Dzieje Rzeczypospolitej Polskiej. [Tomy 1-3] [PDF]

Zitiervorschau

;.,.^

m

Digitized by the Internet Archive in

2010 with funding from University of Toronto

http://www.archive.org/details/dziejerzeczyposp1v3mora

^

DZIEJE RZECZYPOSPOLITEJ POLSKE&J PRZEZ

JDRZEJA

9IORA€ZEWSKI£f.O.

TOM

L

{Wydanie drugie poprawione przez Autora.)

F^OZISTAN. NAKADEM

I

DRUKIEM

N.

KAMIESKIEGO

186S.

I

SPÓKI.

4/4 ll-i[

AUG 19

1964 \^

^0/

li

(jf

"S^^"^

920 98 8

PRZEDMOWA do pier^^vszego

Tvyd.aiiia

I Toiiin.

s kadam ka

tu

pocztek dziejów

przydatnemi

wadzone.

,

a

si po-

ojczystych, które, jeli

mog by

}xia wystarczy,

i

dalej pro-

ródach

co tylko w

Jakkolwiek podaj wszystko,

znale mogem, przecie maa zrobia si ksika. Niezakrelaem sobie wcale' jej objtoci, ale rosa dowolnie wedug tego, jak przedmiot w moje pojcie wpada, a jak si prac przez lat kilka, przez wysowienie odbija. Cignem

m

nie tak dla

menta trzeba

chciaem

e

mozolnoci, jak dla tego,

nic

byo ze pomin,

rozmaitych

stron

co obejrze

i

doku-

sprowadza,

a nie

kronikarzy

naleao.

Przypiskami nieobarczam dziea, bo mniej jów% nie

si

kopoce si

z niemi, albo je

o

róda,

ssiedztwa, nie

s

si zawsze na tem,

znajdzie.

Nietylko wska-

sowa ródowe wyrwane

adnym dowodem

e równie,

tni podstaw wierzytelnoci

dzie-

a badacz z rzemiosa albo zna

u innych pisarzy

zanie miejsca, ale nawet

wiadomy

i

ze swego

przy dziejach

koczy

bez cytat jak z cytatami, osta-

jest zaufanie do autora.

Cytaty

n si przyda

mogli

nij to samo da nieznane,

w

a

pisali,

w Dugoszu Kromerze Na-

Czytelnik znajdzie

czem tu

ruszewiczu, o

em

,

mówi; a

có

pochodzi to

e

si

mam umarych

dopiero

W

lubi

nie

takim ra-

poczytywa.

to za niepewne

Nie poprawiam nigdzie naszych historyków,

std,

i

,

wzmianki niemasz.

ani

si raczy domyla

zie niech

coby pó-

dosy przypomina ró-

takim razie

albo zaniedbane.

mao

Nie

pokazanie drogi tym,

tylko na

czsto

ale

kóci

ze

inaczej

ywymi,

Wreszcie kady, co

porusza.

jak

pisa przedemn, przyczyni si do mojej owiaty, jeeli posiadam, oczywicie

wic ma

a

lepiej

zrobi

bardzo

wan

ale za

,

wdzicznoci

z

nim prywatnie

s

gdy

,

do

Krytyk uwaam

rozprawi.

tylko

prawo

cile

,

ale

myl

przez

,

za rzecz u dziejopisarza

domow

przed publicznoci okrzykiw^a

szacunku:

i

,

ma

którj nie

dosy

kiedy

si

potrzeby jej

owoce

dojrzae przynosi.

Wadysawa

Z Dugosza korzystaem dopiero od czasu

okietka, bo we wielu miejscach sam tylko Dugosz ródo-

wy

i

owiadcza,

chowane,

W

raenie

czyta roczniki spóczesne

Kromera

nuictwa, które

mysu

e

i

i

dobrze do-

Naruszewicza dla uniknienia baa-

kady nieródowy

pisarz

podczas mój pracy nie zagldaem.

pokazao niezrozumiae, tam

przetumaczonemi oddaj.

je

sprawia musi,

z u-

Gdzie mi si wy-

sowami

róde

ze

Nie stawiam przed wiat naukowy

obrazu wykoczonego

pdzlem swobodnym, miaym,

cznym kolorycie,

stawiam obraz wypowiay, ciemny jak

stare wieki;

ni(^

ale

malowany,

ale

mozajkowany

z

a

w

drobnych, da-

wno pociosanych kamyczków; obraz wreszcie, na kórym w jednem miejscu niczego

ju

dostrzedz nie

pojcia, o niezgrabno stylu, dobrej wiary

by

o

Wol

zarozumiao,

o

nie-

tpo

a brak

oskarzan}'ni.

Przy pisaniu niniejszych

jcie wiata

ni

mona.

li-

wedug

dziejów przewodniczyo mi po-

mojej myli.

Wychodz

z przekonania,

III

e

bannonia

za tylko moe, ale

rzecz przedwieczn

jest

nie tworzy, kto

jj

tak

wykry,

ten

z

e

tern

by

e

em

krwi

do spisania

bd

juti-o

tej

ju

wieku, nie i

tylko z

korzysta Nie

wanie,

i

myl, em

Nie

cigle do niego mieczytelnik

zarzuci

ja nie jestem

wic na moich

kociami,

i

z

ro-

Pa-

w pónych Wiem,

zabojów.

i

mi

czystem sumieniem, jak do ko-

ksiki przystpowa. Nie nacigaem, wiekowej,

wczorajszemi.

sikli, którzy dla tego nie tworzy,

em

powód do morderstw prawdy

nakrcaem przeszoci

nie

bo

,

wiem,

przez nierzetelno dziejopisarz nawet

z uczucia dla

munii

spoeczestwa

znak czowieczestwa, indywidualnoci.

moe da

wiekach

ale

mierzeniu

duch, tylko czowiek z

mitaem,

starego

pitnem mej osobistoci, ale

kilka odcisków z

botach musi

harmoni

prawdy doszed.

dziejowej

osign,

Moe w

rzy.

bosk, prawda

tylko

jego organizm przed oczy czytelnika postawi,

pewnoci

cel ten wielki

i

Czowiek harmoni wynajdywa

obrazem harmouii.

do

poj

dzisiejszych,

Ludzie materyalizmem na-

e

lubi krytyk,

moe wysypi z obmeszaej mao tandeto wy eh zasad, ale

tylko rozbija, a nic

skrzyni

omnastego

mnie nie obejdzie

to

uwag ku postpowi wymierzonych,

z

wdzicznoci

bd. wtpi,

e

po Naruszewiczu

i

Lelewelu wiksza

cz

czytelników wcale innych dziejów polskich wyglda, jak te, których pocztek skadam. Ja za miem owiadczy, nasz

e

czas jeszcze nie jest dziejowym,

jowego.

W

ale

usposobieniu wieku ley

tylko

wstpem do

mio

prawdy,

dzie-

maj

lu-

wicej prostoty jak dawniej, ale to dopiero zdolno do budowania dziejów, lecz niemasz jeszcze z czego podoy fundamentu. Po caej Europie krztaj si dopiero koo wydzie

dobycia z archiw wnitjsze

róda

lepszy widok na

dziejów teraz

i

uoenia w

stanowi

cao

bd.

przyszo,

cakiem pisa

Pomimo

to,

e

które najgó-

si pokazuje

ma powodu utrzymywa, e trzeba. Myl, e kady wiek

nie

nie

zbiorów,

IV

ma wity obowizek rozwaa przeszo swego stanowiska

i

caej przyszoci,

i

cho

z

nij dopatrywa

nie

zupenie do-

moe. Nie wszyscy maj przeznaczenie pracowa nad posunito si przyda, ciem umiejtnoci, której si dotkn, ale

brze, to przynajmniej najlepij jak

i

kiedy

j

upowszechni.

to

wychodzc

drabniania

myli

i

zasady,

zwaszcza naszych

najbardziej

potrzebne.

unikaem zawikauego

stylu, roz-

wszystkiego,

baamuci mniej wytrawionego Pozna,

dziejów, a

moe

rozpowszechnienie

ojczystych,

Z tj

Co do

w

co

si przyda uczonemu, a

nauce.

dnia 23 Padziernika 1842.

Jcjclrz^ Mora,cze>vslii.

KSIGA PIERWSZA.

Tre. — Wizimirz. — Dwmiastu wojewodów. — Krak. — — — Leszek — Leszek — Leszek — Po— — Sowianie. — Religija Sowian. — PoL — Popiel sady Sowian. — Morawiania — Karol W. — Minia. — Jednoczenie Sowian. — Ziemowit. — Leszek. — Ziemisaw. — Otto w. Pocztpk Polski. Wenda. Przemysaw. piel

II.

II.

I.

III.

Piast.

I

I.

Pocztek Polski poetycznie zoono. Lech, brat Czecha Rusa, przyszed z ludem od rzeki Dunaju, znalaz przypadkiem biaych orów gniazdo, myla to boga wróba, postanowi si w tern miejscu zagniedzi i zbudowa Gniezno. i

e

*) mia ju Duczyków wojowa.

Póniej Wizimirz

wa

floty

i

Wygas O

i rzdzio dwunastu wojewodów**), potem nabrali pychy, gromadzili bogactwa

ród Lecha

zrazu dobrze, *)

ale

"\Yizimii'zu

po^^ie

naszych dopiero Wapowski ^'
,

jego chciao

wypa,

sam wetowa.

skoczya si

lecz

ale

e mao wprawdzie tego.

on nmiema,

da si to póniej powyprawa niemiecka na samem

dobcu-, lepiej cicho siedzie, a I

ta

niej przyszed do skutku picioletni rozejm. Henryk wojowa w Lotaryngii i w Metz znalaz si u niego pose polski, ale wpad w podejrzenie o jakie podstpne zabiegi na dworze zosta uwiziony. Bolesaw dotknity tak zniewag wzi si na nowo do ora obieg Luben poszed do Koodziey *) i ze zdobycz wróci do Budysyna. Nad Odr stao niegdy a wedug bardzo wtpliwej powieci jeszcze od Rzymian zaoone wielkie miasto Lulnisz. Upatrywano w zwaliskach bram dwanacie i przestrze do wy-

upiestwie, a po

i

,

,

a

godnego pomieszczenia przynajmniej dziesiciu tysicy ludzi. Henryk ptasznik obok tych zwalisk staroytnych zaoy by gród, jak wspomnielimy, lecz

go

i

ten

sta pustkami; wznowi

utwierdzi Henryk U. jako jeszcze jedu marchi.

i

,

pniu

kaza

r.

zawoa

1012.

z niemi

na

wojska pod Zribenz

Polsk

cign

arcybiskupowi magdeburskienui,

**) *)

Jarina

ma

Im' dzisiojsze

Lubena niewtpliwie

i

przez

Waltherdowi, podówczas

I.

ju

Bolesaw zaprosi Waltherda

Goerchcn.

(?

dzisiojsze Llibon a

Gaoliron)

Kolodzio

jest Kodlitz nie-

daleko od Lipska.

Tom

W SierBiaog('>re

3

84 do

Sciciiiiii

**),

sam bawi; przez

^fl^^ic

(lwic

ucztami

do)}'

raczy, darami obsypywa, czci otacza, ale jccbiak bez zaDo Marcliwy posali Niemcy sihii} zawaicia pokoju pozby. wkrótc(^ aicyl)i8ku]) zacliorowa.

of^;

prawa znowu speza. Joleslaw nie m('t^ (Izouy z

tyu

szy, sztui-m

waia,

siy

bo

reni,

pizy])u.cil,

i

])i^'ciuset lei^o

do niewoli.

si^

(hya tam rze straszna

I*ohdv('>w.

prze^nodzi od

kupstwo, aby

znaskii dyecezy, kt(>r

okiem patrzee

jedziic sobie ol)ia(l jjatrzal. Jak

wojsko wpadab).

a

dosta

Scili

ol)ojctii(!'m

Dosyszawszy

I.ubusz.

umar

odjcdia,

i

brama z oj)o-

Waleczny kasztelan lubuski Doleshiw w Lubuszu **") bis-

ar('ybiskj)a

z i)od jef>o

map,(leburskie('»ni('g

da

uczy-

na rónycli niatactwacl swego po-

eby mu

na dwór cesarski,

w

wszystko

oczy

wyrzucono.

Tymczasem Odalrik

stan

cesarz

lesaw wola si tylko

mywa,

e

i

panami nienneckinii

nie przed cesarzem, ale pized

odpowiada

winien.

za

Zaizut

w

wyznaczy ostateczny termin do sd('»w. si uniewinni, ale Bozdaleka o skutku dowiadywa utrzy-

ze wszelkicb zarzutów

i

imieniu

ojca

który wtedy

do podburzania Czecli

co

swej^co

Bolesawa

si

Mieszko

taki:

z Odalrikiem.

wcign

rzdzi Czecbami, aby go

sowiaskiego

by

zjeclia

do i)rzymie-

Niemcom. Doradcy i)astwa czeskiego zniweczyli ten jdan, bo przewidywali, przy najlepszym wyi)adku l*olska z Czechami jednem bdzie królestwem, a rozumie si tylko i)od iolesawem. rza

prz(ki ('>w

i

jego zaraz zabito.

i

domyla

za w

dów; poniewa przytrzyma,

na

w odwrocie wszed do w jakiem miejscu, gdzie mieszgo

pogotowiu

lui

z;i o])ata Tuni nazwiskiem,

Cesarz

ktd pomorski Nako. Noc po nocy zaczy si pokazywa jakie mary. onierze zdjci ciekawoci, poszli im si przypatrzy, a tymczasem za spraw Pomorczyków zapaliy si i spony machiny wojenne wraz z czci obozu. I^yo to wic najpewniej dowcipne wy-

z

,

W

i

:

,

.

wiedzenie

w

i

z

Wypadek

pole.

prócz tego nie

ten

dostawao ywnoci

w

ostudzi zapa ,

a

szczególniej

wojsku: (.

zechom

niczem wrócono do domu.

XVIII.

Wadysaw mia syna nielubnego Zbigniewa; ten z dziecistwa chowa si w Krakowie, a dorosy pobiera nauki u Benedyktynów w Saxonii. Sieciech wojewoda by czowiek przebiegy, znakomity i pochodzeniem i urod, ale lepo akomy: jednych z drobnego powodu sprzedawa, drugich z ojczyzny wygania, a czsto ludzi ijrostych nad ludzi rodu wielkiego

wywysza,

wtedy

co

('Zech()w

Polsce.

pomoc

sprowadzili Zbigniewa z Saxonii

Wielkienni, który

acze

ze w

Ci wycliodzcy za

bardzo brano za

Dla niego wielu uciekao do Czech.

musz i on,

i

kazali

by wodarzem Wrocawia:

e

owiadczy

oni j;iko tu-

znosi krzywd, ale ubolewaj ze zazrobiby godniejszym tytu ksicy, nie mie rozkazywa przystawom Sieciecha jeeli wic chciaby zrzuci jarzmo z karku, niech na tarcz obrony wemie syna

mi,

cierpliwie

którego

nie

;

ksicego. Wielki si waha, a nareszcie skoni przyj do Wrocawia owych wychodzc(')w wraz ze Zbigniewem. i

67

Wadysaw wili

Heniiaji

..

ona

ordownika do Wielkiego

jego Jiidita

i

Sieciech

wypra-

,

do panów okolicy wrocawskiej.

i

narikl do jednoestwa i maestw w kociele zawartych tak bardzo wielkiej wagi przywiez}wa jeszcze nie

Poniewa

móg.

przeto

e

zewszd jednakowa nadesza odpowied:

to

ksi-

bo dano tylko przytuek synowi

nie bnnt ani zdrada,

wychodcami e ksi lubny syn jego Bolesaw doposuszestwa, lecz Sieciech dozna tylko oporuGdy ordownik kamliwemi wywodami broni Sieciecha lud si cia z

i

;

znawa

bd

.

tak oburzy,

e

Polacy nie

za kamienie porwa.

wojowa

chcieli

przeciw swoim

Wadysaw

i

wezwa na pomoc Wgrów Czechów, lecz kr(')l wgierski kaza poima Sieciecha. Wadysaw ju si godzi ze Zbigniewem po raz pierwszy nazwa go synem, kiedy Sieciech uciek z Wgier; zaraz sprowadzi Wadysaw^a pod Wrocaw, i

i

znca

stronników Zbigniewa,

warownie

w okoo

osypwa

darami,

a

miasta przez wydanie odebra,

zagroony w nocy si wylizgn,

w

potem

a

wszystkie i

ZbignieAv

umkn

do Ivru-

Wadysaw

ruszy w pogo. Wystpi Zbigniew w pole ze siedmiu oddziaami Kru^^^czan()W i tmnem Pomorczyków. Piozwina si bitwa zacita: szczcie sprzyjao ojcu; mao ludzi straci, a trupami wicy, która obfitowaa

okry wicy,

dao

brzegi jeziora, co

cianin

dugo ryby do ale z niej

uj

rycerstwo.

powikl,

ust nie

nie

e

z niego

wzi. Zbigniew

aden

chrze-

A\T)ad do Ivru-

móg.

zabra go na Mazowsze i w zamku Sieciechowym Podczas powicenia kocioa w Gnienie wstawiah

Ojciec

uwizi. si biskupi,

kt(')rych

od mierci Stanisawa

ju

cigle przy

widzie bdziemy z biskupami poczyli starania i panowie: dosy, Wadysaw Zbigniewa sprowadzi, do swojej aski przyj, pospou z Bolesawem nad wojskiem przeoy, tronie

;

e

pastwem ich podzieli, lecz gówne gi'ody w swym rku zatrzma. Wratisawa czeskiego, e to by te, Wadysaw Herman moe niejako za swego przeoonego uwaa, ale Brzeczysawa II zapewne ju i std potrzeby nie mia, e on nie

by

królem,

lecz

tylko

ksiciem

czeskim.

Ciy

przecie

na Polsce obowizek rocznj do Czech opaty za oddanie nie-

gdy

przez Czechów WrocaAAia z innemi miastami

.

ale

Wla-

68

dysaw Herman nai)ady

wic.c

Powtarzay

si^

zawsze nnióstwo zabierano iip(3w,

a

tóm

o

i

czeskie:

chcia wiedzie.

nie

e

w ziemiach polskicli po lewej stronie przyszo do tego, Ochy, od zamku liecna''') pod miasto Gogów, ju tylko w Niemczy ludzie miszkali.

koju

i

dwa

za

wyliczy

(r.

lata

Wadysaw Herman skoni si

tysiij,c

grzywien srebra

i

do po-

szedziesit zota

109,3).

Bolesaw w

dziale

Nad

dzisiajszy Glatz.

dosta od ojca take Ivladskrzy w Polsce bawili: do wadzy nim wzdychali je^o rodzeni biacia Odarlik, Borzywoj, 1)() Wadysaw i Sobiesaw, a pi^ty jeszcze brat stryjeczny wiatoijok margraf morawski; udao si jednalce obj Prag IJrzeczyslawa

zabito

II

i

to

i

Czechy Borzywojowi.

i

Na owe huczne cha,

wesele Bolesawa,

Zbigniew nie przyje-

dogodnej })ory zaprzyjani si z Po-

lecz korzystajfjc z

W

stargowa przymierze u Borzywoja. skutek stany i)od zamkiem Recnem. Bolesaw wyprawi swego nauczyciela Skarbimira z naponmieniem do Borzywoja przecie id od rodzestwa doczy do tego dziesi kies z tysicem grzywien, a w swój hojnoci nie zamorczykanii

i

wojska czeskie

tego,

e

,

;

Protynie, radcach pastwa czeskiego: wiatopokowi morawskiemu, który wojskom pod Recnem i)rzewodzi, ani i)ienika nie da. Bolesaw wyi)rawi take i)oselstwo z wyrzutami do Zbigniewa, lecz w odi)owie-

j)()mnia o Grabisie

i

tylko

dzi

odebra,

e

trudno

zgadn, skdby

uró mogo. sam Wielkanoc

na niego jakie poro-

zumienie

W pady

i

rba

tg(»

morawskie.

ziemie

zdobycz

trzy

oddziay wojska Bolesawa na-

Piechota

na

wracaa

przodzie

ze

jecami, a jazd stra tyln stanowic zacz na zgiciu jakiego wwozu wiatnie. w któr stron przód uderzy, ale na koniec wypado, trzeba siy rozdzieli. Jedno wic wojsko Bolesaw na Pomorze wysa, a z drugiem dobraszem u pogranicznego lasu dugo na Czechów daremnie czeka, a potom do domu wróci. Tymczasm jakim przypadkiem spon gród pograniczny K^ole: zdawao si, to robota Czech(')w; w kadym za razie trzeba byo zgorzeliska nie odda, aby obronnego pcjoenia nie strakraju,

nagle

bd.

wkracza

e

e

ci. Przypad wic Bolesaw jak najspieszniej natychmiast biulow rozpocz. Do niej nietylko wszystkich swoich, ale Zbigniewa wezwa. Kaza mu za powiedzie: jeste starszy, wzie dzia równy; same tylko modszy ma pracowa bi si? Ty si do rady w sprawach królestwa nie miei

i

,.

i

dobra pastwa ci

rzdy

Albo odbierz cakowite

szasz.

je oddaj jako

sucha ci

za bezpieczestwo przy

gniew si ol)urzy, adnej

jako starszy, albo nmie

Bdziesz

synowi lubnenni.

ty

potrafi, oddasz

panowa,

nmie

ja dla

wadz,

rczy mog." da odpowiedzi o mao

pomocy Boej nie

i

to

Zbi-

po-

sów nie uwizi, tylko przyjaciele ich wymogli. Widzc si za oczywicie zagroonym, wszed w noAve ukady z Pomorczykami z

i

n

z

Bolesaw tymczasem

Czechami;

Rusi od Jarosawa

trzema

i

z

Wgier

oddziaami

w

da

posików

od Iialmaniego, a sam

sta-

Stojc, podchwyci

pogotowiu.

jakie listy, któremi nienawi przeciw Zbigniewowi pomidzy swojemi niezmiernie zajtrza; szuka cigle przyjani z Czechami i potrafi ich od Zbigniewa na swoj stron przecign. Zbigniew przeto niezmiernie osabiony, wpaw si przez z wojskiem rzuci. Bolesaw^ zaj Gniezno, w kt()rym

Wis

wodarza swego osadzi

,

gdzie stary gród przeciw stkiego

gniew

nadeszy

w

mu

potem Spicimirz a nakoniec czyc, Mazowszu odno^vi. Do tego wszy,

jeszcze

caej rozpaczy

posiki z

stan

przez

l^orednictwem kniazia Jarosawa

i

Wgier

i

Bolesawem

Rusi. i

Zbi-

tylko za

biskupa krakowskiego Bal-

76 (luiiiii,

ju

z jMjwiccenicin iidziclnoci

,

jaku hodownik swego

Mazowszu si^' utrzyma. Za iiadcjcioiu zimy, Bolesaw biorc w rachimek l(jdy, poszed na ])a^Histe Pomorze rczo je przebiega. Wzi za wzór smoka i czego i)rzodem nie zabi, to pomienistym ogonem swego wojska spali. Opanowa Biaogród ju ku Koobrzegowi si zblia. Mieszkance tej stolicy ustraszeni brata, juzy

i

i

zdobyciem jakiego grodu nadmoi-skiego, wyszli i)okornie ebra aski, a za nimi znalaz si konno i sam I*omor-

ksi

czyków dla ofiarowania posuszestwa.

pi

tygodni prawie bez

Tym sposobem

i)rzez

Bolesaw zdoby nieomal cae

boju

Pomorze.

Doradzcy

Bolesawa.

panowie Zbigniewa, nie

i

Z

tego

powodu Zbigniew

nie

byli

za

hodem

dla

zburzy podug przy-

zamku, który nui jaki Inancuz i)rzeciw biatu zbute wojska na Pomorze nie przysa, liolesaw wezwa powtórnie Rusinów i Wgrów: z nimi naprzód pogi-aniczne zamki Mazowsza zdobywa, nareszcie wszystkie zai Zbigniewa cakiem z kraju wy])cdzi; po czem wyi)raw przeciw Prusakom, lecz peAvnie tylko dla zdobyczy i jeców wykona. rzeczenia

dowa,

ani

a

j

XXII.

Sam ju tedy Bolesaw panowa od Bugu do Odry od morza batyckiego do ICarpat i szlskicli gór za lvadskiem czyli teraniejszym Glatzem. l^morczykowie nie dali si jednak w cisej zawisoci trzyma. Przy granicy dawnym zwyczajem, i)owtarzali napady. drewnianym picimirskim koci(>le by arcybiskup Marcin z jednym arcliidyakonem i ksidzem, majc zamiar mszy sucha, a konie osiodane stay w pogotowiu do podróy. Kto ze sug i)rzyi)ad krzyi

W

i

kn, e

Pomorczykowi(» id. Arcliidyakon si porwa pokrytym chodnikiem chcia doi)ad konia, lecz z 'oniurczykami si zetkiuj. Oi go zaraz poimali bez bicia wizania i

i

z i)oszan()waniem

maj *)

na

wsadzili

W(')z

arcybiskupa, co na

nicli

i

dziesiciny

Przy zai)rowa(lzonin rhrzt^tiastwa

prowadzono zaraz

i

dziesiciny.

uwizili,

cieszc si,

wkada

do pugaskich

'''').

e

"Niektgo poimay. ze dzi.

,

cy

i

e

79 wyzuy,

zbroi i

i

ze zwizaneiui

w ty rkoma

przed towarzysza

biskupa przywiody.

W

przeciw iiajuprzykszeszym dla upie-

wojuie

dalszej

stwa Pomorczykom Bolesaw podstpi pod Nako, graniczny, bagnami

widzc

podda si

,

j>r(jd

po-

Mieszkance

tgie nuichiny wojenne, dali zawiedo którego, gdyby im odsiecz ,

Bolesaw przysta na

przyrzekali.

narzdzi obleniczycli nie cofn.

lecz

to,

i

wyznaczyli dzie

i

nadciga

nie

sztuka dobrze wzmocniony.

wojsko

liczne

szenia broni

i

Mieszkance wypra-

ordowników wglj I^unorza i wnet zebray si tumy, przysigy umrze ub zwyciy. Jedce popuszczali konie, aby wiksza bya równo w boju wszyscy nie drog ani cieszk, ale przez kryjówki zwierzt dzikich zarose wili

ktihe

i

i

do

spieszyli

pasz

i

i

nie

w owym

w sam wity

Wawrzyniec ziemi, pokazywa si zaczli.

wczeniej czne z

Naka,

,

ywnoci Bolesaw

chodzio;

wyznaczonym, ale naraz jakby myszy Wielu z Polaków za

dniu ,

inni dróg.

-

cieszek

i

przystp()w

jednym oddziaem spiesznie od przodu uderzy, lecz Pcmiorczykowie szczelnie wkupzl)ici, a klczc z wycignitemi do odporu wóczniami nieruchonu), ale bez szkody uderzenie znieli. Tymczasem z drugim oddziaem Skarbimir chory Bolesawa od tyu umia sobie cieszk otworzy. Zraeni Pomorczykowie silny odpór dawali, lecz nareszcie w rozsypk poszli. Ze czterdziestu podobno i dziesi tysicy ycia nie unioso, wielu na bagnach zgino. Postrach z tego zwycistwa uietylko Nako, ale i sze iimych pomorskich zanik(')W do poddania si skoni. strzegli.

z

t

i

.

,

XXIII.

Zbigniew po wypdzeniu z kraju przesiadywa w Czechach. Rycerze jego wspiilnie z Czechami Szlsk napadali i upili. Jeeli którego poimano, to zwykle cito. dalszym czasit* Zbigniew zacz szuka wzgldtiw i wsparcia na dworze nie-

W

Przypomnie tu trzeba wzgldem hodu dla cesarzy, moe go uznawa, Bolesaw szczodry cako\\icie si z niego zrzuci, Wadysaw Herman obowizki ulegoci na korzy Czech, ^^7pellia. Król niemiecki Henryk V, zapatrzywszy si na wadz swoich poprzedników, którzy jako mieckim.

e

Kazimirz

80 cesarze rzymscy rocili prawo

ciastweni,

nad

j)aiio\vaiiia

r na konie zmuszay Henryka do ruszenia z mieji wybierajc sie nil)y ku Krakowu. wyi)rawi do Bolesawa sca

si

,

,

i

poselstwo z

daniem

odpowiedzia,

e

nic

do Czech odszed

W

owych trzystu grzywien daniny, lecz ten nie myli Henryk sobie z wojskiem

da

i

*)

cigu wojny straci Henryk komotra

wiatopoka, co si Wojsko obrao sobie

którego zabi jaki rycerz z nasadzenia Werszowców,

we Wgrzecli i

i

Polsce przechowywali.

rodzonego

Ottona,

brata

wiatopoka,

ale

biskup pragski

panowie czescy niechcieli go uzna, twierdzc,

dzeniu

wiatopoka

Borzywoj

by

starszy brat

e

przy osa-

Wadysawowi. Wadysawa, ju dawniej panowa

zaprzysigli

nastpstwo

Bolesaw znowu jego prowadzi z licznem wojskiem do Bi-agi. rodku jakiego lasu odnieli nad Czechami zwyciztwo, po którem jirawie bez wypoczynku pdzi Bolesaw na Izomerze gdzie bez wielkich boj(')w trzy zamki spali i z ziemi zrówna, a potem znowu nawróci i zaj si napraw warowni

i

W

gogowskich.

Tymczasem Henryk a Borzywoja

V

zrobi królem czeskim

zdrad poima

i

uwizi.

Wadysawa,

Sobiesaw najmodszy

W

*) ZAvykyoh liistoriacli polskicli stoi zav:-ze o jakiój bitwio na Psicm polu. Wielo lam koni pozdychao i nioo I>yó, si jsy zanuciy ale o niczóm wicej nieniasz wiarooodiiego ladu. Gallus panegyrista Bolesawa Krzywoustego byby umia ze zwycistwa korzysta' i bylliy zara-

o

zem

liuczne

dytyramby pory mowa .

83 brat Borzywoja

i

Wadysawa, uciek

do Polski; zaraz Cze«

chowie pospou z rycerzami Zbi^niiewa poczli Szlsk pusto-

Bolesaw z Sobiesawem uoyli do Czech wypraw, ruszono z mocnem wojskiem, rbano drogi przez lasy, rzucano mosty przez bagna i z rozwinietemi chorgwiami w szyku bojo\N7m przy odgosie trb i kotów poszc czeskie oddziay, a palc przedmiecia grodów zajmowano coraz wicój kraju. szy.

,

U

pod wsi uczyc, zasta Bolesaw króla czeskiego zajtego wzbranianiem przeprawy wic, aby go do siebie puci, albo sam si przepram, ale król czeski odpowiedzia, i dla tego jest na tamtej stronie, nie widzia potrzeby by na drugiój. Na wniosek za BoCydliny,

rzeczki bagnistej

:

da

e

lesawa, aby z bratem Sobiesawem panowanie nad Czechami podzieli, radzi Wadysaw Bolesawo\\i wprzódy Zbigniewa do jego dziau wróci. Widzc Bolesaw wszelkie ukady darenmemi, ruszy o wicie nad brzegiem i w samem ujciu przy Labie Cydlin przeby nim jednak po nad drugim brzegiem doszed ju król czeski z wojskiem znowu sta na pier;

.

.

wszym

brzegu.

W radzie

wojennej starsi rycerze za odwrotem

modziey polskiej koniecznie si chciao do Pragi; Bolesaw mia take ochot, lecz przez trzy dni pochodu byli,

ale

w obcpn kraju chleb by ju wszystek zjedzony rozpoczo si wic tylko upienie podpalanie na rozsypk a dla bez:

i

pieczestwa kilka oddziaów na przodzie i oddziay przy boku ksicia, jako odwód postpoway w ordynku bojowym. Przy schyku dnia rozbito tabor u krzywickich mostów przed lasem; gcij rozrzucono strae i kada chorgiew miaa nakaz broni swego stanowiska na przypadek napadu. Kiedy Bolesaw koczy swoje modlitwy na jutrzni, w cie-

mnociach nocy co poruszyo ogólny.

a

Cae

wojsko

w

wszystkich

swoich miejscach

Bolesaw otoczony oddziaem dworskim *)

Za oddzia dworski

niektórzy liistoricy

sokich urzdników, którzy tylko

w

i

powsta krzyk

stano pod broni, *

)

zacz

mow

za-

i wyniezwykej do boju ude-

uwaali dworzanów

razie potrzeby

oczywicie mylne. lii-ól lub ksi kady inny wikszy rymia chorgiew, pod któr, zajjewne z obietnic pewnej nagrody, stawali mniej moni rycerze Oddzia dworski ludzie prawa wojemiego. w póniejszych czasach RzeczjT[iospolitej zwa si wojskiem nadworuem a naostatek gwardy królewsk.

rzali, ale to

i

cerz

i

6*

84

chcajc

do boju; p(jtni przez cae stanowisko

msz

jeue-

kady swoim paralianoni sowo boe hid komuni wi^'tii przyj ruszono

raln;^ odprawiano, biskuj)

oi)Owiedzia.

w

pochód.

bezdroacli

wszystek

A

do

i

utrzymano szeregi,

las(')W

Ksi

jjorzdck znikuri.

z

w

zarosych oddziaem dwoiskim lecz

e

je koo siebie przepuszcza, prawe skrzydo tak zasania a towarzysz Skarbimir na lewem zwolna i)ocifia i w lesie mniej gstym (Izecliów upatrywa. Oddzia gnienieski, patronowi Polski powicony, z niekt(')rymi wojewodziskimi innymi odwaniejszymi rycerzami zatrzyma si na goani mi,

i

dwoma

dzy

Bolesaw

z

jació, lecz

w

istocie

lasami w oczekiwaniu za Bolesawem. Tymczasem boku wyszed; wzito si wzajemnie za niei)rzyznaki wojenne j)okazay. Ale niedugo potem

bd

nadeszli

wszego na prawem skrzydle

oy.

wawo

a

,

zaraz oszczepem pierczenik Dzierzek drujiiego po-

Sobiesawa co byli przy przeciw Czechom na drugiej stronie. sto

Poszli Czechowie

Bolesawie,

Ksi

Czechowie.

stronnicy

,

,

W

koni do tysica ludu i)ooyli.

Modzie

polska naprz(3d wh')-

a potem dobywszy mieczów zesieka ca}' oddzia Czechów i Niemców, cho byli w zbroi eNie lepiej poszo dwom jeszcze oddziaom. Skarl)imir laznój. z wojskiem wojewodziskiem *) w osobnym gaiku mnie na-

czniami uderzya,

pierwszy

gow

Nieprzyjaciel na

ciera.

si cofn,

zbity spiesznie

W

Bolesaw z obawy zasadzki nie da ciga. tj bitwie gniew pomidzy Czechami walczy. Po szczliwym powrocie do kraju Bolesaw niedugo czywa,

ale

poszed.

bo

korzystajc z

Nieprzyjaci(')

lod(')w,

nie

midzy

jjobi,

Zbi-

spo-

bagna pruskie nie ])ozdobywa.

lasy

grod('»w

ale

i

spotka, wiele tylko osad zui)i sj)ali. oraz nmóstwo jeców, a szczeg(')lni(^j modziey pci obojt\j, co pewnie byo i g(')wnym celem wyi)i'awy, nr.ima. ich

nigdzie

Wadysaw w

nie

czeski

i

zaprosi Sobiesawa

trzysta k(»ni poj{>clia do Pragi.

Bya

i

obawy

ten bez

zgoda pomidzy brami

e

Sobiesaw dosysza, na jego zamknicie rycerz Wacek czyni u brata zabiegi i kaza Wacka zabi, poczem do Polski ucieka nmsia. Bolesaw go znowu z wojskiem prowadzi

lecz

*)

Odd/ia dworski zowio

wojowodziski aoios palatinn.

sio

ii

(rallusa

arios

nirialis.

a

oddzia

)

85 pod Kladsko, które ju nieuzuawao wadzy polskiój, Sobiesaw czyni wielkie obietnice, ale do Czech naleao. aby mu tylko bramy otworzy potem paac przy murze podwiatr wypdzi ogie na wierzchoek wiey bojopali, a wej, w mgnieniu oka wszystkie domy zajaniay w pomieniu ycie unie i mieszkance w^ proby poszh, aby im przynajnniij i

przyszli

,

e

pozwolono.

Za porednictwem Bolesawa bracia Wadysaw i Otto si nad Niss ze Sobiesawem i zgod midzy sob,

zjechali

przysig

upewnili.

Skoro

Wadysaw

v,ji\zie\ii

nieco spadku po ojcu Sobie-

sawowi, ZbignieAY odwoawszy si do tego przykadu, yryaby mu tylko prawi poselstwo do Polski z owiadczeniem ,

e

ju

nawet jako rycerz, chce bratu Bolesawowi suy. Bolesaw przysta na to, pooywszy waZbigniew bdzie ulegym, grodów adnych pod zarunek, rzd tak dugo nie dostanie, dopok-d postpowaniem na to

niewzbraniano powrotu,

e

sobie nie

zasuy,

a nakoniec zaprzysie

i

rozruchu wszczy-

Zbigniew atoli w samem powrocie nie w duchu wystpi, bo zamiast jako rycerz z w-ygnania cicho si wlizgn, to on jako panujcy kaza nie miecz przed sob, gra muzyce i wali w koty. Ale Bolesaw nietylko gorzj, lecz najhaniebniej si znalaz, bo go trzeciego dnia poima i olepi kaza. "

na

nie bdzie.

przyrzeczenia

XXIV.

Nako inne zdobyte zamki, mimo owej walnj bitwy w dzie go Wawrzyca Bolesaw zostawi wiatopokowi i

z którym- by spokrewniony, jednake pod przyusugi na wypraw ani w^stpu do zamków nie Gdy atoli wiatopok przysigi nie dotrzyma, Bo-

pomorskiemu,

sig,

e

odmówi.

mu

lesaw zebra wojska dzenia

*)

Nako

oblega.

O wziciu

Mateusz Cholewa,

i

Michaa a do Boego NaroGród ten by mocno obwarowany, a

od

go

Zbigniewa do niewoli jest

bardzo wtpliwe,

w bo

wojnie

pomorskiój, co podaje

Gallus z

pewiiociby tak

zdrad wyrzuca Zbigniewowi, aby osabi grzech Krzywoustego, e bratu kaza oczy wyupi. Gallus wreszcie napomyka tylko o tej srogoci, a Kosnias

j odkrywa.

\ 86 dla

miejsca

l)(»tiiistc'i^'()

ka(liiik(')\v

uiigodzi

siy

wiatopok

inaciiii.

szuka, zaBowymóg,

])okoju

(l()iii(nviiików

i

znaczne pienidze ofiarowa,

i

da

lesaw

uy

szo

nie

przez i)rzyjació

tyiiiczusciii

e

a

Rok

od oblenia odstpi.

i

prze-

pytajc si nawet o syna danego min, a 8wiatoi)ok w zakad obowizków potliig ugody nie wypenia. Wkroczy wic Bolesaw na I^)morze zostawiwszy wojsko, z doborem nie

,

i

rycerstwa przyi)ad pod zamek Wyszogród nad ujciem jakiej rzeczki do

Wisy.

w bród, drudzy wpaw, inni warownie si dostali, ale mieskoro i)rzez cay tydzie walczyli

Jedni lN)lacy

od Mazowsza pod

statkami

szkance stanli do odi)oru

i

:

jednake nadcigno cae wojsko polskie zaczo przyrzdza machiny oblenicze, wtedy mieszkance upadli na duchu, zamek poddali. Bolesaw w tydzie warozpoczli ukady i

i

rownie

spali

,

ponaprawia, zaog zostawi, drugi niedaleki zamek a trzeci znowu oblega zacz. Pod tym zamkiem Po-

lacy zasypali przekopy, nanieli jeszcze ziemi

drzewa, a po-

i

Pomorczykowie nie aujc sada trzeci te machiny spalili atoli w kocu walecznj obrony, gdy si od wiato-

tem machiny wcignli,

lecz

uczy wia raz drugi mimo dosy dugij poka pomocy doczeka nie mogli, weszli w ukady wziwszy wszelk AYlasno, zamek Polakom zostawili *). Bolesaw Krzywousty postanowi ewanieli na I*oniorzu zakrzewi, a Otto *'^') biskup l)amberski, jzyka pobkiego wiadomy, bo niegdy urzd kapelana przy AYadysawie Hermanie sprawowa, podj sie tej pracy. Poniewa Pomorczyi

i

i

;

i

kowie ubogich missyonarzy o Otto zebra

i

urzdzi

drogiego sukna

Tu si koczy

k'sawa W. }i;ówn6iii

*•) i

\vstci)ujc

ródom

poyskiem swój orszak,

z

i

a

przeto

,

nabrawszy

i)rzez

panowie polscy boso go

Wrocaw

witali

uro-

i

kronika Gallusa, która pciczwszy od niiorci Bo-

w

mii^jscc

l)itlnuara

uicrselturskicfio

i

zaczyua

by

histdrii polskiój.

Wszystkie podania o Ottonie

to biografa,

zysku posdzali

odziey, przyby z Niemczy

Ksi

do Gniezna.

*)

i

chciwo

którego wszyscy

maj

wyj\;te

s

z biograa tejro

za spóczosnogo.

Sama

witego

ywo

kolo-

rów jakienii odmaktwa missy pomorsk, stanowi prawie dostateczny donietylko wtedy mia udzia w miss\-i, ale peni ol>owizki wód,

e

sekretarza i)rzy opis

ukada.

y

witym

i

Ottonie, to jest

by

jego

kajielanem

i

z

urzdu

87 czycie do kucioa wprowadzili. Doda Bolesaw pienidzy, wozów ze ywnoci, trzech swoich kapelanów, starszego lycerza Pawlicza

Ucia sza

miasta

Od

innych rycerzy, co mówili po niemiecku.

i

niissya przez bór gsty, bagnisty,

Bolesaw przerba

dopiero przed kilku laty

w

którym

dla wojska

drog

poznaczy drzewa, gdzie dawniej moe ywa dusza nie postaa. Peno tam byo w()W i mii, rozmaitego dzikiego pod rzeczk, od której si Pozwierza, gniazd orawich, pomorski: morze zaczynao. Pokaza si Warcisaw, jako clirzecianin serdecznie uciska biskupa wda si z nim i z Pawliczem w rozmow przyj w darze lask z koci soniowej i widocznie uradowany przechadza si z ni pomidzy rycerzami, którzy na Niemc()W ze robili miny, noe im poich w ziemi pod gowy zakopi, a ksie kazy wab i grozib, korony lepiej im na czaszkach poznacz. Gdy Niemcy ze strai

a

ksi ;

,

e

chu dreli, Pointn-czykowie

mia

si zaczli, bo

to by}'

arty,

które tacy nawet roluli, co chrzeciastwo szczerze wyznawali.

Z przewodnikami od ksicia danymi, przysza missya pod miasto l*irycz, gdzie

In tum

ludu zgromadzonego dla jakiej

wolaa missya bez ognia i cicho uroczystoci w obozie zanocowa, anieli pomidzy umysy napojami rozsowiaskiej;

nuirzone udali

Nazajutrz zrana przewodnicy

wchodzi.

si do miasta

owiadczeniem,

z

bogaty, który nic nie

chce,

a kt('>rego

e

Pawlicz

i

przybywa biskup

Warcisaw

rozkazuje

zwoali na wiec mieszkaców i uchwaoczywicie mocniejszy bierze gór chrzecii'.ski Bóg lono, nad bogami sowiaskimi. Sypn si lud z miasta: pod sam

gocinnie przyj.

Starsi

e

i

gród sprowadzi missya,

Biskup

w pontificalia

jej

namioty rozbija

i

tabor

urzdza.

przybrany kazanie powiecbcia; roz-

poczto nauki i zajto -sie chrztami, których obrzd by nastpujcy: kady Pomorczyk przygotowany w katechizmie, musia trzy dni poci, wykpa si, ustroi piknie i stan ze zapalon, a mie z sob alb. Na polu byy beczki pótnem jako namiotem osonione. Obok wkopane w ziemi majcy beczki stali rotlzice chrzestni: gdy kapan usysza,

wiec

i

e

by

chrzcony

ju

jduska po wodzie, natenczas uchyliwszy za-

sony potrzykro go unuy, po gowie olejem luunaci, alb, kt(h- odtd tem kaza si ubiera w odzienie i

tydzie nosi naleao.

Oddzielnie chrzcono

mczyzn

a po-

przez i

od-

88 (Iziclnic

Tosi^dstwo

kobiety.

byo

(Wolina) nie tak

Juliiia

agodne: uderzyo na zamek ksii^ccy, do

któie^io niissya

wli-

zgna i

e i

si w nocy; l^awlicz ledwie wyjedna W)lne odejcie igk prowadzony biskup dosta tak kokiem przez ramie sjjad z mostu w boto; ksia za byli zbici w(jczniami

pod

Missya zabawiwszy dwa tygodnie pod miastem, od-

kijami.

pyna cha

do Szczecina, gdzie mieszkance take nie

katechizmu, ale mówili: „u chrzecian

wy upujij;

u nich obieszaj za nogi,

cianiu zadaje chrzecianinowi. Missya dwa miesice

s

oczy, wszelkie

Co nam po

leaa pod

miastem,

a

si wojny, wchodzili w ukady,

chcieli

su-

zodzieje, zbójcy;

mki

takiej

starsi

chrze-

religii?!"

mieszkance

posannikami missyi miasta pojecha Pawlicz do l^)lski. Bolesaw na pimie w}'da odezw, aby Pomorczykowie ojca jego, a swego ewauielist i apostoa suchali; zniy im danin do trzystu gi"zywien rocznie, na wojn zastrzeg sobie od dziewiciu dziesitego gospodarza, a za przyjcie chrzeciastwa upewnia niebali

z

i

tylko

przyja

ale

i)okój,

czaseni jjrocessye nawet

nadesza (jdezwa u

ksia

byo

i

i

pomoc.

Biskuj)

odjjrawia t}in-

po targowisku szczeciskiem.

wpyw

z l^dski, stracili

Skoro

kapani sowiascy,

missya posza obala

cztery

pomóg w

w tej

miecie.

witynie czyli ktyiiy. kt('»rych Lud zrazu si obawia ale potem do,

e

robocie, zwaszcza,

szczono, a Otto

wity wzi

tylko

mu skarby na up trzy gowy z posga

puTri-

aby je do llzymu na znak tryumfu odesa. Wszyscy dziewiset gospodarze, którzy mieszkali w Szczecinie, dali si ochrzci: sam tylko kapan dozorca witego konia rozprawia z biskupem zosta wierny slo^^iaskim bogom, lecz gdy zachorowa w nocy, da wikszy jeszcze pochoj) do duNytania si chrzeciastwa. Kamie, Gradecz, Lul)in. jako tó zburzone dawniej przez liolesawa i w gruzy zagrzebane Do-

glawa,

i

i

pk

donia. Kt)loi)rzeg

i

IJelgrad itorzuciy

take sowiask

religi.

kadem

miecie ustanowiono koció, zaopatrzono kii'lichem, ajjaratanii ksigami, a kociid w Kamieniu obdarzony znacznemi rolami, zosta katedralnym. i'ierwszyni biskupem zamianowa Bolesaw Krzywousty swego kai)elana Adalberta. Przy

i

Chrzecianie dawniejsi, l*omorzu; wielu

rozpoczo ycic.

za

a

skryci

i)odnieli

miao gow

na

adnych zasad nie mieli, nowe Sam ksi Warcisaw dwadziecia cztery tych,

co

89

on

odprawi, a tylko przy samj ksinie pozosta, Missya tak troskliwie wsparcia od ksit pomorskiego i polskiego, pierwszy pamita, aby jego wodarze polnali konie na pastwisko, a drugi, aby nietylko dla biskupa, jj ksiy i rycerzy, ale nawet dla i)aclioków dosano na zim kouclKjw. To nawracanie Pomorza dziao si w r. 1125. trzy lata póniej Bolesaw wybra si na wojn przeciw Pomorczykom, niebardzo jeszcze w chrzeciastwie staym, lecz Otto wity przyby nanowo do swój winnicy, stan jako porednik u Polak(hv i wojn odwróci.

doznawaa

e

W

Dopókd Bolesaw mia knehini rusk, i

Poowc(')W przeciw nienui

w tóm pracowa Woodar, knia nawet panów

e a

w

z

radzie, czy od razu

Gównie

burzyli.

przemylski:

zaczo si wyamywa

roztrzsa

pokój

gdy owdowia, zaraz nietylko Pomorzan,

z nimi chowali, ale

Prusaków, lecz

Rusini

i

wielu

tak

pod wadzy Bolesawa,

wzi

si do

prze-

rycerz,

te ^\'przó(l jakiemi przemylnemi sposobami zapoBy w radzie Piotr Wostowicz, wysokiego urodzenia a urzdem pierwszy po [)aiuij{iC}Tn: mniema, e sam

korze

trzeba

mocy, czy

biega.

róda znikn

i)odci siekier;

nmiema,

strumienie, a dla tego radzi

e

po osuszeniu samego Woodara

Wzi

poima. potem oddzia najulubieszych swoidi ludzi, poszed na Ru i udawa, nie mogc znie srogoci panujcego, przeniós wygnanie nad spokojno domow. Cieszy si Woodar z siy, która mu przybya i winszowa swoim stromiikom tak znakomitego towarzysza. Wostowicz za

e

ukrywa myl

a

swoje,

raz na uczcie

porwa

wosy Wo-

za

odara, od stou odcign, powali na ziemi zwiza i jako orze kur, mówi historik Mateusz, nie bez pobicia wielu kurczt, uwióz z sob.'' (Tdy z tak zdol)ycz wr(')cil do kraju, skada nui dziki Bolesaw przez uroczyste wyciskanie ,

,

w

obliczu

rady.

y

podówczas szwabski. który do Polski, powiada, Piotrko przed porwaniem

Ortlib, benediktin

dzi

e

i

je-

nie-

wykona przysig wiernoci kniaziowi ruskienui, lecz trzyma mu ccuk do chrztu. Biskupi papie, zwaszcza

tylko

i

e

Piotrko

popeni

i

inne jeszcze

rozdanie wielkich bogactw

grzechy,

wskazali

go

na

sieroty, oraz na midzy wdowy kocioów klasztoniw.

wyl)udowanie przeszo siedmdziesiciu

i

i

90 take

S])(>czt'sny

j)is:irz

ycia

l)or\va KiisiiKi na polowaniu

W

i)(')niejszyin

na

(lara

ojca

(tku})

w. w

syn

czasie

haniebnie

Piotrku

te

i

pcjnist

Woo-

jjorwanego

wyprzeda cay pi-ywatny

czeij)iui skarb rzfi(lt)wy, ale

e

Ottona donosi,

lesie.

maji^tek

obmyli

i

wy-

przez zu-

podobn, zdrad, jakiój si Piotr Wostowiez d()])U.ci: wyprawi bowiem do Bolesawa jakiego chytrego Wgrzyna, kt(>ry na dworzt; ])olskini szeroko rozpowiada, jak interesa l)eni('

ze zamiary jjrzeciw I*olsce u Wgniw niweczy, jak std na gardo by wskazany, a nakoniec jakby atwo Wgry zaj mona. lN)dobao si to Bolesawowi odda nui i)od zarzd miasto Wilic. Ów Wgrzyn, lN)lski i)opiera, jak

a

i

si raz o nieobecnoci ksicia, potajenmie zawiadomi Woodarowiczn aby przybywa sw krzywd powetowa, po okolicy za rozgosi, e si nieprzyjaciel zblia, a zarazem wyda rozkaz ksicy, e kto za grodem pozostanie, winnym bdzie obrazy majestatu i straci majtek, bo kady obowizany strzedz bezjjieczestwa ludu grodu. I gdy dowiedziawszy

,

i

byli

ju

wszyscy z okolicy zgromadzeni, Wolodarowiez przy-

szed, od Wgrzyna zosta ^vpuszczony, wielkie srogoci wyrzdza. u])em wynngrodzi sobie okup ojca. Co si za tyczy zdrajcy, tego hojnie obdarzy dziekanii, z jak dziwn okazaoci uciskami najczulszemi obkada i pierwszestwem uczci, razem oczu, jzyka jeszcze innych czci ciaa pozbawi kaza, jak mówiono dla tego, aby z potworu jirzeniewierstwa nowe ])otwory rozradza si nie mogy.

a

i

To najcie Wilicy pocigno wojn rusk i I^olesaw poszed z wojskiem przeciw Woodarowiczowi kt('»ry nieufny w swoje siy do borów si schroni. liozpoczli I*olaey najokropniejsze spustoszenia: wszdzie tylko miecz ogie gray; nie zwaano na ple, wiek ani godno: wiele miast, grodów. ,

i

zamk('»w

i

sió si)ustoszono.

Na Wgrzech po Kalmanie panowa Bela lepy. z potlejrzenia

Tiy syn Kalmaniego Borys, na

matk,

wzi

Stefan, a

innego ojca mianowali.

Bolesaw, a Bela znalaz pomocnika podówczas ju ksieiu na Czechach, kt(')ry

w

by

jio

nim

niekt('»rzy

Tego strono Sobiesawie, jego

szwa-

Bolesaw wkroczy do Wgier, ale przed wiksz sil uchodzi nuisia w odwrocie wiele ludzi natraci; So-

grem. Beli

nm

lecz

i

91 hiesaw za, ów dawny przyjaciel Bolesawa, a podówczas dla Polaków przepeniony, ich szlskie ziemie l)ali i upi, a pomidzy inn zdobycz zabiera liczne nie-

ju nienawici objedane

stadniny.

Wgier, a wtedy

Bolesaw zrobi powt('irn wypraw do wyszed bo w otwartym boju

jeszcze gorzj

zosta zwyciony od Beli Sol)iesaw

za

spali

w

Kole

.

margrafa austryackiego Alberta;

i

do trzystu wsi

i

w

okolicy.

Trze-

Bolesaw prowadzi Borysa, najwicój przyniosa szkody: w drodze zastpuj im wgierskie oddziay, wszystkie Borysa jako króla witaj; rosn w tysice, a zawsze stanowisko od tyu bior. Bolesaw zwTÓci na to uwag swoich. Wszebor, naczelnik rycerstwa nie tai e si zdrady domyla. B(desaw mniema, e niema co pocz, tylko uderzeniem zdrad uprzedzi. Inny jaki z wysokiej rady sdzi, i z wtpliwego stronnika nie naley robi jawnego nieprzyjaciela. Kiedy si tak sjjrzeczaj. zdaa zawitay gwyprawa,

cia

której

,

m

tumy

ste

Borysa,

krzyuj si

i

Wgrzyni

królem Bel.

z

posiki dla

w tem

ale

Tak

wócznie.

k(')w.

„Bijcie dobrze!"

woa

kt('>ry

(')i-awiem zwano,

woa:

z

jeszcze twierdzili,

przodu jak z tyu

e

to

na

siebie

pr

Pola-

uderziij

wojska

por, bo si dobrze bije nieprzyjaciel. Nieraz jeden piciu sposzy; dwanacie tysicy przed tysicem pierzcho" i wyjwszy miecz. Ivrzywousty, ..macie

„umie nasz

nia

twardo napiernj .

py

rozmiata.

e-

pancerz troistego wizazasaniay nikogo wszystko jakby w zaclicaniu przykadem równie

blachy, ani

hemie

nie

Wszebor

i

ani stal na

z

Ani oprawa tarczy,

kiznych barków toczy, umie je suszy." ani

óraw krew

;

i

si odznaczy. T}inczasem jeden z rycerstwa, znakomity i urodzeniem i godnoci, do tego w}ino\Miy, lecz niestety! mikiego serca rozpocz ucieczk. Bolesaw konia straci nim i

.

innego od jakiego prostego

walczy musia.

mu

przypisa

i

siebie wTzeciono.

czowieka

dosta, na

piechot

Zostaa bitwa przegrana, trzeba to byo koBolesaw sprawcy popochu kaza zanie od kdziel

i

zajcz skórk.

Zrozpaczony ry-

poszed pod koció i na powrozie od dzwona shabione ycie zakoczy. Tymczasem cesarz Lothar i)oumierzawszy domowe niesnaski, móg utrzyma powag u ssiadów wschodnich: dosy, 26 Maja 1135 r. przybyli posowie polscy do Magd-

cerz

i

e

^2 Niebowzicia Najwi^^tszej Panny sam Bolei posowie wc{z:ierscy znajdowali si przy cesarzu w Mersebiir^u. Tam byy zaatwione ich zaburiica;

saw

w dzie

Krzywousty, 8(jjiesaw wojny; Bolesaw

i

l)an

lenny Pomorza*)

roytnego obyczaju niós

wykonywa przysig jako podug sta-

nadto

targi

wyspy Riigii miecz w i)ochodzie i

i

uroczystym do

kocioa przed Lotharem. Wiele kouchciw gi-onostajowych kunicli poiozdawa i)anom niemieckim. Przy tój sjjosobnoci odwiedzi gr(')) witego Godeliarda w Hildeslieiinie, a w po-

i

wrocie

by

z rozkazu

cesarza przyjmowany uroczycie przez

mieszkaców Magdeburga.

XXV. Kiedy Bolesaw poczu ,

e ju

bliska godzina jego

l;aza pisa kodicille testamentowe

kaza

(r.

1136),

Czterem synom prze-

*'^).

e

przy najstarszym i przy z warunkiem, krakowskij bdzie panowanie i w-adza a gdy mier zajdzie, wtedy zawsze starszestwo rozstrzygnie. Przypomniono Bolesawowi pitego syna, lecz odpowiedzia, i o nim pamita i go zaopatrzy. Kiedy wszyscy zadumieli, co mu takiego wynalaz, kto z przytonmych artem, czy w gbszj myli uczyni uwag, dla czterech rzdców zrobiono W(')z rzdo^yy, wic najmodszy zapewne ma prawo do pitego koa u wozu. Napomniono Bolesawa, testament bdzie za niewany uznany, bo o jednym z synów adnej wzmianki nie czyni, ale oditowiedzial nie przyjtlzie królestwo,

dzielnicy

,

e

e

e

e

e

,

do skargi o

niewano, gdy

to

susznie,

l)ar(lzo

tek maoletnich nie im, lecz opiekunom pod

Mateusz, biskup

krakowski,

mie, zapewne, jak si

*)

**)

Zajjcwne PoTiiorza

Tu

rzecz

a

moe

ju

lutickiojio

kto

i

staa,

e

w

iimy

po lowój stronie nad

majdaje.

jego pi-

wywiód std

jako gówu}- historik, z którego zaczynanjy

wchodzi na scen Mateusz (Cholewa), biskup

e

zarzd si

prze-

ujciom Odrj. wiadomoci,

l)rac'

kr!vkowski.

^^"ielkie

podo-

biestwo do prawdy, sam by przy mierci Bolesawa Krzywoustego. 1'isauie bowiem testamentu jako czynnoci wedug prawa kanonicznego, nuisiao si dziai'" w obliczu wyszego duchowiestwa katedry krakowskiej, a pewnie stao si i za jego porad.

93

e

powiedui,

kiedy syn najmodszy Kamirz, zostanie na-

czelnym ksiciem.

wedug spóczesnego wiadectwa, wzgldem Boga by pokorny, wzgldem ludzi bard;jo zuchway, ale moBolesaw,

na

e

by zego serca: kótnie z ojcem zchorzaym. wyrzdzone bratu musiay wznieci wyrzuty sumienia, Nie z dobroci, ale e wiele zego nabroi, rzuci si na staro w zagorzae naboestwo odprawia pokut *) samotnie, o godzie, we wosiennicy. a na popiele. Majc ziemi za stó, traw za obrus, troch tylko chleba i wody spododa,

a kalectwo

:

ywa.

Biskupi, opaci,

ksia mszami

postami na jego

i

in-

tency przychodzili mu w pomoc, a na uroczysto lub na powicanie nowego kocioa, zawsze mu cokol\\iek pokuty wadz kanoniczn opuszczali. Bolesaw odprawia pielgrzymk do grobu witego Idziego pod Marsyli i do w. Stefana na Wgrzech, kiedy z Kalmaniem narad odbywa. Podczas pielgrzymki czsto z gospody szed z biskupami i kapanami boso

dugo

tak

dopókd

,

godzinek do

Najwtszej Panny, modlitw

z litani pokutn, caego dziau za zmarych z psaterza nie (odmówi; ubogich po drodze wspiera i czsto im nogi obmywa. postpowali w tyle. Biskupi, Urzdnicy dworscy z opaci, proboszcze po drodze, a jak we Wgrzech sam król,

kanonicznych codziennych, siedm psalmów a czasem

i

ca sub

go

witaU

z

processyami

dary robi, a tylko do

wa.

I

granice

Wszdzie kocioom

uroczystemi.

znakomitszych

zoto

i

pallia

królestwa z powrotem przeszedszy,

ofiaro-

nie

za-

niecha ycia, ani ubioru pokutnika, lecz u grobu w. WojWielkanoc odprawia. Nietylko kocioowi gnieciecha

ca

nieskienui bardzo wtedy kosztowne nikom,

ksiom,

mieszliaucom

ofiary

zoy,

niemniej

miasta;

ale kano-

biskupom,

kapelanom, panom, rycerzom ze swego orszaku, zgoa wszystkim wielkie dary, czy to

w

w

koniach,

czy

w

strojach,

czy

Pokuta, pielgrzjmki za granic i te królewskie pochody po kraju, a w stroju jawnogrzesznika, musiay podnie ducha religijnego, a wic i ducha innych rzeczach poczyni.

ludzkoci

*) i

w

narodzie; przypiecztowa)'

i

wadze duchowie-

Opis ten charakteru Bolesawa Krzywoustego, potem jego pokiity,

pohoainci wzito z Gallusa.

stwa z

w

izdzic",

kt(')ie',

_ e

94

w

skadao si

przewaiK'^ liczbie

dugo powicao potg

cudzoziemców,

widokom

Polski,

bardzo rónego lodzaju.

XXVI. Ze mierci Bolesawa Krzywoustego skoczy si i)ehistorii naszej. Nie od rzeczy bdzie rzuci okiem

wieu okres

na jego wyrazistsze

cecliy.

Biorc na uwag ()wczesn pierwotno

kraju, a

szcza wielkie puszcze poodcinane jeziorami, bagnami

bez grobel

wnie

mostów^,

i

atwo,

e

tudzie

ludzi

kada

wród

osady

i

zwa-

rzekami

,

puszczy,

miaa poczenie ze swemi ssiedniemi, a std, e organizacya rzdowa, albo kilka organizacyi od Kruwicy, czycy, Gniezna Poznania zrazu nie

okolica

i

szerzyy si zwolna, a Polska nie powstaa od wn}Tli jakich

granicach, ale

wyrastaa

z

w

razu

pominiciem

pe-

nieje-

dnego bardziej odcitego miejsca.

Obrona tworzcego si rzdu p )trzebowaa dowódzców i

u pokole lechickich byli zapewne obieralni chorowie, jak

ów Mojsaw

Mieczysaw na Mazowszu. Ale kilku popo jednej myli w'ojowa, aby nie zgii na tój drodze urodzia si Polska z jednym naczelnikiem wojennym czyli la^ilem. Sowiaszczyznie chrzeciastwo byo wschodnie i zachodnie. Polsce jeeli nie od pocztku to najwczeniej zakwito samo tylko zachodnie; w Czechach dugo si trzymao wschodnie, a na Rusi zostao nieporuszone. Wczenie si rozczyli

koleniom trzeba

n

byo

W

W

dzieliy

ju

ze samej

religii

gówne sowiaskie Madziar()w cigay si do

Trzy

te

Polski,

interesa

narody,

wespó

z

Czech

krajów

zajmowania

i

Rusi.

obcym ludem Chrobacyi

czerwonej.

Skoro tylko aden obcy nieprzjjaciel nie grozi zaborem, zasroaly doniowT sowiaskie wojny. Oi)rócz wojen narodowych zdarzay si czstkowe rozl)('>jnicze najazdy. Cesarz nawa^t, a

wic

tm

bardziej królowie

i

ksita sowia-

si najmowa za kilka tysicy grzywien. Na jiograniczach Polski ci^jgle si wiy niesworne tumy Czechów Pomorczyków, które chwytay jec«')w bydo; upiy paliy

scy dali

i

i

i

95 rolnicze osady, albo

wanie

przeciw sobie zagszczone zamki

grody; napaday podriinych

i

da

konie

i

zbroje

,

a jeli

si

i

nie raz

opierali

i

rycerze ulegli

,

musieli od-

to tracili uszy,

nosy, oczy.

si dugo wzajemnie i cesarz we wadzy tak dalece przewaa, arcybiskupów i biskupów przez ksiy i lud obranych sam tylko z wasnego popdu mianowa; rónym zatwierdza, alboli królom i panom w Europie mianowa pozwala, metropolitom wywica kaza i cakowit, wadz apostolsk sobie

Papie

i

cesarz rzymsko -niemiecki

wspierali

e

,

t

przywaszcza. Kto przez koció zachodni w drugiej poowie X wieku uzna Chrystusa w niebie i na ziemi, musia uzna naprzód cesarza, a potem dopiero papiea, wchodzi do przymierza chrzeciaskiego przeciw niewiernym czyli innemi sowy przeciw wszystkim ludom. nawTt plemionom swego nar(Klu, skoro si usuway z pod wadzy cesarza. Ivról polski zatem podda si wadzy cesarza rzymskiego*) któr umieli wtedy orem .

zdobywa Niemcy.

Mieszko pierwszy

by

nawet

dannikiem

Bolesaw wielki do zjazdu gnienieskiego w r. 1000, póniej cay ten stosunek polega tylko na przyznawaniu i

sarzowi od królów polskich czci

i

pierwszestwa.

ale

ce-

Mieszania

si cesarskiego do stanowienia naczelników nad Polsk pokazuj si tylko bardzo drobne i bezskuteczne lady przy Zbigniewie

i

Wadysawie

,

co bynajmniej

ców nad Polsk nieudowadnia dzali królowie polscy w^

.

wadzy

bo ile to

cesarza

ksit

Czechach na Wgi-zecli ,

i

dów za niemieckich nad Polsk wcale niewida, u ówczesnych pisarzy

Tytu

polski

Niem-

Rusi. ani

Rznawet

niemieckicli.

króla zdaje

Przyznaw^anie tego tytuu nie

i

nieobsa-

w

si

e

by

przedchrzeciaski.

znaczeniu aciskiego w}'razu rex

pochodzio ani od papiea ani od cesarza, ale si samo Królowie polscy potni kazali si koronowa i na-

utaro.

Dregera Codex diplomaticus (pomeranicus)

*)

J^

1

w

Tom

I.

Buli Innocentego II z daty secundo ydus octobris

Docuraentiim

1140

znajdu-

jemy punkt: decre\imus igitur ut nec regi nec duci, scu alteri omnino hominimi liceat praefatam ecclesiam teniere perturliare. Nie sdzimy,

e

regem koniecznie trzeba rozumie Bolesawa Ivrzywoustego albo panujcego króla polskiego, ale ktoby tylko by królem tego kraju.

tu przez

_

96

maszczc swoim arcyl)isknpom; kr(jlo\vie sabi std polionii. Kiedy ich ani tytuhi, ani obrzdn koronacyi niepotrzel)()wali. papiee lub cesarze zwali ksitami, nie byo sporn. e s Wadysaw Herman w pismach na istotnie tylko ksitami. w pismach na za granic do niektórycli kraj zwa si królem, pastw ksiciem. Bolesawa Krzywoustego w Polsce nazywano królem, a Koloman kr(')l wgierski tytuowa go po aOtto III przez to, e Polsk na dyecezye cinie monarcha. rozdzieli, e Bolesawowi biskupów pod wadz podda, wyrówna go z pierwszymi panami chrzeciastwa i bardzo do i

Odtd królowie polscy nietylko biskupów mianowali, ale jak si skary Paschal II, bez pytania si Rzymu, std do ond przenosili. Mieli jednake obowizek nietylko ulega wadzy papiea, ale zniewoleni byli opaca mu podatek witopietrzem zwany. Po mierci kadego biskupa w Niem-

siebie

zbliy.

duchowiestwo katedry odsyao pastora i piercie dawa temu, którego zamianowa: z prawem osadzenia katedr, zapewne ta forma przesza do króczech,

cesarzowi, a ten je

i

lów polskich.

Bolesaw dnij Europy wielkie

w. tak

wysoko postawiony na brzegu zacho-

umia si wcisn zrcznoci

sprawy

stosunki;

i

myla

z

Czech,

i

orem w Polski.

jej

Serbii

moe nawet i Rusi sihiiejsze i potniejsze pastwo, jak niemieckie utworzy. Nie dopi wielkiego zamiaru, lecz na znak zapomnienia hodu kaza si koronowa i namaci. Mieszko II pomimo kopotliwe stosunki umia odzyska oznaki królewskie przez Ottona Bezbrajma Niemcom wydane i umia ocali sw niezawiso, któr Niemcy chcieli nadwera. Pe^^^le jest INIieszkowi tytu króla nadelbiaskij, a

e

w

Rixa wdowa po Mieszku wszdzie królow polsk nazywana. Uwiezione przez Rix znowu do Niemiec cesarzowi oddane korony zapewne przyznawali, bo

przywilejach

cesarskich

i

odebra Kamirz lubo o jego koronacyi nie masz ladu, jednake wszdzie za kr(')la uchodzi jak Bolesaw szczodry. Wadysaw Herman by i)rzez Henryka IV pod wadze czesk oddany, alc to pewnie imiennie, tak i Polska ani o tem nie mcdziaa, e Niemcy Bolesaw Czecliy ni si bawi. w. by lennikiem z kraj(nv nadelbiaskich, a Bolesaw Krz}wousty z Pomorza i Rugii; przez postp w ksztacie clu'zei

i

i

97

ciastwa Polska rosa

paday wkrótce,

co

za

Bolesaw Wielki

niesychanie.

wousty podbijali wprawdzie, lecz koci('>

orem

przez

i

Krzy-

zyskane kraje od-

ewanieli do dyecezyi

przywiza, to zostao na Mieki. Uszanowanie religijne dla cesarstwa rzymskiego, niektórzy cesarze Niemcy, chcieli zamieni na hod polityczny dla Niemiec, czemu Polska dawaa silny odpór. Pojawiaj si polskicli

w tym

Polaków z Niemcami i niemieckie podegania Polski na Czechy, a Czech na Polsk. Pomorze lechickiem zaludnione pokoleniem, zasonione bagnami nie otwierao atwego wstpu, a z Polakami od których jedynie tylko ^iar si rónio, jako ze zdrajcami swych bogów sowiaskich postpowao i cho nie przy równych siach przecie stawao cigle do wojny o mier i ycie. Zatargi i wojny Rusi z Polsk byy o grody czerwieskie*), z poduszczania Niemców przeciw Bolesawowi Wielsowiaszczykiemu, z dzy panowania tego króla nad zn, ze stosunków pokrewiestwa panujcych, a nareszcie cigle

okresie zatargi

ca

z

pieninych pobudek. Prusacy zachowywali si podobno najspokojniej, ale Pol-

wystpowaa

ska

przeciw nim

wadzenia wiary Chrystusa,

zaczepnie,

ju te

dla

ju

to dla

wpro-

do

pracy

chwytania

jeców. Wszystkie wTeszcie wojny byy podówczas take otrzywami na ludzi. Bolesaw Wielki raz z nad Laby

a

tysicy mieszkaców przyprowadzi; za Mieszka II samj okolicy do dziesiciu tysicy na raz jeden zajto;

dzieci z tej

Bolesaw Krzywousty po zdobyciu Szczecina om tysicy Pomorczyków z onami i dziemi zabra i na osady grodowe sprowadzi.

Ci

zdobyci osadnicy bywali po

rodu sowiaskiego, jzykiem

róni wali.

i

wikszj czci

obyczajami ledwie od Polaków

zatem zmieniwszy okolic, od razu si Polakami staBogaci jecy prz}iiosili okup, ubosi zostawali w kraju

a

yli w cikiej pracy. Ubiegano si g('»wnie za modzie pci obojej. Pomorczykowie poimanych Polaków zbywali na na jakie wyspy, a Odalrik czeski okuwa ich w acuchy sta sprzedawa do Wgier i dalszych kraj()W. alono si na i

i

*)

Zapewne Chrobacyi czerwonej.

Tom

I.

98

a

Siccieclui,

ludmi

haiidd

Lab

nad

i

wtjjliwoci

Niemasz

waa zupena

r{3wju)

I)ewnie wielkie kopce

kami

i

plemion

zacza

w

osad

dnieniem

e

.

Dopiero

czyli

wielkiej

i)an(i-

wasnoi^ci:

Polsce

s

zna-

od czasu czenia

wasno

rodzin

si

wasno z

uwzjil-

potomstwa czyli dzieci tak poprawo wasnoci gruntowj wedug

najodlej-lejszi^go

wstao dziedzictwo

ws])(')lno

pastwa, gruntowa

rozdziela na

sie

Sowian

u pierwotnych

rozrzucone po

narody

prowadzili

Wis.

plemienna*)

i

plemion.

firanicznemi

plemion

nad

i

ydzi

frymarczy.

Poliikami

iiawt^t

i

to jest

W

cigu czenia si plemion ])0j. zawizywania w spoeczestwa ogólniejsze, w pastwa czyli w narody, przeoeni zjednoczonych plemion i rycerze osianaszych

dzisiajszych

i

po miejscach

dali

wsze

na

samej

tej

kad

na

dzieci czyli dziedzicznj

tylko

or,

c, panem

ksi

a

;

potem zbroj

kr('>l

i

z Piast(jw,

a

zosta rzd-

i)anów grodu

wyniós si

nareszcie konia

Nad wszystkich

grodu.

lul)

Kmie przez upraw zani pitno wasnoci z prawem rycerz za posiada zrazu moe

warcwniejszych.

roli,

ktiuzy

zapewne te cae plemi

stanowili.

okopy

Król

i

grody

w miar

ptttrzeby

napi'awia

.

lub

nowe )udowa, póniej jecami zaludnia do i)()mocy i)rzy robotach kmieci przyzywa, lub pomocne paci im kaza. Pobiera dla siebie i dworu daniny w zbou czyli osepy, krowy na miso i inne rzeczy: objeda grody, swoich komorników i

z

wysya

rozkazami do nich

Zrazu

moe

tylko jeniec na

albo z nich doniesienia odbiera. roli

osadzony,

chop

królewski,

potom wolny kmie pod wszystko koni dawa mia obowizek. zjadano tych przejazdacli rycerskieli chwytano owce i woy, dopuszczano si upiestw. Saby skrzywdzony czeka kr()l jjojedzie, na drodze nm zastpi, swoje ale rozwiód si)rawi(Hlliw()ci da. Tak wic jirawo nakazywania rob()t cigania podwyszania daniu w zbou misie t. d. zamieniania ich na pienidze, urzdzania posyek, podwtul. a

i

W

i

a ,

i

,

*)

WjTaz

.

w trni samóin znaczeniu, en domownicy w tumaczeniu statutiSw Switoslawa Swocieszyna z r. w statutach wilickicli maopiilskich i'\. fiftoriicznt'

..phjemenmicz}/'

napotykamy jeszcze 1440, a mianowicie

i

pomniki Lelewela Tom.

I.

99 stójek

przei)i'zc!Z(')W

i

w

po st;iiiowiskach

polach, lasach

i

gro-

sdzenia spo^ó^Y niejako przejeznie, przyszy bardzo wczenie i na bardzo prostej drodze do króla, a te wszystkie prawa zczone w jednóni reku, wanie stanowiy wadz krók^Ysk. polski ])y towarzyszem Jak pocztkowy kr{')l albo (eoraes) cesarza rzymskiego, zwykle Niemca, tak znowu rydach;

ksi

cerz

koo

,

którego

wizaa si

pan zacz by przysza wielka wojna

caa

niejako

okolica lub ziemia,

towarzyszem króla lub ksicia.

czyli

niewiadomych

wyszo

w

i

i

kady stawa, to oddzia

prowadzi

,

Kiedy

kmieci boju

Wyszo we wojnie rodzia

rycerz.

pokoju, przechodzia na dzieci

.

rónia

urodzenie

od urodzenia.

nowe korzyci: grodzie wodarza i przypokój swoje zastpstwo

Królowi codziennie rosy nowe prawa

obsadza sposobem na wojn

z podniesieniem rycerstwa

stawa,

a tym

w i

i

urzdza.

Wemy

uwag

na

w

rozbójniczego

pierwotne bory

i

lasy,

w

moc

nich

nie-

drapienego zwierza, rozwamy ducha ludziach brak prawa a wniiesiemy atwo,

przeliczon srogiego

i

,

e

,

pocztkowo yli rozpierzche

pojedynczo po lasach

i

chyba owcy, rybacy, bartnicy i tylko osada liczna, obwarowana

moe i

skotnicy,

do boju

stepach

i

rolnika

ale

gotowa,

moga

e

rzecz niewtpliw, naprz()d powsta}' grody. Z grodów dopiero kmiecie na swe role a wszyscy na wojn bezpiecznie wychyla si mogli. Gród wiza osady

ubezpiecza

i

jest

,

pojedyncze a rzadko wsie

ników rodow}'ch na dobre wsie

i

to:

Skotniki rze),

,

w

w

opola.

wadza przesza

pobliu

i

pt)(l

Rataje, Koliylniki,

(liele, Piekary, i

Dopiero jak od naczel-

do króla

,

zason grodów

Rybitwy, Sokolniki

wne szewcy tarii)

,

,

rycerzy,

dla

zakadano

sug grodowych

Woniki, Komorniki,

Strzelce,

Bobrowniki agiewiiki (bedna,

Kuchary, Skorzewniki

rymarze razem brani;

moe te

(scurarii) zape-

Szczytniki (scu-

to jest tacy co szczyty czyli tarcze robili

,

albo tacy co

t. d. Zatniki, Bartniki, gi-oda która pierwotnie skadaa si z jednego zabudowania Unocha *), za jego synów jako wie o kilku osadach, susznie

ze szczytami

*)

do boju stawali,

Unochowice

wilej tyniecki z

r.

villa

wedug

Unoch, Graza, Carhella,

i

Zltns,

C/horHla,

Lelewela 1124.

7*

przy-

100

/wau

ju

si^

iyin sposobem

Liiochowiczi; albo Uiiochowicc.

od za}ii(')(l Mii-osawa, Uojaua, Jak()ba powstay wsie MirosaGdzie osadzono hidzi zabranych wiec, Bojauice, Jak(')bowice. do niewoli na Rusi, w Czechach, Serbii, w miecie Brze{j;n, tam sii Kusko, Czechy, Serby, Brzeany. Niezawsze jednake od mieszkacranice

powstaway

e

od ciarów.

i

lasach

brano nazwiska dla

na przei\'bach

Przysieki

wsi.

któremi

odznaczano

wociann\ Moe ju te wtedy Wole co znaczyo wolnoci, to jest,

rozleglejszemi os;idy

liczne

osadnicy na

mogy

w

wieo

wykarczowanycli rolach

Wsie byy bardzo rozmaite

,

mieli

wolno

do wielkoci:

co

liczy tylko jedne famili, a trzydziestu niby nieiirze-

chodziy.

wedug rzemiosa

Mieszkance

mieli

obowizki wzgl-

rataje orali role grodzkie, kol)ylnicy oddawali

dem grodów:") skorebaki, wonicy dostawiali do podróy woz()W, owce wpratnicy misa, rybitwyryb, sokolnicy wypielgnowanych i

i

wionych sokoów, kuchary

(co(iui)

obmylali jado na wyi»ra-

wach, jak to wida u Gallusa, piekary dostawiali chleba komornicy byli na posugi ksicia, witnicy mieli obowizki uywane naprzód wyraprzy kocioach. Co do chop()W poddani (adscripticii), (ministri curiae), enia sudzy dworscy ,

s

smerdy (smardones), niewolnicy (servi), jako te posiadacze dziedzice grunt(')w (haeredes). To jest gruntów (possessores) rycerzom nie przywileje XII wieku duchownym pewno nadaj na wasno wsi z gruntami, ale tylko daniny, opaty wsi a mianowicie osepy, dostawy w misie, i robocizny od osad i

e

i

i

rybach, skórkach kunich, miodzie; czynsze

pienine

,

podatki,

winy czyli kary i)ienine za zbrodnii' tudzie robocizny przy budowli, na roli, na ce, w podr()y i t. d. Kade nadanie wsi

duchownemu

docliod(')w

i

lub rycerzowi jest tylko

cami pierwotnych *)

suyy grodowi lub dwoiowi kiw

i

e jego

do zgody ze Zbigniewem, wasna wolu skoni go

tylko

mog.

Kaily król utrzymywa posuszestwo tylko karnoci obo-

103 zow,

zamiowa,

skoro pokój

i

zaraz

dawa

dach lud z rycerstwa zoony,

wadz

Po

traci.

nawet

rady. a

w

grospra-

Pose Sieciecha a potem Bolesaw Zbiwzgldem wadzy, na ulicy we Wrocawiu. Chodzio te królom bardzo o grody Bolesaw w. rozdawa w nich suknie odwitne, pokarmy, napoje nawet wach

o panowanie.

i

.

gniew wywodzili kótnie

i

i

sute uczty sprawia.

Biskup

ksia,

i

którzy

wiar, wadz wieck Po papieu rzdzili w kociele

ustalali

pojmowali tak jak duchown.

na czele rzdów rycerskich chcieli mie królów z jednym naczelnikiem cesarzem i starali si wpywem religijnym, wadzy królewskiej przysparza. Ci biskupi ksia byli cubiskupi

:

i

tlzoziemcy, ale

jji-zez

dugi pobyt polszczeli Damian, który mnar

wizania do kraju. w yciu witego Ronuialda,

e

nie

1073, wiadczy

Jan i Benedykt posali do papiea

si w Polsce po sowiasku eby im byo wolno w sowiaskim jzyku miekazania. Tacy duchowni cudzoziemscy wpywali niezmieri

pozwolenie

tem

nabywali przy-

r.

Wosi

owi

wyuczyli

wa

i

,

na jednanie i wizanie Polski z innemi zachodniemi, a zai na zatamowanie napadów i zaborów niemieckich. Naj-

pierwsze biskupstwo jest poznaskie

tona I cesarza

i

Mieszka

r.

ustanowione

968; z pocztku

przez

nie

Ot-

wiadomo,

jakiemu ulegao metropolicie, roku 970 oddane przez Ottona 1 pod wadz now'o ustanowionego arcybiskupa magdeburskiego, a nakoniec

niesk.

r.

1012 przeszo pod archidyecezy gnie-

zaczo

Dopiero od roku 1000

istnie

arcybiskup-

stwo gnienieskie z biskupstwami krakowskiem, wrocawskiem,

koobrzeskiem.

wn

okolic

,

Byli

take si

przenosili

biskupi

,

którzy ordinow^ani na pe-

na miejsce

z miejsca

dzy metropolitalnej nie uznawali.

W

Lubiu

i

adnej wa-

(Luburzu)

za

Odr zaoy

Bolesaw wielki biskupstwo, a opanowawszy Kijów, biskupa tego w tem miecie osadzi, lecz jak z okolicznoci wiadomych rzecz jasna dugo utrzyma si nie m()g. Ztd biskupi lubiscy pisali si póniej i ruskimi a majc take rezydency w Sandomirskiem, starali si z niego przy,

najmniej na pogranicze ruskie

wpyw

przysa legatów do Bolesawa

rochie to jest dyccezye podzielili, Dsadzili

biskupa dawnego

wywiera.

szczodrego, aby

alboli

gdzie

Grzegorz VII kraj

si okae

te nowego,

na

pa-

potrzeba,

a zawsze

pod

104

jak wadz

arcybiskupi; wreszcie aby wydali wszelkie roz-

l)orzdzeiiia ku lei)szenui

O

porzdkowi w

biskupstwie mazowieckiem

to

,

byo ju

i

pockim,

w tym take

znnjdujemy zmiank za Krzywoustego; pewnie

rzeczacli kociehiych.

póiiiejszem

jest

czasie

zwao si^ moe póniejszym przywileju kocioa czer-

biskupstwo

kujawskie,

a

kruwickiem bo na nieco wieskiego (z r. 11(31) jako wiadek ,

])rzyt()Czony jest Onold krakowskim, wrocawskim i mazowieckim. w. Otto z Wrocawia ku dyecezyi poznaskiej, przejeda i dyecezy kalisk, która zapewne w póniejszym czasie zostaa wcielon do gnienieskiej. Pizad-

biskup kruwicki, a za biskupami

kiemi

mamy ksia

byy kocioy niekatedralne wzmianki w Maogoszczy

i

nieklasztorne

enili, to ich S}niowie nawet

,

i

a o takich

Dopóki

Si)icimirzu.

i

dziczali.

mia ony,

ani

siebie,

Stanowio zalet biskupa, kiedy nie nawet krewnych, bo wtenczas mao na

na koci(')

i

Z

duchowiestwo obraca.

si

prebendy po nich odziea

dzieci,

wicj

powodu lubiono

tego

nawet l)iskupa cudzoziemca, lubo rycerze takich biskupów nienawidzili. Biskup by w dyecezyi swojej ksiciem du-

chownym,

dla tego

uywa

ciele siada na tronie. lul)

paszcza gronostajowego

Niekoniecznie presbyter,

i

w

ko-

diakon

ale

subdiakon zostawa przez króla wyniesiony na biskupstAvo,

e

wicony. Gallus powiada Bolesaw wielki przez papiea, a i)apie przez Bolesawa biskupów naznacza (ordinavit). Biskupi mieli take ogromny wpyw na ustanowienie wadzy wieckiej, bo kogo z uroczystoci a przez swego metropolit

tylko na tron wprowadzali

ronowali

i

namacili, ten

pomazaca Boga, ju ali

i

czyli

i

,

ten

,

by

za

by ksiciem

królem*).

zastpc

czcili, lecz

kogo

za

ko-

na ziemi uwawyej, jak metropolit

boskiego

dla tego spoinie z ludem nawet

arcybiskupa

;

Króla biskupi, jako

ksitom

niechcicli

przyznawa

nad sob wyszoci; króla nawet obcego, powinni byli wyój Duchowni swoim stawia ni wasnego ksicia i stawiali. wpywem wnikali do caego huhi: d()])rze wic byo mie ich zawsze po sobie z tego to powodu Bolesawowi w. tak niezmiernie o koron królewsk i w Bzymie namaszczon cho-

t

i

*)

w

Wida

Polsce

to

wyranie u Kosmasa co do Czoch

mogo by

inaczi'j.

i

ani

wtpi,

oliy

;:

105 ilzio, ale nareszcie,

biskupa przyznana

podeprze

em

i

cho nie przez papiea, to przez arcywicona, moga jego wadz wieck

ju

poszanowanie, luho

i

chrzeciastwie

Piastowie do boju

.

nie za

umieli

skorzy,

granic, nie

w wasnem

to przynajniiej

sobie

w

ca-

kraju ustali.

biskupów zniewoli,

naboni o tytu królewski nie dbali. Opat witopietrzem zwan, Bolesaw wielki potni jego nastpcy chtnie a naw^et skwapli^^ie do Rzymu odsyali. Dawaa ona si bowiem uwaa za danin lennicz, a Polacy spokojni

a Piastowie

i

i

lenników papiezkich ucliodzi,

chcieli za

niemieckiego

chodnich o

Ztd

ma. i

w

cesarza rzymsko-

poniekd pana wieckiego chrzecian zabdzie mona z daleka od Polski trzy-

tego

ile

eby

tylko

polskie

oburzao

witopietrze

nieraz

cesarzy

ogóle Niemców.

Podczas wojny, biskupi polscy przywdziewali zbroje

Gownem

jest

kanonicy Inwali po wikszej nie

kocioach

przy

ju

ducho"sviestwo katedralne

czci nieenni, a

claustris),

(in

sta-

si wtedy pa-

wali na czele ludu ze swoich dyecezyi, które

rochiami zway.

i

mieszkali wspól-

biskup,

co

ich

ywi

by

skpy, to nieraz któremu z kadarowa. Dziesiciny zaprowadzano zaraz z chrzeciastwem a pobiera je biskup. Ksia onaci chcieli nawet zaprowadza dziedzictwo z prebend i bei

przyodziewa. kiedy nie

noników

stary

paszcz

,

neficyi.

Co do duchowiestwa zakonnego byli tylko benediktini, których napotykamy w Midzyrzeczu i Tycu oraz pustelnicy pierwsi Niemcy, a drudzy Wosi. kocu okresu przybywali Cystersi, a to Francuzi. Te pierw^otue klasztory byy duchownymi koloniami tych narodów, w których wziy pocztek i osiaday po lasach, nad rybnemi a z pogaskich czasów witemi jeziorami. Cho duchowiestwo nie s}'no z bogactwa, przecie króle\\icze i najwiksi panowie mieli sobie za zaszczyt do niego nalee. Byli te wtedy benediktini podzieleni na zakonników i na braci brodatych, to jest rycerzy tylko do zakonu policzonych oraz na siostry. Salome, wdowa po Krzywoustym, a z domu grafianka Berg, posaa córk Gertrud na zakonnic do Zwifaltach w Szwabii. Ka,

W

zimirz I ludzie

i

Zbigniew, wspomnieni

naukowi. bvli

za

modu

w

ówczesnej

historyi,

benediktinami.

jako

Ki-ólewicze

;

1U(5

mieli swoicli ocliniistrzów (pacdaiiogi), ale

mioso

wojciiiic

sawa

w])rawiali.

81nunie dwóch attaków ze stron przeciwnych nieprzyjaciela, skoro si jirowadzi opisie bitwy z Wifinnaiif^ni

e

kilka tysicy wojska,

si,

e

potrzel)uje

ju niemao porusze obrotów. w tysice dla tego

miyemy miao, strategicznie

Dithniara.

i

e

uy,

Zdaje

i

przy obudwóch l)itwach siy polskie szy

utrzy-

i

e

wtedy nie staczano boju na olep, ale iddadano plany miano dosy taktiki dla naleytego wykonjuiia. wijulectwo

Polacy

w

Nieniczy mieli

wszystkie

macliiny.

których

tylko

wane, bo objania stopie wojskowoci polskiej stanowczo, to jest, e bya w tym stiiiiie, co u catj zachodnio) Kuropy. Monaby to jednake twierdzi na banko uzasiulnionym domyle Eucesarz

jest

bardzo

i

i

:

109

w

Jeeli z piecliot sta obwarowany

wala

piecliota

w

go

^tedy naprzód odcinaa od obozu.

pole. a jnzda

obozie,

Wojsko piesze posi)()]ite czyli gromadne od czasów Bolesawa w. suyo tylko do zdobywania grodów, do imania, wizania w powrozy i prowadzenia jeców, czy na polu bitwy, czy w czasie pochodu przez kraj nieprzyjaciela. Jazda

zajmowaa si take upiestwem

za w

na rosypk; trzymano

to

szeregu oddziay po skrzydach

wny odwodowy, i

i

wiek spos()b

trudniejszej

podczas boju

Nietylko

wwozu,

przebywaniu rzeki,

zaroli

zagroonej

i

oddzia

g*')-

kadego punktu

atwiejszego wspierania

dla

dla osaniania zdol)yczy.

ale przy

w rodku

i

upienia,

i

w

lub

jakikol-

stay

przejjrawy.

od-

w odwodzie. Na rzekach bagnistych

dziay

sypano groble, budowano mosty; dostpnemi przebywan/? w brodach, a std Elba i Osa wziy na dno niemao polskich rycerzy. Niemcy przez Odr woleli odziami; sam Bolesaw w. przypada w galopie rl)a tych, co do brzegu i)rzybij;ili. broOdry w. dach snadniejszych do przebycia i Bolesaw i Bolerzeki z

brzegami

pyn

W

i

saw

way

Ivrzywousty sypali

brzenych,

ale jak

si

przeprawy

o wzl)ranianiu

i

eby

to pewnie,

i

zwyke rozprzenie

stanowi, a

drzew nad-

zasieki z

robili

zdaje, tylko przez udawanie,

e myl

nieprzyjaciela za-

jego wojska, przed spotka-

niem przywied.

pociga

Zwyczaj niszczenia kraju nieprzyjacielskiego

e

za

po zwycistwie, wojsko poszo w roz]n-zenie zawita zwykle gód i zwyciony nieprzyjaciel, skoro si tylko

sob,

:

wzi wawo bardzo

do odporu,

e

ropa cbrzociaska, która si

zacza

darni owiat razu jjrzeja sztuk samego

skij, zniszczya 0(1

rody

mia korzy

to

atwo zosta na odwet zwycizc.

nnii('j

ucywilizowano, jeeli

skoro dwiecie lat

powojuj i

wtpliwie

tej

szli

1)0

jednej

i

mieszkali od starego Rz\diu

powodu mo-

niszczenia,

to jest

tylko narodami

narzdzia.

tej

samej cywilizacyi,

ucy wilizowaszym

Polacy ze zachodni

,

monaby

powiedzie,

e

przejm

Europ

samrj drodze, o tyle tylko póniój. o i

rzjiii-

przemysem, ale sztuk wojemi. Na-

jjiknemi, z

z nieprzyjacielem

niewtpliwie jego sposoby

mieci,

swoich

tego

rozwija na gi-uzach cywilizacyi

ze sztukami

s

Z

powstali

ile

nie-

dalj

w stosunku

odwrotnym odlegoci. Przez wojny byli w cigej stycznoci z Niemcami i dla tego pod wzgldem wojskowym, bardzo si od nich róni nie mogli. Lepiej atoli, si obejdzie bez domysów i mamy wyrane wiadectwa.

e

e

110 gli

Polacy

ba

si

O

wyamywa

si ^iminn

z

hodu

r,('sars]vie;zo

nic

i

po(ll)ida.

dziaa wojenny cli, a utrzymanie ci^iego swoim krajem, o wznawianie siy wojska przez nieustanne dostawy ywnoci, o zai)rowadzenie administraeyi ])()(Istaw

zwizku i

ze

policyi polowej, wcale nie

bi,

tenni trzeba

byo

chodzio.

wpad

Kto chcia

liczn, ale dobran, miasta i)ozdobywa

i

pod-

kraj

sam

jazd, nieze ziemi zrówna,

spiesznie ze

bo wsadzane zaogi rychlej czy póniej w nocy w7dawiono lub przynajnmiej wygnano; kto za chcia si obroni to przeciw takiemu nieprzyjacielowi co mu z wojskiem oko w oko i

,

nie

by w

stanie sprosta, ten

cnych grod()w, m(')g

kiedy nie

z i)iechot

pochód utrudza, • wojska czeka. lowi

mia

licznych

i

mo-

robi zasadzki, nieprzyjacierozprenia jego

wojn przedua

i

W

czasie szturmu, mieszkance grodu stawali do obrony, dzielc si i)odug tram i wie na oddziay. \Viei"zch nui-

rów lub

ostroko(')W, obstawiono

kamieniami

wielkiemi

i

ko-

tami z warem. Nieprzyjaciel szturmujcy podciga ^^iee na koach tak wysokie, a)y nad murami znacznie g('»roway. Od wierzchu wiey jako drzwi wntrza zwiesza si zwodzony most, po którym na mnry wpadano. Wiea taka bya z grubyci blociów, twardego drzewa, niekiedy blach obijana, a zawsze wewntrz z drabi mocn, a pod ów most zwodzony. Skoro si wic tylko aby jeden onierz na nnn* dosta, mogli si drudzy nawet co na ziemi z boku stali, wn.

trzem wiey, po drabi za nim sypa. zawieszono na

acuchach

tarany czyli

U

spodu takich

wie

barany to jest gru)e

elazne drgi i nimi przez maclianie, tuczono mury. Do taranów robi(mo oddzielne mocne budy, aby si ciarami zgnie nie day. Dla ubezpieczenia si przy podkopywaniu fundamentów, przyrzdzano nakrycie z grubycli szczelnie* skadanych belek, eby i pod kamieniem wytrzymay waru nie przei)uciy. Kiedy odpór by nmiej silny, albo w nocy. wdzierano si na mury po prostych drabiach bez osony. Kamienie znacznej wielkoci rzucano do miasta kuszami wiel-

t

i

i

i

i

kiemi;

obleni

dawali

odi)ói-

macliin, pociskami rczncnii,

sug

strzaami

z

uków

palami ostrymi.

czyniy haki, któremi za

i

rozmaitych

Wielk

koa podejmowano

i

przy-

obalano

Ul owe wielkie wiee

,

wci.irano ze szturaiujcyim do góry drabie.

Dla zapalania, lano na macliiny roztopione

sado

rzucano

i

pkami gorejce uczywie. Za Bolesawa w. sama jazda przewzia si do szturnm bya Elb, zapalia przedmiecia i

zamku minieskiego. Obleni czsto wchodzili w ukady. Niemcy Polaków, którzy dostali im si przez kapitulacy, wcielali w swoje szeregi: tak zrobi Henryk II. cesarz, ze zabranymi w AmerPomorczykowie oddawali zamki Polakom ze zastrzeethal. niem w(dnego odejcia. Bolesaw Krzywousty na znak bezpieczestwa, da Wieleczykom nad Noteci swoje lycersk rkawic, a jednak zacite wojsko wszystkicli wysieko. Polacy grodzianie z Giecza, wyszli ze

eby

Brzeczysawa czeskiego, jako ludzi wolnych. z

jaki i

i

czasem

I

zot

lask naprzeciwko

ju zabra

z dobytkiem, ale

Serbowie nadelbiascy

na mieszkanie do Polski z

ofiarowali

Bolesawem

znakomity rycerz przemocy uledz nuisia. to

podawa

W

przeciwnikowi ale tylko rycerzowi,

operowano

Wojsawowi

gow

i

skada bro

rk.

Swoich pobitych gTze-

Zncay si psy, morow zaraz.

zwierztom.

w

pastw ptakom 4)yo co dobrze, bo Nie polegych swoich

konie zostawiono na

umniejszay zarodu na rycerzy

si

Kiedy

w pogotoWadysawa Hennana

stolnikowi za

pod Midzyrzeczem.

bano. ale nieprzyjació

innm

w.

czasie bit^\7' lub szturmu, dla swoich byli

wiu lekarze:

i

ich

domu

Polsce, uietylko do

zabierali,

ale

odtlzieli-

wszy wntrznoci, zioami aromatycznemi natykali.

Ukady

podczas wojen, zjazdy królów, przymierza, tra-

ktaty, wszystko uskuteczniano

,

tylko za

wziciem zakadników

przysig. Przysigi Y^ymuszonej, poliSpra"^7 dyplomatyczne tycznej prawie nigdy nie dotrzmano. waniejsze i na wielkich dworach zaatwiali biskupi i opaci;

i

przez zatwierdzenie

za: kapelani, komornicy królewscy i rycerze. Posowie polscy jedzili do Lotaryngii. Rzymu, Carogrodu i rónych odleg}Th krajów. Za Bolesawa w. gówne poselstwa zaatwiali opat nazwiskiem Tuni i Stoigniew, obadwa ludzie do pokrywania swoich zamiarów jedyni. Wszyscy królowie okresu tego bywali na dworze cesarskmi, a Kazimirz na nim spdzi. Raz po raz kró-

pomniejsze

modo

lowa

bya Niemka,

cesarza

krewna.

Jak Otto

w. wyeni

Ij^

_

WadysiiWii IIcnnaiKi ze siostr cesarsk

dzi kie

0(1

ksi^>ii(''j

do

z i)oselstwtiiui

jej

i

j^jtóin

cigle

je-

bnita cesarza, to ta-

cisoci midzy dwoma dworami zaprowadzi], e je i)radomem zrol>i. Xa wyi)rawy niemieckie diodzio

wie jednym

niekiedy trzystu i-yceizy polskicli

Bolesaw

siki prowadzili, ale

take

czsto

;

i

wyprawie kijowskiej

w. na

Róni

trzystu rycerzy niemieckich.

sami królowie

])(>-

mia

cudzoziemscy ryce-

rze na WMjjny do Polak(')W si zacigali, na dworze hawili, budowaniem grodów kierowali, jak ów Frank u Zbigniewa.

owczych ich

ojjaci

I)iskui)i,

narodów:

Sas(')W,

Wochów

ków,

odlegych kraj(')W spropo danych sobie grodach ludzi swo-

ptasznik()W z rozmaitych

i

wadzano.

Thuryngów, Bawarów, Aleman(')W,

osadzali.

ydzi przeladowani w Czechach przez rzd, sypnli si do

przez przechodnich I\rzyowców Polski

Z chrzeciastwa

i

caej

z tej

lecz

pyno

stycznoci

])rzeciwnoci

jakby

wiele

podsy-

wzrastaa narodowo. Ivie(ly Niemcy przysiga Henrykowi, a przeciw wojskiem stoi, odwoa si nietylko na obowizek

coraz

bardziej

napominali Mieszka II,

niemu

i

ponuioyli liczb cudzoziemC()W.

i

pierwiastku zngriinicznego,

cana,

I'"ran-

z

e

ale na obowizek wzgldem swego kraju i w odpowiedzi danej, nawet wyraz pa tri a czytamy u Dithmara. rojcia- wiary, cnoty i czci zupenie byy inne, jak teraz.

posuszestwa synowskiego,

Godno w i

w uzbrojeniu, srogo wyniosa i)ostawa byy zalet Cliciwo wadzy pokazywaa si niesy-

czb)wieka stanowiy: bogactwo

boju, r()d, dostatki;

ksztaltno ciaa.

chana:

i

niema

dla niej syn na ojca, z

uwaano

wity

za

obowizek.

stwo ki'ewnego lub towarzysza

Wierno

ojciec

na syna zasadzki robi:

zimn krwi mordowa, cho

brat brata

wze

rodziimy

Zemsta a osobliwie za zab(')jpodniosa rycerza u drugich. ,

,

pana bya cile dochowywan. Zabija, podpala, upi na drodze i po domacli uwaano tylko, jakoby i wielkiem za robienie drobnych poswarek, ale byo przesti)stwem krad cichaczem. Przekupstwo radc(')w królewskich i sdziów zdarzao si cigle. Porwa gwatem ])anne matk, zakoimic, i)oczyty\vano za zwyk psot rycersk. Niewierno maeska do wieku XI. uchodzia w Czechach, dla swego

hab

a

wic

pewnie

i

w

Polsce,

nawet za zaszczyt.

Niejeden ry-

113

y

bra luby, a drugi znowu z córk lubu si obywa. Zdaje si, e pijak(jw nie byo, bo o zym naogu Wadyboja, Ditlnuar wspomina, jako o szczeogóle u Sowian powstaway karczmy gólnem zjav,'ieniu. zaczy szerzy pijastwo. Duchowni dopiero w XI wieku zrazu przeciw nim pracowali, ale jak si upowszechniy zaz kilku

cerz

i

fjiiaini

bez

W

i

i

czy czynsze przynosi, sami je zakada pozwalali Przez wpyw ewanielii od X do rodka XII

i

zagodniay.

niezmiernie

czaje

wypuszczali.

wieku, ob)'-

Duchowiestwo samo

mio

tylko

bliniego pojnnijce ganio zabójstwa, owiecone samo handel ludmi, upieztwa. Daro si do wpywów i wadzy, Rycerz a to susznie, bo samo tylko miao cnot i rozum. cho si ba Boga, czsto tak si w spór z duchoAMiym zago zabi. Prócz pokrewiestwa z rodu, zaczto pdzi, na drugiem opiera si midzy ludmi, to jest na komoterstwie. Czy rodowity Polak napisa jakie dzieo w owym czasie tego powiedzie nieumiemy historik Dzierwa czy Miorsz jeeli naley do tego okresu pewnie by cudzoziemcem *) Marcin Gallus kapelan Bolesawa Krzywoustego niewtpliwie Frankiem czyli Francuzem. Przez wyrabianie poj chrzeciaskich musia si zbogaca jeyk polski nowemi wyraeniami wszake owi kilkakrotnie ju wspominani pustelnicy, Jan i Benedykt prosili papiea o pozwolenie miewania kaza w sowiaskim to jest polskim jzyku. Lubo jzykiem pimiennym by tylko aciski, przecie moe przy nauczaniu katechiznm, a moe ,

,

e

i

:

;

,

:

i

na sdach

,

przynajnniij jakie takie polskie notatki robiono.

by wesoy

Lud

i

dowcipny: na

pieni; po karczmach

ków

i

i

Bya wic ju

dziewczyn.

lubo niepimienna,

róne okolicznoci ukada

drogach rozlegay si piewy chopa-

wraz

z

niewtpliwie poezya polska,

muzyk;

d^^ie

wic pikne

sztuki

naprzód wydobywajc si z ducha ludzkiego, naprzód

kt(')re

te swojem oddziaywaniem wpywaj na

jego

uksztacenie.

Lubo oddawna

rysowano i wyrzynano naprzód b(')stwa sowiaskie, a potem pewnie i witych chrzeciaskich, stawiano domy, witynie i koció}', przecie o malarst^^^e, rzebiarstwie

i

budownictwie trud]io jeszcze co powiedzie.

Przemys ówczesny polega na owach *)

Bielowski.

Tom

I.

Wstp

krytyczny do Dziejów.

i

to wielu

zwieizt

dzi nieznanych lub rziidkicii: uliiów, osi(')W, suaków. i-osomaków, l)()bi(')\v, lysiijw; polega take na lybitwie, barciach, hodowaniu koni, byda rogatejio, (twiec, wi« a moe i czerwca; na uprawie ninych zbó, a mianowicie prosa, i)szenicy, dzisiaj nmiej wanego maku. yta, jczmienia, owsa, konopi Chleb, rozmaite mi^'sa ze zwierzyny, ryby, stanowiy pokarm i

;

na])ojami

za byy

miód,

pewnie

i)iwo,

clnnielu

l)cz

i

moe

wina greckie przez Ilu sprowadzane.

Po grodach

jjierwszych

tylko

potrzeb

byli

rzemielnicy,

jak sponmiono wyej. Handel potrzebniejszemi rzeczami prowadzono po rzekach. lvraj by prawie bezdrony: kobiety, kr(')lowie, biskui)i nawet podeszego wieku, tylko konno je-

Mia

dzili.

bory,

w

goanie,

kraj wreszcie

zupenie inn posta: byy wielkie

drugich miejscach znowu

traw

tylko

zarose,

ste])y,

lizeki

to jest nieprzejrzane

pyny

szerzej

,

znaczne

a dla l)raku roW('»w. jeziora zaleway wiksze i)rzestrzenie Osady czyli liku. bez b()t bagien i napotykao wszdzie si we wojnie nietylko grodów, bo wsie budoway si w poldiu ,

ale

przed nieprzyjacielem, nicznych

trzeba

rozb('>jnik(')W,

za warownie*

i

uchodzi.

W

w pokoju przed bandan zagrabyo czsto z bydem rzeczami podróy czsto nie byo mona i

cay dzie z osady do osady dojecha, ale wypadao prdce postawionej lub pod namiotem nocowa. w Zaogi grodowe odbijay upy, imay, cinay rozbójnik(')w. lN)d-

przez

chacie na

wojny kmieciowi

czas ale

nietylko

dawano przytuek w

pod odi)owie(lzialnoci jak za zdrad kraju

,

grodzie,

kmie mia

w obi'onie jego stawa. obowizek do gro(bi Za zmi(Miieniem obyczajów j)rzez clirzeciastwo. zmieni Na miejsce kaleczenia czonich owoc, to jest i)rawo. si i

i

ków,

kt('>remi

si)eniono grzech lub itrzestpstwo,

l)yo jedno, wcliodziy i)owoli kary kocielne.

1)o

to wteily

I\)midzy odwie-

Ik)lesaw w. sowiaskie; wciskay si kanony. Krzywoustego ju za ale skazywa jeszcze rycerzy na mier, grzywMiami. ojdaci dwunastu i zabójstwo, byo mona o)yczajacli owego czasu napotykamy postrzyyny. i)aczne prawa

W

sowania

i

i

zal)aw.

Trzy tacacli

maeskie, w rce.

klaskano

znakomici nosili futia róncmi materynmi pozotogowiem ol)kadane; ubosi starali si dopiero

liudzie bogaci

szywane

])uwicania kocioów, luby

rycerskie,

jako ])owody uczt i

115 o wieracli. jak sk(')ra

si ju znacznie

Uywali

po(ll)rudzia.

sukna, które nie byo jeszcze równe najgorszemu, jakie dzisiaj robi, a pewnie i innycli nam nieznanycli materyi. Kobiety

ubieray si

w zotogowia

i

obarczone by}'

w cisem

wyrazu perami, kamieniami, acuchami i wszelkiemi kosztownociami. Po domach dostatnich znajdoway si zote misy, kubki i róne sprzty uywaiu^ byy poznaczeniu tego

;

ciele, kobierce, obrusy, rczniki.

Po grodach odbywano rozmaite uroczystoci narodowe: królów przyjmowano z owiecaniem ulic. Wielkich monarchów i

naczelników kocielnych dla wielkiego poszanowania witano

boso.

kich

aoba

po

zmarym obchodzia si

zabaw, taców,

piewów

i

przez

przez unikanie wszel-

noszenie tylko

codziennych, a nie odwitnych.

8*

sukien

IKJ

KSIIJOA TRZI^:
enie przypadkowe, azatem owczarkowie nie powinniby by odpowiedzialni, ale poniewa nie mog udowodni, ani zego zamiaru, ani braku bacznoci u pasierba, ani te poarcia przez psy, przeto zdawaoby si, i obowizani warto owiec... Kiedy panowie ju si owunosili nad tym wyrokiem, i)rezydujcy doda,

napowrót

i

e

zoy

e

ksi

czarków bra ze

sob

si widoczny przy nie

potrzebuj

i

pasierb, brak

pasierbie:

wic bacznoci sam

przez

owczarkowie wiec dowodzi go

tylko pasierb za

szkod

odp(;wiada.

liardzo

125 si to wszystko podobao: ..wTbornie! wyl)oniie!" woali. objani, e owa pani przedWtedy dopiero powsta biskup stawia ziemi la-akowsk. jej pasierb jest sam wyrokujcy i

ksi,

trzoda lud, a psi nie kogo innego, tylko

suebników

Mówi e Dawid kaza tylko ydów liczy, a nie ju przez to Boga obrazi. Radzi ksiciu uciemia. — „Wyznaj, woa zdromówi z Dawidem: „zgrzeszyem noci twoje, aeby by usprawiedliwiony, bo skoro siekiera, grali rol.

,

i

!

''

bdzie przyoona do korzenia, odnios Zdumiay tern wszystkiem Mieszko odpowiedzia, e to nie s sowa zapau religijnego, lecz s Odtd pk}' stószczekania zuchwalstwa przeciw wadzy. tajemne zabiegi; si sund ksicia z biskupem, zaczy co niech

si

ci jako

koguta...."

nie ici.

przedniej si rycerze utworzyli

moe

komity owego czasu, ale

rza, opowiada, jak on silnie

miar i

wadzy

bratu

ruszy tylko

zdobywca,

ale

Jak dopiero

w

zwizek

i

nakoniec zaprosili Ka-

Kadubka

Wincenty, syn

zimirza do Krakowa.

si wzbrania;

wj^dziera, ale jednak

w maym

orszaku, aby

zaproszony

jako

drodze zabiegay

ludu, które winszoway

i

,

historik zna-

za yczliwy przyjaciel Kazimi-

adn,

chcia

da si

byo wida,

ksi mu

nie

uprosi

e nie jako

do Krakowa jedzie.

wojska bez

liczby,

tumy

przybycie zbawcy obwoywa}';

na-

bramy siln stra obsadzone rozwarto, a nawet ustanowieni od Mieszka dowódzcy zaogi przyszli ze zamku reszcie, jak

owiadczy

swoje uszanowanie.

Mieszko

zwoa rad

z ryce-

przywizaszych zaczli mu si przysig obowizy^va, ale go znowu odstpowa, a na domiar nieszczcia nawet syn Odo czy Otto, który domyla si wydziedziczenia siebie na korzy braci z macochy, przeszed take do Kazimirza. rzy

.

Opuszczony Mieszko od wszystkich w kraju, mia monych ziciów za granic, lecz stao co wszystkim na przeszkodzie,

e

go wesprze nie mogli.

Obiecywa cesarzowi dziesi

ty-

sicy grzywien, ale ten mia wanie do cz}'nienia z ksiciem saskim Henrykiem Lwem. Tak wic Mieszko z trzema otaswymi synami osiad w przygranicznem miasteczku*), czay go naokó timiy nieszcz. i

")

To

pojiraniczne miastPczko jest podobno Racibórz.

126

zwany sprawiedliwy zarzdza znowu wielu krapod jeolesawa

i

do dawnych praw przywróci, lecz trzeciemu ich >ratu Ivonz modu w jakim klasztorze na duchownejjo odda marchi fjogowsk. Co si tyczy kraju po Mieszku starym, Kazimirz ziemi fjnieniesk ze wszyststkiemi miastami jój wadzy duchownej bezporednio wcieli

radowi

si

kt(')ry

,

s])os()bi,

do owejio dziedzictwa

za

ksistwo

:

tonowi synowi Mieszka

kdzierzawym, powierzy znakomitemu rycepozostawi ])rzy Mazowszu Kujawach. Upo-

po Bolesawie rzowi Sironowi

i

rzdkowa take

i

S])rawy pomorskie: na marchii gdaskiej osa-

dzi Saml)ora, krewnego Sirona.

bi

rzdc

poznaskie wydzieli OtMaoletniego Leszka, syna

starejjo.

niejakiego

a

zaprowadzone

i

moe

instytucye,

w

rozwijane

i

si w prywatny

miao

som

by

pilnie

niajc konie u

potnego

choi)(')w,

na-

nawet wszelkie

pod kopytami

cho

rycerza,

ko-

drobne (rdzie.

brali rozkaz,

aeby

zmie-

wawo pdzili; czego byo skutkiem. na mier zajedano, a nawet pi^zy-

te konie chwacono, waszczano, o co wszystko Sprzeciwiao si to ogronmic^

mioci

e

w

obalaniem brogu,

siano, ale

przesane, sudzy

e i

i

stodó}-,

fun-

obyczajem,

licznych orszakach, brali

nietyle spasiono, jak zniweczono

Ilekro od

skiemi.

w

wyamywaniem

ubogim ludziom, nietylko

stao si

rycerzy,

panowie i)rzejedajcy kraj jezdniczy sposób z

czasów Zienuiwita

ud

celu obrony So\viaszczyzny prze-

ciw wdzierstwu niemieckienui, obróciy

dusz króla, duchownych

i

zro-

marchii niszej.

luedy wszystkie

zboe,

Bogusawa

bijatyki i

i

zaboje

powstaway.

dobrenui porzdkowi

w

kraju

bliniego.

spadku jeszcze si wtedy nie wyobyczaju, azatem postanowione ani wypisane by

l^rawo dziedziczenia

ksztacio nie

mogo.

w

Dzieciom do

wasnoci

ojcowskiej

nie

zapierano

m ale bratu po bracie móg ju wchodzi w drog cakiem obcy, byle mocniejszy czowiek. Pozostao bezdzietnego zwano pucizm},, to jest rzecz bez pana, do zajcia

l)ierwszeiistwa

kademu

,

otwart.

Piastowie, jako

dom midzy

moniejszy, brali sobie pucizny najlepsze, to pach

za

duchownej

z

;

rycerzami najjest

po bisku-

strony obracano na nie oczy, yolesawa

kdzierzawego, aby I^eszko schorzay zapisa Mieszkowi Mazowsze liujawy, Mieszko swoich praw pierworodztwa chtnie i

si

zizecze.

ui)rzedzono,

e

Sirona

za

ten

ukad

opiekuna

i

wojewod Leszkowego

z Iva^imirzem

ju

radzono, aby przeszkód nie stawia, jeeli chce przy tem zrobi. Siro da si uudzi i

i

zosta i

zawarty

swój

niteres

wjdyn

tak na

e

synowi Mieszka starego, take Mieszkowi, dzia zapisa. Gdy atoli ów mody zaraz si na

Leszka,

ksi

wdziera, Leszka al

ogarn,

do Kazimirza uszed,

swój zapis, a testament ojcowski do Siostra Kazimirza

bya

mocy

za kniiiziem

swój

rzdy

odwoa

i)rzywr()ci. lialickiui.

W

inte-

1^29 ifsie dzieci drugiego

maestwa miaa

Mcisawie. i by

synie

zrobio

powstanie

sie

sama slvamat'

i

Mcisaw szuka

u wuja

swoim

o

Std w

tylko podrzutl^iem.

Haliczu

Ivazimirza

zdol)y przytuku. Gdy Kazimirz wszed z Rusi w wojn Brze, gród z liczn zaog, odda go pod zarzd Mcislai

woMi.

P('»niej

drog

i)rowadzi go do Halicza, a zabieg im

Przyszo do walnej bitwy, ale mstwo Kazimirza i Mikoaja wojewody otrzymay gór i Mcisaw odebra rzdy halickie, lecz wkrótce trucizn by sprzKazimirz osadzi po nim jego synaPiomana, kt(')rego tniony. atoli wkrótce wypdzi Wodzimirz, syn Jarosawa. Kazimirz znowu poszed i Romana przywróci. Wodzimirz szuka po-

Wszewood, knia

mocy u

Beli HI,

bezki.

bardzo

wgierskiego, ale

kr(')la

znalaz, bo Bela swemu synowi Andrzejo^^^

nieszczer

wadz w

Haliczu

Wona Wgry zabra i jednake uciek, schowa si midzy Ivarpaty z nich matkami obchokrakowskie nai)ada; le si z pannami odda,

do wizienia wtrci.

a jego

dzimirz

i

i

a nawet sug boych w infuach od ('»Niebowzicie Najwitszej Panny witokradzko

kocioy upi,

dzi, tarza

w samo

Kazimirz poszed z nim

wyw(')czy. pogodzili,

do Halicza

lecz i

w ukady

i

Mikoaj

Andrzeja, syna Beli

IH

z

Wgrzynami

wypdzili.

podobay si rycerstwu ale Wodzimirza zamiast na szubie-

R(')ne sprawy Ivazimirza nie

od tego

zaczo nagan

nicy to na Haliczu

czestwem

.

e

osadzi

i

ma adnego

jeszcze

chny

z

niebezpie-

Wgrami powici;

Siedmdziesiciii

rzdca Ivrakowa porzuci swój urzd

przeszed.

niego

dla

poszanowania,

komitszych dmnnie ponia. a

,

kraju, odwieczne przymierze z

dla senatu nie

si

nietylko

wojewoda zaprowadzi Wodzimirza

panów weszo w

a

najznaspisek,

do Mieszka starego

i

Jednego razu podczas nieobecnoci Ivazimirza, gru-

e

ów rzdca Mieszko. Sta^^^a im przeszkod biskup Peka, ale jednak zamek, zaog, skarb, sdy zgoa wszystko wzili i»od sw wadz. Kazimirz ze siostrzecem swoim Wszechwoodem kniaziem bezkim, wnukiem ze siostry owym Romanem, a który na Wodzimirzu panowa, wsparty jeszcze posikami od szwawieci,

umar, wkrótce

przybyli

i

i

gra Konrada czeskiego, przyszed pod Ivraków. starego

w

zastpstwie nieobecnego ojca

obron, lecz po krótkim Tom I.

i

Syn Mieszka

ów rzdca

kierowali

boju, razem z miastem byli 9

wzici.

IM)

1

Syuowcii Kiizimir/

stwa

iia

Miao

sz(^j

to

atwo

i

Biskup krakowski

ci

clia

y)ati()na

amnesti wyje-

])raj;n

wfiierskim

ma

Polski,

szukali

Stefana

w.

i

take

e

zasad,

przeprowadzili

i

najszrzer-

na uroczystych

bracia

i

duji roz])orz(lzeuia blouoslawioneuo

i

e

przestp-

sie atoli Piotr ar-

wszystkicli

sob l)yli. Peka wojewoda Mikoaj

ucztach serdecznie z

z król(MU

dla

i)(')niej

i

w miar

(lnijii(^li

Mieszka tak poiiiszye,

z^ody z Kazimirzem

zgody

a

Wmiesza

kary siintwe skazywa.

cybisku]) tiiiieiiieski

dna.

(»(los1;i.

])iiitii

])o-

\V(»jcie-

by przyja midzy Wdrzynami

IN)lakami.

Iviedy tak za

wpywem ducliownych utumiono na wszyw ogólnej zgodzie pokój zakwita, wy-

stkie strony zatargi

i

brano si

z misy, zbrojn pod przewodnictwem Kazinn'i'za. Naprzód walczono z Prusakami, a potem przystpiono do ich pobratyców Sudawów Jadwing()w. Po rozdzieleniu konuii

nii

witej midzy

wojsko, zapalono wszystkie

jano bez litoci wszystkich

mirza naczelnik,

zobowiza si do liodu

kojmi pozostawi tymczasowo kilku

osady

i

zabi-

Przyby do Kazi-

nn'eszkaców. i

daiiiny,

a

w r-

zakadników. Pona bacznoci, kiedy

tyllco

w umow, przestali si mie Jadwingowie rozsypani po swych bagnistych lasach, zaczli zakadników drogi zasiekami obgradza. Posano do nich, ycie na niebezieczestwo naraaj, ale dali rozunm odpowied, i waniejsza jest wolno wszystkich. Zacza si wic krwawa walka nanowo, dopiero ów naczelnik si znalaz, bój wstrzyma drogi pootwiera. Przy tej wyprawie zdoby lvazimirz Drohiczyn i knia tameczny wraz z okolilacy ufni

e

a

i

cznymi Ilusinami zosta jego liodownikiem. Nazajutrz po

wym.

w.

Floryanie

(r.

1194)

w

dniu

odpusto-

przedniejszym urzuczt panom Po wesoych rozprawach przewr()ciwszy je-

\aziniii'z si)rawial

dnikom pastwa. den puhar pomierny, lecz wne w skutek i)araliu.

i

nie

pierwszy,

pad

i

umar

zape-

IV.

Testament Bolesawa Krzywmistego. zapatrywanie si narodu na rzd, jako na dziedzictwo domu Piast(>w, kazay si

131

e

domyla,

Kraków

szko stary.

Ale chciwy

rzdy nad ca, Polsk, obejmie Miewadzy biskup krakowski Peka ma-

jc

wojewod

^Mikoaja, pobiegawszy miedzy naczel-

po sobie

zwoa

nikami,

pszczó

i

,

wszystkich

wadzy

ginie bez

i

zagai rade

królewskiej,

w

myli,

tej

e

i

rój

ley Kazimirz martwy

w

yje

swych potomkach LeLeszka obra, cho jest dzieWystpi jaki znakomity rycerz a jak si Wincenty ckiem. historik domyla, w interesie Mieszka starego, albo Mieszka i

jeszcze nie pogrzebiony, ale

szku

i

Konradzie.

Monaby

,

syna

Wadysawa Wygnaca

w

sowa: „bez zdrowej rady chwyta si trzeba, i

te przem(')wi

wtpienia przewielebny ojcze zwaszcza tam, gdzie na czasie zaley. Zwoka jest niebezpieczna i cignie w siebie niebezpieczestwo. Dla tego nie ma si co ociga z oborem ksiecia, ale co do jego osoby zaklinam, bierzmy wszystko na uwag. Siwj gowie a

goy

nieodpowiada

podt)rodek: dziecistwo aby

wada.

dnymi dziecinny nierosdek

by

to

ludmi rozs-

mdrca sowa:

w której dziecko królem,

biada ziemi winien

S

rostropny, jasny, ostrony, zdatny

bo panujcy

do wszystkiego

we wszystkiem. Jeeli bowiem w drobnostkach rodziny, domu, okrtu, gospodarstwa szkodz uchybienia jake w rzdzie Rzeczypospolitej bez zamruenia ócz, albo raczej nie bdc cakiem lepym, mona co innego przypuszcza?" Na to Peka odpar: ,.jako czowiek rozumny mówie piknie. Cho to wszystko prawda, do przeoonego punktu zastosowa si jednak nie da, bo tylko o wybór z dwóch, a nie o prawa do do spadku tu chodzi. Co innego jest elekcya, a co innego i

,

W

zupena wolno postanowienia, konieczno; tam si oddalaj maoletni, a tu dziatek, ani nawet pogrobowców nieurodzonych wycza nie mona. Ale co pod wzgldem niebezpieczestwa dziedzictwo.

a

w

elekcyi jest

dziedzictwie tylko

Rzeczypospolitej

spomniae take ,

dzieciom nie szkodzi. Kiedy

Rzeczpospolita przyjmuje wiadectwo prawne od maoletniego,

nieche wszystko przyjmuje. Gdzie ta sama podstawa, nieche bdzie i to samo zdanie prawne. Albo znie wszelk opiek, albo powiedz,

nujcy

i

e

Rzeczpospolita

tak sami nie

rzdz,

moe mie

ale przez

Przeto niegodziwie, niesusznie jest

niweczy

to, co

opiekunów.

Pa-

wadze zawiadowcze.

przekrca, a có dopiero

rozum nasuwa, uyteczno

radzi, 9*

uczciwo

132

pobono

niiknziijc.

zaleca,

konieczno prawie narzuca. przy starszym ma

a

e

Niewadzi rozijorzjjdzenie inzodka:

by

wadza.

Frydeiyk cesarz, lubo ycia Mieszka, uznali

b(»

ksi

yji'

niech

sj^

f,'dy

,

za

teme samem ksi-

na

zatwierdzili

moe."

Przemojiy do-

liczniejsi byli jestwo cudzoziemców, a zwaszcza niemieckiego narodu. 0])urzyli si wic mieli podobno zamiar zabi Wabardzo rycerze polscy dysawa Ottonicza: dosy, e do rzd^Hy zaprosili Henryka Wadysaw obwarowa si pod l)okiem arcybibrodatego. duchownych,

lecz wszystkich ich

i

i

a

i

w

skupa

znask, kalisk, pyzdrsk ze

,

redzk:

zaog

za

ju

nie

rad mazowiecki wtedy

nem

i

przez

ukad zawarty

Pozna. Wrocaw

chcia

i

Konmierzy si z Hen-

gówne

trzy

w i

spokoj-

staroy-

okolicznemi zie-

z

Iu-ak('»w.

i

O jego rzdach chopów Niemców po nad w tymto ju czasie bardzo si na Spiu

tyle '^^^adomem

Dunajcem zasadza zagcili.

stanie

1234 zostawi go

r.

miami, stay znowu pod jednym

w Krakowskiem

zgorze-

Kazimirzo'^! opolskiemu.

by w

Tak tedy

posiadaniu Ivrakowa.

tne miasta,

i

do naleytego stanu, Borzywojowi. siostrzecowi swenui, z mark-

grafiny morawskiej, Kalisz

rikiem

ziemie po-

gród Biechow

rzem

Przyprowadziwszy

lisko bniskie.

odda go

obj

Gnienie, a Bnin spali; Henrik

Wadysawa za

Piastem.

e

.

plwacza

Ottonicza

czyli

w}i)dzi

posiadoci przez co

z Gniezna, tej ostatniej jego

zje-

dna sobie tem wiksz mio u rycerstwa lecz te wiksz nienawi u duchowiestwa polskiego. Usiowali go pogodzi z Wadysawem, naprzód arcybiskup gnienieski bii

.

i

skup poznaski, a potem legat papiezki Gwillielm z Modeny.

skoczyo si jednake na tem,

e

legat

zasiad do

a arcybiskup oraz biskup wrocawski wystpili z ciw Henrikowi o pustoszenie dóbr kocielnych

Poniewa obaowany

nie

stan,

wiedzia, przeto go zaocznie na stkiem przysani

kltw.

p(')niej

Henrik brodaty

w

aob przeczasie wojny.

na zarzuty

ani

kltw

sdu.

nie odpo-

skazano, z tem wszy-

komisarze stolicy apostolskiej, znieli

zakoczy rzdy

na

swem obszernm

pastwie mierci dnia 12 kwietnia 1238 rokn. a za nim zaraz w biedzie ustpi z tego wiata i saby jego przeciwnik,

Wadysaw

plwacz Ottonicz, który

w

miejsce

Gniezna przy-

142

by jako

wadzy nad rzcnieiii swych dawiiidjszycli ji;i()duw Ucia Naka. syA;dl

do

i

i)osia(la

l»ok

f^o

i

VIII.

Prusacy dujio nic przyjmowali wiata ewaiiielicznefiu. bo mieli religi, co ich spajaa w mocny towarzyski. Rzd wychodzi od je(hu'ji(j mcykapana Kriwe Kriwejto z Ro-

wze

mowego w

tw a

Nadrowii.

Wadza

jego

rozcigaa si

i)rzez Li-

i

kady krewny jego, ale nawet i)osaniec, kiedy tylko lask arcykapask, lub inny znak pokaza, mia ju w caym kraju wielkie poszanowanie od ludu, rycerzy kr()l(nv, W Romowem gorza wieczysty ogie. Na ofiary oddawano trzeci upu wojennego. \y

Nietylko

Inflanty.

(jn,

i

cz

Pierwotnie pali je sam tylko Kriwe, lecz póniój

a

byle Pru-

nóg si zwala. Byy ofiary z jec(')W. Na wróby bardzo si we wszystkiem spuszczano. Jedni z naljoestwa uywali kpieli a drudzy je odrzucali. Ci na konia tylko takiej, a drudzy owakiej maci przez uszanowanie dla bogów wsiadali. Pili wod, mi(')d mleko od klaczy, zawsze wprzódy i)owicane. Byy wite i Ivonia przed simleniem

sak.

dojedano,

z

i

gaje, pola i wody, z których si niczego uywa nie godzio: osia mieli za zwierze wite. Mniemali, po mierci czowiek wstpuje do Kriwe liriwejty. a na drugim Aviecie yje jak na ziemi; dla tego ze zwokami rycerza iialili niewolni-

e

ków, dziewczyny, konie,

Pisma

nie znali

czy myl

przez

i

psy,

owcze, zbroje,

ptaki

bardzo im dziwno byo, jak kreski

i

drugienni

Nie

przesia.

suknie.

mona

ozna-

mieli

a-

dnego podziau czasu i kiedy si na termin umawiali, to wzili porówno znaczków i codzie jeden odoyli. ony kupowali za pienidze; byy wic w poniewierce, nie siaday z do stou, i w pewne dnie nnisiay nogi gociom i do-

mami

my

mownikom. nie

Kiedy zaszo zabójstwo,

moga, dop()kd

adna

zgoda

nastpi

zabójca lub jego krewny

nie poleg od Dla najdrobniejszych powodów speniali ebraków nie znali, bo kady mia prawo na-

krewnych zabitego. samobójstwa.

je si

u drugiego.

niewiele dbali

Prusacy

i

Gocia

starali

si nasyci

i

spoi.

O

ubiin-

wdziewali suknie nawet na rby.

dugo

znosili

napady chrzecian,

ale jak widzieli.

143 co

robi w

duchowni

Iiiflnntacli

i

i

niemieccy, jak

rycei'ze

cy-

do Prus biskupem, z Polakami

sters Christian. zamianoM'any

innym zbrojnym hidem. zacz dokazywa w Kuhnii, to jest chemiskiej i lubawskiej, tak si wzili na dobre

ziemiacli

do

Kada

wojny.

ziem

jedenastu

z

pruskich,

które

byy:

Kulmia, Pomezania, Po^jezania, Warmia. Nattangia. Sambia. Nadrowia, Skalowia, Sudawia, Galindia, Bartha, moga do-

stawi najmniej dwa wicej, bo czasem

a

do szeciu tysicy jazdy, a nierównie do czterdziestu tysicy piechoty. Nabu-

a

dowali Prusacy oczywicie

poda byo

si

ich bardzo

i

wedug dawniejszych póniej wida dosy. Uczu

grodów, ho

mao,

a

Prusaków Konrad mazowiecki, pomocnik biskupa Chri-

stiana, a nakoniec tak

od niego koni

skd wzi,

i

sukni

by ju

to sprosi rycerzy z

kaza wyda dnak zemu, Prusacy obiadu,

konie

ich

dzili,

matkom

i

kolorze,

onami

dzieci z

rk

i

modzie

wydzierali

i

nie

dali mia ju

czasie

wesoego

a

w

i

kiedy

Nie zapobieg je-

suknie.

zajli nanowo Ivulmi

na Mazowsze wpadali, kobiety

e

upokorzony,

w krasnym

ju

msk

na

spolszczon;

tumami p-

koki od potów

przeszo dwiecie pidziesit domów boych w pea z miast mazowieckich ledwie Pock ocala. Biskup Christian wywici jakiego Brunona z trzynastu

utykali;

rzyn poszo,

na braci takich, jacy byli w Intlantach, których od paszcza biaego z czerwonym mieczem i gwiazd, innymi rycerzami

wo

zwano mieczowymi. Konrad osadzi ich w Dobrzyniu i Cedelice im przyda. Owi bracia dobrzyscy mieli Prusy podbi i z Ivonradem podzieli; skoczyo si jednak na tern, z bojani Prusaków aden za bram gowy wychyli nie mia: zostay wic Prusy jak byy, a zakon l)raci dobrzyskich upad*).

e

i

IX.

By

to czas,

powrócio

saw

w

którym

Z

tego

Domu Jerozolimskiego, *)

z

Palestiny rozmaite

rycerstwo

mia niepospolit Zakon Braci pitala Panny Maryi Niemców do Europy.

Cay

ten opis

stawiony, jako

podug

Prusaków

i

rycerstwa

który krzyackim dla tego zwano,

ich

spraw tylko podug Duisburga wy-

pisarza owycli czasów najbliszego.

144 h" na biaych ])aszrzacli

za by

krzye nosi. Jc^o pocztek Akkony czyli Ptoloinaidy (r. llDli.

czai'iio

taki: po zdobyeiii

niektórzy nal)oni Niemcy z IJrenieii

nych

chorych pod

i

j)o\vtarzano,

zrobi

ran-

naznosili

Lul)eki

okrtowy,

aj^iel

n>zj)i^'ty

i

czciej

(idy to

nakoniec instytut dhi chorycji pod

siy

(hi-

zorem mistrza i zatwierdzi go papii'. Trzecli mistrz(')W zakoczyo ycie jeszcze pod Akk(»n, czwarty doj)iero Herman Salza przyprowadzi zakon do Eurojjy; zakonnicy yli w rozl)roszeniu

rozmaitych knijacli.

i)o

Herman

otrzyma z tytuom ksicia dla swoich piercie, a od cesarza cesarskie godo na chorgiew, to jest ora. Zakon krzyacki ])owsta w bojach dla boj(')w przeciw niewiernym; w Azyi ju si osta nie m(')g, w Europie za tylko lotyckie ])okolenia byy Salza

nast^'pców, od pajjiea

i

niewiei'ne.

midzy

bardzo ze

st(')sunk('»w,

zako])otany

lniej Przemysaw wybudowa sobie zamek zbszyski, a w rok i)()tem rycerstwo otworzyo nui bramy Kalisza;

nam

ich

take dobrowolnie Pomorzanie wydali Santok

prawdziwo

niach spólczcsnych

,

bardzo ])odojrzaiui

i

stary-

wolelimy zaprzesta na poda-

jak to cryni jest naszym zwyczajom.

151 który trzymali iiaprz(j(l w imieniu Henryka pobonego, a potem w imieniu Bolesawa ysego. Polanie nie mogli jednake w aden sposób zaponniie, maj pastwo w pastwie biskup poznaski jest drugim ksiciem; wzrastay krzyki nieustanne, a biskup z kapitu,

e

,

Skoro rok

siedzieli cicho.

e

upyn

i

przemina

burza, przy-

szed zaraz na stó przywilej biskupi od plwacza; I^rzemysaw Bolesaw nietylko go zatwierdzili, ale po rynkacti wokazali, e karze podpadnie, kto nui si w czem sprzeciwi. Jakby w dodatku wyszed póniej nakaz Przemysawa, eby i

a

dziesitnicy

i

setnicy dóbr biskupich biskupowi zwozili drzewo

do kuchni, piekarni

a

i

dziel,

kade

Gównym

eby nui siekli ki, a siano za ich dzieci gruntami si po-

browaru,

do stajni sprowadzali

;

za wszystko

gdy

ma by

odpowiedzialne.

nieprzyjacielem braci

ksit

polskich (wielko-

wypadao by Bolesaw Rogatka w ich interesie rzdów na Poznaskiem pozbawiony i za Odr wygnany. Toczya si wic stara wojna, któr naprzód

polskich),

zaczli

jak z natury rzeczy

Wadysaw

laskonogi z

,

Wadysawem

plwaczem która ,

na Henrika brodatego, a od niego do jego wnuka Rogatki; po drugiej za stronie od Wadysawa plwacza na synów jego. We wojnie za tj, skoro laskonogi przeniós swe prawa na Henrika brodatego, mia si rozstrzygn spór, przesza

która linia Piastów a mianowicie, czyli starsza to jest

Wa-

dysawa wygnaca, czyli te modsza, to jest Mieszka starego bdzie panowaa na ziemiach lechickich. Psua atoli ksitom szyki szlachta i psuo je duchowiestwo, gdy bez pytania si o nastpstwo z dziedzictwa, uznaway tego który si dogodniejszym zdawa.

Bolesaw rogatka wpad do Poznaskiego i zbudowa zamek Kopanic nad Obr. Bracia ksita ruszyli przeciw niemu: przyszo jednake do ukadów i oddali nui Santok, Midzyrzecz i Zbszy. Ale znalaz si tu jeszcze i kto trzeci ze czyli i

swoim interesem,

to jest

kaszubsld na Szczecinie.

obieg Santok.

siecz, a

cae

I

I^rzemysaw

zatargi

Barnim,

ksi

Nadbieg on take i

z

pomorski,

wojskiem

rogatka pospieszyli

z od-

e ten gród

wróci

skoczyy si na tem,

do Przemysawa.

Ku

innej stronie

obróciy si usiowania niemal caego

:

152 iiarudu polskicj^o.

Gdy do Prus syi)uy

tumy Niemców, romoiczykowiu

codzie wiksze

si^;

e

postizcj^di,

chize-

i)izyjccit'

i

ciastwji adnego krajowca nie zdoa zasoni od ponienia lepij byo z bawochwalcami Prusakami, ni niewoli; i

e

witobliwymi zakonnikami krzyowymi. wiatopok wic porozumia si z Prusakami, zaoy obóz nad Wis, wyniszczy statki, e usta dow(')Z Krzyacy w Elblgu Baldze ze

jest

i

gód

ciei-pieli.

wanie

Zjoleshnvowi zamek podda, lecz zaraz poswemu sudze, tem taki go al opanowa, e kaza si wykona. co ten Jeszcze za ycia Kazinn'rza, Bolesaw i)obony z Wadysawem opolskim wybrali si byli zbrojno (r, 12(51) aby opa-

odorik, ten

t

nowa

ci

i

cz

ldzkiej.

kasztelanii

Mia

j

Wolimirz biskup

kujawski jako zujienie prawnie od Kazimirza kujawskiego sobie

nadan,

ale

i)rzycinity

si

bez wielkich

wkoowodów,

j

przyzna Bolesawowi. Mazowsze stao pustkami: gówny gród Pock by take spalony; co dzie naleao wyglda nowych napadów Litwy,

wdowa po citym Ziemowicie, nie miaa gdzie gowy Ulitowa si Bolesaw pobony, poszed z wojskiem, zamek pocki odbudowa, utwi(n'dzi wdow wraz ze synami Bolesawem oraz Ivonradem, który za okupem wróci z Litwy, w Pocku osadzi.

a biedna

schroni.

i

otrzykowie sascy

ubic^gli

Santok

i

wydali

go markgra-

Bolesaw pobony zabiera si do zdo-

fom brandenburskim.

skoczy na ugodzie, w skutek którj on SanDrdze (Drezdenko) spalili. rok potem Bolesaw odbudowa Santok mniejszy, gdy ich byo dwa: w mniejszym on sam przemieszkiwa, a we wikszym rycerze

bywania, ale

W

tok, a markgrafowie

grodowi skotnicy, rzemielnicy i inni ludzie. Skoro Bolesaw odjecha, Brandenburczykowie zaraz ten zamek opasali i spalili. Markgraf Otto zbudowa midzy Lubiem a MidzjTze,

czem Szulenz Bolesaw niby przez spar>' patrza lecz pónij przypad, Szulenz spali, a kasztelana Sabela poima. Znowu :

,

Otto odbudowa Santok w okolicy wsie na prawie teutoskim poosadza; Bolesaw w odwecie odbudowa Drdze*)' zacz wojn kraj a pod Soldin upi pali. Po wiatopoku pomorskim zostao kilku synów. Misti

i

i

Drezdoiiko nio jest zdrobnia nazw Drona które u Sowian na*) zywao si Dradzanami ale przoz wiksz atwo we wymawianiu wyrolto si z Drdzeka które jest zdrobniaym wyrazem (starepo) Drdzenia. ,

Snadno wanie przy tern odbudowaniu mopo Drdzenko czyli Drezdenko. Po niemiecku

Prze

allio

Ih-ezdeuko

zowie si Driesen.

]iowsta(' z i

Drdzenia drobniejsze

na mapach pruskich miasto

172 któregomy

win czyli Mszczug, ckicli,

brat

i

ohjj,!

nad

wadzcj

Warcisaw poima Mistwina

da

miasto,

Konradowi,

Wynika stad wojna uwizi, a Gdask, jego

i

markgrafowi

swemu

posiki przeciw drugienni stwin wydostawszy

sig z

wo wojnach kizya-

poznali

wszystkini.

brandenburskiemu, za

bratu

Wadysawowi.

wizienia, poszed

Gdask

Mi-

otoczy,

Nienic(')W nie naszo, a IJolesawa pobonego przez lito boska o pomoc })rosi. Zacny ksi, cho z umiej licznem wojskiem, stan wkrótce. Bez wielkich narzdzi obleniczych, tylko za pomoc tarczy, koszów szacowych i tym

aby wicej

podobnych drobiazgów, przy roznieconym duym ogniu, dosta si do miasta i wysiek Niemców, oprócz maej liczby, co w jakiej wiey przez ukad poddai si Mistwinuwi. Warcisaw, ogoocony ze wszystkieg(j zosta Ivrzyakiem i swe prawa przekaza zakonowi; dwaj bracia Sambor Ilatibor, ,

i

cho

nie zmienili stanu wieckiego, poszli za jego

Mistwhi trzyma si dobrze

sem zaniós skai'g do licy

ai)Ost()lskiej

i

przykadem.

przeciw lirzyakom, a tymcza-

Zjeha jako konnnisarz stouspokoi zatargi w ten

Ilzynui.

Filip biskup firmiski

i

e

Gniew z jjitnastu wsiami zakonowi przysdzi. Bolesaw 2)obony by jeszcze bezdzietny. Po bracie l^rzemyslawie S3'n pogrobowiec na czele licznego wojska robi wypraw z I^rzedpek, wojewod polskim i z Jankiem, kasztelanem kaliskhn za Drezdenko, do ziemi, któr jego ojciec da

sposób,

w

i)()sagu z

córk niedawno spomnionenui Ivonradowi branGdy Przemysaw wojowa przeciw tenui Ivon-

denburskienui.

i zdoby we wsi Strzelcach (Friedeberg) *) zamek niedawno przez niego zl)udowany z i)owrotem by ju w Bólem**), docigna go wiadomo, Niemcy Drezdenko na nowo zajli, a jest ich niewielu: co jeszcze pozostao rycerzy koo l*rzemyslawa, z tymi zaiaz i)oszed i w trzeci dzie krzyowy Niemców z Drezdenka wygna. l*erlawie zrobi znajomo z Ludgard córk Barnima bra z ni lub w Szczecinie. Bolesaw pobony, jego ona Helena I^rzemysaw

radowi

i

e

W

i

i

*)

Dzi

**)

W

miasteczko

caój

l»izyi»ominao iiii\;dzy

tti

t('j

w

pctbliu Drozdonka.

okolicy

nazw.

nio

Trnilno

Zlijiszyniom a Brojcami

,

niiisz

dzi

za bra

wsi ani miasteczka którcby

Bohlen

za owo Bólem.

mae

oltlry nad Olir

173

mod ksin

przjjmowali

prowadzili j.

iiicy

w

w

Drezdenku;

biskuj)

za

i-cano-

i

processyi do Icocioa.

W

Krakowskiem Bolesaw wstydliwy sabo, a nawet nikczemnie rzdy sprawowa; w sdaci lada drol)nostk, a najbardziej da sie przeku])ir psami, w ktch-ych si tak kocha, caemu ksistwu by nieznonym*). Po mierci jego, do rzdów by powoany Leszek czarny, jeden z owych synów ich macocha chce Kazimirza kujawskiego, co to z obawy, otru, uciekli do czycy Sieradza, a tern si odznaczali, w Niemc(')w i w niemiecki rozum tylko wierzyli, szlacht za polsk za nic mieli. Leszek panowa w Krakowskiem, Sandomii-skiem i podobno przyszed do rzdów nad ojczy-

e

e

i

e

stemi Ivujawami.

Mia saw,

e

wojowa szczliwie

przeciw

Prusakom i Jjitwie z I\rzyakami. Prowadzc raz kilka tysicy ludzi M^szed na jak gór i woa**): „ktokolwiek nietrwoliwy, niech za wchodzi, a bdziemy si dzi mcili zniewagi krzya." Tylko czterystu za nim weszo, uderzy na omiuset Litwinów, odbi naprzód jeców chrzecian a z nie-

mn

,

przyjació ledwo dziesicin uszo.

Kiedy przyjaciela

ju

na Krakowskiem osiad, znalaz zacitego niewe Lwie kniaziu, co jako lennik bana tatarskiego

panowa nietylko na Ivijowie i Haliczu, ale na caej Rusi poudniowej od morza czarnego przy ujciach Dniestru i Dniepru, do brzegów Sanu. Ten tedy knia Lew uakomiwszy si na ziemie polskie wyebra sobie posiki u Tatarów i naszed Sandomirskie, lecz by zbity od Warszy kasztelana krakowskiego, a Leszek ze swemi wojskami ju i Lw('»w zagrozi.

a

Wtedy Lew poszed w rad dzimirskim

i

cignli na

z

Wodzimirzem

kraje

leszkowe,

wo-

kniaziem

,

Litwinów

Ja-

i

dwingów. Leszek przez wielkie pobratanie z Krzyakami, prawie sta si Niemcem, a

w kocu

ztd nieznonym panem

dla Po-

Znaleli si tacy, którzy l^onradowi czeskienui

laków.

owemu

,

synowi citego Ziemowita, a co to u Mindowego by w niewoli wydali Kraków, lecz drudzy uporczywie trzymali zamek. ,

*)

O tóm

przekupstwie psami donosi dzieo C h r o n i c a

Po

1

o

ii

oru

m

u Steuzla. **)

isburga,

To wiadectwo walecznoci Leszka czarnego zawiera kromka Dut'

ri-^JOi

/X >q

!;.\

,

n4 Przyszo do Ititwy j)o(l Do^iicicanii wygna (r. 1271)) Konrada. zbi

Raw

iind

Leszek czarny

i

i

mudzini

Prusacy,

Litwini,

w

Lubelskie,

czasem

a

i

w

Uolnzy

zbni-zyli

Sandomirskie.

zebra swoje lycerstwo krakowskie, sandoniirskie,

przypi krzy

przez

wadze

i

wpadali

Leszek

ustanowiony

a])ostolsk

czarny

sieradzkie, i

niby

ruszy tpi niewiernycli najezdnikocuiiioimnii

\'11I.

LXXX.

Kodoxie Dyplomatycznym Raczyskiego. **)

jego

Jpst

to

nwaga Jana

z

Czarnkowa arcliidiakona gnienieskiego,

Trndno si domylar, e przód nie byo w Krabo wanie ninw.

kt('nzy

z

BrandtMi-

sypao si coraz wicej KrzyaPomorczykami czyli miejscowymi byo jedno; grozili wizieniem Bo-

chcc zamek cakiem oddal, jednake

185 |)ud

wariuikieiii

zwrócony

Ju w

niby

mu

e

,

za

wojeiinycli.

bdzie.

iiiepierwszy

to

kosztów

wyiiagroclzeiiiem

ów

zastawie,

byo Krzyakom zabiera

yhz

Leszko,

co

to

stryja

kraj

Wady-

swego

bram gdaskicli. a brat Przemysawa Kazimirza uiepodzieloii z rodzestwem ziemi micliaowsji samowadnie zastawi Krzyakom, za trzysta grzywien toruskich, które, cho we wticiwym czasie oddawa, przecie Krzyacy odebra ich nie clicieli.

sawa okietka wita

u

,

i

Wzgldem zjazdu

z

Wadysaw

sprawy gdaskiej

mistrzem

])ruskim

i

odbywali

zjazd

okietek

w

da

Kraju czy

w Krajewicach pod Radziejowem. Mistrz niezaprzecza prawa zwierzchniczego nad Gdaskiem Wadysawowi okietkowi obiecywa zamek odda, skoro odbierze koszta, ale tych

i

wysoko szerokich

niesychanie ])odówczas gi-oszy

pragskich

bo na sto tysicy gi'zywien

,

Niedugo po tym

stanowi.

zje-

Byo

to dzie krzyackie wojska otoczyy Gdask wanie w czasie jarmarku w. Dominika i peno naszo do Niemcy mieszkance otwomiasta polskiego ludu z okolicy. rzyli bramy: Ivrzyacy od stóp do gów elazem okryci, zaczli rba ów lud bezbronny: na ulicy czy w domach, starC('>w czy niemowlta w pie WTsieczono. Po tój nieludzkij rzezi mistrz pruski Karol z Luxemburga obieg Tczew, w którym mieszka Ivazimirz synowiec namiestnik Wadysawa okietka. Ivazimirz uda si do obozu nieprzyjacielskiego i na

do koa.

.

,

i

kolanach

ne

baga

susznoci

i

pokoju.

Mistrz zaprosi go uprzej-

na obiad, a gdy Kazimirz po obiedzie

z

niczem puszczony

zblia si do Tczewa, zasta wojsko krzyackie w koo mur(nv w najgwatowniejszym szturmie. Pewnie si ulk o bezpieczestwo wasnej osoby, dosy, e rozkaza dziekanowi gnienieskiemu, którego mia przy sobie, aby w te tropy do mistrza nawróci i Tczew mu podda. Straciwszy tak haniei)nie wane miasto, które Krzyacy zaraz spalili, uda si Ivazimirz z wyszem WH)jskiem do wiecia gdzie jego brat Przemysaw siedzia. Atoli po wziciu Chojnic. Nowego innych j)od wiejeszcze zamk(')W, mistrz znalaz si z wojskami ciem. Kaza tuc mury. a na prost zamku dwie szubienice postawi, aby si bracia ksita domylali, co ich przy dui

,

i

i

gim oporze czeka; tymczasowo

za

chwytano po wsiach pol-

186 (:li()i)stwo

skii'

cerzu

i

Mistrz

wicsziiuo.

('('(liowicza. kt(')ry

przekupi

i)oi)rz('rzyiia

w

w wieciu

uucy

ry-

u kusz.

liny

doniesieniem o swym czyl)upsu inne machiny wojenne 1'oniimo to. Polacy bronie, uszed do obozu krzyackiejio. i

nili

lecz

sie

zawarli

posików

mo^li, .jdali

jak

by

imiemi si)rawami zajty

ukad, w skutek którego

morze zajli

i

opanowali

Tymczasem gogowskiego,

z

I*olanie

/,

i

o

innych Niemców

i

])od(la

rycerz,

.

okiete^

stal

na

broni,

przypad

z

caej

ro-

tym czasem

za-

czele

wojskiem

i

Krako-

189

Ksi

nianie zniewoleni byli otworzye bramy.

Bolesaw

b(>/

trudnoci wyjedna sobie wolne pryszczenie. Albert ze synami skazany na wygnanie, zniewolonym poniós tylko t kar.

e

by cay majtek zostawii- na skarb ksicy, lecz wielu Niemców za nogi komi z miasta przywleczonych, powywieszano (r. 1312) na szubienicy w polu.. W skutek dania mistrza krzyackiego, wyznaczono

Brze

Z

kujawski do nowego zjazdu.

go nie

ustpi

nigdy; ofiarowali

y

i

jakie

utrzymywa

o

kad potrzeb

wasnym

e

Mu-

i

czter-

zao-

koszcie;

Po-

zrzekn si praw swoich. Potrzebne byo Krzyakom takie pismo do przeoenia go pod zatwierdzenie cesari

papiezkie, bo dla nich. jako dla zakonu przeznaczonego

do boju. tylko przeciw nie

owiadczyli,

jakikolwiek zakon z czterdziestu zakonnikami, jeeli

lacy

skie

drzewcami

za

odda Nieszaw, Orów

rzynów na AYieczne czasy; dostawia na dziestu z

doma-

polskiej strony

gano si cakowitego Pomorza. Krzyacy

samym ludom niewiernym:

mogo i)0wstawa prawo

panowania

i

z

podboju

rzd(')W nad krajem

zdawna chrzeciaskim. Skoro zjazd brzeski

spez

bez skutku

.

Ivrzyacy wzili

si na nowy sposób. Przed dwudziestu kilku laty Warcisaw, syn wiatopolka, jak w swojem miejscu nadmieniono, zbi nie móg utrzyma Gdaska. kt(')ry mu brata Mistwina, a zabra, zrobi z niego darowizn Konradowi, markgrafowi brandenburskiemu. Przyszed atoli Bolesaw pcjbony polski, wzi Gdask szturmem, l^randenhurczyków wysiek Mistwina do wadzy i)rzy wróci, ^rzez yczliwo tego Mi-

e

ksi

i

stwina

i

pad pod

uchwa

wadz

pan()w

pomorskicli.

*rzemysawa

na króla polskiego koronowany.

II.

Gdask

z okolic przy-

który wkrótce

by Wady-

potem

Jako jego nastpca.

saw okietek, zapi'Owadzi tam swe rzdy, lecz ród wic(')w wola markgrafa brandenburskiego rozpocz wojn, o kt(ir^j dojero opowiadano. Tak wic w Brandenburgu mian(» jaki tytu m(')wienia o prawie do Gdaska. Krzyacy wziwszy to w rachunek, udali si do Waldemara, który jeszcze rzdzi markgrafstwem w imieniu Jana. Waldemar korzysta z piknej gratki, wszed zaraz w ukady, kaza sobie zapaci dziesi tysicy grzywien brandenburskich, dokument odstpienia wygotowa cesarskie potwierdzenie wyjedna przyrzek. i

i

1^0

Owo kic

tedy jnzfciw Kizyakoin przyszy

za;ik'iiia z

wiiji z nastu

w

przeciw

iiiewicriiynii

riji;ski('j2;o

e

Iiitl.mt:

k()('i()uik('tw

z

cztci-

sicdiu

braci swe^^o

jJoroziKjdzidi. a

cW-

raz sie

nic

ca-

zakonu

e

si na l)iskupów wic, a wadzy arcybiskujjiej chc, e inisyonarzy o)cycli zakointw nie ciei})i nowych otarzy zakatla im nie pozwalaj e pan('»w mudzhaniel)nie w ])ie wyrkich chrzecian na uczt zaprosili bali, a dziesi tysicy ludnoci do Litwin(')w l)awochwaców osadzili;

ulef>a nie i

;

i

e

wypdzili;

jak ich kto

to go zawsze

Wadysawa

Z

zabij.

w Rzymie

zaaleniami

tenii

)ezbon

okietka o

skary, a potem wnk-i.

i

zesza si

lianiebn rze

skarira

w Gdasku.

V wyznaczy jako swoich konnnisarzy Jana, bremeskiego magistra Alberta z Medyidanu. kanonika raw5lu-

.

zagoiziiii

ksidz miejscowy naboestwa nie odprawia, tam go uznawa zapowied w imieniu ksi^'cia wygnano, a na jego miejsce byle Niemca dla tego hoota duchowna tunniie si sypaa wsadzono, iJiskup Tomasz wrnz z drugimi biskuz Niemiec do lska. pami polskimi domagali si w lizymie o ogoszenie wojny kocielnój przeciw lienrikowi izetelnenm. Jedno poselstwo nm czy Tomnsza znalazo mier w drodze, a sdzono, Henrik czy jego stronnicy przygotowali zasadzk. Jednake henrikowski w maju r. 128(1 opaci lubicki, kamieniecki w imieniu ksicia zadali warunków zgody od biskupa. Biskup domaga si przedcwszystkiem obwoania po rynkach, zapraaci, kanonicy, wszelkie duchowiestwo wieckiiezkief!;o

Czytamy, e w roku 1315 wielu w widnicy, Wrocawiu po ini

Nie moiili to l)y biczownicy, bo ich

nych miejscach Polski.

pewnie

ni

^V^ier:

miasta,

i-ozf^rzeszenia.

byli

heretykla.

yd

[loraniony dosta-

253

wa w

(nagrodzie) dziesi grzywien a prócz tego pienina) na korzy wojewody i króla. Za policzek wedug liczby palcy któr by wycity, dostawa yd po pi grzywien za kady palec, sumni na (')W czas ogromn. Mówio to prawo e posdzanie ydów o krew z dzieci chrzeciaskich jest niedorzecznoci, gdy ich religia bynajmniej niekrwawa; ktoby jednake sdownie t zbrodni ydowi zarzuca, ten moe j udowodni jedynie przysig trzech chrzecian trzech ydów, a jeeli nie udowodni, podpada karze któraby bya wyznaczona na yda gdyby si by okaza winnym. yd ma byd przypuszczany do wszelkiego kupna i wolno mu si dotyka chleba na sprzeda wystawionego. Do miejskiej ani równe ma prawo jak chrzecianin niewolno domaga si od niego wyszej zapaty. wiadectwo chrzecia-

iiawisce

sza wina (kara

i

,

i

nina przeciw

nem

i

yd

ydowi wtedy

wane

tylko

jeeli

z chrzeciani-

przysiga.

majcy pochodzi od Bolesawa pobonego si najobszerniej poyczk na zastaw a za procentem lichw jak wtedy nazywano. Lichwy bowiem nie godzio

Przywilej ten zajnuije czyli

si bra chrzeciauiuowi a dla tego bogacia ydów. yd gdy przysie e nie wzi zastawu od chrzecianina albo e mu wyliczy wicej pienidzy na zastaw, ma zupen wiar. Gdy za yd utrzymuje e chrzecianinowi fantu poyczy, wtedy moe si chrzecianin wyprzysidz. yd prócz rzeczy skra,

dzionych

i

kocielnych

moe

konia jednake tylko we

wszystko prz}'jmowa na zastaw,

dnie.

Choby przyj

rzecz

skra-

e

dzion, skoro przysie nie wiedzia, wtedy moe jej nie oddawa wacicielowi, dopókd nie odbierze danej na ni poyczki. Kto ydowi gwatem fant odbierze, winien zupie-

Szkod na

ogie lub z iimej si yda zrzdzon ponosi waNie masz wtpliwoci e ydzi brali od szlaciciel fantu. chty w zastaw wsie a przez to stawali si ich dziedzicami. yd Leszko za Kazimirza wielkiego by upnikiem kopalni wielickiej. Jak w kopalniach tak przy mennicach i po cach bywali ydzi niby dzierawcami niby urzdnikami a najpospoliciej zastawnikami. Handlem jeszcze si nie wiele trucbiili a rzemiosa tylko na potrzeb spóbraci prowadzili, gdy ce-

nia czyli rabunku.

fancie przez

przygody bez przyczynienia

i

i

254 chy rzeim(\liiiczo stay im

zawadzie do j)rzyst;iwiaMia

iia

clirzc-

cianoHi swój roboty.

mia wicej dróg jak dawniej: wycite zaroliska pobudowano wsiami czstokro malekiemi w lTii

,

•*) Tame, ****)

Ordinatio Salinarwn an.

i;J68.

w Bandtkiego Ju$ Polonicum. 17*

260 latowy. przyodziewek ziiiiowy utrzymyway pital o szeciu i i

moj4"li

Lublina

wysea

czyst,

S(')l

i

Miay

iii)y swoich

i^upuicy z Bochni

uhooicli.

na Mazowsze

do Litwy,

,

do Szlska, a u])nicy z Wieliczki

dawa kadenni

mieszczaninowi Wieliczki

kapelanów

,

w

kierunku

j

mofjjli

sprze-

handlarzom solnym

Wc^^rzyni zamieniali w upie elazo gnienieski, biskup krakowski róni pana sól. Arcybiskup nowie duchowni i wieccy, brali pewne wymiary soli co ro-

z

Krakowa

i

do Wpcier.

,

cznie, a wielu

sztory

i

brako cej

równie

Bochni jak

Aby

w

komi

up

mieli

witek.

miao pracowa

Do

up

kla-

nieza-

by witylko od

solnych zbierali

e

przeszkadzali pracy

dochód zupny.

Neorza wojewoda

rozrywki tak

swemi

czasem

z

soli

Wieliczce nie

szedziesiciu, a

Marcina do Zielonych rycerze dla

zjadali ze

i

w

stolników jak

w. si

,

dostawao dary jednorazowe, zwaszcza

róne zakady pobone.

dalece,

kaza dla siebie i sw7ch sug sprawi pijatyk, czem obraony Kazimirz wielki dopiero w dwa pod kar na gardle miesice da si panom przebaga majtku podobnej swawoli zakaza. i utrat

zajecha raz przed

i

i

Na Rusi zapewne ju i wtedy byy mienny lad mamy tylko o ródach i

w

Wtropie pod

Koomyj,

róde uywa

tych

gdzie

Wachnowi.

kopalnie

solnych

Kazimirz

soli,

w

wielki

a pi-

Nowicy dozwoli

ju

Olkusz nie wtpliwie

do-

starcza, jeli nie srebra, to przynajmniej oowiu.

owy way nie

zwaszcza na wielkiego zwierza, które potrzebowielu ludzi, kosztownych sieci i mnóstwa psów, cho

byy wyczone dla ksicia, to na wielu Na lsku w rodku XIII wieku

tylko jemu.

na wielkie, to jest

z wielkiemi

suyy

lasach

dzielono

owy

trbami myliwskiemi jak na ,

jelenie, dziki, sarny, bobry, znaczne

zwierzta drapiene

i

z pta-

ków sokoy; zwierzta czworonone drapiene, poczwszy od lisa,

oraz zajce

Wielkie zwykle

i

ptastwo w'ogóle, liczono do

suyy ksiciu

panujcemu

,

owów maych. a kto inny po-

siada je chyba tylko przez oddzielny przywilej. Zdaje si, Mieszko stary usiowa ten sam porzdek w krakowskiem zaprowadzi, skoro za zabicie niedwiedzia ciko kara. Chopi, ale zapewne tylko po wsiach Sokolnikach i Psarach miewali obowizki pilnowania modych sokoów, aby z gniiizd nie uleciay, oraz ywienia psów ksicych; rzenicy za, którzy

e

261^ mieszkali

po

grodach

winni byli dostawia

bów od byda bitego, którego ksita moniejsi

koów, a z

i

a szczególniej

w

dla

psów.

znaczny

wtrób dla soDo przemysu,

czynsz

wycigali',

XIII wieku, naley liczy myny, oczywicie'

wodne.

tylko

W

tych wiekach przemocy potrzebowa kady mie w pogotowiu przyjació i stronników przeciw napaci a z td nie,

tylko

ojciec,

syn,

brat,

ale

i

krewni to jest w*^ ogóle ród, jako cisy zwizek" do

dalsi

plemiennicy tworzyli dom, czyli odporu i zaczepki. Rycerz naczelnik rodu lub domu doznawa posuszestwa niczem nieograniczonego od modszych krewnych i swoich czeladników: na jego rozkaz upiono, bito

zabijano bez odpowiedzialnoci nawet przed sdem; dopiero statut wilicki postanowi, posuszestwo dla 1

e

moe siga a móg zasania si nie

swego pana

do zbrodni

aden

i

jej

sprawca nie bdzie

rozkazem, ani stacza odpowiedzialnoci na swego zwierzchnika lecz podlegnie równej karze, jak gdyby ,

dziaa

z

wasnego popdu*).

Jednake

i

wedug

tego

sta-

gdy pan chcia, to móg za sug przed sdem bra odpowiedzialno. rodach podziay wojenne na chorgwie, pocztki rzdu z radami moniejszych, tutu,

W

le

szlachectwa,

przewagi Piastów, praw rozgazionych przez osoby do jednego dziedzictwa, pierwszestwa synowców przed córkami w spadkach, gowczyzny na korzy krewnych. Kmiecie i mieszczanie

w

broni swych

opól

stronie dalekiej od

i

murów

domu;

nie

miejskich, ale rzadko

maj te

walcz

staych rodowych

chorgwi, opole

lecz je na prdce z opól i miast tworz; wic jako skadaj gowczyzn, jako miasto odpowiadaj za spó-

obywatela. 1

Rozbójnik, najeznik, podpalacz, paci tylko

dugo w tym

okresie

moe by

win

wysokim urzdnikiem, bo

czsto jest rodu, opola, miasta i ztd kraju najlepszym obroc; za ginie na szubienicy, bo dla kradziey od boju Bi usuwa, za wojskiem zostaje, nikogo nie

zodziej

demu

wspiera, a ka-

szkodzi.

Obyczaje co dzie si zmieniay przez wpyw cudzoziemPolacy wszystkich ziein brali udzia we wojnach

czyzny.

*^

Polo

^^^^'

^^^^^'

"^'

^^

^^^

^^"^

"^'^^^

^ ^^^

" Bandkiego

w

Jus

2f;2

z

Krzyakami

przeciw

Od dawna

l^rusakoiii.

zicmiec sprowadza swego brata rycerza

Do

nimi przychodzili chopi.

saskiego

ludu

stwo wiele

go

z

i

sypao si

miasta ze zakadami religijnemi naukowemi których wszystkich kierunek trzymali Niemcy. i

,

mao mia w

Leszek czarny

mn(')-

markgrafstw;

innych

Wyrosy

midzy Polanów.

nawet

ciidzo-

ksii^dz

inieszczaiiina, a za

ziemi szlski(\j

Brandenburgii

nawciskalo

sie

i

przemysowemi,

sobie i)olszczyzny; Piastowie

zbrzydo im wszystko jzyka stracili rozum rodzimych, zwizków ze Wyrwani co polskie. maestwa jenidzy dla Zanurzeni w zbytkach, serce. ojczystego

szlscy zapomnieli

i

i

zawierali, miasta, ksistwa, a zastawiali; nikczemnie

imah

w

nawzajem,

nawet synów za sukno

si w lennictwo

czeskie

zwierzta

klatkach nawet, jako

konie

i

zaprzedawali, wizili,

Tak ich srodze Bóg kara za wypozostaoci narodowych. i wasnych przodków parcie si apelacye w sprawach do Maciiodziy Od miast polskich

albo truciznami sprztali.

gdeburga

i

Hali,

eby

i

zapobiedz,

tenui

ustanowi na zamku krakowskim

awników od

miast

i

raic(')w

i

wielki

midzy temi Bochni, Wieliczki, Trybuna najwyszy królewski take

wsi, a

Ropczyc, Lipnicy, oraz dla prawa niemieckiego

midzy

Sd

Kazimirz

hiirgrahiego z siedmiu

z dwunastu sdziów wybranych z poawników^ szeciu miast wikszych Krakowa.

Sdcza, Bochni, Wieliczki, Kamirza Olkusza. Pijastwo byo wtedy pospolite midzy rycerstwem i

skim

ztd po zgromadzeniach rbano

i

Sdziowie

noami. tkiem

w

spraw nietrzewo, a za zby-

zasiadali do

bardzo

napojach, szy gry

i)ol-

kuto

si' mieczem,

wysokie

w

Sam

koci.

od ryKazimirz sprawiedliwy, przy kociach oberwa policzek rku. w kielichem z odpustowej, uczcie cerza, a skona na

si po kraju Niemcy

Uwijali z koni

i

z^e

zbroi,

e

nie

i

Wgrzyni, zgrywali modzie

miaa

o

czem

wystpi na wojn.

rycerze, co dobra dziedziczne przez gr potracili. Marnotrawstwo podegao chciwo na ])ienidze, i zegrani

Zdarzali

si

bogatych gracze napadali kupc('>w po lasach, najedali mali ludzi,

których za

upem, updzaniem byda

i

.

trzy-

rebc(nv

Oskareni do wadzy, uchodzili za granic, zwarozseali. zamykali, a z nich szcza w Karpaty; po warownych grodach si

263

najeda,

dopiero na dobre

pali, panny

Tymczasem krewni

zaczynali.

matki porywa

i

takich ujjiesców robili zabiegi

u króla, bagali rody zbrodniami poobraane.

przyrzekli

po-

kor

od zbrodniarza i nie raz wraca z uaskawieniem, a potem i do urzdów przychodzi. Dopiero w kocu tego okresu zbieg podobny, choby zyska przebaczenie, postanowiono,

e

bezecnym pozosta winien, lecz rozumie si samo przez si. Szlachta wielkopolska to prawo byo cigle amane. osiada po zamkach warownych, bardzo czsto wpadaa do Szlska i na odwrót pogranicza wielkopolskie cierjtiay wiele od szlachty szlskiej, a dla tego królowie Kazimirz wielki to

e

ukad

e

we Wyszogrodzie, podobnym najeznikom w swych pastwach poburz zamki

i

Jan czeski

zawarli

1335)

(r,

bd

i warownie ich za samych ogasza za bezecnych i wyjtych z pod opieki prawa. Z polskiej strony mieli odprawia sdy w sprawach tego rodzaju, starosta kaliski i poznaski ,

w

Ostrzeszowie

i

wrocawski

rosta

w

Kocianie, a i

w

gogowski

imieniu króla czeskiego sta-

Sycowie

Kobiety podcza? wojen zwTczajne

zaatwia

i

Wschowie*).

byy sprawy

ztd we wszystkiem zaradne si

rodzinne

JaRo panny zostaway zawsze pod wadz swoich krewnych a jako ony pod wadz mów. Dobra tylko posiada}-, jeeli krei

okazywa}'. ,

wni po mieczu

zaj

albo jeeli

ich nie chcieli,

takich

kre-

wnych nie miay, albo jako wdowy. U szlachty wczenie rycersk gi'zeczuo zachowywano, i w razie zatrudnienia w sdzie, kobieta miaa prawo aby urzdnik w jej pomieszkaniu ustanowienie penomocnika przyjmowa. Zatrudnia}si wedug stanu: kdziel i bielizn, ale te robot na jedwabiu i zotych materyach. Ksiniczka Anna. córka Jaw jesieni zwykle smaya konfitury, zapewne w miodA\igi w.

da,

,

dzie

i

chowaa

dla

chorych.

Co do niektórych miar

e i

o

prócz

poow

v,iiieli

•) 111.

anów

owego czasu,

z

frankoskich,

doszli

historycy,

(niemieckich, magdeburskich)

mniejszych flamandzkich z któiTch jedne

Niemcy do Polski, byy

Dogiel.

Codox

suh an. 1337.

dipl.

tom

J.

ju

Bohemio

i

wtedy

doc.

II.

any

i

drugie

polskie,

sub an. Lsas.

a-

et doc.

264 nom

Hainundzkiin równe*).

Madiat

mai ter.

niemiecki

czyli

wielk miar, r('»wna sig o wiele póniejszym skadit si§ z równych szesnastu*^;) korcom warszawskim, pszenicy, yta, jczmienia owsa. Polska grzywna sremiar bra stanowia zupene cztery i)ite grzywny koloskij, po przy obliczaniu pienidzy we wielu krajach domennicach brze dzi znanej. Czas w owych wiekach oznaczano inaczej, jak teraz.

by

])ardz(j

i

i

i

Czci a

roku

czci

podug postów

oddzielano

podug

dnia

rozmaitych

i

godzin kocielnych, czyli

wit,

kanonicznych

matutina przypadaa witem, prima równo ze dniem, tertia w rodku pomidzy wschodem soca a poudniem, sexta w poudnie, n o n a po poudniu v e s p e r a przed zacliodem soca a c o mpletorium przed nocnym spoczynkiem. Godziny te byy przeznaczonych do piewania psalmów:

przed

,

,

dusze stosownie do dugoci dnia. Statut wisdy kae zamyka w poudnie o godzinie dziewitej, a wic zdaje si, e pierwsz kadzie na pocztek dnia najduszego w roku***), oczywicie byyby to inne godziny, jak

krótsze lub licki

kocielne.

ivom])asy

Narodzenia,

i

suyy

klepsydry

za narzcbcia do ozna-

Kok nowy rozpoczyna si

czasu.

czania

miesice pewnie jeszcze

a

z

nie

dniem Boego miaj'

polskich

nazwisk.

Widzielimy w tym ogólnym

Woka

*)

czyli

jest

jednem polem

miara póniejsza

anu w

rysie drugiego historycznego

i

bya podobno jedn

trzeci anu.

Pewno

gospodarstwie trzypolowem.

trudna

mona si u Czackiego. Polski sd pruski w Poznaniu uwaa w

do W7krycia, ale objani

dokumenPo rozbiorze madrat za miar obejmujc szesnacie korcy wai"szawskich i czter\

**)

tach

,

garnce.

W

***)

w

kalendarzu politycznym na rok 1739.

wydanym

Poznaniu autor dyssertacyi o chronologii powiada

przez Jezui-

„Babiloskie godziny przeciwnym sposobem od wschodu si licz: o wschodzie soca wybija zegar 24 godzin, potem w godzin po wschodzie bije pierwsz y tak tów

których

dalej, z

godzin

ta

niewygoda, co y z woskich. Rzdzi si taWiemy, Niirnberg by bardzo

e

kiemi godzinami Norymberga miasto.''

artistycznym z meclianikow, zegarmistrzów

wszystkich innych miast

e

w

synnym, sta

na zachodzie Europy

kach; najwicej do dzisiaj zachowuje dzimy,

:

Polsce, jak wszdzie

byy

w

z

Krakoweju ze

najliczniejszych stosiui-

staro-europejskich

obyczajów

s-

naprzód godziny kanoniczne, potem

babilotkie dalej woskie., a nakoniec teniniejsze pózegarowe.

265 okresu naszej Rzeczypospolitej,

i

instytucje rycerskie

rozwijay si z pierwiastka rodzimego

za

religijne

mówic tolicki

i

i

miejskie po obyczajach niemieckich

rzymskich.

I nie

mogo by

i

kmiece

po drodze narodowj;

inaczej,

,

a

waciwie

bo koció

odziedziczy spadek cywilizacyjny po Rzymianach

wzór starego Rzymu gdeburg

,

przyszy

a

;

przez Niemcy

za

,

a

kai

na

gównie przez Ma-

do nas urzdzenia miast woskich.

Posannictwem Polski w gronie narodów cywilizowanych byy: obrona ycia sowiaskiego przeciw owieceszemu zachodowi, obrona Europy przeciw barbarzyskiej Azyi, w skutek czego Ru halicka od Tatarów nagabywana zjednoczya si z Polsk, a nakoniec szerzenie chrzeciastwa jako postp na Pomorzu, Litwie. Mimo sabo zewntrzn, Polska nie zaspaa obowizków i odpowiedziaa przeznaczeniu swemu. ,

266

KSIGA PITA.

Tre. Z wik

bezkrólewia korzystaj

si|siedzi,

Brandenburczycy, Litwini.

wgierski przychodzi do tronu.

król

—

Wadysaw

—

ksi

—

Lud-

opolski

Król krewnym zapisów czyni nie ma prawa. — Spór rzdzi w Polsce. Obchód pogrzebowy Kao koronacy, która si odbywa w Krakowie. zimirza. Ludwik przejeda si po kraju i takowy cichaczem opuszcza, Dzia pozostaoci po Kazimirzu W. — zdajc rzdy matce Elbiecie. Ludwik sprawy pod sd swój wytoczone, odsya do matki, a matka do Ludwik wedug swego przywidzenia dobiera syna, bicie kwartników.

—

—

—

—

do rady.

ludzi

Otto

—

z

—

Przecawa

zamianowa.

Pilicy

Morowa zaraza

z

—

Gouchowa

z

urzdu

starosty

usun,

a

Przykry pocztek

— Wadysaw

kraj trapi.

Ludwika. panowania biay ks. gniewkowski, jego

—

Sdziwoj ze Szubina, starosta wielkopolski. — Jako Elbieta zrzeka Kmita starosta sieradzki. Kazimirz ks. dobrzyski. Zjazd w Koszycach. si wadzy nad Polsk. — Jjudwik ciga anowe. Jarosaw arcybiskup zrzeka si swej godnoci z przyczyny staroci, Elbieta jego dobre przymioty. Synod prowincyonalny w Uniejowie. Wgrzyni którzy przywraca do Krakowa. — Litwa napada Rusinów. Jako Kmita ugodzony byli z królow, zabieraj siano, ztd bijatyka. w szyj, zabity. Lud widzc mier pana polskiego, uniós si zemst czyny

i

charakter.

—

—

—

—

—

—

— —

,

—

i

cudzoziemcom

nie

przebaczy.

—

Królowa

tern przestraszona,

oddaa synowi rzdy.

na dobre

—

Jagieo obejnuije ca Wojna przeciwko Litwie Kiejstut poredniczy. Wadysaw ojudski pozbywa si Lwowa a bierze Dobrzy, Ludwik Inowrocaw, Gniewków Bydgoszcz, ])(tczóm rzdzca Polski. Zjazd szlachty w Gnienie ceod duchowiestwa domaga si podatku. Bartosz z Odalem by król adnych nanestników kraju nie mianowa. Bijatyka pod lanowa. Dobra duchowne winny paci poradlne. Ludwik wzywa panów do BuCzop, Tucznem. - mier Elbiety. dzynia, wyznacza na rzdzców Dobiesawa kasztelana, jego syna Zawisz Przejedka ich po kraju, bisk. krakow. Sdziwoja ze Szul)ina starost. Mikoaj his. pozna, wielcy soale sprawiedliwo znikna. Zawisza Sprawy na wschodzie nowy bior kierunek.

Litw

z wielu krajami ruskiemi.

—

—

,

—

i

—

— —

—

—

—

i

—

bie przyjaciele, ich przymioty

i

i

mier.

—

Ludwik zaprasza polskich

pa-

267 na dwa grosze^ spisa z nimi iikad, ponullne stanowi dostaje Marj brandenburski, margraf Zygmunt Pospolite ruszenie. dowództwo przeciw Baroddaje Temu on. za króla, córk Ludwika umar Gdy oblegano Odolanów, król Ludwik toszowi z Odolanowa. co si dziao w kraju. skrelone, wypadki Niektóre nikt go nie aowa.

now do Koszyc

i

-

-

-

i

-

prawodawcza na Mazowszu.

Wadza

ZygniTint Me abv^Domarat „a

-

Walny

centy z i

z

Kpy

Radomska.

wojewod^u

-

by

Grzymalczyki

i

-

- ^ in-

Naczowie.

Naczów

-

Duchowiestwo nie miesza si do Po rónych miejscach bijatyka, paza to dobra ich cierpiay. Zjazd w Siesi wszystkim. przykrz Rozruchy te grabie.

—

-

i

-

Stronnictwo

-

^vojny.

domaga

Szlachta

z

Naczów.

naczelnik

Mazowszan cile sprzymierzone.

lenie"

-

Zygmunt urzdu zoony. Pierzchn powtarza. odjeda do Gniezna, tam szlachta to samo

do

zjazd

si do Poznania.

udaje

starosta,

zezwala,

to 'nie

ona

z

me móg byc króArcybiskup Bodzanta czyni pytanie, czyby radzu. Zjazd Jadwiga. Tczyna. Jako z lem Ziemowit mazowiecki? Krakowem. pod Ziemowitem z wraz Arcybiskup gnien. w Sadczu. - Maocha staroKrzesaw zabiera" Brze, Kowal, na rzecz Ziemowita. szlacht do Siezwouje i Kujaw Ziemowit staje sie panem sta kujaw. Ziemowita. stronnictwem nad przewag Naczowie bior radza wgierskie niszczy i rabuje Wojsko wojny. domowej skutki i Rozruchy Po caym kraju srozyy Wadysaw opolski poredniczy. Mazowsze. Walny. wiec Jadwig. po Wgier do jedzie Sedziwój si bezprawia. do Sieradza Zjazd - Wielkopolska jczy pod gwatami.

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

w

—

-

—

-

-

Radomsku.

naznaczony.

I.

wynikego std bezStra zamku santockiego mia

Ze mierci Kazimirza wielkiego królewia korzystali ssiedzi. Sdziwoj z Wirów, kasztelan trzech

Sasów

denburskiego

ci

i

e

,

denburczYkowie Santok, 'jak sina

i

i

bniski;

midzy zaog byo

zawiadomili Hassona Wedla, rycerza branSdziwoj ^Tjecha; zaraz przypadli Bran-

bez

móg

spieszy

i

wzgldu na

broni go

mu w pomoc

pimienny, obiegli rycerz Sdziwoj ze le-

traktat

mody

z pospolitem ruszeniem

Przecaw

Gouchowa, wojewoda kaliski i starosta polski, lecz Santok musia si podda. Cho^ we Wodzimirzu woyskim by zamek, przecie

z

bardzo warowTiy z kokatedralm-m Najwitszej Panny, a wszystko z cegy przez dwa Trzysta ludzi pracowao codziennie prawie

Kazimirz wielki

cioem palonej. lata:

zacz stawia

kierowa budowl ksidz

drugi

Wacaw

z

Tczyna

i

wyda

268

ju

grzywien, a kiedy król

tysice

tizy

skarbu szeset, które jeszcze mirskie wraz z miastem

miay. ,

skdeby

król

ksi

budynki, dosta by Alexander twinom niechrzconym, ale Rusinom i

w Krakowie,

hodowiiikowi litewski.

by sol w

katedralny aciski we Wodzimirzu.

gdy Alexander bawi

umar, wróci do Ksistwo wodzi-

Wodzimirzem jako hodowiiik,

jako starosta, bo

dziej

wyj

a bar-

stawia

Nietylko Li-

oku,

koció

Po mierci królewskij, stryj

jego Kiejstut wraz

Lubardem przypadli pod Wodzimirz. Burgrabia Pietra z Turok czyczanin haniebnie zamek podda i tak go zburzano, i si kamie na kamieniu nie osta. Tu jest wanie miejsce spomnie, cho tylko pokrótce, bo spóczeni nie opisali tego obszernie, jakim sposobem Luz

,

dwik

wgierski przyszed do tronu polskiego.

kr(>l

Na

po-

cztku XIV wieku panowa we Wgrzech Karol Robert Francuz i synowiec króla sycylijskiego; poj on Elbiet, córk Wadysawa okietka i z niej mia trzech synów: jednemu przeznacza chcia

Wgry, drugiemu

mie

Polsk.

które ziemie trzymali

Sycyli, a dla trzeciego LudAYika

Gdy Kazimirz wielki tron obj, a nieKrzyacy i Brandenburczycy, Karol Ro-

bert obiecywa to wszystko dla Polski odzyska, nawet Krzy-

aków cakiem

z Pomorza wypdzi, byle tylko syn jego zosta królem polskim. Kazimirz, jako wuj Ludwika, da si atwo nakoni, za ycia swego zezwoli na elekcy, która wtedy zaleaa od niewielkiej liczby praatów i przedniejszych

e

Ujto

rycerzy.

ich dobrodziejstwami

kowie Zbyszka proboszcza

i

i

pienidzmi, jak

Spytka kasztelana.

bd

e

w

Ivra-

Oprócz przy-

e

Ludwik starostami i cudzoziemcy nie swoim kosztem odzyska kraje potracone, zarczono ksii szlachcie wraz z ich wsiami i ludmi wolod podatków, zachowawszy tylko mao znaczcy po-

rzeczenia,

om

no

datek

królestwo

czyli

anowe

czyli

poradlne.

Pó-

znowu si umówi o cofnicie tego ukadu, gdyby mia mu si syn urodzi, ale do syna nie

niej

Kazimirz

wielki,

przyszo.

Przez

mier

ojca

królem wgierskim.

i

pt)tem brata,

Ludwik zosta naprzód

:

269

ii.

Panowie krakowscy i starszyzna polska przyjmowali Luw Sdczu a potem do Krakowa prowadzili. Mieszczanie potlzieleni na bractwa rzemielnicze, z chorgwiami szkaratnemi i swemi oznakami, skadali dary do rk królewskich dwika

i

,

odprawiali powitanie u góry Lasoty.

miejska, a potem duchowiestwo

szli

Naprzód caa przed królem

ludno

a

do ko-

cioa zamkowego.

Wadysaw szlski

opolski siostrzeniec

zmarego

dobrze z Polakami zaznajomiony,

króla

,

jako Piast

mógby by

snadno

pomyle. Z tej przyczyny król Ludwik oddawna go gaska, palatinem Wgier zamianowa, a po mierci o tronie polskim

Ivazimierza wielkiego bez pytania si o prawa Polski na niepodlegego ksicia ruskiego wyniós i Lwów z ziemiami okolicznemi odda nni na udzielne i dziedziczne pastwo, a w dodatku i)od zarzd i Polsk. Skoro si tylko Ludwik w Krakowie rozgoci, kaza natychmiast testament Kazimirza wy-

Wedug

konywa.

e

nad testamentem rozwaa mieli arcybiskup Jabiskup krakowski Floryan wraz z rycerstwem które Krakowie. Uchwalono, Kazunirzowi szczeciskiemu

dozwoli,

rosaw

miay znowu drugie kraje To niemogo si panom podoba i król

tego testamentu

od Polski odpada.

i

,

byo w nie

e

mona wydawa

brzyskiej ze ani

grodu sieradzkiego, ziemi czyckiej

Zotory, Bydgoszcz, Wilatowem

i

zawieszono

zgromadzenia.

z

tm

uchway liczniejszego zgromadzia si w zupenoci u ar-

rzecz

Skoro rada

ca

do-

Waczem,

synom naturalnym królewskim zapisanych grodów;

wszystkiem

i

do

cybiskupa, wyrzeczono przeciw testamentowi królewskiemu i polecono komornikom Ocianowi sandomirskiemu i Janowi kra-

kowskiemu, aby na znak niewanoci przywileje przestrzygli i do zachowania oddali. Gdy nazajutrz znowu radzono, przy-

szed

Wadysaw

opolski i imieniem Ludwika uczyni zapytanie robi zapisy z krajów, grodów i wsi na korzy krewnych? Tu szo o nienaraenie si tak królowi jak jego namiestnikowi Wadysawowi opolskiemu, z powodu darowanej Rusi i dopiero zdania poszy na rozsypk duchowni niechcieli si wcale miesza do odpowiedzi; wieccy, jedni mówili, czyli król

moe

:

e

270

moe,

król

a drudzy przeciwnie: przemogli ci, którzy

si zr-

e

to jest

usuwali

cznie

od wszystkiego przez utwierdzenie,

zagadnienie czysto prawnicze, azateni sami nie

tylko prawnicy na

mog. W skutek takij zasady upowanienia Peka ze Zambr, sdzia sandomirski Wilczko

odpowiedzie

zawyrokowali

i

i

e

król krewnym zapisów Naborowa, podsdek krakowski, prawa. niema robi owo zagadnienie tak wane i pod Jasn jest rzecz, wzgldem prawnym bardzo wtpliwie wygldao. Od wieków z

e

suyo

królowi rozdawanie na dziedzictwa wszelkich czci Wszystka szlachta tylko na tej zasadzie przysza do posiadoci gruntowej Bolesaw krzywousty midzy syn()W cala

kraju.

;

Polsk podzieli: przeszo zdawaa si mówi z jednej strony za prawem przy królu; ale z drugiej byo dawniej uznane e nadania Konrada mazowieckiego

i

w

ogóle Piastów na

korzy

Krzyaków sprzeciwiay si prawu przeway argument, e król nie ma prawa niweczy caoci narodowj. Bolesaw krzyi

nadajc synom dziedzictwo na

wousty

królestwo przy jednym najstarszym.

zostawi

dzielnicach,

Skutek

atoli

e

okaza,

nmsiao na drobne, osobne pastwa przeto bez zamiaru zrobi Bolesaw krzywousty to, do czego nie mia prawa podobne zniweczenie caoci wyniknie^ tem pewniej, skoro zapis jest uczyniony ksiciu ssiedniemu. Zwaywszy, ocalenie narodu jest ostateczn podstaw prawa, a std coby przeciwko ocaleniu byo, czy w obyczaju czy w uchwanatychmiast usta powinno, le, to obowizywa nie moe przeto testament Bolesawa krzywoustego staje si owszem dowodem, królowi nie moe by wolno rozporzdza ziekrólestwo rozdzielio

si

i

rozdzieli

;

;

e

i

e

grodami na przypadek mierci. Owa wic odpowiedz Peki ze Zambr i Wilczka z Naborowa, bya suszna i rozumna, ale to, tylko oni dawali, wykrywao nico rad-

miami

i

ej

ców, bo jednego

dnia wszyscy kazali

a nazajutrz tylko dwóch wiedziao,

mia

si

t

z pieczciami.

Ludwik,

Tym

ale

przywileje

e

zada

mieli

do

przestrzydz,

tego

prawo.

odpowiedzi na pimie

si)osobem Kazimirz

szczeciski

nie

i

mia

si ju na czem opiera dworacy po nieboszczyku królu pracowali za zapisem; Ludwik ofiarowa ju tylko z aski ksi:

stwo gniewkowskie, ale Kazimirz nie chcia go

wzgld na prawo Wadysawa biaego

,

który

by

przyj

przez

benedyktynem.

^1 w przedmiocie

korouacyi zachodziy

Przemysaw pogrobowiec

ksi

trudnoci:

niektóre

wskrzesi królestwo

polski

i

by koronowany w Gnienie po nim Wacaw czeski w teme miecie ale to byli waciwie tylko królowie Polanów. Wadysaw okietek, jako król krakowski lubo si pisa pol,

,

skim

krakowskim od pocztku

i

oraz syn jako Kazimirz wielki

,

obrzd w Krakowie. Powsta teraz spór midzy Krakowiakami, a Ludwik dla dogodzenia obudwu Polanami ziemiom chcia, aby mu w Krakowie wkadano koron a w Gnienie wrczano inne oznaki królewskie. Ju za Kazimirza wyrzeczono zasad, eby si te dwa pastwa obyczajami i prawami cile w jedno spoiy, a dla tego cay spór upad i dnia odbywali ten i

,

dziesitego listopada,

w

niedziel,

Jarosaw arcybiskup

roku

1370.

Piotr

lubiski biskupi,

w

nazajutrz po

w.

Marcinie

oraz Flory an krakowski

i

kociele katedralnym krakowskim,

w obec maej liczby rycerstwa namacili i ze wszystkiemi oznakami koronowali Ludwika. Podczas koronacyi zaprzysig ów ukad z narodem, w którym midzy innemi zobowiniepozwoli adnych ziem od korony polskiej odza si, a

e

dziela

Z opolski

*).

ksit i

znajdowali

pierwszy z Wielunia na, Bobolic,

si na koronacyi oba lenny

szczeciski;

Ivazimirz

,

Bolesawca

,

Wadysaw

tylko

hod

wykonywali:

Brzenicy, Krzepic

,

Olszty-

a drugi z ksistwa dobrzyskiego, Bydgoszczy,

Wacza.

Tego hodowania które \w raz pierwszy mazowieckich wymczy, Piastowie polscy straMi nie mogli; bya im to zawsze nowo cudzoziemska i poniajca: mieli si od wieków wszyscy za równych braci, a gdy Piastowie szlscy zoyli hod Janowi królowi czeskiemu, poszli w pogard, uwaano ich za odpadych

Wilatowa

i

Kazimirz wielki na

od

dziedzictwa

*)

bona

i

Privilegium

fide,

,

ksitach

dla tego

aden ju

Ludovici regis

absue omui

nie

Cassoyiae

dolo cujiislibet fraudis.

by

anno

na królestwo

1374.

promittimus

sub sacramento

fidei

no-

coronam regni poloniae semper salvam et intergram ac illabatam conservare et nullas terras vel partes earum ab ipsa alieuare vel

strae ipsam

minuere, sed eam augere et recuperare sicut in coronatione nostra sumus et

fuimus obligati nostris munimentis.

Te spomnione sze pncfa ronrentn

tu

muvxmenta

byy

oczywicie

ju

to

samo co póniej-

272 obierany.

wiadczy

kon fiiiienieski

,

wyranie Jan

to

Czarnkowa archidiaowe^o czasu.

z

niepospolity histoi-yk

III.

Po koronacyi zajto si obchodem pogrzebowym KazimiSzy naprzód cztery czarne wozy; wonice i Za tenii postpowao czterdziekonie w czarnych okryciach. stu rycerzy w zbrojach ze szkaratnenii paszczami na prawych ramionacli, a po nich znowu rycerzy dwunastu, którzy mieli herby dwunastu ksistw na tarczach. Na koniu królewskim siedzia rycerz w zoto purpur ubrany i przedstawia nieboszczyka Potem postpowali ludzie parami i mieli w rku wielkróla. kie wiece, lane tylko po dwie z jednego kamienia wosku: niesiono mary przyozdobione bawatem i zotogowiem a przed niemi szed taki, co za dusz króla, rozrzuca ubogim pienidze. Prócz tego wielu ludzi nioso wory z groszami a dwaj rza wielkiego.

i

,

,

z

uczciwoci znani

,

wysypywali je nieustannie na dwie srebrne

móg bra

miednice, z których kto chcia,

rami okazao si we wielkim paczu rzan po Kazimirzu wielkim

w

okoo

panowie

i

tum

ludu.

Za ma-

woli.

czterdziestu dwo-

sukniach czarnych

zamykali król Ludwik, arcybiskup, biskup

ta,

do

;

pochód cay

krakowski, ksi-

Wstpiono do kocioa Bogosa-

Panny Maryi, przy którym byli bracia mniejsi do kocioa kaznodziejów, a potem w kociele katedralnym, biskup Floryan odprawowa msz wit. kocioach skawionej

i

W

dali dary:

komornik, podskarbi, stolnik, czenik, podczaszy,

marszaek chorowie; midzy darami w rónych kolorach. Kady ksidz, który msz odprawi, dosta gar ówczesnych groszy, jak na miednicy zachwyci praat, co rozdawa. Po ukoczeniu naboestwa ruszyli ku otarzowi chorowie a za nimi podpodkomorzy

byo

i

czyli

i

sukno bruxelskie,

,

wiód najulubieszego wierzchowca po królu na którym siedzia ów rycerz w purpurze, co przedstawia nieboGdy podug zwykego w takim razie obyczaju, zaszczyka.

koniuszy

czto

ama

,

chorgwie, pacz,

jk

do nieutulenia, rozleg si

midzy nabit cib. Dopeniwszy aobnego obrzdu, wyjecha Ludwik, ju król polski, wgierski

i

dalmacki, z Krakowa do Wielkopol-

273 ski.

By

znaniu,

przyjmowany

uroczycie

czycy

Sieradzu.

i

W

w

Kaliszu.

Gnienie, Po-

prdko

powrocie tak si

za-

win, e nawet bez wstpienia, w nocy przejecha Kraków. Rzdy pastwa cakiem zostawi matce, która po pogrzebie zaja si spadkiem podug testamentu dziekan

po bracie.

Zrobiuno trzy

lamclerz krakowski, jedne

i

wiaa po

by

którego exekutorem

braa

czci:

z tych

Janusz Suciywlk

(ma

trzecia

owdo-

domu ksi-

Ivazimirzu wielkim, królowa Jadwiga, z

Jadwiga córki z teje. niczka gogowska, a drugie Anna przypado trzysta trzydzieci trzy i pó grzywny Na i

kad

czeskiej

srebra;

om

za

wielkicli

mis

ze

szczerego

zota,

sze

puharów rogowych, zotem i srebrem misternie ozdobionych, baki jaspisowe i krysztaowe, piercienie, klejnoty w ksztatach kwiatów, obicia w ory z pere i kamieni \\Tszywane nienmiej nmóstwo drobnostek które si z darów pogromadziy, nie dzielono wcale, jako przeznaczone dla dwóch córek Ludwika. Podró po kraju miaa co dobrego przynie, ale wanie przeciwnie skutkowaa: "Wgrzyni z orszaku nadwornego po drodze rabowali. Kuiie najuboszy by zwyczajny swemu królowi zabiega i skargi wytacza, a tu Ludwik przywyky trzydzieci

.

,

do majestatu, do kornych wasalów, nie

majc

najmniejszego

pojcia poufaoci polskiej, nieatwo do

siebie

przypuszcza:

wszelkie sprawy pod swój a

sd

wytoczone

matka odsyaa na odwrót do syna.

i

odsya

tak naród zbogacony

najwyborniejszem prawnictwem, zosta bez prawa. i

inne

uciliwoci

e

tak dobre,

za

:

do matki, Przyszy^

kwartniki bite za Kazimirza wielkiego

dwa dawano

grosz czeski, król

byy

za Ludwik

nakaza, aby kwartnik by w obiegu tylko jedn czwart grosza. Z tego wic wynikao, kwartniki miay narzucon daleko mniejsz warto obiegow jak rzeczywist, i ci co je zniewoleni byli wydawa lub zmienia, ponosih strat, a którzy je chwytali i topili, zariibiali niezmiernie. Kosztem wic ludzi pracowitych i spokojnych bogacono wybiegych przetapiaczy. Tylko zasugi w narodzie daway odwiecznie prawo do urzdów i to podug pewnej kolei, a tu Ludwik wedug przywidzenia, dobiera ludzi do swojej rady. Nie podoba mu si Przecaw z Gouchowa, wojewoda kaliski, który sprawowa

e

,

znakomity

Tom

urzd I.

starosty wielkopolskiego, to zaraz go zruci. 18

274 a

zamianowa Ottona

wiali,

i

to jest

z

Polanie

Niekt(')izy

Pilicy.

zwyczajowi

i)izociw

ksistwa krakowskiego sprawowa u nieb urzdy.

dopomaga biskup

obietnic

starostwa,

z

Gdy

cho mu

przyjecha do Poznania, ledwo go przyjto, cznie

przedsta-

aby obywatel

pi-awii,

i

caym swym rodem Doliwów

niejeden

da

sobie

gb

Otto

serde-

cho

i

Ogó

zatka.

szlachty nie wspiera naleycie Ottona:

dziee rzuci wania przez nie

rosy niesychanie krai rozboje; sprzykrzya nui si ta nienawi sam pourzd. To wszystko przykrym czynio i)ocztek panoJjudwika, a trzeba do tego doda morow zaraz, która dwa lata. a szczególniej we wrzeniu r. 1371 niezmieii

sroya si po

kraju.

IV.

Syn Kazimirza kujawskiego Ziemomys. co to, jakemy bojc si otrucia przez macoch, uciek by razem z bratem swoim Leszkiem czarnym, w kocu ycia panowa nietylko na czycy, ale na Kujawach, Sieradzu i Dobrzyniu. spomnieli,

Po jego mierci pierwszy syn Przemysaw

wzi

drugi Leszko Inowrocaw, a trzeci Kazimirz

Gniewkowo

sztelani

soska.

Z

dzieci

prócz siostry wydanej przez

kiego ksicia boniackiego

oeni

z

córk ksicia

spokojnie

v,'

tego

Bydgoszcz, z ka-

Kazimirza gniewkow-skiego,

Elbiet, matk Ludwika, za ,

by Wadysaw

Albrika ua Strzelczu

ojczystem Gniewkowie, a

mia

ja-

biay, który si i

panowa

sobie

przydany Inowro-

skóci si z ksiciem take kujawskim, Stanisawem kiwaa i gdy nie chcia caw, jako

leimictwo.

Wadysaw^

biay,

stan przed sdem królewskim, by pojmany i z lennictwa inowrocawskiego wyzuty. Po mierci swej ony Wadysaw biay odda Kazimirzowi wielkienm i ksistwo gniewkowskie za tysic zotycli, a i)oszed z kilku szlachcicami do ziemi potem bawi na dworze cesarskim w Pradze, skd przez Kujawy uda si do Prus walczy z Krzyakami przeciw Litwinom. Nie zagrza tam i miejsca, ale napowrót przez Kujawy, pomijajc grody, przez Czechy i Niemcy przyby do Awenionu, gdzie bawi papie z dworem. By tedy w Awenionie historyk owego czasu, z kt(n'ego fcMi o])is bierzemy. Jan z Czarnkowa archidiakon

witej odwiedzi grób Chrystusa

i

i

i

275 gnienieski, ale Wadysaw utai si przed wszystkimi Polapo dwóch tygodniach, wyjecha do Cistercium i zoi sta wedug tamecznej reguy zakonnikiem wkrótce atoli sokami,

;

sprzykrzy i przeniós si do jakiego klasztoru Benedyktynów. Skoro zasysza o mierci Kazimirza wielkiego przebie

,

mu

gow

myl

mia wrecie stronników. Kaza im si zbiera w Bazylei, a sam uda si do papiea; potem z Przedpek ze Stszewa, Stefanem z Trlga i Wy szota z Kurnika zjecha si w Strasburgu i ruszy na Wgry. Chocia nie by bardzo uprzejmie przyjty, sza

pewnie

przez

o koronie;

i

owych towarzyszów pozosta na dworze króla

odprawiwszy

Ludwika, którego ona bya jego rodzona siostrzenica. Ta wyprawi Wapo dugich naleganiach przemoga na dysawa biaego i przy jego boku poselstwo do papiea z proaby go od lubów duchownych zwolni, bo chciaby ksi-

mu

b,

stwo sw^oje

odebra

i

on

poj.

Papie

e

,

da odmown

od-

W

dzie Naropowied, a wtedy Wadysaw wzi na kie. dzenia Najwitszej Panny (r. 1373), przyby do Gniezna: by na obiedzie u burmistrza Hanki, który go nareszcie pozna snad uwaa za myliwego, bo udarowa jastrzbiem. To poznanie naglio bardziej podró: Wadysaw samoczwart wpad do Inowrocawia, zwoa mieszczan i odebra od nich przysig wiernoci. Pobieg do Gniewkowa i tam równie dobrze mu si udao. jakiej pobliskiej wsi schwyta rycerza Rymlika, który mia wadz nad zamkiem Zotory; ruszy zaraz z nim pod ów zamek i pokaza zaodze kogo ma w swoim rku. Ta w obawie, aby jej naczelnika nie kaza, otworzya bramy. Nazajutrz zczywszy Inowrocawianów z Gniewkowianami poszed pod mocny zamek Szarlj, który si od razu podda: Tak przez kilka dni straciwszy tylko jednego czowieka, który pierwszy wchodzc poleg w bramie szarlejskiej, Wadysaw sta si panem wikszej i

W

ci

czci Kujaw. Ludwik król pod utrat czci i majtku zaleci wszystkim posuszestwo dla starosty wielkopolskiego Sdziwoja ze Szu,

nastpi po Ottonie z Pilicy. Kujawiacy nie bardzo ufali siom Wadysawa zaraz poddali Inowrocaw gówne jednak miejsca byy Zotory Szarlej, mogy si przynajmniej rok broni. Wadysaw atoli ju si wojaczk na-

bina, który

i

;

i

i

18*

_ syci

w

odda

i

276

Sdziwojowi.

je

Opuszczony

od

wszystkich,

w Ormu si znowu czego zaczy grucha wieci,

nieasce królewskiój przeszo rok mieszka na zamku

Doznawszy

dzinie.

chciao

e

o

By

Jak()ba

1375

r.

ubieeniu jakiego zamku a najpewniej Zotoryi myli. tam starost Kiystyn ze Ski-zypowa stary pijanica a mia ,

,

sob

za

w.

okoo

i

e

biedy, nie dziw,

siostr Sdziwoja ze Szubina.

,

Sdziwoj chcia kogo

pewniejszego osadzi, ale Krystyn prosi przez powinowactwo,

e

byby

po tych wieciach

to wielki

wstyd dla niego

i

zar-

e

si ju dobrze popisze. Niedugo potem, a nazajutrz cza, po Narodzeniu Najwitszej Panny, rybacy nasadzeni od ajentów Wadysawa, przywieli Krystynowi w darze kilka naczy

pospou na zamku

wina, przy którem z nim wypito

wszystko,

zapas.

Dola Krystyn

nicy

a

Wadysawa

rybacy jak

naleao

i

Wnet

zasiedli.

do Torunia

pojechali

po nowy

i

poszed spa kiedy ,

stron-

sprztnwszy strae, rozkazu swego pana oku i wtr-

przystawili

drabie, a

obudzi eby z ci do wizienia jedynie na przekor szwagi^owi Sdziwojowi

przyszli go

,

.

ze Szubina.

Do Wadysawa w Zotoryi cigali si wóczgi rycerze waleczni nia

i

zgoa

,

ubodzy,

Ulrik Osterin z Drdze-

lud rozmaity.

Wadysawa z kilku Sasami innymi wojskoo zamek Raci, posiado biskupa wadyatoli w kilka dni lepiej mu i)Oszo w Gniewko-

pomocnik

i

wymi kusi si sawskiego,

mia i)omoc od mieszczan, którzy podpalili zamek walczcego przeciw sobie Gerrarda ze Soniowa, z bratem, dwoma synami, a w ogóle dwudziestu piciu ludmi. Tych wszystkich okupi nawet drogo Sdziwoj ze Szubina, a o swoim szwagrze Krystynie ani wiedzie nie chcia, przecie nieborak sam si zdoby na pidziesit kop groszy wie, gdzie i

wzi

a

i

wolno

odzyska.

Jako Kmita,

starosta sieradzki

,

z

ramienia królewskiego

mia prowadzi wojn: wysa przed sob wozy pienidze, które nietylko wpady w rce Wadysawowi, ale doday mu tyle otuchy, e poszed w rad ze swymi ludmi kmieciami ziemi gniewkowskiej, jakby dobyd InoM-rocawia. I kiedy do tego miasta ju spieszy, zabieg mu Jako Kmita, wsparty i

i

oddziaem przez Bartosza Nie dugo trwaa walka ,

z

Wicborga, starost

Wadysaw

z

rozsypki

brzeskiego.

dopad Wi-

277

sy

po puszczeniu koni. sanioczwart jego wojska poimano, a szawy; i

cz

Mimo

upyn ódk

cz

bito

klsk Wadysaw

a

do Nie-

pod same

wicój sprowadza; pustoszy Kujawy, a nawet przedmiecia Inowrocawia pod same bramy spali. Aby niejako kraj zasoni, Sdziwoj ze Szubina utwierdzi w Suewie wie Jarosawa; na niej osadzi ludzi zbrojnych, jako statki

toruskie.

ludzi

do

Zotoryi

tó

po

innych jeszcze

i

te

miejscach, a

bina, Kazimirz

owa

ksi

kaszka

jenn nad

wszystkimi

,

któremu

wadz

oddano

pod Zotory.

poszli

codziennie

Sdziwoj ze Szu-

dobrzyski, Bartosz ze Soko-

Bartosz z Wicborga,

i

prawie

ci

Wadysawa.

utarczki z oddziaami

mieli

coraz

Wadysaw

wo-

biay,

Wile dawa tgi odpór. Pod Brzeciem kujawskim by mynarz Hanka, zmylny murów,

nietylko z

w

ale ze

ciesielskiej robocie:

okupu

zem

za

,

rkojmi

tego

tylko

do domu

stawi,

statków na

i

zapa

dawniej

na zobowizanie

Wadysaw ,

e

i

bez

si za rozka-

Wezwany pimiennie Hanka,

puci.

eby podug zobowizania wraca, pokazywa

list

Bartoszowi

naczelnemu dowódzcy, ale Wicborga, starocie swenui Tymczasem ludzie Waten mu adnej rady da nie chcia. dysawa zajechali w nocy, poimali. wsadzili na wóz Hank

z

i

i

Zniewolono

przywieli do Zotoryi.

kusze

si

i

wszelkie machiny wojenne;

go tedy, aby

e

budowa

on jednake bardzo

ba

myn

pod Brzeciem, zawiadomi Sdziwoja ze Szubina ma klucze od jednych wrótni zamku. Wadysaw zwietrzy t zdrad, kaza Hank poima, na stole wycign wiecami pali. Nieszczliwy mynarz zezna wszystko: i wtedy Wadysaw wyprawi jego zicia z kluczami. Sdziwoj o

swój ,

e

ucieszony, z

e

bez

A\75ywu

Wicborga Zotory

znakomitego

wrotnie weszo Wtedy dopiero zapada krata,

otworzono

dobra

opanuje,

i

av

wojownika Bartosza

co najlepszych rycerzy;

bram

dwudziestu

dla lepszego

szeciu.

zgrenia dwoma

poleg Frederyk Wedel, dziedzic Ucia, a drudzy pod gradem kamieni, zniewoleni zda si na ask. Odszed zawstydzony Sdziwoj. Nazajutrz rozpoczto szturm zacity: Wadysaw da jednak od-

wielkiemi kamieniami obarczona

pór, a

zdrady,

mynarza Hank, spali

od kamienia

kaza.

ran,

;

od

jego zicia

Kazimirz

z której

si

niej

i

wszystkich wspólników

dobrzyski otrzyma wtedy wybiega. Ksistwo do-

nie

278 Bydgoszcz, Waczem, Wilatoweni, wrócio do kozatrzymaa wdowa, w zastawie za om tysicy grzywien posagu. Ten Kazimirz syn, jako czowiek wybornego serca: posiada wsie stoowe, hojnie go wspieraa cesarzowa Elbieta, jego siostra z jednj matki, ale tak wszystko porozdawa, cz^^sto o godzie spa chodzi. Wadysaw biay nawet pomylnoci znudzony, zacz ordownictwa odda Zotory; dla utrzymania jednak czci rycerskiej podug umowy, gdy si pokaza z bramy, pucili z Bartoszem z Wicborga na siebie konie i zoyli kopie, przy czem Wadysaw otrzyma dosy ran w prawe ramie. Bartosz z Wicborga Bartosz ze Sokoowa odesali go swoim kosztem na Wgry, gdzie jako czowiek lubicy ostatecznoci, znowu chem na kaptur zamieni i zosta opatem BenedyktyZa dziedzictwo ksistwa gniewkowskiego nów. si z Ludwikiem na dziesi tysicy zotych ówczesnych. Pienidze te cignite przemoc z duchowiestwa wypacili w Gdasku Pietra starosta kujawski i Szymon, podkanclerzy polski. Wadysaw biay nie chcia im jednak wyda kwitu i pojecha sobie do Lubeki, któr Sowianie zwali Bukowcem. brzyskie

z

sam

rony,

tylko D()l)izy

e

i

cik

i

uoy

,

Elbieta za dochody z Dalmacyi, zrzeka si cakiem Syn Ludwik kaza zaraz od rycerstwa

wadzy nad Polsk.

e

przeciga anowe. Powstay krzyki pod tym warunlin jedli obiad i

tvlko wsie

pustoszyli.

i

i

i

ali za rzecz

Nadszed

waciw wystpowa nareszcie

.

do boju.

Stanisaw

(r.

1384), a tu nie

byo

krakowscy sycha o przyjedzie królewnej Jadwigi. Panowie Spytka z larzebrawszy sie w Sandomirzu, uradzili wysa Piotra Szczek«)ckiego kasztenowa wojewod krakowski(>go o przyjazd dopraszali, bo jeszcze lana lubelskiego, eby si i

elekcya pod

czci zawarowana. po

witkach nastpi

nieo-

Wawelski podzownie. Wtedy '^podniós si rycerz Przecaw od was po wiedzia: „Wszake panowie bracia, jedziem powi(>dzie królowj wgierskiej, eiy córk i

ostatnim wiecu

e ju adnych jioslów wyprawia nie mylicie. przysaa robiP'^ Toteraz ma jecha drugi, eby mi tylko kamc uchwalono da Przyznano zupen suszno Wawelskiemu i

i

307 poselstwom pokój,

a

S]\ytko wojewoda, tylko prywatnie sobie

do królowej pojecha. Szlachta

w

Sieracku,

króla.

iim()wia

na

Póniej

si wtedy,

e

odbdzie walny

zniiein'ono,

wiec

Najwitszj Panny ol)ierze eby si zebra w Krakowie, lecz

Narodzenie

wystpili ])rzeciw temu Polanie

i

i

znowu wyznaczono

a na czas o dwa tygodnie póniejszy.

20"

Siej'ndz.

308

KSIGA

SZÓSTA.

Tre. -

licznóm towarzystwie wprowadzona do Jagieo wypra^^^a 1384 koronowana. Poselstwo do matki Jadwigi, która rozporz-

—

Walny

Jadwigi przyjazd do Polski,

Krakowa

ctwa.

Warunki. Polakom zdaje.

—

Jagieo najwicej

ma

austryacki

kowa.

15 padziernika

-

poselstwo.

dzenie

d.

i

—

uczty

i

znaniu, twy.

Krakowie.

Poselstwo

—

Róne

—

do niego.

Gniewosza z Dalewic. klasztorze franciszkanów.

Wjeda

—

stronni-

Wilhelm do Kra-

Jagieo wjeda

Panowie prosz Jadwigi by nieodmówia swej spraw Polski, o zbawienie Litwinów, o koció, Jadwiga wysya Zawisz z Olenicy do Jagiey.

—

-

—

Chrzest Litwinów.

—

—

lub Jagiey

a

w

4 dni ko-

—

Król z królow w Gnienie, PoMistrz krzyacki Zolner. Wielkopolsce cae lato i jesie. - Ztd uda si król do LiKoció katedralny w Wihiie, Missia, chrzest i dary ze sukna.

w

—

Wilkomierzu, Meisagoli, Niemczy, Miednikach, Obolczy i Hajnie. Powraca do kraju. Jadwiga sprawia kielichy, monstrancye i t. d.

inne

—

—

—

o wiele

Wjazd do KrakoAva. ronacya.

w

w

zjazd

—

do Polski z bogactwami.

rki, bo tu idzie o chrzeciastwo.

—

znaczy.

za powiernika

Biesiady

w

r.

w

—

— Jagieo sam przez cay rok Litw nawraca. — Ksita litewscy uznaj Jagie z Jadwig ich potomstwem za dziedziców, a siebie za lenników. i

Witowd szuka schronienia. — Stronu Krzyaków. - Napad na Litw. Sd na Gniewosza. — Jubileusz ogoszony. — Jan Kropido niedoszy Wyprawa Grodno si poddaje. Oblenie Brzecia. arcybiskup. Krz)'aków na Litw. - Oblegaj Wilno i po 5ciu tygodniach odstpuj Krzyacy dopuszczaj si kamstwa ztd pojedynek. ze strat. Wadysaw Jadwiga sprowadzaj do Krakowa benediktinów sowiaskiego

—

Skirgieo urzduje na Litwie.

nictwa katolickie

—

i

ruskie.

—

—

- Witowd

—

~

—

—

i

si do wojny. — Janusz odcirol bankiersk. doi)óki z posiauznaj si lennikami Polski. francuzcy, angielscy, skoccy moskiewscy ksita. — Uczta poczestna w Królewcu. — Witold wystpuje przeciw Litwie, czy si z mistrzem pod Wilnem. — Jagieo wysya

Konrad Wallenrod gotuje obrzdku. Odgrywali oni gnity od Krzyaków. doci niewyzuli. — Ksita pomorscy Krzyakom przychodz w pomoc rycerze -

—

w

mianowanego biskupa pockiego do Witolda, który Witold obejPod Ostrowem witali si uroczycie.

poselstwie Henryka,

zgod wyjedna.

—

i

—

^9 muje

wadz

gie w z

i

Rusi

przysiga na wierao.

i

—

rozstrzygaj spory polubownie.

—

— Jadwiga z Ja-

Cigo

napady

spu-

i

Witowd mierci karze. - ^\adysaw opolski nie przestaKrzyakami róny ci matactw. -^ Zotorya wzmacnia wojemie sta-

stoszenia.

wa

nad Litw

Litwie,

nowisko krzyackie. Rozbiór Polski. -

—

Cae ksistwo dobrzyskie ustpione im

Jagieo

—

~ mier

Grabów. Wyprawa króla, na Szlsk. halick Jadwiga królowa odbiera i do Polski multaski i wooski uznaj si lennilcami Polski. szów,

zostao.

—

bierze Wielim, Krzepice, Bolesawiec, Ostrze-

Ru

—

wciela.

—

mud

Opolczyka.

—

- ^^ojewodow^e

Spytek z Mielsztyna

Krzyacy odrywaj od Litwy. Konrad Jungiugen mistrz wcliodzi z Witowdem w idiad o woln}- powrót. — Zatargi z arcybiskupem rygskim i biskupem dorpatskim. — Polacy przekonywaj dwory, e Krzyacy nie pogan, ale chrzecijan Polaków i Litwinów wydostaje Podole.

-

,

—

—

rzynaj i godz na ich posiadoci. Wacaw król czeski. Polakom zupen suszno i zawiera z Jagie prz}-mierze.

Przyznaje

—

wzywaj I

Niemcy

mistrza w. do Frankfurtu, celem objanienia swego stosunku. stolica apostolska przekonaa si Krzyacy prowadz rzemioso ,

bójnicze.

—

e

—

roz-

—

Przepowiednia Jadwigi Krzyakom. Witowd odstpuje musi na króla i Polaków. Wyprawa Witowda na Tatarów, których królowi i panom polskim poow jako jeców darowa, a drug osiedli na Litwie. Horda kapczacka oblega Moskw. Tamerla

—

dzi bez ogldania

—

—

wdziewa koron zot i ogasza si panem caego wiata. AYadza jego od Kaid^azu do miasta Deli w Indyach. Kniastwo suzdalskie. Tamerla przeby Kapczak i cignie ku Moskwie. Witowd z Tatarami stawa u rzeki Worzskli. mier Spytka z Mielszt3-na. Witowd uchodzi. Jadwiga wydaje na wiat córk a d. 5go choroby

a

-

-

-

-

czcz wysoko a

w

jej

pami.

—

-

-

umiera.

-

Polacy

Fundusz naukowy dla Litwinów

w

Pradze

Krakowie akademi ustanowia.

I.

Gdy owdowiaa królowa polska \\egierska po^trzega, byoby ju bezpiecznie przyjazd Jadwigi odwóczy,' przysaa j do Polski z licznym orszakiem na którego czele stali kardyna Dimitr arcy])isknp ostryhomski*) i Jan biskup

e

i

nie

,

kanadyski.

Jadwiga bya zaopatrzon w kosztowna wyod pere, drogich kamieni, zota i srebra, sukien, kobiercy. Panowie, duchowni i wieccy, starzy i modzi, na czele ludu z chorgwiami wprowadzili dwunastoletni króledo Krakowa; a bya urodna i miaa si sta anioem pokoju, z takiem uniesieniem, i jjrawie przez zapomnienie

praw

wn

e

*)

Ostryhoni po niemiecku Gran.

3J^

mem

szau, bez wzgldu, i tylko z nowa, dnia 15 padziernika r. 13«4, jako

z wielkiego

niu, odbyto

we

pa-

imie-

cibie panów polskich i wgierskich wykonywali liodzanta arcybiskup gnienie-

wielkiej

korouacy, któi ski, oraz biskupi

gost poznaski.

miaa

w dzie jj

Jan krakowski, Jan wadysawski i DobroTym sposobem pozornie oddauo Jadwidze

wadze królewsk. na Litw: Jagieo wielki Jój sawa si^^gna wkrótce czele postawi dwóch którego na poselstwo, ksi wyprawi rzdzc wiHanuloua oraz Borisa, swoich braci Skirgie i owiadposuchanie, leskiego. Gdy ich wprowadzouo na róni wielcy królowie i Krzyacy, wzywali ich pana bezskutecznie; gdyby go jedo przyjcia chrzeciastwa lecz Litw zmieni, dnak Jadwiga chciaa, nietylkoby wiar powypuniewoli z chrzecian pociiign, za sob

e

czyli,

,

ca

i

mud

szcza, swoje utracone, jak

pastwa z Polsk poczy, aleby jeszcze ziemie pomorsk, chemisk, dobrzysk, wielusk,

skarby na przodkach na Szlsk, dla korony odzyska; swe za na rkojmi maestwa króuytek' Polski otworzy. wystawicmo dwa tyJadwigi z Wilhelmem austryackim

e

lowej

sice zotych, przeto rzeczon

Jadwig strcaa,

ale

sum

gotów

zoy.

a

z nóg dreszcz przenikn, a miertehia trwoga lecz kraju, nietylko rzdzcy panowie, waciwi

upodobaniem i odkrólowj, suchali tej mowy z wielkiem i przede wszystkiem potrzebne wyrozumienie powiedzieli,

e

królowej

poparcia

matki, a dla

strony do poselstwa litewskiego

rzeczy,

Wodka

przydali z

ze

swojej

Ogrodzieca pod-

Bogory kasztelana zawiczaszego krakowskiego, Mikoaja zawiadowc nuasta Ostrowa, oraz lu-ystyna z choskiego, Kazimirza.

.

.

ze ziciem Królowa polska i wgierska Elbieta, wraz przyjmowaa brandenburskim, swoim Zygmuntem markgrafem owym wieku zapau religijBudzyniu. to poselstwo w sposobnoci i nawszystko wolao, eby korzysta ze

W

nego

wróci na ono kocioa

potny

naród litewski, a tu Jagieo

za pizyiuijnmiej na poow Wilhelmowi aumiemu czycie zarczona wyksztaconemu, owiadwchania, Królowa wgierska nie bez stryackiemu. polscy panowie okolicznoci zmuszay: by jak

by

ksi

czya

atoli,

dziki; Jadwiga

j

uro-

311 rozporzdzenie

jej

córk

poytku

zastosowali do najwikszego

chrzeciaskiej

Rzeczypospolitej

Rzeczypospolitej polskiej.

i

Krakowiacy wyznaczyli walny zjazd do Kr^ikowa, eby wnioski litewskie pod rozwag. Polanie zjechali tylko

wzi

w

maej

bardzo

Pokazay si rozmaite stronnictwa: wadzy cile monarcliicznej którym si policzbie.

którzy sprzyjali

dobay rzdy

,

zachodniej Europy,

którzy

byli yczliwi królowdowie, Zygmuntowi, domowi anstryackienui, Jadwidze zalecali wszyscy Wilhelma austryackiego; drudzy co szano-

wj

prawa

wali stare kiej

i

obyczaje polskie

cudzoziemczyzny, co

dóbr

stali

w

prebend z Mazowszem,

i

jeszcze utrzymywali,

e

,

nie lubili

Niemców

i

wszel-

stosunkach przez posiadanie byli

za

maestwo

Ziemowitem.

Inni

Jadwig, naleaoby wcieli do korony ziemi dobrzysk, znaczn Kujaw inne leime a dziedzicznie oddane posiadoci Wadysawowi opolskiemu i stawali na jego stronie. Chciano w ogóle pogodzi rozmaite zamieszane spory Polski. Tymczasem pokazao si e wszystkie sposoby do tego ma Jagieo w sw(jjem rku nietylk-o moe jeszcze Ru koo Lwowa dalsz od Wgier odebra, iime kraje przyda, ale na wschód Europy otworzy drog do wpywów duchowiestwa rycerstwa przez

z

cz

i

,

i

i

i

polskiego, na zachodzie

wynie

wzmocni kocioa rzymskiego i caego duchowiestwa Polsk ubezpieczy na zawsze od Krzyaków. Temu ogron.menui widokowi przyszoci musiay ustpi wszystkie stronnictwa trzeba byo powici uczucia Jadwigi i wszystkie drobiazgowe wzgldy. jego znaczenie, a

si

;

;

W

skutek

tego

Wodko

Piotr Szafi-aniec z

z

Ogrodzieca, Krystyn

uczyc, Hinczka

z Ostrowa,

z Rosikowie, dostali pole-

aby si udali do Litwy, odebrali od samego Jagiey upewnieiue przyrzecze i nawzajem wyrzekli zezwolenie na maestwo. Biedna Jadwga, o której chodzio osob, jakby rzecz nieywotna, pozostawion bya w biernoci, bez najcenie,

mniejszego zapytania. Tymczasem Wilhelm austryacki pozyskawszy sobie za powiernika Gniewosza z Dalewic podkomorzego krakowskiego, w licznym orszaku znakomitych rycerzy, okazale, z bogactwami i prawie z niezwykym przepychem, jawnie wjecha do Ivrakowa. Dobiesaw z Kurozwk, rzdca

zamku a waciwie i caego pastwa dnem pooeniu: tu. wola wikszoci

,

ujrza si

w

bardzo tru-

Jagie powoywaa

na

312 iii^'a Jadwigi; Wilhelmowi jednake tnidiu) byo iia tnm pewnych praw za])iera jaku zarczonemu, a móg znowu Polak(»w przy ukadzie z Jagiei^ w dziwacznem postawi wiei

tle

nie chciano

;

ma,

cakiem wszelkich wzgldów

e

skoczyo si na tem,

lecz

gocinnoci aWilhelmowi wstpu do i

w

Jadwiga wyjednaa sobie

zamku wzbroniono.

klasztorze

pooonym izb jadaln czyli tam w gronie dworskich panien, a orszaku polskiego rycerstwa odbywaa z Wilhelmem schadzki nawet z ucztami tacami. Niewiadomo czy bardzo gone tu

Franciszkanów,

przy zaniku

tak zwany refektarz

,

,

i

i

i

wtedy dopiero, czy wczenij lub

brali, lecz

to

niewtpliwe,

wyranie sjjóczesny pisarz krzyae cki, kt()ry dalej prowadzi kronik Duisburga, nasz Dugosz dosy si jasno wyraa i nakoniec mówi o tem Aeneas Silvius prawie spóczesny a z wypadkami politycznemi i kopo lubie

byli; donosi

obznajmiony, bo

cielnemi doskonale cesarski,

kretarz

potem

ale

nietylko

historik

i

se-

papie, znany pod imieniem

i

IMusa II*).

Pomimo helmowi rzucili i

y dugo

go

ze

z

Sowa

Jadwig

mem

bez

nie

i

Jadwiga

zamku.

chciaa za swym

*)

panowie nie pozwolili Wil-

taki stosunek, polscy

pokrzywdzenia wy-

porwaa siekier

oburzona

wyrba

si przez bram,

Dui^osza wyrane: „Fcrunt

ot

ale jej

llcduigim Roijiuaui

iic

suo

oWuctatam, et vix tandem proco ojjtiniatnni ad c.onseaticnduni inductani fuissc. Probe enim novorat matrimoniiim secimdum contrahendum priori obstante legitinium fiori non posso. Facinus

jtuigerotur commliio, diutius

,

,

(luoipie adnltorii exliorrens

niorto putabat.

cum

Neuc

praofato Vilbo]mo

,

contaminare pndicitiam

alteris nuptiis

enim a plurimorum

Duce

Austrijie

notitia sciebat

contracta

post

,

amariiis

ignoratum, quod

dc praesonti spon-

salia (luindocim diobus in thoro, carnali copula otiam subsecuta mansorat.

Timor iiociuc divinus

et vis

conscientiao

mentom suam,

(juasi

nodam

exagitante tcrrebant."

„Ex

eo insuper faciuore a proceribus Poloniac

contoj)tum chrislianao reiigionis

])atrato

qai

pro ea tenipestate in principe Yilbelmo

catholico

Austriae l>uco a logitinia nxoro ignominiose oxchis() foominam ronitentem, Jaggolloni

barbaro non abborrondo

croditur ost onniipolons

tum roginuMi

mum

ot roges

at'liixisso.'"

adultorii

ultionum Dominus

Lithuanis (piam Polonis

Ton obszerny

opis

tiioinus

ilagollis

jungi

Polonus

l^ius

11

inordina-

propensius faventos, phiri-

Dugosza trzeba bra za przyznanie,

i maestwo byo Papie

procurarunt, |tor

zupene. czyli Fnoa>z Silwiusi;.

ktury nio

y

wprawdzie za

"

318 przeszkodzi Diiuitry

z

Goraja.

Nakoiiiec

e

na siebie tyle nienawici u szlachty,

Willielm

wznieci

zostawiwszy bogactwa

u Gniewosza z Dalewic, cicliaczem wyjeclia. blina

wie

Tymczasem gruchna ju przyby Jagieo

z

e

po caej Polsce,

licznym

do Lu-

orszakiem, z wielkiemi

bogactwami

i sprztami na wozach. Poselstwo atoli zastao go jeszcze we Wokowysku. Do Krakowa sypnli si pano-

duchowni

wie

cho ju bya idzie o tyle

koció

o

atoli

wieccy

ama

wielkich

arliwo

Roztkliwiona

w paczu dawaa

religijnemi, o

czternastoletni

oblegali

i

religijn

przyjdzie

uledz

sile

i

mioci

dla

ma

który

si

duchowiestwa wzgldem

Li-

twy, a polityczne cele szlachty polskiej.

e

Jadwig,

aby tylko rki nie odmawiaa, bo tu spraw Polski, o zbawienie Litwinów,

o chrzeciastwo.

,

powodami

i

i

zamn,

okolicznoci

i

odpór,

Postrzega Jadwiga,

wyprawia swego po-

wiernika Zawisz z Olenicy, aby Jagie w drodze powita, adnych darów od niego nie przyjmowa, a sumiennie doniós, czy tak bardzo straszny

dziki.

i

Jagieo dowiedzia si do

szcze.

w

co to byo za poselstwo posa chcc przed nim kibici pobyZawisza, nie nadwerywszy w niczem pooonego zaufania królowej, zda spraw, e jej narzeczony

ani sobie

z

sob

i

zaprosi,

mia ju lat 29 w dzie mierci Jagiey, powiada wyranie: „Non placuit Polonis rex teutnnicus. Yladislaum ex Lithuania vocavere, ejectoue Guilelmo, coujugem ejus et regmim novo regi tradidere. czasów Jadwigi, ale

Aeneas Silvius de Polonia. "W innem miejscu tene sam autor, a mianowicie w licie do Zbigniewa olenickiego mówi: „Yestra E. P. liberalitati meae veniam dabit, si quid est quod offendat, quia in bonum louor: nollo altius exordiri, sed rei principium Guilelmus dux ^iustriae dedit; huic filia regis Ludovici, qui Ungariara Poloniamque possidebat, in matrimonium conjimcta fuit, re-

gnumque Poloniae

in regiiiun datum: nec diu post Poloni nulla injuria quod imperium Teutonicorum ferre nolebant, Guilelnium regno expulerunt, ac nonsolum regmmi, sed nuptam quoque sibi abstu-

lacessiti,

lerimt.

nisi

Nec

contenti hoc,

stra inauditura

scelus

conjunxpre, quamvis nupto conjacuerit."

illa

rcginam,

aggressi facinus,

quae

prioris matrimonii

alteri

memonaque

nupserat,

no-

novo regi

memor, nimquam volens novo

Aeneas Silvius li b. I epistoa CI. — RozAvody av zwyczaju, ani te wbrew woli obudmi maonków

byy podówczas niepodobna byo rozwodu

nie

abominaudum

adorsi,

wydawa, ale pewnie zasza

trudno przypuci, aby arcybiskup

bez Rzynui

matce

jaka dyspensa, bo drugi

lub dawa.

814 postawy bardzo ksztatnej

jest wzrostu nii(!niego,

rzy podiigowatej i

a

rozwesclonój

()l)yczaj(jw

;

i

miej, twa-

za powanych

ksiafjjcycli.

czele niewielu panów wita Jagie Spytko z Mielwojewoda krakowski, j)odo1)no ju koo Jjublina; ze 8andoniirza wyprawiono podskarbiego Diniitra z Goraja do mistrza krzyackiego Konrada Zollnera, ze zaprosinami na ojca chrzestnego dla Jagiey. Wjazd do Krakowa by uro-

Na

sztyna

okazaem

czysty z witaniem

Jagie

przez panciw

mieszczan.

i

Wpro-

na zamek; przyjmowany w sypialnym pokoju przez Jadwig na czele wielu pa panien, zdumia nad jej piknoci, i wdzikami, bo naleaa do najurodliwszych kobiet swego czasu. Nazajutrz zoyli Jadwidze kosztowne dary w perach, zocie srebrze, drogich ubiorach Witowd, ioris i Swidrigieo ksita litewscy. Willielm au-

wadzono

prosto

i

stryacki za kupca przebrany,

w

wie; a raz parli ludzie

Jagiey,

umylnie na

w

luakowie,

e

ukrywa si

niekiedy

w Lobzo-

donui Morsztynów, tak

go przy-

si schowa w komin po

drewnacli

to przygotowanych.

Dnia czternastego lutego r. 188G, Bodzanta arcybiskup zacz chrzci Litwinów: Jagieo dosta imi Wadysawa, K^orygielo Kazimirza, Swidrigieo Bolesawa; podobnie inni

panowie litewscy

ju

i

bojarowie.

Ci

za

bracia

i

krewni Jagiey,

kocioa ruskiego, nie pozwolili na sobie uzupenia clirztu wedug obrzdu rzymskiego. Tego samego dnia Wadysaw Jagieo stan przed otarzem, a po ktiuzy

naleeli do

przyczeniu swoich te kraje

najcilejszem wcieleniu do Polski wszystkich

i

pastw litewskich na ono kocioa

i

oraz zaprzysieniu,

ruskich,

rzymsko-katolickiego sprowadzi

przez liodzant sakramentem

maestwa

potm nastpi obrzd

Czwartego dnia

,

e by

Jadwig zczony.

z

koronacyjny

now

ko-

ron, gdy star Ludwik na Wgry zabra aby l*olacy z imiiniciem jego i)otonistwa, kogo innego nietak atwo ukorono,

wali.

W

obrzdzie

koronacyjnym

oi)r(')CZ

dzanty, mieli udzia biskupi tylko Jan krakowski

poznaski. król

Nazajutrz

z

Wadysaw taców

i

ratuszem

i

ustawionego,

staroytnym obyczajem, odbiera przysig, Zamek przez kilka dni grzmia od turniejów. Jagieo panów liojnie i)oobdarza,

wiernoci od mieszczan. uczt,

tronu przed

BoDobrogost

arcybiskupa

315 a Spytkuwi z Mielsztyiia

kainieiiiaini

uwaa,

którego za luijyczliwszego

,

ofiaruwa swoje sanday ze zluta

.

perami

i

hardzo drogienii

wysadzone.

nietylko zaprosin nie przyj, Jdrzejem bratem Jagiey, który chrzeciastwo ruskie ^ATznawa naszed Litw. Zdobyty zamek Lubomi litewsk obj Jdrzej; otworzyli nui take bramy Pooczanie i swój kraj poddali wreszcie Krzyacy nie-

Mistrz

lecz

krzyacki

Zolner

korzystajc z pory,

z

,

;

zmierne szkody pozrzdzali.

Skirgieo brat rodzony, a Witowd stryjeczny Jagiey, Litw i Jdrzeja z Lubondi od razu wyrzucili, a potem Pooczanów do wiernoci dla dawnego pana przywiedli.

z

rozmaitymi rycerzami polskimi, ruszyli na

II.

U

Polanów jeszcze sroay zatargi

których znakomitych panów,

dwig

w

i

boje

:

na

Wadysaw Jagieo

prob wraz

nie-

z Ja-

saudoprzewanych rycerzy krakowskich posuszestwa przyd(j mirskich, którzy potrafiliby kadego wied, przyby pod Gniezno. Gdy zada stanowiska dla dworu od kapituy i odmown otrzyma odpowied kaza zabiera bydo kmieciom dóbr kapitulnych. Mikoaj Strosberg, Poznaczanin a ówczesny proboszcz katedralny, którego ju std znamy, e za kradzie we Wrocawiu w kajdanach sieujecha. dzia, pooy zapowied kocieln przeciw kr('»lowi Jadwiga wymoga, e biednym ludziom ich bydo pooddawano jeszcze ubolewaa, im ez nikt nie wróci. Z Gniezna uda si król do Poznania, Domarata z Pierzchn z innymi Grzymalczykami zniewoli e si zgodzili z Wincentem wojewod poznaskim, Sdziwojem Swidw kasztelanem nakielskim i innymi Naczami. Bartosza z Oddolanowa skazano na wygnanie z kraju, a Konun i inne dobra po nhn otrzymay nowych .

a

gronie

i

,

,

i

i

e

posiadaczy; rozmaite grodziszcza

poburzono a to

w myl

ustaw

i

inne warownie

szlacheckie

przeciw

najeznikom

polskicli

ciemiycielom spóobywateli. Cae lato i jesie król we Wielkopolsce spdzi. Nakoniec ruszy do Litwy, gdzie wielka missya nawracania rozposi miaa. Arcybiskup Bodzanta i wielu ksiy wieckich

i

,

cz

31G i

iialocli

ziikiskupa, ale staa bezporednio pod arcy])isku])anii gnicnieskienii*). Tak wic Bonitacy IX, jednali kosztem Polski zaopatrzy Jana Kropido. lat

i)óiii(\j

IV.

Nie pytajc si o zimna, wbrew obyczajowi wieku, król 1890) na Litw i obieg naprzód (r.

wybra si w lutym

Brzecie, cigle wierne Witowdowi. Gód a z niego wyniky pomór koni, zniechci Polaków; by zniewolony król mnóstwo rycerzy puci do domu boby sami byli odeszli zostao ;

,

ledwie sto trzydzieci

wszystkiego

kopii

rycerza dworskiego

oblenie Brzecia dziewidziesit kopii poszed Jagieo dalej. atwo zdobywszy May Kamieniec, odda go pod wadz Zyndramowi z Maszkowic, a sam uda si pod Poleciwszy

do wojny wprawniejszego.

i

Polakowi Hince

w

z Ptoskowic,

Witowd z Krzyakami naprzeciw miasta przez Niemen, zacz na wzniosym pagórku nowy zamek zakada. Zaoga atoli niszego zamku strzaami dziaowemi Jagiey zmczona, uwiadomia Witowda, e poddania Wtedy Witowd z Krzyakami przecignli przez nie uniknie. Niemen acuch elazny, poprzywizywali do niego statki wyPrzypad w

Grodno.

odsiecz

i

,

prowadzili chorych, a ludzi zdatniejszych do boju i ze ywnoprzesyali zaodze. Polacy pucili z wod kody i drzewa

ci

z

korzeniami

Niemao

i

gaziami, które acuch wygiy i zerway. Gdy jeden onierz unosi swe y-

statków utono.

ku Polakom, woano po niemiecku aby gin, a ratunku w obozie nieprzyjaciela nie szulca. Od tego onierza Witowd z Krzyakami w nocy ma odej, dowiedziano si, Cisn ju gód niezmierny i oblco te w istocie nastpio. nareszcie Grodno otworzyo bramy onych oblegajcych, cie

wpaw

e

a

i

królowi.

Krzyacy

wyruszyli

we wielkij

rem Kownem

wyprawiono

Kamie

jak spomniono

*)

(Flatau) nad

rzek Kamionk.

sile

Pod

na Litw.

Sta-

wietn uczt poczesn, wojn ,

miasteczko

Bya

midzy Tuchol

tam kolegiata do

a

Zotowem

koca XYIII

wieku.

321 rozpoczto od spalenia Trolvów. Przy obleganiu Wilna WiRusinami rozoy si pod Krzywym zamto wd z Litwinami zakonn En^ielhard RaLe. bo wielki mistrz za kiem; marszaek od kilku lat by chory, z Anglikami. kt(jrycli przyprowadzi syn ksicia Lankastra. a który pónij pod imieniem Heni

IV w

rika

panowa,

Anglii

Freder\]{a markgrafa

narom. a mistrz

.

i

Winy ku

Niemcami

Polsce

i

Po-

rzek Wili ku miastu Mejsa-

inflancki za

Tymczasem Rusini ze

goli.

oraz z Francuzami

od strony rzeki zai)gi,

Witowda.

przyjaciele

za-

Gdy pomieni niemona byo ugasi, wypad wród nieprzyjació Korygieo, brat Jagiey. Poikrwa\\ic gow na wysokiej kopii dla mano go. cito Ki-zywy zamek.

palili

i

pokazywano zaodze Wyszego zamku. Polaków, Litwinów Rusinów oblonych byo do czternastu tysicy. Panowaa miertelna obawa podobnej zdrady, jak w Krzywym zamku i g()wnie przeciw niej miano si na ostronoci. Tymczasem strzay krzyackie z broni ognistej rozwalay mury; ustraszenia

,

i

Polacy zawieszali spiesznie skóry

woowe

mierzw,

Gdy jeden poleg,

i

w

potem ziemi

a

tychmiast

w

Gdy

raz

w

walili.

miejsce

Krzyacy

boju.

rzy.

jego

tracili

stawa; noc

take

pojedynczej

nie

walce

i

a za niemi naprzód

dzie

mao

byli

drugi na-

w

knechtów

podczas

i

wycieczki

mano ksicia Xarynumta. Witowd kaza go na

pracy rycepoi-

drzewie

wizowem wrckl ki. na

której stay dziaa, za nogi powieTatarzy mieli zabaw domczy go si, a Rusini, Litwini strzaami z uków. Totwi brat Witowda poleg od pocisku i

paln

zamku rzuconego. Raz gdy zaoga obiadowaa, wlaz na mur tego zamku

strzelb

niszego, i

ju

w

ze

by koció . Stanisawa, jeden Krzyak sob zwoywa. Przypadli atoli Polacy, po-

którym

drugich za

chwy tali wszystkich i na zamanie karku z murów zwalili. Widzc Krzyacy, nic nie doka, po picie tygodniowem obleniu a stracie do trzydziestu tysicy ludzi, odstpili od Wilna po . Michale r. 1390. Witowd po drodze

e

wszystkie

kocioy

katolickie

przez

Jagie

wystawione po-

mia okruciestwa nawet nad niemowltami wyrzdza. cigu tego oblenia, psy tak si ludzki^m misem ponarowiy, e zgromadzone w stada czsto nawet konnego czo-

pali;

W

,

wieka na drodze rozszarpay. Tom T.

21

322 Krzyacy

sobie

jedna przycliylno po wystpili z ^orkiemi

lakom,

e

e

z

i

swenii

w pomoc ksit

wielu

wojn

podnosili krzyki na te

niejako

a

stanowicy, umieli

zwabia

chle])stwaini

niatacze,

i)rzobiof'li

rycerstwa

sii('0()

krajach,

po

caej

kwiat

ówcze-

zal)ienuiczyn

Dengischan,

cz.

167. 148.

Wodzimirz, 44. Wodzimirz zaprowadza chrzeciastwo, zdobywa Chrobaci, 45. miejsce kaleczenia czonków kary

W

114. kocielne Wojciech w. 23. Wojewodowie, 255. 256. ,

Wójt krakowski, 245. Wojna, 106. Wojsko za Bolesawa,

Tochtamysz, 336.

Wojsko,

Toru,

Wojsaw,

145.

Trigaw, Tuszy,

50.

106. 68.

Wojski, 256.

88.

Woodar knia

149.

U.

Wrocaw Wsesaw,

Uczniowie w. Uonuialda, 49, Unger biskup poznaski, 23.

przemylski,

89.

Hod

Woosi.

Polsce, 216. oddany r. 1054, 60. 62.

Wszebór wojewoda,

119.

V. Yogelsank,

145.

Zakonnicy, 105. Zakony, 235. Zbigniew, 66. 67.

W. Walo

legat, 72.

Waltherd,

Warcisaw pomm-ski,

87.

Wratisaw,

60. 61. 65.

Wenda

^Valda,

cz.

Zbisaw, 72. Zbory krajowe

33.

Ziemisaw r. 91.5, Ziemomys, 170.

2.

66. 78.

Witiis Inskujiem litewskim, 160. NYacaw czeski panem krakowskiego sandoniirskiego, 179. f 1305, i 181.

336.

,

,

synody prowiu-

13.

14.

22.

Ziemowit, 4. 13. Ziemowit, 296. 299.

Zomiczanie

,

28.

krzyacki, 315. Zwierzta w Polsce, 114. Zygmunt markgraf brandeid)urski, Z()Iner mistrz

290. 304.

31 o. 312.

^\ilno T)rzez Witowda z ol)ieone. 321.

czyli

cyalne, 234.

Wigman, 18. Wiek X, 9. \\'ielki wodarz Wrocawia,

Wasil I)inutrj(>wirz Wilhelm austryacki

85.

Krzyakami ydzi,

251.

—

TRE KSIGA

I.

Pocztek

Wenda Przemysawa.

—

piel II.

—

Piast.

—

—

TOMU

1.

— Wiziniirz. — D-wunastu -wojewodów. Krak — Leszek IL — Leszek — Popiel — Po-

Polski.

Leszek

I.

Sowianie.

III.

—

Religia

Sowian.

—

I.

Posady Sowian.

—

—

— Minia. ZiemoJednoczenie Sowian. 15. Str. 1 Ziemisaw Otto I. w. KSIGA II. Mieczysaw I. Chrzecijastwo w Polsce. Zatargi Sasów. Wojna Polaków z Czechami. mier MieczysaOtto II mier Dbrówki. wa. Bolesaw w. obejmuje sam wadz nad caym krajem, zdobywa Kraków Morawianie.

wit.

—

Karol W.

—

—

Leszek.

—

—

—

—

i

Szl.sk.

— Wojciech — Otto — przybywa do Gniezna, ustanawia — Bierze ziemi uyck Mini. — Zdobywa Prag sta, si niemiecMoraw. — Wojna Henrykiem cesarzem Czech III.

S.

biskupów.

i

z nanem kim, zakada obóz nad Bobrem, nastpnie Henryk stan w opactwie MiBolesaw staje dzyrzeczu, nakoniec o dwie mile od Poznania zawiera traktat. Bolesaw zakada biskupstwo w Lubasi panem uyczan Milynów. i

—

—

i

pasowany na rycerza pisze dla zasadzek Henryka po drodze. — Cesarz zapozywa Bolesawa i Odabika przed sd swój, u Jarosawa ksicia Nowogrodu szuka pomocy, niemieckie oddziay zebray si pod CiaBolesaw przystp do Odry okopami zagradza i zwycia. Bolesaw ni. ocala cesarza, ten z placu ustpuje i cofa si do Streli a std do Merseburga, Bolesaw w ziemiach odbitych Niemcom, waruje swoje rzdy. Henryk chc si odbywa zjazd w Alstadzie, penomocnicy daj zna Bolesawowi, ukada nad Elb. Cesarz zblia si do Gogowy obsacza Niemcz. Choroba Zjazd

szu.

do

papiea

do Merzeburga

i

nie

moe

gdzie

,

od cesarza

przesa witopietrza

e

i

nazad si cesarz cofa do Czech. Bolesaw wszdzie znosi Jarosaw zwyciony, KiCzechy pustoszy. Wojna z Rusi. jów zdobyw.a, w odwrocie poobsadza grody czerwieskie. Upadek Pomorza. Zajcie Prusaków. Uczniowie S. Romualda zabici, tylko Barnabasz wy-

napada obóz

Niemców

i

—

i

—

—

sany kraju

do papiea, uwiziony przez i

porzdek.

—

mier

cesarza.

—

Charakter Bolesawa, stan

Bolesawa.

— Konrad cesarz wspiera Lutyków, oblega Bu. — Otto Bezbraim rozwodzi swe ale o odrzucenie spadku po ojcu. — Cesarz nachodzi Polsk. — Mieczysaw zawiera pokój

Mieczysw

II.

koronuje

si

dyszynale od niego odstpuje. go od

w Polsce, a Mieczysaw uchodzi do Czech. Bezbraim Mieczysaw wraca u Cesarza w Merzeburgu szuka wzgldów. Za niego Czechy wyganiaj wszystkie zaogi polskie a Rusini pozajmowali grody czerwieskie. — Mieczysaw zmusza Poniorczyków do daniny. — Umiera. Ryxa obejmuje wadz, uchodzi z kraju Powstaj zabiegi o wadz. Powstaj niewolnicy wyzwolecy, wielu odpada od wiary katolickiej. Brzetysaw ksi Czeski nachodzi Polsk takow upi z bogactw i koBezbraim usadawia si zabity.

—

i

i

i

344

—

Ciao . Wojciecha pozostaje w kraju. O te gwaty zanosi skarg duchowiestwo do Rzymu, a panowie wytoczyli przed Cesarza, lecz utrata niezostaje wrócon. sztownoci.

Kazimirz

wchodzi do Tolski

I.

,

Czechów, wystpuje przeciw Ja-

bije

rosawowi i z nim si godzi, uderza na Slazowszan biega Pomorczykom — Brzetysaw oddaje Szlsk.

przycza,

do Polski

i

— Charakter

mier

za-

Brzetysawa.

Kazimirza.

Bolesaw Szczodry (miay).

saw pokonywa,

wypraw

czj'ni

—

Napad

do

Czechów

Wgier

i

Pomorczyków Bole-

i

osadza

cignie

pretendenta,

—

Napada na Czechy. Henryk cesarz w Minii zakazuje napadów. — Bolesaw nie sucha i prowadzi dalej wojn. Grzegorz Vii. wprowadza na tor ludzko. Henryk czyni pokor przed papieem, Bolesaw koronuje si. — Lud pomny równoci i wolnoci dopatrzywszy pory bierze si do obalenia uciliwej przewagi rycerskiej. Wojna domowa, zemsta sroga i krwawa, mier Stanisawa biskupa krakowskiego. — Bolesaw szuka przytuku na Wgrach i koczy swe ycie. Wadysaw Herman. Wojna z Pomorzem. Sieciech wada krajem. Zbigniew w Wrocawiu i Kruswicy, uwiziony w Sieciechowie, na prob Biskupów i panów wypuszczony. Bolesaw zdobywa Santok, Polowców sroz

wojskiem do Kijowa.

—

—

dze pobi. Sieciech rzdzi

zumiawszy si

mow przez

Wadysawem

burzy przeciw synom.

i

Wrocawianami, wystpuj przeciw

z

Wadysaw

posów za wpywem panów.

— mier Wady-

kiego usuwa. Marcin arcybiskup kraj od wojny zasania.

bierze

Swiatopók margraf Morawski wojuje. Pose papieski Walo skada dwóch arcybiskupów

warownie zgadza.

rk.

—

z

Zbisaw traci katedr. Wojna

Koloman we Wgrzech zawiera z Bolesawem przymierze. na Pomorzu. — Swiatopók ucieka na dwór polski. - Henryk

Bolesaw

w

Biaogród, a

—

—

na Pomorzu. cesarz

roz-

od wszyst-

Sieciecha

sawa w Pocku. Bolesaw Krzywousty, rozpocz rzdy od Pomorza,

Ci poro-

Rozpoczto

ojcu.

—

Saxonii.

Zbigniew cigle burzy to l^omorzan to Czechów.

Bo.

lesaw zdobywa cae Pomorze. — Zbigniew przyzwawszy Rusinów i Waregów Archidyakona. — Bolesaw w Czarnzdobywa Mazowsze. Pomorczykowie Bolesaw rusza do Czech, biekowie. Henryk wkracza na Wgry. Pomorzanie na Marze Wiele, Szczecin ogniem i mieczem pustoszy.

wi

—

zowszu ponosi klsk.

—

Nako si

—

—

—

poddaje.

Zbigniew

Czecliami

z

—

Henryk domaga napada Szlsk, szuka wzgldów na dworze cesarskim. si dziaów kraju i daniny, gdy odmown dostaje odpowied w kracza do Gogowa i oblega. Bolesaw wszdzie niepokoi, cesarz nie dokonawszy nic

—

rusza pod

Wrocaw,

a

Bolesaw

zmusza Henryka do ustpienia. Zbigniew

walczy

Sobiesawa.

-

z

szarpie go ze wszech

—

Borzywoj

nimi przeciw^ bratu.

Zbigniew odzyskuje powrót

--

i

stron.

Gód

Wadysaw w

i

zaraza

Czechacli.

Ugoda Wadysawa, Ottona do i^raju. niespokojny.

i

Boles-

go i olepi kaza. — Otto biskup bambergski opowiada Ewangeli na Pomorzu, koció katedralny w Kamieniu 1125. - Rusini pobudzaj Prusaków i Polowców. Bolesaw wkracza do Wgier przegrywa

aw poima

—

bitwy.

Zjazd

w

Merzeburgu.

i

- mier

lioleslawa

i

jego charakter.

l'o-

345 gld ogólny na

kraj

woustego.

16

Str.

KSIGA

dzieje jego od

i

—

a

pocztku

do mierci Bolesawa Krzy-

115.

Wadysaw otrzymuje godno panujcego, drudzy bracia wzili Wadysaw odar braci z ich dziaów, opuszczony w narodzie da poWarónych cudzoziemców. — Przyszo do bitwy pod Pilic III.

tylko grody.

sików od

dysaw

i

pobity.

— Znowu —

odnieli zwycistwo. z

ciga

cudzoziemców

Kraków si

i

—

poddaje.

oblega

Pozna

Wadysaw

z

ale

,

bracia

Agnieszk

i

synami uchodzi do Niemiec.

—

Konrad raz pora napoBolesaw Kdzierzawy, obrany Monarch. Henryk król rzymmina Bolesawa, by Wadysawa do dziau przypuci. ski stawia si za Wadysawem do Papiea, który wysa do Polski legata, Fryderyk Rudobrody aby dzia bratu oddali, ale to skutku nie wzio Bolesaw przyj cikie wanapada Polsk i przyszed a pod Pozna. Po mierci Warunki i brata najmodszego Kazimirza w zakad daje. Bolesaw wojuje dysawa synom jego Bolesaw wydzieli ziemi Szlsk. Prusaków, w pierwszej bitwie Polacy zwyciyli, ale w drugiej pokonanymi

—

—

—

— —

zostali.

mier

—

Henryk poleg a dzia swój testamentem

odkaa

Kazimirzowi.

Bolesawa.

Mieczysaw

III obejmuje

rzdy.

— Narady

o

zmian monarchy.

Poselstwo

do Kazimirza który ulega woli narodu.

Kazimirz

II

Sprawiedliwy spaja kraj

wadza na Pomorzu

i

Marchii gdaskiej.

Papie Aleksander Kazimirzowi panowanie. — Mieczysaw stawy zaszczytne.

—

III

do jednoci

Zjazd do

i

porzdek zapro-

czycy, wydano

takowe zatwierdzi

i

u-

przyznaje

stary odzyskuje swój dzia, intrygu"

si mu nie udaje. — Kazimirz idzie na Ru zdobywa Brze i Halicz, i oddaje wacicielom. Mieczysaw wchodzi do Krakowa i zagarnia wszelwadz. Tymczasem Kazimirz stacza bitw, zdobywa Kraków i wszystkich karze sprzyjajcych Mieczysawowi, nie wyczajc jego syna który rej wodzi. Synowca odda bratu, a drugich w miar przestpstwa na surowe kary skazywa, wmiesza si w to Piotr Arcybiskup Gnienieski i atwo dla wszystkich amnesty wyjedna. Wojna z Prusami i Jadzwingami którzy pokonanymi zostaj. -- Kazimierz zdobywa Drohiczyn i knia jego staje si hodownikiem jego. mier Kazimirza, naga. Leszek biay jego wybór, bitwa pod Mozgaw. Goworek. Biskup Peka ciga wojska do Krakowa. Helena rozdaje godnoci i tem wzmacnia stronników — Legat papieski. Roman. Mikoaj wojewoda krakowski. Ukad Mieczysawa starego z Helen. Mieczysaw stary rzdzi i zarazem udzi, dopuszcza si zdzierstw i po roku wypdzony. Leszek biay znów obejmuje rzdy. Mieczysaw stary po trzeci raz otumani Helen grody nieletnich pozabiera, poczem wkrótce umar. Wadysaw laskonogi. — Leszek biay po drugi raz Opisanie Rusi, jej podzia. Napad Romana, bitwa pod Zawichostem, mier Romana. — wiatopólk na Pomorzu. — Wadysaw Plwacz, eni si z jego siostr, bierze Ujcie, Nako, Pozna, i Kalisz. Bitwa pod Gsaw, Leszek poleg. Bolesaw Wstydliwy maoletni, opieka Konrada. Henryk pobony. Jadwiga Maestwo synów Konrada z Jadwigi wnuczkami. — Konrad

je, ale

k

—

— —

—

—

—

—

i

—

—

—

—

—

346

—

— —

mier La.skonogieHenryk brodaty. wizi Grzymisaw i Bolesawa. Fryderyk II wyklty Plwacz z Henrykiem brodatym w zatargach. mier Henryka. 1238. Prusacy, ich religia moralno.. od Grzegorza IX. Zakon braci .^pitala Panny MaWojna. Christian. Konrad. Bracia dobrzyscy. Niemców domu Jerozolimskiego Krzyacki. Henryk Salza, Agazya, Konryi go.

—

—

i

—

i

rad.

—

Czapla.

—

Tatarzy.

—

—

Henryk pobony.

—

Lignica

Bole.s]aw

w Krakowie — Konrad niszczy dwory za co od Prandoty biskupa krakowskiego klty. — Peka kltw potwierdzi. Bolesaw w lej bitwie pokonywa go, ale w 2ej pobity zostaje, wkrótce Konrad ycia swego dokona — Bolesaw ysy zwany Rogatka. — Przemy.saw wstydliwy

i

obejmuje rzdy

Bolesaw pobony synowie

Wadysawa

Plwacza.

—

Swiatopok

Pru-

z

—

Przemysaw i Bolesaw dziel si krajem. sakami wojuje Krzyaków. gwaci granice. Bogufa biskup poznaski pooy kltw, ktoby si Ksita gogowski szuka schronienia u Przemysawa. Konrad Mestwin pomorski polscy wydali woju Henrykowi wrocawskiemu.

way

ksi

— ksi

—

— mier

Przemysawa i jego ycie. — Kazimierz ksi Ziemowit ksi na Mazowszu. — Kazakomy. - Bolesaw ysy dzieli si z brami pobonym. Bolesawem wojuje z mirz dwa swoimi, niegodne jego postpki. Biskupa wrocawskiego Tomasza wizi tysice grzywien bierze od niego. — Daniel rzdca Halicza zaj Lublin. Legat Opiso koronuje go. Prowadzi wojn z Litw, zrywa stosunki z papieem czonkiem ko.ciola wschodniego — Keligia otyi ogasza si wiernym Pocztek Litwy. — Ringold wódz znakomity. Mindowe albo Menszów. Montiwi brat jego, zostawi synów Towciwia, dog kraje zdobywa. Wikinda Erdziwia, którzy prowadzili wojn z Rusinami i zdobyli róne Mindowe koronuje si. — Templaryusze w urzeczypospolite ruskie. kowie a Franciszkanie rozszerzali wiar midzy Jadzwingami, którzy si Konradowi i Bolesawowi piastom poddali. Mindowe wojuje Krzyaków, któ-

opanowa Nako.

kujawski, kótliwy

i

—

i

—

—

i

—

rzy uderzyli

na Jadzwingów.

Tatarowie wkraczaj

do

Krzyaków w pe-

Legat papieski Mezano wyklina

Polski

i

Sandomierz

—

inne

i

ku Krakowu

Mindowe pokonywa Krzyaków, wkracza do Prus a ztamBolesaw Wstydliwy uderzy na Mazowsza gdzie Ziemowit city. Jadzwingów którzy uciekli na Litw wkroczy do Drohiczyna i spustoszenia nie mao narobi. Bolesaw pobony Pock odbudowa wdowie go odda, dopomaga Mestwiuowi. Przemysaw pogrobowiec wojuje Konrada brandenburskiego. Ludgardy luby w Szczecinie, która wjeda do i*oznania. mier Bolesawa wstydliwego. Leszek czarny wojuje przeciw Prusakom i Litwie z Krzyakami. Knia Lew nachodzi Polsk zbity a Leszek Lwowi zagrozi staje si NiemNapad Tatarów pod Nocem, wojuje Konrada syna zabitego Ziemowita.

rzyn

td

obrócono.

—

do

,

—

i

—

—

—

,

;

,

—

gajem

i

Telebogiem, wielkie spustoszenie

z Gryfina.

—

Za niego pomory, gody

i

kraju, Leszek ucieka do

wylewy

rzek.

—

—

Wgier

Bolesawa yse-

Leszek czarny czyni wypraw na Mazowsze, zwycia, ale sam od Konrada jest zwyciony, wkrótce umiera. Bolesaw pocki wezwany do Krakowa, ale mieszczanie wydali miasto Henrykowi rzetelnemu ksiciu szlskicmu. Wadysaw ogo cliarakter.

ksi

—

347 kietek

w

cznie

BolesJawein zmusza do bitwy

z

pokonanymi

bitwie

(Irugiij

Szlzaków pokonali,

i

ale

zostali.

Henryk rzetelny mianuje si ksiciem szhiskim, krakowskim sanJ^go mier i rozdzia kraju. o tytu królewski Przemysaw pogrobowiec po Mestwinie staje si panem Pomorza Koronacya w Gnienie Trzemysaw kraj rozszarpany jednoczy. Wadysaw okietek. — Napad margrabiów branWacaw król czeski. deburskicli, morderstwo Przemysawa. - Henryk gogow.ski okietek dziel i

—

domierskim stara si

—

—

i

— Ksita

si krajem.

Szlscy poddaj si Czecliom.

okietek urzdza sprawy

Gdaska

polskie, idzie do

rycer£owi Mojslawo-

i

wi pod zarzd daje, powróciwszy do l'oznania przez biskupa zostaje klty.

Henryk glogoski pisze si ksiciem królestwa polskiego, pomorTym czasem obrano Wacawa, panem gogowskim. szlaskim króla Czeskiego, który wszystkie ksistwa okietka opanowa. Wacaw koronuje si w Gnienie. — Kraków wymurowano a Scz W Wgrzecli syn Wacawa króla polskiego czenowy zaoono. skim,

—

i

—

skiego

i

Wacaw rzdy

imieniem

Karol

obejmuje.

Robert od

we-

innycli

—

okietek tua si po Karpatacli. chroni si u Omoda pana wtu szuka wzgldów i pomocy. Król gierskiego udaje si do Rzymu, Wacaw idzie do Wgier okietek korzystajc z pory, ubiega Peczyzwany.

i

ska

c wie

Wilic

,

i

II,

w

ale

Lelów, zabiera Sandomierz,

i

Ivujawy.

— mier

Wacawa,

pótora roku

Piotr

gowskiego

Str.

KSIG.\

Swica

—

llb"

Waca-

przy jego synu

—

—

Pakosaw, syn jeHenryk otyy Henryk glogoski bez czucia litoci. Krzyacy w Gdasku. — mier Henryka go-

zabity.

—

czy-

krotce odbiera Sieradz,

—

go Lutko, radzca ksicia.

okietek.

w

Polanie zostaj

i

186-

Wadysaw okietek

rzdzc

—

Koronacya okietka Krzyakom. Wyrok w Jnowrocawiu. Litwini napadaj Polsk. — Kazimirz eni si z córk Gedimiua litewskiego. Wacaw ksi Mazowieckiczy si z krzyakami. Ksita szlscy oddaj si Czechom. Otto Mistrz krzyacki walki wszczyna z Janem Cze.skim oblega Dobrzy, bierze Wadysaw miasto katedralne Ciechocin. — Wernhet z Orseli mistrz krzyacki, zabiera Nako, Wyszogród Ra-

nie

IV.

w Gnienie

ale

w

Krakowie.

obrany

— Sd

przeciw

—

—

—

i

,

i

dziejów

w

okietek

ziemi cheminskiój.

—

Rozejm od S

Jana do

S. Trójcy.

—

Krzyacy oddaj Bydgoszcz Wyszogród. — Jubileusz w Polsce. Wiec w Chcinach. — Wincenty z Szamotu. Krzyacy z wojskiem z Niemiec przemagaj si, walka pod Zaniemy.lem Guszyn, zwycistwo przy Polakach.- — Wincenty z Szamotu przechodzi na stron polsk, bitwa pod Powcami Krz yacy w rozsypce przeszo 40 tysicy polego. Floryan i

—

i

—

—

i

,

Szary.

Jan

Czeski

król

wchodzi do I'oznania

i

500 ludzi

traci.

— o-

znowu do ziemi Chemiskiej i tu stano zawieszenie broni, do Szlska karze ksit którzy si Czechom poddali. tu std wchodzi Krolc\vicz Kazimirz zabiera Kocian okietek wróciwszy do Krakowa zapad na zdrowiu widocznie gasn pocz wkrótce umar. Kazimirz Anna ona jego koronuj si w Krakowie. Ukad ICazimirza z Janem królem Czeskim. - Spór z Krzyakami, rozboje nakietek

wraca

,

—

i

i

—

i

i

pady surowo król polski karze.

—

Królowie wgierski

i

czeski

w

Wyszo-

348 grodzie spisuj akt zgody z

j.

—

Jan

Krzyakami, którzy

postpuBenedykt XII. wy-

nierzetelnie zaraz

—

Grot biskup krakowski jedzie do Rzymu.

—

ogaszaj wyrok w Warszawie w kociele . Jana. Ru Klazm i Kijowem. Oblenie Lwowa przez KazimiPrzemyl, Halicz, uck, Sanok it, d. do Korony przyczy, po-

znacza sdziów,

—

nad Nowogrodem, tza.

Obj

tm

Wodzimierz

i

wypraw

i

Brze

litewski.

—

—

Litwa trzsa Rusi.

grody przemoc wzite, wchodzi

Kazimirz czy-

w ukad

z wykltymi Krzyakami, ustpuje im Pomorza z ziemi Chemisk i Michaowsk. Kazimirz odbiera Duchowiestwo niechce wiedzie o takim ukadzie.

ni

odbiera

i

—

Wschow.

—

Jan król czeski wkracza w krakowskie, rabuje

i

pustoszy Olkusz

—

mier Anny GiedymiLelów ale zbici i mao co z pola uszo. nowny, Kazimirz eni si z Adelaid córk landgrafa heskiego, wkrótce Kazimierz klty. — MarRokiczana Czeszka. Esterka. wygnana. cin Baryczka utopiony, wadza metropolii gnienieskiej nad Wrocawiem Mazowsze czyni hod Kazimirzowi, kótnie o dziesiciny utrzymana Jarosaw wystpuje jako porezbiskupami poznaskim i krakowskim. i

—

—

—

—

dnik.

Wyprawa

do Multan.

króla czeskiego

si

—

popisuje.

Statut Wilicki.

i

—

Elbieta wnuczka Kazimirza wydana za Karola Wierzynek (Yirsing) w Krakowie.

—

rzym.skiego, wesele

Biczownicy

—

z

Wgier. Maciej Borkowicz srodze ukarany.

Prawo niemieckie

czyli

magdeburskie

Kazimirz ustanawia Uniwersitet we wsi wkrótce podupad. pisy

róne

w

—

Jest

Bawó

w

Krakowie.

pod Krakowem,

testamencie poczyni.

który

mier. ZaCharakter Kazimirza, imi Wielkie-

na owach, jego choroba wreszcie

—

i

—

a

Ogólny rys ycia narodowego od Bolesawa Krzywoustego 2C5. pod koniec rzdów Kazimirza Wielkiego. Str. 188 KSIGA V. Z bezkrólewia korzystaj ssiedzi. Brandeburczycy, Litwini. Wadysaw Opolski rzdzi w Polsce. Król wgierski przychodzi do tronu.

go uzyska.

—

—

—

—

Spór o koronacy, która Król krewnym zapisów czyni niema prawa. Kazimirza. pogrzebowy Ludwik Obchód Krakowie w odbywa si

—

—

przejeda si po kraju i takowy cichaczem opuszcza, zdajc rzdy matce Ludwik sprawy pod sd Elbiecie, dzia pozostaoci po Kazimirzu W. swój wytoczone, odsya do matki, a matka do syna, bicie kwartników. Przecawa Ludwik wedug swego przewidzenia dobiera ludzi do rady. Przyz Gouchowa z urzdu starosty usun, a Ottona z Pilicy zamianowa. Morowa zaraza kraj trapi. pocztek panowania Ludwika. kry

—

—

—

—

Wadysaw

biay

ksi

gniewkowski jego czyny

ze Szubina starosta wielko polski. Dobrzyski. Kazimirz

ksi

sk.

—

—

— —

Jako Kmita

charakter.

—

Sdziwój

starosta sieradzki.

—

Elbieta zrzeka si wadzy nad PolZjazd w Koszycach. Jarosaw arcy-

Ludwik ciga anowe. si godnoci z przyczyny

biskup zrzeka

i

—

staroci; jego

dobre

przymioty.

—

Elbieta wraca do Krakowa. — Synod Prowincyonalny w Uniejowie. Wgrzyni, któizy przybyli z królow zabieraj Rusinów. napada Litwa Jako Kmita ugodzony w szyj, zabity. siano i ztd bijatyka. Lud widzc mier pana polskiego, uniós si zemst i cudzoziemcom

—

—

nie przebaczy.

—

Królowa tem przestraszona na dobre oddaa synowi rzdy.

349 — Jagieo obejmuje kierunek Wojna przeciwko Litwie. Kiejstut poredniczy. Wadysaw opolski pozbywa si Lwowa a bierze Dobrzy, Jnowrocaw, Gniewków Bydgoszcz, poczem rzdzca Polski. Ludwik od duchowiestwa domaga si podatku. Zjazd szlachty w Gnienie — Dobra duchowne winny paci poradlne. Bijatyka pod CzoSprawy na wschodzie nowy bior

ca

Litw

z wielu

krajami

—

ruskiemi.

—

i

—

p, Tucznem,

—

—

Po mierci Elbiety Ludwik wzywa panów do Budzynia, wyznacza na rzdców Dobiesawa kasztelana, jego syna Zawisz biskupa krakowskiego Sdziwoja ze Szubina starost. Przejadka ich po kraju

—

i

ale

sprawiedliwo znikna.

sobie

nów

—

przyjaciele, ich przymioty

do Koszyc

spisa

i

niemi

z

Mikoaj biskup poznaski wielcy mierci. Ludwik zaprasza polskich pa-

Zawisza i

i

—

ukad;

poradlne stanowi

na

dwa

grosze.

— Zygmunt margraf brandenburski dostaje Mary — Temu oddaje dowództwo przeciw Bartoszowi

Pospolite ruszenie.

Ludwika za on. lanowa Gdy oblegano Odalanów król Ludwik umar Niektóre wypadki skrelone co si dziao w kraju

córk

z

nikt go nie

i

— Wadza

Oda-

aowa.

prawodawcza

na Mazowszu.

on

—

Zygmunt z udaj si do Poznania. Szlachta domaga si aby Domarat z Pierzchn starosta, by z urzdu zoony. — Zygmunt na to nie zezwala, odjeda do Gniezna, tam szlachta to samo powtarza. Walny zjazd do Radomska Grzymalczyki i Naczowie. Wincenty z KStronnictwo Naczów i Mazowszan py wojewoda naczelnik Naczów. cile sprzymierzone. Zjazd w Sieradzu. Arcybiskup Bodzanta czyni

—

—

—

czyna.

—

—

móg by

pytanie, czyby nie

Jadwiga.

—

królem Ziemowit

w Sdczu.

Zjazd

—

Mazowiecki?

Jasko z

T-

Arcybiskup

Gnienieski wraz z Ziemowitem pod Krakowem. Krzesaw, zabiera Brze, Kowal na rzecz Ziemowita. Maocha starosta Kujaw. Ziemowit staje si panem Kujaw i zwouje szlacht do Sieradza. Naczowie bior przewag nad

—

—

—

—

—

skutki domowej wojny. — Wojsko — Wadysaw opolski poredniczy. Sdziwój jedzie do Wgier po Jadwig. Walny wiec. w Radomsku. — Wielkopolska jczy pod gwatami. — Zjazd do Sieradza naznaczony. Str. 266 — 307.

stronnictwem Ziemowita.

wgierskie niszczy

KSIGA YL

i

Rozruchy

i

rabuje Mazowsze.

w licznem towarzystwie wprowapadziernika r. 1384 koronowana. Jagieo wyprawia poselstwo. Warunki, Poselstwo do matki Jadwigi, która rozporzdzenie Polakom zdaje. Walny ziazd w Krakowie. Róne stronnictwa. dzona do Krakowa

Jadwigi przyjazd do Polski,

—

15

d.

i

—

—

—

Jagieo najwicej znaczy,

ma

—

Poselstwo do

za powiernika Gniewosza z Dalewic.

prosz

spraw

Pols_ki,

dwiga

wysya

— —

— — Biesiady

Wilhelm austryacki i

uczty

—

w

Jagieo wjeda do Polski z bogactwami. Jadwigi, by nieodmówia swej rki, bo tu idzie

rze franciszkanów.

nowie

niego.

o

zbawienie Litwinów, o

Zawisz

z

Olenicy do

koció, Jagiey.

o

chrzeciastwo.

—

Wjazd

do

klaszto-

—

Pa-

o wiele

—

Ja-

Krakowa

— Chrzest Litwinów. lub Jagiey a w 4 dni koronacya. Mistrz krzyacki Zolner. — Król z królow w Gnienie, Poznaniu, w Wielkopolsce cae lato i jesie. Ztd uda si król do Itwy. — .Missia, chrzest

—

i

dary

ze

Meisagoli,

sukna.

— —

Niemczy,

Koció

katedralny

Miednikach,

w

Obolczy,

Wilnie, inne Hajnie.

—

w Wilkomierzu, Jadwiga sprawia

350

— Powraca do kraju. — Jagieo sam t d. monstrancye Ksita litewscy uznaj Jagie cay rok Litw nawraca. z Jadwig i ich potomstwem za dziedziców, a siebie za lenników. — SkirStronnictwa Witowd szuka schronienia. gieo urzduje na Litwie. kielichy,

i

—

przez

—

katolickie

ruskie.

i

—

—

—

Witowd u Krzyaków.

Napad na Litw.

— Sd

—

—

Wyprawa Krzyaków na Litw. Jubileusz ogoszony. na Gniewosza. Wadysaw Oblegaj Wilno i po 5ciu tygodniach odstpuj ze strat do Krakowa benediktinów sowiaskiego obrzdku. Jadwiga sprowadzaj i

—

—

—

Janusz odcignity od KrzyKonrad Wallenrod gotuje si do wojny. Odgrywali oni rol bankiersk, dopóki z posiadoci niewyzui. Krzyakom przychoKsita pomorscy uznaj si lennikami Polski. dz w pomoc rycerze francuscy, angielscy, skoccy i moskiewscy ksita. Witowd wystpuje przeciw Litwie, czy Uczta poczestna w Królewcu. Jagieo wysya w poselstwie Henryka, si z Mistrzem pod Wilnem. Pod mianowanego biskupa pockiego do Witowda, który zgod wyjedna. Witowd obejmuje wadz nad Litw Ostrowem witali si uroczycie. — Jadwiga z Jagie w Litwie, rostrzyi Rusi i przysiga na wierno. Witowd mierCige napady i spustoszenia. gaj spory polubownie. Wadysaw opolski nie przestawa z Krzyakami rónych ci karze. matactw. — Zotorya wzmacnia wojenne stanowisko krzyackie. — Cae Jagieo Rozbiór Polski. ksistwo dobrzyskie ustpione im zostao.

—

aków.

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Wielu, Krzepice, Bolesawiec,

bierze la

na Szlsk.

biera

— mier

—

Wyprawa kró-

— Ru halick Jadwiga królowa odWojewodowie multaski i wooski uznaj si

Opolczyka.

—

do Polski wciela.

i

Ostrzeszów, Grabów.

—

—

Spytek z Mielsztyna dostaje Podole. Krzyacy odKonrad Jungingen mistrz, wchodzi z Witowod Litwy. rywaj dem w ukad o wolny powrót. — Zatargi z arcybiskupem rygskiem i biskupem dorpatskim, — Polacy przekonywaj dwory, e Krzyacy nie pogan, ale chrzecijan Polaków i Litwinów wyrzynaj i godz na ich posiadoci, — Wacaw król czeski. — Przyznaje Polakom zupen suszno lennikami Polski.

—

mud

i

Jagie

zawiera z

furtu,

celem

przymierze.

obja nienia

—

Niemcy wzywaj mistrza w. do Frank-

swego stosunku.

—

Stolica

apostolska

przeko-

—

e

Przepowiednia Krzyacy prowadz rzemioso rozbójnicze. Witowd odstpuje mudzi bez ogldania si na Jadwigi Krzyakom. Wyprawa Witowda na Tatarów, których królowi pakróla i Polaków. nom polskim poow jako jeców darowa, a drug osiedli na Litwie. — Tamerlan wdziewa koron zot i oHorda kapczacka oblega Moskw gasza si panem caego wiata. — Wadza jego od Kaukazu a do mias-

naa

si,

—

—

i

—

w

—

—

Tamerlan przeby Kapczak Witowd z Tatarami stawa u rzeki Worzskli. Jadwiga wydaje na mier Spytka z Mielsztyna. — Witowd uchodzi Polacy czcz wysoko jej pami. wiat córk a d. 5go choroby umiera. Fundusz naukowy dla Litwinów w Pradze a w Krakowie akademi ustanowia.

ta Deli i

Indyach.

cignie ku Moskwie.

Kniastwo suzdalskie.

—

—

—

—

Str.

308

— 338.

DZIEJE EZECZYPOSPOLITEJ P0L8IIJ PRZEZ

JDRZEJA M0KA€ZEW8KI£«10.

TOM

II.

(Wydanie drugie poprawione przez Autora).

NAKADEM

I

DRUKIEM

N.

KAMIESKIEGO

186S.

I

SPÓKI.

KSiOA

8I0DIIA.

Tre. Wadysaw Jagieo eiii si z Anu grafiaiik rzdów nad Polsk Litw. ^ Ugoda z Witoldem i

\v\-pdzony

z

szuka

Litwy,

paci za niego dugi

i

sclironienia

r.

—

—

—

Swidrigieo

Wspólno

— widrigielo

1401.

Krzyaków.

u

sprowadza do kraju.

—

cylijsk.

Jagieo nie

brat

rad z tego

iiicli napowTót. Nad Podolem obejmuje rzdy Piotr SzafraKrzyacy najedaj i wpadaj a pod Wilno. - Zjazd na wyspie pod Raciem. Krzyacy odbieraj z Rzymu pismo udowodnione, jakto oni apostouj i pójd pod kltw. — Korczynie walny wiec caej Polski i uchwaa, aby z kadego anu zoono po 12 groszy.

ucieka do

niec.

—

—

mud

W

—W i

Torimiu

zjedaj si

zoenia wykupu

mistrz krzyacki

ziemi dobrzyskiej.

Krzyacy

go.

—

—

z

Jagie dla odebrania Wacaw IV na ce-

Czechach

Wacawa

Zjazd

wi Janusza ksicia

W

róne awantury.

sarstwo obrany, pijak, wyprawia

brandenburski wizi

—

z

-- Zygmunt, markgi-af

Jagie w

Wrocawiu.

czerskiego z wielu panami.

— W.

—

—

mistrz

Krzyac} nie ufajc sobie, nazad wracaj. R. 1405 Gniewkowie z pokwaszeniem na obu stronach. Witowd oddaje krzyakom mud. Kawalerowie witojascy maj komandorye w Poznaniu, Kaliszu i Kocianie, nale do przeoratu czeskiego, ubiegli Dranachodzi Litv,.

zjazd

—

w

—

bim, o Santok kócili si z Krzyakami.

—

Witowd wojuje z Wasilem, Swidrigieo pali Brask i Starodub. Posowie moskiewscy u Witowda zyskuj pokój. Tatarzy wspiei-ajc Wasila, uderzaj na wojsko, które mnie walczc ich pokonywa, ale samo bez koni i zbroi powraca do kraju. mudzini oburzaj si na rzdy krzykniaziem moskiewskim.

—

—

—

•

—

ackie, którjTn przychodz

w pomoc

rada Jungingen, w. mistrza.

- Zakon pod

wyszej potgi.

—

I»lscy przy)rali si zbrojno i w licznym orszaku poszlj wprost do koci(;a na posiedzenie soboru: owiadczyli niezgodno wyi

i

i

uchwa caego soboru i zanowego soboru, który si mia w Papli czyli Bazylei zgromadzi. Zmieszao to ojców duchowiestwa, ulkli si wybuchu nowej schizmy, weszli w rodek z rozrzewnienia i jtai pogodzili tak Polaków z papieem, roku przez papiea wydanego z powiedzieli ap])elacy do

e

pie

w

i

Polacy pakali.

Falkenberg

za

siedzia we wiezieniu

Rzymie.

e

Pismo jego obchodzio tak' dalece Jagie, jakby na zrobi tumaczenie polskie, pojecha do nie zachorowa: kaza Gniezna, sucha go, a zwoanycli praatrskich

pruskich.

i

ziemie: pomoi-ska,

e

ski;

je

nawet

Wszyscy jednozgodnie i

Wadysaw

okietek oddawa pod zarzd

swemu synowi Kazimirzowi, boskie

l>rawo rosti')W,

a

owiadczy

i

ludzkie,

wszystko

e

dalj,

e

zeznali,

nale

chemiska

michaow'ska

lecz mistrz

powypdza

wojskami

do Pol-

krzyacki zamawszy

urzdników

jego

poosadza.

Magister

poselstw^o polskie posiada wyrok,

i

sta-

Pawe w któ-

rym i'rzyznano Polsce owe ziemie, i)osiada bull Klemensa ])ull Benedykta XII, w ktfuych obadwa papiee zaleVI cili biskupom: minieskiemu, krakowskiemu i chemiskiemu, i

aeby rców.

w

mistrza

dowodacli.

sprawa roku.

i

Wezwa

zakon zniewolili do zwrotu nieprawych zabonakoniec

uy

ju osdzona Polacy

chodzi

i

domagali

przynajnmiej swój si)rawa jest nui

cesarza, aby

si rozpatrzy dobrze

doktorów prawa boego

sd

tylko o

i

ludzkiego, bo to

samo wykonanie

si.

aby cesarz do drugiego przeduy, lecz on utrzymywa,

wskro znajom. Kaza przeczyta

wileju, przez który Kazimirz

\\ielki

ziemie

stawa niemona,

ale cesarz nui

e

e

ta

odpis przy-

w mowie bdce

nada jako jalnuin zakonowi krzyackiemu. Laskariusz sawic, biskuj) i)oznaski, protestowa,

\\y-

dnia

z

Go-

na odpisie zaprze-

owiadczy,

e

si

tylko na

124 oryginale oprze, a

potm

wyrok

zaraz

nastpujcej

to

i

ci ogosi kaza: mieszkance pastw obudwu

bd

tre-

dowolnie

prowadzi, w myl pokoju zaPomorze, ziemia chemiska i michaowska, zamek Nieszawa, pozostan przy Krzyakach, bo tak rozsdzili Karol Robert, król wgierski i Jan król czeski i tak granice

przejeda

i

handel

wartego pod Toruniem,

opiewaj

je

przywile najstarsze,

zatMuerdzenie

tyche przez

Kazimirza (wielkiego), traktat toruski, a nareszcie dawniej wydany wyrok przez Zygmunta w Budzyniu. Krzyacy za

na odbudowanie zamku Zotoryi, w dwóch corocznych ratach wypac królowi polskiemu dwadziecia tysicy zotych, i rozbior warowny myn Lubicz na Granice rzece Drwcy. pomidzy Prusami a Mazowszem pozostan wedug oi)isu mistrza krzyackiego Koeniga. Co do mudzi, tymczasowo gra-

pi

Niemnem, i posuwajc si od rzeki Rodawy, nawet zamek Kopejda brzeg morski ])rzypadn zaraz do Krzyaków, a po mierci Jagiey i Witowda, zakon na wasno zajmie. Król polski obowizany zamek Jasieniec zatrzymany od ostatniej wojny, wróci Krzyakom. Wszelkie spory, któreby z wykadania tego wyroku zaj mogy, bdzie Zygmunt rozstrzyga. Wyrok ten zakopota niezmiernie poselstwo polskie: nica pójdzie

w

ten sposób za

i

ca mud

przesali

go

natychmiast

Wadysawowi

Jagielle

do

uskarali si publicznie przed panami zagranicznymi

Litwy, i

pozo-

stawiwszy tylko Janusza z Tuliszkowa kasztelana kaliskiego i

Zawisz czarnego

z

Garbów, wyjechali

z

Wrocawia

zaraz

nazajutrz.

Goniec wysany z wyrokiem przebywszy przez siedm dni dwiecie mil drogi, znalaz w Dogach na Litwie Jagielle i Witowda. Zasmucili si gboko, ale Witowd wkrótce al

umierzy, a rodki skuteczne przedsiwzi radzi. Wyprawili czem prdzj do Wrocawia Zbigniewa Olenickiego sekretarza królewskiego Mikoaja Cybulk w licznem gronie i

rycerskióm.

Cesarz

otoczony

wszystkimi

wielkiemi

panami,

si kolo niego zgromadzili, kaza cay wietny orszak na posuchanie przywoa. Zbigniew Olenicki postanowi adnych uwag nieszczdzi, ani o skutki si niekopotii: wystpi od razu ze miaoci zadziwiajc, owiadczy, e Jagieo jego król pan zmartwi si wyrokiem, lecz ma i)o-

którzy

i

J25 dech w wiek

e

sumieniu,

wzgldem

cesarz

dopeni

wszelkich obowizków, jakkol-

niego wszystkie lekkomylnie

poama

pogwaci. Zamiast nieprawe posiadoci odsdzi Krzyasudawskiej kom, to Jagie i Witowda z ziem mudzkiej wyzu nielitociwie bezprawnie. Tu Zygmunt przerwa i zapowiedzia, eby Zbigniew sobie nie zanadto pozwala, a potem wanych punktów doda jednak, i wyzna mu przychodzi, sprawy niezna, ani zna niemóg. Zbigniew w dalszym cigu przytoczy, e Jagieo jako zupeny zwycizca zakonu, móg i

i

i

e

go

w 1)0

by

obali

a tylko niejako dla zagodzenia jego losu, spra-

,

e

odda w rce Zygmunta; przypomnia, bitwie z

kiedy Zygmunt

Turkami pod Nikopolem wzity do niewoli za za-

Wgrzyni

bitego uchodzi,

zrzek si

jej

Na wojn

wosk

i

koron

ofiarowali

Jagielle, lecz on

nadto o uwolnienie Zygmunta starania czyni.

dosta Zygmunt dziesi tysicy kop szeroi tylko dla niejakiej przyzwoitoci wzito Spi w zastaw, którego trzynacie miecin nigdy niewyrównyway takiej sunnnie. Kiedy Zygmunt w Konstancyi zborem kich groszy pragskich

by

Jagieo przez poselstwo rozrzucone dary pomiusiowa jego pastwo od napadów zasoni. Tyle dozna wdzicznoci, e jego pose jcza w kajdanach

zajty,

i

dzy Turków tylko

wgierskich przez dwadziecia jeden tygodni

i jako jakiemu Przyrzek Zygmunt spraw krzyack na zborze konstancyeskim uatwi, a przecie ani Uroku nieuczyni. Na zjazdach w Lubowli i w Koszycach do czegó si niezobowizano przeciw Krzyakom? Wszake cesarz przysig ich zagad upewni; wszake Zbigniew z Brzezia ju na przewodnika do tj wyi)rawy przy nim pozosta ale caym byo tego skutkiem Zygnumt wszystkie zobowizania odwoa i pokaza si rozjemc yczliwym dla Krzyaków. Wadysaw Jagieo z przekonania, cesarz zlotem od Krzyaków by przekupiony, ma nadzieje w zemcie niebios o swoje upomnie si potrafi. Pomimo tak ciki w oczy zarzut Zygmunt na pozór spokojnie owiadczy: wszystko zrobi, tylko za rad panów, kt('>rzy oto zgromadzeni stoj — wskaza w ok oo sali — doda: tym sposobem niesusznoci popeni niemóg. Zbigniew niezmisza si bynajmniej ale uczym* uwag, e te pan('tw polskich, jako stron przed sdem stawajc,

zoczycy popruto

suknie

i

obu\\ie.

a

,

,

e

e

i

do

,

e

rk

i

e

,

i

126

wysucha naleao. Wystpi znów

Cybulka, pose Witowda owiadczy e jego pan pozna si wczenie na cliarakterze Zygmunta, niewdawa si wic w przymierza i przyjani, odciga nawet Jagie, ale umow zawart przyj potwierdzi; owiadcza atoli, e po zamaniu wszelkich zobowiza od wszystkiego si usuwa i ktokolwiekbd o jego ziemiach i

,

i

pomyli,

z

ycie rozpocznie. o mier mów miaa tak oburzy Zygmunta, i

tym wojn

miao

tych

i

od-

bywszy posuchanie, chcia kaza i Zbigniewa i Cybulk poii w Odrze utopi, ale elektorowie niemieccy i inni panowie zdoali go odwied od zamiaru. Skoczyo si atoli, na dzie Oczyszczenia Najwitszej Maryi Panny i do kocioa jej powiconego, kazano si wstawi poselstwu. PrzyZygby Fryderyk, markgraf brandenburski i owiadczy, munt z odpowiedzi wyprawi umylne poselstwo. Odjechali Cybulka, a w niedziel zapustn (r. natychmiast Zbigniew 1420.) przybyli do Jedlny, gdzie Jagieo z panami duchownymi i wieckimi na wiecu zasiada. Róne tam byy zdania wzgldem sprawy z Krzyakami i przemogo pórodkowe, eby wojny unika, ale te i wyrokowi zadosy nieuczyni. Zygmunt, który sam niegdy dobija si o koron polsk,

ma

e

e

i

panów i wiedzia, e cho Jagieo i Witowd ruszy zbrojno, byle panom nadziej pokoju mign, to niemao przeszkód si znajdzie: wyprawi poselstwo, które zajechawszy królowi drog w Iy, owiadczyo, e Zygmunt wprawdzie niesuszny wyrok wyda, ale to z nieznajomoci rzeczy, a nie ze zego zamiaru; i)otrafi wszystko nagrodzi i smutne skutki odwróci. Odparli panowie polscy, Zygmunt dopiero av nocy na kilka godzin przed samem posiedzeniem do Wrocawia zjecha, akt czyta niechcia, przesuchania wywodu unika i wyrok jednostronny wczenie przygotowany ogosi. Poselstwo Zygmunta skromnie owiadczyo, niesuszno przyznaj, ale si to naprawi. Umierzyli si panowie, ostyg Jagieo, zaprzyjaniono si z po-

zna

dobrze

bd

chcieli

e

e ca

sami i obyczajem polskim uwierzono w kade sowo dobranych mata czy cudzoziemskich. Gdy za Wojciech Jastrzbiec, biskup krakowski i Zbigniew z Brzezia, marszaek, pojechali znowu po zmian wyroku, zdziwi si niezmiernie Zygmunt, chc, aby to, co jako sdzia wyrzek, pieczciami stwier-

e

_ mia

dzi,

127

przyznaniem si do niesprawiedliwoci, z

z

odwoywa

przed wiatem,

hab

niweczy.

i

Krótko przed owym czasem Elbieta królowa chciaa Jana syna swego po Wincentm z Granowa wynie nad szlacht, a w tym celu odda mu dobra w okolicy Jarosa-

z Pilicy,

eby

wia,

z nich

za granic

hod

królowi uczyni

prawem lennem, a

z

i

eby

je,

jak to

tytuem hrabioskim

bywa posia-

da. Byo to jak niezwyk nowoci i kanclerz Wojciech Jastrzbiec biskup krakowski, niechcia na przywilej w}'gotowany z rozkazu króla, pieczci pooy. Gdy za z poselstwa u Zygmunta odprawionego powróci wraz ze Zbigniewem marszakiem do Sandomirza, Jagieo przez poduszczony,

on

zacz wygadywa, ,

tej

caej historyi

powodem Janusz

byli tylko zia

e

sdu wrocawskiego

z Tuliszkowa,

Zbigniew z Brze-

a uadewszystko ksidz kanclerz Jastrzbiec

aeby Zygmunt wyda wyrok

,

który ukadu,

nieodzowny, ani wj-^gotowa, ani

przypiecztowa, bynajmniej si nie wzdryga. Ksidz kanto tylko na wyrany rozkaz królewski uczyclerz odpar, ni, ale król grubo go jeszcze schaasowa. Rozwina si ta sprawa najbardziej podczas pobytu Jagiey w Kobucku. Niektórzy panowie radzili, aby Jastrzbcowi zaraz piecz odekrok tak porywczy niebyby bra, ale inni utrzymywali, z prawem zgodny i zapowiedziano zjazd na ty Jakób do czycy, gdzie król i caa rada mieli rzecz rozpozna i zawyrokowa. Tymczasem nieprzyjacióka ksidza kanclerza Elbieta, zakoczya dni swoje w Krakowie. Nieznalaz si prawie taki, coby jej aowa; na pogrzebie byo wida wszystkich

e

e

w

-

sukniach jaskrawych, a z twarzami

nenii jak

na

jej

bardziej

wypogodzo-

lubie, lub na koronacyi.

Tymczasem przemin czas rozejmu z dniem . Magor. 1420 i rozpoczy si najazdy polskie na ziemie pruskie a naprzód koo Nieszawy; wkrótce jednake król zawiadomi krzyaków, e kroki nieprzyjacielskie pójd swoim biebiem wraz znaczniejsze przysea oddziay; obleono zamek golubski a opanowawszy przy nim jedne wie, bombardowano go z niej dzie i noc czterdziestu dziaami. Zajli Polacy wiksz ziemi chemiskiej i znacznie spustoszyli rabun-

rzaty

i

cz

kiem

i

ogniem

,

nawet Torunia o

mao

nie zdobyli

gdy

przed

128 pórokiem zgorza

by

tani

zamek a ,

dla tego miasto nie

miao

naleytej zasony.

Z

drugiej strony Janusz

sypia sprawy,

ale

pali

bozkiej (Osterode) a

Dziadow

lazn.

ksi

mazowiecki take nie za-

niszczy osady komendatorii ostro-

i

midzy

niemi zburzy

znaczn hut e-

Nidborg tylko zgromadzeniem znaczniejszej zbrojnej siy, potrafili obroni Krzyacy. Zygmunt przysa do Ivrzyaków dla dania im otuchy, komornika i radc swego Konrada Winsberga: wielki mistrz i

skoni Witowda do zjazdu we Wielonie. Witowd lubo si stawi, niechcia jednake ani sucha o granicach Litwy z Prusami wedug w}'roku wrocawskiego i skoczy tylko na przedueniu rozejmu znowu do dnia . Mago-

usilnemi staraniami

rzaty

(r.

1421), na który

i

w

król

imieniu

Polski

przysta.

XV. Podówczas

w

Czechach

rozwino si ycie rewolucyjne cay naród by w ruchu, roi

do bardzo wysokiego stopnia;

si jak mrowisko: rycerze niezdejmowali wypuszczali

wszystko

w

cep

i

siln

wide

cao

czny korpus po wikszej

zwa si

kalixtynami,

e

zbroi, chopi nierki, ale niebyo wza, coby to czy. Jan Zyska prowadzi zna-

z

czci szlachty i Praanów, który komunikowa wedug zasady Husa

chlebem lecz i winem z kielicha (calix). Mikoaj z Husyca, aby sobie ubezpieczy punkt oparcia, kaza powici jedne gór w powiecie bechiskim i oszacowa na

nietylko

obóz, czyli tabor, a

niej

ztd Husyci

jego

z

dowództwa no-

po wikszej czci z klasy rzemielniczej i w ogóle przemysowej uboszej caego kraju. Inny znowu oddzia obra sobie gór pomidzy Ledezem a Lipniczem, nazwa z pisma witego Horeb, sili

nazwisko

tabory tów;

pochodzili

oni

j

i

od

niej,

zwisko horebitów. z

przyj naskadali si po wikszej czci

jako od miejsca pierwszego Horebici

zebrania,

chopów.

Kiedy Zygmunt rozsdzi ju by we Wrocawiu spraw i Litwy ze zakonem krzyackim, przybyli posoA^ie kalixtyscy czyli od szlachty czeskiej i Praanów do Wroca-

Polski

wia

i

wzywali go,

aby zjecha

na objcie tronu po

bracie.

129 Zygmunt

dla pokazania im, jak nienawidzi herezyi i buntowników, kaza jednego mieszczanina pragskiego, który by we

Wrocawiu uwiziony za wysawianie nauki Wiklefa, w koo komi obwóczy, a potm publicznie spali; dwudzie-

miasta stu

za

trzech obywateli wrocawskich, którzy zaczerpnwszy

ducha rewolucyjnego, powstali o zdzierstwo i pozana mier zawjTokowa i potraci.

z Czech

rajców miejskich,

bijali

Nakoniec

da odpowied

dzi niemyli, rzenia

lecz tylko

to wtenczas

i

poselstwu,

przez

dopiero,

zo

e

bram, do Pragi wcho-

wyom muru

na znak upokogdy mieszkance wszelk bro

na zamku w rce starosty. Pano^ne czescy pragscy odebrawszy to owiadczenie, wrócili do kraju si wzmocnieniem wojska.

Zygmunt ze swej strony jako

cesarz,

rajcy

i

zajli

i

pracowa pomidzy

panami niemieckimi na zjedzie wrocawskim. Wspierao go gównie duchowiestwo, bo to miaa by wojna przeciw odszczepiecom: elektorowie ksia, jak moguncki, trewirski elektorowie wieccy i koloski przygotowali wojska; niemnij Pfalcu i Brandenburga, ksita austryacki i bawarski, landgrafowie thuryngski i misneski, nakoniec róni grafo"wie przeszo czterdziestu rozmaitych panujudzielni, dosy, cych niemieckich podao sobie rce. Zanosio si tedy na wojn wielk w samym rodku Europy i nie o mae zwanienia, ale o spoeczne zasady; po jednej stronie byy hasem

e

jedno kocioa czajów,

wedug

katolickiego,

roztoczy

podug

starych przepisów

historycznj, a pod

i

oby-

wadz gowy

dziedziczno tronu w Czechach, panowanie tame szlachty nad ludem wiejskim nad niewolnikami, przewaga Niemczyzny nad rodowit Sowiaszczyzn. Czechowie husyci bez wzgldu na rónice kalixtynów, taboritów, horebitÓAY, gotowali si znowu do obrony nauk Chrystusa widzialnej papiezkiej;

wzgldu na jej rozwinicie si w cigu na wzrost wadzy papieskiej do obrony czci obieralnoci królów, a czci nawet republikanizmu, do wyswobodzenia ludu z pod jarzma szlacheckiego i ubezpieczenia swej narodowoci sowiaskiej przeciw najezdniczej Niemczynie. Strona Zygmimta polegaa na stwierdzonej wiekami potdze cesarstwa, strona czeska czyli hus\cka na exaltacyi wy-

w

prostocie ewanielii bez

wieków

nikj

i

;

z uczucia

Tom

II.

godnoci

w

czowieku, jako

w

istocie

9

stwo-

130 rzonj

lui

obraz

podobiestwo

i

myle

boskie.

Czechowie jednak

pomocy ssiedzkiej. Werner z Ekawa zajecha drog Jagielle w Kowalu na Kujawach i uczyni nui zapytanie w imieniu kalixtynów Czenkona z Wartenberga i Ulryka z Rosenberga, czyliby nieprzyj korony czcskij. Jagieo da odpowied, bez zniesienia si z rad pastwa w tak wanym przedmiocie nic wyrzec niemoe. Tymczasem zbliy si ty Jakób, król Jagieo z panami dworem swoim rozoy si w zamku czyckim; ulice w miei cie brzmiay szczkiem broni i zgiekiem rycerstwa, które konno w zbrojach, oddziaami lub pojedynczo ze wszystkich stron przez pola i brody na bagnie cigao bez koca. Ju król i panowie zasiedli do wyrokowania przeciw pauom, co to w nadaniu za wielkiej wadzy sdowej Zygmuntowi mieli zdrad popeni, a licznie zebrali si wszyscy krewni nieboszczyka Piotra Wya, owego bisknpa, którego Jastrzbiec w swoim interesie przez Jagie z Krakowa do Poznania by nieufali swój sile

i

zaczli

o

e

przesadzi.

Bartosz

Wodkowicz

"Wyank, rodzon synowic stpi

jako oskaryciel

Jastrzbce

i

ich

domu Sulimów,

instigator królewski,

obaowanemu

rzutów przeciw ])or

i

z

który

mia

po biskupie skrzywdzonym, wy-

nieszczdzi za-

kanclerzowi Jastrzbcowi.

powinowaci

w

W t§

j)rzewaniejszej liczbie,

si i zrobili rozruch, na który mnóstwo zbrojnego biego z miasta do zamku. Szczciem, zdoano wczenie pociga zwody na przekopach, boby rze straszna moga bya powsta. Król i panowie sdowni zniewoleni byli uchodzi do komory nad bram. Dugo jednake si rbano i paday trupy, a niewiedziano jak zemu zaradzi, porednictwo wzi na siebie Jako z Tarnowy, wojewoda krakowski i rozruch umierzy pod wanmkiem atoli, obaowani panowie wcale ju sdzeni nie bd. Zy to by przykad wystpienia z broni w rku przeciw sdowi, ale poszo to od króla, który sam nagrzeszy przez lepe zaufanie do Zygmunta, a za wasne uchybienie, chcia kara czowieka, przeciw któremu z familijnych tylko powodów, o niepiecztowanie grafostwa pasierbowi, nienawi powzi. Skoro spraAviedliu swego szczytu staa si tylko narzdziem zemsty osospiknli

e

ludu

a

e

wo

bistej,

ad

i

zdoaa

jak zwykle

morderstwa.

w

takim razie,

wywoa

tylko nie-

131 Za przywróceniem zupenej spokojnoci, wzito na zamku czyckim pod rozwag, co pocz naley z tronem czeskim. Znacznie przewaao zdanie od duchownych pooone: Cze-

e e

s

odszczepiecy od kocioa Chrystusowego, w icli kraju bunt si bez przestanku arzy, duchowiestwo trzychowie

e

mao cile

duchowiestwem niemieckiem, z papieem i kocioem, a panowie wieccy lkali si uporczywej wojny. cigu tych wypadków w Polsce, Zygmunt wsparty od panów niemieckich poszed z Wrocawia pi^zez Kodzko (Glatz) Czechach o wszystkie miasta, wsie, góry, i lasy pod Prag. rozlegy si okrzyki zapau wojennego i zemsty przeciw najeznikom. Oblenie Pragi szo Zygmuntowi bardzo oporem, z

W

,

W

bo panowie czescy, którzy byli nawet przy nim, skiycie wspiepowstanie i dawali zna do miasta o wszelkich planach

rali

Zygmunt osabiony wszed do zamku go Wacawa, kaza si Konradowi, arcybiskupowi pragskienui, rodowitemu Niemcowi z Westfalii, ukoronowa na króla czeskiego, pobra skarby, relikwie witych i ksigi kocielne; wojskom kaza kraj pustoszy i pali, a sam do Wgier odjecha Przybyo zaraz liczne poselstwo do Polski ze znakomitych panów czeskich jako rajców pragskich zoone na posuchaniu u Jagiey we Wolborzu wyrzeko: e Zygmunt by na tron pokornie zapraszany, lecz za poduszczeniem Niemców odrzuci ofiary, nakaza bro i owiadczy, e tylko jako zwycizca przez wyom muru do Pragi wnij zamyla. Jako wkrótce z licznem wojskiem niemieckiem Czechy najecha, pustoszy, odar i koron królewsk ze sob wojennych.

t

i

zoy

uzna niemog wiecznie za nieprzyjaciela poczytywa bd. Wzywaj Jagie, aby tylko zarczy przyjmowanie kommunii pod dwiema postaciami, wolno opowiadania sowa Boego, spowied kademu przed sob i pokut dowoln; nakoniec uwióz.

Takiego nikczemnika Czechowie nigdy za pana i

niewymaga zwrotu dóbr kocielnych, a

nieznajdzie przeszkody

w

objciu opuszczonego pastwa. Powinien si za nie wymawia, bo w sprawie krzyackiej dozna podstpu i niesprawiedliwoci Zygnumta, który jeliby kiedykolwiek do tronu czeskiego

przyszed,

z

pewnociby

i

o

polskim

pomyla. 9*

na

nowo

132 Pomimo uchway zapadj w czycy zrobio na królu e Zygmunt moe i o tronie polskim na nowo powolaby ju król wadz sw do Czech rozszerzy, myle; wraenie,

ale to poselstwo

byo

tylko od jednego stronnictwa, to jest,

ju

od kalixtynów, którzy tabory ci

i

nie królom, lecz cie

w

mniej chcieli odmian

gówna

horebici,

cz

kraju, kiedy

narodu, przyjli zasad,

e

prawom ulega naley: rozwinli daleko y-

republikanckie

i

przeciw monarchizmowi bardzo zaciekle

Gdyby za Marcin V kalixtynów od innego stronnictwa husyckiego nie odrónia: jednych i drugich za

si owiadczali.

heretyków równych poczytywa, a dla tego do króla napisa,

e

ani

Witowdowi

jemu niepozwoli zej si chwyta sprachciwo na koron czesk miaa

ani

wy, a jeeliby u którego

przeway nad wiernoci

dla

kocioa

natenczas stolica apo-

,

bdzie szczdzia adnych rodków i nawet powoa cae chrzeciaiistwo do wojny krzyowej przeciw Polsce*). Gdyby wic Jagieo da si by prowadzi samym kalixtystolska nie

nom do

Pragi

byby wywoa do

boju przeciw sobie cesarza,

papiea a nawet i ludowe stronnictwo husyckie. Wszystkie okolicznoci przemawiay zatem, aby si w t spraw tylko

w skutek tego dano odnad zatargami Zygmunta z narodem, nad pustoszeniem Czech, upadkiem Pragi, i chciaby dopoinódz do usunicia nieszcz, lecz co si tyczy objcia rzdów, jest to rzecz zawikana i wielkiój wagi, a wymaga porozumienia si z Witowdem. Poselstwo czeskie w}^prawio dwóch zaraz od siebie do Wito wda; jednake coraz bardziej psuo Czechom duchowiestwo polskie: za Marcin V, papie wykl by cay naród czeski jako heretyków, gdzie wic tylko w Polsce to poselstwo stano, tam natychmiast od wadz kocielnych kadziono zapowied to jest zamykano kocioy i zawieszano sprawowanie wszelkich sakramentów i zwy-

z

najwiksz ostronoci wdawa,

poAvied poselstwu

,

e

a

król ubolewa

e

,

,

kego naboestwa. Tymczasem wojska zygmuntowskie zoone z Wgrów, Niemców, Czechów, nawet i panów polskich w dalszym cigu oblegay Prag, aby szturmem i zupi, a w naj,

j wzi

*)

cza

Listy Marcina

Pamitników

o

V

tumaczono na

Dawny

Polsce.

polskie

s w

I

tomie

Niemcewi-

133 gorszym razie przez ogodzenie do poddania si zmusi. Praw pomoc Zysk, na obadwa oczy ju olepionego: midzy miastem a zamkiem Wyszogrodem, który cigle by w r§ku stronnictwa niemieckiego pod gruntem umiej

anie przywoali

,

spoistym porobili szerokie podkopy.

by

przygotowany,

husycki: puszczono

zuchwao da pocza

Gdy

nieprzyjaciel do boju

pokaza si od miasta

niewielki

oddzia

t

wic

przeciw niemu dobór wojska, aby skarci, a wtedy na wszystkie strony p^ka i upa-

ziemia. Rwa>' si konie w przepaci z poamanemi nogami, jczeli pokaleczeni rycei-ze, ale usta zaraz ruch i nastpia cisza, bo piasek w przysposobionym podkopie od

Praanów, wszystkich zasypa.

Wielu tam pogino znakomi-

tych panów, a miedzy nimi Polak Jdi-zej

Balicki, ów pose Zygmunta z rodu Toporców i knia ruski, którego, jak spomnieliray, Witowd ze Smoleska by wygna. Przypadek ten

wybijajcy na jaw zawzito w obronie, rzuci postrach i tak osabi ducha i si wojsk najezdniczych, z niczem do gier wróciy, a Praanie wystpili zaczepnie przeciw Wyszo-

e

grodowi

i

stali

si panami

W-

jego.

Czekali posowie czescy na

odpowied stanowcz w Niepoomicach, które z powodu ich pobytu zapowiedzi oboono. Pomimo to wstawia si tam na zjazd przez króla w}'znaczony, rada panów duchownych i wieckich; Wacaw

ksi

opawski, nadesa doniesienie o klsce stronnictwa zygmuntowskiego pod Prag. Nabrali za przez ni zuacznj siy kalixtyni, którzy chcieli cilejszego poczenia z Polsk,

panowie polscy znowu

utrzymywali w bardzo znacznej Czechami heretykami, których dziedzicznym uroczycie namaszczonym królem jest Zygmunt, niegodzi si

atoli

wikszoci, i

w

nic

e

a w skutek tego odi)owiedziano poselstwu, przestaje na dotychczasowych granicach swej wadzy

do spraw narodu wykltego miesza si niemoe.

W

r.

z

wdawa,

Jagieo i

e

cztery

miesice pónij, a mianowicie po zapustach

1421, posowie czescy,

ci

sami prawie co dawniej, jak Hi-

nek Wallenstein, Halesz z Wrzeszczowa, Piotr, rodem Anglik i Jan zwany Kardyna, oraz rajcy pragscy wrócili do Polski i przez Witowda, który do Jagiey w odwiedziny prz}-jecha,

starali

Witowd owiadczy,

si

e

wymódz przyjcie ich tronu. we wzgldzie Jagiey wszelkie za-

jeszcze

134 daremne, lecz co si jego samego tyczy, pomylaby gbiej, byle ta rzecz daa si jako pod wzgldem religii biegi

uoy.

Rzymem

z

Posowie czescy

siedzieli

znowu

w

Niepoomicach, a na

sejmie lubelskim radzono nad losami ich pastwa.

Witowd

si chwyta.

Król nie-

caego serca wzdycha eby si tylko na tron czeski wdrapa panowie wieccy byli jednego i drugiego zdania, lecz duchowiestwo cae pracowao, eby herezyi niewspiera, a wiatowemi poyskami nieda si odciga od prawowiernego kocioa. Zaproszono nakoniec Czechów do Lublina i dano odpowied, jakby zupenie stanowcz: Zygmunt jest prawym dziedzicem tronu, cho jako powinowaty*) i sprzymierzeniec le si zachowuje i zdradza zaufanie, to tylko Boga rzecz ukara jego przestpstwa, jednake w stosownych okolicznociach, Jagieo, Witowd przyjby wadz nad Czechami.

wiedzia

czego

z

,

;

e

e

bd

bd

XVI.

eby odnie korzy

ze

wzrastajcj co dzie potgi na-

rodu polskiego na pónocy Europy, zgodzili si w Polsce tak panowie duchowni jak wieccy, i trzeba przeciw Krzyakom silniej

pracowa

W

zyska.

gmunta,

tym

ale

dopomoe,

to

nich zabrane

kraje przez

i

celu nastrojono

min

koniecznie

e

zawsze z okazywaniem

bdzie

aowa,

od-

niby przyjazn dla Zy-

pogróki, bo jego panowanie

jeeli nie-

w

Czechach

nietrudno zachwia.

Z Lublina ruszyli do Wgier Jan z Tarnowy, wojewoda, i ksidz Zbigniew Olenicki. Spotkawszy Zygmunta

krakowski

w i

Tarnowie

wgierskiej,

mi,

chcieli

take

powiedziano, i

e

owiadcz)di,

na

litewskim Czechowie, jako naród jednego z ich

koron swo" poczy,

i prawemu swemu

herezyi wspiera

niemona.

monarsze

Dalej

dodali

polskim

sejmie

jzyka ale

winni

z Polaka-

e

im od-

wierno

posowie

polscy,

i

jeeli Zygmunt szczerze i na stron ich narodu zajmie si Krzyakami natenczas Polska i Litwa przyczyni si do przy,

*)

Dla

tego,

stryjeczn siostr

e

mia by Mary, siostr drugiej ony Jagiey.

Anny

Jadwigi, a potem

Barbar

135 wrócenia

kocioa

katolickiego

a to nawet z broni

by

ków maj,

gie

i

w rku.

wadzy Zygmunta w

jak dawniej umawiano,

e jednak

podzielone.

Czeciacli,

Prusy po wypdzeniu Krzya-

midzy Zygmunta

goe

na

i

Ja-

przymierze trudno

mu

Zygmunt potrzebowaby odda Szlsk w rkojmi, dopókdby si ze zobowizania cakowicie nieuici. Po rozwadze i to dopiero nazajutrz, Zygmunt, który zna nico Jagiey, rónorodne interesa panów polskich, a brak ducha w radzie królewskiej, odpowiedzia posom, Szlsk oddawa w zastaw byoby niepiknie i dla niego i dla Jagiey, ale obdarzy go Pan Bóg jedyn córk, dziedziczk

ju ufa,

przeto

e

wprawdzie dopiero lat jedenacie liczy, odda w mapanowie ubiegaj, woli wiek a mia przez wzgld na estwo Jagielle. Prawda radziby mu staju wtedy Jagieo lat siedmdziesit dwa teczniejsz poj. Ma on atoli Offk, bratow owdokilku koron, która

cho si

o

j

ni róni

e

,

—

—

on

wia

skim; równie swemu sercu blisk: iiiewzgardzi.

w

On daby

moe

ju Szlsk

jej

posagu, a jest to pani nieszpetna

Bawi

zmarym

po Wacawie, niegdy cesarzu, a

w

Presburgu, mogliby

ko

j t

jej

i i

rk

królu czepolski

król

ze stotysicy

zotych

wcale jeszcze

wiea.

posowie polscy obejrze. Jaodpowiedzi i na ogldanie

uspokoi ich zupenie Offki wywabi. Gdy posowie \NTÓcili do Polski i w Bystrzycy zdali sprao Offce, Jagielle zaraz utkwio w gowie maestwo; zapomnia o caej polityce a ksidza Zbigniewa Olenickiego W7prawi co ywo do Witowda, eby mu projekt Zygnmnta

w

,

opowiedzia, strzenicy

ale

Sonki,

eby si te rozmówi córki

i

eby jej si dobrze przypatrzy. Na ty Marcin król panowie radni

skiego

wzgldem

jego sio-

Jdrzeja Iwanowicza kniazia kijow-

i

i

micach: do Marcina V., papiea,

zasiedli

w Niepoo-

prawnika Wodzimierzowicza eby wszystkich sposobów sd w Rzymie przeciw Ivrzyakom wyrobi, a nastpnie i jako o gownj podstawie do zniweczenia zakonu zagbili si w mylach nad projektem maestwa. Otfka bardzo si podobaa, bo bya lat statecznych, katoliczka, pozostawiaa ja-

Pawa

k

uy

,

nadziej do stosunków

poow

wyprawili owego

z

Czechami,

Prus po Krzyakach, Szlsk

miaa przynie i

sto

tysicy

Polsce

zotych.

136 Polecono litóry

by

panu Zawiszy

natyclimiast

czarnemu

dawniej dworzaninem Zygmunta

i

z

Garbów,

umia si na

jego

w

swoim wasnym domu znale, aby pojecha OlTk dla Jagiey zdziewosbi. Zygmunt ucieszy si bardzo, kobiet, która go mao obchodzia i czcz tylko obietnic Szlska ze stutysicami zotych bezpieczestwo od Polkróla ski i Litwy sobie kupi; dla pokazania za husytom, dworze jak i

e

e

sob maj, wezwa Zawiwypraw do Czech towarzyszy.

imlskiego przeciwko sobie a nie za

sz

czarnego,

eby mu

na

Ten jako synny rycerz, za hab poczytywa unika boju i zaraz si skoni. Skoro wojsko zoone z Niemców, grów, Czechów i Polaków zajo czeskie miasto Gór, Zyska lepy z oddziaem swoim na wszystkie strony wozami, jako w grodzie jakim obwarowany, z^volna si ku Zygmuntowi posuwa. Na stronie Zygmunta bya wielka przewaga w liczbie i w uzbrojeniu: obtoczy zatem garstk Zyski, lecz niemóg si przez wozy do ludzi dorba. Dzie i noc tkwieli Czechowie w tem obtoczeniu, a nareszcie przebili si w jednym punkcie i spiesznie uchodzi poczli. Wojsko cesarskie puszczono na rozsypk jak po zupeuem zwyciztwie, kiedy ju tylko o imanie do niewoli i upy chodzi. Tymczasem wykaza si z nienacka doborowy wiey oddzia czeski, uderzy na Zygmunta, rozbi jego oddzia i dopiero pocza si ucieczka najezdników bez adu i skadu; sam Zygmunt wpad do miasta Niemiecki Bród zwanego, ale e niebezpieczestwo wzrastao, umkn dalej, a wozy z wszelk jego wasnoci dostay si w rce nieprzyjaciela. Przyszli Czechowie pod Niemiecki Bród, a pewni, tam Zygmunt jeszcze bawi, poobstawiali mury taranami i zaczli po wszystkich stronach wali. Zawisza czarny, Niemców, Polaków, Wgrów porzd-

W-

e

kowa, rozstawia, do

boju

zachca

—

ale

wszystko

byo

e

mieszkacy porozumieli si z rodadaremne, zwaszcza, kami za murem i w obronie przeszkadzali. Wzito Bród niebawem, a przez to przerway si Jagiey maeskie ukady, bo Zawisz i)oimanego do Pragi odprowadzono. Tymczasem Witowd korzysta z pory, zwabi co tchu Jagie do Litwy pokaza nui Sonk. Panowie zgruchnli si do ksidza Zbigniewa z Olenicy, który mia wielki wpyw i

na króla, aby

mu

to

maestwo

z

gowy wybi,

ale

Sonk

137

prdko z ruskiego do katolickiego kocioa przechrzcono na Zofi, ksidz Maciej biskup wileski da lub i w Nowogródku hulano i taczono na weselu pochylonego wiekiem króla z

pikn

a

wie jak

róa

knehini.

Gdy Jagieo z Zofi wraca do cha mu drog Antoni Zeno nuncyusz Marcina V,

w

a

e

i

nad Kenu, który owiadczy, na Bergu imieniem Wilhelm chce Jagielle hod ^rykozosta jego lennikiem. Jagieo, który nawet niewie-

midzy pastwami od

da

Lidzie zaje-

przysany od

skutek zaniesienia skargi przeciw Krzyakom,

dzia gdzie Berg ley, owiadczy,

z

w

papiezki,

dalszej drodze rycerz z

ksi na

w

Polski,

niemoe,

ale

e

e

podobny zwizek po-

odlegemi, na nic si przypodobnego zaszczytu na zawsze

siebie zbyt

ofiar

wdzicznoci w pamici

zachowa.

Nuncyusz Zeno przy-

wióz królowi od papiea assygnacy do duchowiestwa skiego na

pol-

pi

tysicy zotych, król zaprosi do Wielunia prymasa wraz z biskupem poznaskim i pienidzy Rozpoczy si narady duchowiestwa po caej Polsce, czy da,

da.

e

nieda i odpowiedziano, papie niema prawa podobnych assygnacyi wystawia; prócz tego i)rzeznaczy te pienidze na wojn przeciw heretykom czeskim, a wojna ta moe do skutku nieprzyj, czy

XVII.

Domylao si wkrótce nia,

wezm

eby si

susznie duchowiestwo polskie,

stanowczy kierunek.

czy o herezy,

czy o

da

Witowd

koció

by

e rzeczy tego zda-

niewiele pyta,

posiki Czechom. Pracowa na dworze polsldm i midzy panami, lecz gdy widzia, Jagieo nieumie si wydoby z pod wpywu ksiy, potrafi go zniewoli przynajmniej do patrzenia przez spary: zebra liczne wojsko z Litwinów ale

e

Polaków

pod Zygmuntem Korybutem, synowcem swoim, WTDrost od siebie wysa. Zygmunt cesarz, otrzymawszy o tem wiadomo podczas zdobywania Ostroga morawskiego, podpali spiesznie machiny wojenne i

i

w pomoc Czechom

i

wciekajc si

i

Jagielle,

z uniesienia i gniewu przeciw Witowdowi uchodzi do Wgier. Papie Marcin V zno^y-u do Jagiey pisa, kltw i wykonaniem wszelkich ustaw za sprzy-

138

ju

Janie lierezyi grozi, ale

nie

brano adnego wzgldu

rybut bez najmniejszej przeszkody ucieszonego ludu,

odebra klucze prowadza.

By z

to wielki

Polsk

owiat

w

i

i

wród

i

Ko-

radosnych okrzyków

przeby Morawy i Czechy: u bram Pragi imieniu Witowda i nowe rzdy poza-

wypadek

Litw w

cao

ducha religijnym

w

polityce europejskiój.

Czechy

poczone, objawiajce wysok zapaem oywionego: mogy za-

wadz

chwia

i papiea i cesarza. Nuncyusz Antoni Zeno, zagasi pochodni wojny, chcia w myl polecenia papiezkiego przed wydaniem wyroku przyprowadzi do skutku dalszy rozejm pomidzy Krzyakami a Polsk i wyznaczy zjazd do Solca niedaleko od Bydgoszczy, Wstawili si kommisarze stron obudwu, ale Krzyacy utrzymywali, pod wadz papiea i cesarza, skoro im wic jeden z nich

eby

spiesznie

e

s

nakae rozejm zerwa,

natenczas winni

by

posuszni przez

obowizek, a dla spokojnoci sumienia. Tymczasem jeden celnik doniós ksidzu Zbigniewowi Olenickiemu, sekretarzowi ki-ólewskiemu, w Iioninie umar jaki ebrak podróny,

e

si zdaje, od cesarza do Krzyaków mia polecenia. Rozpoczto natychmiast ledztwo za ebraka pozostaoci; znalazy si achmany ju u innych ebraków, i rzeczywicie by w nich zaszyty list Zygmunta cesarza. Ejedy wic komendatorowie upierali si w Solcu, religia nakazuje im posuszestwo dla papiea i cesarza, wtedy Jan Pella nowy biskup wadysawski powiedzia, e rzeczami witemi tylko haniebn zdrad pokrywaj, a na dowód list pokaza: stao który

ile

e

e

za w

licie wyranie, Korybut gówne siy do Czech wyprowadzi, nieche Ivrzyacy korzystaj, bo nieatwo wygodniejsz por przeciw Polsce znajd. Ju z tego samego powodu niedaa si adna zgoda do skutku doprowadzi; pano-

wojn pi'zeciw Ifeyakom mia w pogotowiu.

wie uradzili

aby si

i

wezwano Witowda,

Nuncyusz Antoni Zeno niestraci jednake nadziei poPoprzeglda wszelkie pisma i przywileje po katedrach, koju. kollegiatach

by

i

sucha zezna ludzi starych i nawyobraema. lirzyacy szukali do by czowiek sprawiedliwy do przeku-

klasztorach,

dobrego o rzeczach

niego cieszki, ale to pienia niepodobny,

azatem przeciw niemu u cesarza zaczli

139 pracowa.

Gdy Zeno wyznaczy

do Wielkiej Gogowy,

zasta

j

królowi

i

z rozkazu

mistrzowi

ksit

tenriin

szlskich,

sob zamknit. Pooy natychmiast zapowied otworzono mu bramy, lecz nadszed list od samego Marcina V., eby sdu nierozpoczyna, a tak Zeno nic niesprawiwszy, do przed

i

Pokazao si póniej e zabiegi Krzyaków, przemogy na dworze papiezkim, który w Czechach mia wspóln spraw z Niemcami. Gdy chodzio Polsce i Litwie o ziemie odsdzone we Wrocawiu, a odwoywanie si w apelacji do Rzymu cakiem zawiodo, niebyo innego sposobu tylko wojna. Jagieo i WiFryderyk Hoto wd dopatrywali do niej tem lepsz por,

Rzymu

wróci.

Zygmunta

i

henzoller

burgraf

kurfirstów

e

(r. i

1415)

godno

ków

i

kupi

ntirenbergski,

by

przed

szeciu

laty

od Zygmunta Brandenburgi a razem

mia wielk ochot wydosta od KrzyaMarchi, a w tym celu by gotów zwiza si

kurfirsta,

Now

przeciw nim z Polsk;

Marchii a

który

szlachta

midzy ni Wedelowie

niemiecka zaczli

na pograniczach

pokazywa

rozum, to jest aby urwa zakonowi jedne i drug przy zbliajcej si wojnie; naprzód miano ubiedz

wyda zamek

i

ten

sam

posiado i

Polaków,

miasto Falkenberg, lecz wójt Nowej Marchii

dowiedzia si o planie

i

wczenie go zniweczy. XVIII.

Na

r. 1422 zebrali si Podoanie w Wolborzu i król ruszy z nimi nad Wis a w Czerwiesku poczyli si z nim Wielkopolanie. Przeprawiono si na drug stron po mocie ywowym i poczono z Witowdem. Dla obudzenia zapau do boju król za zezwoleniem Witowda, jako mogcego po nim przyj do korony polskiej, wyda w krótkoci zatwierdzenie przywilejów szlacheckich*) co tu bez opisu pomijamy dla tego, wszystko póniej w Jedlnie powtórzy i obszer-

zbrojno

Nawiedzenie Najwitszej Panny

Krakowiacy,

Rusini

i

,

e

niej

wyoy.

Pierwszy tabor

w

ziemi nieprzyjacielskiej roz-

Patrz Yoluraina Legum. Anno 1422. Confirmatio pri*) Yilcdiorum et alioruni jurium in loco campestri prope Czyrwinsko. Dugosz o przywileju czerw^iskim wcale nie spomina.

140 nad jeziorem pod Lauterburgiem. Wojska krzyackie w zrcznym bardzo porzdku ustawi marszaek zakonu, na kach rowem opasanych i borem zakrytych, a szpiegowie polscy odszuka ich niebyli wstanie. Jagieo w sto tysicy samej jazdy prócz znacznej liczby piechoty, zbliy si pod Lubaw. Marszaek prowadzi trzydzieci tysicy wojska i rozumia, ma si przewaniejsz, a wic chcia ze swojej kryjówki uderzy, lecz Konrad Niemiec rodem Szlzak, w wojbito

e

dowiadczony,

nie

wprzód

radzi

Skoro obadwa ruszyli

i

wejrzeli z

rozpozna pagórka na

nieprzyjaciela.

tum

Polaków,

e

odwaga niebyaby w swojm miejscu, poszli za Drwc i most zebrali. Wysano za nimi pogo, która urwaa nieco tylnój stray, lecz u przeprawy zastaa oddzia

zgodzili si,

wojska dostateczny do oporu.

Jagieo stan przed Lubaw, potm rozpocz

oblenie, a nareszcie, to byo miasto biskupa chemiskiego, odstpi: oddzia polski pod chorgwi ze znakiem Goczy, mimo pociski z broni palnj i uków, dosta si na drug stron Drwcy u rozebranego mostu; wiele trupa nakad i jeca niemao zabra. Tymczasem gówne królewskie wojrozebranym mostem a zamkiem Bratjanem posko pomidzy szo w bród i na drugiej stronie spalio Zabrzeno (Riesenjej

e

burg)*), przyczem golubscy, co

koció

katedralny

najwaleczniejsi

,

stawiali

zgorza.

Mieszczanie

odpór z jednej wiey

Drwc

wpuszczonej, atoli wkrótce podda si byli zniewoZ rozkazu królewskiego podamano fundamenta tej wiey a pd rzeki na i z ogromnym oskotem zwalia si w wod golubskim siedzia koNa zamku niejaki czas wstrzymaa. mendator z najemnymi Szlzakami i Misnieczykami. Dziaa polskie i natarczywo wojska tak mu wkrótce dopieky, e kanisz zamku z komi i ze wszystkiem spali, a z wyszej za dzielnie broni si pocz; niedugo jednak sam z pitnastu brami zakonnymi zgin, a ludzie jego w liczbie czterystu, poddali si z zamkiem. Sakrament ciaa i krwi paskiej z kaplicy zamkowej zniesiono uroczycie i ze wiecami zapalonemi

w

leni.

,

cz

*)

Tak nazywa Dugosz,

Prabutami.

lubo

Riesenburg dzi

zwykle si zowie

141 do namiotu ksidza Zbigniewa Olenickiego sekretarza, który go nazajutrz przy mszy witej spoy.

w

Tymczasem xtyni.

Chcieli

przywilejów dzih,

co

i

Czechach

szlacheckich

aby lud

i

zupen przewag

brali

ju gwatem

oni

króla,

przewagi miast

rewolucyjnego

pozostawi,

a z

wielkich,

odcign,

od republikanizmu

ale

trzeba

przyczyny

tej

kali-

zgody z papieem,

s-

mu

obstawali

koniecznie za przyjmowaniem komunii pod

dwiema postaciami sub utraue specie i dla tego zwano ich take utrakwistami. Taki obrót ducha w Czechach ^zacz trwoy Zygmunta, bo Jagieo, duchowiestwo polskie, a nareszcie i koció cay mogli si przynajmniej zbliy do ukadów z Hu-

—

sytami.

Ju

przed kilku dniami

wski, doniós przez

posaca,

e

Piotr

jako

Seek, biskup korba-

pose

w

cesarski oczekuje

Malborgu pozwolenia do przebycia miejsc przez wojsko zajtych, dla udania si do obozu polskiego. Sprowadzony do zamku golubskiego, owiadczy Jagielle, Witowdowi i panom polskim i litewskim: Zygmunt ubolewa nad pustoszeniem Czech przez Korybuta i dawaniem pomocy odszczepiecom, niemnij jak nad pustoszeniem krajów zakonu krzyackiego; uajlepiejby byo; aby na jakim zjedzie panowie polscy i wgierscy te zatargi rozebrali i strony do zgody

e

e

przywiedli.

Jagieo odpowiedzia, e ju dosy naszukano si sprawiedliwoci i u papiea i u Zygmunta; e kiedy nuncyusz Antoni Zeno chcia nieprzekupny wyda wyrok, to go z Gogowy odwoano. Zygmunt ju dawno do zaufania prawo straci. Co si tyczy wspierania Czechów i wyprawy Korybuta, to rzecz ta cakiem do kogo innego naley. Wtedy odezwa si Witowd: Zygmunt poprzysiga wróci mu mud, jego dziedziczne pastwo, a tymczasem tylko do wydarcia go caemi siami pomaga. Korybut jest wysany w zemcie za przemewierstwo i zdrad, anakoniec doda: ,jeen bdzie potrzeba, to i sam pójd i naucz Zygmunta, na kogo to zuchwale nastawa. Dowie si, jaki duch we mnie siedzi i prze-

e

stanie z

swoich

chytrych

Witowdem niema

co

zabiegów."

Piotr

Seek widzia,

artowa, odjecha do Malborga

,

tem zaraz na Wgry si uda. Tymczasem oddziay rozmaite zajmoway kraj pruski ku Malborgowi. Woochowie w liczbie czterystu

wieo

e

a po-

a

przez

142 swego' hospodara przysani,

w

podjadzie

dotarli

pod

same

mury. Gdy wypad krzyacki oddzia, cofnli si do lasu wzili si do uków z po za drzew grui obyczajem' swoim

niesychan szkod Krzyakom i w rycerstwie lesie znowu pomidzy Murzyi w pachokach wyrzdzili. nowcem i Orowem sta Jdrzej Brochocki, starosta brzeski z Kujawiakami, którym przewodzili Maciej z abiszyna i Jabych

,

przez co

W

nusz z Kocielca, wojewodowie brzeski i inowrocawski; daBrochowski gównie baczno na wojsko nieprzyjaciel-

wa

skie

w

Nieszawie, któreby

ke wysea

mogo wpada

do Kujaw, lecz ta-

przerywa kommunikacye krzyackie. niby tylko pod prostego rycerza obraeni, Wojewodowie powstawa, im si nudzi bez boju byli rozkazami, zaczli Krzyacy^ w Nieszawie powzii z oddziaami swoimi odeszli. Brochocki sam z garstk pozosta, przedwszy wiadomo, siwzili zaraz wypraw. Bya to noc siódmego wrzenia niepodjazdy

i

e

e

e

zmiernie ciemna: przyszli od

acucha

tyu

i

zdjli cicho

wart

pier-

na drugim zabito take onierza narobi, z trzeciego dano zna do krzyku takiego lecz posania, zbroje przywdzia, si z porwa obozu, Brochocki swoich jak móg sprawi i ju pomidzy samemi namiotami Poimano zastpc komenbój o mier i ycie rozpocz. datora toruskiego i dwunastu braci zakonu, drudzy poszli wszego

stray;

e

w rozsypk czycy, z

gównem

czyli Siwisze,

su

-

na wszystkie strony: niektórych dopiero koo chopi pozabijali. Król i Brzecia wojskiem od Golubia skierowa si na Kowalewo

Kodawy, Przedecza

a zastawszy miasto przez nieprzyjaciela z umy-

spalone, przystpi do oblegania zamku.

mielsi rycerze

som

zawahwszy, zaczli si zamali przedmurza i przekop drze do muru, kiedy soma ta na kupy starych kó porzucana pomieniem

uwizy

i

wpad

si zapalia,

w

odwrocie

do niewoli ów Dobrogost

,

niektórym nogi kasztelan

kamie-

któremu Drahim Krzyacy zdrad niedawno byli wzili. Wszelkie dalsze usiowania przeciw zamkowi kowalewskiemu dopiero Pawe Wienyc Niemiec, okazay si daremnemi, naroniku murów wywiesi grube sieci swego w z pomieszkania jakby drabinach nawprowadza Popo owieckie, po których laków. Za t zdrad nada mu Jagieo znaczny dochód z upy ski,

a

w

Wieliczce.

143 Gdy wojsko

Papowa si bawio, doKrzyacy od Radzynia napad gotuj:

polskie obleganiem

e

nieli piegowie,

siedmnacie chorgwi polskich i tyle litewskich naprzeciw nim ruszyo. O wicie samym spotka)' si strony, lecz Krzy-

acy

tak nagle si odwrócili

i

e

pierzchli,

schwytano do niewoli. Miano zamiar zdobywa Toru, ale

panowaa,

raza

tylko

e w nim

ma liczb

morowa

za-

przeto poniszczono tylko winnice, tudzie wsie

okoliczne, a udano

si na zwaliska krzyackiego warownego

myna

Lubicza i przez trzy dni na nich w taborze spoczto, a potem zatrudniono si pustoszeniem ziemi chemiskiej. Pisarze pruscy donosz,

e

Jagieo okopa si w Che-

znosi przykre oblenie ale to wcale do prawdy niepodobne, zwaszcza, sami liczb jego wojska na sto tysicy kad*) a tre zawartej ugody ze strat Krzyaków na

mnie

i

,

e

korzy nym

Polski

i

Litwy, bardziej

wiadczy

o kopocie

wojen-

wielkiego mistrza Russdorfa, anieli króla Jagiey.

Tu na pierwszestwo zasuguje midzy wszystkimi historykami Dugosz, bo mia podania z ust Zbigniewa Olenickiego, nieodstpnego podówczas towarzysza Jagiey, bo z najdrobniejszemi szczegóami t wypraw opisa. -Przyj za trzeba ze

zupen wiar

doniesienie kronik pruskich

:

e Krzyakom

upe-

pomoc Dietrich arcybiskup koloski Ludwik pf alzgi-af reski, Henryk ksi bawarski roni panujcy niemieccy, miasta wniali

,

,

hanzeatickie a nawet cesarz Zygmunt. Gotowanie si

stronach na poparcie wojsk zakonnych,

wpyw

na Polaków

i

Litwinów.

niedziw,

wic

Skoro

w tak rónych

e

do obozu

wywaro Jagiey

zgosi si od mistrza Gerard biskup pomezaski, przyjto go wcale inaczej jak niedawno Piotra Seeka i zaraz skoniono si do pokoju. Na kommissarzy traktatu wyznaczono od Polwojewodów:

Jana z Tarnowy krakowskiego, Sdziwoja poznaskiego, Mikoaja z Oporowa czyckiego, tudzie Zbigniewa z Brzezia marszaka, a od Litwy Mikoaja Sepiskiego, starost ukowskiego i Giedygolda,- rycerza liski

z Ostroroga

za krzyackiej biskupów warmiskiego pomezaskiego, marszaka inflanckiego i trzech kommenda-

tewskiego: ze strony i

*)

Voigt który

gównie

z

zakonu, podaje t}iko to o czem ncd) nie ^atte

man

dokumentów

w

i

rkopisów

kronikarzach wyczyta.

tinen fotdjen grieben, fc fd)mact)voU

fiir

uoy

history

Sam za mówi:

ben Orben, abgefcbtopen-

144

Wród

Melnem, a Stanisawa Krzyacy przyrzekli zrzec si wszelkiego prawa do r. 1422. Drahima, zburzy zamek nieszawski, odda Orów, Murzynona zawsze przy Litwie, a wo i Now wie, zostawi wzgldem granic od Pomorza, ziemi michaowskiej i od Mazowsza podpisa wszystko co kae rada zoona z panów wLubo rzecz cakiem bya zdana na pagierskich i polskich. nów, przecie Witowd i Jagieo postanowili by przy tm. torów.

w szkaratnym

taboru

polskiego

nad jeziorem

namiocie, królewskim

w dzie .

mud

XIX. I Krzyacy i Zygmunt myleli tak krci aby traktat nad Melnem zawarty, zosta sobie pismem a do wykonania nigdy nie przyszed; pomiarkowali to Witowd i Jagieo, zaczli wojska gotowa a zamierzali nietylko razem na Prusy i przez Szlsk na wojska cesarskie w Czechach uderzy lecz Turka przeciw Wgrom ruszy. Zwin zaraz Zygmunt chorgiewk i

da

zjazdu z

Jagie:

po

niedzieli czwartej postu

1423)

(r.

Jagieo wyruszy z Czorsztyna, a Zygmunt cesarz ze Szramowic: spotkali si na polu, zeszli z koni, podali sobie rce Naprzód zaraz w Szramowii ucaowali si po przyjacielsku. cach*) robili sobie wzajemne wymówki, a za ich umierzeniem przez panów polskich i wgierskich udano si do Kezmarku. Tara tedy opisano traktat zupenj przyjani: Krzyacy byli zniewoleni ustali granice

od

mudzi

wieczne czasy oddanych Litwie a

t

i kawaka Sudawii na przysug odpacono Zy-

gmmitowi odwoaniem Korybuta z wyprawy czeskiój. Po wielkiejnocy Jagieo wróci do Polski i wysa w zastpstwie swojm do rozgraniczenia mudzi z Prusami z pomidzy duchownych ksidza Zbigniewa Olenickiego i ksidza Cioka, owego niegdy sekretarza, co za napisanie paskwilu nikt przeciw królowej Elbiecie ze dworu by wygnany, ale nad niego nieumia lepiej pisarzom dyktowa, przeto nietylko do swego urzdu wróci ale wkrótce na podkanclerzego wyszed; z pomidzy panów wieckich wyznaczono Sdziwoja z Ostroroga wojewod i Dobrogosta kasztelana obudwu po,

e

*)

Bazowski

w

tumaczeniu Kromera kadzie zjazd

w

Starem

Siele.

145 znaskich. Komissarze ci od Grodna phiili Niemnem i Witowd stara im si uprzyjemni podró; czsto napotykali pikne chodniki pod drzewami ze wieych gazi porobione,

jadem

a

Witowd

i

napojami zastawione.

i i

W

swymi radzcami.

Na

Pawe

krzyacki

mistrz

w

zjedzie

Russdorf

"Wielonie

zasiadali

ze

myl ukadu

wartego odgraniczono

nad jeziorem Melnem zaod Prus kopcami i innemi zna-

mud

kami.

Na dzie witycli Szymona i Judy (r. 1423) odbywa si walny wiec w Warce pod niebytno króla. Panowie roztrzsali przywileje szlacheckie z czasów Kazimirza w. tudzie

Jagie

przez

w^

Krakowie

wieskiem przypiecztowane, celaryi

1420 przyzwolone, pod Czer-

ale jeszcze jak

si

zdaje z kan-

niewydane, a potem zajto si spisaniem nowych ustaw.

Korybut, który który

r.

w

boju

obejmowa Prag

miewa przewag nad sil i

tylko z rozkazu

Jagiey

cesarski i

Witowda

wojn poniecha, ceni wysoko swoje zasugi na wiecu w Warce domaga si ziemi dobrzyskiej lecz mu odpowiedziano, e i

,

przeciw prawu

przysidze królewskiej, aby prowincye kraju pomidzy ksita krwi rozdzielane byy.

jest

Zblia si sarz

czas

pojednany z

i

koronacyi królowej

Zofii;

Zygmunt

ce-

e

trzebaby

si

Jagie pocz udawa,

chrzecianom porozumie wzgldem obrony cesarstwa rzymskowschodniego i niby korzystajc z okolicznoci obrano Kraków na miejsce uoenia wyprawy przeciw Turkom. Eryk król duski bez dania listu bezpieczestwa albo zbrojnj zasony, ch( mia ze sob zota stoowe i rozmaite bogactwa, przyjecha do Poznania, skd przez panów do Krakowa by odprowadzony; Zygmunt odwacza przyjazd i wszelkich zabezpiecze Na prob Jagiey Eryk król dmiski uda si ze Zbigniewem Olenickim biskupem i Zbigniewem marszakiem do wsi Szramowice i owiadczy, pozostan we Wgrzech w rkojmi, dopókd Zygmunt bezpiecznie niewróciZygmunta dotkno to niewtpliwie i odpowiedzia, z zupelnm zaufaniem mia myl do Polski ruszy. Mylenicach Jagieo sam drog im zajecha, a w upach solnych

da.

e

e

W

w

Wieliczce

z

panami

dawa obiad. Z Krakowa wyszed uroczycie lud duchowiestwem na czele, powyjeday rozmaite panie w kolebkach i kolasach wyzacanych wystpi Korybut i

;

Tom

U.

10

iii w piset koni z caym przepychem, pokaza si Branda tytuu witego Klemensa presbyter kardyna placentyski, przysany w imieniu Marcina V. Zofia czekaa caego orszaku na górze kolebki,

Lasocie

kobiercami

Zaprosia do swojej

okrytej.

on

Zygmunta i udali si wszyscy na zamek, w którjTii co najznakomitszych goci pomieszczono. Komnata, w której sta Eryk, na zawsze ju komnat króla duskiego pozostaa. niedziel 12 Lutego (1424 r.) primas Wojciech Jastrzbiec odbywa koronacy królowej. Oprócz wymienionych dostojnych goci znajdowa si take Ludwik bawarski brat królowej francuzkiej, po którym dziwnie misternej, Barbar§

W

nastpowali dopiero:

Wydysaw,

bracia

ksita

Kazirairz, Trojden niemniej

mazowieccy Ziemowit, ksita szlscy Ber-

Bolesaw cieszyski, Janusz raciborski, KaziWacaw opawski, Konrad czarny i Konrad biay ksita kolescy, Wacaw egaski, nad to ksita litewscy i kniaziowie ruscy; Witowd jednake w domu pozosta. Dugosz podaje, ju królowej Zofii nienawidzi, ale nard opolski,

mirz owicimski,

e

e

podówczas by bardzo przeciw przyjani ze Zygmuntem, i niemia ochoty sprawy czeskiój porzuca. imieniu mistrza krzyackiego stanli dwaj komendatorowie eblgski i toruski. Z duchowiestwa po kardynale i po primasie do znakomitszych naleeli arcybiskup lwowski, oraz biskup krakowski, poznaski, lubizki i Julian de Caesarinis auditor kamery apostolskiej. Dzie koronacyjny spdzono na sutej uczci, potem przez kilka dni trway turnieje. Zawisz czarny jako rycerz znakomity, a znany po wszystkich dworach pewniejsza rzecz,

W

Europy,

mu

dla tych wielkich

aby Jagieo

nie,

ale

dawa

goci wspaniay obiad

w

jednego bogatego Czecha przy ulicy witojaskiej. Na zjedzie krakowskim i Zygmunt i Eryk pracowali

i

zdu.

córka

nietylko

do-

usil-

porzuci zupenie spraw czesk,

przeciw husytom. To by waciwy cel zjaWcigano w robot wielu panów polskich. Jadwiga Jagiey bya ju zarczona Fryderykowi Hohenzolle-

da pomoc

rowi synowi niegdy burgrafa norymberskiego, a potem jak kupi od Zygmunta cesarza Brandenburgi, kurfirsta brandenburskiego i podug przyrzeczenia panów, tudzie zezwolenia

m

Na obradach Witowda, jej mia tron polski odziedziczy. w Krakowie Eryk domaga si aby te zrkowiuy zerwa i aby ,

147

j

wyda

Bogusawa ksicia supskiego,

za siostrzeca jego,

który jeeli zostanie królem

polskim, swoje ziemie pomorskie

odpade biskupstwo kamieskie, Zygmunt cesarz popiera w tem króla duskiego, bo si obawia eby Brandenburgia z czasem nie staa si prowincy polsk i nie zacza potg tak Polski jak Litwy miesza interesów niemieckich a dom niedawno szlachecki Hohenzollerów nie wzbi si nad jego dom luxemburski. Jagielle zacz si ten projekt podoba, lecz wikszo panów utrzymywaa, e nienaley ama zobowizania wzgldem margrafa. Mia ten ksi ju i stronników, bo od swoich zrkowin bawi cigle w Polsce, dla wyuczenia si jzyka, a na ucztach dostawa miejsce przy królu, aby rycerstwo przywyko go 'uwaa za nastpc tronu. Witowd sprzyja mu take i pod czas zjazdu krako-

wcieli

na zawsze do korony

wadz

wróci pod

i

metropolii gnienieskiej.

wskiego dla okazania tego

cesarzowi, pojecha Hohenzoller

do Witowda.

Jagieo wzgldem maestwa córki da odpowied, e z Witowdem nic stanowczego wyrzec nie-

bez zniesienia si

moe.

W

skutek tego

bya znowu

rada

i

wszyscy

narchowie wyprawili od siebie poselstwo do Witowda.

j

on je z wielk

okazaoci:

a dziesitego odpowiedzia,

e

przez

niej przele swoje zdanie Jagielle:

kaza owiadczy, i wione

maestwo.

om

mu si

dni ucztami

namyli

trzeba

jako

niewidzi, dla czegoby

Pokazuje si oczywicie,

mo-

trzej

Przy,

bawi i

pó-

przez

poselstwo

zrywa

raz

e

umó-

kurfirst bran-

podpad i Marcina V, bo ten papie pisa list do e si cieszy ze zrkowin jego córki z modym mark-

denburski

Jagiey,

gi'afem uroczycie

jakby za

w

obliczu

maestwo uwaa

panów polskich zawartemi, które naley; e przez ten zwizek

bdzie nawet on sam spowinowacony z Jagie, bo cho jest Woch, ale naley do tej samej familii, co burgrafowie norymberscy, którzy pocztek do Rz}mian wywodz. Spomnia, i Jagieo z markgrafa bdzie mia zicia zupenie podug swj myli, bo go przecie w wasnym domu chowa. Prosi nakoniec o w}Tane danie przyrzeczenia, e Jagieo córki swej nikonni innemu nieodda. Wstawienie si i Witowda i papiea wywaro silny wpyw na panów wieckich i duchownych, a

w

skutek tego odpowiedziano,

e ksi

supski Jadwigi 10*

J48_ waciwie,

nie dostanie, czyli

e

po mierci Jagiey

królem

polskim nic bdzie.

XX. Tymczasem w Czechach zaczy si niepokoje pomidzy

zoonem pragncm pokoju

stronnictwem rewolucyjnem,

z taboritów

tów, a stronnictwem

kalixtinów czyli utra-

i

horebi-

kwistów, do którego si zbierao co dzie wicój prawowiernych katolików, szlachty i Niemców. Siedzieli oni w Pradze: Zyska pierwotnie kalixtin gardzi teraz dawnymi swymi stron-

nikami;

mia ju ochot Prag zdoby e podzieli umysy

szy si Zygmunt,

i

w pie wyci.

Czechów, a

wic

Ciei

pa-

nowa

nad nimi bdzie. Ale praanie bojc si ludu caego kraju, wyprawili na ukady Jana z Rokiczany ducliownego husyckiego, który snadno Zysk udobrucha i midzy stronnictwami zgod do skutku przywiód. Wtedy Zygmunt widzia trudno zwycistwa, szuka z Czechami pojednania i wszed w porozumienie ju i z Zyska, któremu obiecywa namiestnikostwo królestwa i dowództwo nad wojskiem. Niewiadomo czyli Zyska myla z tego korzysta, czyli te chcia tylko zwoki, dosy wyruszy na ukady, a tknity zaraz morow, umar w drodze. Gdy si przed zgonem pytano, jakiego yczy sobie pogrzebu, odpowiedzia: „kacie mnie odrze, miso i koci krukom i psom na pastw rzuci, a skór na bben oprawi, eby na jej odgos Niemiec pierzcha." Zyska by gównym z tych, którzy niechcieli dla Czech króla, i którzy umieli przy republikanach utrzyma przewag.

e

Po jego mierci, nim si- zgodzono na wodza, bya korzystna Zygmunta atoli Czechowie niecierpieli Jagieo niejako przez zdrad porzuci ich spraw, Witowd niemia dosy odwagi wystpi przeciw kocioowi i Europie, ale Korybut jako ów gracz, co wasnego majtku mao pora dla monarciistów. ,

posiada

i

ma

si chtnie na

strat wielkie los

moe odnie

szczcia puci.

W

korzyci, chcia

przejedzie przez Wi-

lic zajechali Jagielle drog posowie czescy uczynili wniosek wzgldem przysania na tron Ivorybuta. Jeden z nich zacz naucza dworzan w duchu zasad husyckich. Zbigniew Olenicki jako biskup krakowski, natychmiast na Wilic zapowied i

149 kocieln pooy, i tak dalece naród uleg nietylko posom czeskim nieprzychylnie

jego

e

lecz na radzie

w*),

i

w

Wieluniu zgodzi si król z panami na usta-

ktokolwiek cignie na siebie podejrzenie wyznawa-

nia lub wspierania

nauki husyckij,

starost, wójta lub

inn

o

wpywowi,

odpowiedziano,

ma

natychmiast

przez

sw waciw wadz by imany mier sdzony. winien by stawiony

obraz majestatu, a wic na

z Czech do Polski przybdzie,

strzem niegodziwoci heretyckij

to jest

i

jak

Iiady co przed mi-

inkwizytorem

od stohcy apostolskiej jedynie w tym celu zamianow^anym. Kto przed Wniebowstpieniem z wojny czeskiej do kraju nie wróci, ten jako heretik straci szlachectwo wraz z majtkiem. Pod temi cikiemi karami zakazano wywozu do Czech broni,

oowiu

i

ywnoci.

Jakby umylnie dla zniweczenia tak surowej ustawy, Korybut nazbiera modziey polskiej i nietylko z ni do Czech ruszy, ale jako wyznawca Husa zacz kommuni pod dwiema postaciami przyjmowa. Papie, Zygmunt i wszyscy katolicy woali, cala Polska, cho co innego udaje, oczywicie herezyi sprzyja. Jagieo jak móg dowodzi, Korybut i inni samowolnie poszli, a dla potwierdzenia swych uczu, wyprawi natychmiast wojska pod dowództwem Piotra Miewieckiego Zygmuntowi w pomoc. Gdy Miewiecki zbliy si do Oomuca, zabieg mu drog Albert austriacki zi Zygmunta ze znacznm wojskiem i da zrozumie, Zygmunt wcale nieufa szczeroci polskiej i obawia si, aby to nieby posiek dla Korybuta. Miewiecki zatrzyma si przez dwa

e

e

ksi

e

tygodnie

w

miejscu, a

potm

do kraju wróci.

XXI.

Gdy

tedy Zbigniew Olenicki,

ów niegdy waleczny

se-

kretarz królewski z bitwy

pod Grunwaldem, wyniósszy si szybko na biskupa krakowskiego pierw szego po prymasie za,

czyna coraz

bardziój

w

kocioa, papiea i cesarPolsk; Jagieo przesta go

interesie

trzsa starym królem i lubi, a na prob swego spowiednika dominikana Jana

skim

ju

*)

Yoluniina

leguni.

Anno

1424.

150 biskupa chemskiego postanowi od dyecezyi krakowskiej oder-

wa

lubelskie i do Lublina katedr chemsk przenie. Ju papie Marcin V wyda na to zatwierdzenie, ale Zbigniew Olenicki, gdy szo o jego wasny interes, zapomnia o posuszestwie, nawet dla stolicy apostolskiej na zjedzie panów osobiste zniesie urazy, ale swej dyw Sieradzu, dowodzi nie szarpa pozwoli. ecezyi Jego poprzednik wity Stanisaw, w ziemi lubelskiej, cudownie przed sd Bolesawa przyzwa od trzech lat zmarego Piotrowina. Krakowskie duchowiestwo witao niegdy Jagie w Lublinie, kiedy po koron do Polski jecha, i w krakowskim kociele ze chrztem witym t koron Jagieo odbiera. Byy to ogromne argumenta na czas, w którym nie zgbiano ducha i materyi wywodzono tylko z obbez pisma witego w rku; i

:

e

mdro

jawienia czyli z ust

Boych

i

wiara bez rozdrabniania przed-

miotów na kategorye rozumowe, sama rozstrzygaa. Niema wszyscy panowie duchowni i wieccy stanli przy Zbigniewie, dano od papiea, aby zatwierdzenie podziau dyecezyi kra kowskiej cofn, a Jana biskupa, jako intryganta do konsystorza rzymskiego oskarono. Wanie wtedy Jagielle narodzi si syn Wadysaw, od swego zgonu w historyi Warneczykiem zwany. Trzeba byo upewni mu tron polski, a do tego trzeba byo przyjani

sw

potg. Na dzie Zbigniewa Olenickiego, który pokaza go Marka (r. 1425) naznaczono wiec walny do Brzecia kujawskiego.

w

targi

ckie

i

:

Panowie

znaglono go

i

duchowni wieccy,

e wszystkie

weszli

z

dobra katerdalne

,

Jagie kollegia-

zakonne uwolni od stanowisk dworskich zniós w Kuz rycerstwa i z ich kmieci syp owsianny który si tam ,

jawach

dla tego

by utrzyma

e

podczas zniesienia go

w

innych zie-

miach przez króla Ludwika, Kujawy zostaway pod panowaniem Wadysawa opolskiego; nakoniec by król zniewolony do uczynienia panom rozmaitych dobrodziejstw osobistych a mianowicie do przyznawania dziedzictwa na majtnociach koronnych, nim wygotowano

akt,

e

Wadysaw

Jagielloczyk

Akt ten zoono w rce Zbigniewa eby go tak dugo niewyda, dopokd przywilej, majcy zobowi-

wstpi na tron

zania

ojczysty.

Jagiey zatwierdzi,

,

z kancellaryi nie wyjdzie.

;

151 Marciu V robi w Polsce pochlebstwa na wszystkie strony zawiadomiony przez króla o narodzeniu si królewicza, niezmiernie przyjacielski list napisa, do odprawienia chrztu w swoje miejsce primasa lub biskupa poznaskiego na wybór królowi zostawi*); królowej za ofiarowa w darze aksamity

Przysa Polakom

drogo zotem wyszywane.

gwód z

krzya

duchowiestwo z wprowadzao, a nakoiiiec da, eby Jagieo koniecznie przeciw Czechom ruszy z wojskiem eby duchowiestwo zebrao dwadziecia tysicy zotych i miao je w pogotowiu dla króla, jeeli wyprawa do skutku i uroczyst processyg,

Chrystusowego, który

do kocioa krakowskiego

l)rzyjdzie.

Duchowiestwo polskie zebrao si na synod prowincyalny do czycy. Posuszne papieowi, dopókd nie miesza si w pienine sprawy, zaczo rozprawia, e to podatek za Narobi jeszcze wikszego wielki, e nakaz jego nieprawny. chaasu Sanisaw Pawowski archidiakon pocki i razem kanclerz Ziemowita mazowieckiego, który owiadczy, e biskup pocki dla choroby, jako zaraz potem umar, stan niemóg, stawa niepotrzebowa, bo wezwanie papiezkie wylecz te dane tylko do katedr polskich, a katedra pocka jest mazowieck; uznaje swoich wasnych, niezawisych od króla polskiego monarchów. Po rónych uwagach skoczy si synod czycki na uchwale, e niema co sucha papiea, kiedy chodzi o pienidze, a Jagieo i panowie polscy oburzyli si na ksit mazowieckich. Z tego powodu naznaczono walny i

zjazd Polaków

i

Litwinów do Brzecia ruskiego (litewskiego) ksiciu starszemu

a zarazem nakazano Ziemowitowi jako

mazowieckich,, aby si pod

Piastów

linii

królowi wykona.

Ziemo\\it

zoy

sd

si chorob,

dwóch panów mazowieckich, którzy owiadczyli, Sandomierza

i

wedug

stawi ale

e

i

hod

przysa

zjedzie do

rozkazu postpi.

Wtedy Witowd zacz znowu gra rol przyjaciela krzyackiego i prosi panów polskich, aby zakonowi myn Lubicz nad rzek Drwc, który by wan dla zakonu, a szkodliw Odpowiedziano, dla Polski twierdz, odbudowa pozwolono.

e

to rzecz zbyt wielkiej

*)

List

Marciua

wagi

i

na

umylnym

V w Zbiorze Pam.

o

wiecu naleycie

Da w. Pol

Niemcewicza.

152

roztrznit by mistrzowi, e w

winna.

Tymczasem Witowd zobowiza si

odmówienia budowli przez Polaków, wynagrodzi go oddaniem Pogi. Zjecha si póniej u panów nad zepod Grodnem z Jagie,, który obieca, zwoleniem okoo Lubicza popracuje, bo sam chtnie na wszyPorozdawa Jagieo rónym rycerzom w ziemi stko zezwala. panowie zaczli szemra. ruskiej rozmaite grody i dobra, przypacllvii

e

a

V widzc ju niedono

królewsk, a chcc zyska u wszechwadnych panów ducho^Miych i wieckich, przytem take rozszerzy wpyw wadzy papiezkij w Polsce, wyda rozporzdzenie do arcybiskupa lwowskiego, aby dai^^wizn królewskich Polsk rozdrabniajcych, nieszanowa i aby poodrywaue ziemie i dobra za przywrócone Koronie ogosi.

Marcin

wiksz popularno

KSIGA

DZIEWI4TA.

Tre. Mistrz krzyacki kóci AYitowda z

powa

Jagieo

mistrzowi ustpuje Lubicz.

chodzi

wsie okoliczne pali.

dn

Jagie.

—

Jagieo zaczyna

pojedynczo u panów pimienne zobowizania za synem swoim.

i

pann,

e

—

zarzuty czynione

—

ku-

—

\Yitowd bez powodu Pskowian na-

Królowa Zofia przysiga z 6 paniami i jeZygmunt cesarz wyjej s potwarz.

—

si przeciw Turkowi i na Jagielle wymóg, e mu posiJki obieca. Janusz Kobylaski starosta sanocki w 5 tysicy stan pod Bracawem nad Dunajem. Przez dwa tygodnie czeka Zygmunta, a nie mogc o nim ani posuchu dosta wróci do Polski. — Wojna czeska now przybraa posta. Husyci naszli uyce i Szlsk, gowni i mieczem wszyPod wpywem papiea kurfirstowie cesarstwa zebrali wojstko niszcz. biera

—

— —

ska pod Niirnbergiem przeciw Hus}-tom. nielitociwie Czechy,

ryk kardjTia Anglii. syci zabrali tabor

war.kich

i

—

czy

—

niemiecki, tukli

i

mordowali tysice

znaczne siy posali do Szlska

przeciw Turkom.

—

Arcybiskup trewirski pustoszy angielskich Hen-

si z nim w tysic kuszników Niemcy na sam widok Husytów

—

pierzchli.

a

— Hu-

do lasów ba-

Zygmunt rusza

z

Wgrami

Skoro sutan pokaza si z wielkiem wojskiem, uciek.

—

—

Tu zgin w niemieckiej sprawie Zawisza czarny, starosta Spiu. Jagieo w Sandomirzu przyjmuje metropolit kijowskiego ulvada z nun sprawy kocioa ruskiego. Witowd; Nowogrodziau zajmuje pod swoj wadz, — Zjazd monarchów w ucku. — Zygmunt na osobnoci z "Witowdem porozumiewa si o koron litewsk, ale panowie polscy s temu przeciwni. — Posowie polscy w Grodnie usiuj odwie "Witowda od zai

—

— Wyprawiono z Polski poselstwo do Marcina V pap. wysuch wszy zaalenia pisze do Witowda, aby zaprzysig zobowizanie nietylko ulegoci i przyjani dla Jagiey, lecz take dla jego potomków. Witowd dzie 15 Sierpnia 1430 obra na koronacy. Jan miaru koronacyi. który

—

Nacz z

—

Czarnkowa chwyta baptist Cigal doktora prawa i rycerza, wraz Zygmuntem Kotem, którzy wieli listy i róne pisma cesarskie. Wiz

—

154

—

Gocie zjechali si, jako towd odracza koronacy na dzie 8 wrzenia. krzyacki, mistrz inflancki i wielu komcndatorów kniaziowie "Witowd goci wspamoskiewski, twerski, odojowski i chan tatarski. Modzie niale podejmuje, ale smutek i zgryzota wszystko zakwasza. Zygmunt z rycerstwa polskiego nikogo z Niemiec do Litwy niepuszcza. donosi Witowdowi, koron przyle z takiem wojskiem, i jej Polacy to w. mistrz

;

—

— —

e

w

drodze schwyta nie potrafi.

rozchorza,

w Trokach dwa

—

Wiadomo

tygodnie

zatrwoya Witowda ho

ta

przelea, spowiada si

i

d.

27 pa-

—

—

dziernika 1430 przeniós si do wiecznoci. Opis jego charakteru. Swidrypieo brat rodzony Jagiey, który przesiadywa u Krzyaków, po-

woany

do kraju

Jagieo

i

—

pisa

listy

zdaje

mu rzdy,

hez

panów wizi. do Swidrygiey, Zygmunta cesarza

Niegodne jego rzdy.

Króla

i

—

gie

—

dooenia rad panów. Papie Marcin V rozpanów polskich by Ja-

— i

wyswobodzi. Panowie uczynili zjazd walny do 'S\'arty i wyprawili posów, Zbigniewa krakowskiego i Jana wadysawskiego, tudzie Sdziwoja z Ostroroga poznaskiego i Jana z Lichina brzeskiego, wojewodów, rycerstwo za zbierao si do Kijan nad Wieprzem. — Zdaje si zagroenie wojn przynioso pmylny skutek, króla na wolno puszczono. 1431 Jagieo odbywa narad z panami w Sandomierzu. r. Dowiedziano si o licznych bezprawiach Swidrygiey na Litwie, wysani posowie do niego z niczem powrócili. Oburzenie przeciw Litwie. — Wojsko zbiera si nad Bugiem pod Horodem, wypowiedziano Swidrygielle wojn. Rozpoczto utarczki. — Hryczko Kierdejowicz pokonywa knia-

e

W

—

—

—

—

Wodzimierz i Zbara spalone, uck zdobyty. — Swidrygieo przyzywa na pomoc Krzyaków. — Król o zdrad gówiiie posdzany, straci zupenie zaufanie, nazmcza komissy w której

zia

Romano wicza.

—

mazowiecki Ziemowit przewodniczy nad wojskiem.

—

ugoda.

Mistrz krzyacki

Pawe

W

ksi

1432 stawa

r.

Rursdorf zawarszy przymierze tajemne

wysa marszaka zakonu, który przeInowrocawiu zniszczy kocioy i zamek, Nieszaw i zi'^mi dobrzj-sk janiay po nocach uny. — Jan Jarogniewski Bartosz z Wicborka i Dobrogost Koliski na czele uzbrojonych chopów spotkali si z Krzyakami nad rzek Wierz pod Nakem. Byo 700 jazdy inflanckiej i oddziay kuroskie, kommendatoryi tuchoL ze

Swidrygie, uzbroi wojsko

szed granice Polski, spah, nad Kujawami

i

w

,

—

skiej

i

wieckiej.

—

Polacy prawie bezbronni zanucili

w imi Boe.

—

by

pie

Bogarodzica

krwawy, trzech komeudatorów lego marszaek z 7 komendatorami dostali si do niewoli. Krakowie uczczono wietn illuminacy to wielkie zwyciztwo ludu bezbronnego naprzeciw Krzyakom a wzite im cztery chorgwie zoono w kociele kraj tedralnym. Multaczykowie i Woosi z drugiej strony] napadli na kaw okolicach Sniatynia, Kamieca, ludzi i bydo pobrali, wsie palili. Ale i

uderzyli

Bój

—W

,

—

Micha Muszyo

i

bracia z Buczacza nietylko

jeców

i

zdobycz odbili ale

—

zwyciztwo odnieli. Jagieo w Krakowie wypuszcza z wiSwidrygieo zie znakomitych Krzyaków. — Zjazd w Parczowie. z penomocnikiem krzyackim bawi w Brzeciu i zapija spraw, a o przyjedzie ani ukadach nie myli, panowie polscy wracaj do Lublina. tym czasie okaza si kometa ogromny. - Jagieo nie szczdzi abie-

jeszcze walne

—

—

W

155

—

wadz nad Polsk i Litw utrzyma. tem pracuje. -r. 1430 wydaje Jagieo w JeKocioy maj by dlinie przywilej, który nowe sw body obejmuje. Godnoci kocielne samemu tylko utrzymane przy wszystkich prawacb. Liczba urzdów zmniejszon nie bdzie. rozdawane. rycerstwu kopi paci 5 grzytylko króla, na Wojna zagraniczna ma aden ziemianin imany nie bdzie dopókd sd waciwy wien zasug. Takim przywilejem cae duchowiestwo i rywyrokiem nie skae i t. d. gów, by przy swoich potomkach

W

w

równie

Zofia królowa

—

—

—

—

bd

kad

ciy

—

—

— Ru

halick ogosi Jagieo za nierozdzieln Wiec w Sieradzu na . Wojciech zgromadzony, zezwala, Mikoaby syn jego najstarszy Wadysaw, do bera powoanym zosta. aj Tumigraa z powodu poddania Nieszawj' i wspierania Krzyaków, za Po mierci Zyski zdrajca i bezecny pod rozporzdzenie króla oddany. przy Najwiksza husyc rozdzielili si na rozmaite stronnictwa. cerstwo dali si kupi.

cz

—

Polski.

—

—

—

Andrzeju Prokopie.

—

pórodkowi.

—

Tabor\'ci

czyli

—

repubUkanie.

Zasady husyckie coraz

bardziej

cz

Utrakwici czyU

wnikaj do

Król Jagieo rozporzdza wsiami katedralnemi, kapitulnemi

w w

dyecezyach gnienieskiej

—

Jedlnie wydanemu.

i

poznaskiej, wbrew

i

Polski.

—

klasztornemi

przywilejowi niedawno

Wojciech Jastrzbiec arcyb.

i

Zbigniew Olesn cki

czonków kapitu udaj si do Lwowa Starcie si r. 1431. — Olenicki królowi wyrzuca niegodne postpki. Utrabiskupa z królem daje powód do wystpienia dwóch stronnictw. Pakwici wygldaj ratunku od Polski, równie tabory ci i horebici. nowie polscy przy tronie bdcy, podsuwaj, aby Czechowie odbyli dysput biskup

krak.

przybrawszy

,

kilku

—

— —

publiczn z doktorami uniwersytetu, a przytem zyskali posuchanie u króla weszli w przyja i ukady z Polakami. Olenicki pooy zapowied

—

i

wawo, a skoczya si kady przy swojem zosta. — Zygmunt cesarz Jidian kardyna pracuj w Niirenbergu z elektorami uiemieckiemi nad uoeniem wojeimój wyprawy, któraby herezy czesk zgnbia i w. tpia. — Frydekocieln,

ale

dysputa si rozpocza, z pocztku

jak wszystkie,

e

i

—

ryk kurfirst brandenburski zostaje naczelnym dowódzc. Gdy si strony zblia}, niewiadomo dla jakiego powodu gówny korpus zacz ucieka — Wojsko hussyckie zawiadomione przypadkowo i pocign za sob inne. nieprzyjaciel w popochu, rusza za Niemcami i rze midzy nimi wy-

e

—

prawia. i

Julian zostawia bull,

szyderstwo hussytów.

—

da

krzy

legacki

i

swoje

purpury, na

up

Poselstwo utrakwistów przybywa znowu do Pol-

i od króla yczliwoci i popierania sprawy Korybuta i czeskiej na soborze bazylejskim. Panowie wieccy nietylko za przymierzem, ale nawet za nauk Hussa. Kanclerz Jan Szafraniec biskup wadysaw-

ski

—

s

—

ski

i

inni

miski owi.

duchowni jako

biskupi byh za

—

Zbigniew

to arcyb. Jastrzbiec,

zwizkiem

Stanisaw Cioek i Jan chezupenie wierni kocio-

z Czechami, ale

Olenicki zupenie temu przeciwny.

—

Król Jagieo

—

Doktorów uniwersytetu krakow. król aje za nieposuszestwo. rosprawie Jan Szafraniec kanclerz i iimi biskupi bij w zasad, gdy pan popadnie kltwie, niepodpadaj przecie jego sudzy. Doktorowie uniwersytetu przyznaj, posowie czescy tylko sugami rzdu czeskiego, lecz i sami podzielaj zasady heretyckie. poczytuje go za buntownika.

—W

—

e

e

e

s

156 przeto zostaj

w

niosa klsk.

—

Litwy, stanie

kltwie.

—

owiadcza Swidrygielle, si powodem rozruchów,

mia polecenie tajemne do rodzonego brata Witowdowego tem

eby Swidrygie wypdzi. na

S.

Micha w

w

Strona kanclerska

Wawrzyniec Zaremba

—

e

jak z

w

których

Polsk i

dyspucie zupenie po-

nie

do

R.

innych kniaziów 1432 król

Lublinie, wybrali wielkie

zawrze

ukadu,

to

ycie postrada moe, przy-

Zygmunta Woydata i

wyprawiony do

sieradzki

kaszt,

i

albo Kiejstutowicza,

bojarów

i

ruskich,

panowie naradziwszy

poselstwo

si

do Litwy, na czele

—

którego by Zbigniew Olenicki. Przeciw temu wyjecha z Grodna Zygmunt Woydat i wita je uroczycie. — Rozpoczy si ukady, których treci byo: Litwa ma si uwaa za pastwo dziedziczne Jagiey i jego synów, a pozosta na zawsze przy nich i przy Polsce. Nigdy nie bdzie si staraa o tytu królestwa litewskiego. Wszelkie ugody z Krzyakami pruskimi i inflanckimi jako przeciw Polsce zawierane, odtd upadaj. Zygmimt Woydat zostaje ksiciem Litwy i Rusi tylko doywotnim. Po jego mierci tylko Troki przejd jako dziedzictwo na jego potomstwo — Cae Podole natychmiast ma nalee do Polski. Horodo, uck, Wodzimirz, Ratno, Wietle i opaty n, puszczaj si w doywocie Zygmuntowi, lecz po jego mierci take do Polski odpadn. Po spisaniu i zawarowauiu odbiera Wojdat z rk Zbigniewa jako zastpcy króla miecz, a to na znak ulegoci hodowniczej. Swidrygieo zbiera znaczne wojska i staje si panem Miska i innych grodów litewskich. — Królewskie wojsko zmierza ku Podolu. Fetko z Ostroga stronnik Swidrygiey zebrawszy znaczn si zbrojn z Tatarów, Bessarabów, Woochów i Rusinów, nie mao wsi i miast spustoszy. — Wincenty ze Szamotu kaszt, midzyrzec, i Jan z Dbrowy starosta ziem ruskich dowodz wojskami polskiemi. — Ci Fetka z Ostroga pokonywaj a midzy bagnistemi brzegami Morachwy w dzie . Jdrzeja r. 1432, rze straszliw uczynili. Dwanacie chorgwi nieprzyjacielskich odesano do kocioa katedral. krakow. Ogólnie saw zwycistwa przyznawano Kemliczowi, dowódzcy królewskiej chorgwi. Zakon krzyacki wysya poselstwo do Zygmimta Woydata, które obojtnie przyj i z niczem odprawi. Tymczasem Swidrygieo zgromadzi niema si zl>rojn i tatarami do 20 tysicy zwikszy. Zygmunt Woydat zabieg mu drog znowu pod Omiau. Przyszo do spotkania krwawego, na 10 tysicy pooono na placu Tatarów. — 4 tysice zabrano do niewoli a Swidrygieo zostawiwszy niedobitki na rozstawnych koniach ujecha. Zygmunt za odniesione zwycistwo na znak dzikczynny postawi w tern miejscu koció powicony na cze Poczcia N. Maryi Panny, zdobyte 8 chorgwi przesa do kated. wilesk. Balduin de Noris marszaek cypryjski przyjeda do Polski jako pose prosi króla Jagiey, dla króla swego Jana o dwakro stotysicy pienii

—

—

—

—

—

—

—

—

Myk

—

—

—

-

—

—

—

—

dzy zotych, pryjskiego.

i

—

zarazem o

Na

to

rk

królewny Jadwigi prosi dla królewicza cy-

odpowiedziano od tronu

,

e

Polska cigle odpiera na-

pady tatarskie, wiele potrzebuje pienidzy, a co do królewny Jadwigi, ta wieo przeniosa si do wiecznoci. Sobór bazylejski wysa posów

—

swoich do króla Jagiey.

od tronu.

—

—

Stosownie

do przedstawienia

Husyci dokazywali po Szlsku, wiele miast

odpowiedziano

w perzyn

obró-

157 ciii.

—

gier

i

W—

Dowódzca Biedrzyk przez ISIylenice i cay Spi wkroczy do zupiwszy Kezmark, ze znacznemi bogactwami odszed do Pragi. Inny oddzia sierot czeskich wszed do Misnii, potem robi spustoszenia Nowa Marchia przez koo Niiremberga a nakoniec po caej Sasonii. cesarza Zygmunta niby zastawiona, ale waciwie sprzedana Krzyakom, z wojskiem od jednej z tej przycz\'ny Sdziwoj z Ostroroga naszed Krzyacy mielsi strony, a od drugiej Jan Czapek z hussytami sierotami. na Czechów ni na Polaków. — Mikoaj z Michaowa szed w pomoc od Kujaw, spustoszenie szerzy, równie Wielkopolanie zbliaj si pod ChojNiedostatek ywnoci i pomór na Nastpuje oblenie tyche. nice. konie zmuszaj Polaków do odstpienia. — Opanowano Nowe, Gniew, StaWojska najemne krzyackie zoone z Czechów, Szlzaków, rogród. do Tczewa i tu przychodzi do Niemców i rozbójników morskich, Od walki. - Pawe Eusdorf mistrz krzyacki uciek do Malborga. Gdaszczanie wypraNsili ordowniTczewa cigno wojsko do Gdaska.

—

j

—

—

—

—

dyy

—

—

ków,

es

gotowi

wej w

ukady, rozpoczto odwrót, pustoszenie

—

i

pod-

o^viadczaj si za pokojem ale nieszczerze. -- Tymczasem modsze rycerstwo tudzie lud czy swoje uczucia na dobro ogóu, samowolnie uderzaj na Jasieniec. Dowiadczony wojownik Dobiesaw Puchaa zgromadza dziaa i bije na palanie bynajmniej nie ustaj.

Nadjechali komendatorowie

,

—

— Zaoga przez kilka godzin bronia si dzielnie, ale nakoniec — Leg ulubiony w wojsku rycerz polski Jan Lewin z Wilczyna,

wyom.

ustpuje. a

mier

jego

w

tak obudzia zajado,

—

e

mao

kto uniós ycie; Jasieniec

Komendatorome usyszawszy o srogiej rzezi i patrzc na pomienie poaru, godz si na rozejm do Trzech Króli i na zjazd penomocników stron obu do Brzecia kujawskiego w dniu go Jdrzeja. — Swidrygieo korzystajc z dogodnej pory naszed Litw. Zygmunt robic t3'lko napady szkodzi Swidrygielle, a tymczasem Tazrabowano

i

gruzy zamieniono.

—

—

Fetko z Ostroroga wywabi Buczackiego i daEliasz hospodar Multan w Polsce. Jagieo przyjmuje na Stefan brat jego przyrodni uznany hospodarem. Zyposuchanie kapana czeskiego, ale Zbigniew odgraa si na niego. gmunt cesarz stara si usun zdanie iby papie by pod soborem.

tarzy wrócili do domu.

rowa

go mistrzowi inflanckiemu.

—

—

—

Kalixtynowie uznani za prawych synów

spraw

kocioa

rzymskiego.

—

—

—

Krzyacy

przeciw Polakom o zamanie i soborem si z hussytami, którzy wsie, miasta i klasztory rabowali i palili. Adwokat krzyacki doktor Andrzej Pfaffendorf wnosi a odpowiada mia w imieniu Polaków, Perugia synny Woch w wymowie sdowej. cesarz Zygmunt ba si prawdy i talentu prawnika, dosy fidei

asu

Catholicae utilitas simili,

quo status

et fidei

bonum

publiciim,

conservatur,

inteligantur excepta.

nonsolum contra pacta

Et

et

in

pro-

cmissa, sed etiam contra jura ab ipsa natura praescripta, consanguinoum,

fratrem, patrem et filium, venire

sit

licitum

ac debitum; nec possit

men patricidii nominari, uoties iides Catholica defenditur. mae apud Sactos Apostolos, Calendis Octobris (an. 1428).

cri"

Datum Ko-

169 wieku chodzi o wie

t obrczk zot

wity wze

po^iceuie

e

perami, przez któr zer-

z

do rozlewu krwi powodem bdzie.

osobistego

z

towd odpar,

i

interesu

dla

Zygmunt ju od wielu

Niech

Wi-

ogólnego zrobi. lat

czyni do niego

wezwania, ale daremnie, skoro jednak tego sobie

i sam Jaobowizek wykona jego rady proby, a zatem ukoronowa si kae. Na Niebowzicie Maryi Panny panowie polscy radzili

gieo zacz yczy, uwaa i

za

w Wilicy, co pocz z Litw i jeszcze raz wypraZbigniewa Olenickiego z Janem Tarnowskim. koo

z królem wili

W

Wito wda krcili si atoli i inni panoAvie polscy: jedni przemawiali za spraw ogóln, aby da wszystkiemu pokój, drudy z da^YTia

zarobi szemi

i

od niego askami obsypywani, chcieli wicej jeszcze nietylko go poduszczali, ale nawet z najtajemniej-

uchwaami

króla

i

powtarza star piosnk

zwaa,

.

rady polskiej obznajmiali. Witowd na wniosek Zygmunta dugo nie-

e

dania Jagiey przychyli si ma obowizek kiedy rzecz dosza ju wszystkich monarchów samego papiea, cofa si niemoe, królem zosta mu trzeba. Tak odpowied da urzdownie Olenickiemu Tarnowskiemu w Grodnie gdy ich odprowadza, zajecha; go w WokowTsku rycerz austryacki Leonard, który od Zygmunta przywióz mu do

ale

i

i

i

i

W

znaki towarzystwa czyli orderu smoka. statutach swoich towarzystwo to wyrzeko, swego czonka tak w przyjaznej jak w nieprzyjaznej dobie nigdy nieopuci. Witowd w obliczu polskich posów owiadczy Leonardowi, przysan

e

e

oznak na pamitk przyjmuje

,

lecz

adnego obowizku

przez

to niebierze.

Wyprawiono

z Polski

czu on doskonale ckiego

w

ile

wpywu

e

w

poselstwo Litwie tyle

polskiego,

z tej

i

do papiea Marcina V: tylko

kocioa

przyczyny,

katoli-

uroczycie,

kardynaów wysucha zaalenia bardzo skwaplido Witowda napisa kaza. Byo w nich powiedziane, e Witowd uczyni zobowizanie zaprzysione nietylko ulegoci i przyjani dla Jagiey, lecz take dla jego gronie

wie dwa

i

listy

potomków.

Rozdzieranie

lacy utrzymuj,

za

dwóch narodów, jak król

byoby powodem

i

Po-

wielkiego rozlewu krwi clirze-

ciaski^j. Skoroby wic bez wytoczenia sprawy przed stolic apostolsk, powstao królestwo litewskie, natenczas stó-

170 sownie do wniosku Jagiey, iiiemogoby piej

wic Witowd

uczyni,

e

si

by

ze stolic,

uznane.

Najle-

apostolsk poro-

zumie, a ta potrafi na drodze zgody, przez wyrzeczenie wzgl-

przysig, wyjedna mu zaszczyt, jaki si dem zobowiza pokae odpowiednim dla znakomitoci jego. Witowd tymczasem dzie niebowzicia Maryi Panny (r. i

Byo

1430) obra na koronacy.

Nacz

to

gonem

po caej Polsce

Czarnkowa podkomorzy poznaski dowiedzia ordownictwa i poselstwa pomidzy Zygmunsi jeszcze, tem a Witowdem maj chodzi przez Saxoni Now-Marclii ludzi swoich po droi Prusy: porozsadza wic rycerzy i gach. Przyprowadzono rzeczywicie do Czarnkowa Baptist Cigale doktora prawa i rycerza genueskiego wraz ze Zygmuntem Kotem szlzakiem, którzy jechali z listami i rónemi pismami cesarskiemi. Pobrano im te pisma, konie i rzeczy si w dniu wyznaczoa puszczono ich na przyrzeczenie, nym do Czarnkowa stawi. Zamiast atoli dotrzyma sowa, a Jan

z

e

,

e

skoro tylko odzyskali

wolno,

pucili

si do Litwy

i

zawia-

e

Witowda, poselstwo cesarskie wkrótce mu przywiezie oznaki godnoci królewskiej. Od niebowzicia odroczony by obchód koronacyjny do narodzenia Najwitszej Panny zaproszeni byli na niego wielki mistrz krzyacki, mistrz domili

:

komendatorami, kniaziowie moskiewski, twerchan tatarski. Witowd goci wspaniale podejmowa: hucznie byo w Wilnie, ale smutek i zgryzota kwasiy wszystko, bo korony od cesarza jak wygldano tak wygldano bez koca a daremnie. Jan z Czarnkowa rozcho-

inflancki z wielu ski, odojowski

i

rowa si

ale inni panowie radni z Wielkopolski porozstawiali oddziay na drogach od Marchii do Prus. Modzie rycerska

natchniona

zapaem mioci narodowej dokadaa

wszelkiego

robia powicenia, aby nikogo do Litwy od Niemiec niepuci. Poselstwo Zygmunta zoone z wszystkich urzdników cesarskiego i czeskiego dworu przebyo Odr, lecz dowiedziawszy si o stray Wielkopolanów, po dwumiesicznem oczekiwaniu nad granic, wrócio do Niirnberga. Przy majcj nastpi koronacyi Witowda, zamierzono uotraktat wiecznego przymierza pomidzy zakonem krzya-

starania

i

y

ckim, dla

Litw, Wgrami

siy cesarskij

a

i

na

Czechami: osabienie

oczywicie jako

ródo

zagad

Polski.

lub

i

171

Byo

nawet planem cesarskim

t

koronacj

wcign

króle-

zawiso

od Niemiec, bo miaa byd uskutecznion przez arcybiskupa magdeburskiego. Mistrz krzyacki który po zamkach swoich czyni przygotowania na prz}'jcie wietnego poselstwa cesarskiego i rzeczonego arcystwo litewskie niejako pod

biskupa wypra\\i ordownictwo do obozu stray pod Turz gór, ze zapytaniem, jak ma takie zbrojne zblienie

uwaa

Dano odpowied, e w kraju wasnym kady ma prawo zgromadza rozstawia wojsko, gdzie tego

si do swoich

granic.

i

potrzeb a jeeli Polacy

widzi

wystpi,

W

to

mu

Lublinie

bd

mieli przeciw

zakonowi

przysa niezaniedbaj. okoo Sgo Michaa Mikoaj Madrzyk zaprawypowiedzenia wojny ,

sza króla w imieniu Witowda do Litwy na owy zimowe. Król zapalony myliwy niemóg w sobie utumi ochoty, lecz panowie radzih, aby Witowdowi rozdranionemu wzbranianej korony, wcale nieufa. Obliczono nakoniec e Witowd

dz

wolno ani ycie króla zasadzki nie zaoy, ale najpewniej bdzie si stara w jego obliczu, choby koron ju tylko w Wilnie zrobion, odby koronacy, bo doktor a razem rycerz Baptista Cigala dowodzi na dworze litewskim, e potwierdzenie cesarskie nada kadej koronie urok witoci. na

Uoono

na radzie polskij aby przynajmniej Zbigniew Oleto by m.ywielkiego wpywu, tak midzy duchoznany przeciwnik zamiaru wiestwem jakoli rycerstwem i koronacyjnego, koniecznie jecha z królem. Witowd przyjmo-

e

nicki,

e

wa

niezmiernie uprzejmie

Jagie

Zbigniewa wcale si niekaza pyta

wystawi. i

panów polskich,

lecz o

std go na znaczne

koszta

i

Gocie na koronacy cig-nici jak

kniaziowie moskiewscy widzieli

Witowd

i

e

ich

wielki

knia

droga daremna ale

zatrzymywa. Pawe Russdorf tumaczy si, dla Litwy koronacy Avyperswadoaby t tego tylko zjecha do wa i króla z ksiciem pogodzi: na to Zbigniew Olenicki jeszcze ich

e

Mistrz krzyacki

e listy które wióz Baptista Cistanowi bardzo wyrany dowód, sowa mistrza nie zgadzaj si z jego postpkami. Witowd przerwa im t rozmow, bo widzia si w ogóle nie na jego korzy obraca a potem ju nie wstrzymywa odjazdu goci i tylko swoi to jest Jagieo z Polakami w Wilnie ouczyni gala

i

uwag

które

bez ogródld,

e

przejto

e

,

172 stali.

Dwaj Mikoaje

byla,

cho

a mianowicie ze Sepua

,

koo

obskwirywali

sprawy polskiej,

i

Madrzyk

sudzy Witowda,

ale jako

Polacy,

z

Ko-

nieprzyjaciele

Zbigniewa Olenickiego,

mu e skarb litewski bdzie dla niego sta otwopomoe sobie do wysokiej godnoci, byle si tylko

przyrzekali

e

rem,

koronacyi

Nadeszo

niesnaski

e

obadwa

i

nie

,

e

widzieli jasno,

i

wic ju do

delikatnie wypowiedziane zda-

to

skutku doprowadzi si nie da.

duchowiestwo'

e

bez skutku.

papiea, który si

bd

korona litewska

Katolickie

V

pomidzy Jagie, Witowdem zagamogli si poczy przeciw he-

Byo

retikom czeskim.

sowa

ich

powinszowanie od Marcina

niezmiernie cieszy,

sy

Przeminy

niesprzeciwia.

t

i

moniejsi

panowie

namitn próno Witowda

litewscy

przyszoby tak

krzyackiem i cesarskiem doMaciej biskup wileski, uprasza Jagie, ja-

Litwie jak Polsce pod jarzmem

opaka. waciwego pana

brze

ko

Litwy, o zatwierdzenie

posiadania dóbr

otrzyma królewski przywilej w obecnoci trzech najwyszych urzdników litewskich, jak obudwu w^ojewodów to jest wileskiego i trockiego, tudzie marszaka a oczywicie bez przyzwolenia Witowda który ju nieuwaa si za podwadnego Jagiey. biskupich, na co

,

Wielu

ksit

wynurzeniem rawyzgodzie, pada z rku robota Zygmuntowi, który si ju przechwala pomidzy krewnych umia jako pomidzy dwa psy rzuci

doci

e

szlskich pisali do króla

przecie Polska z

z

e

Litw zostan w

e

ko

mezgody

i

e

Jagieo

dysze' jako zwierz

zawikany w

sie-

ciach a to bez ratunku.

Witowdowi utworzya si fistua pomidzy opatkami, Zaktóra przez zmartwienia stawaa si coraz groniejsz. cz tedy owiadcza, e si ju bliskim zgonu widzi, nic mu nieprzyjdzie po mierci z korony, ale niechciaby umiera w zawstydzeniu przed wiatem e termina koronacyi poogasza, ssiadów na nie zprosi, monarchom i stolicy apostol;

skij doniesienia poczyni: pragnie

wic

przynajmniej

woy

gow a potem zrzecze si wszelkiego do niej prawa Biskup Maciej da si t prob zmikcesarzowi j wróci.

koron na i

na czele poselstwa litewskiego przed Jagie i panami polskimi prob Witowda przekada. Tymczasem Zygmunt doniós Witowdowi koron przyle z takiem woj-

czy,

i

e

173

i

jj Polacy w drodze schwyta nie potrafi. Wiadoniezmiernie Wito wda, bo wiedzia znacznej wojny moe byd powodem. Zakl wic Zygmunta aby tego nie czyni a sam rzecz puci w odwlok. Gdy król z Wilna do Trok si udawa, Witowd strapiony niedojciem korony i drczony bólem opatek jeszcze skiem

mo

zatrwoya

ta

e

ca

mu ju

lecz tak zesab i spad z konia i dalej kolebk jecha. Trokach dwa tygodnie lea, spowiada si i przyj najwitszy sakrament wraz z na-

towarzyszy,

W

tylko

maszczeniem.

Dawniej

mu si

czny niechciao

zmartwychwstanie nigdy

na

sd

w gowie zmieci,

ostate-

ale

w

go-

dzin mierci przeszed z biskupem Maciejem artikuy skadu apostolskiego i we wszystkie bez wyjtku uwierzy. Stali nad jego

oem zami zalani ona Julianna, król Jagieo

wie litewscy

i

padziernika

r.

i róni panowschodzie jutrzenki dnia 27 1430, przeniós si do wiecznoci ten wielki

polscy.

O samym

bohater pónocy, pogromca wojsk mongolskich, przeladowca

sowiaskiej wolnoci w Pskowie i Nowogrodzie, dzielny przeciwnik dumnego zakonu krzyackiego; roztropny, waleczny,

wytrway w wojnie i na polu bitwy, umiarkowany po zwycistwie, a przedsibierczy po przegranej. Zna on czasu, we wszystko porzdek ad wprowadza, przy wszyi

wano

i

stkiem

czynno

niezmordowan

rozwija.

By

sprysty

w

zarzdzie krajem, kupców niezmiernie przynca podatkiem od towarów i zabieraniem majtków urzdnikom przez zdzierstwo zbogaconym, skarb zasila, i w ogóle nadto si ubiega za bogactwem,

lubo nie dla siebie ale dla swego rycerstwa; przywizany i gocinny lubi niezmiernie Polaków. Wyrzeczonego raz rozkazu prawie nigdy niecofii: kiedy Mikoaj Madrzyk, jego utalentowany sekretarz, mia do okazaoci

do

ony

w Polsce odjeda, kaza mu prócz rónych darów, sto kop szerokich pragskich gi'oszy dorczy, a e ksina Julianna przeciw temu powstaa, zaraz po drugie sto kaza i dopókd tylko niei

swego majtku

sukien, klejnotów

i

i

a

zmilka, zawsze po sto znoszono, Madrzyk z omiuset kopami odjecha. gniewie mao Witowd ceni ycie ludzkie i niejednemu Litwinowi lub Rusinowi mimochodem na miejscu

W

gow uci skóry

i

kaza a spiskowych na obszycie w niedwiedzie pomidzy niedwiedzi dla rozszarpania wska-

rzucenie

,

174 zywa,*) ale wszdzie dziay si wtedy podobne rzeczy a kto si agodnoci odznacza, niemóg sta si znakomitym wojownikiem, ani nawet naleytym rzdc zosta. Pod wzgldem jada i picia Witowd ze skromnoci syn, bo na byle potrawie i na czystej wodzie przesta lecz w zapale miosnym cho wielwiele sobie pozwala; by za drobnej postawy ,

kiego ducha.

VI.

Po mierci Witowda wszyscy panowie litewscy zgromasi koo Jagiey, okazywali yczliwo dla panów polskich i zdawao si e obadwa narody chc zosta w poczeniu, ale tylko na stopie dawniejszej, to jest aby nad Li-

dzili

tw

panowa

skiego,

swymi

oddzielny

móg

ksi,

nibyto

podwadny

rzeczywicie prawie niezawisy:

lecz

króla pol-

eby

z

panami

wszystko stanowi bez wzgldu na rozporzdze-

i panów polskich. Nie podobao si bowiem kniainnym monym rycerzom a nawet Polakom w Litwie osiadym, e lada bojar ruski który midzy ich czeladzi sprawowa tylko urzd wonicy, przez zasug, przyjcie do pienidzy lub w inny sposób móg si atwo przedzierzgn na

nia króla

ziom

i

lachcica polskiego ziowi.

i

sta si na

Alici takie poczenie

osobach,

byoby prawie

tylko

,

z

raz

równym kademu

królem

sownem

rzeczywistej podstawy a najwicej jeeli

ksiciem w

i i

pozornem

monaby

knia-

dwóch

lecz bez

nazwa

je

przymierzem przeciw Krzyakom, które wreszcie atwoby si

rozprzgao.

Bd jak

chcesz, dosy e panowie litewscy przemogli; byo da przynajmnij ksicia namiestnika zachodzio tylko pytanie, kto ma nad Litw by przeoony. Nie

trzeba im

i

zapierano prawa rodoMi Giedymina, lecz król, panowie polscy

panami litewskimi powinni byli wskaza osob. Móg by zosta Swidrygieo rodzony brat Jagiey, albo Zygmunt Starodubu brat Witowda, albo inny z rodzonych albo stryjecznych synowców króla. Swidrygieo doszed siwizny z

ksi

nie po drodze zasug.

*)

Aeneas Sylyms.

De

Ju

przed trzydziestu laty durzyli go

Lithuania.

175 Krzyacy,

e

Witowd

jego prawo odzierzy

i

tylko jako przy-

Przesiadywa Swidrygieo u mistrza i szkodliwe napady z Niemcami na Litw robi. Jagieo wywabi go od Kjrzyaków, osadzi jako rzdc na Podolu i przyda nadto ziemi zydaczowsk, powiaty stryjski, szydowski, stobnicki, drujnicki, uciciki, tysic piset grzywien dochodu waszczycie!

ze

up,

jako

rzdzi.

powyej spomniono*),

ale to

wszystko

byo

ni-

uciek na nowo do Krzyaków, w naLitw z Rusi od Niemna i Bugu za ici pomoc dziei pod Morze czarne posidzie. Podobno na ycie Witowda zasadzki robi i w Krzemiecu jako wizie by osadzony, lecz za pomoc swych przyjació Rusinów, wznieci rozruch i uciek do Zygmunta cesarza, jakto w swojem miejscu opowiedziano**) Wkrótce atoli powróci i siedzia na Brasku, Siewiersku i Nowogródku siewierskim, które od Jagiey i Witowda doSkoro atoli Witowd zamiesza si w wojn ze swoim sta. ziciem Wasilem kniaziem moskiewskim, Swidrygieo zebrawszy znaczne wojsko z Polaków i Rusinów, spali obadwa swoje miasta, poszed do Moskwy i jako stronnik Wasila wzbrania Witowdowi przeprawy przez Okk. Swidrygieo by szaleniec i pijak a zarazem mia zalety, które si z temi wadami dosy zwykle paraj, to jest dostpno i hojno; za koció ruski prawie przenosi nad katolicki do którego nalea, przeto midzy wielu Rusinami znajdowa i móg obie utworzy wcale silne stronnictwo. Skoro si tylko dowiedzia o miertelnej chorobie Witowda, natychmiast do Trok przyjecha i cho by wcale nieproszonjm i niemiym gociem, zacz si uwija i dokazywa, jako przyszy rzdca Litwy, umierajcy Witowd wyprawi z ualeniem si na niego do Jagiey, Giedygowda wojewod i starost wileskiego, Rombowda marszaka i Mikoaja Sepieskiego.

czem dla Swidrygiey

ca

e

,

i

e

mio

a

Skoro tylko Witowd oczy

zamkn, Jagieo niezoywszy swoj pielitewskie rzdy na Do nowego ksicia

rady z panami ani litewskimi ani polskimi, pod

czci w}^gotowa i

przez

Myka

pozbierali

*)

**)

z

Swidrygielle

Dbrowy

si róni

Lit\Tini

Ksiga szósta II. Ksiga ósma XII.

przywilej

go posa. i

Rusiiii

;

powstawano przeciw ka-

176 tolikom

niczj

Polsce

,

i

Jagielle.

Król dla utrzymania

wadzy, zamki w Wilnie,

wniejsze chcia zatrzyma, lecz

Litwinami

i

Trokach

swj

przedniejszymi

z

pozajeda

bojarami ruskimi wszystkie

gó-

niektóre

i

widry gielo

zwierzch-

i

zabra.

Jeeli przyszo jakie poselstwo od królowj lub panów

z Pol-

wychodzio od króla do Polski, to listy zabiera, posów ima i w wizieniach osadza kaza. Nieraz przy panach powiedzia królowi i to w gruby sposób, si na nim krzywd swoich pomci nie zaniedba. le byo królowi i Polakom w Litwie, bali si jawnie odjeda, a zamiar ucieczki przy odkryciu móg szalestwo Swidrygicy do ostatecznoci rozdrani, zgoa nienawija si aden sposób ratunku. Na Podolu byy wielkie stepy, wsie bezludne, a obfito tanio niesychana. Król t ziemi rónym panom raz i w lenno, drugi raz jako starostwo pod zarzd porucza, a nareszcie Witowdowi nada. Snadno w niej rycerzy na praM^ie dziedzictwa osadza, skoro si tylko do kadej wojny w jedne lub dwie kopije obowizali. Namnoyo si wic na ski, albo

e

Podolu Polaków, wzrós koció katolicki

Pawe

skim.

i

przemaga nad

ru-

biskup kamieniecki, czowiek niskiego rodu ale

znany jako patriota, otrzymawszy doniesienie o zgonie Witowda, zgromadzi znakomitsze rycerstwo, zaprosi Dojgierda starost kamienieckiego

nieyje

,

owiadczy

stwa polskiego ogosi.

wie dowodnie

Starosta Dojgierd

lecz zaraz go przytrzymano

i

i

ksi

wileskim sypia

z gniewu.

król

z

zacz si zyma,

uwiziono.

Skoro o tym wypadku dosza drygielo pieni si

wpada

e

Podole za odpade od Litwy a za prowincy króle-

i

W

panami

po pijanemu do nich,

i

wiadomo

do Wilna

,

wi-

zamku Swidrygieo

jednej komnacie na

dworzanami.

wyrzuca niegodne oderwanie

nikomu najgrubszych obelg nieszczdzi. Jednego razu o mao ju nie przyszo do spotkania si na kuaki. Zaczli Polacy radzi czyby nie byo najlepiój uderzy z broni na Swidrygie i jego dworaków, zamkn si na zamku i dawa odpór, póki wojsko z Polski nienadejdzie. Smdrygieo na odwrót rozbiera przy kuflach ze serdecznymi swymi przyjaciómi, czy trzeba króla i Polaków powizi, czy te bez dugich wkoowodów wszystkich w pie wyrba. Podola

i

,

Król

,

starzec

podupady na siach wystraszony tak ,

tru-

177 dnemi okolicznociami a Litwy,

;

przywizanie do w dobry sposób do Michaa z Bu-

przez

i

rodzimej, owiadczy kaza wygotowa list

swej ziemi

wszystko skoczy

moe te

e

czacza, który na Podolu z ramiema polskiego, wadz naczeln obj aby kniaziowi Michaowi Babie jako starocie Swidrygiey, gród kamieniecki wydano i we wszystkiem natychmiast ustpiono. List ten odebra Zaklika Taro ze Sczekarzowic i zaraz z nim wyjeda, aby wykonania dopilnowa, wziwszy naprzód w nagrodzie sto kop szerokich groszy od Swidrygiey. Królewsk piecz mia sobie podówczas powierzon Mikoaj Drzewicki czowiek pierwszej modoci i kustosz sandomirski: on z Jdrzejem z Tczyna list do Buczackiego, si wieca zrobia, i z dwoma opalooblali go woskiem nemi wiecami zwizali, poczem zapacili sudze Tary i rozkazali, aby' skoro tylko w Ivamiecu stanie trzy te wiece

uoy

e

odda Buczackiemu staje. i

i

e

powiedzia,

Buczacki snadno

je dla

e

si domyli

chaa Bab pochAvyci i uwizi kaza. Papie Marcin V, dowiedziawszy si

wzywa by Jagie

przez

list

je

Tar

stosownie do woskowanego listu tak

o

owiecenia do-

poama

naley

jako kniazia Mi-

mierci Witowda,

do Litwy posany, aby wszel-

usiowania ku poskromieniu Czechów heretików obróci; dugo potem dosza! do Rzymu wiadomo, co si w Wilnie z królem za awantury dziej, pisa natychmiast do Swidrygiey wizi swego pana brata rodzonego wiekiem przycinitego w chrzeciastwie wielkich zasug i std wysoce szanowanego, eby si ba Boga i wadzy apostolskiej a moe ufa dobroci serca Jagiey, który mu z pewnoci niczego nieodmówi. Pisa Marcin Y, i do cesarza Zygmunta, eby si w wielkiej przyjani za Jagie, cho nie kie

skoro nie

e

,

,

,

uj

to stanie

s

uciemionym skrzywdzonym królem; wanie si podstaw przyjani i bdzie dopenieniem obo-

ale jako za

i

wizku cesarskiego. Doniós o tm wszystkiem w licie do Jagiey a równie jako do Zygnmnta, zakoczy owiadczeniem e ma zamiar pogodzi ich koniecznie, e wyprawi w tern celu do Niemiec kardinaa Juliana e gotów przyj wszelkie poselstwa, caej sprawy przesucha adnego starania nie,

i

szczdzi. Tom

Uda si nakoniec II.

do panów polskich: opisa im swoje 12

178 usiowania ku dopiciu zgody cesarza z królem i prosi, aby celu a razem na wygadzenie herezyi w Czechach pracy nieaowali. Kiedy Jagieo przyrzek odda Podole,, uradowany Swi-

w tym

zoy

dtygieo

srebra.

rubli z

mu

pomidzy temi tysic

dary kosztowne, a

Król

z

wysa

tem srebrem

Olenicy, który dopiero na dobre

zamku wileskim dziao

i

wyoy

do czego jeszcze

do Warty

pisano natychmiast walny zjazd

do

Polski

panom

co

,

Jana

si na

przyj moe. Rozna

.

Mikoaj a

jakkolwiek morowa zaraza szerzya si po caej Polsce, panowie pomidzy samemi pogrzebami dyli ze wszystkich za-

Stana

uchwaa aby wyprawi poselstwo: jako Jan biskup wadysawski, tudzie Sdziwój z Ostroroga poznaski a Jan z Lichina brzeski M'ojewo-

któw.

tedy

Zbigniew Olenicki

i

,

uda

dowie, mieli si

na

Litw

z przedstawieniem

a rycer-

w tydzie po Trzech Udano si take do mi-

stwo odebrao rozkaz zebrania si zbrojno

Królach do Kijan nad

Wieprzem. krzyackiego aby stan z wojskim dla wyswobodzenia króla. Jego atoli polityka nakazywaa mu cieszy si z wojny midzy Polsk a Litw i czeka aby si obadwa narody dobrze pokrwawiy a dopiero z ich osabienia korzysta: dla tego odpowiedzia uwizienie króla jest wymarzonem i wojsk porusza nie myli. Poselstwo do Litwy wyznaczone oczekiwao w Warszawie przez wita Boego Narodzenia r. (1430) listów wolnego przejazdu od widry giey, kiedy przyby posaniec dworski z doniesieniem, król na wolno puszczony, do kraju ju wraca. Zdaje si, zagroenie wojn przyniostrza

e

e e

so

tak

pomylny

skutek.

VII.

Na

w

zapusty

Sandomirzu.

nie, rozbierano

(r.

1431)

Jagieo odbywa narad

Opowiadano wiele

z

o szalonych sprawach

doniesienia z Podola

e

panami

w Wil-

Swidrygieo oblega

zamek Smotrycz, e na pustoszenie wyprawia raz po raz oddziay ze Zbaraa, Oleska, Krzemieca do powiatów trboziemi od Polski oderwa a na uck z welskiego;

e

adne

ca

rozkazy, przedstawienia

niezwaa.

Wyprawieni wic

i

proby

byli

królewskie bynajmniej

Stanisaw poznaski, Jan

179 chemski biskupi

obadwa wojewodowie, którzy

i

ju w

da-

wniejszem poselstwie dojechali ze Zbigniewem Olenickim do Warszawy. Ci tedy czterej panowie stanwszy w Litwie,

-

dali od Swidrygiey, aby na . Jerzy, albo na Wniebowstpienie, albo nareszcie na witki do króla zjecha, prob

zobowiza, a nakoi do posuszestwa, si oderwane odda; dostali atoli w Odpowiedzi, z tego wszystkiego nic nie bdzie, a póniej udadz si do Polski posowie litewscy, którzy rozumne przedstawienia poczyni. Gdy potem pojecha do Litwy od Jagiey Jan Lutek z Brzezia sekretarz królewski i zacz miao rozprawia, o

rzdy uczyni

e

niec ziemie

Swidr\gieo w miejsce odpowiedzi, wyci mu policzek. Burzyo si ju w Polsce wszystko przeciw Litwie, kiedy po Wielkiejnocy w Bieczu', podczas pobytu króla knia Wasil Wysoki ,

take Krasny Wasio zwany, stan w owem zapowiedzianem poselstwie sposób,

e

jego pan nietylko

nie odda, lecz

aby

ucka

przez

Odebrali

w Krakowie

wic

w

ten

adnego innego grodu

ani

zupenej wa-.

i

zaraz komisarze

sposobili

Swidrygie

przedstawienie

owszem domaga si Ivamieca

dzy na Podolu. cenie,

uczyni

i

wojenni pole-

dziaa, strzay

i

co do wojny

potrzebne.

Dwa

dni przed

przy królu nad

. Magorzat

Bugiem pod

stao

ju

Horodem,

znaczne wojsko

cigay

a

si bez

Dla zachowania zwykego obyczaju, posa król wypowiedzenie wojny Swidrygielle, lecz przez Oleszk Rusina, który te czasem i obowizki bazna na dworze peni, cho inny czowiek zapewne si niechcia na policzek wystawia. Rozpoczto wreszcie drobne utarczki: Hryczko Kierdejowicz z wojska królewskiego uderzy na kniaprzerwy nowe oddziay.

Siek Romanowicza i nietylko go zwyciy, lecz trupem na pobojowisku zostawi. Uciugu przedstawiono królowi zabranych do niewoli Rusinów i Tatarów. Wlodzimirz i Zbazia

W

ra byy

przez zaogi litewskie spalone i odbieane. Bojarowie ziemi uckiej z ludem swoim, z bydem i wszelk rucho-

moci, zupenie

na wszystkie strony pryskali, tak

guchy

i

pusty

walczono o wzicie trzech gdzie

si mieszkance

pomidzy wojsko

weszli.

W

e

wy sep na bagnach

schronili, a

wszystkie upy.

Polacy

bliskoci

w

kraj

Wodzimirza

jednego lasu, po opanowaniu rozdzielono

Obóz w

tej

i

okolicy 12*

spotkaa

180 gradem

straszliwa burza z wiatrem,

polego

trzech

Wodzimirz Feduszcze

W obozie e

greckiego,

pod Mikuowicami

piorunami, od których Spalony przez Rusinów

,

lecz

zarzd

znaleli si dopiero król,

kniaziowi

siostrzecowi

byo mao wody

i

w pobliu wsi e w pochodzie

swemu.

to botnistej,

przyczyny powstao niedogodnoci.

tej

Wyhaasowa ich dmi mówi, e

Skórce

Wielkopoi

Biskupice.

dokazywali

nad

tylko przez wyczekiwanie za nimi nad

i

uck

giem, nieuderzy na

og

i

namiotach.

okolic odda Jagieo pod

z

wyznania

wiele z

lanie

w

ludzi

lu-

Bu-

miasto najwaniejsze nim jego za-

wzmocniono.

Nakoniec przednia stra polska zoona z chorgwi Doz Olenicy, Krystyna z liozich gów, kasztelanów

biesawa

sdckiego niemniej Jana z Olenicy marszaka Szafraca podkomorzego krakowskiego przybya pod uck lecz zastaa most na Styrze rozebrany a sze tysicy Litwy, Rusi i Tatara pod wodz samego Swidrygiey, w pogotowiu do wzbraniania przeprawy. Nieznano brodów, azatóm bój schodzi na tgiej kanonadzie ze strony Polaków. Gdy król nadszed z gównem wojskiem koo gowojnickiego

królestwa

i

i

Piotra

,

waleczniejsi rycerze niepytajc

dziny nieszpornj,

zaczli po rozmaitych miejscach najdowali mielizny

Swidrygieo miasto zapali

i

straciwszy spiesznie

i

w rzek si

sza przeprawa

o nic,

rzuca, powy-

szybko.

zaufanie

si cofa.

si

do

swojej

siy,

Polacy siedzieli

kaza

mu

ci-

tyu mordowali a pomidzy wielu jecami wzili GastowdaRombowda, marszaka litewskiego. Jedna suknia zdobyta a skrwawiona zdawaa si by po Swidrygielle król opakiwa mier brata. Na oddzia Polaków zajtych pogoni wpadli z boku Tatarzy i zabili wiele ludzi. Niejeden rycerz zostawiony! na pobojowisku byby si wybiega, ale na rany siaday liczne komary i powodoway zapalenie, za którem w cigu doby, mier nastpowaa. Reszt miasta ucka gle

na karku,

z

,

i

spalili Polacy.

Do

starosty litewskiego Jurszy,

który

w

grodzie

uckim

e

rzdzi, posano, aby bramy otworzy, lecz owiadczy, si do ostatniego broni bdzie. Wojsko królewskie zwikszyo si znowu o sze tysicy przez nadejcie ksicia Kazimirza mazowieckiego

i

Jana

Myka

z

Dbrowy

starosty

181 Zbudowano most na Styrze dla snadniejszego si z komi na napaski. i)odcignito pod gród przeprawienia cikie dziaa i zaczto tuc mury. Król czsto ogie wstrzymywa, a czaty pochwyciy kilka razy Polaków, gdy w nocy ziem

z

ruskicli.

grodu uckiego wracali

bezkarnie; mówiono

za

e

i

jednak przez króla byli puszczeni si Wielkopolanów, ale

nie opónienie

wola Jagiey staa

na przeszkodzie

e

ucka; niewtpiono

rzenia na miu-y

ywno

do wczesnego ude-

zaoga oblona,

na-

wiadomoci, lvrólewsk. Raz w nocy l)Owsta wielki rozruch w obozie bez naleytego jednake powodu, gdy tylko zgosi si goniec z listem, w którym chan tatarski owiadczy, e on jest prawym panem Podola, nada azatem Swidrygiey wygania niedozwoli. je Swidrygielle w^et

odbieraa

z

;

,

Domylano si. e to byy niezgrabnie udane rzeczy przez Swidrygie który sta podówczas z wojskiem swojem we faszywego goca odprawiono z wymianiem. wsi Stefaniu dniu witego Hippolita wojsko od wschodu jutrzenki rozpoczo walny szturm: wdzierano si na ostrokó i nuiry murów niepodkopo drabiach ale nikt supów niepodcina pywa; szed bój bez wszelkich rozporzdze z góry, a std zaoga nabia wielu Polaków z dziah nie w jednej myli ,

i

W

i

,

i

kusz, palnej strzelby rcznej, z

czon krew

e

uków

dnia tego zlewano na

i

kamieniami.

gow króla,

przez sprzyjanie Litwie, Rusinom

Wyto-

a mianowicie,

umylnie Pan Bóg opuci Polaków bo kocioy rabowali, osób duchownych nieszanowali, nawet samego uckiego biskupa Jdrzeja, rodowitego Polaka, w drodze tak obdarto go Jan z Olenicy marszaek królestwa nim królowi przedstawi, od stóp do gów przyodzia by zniewolony. Jak gdyby przy ow}Tn sztunnie, co tyle kosztowa ludzi, natarczywo polska zachwiaa Rusinów, starosta Jursza pro-

rozkazów nie wy dawa.

Ksia za

i

Swidrygielle

mówili,

e

e

si

o trzy dni rozejmu,

przyrzekajc

zyska, podda gród królowi.

e

skoro odsieczy nieu-

Wszyscy przeczuwali jaki pod-

stp, atoli król i)rzychyli si do dania. Jursza przez jeden dzie zaopatrzy gród w wod, drwa, kamienie, ceg i drgi do osadzenia dzid waowych, a potem doniós, e z rozejmu niemyli korzysta i chce si broni do upadego. Ale sam Swidrygieo prosi znowu o rozejm do dnia szó-

a

182

^

stego po Niebowziciu

Nawitszj

Panny, aby

w cigu

tego

panów polskich i dw^unaStao si take wszystko westu litewskich pokój uoy. dug dania, lecz pokój do skutku nieprzyszed, bo owszem widry gieo zawar tajemne ukady z Krzyakami przeciw Polsce. Skoro tylko godzina rozejmu upyna, oddzia wojska Swidrygiey, uderzy na obozu, w której sta Mikoaj Szlanka z apczowa, zupenie nieprzygotowany, bo niektórzy rycerze jego bawili si nawet w szachy swoj nieostrono yciem przypacili. Po tej zaczepce poselstwo Swidrygiey z omiu panów a na czele z kniaziami Olesk i Wasilem przybyo do obozu królewskiego; znowu niby ukadao pokój, ale zakoczyo uzyskaniem nowego rozejmu na tyczasu przez wysadzonych dwunastu

cz

i

dzie.

W

wypadków przy gównem wojsku, na bopomylne i niepomylne dla Polaków. Zamek Ratno osadzony polsk zaog ale ze samych Rusinów, którzy byli w usugach dowódcy Hryczki KierdejoOddzia Swidrywicza, przez bunt wydano nieprzyjacielowi. giey pustoszy ziemi chemsk, lecz napadnity od prze-

cigu

tych

kach jego zaszy wydarzenia

,

waniejszej siy Polaków, straci trzysta czterdziestu

w

ludzi

w

pobitych a

zabranych do niewoh.

Po daremnych cigych ukadach pod uckiem, znowu szturm zaczto do grodu.

Rusini, s]voro którego

jeca wzili

to go na murze w obec wojska polskiego w sztuki posiekli, Starowod lali, ich podusili. drugim tak dugo w sta Jursza wyda ydom jednego modego Polaka, którzy go powoli zarzynali a potem wydobywszy z niego serce, wtrob i inne wntrza wszystko na drobne czstki pokrajali, sypali na wgle i tem zamek po wszystkich ktach obkadzali, aby oblenie przetrzyma zdoa. Atoli Polacy take w srogociach si odznaczyli, lecz nie masz poda w jaki sposób. Wojsko pod uckiem sieko cigle pszenic i bez pytania si

gb

a

kosy, zakadano koniom. Moe zbyteczna jj poywno, oci przy kosach byy powodem, konie niezmiernie zdychay, a przy cierwie namnoyo si komarów, plag stay si wojska. Po drugiej stronie Styru zbudowano wie, która jako co nadzwyczajnego przeraaa nieprzyjaciela samym widoo

moe te

e

ea

183 kiem, a stawaa

mu si

przez to oprzykrzoii,

tano do grodu kamienie

objtoci

znacznej

Rusinom w obronie niebrakowao prochu coraz

rsnic.

^^^cej

cz

z

Jursz

e

e

z

uij mio-

zdeche

ki-yy

polskiem

niektórzy panowie frymar-

wika

starosta, a Stanisaw

wi to wi'cz Wawrzecowi Zarbie i wyzwa go na pojedynek.

z

Konina, wymó-

kasztelanowi sieradzkiemu

Król o zdrad gównie posdzany, a przycinity praA\ie

i

ju

konie.

pokazywali niby

i

Midzy rycerstwem

cigle wieci pene podejrzenia,

i

latami

zdziecinniay, straci cakowicie zaufanie, zrzek

si dowództwa kommissy w

e

ustanowi nad wojskiem, tak nazwiemy zasiada Ziemowit mazowiecki z dziesiciu panami rady królewskiej. Ale wszystkie dziaania wojenne zeszy ju tylko na ukady, nareszcie przed Narodzeniem Najwitszej Panny stana zgoda pomidzy Jagie tej treci, a widry na Oczyszczenie Najwitszej Panny (r. 1432 j przyjdzie do skutku zjazd Litwy z Polsk w Parczowie i tam dopiero pokój wieczny zawarty bdzie. Nastpnie król wojska rozpuci i do kraju wróci. Russini ,

i

której

,

a

e

gie

nieostygli atoli ze

ych Polaków

zapau wojennego, ale wszystkich pozostaa kocioy katolickie dyecezyi uckij

wybili,

poniszczyli.

VIII.

W czasie boju pod uckiem, mistrz krzyacki Pawe RussJagieo od samego pocztku wojny wz}'wa do dania sobie posików, zawarszy tajemne przMiiierze ze >vidry gie, uzbroi wojska pruskie, inflanckie, pouajmowa doii którego

oddziay ruskiej,

w Niemczech, zdoa NNysa z

przeszed granice Polski, przez zniszczenie

dopiero pod sam koniec wojny wojskiem marszaka zakonu, któiy

ale

pomin Brze w Inowrocawiu zamku da si srodze we znaki.

kocioów

i

i

Potem zaraz uderzy na Nieszaw, owe miasto, które byo najstarsz

wasnoci

przez traktat Polsce.

Wis

zakonu nad nad jeziorem Melnem,

Mikoaj Tumigraa ze

Skowa

i

dopiero za

dostao

si

Jagiey

napowrót

starosta kujawski nie

stawia wcale oporu, lecz zaraz bramy otworzy. Nie chodzio zakoaiowi o odzyskanie Nieszawy, le£z tylko o to,

e

184 zuacznie

wzrosa w budynki

i

prawie do upadku przywodzia

ludno,

Toru

a przez swój i

z tej

przemys

przyczyny mar-

podoy i wszystko w perzyn obrócinagrody dla podpalaczów i na kraj dalszy: za wie grzy\vn, a za miasto trzy ze skarbu krzyackiego paszaek kaza ogie

kad

Ogosi

Nad Kujawami

ziemi dobrzysk janiay po nocach uny, a czerniy si we dnie kby dymów. Tylko po zgorzeliskach i lasach bkali si ludzie i samopas biegao bydo. Nareszcie zrozpaczeni chopi uzbroili si jak mogli i zformowali wojsko, lecz starosta Tumigraa zamiast obj nad nimi dowództwo, to im grozi karami i rozchodzi si kaza. cono.

i

i Dobrzynianie spieszyli od ucka na raswoim ziemiom, ale byo ju po czasie. Skoro staugoda midzy Jagie i widry gie Mikoaj Zakrze-

Kujawianie

tunek

na

,

wski ze strony polskiej

i

pojechali z doniesieniem

Czatan Rusin ze strony litewskiej o

pokoju

do

Krzyaków

i

zastali

marszaka zakonu z wielu komendatorami pod Raciem. Lubo ugod zawait pod uckiem uznali Krzyacy za

obowizujc

przecie wojsko inflanckie niszczyo Jan Jarogniewski, Bartosz z Wicborga i Dobrogost Koliski, na czele jako tako uzbrojonych chopów, przyszli z tem wojskiem do spotkania nad rzek Wierz niei

zakon,

jeszcze Krajne.

daleko od Naka.

Byo

i oddziay kuroskie, komendatoryi tucholskiej i wieckiej. Polacy prawie bezbronni zanucili pie Bogarodzic, rozlega si przez pola, a odbia o lasy i uderzyli w imi Boe. Bój by niezmiernie krwawy: trzech komendatorów pooono trupem; marszaek inflancki Teodorik Croe z siedmiu komendatorami dostali si do niewoli. Przez ogoszenie dzwonami i wietn illuminacy uczczono w Krakowie to wielkie zwycistwo ludu bezbronnego naprzeciw najpikniejszemu wojsku, jakie wtedy moga pokaza Europa a wzite nieprzyjacielowi cztery chorgwie, zoono dla wiecznej pamitki w kociele kate-

siedemset jazdy inflanckiej

e

drahiym.

janie

Kiedy Polacy uck oblegali, Swidrygieo przez sprzyobrzdowi wschodniemu, potrafi sobie zjedna Multa-

czyków

i

Woochów.

przyda

jeszcze

przecie

rzucili

Lubo

król hospodarowi ich Alexandrowi

Czeczmy, Chmielów

si na

kraj

w

i

Niemcz na

okolicach niatynia,

Podolu,

Kamieca,

185

bydo

Halicza, pobrali

Muszyo

i

w pogo

szli

i

a wsie popalili.

ludzi,

Ale

Micha

bracia z Buczacza zgromadzili jakie mogli siy, poi

nietylko

jeców

i

zdobycz odzyskali

lecz

,

walne

zwycistwo odnieli. Oddzia Woochów pod dowództwem Baabana, zczy si z Rusinami zaogi krzemienieckiej pod dowództwem kniazia Wasila i pewni, Polacy na wyspie pod wsi Tywanie, rozbrojeni i pas tylko konie*, uderzyli

e

s

miao,

wanie

lecz

na gotowych do boju

i

ponieli wielk

klsk. IX.

wita Boego wie

znakomitych

:

Krzyaków kaza

stou swego zaprosi.

z

ju

Gotowano

wizienia

w

Najwitszej Panny

w

przy-

W dzie Oczy-

1432) znajdowa si

(r.

Lublinie, a na zjazd oczekiwali

i

do

okolicznoci

wrócenia krajowi pokoju na wszystkie strony. szczenia

w yrakowypuci do

Narodzenia obchodzi Jagieo

i

król

Parczowie panowie radni.

Swidrygieo z penomocnikiem krzyackim Ludwikiem Lausche komendatorem toruskim bawi w Brzeciu (litewskim). polscy niemogli si w Parczowie nikogo z Litwy doczeka, posali Swidrygielle zaproszenie, lecz on zapija sobie po staremu i kaza raz odpowiedzie, wyprawi swoich panów do Polubicza, potem, do Parczowa; wrczony sobie list wolnego przejazdu uwaa za wystawiony podstpnie i mówi wie o zasadzce ale si nie da zowi.

Gdy panowie

e

e

mu za

e gow

Krzyacy aby tylko mia si na ostronoci: ostrzega go mistrz i mu trucizn przygotowano i rzucano potwarz na królow nawet SwidryZofi, giey na zgub nasadza miaa.

Nabechtali

tylko

on

e

ma

Z tego widziano na zjedzie parczowskim, e Swidrygieo baamuci a o przyjedzie ani ukadach niemy li i pa-

nowie polscy wrócili do jeszcze do wojny z

Wgry

szcie

Lublina,

przeczuwajc

e

przyjdzie

Litw, która Krzyaków, Szlsk, a

z cesarzem,

przeciw

Polsce

w

pole

nare-

wycign

moe. Podczas pobytu panów z

wielkim ogonem,

ku pónocy.

i

w

Parczowie

przez tydzie

Utrzymywano

przeto',

,

pokaza si kometa

pociga si od wschodu, e na Swidrygie co

•

186

mio

zego przypadnie, a królowi przymawiaiio e przez dla tak szalonego czowieka, dwa narody w wielki kopot ,

wprawi. X.

Ju

przed wielu laty, a nawet od samego wstpienia pojcia Jadwigi, Wadysaw Jagieo nie szczdzi biegów, aby przy swoich potomkach wadz nad Polsk i tw utrzyma. Przycinity atoli^ wiekiem, im bliszym mierci zdawa, tem mniej rzecz do stanowczego koca tron

i

na zaLi-

si po-

Zacza wic pracowa królowa Zofia. Panowie byli pojedynczo pozakupywani w radzie rzecz t rozbierano, ale pdza.

;

to wszystko nie

stwo dla

byo dosy: naleao

ogóu duchowiestwa

i

przez jakie dobrodziej-

wyjedna

rycerstwa,

sobie

W

narodowe zezwolenie. tej myli stano ju co pod Czerwiskiem r. 1422 lecz naleycie dopiero we wigili niedzieli

wstpnj r. 1430, wyda Jagieo w Jedlnie| przywilej, który w poowie obejmowa objanienie przywileju koszyckiego za króla Ludwika, a w poowie nowe swobody dla dwóch sponmionych stanów.

w

Poradlne

po dwa grosze z

anu

opisano

e

ten sposób,

Mikoaja; jeeli zabierze z niej

ma by pacone od go Michaa do go za która wie zalegnie, to poborca królewski jedne krow, a przy dalszej zwoce w drugim

tygodniu dwie krowy, ale z a p i n e g o niepowinien wcale wymaga. Poradlne ma by tylko podatkiem kmiecym i std ,

nie

bd

dnicy

i

opaca

go

szotysi,

mynarze, karczmarze, ogro-

nakoniec mieszczanie, którzy z rodzinami po miastach

siedz, a role swoje przez

czelad obrabiaj.

Stan, podwo-

dy, przeprzgi, stójki, przewodnictwo, nie

bd

dóbr duchownych ani szlacheckich, a król

wszelk wywiad-

czan

sobie

w podróy posug, gotowizn

ciarem

zapaci,

dla

Kujawy,

niegdy posiadoci lennych Wadysawa opolskiego, nierozciga si przywilej koszycki, bd, ju tylko praez dziesi lat daway sep owsian-

ziemia dobrzyska, do których jako

ny, a

Ru

do

duchowiestwo

Wgier

odzyskana do mierci króla.

katolickie

i

Wtedy

jej

rycerstwo otrzymaj take, zupe-

nie polskie swobody.

Kocioy caj

Polski

maj by

utrzymane

przy wszy-

187

bd

Godnoci kocielne

stkich prawach.

tylko rycerstwu

Sandomirzanom

•

rozdawane samemu krakowskie Krakowiakom, sandomirskie

to

i

Wielkopolanom i tak dalej. Nikt nie otrzjma expektatiwy na adn godno kocieln. Liczba urzdów rÓTsiiie kocielnych jak wieckich zmniejszon nie bdzie i wszystkie pozostan przy swoich dochodach. wielkopolskie

,

Wojna zagraniczna ma

dego

ciy,

tylko króla, który za ka-

wyoy

okup z niewoli, nagrodzi wszelkie przypadkowe kopi bdzie paci straty rycerzom i na grzywien

kad

pi

zasug.

aden

imany nie bdzie, dopówyrokiem nieskae i nie odda starocie lub samemu królowi na ukaranie, chyba iby go udybano na kradziey, podpalaniu, umylnem zabójstwie, porywaniu kobiet lub wocian, albo te na rabunku.

kd

ziemianin possessyonat

sd waciwy

go

Na wniosek kadego dobra.

ziemianina

król

Wszelka sprawa wytoczona przed

czy przez ukad Win sdowych, do

kae

rozgraniczy

sd moe

si uko-

bez przeszkody ze strony króla lub starosty.

nie

bdzie

suebnych

móg w

których

pacenia obowizany jeden, król

darze przekazywa di-ugiemu, aleje przez

lub starostów

cignie do

skarbu.

Takim tedy przywilejem ju nietylko panowie duchowni wieccy, ale cae duchowiestwo i rycerstwo dali si kupi albo raczej przedali koron synowi Jagiey. Po trzech Królach r. 1432 la'ól nietylko ogosi upewnienie dawniejszych przywilejów ale Ru halick niegdy jak Przemyl i Czerwie od lachów zamieszka i przez Wodzimirza wielkiego im zabran któr poczytywa za rodzinn i

wasno Polski spolitej

danin.

i

dziedzictwo,

zrówna we

odtd uwaajc

wszelkich prawach

za nierozdzieln z ziemiami

a sobie tylko zastrzeg do mierci

Gdy potem na

.

cz

Rzeczypo-

skadan w

ow^sie

si walny aby po najdu-

Wojciech zgromadzi

wiec do Sieradza, wszyscy panowie zezwolili

szem yciu króla panujcego syn jego najstarszy Wadysaw do bera powoanpn zosta. Na ustanowionym sdzie podówczas w Sieradzu uznano Mikoaja Tumigi-a z powodu poddania Nieszawy i wspierania Krzyaków, za zdrajc i jako bezecnego pod rozporzdzenie króla oddano.

188

XI.

Napomknlimy

dopiero

moga pocign wojn

,

e

wojna z Litw,

z cesarzem

i

Krzyakami

aby to zrozumiaem uczy-

,

ni, trzeba znowu cho kilka sów

powiedzie o husytach.

Czechowie prowadzeni przez Zysk, po jego mierci rozdzielili si na rozmaite stronnictwa. Najwiksza pozostaa przy Andrzeju Prokopie, którego zwano take Prokop Holy, to

cz

powodu e si z modu sposobi do stanu nosi tonsm. Taboryci byli jak powiedziano

jest golony z tego

duchownego

i

republikanami

nym

i

,

walczyli

cigle przeciw

instytucyom

kociel-

Koiybut cho od nich odpychany, ale jako król Praanów czyli Utrakwistów mia wspólnego nieprzyjaciela ze wszystkiemi odcieniami husytów to jest cesarza. Dnia 16 Czerwca 1426 odniós znaczne zwyciztwo nad wielkiem wojskiem Saskiem. Midzy Utrakwistów jako ludzi pórodkowych wciskay si zasady taboryckie czyli re,

Niemcom

publikanckie,

i

cesarzowi.

te

ale

wnikali

i

dla tego

stronnicy cesarscy:

Korybut siedzia na bardzo chwiejcym si tronie i nareszcie uszed z Pragi, uwija si po Szlsku i mia zamiar odzyska

Za rad Dobiesawa Puchay

utracone królestwo.

z

Wgier,

znakomitego polskiego rycerza a przy tem gorliwego wyznawcy zasad Husa o którego odznaczeniu si przy mynie Lu-

dawnij spomnielimy, zdoby Gliwice i miasto to za siedlisko obra (r. 1430). roku nastpnym pod dowództwem Polaków a zarazem husytów Wierzbity z Przeszowic i Zawiszy Wrzsowskiego Womiczka, wypad oddzia

biczu

W

gówne

Korybuta Skoro

zajecha klasztor kartuzów

z Gliwic,

pograniczu

Wgier

wiadomo

z

Polsk

i

zupi

go wraz

w

Lechnicy na z

kocioem.

tem dosza do Krakowa, Zbigniew Olenicki uniesiony arliwoci' rehgijn, Husyci i to jeszcze o

e

Polacy, tak przeciw

mnia sobie, umia kopij

katolikom zuchwale

jak przed dwudziestu

laty,

wystpuj, przypo-

w wieej modoci

mieczem robi, wezwa znakomitszych rycerzy i panów, eby ze swemi siami wojennemi stanli: obj dowództwo i do Lipowca ruszy, chcc zaj drog nieprzyjacielowi i uprowadzonego przeora kartuzów jak i up zabrany odbi. Husyci atoli bez zatrzymania si w drodze mii

189 uli wczeniój tylko

iraaiiiu

Lipowiec

wyprawa biskupia, zesza na poco si po za tyeiii wojska wa-

i

wóczgów,

sali.

Husyckie zasady znalazszy organ polskich,

w

Korybucie

i

rycerzaci

z

pierwszych dziesiciu latach panowania Jagiey.

pomidzy panami radnymi,

tronu i

w

wnikay coraz bardziej do tak powolnoci duchowiestwu,

walczyli,

ju

Niculegano

Polski.

jak

nim

co przy

wywieray lubo

wpyw

cichy

;

kryy

rozmaite

rzd pastwa.

ua

I

koo

zdania

w

Kiedy

o-

dobrzyskie potracio majtki i sposób do ycia, a zabrako i dóbr pienidzy do rozdawania, natenczas król zacz rozporzstatnim napadzie krzyackim, rycerstwo kujawskie

i

i

dza

wsiami katedralnemi, kapitulnemi

gnienieskiej

cezyach

w

wieków niesuyo to czyn

dlnie

wydanemu

primas

i

i

i

klasztornemi

w

dye-

Do dóbr takich od prawo wadzy wieckiej, a by

poznaskiej.

Polsce

przeciwny przywilejowi niedawno

wicie zarczonemu.

w

Je-

Wojciech Jastrzbiec

Zbigniew Olenicki biskup krakowski przybrawszy

czonków kapitu,

kilku (r.

niezmiernie

i

udali

1431) z przedstawieniami.

si do Lwowa na Zbigniew

t Jadwig

Olenicki niewacha

si królowi wyrzuca, e dzie i noc zapija, domy Boe zamiast wznosi i przyozdabia, haniebnie odziera, cho lata, które przey, mogyby go napomnie, e niewiele mu dni na tym wiecie pozostaje. Jagieo tumaczy si, e wszystko zrobi tylko zmczony probami najnieszczliwszego rycerstwa

i

wreszcie

si uiedopuci.

w dyecezyi krakowskiej niczego podobnego Na to Zbigniew Olenicki wyrzuca mu, e

rycerstwo kujawskie

i

dobrzyskie zrobi nieszczliwem tylko

w samj wojnie widryTo tylko omielio Krzyaków do najazdu; powyrzdzali szkody niesychane i siedz jeszcze nietylko w Nieszawie ale i w Dybowie. Co do swojej dyecezyi wcale si kopota nie myli, boby natychmiast zapowied kocieln pooy. Zgrzybiay Jagieo umilk bo niemia si dalej sprzecza z biskupem w sile wieku, wysoce uzdatnionym i rzadkiej wymowy. on sam, przez tajemne wspieranie

giey.

,

Starcie

dao powód

si

atoli

biskupa bardzo znakomitego, z królem, caym kraju, a nareszcie i do ja-

do rozmów po

190 wnego wystpienia dwóch stronnictw. Nadesza wic chwila dla Polski, przepeniona trudnociami, bo interes polityczny

stan w

sprzecznoci z interesem religijnym i rzdowi przyszo si sprzecza z kocioem. Papie i cesarz dali byli niegdy pozwolenie Jagielle,

Husytami robi ukady na dobro kocioa rzymskiego cesarskiej w Czechach. Praanie czyli póniejsi Utrakwici cigle od Polski wygldali ratunku, lecz nadszed nawet republikanckie stronnictwa Taboritów i Horeczas, chciay si do niej przytuli: panowie polscy, którzy bitów, prowadzili rzdy przy tronie, postanowili zrcznie korzysta z owego pozwolenia papiezkiego i uoyli, aby Czechowie jako hereticy odbyli dysput publiczn z doktorami uniwersytetu, a przytem zyskali publiczne posuchanie u króla i weszli w przyi ukady z Polakami. Zbigniew Olenicki widzc, pozwolenie papiezkie na korzy polityczn Polski ma by naduyte wystpi gono ze swoj zasad, i tylko w wiernoci dla kocioa ley szczcie narodu; kocioa interes jest pierwszy ni narodu i w takim rodzaju sprawy, wcale wdawa si nie godzi z nieprzyjaciómi kocioa. Bez wzgldu na to, kazano Husytom, którzy si zatrzymali w Korczynie zjecha do Krakowa i wyznaczono dzie dysputy. Zbigniew aby

i

z

wadzy

e

ja

e

e

Olenicki, jako biskup miejsca,

pooy

zapowied kocieln

W

na miasto a sam pojecha bierzmowa do Mogiy. poniedziaek przed niedziel bia (r. 1431) w murowanej ani, bo innego zabudowania wykltym trudno byo pozwoli, zasiedli doktorowie uniwersytetu krakowskiego w prawie boskim i ludzkiem biegli: Stanisaw ze Szkalmierza, Mikoaj z Kozowa, Andrzej z Kokorzyna, Benedykt Hesse z Krakowa, Jakób z Paradya, Eliasz z Wawelnicy dziekan sandomirski i wielu innych. Weszli w znacznej take liczbie uczeni Husyci, a pod przewodnictwem samego Prokopa Kolego, Piotra Biedrzyka i Wilhelma Kostki. Król wystpi

w caym

majestacie

i

z tronu

wawo, w jzyku

przysuchiwa si jako sdzia.

skoczya si jak wszystkie disputy, to jest, przy swokady jem zosta. Król w rozstrzygniciu powiedzia, e Husyci oczywicie nie dadz si przekona sowami pisma witego, Disputa sza

polskim przez dni kilka, a

e

191

e

widzie jasno, skoro tylko nadwerwiar, tak natychmiast wpadli w stronnictwa, rozprzenie, zaboje; uniwersytet pragski zupenie si rozwiza, najznakomitsi panowie i rycerze wyginli; ustay rzdy rozumu, a co si dzieje, to tylko chopskiej swawoli wypywem. On wie z wasnego dowiadczenia, jakie szczcie przyRadzi, aby Czechowie znieli si ze nosi wiara katolicka. oni go bardziej obchodz, stolic apostolsk i owiadczy, ni którykolwiek naród, bo ssiedztwem i jzykiem Polsce lecz przecie powinni

wit

yli

e

s

Husyci odpowiedzieli,

najblisi.

pnli

wanie

mieli

i

e

z ewanielii,

e

cae przekonanie

oni pierwsi

j

^\7czer-

naleycie zrozu-

nieustpi chyba na walnym soborze chrzeciaskim

przedisputowani.

wita

Tymczasem zbliay si dnego kocioa

by

zniewolony

W

przenioso.

wielkanocne,

zdj

Zbigniew

wic aw Krakowie niebyoby mona otworzy król wezwa poselstwo czeskie, aby si na Kamirz skutek tego dopiero cofn Olenicki zapo-

Olenicki niechcia wróci,

ani

zapowiedzi,

i

wied, pootwierane kocioy rozlegay si na nowo chwa Bo, ale jednake w godzinach naboestwa bramy krakowskie byy zamknite i pilnie strzeone, aby si aden z hunieprzelizgn.

sytÓAY

XII.

Zygmunt

cesarz

przez Marcina

V

przeciw Husytom

w

i

Julian

kardyna zamianowany

papiea jako i

legat do

jeszcze

prowadzenia sprawy

przewodniczenia na zapowiedzianym zborze

Bazylei, pracowali

w

Niirnbergu z elektorami niemieckimi

nad uoeniem A\Tprawy wojennej, któraby herezy czesk

zgnbia tedy

i

do ostatniej

podkomorzy

kom

w

przelicznych

i si zdawao, w dwóch

czeskim

kop Holy

i

korzennej wytpia.

Korybut.

Tviadomo, czy

Zebrao si

kurfirst brandenburski arcy-

odebra naczelne dowództwo.

cesarstwa,

ludu konnego

chem,

nici

wojsko: Fryderyk

wielkie

e

zbrojach

go ziemia

i

unie

Byo

z wielkim

przepy-

niezdoa.

Hereti-

garsztkach zebranym, przewodzili Pro-

Gdy si

strony

ku

sobie zbliay, nie-

wieci faszywej czy gówny korpus prowadzony przez kurfirsta, dla jakiej

z innego

powodu

zacz ucieka

192

pocign

sob

Wojsko husyckie byo opodal, nie przypadkowo otrzymao wiadonieprzyjaciel w zamieszaniu i popochu. od chopów, Ruszono tedy za Niemcami, którzy utknli wród licznych powózek i dali si zabija lub ima bez odporu jak barany, i

za

inne.

wiedziao o niczem, dopiero

mo

e

bya rze

i

straszna

i

prawie bezprzykadna,

W

ogólnej roz-

sypce kardyna Julian zostawi bull nominacyjn, gacki

i

swoje purpury na

up

krzy

le-

szyderstwo Husytów.

i

XIII.

Gdy Jagieo po wyprawieniu w Poznaniu wesela siostrzenicy Emilii

swej

a córce Ziemowita mazowieckiego, wydanej

za Bogusawa ksicia supskiego, bawi w Pabianicach, przybyo znowu do niego poselstwo od utrakwistów, którzy zaczli bra przewag pomidzy stronnictwami czeskiemi i owiadczyo naprzód niech przeciw Krzyakom e si powayli haniebnie zrywa traktat wicie z Polsk zawarty, a po,

tm dumy

ofiarowao cae i

chciwoci.

dla Korybuta

i

siy swego narodu na uskromienie

dao,

eby

aeby

król

ich

okaza si yczliwym

popiera spraw czesk na soborze ba-

si wanie zebra.

zylejskim, który

Pomidzy panami wieckimi znaczna wikszo bya za sprzymierzem z Czechami, a Jan Myk z Dbrowy, wojewoda

ruski i Piotr Korcbog, nietylko za przymierzem, ale nawet za nauk Husa. Kanclerz Jan Szafraniec biskup wadysawski i podkanclerzy Wadysaw z Oporowa proboszcz przy kociele go Floryana pod Krakowem, jako prowadzcy

rzdy pastwa midzy dwoma

i

duchowni skrcili si na drog

rodkow,

po-

zwizkiem z Czechami, lubo chcieli zosta zupenie wierni kocioowi; do nich przystpili Stanisaw Cioek poznaski i Jan chemiski, biskupi. Wojciech Jastrzbiec primas, sam znawca spraw publicznych, jako dawny kanclerz i dobry teolog, zgadza si na to take stronictwami

i

byli

za

zoy

wymienionymi dopiero panami duchownymi, waln a w skutek którj wyda list, aeby w dyecezyach jego metropolii podlegych, nikt przeciw posom czeskim jako hei

z

rad

retikom nie wy stpowa.

Król dobrze przeczuwa,

Olenicki niezapi sprawy,

i

by

tego zdania,

e Zbigniew

aby Czechowie

193

w

swego kraju dyecezy, krakowsk pominli, Jan z Dbrowy Piotr Korcbog chcieli od razu rzecz na jedn lub drug stron rozstrzygn i odprowadzapowrocie do

Myk

lecz

jc

poselstwo,

i

umylnie

na sam

je

Kraków

skierowali.

Zbi-

gniewa Olenickiego nie byo, lecz pozostawi rozporzdzenie na ten przypadek. Wikariusz biskupi ksidz kanonik Andrzej

Miska

zwoa

natychmiast duchowiestwo krakowskie, tak kauniwersyteckie i przytoczy rozkaz Zbigniewa

tedralne jak

Olenickiego, aby

w

interesie

husyckim, który jest przeciwny

kocioowi, nawet arcybiskupa niesucha. Duchowni zebrani uznali to za suszne i zobowizali si jednozgodnie do wykonania, choby im przyszo i krwi wasn opaci, a nastpnie ogoszono zapowied i pozamykano kocioy. Uwijali si z Dbrowy i Korcbog, skadali rozkaz metropolitalny, lecz ich wszdzie odprawiono z niczem. Byo to wielkiem zawstydzeniem w obliczu narodu czeskiego, równie króla, jak panów wieckich i duchownych, którzy dzieryli rzdy Polski. Gdy przed Niebowziciem Najwitszej Panny (r. 1432) Zbigniew Olenicki przyjecha do Wilicy, król przy wejciu do izby nietylko mu rki niepoda, lecz owiadczy, go za buntownika uwaa i przypomnia mu nieposuszny z dyecezyi krakowskiej na poznask przeszed. Zbigniew da odpoMied spodziewa si tylko na wdziczno zasugiwa, bo zapobieg szkaradnemu zarzutowi, któryby Krzyacy mieli prawo uczyni przed wszystkimi chrzecianami to jest,

Myk

e

Wy

e

,

e

e

,

król herezyi

biskupów

otwarcie

z dyecezyi

wo

ju

czas przerzucania

na dyecezy,

papiea Eugeniusza a nawet mier za prawo

wizków

Min

sprzyja.

IV.

wiary.

swoich a nawet

bo znana jest sprawiedlistaje si wszelka zniewaga Kiedy biskupi niepomni obo-

Mi

kocioowi szkodz, posuszestwa obowizany nie jest. Co im si zdawao godziwem, to u niego jest bezecnem. Tak si wytumaczy Olenicki, a za-

to gorliwszy

stawszy

biskup do

i

metropolita

trzymania z nimi ani do

innym razem jakiego mistrza husyckiego u za piersi, wyrzuci za drzwi i zapowiedzia,

porwa go

króla,

e je-

eli natychmiast jego dyecezyi nieopuci, w moc swej wadzy biskupiej do sdu zasidzie i jako heretika na spalenie odda. wieku, w którym rozumowi pojedynczego czowieka,

W

niepozwolono

Tom

II.

nic

zgbia,

ale

wszelka

mdro 13

bya zam-

_

19£

knit w pimie witm, a o tyle tylko w ycie wchodzia, o ile jj uczeni, w drobnych kroplach, jako pynu zbawienia po ogólnej zgodzie midzy sob, udzielali wiatu, uniwersystanowiy o myli objtej wyrazami pisma witego,

tety co

miay ogromne znaczenie bo niejako trzymay stra nad strumieniem mdroci, który za porednictwem objawienia, niby ze róda, z ust samego Boga wytryskiwal. Ustanowienia kocioa, jako proste wyniki pisma witego, byy take pod gówn piecz uniwersytetów. Król kaza przywoa doktozaja ich o nieposuszestwo, lecz oni odrów krakowskich powiedzieli pokornie, e co wadza wysza, to jest stolica apostolska nakazaa, tego wadza nisza metropolitalna gnienieska znosi niema prawa, a aden heretik do czci i spoeczestwa chrzeciaskiego wróci niemoe, dopókd bdów nieodwoa. Na to król owiadczy, e na dworze swoim ma ,

i

take doktorów, a przecie w obliczu poselstwa czeskiego obrzdy wite odprawiali. Doktorowie uniwersytetu odparli, e gotowi si rozprawi z tymi doktorami dworskimi, a jeeli pokonani bd, hod naleny oddadz prawdzie. Wyznaczono tedy dzie do walnej disputy: na czele licznego duchowie-

czci

stwa po wikszej

wielkopolskiego

stan

Jan Szaft-aniec

kanclerz

pastwa

sytetu

duchowiestwa krakowskiego Zbigniew Olenicki. Jan teologii, oraz Wadysaw z Opo-

i

i

biskup wadysawski, a na czele uniwer-

chemiski magister

biskup

rowa podkanclerzy i zarazem doktor dekretów, bili w zasad, gdy pan podpadnie kltwie, przecie niepodpadaj jej tem samem, jego domownicy, albo raczej sudzy; doktorowie uniwersytetu przyjmowali t zasad, przyznawali, posowie

e

s

czescy

tylko

sugami rzdu

czeskiego, lecz

e e

i

sami po-

dzielaj zasady heretickie, przeto nie dla winy rzdu, ale dla

winy wasnej zostaj

w

kltwie.

Strona kanclerska oczywicie na

niebya w

stanie

td wzio gór wie

s

i

w

dispucie

przekonanie

korzy

wic si te

widoku

polity-

zasoni klsk. Odzupen poniosa

cznego obalaa zasady kocioa,

w

niemi

narodzie polskim,

W

rzeczywicie heretikami.

e

Czecho-

tem usposobieniu niemal

wszystkich umiejcych myle Polaków, niemona ju byo przywied do skutku przymierza czeskiego: te jednak disputy w ogóle co si dziao stao, przynioso wielki poi

i

195 ytek bo obudzio ufno midzy dwoma sowiaskiemi narona któie cesarz niemiecki i Krzyacy godzili w po,

dami,

rozumieniu.

XIV.

Z Krzyakami i Litw, pomimo nowsze wypadki wszystko utrzymao si na stopie, na której stao podczas oblenia ucka. Wawrzeniec Zaremba kasztelan sier^idzki, nawet o zdradzieckie zabiegi na korzy Swidrygiey posdzany, sprawowa urzd posa królewskiego do Litwy. Dziaanie jego pokazuje atoli, e si w zdaniach o nim mylono: mia bowiem polecenie jawne, aby owiadczy SwidiTgielle, e jak z Polsk niezawrze ukadu to stanie si powodem rozruchów, w których nawet ycie jego, moe by wystawione na nie,

bezpieczestwo, a przytem

mia

polecenie tajemne do Zyg-

munta Woydata albo Kiejstutowi cza, rodzonego brata witowdowego a który by wadc Starodubu, do panów litewskich, tudzie kniaziów i bojarów ruskich, eby Swidrygie wypdzi. skutek tego Zygmunt Woydat utworzy sobie silne

W

stronnictwo z katolików litewskich, którzy przeciwko Swidrygielle

bardzo powstawali,

e

od pojcia

w maestwo

kne-

cakióm do kocioa ruskiego katolikom nieprzychylno okazywa. Spisek sta si za prdko gonym, ale Zygmunt Woydat nietracc czasu, z oddziaem jaki zgromadzi, otoczy Omian poima Swidrygiey z dworem, lecz widry gie o zdoa si przekry hiny

twerskiej,

przerzuci si

i

on

i

i

uj

niewoli.

Wilno, Troki, Grodno, najgówniejsze g'ody

uznay wadze Zygmunta, a Swidrygieo utrzyma si przy Smolesku. Witepsku innych równie wanych rulitewskie,

i

skich

stanowiskach.

Król

w

i

panowie naradziwszy si na

. Micha

Lublinie, wybrali wielkie poselstwo do Litwy,

(r.

1432)

mianowicie

ksidza biskupa Zbigniewa Olenickiego, wojewodów Jaranda z Brudzewa inowrocawskiego, Jana z Lichina brzeskiego i ksidza podkanclerzego Wadysawa z Oporowa; kasztelanów Wawrzeca Zaremb sieradzkiego, Przybysawa Dzika z Kadlubia arnowieckiego i pana Spytka z Jarosawia. Zygmunt Woydat wyjecha z Grodna o pó mili naprzeciw tenui 13*

wita je uroczycie. Rozpoczy si nareszcie i ukady panów polskich z panami litewskiemi po wikszej czci rodu litewskiego, gdy kniaziowie bojarowie ruscy poselstwu

i

i

w znacznj wikszoci,

naleeli do przeciwnego

stronnictwa.

Ugody treci byo, e Litwa caa ma si uwaa za pastwo dziedziczne Jagiey jego synów Wadysawa Kazii

i

mirza, a pozosta na zawsze przy nich

przy Polsce*).

i

gdy niebdzie si staraa o tytu królestwa litewskiego kie oddzielne

ukady

z

jako

Polsce

pozawierane,

przeciw

wojska litewskie

Ni-

wszel-

inflanckimi,

i

odtd upadaj; owszm

maj obowizek stawa w cigu samj

bez wynagrodzenia a

wno, ciem

Krzyakami pruskimi

;

zawsze przy Polsce

wojny dostan tylko

y-

Zygmunt Woydat zostaje ksiRusi lecz jeno doywotnim. Po jego mierci Litwy Troki i iinie dobra ojczyste przejd jako dziedzictwo tak dla ludzi jak koni. i

tylko

,

na jego potomstwo.

Cae

Podole natychmiast

ma nalee do

uwaa si za jego prowincy; podobnie miasto Hozamek Olesko, który naówczas jeszcze zostawa wierSwidrygielle i w obleniu si broni. uck, Wodzimirz, Ratno, Wietle i opatyn puszczaj si w doywocie Zygmuntowi, lecz po jego mierci take do Polski odi)adn. naleytem zawaroPo uoeniu wszystkiego na pimie waniu, Woydat odbiera -z rk Zbigniewa Olenickiego jako zastpcy króla miecz, a to na znak ulegoci hodowniczej. Król za, który podówczas bawi we Lwowie, przyrzek Polski

rodo nym

i

i

i

w

obliczu

ani

nikt

szlachty

niedozna

e

ruskij,

cerkwie

niebd

pustoszone,

przymusowego przecigania do kocioa

aciskiego.

XV.

W

i

cigu tych wypadków wzrastay wojska Swidrygiey, sta si panem Miska a potm wielu grodów litewskich. *)

Ugoda

ta

bya

cakowicie

monarchii zawarta dla tego, przez

e

cisy monarchizm chciaa

w

duchu

sobie

w

dynastijnym

i

dziedzicznej

ogóle aristokracya

litewska

upewni niezawiso od

-wzrasta-

panowie

i

e

Zbigniew Olejcej co dzie bardziej rycerskiej demokracyi polskiej drugich nicki wedug ducha stolicy apostolskiej by monarchist a ;

e

czonków poselstwa dodano

ze stronników dworskich.

197 Nadworne wojsko królewskie zmierzao ku Podolu, zdobyo zamek Olesko obj nad nim rzdy w imieniu Polski króla Szymon z Sienna kasztelanie lubelski. Na Podolu atoli znai

i

komity

stronnik

Swidrygiely

Fetko

z

Ostroga,

zebrawszy

si

zbrojn z Tatarów, Bessarabów, Woochów i Rusinów dokazywa nad Polakami i niemao miast wsi napusto-

sobie

i

szy.

Król ruszywszy wojsko z pod Oleska, oddziay, a poruczone Wincentemu ze Szamotu

midzyrzeckiemu

i

Janowi

Mykowi

z

doczy ,

inne

kasztelanowi

Dbrowy, starocie

posa w pomoc Polakom podolskim. Wnet Ostroroga, grody zamki w imieniu widry giey za-

ziem ruskich,

Fetko z

i

jte utraci a Bracaw

zamek wraz z miastem spali i z wojskiem nagle, jak mga znikn. Oddziay królewskie pod dowództwem Wincentego ze Szamotu i Myka z Dbrowy, niemajc nic do czynienia, rozpoczy odwrót. dzie go Jdrzeja (r. 1432), przypadaa im droga przez rol pomidzy bagnistemi brzegami Morach wy a stawem. I'oniewa lekko znn'oona droga, amaa si i bya grzista, przeto uatwiano sobie pochód rzu-

W

caniem pków chrustowych. Gdy si tedy Polacy t trudn przepraw biedzili, nagle od wsi Kopostrzyna z lasów wysypay si nieprzeliczone tumy, pod dowództwem Fetki z Ostroga. Napadnity ty wojska polskiego, broni si dzielnie, alici tak niekorzystne stanowisko zapowiadao mu smutny koniec. Tymczasem rycerze polscy od przodka, cho po lodzie sabym na bagnach i stawie nawrócili bokami w pomoc zatykowi wojska. Wszcza si tedy walka zacita w poród wozów polskich. Zrzdzeniem atoli Opatrznoci, Kemlicz do-

wódzca jednój królewskiej chorgwi, który daleko za wojskiem ywnoci szuka i tym sposobem przez Fetk z Ostroga, lecz

wiadomoci by odcity, posyszawszy oskot 'boju, zrozumia zaraz cae pooenie a lubo mia tylko sto koni wszystkiego, uderzy przy odgosie trb na nieprzyjaciela bez jego

z tyu.

Dopiero wojsko Fetki z Ostroga wzite pomidzy a kowado, zmieszao si na dobre: Polacy nabrali ducha, bez litoci siekli w pie Tatarów, Bessarabów, Woo-

mot

chów i Ru. Na jednej jakoli drugij stronie niedarowano pokonanemu ycia i bya rze straszliwa. Dwanacie nieprzyjacielskich chorgwi odesano do kocioa katedi-alnego kra-

198

Pomidzy polegymi Polakami dwaj

kowskiego. z

znakomitych.

rycerzy

saw

Ogólnie

zwycistwa. bawi podówczas na

Król

mylny

skutek wojny

Kemliczowi

ysj

w cudownym

górze dla

tylko

byli

przyznawano

modów

o po-

kociele witokrzyskim;

wie

doszo go to zwycistwo, a nazajutrz goniec od wojska urzdow przywióz wiadomo. Gdy król uda si do Krakowa, witano go z processyami przed bram, bo Zbigniew Olenicki cieszy si przewag stronnictwa katolickiego nad ruskióm scbizmatyckiem. Jagieo zeszed z konia i na czele duchowiestwa, panów wieckich zgromadzonego ludu, obchodzi kocioy dla skadania uroi naprzód tylko przez

czystych

dzików Opatrznoci. XVI.

Zakonowi krzyackiemu wszystko byo jedno, kto na Lipanowa bdzie, aby tylko Litwa miaa inny interes jak Polska i aby wspólnie niewystpoway do wojen, bo jak niegdy w rozdziale mogy si da podbi zakonowi tak w poczeniu zapowiaday zupene panowanie nad nim i stanoAvisko jedynego mocarstwa na caej pónocy europejskiej. Skoro Zygmunt Woydat obj rzdy, znalazo si zaraz do niego zakon nieukoczy jeszcze wojny poselstwo krzyackie, lecz,

twie

,

e

z

Polsk, bo

tylko rozejm

jtnie przyjto

acki

,

e

i

z

Woydat

by

zawarty, przeto poselstwo obo-

niczem odprawiono. zabiera

Widzc

si do rzdów

mistrz krzy-

dla Polski przychyl-

niemia nic lepszego do roboty, jak pomyli o jego wysadzeniu. Tymczasem Swidrygieo pan Smoleska, Witepska i innych grodów ruskich, ulubiony dla swego przekonania religijnego od Rusinów litewskich, zgromadzi niema si zbrojn któr Tatarami do dwudziestu tysicy zwikszy.

nych,

,

by

Jakkolwiek

naczelnikiem stronnictwa przeciwnego kocio-

owi rzymskiemu, przecie Krzyacy

inflanccy,

dawno lubów

niepomni, ale tylko na zysk uwani, stanli przy nim. Zygnunit Woydat od Rusinów opuszczony, z samymi Litwinami,

w gównej czci ze ziemi drohiznowu pod Omian. Przyszo do drog zabieg mu

mudzinami ckiej,

spotkania

i

z

Polakami

krwawego: na dziesi tysicy

pooono na

placu

199 Tatarów

Rusinów, cztery zabrano do niewoli a Swidrygieo

i

zostawiwszy niedobitki

na rozstawnych koniach ujecha.

.

Zyg-

munt na znak dzikczynny za odniesione zwycistwo, wanie na dniu Poczcia Maryi Panny, postawi w tern miejscu koció Jej powicony; zdobyte za om chorgwi do katedry wileskiej przesa. Tak tedy w caej Litwie stronnictwo katolickie a razem polskie zupen wzio przewag. XVII.

W

roku 1432

w

dziwne

i

wane

wypadki tak okwitym, Wilicy na Niebowzicie

zgosi si podczas owego zjazdu w marszaek

N. Panny Baldiun de Noris

Wyldowa

cypryjski.

by

do portu biaogrodzkiego (akiermaskiego) a kupiwszy koni na Wooszczyznie, z przepysznym orszakiem, bo z dwu-

on

rycerzami

stu

do Polski

jecha.

Piotra z Bnina, który poznawszy,

w

przyjdzie

sob take

ksit

w wiat szuka szczcia

z tkanin

i

i

znakomitych panów poselstwa,

misternych, z drzewa

wnych woni, midzy któremi przydatne,

Polaka

majtku,

Balduin de Noris przedstawiwszy królowi

praatów, dary

z

dla braku

nie

kraju nigdy do znaczenia swoim zdolnociom od-

powiedniego, poszed osiad.

Mia

e

byy czem

na Cyprze królowej

i

zoywszy

aloesowego, z koszto-

rószczki farbujce a na

bardzo

kadzido

osobliwem, przystpi do wy-

oenia swych

polece. Opowiedzia tedy, jak przed szeciu sutan babiloski najecha wysp Gyprus, jak odniós walne zwycistwo nad królem Janem, którego wraz z królewiczem do niewoli zabra; potem jak Jana na tron przywróci, lecz syna zatrzyma do zoenia pidziesiciu tysicy zotych i ta ogromna summa miaa by corocznie skadana, jako danina hodownicza. Król Jan prosi wic króla Wadysawa, aby mu poyczy dwakro sto tysicy pienidzy zotych (aureorum); chtnieby za to odda dwie trzecie dochodu z Cypru, a w rzdzie dwa gosy; polska za królewna Jadwiga mogaby pój za królewicza cypryjskiego. laty

a

e

Na to przedstawienie poselskie dano odpowied od tronu, Polska cigle odpiera napady tatarskie, wiele potrzebuje

pienidzy i nie jest wstanie miesza si w odlege wojny, a co do królewny Jadwigi, ta niestety wieo przeniosa si

20U do wiecznoci.

Balduin

w

sztowne dary

drog na Wenecy

obróci

dów, których polskich

nawzajem ko-

Noris odebrawszy

rte

naczyniach z drogich kruszców

po wyldowaniu,

niemao

i

we

futrach,

dla uniknienia rozbójniczych napa-

od Biaogrodu

a

do granic

naodi)iera.

XVIII.

dwoma

Przed który

mia

laty legat

polecenie

papieski Julian de

Caesarinis,

od Marcina V, przez krucyat

i

wszel-

czesk herezy przytumi, jako penomocnik

kiemi sjjosoby

stolicy apostolskiej, zwoa sobór powszechny do Bazylei. Nastpca Marcina Vgo, Eugeniusz IV, przy objciu Rzymu, uzna zebranie si soboru i wszelkie jego czynnoci, ale potm zacz protestowa przeciw uchwaom pitej i szóstej soboru konstancyeskiego, uchwaom mianym za najwaniej-

e papiee rozporzdzeniom soborów pod niemi a nie nad niemi stoj. Rozwiny si spory tak dalece, e papie usiowa sobór rozwiza. Gdy kroi bawi w Sansze na soborze bazylejskim, a które stanowiy,

s

podlegli

domirzu nami,

i

królow

z

przybyli

ze

trzej

Zbigniewem

wysokiego

Olenickim

i

wielu

znaczenia duchowni

})a-

woscy,

Na uroczystem posuchaniu w Nie1433 a w kociele Panny Maryi przeoyli niesuszne przywaszczanie sobie za wysokiej wadzy przez Eugeniusza IV i prosili, aby Polska nie na jego, lecz na soboru stronie pozostaa. Rzecz atwa do odgadnicia, du-

jako posance od soboru.

such

dziel

r.

e

chowiestwo

przywyke do stanowienia nad interesami pastwa w radzie, od razu skonio si do zasady, polskie

e

sobór

stoi

nad papieem, jakkolwiek

niektórzy a

midzy

zasadzajc si mocno na sowach Chrystusa do Piotra: „A ja tobie powiadam, ie ty jest opoka: a na tej opoce zbuduj koció mój, a bramy piekielne nimi

Zbigniew Olenicki

niezwyci nastpnie

go"*) innego

prosili o

byli

zdania.

Posowie

bazylejscy

wsparcie przeciw herezyi czeskiej a nako-

niec, aby zatargi krzyackie oddano pod rozsdzenie soboru,

który dla oszczdzenia krwi katolickiej,

*)

Matth. XVI.

18.

naleyt

sprawiedli-

201

wo

e

nad Polatrudno znosi usilstwa wzgl-

wymierzy.

Odpowiedziano,

nikt bardzij

ków niepragnie pokoju, lecz dem kobiet, podpalania, rozboje wdzierstwa, których si Krzyacy codziennie dopuszczaj. Posowie bazylejscy ze Sandomirza udali si wprost do Prus a Wadysaw Jagieo radzi przez kilka miesicy w Krai

,

w

kowskiem,

Kaliszu,

Poznaniu,

a nakoniec

w

Kocianie

o wojnie przeciw Krzyakom, zaraz po upywie rozejmu na . Jan Chrzciciel rozpocz si majcej. Do ostatniego miasta wstpili w powrocie z Malborga posowie bazylejscy z owiadczeniem, e mistrza do zgody nakonili i e kommisarze jego

ciem aby to

na kommisarzy królewskich w Sosku pod Rabd. Lubo znano za nadto Krzyaków,

oczekiw^a

bra

dobr monet, przecie

za

soborowych, wyprawiono zaraz

dla uczczenia

posów

pod przewodnictwem samego "Wadysawa z Opopodkanclerzego, tudzie SdziBrudzewa, Jana z Lichina wo-

primasa, Jana biskupa wadysawskiego,

rowa dziekana krakowskiego

i

woja z Ostroroga, Jaranda z

jewodów i»oznaskiego, inowrocawskiego i brzeskiego. Krzydopiero pitnastego acy wytumaczyli si przez posaca, do i dnia ukadów stawi si mog, atoli druga podró panów polskich bya daremna bo Krzyacy powtórnie zawiedli. Zaczto wic gotowa wojn.

e

,

XIX.

Tymczasem husyci dokazywali po Szlsku: w Trzebnicy zupih koció, z dzwonów i dachu oowianego, a pod reszt podoyli ogie. Klasztor ^^ Lublicu, tudzie miasta Wieczyk, Prawnik i Mielice*) w perzyny obrócili. Mieszkance Olenicy pouciekali z majtkami ruchomemi do Wrocawia a miasto poszo na up i spustoszenie. Dowódzca Biedrzyk przez Mylenice i cay Spi wkroczy do Wgier, i zupiwszy Kezmark, ze znacznemi bogactwami i poimanym proboszczem spiskim, odszed do Pragi. Inny oddzia sierót czeskich pod dowództwem Jana Czapka ze Sanu, wszed do Mi-

a

*)

Na mapach

niemieckich

Winzig, Prausnitz

i

MilitscL

202 potem robi spustoszenia koo Nurnberga, a nakoniec

snii,

po caej Saxonii. Kiedy liusyci tak

Krzyacy mogli

bili

ciga

zylcjski z liiisytami

w

przeladowali

i

posiki

i

kraje, z których

sobór ba-

wszelkie zasoby,

rozpocz ukady

przez

posów

swoich na

Mniej arliwi katolicy polhusytów, ju za syuznawania do pozór scy, wziwszy to za niepytali si o papogodzonych, nów z kocioem zupenie sejmie czeskim

piea

Zbigniewa Olenickiego, ale zaczli wchodzi

i

z Czechami, bez bili

Chebie (Eger).

wzgldu w

w ukady

co oni wierz, byle tylko dobrze

Krzyaków.

Nowa Marchia bya przez cesarza Zygmunta nibyto zawaciwie sprzedana Krzyakom z tej przyczyny

stawiona ale

Sdziwój

:

z Ostroroga

naszed

j

z

wojskiem od jednej strony

a od drugij Jan Czapek z husytami sierotami; Strzelce (Frie-

mieczem zrózagady; uszo wna, tylko Choszczno (Landsberg), ewarowne Santok za oddali Polakom jako swoim sprzymierzecom, rypomorski Tymczasem cerze go Jana jerozolimskiego. na Supach wypowiedzia take wojn Krzyakom i postawi przynajmniej swe wojska w zwizku z Sdziwojem z Ostro-

deberg)

i

Dobiegniew

(Woldenberg)

ogniem

i

ksi

si od Nowej Marchii ju w Prusy na TuChojnice, ale zaogi obudwu miast daway silny od-

roga; puszczono

chol pór.

i

Husyci

ni jazdy, dla na polskie odwaah; w

piechoty

obdarte na

skadali wojsko

pó

nagie,

tego Krzyacy mielej si na b.oju atoli

mnie

wicj ni

nie,

dotrwao, a kiedy

przyszo ustpi, to si zwinnie rzucio w kosz z wozów nieprzyjaciel bez sposobu do udetak dokadnie pospajany, rzek odgrodzony. rzenia sta jakoby by najszersz a Mikoaj z Michaowa szed w pomoc z wojskiem od Ku-

mu

e

gbok

jaw przez Note i Kamionk; bez odporu spustoszenie szerzy, a pierwszy raz dopiero pod Tuchol pociskami dziaowemi przywitany, chcia stan w lesie nad jeziorem prawie o mil drogi od miasta, ale go i tam sigali jeszcze krzyaccy puszkarze z waów, i by zniewolony znacznie dalj odej. Skoro Mikoaj z Michaowa zbliy si pod Chojnice, Wielkopolanie poszh naprzeciwko.

Obleni

to dla nich odsiecz, powazili

si bojowi przypatrzy,

mieszkance

na wiee, dachy

ale z wielkim

alem

i

pewni,

mury,

e

eby

tylko uroczyste

203 powitanie rozpoznali.

kowski

si dwóch wojsk i zwikszenie liczby niepi^zyjació Mikoaj z Michaowa, który jako kasztelan krapierwszy senator wiecki

czyli

obj gówne

dowódz-

two, chcia dalej kraj niszczy, lecz Sedziwój z Ostroroga do-

e

e

Chojnice miasta w Marchii pobra, otworz. Porozstawiano zatem dziaa poprzyrzdzauo machiny i tuczono mury. Niepomagao to wszyAle po spustko, wic wzito si do opuszczenia jeziora. szczonej wodzie pozostao grziste boto, ró'«Tiie do przeprawy

wodzi,

takie

nie

bram

niezwocznie

.

sama woda; zaczto nakoniec zdaa od murów wygrzebywa chodnik podziemny. Cika ta praca sza szybko, trudne, jak

a wzrastajcy cigle kopiec z ^n^dobywanej ziemi,

oblonym

mi

i

lacy

ju

si

co

dzieje

skd

suchali

i

trwogi

napdza.

pokazwa

Kadli si na

zie-

niebezpieczestwo grozi, lecz kiedy Po-

do miasta swój podkop prze^^iedli, wtedy skierowali

go za nagle ku powierzchni, poszed

wic

za miako,

i

po za

suy niemóg. Kosi nim zbliano do miasta i dugo rzucano strzay kuszowe na zaog, nim moga postrzedz skd si bior. dzie Maryi Magdaleny przymury a tak si zapad,

e

do przejcia

rzystano z tego chodnika o tyle

,

e

W

puszczono szturm ogólny, ale kobiety

i

dzieci dawali

lecz

z

waów

nietylko

mczyni,

odpór kamieniami, warem smoy,

gównie w tych miejscach, w których walczyli Polacy a nie Czecho\\ie. Wielu znakomitych rycerzy ubyo z wojska: poleg Brudzewski mody wojewodzie inowrocawski. Piotr z Oporowa wraz z innymi uwiz w bocie i wzity, Jan z Dbrowy opuci szeregi aby si leczy na ran w nog otrzyman z runicy. Upywa dzie za dniem, tydzie do tygodnia, i dwa miesice przeszy na ywicy, wody

i

to

Myk

boju bez skutku.

Oddziay na kraj wysane robiy spustoszenia, lecz niewystarczay na cae krzyackie Pomorze, i we wielu okolicach mieszkance ze wsi uchodzili do miast, a pómno}'wszy ich zaogi, stawiali je na stopie naleytej obrony. Niedostatek ywnoci, a gównie pastwiska i std pomór na konie, zmusiy Polaków i Czechów do odejcia z pod Chojnic. Mieszkance omieleni, rozstawiali si po lasach i zaczli szkodzi czstemi napady na tabor.

kiem

aby

Krzyacy

go od Polaków

szukali porozmnienia z Czap-

odcign: obiecywa

z nimi

si

204 pod wieciem aby zyska plan pochodu, tymczasem miano na myli drog najkrótsz do Malborga i Gdaska.

ukada

Nowe,

Opanowano który

w

wielu

ksit

zadziwienie

w

Starogrod

Gniew,

Peplinie

klasztor,

kadego wprawia swoj budowl, dzieo

pomorskich, nietylko zrabowano nawet ze sprz-

lecz spalono i ze ziemi zrópowód husyci Czapka, ale im dobrze w tej robocie pomagali i Polacy. Wojska najemne krzyackie zoone z Czechów, Szlzaków, Niemców i rozbójników mor-

tów kocielnych

i

Dali do

wnano.

powicanych

,

tego

skich SziffKinder *) zwanych niepatne

a

ztd

niekarne

bez

i

ducha nigdzie nie stawiay oporu. Dopiero u Tczewa pokalubo zaa si znaczna sia a zadziwiao Polaków i Czechów, si spiesznie posuwali przecie ju tam byy i te oddziay

e

które zostawili u Chojnic.

Przednia stra polslca rozpocza

dopywem coraz wikszj siy wparto niei)rzyjaciela pod zason murów a przedmiecie zapalono. Miejak mogli, jeszkance wod, zrzucaniem dachów zaradzili dnake zapona jedna wiea, a z tej ogie sia si na wszywalk,

lecz za

i

stkie ulice

pomie

i

wszystkie

groeni mierci mieszczanie

ogarn

z jednej

budowle.

Wtedy

strony, a Polacy

i

za-

Cze-

chowie z drugiej odrywali zapory przy bramach; mieszczanie skakali z murów, a Polacy

biach darli

i

Czechowie chciwi

si prawie w ogie.

Bój

w

upu

po dra-

tak smutnej przygo-

nieby potrzebny i usta, a handle sklepione i piwnice nawet po spaleniu miasta dostarczyy odartym Czechom przyodziewku, zaopatrzyo si cae wojsko we wszelkie potrzeby i na zapas nabrao ywnoci. Pawe Russdorf mistrz zakonu zajty owami na wyspie oawie spokojnie sokoy swoje zakapturza i na raz go widok tego poaru tak wzruszy i przestraszy, co tchu do Malborga uciek i wszystkich komendatorów, którzy tylko byli za wojn, wyrzutami obsypywa. Przy tern spaleniu Tczewa wzito mczyzn okoo dziesiciu tysicy. Kademu oddziaowi wojska oddano pewn liczb, a Jan Czapek odebrawszy wszystkich Czechów, i ka-

dzie

,

,

e

*)

byli

Sziffkinder znaczy po prostu majtkowie lecz moe byd e czci z takich statków, które si trudniy rozbojem mor-

po wikszej

skim. Niektórzy historicy

zowi

ich

te

niderlandziemi majtkami.

205 zawszy stos z drzewa

uoy

przeciw Polakom,

s

co

i

e

zapali; czyni im wyrzuty,

jednego

z nimi

jednego jniegodni ziemi, po

rodu

i

Niemcami wojowali, ich w ogie powrzuca. Wzi z tego przykad rycerz polski Jan Stra z Biaaczowa, równie Czapka jak nauki husyckiej przyjaciel: zabranych Schiftkin drów zamkn w domu drewnianym, który som i gaziami oboy, a potem podpali. Jeeli który z tych nieszczliwych ratowa si ucieczk przez pomienie, to go onierstwo kuo zabijao. Bóg nada, e Mikoaj z Michaowa, dosy wczenie przybieg i ogie zagasi kaza; jednake wielu nieboraków srodze byo poparzonych: jeden z upalonemi nogami kaza si do wody niby dla ochodzenia zanie, a tymczasem cikim bólem zdjty, z umysu si utopi. Wyszy nakazy lepszego postpowania z jecami; kobiety zgromadzono w jeden oddzia przejrzano namioty, aby adnej a adnej nieutajono co która miaa przy sobie tego zabiera nie dano a potem pod naleyt stra przeprawione za Wis, w ich wasnym kraju puszczono na wolno. Od Tczewa cigno wojsko ku Gdaskowi: nietylk o wszyzyka,

do spóki

której chodz,

i

z

kaza

i

,

;

,

stkie wsie,

w

ale

w

Oliwie

zupiono dziaa na pagórku i Peplinie

i

,

klasztor z

kocioem podobnie

Pod Gdaskiem tuczono mury miasta.

spalono.

silnie

jak

osadzono

W

porcie

brzene, izbice w elazo okowaue i wszelkie przyrzdzenia ku bezpieczestwu i dogodnoci okrtów i innych statków. Codziennie wojsko si kpao, skaka na wodzie jeden przez drugiego i rozlegay si miechy i krzyki a jedynie z radoci to do morza sign przyszo. Czechowie na pamitk tak odlegej od swego kraju \vyi)raw}% wody w kubeki ponabierali i do domów swoich dowieli. Mikoaj z Michaowa podzielajc ogólne uniesienie, obra brzeg morza jako kres walecznoci wojska, na pasowanie modziey i odbieranie od niej rycerskiej przysigi. porozbijano

ogrodzenie

,

e

,

a

a

W

cigu caej

stao pod

Raciem

tej i

wojny

w

Prusach inne wojsko polskie

na Dobrzyskiej a najazdami

Chemi-

zatrzymywao si krzyack przeznaczon na wsparcie marszaka zakonu pod Tczewem. Tymczasem Gdaszczanie wyprawili ordowników, gotowi wej w ukady. Panowie polscy w obozie niewiadomo z jakich powodów, bez rskiej

e

s

206

e

kojmi wszelkij, przystali,

od oblenia

odstpi

a ugoda

w Peplinie uoon bdzie. W poniedziaek . Wawrzecu rozpoczto odwrót. Pustoszenia podpa-

dopiero póniej

po

i

lania bynajmniej nieustaway,

a gdy si zbliono do Tucholi,

z waów, znowu tyle wzbudzi przestrachu, tabor o pó mili cofnito. czasie dalszego pochodu i stanowiska pod zamkiem Jasiecem od którego dla braku ywnoci wyprawiono Husytów do Bydgoszczy nadjechali komendatorowie owiadczali si bardzo za pokojem i kiedy panowie z nimi zasiedli do umów, modsze, i ni-

rzucony pierwszy pocisk dziaowy

W

e

,

sze

w

tudzie lud, jak zwykle si dzieje

rycerstwo

razach

stanowczych, poczyli swoje uczucia na dobro ogóu, posta-

walk samowolnie uderzyli na Jasieniec. Obj dowództwo dowiadczony wojownik Dobiesaw Puchaa, znany nam ju i z pierwszej wojny przeciw Krzyakom, ze zapau i boju husyckiego po Szlsku przy boku Korybuta; zgromadzi dziaa i zacz wali aeby zrobi wyom w murze i otworzy \Miijcie. Zaoga przez kilka godzin bronia si dzielnie, nowili

i

,

ale

nakoniec

ustpia przemocy.

Leg

ulubiony

w wojsku

ry-

Wilczyna herbu Poraj, a mier jego tak obudzia zajado, jeców, nawet przez jednych poprzebieranych w rón odzie, drudzy znowu ledzili i w sztuki rbali: mao kto uniós ycie; Jasieniec zrabowano i znalaz cerz polski Jan

Lewin

z

e

si taki, co go podpaleniem w gruzy zamieni a nie zdaje si aby póniej by obudowanym. Komendatorowie usyszawszy huk dzia, wiadomo o srogiej rzezi i patrzc na pomienie poaru nad zamkiem, czynili panom wyrzuty postpowania niezgodnego z czasem ukadów, i nietaili obawy o wasne osoby. Panowie uwaali to za dosy zwyky wypadek wojenny i dawali im otuch zupe-

Trway

umowy, a nasi na rozejm do Trzech Króli i na zjazd penomocników stron obudwu do Brzecia kujawskiego w dniu .Jdrzeja. supski Bogusaw ju si by wczeniej z Krzyakami, ale prócz niego zapewniono innym przyjacioom nego bezpieczestwa.

i

nastpnych

dni

reszcie zgodzono

Ksi

królewskim

i

nowym

uoy

lennikom bezpieczestwo

jak Zygmuntowi Wojdatowi,

ksitom

w

czasie rozejmu

mazowieckim

,

mistrzo-

wi kawalerów jerozolimskich Baltazarowi Schlieben rycerzom

Wedelom

i

innj szlachcie

z okolic

Neuwedel

i

Falkenburga,

_ Tucznu

miastu

(Tuetz),

_

207

hospodarowi

a po stronie krzyackiej Swidrygielle i

mistrzowi niemieckiemu.

,

wooskiemu Eliaszowi mistrzowi

Znakomitszycli

inflanckiemu,

jeców puszczono

e wróc, gdyby pokój niestadwa zote wykupu. Ludzie ci, i)0 do nagoci poobdzierani w takim godzie byli pdzeni za woj-

z

obozu polskiego na przysig,

n,

a za ubogiego brano

skiem

e

zboe

korzonki zió, po drodze na i)okarm rwali.

i

Oddziay wojska polskiego zwinwszy i poskadawszy chorgwie u gównie dowodzcego i u rotmistrzów swoich, rozeszy si do domów, a Jan Czapek z Husytami uda si do Pyzdr, dokd mu lee spoczynkowe naznaczono. Odwiedza potem króla w Kole i wraz z drugimi Czechami bardzo hojnie

by

W

stoszenia i

obdarzony.

tej

jeziorami

cae Pomorze krzyackie tak

wojnie

srogiego spu-

e czternacie wsi tylko zasonionych botami rabunku Dugosz powiada: e spalenia uszo.

doznao

,

i

swawola Husytów, wywary zbawienny wpyw na Polaków, bo im pokazay ywy przykad, czego naród wyzuty

rozpusta z wiary

i

dopuszcza si

jest

w

stanie.

Krzyakami, a zwaszcza po niekorzystnem odstpieniu Polaków z pod Chojnic, Swidrygieo korzystajc z dogodnój pory, naszed Litw i w krotce Wilno, Podczas

Troki,

Lid

i

tej

wojny

z

inne gówniejsze miasta popustoszy

nowie litewscy,

ci

nawet

zawizali spisek na

,

i

popali. Pa-

którzy za jego nieprzyjació uchodzili,

korzy jego,

atoli

Zygmunt Woy dat wcze-

nie wszystko odkry

i Janusza Moniwida wojewod trockiego tudzie Rombowda marszaka, gównych naczelników, kaza. Swidrygieo w boju walnym byby niewtpliwie zwycistwo odniós, a dla tego Zygmunt nieda si wywabi

ci

w

pole,

lecz z lasów^

a najbardzij przy paszeniu koni nie-

napady robi. Niesychanie przez to saby siy Swidrygiey, a zaproszeni przez niego Tatarzy zniszczywszy tylko ziemie kijowsk i czerniechowsk nawrócili sobie do domu. Fetko z Ostroroga ów znakomity stronnik kocioa gre-

prz);jacielskich,

,

,

Swidrygiey, dokazywa po miastach i wociach podolskich w pobliu Dniestru. Podjechawszy z maym oddziaem pod sam Kamieniec wywabi za sob Teodoryka Buczackiego, i tak naprowadzi na zasadzk górami ckiego

i

przyjaciel

,

208

e

go ywcem zapa i darowa mistrzowi inflanzakryt, ckienm na zamian w swoim czasie za marszaka inflanckiego, który przez Litw by wzity pud Dbkami nad Wiersz, póniej Fetko pospou z kniaziem Noszejem, miasto Brze ruski (litewski) napad, zupi i spali a nawet zamek byby ksita mazowieccy przybiegli Polakom zdoby, tylko

e

w

odsiecz.

w

Alexandrze hospodarze

Postrada

Swidrygieo znacznego sprzymierzeca Mutan i Wooszczyzny. Po mierci

atoli

Alexandra jego syn Eliasz, który

mia

Zofii,

kaza utopi

sw

brata

do ucieczki zmusi.

str królowej dniego z niej

sob rodzon siomacoch, a przyro-

za

Brat ten imieniem

Stefan przekrywa si pomidzy Góralami, a e by charakteru agodnego, zyska ich mio, poczem wjjedna sobie niewielki oddzia u sutana tureckiego, ogosi si hospodarem a dobrze od wszystkich przyjty, wypdzi snadno brata, dziemi. Jagieo przyj który do Polski uszed z i

on

Eliasza uprzejmie

jako

szwagra

swego

i

dobrami obdarzy,

eby Multany Wooszczyzn utrzyma pod

lecz

i

zawsze po sobie, uzna Stefana za

wadz mie

prawego hospodara

i

czyli

przysza ch, wróci do ojczyzny Stefanem rzdy wojowa: o gdy si wic chcia nieznai ze cznie z Polski wylizgn, by przez szlachcica Jana Kol przytrzymany, a od króla na danie panów odstawiony pod dozór Piotra Szafraca wojewody sandomirskiego i starosty sieradzkiego, który go z wszelk czci i wygodami, ale pod kluczem na zamku sieradzkim trzyma. Stefan uznajc w tem postpowaniu wielk dla siebie yczliwo, okazywa si Polsce i królowi wiernym, ze Swidrygie wcale si niepara. cigu caej wojny bawi Wadysaw Jagieo w Koninie, lubo tam cika panowaa zaraza, na któr we wsi Bredni zakoczy ycie Jan Szafraniec biskup wadysawski i kanclerz królestwa. powrocie do Krakowa zajecha drog

wojewod; Eliaszowi

atoli

W

W

kapan

zyska tajemne posuchanie. chaas i grozi znowu, e prawa biskupa dyecezyalnego uyje to jest tego heretika osdzi spali kae. Król si tumaczy, e na posuchaniu niebyo ani wzmianki o wierze, i kapana przysa by Chrykrólowi jeden

Zbigniew Olenicki

czeski,

robi

i

zaraz

i

e

^09^ owego czasu sawny astronom, a to z doniesieniedugo pokae si wielliie zamienie ksiyca

stian z Pragi

e

niem,

w

skutek którego królowie

umiera Ijd i std Jagieo jako ju

podeszego wieku, powinienby swe sprawy w oczekiwaniu sldej mierci, pouatwia.

bli-

XX.

e

na wniosek posów soboru bazylejskiego Spominalimy, Polacy przyjli zasad, i papiee stoj, pod soborem: Zygmunt cesarz podziela take to zdanie, ale odby on koronacy tylko

niemieck w Akwisgranie, wzdycia

w Rzymie

a si

za

do koronacyi

miaby prawo uwacaej Europy. Papie

jako cesarz rzymski, przez co

niewtpliwego

za

Eugeniusz IV,

umia

naczelnika

z tego

przyszo do tajemnych wyszo soborow odsunito

korzysta

i

porozumie, podczas któryci na bok. Zygmunt czowiek najprzebieglejszy w wieku swoim, wpad pomidzy monarchów i ojców duchowiestwa zgromadzonych

w

w

Bazylei: jak

zacz

dowodzie,

e

przez niesnaski

któr sobór konstancyeski by ju przytumi; jednego godnoci, drugiego darem, kociele tylko herezya si wznosi,

tego obietnic,

sowem

a owego grzecznem

tak nastroi,

e

zoeniu papiea ju ani mowy niebyo i w miejsce wyrzutów zbrodniczych, same mu pochway sypano. Zygmunt dolubo kaza wicej, bo przemóg na soborze bazylejskim, kalixtyni czescy zostali przy tem, trzeba komuni zawsze przyjmowa pod dwiema postaciami, kara duchownego za zbrodnie i grzechy miertelne w sdach wieckich, pozwoli kademu miewa kazania a duchowiestwo do ubóstwa napowrót przywied przecie ukad na tych zasadach z nimi zawarty, czyli tak zwane kompakty zatwierdzono a kalixtynów uznano za prawych i najpierw szych synów kocioa o

e

e

,

rzymskiego. Krzyacy korzystajc

ze stanowiska swego opiekuna Zygmunta cesarza gotowali spraw przed sobór bazylejski i)rzeciw Jagielle i Polakom o zamanie traktatów i wszelkich zobowiza zaprzysionych a nadewszystko o bratanie si z Hu,

,

sytami,

za

spalenie

o

ostatni

Tom

II.

klasztorów

wojn w Prusach

w

tak

Pelplinie

Oliwie;

i

przedsta\\1ah 14

jak

ca gdyby

210

bya

Imsyck i jak gdyby król z kasztelani ni krakowojewod iioznaskim byli najemnikami Czapka rot-

rei igijii

wskim

i

mistrza a nie Czajjek

rotmisrz najemnikiem królewskim *) krzyacki wnosi doktor Andrzój

aob

Jako adwokat

odpowiada mia w imieniu Polaków Kaspar Perugia synny Woch w wymowie sdowój. cesarz Zygmunt ba si obrazu praw^dy i talentu prawnika, dosy e wzbroniwszy mu gosu zacz w te sowa „nie potrzebuj ja niczyich objanie, znam t spraw, na ni patrzyem przekonaem si o królu polskim, kiedym z nim sta av poluMam jego przyrzeczenia listami je udowodni mog/' DaIj unosi si jak Jagieo czyclia na wytpienie Niemców niemieckiego jzyka w Prusach a wpadszy na histori Jadwigi Wilhelma austriackiego, jak z poganina wszed na Pfaffendorf

a

Sn

:

i

i

i

i

i

tron polski, nie przez

da za:

maestwo

ale przez

cudzoóstwo.

Do-

ju wtedy tylko dla tego e si uwzili za pomoc pogask zniweczy zakon, czego w czci dopili koo czego jeszcze pracuj." Wylicza ile to byo i)Olubownych sdów wyroków a zawsze „poczynili takie rzeczy Polacy

i

i

wzgardzonych lub odrzuconych od Polaków. Na koniec ten w Niemczech ukoronowany a przed pidziesiciu laty odegnany od tronu polskiego na który si gwatem wdziera stary oszust, co krzywo zaprzysiga przymierza z Polsk ile razy

mu

tylko chodzio o

konu krzyackiego,

wycinicie pienidzy ze zuboaego zaowiadczeniem Polacy

e

zamkn mow

amanie przysigi wielokrotnie oszukali i Krzyaków jego. Papie zna spraw ale nie chcc broni Polaków dla tego e si zadali z najzacitszymi Husytami wyszed z po-

])rzez i

siedzenia.

Niemcy

de sowo e

W w

za

na soborze

przez ich cesarza

i

w

najliczniejsi

pocie roku 1434, zasiad król miecie Korczynie, aby

z

uoy

Nowm

uwielbiali ka-

ich interesie powiedziane.

panami na radzie sposób

do bronie-

si przeciw skardze krzyackij. Zbigniew Olenicki jakkolwiek robi królowi i wielu panom zarzuty o Husytów przecie podj si obrony przyj naczelnictwo wybranego ponia

i

selstwa na sobór bazylejski

wizek powstaniem na *)

I

,

króla

ale

zarazem

wzi

sobie za obo-

zgromi mniej wiernych kocio-

uYoigta dzisiajszego pisarza prawie jeszcze tak wyglda

ta wojna.

211

Zacz mow

owi.

przymi

bez ogródki,

e

Jagieo pijastwem po

agodno, pokor, cierpliwo, pobono, hojno askawo, e zabieraniem dóbr, nocaci

swoje wielkie cnoty: i

podwodami zniszczy klasztory i o poow mnij Dworscy i wojskowi wymuszaj jest zakonników. potrzeb, ale ile wozy udwign. nie w miar Na mennice nawet kobiety zyskuj od króla pozwolenia, cho panowie duchowni i wieccy woaj o haniebne faszerstwo pienidzy. Za pojazdem królewskim tumy kraj przebiegaj, woajc o sprawiedliwo, ale do otworzenia sdu nigdy nieprzy chodzi. by niegdy sug, ale przez rozporzDoda Zbigniew, stanowiskami,

ywno

e

otrzymawszy

dzenie boskie

godno

biskupa a

wic na

sto-

powiedzie, co mu na sercu ley, co cho niemie królowi, przecie jest na jego wasn i kraju korzy. Jeeli si król niepoprawi, niech b-

pie

ojca królewskiego wyniesiony, winien

kltwy i chosty apostolskiej. Jagieo, który wtedy ju omdziesit sze lat liczy wzroku by prawie pozbawiony, zebra swoje ostatnie siy

dzie pewien

i

e

drcym gosem

odpowiedzia, biskup krakowski zuchwale sobie postpuje; choby by powód do wyrzutów, to z obecnych panów tylko arcybiskup gnienieski jako naczeli

nik

duchowiestwa krajowego mógby

Niey ju

Jan Szafraniec biskup

je

robi.

wady sawski

i

kanclerz

pastwa, który wadzy papiezkiej i duchowiestwu nie dawa w wiatowych celach przewagi nad Polsk, lecz stara si interes wieczny kocioa z interesem doczesnym narodu tak skada i jednoczy, aby bez wzajemnego sobie szkodzenia, szy porówno na dobro ludzkoci. Zbigniew Olenicki niemia ju godnego siebie przeciwnika, std stronnictwo jego cakiem przemagao w radzie pastwa i wszystko stanowio. Gdy król sdzi, e przez sw odpowied znajdzie takich co go popr, okazao si wanie przeciwnie bo wstali wszyscy niemal pa,

nowie radni podzielaj.

i

owiadczyli,

Król zala si

e

sowa biskupa krakowskiego zami i z paczem rzewnym izb

opuci: nikogo

to jednak nie wzruszyo, a Wojciech Jastrzgnienieski jeszcze Zbigniewa pochwali za tak wyborne naladowanie witego Stanisawa, z przyznaniem prawdziwej zasugi, za któr papie i Bóg wszystkie grzechy z pewnoci mu odpuszcz.

biec arcybiskup

,

14*

212^

Okoo zowi

zasiad w bliskoci chcia sobie zbudowa zamek, z któregoby na-

take

j?o

Czorsztyna

i

Fr>'deryk,

pady na Polsk robi.

e

nataro,

knia bez kraju Fedor, u

te^o czasu jaki ruski

Czechami

z

Poszo zatem wojsko nadworne

wszystkie zamiary tego

i

tak

skoczyy si

przybysza

na ucieczce.

Po

hod

W

Nocy chcia Jagieo w Haliczu odbiera

Wielkiej

od Stefana, nowego wojewody nmltaskiego

podróy zmienio si

i

wooskiego.

spady niegi, pomarzy zboa nagle wiosna przybraa posta cikiej zimy. Król w i)odróy jak zwykle, ciepego koucha nieuywa, lecz czasie

powietrze,

i

tylko baranki nosi

gn.

wa

Grdy

ztd

i

z przezibienia

swoje upodobanie albo raczój

religii

niemoc sobie

si na nowo rozzieleniy drzewa

otyckij,

e

wajcym sowikom,

w

i

ki,

ci-

zachow>'-

przyzwyczajenie z

dawnj

nocy po lasach przysuchiwa si pie-

przez co

do zdrowia nieprzychodzi.

a

wooskimi w Grodku sposób odbierania hodu, zatrzsa go przy obiedzie

nareszcie

gdy

panami multaskimi

z

i

ukada cika ograka.

Przez siedemnacie dni upada widocznie na wiek tak daleko posunity zapowiada zblianie si ostatniej godziny. Zaopatrzony sakramentami, zdj piercie którym bra lub z Jadwig i kaza go odnie w darze silach, a

wszechwadnemu Zbigniewowi Olenickiemu

e i

uczynione

sobie

wyrzuty

ma

za

swoje dzieci staraniom jego porucza.

wiary z zasadami

kocioa zupenie

winy swoim winowajcom,

i

z

owiadczeniem,

suszne, a

sw

dusz

Uczyniwszy wyznanie

zgodne,

odpuci

wszelkie

o trzecij godzinie na noc (po za-

w poniedziaek dnia ostatniego maja r. 1434 spow Bogu. Zwoki zoone w trumn, któr oblano smo ywic, wywieziono z Gródka. Po drodze zbiegay si tumy

chodzie)

cz i

Krakowem na czele processyi staa królowa których pacz aosny wznieca lito powszechn. Przez wiele dni, dopókd si panowie niezjechali, odbywano naboestwo. Nadszed dzie pogrzebu, magister ludu, a przed

Zofia

Pawe

z

synami,

z Zatora

uczci

pami

króla

mow

polsk, a nako-

marmurowy od dawna przygotowany, spupotm na grobie pooy dugi napis wier-

niec rozwarto grób

szczono zwoki, a

szem aciskim uczony Grzegorz skup lwowski.

z

Sanoka póniejszy arcybi-

213 Jagieo jania pomidzy pierwszymi monardiami Europy, przeszed

z

gonem

imieniem

w

i

iistory, ale bez zasugi,

be

rednich nawet przymiotów i zdolnoci. Przez Opatrzno narzdzie do oclirzcenia Litwy, do jej spojenia z Polsk na w skutek tego do upokorzenia Krzyaków powoiany, jako naczelnik Polski, kiedy si Polska wzbia w znaczenie, pomimo zupeny brak zasugi zajania take saw. Czterdziei

ci

om

lat

Jagieo panowa od

Ciy

e

zczenia dwóch

czasu

naro-

modu

okazywaniem przywizania, podszed stryja Kiejstuta i zdradziecko udusi kachciwy, a z boza. Z przyrodzenia ociay, marnotrawny jani kary na drugim wiecie pobony, sypia do poudnia, pod wieczór mszy suchiwa, poci gorliwie, stawia i obdarza hojnie klasztory; gdy w drodze wiee kociehie ujrza, zaraz kapeluszem si ukoni*), ale kiedy si z pod wpywu duchownych wywar, to znowu klasztory, kocioy i wszelkie zakady religijne uciemia. Gnienie Sandomii-zu i Widów.

na nim zarzut,

za

i

W

,

licy, kocioy greckiem malow^aniem przyozdobi. Gusa, zabobony, wróby, które z pogastwa wyniós, do dni ostatnich zachowa. Z modu niezmiernie w yciu skromny, na staro wicej sobie pozwala, a nawet noce przy puharach spdza. Bez sposobu do wikszej rzeczy, nietylko rzdy pastwa, lecz sprawy wojenne i dowództwo \f walnych bitwach, komu inwikszych nemu oddawa"*). ogóle zalet mao, a wad

W

i

i

drobniejszych od ducha

poziomego nieoddzielnych, dostat-

kiem liczy.

*)

**)

Aeneas

Silvius.

Voigt w

De

Polonia.

swej historii zikonu

jum Unterflan^t ber ^cirfdaft samej mierci jako przebiegego bi^

ale co

warte jego ocenienie

i

ludu

be-l

krzyackiego Orbcna

bfutfiien

chytreg'©

i i

politika.

wypadków,

C^efictitc

*|5rciif!cii'3

przedstawia go do

Pisa po ródach wida.

to z tego

KSIGA DZIESITA.

Tre. Po mierci Jagiey, panowie z Korony zapewniaj jego synowi Wadysawowi panowanie, ale e by maoletni, uradzili znie si z Litw, ho si tworzyo stronnictwo przeciwne domowi jagielloskiemu. Na czele tych by Mikoaj Siestrzeniec Kotwicz, zwolennik Hussa, Dersaw z Rytwian, Spytek z Mielsztyna. Zbigniew Olenicki jadc do Bazylei, zatrzyma si w Poznaniu i tu z Wielkopolanami Wadysawa maoletniego królem ogosi, a skoro mu królowa doniosa, e sprawa jej syna w Maopolsce jest zagroona, przyby do Opatowa na dzie . Magorzaty, gdzie by zjazd i swym wpywem atwo przemóg e husyci z niczem odjechali.

—

,

—W

bya znaczna wikszo za Wadysawa, mniejszo b'a w to e dziecko. — Zbigniew okazuje ksig ustaw Kazimirza w. rycin koronacyi Kazimirza na

czasie zjazdu

ty

Jakób

w

Krakowie

koronowaniem Olenicki

i

—

Kiedy chciano obrzd koronacyjny zaczyna, husyci albo raczej wartogowy, Spytko z Mielsztyna, Abraham z Zbszynia i Jan Stra z Kocielnik chcieli to w zystko zniweczy. Jan Gowacz z Olenicy

jako dziecka.

—

marszaek królestwa wezwa przytomnych do rozdzielenia si na dwie strony, za koronacy na praw, a przeciw niej na lew. Okazao si e za koronacy nierównie znaczniejsza wikszo bya, udano si na pokoje.

—

—

Arcybiskup gnien. z biskupami wzili pod rce królewicza Wadysawa, zaprowadzili do kocioa i ukoronowali. Zgodzono si, z ziemi krakowskiej dwóch, a z kadej innej jeden pan do rejencyi ma nalee.

—

Chaasy na ksiy,

e

e

—

dopuszczaj si zdzierstw przy ciganiu dziesicin. Zbigniew Olenicki i inni duchowni pragn zgody. Z Krzyak mi yczono sobie ukadów, ale wielki mistrz zwóczy takowe tymczasem mudzini kawalerów inflanckich do szcztu wygnietli. Ponienie dumy krzyackiej i wiksza powolno do zgody z Polsk. Stefan hospodar Mul-

—

— ,

— —

Wooszczyzny jego Elias nieby na tan

i

ulego

wierno dla wolno puszczony. — Wrzawa

obiecuje

i

,

Polski, byleby brat o dziesiciny

przez

stronników husyckich rozpocza si na nowo, ale szlachta bojc si ki-

2L5

—W

Litwie Swidrygieo wytyka dziesicin. W Czeanieli mia Zygmimt Woydat. chach uznanie zasad kalixtyskich otworzyo drog cesarzowi Zygmuntowi do tronu i z tej przyczyny Korybut zostawszy bez widoku na przyszo, porozumia si ze Swidrygie i przyby do Litwy. — Obaj postanowili Zygmunta Woydata zbi wypdzi, a Litw od Polski oderwa. - Panopobliu ^^'olkomirza stany wojwie polscy wyprawili znaczne siy. — ska na przeciwko siebie. — Nastpia walka zacita, Polacy jedno skrzydo napdzili na rzek wit zatopili, a drugie lasami zakryte uchomordowano wrogów, prawie wszyscy kodzio. — Przez 13 dni apano mendatorowie polegli, tak, i Krzyacy inflanccy zostali bez rzdców. —

twv di)zwala jak zwykle

przygotowa stronnictwo

silniejsze

-

i

W

i

i

Zwycistwo

w

obchodzono

to

Krakowie, znaleli si posowie cesarscy, w sprawie litewskiej, lecz z niczem

którzy ofiarowali porednictwo pokoju

Zgoda cesarza z papieem z narodem czeskim usuna niea Polsk, zniszczya krzyack nadziej zaborów przez rzucanie si chytrze pomidzy obadwa narody, w Polsce za zatamowaa niejako postp nauki husyckiej, osabia kótnie szlachty z duchowiestwem

odjechali. -^

snaski

i

midzy Litw

i wszystko zaczo z caej duszy wzdycha do pokoju. — Brze kujawski obrano na miejsce zaatwienia wszelkich zatargów z Krzyakami i na Sty Traktat brzeMikoaj 1435 obiedwie strony roztrzsay punkta sporne.

—

ski

na

,

jakkolwiek

korzy

wikszo

Polski.

—

—

narodu

bya

przeciwna jego zawieraniu,

"W traktacie tym panuje duch chrzeciaski.

wypad

— Mul-

Biaogrodem jedne a Eliasz z Soczaw wzi we Lwowie zoy hod przed modym królem Wadysawem, Stetan za usun si od zaprzysienia wiernoci. WySwidrygieo szuka u panów polskich litoci uprasza o wzgldy. sani arcyb. gnien. Wincenty Kot, Zbigniew Olenicki; Jan z Tczyna Marcin ze Sawka wojewodowie, by porozumie si z Zygmuntem Woydatem i wyjedna dla Swidrygiey jak ziemi. — Zygmunt zajeclia im przez jakiekolwiek zaopatrzenie drog w Grodnie, dowodzi baga, Swidrygiey sam na niebezpieczestwo naraony bdzie i wszystko moe tany podzielone.

drug

poow

Stefan z

—

kraju.

,

Eliasz

—

i

i

e

i

nienalegano na niego i Swidrygie poSpytko z Mielsztyna wraz^ z Fedorem z Ostroga Szlachta za wpywem Olenickiego naszli dobra biskupa krakowskiego.

Byo

utraci. -

euszne, przeto

zostawiono jego losowi.

—

—

zjechaa do Nowego Korczyna

w

mnienia

imieniu

i

spisaa akt koixfederac}jny.

króla nieprzyniosy

—

Gdy napo-

skutku, wydano pozew Spytko wi

e

zagroeniem, jeeli niestanie, to za nieprzyjaciela kraju ogoszony Spytko zjecha do Krakowa i obieca Olenickiemu wyrzdzone szkody nagrodzi. Dersaw Rytwiaski napad miasto Zator, ksicia tamtego wygna i mieszkaców wypdzi i po caem ksistwie owicimskim si rozpociera. — Rzd polski wda si w t spraw, Zator od by znieRytwiaskiego wykupi, odda ks. Wacawowi, lecz za to wolony zosta królewskim ('annikiem, — Zygmunt cesarz mnierajc przy-

z

bdzie.

—

—

ksi

wouje panów wgierskich czeskich, przypomina im e Albrechta austryackiego nastpc sw zamianowa. - Wgrzy zaraz w Biaogrodzie Albrechta ukoronowali elektorowie niemieccy take mu rzdy cesarstwa poi

,

wierzyli.

—

W^ Czechach

za

utrakwici obrali królewicza polskiego Kazi-

^216

—

Panowie jedni za, a drudzy przeciw przyjciu czeskiej korony Niemcy nigdy nie yczliwi Polakom, cesarstwo z Wgrami i Czechami zczone przez je-

mirza.

—

Zygmunt Woydat rozstrzygn swem zdaniem,

e

s

e

wpyw

dnego monarch, uietylko

Jan

i

Tczyna

z

kilaków,

—

wkroczyli do Czech.

—

Sdziwój

z Ostroroga

wojewodowie odebrali rozkaz, aby

Albrecht pospieszy do Czech

e

Bóg wie, jak niepoznas.

Polski idtraca, ale

moe.

przjjazne zamiary przeprowadzi

i

z

wojskiem

koronowa

si.

—

"Widzc nieporadzi wezwa Wgrów i urlirstów niemieckich i zebrali si w liczbie 30 tysicy. Polacy mieli ledwie 14 tysicy i rozoyli si obozem pod miastem Tabor. Jerzy Podjebrat stronnik Kazimirza odniós znaczne zwyciztwo ale zabrako ywnoci. — Polacy schronili si do miasta a Albi-echt lozpuci wojsko i odjecha do Pragi. tym czasie Tatarzy wpadli na Podole i straszn rze sprawili. kraju za droa póniej gód i morowa zaraza. r. 1438 na walnym wiecu w Piotrkowie w dzie Poczcia N. M. Panny, ogoszono Wadysawa 15 le-

—

—

,

—W

—W

go

—

dojrzaego.

tniego za

W

Spytko z Mielsztyna z swoimi stronnikami przy-

wiód do skutku konfederacy wystpi przeciw biskupowi Olenickiemu zacignwszy jazd zagraniczn, a z kmieci swoich i)iechot urzdzi. — Naszed Ivorczyn w czasie zjazdu a nie zastawszy ani biskupa, ani mai'i

szaka pastwa,

Wadysawa —

Koniecpolskiego,

ani

wadysaw,

biskupa

Eugeniusz IV pap.

-

piezkij nad soborem.

—

zacz

—

Z

Eugeniusz nowy

zwoa

w

Bazylei

nictwo pozostao

i

skoczy na upiey w

w

na soborze

tego

gospodach

Mikoaja Lasockiego dziekana krakow.

da

Bazylei

wyszoci

pa-

powodu nastpiy stronnictwa przeciwne.

sobór do Ferrary, tymczasem przeciwne stroni

olirao

papieem Felixa

V. - Eugeniusz wy-

sa posów do Konstantynopola i jeliby koció grecki gotów by uzna wadz papiezk, wszystkie pastwa europejskie poczyyby si w jedne ,

Jan Paleolog cesarz wscholig na zniweczenie potgi muzumaskiej. na wszystko przystaje. Od dni ucieszy si z tego i odpowiedzia, czasów Wodzimirza w. ustanowiony by pod wadz patryarchy carogrodzkiego, metropolita kijowski czyli ruski, Ru caa ulegaa jego wadzy, je-

—

e

dnake na lików, a

—

Na

w cigu kilku wieków wyrobio si wicej katoJagie by ustanowiony biskup katolicki. Ferrary zaraz w marcu zjechali cesarz Paleolog, patry-

Rusi polskiej

w

nawet

sobór do

Kijowie przez

archa carogrodzki Józef z 20 biskupami greckimi ski.

Dnia

6 lipca

1439

i

Izydor metropolita ru-

obudwu kocioów,

podpisano akt unii

uoony

po grecku i po acinie. — Bessarion biskup nicejski i Izydor metropolita ruski, obydwaj mowie nauk znakomici zyskali tytu kardynalski. W. kniaziowi moskiewskiemu niepodobaa si unia florencka, bo przywyk duchowiestwa ruskiego. - Izydor zmuszony by siebie uwaa za

—

gow

z kraju

uchodzi.

— Zygmunt Kiejstutowicz

,

W

Czechach kach zosta zamordowany. — Kazimirz powróci z wojskiem do kraju. ki"ólem pols.

zawarty.

— Wadysaw

niemóg bo Turcy Wgry naszli jad si arbuzami, zachorowa i umar. brecht

stan i

Tro-

Bieczu ale

Al-

i

srogi

przewag Albrecht. — Pokój pomidzy Albrechtem

wzi

~

i

w

czowiek chciwy

na czas

w

zdobyli Smidrów. - Cesarz prze-

—

ona ma przej

Cesarz rozjiorzdzi, jeli

jego syna porodzi bdzie dziedzicem a jeeli córk, dziedzictwo

217

— Wgry

na najbliszego krewnego. do Krakowa

i

d.

Wadysawowi

ofiarowali

wszyscy byli za tem, ale cae rycerstwo

—

swego króla za granic pastwa.

si wielu panów

Wadysaw

ju

1 440 wysali poselstwo koron. ~ Panowie polscy nie

23 stycznia III

Na

sprz}'jao

rozszerzeniu

wiec walny

na wkroczenie do Wgier.

—

—

do

Na

wpywu

Sdcza zjechao

czele wojska

zaj

W-

Kezmark. Ztamtd cignito ku rodków gier przez Przeszów. Do Budzynia stawili si wszyscy najwysi panowie wgierscy wieccy i duchowni. Znaleli si i posowie króla bokról miasto

—

—

rzdzcy serbskiego którzy uszanowanie zoyli i prosili o pomoc przeciw zaborom muzumaskim. — Zapa by wielki na pocztku niackiego

i

—

póniej ostyga.

ale coraz

Wadysaw

Król

wiernych sobie

wysa,

przeciw buntujcym si z oddziaami polskimi

Wgrzynów

gdzie pod miastem

—

Balta pokonany zosta. Maopolanie i ruscy panowie na czele znacznych oddziaów posiki królowi dostawili. Król cignwszy siy r. 1441 ruszy na pogranicze austryackie i miasta odpade Bandejów, Koszyce, Lubocy, Kremnice i Przeszów przywróci. Z tem wszystkiem sprawa Wadysawa w Wgrzech chylia si ku upadkowi a Polska wysiliwszy si bya bez obrony. — Ksita szlscy zaczli si poddawa królowi polskiemu, ale królowa Elbieta wysaa Austryaka Zajca, który rabowa i pali. Tatarzy znowu szerzyli swoje zagony i uprowadzili liczny jasyr Eugeniusz pci obojej. Zatargi o wyszo soboru jeszcze trway. IV i Felix Y szukah stronników. — Polska zostaa w neutralnoci. Julian Cezarini jako pose Eugeniusza IV przj-prowadza pokój midzy królem

—

—

,

—

—

—

—

Wadysawem a Elbiet cesarzow. — Córk jej starsz a modsz dla brata swego Kazimirza. — Nastpiy

— ca si

wiedziny,

wkrótce nagle cesarzowa umara.

rozsterki,

Wadysaw

—

postanowi obróci

zastrzeoa

dla

wzajemne odUspokoiwszy wewntrzne

siebie

przeciw

muzumanom.

Jana Hunyada zamianowa wojewod siedmiogrodzkim, ten tak w nuiiejszych jak w wikszych ]3itwach korzystnie wychodzi. — Matko rzdzca Dalmatów aby Belgrad oddano Turkowi albo eby Wgry zobowizay si do pewne' rocznej daniny. — O tych warunkach ani sucha nie chciano. Wgrzy przez zgon cesarzowej Elbiety widzc, Wadysaw stoi silnie zamierzyli przez wojn z Turkami wzmocni si. Julian legat

da

,

—

e —

zarcza, e nadejd znaczne posiki od panów papiea wsparcie pienine. Na witki

—

sza

w

katolickich a od Eugeniur.

zebray si stany

1443

waln wypraw w sprawie Chrystusa jego wyznawców. — Cesarz Fryderyk wymówi si od naczelnictwa wojny które mu ofiarowali Krzyacy, którzy lubem zakonnym do wojen przeciw

wgierskie

Budz}nie

i

uchwalono

i

poganom biedy

w

byli

obowizani

czasie

wojny

z

ubolewaniem odpowiedzieli,

polskiej,

Tymczasem najmowano zbrojono oszczynie. AY dzie w. M. Magdaleny i

—

spalono.

—

Pod Muraw sem Turków

przy wiedzeni do

—

r.

1443 wyruszy król z woj-

Przebywszy Dunaj rozpoczto szturm Zofii, wzito Wszystkie warowne miejsca rackie poodbierano Tm'kom.

skiem z BudzjTiia. i

e

zdoby si' na wypraw. — wojska w Wgrzech, Polsce i na Wo-

niepotrafiliby

—

—

Hunyad tymczaboku na króla. otacza, których 30 tysicy ledz miao na polu, a cztery z 9 bunczukami dosta si do niewoli. Wkroczono do Runielii a nakoniec chcieli Tiu-cy

uderzy

z

—

^218

—

pod granic Macedonii oczyszczono kraj chrzeciaski z BihUi^nianów. Tymczasem sutan przysposobi znaczne wojska, basz Natolii powoa na

wwozy

dowódzc, kaza mu

—

walna bitwa.

dy

wiele

gór osadzi

si do

niecierpliwi boju wysuwali

i

Woj ka cbrzeciaskie przeamay

trupa.

— Cz

cofna si w

jednak

—

ywnoci

ani dla koni

—

—

Sutan sam w pole wyruszy. Zapado na radzie króodwrót naley uczyni. Jan Hunyad, gdy wojsko

ani dla ludzi.

Mny

e

lewskiej,

wyrosa nakaNastaa zima,

nieprzyjaciela,

góry.

popalone okolice Bulgaryi niedostarczay naleycie

sutaskie

— Ale Turcy

spokojnie czeka.

utarczki z których razu jednego

po swojemu ze wszech stron uderza, mnóstwo wycina, wielu bierze do niewoli, midzy nimi i szwagra sutana. Król z wojskiem postpowa w przodzie, zatrzyma si pod Belgradem ztamtd czyni zasadzki,

—

stan w

Budzyniu gdzie powitany

w

dzony, nazajutrz

skada,

i

dla i)am

wród okrzyków

i

do miasta wprowa-

kociele P. Maryi bunczuki na nieprzyjacielu zdobyte

tki wspólnego boju

szych rycerzy polskich

i

kae malowa

—

herby 12 przedniej-

Papie Eugeniusz IV i królowie powinszowaniem. Papie nalega na

wgierskich.

—

rónych narodów przysali posów z króla i panów, aby wstp Turków do Europy na morzu zamknli.

wzywaj

no\yie polscy

n'e

zapdza

bezkarnie

moe.

—

króla

a broni kraju,

Wadysawa, by w który

ju

nietylko

—

Pa-

obce sprawy daleko si

Tatarzy

ale

i

Szlzacy

upi. — Odpowiedzia król, e na witki dopiero przyby Na wielki zjazd zwoa Wadysaw do Budzynia na S. Jerzy na

—

którym zajto si rozwaaniem wyprawy przeciw Turkom. Panowie zobowizali si do udziau osobistego, naoono na kraj nowe podatki a Jan Hunyad otrzyma rozkaz, aby poprzyrzdza machiny, dziaa, strzelby, wozy i co potrzeba. Cesarza Paleologa wezwano, aby natychmiast przewie Turkom wystpi. Papie Eugeniusz niepomin adnego sposobu religijnego, by na nowo obwieci wypraw krzyow. Rozsterki wewntrz kraju nieustay, Giskra na zgromadzeniu publicznie owiadczy, adysaw pogrobowiec uwaany by powinien za prawego króla wgier-

—

—

—

'

e

skiego.

—

Julian

—

Ju

kardyna przywiód

rozejra

na dwa

lata

tedy papie, Wenecya, Genua, Burgundia

midzy

stronni-

Francya przeznaczyli flot na morze czarne a i7cerze zaczli si wybiera na te wojn chrzecijask. — Sutan Miurad zagroony od Karamanów, powziwszy wiadomo jaka burza zbiera si na niego u Wgrów, da pozna pi-zy ukadzie okupu szwagra, iby pokój nawet pod trudniejszemi warunkami przyj. — Ksie racki czyli serbski zmówi si z Hunyadem gdyby pokój od Wgier i Polski upewni. Stao si jak sobie yczono, pokój zawarto na lat dziesi; król Wadysaw owiadczy si za pokojem i odTurcy spónili jecha do Szegiedyna i przysig z obu stron wykonano. Kardyna Julian korzysta z tego si nieco z oddaniem miast rackich. co wiksza pogrozi i kltw. i nie ustawa przeciw traktatowi powstawa wojna na nowo ma by Mowy starania kardj-naa Juliana sprawiy, ctwami.

i

—

i

—

—

,

—

rozpoczt.

W

e

i

—

Król, Hunyad

i

inni

panowie mieli prowadzi oddziay.

Polsce ubolewano na niedotrzymanie przysigi

—

i

wysano

—

poselstwo aby

Król rozpocz pochód, panów zebrao si mniej jak na pierwsz wypraw. Król przebywszy Dunaj w pobliu Orsowy, sta

wojnie zagrodzi.

—

^9 —

si panem caej Bulgaryi. Pod Nikopolem przyby Drakua iospodar Wooszczyzny zagómej i da 4 tysice jazdy pod dowództwem syna swego. Wówczas nie byo wicej wojska nad 25 tysicy. Wydano manifest przypowiedni Turkom, aby mogli opuci Europ, bo chrzeciauie rz}inscy przyszli wyswobodzi chrzecian greckicb. — Król rozpocz oblenie dwóch zamków Sumena i Petrecza, obydwa zamieniono w perzyn. — Tymczasem kard. Julian odebra list od kardyn. Franciszka Coudolmieri, wojska azyatyckie zdoay si na maych odziach przeprawi do Galliopolu, azatem w wielkiej sile stan do boju. Wielu panów owiadczyo si za odwTotem, ale król i Hunyad zbliyli si do Warny. — Nieprzyjaciel nadszed w ogromnej sile. — Dnia 10 listopada M44 król uszyko-

—

e

—

wa

—

Turcy swoim obyczajem stanli w póksiyc i do nieprzyskrzydami ni rodkiem. Zwary si wojska, ju na strome chrzecian zwycistwo brao przewag. Król z garstk Polaków, prosto pdzi na wietny buczuk sutana. Turcy od przodu w sam czas si rozstpili zwarli znowu szeregi wtedy Hoda Chazer przebi konia królewskiego, a za jego upadniciem jako kat samego króla, rycerze inni w tene sposób polegli. Uczyniono odwrót do Dtmaju, dziewiciu DuGowa króla Wadygosz wymienia rycerzy, którzy szczliwie uszli. sawa dla zabezpieczenia od zepsucia w miodzie umaczana, jako znak wojsko.

—

jaciela bliej

—

—

:

ci

—

tryumfu

bya

—

po kraju obnoszona.

-

JNIiurad rycerzy

zakutych

wadzcom

porozsya na pamitk zwyciztwa.

I.

W

dawniejszych wiekach, nigdzie

dzy bezpieczestwa wszystkich spraw

nierozdzielano

sdzi,

:

w

wadzy sdowej od waPolsce

król

by sam

a wojewodowie, starostowie, sdzio-

urzdnicy, jakkolwiek sami przestpstwa karali, przecie zawsze tylko w zastpstwie króla. Z jego zatem mierci zamykay si przybytki sprawiedliwoci i niebyo nawet takiego,

wie,

podsdkowie

i

inni

jeszcze

wszelkie sprawy rozstrzygali

coby jako

suga prawa

i

móg ima przestpc

na

gorcym

Ludzie zatem zoliwi korzystali z pory i brali si do upiestw, podpala, rozbojów; zgoa tylko sia znaczya. Bezkrólewie dla poczciwszych a wic dla ogóu, byo smuuczynku.

tnym wypadkiem

i

baczono. na

to,

eby

je jak

najkrótszem

Wadysaw Jagieo mia od panów upewnienie, e syn jego take Wadysaw tron obejmie, ale on dopiero pódziesita roku liczy. Cho si zgadzano, e tymczasem moe zrobi.

rzdzi, to zazdro wadzy mieszaa paNa wszelki sposób wypadao znie si z Zy-

kto inny za niego

nów w

radzie.

220 panami Litwy, eby ich zdania wycoby dawne ukady osaniepopeni, sucha, zachwia mogo. Odoono bi i zjednoczenie dwóch narodów zatem koronacy do dnia witego Jakóba. Na posiedzeniach rady i w rozmowach szlachty, byo atoli wida, si tworzy stronnictwo przeciwne domowi jagielloskiemu i przeciwne wadzy duchownej, które wywodzio pocztek z przychylania si do nauki czeskiej. Niejaki Mikoaj Woydatciii

gniuiiteiu

i

z

a nic takiego

e

Siestrzeniec Kotwicz, którego

czelnika

bandy upieców,

Dugosz uwaa za prostego nawaciwie zwolennik Husa,

lecz

std zacity nieprzyjaciel Zbigniewa Olenickiego, nazbiera Szlzaków z Cieszyskiego Owicimskiego, naszed maja

i

tek sawkowski,

wasno

biskupów krakowskich

Dersaw z Rytwian, jeden który swemu stryjecznemu

z

najznakomitszych

i

poniszczy.

modzieców,

dziadowi Wojciechowi Jastrzbcowi

arcybiskupowi gnienieskiemu, podebra ukrywany tajemnie skarbiec

i

do Warszawy na Mazowsze

by

uciek, zyskawszy

si ze Spytkiem zapowiedzia zjazd do Opatowa na dzie tej

marnotrawstwem wielu stronników, porozumia z Mielsztyna

i

Magorzaty. Zamierzyli oni rycerzy maopolskich przekabaci, aby potomstwo Jagiey od tronu oddali, a Ziemowita mazowieckiego ukoronowa, bo by dobry, cnotliwy i rozumny. Zbigniew Olenicki

jadc ju do

w

z

Poznaniu

i

tam

zatrzyma si by Wadysawa maole-

Bazylei,

Wielkopolanami,

ogosi a skoro mu królowa doniosa, e sprawa jj syna w Maopolsce jest niebezpieczestwem zagroona, przyby na sam czas do Opatowa i swym wpywem atwo przemóg, e Husyci polscy przeciwni domowi jagielloskiemu z ni-

tniego

czem

odjechali.

wity Jakób w Krakowie na rad wprowadzone poselstwa od Zygmunta Woydata, od Stefana hospodara multaskiego i wooskiego, ksita mazowieccy i znaczna wikszo panów bya za wykonaniem koronacyi na którymkolwiek z królewiczów, a dawano pierwszestwo Wadysawowi, e z dawna obrany, starszy i do nieboszczyka Podczas zjazdu na

króla widocznie podobny,

Mniejszo bia jednak w naley. dralnej

wic

to,

e

niewtpliwie

i

jego jest synem.

dziecka na tron

wynosi

nie-

Zbigniew Olenicki kaza przynie z biblioteki kate-

ksig

ustaw Kazimirza wielkiego

i

pokaza na nij

221 rycin,

która przedstawiaa

jako dziecka, lubo wiadomo, kiedy tron

obj

za

i

koronacy Kazimirza

e

dwadziecia

ycia ojcowskiego

nie

i

-sNielkiego

trzy lat liczy,

by

uznanym

ani

koronowanym. Przeciwnicy nie biegli w dziejach dali si przekona rycin, ale znaleli now trudno a mianowicie, dziecko praw i przywilejów ani potwierdzi, ani przysig zawarowa niezdolne; trudno za bdzie szlachcie ju zasiadego na tronie króla, zniewoli. Poradzono znowu w ten królowa z krewnymi, przyjaciómi i rónymi pasposób, ani

e

e

e

Wadysaw doszedszy lat wanami wystawi zarczenie, za i to nieciwych, potwierdzenia i przysigi dopeni. zdawao si dostatecznem przeto uchwalono, aby panowie radni naw^et po dojciu penoletnoci nieoddawali cakowitej wadzy, dopókd król powyszemu obowizkowi zadosy nie-

e

,

uczyni.

W stwo do

dzie witego Jakóba. poschodzih si radcy i rycersali biaej na zamku krakowskim. Kiedy ju chciano

obrzd koronacyjny zaczyna, Husyci zwani

wartogowowie,

Spytko

z

a

od przeciwników tak

Mielsztyna,

Abraham

z

Zb-

Jan Stra z Kocielnik*) wystpili, si wszystko wbrew wszelkiemu prawu dzieje. Wic si wszczy spory, dowodzenia, przytaczania wiadectw i przykadów; na jedn drug stron zabierano gosy. Byo atwo si domyli, e dla tego na sam koniec cae zamieszanie odoono, aby dzie zmarnowa, w którymto razie trzebaby znown do niedzieli poczeka, a w cigu tygodnia wieluby odjechao i moe rzecz daaby si inaczej nakierowa. Dla uniknienia wszystkiego szepnito od duchowiestwa Janowi Gowaczowi z Olenicy marszakowi królestwa aby wezwa przytomnych do rozdzielenia si na dwie strony; za koronacj na praw a przeciw niej na lew. Skoro to uczyni, okazaa si za koronacy nierównie znaczniejsza wikszo, szyna. sdzia poznaski

i

e

i

,

,

wspomnieni

atoli szli

ruszy si

tum

z Mielsztyna

*)

a

trzej

na wysze miejsce

panowie, przewódzcy mniejszoci, wei

chcieli jeszcze

z uniesieniem,

ly

marszaka,

e a

lecz ten

gosy zabiera. Wtedy

byli zepchnici.

Niewtpliwie ten sam, któregomy powyej pali Scliiffkindrów.

którj'

Spytko

zmilcza: udano si na

na2r«'ali z

Biaaczowa,

222 gnienieski

])okoje, arcybiskui)

Wadysawa,

królewicza

z

biskupami wzili pod rce

kocioa

zaprowadzili do

i

ukorono-

Jakkolwiek dziecku, przecie kazano zaprzysidz prawa wali. Po sutym obiedzie wyprowadzono go na miaprzywileje. i

pominito tron i)rzygotowany przed ratuszem bez odbierania przysigi od rajców, a to z tj przyczyny, e biskupi obecni krakowski, wadysawski, pocki i chemiski, stanli w sporze z ksitami mazowieckimi, o praw stron przy tronie. Dzie ten atoli by wany dla duchowiestwa, bo zwalczyo ducha husyckiego midzy Polakami i niejako przyoyo nowy kamie do fundamentu, gwatem kadzionego sto, lecz

monarchii dziedzicznej

Tum

si

i

dynastyi jagielloskiej.

Krakowa rozszed,

z

szlachta mniejsza pojechaa

do domów, ale rada pastwa odbywaa cige posiedzenia. Lubo Zbigniew Olenicki i biskupi stali si rzeczywistymi pa-

nami wadzy

wn:

i

kraju,

przecie jeszcze

chodzio o

form

pra-

panów podczas maoletnoci królewskiej miay by rzdy, lecz caa rada niemoga zawsze mieszka przy królu. Znajdowa si w Krakowie Ziemowit mazowiecki, ale tego niechcieli jedni na opiekuna i rejenta pastwa, eby sam o tronie móg pomyle a drudzy, e to lennik królestwa, azatem nieprzystoi na panów polskich pod rozkazami przy

radzie

jego zostawa. przez jedne

si

tedy,

dwóch a

atoli

by

przeciw niemu

t ra

najbardziój

rad, jak rzdzi. Zgodzono z ziemi krakowskij jako posiadajcj mennic kadj innj jeden pan do rejencyi ma nalee, tak zwanymi prowizorami i przystpiono do wy-

osob

snadniej przez

móg wpyw wywiera

i

e z

bd

czyli

Pewnie

Olenicki, który

Zbigniew

boru, na którym nietyle chodzio o przymioty

jak raczj o

to,

mia dosy

kto

zyska pienidze, bo czonkom

usposobienie,

i

czasu wolnego

i

kto chcia

wyznaczono po

rejencyi

pi-

dziesit grzywien rocznie.

Rycerstwo ziem ruskich, albo raczj bojarowie, uczynili zaraz wniosek, aby

rema

przywileju

w

Jedlnie przed czte-

wydanego,

byli uznani za

prawem dziedzicznem do majtnoci, dawnych ruskich stosunków nada Jagiey tylko

szlacht polsk z

w myl

laty przez nieboszczyka króla

posiadali

z

i

i

aby wolni

chylono si do ich

byli

od wszelkich danin

dania,

lecz

i

opat.

wielu Polaków

które lennie

Przy-

powstawao

223 przeciw temu; tumaczyli co do Paisi a mianowicie mniemali,

e

sowa

przywileju inaczj

danina owsa, poradlne, nie po dwa.

po cztery grosze z anu, obowizek pomocnego przy budowaniu zamków i bezpatne strzeenie podczas wojny, poale

winny zosta jak byy.

Dowodzili,

pokole wicej krwi za tem wicej naley mu si wolnoci.

przez wiele

miaa ówczesna wolno

Nie

wnoci,

ale

owszem chodzia

w

e

rycerstwo polskie,

wolno

ju

przelewao, aza-

jeszcze nic

spólnego z ró-

parze z wynoszeniem si nad

drugich.

Waniejszym atoli byy wypadkiem chaasy, które si rozleway przez wszystkie ziemie, e ksia przy ciganiu dziesicin dopuszczaj si haniebnego zdzierstwa, a nadto uywaj kltwy kocielnej na korzy pienin. Wizali si tedy inni panoAAie wieccy j)rzeciw biskuhusyci polscy, a nawet pom, a biskupi radzili jakby przeciw nim postpi, co wszystko utrudzao niezmiernie rzdy nad krajem. Poniewa chaasy te wynikay z nauki Husa, ])rzeto Zbigniew Olenicki w ogóle duchowni polscy pragnli najcilejszego poczenia z Zygmuntem cesarzem, jako tej nauki naturalnym najsilniejszym nieprzyjacielem, bez ogldania si na to, e by cii

i

i

gym

i

uaj chytrzej szym nieprzyjacielem Polski

i

Litwy a opie-

kunem niegodziwych Krzyaków. Starsza córka Albrechta z domu habsburskiego margrafa austryackiego czyli rakuskiego. jako wnuczka Zygmunta cesarza z jednj córki Elbiety,

Wgier, Czech z

ni

i

bya domniemaln

maoletniego króla

Wadysawa, mogoby

dziedziczk

e

Austryi; biskupi przedstawiali,

oenienie

czasem nie-

z

Polsk na szczycie potgi europejskiej postawi; nadto sprawioby od razu pokój z Krzyakami, którzy si zawsze na cesarza ogldaj pokój na Litwie i Podolu z Rusi do kocioa wschodniego i Swidrygie}' przywizan, bo kniaziowie bojarowie bez otuchy od cesarza Krzyaków, niemieliby ani gowy podnie. Jakkolwiek panowie wieccy, a zwaszcza sprzyjajcy nauce Husa byli przeciw zwizkowi z Zygmuntem i domem habsburskim, przecie tak widoczne

tylko jego, ale

i

i

i

224 korzyci dla króla i Polski, nakazyway im umilkn cakoObrano tedy do poselstwa dziewosbiego Jana z Kowicie. niecpola kanclerza i Jana z Olenicy marszaka królestwa.

Pomidzy panami,

którzy nienawidzili Zygmunta,

wymy-

aby popsu wszystko. Jecha bowiem do Wgier poprzednio rycerz Jan Gamrat, eby doniós o obraniu poselstwa i przywióz dla niego listy wolnego prze-

lono dowcipny sposób

jazdu.

,

Piotr Szafraniec nastroi Gamrata, aby powiedzia Zy-

e

poselstwo bdzie go zapraszao do rzdów nad Polsk, pokd Wadysaw III lat niedojdzie. Ucieszy si Zygmunt niezmiernie, porozpowiada wszystkim i ju w pogotowiu czeka nowej godnoci. Tymczasem polskie poselstwo przybyo do Presburga; na posuchaniu mówio o ma-

gmuntowi,

estwie

z jego

zawstydzony,

e

wnuczk,

ale

zawczenie

i

ani

sowa

o rzdach.

bez zasady tryumfowa,

Cesarz

kaza

prosi Jana z Koniecpola i Jana z Olenicy, aby mu wadz nad Polsk, cho tylko dla pozoru ofiarowali; przyrzeka kademu po tysic zotych doywotniego dochodu, ale ci panowie i niechcieli si i niemogli w nic podobnego wdawa. Zygmuntowi nie byo dogodnie cakiem zerwa z Polsk,

uraony atoli o takie arty z siebie, da odpowied: e nienaley powinowactwa zawizywa, dopókd nie uatwi si wszelkie

a

w

tym

spory,

niesnaski

celu chce,

i

krzywdy

wzajemnie

aby panowie polscy

i

uznawane,

wgierscy odbyli

wspóln rad na przysze witki. Gdy stronnictwu duchownemu nieudao si zatamowa zego wpywu na Polsk nauki Husa, a zarazem wstrzyma

wojn

przez

czo

szuka porozumienia

ukad

z

cesarzem u z

jej

pierwotnego

Krzyakami.

róda,

za-

Wojciech Jastrz-

primas, Zbigniew Olenicki, Wadysaw z Oporowa obrany na biskupa wadysawskiego a z panów wieckich

biec

,

Mikoaj z Michaowa kasztelan krakowski, tudzie posowie od Zygmunta Woydata, od ksit mazowieckich, od ksicia supskiego na Pomorzu i od miasta Tuczna przyPenomocnicy mistrza zapraszali to poselbyli do Zotoryi. stwo na brzeg Wisy do rozpoczcia ukadów. Stan prymas z orszakiem caym i czeka a czeka, kiedy przed samym zachodem soca pokaza si jeden tylko komendator i przeprosi, e zaszy przeszkody. Drugiego dnia znowu wy-

sam

tylko

225 gldano penomocników

i znowu na wieczór us)'szano podobne przeprosiny. Obrazili si polscy panowie odjechali do Brzecia kujawskiego, a w te tropy docign ich krzyi

acki goniec

i prosi Otrzymano

o

wohiego przejazdu

list

dla

penomo-

te wiadomo, e mudzini kawalerów inflanckich wcignli w lasy midzy podcite drzewa do szcztu wygnietli; atwo wic sobie byo wytumaczy ponienie dumy krzyackiej wiksz powolno do zgody z Polsk. cników.

i

i

W

pocztku roku 1435, ziemia krakowska sandomirska odbyway wiec w Sandoniirzu. Po Jaku z Tarnowa ina do obsadzenia godno wojewodziska sandomirska, zaczy si pomidzy panami zabiegi: przyszo w radzie do gosowania i zyska wikszo Jan z Czyowa. Kasztelani za sandomirpo Janie z Czyowa oddano kasztelanowi lubelskiemu, ska lubelsk wojnickiemu, wojnick bieckiemu, a bieckim kasztelanem zamianowano lvlemensa Wtróbk ze Strzelec postanowiono, na zawsze trzyma si podobnego posuwania, bo nisze godnoci nieobudzaj tyle ubiegania. Eliasz hospodar wooski siedzia jeszcze cigle na zamku sieradzkim, panowie niektórzy wstawiali si za nim usilnie, ale brat jego obiecywa ulego wierno dla Polski, aby tylko i

i

i

,

w

wizieniu zosta. Zwoano tedy wiec walny do Sieradza na którym równie jak i w Sandomirzu bya take królowa z synami. Po rozmaitych sporach na jedne drug

Ehasz

i

stron stano, eby Eliasz puszczony nie by, boby Multany i Wooszczyzna poszy w zamieszanie co si te i stao, gdy wkrótce potem Eliasz uciek. ,

Waniejszym rozpoczli bardzo

atoli

Krakowiacy utrzymywaH z

gruntu zabierali

brach nie

tów

i

e

z roli

kótnie

e

przez

i

e

by z tego panowie biskupami o dziesiciny. si niegodzi, aby ksia

wiec sieradzki

wawe

,

z

som

to

sabili

to

stan

pustej to jest przez

nawozu

po do-

kmiecia opuszczonej,

naley si dziesicina; Wielko])olanie powstawali, e z grunwieo na rol orn zamienionych czyli z nowin, tlziesi-

cina jest nieprawnie

cigana

zimirza w. inaczej postanowi .wllj.

bo Jarosaw arcybiskup za Ka-

,

i

wyda w tym wzgldzie

Poniewa wszystko koczyo si

na

zatargach

przy-

bez

uchway, przeto duchowiestwo i panowie wieccy, zgodzili si, na zjedzie tj rzeczy umylnym, postanowi co z praTom II. 15

e

226

zwoa naprzód docliowiestwa polskiego do czycy na Wniebowstpienie (r. 1435). Tani uchwalono, aby przez zgod stara si w dobry sposób utrzyma koció i)rzy

wa wypadnie.

Primas Wojciech Jastrzbiec

synod prowincyalny, to

-

jest

prawach do)ókd król penoletnoci niedojdzie. Gdyby za upór panów wieckich nieda si uagodzi, to nieszczdzi miecza duchownego czyli innenii sowy, rzuca kltwy i zapowiedzie; Wielkopolanom za wytumaczono przywilej Jarosawa arcybiskupa niemoe by obowizujcym, bo dostatecznie udowodnione, byt wymuszony i dziao si cigle inaczej w moc prawa obyczajowego. Na Niebowzicie Najwitszej Panny, primas i biskupi wraz z panami wieckimi zebrali si w Piotrkowie, do sa,

e

e

mej tylko narady

wzgldem

ju

Husyci

dziesicin.

,

co

si

sprze-

na zamku

krakowskim, a mianowicie Jan Stra z BiaaMielsztyna, Abraham Zbski

koronacyi

ciwiali

Spytko

z

czowa

wywodzili,

i

e

rycerz

ksidzu

dawa

nic

niepowinien

nawet z roli po kmieciu zajtej, ani z nowiny oddanej kmiew niczem ustpi Panowie duchowni owiadczyM,

e

ciowi.

niemog. Gdy wic strony tak wyranie naprzeciw siebie stany, rycerstwo zgodzio si, eby dziesicin u kmieci do wytknit jjozabiera do dworów a ksia zmuszeni ukadów i dano sobie sowo. Skoro atoli przyszy niwa, ksia powytykai jak zwykle dziesiciny, jednake tylko

bd

Husyci wzili si do

jej

zabierania a inna

szlachta

baa si

kltwy.

III.

W

Swidrygieo mia daleko anieli Zygmunt Woydat K^iejstutowicz. Litwie

silniejsze stronnictwo,

W

Czechach uznanie

jakemy wyej wspomnieli, otworzyo cesarzowi Zygmuntowi drog do tronu i z tej przyczyny K^orybut zostawszy bez widoku na przyszo, porozumia si ze Swidrygie ruszy z wojskiem swojm przyby szczliwie z Czech do Lispiesznie przez Polsk twy. Dosta Swidrygieo take znaczne posiki od Krzya-,

zasad

kalixtyskich

przez

zbór

bazylijski,

,

i

ków i

postanowi Zygnmnta Kiejstutowi cza zbi a Litw od Polski oderwa. Panowie polscy uwzili

inflanckich

wypdzi

i

227 si znowu do upadego broni wielkiego ksicia Zygmunta a waciwie swego wp}wu w Litwie, z tej wic przyczyny wyprawili znaczne

W

si}'.

stany

pobliu Wilkoniirza

woj-

ska na przeciwko siebie, nial\m tylko strumieniem przedzie-

Litwa

lone:

i

pod dowództwem Jakóba

Polacy

stronnictwo

za Swidrygiey

Czechowie,

Szlzacy

Z

to jest

Tatarzy,

i

z

Ru, Krzyacy

Kobylan inflanccy,

pod rozkazami Korybuta.

si do natarcia: trzy pada, striunie wezbra, hucza spieniony, a wszy-

jednej jak z drugiej strony uiebrano

dni deszcz

zmoke

stko

na strudzonych koniach,

ju

prawie do boju nie-

e

zdatnych, oczekiwao rozkazu.

zwyKorybut atoli obliczy, ciztwo snadnoby pado na stron Polaków, jakkolwiek niemieU poyskujcych, ale tylko proste czarne zbroje, alboli

cakim

byli bez

Z

nich.

ukady

tego przekonania

rozpocz ordo-

warunkiem na kopyto krzyackie, aby cesarz Zygmunt i papie Eugieniusz IV, wzici byli na sdziów polubownych. Obór tych dwóch naczelników Europy odpowiada zupenie okolicznociom, bo cesarz sprzymierzeniec Swidrygiey, jegoby reprezentowa interes, papie znowu, broniby katolicyzmu a wiec wpywu polskiego w Litwie; robiliby za wszystko w zgodzie, bo yli w najlepszem porozmnieuiu, pomogli sobie nawzajem do wzmocnienia i utwierdzenia swoich rzdów, gdy odebrali razem i co dopiero jeden pod wadz duchown, drugi pod wadz wieck Czechy, naród burzliwy, który rodkowej Europy przez wiele lat wysiy i prawie cigle ze zwycistwami M-ychodzih Bawic Zygmunta Kiejstutowicza tym ukadem, zacz Korybut powoh wojsko cofa aby si poczy z nowym oddziaem Krzyaków inflanckich, ale Jakób z Kobylan, nie da si upi sowami ruszy za nim i przy odgosie polskiej pieni „Boga rodzica" na tyln stra uderzy. Odwrócio si do boju wojwnictwa

i

a pod

ta

,

:

sko Korybuta:

do

bya walka

napdzili na rzek

sami zakryte uchodzio.

zacita; Polacy

wit

i

zatopili,

jedno skrzy-

atoli

a drugie

tylko

la-

apano mornawet ów nowy

Przez trzynacie dni

i

dowano Niemców z wojska inflanckiego, a oddzia, z którym si Korybut mia zamiar poczy, zniweczono przez nagnanie midzy bagna i jezioro. Dietrich Kraa marszaek i prawie wszyscy komendatorowie polegh, tak i Krzyacy inflanccy, zostali bez rzdców. Do niewoli wpad 15*

228 Zygmuiit Kot, ów pose cesarski co to Witowda do koronowania si namawia, a nareszcie Korybut ciko poraniony. i)anów polskich l)y]a ttik zaciek, i mieli wymodz u Zygmunta Iviejstutowicza, aby obudwii utoi)i kaza. Dugosz atoli i)0wiada, e rodzaj mierci Koryljuta jest

Nienawi radnych

e

wtpliwy, bo niektórzy utrzymywali,

w niegodnym

e

drudzy, niec,

e

lekarz

e mier

smutny

do

maci na rany

zamiarze, domieszano ingredyeucyj jadowitych,

by

w

mia

taki

skutek

zy

sposób leczenia, a inni nako-

cikich ran sama nastpia, dosy,

koniec Zygmunta Korybuta, czowieka

przeciw K^rzyakom u

Polaków^,

w

a

w

boju

boju przeciw cesarzowi

u Czechów dobrze zasuonego, przez krótki czas króla czeskiego

i

wielkiego opiekuna nauki husyckiej.

Gdy wiadomo

o zwycistwie wilkomirskiem

ogoszono j odjedzie posów, którzy

Krakowa,

z

w

kotami

trbami,

i

przysza do

wanie

przy

porednictwo -w sprawie litewskiej i którym dano odpowied, ukady nie byyby w swoim czasie, gdy zapewne ju jest bojem rozstrzygnita przewaga, na stron Zygmunta Kiejstutowicza lub te Swidrygiey. imieniu cesarza

ofiarowali

e

IV.

zwycistwo Wikomirskie ile zgoda cesarza z papieem i z narodem czeskim usuna niesnaski pomidzy Litw a Polsk, zniszczya krzyack nadziej zaborów przez rzucanie si chytrze pomidzy obadw^a narody; w Polsce za zatamowaa niejako postp nauki husyckiej, osabia kótnie Nietyle

,

,

szlachty z

duchowiestwem

wzdycha do

pokoju.

i

w^szystko

Brze

zaczo

kujawski

caej duszy na miejsce na wity Miz

obrano

uatwienia wszelkich zatargów z Ivrzyakami i koaj (r. 1435) primas i biskupi krakowski, wadysawski, poznaski, pocki; kasztelan i wojewoda krakowscy, kasztelanowie sandomirski rzami; od mistrza

i

za

poznaski, biskupi,

z

wielu znakomitymi ryce-

warmiski

i

pomezaski,

ró-

ni komendatorowie, sdzia chemiski, tudzie chory kiszborkski (Cliristburg) roztrzsali punkta sporne. Czstokro

dania

jednej strony zdaway si uciliwemi drugij; Stanisaw Cioek biskup poznaski i Stanisaw biskup pocki

229 owiadczyli,

e

nie

mog

dziaa

na strat Polski

z wielu

i

innymi i)anan odjechali; Krzyacy znowu odprawili komendatora toruskiego Ludwika Lausclie dla tego

m

wynio^oci psu

i

e

czna powstawali,

wol zgin,

eby

jak

e jak

,

du-

Mieszczanie Tu-

dobre pijrozumienie.

mieli

by

oddani

ksi

supski na Pomorzu i szlapod panowanie zakonne; Falkenburga ze starej Marchii, którzy chta od Neuwedel i

hod

Jagielle ostatniej

stronie podczas

i walczyli na polskiej uwaali si za zdradzonych.

wykonali

wojny,

niezmiernie o pok(3j

pruska,

szlachta

srogiego spustoszenia swoich

dóbr

Nalegaa

podczas

atoli

doznawszy

która

ostatniej

tak

wojny,

wpada w bied prawie a w ostateczno. Zbyt rónorodne byy interessa, liczne osoby miay prawo do rzeczy si wdawa, jednake stroimictwo kocielne pomidzy Polakami i

najprzewaniejsze a

waciwe ówczeni

gniew Olenicki, Jarand

z

jego naczelnicy: Zbi-

Brudzewa wojewoda

a

Dobrogost

uoenia "srarunków w objtoci wielkiej ksigi a w formie cile królewskiej, jak gdyby Wadysaw by czowiek dojrzay, który sam pastwem wada z odoeniem tylko zaprzysienia przez niego a do penoletnoci. Na polskiej stronie do ukadów wchodzili zarazem jako dziercy pod jej zwierzchnicz wadz oddzielne ze

Szamotu

kasztelan,

przysti)ili

do

:

rzdy: Zygmunt supski i

ksita

Kiejstutowicz.

stolpeski

czyli

na

Pomorzu

ksi

mazowieccy,

i

wojewoda

wooski

multaski.

Na wstpie

obj wadz,

traktatu*)

owiadcza

król.

e

dla tego tylko

aby bojom pomidzy chrzecianami

drog

za-

t

jedyn poi- do chway Boej otworzy. Traktat sam zaczyna si od zawarowania praw dyecezyj gnie-

grodzi

a pokój,

nieskiej, pockiej

i

ckiego, a mianowicie,

poznaskiej

e

w

krajach

zakonu krzya-

wszelkie dziesiciny,

czynsze

i

do-

chody pozostan wedug dawnego obyczaju a bez wkadania nie podatków. Krzyacy zwróc nawet wszystko, co

na

w cigu dwóch stwu

*)

zabrali.

lat

Traktat tTi

znajdujemy

a

z

korzyci

Wszelkie

jest

w mowie bdcych duchowie-

umowy

zamioszczony

cztery akty oddzielne,

i

zobowizania miedzy zako-

w Yolumiiiach Logu ni

lubo tam i nieobejmuj one caej jego osnowy.

Dla czytelnika ogólnych dziejów polskich, uieputrzobuc szczegóy.

atoli

drobniejsze

230 nem ski

Litw w

a

poczynione

Krzyacy

,

czasie

nietylko

przeciw

litewskiemu

wzajem choby wezwanie,

punktu

rzdów Swidrygiey

maj iipad

Pol-

uwaane.

,

papiea wychodzio Co do tego oddzielne akty zar-

a nawet od

Krzyakom mewyst[)i.

wystawiy sobie strony nawet

,

wpywu

bez

by

ale adnemu ksiciu pomaga niebd. Polacy na-

Swidrygielle

Polsce

od cesarza

przeciw

za niebye

i

i

czenia.

Kraje krzyackie od Polski bdzie oddzielaa Drwca, na której myn warowny Lubicz niebdzie przez Krzyaków odbudowany, a most jego ma sta we dnie i w nocy otworem dla podrónych. Od Drwcy pójdzie granica rodkiem Wisy, do miejsca Gussmar zwanego, pomidzy ziemiami

a

bydgosk a poznask, gdzie opis ukadu zawartego pomidzy Polsk za Kazimirza wielkiego a zakonem da wskazówk. Zamek Jasieniec albo raczej zgorzelisko po nim zostanie przy zakonie, lecz Nieszawa z Murzynowem Orowem i Now wsi, wróc nieodwoalnie do Polski. Nieszawianie atoli mieli prawo handlowa i zarobkowa w Toruniu po innych miastach pruskich. Od miejsca Gussmar w pobliu rzeki powyej Note poniej Bierzwiennik zwanej granice oznacz ,

bd

i

,

komissarze ich

z

,

ugody lub

za

której

w

kadej strony

w

razie sporu

,

liczbie trzech

podug

kolwiek strony przypadnie

Iosóay

stosownie do

,

Do

cignitych.

Drwcy pod

most na

Ochczetem, ma take otworem sta dla podrónych i gdyby si mogli zajmowa jego si dosta Krzyakom, Polacy napraw i budow. Granice w tem miejscu nietylko od Pomorza lecz i od nowej Marchii oznaczone przez komi-

bd bd ,

,

sarzy.

Na pó

mili z jednej

i

drugiej strony

dze do Polski, a rzuconego przez

Note

mostu na dro-

czyli

Bierzwiennik,

ryboóstwo zostawione zakonowi jedynie wie Trzebieszów i)od tym wzgldem utrzymano przy swojem prawie. Lasu Babsko w obwodzie nakieskim, oddanego przez Polaków w zastaw :

Krzyakom, zastrzeono wykup. Co do posiadoci polskich król zwraca mistrzowi miasto

Neuwedel

i

wykonali

i

przysigi

i

w

Marchii brandenburskiej,

Arnswald,

a szlaclita okolicy

Falkenburga, którzy podczas wojny, Jagielle

rzdom si na zawsze wiernoci uwolnieni.

jego

poddali,

hod

zostaj

od

231

Wzgldem

sporu granicznego przy Santoku

sd

(Laudsbergu) oddano rzecz pod

i

Choszcznie

polubowny Krzysztofowi

biskupowi lubiskiemu.

mudzi,

Granic niidzy

cz

która stanowia

w nastpujcy

a zakonem, oznaczono znowu

Litwy

sposób: od mie-

lizny na rzece Eku, zwanej kandenny bród a i)owyej jezior zwanych Brajwo i Tocz54ow w prostej linii przez puszcz do jeziora Robot, które w poowie przypado do mudzi, a w poowie do Prus; dalej przez staw (per arcam) miernu-

a

Od

tego jeziora do

a

cae odpado do zakonu.

Gwiszyce, ^które

do jeziora

ski,

róde

nastpnie

rzeki Lepnicy, a

jej

ko-

znowu korytem Szyrwinty do eupy; od tej rzeki przez puszcz w linii prostej do Nienma, w punkt przeciwlegy ujciu witej. Tej prdem przez dwie mile a dopiero zostawiwszy Niemen mudzi przez puszcz wprost do Jury. Jur prowadzono granic mil, a potem wprost rytem

njcia

do

do morza,

i

e

lecz tak,

jezioro

Hap

i

Memel, zostay take przy mudzi i o Od morza granice Inflant, mudzi

ciu

Ivojpeda

gród

czyli

na boku. i Rusi, zaczto w ujtylko wznowiono, jak szy od wie-

rzeki Helgi a dalej

trzy mile

ków.

Urzdy przygraniczne jednego pastwa, powinny dawa sprawiedliwo mieszkacom drugiego z osób podwadnych^ a zwaszcza najedaczów, podpalaczów, rozbójników. Dla dozoru tych urzdów, król wybierze sobie co witki dwóch komendatorów, a mistrz nawzajem dwóch wojewodów, którzy

wity Micha

na

w

jednego

Toruniu si spotkaj

take

a to pol

i

w

roku

Wielon

i

den tydzie

w

drugi ski

i)rzez

Toruniu.

jeden rok

Tak

moe zada Furmami

jednej

bd

niego przez je-

przez drugi z Prus.

ma mieszka w

Nieszawie a przez

komendator toru-

zmiany tego poborcy. Dochód celny pójdzie polski a w poowie na skarb krzya-

skarb

celne,

z Polski a

starosta nieszawski jak

w poowie na cki.

,

bd odbywali ludzie

Poborca celny

Ragnet, Hus-

i

Wyszn dow i Przewo na Wile zostaje wspólny: szarwark do i

drugi

Drezdenko, Rypin i Brodnic, DziaJansbnrg Ciechanów i Nidbork i t. d.

Dynaburg, Sieraków ,

na

miasta przygraniczne poodwiedzaj

i

corocznie na przemian:

Maw

a

Nieszawie,

mogli

jak

by

drugiej strony

fantowani

i)omijajcy

w zaprzgach

lub

urzdy koniach

232

Pyncy

za morze Polacy lub Lit\Nini obowizani

gdyby

zoll/') lecz

nione, natenczas

portowe

Polacy

i

i

byy

miasta

uwol-

niego

take wolni byd

Litwini nietylko

zoyli od czasu

winni lecz odbior, co

paci Pfund-

od

niniejszego traktatu

umylny ukad inaczej zastrzeg; oi)aty za Lobegeld Firken nie maj ich wcale tyczy. królestwie Litwie, na Mazowszu w ksistwie supskiem, take aden podatek na poddanych krzyackich wkadany nie bdzie, a jechyba iby

W

i

i

i

eliby si okazao,

i

jaki po

nad jeziorem Melno,

traktacie

zaprowadzono ma natychmiast usta. wolno wycign do kraju zakonnego Jeeli kto

wszelkiej oi)aty.

zbiegnie

Mieszkacom i

na odwrót

kar

i)rzed

Polski

a to bez

do

Prus,

tego mistrz przyjmie pod opiek, rozpozna jego przestpstwo i

Kto w cigu wojen drug, temu si zupenie i)rze-

królowi do uwzgldnienia przedstawi.

przeszed

z jednej

strony na

bacza, atoli apostaci krzyaccy, to jest zbiegowie którzy

lub

wykonali z Polski

w

na

Litwy

i

wypdzeni,

Z powodu

grzechu.

do

zostawanie

rosterek

w

mierci

ju

bd

zakonie

aby ich wyruszy z trwania pomidzy dwoma rzdami, ku-

piec niema nigdy traci towaru

i

ponosi jakiejkolwiek

straty.

Nakoniec mistrz zobowiza si królowi wyliczy za szkody dziewi tysicy piset zotych wgierskich a biskui)Owi wadysawskiemu za zburzenie przez lud jego dworu pod Gdaskiem, tysic dwiecie tyche zotych, lecz pod warunkiem, biskup wycofnie skarg do Rzynni zaniesion, nietylko o dwór rzeczony, lecz i o spustoszenie kocioa katedralnego ,

e

we Wadysawie. Przy traktacie tym w miejsce podpisów, jak zwykle do owego czasu, kiedy niekady czowiek wyszego stanowiska

umia pisa,

s

i)rzywieszone rozmaite pieczcie, które

jem nastpstwem przedstawiaj dokadnie skad rzdu. kolwiek

ich

zbyt suche

*)

i

wyliczenie

moe by

dla

poniekd nudne, przecie

Pfundzoll by

podatek, który

od

r.

zwykego dla

na wyprawy zbrojne przeciw rozbójnikom morskim. bronie miast nieportowych

pilnowali,

potem go znieli, a potem sami nawet czli.

g-

pobieray miasta

kosztach ponoszonych

Mistrzowie niby

aby ten podatek nie i

Jak-

czytelnika

patrzcego

1398.

mie ulg w

hanzeatyckie od -wszelkich statków, aby

swo-

by

w

o-

za wielki,

od miast portowj^ch pobiera za-

233 biej

w

to bardzo wan wskadadz one niejedne Szy wic tym porzdkiem: piecz królewska, wiel-

dzieje,

zówk.

i

ksicia

kiego

litewskiego,

pieczcie

cztery

mazowieckie:

Wadysawa, Bolesawa; cztery jueczcie ksit litewskich, piecz Bogusawa ksicia sulwopskiego; pieczcie arcybiskupów gnienieskiego wskiego; pieczcie biskupów krakowskiego, wadysawskieZiemowita, Kazimirza,

i

go, pockiego, poznaskiego, wileskiego,

kowskiego.

Dalej

dziski eh,

kasztelana

kra-

na>tpowa(» pitnacie pieczci woje Wo-

a miano^^^cie. krakowskiego, poznaskiego, san-

domirskiego, kaliskiego, sieradzkiego,

czyckiego, brzeskiego

(w Kujawach), wadysawskiego, wileskiego, trockiego, polwowskiego,*)

ckiego,

warszawskiego,

zkiego.

Potem szo trzydzieci

i

trzy

kamienieckiego,

pieczci

be-

kasztela-

skich jako to: poznaskiego, sandomirskiego, kaliskiego, gnienieskiego, sieradzkiego, czyckiego, brzeskiego, wadysawskiego, midzyrzeckiego,

wileskiego,

trockiego,

pockiego,

dobrzyskiego, czerskiego, warszawskiego, lwowskiego, kamiekamienieckiego na Podolu, lubelskiego,

nieckiego na Rusi,

wojnickiego, bieckiego, radomskiego, ldzkiego, rosprzeskiego,

brzeziskiego, konarskiego, rypiskiego, gostyniskiego, rawsochaczewskiego,

skiego,

ciechanowskiego, kowalskiego, kru-

wickiego. Po kasztelanach piecztowali si

marsz ae ki inni i

urzdnicy królestwa. Z urzdników ziemskich pierwsze pieczcie byy podkomorzych: krakowskiego, poznaskiego, sandomirskiego, kaliskiego, gnienieskiego, sieradzkiego, czyckiego, brzeskiego,

wadysawskiego,

czerskiego, warszawskiego,

pockiego, lwowskiego, kamienieckiego. Po nich pieczcie

czy eh brzeskiego, :

Dalej pieczcie

ow-

czerskiego,

wadysawskiego, warszawskiego.

mieczników:

krakowskiego, sieradzkiego, po-

znaskiego, czyckiego, brzeskiego. Nastpnie pieczcie podst ol i eh krakowskiego, poznaskiego, sandomirskiego, kaliskie:

go,

gnienieskiego, sieradzkiego, czyckiego, brzeskiego, wady-

*)

Zdaje si

atoli,

e

podówczas starosta ruski

uchodzi

razem za

wojewod lwowskiego i tytuu wojewody rzadko uywa. Dopiero od r. 1465 zgas urzd starosty ruskiego a powstay z niego dwa nowe to jest jeden wojewody ruskiego (lwowskiego) a drugi starosty lwowskiego.

234 sawskiego, i)ocki('go, czerskiego, warszawskiego, lwowskiego,

dobrzyskiego.

urzdników ziemskich byy podcza-

Ostatnie

nych;

marszaka,

czyckiego,

poznaskiego,

szych: krakowskiego,

Na samym kocu pooono

pieczcie

brzeskiego.

urzdników

podkomorzego,

skarbnika,

n a d w o r-

kuchmistrza,

czenika, krajczego, stolnika. Akt oddzielny, którym si mistrz

zobowizywa uiepodnosi obwarowany take

nigdy wojny przeciw Polsce,

ków, wojskicli, podkoniuszych

by

chorych, sdziów, podsd-

[)ieczciami

nawet miast Ki-akowa, Po-

i

znania, Sandomirza, Kalisza, Lwowa.

Na wiecu w Sandomirzu zaprzysigli panowie polscy traw obliczu dwóch komendatorów, którzy od nieobecnych w Krakowie, a do Prus nawzajem wyodbierali przysig prawiono podkanclerzego Wincentego Kota z Dbna, podówktat

i

czas kustosza i

gnienieskiego zarazem kantora krakowskiego

nauczyciela królewskiego,

wod

mistrza

i

wraz

eby nawzajem

brzeskim,

z Lichina

ciwko jego

przy nim

wikszo

narodu

wypad na korzy

zawieraniu,

miao duchowiestw^o

,

bya

i

W

prze-

Gówny dugo w naludzi w kraju

Polski.

które

w caej Europie skadao si z najznakomitszych owiat cnot mona powiedzie

szej Polsce, jak

treci

woje-

komendatorów.

Traktat brzeski, jakkolwiek

wpyw

Janem

z

przysuchali si i)rzysidze

i

e byo

tym panuje duch chrzecijaski, zajty mioci czowieka i wszdzie wida do sprawiedliwoci, porzdku i podniesienia przemysu. narodu.

traktacie

dno

V.

Uoywszy

rzecz

od strony pruskiej, panowie zajli si

wypady

przez z pod ulegoci królestwa wysyanych przypatrywali si wypadkom. Trudne byo pooenie kraju tego, bo zosta przedmiotem sporu Wgrów Polaków, kiedy tymczasem Turcy daleko za-

Multanami

posów

,

aby nie

i

raz po raz

i

moniejsi,

zagarniali

go pod

brami ubiegajcymi si l)odzia tylko

w

ten

S})osób

o

rzdy

e

swoj srog wadz.

Midzy

stan jednake Biaogrodem zatrzyma

hospodarskie,

Stefan

iedn, a Eliasz ze Soczaw

z

wzi drug poow

kraju.

235 Stefan atoli

usuwa si od zaprzysienia wiernoci, a Eliasz, radzcy jego, zjechali do Lwowa na wity

tudzie bojarowie

Micha

i

tronem królewskim, na którym oznakami zasadzono modego Wadysawa, amali drzewce, chorgwie i przyklekujc skadali a nakoniec przysig wykoje do podnóa na znak hodu

w

1436)

(r.

koronie

i

przed

i

z wszelkiemi

,

Król Eliaszowi

nali. i

z

list

skada

a dwiecie

Jako danin

naprzód dla kuchni ryb

sukien szkaratnych

Multan przez swego

dan,

bojarom owiadczy zarczenie obrony

wrczy.

pieczciami

corocznie

woów,

i

i

w}ów sto

koni.

szwagra

i

przyrzek Eliasz

królewskiej

czterysta

uytek dworu czterjsta Zwróci ziemi sapiusk, do

na

Wadysawa Jagie

sobie na-

zamek przy Haliczu, aby na przypadek niebezpieczestwa od Turków, mia si gdzie ze swemi skarbami schroni. Nastpiy nareszcie sute uczty u króla i u Eliasza, po których dano nawzajem sobie i orszakom kosztowne dary. czasie zapust nastpnego roku przy licznym zjedzie a dosta

W

w

Krakowie robiono zabiegi wzgldem obsadzenia, to tego to owego na osieroconej przez mier Jastrzbca metropolii gnienieskiej, a nakoniec z powodu nafaszowania w Szlsku drobnej monety polskiej, radzono aby jej bicia cakiem wzbroni. Poniewa atoli niemao panów polskich opatrzonych przywilejem menniczym, robili przez faszerstwo znaczne majtki, przeto pomimo susznych uwag ludzi poczciwych a mianowicie Zbigniewa Olenickiego, rzecz ta niedaa si przeprowadzi. Tymczasem Swidrygieo stryj królewski, odsdzony od wszelkiej wadzy i wyzuty z posiadoci, zacz u panów w imieniu króla rzdzcych pracowa, aby mu tak wielkiej krzywdy nie wyrzdzano i aby mie lito nad smutnem jego pooeniem. Przy s z o nareszcie do tego w rodku sierpnia (r. 1437) do Krakowa zjecha i kogo móg o wzgldy uprasza. Dla okazania pokory i dla pozyskania sobie monych rodzin, uck wróci w posiadanie Wincentemu z Szamotu kasztelanowi midzyrzeckiemu. Olesko za Janowi z Sienna kasztelanowi wojnickiemu, a tem samem pod wadz koronn. Panowie rzdzcy Polsk odpowiadali atoli, sami nic mu poradzi niemog, ale zwoali walny wiec do Sieradza na wJadwig. Zygmunt Woydat KicjstutoMncz powziwszy wiado-

e

e

mo

co

si wici, wyprawi

zaraz poselstw o do Polski z wy-

236

e

rzutem,

jego przeciwnik

robi

panów polskich, uchwaach od-

zabiegi u

przekupuje ich grodami, doniesienia o tajnych biera, a przecie

twierdzi,

e

rzd

polski

Swidrygieo

zobowiza si

nietylko

i

przysigami za-

adnego wsparcia

niedozna,

uwaany bdzie. Po rozdrugiej strony, stano na wiecu,

lecz wiecznie za nieprzyjaciela kraju

trzniciu przeoe

i naley Zygmunta

jednej

i

udobrucha

Iviejstutowicza

giey jak ziemi na

i

dla Swidry-

wic w tym celu ksidz Wincenty Kot z Dbna, ksidz

Litwie wyjedna.

posani, nowy primas

Byli

tudzie Jan z Tczyna i Marcin Sawska wojewodowie krakowski i kaliski. Atoli ju w Grodnie zajecha im drog Zygmunt Woydat, dowodzi i baga,

biskup Zbigniew Olenicki, ze

e

przez jakiekolwiek zaopatrzenie Swidrygiey, sam na niebezpieczestwo naraony bdzie i moe utraci wszystko. Byo to suszne, a mia Zygmunt zobowizania i przysigi Pola-

ków

za

sob, przeto nienalegano

stawiono jego losowi

i

dalej

przeznaczeniu;

i

widry gie

pozo-

Zygmunt Kiejstutowicz

domaga si atoli zwrotu ucka i Oleska, bo je mia sobie na doywocie przyznane, a lubo przez kilka lat opierano si byy dochodne, przecie nareszcie wysz}' rozkazy do Wincentego z Szamotu i Jana z Sienna, eby z nich ustpili. Zbigniew Olenicki postawiwszy siebie, duchowiestwo i wadz kocieln na mocnych posadach w Polsce, zabezpieczywszy spokojno od Krzyaków i Rusi, stumiwszy spraw o dziesiciny, mniema, czas przeciwników swoich

e

e

i

kocioa do zupenego posuszestwa przywied,

tek

tego

Spytkowi

z

Mielsztyna

pogrozi,

e

a

jeeli

w

sku-

kazno-

domu niewypdzi, to go kltw oboy. Spytko z Mielsztyna i Dersaw Rytwiaski, gówni zwolennicy nowej nauki, zaczli si nietylko przeciw Zbigniewowi dziejów husyckich z

Olenickiemu, ale i przeciw wadzy królewskiej, nad któr Olenicki panowa, do odporu gotowa. Z tj za przyczyny stawali w porozumieniu z husytami po Szlsku zagniedo-

nymi

i

nawet jako sprzymierzeca wcignli do swojej sprakninzia z Ostroga, owego zapalonego wyznawc

wy Fetk i

obroc kocioa

ruskiego.

Std

cigle zjawiay si przy

granicach Szlska napady husyckie na dobra niektórych pa-

nów stronnictwa kocielnego. Krystyn z Kozichgów poniósszy znaczne szkody, zebra wojsko, przeszed granice i na-

237 wzajem niszczy posiadoci rozmaitych ksit. Ta jego wyprawa daa powód, si rozpoczy ukady i na zjedzie polskich i)anów wieckich i ducliownych z ksitami szlskimi w Wiehiiiiii, odnowiono dawne ukady. Niedugo jednake byo pokoju, bo niespena w trzy lata (r. 1438), Spytko z Mielsztyna wraz z Fedorem z Ostroga, naszli w Krakowskiem dobra biskupie uszyskie, aby dokuczy Zbigniewowi Olenickienni i jakby obcy zdobywcy, zaczli w nich rzdzi. Szlachta za wpywem Zbigniewa Olenickiego innych duchownych, zjechaa si do Nowego miasta Korczyna

e

i

i

spisaa dawnym obyczajem akt konfederacyjny*), bdzie rozruchy i wojn wszczyna, sdom

e ktokol-

wiek

ziemskim nieposusznym si okazywa i odszczepiestwa od kocioa si chwyta, przeciw temu wszyscy, choby byli krewni i przyjajednozgodnie

ciele

w

i

wspólnie

imieniu króla nieprzyniosy

zew Spytkowi

e

z

za nieprzyjaciela

narazi si ,na

wystpi. Gdy napomnienia adnego skutku, wydano i)0-

zagroeniem, jeeli niestanie, to zaocznie kraju ogoszony bdzie. Niemia Spytko

to

niebezpieczestwo

i

zjecha

do Ivrakowa,

gdzie przez porednictwo i)rzyjació

wem

Olenickim,

którenni

zawar zgod ze Zbigniewyrzdzone szkody nagrodzi

obieca.

Dersaw Rytwiaski sposobi znowu znaczne wojska wet

z kmieci

tany,

da

dóbr swoich

i

w

odpowied,

e

nic

zdawao si,

e

lubo.

imieniu króla o ])owód

na-

zapy-

zego przeciw pastwu niezatake wbrew prawom, ale przeciw Wgrom i to wspierany i)rzez cesarzow królow wgiersk Riirbar, ma wypraw na myli. Tymczasem wyruszywszy ukradkiem, zbliy si pod mury Zatora, przystawi w^ nocy drabie, niespodzianie opanowa miasto mieszkaców powypdza. Narobio wiele chaasu po Polsce, e ksicia owicimskiego spokojnego, bez wypowiedzenia nieprzyjani mierza

i

i

i

tak

po rozbójniczemu najechano. Oburzali si szczególnie mieszczanie krakowscy, bo Zator uwaali jakby za swój spichlerz, który wszystkiego dostawia. Tymczasem Dersaw Ry-

twiaski coraz si bardziej po ksistwie owiecimskiem rozpociera, a lubo w ziemi siewierski ej noc napadnity, w ta*)

Yolumina legum sub anno 1438.

238 borze Zator

klsk

znaczn

rzd

nareszcie

odniós, przecie

wypdzi si

wmiesza si do

]M)lski

tej

nieda;

wykupi

sprawy,

tysic grzywien, a zostawiwszy

od Rytwiaskiej^o za

wadz, wróci Wacawowi ksiciu owicimskiemu, lecz za to ksi by zniewolony zosta królewskim lennikiem jeszcze miasta Berwaldu w przypod swoj

go przez czas niejaki

i

datku odstpi.

VI.

Zygmunt

ju dawno by obj Prag,

cesarz

w

ale

ni-

czm ukadu niedotrzyma: powywiesza nawet co najznakomitszych kalixtynów, Niemców na urzdy nasadzi, duchowiestwo katolickie wieckie do prebend, a zakonne do klasztorów

poprzywraca.

Opiekunowie

Wadysawa

dozorcy

i

ponawia swoje propozycye maestwa w Pradze, ale Zygmunt pozby ich odpowiedzi, e rozprzone rzdy w Czechach jeszcze mu zbyt wiele robi zatrudnienia; jak powróci do Wgier albo bdzie w Austryi, to potrafi si zaj przyszoci swj wnuczki i z jej ojcom Albrechtem rzecz umówi. Niedugo potem zapad Zygmunt bliskim si zgonu widzia. Cesarzowa mocno na zdrowiu, Barbara wpada w zamysy nad swoim losem, i zacza prosi panów czeskich, eby jej zarczyli, e na przypadek mierci królestwa polskiego, zaczli

i

mowskiej

zostanie przy

maestwo

jej

sw rk

wnuczki z

królestwie

i

kiedy trudno

Wadysawem,

ju

toby

uoy mu

ona

sze

lat Te mieszne zabiegi pidziesit liczcej kobiety o czternastoletniego modzieca doszy schorzaego cesarza i kaza pod dozór, a zwoa panów wgierskich i czeskich i przypomnia im, Albrechta austryackiego wspólnie z nimi przez ukad nastpc na swe pastwa zamianowa, a po tm zwoaniu wkrótce umar. grzyn! Albrechta zaraz w Biaogrodzie ukoronowali; elektorowie niemieccy odbywszy zjazd w Frankfurcie nad Menem, powierzyli mu take rzdy cesarstwa. Czechach za utrakwici dali zatwierdzenia swoich kompaktów, które sobór bazylejski uzna za nieprzeciwne zasadom kocioa rzymskiego,

daa.

on wzi

e

W-

W

lecz Albrecht

katolicyzm

owiadczy,

ma pozosta

e

adnych wznowie

niepozwoli;

przy swoich starych dogmatach

i

ko-

239 pod dwiema postaciami ludziom wieckim

miinii

W

iiiegodzi.

i

obrali na tron królewicza polskiego

zaraz wyprawili do

Na wity

Krakowa poselstwo.

zwoano Korczyna. Duchowiestwo

miasta

si

utrakwici utworzyli na wzór polskij konfederacyi, zje-

pomidzy sob zwizek chali si do miasta Tabor, Kazimirza

poywa

slaitek tego najznakomitsi

Floryan

spiesznie

polskie

wiec

byo

do

Nowego

innego zdania

w Czechach komunii pod dwiema Zbigniew Olenicki powsta z wielkim zapaem przyjmowaniu tronu przez Kazimirza i wszelkiemu

jak sobór, który dozwala postaciami:

przeciw

si Polaków z wyznawcami nowej zasady. lYsita mazowieccy przez sw siostr Cymbark spokrewnieni z dobrataniu

mem

austryackim czyli rakuzkim, uwaali znowu przyjmowaw cudze prawa. Wielu atoli a midzy nimi i Zygmunt Iviejstutowicz, majc na myli Swidry-

nie tronu za wdzierstwo

gie

i

Krzyaków, dawniej od cesarza Zygmunta poduszczae Niemcy nigdy nies yczliwi Polakom, e

nych, dowodzi,

Wgrami

cesarstwo z

monarch,

nietylko

nieprzyjazne zamiary

jego

i

Czechami

N\'pyw Polski

powzi

zgadzay si zupenie

z

i

zczone

przez

wspólnego

Bóg wie, jak przeprowadzi moe. Uwagi ukróca,

ale

duchem narodowym Polaków

snadno przemogy w radzie: Sdziwój z Ostroroga poznaski i Jan z Tczyna krakowski wojewodowie odebrali rozkaz, aby z wojskiem do Czech zbrojno wkroczyli i prawa obranego i

,

na tron Kazimirza poparli.

Na witki kuskie

i

(r.

odwoywao

nietylko jako

m

1438)

si,

stano w Krakowie

e

poselstwo raAlbrecht zosta królem czeskim

jedynej córki Zygmunta, ale

ukadów zdawna pomidzy domem rakuzkim królami

czeskimi

zawartych;

i

garstka rokoszan,

take w moc dawniejszymi co

si

zu-

chwale do oboru Kazimirza porwaa, niepowinna ani na uwag zasugiwa; bez sensu jest upór czeski, aby by katolikiem i chcie koniecznie pod dwiema postaciami komunikowa. Niech si Polacy strzeg, eby za nadwerenie praw cudzych, za najcie z wojskiem ssiedniego pastwa, kosztownej i ci-

odpowiedzialnoci niepodpadli. Panowie polscy zebrawszy si na rad uoyli dla poselstwa rakuskiego odpowied, któr potem wyrzek król i to kiej

w

tej

treci, królewicz Kazimirz jest

przez Czechów obrany

240 i

do rzijduw zaproszony; w cudze dziedzictwo pod adnym niewkracza, bo Zygmunt niezostawi po sobie

m-

wzgldem

potomstwa a kobiety nigdzie do tronów ojczystych prawa niemaj. Jeeli byy jakie stare ukady pomidzy domem austryackim a królami czeskimi, to upady, bo si o nie ju zdawna przy rozporzdzaniu tronem czeskim niejjytano. skiego

Dwaj wojewodowie do Czech wyprawieni, wzili mae tylko wojsko ze sob i to jedynie w tym celu, aby oczyciwszy naród z bdów^ religijnych, zupeny pokój przywrócili. Prawowierno katolicka bya pierwszym warunkiem przyjcia tronu tego saprzez Kazimirza. Czechowie maj jeden jzyk, mego szczepu co Polacy; z Niemcami za nieprzyznaj si do adnój wspólnoci. Polacy okazuj wierno azatem ich królowi niepotrzeba si obawia adnej zewiitrznej siy. Albrecht dowiedziawszy si o pochodzie wojewodów Sdziwoja z Ostroroga i Jana z Tczyna, ruszy natychmiast jak najspieszniej do Czech: w sobot przed . Jakóbem wszed

s

do

Pragi

i

zaraz nazajutrz

ukoronowa go

Filibcrt

biskup

konstancyjski, który od soboru bazylejskiego sprawow^a pod-

ówczas do Czech legacy. Pod Prag rozpoczto pustoszy posiadoci tych wszystkich co si za Kazimirzem owiadczyli. Tymczasem skoro wojska polskie nadeszy, ukazao si w narodzie czeskim silne uczucie dla Polaków jako dla braci Sowian: wielu stronników Albrechta zaczo porzuca jego spraw, przyczepia si z oddziaami pod rozkazy wojewodów polskich i tym sposobem im bardziej zbliano si do stolicy, ,

tm

z coraz

wiksz si.

nia

e moe by

oblonym obleWgrów, kurfirstów cerónych panów niemieckich, eby mu na ratunek

Albrecht postrzegszy,

i

niewytrzyma, -wzywa na gwat

sarstwa

i

Wkrótce margrafowie minieski i brandenburski, saski, graf Kl(>we przypadli na czele oddziaów a dru-

spieszyli.

ksi

dzy poprzysyali posiki.

Albrecht utny

w

znacznie przewa-

niejsz si, WTSzed z Pragi do wojska polskiego wyprawi ordowników z owiadczeniem: aby w najezdniczy sposób kraju nieupio niepalio, ale z godnoci oznaczyo miejsce dzie bitwy, a on spotkania unika niebdzie. Wojewodowie naradziwszy si z drugimi panami, dali odpowied, e nie ze swawoli, lecz wskutek rozkazu rzdowego przyszli: chc i

i

i

241

w

koció

pokój ustali,

kraju

podnie

katolicki

prawa Kazimirza królewicza od gwatu zasoni.

i

suszne

Miejsca ani

dnia boju niewyznaczaj, bo rozlewu krwi chrzeciaskiej nie-

bd

zmuszeni walczy, to Bogu rozporzdzepragn. Jeeli Nie myl si jak Albrecht nie zwycistwem zostawiaj. przedwczenie wy'\\Tsza, aby za sw dum upokorzeni nie

S

byli.

wreszcie Polacy a

wa niebd

w

twarz

i

ztd

nieprzyjacielowi piec podda-

twarz, oko

w

oko, zajrze

mu kadej

chwili potrafi.

t jdrn

odpowied, wojewodowie w czternacie ochot spotka si na polu z wojskiem Albrechta, które trzydzieci liczyo. Wzili zatem jak najspieszniej kierunek ku miastu Taborowi, co si i za Kazimirzem pierwsze owiadczyo i z obronnego pooenia syno. Pod niem tedy rozbito, okopano wozami obstawiono

Pomimo

tysicy

niebardzo

mieli

i

Nadszed Albrecht ale nieuderzy, lecz na drugim wzgórku o strza dziaowy od Polaków, take w podobny sposób zaj stanowisko. Robiono dzie po dniu wycieczki zaczepne od jednej wystpowano do boju od drugiej strony: szed ogie z dzia rnnic. walczono kopij i mieczem, zoobóz.

i

i

stawiano na

pobojowisku trupy,

imano jeców

i

czyni

sob

zabierano z

Dugosz uwag,

brao posta

e

rannych,

wszystko przy-

W

jednem z takich drugiej wojny trojaskiej. spotka, Jerzy Podjebrat stronnik Kazimirza, napadszy na skrzydo cesarskie, odniós znaczne zwycistwo i zjedna sobie znakomite imi. Zabrako nareszcie w okolicy ywnoci: Polacy schronili si do miasta Taboru, a Albrecht rozpuci wojsko szenie

w

lali

cigu tych wypadków zwoano wypowiedziano

i

sw^ch ziemiach

ska: Lubliniec, rzono.

Król

,

Polsce pospolite ru-

e

niechcieli,

królewicza

Kazimirza

kraje polskie,

byo powodem waciwym, uzna

za króla czeskiego

w

wojn ksitom szlskim, e dozwafaszowa polskie pienidze, e cier-

husytów, którzy napadali

pieli

co

do Pragi odjecha.

i

W

którego byli lennikami

Strzelce

i

inne

lubo maoletni

miasta,

a

i

ruszono do Szlpod OpaAv zbu-

znajdowa si przy pospolitem

ruszeniu.

Tymczasem papie Eugeniusz IV, ofiarowa porednictwo pomidzy Albrechtem a Kazimirzem królewiczem.

do zgody Tom

II.

16

242 Poniewr azcl skupa

wadzy

polski

by w rku

Zbigniewa Olenickiego biulegego, przeto pospo-

papiezkiej niezmiernie

otrzymao natychmiast rozkaz powrotu, i sam tylko Sdziwój z Ostroroga z wojskiem swojm w Czechach

lite

ruszenie

duj

nieco zosta.

VII.

Jakby umylnie na zakoczenie rzdów rejencyi zebray si spóczenie smutne dla Polski wypadki. Tatarzy w maój na koniach powyliczbie a nawet dla jej zwikszenia

woc

Polacy podolscy udybali ich przy stawianiu ordynku bojowego

tykane pupy, pustoszyli Podole.

nad jakim bagnem,

komend

ale

eby stawa od tyu, le dosy-

„za si," to jest,

wzito u niektórych oddziaów za rozkaz odwrotu. Skoro si przez to rozdzielio wojsko Tatarzy z boku wpadli

szano

i

,

straszn rze

i

Niebrano niewolnika, ale

sprawili.

kadego

zabijano: mnóstwo lego szlachty, a ze znakomitszych Mikoaj Buczacki staroFta podolski, Skarbek z Gór, Mikoaj Giza

Jan Koo.

i

który wtedy

e

sam zna Jana Wodka' trupa tak udawa, Tatarów odrbywa mu na yt-

Dugosz opowiada,

lea midzy

zabitymi

i

e

cho przy odzioraniu jeden z kach ostrym mieczem rzemienie od elaznych nagoleni i paycia lec z piercieniem uci, jednake najmniejszego ladu nieokaza.

w

Ulewne deszcze przez wiosn i w pocztku lata, wanie czasie kwitnicia zboa, przyczyniy si niezmiernie do nie-

plonu, a nastpnie

godu

i

niesychanej drogoci: miara*) bo-

yta, kosztowaa ówczesny zoty. Tymczasem peno byo faszywych pienidzy, których nikt bra niechcia. Zrozpaczony lud krakowski zwala wszystkiego win na Mikoaja Serafina upnika krakowskiego i na rajców Jana Grasiara

wiem

Winka. Zrobiono rozruch i trzj rzeczeni obywatele uciekli na zamek. Lud zbiera si raz po raz i gotów by gwatem Zbigniew Olenicki si dobywa. Wystpi dopiero z i

mow

*)

niejsze

Czyli

pod

dwa korce

tu rozumie wiertni zawierajc zarczy.

miar mona to trudno

tera-

243 cki

powag biskupi

i

wzitoci osobist porzdek

tudzie

przywróci.

Na poczcie Maryi Panny

e

Króla,

do Piotrkowa.

r.

1438

czternacie

lat

zwoano walny wiec skoczy, za dojrza-

ego ogoszono i zasiadszy z oznakami majestatu na tronie, rzdy od rejencyi odebra. Potem zaraz obmylano sposób zaradzenia

no

aby

,

smutnym skutkom

z

pofaszowanej monety

ze pienidze od dobrych

rozdzieli

i

i

sta-

z obiegu

wy-

woa,

jednake tylko ziemia krakowska i ziemie ruskie wybray w tym celu kommissarzy, a po innych wcale si do ustawy nie zastosowano, zwaszcza e panowie polscy dopu-

si

szczali

faszerstw^a

jakemy wyój

,

powiedzieli.

VIII.

Spytko

Mielsztyna jako zapalony zwolennik nauki Husa,

z

wpyw

oburzony na

duchowiestwa

w

rzdzie Polski

Olenickiego z powodu

na Zbigniewa

gólnie

i

szcze-

dawnych uraz

o zarczenie swej bogatej siostrzenicy Zofii Xiskiej ze sy-

i

postanowi ju zgin zwycistwem. Naradziwszy si z Jakóbem Przekor, kasztelanem Czechowskim i innymi przyjaciómi, jak niegdy duchowiestwo przeciw niemu, tak on teraz przeciw duchowiestwu przywiód do skutku konfederacy. akcie*)

nowcem

tego wielkiego nieprzyjaciela,

wyj

albo

ze

W

spisanym powiedziano M'

rce jednego

,

e

mody

stronnictwa

:

król z

ujm

majestatu

wpad

prawi obywatele robic ze wszy-

powicenie, postanowili beru przywróci nalen waporód siebie doda susznych radzców. Prawa i sdy ziemskie maj by szanowane pod odpowiedzialnoci na mastkiego

dz

i

jtku

z

i

gardle.

Kryy

wieci

,

e

zorze królestwa podczas

nicdozwalano,

królov,'a Zofia

i

oburzona

,

i jej w

do-

maloletnoci syna, adnego udziau

cho dawnij pomocy ksidza

Zbigniewa Ole-

nickiego przeciw polskim

husytom potrzebowaa, od niejakiego czasu knula znowu przeciw niemu z temi husytami spiski; dosy, Spytko z Mielsztyna nagromadzi krewnych.

e

*)

Dhigosz

stnika, lecz

przedstawia

Spytka z Mielsztyna, jako prostego napa-

Yolum. Legum zawieraj

akt konfederacyjny.

16*

244

zacign jazd zagraniczn, z kmieci swoich piechot urzdzi, wypad ze wsi dziedzicznej Piaska i naszed

przyjació,

Korczyn podczas zjazdu.

Niezasta

atoli

biskupa Olenickiego,

si za bezpieczniejszego w Krakowie uwaa, ani Jana Gowacza Olenickiego marszaka z Janem Koniecpolskim ka-

który

sztelanem, którzy wczenie ostrzeeni, ujecha zdoali.

Sko-

czyo si wic tylko na zupieniu w gospodach, Wadysawa z Oporowa biskupa wadysawskiego i Mikoaja Lasockiego dziekana krakowskiego, który we wszystkim bywa wielkim pomocnikiem,

alboli

zastpc Zbigniewa

Olenickiego,

Rozbi Spytko tabor pod Nowem miastem Korczynem w pobliu szubienicy gotowa si do dalszego boju. Tymczasem pod dowództwem królewskiem ruszyy wojska i zniewoliy go do cofnicia si pod wie Grotniki nad ujcie rzeki Nidy, gdzie si wozami i przekopami warowa. Niezostawiono mu atoli czasu, lecz bój rozpoczto. Hincza z Eogowa i Dobiesaw ze Szczekocin natarli z piechot i dostali si w sam rodek zakadanego taboru. Co nielego na miejscu to si w znacznj czci zakoczyo ycie ratowao przez Nid w jej nurtach. Spytko rzuci si dzielnie do walki przeciw wielu przeciwnikom, lecz od strza z uków, kusz i od kopij raony spad z konia. Nad drgajcym nieco, ale ju w sai

i

mym

skonif

sd zoono

a nawet go przez trzykrotne dotkni-

wedug i)rzepisu prawa zapozwano: nareszcie panowie, pomidzy którymi by take Dobrogost z Szamotu, te polecie

gego, zawyrokowali

byo w

zny, co

onego

i

ze

e

winien zdrady majestatu

Polsce jedno

i

czyli

ojczy-

dla tego zostawiono go obna-

zakazem grzebania,

a

dopiero po trzech dniach

od ony wzity, w kociele piaRapsztyn zamek przez niego dzie-

za zezwoleniem królewskiem

skowskim

by

rony kaza

t

pochowany.

król

zaj,

Mielsztyn

atoli

pozostawi wdowie,

synom, których od kary za zbrodni ojca uwolni czci przywróci. a mianowicie do szlachectAva Wielkopolsce za mier Spytka z Mielsztyna, odezwaa si daleko wiksza zacito husycka przeciw duchownym.

jako

i

W

Gównym za przewódzc

wszystkiego

by ów Abraham

ze

rk

Zbszynia, sdzia poznaski pan mony, który na sw prowadzi wojn przeciw Henrykowi ksiciu gogowskiemu, lubo raz waln bitw przegra i do niewoli si dosta. Sy-

245

nl

nawet

on

z

rozumu

wysokiego

i

zrazu

zawsze z duclio-

a

dopiero po mierci Wadysawa Jawiestweni trzyma, giey, wystpi przeciw koronacyi Wadysawa Illgo, jakemy Zbszy sta si o tern we waciwem miejscu nadmienili. ogniskiem nowej nauki i domem przytuku dla znakomitszych zwolenników^ Husa. Ksidz Stanisaw Cioek biskui) poznaski,

któregomy

poznali, kiedy jeszcze jako

mody

sekretarz

królewski, napisa paszkwil przeciw Elbiecie królowej, wszystkich ludzi

maego

pozywa przed

znaczenia o odszczepiestwo podejrzanyci

siebie, lecz

Abraham Zbski stawa z nimi nu sowami zelmierci zagraa pocz. Biskup

termina, kanoników, praatów^ a nawet biskupa

ywemi aja i nareszcie Cioek uda si do sposobów kocielnych na Zbszy zapowied pooy, lecz te w^ obawie o swoje bezpieczestwo do Krakowa ujecha umar wkrótce. Skoro dyecezy poznai

i

sk obj

wa

i

Andrzej Bniski,

zacz

mielej na herezy nasta-

przyczyny chciano go raz na zgromadzeniu szla-

z tej

w

ratuszu poznaskim zabi, lecz obroniony przez krewnych i przyjació, postanowi chwyci si ostatecznoci: zebra do dziewiset jazdy, jjoszed pod Zbszy i od oblenia nieodstpi, dopókd mu mieszczanie niewydali wszystkich piciu kaznodziejów husyckich, których z sob zabra, do sdu nad nimi w Poznaniu zasiad i jako winnych na rodku rynkti spali kaza. Rzucio to postrach na Husytów

checkiem

e

Abraham Zbski nowa nauka, która niepucia jeszcze korzeni a stracia najsilniejszego opiekuna, snadno posza w zaczeskich

wkrótce

i

poumykali z Wielkopolski a

umar,

przeto

pomnienie.

IX.

Waniejsze

caego kocioa. papiea a std zoenie przez sobór bazylejski Eugeniusza IV, Zygmunt cesarz by do zgody doprowadzi, jak wyej objaniono. Po jego mierci Eugeniusz jednake na nowo zacz uznania wyszoci papieskiej z tego powodu rozdwoili si ojcowie duchowiestwa na stronnictwo Eugeniusza i jemu przeciwne. Kótnie tak wzrosy, si na posiedzeniu o ledwie bi nieZatargi o

atoli

wyszo

zaszy wy])adki dla

wadzy soboru nad

wadz

da

;

e

246 Mieszczanie bazylejscy jako porednicy zbrojno wpakocioa. Oburzony Eugeniusz IV ogosi sobór za rozwizany i nowy do Ferrary zwoa, tymczasem przeciwne jemu stronnictwo nietylko pozostao w Bazylei, lecz obrao na papiea Amadeusza ksicia sabaudzkiego, pod imieniem

zaczto. dli

do

Felixa V.

Ju

sprawa liusycka, lecz

nie

czenia chrzecian wschodnich

sk, staa si

gówn myl

bór przez niego

bya

Nie

i

to

z jego

i

daleko waniejsza,

po-

wadz

rzym-

zachodnich pod

Eugeniusza

miaa zajmowa

i

so-

stronników zwoany.

myl nowa,

bo

ju

r.

1274 cesarz

grecki

Micha VIII Paleolog z patriarchami carogrodzkim i antiocheskim by na soborze lugduskim (lyoskim), uzna zwierzchno papiea i zobowiza si ku jej ustaleniu na wschosiami dziaa, ale nie wiele co do skutku Za zblianiem si rodka XVgo wieku. Grecy co dzie we wiksze wpadali niebezpieczestwo. Turcy bowiem

dzie "wszelkiemi

przywiód.

coraz wicej zabierali kraju cesarstwu carogrodzkiemu

wao si

i

zda-

e

je cakiem zagarn. Eugeniusz chcia wietnym gór nad Felixera i wyczynem zajanie, a przez to jeprawi poselstwo do Konstantynopola z owiadczeniem, eliby koció grecki gotów by uzna wadz papiezk, pewnieby wszystkie pastwa europejskie, day si poczy w jedne lig która niewtpliwieby potrafia zniweczy potg muzumask. Jan Paleolog cesarz wschodni ucieszy si nie,

wzi

e

,

zmiernie temu jedynemu sposobowi ratunku

i

odpowiedzia,

e

na wszystko przystaje i adnego starania w celu doprowadzenia tej powszechnej zgody i uznawania przez Greków stolicy apostolskiej w Rzymie, szczdzi niebdzie. Chrzeciastwo sowiaskie jak widzielimy w pocztkowych dziejach Rzeczypospohtj polskiej wyszo od Greków i za czasów Wodzimirza wielkiego by ustanowiony pod wa-

dz

patriarchy carogrodzkiego, metropolita kijowski czyli ru-

Ru

ski.

caa ulega

jego

wadzy, jednake na Rusi polskij

cigj

w cigu

kilku wieków

bio si

daleko wicej materyau do pojednania

em do

katolickim,

jako niemao

kocioa rzymskiego,

licki

przez

Jagie

stycznoci z katolikami, wyroszlachty przeszo

a nawet

ustanowiony.

w

Kijowie

Na

by

si

z

ju

kociodawniej

biskup kato-

sobór ten ferarski za-

247

w marca

raz

zjechali

i

to na statkach

biskupami greckimi.

Sidor

za

czyli Isidor

potm

od Inflant morzem do Lubeki a rol

stawi

geniusza,

w

tego

nic

sig

rado

na wielk

kosztem Eugeniusza

i

carogrodzki Józef z dwudziestu

cesarz Paleolog, patryarcha

metropolita ruski

przez Niirnlierg

i

Ty-

katolików stronnictwa Eu-

gdy sdzono, e jako si wdawa nie zechce

przeciwnik

wystpi

a

dla

Z pastw

nieprzyjedzie.

i

posowie nieprzybyli bo jedne obstaway przy i pozostay przy soborze bazylejskim i Felixie V, drugie za przyjy zasad cisej neutralnoci. Poniewa wkrótce wszcza si morowa zaraza w Featoli katolickich

,

wadzy soborów nad papieem

rarze, przeto Eugeniusz sobór

swój

przeniós.

do Florencyi

Pouatwiano tam gówniejsze zatargi, które jeszcze z Bazylei wyniesiono i zaczto rozprawia o pochodzeniu Ducha witego, o czyszczu dni

i

i

zasadach wiary, inaczej przez

koció

wscho-

inaczej przez zachodni pojmowanych.

Na

dniu 6 lipca 1439

cioów, uoony po grecku

r. i

podpisano akt unii obudwu ko-

po acinie.

carogrodzki Józef, zosta pochowany

ju

Zmary

patriarcha

jako katohk u Do-

minikanów we Florencyi; Bessarion biskup nicejski i Sidor w kociele wschodnim nauk zna-

metropolita ruski, obadwa

mowie,

tytu kardynalski. Sidor wedug dawnych praw i obyczajów by na metropolit ruskiego jeszcze przez patryarch i cesarza wschodniego wyniesiony. Imiennie Kijów uwaano za miasto metropolitalne ruskie, ale przewaga polska szerzya w nim i na okó koció aciski, a do tego napady litewskie i tatarskie czsto groziy niebezpieczestwem, przeto metropolici ju i dawniej przesiadywali w Moskwie, któr caa niemal Ru zaczynaa zwolna poczytywa za gówne miasto pod wzgldem religijnym*). Sidor metropolita, kardyna, a razem na pónoc Euroj^y legat papiezki, wracajc na Ru, zaraz z Budzykomici

zyskali

e

w Wgrzech wyda

nia

twie,

Inflantach

unii.

Skierowawszy

*)

i

na

Pisarze rossyjscy

list

drog ku ju

w Liszczliwem przeprowadzeniu

pasterski do swoich eparchii

Rusi, o

naprzód

Polsce,

wczeniej

mówi

Wodzimirzu nad Klasm a póniej moskiewskim

o ,

w

kociele

drugim metropolicie we lecz

cakiem

bezzasadnie.

_

248

i)otem w kociele katedralnym krakowskim, weswego ruskiego obrzdu naboestwo odprawi od Zbigniewa Olenickiego i wszystkich polskicli duchownych wysobardzo wystawnie by podejmowany. kij czci doznawa

sdzkim, a

dug

;

i

Dugo bawi w Kijowie dopiero na drug wiosn, a mianowicie w trzeci tydzie jjostu r. 1441 uda si do Moskwy; wedug zwykego obyczaju zajecha na gród a z tatarska i

Kreml,

przed

koció Matki

Boskiej, gdzie

zgromadzony lud

na niego czeka. Wielkiemu kniaziowi moskiewskiemu unia florencka nie moga przypad do smaku, bo nad greckim kocioem oddawaa wadz stolicy rzymskij, a wielki knia ju siebie przyza gow duchowiestwa ruskiego i z powodu zagroenia od Turków cesarstwa wschodniego, nieponn

wyk by uwaa mia

e w caym kociele wschodnim pierwszestwo Ludowi moskiewskiemu niepodobao si take,

nadziej,

odziedziczy.

e

krucyfix

i

trzy

pasteray niesiono przed metropolit, który

wyran

okazujc chepliwo ze swoich nowych godnoci, rkawicami i piercieniem przyozdobi sobie rce a z ambony modlitw za papiea i z przyklkiwaniem zaleci kaza. Wielki knia korzysta z pory: przeciw nowociom powstawa, bojarów na metropolit podburza a rozjtrzywszy lud do ostatniego wyda rozporzdzenia wskutek którycli Sidora z cerkwi wywleczonego, na zwoanym przez siebie soborze, jako zdrajc kocioa na pokut zawyrokowa i do czudowskiego monastyru odesa. Udao si Sidorowi ucieczk wyratowa, lecz ju bez wpywu na Ru zadnieprsk, reszt dni czci w Carogrodzie a czci w Rzymie spdzi. ,

,

Cesarzowi

w swojm

Paleologowi przeprowadzenie unii

pastwie take nielepiój poszo: ogó duchowiestwa greckiego powsta przeciw obrzdom sobie nieznanym i wadzy papiezkij

uznawa

niechcia.

Tylko

w

Litwie

i

Rusi pol-

si zbawienny skutek, bo umilka nienawi dwóch kocioów, szlachta ruska duchowiestwami pomidzy ztd osab pierwiastek oddzielado polskiej si zbliya, a nia si Litwy od Polski, jakkolwiek na czas tylko bardzo skij pokaza

krótki.

:

249

Litwa wtedy nowym i nieprzewidzianym podijada zajciom i przygodom. Zygmunt Kiejstutowicz, czowiek ograniczony, chciwy i srogi, nie móg by od swoich podwadnych

dochodzi za pomoc guse kto spiski knuje kto na jego ycie nastawa i kadego bojara lub kniazia, przez wróki sobie podanego, ima i cina kaza, a dobra i majtek po nim zaj i nieraz masztalerzowi lub jakiemu chopu ulubionemu pod zarzd odda. Najczciej w Trokach kibionym; tymczasem ,

przemieszkiwa a kiedy zobaczy z okna, osoby razem stay, to je zaraz sprowadzi

e ;

trzy lub cztery

pojedynczo o

tre

rozmowy bada a jak najmniejsz niezgodno w odpowiedziach znalaz, natychmiast do wody prowadzi i topi kaza. Niepodobna byo tyle sprawiedliwoci i okruciestw znosi do spisku: na czele stan knia Iwan Czartoryski i przyszo i religii Rusin "), napad Zygmunta Kiejstutowicza z rodu zamordowa. **) Wypadek na zamku w Trokach, porba ten sprawi wielkie zamieszanie, podzieli panów na stronnictwa a Litw na czci: Maciej biskup wileski, Ocik, i

Gastowd, Moniwid, Piotr Montigierdowicz obstawali przy prawie do rzdów Wadysawa króla polskiego, drudzy yczyli

Michaa syna po zabitym wielkim ksiciu, z trzecimi Swidrygieo si zwiza, gród ucko ubieg i z niego chcia si nad ca Litw wadzy dobi. Nakoniec Bolesaw mazowiecki owiadczy e ziemia drohicka bya jeszcze jego dzia-

sobie

Wadysawa Jagie

dziedzicznie na-

czasacli niesusznie do

Litwy oderwana

dowi Januszowi przez dana, i

w póniejszych

on jedynie

z

przyczyny szwagrostwa zostawi

j dobrowolnie

przy Zygmuncie Kiejstutowicz u: po mierci atoli tego ksi-

cia

niewidzi powodu,

dla któregoby

swoich praw

zrzeka a zatem zajmuje Drohiczyn, Miedlnik

i

mia si

Bielsk,

co

wic potomkiem

Giedymina, bo Dugosz domownik Kazizna zapewne genealogi ówczesnej dynastyi a mówi „Dux Iwan Czartoryski ritus et generis ruthenici." *)

Niebyt

mirza Jagielloczyka **)

,

,

Strijkowski podaje,

e

spiskowi

w

sianie,

które

ksitom

litew-

skim dostawiano, po dwóch na jednym wozie do zamku wjechali, a potem Czartoryski uda niedwiedzic, która o wschodzie soca du drzwi dra-

pywaa

i

której

Zygmunt

codziennie otwiera.

250

t

zaraz uczyni, a Gastowd Litwin z wojskiem przeciw niemu

poszed.

W

Czechach stronnictwo katolickie

i

niemieckie

wzio

cakiem przewag: cesarz Albrecht panowa ju spokojnie, a zatem na zjedzie króla i panów polskich w Sdczu stano, aby Kazimirz, który wtedy ju niemia co robi w Czechachi uda si na Litw jednake aby rzdy nie jako wielki ksi, lecz tylko jako namiestnik królewski obj. Bolesawowi mazowieckiemu, który by na tym zjedzie, dozwolono zatrzyma ziemi drohick, lecz z wyranem zastrzeeniem, aby si nieway swych praw do niej na kogo innego przelewa, a miano tu na myli Michaa Iviejstutowicza który znalaz dosy silne stronnictwo na mudzi. Przed samemi witkami ,

r.

1440., Ivazimirz Jagielloczyk otoczony

wielu panami,

i

rozpocz pochód

piknem wojskiem

Krakowa przez Lublin

z

ku Bielskowi.

XI.

scu,

Papie Eugeniusz IV, jakemy spomnieli w swojem miejnietylko poredniczy do zgody o tron czeski pomidzy

ale przez stronnictwo duchowne i Wadysawem, pospolite ruszenie opucio Szlsk, dokaza, który mia by zmuszony do ulegoci dla Kazimirza Jagielwojska, które loczyka jako króla czeskiego a nakoniec Sdziwój z Ostroroga i Jan z Tczyna do Czech zaprowadzili, porzuciy miasto Tabor i do Polski odeszy.

Albrechtem

w

e

Polsce

e

Na Trzy

Króle

r.

1439.,

Wadysaw

III.

ju

penoletni

Kazimirzem bratem, tudzie cesarz Albrecht zjechali si we Wrocawiu. Legaci papiezcy Jan biskup burgeski z Hiszpanii i Mikoaj Amici dokadali wielkiego starania, aby Panowie polscy stanli przy tem, wieczysty pokój uoy. wraz

z

eby obadwa

i

Kazimirz

i

chowie do nowego oboru

Albrecht zrzekli przystpili

czy kogokolwiek innego bez

obcych

i

si tronu a Cze-

czy jednego

wpywów

nich,

z

sobie powoali.

panowie niemieccy niechcieli na to przysta, moe czuli, Kazimirz Jagielloczyk wicej yczliwoci znajdzie, inni Zbigniew Olenicki ale pewnij spuszczali si na to Cesarz

i

e

e

i

duchowni polscy, niedadz zrobi nic zego cesarzowi, który

i

251

w

wzi

na oso-

Wincentego Kota

Dbi-

zgodzie z Eugeniuszem IV. zostaje.

bno

arcybiskupa gnienieskiego

skiego

obiecywa

i

Wadysawowi

da

przysig potwierdzi, e starsz córk a Kazimirzowi modsz

mu

sw

Albrecht

a nawet

prawem nastpstwa po sobie do czeskiej korony. To panów polskich skaniao do zgody, lecz panów niemieckich cakiem oburzyo i gotowali si do odjazdu. Polacy niechcc pokaza e si o pokój prosz, wsiadali na konie i postanowili ju ani do swoich gospód niewraca aby miasto, pierwsi opucili. Legaci bagali eby jeszcze w drodze pomówi, na z

co przez poszanowanie jedynie dla nich, zezwolono.

W

Namysowie

radcami

stan

i

*)

ukadano si na nowo

rozejm na

lat kilka,

.

powtórny zjazd cesarza z królem na

cesarskimi

z

zarazem uchwalono

a

Jerzy u granicy pol-

tO' nie Jednake dopiero na witki monarchowie, lecz tylko posowie i legaci papiezcy stawili si w Lubowli. Chodzio tedy o stanowczy pokój pomidzy Albrechtem i królem polskim tudzie o poczenie przez wzy maeskie domu jagielloskiego z habsburgskim. Przy uka-

skiej

i

wgierskiej.

i

,

w Lubowli

dach

by

na czele Polaków,

a na czele samych prawie

Zbigniew Olenicki,

Wgrów, Szymon

biskup wesprim-

Obrabiano wszystko z lepszem porozumieniem, bo Po-

ski.

si bardziej z Wgrami, jak z Niemcami zgaowszem wspólna nienawi przeciw Niemcom, kojarzya midzy nimi cis przyja. Przygotowano wszystko do traktatu i na Narodzenie Najwitszej Panny król do Biecza, a cesarz do Bardiowa przyby mieli. Wadysaw stawi si na dzie umówiony, lecz Albrechta zasza i to bardzo wana przeszkoda, gdy Tm'cy obiegli Smidrów **), twierdz nad Dunajem, od Stefana rzdcy, czyli tak zwanego despoty

lacy zawsze dzali,

wan

(ksicia serbskiego) niedawno zaoon, i której wzicie otwierao drog do Wgier. Trzeba wic byo caemi siami wspiera despot i Albrecht nadcign z wojskiem rackiego

ale

widzc bojaliwo pomidzy Wgrzynami,

niemia.

Turcy za

lecz zaraz *)

**)

i

odeszli.

pomoc

ani

przekupstwa zdobyli

Albrecht

wydoby si

z

uderzy

Smidrow,

trudnego poo-

Na Szlsku.

U

pisarzy

reckich Semendere.

sowiaskich Smederów,

ii

wgierskich Seniendria. u

lu-

252

eni,

chciao

atoli

zaciiorowa

i

e

nieszczcie,

si przejad arbuzami,

imiar.

XII.

Cesarz Albrecit krótko przed swoj iierci rozporzdzi przez testament: jeeli jego ona ciarna porodzi syna, opieka i rzd nad pastwami, które uwaa za dziedziczne, maj zosta przy owdowiaej onie i najstarszym ksiciu domu habsburskiego wraz z rad zoon z trzech panów wgierskich, trzech czeskich i czwartego mieszczanina z Pragi, tudzie z dwóch panów margrafstwa austryackiego. Jeeli za po zgonie przybyaby mu trzecia córka, natenczas

e

ma przej

dziedzictwo

na jego najbliszego krewnego, rozu-

mie si, po mieczu.

Wgrzyni niepytali si o testament Albrechta niemyleli poddawa si owej ogólnej opiece nad wszystkiemi pa,

wcale

uwaa

swego kraju za dziedziczny Habsburgów. wadz w rku owdowiaej Elbiety w gbi kraju przez Turka atoli od czterech lat palone miasta i zamki imane wedug sów tureckiego pisarza tysice urodziwych dziewic, wyrosych jak cyprysy, kras przechodzcych tulipany, opanowanie i wzicie pod prawa mahomedanizmu Serbii, kazay im szuka na tron sihiego sprzymieobrócili swe oczy ku Polsce i Wadysawowi królowi. rzeca tym czasie nadjechao do Polski znacznie spónione tureckie poselstwo z owiadczeniem, sutan Miurad na stwami, ani

Zrazu zostawili wprawdzie

a

,

i

W

e

utrzymanie Ivazimiirza brechtowi

Wadysaw

w

Jagieloczyka przeciw

Czechach dostarczy wojska

król

cosarzowi

Al-

pienidzy, byle tylko

i

nieujmowa si za Wgrami. Polacy

niedali

byy zmieprzyja aby W-

tureckim poshmi adnej odpowiedzi, bo okolicznoci nione, lecz starali

w

grów

si okazywa yczliwo

niejakiej obawie

Dnia 23 Stycznia selstwo wgierskie skich,

*)

tudzie

stano znowu

1440 roku,

w Krakowie

i

w

imieniu

owdowiaj cesarzowj

Philipp, Calliraachus.

que Hiingarorum

gestis. lib.

i

trzyma.*)

I.

De

i

liczne po-

stanów wgier-

królowej

Elbiety,

rebus a Wladislao rege Polononini at-

Dugosz,

lib.

XII.

Wadysawowi

ofiarowao

ue

W

koron.

III

radzie

polskiej ró-

si niepodobao, eby król dwoma pastwami rzdzi, bo jego nieobecno zwykle miesza rzeczy

w

czyniono uwagi: jednym

Polsce

i

wstrzymuje wymiar sprawiedliwoci; sprzymierza

z Wgrami da powód do wojen tureckich. Polska przyjmie najpikniejsze Drudzy atoli utrzymywali posannictwo, bo obron kocioa katolickiego przeciw pohacowi i w poczeniu z Wglami bdzie owszem spokojniejsz, bo snadniej na wodzy utrzyma Tatarów, którzy Podole raz po raz napadaj; wreszcie kademu ze ssiadów nawet wszystkim pastwom zbyt potn i gron wydawa si zacznie a zatem na wszystkie strony bezpieczestwo sobie upewni. Królowi Wadysawowi i)odobaa si wadza nad dwoma wielkiemi narodami ale niepodoba si warunek mai

poczenie

niemal

e

i

,

estwa

z

Elbiet wdow, od

córk cigle mu

e Wadysaw

w zamku Komornie plany

i

starsz, której

do owiadczenia,

z doniesieniem,

porodzia syna, aby

ywo

umowy, co

kiej

ju

na wszystko przystaje, kiedy razem nadbieg

posów wgierskich

goniec do

daleko

siebie

Przyszo

przeznaczano.

do kraju wrócili.

Polacy przestali o wszystkiem

wgierscy zoyli

i

od stanów

i

wic

e

Elbieta

zaniechali wszel-

Zmieszay si przeto ale posowie

myle,

od królowej penomocnictwo,

upowaniao

które nawet na przypadek porodzenia syna,

ich

ugod e Wadysaw przyjmuje koron, bdzie broni Wgier przeciw Turkom, pojmuje owdowia Elbiet, Czechy odda nowo narodzonemu pogrobowcowi za nadejciem jego penoletnoci; Wgry za dziedzictwem synów z Wadysawa Elbiety a w ich do wszelkich ukadów.

Spisano

tedy

bd

i

braku na

pogrobowca przejd;

m

córki

Elbiety

Wadysawy wyda za przynalenie z ten ukad przez rad polsk zosta przyjty sowie wgierscy odprawili krakowskiej

Wadysawa

i

natychmiast

i

dla

w

Dwaj czonkowie poselstwa wgierskiego

*)

Zeznanie o

Cay

zarczony.

Poformy obór króla w katedrze obec licznie zgromadzonego ludu i

królem swoim ogosi.*)

kowie, a trzech

tników

z Albrechta,

posagami.

Daw.

wysano do Wgier:

z tych

pozostali

posów wgierskich w Niemcewicza Zbiorze Pols.

w

Kra-

jeden zatrzyma

Pami-

254 si w dobrach swoich, aby królowi dobre przyjcie zgotowa a dwaj pojechali do Komorna, aby Elbiecie sprawozdanie uczyni. Skoro przesuchaa wszystkiego, zaraz potem, jak wnoszono z poduszczenia Ulrycha grafa cylijskiego, na miejscu obudwóch jako zdrajców kraju poima, oku i uwizi ,

kazaa.

Czyn ten nieprzewidziany, speniony na przekor pimienpoleceniom stanów wgierskich obalajcy zamiary wojny przeciw Turkom, którzy tyle modziey z Wgier uprowadzali, w zamian za par botów dawali sobie urodn dziewic: zrobi niesychane wraenie midzy Wgrzynami i powstay dwa zacite stronnictwa: jedno niemieckie utrzymywao, tron jest wasnoci dziedziczn Elbiety jako Liixemburczanki a jeliby kobiety byy wyczone ona tylko ma prawo dziery go jako matka i opiekunka nowo narodzonego dzieani Ludzica z domu habsbiirgskiego; drugie stronnictwo, xemburgowie ani Albrecht Habsburg z prawem dziedzictwa nie powoani a wic stanom suy wolna elekcya i tylko Wadysaw król polski, który potrafi bezpieczestwo kraju utrzy-

nym

,

e

e

,

,

e

ma,

prawym panem.

jest

Sdziwój

z

Ostroroga wojewoda poznaski

i

Jan

niecpola kanclerz polski jechali byli z owiadczeniem

darami do Komorna, lecz dowiedziawszy si

stwa

i

dze,

co zaszo

i

z

z

dwoma czonkami

jak posta przybray

przez cenia

sprawy,

poselstwa

pomimo

królow wydanych, niewidzieli zaraz do Krakowa nawrócili.

z

Ko-

maew

dro-

wgierskiego

listów bezpieczestwa

potrzeby

wypenia

pole-

i

Tymczasem Elbieta syna swego pod imieniem adysawa kazaa w Belgradzie*) koronowa. Dwaj grafowie cylijscy ,

oraz panowie wgierscy rodowici Niemcy,

w ukady

albo

te

niemieccy

najemnymi Czechami, szuaustryackiego na tron cesarski wypomocy u Fryderyka kali niesionego; wszystko za co byo czystego ducha narodowego siado wzbroi na ko i oczekiwao króla i wojska z Polski. stronnicy,

wchodzili

z

Szymon z Rozgoni biskup jagrski (erlawski), gówny wódca tego drugiego stronnictwa, zaj Przeszow. *)

Na mapach

niemieckich S t

nad ujciem Sawy do Dunaju.

prze-

uh Iweis sen bu rg róny od Belgradu

255

XIII.

Zbigniew Olenicki, co utworzy niegdy si polityczn duchowiestwa polskiego i sprzeciwia si poczeniu prawowiernj Polski z Czechami heretyckiemi pod Jagie, znacznie zwolnia, gdy od soboru bazylejskiego kalixtyni uznani za prawych synóv; kocioa, powoywali na tron Kazimirza; z

za Wgrzyni gorliwi katolicy chcieli mie Wadysaz caym zapaem za prz};jciem korony. Rycerstwo kade sprzyja rozszerzeniu wpywu swego króla za granic pastwa std w Polsce postanowiono trzyma si ukadu skoro

wa, wystpi

i

zawartego z poselstwem wgierskiem, lecz trzeba

stawi si na wojn nieurodzaj nem

po

trzymay

rzeki

ku

kocowi

byo wy-

szo z urzdzeniem wojska bo nastpia duga i cika zima:

a trudno

,

lecie

nieomal

od

,

rodka

panowie

kwietnia;

i

a

prawie

odzierali

poszy-

listopada,

chopi

z chlewów i stodó, aby utrzyma przy yciu ryczce zdychajce z godu bydo; po wielu wsiach mieszkance skrobali si na w7sokie drzewa za jemio, kopali w zmacia

i

rzej ziemi po polach

i

lasach

dzikie roliny,

w

dach korzenia trzcinne, z czego dzali jado.

Bociany niemogc

rwali po wo-

rozmaity sposób przyrz-

znie

wiosennego zimna, szu-

kay po chatach przytuku i do ognisk si cisny. Z pomoru byda i lichego pokarmu powstay midzy ludmi cikie choroby,

Na

a tu

i

owdzie morowe zarazy.

Sdcza zjechao si wielu panów ju wojn przygotowanych. Jakby na dug nieobecno króla zamianowano rzdcami Jana Czyowskiego Maej Polski, a Malskiego Wielkiej; Jana Tczywiec walny do

na wkroczenie do

Wgier

i

skiego do Krakowa, Piotra z Bnina do Poznania, Teodoryka Bu-

czackiego do Podola ze skarbcu swojego nie

naeytoci,

,

na starostów.

zapomog w

wzi

Zbigniew Olenicki

zoy

srebrach, lecz na wysiedze-

zaraz komitat spiski, królom polskim

Wgier w zastaw niegdy dany, jak powyej wyoono odtd starostwo tworzcy. Na czele wojska dworskiego

od i i

wojsk niektórych

dysaw

panów okoo

.

Wojciecha

zaj Wa-

miasto wgierskie Kezmark. Tam dopiero pocigali si Wielkopolanie i Kujawiacy z licznemi oddziaami król

256 przepychem,

wielkim

i

zbrojowym,

iiietylko

lecz

nawet za-

stawie stoowych. Uwzili si wszyscy panowie polscy przed narodem wgierskim z ca, okazaoci zawietnie: „trudno sobie wystawi mówi Woch Kallimach, co to za przeliczne byo wojsko; kady prosty rycerz jak wódz wyglda." Jednake Jan z Tczyna wojewoda krakowski i Przedbor z Koniecpola kasztelan rosprzeski radzili jeszcze niewystawia si wojn, lecz Zbigniew Olenicki, Sdziwój z Ostrona roga, wojewoda poznaski, a szczególniej Wgrzyn Szymon z Rozgoni, biskup jagrski, Icazali by tylko dobrej myli, rada i król przeo zwycistwie niepowtpiewa i dopili, niebezpiezamiarze puszczenia si na wszelkie trwali przy czestwa dla sprawy chrzeciaskiej dla obrony Wgier i poczenia ich z Polsk pod jednem berem. Z Kezmarku cipochodzie gnito ku rodkowi Wgier przez Przeszow. zajmoway króla niekiedy owy i pod wsi Wisow-Rozgo straci sekretarza Jann Siek, który przy ratowaniu sokoa na wodzie sam uton; wród ogromnj burzy i czarnych chmur spad take grad nadzwyczajnj wielkoci, a te dwa przypadki razem wzite, zdaway si Polakom przeznakiem nieszczcia i trwog obudziy. ,

cik

e

,

W

Fryderyk graf cylijski chcia miasto gówne ubiedz, lecz dowiedzia

Szymona

si w pochodzie,

Rozgoni Wgrami

z

i

Budzy wczeniej

e ju przez biskupa

Polakami

wrzeniec Hederwary *) wojewoda wgierski

i

Wa-

osadzone.

rzdca miejscowy,

na kolanach wita króla daleko przed miastem i prowadzi bram Budzynia do zebranej processyi z duchowiestwa

przed

wieckiego

w

i

klasztornego.

przepysznych zbrojach

Panowie

i

w pierwszym

rycerze wgierscy szeregu;

szli

ich giermlco-

w hemy a z rohatynami w drugim, wyrostkouwija za nieli tarcze w trzecim; dopiero cisn si rozradowany w nieprzejrzalnym tumie. Do Budzynia sta-

wie przybrani

wie lud wili

i

si wszyscy najwysi panowie wgierscy wieccy Niebrakowao tam ani kardynaa Dionizego

chowni.

arcybiskupa ostrihomskiego, który

bowca w Belgradzie koronowa,

*)

gyaren.

maego adysawa

ani

adysawa

z

i

du-

Szocsi

pogro-

Gary bana

Tak go najczciej zowie Mailath wdziele Geschichte derMa-

257 Sawonii, który po

oddan, obudwu

koronacyi

koron mia pod stra

Wgrów uwaanych

sobie

za najprzychylniej szych

W

ogóle z duchowiestwa zobowidomowi habsburgskiemu. zao si ki'ólowi Wadysawowi do wiernoci dwóch arcybiskupów i omiu biskupów dyecezyalnych. Pose króla boniackiego rozwin w obszernj mowie jak Polacy i Boniacy z jednego szczepu pochodz, porówno Sowianie, jzykiem obyczajami sobie; Boniacy zawsze' ze ssiednimi Wgrzyi nami w dobrem zostawali porozumieniu, a od Turków posrodze zagroeni. Dano mu odpowied, chaców Polacy znaj i wysoko ceni swoje pobratystwo z Boniakami; wiee za ich poczenie si z potn}Tn narodem wgierskim, skoro tylko domowe umierz si zamieszki, zgotuje wojn, która pooy hamulec zaborom mahometaskim. Posowie rzdcy serbskiego, odwoali si take na swój ród sowiaski ich bracia w domu, i Polakom wspólny, a potem wyrzekali, ju pod jarzmem tureckiem jcz: ich pan z aski tylko grów grody pograniczne dziery; w królu Wadysawie zbawc swego wszyscy widz i jemu wierno i zaprzysign. Pocieszono ich w ten sam sposób, co posa boniackiego. Jawrzynie *) zamku dyecezyalnym byy zamknite

s

e

e

W-

mio

W

gówne siy Elbiety

i

grafa cylijskiego

Fryderyka, a oparte

Czechów najemnych z pod dowództwa Sunkowskiego. Bj'Ó1 wysa oddzia z Budzynia pod dowództwem Hunyadego Sdziwoja z Ostroroga ku Jawrzynowi. Przyszo do oblenia tego zamku: Fryderyk cylijski postrzegszy

jedynie -na

oddziale

niemono

oporu

wymkn

si noc

ladem kopyt koskich cigany, szuka

z przyjaciómi,

schronienia

i

lecz za

pod krza-

kiem schwytali go Polacy. Oddzia Czecha Giskry (Iskra) korzystne napady przedsibra wystpi atoli raz przeciw oddziaowi wgierskiemu, którym dowodzili bracia Oryakowie i samego Giskr take zapano. Królowa mieszkaa w Preale ju i zamek przy miecie osadzio stronnictwo zmuszona przeto opuszcza Wgry, ujechaa do Aua syna swego odesaa do jego stryjecznego stryja, ce-

sburgu,

polskie: stryi,

sarza Fryderyka.

W

Budzynie

Na mapach Tom II.

król

Wadysaw,

panowie wgierscy

niemieckich Raap.

17

i

pol-

:

258

uoy

obrzd koronacyjny. adysaw z Gary po ukoronowaniu pogrobowca jako rzdca Wyszogrodu odebra by skrzynk z koron i innemi oznakami, któr opiecztowan w skarbcu zoy. Tymczasem królowa Elbieta skrzynk odbia, koron zabraa i wraz z synem do cesarza wypra\^ia, pewna, e tym sposobem zagrodzi drog do rzdów Wadysawowi polskiemu. Gdy adysaw z Gary doniós o tym wypadku, oburzy tak dalece wszelkiego stanu scy zasiedli do rady, aby

Wgrów,

e

zdj koron

go poimano z czaszki

i

uwiziono.*)

go

Stefana

i

Stano w radzie, aby ni uroczysto koro-

nacyjn odprawi. Skoro w przecigu trzecli dni umysy Wgrów wystygy z uniesienia puszczono na wolno adysawa lecz z Gary, atoli niewrócono mu pod zarzd Wyszogrodu, otrzyma go Wincenty z Szamotu, co si niemogo panom w,

gierskim podoba.

W

potem stawi si na dworze obcy czowiek, od Elbiety wyjawi królowi, posuchaniu na tajemnm i jakikolwiek w lub trucizn go aby jest zapacony i przysany, dla zykama zapewne sposób zgadzi. Lubo ten czowiek dopeni zamiaru ju skania nagrody, a przynajmnij niemia kilka dni

polecenia gierskich

e

wyzna przecie przez panów wsam swój poimany, poszed na publiczne szarpanie rozpaloi

bd

,

nemi kleszczami kowalskiemi i na czwartowanie. Przez ten przypadek jeszcze bardzij rozgorza zapa Wgrzynów: Wadysaw polski zjecha do Belgradu i w tym samym kociele i

przez tego samego kardynaa

arcybiskupa

i

Szecsi co nie-

dawno niemowl Habsburczyk, ze zwykemi obrzdami a z radoci ludu wszelkie opisy przechodzc, by ukoronowany ogoszony, a to nie tymczasowie, ale jako król doyi wotni.

Kady zapa waga zwykle go

chwilowym wybuchem ducha a rozczstokro nawet w ozibo za-

jest tylko

studzi

i

Ledwie si koronacya Wadysawa skoczya a zaraz pomidzy zczonemi narodami pod wadz jednego króla, na

mienia.

wszystkie strony

i

pka

dobre porozumienie

e

za zamaniem Aeneis SiWius lib. I epistoa LXXXI, powiada, bezpieczestwa uwiziono i arcybisliupa Szecsi co si niezdaje pra-

*)

listu

zaczo sabie

wdziwem.

259

e

panowie wgierscy utyskiwali, niemaj adnego gosu; miasta

i

w sprawach wasnego kraju wsie uskaray si na do-

W

upieztwo wojska polskiego. miasteczku Kie\eszu rzuci si lud na orszak Zbigniewa Olenickiego, wracajcego z Belgradu do Krakowa i przyszo do boju i zapakazywania

i

Giskra puszczony z niewoli przez

lenia miasta.

króla, korzysta

si znowu Morawców,

z

Wadysawa

ducha wgierskiego: zniós na czele najemnych Czechów,

usposobienia

z

Elbiet, stan Szlzaków i Austryaków; wojn na

^^Tcieczkach

Karpat osadzi: poblisze miasta Bardejow, Koszyce, Lubocza, Kremnica, odpady na stron królowej. Kardyna Szecsi i adysaw z Gary zrazu tajemnie zasilali powstanie, a potem jawnie wystpili, jako przeciwnicy Polaków i ki'óla. z

Giskra Przeszow szturmem zdoby, z Janem Perenem

Kezmarku cige

królewskim

stacza,

utarczki

rzdc

posiadoci

Wgrzynów ogniem mieczem pustoszy. Przyszed wreszcie do tej miaoci, e zamek Kiscig obieg, minami podkopa, w powietrze wysadzi a reszt opawiernych

królowi

i

cz

nowa.

Te znakomite dziea wyniós}' go nad wszystkich stronników Elbiety dano mu tytu najwyszego starosty króla a:

dysawa (pogrobowca) i grafem Skarusza zamianowano. Tymczasem adysaw z Gary zebra liczne wojsko

Sowaków polskiemu.

i

z

Król

ze

zagraa pocz stronnictwu Wadysaw wiernych sobie Wgrzynów

drugiej

strony

]\'Ii-

koaja Frystackiego i Jana Hunyadego, z wojskiem swojem nadwornem i rozmaitemi oddziaami polskiemi przeciw niemu wysa. Przyszo do spotkania pod miastem Batta. Jan Hunyadi od wsi rodzinnej take Korwinem zwany, niemajcy u

Wgrów

poszanowania

pochodzi,

rozwin w

,

e

z ojca

bitwie

tej

Woocha

a matki Greczynki

wysokie zdolnoci w^ojenne:

adysaw

z Gary straci wiele wojska w polegych i zabranych do niewoli a z garsztk tylko niedobitków uszed do Ostiy-

homa*)

daa

gdzie

Elbieta osiada powróciwszy

ci wic znowu jej da, a do cesarza *)

z Austryi.

Ta

od niego nowych wojsk albo sto tysicy zotych: opu-

Na mapach

stronnictwo

i

z miejsca

Fryderyka przyby;

atoli

do miejsca ujeod niego jako nie-

niemieckich Gran po acinie Strigonia. 17*

260 posuszny królowej l)chnity

,

a bez

powicenia poddany,

wzgardzony, lecz

i

nietylko ode-

uwiziony by.

i

XIV.

Tymczasem Zbigniew Olenicki na dwóch

wieciich

w

No-

wymiecie Korczynie ze szlacht maopolsk odbytych, kady nadto wojsku; w posiki królowi uchwalono móg, jeden wiardunek, a szlachcic niekmie z anu mia z Tkmieci jako te kady szotys po grzywnie. Jan

wm

e

zoy

majcy

,

Jan Olenicki kasztelan sandopodolski, Jan z Sienna mirski, Hryczko Kierdejowicz wojewoda panowie polscy wojnicki, Dersaw z Rytwian i imii

czyna' wojewoda

krakowski

,

starosta

i

ruscy,

wojsko i

i

w jedno na czele znacznych oddziaów, zebrali si Bardejowa zamek wgierski Kapuciany w pobhu

ich król do Budzyma Przeszow oblega poczli, lecz zaraz poruczy wadz nad miecza naleycie chcc i dziekanowi Lasockiemu Mikoajowi wgierskiem

uv

cign

pastwem

Pawowi Woj-

krakowskiemii, Wawrzecowi Hederwaremn, pomimo mrozy i wielnickiemu rycerzowi polskiemu, a sam Najwitszej Panny (r. 1441) ze kie niegi na Oczyszczenie austryackie. Ubezznacznem wojskiem, ruszy na pogranicze w inn stron przeciw pieczywszy ^rody i zamki obróci si Luboczy, Krzemodpadym' miastom, Bardejowowi, Koszycom, Wgrzyni zraeni zupen przewag Ponicy, Przeszowowi. tego przy wieem ustalaków, w rzdzie swego narodu, jak nad królestwem, nowieniu w Budzynie wadzy namiestniczj niepomylnym przy obawy, z nowy mieli dowód a moe i

t

e

granic polskich,

mógby

ich kroi

skutku wojny tak bliskiej nakomec z poopuci i w wielkim kopocie zostawi, albo liczniej do coraz zimy, wodu przykroci zwykych podczas zniewoby niesprawiwszy, król nic

domów

odchodzili,

e a

odjecha. lony cae wojsko rozpuci i po Wgrzech staa na przerozwinita zaraza Morowa' czwarte roku: pogrzeby szkodzie do wojny, prawie przez trzy smutne i przykre na królu nieustanne w Budzynie, czyniy wyspie tzeprzyczyny czsto z dworem na

wraenie, a pel

bawi

i

z tój

owami si trudni. Uchodzia oczywicie staprzewaga w Wgrzech, a z tego powodu

tylko

z reku polskich

2G1 si

rano

o porozumienie

i

ukady

e

z

Elbiet,

lecz ta odpo-

dania, aby miaa obcemu czowiekowi, ni wasuenui synowi yczy. lepiej Wigc mu znowu trzeba byo bra si do wojny. wiedziaa

posom

polskim,

dzi^rne ich

XV.

Na stronie królewskiej by ze swoim oddziaem czeskim, Jan Czapek, którego poznalimy ju za czasów Wadysawa Jagiey przy bojach w Nowej Marchii i w Prusach. Mia on zaj pod wadz Kezmark, atoli w pobliu stojcy Giskra porozumia si wczeniej z mieszczanami i w nocy za ich po-

moc wzi

to miasto wraz z polsk i wgiersk zaog. Elbiety omieleni tym W7padkiem obiegli zamek presburgski, lecz posany Jdrzej Tczynski do Tyrnawy da powód pustoszeniem okolicy a zatamowaniem wszelkiego dowozu oblenia zaniechano. Na czele rónych oddziaów prywatnym kosztem pozbieranych, wkroczy znowu do Wgier Piotr Odrow wojewoda

Stronnicy

e

ruski

i

Pomidzy Karpatami robiy

starosta Iwow^ski.

na niego oddziay Giskry: uryway nej

stray, lecz

mu

tu

i

zasadzki

ow^lzie ludzi tyl-

rozwin, e nawet miasta oblenia wyswobodzi. Gdy niejaki czas

Odrow tak si

przygraniczne z pod

pobawi w Budzyniu nadeszy wiadomoci, e Tatarzy wpadli i srogie szerz spustoszenie, odebra zatem rozkaz od króla, aby co ywo na obron kraju przeciw tej dziczy, wraca. Niepilnujc zwykych rodków ostronoci wojennej pozwoli si wojsku w Jagrze uraczy winem wgierskiem, do wygodnego spoczynku zabra, kiedy od Czechów z niebaczka udybany, sam wpad do niewoli lecz oddzia jego stanwszy do boju, odniós zwycistwo nawzajem wodza

na Podole

i

,

i

czeskiego Telefa poima.

Tego samego dnia to jest w uroczysto Podniesienia Krzya (r. 1442) Mikoaj Czajka rzdca Brzozowicy i Mikoaj Komorowski rzdca Podolica zczyli swoje oddzia}^ a przystawiwszy drabie do murów, opanowali Przeszow, w którym si tylko pidziesiciu Czechów stronnictwa Elbiety znajdowao. Za otrzymaniem wiadomoci, sam Giskra od Rychnawy spieszy, Polacy wynieli si dosy wczenie, lecz ob,

e

262

cieni upem wykonywali odwrót z wielk, powolnoci, a std doigrali si napadu od tyu: nieprzyjaciel mia wprawdzie si przewan, ale mstwo polskie byoby jednak mogo stagór, tylko e kady chcia uj z bogatym upem dla tego mao kto odpór dawa; dowódzcy polscy z drobnemi garstkami stawiali si jak mogli, lecz wkrótce pokonani wpaa Giskra poszed a pod Brzozowice i szturm dli do niewoli rozpocz. Byy tam dwa zamki: w jednym przez zdrad zapalono proch runiczy, przez co wiele ludzi zgino, a reszta poczya si ze zaog w drugim; strony jednake potem zawary ukad i obiedwie odeszy. Po Polsce rozbiega si trwoga, aby Giskra, który po Spiu dokazywa, niewpad do ziemi krakowskiej mao na odpór przygotowanej i z tego powodu Zbigniew Olenicki co tylko móg zebra zbrojnego ludu, wszystko wyprawi na osadzenie Lubowli i Podolica. Tymczasem Giskra wróci pod Rychnaw i zacz z dzia tgo ^iray; Mikoaj Peren

n

i

,

naleyty odpór dawa Wgrzyn mia dostateczn artileri ale e ten cigy bój przedua si w tygodnie a nareszcie w miesice, przeto mury leay w gruzach niezasaniay naleycie oblonych, a bój skoczy si znowu na poddaniu i

i

i

z

zastrzeeniem wolnego odejcia.

i

Giskra widzc,

Szymon biskup

wyszed przeciw niemu.

nieobroni,

naprzeciwko

siebie,

i

by

nawet jego

Wgrów

z niewoli

stali

w

obozach

jakie Polaków

poczynili

puci,

lecz

nieprzyjacielem królewskim jakkolwiek z Szy,

w dobrem synowic poj w maestwo.

monem biskupem, ale

Dugo

potem rozpoczli ukady,

zobowizania: Giskra

zatrzyma

zbliy si ze znacznym pocztem si w rozwalonej od dzia Rychnawie

jagrski

e

nietylko

zostawa

porozumieniu

XVI.

Sprawa Wadysawa w Wgrzech pochylia si naleycie ku upadkowi a Polska wysiliwszy si cakowicie na zewntrz staa bez wszelkiej zasony przeciw jakiemukolwiek, choby Giskra poczyni wielkie spui najsabszemu nieprzyjacielowi. stoszenia na Spiu i ziemi krakowsk ju trwogi nabawia, ,

,

jak co dopiero nadmieniono.

263 Gdy po mierci od

Wgier

a

cesarza Albrechta, Czechy

w adnym

z tych

dwóch krajów

si oddzieliy iiieiistaliy si

pewue rzdy, ksita szlscy zostali bez zwierzchniego pana nad sob. Niektórzy z nich a mianowicie Konrad biay olenicki, Wadko ^cieszyski i gogowski, Wacaw cieszyski, poddali

si Wadysawowi królowi polskiemu,

Wrocawia

miasta

komitego

i

innych

atoli

miasteczek,

rad

zna-

królowa

Elbieta umiaa podcign pod swoje rozkazy i wysaa do Szlska Austryaka Zajca, który si take Hasenemer (Asseiiheimerj nazywa. Ten przedsibra czsto wycieczki z Namy-

zaj zamek miasto Wieruszów; zrarzdc za Klemensa, odda Wrocawianom

sowa

a jednego razu

bowa

je

i

spali,

na trzymanie

w

i

niewoli.

Od

granicy szlskiej

a

do przed-

miecia Wielunia raz po raz upili Szlzacy i caa okolica staa pustkami lub leaa w zgorzeliskach. Tatarzy korzystajc z pory, szerzyli znowu swoje zagon} przez Podole, a nareszcie pod sam Lwów przypadli i uprowadzili liczny jasyr z szlachty i chopów pci obojej. Panowie królestwa zgromadzali si na walne wiece do Piotrkowa i Sieradza ale wszystkie uchway wzgldem obrony kraju, ten tylko przyniosy skutek, dwa szlskie grodzi-

e

Górowo i Ciecierzyn spalili Wielkopolanie. Wola kady z doborowem wojskiem do Budzynia cign ni granice kraju zasania, bo wojna wgierska bya w interesie tylko króla a z tej przyczyny patna i korzystna, zwaszcza, e król z dziecinn chojnoci grody, dobra i pienidze rozdawa, szcza

a e

rzdców polskiej kancelaryi spotykay w kraju zarzuty, si niewzdrygali pieczci na chaniebnie powyudzane przywileje, które przynosiy ujm ich urzdom, bied skar-

kad

bowi, a brak zasobów na

obron

kraju.

XVII

Kótnie kocielne o wyszo soboru trway jeszcze cigle. Papiee obadwa Eugeniusz IV i Felix Y szukali stronników po

narodach Europy, a jeden przeciw

Ogldano si na

lutlzi

w pimie witem

drugiemu pracowa. najbieglej szych, a ich

zgromadzenia to jest uniwersytety, pomidzy któremi krakowski wysokie dziery stanowisko, owiadczyy jeduozgodnie,

264

e

papie

wadz

pod

zostaje

Rzdy jednake

Felixa V.

soboru, a tóm

samem uznay

a szczególniej cesarz

i

Wa-

król

dysaw, tudzie biskupi niemieccy i polscy chylili si do przeciwnj zasady z tego dobrze obliczonego politycznego powodu, Eugeniusz z czasem odniesie zwycistwo, skoro si potrafi utrzyma przy Rzymie ale mimo to cigle udawali neutralno, a std godnoci kocielne które od stolicy apostolskiej potrzeboway zatwierdzenia stawiali pod zarzd tylko

e

tymczasowy, dopóki caa jednego.

ksicia dynaem

wadza

w rce

papiezka niepynie

wyprawi do Niemiec

FeliK V.

i

do Polski Alexandra

mazowieckiego biskupa trydenckiego, nietylko karlecz

patriarch akwilejskim zamianowanego;

i

by

on wujem rodzonym cesarza Fryderyka a bratem ciotecznym polskiego i Polakiem, co razem wzite zdawao si pónoc Europy; otwiera mu wpyw bardzo wany na ztemwszystkim suchano jego wniosków obojtnie i z niczem odjecha. Skoro za po nim przyby naprzód do Niemiec a po-

króla

ca

tm

Wgry

na

znany

rinis

legat Eugeniusza,

nam ju

niepomylnie przewodzonj

e

Obiecywa on

,

przyjto

z

bota na

aowa

z

wojny czeskij

daleko

w

którym

uprzejmij. a

Elbiet

obiedwie

strony

naleyt godnoci. Król panowie polscy wielk rado, e si zjawi podróny, który ich

dobrze

pokazali

go

Julian de Caesai

pomidzy królem Wadysawem

przyprowadzi do skutku pokój,

wyjd

kardyna

z poselstwa do Polski

z

i

i

obcej ziemi wydwignie.

starania

i

przejeda

sawa do Jawrzyna

e

cigle

Julian de Caesarinis niez

Budzynia od

Wady-

miejsca pobytu cesarzowej Elbiety; do-

maj obowizek zachowywa pokój si przeciw niewiernym Mahomedanom, który Carogrod zagraaj, a Wgry lada dzie zaj mog wodzi,

chrzecianie

midzy sob,

i

czy

przygotowa warunki pokoju. Ivról Wadysaw na zjedzie z owdowia cesarzow Elbiet w Presburgu poi poda jej wród umylnie przyrzdzonej uroczystoci mimo sprzeciwiania si wielu panów wgierskich zezwoli na zoenie korony a zatrzymanie rzdów tylko do penoletnoci maego Habsburczyka zastrzeg za sobie w maestwo stari

nakoniec

rk

;

swemu bratu Kazimirzowi modsz córk Elbiety, jakto zmary cesarz Albrecht by uoy i przyrzek jeszcze podZiemie ruskie. czas ukadów o tron czeski we Wrocawiu.

sz

a

265 wooskie, Spi, zostawiono ju przy Polsce bez wszelkich roszcze ze strony Wgier; nadto królowi obiecano w posagu Szlsk który waciwie do Czech nalea lecz wadz Elbiety ,

,

uznawa;

Królowa

towizn. wiedzia

za

dwadziecia tysicy zotych gocelu ostatniego przejcia warunków, od-

Kazimii'Z0wi

w

w

sto

Wadysawa

Budzynie

zatwierdziwszy wszystko

i

z wielbieniem dla jego modzieczej szczeroci, odjechaaDo Jawrzyna uda si take Mikoaj Lasocki dziekan kra-

kowski prawa

rka

traktatu do skutku

kle,

e

skoro

,

w kilka dni ycie zakoczya. Miano porozubya otrut, lecz takie porozumienie powstaje zwykto znakomity wród wanych wypadków nagle

wiu zapada mienia,

Zbigniewa Olenickiego, który mia osnow przywied kiedy królowa razem na zdro-

i

umiera.

Stany wgierskie niemiay zamiaru ktatu,

ju

to

podobno

nie dla

bardziej z tej przyczyny,

e

mioci

uzna zawartego

tra-

Wadysawa,

lecz

króla

Polsce odstpiono

Spia

i

cakiem

przyznano Ru i Wooszczyzn. Dziaania legata Juliana zmierzay tylko do wojny przeciw Turkom. Trzeba te byo pastwu Wgierskiemu mie si coraz bardzij na bacznoci od tych ssiadów i znowu panowie wgierscy zaczli by yczliwszymi dla rzdu i cilej si brata z panami polskimi; niemasz wtpliwoci, chcieli puci w niepami na nowo

e

maego Habsburczyka

mierci przy koronie liczb najzacitszych stronników domu Habsburgskiego podda si rozkazom

Wadysawa

polskiego.

a zostawi

Giskra

do

atoli z

ma ,

i

wadzy

cesarza Fryderyka.

XVIII.

Napomknlimy o wojnie pomidzy Turkami, na którj rozchorowa si i umar cesarz Albrecht. Widzielimy, e szukao przyjani z Polakami byo dobrze przyjte w Krakowie, lecz jedynie] dla tj przyczyny, aby na Wgrzynach wymódz dobicie ukadu o tron wgierski. Ukad ten przyszed wszake do skutku pod zobowizaniem, Wadysaw III nietylko niewejdzie w sprzy}'cie rozpomierz sutanem, lecz z nim wojn o mier poselstwo sutana Miurada które

e

7.

i

26G Zaraz po zajciu Budzynia przez króla polskiego i jego stronnictwo, uczyniono zapewnienie poselstwu boniackiemu skoro tylko umierackiemu czyli serbskiemu i poselstwu

cznie.

e

rz si we Wgrzech

caa sia

rozsterki,

obróci

si przeciw

Maliomedanom, aby raz na zawsze ukróci ich zabory w krajach chrzeciaskich i z pod ich jarzma wyswobodzi braci Sowian. Turcy trzymali cigle twierdz Smidrów nad Dunajem

wydart

jeszcze za

cesarza

Albrechta

czasów

rzdcy

serb-

skiemu.

Po zwycistwie odniesionm pod miastem Batt nad

a-

dysawem z Gary, król uznawszy niepospolit zdolno wojskow w Janie Hunyadem zamianowa go wojewod siedmio,

nad wszystkiemi grodami i zamkami u granicy tureckiej, wyprawi z wojskiem dla wstrzymywania napadów sutana. Hunyadi jakkolwiek dowódca niewielkiej siy, przecie równie w drobnych potyczkach jak w wikszych spotkaniach a nawet bitwach, wychodzi korzystnie i wnet

grodzkim

imi

i

jako

rzdc

zaczo

jego

by gonem

i

powaanem w Wgrzech,

a znanem w caej Europie.

Przed zawarciem ugody

z

Elbiet

a

ju w

czasie pobytu

kardynaa de Caesarinis, Matko rzdca czyli ban Dalmatów Chrobatów czyli Kroatów, jeden z tych panów, "którzy z krói lem zawierali w Krakowie ukad o koron wgiersk, uwija

si na dworze w Budzynie, jako porednik pokoju lub duaby zagiego rozejmu midzy królem a sutanem, lecz mek Belgrad (Albanander) pooony w samem uj ciu Sawy do Dunaju, oddano Turkowi, albo eby Wgry zobowizay si

da,

do pewnej rocznej daniny.

Belgrad

by

kluczem do opano-

wania Wgier, roczna za danina zdawaa si wielkiem nieniem a e Jan Hunyadi wanie wtedy odniós dwa

pozna-

,

czne zwycistwa,

przeto

ani

sucha

niechciano takich w\a-

runków. Skoro przez zgon cesarzowej Elbiety wadza króla Wadysawa polskiego stana na mocniejszych podstawach, .

zdawao si panom polskim i wgierskim, e naley j przez wojn z Turkami jeszcze wzmocni i utrwali, zwaszcza, e chwilowy spokój

gdy

w Wgrzech

sprzyja temu wielkiemu i nieLegat Julian

uroczycie umówionemu przedsiwziciu.

267

e

zarcza,

uietylko

nów

nadejd znaczne posiki od rónych papienine od Euge-

katolickich, ale przyrzek wsparcie

niusza papiea.

Na witki dzynie:

1443. zebray si stany wgierskie

r.

rzdca racki*)

czyli

serbski, którego

w Bu-

cae pastwo

byo w posiadaniu sutana, wystawia w smutnych obrazach dziko tureck, przytaczajc ^\Tpadek, jak dwaj jego synowie oczy i inne jeszcze czci ciaa srodze potracili. Sutan Miurad pocign by z wojskiem do Ivaranianii w Azyi, a wic tem lepsz zdawaa si pora do pooenia tamy jego zai

Stany wgierskie nietylko si zgadzay na potrzeb

borom.

si zapaem, który dawa wiadectwo o gocakowitem powiceniu narodu. Uchwalono tedy

boju ale unosiy

towoci

i

w

waln wypraw

ostatecznie

cesarzowi

stwo, które

sprawie

Chrystusa

jego

i

Do Wiednia wypravnono

posel-

Fryderykowi jako naczelnikowi

wie-

prawowieniych wyznawców.

najwysz wadz nad Krzyakach lubem zakonnym do

ckiemu chrzecian katolików ofiarowao wojskami; niezapomniano o

wojen przeciw poganom zobowizanych.

Cesarz przewidujc,

e

i

wzito

przez zwycistwo wzrosaby

Wadysawa

wymówi

potga w Europie

e

Czechami ma niemoe, a Krzyacy majc ten sam wzgld na uwadze z ubolewaniem odpowiedzieli, przez spustoszenie kraju podczas wojny polskiej do biedy przywiedzeni niepotrafiliby si zdoby na

króla tyle

do czynienia

i

,

Polaków,

i

przez

dwa

si,

lata o wojnie

z

myle

,

e

,

wypraw.

w

Julian legat

i

Wadysaw

król nie ustali

jednake

róne projekta Eugeniuszowi papieowi, wojn krzyow przeciw Turkom po Europie ob-

pracach: robiono

który zaraz

wieci: skupowano konie,

w Wgrzech, w *)

Polsce

i

najmowano

i

zbrojono

wojska

na Wooszczyznie.

Dugosz nazywa go w tem miejscu Stefanem, a dalej Jerzym u piimi Jerzy przychodzi. Historyk turecki Saad;

sarzy wgierskich cigle

ed-din Efendi

w Collectaneach

mianuje go "Wilak-oglu.

^Yziwszy

Skowskiego, miaTm-ka, z podaniem w tak

z dziejów tureckich

t nazw

zwanych Pamitnikach janczara Polaka, (których waciwym autorem jest Serb z Ostrowicy Micha Konstanty no wic z) trzeba wnioskowa, e tu mowa o Wilku szwagrze Stefana a ojcu Jerzego.

268

XIX.

W skiem

dzie Maryi Magdaleny z

Budzynia,

na

(r.

1443) wyruszy król z woj-

oddziaów^

licznych

czele

wszyscy

i

niegdy w wojnach o ziemi wit. Przebywszy Dunaj rozpoczto szturm Zofii miasta osadzonego przez Turków, które niebawem wzito, zupiono i spalono. Wszystkie warowne miejsca rackie poprzypili

sobie

krzye na

odbierano Turkom. piero za

zbroje,

Nigdzie nie

Moraw pokaza

jak

byo

po drodze wojska

si oddzia turecki

i

do-

dosza króla

wiadomo, e oddziiiy róne poczyy si w jedno wojsko z boku mu zachodzi myl. Jan Hunyadi otrzyma rozkaz, aby w dziesi tysicy przodem poszed, nieprzyjaciela wyszuka do odwrotu znagli. Udao si Hunyadeniu o wietle ksiyca Turków otoczy z okrzykiem napad; sabo si bronili, trzydzieci tysicy miao legn na placu a" cztery i

i

i

,

z

dziewiciu buczakami dosta si do niewoli.

Miasta bu-

si Polakom, których jzyk by im zrozumiay si królowi; wkroczono do Rumehi, a nakoniec

garskie cieszyy i

podday

pod granic Macedonii oczyszczono kraj chrzeciaski z najezników Bisurmanów. Tymczasem sutan turecki przyspieszy pokój z Knramanami, przysposobi znaczne wojska, basz Natolii powoa na dowódzc, kaza mu wwozy gór osadzi i spokojnie czeka. Atoli Turcy niecierpliwi boju, wysuwali si do utarczek, z których razu jednego wyrosa walna bitwa. Wojska chrzeciaskie z niezachwianem mstwem przeamay nieprzyjaciela, nakady wiele trupa, a pomidzy wdelu znakomitymi Turkami poimay samego pasz dowódc. jednalie znaczna cofna si w góry i jak gradem sypaa strzaami z uków. Odpowiadano im wszelkim rodznjem pocisków: z uków, kusz, runic i dzia, lecz bez wielkiego skutku, bo na stanowisko z przyrodzenia obronne. Przez kilka dni bój podobny si wznawia: legat Julian krzyem legackim chrzecian bogosawi, a król Wadysaw na czele najmniej szych rycerzy jako prosty onierz walczy. Pan ieden niemiecki, który z licznym oddziaem przyszed przeciw niewiernym z naboestwa wo-

Cz

I

269 jowa, powiedzia,

e

kuflem, zbytkami,

przepycliem,

królowie

europejscy

w

podzielajc

obronie

kocioa

gnienie, niewczas, boje, niedarmo

zajci,

Wady-

gód

katolickiego

pra-

,

ów wieutekira modzie-

nosi dwie korony;

e Wadysaw by

Niemiec niedoda,

stoem,

skarbów

zbierauiem

wysokiego posannictwa, sam tylko

niegodni swego

saw

wszyscy

ale

cem.

Na

tych wypadkach

w którem

Polska

nie ziemi,

e

skoczya si

Wgry

wiosna,

przemino

lato

przeszy przez tak cikie trzsie-

a domy wywracay; upyna caa jesie, postpia za Boe narodzenie. Popalone okoniedostarczyy naleycie ywnoci, ani dla koni

si

a nawet zima lice

i

Bulgaryi,

Wielu rycerzy straciwszy konie, pieszo ciwojskiem a u wszystkich nietylko podarta odzie

ani dla ludzi.

gno

za

wychude, zaniedziae lub poóke twarze i rce daway wiadectwo poniesionych trudów. Sutan nareszcie sam w pole cho niemia znacznego wyruszy, stan w zamku Alada wojska, przyszy mu w pomoc niegi, a przy nich mrozy, które lekko pocinay wody.*) Zapado tedy na radzie królewskiej, e niemasz sposobu dalej si zapuszcza, ani niepodobna na ale

i

miejscu zosta.

Ksie

racki przedstawia

baga,

e

odwrót

pastwo pod wadz sutask tysicy dukatów dostawi, ale pienidzmi trudno byo zastpi. Zostao si zatem przy zamiarze odejcia spiesznego: z tej za przyczyny wydano rozkaz, aby przywróci; obiecy-

zaraz jego

wa

i

sto

ywno i

to

sprzty do wystawnoci tylko, a nie do boju przydatne, tudzie upy, namioty, zbyteczne kulbaki, ubiory cikie, jedne popali, a drugie zakopa, i rozpoczto odwrót. Jan Hunyadi. Przybywszy do lesistej okolicy, a jak Turek Saad-ed-din w\Taa si: „chytry i przewrotny

mny

wodach tu i owdzie rozstawi oddziay. Gdy dzielne wojsko sutaskie wawo gonio i weszo na zasadzki, dostawszy je w porodek, ze wszech stron razem uderzy, wyci mnóstwo najwaleczniejszego onierza, wielu znamienitych dowódzców zabra w niewol i w kajdany zaku, a midzy nimi Mahiida - Czelebi brata wielkiego we-

poganin „przy zmarzych

zyra

Chail -paszy,

i

Sakd-ed-din-Efendi,

szwagi-a

w

samego

sutana.

May

Collectaneach z dziejów tureckich.

tylko

270 oddzia

z

mieczem

w rku

si

uratowa

przebojem

z tej

rzezi."

Król z

gównem wojskiem postpowa w

przodzie

za-

i

trzyma si dopiero pod Belgradem. Z Belgradu Wadysaw nie ruszy si dalej ale spiesznie wraca w Wgier a stan w stoecznym Budzyniu, gdzie powitany wród radosnych okrzyków i do miasta wprowadzony z processy, nazajutrz skada w kociele Panny Maryi, bu-

gb

i dla pamitki wspólnego boju, obok buczuków zawiesi, herby dwunastu przedniejszych rycerzy polskich i dwunastu wgierskich. Papie Eugeniusz IV, królowie Francyi, Anglii, Hiszpanii, Aragonii,

czuki na nieprzyjacielu zdobyte

kaza wymalowa

i

ksita

yi

Burgund

Medyolanu, rzeczypospolite Wenecy a, Geposów z powinszowaniem. Dugosz bardzo si dsa*) na Eneasza Silviusza w licie jednym**) powiedzia, co byo zupenie prawd, caa sawa tj wojny nua, Florencya, przysali

,

e

e

naleaa si Hunyademu,

a

nie królowi.

XX. Tymczasem Eugeniusz IV, wierny swemu postanowieniu aby przez wojn przeciw Turkom przywied do skutku poz rzymskim pod wadz papiezk, nalega na króla, panów wgierskich i polskich, eby nieustawali w boju przeciw bisurmanom i aby im wstp do Europy na morzu zamknli; obiecywa, przy pomocy Wenecyii Genui, Florencyi i Filipa ksicia burgundzkiego przystaw, naleyt tlot. Nadjechali do Budzynia panowie polscy, jako poselstwo od rady i wzywali znowu króla, eby si zbyt daleko w obce sprawy niezapdza, a broni kraju, który ju nietylko Tatarzy ale i Szlzacy bezkarnie pldruj; trzebaby znagli ksicia opolskiego do uiszczenia przyrzeczonej zapaty za szkody zrzdzone, co pewniejszego z Bolesawem mazowieckim wzgldem ziemi drochickij, a nare-

czenie kocioa greckiego

e

e

uoy

szcie zatwierdzi

ukad Zbigniewa

Olenickiego,

*) Dugosz niedarmo wspomina Eneasza, cdy regomy ju powyej przytoczyli, i który pisa te

tAvie,

to

a potem wyszed na papiea pod imieniem Piusa

**)

Aeneas

Silvius lib. I epistoa

LXXXI.

by

nieco II.

który

kupi

ten sam, któ-

o Polsce

i

Li-

271 ksistwo siewierskie od Wacawa ksiccia cieszyskiego na wasno dla biskupów krakowskici. Myl atoli wietnej wy-

prawy bardziej zajmowaa umys modego Wadysawa: oddopiero na witki przyby powiedzia zatem poselstwu, moe. Przyszo znowu do -Wgier z Polski doniesienie, opolski, jadcych kupców krakowskich do Bolesaw witojaski napad, w miecie Kluczjarmak Wrocawia na borku (Kreutzburg) zupi i pomordowa, a w ogóle do dwu-

a

e

ksi

kro

tysicy dukatów szkody zrzdzi

sto

e

odpowied, niebnej

jecha niemoe

pazem

sprawy

tej

wersay do WgrÓAY na

wyda uniw Budzyniu nawet

niepuci, a natychmiast zjazd

wadzy uzna

co jego

tych,

Wadysaw da

atoli

tylko nieumrze, ha-

ale jeli

wielki

i

wyjtku we-

bez

chcieh,

nie

zwa.

Na wity wic wieccy

i

si

Jerzy zgromadzili

biskupi, praaci, ])ano-

wziwszy zapewnienie bezpieczestwa, zjecha które pod jego

Giskra ze starostami miast,

domu habsburskim zostay. Zaczto

do uspokojenia kraju zmierzajcych, Giskra stale

i

trwa przy tem,

nien

by uwaany

skry

wpyw

i

e

tylko

wadz,

adysaw

owiadczy

atoli

pogrobowiec wi-

za prawego króla wgierskiego

zasad rozbio si

a przy

tedy od pooenia warunków

,

a

wic

o Gi-

wszystko.

Pomidzy panami sejmowymi by

Pankracy ze witego Mikoaja, wprawdzie stronnik Wadysawa lecz znany z najazdów i rozbojów; osadzono go we wizieniu a pomocników jego wywieszano. Rozdraniony lud miejski tym przy-

kadem

sprawiedliwoci,

rozruchów

w

kraju

bez suchania

sdzony,

e Gdy

uwaajc Giskr

i

wysa

za

podegacza

za sprzymierzeca tureckiego, postanowi

i

jwyroku z nim postpi.

i

o tem: z obawy,

móg

niejaki

eby

o

tedy trudna

kaza

bya

i

zasyszawszy

zdrad nieby po-

a nawet tyle mu poBudzynia wyprowadzi. zgoda, kardyna Julian przewiód

do Giskry przestrzeenie

przebranego

Król

zamanie sowa ,

z

midzy

stronnictwami na dwa lata, ze zawarowaniem nikt nierozpocznie kroków^ nieprzyjacielskich kupcy i podróni niebd po drogach odzierani, ktoby

przynajmniej rozejm ,

e

e z

e

Wgier wpada

za

upem

do

pastw

austryackich lub na od-

ten odbierze kar naleyt. Nastpnie zajto si rozwaaniem wyprawy przeciw Turkom: panowie wgierscy, a

wrót,

272 nawet

duchowni zobowizali si do udziau osobistego naokraj nowe podatki, a Jan Hunyadi otrzyma rozkaz,

i

,

onona

yoprzyrzda

aby

macliiny,

dziaa,

wozy

strzelby,

i

co po-

wsciodniego Jana Paleologa zawiadomiono o przygotowaniach i wezwano, aby za wkroczeniem Wadysawa do Tracyi i Macedonii natychmiast z drugiej strony przeciw

trzeba. Cesarza

,

Papie po caym zachodzie Europy obwie-

Turkom wystpi.

szcza na nowo wypraw krzyow przeciw sutanowi: adnego sposobu religijnego ani materyalnego niepomin równie hojnie askami niebieskiemi, jak askami skarbowemi

szafowa

Ju

tedy papie, Wenecya, Genua, Burgundia

Francya

i

wpynicia na morze Marmora czarne a rycerze po Woszech i innych krajach zachodniej Europy zaczli si wybiera na t wojn chrzeciask. Sutan Miurad zagroony od liaramanów powziwszy wiadomo, jaka burza zbiera si na niego u Wgrów, da pozna, przy ukadzie wzgldem okupu zabranego do niewoli wgierskiej paszy Natolii iby pokój z Wgrami i Polsk nawet do

wystawili flot

i

,

Ksi

racki czyli serbski pod trudniejszemi warunkami przyj. wyrozumiawszy, iby do swego pastwa snadno móg powróci gdyby dla sutana pokój od Wgier i Polski upewni, spisi z Janem Hunyadem, podówczas ju czowiekiem wielmu odda wszelkie posiadoci kiego wpywu^ i przyrzek w Wgrzech które dosta od cesarza Albrechta i króla Wa-

kn

,

e

,

dysawa,

byle do tego pokoju

kiedy miano prawie

mowy wzgldem

w

pole

pokoju

pomaga.

Tym

tedy sposobem,

wychodzi, jakie yczenia

byo sycha w koo

króla.

i

na-

Julian

kardyna truchla na tak niespodzian zmian: wszelkiemi siami stara si zapa wojenny wznieca i zasyca, lecz sowa i wszelkiego nawet wpywu, przemijay z wiapokonany prawie ogólnemi yczeniami owiadczy si take za pokojem i odjecha do Szegiedyna. Na czele stu Turków, a z wielkiemi darami dla króla i panów, zjecha Grek renegat, który przy sutanie obowizki kanclerskie pe-

jego bez skutku trem.

ni

i

bd

Iiv6\

na posuchaniu uroczystm rozejmu,

bd

mówi

e

jest

do zawarcia,

wieczystego pokoju umocowany;

sutan

na samj Bulgaryi przestanie, a gotów zwróci ziemi rack z miastami i uwolni z wizienia synów ksicia rackiego.

273 Mimo zabiegów

Juliana kardynaa panowie wgierscy zebrali tak korzystnych wasi na tajemne posiedzenie, uchwalili, runków odrzuca niemona, zawarli pokój na lat dziesi. aby przyniesiono Najwitszy SakraPose turecki .

e

da

ment,

i

eby

król

przez niego

na dotrzymanie wykona.

sowa daremne,

w

Julian

si

obec wszystkich

przysig

kardyna postrzegszy

sw^oje

ju

przypatrywa; powsta atuli jiolski duchowny z nauki swojej synny Grzegorz z Sanoka, ta przyja z Turkiem jest waciwie zerwaniem nietylko z kocioem ale z samym Bogiem, który jeszcze tylko

cierpliwie

e

,

ma by

na wiadectwo

w

szyderczy sposób wzywanym. Przez

oddanoby najwitsz, tajemnic napomiewisko niewiernych, którzy w Najwitszym Sakramencie tylko król prosty chleb uznawaj. Skoczyo si wic na tern,

postpek

taki

e

na przyniesion ewaniel, a Turcy na alkoran

przysig zoyli.

XXI.

Po zawarciu traktatu n.'' szed do króla list od kardinaa Franciszka Alberta Condolm ri, który obowizki admiralskie nad flott chrzeciask sprawowa i przy Dardanelach stanowisko zaj, sutan zatrudniony buntem Karamauów, jest w wielkim kopocie i pooono mu dobr zapor na wodzie,

e

eby

z Natolii

leolog cesarz

korzystniejszej

do Rumelii przeprawi

wschodni pory

przysa

do

W

ocalenia

si niemóg.

ua])omnienie,

e

Jan Panigdy

ju

chrzeciastwa niebdzie.

e

licie swoim powiedzia wielko Wadysawa po pismach tak rozgoszona, podobno od zabiegów ludzi chytrych, jak WOSK od ognia miknie, jak nieg od ciepa topnieje jak mga od wiatru znika. cesarzu wschodnim ta okoliczno gównie obudzaa nadziej pomylnej wojny, sutan Miurad zoy koron i odda rzdy sw^mn modemu synowi Muhamedowi, którego usposobienie niebyo wcale wojenne. Turcy spónili si nieco z oddaniem miast rackich*), kardina Julian korzysta zaraz z tego i nieustawa przeciw traktatowi powstawa, nasuwa o utworzeniu królestwa bugarskiego a nakoniec jego koron obieca przyrzek na pi,

W

e

i

*)

Callimachus

Tom

II.

lib.

III.

18

274

mie

kardyna wymownego Grzegora

Hiinyadeinu. Julian

z Sa-

uy na przerobienie króla, a mianowicie wykazanie

noka chcia mu dowodne,

e

skoro chodzi o

koció, w kadym

razie z po-

ganami zerwa mona, czyni mu naprzód obietnic, a powizieniem. Lecz Grzegorz z Satem grozi kar kocieln noka jakkolwielc czowiek przywizany tylko do sprawy chrzePolaków*) z którymi ciaskiej, a nio do swej ojczyzny raz wynawet obcowanie byo mu niemie, sdzi jednak, i

i

e

wit

zosta winna. Na zebranej wojna tuwic radzie wystpi sam kardina dowodzi, Wgrami, ale z carecka bya nie z królem Wadysawem chrzeciastwem pokój wic tylko przez cay ogó chrzeciastwa, a nie przez jedne czstk móg by zawierany konana przysiga zawsze

e

i

m

i

,

niewanym,

dla tego jest

i

nomocnik turecki nieby nia przez niego

i

Dziwna

niczm.

z

to

chrzecianin,

ani

renegat, czowiek bez czci

Pe-

albo raczej wcale go niema.

i

wiary,

wic

jioganin,

ani

ale

wszelkie zobowiza-

s

nim uoone, tylko czczemi sowami, rzetelno, eby ceremonia religijna jak

by

obracan na szkod zgub samej Turkom zobowizanie pokoju, to pierwj uczyniono caemu chrzeciastwu zobowizanie wojny przeciw Turkom, a do ich wypdzenia z Europy. Pokój przyja z Turkami s odrywaniem si odszczepiestwem od chrzecian. Zasady religijne przemawiaj tylko za wojn

miaa

jest i)rzysiga,

i

uczyniono

Jeeli

religii.

i

a pory dogodniejszej nigdy nie bdzie, bo Dardanele osadzone

mocn dry

flott, cesarz wschodni z przestrachu.

zwalnia od przysigi

szm

nie

byo

,

kom wykonane, od nich

a

Wadza ,

w

pogotowiu

naczelna

stoi, nieprzyjaciel

kocioa, ma prawo

nigdy uycie tego prawa

zatm

on

za zniesione

w i

potrzebniej-

imieniu wszelkie przysigi Tur-

niebye ogasza, rozgrzeszenie

daje.

Mowa

sprawia wielkie wraenie na suchaczach opór i innych Polaków umierzy si wkrótce i stano, wojna ma by na nowo rozpoczt. Król, Hunyadi, i to bya wojna krzyowa przeciw poganom Szymon z Rozgoni biskup jagrski razem kanta

:

podniesiony przez Grzegorza z Sanoka

e e

i

*)

Phill.

Czytaj: De vita et moribus Gregorii Sanocensis auctore Callimacho Buonacorsi. Pomniki Wiszniewskiego tom IV.

275 wgierski, Jau biskup waradiski Rafa Herzog -Zekeczew przeznaczony na biskupa Bosnii mieli prowadzi oddziay. Skoro po Polsce gruchna wie o uchwale zamania

clerz

,

pokoju z Turkami

smutek

przysigi,

i

i

.

i

o wykonaniu na drug stron i)rzez króla al opanoway cay naród. Ubolewano

znaleli si ludzie tacy, jak Julian kardina, wielki peniten-

który naduy swego cjostojestwa i swego na modzieczy umys królewski. Zgromadzeni panowie na wity Bartomiej w Piotrkowie, wyi)rawili co tchu

cyonarz kocioa,

wpywu

w

poselstwie do

Pileckiego,

dysawa

Wgier Wadysawa

aby niesusznej wojnie

z

Oporowa biskupa

drog zagrodzi,

a

i

Jana

Wa-

wywabi do

Polski Ivról wiedzia o zjedzie uprzedzi ich spiesznem przysaniem Jana ksidza Gruszczyskiego kustosza krakowskiego z ordziem, króla

piotrkowskim

i

e

si od

Turków niczem nieda wstrzyma: wkrótce przebdzie Dunaj pod Orsow, a panom polskun radzi, aby prawa Bolesawa mazowieckiego do ziemi drohickiej nietylko uznali, lecz zbrojno poparli, bo królewicz Kazimirz zwizawszy si z Litw, zamyla jak widoczna, panowa udzielnie i z przeamaniem dawnego zjednoczenia dwóch narod