ELEX tijdschrift voor hobby-elektronica 1983-04 issue december [PDF]

Zitiervorschau

nr.4 december 1983 f3,95 Bfrs. 78

tijdschrift voor hobby-elektronica

drietonige gong super-8 filmver-sneller elektronische kaars hoe werkt verkeerssignalering?

uit de inhoud: 1e jaargang nr. 4 - december 1983 ISSN 0167-7349

Uitgave van: Elektuur B.V., Peter Treckpoelstr. 2-4, Beek (L) Telefoon: 04402-74200, Telex 56617 Korrespondentie-adres: Post¬ bus 121, 6190 AC Beek (L) Kantoortijden: 8-30 - 12.00 en 12.45 - 16.15 uur Direkteur: J.W. Ridder Bourgognestraat 13a, Beek (L)

Elex verschijnt rond de eerste van elke maand. Onder dezelfde naam wordt Elex ook in het Duits uitgegeven.

Auteursrecht: De auteursrechtelijke bescher¬ ming van Elex strekt zich mede uit tot de illustraties met inbe¬ grip van de printed circuits, evenals tot de ontwerpen daar¬ voor. In verband met artikel 30 Rijksoktrooiwet mogen de in Elex opgenomen schakelingen slechts voor partikuliere of wetenschap¬ pelijke doeleinden vervaardigd worden en niet in of voor een bedrijf. Het toepassen van schakelingen geschiedt buiten de verantwoor¬ delijkheid van de uitgeefster. De uitgeefster is niet verplicht ongevraagd ingezonden bij¬ dragen, die zij niet voor publikatie aanvaardt, terug te"zenden. Indien de uitgeefster een inge¬ zonden bijdrage voor publikatie aanvaardt, is zij gerechtigd deze op haar kosten te (doen) be¬ werken; de uitgeefster is tevens gerechtigd een bijdrage te (doen) vertalen en voor haar andere uitgaven en aktiviteiten te gebruiken tegen de daarvoor bij de uitgeefster gebruikelijke vergoeding.

Nadrukrecht: Voor Duitsland: Elektor Verlag GmbH, 5133 Gangelt. © U itgeversmaatschappij Elektuur B.V. - 1983 Printed in the Netherlands

Drukkerij: N.D.B. Leiden, Zoeterwoude

Hoofd redakteur: P.V. Holmes Chef redaktie: E.J.A. Krempelsauer Chef ontwerp: K.S.M. Walraven Redaktie Nederland: P.E.L. Kersemakers (hoofd landgroep), J.F. van Rooij, P.H.M. Baggen, I. Gombos, M.J. Wijffels Redaktie buitenland: A. Schommers, R.Ph. Krings Redaktiesekretariaat: C.H.Smeets-Schiessl, G.W.P. Wijnen Vormgeving: C. Sinke Grafische produktie: N. Bosems, L.M. Martin, J.M.A. Peters Abonnementen: Y.S.J. Lamerichs jaarabonnement Nederland België buitenland f 39,50 Bfrs. 780 f 54,— Een abonnement loopt van januari tot en met december en kan elk gewenst moment ingaan. Bij opgave in de loop van het kalenderjaar wordt uiteraard slechts een deel van de abonne¬ mentsprijs berekend. Bij abon¬ nementen die ingaan per het oktober-, november- of decem¬ bernummer wordt tevens het volgende kalenderjaar in reke¬ ning gebracht. De snelste en goedkoopste manier om een nieuw abonne¬ ment op te geven is die via de antwoordkaart in dit blad. Reeds verschenen nummers op aanvraag leverbaar (huidige losse nummerprijs geldt). Adreswijzigingen: s.v.p. minstens 3 weken van tevoren opgeven met vermelding van het oude en het nieuwe adres en abonnee-nummer. Commerciële zaken: C. Sinke, F.P.M, van Roy (advertenties) Advertentietarieven, nationaal en internationaal, op aanvraag. Prijslijst nr. 1 is van toepassing. Korrespondentie: In linker bovenhoek vermelden: TV technische vragen LP lezerspost HR hoofdredaktie AW adreswijzigingen ADV advertenties ABO abonnementen RS redaktiesekretariaat

Een schakeling waarbij (bijna) niets verkeerd kan gaan! Een ideaal begin nersprojekt dus. De polariteits¬ tester kan zonder proble¬ men aangesloten worden op spanningen tot 45 V. sp-anningsonafhankelijke polariteitstester blz. 8

Voordat de elektrische kerstboomverlichting werd geïntroduceerd moesten er altijd een paar emmers water of een brandblusser onder de kerstboom paraat gehouden worden. Dat is nu niet meer nodig, maar met de "elektriek" is een stuk natuurgetrouwheid ingele¬ verd. De elektronische kaars is in dat opzicht een verbe¬ tering. Zij kan op de gewone manier ontstoken en ook weer uitgeblazen worden, elektronische kaars blz. 20 Roady — een beroep dat officieel niet bestaat. Maar dat betekent niet dat er minder hard gewerkt wordt. Zij zorgen voor het vervoer en het opbouwen en afbre¬ ken van de gigantische in¬ stallatie van een pop-groep. beroep: roady blz. 24

Door te meten probeer je meer aan de weet te komen over de werking van een schakeling. Maar wie niet oppast maakt zonder dat hij of zij er erg in heeft meetfouten, die je alleen maar verder van huis helpen. Over die meetfouten gaat het laatste deel van de kursus meetkunde. En tevens geven we aan hoe je met een voorschakelapparaatje voor de multimeter meetfouten zo¬ veel mogelijk beperkt, meetkunde, deel 3 blz. 50 voorzetje voor multimeter blz. 52

elextra

12-04

rock-elektronica

komponenten

12-29

nog een tip

jaaroverzicht 1983

12-30

nieuwe produkten

zelf bouwprojek ten spanningsonafhankelijke polariteitstester. om plus en min te kunnen onderscheiden

.1208

filmsnelheidsregelaar 12-12 Regelt de snelheid van de film in de filmkamera, waardoor bij weergave aardige versnellingseffekten ontstaan. toerenregelaar voor mini-boormachines 12-18 Dit apparaatje zorgt voor een konstant toerental bij laagspannings-mini-boormachines. elektronische kaars 12-20 Een brandpreventief elektronica-grapje voor de kerst. drietonige gong als deurbel 12-46 Gasten worden in stijl ontvangen als dit schakelingetje in plaats van een gewone deurbel is gemonteerd. voorzetje voor multimeter 12-52 Goedkope multimeters hebben vaak een lage inwen¬ dige weerstand waardoor meetfouten ontstaan. Met deze schakeling wordt dat nadeel teniet gedaan.

informatie, praktische tips boekenmarkt

12-13

beroep: roady 12-24 Zonder elektronica zou een hedendaagse pop-groep weinig kunnen uitrichten. Maar ook de mensen die de hele handel op het toneel moeten installeren zijn on¬ misbaar.

bij de voorpagina Halfgeleiders vormen het thema van deze maand, en daarbij denken we dan vooral aan dioden en transistors. Met name de transistor heeft, sinds de uitvinding ervan in de veertiger jaren, een enorme impuls gegeven aan de ontwikkeling in de elektronica. Op de voorpagina een greep uit het transistorassortiment: oude, nieuwe, grote en kleintjes. Een ode aan dit werkpaard van de elektronica, want zonder transistors bestond dit blad waarschijnlijk niet.

...

12-26

.12-38

natte-vinger-test . 12-39, 12-49

hoe werkt elektronische verkeerssignaiering 12-42 Files zijn in dit land geen onbekende verschijningen. Om dergelijke situaties zoveel mogelijk te voor¬ komen en als ze optreden het verkeer zo goed moge¬ lijk te begeleiden wordt er driftig geëxperimenteerd met elektronische systemen. kaleidoskoop

12-45

grondbeginselen hoe zit dat: halfgeleiders

12-10

weerstanden in serie en parallel 12-11 Wat rekenwerk bij het in serie en parallel schakelen van weerstanden. doorlaatspanning en LED De spanningsval over een geleidende diode.

12-16

hoe zit dat: transistors

12-22

DIGI-taal lessen in enen en nullen deel 4: een raadsel elektronisch opgelost

12-33

een transistor en twee weerstanden Vier principiële transistorschakelingen.

12-36

experimenteren met een transistor 12-40 Vingeroefeningen om de werking van een transistor onder de knie te krijgen. meetkunde, deel 3 12-50 Over meetfouten en hoe ze voorkomen kunnen worden.

Over het lezen van Elex, het bouwen van Elex-Schakelingen en over wat Elex nog méér voor de lezer betekenen kan. Lezersservice — Nog vragen of opmerkingen over de inhoud van Elex? Schrijf gerust als er iets nog niet dui¬ delijk is. Het antwoord volgt zo snel mogelijk. Er is één voor¬ waarde: zend een voldoende gefrankeerde retour-enveloppe mee. Zet " T V " (technische vragen) op de brief en stuur deze naar: redaktie Elex, Post¬ bus 121,6190 AC Beek (L). — De Elex-redaktie staat altijd open voor meningen, wensen of nieuwtjes van lezers. In de rubriek "Postbus 121 "worden interessante kommentaren en aanvullingen op oudere arti¬ kelen gepubliceerd. Zet "LP" op de brief. — Elex-printen zijn verkrijgbaar bij de uitgever van Elex en bij de betere elektronica-onderdelenhandelaar.

Schema's

Weerstanden:

3k9 = 3,9 kfi = 3900 Q. 6M8 = 6,8 Mfi = 6800000 n 01233 = 0,33 n Kondensatoren: 4p7 = 4,7 pF = 0,000 000 000 0047 F 5n6 = 5,6 nF = 0,000000 0056 F 4M7 = 4,7 M F = 0,000 0047 F

Symbolen

In sommige gevallen, met name bij logische poorten, wijken de gebruikte schema-symbolen af van officiële teken-afspraken (DIN.NEN). De schema's worden namelijk in vele landen gepubliceerd. Logische poorten zijnopz'n Amerikaans getekend. In de poorten zijn de volgens NEN en DIN gebruikelijke tekens " & " , " > 1 " , " 1 " of "= 1 " genoteerd. Daardoor blijven de tekeningen interna¬ tionaal bruikbaar èn blijft de aansluiting op de in het elektronica-onderwijs toegepaste officiële tekenmetoden gehand¬ haafd. Voor een overzicht van symbolen: zie het artikel Kampementen, achterin dit nummer.

De voorvoegsels worden overi¬ gens óók gebruikt voor de af¬ korting van andere soorten hoeveelheden. Een frekwentie van 10,7 MHz wil zeggen: 10 700 000 Hz, dus 10 700 000 trillingen per sekonde. Meetwaarden

Soms zijn in het schema of in de tekst meetwaarden aangegeven. Die meetwaarden dient men als richtwaarden op te vatten: de feitelijk gemeten spanningen en stromen mogen maximaal 10% van de richtwaarden af¬ wijken. De metingen zijn ver¬ richt met een veel voorkomend type universeelmeter met een inwendige weerstand van 20 kli/V. Bouwbeschrijvingen Elex-schakelingen zijn klein, ongekompliceerd en betrekke¬ lijk gemakkelijk te begrijpen.

Hoeveel ohm en hoeveel farad?

Bij grote of kleine weerstanden en kondensatoren wordt de waarde verkort weergegeven met behulp van één van de volgende voorvoegsels: = (pico) =10~ 12 =een miljoenste van een miljoenste n = (nano) =10~9 = een miljardste M = (micro) miljoenste l =(milli) duizendste k =(kilo) = 10 3 = duizend M =(Mega) = 10 6 =miljoen G =(Giga) = 10 9 = miljard p

Het voorvoegsel vervangt in Elex niet alleen een aantal nullen vóór of achter de komma, maar ook de komma zélf: op de plaats van de komma komt het voorvoegsel te staan. Een paar voorbeelden:

Er zijn speciale Elex-printen voor ontwikkeld, in drie for¬ maten: Maat 1: 4 cm x 10 cm Maat 2: 8 cm x 10 cm Maat 4: 16 cm x 10 cm (Europa-formaat) Elex-printen zijn goedkoper dan printen die speciaal en uitslui¬ tend voor een bepaalde scha¬ keling zijn ontwikkeld. Als je zorgt steeds een paar E lexprintjes in voorraad te hebben, kun je bij het verschijnen van een nieuw nummer altijd meteen met bouwen beginnen. Bij iedere bouwbeschrijving hoort een plattegrond (komponentenopstelling), aan de hand waarvan de onderdelen op de print worden geplaatst en aan¬ sluitingen en eventuele reste¬ rende doorverbindingen worden gerealiseerd. Een plattegrond geeft de opgebouwde schake¬ ling in bovenaanzicht weer. Vaste doorverbindingen zoals de koperbanen van Elex-printen staan er echter niet op. Soms is voor de bouw van een schakeling slechts een gedeelte van een Elex-print nodig. Het niet gebruikte gedeelte kan men met een figuurzaag langs een gatenrij afzagen. Tip: Plaats alvorens te solderen alle onderdelen, aansluitpennen en eventuele extra doorverbin¬ dingen (draadbruggen) op de print. Kontroleer alles aan de hand van de plattegrond. Sol¬ deer pas indien alles in orde is bevonden.

Onderdelen Elex-schakelingen bevatten doorgaans uitsluitend standaard¬ onderdelen, die goed verkrijg¬ baar zijn. En bovendien betrek¬ kelijk goedkoop! Ga daarom niet bezuinigen op de aanschaf door het kopen van grote partijen onderdelen (bijvoor¬ beeld weerstanden per kilo of "anonieme", ongestempelde transistoren). Goedkoop is vaak duurkoop! Tenzij anders aangegeven worden %-watt-weerstanden gebruikt. De werkspanning van folie-kondensatoren moet minstens 20%

hoger zijn dan de voedings¬ spanning van de schakeling. De werkspanning van elektrolytische kondensatoren (eiko's) is in het schema en in de onderdelenlijst opgegeven.

OpAmp 741

o

ü

Indien een voorgeschreven type halfgeleider niet voorhanden is kan heel vaak gebruik worden gemaakt van een gelijkwaardig (ekwivalent) type. Geïnte¬ greerde schakelingen (IC's) zijn vaak door verschillende fabri¬ kanten van een in details af¬ wijkend type-nummer voorzien. In schema's en onderdelenlijsten wordt uitsluitend het gemeen¬ schappelijke hoofdgedeelte van het type-nummer weergegeven. Een voorbeeld. De operationele versterker, type 741, komt in de volgende "gedaanten" voor: MA741, LM 741, MC 741, RM 741, SN 72741, enzovoorts. Elex-omschrijving: 741. Het verdient aanbeveling om IC's in IC-voeten te plaatsen (ze kunnen dan, indien nodig, makkelijk vervangen worden).

Solderen De tien soldeer-geboden.

draad met een pincet vast te houden. 7. Knip uit de soldeerlas stekende aansluitdraden af met een scherpe zijkniptang. Pas op voor rondvliegende stukjes draad! 8. Zet de soldeerbout uit na het solderen en tijdens onder¬ brekingen die langer dan een kwartier duren. 9. Moet er soldeertin worden verwijderd? Maak dan ge¬ bruik van zg. zuiglitze. Verhit het te verwijderen tin met de soldeerbout. Houd het uiteinde van de litze bij het tin. De litze "zuigt" het tin nu op. 10.Oefening baart kunst. Weer¬ standen of stukjes draad zijn zeergeschikt als oefenmateriaal.

1. Ideaal is een 15 è 30 wattsoldeerbout met een rechte 2 mm brede "longlife" punt. 2. Gebruik soldeertin, samenge¬ steld uit 60% tin en 40% lood, bij voorkeur met 1 mm doorsnede en met een kern van vloeimiddel. Gebruik geen soldeermiddelen zoals soldeerwater, -vet of -pasta. 3. Bevestig voor het solderen alle onderdelen stevig op de print. Verbuig daartoe de de uit de bevestigingsgaten stekende aansluitdraden. Zet de soldeerbout aan en maak de punt schoon met een vochtig doekje of sponsje. 4. Verhit de beide metalen delen die aan elkaar gesol¬ Foutzoeken deerd moeten worden, bijvoor¬ beeld een koperbaan en een Doet de schakeling het niet aansluitdraad, met de soldeermeteen? Geen paniek! Nagenoeg bout. Voeg vervolgens soldeer¬ alle fouten zijn snel op te sporen tin toe. Het tin moet vloeien, bij een systematisch onderzoek. zich dus verspreiden over het Kontroleer allereerst de opge¬ gebied waar de te solderen delen bouwde schakeling: elkaar raken. Haal 1 è 2 sekonden — Zitten de juiste onderdelen later de bout weg. Tijdens het op de juiste plaats? Kijk of afkoelen van de soldeerverbinde onderdelenwaarden en type¬ ding mogen de twee delen niet nummers kloppen. ten opzichte van elkaar bewegen. — Zitten de onderdelen niet Anders opnieuw verhitten. verkeerd om? Zijn de voe¬ 5. Een goede soldeerlas ziet er dingsspanningsaansluitingen niet uit als een bergje met een verwisseld? rondom holle helling. — Zijn de aansluitingen van 6. Kopersporen en onderdelen, halfgeleiders korrekt? Heeft met name halfgeleiders, u de onderdelenplattegrond mogen niet te warm worden. misschien opgevat als het onder¬ Zorg desnoods voor extra koe¬ aanzicht van de schakeling, in ling door de te solderen aansluit¬ plaats van het boven-aanzicht? — Is alles goed gesoldeerd? Een goede soldeerverbinding is ook in mechanisch opzicht stevig. Voel eventueel de aan¬ sluitdraden met een pincet aan de tand. Omdat men fouten die men zelf gemaakt heeft nu eenmaal ge¬ makkelijk over het hoofd ziet, verdient het aanbeveling om iemand anders ook eens naar de opgebouwde schakeling te laten kijken. Het is geen gek idee om aan de hand van de opbouw het schema te tekenen en dit schema te vergelijken met het in Elex afgedrukte schema. Meet als volgende stap de voe¬ dingsspanning en — indien opgegeven — de meetpunten. Bedenk dat de spanning van een

bijna lege batterij snel daalt. Indien de fout in deze fase nóg niet is gevonden moet de vak¬ man erbij worden gehaald. De meeste verkopers in elektronicazaken zijn zelf ook aardig thuis in de amateur-elektronica en zullen u als klant zeker willen helpen (als het niet druk, is). Bovendien kunt u gebruik maken van de technische vragenservice van Elex. Hoe duidelijker het probleem is omschreven, des te beter uw vraag kan worden beantwoord. Vergeet bijvoor¬ beeld niet om meetresultaten op te geven. Stuur geen schake¬ lingen op. Elex repareert geen printen. Netspanning Isoleer netspanningsleidingen zodanig dat er bij een gesloten kast geen aanraakgevaar bestaat. Alle van buiten bereikbare metalen delen moeten zijn ge¬ aard. * De netkabel moet met een trekontlastingsbeugel of -door¬ voer aan de kast zijn bevestigd. * De drie aders van de netkabel moeten mechanisch stevig zijn bevestigd. (Alléén een soldeer¬ verbinding is onvoldoende!). * De aarddraad moet langer zijn dan de twee andere draden. Bij onverhoopt lostrekken van de netkabel blijft de aardverbinding dan het langst gehandhaafd. * Houd ongeïsoleerde netspanningsvoerende draden of soldeerpunten minstens 3 mm van andere draden of soldeerpunten verwijderd. * Verwijder de netsteker uit het stopkontakt vóór het verrichten van werkzaamheden aan het apparaat. Uitschakelen alleen is niet voldoende! * Kontroleer de drie netspanningsaansluitingen op onderbre¬ kingen en onderlinge kort¬ sluitingen. * Bevestig bij het meten aan netspanningsvoerende delen van een schakeling éérst de meetsnoeren met behulp van geïsoleerde meetklemmen; steek daarna pas de steker in het stopkontakt. * Zorg er bij het meten aan het laagspanningsgedeelte van een schakeling voor dat de netspan¬ ningsvoerende delen geïsoleerd zijn.

Om een polariteitstester in zijn allereenvoudigste vorm te maken, heb je niet meer nodig dan een diode (bij¬ voorbeeld van het type 1N4148) en een doodge¬ woon gloeilampje. We schakelen beide onderdelen in serie en sluiten het geheel aan op een spanningsbron met een polariteit zoals fi¬ guur 1 laat zien; het lampje brandt. Verwisselen we echter de polariteit, dan spert de diode en het lampje kan niet meer oplichten. Jammer genoeg heeft deze schakeling een groot nadeel,

stroompjes: een deel gaat naar de basis van T2, terwijl de rest door de dioden D1 en D2 vloeit. Deze dioden kunnen geleiden omdat ze in doorlaatrichting zijn ge¬ schakeld. De spanningsval over beide dioden, dus in feite de basisspanning van T2, bedraagt (konstant) 1,4 V. Transistor T2 is als een soort emittervolger geschakeld, de emitterspanning is dus ongeveer 0,7 V lager. De spanning over R3 heeft natuurlijk ook onge¬ veer die waarde en is vrijwel onafhankelijk van de overige

spanningsonafhankelijke polarifeifsfesfer spanningen. Daarom is ook de emitterstroom konstant 70 mA, zoals uit de wet van Ohm blijkt:

Figuur 1. Het lampje licht op wanneer de polariteit van de aangelegde spanning juist is.

1N4148

0 83704X-1

D1 . . . D3 = 1N4148 T1.T2 = BC547B

Figuur 2. Het komplete schema van de polariteitstester.

zij funktioneert alleen maar wanneer de testspanning ongeveer overeen komt met de spanning die het lampje nodig heeft om te kunnen branden. Dit probleem kan echter met wat elektronica tamelijk eenvoudig worden opgelost; de schakeling in figuur 2 laat zien hoe.

De schakeling De hoofdstroomkring van de polariteitstester in fi¬ guur 2 omvat het lampje La1, transistor T2 en weer¬ stand R3 (zie ook figuur 3). Met T2 wordt de lamp in- en uitgeschakeld. De stuurschakeling rond T1 zorgt ervoor dat T2 alleen o ij de juiste polariteit geleidend wordt. Figuur 3 laat zien dat in dat geval de basisemitter-overgang van T1 open gaat waardoor er een basisstroom door T2 vloeien kan. Tegelijkertijd gaat T1 helemaal geleiden. Zijn kollektorstroom krijgt hij via R2 uit het 4,5 V batterijtje (figuur 4). De emitterstroom van deze transistor splitst zich in twee kleinere

Zowel kollektorstroom als emitterstroom en de stroom door het lampje zijn prak¬ tisch gelijk. De "truuk" bij deze schakeling is dus dat de kollektorstroom niet verandert wanneer de span¬ ning aan de ingang van de schakeling hoger wordt. Officieel heet zoiets een konstante-stroombron. Het teveel aan spanning wordt door de kollektor-emitterovergang van transistor T2 weggewerkt. De konstantestroombron kan echter alleen maar dan werken wanneer T1 een basisstroom krijgt, dus als de polariteit juist is. Wordt deze omge¬ keerd, dan treedt diode D1 in aktie. Deze verhindert dat T1 door een te hoge sperspanning voortijdig de pijp aan Maarten geeft. Met schakelaar S1 kan de stroomverzorging van het lampje omgeschakeld worden op batterijvoeding. De testschakeling wordt dan niet meer met 70 mA belast,

Onderdeienlijst

R1 = 22 k i l R2 = 4 , 7 k n R3= 1 0 n D1,D2,D3= 1N4148 La1 = gloeilampje 3,7 V/70 mA S1 = wisselschakelaar

d iversen: 1 standaardprint 40 mm x 100 mm 1 4,5 V batterij 1 lamphouder 1 behuizing 2 stekerbussen montagemateriaal etc.

4,5 V

Benodigde onderdelen voor de LED-versie: in plaats van La1: LED (kleur naar wens) R3 = 47 n in plaats van

ion eventueel 9 V batterij met clip

maar met de zeer kleine basisstroom van T 1 : circa 5 /uA (1 /iA = één miljoenste ampère). In plaats van het lampje kan ook een lichtgevende diode (LED) worden ingebouwd (anode aan S1). Om de stroom tot ongeveer 15 mA te reduceren, moet R3 tot 47 ohm vergroot worden. Dit om het LED'je tegen te grote stromen te bescher¬ men. Bij deze versie kan een klein 9 V transistorbatte¬ rijtje als voedingsbron worden gebruikt. Weliswaar is daarvan de spanning wat te hoog, maar omdat de LED op de konstantestroombron is aangesloten, kan dat geen kwaad.

Opbouw Wanneer men zich bij het op¬ bouwen van de tester (op een klein experimenteerprintje van 40 mm x 100 mm) exakt aan het schema en aan de

komponentenopstelling houdt, kan er eigenlijk niets misgaan. Eventueel kan een halve print of een stukje van een print worden gebruikt. Let echter bij het monteren van de dioden, transistoren en eventueel het LED'je erop dat de aansluitingen niet worden verwisseld. In geval van twijfel: zie "komponenten". De plus van de batterij is het korte lipje (van de 4,5 V batterij) of het knopje (van de 9 V batterij). Een schakelaar om de hele zaak uit te zetten is niet nodig omdat, als er niet gemeten wordt, de schakeling minder dan 1 nA verbruikt. Met schakelaar S1 in de stand 1, bedraagt het stroomverbruik zelfs maar enkele nA (1 nA = 1 miljardste ampère), bijna niets dus. Als alles dan korrekt is op¬ gebouwd, is een "final test" natuurlijk nooit weg. Dat kan eenvoudig worden ge¬

daan door de plus van de batterij met de positieve ingangsbus te verbinden. Als alles in orde is, dan moet nu het lampje of het LED'je oplichten. Gebeurt dat niet, dan kan men aan de hand van de spanningswaarden in het schema de fout op¬ sporen. De polariteitstester kan gebruikt worden voor spanningen van circa 3 V (1,5 V bij de LED-versie) tot 45 V.

Figuur 3. Deze detailtekening toont de (lamp)stroomkring. Figuur 4. T 2 is als konstantestroombron geschakeld die door T 1 open en dicht wordt gestuurd. Figuur 5. Elk onderdeel heeft zijn plaatsje op de standaardprint. Figuur 6. Pas als de schakeling helemaal is opgebouwd, wordt deze in een behuizing gemon¬ teerd.

x I

s

" . . . ken je het nieuwe woord voor weerstanden al?" "Nee." "Halfgeleiders!" "Maar weerstanden zijn geen halfgeleiders." "Waarom niet? Als iets zo goed als geen weerstand heeft, dan noem je het een geleider. En een isolator laat geen stroom door, geleidt dus helemaal niet. Een halfgeleider moet er logischerwijze tussenin liggen." "Weerstanden zijn desondanks geen halfgeleiders. Halfgeleiders heten zo, omdat ze soms geleiden en soms niet. Of ze geleiden, en in welke mate, hangt van verschillende faktoren af."

"Maar wat heeft dat nou met een schakelaar te maken?" "Dat zal ik met een voorbeeldje duidelijk maken.

"Dan zijn schakelaars dus halfgeleiders?" "Nee, ook niet. Hoewel je niet helemaal ongelijk hebt. Neem bijvoorbeeld een diode. Dat is een halfgeleider met twee aansluitdraden. Het teken¬ symbool is een driehoekje, een pijltje, met een dwarsstreepje. Van links naar rechts, dus in de pijlrichting, kan stroom lopen. De plus is dan links en de min rechts. Omgekeerd, van rechts (plus) naar links (min), wordt de stroom tegengehouden. Het dwarsstreepje symboliseert deze stroomversperring."

"Dus een diode is eigenlijk een soort elektrische éénrichtingsweg?" "Precies! In de toegestane stroomrichting werkt ze als een geleider en in de verboden stroom¬ richting als een isolator. Vandaar de benaming halfgeleider. Men spreekt doorgaans van de door¬ laat- en de sperrichting. Dioden worden ook wel elektrische ventielen genoemd."

Als bij deze schakeling de plus boven en de min onder wordt aangesloten, loopt de stroom in de pijlrichting door het lampje dat dan zal gaan bran¬ den. De diode werkt als een gesloten schakelaar, ze laat de stroom door. Worden de plus en de min nu omgedraaid, dan zal het lampje niet meer branden. De stroom zou in de tegengestelde richting willen lopen, maar wordt tegengehouden door de diode.

wsersronden in

Het is alsof de schakelaargeopendis." "Dezeschakelingzou je dus kunnengebruikenom de polariteit te kontroleren?"

serae8n porollel

Twee weerstanden in serie g e b or e n . hebben meer effekt dan N e t z o a l st w e e p a r a l l e l l e "lnderdaad,want de diode werkt alseen schakelaar e e n t j e .D a t i s g e m a k k e l i j k r i j b a n e nh e t v e r k e e rg e m a k in te zien alsmen bedenkt die automatischbij de goedepolariteit geslotenen k e l i j k e r d o o r l a t e n ,l a t e n dat de stroom door twee twee parallel geschakelde bij de verkeerdepolariteit geopendwordt.,' "stroomremmen" wordt weerstandende stroom tegengewerkt. E lektrotechm a k k e l i j k e rd o o r . D e f o r "Fijn zo, maarverderlijken dioden me niet erg n i c i g e b r u i k e ne e n f o r m u r e m u l e w a a r m e ed e t o t a l e brui kbaar." om voor weerstandsschake_ w e e r s t a n dv a n e e n p a r a l l e l _ lingen de totale weerstand s c h a k e l i n gb e r e k e n dk a n "lntegendeel!In bijna elk op het stopkontakt worden luidt: aan- t e b e r e k e n e n Z. o ' n s e r i e geslotenelektronischapparaatvind je dioden,vaak s c h a k eiln g v a n b i j v o o r b e e l d twee weerstandenkan daad_ vier tegelijk." werkelijkdoor éénweerstand vervangenworden. De totale weerstand (of vervang ingsweerstand)van een s e r i e s c h a k e l i ni gs :

s€kondevan polariteit. Daaromzijn de kontakten van het stopkontaktafwisselend plus en min, en lcopt ook de stroom afwisselendde ene en de anderekant op." "En als men van wisselspanning een gelijkspanning wil maken,dan wordt er een diode tussengeschakeld. De diode geleidtalleenalsde polariteitgoed is." "En wat gebeurter met de verkeerdepolariteit?,, "Helemaalniets. Dan zal de diode sperren.Een diodegelijkrichter die uit één diode bestaat,ook wel enkelzijdigegelijkrichtergenoemd,laat alleen de positieveperiodedoor. De uitgangsspanning ziet er misschieneen beetjevreemduit, maar zij wisselt niet meervan polariteit."

\ z+fM

R1+P2

Rq

l e t s h a n d z a m e ri s d e v o , g e n d eÍ o r m u l e w a a r u i t R + d i r e k t b e r e k e n dk a n w o r den*: p , = R 1 ' R 2 R1+R2

S t e l d a t R 1 = 1 0 0 S 2e n R2 = 22O O dan krijgen we een totale weerstand van: Rt= 100Q +22}dl--320O D e p a r a l l e l s c h a k e l i nigs i e t s i n g e w i k k e l d e rH . o e w e lw e ook hier twee "stroomremmen" hebben loopt er tocn meerstroom dan bij een enkele weerstand. De totale w e e r s t a n di s k l e i n e r . Z o ' n 1 O Oj a a r g e l e d e nw a r e n d e w e g e nb i j n a a l l e m a a l t w e e b a a n s v: o o r e l k e r i j r i c h t i n g é é n b a a n .E r w a s n o g n i e t z o v e e lv e r k e e r ,d u s dat gingprima zo. Maarmet de komst van de auto en het s n e lg r o e i e nv a n h e t v e r k e e r s aanbod werd het steeds drukker en blekenveel tweebaanswegen te smal te ziin. Ze boden de verkeersstroom een te grote weers t a n d .B i j d r u k k e w e g e n w e r d d a a r o m l a n g se l k e r i j baan een tweede aangelegd. Zo werd de auto(snel)weg

Gebru iken we weerstanden m e t d e z e l f d ew a a r d e na r s b i j . d e s e r i e s c h a k e l i ndga n K n 1 g e nw e e e n v e r v a n g i n g s _ w a a r o ev a n : .22O

D A nt. _= 1 0 0 a ,so o +2-ó:ó= 68,8Q Zoals je z iet is de totale weerstand van een series c h a k e l i n gg r o t e r d a n d e weerstandswaardevan oe afzonderlijke weerstanden. Bij een parallelschakelino i s h e t n e t a n d e r s o m :d e totaalweerstandis k leiner dan de weerstandswaarde v a n d e a f z o n d e r il j k e w e e r _ standen. *

Bij het gebruik van een rekenmachientje is de eercte formule meestal het hand igst. Toets achtereenvolgens het volgende in: |0O; 1/x; +; 220; I/x;:; | /x. Er moet dus wel een "l /x,' toets op zitten.

o o

x I N

F i g u u r 1 . D e b e h u i z i n gv a n d e g moet kanrera-snelheidsregelin liefst zo klein en zo liót mogeliik ziin. Ze moet nanreliik bij het Íilmen met de kaÍnera meegenomên worden. Figuur 2. De scfiakeling. Het leeuwedeel wordt gevormd door het 1C555, een goedkooP en bedriiÍszekeÍ timer- lC.

filmsnelheit Veel mensen beleven meer o l e z i e ra a n d e v a k a n t i e fi l m s achteraf dan aan de vakantie z e l f. D a t g e l d t v o o r a l v o o r d e g e n ed i e d e f i l m s g e m a a k t heeft. Het hooggeëerdPub l i e k , b e s t a a n d eu i t f a m i l i e

x

@ o

I N N

en vrienden,dat meestal niet zo'n f ijne neus heeft v o o r b i l z o n d e r ef i l m t e c h nische details, Probeert na afloop met moeizaam gelach te verbergendat het de film e i g e n l i j km a a r l a n g d r a d i ge n

eentonig vond. Maar misschien kan met wat leuke truuks de vertoning een beetje oPgefleurd worden, zodat het geheelhet aanzlen waard wordt. ledereen kent wel de wat houterige bewegingenvan de grote sterren van de stomme f ilm: Buster Keaton, C h a r l y C h a P l i ne n H a r o l d L o v d , o m e r m a a r e e n se e n p a a r t e n o e m e n .I n d i e t i j d werd, om technischeen Í i n a n c i ë l er e d e n e n ,m e t e e n l a q e r es n e l h e i dg e fi l m d (d-usminder beeldjesPer s e k o n d e .) D e l a t e r e( e n o o k d e h u i d i g e )P r o j e k t o r e ne n o o k d e t e l e v i s i es p e l e nd e oude f ilms met eenhogere beeldfrekwentie af. Daarom b e w e e g to P d e f i l m a l l e s e e n b e e t i es n e l l e rd a n i n w e r k e l i j k h e i d .w a t h e t typ ischestomme-filmeÍf ekt tot gevolg heeft. M o d e r n ek a m e r a ' s .i n k l u siefde voor de amateur bedoelde aPParaten,houden d e s n e l h e i de l e k t r o n i s c h

konstant. Met een relatief eenvoudige elektronische schakelingkan de opnamesnelheidgereduceerdworden, waardoor bij de weergavede bewegingenversneld z u l l e n z i i n , n e t a l sb i i d e stomme f ilm. Voorwaarde daarvoor is dat er oP de k a m e r ae e n a a n s l u i t i n gz i t voor afstandsbediening.zodat er niet in het aPParaat zelf ingegrePenhoeft te worden. Deze schakeling l a a t ,v i a d i e a a n s l u i t i n gd, e kamera afzonderliik beelden belichten met een instelbare tussentiid van ruim drie tot één zestiendesekonde. D a a r m e ek o m t d e f i l m s n e l heid bii het oPnemen te l i g g e nt u s s e n0 , 3 e n 1 6 beelden/sekonde.B ij het

vertonenvande film oP normalesnelheidresulteert van 1 1/8 dit in bewegingen t o t 1 6 x d e n o r m a l es n e l heid.

De schakeling De schakeling, zie Íiguur 2,

rordt voor het grootste deel gevormd door een zogen a a m dt i m e r - l C v a n h e t tvpe 555. Dit lC geefr aan d e u i t g a n g( p e n 3 ) k o r t e $,ann ingsstootjes( impu rr e n ) d i e h e t r e l a i sd o e n l a n t r e k k e n .D e i m p u l s e n earrde uitgang zijn geïnverteerd. Dat wil zeggendat de u r t g a n gn o r m a a lg e s p r o k e n cen spanningafgeeÍt van 9 V (de voedingsspanning) c n d a t d e u i t g a n go p h e t Ínomentvan een impuls sven 0 V wordt. Omdat oe b e k r a c h t i g i n g s s p o veal n h e t r e l a i sm e t d e a n d e r ea a n ! u r t i n g a a nd e p l u s h a n g t , z a l h e t r e l a i sa a n t r e k k e no p h€r moment dat de u itgang 0 V w o r d t . l e d e r ep u l s d u u r t o n g e v e e r1 6 m s í l 6 d u i z e n d s t es e k o n d e ) . o f t e w e l 1 / 6 0 s e k o n d e .D a t moet zo kort zijn, omdat h € t d e b e d o e l i n gi s d a t d e l a m e r a b i j i e d e r ep u l s m a a r een beeldje opneemt. De r , J dt u s s e nt w e e i m p u l s e n k a n m e t P 1 i n g e s t e l dw o r den Voor wie wil weten

hoe het lC 555 de impulsen H e t h e l es c h a k e l i n g e t j e opwekt, hebben we dat aan wordt uit een 9 V batterijtje h e t e i n d ev a n d i t a r t i k e l g e v o e d .E r w o r d t g e b r u i k beschreven. g e m a a k tv a n e e n 6 V r e l a i s . De beiderelaiskontakten A l s d e s p a n n i n gd a a l t t e n worden verbonden met de gevolgevan het leegraken af standsbedieningsaanslu iv a n d e b a t t e r i j ,z a l d e s c n a t i n g v a n d e k a m e r a .P a r a l l e l k e l i n g n o g eentijd naar a a n d e b e k r a c h t i gi n g s w i k k e - b e h o r e n b l i j v e n werken. l i n g ( d e m a g n e e t s p o e lv) a n h e t r e l a i sm o e t e e n d i o d e i n s p e r r i c h t i n gg e s c h a k e l d Opbouw worden. Bij het uitschakeH e t e e r s t ed a t o n d e r n o m e n len van een stroomdie door moet worden alsmen beslo_ een spoel loopt, ontstaan t e n h e e f t d e s c h a k e l i n gt e e r n a m e l i j k h o g es p a n n i n g s - b o u w e n , i s h e t z o e k e n van p i e k e n ,z o g e n a a m d ei n d u k een passendesteker voor de t i e s p a n n i n g e nI.n o n s g e v a l v e r b i n d i n gm e t d e f i l m z o u d e n d i e s p a n n i n g s p i e k e n k a m e r a .W a t h e b b e nw e o p d e u i t g a n g( p e n 3 ) v a n r m m e r sa a n e e n s n e l h e i d s _ het lC komen te staan. r e g e Í i n gd i e w e n i e t k u n n e n D a a r d o o rz o u h e t l C k a p o t a a n s l u i t e no m d a t d e f a b r i k u n n e n g a a n .D e d i o d e s l u i t k a n t v a n d e f i l m k a m e r ae e n d e s p a n n i n g s p i e k ekno r t . o f a n d e r ee x o t i s c h ea a n Z o d r a d e s p a n n i n go p p e n 3 s l u i t b u sh e e f t i n g e b o u w o . h o g e rw o r d t d a n d e v o e Meestalpassenechter ged i n g s s p a n n i np gl u s 0 , 6 V w o n e J a p a n s ej a c k - p l u g j e s (dedoorlaatspanning van van2,5 of 3,5 mm. Elke e e n d i o d e ) g a a t D 1 g e l e i o e n . e l e k t r o ni c a h a n d e l a a r heeft D a a r o m z a l d e s p a n n i n go p die op de plank liggen. pen 3 niet verder stijgen en Het prototype, afgebeelo is het lC beveiligd. op de foto in f iguur3,

4

ol

Onderdelenlijst Ri=47kÍ2 R2 = 22k{t P1 = 4,7 Mf,t, logaritmiscn Cl = 1 pF, foliekondensaror Dl = 1N4148 t C i = 5 5 5 ( g e e nC M O S u t t v o e rn| g ) Re=6Vrelais, s p o e l m i n s t e n s4 5 f t , é é n m a a k k o n t a k t( b i j v . S i e m e n sp r i n t r e l a i s v 23027_AOOO1_A101) en verder: 9 V batterii a a n sul i t k l i p j e 1 print, formaat l l C - v o e t j ev o o r B - p e n sl C p a s s e n d ep l u g v o o r d e k amera a a n/ u i t - s c ha k e la ar gei soleerd montaged raad F i g u u r 3 . A l l e s g e m o n t e e r do p een printje, formaat 1. Met w a t m o e i t e k a n e v e n t u e e le e n k l e i n e rp r i n t l e g e b r u i k tw o r o e n . Het blok linksis het relais. Figuur 4. De komponenten o p s t e l l i n g .L e t o p d e p o l a r i t e r t v a n d e d i o d e e n d e p l a a t s i n gv a n het lC.

o x N q)

Figuur 5. Zo worden twee van d e a a n s l u i t i n g e nv a n d e l o g a r i t m i s c h ep o t m e t e r m e t e e n d r a a d brugje kortgesloten. Deze veÍb i n d i n g m o e t , a l sd e a s n a a r voren wijst, tussen het middelste en het rechter soldeerooog zitten. Anders is de Íilmsnelheid niet prettig in te stellen.

9V

T

-tg- - -t

Figuur 6. Zo ziet het lC 555 er s c h e m a t i s c hv a n b i n n e n u i t . D e k o n d e n s a t o rC 1 w o Í d t a f w i s s e l e n dg e l a d e ne n o n t l a d e n .

83692X-5

x o o s N

werd op eenexperimenteerprintje formaat 1 opgeb o u w d . W e h e b b e ne e n 6 V S i e m e n sp r i n t r e l a i sg e b r u i k t , m a a r o o k a n d e r e6 V r e l a i s z i j n g e s c h i k t .D a a r b i j m o e t e r o p g e l e tw o r d e n d a t d e weerstand van de magneets p o e l m i n s t e n s4 5 , Q i s , a n d e r sw o r d t d e u i t g a n gv a n l C 1 t e z w a a r b e l a s t .B i j h e t s o l d e r e nk a n h e t b e s t e b e g o n n e nw o r d e n m e t h e t l C - v o e t j ee n v i e r v a n d e v i j f d r a a d b r u g g e nD. e v i j f d e d r a a d b r u gm o e t i n z i g - z a g worden gebogenopdat. als z e e e n m a a lo p d e p r i n t l i g t , C1 niet ín de wegzit. De m a r k e r i n go p h e t l C v o e t i ee n d u s d e m a r k e r i n g o p h e t l C a l sd i t e r i n g e s t o k e ni s , m o e t i n d e r i c h t i n gv a n h e t r e l a i sw i j z e n . O o k d e p l a a t sv a n d e a n d e r e o n d e r d e l e nR , 1, R2, C1, D1 en Re blijkt uit de komponentenopstelI ing d ie getek e n d i s i n f i g u u r4 . L e t o p d e p o l a r i t e i tv a n d e d i o d e :

de gemarkeerdekatode wijst n a a rd e r a n d v a n d e p r i n t . A l s e e n a n d e rt y p e r e l a i s gebruikt wordt moet er even op gelet worden of de twee d i e n a a rd e draadbruggen bek rachtigingsspoellopen g o e d l i g g e n .H e t k a n n o d i g z i j n o m d e z eb r u g g e na n d e r s te leggen. P o t m e t e rP 1 , s c h a k e l a aSr 1 en de batterij komen niet op de print zelf.Met korte s t u k j e sd r a a d w o r d t d e e l e k t r i s c h ev e r b i n di n g g e m a a k t . D i e d r a a d j e sk u n n e n e e n v o u d i gm e t d e p r i n t w o r d e n v e r b o n d e nd o o r e e n k l e i n s t u k j e v a n d e i s o l a t i ea f t e s t r i p p e n ,h e t d r a a d j ed o o r e e n g a a t j ev a n d e P r i n t t e s t e k e ne n v e r v o l g e n sa a n d e a c h t e r k a n tv a s t t e s o l d e r e n . De potmeter wordt met slechtstwee draden aanges l o t e n .T u s s e nd e l o p e r a a n s l u i t i n ge n é é n v a n d e u i t e i n d e nv a n d e k o o l b a a n k o m t e e n d r a a d b r u g .D a t i s g e t e k e n di n f i g u u r 5 . H e t

i s m o g e l i j kd a t j e n i e t a a n d e l o g a r i t m i s c h e4 , 7 M O potmeterkunt komen, o m d a t d i e h o g ew e e r standswaardeniet zovee v o o r k o m t . I n d a t g e v a lk u n j e o o k e e n ( d u u r d e r e )l o g a ritmische 2,2 Mdl stereop o t m e t e r g e b r u i k e n .E e n stereo-ootmeterbestaat e i g e n l i j ku i t t w e e p o t m e t e r s o p é é n a s .E r z i j n d a n o o k z e s a a n s l u i t i n g e nt ,w e e g r o e p e nv a n d r i e . V a n e l k e g r o e pv a n d r i e w o r d e n e r twee kortgesloten met een d r a a d b r u g j ez o a l sg e t e k e n d i n f i g u u r 5 . D a a r n aw o r d e n d e b e i d e o o t m e t e r si n s e r i e g e s c ha ke l d . A l s l a a t s t ew o r d t h e t l C i n het voetje gestoken.Meestal moet je de rijen pootjes d a a r b i jw a t n a a r e l k a a rt o e b u i g e n .L e t e r o p d a t d e m a r k e r i n g ,m e e s t a le e n putje in éénvan de kopse k a n t e n ,a a nd e k a n t v a n h e t r e l a i sz i t . D e n i e u w e C M O S u i t v o e r i n gv a n d i t t i m e r - l C

met typenummer7555 is v o o r d e z e s c h a k e l i n go n g e schikt. N a d a t a l l e sn o g e e n sg e k o n troleerd is,breekthet mom e n t v a n d e w a a r h e i da a n : b a t t e r i j a a n s l u i t e n n, o g e v e n s l i k k e ne n d a n d e s c h a k e l a a r s l u i t e n .O v e r i g e n s m o g e n i n g e e ng e v a ld e p l u s e n d e m i n a a n s l u i t i n gv e r w i s s e l dw o r d e n , o m d a t d a n h e t l C e n / o f d e d i o d ed i r e k t cle geestgeven. B i j d e e e r s t et e s t s l u i t e nw e d e k a m e r a n o g n i e t a a n .A a n h e t t i k k e n v a n h e t r e l a i sk u n je horenof de schakeling w e r k t . Z o n i e t , d a n s l aj e e r h e t h o o f d s t u k" f o u t z o e k e n " op na dat voor in dit numm e Í i n " E l e x t r a " s t a a t .B i j d e r g e l i j k ee e n v o u d i g es c h a ' k e l i n g e nk a n e r o v e r i g e n s n i e t z o g e k v e e lf o u t g a a n . Tot slot moet de schakelinq o p d e i n e e r s t ei n s t a n t i e n o g o n g e l a d e nk a m e r aw o r ' d e n a a n g e s l o t e nN. u m o e t e r g e p r o b e e r dw o r d e n o f d e

(.mera het op de hoogste m a x i m a l e o p n a m e s n e l hied i n e l h e i dn o g b i j k a n h o u o e n . i e t s l a g e r( e e n e n a n d e r i s . t e t i s m o g e l i j kd a t d e o o k a f h a n k e l i j kv a n t o l e ( a m e r a t e v e e lt i j d n o d i g r a n t i e si n k o m p o n e n t e n -eeft voor het op gang w a a r d e n ). ( f , m e ne n w e e r s t o p p e n .J e -cort dan bij de h o g e r es n e l -iden een onregelmatig 555 : p e n v a n h e t f i l m t r a n s p o r t . Timer-lC , r d a t g e v a lm o e t e r e e n Het lC 555 iseen algemeen :eetj e geëxperimenteerd t o e p a s b a a er n d a a r o m o o k ,,.orden met verschil lende e e nv e e l g e b r u i k tt i m e r - l C . a a a r d e nv o o r C i . D e z e F i g u u r6 l a a tz i e n h o e h e t -oet dan iets groter worden e r v a n b i n n e n u i t z i e t .O o r < d e b e l a n g r i j k s t eu i t w e n d i g ; a K o z e n .D a a r m e ew o r d t o e aangebrachto enderdelen zijn getekend. N a h e t i n s c h a k e l e nv a n d e voedingsspanning wordt k o n d e n s a t o rC 1 v i a d e d r i e weerstandeR n 1, p1 en R2 o p g e l a d e n( z i e Í i g u u r 7 ) . D o o r h e t v e r s t e l i e nv a n p o t m e t e r P 1 v e r a n d e r td e laadstroom en daarmeede s n e l h e i dw a a r m e eC 1 o p g e l a d e nw o r d t . H o e k l e i n e r d e weerstandd , e s t e s n e l l e rz a t d e s p a n n i n go v e r C 1 s t i j g e n . D e z e k o n d e n s a t o r s p a ni n g wordt door twee komparatoren ( spanningsvergel ijkers) die in de 555 zitten. nauwk e u r i g i n d e g a t e ng e h o u d e n . Komparator 1 maakt een v e r g e l i j k i n gm e t 2 / 3 v a n o e voedingsspanning en komparator 2 met 1/3 van de voedingsspanning D.e d e e r s p a n n i n g e nw o r d e n d o o r h e t l C z e l f g e m a a k td o o r m i d d e l v a n e e n s p a n n i n g s d e l ebre s t a a n d eu i t d r i e g e l i j k e

7

w e e r s t a n d e nR . Z o d r a d e h a a rd o o r a a n d e u i t g a n g s p a n n i n go v e r C 1 g r o t e r v a n h e t l C ( p e n3 ) . wordt dan 2/3 van de In figuur 9, eenÍoto van een v o e d i n g s s p a n n i n(gd e k o n o s c i l l o s k o o p b e e l dz,i e n w e d e n s a t o ri s d a n b i j n a v o l ) h e t o p l a d e ne n o n t l a d e n v a n a k t i v e e r tk o m p a r a t o r 1 d e d e k o n d e n s a t o r .D a t i s d e f l i p f l o p . A a n d e u i t g a n gv a n b o v e n s t ek u r v e . D e o n d e r s t e de f lipflop komt een spank u r v e i s d e s p a n n i n go p n r n gt e s t a a nd i e T 1 i n pen 7 van het lC, dus de g e l e i d i n gz a l b r e n g e n N . u s p a n n i n go p d e k o l l e k t o r ontstaat er een gesloten v a n d e t r a n s i s t o rd i e z o r q r s t r o o m k r i n gb e s t a a n d eu i t v o o r h e t o n t l a d e nv a n C ï . C 1, R 2 e n d e k o l l e k t o r D a t g e b e u r ts t e e d sa l s d e e m i t t e r o v e r g a n vga n T 1 k o l l e k t o r s p a n n i n g0 V ( f i g u u r 8 ) . K o n d e n s a t o rC i wordt. Op dat moment zie k a n z i c h d a a r o mv i a R 2 je de kondensatorspanning w e e r o n t l a d e n :d e s p a n n i n g o o k s n e lz a k k e n t e n g e v o l g e over C1 zal weerdalen. v a n h e t o n t l a d e n .G e d u r e n O n d a n k sd i t d a l e n v a n o e d e d e t i j d d a t T i g e l e i d tr s k o n d e n s a t o r s p a ni n g z a l d e u i t g a n g s s p a n n i nvga n d e d e u i t g a n gv a n d e f l i p f l o p f lipflop hoog en die van net h o o g b l i j v e n .H e t i s n e t e e n l C ( p e n 3 ) l a a g ;h e t r e l a i s s c h a k e l a a rA. l s j e d i e e e n is aangetrokken. maal omgezet hebt, hoef D e l a a d t i j d( t o t 2 / 3 v a n d e j e e r j e d u i m n i e t m e e ro p voedingsspanning) wordt te houden; hij blijft vanzelf b e p a a l dd o o r d e g r o o t t e v a n i n d e n i e u w es t a n d s t a a n . d e k o n d e n s a t oer n R i , P 1 P a sw a n n e e rd e s p a n n i n g en R2. De tijd van het onto v e r C i l a g e rw o r d t d a n l a d e nw o r d t a l l e e nb e o a a l d 1/3 van de voedingsspanning door de kondensatorwaarde z e t k o m p a r a t o r2 d e f l i p en R2. P1 en R 1 zittenniet f l o p w e e r t e r u g ,z o d a t d e i n h e t o n t l a a d c i r c u i t .D e u i t g a n gw e e r 0 w o r d t . T 1 a f s t a n dt u s s e nd e 0 V g a a t u i t g e l e i d i n ge n d e s t u k j e sv a n d e o n d e r s t e k o n d e n s a t o rw o r d t o p n i e u w k u r v e k a n g e v a r i e e r dw o r opgeladen. den met P1 (men stelthierD o o r h e t s t e e d so p l a d e ne n m e e d u s d e p u l s fr e k w e n t i e w e e r o n t l a d e nv a n d e k o n in). d e n s a t o rw o r d t d e u i t g a n g v a n d e f l i p fl o p a f w i s s e l e n o h o o g e n l a a g .E e n e i n d t r a p j e i n v e r t e e r td e u i t g a n g s s p a n ningvan de f lipflop en geeft

Figuur 7. Dit is de stroomkring bij het opladenvan Ci. De s n e l h e i dw a a r m e eC 1 g e l a d e n wordt, kan met Pl ingesteld worden. Figuur 8. Na het bereikenvan d e b o v e n s t es p a n n i n g s d remper wordt Cl via R2 en T1 weer ontladen. F i g u u r 9 . D e b o v e n s t ek u r v e toont de kondensatorspannrng. D e z es t i j g t b i j h e t l a d e n e n d a a l t bij het ontladen van de konoens a t o r . O n d e r a a nz i e j e d e s p a n ning die op pen 7 van het lC s t a a t .A l s T 1 g e l e i d t i s d e z e s p a n n i n gb i j n a 0 V e n w o r d t C1 ontladen.

o o x I N

('

T

l":fl:ifJJ:'fïi:frffi:ïI. I en

is b e l a n g r i j k ee i g e n s c h a P al in "hoe zit dat. . ." be

e e n s e e n d i o d e i n d o o r l a a t -l e l e k t r o n i c a d e s p a n n i n g en sperrichting getekend. I over een diode vaak als

lFisuurl.Sper'endoorlaat' ldiodeopwarmen.Alsereen grote diodestroom loopt, I l:l-,llt,ïj.T-li'-1:-.."^,"__ |

bij eenvermo ---ïevensstaaneenaantal seI verselijkinssspannins I I:t:-1:'ll-1:ïi11ti:l!1n-^ | Éilvoorbeeld isop het d i o d e n a f g e b e e | d z o a | s z e | b r u i k t . Et"r'i"i r m o *.r e t ' ' : .| :{9 ' . .1i1c.a1suitins.' - ' | d i o d e h u i s j e g e m |a àensgelijkrichter, r k e e r d . l : ^ ' - -kan , - her e r i n w e r k e l i j k h e i du i t z i e n . De beideaansluitingen

I r e k e n i n gm e e w o r d e n g e I h o u d e n ,d a t d e d o o r l a a t -

|

nnode h e t e ni n v a k t e r m e a

I s p a n n i n tge m p e r a t u u r a f -

I fisl'12'overeensilicium-

| nodigzijn om de diode te | koelen. diode in dooÍlaat staateen

( p o s i t i e f i n d o o r l a a t r i c h t i n g )| h a n k e l i j k i s .

schake- ;Ïï:ï:J:ï":1"ï::ï.0".. toont.een in oooii enkatode(nesatier | Èenezets- i| 5lo,r1'3 tins,dieeenrererentiespanraatrichtins). | ï;in];Jj."Liïffi;:il; van0,6 V. De

brugsetjeom dat te onrhou- | ninq tevert | ;;;ï;;;;;à;;;;; zorst | ;;;;;;ió;;;;à;;;;;;"ik"' den-Éhet woord "knap"; I voorschakelweerstand katode negatief,anode p o s i t i e f .D e k a t o d e i s b i j

I ervoor dat de diodestroom I niet te groot wordt. De

I ma 0,6 V vertaagd. |

I

|

r;

I LED

I Y::^ollt'lrf Il ï^'111p^ I f:t !:oo:"-::iTi:l.j^ï y9ld.l om tenminsteeen

I kleindeelvan.deenergiedre I verloren gaat in een diode I i n e e n i e t s n u t t i g e r ev o r m |

hettekensymbool semerktI to,.l"i* ?r.l T,l:1..::.^: | ,,nuu,3. Metdeze.schaketins I fifi;ffi:,fi;]';ll:il;",0 schil van de voedingsspany) met een dwarsstreep.De. t"i -"n uit eenwiltekeurise d i o d e nz e l f h e b b e na a nd e k a t o d e k a nm t e e s t ael e no f

ander merkteken: een punt o f e e n g e k l e u r d er i n g . In "hoe zit dat. . ." wordt een diode

vergeleken

met

e e n s c h a k e l a adr i e r e a g e e r t ^ ^ - ^ ^ L ^ f - ^ f ^ ^ v A , ^ v ^ - ^ ^ ^ r +

-i"r,""iI n i n o e n d e d o o r l a a t s p a n n i n| s; .; ; i ; i l ; l r " I O r O u t e r b i j e e ng e l e i d e n d eI ó , e v - 1 * i " " * " " , " " . " " r , "

van0,6 V I Oio