Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling 978-90-313-8122-7, 978-90-313-8123-4 [PDF]

Zitiervorschau

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Pieternel Dijkstra Desirée Groen-Deusings

Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010

© 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 8122 7 NUR 897 Vormgeving omslag en binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (p) Ltd, Pune

Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Inhoud

Voorwoord

7

Inleiding Werken in de zorg is tegenwoordig andere koek Waar het om draait Je psychologische rugzakje Helemaal of in delen

9 9 9 10 11

1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8

Wie ben ik als mens? Je persoonlijkheid Je ontwikkelpunten Zelfvertrouwen Waarden Omgaan met andere mensen Emotionele intelligentie Hart of hoofd? Denkfouten

13 13 17 18 23 26 30 34 37

2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9

Wie ben ik als professional? Soorten werknemers De juiste beslissingen nemen Omgaan met de tijd Omgaan met uitstelgedrag Samenwerken Werken in een team Empathie: de juiste balans Met conflicten omgaan Leidinggeven

40 40 42 46 50 53 55 57 60 66

3 3.1 3.2 3.3

Hoe sta ik in mijn werk? Werkwaarden Emotionele arbeid Met stress omgaan

70 72 73 77

6

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10

Als de stress te veel wordt Grenzen aangeven De toekomst Leren als houding Doelen slim verpakken Wat houdt je tegen? Zelfstandig of in loondienst?

80 84 89 91 94 96 98

Literatuur

100

Over de auteurs

103

Voorwoord

Als kraamverzorgende beschik je in ruime mate over het unieke talent dat je nodig hebt om te kunnen werken in de zorg, namelijk het zorgtalent. Vroeger werd dat wel ‘roeping’ genoemd. Wij, je collega’s van de beroepsvereniging, spreken liever van talent en het vermogen dat talent om te zetten in professionele zorg die mensen sterker maakt. Professionele zorg die bestaat uit ondersteuning bij praktische zaken, maar ook uit het delen van kennis en ervaring en het vermogen tot meeleven met en bemoedigen van mensen. Om goed voor anderen te kunnen zorgen, moet je in onze ogen goed voor jezelf kunnen zorgen. Goed weten wat je sterke en zwakke kanten zijn, is daarvan een belangrijk aspect. Je hoeft niet alles even goed te kunnen, als je maar weet waar je goed in bent en wat jouw sterke kanten zijn. Want als je die sterke kanten weet in te zetten, dan genieten de gezinnen optimaal van jouw zorgverlening. Zelf zul je je steeds zekerder gaan voelen en volop bevrediging uit je werk halen. En je zwakke kanten? Tja, niemand kijkt graag naar zijn zwakke kanten. Maar als je die onder ogen durft te komen en er (een beetje) aan durft te sleutelen, dan voelt dat goed. Je wordt beter in je werk en voelt je zelfverzekerder. Op die manier kun je nog meer genieten van je talenten en kunnen deze volop tot bloei komen. Kortom, ken jezelf, bemoedig ook jezelf als mens en als professional, en leef ook mee met jezelf. Zorgverleners zijn niet gewend zo te denken, maar wij zijn van mening dat daar voor een goede kwalitatieve zorgverlening juist verandering in moet komen. Wat we bedoelen, is dat zorgverleners er goed aan doen om ook zichzelf de erkenning te geven voor al het goede en mooie werk dat ze doen. Dit boek ondersteunt je daar op unieke en nieuwe wijze bij. Wij zijn in dit kader blij met dit boek en zijn van mening dat de stof die behandeld wordt kraamverzorgenden helpt hun vak nog beter uit te oefenen.

8

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Namens het bestuur van de NBvK Tineke Bogaard, voorzitter Siska de Rijke, vicevoorzitter www.nbvk.nl [email protected]

De Nederlandse Beroepsvereniging voor Kraamverzorgenden zet zich in voor een betere positie van kraamverzorgenden en een goede inhoud van de zorgverlening. Zo beschermen en verbeteren we de unieke zorgverlening van de kraamverzorgende. Dit doen we samen met onze leden en met vele anderen die betrokken zijn bij kraamzorg.

Inleiding

Werken in de zorg is tegenwoordig andere koek Werken in de zorg is anno 2010 wat anders dan dertig jaar geleden. Dat geldt vooral voor de kraamzorg. Gezinnen zijn ondertussen complexer geworden en het gezinsleven drukker. Mensen trouwen, scheiden en hertrouwen. Mensen hebben biologische kinderen, maar ook stief- of pleegkinderen. En er zijn vrouwen die weliswaar voor een kind kiezen, maar niet voor een man: de bewust alleenstaande moeder (BAM-moeder). Bovendien zijn moeders tegenwoordig niet alleen meer huisvrouw, maar werken ze vaak ook buiten de deur. Dat alles maakt werken in de kraamzorg interessanter maar ook ingewikkelder. Daar komt nog eens bij dat we tegenwoordig veel meer doordrongen zijn van het belang van een goede opvoeding, en daarmee van een goede start. Daarin speelt natuurlijk de kraamverzorgende een belangrijke rol. Want zij helpt ervoor te zorgen dat de baby en het kraamgezin een goede start maken. Was een kraamverzorgende vroeger vooral iemand die praktische instructies gaf en schoonmaakte, tegenwoordig wordt van een kraamverzorgende veel meer verwacht. Zo hoort nu ook een stukje vroegsignalering tot het takenpakket van de kraamverzorgende. Kortom, als kraamverzorgende moet je tegenwoordig sterk in je schoenen staan! Waar het om draait De ‘Basiskwaliteitseisen Kraamzorg’, het document waarin staat wat je als kraamverzorgende allemaal moet kunnen, onderscheidt de volgende kerncompetenties:  verzorging en controle van kraamvrouw en kind;  opstarten borstvoeding aan de hand van het UNICEF-borstvoedingprotocol;  geven van voorlichting en instructie aan de kraamvrouw en haar partner;

10

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

 observeren van de psychische en lichamelijke toestand van moeder en kind, inclusief het vroegtijdig signaleren van (mogelijke) problemen bij het kind en/of in het gezin en het doorgeven daarvan aan de relevante instantie;  rapporteren van de dagelijkse gang van zaken en zaken die van belang zijn voor de overdracht;  zorgen voor een hygiënische omgeving;  verzorgen en/of opvangen van huisgenoten, bezoek en eventuele huisdieren;  het uitvoeren van bepaalde huishoudelijke taken.

Dit lijken allemaal hele praktische taken, en dat zijn het ook. Maar om ze goed uit te kunnen voeren, heb je wel de juiste psychologische en sociale bagage nodig. Je moet bijvoorbeeld met mensen om kunnen gaan en niet te onzeker zijn om dingen uit te leggen. Je psychologische rugzakje Om in voldoende mate over de bovengenoemde kerncompetenties te beschikken, zal een kraamverzorgster de volgende zeven psychologische en sociale eigenschappen moeten ontwikkelen:  Stressbestendigheid. Dit houdt in dat je om kunt gaan met werkdruk, innerlijke druk, sociale druk en onverwachte omstandigheden.  Goed communicatief vermogen. Dit houdt bijvoorbeeld in dat je een praatje kunt maken, anderen op hun gemak kunt stellen, goed dingen uit kunt leggen, durft te vragen om waar je behoefte aan hebt, en kritiek op de juiste manier kunt ontvangen en geven.  Empathie. Met andere woorden, je kunt je inleven in andere mensen en hun gevoelens, en voelt aan wat anderen nodig hebben.  Doortastendheid. Daar verstaan we onder dat je snel de juiste beslissingen kunt nemen, flexibel bent en kunt ‘doorpakken’. Je laat je niet ontmoedigen door angsten of andere mensen.  Zelfvertrouwen. Dit houdt in dat je weet wie je bent en waar je voor staat. Voor zelfvertrouwen is zelfkennis belangrijk: je herkent en erkent je sterke en zwakke punten en weet wat je nog moet leren.  Planmatigheid. Dit houdt in dat je structuur kunt aanbrengen, prioriteiten kunt stellen, op planmatige wijze te werk gaat en het overzicht houdt.  Open en kritische houding. Dit betekent dat je openstaat voor nieuwe mogelijkheden en andere mensen, ook al zijn die anders dan jij. Je hebt bovendien een kritische blik ten opzichte van jezelf, collega’s en degene die zorg behoeft.

Inleiding

Het klinkt allemaal heel logisch, maar het is echt niet vanzelfsprekend dat je deze eigenschappen bezit. Want waar leer je dat allemaal precies? Het kan zijn dat je bent opgegroeid in een fijn gezin, waar je goed hebt leren communiceren en hebt geleerd hoe je het beste met stress kunt omgaan. Maar misschien kom je wel helemaal niet uit zo’n gezin. En op school leer je vaak wel rekenen en aardrijkskunde, maar niet zaken die er in het leven écht toe doen, zoals met anderen omgaan en zelfinzicht. Die dingen moet je voor een groot deel zelf zien uit te zoeken. En dat gaat met vallen en opstaan. Daarbij kun je wel een steuntje in de rug gebruiken. Eén zo’n steuntje geeft de Nederlandse Beroepsvereniging voor Kraamverzorgenden (NBvK). De NBvK organiseert bijeenkomsten waar je met andere kraamverzorgenden kunt praten en ervaringen kunt uitwisselen. Ook organiseert de NBvK cursussen op het gebied van borstvoedingsbijscholing, doula-workshops en andere bijeenkomsten waar leden collectief interesse voor hebben. Een ander steuntje in de rug is dit boek. Dit boek helpt studenten kraamzorg en kraamverzorgers die al in de praktijk werken om de psychische en sociale eigenschappen te ontwikkelen die ze nodig hebben om goed te kunnen werken in de kraamzorg. Het boek bevat informatie en opdrachten waarmee je inzicht krijgt in je eigen functioneren en die je stimuleren om jezelf te ontwikkelen. De informatie in het boek kan ook discussies met collega’s aanzwengelen, bijvoorbeeld in teamvergaderingen. En dat kan helpen om elkaar beter te begrijpen en op een prettiger manier samen te werken. Het boek is geordend rond drie thema’s, namelijk: ‘Wie ben ik als mens?’, ‘Wie ben ik als professional?’ en ‘Hoe sta ik in mijn werk’? Het zijn vragen die voor iedereen van belang zijn. Helemaal of in delen Het beste is natuurlijk dat je dit boek helemaal doorneemt. Maar dat hoeft niet. Heb je weinig tijd, dan kun je ook alleen werken aan die eigenschappen die er voor jou het meest toe doen. In onderstaand schema zie je in welke onderdelen van het boek de zeven psychologische en sociale eigenschappen terugkomen. In sommige paragrafen komen meerdere eigenschappen tegelijk aan bod. Bovendien kunnen veel van deze eigenschappen niet helemaal los van elkaar worden gezien. Werk je bijvoorbeeld aan je zelfvertrouwen, dan worden automatisch ook je communicatieve vermogens beter. Immers, wie zich beter voelt over zichzelf, is ook minder verlegen in het

11

12

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

psychologische eigenschap

blader naar paragraaf

1 stressbestendigheid

2.7, 3.2, 3.3, 3.4 en 3.5

2 communicatief vermogen

1.5, 1.6, 2.5, 2.7, 3.2, en 3.5

3 empathie

1.6, 2.7 en 3.2

4 doortastendheid

1.3, 1.7, 2.2, 3.5, 3.8 en 3.9

5 zelfvertrouwen (en zelfkennis)

Aan zelfkennis wordt door het gehele boek gewerkt. Meer expliciet wordt echter gewerkt aan zelfvertrouwen en zelfkennis in de paragrafen 1.1 t/m 1.4, 2.1, 2.6, 2.8, 3.6 en 3.10

6 planmatigheid

1.4, 2.3, 2.4, 3.1, 3.8

7 open en kritische houding

1.2., 1.7, 3.6, 3.7, 3.9

contact met anderen. Het is daarom raadzaam om toch het hele boek door te lezen. In dit boek gebruiken we verschillende symbolen. Ze zijn bedoeld om aan te geven welke onderdeel er volgt. Bij dit symbool vind je steeds een test. Deze test help je nagaan in hoeverre jij over een bepaalde eigenschap bezit.

Bij dit symbool vind je steeds een opdracht. De opdrachten helpen je om na te denken over jezelf en manieren te vinden om je functioneren te verbeteren. Bij dit symbool vind je steeds een casus. Het is een verhaal uit de praktijk waarin we een stukje theorie illustreren.

Bij dit symbool vind je steeds een oefening. De oefening helpen je om beter in je vel te komen of anderszins beter te functioneren.

1

1.1

Wie ben ik als mens?

Je persoonlijkheid

Elk mens is uniek. De een is netjes, terwijl de ander slordig is. En is de een spontaan, de ander is verlegen. Zo zijn er nog honderden manieren waarop mensen van elkaar kunnen verschillen. Jezelf leren kennen is belangrijk. Weet je wie je bent, dan weet je ook wat er bij je past en wat juist niet. En dat helpt om je leven zo vorm te geven dat je gelukkig bent. Het kost tijd om te ontdekken wie je bent. Daar begin je al jong mee. Zo zijn pubers vaak sterk met hun identiteit bezig. Maar ook als volwassene vraag je je geregeld af: ‘Wie ben ik eigenlijk?’ Jezelf leren kennen begint bij het ontdekken van je persoonlijkheid. Persoonlijkheid wordt ook wel aangeduid als ‘karakter’ of ‘aard’. De term ‘persoonlijkheid’ doelt op dat wat kenmerkend is voor een mens: de stabiele kenmerken waarin hij of zij verschilt van anderen. Opdracht 1.1 Doe de persoonlijkheidstest in deze paragraaf. Omcirkel het cijfer dat het beste jouw mening weerspiegelt. Geef steeds aan welke eigenschap het meest kenmerkend is voor jou. Heb je dat gedaan? Tel dan alle cijfers die je hebt omcirkeld bij elkaar op, apart voor de vragen met E, M, Z, S en O ervoor. Je krijgt dus vijf scores. Schrijf ze hieronder maar op: x E:  punten x M:  punten x Z:  punten x S:  punten x O:  punten

14

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

E

verlegen

1

2

3

4

5

spontaan

E

stil

1

2

3

4

5

praat veel

E

in zichzelf gekeerd

1

2

3

4

5

sociaal

M

koppig

1

2

3

4

5

meegaand

M

wraakzuchtig

1

2

3

4

5

vergevingsgezind

M

onaardig

1

2

3

4

5

aardig

Z

lui

1

2

3

4

5

hardwerkend

Z

onverantwoordelijk

1

2

3

4

5

verantwoordelijk

Z

zwakke wil

1

2

3

4

5

gedisciplineerd

S

op zijn/haar gemak

1

2

3

4

5

nerveus

S

ontspannen

1

2

3

4

5

gespannen

S

kalm

1

2

3

4

5

bezorgd

O

niet-creatief

1

2

3

4

5

creatief

O

niet-artistiek

1

2

3

4

5

artistiek

O

nuchter

1

2

3

4

5

fantasierijk

test: persoonlijkheidstest Omcirkel steeds het cijfer dat het beste jouw mening weerspiegelt. Geef steeds aan welke eigenschap het meest kenmerkend is voor jou. Met de persoonlijkheidstest heb je gekeken naar hoe jij in elkaar zit. De test meet de vijf belangrijkste persoonlijkheidseigenschappen, ze worden ook wel de Grote Vijf genoemd. Nu ben je natuurlijk benieuwd naar de testuitslag. Die vind je hieronder. testuitslag  De E staat voor Extraversie: Is je score 8 of lager, dan ben je wat geslotener van aard dan de meeste mensen. Je bent graag alleen en voelt je niet zo op je gemak in gezelschap. Is je score 14 of 15, dan ben je juist heel spontaan. Meer dan anderen praat je graag, ben je vrolijk en een echt gezelschapsdier. Ligt je score daartussenin, dan ben je gemiddeld extravert.  De M staat voor Mildheid: Is je score 8 of lager, dan houd je niet zoveel rekening met wat anderen willen. Ook al doe je dat niet met opzet, je denkt meer aan jezelf dan aan anderen. Is je score 14 of 15, dan ben je een bijzonder aardig persoon. Je bent lief en behulpzaam en houdt rekening met andermans gevoelens. Ligt je score daartussenin, dan ben je gemiddeld mild.

1 Wie ben ik als mens?

 De Z staat voor Zorgvuldigheid: Is je score 11 of lager, dan ben je wat minder zorgvuldig dan de meeste mensen. Dat wil niet zeggen dat je meteen een sloddervos of onbetrouwbaar iemand bent, je bent alleen geen pietje-precies. Scoor je 14 of 15 punten, dan ben je juist wel heel zorgvuldig. Je bent netjes, betrouwbaar, en gaat graag gestructureerd te werk. Heb je een score daartussenin, dan ben je gemiddeld zorgvuldig.  De S staat voor Stabiliteit:Is je score 11 of hoger, dan ben je emotioneel minder stabiel dan de meeste andere mensen: je bent gevoelig, ervaart veel emotionele ups en downs en schiet snel in de stress. Is je score 5 punten of lager, dan ben je emotioneel juist heel stabiel en stressbestendig. Ligt je score daartussenin, dan ben je emotioneel gezien redelijk stabiel.  De O staat voor Openheid:Is je score 12 of hoger, dan sta je open voor nieuwe ervaringen, andere denkbeelden en andere mensen. Is je score 6 of lager, dan ben je een nuchter iemand die met beide benen op de grond staat. Je hebt weinig behoefte aan veranderingen. Ligt je score daartussenin, dan ben je gemiddeld open.

Of je nu hoge of lage scores hebt, het is allemaal oké. Hoe je in elkaar zit is niet goed of slecht. Het is zoals het is. Je hoeft jezelf nergens om te veroordelen. Wat je wel kunt doen, is proberen je negatieve eigenschappen of zwakke punten te verbeteren. Nu je weet hoe je in elkaar zit, is dat een stuk gemakkelijker.

Jezelf inschatten is moeilijk! Er zijn verschillende soorten mensen: x Onderschatters  onderschatten zichzelf op belangrijke eigenschappen. Ze denken dat ze minder kunnen dan ze echt kunnen. Ze voelen zich vaak onzeker over zichzelf. x Overschatters  doen het tegenovergestelde. Ze overschatten zichzelf en denken dat ze meer kunnen dan anderen. Je kunt natuurlijk ook een beetje van beide zijn. Op de ene eigenschap onderschat je jezelf, op de andeer overschat je jezelf. Of je schat jezelf wél goed in. Maar dat is moeilijk en lukt maar weinig mensen echt goed. Zijn mannen vaker overschatters, vrouwen zijn vaker onderschatters.

15

16

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Opdracht 1.2 Vaak kennen anderen je beter dan dat jij jezelf kent. Gaat het om jezelf dan kun je oogkleppen op hebben: je ziet alleen je positieve of juist alleen je negatieve kanten. De rest moffel je weg. Om een beter beeld te krijgen van jezelf, kun je bovenstaande test ook laten invullen door iemand die jou goed kent – een familielid, studiegenoot of vriendin. Laat die persoon van alle eigenschappen in de test aangeven hoe sterk die op jou van toepassing zijn. Leg de uitslagen dan naast elkaar: die van jou en die van de ander. Zijn er verschillen? Wat valt op? Heb je ook een blinde vlek voor bepaalde eigenschappen van jezelf ?

Casus 1.1 Botsende persoonlijkheden Sandra is kraamverzorgster en net begonnen in een nieuw gezin. Ze mocht deze keer een leerling meenemen. Het is een vrolijke meid die ze al eens eerder heeft gezien op kantoor en die nu voor het eerst meeloopt. Maandagmiddag treft Sandra haar op de stoep voor het kraamhuis, waar de leerling honderduit vertelt over haar weekend. Sandra kan er nog net tussenkomen om uit te leggen wat ze voor gegevens heeft doorgekregen. Bij binnenkomst wil Sandra, zoals gewoonlijk, graag de bevalling en de eerste uren uitvragen om daar een planning op te maken. De leerling stelt zich voor aan het gezin, en vertelt dat ze voor het eerst meeloopt en dat iedereen haar altijd erg gezellig vindt en heel geschikt voor dit werk. Ze wil weer een heel verhaal afsteken, maar gelukkig weet Sandra haar af te kappen, zodat ze haar vragenlijst af kan werken. Af en toe onderbreekt de leerling haar, en daar heeft Sandra moeite mee. Maar ze denkt: ‘Ach, het is de eerste keer en ze is vast zenuwachtig.’ Als Sandra klaar is met het geven van informatie, legt ze de leerling uit wat er gedaan moet worden deze eerste middag. Ondertussen merkt ze dat het geklets van de leerling haar toch op de zenuwen begint te werken. Zijzelf heeft een vaste manier van werken en gaat altijd meteen aan de slag. Laat het bezoek maar met kraamvrouw en -heer kletsen, zij heeft wel wat anders te doen! Ze verbaast zich erover dat de leerling blijkbaar niet doorheeft dat mensen niet zitten te wachten op haar gebabbel. Ze zijn geïnteresseerd in hun nieuwe kindje, niet in haar!

1 Wie ben ik als mens?

1.2

Je ontwikkelpunten

Onder ogen zien waar je goed in bent en wat leuk is aan jezelf, is niet zo moeilijk. Erkennen dat je ook minder prettige eigenschappen hebt is lastiger. Toch is dat wel belangrijk. Weet je waar je niet zo goed in bent, dan voorkomt dat een heleboel problemen. Hieronder staat een belangrijke zin. Laat die eens op je inwerken.

Negatieve eigenschappen zijn vaak doorgeschoten positieve eigenschappen!

Ga maar eens na: ben je heel spontaan van aard en praat je graag, dan kan het soms zijn dat je te veel praat. Je sterke kant is dan dat je spontaan en gezellig bent, je zwakke kant dat je te veel babbelt. Dat laatste kan heel vermoeiend zijn voor de mensen om je heen. Kortom, weet je waar je goed in bent, dan weet je dus ook wat je valkuil is, en waar je aan moet werken. Opdracht 1.3 Denk aan een belangrijke positieve eigenschap van jezelf. Wat gebeurt er als je die overdrijft? Bedenk nu drie oplossingen om dat te voorkomen. Doe nu hetzelfde voor nog een belangrijke positieve eigenschap van jezelf. Eigenschap 1:

Eigenschap 2:

andersom kan ook! Het kan ook zijn dat je vooral oog hebt voor wat je niet kunt en bent. Veroordeel jezelf echter niet. Niemand is perfect. Bovendien gaat achter elke negatieve eigenschap een positieve schuil! Ga maar eens na:

17

18

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

heb je weinig geduld, dan is de kans groot dat je heel daadkrachtig bent. Je wilt actie! Dat laatste is hartstikke goed. En ben je bijvoorbeeld onzeker, dan komt dat vaak doordat je het graag goed wilt doen. Kortom, achter elke negatieve eigenschap gaat wel een positieve schuil. De uitdaging is om die positieve eigenschap op een betere manier te gaan gebruiken. Heb je bijvoorbeeld weinig geduld, maak dan een planning waarin je zet wat je wanneer doet. Dat zorgt ervoor dat je de tijd neemt voor de dingen en niet (te) ongeduldig wordt. Opdracht 1.4 Denk aan een negatieve eigenschap van jezelf. Welke positieve eigenschap zit daarachter? En wat kun je doen om ervoor te zorgen dat die positieve eigenschap niet ‘doorslaat’? Bedenk drie oplossingen.

Weetje: Wist je dat je persoonlijkheid ook wordt bepaald door je plek in de geboorterij, ook al ben je al lang volwassen? x Oudste  kinderen hebben vaak meer verantwoordelijkheidsgevoel en stellen hogere eisen aan zichzelf dan andere mensen. Dit laatste maakt ze gevoeliger voor stress. x Tweede  of middelste kinderen beschikken doorgaans over uitstekende sociale vaardigheden. Ze hebben dan ook vaak meer vrienden dan andere mensen. x Jongste  kinderen zijn vaak creatiever, rebelser en sociaal vaardiger dan anderen. x Enigste  kinderen hebben meer behoefte aan aandacht en erkenning dan andere mensen.

1.3

Zelfvertrouwen

Tot je persoonlijkheid hoort ook zelfvertrouwen. De hoeveelheid zelfvertrouwen die je hebt, drukt een belangrijk stempel op je leven. Het bepaalt mede hoe je je voelt: gelukkig en vrolijk of ongelukkig en down? Heb je weinig zelfvertrouwen, dan is het veel lastiger om je eigen leven te leiden. Je twijfelt veel aan jezelf, en bent bang om initiatief te tonen. Je trekt je het liefste terug in je schulp. Je hebt bovendien ook meer problemen in je relaties met anderen. Wie weinig zelfvertrouwen

1 Wie ben ik als mens?

heeft, heeft bijvoorbeeld moeite om ‘nee’ te zeggen, om op te komen voor zijn of haar wensen, om gevoelens te tonen, om om te gaan met kritiek en complimenten, om een praatje aan te knopen, om een ruzie uit te praten, en ga zo maar door. Je bent voortdurend bang dat mensen je niet aardig vinden of zullen afwijzen. Dat heeft natuurlijk ook zijn weerslag op je werk: je laat mensen over je heen lopen. Ook kan een gebrek aan zelfvertrouwen zorgen voor slechte prestaties. Twijfel je of je het wel goed doet, dan kun je juist fouten gaan maken. Je gaat klungelen. Uiteindelijk kun je zelfs last krijgen van faalangst. Kortom, het is belangrijk om ervoor te zorgen dat je genoeg zelfvertrouwen hebt. Dat wil niet zeggen dat je moet opscheppen over jezelf. Het betekent wel dat je jezelf leert waarderen, ook al ben je niet perfect. Het gaat erom dat het beeld dat je van jezelf hebt – je zelfbeeld – positief is.

Casus 1.2 Het té goed willen doen Vandaag is de derde dag dat kraamverzorgster Maxine bij dit gezin is. Ze zet zich schrap voor de kraamtranen en heeft eigenlijk ook best een beetje moeite met deze mensen. Ze heeft het gevoel dat ze haar continu in de gaten houden. Als ze het ook maar even een moment wat rustiger aan doet, krijgt ze weer een klusje of opdracht: de vloer moet nog een keer gedweild of de katoenen luiers moeten allemaal uit de kast gehaald worden en even strak en breed gestreken worden. Dat ziet er mooier uit, volgens de kraamvrouw. Deze geeft allerhande instructies en opdrachten waarvan Maxine twijfelt of die eigenlijk wel tot haar takenpakket behoren... Maar Maxine wil het graag goed doen, het gezellig maken en zorgen dat de kraamvrouw trots aan familie en vrienden kan vertellen hoe geweldig haar hulp wel niet is. Dus doet Maxine braaf al haar klusjes, ook die waarvan ze stiekem wel weet dat die niet tot haar takenpakket behoren. ‘Nee’ zeggen durft ze niet.

Opdracht 1.5 Maak de test ‘Hoe staat het met jouw zelfbeeld?’ Heb je dit gedaan, tel dan de cijfers die je hebt omcirkeld bij elkaar op. Dit is je score. Lees daarna de testuitslag die daarbij hoort.

19

20

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

test: hoe staat het met jouw zelfbeeld?

mee oneens

mee eens

1. Ik ben heel tevreden met mezelf.

1

2

3

4

5

2. Ik heb de neiging mezelf de grond in te boren.

5

4

3

2

1

3. Ik voel me zeker over mezelf.

1

2

3

4

5

4. Ik vind het soms onplezierig om over mezelf na te denken.

5

4

3

2

1

5. Ik denk negatief over mezelf.

5

4

3

2

1

6. Ik voel me fantastisch over wie ik ben.

1

2

3

4

5

7. Ik twijfel nooit aan mijn waarde als persoon.

1

2

3

4

5

8. Ik heb niet genoeg respect voor mezelf.

5

4

3

2

1

testuitslag  21 punten of minder: je hebt een negatief zelfbeeld. De kans is groot dat je je vaak onzeker en down voelt. Het is de hoogste tijd om wat te doen aan je gevoel voor eigenwaarde.  22-36 punten: je zelfbeeld is noch bijzonder negatief, noch bijzonder positief. Voel je je goed, dan is dat oké. Zit je niet lekker in je vel, dan kan het geen kwaad om aan je zelfvertrouwen te werken.  37 punten of meer: je zelfbeeld is heel positief en dat geeft je behoorlijk veel zelfvertrouwen.

Weetje: Wist je dat zelfvertrouwen voor ongeveer dertig procent is aangeboren? De een komt dus zelfverzekerder ter wereld dan de ander. Daarnaast wordt je zelfvertrouwen bepaald door je opvoeding, je schoolvrienden en andere omgevingsinvloeden.

Opdracht 1.6 Beantwoord voor jezelf eens de volgende vragen: x Welke  goede eigenschappen heb ik?

1 Wie ben ik als mens? x

x x x

x

 Vind ik dat ik de meeste dingen even goed kan als de meeste andere mensen?  Ben ik trots op mezelf ? Kan ik dat tegen mezelf zeggen?  Breng ik genoeg respect op voor mezelf en mijn grenzen?  Waarin vind ik dat ik tekortschiet? Is dat eigenlijk wel terecht dat ik dat vind?  Wat moet er nog aan mij veranderen voordat ik goed genoeg ben? Zijn anderen het daarmee eens? Heb ik eigenlijk wel een goed beeld van mezelf ?

Spiegeleffect Een kind ziet en waardeert zichzelf zoals anderen het zien en waarderen. Dit wordt ook wel het ‘spiegeleffect’ genoemd. Groeit een kind op in een liefhebbende omgeving dan zuigt het, als een spons, de positieve reacties van anderen in zich op. Het gaat automatisch positief over zichzelf denken. Heb je als kind kritische of afwijzende ouders of word je gepest op school, dan ontwikkel je een negatief beeld van jezelf. Omdat je zulke negatieve reacties van anderen krijgt, denk je dat je niet de moeite waard bent.

Weetje: 46% van de vrouwen voelt zich heel goed over zichzelf (54% dus niet!).

jezelf zijn Heb je genoeg zelfvertrouwen, dan wordt het gemakkelijker om, bij anderen, jezelf te zijn. Ken je mensen niet zo goed, dan is dat vaak nog lastig. Je wilt graag aardig gevonden worden of een goede indruk maken. Je doet je beter voor dan je bent. Naarmate je anderen beter kent, wordt het steeds gemakkelijker om jezelf te zijn. Jezelf zijn bij anderen is belangrijk, omdat het veel energie kost om je beter voor te doen dan je bent. Je moet dan steeds op je tenen lopen en daar word je doodmoe van. Dat wil niet zeggen dat je altijd maar, ongeacht bij wie je bent, jezelf zou moeten zijn. In een sollicitatiegesprek kun je beter maar je beste beentje voorzetten en je een beetje inhouden als je normaal bijvoorbeeld veel grapjes maakt. Het kan bovendien heel gezond zijn om je aan te passen aan andere mensen. Stap je bijvoorbeeld met een rothumeur uit bed, dan kun je beter een lach op je gezicht toveren dan

21

22

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

blijven kijken als een donderwolk. In dat laatste geval wordt de sfeer thuis of op je werk er niet prettiger op. Bovendien blijf je langer in een slechte bui hangen. Gaat het om jezelf zijn, dan gaat het dus om het vinden van de juiste balans.

Tips voor meer zelfvertrouwen x Tip  1. Maak een lijst met tien positieve stellingen over jezelf die beginnen met ‘Ik…’, bijvoorbeeld: ‘Ik ben lief voor kinderen’ en ‘Ik heb veel geduld’. Lees deze stellingen twee keer per dag, hardop, door. Je wordt je op die manier bewuster van je positieve kanten. Uit onderzoek blijkt dat je hierdoor een beter gevoel krijgt over jezelf en je, leuk meegenomen, lekkerder voelt in het contact met andere mensen. Je wordt er minder verlegen van. x Tip  2. Denk je negatief over jezelf, veroordeel dat dan niet. Probeer je gedachten te observeren. Besef dat alles goed is zoals het is, óók als je negatief over jezelf denkt. Het kan daarbij helpen om je een rivier voor te stellen. In die rivier drijven houtblokken waarin je gedachten gekerfd staan. Je neemt dat waar vanaf de wal. Denk maar: ‘Gut, daar komt er weer één voorbijdrijven.’ Besef dat gedachten slechts gedachten zijn, niet meer en niet minder. Je bent alleen maar de denker. Dit helpt om boven je negatieve zelfbeeld uit te stijgen. Negatieve gedachten zorgen er dan niet langer voor dat je je onzeker voelt en nergens meer zin in hebt. Je doet gewoon wat je wilt, ook al spoken er negatieve gedachten door je hoofd. x Tip  3. Je gedachten accepteren, wil niet zeggen dat je niet kritisch mag zijn op je gedachten. Vraag je eens af of de gedachten die je hebt wel terecht zijn. Overdrijf je niet? Welk bewijs heb je vóór en welk bewijs tegen de negatieve gedachten over jezelf ? Denk je bijvoorbeeld dat je toch niet slim genoeg bent om een bepaalde opleiding te volgen? Dan kan het bewijs vóór die negatieve gedachte zijn dat je op de middelbare school altijd maar zesjes haalde. Maar verzamel nu ook eens bewijs tégen je negatieve gedachte, bijvoorbeeld het feit dat je wél goed bent in het oplossen van kruiswoordpuzzels en dat je veel gemotiveerder bent dan op de middelbare school. x Tip  4. Meer zelfvertrouwen krijg je ook door dingen te ondernemen waar je tegen opkijkt of die je niet goed durft. Bijvoorbeeld alleen naar de bioscoop gaan of een praatje houden voor een groep mensen. Laat je echter niet ontmoedigen door die ene keer dat je bijvoorbeeld wél alleen naar de bioscoop ging en

1 Wie ben ik als mens?

x

1.4

het gevoel had dat anderen je aanstaarden. Geef jezelf de kans te ontdekken dat je meer kunt dan je denkt. Gewoon doen dus!  Tip 5. Accepteer complimenten. Onzekere mensen wimpelen complimenten vaak weg (‘Dat stelde niks voor’). Doe dat niet meer. Maakt iemand een compliment, zeg dan: ‘Dank je wel’, of, als je durft: ‘Dank je wel, daar ben ik inderdaad trots op.’ Laat het compliment lekker op je inwerken, en geniet ervan!

Waarden

Niet alleen je persoonlijkheid maakt jou tot de unieke persoon die je bent. Ook wat jij belangrijk vindt, doet dat. De grote dingen in het leven die je belangrijk vindt, worden ook wel ‘waarden’ genoemd. Waarden zijn bijvoorbeeld vriendschap, geld, veiligheid, kinderen, gezinsgeluk, etc. Het zijn al die dingen die je belangrijk vindt en waar je warm voor loopt. Waarden lopen als een rode draad door je leven. Zo zie je bijvoorbeeld bij veel schrijvers dat ze als kind al hielden van opstellen schrijven of een dagboek bijhielden. Iemand die vrienden belangrijk vindt, heeft bijvoorbeeld altijd al veel vrienden gehad. Het is belangrijk om je bewust te zijn van je waarden. Net zoals voor je persoonlijkheid geldt: weet je wat jouw waarden zijn, dan wordt het gemakkelijker om je leven op een manier in te richten die bij jou past.

Casus 1.3 Werken volgens je waarden Anja werkt nu zo’n tien jaar in de kraamzorg. Een tijdje geleden zat ze in een dip. Ze had het gevoel dat het werk niet helemaal was wat ze zocht en overwoog zich te laten omscholen tot kleuterjuf. Ze wilde namelijk graag iets creatiefs doen, met kinderen. Dat miste ze in haar werk als kraamverzorgster. Na een paar gesprekken met een coach realiseerde ze zich dat ze zich niet per se hoeft om te scholen. Ook in haar huidige beroep kan ze haar creativiteit kwijt. En waar mogelijk, doet ze dat nu ook. Weet ze dat er in een gezin meerdere kinderen zijn, dan gaat ze gewapend met kleurplaten en letterstempels naar haar werkplek. De afgelopen dagen heeft ze zich dan ook helemaal uit kunnen leven. In het gezin met vier kleine kinderen heeft ze spelletjes gespeeld, voorgelezen, geholpen met het maken van huiswerk, etc. Ze merkt bij zichzelf dat ze het helemaal in zich heeft om het gezin pedagogisch te ondersteunen. En dat wordt gewaardeerd, merkt ze. Gisteren vertelden

23

24

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

ze nog dat ze dankbaar zijn voor al haar inzet en betrokkenheid bij de andere kinderen. Op kantoor zeiden ze nog dat ze dit allemaal niet hoefde te doen. Ze wordt tenslotte alleen voor moederen kindzorg ingezet. Maar daarvoor vindt Anja dit allemaal veel te leuk. Op naar de volgende uurtjes kinderfestijn!

Opdracht 1.7 In tabel 1.1 zie je een heleboel waarden staan. Omcirkel eens de tien waarden die voor jou het belangrijkste zijn en zet ze in een rangorde, zodat de belangrijkste waarde een 1 krijgt. Tabel 1.1 is echter niet ‘af ’: er zijn nog veel meer dingen die je belangrijk kunt vinden. Mis je belangrijke waarden, noteer die dan in de lege hokjes. Tabel 1.1

Waarden op een rijtje

financiële zekerheid

reizen

sportiviteit

verwondering

orde

plezier

humor

natuur

rechtvaardigheid

avontuur

afwisseling

zelfontplooiing

rust

succes

intellectuele stimulatie

passie

gelijkheid

tolerantie

sociale contacten

gezinsgeluk

betrouwbaarheid

waardering

zelfstandigheid

betrokkenheid

zekerheid

perfectie

vrijheid

samenwerken

aanzien genieten

deskundigheid

creativiteit

eerlijkheid

kinderen

balans

vrije tijd

werken

solidariteit

hulpvaardigheid

vooruitgang

tradities

status hebben

geld

schoonheid

harmonie

liefde

vriendschap

medeleven

gezondheid

creativiteit

Opdracht 1.8 Ga na in hoeverre de tien waarden die je hebt gekozen, terugkomen in je leven. x Privéleven:  Waar zie je de waarden die jij belangrijk vindt in terug? Ben je daar tevreden mee? Aan welke waarde zou je meer aandacht willen besteden? Hoe zou je dat kunnen doen? x Werk:  Waar zie jij de waarden die je belangrijk vindt in terug? Ben je daar tevreden mee? Aan welke waarde zou je meer aandacht willen besteden? Hoe zou je dat kunnen doen?

1 Wie ben ik als mens?

Tip: Stel je voor dat... x je  nog maar vijf jaar te leven zou hebben. Het is geen prettige gedachte, maar wel een behulpzame. Vanzelf komen dan die dingen bovendrijven die je echt belangrijk vindt. Zijn het dingen die je normaal gesproken voor je uit schuift (‘Komt nog wel een keer…’)? Stel die dingen niet langer uit. Maak werk van waar je warm voor loopt! x je  je tachtigste verjaardag viert. Je bent nog lekker gezond en je familie heeft een feestje gebouwd om je leven te vieren en je te laten zien hoeveel ze van je houden. Je wordt gevraagd iets over je leven te vertellen. Wat zou je dan graag willen vertellen? Hoe zou je willen dat mensen tegen je aankijken? Wat wil je voor anderen hebben betekend? Wat wil je bereikt hebben? Begin nu met het realiseren van de persoon die je wilt zijn als je tachtig bent. (Ben je al tachtig, tel er dan een paar jaartjes bij op.)

Dan zit het goed! Je leeft en werkt naar je persoonlijke waarden als: x je  de tijd vergeet als je bezig bent; x je  de energie voelt bruisen als je bezig bent; x je  blijvend enthousiast bent over wat je doet; x je  je zelfverzekerd, vrolijk en krachtig voelt bij wat je doet; x je  activiteiten je gedachten op een positieve manier bezighouden.

Mensen die hun hart niet volgen, die niets of te weinig doen met hun waarden, kunnen een leeg gevoel krijgen vanbinnen. Je kunt het gevoel krijgen dat je leven weinig zin heeft en je afvragen waar je het eigenlijk allemaal voor doet. Terugkijkend kun je spijt hebben dat je ‘er niet voor gegaan bent’. Spijt hoort bij het leven: iedereen maakt nu eenmaal fouten. Maar zou het niet mooi zijn als je een deel van die fouten zou kunnen voorkomen? Dat doe je door je waarden te volgen. Je blijft dan trouw aan jezelf. Merk je dat je te weinig doet met je waarden, dan hoef je niet meteen je hele leven om te gooien. Je kunt het ook zoeken in de kleine dingen. Om meer liefde in je leven te brengen, hoef je bijvoorbeeld niet per se op zoek naar een (andere) partner. Je kunt ook de mensen die je kent met meer aandacht en liefde benaderen. Je krijgt dan vanzelf ook meer liefde terug.

25

26

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Weetje: Wist je dat 65% van de Nederlandse vrouwen spijt heeft van iets dat ze verkeerd hebben gedaan in hun leven? Hoe meer spijt je hebt, hoe slechter je gezondheid bovendien is.

1.5

Omgaan met andere mensen

Je bent niet in je eentje op de wereld. Gelukkig maar. Want mensen zijn van nature sociale dieren. We hebben anderen nodig om ons lekker te voelen, zowel in goede als in slechte tijden. Gaat het goed dan zoeken we gezelligheid bij elkaar. Gaat het slecht dan zoeken we anderen op om getroost te worden of ons ei kwijt te kunnen. Deze anderen zijn vaak familieleden, vrienden of een partner. Soms ook zijn het mensen die wat verder van je afstaan: iemand met wie je contact legt in een chatbox, een collega of de buurvrouw. Ook bij hen vind je aandacht, tijd voor een praatje of een arm om je schouder. Iedereen heeft dus andere mensen nodig, ook mensen die doen alsof ze heel stoer zijn en zogenoemde einzelgänger. Mensen die werkelijk geen behoefte hebben aan sociale contacten, zijn uitzonderingen: ze bestaan wel, maar zijn psychisch niet gezond.

SOS! Sociale contacten zijn letterlijk van levensbelang. Zo blijkt uit onderzoek dat mensen met weinig contacten eerder eenzaam en depressief worden, een grotere kans hebben om dood te gaan, om opgenomen te worden in een psychiatrische inrichting en een grotere kans hebben op hart- en vaatziekten.

hoe ga je met anderen om? Sociale contacten maken natuurlijk alleen maar gelukkig en gezond als ze goed verlopen. Zijn er conflicten, word je gepest of hoor je er bijvoorbeeld niet bij, dan lijd je daaronder. Maar terwijl je op school wel rekenen en schrijven leert, leer je nergens echt hoe je op een goede manier met anderen om moet gaan. Had je ouders die het goede voorbeeld gaven, dan heb je geluk. Maar kom je uit een gezin waarin veel werd geruzied of weinig werd gepraat, dan kan het zijn dat je het moeilijk vindt om op een goede manier met anderen om te gaan.

1 Wie ben ik als mens?

27

Wat is ‘normaal’? Hoeveel vrienden ‘moet’ je hebben? Mensen hebben, gemiddeld genomen, zeven mensen om zich heen met wie ze echt vertrouwd zijn en waar ze geregeld contact mee hebben. De partner, kinderen en een paar familieleden maken daar vaak deel van uit. Gemiddeld genomen behoren ook één tot twee vrienden (dus nietfamilieleden) tot deze selecte groep.

Opdracht 1.9 Er zijn vier zogenaamde sociale stijlen, dat wil zeggen manieren om met anderen om te gaan. Elke stijl heeft zijn voor- en nadelen. Deze opdracht gaat over het ontdekken van jouw sociale stijl. Vraag nu eens aan twee mensen – collega’s of familieleden – om over jou de volgende vragen te beantwoorden. Jij bent iemand die:

• • • • • • • • • • • •



nooit de leiding neemt. … assertief is. … zich laat gelden. … risico’s durft te nemen. … lef heeft. … zelfverzekerd is. … een sociaal persoon is. … een warm persoon is. … zegt wat hij/zij voelt of denkt. … hartelijk is. … gemakkelijk is in de omgang. … open is. …

soms … … … … … … … … … … … …

geregeld … … … … … … … … … … … …

vaak … … … … … … … … … … … …

Kijk nu naar de hokjes die je in opdracht 1.9 hebt aangekruist. Als je kijkt naar de cursieve eigenschappen, zijn daar meestal de twee linkerhokjes (eerste en/of tweede hokje) of meestal de twee rechterhokjes (derde en/of vierde hokje) aangekruist? En hoe zit dat met de onderstreepte eigenschappen? Uitslag:

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Cursieve eigenschappen: meestal 1e en/ of 2e hokje aangekruist Onderstreepte eigenschappen: meestal 1e en/of 2e hokje aangekruist Cursieve eigenschappen: meestal 1e en/ of 2e hokje aangekruist Onderstreepte eigenschappen: meestal 3e en/of 4e hokje aangekruist Cursieve eigenschappen: meestal 3e en/ of 4e hokje aangekruist Onderstreepte eigenschappen: meestal 1e en/of 2e hokje aangekruist Cursieve eigenschappen: meestal 3e en/ of 4e hokje aangekruist Onderstreepte eigenschappen: meestal 3e en/of 4e hokje aangekruist

{ { { {

28

je hebt een analytische sociale stijl

je hebt een vriendelijke sociale stijl

je bent een leidende sociale stijl

je hebt een expressieve sociale stijl

Hieronder kun je lezen welke kenmerken deze types hebben. Het analytische typeis gesloten en onopvallend. In gezelschap houdt ze zich op de achtergrond. Anderen kunnen denken dat ze saai is of ongeïnteresseerd, maar dat is onterecht. Er gaat van alles in dat koppie rond, alleen laat ze dat niet merken. De kracht van dit type is dat ze verstandig is. Ze denkt na voor ze iets zegt en loopt niet in zeven sloten tegelijk. Haar valkuil is echter dat ze onzeker is. Ze is verlegen en bang om zichzelf te zijn bij anderen. Herken je jezelf in dit type, dan is jouw uitdaging om te werken aan je zelfvertrouwen. Onder 1.3 heb je daar al meer over kunnen lezen. Het vriendelijke type is behulpzaam en aardig, ze doet anderen graag een plezier. Ze hecht veel waarde aan harmonie. De kracht van dit type is dat ze geliefd is bij anderen, anderen zijn daardoor graag bij haar. Haar valkuil is dat ze weinig assertief is. In het contact met anderen laat ze gemakkelijk over zich heenlopen. Herken je jezelf in dit type, dan is jouw uitdaging om, in het contact met anderen, sterker te worden. Zeg vaker ‘nee’ en ga conflicten niet

1 Wie ben ik als mens?

(te veel) uit de weg. Dat kan moeilijk voor je zijn maar het is wel belangrijk, wil je niet over je grenzen gaan. Het leidende typeis daadkrachtig en weet wat ze wil. Ze is niet bang om het initiatief te nemen en gaat voortvarend te werk. De kracht van dit type is dat ze veel gedaan krijgt en daardoor van anderen veel waardering krijgt. Haar valkuil is dat ze te weinig van zichzelf laat zien. Ze denkt dat ze altijd sterk moet zijn, en haar zachte kant komt niet altijd goed tot zijn recht. Daardoor kunnen mensen haar kil of bazig vinden. Herken je jezelf in dit type, dan is jouw uitdaging om, in het contact met anderen, wat vaker je kwetsbare kant te laten zien. Vertel over je gevoelens en leef wat vaker mee met anderen. Je komt dan iets beter in balans. Het expressieve typeis spontaan, daadkrachtig en sociaal voelend. Ze houdt van mensen en vindt het leuk om ze te coachen, stimuleren of te leiden. De kracht van dit type is dat ze een goede balans heeft gevonden tussen zichzelf en anderen. Ze wil er voor anderen zijn, maar niet ten koste van zichzelf. Dit type kent eigenlijk geen (grote) valkuil op sociaal gebied. Zoals gezegd, ze is in balans. Maar natuurlijk heeft iedereen valkuilen, ook het expressieve type. Die liggen bij haar waarschijnlijk op een ander gebied dan de omgang met anderen. Opdracht 1.10 Je weet nu welke sociale stijl je hebt. Bedenk twee voorbeelden uit je eigen leven die de valkuil van jouw sociale stijl illustreren. Beschrijf wat er gebeurde. Bedenk ook wat je zou kunnen doen als die (of een soortgelijke) situatie zich nog eens zou voordoen. Wat zou je kunnen doen om niet weer in die valkuil te trappen? Bedenk per situatie twee maatregelen.

Casus 1.4 De valkuil van het analytische type Het bezoek is gearriveerd, en na de koffie/thee en beschuitjesdrukte trekt kraamverzorgster Bianca zich met de strijkwas even terug op zolder. Nog geen enkele keer heeft de kraamvrouw haar gevraagd of ze zelf ook wat wil drinken en pauze neemt als dat

29

30

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

nodig is. Natuurlijk houdt Bianca dat zelf wel in de gaten. Anders houdt ze die pittige dagen niet vol, dat weet ze zelf ook wel. Bianca draait drie volledige gezinnen in de maand en werkt dus meer dan dat ze vrij is. Niet dat ze dat zo fijn vindt, maar het is nu eenmaal enorm druk op het werk. Bovendien, zo houdt ze zich voor, doet ze zo in korte tijd lekker veel ervaring op. Deze maand moest ze zelfs een weekend Parijs met haar verloofde afzeggen omdat haar collega ziek werd. Het ging om een zeer gespannen kraamgezin, waarvan het vorige kindje aan wiegendood was overleden. Die kon je toch niet zonder zorg laten zitten? En dat terwijl ze net uit een kraamgezin kwam waarin een jongetje, op haar laatste dag, een ademstilstand kreeg en door haar snelle handelen toch geen zuurstoftekort opliep in de tijd voordat de ambulance er was. De situatie staat nog helder op haar netvlies, als ze in dit nieuwe, moeilijke gezin komt. Tijd om haar gevoelens daarover te verwerken, is er dan ook niet. Bianca droomt ’s nachts nog steeds van het jongetje dat, dankzij haar, nu weer zachtjes lucht inademt en uitblaast. Ze ziet weer voor zich hoe ze zich met elke vezel in haar lichaam inspant om hem te redden. Kom op!, houdt Bianca zich voor. Je bent toch een professional en geen watje? Dit is je werk en daar zitten altijd scherpe kantjes aan. Geen gezeur en geklaag. De slager snijdt ook wel eens in zijn eigen vlees.

Opdracht 1.11 Bianca, de kraamverzorgster in deze casus, is het analytische type. Stel dat Bianca je advies vraagt over deze situatie. Wat voor advies zou je haar in deze situatie geven? Wat zou ze kunnen doen om prettig te functioneren? Bedenk drie tips. 1.6

Emotionele intelligentie

In de zorg heb je voortdurend te maken met emoties, van anderen maar ook van jezelf. Je kunt je eigen emoties niet uitschakelen. Wat andere mensen doen en zeggen, laat je niet onverschillig. Dat kan heel positief uitpakken. Zeker als kraamverzorgende heb je te maken met een blije gebeurtenis: de geboorte van een nieuw kindje. Een mooiere gebeurtenis bestaat er misschien wel niet! De mensen met wie je werkt zijn blij en gelukkig, en daar word je zelf ook blij en gelukkig van. Emotionele besmetting noemen we dat: je besmet elkaar met positieve emoties. Maar omgekeerd kan ook. Is iemand verdrietig, bang, boos

1 Wie ben ik als mens?

of gestrest, dan kan deze persoon jou dat gevoel ook bezorgen. Is de ander gestrest of bang, dan word jij dat ook. Mensen kunnen elkaar enorm opfokken. Je kunt ook negatieve emoties ervaren als reactie op wat de ander doet. De ander is bijvoorbeeld langzaam en daar erger jij je aan. Of je wordt boos omdat je ontdekt dat iemand zich niet aan zijn belofte houdt. Kortom, in de omgang met anderen spelen onze emoties voortdurend een rol. Gaat het over omgaan met andere mensen, dan wordt ook wel eens gesproken over emotionele intelligentie. Emotionele intelligentie is het bewust zijn en herkennen van gevoelens bij jezelf en anderen. Je laat je niet overspoelen door je eigen of andermans emoties, maar weet deze in goede banen te leiden. Emotionele intelligentie heeft niets te maken met ‘gewone intelligentie’, die nodig is om bijvoorbeeld hoge schoolcijfers te halen of ingewikkelde rekensommen te maken. Emotionele intelligentie is belangrijk in de omgang met mensen, vooral als er problemen, stress of irritaties optreden. Dan is het immers moeilijk om niet anderen te gaan beschuldigen, af te katten of ruzie te gaan maken. We beperken ons hier tot het omgaan met irritaties omdat juist dat hetgeen is waar de meeste mensen moeite mee hebben. Erger je je aan iemand, dan heb je de neiging om boos te worden en de ander een snauw te geven. Dat is niet altijd verstandig. Het verpest de sfeer. Zeker als het gaat om iets kleins zijn ergernissen vaak geen ruzie waard. Bovendien kunnen mensen er niet altijd iets aan doen dat ze zich irritant gedragen. Stel dat je een probleem moet oplossen samen met iemand die niet zo slim is als jij. Dan kun je je daaraan ergeren, maar het zal weinig helpen. Die ander kan het ook niet helpen dat hij of zij dommer is dan jij. Maar hoe ga je er dan wel mee om? Ergernissen inslikken is immers ook niet prettig en gezond.

Casus 1.5 Mens erger je niet! Kraamverzorgster Petra ziet hoe de oudste, Daan van zes jaar, weer voor de tv zit met een zak chips. In de keuken staat de snoepkast open met zijn stoel ervoor. Chocoladewikkels en kleverige snoepjes liggen naast hem op de bank. De kraamheer is naar zijn werk en moeder ligt de baby te voeden op de zolderslaapkamer. Beiden zijn zo blij met hun tweede, die lang op zich liet wachten, dat de opvoeding van de oudste er nu even niet toe lijkt te doen. Petra ergert zich daar al dagen aan. Eerst dacht ze nog: ‘Voor een dagje kan dat geen kwaad’, maar dit gaat nu zo al de hele week! Ze gaat bij Daan zitten en probeert hem zover te krijgen dat hij de zak chips loslaat, zodat ze een fatsoenlijke boterham voor deze jon-

31

32

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

geman kan maken. Over een kwartiertje moet ze hem naar school brengen en als ze niet opschiet mag hij vast wel weer thuisblijven van zijn moeder omdat hij ‘net een broertje’ heeft gekregen. Net? Morgen is het vrijdag, haar laatste dag hier, dus hij heeft inmiddels een behoorlijke snipperweek! En zo goed ging het al niet op school, dat had ze wel meegekregen. Daan is dankbaar voor de aandacht die Petra hem geeft en lijkt wel opgelucht om weer een gewone boterham te eten en zingend achterop de fiets te zitten. ‘Het is een veel leuker kind dan toen hij op de bank zat te zappen,’ denkt Petra trots. Wanneer ze terug is, verbaast de reactie van de kraamvrouw haar dan ook enorm. De kraamvrouw valt fel tegen haar uit. Haar zoon had niet naar school gemoeten! Hij heeft net een nieuw broertje, dat is veel belangrijker. Straks komen bovendien opa en oma langs! De ergernis die zich gedurende de week heeft opgebouwd, komt er bij Petra nu uit. ‘Waarom laten jullie Daan zo aan zijn lot over! Dat kind krijgt nog niet eens een gezonde maaltijd!’ Petra briest van kwaadheid terwijl ze dit zegt. De kraamvrouw loopt rood aan: ze weet niet wat haar overkomt. Waar bemoeit die brutale kraamverzorgster zich mee! Petra weet dat ze te ver is gegaan en loopt weg. In de keuken komt ze weer tot zichzelf. Wat heeft ze nou weer gedaan! Ze zal haar excuses moeten aanbieden. Schoorvoetend loopt ze naar boven…

emotioneel slim reageren  Ergeren mensen zich aan anderen, dan zijn ze geneigd de ander de schuld te geven: die gedraagt zich irritant. Maar kijk eerst eens naar jezelf. Waarom erger je je zo aan wat die ander doet? Ben jij, op dat punt, misschien overgevoelig? Vind je dat een familielid bijvoorbeeld zo kritisch is, misschien ben jij wel overtrokken onzeker en trek jij je alles veel te veel aan. Dit betekent niet dat je irritant gedrag van iemand anders altijd maar aan jezelf moet wijten. Soms is gedrag gewoon irritant. Het gaat erom dat je eerst even naar jezelf kijkt en niet automatisch het balletje bij de ander legt. Een aanwijzing dat gedrag daadwerkelijk irritant is, is als anderen zich er ook aan ergeren.  Komt ergernis niet alleen maar voort uit je eigen overgevoeligheid, dan kun je er iets van zeggen. Of het slim is om dat te doen, hangt af van waaraan je je precies ergert. Gaat het om iemands gedrag, dan kun je daar gerust iets van zeggen. Ruimt iemand niet op, vergeet iemand je verjaardag of maakt hij jouw schoongeboende vloer met-

1 Wie ben ik als mens?

een weer vuil, dan kun je daar iets van zeggen. Gaat het echter om onveranderbare zaken, zoals iemands persoonlijkheid of uiterlijk, doe dat dan liever niet. Zoals gezegd, kun je niet van iemand vragen dat hij/zij bijvoorbeeld wat slimmer wordt of leuker. In dat geval zul je moeten accepteren dat je niet altijd met iedereen goed kunt opschieten. In zo’n geval geldt het motto: Get over it, en neem jezelf niet zo serieus.

Tip: Zó breng je het tactisch Veel ruzies ontstaan doordat mensen ergernissen op een onhandige manier brengen (‘Heb je nou nóg niet…’ of ‘Hou nou eens op met dat…’). Met de zogenaamde XYZ-formule kun je dit voorkomen. Dat wil zeggen, benoem het gedrag (X) van de ander dat je stoort en speel het niet op de persoon. Benoem de situatie (Y) – waar, wanneer – de ander dit gedrag vertoonde en vertel welke gevoelens (Z) dat bij jou veroorzaakte. Stel dat je collega haar papierwerk niet goed in orde heeft en jij daar de vervelende gevolgen van draagt. Dan kun je bijvoorbeeld zeggen: ‘Dat je de papieren gisteren niet hebt bijgehouden, vind ik vervelend. Het bezorgt mij extra werk. Ik krijg het gevoel dat je geen rekening houdt met mij. En dat vind ik erg jammer.’ Je boodschap is dan heel duidelijk – je collega weet precies wat je vervelend vond en wat dat met je deed. Bovendien is de kans dat je collega zich aangevallen voelt veel kleiner dan als je boos wordt (‘Wat heb jij er een rommeltje van gemaakt!’). Heb je gezegd wat je dwarszit, zeg dan ook wat je graag zou willen. Stel geen eisen, geen ultimatum en uit geen dreigementen. Beschrijf simpelweg je wensen (‘Ik zou graag willen dat je de papieren elke dag bijhoudt’). Om te krijgen wat je wilt, is het overigens lang niet altijd nodig dat je kritiek openlijk brengt. Kritiek kun je ook indirect brengen en tactisch ‘verpakken’ (zie casus 1.6).

Casus 1.6 Hangende borsten Kraamverzorgster Martine werkt deze week in een gezin waarin net het eerste kindje is geboren. Eigenlijk zou de moeder haar baby om de drie uur moeten aanleggen om goed te laten drinken. Maar moeder is onzeker en lijkt niet graag de borst te geven. Het lijkt wel alsof ze zich schaamt voor haar borsten. Martine vermoedt dat haar man opmerkingen heeft gemaakt over vrouwen

33

34

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

die slappe ‘tieten’ hebben gekregen doordat ze borstvoeding hebben gegeven. Moeder geeft de borst als haar kindje huilt, maar dan niet lang genoeg, waarschijnlijk om kloven en andere aftakeling van haar borsten te voorkomen. Ze houdt angstvallig haar nachtpon over haar borsten zodat Martine amper kan ondersteunen bij de verschillende technieken en kan controleren op schijven, knobbels en verkleuringen. Martine vindt het maar belachelijk gedrag. Waarom zou je je schamen voor je borsten? Borstvoeding geven kan bovendien een prachtige ervaring zijn. ‘Geniet er toch van mens!’ denkt Martine bij zichzelf. Maar hoe brengt ze dat zo dat de kraamvrouw niet nog onzekerder wordt? In een Blije Doos (cadeaupakket) vindt ze een proeftube borstverstevigende crème. Dat is een mooi aanknopingspunt om erover te beginnen! Martine laat de crème aan de voedende moeder zien. Kijk, als ze deze nou na iedere voeding gebruikt, dan blijven haar borsten goed verzorgd en wrijft ze meteen zachtjes de melkklieren uit de knoop. Ze voelt dan zelf wel of de baby ze goed leeg heeft gedronken. Zijdelings benoemt Martine ook nog even de voordelen van een regelmatige borstvoeding. Om de drie uur aanleggen en voldoende laten drinken, is voor iedereen beter: papa heeft zo meer nachtrust, mama minder onrust en hun kindje ligt heerlijk en tevreden met een bol gevoed buikje een paar uurtjes te slapen. De kraamvrouw pakt het goed op. Ze zegt er niet zoveel over maar, na een tijdje, ziet Martine dat ze haar kindje spontaan langer de borst geeft. Ze lijkt ook een stuk meer ontspannen als ze voorzichtig haar borsten in ‘het vet’ zet. Martine denkt: ‘Dat heb ik toch maar mooi gefikst met die Blije Doos!’

Opdracht 1.12 Denk eens aan de laatste keer dat je je flink ergerde. Wanneer was dat? Wat gebeurde er? Wat heb je met die ergernis gedaan? Schrijf eens op hoe je die ergernis aan had kunnen kaarten met behulp van de XYZ-formule. 1.7

Hart of hoofd?

Iedereen heeft gevoelens. Ook iedereen heeft een gezond verstand. Mensen zijn echter uniek in de mate waarin ze die twee zaken gebruiken en combineren. De ene persoon volgt altijd zijn gevoel, de ander

1 Wie ben ik als mens?

35

vertrouwt liever op logica en feiten. Beide zijn natuurlijk prima. Wel hebben ze allebei hun voor- en nadelen (zie tabel 1.2). Tabel 1.2

Gevoel en verstand gevoelsmens

verstandsmens

typerend

spontaan, grillig, intuïtief, emotioneel, hartelijk, houdt van mensen

verstandig en slim, houdt van logica en feiten, gaat systematisch te werk, kan goed doorzetten en relativeren

valkuilen

x is

x drukt

x raakt

x heeft

x

impulsief en opvliegend gemakkelijk verslaafd heeft een gebrek aan doorzettingsvermogen en kan slecht afzien

gevoelens weg weinig oog voor gevoelens van ande-

ren x kan

ongeïnteresseerd en kil overkomen

Laat je je te veel door je gevoelens leiden, dan kun je ‘te heet’ worden. Je wordt impulsief en opvliegend. Je wilt alleen nog maar doen wat goed en lekker voelt. Afzien en doorzetten kun je niet. Je kunt dingen doen waar je later spijt van hebt. Hoe waardevol gevoelens ook zijn, veel gevoelens hebben betrekking op de korte termijn, op het nú. Je ziet een slagroompunt, kunt de verleiding niet weerstaan en werkt de taart naar binnen. Hoe lekker ook, na de laatste kruimel heb je er al spijt van: je was toch aan de lijn? Hang je te veel aan je emoties, dan kan je lontje bovendien erg kort worden. Ben je woedend, dan kun je beter even tot tien tellen dan je gevoel volgen dat misschien wel zegt: ‘Geef hem een dreun!’ Op gevoelens kun je vooral vertrouwen als je je verstand inschakelt. We hebben onze hersenpan nodig om de gevolgen van emoties in te schatten en verstandige beslissingen te nemen die ook later nog goed voelen. Je verstand zorgt ervoor dat je geen slaaf wordt van je emoties. Wees niet bang dat je verstand afbreuk doet aan je gevoelsleven. Gevoel en verstand zijn geen tegenpolen. Juist door je verstand te gebruiken, zorg je ervoor dat je geen stomme dingen doet en je een leven hebt dat ook mórgen nog goed voelt. Laat je je te veel door je verstand leiden, dan kun je ‘te koud’ worden. Je wordt rationeel en berekenend en toont weinig emoties. Je lijkt wel een robot, en mensen voelen zich door jou niet begrepen of geliefd. Ook voor jezelf is het lastig. Want als je niet goed in contact staat met je gevoelens, dan kun je verkeerde beslissingen nemen. Je doet wat je denkt dat ‘hoort’ of goed is, niet dat wat bij jou past. Kortom, het gaat om de juiste balans tussen verstand en gevoel, tussen hoofd en hart.

36

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Opdracht 1.13 Hoe staat het met jouw temperatuur? Hoe heet of koud ben jij? Wat zou jij willen: wat heter of wat kouder worden en waarom?

Oefening 1.1 Afkoelen Ben je ‘te heet’? Doe dan eens de volgende oefening. In deze oefening leer je boven je gedachten en gevoelens te staan. Dat zorgt ervoor dat je je minder snel door ze laat meeslepen. Sluit je ogen en zie jezelf, in gedachten, als de blauwe lucht. Je gedachten en gevoelens zijn de wolken die voorbijdrijven. Kijk hoe je gedachten en gevoelens, als de wolken aan de hemel, aan je voorbijtrekken. Veroordeel je gedachten en gevoelens niet, maar laat ze er gewoon zijn. Denk bij elk wolkje maar: daar heb je er weer één. Neem de tijd om je gedachten en gevoelens te observeren vanuit dit perspectief, met jezelf als toeschouwer in plaats van deelnemer. Raak je verstrikt in gedachten of gevoelens, veroordeel jezelf dan niet maar laat de gedachte of het gevoel gewoon weer los en ga verder met observeren. Kijk hoe je gedachten en gevoelens als wolken voorbijdrijven, ze komen en gaan. Realiseer je dat je niet je gedachten en gevoelens bent, je hébt ze alleen. Je bent alleen maar de denker en de voeler; de blauwe lucht waar de wolken in drijven. Blijf een paar minuten zo zitten en observeer je gedachten en gevoelens.

Oefening 1.2 Opwarmen Ben je ‘te koud’? Maak dan wat vaker contact met je gevoel. Doe dan eens het volgende. Sta elke dag minstens drie keer stil bij je gevoelens en vraag jezelf af wat je precies voelt. Probeer dit gevoel zo goed mogelijk te benoemen, bijvoorbeeld verveling, gedrevenheid, verdriet, vermoeidheid. Druk je (negatieve) gevoelens niet weg, maar omarm ze. Voel ze maar, je kunt dat best aan. Als je wilt, kun je er iets mee doen, bijvoorbeeld ze uiten of opschrijven.

1 Wie ben ik als mens?

1.8

Denkfouten

Of je nu een gevoelsmens bent of juist een verstandsmens, denken doen we allemaal. Veel mensen maken daarbij denkfouten. Ze denken op een negatieve of irrationele manier over zichzelf, het leven of andere mensen. Praktisch iedereen maakt denkfouten. Ongemerkt zijn ze in je gedachtewereld geslopen. Het verraderlijke van denkfouten is dat, als je je niet bewust van ze bent, ze je gedrag gaan sturen. Vaak doen ze dat op een negatieve manier. Denk je bijvoorbeeld: ‘Ik moet nu per se grappig uit de hoek komen’, dan ga je heel erg je best doen om grappig te zijn. Natuurlijk wordt dat niks. Grappig zijn lukt alleen als je je spontaan en speels voelt, en dus niet te veel ‘moet’ van jezelf. Denkfouten maken het lastig om jezelf te zijn en te doen wat je graag wilt. Ze maken het moeilijk om jezelf te zijn bij anderen en iets met je waarden te doen.

Acht denkfouten Er zijn acht verschillende soorten denkfouten, en wel de volgende: 1 Rampgedachten. Je denkt dat, als er iets misgaat, alles mislukt. Van een mug maak je een olifant (‘Als de kerstlampjes het niet doen, is de kerst mislukt!’). 2 Overmatig perfectionisme. Je denkt dat alleen perfect goed genoeg is. Je denkt bijvoorbeeld: ‘Ik moet het goed doen!’ Wat je ook doet, volgens jou is het nooit goed genoeg. 3 Behoefte aan bevestiging. Je denkt bijvoorbeeld dat iedereen je aardig moet vinden en vraagt je vaak af: ‘Wat zouden ze van me vinden?’ Je laat je gevoel voor eigenwaarde afhangen van anderen. 4 Niks kunnen hebben. Je komt in de file en denkt: ‘Dit kan ik er echt niet bij hebben!’ of: ‘Dat trek ik niet!’ Het gevolg: je gaat je opvreten en vindt jezelf zielig. 5 Jezelf afkraken. Je denkt negatief over jezelf en haalt daarmee je zelfbeeld (nog verder) onderuit. Je denkt bijvoorbeeld: ‘Ik kan ook niks’ of: ‘Ze vinden me stom.’ 6 Eisende gedachten over jezelf. Je zadelt jezelf op met een heleboel, vaak vervelende verplichtingen (‘Ik moet nog boodschappen doen/Ik moet nog…’). Je hebt daardoor niet meer door wat je zelf echt wilt. 7 Eisende gedachten over anderen. Je eist dat de wereld eerlijk en rechtvaardig is, en denkt: ‘Dat mag toch niet gebeuren’ of: ‘Ze

37

38

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

hebben het recht niet om…’ Wat anderen doen heb je echter niet in de hand. Dit soort gedachten leiden dan ook alleen maar tot frustraties. 8 Slachtofferdenken. Je voelt je hulpeloos en denkt bijvoorbeeld: ‘Ik kan er ook niks aan doen dat ik me zo rot voel.’ Je draagt geen verantwoordelijkheid voor je leven en je doet niets aan je problemen.

wat te doen met denkfouten? De vraag is natuurlijk hoe je afkomt van die vervelende denkfouten. Daar zijn een aantal manieren voor. Het begint echter allemaal bij een stukje bewustwording. Over denkfouten lezen en nadenken, zoals je zojuist hebt gedaan, helpt daarbij. Vervolgens kun je het volgende doen: 1 Denkfouten bestrijden. Merk je dat je een denkfout maakt, dan kun je die relativeren. Denk je bijvoorbeeld ‘Ik moet het goed doen!’, dan kun je tegen jezelf zeggen: ‘Nou, zo’n vaart loopt het niet, iedereen maakt wel eens een foutje.’ Je zet dan een realistischer gedachte tegenover je denkfout. 2 Denkfouten loslaten.Denkfouten bestrijden kan vermoeiend zijn. Bij elke negatieve gedachte moet je weer iets positiefs tegen jezelf zeggen. Dat kan voelen als een innerlijke strijd. Is dat het geval dan kun je beter iets anders doen, namelijk denkfouten loslaten. Merk je dat je op een negatieve manier denkt, constateer dat dan gewoon. Lach er eventueel om en denk: ‘Ach, ik doe het weer.’ Je kijkt dan als het ware vanaf een afstandje naar je gedachten. Je zult dan merken dat je niets met die negatieve gedachte hoeft. Zij gaat vanzelf wel weer weg. Alhoewel je in dat geval dus nog best denkfouten hebt, sturen ze niet langer je gedrag. En dat is fijn. Je laat je niet langer leven door negatieve gedachten. Opdracht 1.14 Ga voor jezelf na van welke denkfouten je wel eens last hebt. x Wat  gebeurt er dan met je? Wat voel en/of doe je dan? x Wat  ga je de volgende keer doen, als je jezelf erop betrapt dat je een denkfout maakt?

1 Wie ben ik als mens?

Casus 1.7 Jezelf opfokken Op de terugweg naar huis overdenkt kraamverzorgster Lonneke haar dag. Het was druk en ze vraagt zich af of de kraamvrouw nu goed begrepen heeft wat ze moet doen als haar dochter straks weer niet wil drinken. Als ze het niet goed heeft begrepen, raakt het meisje misschien wel ondervoed. Of de moeder gaat vannacht, zonder overleg, over op flesvoeding! Ze denkt: ‘Het zal toch niet gebeuren dat “mijn” gezin niet met borstvoeding eindigt na acht dagen van mijn zorg en toewijding?!’ De twijfel slaat toe. ‘Ze zijn toch zeker wel tevreden?’ vraagt Lonneke zich plotseling af, als ze in de file te veel tijd heeft om na te denken. ‘Ja, als ze nu nog niet tevreden zijn, dan stop ik ermee hoor! Ik heb vandaag alle bedden verschoond en meteen de was gestreken en in de kast gelegd. Dat zullen ze toch wel zien en op de evaluatie schrijven? Of had ik dat overhemd toch opnieuw moeten wassen in plaats van die ene vlek met een doekje eruit halen? Ook stom natuurlijk, echt weer iets voor mij om dat hemd niet gewoon opnieuw te wassen en strijken. Gatver, ik moet toch echt eens stoppen met dat luievarkengedrag. Op een dag betrappen ze me daarop en dat kost geheid evaluatiepunten. Dat heb ik er dan ook nog eens zelf naar gemaakt. Nou, als ze gaan zeiken, dan doen ze het toch ook lekker zelf maar. Ik heb geen pauzes genomen om het af te krijgen, dus als ze dan toch nog willen klagen... En dat terwijl zij op hun luie kont zitten en bezoek vermaken met allerlei zielige verhalen over een zware bevalling. Het was een juist een eitje, die hele bevalling! Als ze gaan zeuren, dan kunnen ze stikken! Dan komt er maar een ander die laatste twee dagen. Pfff, ze bekijken het maar.’ Ondertussen neemt Lonneke de afslag naar de MacDrive. Nu eerst een Happy Meal. ‘Dat heb ik wel verdiend na al die ellende!’ denkt ze.

39

Wie ben ik als professional?

2

Wie je bent als professional staat natuurlijk niet los van wie je bent als mens. Hoofdstuk 2 van dit boek kun je dan ook niet los zien van hoofdstuk 1. Toch word je vaak gedwongen om je, in je werkende leven, (iets) anders te gedragen dan in je privéleven. Heb je in je privéleven te maken met een lastige persoon, dan kun je die de rug toekeren. In je werk kan dat vaak niet. Een moeilijke cliënt, collega of patiënt, je moet er iets mee. In hoofdstuk 2 behandelen we daarom een aantal eigenschappen die je in je werk zult moeten ontwikkelen om er goed te kunnen functioneren. 2.1

Soorten werknemers

Je hebt verschillende soorten professionals. Voor het gemak duiden we ze aan met kleuren. De gele werknemer:deze werknemer is zelfverzekerd, optimistisch, spontaan, energiek en houdt van samenwerken. Het gele type doet graag nieuwe dingen en is gemakkelijk enthousiast te krijgen. Daardoor is hij/zij vaak met verschillende dingen tegelijk bezig. Valkuil: dit type kan zich niet altijd goed concentreren op waar hij/zij mee bezig is, kan slordig en impulsief te werk gaan en aan dingen beginnen die hij/zij niet afmaakt. De blauwe werknemer: deze werknemer is perfectionistisch, kritisch en gedisciplineerd. Dit type doet zijn/haar werk nauwkeurig en systematisch. Hij/zij heeft oog voor details. Het blauwe type denkt goed na voor het iets zegt, en maakt zorgvuldige beslissingen. Valkuil: het blauwe type kan rationeel en star worden. Het kan te veel waarde gaan hechten aan regeltjes en formaliteiten, en kil of emotieloos overkomen. Ook heeft dit type moeite met veranderingen.

2 Wie ben ik als professional?

De rode werknemer: deze werknemer heeft een grote dadendrang en neemt graag de leiding. Hij/zij heeft een sterke persoonlijkheid en is in sterke mate resultaatgericht. Dit type wordt snel boos, als de dingen niet gaan zoals hij/zij wil. In het contact met anderen is dit type eerlijk en direct. Valkuil: het rode type kan erg overheersend zijn en te weinig naar anderen luisteren. Hij/zij kan ongeduldig, koppig, bot en ontactisch overkomen en mensen tegen zich in het harnas jagen. De groene werknemer: deze werknemer is behulpzaam, meegaand en vriendelijk. Hij/zij streeft naar harmonie en doet mensen graag een plezier. Hij/zij gaat rustig, logisch en systematisch te werk en wil graag aardig gevonden worden door anderen. Valkuil: dit type heeft een gebrek aan zelfvertrouwen. Hij/zij kan zichzelf daardoor te veel wegcijferen, alleen maar om anderen te plezieren en ruzie te vermijden. Ook heeft dit type moeite met veranderingen. Opdracht 2.1 De meeste mensen zijn niet simpelweg één soort werknemer. Net zoals kleuren kunnen mengen, kunnen ook soorten werknemers dat. a Ga na uit welke kleuren jij bent ‘samengesteld’. Voor hoeveel procent ben jij rood, geel, groen en blauw? b Is dat ook hoe anderen jou zien? Deze vraag beantwoord je het beste door een collega jouw kleurenpalet te laten beschrijven. c Welke valkuil(en) levert dat op? d Van welke kleur zou je wel een vleugje kunnen gebruiken? Hoe zou je dat kunnen bereiken? e Met welke kleur heb je het meeste moeite in collega’s? Welke voordelen heeft die kleur van die collega?

Casus 2.1 Een kleurenstrijd ‘Nou, vraag me dan maar nooit meer om een zieke collega te vervangen!’ roept kraamverzorgende Trudy, vlak voordat ze de hoorn erop gooit. Trudy is het rode type: ze heeft veel goede kanten, maar is ook stronteigenwijs en laat zich de wet niet voorschrijven. Ze denkt het beter te weten. Meestal gaat dat goed, want Trudy weet ook heel veel. Maar in het contact met haar leidinggevende botst het. Laat die nu net het blauwe type zijn, een mierenneuker in Trudy’s ogen. ‘Wie denkt hij wel niet dat ie is, om mij te vertellen hoe ik mijn werk moet doen!’ denkt Trudy. Hij had commen-

41

42

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

taar op hoe ze de overdracht had opgeschreven. Wat een geneuzel, hoe belangrijk is dat nu helemaal! Dat haar leidinggevende het niet zei om haar naar beneden te halen, realiseert ze zich niet. Hij wilde haar er alleen maar op wijzen dat die rapportage belangrijk is. Maar daar kreeg hij amper de kans voor: Trudy hing al getergd op.

Op safe slapen Krijgen vrouwen te weinig slaap, dan beïnvloedt dat de manier waarop ze beslissingen nemen. Ze worden er (onnodig) voorzichtig van. Mannen hebben hier geen last van. Slaap dus goed voordat je een belangrijke beslissing neemt.

2.2

De juiste beslissingen nemen

In je werk moet je voortdurend beslissingen nemen, soms kleine, soms grote en soms zelfs beslissingen waar levens van afhangen. Soms heb je veel bedenktijd, soms ook niet. Op een goede manier met beslissingen omgaan is belangrijk. Het voorkomt onnodige problemen en spijt achteraf. Sommige mensen hebben geen enkele moeite om beslissingen te nemen, anderen wel. Ze blijven maar twijfelen over besluiten of stellen ze oneindig uit. Bij andere mensen kan een dergelijke houding voor veel ergernis zorgen (‘Wat wil je nou!?’). Opdracht 2.2 Denk eens terug aan de laatste belangrijke beslissing die je in je werk moest maken en waarbij je enige bedenktijd had. Wat was toen typerend voor jou? Omcirkel de drie activiteiten die het meest op jou van toepassing waren. 1 Ik verzamelde informatie over de keuzemogelijkheden. 2 Ik zette voors en tegens van keuzemogelijkheden op een rijtje. 3 Ik woog de verschillende keuzemogelijkheden goed tegen elkaar af. 4 Ik hakte de knoop weldoordacht door. 5 Ik ging voornamelijk op mijn gevoel af. 6 Ik koos vanuit mijn hart. 7 Ik koos impulsief. 8 Ik hakte de knoop door zonder alle gevolgen goed te hebben overdacht.

2 Wie ben ik als professional?

9 10 11 12

Ik was bang om te kiezen. Ik was geneigd de keuze voor me uit te schuiven. Ik bleef maar twijfelen. Ik raakte gestrest van het nemen van de beslissing. x Heb je drie activiteiten gekozen die in het gewone lettertype gedrukt staan, dat wil zeggen niet cursief en niet onderstreept? Dan heb je op een analytische manier een beslissing genomen, je hebt een analytische beslisstijl. Je hebt je gezonde verstand gebruikt, en de kans is groot dat je beslissing goed is uitgepakt. Je beslissing is namelijk goed doordacht. x Heb  je een of meerdere van de cursieve activiteiten gedaan? Dan is de kans wat groter dat je beslissing de verkeerde is. Je hebt namelijk vooral uit je gevoel gehandeld, je hebt de intuïtieve beslisstijl. Dat kan heel goed uitpakken. Maar gevoelens kunnen je ook op het verkeerde been zetten. Wat op het ene moment goed voelt, kan op een ander moment niet goed meer voelen. Gevoelsmatige keuzes kunnen daardoor later voor spijt zorgen. Je hebt de gevolgen ervan niet goed doordacht of je keuze was te impulsief. x Heb  je een of meer van de onderstreepte activiteiten gekozen? Dan ervaar je (soms) problemen met het nemen van beslissingen. Je hebt een negatieve beslisstijl. Het kan best zijn dat je beslissing uiteindelijk goed uitpakt, maar het traject daar naartoe kan moeizaam zijn verlopen. Je vindt kiezen moeilijk en stressvol. Je kunt last hebben van uitstelgedrag, faalangst en eindeloos getwijfel.

Tips: Beslissen doe je zo x Tip  1. Heb je de neiging beslissingen te nemen op basis van je gevoel? Probeer dan de keus die je vanuit je hart hebt gemaakt te onderbouwen. Stel je voor dat je aan anderen moet uitleggen waarom je deze keus hebt gemaakt. Een antwoord als: ‘Omdat het goed voelt’, is voor anderen niet bevredigend. Probeer je gevoel te onderbouwen met feiten, standpunten en eventueel cijfers. Lukt dat niet, dan kun je je afvragen of je wel de juiste beslissing neemt. x Tip  2. Om de juiste beslissing te nemen, is het nodig om alle gevolgen op een rijtje te zetten. Wat zijn de gevolgen voor je werk, relatie, vrienden en familie als je het wél doet en wat als je het niét doet? Wat zijn de voor- en nadelen van beide moge-

43

44

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

x

x

x

lijkheden? En hoe zwaar wegen ze? Besef dat aan wat je ook doet bezwaren kleven. Verhuis je bijvoorbeeld dan moet je opnieuw beginnen in een nieuwe omgeving. Blijf je waar je bent, dan mis je die nieuwe baan of dat nieuwe leven. Feit is, je kunt nu eenmaal niet alles hebben. Het kan daarbij helpen om alle voor- en nadelen op papier te zetten. Je kunt dan sommige dingen tegen elkaar wegstrepen.  Tip 3. Soms kun je ook te veel of te lang nadenken over beslissingen. Je haalt er van alles bij: ‘Wat zullen anderen ervan denken?’, ‘Kwets ik nu niet iemand?’, ‘Is het niet slecht voor mijn carrière?’, etc. Daardoor worden beslissingen onnodig ingewikkeld. Stel je eens het volgende dilemma voor. Je zit in een bootje met je baby en je hondje. Beiden vallen overboord. Wie red je het eerste? Je baby natuurlijk. Op dat moment houd je geen rekening met ingewikkelde overwegingen. Dat komt omdat je weet je waar je prioriteiten liggen. Om een goede beslissing te nemen, is het dan ook nodig dat je prioriteiten stelt. Schrijf eens alle dingen op in je leven die je belangrijk vindt: je relatie, werken, contact met je familie, tijd voor je kind, tijd voor hobby’s, tijd voor jezelf, je gezondheid, sporten, uitgaan, vrijwilligerswerk doen, reizen, studeren, vriendinnen bezoeken, etc. Orden ze dan eens naar belangrijkheid, geef een 1 aan wat jij het belangrijkste vindt, een 2 aan het op één na belangrijkste, etc. Het maken van keuzes wordt op die manier een stuk eenvoudiger. Moet je een beslissing nemen waarin prioriteit nummer 8 – bijvoorbeeld een wereldreis maken – in strijd is met prioriteit nummer 2 – bijvoorbeeld zwanger worden –, dan kies je simpelweg voor prioriteit nummer 2.  Tip 4. Bij beslissingen komt altijd een portie angst kijken. Vraag jezelf ook af welke risico’s je loopt en wat er in het ergste geval kan gebeuren. Ga eens heel bewust na wat je dan zou kunnen doen. Zou je de beslissing weer terug kunnen draaien? Wie zou je kunnen helpen als het misgaat? Mensen zijn soms geneigd in te zoomen op wat er mis kan gaan, en blijven daarom maar bij het oude vertrouwde. Ken je de risico’s en weet je hoe je jezelf daartegen kunt beschermen, dan is dat nergens voor nodig.  Tip 5. Uit onderzoek blijkt dat, als je een keuze moet maken, je beter niet te moeilijk kunt doen. Moet je bijvoorbeeld beslissen welke auto je gaat kopen, koop dan simpelweg een auto die je bevalt en die je kunt betalen. Een goede keuze is ‘goed genoeg’.

2 Wie ben ik als professional?

Veel mensen willen echter niet alleen maar een goede beslissing nemen, maar de allerbeste. Ze denken lang na over hun beslissing en wikken en wegen uitgebreid alle voor- en nadelen tegen elkaar af. Dat kan tot een beter resultaat leiden – je vindt een betere auto voor je geld –, maar de kans op ontevredenheid en spijt achteraf is groter. Nog lang nadat de knoop is doorgehakt, vraag je je af: ‘Had ik toch niet beter een Ford kunnen kopen?’

omgaan met verkeerde beslissingen Iedereen maakt in zijn leven fouten of neemt verkeerde beslissingen. Dat kan vervelende gevolgen hebben, zowel privé als op je werk. Verkeerde beslissingen op het werk kunnen je, ook privé, nog lang blijven achtervolgen. Je hebt spijt van dingen die je hebt gedaan of juist achterwege hebt gelaten. Je wrijft het jezelf keer op keer in. Je hebt last van schuldgevoelens en baalt van jezelf. Kun je je fouten maar niet loslaten, dan kun je er zelfs depressief van worden. Dat is natuurlijk niet de bedoeling, hoe vervelend een fout of verkeerde beslissing ook is geweest. Je moet jezelf leren vergeven. Dat klinkt gemakkelijk, maar is dat helemaal niet. Opdracht 2.3 Denk eens terug aan een fout of verkeerde keuze op je werk, waar je spijt van hebt. x Hoe  ga je om met die gevoelens? x Wat  heb je ervan geleerd voor de toekomst?

Casus 2.2 Net als in de film... De ambulance rijdt de straat uit, met gillende sirene. Alie voelt een heftige pijn en valt in stofkorreltjes uiteen en waait weg... Zweterig wordt kraamverzorgster Alie wakker. Jakkes, weer zo’n nare droom! Ze had niet naar Harry Potter moeten kijken gisteravond, nu ziet ze een gedeelte uit de film met haar eigen angst erin! Vorige maand heeft ze een kraam gedraaid waar op de vijfde dag een ambulance gebeld moest worden omdat de baby niet meer reageerde. Hij was volledig uitgedroogd. Na weer een mislukte voeding had ze hem in zijn bedje gelegd. Toen ze even later de was kwam opruimen, zag ze dat het mis was: hij lag er raar en bleek bij. Ze belde meteen 112. Toen het gezin in de ambulance stapte, was haar kraam echter ten einde. Sinds die tijd wordt ze achtervolgd door angst-

45

46

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

dromen die haar op haar schuld wijzen. Had ze de signalen niet eerder kunnen oppikken? Had ze niet zo relaxed moeten denken dat Bart het drinken nog wel oppikte? Schuld- en spijtgevoelens knagen aan haar. ‘Had ik maar…,’ denkt ze, vlak voor ze weer onrustig in slaap valt.

Spijt voelt niet fijn en daarom zijn veel mensen geneigd deze gevoelens weg te stoppen. Daar schiet je echter weinig mee op. Je kunt het vergelijken met een ballon die je onder water probeert te houden. Zolang je erop duwt, blijft hij inderdaad onder water. Maar let je even niet op, dan floept hij toch weer naar boven. Zo is het ook met spijtgevoelens. Ze komen steeds weer terug, tot je ze onder ogen ziet. Heb je last van spijt, dan kun je dat gevoel beter toelaten. Het voelt niet fijn, maar je kunt het best dragen. Misschien moet je huilen, of wil je praten over wat er bij je loskomt. Doe dat dan. Zoek ook uit wat je nu precies dwarszit en waarom. Neem daarbij een accepterende houding aan naar jezelf. Op het moment dat je een verkeerde beslissing neemt, doe je dat vaak niet met opzet. Je probeerde er op dat moment waarschijnlijk gewoon het beste van te maken. Op dat moment was je nog niet zo wijs als nu. Kortom, achteraf is het altijd gemakkelijk te zeggen: ‘O wat stom!’ Probeer er liever een les uit te trekken voor de toekomst. Wat zou je voortaan in een soortgelijke situatie anders doen en wat niet?

Weetje: Vaker dan vrouwen hebben mannen spijt van dingen die ze hebben gedaan. Vaker dan mannen hebben vrouwen spijt van dingen die ze niet hebben gedaan (‘Had ik maar…’).

2.3

Omgaan met de tijd

Er zitten maar 24 uur in een dag, daar moet je het mee doen. Voor sommigen is dat ruim voldoende, voor anderen veel te weinig. Ze komen overal te laat en hebben het gevoel steeds achter de feiten aan te hollen. Hoe je met de tijd omgaat is belangrijk. Het bepaalt mede hoeveel je gedaan krijgt op je werk en op wat voor manier. Ga jij bovendien heel anders met de tijd om dan collega’s, dan kan dat conflicten opleveren. Een stukje tijdmanagement is daarom belangrijk.

2 Wie ben ik als professional?

47

Casus 2.3 Bertha Teut De klok staat stil. Ja toch! Niet? Kraamverzorgster Bertha schiet in de stress. Ze zou om twee uur een kraamgezin opvangen uit het ziekenhuis, maar is om vijf voor twee nog steeds thuis aan het opruimen. ‘Dat haal ik nooit meer!’ denkt ze. De hele dag had ze nota bene de tijd! En dan nu te laat komen! Ze schiet in haar uniform, rent de deur uit en springt in de auto. Halverwege beseft ze dat het dossier van het kraamgezin nog op de keukentafel ligt. Gestrest belt ze vanuit de auto de planning voor het adres. Haar collega van de planning, Maria, kent Bertha langer dan vandaag. ‘Nee hè, Bertha Teut weer,’ zucht Maria. ‘Hoe krijg je het toch elke keer weer voor elkaar!’ zegt ze grinnikend tegen Bertha. Later denkt Maria: ‘Ik lachte er wel om, maar op dat moment zat er wel een kersvers kraamgezin zonder hulp! Bertha moet haar zaakjes toch echt eens wat beter regelen!’

Opdracht 2.4 Hieronder worden drie personen beschreven. Geef bij elke persoon aan hoe sterk die op jou lijkt. Persoon A is ontspannen en neemt de tijd voor de dingen. Ze heeft op een rijtje wat er allemaal moet gebeuren, zonder dat dat haar opjaagt. Op afspraken is ze op tijd, zonder zich te hoeven haasten. Ze doet wat ze moet doen en stelt dingen niet onnodig uit. Lijkt niet op mij

1

2

3

4

5

6

7

Lijkt sterk op mij

Persoon B heeft haast. Ze heeft het gevoel dat ze nog van alles ‘moet’. Ze heeft niet zo goed (meer) op een rijtje wat er allemaal moet gebeuren. Ze weet alleen dat het veel is en doet haar best om alles op tijd gedaan te krijgen. Ze heeft het gevoel te moeten stressen om overal op tijd te zijn en alles op tijd af te hebben. Lijkt niet op mij

1

2

3

4

5

6

7

Lijkt sterk op mij

Persoon C heeft het gevoel dat ze alle tijd heeft. Ze verdoet daardoor veel tijd aan onbelangrijke zaken (te lang bellen, kletsen, uitslapen, etc.) en er komt weinig uit haar handen. Moet er iets belangrijks gebeuren, dan is daar opeens geen tijd meer voor. Dan schiet ze in de stress. Ze stelt veel (belangrijke) dingen uit. Lijkt niet op mij

1

2

3

4

5

6

7

Lijkt sterk op mij

48

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Op wie lijk jij het meest? x Heb  je vier of meer punten op B? Vraag jezelf dan eens af welke gevolgen je houding heeft voor jezelf en voor anderen. Wil jij zo omgaan met jezelf en anderen? x Heb  je vier of meer punten op C? Vraag jezelf dan eens af welke gevolgen je houding heeft voor jezelf en voor anderen. Wil jij zo omgaan met jezelf en anderen? x Hoe  zou je (nog) wat meer op A kunnen lijken? Bedenk voor jezelf een advies.

Het is duidelijk dat persoon A de beste relatie heeft met de tijd. Ze voelt zich niet gejaagd, maar verlummelt haar tijd ook niet. Ze zit goed in haar vel. Persoon B heeft stress. De kans is groot dat ze veel dingen te doen heeft. Toch is dat niet haar werkelijke probleem. Haar probleem is dat ze geen prioriteiten kan stellen. Ze heeft het gevoel dat alles belangrijk is en nú moet gebeuren. Ook persoon C heeft problemen met de tijd. Persoon C ervaart in eerste instantie te veel tijd. Ze denkt dat het allemaal nog wel kan. Komt ze erachter dat dat niet zo is, dan raakt ze gestrest. Zowel persoon B als C is gebaat bij het maken van een goede planning.

Weetje: Ochtendmensen zijn niet alleen punctueler dan avondmensen, maar voelen zich ook gezonder en gelukkiger. Ze hebben minder last van stress en houden er een gezondere levensstijl op na. Vrouwen zijn vaker ochtendmens dan mannen.

Een goede planning maken, begint bij het stellen van prioriteiten. Wat is belangrijk en wat minder belangrijk? Wat is dringend en wat niet? Dat levert vier soorten activiteiten op om in te plannen, namelijk: 1 Dringende belangrijke zaken. Dit zijn dingen die je niet mag uitstellen en die je op hele korte termijn moet inplannen. Zorg ook dat je hier genoeg tijd voor inplant. Heb je die tijd niet, verschuif dan andere, minder belangrijke activiteiten zodat je tijd creëert. 2 Dringende onbelangrijke zaken. Dit zijn dingen die je op korte termijn moet doen, maar die na één komen. Je hoeft er niet per se heel veel tijd voor uit te trekken.

2 Wie ben ik als professional?

3 Weinig dringende belangrijke zaken. Dit zijn dingen die je op een dag moet inplannen waarop je weet dat je genoeg tijd en rust hebt om ermee bezig te zijn. 4 Weinig dringende onbelangrijke zaken. Dit zijn dingen die je misschien gewoon tussendoor kunt doen, zonder ze in te plannen. Komt het er nooit van, plan ze dan wel in, bijvoorbeeld op een dag dat je verder weinig te doen hebt en het leuk is om even iets te doen. Persoon B heeft het gevoel dat alles wat ze moet doen dringend en belangrijk is. Ze kan moeilijk kiezen wat er eerst moet gebeuren en wil het liefste alles gelijk doen. Persoon C houdt zich alleen bezig met weinig dringende onbelangrijke zaken. Ze verspilt haar tijd. En persoon A? Die maakt elke week een planning voor die week. Ze schrijft op wat ze allemaal wil doen in die week.

Stappenplan voor het maken van een goede planning 1 Zet op een rijtje wat je komende week allemaal moet doen. 2 Stel prioriteiten. Dat betekent dat je moet kiezen. Wat is belangrijk en wat minder? Tegen wie of wat moet je ‘nee’ zeggen? En hoe ga je dat doen? 3 Denk bij het maken van de planning niet te veel in ‘moeten’ (‘Ik “moet” nog zus en zo’). Denk liever in termen van ‘willen’, ook al gaat het om iets stoms. Denk niet: ‘Ik moet naar de tandarts’, maar: ‘Ik wil naar de tandarts.’ Je vindt het toch belangrijk dat je een gezond gebit hebt? Denken in termen van ‘willen’ geeft je veel meer het gevoel dat je zelf kiest voor wat je doet, in plaats van dat je geleefd wordt door verplichtingen. 4 Orden nu je activiteiten naar belangrijkheid en plan ze in, met natuurlijk de belangrijkste en dringendste activiteiten als eerste. 5 Kijk aan het eind van de week terug op je agenda. In hoeverre was je planning realistisch? Wat heb je geleerd deze week? Voor welke activiteiten moet je voortaan meer tijd inplannen en voor welke kun je met minder toe?

Denk niet dat het maken van planningen ouderwets is of weinig spontaan. Nee, je doet jezelf er een groot plezier mee. Heb je tijd voor iets ingepland, dan geeft dat heel veel ontspanning. Je hoeft je dan niet meer druk te maken om wat er allemaal nog moet gebeuren. Als je je planning volgt, komen al die dingen namelijk vanzelf aan de beurt. Je

49

50

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

hoeft je niet langer schuldig te voelen. Misschien nog wel belangrijker: het geeft je het gevoel dat je baas bent over je eigen tijd. Je wordt niet geleefd door verplichtingen, afspraken of werkzaamheden. Wat jij wanneer doet, bepaal je lekker zelf. Heb je een goede planning, dan is dat ook voor anderen prettig. De kans dat je te laat komt, een afspraak moet afzeggen of beloftes niet kunt nakomen, is dan namelijk een stuk kleiner.

De ‘ademende’ agenda Een planning hebben is een ding. De planning uitvoeren is nog weer iets anders. Je zult bij een planning er altijd tegenaan lopen dat deze niet helemaal klopt. Niet alles laat zich inroosteren, er gebeuren altijd onverwachte dingen. Dat geeft ook niet. Ook daar kun je in een planning rekening mee houden. Je doet dat door je dagen niet helemaal propvol te plannen. Zorg voor een zogenoemde ‘ademende’ planning, eentje waar lucht in zit. Gebeurt er dan iets onverwachts, dan valt niet meteen je planning in het water. En heb je tijd over? Dan kun je een van die onbelangrijke en weinig dringende zaken doen – de kast opruimen, de ramen lappen – die je je had voorgenomen. Valt een planning wel in het water, dan zul je hem moeten bijstellen. Maar ook dat is geen ramp. Een planning is een hulpmiddel, geen dwangmiddel.

2.4

Omgaan met uitstelgedrag

Sommige mensen plannen bepaalde activiteiten wel in, maar is het dan zo ver, dan stellen ze die toch weer uit. Het gaat vaak om dingen waar ze tegenop kijken of die ze vervelend vinden, zoals het bijhouden van de administratie of het maken van een afspraak met de tandarts. Uitstellen kan tot vervelende problemen leiden: je administratie wordt een puinhoop en je gebit ongezond. Wie last heeft van uitstelgedrag, doet er goed aan om in de spiegel te kijken. Waarom ben je eigenlijk aan het uitstellen? Mensen die dingen vaak uitstellen, doen dat doorgaans om een van de volgende zes redenen: 1 Overmatig perfectionisme. Je verzandt in details omdat elk detail perfect moet zijn. Dat levert vertraging op en daarmee uit- of afstel. 2 Faalangst. Je bent bang dat je de taak niet kunt. Soms is die angst terecht, maar meestal niet. 3 Rebellie. Je verzet je tegen dingen die ‘moeten’ door ze lekker niet te doen of ze uit te stellen.

2 Wie ben ik als professional?

4 Onverschilligheid. Je ziet het belang ergens niet van in. Pas als de deadline in zicht is, kom je in actie. Vaak ben je dan echter al te laat. 5 Te veel hooi op de vork nemen. Neem je te veel taken op je, dan ga je automatisch dingen uitstellen. Een mens kan nu eenmaal niet alles. 6 Afkeer. Iets lijkt je ontzettend vervelend of stom en je schuift het daarom voor je uit. Zoals gezegd, kan uitstellen vervelende gevolgen hebben. Maar het levert je ook altijd iets op, anders zou je het niet doen. Je voorkomt bijvoorbeeld gezichtsverlies door iets moeilijks uit te stellen of geeft jezelf extra tijd. Het is belangrijk te kijken naar deze redenen achter uitstelgedrag. Daar ligt namelijk de oplossing. Stel je bijvoorbeeld dingen uit omdat je bang bent om te falen, dan zul je de eisen voor jezelf omlaag moeten bijstellen. En komt je uitstelgedrag voort uit te veel werkzaamheden, dan zul je prioriteiten moeten stellen en bepaalde taken moeten afstoten.

Casus 2.4 Uitstellen is een kunst Kraamverzorgster Maaike zit heerlijk met baby Tom op de bank. Hij werd wakker tijdens het middagdutje en omdat mama nog slaapt heeft Maaike hem gauw mee naar beneden genomen. Ze nestelt zich met de baby op de bank en is niet van plan het huishouden te gaan doen. Dit is toch veel leuker! Ze is bovendien druk zat geweest, vindt ze, en met Tom op schoot heeft ze een mooi excuus om eindelijk eens dat glossy magazine te lezen dat haar al een poos verlekkerd aan lag te kijken. Meestal lukt het haar wel om op die manier een aantal dagen per gezin onder vervelende klusjes uit te komen. Ze stelt het uit tot er gewoon geen tijd meer is. ‘Sorry, té druk met het kindje,’ roept ze dan. Nee, dit is beter zo. Jammer dat niemand even een kopje thee voor haar zet. ‘Lekkere bank trouwens,’ denkt ze terwijl ze zich uitrekt.

Opdracht 2.5 Ben jij geneigd vervelende dingen uit te stellen en zo ja, waarom? x Welke  problemen heeft dat al opgeleverd? x Wat  levert je uitstelgedrag je op? x Hoe  zou je kunnen voorkomen dat je zaken uitstelt? Put inspiratie uit onderstaande tips.

51

52

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Tips bij uitstelgedrag x Overmatig  perfectionisme > maak een planning en houd je eraan. x Faalangst  > werk aan je zelfvertrouwen en schroef de eisen die je aan jezelf stelt omlaag. x Rebellie  > wordt volwassen. Heb je met iets of iemand een probleem, zeg dat dan in plaats van de boel te saboteren. x Onverschilligheid  > ga iets doen waar je warm voor loopt. Beloon jezelf als je iets stoms op tijd hebt gedaan. x Te  veel hooi op de vork > leer je grenzen kennen en zeg vaker ‘nee’. x Afkeer  > gewoon doen. Je zult blij zijn als je ervan af bent. Ook stomme dingen horen nu eenmaal bij het leven.

Ongeacht de precieze reden dat je uitstelt, is elke uitsteller gebaat bij een goede planning. Houd een agenda bij waarin je leuke en minder leuke klusjes afwisselt. Zet bij vervelende klusjes duidelijk wanneer je ze doet of gedaan wilt hebben. Gaat het om activiteiten die een langere tijd duren, zoals je voorbereiden op een examen, dan kan het helpen om je te laten coachen, bijvoorbeeld door een collega of vriendin. Met een ‘coach’ kun je elke week contact hebben over je doel. Je bespreekt de vorderingen, de obstakels die je tegenkomt en wat je daaraan zou kunnen doen. Een dergelijke coach werkt als een stok achter de deur. Wat ook helpt is om samen iets te doen, bijvoorbeeld samen studeren voor een examen. Je houdt elkaar dan bij de les en gemotiveerd. Samen iets vervelends doen is gezelliger dan alleen en houd je beter vol.

Weetje: Smoesjes waarmee mensen hun uitstelgedrag goedpraten: 1 Mijn ideeën krijgen nu de tijd om te rijpen. 2 Tijdens het uitstellen ben ik onbewust wel degelijk bezig met de taak. 3 Door dingen uit te stellen, kan ik mezelf beter voorbereiden. 4 Uitstellen bevordert het creatieve proces. 5 Ik wacht tot het moment dat ik me helemaal fit voel, zodat ik de taak zo goed mogelijk kan doen.

2 Wie ben ik als professional?

2.5

Samenwerken

In bijna alle zorgberoepen is het nodig dat je samenwerkt. Zelfs als je werk heel zelfstandig is, moet je vaak nog overleggen met collega’s, artsen of andere hulpverleners. Samenwerken kan een heel prettige bezigheid zijn. Je kunt elkaar inspireren, steunen en een stukje gezelligheid geven. Samenwerken kan echter ook een bron van ergernis zijn: je begrijpt elkaars manier van werken niet of je hebt het gevoel dat de ander geen rekening met je houdt. De samenwerking wordt dan op de proef gesteld. Is de sfeer niet zo goed, dan is het de uitdaging om deze weer positief te maken. Hier komt een stukje emotionele intelligentie om de hoek kijken. Daar hebben we het in paragraaf 1.6 al over gehad. Het is de uitdaging om kritiek op de juiste manier te brengen (via de XYZ-formule). Zeg bijvoorbeeld tegen een collega: ‘Ik vind het vervelend dat je bent vergeten om mij uit te nodigen voor die vergadering. Het geeft me het gevoel dat je mijn inbreng niet belangrijk vindt.’ Dat werkt beter dan gaan zitten mokken, wrok koesteren of eruit te flappen: ‘Wat ben je ook onattent!’ Door correct en heel concreet te zijn in je standpunten en je gevoel te benoemen, houd je de samenwerking, ondanks ergernissen, zo positief mogelijk.

Smeer een sandwich Heb je kritiek op iemands werk? Doe dan het volgende: x Zeg  eerst wat je er wél goed aan vond. x Kom  pas dan met je kritiek (volgens de XYZ-formule) x Zeg  nog iets positiefs (‘Verder vind ik dat je het heel goed doet!’) of geef op een positieve manier aan wat de mogelijkheden zijn (‘Je zou zus of zo eens kunnen proberen’). Dit wordt ook wel de sandwichmethode genoemd: zoals een dubbele boterham met kaas, verpak je de kritiek tussen twee ‘laagjes’ positiviteit. De ander voelt zich dan minder snel aangevallen, en gewaardeerd in wat wél goed gaat. De kans dat hij/zij iets doet met de kritiek wordt dan groter.

Je kunt de sfeer, en daarmee de samenwerking, op nog een heel eenvoudige manier verbeteren, namelijk door het geven van een compliment. Veel mensen vinden het moeilijk om een compliment te geven. Ze zijn bang dat de ander dat raar vindt of overdreven. Ook denken sommige mensen dat je er beter de zweep overheen kunt leggen als

53

54

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

je iets van iemand gedaan wilt krijgen. Stel dat je dochter met een zes voor wiskunde thuiskomt. Geef je haar dan een compliment, dan denkt ze misschien dat een zes goed genoeg is en ben je bang dat ze lui wordt. Dus doe je het maar niet. Dat is echter een gemiste kans. Want ook in die situatie kan een compliment helpen. Je hoeft je dochter niet zozeer te complimenteren met haar cijfer (want dat meen je niet), maar wel met haar inzet of het feit dat ze een voldoende heeft. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Fijn dat je een voldoende hebt/zo je best hebt gedaan, wiskunde is een belangrijk vak.’ Zou je niks zeggen, dan denkt je dochter dat het je niks kan schelen. Zou je haar bekritiseren (‘Maar een zes?!’), dan geeft dat haar alleen maar het gevoel dat ze het niet goed doet en werkt dat een slechte sfeer in de hand. Je dochter voelt zich dan niet aangemoedigd maar gedemotiveerd. Ze is geneigd het bijltje erbij neer te gooien (‘Ik kan het toch nooit goed doen’). Een compliment geeft haar daarentegen het gevoel dat het gewaardeerd wordt wat ze doet en dat ze op de goede weg zit. Dat motiveert haar juist wel om haar best te doen. Kortom, iemand een compliment geven werkt veel beter dan iemand bekritiseren. Wees dus vooral niet te zuinig met complimenten. Een compliment komt het beste uit de verf als je de volgende regels volgt:  Regel 1. Wees oprecht.Geef alleen gemeende complimenten. Mensen hebben het door als je een compliment geeft dat je niet meent. Soms kan het moeilijk zijn om iets positiefs te verzinnen. Maar praktisch iedereen, ook een klagende patiënt, luie collega of zure baas, doet wel eens iets goed. Valt er echt niets te verzinnen? Vertel de ander dan wat je graag wilt en hoe je dat zou waarderen. Zeg bijvoorbeeld: ‘Ik zou het ontzettend fijn vinden als je dat rapport vandaag nog af zou kunnen maken.’  Regel 2. Zeg waarom.Veel complimenten komen niet uit de verf omdat mensen alleen zeggen wát ze waarderen en niet waaróm. Heeft een werknemer bijvoorbeeld veel producten weten te verkopen en zegt een leidinggevende: ‘Dat heb je goed gedaan!’, dan heeft dat veel minder effect dan als hij er aan toevoegt: ‘Jouw hulp helpt mij er weer helemaal bovenop!’  Regel 3. Begin met de naam. Door iemands naam te noemen wordt het compliment heel persoonlijk. Je laat zien dat het speciaal voor diegene bedoeld is. Door te zeggen: ‘Hans, dat heb je goed gedaan’, of ‘Meneer De Vries, wat ziet u er goed uit vandaag!’ wordt een compliment heel persoonlijk.

2 Wie ben ik als professional?

En krijg jij zelf een compliment? Wuif dat dan niet weg en relativeer het niet te veel (‘Dat stelt niet zoveel voor hoor’). Zeg gewoon ‘Dankjewel’ of, als je durft: ‘Dankjewel, daar ben ik inderdaad trots op!’ Dat geeft de ander het gevoel dat het compliment wordt gewaardeerd.

Weetje: Een compliment geeft de ander niet alleen meer zelfvertrouwen, maar zorgt er ook voor dat hij of zij beter gaat presteren. Een uitstekend middel dus, als je wilt dat iemand beter zijn best gaat doen!

2.6

Werken in een team

Het kan zijn dat je in een team werkt. In een groep of team vervult iedereen een bepaalde rol. De volgende groepsrollen kunnen worden onderscheiden: 1 Leider: neemt het voortouw, stuurt aan, neemt beslissingen. 2 Organisator: kan goed met mensen omgaan, regelt afspraken, organiseert bijeenkomsten, legt contacten met mensen buiten de groep. 3 Denker: komt met nieuwe ideeën, analyseert ideeën van anderen en de gevolgen daarvan. 4 Bemiddelaar: is positief en houdt de sfeer goed, kan goed onderhandelen en compromissen sluiten. 5 Uitvoerder: zorgt ervoor dat ideeën realistisch blijven, worden uitgevoerd en afgemaakt. 6 Criticus:zet vraagtekens en daagt anderen uit om goed na te denken. Begrip van deze rollen is belangrijk. Je kunt je namelijk ergeren aan mensen die een hele andere rol vervullen in het team dan jij. Je kunt bijvoorbeeld een Criticus of Denker een zeurpot vinden, als je zelf een Uitvoerder bent. Je denkt dan misschien: ‘Houd eens op met dat gezeur, we moeten gewoon doorpakken.’ In dat geval is het belangrijk om je te realiseren dat elke rol zijn nut heeft. Zo kan een Criticus helpen voorkomen dat er te impulsieve beslissingen worden genomen. De rollen kunnen ook problemen opleveren. Vaak wordt gedacht dat, als je maar een hoop slimme of gemotiveerde mensen bij elkaar zet, een team wel goed presteert. Maar zo simpel is het niet. Hoe goed een team samenwerkt, hangt namelijk niet alleen maar af van de groepsleden afzonderlijk. Het hangt ook af van de combinatie van groepsleden. Is bijvoorbeeld iedereen in een groep een Denker, dan komen er wel veel slimme ideeën op tafel, maar leidt dat nergens toe. De ideeën zijn

55

56

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

niet praktisch en kunnen niet uitgevoerd worden, want daarvoor heb je een Uitvoerder nodig. En als in een team de Leider ontbreekt, dan wordt het lastig om als team knopen door te hakken. Worden bepaalde rollen niet vervuld, dan kan het gebeuren dat een team slecht presteert, ook al zijn de individuele groepsleden heel slim en werken ze hard. Dan kan het helpen om er iemand van buiten bij te betrekken, iemand die de ontbrekende rol vervult. Sommige mensen vinden het lastig om zich te laten zien in een team. Ze voelen zich te onzeker of verlegen om bijvoorbeeld hun mening te geven en houden zich daarom maar op de achtergrond. De rol die ze willen vervullen, durven ze niet te vervullen. Dat is een gemiste kans, zowel voor henzelf als voor het team. Wie hier last van heeft, zal moeten werken aan zijn of haar zelfvertrouwen (zie paragraaf 1.3).

Casus 2.5 Teamgevecht Kraamverzorgster Wilma – een Uitvoerder – ergert zich rot tijdens de teambijeenkomst. Ze heeft geregeld dat iedereen er is en dat koffie, thee en broodjes gereedstaan. Het is de bedoeling dat er gestemd wordt over de afspraken die tijdens de vorige vergadering zijn gemaakt. Twee van haar collega’s – een Criticus en een Denker – gooien echter roet in het eten. Ze komen voor de zoveelste keer met nieuwe ideeën. De oude zijn opeens niet goed genoeg meer. Wilma wordt er niet goed van. Dit schiet natuurlijk niet op. ‘Laten we nu gewoon blijven bij wat we hadden,’ zegt Wilma geïrriteerd. ‘Daar waren we het toch de vorige keer al over eens?’ Dat had ze beter niet kunnen zeggen, want haar collega’s beginnen te steigeren. ‘Ja maar…’, ‘Het kan veel beter!…’ roepen ze. Het gevolg: aan het einde van de vergadering zijn ze nog net zover als de vorige keer. Er wordt doodleuk weer een nieuwe vergadering gepland om verder te praten. Boos verlaat Wilma de vergadering. Wat een tijdverspilling!

Opdracht 2.6 x In  welke groepsrol(len) herken jij jezelf het meest? x Aan  welke groepsrollen erger jij je in de praktijk het meest en waarom? x Wat  kan toch het nut zijn van deze rol? x Welke  rol zou jij (ook wel eens) willen vervullen? x Als  je dat niet doet, wat weerhoudt je daarvan? Van welke negatieve gedachten heb je last?

2 Wie ben ik als professional?

2.7

57

Empathie: de juiste balans

Empathie is hetzelfde als inlevingsvermogen. Het is het vermogen om je in te leven in andere mensen, met ze mee te leven en te begrijpen hoe ze zich voelen. Hoewel iedereen wel enige empathie bezit, heeft de een het meer dan de ander. Opdracht 2.7 Vul de empathietest in. Ben je klaar? Tel dan alle cijfers die je hebt omcirkeld bij elkaar op. Dit is je score. Lees de uitslag die hoort bij jouw score. test: hoe empathisch ben jij?

(bijna)

soms

nooit

gere-

vaak

geld

(bijna) altijd

1 Als iemand anders blij en opgewonden is, word ik dat ook.

0

1

2

3

4

2 Ik word boos als ik zie dat iemand respectloos wordt behandeld.

0

1

2

3

4

3 Ik vind het leuk om ervoor te zorgen dat andere mensen zich beter voelen.

0

1

2

3

4

4 Ik voel me bezorgd over mensen die het slechter hebben dan ik.

0

1

2

3

4

5 Ik zie het als anderen zich verdrietig voelen, ook al zeggen ze niks.

0

1

2

3

4

6 Als ik iemand zie die overstuur is, voel ik de behoefte om diegene te helpen.

0

1

2

3

4

7 Als ik merk dat er misbruik van iemand gemaakt wordt, heb ik de neiging om die persoon te beschermen.

0

1

2

3

4

8 Ik kan mezelf makkelijk ‘afstemmen’ op het humeur van anderen.

0

1

2

3

4

testuitslag  0-18 punten: je bent niet zo empathisch.  19-27 punten: je bent gemiddeld empathisch  28 of meer punten: je bent heel empathisch

58

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Empathie maakt het gemakkelijker om met anderen samen te werken en om bijvoorbeeld ruzies op te lossen. Iedereen die met anderen samenwerkt, zal er dan ook in ieder geval een beetje van moeten hebben. Tenminste, als je goed en met plezier wilt kunnen samenwerken. Mensen die in direct contact werken met patiënten of cliënten hebben vaak een sterk ontwikkeld inlevingsvermogen. Juist dat heeft ervoor gezorgd dat ze voor een ‘mannenberoep’ hebben gekozen. Empathie zorgt er namelijk ook voor dat je voor de ander wilt zorgen en je best wilt doen om de ander te helpen en het naar de zin te maken. Empathie is een prachtige eigenschap. Maar stel je er geen grenzen aan, dan kun je er door in de problemen komen. Dat gebeurt vooral als je veel empathie hebt en weinig zelfvertrouwen. Dan wordt het nog moeilijker om ‘nee’ te zeggen als iemand je iets vraagt of iets van je wil. Je wilt dan de ander helpen, niet alleen uit empathie en betrokkenheid, maar ook omdat je geen ‘nee’ durft te zeggen. In tabel 2.1 zie je hoe dat werkt.

Tabel 2.1

Zelfvertrouwen en empathie in combinatie

Weinig zelfvertrouwen & weinig empathie De kans is klein dat je in de gezondheidszorg werkt. Doe je dat wel, dan vind je het waarschijnlijk niet zo leuk en heb je het gevoel dat je tekortschiet. Ook kun je problemen ervaren in de samenwerking. Het kan zijn dat je tekort aan empathie voortkomt uit een burn-out. Je zit er helemaal doorheen en hebt genoeg aan jezelf.

Weinig zelfvertrouwen & veel empathie De kans bestaat dat je in de gezondheidszorg werkt. Werken met mensen, met name met patiënten of cliënten, is echt iets voor jou. Je bent een warm en meelevend persoon die een ander niet snel iets weigert. Ook samenwerken met jou is prettig. Jouw valkuil is dat je anderen niet alleen helpt uit empathie, maar ook omdat je geen ‘nee’ kunt zeggen.

Veel zelfvertrouwen & weinig empathie De kans bestaat dat je in de gezondheidszorg werkt. Je voelt je daar het beste in een functie waarin je niet direct met patiënten te maken hebt. Doe je dat wel, dan vind je dat waarschijnlijk niet zo leuk. Samenwerken met jou kan heel goed, maar je houdt het wel zakelijk.

Veel zelfvertrouwen & veel empathie Werken in de gezondheidszorg past goed bij jou. Je bent een warm en behulpzaam persoon. Tegelijkertijd ken je je grenzen en weet je wanneer het tijd is om ‘nee’ te zeggen. Ook samenwerken met jou is prettig.

In grote lijnen kun je twee soorten problemen tegenkomen als je te veel meegaat in je empathie: A Leef je je te veel in, dan kun je over je grenzen heen gaan. Om een ander te helpen, verg je lichamelijk of geestelijk te veel van jezelf. Gevolg: je kunt opgebrand raken. B Leef je je te veel in, dan trek je je andermans problemen en gevoelens te veel aan. Het worden jouw problemen. Gevolg: je ligt ’s nachts te piekeren en ervaart stress door andermans problemen.

2 Wie ben ik als professional?

Opdracht 2.8 In hoeverre herken jij je in A en B? Denk eens aan een concrete situatie (voor zowel A als B). Hoe kijk je daar nu op terug? Wat zou je nu anders doen? Empathie is, zoals gezegd, een prachtige eigenschap. Wees er trots op. Maar voorkom dat mensen je gebruiken, ook al doen ze dat niet expres. Voorkomen dat je te veel meegaat in je empathie, doe je door:  te werken aan je zelfvertrouwen (zie paragraaf 1.3). Voel je je zelfverzekerd, dan voel je je niet schuldig als je een keertje niet wilt helpen. Je durft dan voor jezelf te kiezen.  grenzen te stellen. Hierover kun je meer lezen in paragraaf 3.5. Realiseer je altijd dat als je ‘nee’ zegt je dat doet tegen het verzoek, niet tegen de persoon.  problemen te laten waar ze horen. Hoe sterk ook de band die je voelt met collega’s of patiënten, het is hun leven en dus zijn het hun problemen. Wees er buiten werktijd niet mee bezig. Dan is het tijd voor jouw leven (en jouw problemen).  je te realiseren dat te veel empathie ook irritant kan zijn. De ander kan er een benauwd gevoel van krijgen, je bemoeizuchtig vinden of het gevoel hebben dat je hem of haar zielig vindt.  je te realiseren dat een zekere afstand tussen zorger en cliënt professioneel is.

Casus 2.6 De druppel Katie is net bevallen van een dochtertje. Toch is het niet helemaal een blijde gebeurtenis. Haar man is ‘allergisch’ voor ziekenhuizen en sinds ze twee maanden geleden is opgenomen voor zwangerschapsvergiftiging is hun relatie nog slechter geworden. Eenmaal thuis is de spanning om te snijden. Kraamverzorgster Anja kwam gisteren voor het eerst om de kraam op te starten. Door de ellendige sfeer heeft Anja vannacht amper geslapen. Ze maakt zich grote zorgen. Het lijkt wel alsof de baby te veel is voor de ouders. Die zijn alleen maar bezig met ruziemaken. De tweede kraamdag lijkt de situatie alleen maar erger. Anja heeft al opgevangen dat Katie wil scheiden. ‘Dit was de druppel!’ hoort ze Katie op de achtergrond gillen. Anja belt naar huis met de mededeling: ‘Wacht maar niet op mij met eten. Het zal wel een latertje worden vandaag.’ Immers, ze kan de baby zo toch niet alleen laten? Katie voedt haar kindje alleen als Anja haar startklaar presenteert! Wie komt er anders voor de kleine meid op?

59

60

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Het kan ook zijn dat je niet zoveel empathie hebt. Dat maakt van jou geen slecht mens. Je vindt het alleen lastig of oninteressant om je in de belevingswereld van een ander te verdiepen. Mensen die (bijna) niet over empathie beschikken, kunnen een vorm van autisme hebben. Voor wie niet zo empathisch is, is werk waarin je veel contact hebt met patiënten en cliënten niet zo geschikt. Toch zul je altijd over in ieder geval een beetje empathie moeten beschikken. Praktisch iedereen werkt namelijk weleens met mensen. Om goed met elkaar te kunnen communiceren en samen te kunnen werken, is enige empathie vereist. Gelukkig kun je empathie voor een deel trainen, namelijk door je heel bewust in te leven in de situatie van de ander. Hoe zou jij je voelen in die situatie? Wat zou jij denken en doen? Waar zou jij behoefte aan hebben? Het antwoord op deze vragen schept automatisch meer begrip voor en inzicht in de ander.

Weetje: De meest basale vorm van empathie is ‘lichamelijke synchronie’. Dat wil zeggen: je reageert onbewust zoals iemand anders. Begint je collega bijvoorbeeld te gapen of lachen, dan doe jij dat ook.

2.8

Met conflicten omgaan

In het ergste geval leiden ergernissen in de samenwerking tot een conflict. Mensen hebben vaak een bepaalde voorkeur om met conflicten om te gaan. Sommige mensen hebben bijvoorbeeld de neiging om ruzies te vermijden of te sussen, anderen juist om de confrontatie op te zoeken. Er zijn vijf van die manieren te onderscheiden om met conflicten om te gaan (zogenaamde conflictstijlen), namelijk:  Forceren: je bent dominant, je wilt winnen en gelijk krijgen, ook als dat ten koste gaat van anderen.  Integreren: je wilt open en direct communiceren met de ander. Je zoekt naar een oplossing die zo veel mogelijk aan jullie beider wensen tegemoetkomt.  Ontlopen: je vermijdt het conflict. Je bent bang voor ruzie of het interesseert je allemaal niet zo.  Toegeven: je stelt je afhankelijk op van de ander en gaat mee in wat die wil. Het belangrijkste is, vind je, dat de ander zich prettig voelt, ook al gaat dat ten koste van jezelf.  Compromis zoeken: je zoekt naar een middenoplossing. Jij doet een beetje water bij de wijn en de ander ook. Zo kom je er samen uit.

2 Wie ben ik als professional?

Pesterijen Worden ergernissen of conflicten weggestopt of niet uitgepraat, dan kunnen er pesterijen ontstaan. Pesterijen kennen veel vormen. Iemand wordt gekleineerd of uitgescholden, er worden vervelende grapjes over iemand gemaakt, er wordt over iemand geroddeld, iemand wordt gemeden of krijgt opzettelijk belangrijke informatie niet. Pesterijen komen veel voor in de gezondheidszorg: 44% van de werknemers zegt het afgelopen jaar één keer of vaker te zijn gepest. x Ben  je slachtoffer van gepest? Dan moet je voor jezelf zien op te komen. Hierover lees je meer in paragraaf 3.5. x Ben  je zelf de pestkop? Vraag je dan af of je zo met mensen om wilt gaan. Wil jij een pestkop zijn of liever iemand die anderen met respect en mededogen behandelt? x Zie  je dat iemand anders gepest wordt? Veel ‘getuigen’ van pesterijen houden hun mond omdat ze bang zijn zelf het doelwit van pesten te worden. Wees moedig en zeg liever wat van de pesterijen. Of ben je liever een meeloper?

Opdracht 2.9 Denk eens aan de laatste keer dat jij een conflict had met een collega. x Wat  deed je toen? x Hoe  kijk je daar nu op terug? Werd het conflict goed opgelost? x Wat  zou je willen veranderen aan jouw conflictstijl? x Hoe  zou je dat kunnen doen?

Casus 2.7 Melk is goed voor elk Kraamverzorgster Sonja weet het ook niet meer. De kraamvrouw wil per se borstvoeding geven, maar de kleine man krijgt vandaag niets binnen. Hij huilt al de hele morgen en zijn moeder is van uitputting in slaap gevallen. Sonja ergert zich eraan dat de moeder haar advies – geef dan een fles poedermelk – in de wind slaat. Ze begrijpt dat niet: haar kinderen zijn er ook mee groot geworden! Wat is daar nu mis mee? Sonja heeft vanmorgen poedermelk meegenomen. ‘Weet je wat’ denkt Sonja, ‘Ik geef hem gewoon een flesje en dan ziet de moeder meteen dat ik gelijk heb.’ Ze gaat aan de slag en in een handomdraai ligt de baby aan de fles. De melk glijdt naar binnen, daar had meneer duidelijk behoefte aan. Maar als moeder wakker wordt en naar beneden komt, reageert ze

61

62

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

ontzettend boos. Hoe durft Sonja! Hoe goedbedoeld ook, Sonja had de situatie te veel geforceerd. Van haar leidinggevende hoort ze later dat dat alleen had gemogen als de baby uit dreigde te drogen, en dan nog alleen na een goed gesprek met de ouders en verloskundige.

De ene conflictstijl is niet beter of slechter dan de andere. Wat de beste manier is om met een conflict om te gaan, hangt af van de situatie. Gaat het om bijvoorbeeld iets kleins, dan is er wat voor te zeggen om het conflict te vermijden. Op elke slak zout leggen vreet immers energie en is niet leuk voor anderen. Moet er heel snel een oplossing komen, dan kan er beter iemand met de vuist op tafel slaan dan dat er eindeloos wordt vergaderd.

Weetje: Werknemers in de gezondheidszorg zijn niet altijd even blij met hun conflictstijl. Ze zouden willen dat ze wat beter waren in het vermijden van onzinnige conflicten en beter in het doordrukken van hun mening. Kortom, het lijkt erop dat ze zichzelf te ‘soft’ vinden.

In tabel 2.2 staat wanneer het een goed idee is om welke conflictstijl te gebruiken. Tabel 2.2

De beste conflictstijl gezien de omstandigheden

forceren

als er geen tijd is om te overleggen en een probleem dringend moet worden opgelost

integreren

als: x je genoeg tijd hebt x je een conflict grondig wilt aanpakken x je de relatie met de ander wilt verbeteren

toegeven

als: x je afhankelijk bent van de ander x de relatie belangrijker is dan de ruzie x het gaat om iets dat voor jou niet zo belangrijk is, maar voor de ander wel

vermijden

als: x beide partijen te boos zijn om nog te praten x het gaat om kleinigheden x er nog te weinig bekend is over het probleem

compromis zoeken

als: x er

niet zoveel tijd is voor beide partijen een belangrijke kwestie is

x het

2 Wie ben ik als professional?

Conflicten kunnen heel vervelende aangelegenheden zijn. Maar ze kunnen ook zorgen voor nieuwe inzichten en je dwingen om creatief te zijn. Ze zijn dus niet alleen maar negatief. Je houdt een ruzie zo positief mogelijk door een aantal regels in acht te nemen.  Regel 1. Luister goed. Luisteren betekent niet alleen dat je hoort wat de ander zegt, maar ook dat je je best doet om dat te begrijpen. Luister daarom niet alleen naar wat de ander zegt, maar kijk naar de emoties die hij of zij laat zien en naar zijn of haar lichaamshouding. Zo’n negentig procent van de communicatie vindt namelijk plaats via het non-verbale gedrag.  Regel 2. Leef je in. Vraag jezelf af hoe het zou zijn om in de schoenen van de ander te staan en waaróm de ander er zo anders over denkt dan jij. Door je in te leven krijg je meer begrip voor elkaar en heb je minder de neiging om automatisch in de verdediging te schieten.  Regel 3. Stem in. Vind je dat de ander gelijk heeft, dan kun je instemmen met de waarheid (‘Je hebt gelijk’). Ben je het niet met de ander eens, stem dan in met het recht van de ander op een eigen mening (‘Ik begrijp dat je het vervelend vindt als ik patiënten niet meteen te woord sta, maar ik heb het nodig om eerst even na te denken’).  Regel 4. Wees concreet. We hebben het al eerder gezegd. Ben je het ergens niet mee eens of wil je iets niet, wees dan zo concreet mogelijk. Praat in termen van gedrag, bijvoorbeeld: ´Ik ben het er niet mee eens dat je de papieren pas morgen afhandelt.’ Dat zorgt ervoor dat iedereen duidelijk weet waar het over gaat.  Regel 5. Focus op de oplossing. Voorkom dat je een welles-nietes-spelletje aangaat en je gewoon gelijk wilt hebben. Wees niet te trots om te erkennen dat je er misschien naast zit. Houd liever het vizier gericht op het vinden van een oplossing. Ben je niet gericht op je gelijk, dan word je veel flexibeler en creatiever in het vinden van oplossingen. Daarmee vergroot je niet alleen de kans dat je het probleem oplost maar voorkom je ook gekwetste ego’s.  Regel 6. Focus op het gezamenlijke belang. Brainstorm samen over mogelijke oplossingen voor het conflict. Zet alle mogelijkheden op een rijtje. Het is de kunst om te komen tot een oplossing waar je je allebei in kunt vinden. Probeer daarbij vooral jullie gezamenlijke belang in het oog te houden, niet louter je eigenbelang. Opdracht 2.10 Kijk naar de zes ruzieregels hierboven. Met welke regel(s) heb jij tijdens een conflict de meeste moeite? Wat zou je eraan kunnen doen om dat te verbeteren?

63

64

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Casus 2.8 Houd zelfvertrouwen Kraamverzorgster Anne heeft een lastige teamleidster, Karin. Karin heeft altijd commentaar op wat Anne doet, het lijkt wel alsof ze het nooit goed kan doen. En dat terwijl eerdere leidinggevenden altijd heel tevreden over haar waren. Anne wordt daar onzeker van: ze begrijpt niet wat ze opeens verkeerd doet. Op een dag wordt het Anne te veel en barst ze in snikken uit. ‘Je hebt altijd kritiek,’ zegt ze snikkend tegen Karin. ‘Het lijkt wel alsof ik niks goed doe!’ Karin schrikt ervan en valt stil. ‘Zo had ik dat helemaal niet bedoeld,’ zegt Karin. ‘Ik ben juist heel blij met je werk!’ Anne kijkt haar verbaasd aan. ‘Ik ben nu eenmaal niet zo goed in het geven van complimenten,’ zegt de normaal zo bazige Karin zachtjes. ‘Je had gerust eerder tegen me kunnen zeggen dat ik te kritisch ben,’ voegt Karin eraan toe. Er valt een pak van Annes hart. Het lag dus niet aan haar. Ze realiseert zich dat ze al die opmerkingen van Karin veel te persoonlijk opvatte. Ze had best wat zelfverzekerder mogen zijn. Ze besluit om het niet weer zo ver te laten komen dat ze staat te janken op het werk. Ze zal voortaan opener zijn in wat ze voelt en denkt.

Tips: Zó pak je lastpakken aan Hoe goed je ook met mensen om kunt gaan, er zullen altijd moeilijke mensen tussen zitten. De uitdaging is om je door dat soort mensen niet op de kast te laten jagen. We bespreken in dit kader de meest beruchte en geven tips om ze aan te pakken. De ongeïnteresseerde collega of baas: x kijkt  om zich heen, of leest zijn e-mail terwijl je tegen hem praat; x murmelt  afwezig ‘hmmm’ en ‘ja, ja’ zelfs als je zegt: ‘Ik ga emigreren naar de Zuidpool.’ Tip: Zeg op een duidelijke en zelfverzekerde manier dat je iets te vertellen hebt en dat je graag wilt dat hij daar naar luistert. Levert dat niets op, zeg dan toch wat je op je lever hebt en ga je eigen gang. Het lag dan in ieder geval niet aan jou. De egocentrische collega of baas:  praat veel, vooral over zichzelf; x vraagt  niet hoe het met jou gaat; x vraag  jij het aan hem, dan volgt een monoloog van een uur. x

2 Wie ben ik als professional?

Tip: Toon minder interesse en zeg terloops dat je niet houdt van mensen die altijd over zichzelf praten. Helpen deze hints niet, breek dan het gesprek af (‘Ach is het al zo laat, ik moet nodig weer aan het werk’). De onzekere collega: x is  vaak een vrouw; x vraagt  voortdurend om bevestiging: ‘Doe ik het echt wel goed?’; x ook  al stel je haar gerust, geloven doet ze je toch niet waardoor ze om bevestiging blijft vragen. Tip: Ga een keer op haar vragen in. Vraagt ze het daarna nog een keer, zeg dan dat je al antwoord op deze vraag hebt gegeven. Blijft ze doorgaan, zeg dan dat ze op moeten houden met zeuren of overdrijf. Zeg bijvoorbeeld ‘Ja, het is werkelijk verschrikkelijk wat je hebt gedaan! Hoe kon je!’ Geef er een flinke knipoog achteraan. De eigenwijze collega of baas:  praat heel stellig over zaken waar hij geen verstand van heeft; x neemt  niks aan van anderen, zelfs als deze er wel verstand van hebben; x weet  het altijd beter. x

Tip: Gaat het om je baas dan is er wat voor te zeggen om hem maar gelijk te geven en ondertussen je eigen gang te gaan. Betreft het een collega, zeg dan dat je zijn mening respecteert maar dat je het gevoel hebt dat hij niet openstaat voor een andere mening of invalshoek en dat je dat jammer vindt. De kritische collega of baas:  heeft overal kritiek op. Zelfs als iets al heel goed is, had het nog beter gekund; x kijkt  vaak boos of chagrijnig; x let  (te veel) op (irrelevante) details. x

Tip: Gaat het om je baas, realiseer je dan dat het niet persoonlijk bedoeld is, zo is de man/vrouw nu eenmaal. Doe iets met zijn feedback voor zover je dat wenselijk acht. Word je moedeloos of verdrietig van zijn eeuwige kritiek, bedenk je dan of je wel voor hem wilt blijven werken en kijk eventueel uit naar een andere

65

66

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

baan. Betreft het een collega, dan kun je opener zijn. Je kunt hem wijzen op het feit dat hij de lat wel erg hoog legt en proberen te onderhandelen over een compromis.

2.9

Leidinggeven

Iedereen moet vroeg of laat weleens leidinggeven. Ook al vind je jezelf helemaal niet het leidinggevende type of wil je helemaal geen leider zijn. Denk maar eens aan de situatie waarin je moet oppassen op een paar kinderen. Daar word je automatisch in de rol van leider gedrukt. Maar misschien vind je het juist wel een uitdaging om leiding te geven of is het je ambitie. Hoe het ook zij, in je werk zul je geheid in situaties terechtkomen waarin je de leiding krijgt of neemt. Je moet tijdelijk of permanent leidinggeven aan een team, een disfunctionerend gezin of een groep patiënten. Om op een prettige manier leiding te kunnen geven, is het belangrijk dat je inzicht hebt in de manier waarop je dat doet. Weet je hoe je leidinggeeft, dan weet je immers ook wat je nog kunt verbeteren. Leidinggeven is wat anders dan ‘de baas spelen’. Speel je alleen maar de baas – ofwel gedraag je je autoritair – dan krijgen ondergeschikten een hekel aan je. Het kan ook gebeuren dat ze ‘ja’ zeggen, maar, als je er niet bij bent, heel iets anders doen dan wat jij wilt. Ze denken: ‘Je kunt zoveel zeggen, ik ga toch lekker mijn eigen gang.’ Dat werkt dus niet. Als leider is het daarom belangrijk dat je ondergeschikten het gevoel geeft dat je naar ze luistert en hun mening belangrijk vindt. Twee eigenschappen zijn daarom belangrijk als je wilt leidinggeven. De eerste eigenschap is taakgerichtheid, de tweede mensgerichtheid. Taakgerichtheid is de mate waarin je gericht bent op de taak die gedaan moet worden. Hoe belangrijk vind je dat het werk op tijd af is en goed gedaan wordt? De tweede eigenschap is mensgerichtheid. Dat is de mate waarin je gericht bent op de mensen aan wie je leidinggeeft en de relaties die je met deze mensen hebt. Hoeveel tijd neem je om naar ze te luisteren? Maak je wel eens tijd voor een praatje met ze? In hoeverre heb je oog voor hun gevoelens en doe je daar wat mee? Hoeveel begrip kun je voor ze opbrengen? Hoe sterk je op de taak en de mens gericht bent, verschilt van persoon tot persoon. In het algemeen gaat een sterke mensgerichtheid ten koste van de taakgerichtheid, en andersom. Je kunt tenslotte niet alles.

2 Wie ben ik als professional?

67

Opdracht 2.11 Beantwoord onderstaande vragen door het cijfer te omcirkelen dat het beste jouw mening weergeeft. 1. Hoe mensgericht ben jij als je leiding moet geven? Denk hierbij aan eigenschappen zoals begripvol, empathisch, geduldig, geïnteresseerd, complimenteus, ondersteunend en warm. helemaal niet 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

zeer sterk

2. Hoe taakgericht ben jij als je leiding moet geven? Denk hierbij aan eigenschappen zoals efficiënt, snel, gedegen, doortastend, perfectionistisch en doelgericht. helemaal niet 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

zeer sterk

Laat deze twee vragen over jou ook beantwoorden door een collega of iemand die leiding van jou heeft gehad. In hoeverre is hij/zij het met je eens? Op basis van deze twee dimensies zijn er vier soorten leiders te onderscheiden. Kijk maar eens in tabel 2.3 waar jij bijhoort. Tabel 2.3

Soorten leiders

Directieve leiderx Je scoort 5 of lager op vraag 1 x Je scoort 6 of hoger op vraag 2

Participerende leiderx Je scoort 6 of hoger op vraag 1 x Je scoort 5 of lager op vraag 2

Overtuigende leiderx Je scoort 6 of hoger op vraag 1 x Je scoort 6 of hoger op vraag 2

Delegerende leiderx  scoort 5 of lager op vraag 1 Je x Je scoort 5 of lager op vraag 2

Nu kan het lijken alsof de ‘ideale’ leider de overtuigende leider is. Zeker in de zorg moet je immers zowel taak- als mensgericht zijn: het werk moet worden gedaan en tegelijkertijd werk je met mensen, die je op een goede en menselijke manier dient te benaderen. Het is niet altijd even gemakkelijk om een overtuigende leider te zijn. Zoals gezegd, gaat een sterke mensgerichtheid ten koste van de taakgerichtheid, en andersom. Je kunt niet alles. Het gaat er dan ook niet zozeer om dat je altijd heel taak- en mensgericht zou moeten zijn. Het gaat er wel om dat je beide aspecten in bepaalde mate in je hebt en zowel gerichtheid op de taak als op de mens ontwikkelt. Bovendien is het nu ook weer niet zo dat de overtuigende leider altijd de beste leider is. In sommige situaties komt een directieve, participe-

68

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

rende of zelfs delegerende leider beter uit de verf. Stel je maar eens een situatie voor waarin veel moet gebeuren. Er moet niet worden overlegd of gekletst, er moet worden doorgepakt! Dan doet een directieve leider het prima. Een participerende leider komt weer uitstekend tot zijn recht wanneer gevoelens en het praten daarover belangrijk zijn. Bijvoorbeeld als ondergeschikten het werk goed beheersen, maar motivatieproblemen hebben. In sommige functies kan zelfs de combinatie van een lage taakgerichtheid en een lage mensgerichtheid goed werken. Denk maar eens aan een manager die ondergeschikten heeft die het allemaal heel goed zelf kunnen. Ze hoeven alleen, in grote lijnen, wat bijgestuurd te worden. De leider houdt zich dan heel bewust op de achtergrond. Niet uit onverschilligheid, maar juist uit respect voor zijn ondergeschikten. In tabel 2.4 zie je de sterke en zwakke punten van elke soort leider. Kijk maar eens in hoeverre je jezelf daarin herkent. Tabel 2.4

Kenmerken van leiders directieve leider

participerende leider

overtuigende leider

delegerende leider

taakgerichtheid

hoog

laag

(redelijk) hoog

laag

mensgerichtheid

laag

hoog

(redelijk) hoog

laag

sterke punt(en)

verzet veel werk in korte tijd, is duidelijk

hartelijk en betrokken

krijgt vaak veel gedaan

kan goed taken delegeren

valkuil

kan kil of veeleisend overkomen

x kan

niet in elke situatie hoef je taakgericht en mensgericht te zijn; doe je dat wel, dan verspil je tijd en energie

x gebrek

doseren taak- en mensgerichtheid

reflecteren op zichzelf: waarom ben ik zo weinig betrokken?

x

uitdaging

x luisteren

x

naar anderen vragen wat de ander bezighoudt

overbetrokken raken kan te weinig aandacht hebben voor inhoud werk

doorpakken, aan planning houden

x

aan betrokkenheid bij werknemers onverschilligheid, doet werk niet goed

Opdracht 2.12 x In  welke van de valkuilen die in tabel 2.4 worden genoemd, trap jij weleens? Bedenk twee concrete maatregelen voor jezelf die je kunt nemen om je taakgerichtheid dan wel mensgerichtheid beter in te zetten. x Idealiter  kun je wat ‘schuiven’ met je eigenschappen: in de ene situatie richt je je wat meer op je taak, in de andere wat meer op

2 Wie ben ik als professional?

de mens. Net waar de situatie om vraagt. Denk eens terug aan een kraamgezin waarin je vooral gericht was op: x de  taak; x de  mens. Hoe voelde dat? Hoe goed lukte dat?

Weetje: Werknemers in de gezondheidszorg vinden vaak dat hun managers zich te weinig ‘laten zien’. Ze vinden dat hun leidinggevende wel wat duidelijker mag zijn als het gaat om de inhoud van het werk, en wat vaker tijd zou moeten maken voor een praatje.

69

Hoe sta ik in mijn werk?

3

Opdracht 3.1 Maak de test ‘Hoe bevlogen ben jij?’ Heb je dat gedaan, tel dan de cijfers die je hebt omcirkeld bij elkaar op. Dit is je score. Lees daarna de testuitslag die daarbij hoort. test: hoe bevlogen ben jij?

nooit

bijna nooit (paar keer per jaar of minder)

zelden (één keer per maand of minder)

soms (een paar keer per maand)

vaak (ongeveer één keer per week)

heel vaak (een paar keer per week)

praktisch altijd (elke dag)

1. Op mijn werk barst ik van de energie

0

1

2

3

4

5

6

2. Op mijn werk voel ik me sterk en energiek

0

1

2

3

4

5

6

3. Ik ben enthousiast over mijn werk

0

1

2

3

4

5

6

4. Mijn werk inspireert me

0

1

2

3

4

5

6

5. Als ik ’s ochtends opsta, heb ik zin om aan het werk te gaan

0

1

2

3

4

5

6

6. Als ik met mijn werk bezig ben, voel ik me gelukkig

0

1

2

3

4

5

6

3 Hoe sta ik in mijn werk?

71

7. Ik ben trots op het werk dat ik doe

0

1

2

3

4

5

6

8. Ik ga volledig op in mijn werk

0

1

2

3

4

5

6

9. Ik laat me meeslepen door mijn werk

0

1

2

3

4

5

6

Deze test is overgenomen met toestemming van de auteurs, i.e. Schaufeli, Bakker en Salanova (2006).

testuitslag  Heb je 45 punten of meer, dan ben je bevlogen. Dat wil zeggen, je bent enthousiast over en betrokken bij je werk. Je haalt plezier en energie uit je werk. Dit werk past goed bij jou, in ieder geval op dit moment in je leven.  Heb je 27-45 punten, dan ben je redelijk bevlogen. Dat wil zeggen, je bent redelijk enthousiast over en betrokken bij je werk. Je haalt er wel plezier uit, maar niet overdreven veel. Het werk geeft je energie maar kost je ook de nodige energie. Dit werk past redelijk bij jou, in ieder geval op dit moment in je leven.  Heb je 26 punten of minder, dan ben je niet zo bevlogen. Dat wil zeggen, je bent weinig enthousiast over en betrokken bij je werk. Je haalt er niet zoveel plezier uit en het werk vergt behoorlijk wat van jou. Het kan zelfs zijn dat je met tegenzin naar je werk gaat. Dit werk past niet zo goed bij jou, in ieder geval op dit moment in je leven. Bevlogen werknemers voelen zich goed, energiek en zelfverzekerd als het gaat om hun werk. Er zijn echter niet zoveel mensen die kunnen zeggen: ik ben helemaal gek op mijn werk! Nu hoeft dat ook niet altijd. Hoe leuk je werk ook is, er ontstaat altijd een soort routine en sleur. Er zullen altijd momenten zijn waarop je baalt of situaties die je niet leuk vindt. Het gaat er echter om dat je, in zijn algemeenheid, bevlogen bent. Je voelt je dan, ondanks zo nu en dan een dip, lekker op je werk. In hoofdstuk 3 gaan we het hebben over de manieren om je bevlogenheid te verhogen of op peil te houden. Werken moet je lang doen, en dan kun je er maar beter voor zorgen dat je het zo prettig mogelijk hebt op je werk.

72

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

3.1

Werkwaarden

Eerder in dit boek (paragraaf 1.4) hebben we het over waarden gehad. Het ging toen over waarden in het algemeen. Hier gaan we het over werkwaarden hebben. Dat wil zeggen, die zaken in het werk die je waardevol vindt en die je nodig hebt om goed en prettig te kunnen werken. Opdracht 3.2 In tabel 3.1 vind je twintig werkwaarden. Vul de tweede kolom in van deze tabel: geef aan hoe belangrijk je elk van deze waarden vindt in je werk. Doe dat door het geven van een rapportcijfer, waarbij een 0 betekent ‘helemaal niet belangrijk’ en een 10 ‘heel erg belangrijk’. Tabel 3.1

Werkwaarden

waarde

benutten van vaardigheden presteren actief zijn ontwikkeling organisatiebeleid salaris collega’s creativiteit onafhankelijkheid eerlijkheid erkenning verantwoordelijkheid zekerheid anderen helpen status werken met mensen werken met dingen afwisseling werkomstandigheden samenwerken

hoe belangrijk?

hoe tevreden?

0 = helemaal niet belangrijk

0 = helemaal niet tevreden

10 = heel erg belangrijk

10 = heel erg tevreden

3 Hoe sta ik in mijn werk?

Opdracht 3.3 Vul nu de derde kolom van tabel 3.1 in: geef aan hoe tevreden je bent over de waarden, zoals je die nu terugvindt in je werk. Doe dat door het geven van een rapportcijfer, waarbij een 0 betekent ‘helemaal niet tevreden’ en een 10 ‘heel erg tevreden’. Kijk nu in de tweede kolom bij alle waarden die je een 6 of hoger hebt gegeven en die je dus (redelijk) belangrijk vindt. Hoe scoor je daarop in de derde kolom? Hoe tevreden ben je over die waarden? Is het cijfer in de derde kolom een 7 of lager, sta daar dan eens bij stil. Hoe zou je deze waarde kunnen verbeteren in je werk? Verzin een advies voor jezelf. Heb je bij ‘salaris’ bijvoorbeeld een 8 en een 6 ingevuld? Kortom, je vindt je salaris belangrijk maar bent er niet zo tevreden over? Dan kun je met je baas gaan praten over je toekomstperspectief, en manieren om door te groeien naar een salarisschaaltje hoger. Advies dat ik mezelf geef:

3.2

Emotionele arbeid

In de zorg werk je met mensen. Zoals we in hoofdstuk 1 al zeiden, spelen in de omgang met mensen emoties een grote rol. Wil je op een professionele manier werken, dan moet je een bepaalde controle hebben over je emoties. We bedoelen niet dat je je emoties zou moeten onderdrukken. Je bent geen robot, en dat hoeft ook niet. Je mag van alles voelen. Wat we bedoelen is dat je je emoties in goede banen kunt leiden en dat je er intelligent mee omgaat. Stap je bijvoorbeeld met een rothumeur uit bed, dan is het weinig professioneel om dat af te reageren op de kraamvrouw, door kortaf te zijn en onvriendelijk. In de zorg wordt van je verwacht dat je vriendelijk en geduldig bent in de omgang met patiënten, ook als je met het verkeerde been uit bed bent gestapt. En ook als je bijvoorbeeld heel verdrietig bent omdat je kat is doodgegaan. Dan kun je maar beter zorgen voor een lach op je gezicht, in plaats van een chagrijnige frons of een huilerig gezicht. Zit je lekker in je vel en vind je je baan leuk, dan gaan die emoties vaak vanzelf. Maar heb je een slechte dag, ben je moe of doe je werk dat je eigenlijk niet zo leuk vindt, dan ligt dat anders. Je moet je dan anders voordoen dan je je voelt. Vanbinnen voel je je ellendig, verdrietig of opgebrand, maar vanbuiten doe je vrolijk en aardig. Moet je op deze manier toneelspelen dan kost dat het een hele hoop energie. Doe je dat zo nu en dan, dan

73

74

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

is dat niet erg. Maar onderdruk je je werkelijke gevoelens te veel, dan kun je het gevoel krijgen niet jezelf te kunnen zijn op je werk. Of dat gebeurt hangt ervan af hoe je ‘toneelspeelt’. Er zijn namelijk twee manieren waarop je de emoties die je nodig hebt in je werk tevoorschijn kunt halen. De ene manier voelt goed, de andere niet. manier 1: emoties voorwenden Moet je vriendelijk of zelfs vrolijk doen, terwijl je je vanbinnen heel anders voelt, dan kun je natuurlijk gewoon een lach op je gezicht toveren. Het is simpel: je trekt je mondhoeken omhoog en voilá. Voor degene die niet goed kijkt, lijkt het alsof je goed geluimd bent. Maar schijn bedriegt, je voelt je helemaal niet zo. Je voelt je somber, moe, verdrietig of geïrriteerd. Je gedrag leidt dan een ander leven dan je innerlijk. Doe je dat zo nu en dan, dan is dat niet erg. Maar doe je het te vaak, dan ga je je een soort robot voelen. Je doet wel van alles, maar bent daar eigenlijk niet zelf bij. Dit wordt ook wel ‘dissociatie’ genoemd. Dissociatie is een ongezond verschijnsel. Duurt het te lang, dan kun je er depressief van worden en opgebrand. Uiteindelijk zullen ook anderen merken dat je een robot bent geworden: je behandelt ze niet meer als persoon maar als nummer. Je kunt het niet meer opbrengen om nog toneel te spelen.

Casus 3.1 Op de automatische piloot Dieuwertje stond vanmorgen op met knallende hoofdpijn. Helaas wordt ze gebeld door het kraambureau: er is niemand inzetbaar en het kraamgezin komt zo uit het ziekenhuis. Of ze alsjeblieft kan inspringen! Natuurlijk doet Dieuwertje dat. Ze neemt de gegevens op, trekt haar uniform aan en springt op de fiets. Aangekomen bij het huis van het kraamgezin, treft ze het gezin op de stoep. Ze is dus mooi op tijd en belandt midden in de drukte. Kindje heeft trek, mama is moe en papa staat stijf van de stress. Nog steeds met knallende hoofdpijn draait Dieuwertje haar verhaal af, rangschikt ze de babykamer (mensen zetten de spullen altijd zo onhandig neer!) en doet ze wat ze moet doen. Na vier intensieve uren geeft ze instructies voor de nacht en stapt ze weer op de fiets, naar huis. Daar realiseert ze zich ineens dat ze niet eens weet wat de voornaam van de kraamvrouw is. Het is haar volledig ontgaan!

3 Hoe sta ik in mijn werk?

75

Opdracht 3.4 Iedereen heeft, zoals Dieuwertje in de casus, weleens moeite om de betrokkenheid op te brengen die je nodig hebt als kraamverzorgende. Hoe vaak gebeurde jou dat het afgelopen jaar? nooit

x

x

1

2

3

4

5

6

7

dagelijks

 Heb je een 2 of hoger? Bedenk dan eens voor jezelf hoe je ervoor kunt zorgen dat dit zo weinig mogelijk gebeurt. Bedenk een advies voor jezelf.  Heb je een 5 of hoger? Wees dan eerlijk. Wat is er aan de hand? Past dit beroep wel bij je? Of loop je te veel op je tenen?

manier 2: emoties opwekken In plaats van te doen alsof, kun je ook bij jezelf bepaalde emoties opwekken. Je kunt bewust manieren zoeken om jezelf een beter humeur te geven. Je denkt aan het leuke weekend dat je hebt gehad, de fijne knuffel van je partner of aan het vooruitzicht dat de kraamvrouw je heel dankbaar zal zijn. Je wordt dan vanzelf warm vanbinnen. Op die manier speel je niet langer toneel, maar voel je echt wat je moet en wilt voelen. Ben je in staat om op deze manier de juiste emoties op te wekken dan is dat een goede zaak, voor jezelf en anderen. Vriendelijk zijn kost je dan niet langer moeite. Bovendien voelen anderen zich door jou goed geholpen. Maar op deze manier emoties opwekken, kan niet iedereen even goed. Het vergt zelfkennis. Je moet van jezelf weten wat jou stimuleert en een positief gevoel geeft.

Casus 3.2 Vanbinnen opwarmen Carolien rijdt vlug van haar eerste gezin naar het tweede. Ze is moe en eigenlijk staat het haar tegen om acht dagen lang twee gezinnen te draaien. Maar ja, haar collega was ziek en het kraambureau zat omhoog. Als ze bij het tweede gezin binnenkomt, besluit ze niet meteen allerlei praktische dingen te gaan doen. Nee, ze gaat eerst eens rustig zitten, met het pasgeboren kindje in haar armen. Want dit is waar ze het allemaal voor doet: die kleintjes die o zo lief zijn. Kijkt ze in de ogen van baby’tje Tim, dan wordt ze helemaal warm vanbinnen. Haar vermoeidheid voelt ze niet meer. Wat een mooi beroep heb ik toch! denkt Carolien zielsgelukkig.

76

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Opdracht 3.5 Iedereen heeft weleens de pet verkeerd staan. Je hebt geen zin in je werk of om aardig en lief te zijn tegen mensen. In hoeverre lukt het jou om, net zoals Carolien in de casus, bij jezelf de juiste emoties op te wekken? niet goed x

x

x

1

2

3

4

5

6

7

heel goed

 Heb je een 2 of lager? Wees dan eerlijk. Wat is er aan de hand? Zit je tegen een burn-out aan, of past dit beroep niet bij je?  Heb je een 6 of lager? Hoe krijg je weer dat warme en betrokken gevoel vanbinnen?  Schrijf hieronder drie dingen op waar je aan kunt denken of die je kunt doen, om jezelf het gevoel te geven dat je er voor een ander wilt zijn.

Tips voor prettiger emoties Voel je je op een dag niet vriendelijk, aardig of geduldig, maar is daar geen ruimte voor? Dan kunnen de volgende tips helpen om de juiste gevoelens bij je op te wekken. x Word  je bewust van de dingen waar je warm voor loopt. Wat geeft jou een goed gevoel? Welke gedachten en herinneringen zijn dat? Denk daaraan op momenten dat je er moet zijn voor anderen, maar dat eigenlijk niet ziet zitten. x Leef  je in in de ander. Denk aan hoe het zou zijn om die ander te zijn: hoe zou hij/zij zich voelen als hij/zij geholpen wordt door iemand die geduld heeft en vriendelijk en warm is? x Denk  aan hoe je wilt zijn. Wil je iemand zijn die haar negatieve gevoelens op anderen afreageert of iemand die zich oprecht betrokken voelt bij anderen en hen zo goed mogelijk probeert te helpen? x Bedenk  wat werkelijk belangrijk is in het leven. Dat zijn niet geld, mooie spullen of status. Het zijn de contacten en relaties die je met anderen hebt. Dat is wat mensen onthouden aan het einde van de dag (‘Ik werd toch zo leuk geholpen door…’).

3 Hoe sta ik in mijn werk?

x

Denk aan hoe goed het voelt als je iets voor een ander kunt betekenen.  Zorg voor een uitlaatklep voor negatieve emoties. Het is niet de bedoeling dat je doet alsof ze niet bestaan. Zorg ervoor dat je je voldoende ontlaadt.

Opdracht 3.6 1 Denk aan de laatste keer dat je methode 1 gebruikte. Wanneer was dat, wat zat je dwars en wat deed je met die gevoelens? Hoe vaak speel je toneel op je werk?

2 Wat had je op dat moment beter kunnen doen? Verzin drie oplossingen, die je ook in de toekomst kunt gebruiken.

3.3

Met stress omgaan

In tegenstelling tot wat je misschien zou denken zijn spanning en stress wel degelijk gezond. Stress activeert je lijf en maakt je geest alert. Het zorgt ervoor dat je niet wegdommelt tijdens een werkoverleg, dat je snel reageert op onverwachte gebeurtenissen en je bijvoorbeeld goed voorbereidt op een examen. In die gevallen is er sprake van positieve stress. Stress wordt negatief als het té wordt. Té veel stress en spanning zorgen ervoor dat je niet meer rustig na kunt denken. Je wilt alles tegelijk doen, of gaat trillen. Nog meer stress werkt zelfs verlammend: ben je super gestrest dan krijg je een black-out. Je weet niet meer wat je moet doen en staat met je mond vol tanden. Zoals je kunt zien in figuur 3.1: of stress een positief of negatief effect heeft, hangt dus af van de hoeveelheid stress. Te veel is niet goed en werkt afleidend en verlammend, te weinig is niet goed omdat je dan niet alert genoeg bent. Daartussenin is het goed. Wat de optimale hoeveelheid stress is, hangt af van de situatie en van de persoon. De ene situatie wekt meer

77

78

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

spanning op dan de andere en sommige mensen zijn van nature gevoeliger voor stress dan anderen.

functioneren

beetje

precies goed

heel veel

stress

Figuur 3.1 Stress en functioneren.

Opdracht 3.7 Omgaan met stress kan op verschillende manieren. Denk eens aan de laatste keer dat je een vervelend probleem had of een stressvolle gebeurtenis hebt meegemaakt. Wat gebeurde er?

Wat deed je? Je kunt meerdere antwoorden aankruisen. Ik maakte een plan van aanpak en voerde dat uit. Ik zocht actief naar een oplossing. Ik relativeerde het probleem/de situatie. Ik uitte mijn emoties. Ik praatte over het probleem/de situatie. Ik vroeg andere mensen om me te helpen. Ik probeerde niet aan het probleem/de situatie te denken. Ik fantaseerde dat er een wonder zou gebeuren. Ik baalde van mezelf en gaf mezelf de schuld van het probleem/de situatie. Ik piekerde over het probleem/de situatie.

3 Hoe sta ik in mijn werk?

Ik bracht meer tijd alleen door. Ik troostte mezelf met eten, drinken of roken. Ik probeerde het positieve van het probleem/de situatie te zien. Bij stress en problemen lijkt de meest logische oplossing: het probleem aanpakken. Je bedenkt een plan en voert het uit. Klaar is Kees. Maar zo eenvoudig ligt het niet. Sommige problemen en situaties laten zich niet (meteen) oplossen. Denk aan een aardbeving, geluidsoverlast van een snelweg, een overlijden, een vriendin die je niet meer wil zien, een kraamvrouw die maar geen advies aanneemt of een borstvoedingsprobleem waar geen oplossing voor is. Het zijn allemaal nare problemen waar je niet meteen iets aan doet. Het probleem zelf laat zich niet verhelpen, hooguit de gevolgen ervan. Een aardbeving kun je niet terugdraaien, maar je kunt wel zorgen dat de gevolgen binnen de perken blijven. Je bouwt bijvoorbeeld een tentenkamp voor de slachtoffers. Wat we willen zeggen is dat een actieve, probleemoplossende aanpak alleen zinvol is, als je ook echt iets kunt doen om de situatie te verbeteren. Is een oplossing niet (meteen) voorhanden, dan doe je er beter aan om je emoties aan te pakken. Je kunt ze uiten, erover praten, huilen of ze opschrijven. Dat zorgt er in ieder geval voor dat je een deel van de stress kwijtraakt, ook al is de situatie vervelend.

Casus 3.3 Stress weg(vr)eten Kraamverzorgster Mieke geeft in de teamvergadering aan dat ze het moeilijk vindt om wachten te draaien. Ze voelt zich dan gespannen omdat ze elk moment opgeroepen kan worden. Er komt dan niets uit haar handen en de uren gaan slapeloos verloren. Haar collega’s tonen begrip en steunen haar. Dat lucht Mieke op. Twee dagen later begint op donderdagavond acht uur haar wacht. Ze heeft de strijk opgespaard, zoals collega Jolande aanraadde, en begint vol goede moed. Maar na de eerste theedoek begint het gepieker weer. Had ze haar mobiel nu wel opgeladen? Is de tank van haar auto wel vol, voor als ze ver weg moet vannacht? De onrust kruipt op als een peloton mieren, en ze zet de strijkbout neer. Voelde zich tijdens de vergadering nog gesterkt, nu heeft ze het gevoel er weer alleen voor te staan. Uit frustratie trekt ze maar een zak chips open. Halverwege de zak gooit ze hem tegen de muur. Jakkes, dat voelt ook niet goed. Ze hoopt maar dat ze gauw bellen dat ze moet werken. Dat wachten is niks voor haar.

79

80

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Opdracht 3.8 Kijk nog eens naar de vorige opdracht. Je gaf daar aan hoe je omging met een bepaald vervelend probleem of stressvolle gebeurtenis. Vind je achteraf dat je anders had moeten/kunnen reageren op het probleem/ de situatie? Zo ja, wat was beter geweest? Schrijf voor jezelf een tip op die je kunt gebruiken als er zich weer eens zo’n soort probleem/situatie mocht voordoen. Tip:

3.4

Als de stress te veel wordt

Weetje: In Nederland is zo’n tien procent van de werknemers opgebrand. Vooral mensen die intensief met anderen werken, zoals verpleegkundigen, onderwijzers en kraamverzorgers, lopen een grote kans op een burn-out. Waarom? Omdat het werken met mensen ontzettend leuk kan zijn, maar je ook kan ‘leegzuigen’.

Opdracht 3.9 Maak de test ‘Hoe voel jij je?’ Heb je dat gedaan? Tel dan de cijfers die je hebt omcirkeld bij elkaar op. Dit is je score. Lees de testuitslag die daarbij hoort. test: hoe voel jij je? Hieronder staan verschillende emoties. Geef steeds aan hoe vaak je die gevoelens ervaart, als je aan je werk denkt?

nooit

zelden

soms

geregeld

vaak

heel

(bijna)

vaak

altijd

1 moe

1

2

3

4

5

6

7

2 teleurgesteld in mensen

1

2

3

4

5

6

7

3 hopeloos

1

2

3

4

5

6

7

4 gevangen

1

2

3

4

5

6

7

5 machteloos

1

2

3

4

5

6

7

6 depressief

1

2

3

4

5

6

7

3 Hoe sta ik in mijn werk?

81

nooit

zelden

soms

geregeld

vaak

heel

(bijna)

vaak

altijd

7 lichamelijk zwak of ziek

1

2

3

4

5

6

7

8 waardeloos/een mislukking

1

2

3

4

5

6

7

9 moeite om te slapen

1

2

3

4

5

6

7

10 het ‘gehad’ hebben

1

2

3

4

5

6

7

testuitslag  d 2,4: je hebt praktisch géén burn-outklachten.  2,5-3,4: je hebt last van enkele burn-outklachten. Het zijn waarschuwingssignalen dat, als je zo doorgaat, je opgebrand kunt raken.  3,5-4,4: je hebt last van een burn-out. Zorg beter voor jezelf en neem de maatregelen die nodig zijn om te herstellen.  4,5-5,4: je hebt een ernstige burn-out. Ga absoluut niet op deze manier door. Het is de hoogste tijd om te herstellen.  t 5,5: je hebt een bijzonder ernstige burn-out. Zoek professionele hulp, want zo gaat het niet langer. De test ‘Hoe voel jij je?’ging over burn-out. Burn-out is een vervelende kwaal. Het is het tegenovergestelde van bevlogenheid. Ben je opgebrand, dan ben je zo uitgeput dat je bijna niks meer kunt. Soms is opstaan uit bed zelfs te veel gevraagd. Je bent helemaal ‘op’. Daarnaast kun je last hebben van spierpijn of hoofdpijn, een slechte weerstand, een down en waardeloos gevoel, een slechte concentratie, slaapproblemen, en kun je erg emotioneel zijn. Ben je opgebrand, dan heb je vaak ook een cynische houding naar je werk toe: je baas is een rotzak, kraamvrouwen zijn zeurpotten, en van de procedures op het werk klopt al helemaal niets. Een burn-out is iets anders dan overspannen zijn. Een belangrijk verschil is dat een burn-out een veel langere aanloop heeft. Aan een burn-out gaat minstens zes maanden tot een jaar van stress vooraf; soms zelfs loop je al jaren op je tenen. Op een gegeven moment houd je al die stress niet meer vol: je stort in.

Casus 3.4 Een dovende vlam De wekker gaat en Kitty draait zich nog even om. Voor de derde keer zet ze hem op sluimeren. Al maanden heeft ze steeds minder zin om op te staan. De laatste weken kan ze het amper meer opbrengen om naar haar werk te gaan. En dat terwijl het zo mooi begon twee jaar geleden. Hoe trots voelde ze zich toen ze, als herin-

82

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

tredende moeder van drie, weer ging werken in de kraamzorg! Ze had het gevoel eindelijk weer mee te doen! Maar langzaam sloop het erin: het gevoel dat het allemaal te veel werd. Het was druk, eigenlijk te druk, als ze eerlijk was. Vanaf het moment dat ze begon te werken, had ze last van haar rug gekregen, een klacht die ze daarvoor nooit had gehad. Bovendien was het erg druk op het werk. Na haar vakantie had ze een paar weken lang twee gezinnen op een dag gedraaid. Tweemaal daags de verantwoording om alles hygiënisch schoon te houden, zorgvuldige voorlichting te geven en oprechte betrokkenheid te tonen bij moeder en kind. Het was een hele klus. Vorige zomer was het ook al zo druk. Waarom moet iedereen zo nodig ’s zomers bevallen? vroeg ze zich moedeloos af. Vorige week betrapte ze zichzelf erop dat ze zich ergerde aan een kraamkind (‘Wees toch eens stil!’). Het had net de borst gehad, toen het weer begon te huilen. Kitty schrok van haar eigen reactie, alsof die arme baby daar iets aan kon doen. Kitty voelt zich meer dan moe, ze voelt zich doodop. Ze wil nog veel langer slapen. En dan morgen op vakantie, een hele lange vakantie. Als dat eens zou kunnen.

Opdracht 3.10 Om een burn-out te voorkomen, kun je verschillende dingen doen. In de tips vind je een aantal adviezen. Een belangrijk advies is om jezelf geregeld op te laden: doe dingen die je energie geven. Bedenk nu voor jezelf drie dingen die je energie geven in je werk en drie dingen die je energie geven in je vrije tijd. Geef ook aan hoe vaak je die dingen doet. In mijn werk krijg ik energie van: 1 Ik doe dit bijna nooit/soms/geregeld/dagelijks. 2 Ik doe dit bijna nooit/soms/geregeld/dagelijks. 3 Ik doe dit bijna nooit/soms/geregeld/dagelijks. In mijn privéleven krijg ik energie van: 1 Ik doe dit bijna nooit/soms/geregeld/dagelijks. 2 Ik doe dit bijna nooit/soms/geregeld/dagelijks. 3 Ik doe dit bijna nooit/soms/geregeld/dagelijks Wat is je conclusie? Doe jij genoeg dingen om jezelf weer op te laden? Zo nee, wat kun je doen om dit te veranderen?

3 Hoe sta ik in mijn werk?

Wist je dat: Burn-out besmettelijk kan zijn? Je stemming wordt namelijk beïnvloed door die van je collega’s. Zijn zij gestrest, dan kun jij dat ook worden. De kans hierop is extra groot als je het goed met je collega’s kunt vinden. Juist dan leef je immers met elkaar mee. Zo kan het gebeuren dat een hele afdeling opgebrand raakt.

Tips: Zó voorkom je (te veel) stress x Tip  1. Ontspan actief. De stress die je gedurende de werkdag hebt opgebouwd, moet weer uit je lijf. Sporten en bewegen speelt daarbij een belangrijke rol. Daardoor worden de stresshormonen in je lijf namelijk sneller afgebouwd. Ga dus ’s avonds liever een eind wandelen dan voor de buis zitten. Ook het doen van yoga- of ontspanningsoefeningen helpen ontspannen. x Tip  2. Geef tegengas. Is het druk op het werk, dan hebben mensen vaak de neiging om (nog) harder te werken. Op die momenten moet je tegen jezelf ingaan. Ga toch op tijd naar huis en neem regelmatig pauzes, ook al ligt er nog een enorme stapel werk. Door rustig te blijven, rem je de stress af in plaats van dat je er helemaal in meegaat. x Tip  3. Time-management. Maak bij een hoge werkdruk een duidelijke planning en stel prioriteiten. Wat moet er gebeuren en hoeveel tijd heb je daarvoor? Wat is het belangrijkste? Dit kan betekenen dat je soms ‘nee’ moet zeggen. Heb het lef om dat te doen. x Tip  4. Leef gezond. Gezond leven is belangrijk omdat je daarmee je lichaam en geest in conditie houdt en je beter bestand bent tegen stress. Zorg daarom bewust voor drie maaltijden per dag en neem gezonde snacks, bijvoorbeeld fruit. Ga ook op tijd naar bed en neem geregeld de fiets in plaats van de auto. x Tip  5. Praat. Praten over problemen of stress relativeert ze. Ben je erg gestrest, praat daar dan liever niet (te uitgebreid) over met collega’s. Collega’s, zeker als je goed met ze op kunt schieten, zijn namelijk geneigd elkaar te ‘besmetten’ met hun problemen en stress. Er kan dan op de hele afdeling een gestreste of klagerige sfeer ontstaan, en daar is niemand bij gebaat. Praat daarom ofwel met vrienden of familie, of, als je dat niet wilt, met een neutraal iemand, zoals de huisarts of een personeelsfunctionaris.

83

84

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

3.5

Grenzen aangeven

Voorkomen dat je overbelast raakt, doe je door het aangeven van je grenzen. Veel mensen, vooral vrouwen, vinden dat moeilijk. Het betekent dat je soms ‘nee’ moet zeggen of mensen moet teleurstellen. En dat vinden veel mensen moeilijk. Mensen die moeite hebben om grenzen te stellen, willen graag aardig gevonden worden en anderen een plezier doen. Dat is een hele mooie eigenschap. Maar je kunt ook doorslaan. Vooral mensen die onzeker over zichzelf zijn, vinden de mening van anderen vaak te belangrijk. Ze trekken zich te veel aan van wat anderen vinden en van wat ze denken dat ‘hoort’. Als je dat doet, bestaat het gevaar dat je te weinig naar je eigen gevoel luistert. Je zegt dan ‘ja’, terwijl je ‘nee’ voelt en denkt. Zeg je toch ‘ja’, dan voel je je schuldig, ook al is dat niet terecht. Kortom, mensen die het lastig vinden om grenzen te stellen, houden er vaak negatieve of irrationele gedachten op na. Zoals gezegd, denken ze bijvoorbeeld dat ze door iedereen aardig gevonden moeten worden. Dat is natuurlijk geen redelijke gedachte. Er zijn altijd mensen die je niet aardig zullen vinden, hoeveel je ook voor ze doet of hoe vriendelijk je je ook gedraagt. Andere onredelijke of negatieve gedachten die je in de weg kunnen zitten bij het grenzen stellen zijn bijvoorbeeld:  Ik moet perfect zijn.  Als ik ‘nee’ zeg, ben ik waardeloos.  Ik moet er altijd zijn voor andere mensen.  Ik moet sterk zijn.  Ik ben de enige die weet hoe dit moet.  Ik kan dit best (ook al voel ik me doodop).  Ik moet dit doen.

Casus 3.5 Het kind in jezelf Voor de tweede keer die dag fietst kraamverzorgster José naar de winkel. Eigen schuld, denkt ze, dan had ik maar niet de verkeerde dieetboter moeten meenemen vanochtend. Toen de kraamheer had gezegd dat ze altijd de andere boter hadden – deze vonden ze niet lekker – voelde José zich wegkrimpen. Ze verontschuldigde zich en zei meteen wel even andere te halen. De kraamheer had gezegd dat dat nu ook weer niet hoefde, maar José wuifde die bezwaren weg, ook al had ze eigenlijk wel wat beters te doen. Op de fiets moest ze denken aan vroeger, aan die keer dat ze als twaalfjarig meisje met de verkeerde koek was thuisgekomen. ‘Veel te duur!’ had haar moeder boos geroepen. Ze had het terug

3 Hoe sta ik in mijn werk?

moeten brengen, in de stromende regen. Ze wist wel dat ze nu een volwassen vrouw was die respect verdiende, ook al maakte ze wel eens een foutje. Maar dat voelde ze niet zo. Daarom zat ze, ook nu nog, op haar fietsje te stressen om dit soort stomme dingen.

Opdracht 3.11 Ga eens voor jezelf na hoe moeilijk de volgende zaken je afgaan. Zeggen dat je iets niet wilt. Zeggen dat je het niet meer aankunt. ‘Nee’ zeggen als een collega je vraagt iets te doen waar je geen tijd voor of zin in hebt. Iets wat iemand van je heeft geleend, terugvragen. Tegen iemand zeggen dat je boos bent op hem/haar. Tegen iemand zeggen dat je het er niet mee eens bent. Tegen iemand zeggen dat hij/zij ongelegen komt. Wat vind je van bovengenoemde zaken het lastigst? Ga eens na waarom je dat zo moeilijk vindt. Wat zeg je op zo’n moment tegen jezelf ? Schrijf die gedachte eens op.

Kijk er nu eens naar. Is dit wel een redelijke gedachte? Of overdrijf je soms?

Wat je óók kunt zeggen… x Ik  heb liever niet dat je je daarmee bemoeit. x Ik  wil dat je me helpt. x Ik  wil nu met rust gelaten worden. x Ik  doe niet mee. x Dat  is jouw probleem. x Ik  heb daar recht op. x Probeer  het zelf maar eens. x Ik  verwacht meer van je. x Nee,  dat kan ik niet.

85

86

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

x x

 Ik geloof niet dat je dat iets aangaat. Ik zou het fijn vinden als je rekening hield met mijn wensen.

kritiek uiten Je grenzen aangeven betekent ook dat je soms moet zeggen dat je je ergens aan ergert. Of je vindt dat iemand iets niet goed doet. Veel mensen zeggen maar niks, omdat ze bang zijn voor ruzie. Maar dat breekt je op. Je blijft je dan ergeren en vreet jezelf op. Op een fatsoenlijke manier zeggen wat je dwarszit, doe je met de XYZ-formule, die in hoofdstuk 1 aan bod kwam. Dat wil zeggen, benoem het gedrag (X) van de ander dat je stoort en speel het niet op de persoon. Benoem de situatie (Y) – waar, wanneer – de ander dit gedrag vertoonde en vertel welke gevoelens (Z) dat bij jou veroorzaakte. Stel dat een collega heel slordig is en jij hebt daar last van. Dan kun je bijvoorbeeld zeggen: ‘Dat je op kantoor de papieren zo door elkaar hebt liggen, is voor mij heel lastig. Ik kan zo niks vinden. Het geeft me het gevoel dat je geen rekening met me houdt en dat maakt me boos/verdrietig.’ Kortom:  benoem het gedrag van de ander, speel niet op de persoon (de X);  benoem de situatie – waar, wanneer – de ander dit gedrag vertoonde (de Y);  vertel hoe jij je door dat gedrag voelde (de Z).  zeg wat je graag zou willen. en als iemand kritiek op jou heeft? Andersom kan natuurlijk ook. Het kan zijn dat een collega, cliënt of leidinggevende kritiek op jou heeft of zich aan jou ergert en daar iets van zegt. Het kan natuurlijk zijn dat je een fout hebt gemaakt. Fouten maken is tenslotte menselijk. Sommige mensen vinden het moeilijk om een fout toe te geven. Ze verzinnen er smoesjes voor (‘Ja, maar…’) of schieten in de verdediging (‘Alsof jij nooit fouten maakt!’). Andere mensen trekken zich het zo erg aan dat ze een heel slecht gevoel krijgen over zichzelf. Ze gaan piekeren en zichzelf in gedachten de grond in boren (‘Wat ben ik ook een stommeling!’). Balen van jezelf als je een fout hebt gemaakt is heel normaal. Het stimuleert bovendien om de fout weer recht te zetten. Maar baal je te veel van jezelf dan schiet niemand daar iets mee op. Wat je wel kunt doen als je een fout hebt gemaakt, is het volgende:  erken je fout en verzin geen smoesjes;  vertel de betrokkenen dat je het vervelend vindt of dat het je spijt;  zoek actief naar een oplossing;

3 Hoe sta ik in mijn werk?

 achterhaal voor jezelf wat er fout ging: wat kun je ervan leren zodat het niet weer gebeurt?

Casus 3.6 ‘Ja, maar...!’ Kraamverzorgster Patricia is vanaf ‘s morgens vroeg tot ’s middags vier uur druk bezig. In het kraamgezin is een derde kindje geboren, dat met een keizersnede ter wereld is gebracht. De twee andere dreumesen zijn ook nog klein en dus moet Patricia de taak van de moeder op alle vlakken overnemen. De kraamvrouw heeft echter de hele dag opdrachten en vooral kritiek: dit moet daar liggen, haar dochter drinkt nooit melk bij het brood, de witte was moet voorgeweekt in de Biotex, en ga zo maar door. Patricia begint aan haar eigen kwaliteiten te twijfelen: is ze nou echt zo dom en slordig? De volgende dag, al vroeg, komt de verloskundige langs. Die maakt een opmerking over de temperatuurlijst, een opmerking die bij Patricia in het verkeerde keelgat schiet. ‘Je hebt de lijst niet bijgehouden,’ constateert de verloskundige. Patricia wordt boos. Ze ziet met haar ervaring ook zo wel of moeder en kind verhoging hebben! Ze had gewoon even geen tijd om alles bij te werken. Waarom kwam die verloskundige dan ook zo vroeg! Ze kan niet naar ieders pijpen dansen, één bazin met hoge eisen is genoeg hoor!

Soms ook is kritiek niet (helemaal) terecht, althans niet in jouw ogen. Of kritiek wordt heel bot gebracht. Op zulke momenten kun je met je mond vol tanden staan. Of je schiet uit je slof, in de verdediging. Je roept: ‘Dat is niet waar!’ of: ‘Moet jij nodig zeggen! Jij doet altijd…’ Voor je het weet heb je ruzie. Ook al brengt iemand kritiek bot of is kritiek niet terecht, probeer ruzie te voorkomen. Dat verpest je plezier en de werksfeer. Op zo’n moment ruzie voorkomen doe je niet door je mond maar te houden of je boosheid in te slikken. Je doet dat door slim te reageren en je grenzen aan te geven. Uit iemand onredelijke kritiek op je, dan kun je de volgende dingen doen:  Je medeleven tonen. Zeg bijvoorbeeld: ‘Het spijt me voor je dat je met dit probleem te maken hebt. Dat moet vervelend voor je zijn.’  De ander gelijk geven (zonder schuld te bekennen). Zeg bijvoorbeeld: ‘Vanuit jouw gezichtspunt heb je helemaal gelijk.’  De ander een compliment geven. Zeg bijvoorbeeld: ‘Bedankt dat je me daar attent op maakt.’

87

88

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

 Doorvragen, zodat je een beter beeld krijgt van de situatie. Vraag bijvoorbeeld: ‘Kun je daar misschien iets meer over vertellen?’, ‘Kun je een voorbeeld geven?’, ‘Wat is er precies gebeurd?’ of: ‘Wat stoort je daar het meeste aan?’  Vragen wat de ander van je wil. Vraag bijvoorbeeld: ‘Wat zou u het liefste willen dat we nu doen?’

Dergelijke vragen zorgen ervoor dat de ander zich gehoord en serieus genomen voelt. Je kalmeert de ander, zonder dat je over jezelf heen laat lopen. Is iemand weer voor rede vatbaar, dan kun je het volgende doen:  Geef je eigen visie op de situatie. Zeg bijvoorbeeld: ‘Vind je het goed als ik nu uitleg hoe ik tegen de situatie aankijk?’ Wees vervolgens zo feitelijk mogelijk. Wat deed je wanneer, waar, hoe, met wie en waarom?  Benoem de onderliggende belangen. Waarschijnlijk willen jullie hetzelfde. Bijvoorbeeld dat je allebei zo prettig mogelijk wilt werken, of allebei de beste zorg wilt voor een cliënt. Daarover ben je het eens.  Zoek een compromis. Zeg bijvoorbeeld: ‘Wat stel je voor als oplossing?’ Maak vervolgens duidelijke afspraken. Opdracht 3.12 Neem in gedachten een situatie waarin iemand onredelijke kritiek op je had. Beantwoord daarover nu de volgende vragen: x Welke  kritiek had men op jou? x Wat  deed of zei je toen? x Welke  gevolgen had dat? x Nu  je bovenstaande tekst gelezen hebt, wat had je dan beter kunnen doen of zeggen?

Je rechten Vooral vrouwen zijn geneigd zich maar aan te passen en kritiek of wensen voor zich te houden, omwille van de lieve vrede. Onzin natuurlijk. Onthoud dat je in elke situatie de volgende rechten hebt: 1. het recht om zelf te oordelen over jouw gedrag; 2. het recht om geen verklaring te geven aan anderen voor jouw gedrag; 3. het recht om van mening te veranderen; 4. het recht om fouten te maken; 5. het recht om te zeggen: ‘Ik weet het niet’;

3 Hoe sta ik in mijn werk?

89

6. het recht om onlogisch te zijn bij het nemen van beslissingen; 7. het recht om te zeggen: ‘Ik begrijp het niet’; 8. het recht om te zeggen: ‘Het kan me niet schelen’; 9. het recht om zelf te bepalen of je een oplossing zoekt voor andermans problemen.

3.6

De toekomst

Gedurende je leven kom je voor veel keuzes en uitdagingen te staan. Welke dat zijn, hangt samen met je leeftijd. Elke leeftijd brengt namelijk nieuwe uitdagingen en vragen met zich mee, zowel privé als in het werk. In tabel 3.2 zie je hoe dat werkt. Tabel 3.2

Doelen per levensfase dominante thema

grootste uitdaging

emoties

18-25 jaar

leren en experimenteren

ontdekken wat je wilt, privé en in je werk

onzekerheid, hoop, optimisme, zorgeloosheid

26-40 jaar

opbouwen

de juiste balans vinden tussen werk en privé/gezinsleven

verantwoordelijkheid, ambitie

41-50 jaar

bestendigen

x existentiële

verantwoordelijkheid, gevoelens die voortkomen uit reflectie zoals spijt en tevredenheid

x

50-65 jaar

bestendigen en afbouwen

vragen beantwoorden (Wil ik zo doorgaan?, Wat is de zin van alles?) zorg voor zowel kinderen als ouders

x actief

x

x

blijven en zin vinden in de eigen activiteiten genieten van de eigen vrijheid grootouderschap

betrokkenheid, mildheid, acceptatie verleden

Sommige mensen ‘fietsen’ geruisloos van de ene naar de andere fase. Andere mensen maken een crisis mee. Bekend zijn bijvoorbeeld de midlifecrisis (tussen 40 en 50 jaar), de dertigersdip (tussen 25 en 35 jaar) en het legenestsyndroom (als de kinderen het huis uitgaan). De meeste mensen echter maken geen (grote) crisis door. Zo heeft maar vijf procent van de vrouwen last van het legenestsyndroom als de kinderen het huis uitgaan. In deze levensfasen bezinnen mensen zich ook geregeld op hun werk. Wil je zo nog wel door in deze baan? Is dit werk nog wat je wilt? Het kan zijn dat je erachter komt dat je iets anders wilt, of meer. Je wilt je-

90

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

zelf ontwikkelen. Een kraamverzorgende kan bijvoorbeeld zin krijgen om ook haar verpleegstersdiploma te halen of, andersom, een verpleegster lijkt het leuk om ook als kraamverzorgende te gaan werken. Maar ook als je niet van baan of beroep wilt wisselen, zul je jezelf moeten blijven ontwikkelen. Het vakgebied staat niet stil. Er worden steeds andere of slimmere manieren bedacht om met dingen om te gaan. Of je krijgt te maken met bezuinigingen of nieuwe wetgeving, waardoor je taken anders moet inrichten of er nieuwe bij krijgt. Zo moeten kraamverzorgenden tegenwoordig ook een aantal uren aan vroegsignalering doen. Dit houdt in dat ze geschoold moeten zijn in dingen die mis kunnen gaan in een gezin, bijvoorbeeld als het gaat om opvoeding en de relatie tussen ouders. Kraamverzorgenden worden geacht ‘aan de bel te trekken’ en dus te weten waar ‘die bel’ zich bevindt. Kortom, als werknemer moet je voortdurend blijven leren. De tijd dat een werknemer zei: ‘Ik doe het zo al twintig jaar en zo blijf ik het doen’ is voorbij. In ieder geval als je met je tijd mee wilt gaan en je beroep zo goed mogelijk wilt uitoefenen.

Casus 3.7 Daar doe ik het voor! Kraamverzorgster Carola fietst naar huis, in gedachten ver weg. Ze heeft zojuist een emotionele moeder achtergelaten, wier zwangerschap een onverwachte wending had genomen. Dochter Esmee werd geboren met het downsyndroom. De bevalling verliep moeizaam, moeder wist pas sinds een week dat haar kindje gehandicapt zou zijn. Ze was overmand door verdriet en kon zich niet overgeven aan het oergeweld in haar. Waarom worden we ook pas zo laat gebeld, pas als het kindje er is? vraagt Carola zich al fietsend af. Dit soort vrouwen heeft veel eerder steun nodig! Morgen wordt Carola vijftig en ze heeft onderhand al meer dan twintig jaar ervaring in het vak. Is het niet eens tijd om meer te gaan doen? Ze denkt aan de doula-training die ze van de NBvK aangeboden heeft gekregen. Die training lijkt haar opeens een heel goed idee. Dan zou ze veel meer kunnen betekenen voor vrouwen zoals de moeder van Esmee. Carola trapt nog wat harder door, ze heeft er echt een goed gevoel bij. Zij gaat ervoor zorgen dat ze haar kraamvrouw van de eerste wee tot aan de uitdrijving kan steunen en echt kan begeleiden, ook als het zwaar en anders is! Dat wordt mijn nieuwe missie! denkt Carla vastberaden.

3 Hoe sta ik in mijn werk?

Opdracht 3.13 Wat herken je van jezelf in tabel 3.2? Met welke thema’s ben jij bezig? Welke vragen roepen die bij je op?

Wat zou je kunnen doen om deze vragen te beantwoorden?

3.7

Leren als houding

Bij het woordje ‘leren’ denken veel mensen terug aan de schoolbanken: met de neus in de boeken rijtjes stampen of sommen oplossen. Dat is echter een hele beperkte definitie van leren. Wil je leren, dan is het allerbelangrijkste een lerende houding. Je bent nieuwsgierig en wilt weten hoe de dingen werken. Je staat open voor nieuwe informatie. Het wil ook zeggen dat je niet te eigenwijs bent om te leren. Werken mensen al jaren in het vak, dan vinden ze het vaak lastig om te accepteren dat er op een andere manier gewerkt kan of moet worden. Zeker als een jong broekie hun dat wel even uit zal leggen. Leren betekent ook dat je feedback of kritiek kunt verwachten. Leren gaat immers met vallen en opstaan. Zoals gezegd, vinden mensen het soms moeilijk om met kritiek om te gaan en fouten te erkennen. Ze schieten meteen in de verdediging. Wie te eigenwijs is of slecht met kritiek om kan gaan, zal weinig leren. Wil je je zo goed mogelijk ontwikkelen in je vak, dan zul je die neigingen los moeten laten. Om te leren, moet je dus willen leren. Bij het woordje ‘leren’ denken veel mensen aan het bestuderen van boeken. Dat is inderdaad een vorm van leren. Maar er zijn nog veel meer manieren om te leren. Mensen weten dat vaak niet. Mensen die vroeger slechte cijfers haalden op school, denken dan ook vaak dat ze niet kunnen leren. Ze zijn daardoor huiverig om weer aan de studie te gaan. De werkelijkheid is echter dat iedereen kan leren. Ook mensen die vroeger op school lage cijfers haalden. Mensen verschillen namelijk in de manier waarop ze het beste leren, ofwel in hun leerstijl. Je

91

92

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

leert het meeste en het beste, als je leerstijl aansluit bij wat je leert en hoe de leerstof wordt aangeboden.

Casus 3.8 Iedereen kan leren! Kraamverzorgster Tjitske loopt door de boekhandel en verwondert zich over al die studieboeken. Studeren is nooit iets voor haar geweest. Ze gruwt van dikke boeken. Nee, laat haar gewoon haar gang maar gaan. Haar kraamgezinnen zijn bijna altijd tevreden, want ze kan werken als de beste en houdt van doorpakken. Moet ze een apparaat bedienen, dan gaat ze ook echt niet eerst de handleiding lezen. Als je op knoppen drukt en gewoon wat uitprobeert, kom je er ook wel uit. Oké, soms gaat dat mis. Bij een wasmachine die ze bijvoorbeeld niet kent, levert het nog wel eens verkleurde, gekrompen of verkreukelde was op. Maar daarna weet ze het en gebeurt het niet weer. Toch loopt Tjitske niet voor niets in de boekhandel. Want ze weet dat ze niet alles zomaar kan uitproberen. Je kunt niet zomaar wat proberen met bijvoorbeeld borstvoeding, dan moet je wel weten wat je doet. In haar laatste gezin wilde kleine Martin maar niet drinken, wat ze ook probeerde. Ze weet zeker dat het door haar onhandigheid komt, want de aflos (toen ze een vrije dag had) had hem zo op schema. Fijn voor die kleine schat, maar vervelend voor haar. Ze realiseerde zich dat ze hier serieus aandacht aan moet besteden. En daarom is ze hier. In de boekhandel vindt ze een dun boek over borstvoeding, met veel foto’s. Dat valt haar eigenlijk best mee: het is geen dikke pil en ziet er leuk uit. Op naar huis, potje thee zetten en boek erbij. ‘Tjits gaat schooltje spelen!’ denkt ze bij zichzelf.

Opdracht 3.14 In tabel 3.3 zie je vier leerstijlen. In welke herken jij je het meest en waarom? Wat betekent dat voor je manier van leren? Wat werkt wel voor jou en wat niet? Op de middelbare school werd in het verleden bij veel vakken vooral een beroep gedaan op de nadenkende leerstijl. Denk maar aan wiskunde, waarbij je abstracte sommen moest maken en berekeningen waarvan je het nut misschien niet inzag. Ligt de nadenkende leerstijl je niet goed, dan heb je waarschijnlijk op die vakken lage cijfers gehaald. Misschien ben je wel gaan denken dat je niet slim bent en niet kunt le-

3 Hoe sta ik in mijn werk?

Tabel 3.3

93

Vier leerstijlen en hun kenmerken praktische leerstijl

creatieve leerstijl

nadenkende leer-

oplossingsgerichte

stijl

leerstijl

leert het beste door:

iets gewoon proberen en doen

te observeren hoe anderen iets doen en daarover na te denken

te lezen en na te denken

theorie toe te passen in de praktijk

kan goed:

doorpakken

creatief denken

abstract denken

praktisch denken

is:

nuchter en dapper

fantasierijk en origineel

slim en kritisch

besluitvaardig en praktisch

heeft een hekel aan:

boeken en theorieën

onduidelijke en abstracte informatie, tijdsdruk

slecht onderbouwde leerstof

kennis waarvan het nut niet duidelijk is

kan:

te impulsief handelen

zweverig worden

te weinig praktisch zijn, overkritisch

te snelle beslissingen nemen

gaat af op:

gevoelens en intuïtie

gevoelens

verstand

gevoelens en verstand

typische uitspraak:

‘Niet zeuren maar doen!’ ‘Gooi mij maar in het diepe’

‘Er is veel meer mogelijk dan je denkt!’

‘Welk bewijs heb je daarvoor?’

‘Wat kan ik ermee?’

ren. Maar dat is dus helemaal niet waar. Jij leert gewoon op een andere manier. Opdracht 3.15 Wat zou jij in de toekomst nog willen bereiken?

Wil je dit beroep altijd (op deze manier) blijven uitoefenen? Zo nee, wat zou je dan nog willen doen of wat zou er moeten veranderen?

94

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Wil je je in je beroep specialiseren? Zo ja, waarin?

Welke cursus of opleiding heb je daarvoor nodig?

3.8

Doelen slim verpakken

Iedereen heeft voornemens, dromen en doelen voor de toekomst. Sommige zul je nooit waarmaken en wil je misschien ook niet echt. Het zijn meer fantasieën. Andere doelen neem je wel serieus. Maar dat wil niet zeggen dat je ze ook weet waar te maken. Probleem is dat mensen hun doelen vaak heel vrijblijvend en vaag verwoorden. ‘Ik wil ooit nog eens…’ of: ‘Het lijkt me leuk om…’ Daardoor blijven ze hangen in wensen en goede voornemens en komt er weinig van hun doel terecht. Om je doelen succesvol te kunnen bereiken, is het nodig dat je ze heel concreet maakt. Dat gaat het beste met de zogenaamde SMART-formule. Volgens deze formule moet je doel:  Specifiek zijn. Dit bereik je door jezelf de vraag te stellen: ‘Wat ga ik precies doen?’ en je doel te beschrijven in concreet gedrag. Bijvoorbeeld: ‘Ik ga een eigen praktijk beginnen.’ Je weet dan precies welke taak je te doen staat.  Meetbaar zijn. Dit bereik je door jezelf de vraag te stellen: ‘Wanneer heb ik mijn doel bereikt? Wanneer kun je zeggen dat het is gelukt?’ Bijvoorbeeld: ‘Ik ga een eigen praktijk beginnen waarmee ik maandelijks 2000 euro verdien.’ Je doel wordt op deze manier meetbaar. Het prettige daaraan is dat je precies weet wanneer je je doel hebt bereikt en wanneer niet, namelijk wanneer je maandelijks 2000 euro verdient.  Acceptabel zijn. Dit bereik je door jezelf de vraag te stellen: ‘Is er voldoende draagkracht voor wat ik wil doen?’ Bijvoorbeeld: ‘Ik ga een eigen praktijk beginnen waar ik maandelijks 2000 euro verdien, met instemming van mijn partner.’ Je doel is acceptabel als je voldoende steun en goedkeuring krijgt vanuit je omgeving.

3 Hoe sta ik in mijn werk?

 Realistisch zijn. Dit bereik je door jezelf de vraag te stellen: ‘Kan het wat ik wil doen?’ en: ‘Welke obstakels kan ik verwachten?’ Bijvoorbeeld: ‘Ik ga een eigen praktijk beginnen warmee ik maandelijks 2000 euro verdien, met instemming van mijn partner, en een lening van de bank.’ Je doel is realistisch als je voldoende hulpbronnen (geld en mensen) tot je beschikking hebt om je doel te realiseren.  Tijdgebonden zijn. Dit bereik je door jezelf de vraag te stellen: ‘Wanneer begin ik en wanneer ben ik klaar?’, en: ‘Hoe lang doe ik erover?’ en je doel te omschrijven in termen van tijd. Bijvoorbeeld: ‘Ik ga, met ingang van januari 2011 , een eigen praktijk beginnen waarmee ik maandelijks 2000 euro verdien, met instemming van mijn partner, en een lening van de bank.’ Dit voorkomt dat je je doel blijft uitstellen.

Formuleer je een doel volgens de SMART-formule dan weet je precies wat je te doen staat en wanneer je je doel hebt bereikt. Overigens valt niet bij alle doelen elke ‘letter’ van SMART even goed in te vullen. Maar je doet er toch goed aan om bij elk aspect van de SMART-formule stil te staan. Je ziet dan in ieder geval niets over het hoofd. Opdracht 3.16 Kijk naar de vorige opdracht, opdracht 3.15. Schrijf het doel dat je daar had opgeschreven nog eens op. Doe dat nu volgens de SMART-formule. Schrijf je SMART-doel hieronder op.

Voorbeelden van SMART-doelen zijn: x Om  je gezondheid te verbeteren: per 1 oktober stop ik met roken en ga ik elke dag een halfuur fietsen van mijn werk naar huis. x Om  je relatie te verbeteren: elke vrijdagavond ga ik met mijn partner uit eten en praten we over de afgelopen week, als mijn partner dat tenminste ook wil. x Om  efficiënter te werken: met ingang van morgen houd ik elke dag bij hoeveel tijd ik kwijt ben aan het invullen van de overdrachtsformulieren.

95

96

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

3.9

Wat houdt je tegen?

Weet je eenmaal wat je wilt en heb je dat goed geformuleerd, dan is dat geen garantie op succes. Je kunt allerlei obstakels tegenkomen. In hoofdstuk 1 hadden we het al over denkfouten (zie paragraaf 1.8). In de drukte van alledag zijn mensen vaak geneigd hun doelen en dromen uit te stellen en voor zich uit te schuiven. Je denkt: ‘Ik moet eerst nog…’ Het gevaar daarvan is dat van uitstel afstel komt. Het komt er niet van. Daar kun je later spijt van hebben. Je betreurt dat je je dromen niet hebt nagestreefd. In plaats van wat jij belangrijk vond, heb je je laten leven door verplichtingen of andere mensen. Denkfouten spelen daarbij een belangrijke rol en kunnen je ervan weerhouden om je dromen te realiseren. Je kunt bijvoorbeeld denken: ‘Maar dan vinden anderen me raar!’ (denkfout ‘Behoefte aan bevestiging’) of: ‘Dat kan ik toch niet’ (denkfout ‘Jezelf afkraken’). Opdracht 3.17 Loop nu de acht denkfouten in paragraaf 1.8 eens langs. Welke houden jou tegen om je doelen te realiseren? Hoe luiden deze gedachten? Schrijf ze hieronder op.

Laat deze gedachten nu aan iemand anders lezen. Wat vindt die van jouw gedachten? Je kunt ook op andere obstakels stuiten: bepaalde mensen liggen dwars. Stel bijvoorbeeld dat je opnieuw wilt gaan studeren, maar daarvoor alleen voldoende energie hebt als je minder hoeft te doen in het huishouden. Je partner ziet de bui al hangen: hij/zij moet (nog) meer gaan doen. Daar heeft hij/zij geen zin in! Heb je te maken met mensen die je doel onverstandig vinden of dwarsliggen, dan kun je je het volgende afvragen:  In hoeverre hebben ze gelijk? Doe ik soms iets wat roekeloos is?  Wat zijn de gevolgen van mijn doel voor andere mensen?  Belast of kwets ik iemand met mijn doel en activiteiten?  Schend ik andermans grenzen?

3 Hoe sta ik in mijn werk?

Heeft je doel inderdaad vervelende gevolgen voor andere mensen, dan zul je daarvoor een oplossing moeten zoeken. Je zult dan samen een oplossing moeten zoeken of moeten onderhandelen over een compromis. Waar kan de ander wél mee leven? Wat vindt hij/zij nog wel acceptabel? En wat zou je voor die persoon terug kunnen doen, als hij/zij wél meewerkt? Ziet je partner het bijvoorbeeld als een probleem dat hij meer moet doen in het huishouden, dan kun je bijvoorbeeld afspreken dat je je familie vraagt om te helpen met het huishouden, of je kunt ervoor kiezen om het huishouden tijdelijk maar wat minder zorgvuldig te doen. In hoeverre je een succesvol compromis bereikt, hangt af van hoe flexibel beide partijen zich opstellen. In hoeverre ben je beiden bereid water bij de wijn te doen? Heeft je doel geen of weinig negatieve gevolgen voor andere mensen? Laat je dan niet te veel van de wijs brengen door wat anderen vinden. Mensen kunnen dwarsliggen omdat ze bang zijn voor veranderingen. Daardoor ontmoedigen ze het ook als anderen hun leven willen veranderen. Dit soort mensen redeneert echter vanuit zichzelf: zíj zouden bang zijn voor een dergelijke stap. Blijf in zo’n geval bij je eigen gevoel. Ben je goed voorbereid en ga je gedegen te werk, dan is er geen enkele reden om jezelf tegen te laten houden door (andermans) angst.

Casus 3.9 Obstakels overwinnen Kraamverzorgster Anne is zelfstandig kraamverzorgster. Ze heeft het idee opgevat om, als ouders dat graag willen, ook ’s nachts diensten te draaien. Dan kunnen ouders tenminste hun broodnodige nachtrust pakken. Als ze het idee bij haar echtgenoot Dirk oppert, stuit ze echter op flink verzet. ‘Geen denken aan,’ bromt Dirk. ‘Hoe weet ik of je wel echt daar bent ’s nachts?’ ‘Nou wordt ie mooi!’ roept Anne laaiend, ‘Wil je soms beweren dat ik vreemdga?!’ Mij houd je niet tegen, denkt Anne. Ik doe immers niks verkeerd. In de periode daarna draait Anne soms nachtdiensten. Dirk is daar niet blij mee, maar Anne belt hem altijd één of twee keer op. Dirk merkt nu dat het niet zo’n vaart loopt en dat Anne alleen maar haar werk doet. Langzaam draait Dirk bij. Op een dag neemt hij een bloemetje mee voor Anne en biedt hij zijn excuses aan. Anne vliegt hem om de hals. Wat lief van je! roept ze. Je weet toch dat jij de enige voor me bent!

97

98

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

3.10

Zelfstandig of in loondienst?

Vroeger was het bijna vanzelfsprekend dat je in loondienst ging. Tegenwoordig niet meer. In bijna elk beroep kun je je vestigen als zelfstandig ondernemer. Dat geldt ook voor kraamverzorgsters, zoals Anne in bovenstaande casus. Je kunt je eigen (mini-)organisatie voor kraamzorg beginnen. Een van de auteurs van dit boek heeft dat ook gedaan (www.daisycare.nl; zie casus 3.10). Opdrachtgevers (particulieren of instanties) of bemiddelaars kunnen je dan inhuren voor kraamzorg. Het is belangrijk om je te realiseren dat je de keus hebt tussen loondienst en het zelfstandig ondernemerschap. Het een past wellicht beter bij je dan het ander. Waar je echter ook voor kiest, zowel loondienst als het zelfstandig ondernemerschap hebben voor- en nadelen. Is het voordeel van loondienst bijvoorbeeld dat je verzekerd bent van werk en loon, als zelfstandig ondernemer ben je veel flexibeler en vrijer om je werklast zelf te bepalen. Wie kiest voor een eigen bedrijf is sinds 2009 verplicht zich in te schrijven bij de Kamer van Koophandel en dient zich aan te melden bij de Belastingdienst.

Casus 3.10 Doe het zelf ! Daisy richtte, na achttien jaar ervaring in de verpleging en kraamzorg, een eigen bedrijf op. Ze wilde eindelijk eigen baas zijn, zelf uitkiezen wat ze doet, waar en hoe lang. Het eerste halfjaar was reuze spannend. Zonder werk, geen inkomen, alles voor de eerste keer zelf regelen, en haar eigen facturen verzenden. Het was geen seconde saai! Inmiddels staat haar bedrijf twee jaar ingeschreven bij de Kamer van Koophandel en geeft de Belastingdienst haar nog maar een jaar startersaftrek. Daarna wordt ze geacht helemaal op ‘eigen benen’ te staan. Ze geniet met volle teugen van de afwisseling in haar werk en haar inmiddels opgebouwde naamsbekendheid. Ze voelt zich sterker dan ooit: niemand kan haar in de toekomst tegenhouden om wat dan ook te doen. Ze weet nu dat ze alles aankan wat ze zich voorneemt. Ze neemt zo weer een duik in het donker en zwemt ook dan gewoon weer naar het licht! ‘Gewoon bedenken, durven, en doen!’ vindt ze. Meer over Daisy kun je lezen op www.daisycare.nl.

Opdracht 3.18 Met deze opdracht kun je nagaan wat beter bij je past: loondienst of het zelfstandig ondernemerschap?Doe nu het volgende:

3 Hoe sta ik in mijn werk?

a Kijk naar de persoonlijkheidstest die je maakte in paragraaf 1.1. x Scoor  je hoog op de S van stabiliteit? Dan heb je het zelfvertrouwen dat nodig is om als zelfstandig ondernemer aan de slag te gaan. Dit is heel belangrijk. x Scoor  je gemiddeld of hoog op de O van openheid? Dan ben je niet te bang om je grenzen te verleggen en nieuwe ervaringen op te doen, iets dat een zelfstandig ondernemer goed uitkomt. x Scoor je gemiddeld of iets hoger op de Z van zorgvuldigheid? Dan ben je zorgvuldig genoeg om het papierwerk dat komt kijken bij het zelfstandig ondernemerschap goed op te pakken. Scoor je erg hoog op zorgvuldigheid, dan kan echter je perfectionisme je in de weg gaan zitten. b Kijk naar de testen in dit boek die je hebt gemaakt over waarden (zie paragraaf 1.4 en 3.1). x Hoe  belangrijk zijn waarden zoals zelfstandigheid, onafhankelijkheid en vrijheid voor jou? Zijn ze belangrijk, dan is het zelfstandig ondernemerschap wellicht iets voor jou. x Hoe  belangrijk zijn waarden zoals zekerheid, stabiliteit en veiligheid voor jou? Zijn ze belangrijk, dan is loondienst meer iets voor jou. Trek nu een conclusie: wat past het beste bij jou?

Weetje: Voor de Belastingdienst ben je pas zelfstandig ondernemer als je meer dan 1225 uur per jaar in je onderneming werkt. Ook moet je meerdere opdrachtgevers hebben en aan nog een aantal andere voorwaarden voldoen. Bestempelt de Belastingdienst je als zelfstandig ondernemer, dan heeft dat flinke financiele voordelen. Zo kom je in aanmerking voor de zelfstandigen- en startersaftrek. Kijk voor meer informatie op: www.belastingdienst.nl onder het kopje ‘Zakelijk’ en ‘Onderneming starten of stoppen’. Kijk ook op: www.kvk.nl, de website van de Kamer van Koophandel. Onder de link ‘Bedrijf starten’ vind je allerhande nuttige informatie waar je mee aan de slag kunt.

99

Literatuur

Bronnen hoofdstuk 1 Dols, R. (2008). Professionele loopbaancoaching. Culemborg: Van Duuren management. Dijkstra, P. (2009). Zelfverzekerd door het leven. Utrecht: Het Spectrum. Dijkstra, P., & Barelds, D.P.H. (2009). Women’s well-being: The role of individual differences. Scandinavian Journal of Psychology, 50, 309-315. Dijkstra, P., & Barelds, D.P.H. (2008). What Dutch women of different ages regret most. Journal of Research in Personality, 42, 1663-1667. Dijkstra, P. & Mulder, G.J. (2009). Overleven in relaties. Amsterdam: Bert Bakker. Goleman, D. (1996). Emotionele intelligentie: emoties als sleutel tot succes. Amsterdam: Contact. Jansen, G. (2008). Laat los! Zaltbommel: Thema. Jansen, G. (2007). Denk wat je wilt, doe wat je droomt. Zaltbommel: Thema. Lange, A., Richard, R., Gest, A., de Vries, M. & De Lodder, L. (1998). The effects of positive self-instruction: A controlled trial. Cognitive Therapy and Research, 22(3), 225-236. Lindner H., Kirkby, R., Wertheim, E., & Birch, P. (1999). A brief assessment of irrational thinking: The Shortened General Attitude and Belief Scale. Cognitive Therapy and Research, 23(6), 651-663(13). Metcalfe, J., & Mischel, W. (1999). A hot/cool-system analysis of delay of gratification: Dynamics of willpower. Psychological Review, 106(1), 3-19. Tafarodi, R.W., & Swann, W.B. (2001). Two-dimensional self-esteem: Theory and measurement. Personality and Individual Differences, 31(5), 653-673. Schaap, C.P.D.R., Van Widenfelt, B.M., & Gerlsma, J. (2000). Behandelingsstrategieën bij relatieproblemen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Shafer, A.B. (1999). Brief bipolar markers for the Five Factor Model of personality. Psychological Reports, 84(3, 2), 1173-1179. Snavely, W.B., & McNeill, J.D. (2008). Communicator style and social style: Testing a theoretical interface. Journal of Leadership and Organizational Studies, 143(3), 219232. Stroebe, W. (2000). Social Psychology and Health. Buckingham: Open University Press.

Bronnen hoofdstuk 2 Acheson, A., Richards, J.B., & De Wit, H. (2007). Effects of sleep deprivation on impulsive behaviors in men and women. Physiology & Behavior, 91(5), 579-587.

Literatuur

Fernie, B.A., & Spada, M.M. (2008). Metacognitions about procrastination: A preliminary investigation. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 36(3), 359-364. Grit, R., Guit, R., & Van der Sijde, N. (2007). Competentiemanagement: persoonlijk ontwikkelplan. Groningen: Wolters-Noordhoff. Hersey, P, & Blanchard, K.H. (1969). Life cycle theory of leadership. Training & Development Journal, 23(5), 26-34. Huguenin, P. (2004). Conflicthantering en onderhandelen. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Kortas, L., Neimeyer, G.J., & Prichard, S. (1992). Structure and style in career decision making. Journal of Career Development, 18(3), 199-213. Quine, L. (2001). Workplace bullying in nurses. Journal of Health Psychology, 6(1), 73-84. Randler, C. (2007). Gender differences in morningness-eveningness assessed by selfreport questionnaires: A meta-analysis. Personality and Individual Differences, 43(7), 1667-1675. Randler, C. (2008). Morningness-eveningness and satisfaction with life. Social Indicators Research, 86(2), 297-302. Reich, W.A., Wagner-Westbrook, B.J., & Kressel, K. (2007). Actual and ideal conflict styles and job distress in a health care organization.Journal of Psychology: Interdisciplinary and Applied, 141(1), 5-15. Schouwenburg, H.C. (1992). Procrastinators and fear of failure: An exploration of reasons for procrastination. European Journal of Personality, 6(3), 225-236. Sellgren, S., Ekvall, G., & Tomson, G. (2006). Leadership styles in nursing management: Preferred and perceived. Journal of Nursing Management, 14(5), 348-355. Spreng, N.R., McKinnon, M.C., Mar, R.A., & Levine, B. (2009). The Toronto Empathy Questionnaire: Scale development and initial validation of a factor-analytic solution to multiple empathy measures. Journal of Personality Assessment, 91(1), 62-71. Thompson, G.G., & Hunnicutt, C.W. (1944). The effect of repeated praise or blame on the work achievement of ‘introverts’ and ‘extroverts’. Journal of Educational Psychology, 35(5), 257-266 Tonetti, L., Fabbri, M., & Natale, V. (2009). Relationship between circadian typology and Big Five personality domains. Chronobiology International, 26(2), 337-347. Waal, F, de (2009). Een tijd voor empathie. Amsterdam: Contact.

Bronnen hoofdstuk 3 Buijssen, H. (2009). Mijn moeder lag om 11 uur nog in bed. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Dols, R. (2008). Professionele loopbaancoaching. Culemborg: Van Duuren management. Dijkstra, P. (2009). Zelfverzekerd door het leven. Utrecht: Het Spectrum. Folkman, S., Lazarus, R.S., Dunkel-Schetter, C., DeLongis, A., & Gruen, R.J. (1986). Dynamics of a stressful encounter: Cognitive appraisal, coping, and encounter outcomes. Journal of Personality and Social Psychology, 50(5), 992-1003. Gay, E.G. (1971). Manual for the Minnesota Importance Questionnaire. Minnesota Studies in Vocational Rehabilitation, 28, 83. Karsten, C. & Smit, G. (2003). Antistress in 366 dagen. Rijswijk: Elmar. Kolb, A.Y., & Kolb, D.A. (2005). Learning styles and learning spaces: Enhancing experiential learning in higher education. Academy of Management Learning & Education,4(2), 193-212. Malach-Pines, A. (2005). The Burnout Measure, short version. International Journal of Stress Management, 12(1), 78-88.

101

102

Kerncompetenties kraamverzorgenden in ontwikkeling

Nijstad, B.A., Van Kleef, G.A., & De Jonge, J. (2006). Emoties in arbeid en organisaties: Introductie op het thema. Gedrag & Organisatie, 19, 313-322. Ranty, V. (2008). De lerende professional. Amsterdam: Boom onderwijs. Schaufeli, W., & Bakker, A. (red.). De psychologie van arbeid en gezondheid. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Schaufeli, W.B., Bakker, A.B., & Salanova, M. (2006). The measurement of work engagement with a short questionnaire: A cross-national study. Educational and Psychological Measurement, 66(4), 701-716. Taylor, S.E., Klein, L.C., Lewis, B.P., Gruenewald, T.L., Gurung, R.A., & Updegraff, J.A. (2000). Biobehavioral responses to stress in females: Tend-and-befriend, not fightor-flight. Psychological Review, 107(3), 411-429. Zapf, D. (2002). Emotion work and psychological well-being: A review of the literature and some conceptual considerations. Human Resource Management Review, 12(2), 237-268. www.belastingdienst.nl, bezocht op 6 november 2009. www.kvk.nl, bezocht op 6 november 2009.

Over de auteurs

Dr. Pieternel Dijkstra (1969) is sociaal psycholoog. In 2001 promoveerde zij aan de Rijksuniversiteit Groningen op onderzoek naar partnerrelaties. Sinds 2001 is ze werkzaam als zelfstandig psycholoog, schrijfster, onderzoeker en docent. Naast boeken schrijft Pieternel artikelen en maakt ze tests voor populaire tijdschriften zoals Psychologie Magazine en Libelle. Pieternel doet ook wetenschappelijk onderzoek en is als freelance hoofddocent verbonden aan een hbo-opleiding Toegepaste Psychologie. Pieternel combineert haar werk met het ouderschap van twee kinderen. Meer over Pieternel kun je lezen op www.pieterneldijkstra.nl. Desirée Groen-Deusings (1974) heeft ‘zorgen voor’ in haar genen: ze is verpleegster, kraamverzorgster en gespecialiseerd gastouder. Desirée heeft werkervaring in verschillende settings, waaronder somatische en psychogeriatrische verpleeghuizen, de psychiatrie, de zorg voor verstandelijk beperkten en de thuiszorg. Om haar werk beter te kunnen combineren met het ouderschap van twee kinderen, startte Desirée in 2007 haar eigen zorgbedrijf ‘Daisycare, Hulp met Zorg’. Een van de favoriete kreten van Desirée is: Pluk de dag, voor iemand anders hem in de vaas zet! Meer over Desirée kun je lezen op www.daisycare.nl. Desirée en Pieternel ontmoetten elkaar op de Kraambeurs 2008 en kwamen samen tot het initiatief om een boek te schrijven met als doel bij te dragen aan de ontwikkeling van zorgverleners.