Skarbiec historii polskiej [1] [PDF]

Zitiervorschau

k

SKARBIEC HISTORII POLSKIEJ KAROLA SIENKIEWICZA.

3oi.

-v

%

$4

tJ

PRZEDMOWA.

mamy

Kto u nas chce pozna adnego dziea któreby je dzieje ojczvste, rozcigoci trzeba mu do tego w przyzwoitej obejmowao Bibliotek, trzeba Archiwów, musi on umie jzyk aciski, jmusi byd literatem. Lecz dla ogóu Pozyki yjce, Polacy, nie

hislorii Polski.

nie znajdzie

,

;

—

massy narodu w literaturze Polskiej Jakie ztad, a szczególnie w naszem Polski niema. laków niu,

dla

,

,

wynikaj

e i

,

i

wieloraki

na narody,

taj

wynikn mog. ,

e silny

nem

szkody,

wpyw

jest

to nie jest

atwo

historii

pooepoj.

to

przeszoci na

ludzi

nikomu. Byt, uprawa,

lite-

prawodawstwo, filozofia, wszelkie zasoby i wszelkie prawida ycia narodowego, sa w gruncie swoim, owocem przeszoci. INapróno gwat, lub pycha, lub szalestwo czasu, powaay si niekiedy zrywa ów rodzicielski wze. Rewolucia Francuzka sia i wymowa burzy , powstaa bya przeciw przeszoci swego narodu przecie niezadugo, w epoce najwikszej potgi swojej, w elaznym adzie iw dumie cesarstwa, wracajc otarze Bogu, oddaa po koronacii pierwszy i pokon historii. Kiedy Napoleon ratura, polityka,

,

;

raz wojsku swojemu

Dagoberta probierz

,

,

z

hem Dugesklina

skonnoci

skpego w

,

wybiera si ukaza, zabra i

i

szyszak Bajarda.

spryn spoecznych, gromi

opiece prac historycznych;

kosztów na ten cel

sob

—

tron

Biegy ów ministra

najwikszych niesczdzi, podawa mu za prawido, i

—

PRZEDMOWA.

IV

We wszystkich ju pastwach widzirn za naszych czasów oywiony popd do upowszechniania znajomoci dziejów narodowych. teje samej Francii, literatura historyczna starannie dzi uprawiana i wysoko ceniona. Dzi historycy Francuzcy, najwysze dostojestwa rzdowe lub prawodaw-

W

cze

,

piastuj.

Lecz historia nie jest jedynie poradnica umiejtnoci sil jej gbiej spoecznych, nauka królów i ministrów,

—

w spoecznoci,

bo

w sumieniu kadego

czowieka, panuje. Pojmowanie Ojczyzny jest pamitanie przeszoci. Jak Religia z niebem, tak historia jest przymierzem czowieka z ziemia. Kto pierwszy dom zbudowa niw uprawi , sad ten zasadzi, i koci swe, tam gdzie mieszka, zoy, nie i w dzieci swoje wyobraenie Ojczyzny zasczepi przezio, eim zostawi przytuek i pokarm, lecz dziedzictwo mioci w ziemi wcieli bo czowiek niwo podepze, dom spali, ycie nawet swoje dla niewidomego dobra w ofierze poniesie. — Pami na przodków, na ich saw, na ich przygody, na ich zacne namitnoci, zapala dusz do wielkich czynów, do cudownych przewag, jakich adne liczebne adne obecne pobudki natchn niemoga. Za modych latGrecii, kiedy jej sczupe powiaty, kiedy te bogosawione anarchie, zaprzatnione bujaniem modoci, zdaway si nieskoczenie sabe na odparcie majestatycznej potgi Wschodu która pochaniajc okoliczne dziedziny zbliaa si ku ich sczliwym granicom co poczyna prawodawca, czego si chwyci dyktator Aten? Oto pucili oni po Grecii echo dawnych dziejów. Solon i Pizystrat ,

—

;

;

—

e

—

,

—

,

,

zebrali,

upowszechnili pieni

rozpisali,

miertelne kroniki

nad Azja — — Salamina — fuje

;

;

i

,

w

—

—

Homera

,

owe

nie-

których zjednoczona Grecia tryum-

—

wkrótce zasyny Termopile Maraton Alexander na grcbie Achilla zy roni a ,

nad Indem rozbija namioty.

Kiedym powiedzia e niemamy Historii Polski, powiedziaem e niemamy dziea któreby przygody Ojczyzny naszej

,

z

wiar

,

nadzieja

i

mioci

,

w

penej powieci

i

,

PRZEDMOWA

w

sczegóowej osnowie rozwijao

uwacza

V

—

;

ale niechciaiem by-

szacownym pracom historycznym które sislotnem bogactwem i chluba literatury naszej. A znowu, gdy mówi, i niemamy historii Polski, niema to znaczy i przeszo nasza jest naga i nieurodzajna pustynajmniej

przez to

—

nia.

W

tern znaczeniu,

aden

histori jakiej

Polacy mamy histori, Mamy pobratymczych narodów niema.

my z

,

adne pastwo Sowiaskie w niepodlegoci w plemiennej

co Polska wieków nietrwao; -rwewntrznych i zewntrznych przygód niewytyle zacnych ludzi niewydao adne tyle ,

i

adne

tyle

trzymao

wiata

;

tyle

czystoci

,

,

—

—

-

;

dla nauki, tyle natchnienia dla serca, tyle

niescz

—

wiata caego nieobjawia. adna te historia narodowi swemu tyle, co Polska dla Polaków, pilna, konieczne, zbawienna by niemoe, — a musz doda, i by niemoga bya. Naród, który sam o sobie stanowi który od Sejmu do Sejmu od Elekcii do Elekcii, przyszo sobie sam zakrela, naród taki potrze-

fatalnych na rozrzewnienie

,

,

—

—

,

,

bowa przedewszystkiem mie i

nieustannie pod okiem wierny surowy obraz wasnych dziejów. Duch publiczny w Pols-

cze,

y

przez wieki

i

karmi si

jedynie obradami. Historia

narodowa nie stawaa mu w pomocy. Polacy odwani w boju, zuchwali na Sejmach niewypowiedzianie draliwi byli na gos historii wasnej. Kroniki nasze, zmaym wyjtkiem, staway o poda od chwili obecnej lub nie miao i czstkowo zason jej uchylay. mielsze, pozostay w rkopismach ukryte. Naród Sejmami stojcy, niemia publikowanych diariuszów, ni historii Sejmów. Toczce si sprawy w Polscze z dawien dawna obszernie po zagranicznych gazetach gdy u nas ani pomylano o tern. Politycy ogaszane byty Polscy uciekali si do Grecii, do Rzymu, do Wenecii po zasady spoeczne. Póniej filozofia Francuzka zasypaa xiakami swojemi ziemi nasza. Nakoniec rewolucia otworzya niesczsne upusty wyuzdanego dziennikarstwa, a ów potop moralny, zgubniejsze poczyni ruiny w gowach Polskich, ,

,

,

ni

na ziemi Polskiej, dawne najazdy Talarów.

Xiki obce,

,

PRZEDMOWA.

vt

jzyk

obcy, zdania ohce otaczay kolebki, modo, i wiek praktyczny Polaków. Dla takich tedy fatalnoci postp narodu naszego na wasnej j historycznej i jedynej bez-

—

piecznej drodze,

publiczny ciasn§

zatamowanym zosta i

;

—

,

dla tego to

duch

excentryczna puscza si u nas kolej,

wic zapada w ostatecznoci, w swywoli w ospao — dla tego naród Polski tak póno obaczy si, wic niesczciu, ;

popraw

dopuci wyprzedzi

polityczna

;

—

dla

tego,

na koniec, w ostatnich usiowaniach upad, i zostawi przestrog, bodaj i dla siebie samego, i bezpieczniej jest naro-

dowi azardowa si bez arsenau, bez amunicii, bez skarbu,

— nili bez pewnej,

praktycznej

historia wyrobionej

,

i

na-

kazanej polityki narodowej.

Sejmy, jedyne dawniej zrzódo ducha nego, ucichy

w

gówna danina obecnym rzdom ko

dla

;

rozumu publiczjest tam Ojczyzny zostaje tyli

Milcz enie

ujarzmionej ziemi.

Pami.

Skarb (o jescze wielki i nieoszacowany. I nie jedyny lecz dlatego tylko edukacia historyczna jest gruntem edukacii politycznej; historia narodowa, której

e

Polali

mao si uczy

na które

e e

,

,

bezpieczniejsza jest

bie z ufnoci w gorcych

szkoa od obrad,

godzinach, a bieg nie

dziaaniem okazaem majestat Namitnoci patriotyczne rej na nim Sejm wodza; ale jake czsto i namitnoci osobiste; ale jake czsto zgubna, gdy bdy jest opieka wolnoci jego prawem by musza; Sejm jest rdzeniem narodu; przygotowany. Sejm

jest

,

tycznein, wyrokujacein.

—

;

—

nie

nowina

to

przecie widzie tam tandetny pascz filozofa T !N a Sejmach, nakoniec,

zamiast rodzinnej szaty godowej.

wystpuj

—

partie losem utworzone

,

a

czsto ohce naturze

i

potrzebom narodowym. Partie musza walczy na zabój musi jedna druga przemódz, zgnbi, wiele nienawici rozdmuchna, aby rozkazujca jedno, trafunkowa sia za,

prowadzi.

— Dzi nie ma Sejmów

nie

mamy i historii gotowej

cze

nam

,

lecz

,

i

mie

ich nie

mona;

inoem si jej uczy.

pozostaje to jedyne bogactwo którego trudno

odj, chyba ejesami egoizmem, zapamitaoci

i

Jes-

nam

niedhal-

PRZEDMOWA. stwem uronim. Pozostaje nam i

w

to uczucie które

yciodawcza przeszo,

ta

nas rozpala

i

,

Vii

nauka któr nam da atwiej si po.

ta

moe. Uciekajc si do niej jeli bdzim, prawi; jeli si wanim atwiejsza zgoda; ,

,

nie znika.

ne

i

Poziome jest

bujnego

ale jest sil,

niwa

i

Polska z oczu

ciche pole historyczne, ale obszer-

si na niem uzbiera nie jest prawem, podstaw prawodawstwa , i najczystszem zrzó;

co

W

dlem polityki narodowej. najsmutniejszych chwilach rozpamitywanie przeszoci odkrywa z pod rozlicznych zamieci, prawd « a za prawd, mówic stówami staroa wieckiej polsczyzny Gospodzin da mio, a ziemia na» « sza da owoc swój

—

,

.

Baczc na

baw

wielorakie trudnoci dni naszych,

pyta si

zo-

kiedy histori narodu naszego mie bdziem? oczekiwaniu i dugiem zapewne, ten smutny brak w literaturze, a nawet w polityce narodowej, zapenionym zostanie, caa nasza troskliwo na stan materiaów historycznych zwraca si powinna. A i tu zaiste tylko jest czem niespokoi si. owych materiaów drukiem od zgubnych zabezpieczona trafunków niezmierna wikszo, niewydana, na utrat naraona. Liczne ju manuskrypta historyczne ulegy znisczeniu a co pozostaje, atwo take zagin moe. Dziwna jest i zasmucajca obojtno przodków naszych na uwiecznienie pomników historii narodowej co nawet w tej mierze wykonano, to po wikszej czci cudzoziemcom przyzna potrzeba. Pierwszy zbiór historyczny Polski, Pistoriuszowi Szlzakowi winnimy drugi Gwagninowi Wochowi inny znowu Mitzlerowi take nie Polakowi. Najdawniejszych naszych kronikarzy, Bogufaa, Baczka, kilku bezimiennych, wyda Somprzychodzi

:

—W

aa

Cz

ma

;

:

;

,

;

;

,

mersberg;

wiedzie kto? Piotra

—

1°.

—

mickiego,

w

skutek ;

;

Temu winnimy

Zygmunta Augusta. Ledwie

samym rkom

—

Dugosza... mamy poOto Tajny Sowietnik Jego Imp. Moci

Dzierw, Lengnich

a

cz

dostay si tyme skarga Górnickiego na niewdzi-

choby rabunku

aosna

korrespondencii

aowa, e akta To-

nie trzeba ,

nie

— ;

PRZEDMOWA.

VIII

ciyaby ju moe na Polscze. Pierwsze zbiory w Dregerze, w Sommersbergu pierwherby w starej kronice Niemieckiej genealogie w Hub-

czniki, nie

naszych dyplomatów sze

nerze

—

;

;

;

pierwszym wydawca dziennika historycznego

Polskiego Lengnich.

— Równie w

tyczcych si dziejów przodkiem

sczególnych badaniach

lub literatury naszej

cudzoziemcy

,

Grodek, podali pierwsza wiao historykach Polskich Braun krytyk rozpocz

domo

poszli.

Hoppiusz

i

;

Janocki a raczej Jenisch, nieumiejacy po Polsku,

bibliogra-

— Olof o pieniach; — Ringeltaube o Bibliach Polskich, —Hofman odrukarniach, — Bizardiere Sejmów, — Scherer Trzeba byo eby NieLesure, Historia Kozaków, — miec nauczy si po Polsku, aby nam jzyka Polskiego bogactwo mowy naszej praca swoja drukiem uczci. — fia;

pisali.

i

historia i

,

Historii, która nas najbliej dotyka, historii

gusta z

kade si uczym ?.

Tai si

i

.

.

a

juci

Stanisawa Au-

z Rulhiera

wilgociat po bibliotekach Polskich

i

Ferranda.

rkopism zwy-

—

Pukownik cizcy pod Kuszynem, Tryumfatora z carów, Rossyjski, znajduje go w Warszawie i wnet drukuje w Moskwie. Runiinców, Polewoj, ]VJuchanow i wielu innych Rossyjskich uczonych, sa edytorami materiaów Historii Polskiej.

— Przywiedziony

katalog obcego gospodarstwa

w

li-

powikszonym by moe. zacny Wojewoda Nowogrodzki, jak

teraturze naszej o wiele jescze

Baczc zapewne na

to,

rolnik z nasieniem z nieurodzajnych piasków, tak on z do-

brem! chciami swemi

emigrowa

,

z Polski,

i

zakadajc na

gdy ju tak los zdawa si Ta smutna internakazywa, obcej go pieczy powierzy. wencia cudzoziemców do Historii naszej, przez nas samych

obcej ziemi instytut historyczny

,

—

,

niemali adnego powinowactwa z owym zaniedbywanej nakoniec cudzoziemcy na smutniejszym wypadkiem, ,

e

ziemi naszej

panuj

!

e

przodkowie nasi Wszake nie godzi si z tad wnosi zupenie byli obojtnymi na zachowanie pamici spraw narodowych. Owszem nigdzie moe wikszej nie okazywano równie jak sia pastwa w tej mierze gorliwoci tylko ,

;

e

PRZEDMOWA.

w

IX

tak pomniki dziejów nacnotach prywatnych tradyciach i arjedynie familijnych taiy si w rodowych chiwach. Kada prawie znakomitsza rodzina utrzymywaa niejako domowe akta historyczne, gdzie syn po ojcu zapisy wat to osobiste przygody, to sejmowe, sejmikowe i trybu-

taia si

,

w rosncych plikach mnoMonarchów zagranicznych, Królów Polskich, Senatorów, Ministrów, i niekiedy umylw trynych emissariuszó w w stolicach kraj owych nalskie wypadki,

szykowa

to

gie polityczne korrespondencie

bd

bd

bunalskich miastach rozsadzonych. Niemniej gorliwie utrzy-

mywa

akta stan duchowny. Pastwo Polskie z przyjciem i kroniki nasze Chrzeciaskiej weszo do historii na biaych kartach xiag kocielnych pocztek wziy.

Religii

,

Xia byli pierwszymi,

i

byli najlepszymi dziejopisami Pols-

kimi. Zakrystia przy kociele

archiwów narodowych. Lecz raczej za

wito

i

bya pierwszym przytukiem

te

relikwie, nie

wszystkie zbiory uchodziy

za

za

wasno

narodowa

po umysach i w si zamieni naleao. Bya to pierwsza epoka materiaów naszych historycznych. Druga, zaczyna si odtd, gdy w kraju naszym daa si która

puci w obieg

—

czu

potrzeba zerzodkowania siy narodowej

;

wtenczas

take zaczto centralizowa i materiay historyczne. Józef Zauski zawód rozpocz. Zgromadzi w jedno jak najwikszy zapas pomników historycznych, stawao si namitnoci patriotyczna. Powicajc si temu, czcigodny on obywatel, wzywa pomocy spóziomków w imi mioci Ojczyzny, w imi dobra publicznego, w imi spólnoci uczu.

—

«

Si quae

»

woa

on

a

amor boni

publici

«

et obtestor

!

u

—

viscera dilectionis patrise,— siquis

si quse communicatio spiritus, rogo Stanisaw August wieloraka opieka dziejów narodowych sam, na dobre w nich karty zasuy. Po upadku Rzeczypospolitej Towarzystwo Przyjació Nauk, Czacki Ossoliski XX. Czartoryscy, garnli do swoich zbiorów wszelkie pomniki przeszoci Polskiej, z takreligijuem zamiowaniem jak gdyby w nich widzieli wyroczne owe Sybilijne Xigi. ,

p

,

,

,

,

,

PBZEDMOWA.

X

Po nowych próbach i niesczciach nauczylimy si jasno zbiera i tai te wyroczne xigi, lecz czyta je potrzeba. Jeeli kiedy, dzi nastaa nowa epoka, w której nauczeni, ju nie mole, ni wilgo, nie ju przypadek, ale sroszy nieprzyjaciel zagraa skarbom naszym historycznym, poznajemy widocznie, i niedo gromadzi, niedo przechowywa, dzi odda je naley, jedynej bezpiecznej dla nich

e niedo

e

—

opiece; a ta opieka jest

adna

zawistna

:

druk. Powierzonego

potga znisczy

je od zatraty

i

upowszechni

—

toli

wiadomo

usun i

znisczenia ochrania,

moe

,

depozytu,

—

«

:

edax nec Aquilo impotens. materiaów historycznych, nie przezto tylko ,

mu

Nec imber Drukowanie wszake

nie potrafi

wanem, i

jest

lecz

i

przezto

e

:

czstkowo wprawdzie, sczegóow

dziejów ojczystych; lecz jescze

potrafi z przed pisarzów

krajowych

przezto

i

••

a-

e

gówna trudno

niemal niepodobiestwo zajmowania si Historia Polski.

Dla tych tedy powodów, ju iCzacki zamyla w Krzemiei XX. Czartoryscy zamylali podwakro, w Puawach, o drukowaniu rzóde historycznych. roku 1804, formo-

cu,

W

wao si toccy,

Towarzystwo Historyczne, którego X. Adam, PoCzacki

Osoliriski,

Albertrandy, Trembecki, Sza-

,

by

niawski, Dzierzgowski, mieli

czonkami,

— a Puawy

zaj

si wydawa-

srzodkiem. Towarzystwo to zamierzao

niem Pisma Periodycznego pod tytuem

:

Wiór Materiaów

do Historii Pols/ci; lecz

tern wydawaniem ogranicza sienie miao. Pozostay Program niedoszego dla wstrzjnie politycznych dziea , chlubnem jest wiadectwem, jak dalece jasno pojmowa umiano , gówna potrzeb, i zbawienne ,

dziecia kilka

awach,

lat

— —

wstaniem.

W

W

teje myli historycznej, we dwazaoona zostaa drukarnia w Pulecz stao si to, na rok ju prawie przed po. Tak wic zacne te zamiary owocu nie day.

srzodki narodowe.

póniej,

czasie kiedy to piszem

w dzie

,

widywa mona w Paryu

pogodny a dobrze z poudnia, na Przedmieciu S° Honorego posuwajca si wolnym i czsto zatrzymywanym krokiem, powan i mia posta sdziwego czowieka. Odzie,

,

wa go

surdut bajowy granatowy,

która, czas

owia

ubieli

,

,

jak cichy wieczór po burzy.

dowcipu

i

rzewnej duszy.

ju przetarty. Czamu pokrywa gow

nieco

peczka pó-axamitna brunatna lekko

lecz nie pochyli.

Twarz pogodna

W oczach wiadectwo bystrego W rku laska, której potrzebuje

twarda dla wygnaca cieka obcej ziemi. O! te drobne nie spodziewane sczegóy , przebaczy, bo tu mowa o czowieku sz-anowanym w caej od starców, którzy na zasugi jego, jescze za RzePolscze do dzieci, które jego pieni razem czypospolitej patrzali,

wiek, troski,

wiem,

i

e mi kady

i

;

a

z

pacierzem si

ucz

5

a

daby Bóg, aby wskrzeszona

dzi zna

wadzajc

wielbi

i

tu czcigodne to

mojego; owszem,

imi,

,

nie

zbaczam od przedmiotu

najwaciwszym ozdabiam go

kiem. Julian Niemcewicz pierwszy upowszechni

towa

u nas

wiadomoci

historyczne.

uczonego, erudycyjnego, przeniós

nego ycia

nie-

bya jak wielka jest ta, która Juliana Niemcewicza. — Wpro-

podlega Polska tak wielka

je

Z

,

wizerunupospoli-

odludzia szkolnego,

w posrzodek powszech-

rozsiewa je po wszelkich niwach i wszelakiem nasieniem w poezii, na scenie, w piewach, w powanych xiakach, iw powieciach, i w podróach, i w pamitnikach. Na koniec, on pierwszy, uczuwszy potrzeb i wydawania w Polskim jzyku wszelkich zrzóde Historii Polski, dokonania chwalebnego zamiaru, sczliwym skutkiem, da przykad. ,

:

wano

Za przykadem przez Juliana Niemcewicza podanym i i teraz zaczy ukazywa si, w rozmaitych pismach periodycznych, wane, a z utajenia wydobyte, dokurneiita. Lecz te lune ogaszania, w tumie obcych materii, tam i owdzie jawice si, nie wystarczay potrzebie. Okazyway si wic i osobne czysto historyczne zbiory, i nie dugo trway. Szacowny Zbiór Michaa Wiszniewskiego urwa tym si, czego mocno trzeba, na IV. Numerze. atoli zawodzie po Niemcewiczu wzniosa si dzi nowa zasuga. Zasuonego ju tern samem nazwaem. Jemu, a mimo jego wiedzy, wydanie niniejszego zbioru win i enem poniekd. ,

dawniej

,

aowa

W

PRZEDMOWA.

XII

Kto

za gównym opiekunem

mojego przedsiwzicia,

to ni-

komu tajemnica nie bdzie. Jakim porzdkiem z jakich zrzóde w jakim ksztacie zbiór mój ogasza zamylam, daremna byoby rzecz, rozwodzi si nad tern a mianowicie dla tego e porzdek, ,

,

,

ju z tego pierwszego numeru wiw nastpnych wedle okolicznoci zmieni si mog. Zwaajc na to i ostatnie czasy historii naszej naj-

zrzódla, ksztat,

które

dzie atwo,

,

sa. wywiecone, a najwicej mog nas obchodzi nauczy, rad bd, z tej sczególnie epoki najwicej zrzóde historycznych ogasza. R.edakcia te Skarbca najbogaciej

mniej

w

i

tego rodzaju zapasy opatrzona,

i

najpewniejszy

,

dla po-

mienionej epoki, przytuek otwiera.

Przystpujc do wydawania zamierzonego zbioru, miaem te na uwadze nieraz podrzucana wtpliwo i budzona oba-

w

:

czy dobrze jest wszystko, cokolwiek

le si

moe, drukiem ogasza?

— Czy

w rkopismach zna-

to poyteczna wytacza na jaw dokumenta historyczne, w których czytelnik ima bdzie, na gorcym niejako uczynku czsto szkaradanarchii i lepych namitnoci, czsto biedactwo egoizmu i ciemnoty, podoci niekiedy? Czy to godziwa rzecz zakryte ju winy ojców, odsania? Czy to raczej nie dostarczy nieprzyjacioom naszym pochopnych do,

—

no

—

wodów i

nie

sczerej

w. A

emy

moem i

nieumieli

zosta

—

—

rzdzi si sami emy nie mogli pastwem ? Chwila ,

niepodlegem

gbszej rozwagi

najprzód

:

wszystko

znosi

to,

t wtpliwo

co potrzebnem

i

usuwa oba-

byo do rozsia-

mniemania o narodzie Polskim, dawna przez usunych rozmaitego ro-

nia po wiecie najgorszego

ju

to

rozsiano od

,

i czyta, e nierzdu i zepsucia upada i powsta nie potrafi. Nic tedy ju nowego w tej mierze, samym na Z drugiej szkod swoj$ powiedzie nam nie zdarzy si. strony, historia wasna nie powinna by nigdy tajemnica

dzaju, missionarzy. Nie nowina to

ju syszy

Polska susznie dla

—

narodowi

,

a tern bardziej narodowi

w

upadku

;

wszelkie trafu nki chorego czowieka, lekarzowi.

równie jak

Lekarzem

PRZEDMOWA. Burzliwe

narodu, jest naród sam.

XIII

byo ycie Polski,

—

byo chorowite, cierpice, grzeszne. Ale chciejmy zbada namitnoci i trafów, które i czynów, fatalny acuch

poj

snuj ycie spoeczne gód, od

— cofnijmy si od przygód do przy-

,

bdów do bdów,

od skutków do przyczyn, a sta-

niem u gównych zrzóde zego i dobrego w dziejach narozrzódami temi sa instytucie. Instytucie s$ take rodu sa. take dobrym lub nie dobrym czynem. Zwybota ludzi ciztwo pod Byczyna i obieranie królówprzez szlacht byy dzieem tego samego czowieka. Lecz w czynach ludzkich nie ciy jednakowa na kadym odpowiedzialno. Kto pierzcha w boju, kto zolo za zdrad bierze, wie co czyni. Kto ze prawo stanowi czsto nie wie , i wicej daleko ni tamten przeciw ojczynie swojej grzeszy. Ksztacenie si insytucij narodowych odbywa si w obec nieczytelnej chmury która przyszo zakrywa bywa dzieem chwili, a zaley czsto od trafu, a traf ten ta chwila wieki poera pojcia ludzkie w optanie wika. Narody nie maja, objawienia Religii politycznej. Filozofia spoeczna bystra jest w rojeniu utopij lecz dla praktycznego ycia nie ma gotowych prawide, omackowa jest nauka. Peza z ni§ czowiek po ruinach przeszoci i tam jedynie jaka prawd znajduje, jeli tylko echa wasnych namitnoci za wyrocznia wieków nie bierze; a najczciej z caym tym nabytkiem skoro ugodzi w spoeczno jaka lepa przygoda idzie za ni$, Polska, ani tak jak pojmowa, ani tam gdzie yczy. sposobem ycia swego ludu , rozlegoci i natura kraju, ksztatem waciwych sobie granic, usposobieniem okoliczPolska, która « nie mieszkaa w jednem nych narodów, « miecie, i Weneckich rozumów nie miaa » przeznaczona by zdawaa si na Pastwo Monarchicznego rzdu. ,

;

—

;

,

;

;

;

,

,

,

,

—

Powstaa

,

wzmoga

—

—

si,

sczliw£ bywaa

,

póki ten

rzd

przeinaga. Fatalny traf bezdzietnoci ostatniego króla z rodu Piastów, kilkokrotnie póniej odnawiany, zwichn dr-

enie

jej

odt^d

bra gór

polityczne.

W organicznym

pierwiastek wolnoci.

skadzie Polski zaczai dzieje cae-

— Owo,

XIV

PRZEDMOWA.

go wiata jasno

i

e gdzie ten

statecznie okazuj,

tek przemaga, bez dostatecznego hamulca,

bd w skadzie

rzdu,

bd

pierwias-

w

naturze

ruchu spoecznoci, tam niechybnie psuje si i pastwo i czowiek a psuje si zarówno czy to wolno bdzie przywilejem wyszej klassy, czy zdobyi

—

,

cz, mówic sowami Ocieskiego « «

«

:

trzody ludzkiej, której

«

ba nawet, czosnku, czulszym bywa ni wywrócenie Otarza lub odjcie powszechnej Polskim narodzie wybujay pierwiastek swobody. »

czsto niedostatek chleba

,

,

W

wolnoci, stworzy przewag monych, -zaprowadzi elekcie Królów, to

ludu

;

ron

—

przez co zagniedzi intrygi

,

i

ci wszechwadztwo Sejmów, wic federacie,

wic prawne

tron nieobraliwy

i

rzd

ucisk

na ko-

przedajno

tani

,

ale

—

—

uwiwic Kon-

da narodowi zasczepi razem to wszy-

wywróci

co najsilniejsze Królestwo Z tego charaktery kazi moe.

;

liberum veto,

i

bunty wojskowe,

stko

najzacniejsze

,

pierworodnego grzechu si liczne pokrewne grzechy Rzeczypospolitej

rozmnoyy Polskiej.

zkd poszed jest jarmark

Ze skrucha,

S

to

ale sczerze

i

miao wyznawajmy

je

Osobno brane, tak jak hieprzed sob. znacz tego nie w gruncie, co znaczy si zdaj. roglify, drugich uszykowane, z rodzin swoja na jaw Jedne przy sens i w zwizane, obwinia raczej instywysadzone, to syllaby historii.

ca

bd

nie osoby, nie ród, nie naród nasz.

tucie,

Wy

zatem, któ-

rzy lubicie winy ojców swoich, z urgowiskiem, a bez roz-

sdku

bez celu

,

,

bez miosierdzia

pojmujecie historia,

wy

wytyka

,

i

w

tem tylko

czynicie jako dzieci, które zachwy-

e

ju czyta umieciwszy kilka liter z abecada rozumiej, owych smutnych wyZ drugiej strony, wiksza j. krocze przodków naszych, za lat swoich pod socem swojem nie tak si ponuro wydaway, jak dzi, na mroku przeszoci a przy niniejszem wietle. Gociowi na Watykanie inaczej si okazuj posgi za dnia widziane, inaczej w nocy Nakoniec pomnijmy na pod jaskrawym ogniem pochodni. ta sama Konstytucja, która miaa w sobie zaród upadku to wyrobia take w naturze Polskiej jaki pierpublicznego ,

cz

i

,

i

e

,

— PRZEDMOWA.

XV

wiastek szlachetny, jaki impet duchowny, który

w wielkich

si czsto

czynach i w piknych charakterach objawia, duch dobry dzi nawet mieszka w ruinach naszych, jak owe bajeczne ze duchy, w opusczonych zamkach.

—

Wszystko za

budowy

tein,

Historii

co Polskiem jest,

Narodowej

bez

,

Nothing aiienuate nor

nia.

ze czy

!

dobre,

zoliwoci

znomy do pobaa-

bez

i

Nago, jak

set in malice.

i

— —

w

sa-

dach Boych, Polska, wytrzyma dzi musi prób ognia. Pozbawieni wszelkich obcych pomocy,- sta tylko moem

Bogiem a Prawda. Jeli w przeszoci naszej, której dziemi jestemy, summa zego przewysza summ dobrego dziedzictwem naszem mier. adne tajenie si, adna dzisiejsza lub sia, nie ocali nas. Lecz jeli ta stara Polska, ta ukochana Matka nasza, przesaa nam, na przebój przez ,

mdro

wskro win i bdów, niepokalany talizman ycia, jeli nam przekazaa mio, gadzicielk grzechów,

lata nie dobre,

ani

owe dawne grzechy, ani dzisiejsza ruina, ani bramy przemog siy odrodzenia si naszego.

piekielne, nie

Przed zakoczeniem, powiedzie jescze winieniem

w

,

i

u-

tym zbiorze materiay historyczne dodaj przy kadym, b§d w osobnym wstpie, bail w lunych miesczajac

notach

,

,

stosowne do nich objanienia

historyczne

,

,

czasem dopenienia

niekiedy polityczne uwagi. Trafi

kto bdzie si róni

ze rana

w

W —

si

moe i

sposobie zapatrywania

si

na przygody krajowe. obec faktów atwo bdzie rozsaSkadam dokumenta i wedle nich dzi czyja prawda. sad mój objawiam cudzy wywouj, swego nie narzucam. ,

,

,

;

Historia wtenczas jest nauki

wagi

,

,

umys

kiedy pobudza

kiedy zasiewa zdrowe ziarna polityki

—

do roz-

kiedy opinia

,

Wszake przedsibrane pismo nie ma by kurbdzie przedewszystkiem sem Polityki Historycznym zbiorem. Zawsze gotów i rad przyj i umieci wszelformuje.

;

:

bd

ki zabytek historyczny,

na,

nie

byleby

by

suebnica,

bez

wzgldu na jego myl

interesujcym. lecz

— Historia

mistrzyni Polityki.

politycz-

powinna

by

,

,

PRZEDMOWA.

XVI

Kady Numer Skarbca skada si ma

ów

z trzech

oddzia-

:

I.

Oddzia, obejmowa bdzie rzecz gówna, Materiay historyczne.

II.

Oddzia

Pomocy do poszukiwa, Rozmaitoci Wspomnienia Staroytnoci Anegdoty nie jako zabytki sztuki, Wiersze nawet lecz jako pomniki uczu i barwy lat swoich. :

,

,

,

,

III.

Oddzia

:

Rozprawy, Nowe pisma, Recenzie Wiadomoci Bibliograficzne.

ywoty

Kady Numer

,

,

zajmie od 10 do 20tu arkuszy, tak jednak

e dwa razem skada bd tom o 30 tu arkuszach.

*^®®@®&

—

,

I

PODRO AMBROEGO KONTARYNIEGO POLSK DO

PRZEZ

PERSII.

1474—1477.

Po wziciu Konstantynopola przez Turków, Wenecia inne

pastwa

zachodniej Europy zagroona

,

tak

,

bardziej

w

ni

handlu jak

w posiadociach swoich, czynniej te od innych staraa si zabiega niebezpieczestwu.

— Przez czstych wysanników pobudzaa do

w oj n yp r zeciwTurkomPolsk,Rossi,aprzedewszyslkiemPersi. Panowa wtedy w Persii Uzum-Kassan, zawzity nieprzyjaciel i

sczliwy pogromca Turków; do niego, midzy innvmi wysanym ,

by Ambroy Kontaryni, znakomitego rodu Weneta — a za jedn drog, w tyme interesie, do Kazimirza Jagieloczyka. ,

i

Polska naówczas

w Europie, ków

i

bral

a

bya okazaem

bero

Polskie

Warneczyka.

czasie kiedy

Kontaryni

przedstawia Królowi

i

a

pastwem

— Wspomnie tu wypada, e w tyme

w imieniu

Rzeczypospolitej Weneckiej

Kazimirzowi potrzeby Chrzcciastwa,

zjawi si na dworze Polskim inny

Pose

najobszerniejszem

dziery Kazimirz zwycizca Krzya-

Woch, Katerino-Zeno

nawet powinowaty Uzum-Kassana Króla Perskiego, z

stem, Chaldejskiemi liternmi, jak

Dugosz powiada

,

li-

pisanym

PODRO wzywajc take do wspólnictwa wojny przeciw Turkom. — UzumKassan obiecywa Kazimirzowi przez Posa swego pomoc i dawa nadzieje, do osignienia ironu Carogrodzkiego; a razem nabycie

pewnego prawa do tego nastrcza

rk

synów,

wschodnich.

w

córki

— Ambroy

Kontaryni,

jego

podróy wycigi

którego

z

z

dziedziczki Ccsarzów

,

pi"mie naszem zamiesczamy, nie objawia sczegóów politycz-

nych swojego poselstwa, i

ofiarujc jednemu

,

swojej, a po matce

osobach, na które

powab historyczny.

drukowan

:

in 8°.

gazionie viaggi. Folio.

w zbiorze mie

2.

:

:

w

opowiadania o miejscach

—

bya

Kontaryniego

Wosku w

W Tomie

2.

ywy maj

Polscze patrza,

kilkakrotnie

Wenecii 1487. Wzbiorze

Hamusio Raccolta :

— Po acinie tumaczona przez

Persicarum rerum scrlptores.

Voyages

1735. 4°-

wieku

— Relacia

naprzód po

Manuczego 1543

lecz potoczne

w XV

delie navi-

J.

Geudera

— Po Francuzku w To-

fails principalement en Asie.

Par Bergeron.

Tumaczenie Polskie winnimy JW. Kasztelanowi

Niemcewiczowi.

Wyjechaem wic

Miaem mego i

i

sob

z

Wenecii 23 Lutego 1474

w prost

i

dwóch pachoków.

odzie

mia

pewnoci.

z

ekonoma

— Przebrani bylimy

niemiecka; pienidze

zaszyte

w

— Wyznaj

opuscza Ojczyzn

;

i

lecz

mi

podróne Xdz

ze

wstrtem przyszo

wreszcie

,

wsiedlimy do

kocioa

Murano, gdzie po wysuchaniu mszy

sawieni przez Przeora tamecznego,

limy si drog

,

etc.

wikszej

swojej, dla

szacie

gondoli, która nas zaniosa do in

r.

wielebnego Stefana Tesla kapelana

sekretarza razem; Demetriusza Seze

tumacza,

Stefan

z

w

S. S.

Michaa

pobogo-

dalsz puci-

,

KONTARYNIEGO.

Dnia 10 Marca 1574. za

ó

pomoc

przewodnika

piknego miasta z zamkiem nad rzek; tam szukajc nowego przewodnika dla dalszej podróy, dowiedziaem si od gos naszego przybylimy do Nuremberga

podarza mego,

e

si znajdowali

Posowie Króla Jmci

ci

ucieszony

miecie dwaj

Polskiego. Wielce

posaem

Xidza Stefana, do

w tern

tych

t wiadomo-

zaraz przez kapelana mego,

JWW.

d,

Panów owiadczenie,

e yczybym odwiedzi dokd Odpowiedzieli, e radzi mi ich pomówi z nimi. ujrz. Poszedem wic znalazem e to byli dwaj kto jestem,

i

i

i

znakomici Panowie Polscy, jeden Arcybiskup, drugi

kawaler Paolo

1

.

Mimo podrónego

me

riandai e trovai esser M. uno archescovo laltro Mes ser Paolo Cavaliere. Co do owego poselstwa tak si rzecz ma. Jcscze w roku 1

Io

due de' primi di S.

—

—

poprzedzajcym 147 3 wysa by Kazimirz Xdza Adama Kanonika Poznaskiego do Cesarza Frvderykalll. o uznanie Wadysawa syna swego prawowitym Królem Czeskim. Cesarz rzecz do sejmu Augsburskiego. Na ten sejm mianowani nowi posowie Polscy Stanisaw z Kurozwck Ka nonik Krakowski i Pawe Jasieski, Podczaszy Sandomirski. Ci

t odoy

:

przybywszy do Augsburgana termin naznaczony, ani Cesarza tam ani Elektorów nieznaleli. Fryderyk 111. naowczas zajty by swataniem dla syna swego Maxymiliana Marii Burgundzkiej najbo,

,

gatszej dziedziczki Europejskiej, tórej

posag

mia zmieni wkrótce

ubioru

mego

posta polityczn Europy; o któmówic nawiasem Karej zimirz take si stara dla jednego nadziei poz s\nów swoich. wrotu Cesarza, Posowie Polscy blisko pó roku czekali w Niemczech. Cesarz stanwszy w Norymbergu, wezwa Posów Polskich i yczeniom Kazimirza publicznym aktem zado uczyni a razem zawar z Królem Polskim przymierze przeciw Korwinowi Akt Królowi Wgierskiemu. ten znajduje si w Dogielu, a data jego, dnia 13 Marca 1474 przypada wanie pod bytno KonPotaryniego wNorymbergu. sowie Polscy którzy len akt zawarli s wanie ci sami o których Kontaryni wspomina tylko Kanonika Polskiego miarkujc zapewne z okazaoci i dwornoci podobao si mu nazwa Arcy-

rk

,

,

—W

—

—

,

,

;

,

biskupem.

PODRO

gdym im owiadczy ich

mi

przyjli

,

ch

e mam

listy

do Króla

jak najgrzeezniej

a Pana owiadczajc

,

w

podróy; jako dnia tego miesica, pucilimy si w drog.

gotow 14

towarzyszenia

By z nami jescze Pose Króla Czeskiego,

starszego

jadcy jak my, do Polski; tak dalece e kompania nasza, z dworem Posów, wynosia do 60 osób. Zatrzymywalimy si na popasy miasteczkach i noclegi, czsto po piknych miastach syna Króla Polskiego

l

i

Niemieckich, lecz czciej po zamkach, których jest wiele

mu

porzdnych

i

godnych widzenia;

prawie znajome, czsto

sania, nie

z

lecz

e kade-

widzenia czciej z opi-

bd o nich wspomina. — Od dnia

1

4

do 26

Marca, jadc cigle przebywalimy krainy Margrabiego Brandeburskiego

i

Xicia

Saskiego. Przyby-

limy nakoniec do Frankfortu nad Odr, gdziemy zabawili do 29 Marca. Miasto owe ley w pobliu królestwa Polskiego; dla tego deburski

,

tu pikny zastp jazdy swojej dla Posom do granic Polskich. Dnia 31

—

wjechalimy do Midzyrzecza

miasta Polskiego z

Margrabia Bran-

przysa

towarzyszenia

Marca

wic

;

jest

,

pierwszego

ono niewielkie, lecz porzdne

piknym zamkiem. Dnia 2 Kwietnia, przybylimy do Poznania; miasto

to jest

godne wspomnienia,

gmachów

swoich, jako

tych kupców.

»

Postem lym

by

te

A do dnia Burzan

W.

tak dla

piknych

ulic

i

dla znacznej liczby boga-

9 Kwietnia,

jadc krajem

Podkomorzy Wadysawa.

KONTARYNIEGO.

znalelimy go

Polskim, nie

porzdnym

i

zalud-

— W Wielk sobot przybylimy

nionym jak Niemcy.

czycy gdzie

do

lak

si znajdowa Król

Jm Polski,

— Monarcba ten przysa dla przyjcia mi dwóch dworskich swoich, którzy mi wyznaczyli do Kazimirz.

wygodne pomieszkanie. Nazajutrz e to by pierwszy dzie Wielkiejnocy, nie sdziem rzecz przyzwoit

i do Króla. przysa mi Król sukni czarn adamaszkow, wzywajc mi do siebie; podug wic zwyczaju kraju tego, ubraem si w t sukni poszedem w towarzystwie licznych znakomitych dworzan. Po oddanej czoobitnoci wedle Polskiego Dnia

1 1

z rana,

.

i

i

—

zoyem

obyczaju, naszej,

mówic

co

Królowi dar Rzeczypospolitej

naleao. Król kaza mi zosta na

—Jedz zwyczajem naszym; potrawy wybornie przyprawione —Po obiedzie poegnaem Króobiad.

i

obfite.

wróciem do mieszkania mego. Dnia 13. powtórnie Król przysa po mnie da mi odpowied na to, co mu z strony Rzeczypospolitej

la

i

i

naszej

powiedziaem

iem si

utwierdzi

,

w

lecz tak

askawie

i

grzecznie,

powszechnem o Monarsze tym

e niema

mdrszego sprawiedliwszego Rozkaza mi Król da dwóch przewodników, jednego przez Polsk drugiego przez Ru doln « Russia bassa » a do Kijowa czyli

mniemaniu,

Króla jak Król Kazimirz

i

Con tantehumane et

cortese

parole che conferma uello , che per noisi dice che gia assaissimi ,

:

i

x

.

anninonsi. e trovatomaipiu giuslo

Re

dilui.

PODRO

6

do Magramanu

(?)

ju

miasta

do Króla Polskiego.

na Rusi, a

Podzikowawszy

nalecego

t ask

za

Najjaniejszemu Królowi, Imieniem Rzeczypospolitej, dnia 14.

opuciem

czyc

wraz

przewodnikami,

z

jadc krajem Polskim który cay jest w równinach i lasach, bez wygodnych mieszka ubogi. Dnia 19 Kwietnia, przybyem do miasta zwanego Lublin; gród wygodny z zamkiem, gdzie si znaj,

do

i

dowao

czterech Królewiczów Polskich, z których

najstarszy

móg mie

lat

15, a

nastpni jeden od

drugiego rokiem modsi. Mieszkali

uczonym mistrzem swoim.

w

— yczyli

zamku,

(a

e z woli ojca), abym ich odwiedzi.

z

arcy

domylam si

Poszedem wic

mn tak Uwaaem, e Króle-

do nich. Jeden z Królewiczów rozmawia ze

rozsdnie jak tylko

by moe.

wicze wielce szanuj nauczyciela swego. Przy

gnaniu odprowadzili

mi

do drzwi

Dnia 20 Kwietnia wyjechalimy

poe-

».

z

Polski

i

przybyli

do Rusi dolnej, która take do Króla Polskiego nale-

y. Jadc lasami, nocujc czasem w zamkach, czasem w maych lepiankach stanlimy d. 25. w miecie zwanem uck, gdziemy w niemaem znaleli si ,

W

tumaczeniu Kasztelana Niemczewicza czytamy, i w Lublinie byo tylko dwóch Królewiczów; w tumaczeniu Francuz1

e

Wo-

kiem, trzech; w oryginale skim w zbiorze Ramusio, czte-

e

rech. Poszlimy za oryginaem. Po

który ju by na Tronie Czeskim, najstarszy z Królewiczów, Kazimirz S. w r. 1474 mia wanie lat 15; Jan Albert

Wadysawie,

14> Alexanderl3; Zygmunt za Nauczycielem ich by Dugosz , by Kallimach, i byt JVels. Konlaryni tego , którego widzia w Lublinie , zowie Valcntissimo Maestro. By to zapewne Dugosz który po koronacii Walat tylko 8.

—

dysawa, 147 1 powróci z Pragi do edukowania modszych Króle.

wiczów.

—

KONTARYNIEGO.

7

niebezpieczestwie, z przyczyny weselnych na dniu

tym godów; wielu tam byo podpiych

majc nie

ludzi.

Nie

wina upijaj si miodem, mocniejszym nierów-

nad wino.

Dnia 25 Kwietnia, wieczorem przybylimy do Z t

o

m

miasta drewnianego

r z a

i

zamkiem

z

y-

zkd

;

cay dzie 29. jadc przez niebezpieczne lasy, pene rozbójników, nie znalazszy nigdzie mieszkania, musielimy nocowa w borze, nie majc nic do jedzenia musiaem ca noc stra odbywa. Dnia 30 przybylimy do Biaogrodu ruszywszy, przez

;

—

1

gdzie jest stacia Królewska;

przenocowalimy

w niej

bardzo niewygodnie.

Dnia

1

Maja, przybylimy do

K

i

j

o

wa

;

miasto to

nalece do Króla

Polskiego zostawao pod

Polaka

nazwiskiem

katolika

,

rzdem

Pammartin

a.

Ten dowiedziawszy si od stanowniczego Królew-

do

moim przyjedzie, kaza mi da liche mieszkanie, lecz ywnoci przysa mi obficie. Miasto Kijów ley niedaleko Tartarii zjeda si tam wielu kupców z futrami, z gbi Rossii zebrani w karawan skiego o

;

;

jad

do Kaffy. Tatarzy rozbijaj ich czsto. Kraj tu-

Biaogrodka nad Irpeniem. To jest Pan Marcin. Wielkorzdzc Kijowa by na ówczas Marcin Gastold. Kromerze pod rokiem 14*4 czytamy: Habebant uidcm Dux Ciaro1

'

—

:

W

riscius

et Martinns Gastouclus , Prccfectus sive Palalinus Kijo

viensi$

non contemnendasLith.ua-

norum copias , etc. Co do Bpa Kijowskiego, brata Pana Marcina, o którym niej wzmianka, niezgadzaoby si to z Niesieckim który w swoim katalogu Bpów Kijowskicb pod r. 1474. kadzie Wojciecha Narbuta. Narbuth , take Litwin, móg byc krewnym Gas-

—

tolda.

PODRO

w zboe i miso. Zwyczajem mieszkaców jest, do godziny 3 zatrudnia si sprawami swetejszy obfituje

id

mi, po czem

do karczmy pij

i

hulaj.

Dnia 2 Maja, pomieniony Pan Marcin przysa kilku

mi na

dworzan swoich zapraszajc

nem

przywitaniu

mu przyj mi

mi

a

On przyda skiego

z

Po

grzecz-

owiadczy mi, i Król jego zleci najwiksz uczciwoci, strzedz

z

bym przejecha Kafiy. Podzikowaem mu za to. e spodziewa si Posa Królew-

od wszelkiego zego,

bezpiecznie

obiad.

do

dalej,

mia jecha

Litwy, który

Cesarza Tatarskiego

stara si

i

upominkami do

z

który to Cesarz

,

wysya na

przeciw niemu 200 Tatarów dla bezpieczestwa; ra-

dzi mi wic, bezpiecznie

ebym

podró

na Posa tego czeka

t

odprawi. Jako

tak

postanowiem. Poszlimy do obiadu, ten suto

by sporzdzony. By tam

innych Panów. Byli take

piewacy którzy

obiadu piewali. Siedzielimy

mojem uprzykrzeniem spoczynku

ni

dugo

z

nim

obficie i

w

wielu

cigu

stou z wielkiem

u

gdy wicej potrzebowaem

;

czego innego. Kijów

wpadajc w Morze

i

brat jego, Biskup,

i

i

uczyni

Czarne,

zwan

ley nad rzek od krajowców

—

Danambre (Dnieper) a po naszemu Lerissa. Zatrzymalimy si w tern miecie a do 10 Maja, w którym Pose przyby z Litwy. Przed wyjazdem, wysuchalimy mszy S. po której Pan Marcin kazawszy Posowi

wzi

niem. «

ska

« ;

mi

za

rk

,

rzek mu

z

y wem

wzrusze-

Cudzoziemiec ten jest jakby osoba Królew-

odprowade

go

w caoci

do Kaffy.

»

—

—

K0MARYN1EG0, «

Rozkaz Królewski

«

na mojej

gowie

;

odpar pose Litwin,

»

co

si

ze

mn

stanie to

i

«

jest

z

tym

gociem naszym .» Tu rozstalimy si, w jak najywszych wyrazach dzikujc Panu Marcinowi za wszystkie jego przez cay tu mój pobyt grzecznoci; a chcc si za nie wy!

«

wiza ofiarowaem mu konia Niemieckiego, któregom w Mestre (?) naby. Radzono mi bym inne konie tu zostawi, a

wzi z sob krajowe.

czych Królewskich

umiaem si zna do

Z stanowni-

wyborn miaem kompani; rzeczy.

Z pomienionym wic Posem z Litwy, wyjechalimy 1 Maja, ja w karecie teje samej w której byem, gdym si rozsta z Królem Jmci, a to z przyczyny 1

chorej nogi dla której nie

mogem jecha

konno.

Jadc cay dzie, przybylimy do miasteczka zwanego Czerkassy, nalecego do Króla Polskiego, gdziemy

przybya si pucilimy dalsz

bawili do dnia 12, to jest póki nie

eskorta z Tatarów, z którymi

w

drog. Jechalimy przez rozlege stepy Tartarii

a do rzeki

Dniepru, który oddziela Tartari od Rusi

w

tern

miejscu

ma

kilka mil szerokoci.

i

który

Tu Tatarzy

wzili si do cinania drzew, które powizali jedne przy drugich, a przykry wszy je Ten Pose Litwin

,

by?

lo

zapewne Gliski. Poselstwo jego, jak midzy Polakami wie cho-

aa,

miao na celu podburzenie starów na Folsk którzy le ;

gaziami, zoyli

wkrótce po tem, kraj Polski szeroko spldrowali. Wiadome zatargi Litwy z Korona o posiadoci Prowincii Ruskich,

s

PODRO

10

na tym niby statku rzeczy nasze. Po

ezeni, poprzy-

wizywawszy konie ogonami do owego

statku, sami

si do wody, trzymajc si grzyw koskich. Pucilimy si wic my na wod, a wrzesczc napdzajc z caej siy konie, przepynlimy rzek.

rzucili

i

i

bd

Ci co czyta moj relaci, domyla si w jakim bylimy strachu próbujc tego nowego rodzaju eglugi. Stanwszy na drugim brzegu, strawilimy cay dzie z Tatarami na ukadaniu naszych bagaów.

Przy czem, dali.

starsi

Tatarscy, podejrzliwie na nas pogi-

Jechalimy znowu przez

tewski przestrzeg tarzy

uznaj

mi

za rzecz

Strapiony

tern

przez swego tumacza,

konieczn stawi

swego, bez czego niewolnoby mi fy.

nam na Pose Li-

stepy, gdzie

wszystkiem brakowao. Wkrótce po

mi u

byo jecha

e TaXicia do Kaf-

t wiadomoci, prosiem tumacza aby

mi

uwolni od grocego mi niebezpieczestwa. Przypominaem mu polecenia Pana Marcina i wreszcie

mi wybawi z kopotu, paasz si by czuym na moje zmart-

obiecaem mu, jeli

w podarunku;

okaza

wienie, a poradziwszy

si

z

Posem,

i

pi

i

dokaza, za ofiar 15 dukatów,

z

Tatarami

;

przekona ich

j si namawia

em Genueczyk, e mi z drogi zba-

cza nie bd. Podró ta trwaa do 9 Czerwca., daa si nam we znaki na ciele umyle. Wspomn tylko, i razu jednego przez dzie noc ca bez wody musielimy si obchodzi. Stanlimy nakoniec w miejscu gdzie Pose Litewski Tatarzy mieli nas opuci, a uda si do Xicia Tatarskiego, który i

i

i

i

KONTARYNIEGO,

przebywa na ów Litewski

my si

da

czas

w Chercher (Cherso).

Pose

mi Tatara za przewodnika; poegnali-

rozjechali.

i

1 1

Cigle jednak obawiaem si aby

mn

si rozstaem, w pogo za przyj nie zechcieli. Cieszyem si wielce, zem si pozby tych psów okropnie mierdzcych misem koskiem które obficie. Noc nastpn przepdzilimy pod zason wozów, pokrytych skórami; lecz tu wnet otoczya nas gromada ciekawych badajc co by za zacz bylimy. Dowiedziawszy si od przewodnika, em Genueczyk, traktowali nas mlekiem. Nazajutrz o wicie wyjechawszy tego dnia wieczorem stanlimy wKaffie. Dla podzikowania Bogu za przebyte sczliwie niebezpieczestwa wszedem milczkiem do kocioa, a tumacza mego wysaem do Konsula Rzeczypospolitej, aby go uwiadomi o mojem przybyciu. Ten zrazu przysa do mnie brata Tatarzy, z którymi

r

swego

z

byem,

do nocy, dla bezpieczniejszego sprowadzenia

mi

domu swego na przedmieciu. Udalimy si

do

ostrzeeniem

,

abym si zatrzyma

tam o godzinie umówionej,

zastaem u Konsula, polecenia

i

gdzie

dobrze bylimy przyjci;

Pawa O

gn

i

b e n e

,

który

przewietnej

naszej Rzeczypospolitej,

trzema miesicami pierwej

przedemn by wyjecha.

z

Kontaryni

w dalszym cigu

relacii opisuje, jak

wypynwszy

z

Kafty

przyby do Fazu (Phasis), ztamld przez Mingreli, Georgi i

Armeni do

Tauris., a

polem do Ispahanu; gdzie odprawi po-

— —

12 selslwo swoje u Uzum-Kassana.

Po czem wracajc, przybywszy

do Fazu, dowiedziawszy si o zajciu Kaffy przez Turków,

si wstecz przez Georgi

;

cofn

Morzem Kaspijskiem dosta si do

lamtd do Moskwy.

W. Xie

Iwan

przyj

Astrachanu, a

z

go dobrze

zaduonego wspar darem tysica dukatów.

,

i

Z Moskwy wraca na Polsk,

III

tak pisze:

i

Dnia 27 (Stycznia) 1477. przybylimy do Wiazmy, a

w kilka

ztamtd

Smolesk, przewodnikiem

zkd i

ruszylimy

w drog

dowiedzielimy si,

Xicia Moskiewskiego,

nalec

zwanego

dni do innego miasteczka

(?)

i

e

z

to

innym

by

kraj

wjecbalimy na Litw

do Razimirza Króla Polskiego

nastpnie

;

przybylimy do miasteczka zwanego Troki, gdzie-

my znaleli J. K. Mo. Od 21 Stycznia, dnia

a do 12

wyjazdu naszego

z

Moskwy,

Lutego, dnia przybycia naszego do rzeczo-

jechalimy cige przez bory krajem paskim. Niekiedy natrafialimy na dwory,

nego miasta Troki

i

,

gdziemy te spoczywali; najczciej jednak nocowalimy w lasach. poudnie obiadowalimy w miejscach gdziemy znajdowali ognie zostawione przez i

W

popasajcych lub noclegujcych przed nami. pojenia koni

i

— Dla

innych potrzeb musielimy przebija

lody. Przy rozpalonych ogniach zasiadalimy do

ogrzewajc si

no.

i

poywajc sczup podrón yw-

Sypiaem na moich saniach

mio Sano

»

Na zamarzej

bo

koa

io

dormiva nel

musiabym spa na ziemi. któr trzy dni jechalimy, mieli-

inaczej

rzece,

«

— KO NtA RYN LEGO.

my dwa 300 J.

noclegi;

i

lo

emy

powiadano nam,

ujechali

mil.

Mo dowiedziawszy si

K.

wysa

mojem przybyciu,

o

ku mnie dwóch swoich dworzan

szowania mi sczliwego powrotu

dla

powin-

zaproszenia na

i

dzie nastpny na obiad. Nazajutrz, 4 5 Lutego, przysa mi Król Jm sukni adamaszkow koloru szkarabym na Dwór atnego podszyt sobolami, przyjecha w jego saniach zaprzonych szeci pik-

da

i

nemi rumakami,

w towarzystwie

czterech baronów,

zewntrz przy saniach, wielu innych znakomitych osób. Tak przybylimy do Paacu J.K. Moci; tam Król zaprowadzi mnie do swojej komna-

którzy

ty,

stali

i

zasiad na wspaniaem siedzeniu,

Królewicze ni jak

a

przy nim dwaj

w szalach karmazynowych, modzi

gdyby dwaj aniokowie.

W

tej

i

komancie

pik-

byo

take wielu baronów, dworzan i innych Panów; w porzodku, na przeciw Króla Jmci, postawiono i

awk

dla

mnie

;

Król

Jm

obchodzi si ze

mn

askawoci chcia abym uciska rk Królewiczów^ sowem przyj mi tak, e syna wasnego nie mógby przyj lepiej. — Zabierajc z

niewypowiedzian

Jm nie dopuci nie pozwoli mi mówi, a gdym usiad.

gos chciaem mi tego

i

;

uklkn,

lecz

Usiadszy wic, opowiadaem

Król

z

pilnoci wszelkie

przygody podróy mojej; opisywaem kraje którern

przebywa i obyczaje ich mieszkaców, mówiem o potdze Uzum-Kassana i o tern com u niego sprawi; czego wszystkiego Król

Jm

chciwie sucha. Dot-

1

PODRÓ

1

knem take o zwyczajach

W cigu

mojej

trwaa, Król

Jm z

go.

przez

cay ten

i

o

narodu Tatarskie-

sile

mowy która okoo pógodziny tak uwag mi sucha, e nikt

mia

czas ust nie

otworzy po czem ;

zoyem dziki J. K. Moci w imieniu Rzeczypospolitej, za cze dobrodziejstwa, któremi mi obdai

i si i nie mia nadziei, abym kiedy z tak dalekiej podróy mia wróci; e mio mu byo sucha com mówi o Uzum-

rzy. Odpowiedzia mi przez swego tumacza, wielce raduje z powrotu mojego, tern bardziej

Kassanie

i

o Tatarach,

e w mojem opowiadaniu zna-

zkd innd powzitych wiadomoci — nakoniec kaza mi wej do innej sali, gdzie byy

laz potwierdzenie

nakryte stoy two;

w

i

zastaem znakomite towarzys-

gdzie

krotce tam

i

Król

Jm przyszed

z

Królewi-

czami, poprzedzony od wielu trbaczów. Kiedy zasiad

do stou, po prawej

rce

jego usiedli Królewicze,

po lewej pierwszy Biskup pastwa, po Biskupie

w pewnej

e

dali

okoo 40

ja,

Baronowie; a znaczna liczba osób mo-

—

przy innych stoach.

Potrawy

byy

przynaszane na wielkich tacach, a zawsze przodem szli

trbacze.

dzin;

w cigu

okoo dwóch gozadawa mi jedne

Siedzielimy u stou obiadu Król

Jm

po drugich pytania o mojej podróy, na które odpo-

wiadaem.

— Po obiedzie wstawszy od stou, stojc,

prosiem Króla Jmci o odpraw pytaem czy mi jakie i

rozkazy

da

upewni

Senat naszej przewietnej Rzeczypospolitej,

raczy

;

kaza odpowiedzie mi abym

jako najmocniej pragnie pozosta

z

ni w

przyjani

— 15

KOTART NIEGO.

zwizkach, chcia te aby

w cigych

i

— Tak

to samo mi poruczyli.

i

Królewicze

wic poegnawszy

naleyt czoobitnoci Najjaniejszego Króla Królewiczów, wróciem w dodanym mi towarzystwie do Dano mi przewodnika z rozkamieszkania mojego. zem J. K. Moci, aby mi w caym cigu poSróy przez Polsk podobnych przewodników dostarczano. Dnia 17 Lutego, wyjechaem z Trok. Dnia 25. stanem w miasteczku zwanem J o n c (moe Sonim). Po tem wjechalimy do Polski. Stanlimy w miecie zwanem Varsovia, gdzie panuj dwaj bracia

z

i

—

i

Xita na

1

dal.

O

ci

przyjli

mi

uprzejmie

kraju Polskim

e to kraj pikny

jescze

mu

;

i

i

i

dali

ju pisaem obfity

przewodnika

pierwej

w zboe

i

;

dodam

trzody, lecz

brakuje na owocach. Napotykalimy wiele zam-

ków grodów, ale miast znakomitych niewida. Wszdzie znajdowalimy gocinno dobre przyjcie. Podró tu bezpieczna. Cigle jadc wyej rzeczonemi saniami «nelleani

i

w Warszawie 1 Marca, dla znuenia w wygodnej kwaterze w obfitem

tedette sani gdzie

»

stanlimy

byli

i

miecie zabawilimy do dnia

5.

we wszeludalimy si w dal-

Opatrzeni tu

podróne potrzeby w konie, sz drog i stanlimy w Midzyrzeczu, kie

i

bywszy

nie bez trwogi

miec. 1

Janusz

i

Bolesaw.

granic

,

a prze-

wjechalimy do Nie-

:

PAMITNIKI JDRZEJA KITOWICZA

X.

Imi

mao komu

Kitowicza

sza si do mnogich spraw konale

zna

i

By

jest znane.

onierz; po lem zakonnik

autor

i

i

mnogimi ociera si ludmi

z

opisa Polsk;

lo konfederat Barski

zasuy, aby jest

pamici,

,

i

mimo

tych

obcem prawie

lite-

niebyy dotd drukowane.

raturze narodowej. Pisma Kitowicza

Z tych najlepszem

dos-

;

go policzy do lep-

szych pisarzów z wieku Stanisawa Augusta. Przecie

tytuów, dzi imi jego obcem

i

w tern dwojakiem yciu mie-

;

najobszerniejszem, najznakomitszem jest

Opisanie zwyczajów

i

III.

obrazów ówczesnego ycia Polskiego.

Galeria

Jest to

Szkoy

i

obyczajów Polskich za Augusta

Duchowiestwo

Studenci;

bunay; Wojsko, jego autoramenta

Dwory tyka;

i

Paace

i

Domy, Meble,

Sejmy

:

swojem, stawia krój

,

ci

i

Try-

Hajdamaki;

i

Pija-

i

Stroje; Zjazdy publiczne, Zapu-

i

Wszystko

to, nie

szkieletach statystycznych, lecz

wasny

Klasztory; Palestra

Puki; Kozacy

Dworzanie; Uczty, Bankiety, Potrawy, Trunki

sty, Kuliki,

w

i

i

stylem nakamiennym, nie

we krwi,

w

ciele,

w yciu

si przed oczy, rusza si, wszystko ma swój

swoj fizognomi

,

swoje namitnoci

,

uciechy

cign

i

smutki. Prawdziwe te

malowida szkoy Flamandzkiej

oczy sc-zerot rysunku,

sumiennoci sczególów,.bujnoci i swo-

bod

przygód; ogldasz tam ciekawie to nawet co lichem

ci

i

dro-

btazgowem osdzisz. Wyjtki tego dziea przed kilkunastu

laty

byy drukowane w Pamitniku Warszawskim,

a obficiej przez

ukasza Gobiowskiego w pismach jego o Dworach, Ubiorach caego dziea rozpoczte w kocu i Ludach Polskich. Wydanie 1830, przy pierwszym arkuszu druku przerwanem

by

musiao,

sam nawet rkopism, dziwn kolej, ledwie uszed znisczenia.

Dowiadujem si,

i dzi jeden

ratury ojczystej

zamyla

o

z

najgorliwszych opiekunów

lite-

wydaniu tego szacownego dziea.

KITOWICZA.

17

Drugiem pozostaem pismem Kilowicza s Pamitniki, które

S to w

rze naszym ogaszamy.

jce

kilku lat Saskich

w

Nie masz

i

istocie

w zbio-

nawet porzdek

nie zawsze

znowu póniej do

deraeii Barskiej,

lu

notatki, siga-

obejmujce czasy Stanisawa Augusta.

nich cigu wydarze;

w

swoim

czasie o

niej

wraca

i

zachowany. Powiedziawszy autor

lat

urywkowe

Konfe-

daleko szerzej

Kopi lego manuskryptu w wikszej poowie otrzymalimy uczonego Professora, który mia w swoim rku od zacnego autograf Kitowicza. Rozcigo pisma nie pozwala abymy je

mówi.

i

cakiem od razu umiecili,

urywkowo

a

jego,

atwo si

roz-

dziaowi poddaje.

pozostao pimienna

Trzecia nakonicc le

w

wek korrespondencii,

w wyrwan

siaa, gdy

liczymy,

G.

a

któr

Kitowicza,

w orygina-

s listy jego. Sczupy ten uryzapewne cig rozleg by mu-

zbiorze naszym posiadamy,

którego

czym si

która

i

czterech lalach

mu

rk

i

do jednej tylko osoby 130 listów

zostaa od zatracenia przez szanownego A.

przyjaznych, przeszy do naszych.

najlepiej,

Wywdzi-

gdy je drukiem ogosim; co te póniej

nastpi.

Kitowicz, acz

wiksz

cz

by

e

swoich przepdzi

lat

szabl na pióro zamieni

,

z

w

zakonie

natury jednak swojej

,

acz

powoanym

do dziaania, do mieszania si ze wiatem, do praktycznej,

powiem, Encyklopedii szlacheckiego ycia.

tak

A

naprzód

wida i by dowiadczonym gospodarzem. Biskup Kujawski Antoni Ostrowski zamyla wie kupi; wzywa Kitowicza, aby

warto jej

oszacowa

zajmowa si rachunkami «

em

si do

tej

intrat

wycign.

Przez dugi czas

dobrach tego Biskupa.

roboty, pisze, jak do puga, ale

mog,

«

Zaprzg-

có? Porzuci

bez ruiny spodziewanego sczcia, a najwi-

a

tego nie

«

cej

«

dobrego imienia.

,

i

w

po rónych

stratach, bez ruiny »

—

Jako onierz

ich cnoty, zalety, defekta, faciendy

,

pozostaego przy mnie

by

zna

to

konnesorem koni; na palcach. 2

My-

—

8

PAMITNIKI

1

uoy. —

pola

wybra

wiedzia jak

liwiec,

Lipski

sczenie,

Przyjaciel jego

hodowa, do waciwego

dobroczyca X. Referendarz

i

potrzebuje wina; niemasz jak Kitowicz kióry je wy-

Jako

wyklaruje.

bierze, kupi,

kupuje, nalewa na stary lagier.

pisze z wielkiem

ukontentowaniem

«

Zdziwiem si

«

towawszy,

«

dobrze nadkwaniao, teraz najmniejszego nie

«

szem sodycz,

«

bibilissimum jest.

i

»

e wino

tusto

aby

w

mu

jak

si

skosz-

byo ma kwasu, ow-

i

driakiew dziwnie przyjemn.

— Lecz górujc byo w nim

dzieje

i

na co si zanosi

Sowem

passi zbiera

w Warszawie,

rozsiewa nowiny publiczne. Mieszkajc

nieustannie co

«

tuste, stare, które przeszego roku

wietrzy

odradza Lipskiemu

;

trudnych konjunkturach nie kwapi si do stolicy, dyktuje i

do kogo

ma pisa

exkuz.

z

w

po swojej submissii, znaduje do Posa Pruskiego.

— Polityk starego kroju, Kitowicz w opiniach

swoich nosi dobitn

nalea.

— Zakopotany Zaremba,

nim doradc gdy przyso pisa

cech

w którym

czasu

W oczach jego wolno bez liberum obej

ka bez krwi chrzeciaskiej,

y

i

partii

veto, a

mog.

nie

do której

maca ydowsPodejrzliwem

okiem poglda na wszelkie reformy; nie cierpi Czartoryskich.

Wszake niepokoj

go burdy sejmikowe, zgieki Trybunalskie,

hulatyka Radziwia; Konfederacia Barska obok enluziazmu praw-

dziwych Patiiolów, objawia zaczyna

by sceptykiem

mu opakane

mizerie intrygantów;

politycznym; skada miecz; wstpuje do

dusz

klasztoru; lecz niemniej,

i

ciaem, serdecznym

pozostaje

Polakiem. Oburza si na nazwiska Polski Pruskiej, Moskiewskiej y Austriackiej, powtarzane

dzina

przebywaa jakby

bya

»

w

ustachPolskich.

«

czytamy wykrzyknik

czem, Piotr

wity,

Pewna Wojewo-

spokojno w Galicii, gdzie u Boga xa drzwiami. » « Gdyby to prawda

wychwalaa rzd, swobody

w

i

listach Ki owicza

za takie gadanie,

zby

jej

«

toby klu-

roztrzaska.

»

Nie wiemy sczegóów jego ycia ani wojskowego, ani klasztornego.

W roku 177

Piarskiem a

;

1

w Padzierniku, ju go

wywicenie

Bp. Kujawski po

jego

doznawao

dwakro musia pisa

widzim w seminarium niejakich trudnoci,

do

Rzymu

o

dyspens

KIT0W1CZA. dla niego.

w

Siostrzenica jego

assessorii.

bya

19 za Biaobreskim

Zdaje si jakoby przez czas jaki

Patronem

nalea do dworu

Antoniego Ostrowskiego, do którego wszake nie czu wielkiego

pocigu. Z Generaem Lipskiego byc'

yw

Zaremb

sczególnym swoim dobroczyc.

«

drzwiami skrzypa

«

ugi

Oto

»

.

s'cisej

przyjani. Xdza

pisarza koronnego, a póniej Referendarza, mieni

mioby mi byo,

jest wszystko

«

Dla niego

byle to

comy

miao

,

pisze

,

i

pozór przys-

o Kilowiczu z listów jego

dowiedzie si mogli.

W\l VW

WWWWWW 1750.

Szelgi nowe nastay wPolscze,zSaxonii do Polski

sprowadzone nej strony

za

by

Króla Augusta

III,

na których z jed-

portret Króla Augusta III, z drugiej

by herb koronny W. X. Lit. JW. Jm Pan Mniszech Marszaek Nadworny Koronny, poj za on Brylówn, Ministra pierwszestrony

i

go po Królu córk. Szlub ski,

Pose z

dawa Prymas Komorow-

w Paacu Królewskim w kplicy,

owiadczeniem

swego

wjeda

Zatorski

do Króla na audienci

submissii Królowi Polskiemu

zoone

w Warszawie.

po Sejmie extraordyna-

Po którem nastpi Sejm

traordynaryjny dwuniedzielny gusta-, ski

od

przyjaciela.

Senatus Consilium

ryjnym

14 Julii.

podczas którego Sejmu,

w Warszawie,

ex-

4 Au-

e Wojewoda Podol-

R z e w u s k zoywszy Województwo by Posi

PAMITNIKI

20

em,

laski

i

domaga si,

dla tego nie chcieli niektórzy

Marszaka przystpowa. Tandem po trzydniowej lukcie midzy Posami o wolo wanie per tarnum na Marszaka, gdy przy swoim

Posowie do

Elekcii

-

uporze ci

Jm zostawali, Jm Pan W y d z g a

Bezki, manifestowa si przeciwko caemu

sejmowemu

z racii

Rzewuskiego

Wd

,

e

strona

wiksza

Podolskiego

,

Pose aktowi

Senatora

bywszego,

chcieli

zaraz nazajutrz z Warsza-

Marszakiem obra, i z tym wy wyjecha; po którym manifecie cignli Sejm do swego kresu, tylko zasiadajc na Sessiach, aclive nie

mówic,

ani

czynic. Ten Sejm

starosta

ale nic

zacz si

Sejmu trzyma star lask

4 Augusti. Podczas tego

Siemiski

a

Dbowiecki,

Referendarzem koronnym

a

po tym zosta

W tyme roku

r .

nie

byo

Sejmu ordynaryjnego. 1

Zaraz na pierwszej Sessii po

«

Wydga Wacaw Rze-

zagajeniu Siemiskiego, zapyla dla czego

wuski zrzek si Województwa; jeli w nadziei otrzymania laski, lo on sam pierwszy niepozwoli na to.

Zaczy si wic

z

tego

powo-

du spory i trway przez trzy dni, nakoniec na Sessii 7 SierpniaWydga temi sowy Sejm zerwa :

«

Co

to

ma znaczy owa innoktór tu Wda Podolski

«

wacia,

«

wprowadza? azali

«

«

Rycerskim nieznalee godnych ludzi do piastowania marszakowskiej dostojnoci?Co wiat,

a

co

«

sami

«

f.

«

potomno

to

wstanie

powie, jeli

sic

t hab zeszpecim. Przed

Bogiem tedy i przed ludmi protestuje ?i przeciw tej inno-

wacii, tak przeciwnej

prawom

e

do adnaszym. Deklaruj « nej rezoluciitego sejmu nie ba nalea; ale owszem oppo« nuje si wszystkim a to na mocy konstytucii sejmowych." To rzekszy wyszed z Izby i Prolestaci swoj zaaktykowa w grodzie Warszawskim. Nazajutrz «

d

—

tt

napróno

Siemiski delegowa do wyszukania Wydgi i uproszenia aby wróci aklywilatem Sejmowi; nicznaleziono go nigdzie. Cigny si jes-

szeciu

Posów

cze czcze Sessie

a do

1

7 Sierpnia.

Po zerwanym lak Sejmie Rzewuski wróci znowu do Wlwa Podolskiego, na co musia now przysig wykona.

,

.

K1TGWICZA.

21

Stanisaw Ludwik Bryl syn Grafa Bryla, pierwszego Ministra,

majc

wjeda na Starostwo Warszawskie,

wicej nad dwanacie przysig czyJFrzema, przed Poniatowskim Wojewod Mazowieckim. Król mu lat przyda nie

ni, dnia

lat

i

7

l

Po zerwanym Trybunale

w

.

poprzedzajcym roku,

doszed znowu (?) na drug kadenci wdzieli zwyczaj-

ny Elekcii Marszaka, pierwszego dnia po ku,

w

Paidzermiku

obrany Marszakiem Miecznik

W.

X.

r.

S. Francisz-

Trybuna Sanguszko

1750. na który

JOXe Jm Janusz

Lit.

1751

Józef Potocki Kasztelan Krakowski, Hetman Wielki

Koronny, Obrazy

w

umar w Maju r.

Lublinie, jakowy"

poprzerzyna po twarzach

i

2.

1751

czek niewiadomy,

rkach, u 00. Domini-

kanów na kruganku, u 00. Karmelitów w kociele; postrzeono t akci dnia 4 Maja r. 1751 i

Jubileusz

Jubileusz

zacz si w Polscze w

odprawiem

w Kaliszu,

roku 1751. Ten

die

25 ad 27 Sep-

tembris.

'Xie August Czartoryski, Wda Ruski, ustpi mu dobrowolnie Starostwa Warszawskiego.

Mody Bryl, w

czasie tej in-

odpowiada po Polsku. 'Umar 19 Maja w 86 roku

stallacii

ycia. Pogrzeb jego we Lwowie kosztowa okoo 4 milionów; zjechao si na do 2,000. szlacbty. Smierc' Potockiego wstrzymaa

wybuch wojny domowaj midzy nim

a

XX.

Czartoryskimi.

.

22

PAMITNIKI

Ordynat Z amoj

s

ki

Wojewoda Lubelski, umar

wr. 1751. 1752-

Kasztelani

wzi Poniatowski WojeBuaw Wielk Koronn wzi

Krakowsk

jewoda Mazowiecki.

Hetman Polny Koronny Sejm ordynaryjny który

w Niedziel

kiego Posa

mu jako

i

Branicki.

w Grodnie zacz

si

1752,

r.

cztery zerwany jest przez

Mors-

Sochaczewskiego. Zerwanie tego Sej-

innych wszystkich, za Panowania Augusta

Czartoryskim, wedug prostego, który po tym Sejmie by

przyznawano

III.

owego wierszu rozrzucony.

Oj Polacy, Polacy, cocie uczynili Czarci Sejmu niechcieli

Grosze nowe miedziane ski,

na których

'W owym

z jednej

czarci go

wyszy

?

te wzili

z Saxonii,

'

do Pol-

strony portret Króla Polskie-

umysy w

czasie

,

Polscze ocucone byy obecnoci Posów Angielskiego i Francuzkiego, i zabiegami XX. Czartoryskich do poprawy rzdu. Sejm

nia wojska; Ustanowienia Ca Gencralnego i Akcyz; Zobowizania Podskarbicb do cisego zdawania Dnia 13. Senat rachunków. wyznacza Delegaci, a w niej X.

—

Czartoryskiego,

17 52.

Michaa

£a.

do uoenia w tej mierze Konstytucii. Dnia 1 6. w Izbie Posel-

otworzy si 1 Padziernik Marszakiem obrany MasSta Grodzieski, syn s ais ki Dnia Kasztelana Wileskiego. 10. Prymas w obszernej mowie wyoy potrzeb koniecznej Re-

—

formy, a mianowicie

:

Pomno-

—

skiej

Swidziski iChajcki

Posowie Bracawscy niepozwaaj przystpi do adnych obrad,

a pokiby Król nic da odpowiedzi

KITOWICZA.

go

z

napisem

stronie

:

23

A agmtm 1 1I Rcx P olonice

>

na drugiej

dwa Ory dwie Pogonie, we rodku Herb i

Xstwa Saskiego

z

napisem u góry Elector Saxonice. :

Ten pienidz jeden way póczwarta szelga go. Szed za w trzech szelgach.

Saskie-

Grzmoty, byskania przy zimnie, przypady po Mateuszu;

te grzmoty cae

lato

Sulerzyc kiego

Andrzeja

Deputata na Trybuna obranego,

Trybunalskim, za przysigi i

to

z

siebie

Rawskiej ziemi

cito

za

dekretem

e przeszkadzajcego sobie do

Modzianowskiego w

niechccych

S.

panoway.

porba sucha po-

kociele

Ziemstwo przysigi

pazowa, take Wojewod Mazowieckiego Rudziskiego. Z tyme Sulerzyckim dekretowano sekwitóio wie. jego piciu na mier, a piciu na grzywny Pod ten Trybuna by Marszakiem Dunin Karwici

ki regent

koronny

x .

na rozliczne skargi, a mianowicie na to, dla czego B ryl, Dyssydent,

zosta Generaem artylerii. Tumaczenia Ministrów zdaway si

uspakaja Izb, wszake Swidzii dnia ski nie ustpi 21 Sejm Która partia istotnie zerwa. sejm zerwaa, nieatwo powiedziec. Ki to wi cz nie twierdzi, pisze tylko \z przyznawano to XX. Czartoryskim, Przyznaje to im i Rulhiere wT. I.wXdze III. Lecz

—

,

na jego relacii nie mona zawsze polega. Zamiary tego Sejmu byy wanie w systemacie XX. Czartoryskich i wanie szy w

opak partii Francuzkiej; sam nawet Rulhiere to wyznaje i pisze, do zniweczeeBroglie

dy

nia ich.

— Tu znowu przychodzi

naoczny wiadek, Pose AngielWilliams, który cakowicie przytoczywszy manifest Morskiego, wyranie powiada, i zerwanie Sejmu byo robola Króla Pruskiego. Póniej to wyjanim. i

ski,

\

Ten ustp

i

nastpny

w

Ma-

nuskrypcie pisany jest kluczem Gndrzdlg przez zamian liter Spldrzlcklgr etc. zamiast Jdrzeja Sulerzyckiego lc. :

:

24

PAMITNIKI

1754.

Ordynaci Ostrogsk Xe Janusz Sanguszko, Marszaek Nadworny Lit. podzieli na róne osoby przez tranzakci Sandomirsk.

Tego roku przeciwko

tym donaciom przychodziy róne od Senatorów, Ministrów,

i

Szlachty, manifesla, naj pierwej

wie imieniem caego Rycerstwa spolitej, a

po tern

i

i

we Lwo-

Stanów Rzeczypo-

po innych Województwach poczy-

Wkrótce po tym manifecie Jm Pan Hetman W. Koronny B r a n c k i wprowadzi do Dubna nione.

i

prezydium Rzeczypospolitej

Tego

roku po zerwanym Sejmie ordynaryjnym

w Warszawie, kiego,

.

przez

Stolnika

i

Jm Pana Michaa

S

t

ra

w

i

s -

Posa Slarodubowskiego, zaniesie-

niem do akt Grodzkich Warszawskich manifestu,

wydana bya Kommissia

i

Administracia do dóbr or-

dynacii Ostrogskiej od J. K.

byo

Moci.

W tym roku

nie

Senatus Consilium. Zerwanie tego Sejmu poszo

od donatariuszów, którzy obawiajc si, aby ordyna-

ci

nie zostaa przez

Sejm approbowana, a ich donacie

skasowane, postarali si o zerwanie Sejmu

1

W

Dubnie te rezydowaa

Administracia Ordynacii. Miaa na swe rozkazy dwa Puki Saskie

cz

wojska Koronnego. XX. Czartoryscy obstawali przy utrzy-

i

maniu podziau ordynacii. Drukarnia Piarska w Warszawie z

2.

wyszed Memoria przeciw Kommissii Ostrogskiej, zamknita na jaki czas zostaa, z rozkazu Franciska Bieliskiego Mrszaka W. K. a Sejm ten otwarty 30. Wriesnia, pod star lask Massalskiegoklórej

25

KITOWICZA.

Malka moja umara na tydzie przed

w

dnia 16 Listopada,

nocy okoo 2 lub 3 godziny.

Pose Turecki przyby do Polski, obranego nowego Sutana ( Osmana

w granicach bruarii jest,

1

.

Katarzyn

S.

z

denunciaci

III

).

Stan

Polskich primis Marlii aut ultimis Fe-

Wzajemnie od Polski do Turek wysany

w charakterze Posa Wielkiego, Jan Mniszek

Podkomorzy

Wyjecha on do Turek

Lit.

ultimis

Octobris.

1756.

Fryderyk

III

Elektor Br andeburg siu

wszed do Sa-

pod pretextem przemaszerowania

z

wojskiem

do Czech przeciwko Cesarzowi. Stanwszy

w Lipsku,

xonii,

Króla Polskiego Elektora Saskiego

rónemi

sposo-

ciemieniem ludzi, odebraniem wszelkich dochodów Królewskich, wybieraniem prowiantów, chcia przymusi, aby z nim trzyma alianci przeciwko Cesarzowi, dla czego, nasz Król nie mogc si oprze onemu porzuciwszy cae Pastwo arbitrio bami

i

,

Wszyslkich umysy opanowane byy wycznie spraw ordynacii Ostrogskiej.

Po

22.

Sessiach

Sejm

nieobrawszy nawet Marszatka, zerwanym zosta 24 Pazdziernika. 1

Pose

Baszi, go;

ten, Halil

Aga Kapidzi

stan w Dubnie

29. Lute-

do Warszawy przyby

2.

Ma-

kd

uda si do Wschowy, ja; z gdzie mia audenci u Króla, klóry tam umylnie z Drezna w tym celu zjecha. Pose ów Turecki w swoim powrocie jecha na Biaystok , gdzie Hetman Branicki

—

okazale go przyjmowa i podarunkami hojnie obdarzy; na co i

Broglie

da

fundusz.

26

PEMIETNIKI

cikiego nad karkiem gocia sam si w obozie z 14,000. wojska okopa. Z tych okopów wyszedszy, dla godu, przyjecha do Warszawy; a jego wojsko, którego miao by 14 tysicy, tene Król Pruski zabra i midzy swoje regimenty podzieli; take cae Pastwo Saskie opanowa. ,

Tego roku Sejmu ordynaryjnego

e

z przyczyny,

jescze

Król,

by w Saxonii w

w

czasie

obozie;

nie

byo,

sejmowi

a to

zwykym,

gdy si zatem Poso-

wie na dzie zaczcia Sejmu do Warszawy zjechali, a

Monarchy

im za pilne

nie

byo,

Xe Prymas

okoo dobra

podzikowawszy

pospolitego staranie,

cu swoim uczstowawszy,

poegna.

cika. Wisa po niej jedo wielkiej rody przed

Tego roku zima bya bardzo duga na

S.

Andrzej

ju

tak dobrze

i

e

stana,

ciarami; trzymaa a Wielkanoc, która tego roku bya

dzili z

Roku tego,

in Martio.

nitimis Xbris, zapali

w

Warszawie

szpiega Pruskiego, który jak powiadano

ordynowany na gdziekolwiek ich przez

to,

w paa-

mia

by

aby magazyny Moskiewskie,

Moskwa (o

której

gosz,

e pójdzie

Polsk do Szlska przeciw Prusakowi) zakada

bdzie, pali chciano Króla

1 .

i

Take byy róne Grafa Bryla

Szpieg ów, nazwiskiem Lemb er t , mianujcy si Kapitanem, ujtym by na danie Posa Ros1

syjskiego.Gdy nie umiajasno powiedzie po co przyszed do Pols-

zgadzi

wieci, jakoby przez

zdrad

ze

zosta na póroczne wizienie; wszake w roku 1 7 57. w Lipcu, kupa nieznanych ludzi napada na wizienie, uwolnia i uniosa Lcmbera.

ki, skazanym

27

KITOWICZA.

wiata. Król si wyniós do zamku na Paac Króleski pozataczano;

z

Paacu; armaty

po dwie na kadej

stronie nabito na jaki koniec niewiadomo.

1757.

Króla Francuzkiego jaki Damien na wsiadaniu do karety, przebi scyzorykiem na trzy cale ale

nieszkodliwie, bo

mu si

gboko,

scyzoryk po ebrach

zemkn. Moskale Polski

i

z

i

Prus, ruszyli

uitimis Junii stanli

Kommendant

Fermor czyn,

Litwy

:

si do Wielkiej

obozem pod Poznaniem.

najwyszy Moskiewski nazywa si

Drudzy udzielni Feldmarszakowie, Gali-

Sotykow, Lubomirski

1

.

1759.

Karola Królewicza Polskiego Xistwo Kurlandzkie odprawia si w Warszawie

Inwestytura Xcia

na

w tydzie po Nowym roku

2 .

Trybuna Koronny mia

tylko Deputatów 7, a 4

przeciwko prawu na ratuszu dorobionych.

'

Fermor na pocztku wyprawy

by tylko dowódc korpusu, który cign przez Memel;Naj wyszym Komendantem by zrazu A p r ax

n i dopiero gdy ten za ozibdziaanie odwoanym zosta, Fermor go zastpi. 'Inwestytura Xcia Karola od-

e

i

;

bya si Stycznia.

z

wielk okazaoci

By

to

8.

ostatni lennik

Korony Polskiej, który osobicie, na kolanach, przyjmowa nadanie. tenczasto Radziwi dla abawy jego improwizowa pod War-

W

szaw

las, kniej, grubego zwierza.

i

polowanie na

28

PAMITNIKI

1760.

Sejm ordynaryjny Warszawski zerwa si go dnia bez obrania Marszaka

Koció

trzecie-

'.

Katedralny Gnienieski pogorza wiecie.

1761.

w

sobot w Warszawie, w który dzie Graf de Biberstein Marsza-Gcnera poczt Koronnych i Litewskich, zwyk dawa u siebie obiaDnia 4 Aprilis,

w rezydencii swojej w Maryenwillu, w gabinecie jego, w którym ordynaryjnie przed obiadem o godzidy,

nie 12 zasiadali do kart: Graf Briihl Minister Saski,

Xe

Sotyk Biskup Krakowski Xna Lubomirska Choryna Koronna, tene Graf Biberstein, przy jednym stoliku blisko pieca stojcym, przed zjechaniem si pomienionych osób, kazualnie oponionem ,

i

dla wizyty

oddawanej

Mniszchowi

w

JW. Marszakowi Nadw.

lekarstwie

Kor.

bdcemu, — w piecu poz prochem, o wpó do 12

mienionym zasadzona mina

wystrzelia, piec z fundamentem wysadzia, stolik u

którego i

gra miay

te

osoby, na drobne sztuczki,

znaku nie zostao, rozerwaa

ciada potuka; •Otwarty

Zerwa

6.

go jeden

z

kawa muru

Padziernika. Podoi-

Posów

;

do drugiego pokoju

skich, a to z

ska

e

okna, lustro, zwier-

w

kraju.

powodu obcego woj-

29

KITOWIGZA.

w

cianie

sufit

i

nad piecem wyrwaa. Bibersztejna

przy kominku si grzejcego latajce z rozwalin pieca czyli

muru kawaki, po nodze

i

po twarzy, bez szko-

dy jednak ciaa, uderzyy. Domylano si,

e ta mina

e

za wczebya zasadzona na zgub Grafa Bruhla. niej ni trzeba byo wystrzelia, stao si przez przyoenie ognia do pieca rozkazem Marszala zimn tego dnia aur nadzibionego. ;

,

Sejm extraordynaryjny w Warszawie zaczty Aprilis,

Posów

zerwa si podpisany,

z racii lej,

Po tym Sejmie

si

w rod

27

e nonprcec edenie Se-

by zoony. zoone Senatas

natus consilio

d.

Maji, przez Manifest od 39

d. 2

Consilium

zaczo

po Zielonychwitkach, to jest d. 13

w

Maji; skoczyo si

poniedziaek

d. 18 ejusdem,

zoy

przez które, zostawiono w mocy Królowi J mci,

Sejm extraordynaryjny,

wzgldem

redukcii monety,

kiedy zechce.

RlemensWacaw, pity Królewicz Polski, bra pierwsz tonsur leskiej

w

Warszawie w kaplicy Króod Nunciusza (Viscontil d. 24 Maja, w Nie-

dziel.

Redukcia monety nowej wprowadzonej do Polski, z

Saxonii

i

Sepiembris

w

Szlska, otrbiona ;

wedug

niej

Warszawie dnia 12

naznaczono kurrenci tyn-

fom dobrym Saskim, Pruskim

i

Moskiewskim

w Kró-

prób 8 i 9 srebra majcym*, pogr. 35. innym za tynfom wszelkim nowym, rónej próby,

lewcu bitym,

to jest, 7,

(5,

5, 4, o, lyiko

po

gi».

15.

Z

okazii tej re-

;

30

PAMITNIKI

dukcii wielkie dziay

osobliwie z piekarzami nie drogo chleb

si midzy ludmi i

rzenikami, którzy niezmier-

miso

i

ze tynfy, misa przedawa

wiolencie

przedawali, obawiajc

si

straty; za

to jest, za Berliskie, cale chleba

i

nie chcieli;

wic

do nich drzwi

rzeników przy jatkach bito, etc. Razem z redukci publikowano tax wszystwiktuaów tudzie robot rzemielnikich zbó wybijano, okna wycinano

;

i

i

czych. Po

;

maym

czasie taki

by niedostatek w War-

e chleba po trzy dni duej dosta nie mona byo, z racii. e wedug taxy nikt nie chcia szawie wiwendy,

i

wozi do Warszawy zboa. Przeciwko

tej

redukcii

manifestowao si bardzo wiele Województw, osobliwie Sieradzkie, Wielkopolskie

i

Kujawskie, które

nawet i posów wyprawiay do Króla, Prymasa mana, dopominajc si, aby kurrencia monety;

w

i

Het-

bya przywrócona dawna

tych poselstwach dokadano

i

skargi na exorbitancie Moskiewskie.

rónemi na kilka set pobili Moskaów w dobrach ubieskich, Primis Julii. Trybuna Koronny z samych przyjació familii Czartoryskich zoony, stan pod tumultem szabel. Prezydentem tego Trybunau by Morawski Prusacy podjazdami

Kanclerz Gniez.;

Marszakiem

Zamojski Wda

Inowrocawski. Prusacy pobili

Moskaów

na 5 tysicy pod Gosty-

niem, pod klasztorem Filipiskim, gdzie przez godzin 4

by,

i

i

3 kwadranse, z armat

tyme Moskalom

popsuli

i

trwa

rcznej

magazyny

w

attak strzel-

Kobyli-

31

K1TOWICZA.

Gostyniu, Poznaniu, Slszewie, ultimis Seplem-

nie, bris.

Redukcia powtórna publikowana

w

Warszawie,

aby Tynfy Wrocawskie po dwa szostaki brane byy, i?i

Augusto.

stana w Piotrkowie pod lask Zamojskiego Wojewody Inowrocawskiego, Fena secunda, in vigiliaFestiimApprobacia redukcii monety zagranicznej

G lor iosissimce virginis Marice. Prusakom Kolberk w Pomeranii

maculalce conceplionis

Moskale odebrali przez altak; przy

którym attaku zgino Moskali na 24

tysice, powiadano, nich szturmów,

e

do kommenderowania ostat-

by zayty

Laudon Genera Austriac-

W tym Kolberku miay by reponowane wszyst-

ki.

Take miao si na ten czas znajdowa dziesi okrtów z ywnoci z Hamburga dla Króla Pruskiego, co

kie

sprzty bogate obywatelów Pomorskich.

wszystko Moskale zabrali, mediis albo ultimis Novembris.

Niebezpieczestwo na Króla Pruskiego

z

takowej

Ten Król mia wielkiego konfidenta i przyjaciela swego ulubionego od wielu lat, Barona jednego w Szlsku ju w leciech podeszego przez cay wiek ycia w wiernoci nieposzlakowanego, u awantury.

,

wsi obozem rad bywa prywatnie w domu, dla czynienia rónych dyspozycii wojennych ten Baron mia swego przyjaciela wiel-

którego Król stojc pod jego

;

kiego, jednego

Xidzem,

Xidza nazwiskiem Schmida

wiele razy

mia

go Baron u siebie

w

;

tym domu, z

32

PAMITNIKI

w Pastwach Pruskish i Cesarskich rozszerzonej. Xidz bdc nieprzyjaznego serca ku Królowi Pruskiemu, i mylc zawsze dyskurowali o przypadkach wojny

o jego zdradzie,

abrysowa

i

przenikajcemi terminami

Baronowi znisczenie kraju,

zgub

poddanych, te

ywemi

uciemienie

tylu milionów dusz etc. Wszystkie

niesczsliwoci zwalajc na ambici Króla Prus-

kiego, której dogadzajc

wzruszy

tak wielkie

w tylu

Pastwach zamieszanie to za za najwiksz konkludowa niesczliwo, e ten Monar-

Narodach

i

;

cha jest humoru nieprzeamanego, zawzitoci okrutnej,

ich

gotów poty

wojn prowadzi (cho si przy swo-

zamysach nigdy

nie utrzyma) póki

kropelki z poddanych nie wytoczy i

;

a

do jednej krwi

mi

zatem jak

podan jczcym pod okruciestwem

wojny na-

rodom uczyniby rzecz ten, jak chwalebn dla siebie u Cesarza, jak zbawienn u Boga, ktoby przez jak intryg uczyni koniec tej wojnie. Tak dobrze uooi

i

ny dyskurs

i

wiele razy przy

Xidza powtórzony, i

w przeszym afekcie

pocz z

pocz

rónych wizytach od

niejako miesza Barona,

i

ku Królowi studzi; tak

wynurza nieukontentowanie

powoli

aosnych skutków

faworyt Królewski

,

tej

wojny,

w cikich

w

on

swoje

których sam

podatkach

i

i

cho wer-

bunkach ludzi, musi partycypowa. Przyszo tedy do tego,

e ów Xidz widzc ju dobrze dla siebie nastro-

jonego Barona,

w

pocz mu perswadowa,

blizkoci Laudona, który

sta obozem,

i

z drugiej

poufaego czsto u

aby

majc

strony wsi jego

siebie Króla,

chcia

33

KITOWICZA.

uy tak zbawiennej okazii na zakoczenie od której cokolwiek ocaleje, wszystko

tej

to jego

wojny

honoru

Sowem zmówili si w prdce po sczeroci, aby Króla, jak bdzie u Barona ywcem Laudonowi wyda o czem

na wiecie

zapaty od Boga, miar bdzie.

i

,

zaraz weszli z lis

;

Laudonem w

wielki Barona,

przechodzc si przypadkownie

przez pokoje, kiedy

midzy sob

negociacie. Strzelec, fide-

ci

dwaj przyjaciele mianowane

miewali rozmowy,

uwaa to, e ci Jm

zawsze o Królu Pruskim dyskurowali, czego si oni bynajmniej po nim nie spodziewali, przy tern

maej

i

jako domowego,

konsyderacii a wielkiej u Barona

wiary czowieka, niestrzegli si. Po niejakim czasie daje

zna w wigili Król Baronowi,

ym ludzi poczcie dnia jutrzejszego,

e u niego w ma-

wyraonej godzinie, bdzie; pisze Baron t nowin Laudonowi informujc go w licie, aby na t godzin dwa mocne Rejmenta listem

ludzi

owego

po Króla przysa

strzelca wiernika

Strzelec dyffident

Pana Król,

e

,

zwaajc,

ludzie

ci

i

o

wypraw uje

z

tym

swego do X. Szmida.

e jutro

ma

by

u jego

czsto dyskurowali o nim,

e

go tak spieszno Pan wyprawuje do tego Xidza, po-

cz suponowa, na Króla zdrady; tego lat 20

nych na

jeeli w tym licie nie wiezie jakiej w czem prdko si upewniwszy, do

w subie m Barona niekorzy

uwag

wziwszy, obróci kenieui do króla,

miasto do Xidza, któremu ten

czyta Król nagotowan na

list

siebie

odda. Zaraz wy-

zdrad.

uprzedzi swoich zdrajców, posya 60 koni

eby tedy z

oficerem

34

PAMITNIKI

na przyprowadzenie do siebie Barona; szy do Barona powiada

ma

z

przysanym od Króla, aby go

ony

Baron,

ale

przybywa

oh' cer

komplementem,

e jest

wzi w areszt

strwo-

niepokazujc po

;

sobie, odpowiada:

bardzo dobrze, nie wiem za co, ale poniewa wolno

o

Monarchom pozwolenie,

i

abym si

w szlafroku). Oficer na sle,

wic prosz

bez racii aresztowa,

móg ubra to

zezwoli,

» i

by

(notandum, usiadszy

znuony zna niewczasem, zasn;

ale

o

w krze-

Baron nie

stroi si lecz ucieka, do trzeciego pokoju wyszed,

oknem wyskoczywszy na ogród, sczsliwie do Laudona uszed, któremu opowiedziawszy co si z

którego

stao, obligowa go, aby jak najprdzej komendero-

wa do

wsi jego na zrabowanie mobilium jego 2,000

koni, bo to niechybnie uczyni Król Pruski

i

si potrzebniejszych

tudzie,

eby

dla siebie

Kanonika czemprdzej

sekretów

,

dowie

porwa kaza, nim

go

Król Pruski porwie. Co te Laudon wykona, a tym czasem

ów

oficer

ocknwszy si, postrzegszy

k Barona, przybieg do Króla

z

uciecz-

raportem; a od tego

dostawszy rozkaz, aby co prdzej zrabowa kancela-

ri powraca, gdy pod wie zblia si, ju w niej peno Austriaków zasta, tak z niczem powróci. i

Miao si

vembs

1

to

sta

ultimis

.

Baron Szlski o którym

mowa

.

w

No-

T

nazywa si A\ arkotsch Suga jego zwa si Kappel. "W zamku Barona

Octobris czyli primis

sali

pryncypalnej,

by

nad kominkiem dawny napis zoUt cum igne, sic temi literami cum rcgibus. :

.

KITOWICZA.

o5

1762.

Nowina defatis Elbiety Petrowny, Carowy Moskiewskiej przysza do

cy

1

Warszawy

o godzinie 10

w no-

5 Januarii »

Redukcia

trzecia

publikowana

w

Warszawie Uni-

wersaem datowanym 17 Fe&marii, obwoana dnia 8 Marca, na tynfy Wrocawskie; midzy klóremi zrobiono dystynkci, to jest, aeby tynfy bicia 1756 i

1

757 próby dobrej szóstej,

dwa; inne

za

ladajakie,

majce, 1754, 1755

szy po

i

byy brane po

próby wyraonej nietrzy-

1756,

nowego

nostajnie

szy

eby tylko

Kor. pretendujc,

tynfy, albo po

bez dyslynkcii, albo

bicia,

niedopuscza stanowi

gr. 15. Tej redukcii

JW. JmPan Marszaek

Szostaków

po

eby jed-

dwa

szostaki wszystkie

15;

niesuchajc tedy

gr.

redukcii Podskarbiriskiej, wszystkie tynfy

bior po

gr. 15.

Zaraz post fata Elbiety Petrowny Carowy Mos-

Carowa umara 5. Stycznia mier Carowy bya arcy fatalnym i nieodaowanym wy«

«

1762.

«

padkiem dla Polski. mier jej uralowaa Prusy od niechybnej zguby. Anglia zniechcona ku Fryderykowi II. odmówia ju mu bya subsydiów, a Lord But chtnie i serio zamyla o rozbiorze Prus, w którym i Polska miaa dawnych swoich posiad-

cz

oci

od/.yska.

«

Mais

a

quoi

tiennent les affaires du monde les projets des hommes

et

!

1'Imperatrice de Russie meurt; « sa mort trompe tous Jes poli-

«

«

tiques de 1'Europe, et renverse

«

une

«

seins arranges avec soin et la-

infinile

de plans

et des-

—S —

borieusement combines.» sowa Króla Pruskiego. Dodajmy i to, zgon Elbiety sciagna Polsk dotkliwe klski w sprawie Kurlandzkiej !. «

to

n

e

PAMITNIKI

36 kiewskiej,

obwoany przyznany by za Cara Karol domu Holsztein Gottorp,pod imieniem i

Piotr Ulryk z

pocztku wstpienia na Tron deklarowa publicznie, sekretn dotd przyja swoj Piotra, który zaraz od

z

Królem Pruskim

dz

i

Angielskim, dawszy

publicznego pokoju; a jako on dla

owiadczy odda Królowi Pruskiemu

jej

tej

pretext

przyczyny

wszystkie za-

wojowane przez anlecessork swoj jego prowincie, tak

da, aby

dla

dobra pokoju,

to samo

wojujce midzy sob potencie na wzór jego uczyniy. Lecz jak zmylona bya jego intencia wydao si wkrótce, gdy on nie Królowi Pruskiemu

ni

to wszystko;

mu swego doda,

i

ale i

inne

dla

osobliwego swego ku

rzdom jego przywizania czyz nim cisy alians, wojska

zawar

naprzeciw aliantom antecessorki swojej

we wszystkiem

jego interesom

suy,

rozu-

e gdy si oni dwaj scisem przymierzem zcz, nad caym wiatem panowa bd. Jako za miejc,

mocno we wszystkich swoich rzdach chcia Króla Pruskiego naladowa, tak by do niego niepodobny; bowiem by pijak, bezrozsdny w cielesnych passiach zanurzony, zgoa czowiek gupi bez rady; przeto ,

i

wzi razem przed gi dawn

siebie

wywróci jednego

Prusk, a wprowadzi lutersk,

dnia

reli-

on swo-

j relegowa do klasztoru, a oeni si z pewn dam Woronców, sowem cay stan Pastwa przewróci do góry nogami na manier Prusk, ale tego dnia, gdy to mia wypeni, w areszt wzity; potem wkrót-

de

K1T0WICZA, ce trucizna

zgadzony. Obiil diebus ultimis Aagusti,

de Ironizowany 29 Jimii.

Po nim nastpia na tron ona jego pod imieniem

Katarzyny.

II

Cesarzow tego

:

wykrzykniona od pospólstwa

dnia, którego

Car Petro jej

tronizowanym zosta. Powstaa przeciwko rebelia,

bo

jedna chce

Pastwo cae

na trzy

mie Cesarzem

ego do Turek

czci

niej

de-

wielka

rozdzielone,

Iwana Bazylewicza, zbieg-

jako naturalnego dziedzica

,

m

Tronu

rodowitego Moskala; druga pretenduje, aby

i

znie

uformowa Electwum Imperium, te uformowa woln jak Rzeczpospolit na wzór innych; trzecia za partia obstawaa statecznie absolufizmum, a

albo

na Tron niedawno

przy

wyniesionej

która

chcc umocni jak najlepiej siy

na z Polski 5 blisko po

Cesarzowej,

swoje,

wycig-

wszystko wojsko Rossyjskie, które

rónych

miejscach

w niej

lat

znajdowao si.

Te bunty czyli scyssiie ju ustay, poniewa Carowa ju jest koronowana; nie ona jednak, ale Ministrowie rzdz Pastwem pod jej imieniem, nawet si niepodpisuje tylko

:

Katarzyna.

Sejm walny Warszawski

zacz si

Ten Sejm nietrwa duej jak dni

4,

die 4 Octobris.

bo we czwartek

nastpio poegnanie; mona jednak mówi, e si zerwa dnia drugiego, gdy bowiem na dniu pierwszym po zagajeniu Izby przez Marszaka starej laski, niektórzy

Poniatowski StolPose Podlaski, Xe R a d z w

Posowie mianowicie

nik Litewski,

Podkomorzy

Litt.

i

i

Pose Kowieski, uporczywie

i

1

do-

38

AM1ETNIKI

pominali si przed wotowaniem na Marszaka,

sów,

a

caa

tych im

Izba, bo tak

go-

pierwszemu jak dru-

giemu, przez wzajemnych adwersarzów niepozwalaa, oni

te wzajemnie

lubo

kady umysem osobnym,

ad turnum Województwu Krakowskiemu przystpi niedopusczali, na

dnia

tej

lukcie sessia

solwowan bya do

nastpujcego. Nazajutrz otworzya si ukryta

niepraktykowana scena; ledwo bowiem po zagajeniu,

zaczy si midzy Posami,

przeszodniowe pretendowanie

i

o

turnum kontrowersie,

o

gosy

zaraz z nich

do gwatownego przyso tumultu przez porwanie si

do szabel

w

partii

na parti.

okrutnem zamieszaniu,

nym

krzyku bronicych,

jcych. Ten tumult

Wakoway

Widzie byo

w blasku szabel grocych

i

i

ca Izb niezmier-

rónie ucieka-

takowej powsta okolicznoci.

z

Sejmem niektóre urzdy PieWielka Koronna mniejsza Litewska, Buawa W. X. Lit. Województwo Wileskie. Te wszystkie urzdy familia Czartoryskich pretendowaa na swoich wyrobi faworytów; dawano ad paci tum Ich, Buaw mniejsz Litewsk (bo wielka naley de conprzed tym

:

cz

i

i

metudine mniejszemu Hetmanowi), Podkanclerstwo

Województwo Wileskie; pretendowano tylKoronne adl iberam dis tribulionem J. K. M. zostawili. Czartoryscy, jako ju dawno u siebie postanowili pokaza w tej dystrybucii wakansów moc powag swoj, a poniy w niej

Lilt.

i

ko, aby Podkanclerstwo

i

Ministra pierwszego

kredyt, tak na

t

i

innych dworskicli fawory tów

propozycj

podan od

Mniszcha Mar-

»

39

KITOWICZA.

Xie Czartoryski

szaka Nadwor. Kor. odpowiedzia Kanclerz Lit. pierwsza «

wszystko, jak

my

gowa familii

chcemy, albo

Nadwor. Kor. zmartwiony tak dzi, spyta si, «

Kiedy

nic, to

«

A

nic.

«

Albo

Marszaek

»

zuchwa

kiedy nic?

bdziemy

swojej.

odpowie-

Na co Kanclerz:

»

wiedzieli co z

tem czyni.

—Zirry towany tedy temi grobami Dwór, odda zaraz Województwo Wileskie Xiciu

Radziwiowi

Miecznikowi Lit.; Buaw Poln Lit. Wojewodzie Poockiemu Sapiezie. Podkanclerstwa za Koronne Litewskie rezerwowa wedug prawa odda na Sejmie przychylnym sobie osobom. Ta dystrybucia zrai

nia do gruntu zajtrzone dawniej na Bryla Ministra Czartoryskich serca; pastanowili tedy, aby Czesnika

Kor. Bryla,

modego Posa

wypchn z Poselskiej

z ziemi

Warszawskiej,

Izby, jako nieszlachcica Pol-

skiego, tylko przez sprakty kowany dekret Trybunal-

tym charakterem zasczyconego. To Poniatowski Stolnik Litewski w mowie swojej ant lurnmn do elekcii Marszaka pretendowanej przeciwko Brylowi chcia wywrze, a Radziwi zabraniem gosu swego zawsze mu do tej mo-

ski Piotrkowski

tedy

byo

co

,

wy przeszkadza, od niewiedzcych i

jak Poniatowski od przeciwnych,

budza, kiej

i

tak,

wymówi

wic

i

pierwszych

nie dano, aleje

w ustach mówicego krzyku

haas na

siebie po-

e ju ten zamach by od partii dwors-

przenikniony,

kiemu

sekretu, równie

sów

Poniatows-

okrutnym haasem,

tumiono; gdy za na podobnym wawoci, poruszajcych si z miejsc Posvv

40 i

PAMITNIKI

obydwu

arbitrów, z

tej

jak

tej

tandem tak z

stron subordynowanych, tak

stronie nie schodzio,

przyszo do

szabel;

siom swoim, jak z tej te przez ogldanie si kady

czyii przez niedufanie

tej

strony, czyii

by pierwszym do rozlania krwi, ten tumult bez adnego skutku usta; by jednak umylny, na

siebie,

nie

przypadkowy; bo

aby

nie

i

zasiedli

cach swoich, ale partiami,

i

Posowie

nie

na miejs-

obtoczeni byli

wielk

liczb arbitrów partyzantów swoich, uarmowanych

broni

rczn

i

pistoletami

w

dobyto szabel,

pod sukniami;

i

jak tylko

tym punkcie Panom chodzcym

po Francuzku na miejsce szpad, dodano dragaskich

paaszów

;

nakoniec po solwowanej

i

chodzili z Izby jak zwyczaj razem, ale partiami, z

swoj dywizi

w karetach, mulcie,

ale

;

do

konno.

domów nawet

wy-

sessii nie

kada

niepowracali

— Po uspokojonym nieco

tu-

Marszaek sejmowy mia kondolenci nad tak

niesczsliwym przykadem; obligowa Posów, dla naradzenia

si

in plena actwitate co z

aeby

tym czyni,

przystpi do turnum, eo nomine da gos Województwu Krakowskiemu; ale gdy si znowu, na pretendujcym gosu Poniatowskim Stolniku Litewraczyli

i

skim, do podobnego pierwszemu tumultu zanosio,

poradzono

z

strony dworu

eby dawszy

pokój

dalszemu przecigowi, jako na Bryla niebezpiecz-

nemu, zerwa ten niesczsliwy sejm. Co te si

i

w Grodzie Szy makowskiego

stao lego dnia, przez Manifest uczyniony

Warszawskim, od Stolnika

i

Jm Pana

Posa Ciechanowskiego.

Jescze przez

dwa

41

KITOWIGZA. dni po

tym manifecie zjedali si posowie na zamek,

ju mów adnych nie byo, prócz jednego Marszaka, który Izb zagaja, Posów do szukania Jm ale

Pana Szymakowskiego, aby przywróci

Izbie actim-

tatem delegowa, nakoniec nie znalazszy go, Sejm

poegna, wywarszy wszystkie przeklctwa na

au-

tora tego zerwania Sejmu.

Po skoczonym Sejmie caa forsa Czartoryskich udaa si do Piotrkowa, dokd zewszd przyjació i Judzi swoich nadwornych sprowadzili, aby przez moc gwat utrzyma swój Trybuna, jeliby na zerwanie i

onego, albo przynajmniej spychanie przyjació Czartoryskich ^ partia dworska swoje nie znalazszy

oponowaa

siy; ale

tam nikogo przeciwnego sobie, ustano-

Trybuna, z samych osób sobie przyjaznych. Marszakiem tego Trybunau by S i e m riwili spokojnie

i

s

k i Referendarz Koronny, Prezydentem

Turski

Officia Warszawski.

Po zerwanym Sejmie naznaczono SenaiasConsillum które si

U

zaczo

die 25

Oclobrisw trzech punktach.

Jeeli potrzebny jest Sejm extraordynaryjny po

zerwanym ordynaryjnym.

biee na przysze

czasy

—

2.

Jakim sposobem

podobnym do teraniejszego,

dobycia szabel na Sejmie, tumultom. coraz

—

wicej zej monety zagranicznej

bywa, jeeli

jest potrzeba

niejszym Pruskim,

za-

3.

Poniewa

w kraju

przy-

pozwoli miaslom przed-

aby pod dozorem Podskarbich

Wielkich obojga narodów, biy

dobr monet.

—

.

PAMITNIKI

42

Na pierwszy punkt, wszyscy Senatorowie ter si [firmallve zgodzili.

Na

drugi punkt, podano

kowskiego S o

1 1

yk

rad od

constan-

Xcia Biskupa Kra-

a restaurowania tu

i

w Grodnie

iby arbitrowie z Posami miesza Posowie osobnym wejciem przez

Poselskich Izb, tak,

si

nie mogli, ale

warty do czyli

Cyrkuu

swego, arbitrowie

za

ganków wysokich, take osobno

wszyscy

do

loów

wchodzili;

to aprobowali.

by

Trzeci punkt, pro et contra

dysputowany.

okazii za wscztego w Izbie Poselskiej tumltu, byy wawe niedyskretne, ale anonime jednego od drugiego cenzury; skoczyo si Senat us Consiliiwi

Z

i

30 8^™ po którym publikowano resultatum

d.

w tej

5

Sb

hr{s

essencii:

K. M. Sejm extraordynaryjny za potrzebny

1. J.

uznaje,

i

onego zoenie do czasu sobie upodobanego

odkada.

Na zabieenie odtd tumultom wszelkim w Poselskiej Izbie, zleca Podskarbim Wielkim Koronnym aby tu i w Grodnie Izby Poselskie ad mentem rady Senatu restaurowali, a Jchmo Panowie Marsza2.

kowie Wielcy, aby szukali 3.

bich

i

pilnoci autora dobycia

onego przykadnie

szabli

ukarali.

Zostawuje J.K.M. woli Jchm

Panów Podskar-

wni w lig kiedy zechc z miastem Toruniem,

wzgldem 1

z

bicia dobrej

monety

To pamitne Srnatus Consilium

l

.

trwao przez

dni

pi.

Scssia

1

43

KITOW1GZA

Dzieci o dwóch gowach urodzio si

w

Warsza-

wie, które miao take dwa serca w sobie; ochrzsczone, umaro wprtce; wystawione byo publicznemu

widokowi

w Aptece

KróJeskiej.

Rapników zarzucono najpierwej u XX. Missionarzów Warszawskich.

Prymas

ubieski

rady wystawiajc

zagai ob-

potrzeb aby

zwoa

—

Sejm nadzwyczajny aby wyszuka i ukara autora tumultu w Izbie Poselskiej aby otworzy mennic w Toruniu pod kontrol Podskarbich. Inni Bpi poszli za zdaniem Prymasa. ,

— — ,

Bp

Inflanlski (Ostrowski)

aby Sejm przyszy

stan

culo confeederationis .

doda

sub vin-

— Sessia

2.

Hetman Branic ki powtórzy ubieskiego. Po nim wystpi Andrzej Zamojski Wda zdanie

Inowrocawski ; mowa jego , tu powiedziana, zrobia wielkie wraenie, w kraju i za granic. Od tych sów zacz : « Ilekro razy « Najjaniejszy Panie raczysz mi « wzywa na Rad Senatu, mam « we zwyczaju, za kadym razem, «

odczjla przysig którm

w

«

obec W. K. Mci i w obec ojczyzny mojej wykona; a to dla tego, aby odwieywszy przypomnienie zaprzysionych obo-

«

wizków, zdoa tem bezpiecz-

«

niej,

«

bru jedynie publicznemu kie-

« «

«

sowa rady i

moje, ku do-

« rowa » Przystpujc polem do rzeczy okaza wiele na lem zaley, aby cudzoziemcy nie mieszali si do prawodawstwa krajowego familia Brylów, jakkolwiek starodawna, moga :

;

—e

e

—e

dekret Tryby nie Polsk bunau, bez potwierdzenia Sejmu, ;

moe

nie

wi

;

o szlachectwie stano-

— e zamiast prawnej drogi

— e atwo autora trzeba tylko — e wypadaoby

uyty gwat gwatu odkry chcie odkry ;

,

;

aby kady Senator przysig i do gwatu nie nalea, i o knowa« askaniu jego nie wiedzia; Najjaniejszy Panie, rzek « o dalej, niebezpieczn jest, gdy

—

wo

« idzie o

o « « « «

a « « «

«

o

zbrodni

stanu....

Z

te-

go co si stao pod oiem W. K. Mci, snadno przewidzie co na Trybunaach czeka spory, wojna dozabójstwa, moe mowa. Jeli tam strona jaka gór otrzyma, któ nam moe strona pokonana zarczy, gdy dziedziczne Pastwa W. K. Mci wynisczone, a wojska strona ta nie uda si dalekie, pod opiek, do Bogów cudio:

e

,

e

« ziemskich ! » -~- Otworzywszy potem zdanie swoje w innych ma-

teriach,

na

rad

wniesionych, za-

« Zgoda koczy tem sowy « w Rzeczypospolitej atwo na:

i

«

stpi

«

jeeli

«

ale prawom wie, ulega jedynie , jeli si powica bd, ale jedynie dla W. K. Mci. Inaczej, któ poczciwy

« « «

i

utrzyma si

Senat

,

bd,

—

potrafi,

jeeli Ministro-

u

—

—

.

:

'AMIETM1C1

1763.

Senalus Consiliam

w

interesie

\

:

XiztwieKurlandzkiem Xcia Karola. inundaciom 3. o

w

—

2. o

zabieeniu

w kraje Polskie cudzoziemskich wojsk. te wojska obywatelom

nagrodzeniu szkód przez

Pastw

utrzymania na

.

Polskich poczynionych

Warszawie

,

—

odprawio si

na Paacu Króleskim dla saboci

Martli. In resultalo tego Senalus Conwzgldem Kurlandii kazano zapozwa na sdy

Króla, medlis siliam

relacyjne

B

Xiztwa.

—

n

r o

i

2.

jako niesusznego uzurpatora

a

Sejm extraordynaryjny

by Senatorem, kto Mi-

«

zechce

«

nislrem,

Poznaski

w oczekiwaniu spólne-

«

:

h

« «

« « « « «

« « ce

z

W. si

sia 3.

w

Bogów

Celowali

w lem

Gnienieski

,

caej

Kasztelanowie e w s ki i

j

za

Zamojskim

,

który

«

lak

chwalebnie idzie siadami wieldoda kiego przodka swego » od lal 40, jak bywa na Sejmach podobnego gwatu na wolno mówienia niewidzia zakoczy yczeniem Królowi najduszego, ale razem poytecznego dla RzePo nim, czypospolitej ycia. ostatni, mówi Mniszech zpariii

—

;

— Ses-

cudzoziemskich.

Zb

L.

Czartoryski Kanclerz Lii. owiadczajc

ce

Wrzawa na Zamojskiego proponowan przy-

za

K.

e

za Brylów, za

sig,

e

Xe Micha

a

:

.

Bieliskim M. W. M. W.

Ogiskim

po

mówi

swobód naszych. » (O bacz Lcs Fastes de la Pologne, Zamojskiego

Po

5. i

czekaa, mier la byaby najcblubniejsz bo w obronie powagi tronu , praw i

mowa

—

,

;

mier

obszernosci przytoczona)

.

Kaszt. Sendomirski, upewnia,

;

gdzie

Twardowski

[\.

atwo odkry autora tumultu, wic go zna musi jeli zna nieche go nam odkryje. Sessia

czyzn. Widzielimy e Posowie we wasnej Izbie, zabierajc glos, niebezpieczestwem zagroeni byli moe te i dla nas w Senacie bezpieczestwa niemasz. Lecz jeliby tu nas i

«

gdzie

Dalsza wrzawa na Zamojskiego. « Jeli Pan Wda Inowrocawski, mówi S o 1 1 y k

Sessia

go wszystkim i kademu, nagrobku Periit me consule Rorad, ale i ma. Nietylkoto milczeniem gubi moem oj-

«

zoy,

—

dworskiej i

i

,

45

KITOWICZA. i

kiedy si Królowi Jmci bdzie podobao.

robi

now Kommissi

od

w

Moskwy

mitowan, aby dugi Polakom

za

—

wy-

3.

Toruniu

zali-

nalece

szkody

byy popacone. midzy Cesarzow Królow Królem Pruskim stany w pocztku

Traktaty pokoju

Wgiersk roku.

a

Moc

i

tych traktatów Król Pruski utrzyma si

przy Szlsku tak, jak go przedtem trzyma. Pretensie wszystkie

szkody

i

z

obudwu stron przez

t wojn

poniesione z gruntu przepady. Saxonia za milionowe

krzywdy swoje Król Pruski

nic a nic nie

kawaek may

wzia. Owszem

Saxonii,

wzi,

deburgii dzielcy, na siebie

jescze

Szlsk od Brana za to

Królowi

naszemu innego kraju ex imperio urwanego ustpi. Król d.

Jm wyjecha z Warszawy o godzinie 6 z rana

25 Aprilis na

Pozna

do Saxonii;

w na

t podró osp

której Primis

syn najstarszy Elektor Saski, zapadszy

X*™, dwa

17

w

umar. Za nim poszed

Octóbris apoplexi ruszony,

dni tylko chorujc.

pretendentem Korony Polskiej

,

By

on

pisa do niektórych

Panów Polskich, rekomendujc si do Tronu. Nowina

o mierci Króleskiej dosza

czas do

Wolborza

Trybunaem

zawzite na

zjazdu, kiedy

Dworska

to jest

,

i

Familii

z

,

natonej na zgub

Wyrazem

ten-

Familia nazywano

siebie strony

najlepiej o

1

swojego Trybunau zamylay;

musze

wanie w

do zgromadzonego tam przed

i

a tak,

utrzymaniu

zawzite

ani-

rozlanie krwi zobopól-

parti Czartoryskich.

46

PAMITNIKI

nej imprezy, dobrowolnie spuciwszy,

do domu si

rozjechali.

Zima tego roku

bya bardzo nikczemna,

tak dalece,

e tylko byy trzy mrozy due w Listopadzie, a potem cay i

czas tylko

byway

przymrozki, a wicej desczu

mokrych wiatrów. t/

Micha Wodzicki Podkanclerzy Koronny, Biskup Przemyski

umar w Warszawie

dnia 31

X br

'

ls ,

nie

byo zatym po jego mierci adnego w Koronie piecztarza, a w Litwie tylko Xie Czartoryski Kanclerz. Na Sejmiku wSrzedzie antekonwokacyjnym 6 Februarii odprawionym, byy dwa koa w jednym zagaja Xe Biskup Poznaski Czartoryski w drugim Xe Jabonowski Wojewoda Poznaski, a to :

,

dla tego,

ustpi jest

e

jeden drugiemu miejsca do zagajenia

niechcia

,

w jednem kole

— obrano innych,

Sdziów kapturowych

w

Posów

dwojakich,

to

drugiem kole innych,

i

dwojakich.

1764.

Sejm Convocationi: odprawi si modo. — Familia Sejmie

w

Warszawie hoc

Czartoryskich, która na tamtym

drog do Korony

Poniatowskiemu

utorowa umylia, wadzia pod Warszaw Moskwy kilkanacie

Stolnikowi Litewskiemu

sproset, a

jak drudzy twierdzili kilka tysicy, przybraa si

take w

ludzi

nadwornych rónego rodzaju, miaa

47

KITOWICZA.

wiksz

po sobie

dworem Rossyjskim

z li

c

i

k

i

Pruskim.

Mniszech, Woj. Pozn. Kijowski

b

o

XePodstoliKor.

Lubomirsk i,

opponowali si tym ludzi

staranie

tak

wsk

i

Panów, dóm Saski utrzyma na

w

Marsz. Nad. Kor.

no

Woj.

i ,

Xe R a d z w Wojewoda Xe Wojew. Lubelski Lubomirski

Potocki,

Wileski, i

J a

kointelligenci

i

— Het. W. K. Bra-

Rzewuski,

Polny Kor.

i ,

Posów

liczb

zamysom

nadwornych

w

i

innych wielu

i

tronie

Familii,

pragncych, i

take si

przyjació sposobili; ale ich

wedug kadego

mocne jak

i

zdania podzielane, nie

byo

których caa partia na jednej

Familii,

radzie z trzech osób, to jest z Xcia Kanclerza, z Xcia

Wojewody Ruskiego z Pana Stolnika Lit. zoonej przestawaa. Gdy zatem nastpi dzie siódmy Maja i

zaczcia Sejmu Convocationis, Familia zaraz od rana

napenia ludmi i

wschody

prowadzce

ca wysz kondygnaci zamkow

ze wszystkich stron lak,

i

do

niej nikt nie

przed czasem. Porozstawiano

wem

i

piesze.

stojcy wyrychtowali

by

pusczony

dokoa zamku mocne

pikiety po pobliszych ulicach,

cach, tak konne jako

do Izby Poselskiej

paacach i kamieni-

Moskale pod Ujazdo-

armat swoj na ulic,

i

tak apparenci uczyniono, jakoby nikogo z Warszawy wypuci nie miano, a tych którzyby Sejm rw T

chcieli

jakoby

bi

gotowi

byli.

Przytem dla wszelkie-

go bezpieczestwa osób swoich,

w Paacu

Xcia

na Stolnika

Wdy Ruskiego,

Lit.,

w

a

byy mocne

warty

Xcia Kanclerza

i

Pa-

którego nawet parkanach dziury

48

PAMITNIKI

do strzelania

kowawszy

i

si powycinano. Tak

bronienia

rzeczy, po

naboestwie zwykem

sejrnowem, ruszya si caa partia Familii

swemi

i

przyjaciómi na zamek

z

z

onierskiej,

kokardami koloru zielonego, czerwonego u czapek naznaczeni,

w osie

kaftany,

drutach elaznych poprzebierani, szabl

Z

na tasakach uzbrojeni.

wszed

partii

w i

i

biaego

czapki na

pistoletami

Hetmaskiej

nie

Mokronowski Krajczy a c h o w s k

nikt do Izby, tylko jeden

Starosta Ciechanowski

W. ga

przed-

Posami Paacu Xicia Wdy

w paradzie niby

Ruskiego, idc piechot

uszy-

K. Marszaek

i

Ma

starej laski;

i

gdy si poczli doma-

o zagajenie Sejmu, ledwo co si

w krótkich so-

wach odezwa Mokronowski, e na zagajenie Sejmu pozwoli nie moe, poniewa Moskwa na karku: wscz si wielki na niego haas, który usyszawszy uani Familii u drzwi Sejmowej Izby stojcy, dobyli szabel, rozumiejc e Xe Stranik Koronny i Xe Adam kiwajcy na nich., aby Izb zamknito, ten im znak dobycia onych

dali; a

skoro tych

w

Izbie

uanów z dobytym orem postrzeono, caa Izba porwaa si do szabel lubo sami nie wiedzieli na kogo, bo z przeciwnej strony nikogo nie byo. Ten tumult pocign si a na ulice, na których porozstawiane pikiety poczy si ku Izbie zbiega. Wielu z Poselskiej Izby nie majcych adnego jak do tej tak do owej strony interesu, hurmem uciekao kaleczc si jeden o drugiego bro. Senat wszystek niespodzianym tumultem przestraszony uciek, poodbiegawszy ze

stra-

KITOWICZA.

chu czapek lasek.

kapeluszów,

i

Ledwo

49

naamawszy

szabel, szpad,

przecie to zamieszanie uskromiono,

nastpio naKrajczego Koronnego, zagaja Sejmu tak gwatownego

alici drugie porwanie

si do

niechccego

powtórne dobycie szabel od

lecz to

;

niektórych tylko, starszych

w

uskromione od

gów, fakci swoj rzdzcych. Nieoddaw-

nowskim

wyszed

z

ni

i

zMokro-

Kraj czy Koronny, protestujc

,

gwatowny postpek,

Kossowski Sessi,

byo

punkcie

szy tedy laski starej,

tak

szabel

a

natychmiast

Starosta Sieradzki

da gos

in ordine

si o

Jm

Pan

Pose, zagaiwszy

wolowania na Marszaka,

Województwu Krakowskiemu, którym nemine co?itradicenle stan Xe Adam Czartoryski Genera Ziem Ruskich.

To gdy si na

e

w Izbie

dziao, doszed

ogo do Hetma-

W. K. w swoim Paacu z przyjaciómi bdcego, si ju rbi w Poselskiej Izbie; któr wiadomo-

ci i

z

przeraony Hetman, Paac co prdzej zamkn do broni wartom swoim mie si kaza, a nazajutrz parti swoj z Warszatej parady, wyjecha z

ca

mu

dysputowa tego wyjazdu Czartoryscy, jako pierwsze wozy Hetmaskie zatrzymaa Moskiewska warta, co tchu si skupili do ludzi nadworni Familii, ale gdy take postrzegli, e partia Hetmaska wielka bya ich liczb przenosia, czyli unikajc niepewnego bitwy losu, czyli te yczc sobie pozby si wszelkiej do uoonych dyspozycii swoich przeciwnoci, pucili ich spokojnie. Niemajc

wy.

Chcieli

zrazu

i

i

i

50

PAMITNIKI

ju adnego

tedy

ug

przeciwnika, knowali prawa wed-

W.

Marszakowi

w

Naprzód odebrali

potrzeby interesów swoich.

dyspozyci miasta, warty,

Paacu swoim

K.

i

sdów Marszakowskich,

Franciszkowi Bieliskiemu

(

siedzcemu,

cicho

e

za to,

)

temu

Sejmowi niechcia assystowa swojemi Wgrami, jak

bywa

przed tern zwyczaj assystowa,

wszystko Marszakowi

W.

Lit.

i

oddali to

wadz

Potem odjli

Hetmanom Koronnym, uczyniwszy

nad wojskiem

Generalnym Regimentarzem Xicia

Wojewod

kiego; tandem gdy Branicki wojsko

Koronne niemal

wszystko

mia przy

Ruskiego

sucha

sobie,

i

moc,

ju

odebrali

towe jako

i

z

z

obudwu

fakciami,

ju

któremi po kilku

stron po niejakiej

pienidzmi,

Hetmanowi cae wojsko skoro Hetman

Warszawy,

za Piaseczna

od niego przyjaciele,

czci

z

wspólnej takowej

trzyma si sam jeden

i

kompu-

z wielk swoj parti wy-

poczli si dzieli

z racii

ubieenia od

in-

czci

te

sultow przeciwnej strony dóbr swoich, z

tak

ju te

nadworne, do czego przyszo im

atwoci; bowiem jecha

ordynansow Xcia Wdy

nadworne,

potyczkach, ze strat z ludzi,

to

niechciao, posali za niemi pod-

jazdy Moskiewskie

kwocie

i

Rus-

w z

midzy sob umowy, jakoby im

kupie niebezpieczniej byo. Hetman

niektór

czci

nadwornych

ludzi

i

okoo Lublina, Samborza, Dukli, naostatku z Xiciem Biskupem Krakowskim pobieg do Wgier, prosi o pomoc Cesarstwa, na ten czas w Wgrzech bdcego; komputowych pomajaczywszy

tu

i

owdzie

di

Kirowi gza.

reszt wojska, przy sobie statecznie dotrzymujcego, z rekompens starszyzny rozpuciwszy; które od Het-

mana uwolnione zblionemu Moskiewskiemu podjazdowi dao si zabra, lubo by go mogli naraz pochogdyby si byli przy kim trzyma mieli. Hetman w Wgrzech nic nie wskórawszy, powróci do Lu-

n,

bowla do Starostwa Spiskiego. Obarczywszy

ju

tak

dobrze Hetmana, udali si Czartoryscy do ukrócenia

mia

Xcia Radziwia. Ten Pan

opatrzonych amunici

w

i

aprehensii Familii; ale

e

i

z

kilka fortec dobrze

armat,

pocz by mocno

i

niezadugo pokaza na sobie

najwikszych si wyzutym,

oszukanym kady

i

by moe, kto niema konsyliarza, wasnej roztropnoci.

— Albowiem po dobytym

ów

i

i

zrabowanym od Moska-

Konfederatów Litewskich Niewieu, najpryn-

cypalniejszym zamku swoim, oddajc wet za wet,

zrabowawszy Terespol, rezydenci Fleminga Podskarbiego Lit.

i

garnizon tameczny, gdy tem

Konfederatów Litewskich

wornych

ludzi Familii,

ce pewnej

,

i

wawiej od

Moskali, tudzie od nad-

by prosekwowany, w potyczTrzeciaka który

od Generaa swego

wojskiem jego komenderowa

,

na

stron

Familii

przekupionego, ostatniem jakoby niebezpieczestwem nastraszony, luboby

si

móg by

swoich fortec rejterowa,

sucha

zdradzieckiej rady,

i

odsieczn

by nie mógby by zwyciy, i

jednak udawszy si za pomienion rad, koni

z

posrzodku

a ludzie

jego

akcii,

rk do

nakoniec gdyby

uszed

a

na

we dwiecie

Woosczyzn;

dotd si mocno bronicy,

za

fakci

te-

52

go

PAMITNIKI

Generaa Trzeciaka, po czci

rozproszeni,

w

Po

garnieni.

pobici,

czci

po

ostatku zostali od nieprzyjaciela za-

tej

przegranej, Konfederacia Litewska

odsdzia go od dóbr

i

od wszelkich honorów, na-

znaczya opiekunów do caej jego

substancii,

jemu

za naznaczya 40,000. rocznej pensii, jeliby w granicach pastwa pod stra opisan siedzie, 10,000. tylko, jeliby si po cudzych pastwach chcia tua. Tak, Pan milionowych razem zosta ubogim

przy mocnych siach,

intrat,

bez honoru.

i

Wojewoda Kijowski Fra c iszek Salezy Poby pobudk wszystkim do przeciwienia si Familii, najpierwszy spuci z basu na kwint, i pisa unione listy do Familii, obiecujc rekoncytocki, który

liaci byle

mu

pokój

dali;

co dla prdszego uspokoje-

— Znajdowa si jescze jeden do adwersarz, Potocki Starosta Bo-

nia rzeczy otrzyma.-

uspokojenia

ski, który z kilku set ludzi swoich, podjazdy Familii

napastowa, tego

ma

i

dobra ich adherentów

i

Sniatyskim.

— W Kujawach K arowski, Wdy Kijowskiego, po-

cz by na jego imi, nim si jescze

uniy, zgroma-

szlacht do spisku przeciwko Familii,

bardzo niesczsliwie udaa jego impreza.

bowiem z

i

:

Starosta Kruszwicki, kreatura

dza

ale

w prdce Familia uspokoia, zapawszy go z dwoz Starostami Leas-

innymi Potockimi, to jest

kim

najeda;

o godzenie na

Kocioa pod

rowych

ycie

areszt, przez

rozstrzelany

,

ale

— Oskarony

Stryja swego,

z

wzity

Sdziów kaptudymem na tamten

dekret

poszed

mu si

53

K1TGWICZA.

wiat

mia

,

— lubo wedug wiadectwa

innej

winy do mierci, tylko

na Famili.

W

jego osobie

,

nie

e zbiera szlacht

umorzona do scztu bya

—

Ta bya ostatnia Wojewody Kijowskiego, Familii dokoczajca interesu; ju si wicej

impreza praca

wielu osób

si im sprzeciwia. Sejm zacz si die 27 Augusti 1764. Na nim adnej trudnoci. Wszyscy, juto przez zdespenikt nie znalaz ktoby electionis

rowan niemiao, ju obrali za

przez sczere przywizanie,

Króla zgodnemi gosami

sawa Poniatowskiego Krakowski przyby tego Sejmu

aby

,

ale

by

Jm Pana

Stolnika Lit. Biskup

Warszaw

pod

Stani-

gdy kondycij od

na zaczcie

podanych

siebie

:

Hetmaska wadza przywrócona, Dekret na Ra-

dziwia zasuspendowany do sejmu coronationis móg zosta, aby Moskwa ex nunc z Polski ustpia, na Familii nie móg wytargowa, owszem gdy widzia

—

i

e

go cale nie apprehenduj, odjecha nazad

groc;

posano

za

z

min

nim 1300. Moskali, którzyby

jego kroki uwaali.

Wykrzyknito Królem Poniatowskiego nia.

—

Ceremonia

jeda kariolk

tej

bya

elek cii

czterokonn

na koniach, Województwa.

z

«

i

Prymas obi

forysiem

Kaliskiego, które

to jest

:

«

Witam

elektoralnem polu, oraz

«

pytam, jaka jest wola

«

jewództw Wielkopolskich kogo

i

Wrze-

Najpierwej przyjecha

sowy,

WWM Panów na tem

:

stangretem

do Województw Poznaskiego

powitawszy krótkiemi

taka

7

zgoda przewietnych ,

Wo-

mam nominowa

54 «

PAMITNIKI za Króla

i

Pana ? » Odpowiedzieli na

Kaliski (Ignacy

Twardawski)

i

Wojewoda

to

Kasztelan Poznaski

ycz tylko

(JózefMielyski)e sobie nie kogo innego

Jm Pana Poniatowskiego Stolnika Lit. wód

tego oddali

Prymasowi do

i

na do-

rk wotum inscriplo

na Króla Poniatowskiego z podpisem szlachty Woje-

Dopiero si pyta Prymas po trzy razy tyche Województw, « Jeste zgoda WW\ Panów abym nominowa za Króla Pana Jm

wództwa. szlachty «

«

M

i

Pana Poniatowskiego Stolnika

krotnem odpowiedzeniem

Lit. ? »

Zgoda

jecha ku innemu Województwu od Województw

;

— a za

trzy-

albo

Wiwat,

e

poczynajc

a

Wielkopolskich uczyni

krzywd

Województwom, na które alternata precedencii przypadaa tego roku, wic si przy wotowaniu alili na Prymasa o

to serio

za exkuzowa si

Krakowianie lem,

i

i

Sendomirzanie; on

go kalwakata Jego do

Wo-

jewództw Wielkopolskich wprzód zaprowadzia

,

a

zatem przeprasza ich za

t omyk. — Niebyo ad-

w adnem

Województwie, wszystkie

nej

odmiany

jednostajnie i

poday

i

jednakowym ksztatem wykrzykny

m scriplo

Poniatowskiego; jeden tylko

Wo-

jewoda Kijowski (Potocki) gdy mia Prymasowi odpowiedzie, nie chcia wymieni Stanisawa Poniatowskiego, ale powiedziawszy

e si

zgadza zinnemi

Województwami, odda Prymasowi kandydaci, mówic, e ta, reszty nauczy. Drugi take szlachcic

Województwa Ruskiego, wysunwszy si na koniu podym, sam nie paradno ubrany, imieniem caego

z

i

KITOWICZA,

Województwa nominowa

15

Xicia Wojewod

Rus-

mu Xie podzikowa uchyle« Dzikuj WPanu.» temi sowy

kiego za Króla; za co

niem kapelusza

i

:

Tak tedy dzieo najpryncypalniejsze caego Narodu, nie mai

noci

w godzin si odprawio w zgodzie, w spokoj-

w

i

skromnoci, od wieków

niepraktykowanej. Powiadaj

wzitego; teraz wody szklanki

elekci. Mamy znowu inne relacie o lem, które na inny ozas odkadamy. Tu przestajem na przy toczeniu wyjtku z niepospolitej gruntownosci, a mao dzi znanego pisma , które w ai

miae do zasilenia

nemo per vim tur;

in urbe attineba-

tamque liber, cui paci tum

abibat , , qui remansit. erat

quam loquebatur

subministrarat auxilia, et post-

:

wyszo

bez daty

druku landem destinatus creando novo Principi dies. Quanto z

:

« llluxit

animorum consensu

quam splendide

discussa, concorditer terminata;

et libertate,

pocztkach pod tytu-

em SUUM CUIQUE, miejsca,

matur prudenterque

gotioiuim

ac magnifice, ser-

w

konfederacii Barskiej

i

nie

Ne unus quidem exterorum militum Varsaviae et in circumjacentibus ad plura milliaria locis, cernebatur. Erat quidem in Polonia exigua Mo s choru m manus, sed quae tum primum pdem intulerat, quando Elector Saxonicus, suarum partium proceribus militaria jam

ciskim jzyku,

czasu

e na dawnych

*'.

'Rulhiere szeroce opisuje kon-

wokaci

starsi,

tym Królestwie

byo unikn piastwa wszdzie

elekciach trudno

pragnienia

w

valo omni tnajorum ritu, insti-

quam

tuta fuit Stanislai AugustiElectio,

supra legis concessa libertatem gentis coercere ausae fueranl. Si

Reipublicse

id testimonio plurimorum millium, quse Varsaviam e diversis regni Provinciis convolarunt ,

tamen

etiam nunc manifestum est ; adeo,

quam summa tum

ut

majorem

in

nllius Principis

ipsius

copiae

Con-

faederata in comitiis

vocationis

Respublica

,

penes

imperii fuerat,

ad arcenda in poslerum teme-

inauguratione tranquillitatem et ordinero nulla vetustalis suggeranl monumenta. Nihil ibi prae-

raria

rupli atque praecipilis, nihil secreti et clandestini ; cuncta pacl in luce gentis fiebant.

ab eis illatam questus est ; agebat omnia pro suo arbitrio gens universa, et unanimi

Multorum dierum

piaesenttumcWiumconsensu, quibus solis creandorum Regum po-

am

interval!o co-

mitia haee duravere

;

singula nc-

quorundam procerum

stu-

dia Russos in auxilium vocavit,

nemo caelu

e congregato ad

vim

Yarsaviam

sibi

— 56

PAMITNIKI Nazajutaz, po zagajonej Sessii Sejmowej pod szop,

si wszyscy tak Posowie jako i Senatorowie do okopów dla wikszego przestworu, gdzie stanwszy w srzodku na krzele Xie Prymas pyta

ruszyli

,

si po

trzy razy

Jm

,

:

jeeli jest zgoda

eby przystpi do

nominacii za Króla Stanisawa Augusta;

od wszystkich wszdzie syszane tyle razy

:

w sowach w

byy

— na co gdy

odpowiedzi po

Zgoda, przystpi do teje nominacii ceremoniale

Sejmowym

zawartych.

Jm

Po tem Panu Marszakowi Wielkiemu i Xiciu, Nadwornemu, Litewskim., obwieci zaleci po bramach okopowych

:

e Król, którego wieo nomino-

wa, obrany powszechnemi gosy; miany

i

przeto

ma

by

aut scripto quisquam eorum valorem electionisimprobavit; omnes viritim Provincise, in suas par-

buitur, Stanislao Augusto sceptra delulit.

Liceat hic mitu, paucis a proposito digredi, atque,

instituta

utrinque comparatione, indiscretis eorum clamoribusrespondere, qui Stanislai Augusti Kegis electionem per vim expressam et contra legum patriarum pacia insti-

tutam dicere non verentur. Tota gensLesczynscio sceptra defert pauci Electorem Saxonicum, Regem pronunciant ;

:

interim

i

uznany za prawdziwego i prawego Monarch.

subnixus

Moschorum

auxiliaribus

copiis Saxo, pal mam

aemulo praeripit, quem universi Regni ordines principem constituerunt. Calharina II. civem Polonis imperare opat, commendat Ponialovium; licet pauci admodum a Comiliis Convocationis

—

abscesseran), nullo tamen dieto

tilae

classes, praeeunte

loco solio,

Primate

summa cum

,

tranquil-

nemine contradicente, voce unanimi, ne uno quidem extero milite comitantc , Stanislaum

litate,

Augustum

in

Rcgem

eligunl

:

interea tamen electio haec violenta a criminatoribus perhibetur, quia

quinquecircitermilia Moschorum tunc temporis erant in Polonia, sed multis milliaribus ab electo-

—

Quisnam campo dissita. autem prudens sperare poterat, hoc praesertim rerum in Europa iali

i n e rmiintegram libertatem relicluros ut absque eorum interventu Reges sibi imponere atqueopus tanti momenli ad exitum perducere possin ?

statu, exteros principes

bus Polonis ,

,

—

57

KITOWIGZA.

Co gdy

zrobili

i

powrócili,

dzikowanie Panu Bogu,

Xe Jm Prymas,

zacz TeDeum,

wali wszyscy przy odgosie trb,

kotów

na po-

które piei

biciu ar-

mat przez artyleri Kor., potem ruszyli si wszyscy w paradzie do Paacu, w którym si znajdowa nowy Król. Tam, po powinszowaniach odprawionych, ru-

szy si Król konno z wielk parad do Fary, w której powtórnie byo piewane Te Deum laudamus, i powinszowania Królowi oddawane przy biciu z armat; po których skoczonych, poszed Król

w

niezmier-

nym toku, gankami do Zamku, gdzie dawszy si wszystkim w rce caowa, zamkn si w gabinecie swoim.

We dwie

niedzieli

po Sejmie elekcyjnym,

póniej lub prdzej troch

w

kociele przed

czyli

te

przysiga Król u Fary

,

Xiciem Prymasem, na Pacia

eon-

mia do Króla mow tene Xie Prymas, a po nim Sosnowski Marszaek Sejmu Elekcyjnego, w której mowie obadwa

venta,

po której przysidze

wyrazili

praw

w

i

powinszowanie Królowi, rekommedowanie

swobód narodu,

caoci.

i

nadzieje zachowania onych

— W odpowiedzi swojej Król wyrazi po-

dobnie podzikowanie Narodowi, pochway masa

i

Marszaka, oraz upewnienie

dla Pry-

e wszystkie obo-

wizki swoje witobliwie zachowa, co tak przenikajcemi i ywemi uoy terminami, e nie znalazo si serce,

aby radosnym alem nie byo przeniknione.

Po wykrzyknieniu Króla, nej rady, ani

te

nigdzie iv

ju w polu

nie

byo ad-

forma Sejmu; tylko pry-

68

PEMIETNIKI

walne konferencie agitoway si midzy delegatami Królewskimi ventów.

i

Rzpltej nad

ukadaniem pactów

— Szop uondam zawsze palono, teraz

wano Xidzu Plebanowi

Wgrów

w

Woli

i

daro-

Rotmistrzowi od

Marszakowskich Koronnych.

Koronacia odprawia si

w

bris 1764;

w Warszawie

25 Novem-

wigili Koronacii to jest die 24. jecha

Król karet przy wielkiej kalwakacie

Jm

con-

,

do kocioa

X. X. Missionarzów, gdzie przed obrazem S.

w

Stanisawa

cha mszy

wielkim

otarzu wystawionym, su-

przyjmowa komuni od Arcybiskupa Lwowskiego; z sam parad powróci do Zamku. Nazajutrz okoo godziny 1 przed poudniem, poszli S.

i

t

1

processionaliter do Króla na

Senatorowie

i

pontificaliter

Biskupi, tak ritus latini jako

i

kap

w

i

z

(Jo

,

to jest

:

w alb

,

i

Grecy.,

w

ubiór

sanday,

wczapk z biaym pió-

biskupi, na gowie tylko

wieck ad instar rem

ubrawszy

którego

ubrani,

naksztat Biskupiego

dalmatyk

zamek wszyscy Panowie,

kapuzy niemieckiej,

sztuk diamentow, prowadzili ulic zamko-

kocioa

farnego pod baldachimem przez czte-

rech Kasztelanów niesionym

,

z

poprzedzajcemi przed

baldachimem insygniami Króleskiemi,

em, jabkiem

i

koron

na

to jest:

wezgowiach

axamitnych od Senatorów niesionemi; take

chorgwiami, przez

Chorych

sentia Wielkich, niesionemi.

ber-

dwoma

Nadwornych, mai?-

— Po odprawionej koro-

Xicia Prymasa, (który e by saby przeto niechodzi w processii po Króla, ale na niego czeka

nacii przez

:

59

KJTOWICZA.

w

kociele farnym),

w tej

powraca

samej paradzie

do zamku, niosc

w rku

ron na gowie,

paludament Króleski axamitny

i

insygnia Króleskie , ko-

ponsowy, zotem haftowany na sobie. Potem

dawa

Król obiad wspaniay, dla wszystkich Panów

i

Pos-

ów na zamku. Nazajutrz, to jest

Panów

Szlachty

i

,

w

poniedziaek,

w

assystencii

szed Król pod baldachimem

przez czterech rajców

nia Króleskie, z

ta sam parad zeszed

na tron Króleski,

w

Warszawskich niesionym,

swoich sukniach Niemieckich, gdzie ubrany

w rzodku

rynku

w

insyg-

z ratusza

wystawiony.

w

Senatorowie na miejscach swoich tak jak

Senacie

w porzodku których stay Magistraty miast Krakowa, Warszawy, Poznania, Wilna, Lwowa. Za rozkazem Marzgotowanych,

zasiedli; ,

szaka kiej,

Lit.

przystpowali do caowania rkiKróes-

potem cofajc si tyem stanli na miejscu

swojem,

z

którego, po krótkiej

mowie do Króla,

niem Magistratu Warszawskiego, przez mianej, Prezydent Warszawski

wezgówku axamitnym, i

szeciu

z

1

f

imie-

u

odda Królowi,

s a

na

klucze od miasta pozocone.

Potem pasowa Król czterech kiego

Du

z Magistratu

Krakows-

miesczan Warszawskich, to jest

W

dwóch z prostych miesczan, iSakresa, Andrychowicza Dulfusa Rajców, Fryzego Czempiskiego czterech z rady a

tofa Prezydenta,

i

i

kupców.

—

Ceremonia ta zawisa na dotknieniu obydwóch ramion mieczem goym, którego Król doby w

60

PAMITNIKI

szy z

pochew od boku przed pasowaniem na cztery ,

macha, po dwa razy na kad stron. To skoczywszy ruszy si z tronu zoywszy ubiór koronacyjny insygnia na ratuszu, powróci do zamku tym porzdkiem jak przyszed. Wieczorem dawa bal z maskami dla Panów i dla miasta wszyscy strony

i

i

—

,

kupcy

i

cechy stay

w paradzie po wszystkich ulicach

wmiecie pod broni,

przybrani

w mundury jedna-

—

kowe, wedug upodobania kadego cechu. Kupcy si dystyngowali jedni w Szwajcarskim, drudzy w dragoskim stroju. Miasto cae byo illuminowane przez 3 dni, które sam Król konno pierwszego dnia obje-

—

da; drugiego dnia tylko niektóre kamienice w rynku illuminowane; trzeciego dniailluminowany by ratusz cay,

i

amfileatrum cae

w

rynku przednio adorno-

wane, take po przedmieciach niektóre paace

z

obu stron ulicy rozstawionemi

jecha Król konno przy i

wielkiej

rycerstwa assystencii do

przed którym,

jadc na

ca numizmata

srebrne

ka-

we wtorek, midzy

mienice. Trzeciego dnia to jest

cechami

i

i

kupcami

Panów, Senatorów

kocioa Missionariuszów;

koniu, Podskarbi

W. K.

midzy pospólstwo, tam

rzui

na

powrót jadc. Wysuchawszy mszy, po skoczonym Te

Deam

laudamus Król powróci

z

ta parad do

zamku.

Sejm Coronationis

zacz si

d. 3

Decembris

w Po-

niedziaek 1764; na którym obrany Marszakiem

Ma-

achowski

Starosta Piotrkowski, semotis arbitris

pierwszy raz,

admenlem prawa

convocalionis.

— Dnia

61

KITOWICZA..

zczonej Izbie Poselskiej z Senatorsk, rozda Król wakujce pieczci, to jest: wielk Zamojskiemu Wojewodzie Inowrocaw-

drugiego, po rugach, przy

skiemu; mniejsz

Audytorowi

i

Koronn Modziejowskiemu

Kanclerzowi Prymasowskiemu

;

mniej-

sz Litewsk Przezdzieckiemu Referendarzowi Lit. Te pieczci oddawa w kieskach bogatych, oraz mia do nich sam przemow., upominajc ich o

—

zachowanie praw,

aby Króla,

i

napomnie., odwani

nowe

urzdy

Na tym

byli.

jako to

,

w

czem zdronego, sejmie

Sekretarza

:

kreowano wieckiego

Koronnego, trzech pisarzów Wielkich Koronnych wieckich.

1765.

w

Pierwszy raz

w

Poznaniu

zacz si Trybuna,

poniedziaek przewodni, to jest die 15 Aprilis,

Kasztelan

bek

by

Trybunau Józef Miely ski Poznaski, Prezydentem Krzysztof Szem-

Marszakiem

Kanclerz Gnienieski.

Franciszek z skie

tego

umar

domu

Lotaryriskiego Cesarz

w Inszpruku dnia

Z okolicznoci ca generalnego wincie Pruskie jako

te na

,

równie na pro-

ca Polsk, postanowio-

nego na Sejmie Convocationis y Król Pruski rium swoiem Elblgskiem

Rzym-

18 Augusta j nagle.

,

w territo-

pod Kwidzyna,

zaoy

62

PAMITNIKI

komor swoj na wszelkie towary z Gdaska do Gdaska prowadzone, gdzie co wielkie od paskich zbó kupieckich take towarów, eliam na domow i

i

onierzy swoich, wybiera, zaczwszy od wiosny, a ku S.

potrzeb prowadzonych, przy Janowi

a

;

assystencii

tandem zasuspendowa dalsze wybieranie,

do rezolucii na jego punkta podane dworowi

Polskiemu, przez swego

Posa Generaa

Golca.

1766.

Franciszek

Bieliski

On Warszaw oczyci

z

.

podawa; ani nowych

bota; bruki

budynków drewnianych reperowa stawia

W. K umar.

Marszaek

,

nie pozwoli.

1767

Konfederacia

w

Toruniu dyssyderttów, domagaj-

cych si równoci praw, swobód przy protekcii Moskiewskiej.

i

honorów, stana

— Karczewski Kalwin,

obywatel ziemi Wschowskiej,

by

Konfederacii. Rzecz osobliwa, gdy nia,

w karczmie pewnej nocujc

usczypna go w nog, umar.

z

Marszakiem

tej

powraca z Toru-

g

wysiadujca jaja

którego razu

w kilka

dni

:

63

K1TOW1CZA.

Konfederacia generalna po wszystkich Wojewódz-

w kadem, a potem wspólstana tego roku in Julio,

twach, najprzód z osobna

pod Radomiem

nie

,

T Konfederacia wscz xMniszeeh Marszaek N. K. bdc nieukontentowany, e go mina laska wielka. Fundament deratów

:

tej

znie

stare, jako to

Hetmask

by zaoony

od Konfe-

wszystkie prawa nowe, a

powróci

Konfederacii

dawn form

:

liberum veto

,

,

i

juryzdykcii

,

wadz

inne partykularnych

za

tycze dyssydentów, zrazu

niemal wszyscy rozumieli,

e to przeciwko nim Kon-

osób desideria; co si

federacia; ale

si doskonale pod Radomiem dowie-

e to dla nich bya wymylona, kiedy Moskale

dzieli,

assystujcy

tej

Konfederacii, przymusili Konfedera-

tów, do akceptowania Konfederacii dyssydenckiej z

ni si zczenia.

Dworu, który

nie

—

Bya

-

mogc

przez Sejmy

interessu dla dyssydentów,

namówi Moskaów wani

z

tych odmian

(!)

i

prowadzona od

to fakcia

wy kierowa

uda si do tej sztuki uidem nie ukontento-

aby oni

nowych

in staluj podburzyli na-

ród do Konfederacii na zniesienie tych nowotnoci

—

mu w tein pomoc swoj. Marszaek Nadworny nieukontentowany, jako si namienio, chwyci si tego mocno poburzy wszystkie Województwa, które gdy si skonfederoway, a tu miasto przywrócenia dawnych praw, musz robi wszystko

obiecujc

,

dla

awantau Dworu cae,

dyssydentów

(!).

w Województwie Poznaskiem zgo zapalone ogniem przypadkowym od yda

Miasto Leszno

rao

i

PAMITNIKI

64

jednego z Rusi, który przybywszy do Leszna

towa-

z

majc napchan stajni koni, gdy im w nocy dawa przy latarni, a potem niezgasiwszy, zasz tej, czyli wywróconej czyli te z dogorzaej,

rami,

je n;

wiecy, zapalony ogie, zapali to jest

w sam

Gdy Xie

som, d.

wita S. Wawrzyca. Antoni dziedzic Leszna miesczanów

wieczór

pryncypalniejszych dwóch, którzy

Królesk protek-

ci nad miastem alias Administraci, reszt

10 Aagusti,

wyrobili,

w

a-

wzi kaza, pospólstwo bunt przeciwko niemu chcc odbi wzitych w areszt;

podnioso,

tego przyszo

onierzom

,

gdzie do

e Xie Antoni musia do nich kaza Zgino

strzela.

miesczanów, jedna kobieta

i

tern strzelaniem trzech

jeden chopiec, mediis

Novembris.

zoony

Pod Konfederaci wyej opisan, walny

w

,

wawo

Warszawie

przy wierze

Senatorowie

i

i

;

Sejm

na którym Sejmie gdy si

wolnoci oponowali niektórzy

Posowie,

pocigno

to za

sob

nie-

Posa Moskiewskiego, czyli Dworu tym sekret. Aby tedy zastraszy tak

ukontentowanie naszego; bo

w

odwanych Republikanów,

i

drugim do podobnej

rezolucii

Fantazi straci, porwano gwatem

na ulicy

w Warszawie

uchowskiego

z

karety

pod bokiem Króleskim Ko-

Czesnika

Posa

i

Kaliskiego ,

i

z tamtd na kiWarszawy wywieziono potem

zaprowadziwszy do pewnego aresztu, bitce Moskiewskiej z

;

o kilka mil, do assekuracii, postoi

i

zaraz do

domu

e

wicej na Sejmie

odjedzie,

rónemi

nie

postracha-

65

KITOWICZA.

batokami

mi, a osobliwie

W

go, pusezono.

i

kilka dni

Syberi, przywiedzionepo

tej

sarkazmu

w

pobrano

,

Kajetana S o

1 1

Zauskiego

yk

w Polakach

adnego wasnych Paacach Xicia

na Pole próbie, nie widzc

nej

pierwszej uczynio-

a Biskupa

Krakowskiego, Józefa

Biskupa Kijowskiego,

dwóch, Hetmana Polnego Koronnego liskiego, to jest ojca z

gujc

przez kilka

i

Starost Do-

— Tychrónemi

faty-

miesicy podróami, a statecznych

i

wolnoci widzc,

a

za najpierwszego

przy wierze

Smoleska,

synem.

Rzewuskich

ostatnich trzech do to jest

Biskupa Kra-

kowskiego pkfertfama na Syberi poprowadzono lecz

znowu

dalszej za

sycha

es

Smoleskiem.,

w jednej

wszyscy

;

fortecy,

w wolnym areszcie, w Kaza-

niu.

Po mierci

Wadysawa ubieskiego,

za

promoci Posa Moskiewskiego, zosta Prymasem Gabriel Podoski Referendarz Koronny. Sakra

mu

przysza przed Sejmem, na którym

ju

zasiada

jako Prymas.

Teodor

Xie

umar w Dolsku

Czartoryski Biskup Poznaski d.

1

.

Martii na pleur

w

Obrazie Polski Dwór Xcia Czartoryskiego Bpa Poznaskiego: « Chowa on znaczny dwór, i onierza nadowrnego, przy tern wyborn kapelia. Ci wszyscy lokowani byli we wsi przy paacu wspaniaym z officynami i ogrodem, rezydencii Bisi

Kitowicz

za Sasów, tak opisuje

Cieniu,

*.

By

to

Pan

kupow Poznaskich. Marszakowi jego wiskiem kuchnia

Cedrowskiemu

nazten dwór cay, piwnica; i kapelia obo, wizana dwa razy w tydzie gra koncerta do stou dla exercytaeii, i lance, zawsze wiele razy Mar,

suy

bd

domowych, szaek chcia goci zabawi tacem. Dwo-

bd

,

66

PAMITNIKI

miy, wesoy, przystpny,

ludzki,

spokojno ycia

nad wszystko lubicy ? wszystkim dobry

i

przyjemny.

1768.

KONFEDERACJA BARSKA.

Konfederacia

worzya

Krasiski rzanie

w

Barze zaczta dawniej troch,

si inMartio. Marszakiem Podkomorzy

te

tak respektowi jako

sucy,

nie mieli

adnej powin-

tej

Róaski by w na

;

ot-

Konfederacii,

Ronsyliarzem,

Warszawie na Sejm lub

inn jak publik, przydu-

noci, jak tylko usie do stou, i najadszy si, bawi czm si któremu podobao. Zapata, obroki, piwo, drwa, wszystko to punktualnie kadego, od najwikszego do najmniejszego dochodzio. Mia tern ten Pan osobliwe jakie upodobanie, ywic ludzi nie paOn za sam miesztrzc na nich, ka w 13 o l s k u miasteczku siedm

potrzebujc, na swoim wyjazdem kaza ruszy dworowi który traktem prostym z Cienia, wygodnie w karetach Paskich paradnych, wolnym krokiem cigdo Warszawy. A Pan innym traktem, swoim sczupym ekwipaem, bo tylko jedn karet jednym kuchennym wozem, pos-

odlegym od Cienia, o jednym Dworzaninie który zawiadowa ludmi komi, o dwóch

piesza rczego, albo czasem poczt. Po wyjedzie Paskim z Warszawy, regularnie dwór jego nie rusza si prdzej we dwie niedzieli, biorc sobie czas do uoenia si i przygotowania w podró, takim porzdkiem jakim przyby do Warszawy powracajc do Cienia. Jeeli za wypado Biskupowi na krótki jaki czas dopa do Warszawy, oby si swoim lekkim pojazdem i usueniem, nie fatygujc wielkiego, cikiego i roskosznego dworu. (Ob. Pamitnik Warszawski.)

W

—

mil

,

i

lokajach, o dwóch hajdukach, o jednym strzelcu, o jednym ku-

charzu z kucht, o jednym cugu koni. Kiedy chcia da jak uroczysto obywatelom , przyjacio(co si bardzo rzadko trafia-

om

o) pisa

do Marszaka, a ten z ta-

k parti dworu jak chcia mie przycign

Pan,

odbytej gali nia,

do Dolska,

i

po

powraca do Cie-

w którym wymienicie sam suy. — Gdy Biskup mia

sobio

szej rezydencii

trzy niedziele przed

n

i

a

67

KITOWICZA.

Puawski

przy wierze S. Katolickiej

Miaa te

Marka ale

;

Ta Konfederacia

Starosta Warecki.

ta

który

i

jest

wolnoci.

Konfederacia

proroka , Karmelit

i

obiecywa pomylne powodzenie,

jej

niesprawdzi, jak si pokazao na

kocu koca.

Sam za prorok zapany od Moskaów, batokami oewiczony, oddany gdzie do klasztoru wicej si

niepokaza.

w

—N. B. Nieprawda. Bo by Gwardianem

Annopolu 1787. Lecz od miesica Lipca zaczyna si rozszerza

wiadomo

o Barze odebranym

i

Konfederatów

proszeniu; którzy opuciwszy dobyty przez

roz-

zdrad

—

Na wzór Barskiej si na Woosczyzn. zawizaa si Konfederacia Krakowska. Konfederaci Krakowscy zmocnieni rónemi partiami, a przy tern Goralami, w kilku potyczkach porazili mocno Moskaów osobliwie w pierwszym ataku Krakowa, zgiPukownik Panin i Bok. niedostatku Moskwy, której bardzo wiele pogino, dyssydenci werbuj w Prusach rzemielniczków, Gburów, HolBar, udali

;

n

W

lendrów,

i

ubieraj

Moskali, to za

w

Moskiewskie mundury,

Kozaków, a

to za

gosz e to wiee wojsko

Moskiewskie.

Rok teraniejszy we wszystkiem przykry. Zima bya bardzo tga duga, wiosna zimna mokra, lato i

take ne; i

mao ciepe

a wicej chodne, wiatry ustawicz-

midzy innemi

niepamitna,

w

i

korytach

i

e

osobliwociami, to rzecz osobliwa

20 Maja

maych

by

tak dobry mróz,

bródkach, lody

byy

e

grube na

68

PAMITNIKI

pó

cala, a

w dzie

S. Jana, to jest

ciyy dla zimna kouchy gasti ogie na kominku

si od zimna

;

zgoa

24 Czerwca, nie-

chopom,

by

przez

i

futra;

— 26 Au-

arcy zgodny, do ogrzania

cae

lato nie

byo upau

zwyczajnego tylko dwa dni; atoli cho przy lakiem zimnie

w

byway

czsto

grzmoty z byskawic

Warszawie jednego dnia

w

jeden

i

piorunami;

piorunów uderzyo,

5

Paac Xicia Repnina,

drugi

w Paac

Xicia Kanclerza Litewskiego, trzeci w Mennic, czwarty pity w inne miejsca aden nie bez znaku. i

;

Schizmatycy na sobodach Moskiewskich, zbunto-

wani od

Kwaniewskiego

Kozakami Nadwornemi Xicia

Wojewody Bracawskiego wielkie

jako

uniatów, szlacht,

pów adnemu wiekowi, kondycii, Dzieci mae na spisach j. zabijaj, rabuj,

pal, niewiasty

i

ydów, cho-

gwac,

zgoa

;

w pewnem miejs-

urgowisko obwiesili Xidza, Ten bunt Kozacki rozszerzy si

cu na postpozyci

yda

,

Katolickich

pci nieprzepuscza-

ani

wo

—

Popa,

Ukrainie Polskiej

Xiy tak

okruciestwa czyni;

te i Ruskich

Lubomirskiego

w

,

Pukownika nad

i

Psa.

w Humasczyznie. Hersztami jego byli Gonta eleniak, Kozacy Humascy Pana Potockiego i

Wojewody Kijowskiego

;

miasto

d dobyli, szlacht wszystk ku tamtejszego schronion

mo

zrobili z

Xi

dnie napakowali. mierzyli tych

i

z

Huma

przez zdra-

caej Ukrainy do zam-

w pie wyrnli; to

ydami;

dzieci

samych

— Branicki Hetman

z

sa-

trzy stu-

Moskw u-

buntowników, zdrad ich zagarnw-

69

K1T0WICZA.

ywo zostawionych we Lwowie

szy;

600

no,

Gont

wiertowano

pasy

i

z

exekwowa-

niego darto.

Kraków dobyty od Moskaów tym sposobem niejaki Trzebnicki, majcy kommend nad pewn czci wojska Konfederackiego, bdcy z ludmi swemi kommenderowany do pilnowania jednej furtki :

maej, przekupiony od Moskaów za 300 dukatów wyperswadowa swoim e przy tej furtce wcale stra niepotrzebna, jako do ataku niesposobnej; ludzi od niej

t

odprowadzi. Moskale pod sami na pozór od

furtk

min

zasadzili,

oblenia Krakowa odstpili, ale nie-

daleko, czekajc na skutek zasadzonej miny, która gdy

ow furtk z sztuk muru raczej

wysadzia, nagy szturm

wpadnienie do miasta

rozumiejc si

by

w nocy

uczynili;

a

Polacy

od oblenia uwolnieni, dobrej

okoo miasta nie mieli, przykazawszy miesczanom pilnowa murów, sami si tacami ochotami cieszyli. Gdy nagle Moskale w miasto wpadli, Polacy pieczy

i

jak mogli porzuciwszy biesiad skupili si do broni, strzelali

potnie

duchownych, xyn

nie

i

bili

Moskw

z kamienic, z

z

pomoc miesczan

dachów,

mogc wytrzyma ognia

i

a Genera Apra-

uciek do jednej ka-

mienicy, z której z okna z Polakami kapitulowa, aby

si poddali.

Ci, nie

majc u

siebie rady

obronn

razie, jedni

go usuchali, drudzy

kowa

— Genera Apraxyn, aby

uszli.

tern

bitwy sobie cikiej Polaków odwiód,

wrzawy, bitwy

i

kapitulowania,

w tak zym

rk

z

Kra-

prdzej od

w

dysponowa

porzód

gono

swoim, aby rozkazali Burmistrzowi Krakowskiemu,

— 70

PAMITNIKI

aby dla Panów konfederatów robi

choby

paradniejsz,

Ludzkoci omamieni do niego na rzyli.,

ta

kolaci jak

naj-

12,000 zp. kosztowaa.

Polacy, przestali bitwy, poszli

ow kolaci

_,

na której si mocno spa-

bo miasto traktamentu kaza ich Apraxyn ko-

wawdyby,

i

— Czarneckiego Marszaka

kajdany.

cay czas, po mocnem pijastwie picego, i dopiero po wzitym Krakowie obudzonego, wywlókszy zpod dachu gdzie si skry, podobnie jak i pierwszych w kajdany okuto. Trzebnicki za swoj zdrad wzi rekompens od Apraxyna dwa razy pici w mord, i owe 300 dukatów z swojemi wasnemilOO, jak mia, wszystkie w kupie z workiem musia odda. Lubomirski z swoj garstk ludzi z Krakowa uszed, rej terowa si do Wgier. generalnego, przez

—

In Junto czy

in Julio przed

Krakowsk Konfede-

racj, zjawia si Konfederacia Wielkopolska, czej

zwizek wojskowy, którego

Rydzyski huzarskiego;

Stolnik

pocign z

uczyni si

Poznaski, Pukownik znaku on do siebie chorgwie pan-

cerne Szremsk, Pyzdrsk,

Litewskiego

gow

a ra-

Midzyrzecza

i

Regiment Podczaszego

;

przywizao si te do

niego kilkadziesit szlachty, ale za pierwszym potka-

niem si

z

Moskw pod Treynem,

nie rozproszony, z

ten

sam Rydzyski uciek

tamtd do Turek. Pokazay si ziemi

i

a

na

Ru

po innych Woje-

w Sieradzkiem, Wieluskiej, wczyckiem, w Pockiem,

wództwach Konfederacie, jako

w

zwizek zupe-

ale te zaraz in ortu su o

i

to

ozposzone.

:

i

71

K1T0W1CZA.

Po rozproszonej Konfederacii Krakowskiej zjawia si circa nicdws Octobris 1768 znowu Konfederacia Wielkopolska. Pocztek

wzia w

Kaliszu od

Mal-

czewskiego Starosty Spawskiego, Regimentarzem od kilkunastu szlachty uczynionego. Ta wzmocniwszy si do kilkuset ludzi rozmaitym sczciem opiera si Moskwie, z któr ju miaa kilka potyczek; pod

obenic, pod Wróblewem, niepomylne; pod Grodziskiem pomyln; pod Kocianem d. 4 Januaril gdzie byo Polaków 300. a Moskaów zgino Polaków 36, Moskali wiele zgino nie-

niepomyln, 500,

wiadomo, bo swoich trupów

i

rannych zaraz na wozy

kad. Powiadaj blisi tej potyczki mieszkacy, e zgino Moskali 90. — Malczewskiego w tych dniach

w Koninie

Konfederacia

i

szlachta,

wykrzyk-

nli Marszakiem generalnym Konfederacii Wielkopolskiej.

Moskale adnego Konfederata niepardonuj, ow-

szem tyrasko zabijaj, nawet ju po poddaniu, jako

w

kilku miejscach zrobili ;jedny eh porozbiera wszy do

wyprowadzajc we by strzelali; drugich na postronek wziwszy i do pniaka gow naga, po jednemu

przychyliwszy

,

szablami

wziwszy do góry poty inne

róne

z ^nimi

karki ucinali

trzymali póki nie

tyrastwa

Pukownik Drewicz

i

cz}^nili

Renn;

to

,

;

na spisy

skona

—

— osobliwie

jednak nic Kon-

federatom wstrtu do wizania si nie czynio. Po-

za ustay te tyrastwa, jak si Konfederacia zmocnia pocza te Moskaów w niewol dostatem

i

73

PAMITNIKI

wa. — NB. Byo te

kilku

w Skwierzynie na urawiu

Niemców obwieszonych

od studni, przez Konfede-

ratów.

1779.

Wojska Pruskiego

30 jak powiedziano,

circiter

tysicy, przechodzio przez Polsk burgii,

z

powracao

przez

tylko 8,000. Prusakowi pokój

opisywaa gazeta

byo

tylko 4 Niedziele, od

Decembra, do peni Januarego; niegów

sia; primis Marlii

i

dzikie,

gsi,

deaturWbO.

czajki, etc,

W Lutym

rej chwili

to zaraz

ale

oziminy poostrzay,

mokre, a osobliwie

i

w

cale sucha

zimny a jeli

jarzyny pobielay;

w niwa, w

szkód desoze narobiy. Koniec

Jesie

;

vi~

po nim wiatr ostry, dla któ-

30 Aprilis by descz pierwszy drobny

byo

zaczli

day si widzie gobie

— Cay Kwiecie by pogodny

by descz

wci

podobna wiosna wczesna

wietrzny z czstemi z rana przymrozkami

kiedy

pe-

mao co.

rezolucia, dalej

ciepo, z rannemi przymrozkami.

ora

Cie-

Majo 1779; którego kondy-

Od peni Januarego nastpia

i

stan w

publiczna.

1778 in 1779 zimy ni

Brande-

mao

szynie inAprili, czyli in cie

i

podGlacz primisMai na Cesarza, którzy

CO pacili a wiele szkód czynili; nazad

Polsk

Prus

i

ciepy. Lato

które wielkich

niw by

pogodny.

a ad utlimos Oclobris, których

73

KITOWICZA.

opuciy si

descze

i

mgy

grube

i

W wi-

wilgotne.

Michaa i w sam dzie S. Marcina, by wiatr wsehodowy, z których dni przy takim wietrze ludzie gili S.

e bdzie tga zima. NB. Porwanie Króla w Warszawie 1771

wróyli,

Novem-

in

bri.

1779.

MEMORIA YCIA.

Pokój zawarty

w Cieszynie midzy Cesarzem

lem Pruskim, za mediaci Francii

i

i

Kró-

Moskwy, jako

Apri li czyli in Majo 1779. Przed tym pokojem cigna si wojna blisko roku, jakiej nie byo za

in

naszej

pamici, bo si nie

podjazdami. Wielkie strony stay ciela,

w

caemi siami, znajc nawet

nieprzyja-

w niewol.

Jednako-

chyba przyprowadzonego

40,000, a

i

ale tylko

obozy tak jednej jak drugiej

miejscu, nie

wo przez choroby i

za

bili

dezerci, Król Pruski straci do

za Cesarzowi tene Król

Pruski spustoszy

spali kraju, tam gdzie sta, na kilkanacie mil wszerz

wzdu; czego Cesarz bynajmniej nie broni, niechcc czy nie miejc porwa si na obóz Pruski, ale

i

tylko

wytrzymywaniem go

dami chcia go

i

zwyciy. Tym

nictwem wyej wyraonym Król Pruski

w polu dranic

podjaz-

czasem za porzed-

stan znaga pokój;

wylizn si gadko

z tej

i

tak

wojny, a co

PEMIETNIK1

Cesarzowi narobi szkody

pado;

rych popiera nie dla

wzi

w kraju,

wszystko prze-

to

jescze za ustpienie pretensii do Bawarii, któ-

domu

siebie, ale dla

Saskiego,

kilkanacie milionów od Bawarczyka,

i

przy-

pusczono go ad secunda?n genituram in ordine sukcessii

Bawarskiej. Elektor Saski dosta

miliony, ale poniesionej

mu pewno nie

w tej wojnie,

wiele zostao od expensy

przez której

na partia wojska Pruskiego

kiem leaa

w Saxonii

traktatu tego

take znaczne

z

cay

Królewiczem Henry-

na Saskim chlebie. Artykuy

byy drukowane tyczce si

umarzajce nawzajem wszystkie szkody przez

czas, jed-

z

Bawarii,

i

obu stron

wojn poczynione. — Innych punktów niedru-

kowano,

byo jednak

y zaj sekretne

bardzo mocno

sycha,

artykuy wzgldem

e mia-

sukcessii Pols-

moc tego traktatu, od stron obydwóch wojujcych godzcych, ma by po mier-

kiego tronu, który

i

ci

teraniejszego Króla Polskiego

,

upewniony

dla

wieczn sukcessi; niektórzy za si ma sta jescze za ywota teraz panujcego. Jemu za by ma dane Xiztwo Litewskie doywociem, lub Kurlandzkie. Czas to pokae. Dnia 24 dbris pierwszy nieg upad dosy gruby,

domu

Saskiego z

mówili,

e

to

—

—

ale

mokry; 25. lepszy od pierwszego stopniaego

po tym drugim niegu, 26 przymrozek krzepki

i

z wiat-

opuci

rem poudniowym; okoo godziny 9. z rana si nieg pierzasty, po którym trwa przymrozek do wieczora; 27. wilgoci pochmurn nieg zacz nisczy;

28. z rana

may przymrozek,

wieczór descz du-

75

KITOWICZA.

y; dalej descze wielkie jak na wiosn; od 3. Xbris ad 5. lo samo; 6. ejasdem pada nieg gsty paciasty, od poudnia do wieczora

niowym; tego dnia

z

wichrem wielkim poud-

w wieczór mróz pocz ujmowa

trwa przy niegu popruszajcym do dnia 11; przez które dni bya omanina wielka na botach brodach gbokich; 11. w wieczór descz; 12. wiatr wilgotny poudniowy wszystek nieg stopi; 1.3. od rana przy-

i

i

mrozek may, okoo poudnia desczyk; witao tego dnia czsto na

pónoc;

14.

i

15.

ddysto

i

wietrzno

poudnia. Notandum to, e y si na samym nowiu, to jest w wigili nowiu, który

z

by

dnia 7 a po staremu nie

niezupene. Po

mian

z

ny,

i

27, 28, 29,

26.,

trway

soty uderzyy przymrozkami,

i

tylko trzy dni

trway na

a do

prze-

Boego Na-

— W Boe Narodzenie przymrozek pomierto samo

niekiedy

nieg mikki.

wschodu letniego; witao czsraz na poudnie, drugi raz na pónoc. Z okazii ustawicznych desczów a mediis 9bris, a

Wiatr przez

po

tern

niegiem

rodzenia.

to

pierwsze mrozy zacz-

i

dni od

niegów,

tern

niemal

te

rzeki wielce

powzbieray; bardziej

ni zwyky wzbiera na wiosn.

Ziemia

za

nasikna wod, i wszystkie studnie piwnice cho przed tern suche na miejscach równych powzbieray wod. To samo zaraz w momencie

caa

tak

i

—

doami na cmentarzach, dla umarych kopanemi tak dalece, e si umarych nie chowao w ziemi, ale topio w wod. Do tak zbytniej wilgoci dziao si

z

:

przyczyn

by musz

descze caej wiosny

i

caego

76

PAMITNIKI

po których w tym roku bardzo obfitychj gdy znowu jesienne nastpiy, przezkilka niedziel codzientak rozrzedziy, e oprócz ne, przepeniy ziemi prgórków piasezystych, reszt ziemi mona nazwa jednem botem. Dnia 29 Xbris at supra mróz pocz si nata; 30, 31. mróz dobry. lata,

i

—

i

1780.

Dnia

1.

i

2.

Januarii mróz od rana.

W wieczór

wiatr wilgotny od zachodu; 3.

odwil

dnia po zachodzie mróz; 4. 5.

mróz dobry;

dzie,

i

i

w noc kawa, nieny z odwileniem;

tgi przy

socu

pogodnem;

czasem nieg; 11. 12.

mróz dobry;

17. 18.

13.

8. 9. 10.

lekko

zwolnia;

6.

7

.

cay mróz

zwolnia mróz

mrone; 19.

tego

descz;

14. 15. 16.

wcale wilgotny

i

trwaa zima na przemian. Mrozy a od 3. Marlii w który dzie zacz pada desczyk mikki, to samo nazajutrz; 5. od rana mróz i niegi jescze tak wielkie e po brzuch konie w nim brodziy; 6. descz cay dzie, od którego nieg raptem zgin, tak dalece, co wczoraj kopay si konie a mglisty

i

tak

,

e

po brzuchy

w

niegu,

to

dzi ledwo si

byo mona

uwlec sankami.

Zima tedy stateczna

wielkiemi niegami prawie

dzie padaj cemi, a przeto drog zasypuj trwaa od dnia 3. Januarii ad 3. Marti/' to jest

co trzeci cemi,

z

77

K1TOWICZA. niedziel 8.

nia

dni 5$

i

ad Z. Martil ut supra

10. Rezolucia

y

zim bya

kopna

od

Boego

6.

Narodze-

zupenych

to czyni niedziel

otworzya si

który przypad tego roku

ca

za

rachujc

na 3. dni przed nowiem, Martii.

— Sanna

dla ustawicznie

droga

padajcych

niegów. Zaraz po nastpionej rezolucii, nastpia wielka

powód

nie tylko

w rzekach,

które zbytecznie wez-

bray wiele pozatapiay miast, miasteczek i wsiów, ale te wszystkie strugi, doliny, parowy stay si rzekami morzami. Pod Koninem woda bya wyej mostów. Pozna cay by oblany wod, lubo w samym i

i

miecie nie

byo wody

Rybakach,

i

tylko na Srodce, Waliszewie,

a do samych bram miejskich

szewa nad mostem

stpiy czste

bya

2. cale

wysoka. Po zimie na-

descze; 4. Aprilis

udnia do nocy,

od Wali-

;

dalej przeplatana

pada

descz od po-

pogoda

z

desczem;

16. 17. wiatr z desczem i gradem zimny. Kontynuje si takowa aura wilgotna do 13. Maja* Wody na rolach stoj, rzeki mao co opaday; to co si z pocztku posiao, przecz w wodzie do poowy zagonów pywa, reszty sia nie mona, bo nie mona na rol wiecha. i

— O podobnej powodzi pisay gazety a

nawet

i

z

spad nieg

z

caej Europy,

Egiptu, gdzie jak pisaa gazeta, tak wielki in

Martio

i

trwa

przez trzy dni,

e wiel-

bdom, osom, woom innemu bydu, które zwyczajnie w tamtych stronach yj traw, musieli dawa ry na obroki, aby nie pozdychay od godu. — Dnia i

21.

Maja

by szron

biay na trawie; zimno

ostre, wi-

—

7

PAMITNIKI

8

cher, grad, nieg, descz falami przechodzi,

by

ddysty. In Jwrio

i

Julio alternat descz

i

pogo-

zacza pogoda

da po kilka dni; primis Augusti

wci ju do 6 Septembris, gdy

trwa

cay Maj

i

to pisz.

In Octobri czyli in Novembri, Maria Teresa Cesarzowa, Królowa Wgierska, umara,

Ta Pani cho wielce nabona, jednak zabra Polakom znaczn

majc

lat

63.

nie skrupolizo\* f aa

cz

kraju, a to za

rezoluci swoich spowiedników Jezuitów.

znajdowa si pod ToBentkowski, o jednej nodze zdro-

Za panowania Augusta runiem szlachcic

III.

jedcy, który zapawszy Toruskiego dunika swego, z którym na ratuszu przegra spraw, na mocie Toruskim za

wej

i

o sczudle, na koniu

miesczanina

eb, skoczy z nim w Wis, pync na koniu Niemca za eb trzyma, a coraz pyta si go jeli mu pienidze i

odda; jak Niemiec

mówi

nej nie, to go ze

bem

nu-

mówi e odda, to gow podniós z wowypynwszy z nim na kp pod Dybowo,

rza; a jak dy; tak

sta z

z

nim pokazujc gestami,

e

go utopi jeli

mu

Torunia pienidzy nie przynios, co widzc Niemcy

Toruscy, patrzajcy na tak swego kamrata histori, czem prdzej owemu Bentkowskiemu pienidze przysali.

1782.

la

Kajetan

Sotyk

Br uh la

i

Biskup Krakowski kreatura Gra-

Marszaka Nadw. Koronnego Mnisz-

79

KITOWICZA.

cha pisa si na Konfederaci Radomsk, która

libe-

rum

exercitium dyssydentom pozwalaa; zwiedziony

i

Konfederaci przy pomocy Moskiewskiej, jako-

ta

by znieukontentowania Carowej do Króla przeciwko

niemu uformowana,

zsadzi go z tronu.

Gdy za

jewództwach,

zgromadziwszy Delegatów do Rado-

i

mia, otoczyli ich, deklarujc

e Król musi zosta Kró-

dyssydentów liberum exercilium nadane,

lem, a dla

zacz

t

Wo-

Konfederaci skleiwszy Moskale po wszystkich

nastpujcym Warszawskim, pod Konfederaci odprawionym obstawa za wiar Katolick, przeciw dyssydentom i Moskwie gorliwie na sejmie

mówic

wiele,

i

znalazszy do siebie trzech innych

Zauskiego

zelantów,

wuskiego Wojewod rost Doliskiego,

z

Biskupa Kijowskiego, RzePodolskiego

w której tam

cii

Barskiej,

i

przez 5.

zostawali przez

po tem wziciu

lat z

w Warszawie, Moskwy w niewo-

cay

ich,

czas Konfedera-

w krotce

Moskw po Polscze

dziale Polski,

wypusczony

jecha do Warszawy; tam

ci od pospólstwa

wiar,

by

i

z

drugimi

z wielkiemi

znaczniejszych

witany.

—W

ziawionej,

bijcej si.

zupenem teje Konfederacii

zniesieniu

lant o

syna jego Sta-

nimi razem zosta

pod czas tego Sejmu, zabrany do l,

i

— Po

Barskiej

i

po-

z niewoli, przy-

znakami rado-

Panów, jako

Warszawie

ze-

pocz

Panów aja strofowa o obron na sejmie religii, pocz si naraa dworowi tym Monarchom którzy Polsk rozebrali, a tak kazano mu wyjecha z Warszawy. Genera Biskupów

ma

i

i

przed niejszy eh

i

80

PAMITNIKI

Lassow

Pruski

przejedajcego

nym, meldowa czyniy,

nie

aby

za szalonego,

do Krakowa,

w Polscze

wszystkim konmiendom swoim

choby si on im

mu

rozstawio-

nic przykrego

sprzeciwia

jako

,

takiemu.

W Krakowie uformowa wielki dwór, wa

pocz

da-

publiczne obiady, bale, amfiteatra dla pospóls-

twa.,

bya

opery, na których grana

nisawa

dugo tego Cesarskim od kommen-

wszystkiego mu, imieniem

w

danta

Historia S. Sta-

— Nie

Królem Bolesawem.

z

za

,

Krakowie stojcego, zakazano. Chcia

zmartwienie swojego

umysu

oenieniem synowca swego

to

pysznego, nadgrodzi

Mniszchówna, córk

z

owego niegdy przyjaciela swego Mar. Nad. Kor. gdy mu odmówiono negalive, dwór cay odprawi, zamkn si prywatnie w Krakowie w swojej kamie-

a

zaniecha wszelkiej kommunikacii cywilnej,

nicy.,

obcych nie przyjmowa, swoim nawet krew-

nikogo

z

nym

to

i

mao

kiedy,

i

widzie. Jubileusz wielki

wi, naznaczywszy chodzenia.

W

w

sobie pokoje za

takiej

znaczne pienidze.

pozwala si tyme zamkniciu odpra-

nie wszystkim,

samotnoci

Roku

1

kocioy do

ob-

siedzc, zebra

8. lat

782. primis Januarii po-

kaza si na widok, rozpisa

listy

do wszystkich Pa-

nów oznajmujc im, i z dopusczenia Boskiego wpadszy

w omioletni

teraz z niej

melancholi,

z

aski tego Pana

wychodzi, owiadczy si i bdzie po

dawnemu suy ojczynie, diecezii., przyjacioom; dooywszy to, nad potrzeb skromno, e bdzie i

i

i

K1T0WICZA.

po

dawnemu

81

dawa. Jako

obiady

niay zrekrutowa, zacz

dawa

zaraz

dwór wspa-

obiady, bale, as-

samble; poczyni prawie jednym zamachem wiele legacij

na klasztory, na szpitale, na kapituy róne;

ubogim

szlachcie,

panienkom,

wdowom, sierotom za Xidzem do

porozdawa znaczne wspomoenia; chodzi

chorego

winiów

,

nawiedza, porcie im

swego stou posya, odzienia sprawia, nauki duchowne dawa, i inne pobone uczynki do podziwie-

z

nia czyni. i

urzdu

—Wszed potem w raci swoich dochodów

Pasterskiego

samotnoci diecezi

i

,

z

tymi którzy

w

czasie jego

dobra Biskupie administrowali,

zGurzyskim Olechowskim

mianowicie

i

Ka-

nonikami Krakowskimi, których obwinia o skradzenie kilkunastu tysicy czerwonych zotych; z

ca

e

mu

naostatek

kapitu zacz si kucie,

czego dobrowolnie

z

Archiwum czy

ze

która

Skarbcu nie

wyda, kaza go odbi; odgraa si e ca kapitu zreformuje, tych pozrzuca a innych powsachciaa

dza.

Po których czynnociach, gdy Kapitua pisaa

do niego

list

perswadujcy, aby takowych czynnoci

zaniecha, przydawszy do tego wyraenie, « « «

e

:

a

W.

X. M. jeste chory, ze lepiejby zrobi, gdyby

odda rzdy Koadjutorowi; e Kapitua w takowym razie ma wicej mocy nad sam prob. » Uraony najprzód pokaza wiele cholery na

wielce o taki

list,

tego, który z

nim przyszed,

dzi

w interdykt

i

na

ca Kapitu; wsa-

tych wszystkich, którzy si na nim

podpisali, zrzuci z oficialstwa

Olechowskiego, 6

82 i

z

PAMITNIKI

Xistwem

adminislracii nad

rzyski egoj Biskupów

i

rozpisa

G

Siewierskim

u

-

otwarty do wszystkich

list

przyjació, którym Olechowskiego cho-

Xit

Sanguszków z Lewartowa, a pem poddanym obydwóch zodziejami ogosi. Sroy si naostatek wszystkich Kanoników pozrzuca a innych osadzi. Gdy tak myli o kapitule, kapitua pomylaa o nim wyrobia w Nunciaturze sekretn suspens lepiej na Biskupa ab usu juryzdykcii, i u dworu czyli Rady na wolny jego sekwestr. Wic gdy on na zamku Krakowskim u Missionarzów d. 23. Januaruil&2 zabra si do wicenia Xiy, Capitulares wyperswadowali mu, eby si dla lepszej wygody, jak udawali, prze;

niós dzili,

kocioa do zakrystii, do której gdy go sprowazaraz go wart oniersk, któr mieli na pogo-

z

towiu

otoczyli., a

przeczytawszy

mu

instrument Nun-

ciaturski saspensionis, zaprowadzili do

do Missionarzów, tam go osadzili.

Paac

Biskupi

w

Seminarium

wart

jednej celi pod

w Krakowie w Warszawie, i

razem jednej prawie godziny zamknli, meble wszystkie

i

pienidze pospisywali, popiecztowali, samego

za Biskupa

za wariata

Królowi

i

Radzie Nieustajcej

donieli.

Narobio to wielkiego haasu in publlco ; Województwo cae Krakowskie zanioso manifest, o taki

gwat Biskupowi

uczyniony

Województwo Krakowskie w Manifecie swoim dnia a3. Lutego 1782, oburzajc si na gwat 1

l

.

Król

za z Rad

dele-

popeniony na Biskupie swoim,

wyraa «

:

«

Z widzenia

wiadczenia

i

prze-

nieuprzedzonego

—

,

83

KITOWJCZA.

gowa

niektórych Senatorów,

Xie Prymas

i

jako

Metropolita, Biskupa Chemskiego., aby razem z deie-

gowanemi od Rady konkludowa o

stanie zdrowia

Biskupa Krakowskiego.

Ta Kommissia osdzia go wariatem; Kanoników jednak za nieprzystojne, obejcie si z Biskupem skarano na

6.

tysicy grzywien,

i

kadego po

6. niedziel

na rekolekcie. Biskupa od Missionarzów przenieli do paacu, z paacu do Kielc > ale pod rzdem Kura-

od Króla jako choremu na

umyle

torów

,

nych;

tak zostawa a do Sejmu w rónej

lów

opinii, jedni

go mieli

za zdrowego.,

mówimy i nieznamy dotd adnych jego kroków, klóreby Prawu krajowemu lub spoe,

czestwu, w którym sami z nim znajdowalimy si, przeciwne Przecie pomimo byy.

—

tych

wszystkich

kapitua Krakowska przeciwnym tchnca uczuciem, nie-

osob tego Xciutartargna si, ale z domu jego prawem dziedzicznem posiadanego, majtek z summ mi-

tylko na

w

obfitoci

jawnym, sobem kazaa

, ;

zoony

i

sreber

czci

,

czci

ukrytym spona zamek przywozie klasztorów nawet z Norbertanek i Fran-

«

najskuteczniejszych , do pomieszania onyche sposobów; wielka, pewnie tych za

a

przed

«

nie ».

« «

cz

wiatem ukryt

zosta-

— Mamy w rku obszer-

n wspóczesn korrespondenci,

liczne sczegóy o sprawie Bpa. Krakowskiego. Czytamy w niej pod dat 6. Marca, 1782. « Na przewietnej Radzie « nieustajcej Wtorkowej na ses« sii 26. Februarii agitujcej si « której i N. Król zasia« da wielka powstaa wrzawa

a

Jm

,

gwat Xiciu Jmci Sotyko w i Bpowi Krakowskiemu uczyniony; najmocniej jednak mówili ua teje sessii o

«

« « «

Xe Jm

musiay.

«

nierównie dalej kapitua swe wciga natenia, gdy wziwszy tego Paslerza ,

«

twy

«

w

«

; i niektórzy inni tak z Senatu jak i z euestri ordine Konsyliarze;ale ich, jedynastu

uywa

«

gosami przekryskowano.

to

ciszkanek, ubezpieczone depozyta za nieodstpnym przy-

musem wydane

by

Ale

i

drudzy za wa-

LubomirskiM.W.K.,Koss o wski PodskarbiN. K.,Bieliski Konsyliarz z Korony, Biaopiolrowic z zLi-

jako

:

przyda-

oby wate-

obejmujc

przekona

lionowych, klejnotów

u

zdrowych

zmysach

,

« « «

»>

»

84

;

PAMITNIKI

podug mniemania jemu sprzyjaj cego, Posowie w instrukcii z wielu Województw domaganie si na Sejmie walnym Warszawskim tego riata, a przeto

mieli

roku przypadajcym jego uwolnienia uznania; lecz

gdy

ta

uznany.

—

I

umar roku

Aagusti)

l

wyrokiem Sejmu

tak wszystkie usiowania

nim ustay, a on pod rej

dawn

i

Hollandi

zostaje kuratel.

'Sprawa Bpa Sotyka z kapinaley do naj-

wydarze upada-

smutniejszych

Gone jest w Histo-

woanie na gwat Moskiew-

który Senatora Polskiego, z miejsca obrad porywa , i w obski

z jednej, a

,

— —

in

w

Wygrywajca spraw, bya przecie ukaran. korrespondencii wyej wspomnionej, konaniu.

—W

ze smutkiem

—

na-

wet w kocu i zwariowa ale Bp. Krakowski by mczennikiem za Patriotyzm, by mczennikiem za Religi. Ale w Kaza;

—

niu, nie

ba si powtarza Stray

Moskiewskiej. «

« « «

« ci

Je prefere de passer le reste de mes jours a Kamtchatka, ou meme a perdre la vie, que de recouvrer ma liberie a u prix de ma conscience, que de signer un dcret

fatal

Postpowanie

«

a

—

ma patrie. wzgldem niego

,

«

« «

« «

te

so-

23. Lutego. «

Ju

napotkalimy

«

grzeszy?

roku

,

swoi.— Bp. Krakowski

móg

w

kapituy byo wielce podejrzane W pobudkach , podstpne prowadzeniu rzeczy, twarde w wy-

wa pod dat

popadli woci;

Hiszpani

Novembri anno supra

wizi fortecy, Moskale go przecie wypucili, dobili go cej

dum,

(W któ-

zaczta

z drugiej strony,

ta Krakowsk rii

rozruchy za

.

przeszym, skoczya si

jcej Polski.

i

za waria-

1788. primis Septembris czyli ultimis

Wojna morska midzy Angli Franci

zdrowego

za

materia wzita zostaa adturnum,

pluralitate votorum zosta ta

i

bya

kilka razy

Sessia umysl-

nie traktowana w sdach Prymasowskich ultima; instanticc ,

Duchowiestwa, do których appellowa dawniej i ma jak nadziej, Jm Xidz ,

Ko-

«

taj Kanonik Krakowski, od wszystkich prclatur degradowany, powrócenia si do nich ale jescze aden dekrel tako-

«

wy

«

dów;

«

Biswiedziano aby Xcia kupa przeprosi, i wicej swoim matactwem nie inkommo» dowal.

«

« «

« « «

nie

wypad z tyche smu sownie odpo-

tylko

:

—

Jm

;

85

K1T0WICZA. scripto,

—Anglicy w jednej

potyczce tak

zbili

flott

e

wicej nie bya w stanie potka si z Anglikami, zabrali Francuzom 13. okrtów i samego Francuzk,

Admiraa, reszt

flotty rozproszyli

do scztu.

Po tej przegranej, obóz trzech potencij skombinowanych w obleniu trzymajcy fortec Gibraltar przez Anglików dawniej Hiszpanom odebran, zacz attakowa ldem, i od morza. Jaki Francuz Inynier

wymyli

Gibraltaru

kosztem

pywajce któremi mia doby Robi je przez wier roku, z wielkim

baterie

i

1 .

pospiechem, spokojnie bez przeszkody, od

Anglików na

miay

by

,

nowomodne

te

patrzcych

nieskazitelne, tak od ognia, jak

zrobi ich dziesi taku

baterie

;

zay, Kommendant

gdy wszystkie

od wody;

skoczy

i

do

at-

przysunwszy do fortecy na strzelanie

z fuzii,

Angielski nazwiskiem Elliot,

kulami elaznemi rozpalonemi, prawie w jednym momencie, jak pisay gazety, wszystkie popali, potopi albo na powietrze

Hiszpani

z

i

Hollendrami do Gibraltaru,

sabo

i

nie dobyli go; chcieli

morzy godem,

a

— Szturmowali jescze

Francuzami

kilka czasów, ale

taki

powysadza.

ebski jak

lecz drugi Elliot,

pod bokiem caej

W Pamitnikach

go wy-

Admira Angielski Howe, flotty nie-

wzgldów dyplomatycznych gwato-

Xcia Crilznajduj si ciekawe sczegóy, tyczce si tych Baterij py-

ca Minister Hiszpaski, ze

waicych, wymylonych przez kawalera D'Arcon. Xe Crillon onierze Hiszpascy zlc o

rzecz nagli,

mia doó czasu wypróbowa swe-

nich wróyli. Lecz FloridaBlan-

wa to

lon

,

i

wnie przy nich obstawa,

eD'Arcon,

—

tak

nie-

Radziwi imitozabawy w Niewieu,,

go wynalazku. dla

i

8G

PAMITNIKI

przyjacielskiej,

taru posiki,

i

w

oczach

amunici

jej,

wprowadzi do Gibral-

ywno,

i

i

sczsliwie uszed

traktaty lego pokoju

Tym czasem nastpi pokój, stany w Wersalu, przez które

Amerykanie

uznani od Anglików, za rzecz-

z

swoj

flott do Anglii.

zostali

pospolit woln, od nikogo niedependujc.

Pius

Papie

VI.

w Wiedniu,

z

domu Anio

Braschi

u Józefa Cesarza Rzymskiego,

sach kocielnych,

w

by

intere-

w które si Cesarz wdaje, kassujc Rzymu w wszelkich

klasztory, zakazujc referencii do

pastw swoich duchownym, obrzdki naboestwa po kocioach,

interesach, wszystkim

przepisujc

i

ustawy nowe dajc, dla zabierajcych si do stanu

maeskiego;

ale nic nie

wskóra u

Cesarza.

1783.

Ludzie zaczli lata po powietrzu,

wycignwszy

mylonej,

w

machinie wy-

sposobem matema-

z niej,

tycznym powietrze wilgotne, a napeniwszy powiet-

rzem ognistym, tej

z

czyli jakim

machiny przywizuj kosz,

którym machina jak

si

gazem palcym si.

w gór

pierwszy

i

tej

leci

zostanie

po powietrzu

machiny

w

i

z

ten kosz

— Do

wchodz,

podpalon, podnosi wiatrem.

by Francuz, zwa

Inwentor

si Mont-

naladowców jego niektórzy spadszy z machin rozpknion na dó, jedni si potopili, drugolfier:

z

;

;

87

KITOWICZA.

rce,

je

instrukci co

co zupenie jest dla nas obcem.

Kwietnia 1735. St-Germain.

10.

WnegociaciachzDworem Szwedzkim Hr. d'Avaux mie bdzie na baczeniu, aby mu nie da najmniej-

powodu do zniechcenia, nieulegajc mu wszaktak dalece lepo, iby Królowie Polski Duski,

szego

e

i

odstryebnieni przezto zupenie odFrancii, tern cilej

poczyli si

z

wie zapewne

domem

Austriackim

i Oxenstiern, zesa by

dworu Pana Grotiusza Szwedzkiego,

Szwecia nie

w Paryu,

2.

aby

w

,

wyoy

moe przyj

i

Hr. d'Avaux,

do tutejszego

charakterze

powody,

dla

Posa

których

ratyfikowa zawartego

Listopada roku przeszego,

traktatu.

Wszake w szystkie wyoone przeze powody T

ponnej okazay si spoczywa tern

mocniej przy

tej opinii

zasadzie.

na

Hrd'Avaux,

bdzie obstawa,

i

nie-

mamy adnej pewnoci, jak si ukoczy rzecz rozejmu z Polsk, który Hiszpania spodziewa si zerwa, a

w

tym

celu.,

wszelkiemi siami namawia Króla Pols-

kigO) aby si stara dopomóc do wyrugowania Szwe-

103

dów

z

Niemiec,

i

poduscza Cesarza do odebrania im

wszystkiego co zajli po

tej

do czego,

stronie morza;

byaby ju dostata teczn, aby uwolnione wojska od wojny w Niem-

prócz licznych pobudek,

obróci na Prusy

czech,

nam

w

i

na Inflanty; co popsuoby

niewypowiedzianie stan rzeczy

Z lego powodu Król

Szwecii.

wielkiej wagi,

Jm

przeduenie rozejmu

w Niemczech r

uwaa z

i

za rzecz

Polsk, cho-

choby nawet ze strata. Po zawaralbowiem pokoju w Niemczech, gdyby Cesarz,

by na ciu

jedna

lat kilka,

i

wprost lub ubocznie, poczyna co na szkod Szwecii,

w stanie niedopuci w cigu trwajcego rozejmu, ciso

sprzymierzeni byliby zawsze, lego. Wreszcie,

midzy Cesarzem

przyjani

spólnoci koniecznie

interesu ;

a

w

a

Polsk, utrzymywana

przeciw Szwecii, zwolniaaby Szwecia

lenczas

przy zawarciu

,

Polsk trwaego pokoju, pomylniejsze dla siebie mogaby otrzyma warunki. Wszake, na wszelki

z

przypadek, gdyby Szwecia

adn

unikn

K.

wojny

z

Polsk,

J.

miar niemoga

M

chce wiedzie

dokadnie, jak wiele wojska Szwedzkiego pozosta

moe w Niemczech,

dla wspierania

sprzymierzeców

Wiadomo i traktatem Heilbroskim wSzwecia zobowizaa si bya utrzymywa 30,000. Piechoty 60,000. Jazdy; a Król Jm mia im paci

naszych.

i

milion liwrów. To, traktatem Paryzkim

byo w

ten sposób,

powyszej

,

przyj

i Król

zmienione

Jm w miejscu

na siebie

wypaty

obowizek wysania

12,000. Piechoty do Niemiec, za Ren, pod rozkazy

POSELSTWO

104

Kanclerza Oxenslierna

jc tak si

sprzymierzeców.

rzetelnie jakie jest

nie Szwecii,

W skutek

i

i

otwart wojn przeciw do-

z

Austriackiemu, Król

wiedzie

Ofiaru-

na wspólny uytek sprzymierzeców,

wystpujc wszdzie mowi

i

dostateczne

Jm w

tej

ma suszne prawo mierze postanowie-

otrzyma tego zarczenie.

d'Avaux nalega bdzie na raty-

tego, Hi\

fikaci traktatu Paryskiego,

w którym wyranie

za-

i aden ze sprzymierzeców nie bdzie mocen przystpowa do traktatu inaczej tylko za wspóln zgod. A jeliby Szwecia wymawiaa si, i strzeono,

moe

na to zezwoli nie

dla

,

d'Avaux nieomieszka wystawi

sików, które

J.

M

K.

miejscach, przeciw

wojny Polskiej, Hr. jej,

znakomitych wy-

czyni bdzie

caemu domowi

przez co, przeszkodzi

mu

w rónych

Austriackiemu,

do wspierania Polaków

przeciwko Szwedom....

W tyme samym powyszej

czasie,

instrukcii,

Iow Szwedzk

i

gdy Hr. d J Avaux, wedle

bdzie

Senatem,

rzecz

bd

prowadzi sam przez

z

Kró

siebie,

bd zaporzednictwem PanaDemire, rozpocznie pospiechu, przez zem negociaci, bd sam, bd ra-

dla

wybran zdatn ku temu osob,

z

Królem

i

z

Sena-

tem Polskim, na wskazanych niej zasadach, pomiar-

kowawszy wprzód

czy

ma przystpi do

rzeczy z de-

putaci Polsk, wyznaczon do traktowania ze Szwecia o

rozejm lub pokój, czy

te

lepiej

bdzie osobicie

uda si do Króla Polskiego, ab) rem silniej poprze spraw, która si mu w niniejszej depeszy porucza.

105

HRABIEGO D'AVAUX.

Wol

jest J.

K. Moci, aby Hr. (TAvaux

rzeczonemu

zrozumienia

dawna przyja

i

da

Królowi Polskiemu

,

do

e

midzy dwoma

dobre zachowanie

Koronami, odnowione przez niebosczyka Króla Polskiego, a ojca

dzi panujcego,

utrzymane, stay si lenia

powodem

mu wiadomoci

i

niego samego K. Moci, do udzie-

przez

J.

o stanie interessów swoich,

o swoich zamiarach, stosownie do

okolicznoci, a

mianowicie, do niniejszego toku rzeczy,

przywrócenia pokoju staego

w caem

rego zaley pokój

usiowa

wzgldem

w Niemczech,

od któ-

Chrzeciaiistwie. Hrabia

d'Avaux upewni Króla Polskiego, jest cel wszelkich

i

i

taki a nie inny

J.K. Moci;

sz ku temu przeszkod jest Hiszpania,

i

e najwik-

która wszel-

kiemi sposobami usiuje szkodzi sprzymierzecom Francii;

e

wieniem

J.

wreszcie, jest to niezmiennem postano-

K. Moci, nieopuci,

w aden

rzeczonych sprzymierzeców, których

sposób,

ma w rónych

stronach Europy, a nawet bez nich nie traktowa

bynajmniej o pokój stay, bo inaczej

dawa J.

K.

ich na

Mo

bami aby

pastw Hiszpanom. Z

byoby tern

to

wy-

wszystkiem

nieprzestaje stara si, wszelkiemi sposo-

skoni

tak

szechnego pokoju,

Austri jak Hiszpani do pow-

w czem

nie jest

mu

gówn

po-

budk wasny interes, aczkolwiek obowizkiem jest Królów mie o nim staranie, ile rozsdek sprawiedliwo pozwala. A gdy Ojciec S. raczy owiadczy, i

i J.

rad zostanie porzednikiem tego pojednania, Król

M

z

swej strony, chtnie ku (emu si skoni;

106

POSELSTWO

dotd wszake niemona byo upewni si

o zamia-

Od trzech lat bawi tu Pose tego dworu upewniajc, i ma penomocnictwo

rach dworu Hiszpaskiego.

do traktowania, którego jednak dotd

mie

do wanienia.

nie

nawet szarpa

uywa jedy-

saw

Króla

pierwszych Jego Ministrów, obraliwemi so-

Jmci,

i

wy;

na domiar swego zuchwalstwa przesa Królo-

a

wi kopi swego go,

w

pisanego do Króla Hiszpaskie-

którym oskara

kich traktatów,

jc.

listu

— Pamitny

K.

J.

Mo o gwacenie Wszel-

wiaroomc Neronem go mianujest caemu Chrzeciastwu sprai

wiedliwy gniew Franciszka

przeciw Karowi V.

I.

w zajciach daleko mniejszej wagi; a jednak Król Jm, ali si o to przed Królem Hiszpaskim, który wszake nieda mu adnej satys-

nieszuka zemsty,

i

tylko

lakcyi.*..

Hr. d'Avaux wystawi Królowi Polskiemu,

M

przyjaciela,

ja

i J. K.

niemoe wierzy, aby chcia wspiera jego i

zrywa

przez to

dawn cig

przy-

i

midzy dworna narodami

nie-

Wreszcie Hr.

Jm

yczy dowiedzie

si stanowczo, czy rzeczony Król

Polski chce wspie-

d'Avaux owiadczy,

ra Cesarza,

i

Król

wprost lub ubocznie,

mieckiej, a mianowicie przeciw

rzecom

Franci i, jakimi

w

tej

wojnie Nie-

dawnym

sprzymie-

s Elektorowie Saski

i

Bran-

dodajc przy tern, i ma rozkaz niezwocznie donie o tern dworowi swemu, który w skutek powzitej wiadomoci stosowne przedsiwemic

deburski,

,

kroki;

a

jeli

w

odpowiedzi

swojej

Król Polski

owiadczy,

i w

HRABIEGO d'aVAUX.

107

ma

zamiar wspiera

rzeczy samej

Cesarza, Hr. d'Avaux, wystawi pierwszym urzdni-

w nadarzonej sposobnej po wynikn z td mogce na ich wasn

kom

rzeczonej Korony,

rze,

skutki

szkod, Król

a

razem niesprawiedliwo takowego kroku.

Jm

otrzyma

Walerian

ciec

Króla

teressa

surara

wiadomo

M agn o

Wiednia,

e Oj-

Kapucyn, sprawujcy

,

Polskiego

z

,

in-

pod pozorem uzyskania

posagowych dwóch

on

niebosczyka Króla,

powszechnemu do-

traktuje tam o rzeczy szkodliwe

bru; jako to, o otrzymanie dla rzeczonego Króla

i

dla

jego brata, niektórych posiadoci Elektorów Saskie-

w Prusach Szlsku; za czem nastpi moe maestwo Króla Polskiego z starsz go

i

Brandeburskiego,

córk

i

Cesarza, przez co Polska

oddaaby si zupe-

w rce domu Austriackiego; co tern pbdobniejsza do prawdy, i ód niejakiego czasu, traktowanie o maestwo z siostr W. Xcia, lub z córk Palatyna, nie

wcale niepostfmje. Hr. d'Avaux stara si bdzie wszelkiemi sposobami przeszkodzi temu alliansowi.

—

Nakoniec Hr. d'Avaux owiadczy,

wielceby

yczy

sobie, aby

Mo

i J. K. wpywem

Król Polski

swoim przyczyni si do przyspieszenia staego pokoju,

w

czem jednak niepodobna

nie

dziaa, jeli sam

si

za Cesarzem.

stanie

mu bdzie

skutecz-

si stron, deklarujc

Podpisano

:

LOUIS.

umiej BOUTHILLIER,

08

POSELSTWO

HR. D'AVAUX EO OJCA SWEGO. Malborg

16.

Czerwca 1635.

Kochany Ojcze Panie Ostatni list miaem honor pisa do JWPana przez La Vallee który wszake nie bdzie móg by osobicie w Paryu, jeeli i

!

,

Król

Jm przebywa daleko gdzie

jedzie La Vallee, odebraem

od

i

odczytuj go

rk nas,

i

dobroci ojcowskiej; a

i

tak

,

e widz w nim

pewn jak

mog

Po od-

JW.

Pari

Maja. Czytuj

w

powiedzianie raduje

zmienn Co do

4.

roskosz, znajdujc

z

ych dowodów

który

list,

raczye pisa do mnie pod dniem

stolicy.

nim to

tyle mi-

mi

niewy-

t sam

nie-

zwyczajnie.

powiedzie,

e jestemy

bardzo

znkani. Choroba Pana Noyer znowu wrócia,

a

lito bierze patrzy na niego; Pan Alego nie moe si ruszy. Kady przeklina tutejszy klimat, piwo ze wina. P. d'A vaugour ma gorczk ley w óku bardzo chory. Pose Angielski take nie domaga; to jeden z Posów Hollenderskich. Tylko Pose i

i

Francuzki trzyma si dobrze; ale wyznaj, dzo zmordowany bieganiem rano

dziennemi pracami; a co gorsza,

si

to nie przyda.

i

e

Obie strony tak

em

wieczór,

i

bar-

cao-

podobno na

nic

s rozdranione,

e lada moment zerwa mog ukady. miem twierdzi, e bez mojej flegmy Woskiej, hamujcej ich ostro, która nam nawet samym daje si we znaki, Kanclerz Polski, który juby byo po wszystkiem

—

.

109

HRABIEGO d'a\'AUX.

wiekiem

i

powag

wyzna w

Sillery,

cle

tu

bardzo mi przypomina

obec wielu osób,

by sam jeden,

wicej byoby

JWPan

pozna

Jeli

chcesz

w

JWPanu opowiedzie

w przytomnoci wielu

to

z

1

osób,

mi,

NIHIL

T

bardzo dobrze znany

eby •

Irafno

dla niego,

by

lei

»

odpowiedzi •

i

i

.

poemata aciskie pod

•

i

•

•

i

w

^ ^^

rTzem Janus adest,

festac

Z

^

sua dona poscunt r

m

Fccr

abpst, f.itis

nutem partes

quod possim

ca-

sese

tylko na Imiona,

munus.nihil est geimnis, nihil prartiosius

auro,

portale nihil .etc. Tuque, tibi licet exnmum Oranem

^

Pace tn

est

mentis

acumen, naturam penetrans et in abaita rerum,

in

,

Memmi

j

nihil ignorare v ideris etc.

Wo

j

ewo da Bezki, Rafa Le-

SCZy5ki

niemÓg dowci P nicJ

za "

koczy konwersacii dyplomaty„i « _„ _• _ „. nie udao mu si w której _• cznej Posa na sowo wycign, jak poi

•

.

•

»

,

offerro

calendts dum vojsat

ompes

si

InvenitmeaMusa: NIHIL. Neque despice

Nam

'

lendac

Munus

e dom nasz

Polscze; rozszerzajc

i_

—

w

w pew-

«

wszystkich,

Razu jednego, gdy cenasów. do kolcndy brakowao mu innej materii ofiarowa wiersz pod ty-

W

mnie,

e NIC nieznasz.)

ty-

'

.

ignorare videris

••

,

•

tuem Calenda Januari(C l6o3, ni w których wysawia swoich Mei

Magna-

i

abym go objani

uskara si

ZlOZUmiec, trzeba wiedzie, IZ Poela Francuzki, Jean Passeral, domownik familii d S Avaux, wydal

Kommissarzy,

Memmiuszu, wida

zacz mów i przy

pochwaami

sowo Wo-

:

Pace tua Memmi,

(Wybacz

jest

z

dowcipne

i

e doprawdy, nie wiedziaem o niczem.

mawiajc si,

zaraz

Wol

czegom si uczyni wzbrania; wy-

interessie,

on mi na

brata,

— Pewnego dnia nalega on na

tów Polskich.

I

stan interessów tutej-

trafne

jewody Bezkiego, jednego

A

e gdybym

nadziei pojednania.

materii pisaem.

lej

Pana

p.

dowiedzie si o tem moesz od mego

szych,

do którego szeroce

nym

.

111

niespodzian wysza, *' '

•*

cuza,

w

dla

Fran-

-

.

.

J

ustach Polaka, cytaci.

—

— 1

i

POSELSTWO

O

jak np.

(C Aavaux

i

inne, przeszkadzajce cudzoziem-

—

com poznawa sawne familie Francuzkie. Wyznaj, e sowa Wojewody chlub mi przejy. Jedyna te to nagroda moich trudów i nie maych tu wydatków. Ma o czem myle Pan Pepin. Tu bowiem kto niema jak ?5. koni, chudo wyglda. Zbytek

pych Polaków których a

jest

do nieuwierzenia.

Dwór z piciuset

i

z

mierci swojej ony, dwa tysice

da

dworzanom.

trzeci jako

by

K.

MW

szat

,

po

aobnych

roz-

niedawno

wybieram si, po raz

chwili

z miast,

oddalonego

ztd

o 30.

PP. Kommissarze owiadczyli mi

bdzie bardzo rad

miejscu.

w

tej

,

zoony;

Pose, do Króla Polskiego, który ma przy-

dzi do jednego

mil lylko. J.

W

prze-

S tu Panowie,

szeciuset osób

wspomniony Wojewoda Bezki

i

tej

czem zachodzi

mi

ujrze

drodze trzeba czsto

trudno

w

,

e

tamtein

i piechoto,

dla naszych chorych, któ-

bd

musieli wlec si jak mona. Pan d'Avaugour tylko nie bdzie w stanie towarzyszy mi. Przydaby on wietnoci komitywie, cho w innych okolicznociach czsto mi nie dopisuje. Có robi?

rzy

Wyjad

najpóniej pojutrze

i

za

par

tygodni po-

wróc. Na jaki czas, traktowanie o pokój lub rozejm zawieszamy, za spoin zgod. Prosz JWPana nic zgoa niewspomina o tej podróy u Dworu, niechc bowiem donosi o niej

a za

e mi nie odesza La w przekonaniu, e mi jescze zastanie

powrotem;

Vallee,

chyba

przed wyjazdem

leni bardziej,

moim do

Polski.

—

—

1

HRABI KG O d'aVAUX.

Cauj

1

1

rce najukochaszej matki pozdrawiam j za pozwoleniem JWPana równie te Pana Pani Dirual. Kopot bowiem lej nowej najunieniej

i

;

i

podróy, niedozwala mi pisa do nich osobno. Jestem.

—

etc.

AVAUX. U\ WY WV WIWIW WV

MEMORIA

KROLESKI DLA HR. D , AVAUX-

Dnia la. Maja,

w

Warszawie, mianowani Komisarze Polscy do trak-

towania ze Szwedami

W.K.;— Rafa

:

Lesezys ki

Jakób Zadzik, Bp.

Cbelm. Kanclerz

Radziwi, Wda Wil. H. W. L. — Wda Belzki; — Ernest Denhoff, Kin.

Krzysztof ,

;

— Remigi Zaleski, Rdrz K.; — Jakób Sobieski, — Dnia iS. Maja, Hr. d'Avaux pisze do nich z Gdaska do Kwidzynia, e wprzód uda si do Króla, potem do nich.'— Ci Parna wski;

Krezy K.

d. 20.

Maja, odpisuj aby

bywa.

— D.

dla

nagoci

czasu wprost do nich przy-

io. Sierpnia Bouthillier uprzedza

Hr. d'Avaux

i

wysany Beauregard zawiezie mu penomocnictwo do traktowania z

Królem Polskim «ou

«

de Pouloigne

«

cessaire. »

J.K.

M

et

—

de

j'ai laisse

Suede;

Poczem

idzie

du blanc, pour metlre si

:

le

Roy

vous jugez qu'il soit ainsi ne-

nastpny memoria.

11. Sierpnia 1635. Chantilly.

mile

przyj wiadomo,

e si udao

godno swojego poPosa Angielskiego, w tene sam spo-

Hrabiemu d'Avaux utrzyma selstwa

w obec

sób jak

w Danii z Posem Hiszpaskim. —'Postpowa-

c

1 1

POSELSTWO

2

nie rzeczonego Posa Angielskiego moe dostatecznie nauczy Szwedów, jak rónic czyni maj, midzy przyjani tej Korony, a Korony Angielskiej, czego

Hr. d'Avaux nie zaniedba im wskaza, aby ich lem

wicej przywiza do Francii Króla Angielskiego..

K.

J.

,

nie

M

obraajc jednak zezwala, aby Hr.

d'Avaux zatrzyma si wMalborgu, dla traktowania z

Kommissarzami, co jest

gówn

rzecz jego Posels-

twa, tern bardziej, gdy postanowi odwiedzi Króla Polskiego,

i

nieczn do

uzyska zezwolenie na

zwok

podróy Co si tyczy artykuów midzy Polsk Szweci, Król dobre wszystko, co si da uczyni, za

tej

pokoju lub rozejmu,

Jm

czasu, ko-

uzna za

i

zgod jednych drugich, w przekonaniu, i Hrabia

i

z

Kardynaem Barberinim

Ojciec S. niezechcia si trudzi

;

lecz

niepodobiestwo zebrania tylu Królów

i

,

jeliby

przewidujc

Xitrazem 4

1

POSELSTWO

34

najwicej nad

tern ubolewa,

e nie

widzi innej spo-

sobnoci porozumienia si w obeczJW. W. Wci. (Donosi polem Kardynaowi e jeliby co poczyna

na Morzu przeciw Hiszpanii, Szwedzi gotowi mu

posa

HR

1

5 okrtów.) .

D'AVAUX DO

Opusczamy

lu,

co

ju

P

BODTHILLIER

powiedziano

w Raporcie

do Króla

teje daty.

z

Wrzenia, 1635. Malborg.

15.

Król Polski zezwoli, aby armia Szwedzka

w cig-

nieniu swojem do Niemiec, przez kraj jego przecho-

dzia. Cesarz bdzie

si na

to

niewtpliwie

uala

i

skary. Dla uniknienia tego ile mona umówiono si, e caa Piechota otrzyma pozwolenie przejcia

bya rozpusczon. Hr. de la Gard daje cige dowody przychylnoci ku Francii; obecno jego w czasie traktowania o rozejm bya wielce przydatn; swoj bowiem roztropnoci powag, czsto hamowa twarde i pyszne umysy swoich spóziomków, pochopnych lada o co pod pretextem jakoby

i

do zapau.

— Hetman Polski

i

Wda

Bezki

s równie

sczerymi stronnikami Francii. Zdaje mi si,

i naley

stara si o utrzymanie przychylnoci tak znakomi-

136

tych osób, nawet

do czegoby

K. Mci skutecznie posuy mogy;

J.

sdz, i Hetman, który

przyszo, i

teraz jescze;

jako Connetable,

a

listy

gdyby do tego

tu jest

doywotnim

zasugiwa by na tytu Kuzyna.

Cesarz pisuje do niego bardzo czsto; równie do

do

Wdy Ruskiego; który,

Kanclerza

i

ni mojem

staraniem, zupenie

cudem

raczej,

si przemieni. Cesarz

bowiem, nie mia gorliwszego ani znakomitszego

nade, na tym dworze

puci wojsko

swoje,

woli zaciga si do

i

stronnika; a

dzi oto ju

adnemu onierzowi

suby

roz-

niepoz-

Cesarskiej. Prócz tego

mi z wielkim przepychem. Obdarowa mi komi, zaklina mi na wszystko, abym upewprzyjmowa

i

ni

J.

K.

Mo,

i gotów

wcale Cesarskim,

w

czem

jakim

odwoywa si

jest

na usugi jego,

udawano,

go

i

e

nie jest;

do wiadectwa Wojewody

Bezkiego, który do nawrócenia go wiele si przy-

czyni; dodajc

mu Xiztwo to,

i

nie tak

dawno, Cesarz ofiarowa

na Szlzku, lecz

e mu podzikowa za

przestajc na swoich 600,000. z. intraty

swojej swobodzie.

naczelników od

— Udao mi

suby

i

na

si odwróci wielu

u Cesarza, który tu

zesa

Pukownika Meurder z dobrym zapasem pienidzy, dla werbunku onierza. Gdybym ju mia pod

rk

100,000. Talarów, które mi P. Beauregard wiezie,

mógbym

wiele ochotników

zacign;

tymczasem

utrzymuj ich obietnicami. — Mam te sobie za powinno odda nalen pochwa gorliwoci Pana u"Ayaugour, jego powiceniu si w cigu cae tej i

136

POSELSTWO

gotów on

negociacii;

by umrze

by Pose Angielski na gwat si

groby

razem zemn, gdy*

by odway;

lecz

caa stra Szkocka która mu dwa dni assystowaa, doday tylko wicej wietnoci mojemu nad nim tryumfowi. Zreszt, nie podobna mi jest wyrazi wszystkich uprzejmoci, których doznaem, ja sam tylko, od Króla Polskiego i od znakomitych Panów dworu jego., a na co inni wszystkie

jego

Posowie, których

i

,

nie traktowano podobnie, patrzyli

okiem zawistnej niechci.

oprócz podpisania

do czego sam Król poda mi pióro, gdy

traktatu,

kadego

— Bo

ju

znas, z rozkazu Króla obdarzono zwyczajnym

podarunkiem maej wartoci, rzeczony Król kaza mi

owiadczy, i wol jego jest, przed moim pokaza mi wojsko Polskie w szyku bojowym. Udaem si przeto do namiotu, gdzie z nadzwyczajn grzecznoci da mi piercie diamentowy,

przy tern

odjazdem,

—

który ze swego

zdi palca, mówic, i

go nosi przez

Piercie ten szacowany wicej ni 3000.fr. Z tamtd uda si ze mn na plac parady, gdzie mi pokazywa z widoczn radoci, i wymienia, wszystkie szwadrony, mianowa Kapitanów tumaczy szyk w jakim stawa zwykli przeciw Turkom, przez cay

wiele

lat.

,

i

czas ani na

mi wiele o

krok nie odpuci mnie od J.

K. Mci,

ciach, o których,

W kocu

i

doda,

siebie.

Mówi

o jego wojennych zdolno-

e jest

dobrze zawiadomio-

owiadczy, i chciaby odtd wej w cilejsz korrespondenci z J. K. Mci. Poczem kaza mi pozosta incognito w kcie swego namiotu,

ny.

,

137

HRABIEGO D'AVAUX.

abym mia przyjemno widzenia Posa Moskiewskie« Przypatrzysz ko, klóry nie bawnie mia przyby :

si, rzek mi, barbarzyskim grzecznociom.

«

»

—

Gdy Pose odszed, Król mi opowiedzia o co rzecz sza jak mia mu da odpowied, na podane przeze i

propozycie;

poufaoci,

caowa.

mówi jescze i

ze

mn obszernie

i

przy poegnaniu kilkakrotnie

— List który

doczony., przekona

wrczy

mi

czyli ze

wiedziaem si niedawno

,

mnie

e

do

J.

z

wielk

mi

po-

K. Mci, tu

by kontent.

Do-

Hrabia na Lesznie

Wojewody Bezkiego, który przed dwoma trzema laty by we Francii, jest mianowan przez

starszy syn

czy

Posem nadzwyczajnym do Francii, Wiek jego midzy 29. a 30. laty, nieda mu jescze potrzebnego dowiadczenia; Króla Polskiego

i

e ten w krotce wyruszy.

na to miast, wychodzi z dobrej szkoy domowej, zdrowym rozsdkiem z wielk przychylnoci ku Francii. Przesyam sze wierszy aciskich, które mi jego Ojciec ofiarowa, z powodu tego pokoju, etc.

ale

ze

i

AVAUX.

WW^AiWWWWWW

138

POSELSTWO

WADYSAWA

SZYK BOJOWY ARMII POLSKIEJ ZA Doczona

Rycina zdjla jest z rysunku przysanego przez Hr.

tu

d'Avaux Dworowi Francuzkiemu.

Puków

IV.

i

ich

Dowodzców

Nalec do lego rysunku

lub wacicieli, drukujem

lisi

w jzyku

Francuzkim zachowujc cile originaln pisowni nazwisk, której

w

wielu miejscach niepodobna byoby, z

pewnoci

poprawie.

?

llste des offigiers de l armee du roi de pouloigne,

lorsqu'elle fut mise en bataille, Pres de marie-

WERDER, LA TREVE ETANT CONCLUE AVEG LES SUEDOIS. 1.

2. 3.

4. 5. 6.

7. 8.

M. M. M. M. M. M. M. M. M.

Budichefsky, Capilaine des Chertwertinsky

Cosaues. Cosaues. Cosaues.

.

....

Danielowisch

Lanciers.

Firley, le

Gouverneur deRamienick,

le

Pr.

Wisniowisky

.

.

lePalatindeBraslawsky, le

Woywodish

de Kalis

.

•

Lanciers.

.

.

.

Lanciers.

.

.

Lanciers.

.

.

Lanciers.

10.

Gouverneur de Drahinsky, Capit. des Reislres ou Chevaux legers. fils du Palalin de Russie, Danielowish, M.

11.

M.

12.

13.

M. NiemerischetleChevalierde Radze wille, Colonnels de 600 Fantassins chacun. 1200 h. M. Potosky, fils du defunt Palalin de Brasla-

14.

Colonnel des Gardes du Roi. 1000 h.

9.

le

Colonnel de 1,000 Fantassins.

Daschz

,

Capitaine des

wie 15.

,

.

.

.

Reislres.

Capitaine des Reistres.

M. Rosen, M. le Gouverneurde Ragny, Cap. des Reislres.

139

HRABIEGO D'AVAUX. 16.

M.

le fils

du

Pal.

de Posn.

,

Capit. des Lanciers.

M. Niemerisch, 18. M. le Gouv. dePokryninsky.

Lanciers.

17.

19.

M. Sadofsky, fils du Pal. de Braslawie M. Kachofsky, Capitaine des. M. le fils du Pal. de Braslawie. M. Charnewsky M. Baworofsky, M. Balaban 27. M. Roltofsky, Commandant

20. M. le 21. 22.

23. 24.

25. 26. 28.

29.

.

.

Lanciers.

.

Lanciers.

Lanciers.

Cosaues. Cosaues. Cosaues. Cosaues. Cosaues. trois compagnies des Dragons. 600 hommes. M. le GouYerneur Langskorons ky, Capit. .

.

.

,

des Lanciers. 30.

31. 32. 33. 34. 35. 36.

37. 38.

M. M. M. M. M. M. M. M. M.

du Pal. de Russie, Miele sky, Capitaine des le fils

.

.

Lanciers.

.

Cosaues. Cosaues. Chwersky Cosaues. Cosaues. le fils du Pal. de Russie, Cap. des .

.

Minor

Nieborów sky,

Capitaine des

.

Reistres.

Buttler, Colonnel de uiilleh.de pied. 1000 h. Leon, Colonnel de milleh. a pied. 1000 h. le fils du Palat. de Russie, Colonnel de mille Fantassins 1000 h.

M. Chewakowsky Capitaine des Reistres. 40. M. Rusborsky Reistres. 4 1 La compagnie du Roi Lanciers. 42. M. Pawio sky, Capitaine des. Cosaues. 43. M. Jurdan Cosaues. 44. M. Weyer Cosaues. 45. M. Vice-Chancl. Zamoyski. Lanciers. 46. M. leMaruis de Pinckoff. Lanciers. 39.

.

.

.

.

.

.

.

.

140

POSELSTWO

47. M. Buttler, Gapitaine des. 48.

49. 50. 51. 52.

53. 54. 55. 56.

57.

58. 59.

M. M. M. M. M. M. M. M. M. M. M. M.

le Palatin

de Russie

Dragons. Dragons.

le Palatin

de Russie

Dragons.

Karchinsky, Capitaine

.

.

des.

Cosaues. Cosaues. Cosaues. Cosaues. Cosaues.

.

Cetner Lezinsky Goluchofsky le

Gouv. de Ridacaon.

Frid. le

.

.

Danhoff, Colonnel

.

des.

Dragons.

.

Gouv. de Ridacon Capitaine des Lanciers. ,

Klotnisky Lanciers. Las eh Lanciers. Henry Danhoff et M. Kroncinsky., Colonels de mille hommes a pied. 1000 h.

60.

M. Konin sky, Capitaine des

61.

M

Lanciers.

.

.

Capitaine des Reistres.

62. L'infanterie Hongroise qui est le regiment des

Gardes du General Koniecpolsky. 63. M. 64.

Koniecpolsky,

Capitaine

M

1200

h.

des Reistres.

Capitaine des Lanciers.

M. Artichefsky, Colonnel de 1000 h. a pied. 66. M. Rolkiesky, Gouv. de Kalus, Capitaine des

65.

Lanciers.

M. le Palatin de Russie 68. M. Kamieniesky 69. M. Frid. Danhoff, Capitaine des

67.

Lanciers.

Lanciers.

Dragons.

70

M. le Gouv. de Skala Capitaine des Cosaues. Cosaues. M. Ginsky Cosaues. 73. M. le Gouv. de Kalusch.

71.

,

72.

.

\\\ VW WVi VWXX"V vxx>

.

.

—^F11^-

*

.-

w

l

_

j

j

-t-

=7^ - — w ,

-J7-*

yupg

*

lZJ

r

-

»

*

sf

»

=

j r"i r

.7

4t

i