Anatomie in vivo ivo: 2: Onderste extremiteit 978-90-313-3303-5, 978-90-313-6510-4 [PDF]

Zitiervorschau

Een fotoatlas van de

anatomie in vivo 2 Onderste extremiteit

Serge Tixa

B o h n S t a f l e u Va n L o g h u m

Een fotoatlas van de anatomie in vivo 2 Onderste extremiteit

EEN FOTOATLAS VAN DE ANATOMIE IN VIVO 2 ONDERSTE EXTREMITEIT

Serge Tixa

Bohn Stafleu Van Loghum Houten/Diegem 2001

© 2001 Bohn Stafleu Van Loghum bv, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974 St.b. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijke verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

ISBN 90 313 3303 4 NUGI 751 D/2001/3407/126 Oorspronkelijke titel: Atlas d’anatomie palpatoire du membre inferieur. Parijs/Milaan/Barcelona: Masson 1997 Vertaling: N. Quakernaat en A. Zuidgeest Omslagontwerp: Boekhorst Design BV Foto’s: Charles Menge Illustratie hoofdstukopeningspagina’s: de Doryphoros van de Griekse beeldhouwer Polykleitos, Museo Nazionale, Napels Deze uitgave is tot stand gekomen dankzij een financiële bijdrage van het Franse Ministerie van Cultuur.

Bohn Stafleu Van Loghum Het Spoor 2 3994 AK Houten Kouterveld 2 1831 Diegem www.bsl.nl

INHOUD

INLEIDING 1 DE HEUP

Topografisch overzicht van de heup Osteologie Coxofemorale regio Os coxae Femur Myologie Regio femoralis anterior, pars lateralis en pars superior Regio femoralis anterior, regio subinguinalis Regio glutea Oppervlakkige spierlaag Middelste spierlaag Diepe spierlaag Zenuwen en vaten Regio femoralis anterior, regio subinguinalis Regio glutea N. ischiadicus 2 HET BOVENBEEN Topografisch overzicht van het bovenbeen Myologie Regio femoralis anterior Ventrale spiergroep M. sartorius M. quadriceps femoris M. tensor fasciae latae Regio femoralis posterior Mediale spiergroep Adductoren

IX 1

2 3 3 4 8 11 11 13 16 17 19 21 26 26 28 28 31 32 33 33 33 34 36 39 41 42 43

VI INHOUD

M. gracilis Dorsale spiergroep Mediale deel van de ischiocrurale spieren Laterale deel van de ischiocrurale spieren 3 DE KNIE Topografisch overzicht van de knie Osteologie Ventrale deel Mediale deel Laterale deel Syndesmologie Ligamenten Myologie Ventrolaterale regio

45 47 48 51 53 54 55 55 60 64 69 69 75 75

Het bovenbeen

76

Het onderbeen

77

Ventromediale regio Dorsale regio Zenuwen en vaten Fossa poplitea N. tibialis N. peroneus communis N. cutaneus surae lateralis A. poplitea 4 HET ONDERBEEN Topografisch overzicht van het onderbeen Osteologie Het onderbeen Myologie Ventrale spiergroep M. tibialis anterior M. extensor hallucis longus m. extensor digitorum longus m. peroneus tertius Laterale spiergroep M. peroneus longus M. peroneus brevis Dorsale spiergroep Oppervlakkige spierlaag: m. triceps surole

79 84 87 87 88 90 91 92 93 94 95 95 97 97 98 99 99 100 103 104 106 108 109

VII INHOUD

Diepe spierlaag: m. tibialis posterior Diepe spierlaag: m. flexor digitorum longus Diepe spierlaag: m. flexor hallucis longus 5 DE ENKEL EN DE VOET

114 116 117 121

Topografisch overzicht van de enkel en de voet (pes)

122

Osteologie Laterale zijde Os metatarsale V Os cuboideum Calcaneus Talus Malleolus lateralis Mediale zijde Os metatarsale I Os cuneiforme mediale Os naviculare Talus Calcaneus Malleolus medialis Ventrale zijde van de enkel en dorsale zijde van de voet Dorsale zijde van de enkel en achterzijde van de voet Plantaire zijde van de voet Syndesmologie Gewrichten en ligamenten Artt. interphalangeae Artt. metatarsophalangeae Artt. tarsometatarseae (gewricht van Lisfranc) Art. tarsi transversa (gewricht van Chopart) Art. subtalaris en art. talocalcanearis Art. talocalcanearis Ligamenten tussen tibia en tarsus Lig. tibiofibulare posterius Retinacula van de enkel en de fascia dorsalis pedis Myologie Spier-peesapparaat van de enkel en de voet Intrinsieke spieren van de voet Zenuwen en vaten

123 123 124 126 127 130 131 132 133 136 137 138 140 141 142 146 149 154 154 155 156 157 159 160 161 163 165 165 167 167 174 181

REGISTER

185

INLEIDING

Dit boek is een vertaling van de Franse uitgave Atlas d’anatomie palpatoire du membre inferieur. Eerder is al de vertaling verschenen van deel 1 Atlas d’anatomie palpatoire du cou, du tronc, du membre superieur. Beide boeken zijn vertaald en geredigeerd door drs. A. Zuidgeest, docent aan de Hogeschool van Amsterdam en de Internationale Hogeschool voor Fysiotherapie Thim van der Laan in samenwerking met mevrouw N. Quakernaat, fysiotherapeut. Beide boeken beschrijven een methode van anatomie in vivo: een onderzoekmethode van anatomische structuren (botten, ligamenten, spieren, vaten en zenuwen) die heel visueel is, aangezien elke te onderscheiden c.q. op te zoeken anatomische structuur wordt geïllustreerd met behulp van een foto. Bij elke foto wordt een techniek beschreven voor het palperen van de desbetreffende structuur.

Voor wie is dit boek bestemd? Voor iedereen bij wie toepassing van anatomie in vivo onontbeerlijk is bij het uitoefenen van zijn of haar beroep.

Hoe is het boek opgezet? Het boek bevat 385 foto’s van de onderste extremiteit verdeeld over vijf hoofdstukken

X INLEIDING

(heup, bovenbeen. knie, onderbeen, enkel en voet). Elk hoofdstuk is standaard verdeeld in vier onderdelen: 1. osteologie, 2. myologie, 3. syndesmologie en 4. zenuwen en vaten. In het gehele boek wordt de Latijnse nomenclatuur gebruikt.

De foto’s bestaan uit twee typen: s /VERZICHTSFOTOS – algemene foto’s die een hoofdstuk inleiden; – topografische foto’s die alle goed palpabele structuren van een regio als geheel laten zien; – topografische foto’s die de ligging van de afzonderlijke structuren (meestal spieren) ten opzichte van de omgeving laten zien. s &OTOSVANPALPATIETECHNIEKEN deze laten de onderzochte structuur zien en worden gecompleteerd met een beschrijving van de benaderingstechniek.

Gebruik van het boek Hiervoor zijn twee manieren: a men kan een regio in zijn totaliteit benaderen (bijvoorbeeld de knie) of b een deel van een regio (bijvoorbeeld de laterale rand van de voet). Het is in dat geval voldoende het desbetreffende hoofdstuk of de paragraaf, zoals aangegeven in de inhoud, te bestuderen. s )NDIENMENEENSPECIFIEKESTRUCTUURONDER elke mogelijke hoek) wil palperen dient men het register te raadplegen, waar wordt verwezen naar de bladzijden waar het desbetreffende onderwerp wordt besproken. Opmerking: men moet de afbakening van de regio’s niet te strikt zien. Tijdens het bestuderen

van bepaalde spieren kunnen deze regio’s worden overschreden. Dit komt doordat elke spier transversaal wordt benaderd: men bekijkt de ligging vanuit de naastgelegen structuren. Tevens is er ook een longitudinale benadering mogelijk van het proximale deel, de spierbuik en het distale deel van de spier.

185 REGISTER

REGISTER Myologie m. abductor digiti minimi 177 m. abductor hallucis 178 m. quadratus plantae ou flexor accessorius 179 m. adductor hallucis 179 m. biceps femoris - caput breve 52, 76, 86 - caput longum 52, 76, 86 m. quadratus femoris 25 m. extensor hallucis brevis 168, 175 m. extensor digitorum brevis 168, 169, 175, 176 m. flexor digiti minimi brevis 177 m. flexor hallucis brevis 178 m. flexor digitorum brevis 179 m. peroneus brevis 107, 170 m. sartorius 12, 35, 80, 82 m. vastus intermedius (zie m. quadriceps femoris) 36 m. semimembranosus 50, 52, 82, 85 m. semitendinosus 49, 52, 80, 81, 85 m. rectus femoris (zie m. quadriceps femoris 12, 38 m. gracilis 46, 80, 81, 85 m. adductor magnus 44, 83 m. gluteus maximus 18 mm. interossei - dorsales 180 - plantares 180 m. tibialis anterior 77, 78, 99, 168 m. tibialis posterior 115, 172 m. gastrocnemius (zie m. triceps surae) - caput laterale 111 - caput mediale 110 m. gemellus inferior 24 m. gemellus superior 24 m. extensor digitorum longus 77, 78, 102, 169 m. extensor hallucis longus 101, 168 m. flexor digitorum longus 117, 172, 173 m. flexor hallucis longus 119, 173

m. peroneus longus 77, 78, 105, 170 m. adductor longus 14, 43 m. gluteus medius 20 m. obturator externus 25 m. obturator internus 24 m. opponens digiti minimi 177 m. pectineus 14, 43 flexor digitorum brevis 169, 175 m. peroneus fibularis tertius 102, 169 adductor brevis 43 m. gluteus minimum 22 m. plantaris 113 m. popliteus 86, 111 m. psoas major 15 m. iliopsoas 14, 15 piriformis 23, 24 quadriceps femoris - m. vastus intermedius 36 - m. rectus femoris 12, 38 - m. vastus lateralis 37, 76 - m. vastus medialis 37, 83 - tendo m. quadriceps femoris 37 m. soleus (zie m. triceps surae) 112 m. tensor fasciae latae 12, 20, 40, 76 - tractus iliotibialis 40, 76 m. triceps surae - m. gastrocnemius, caput laterale 111 - m. gastrocnemius, caput mediale 110 - m. soleus 112 - tendo calcaneus (Achilles) 113, 171 m. vastus lateralis (zie m. quadriceps femoris) 37, 76 m. vastus medialis (zie m. quadriceps femoris) 37, 83

2. Spieren ingedeeld in spiergroepen ADDUCTOREN m. gracilis 46, 80, 81, 85 m. adductor magnus 44, 83

186 REGISTER

m. adductor longus 14, 43 m. adductor brevis 43 EXTENSOREN m. extensor digitorum brevis 168, 169, 175, 176 m. extensor hallucis brevis 168, 175 m. extensor digitorum longus 77, 78, 102, 169 m. extensor hallucis longus 101, 168 GLUTEALE SPIEREN m. gluteus maximus 18 m. gluteus medius 20 m. gluteus minimum 22 FLEXOREN m. quadratus plantae 179 m. flexor digiti minimi brevis 177 m. flexor hallucis brevis 178 m. m. flexor digitorum brevis 179 m. flexor digitorum longus 117, 172, 173 m. flexor hallucis longus 119, 173 ISCHIOCRURALE SPIEREN biceps femoris, caput longum 52, 76, 86 m. semimembranosus 50, 52, 82, 85 m. semitendinosus 49, 52, 80, 81, 85 tuber ischiadicum 52 PES ANSERINUS m. sartorius 12, 35, 80, 82 m. semitendinosus 49, 52, 80, 81, 85 m. gracilis 46, 80, 81, 85 PELVITROCHANTERE SPIEREN m. quadratus femoris 25 m. gemellus inferior 24 m. gemellus superior 24 m. obturator externus 25 m. obturator interbus 24 m. piriformis 23, 24 PERONEALE SPIEREN m. peroneus brevis 107, 170 m. peroneus longus 77, 78, 105, 170 m. peroneus tertius 102, 169 peroneus tertius OSTEOLOGIE talus - collum tali 130, 138, 145 - corpus tali

- processus lateralis tali 130 - facies malleolaris lateralis 161 - facies malleolaris medialis 162 - trochlea tali 161, 162 - tuberculum laterale 139 - tuberculum mediale 139 - caput tali 138 calcaneus - facies lateralis 127, 129 - facies inferior 152 - facies medialis 140 - facies posterior 147 - facies superior 129, 148 - facies articularis cuboidea 127 - magna apophysis calcanei 127 calcaneus - sustentaculum tali 140, 147 - sinus tarsi 128 - processus lig. calcaneofibulare 129 - trochlea peronealis 128, 148 - processus lateralis tuberis calcanei 153 - processus medialis tuberis calcanei 153 - processus anterior calcanei 152 os metatarsale V - tuberositas ossis metatarsalis V 125 - basis ossis metatarsalis V 125 - corpus ossis metatarsalis V 124 caput ossis metatarsalis V 124 os cuboideum - margo lateralis 126 - facies dorsalis 126 - facies plantaris 126, 150 ossa cuneiformia - cuneiforme mediale 136, 158 - cuneiforme intermedium 158 cuneiforme laterale 157 os metatarsale II 144 femur - condylus lateralis - condylus lateralis-facies articularis/facies lateralis 65, 66 - condylus lateralis-sulcus 66 - condylus medialis-facies articularis/facies patellaris 66 - epicondylus lateralis 65 - condylus medialis 62 - condylus medialis-facies articularis/facies patellarismargo medialis 62 - condylus medialis-sulcus 62 - condylus lateralis-facies articularis/facies patellaris 62 - tuberculum adductorium 62 - epicondylus medialis 61

187 REGISTER

-

fossa suprapatellaris 56, 65 trochanter major 9 trochanter minor 10 femur-condylus medialis/lateralis-facies articularissulcus medialis/lateralis 59 condylus medialis/condylus lateralisfacies articularis 59 - caput ossis femoris 8 ossa metatarsalia I-V - capita 143, 150 - basis 125, 135 - corpus 124, 134 - caput 124, 133 os coxae - margo inferior 7 - crista iliaca 4 - spring iliaca anterior superior 4 - spina iliaca posterior inferior 5 - spina iliaca posterior superior 5 - tuberculum pubicum 5 - spina ischiadica 6 - incisura ischiadica major 7 - incisura ischiadica minor 6 - tuberculum iliacum 4 - tuber ischiadicum 7 fibula - collum fibulae 68 - fibula, facies lateralis 96 - malleolus lateralis 131, 148 - caput fibulea - apex capitis fibulae 68 phalanx - proximalis 133 - medialis 133 - distalis 133 tuberculum pubicum 5 cuneiforme mediale 136, 158 os metatarsale I - basis ossis metatarsalis I 135 - corpus ossis metatarsalis I 134 - dorsak zijde 134 - laterale zijde 134 - mediale zijde 133 - ossa sesamoidea 133 - os sesamoideum laterale 151 - os sesamoideum mediale 151 - caput ossis metatarsalis I 133 - tuberculum laterale 135, 151 - tuberculum mediale 135, 151 patella - basis patellae 56 - margo lateralis 57

- facies anterior 56 - facies articularis 57, 58 - apex patellae 57 os naviculare 137 - tuberositas ossis navicularis 137 tibia - margo anterior 95, 145 - condylus medialis-margo inferior 63 - margo medialis 95 - linea obliqua 68 extremitas distalis 145 - facies medialis 96 tibia - facies posterior 96 - malleolus medialis 141, 147 - margo medialis 63 - facies articularis superior 58 - facies articularis superior-pars lateralis 67 - facies articularis superior-pars medialis 63 - tuberculum infracondylare 67 - tuberositas tibiae 58 os metatarsale III 144 SYNDESMOLOGIE Articulatio(ones) subtalaris 160 talocalcaneonavicularis - talocalcanearis 160 - talonavicularis 159 genus 58 interphalangeae 155 tarsi transversa - talonavicularis 159 calcaneocuboidea 159 metatarsophalangeae 156 tarsometatarseae - os cuboideum - os metatarsale V 157 - os cuboideum - os metatarsale IV 157 - os cuneiforme intermedium - os metatarsale II 158 - os cuneiforme mediale os metatarsale I 158 os cuneiforme laterale - os metatarsale III 157 talocruralis 161, 162 Ligamentum(a) retinaculum patellae laterale 70, 71 retinaculum mediale 71, 73, 74 lig. collaterale fibulare (laterale) 70 lig. collaterale tibiale (mediale) 72, 73 lig. patellae 74 corpus adiposum infrapatellare 74

188 REGISTER

Syndesmologie ENKEL EN VOET Ligamentum(a) retinaculum mm. extensorum inferius 165 retinaculum mm. extensorum superius 165 retinaculum mm. peroneorum (fibularium) superius 165 fascia dorsalis pedis 166 aponevrosis plantaris 175 lig. talocalcaneare 128 lig. calcaneonaviculare plantare 159 lig. calcaneocuboideum lig./bifure. bifurcatum 159 lig. callaterale laterale - lig. talofibulare anterius 163 - lig. talofibulare posterius 163 - lig. calcaneofibulare 163 lig deltoideum (mediale weg) - pars tibialis anterior 164 - pars tibiotalaris posterior 164 - pars tibiocalcanea 164 - pars tibionavicularis 164 lig. tibiofibulare posterius 165 ZENUWEN EN VATEN Arteria(ae) a. femoralis 27 a. dorsalis pedis 184 a. poplitea 92 tibialis posterior 184 Nervus(i) n. cutaneus dorsalis lateralis 182 n. femoralis 27 n. cutaneus dorsalis intermedius 182 n. ischiadicus 29, 30 n. peronaeus superficialis 182 n. cutaneus surae lateralis 91 n. peronaeus communis 91 n. tibialis 89 n. tibialis 184