Gresk grammatikk [PDF]

Zitiervorschau

KRISTEN WEIERHOLT

GRESK GRAMMATIKK TIL SKULEBRUK

2. U T G Å V A 4. OPPLAGET

O SLO D ET N O R SK E SA M LA G ET 1986

Copyright © D et Norske Samlaget, 2. utg 1947 4. opplaget 1986 Printed in Norway Gjøvik Trykkeri A.s

ISBN 82-521-1497-0

Godkjend til skulebruk av Kyrkje- og Undervisningsdepartementet

F o ro rd . i har lenge sakna ei høveleg norsk lærebok i gresk grammatikk. „Græsk Grammatik til Skolebxug“ av Schou Bruun er utseld, og er dessutan for stor. Den danske „Græsk Formlære til Skolebrug“ av Berg og Hude, som har vore brukt no ei tid i skulane våre, er lite høveleg. Når det gjeld setningslære, har vi hjelpt oss med det som står i Hermanstorfts utval av „Anabasis“. Det er samantrengt og tungt. Elevane får heller lite ut av det, og det krev i alle fall mykje tilretteleggjing frå læraren. I denne boka har eg teke med det som trengst til artium og fyrebuande prøve. Serleg i merknadene er det noko målvitskapleg orientering. Eg har lagt vinn på å syna system og samanheng, og det ålmenne, og tek ikkje med so mange bøygjingsmønster som det er vanleg elles. Totalsformene er ikkje tekne med i bøygjingsmønstra, men i eit tillegg. Det er lite meining i å pugga hundrevis av totalsformer når det kan henda finst berre 20 i pensum. Fyrst og fremst har eg vilja kl årl e g g j a , ikkje berre nem na. Dette vil vonleg gjera arbeidet lettare både for lærar og elev, og ikkje minst for dei som lyt læra seg gresk på eiga hand.

V

Voss i januar 1935.

Kristen Weierholt.

I 2. utgåva er stykket om dativ noko omlaga. ymse småting, og eit og anna er sett til. Stavanger i juli 1943.

Elles er det retta K. W.

D

et greske målet høyrer til den indoeuropeiske språk-ætta, liksom indisk, persisk, latin, germansk, slavisk og fleire andre mål eller målgreiner. Gresk vart tala av hellenane, som romarane kalla grekarar. Kul­ turområdet deira var ikkje berre sjølve Hellas, men alt landet kring Egearhavet, og øyane der, likeins mange byar (hellenske koloniar) ved Svartehavet, på Sicilia og andre stader. Hellenane var kløyvde i mange folke-ætter; ein talar frå gamalt om eolar, jonar og dorar. På eolisk mål har vi lyrisk dikting (Alkaios, Sappho). På ein dorisk dialekt skreiv t. d. Pindar (under Persarkrigane). Jonisk mål er det vi har i det gamle eposet (Homer og Hesiod); i nyare form finn vi det i sogeverket åt Herodot og verka åt den store lækjaren Hippokrates. Den viktigaste greina er atti sk. Det er målet i tragedien (Aischylos, Sofokles, Evripides) og komedien (Aristofanes), sogeverka åt Thukydid og Xenofon, Platons filosofiske verk, talane av Demosthenes og andre. Attisk mål er det då serleg vi meiner når vi talar om gresk, og denne grammatikken gjeld fyrst og fremst attisk. Herferdene åt Aleksander førde til at det vart grunnlagt store rike med gresk rikskultur. Gresk vart kulturmål rundt kring austre Midhavet og endå vidare. Men denne gresken skil seg noko ut frå eldre gresk. Han byggjer på attisk, men er på ymse måtar noko omforma og har teki opp element frå andre dialektar. Vi talar om hellenistisk gresk eller koiné (ή κοινή διάλεκτος den sams målforma). Det er målet i sogeverket åt Polyb, biografiane åt Plutark og geografien åt Strabon. Koine har vi og i Nytestamentet og den gamle kristne litteraturen. Ved Kristi tid hadde så å seia alle dei gamle dialektane døytt ut. Det målet dei talar i Hellas i våre dagar, nygresk, ættar fra koiné.

— 6 -

Lydlære. § i.

Skrift og uttale.

i. Det greske alfabetet har 24 bokstavar: Store

Små

Namn

Uttale

Store

Små

Namn

Uttale

A B Γ Δ E Z H Θ I K Λ M

α

Alpha Beta Gamma Delta Epsilon Zeta Eta Theta Iota Kappa Lambda My

a b

N Ξ 0 Π P Σ T T Φ X Ψ Ω

v i 0 π

Ny Xi Omikron Pi Rho Sigma Tau Ypsilon Phi Chi Psi Omega

n ks

P

γ δ ε ζ η θ

1 κ λ Ψ

g d é dz é th i k 1 m

P σς T υ

9

X Ψ

ω

O

P r s t y f kj ps 0

2. S t o r b o k s t a v vert brukt mest som på norsk: fyrst i bol­ kar, ved sernamn, og dessutan ved folkenamn. 3. S i g m a har to former. Sist i ordet bruker ein ς, elles σ: σύν, εις, σοφιστής. Merk: προσ-φέρω eller προς-φέρω. 4· Når γ står føre γ, κ, χ eller ξ, svarar han til vår n føre g og k og vert uttala som denne, dvs. liksom n i „tanke“ : άγγελος utt. ång-gelos,συγκαλώ utt. syngkalo. § 2. Spiritus. Vokalar fyrst i ordet får over seg eit andeteikn, s pi r i t us , anten: 1. Spiritus asper (hard pust), f), utt. h, Døme: οδός utt. hodos, — eller 2. Spiritus lenis (linn pust), (*), som vi ikkje merkar i uttalen. Døme: από utt. apo.

— η —

Ved store bokstavar står teiknet ikkje over, men framføre: Ελλάς Hellas, Άσία Asia. Ved diftongar står teiknet over den s i s t e vokalen: Αΐ[χων Haimon. Men "Αιδης Hades av di At = α (§ 5). Mcr kn.

O ver p som byrjar ordet, står spiritus asper\ ρέω. Dobbel p inne i

ordet kan skrivast pp: Ηύρρος, latin Pyrrhus.

§ 3. Aksentar. Til å syna kva for ei staving som skal ha lydtrykket eller tonen, bruker vi aksentar. 1. Ak u t t 0 , som kan stå over ei av dei tre siste stavingane i ordet, men over den tredjesiste berre når siste staving er stutt. Døme: άνθρωπος, επί. 2. C i r k u m f l e k s f), som berre kan stå over lang vokal i ei av dei to siste stavingane, men over nestsiste berre når siste staving er stutt. Døme: μάλλον, τοΐς. — Når nestsiste staving har lang vokal, og siste har stutt, ly t nestsiste ha cirkumfleks, dersom ho skal ha aksent. Døme: χαΐρε, men χαίρω. 3. G r a v i s (') Ord med akutt (sterk tone) over s i s t e staving byter bort akutten og får gravis (døyvd tone) i staden, når ordet står i samanhangande tale: επί på, men έπι γης på jorda. Aksentane står o v e r eller f r a mf ø r e vokalane etter same reg­ lane som spiritus (§ 2). Når spiritus og aksent kjem over (føre) same vokalen, står akutt og gravis etter, cirkumfleks o v e r spiritus: άλλος, ή, ώ. § 4. Skiljeteikn. I gresk bruker dei desse teikna: Punktum og komma som vi har dei. Spørjeteikn (;); det har same form som vårt semikolon. Kolon og semikolon (*); det er ein prikk øvst i lina. § 5. Vokalar og diftongar. i. ε og 0 er alltid stutte, η og ω alltid lange, a, t og υ er snart lange, snart stutte.

2. Diftongar: αι utt. ai ει » ei 01 » oi αυ » av

ευ utt. ev ου » u ψ » év υι * yi

Når i kjem etter l a ng vokal, kverv han or uttalen. Men for å syna at han ein gong var der, set dei han u n d e r vokalen (iota subscriptum): x, v), ω, utt. a, é, o. Ved store bokstavar vert han ståande etter, men vert ikkje uttala då heller: "Α'.δης utt. Hades. Når to vokalar som til vanleg lagar ein diftong, skal uttalast kvar for seg, set ein gjerne to prikkaf over den siste: άϋπνος utt. å-ypnos. Dei to prikkane kallar vi teiknet for διαίρεσις (skiljing). § 6- Konsonantar. Oversynstabell: Lippelydar (labialar)

Harde Eksplosivar Veike Aspirerte Naselydar (nasalar) Flytande lydar (likvidar) Opne lydar (spirantar)

Tannlydar (dentalar)

κ

7i β ? μ

Tungerotlydar (gutturalar)

δ

θ V

γ x γ ( = ng)

λ P

(r)

σ

h)

Alle desse konsonantane vert laga når lufta strøyrrer ut gjennom munn eller nase. Stengjer vi luftstraumen med l i p p e n e og slepper han att, vert det ein liten eksplosjon, som gjev oss den lyden vi kallar p (π). Let vi samstundes røystbanda svinga (tona), vert det ikkje p, men b φ). Let vi ein p få ein liten pust etter seg, vert det p- f h (φ). Stengjer vi luftstraumen med lippene, men let han gå ut gjennom nasen, får vi m (μ), som vi kallar ein nasal. I alle desse høve er det l i p p e n e vi nyttar til det vi kallar artikulasjonen (lydforminga), og lydane vert då l abi al ar . — Let vi i staden tungetippen og over­ tennene (eller tannkjøtet) stengja og sleppa lufta, så får vi ei anna

— 9 — lydrekkje, d e n t a l a r (hare: t

(t),

veik : d (δ) o. s. fr.). — E r artikula-

sjonsstaden lenger inne i munnen o g vi nyttar tu n ge ry gge n o g gomen til artikulasjonen, får vi g i ; t t u r a l a r (hard: k (κ), veik : g (γ) o. s. fr.).

1 (λ) kjem fram når vi fester tungetippen mot overtennene o g let lufta strøym a ut på sidene.

L e t vi tungetippen dirra så han snart er

innåt tannkjøtet, snart ut ifrå, får vi r (p). Dette er tungetipp-r. Men vi kan o g laga r med d rø pe len ; slik ein r vert guttural. s (σ) kjem fram når lafta vert støytt ut gjennom ei trong sprunge, som vi lagar mellom tungetippen o g overtennene, s er då ein dental. r og -γ er to gamle konsonantar som har falli bort. F (digåmma) vart uttala som v, og ^ (iota consonans) v a r j. Vi finn etterverknader av dei i mange høve. M e r kn. φ, Ό\ χ var p, t, k med ein pust (h) etter, altså ph, th, kh. dei slik: f, t, kj (som i „ kj enn a'’ )

S å om lag er det i n yg re s k og, men

Vi

uttalar

er der hk

th i engelsk „t hi n g' \

Ly dlo ver. A . V o k a la r . §

7.

Lydsprang.

Det hender ofte at stomnen i eit ord s y n e r

s e g snart med ein vokal, .snart med ein annan. sprang.

Då talar vi om l y d ­

Dette er noko vi finn i alle indo-europeiske mål.

har vi det t. d. i finna , fa n n , fu n n i . I gr e s k mellom ei

finn vi

I norsk

ofte eit skifte

form med ε eller η, ei med a, t eller ingen vokal, og ei

med o eller ω.

Døm e:

τρέπ-ω

ε-τραπ-ον

έ-γεν-ό(χην

γ ί-γν -ο μ α ι

γέ-γον-α

λείπ-ω

έ-λιπ-ον

λέ-λοι~-α

§8. Lenging.

i.

Ofte

τε-τροφ-α

vert ein vokal

i enden av

stomnen

lengd. Då vert ε til η , o til ω, i til ι, ύ til ΰ; men α vert oftast til η ; berre

etter ε, i og p vert α til a.

D ø m e: φιλέ-ω— φιλή-σω, δου-

λό-ω — δουλώ-σω, τ ΐ-ω—τϊ-σω, λυ-ω— λυ*σων τιμα-ω — τΐ|χή-σω, έά-ω— έά-σω. 2. V e d e r i a g s 1e n g i n g . N år ein eller fleire konsonantar fell bort, vert

vokalen

framføre lengd.

Då

vert α til α (oftast), ε til ει,

o' til ου. D øm e: χώρας (av χωρανς), α>είς (av θεντς), λόγους (av λογονς).

— ΙΟ —

§ 9 · K o n t r a k s j o n . Når to eller fleire vokalar støyter saman i eit ord, vert dei ofte dregne i hop til ein. Vi nemner nokre hovud­ reglar: 1. To eins vokalar vert jamt ein lang: ίστάασι>ίστασι, φιλέητε> φιλητε. Merk likevel: εε>ει, οο>ου: φιλέετε>φιλεΐτε, πλόος> πλους. 2. Er ein av vokalane o eller ω, vert resultatet mest ω: τιμάομεν og τΐ[χάω[χεν vert begge τιμώμεν, δουλόητε> δουλώτε. Likevel vert εο og οε til ου: γένεος> γένους* οει og εοι>οι, εου>ου. 3· Kjem α saman med ein e-lyd (ε eller η), så vinn den som står fyrst: αε og αη>α, men εα>η. αεί, og αη>α, εαι og ηαι>η. εαι kan og verta ει.

Bw Konsonantar. § i o k A s s i m i l a s j o n . Ofte er to konsonantar vanskelege tala saman, t. d. ein hard og ein veik. Dei vert då gjerne gjorde eller delvis like (assimilerte); i gresk er det jamnast den fyrste nærmar seg til den siste (regressiv assimilasjon). 1. Føre dentalar vert labialar og gutturalar harde, veike aspirerte etter som dentalen er hard, veik eller aspirert:

βτ γτ πδ κδ πθ κθ γσ βσ

å ut­ heilt som eller

og φτ > πτ : γραφτεος > γραπτέος, » χτ > κ τ : λεγτεος > λεκτέος, » φδ > βδ : γραφδην > γράβδην, » χ δ > γ δ : οκτώ (åtte) > όγδοος (åttande), » βί}>φθ: βλαβΦηναι > βλαφΟ-ηναι, » γθ·>χθ·: πλεκΟηναι > πλεχθήναι, » χσ > κσ (ξ): άγσω > άξω, » φσ > πσ (ψ): γράφσω > γράψω.

2. Labial + jjl > jxjjl: Guttural -f- μ > γ μ ;

κοπμα > κόμμα, βεβλαβμαι > βέβλαμμαι. διωκμος > διωγμός, πεπλεκμαι> πέπλεγμαι.

§ ι ι . D i f f e r e n s i a s j o n er skal tena til å gjera uttalen av to 1. Ein dental føre ein dental 0·ήναι.„ 2. Ein dental føre μ vert til

det motsette av assimilasjon, og konsonantar tydelegare. vert oftast til σ: ψευδθηναι > ψευσσ: ΐδμεν > ϊσμεν.

—

II

—

§ 12 . D i s s i m i l a s j o n av aspirerte konsonantar. Når to stavingar etter kvarandre skal byrja med ein aspirert kon­ sonant, vert den fyrste konsonanten ofte uaspirert (hard); πεφίληκα. ταχύς av stomnen θ α χ (sml. Ο-άττο^ν). τρέφο^ (st, θρεφ), sml. θρέψου. I θρέψω har ί> haldi seg av di cp har vorti π (ψ = ττσ). § 13 . B o r t f a l l a v k o n s o n a n t . 1, Ein dental føre σ fell bort: ττειθσω > ττείσω. I gruppa νσ og ντσ fell v og vt bort, og vokalen framføre vert lengd (vederlagslenging): λογονς > λόγους, λέοντα», > λέουσι, 0-εντς ί)είς. 2. σ fell oftast bort mellom to vokalar: γενεσος > γενεος (> γένους). 3· σ fell bort når han ved bøvgninga kjem til å stå mellom to konsonantar: γεγραφσι)α». ^ γεγράφθαι. § 14 ' σ f\ rst i ordet vert ofte til h, d\s. spiritus asper: εξ, same ordet som lat. sex , norsk s e k s ; άμα, norsk s a m a n . Likeins

Ί

τιμάτω, τίμαε>τίμα, § ι 8* T o n e l a u s e o r d . Kvart ord nar jamt ein aksent. Men sume småord er så lite sjølvstendige at dei liksom legg seg attåt anten ordet f r a mf ø r e (då kallar vi dei en kli tik a), eller ordet e t t er (prok 1itika), og er å rekna for eitt ord med dei. Desse småorda har då ikkje alltid aksent, a, P r o k l i t i k a ; Ί, Formene ο, ή, οί, αί av artikkelen, 2, Preposisjonane έν, εις, έξ, ώς. 3· Konjunksjonane εί, ώς, 4* Nektingsordet ού, ούκ.

b. Ε n k 1i t i k a : 1. Pronominalformene μ.έ, μοί, μ.οϋ. σέ, σοί, σου. 2. Det ubundne pronomenet τις i alle former. 3. Verba είμί og φηαί i pres. ind., unnateki εί og φής. 4. Nokre ubundne adverb: πώς. πτ/? ποί, πού, ποθ-έν, ποτέ. Nokre partiklar: γέ, τέ, τοί νυν. Står eit proklitikon sist i setninga, eller eit enklitikon fyrst, har dei sjølvsagt aksent; likeins eit proklitikon når eit enklitikon kjem etter: εϊ τις. I dette høve står akutt, ikkje gravis. M e r k n . 1. o r d.

Med omsyn til aksent gjeld eit enklitikon og ordet føre som e i t t

Når difor eit ord med akutt på nestsiste staving har eit tostavings enklitikon

etter seg, lyt dette siste halda på aksenten sin. Såleis heiter det λόγος τις, men λόγου τινός, av di eit ord ikkje kan ha meir enn to tonelause stavingar etter aksenten. — Og når eit ord har akult på tredjesiste staving, eller cirkumfleks på nestsiste, så kan ikkje aksenten „b e ra “ fleire stavingar.

Skal då t. d. τις sta ettfer άνθρωπος, så hjelper

ein seg med å setja ein ny akutt på siste staving i άνθρωποςι såleis: άνθρωπός τις, άνθρωποί τινες. Tilsvarande ved cirkumfleks: δώρόν τι. δώρα τινα. Merkn

2 . εστιν har aksenten slik (på fyrste staving) når det tyder „ eksisterer",

t. d. θεός εστιν det e r ein Gudt og 1 nokre andie høve når det har vekt.

Formlære. Deklinasjon av substantiv og adjektiv. § 19. O v e r s y n .

Dei greske substantiv og adjektiv har:

1. T r e t al : eintal (singularis), total (dualis) og fleirtal (pluralis). Men alt i attisk er total sjeldsynt, og seinare vert det mest heilt borte. I staden bruker dei fleirtal, som vi gjer. Vi tek difor ikkje total med i bøygningsmønstra, men syner seinare under eitt korleis totalsformene ser ut (§ 86). 2. F e m k a s u s : nominativ, vokativ, akkusativ, dativ og genitiv. 3. T r e k j ø n n : hankjønn (mascultnum), hokjønn (femininum ) og inkjekjønn (neutrum). § 20. Å l m e n n e r e g l a r f o r a l l e d e k l i n a s j o n a n e . 1. Inkjekjønnsorda er like i nominativ, vokativ og akkusativ. I fleirtal er endinga a. Alt dette er som i latin. 2. I fleirtal er i alle kjønn vokativ lik nominativ.

—

14

—

3Aksenten held seg på same staving som i nominativ eintal når det er mogleg etter aksentreglane (§ 3). Når ikkje det går, flytter han mot slutten av ordet, men ikkje lenger enn det trengst. Døme: άνθρωπος (nom.), άνθρωπον (akk.), men άνθρώπου (gen.), for her er siste staving lang; δώρον (nom.), men δώρω (dat.); her slepp ein med å b y t a aksent, for ein gjer heller det enn ein f l y t t e r aksenten. 4. Genitiv og dativ i alle tal har cirkumfleks over siste staving når ho er l a ng og har aksent: τιμή (nom.), τιμήν (akk.), men τιμή (dat.) og τιμής (gen.); αγρούς (akk. fl.), men άγροΤς (dat. fl.) og αγρών (gen. fl.).

§ 2 1 . D e k l i n a s j o n a r . I gresk er det tre deklinasjonar (bøygningsmåtar). Det er siste bokstaven i stomnen som avgjer kva for ein deklinasjon eit ord går etter. I 1. dekl. endar stomnen på a, i 2. dekl. på 0, i 3. dekl. på ein konsonant. Til 3. dekl. høyrer og stomnar på 1 og υ („halvkonsonantar“). Altså: 1. deklinasjon (a-stomnar) j Vokaliske deklinasjonar. 2. — (o-stomnar) j 3. — (konsonant-stomnar). Konsonantisk deklinasjon. § 22. Ar t i kkel en. Han vert bøygd såleis:

I gresk finst berre den bundne artikkelen.

Eintal N. A. D. G.

Fleirtal

m.

f.

η.

m.

0 TOV τω του

ή τήν

τό το τω του

οί τούς τοΐς των

τή τής

f. αί τάς ταΐς των

η. τά τά τοις των

Αν Vokaliske deklinasjonar* F y r s t e d e k l i n a s j o n (a-stomnar). Dei fleste orda er hokjønn, nokre er hankjønn. Denne deklinasjonen svarar til 1. dekl. i latin (villa, nauta).

—

§23- H o k j ø n n s o r d . Eint. N. V. χώρα land χώραν A. χώρα D. χώρας G. Fl. N. V χώραι χώρας A. χώραις D. χωρών G.

15

—

τιμή ære τιμήν τι μη τιμής τιμαί τιμάς τιμαΐς τιμών

θάλαττα hav θάλατταν θαλάττη θαλάττης θάλατται θαλάττας θαλάτταις θαλαττών

Vi ser av dette at i eintal vert α ofte brigda til η. Reglane er: α vert ubrigda etter ε, i og p (χώρα). Etter ζ, σ, ττ λλ og i ord med endinga αινα vert α til η i dativ og genitiv (θάλαττα). I alle andre høve vert α til η i heile eintal (τιμή). Me r k n .

Vokativ er her lik nominativ,

Akkusativendinga i eintal er v. A kk, fl, er lik akk. eint. -f ς

Vi skulle då få

χωραν-ς, men v føre ς fell bort med vederlagslenging, så det v e rt-χώρας (§ 8 ,2 ). Dat. eint. hadde endinga ai, a - a t > a (§ 9, 1). I nom. fl. er a< med omsyn til aksent å rekna for stutt, difor χώρα< og θ·άλατταει. εο>ου. Elles vert ε gløypt av vokalen etter. 3. Ved o-st.: οε, oo, οου>ου. οη, οω >ω . οει, οη, οοι >οι. NB. I inf. vert ό-ειν (opph. ο-εεν) til ουν. I aktiv, serleg i eintal, bruker dei mest ein optativ med ιη til modusteikn ( at t i sk o p t a t i v ) . Utanfor presens*st. vert stomnvokalen l e n g d : & >η, ε> η , ο> ω (etter ε, i og p vert &>α, sml. χώρα og τιμή). Elles vert dei bøygde som λύω. Merkn. i klammer.

I bøygningsm ønstret nedanfor er dei ukontraherte vokalane sette til

— 42 —

Aktiv. τιμάω eg ærar. φιλέω eg elskar, δουλόω eg kuar. Indikativ

Pres.

E. i. τιμώ (ά-ω) 2. 3· F. i. 2. 3·

Pres.

Pres.

Konjunktiv

Optativ

τιμώ (ά-ω)

τιμώμι (ά-οιμι) τιμάς (ά-εις) τιμάς (ά-ης) τιμώς (ά-οις) τιμα (ά-ει) τιμά (ά-η) τιμώ τιμώμεν (ά-ο) τιμώμεν (ά-ω) τιμώμεν τιμάτε (ά-ε) τιμάτε (ά-η) τιμώτε τιμώσι (ά-ου) τιμώσι (ά-ω) τιμώεν

Attisk opt.

τιμώην (α-οίην) τιμώης (α-οίης) τιμώη τιμώημεν τιμώητε τιμώεν

E. i. φιλώ (έ-ω) 2. φιλεις (έ-εις) 3 · φιλει (έ-ει) F. i. φίλου μεν (έ-ο) 2. φιλεϊτε (έ-ε) 3 · φιλουσι (έ-ου)

φιλώ (έ-ω) φίλης (έ-ης) φιλη (έ-η) φιλώ μεν (έ-ω) φιλητε (έ-η) φιλώσι (έ-ω)

φιλοΐμι(έ-οι) φιλοΐς φιλοΐ φίλοι μεν φιλοΐτε φιλοΐεν

φιλοίην(ε-οί) φιλοίης φιλοίη φιλοίημεν φιλοίητε φιλοιεν

E. i. δουλώ (ό-ω)

δουλώ (ό-ω)

2. δουλοις (ό-εις) 3 · δούλοι (ό-ει) F. i. δουλουμεν (ό-ο) 2. δουλουτε (ό-ε) 3 · δουλουσι (ό-ου)

δουλοις (ό-ης) δούλοι (ό~η) δουλώ μεν (ό-ω) δουλώτε (ό-η) δουλώσι (ό-ω)

δουλοΐμι (ό-οι) δουλοις δούλοι δουλοΐμεν δουλοΐτε δουλοιεν

δουλοίην (ο-οί) δουλοίης δουλοίη δούλο ίη μεν δουλοίητε δουλοιεν

Imperativ

τίμα (α-ε) τιμάτω τιμάτε (ά-ε) τιμώντων (α-ό)

φίλει (ε-ε) φιλείτω φιλεϊτε (έ-ε) φιλούντων (ε-ό)

δούλου (ο-ε) δουλούτω δουλουτε (ό-ε) δουλούντων (ο-ό)

Inf. τιμάν (ά-εινω, αε og αη>α)

τιμώ μην τιμωο τιμωτο τιμώμεθα τιμωσθε τιμών το

έτιμο^μην τιμώ (ά-ου) έτιμώ τιμάσθω έτιμάτο έτιμώ μεθα τιμάσθε έτιμάσθε τιμάσθων έτιμώ ντο

Pres. Ε. ι. φίλου μαι 2 . φιλεΐ (η) 3 · φιλειται F. ι. φιλούμε fra 2. φιλεΐσθε 3 · φιλουνται

φιλώ μαι φίλη φιληται φιλώ με fra φιλησθ-ε φιλώνται

φιλοίμην φιλοΐο φιλοϊτο φιλοίμεθα φιλοϊσθε φιλοϊντο

έφιλούμην φιλοΰ (έ-ου) έφιλοΰ φιλείσθω έφιλειτο έφιλούμεθα φιλεΐσθε έφιλεΐσθε φιλείσθω ν έφιλουντο

Pres. Ε. ι. δουλουμαι δουλώ μαι δούλοι 2. δούλοι δουλουται δουλώται 3· F. ι. δουλούδουλώ μεfra μεθα 2. δουλοϋσβε δουλωσ^α 3 · δουλουνται δουλώνται Inf. τιμάσ&αι, Part. τιμώμενος,

δουλοίμην έδουλούμην δουλοιο δουλοΰ(ό-ου) έδουλου δουλοΐτο δούλο ύσθω έδουλουτο δουλοίμεί^α έδουλούμεθα δουλοϊσ&ε δουλουσθε έδουλουσΟε δουλούσθων έδουλουντο δουλοΐντο φιλεΐσθαι, δουλοΰσθ-αι. φιλού μένος, Κουλού μένος.

— 44 — T e m p o r a u t a n f o r p r e s e n s s t o m n e n (medium). Fut. Ttp/yjao|xat, φιλήσομαι, Aor. έτιμ.ησά|Λην, έφΛησάμην, Perf. τετίμημαι, πεφίλη μ,αι,

δουλώσομ-at. έδουλωσάμην. δεδούλωμ-at.

Passiv. Aor. έτιμήθην, Fut. τιμηθήσομαι, Verbal adj. τιμητός, τιμητέος, Merkn. vert ει.

Einstavingsstom nar

på

έφΛήθην, φιληβήσομαι,

φΛητός, φιλητέος, ε (ε3

έδουλώθην. δουλωθήσομ-at. δουλωτός. δουλωτεος.

får kontraksjon berre der resultatet

Døme: πλέω eg sigler, πλεΐς, πλεΤ; πλέομεν, πλεΐτε, πλέουσ».

Imperfektum

επλεον, έ’πλεις ο. s. fr.

2. Konsonantstomnar. § 7 1 · Verb med stomn på konsonant vert i det store og heile bøygde som λύω. Det viktigaste er då at vi kjenner λύω ut og inn, så vi kan jamføra alle nye former med dei tilsvarande av λύω. Når vi finn noko som er annleis ved konsonantstomnar, kan vi då taka det som „ avvik“ frå det vi alt har lært. a.

S t o m n a r på l a b i a l og g u t t u r a l .

§ 72, i. P r e s e n s s t o m n e n er ofte noko annleis enn v e r b a 1s t o mn e n. Labialstomnar (st. på π. β, φ) får vanleg ein t attåt seg i presens: βλάπτω eg skader, verbalst. βλαβ (sml. βλάβη skade). Gutturalstomnar (st. på κ, γ, χ) byter mest gutturalen med τ τ : φυλάττω eg vaktar, verbalst. φυλακ (sml. φυλακή vakt), τ τ kjem av κ·γ (den opp­ havlege presensendinga var ·γω, ikkje ω). 2. F u t u r u m vert laga som av λύω, men med assimilasjon av stomnkonsonanten med σ når det høver: βλαβ-σω>βλάψω, γραφσω> γράψου 3· Om a o r i s t gjeld det same som futurum. Om „andre aorist" sjå seinare (§ 74). 4. P e r f e k t u m a k t i v får same endingar som λύω, men er utan κ: γράφω eg skriv, perf. γέγραφα. Etter stutt vokal vert stomn-

— 45 — konsonanten aspirert: βλάπτω (st. βλαβ), perf. βέβλαφα; φυλάττω (st. φυλάκ), perf. πεφύλαχα. Ved sume verb er det lydsprang: λείπω eg let etter meg, perf. λέλοιπα. 5. Pe r f . me d i u m vert laga regelrett av den redupliserte stomnen, med endingane jxat, σαι, tou o. s . fr., og med assimilasjon der det høver (§ 10): Labial (π, β, φ) 4- [x>[x[x, t. d. — *— ^_σ > π σ (ψ)ί _ —*— τ>7ττ, . Guttural (κ, γ, /) + μ > γ μ , — »— + σ>κσ(ξ), — »— -(-τ> κ τ, -

βεβλαβ-μαι > βέβλαμμαι. βεβλαβ-σαι >βέβλαψαι. βεβλαβ-ται >βέβλαπται. πεφυλακ-μαι>πεφύλαγ|χαι. ττεπραγ-σαι >πέπραξαι. πεπραγ-ται >πέπρακτα»..

3· pers. fl. perf. (og pluskv.) med. vert laga ved hjelp av perf. part. medium og εΐσί (ήσαν): βε βλαμμένοι, είσιν (ήσαν), i staden for den tunge forma βεβλαβνται, som det elles laut verta. I endingane σθε og σθαι fell σ bort når ein konsonant kjem føre (§ 13, 3 ): βέβλαφθε, βεβλάφθαι. πεφυλάχθαι (med assimilasjon av β og κ til φ og χ). 6. A o r i s t p a s s i v er anten lik det av λύω, som έβλάφ&ην (assimilert av έβλαβ-θην), eller vert laga utan θ (med ην i 1. pers. eint. i staden for θην). Dette kallar vi a n d r e a o r i s t p a s s i v (aor II pass.). Sume verb har lydsprang i aor. II pass.: τρέπω, aor. II pass. έτράπην, ved sida av aor. I έτρέφθην. Dei fleste verb har anten aor. I eller II, nokre har begge, som τρέπω og βλάπτω. 7. F u t u r u m p a s s i v fylgjer aor. pass.: fut. I pass. βλαφθήσομαι, fut. II pass. βλαβήσομαι.

§ 73.

B ø y g n i n g „a v e r b o " .

Med dette meiner vi å nemna eit verb i dei formene som vi lyt kjenna for å kunna laga alle formene av det. I latin nemner vi t. d. facere, facio, feci, factus. I gresk er det berre indikativar vi treng: presens, futurum, aorist, perf. aktiv, perf. medium, aor. passiv. (Om nokre former ikkje finst i aktiv, nemner vi dei i medium; det er ofte slik i futurum), λύω vert då ^emnt slik: λύω, λύσω, έλυσα, λέλυκα, λέλυμαι, έλύθην.

— φ

—

Her er nokre døme frå labial- og gutturalstomnane: St.

Presens

βλάπτω skader κοπ κόπτω slår γράφ γράφω skriv πραγ πράττω gjer φυλάκ φυλάττω vaktar βλαβ

Futurum

Aorist

Perf. aktiv.

Perf. medium

A o r. passiv

βλάψω

έβλαψα

βέβλαφα

κόψω

έκοψα

κέκοφα

βέβλαμμαι έβλάφθην (I) έβλάβην (II) κέκομμαι έκόπην (ΙΤ)

γράψω

έγραψα

γέγραφα

γέγραμμαι

έγράφην (II)

πράξαυμαστόν χρινεται

L't frå attractio Ιστιν,

( = ούδείς

tnversa

οσος) (det er)

Ιστιν,

δτιο

sk jø n ar

m erkeleg

ούκ άπ.) det

ein

uttrykk

ko r stor — , o g er

ingen

som :

θ-αυμαστός οσος

ουδενί δτω ουκ άπο-

som han ik kje sv ara r =

han

svarar k va r ein.

4, Som i latin står ofte relativsetninga fere hovudsetninga. For at ein då skal kuiin* skjøna kva relativet vfeer til, lyt ein nemna substantivet med det same; dette kjem då inn i relativsetninga i staden for i hovudsetninga. Substantivet lyt då stå i same kasus som det relative pronomen.

— 7ΐ — Døme: Den byen som dei kom til, var stor; det vert anten „regelrettw: ή πόλις, εις ήν άφίκοντο, μεγάλη ήν eller εις ήν άφίκοντο πόλι ν, μεγάλη ήν, liksom det kan heita på latin: in quam urbenx venerunt, magna erat. § 96. S p ø r j e p r o n o m e n . 1 spørjande hovudsetningar bruker dei τις, ποιος, πόσος ο. 1., i spørjande undersetningar anten dei same eller όστις, όποιος, όπόσος ο. i. (sjå tabellen § 58). Døme: Kven er du? τις εί; sei meg kven du er, είπε μοι, τίς εί eller είπέ μοι, όστις εί. τι kva, kan i akk. tyda kvifor (quid). Mer kn.

xt μ α θ ώ ν

ι.

hovudet, sidan — ) o g xt d e g r sidan xt π α θ ώ ν E lle r:

-)

kan

vi

( — kva

παθών om setja

ελευθέρους χύπχεις;

med kva

K vifor slår du — ? D esse

nokon til rettes. Merkn. im ellom :

har du

( — kva

læ rt, sidan — , kva har du sett d eg
αι få under seg, i si makt. C. Med gen. a) Stad: υπό γης under jorda. b) Overført. Ved det logiske subjekt i passiv: φιλείσθα». υπό τίνος verta elska av ein. Årsak: υπό γήρως for skuld alderen. Vidare om det som ikkje nett er årsaka, men som fylgjer med handlinga: υπό σαλπίγγων πορεύεσί}κι marsjera til trompetlåt. Ϊ samansetning tyder υπό unde r , i l ø y nd, eller l i tt: ύπο-στράτηγος under-strateg. ύποπέμπο> sender i løynd, ύπογελάω eg ler litt, smiler. § 129. U e k t e p r e p o s i s j o n a r , dei kallar, er meir sjølv­ stendige ord (adverb) som kan vera preposisjonar. Dei viktigaste er desse: 1. Med akk.: ώς tii (berre ved personar), ώς βασιλέα til kongen, 2. — dat.: άμα (sj. όμου) saman med. άμα τη ήμέρα i dag' ninga. άμα τω φίλω saman med venen. 3. Med gen.: άνευ utan, άχρι(ς), μέχρι(ς) inntil, ένεκα (-κεν) for skuld (mest e t t e r ordet det står til), πλήν forutan, εκτός, έξω utan­ for, εντός, εΐσω innanfor, εγγύς nær, μεταξύ mellom. Dei andre som finst står og med genitiv.

— 87 —

Verbet. Innleiing. § 130. Dei greske verbalformene seier frå om to ting: 1. T i d a for handlinga. Med tid meiner vi det som vi også utanom grammatikken kallar tid. Det er 3 slags tid, not i d, f o r t i d og f r a mt i d. Med omsyn til dette seier vi at verbalformene syner tidssteget. Tida (tidssteget) kjem til uttrykk b e r r e i i n d i k a t i v . Dei a n d r e v e r b a l f o r m e n e h a r i k k j e n o k o me d ti d å g j e r a . Det einaste er at alle futurumformene gjeld framtid. 2. K o r l e i s handlinga går føre seg, altså måten eller art a for handlinga. Dette kallar vi ha ndl i ng s a r t . Det er 3 handlingsarter 1. 2. 3.

Varande (durativ) handlingsart. Byrjande (ingressiv) handlingsart. Fullenda (perfektisk) handlingsart.

Dei to siste er, i motsetning til den fyrste, p u n k t u e l l e , d. v. s. dei gjeld eit t i dspunkt . 1. V a r a n d e h a n d l i n g s a r t har H handling når ho lyt v a r a ei stund, utvikla seg, for at ho i det heile skal gjeva meining. 2. B y r j a n d e h a n d l i n g s a r t er det når det berre vert sagt at handlinga tek til, kjem i gang. Det er då berre den augne­ blinken, det t i d s p u n k t e t , som interesserer. 3. F u l l e n d a h a n d l i n g s a r t seier at handlinga vert ferdig, fullenda. Vi fester oss då berre ved at det t i ds punk t e t då ho vert avslutta, har komi. Me r k n .

T e n k je r vi oss ei varig handling: som ei line, så vri er byrjande svara

t.l fyrete punktet på lrna, o g er 1'ullenda til det siste.

Lat oss t. d sjå på nokre former

av φεύγο» e g llyr φεύγε tv

I--------------------------------------------- 1 ,

y jv c tv

"εφευγενα:

φεύγειν (pres. rnf.l ty d er: å vera på llog, halda på å 11 \\ φυγεΓν (aor. rnl.y ty d e r : å gjeva se g på llog, b yrja å lly. πεφευγένα’ (perf ujf.) ty d er: å ha sloppi unna, vera ferdig med å fly.

— 88 —

Det er dei ymse t e m p u s s t o m n a r som syner handlingsarta (sjå døma i merknaden): Presensstomnen Aoriststomnen Perfektstomnen Futurumstomnen

i.

gjev uttrykk for varande handlingsart. — _ _ byrjande — fullenda — — både varande og byrjande handlingsart.

B ru ket av tem pora i hovudsetningar. A.

In dik ativ a v p re s e n s st o m n e n .

§ 131. i. P r e s e n s i n d i k a t i v vert brukt om notid og om det som gjeld til alle tider, όράω eg ser (no), όρώμεν τοΐς όφθαλμοΐς vi ser med augo (alltid når vi ser), ό άνθρωπος θνητός έστιν men­ nesket er døyeleg (no og alltid). I livleg tale kan ein, som i andre språk, bruka presens om for­ tid ( h i s t o r i s k pr e s e ns ) . Vi vert då liksom flytte til den tida då hendinga gjekk føre seg, vi ser det for augo våre, så det verkar meir dramatisk, άκούσαντες ταυτα άγουσιν αυτόν παρά τον Κλέαρχον då dei hadde høyrt dette, fører dei han til K. Men historisk presens vert og brukt når ein nemner historiske data, t. d. Δαρείου και ΙΙαρυσάτιδος γίγνυνται παΐδες δύο Darius og Parysatis får (=fekk) to søner. 2. I m p e r f e k t u m i n d i k a t i v er fortid av presensstomnen, altså varande, og vert då brukt om handlingar som u t v i k l a r s e g eller v a r e r , mest i s k i l d r i n g av hendingar, vanar og tilstand, έγέλα han lo. δύο βασιλείς ήρχον της Σπάρτης to kongar styrde Sparta (slik var skipnaden). Likeins om det ein f r e i s t a r ο. 1., men som ikkje kjem til noko resultat: έδίδου han freista å gjeva, baud. Dette vert kalla imperfectum de conatu. Vi kan og finna praesens de conatu\ πείθουσιν υμάς dei freistar å overtelja dykk. Merkn.

πά λα ι τοΰτο

λέγω

eg har alt len ge sagt dette (som e g no seier),

om det som har vart o g enno varer, νικώμεν τον βασιλέα vi h a r s i g r a o v er kongen, tanken e r: vi e r (no) sigerherrar. εΤμι (pres. av ίέναι) ty d er:

e g skal gå.

ηκω e g er

kom en; οΐχομαι e g har gått bort. B.

A o r i s t in dika tiv.

§ 132. Ao r i s t i ndi kat i v vert brukt når ein nemner noko i fortid: i. Einskilde handlingar, ήλθον, ειδον, ένέκησα vent, vidi, vici. Om det er ei handling som varer, bruker ein likevel aorist når ein

_

89 -

berre slår fast eitkvart, ikkje tenkjer på utviklinga eller korleis det gjekk føre seg: Δαρεΐος έβασίλευσε τά πάντα εξ κ,αί τριάκοντα ετη Darius var konge 36 år i alt ( k o n s t a t e r a n d e aori st ) . Handlinga vert her liksom samandregen til eit punkt. 2. Aorist vert brukt til å fortelja at noko tok til: Μετά Δαρεΐου Ξέρξης έβασίλευσεν etter D. vart Xerxes konge ( i n g r e s s i v a o r i s t ) . έγέλασα eg byrja å le. 3. G n o m i s k aorist (d. v. s. aor. i røynsler, ordtøke o. 1.) kan brukast om det som har hendt før og kan henda alltid; det er mest i poesi. Vi plar bruka presens, ούδεις έπλούτησε έμπύροις ingen har vorti rik av brennoffer (—"ingen v e r t r i k — ). Merkn.

défoni i fransk.

A orist svarar Vi

og relativsetningar.

kan

ofte

såleis i bruk om setja aorist

til historisk med

perfektum i latin

og passe

pluskvam perfektum , se rle g

i tids-

D et er ikkje av di aor. i se g sjølv g je v u ttrykk for „ for —fo rtid at

men det fy lg jer av sam anhengen.

D øm e: Δ αρεΐος Κϋρον μεταπ εμ πετα ι άπο της άοχης,

ης αύτόγ σατράπην

sender

εποίησεν,

provinsen han h a d d e

D.

bod

etter

Κ . (at han

skal

koma)

frå

den

g j o r t han til satrap over.

C.

In d ik a t iv a v p erfektsto m n e n .

§ 133. i. P e r f e k t u m i n d i k a t i v vert brukt om eit tilstand i notida som er resultatet av ei handling. Om då handlinga i og for seg lyt seiast å høyra fortida til, så er det likevel resultatet (tilstandet) som interesserer her. Difor er perfektum notid („ ferdig notid"). έγνωκα eg har lært å kjenna, = eg kjenner (no), πέφευγα eg har flydd unna, = eg er no utanfor faren. Her ser vi tydeleg at det viktigaste var ikkje at eg f l y d d e då og då, men det som no er resultatet* οϊδα eg har fått vita, = eg veit. Om οιδα og nokre andre former seier vi gjerne at dei er „perfektformer med presenstyding", av di det høver best å omsetja dei med presens. Sml. lat. novi eg veit (eig. har fått vita), perf. av nosco eg får vita. 2. P l u s k v a m p e r f e k t u m i n d i k a t i v er fortid av perfekt­ stomnen og høver*til perf. ind. som imperf. til pres. ind. έπεφεύγειν eg hadde flydd unna (— eg v a r utanfor faren), ηδειν (fortid av οϊδα) eg visste. 3. F u t u r u m eksaktum er framtid av perfektstomnen. τεθνήξομαι eg vil (på eit visst tidspunkt i framtida) ha døytt ( = e g kjem til å vera død). Fut. eksaktum er sjeldsynt.

— 9ο — D.

Futurum stom nen.

§ 134. Her gjeld alle formene (ikkje berre indikativ) framtid, og handlingsarta kan vera anten varande eller byrjande. βασΛεύσω eg kjem til å vera konge (durativ), eller: .eg kjem til å verta konge (ingressiv). Merkn.

(Til tempora).

V i ly t

* naturleg tid ", notid, fortid o g framtid. t i s k o m g r e p , og

hugsa

på at t i d

er eit om grep

som gjeld

T e m p u s er eit n a m n p å e i t g r a m m a -

det har ikkje alltid noko med t i d å gjera.

Som vi h øyrde, er

det berre indikativane (og alle futurumformene) som syn er t i d a for ei handling. Men aor. konj. t. d. er o g ein tem pus, men syn er ikkje tid, berre h andlingsart.

2.

Modi i hovudsetningar. A.

Indika tiv.

§ 135. i. Indikativ vert brukt i forteljing og spørsmål, som i andre mål. Med indikativ fortel eller spør vi beint fram og tydeleg, utan å gjeva uttrykk for sidetankar, kva ein trur, ynskjer eller slikt. Vi kan seia at indikativ vert brukt når det ingen grunn er til å bruka nokon annan modus. 2. Mer. i f o r t i d kan indikativ likevel ha noko serskilt ved seg. Han vert brukt ved y n s k e som ikkje kan oppfyllast; då har han attmed seg ein ynskjepartikkel, t. d. ε’ίθε, εί γάρ gjev. Ein bruker då i m p e r f e k t u m (i visse høve pluskv.) når det gjeld notida (lat. imperf. konj.), og a o r i s t når det gjeld fortida (lat. pluskv. konj.). Døme: εί& ήσ&α δυνατός δράν utinam facere posses gjev du kunne gjera det! Meininga er: men du kan diverre ikkje; det gjeld då notida, εί γάρ σε μήποτε είδον hadde eg berre aldri sett deg! Meininga er: men eg s å g deg, diverre; det gjeld då her fortida. T i l l e g g . Til slike uoppfyllande ynske bruker dei og ofte ei omskriving med ώφελον (aor. II av οφείλω bør). I staden for imper­ fektum står då ώφελον med presens infinitiv, i staden for aorist står ώφελον med aorist infinitiv. Døme: ώφελε Κύρος ζην — εΚθε Κύρος έζη gjev Κ. levde! Ordrett står her: K. burde leva (meining: men han gjer det ikkje), ώφελε Κύρος μη άποθανεΐν, eller vanlegare μή ώφελε Κ. άπ. gjev Κ. ikkje hadde døytt!

— 9ΐ — NB. Alt dette (2) gjeld ynske som ikkje kan oppfyllast. Om andre ynske sjå optativ (§ 137, 1). 3. Imperfektum indikativ (utan άν) bruker dei i nokre uper­ sonlege uttrykk som tyder skula, kunna, det kan likevel gjelda notida og. Døme: εδει ( = lat. oportebat eller oportet) det hadde vori tur­ vande (då), men det kan og tyda: det var turvande (no), είκός ήν det hadde vori rimeleg, eller: det ville vera rimeleg (no). 4. Indikativ i fortid med άν (nekt. ού) vert brukt om det p o t e n s i a l e i f or t i d: Τις άν ωετο; quis crederet kven skulle ha trudd det? είδες άν cerneres du kunne ha sett. Merkn Fortids ind. med ikkje

er

A t u ttrykket er potensialt, vil seia at det nemner noko som m o g l e g . άν står på liknande måte saman med ei vilkårssetn in g der vilkåret

til stades.

Då talar vi om indicativus irrealis, men mellom det potensiale i

fortid o g det irreale er ingen nemnande skilnad. Sjå § 15 9,2 . B.

Konjunktiv.

§ 136. Konjunktiv vert mest brukt om noko som skal eller kan henda, og gjeld såleis framtid liksom futurum. 1. Ved o p p m o d i n g i 1. pers. fl.: ϊο>μεν la oss gå. μή φεύγω μεν άλλ’ αποθνήσκω μεν la oss ikkje fly, men døy (conj. hortativus).

2. 1 f o r b o d bruker ein ofte μή med aor. konj. i 2. pers.: μή τούτο ποιήσης ikkje gjer dette (conj. prohibitivus). Sjå nærare under imperativ (§ 138). 3. I spørsmål der det er tvilråd eller overlegging, mest i i. pers.: Tt 7ζαιώ; kva (i all verda) skal eg gjera? Ειπωμεν ή σιγώμεν ή t l δράσομεν; skal vi tala eller teia, eller kva skal vi gjera? I dette dømet er to konj. og ein fut. ind. med same tyding. Konjunktiven her vert kalla conj. dubitativiis eller conj. deliherattvus. C.

O p t a t iv .

§ 137. i. Optativ vert brukt i y n s k e som kan oppfyllast. Ein ynskjepartikkel, t. d. εϊθε, εί γάρ, kan vera med, men trengst ikkje; optativen åleine syner tydeleg nok at det er eit ynske. Nektinga er μή. Døme: έίποι 'τις gjev ein ville seia. 2. Optativ vert og brukt om det p o t e n s i a l e (moglege) i not i d. Då står optativ med άν. Døme.: εΐποι άν τις ein kunne kan henda seia. NB. άν står ikkje ved opt. i ynske (1).

— 92 — D.

Imp erativ.

§ 138. i. I p å b o d (at ein s k a l gjera noko) står imperativ: τούτο ποιείτε gjer dette, 2. I f o r b o d (at ein i k k j e s k a l gjera det og det) står eitt av to: a) μή med pres. imp.: μή φοβεΐσθε ver ikkje redde, b) μή - aor. konj.: μή φοβήσησΟ-ε vert ikkje redde. NB, Skilnaden mellom a og b er at det fyrste (pres,) gjeld v a r a n d e handling, det siste (aor). b y r j a n d e . 3.

G enera.

§ 139. 1, A k t i v og p a s s i v treng vi ikkje seia stort om. Vi merkar oss berre at nokre transitive aktive verb bruker eit anna (intransitivt) verb i staden for passiv. Døme: Aktiv. άποκτείνω σε eg drep deg. διώκω (i rettsmålet) eg klagar, ευ (κακώς) ποιώ eg gjer godt (vondt)

Passiv. αποθνήσκεις ύπ’ έμου du vert drepen (eig.: du døyr) av meg φεύγω (i rettsmålet) eg vert klaga, ευ (κακώς) πάσχω det vert gjort godt (vondt) mot meg.

§ 140. 2. Me di u m. Grunntydinga er den refleksive. Hand­ linga gjeld meir eller mindre direkte subjektet sjølv. Vi kan tala om: 1. D i r e k t e m e d i u m (refleksiv tyding), παρασκευάζω eg bur, παρασκευάζομαι eg bur meg. λούω eg vaskar, λούομαι eg vaskar meg. ΐστημι eg steller opp, ίσταμαι eg steller meg opp. 2. I n d i r e k t e me di um, når handlinga er i subjektet si interesse, παρασκευάζω eg bur, παρασκευάζομαι eg bur (noko) for meg, αίρέβο eg tek, αίρέομαι eg tek det eg vil, = eg vel. βουλεύω eg held råd, βουλεύομαι eg rådlegg (for meg), φυλάττω eg held vakt, φυλάττομαι eg tek meg i vare. 3. D y n a m i s k me di um. Her syner mediumsforma at subjektet er verksamt med i handlinga, med si interesse, eigne krefter, eigen kostnad ell. 1. παρασκευάζω eg bur, παρασκευάζομαι eg bur på eigen kostnad, πολιτεύω eg er borgar, πολιτεύομαι eg er verksam som borgar.

“ 4·

93 — Infinitiv.

§ 141. I n f i n i t i v e r ei s u b s t a n t i v i s k f or m av v e r b e t . Difor kan infinitiv stå som subjekt, objekt o. 1., liksom eit substantiv. Men sidan infinitiv er ei v e r b a l f o r m , har lian mykje sams med andre verbalformer, såleis genera, tempora o. a. M e r kn.

Inf., part. o g verbaladjektiv vert kalla i n f i n i t e

former av verbet, i

m otsetning til dei f i n i te , dei som v ert b ø y gd e med personendingar.

§ 142.

S u b jekt og predikat ved infinitiv.

Er subjektet for ein infinitiv nemnt før i den setninga som infini­ tiven høyrer til, treng ein ikkje taka det opp att. Er det ikkje nemnt, set ein det til, og då skal det stå i a k k u s a t i v . Det fyrste høvet kallar vi e i n f e l t i n f i n i t i v , det siste a k k u s a t i v me d i nf i n i t i v . Begge desse uttrykk vert på norsk anten eit infinitivordlag der og, eller ei substantivisk at-setning. Døme: εφην έρεΐν eg sa at eg ville seia. εφην αυτόν έρεΐν eg sa at han ville seia. Av dette ser vi, når vi hugsar reglane vi nemnde: Subjektet for έρεΐν er i det fyrste høvet ikkje sett til. Då er det det same som for εφην, o g n o k o a n n a k a n det i k k j e v e r a. I siste dømet er subjektet for έρεΐν e it a n n a enn det for εφην; då lyt det setjast til, i akkusativ. Har infinitiven eit predikativt ord til seg, står dette i same kasus som det ordet det står til. Ein finn likevel sume tider akk. i staden lor dat. eller gen. Døme: εξεστιν ύμΐν εύδαίμοσιν (eller εύδαίμονας) είναι det er mogleg for dykk å vera lykkelege. Sml. latin: vobis necesse estfortibus viris esse. — εδοξεν αύτοΐς εξόπλισαμένοις προιέναι dei vedtok at dei etter å ha væpna seg skulle draga fram. Infinitivkonstruksjon er vanleg ved verb som tyder fortelja, meina, upersonlege uttrykk, vilja, krevja og gjera. Etter dei tre siste slaga er nektinga μή, elles ού. § 143. Utfyllande infinitiv vert brukt som tyder god (til), verd, i stand (til), lett, Dørne: δυνατός πολεμεΐν dugande til πίνειν vin er god å drikka, ράδιον λέγειν stygg a sjå til'.

som på norsk ved adjektiv dugande ο. 1. å føra krig. οίνος ήδύς lett å seia. στυγνός όράν

94 ~ Likeins ved verb i mange høve, t. d. δύναμαι eg kan, φαίνομαι eg synest, άρχω eg byrjar, μέλλω eg er i ferd med, skal til. Døme: δύναμαι πολεμεΐν eg kan strida, μέλλω λύσειν eg skal til å løysa. Ved μέλλω er f u t u r u m inf. vanleg. Ved sume verb syner infinitiven føremålet: έδωκεν αύτοΐς το σώμα θάψαι han gav dei kroppen (liket) til å gravleggja (han), for at dei skulle gravleggja han. § 144. Infinitiv m ed artikkel. Når ein infinitiv har ein preposisjon føre seg, står artikkel ved infinitiven, likeins når infinitiven står i dat. eller gen., stundom i norn. og akk. og. Artikkelen syner kva kasus infinitiven står i. Nektinga er μή. Døme: το λέγειν det å tala (nom. og akk.). διά τό λέγειν på grunn av talen, av di han tala. (έπι) τω λέγειν ved å tala. προ του λέγειν føre talen, før han tala. διά το μή λέγειν av di han ikkje tala. έπι τω μή φιλοσοφεΐν på det vilkåret at han ikkje skulle driva med filosofi. § 145. Absolutt infinitiv. I nokre talemåtar står infinitiven absolutt, d. v. s. han står åleine, men gjev likevel ei heil meining, som ei setning eller i minsto eit uttrykk: Døme: ώς είπεΐν eller ώς έ'πος είπεΐν så å seia. ώς συνελόντι είπεΐν stutt sagt (sjå § 108, 5). ώς έμοι δοκεΐν som eg synest, etter mi meining, ολίγου δεΐν (det vantar lite), mest. έκών είναι friviljug. 5.

Partisipp.

§ 146. Eit partisipp er eit verbaladjektiv, og kan då brukast som andre adjektiv, men på same tid har det som andre verbalformer tempora og genera; smL infinitiv (§ 141).

— 95 — § 147* P artisipp som attributt. Her gjeld partisippet som eit adjektiv eller ei relativsetning. Døme: οι παρόντες άνθρωποι, — οί άνθρωποι οϊ πάρεισιν eller πάρησαν dei menneska som er eller var til stades. Substantivisk: οί παρόντες. ό βουλόμενος den som vil, kvar som vil. § 148. Partisippet som apposisjon . Her står partisippet til eit substantiv og syner noko som gjeld handlinga. Det tyder då det same som ei adverbial undersetning (tids*, årsaks-, vilkårs-setn. o. a.). Ofte står det eit lite ord til parti­ sippet som syner kva slags setning apposisjonen er jamgod med. Døme: 1. Om tid (temporalt): άμα ταυτ’ είπών άνέστη med same han hadde sagt dette, stod han opp. (άμα syner at det gjeld tid). Κροΐσος "Αλυν διαβάς μεγαλήv αρχήν καταλύσει når Krøsus går over Halys, kjem han til å øydeleggja eit stort rike. (Svar frå oraklet i Delfi). 2. Om g r u n n (kausalt): έπιορκήσας’ πολεμίους τούς θεούς έκτήσατο av di han gjorde meineid, fekk han gudane til fiendar, άτε παΐς ών sidan du er eit barn. (άτε syner at det gjeld grunn). 3. Om f ø r e må l (finalt). Her bruker ein f u t u r u m partisipp, med eller utan ώς: Άρταξέρξης συλλαμβάνει Κυρον ώς άποκτενών A. tek Κ. til fange for å drepa han. 4. Om v i l k å r (hypotetisk): ό μή δαρεις άνθρωπος ου παιδεύεται det menneske som ikkje vert dengt, *vert ikkje opplært (= έά ν μή δαρή άνθρωπος — ). 5« Om v e d g å i n g (konsessivt): συμβουλεύω σοι καίπερ νεώτερος ών eg gjev deg råd, endå eg er den yngste, (καίπερ syner at det gjeld vedgåing). § 149. Når partisippet vert brukt slik, kallar vi det participium conjunclum, sidan det knyter seg til ein setningsdel. Partisippet står då i same kasus som det ordet det knyter seg til. Har ikkje partisippet noko ord å knyta seg til, kan vi ikkje ha part. conjunctum. Då er det vi bruker den konstruksjonen vi kallar genitwus absolutus (dobbelgenitiv). Døme: ουδέ μήν βοηθήσαι πολλών ό'ντων πέραν ούδείς αύτοις δυνήσεται λελυμένης τής γεφύρας ingen kan hjelpa dei, endå om der er mange på hi sida, når brua er broten, νυκτός γενομένης då det vart natt. Om gen. abs. sjå under genitiv, § 118.

— 96 § i$o. Absolutt akk u sativ vert brukt ved nokre upersonlege uttrykk. Akkusativen er eit partisipp. Her er nokre av dei vanle­ gaste tilfelle: δέον sidan (eller endå) det er turvande, εξόν — — — mogleg, δυνατόν ον ο. 1. sidan det er mogleg, δόξαν, δεδογμένον då det var vedteki. Ofte står ώς eller ώσπερ liksom, som om, attåt: κατακείμεθα ώσπερ Ιξόν ησυχίαν άγειν vi ligg her gjerandslause, som om det var råd å taka det med ro. § 151. P redikativt partisipp. At partisippet står predikativt, vil seia at det utfyller predikatet. Partisippet kan stå til subjektet eller objektet. 1. Ved nokre verb eller verbaluttrykk står eit predikativt parti­ sipp til subjektet. Døme: χαίρω άκούων τούτο eg gleder meg over å høyra dette, φαίνομαι, φανερός είμι, δηλός είμι άδικων det er tydeleg at eg gjer urett. (Her er, som så tidt, personleg konstruksjon i gresk, men upersonleg i norsk), τυγχάνω ών eg treffer til å vera, eg er tilfelleleg. άρχομαι, παύομαι λέγων eg byrjar, sluttar å tala. λανθάνιυ ποιων eg gjer løyn­ leg (eig. er løynd medan eg gjer). 2. Til subjektet eller objektet står i mange høve eit predikativt partisipp svarande til ei setning med ότι eller ώς at, eller til akkusa­ tiv med infinitiv i latin. Slik ein p a r t i s i p p k o n s t r u k s j o n er ein svært vanleg uttrykksmåte i gresk. Vi finn han mest ved verba sentiendiy d. v. s. sanseverb, t. d. οράω eg ser, άκούω eg høyrer, οίδα eg veit, εύρίσκιο eg finn; likeins ved kausativar til slike verb, d. v. s. verb som tyder få til å sjå, høyra o. 1., t. d. δείκνυμι eg syner, cpaivto eg syner, άγγέλλω eg melder ο. 1., framleies ved verb for sinnsrørsler: χαίρω eg gleder meg, θαυμάζω eg undrar meg, χαλεπώς φέρω eg tek det tungt, er misnøgd med. Døme: άκούω αυτόν καλόν οντα eg høyrer at han er ven. ϊσίΚ ανόητος ών vit at du er dum. Her står ών (nom.) til subjektet for ισθι (du), (sml. infinitivkonstruksjonen § 142). δείξω τούτον εχθρόν οντα eg skal syna at denne mannen er ein fiende; i passiv: ούτος δειχθήσεται

— 97 έχθρός ών. ήγγειλα Κυρον έπιστρατεύοντα eg melde frå at K. drog på herferd ( = ήγγειλα οτι Κύρος έπιστρατεύει). M erk n .

αίσχύνομαι λέγων eg skjemmest over & seta ( = over at eg seter).

Men αίσχύνομαι λέγειν eg skjemmest for å seta (og seier det tkkje). — μέμνησο άνθρωπος ών hugs at du er ett menneske, etn god mann. nokon.

μέμνησο άνηρ αγαθός εΤναι* hugs p i å vera

ούδένα φαίνομαι άδικων det syner seg at eg tkkje har gjort urett mot

φαίνομαι σοφος εΤναι eg synest vera vis (del ser ut til at eg er vis).

Part.

nemner ett faktum, tnf. noko som kan henda. Sml. 6g: άρχομαι λεγων (med tonen pi άρχ.) eg b y r j a r i tala, er fyrst t talen mtn, og άρχομαι λέγειν (med tonen p i λέγ.) eg byrjar i t al a, det er tkkje etlkvart a n n a eg byrjar pi.

V erbalad jek tivet på τέο ς.

§ 152. Verbaladjektivet på τέος svarar til det latinske passive verbaladjektiv både i tyding og konstruksjon. Ved intransitive verb, d. v. s. dei som ikkje tek akkusativobjekt, bruker dei upersonleg konstruksjon. Denne kan brukast elles 6g, når ein vil leggja vekt på verbet (handlinga). Døme: ό πατήρ σοι τιμητέος έστίν far din bør heidrast av deg, du bør heidra far din. πειστέον τοϊς νόμοις ein bør lyda lovene (av πείθομαι τινι). διωκτέα ή αρετή (personleg konstr., med vekt på αρετή) ein bør trå (jaga) etter d y g d a , διωκτέον την αρετήν (upers. konstr., med tyngd på διωκτέον) ein bør tr å etter dygda. Me r k n .

Om datlvus agen Us ved pass. verbaladj.

sji §

108,

staden for dat. kan finna akk. brukt ved det logiske subjekt i tillelle

3.

Nar etn t som: ούδενί

τρόπω φαμεν i κ ό v τ α ς άδικητέον είναι, kjem det av at ού άδικητέον tyder det same som ού 8ε7 άδικε tv ein bør ikkje gjera urett, og δει tek akk. m. inf. Setninga tyder: Vi seier at folk p i ingen mite friviljug bør gjera urett.

Undersetningar. Substantiviske undersetningar.

§ 153. U sjølvstendige fortelje-setningar (at-setningar). Det som i norsk er at-setningar, kan i gresk verta uttrykt på fleire måtar: a) Infinitivkonstruksjon (einfelt inf. eller akkusativ med inf.). Sjå § 142. b) Partisippkonstruksjon. Sjå § 151, 2. c) Setningar med δτι eller ώς at. Dette er som i norsk. Regelen for tempus og modus i at-setningar er:

- 98 I a t - s e t n i n g a r me d ο τ ι e l l e r ώς er t e m p u s o g m o d u s d e i s a m e s o m s e t n i n g a v i l l e ha d e r s o m ho v a r h o v u d · setning. Me n d e r s o m v e r b e t i h o v u d s e t n i n g a s t å r i f o r t i d , kan ei n i u n d e r s e t n i n g a b r u k a o p t a t i v i s t a d e n f or i n d i k a t i v . Vi skal sjå kva det ligg i dette. Her er ei hovudsetning: αδικείς du gjer urett. Dette er direkte tale. Vert no dette αδικείς bundi til eit anna verb, så vert det ei undersetning (indirekte tale): λέγω οτι αδικείς eg seier at du gjer urett. Her har då etter regelen αδικείς same tempus og modus som då det var hovudsetning. Likeins: έλεγον οτι α δ ι κ ε ί ς eg sa at du g j o r d e urett. Her står likeins αδικείς (ind. pres.) av di det som hovudsetning framleies ville heita så (Γ/.εγον. αδικείς, norsk: eg sa: ”Du gjer urett"). Men sidan ελεγον er fortid, ka n vi setja optativ her i staden for indikativ: ελεγον οτι άδικοίης. Merk.

I g re sk

v e r b e l i nolid.

D e lle

kan er

(consecutto temporum) k re v i forlid. D øm e:

På

n orsk

δύο άνδρες

vil

såleis

e il v erb

i forlid

h eill annleis enn ved

vi

forlids όg

ελεγον

gjern e

οτι Κύρος

konjunkliv ha forlid

få e lle r

s e g ei a l-seln in g med

wZ-selningar i latin, d er lid sfy lg ja når v e r b e l i h ovu d seln in ga slår

i ai-seln in ga

e lle r e il v erb i forlid.

μέν τεθ'ντ/.εν, Άοιαΐος ο’ εν τω σταί)·μω εϊτ4

(direkle la le : Κ. μέν τέθ-νηκεν, Ά . δ’ εν τω σταθ-μο) εστιν) lo m enn sa a l Κ. v a r død, o g a l A . v a r i læ g re l.

Consecutto temporum gjeld såleis ik kje i gre sk .

Men der e r noko vi kan

kalla

consecutto modorum („m o d u s-fy lg je M)i sidan m odus i undersetninga ofle sk ifle r e lle r som v e r b e l i h ovu d seln in ga slå r i nolid eller forlid.

I al-seln in ga r slå r såleis indikaliv

e lle r nolid, men ofle optaliv e lle r forlid, o g noko liknande finn vi setn in gar og.

ved andre under­

Sjå l. d. § § 154 — 156.

§ 154. U sjø lvsten dige viljesetningarw 1. Serskilt merkar vi oss at etter verba curandi (d. v. s. verb som tyder syta for eller trå etter) står ei setning med οπως at, οπως μή at ikkje, og f u t u r u m i n d i k a t i v . Ein finn og konjunktiv (pres. eller aor.). Er det fortid i hovudsetninga, kan undersetninga ha optativ. Døme: σκοπεί οπως τά πράγματά σωθήσεται sjå til at staten vert berga. Merkn. sla n liv iske, sidan

D esse

setn in gan e

dei er

objekt

m inner om

førem ålsselningar.

lil v e r b e l i h o vu d seln in ga.

Men

dei

er

sub-

D e l se r vi b e ire når v i

om set døm el ovan for slik : s y t for sla le n si frelse.

2. Etter verba timendi (verb som tyder ottast) kan vi omsetja μή med at, μή ού med at i k k j e (sml. latin). Grunnen til dette "omskifte" finn vi lett når vi ser på ordlaget φοβούμαι, μή τι πάθη,

— 99 — og tenkjer på at undersetninga opphavleg var ei hovudsetning: eg ottast — berre han ikkje kjem ut for noko. Men dette kan vi omsetja slik: eg ottast at han kjem ut for noko. Merkn. E tter ei

Konj. i gresk h ø y re r retteleg heim e ved det som kan eller skal henda.

hovudsetning

i fortid er då ikkje konj. på sin plass, der står då opt.

det er ofte ein ikkje tek om syn til at det er fortid, o g set konj likevel. liksom m eir levande.

Men

Då vert det

D ette gjeld fleire slags undersetningar i gresk.

§ *55- U sjølvsten dige spørjesetningar. Usjølvstendige spørjesetningar vert innleidde med a) Spørjande pronomen eller adverb, t. d. τις, οστις, όπότερος kven (dei to siste er indirekte spørjepronomen, d. v. s. dei vert brukte som spørjepronomen i undersetningar), πώς, οπως korleis. b) εί om (lat. num, -ne eller nonne). I dobbelspørsmål: πότερον — ή, eller πότερα — ή om (anten) — eller (lat. utrum — an), ειτε — είτε om — eller.. Om ikkje heiter ή ού, εΐτε ού, eller ή μή, εΐτε μή. Tempus og modus er som om det var spørjande hovudsetning (ind. eller dubitativ konj., § 136, 3); men derrom verbet i hovud' setninga står i fortid, bruker ein optativ og. Døme: Hovudsetning: τί ποιείς; kva gjer du? som undersetning: έρωτώ, τί ποιείς eg spør kva du gjer; og ήτώτησα, τι ποιείς eg spurde kva du gjorde; eller ήρώτησα, τί ποιοίης eg spurde kva du gjorde. Døme: Hovudsetning: πώς σωθώμεν; korleis vert vi frelste? Som undersetning: ούκ έ'χομεν, πώς σωθώμεν vi veit ikkje korleis vi skal verta frelste; og ούκ.εΐχομεν, πώς σωθχομεν vi visste ikkje korleis vi skulle verta frelste; eller ούκ εΐχομεν, πώς σωθείημεν (same tyding). A dverbiale undersetningar. § 156· F ø rem ålssetn in gar vert innleidde med ΐνα. ώς, οπως for at; ΐνα μή o. s. fr., eller berre μή for at ikkje. Dei har konjunktiv, men etter eit verb i fortid k?»n dei og ha optativ. Døme: έρχομαι, ΐνα άκούω cg kjem for å høyra; ήλθον, ΐνα άκούω eg kom for å høyra; eller ήλθον, ΐνα άκούοιμι eg kom for å høyra.

— ιο ο — § 157·

Fylgjesetn in gar.

1. Er det ei fylgje som v e r k e l e g k j e m, står ei undersetning i indikativ med ώστε, sjeldnare ώς. Nektinga er ού. 2. Er det berre ei t e n k t fylgje, noko som er venteleg eller rimeleg ut frå hovudsetninga, bruker ein infinitivkonstruksjon. Nek­ tinga er her μή, som vanleg ved infinitiv. Døme: κραυγήν πολλήν έποίουν ώστε και οί πολέμιοι ήκουον dei sette det); eller med

i eit høgt rop så at jamvel fiendane høyrde det (verkeleg høyrde men: ώστε και τούς πολεμίους άκούειν så at jamvel fiendane kunne laut høyra det (venteleg). I fyrste tilfelle kan vi ofte omsetja «og difor".

§ 158 . Å r s a k s s e t n i n g a r . Konjunksjonar: οτε, ότι, ώς, έπεί, έπειδή for di, sidan. Mest indikativ; etter verb i fortid kan stå op­ tativ for å syna den subjektive grunnen, d. v. s. det som subjektet (i hovudsetn.) r e k n a r for grunnen. Døme: Τισσαφέρνης δια βάλλει (pres. hist. == fortid) τον Κυρον πρός τον αδελφόν, ώς έπιβουλεύοι αύτω Τ . baktalar Κ. for broren, av di han (etter det T. sa) trådde etter livet hans. ώς έπιβουλεύει ville tyda at K. verke*eg gjorde det (ein objektiv grunn). Men den subjektive grunnen vert oftast uttrykt ved partisipp med ώς, den verkelege (objektive) grunnen ved part. med άτε eller olov: Τ. διαβάλλει Κυρον ώς έπιβουλεύοντα (— ώς έπιβουλεύοι), men: άτε έπιβουλεύοντα (— ώς έπιβουλεύει). § 159· V i l k å r s s e t n i n g a r . Konjunksjon: εί dersom, εί μή dersom ikkje. Ei vilkårssetning lyt vi sjå i samanheng med hovudsetninga. Hovudsetninga vert knytt til eit vilkår; utan dette vert oppfylt, hender ikkje det som står i hovudsetninga. Til saman kallar vi dei to set­ ningane ein hypotetisk periode, d. v. s. ein vilkårs-periode. A v slike periodar er det 4 slag: i. D e t r e a l e t i l f e l l e t : Her vert vilkåret berre nemnt, utan at det vert sagt om det vert oppfylt eller ikkje. Døme: εί βούλεται, δύναται dersom han vil, sa kan han. (Men om han vil, det er uvisst; kan henda, og kan henda ikkje). Her står indikativ i begge setningar, og alle tempora kan brukast.

— ιοί — 2. D e t i r r e a l e t i l f e l l e t . Her vert vilkåret ikkje oppfylt, og då vert det ikkje noko av med handlinga i hovudsetninga heller. Døme: εί έβούλετο, έδύνατο άν dersom han ville, så kunne han. Som vi kan sjå av norsken 6g, v il han i k k j e (no), men d e r s o m han ville, så — — . Vi ser og at det gjeld notida. Står det: εί έβουλήθη, έδυνήθη άν, tyder det: dersom han hadde vilja, så hadde han kunna. Vi skjønar at han i k k j e v i l l e (då); dette gjeld såleis fortida. Regelen vert då: I vilkårssetninga: imperf. ind. om notid, aor. ind. om fortid. 1 hovudsetninga: det same, men med άν. (Latin har imperf. konj. i begge setningar når det gjeld notid, og pluskv. konj. i begge setningar når det gjeld fortid). Merkn.

D et at ein

vi t i d s f o r s k y v i n g ; gjeld , det

h ø y re r

bruker fortid

det er i norsk

fortida

til, så å seia.

om og

notid, o g føre-fortid om fortid, kallar

eit

middel

til å

syn a at vilkåret ikkje

Likeins i tysk o g latin, men der står k o n ­

junktiv (hypotetisk konj., d. v s konj. i sam anheng med vilkår). I gresk står i n d i k a t i v

{ind. irrealis), o g aor. svarar her til pluskv. i dei andre måla (ein finn stundom pluskv. i gresk og).

Dessutan står det

i hovudsetninga av, som tyd er

„i tilfelle, even tu elt"

3. D e t p o t e n s i a l e t i l f e l l e t . Her er vilkåret berre noko ein tenkjer seg. Døme: εί βούλοιτο, δύναιτο άν dersom han skulle vilja (set at han vil), så kan han vel. Her står i vilkårssetninga optativ, i hovudsetninga optativ med άν. NB. Hovudsetninga har potensialis i notid, noko som og finst utan at ei vilkårssetning er med (§ 137, 2). 4. D e t e v e n t u e l l e t i l f e l l e t . Dette kan ofte seia mest det same som det reale tilfellet (1), men vert brukt om det ein trur eller ventar. Her vert εί samansett med άν til εάν (også ήν, άν). a) Om noko ein trur vil henda (i framtida). Døme: εάν βούληται, δυνήσεται dersom han vil (og d e t er ventande), så kan han. Her står i vilkårssetninga εάν med konj. (pr.es. eller aor.), i hovud­ setninga fut. ind. eller noko med liknande tyding, t. d. imperativ. b ) Om noko ein trur p l a r henda eller vera så og så (notid). Døme: εάν βούληται, δύναται dersom han vil ( — kvar gong han vil), så kan han.

— 102 —

Her står i vilkårssetninga έάν med konj. (pres., aor., perf.), i hovudsetn. pres. ind. Men ved 4 b er det enno ein ting vl lyt merka oss: står hovud­ setninga i fortid, byter vi ut έάν med konj, og set i staden εί med opt. Altså: έάν βούληται, δύναται, som vi såg, men εί βούλοιτο, έδύνατο dersom han ville ( = k v a r gong han ville), så kunne han. M erkn :

1.

K on j. i g re sk gjeld d el som vil e lle r kan henda; difor e r konj. på sin

plass i 4 a, o g i 4 b når v e rb e l i h ovu d seln . slå r i nolid e ller fram lid. Men skal v e rb e l slå i forlid, h ø ve r ik kje konj., då ly l ein bruka op laliv.

N oko lilsvaran d e er d el som vi all

kjen n er 1. d. i førem ålsseln in gar, d er ein gjern e bru ker opi. e lle r eil v erb i forlid, elles konj. M e r k n . 2. I 4 b

gjeld d el noko ålm enl (sjå om seljin ga a v døm el): d e lle gjeld

6 g når d el slå r et m ed o p i. e lle r

eil

v e rb

i forlid.

Vi

plar då kalla o p laliv e n her

i l e r a l i v o p la liv , d. v. s. o p i. om d el som lek s e g opp a ll (kvar g o n g v ilk å re l e r der).

§ 160. V e d g å i n g s s e t n i n g a r . Set ein και attåt εί i ei vilkårssetning, så vert det ei vedgåingssetning: καί εί (και έάν, καν) 6g om, jamvel om, endå (om). εί καί (έάν καί) om 6g. — Nekting: μή. Vi får her same slags tilfelle som vi såg ved vilkårssetningar. Eit døme: και εί βούλεται, ού δύναται jamvel oni han vil, så kan han ikkje. I hovudsetninga står ofte όμως likevel (lat. tamen). Svært ofte står eit partisipp, gjerne med καί eller καίπερ, med same tyding som ei vedgåingssetning: καίπερ γέρ. eg tek imot. P e r f e k t u m . Perf. II er vanleg, men utan aspirasjon: κέκοπα {att. κέκοφα). Jamvel av vokalstomnar finn vi ofte perfektformer utan κ: πεφυασι ved sida av πεφόκ&σι. P l u s k v a m p e r f e k t u m endar på εα, εας, εε (ει) i eintal: πεποίθεα (att. έπεποίθειν), av πείθω. Iterativ former. Ofte finn vi σκ sett til stomnen (eller med ε til bindevokal etter konsonant) i imperfektum og aorist. Det tyder at handlinga vert teken opp att. D«sse formene har sjeldan augment. Døme: τίθε-σκον av τίθη-(χι, δίδο-σκον av δίδω-jzt, εχ-ε-σκον av εχω,ιδ-ε-σκον av είδον. I imperfektum kan iterativ av verb på έω ha bindevokalen ε: καλέ-ε-σκον av καλέ-ω.

—

I ΙΟ —

Register. T a la gjeld paragrafan e (§). Ablativ

98.

Adjektiv

Dativ:

26, kom parasjon 4 4 — 46, som

attributt 89. Adverb

modi, om eigaren , dat. a gen tis. etisk, dat.,

83, kom parasjon 84, som a ttri­

to

o b jekt

ob jekt

100,

indre

ob jekt

102, objektspredikats-

ord 103, om syn sakk. 104, m ålsakk. 105, adverbial akk. 106,

absolutt akk. 15 0 ,

akk. med infinitiv 142. A k s e n t a r 3, ved proklitika o g enklitika 18, ved kon traksjon

dat. om standpunktet) 108, sociativ dat., dat. om

butt 89, korrelative adv. 85. Akkusativ: 1 0 1,

om synsled 10 7, om den in teres­

serte personen (dat. commodi o g incom·

17.

A k t i v 63, 139.

reiskap,

grunn,

m åten,

skils-

monen 109, om stad o g tid 110. D e k l i n a s j o n , o v ersyn o g re glar 19 — 2 1 , 29, attisk dekl. 28. D e p o n e nt v e r b

64.

D i a i r e s i s 5. Differensiasjon

1 1 , 75.

D i f t o n g a r 5. Dissi milasjon

12, 45, 6 1 , 69 (s. 40).

A l f a b e t e t 1. A nastrofe

122.

Endingar,

notids- o g fortids- 67.

59, aor. II akt. o g med. 74, aor. II

£ n k 1i t i ka

18.

pass. 72, suppletorisk aor. 76, aor. utan

Epen tese

37, 76.

Futurum

59, fut. contractum (atticum),

Aorist

bindevokal 77 , aor. indikativ (konstaterande, in gressivt, gnom isk aor.) 132. Apostrof

15.

Artikkelen

75» 76, fut. II passiv 72, fut. eksaktum 22, 90, ved infinitiv 144,

59, 6 1,

133, futurumstom nen 134.

ved futurum partisipp 16 1. Assimilasjon Attpåhengd

10, 72. v 15.

A t 1 r ac 1 1 o i n v e r s a 95. r e l a t i v i 95.

—

Attributivt

ad jek tiv, adverb o g kom ­

plem ent 89, partisipp 147. Augment

Genera

63, 189.

Genitiv:

60

(om

dorisk gen. 24, e iged om sgen ,

eigedom , o pp hav o. a.) i n , skil­

drande gen. 1 1 2, artsgen . 1 1 3, om pris 1 14, heilskapsgen. 1 1 5 , o b je k tsg en . 116 . om tid 1 17, fråskiljin gsgen . 118 , gen. i 2. sam anlikningsled

11 9,

om grunn

120,

d obbelgen Agen. absolutus) 118 , 149. Bindevokal

67

B o k s t a v , stor 1, 2 Bøying

„a v erb o "

Handlingsart 73.

Hiatus

15.

130.

—

Imperativ

III

Nektingsord

62, 1 38.

Imperfektum

59,

—

131,

im perf.

de

1 3 1.

conatu

I n d i k a t i v 62, 130, presen s, im perf. 1 31 ,

Objekt,

aor. 13 2, perf., p lu skv., fut. eksaktum

Optativ

133.

165.

N o m i n a t i v 98, nom inativsm erke 25, 35.

Ind. som

m odus

i hovu d setning

66, 1 4 1,

62,

yn ske

in lin itivkon struksjon

67,

13 7 ,

setn in gar

13 5. In d . \rreal\s 13 5, 159. Infinitiv

sjå akk u sativ. attisk

potensial

153,

opt. 70, opt. i opt.

iterativ

13 7 ,

i at-

opt. 159, 163.

O r a t i o o b l i qua 1 6 4 .

14 2 , 1 5 7 , 162, 164, u tfyllan de inf. 143, med

artikk el

144 ,

absolutt inf.

145.

lota

Partiklar

(n ektin gsord, αν, spørjepar·

tiklar, svarord) 16 5 .

A k k u sa tiv med inf. 142. c o n s o n a n s 6.

P a r t i s i p p 34, 36, 38, 146, som attributt

—

d e m o n s t r a t i v 11 m 53.

—

Subscriptum

14 7 , som apposisjon (part conjunctum) 148,

5.

149 ,

158,

160, p red ikativt part.

(partisippkonstruksjon) 1 5 1 . Kasus

Passiv

19, 98.

Komplement

12 2 , som

attributt

89.

K o n j u g a s j o n a r , in n delin g 68.

6 3, 139.

Pe rfektum

59,

61,

perf. II 76, perf.

indikativ 133.

K o n j u n k t i v 62, 6 7, con j. hortativus , p r o -

P e r s o n a r 65.

h\b\t\vus, dub\tat\vus} deliberativus 136,

Personleg

etter verb

Pluskvamperfektum

i hovudtem pus 15 4 , 15 9 , i

h y p o tetisk e relativ- o g tid ssetninger 163. Konsonantar, d eklin asjon

29, halvkonson an tar 2 1 .

10

differensiasjon u , d i s -

assim ilasjon sim ilasjon

o v ersy n 6, kon sonantisk

31,

12, bortfall

V erbalstom n ar

på

13, i utlyd

kon son an t:

15.

labial,

guttural 72, dental 75, likvid, nasal 76. Kontraksjon K o ro n is

9, 27, 70. pronom en 58, 95, a d v erb

85. 15, 49.

Kvantitativ Kvantitet

133.

88.

1 2 2 — 23, med akk .

12 4 , dat. 125, gen . 126 , akk. o g gen. 12 7 , ak k ., dat. o g gen. 128. U ek te 129 Presens

59,

pres. indikativ,

historisk

pres., praesens de conatu 13». Proklitika

18.

Pronomen:

p erso n leg e 48, 9 1 , rtucK*

50,

92,

resip rok e

5 1 , eigedom s-

pron. 52, 93, peikan de 5 3, 94, relative 54, 95, 1 61 , spørjepron .

Krasis

88.

5 9 , ·6ι,

predikatsord

Preposisjonar

sive

15.

Korrelative

Kjønn

Predikat,

konstruksjon

5 5 , 96, 15 5,

ubundne 56, 9 7, ubundne rei. 5 7 , 95. metatese

28, 40.

k o rre la tive 58, 95.

16.

19.

Reduplikasjon

6 1 , attisk red upi. 6 1,

i presensstom nen 77. Lenging,

vederlagslenging

Lydlover

7 — 15.

Lydsprang

8.

7, 25, 39, 72, 74, 77.

L o k a t i v 98. Medium

63, 140.

M o d i 62, i h ovu d setningar 135 — 38.

Skiljeteikn Spiritus

2,

5. spir. a sp er < s . 14.

Staving,

lan g eller stutt 16.

Subjekt

88, 99.

Substantiv Svarord

med a vvika n d e b ø y in g 43.

165.

— 112 — T a l 19, 65.

setn. 159, vedgåingssetn. 160, relativ-

T a l o r d 47.

setn.

T e m p o r a , namn og tyding 59, hovud-

relativ* og tidssetn. 163.

tempora og historiske temp. 60, reglar fpr tempus-laging 67,

Utlyd

1 6 1,

tidssetn.

16a,

hypotetiske

15.

tempus-stomnar

130, tempus og tid 134.

V e r b a c o n t r a c t a 68, 70.

T o n e (trykk) 3, 16.

—

c u r an d i 154.

T o n e l a u s e ord 18.

—

s t n t i t n d i 151.

T o t a l (dualis) 19, 86.

—

ti mett d i 154.

V e r b a l a d j e k t i v 66, r52. Undersetningar:

usjølvstendige for»

teljesetningar (at*setn.)

153,

viljesetn.

IS4i spørjeseto. 155, føremålssetn. 156, fylgjesetn. 157, årsak ssefn. 158. vilkårs-

V e r b a l n o m i n a 66. Vokalar

5,

lydsprang

kontraksjon 9, 37, 70. Vokativ

r9, 98.

7,

lenging

8,