Ioseph dolosa uendi-

tio ; sicut et ipse suis fratribus dicit : Pro salute enim uestra. misit me Deus in Aegyptum ; et iterum ipse dicit : Vos qui235 dem. cogitastis de me malum, sed. Deus uertit illud in. bonum. Quae uero pertulerit, consequenter exponit. Ordo autem uer-

borum seruum

talis est : M:sit wuenundatus

ante

eos uirum

Ioseph, qui 2n

est. Istud enim, qui, subaudire debe-

mus, ut nobis constet absoluta locutio. z71 18. Humiliauerunt in compedibus pedes eius, ferYum Qeriransiuit anima eius. À praeposito pharaonis 204/205 Ioh. 8, 56.

2155/5:

216/219 Rom. 4, 17.

220 Ps. 105, 15.

233/234 Gen.

234/235 Gen. 50, 20.

211 crassata Ger. illum |Gerzz. corr. 234 aegypto Gerzz.

217 quae sint] Gerz., ea quae sunt Gare? cuz Vulg. 223 231 decreuerunt Ger. 233 dicit] Gerz., dixit Gare 241 animam Fise.

| 556

948

EXP.

IN PS. CIV, 18-20

Putiphar, Ioseph quidem est redactus in carcerem; compedes autem accepisse non legitur. Sed fieri potuit ut qui in ergastulo retrusus est et ferreis nexibus ligaretur, maxime qui in tan245 to crimine fuerat accusatus. Nec illud discrepat quod ibi narratum est, miseratione custodis carceribus fuisse praelatum ;

250

255

260

fieri enim potuit ut et ista praecederent et illa sequerentur. Quapropter ipse scripturas diuinas probabiliter intellegit, qui singulis quibusque locis crediderit inesse ueritatem. Nam et in centesimo tertio psalmo dictum est : Qu? facit angelos suos spiritus, quod utique in Genesi non legitur. Sed Spiritus sanctus aliqua in praecedenti relatione praetermittit, ut subsequentia gratiam reperiant, cum causae ueritate seruata aliquid nouitatis edicunt. Refert ergo humiliatos pedes in compedibus, ut afflictionem corporis indicaret. Addidit ferrwm peviransiuit anima etus, ut nec ipsa anima a poenis probaretur excepta. Nam quamuis condolendo corpori subjecta sit passioni, habet tamen et proprias poenas, cum graui cogitatione torquetur. Periransiuit anima ipsius ferrum, quando in has redigebatur angustias, ne inter mala quae iniuste passus est, praeualerent in eum et crimina falsitatis. Ferrum

265

270

autem hic indicat tribulationem durae necessitatis,

quae in aestuante anima peruagatur, dum de futuris sollicita, iam mala patitur quae timere non desinit. Talis illa in euangelio locutio est, ubi Simeon dicit ad Mariam : Et tuam ipsius animam ertransibit gladius, significans habituram matrem gloriosam tristitiam dominicae passionis. Quod genus locutionis inter propria scripturae diuinae credimus adnotandum. 19. Donec ueniret uerbum eius. Eloquium Domini inflammauit eum. Superiori sententiae hic uersus adiunctus est. Dicit enim tamdiu cogitationem Ioseph fuisse grauissimam, donec tempus weniret,

275

280

ubi wuerbwm

eius a rege

pharaone pro interpretando somnio quaereretur. Tunc enim et gloriam reperit et claustra carceris laetus euasit. Sed quod dixit, verbum eius, loquentis indicat propriam uocem. Ceterum ipsius non fuit, quod ei diuina inspiratione collatum est. Denique sic sequitur, eloquium Domini inflammauit eum. Inflammawuit, utique ad loquendum uiuaciter incitauit, ut coram principe futura diceret cum fiducia ueritatis. Intus enim caelestis flammae lumen accepit, ut praeuideret talia quae regni illius sapientes doctoresque superarent. 20. Misit rex et soluit eum ; brinceps populorum et dimisit ewm. Misit significat ministros qui regiis ius250/251 Ps. 105, 4.

265/266 Luc. 2, 55.

242 redactus est — Gare (Jegas crimen)

corr.

258 passioni Gerzz.

263 in] Gerzz. s. /.

261 crimine Gerz., e del.

266 pertransiuit Gerzz.

283 regis Gerzz.

PL 741

EXP. 285

295

300

395

949

sionibus obsecundant. Regem, pharaonem dicit, in cuius regno fuerat carceri mancipatus. Soluit, scilicet a reatu quo tenebatur astrictus. Sequitur $rínceps populorum et dimisil eum. Ipse est $vincebps pharao, quem superius regem dixit ;sed propter gratiam locutionis uerba uariauit. Dimisit

290

IN PS. CIV, 20-23

eum, id est claustra carceris fecit exire ;ut qui ter-

rarum Dominum à cogitationum angustiis liberauerat, ipse iam nullatenus ergastula pateretur. Sed ne sola illi concessa uideretur esse dimissio, dicit etiam quo honore ditatus est. 21. Et constituit eum. dominum domus suae et principem ommis possessionis suae. 22. Vt erudavret brincipes suos sicut seipsum, et seniores suos prudentiam doceret. In his duobus uersibus, quam potestatem dederit pharao Ioseph, euidenter exponit. Constituit eum dominum domus suae, et principem ommis jossesstiomis suae, quando eum currum fecit ascendere et praeconis uoce celeberrima nuntiari hunc secundum dominum esse post regem. Quae potestas a praefectis hodieque retinetur, qui et uice sacra iudicant et cunctarum prouinciarum potestatem maximam habere noscuntur. Sed in his rebus ditionem dedit illi, quam sibi. In subsequenti autem uersu, supra ipsum cognoscitur esse quod tribuit ; dicit enim, «£ erudiret principes suos sicut seipsum. Hoc secundum gentilem intellectum pharaonis debemus accipere, qui credebat primarios populi sui in hanc sapientiam peruenire potuisse, ut et ipsi somniorum interpretes esse mererentur

310

315

et ad tantam doctrinam scientia eorum potuisset adduci, ut consulti de re dubia certa loquerentur. Nam si eos sancto uiro in discipulatum fidei tradidisset (unde illum Domino placuisse manifestum est), fuisset utique illis Synagogae ordo nouiter institutus. Sed cum talia non legantur, minime religionem desiderasse, sed tantum diuinationis eius gloriam quaesisse credendus est more gentilium, qui ad futura cupidi, unde proueniat ipsa reuelatio, non appetunt intueri.

220

52)

28. Et introiuit Israel in Aegyptum et Iacob habitauit im terra Chanaan. Ordinem rerum competenter exsequitur, quia post illa quae dicta sunt, iubente pharaone cognatio Ioseph ad terras Aegypti eodem ordinante deducta est ;quod Genesis suauis textus explanat. Sed Israel qui dictus est, ipse est et Jacob. Verum ne eadem uerba repeteret, diuersitate nominum reuelationis suae dicta uariauit ;nam Israel egressus ex Aegypto habstauit 4n terra Chanaan. 322 cfr Gen. 46.

316 moti Gerz. corr.

Ger.

318 inttauit x

ad futura] Gerzz. ed., futurorum Garez

aegypto Gerzz. corr.

317 intuere

PL 748

950

330

355

EXP.

IN PS. CIV, 23-27

Chanaan uero fuit filius Cham nepos Noe, ex quo Aegyptii trahere leguntur originem. 24. Et auxit bopulum suum nimis, et confirmauit eum super inimicos eius. Auxit $opulum suum fecunditate nascendi, quando ibi rarissima fuit mulier quae non habuit partum. Confirmautt autem eum super inimicos suos, quando illis crescentibus, Aegyptiorum turba notissimis plagis uehementer affecta est. Hic enim per quamdam propositionem dicuntur in summa quae gesta sunt. Ceterum quemadmodum singillatim facta sint, consequenter exponit.

25. Conuertit cor eorum ut odirent bobulum eius et dolum facerent in seruos.eius. Venit ad quartam partem, ubi Aegyptios memorat Hebraeis inuidiam habuisse 340 saeuissimam, atque eos operibus subiecisse durissimis. Praestando enim felicia populo israelitico, conuertit Dominus ad odium et dolos cor Aegyptiorum, non quia ipse mali auctor est, sed praestando aliis beneficia, mentes excitauit obliquas. Necesse est enim ut scelerati homines alienis prosperis intu345

550

35 j

360

A

mescant, qui se norunt mereri non posse similia ; sicut in sacri-

ficiis Cain et Abel factum est, quando unius sacrificium respuit, alterius libenter accepit. Sequitur e? dolum facerent ?n seruos eius. Consequens erat ut post conceptum odium saeuiens populus ad dolosas machinas perueniret. Illud enim significat, quando eis lateres facere praeceperunt et pro labore geminando negatae sunt paleae et cetera quae in illo saeuissimo dominatu plebs Hebraeorum Domino deuota sustinuit. 26. Misit Moysen seruum suum et Aarom quem elegit ipsum. Istos ad pharaonem quasi quosdam testes constat a Domino destinatos, ut populum sibi placitum abire permisisset illaesum. O inaestimabilis pietas Omnipotentis ! Ab homine fragili petebat fieri, cuius ordinationi a nulla creatura poterat obuiari, ut reuera nos infirmos doceat qua mode-

ratione uiuere debeamus, quando uoluntates suas Creator san-

ctus sub tanta clementia peregisse cognoscitur. Intendamus quoque et istud genus locutionis scripturae diuinae esse proprium. Suffecerat enim dici, quem. elegit ; sed addidit, ?pswm, ut hoc quoque euidentius explanaret. Quae forma

locutionis in scripturis diuinis creberrime reperitur, sicut est et illud : Zn quo habitawit in ipso. 2v. Posuit in eis uerba signorum suorum et brodigiorum in ierra Chanaan. Posuit significat colloca365 Ps. 75, 2.

328 e/ 329 ausit Gerzz. 326 facti Gerzz. corr. $867 prodigiorum] suorum a4. r

347 et] Gerzz., oz7. Garet

866/

P557

EXP.

279

575

380

IN PS. CIV, 27-31

951

uit in eis, Moyse scilicet et Aaron, uerba signorum et prodigiorum, quae ab eis praedicabatur Dominus esse facturus. Signa sunt quasi uestigia aliqua futurarum siue praeteritarum rerum ; $rodig?a uero pertinent ad mirabiles euentus, qui in rerum ordine antea non fuerunt. Prod?igium enim dictum est ab eo quod porro dicat. Sed haec segna et rodi£1a in Aegyptiis fácta sunt, ut, sicut multorum patrum dicit auctoritas, aliquid portenderent christiano populo subsequenti ; quod suis locis aptissime commonemus. 28. Misit tenebras et obscuraust eos, quia exacerbawerunt sermones eius. Leguntur quidem Aegyptii aeris tenebras inter plagas reliquas pertulisse ; sed melius intellegamus corda eorum fuisse potius obscurata, qui Domini praecepta temnebant. Exacerbauerunti autem significat acerbe acceperunt, aut certe iniuriosis abominationibus respuerunt. Nam in plagarum ipsarum enumeratione competens fecit initium. Non enim ad reliqua uenire potuissent, nisi

599

obscuratis sensibus incurrissent profundissimam caecitatem ; quod et hodie sic fieri peccantium usus ostendit. 29. Conuertit aquas eorum in sanguinem et occidat pisces eorum. Dicit secundam plagam, quae in historia Exodi prima legitur ; sed ipsae plagae futurae cladis indicia nuntiabant. Conuertit enim aquas eorum in sanguinem, quoniam erant inter maris Rubri fluenta perituri. Pisces eo*wm occisi sunt, ne spes uiuendi hominibus relicta uideretur, quando illud est inter latices mortuum, quod natiuo elemento

595

probabatur

enutritum.

30. Misit in terram eorum vanas et in cubilibus regum ipsorum. Haec tertia est. Ranarum eis societatem dedit, quia et ipsi locum accepturi probabantur aquatilem ; a quo signo nec reges eorum, id est priores excepti sunt, quando erant altissimae abyssi demersione morituri. Sed hoc inter

400

cetera plus uidetur esse mirabile, ut nec regum domus ab hac

plaga cernerentur exceptae, quibus multorum ministeria talia poterant submouere portenta ; ut euidenter detur intellegi, nullis opibus nullisque solatiis diuinis posse iussionibus obuiari. 31. Dixit et uenit cynomyia et ciniphes in omnibus 495 jinibus eorum. Quarta plaga subsequitur, d?x?t et wenit. In magnam significantiam duo ista coniuncta sunt, quia diuinitatis imperium nullum potest sustinere tarditatis obstaculum. Nam si euidenter intendas uel ipsa uerba quae sibi uiden410 tur esse sociata, tamen per syllabas suas aliqua mora protra-

381 tenebant Gerzz. (cfr Exp. ps. cvi, 378 quidem aegyptii aeris] oz. Gerzz. intet] in Gerzz. 393 est] add. Gerzz. in marg. 4. 455), contemnebant Gare?

899 altissimi Gerz.

408 scynifes Gerz.

PL 749

952

EXP.IN

PS. CIV, 31-36

huntur. Iussio autem Domini non dilatat tempus, quando iam ipsa uoluntas effectus est. Cynom yia significat muscam caninam, quae ceteris muscis omnino mordacior est, et importunitate sua uiolentior, unde infesti ac saeuissimi animalis deri-

415 uatiuum nomen accepit. Cinzjphes genus est culicum fixis

aculeis permolestum, quas uulgus consueuit uocare zinzalas. Agnoscant homines qui fatuis elationibus intumescunt, quoniam pharao ille saeuus et durus nec muscis par esse poterat, qui se de tanta regni elatione iactabat. /» ommibus autem 420 finibus eorum dicit, ne quis Aegyptiis locus a perniciosa clade sentiretur exceptus. 92, Posuit pluuias eorum im grandinem, ignem comburentiem in terra ipsorum. 99. Et percussit uineas eorum et ficulneas eorum 425 ei coniriuit omne lignum finium eorum. Vltio quinta narratur. Similis est superiori sententiae et ista locutio, ubi ait : Posuit in eis uerba signorum suorum. Posuit, statuit significat ac decreuit. Aegyptiorum enim adhuc plagarum enumeratio perseuerat, ut pluuia quae ad fecunditatem

430 terrae datur, conuerteretur in grandinis noxiam uastitatem ; cuius ictus non minus intercipit, quam ubi lapidum copia densa ceciderit. Haec agrorum liquoreum probatur incendium,

cum tactu noxio fructus arefacit, quoscumque saxatilis unda 455

percusserit. Ignem uero comburentem, fulmina significat, quae solent excitata tempestate desaeuire. Sequitur e£ fercussit uineas eorum et ficulneas eorum et contiriuit omne lignum finium eorum. Quod dicit, Percussit, ad superiora respicit, siue grandinem, siue fulmina, quae caelestis potentia terris uelut tela infesta iaculatur. Et ne tantum ficulneas

putares,

aut

wineas

esse

bpercussas,

addidit

omne lignum finium eorum ; ut et sata non dubitares euersa, ubi arborum quoque robora cognosceres fuisse contrita. Maiora enim continent intellectum minorum. 94. Dixit et uenit locusta et bruchus, cuius non erat.

numerus.

35. Et comedit omne fenum terrae eorum et omnem fructum terrae ipsorum. Sexta incohat plaga. Sed et haec locutio superiori sententiae similis approbatur, id est, dixit et uenit cynomyia et ciniphes. Locusia uero mater 450 bruchi est, quem mala fecunditate progenerat, quae ad illam praedam quasi conuocatus exercitus cum sua prole descendit. Et ne crederes inaniter deductum, omnem fructum terrae illius ab eis dicit esse consumptum. 96. Et percussit omme primogenitum in terra 416 zintzalas Gerz. ^ 423tetram Fis. ed. — 430tertis Gerz. — 442 cognoscstis Gerzz. 444 lucusta Gerzz. (bic et infra) 446/444 et omnem sq. ipsorum 450 quae] qui Gerz. 072. T

PLE Une

EXP. IN PS. CIV, 36-37

953 Aegypbii, brimitias omnis laboris eorum. Venit ad se455 ptimam, quantum ad hunc psalmum pertinet, nouissimam plagam, ubi iam uicti Aegyptiorum populi malorum numerositate cesserunt. Nam quemadmodum amplius tolerare poterant, qui et omnia dulcia perdiderant et desolatos se ipsis quoque uictualibus sentiebant ? Sic grauiter per partes perit, qui diuinis iussionibus reluctandum esse putauerit. Hic nonnulla quaestio uidetur oboriri, cur septem Aegyptiorum plagas tantum psalmus iste commemoret, cum decem sint in Exodi narratione descriptae. Frequenter diximus in scripturis diuinis a 46 parte totum debere sentiri, sicut in euangelio legitur : Verbum caro factum est ek ànhabilaust in nobis ; quasi non et animam simul assumpserit, quam specialiter liberare dignatus est. Sic, commemorata carne, simul et anima suscipi debere cognoscitur ; quod multis locis inuenis esse praedicatum. Deinde quod 410 septenarius numerus Spiritus sancti uirtute probatur esse perfectus. Merito ergo decem plagas in septenarii numeri relatione conclusit, ut totum perfectum intellegeres, cuius par-

i. 558

A

tem dictam esse sentires. Deinde congruum fuit ut rem notam uaria relatione describeret, cum Aegyptiorum poenas, et toti415 dem Hebraeorum beneficia praedicaret. Sic non diuersum, sed causa uarietatis uidetur esse pulcherrimum. Siue (ut patri Augustino placet) libera est laudatio a lege narrantis ;nam qui texit historiam, necesse habet omnia commemorare plenissime ; qui uero laudat, pauca de plurimis tetigisse sufficiet. 48 o Breuiter ergo priora dicit, quia non hic nescientes docet, sed commemorat utique retinentes. Et quoniam est in subsequenti diuisione dicturus septem beneficia Dominum hebraeo populo praestitisse, praemisit septem plagas inimicos Aegyptios accepisse, ut numerus ipse (sicut arbitrari possum) bona485 rum et malarum rerum in hoc psalmo comprobabilis haberetur. 89. Et eduxit eos in argento et auro et non erat in tribubus eorum infirmus. Enumeratis plagis quas dedit Aegyptiis, uenit ad quintam partem, in qua totidem beneHebraeis dicit esse collata. Ait enim: E£ eduxtt eos in ficia 490 argento et auro. Primum itaque beneficium fuit, ut populus longa seruitute confectus, non egenus inanisque discedeAurum et argentum israeliticum populum ab Aegyptiis ret. praecepto Domini discedentem legimus accepisse, ut non reuidea495 pentina subreptio, sed longae operationis merces esse 465/466 Ioh. r, 14.

476/478 cfr Aug. En. ps., 104, 27, 6/7 — CC 40, 1547.

466 inhabitauit] Gerzz., habitauit Garez 460 perit] pet** Gerzz. 464 qua Gerzt. 472 intellegeris Gerzz.

anima Gerzz.

Pt T»

954

$00

305

SCHE

515

520

325

98. Laetata est Aegyptus in jrofectione eorum, quia cecidit timor eorum super eos. Diligenter hunc uersum debemus inquirere. Constat enim discedente populo Hebraeorum Aegyptum non fuisse laetatam, quando eum persequendum esse iudicauit ; sed postquam illi demersi sunt qui ad insequendos Hebraeos ire decreuerant, tunc qui in Aegypto remanserant omnino laetati sunt, quia similia minime pertuReddit enim hanc causam

cum

dicit,

quia

cecidit

iimor eorum super eos. Ipse enim Zimor fuit, ut in fauore gentis hebraicae ipsa quodammodo uiderentur elementa pugnasse. Et intende quia per figuram metonymiam, quae latine transnominatio dicitur, Aegy$tum, non Aegyptios memorat fuisse laetatos. Per id enim quod continet, id quod continetur ostensum est. 99. Exbandit mubem im droteciionem eorum et ignem ut luceret eis ber noctem. Vtrumque munus contra temporis inclementiam probatur esse concessum. N «bes data est, ut solis temperaret ardorem ; gnis concessus est ut tenebrarum potuisset auferre caliginem. Hoc est tertium, quod israelitico populo constat esse concessum. 40. Petierunt carnes et uenit coturnix et bane caeli saturauit eos. Intuere quemadmodum superata sunt uota desiderantium. Carnes betit populus Hebraeorum et cotaurnices accepit. Constat enim tam in volatilibus quam in quadrupedibus carnes esse sine dubio dulciores. Deinde unum postulauit et geminata uenerunt. Sequitur enim e£ $ane cae-

là saturauit 330

IN PS. CIV, 37-40

tur. Et quia dubitari non potest omnia Dominum iusta praecipere, sine culpa uidetur factum, quod eius imperio constat impletum. OQiapropter sequitur secundum beneficium, ut in illa necessitate migrationis nullus infirmitate corporea potuisset affligi; quatenus omnia nauanter implerent quae illis praecipiebantur a Domino.

lerunt.

510

EXP.

eos. Sunt enim ista Exodi lectione notissima,

quando coturnices in modum imbris densissimi depluebant ; manna quoque ut iudaeus populus satiaretur, accepit. Sed ut

haec in praefigurationem facta monstraret, non dixit, manna,

535

sed Pane caeli, quatenus in illo munere Domini Saluatoris sentiretur aduentus. Ipse est enim fanis uiuus qua de caelo descendit. Manna quippe dicitur, sicut in septuagesimo septimo psalmo declaratum est, quid est hoc ? Cuius nominis auferens quaestionem, quod interrogatio illa mannae perquirebat, expressit dicendo, fane caeli saturauit eos. Sic enim et 533/534 Ioh. 6, 51. 498 in] Gerz., om.

Gare

500 ouanter

z4z4. Bec. Fisc.

Gerzz. 516 protectione r (praeer zzultos codd.) satutabit Gerzz. 029 defluebant eZ.

514/815

525 tam] ozz. Gerzz.

continet

528

PI 732

EXP. IN PS. CIV, 40-45 955 caeli Dominus indicatur et quid sit manna euidenter agnoscitur.

540

545

A. Disrupit petram

et fluxerunt aquae,

abierunt

?n sicco flumina. Hoc quoque in figuram gerebatur Domini Christi, ut petra aquas profudisset irriguas. Christus enim Dominus petra spiritalis est, qui uitales aquas emanat, unde satiatum desiderium animae sitim nesciat ulterius sustinere. Abierunt in sicco flumina, significat gentium peccato-

res, qui merito sicci dicuntur ; quoniam delictis siccabuntur urentibus ; isti imbre Domini uirescentes, in nouum hominem

550

pullularunt, de quibus Dominus dicit : Venit enim Filius hominis quaerere et saluum facere quod. perierat. 42, Quia memor fuit uerbi sancti sui, quod locutus est ad Abraham uerum suum. 49. Et eduxit populum suum in exsultatione et electos

555

560

suos

in laetitia.

In his duobus uersibus, miracu-

lorum quae superius dixit causa narratur ; ideo enim dicuntur facta, quoniam Abrahae constabant esse promissa. Et respice quod dicit, electos suos eduxit in laetitia, quoniam illi qui murmurauerunt Domini furore percussi sunt. 44, Et dedit eis regtones gentium ; et labores opulorum possederunt. 45. Vt custodiant 2ustificationes eius et legem eius requiraní. Venit ad septimum beneficium. Dixit enim primum,

eductos in auro et argento ; deinde ex eis nullum

in-

firmatum ; tertio expansam nubem, quae et lumen praestaret in tenebris et in die remoueret solis ardorem ; quarto cotur565 nicem datam ; quinto refert caelesti pane satiatos ; sexto in locis aridissimis aquas irriguas emanasse ; ad postremum promissionum ueritatem fuisse completam, ut eis et regiones gentium traderet et labores inimicorum pietate copiosissima largiretur. Quod enim dixit regiones gentium, ad possessio570 nem uidetur pertinere terrarum ; J/abores uero $opulorum, ad diuitias longo tempore congregatas. Et ne in praesentibus rebus haererent corda mortalium, intulit spiritalia bona, ut eius debeant et requirere et custodire mandata, ne tantum in illis spem haberent ; quae si ad tempus deliniunt, non tamen 575 ad caelorum regna perducunt, sicut apostolus dicit : Quod si in hac wita tantum in. Christo sperantes. sumus, miserabiliores sumus ommibus hominibus. Iustificationes autem eius sunt, ut Deum toto corde diligamus, proximos tamquam nos amemus,

patrem ueneremur,

548/849 Luc. 19, 1o.

filium carum

habeamus

et

5375/5? I Cor. 15, 19.

538/839 ostenditur ed. 540 aquae] et adZ. r exquitant 7 563 spansam Gerzz.

545 flumina] ozz. Gerzz.

561

M 559

753

956

EXP. IN PS. CIV, 45

580

ceterae ceptae. est et debere

iustitiae, quae in diuerso rerum genere sunt praeHas admonet custodire, quia earum rerum euidens absoluta praeceptio. Lex uero eius fuit die sabbato requiesci, in Pascha agnum anniculum immolari, sa-

585

in hunc modum a Domino praecepta noscuntur. Sed haec et his similia non corporaliter, sed spiritaliter sunt quaerenda. Ideo enim addidit requirant, quia nouit praecepta legis

cerdotes cum ueste mystica ad altare accedere et cetera quae

299

595

600

umbram et speculum esse futurorum. Alleluia. Hoc non otiose percipias, quod aliis psalmis alleluia in capite et in fine ponitur, aliis uero in solo titulo praenotatur. Isti enim qui capite fineque concordant (ut opinor) ad illam intellegentiam referendi sunt quam in psalmis. esse diximus qui capite et fine similiter terminantur, ut sunt praecedentes centesimus secundus et centesimus tertius. Siue quia expressius semper infunditur, quod sententia iterata

geminatur, ut est son sic impii, nom sic; et fiat, fiat ; uel Amen, amen, dico uobis ; et Abba, Pater ; hoc est enim Abba,

quod Pater. Sit forte et alia causa quae latet. De hac autem re nec a doctoribus nostris aliud potuimus accipere, nec nobis. est aliquid amplius sentire concessum.

Conclusio psalmi. Ecce utrumque alleluia cantatum est, decursus est psalmus caelesti laude plenissimus, qui et praeterita ueraciter referret et in futuris nos salubriter commoneret. Passi sunt Aegypti dignissimas ultiones ; acceperunt Iudaei dona caelestia. 605

610

Nunc unusquisque nostrum

exspectet eorum

retributionem,

quorum imitatur exemplum. Inspiciendum est autem lumine cordis quod in fine psalmi positum est, ut ad iustificationes Domini et in lege eius tota mentis intentione dirigamur. Nam et si bona temporalia suscepimus, sicut Abraham, Isaac, Iacob ceterique fideles qui abundanti facultate floruerunt, in illam partem esse potius debemus intenti, unde ad caelorum possimus regna perduci. Ista enim quae delectabilem uideri faciunt

mundum,

in aeternitate

non

habent

locum.

Memi-

nisse autem debemus hunc psalmum secundum esse horum SCHE 615 qui dum miracula Hebraeis collata describunt, per figuram

596 Ps. r, 4. Ps. 40, 14; 71, 19; 88, 55 ; 105, 48. 697 Marc. 14, 56; Rom. 8, 15 ; Gal. 4, 6

59? Ioh. r, 51; etc.

5681 custodiri ed. 589 alleluia] Cass. cuz r (T U), oz. cet. codd. r et £ 591 capite] Gerzz.,in praezz. Garet 592 opinior Gerzz. corr. 593 simili/ter minantur Gerzz. 609 suscipimus Ger. (corr.), Garet 612 possumus Gerzz. corr.

EXP..IN

PS. CIV, 45-CV, 1

957 allegoricam, quae aliud dicit, aliad significat, uentura christiani populi sacramenta declarant. EXPOSITIO

;

10

1;

20

IN PSALMVM

CV.

1. Alleluia. Ecce iterum alleluiatica nobis gaudia redierunt; ecce breuiter praecipitur ut Domino totius psalmi iubilatione cantetur. Sed inspiciamus quod a superioribus dictis nec titulum nobis cognoscitur mutasse, nec causam. Titulus est enim Alleluia, causa confessio, quae miro modo ad laudes Domini omnino fecunda est. Quantorum enim hinc ora soluta sunt ? Hinc Moyses cum uiris, germana eius Maria cum feminis transitum Rubri maris diuina laude celebrarunt. Hinc Debbora iucunda exsultatione praecinuit. Multi etiam prophetae canticos diuersos tanti miraculi confessione profuderunt. Non immerito, quia magnalia ista totius humanae redemptionis sacramenta testantur. Ab Aegyptiis enim eripimur, quando ab operibus diabolicis diuino munere liberamur Mare Rubrum transimus, quando baptismatis sacramenta percipimus. In deserto pascimur, quando diuina gratia concedente in mundi istius rerum bonarum largitate satiamur. Ad terram promissionis perducimur, quando in illa felici patria munere supernae pietatis intramus, ut merito talis causa frequenter iterata praedicetur, quae tantorum magnalium praefiguratione decoratur.

Diuisio psalmi. Introducitur confitens populus Hebraeorum, qui, relicta perfidia patrum suorum, ad pietatem Domini (ipso miserante) perductus est, ut intellegamus, cum fuerint conuersi, et ipsos

Alleluia merito pro sua redemptione cantare. In prima igitur 2; narratione deprecatur propheta ut societur populo beneplacito, qui erat Domini Saluatoris aduentu de gentibus congregandus. Secunda patrum suorum peccata dinumerat quae fecerunt in Aegypto ; mirabilia Domini recto corde minime contuentes, pium tamen Dominum ad inimicis suis eos liberasse 3o confirmans.

Tertia, ad peccandi studia refert eos reuersos;

Dominum tamen electi sui Moysi precibus dicit fuisse delinitum. Quarta, iniquitates eorum asserit iteratas, Dominumque illos decreuisse perdere, nisi Phinees serui sui supplicatione placaretur. Quinta, ad aquam contradictionis Moysen ab illis

Ps. CV, 8/9 cfr Exod. 15, 20 sqq.

9/10 cfr Iudic. 5, 1 sqq.

616 allegoricam] Gerzz. ed., allegoriam Garez 616/617 xpian* (a eras.) Gerzz. Ps. CV, 28 propheta] ozz. Gerzz. 27/28 fecerint Gerzz.

PL 754

958 35

EXP, IN: PS; €6€V, 1-2

exacerbatum esse commemorat, posteaque filios suos in cultura idolorum crudeliter occidisse. Vnde Dominus uehementius iratus, tradidit eos gentium seruituti, ac deinde misertus in

conspectu inimicorum eos reddidit gloriosos. Sexta, precatur quod nouerat esse uenturum, ut de uniuersis nationibus Eccle40 sia catholica congregetur, et laudes Domino aeterna exsultatione concelebret. Nunc partes psalmi per apertas diuisionum semitas ambulemus.

Expositio psalmi. Confitemini

Domino,

quoniam

bomus,

quoniam

?n saeculum misericordia eius. Sicut superior psalmus p. 360 45 in primo uersu declarauit, quia confessio illa ad laudes Domini debuisset aptari, ita et hic designat confessionem istam ad medicinam paenitudinis applicandam. Sed et hoc quoque ad praeconia Domini pertinere non dubium est, quando maior gloria est pietatis confitenti parcere, quam uiuenti sine offensione $0 praestare. Hebraeorum siquidem compuncta congregatio et PE diuina inspiratione correcta, loquitur ad reliquam plebem, ut [/55 antiqui erroris prauitate damnata, ad diuinam debeat redire clementiam. Et ne aliquis de culparum suarum numerositatibus terreretur, addidit, quoniam bonus. Quis enim dubi55 tet ad eum recurrere, quem sibi audit posse celerrime subuenire ? Bonus enim Dominus recte dicitur, qui delinquentem pascit, qui exspectat errantem, qui solem suum facit oriri super bonos et malos et luit super iustos et impios. Hoc etiam ipsius Veritatis uoce declaratur : Nemo bonus, nisi solus Deus. 6o Addidit quoniam in saeculum misericordia eius. Audito bono Domino, ne se humana neglegentia ab studiosa et sedula supplicatione suspenderet, remedii causam dicit : ut ad confessionem celerem Domini debeat munere festinare. In saeculum, uitae huius significat cursum, ubi miseri sunt 65 quicumque delinquunt ; ubi fas est corda nostra conuerti et misericordiam postulare. Ibi enim damnatio est confiteri peccatum, ubi iam constat esse iudicium.

79

24. Quis loquetur botentias Domini, auditas faciet omnes laudes eius ? Populus iste quem diximus, diuinorum operum aestimatione completus, negat humanum sensum comprehendere, quod de illa plenissime debeat maiestate narrare. Quis enim, significat nullum. Cui enim aut ingenium suppetit ad cogitandum, aut lingua ad depromendum, ut 57/88 Matth. 5, 45.

44 superius Ger.

Gare

59 Marc. 1o, 18.

53/54 numetositate ed. 58 impios] Gerzz. ed., iniustos 68 loquitur Gerzz. 71 plenissima 744. Ber,

EXP.

75

8o

8 vA

IN PS. CV, 2-5 959 tanta immensitas unius possit ore narrari ? Vbi merito dicendum est : Non mihi si linguae centum. sint, oraque centum, ferrea uox. Addidit etiam: auditas faciet ommes laudes e?ws. Et hic quoque subaudiendum est, quis, ut perfecta nobis possit constare sententia. Pulchra autem uarietate dictum est : quis audatas faciet ommes laudes eius ? Illa enim possunt audiri, quae probantur et dici. Hic quoque modus inter proprias locutiones habendus est. 9. Beati quà custodiunt iudicium et faciunt iusiitiam in omni tempore. Postquam negauit laudes posse Domini comprehendi, sententiam dicit qua se consoletur genus humanum,

ut cum

illa nequeat implere, hoc saltem

custodire festinet. Custodire enim 2udicium

9o

est, qui inter

alios recte iudicat; 2wst?tiam autem facit, qui aequabiliter agit. Siue illos beatos dicit, qui 24dicium in fide custodiunt ; iustitiam uero in opere demonstrant. Sed uide quoniam addidit, /w omni tempore, sicut in euangelio dicit : Qui perseuerauerit usque 1n. finem, hic saluus erit. Merito ergo isti tales beat? dicti sunt, qui praecepta Domini pura mente

custodiunt.

Haec tertia species definitionis est, quae

graece peotes, latine qualitatiua dicitur, quae dicendo quid 9 vA quale sit, id quid sit ostendit. 4. Memento nostri, Domine, in beneplacito bopuli iui,

IOO

uisita

nos

in salutari

iuo.

Orant deuoti, ut inter

eos debeant aestimari, qui Domino fideli opere placuerunt. Nouimus enim israeliticum populum partim contumacem fuisse, partim in Domini constitisse mandatis. Vnde isti suppliciter precantur ut in illorum societate debeant annumerari, quibus potest aeterna beatitudo gratia diuinitatis attribui. Et ut fides eorum perfectissima nosceretur, optant se w:sttar a Domino Saluatore, c;uus aduentu se nouerant esse saluan-

105

dos. Ipse est enim sal«wíar?s,

de quo beatus Simeon ait :

Nunc dimillis seruum tuum, Domine, secundum werbum.

tuum

in pace, quia widerunt oculi mei salutare tuum, quod. parasti ante faciem omnium bopulorum ; Lumen ad veuelationem. genlum et gloriam plebis tuae Israel. IIO

5.

Ad uidendum

in bonitate

electorum

tuorum,

ad

laetandum in laetitia gentis tuae, ut lauderis cum hereditate tua. Hoc est quod se petebant a salutari Domino v5 Verg. Georg. ll, 45/44 ;4Aen. v1, 625/626. 2, 29-32.

91 Matth. 24, 13.

106 Luc.

86 83/84 domini posse — Gare 82/83 iustitias r (praefer nonnullos codd.) 92 ista $88 illos] Gerzz., ille Garez 81 quia Gerz. nequit Gerz., add. a s. 7. 103 ut et Gerzz. 97 uisita] et praez. r (praeter A IN B C D) talis Gerzz. corr. 106 demittes Gerzz. corr., demitte ed. cum signo transpositionis

PL 756

960

EXP.

IN PS. CV, 5-6

uisitari, ut bonitatem eius uiderent, quam electis erat aduentus sui munere praestaturus ; quatenus cum christiano populo 115 gauderent, qui de eius erat incarnatione laetaturus. Ipsa est

enim gezs Domini, quae de gentium est diuersitate collecta, ut esset grex unus et pastor unus. Sequitur harum rerum suaulssimus fructus, «u£ laudetur. Dominus cum hereditate 120

125

sua. Vtrumque enim coniunctum est, quia in praeconio Domini sui fidelis famulus sine dubitatione laudatur, sicut in superiore psalmo dictum est : Laudamini in nomine sancto eius. Quapropter fidelis iste populus tanto desiderio ad conspectum Domini festinabat, tanta se christianae plebi caritate miscebat, ut nefas sit putare eum spiritu non fuisse conspectum, quem tanta gratia cognoscimus expetitum, sicut ipse in euangelio dicit : Abraham desiderawit uidere diem meum ; uidit et gawisus est. 6. Peccauimus cum patribus nostris ; iniuste egimus, iniquitatem fecimus. Venit ad secundam narratio-

nem, ubi praedictus populus humili satisfactione prosternitur, ut illa in principio psalmi declarata uideatur esse confessio. Dicit enim $eccasse se cum $atribus, quoniam in eorum erant lumbis et origine constituti. Nam cum fuerit tempus longe diuisum, quando in Aegypto patres eorum miracula facta 155 carnaliter acceperunt, cum nulla Domino satisfactione responderent ; et aetas ista multum posterior esset, quam praesentis psalmi series cantaretur, dubium non est illa eos peccata gemere, quae ex parentum suorum probabantur nequitia sustinere. Hoc haeresis Pelagiana non accipit, dum putat originale 140 peccatum ad prolem Adae nullatenus peruenire potuisse. Cum maioribus enim suis peccant, qui se per gratiam Domini ab eorum delicto non separant. Quod pater Augustinus diligentissima librorum disputatione conuicit. Nunc autem quando Domino aspirante mens compuncta resipuit, merito a se pec145 cata parentum uolebat abstergi, qui ab ipsorum coeperat obligationibus segregari. Et ut purissimae confessionis firmitas apI30

pareret, haec eadem trina iteratione confirmat. Hoc est enim

150 SCHE

155

peccauimus quod iniuste egimus ; hoc est iniuste egimus, quod iniquitatem fecimus. Tanto enim unusquisque PL celerius absoluitur, quanto a semetipso uiuaciter damnatur. 731 Quae figura dicitur schesis onomaton, id est multitudo nominum coniunctorum diuersis uerbis unam rem significantium. Est et alia nobis in hoc loco tradita expositio, quia cum maioribus suis peccat, qui delicta similia non declinat, sed eadem p. 361 facit quae priores suos fecisse cognoscit ; ita tamen ut a poste127 Ioh. 8, 56.

142/143 cfr Aug. Contra Iulianum libri vy — PL 44, 641 sqq.

115 erant ... laetaturi ed. 136 responderint Gerzz.

120 famulus] populus eZ. — 132 se] ozz. Gerzz. 150 quanta ... uiuacitate Gerzz., rece ?

135/

EXP. IN PS. CV, 6-9

961

ris reatus originalis peccati, nisi per gratiam Domini non possit excludi. v. Patres nosiri àn Aegypto non intellexerunt mirabilia tua, et non fuerunt memores multitudinis 1603nisericordiae

(uae,

et aivritauerunt

ascendentes

àm

Rubrum mare. Duo. sunt quae beneficia donata commendant, intellectus et tnemoria ; quod utrumque in perfidis fuisse denegatur. Nom intellexerunt, pulcherrima locutione signatum est. Videbant enim praestari; sed qua causa fieret, 16; non ab eis probabatur agnosci. Nam decem plagis percussi sunt Aegyptii, ut Decalogo futuro Hebraeorum gens deuota seruiret. Dimissi sunt a pharaone, ut et illi relinquerent diabolum cum ministris. Sed illi carnaliter quae gesta sunt intuentes, spiritalis gratiae minime praemia quaesiuerunt. Nom» 170 fuerunt autem memores misericordiae Domini, quando uidentes pharaonis exercitum antequam mare Rubrum diuideretur, credebant se euadendi subsidia perdidisse ; et contra

Moysen locuti sunt melius sibi fuisse duro subiacere seruitio, quam tota gens perire potuisset in eremo. Post haec conse17; quens fuit, ut irritarent Dominum ascendentes in Rubrum mare, quando non crediderunt posse fieri, quod eius audiebant omnipotentiam polliceri. Ita factum est, ut nec intellegerent uirtutem Domini, nec eius beneficia deuota mente retinerent. Bene autem positum est, irritauerunti, quasi 18o per se quietum atque placatum, infensum et iracundum sibimet reddiderunt.

Ascendentes

autem

mare,

ie Rubrum

dictum constat positione terrarum, quoniam cunctis regionibus Aegyptus perhibetur humilior et inde discedentes loca petere uisi sunt altiora. &, Et liberauit eos propter nomen suum, ut notam 13. suam. Dicendo $rojpter momen faceret boientiam suum, designare mihi uidetur Dominum Saluatorem, cuius uocabulo conuenit saluare periclitantes. Deus enim quando liberat peccatores, non propter merita eorum praestat, sed 19o propter nominis sui potentiam demonstrandam ; ut pius euidenter appareat, si immeritis beneficia larga concedat. Quod enim dicit, notam fecit potentiam suam, non carnalibus utique oculis, sed spiritali cogitatione uidentibus. Nam si omnibus notam fecisset, nequaquam durus populus de in195 credulitate peccasset. 9. Et increpauit

et deduxit eos in crepationem uocauit mare in Exodo uoce zoo Agit enim ille occultis

mare

Rubrum

et exsiccaium

196 siccatum r, for£. recte, cfr |. 203 199 legimus] Gerz., legitur Gare

161 rubro opz.codd.r 21

est ;

aquis multis sicut in deserto. Inoccultum diuinitatis imperium : quia Domini nusquam legimus increpatum. motibus uniuersa quae praecipit et qua197 eduxit z C 2. (xcviir)

962

EXP.

IN PS. CV, 9-12

si ad audientes loquitur, quae sensum non habent attributum.

205

Tanta enim uirtus iussionis est, ut parere praeualeant, quae audire non nouerunt. Siccatum mare non pro uniuersitate debemus accipere, sed tantum quantum illis iter aperiret. Nam plus inde miraculum fuit ut undae liquidae excisis lateribus constitissent, nec fluenta fluerent, sed montium quadam

210

firmitate consisterent. Sequitur e£ deduxit eos in aquis multis sicut im deserio. Deserium est maxime quod aquarum inundatione deseritur, ut nullum ibi animal possit habitare periculo siccitatis ingenito. Educti sunt ergo Hebraei per abyssum tamquam per loca deserta, quae nimia sterilitate siccantur ; ostendens quoniam sic aruit illa uia fluentorum, ut

usque ad iter potuisset peruenire puluereum. 10. E: lHiberaust eos de manu odientium et redemit 215 eos de manw inimicorum. Quamuis esset et hoc beneficium, si eos de potestate aliena liberaret, tamen auxit muneris quantitatem dicendo, de manu odientium ; quibus utique parcere non poterant, quos immaniter impetebant. Horrebant plane propter quos et tantas plagas susceperant et rerum sua220 rum amissione priuabantur. Intellegitur etiam de conspirata daemonum cohorte, quae humanum genus stimulo peccatorum et odit et percutit. Sequitur e£ redemit eos de manu ?nimicorum. Hoc si ad litteram uelis accipere, non videtur posse congruere ; nam, ut liberaret Hebraeos, nullum Aegyp225 tiis pretium dedit, quibus magis pro sua contumacia plagarum dura geminauit. Sed hoc prophetiae spiritu dictum credamus de temporibus christianis, quando Dominus Saluator peccatores obnoxios pretioso sanguine suo a diaboli redemit imperio. 230 11. Et operuit aqua tribulantes eos ; unus ex eis non remansit. Hocquidem ad litteram sine controuersia uidetur intellegi, quia nota est in Exodo commemorata descriptio. Verum «nus

225

240

ex eis non

remansit,

non ad uniuersam Ae-

gyptiorum gentem respicit, sed tantum ad insequentium multitudinem tendit, quae ibi usque ad minimum probatur exstincta. Remanserant enim de Aegyptiis, qui laetarentur in profectione eorum, sicut in psalmo superiore dixit : Laetaía est Aegybtus in profectione eorum ; sed illi scilicet qui in casu simili non fuerunt. 12. Et crediderunt in uerbis eius et cantauerunt

laudes

eius.

Post miraculum tale dicendo,

crediderunt,

duritiam cordis demonstrat, quod non ante euentum rei, sed post effectum miraculorum credere maluerunt. Nam etsi bonum sit uisis rebus acquiescere, multo melius promissa credi-

245 disse, sicut in euangelio Thomae dicit : Quia widisti credidisti ; 245/246 Ioh. 20, 29.

213 puluerum Gerzz.

218 poterat Gerzz.

PL 758

EXP.

IN PS. CV, r2-16

963

beati qui mon uiderunt et crediderunt. Quod uero addidit e£ cantauerunt laudes eius, hymnum significat Exodi qui ait : 250

255

Cantemus Domino, gloriose enim honorificatus est, et cetera

quae hebraeus populus peracto miraculo magna exsultatione cantauit, sicut in tituli expositione narratum est.

18. Cito fecerunt et obliti sunt operum eius; non sustinuerunt consilium eius. Venit ad tertiam narrationem. C2fo fecerunt ; acsi diceret, summa celeritate mutati sunt, ut qui laudes Domino de collatis mirabilibus canebant, paulo post contra eum nefandas murmurationes assumerent. Nom sustinuerunt consiliwm eius, quando prius conceperunt desperationem, quam eius parata beneficia prouenissent. Dominus enim, qui eos liberauerat talibus tantisque miraculis, nullam eos uictualium rerum

passus fuerat penu-

260

riam sustinere. Sed illi anticipauerunt consilium supernum, qui eius noluerunt exspectare dispositum ; more fragilitatis humanae, quae dum sibi nimia festinatione prouidere putat, incaute dispositionem diuinitatis anticipat. 14. E! concupserunt concupiscentias in deserto et

265

tentauerunt

Deum

in

siccitate.

Hoc erat quod consi-

lium eius minime sustinuerunt, ut in deserto comestionem SCHE 270

sub

diffidentia peterent et aquam sibi dari sub murmurationibus postulassent. Quae figura dicitur cacozelon, id est mala affe- u 362 ctatio, quoties ingenium iudicio caret, et spe boni fallitur praecipitata uelocitas. Comcwupzerunt autem concuptisceniias. Genus hoc locutionis in scripturis sanctis omnino creberrimum

est ; ut est, desiderio desideraui

manducare.

uobis-

cum. bascha ; et illud : Qué maledixerit patri uel matri, morte morietur ; siue, castigans castigauit me Dominus, et his similia. 275

280

285

PL 759

Ostendit enim nimietatem desiderii positio geminata uerborum. 15. E! dedit eis petitiones ipsorum ; et misit saturitatem in animas eorum. Temporalia petentes, merito carnea beneficia susceperunt. Duobus enim modis animam dicimus esse satiatam, cum escis corporalibus pro carnis infirmitate reficitur et cum spiritali iucunditate completur. Sed hic animas eorum carnibus potuque dicit esse saginatas, ut ipsa uoluntas quae desperatione peccauerat, rebus emergentibus uinceretur. 16. Et irritauerunt Moysen in castris et Aaron sanctum

Domini.

Saturitatem

uentris secuta seditio est,

quae plerumque causas excitat, unde pericula perniciosa pro248 Ex. 15, 1.

272/243 Luc. 22, 15.

273/294 Ex. 21, 17.

244 Ps. 117,

18.

2851 eius] et add. r (praeter H* M K T*) eorum r 299/280 dicimus animam c Gare£

244 petitionem

24ud. Bec. cw

g

964

EXP.

IN PS. CV, 16-19

veniant. Irritar:? aliquem dicimus, ad iracundiam prouocari aut actionibus aliorum improbis, aut uerbis asperrimis. Illud 290 enim significat, quando Dathan et Abiron honorem sibi contra Moysen et Aaron excitatis contentionibus assumebant. Vnde eorum poena prosequitur, 2rritawerunt enim uiros sanctos ad interitum suum, quia per inuidiam loquebantur, quod Domino displicuisse agnoscitur. Quod congrue inter lau295 des Domini ponitur, quia suos famulos uindicasse declaratur. 1v. Aperta est terra et deglutiuit Dathamn et operuii suber congregationem Abiron. Haec, ut testatur Numerorum liber, supra illos contigisse manifestum est qui gratiam supernam Aaron et Moysi collatam uenenosis inui300 diae dentibus appetebant, ut sibi honorem contumaciter assumerent, quem supradictis cognouerant misericordiam Domini contulisse. Quibus similis exitus prouenit, quia causa una schismatis fuit ; deglutiti sunt a terra, quia terrena sapuerunt, ut ipsa poenae qualitas scelerata facta testetur. 395 18. Et! exarsit ignis in synagoga eorum et flamma combussit beccatores. Hoc factum est supra ducentos quinquaginta complices Dathan et Abiron, qui eorum infeliciter uota secuti sunt, ut thuribula tenere praesumerent, quod idem Numerorum textus eloquitur. Synagoga uero hic non 310 templum significat, sed adunationem, quam perustam diuino constat incendio, ut qui in incensi praesumptione peccauerant, caelesti flamma cremarentur.

315

Ideo enim addidit,

eorum,

ut

eam a populo Domini separatam fuisse sentires. Flamma uero dicta est a flagello comarum suarum. 19. Et fecerunt uitulum in Horeb et adorauerunt sculpiile. Hoc quoque notissimae historiae narratione declaratur, quando Moysi absentiam Iudaei minime tolerantes,

25»

prodigioso sensu in Horeb monte deserti, deum metallicum sibimet effecerunt. Sed quanto ipsis iumentis deteriores erant, qui nec uiuum pecus aestimabant irridendis deuotionibus adorandum ! Horeb uero interpretatur Caluaria, ubi postea Dominum crucis patibulo carne constat occisum : ut in ipso eodemque nomine iam tunc et in illo deserto Horeb culturam Domini perfidi nefanda praesumptione uiolarent, quorum posteritas erat in Caluariae loco crucifixura Dominum Christum. Illud quoque aestimo considerandum quod dixit, adorauerunt sculptile, quia in Exodo legimus uitulum con297/298 cfr Num. 16, 51-32. D5. 41, 2, 13 — CC 58, 460.

305/309 cfr Num. 16, 55.

821 cfr Aug. Ex.

297 synagogam r 299 moysen Gerzz. 308 pr. et] oz. r (praeter IN*.$ K T* D* Q) 318 coreb cod. (sic semper) 918 montem Gerzz. 322 ipsum Gerzz, corr. 323 ct] oz. Gerz. 324 perfide Gerzz.

BIZ 76o

EXP.

IN PS. CV, 19-23

965

flatilem collatis ornamentis monstruoso quodam indicio fuisse formatum. Sed duas res hic dictas debemus aduertere, ut uitu-

55o lum adorauerint in deserto et postea sculptilia simulacra in repromissionis terra coluerint ; quod in subsequentibus ipse dicturus est. 20. E? mutauerunt gloriam suani in similitudinem uituli manducantis fenum. Gloria eorum fuit adorata 355 diuinitas, quam infelici commutatione perdentes, usque ad hoc peruenire meruerunt, ut deserentes caeli terraeque Creatorem, deum sibi facerent similitudinem «itul4 fena come-

dentis. O nefarium scelus sic potuisse decipi, qui tanta miraculorum fuerant uisione cumulati ! Quale enim piaculum fuit, 34o mutum animal Deo simile credere, quod sacrilegium fuisset uel hominibus comparare ? Sed hoc totum impatientia fecit leuissimorum hominum, quae semper ducit ad culpas et praecipitat ad ruinam. Nam si causam rei sub ueritate discutias, nullum crimen est quod non impatientia matre nascatur. Con345 tra hoc illud uere remedium est, illud fixum indubitatumque

praesidium : Exspectans exspectaui Dominum et 21. 22, Obst? sunt Deum, qui saluauit cii magnalia in Aegypto, mirabilia im naan, terribilia in mari Rubro. Magna

respexit me. eos, qui feterra Chacrescit super

35o Iudaeos obliuionis inuidia ; ut quod beneficium in mente ha-

bere potuissent, quibus liberatio sua in memoria permanere non ualuit. Et ne putaretur paruum, quod ab animo uidebatur exclusum, dicit agnalia

; quae etsi pro beneficiis collatis a

perfido animo retineri non poterant, certe uel pro ipsa rerum 35; magnitudine

recoli

debuerunt.

Addidit

etiam

s2?rabilia,

quae nullo modo excusabiliter, quamuis mutabiles de suis mentibus excludere debuissent. Ad postremum cumulauit et Lerribilia,

quae solent humanis

animis uiuacius

insidere,

quorum dum pauor reuoluitur, memoria non deletur. Sed qua56o lis hic stupor, qualis accusatur amentia, ut inter tanta magna-

lia declinare potuissent, quae a tanto operabantur auctore. Et considera quam multas res singulorum uerborum adiectione cumulauit. Quae figura dicitur auxesis, id est augmentum paulatim ad superiora conscendens. Hoc siue in laudibus, siue

36; in uituperationibus omnino praeualidum est. 28. Et déxit wt disperderet eos : si mon

Moyses

346 Ps. 39, 2.

333 similitudine op7. codd. r

334 manducantes Gerzz., corr. a. zz.

341 compa-

tate] Gerzm, ui. in -ri 347 obliti] et praez. r (praeter ,A FH?) liberauit r 348/349 chanaan] Gerzz. ed. cuz r, cham Gare£ cum g 364 retinere Gerzz. (corr.), Garet 355 recoli] Gerzz. ed., tecolere Garez 861 qui haec opetabatur auctotem Gerzz. 366 disperdisset Gerzz. (rece ?)

PL 7ó1

966

370

EXP.

IN PS. CV, 23-25

electus eius stetisset in com[ractione in conspectu eius, ut auerteret iram eius, me disperderet eos. Haec omnia Exodi textus enarrat, quando Dominus ad Moysen locutus est, ut tam acriter peccantem populum ira sua consumere permisisset ; sed ille 22 con fractione, 1d est in perditione illa quam populus merebatur excipere, stetit contra Dominum dicens : S7 dimittis 2llis beccatum, dimitte ; sim autem,

375

580

dele me de libro tuo. O sanctum uirum et omne laude dignissimum, quando a monteSina ad castra descendit et ante simulacrum uidit populum nefanda gesticulatione gaudentem, commotus aduersum eostabulas fregit et gladioalterutrum iussit interfici; sed ubi uniuersaliscalamitas imminebat, se potius precatur exstingui, ne pateretur gentem generaliter interire. p. 365 Vtrumque pium, utrumque gloriosum ; ut merito loqueretur

cum diuina clementia, qui eius dilexit facere constituta. Simul et illa uirtus ostenditur, quia precibus sanctorum saepe poenas debitae mortis euadimus ; non quia ualet aliquis Domini mutaredisposita, sed, itaut eueniunt, ab eo nouerit esse praescita. 385

24. Et! fro nihilo habuerunt terram desiderabilem ; non crediderunt in uerbo eius. Venit ad quartam narrationem, in qua Iudaeos nec futuras promissiones in animo dicit habuisse, nec transacta miracula. Ideo enim nulla

290

uidebantur, quia semper carnaliter et uisa et audita cogitabant. Desiderium siquidem corporale cito fastiditur acceptum. Sed aduerte quam magna £erra intellegentibus fuerit, ut desiderabilis esse diceretur ; illis tamen nulla uisa est, quia

395

400

nihil in ea spiritale senserunt. Sequitur 20» crediderunt in «werbo eius. Filium significat, cui plebs nefandissima non credebat. Siue hoc ad litteram congruenter aptatur, quia ideo murmurauerunt, quod eius promissionibus minime credere maluerunt. Multa enim de se eorum perfidia facit intellegi, sed ubique reatus est. 29. Et. murmurauerunt in tabernaculis suis ; non exaudierunt uocem Domini. Dum murmurationes exercent,

4;ocem

Domini

nullatenus

audierunt.

Istud

enim

ilis plerumque contingit, qui dum ab his uocibus occupantur, alia exaudire non possunt. Et nota quod hoc uerbum exauditionis communi usu supplicibus tantum, non superioribus ap405 plicatur. Vnde, quia hic dicit non exauditum Dominum, constat inter proprias elocutiones scripturae diuinae rationabiliter esse referendum. Addidit, n

tabernaculis

suis, ut non

913/314 Ex. 52, 31-32.

874 omni Gerzz. 311 aduersum] Gerz., aduersus Gare? 986 uerbis r non] nec r(praezer M) 402 ab his] Gerzz. (h s. 7.), aliis Garez

399

IDE 762

EXP.

IN PS. CV, 25-3r

967

hoc laborantibus, sed otiosis contingere uideretur. Maior enim criminis crescit inuidia, cum murmurare 4IO

contigit otiosis.

26. Et eleuauit manum suam super eos, ut brosterneret eos in deserto. 2«. Et ut deiceret semen eorum 4n nationibus et dispergeret eos im regionibus. Hic iustitia Domini praemittitur, ut secuta pietas maiore gloria sentiatur. Dicit enim

415 insurrexisse Domini potestatem, ut in excedentibus uindicaret, eosque 2» deserto prosterneret, qui praecepta Domini

420

audire noluerunt. Deinde ut semen eorum, id est reliquos eorum humiliatos inter nationes redderet, qui pridem gloriosi cunctis gentibus exstiterunt. Ad postremum inclinatos atque despectos per reg?onmes dispergeret, ne quidquam ulterius de sua congregatione praesumerent. 28. Et consecrat? sunt Beelphegor et manducaueruni

sacrificia

moriuorum.

29. Et ivrritauerunt eum in studiis suis et multi425 plicata est in eis ruina. In his uersibus et excessus maior et uehementior ira subiungitur ; ut non solum ad tempus sacrificasse, sed etiam ipsi quoque idolo gentium Beeljphegor consecrati esse uiderentur. Sic enim in culturas daemonum ritusque transierant, ut iam non Domini, sed daemonum serui

430 esse probarentur. Pulcherrime autem dictum est, sacr?ficia moriuorwm, quia defunctis hominibus impendi cultura ipsa probabatur, quos gentilitas immortales deos esse iudicabat. Sed intende sollicite quod multzjlicatam ruinam supra eos dicit quibus erat sancti sui precibus parciturus. Illud enim 455 quod debebatur, multiplicatum dixit mole peccati; ut maior fieret clementia quibus numerosior relaxabatur offensa. 90. Stetit Phinees et exoraust et cessauit quassaiio. 91. Et veputatum est ill? ad iustitiam, àn genera440 tionem et generationem usque in saeculum. Stetit, uerbum ipsum soliditatem mentis ostendit, ut in illa generali perturbatione solus ausus fuerit confidentiam deprecantis assumere. Nam cum legatur telo transfixisse Iudaeam qui mulieri Madianitidi contra uetitum. Domini miscebatur, tamen 445 quoniam hoc zelo diuino fecisse cognoscitur, oratio magis dicta est quam operatio. Quisquis enim bonis actibus occupatur, exorat. Cuius homicidium non horruit, quoniam adulterii maculam uindicauit. In tantum enim post effusum sanguinem innocens fuit, ut ipsius quoque iudicis meruerit uoce laudari. 443/446 cfr Num. 25, 7-8.

410 eleuabit Gerzz. 4i2 pr. et] ozz. Gerzz. 439/440 a generatione et generatione r

£

431 stetit] et praezz. "Aud. Bec. cum 444. manitidi Gerzz.

:

968

450

455

EXP.

IN PS. CV, 32-36

32.39. Et ivritauerunt eum ad aquas contradictionis, et uexatus est Moyses fropter eos, quia exacerbauerunt spiritum eius. Et distinxit in labiis suis. Venit ad quintam narrationem, ubi illa refertur offensio, quando post tot ostensa miracula sub nefandis murmurationibus aqua petebatur, quae sic noscitur expetita, ut conítradictio magis quam postulatio esse uideretur. Ibi enim Moyses, sicut in libro legitur Numerorum, nimia iudaici populi importunitate succensus, diffidenter excrepuit dicens : A«dite me, rebelles et increduli, num de etra hac uobis aquam

460

poterimus eicere ? Quo sermone et ipse quoque peccauit, qui lam tantis miraculis praeacceptis non credidit Dominum quae fecit esse facturum. Quod dictum /abi?s suis a priore constantia omnino dstinx?t atque separauit, quando istud ambigue locutus est dum illa certissima fide promisisset. Quod locutionis genus scripturae diuinae proprium esse dicimus, quando hoc nec litterae saeculares, nec communis usus exercet. Hic autem Moyses, sanctitate seruata, hac tantum meruit

R?

ultione percelli, ne in terram introiret promissionis, qui de Domino magna promittere non praesumpsit. Nam post obitum 470 eius cum ad Iesum Naue loqueretur Dominus dixit : Confortare agitur et esto robustus ualde, ut custodias et facias omnem legem quam $raecepit tibi Moyses seruus meus. Dicendo enim seruus meus, gratiam in eo mansisse suae pietatis ostendit. 94. Non disperdiderunt gentes quas dixerat Domi475 nus illis. 35.36. Et commixtt sunt inter gentes et didicerunt opera eorum ; et seruserunt sculptilibus eorum et factum est illis in scandalum. Tamquam parum fuisset quod peccauerat in deserto populus Hebraeorum, sic post480 quam terras promissionis intrauit, oblitus Domini mandatorum, cum illis se magis gentibus uetita societate coniunxit, quas propter idolorum culturas eis fuerat delere praeceptum ; addentes malum sceleribus suis, ut se eorum quoque superstitione polluerent ; factaque ?llis est scandalum repro485 missionis terra, quae fuerat in magnum praemium, Domino largiente, concessa. Miserrimi hominum, qui Dei munus in peccata verterunt, ut quod ille donauerat ad gratiam, excedentibus fieret ad ruinam. Sic monemur recte uti beneficiis diuina largitate collatis, ne magis inde pereamus, unde sub490 leuati fuisse cognoscimur. Scandalum graecum nomen est, 458/460 Num. 20, 1o.

410/472 Ios. 1, 7.

456 uideretur esse quam postulatio — Gare? 468 dicamus Gerzz. (s uidetur) 474 dixit zAud. Bec. 478 paruum eZ. 484 scandalum] in praez. ed. 489 collatis] Gerzz., concessis Gare?

PL 765

EXP.

IN PS. CV, 36-42

969

significans sinistrum, quod mentes eorum in laeuam partem peruersa imitatione deduxit. 97. Et immolauerunt filios suos et filias suas dae- p. 364 0honiis. 98. Eti effuderuni sanguimem inmoceniem, sanguinem filiorum,suorum et filiarum. Quamuis in scripturis diuinis effusum sanguinem humanum ab Hebraeis qui in terram repromissionis ingressi sunt, in sacrificiis daemonum non legatur, tamen ab aetate sequenti hoc fieri potuisse non 500 dubium est, quando et praesens scriptura index probatur esse ueritatis. Et inspice quemadmodum ueraci relatione peccantium exaggeratur iniquitas. Primo enim dixit : Effuderunt sanguinem innocentem ; et ne putarentur extranei, addidit, f?l?orum suorum et filáarum, quorum salus in hu295 mana conuersatione dulcissima est, ut illis non parcerent pro quibus pii parentes etiam interfici non recusant. Quos sacrificauerunt sculptilabus Chanaan. 39. Et inteviecta est terra in sanguinibus et comtaminata est in operibus eorum ; et fornicatà sunt 510 in obseruationibus suis. Adhuc in ipsa auxesi in his duobus uersibus perseuerat; quod schema graece dicitur climax, latine gradatio, quia per gradus quosdam, siue in laude, siue in uituperatione sensus noster ascendit ; quam proxime quidem diximus, sed non piget frequenter repetere 515 quod auctoritas ipsa cognoscitur iterare. Et quia dixerat filiorum filiarumque sanguinem fusum, adhuc crescit inuidia, adhuc grandescit scelus, quando illa monimenta caritatis horrendis sculptilibus sacrificata memorantur. Imferfectam igitur terram crudeles homines debemus accipere, $520 qui se magis iniqua deuotione trucidarunt ; interficiendo enim filios suos, tam nefario scelere parentes potius uidebantur exstingui. Tropica enim locutione positum est 2mterfectam

495

SCHEB

terram,

dum terreni homines dicantur malis actionibus in-

terempti. Exposuit enim quemadmodum Znterfectam dixe52 vA rit terram cum carnales et insipientes pessima fuerint actione demersi. Nam illi fornicati uidentur in Domino, qui se adulterinis superstitionibus polluerunt. 40. Et iratus est animo Dominus in populo suo et abominatius est heredstatem suam. A1. Ei tradidit eos im mamus gentium et dominati 329 sunt

eorum

qui oderunt

eos.

49, Et tribulauerunt eos inimici eorum et hwumiliati sunt sub manibus eorum. Hoc quoque tropica locutione dictum est ; quia perturbatio animi cadere non probatur

555

in Dominum, 508 pr. et] oz. r populum suum rz

sed uindictae eius excitata potentia, humana 510 auxesim et Gerzz.

D17 monumenta Gerz.

528 in

PL 764

970

EXP.

IN PS. CV, 42-45

consuetudine ira vocitatur. Sed quid fecit iratus ? Auersus ab illis est, quod malorum omnium constat extremum. Sic quando illud quod continet subducitur, necesse est ut earum rerum quae continentur ruina protinus consequatur. Tra540 diti sunt enim opprobrio seruitutis, qui gloriari uidebantur in idolis. Sequitur e? dominati sunt eorum qui oderunt €0s$. Quamuis omnis dominatus gentilis uideatur esse molestissimus, addidit qué oderunt eos, ut grauius esset cum seruiret infenso. Nullis enim obsequiis talis Dominus placari 545 potest ; nam qui semper odit, semper iratus est. Denique uide quid sequitur e£ tribulauerunt eos inimici eorum et humiliatà sunt sub manibus eorum. Talis ergo uicissitudo recipitur, ut qui amanti Domino seruire noluerunt, odientibus inimicis iusto iudicio probarentur esse subiecti. 43. Saepe liberauit eos. Ipsi autem exacerbauerunt 550 eum

in consilio

suo

; et humiliati

sunt

in iniqui-

tatibus suis. 44. Et respexit eos cum tribularentur, cum exaudiret orationem eorum. Duplici modo hic misericordia 555 diuinitatis exponitur. Praemisit beneficia et humana non cessauit iniquitas ; intulit uindictam et afflictis iterum dignata est donare clementiam ; ut intellegamus ipsum et bona praemittere et flagellatis denuo subuenire. Hoc enim in his uersibus reperis, si diligenter intendis. 56o 45. Et memor fuit testamenti sui et pbaenituil eum secundum multitudinem misericordiae suae. Causam dicit quare fuerit israeliticus populus, cum Saepius peccaret, auditus ; nec usque ad perditionem debitam Domini miseratione peruenerit ; propter festamentwm scilicet nouum quod 565 est aeternum, ubi Domini aduentus eluxit, qui nulla successione mutabitur. Ipse enim promissus est Abrahae, quia. de eius erat semine nasciturus ; hoc erat absconditum

370

575

in prophetis,

sed euangelii tempore reuelatum est. Paenituit autem, more humanitatis edicitur, quae dum paenitet, consueuit mutare dispositum. Apud Dominum enim cuncta certis modis ordinata discurrunt ; rec aliquid nouum contra praescientiam eius euenit, dum omnia quae sunt facienda cognoscit. Necesse enim fuit ut nobis nostro more loqueretur, qui naturam mortalita-

tis, ut nos in aeternum uiuificaret, assumpsit. Sed considera

quia ista paenitentia Domini tunc fieri dicitur, quando et nos paenitentes esse cognoscit. Talis enim ille nobis efficitur, quales nos sibi esse probauerit. Addidit secundum multitudinem misericordiae suae. Ipsa est quae cuncta peccata superat, ipsa quae usque ad nostram carnem uenire dignata B3 est ab illis — Gare? — 539 quae continentur rerum - Gare/ 541 eorum] 554 orationes r 556 diuinitatis] domini ez. 564 peruenitet 576 nobis ille — Garez

€is Gerzz. ed. Gerzz. corr.

PL 765

EXP. IN PS. CV, 45-48

971

58e est. Multitudo enim misericordiae iuste dicitur, per quam mundus noscitur esse liberatus. 46. Et dedit eos im misericordias, in conspectu omniwm qui eos ceperant. In misericordias dicit eos datos, quia diuersa charismatum munera susceperunt. Alii 58 vA enim prophetae, alii apostoli, alii martyres, alii confessores ex ipso populo Domini miseratione floruerunt, ut eosdem postea miraculorum intuitu uenerarentur gentes, quos ante uelut abiecta mancipia possederunt. Siue magis ad diabolum uel ministros eius referri potest, ut coram eis redderentur 59» liberi, quorum prauitate prius uidebantur esse captiui. Vnde apostolus dicit : Principem potestatis aeris huius, qui operatur in filis infidelitatis ; et alibi : Vt resifiscant a diaboli laqueis captiuati ab ipso secundum dbsius uoluntatem. 4v. Saluos fac nos, Domine Deus moster et con5 grega nos de matiomibus. Vt confiteamur nomini sancto iuo et gloriemur in laude tua. Populus ille cui ab initio psalmi istius uerba dedimus, postquam se copia dominicae laudis expleuit, sexta narratione Patrem Dominum deprecatur ut Ecclesiam suam 6oo de gentium congregatione perficiat. Illud quoque subiungens et gloriemur in laude tua, non in humana iactantia, sed in te, ubi est reuera fixa gloria et sine fine laetitia. Et intuere quod hic saluare dicitur Pater ; legitur etiam et Filium saluare, ut est illud : Venit Filius hominis saluum facere quod. perierat. 6o vA Praedicatur etiam saluare Spiritum sanctum, ut est illud ad Titum : Sa/uos nos fecit ber lauacrum regenerationis et. venouationts Spiritus sancti. Sic indiuisibilis Trinitatis aequalitas y 6; atque unitas et uerbis similibus et uirtutibus indicatur. PL 48. Benedictus Dominus Deus Israel a saeculo et 766 61:10 45$Qu€ in saeculum ; et dicet omnis populus: Fiat, fiat. Haec est laus quam superiore uersu congregatos optauit populos personare. Hoc etiam nunc sancta canit Ecclesia, quae se de tanto bono praesenti tempore consolatur. Sed hoc dicit ab isto saeculo usque ad illud perpetuum saeculum esse 61

V^

faciendum, ut continuata laus numquam

debeat habere fasti-

dium. Sed cum praedictos hymnos deuotus Iudaeorum popuIus canat, quis est iste alter qui dicit : F£a£, fat, scilicet (ut

mihi uidetur) populus ille praeputii est, qui eo tempore in fide 591/592 Eph. 2, 2.

3; »

592/593 II Tim. 2, 26.

604 Luc. 19, 1o.

606/607 Tit.

:

592 filios eZ. 593 capti zAzZ. mine Gerzr., corr. a. zz. tuo] Gerzz. corr. 610 dicit Gerzz., congtegatos ... populos] Gerzz.

Bec. Fisc. 594 nos fac r (praeter M) 596 noGerz. s. J. a. zz. 605/606 ad Titum] aditum corr. a. 7z. omnes populos Gerz. 611/612 ed., congregatus populus Garef

972

EXP. IN PS. CV, 48-CVI, 1

non erat, quando psalmus iste canebatur ; qui tamen prophe620 tiae uirtute futurus introductus est, ut amore

uniuersitatis

diceret : Fiat, fiat. Sic hodieque in ecclesiis orantibus sacerdotibus respondetur Aen, id est :

Fiat. Sic iam illis tem-

poribus ipsi indicabantur, qui nunc idem faciunt. Conuenit enim magis haec uerba ad talem intellectum trahere, quam 62 v^ librorum determinationes aduertere, sicut quibusdam placet. Conclusio psalmi. Cantatum est Alleluia festiuum, responderunt omnia titulo suo. Nam licet diuersa dicta sint, in unam tamen gratiam tamquam uoces canori organi conuenisse noscuntur. Quapropter summo desiderio supplicemus, ut nos de beneplacito sibi 650 populo esse concedat, qui de prauis recta, de amaris dulcia, de temporalibus facere consueuit aeterna; quatenus et nos in Christo Domino gloriantes communiter dicere mereamur : Benedictus Dominus Deus Israel a saeculo et usque in saeculum. Meminisse autem debemus quod hic psalmus, 65 vA quamuis habeat $eccauimus cum patribus nostris, injuste egimus, iniquitatem fecimus, ad paenitentes tamen non debeat applicari. Primum, cui festiuum Alleluia praemissum est ; deinde quia populus loquitur Hebraeorum, cum singulae personae paenitentibus dentur ; tertio plus histo640 riam continet quam delicta deplorat. In multis praeterea psalmis de peccati satisfactione breuiter inuenis dici; cum tamen non ad ipsam causam uideantur aptari. EXPOSITIO

A

Io

IN PSALMVM

CVI.

1. Alleluia. Quoniam psalmus iste cum aliis duobus superioribus simili titulo praenotatur, conuenire putamus ut nos quoque ipsorum relationes sub una expositione memoremus ; quatenus munus tanti secreti facilius possit intellegi. In primo Alleluia commendatur populus Iudaeorum, de quo nulla querela est. Secundo eos commemorat, qui in eadem gente creberrimis offensionibus errauerunt, et ad Domini gratiam ipsius miseratione reuersi sunt. Hic autem commonetur populus christianus, ut laudes Domini pro collatis sibi beneficiis debeat personare. Sic breuiter potest intellegi, quod in unoquoque eorum debet inquiri. Vnde nunc propheta (ut dictum est) 635/636 Ps. 105, 6.

622 respondetur] Gerz., z;ut. in tesponditut 636 iniquitates Gerzz. (cfr 7.129) — Gare. Ps. CVI, 5/6 querella /4 9 ut] et Gerzz. M 10 hic eZ.

638 loquitur populus

BXP.INCPS.CVI, commonet

populum

christianum,

f

qui Domini

973 redemptione

saluatus est, ut confitendo preaterita, nouum cantet Alleluia.

I

A

Vox ista suauis est, hic sermo festiuus est. Quapropter ueneranter audiamus stupenda magnalia, quae tanti tituli splendore praenotantur.

- Diuisio psalmi. Post hebraici populi confessionem, de quibus praecedentes psalmi locuti sunt, propheta uenit ad populum christianum, 20 qui per spatia totius orbis superstitionum solitudine atque errore uagabatur ; in prima sectione commonens eum ut laudes Domini debeat confiteri, quoniam eius glorioso sanguine redemptus Ecclesias accepit, qui per aras daemonum lucosque stulto rapiebatur errore. Secunda gratias dicit Domino per2 VA agendas, qui gentilium animas ueritatis pabulo ieiunas, religionis suae ubertate satiauit et eorum uincula peccatorum inexsuperabili uirtute dirupit. In tertia Patri gratias praecipit esse referendas, quia Dominus Christus adueniens, diaboli portas aeneas uectesque ferreos omnipotentiae suae majestate 30

E»

confregit. Ouarta Domino Christo sacrificium laudis a sacerdotibus commonet offerendum, qui inter saeculi huius immanissimos fluctus Ecclesiarum gubernationi quasi quibusdam nauibus praesidere noscuntur, describens quemadmodum et ipsorum temptationibus uirtus diuina subuenire dignatur. Quinta iterum dicit a sacerdotibus et senioribus Dominum esse laudandum, qui squalentem mundum ariditate peccati in amoenissiimam

40

45

50

iucunditatem

caelesti

munere

commutauit;

quod uidentes recti corde nimia exsultatione gaudebunt. Illud autem considerandum est, quod praedictae partes similibus uersibus incohare noscuntur. Quod genus carminis a magistris saecularibus intercalare uocitatur, ubi adeo repetitio crebra geminatur, ut necessaria commonitio frequenti repetitione dulcescat.

Expositio psalmi. Confitemini Domino, quoniam bonus, quoniam in saeculum miserocordia eius. Praeuidens propheta populum christianum aduentu Domini gratiam percepturum, ne securitate tanti beneficii aliqua neglegentia lentaretur, commonet eum et prodere peccata sua et laudes Domini personare : quia hoc uerbum confiteri ad utrumque diximus pertinere. Ille enim praeconia Domini salutariter assumit, qui prius eum delictorum suorum confessione placauerit. Subse18 confessione M 27 insupetabile 74 gubernatione Gerzz. uidetur)

21 ut] add. M s. 7. 23 lucosquae 44, locosque M vorr. disrupit 4 M Pptaecepit Ger. et M, corr. a. zz. 32 41 repedito M 47? ne] in adZ. M X tentatetur 24 (zu

PL 767

974

SCHE

EXP. IN PS. CVI, 1-5

quitur etiam quoniam bonus, ut peccatoribus sit confidentia post satisfactionem pio Domino supplicare. 7» saeculum uero hic significat in aeternum : quia nullum tempus 55 est quod ab eius misericordia reperiatur exceptum. Nam et hic consueuit parcere et ibi fidelibus dignabitur aeterna praemia condonare. Ita fit ut semper bonus supplicibus suis, semper misericors approbetur ;nam et cum iudicat bonus est, quia iustitia bona est. ) 6o 2. Dicant nunc qui redempti sunt a Domino, quos i. 366 redemit de mamu inimici. Dicant utique Alleluia, quod titulus ait et se iucundis exsultationibus consolentur qui ad Domini gratiam uenire meruerunt. Significat autem specia- PI liter populos gentium, qui Domini sanguine redempti et de 768 65 potestate diaboli ipsius miseratione sublati sunt. Tanta enim duritia rigens atque stupida manus illius fuit, ut nisi fuso sacro sanguine laxari nullo tempore potuisset. Nam ad eos pertinere quod dicitur, sequentia declarant. 34. De regionibus congregauit eos : a solis ortu et 79 occasu, ab aquilone et mari. Per figuram periphrasim, quae latine dicitur per circuitum, exponit diabolicae dexterae quae fuerit potestas in toto orbe diffusa ; ut beneficium sanctae incarnationis hominibus innotescat, quae et auctorem perniciosum maiestatis suae potentia religauit et uincto 75 uasa mortis eripuit. Dixit prius, de regionibus. Et ne putares de paucis prouinciis congregatos, addidit, & solis ortu et occasu, ab aquilone et mari. Cum tres cardines mundi designauerit, pro quarto, id est pro australi posuit mare : ab illa parte oceanum uolens intellegi, qui cunctam mundi mar8o ginem dicitur circumire. Similis est et illa descriptio in Genesi, ubi semini Abrahae uniuersum orbem promittit, dicens : Leua oculos tuos et wide a loco in. quo nunc tu es, ad aquilonem et austrum et ad. orientem et ad mare, quod est occasus. Occasus enim dicitur, quasi horarum casus. Ita mare quod hic posuit 85 pro austro, ibi pro occidente constat esse nominatum. Vocabulum siquidem istud pro qualibet parte mundi potest competenter aptari, quando uniuersam terram circulo fertur suae peruagationis includere. Vnde euidenter aduertitur hanc generalem adunationem non de Iudaeis dici, sed de Ecclesia catho-

9o

lica, quae ex toto orbe noscitur congregata. 4. Errauerunt

in solitudine

4n siccitate,

witatis habitationis non inuenerunt. 9. Esurientes et sitientes, anima eorum

uiam

ci-

in ipsis

Ps. CVI, 81/83 Gen. 15, 14.

53 supplicati M 55 miseticordia] ozz. M 58 bonum M 61 redimit 74 64 sanguine domini — Gare 69 congregabit Gerzz. (corr. a. zz.) A 85 ubi 89 a/;. de] oz. Gerzz. M

95

EXP. IN PS. CVI, 5-8 975 defecit. Quamuis diuersae gentes gauderent numerositate populorum, tamen in solitudine uersabantur, cum nullos uerissimos

doctores,

nullam

Ecclesiam

quia superstitiosa gentilitas 42am

habere

ciuitatis

probarentur ;

Domini,

ubi

habitare debuisset, necdum cum idolis sacrificaret, inuenerat. IOO

105

Esurientes autem et sitientes curiosos huius saeculi significat uiros, qui ueritátis semitas diuersis opinionibus exquirebant. Sed quoniam non crediderant eius auctori, in uera sapientia non poterant inueniri. Sequitur, anima eorum in ?ps?s defecit. Im ipsis, utique laboribus atque studiis eorum animositas lassata succubuit, quia sic Deum desiderabant quaerere, quemadmodum non poterant inuenire. 6. Et clamauerunt ad Dominum cum tribularentur et de necessitatibus eorum liberauit eos. v. Et eduxit

IIO

ficuum. IIS

eos

in uiam

125

ut irent in ciui-

Et ut uim ipsius nominis

indicaret,

addidit,

mecessitatibus

liberarentur

et semitas ueritatis agnoscerent; quatenus qui pridem in inuio errore uagabantur, accepta uia sanctissimae religionis ad Ecclesiae beatae feliciter atria peruenirent. 8. Confiteantur Domino misericordiae eius et mirabilia eius filis hominum. Venit ad secundam sectionem, in qua commonet iam fideles ut Domino gratias referre non desinant, qui eius copiosa beneficia perceperunt. Veraciter autem et salutariter dictum est debere Domino confiteri misericordias suas, quia quicquid in nobis uidetur laudabile, eius constat esse clementiae, qui peccata relaxat, spem tribuit et ad bonitatis suae dona perducit.

130

comm

iribularentur. Quo tempore clamor cordis totis uiribus excitatur, quando et imminens periculum timetur et praesumptio humana subducitur. Sed uide quid clamor iste praestiterit ; uidelicet ut e? de

I20

vectam,

tatem habitationis. Quemadmodum duobus uersibus superioribus descripsit errantes, ita nunc aliis duobus refert ad Domini dona redeuntes. Clamawerwunt, significat magno desiderio quaesierunt. Quae tamen compunctio a Domino uenit, ut illud desideranter petatur, quod cognoscitur esse pro-

Nam

quod dicit pluraliter Ȏsericordias, illud significat, quoniam multis quidem, sed diuersa largitur, sicut dicit apostolus : Sed unusquisque broprium donum habet a Deo, unus quidem sic, alius autem. sic. Quapropter pio Domino sem132/133 I Cor. 7, 7.

94 numetositatem 74 98 tamen] quae M ^ 9$8debuissent M — sactificate M 110 duobusaliis — Gare? iiS8et]oz. M necessitate D (az -tatibus /. 107) — liberentut M 120 uiam 74 126 dominum M 132 a deo] Gerz. D, ex deo 4A Gare£ eum V'ulg., om. M

PL 769

976 155

140

EXP. IN PS. CVI, 8-12

per dignum est confiteri, qui nos et a periculis liberat et splendore suae pietatis illuminat. Miracula uero quae fecit tempore incarnationis suae, per euangelistas et apostolos posteris dicit esse praedicanda, sicut constat effectum. Memento autem quod hic uersus per quatuor diuisiones usque ad finem sine aliqua permutatione repetitur, ut sicut de quatuor mundi partibus dicit Ecclesiam congregatam, ita de totidem cardinibus orbis laudes misericordiae ipsius deuotis mentibus offerantur.

9. Quia saiiauit animam inanem et animam esurientem satiauit bonis. Inamis est anima, quando 145 mundi peruersitatibus occupata, ad Creatorem suum reuerti nulla deuotione festinat. Animam

uero

esurieniem

dicit,

150

quando iam diuina gratia uisitata ad Domini desiderat uenire medicinam. Quod factum est in gentibus, quae intentionem suam primum in idolorum uanis desideriis occupabant ; tunc enim erant inanes et uacuae, quando bonis fructibus priuabantur elusae. Secundo eswrientes satiatae sunt, quando Domini miseratione commonitae, uota sua ad paenitentiae studia transtulerant.

155

ligatos, in mendicitate

10. Sedentes

in tenebris

et umbra

mortis,

uinculis

et ferro. Gentium quae ante ad-

uentum Domini fuerunt, in hoc uersu uita describitur ; sedebant enim m tenebris, quoniam uacuatae lumine fidei, 160

170

SCHEB

perfidiae caecitate reddebantur obscurae. Et cum dicit sedenies, ostendit eas longo situ ibidem fuisse uersatas. V mbra mortis fuit saeculi istius uita uitiosa, quae illius futurae mortis teterrimam portabat imaginem. Vinculis utique ligati erant, qui dominatione diaboli, peccatorum tenebantur nexibus obligati. Mendicitas ad indigentiam boni pertinet, ubi multo grauior est omnino penuria, quae non corpus, sed, quod est grauius, animam probatur affligere. Ferrum signi- PL ficat duritiam malorum, quoniam ferreum plerumque dicimus 770 quod. durum esse monstramus. 11. Quia exacerbauerunt eloquia Domini et consilum Altissimi irritauerunt. 12. Et humiliatum est im laboribus cor eorum E ' p 367 infirmati sunt, nec fuit qui adiuuaret. Intuendum est quod in his duobus uersibus figura sit parison, id est aequatio sententiae ; exponit enim in primo uersu quemadmodum peccauerint et in secundo quae receperint. Quod schema

175 in hoc

psalmo

frequenter,

diligens lector, inuenies.

De illis

143/144 esutiente M 147 a domino ^4zd. Bec. Fisc. 149 uariis M 153 transtulerunt /4 M — 154 et] in ad4. r (praeter zzultos codd.) 159 quando Z4zd. Bec. Fisc. 160 uociosa M corr. 166 ferrum M 168 eloquium D cuz r (sed -quia 7. 17) 171 infirmati] Gerz. D JA M cum r, et praem. Garet

EXP.

180

IN. PS. CVI, 12-16 977 enim dicit qui sedebant in tenebris et umbra mortis, quia contra Domini eloquia facientes, in eius regulis uiuere respuebant. Et necesse erat ut paterentur iratum, quem iudicabant esse temnendum. Denique uide quid sequitur e? consilium Altissimi irritauerunt. Irritauerunt plane, ut qui superbi in prosperitatibus exstiterunt, in tribulationibus et angustiis humiles redderentur. Iustum consilium, saluberrima

185

medicina,

est nec

190

ut morbus

200

remedii

munere

fuit

qui adiuuaret,

subaudiendum,

alter. Nemo

enim praestat periclitanti, nisi cui omnipotens Deus praeceperit subuenire. 18. Et clamauerunt ad Dominum cum tribulareniur ei de necessitatibus eorum liberauit eos. 14. Et eduxit eos de tenebris et umbra mortis et uincula eorum disrupit. Ecce quare humiliati, quare infirmati sunt ; scilicet ut

Ho»

saeculi contrario

curaretur. Adiecit infirmati sunt, id est a saeculi praesumptione deiecti sunt ; ut facilius ad paenitentiae remedia peruenirent, si incitamenta contumaciae perdidissent. Additum

ad. Dominum

clamavent,

delicta

propria confitentes. Silebant enim in elatione positi, uelut insensata pecora nullum uerbum salutare fundebant. Compunctio facta est et tunc uocem proficuam reddiderunt. Et inspice misericordiae Domini quibus distinctionibus exponuntur. Primo de necessitate liberauit eos, qui premebantur seruitute diaboli. Deinde, a superstitionum suarum

£enebris

eduxit

animas peccatorum sorde pollutas. Tertio, non dixit, w4ncula eorum

205

210

215

soluit, sed, d?srupt.

Sic diaboli tyrannica potestas

Christo ueniente disrupta est, ut numquam in illam qua fuit dominationem redire praeualeat. 15. Confiteantur Domino misericordiae eius, et mirabilia eius filiis hominum. Venit ad tertiam sectionem, ubi illum uersum repetit, quem in secunda parte iam dixit. Hi sunt intercalares, quasi in medio calle positi, id est in carminis itinere constituti. Admonet enim liberatos gratias agere, quia ianuas peccatorum et malorum omnium claustra uirtus diuina confregit. 16. Quia contriuit bortias aeneas et wuectes ferreos conjregit. Haec est causa qua dicit Domino confitendum, quia pro liberatione nostra $orías aeneas uectesque con[reg?t, ut ipso nobis uiam praebente, uitam istam possimus sub securitate transire. Poríae sunt aeneae hominum con-

184 infirmitati M 189 subueniri M 190 cum] oz. Gerzz. 192 a//. et] de add. r (praeter nonnullos codd.) 194 sunt] Gerzz. A M, pos? humiliati /. 193 pogiz Garet

195 uelut] et praezz. A.M

199 necessitatibus e., sed cfr /. 107, 118, 191

200 supetstitionem 74 201 sorte polluta sunt M M 209 libetatori 24d. Bec. Fise. 213 quia M 22

203/204 illa ... dominatione 214 uectes (ozz. -que) M C £, (xcvi)

978

220

22;

23o

255.

EXP. IN PS. CVI, 16-20

suetudines uitiosae, quae nos ita in peccatorum atriis recludunt, ut exeundi nequeant praebere licentiam. V ectes autem ferreos, spiritus immundos non improbe uidemur accipere, qui illas ianuas peccatorum, ne circumdatos exire liceat, obserare noscuntur. Haec enim duo metalla pro fortitudine delictorum uidentur adhibita. Sed ista hominum uiribus desperata uirtus diuina confregit, quando periclitantes aduentus sui lumine miserata respexit. 17. Suscepit eos de uia iniquitatis eorum, propter iniustilias enim suas humiliati sunt. Quamuis omnia Dominus maiestatis suae praesentia complere uideatur, tamen Sic a peccatoribus longinquus redditur, ut non ei fiant proximi, nisi quando ad eum ipsius miseratione uenerint corde compuncti. Sed quantum noceat ista desertio, patenter exponitur ; dicit enim $rojpíer $n$iustitias suas humiliatos; non illa humilitate uitali: alia est enim illa humilitas quae erigit, non ista quae deicit. Humiliatur quippe in interitum, qui ad illam non meruerit peruenire medicinam. 18. Omnem escam abominata est anima eorum et appropiauerunt usque ad portas mortis. Quantum ad litteram pertinet, languentium consuetudo describitur, qui per fastidia cibi, discrimen incurrere probantur exitii. Sed hic spiritalem escam, id est legem Domini et salutaria praecepta

240 potius debemus

aduertere, unde fidelis anima uiuit et copia

superna reficitur, de qua impiorum mens exitiosa fame ieiuna est, dum aegrotante anima bonarum rerum noscitur sustinere penuriam. Grauis morbus et exsecranda calamitas, diuinae legis appetentiam non habere ; nam unde possit uiuere, si suam 24; uitam coeperit non amare ? Hinc factum est ut ad illa claustra mortifera ueniretur. Qui ad ea non sunt ingressi, quoniam erant Domini miseratione liberandi. 19. E? clamauerunt ad Dominum cum tribularen(ur et de necessitatibus eorum liberauit eos. Istum

25o uersum constat esse repetitum, quoniam in simili causa unam

decuit esse sententiam. 20. Misit uerbum suum et sanauit eos et eripuit eos de interitionibus eorum. Hic agnoscimus qualis languor sit spiritales delicias fastidire, ut sola caelestis medici 25; praesentia tale potuisset periculum aegritudinis amputare. 219 immundus M 220/221 obseruate 744. Bec. Fisc. 222 fortitudinem 74 222/223 delectotum Gerz., corr. a. zz. 229 uenerunt M — cotde] Gerz. D .A M, om. Gare. 930 potenter M — 231 humiliat sunt M — 234 metuit M 236 adpropriauerunt M, appropinquauerunt 744. Bec. Fisc. 23* desctibetur Gerzz.

243 et] oz. M

246 ueniretur] Gerzz., D (gut. a. "m. in uenitent),

4A M edd., uenitent Gare qui (zzut. a. zz. in sed) ad ea] D, quae adeo Gerzz. M quae ideo 74 Gare? 282 sanabit Gerzz. JA cuz r (H) 253 interitu D cum r 255 potuisse M fort.reie ^ hincM

PL 771

EXP.

IN PS. CVI, 20-23

979 Venit enim Dominus Saluator, qüi nos reficeret ac sanaret, ne

spiritalis cibi ieiunia peccatorum corda consumerent.

Nam.

quod ait misit werbum suum, ad caritatem dicitur Patris, non ad imparilitatem potentiae ; nam mittitur et a Filio 26o Spiritus sanctus, sicut et ipse in euangelio ait : Expedit uobis ut ego uadam, si enim non abiero, Paraclitus non uenset ad vos ; si autem abiero, mitiam eum ad uos. Et iterum Filius mittitur

ab Spiritu sancto, sicut Isaias de Christo ait: Spiritus Domini super me, propter quod unxit me, euangelizare bauperibus amisit 26; me. Mittitur etiam potior a minore, sicut Tobias angelum misit. Sed neque minor est Filius dum a Patre mittitur, nec

Spiritus sanctus Filio, quoniam ab eodem destinatur. Iste siquidem sermo ad concordiam pertinet, non ad distantiam potestatis; nam aequalitatem esse in Trinitate potentiae uel

BI 2

27o naturae, in scripturis diuinis frequenter asseritur ; quod inter

alios decenter a patre nostro Augustino in libro testimoniorum constat esse collectum. 21. Confiteantur Domino misericordiae eius et mirabilia eius filiis hominum. Quarta sectio repetitis zur I uersibus introitur, quibus expositio praedicta sufficiet. Commonet autem sacerdotes ut Domino sacrificent et mirabilia eius populis non desinant praedicare. 22, Et sacrificent sacrificium laudis et bvomunent opera eius ám exsultatione. Domino sacrificium 28o reddit qui laetus hostiam laudis obtulerit, quia multo praestantius est cum bonis actibus psalmodiae illi iubilationes offerre, quam pecudum uictimas immolare. Nam qualia sacrificia sint praebenda consequenter exponit ; scilicet ut praedica- p. 368 tores beneficia eius tacere non debeant ; quatenus et ipsi red28 A dant debitum, et fidelibus competens doctrina monstretur. Sed qualis sit ista pronuntiatio aptissimo uerbo declaratur, id est in

exsultatione

; non tristis, non diffidens, sed laetus

atque promptissimus, ut ab audientibus possit intellegi confidentia praedicantis. Illa enim celerius acquiescimus credere, 29o quae doctores uidemus fixa et grata mente praedicare. 28. Qui descendunt mare qn nauibus, facientes operationem in aquis multis. Cum dicit, descendunt mare, 260/262 Ioh. 16, 7. 263/268 Is. 61, 1. 265/266 cfr Tob. 9, 5. 270/272 cfr Aug. Liber fesfigzoniorum ? Errore teuocat Garet ad serm. 181 de femore, qui nunc legitur in appendice (PL 40, 1189 sqq.). Fortasse significat Cass. librum 4e diuinis scripturis (c. 1-III— CSEL 12, p. 296-327) uel Teszizzonia de patre et filio et spiritu sancfo in cod. Fuldensi Bonifatiano 2 (edid. de Bruyne in Zeizsebr. für neutestar. 259 patilitatem 4 M —— 2685 mittetur Gerzz. ^ potentior M ^ 269 aequalitate M 243 misericordia 74 279/280 adnuntient D cuz r(praeter 5 qui legit ptonuntient), cfri.286 | 280hostia M 281iubilationis d — 2820fferri/4 — 285 competens] deputans 44 doctrina] medicina z4z4. Bec. Fisc. 288 ab]ozm.M 291/292 e£ 800 operationem] codd. edd. cum g, operationes D cuz r

980

EXP.

IN PS. CVI, 23-26

significat sacerdotes qui saeculi istius procellosa descendunt. Nam cum dicit,

descendunt, ostendit interiora loca esse sae-

culi, ad quae descend? posse testatur. Im nauibus autem (ut saepe diximus) ecclesias significat, quae ligno crucis mundi istius tempestates enauigant. Sic enim mare descenditur atque transitur, si tutissimis nauibus insidatur, ubi gubernator est Christus, ubi remiges apostoli et sanctorum pontificum 500 beata collectio. Sequitur fac?entes operationem in aquis multis. Adhuc in eadem comparatione persistit. Sacerdotes sunt enim qui operantur in aquis multis, id est praedicant populis christianis. Aq«as enim multas, populos significare non dubium est, quando in Apocalypsi, quid essent aq4ae 30 v^ interroganti Ioanni responsum est: Populi sunt. Qui autem uerior potest esse intellectus, nisi quem tantae ueritatis confirmat auctoritas ? 24. Ips? uiderunt opera Domini et mirabilia eius in profundo. Ipsi praedicatores qui operas eius spiritali incognouerunt ; ut mare Rubrum, baptismum ; ut 2 o tellegentia Ionae triduanam illam ferini uentris innoxiam habitationem sepulcerum Domini significare cognoscerent ; et his similia, quae scripturarum diuinarum praefigurationibus agebantur. Eoque fit ut mirabilia eius in brofundo respiciant qui 31 ^ operas eius spiritali aestimatione considerant. 25. Dixit et stetit spiritus procellae et exaltata sunt flucius eius. 26. Ascenduni usque ad caelos et descendunt usque ad abyssos ; anima eorum in malis tabescebat. Ne illi quos superius dixit operam Domini in profundo posse conspicere, aliqua elatione turgescerent, nunc eorum procellas et fluctus consequenter exponit. Dixit et stetit spiritus $rocellae, significat quando Dominus tempestates tribulationum nostrarum pia miseratione suspendit, ne malis cre925 scentibus obruamur, sed iterum nisi ipso protegente liberemur. Haec dilatio nobis fit maioris causa periculi. Exaltatur enim fluctus in mentibus humanis, quando putamus meritis ze) IS

Ld

Wiss. 29, 1950, p. 201) uel Tesfizznia fidei in cod. Namurcensi 64 (edid. Pitra,

"Analecta sacra et classica, V, p. 147 sqq.) ? Rectius uete teuocat Fischer (Biblica 23, 1942, p.154) ad librum III Pseudo-Augustini coztra Varimaduz — PL 62, 411-434, qui sic incipit : *In his testimoniis unitas Tfinitatis ostenditut..." Cfr Exp. ps. XXVIII, 211. 305 Apoc. 17, 15.

298 ad quae descendi]atque defendi M ^ 296 ecclesia /4 significans M . 298 insidatur] Gerzz. A M, insideatut Gare 303 populus significari M 305 iohanne M qui] Gerzz. A M, quis Garez 306 esse intellectus 74 309 opera M corr. (cfr 1. 915) 314 respicent Gerzz. eius] in profundo a7. M 319 tabescebant M cuz $ (sed babet. anima) 326 exaltatur] D 74, exaltatus Gerzz. M, exaltantur Gare/

PL TI3

EXP.

IN PS. CVI, 26-29

98r

nostris attribui, unde sola uidemur diuina gratia posse liberari. Sed isti fluctus narratione pulcherrima describuntur. 329 Ascendunt

355

enim

«sque

ad. caelos,

quando

saeculi ela-

tionibus eriguntur ; descendunt usque ad abyssos, cum in desperationem metumque peruenerint. Et uide quid sequitur, anima eorum. n malis tabescebat ; utique, quoniam usque ad profundas abyssos formidine faciente descenderant. T'abescebat enim et in bono positum est, sicut trigesimus octauus psalmus dicit : E tabescere fecisti sicut araneam animam eius. Sed hic ideo additum est ?» malis,

ut in qua

parte sit positum, absolute debuisset intellegi. 2*. Turbati sunt et commoti sunt sicut ebrius et 340 omnis sapientia eorum deglutita est. De ipsis adhuc dicit de quibus superius ait, an?ma eorum in malis tabescebat.

$45

2059

iur, 355

360

Turbaii

sunt,

ad confusionem

pertinet sensus;

commolii suni, ad iras protinus euomendas. Quapropter talium sa$zentiam dicit esse deglutitam, quia sapientia non potest nisi apud quietos et imperturbatos animos inueniri. Sapientia eorum bene de illis dicitur qui sibi ante uidebantur esse doctores ; sed eam constat esse deglutitam, quae perturbatis mentibus non praeualet apparere. His ergo exemplis monentur sacerdotes, ut Domino supplicent ; quatenus cor eorum in humilitate consolidet, ne diabolicis temptationibus uentilentur. 98. Et clamauerunt ad Dominum cum tribularenet de necessitatibus

eorum

liberauit

eos.

29. Et statuit rocellam in auram et. siluerunt fluctus eius. Illi uelut ebrii, quorum sapientia deglutita uidebatur, clamore salubri ad. uitalia consilia redierunt. Ad Dominwm quippe conuersi, coeperunt esse iam sobrii. Quid autem egerit auxiliaris clamor exponitur ef de necessitatibus eorum liberaust eos. Ipsae autem necescitates, quemadmodum remotae sint, allegorica descriptione narrantur. Sequitur enim e£ statuit procellam in auram eti siluerunt fluctus eius. Tempestas illa saeuis-

sima, quae ab humana fragilitate non poterat sustineri, in auras iussa disparuit, confestimque fragor ille saeuientium 365 malorum imperio Dominantis obmutuit. 336/33 Ps. 58, 12.

334 profundas] D, profundos 333/334 quando M 332 desperatione .M. 339 moti 338 sit positum] Gerzz. A M, positum sit — Gare£ Gerzi. A M 340 deglutita] seripsi eum r (praeter D), cfr 1. 344 D cum r (sed 1. 848 legi? commoti) 348 ergo] Gerz. 345 inuenite M e£ 342, deuorata Germ. D .A M Garet cum g 354 procellam] Gerzz. D, eius add. 4 M 353 liberabit M A M, igitur Garez 363 355 ebrii] hebraei M Garet cu g (at 1. 861 /A M babent tantum procellam) sustinete Gerzz. M

982

ET

EXP.

IN PS. CVI, 29-33

30. Et laetati sunt quod siluerunt ; et deduxit eos in porium uoluntatis eorum et de necessitatibus eorum liberauit eos. Dicit quod solet post pericula labore fessis emergere, ut se gaudeant ingenti clade liberatos, quando 57o ad portum coeperint uenire tutissimum. Poríws enim a portandis nauibus dictus est. Subiungitur repetita quidem, sed nimis grata conclusio, ut de necessitatibus cunctis liberaretur animus aestuantis. i 91. Confiteantur Domino misericordiae eius et eius filiis hominum. Venit ad quintam 37 VA mirabilia sectionem, ubi gratias agere Domino sanctam monet Ecclesiam, quia diuersa beneficia humano generi pius miserator indulsit. Sed inspice quod eumdem uersum quarto repetiit ; ut quadrifaria illa mundi diuisio, quam superius dixit, « solis 380 oríw

et occasu,

ab

aquilone

et mari,

PL 774

his concordans

partibus redderetur ; quatenus fidelis confessio ubique eadem, ubique celeberrima cantaretur. Congruebat enim ut unam religionem,

unum

populum,

unam

Ecclesiam,

una

quoque

sanctitas praedicationis includeret. 35 92, Et exaltent eum in ecclesia plebis et in cathedra seniorum laudent eum. Exaltari dicit Dominum, qui

supra omnes caelorum terrarumque potestates excelsus est ;

non quod illi quicquam possit addi, sed ut nos in ipsius exaltatione debeamus augeri. Nam quando eum cogitamus atque 59» laudamus, immensus et incomprehensibilis apparet Altissimus. Hic autem $/ebem, non quodcumque abiectum hominum genus debemus accipere, sed illam nobilem ueraque religione pollentem, quae Dominum religiosis actibus semper exaltat. Nam cum dicit e£ in cathedra seniorum laudent 395 €, omnes doctores praecipit laudes Domini personare, qui in cathedra seniorum residere noscuntur ; id est qui successores ueterum pontificum esse meruerunt. Cathedram si- i. 569 quidem doctoribus dari, in primo psalmo sufficienter expositum est. 40 9389. Qwia posuit flumina in desertum et exitus aquarum in sitim. Causam reddit quare debeat Domino confiteri turba. fidelium, quia reprobata perfidia Iudaeorum, omnis plenitudo uenit ad populum christianum. Illa siquidem

366 quod] Gerz. D JA M, quia 7AuZ. Bec. Fisc. cum &, Garet (errore?) PL deduxit] Gerz.. A cum r (M N K T*) e 4, eduxit D M cum cett.codd.r — 398 labore] Gerz. s. I. a. 72., D, laboris 4, laborem M

369 fecisse mergere M

371 dictus

est Gare? 319 prius M — 379 diuisio mundi — M — 382 enim] Gerzz. s. 7. a. zz. 385 in eum in M — 386 senum Gerz.. M Aud. Ber. Fisc. (sed 7. 394 e£ 396 Jegunt seniorum) $90 appate M 392 ueraque] que ;. 7. Gerz. ead. z., uera A M, Jor. recte 394 cum] quod Gerz. praecepit Gerzz. 400 deserto] Gerzz. (corr. a. 71. desertum cuz g), D A, desertum M Gare? cum r (praeter H* M N* $)erg

EXP.

IN. PS. CVI, 33-38

983

fJlumina, id est prophetae uel apostoli non credentibus Iu-

405 daeis ad deserta gentium transierunt. Nam cum uerba Dei

contumax populus Hebraeorum spiritaliter nequaquam suscipere uoluisset, uelut fons irriguus deriuatus ad gentes omnes diuinus sermo translatus est et facti sunt uberrimi, qui prius siccati fuerant ariditate peccati. Mirabiliter autem dictum est, exitus aquarum n silim, id est, ad gentes quae aquas caelestes sitienter haurirent, non ut Iudaei exitiabili contemptu

41

A

respuerent.

94. Terram fructiferam in salsilaginem, a malitia inhabitantium in ea. Quia prius dixerat gentium euocationem, quae pertinet ad Christianos, nunc dicit expulsionem Iudaeorum, quae illis per superbiam prouenisse declaratur.

Terra enim erat fructifera, quando superna religione florebat ; sed facta est salsilago, cum Domini praecepta contempsit. Humor enim salsus fructibus probatur aduersus, quia 42 o ubicumque dominatus fuerit, gratiam fecunditatis intercipit. Sed quare illis contigerit causa subiuncta est, propter ma/iiiam scilicet eorum qui terram illam fructiferam, id est Domini tabernaculum subdolosis mentibus habitare uidebantur. 95. Posuit desertum in stagna aquarum et terram 42 I sine aqua àn exitus aquarum. 36. Et collocauit illic esurientes ; et constituerunt ciuitatem habitationis. Iste uersus ad populum pertinet christianum, quorum siccitati sacri baptismatis data est unda salutaris. Stíagna enim pro fontibus ecclesiarum arbitror posita, a quibus suscepta aqua quieto lacu retinetur, donec nouae regenerationis dignitas impleatur. S£agna siquidem a stando dictasunt. Terra enim s?ne aqua, incredula significat corda gentilium, quae rigata unda baptismatis, sancta praedicatione floruerunt. Sed in isto beneficio illi collocat? swnt 455 qui Domini munera gloriosa nimis auiditate complexi sunt. Ciuitas autem habitationis est Ecclesia catholica, in qua firmiter se constituunt qui supernis iussionibus obsequuntur. 94.Et seminauerunt agros et blantauerunt uineas ; el fecerunt [ructum natiuitatis. 38. Et benedixit eos et multiplicati sunt nimis et 440 iumenta eorum non sunt minorata. Seminant agros et blaniant uineas, qui corpora sua mundatis sensibus peccatorum caelesti institutione purificant ; ut fructus illos 431/432 cfr Seruius in Verg. /Aen. I, 126.

424. stagna] Gerzz. A M «uz g (efr /. 423 subdolis D ez. 407 diriuatur M aquae D cum r, fort. 429/431), stagnum D cur r (sed J. 429/431 babet stagna) 429/430 posita] esse praez. M 428 christianus M eorr. recte, cfr |. A80 434 illi] Gerzz. D 4A M, om. Garet 431 a] ab M

PL TI5

984

EXP.

IN PS. CVI, 38-40

inueniant, qui Domino placere noscuntur. Felix labor, prouen445 tus mirabilis, sic operari ut redemptor gentium placatus possit agnosci. A ger enim dictus est ab agendo, quod ibi diuersa uictus causa peragantur. Addidit e£ fecerunt fructum natiuitatis et benedixit eos et multiplicati sunt nimis. Fructus a fruendo dicitur ; et ideo qui fructum spiritalem fa450 ciunt, benedictione Domini perfruuntur, quos uero infecundos esse contigerit, absciduntur ; sicut euangelii illa ficulnea, quac luxuriantibus foliis sterilis uidebatur in pomis. M ultiplicati Sunt autem, quando fideles benedicti sanctas operas intulerunt, et gloriosiores facti sunt per Dei gratiam fecunditate 455 meritorum. Sequitur e£ umenta eorum non sunt minorata. Iwmenta simplices homines debemus accipere, fidei quidem probitate pollentes, sed nulla disertitudine gloriosos, meliores uita quam lingua ; plurimum ualentes, non sermone,

sed corde, qualem Paulum legimus simplicem qui daemonibus 460 imperauit. Tales ergo non sunt minores facti, qui magnam uidentur Domini gratiam consecuti. Sic ista hominum duo genera habere sanctam testatur Ecclesiam. 99. Pauci facti sunt et uexati sunt a tribulatione malorum et dolore. 40. Et effusa est contentio super principes eorum ; 465 et seduxerunt eos uana eorum et seduxit eos in inuio et non in uia. In his duobus uersibus illos describit qui haeretica prauitate decepti, Ecclesiam Domini derelinquunt ; de quibus Ioannes apostolus dicit : A nobis exierunt, 470 sed non erant ex nobis ; nam si essent ex nobis, mansissent utaque nobiscum. Isti ergo fauci sunt, quamuis multi sibi esse uideantur ;nam ad illam uniuersalem Ecclesiam comparati, PL omnimodis probantur exigui. Hi uexati sunt a tribulatio- 716 ne malorum et dolore ; uexati utique, quando eos diabo415 licae insidiae perculerunt. Necesse est enim hos dolor et tribulatio subsequatur, qui auctorem salutis reliquisse. noscuntur. Sequitur e£ effusa est contentio super jprincipes eorum. Breuiter sacerdotes haereticorum designati atque notati sunt, a quibus merito dicitur effusa conten480 £i0 ; quia non salutari doctrina, sed tantum mortifera loquacitate contendunt ; quippe qui scripturas diuinas locis ali446/447 cfr [Donat.] Cozz;. in 74d. 1I, 5, 47 b. vis

469/411 I Ioh. 2, r9.

449 cfr Varro de Ling. lat. p. 13,

450 benedictionem Gerzz. A 451 feculnea quae Gerzz., corr. a. zz., ficulneaeque M 452 uidebantur Gerz. (corr. a. zz), A M impomis M 453 sanctas] opulentias 7474. Ber. 464 dolore] Gerz. 4A cum g (recte, cfr 1. 475/446 dolor et tribulatio), dolorum D (hic e /. 474) cum r, dolotem M (sed /. 4*4 dolore) 466 uana eorum et seduxit eos] ozz. D cuz r (sed cfr [.483) 4"isunt]fiunt M — 473

hii Gerz.

415 necesse] et praez. M ^ 416 quia .A

EXP.

IN. PS. CVI, 40-43

985

quibus suscipiunt et pro parte máxima derelinquunt. Hi quoniam sua uanitate seducti sunt, per inuios labuntur errores, quippe qui uiam salutis deserunt et tortuosis semitis immo485 rantur. Audiant ergo ubi ambulant et quo possint peruenire cognoscant.

41. Et ad?uuit bauperem de inopia et posuit sicut oues familias. 42, Videbunt recti et laetabuntur et omnis iniqui490 tas opbilauit os suum. Superius de arrogantibus haereticis dixit, nunc ad humiles catholicos redit, principes illorum ieiunos deserens et istorum pauperes

2:95

500

99»

adiutorio caelesti

reficiens. Iste enim $aufer est unus in omnibus, qui mundanis illecebris derelictis, continue ianuam caelestis misericordiae pulsat, ut in illam familiam mereatur admitti, quae sicut oes innoxiae simplicitatis honore decorantur. Hoc cum sancti uiderint, sine dubitatione gaudebunt, quia fidelem respiciunt suis coetibus acquisitum. Quo facto diaboli iniquitas obmutescit, quando electis Domini non erit quod possit opponi. 43. Quis sapiens et custodiet haec et intelleget maisericordias Domini ? Mirabilis psalmus decoro fine conclusus est. Quis sajiens ? ac si diceret : Qui uere sapiens est custodit ista quae dicta sunt, ut Christi se magis uelit esse pauperem, quam haereticorum principem; ut eligat se caelestis Regis pulsare ianuam, quam docere uerba nocentia. Iste enim

qui potuerit sic eligere, sic iudicare, tunc accipiet mzsericordias Domini, quae nullo possunt tempore terminari.

510

55

Conclusio psaimi. Licet omnia psalmi huius suaui fuerint praedicatione narrata, ille tamen locus animum meum praecipua delectatione p. 370 permulsit, qui Dei Ecclesiam breui complexione de cunctis dicit mundi partibus adunandam. Ait enim : De regtontbus congregauit eos. A solis oríu et occasu, ab aquilone et mari. Sed operae pretium est hunc uersum paulo diligentius perscrutari; est enim astronomicae disciplinae optimus indicator. Dicendo

enim quatuor cardines mundi, schemate

quadranguli terrarum orbem depinxit.

482 hii Gerz.

483 inuios ... ettotes] Gerzz. D A M, inuias ... ettotis Gare

485 possit M corr. |481 adiuuit] Gerzz., D in ras., cum r (D R. X), adiuuabit 44 M eumr(HKTB)eg 490 oppilauit] Gerzz. A M cuz r, oppilabit D Garez cuz r(SRU)eg 491 catholicas M 493 in] Gerzz. D M ed., ex À Gare? 495 admitti] uel praezz. M —— 499 obmutescit] Gerzz. D 4 M, obmutescet Gare? — 501 e£ 503 qui M 501 pr. et] ozz. D alt. et] tunc add. D cum r (praeter T*), cfr I.

507 intellegit M cuz plur. codd. r 508 possint M 516 schemati M 517 quadti anguli M

509 psalmi] ozz.

4M

986

EXPJIN PS! GYI,45s0VIM, t

Hunc autem psalmum a doctissimo patre Augustino repperi fuisse diuisum ; quem ita se populo commemorat explanasse, 52o ut eum iam non adeo crederet exponendum. Hoc nos, in quantum concessum est, imitantes, uniuersos psalmos adhibitis

diuisionibus credidimus partiendos ; iudicantes explanationibus nostris non minima praebere solatia, quod tanti patris monstrauit auctoritas. EXPOSITIO

IN PSALMVM

CVII.

1. Canticum $salmus Dauid. In hoc psalmo perquirenda nouitas inesse cognoscitur, quoniam eum de quinquagesimi sexti et quinquagesimi noni partibus constat esse contextum. Sed cum ipsa uerba sint posita, quae in illis ante iam ; dicta sunt, ad intellectum tamen alium perducuntur, quoniam

mutatus titulus, qui semper continentiam psalmi indicare monstratur, aliterque partes ipsas, quam superius dictae sunt, persuadet intellegi. Canticum enim frequenter diximus ad

diuinarum rerum contemplationem referri ; $salmwum uero ad 1o operas actuales, quae tamen diuinis noscuntur conuenire mandatis ; quod in primo uersu etiam ipse testatur : Cantabo et psalmum dicam Domino. Dautd autem significat Regem Christum, qui in hoc psalmo locuturus est. Quapropter singula magna debemus intentione perquirere, quoniam psalmi in qui15; bus ex persona sua loqui dignatur, reuerentissima subtilitate profundi sunt, ut tanti secreti dignitas densiore uelamine protegatur.

Diuisio psalmi. Per totum psalmum,

sicut dictum est, loquitur Dominus

Christus. Primo ordine per id quod homo est paternae gloriae 20 gratiam laudis exsoluens, quoniam suscipiens mirabile passionis arcanum resurrexit in gloriam sempiternam. Secundo humiliat semper humanitatem suam, ubi tamen et potentiam propriae maiestatis ostendit ; ut duas naturas ueraciter in una Domini Christi cognoscas esse persona, non quod in duos filios 27; diuidatur Christus (sicut quorumdam sentit impietas), sed quod unus atque idem Filius Dei, nunc secundum carnem pro nobis assumptam, nunc secundum potentiam Verbi loquatur 918/519 cfr Aug. Ez. ps. 107, 1, 1 sqq. — CC 4o, 1585.

618/324 baec uerba bic ponunt codd. edd., ante titulum expositionis ps. cv11, ad quez reuera pertinere uidetur. Ps. CVII, 7 aliterque] -que oz. Gerz.. 10 actuales operas — Gare/ 23/24 unam ... petsonam Gerzz. 26 secundum] -cundum add. Gerz;. in marg.

PL 777

EXP. IN PS. CVII, 1-4 3o

987

et gloriam. Discerne enim naturas tam Dei quam hominis et omnia sine offensione transibis, sicut a patribus sub breuitate praeceptum est : Da fasstones carni, da diuinitati miracula. Expositio psalmi. 2, Paratum

cantabo

cor.meum,

Deus,

baratum

cor meum

;

et bsalimum dicam Domino. Sanctitas illa glo-

riosae incarnationis, dum suam puritatem refert, quemadmo-

dum laudes Domino dicantur, ostendit. Paratus enim ille ad talia semper erat, qui ad praeconia Patris peccatorum discrepantiam non habebat. Nam et ipsa repetitio confidentiam promissionis ostendit, quia firmissime constat dici, quod repetita noscitur professione solidari. Sed quod ille uere de se promittit, nos bene dicimus si nobis peccata relaxari ipsius mune4 o re confidamus. Sequitur, cantabo, et psalmum dicam Domino. Merito ille de se talia dicebat, cuius et sermo et actus diuinis regulis consonabat. In illo siquidem psalterio non erat chorda minus, nec uox eius aliqua malorum actuum raucedine perstrepebat ;sed iucunda exsultatione cum spiritali can4 ^ tico iungebantur et opera ; eratque illud dulcisonum reuera psalterium, quod. sanctis modulationibus consonaret. 9. Exsurge, gloria mea ; exsurge, psalterium et cithara ; exsurgam diluculo. Postquam se Dominus Christus secundum carnem Patri cantare dixit et psallere, 5 o nunc ait : exsurge, gloria mea, quae per $salterium indicatur et citharam. Psalterium ad morum pertinet probitatem, c?thara ad afflictionem corporis et dolorem, per haec ostendens et actus laudabiles et gloriosissimam passionem. Addidit exsurgam diluculo. Pulcherrimus sequitur D 5 ordo dictorum ; nam post significationem passionis, hoc necessarie de resurrectione Domini probatur intellegi, quia tali tempore (euangelio teste) surrexit a mortuis. Quod si hoc et de membris eius uelis accipere, etiam de quolibet fideli congruenter aduertitur, quia Z?/uculo semper exsurg?t, qui piis ope6 o ribus in ecclesia Dominum laudaturus assistit. Nam licet pro5A

funda nocte uigilet, nescit tenebras

pati qui tanto

radiatur

splendore praeconii. 4, Confitebor iibi in populis, Domine ; $salmum dicam tibi inter gentes. His dictis uniuersalis significatur 6 Ecclesia, quia (sicut saepe dictum est) primum multi de iudaeo populo crediderunt, postea intromissa est gentium plenitudo. Et uide quemadmodum singulas causas congruentia uerba distinguant. Confiteri se dicit in $obulo Iudaeorum, ubi propria uoce locutus est ;$sallere autem in gentibus, ad j o quas directi apostoli mandata eius sanctis praedicationibus A

Psy. CVII, 30 Quis ?

61 paci Gerz.

65 sicut] Gerzz. s. /. a. zz.

PL 778

988

yb)

8o

EXP.

IN PS. CVII, 4-8

impleuerunt : se dicens reuera psallere, quod per ministros suos cognoscitur effecisse. 5. Quoniam magnificata est usque ad caelos masericordia tua et usque ad nubes ueritas tua. Hoc quoque dicitur Patri : Magmnificata est enim misericordia eius «sque ad caelos, quando supernae potestates eius beneficiis perfruuntur. Nam licet bonorum angelorum et diuersarum potestatum summa dignitas habeatur, ipso tamen praestante beati sunt. Magnificata est autem «usque ad nubes ueritas

eius, quando praedicatores uerbi, uelut imbrife-

rae nubes, infideles populos compluerunt. 6. Exaltare super caelos, Deus, et super omnem terram gloria tua. Hoc excolit quod superius dixit, quo- | 37i niam praemisit magnificatam esse usque ad caelos misericor85 diam Domini ; secutum est exaltare

ut cuius misericordiam

manifestum

super caelos, Deus ; est caelestia continere,

iuste super caelos debeat exaltari. wsque

ad

mubes

ueritas

tua,

Et iterum quia dixit

merito subiunctum

est e£

super omnem terram glorza tua. Ipsa enim se euidenter exponunt, quae alterutra declaratione panduntur. 7. Vt liberentur dilecti tui. Saluum me fac dextera (ua,

SCHEB

et exaudi

me. Venit ad secundam narrationem, quam

diximus quinquagesimi noni psalmi esse ultimam partem. Vnde merito hic facta diuisio est, ubi pars alterius psalmi nosci9 VA tur esse coniuncta. Et ut euidenter intellegas passionem Domini ad utilitatem fidelis populi fuisse collatam, sal«wwm se fieri deprecatur, ut credentium turba liberetur. Quo tempore resurrectionis euenisse non dubium est, quando apostoli uel omnes credentes deitatem Domini Saluatoris tali maniIOO festatione senserunt. 8. Deus locutus est in sancto suo : laetabor et diuidam Sichimam et conuallem tabernaculorum metibor. Per hunc et alios tres uersus qui sequuntur, mixta graecis latinisque sermonibus, figuram faciunt sardismos, 105 quae fit diuersarum. commixtione linguarum, sicut jam in quinquagesimo nono psalmo diximus. Nunc ad exponenda uerba redeamus.

Cum

dicit, i»

sancto

suo

Deum

locu-

twm, se significat euidenter. Et intellege quam uim habeat,

in IIO

sancío

suo

; non enim dixit, per sanctum

suum,

per prophetas, per apostolos, aliosque qui Domino runt ; sed hic dicit,

i» sancto

sicut

placue-

suo, ut Verbum caro factum

una uoluntate cum Patre loqueretur. Sequitur Jaetabor et diuidam Sichimam. Significationes omnium istorum nominum sollicite debemus exquirere, quoniam occultarum reS6 contineri Gerg.. 91 electi r me] Gerzz. cum r (cfr 1. 96 se), op. Garet cum g 102 sicimam Gerzz. (sed /. 113 sicima cuzz g)

PL TI9

EXP. IN PS. CVII, 8-1o 115

120

rum reuelare nobis probantur atcana. Sichima interpretatur humeri ; humeri autem significant opera quibus adnitentibus atque gubernantibus solemus aliquid manibus operari. Sensus ergo talis est :post resurrectionem suam /aetaturum se dicit, quoniam operam, id est gratiam suam apostolis et fidelibus diuisit, qui passionis. ipsius et praedicationis gloriam sunt secuti. Addidit e£. convallem tabernaculorum metibor. Conuallem significat humilitatem. Tabernaculorum ecclesiarum dicit, quarum specialiter sanctissimam constat esse uirtutem.

125

130

989

Hanc

ergo

humilitatem

metitus

est

Dominus,

quando unicuique fidelium, prout uoluit, charismatum dona distribuit, sicut dicit apostolus : Vwmicuique autem nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi. 9. Meus est Galaad et meus est Manasses et Ephrem fortitudo capitis mes. Iuda rex meus. Galaad latina lingua dicitur transmigratio, quae reuera Domini est, quando gentes, ipsius uocatione compuncta, ad eum feliciter emigrarunt. Manasses interpretatur obliuio, quo uerbo significatur populus Iudaeorum, qui oblitus beneficia diuina, Christum Dominum sacrilega praesumptione crucifixit ;postea

155

tamen eius miseratione ad ipsius religionem culturamque remeauit. Sic utrumque populum nominum istorum commemo-

ratione suum esse testatur. Sequitur e£. Ephrem fortitudo capitis mei. Iuda vex meus. Istud de sua passione locutusest. Efhrem fructificatio dicitur ; significatenim coronam quam supra caput impositam in sua passione 140 spineam suscepit. Haec fertilis ultra omnes fructus fuit, ut totum mundum illa humilitate lucraretur. «da» uero regem iuste suum dixit, quia de eius origine carnis propagatione descendit. 10. Moab olla spei meae. In Idumaeam extendam 14 V^ calceamentum meum : mihi allophyl? subditi sunt. Moab, sicut Hieronymo placet, significat ex patre, quod est sine patre. Vnde diabolum uult intellegi, qui malis operationibus Deum non habet patrem, sed iustum iudicem. Iste ergo ollae comparatur, quae carnes susceptas decoquit et in 150 quamdam suauitatem feruido uapore perducit; sic ille sibi traditos incessabili consumptione

castigat, eosque nolens in

humilitatem confessionis assidua insecutione perducit. Ergo more humanitatis Dominus dicit de diaboli persecutione spem 122 cfr 115/116 cfr Hieron. Tract. in ps. 107 — edid. Motin, p. 182, 21/22. Hieron. o. c., p. 182, 27. — 126/12? Eph. 4, 7. — 130 cfr Hieron. o. c., p. 183,2

132 Hieron. 0. 4., p. 183, 6. — 139 cfr Aug. Ex. ps. 59, 9, 29 — CC 39, 761. cfr Hieron. o. c., p.183, 20/22.

129 effrem Gerzz. (sie sezzper) 139/140 spineam Tantum) 151 consummatione eZ.

131 compuncte Gerzz. coronam « Garef

148

146

132 mannases Gerzz. (bic calciamentum Ger.

PL 780

990

R?

EXP.

IN PS. CVII, ro-1i2

sibi esse, quia multi quos ille festinat affligere, conuersi nituntur ad Domini beneficia remeare. Sequitur ?» Idumaeam extendam calceamentum meum. Idumaea terrena significat et sanguinea, quam Dominus per euangelii praedicationem possessurum se esse significat. Calceamentum enim in quinquagesimo nono psalmo, euangelium diximus significari, 160 quod Dominus usque ad homines terrenos extendens, lege sua mundum uniuersali praedicatione compleuit. Adiecit : (£A allobhyli subditi sunt. Allophyli alienigenae interpretantur ; significant autem populum christianum, qui de diuersis gentibus ipsius miseratione collectus est. Subd?tos enim 16 A quod dicit, futuros fideles esse testatur. 11. Quis deducet me im ciuitatem munitam, aut quis deducet me usque in Idumaeam ? A parte humanitatis aptissima interrogatio praemittitur, ut consequens responsio subsequatur. Negat enim hominum se solatio perduci 17 o posse, ubi ipse ad liberandos fideles suos desiderat peruenire. Ipsa enim natura hoc humiliter dicit, quae ait : Deus Deus meus, respice n me, quare me dereliquisti ? Ipsa quae dixit : Qui misit me maior me est. Ad postremum quae ait : Paler, si fieri potest, transeat a me calix iste. Ab ipsa enim parte totum humiL2] -1 A liter accipitur, ut homo Deus perfectissimus sentiatur. Ciuitas munita forte significat infernum, quam nulla humana uis potuit aperire, nisi qui portas eius cognoscitur infregisse. Vnde in praecedenti psalmo dictum est : Qwia contriuit fortas aereas, et uectes ferreos confregit. Vrbs ad suscipiendum pa18 o tens, ad dimittendum clausa consistens : quae tunc munitionis suae legem perdidit, quando eam gentium Redemptor intrauit. Nam portas in malo et in bono poni psalmus uigesimus tertius testatur, qui ait : Tollite portas princibes uestri et. eleuamini, portae aeternales. Idumaeam diximus terrena signi185 ficare ; ad quam Dominus post resurrectionem uenit, quando inaestimabili gloria patefacta, uniuersis gentibus omnipotens innotuit regnator. Ipso enim modo et ista petit fieri, sicut illa quae superius dixit. 12, Nonne tu, Deus, qui repulisti nos et non egre15 A

190 dieris,

Deus,

in

uiriutibus

nostris.

Secuta

est illa,

quam in superiori uersu suspenderat, absoluta confessio, quo-

156/157 cfr Hieron. o. c., p. 184, 19/20. 159 Cass. Exp. ps. 59, 10, 220 sqq. 162/163 cfr Aug. Ez. 5s. 59, 10, 23/24 — CC 39, 763. 191/172 Ps.21,2. 172/ Hi Ioh. 14, 28. 173/174 Matth. 26, 59. 179/199 Ps. 106, 16. 183/184

Sh PXXUE

160 legem suam Gergr. 166 deducit Gerzz. cuz r (5) 167 aperte 7Azd. Ber. Fisc. 176 significatur Gerz. 183 uestri] Gerz. ed., uestras Garef cum g 185 quem Gerzz.

EXP. IN PS. CVII, 12-14

991

niam haec quae in resurrectione facta sunt, a sola potuerunt

deitate compleri. Quis enim claustrum mortis infringeret ? Quis ianuas

munitae

ciuitatis

aperiret,

nisi ipse Dominus y 72

195 Christus, qui contra ordinem humanae naturae tertia die surrexit a mortuis et gloriam suae maiestatis ostendit ? Et intuere subtiliter quia superiora singulari numero percurrit; hic autem pluraliter pérhibet se repwisum, ut caput cum membris suis talia dicere sentiatur. Refulisti nos significat di200 Stulisti, quia et ipsum ad glorificationem suam constat esse dilatum cum in hac uita moraretur ; et omnium fidelium ho-

dieque gloria suspenditur, donec ad resurrectionis praemia ueniatur. Sequitur e? non egredieris, Deus, in uirtutibus nostris. Tempus illud significat quando tentus et tradi205 tus est a turba Iudaeorum, quando flagellis caesus a praeside, dementium Iudaeorum sputa sustinuit. Tunc enim si uoluisset diuinitas ista repellere, omnis aduersitas confracta cecidisset. Sed distulit miraculum suae potestatis ostendere, ut dispensatum ordinem proficuae passionis impleret. Hoc et fidelibus 210 usu prouenit, cum ad probationem suam diuersis cladibus affliguntur. 13. Da nobis auxilium de tribulatione et uana salus hominis. Hic cum membris suis Domini clamat humanitas, ut de tribulationibus istius mundi resurrectionis securi-

tas concedatur ;quatenus tandem aliquando tempestas huius saeculi conquiescat. Non enim auxilium petit de deliciis, ^ sed de tribulatione, unde hominibus per diuinam clementiam nouit prouenire remedia. Et ne in potestatibus mundi spes ulla remaneret, adiecit e£ «ana salus hominis, quia 220 reuera infirma talis est et caduca praesumptio. 14. In Deo faciemus uirtutem et ipse ad nihilum deducet tribulantes nos. Haec et Domini Saluatoris et cunctorum fidelium uox est, quoniam spiritalibus atque carnalibus inimicis efficaciter diuinis uirtutibus obuiatur. Auqui carnem Domini dicunt et dipap vA diant quoque hunc psalmum, uinitatem unius esse naturae; quos merito caelestis orator Ambrosius in libro de incarnatione Domini increpat dicens : Quae tantum. sacrilegium. inferna. uomuerunt ? Iam tolerabilores sunt Ariani, quorum. per istos perfidiae ipsius vobur 2I A

253o adolescit ; wt maiore

contentione

asserant

Patrem

et Filium

et Spiritum sanctum unius non. esse substantiae, quia isti diuinitatem Domini ei carnem substantiae wnius dicere ientauerunt, et cetera quae locus ipse noscitur continere mirabilis. 223 cfr Ambtos. de Incarn. v1, 49 — PL 16, 866 B.

193 deitatem Gerzz. corr. plaustrum Gerzz. corr. 208 a praeside caesus Garet 220 praesumptione Gerz. 229 ipsius] ozz. ZArbr.

—

PL 781

992 25 j

EXP. IN PS. CVII, 14-CVIII, x

Quapropter intellegant illis se scelestiores potissimum dictos, quos a se uniuersalis Ecclesia reddit extraneos. Non immerito ; nam cum Verbum caro factum Christi nomen acceperit,

aliudque sit Verbum, aliud caro : in una natura positus (sicut ipsi uolunt) dici Christus, non potest inueniri nequior perfidia (nisi fallor) cunctis haeresibus. Nam cum diuersae particula24 o tim tangant maiestatis iniuriam, haec sola (proh dolor !) ausa est praesumere, unde et ipsum nomen fidel nostrae nitatur funditus abrogare. Sciendum sanc hunc psalmum sextum esse ex his quos de duabus naturis locuturos esse praediximus. Conclusio psalmi. Quam bene sibi copulantur quae ad salutem operandam ab uno fonte descendunt ! Quis enim non mireA generis humani tur in superioribus diuersisque psalmis dictum, quod hic in tantam conuenientiam probatur esse perductum ? Sic et ipse Dauid in Paralipomenon, psalmorum partibus adunatis, hoc est, centesimi quarti et nonagesimi quinti, et centesimi quinti, 2j o Spiritu sancto repletus, ante arcam foederis laudes Domini magnis exsultationibus personauit; ut tamquam ex diuersis aromatibus suaue incensum fieret, quod ad conspectum Domini feliciter perueniret. Sine difficultate quippe coniungitur, quod sibi nullatenus repugnare monstratur. Quapropter et 25 vA hunc psalmum ex aliis ideo credamus esse formatum, ut anima esuriens saporum diuersitatibus pasta recreetur. Vnde et hodieque de partibus psalmorum aliquid cantoribus compaginare arbitror esse permissum. Nam et hoc huic loco conuenire diiudico, quod operatio dominica ex duobus populis unam 26 o fecit Ecclesiam.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

CVIII.

1. In finem, bsalmus Dauid. Titulus iste psalmi praecedentium uerborum expositione iam notus est ; et ideo referendus I

est ad Regem

supernum,

quoniam

omnes

sermones

ipsius tendunt ad Dominum Christum. Ipse enim in hoc psalmo locuturus est iniquitatem Iudae uel populi iudaici et pasSionis suae sacramenta praedicens. Diuisio psalmi. Per totum quidem textum (sicut dictum est) loquitur Domi248/251 cfr I Par. 16.

234 scelesciotis Gerzz.

238 inuenire Gerzz.

Ps. CVIII, 5 iudaice Gerz.

IBI? 782

JXXPTIN

PS." CVIIIT,- 153

993

nus Christus. Prima parte :Iudaeos ibi increpat, qui mala pro

bonis Creatori suo reddere maluerunt. Secunda: Iudae tradiIO

15

toris et perfidi populi narratur iniquitas et quae illis erunt pro tanta detestatione uentura praedicuntur. Tertia precatur per id quod homo est, ut liberatus periculo Dessoms cito resurrectionis gloriam consequatur.

2. Deus, toris et os aduersum petit per id

Expositio psalmi. laudem meam ne tacueris, quia os peccadolosi super me apertum est. Locuti sunt me lingua dolosa. Dominus ac Saluator noster quod formam serui est dignatus assumere ; ut lau-

dem eius resurrectionis silere non faciat Pater, qui secundum carnis humilitatem Iudaeorum erat conuicia dura passurus. 20

25

SCHE

Hoc est enim:

laudem

meam

ne

taceas,id est ne tacere

facias. Est enim decora diuersitas ; ut quoniam inimici mendacia loquebantur, contra eos toto orbe ueritatis testimonia canerentur. Sic enim illos per gloriam suae resurrectionis conuinci desiderat, ut reatum propriae peruersitatis agnoscant, et celerius recurrant ad remedia confessionis, ne in aeternum perire debeant contumaces. Quae figura dicitur syncrisis, id est collatio, quae fit quando comparatione quadam iustiorem causam

nostram

quam

aduersarii

demonstramus.

laus certa erat, quia de ueritate manabat. 30

35

40

45

Sed ista

Sermo autem ille

falsissimus cognoscebatur esse, qui de ore dolosi et perfidi probabatur exire. Nam quemadmodum potest dici uerum, quod ipsi ueritati docetur aduersum ? Afertwum itaque os, contumelias designat quas pertulit a Iudaeis. Sed hic singularem numerum ideo ponit, quia (sicut saepe dictum est) popu- PL lum utroque modo appellari fas est ;nam licet nomine unus 783 audiatur, intellectu tamen plurimi esse noscuntur. Sequitur | 375 locuti sunt aduersum me lingua dolosa. Locutt sunt igitur /éngwa dolosa, quando sanctam Domini simplicitatem uerbis captiosissimis appetebant, dicentes : Licet íributum dave Caesari ? Et illud : Magister, scimus quia uerax es. Haec enim uerba subdola cogitatione proferebant. 9. Et sermonibus odii circumdederuni me et expugnauerunt me gratis. Dicendo, sermonibus odii circumdederunt me, tempus illud significat quando iniqua conspiratione Pilato dixerunt : crucifige, crucifige. Nam. sermones utique odiorwm, non ueritatis fuerunt, qui mortem immaculati expetere uidebantur. Circumdederunt autem, Ps. CVIII, 39/40 Marc. 12, 14.

45 Luc. 23, 21.

8 ibi] Gerz., oz. Garet 10 erunt] Gerzz. eZ., erant Gare? 16 aduersus Gerz. (sed /. 3€ aduersum) ac] oz» Germ., fori. recte nostet] oz. Gerz. 18 sileti ed. 20 taceti ed. 25

C 2. (xcvi)

EXP. IN PS. CVIII, 3-6 994 insanam significat multitudinem, quae quaquauersum uerba nequissima personauit. Ex$wgnawerunt autem gratis, 50 quando ante praesidem innocentis sanguinem falsis accusationibus impetebant. Gra?s uero dixit, quia factum eorum nullum illis potuit afferre compendium, sed magis detestabilem pullulauit interitum. Nam sicut iusti gratis amant Dominum, cum eum propter se tantum diligunt, non propter aliquod tem5 A porale beneficium quaerunt : ita impii gratis exsecrantur, quia causam iusti odii reperire non possunt ; sicut et in sexagesimo octauo psalmo dictum est : Mwltiplicat? sunt super capillos capitis mei qui oderunt me gratis. 4. Pro eo ut diligerent me, detrahebant mihi ; ego 6 o autem orabam. 9. Posuerunt aduersum me mala fro bonis et odium ro dilectione mea. In his duobus uersibus facienda est rerum positarum distincta separatio, ut ea quae occulte dicta sunt manifestius innotescant. Tribus igitur 65 modis peccatum omne contrahitur. Primus delictorum gradus est, non reddere bona pro bonis. Secundus reddere mala pro malis. Tertium extremum est uitiorum, tribuere mala pro bonis. Contra,

tali numero

laudabilia

peraguntur,

impendere

bona pro bonis ; secundo malum pro malo non reddere ; tertio 7o perfectissimum uirtutis genus est, bonum pro malo tribuere. Et nota quoniam sicut Iudaei extremam illam uitiosissimam partem

facere

decreuerunt,

ut cum

diligere debuissent,

ad

odia iniqua prosilirent : ita Dominus summum illud bonum perfecta pietate restituit ; ut in cruce positus pro illis oraret 75 qui eum decreuerunt impia uoluntate trucidare. 6. Constitue super eum peccatorem et diabolus stet a dextris eius. Venit ad secundam partem, in qua primum de Iuda malorum omnium capace multa dicturus est. Deinde plurali numero miscet et impios Iudaeos, qui filii ipsius imita8 o tione sceleris exstiterunt. Quapropter certissimus futurorum praedicit supra Iudam traditorem constituendum esse diabolum ; qui merito $eccator dicitur, quoniam delictum traditionis ab ipso sumpsit initium. Et ne forsitan dubitares de quo diceretur, adiectum est e£ diabolus stet a dextris 85 e148 ; Scilicet quia nulla meruit confessione saluari, sed desperatione malorum laqueo praefocatus occubuit ; nec potuit dexteram habere liberam, qui tota sinistrae partis scelera sapie52/38 Ps. 68, 5. 48 multitudinem significat — Gare/ quae] ozz. Gerzz. 49 petrsonauit] Gerzr., petsonabat Gare autem] Gerzz, om. Garet 02 detestabile Gerzz. 59 diligerent me] Gerzz. cum r, — Garet cum ra 83 dubitaris Gerzz. 84 stetit Gerz. 86/89 habere dexteram — Gare;

PL 784

EXP. IN PS. CVIII, 6-8

9o

995 bat. Sic enim unusquisque facere significatur, qualis est ille qui eius dexteram tenet, ut est illud in malo : Dextera eorum, dextera iniquitatis ; in bono : Prouidebam Dominum in conspechu meo semper, quoniam a dextris est mihi. Quapropter his significationibus totius uitae nostrae qualitas indicatur. 4. Cum

9

A

iudicatur

exeat condemnatus

et oratio eius

fiat in peccatum. Hoc dicitur de futuro iudicio, quando peccatores iustissima pronuntiatione damnantur, ut est illud euangelii : Descedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui

paratus est diabolo et angelis e(us. Et considera quod dixit, exeat,

scilicet de congregatione

iustorum,

unde

omnis qui

egreditur impiorum partibus aggregatur. Oratio uero eius, IOO quam inter alios apostolos susceperat peragendam, in grauissimum illi peccatum probatur esse conuersa, quando ibi continetur : Et dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Sed quid ille debentibus dimitteret, qui beneficiorum omnium tradebat auctorem ? Merito ergo 4» $eccaIO VA twm illi conuersa est sancta ovat?o, qui detestabili peccauit exemplo. 8. Fiant dies eius pauci et episcopatum eius acciiat alter. Sic dicit aucos dies Iudae f?eri debere, quasi longa aetas eius per crudelissimum peccatum imminuta esse IIO uideatur, sicut et alibi dixit : Viri sanguinum et dolosi nom dimidiabunt dies suos. Sed hoc fieri merito uidetur, cum iunio-

1I

j

120

12 A

res senioribus comparantur. Nam cum alii centenis annis uiuant, dimidiata illorum aetas conspicitur, qui nec quinquaginta uixerunt. Sic et Iudae apostolatus $awc? dies facti suni, quando alii post ipsum apostoli custodita Domini uoluntate manserunt. Et ne numerus ille sacratissimus apostolorum Iuda mortuo rumperetur, iam tunc praedictus est in eius loco alter fieri, ut duodenarius calculus custodita integritate constaret. Ejfiscob$aíus autem summus in Ecclesia gradus est. Episcopus dictus superinspector, eo quod Domini gregem, ipsius gratia suffragante quasi pastor cautissimus alta sede custodiat, sicut Ezechiel propheta dicit : Speculatovem tie bosui domus Israel. Et nota quia in ueteri testamento hic primum hoc nomen positum est. Cuius rei uirtutem apostolus euidenter insinuat, dicens : Qu? episcopatum. desiderat, bonum opus desiderat et cetera. Quapropter nomen istud non

89/90 Ps. 145, 11. 90/91 Ps. 15, 8. 96/97 Matth. 25, 41. 102/103 Matth. 6: x2: 110/111 Ps. 54, 24. 122/123 Ez. 5, 17. 125/126 I Tim. 5, r1.

94 peccatum] Cass. cuz g, fiat habitatio eius deserta et non sit qui inhabitet in ea 120 episco95 damnantut] Gerzz., damnabuntur Gare? add. r (cfr 1. 135/136) pus] oz. Gerg. 123 domui e.

996

15 o

EXP. IN PS. CVIII, 8-11

tam honoris est quam laboris. Nam qui alios speculandos suscepit, se iugi debet excubatione conspicere, ut non illi contingat quod dicit apostolus : Ne aliis braedicans, ibse veprobus efficiar. Illudque meminisse nos conuenit in actibus apostolorum euidentissime declaratum, hunc uersum de Iuda esse conscri-

SCHE

ptum ; ait enim Petrus : Véri fratres, oportet implere scrifturam, quam praedixit Spiritus sanctus ber os Dauid de Iuda, qui fuit dux eorum qui comprehenderunt Iesum. Et paulo post se- PL 785 15 vA quitur : Scriptum est enim in libro bsalmorum : Fiat habitatio eius deserta, et non sit qui habitet in ea ; et episcopatum eius accipiat alter ; ut nulli dubium sit de ipso hoc omnimodis sentiendum. Sic istum psalmum de passione Domini et euangelicis uerbis et Petri apostoli attestatione cognoscimus esse pro1409 phetatum. In hoc autem uersu figura est intellegenda hypexaeresis, quae latine dicitur exceptio, quoniam Iudas ab honore episcopatus, id est apostolatus excipitur. 9. Fiant filii eius orbhami et uxor eius uidua. Quamuis alibi non legatur Iudam uxorem habuisse uel filios, 145 tamen ex ista prophetia eum maritum patremque fuisse datur intellegi. Illo enim occumbente, affectibus eius sine dubio talia | 574 contigerunt, ut 4idua fieret uxor relicta et filii orbhani cum patre caruissent. Quod si ad spiritalem sensum uelis referre, f?141 possunt intellegi qui eum in illa traditione secuti 15 o sunt; 4xor uoluntas, quae nobis tamquam coniux semper adiuncta est, de qua filios parimus, cum operas nostras, quasi quodam uentre generamus. 10. Commot:i amoueantur filii e$us et mendicent ; eiciantur de habitationibus suis. Ad utrumque quod di15 v^ ctum est poterit pertinere, siue ad carnales filios, siue ad opera nostra. Comot? significat uiolenter expulsi; ut hoc grauiter doleant, quod patiuntur inuiti. Mendicent, bonarum rerum indigentiam significat, ut omnibus pateat nullam eos opem habuisse rationis, qui talia sunt secuti. Eiciuntur uero 16o de habitationibus suis, quando de congregatione dominici populi redduntur alieni, ubi non mente, sed tantum cor-

pore prius habitasse uidebantur. 11. Scrutetur

et diripiant 16

I

fenevrator

alieni omnes

omnem

labores

substantiam

eius

eius. Per compara-

tiones factas uersus iste declarandus est, ut totius nobis con-

fusionis remoueatur obscuritas. Debitor quando ad persoluendum idoneus non est, fenerator eius, a iudice percepta 129/130 I Cor. 9, 27. 7:8.

136 inhabitet eZ. s cum Gerzz. aret

132/134 Act. 1, 16.

135/137 Act. 1, 20; Ps. ro8,

140 intellegenda est — Gerzz. 141 iuda Gerzz. (sic semper) 148 patri Gerzz. 151 operas nostras] Gerzz., opera nostta

EXP.

IN PS. CVIII, ri-14

997 fiducia, ingreditur domum obnoxii sui et omnia quaecumque habere potest drift et satisfacit sibi pro pecunia mutuata : 17o Sic et diabolus, quando peccata hominibus multa congregauerit et in eis obstinata uoluntate perstiterint, accipit potestatem ut obnoxii sui substantiam diripiat et pro libito suo de humana sibi laceratione satisfaciat. Hoc nunc optatur Iudae, ut datus in potestate diaboli bonis omnibus enudetur. Alieni 17; quoque sunt spiritus immundi, quibus diabolus tamquam mancipiis imperat ad nocendum.

Et bene dicti sunt al2eni,

qui à regno Domini probantur extranei. Isti /abores dirifiunt mandata Domini transgredientium, dum eos bonis omnibus priuauerint, percepta licentia. 1:59 12. Nom sit illi adiutor, nec sit qui misereatur pupillis eius. Quoniam et boni uiri diaboli quidem tentatione pulsantur ; sed Dominum adiutorem habere non desinunt,

185

190

19;

200

ut ab imminenti

periculo liberentur.

Malos

dicit tali

adiutorio deserendos, ut remaneat iniquitas desperata, cui subtrahitur saluberrima medicina. P»:/I? uero dicti sunt quasi pusilli, qui paruitate aetatis ad regendum se probantur infirmi. Vnde et pupilla oculorum dicta est, quia omnino in corpore nostro uidetur exigua. 19. Fiant nati eius in interitum ; in una genera£0ne deleatur momen eius. Eosdem matos dicit, quos superius pupillos ait; et quoniam solent aliqui peccatorum genus propagare longinquum, ipsam quoque spem illis posteritatis abscidit, ne quo se bono mentes pessimae consolentur. Siue magis «2a generatio illa dicenda est, quando nascimur in peccatis. Et ideo petit ut ad secundam, id est regenerationem non perueniant (qui tamen in praedestinatione repulsi sunt), ut in prima peccatorum suorum faece dispereant, nec secundae natiuitatis beneficio laqueum mortis euadant. Sed haec et his similia de illis dicuntur qui in Domini iudicatione damnandi sunt. 14. In memoriam redeat iniquitas bairum eius in conspectu Dominis et beccatum matris eius mon deleatur. Per tropologiam dicitur, n memoriam Domini peccata redire

maiorum ; ut et nouis delictis nefarius Iudas et

205 parentum erroribus torqueatur. Priscorum enim peccatis (sicut saepe diximus) ita quis reus est, quando eorum sceleribus sequacissimus inuenitur. J» comspectu Domini, id est in disceptatione iudicii, quoniam dum peccata Dominus respicit, auctores eorum sine dubitatione percellit. Inde et propheta 210 clamat : Awerte faciem tuam a peccatis meis. Peccatum uero 210 Ps. 5o, 11.

172 sui] Gerz., oz. Garet

189/190 una generatione] Gerzz. eum r, e Garet cum 193 quouis bono 744. Ber. 204 nouis] suis 74zZ. Bec. Fisc. iuda Gerzz.. (cfr 7. 141)

mu 786

998

EXP. IN PS. CVIII, 14-17

matris eius, est Synagogae nota proteruitas, ut et prophetas occideret, nec ab ipsis daemonum sacrificiis abstineret. Sacri-

21

legi enim Iudae traditoris illam partem dicit esse genitricem, non quae uiros sanctos protulit, sed quae innocentium sanguifudit. VA nem 15. Fiant contra Dominum semper et dispereat de terra memoria eorum. Nunc pluralem numerum ponit, quia Iudaeos mauult contumaces intellegi. Nam sicut in uno sancto multos beatos aduertimus, ut est illud : Tw es Petrus et

220 swber hanc petram aedificabo Ecclesiam meam : sic iterum in uno pessimo multi detestabiles continentur. Petrus enim gerit Ecclesiae typum, Iudas uero damnandae Babyloniae portat imaginem. Vnde merito post eum de perfidis dicit, quia ipsum scelerati malis facinoribus subsequuntur. Fiwnft ergo pecca22; tores contra Dominum semper, quando a regno eius alienati in gehennae

contrarietatem,

iustitia faciente,

mittendi

sunt. Nam cum Dominus sit aeterna beatitudo, contra ipsum fieri bene dicitur, qui perenni ultione damnatur. Diserit autem de ferra uiuentium, qui in beata patria non uidetur. 230 Nec in commemorationem

23;

240

24;

25o

ueniunt, quando nullam ulterius

misericordiam consequuntur. Illos enim dicimur memorari, quibus sumus aliqua praestituri. 16. Pro eo quod non est recordatus facere misericordiam. Dicit iustissimae ultionis causam : quoniam pietatem non potest inuenire qui eam aliis contempsit impendere, sicut scriptum est : Beati misericordes, quoniam ibsis miserebitur Deus. Sed quamuis ad singularem numerum reuersus sit, adhuc tamen intellegere debemus populum ludaeorum, qui misericordiam non fecit apostolis uel fidelibus Christi, quando eos post passionem Domini iniqua persecutione uexauit, quia istud de Iuda non potest intellegi, quando ante crucifixionem Domini de hac luce transiuit ; et affligere non potuit fideles eius, quia tempus eos non habuit persequendi. 17. Et persecutus est hominem pauperem et mendicum. et combunctum corde morti tradidit. Et istud adhuc de Iudaeorum est populo sentiendum, qui et Christum et discipulos eius nefanda praesumptione trucidauit. Perseq*i plerumque facit homines, aut diuitiarum ambitus, aut superbiae odiosa iactantia. Paw$erem uero et mendicum insequi sola saeuitia est, cuius nec honor quaeritur, nec abundantia facultatis ambitur. More autem suo a natura humani-

tatis assumptae f$awperem se Dominus 219/220 Matth. 16, 18.

et mendicum

esse

236/23* Matth. 5, 7.

219 beatos] Germ. in marg. a. n. 221 multe Gerzz. 222 iuda Gerzz. (cfr /. 141) 233 praestaturi Gerzz. 237 deus] Gerzz. in marg. a. zm. ad] Gerz. s. 1. a. zz. 243 non habuit eos — Garez 246 iudaeo Gerzz., forz. recte

PL 787

EXP. commemorat. 25

A

260

IN PS. CVIII, 17-18

Mendicus

de nostro, diues de suo, sicut dicit

apostolus : Qué $ropter nos pauper factus est, cum esset diues, ut illius inopia nos diuites essemus. Com$unctum uero de ipso Capite dici posse non arbitror, quia tale non occurrit exemplum; sed magis com$wnctwum ad peccatorem aestimo referendum, qui delictorum recordatione .compungitur, ut ad satisfactionem redire mereatur; quod innumeris locis scriptura testatur. Necessarie itaque de membris accipiendum est, quia Christus Dominus peccata non habuit. Populus enim Iudaeorum com$wncios corde persecutus est, sicut de beato Stephano uel Paulo apostolo constat effectum. 18. Et dilexit maledictionem

26 I

270

275

et uenidet ed ; et noluit

quando instigante diabolo consensum

buit, ut Dominum

290

P 5715

benedictionem et prolongabitur ab eo. Adhuc de perfido populo dicit, quia d21ex?t maledictionem, tunc scilicet quando ait : Sanguis hwius super mos et super filios nostros. Quod eis prouenisse manifestum est, qui contra Dominum impia uoluntate durati sunt. Noluit autem benedictionem praedictus populus, quando a caeco illuminato interrogatus est: Numquid et uos wultis discipuli eius fieri? At illi quasi maledicto acerrimo prouocati responderunt : T4 sis discipulis eius ; nos autem Moysi discipuli sumus. Quo dicto $rolongata est ab eis benedictio, quando illis derelictis uenit ad gentium fidem ; sicut dicit apostolus : Vobis quidem oportebat loqui uerbum Dei ; sed quia repulistis illud, et indignos uos dudicastis aeternae witae, ecce conuertimur ad. gentes. Et induit se maledictionem sicut uestimentum et inirauil sicut aqua in interiora eius et sicut oleum in ossibus eius. Subtiliter intuendum est quemadmodum peccati ipsius qualitas quibusdam dictionibus indicetur. Primo 2ndwit se praedictus populus maledictionem sicut westimenium,

285

999

prae-

Pontio Pilato tradere maluisset. Ibi enim

quodam onere uestis indutus est, ubi tali uoluntate noscitur inuolutus. Secundo inírawit maledictio ?m ?ntertora eius sicut aqua, quando deliberauit facere quod ei fuerat iniquissima inspiratione suggestum. 4 q4a enim quando uisceribus uitiosis recipitur, semper ingreditur ad nocendum. Tertio influxit iniquitas sicut oleum in ossibus eius, quando effectum rei inaudita peruersitate compleuit ; ut iam non interiora carnis, sed etiam ipsa ossa penetrasse uideretur. Dicendo enim ole4» significat delectationem facinoris, quod sic corpus nostrum molliter ingreditur, ut nos quadam iucun254/255 II Cor. 8, 9. 26? Matth. 27, 25. 9, 28. 245/2*€ Act. 13, 46. 265 clongabitut 2447. Bec. Fise. eum g

271 Ioh. 9, 27.

272/243 Ioh.

282 maledictione Gerzz. (bie tantum)

PL 788

IOO0

EXP.

IN PS..CVIII,

i8-2er

ditate permulceat. Quod constat malis mentibus accidere, quando in scelere suo aliqua delectatione gloriantur. 19. Fiat ei sicut uestimentum quo operzetur et sicut zona qua semper jraecingitur. Adhuc in ipsis comparationibus perseuerat, ut hoc peccatum quo ille inuolui maluit, 300 similitudine uestis alterius indicetur. Supra enim dixit, zzduit, quod pertinet ad tunicam ; nunc dicit, oper?tur, quod uidetur pallio conuenire, ut geminata uestis ingentium significet onera peccatorum. Sequitur e£ sicut zona qua semper praecingitur. Zona hic, non illa muliebris accipienda est, 29) sed istud balteum quo nostros lumbos accingimus, sicut in euangelio de Ioanne, de Elia uero in Regum uolumine legitur : Et zona pellicea circa lumbos eius. Hoc enim nomen utraque significatione dotatum est ; qua similitudine dicit sic peccatis iligantibus fuisse constrictum, ut numquam suis oneribus 310 exueretur, obstinationis perfidia praegrauatus. O infelix populus, quam male uestitus! Istae uestes sunt quae pecca205

tores ardere faciunt, non calere ; quae in flammam

315

320

mittunt,

non a frigoris necessitate defendunt. 20. Hoc opus eorum qui detrahunt mihi apud Dominum et qui loquuntur mala aduevsus animam meam. Hunc uersum contra omnes quidem perfidos debemus accipere ; sed tamen specialiter duas haereses uidetur impetere. Apud Deum Patrem detrahunt Ariani, quando ei Filium minorem esse testantur, et impudenter inferiorem dicunt quem Creatorem omnium communiter confitentur. Apollinaristae quoque /oquuntur mala aduersus animam Domini, cum dicunt deitatem eius solam carnem hominis sum-

525

psisse, non animam ; nec tot exemplis perfidia ipsorum superata discedit. Ouapropter non solum contra istos, sed contra omnes haereticos superius dicta bene intelleguntur, qui portionem in regno Domini non habebunt. 21. Et tu, Domine,

diam

cordia 22

propter tua.

nomen

Libera

Domine,

tuum, me.

fac mecum

quia suauis

misericor-

est miseri-

Venit ad tertiam narrationem, in

qua precatur a parte qua passus est, ut gloriam resurrectionis acceleret et inimici eius confusionis dedecore uestiantur. Dum dicit e? £u, Domine, subiungitur superioribus dictis, hoc est, si Iudas tradidit, si Iudaeus crucifixit e? £u fac misericordiam ; ut contra illa quae facta sunt resurrectio gloriosa 307 IV Reg. rz, 8 ; Matth. 5, 4.

295 accidere Gerz. 291 e 301 operietut] Ger. ed. cum opt. codd. r, opesitur Garef cum g 308 dotatum] Gerz., donatum Gare $09 alligantibus PI. 311 uestitus] Gerzz., est add. Gare 318 ei] Gerz., et Gare£ 3821 aduersum 322 solem Gerzz. Gerzz. (bic fatum)

PL 789

EXPBIIN:PS.-CVIIL, 355

21-23

IOOI

proueniat. Siue Filius ad Patrem dicit: E? tw fac, ut uirtutem suae cooperationis ostendat ; omnia enim quae facit Pater,

operatur et Filius, sicut ipse dicit : Omnmn?a enim quae Pater facit, haec et Filius similiter facit. Et : Sicut habet Pater witam ?n semetipso, sic dedit et Filio habere witam $n. semetipso, ut SCHE

340 omnes honorificent Filiwm sicut honorificant Patrem. Domine, Domine, dum repetit, affectum suauissimae precationis ostendit. Quae figura dicitur epezeuxis, quoniam in uno uersu sermonem sine aliqua interpositione geminauit. Profter nomen tuwm, ut eius cultura toto orbe dilatetur. Vbi magna 345 clementia diuinitatis asseritur, quia nullis humanis meritis potuit contingere, ut natura mortalis tam ingentibus eleuata probetur esse miraculis. Msericordiam uero dicit, quia carnem est dignatus assumere, per quam humano generi auctor piissimus subueniret. Sequitur /ibera me, a passione 550 saeuissima utique Iudaeorum. 22, Quoniam egenus et bauper ego sum et cor meum conturbatum est in me. Egenum se dicit e£ bauperem humilitate carnis, sicut superius constat expositum. Audiant pauperes, audiant egentes et gloriosum sibi cognoscant esse 255. quod dicitur Christus. Cor denique eius potuit conturbari, cuius caro pro nobis cognoscebatur exstingui, sicut ipse uicina passione professus est : Tyistis esí anima. mea usque ad moriem. Quae omnia salutari dispositione narrantur, ut propter haereticos et perfecta natura hominis in Christo Domino ua360 leat ostendi et nos, quemadmodum supplicemus, possimus edoceri. 23. Sécut

wmbra

cum

declinat,

ablatus

sum

et ex-

cussus sum sicut locusta. Hic facilitatem persecutionis ostendit, quia tanta celeritate de medio discipulorum raptus 365 est à turba Iudaeorum, quanta solet uelocitate «bra noctis solis lumine ueniente discedere. Excwssws est autem sicut locusía, dum persecutionibus crebris loca uidebatur diuersa mutare ; scilicet quando de Nazareth uenit ad Capharnaum, de Capharnaum in Bethsaida, de Bethsaida in Ierusa79

lem, quae loca prospiciendo magis peccatoribus circumibat, ne scelus suum populus persecutor impleret. Loc«sta enim manus apprehendentis euitans, quibusdam saltibus euolat, cui se et propter paruitatem comparat et propter celeritatem discessionis associat ; quod humilitati esse non potest indecorum,

337/338 Ioh. 5, 19.

338/340 Ioh. 5, 26.25.

35*/358 Matth. 26, 358.

334 dicit ipse — Gare enim] ozz. Gerzz. 349 a] ozz. Gerzz. (sic saepius, recte ?) 362 et] oz. Gerzi. cum g 368 mutare diuetsa — Gare 371/312 magnus Gerz. corr. 374 humilitate Gerzz. esse non potest] Gerzz., non potest uideri Gare

p. 576

1002 575

380

EXP.

IN PS. CVIII, 23-27

qui se etiam uermibus comparauit dicendo : Ego autem swm uermis ei non homo. 24. Genua mea infirmata sunt rae tetunio, et caro mea immutata est propier oleum. Cum euangelio teste doceatur quadraginta diebus et quadraginta noctibus Christum Dominum ieiunasse, ge"4a tamen eius 2nfirmata esse non legimus, sed tantum esuriisse declaratur. Vnde si hanc esuriem ad genua referas, id est corporis stabilitatem, quibus semper insistimus, potest congruenter aptari minus :

nisi hoc scrupulum mouet, melius gezwa ad ipsius membra referantur, quae reuera 2nfirmaia sunt, quando apostoli eius passione dispersi sunt. Quid enim plus esse potuit infirmius quam ut Petrus negaret et reliqua fidelium turba latuisset ? Sequitur, e caro mea àmmdnutata est bropter oleum. Oleum hic significat gratiam diuinam, sicut in quadragesimo 9p quarto psalmo de ipso iam dictum est : Propterea wnxit te Deus Deus twus oleo laetitiae rae consortibus tuis. Ipsa est enim gratia, quae carnis infirmitatem in immortalitatis gloriam commutauit. Quod etiam membris Christi haud improbe uidetur aptari. 25. Et ego factus sum opprobrium illis ; uiderunt 595 me et mouerunt capita sua. Illa tangit quae plebs erat Iudaeorum sub detractione dictura, sicut ait in euangelio : Zn Beelzebub princibe daemoniorum eicit daemonia. Et alio loco : Nonne hic est fius Ioseph fabri ? Et iterum dicunt : Vah ! qui 400 destruit templum Dei et in triduo reaedificat illud ; et cetera quae insanis quidem mentibus uidebantur opprobria; sed ipsa fuerunt quae nobis probata sunt conferre medicinam. M o«erunt autem capita, ad consuetudinem pertinet nimis irascentium ; nam quoties furore succendimur, turbulenta com405 motione capitis comminamur. 385

26. Adiuua

410

me,

Domine

Deus

meus

; saluum

me

fac propter misericordiam iuam. Adiuuari se suscepta deprecatur infirmitas. Ipse enim misericordiam petit, qui et auxilium tribuit. Rogat ut homo, praestat ut Deus ; quod nullum potest confundere qui duas naturas in Domino Christo salutariter confitetur. Innumerabilia enim talia reperiuntur, quae nequeunt alia ratione constare. 24. Vt sciant

fecisti

eam.

quia manus

tua haec

; et tu, Domine,

Ne sibi iudaicus populus arrogaret potestate

375/346 Ps. 21, 7. 318/380 cfr Matth. 4, 2. 390/391 Ps. 44, 8. 399/400 Matth. 27, 40. Matth. 12, 24. 3899 Luc. 4, 22.

397/398

93985 quae Gerzz., corr. a. z. autem] Gerzz., oz. Garet 3** prae] a 7Azd. Bec. CHI £g 383 insistemus Gerz. 387/388 latuisset eZ. 393 aut Gerzz. 394 aptare Gerzz. 398 principem Gerzz. 400 triduum Gerz. 413 haec] est add. r

PL 790

EXP.

IN PS. CVIII, 27-29

1003

415 propria persecutum Dominum Saluatorem, per id quod passus est dicit ad Patrem : Sciant homines hanc dispensationem a te, Domine, fuisse praeparatam, ne applicent stulti uiribus suis quod tu ad salutem mundi fieri magna pietate decreuisti. Vt sciant, dicit, persecutores, qui utique nesciebant. Ipso 420 enim resurgente euidentissime cognouerunt, quia nisi Dominus permisisset fiéri, nequaquam potuisset impleri. Sequitur quia mamus tua haec, id est potestas, et subaudiendum operata est.

28. Maledscent

illi et tu benedices

425 in me confundaniur,

seruus

autem

; qui insurgunt tuus

laetabitur.

Per figuram syncrisin quae in huius psalmi principio posita est. Maledicent $lli, significat eos de quibus Mattheaus euangelista dicit : Transeuntes autem blasbhemabant eum, mouentes capia sua. Pater Filium benedicit, cum dixit : Et

SCHE

43 o

45

A

clarificaui et iterum clarificabo. Sed uide qui maledicent, qui pleni sunt falsitate, qui crudeliter saeuiebant, qui malum pro bono reddere festinabant. Benedicit autem Pater fons et origo ueritatis, totius bonitatis auctor et uirtutum omnium plenitudo. Admirandum in utraque parte praeconium; ut et perfidus populus malediceret et Christum Dominum gloria paterna laudaret. Addidit qui ?nsurgunt in me confundaníur. ludaei sunt qui?nsurrexerunt aduersus Dominum Saluatorem, ut neci eum traderent, qui ad eos uenerat pro sua

pietate saluandos. Isti confus? sunt, quando resurrectionis eius miracula cognouerunt. Sequitur serwws autem tuws laetabitur. Agnoscamus quae natura loquitur, quae se dicit et seruum. Numquid Deus potest esse cuiquam ser«us ? Sed in hoc serwws est, sicut dicit apostolus : quia se;etibsum exinantuat formam serui accipiens. Sic et Isaias propheta 44 A de Christo dicit : Ecce serwus meus, suscipiam eum ; electus meus, complacuit sibi in illo anima mea et cetera. Desinant ergo haeretici minorem Filium in deitate sentire, quando sic expressam audiunt humilitatem carnis, ut et nomen ei sit positum seruitutis. 450 29. Induantur qui detrahunt mihi reuerentiam et operiantur sicut diploide confusione sua. Hic quoniam populi interest credituri, oratio potius quam maledictio 428/429 Matth. 27, 39.

429/430 Ioh. 12, 28.

443/444 Phil. 2, 7.

445/

446 Is. 42, 1.

417 stultis Gerzz.

425 confundentut eZ. (cfr /. 436/431)

429 dixit] Gerzz.,

dicit Gare? 433 auctor bonitatis — Gare? — 436/437? confundentur Gerzz., corr. a. mU. 443 est] Gerzz. s. J. a. zz. 446 illo] Gerzz., eo Gare 450 reuerentiam]

Germ. cum opt. codd. r ef g, reuerentia Garez codd.)

451 confusionem r (praezer zuultos

PL 791

1004

455

460

EXP.

IN PS. CVIII, 29-31

datur. Nam qui reuerentia induitur,iam paene conuersionis munere gratulatur; ut illum timeat Deum, quem prius hominem credebat esse temnendum. Dij$lois, duplex genus est pallii. Petit ergo ut utriusque legis intellegentia uestiantur, qui nunc utraque perfidia faciente nudati sunt. Comnfusio enim Iudaeorum est legem non intellegere, quae toties Saluatorem Dominum praecinuit aduenire. Siue illud genus uult exprimere, quod solet in prouerbiis dici; id est, confusionis

duplici pallio uestiantur, dum ante Deum et homines erubescunt. | 30. Confitebor Domino nimis in ore meo et im medio multorum laudabo ewm. Hoc dicitur a parte 465 membrorum, quoniam post resurrectionis manifestationem toto orbe diffusam ipse deprecatur et ore Ecclesiae catholicae confessio Patri competens exhibetur. Ja medio multorum, uniuersalem designat Ecclesiam, quae laudes Domini, circumiectis adhuc perfidis, non desinit confiteri. Quamdiu enim 470 mundus agitur, Ecclesia Christi maledicorum turba praecingitur. 91. Quia astitit a dextris bauperis, ut saluam faceret a persequentibus animam meam. Causam dicit quare Patri in membris suis debeat confiteri; scilicet quo475 niam confusis persecutoribus ipse saluatus est. Superius dixit a dextris Iudae astare diabolum, quoniam erat delictorum faece pollutus; sibi autem dicit astitisse a dextris Patrem, quia peccatum non habuit. Sic et fidelibus assistit, cum

delicta remittit. Sequitur 4£ saluam faceret a persequentibus animam meam. Vtique salua facta est a persequentibus anima eius, quando persecutorum nequitiae nulla prauitate consensit. Hoc et ad membra eius competenter aptatur, qui nesciunt persecutoribus cedere, quamuis diuersis cruciatibus affligantur. Non enim sa/ua fit anima, quando 485 a temporali morte subducitur, sed quando ab huius saeculi carcere prosperrima dissolutione liberatur, sicut dicit apostolus : Compellor autem ex duobus ; desiderium habens. dissolui el esse cum Christo, multo magis melius ; bermanere autem in carne necessarium propter uos. Et alibi : Quis me liberabit de cor490 pore mortis huius ? Gratia Dei ber Iesum Christum. 480

487/489 Phil. rz, 23-24.

489/490 Rom. 7, 24-25.

455 credebat hominem — Gare? — 457 utroque Gerzz. 472 adstetit r (praeter nonnullos codd.) 479 remisetit Gerzz. ed. 486 per asperrimam dissolutionem "Aud. Bec. Fisc.

7.

PL MEE

EXPXINCPSSGVIIT,

495

31-GIX,

1

1005

Conclusio psalmi. Quintus iste psalmus est eorum qui praedictis regulis latius de Domini passione locuti sunt, id est uicesimus primus, tricesimus quartus, quinquagesimus quartus, sexagesimus octauus et praesens centesimus octauus.. Primo incohauerunt omnes ex persona Domini Christi ; secundo ab oratione probantur fecisse sermonem ; tertio passionis dominicae gesta di-

xerunt ; quarto uerbis euangelii assona ueritate consentiunt ;

500

quinto in spe fidelium magna exsultatione finiti sunt, ut mystico huic numero, qui quinque uirginibus datus est, quinque libris ascriptus est, dignitas se praesentis psalmi sociata coniungeret. Sed quamuis et illa sint salutis nostrae magna

miracula, nihil tamen euidentius, nihil acceptius est, quam in-

595

carnati Domini adorandam suscipere passionem. Omnia congruunt, omnia sibi lucida parilitate respondent. Virgo peperit, Messias uenit, Agnus immaculatus occisus est, Redemptor surrexit a mortuis, orbis audita credidit et adhuc Iudaeus simulat se nescire quod totus mundus agnouit. Praesta, Domine, obstinatis conuersionem, lumen obscuris, incredulis fi-

510

dem ; ut pro quibus in cruce positus orasti, periclitantibus subuenire digneris. Nam quibus suadere iusta non possumus, recte pro illis tibi, Domine, supplicamus. EXPOSITIO

M^

Io

IN PSALMVM

CIX.

i. Dauid Psalmus. Verba quidem ista notissima sunt, quae uelut pro scripto regali praenotata foribus affiguntur. Sed iste titulus non dicit : Lege et recede, sed : Lege et accede. Quapropter magnalia Domini ueneranter intremus, quia omnino psalmus hic et de sacra incarnatione Domini, et de omnipotenti eius deitate plenissime breuiterque dicturus est; ut in quibusdam locis simili altitudine uel decore, initio illius euangelii eructuatus esse uideatur, ubi ait : In frinciftio erat Verbum et Verbum erat apud Deum et Deus erat Verbum. Quapropter (ut ita dixerim) est quidam sol fidei nostrae, speculum caelestis arcani, armarium sanctarum scripturarum, ubi totum summatim dicitur quod utriusque testamenti praedicatione narratur. Quapropter amando tenendus est, cuius dulcedo crescit ad meritum, quod et compendiosa breuitate colligitur.

Ps. CIX, 8/9 Ioh. r1, 1.

491 praedictis] prae Ger. s. /. a. zz. Ps. CIX, 1 dauid psalmus] Gerzz. eum r (7A $ T) ef g, — Garet cum cett. codd. r 13 amandus tenendus Gerz.

1006 15

EXP:

INOPSSUOLNISI

Nunc diuisionem ipsius, quoniam est personarum uariatione distinctus, audiamus intrepidi. Diuisio psalmi. Sanctissimus propheta in secretum altissimae contemplationis euectus, in primo uersu inaestimabilia uerba refert, quae omnipotens Pater omnipotenti et coaeterno sibi Filio

20

25

30

dixerit,

naturam

simul

deitatis

et humanitatis

ostendens.

Nam cum pronuntiat : dixit Dominus Domino meo, naturam eius deitatis ostendit. Cum subiungit: sede a dexiris meis, donec bonam inimicos tuos scabellum pedum iuorum ; et, uirgam uirtutis tuae emittit Dominus ex Sion et dominaberis in medio inimicorum tuorum, humanitatis eius substantia declaratur, quae potuit quod non habebat accipere. In secunda uero diuisione incohat Pater naturam eius diuinitatis pro modulo nostrae capacitatis aliquatenus indicare. Dicit enim : Tecum $rincipium in die uiriutis tuae in splendoribus sanctorum, ex utero ante luciferum genui te. Tertioloco propheta loquitur usque ad finem, formam iterum eius humanitatis ostendens, cum dicit : Jurauit Dominus et non paenitebit

ewm et cetera ; ut in his capitibus Verbum caro factum, quod

35

SCHE 40

est Dominus Christus, triplici illuminatione potuisset agnosci.

Expositio psalmi. Dixit. Dominus Domino meo : Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum bedum tworwm. Congruum uidetur primum figuram ponere, per quam initia huius psalmi intrinsecus possimus intendere. Idea figura est quae latine dicitur species, per quam res inuisibiles cernendae sensibus offeruntur. Ait enim : Dixit Dominus

Domino

45

descensum $0

meo

: Sede

a dextris

meis.

Vna deitas, una

potestas, una aeternitas. Pater dicit ad. Filium quod nec ille ore protulit, nec ille auribus intentis audiuit. Vult enim Pater et nouit Filius ; uult Filius et nouit Pater. Sed nec ipsa uoluntas nobis comprehensibilis est, nec ipsa notio humanis potest sensibus apparere. Merito ergo ad nostram consuetudinem est, quatenus

imbecilla

instrueretur

humanitas,

quando usque ad illam secretam integritatem hominum non poterat cogitatio peruenire. Dominus Domino. His nominibus aequalitas substantiae et uirtutis potentia declaratur. Geminatio siquidem ista unius nominis et personas competen-

15 uatiatione] Gerz.., uatietate Gare£ 24 emittit] Gerzz. (cfr 7. 103), emittet Gare/ 26 eius] Gerzz. s. /. 31 ptophetare Gerz. corr. 44 intentus Gerzz, ed. 46/4? sensibus potest — Gare;

PL 795

BXBSINO

PS. CIX, r

1007

ter expressit et unam naturam deitatis euidenter ostendit, Nec moueat quod nonnumquam Iesus Christus ipse dicitur et ;; Filius, ipse et Dominus Dauid. Nam si causas discutias, utraque uerissima sunt. Filius secundum carnis originem, sicut in initio Matthaei scriptum est : Liber generatiomis Iesu Christi, fiii Dauid ; et alibi.clamatur a caecis : Fili Dauid, miserere nobis. Hic autem Dominws dicitur Dauid, secundum deita-

6o tem qua creator est ipsius ; quod etiam in hac nostra conuersatione hodieque contingit, ut filius episcopus factus, patris sui pater uocetur, non nascendi ordine, sed honore. Illud enim

6s

7»

7;

80

8s

quod natum est ex semine Dauid sic honoratum, sic magnificatum est, ut esset idem et Dominus Dauid et filius. Sequitur sede a dextris meis. Victori Filio et per sanctam incarnationem totius mundi triumphatori, post resurrectionis gloriam honorabilis consessus offertur, ut per hunc situm susceptae A. 378 humanitatis gloria declaretur. Nam uerbum hoc illud designat, PL ut caput nostrum ad Patris cognosceretur dexteram colloca- 794 tum, in qua parte ponendi sunt qui a perfidis diuinitatis munere segregantur, propter illud : Pater, uolo ut ubi sum ego, ibi sini et hi mecum. Nam. si naturam deitatis excogites, quem locum potest habere partis sinistrae uel dexterae qui omnia ubique plenissima maiestate complectitur ? Nam quod dicit Filio dexteram datam, non ut maiorem quisquam credere debuisset, sed ne Ariani minorem (sicut praedicant) concepto scelere mentirentur. Adiecit donec $onam inimicos tuos scabellum bedum tuorum. Scabellum dictum est ab eo quod scandatur, id est ascendatur. Et considera quod hic do41ec, finitum pro infinito sit positum ; quasi uero ad dexteram Patris non est ille sessurus, postquam 242m2c? ipsius ut scabellum pedibus eius fuerint inclinati. Vsus enim scripturae diuinae est uerbum istud et pro breui tempore dicere et pro aeternitate depromere. Temporaliter, ut est illud Ieremiae : Claude ostiwm. tuum busillum, donec transeat ira Domüm. Donec

autem et alibi, sicut hic, significat tempus aeternum ;

nam sic in centesimo vigesimo secundo psalmo dicturus est : Ita oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur

nobis. Et in euangelio similiter dictum est de Ioseph : Non 9o cognowit eam. donec peperit. filum suum brimogenitum, quasi uero post partum eam cognouerit, quae uirgo permansit. Hoc etiam suo loco repetita cura tractabimus ; quod idioma, id est

57/58 Matth. 1, 1. 58/59 Matth. 20, 30. 71/72 Ioh. 17, 24. Varto de Ling. lat. p. $1, 12 sq. 83 Is. 26, 20. 88/89 Ps. 122, 5. Matth. r, 25.

58 clamatur] Gerzz., clamabatur Gare 62 pater] Gerzz. s. 7. Gerz1., isaiae Garet (ef reuera ex Isaia uerba sumpta sunt)

78/19 cfr

89/90

S4 hieremiae]

1008 EN PP

EXP.IN

PS. CEX

r3

proprium, scripturae diuinae possumus nuncupare. Per fedes autem Domini stabilitas aeterna significatur, ubi ille tam9; quam uestigiis positis omnipotentiae suae uirtute consistit. His $edibus constat esse subdendos, qui cotidie uitiorum contrarietate derelicta reuertuntur ad Dominum et tamquam scabellum edibus, ita eius praedicationibus inclinantur. O beatum scamnum quod pedibus sanctis apponitur, supra 100 omnia regna euehitur, cui subiectio tanta praestatur. Nam cum sedenti ad dexteram scabellum subditur, sine dubio de il-

lis inimicis dicitur, qui conuersi ad dexteram collocantur. à. Vargam uirtutis tuae emittit Dominus ex Sion, el dominaberis in medio inimicorum. tuorum. Et 105 hunc uersum propheta loquitur ex persona sua, laudem in eo offerens Domino Christo. Virga wirtutis est sceptrum regiae potestatis, qua susteutantur fideles, affliguntur increduli, terrentur ingrati. Et ut ostenderet Filium cuiuslibet rei indigentiam non habere, /uae dixit, quia potestas illa deitatis 110 Suae propria atque aeterna est. Sed ut hoc manifestius possis aduertere,

addidit,

hanc

virgam

emittit

Dominus

ex

S20n, qui est utique omnipotens Pater. Dominus autem ex Sion dicitur et Filius, sicut Isaias dicit : Quia de Sion exibit lex et uerbum Domini de Ierusalem. Audiat haereticus 115 Patrem loqui de potestate et maiestate Filii. Quo iam dicente possit imbui, si nec ipsi credat auctori ? Addidit e? dominaFeris in medio inimicorum tuorum. Exposuit emissa uirtutis uirga quid faciet, scilicet ut domineris in medio inimicorum

tuorum.

Considera clementissimum

uerbum,

120 ut hic Christum supra inimicos dominari dixerit, non uindicare, quia tunc illis Zominatwur, quando ad ipsum delinquentium turba conuertitur. Aliter enim dominatur fideli-

bus, aliter regnat ingratis ; istos beneficiis et correctione educat, 1lllos uindictae districtione percellit. Za medio autem 125 dixit, in anima, in praecordiis, ubi Dominus requiescit, emun-

datis sordibus utique peccatorum. Siue Christum dominari dicit in Ecclesia, quae est inter haereticorum ac superstitionum rabiem in isto saeculo constituta. Hactenus de natura deitatis et humanitatis eius propheta locutus est, nunc se130 cundae partis discutiamus initium. 9. Tecum principium in die uirtutis tuae in splendoribus sanctorum. Venit ad secundum caput, ubi per hos duos uersus uerba Patris accipienda sunt, ut fas fuit de genera113/114 Is. 2, 5.

93 pet] ozz. Gerzz., fort. recte 103 e/ 111 emittit] Gerzz. cuz r (H 5), emittet Garez Cum cett. codd. v et g 106 uirgam Gerz.., for. recte — 10? sustentatut Gerzz. corr.

PL 795

EXPDIN.PS.OLX;.3

1009

tione Filii sancta locuturus. Nam ut coaeternitatem eius eui155 denter ostenderet, dicit omnipotens Pater de omnipotenteFilio suo: Tecum principium in die uirtutis tuae. Nam et Ipse Pater Principium est, ut est illud : In frincipio erat Verbum. Ibi enim Patrem designat esse f»incipium ubi erat Verbum. Filius quoque in euangelio fr?ncipium declaratur, 14 o dum ait : Ego sum $rincibium, bropler quod et loquor uobis. Verum non duo principia, sed sicut unus Deus, ità et unum

constat esse Principium. Hoc etiam et de Spiritu sancto constat sine dubio sentiendum. Nam cum de $rncipio loqueretur, subiunxit : Et Spiritus Dei swperjerebatur swper 14 A aquas. Sed hic sancti, quemadmodum sit $rincipium, in principio nequeunt intueri. Nam cum Filium uideret Philippus, dixit : Ostende nobis Patrem. Quibus ait integritas : Qui me widet, uidit et Patrem. Tunc enim, quando per gratiam Domini plenissimo coeperint splendore radiari, uident $rinci150 $1412, Christum in $7incif?0o esse Patre cum sancto Spiritu. Quapropter perfidia desinat Ariana consurgere. Ideo enim principium Pater et Filius dicitur, ut eorum coaeternitas declaretur ; nam si esset tempus quando non erat Filius, solus Pater dici potuit esse frincipium. Sequitur 2n die wirtu155 (s (uae om splendoribus sanctorum. Respice singula uerba quam uim habeant, quem honorem. Z7» die significat aeternitatem, ubi unus est dies, ubi iam a beatis claritas et

uirtus diuina conspicitur, de quo scriptum est : Beati mundo corde, quoniam tps; Dewmn wuidebunt. Et de impiis legitur : T'ol16o Jatur ampius, ne videat gloriam Dei. Omnes enim uidebunt Filium hominis iudicare uiuos et mortuos, sed deitatem ipsius soli beatissimi contuentur. Vbi sunt illi qui etiam nunc duas naturas in Christo Domino minime confitentur ? Peccator uidet humanitatem, beatus conspicit simul et deitatem. Quod si 16

vA

una

esset (ut confingunt)

natura,

non

poterant

peccatores

carnem quam compunxerunt in resurrectione solam respicere et deitatem ipsius pariter non uidere. S ?/endores autem sanctorum

sunt, quando in resurrectione lucebunt

sicut angeli

Dei et ita purificati atque perspicui erunt, ut illam maiesta17o tem queant cordis oculis intueri. Illud enim lumen nisi in melius immutati uidere non possunt, sicut dicit apostolus Omnes vesurgemus, sed non omnes dmmutabimur. Ex utero anie luciferum genui te. Postquam dixit in 137/138 Ioh. rz, rz.

147/148 Ioh. 14, 9.

140 Ioh. 8, 26.

144/145 Gen. r, 2.

158/159 Matth. 5, 8.

159/160 Is. 26, 10.

147 Ioh. 14, 8.

172 I Cot.

15:53. 134 eius] Gerzz, oz. Gare?

Garet 24

150 patrem Gerzz.

148 uidet] uidit Gerzz. corr.

188 qua Gerz.

— uidit] Gerzz., uidet 166 resurrectionem Gerzz. C2.

XCVIII)

PL 796

IOIO 175

180

EXP.

IN PS. CIX, 3-4

splendoribus sanctorum Filium esse genitum, nunc de eius sancta generatione dicturus est, quae, licet sit inenarrabilis, aliqua tamen commemoratione perstringitur. Narratio ineffabilis, intellectus incomprehensibilis, cogitatio supra creaturarum omnium uires, quae angelorum quoque superat sensum ; et tamen nobis se, prout capere potuissemus, indulgens. Deus enim aeternus atque incommutabilis in sua natura permanens, dignatus est assumere humanitatem nostram, ut ueterem hominem innouaret, ut de mortali faceret immortalem, de peccatore iustum, de alienato sui regni iuberet esse

18

I

participem, ne imaginem suam in confitentibus pateretur perire pius, quam adnihilare uoluit crudelis inimicus. Nunc ad uersus istius exponenda uerba ueniamus. Dicit enim Pater ad Fihum : Ex utero genui te, id est ex arcano substantiae meae, ex ipsa scilicet deitate, totum ex toto, omnipotentem de

SCHE

omnipotente, lumen ex lumine, summum ex summo, quod 190 nulla inuestigatio, nullus sensus possit attingere. Nam quemadmodum ualeat comprehendi, de qua scriptum est : Generationem. autem eius quis enarrabit ? Mira breuitas et sufficiens pro nostra infirmitate mensura quia nec plus possumus capere et hoc abunde sufficit utique credidisse. Ante luciferum I9 5 cum dicit, immensitatem aeternitatis ostendit. Lwcifer enim pro omnibus stellis ponitur, quasi a parte totum, qui diem significat esse uenturum. Et ut ostenderet incomprehensibile nescio quid, dicit prius esse gen?tun antequam illud existeret quod solet uenturum diem saeculo nuntiare. Non enim potest 200 principium eius comprehendi, a quo cuncta creata sunt. Nunc ad tertiae partis ueniamus initium, in qua iterum propheta reloquitur. 4. Iurauit Dominus et non baenitebit eum : Tu es Sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchise20 5 dech. Hic iterum propheta (sicut dictum est) promissionem memorat Patris.

Jurawuit enim Filio, sed iam Christo, qui ex

Maria Virgine natus est. Nam soli Verbo quid potuit promittere, qui omnia cum ipso semper noscitur possidere ? Jurave est enim aliquid firmum sub attestatione promittere. Et cui 210 melius conuenire poterit, nisi illi qui sermonis sui effectum diuina potestate compleuit ? sicut dicit apostolus in epistola quae scribitur ad Hebraeos : Vt ostenderet Deus pollicitationem heredibus immobilitatem. consilii sui, interposuit vusiurandum, ut per duas res immobiles, quibus impossibile est mentiri Deum, 21 vA fortissimum. solatium. habeamus, qui confugimus ad. tenendam 191/192 Is. 55, 8.

212/217 Hebr. 6, 17-19.

177/1*8 omnium cteaturarum - Gare? apostolus dicit — Gare

197 incomprehensibilem Gerzz.

211

IW 519

EXP.

IN PS. CIX, 4-5

IOII

propositam sbem, quam sicul antoram habemus animae tutam ac firmam. Hinc est (sicut iam dictum est) quod homines iurare merito prohibentur, dum quod efficere nequeunt, temerarie

220

225

230

sub Dei attestatione promittunt. Jurat autem per se Deus, sicut Abrahae promisit : Viuo ego, dicit. Dominus, quoniam audisti wocem meam. et non bepercisti filio tuo unico propter me, nisi benedicens benedicam te et cetera. Nec baenitebit eum, utique, quoniam de tanta ac tali dispensatione cuncta gauisa sunt. Legis etiam : Paenmiiei me hominem fecisse, quando

ante diluuii aduentum corda mortalium demerserant in gurgitem peccatorum. Hoc autem dicitur pro humanitatis consuetudine, cui aliter res quam uidebatur sperare succedit. Sequitur: £u es Sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Hoc etiam propheta promisisse Filio commemorat Patrem. Cui enim potest ueraciter et euidenter aptari, nisi Domino Saluatori, qui corpus et sanguinem suum in panis ac uini erogatione salutariter consecrauit ? sicut ipse in euangelio dicit : N2sé manducaueritis carnem. Filii hominis,

et biberitis eius sanguinem, non habebitis uitam. aeternam. Sed in ista carne ac sanguine nil cruentum, nil corruptibile mens humana concipiat, ne (sicut dicit apostolus) qui enim corpus Domini indigne manducat, iudicium sibi manducat ; sed. uiuificatricem substantiam atque salutarem et ipsius Verbi propriam factam, per quam peccatorum remissio et aeternae 240 uitae dona praestantur. Quem ordinem per mysticam similitudinem Melchisedech iustissimus rex instituit, quando Domino panis et uini fructus obtulit. Constat enim pecudum uictimas periisse quae fuerunt ordinis Aaron et Melchisedech manere potius institutum, quod toto orbe in sacramentorum 24 A erogatione celebratur ; quod adhuc Iudaei non intellegunt obstinati, cum eorum et sacerdos et sacrificia de medio probentur ablata. Sacerdos autem praecipue dicitur Christus, qui semel se pro nobis obtulit immolandum, de quo dicit aposto25 5

lus : Talis enim decebat, ut nobis esset pontifex, sanctus, inno-

250

cens, vmpollutus, segregatus a peccatoribus et excelsior caelis factus. Quem sensum mirabiliter et euidenter exsequitur. Ia

aeternum

uero cum dicitur, ipse significatur Dominus Chri-

stus, qui permanet in gloria sempiterna. 9. Dominus a dextris tuis, confregit 25

A

suae

veges.

in die

irae

Quod Pater dicitur fecisse, hoc et Filium, hoc

et Spiritum sanctum sine dubio constat operatum. Illud au220/222 Gen. 22, 16-17. 224 Gen. 6, 7. IGOotx:.29; 249/201 Hebr. 7, 26.

233/234 Ioh. 6, 54.

236/237

221 tuo] Gerzz. in zzarg. 223 tali ac tanta — Gare 224 hominem fecisse] Gerzzi. (cfr Exp. ps. CXLIX, 7. 42), — Gare 225/226 gurgite Gerzz. 244

manere] sed praezz. Gerzz. e£ del.

PL 797

IOI2

EXPIN

PS. CIX, 5-5

tem mouere potest, cum in psalmi huius initio Pater dixerit Filio: Sede a dextris meis ; nunc iterum propheta dicit a dexiris Fili Patris operatam fuisse uirtutem. Quod ideo 260

26 5

dictum est, ut cum haec uicissitudo aequalis ponitur, maius

hic aut minus aliquid nullo modo sentiatur. Reges comfreg?t, illos significat de quibus secundus psalmus ait : Astiterunt reges lerrae et principes conuenerunt in unum aduersus Domàánum et aduersus Christum eius. Hos confregit, quando superbiam eorum omnipotentiae suae uirtute prostrauit, quia nisi fuissent confracti, in malitiae suae utique noxio rigore constiterant. 6. Iudicabit

270

27

ET

I

àn nationibus,

implebit

ruinas,

con-

quassabit capita multa in terra cojiosa. Proprietates intuere uerborum. Reges confringendos in superiore uersu dixit propter superbiam tyrannicam, nunc populos £«dicari perhibet propter peccata communia; utrique tamen a suis intentionibus feliciter cadunt, dum a priore malignitate bono proposito conuersionis abscedunt. Et considera quomodo hic dicitur, ?wdicare

ut ?mpleat

ruinas.

Implet

PL 798

enim vui-

nas, quando de cordibus humanis facit peccata corruere, delictaque noxia emendatione saluberrima disperire. Quod per illud exemplum potest intellegi, ubi ait : Destrues eos et non aedificabis eos ; quod utique non diceretur, nisi destruerentur 280 aliqui prosperius innouandi. Sequitur con quassabit capita multa in terra copiosa. Cajita illorum utique qui caput non habent Christum ; nam qui diabolum diuersis sequuntur erroribus, cum fuerint correcti, capite suo sine dubitatione quassantur. Cafwí uero dicitur sublime atque honorabile 28 5 culmen corporis nostri, appellatum a capiendo, quod sensus nostros

290

capiat

uniuersos,

id est uisum,

auditum,

gustum,

olfactum, tactum, quod utique alia membra nostra excepto p. 3580 tactu non capiunt. Et ideo cafut nostrum recte possumus dicere, quem decernimus sequi. T'erram uero copiosam dicit, quae peccatores abundantes enutrit, quasi messem germenque uitiorum. 7. De torrente in uia bibet, propterea exaltabit caput. Torrens fuit turbulenta persecutio Iudaeorum, de qua

Dominus Christus bibit in uia, id est in hac uita dum cor-

29 I

pore pertulit. Sed dum £z» 4a dicitur, illata uis ostenditur et uelocissimus transitus indicatur, per quem itinerantes uehi 262/264 Ps. 2, 2. 278/219 Ps. 27, 5. 285 sqq. cfr Varro de Ling. lat. p. 197, 21 ; Lactant. de Opificio Dei v, 6 — CSEL 27, p. 2o, 8/9.

262 adsteterunt Gerzz. corr. 268/269 iudicauit ... impleuit ... conquassauit Gerz., COT. d. 7. 292 bibit Gerzz. (corr. a. z2.), "Aud. Bec. Fisc. exaltauit Gerzz., corr.

4. 7.

BOCPLOENCPS;

'CIX;:5

IOI3

solent ad aliam mansionem. Ipse est autem qui audiuit: sede a dexivis ternum 300

meis ; ipse cui dicitur : £4 es sacerdos imaesecundum ordinem Melchisedech ; ipse qui

conquassat cajf:?ía peccatorum ; cui propter gloriosae meritum passionis datwm est nomen quod. est suber omne nomen, ut 1n nomine eius omne genu flectatur caelestiwm, terrestrium et infernorum. Audis passum, pagane uel Iudaee, lege et ipsum esse futurum iudicem, ut contremiscas omnipotentem Deum,

595

qui hominem iudicas neglegendum.

Conclusio psalmi. Septimus quidem psalmus est quem de duabus naturis Domini Christi praedicatum esse memorauimus. Sed quoniam dicit apostolus ad Timotheum scribens : Praedica uerbum, insia opportune, vmportune ; argue, exhortave, qncrepa cum omna 310

2:55

320

patientia el doctrina ; uelim uobiscum qui unam naturam in Christo Domino factam putatis adhuc miscere colloquia. Nobiscum certe creditis quod in utero Mariae semper uirginis Verbum caro factum est et habitauit in nobis ; eumque in assumpta humanitate passum et sepultum, qui tertia die resurrexit a mortuis; uisum deinde corporaliter apostolis ac credentibus sibi; ascendisse quoque in caelos cum carne qua resurrexit a mortuis, hactenus omnino praedicatis. Sed quid in posterum terrena sapitis, qui usque ad caelestia peruenistis ? Vbi est ergo illa natura cum qua Dominus ascendit in caelos ? Morte iam perire non potuit, testante apostolo : Hoc scientes quod Christus resurgens a mortuis, dam non moritur,

mors ei

ultra non dominabitur. Quod enim mortuus est beccato, mortuus est semel ; quod autem wiuit, wiwit Deo. Quare diceret, wiwit Deo, et non uiuit Deus, si una facta est natura quae uiuit ? 32 A

Sed est aliud, uidelicet quod ww? Deo, utique quod mortuum est semel peccato. Audis denique: Sedet ad dexteram Patris,

et dubitas eum retinere quod humanitati eius potest solummodo 229

conuenire ? Permittite,

quaesumus,

spem

salutis no-

strae Christum Dominum semper dici, qui recte potest tali nomine nuncupari, cum in duabus naturis adunatis atque perfectis in gloria Patris permanet in saecula saeculorum. Nam si dicta uestra diligenti examinatione pensetis, quoties Iesum Christum unius esse naturae dicitis, toties eum filium sanctae

335

Virginis abnegatis. Et uidete unde iam uobis salus ueniat, si a uobis Dominum Saluatorem peruersitas confessionis abscidat. 301/303 Phil. 2, 9-1o. Rom. 6, 9-10.

308/310 II Tim. 4, 2.

313 Ioh. r, 14.

320/323

300/301 meritum dicetut Gerzz., corr. a... 298 ipse] Gerz., est add. Garet 317 praedi314 tertio Ger. 801 omnem Gerzz. gloriosae — Garet candi Gerz. 321 surgens ed.

PE 799

IOIA4

BEXPELIN

EXPOSITIO

PS. CX,

IN PSALMVM

CX.

1. AZHleluia. Quamuis hoc nomen laudis generale esse uideatur, tamen ibi maxime apponitur, ubi magna exsultatione gaudetur. Laudat enim Dominum populus suus, qui a mundi clade liberatus, uitiorum nescit sustinere seruitium. Quae laus ; futurae figuram noscitur portare laetitiae, ubi Dominus a fidelibus suis absque intermissione conspicitur et sine fine laudatur, sicut in alio psalmo legitur: Beati qui habitant in domo tua: ?n saecula saculorum laudabunt te. Est etiam psalmus iste apud Hebraeos alphabeti ordine decoratus, qui per capita comma10 tum siue diuisionum primus cunctis litteris adnotatur; illos nobis iustos indicans, qui (diuina gratia tribuente) perfectis uirtutibus elucescunt. Nam sicut superiores psalmi alphabetodes quasdam litteras minus habentes, illos designant qui non adeo uniuersis meritis repleti sunt, sed tamen in sancto conci-

15 lio habitare noscuntur, ita et isti, completis litteris omnibus,

excellentium merita uidentur indicare iustorum. Est et alia causa, ut pater Hilarius dicit, positi huius alphabeti : Scious paruulos et rudes per litteras erudiri, ut sapientiae praecepta conquirant ; sic huiusmodi psalmi pueris et incipientibus dantur, 20 ut primordia eorum. quasi quibusdam elementis docentibus insiruantur. Nam quamuis quosdam et sine litteris scripturas diuinas didicisse legerimus, facilior tamen res est Dei gratia fragilitati nostrae per litteras prudentiam discere, quam illud miraculum sustinere. Commonemur ergo per hoc sacramen?; tum, quatenus pronissime ad eruditionis studia festinemus, quando ut elementa meditari ac discere debeamus, ordo ipse ponitur litterarum.

Diuisio psalmi. Populus beatorum diuersis mundi partibus aggregatus, primo ingressu psalmi confiteri se dicit Domino in congrega3o tione iustorum, ubi est aeterna laus et sine fine praeconium. Continet autem haec pars praedicti alphabeti litteras sex. Secundo fideles eius dicit copioso munere satiatos, aduentum Domini compromittens, ut hereditatem pollicitam auidissima. intentione perquirant; in quo aliae decem litterae sunt diPs. CX, 7/8 Ps. 85, 5.

22, p. 355, 6/21.

17/21 ubi ? cfr Hilarius Trac. in ps. 118,

3 — CSEL

Ps. CX, 1 alleluia] Gare£ eu nonnullis codd. r, 072. Germ., teuetsion is aggaei et zachatiae add. cert. codd. r (cfr Exp. ps. CXI, 1 524.) 23 prudentiae Gerz. 26 pronissime] Gerzz., ptonissimi Gare£

PL 800

EXP.IN.PS. 35

CX, 1-2

IOIS

gestae. Tertio redemptos asserit Christianos, et testamentum nouum aeterna gratia consecratum. Ista uero residuas sex litteras recipiens, totum alphabetum decora perfectione compleuit. :

Expositio psalmi.. ALEPH, 40

45

BETH.

Confitebor

iibi,

Domine,

$n

toto

corde meo, in comsilio iustorum et congregatione. Confitebor (sicut saepe diximus) aequiuocum nomen est, sed pro locorum diuersitate suscipitur. Confitentur enim et p. 381 qui peccata deplorant, item et qui Domino gratias referunt confitentur ; sed illud in lacrimis, istud in gaudio est ; illud in afflictione, istud in sancta mentis alacritate noscitur constitu-

tum. Vnde hic profusa laetitia exsultat populus fidelis, quamdam imaginem futuri saeculi designans, ubi uoces istae continuae sunt et laudes Domini deuota mente concelebrant. Nam ut sinceritatem suae intentionis ostendat, laudaturum se

5o

5I

6o

dicit eum toto cordis affectu, ut nihil cogitatio aduersa subripiat, nec splendidam lucidamque mentem diabolica uideantur fuscare praestigia. Sequitur ó* comsilio $ustorum et congregatione. S1 consilium iustorum et congregationem hic uelis exquirere, omnino uidetur difficile ut in hoc saeculo electos omnes inuenias, ubi Ecclesia permixtione bonorum malorumque completa est. Sed qui hic £o£o corde confiteniur, iam uidentur 2» illa congregatione iustorum psallere, quam de cunctis gentibus in futurum manifestum est Dominum congregare. Et uideamus quid nobis ista uerba denuntient.

Consilium

iustorum

est, quando beati cum Do-

mino resurrectionis tempore iudicabunt, sicut in primo psalmo dictum est : Ideo non resurgunt impii in qudicio, neque beccatores in consilio iustorum. Hoc enim in euangelio apostolis et sanctis suis specialiter Dominus compromisit, dicens : Sede65 bitis super duodecim

sedes, vudicantes

duodecim

iribus Israel.

Congregatio uero significat totius Ecclesiae beatam coronam, de diuersis mundi partibus adunatam. 2. GiIMEL, DaArLEeTH. Magna opera Domini ; exquaisita in ommes uoluniates eius. Hinc iam enumerationes

79 sincerissimae

confessionis ingreditur, magnam

immensitatem

bonitatis ostendit. Quid enim magnificentius quam de impio facere iustum, de hoste filium, de captiuo liberum ? Vt in eis compleatur quod apostolus dicit : Vbi autem abundawit peccaEx quisita, id. est singularis, tum, superabundawit et gratia.

62/63 Ps. 1, 5.

64/65 Matth. 19, 28.

73/74 Rom. 5, 20.

48 celebrant] Gerzz., celebrantur Gare£ 39 aleph, beth] Ger. in zarg. (sic semper) 44 et] ozz. Gerz. 42 filio ... libeto Gerzz., corr. a. zz.

IOIÓ 75

8o

EXP.

IN P8.6€X,

255

exacta, cui nihil potest simile reperiri. Permittit enim diabolum saeuire, ut ex illius iniquitate sibi debeat fidelissimos inuenire ; nouoque modo nascitur de afflictione gaudium, de persecutione temporali aeterna securitas. Et ne putares pro parte laudatum, adiecit, in omnes woluntates eius. Quidquid enim facit, eximie atque incomprehensibiliter operatur, sicut in Genesi scriptum est : Fecit Deus omnia ualde bona. Sic illa inuestigabilis, illa inaestimabilis laus sub breuitate conclusa

est: 9. HE, VaAv. Confessio et magnificentia opus eius 85 et iustitia eius manet in saeculum saeculi. Operam illam Domini, quam superius dixit, nunc iterum quemadmodum

90

intellegatur exponit. Gloria enim et decor (sicut pater Hieronymus transtulit) est of4s eius ; quoniam et laudabilia sunt nimis et decora quae facit. Diximus enim confessionem illam hic accipiendam, quae uerbis praeconialibus explicatur. Sequitur e£ iustitia eius manet in saeculum saeculi. Hic

95

éustitiam

Domini,

sententiam

aduertere, quae omnino perpetua est. manet in saeculum saeculi, cum Tte in ignem aeternum, qui paratus est Iterumque iustitia eius manet in quando fideles aduocauerit,

IOO

futuri iudicii debemus

Jwstitia quippe eius peccatoribus dixerit : diabolo et angelis eius. saeculum saeculi,

dicens : Venite, benedicti Patris

mei, percipite regnum quod uobis baratum est ab initio mundi. Sic in utraque parte iustitia Domini perpetua et incommutabilis perseuerat. 4. ZaiN,

"wm

HETH.

misericors

Memoriam

et miserator

fecit mirabilium

Dominus.

suo-

Ad secundum

uenit ingressum, ubi ostendit esca caelesti fidelissimos pastos,

10$

id est aduentu Domini utique Saluatoris. Memoriam ergo fecit mirabilium suorum, quando plurima noua et inusitata monstrauit. Tunc enim omnia Deum regere potuit euidenter aduerti, quando uisae sunt consuetudines rerum Sacris

IIO

IIj

iussionibus immutari. Conuertere enim ueraciter non potest ordines rerum, nisi qui eas et fecisse et administrare cognoscitur. Et ut ostenderet qui fecit memoriam mirabilium suorum, sequitur misericors et miserator Dominus. Misericors naturam eius pietatis ostendit ; miserator, tempus quo aduentu suo misericordiam fecit, et humano generi larga pietate subuenit. 9. TETH,

Ion.

Escam

dedit

timentibus

se ; memor

erit in saeculum testamenti sui. Quod dixit: escam de81 Gen. r1, 51. Matie, p. 164.

87/88 Hieron. Psa//. iuxta Hebraeos, 111, 3 — edid. de Sainte 95 Matth. 25, 41. 97/98 Matth. 25; 34.

*5 reppetire Gerz. 83/8* operam illam ... quam ... intellegatur] Gerzi., opeta illa ... quae ... intellegantur Gare:

PE 801

BOXPOIN

I2O

125

PSSCX,

5—7

IOI7

dit timentibus se, significat utique spiritalem cibum. Quis enim escam communem putet fidelibus ad praemium datam, quae et peccatoribus passim cognoscitur attributa ? Sed ut magis hoc de aduentu Domini Saluatoris debuisses aduertere, sequitur, memor erit in saeculum testamenti sui. Memor erit, humanitatis consuetudine dicitur, quia tunc quis aliquid in mente habuisse putatur, cum promissa compleuerit. In saeculum aeternitatem significat, quia uerba testamenti sui solidissima ueritate custodit. Nam sicut promissus est in

ueteri testamento Dominus Saluator, ita in nouo aduenire dignatus est, in quo esca data est timentibus eum, id est

I30

communicatio corporis et sanguinis sacri, quae est salus gentium et remissio peccatorum. 6. CAPE, LAMED. Virtutem operum suorum annuntiauit populo suo, ut det illis hereditatem gentium. Hic est impleta sententia, quae tribus uersibus continetur. Virtus operum fuit, quam dicit in euangelio : Caeci wident, surdi audiunt, leprosi mundantur, mortui resurgunt ; ei beatus

qui non fuerit scandalizatus in me. Annuntiauit, manifestam fecit, populo suo scilicet christiano, quem redemit sanguine pretioso. Sed hoc illi prophetiae spiritu dicunt, qui ante aduentum Domini in eum sancta fide crediderunt. Dedit autem ets hereditatem gentium, quando Ecclesiam catholicam 140 de cunctis nationibus uiuis lapidibus fabricauit. Ipsa est hereditas quae promissa est Abrahae : Multiplicabo semen tuum sicut stellas caeli et sicut arenam quae est ad oram maris. Aperuit enim causam quare uirtutem operum suorum annuntiauit populo suo ; scilicet ut daret eis hereditatem gen145 ium. lpsa enim intentio fuit miraculorum ut crederent et praemia compromissa credentes acciperent. *. MEM, NvN. Opera manuum eius ueritas et iudicium : fidelia ommia mamdata eius. Pulcherrimis uariisque sententiis in hoc et sequenti uersu laudes Domini 150 describuntur. Quae duodecima est species definitionis, quam Graeci ka érawov, Latini per laudem dicunt. Ofera quippe uirtutis eius est, quando confitentibus parcit et beatos ex impiis facit, deinde cum obstinatis poenas debitas reddit. Quapropter proprie dictum est, of«ws eius ueritas et 4udiVeritas est enim cum fidelibus promissa restituit ; 155 ctum. iudicium, quod impiis comminatur, quoniam qui hic praecepta eius facere neglegunt, ibi uindictam perpetuam. sustinebunt. Sequitur fzdelia ommia mandata eius. Scri155

133/135 Matth. 11, 5-6.

141/142 Gen. 22, 17.

130/131 annuntiauit] Gerzz. (bic e£ J. 135 e? 143/144) e Gare?, (sed /. 143/144 annuntiabit cuz opt. codd. r ef g) 136 suo] Gerz., oz. Gare

PL 802

IOI8

EXP.

IN PS. CX, 7-9

ptum est : Serua mandata et seruabunt te. 160

quoniam nullo mendacio

Fidelia uero sunt,

dicta uariantur ; sed absolute nos

custodiunt, cum ea custodire Domini munere festinamus.

170

8. SAMECH, ArIN. Confirmata in saeculum saeculi, facta in ueritate et aequitate. Humana uerba incassum missa soluuntur ; Domini autem sermo confirmatus permanet in aeternum. Nescit enim titubare quod Veritas loquitur. Sequitur facta in ueritate et aequitate. Mandata illa, quae superius dixit, ut ea crederes certissimis effectibus esse plenissima, facta dixit esse quam dicta. Et ut dignitas eorum amplius appareret, adiecit /» weritate et aequitate. Veritas est, quia dicta complentur ; aequitas est, quia iustitiae pondere proferuntur. Has enim uirtutes manifestum est eius continere mandata. 9. PuE, SADE, Corn. Redemtionem misit bopulo suo

175

180

185

190

;

mandauit

in

aeternum

testamentum

suum.

Sanctum et terribile nomen eius. Hic enthymematicus syllogismus iam nobis frequentatus oboritur ; cuius propositio est : Redemptionem misit bopulo suo, mandauit in aeternum testamentum suum. Sequitur exspectata conclusio : Sanctum est igitur et terribile nomen eius. Audiamus reliqua quae sequuntur. Peruentum est ad ingressum tertium, in quo Dominum Saluatorem pronuntiat esse uenturum, qui timendus, amandus et continua exsultatione laudandus est. Conuenienter autem dicitur: redem$tionem misit, quoniam hoc uidebantur indigere captiui. Sed tale pretium fuit quod non tyrannus sumeret, sed ille qui absoluebatur acciperet. Lucratus est captiuus redemptionem suam et ipse est magis inde ditatus qui tenebatur obnoxius. Sequitur mandawuit in aeternum testamentum suum. Mandare dicimus, absentibus uerba per medias destinare personas. Quod factum constat, quando testamentum

nouum per apostolos

atque euangelistas suos transmisit ad gentes. I» aeternum autem recte dicitur, quia nullum illi aliud successurum signi-

ficatur, sicut in ueteri testamento constat effectum. Hoc est

195

200

enim quod cuncta conclusit, quia plenitudinem suam, quae prius fuerat promissa, restituit. Merito ergo aeternum dicitur, quod nullo alio indigere cognoscitur. Addidit, sanctum et terribile nomen eius. Sanctum pertinet ad incarnationem, sicut ipse dicit : Custodi animam meam, quoniam sancíus sum. Terribile ad omnipotentiam deitatis excelsae, sicut in alio psalmo dicitur : T'u lerribilis es et quis resistet tibi ? 159 Eccli. 15, 16.

198/199 Ps. 85, 2.

163 in casu Gerzz.

183 redemptione Gerzz.

200 Ps. 75, 8.

188 tyrannus non

-— Garef

PL 803

EXP.

IN PS. CX, 9-1o

IOIQ

Quae duo ad illud pertinent, ut amemus aduocatum, iudican-

tem timere debeamus. Haec enim competenter utraque coniuncta sunt, ne nos aut solus amor neglegentes reddat, aut tantum timor desperatos efficiat.

205

10. REs,

mini.

SiN,

Tav.

Intellectus

Initium

bonus

sapientiae

omnibus

timor

facientibus

Do-

eam.

Laudatio eius manet in saeculum saeculi. Pulchre definitum est quid sit 4mor Domini ; scilicet initium sabientiae. Per hunc enim ad Dominum uelut quibusdam ia210

nuis introitur. Nam

si metus eius iudicii nesciatur, conuer-

sionis medicina neglegitur. Timeamus ulciscentem, ut mereamur Redemptoris gratiam reperire. Sequitur émtellectus bonus omnibus facientibus eam. Ne sapientiam putares

215

220

225

230

2

240

humanam, quae incertis casibus nutat et fluctuat, dicit de ista

caelesti sapientia : Intellectus bonus,id est uerus atque salutaris, quem constat in illa non esse, de qua scriptum est: Sapientia huius mundi stultitia est apbud Deum. Iste ergo intellectus qui in timore Domini probatur intentus, utilis atque fructuosus est, quoniam inde nascitur, quod ad perennem gloriam perducere uideatur. Adiecit /audatio eius manet in saeculum saeculi. Ecce intentio psalmi tota declarata est. Populus ille fidelis a diabolica prauitate liberatus, gratias agens Domino, sententiam religiosae mentis expressit ; quod et hic facere debent qui deuoti sunt et in illa caelesti Ierusalem a beatis constat esse peragendum. Laudatio enim eius non clauditur termino, quia nec finem habere potest beneficium. Hic laudatur, quia peccatores liberat ; ibl praedicatur, quia deuotos coronat. Merito ergo ,Alleluia' in titulo psalmus iste cognoscitur suscepisse, qui et a laude Domini fecit initium et in eius laude finitus est.

Conclusio psalmi.

PI

Quam bene fidelissimus populus iste laetatus est! Fuit et nostrum gaudium audire gaudentem. Alacritas enim mentis augetur, quando alterius laetantis prolata uerba suauiter hauriuntur. Sed nec hoc quoque putetur otiosum, quod post centesimum nonum psalmum haec exsultatio fidelium tali numero collocatur. Respice enim dulcedinem securitatemque canentium et inuenies hic imaginem illius praemii contributam, quam operariis in euangelio Dominus pollicetur, quos ad laborem uineae uocationis suae muneribus inuitauit. Ipse est enim denarius qui et mane et sero uenientibus dabitur. Dena-

804

216/217 I Cor. 5, 19.

206 eum ^4ud. Bec. Fise. eum g 235 nonum] ozz. Gerzz.

212 redemptionis eZ.

226 cluditur Gerz.

1020

EXP.

INJXPS.GQXJXoSC0AL

r

rius, quoniam coronalis est ; unus, quia finem penitus non habebit. Addita est huic psalmo et alphabeti decora perfectio, ut gratiae tantae exsultationis litterarum institutio iungeretur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXI.

1. Alleluia, conuersionis Aggaei et Zachariae. Cum iam frequenter solum posuerit Alleluia, uideamus adiectio ista nominum quid uelit intellegi. Aggaeus et Zacharias prophetae fuerunt qui post transmigrationem Babyloniae ;sub Dario rege longo post tempore prophetarunt quam ista sunt cantata. Reuersi enim in lerusalem patriam suam, cum reparari templum uiderunt, laudes Domini magna exsultatione profuderunt. Ad quam similitudinem et hic psalmus integerrimi alphabeti litteris, quasi regulis aureis noscitur esse 10 contextus ;quem post absolutionem peccatorum perfectissima debeat Christianus alacritate cantare. Et memento quod institutor fidelium hic quartus est psalmus ; ostendit enim post liberationem delictorum quanta sint bona fidelium et |. 385 quae sit retributio perfidorum. Diuisio psalmi. :5; Per totum psalmum propheta loquitur. Prima admonitione quid faciat beatus uir et quanta bona Domini gratia mereatur, ostendit; continet autem litteras sex. Secunda aduentum

Domini significat Saluatoris, per quem homines ex peccatoribus et impiis in aeternum beati esse promerentur, quae di20 uisio tredecim litteras hebraicas noscitur continere. In tertia parte contraria impiis prouenire testatur ; quae residuas habet litteras tres.

Expositio psalmi. ALEPH, BETH. Beatus uiv qui timet Dominum : in mandatis eius cubiet nimis. Diuersis modis beatus 2; 41Y in medium deducitur, ne dissimulatione aliqua eius appetentia neglegatur. Decet enim animo nos frequenter reuoluere, unde probamur sub aeternitate gaudere. Sed cum beatitudo nulla sit sub timore mundano, qui potius miseros facit, manifestum est tamen nulla aeterna reperiri gaudia, nisi quae Do;»» mini fuerint timore praeparata. Ipso enim compellente, desideramus quod nos beatos possit efficere. Denique sic sequitur /n mandatis eius cupiet nimis ; quod per timorem Domini certum est posse contingere, quando Dominum dili243 gratia et tantae exultationes Gerzz. Ps2CXI.2 dum Gergr. 8 prophetarunt] Gerzz., prophetauerunt Garez sunt] Gerzz., sint Garez * uiderent Gerzz. 24 cupit zAzZ. Bec. Fise.

6

EXP.

IN PS. CXI, r4

IO2I

35

gendo metuimus, ne nos a regno suo reddat extraneos. Bea(us ergo qui timet Dominum et cetera, species duodecimae definitionis quae graece dicitur xac ézowov, latine per laudem.

40

generatio rectorum benedicetur. Iam illius beati quem superius dixit, praemia describuntur. Sed cum ipse praedicit humiles sibi esse gratissimos, ita ut iusti eius pauperes dicantur, quaeramus in qua terra ?o£entes dicantur effici, qui hic probantur esse derisui. In illa scilicet qua cum Domino regna-

2. GIMEL, DargTH.

Potems

in terra

erit semen

eius ;

turi sunt sancti, ubi non diuitiae humanae, nec honores tem45

porales faciunt potentes, sed contemplatio Domini et sine fine laudatio. Ipsa reuera est potentia cui non succedit infirmitas;

sed quod esse meruerit,

aeterna

felicitate custodit.

Semen opera significat bonarum rerum, quae in hoc saeculo uelut semina iaciuntur, ut fructus futurae messis adolescat. Generatio autem rectorum bene dicitur, non ista carnis, 56

sed illa quae imitatione iustorum per similitudines operum noscitur esse propagata. Vnde et diabolus peccatores filios habere memoratur, quibus dictum est : Vos a atre diabolo estis. 9. HE,

55

60

Vav.

Gloria

et

diuitiae

in

domo

eius,

et

iusiilia eius manet in saeculum saeculi. Adhuc in bonis beati praemissa descriptio perseuerat. Beati domus est mentis secretum, ubi diuitias sanctas et gloriam perpetuam reponit quisquis Domini praecepta compleuerit. Sed illa glorza non habet finem ; illae duitiae non maligna subreptione dispereunt, sed de Domini mandatis ueniunt ; unde ' quidquid acquiritur, perenni integritate seruatur. Denique sic sequitur e£ iustilia eius manet in saeculum saeculh. Iustitia quidem hominis dicitur, sed quae, Deo largiente, praestatur. Nam cum sit nomen generale, aduertitur tamen propria, cum diuina dispensatione ad unumquemque hominem res concessa peruenerit. Et ne aliquis se temporaliter existimaret fieri beatum, addidit manet in saeculum saeculi. Hactenus beati illius bona narrata sunt ; nunc unde fieri possit beatus edicitur, ne tantum desiderium mouisse,

70

non etiam et causam docuisse uideatur. 4. ZaiN, HETH. Exoríum est in tenebris lumen vectis corde ; misericors et miserator et iustus Dominus. Venit ad admonitionem secundam, in qua Domini primus significatur aduentus, qui confitentes beatos fecit et superbos pro sua iniquitate damnauit. Sed iste aduentus Do-

Ps. CXI, 52 Ioh. 8, 44.

38 benedicitur Gerzz. 89 praedicet Gerzz. pleberit Gerzz., corr. a. zz., impleuerit Gare£

49 bene] ozz. Gerzz. 5? com69 uideatur] Gerzz., uidetetut Gare

PI 805

1022 75

EXP.

IN BS. CXIJ4-6

mini mirabili proprietate describitur. Venit enim lux quae superat omnem lucem ; et ut gratior esset, adiecit i» tenebris, non istas quas solis facit absentia; sed quae peccatorum magis praesentia tenebrescunt. Intus sunt enim in corde istae tenebrae, ubi sol mundanus

non possit accedere, quas

illud lumen expellit, quod mortem uicit et delicta contriuit. Sed cum rectis corde dicitur, peruersi ab isto lumine separantur. Sequitur misericors et miserator et iustus Dominus. Pauca sunt quidem uerba, sed omnium creaturarum rationabilium actus amplexantia. Nam qui confitentur, habent 85 misericordem, qui contemnunt iustum sine dubio sustinebunt. 9. TETH, Ion. Jucundus homo qui miseretur et commodat ; disponit sermones suos in iudicio. Iucundum dicit non tam hominibus acceptum quam Deo gratum. Qui miseretur, id est, qui egentibus donat. Commodat 9o uero, qui recepturus aliquid in hoc mundo sperantibus in necessitate mutuatur, sicut dicit in euangelio : Omni petenti te da, et uolenti mutuari abs te, ne brohibeas eum, quia et haec non minima merces est ad praesens eruere periclitantem, et fideliter recipere solam praestitae pecuniae quantitatem. Potest 95 autem intellegi, ut hoc quod miseretur, id est quod paupe$o

ribus donat,

IOO

105

IIO

commodare

uideatur, quando dat homo tem-

poralia, recepturus aeterna. Sed licet utraque ad manuales uideantur operas pertinere, tamen non solum de pecunia miserendum dicit pauperi, aut sperantibus commodandum, sed de omni beneficio quo indigere cognoscitur destitutus. Vnde impigre debemus facere omne quod potest alteri subuenire.Sequitur disponit sermones suos in iudicio. Dispositio sermonum ordinem significat imperturbatum atque tranquillum, qui probabili ratione narratur. Venienti quippe patrifamilias dicendum est : Domine, quinque talenta dedisti mihi, ecce quinque alia superlucratus sum. Ypse ergo di sponii in ?udicio sermones suos, qui se Domini dona geminasse probauerit ; non ut ille qui suffossum talentum cautela sterili et noxia parcitate seruauit. Quod potest etiam et ad illum pertinere qui diuinas scripturas munere Domini perscrutatus, aut

infructuosa taciturnitate retinet, aut pia uoluntate disseminat.

6. CAPH,

uebitur,

LAMED.

in memoria

91/92 Matth. 5, 42.

Quia

in saeculum

aeterna

nom

commo-

erit iustus. Reddidit cau-

105/106 Matth. 25, 20.

85 misericordiam 4z4. Ber, Fic. 87 disponit] *Gerz. cwz r (H?K gays disponet Gare/ (sed 7. 106 disponit) euzz cezz. codd. r et £ 93 eruere] seruare ez. 98/99 miseran

dum Gerzz. 101 impigre] Gerzz., impigri Gare: 102 disponet Ger, corr. a. zm. 106 alia quinque — Gare; 109/111 illos ... disseminant Ger. (sed setinet)

112 aeternum rz

113 reddedit Gerzz. corr., teddit Gare;

PL 806

EXP. 115

I20

125

IN PS. CXI, 6-9

1023

sam quare uir iustus disponat sermones suos in iudicio ; scili-

cet quia i& saeculum non commowebitur, id est, a gloria Domini nullatenus separabitur. Sequitur /n memoria aeterna erit iustus. In memoria utique aeterna erit iustus, quia uocatur ad praemium. Impiis enim dicitur : Non noui 40s. Quapropter sicut illi qui deputantur ad poenam de mente 584 perhibentur excedere, ita isti propter beatitudinem percipien-

dam 2» memoria dicuntur Domini permanere. 7. MEM, NvN. Ab auditu malo non timebit; paratwm est cor eius sperare in Domino. Illum auditum malum, dicit, quem audituri sunt impii : Ite n ignem aeternum et reliqua. Malus enim illis uidetur qui iusta seueritate plectendi sunt, quia fas dici non est, nisi iustum Domini semper esse iudicium. Et ne solum beatos putares poenas noxias non timere, sequitur : faratum est cor eius sperare in Domino, ut promissa ipsius percipiant, qui saeculi illecebras

I30 eius iuuamine

calcauerunt ; quibus ipse dicturus est : Venite,

benedicti Patris met, percipite regnum quod uobis paratum est ab origine mundi. Cor autem positum est pro rectae mentis affectu, quod sine aliqua cunctatione promissa nouit expetere. 8. SAMECH, AIN. Confirmatum est cov eius ; non I355 commowebitur donec uideat inimicos suos. Quia $aratwm [fuerat cor beati sperare in Domino, consequenter adiunctum est, confirmatum est cor eius. Omnia enim caduca contemnit, qui illa fuerit delectatione completus. Confirmatur ergo cor iusti, cum nulla saeculi feli140 citate molescit; et peccatorum hic respiciens potentiam, exspectat potius eorum ruinam. In hoc enim mundo Znimicos patitur potentes «dere, ut ibi eos possit humiliatos aspicere. Sed cum hic «zdeamus $nimicos nostros esse carnales, qui nobiscum aliqua aduersitate confligunt, spiritales uult 145 intellegi nequitias, quas hic penitus non uidemus, sed in illa nos certum est iudicatione cognoscere. Et cum dicit : donec

150

uideat

inimicos

suos, suabaudiendum est : humiliatos

atque contritos. O dispositio sancta Creatoris, qui tunc eos fractos facit uideri, cum possint esse derisui, non timori ! 9, PHE, SADE, Corn. Dishpersit, dedit bauperibus : 2ustitia

eius manet

in saeculum

saeculi

; cornu

eius

exaltabitur in gloria. Haec sententia ad illud praeceptum dominicum pertinet : Sz wis esse perfectus, uende omnia tua ; et da pbawperibus ; ei ueni, sequere me. Ipsa est dispersio quae 118/119 Luc. 15, 25. 154 Matth. 19, 21.

124/125 Matth. 25, 41.

130/132 Matth. 25, 34.

116 separatur Gerzz. 128 est] Gerzz., ozz. Garet 148 dispensatio ed. Ger. 149 fractos] ozz. Gerz., fort. recte 154 pr. et] Gerz. s. /.

153/

eas

IPIS 807

1024 155

160

EXP.

INPS

UCXAI,.0-10

feliciter congregat ; ipsa erogatio quae caelorum regna mercatur. Haec qui fecerit iustitiam operatur, quia Domini praecepta compleuit ; et in hoc ille semper manet, quoniam abillo auctore aeterna recipit dona, qui condidit saecula. Sequitur cornu eius exaltabitur in.gloria. Cornu pro potestate poni saepe iam dictum est, sicut Daniel propheta testatur, dicens : Quatuor autem cornua, quatuor regna sunt. Quam necesse

est illis ibi dare, qui hic uidebantur pia humilitate prostrati ! Hactenus de beatorum bonis locutus est : nunc psalmum de impiorum afflictione concludit. 10. REs,

StiN, Tav.

Peccator

uidebit

et irascitur

;

dentibus suis fremit et tabescit ; desiderium peccatorum peribit. Postquam beati definitionem dixit et praemia, in tertia parte peccatorum notauit inuidiam. Quae figura dicitur paradigma, 170

quoties beatorum

hortamur bonis, malo-

rum autem deterremur exemplis. Hoc enim schema in his psalmis omnibus inuenitur, qui loquuntur de institutione beatorum ; quamuis et alibi interdum reperiatur aptatum ; sicut et in primo psalmo constat effectum. Irascitur,

dixit, scili-

cet sibi, qui noluerunt a prauitate suspendi. Videbant enim 175 se praesumpsisse quondam de gloria caduca, de potestate fugitiua, et alios beatitudinem accipere, quae nescit aliquando desinere ; ira iusta, indignatio uera, sed non proficua temporibus ultionis. Potuerant enim ibi non indignari, si hic suis uitiis redderentur infensi. Sequitur dentibus suis fremit et 180 tabescit. Peccator et inuidus in sua fluctuans malignitate describitur, iracundiae quidem suae retinens malum, sed nulli ultra nociturus. Hic enim impie commouebatur, ut alterum laederet : ibi iuste sibi irascitur, quoniam pro sua malignitate punitur. Sic et Isaias ait : Non est fax àmpiis, dicit Dominus.

185

190

Nam fremitus eius hoc agit ut tabescat ; impetus ut defi-

ciat ; se iam dentibus suis mordet, se proprio dolore castigat, exigens a se cruciatus quos hic sustinere cogebat innoxios. Adiecit desiderium peccatorum peribit ; scilicet quia sicut illic uota beatorum in regno Domini plantata florebunt, ita peccatorum desideria succisa marcescunt. Conclusio psalmi. Quam pulchre alphabeto descendente beatus iste descriptus est, ut simul facta eius narrarentur et praemia ! Quis se uidere 161 Dan. 7, 17.

184 Is. 57, 21.

157 illi Gerzz. 162 date] Gerzz., dati Gare 165/166 e7 izfra : itascitut ... fremit ... tabescit] Gerzz. cuz r (M [H .$]), irascetut ... fremet ... tabescet Garet eum cett. codd. r ef g 174 uident eZ. 185 aget Ger. 190 matcescunt] Gerzz., matcescent Gare

192 uidire Gerzz., zzz. in uiditi

PE 808

EXP. IN PS. CXI, ro-CXII, 2

. ro25

non credat quae sancta ueritas pollicetur ? Sed ipse nos faciat accipere, quod iam concessit audire. Hoc enim alphabetum, 195 quo carmen istud impletum est, ad perfectionem sapientiae pertinere non dubium est, per quod et diuinarum rerum intellectus agnoscitur et imperitiae culpa declinatur. Sic constat psalmos diuersa suauitate uariatos, ut humana imbecilli-

tas discendi non possit sustinere fastidia. EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXII.

Alleluia.

Ecce uerba tituli sui subsequens psalmus exponit, nam cum sit A//elu:a,; laudate Dominum, ita et ipse fecit initium magister uerus, doctor egregius, cuius nescit sermo fallere, quia ; de ueritatis fonte constat emanare. Quid enim dici potest ceruum ubi rerum praeceptor, proprius probatur expositor :

Diuisio psalmi. Propheta Dauid psalmi textum sub breuitate rens, prima parte commonet

deuotos,

transcur-

ut laudes Domino

1iu-

ro giter exsoluant et in toto orbe praedicare non desinant. Secunda parte ipse facit quod alios monet, ut magister uerus nen tam uerbo, quam docere uideatur exemplo. Expositio psalmi. 1. Laudate, pueri, Dominum ; laudate nomen Domini. Constat hoc nomen simplicibus et purissimis dari, 1; quando et ipse Dominus puer uocatur, sicut est illud : Pwer naius est nobis. Istam siquidem aetatem pro innocentia sua a pu 385 Domino constat electam ; dicit enim discipulis suis : S?»ite ad me paruulos uenire, talium est enim regnum caelorum. Merito ergo hos propheta commonet laudes Domino debere cantare, 20 qui corde puro ad eas uidentur accedere. Non enim hic aetas est electa, sed puritas. Respice quoque in hac repetitione quamdam esse distantiam. Dominum laudat, qui se probabili actione commendat

: 2omen

Domini

idem

laudat,

qui uirtutes eius sancta praedicatione concelebrat. 2;

9. Sát nomen

Domini

benedictum,

ex

hoc

nunc

et

usque in saeculum. Ne forte sibi momentaneam laudem pueri crederent imperatam, dicit et modo in hoc saeculo praePs. CXII, 15/16 Is. 9, 6.

17/18 Matth. 19, 14.

198 psalmus ... uatiatus Gerzz. 11 uetos Gerzz., corr. a. 9 deuotus Gerz. Ps. CXII, 6/7 expositur Gerzz. 17/18 paruulos uenire ad me — Gare 7. 27 ctederint Gerz. 25

C 2. (xcvi)

1026

EXP.

IN.|PS. CXII: 2-6

dicandum et in illa quoque aeternitate laudandum. Sed ne uel . hoc localiter possit intellegi, subter dicit quemadmodum ubi30 que laudetur. 9. A solis ortu usque ad occasum, laudate nomen Domini. Hic uniuersalem designat Ecclesiam, ut per totum mundum, cuius fabricator est Christus, eius praeconia debeant non taceri. Iusta commonitio est Domini, salutaris iniunctio ; 3 SCHE

A

ut Creatorem suum creatura cognoscat, eumque magnificare debeat, quatenus eius laudibus semper accrescat. Hoc schema dicitur periphrasis, latine per circuitum. In aliis quippe locis, per orbem, in aliis ex quatuor cardinibus, hic autem per solis cursum, quasi per quamdam lineam declaratus est mundus. 4. Excelsus super omnes gentes Dominus et super caelos gloria eius. Per has duas partes, uniuersas uult intellegi creaturas. Geníes, terrena cuncta suscipiamus. Caelos,

aduertamus

uniuersa

caelestia,

quoniam

supra

omnia probatur excelsus, cui ipsi quoque caeli subiecti sunt, 45 sicut in alio psalmo legitur : Exaltare super caelos, Deus et super omnem lerram gloria tua. Siue gentes, carnales homines; caelos uero spiritales debemus accipere, ut supra omnes creaturas Altissimus sentiatur, qui cunctarum rerum conditor esse dignoscitur. 5o 9. Quis sicut Dominus Deus noster, qui in altis habitat ? Venit ad secundam partem, in qua iam ipse laudes dominicas ex factis eius laetus exsoluit. Dum q«is dicitur, nemo alius significatur qui tantum propria potentiae suae maiestate glorietur. Qwi 2m altis habitat, id est, in ó A excelsis creaturis suis, quas ipse magnas facit, cum in eis habitare dignatur ; ut sunt angeli boni, sancti eius et reliquae potestates, quae praesentiae ipsius dignitate grandescunt. Sed ne putares istam amplitudinem humilia uelle despicere, uide quid sequitur. 6o 6. Et humilia respicit in caelo et in terra. Exponitur quod superius dictum est, qui im altis habitat. Ipse enim Aumilia respicit, ut fiant eius dono semper altissima. Illi enim supra piam humilitatem sedes est; ipsam uisitat quae nihil in se sperans, sed de sola Domini largitate praesu65 mit. Sed istam humilitatem in qualitate mentis accipe, non in positione terrarum. Sequitur enim 2» caelo et in terra. Quae est 2n caelo humilitas, nisi illa scilicet in qua humilitate sua sancti angeli placuerunt ? Virtutes omnes caelorum ipsa laude praecelsae sunt; et quidquid fideliter humile 45/46 Ps. 107, 6. 34 communitio Gerzz. 43 e£ 4* supra] Gerzz., super Gare£ (ubaudiendum : esse), quam praem. Garet

53 qui] Gerzz.

PL 809

EXP.

IN PS. CXII, 6-9.

.:

1027

7e fuerit, ibi Dei sedes et aeterna potentia reperitur. Im ferra enim quod dicit, significat sanctos uiros, de quibus scriptum est: Super quem. requiescit Spiritus meus, nisi super humilem, et quietum et trementem uerba mea ? Sic in. caelo 7

A

8o

et in terra

humilitas Deo placita reperitur, sicut superbia probatur exosa, per quam diabolus cecidit, per quam homines in tartari penetrale merguntur. Erubescant elati et seipsos accepta ratione conuincant. Vbi credant locum habere superbiam, cum caelum et terram ab humilitate uideant occupata ? 7. Suscitans a ierra inopem et de stercore erigens pauperem. Hoc beneficium non sibi soli inopes uindicent et

PE

egentes ; nam

810

de

stercore

et paupertate erigitur, quisquis

de hac labe corporis per Dei gratiam subleuatur. Rex denique ipse mundanus inops est munerum Dei et in stercore uoluitur, cui carnis uitia dominantur. Eleuat ergo ab istis Dominus 8 IS quoslibet ordines, quaslibet aetates, cum misericordiae suae dona largitur. 8. Vt collocet eum cum brincibibus, cum brincipibus bopuli sui. Declarat ad quid pauperis et inopis peruenire possit erectio, scilicet 4£ collocetur cum $rincipibus 9o populi sui. Principes enim fojwli sunt patriarchae, prophetae, apostoli et quicumque Deo probabili conuersatione placuerunt. Sed hic principatum, non honorem credas qui hominum suffragio conquiritur, sed illum qui Domino largiente praestatur, qui humilitate altus est, qui fide certus, qui men9 A tis robore solidatus. Nam quod addidit populi sui, significat , Ecclesiam catholicam, quae toto orbe diffusa est. 9. Qui habitare facit sterilem in domo, matrem filiorum laetantem. Hic facta est conclusio superiorum sensuum et descendentium pulchritudo uerborum. Nam quod IO! o dixit: Suscitans a terra inopem et de stercore erigens pauperem ut collocet. eum cum $rincipibus, cum principibus bopuli sut, exponit ubi hoc fieri possit ; scilicet in Ecclesia, quae ante aduentum Sponsi sui s£evzlis fuerat ; sed facta est mater laeta filzorum, quando praediIO vA cationibus apostolorum ex aqua et Spiritu sancto copiosos filios in toto orbe procreauit. Quondam

II o

fusca, nunc

pulchra ;

quae per aquam fecundissimam parit et uirginitatem suam gloriosa integritate custodit. Ipsa fuit igitur szerzlis, quam Dominus 2 domo sua habitare [facet laetantem, de partu scilicet et numerositate sanctorum.

22/73 Is. 66, 2.

72 requiescit] Gerzz. ed., tequiescet Garez

46 seipsi Gerzz.

90 sui] ozz. Gerzz.

1028

EXP.

IN: PS. CXII, 9-CXIIT,

r

Conclusio psalmi. Vehementer admiror quoties istum numerum reperio ingentium sacramentorum honore plenissimum. Ipse enim calculus apostolos complectitur ; ipse israeliticum populum diuisit in tribubus, futuram illam, sicut pater Hieronymus

beatitudinem

duodenaria

quantitate

ait,

TI I

significans

distingui.

22 o

prophetae, tertium martyres, quartum infantes post baptismum rapti, quintum uirgines, sextum recte paenitentes ; ut sic usque ad duodecim partes per diuersas meritorum distantias gradiatur. Hoc tangere uidetur apostolus cum dicit : A/ia

Verbi gratia, ut primum locum habeant apostoli, secundum

claritas solis, alia claritas lunae, alia claritas stellarum ; et ali-

bi : Stella a stella differt in claritate : sic evit et vesurrectio mortuoYum. Quapropter iste psalmus post centesimum duodenario p. 386 numero 12 A

constitutus,

futurae

nobis

beatitudinis

imaginem

compromittit, quando ad illam aeternae laetitiae similitudinem iugiter Dominum a pueris praecipit esse laudandum. EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXIII.

Alleluia. Cum iam multi psalmorum praecesserint et alii quoque secuturi sint qui Alleluia praenotantur, non incassum tot psalmi tali capite uidentur ornari. Nam sicut in melodia hoc comnomen diuersos tonos recipit, ita et multiplices cau-- positum sas ad uim suae praedicationis assumit. Non enim uno modo dicitur : Laudate Dominum ; sed, sicut ex diuersis actibus laus

Io

15

ista colligitur, ita et Alleluia uariis negotiis et competentibus narrationibus applicatur. Est enim intentio psalmi istius, ut ab initio hebraici populi per magna miracula plenitudinem legis (qui est Dominus Christus) mundo praestitam nuntiaret, per quas similitudines rerum et hodie unumquemque liberari approbat Christianum. Diuisio psalmi. Per totum psalmum propheta loquitur. Primo modo commemorat quae miracula Dominus Hebraeis praestiterit, et populo christiano. Secundo sub interrogatione dicit cur fugerit mare, quare cursum suum Iordanis abstinuit : responsio114/113 cfr Hieronym. /s Execb. 31 — 122/123 I Cor. 15, 41-42.

PL 25, 301.

120/121 I Cor. 15, 4x.

120 gaudeatur Gerzz. 122 ab Gerz;. 124 numetum Gerzz. Ps. CXIII, 3 sunt Gerzz. praenotentur Gerz. $8 collegitur Gerzz. christus dominus — Gare 12 similitudinem Gerz. 17 retinuit eZ.

11

zt 811

EXP.

IN PS. CXIII, 1-3

I029

nem gratissimam iungens, a facie Domini terram fuisse com20

25

30

motam. Tertio simulacra gentium inutilia demonstrat adoratoribus suis; et religio Domini quam sit utilis et saluberrima propriis cultoribus consequenter exponit.

, Expositio psalmi... 1. In exitu Israel ex Aegypto, domus Iacob de populo barbaro. Hic exitum ilum debemus accipere, quando nos a peccatorum uinculis contingit exire. Tunc enim ab Aegyptiorum, id est a daemonum turba liberamur, quando barbaricae seueritatis illius iura non patimur; et uere reddimur Israelitae, cum pompae mundi huius a nostra coeperint mente discedere. Barbarws autem a barba et rure dictus est,

quod numquam in urbe uixerit, sed semper ut fera in agris habitasse noscatur. Domos uero Iacob ueraciter efficimur, quando christiani dogmatis praecepta seruamus. 2, Facta est Iudaea sanctificatio eius, Israel po-

testas 35

40

4. I

eius ; Israel

regnauit 4n

ea. Tria ista commata

uersus huius diuisa expositione noscamus. I1«dam diximus non solum ad Hebraeorum pertinere nationem, sed ad omnes fideles posse respicere. Verus enim Iudas Saluator est Dominus, in quo regnum et potestas Israelitarum, id est uidentium Deum noscitur esse perpetua ; ita qui eum circumcisio corde sequuntur, ludaei ueraciter nuncupantur. Poíestas autem eius Israel dicta est, quoniam in ipso magna miracula propriae uirtutis ostendit. Nam ubi ille non habet potestatem, qui omnia facit quae uult in caelo et in terra? Sequitur: Israel regnauit in ea ; scilicet quoniam uir uidens Deum in beata illa congregatione regza411, ubi sancti sunt omnimodis congregandi. 9. Mave

vidit

et fugit; Iordanis

conuersus

est ve-

trorsum. Videns propheta ingentium miraculorum se mole superari, uitiorum omnium causas duabus allusionibus plenissima breuitate conclusit. M are, frequenter diximus peccato$0

55

res istius saeculi debere suscipi, qui more

undarum

tumidis

cogitationibus fluctuant ; Jordanem uero pro quolibet flumine debemus accipere, qui uariis desideriis homines rapiunt et in mare illud magnum nefanda praecipitatione deducunt. Ista enim duo quae genus humanum diuersa delectatione rapiebant, aduentu Domini respecto, a suis consuetudinibus retrorsum praecipitata redierunt. Et licet haec historia referatur

20 regio Gerzz. corr. utilis] uitalis Gerzz., rec£e ? cfr 7. 823 sqq. ; Exp. ps. CXV, 1.89 22 ex] Gergz. ed. eum r (praeter T* D), de Garet eum g 26 ueritatis Gerzz., Off. . 77. 28 rude Gerzz. 29 uixetint Gerzz. 33 e/ 43/44 regnauit] Gerzz. cum r, teguabit Gare£ cuz r (M), oz.-g —— 84 iudam] Gerzz. ed. (cfr /. 36), iudaeam Garet 40/41 proptiae] alleluia*e adZ. Gerzz. 42 quae uult facit — Gare

PL 812

1030

EXP.

IN PS. CXIII, 3-6

in ueteri testamento, aliis tamen hic uerbis et similitudinibus 6o

indicatur ; ut euidenter aduerteremus antiqua illa facta spiritali intellegentia salutis nostrae indicia nuntiasse. 4. Montes exsultauerunt ut arietes et colles uelut agni owiwm. Paulatim euidentius descendit ad tempora christiana. Montes apostolos et euangelistas, uel omnes uerbi

praedicatores accipi posse manifestum est, qui et supernam lucem a terris ceteris primitus acceperunt. Et merito montes 6 ^ appellati sunt, propter sanctitatis amplissimum cacumen et fidei solidissimam firmitatem. Isti enim exsultauerunt in operibus suis £amqwam arietes, qui fidelissimum gregem ad caulas Domini diuino iuuamine perducebant. Colles autem mediocritatem significant late credentium, quorum 7o pectora fidei semina efficaciter acceperunt. Colles enim dicti sunt a colendo. Ista enim spiritaliter aduertere nos debere ratio ipsa compellit quando ad litteram omnimodis probantur absurda. Et ideo respice qua suauitate priores similitudines ad hanc intellegentiam uidentur esse perductae, ut sibi omnia 7 I» pulcherrima collatione respondeant. 9. Quid est, mare, quod fugisii ; et tu, Iordanis, SCHE

Quare

conuersus

es

retrorsum

? Secundum

ingre-

ditur modum, in quo decora interrogatio praemittitur, ut dulcissima responsio subsequatur. Quae figura dicitur peusis et 8 o apocrisis, latine percunctatio atque responsio. Requiritur enim 7a7e, discutitur fluuius cur suas consuetudines perdiderunt; ut ipsa gressus defixerint, quae pridem inuoluta omnia rapiebant. Et bene additum est retrorsum, quoniam uniuersae correctiones tunc nobis proueniunt, quando Domini 8 A beneficio nostra se instituta conuertunt. Nam quod paene ipsa repetiit quae superius dixit : Quid est, mare, quod fugisii ; et tu, Iordanis, quare conuersus es retvorsm ? alia figura est, epanodos, id est repetitio rerum quae iunctim dictae sunt. 5o

6. Montes, quare exsultastis ut arietes ; et, colles, uelut agn? ouium ? Priorum uersuum ordinem custodiuit ; sic enim sub alio modo et hic sunt positi, sicut in prima

diuisione uidentur esse narrati. Interrogat enim saeculum per mare uel fluuium, quid fuerit quod eius ligamenta soluta sint. 9 A Et quoniam erat una responsio secutura et illos quoque interrogat qui exsultasse praecipue uidebantur. Vnus enim Auctor et illa fecit obstupescere et haec praestitit fixa prosperitate gaudere. Ps. CXII, 70/71 cfr Varro de Ling. lat. p. 12, 21. 16 ef 86 est] Ger. cum r (praeter M), tibi add. Gare cum g

85 instituti Gerzz.

86 repetit Gerzz.

88 epanodus Gerz;.

$0 requiretur Gerzz.

$89 dicta Gerzz.

EXP.

IN PS. CXIII, 7-ro

IO3I

7. A facie Domini commota est terra, a facie Dei A. 587 100 Jacob. Secuta est competens quae parabatur utriusque responsio. Audite, conuersi ;audite, fidelissimi Christiani, com-

motionem istam, id est permutationem, quae humanae terrae feliciter euenit, non factam tremore montium, sed prospera conuersione populorum. Nam si quaerds quid sit Dominus, :0; audi, Deus Iacob. Ipso enim misericorditer apparente ab eius facie, id est praesentia salutariter ferra

commota

est,

quae mortis stupore pigra riguerat; quae tamen sic a sua superstitione commota esi, ut in cultura Domini aeterno fixa robore permaneret. 10. 8, Qui conuertit belram in stagna aquarum et rupes in fontes aquarum. Petram (ut arbitror) Iudaeorum duritiam debemus aduertere, quam £^ sacri baptismatis stagna conuertit, cum eos ad religionem fecit uenire tranquillam. Quam similitudinem Dominus in euangelio dicit : i15 Potens esi Dominus

SCHE

de lapidibus his suscitare filios Abrahae.

Idem v«pes, hoc est arida et dura corda gentilium, diuini eloquii manare fecit fontes irriguos ; ut qui ante sterilibus superstitionibus siccabantur, post auditi fuerint uerbi caelestis praedicationes influere copiosas. Hactenus superiores 120 uersus per figuram parabole noscuntur esse decursi. 9. Non

nobis,

Domine,

non

nobás

; sed nomini

iuo

da gloriam. Super misericordiam iuam et ueritatem iuam. Cum multa beneficia dixerit quae nobis Christus Dominus profutura concessit, nimis uera subsequitur et affe125 ctuosa petitio ; ut propter nomen suum humano generi praestaret utilia, qui probabilia merita in peccatoribus nequaquam poterat inuenire. Nam cum bona largiatur immeritis, ipsius gloriae probatur esse quod concedit. Sequitur sw$er misericordiam iuam et ueritatem tuam. His duabus rebus 130 glor?am Domini postulat debere concedi. M?serécordia est enim, cum miseris ac delinquentibus peccata dimittit ; 4eri-

SCHE

ias, cum beatitudinis futurae promissa restituit ; siue (ut ali uolunt) cum iudicaturus est impios. Vtrasque enim res, siue dum parcit, siue dum iudicat, ad gloriam Domini per155 tinere manifestum est. 10. Nequando dicant gentes : Vbs est Deus eorum ? Subsecuta est causa quare dignetur Dominus deuotis misericordiae suae dona praestare. Quae figura dicitur aetiologia, 115 Matth. 3, 9.

101/102 fidelissimam, chtistiani, commotionem Gerzz. 110 petram] solidam praem. 110/111 in stagnum aquae et rupem r 118 auditi] auidi 7427. Ber. Fisc. 122/123 miseticotrdia tua et ueritate tua ed. ewm g 138 cedit Gerz. 129 pr. tuam] ozz. Gerz..

813

1032 140

145

150

EXP.

IN PS. CXIII,

io-i2

id est causae redditio. Nefandam quippe imputationem petit amoueri, quam in isto saeculo patiuntur creberrime Christiani. Nam quoties martyrum corpora diuersis suppliciis affliguntur, ipsa uox est tyrannorum, ipsa gentilium : Vbi est Deus eorum ? Quasi non possit eripere quos ut coronet tormenta patitur sustinere. 1l. Deus

autem

noster

in caelo

sursum

; 4n caelo

et in terra omnia quaecumque uoluit fecit. Contra dementium uerba gentilium, qui dicunt : Vài est Deus iwus ? ueracissima nimis infertur et absoluta sententia. Deum mnosirum omnia facere quae uult àn caelo et ?n terra. Nam cum dicitur, in caelo sursum, supra omnes creaturas potens esse monstratur. Sequitur omnia eum facere quaecumque uel in minimas uel in maximas creaturas suas uoluerit operari, ut eum omnipotentem esse cognoscas,

155

160

dum ubique effectum suae uoluntatis ostendat. 12. Simulacra gentium argentum et aurum, opera manuwm hominum. Venit ad tertium modum, ubi propheta simulacra gentium irridet et Dominum Israel congrua laude concelebrat. Hoc genus causae dicitur demonstratiuum, quod et uituperationem et laudem dignoscitur continere. Nam quinque uersibus uituperat deos paganorum : decem uero Deum laudat excelsum, ut et in ipsa quantitate dictorum, rerum discrepantiam monstraret ambarum. Sed quoniam superius inuisibilem Deum dixerat, quae uult omnia facientem, hic merito irridenda dicit idola, quae ad humanitatis

formam composita, uel ipsis corporeis sensibus probantur extranea. Nam licet inueniantur et aenea et lignea simulacra, utilius tamen illud elegit, quod gentilitas iudicabat reuerentius adorandum; ut erubesceret colere uiliora, quorum et pretiosa probantur irrisa. Sed ne putares haec signa naturae ali170 cuius uiuam habere substantiam, ad uilitatem dicitur exprimendam, deos illos gentilium mortalium manibus fabricatos. Pudor est dicere s?mulacrum ab illo coli, cuius ipse auctor potuit inueniri ; utquid mortali ualeat praestare, qui nisi uoluisset homo, idolum non potuisset existere ? Sic et Ieremias EJ5 talia deliramenta pulchra definitione conclusit, dicens : Nul aliud. erit, nisi id quod uolunt esse aurifices. Quibus etiam Sedulii (ut ita dixerim) poetae ueritatis uersus illi repetendi sunt :

Lignee, ligna rogas, surdis clamare uideris, A mutis responsa petis.

180

175/176 Ier. 1o, 9. P. 55.

179/180 Sedulius Carmen paschale Y, 268/269 — CSEL ro, :

152/153 in minimas uel in maximas creaturas suas] Gerzz., ablatiuo usus est. Garet 165 compositam Gerzz. 166 ligna Gerz. 168 adorandam Gerzz. 179 ligneae Gerz.

PI 814

EXP.

IN PS. CXIII, 12-16

1033

Nam si quaeris scire quid sit ueraciter Deus, audi Isaiam dicentem : Ego Dominus, hoc est meum nomen in aeternum ; gloriam meam alteri non dabo, neque uirtutes meas. sculptilibus. Quae a principio sunt, ecce fiunt, ut noua quae ego annuntiabo el priusquam manifestarem ea audire uos feci. Quoniam ego sum. Ante me enim non fuit alius Deus et bost me non erit. 139. Os. habent et mom loquentur ; oculos habent ei non uidebunt. 14. Aures habent et non audient ; nares habent 190 et non odorabunt. 15. Manus habent et nom alpabunt ; pedes habent et non ambulabunt : non clamabunt in gutture Suo ; neque enim est spiritus in ore ipsorum. Et in his tribus uersibus uerissima descriptione notati sunt, qui 195 falsis numinibus suis membra hominum inaniter assignare uoluerunt. Nam quid, rogo, illi opus fuit os, qui Joqw: non poterat ? Quid ocw/2, qui conspicere non ualebat ? Quid aures, qui non erat auditurus ? Quid ares, qui nullatenus fragrantiam sentiebat ? Nares autem a gnaritate dictae sunt, 200 quod nos faciant odoratus agnoscere. Quid manus, qui res palpabiles ignorabat ? Quid $edes, qui se mouere minime praeualebat ? Et ut talibus rebus augeretur irrisio, addidit ; ut nec ipsis quoque animalibus ratione carentibus debeant comparari, quando 2» gutture suo non habent uel confusum 205 clamorem, quem pecora emittere propriis quibusdam uocibus consuerunt. Sequitur sententia quae cuncta concludat et hominibus et pecoribus ideo illos incomparabiles inueniri, quia non est spaviius im ore ipsorum. Voces enim reddere, siue articulares, siue confusas 210

215

220

animantium esse non

PL 815

dubium

est, in quibus aptissime longa enumeratio facta est, ne cito p. 588 paganorum opprobria finirentur. 16. Somiles 2llis fiant qui faciunt ea et omnes qui confidunt in eis. Audit forsitan paganus et gaudet se suis numinibus comparatum ; sed intellegat quantum tali patrocinio potuit proficere, ut de rationabili homine usque ad insensibilia metalla meruerit peruenire. Intellegat culturam suam in damnationem propriam fuisse conuersam et refugiat illud adorare, unde plectibile iudicium cognoscitur excepisse. Similes quippe ?//is féaní, qui sequi talia decreuerunt. Nec illud omittendum est, quod fabricatores et cultores huius rei una perculsi probantur esse sententia. Similis est enim ini182/185 Is. 42, 8-9. in Eunubum 59].

185/186 Is. 435, 10.

199 cfr Donatus Comment.

181 quod Gerz. 182 nomen meum - Gare flagrantia Gerzz. — 202 praeualebant Ger. corr. fiant] Gerzz., fiunt Gare

195 nominibus Gerzz. — 204 comparare Gerz.

Terenti,

199 ^ 219

1034

225 SCHEB

230

255

IN PS. CXIII, 16-20

quitas alios suis operibus decipere et culturis se pessimis obligare. De his etiam dicit apostolus : Qui commutauerunt uerilatem Dei in mendacium et coluerunt. et. seruierunt. creaturae potius quam Creatori, qui est benedictus in saecula. Hic etiam illa figura conuenire monstratur, quae appellatur sarcasmos, id est aduersarii derisio uiolenta, quae ipsas quoque culpas penetrare dignoscitur. iv. Domus Israel sperauit in Domino : adiutor eorum et jrotector eorum est. Damnatis iniquitatibus perfidorum, ad celebranda praeconia Domini laetus accedit. Domnus Israel Ecclesiam cognoscitur fidelium significare populorum. Ipsa enim sperat n Domino, quae mundana desideria semper abiciens, sola ipsius delectatione perfruitur. Et quid ei proueniat, consequenter exponit : adiutor enim et protector eius efficitur, cui omnia seruire demonstrantur. Adiutor, quia carne laborantes in hoc mundo, in quantum

utile nouit, 240

EXP.

adiuuat;

frotector,

quoniam

animas

nulla sinit diabolica fraude subuerti. 18. Domus Aaron sperauit in Domino

sanctas

: adiutor

eorum et protector eorum est. Quod priore uersu generaliter dixit, hoc nunc de sacerdotibus decora iteratione rete-

xuit, ut excelsus ordo pontificum non in generali commemoratione, sed speciali praeconio laudaretur. 470^» enim in 245 populo Iudaeorum primus sacerdos electus est, cuius commemoratione merito ordo ipse declaratur. 19. Qui timent Dominum sperent in Domino : adiutor eorum et protector eorum est. Exposuit quod superius dixit, Domus Israel, et domus Aavon. Ipsi 250 sunt enim qu? timent Dominum, et sberant in Domi^o. Duo enim ista sunt quae beatos faciunt et felices, quos consequitur quod superius dixit, ut eis et adiutor sit Domi-

nus ez frotector. 20. Dominus memor [uit nostri et benedixit Benedixit domum 255 Israel, benedixit domum

260

265

nos. Aa-

70n. Haec eadem pulchra uarietate congeminat, ut benedictionem Domini praestari talibus inculcata ratione crederemus. Nam cum dicit: memor fuit nostri, gratiam diuinae pietatis ostendit. Ouibus enim meritis debebatur, ut Christus Dominus adueniret, qui et errantes populos doceret et conuersos sua benedictione saluaret ? Benedixit enim domum Israel, de sanctae Mariae uirginitate nascendo. Benedixit quoque domum. Aaron, sacerdotii honore praecinctus, sicut de ipso in alio psalmo dictum est : Tw es sacerdos in aeternum secundum. ordinem Melchisedech. 223/225 Rom. r, 25.

247 sperauerunt ed, cum g

264/265 Ps. 109, 4.

248 exposuit] Gerz., exponit Gare?

PL

816

EXP.

270

SCHE

275

280

285

290

295

300

599

IN PS. CXIII, 21-24

1035

2. Benedixit omnes timentes Dominum, busillos cum maioribus. Post speciales enumerationes ad benedictionem generalitatis ascendit, ubi simul omnes benedicuntur qui seruire Domino pura mente delegerunt. Hoc enim fecit in piscatoribus, hoc fecit in regibus, nec ullum genus hominum ei credens probatur.exceptum, quod sit ab eius muneribus alienum. Quae figura dicitur anacephaleosis, id est recapitulatio, quae fit quando ea quae superius dicta sunt latius, breuiter in memoriam postea reuocantur. 22, Adiciat Dominus super uos, super uos et super filios uestros. Adiciat duplici modo uidetur intellegi : siue benedictionem quam in hoc saeculo sanctis suis Dominus pro parte concedit, siue ad?cia£ numero uestro populos fideles. Quod et nostris temporibus facit et usque ad finem saeculi non desinit operari ; ut de gentibus Ecclesia praedestinata in unum gregem redacta congaudeat, et unius pastoris glorioso regimine perfruatur. 29. Benedict? uos a Domino, qui jecit caelum et terram. Cum superius optauerit propheta ut benedicerentur fideles, iam ipsa praedestinatione confisus benedictos dicit esse iustissimos. Et uide genus benedictionis, Domino posuit, quia ipsa est perfecta beatitudo non sibi quemquam praeparari, sed Domino. Hoc enim uerbo et fidelium corda roborantur et futura beatitudo, unde prouenire possit ostenditur. Qui fecit caelum et terram : siue uerbum significat, cuius operatione omnis creatura perfecta est, siue pusillos et maiores, quos superius dixit, qui eius misericordia ad catholicae religionis gaudia peruenerunt. 24. Caelum cael? Domino ; terram autem dedit filiis hominum. Cum iusti caelum dicantur, Dominus Christus caelum caelorum conuenienter accipitur, sicut sanctus sanctorum, Deus deorum et cetera quae in hunc modum granditer efferuntur. Caelum autem dictum est, quod intra se celet uniuersa. Cum enim caelum datum sit caelorum Domino, sicut in sexagesimo septimo psalmo legitur: Qwi ascendit swber caelos caelorum ab oriente ; terra est hominum filiis attributa, ubi se per gratiam Domini multiplici colluctatione purificent et ad aeternam uitam ex istius mundi agone perueniant. Ded?t autem, ad humanitatem pertinet incarnationis ; nam Verbo quid dari potuit, qui cum Patre et Spiritu sancto semper cuncta possedit et possidet ? 298/299 cfr Varto de Ling. Jat. p. 7, 18.

300/302 Ps. 67, 24.

266 timentes] se 227. r dominus r (praefer A) 273 quae] quod Gerzz. 275 4/1. supet uos] ozz. Gerz. cum pluribus codd. r 295 dum Gerzz. 299 caelorum datum sit — Gare 902 se per] sempet Gerzz. corr. 306 possidit et possidit Gerz..

PL 817

1036

EXP.

IN PS. CXIII, 25-26

25. Non moriui laudabunt te, omnes qui descendunt in infernum. dicit qui perpetuis cruciatibus affligendi 310 non suscipit Dominus, quia beati tantum conia personabunt,

315

320

sicut Salomon

Domine, meque Mortuos hic illos sunt; eorum uoces sunt, qui eius prae-

dicit : A mortuo, quasi ex

eo qui non est, beriit confessio. Et paulo post: Nos autem uiuentes et sani laudamus nomen tuum. Dicendo autem :neque omnes qui descendunt im infernum, ostendit et sanctos ad inferna quidem descendere, sed in Domini exsultatione gaudere. Mori enim iustis et peccatoribus probatur esse commune, sed nimis longa discretione separantur, sicut in octogesimo quinto psalmo dictum est : Ef eripuisti animam meam ex inferno inferiori. 26. Sed nos qui uiuimus, benedicimus Dominum, |. 389 ex hoc nunc et usque in saeculum. Exposita parte damnatorum, aptum fuit ut pulchritudinem psalmi beatorum

bona concluderent. Viuorum enim est Dominus, non mortuo-

325

rum, sicut in euangelio legitur : Non est enim Deus mortuorum, sed. wiuorum. Viuorum autem accipiendum est, non ista uita

uiuentium,

quam

communem

sanctis constat

esse cum

im-

piis ; sed illa de qua in alio psalmo legitur : Placebo Domino in regione uiuorum. Et ne ad terrena bona mens humana descen-

deret, ad illa caelestia congruenter ascendit, quae nec in lau-

359

350

dibus possunt habere terminum, nec in praemiis sustinere probantur occasum. Conclusio psalmi. Luxerunt nobis quasi granati mali minuta pulcherrima, quae historiae corio reuelata dulcissima mella sudauerunt. Quot enim uersus, tot gratiae; quot uerba, tot poma sunt animae. Monemur enim per similitudines ueteris populi, huius mundi quasi aegyptiacam dominationem relinquere ; ut possimus ad terram promissionis baptismatis itinere peruenire. Festinemus intrepidi, aduentu Domini aduersitates nostrae

solutae sunt. Mare fugit, Iordanis retro timore conuersus est,

340 simulacra gentium quasi metalla insensata contempta sunt ; Domini autem nostri gloria ubique colitur, ubique praedica-

tur. Et ideo, iuuante Deo, psalmorum uirtutes studiosissime

perquiramus, quoniam se et fidelibus aperiunt et incredulis semper abscondunt. 311/312 Eccli. 17, 26.

325 Matth. 22, 32.

312/313 Eccli. 17, 27.

327/328 Ps. 114, 9.

318/319 Ps. 85, 15.

324/

*

308 discedunt Gerz., n add. s. /. a. s. 312 periit] Gerzz., petit Gare 314 discendunt Gerz. 320 domino Gerz. cuwz r (M) et &£ 325 ista] in prae. Gerzz. et del. 334 quod ... quod Gerz., corr. a. zz. 339 iordanes Gerz.

EXDPSIN

EXPOSITIO

PS

CXIV;

1

IN PSALMVM

I037

CXIV.

Alleluia.

I

Io

I I

2 Oo

Excitat nos de somno huius saeculi sollemnis ac uera commonitio, et uelut quidam spiritalis gallus ad opera nos cogit uenire fidelium. Audiamus sanctam uocem, pium sequamur imperium et relinquamus impium. Laudatio enim Domini dignitas operum et pretium est laborum, quando nec suauius quidquam potest dici, nec salubrius actitari. Diuisio psalmi. Liberatus propheta de profunda fouea peccatorum, etiam in illa petra misericordiae constitutus, primo membro gratias agit, quoniam se exauditum esse cognoscit et contra omnia pericula mortis efficaciter se Dominum inuocasse testatur. Secundo iterum clamat ad Dominum, ut liberatus perueniat ad illam requiem sempiternam, quam fidelibus promittit Domini munere concedendam.

Expositio psalmi. 1. Dilexi, quoniam exaudiuit Dominus uocem orai1o0nis meae. Amorem Domini hominibus duobus prouenire constat articulis. Est unus quando pro collatis beneficiis et ab infidelibus diligitur atque laudatur, sicut in alio psalmo de peccatore legitur : Confitebitur tibi, cum benefeceris ei. Alter est certissimus atque perfectus, cum deuoti animus nulla accidentium malorum aduersitate deicitur, sed in miseriis suis spe futurorum, in caritate Domini semper accenditur, sicut dicit

2 ^

3o

SCHE

apostulus : Quis nos separabit a caritate Christi ? tribulatio ? an angustia ? am persecutio ? an. fames ? an muditas ? et cetera. Hunc ergo modum propheta subter exponit, quoniam in tribulationibus et angustiis suis d?/ex?t, quando illi tribulationes et dolores praestiterint, ut Dominum inuocare mereretur. Quapropter Dauid non in regni amplitudine laetus exsultat, non de mundi felicitate gratulatur, quam nouerat transituram; sed gaudet orationem suam in angustiis a clementissimo Domino fuisse susceptam, quod prodesse sibi perpetue sentiebat. Et uide quo compendio et causam posuit et rationem causae momentanea celeritate subiunxit. Quod schema dicitur epitrocasmos,

EI

id est dicti rotatio,

quae

breuiter

et succincte

suam

mihi

; et in die-

ea quae sunt dicenda perstringit. 2. Quia

inclinausit

Ps. CXIV, 19 Ps. 48, 19.

Ps. CXIV, 5 imperium] Gerzz. ed., fort. recte

aurem

23/24 Rom. 8, 55.

oz. zAud. Bec. Fisc.

et relinquamus

impium] oz.

Pi 818

1038 bus

EXP. meis

inuocabo

IN PS.CXIV;! eum.

Auris,

2-4 sicut iam dictum est,

appellata est ab auditu, quam merito ad nos 2ncl?nare dicitur Deus, quia ut nos dignetur audire, nulla ad ipsum humana 40

45

$0

merita uidentur attingere. Quod factum in aduentu Domini ueritatis ipsius tradit auctoritas, quando mundi sceleribus miseratus, medicinam beatae incarnationis attribuit. Et quoniam eius circa se uberrimam coeperat sentire pietatem, in diebus suis cum multis tribulationibus angeretur (sicut inferius dicit) 22«ocasse se Dominum profitetur. Nostros enim illos dies dicimus, ubi propria iniquitate peccamus et anxios dolores prauis cogitationibus sustinemus. Mirabilis sententia, beata uicissitudo et fidelem semper beneficia quaerere et clementem Dominum continua benignitate praestare. 9. Circumdederunt me dolores mortis, et pericula inferni inuenerunt me. Causas adhuc reddit aptissimas, cur uir sanctus dilexerit Dominum, non illas in quibus se amari putat humanitas, si inflatis honoribus euehatur, si diuitiarum mole grandescat; sed ideo se dicit diuina gratia uisitatum,

55

6o

quia doloribus et periculis probabatur affectus ; merito, quando ista perducunt ad gloriam, illa praecipitant ad ruinam. Et inspice uerba simplicia magnis sensibus esse farcita. Circumdatum se dicit doloribus ; et ne putares mediocres, addidit mortis. Adiecit etiam inferni pericula, quae constat tormentis omnibus esse grauiora. Sequitur quoque: i4uenerunt me, quasi inopinatum, quasi securum, quasi a Domini defensione sepositum ; ut facile potuerit capi, quem a tanto contigerat munimine segregari. 4. Tribulationem et dolorem inueni et momen

Domini

79

inuocaui.

Audis tribulationem

cognoscit, qui se afflictum, ut conuertatur,

75

et dolorem,

et

fortassis offenderis ; sed quas diuitias gerat intrinsecus thesaurus iste, cognosce. Hae sunt tribulationes quae ad Dominum exclamare fecerunt, hi dolores qui medicinaliter corda punxerunt, ut ad uerum medicum clamaret aegrotus, unde uenire indubitatum constat auxilium. Et inspice quid mutata haec uerba parturiant ? superius ubi captus est, a doloribus inuentum se dicit : hic ubi remedium reperit, inuenisse seipsos dolores asseruit. Ille enim causas calamitatis suae intellegit. Nam

et medicus tunc quaeritur, quando uiscera humana morbus aliquis grauare sentitur. Sequitur e£ nomen Domini in40ca4i, quo praestante et dolor et tribulatio celeriter uinceretur.

37/38 cfr Lactant. de Opificio Dei VIII, 8 — CSEL 27, p. 29, 6; supta Exp. ps. V,

l. 45 ; CI, l. 141.

50 et] oz. r (praeter A H? IN? B) contigerit Garez

X

59/60 constant Gerzz.

62 contigerat] Gerzz.,

PL 819

EXP. 9. O

8o

Domine,

IN PS. CXIV, 5-6

libera

animam

torum

90

profunditate

105

IIO

115

ut a4ima

liberetur,

sicut apostolus

meam,

confitetur eam

eius a pecca-

dicit : Quis

animam

sine Domino

semper esse captiuam. Sequitur misericors Dominus et ?ustus et Deus noster miserebitur. In superiori commate liberari petiit animam suam, hic autem promittit Dominum misericordem et iustum ; ut nec ipse in illa petitione dubitasse uideretur, nec alios faceret anxia uoluntate pendere. Misericors,

IOO

! misericors

me liberabit de corpore mortis huius ? Gratia Dei per. Iesum Chrisium Dominum nostrum. Quae figura dicitur proanaphonesis, latine exclamatio, quoties inter alia quae loquimur, ad Deum subite uerba conuertimus. Quapropter tribulationes nostras et dolores diligentissime diuino munere perscrutemur; latent enim altius et plerumque saeculi delectatione uelatae sopiuntur, quas nisi diuino adiutorio quaeramus, intrinsecus uocem istam salutarem eructare non possumus. Nam cum dicit, libera

95

meam

Dominus et iustus et Deus noster miserebitur. Enumeratis passionibus suis, propheta uenit ad secundum mem-

brum, ubi exclamat ad Dominum, SCHE

1039

quia iliinclinauit

aurem

suam

; iustus,

quoniam corripuit peccatorem ad ueniam requirendam. Miserebitur, cum recipit filium quem flagellat. Vnde cognosce haec tria posita ad fragilitatem humani generis instruendam, quae saeculi delectationibus inhiando, asperos putat dolores qui pro salute animae conferuntur. 6. Custodiens $aruulos Dominus ; humiliatus swm, et liberauit me. In magnam significantiam praeposterauit ordinem, quem superius dixit. Liberari enim primo petiit animam suam et postea misericordem Dominum generaliter esse professus est : nunc autem uniuersaliter paruulorum se dicit esse custodem et postea hwmiliatum et liberatum esse proclamat, ut per hunc ordinem rerum ostenderet quod in euangelio legitur ; quamuis de multis gentibus sit aggregatus, unum gregem Domini et unum illi esse pastorem. Par«uwul? sunt qui sibi certissime uidentur exigui ; sed sola Domini largitate grandescunt. Et uide quale uerbum est positum custodiens, dixit, tamquam pastor eximius, qui gregem suum a rapaci lupi incursione defendit. Sed inspice quod ordinem congruum seruans, prius 5wmzliatwm, postea se dicit esse /Izberatum ; ut uulnera dolere non possint, quae ad sanitatem caelestis Medici munere peruenerunt. 83/85 Rom. 7, 24-25.

80 miseretur 7Az4. Ber. Fse. eum g 83 dicit apostolus — Gare 85/86 prosphonesis Gerzz. 89 uelatae] Gerzz., uelata Garez 90 quas] Gerzz., quae Gare 94 miserebitur] Gerzz., misetetut Garez cu g (cfr 7. 80) 97 liberatione 7AzZ. Bec. Fisc. 105 significantiam] Gerzz. 109 se] pos; postea pomi; Ger. 118 dolores esse 7Azd. Ber. Fisc.

PL 820

I040 I20

EXP.

IN PS. CXIV,

7-9

v. Conuertere, anima mea, in requiem tuam ; quia Dominus benefecit miht. Cantet hoc anima cum propheta, quae peregrinatur a Domino. Cantet hoc ouis illa quae errauerat et Custodis reuecta humeris, ad caulas meruit redire Pasto-

125

150

155

140

ris. Cantet hoc filius ille qui mortuus fuerat et reuixit, perierat et inuentus est. Cantet hoc populus deuotus qui, pretioso sanguine redemptus, ad desideratam requiem peruenire Domini largitate promeruit. Quapropter animam suam hortatur propheta ut conuertatur ad Dominum, unde illi et tranquilla uenit requies et abolitio peccatorum. Suam ergo requiem dicit, quae illi data est per gratiam, non meritorum compensatione possessa. Denique sic sequitur : Quia Dominus benefecit mihi. 8. Quia eripuit animam meam de morte, oculos meos aà lacrimis, pedes meos a lapsu. Declarantur causae quare superius dixerit : Quia Dominus benefecit mihi. Sed haec intellegamus praescientiae uirtute prophetam dicere de futuro, quoniam adhuc in isto saeculo uiuentibus conuenire non possunt. Ait enim : Eripuit animam meam de morte. Animae quippe iustorum, cum de isto saeculo transeunt, ab illa morte liberantur, de qua in euangelio dictum

est : Sine mortuos sepeliant moriuos suos. Et cum dicit, ezi$wit, beneficium diuinae uirtutis ostendit, quia nisi per eius potentiam non ualuisset a morte perpetua liberari. Sequitur oculos meos a lacrimis. Cessant utique lacrimae sancto145 rum, quando iam mors animae non probatur esse suspecta; non enim in securitate plangitur, sed in isto agone ubi calamitas uentura metuitur. Addidit : fedes meos a lapsu. Cum dicit a labs, ostendit lubricum et pronum esse pecca150

tum. Sed bene illic non formidatur ruina, ubi iam est aeterna

prosperitas. Nam in isto saeculo constituti (sicut dictum est) et mortem animae iusti timent et assidue lacrimas fundunt et pedes suos a lapsu non credunt ullatenus alienos. Hic

enim colluctatio est et ideo cuncta sub metu sunt ; unde in-

155

160

tellegimus hic tribus periculis subiacere genus humanum, quod adhuc in istius uitae colluctatione uersatur. Nam uide quid sequitur. 9. Placebo Domino in regione uiuorum. Perscrutandum est quare dixerit de futuro, $/acebo Domino án regione wiuorwm, quasi non et hic in regione mortuorum placeant sancti, qui sunt Iudicis ore laudati; cum et in Genesi

141 Luc. 9, 6o.

120 animam meam r (praezer nonnullos codd.) 121 e/ 132 ez 136 mihi] Gerzz. ed. eum r, tibi Garet cum r (T) et g 154 his Gerzz. 139 regionem (a//. /oc.) Gerzz.

IDE 821

EXP.IN

PS. CXIV,

9-CXV,

ro

IO4I

legatur : Placuit Enoch coram Deo, et transtulit illum Deus.

Iob quoque Domini uoce laudatus est. Et in euangelio de Nathanaele ipse Dominus dicit : Ecce were Israelita, in quo dolus mon est. Sed hic, Placebo, dixit, iam securus, iam qui displicere non possim, nec quidquam dubium sustinebo, quando, sicut apostolus dicit : Mors absorpta fuerit in wictoviam ei corruptibile hoc induerit incorruptionem. et mortale hoc induerit immortalitatem ; tunc enim iusti ita PJacebunt Do-

165

mino, ut ulterius de peccatorum aduersitate nihil metuant. 170

In vegione uiworwum, dixit, in congregatione sanctorum, ubi omnis uiuens reuera colligitur et a morientium sorte separatur, sicut in euangelio Dominus dicit : Qui credit in me, transiet de morte ad. witam. Conclusio psalmi. Salutaris psalmi istius intentione tractata, contra mundi

175

dolores animi fortitudinem debemus obicere. Dicamus, sicut psalmus incohat :Dzlexi, quoniam exaudiuit Dominus

wocem deprecationis meae ; quia non est poena quae promouet, non est dolor qui perducit ad requiem ; nec durus aestimandus est fletus, qui aeterna gaudia subministrat. 180

In-

tendamus enim non quod patimur, sed quod speramus et temporale malum sine dubitatione mollescit, cuius prosperrimus p 391 intenditur finis. Rogemus ergo omnipotentiam Christi, qui haec solus ualet inaestimabili uirtute superare; ut acie malignitatis infracta, nec illa nobis omnino fiant aspera, quae

nunc uidentur austera. Sic enim Domino in regione uiuorum placebimus, si in hoc saeculo mortificare nostra corpora pro ipsius gloriae nomine festinemus.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXV.

Alleluia.

Sic debet nobis aliquando Domini laus increscere, ut non alleluiatica possimus gaudia fastidire. Vox fidelium, sermo beatorum, modulatio sancta canentium, unde et auditus corA

poreus suauiter delinitur et anima fessa caelesti delectatione recreatur. Introducenda sunt enim martyrum uerba, qui et confessione gloriosa uiguerunt, et passione mirabili munera sunt Domini consecuti. 161 Gen. 5, 24. 162 Iob r, 8. 52.54172/143 Ioh. 5, 24.

163/164 Ioh. r, 47.

179 quia Gerzz. Ps. CXV, 1 si Gerz. ut] et Gerzz., corr. a. zz. mus Gerzz. ? confessionis gloria 74z4. Bec. Fise. 26

166/168 I Cor. 15,

non] ozz. Gerzz.

2 possuC 2. (xcvri)

1042

EXP.

IN PS. CXV,

1o-r1

Diuisio psalmi. Per totum hunc psalmum inuictorum martyrum uerba reIO

1j

20

25

350

35

feruntur.

Prima

positione

beneficia

Domini

commemorant,

quibus cum haesitarent quid eis dignum potuisset reddi, occurrit utique gloriosus calix ille martyrii, qui tamen Domini largitate praestatur. Secunda, chorus ipse seruum se Domini et filium Ecclesiae catholicae profitetur, ne praeter fidelissimos uiros Deo placitum haereticorum quoque quispiam putaret esse martyrium. Expositio psalmi. 10. Credidi, propter quod locutus sum : ego autem humiliatus sum nimis. Martyrum populus ille reuerendus ordinem ueri dogmatis seruans, prius se dicit credidisse et postea fuisse prolocutum, propter illos scilicet destruendos, qui ueraciter non credentes, affectant de eius aliqua praedicare magnalibus. Post ueram siquidem fidem sancta debet uenire confessio, ne illud audiat importunus: Peccatori autem. dixit Deus : Quare tu enarras iustitias meas ? Sequitur ego autem humiliatus sum nimis. Ne intellegeres praedicationes ueracissimas humiliatas, quae tanto plus enitescunt quanto amplius persecutorum studio comprimuntur. Se dicit esse Àhumiliatwm, quia sancta religione crescente, ipsi uidebantur poenis temporalibus subiacere. 14. Ego dixi inm excessu mentis meae : Omnis homo mendax. Ne illam ueracissimam confessionem quam, Domino praestante, susceperat, aliquis putaret mortalium uiribus applicandam, quid proprium humanitas habeat, ipse profitetur, omnem hominem scilicet esse mendacem. Sed uide quod hanc considerationem non facile potuit inuenire, nisi ad supernam contemplationem per excessum mentis euectus; quando anima corporea sorde purgata, causas rerum manifestis speculationibus intuetur. Magna siquidem prudentia geritur, ut sibi aliquis imprudens esse uideatur. Nam sicut

40 leues ac fatui se esse ueracissimos

mentiuntur, ita illuminati

mendaces se esse cognoscunt. Quapropter haec nos regula certa constringat, ut quando carnis fragilitate mendaces sumus, nostrum esse fateamur ; quando ueraces, diuinis mu-

SCHE 45

neribus applicemus. Haec autem sententia pertinet ad figuram paroemiam, quoniam hoc prouerbium humani sermonis frequentatione celebratur. Tale est illud quod in Actibus apostolorum Saulo dictum est : Durum est tibi contra stimulum Ps. CXV, 23/24 Ps. 49, 16.

47/48 Act. 9, 5.

9 hunc] oz. Ger. 15 placitum] Gerz., placitos Garez 20 prolocututum Gerzz. 30 meo Z4z4Z. Ber. cuz g — 35 hac considerationem Gerz:., m eras. 36 excessu Gerzz.

PL $822

EXP. calcitrare ; reuera $0

durum,

quoniam

rr-i5

I043

suis nisibus percutitur,

qui in acutum calces elisisse monstratur. Notandum uero quod excessus mentis et in malo ponatur, sicut est in

Paralipomenon

55

IN PS. CXV,

: Et dedisti eos in exstasi, id est in excessu

mentis e£ in commotione et in interitu. 12. Quid retribuam Domino ro omnibus quae reiribuit mihi ? Bene dubitauit quid retribuere possit humanitas, quae boni proprium nihil habebat. Nam cum dicitur, quzd ? haesitatio magna monstratur. Quid enim illi ab homine potest reddi, dum semper eius nos constet munere contineri ? Merito ergo dubitabat, cui dignum de suo nihil occurrerat. Verum ne omnino redderetur sterilis, confisus de mise-

6o

ricordia Domini, quid retribuat subsequenter exponit. Sed istud est magnopere perquirendum quod dicitur, Deum nobis retribuisse quae contulit ;quasi boni aliquid ei prius dederimus, et sic ab ipso collata suscepimus, cum apostolus clamet : Quid. enim habes quod non accepisti ? Si autem accepisti, quid gloriaris quasi mon acceperis? sed retribuere dicimus, quando et bonis bona reddimus et malis bona praestamus. Dominus enim reiribuit nobis bonum pro malo, ut quod praedicauerit uerbo, monstraret exemplo. Ille enim alapis caesus, ille iudici traditus, ille flagellis immeritis uerberatus,

79

75

8o

nobis resurrectionis spem tribuit, et caelorum regna promisit. 13. Cal?cem salutaris accipiam et nomen Domini inuocabo. Digna quidem promissio ; sed si in humanis uiribus ponatur, periculosa praesumptio. Quis enim potest confessoribus tormentorum patientiam dare, nisi ille qui pro nobis dignatus est calicem passionis accipere ? Nam ut hoc impossibile humanae uirtuti absolute monstraret, secutus est e£ nomen Domini inuocabo. Cuius fretus auxilio credebat se complere, cui carneam fragilitatem non putabat posse sufficere. Pulcherrime uero ac breuiter definita est martyrum mors calix salutaris : calix, quia sub mensura bibitur; salutaris, quia in aeternam salutem, Domino praestante, propinatur. De isto calice dixit et Dominus in euangelio : Potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum ? 15. Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum

85 eius.

Bene dicitur, $retzosa,

quae Domini sanguine nosci-

tur comparata ; illius enim passione glorificata est, ut

4» con-

spectu eius esset eximia. Hanc enim cognoscimus Dominum famulis suis magna gratiae ubertate conferre, quam ipse est 51/52 II Par. 29, 8. 50 excessu Gerzz. corr.

64/65 I Cot. 4, 7.

81 Matth. 20, 22.

53 nil Gerz.

56 magna] nostta eZ.

59 reddetur

Gerzz. corr. 62 aliqui (corr. a. zz.) de ipsius Gerzz. 65/66 sed 1:4. praestamus] Gergi., 07. Garet 68 praedicauerit] Gerzz, praedicauit Gare 76 uirtute Gerg.

PL 825

I044

EXP.

dignatus assumere. 9o

IN PS. CXV,

O mors uitalis, o interitus ambiendus, [!

transitus gloriosus, qui membra Christi imitatores sui capitis facis et ut sit $reí?osa,

95

IOO

tit, ego

IIO

IIS

120

125

non

diuitiis oblatis efficitur, sed

effusione sanguinis comparatur! 16. O Domine, quia ego seruus tuus ; ego seruus tuus et filius ancillae tuae ! Dirupisti uincula mea. Venit ad positionem secundam, ubi munere singulari suscepto exclamat dicens : O Domine, ego seruus tuus! Admiratur i. 392 enim se talia beneficia suscepisse, qualia ipse pro redemptione mundi est dignatus assumere. Quemadmodum enim non miraretur sezuus, et conditione primi hominis implicatus ad illa uenire quae tanta maiestas dignata est elegisse ? Pauor est dicere quae beneficia suscipiat, qui suis actibus meretur offensam. Nam ut admirationis istius declararet augmentum repeseruus

ut humilitatem IOS

r5-18

Filius

autem

tuus.

suam

Adiecit

triplicatis

ancillae

et filius

ancillae

confessionibus

ideo uidetur

adiectum,

tuae,

indicaret. ut Eccle-

siam catholicam omnimodis indicaret, quae ancilla est dum seruit, sponsa dum iungitur. Et ideo competenter aduertimus non esse martyrium, nisi quod seruus Domini et catholicae filius meretur Ecclesiae. Sequitur divu$isti uincula mea. Virtutem hic martyrii sentimus exponi, cuius impetu triumphali dirumpuntur omnia wincula peccatorum. Nulla enim in homine macula remanere potest, quam pius sanguis abluerit. Notandum autem quod uersus hic tantam uirtutem creditus est habere, ut a nonnullis diceretur posse hominibus peccata dimitti, si eum in fine uitae suae tertia confessione congeminet. 1v. Tibi sacrificabo hostiam laudis. Quia dirupta fuerant uincula peccatorum, sacr?fícare se dicit hostiam laudis ; quod sacrificium nimis Domino uidetur acceptum. Ipse enim in euangelio docet : Decem saluati sunt et non. est inuentus qui daret gloriam Deo, nisi hic Samaritanus. Non enim iste de illis fuit qui beneficium Domini ingrata taciturnitate presserunt ; sed iste accepti boni gratiarum actionem se restituere Deo compromittit. 18. Vota mea Domino reddam in atriis domus Domini. Postquam dixerat oblaturum se hostiam laudis, ne crederetur ubicumque esse soluendam, dicit,

i» atriis

domus

Domini, id est in Ecclesia catholica toto orbe diffusa, qua continentur omnes uerissimi Christiani, non haeretici qui sunt 118/119 Luc. 17, 18.

90 quae Gerzz. 93 quia] ozz. r 97 se talia] et alia Gerzz. 103 adicit Gerzz. 117 distupta Gerzz. 120 saluati] Gerzz., sanati Garez 122 istae Gerzz. 124

deo] oz. Gerzz.

PL 824

EXP. IN PS. CXV, 18-CXVI, 1

1045

130 uana prauitate discreti. Nam quod dicit: «ota mea Domino reddam ; seipsum offerre uidelicet pollicetur. Omnium enim fidelium uotum est Christo se offerre et in eius Ecclesia recta credulitate consistere. Sed ut agnosceres quae esset ista domus Domini, uide quis sequitur. 135 19. In conspectw omnis populi eius, àm medio tui, Ierusalem. Ecce instruxit quam domum Domini dixerit superiore uersiculo, € conspeciu scilicet omnis populi eiws. Dignum enim est ut publice debeat laudari, qui pati pro omnium salute dignatus est. Dominus enim perfectissime 14o nouit, etiamsi in cordis secreto fiat. Sed hoc ad aedificationem

populi pertinet, ut bona confessio generalitatis auribus imbibatur, sicut in euangelio dicit : Qui me confessus fuerit coram hominibus, confitebor et ego illum coram Patre meo qui est in caelis. Addidit: n medio tui, Ierusalem, ubi pax Domini 145 conquiescit et unitas sancti populi Domini contemplatione laetatur. Conclusio psalmi. Psalmus hic magnifico martyrum honore sacratus est, qui nobis et ad exemplum datus et ad patrocinia largienda tributus est. Veneremur talium dolores, huiusmodi poenas studio 15? nobis caritatis optemus ; ut si non meremur tali consummatione coronari, saltem in studiis possimus similibus inueniri. Cur enim tales dolores Christianus uelit effugere, per quos se nouit ad caelorum gaudia peruenire ? EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXVI.

Alleluia.

SCHE

Duobus quidem uersibus, sed plenarius tituli honor apponitur, ut intellegamus quamuis pauca uerba in Domini laudibus semper esse plenissima. Quis enim dubitet exiguum non 5 debere dici, unde potest magnificentia superna laudari ? Cui congrue apponitur schema quod graece dicitur hyrmos, quoniam seriem orationis usque ad ultimum seruans, nec personam noscitur mutasse, nec causam ; sed uno sensu usque ad terminum quod coepit exsequitur. 1:9

Continentia psalmi. Licet hic psalmus pro paucitate uersuum diuisionem non 142/144 Matth. 1o, 32.

131 pertinent Gerzz. Ps. CXVI, 5 deberi Gerzz.

1046

EXP.

IN PS. CXVI,

1-2

recipiat, omnes tamen compendio suae locutionis exsuperat. Est enim primus quidem atomus psalmorum, puncti praeferens dignitatem, unde linea oritur et diuersae schematum species doctissima uarietate formantur.

GEO

15

20

Expositio psalmi. 1. Laudate Dominum, omnes gentes et collaudate eum, omnes populi. Et istum quoque psalmum ad personam martyrum debemus aptare. Dicunt enim sancti uiri, quasi iam gloriosa passione perfuncti, ut o»1nes gentes ad laudes Domini debeant excitari, qui talia praestitit seruis suis, ut ipsius potius imbuerentur exemplis. Vbi sunt Donatistae, qui tantum suae congregationi fidem. praestitam mentiuntur ? Clamat chorus ille sanctorum, omnes gentes Dominum debere laudare

2)

35

40

; atque utinam uel nobiscum

facerent,

quod

se agere singulariter mentiuntur! Sequitur e£ collaudate eum, omnes $ojpuli. Collaudatio est cunctorum fidelium in unum

30

redacta laudatio ; haec enim Ecclesiae catholicae

apta cognoscitur, quae de diuersis mundi partibus aggregatur. Omnes enim gentes in suis populis generaliter commonentur, ne quis se in iudicio Domini dicat esse praeteritum. 2. Quoniam confirmata est super nos misericordia eius et ueritas Domini manet in aeternum. Causa redditur quare debeat Dominus toto orbe laudari, quoniam promissiones suas, quas per sanctos prophetas effecerat, aduentus sui uisitatione compleuit. Confirmata est enim in populo christiano misericordia eius et non commouebitur in aeternum, quando ille qui praestitit, ipse nos (ut credere dignum est) etiam sua miseratione custodit. Addidit e£ weritas Domini manet in aeternum. Hic ueritas Domini Filius significatur, sicut ipse dicit : Ego swm wia, ueritas et "ita. Nam, sicut putat dementissimus Arianus (quod dici nefas est), erat tempus quando non erat Filius : fuerat utique tempus quando esset Pater sine ueritate, sine uia, sine uita.

45

$0

e 825

Sed quoniam sine his rebus Pater numquam fuisse credendus est, saluti nostrae et ipsi conuenit ueritati coaeternum et consubstantialem Patri per omnia Filium confiteri. Deinde scriptum est : Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Nam si tempus est factum per Filium, quomodo existere potuit tempus, quando non erat auctor eius ? Sic errores prauos sequitur semper absurditas. Subiciunt quoque tertiam falsitatem : Pater semper anterius Filio praedicatur. Et ubi Ps. CX VI, 39/40 Ioh. 14, 6.

12 athomus Gerzz.

46/47 Ioh. rz, 5.

23 facetet Gerzz. corr.

37 et] Gerz. 5. /.

1395

EXP. IN PS. CXVI, 2

p) A

6o

1047

est illud ? In brincipio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum. Vides nihil ibi fuisse praepositum ; nam et multis locis primus Filius nominatur, ut est illud apostoli ad Ephesios : A nescilis quia omnis fornicator et immundus non habet hereditatem in regno Christi et Dei ? Et ad Galatas : Paulus apostolus non ab hominibus, neque ber hominem, sed ber Iesum Christum et Dewm Patrem. Et ad Thessalonicenses : J^se autem Dominus Iesus Christus e£ Deus Pater noster, qui dilexit nos. Et ad Corinthios secunda : Gratia Domini nostri Iesu Christi et caritas Dei. Et ut istam aequalitatem de tota intellegeres Trinitate, addidit e£ communicatio sancti Spiritus cum omnibus uobis. Legitur etiam Spiritum sanctum et Dominum et priore loco fuisse no-:

PL

minatum ; ait enim

826

Paulus

ad Thessalonicenses

: Dominus

autem dirigat corda uestra 4n caritate Dei el batientia Christi. 65 Oratur enim Spiritus sanctus ut corda credentium dirigat et

in caritate Dei et in patientia Christi. Quapropter unus ex Trinitate ante uel postea nominatus, audienti nullum praeiudicium poterit exhibere, quia humana locutio aliter se non ualet expedire. In Deo enim nulla est disparilitas uel diuersitas aesti-

T7o

manda ; quia ubi unus Deus recte creditur, ibi minor et maior

non potest inueniri. Nescit enim numerum unitas, nec gradum admittit aequalitas, sicut scriptum est : Nom ascendes per gradus ad altare meum.

75

Conclusio psalmi. Paruus quidem psalmus plenissima breuitate conclusus est. Quid enim amplius potuit dici, quam ut Creator debeat toto orbe laudari ? Fecunda breuitas, constricta copia, arctum la-

8o

tissimum, et sine fine angustum. O dulcis et admiranda diuersitas ! modo paucis sententiis salutaria dicere, modo magnalia diffusa oratione narrare, ut taediosa mortalitas nec in ipsa cura sustineret fastidium, cui praestat amoena uarietas appetitum. Quaeri forsitan potest cur duos tantum uersus psalmus iste contineat, cum e diuerso centesimus decimus octauus centum

85

septuaginta sex uersibus productus esse monstretur, aliique complures dispari modo pro rerum qualitate formati sint. Sed illud fortassis indicare res ista cognoscitur ; quoniam sicut harmonia, id est, musicae uirtutis pulchra modulatio, ex diuersis

sonis atque accentibus unam perfectam faciunt cantilenam, sic et isti psalmi modo breues, modo mediocres, modo longis-

simi, in unum concentum suauitate dulcissima rediguntur. Si51 Ioh. rz, rz. 53/55 Eph. 5, 5. 55/50* Gal. 1, x. 57/858 II Thess. 2, 13. 59 II Cor. 13, 13. 61 II Cor. z5, 13. — 63/64 IT Tim. 3, 5. — «2/73 Ex. 20, 26. 56 omnem Gerzz., corr. a. ?z. 66 a/;. in] Gerzz. s. /. 71 non] Gerz. s. J. a. zz. 46 artuum Gerzz. (a/f. u del.) 80 uetitas Aud. Bec. Fisc. 83 productus] Gerzz. gut. 11 productis 84 sint] Gerzz., sunt Garez 85 sicut] oz. Gerzz.

1048 9o

EXP.

IN PS. CXVI, 2-CXVII,

1

ue (quod credere dignum est) futurum regnum Domini significatur, ubi diuersa merita sanctorum pro actuum qualitate fulgebunt, cum tamen omnibus una beatitudo et suauitas aeterna praestetur.

EXPOSITIO

IN PSALMVM

CXVII.

Alleluia.

wA

Legimus in Apocalypsi Ioannis apostoli, Alleluia in caelo cantare multitudinem copiosam ; quod etiam quatuor animalia et uiginti quatuor seniores adorantes Dominum dicunt, quod totus ille caelestis exercitus in uoce tubae grandisonae hymnidica exsultatione concelebrat. Quapropter ad hoc laudis officium et nos alacriter accedamus. Quod si puro corde canimus,

Io

sanctis uirtutibus pia deuotione miscemur ; fitque

honor et gratia terrenorum, quae beatitudo probatur esse caelestium. Quocirca intueamur hunc psalmum. speciosa fronte relucentem ; in ipsis quippe principiis quatuor uersus pari fine conclusit, ut euangelico numero

totum mundum

uni Do-

mino laudes debere reddere, adhortatione quadrifaria commoneret. Hos intercalares non possumus dicere, quia nullos I

--

20

alios miscet, sed unifines eos apto forsitan nomine uocitamus,

qui simili uerborum consonantia terminantur. Hoc et in centesimo tricesimo quinto psalmo per omnes uersus absolute facturus est ;quod quemadmodum se habeat, suo loco euidentius commonemus. Diuisio psalmi. Fidelis populus peccatorum nexibus absolutus, in prima sectione generaliter hortatur, ut unusquisque Domino debeat

confiteri, quoniam in tribulationibus exauditus, professus est

hominem nullatenus formidandum. Secunda in solo dicit Domino confidendum, per quem gentium inimicitias probatur z v^ euasisse et ad ueracissimae uitae peruenisse remedia. Tertia sectione aperiendas sibi portas dicit esse iustitiae, ubi dicit etiam de angulari lapide, id est de Domino Saluatore. Quarta reliquis Christianis frequentanda Domini atria persuadet, de aduentu sanctae incarnationis suaui delectatione congaudens. 30

Expositio psalmi. 1. Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam n saeculum misericordia eius. Populus ille beatorum Ps. CXVII, 1/2 cfr Apoc. r9, 1-4.

Ps. CX VII, 12 euangelio Gerzz. Gerzz. (sic semper)

21 ottatur Gerzz. in marg. a. zz.

unusquis

PÉ 827

EXP.

IN PS. CXVII,

1-5

1049

qui a propria fuerat clade liberatus, reliquos commonet fideles ut Domini laudibus constanter inuigilent. Ista enim confessio ad laudem pertinet absolute : siue quia illi est Alleluia praepo35 situm, siue quia a diuersis angustiis ereptum se Domini misera-

tione laetatur. Laudis quoque causa subiungitur, quoniam bonus, quod nomen,Deo proprie certum est conuenire ; nam cum ab incredulis Iudaeis secundum carnis aspectum Christus Magister bonus diceretur, respondit ipse : Quid me inter40 rogatis de bono, qui me caelorum Dominum

esse non creditis ?

45

Adiciens : Nemo bonus nisi solus Deus. Sed cum legatur : Bonus homo de bono thesauro suo profert bona, quasi uidetur esse con- p. 394 trarium. Sed hominem bonum dicimus per Domini gratiam factum ; nam ille solus proprie per se dicitur bonus, qui eos facit implere quod boni sunt. Sequitur quoniam in saeculum misericordia eius. Ipsius quoque boni quem dixerat, expositio dilucidatur, quia non solum praestat immeritis, sed etiam in aeternum misericordiae suae dona concedit. I« saeculum enim, perpetuitatem significat futuram, ubi unum

$0

est saeculum et una dies, nec permutatio ulla succedit.

2. Dicat nunc Israel quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia eius. 9. Dicat nunc domus Aaron quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia eius. 4. Dicant nunc omnes qui timent Dominum quo55 niam bonus, quoniam àn saeculum misericordia eius. Cum in his uersibus legantur similes fines, praemissa eos expositio competenter amplectitur. Illud tamen altius perscrutandum est, cur in principiis uersuum tantum nomina 6o uariauit. Ait enim : D£cat nunc Israel, quod totum populum complectitur beatorum. Secundo uersu ponitur : d?caf nunc domus Aaron, significans sacerdotes, quos propter honoris sui reuerentiam singulariter aestimauit esse memorandos. Tertius quoque uersus ait : Dicant nunc ommes qui 65 timent Dominwum, ut illos ostenderet quos in centesimo tertio decimo psalmo dixerat : Pusillos cum maioribus, qui in unam societatem Christo Domino pura mente deuoti sunt. Sic diuersitas ista nominum generalitatem complectitur absolute fidelium. 5. In tribulatione inuocau? Dominum et exaudiust 79

389 Matth. 19, 16 ; Matc. 10, 17. 39/40 Matth. 19, 17 ; Marc. 1o, 18. Matth. 19, 17 ; Marc. zo, 18. 41/42 Matth. 12, 35. 66 Ps. 115, 13.

41

85 a] oz. Gerz., sicut saepius 39/40 interrogas Gerzz., corr. a. zm. 40 credetis Gerzz., corr. a. 9n. 48 etiam] Ger, oz. Gare concedat Gerzz., corr. a. zz.

63 singulater Gerz.

66 decimo tertio — Gare

PL 828

I050

75

8o

85

EXP.

IN PS. CXVII, 5-8

me in latitudine. Exemplum proprium ponitur, ut audientium animus excitetur, quia magnum credulitatis incitamentum est, ipsum gratias agentem audire qui pertulit. Sed considera quod addidit : i» latitudine : quoniam nos de saeculi quidem angustiis liberat, sed /» magna praemiorum suorum