ELEX tijdschrift voor hobby-elektronica 1986-29 issue january [PDF]

Zitiervorschau

4 e jaargang nr. januari 1986 ISSN 0167-7349

Internationaal hoofdredakteur/ chef ontwerp: K.S.M. Walraven Hoofdredakteur: P.E.L. Kersemakers

Uitgave van: Elektuur B.V., Peter Treckpoelstr. 2-4, Beek (L) Telefoon: 04402-74200, Telex 56617 Attentie: vanaf 04402-89444

10 januari tel.

Korrespondentie-adres: Postbus 121, 6190 AC Beek (L) Kantoortijden: 8.30-12.00 en 12.30-16.00 uur Direkteur: J.W. Ridder Bourgognestraat 13, Beek (L)

Redaktie: J.F. van Rooij (eindred.), P.H.M. Baggen, H.G.C. Lemmens, I. Gombos (ass.) Ontwerpafd./laboratorium: J. Barendrecht, G.H.K. Dam, K. Diedrich, A.P.A. Sevriens, J.P.M. Steeman Redaktiesekretariaat: M.J,M. Lacroix G.W.P. Wijnen

Voor het opbouwen van Elex-schakelingen hebben wij speciale printen ontworpen. We hebben niet gekozen voor een aparte print voor elke schakeling, maar voor een standaardprint. Deze standaardprint is zodanig van koperbanen en gaatjes voorzien dat ze zowel voor een eigen ontwerp als voor een uit Elex gebruikt kan worden. De gaatjes zijn volgens het genormaliseerde raster 2,54 mm (1/10 inch) geboord, zodat alle elektronica-onderdelen (weerstanden, kondensatoren, IC's, enz.) passen. Door ervoor te zorgen dat je een paar Elexprinten in voorraad hebt, kun je meteen aan de slag als je een bepaalde schakeling wil bouwen. Er hoeven geen speciale, dure printen besteld te worden en je hoeft ook niet aan de gang met bakken etszuur om zelf een print te vervaardigen.

Elex-printen zijn verkrijgbaar in drie f o r m a t e n : Elex verschijnt rond de eerste van elke maand. Onder dezelfde naam wordt Elex ook in het Duits uitgegeven.

Vormgeving: C. Sinke

formaat 1 (1/4 x euroformaat),

Grafische produktie: N. Bosems, L.M. Martin, J.M.A. Peters

40 m m x 100 m m ƒ 5,-/Bfrs.

1 Abonnementen: Y.S.J. Lamerichs

Auteursrecht: De auteursrechtelijke bescherming van Elex strekt zich mede uit tot de illustraties met inbegrip van de printed circuits, evenals tot de ontwerpen daarvoor. In verband met artikel 30 Rijksoktrooiwet mogen de in Elex opgenomen schakelingen slechts voor partikuliere of wetenschappelijke doeleinden vervaardigd worden en niet in of voor een bedrijf. Het toepassen van schakelingen geschiedt buiten de verantwoordelijkheid van de uitgeefster. De uitgeefster is niet verplicht ongevraagd ingezonden bijdragen, die zij niet voor publikatie aanvaardt, terug te zenden. Indien de uitgeefster een ingezonden bijdrage voor publikatie aanvaardt, is zij gerechtigd deze op haar kosten te (doen) bewerken; de uitgeefster is tevens gerechtigd een bijdrage te (doen) vertalen en voor haar andere uitgaven en aktiviteiten te gebruiken tegen de daarvoor bij de uitgeefster gebruikelijke vergoeding.

jaarabonnement Nederland België buitenland f 45,Bfrs. 930 f 61,50 Studie-abonnement f 3 6 , - (Bfrs. 744) Een abonnement kan op ieder gewenst tijdstip ingaan en loopt automatisch door, tenzij het 2 maanden voor de vervaldatum schriftelijk is opgezegd. De snelste en goedkoopste manier om een nieuw abonnement op te geven is die via de antwoordkaart in dit blad. Reeds verschenen nummers op aanvraag leverbaar (huidige losse nummerprijs geldt). Adreswijzigingen: s.v.p. minstens 3 weken van tevoren opgeven met vermelding van het oude en het nieuwe adres en abonnee-nummer.

Marketing: D.K. Grimm Commerciële zaken: H.J. Ulenberg

Nadrukrecht: Voor Duitsland: Elektor Verlag GmbH, 5133 Gangelt. © Uitgeversmaatschappij Elektuur BV.-1986 Printed in the Netherlands Druk: NDB, Zoeterwoude 1-02

Hoofd adv. -exploitatie E.A. Hengelmolen Advertenties: W.H.J. Peeters, W.H.M. Debets Advertentietarieven, nationaal en internatipnaal, op aanvraag. Prijslijst nr. 3 is van toepassing.

99

formaat 2

|HÏ lij! ;|i|i ,

lilii

(1/2 x euroformaat),

il iifi

80 m m f

x 100 m m

9,50/Bfrs. 187

(1/1 x euroformaat), 160 m m x 100 m m f 18,-/Bfrs.

355

Voor de "kursus DIGI-taal' is een experimenteerprint verkrijgbaar: digi-trainer, bestelnr. 83601 f 32,70/Bfrs. 644 Verzend- en administratiekosten / 3,50/Bfrs. 69 per bestelling. Elex-printen zijn in de meeste elektronicazaken verkrijgbaar. Ze zijn ook rechtstreeks bij Elektuur B.V. te bestellen d.m.v. de bestelkaart elders in dit blad, of tegen vooruitbetaling op giro 124.11.00 t.n.v. Elektuur B.V, Beek (L) (België: PCR 000-017-70.26.01) o.v.v. de desbetreffende print.

^r

januari 1986

DEZE MAAND

inhoud zelfbouwprojekten elex in een nieuw jasje Elex ziet er vanaf nu wat anders uit. Dat was u vast al opgevallen. Zowel aan het omslag, het formaat als de layout is flink gesleuteld. Ook is voor de naam "elex" een ander lettertype gekozen. Het is natuurlijk even wennen, maar wij hopen dat u — net als wij — vindt dat het er aardiger uitziet dan eerst. Dan hebben we al dat werk tenminste niet voor niets gedaan!

bij het omslag:

De verzameling meetinstrumenten die hier te zien is, zal niet elke hobbyist ter beschikking staan. Er zijn er echter een paar die zo goed als onmisbaar zijn en daar hoort een funktiegenerator in elk geval bij.

polyfoon mini-orgel Een miniatuur muziekinstrumentje met toch heel volwassen eigenschappen. Ideaal voor hen die een voorzichtige eerste schrede willen zetten op het pad der muziekelektronica.

inbraakalarm

i

Met wat elektronica is op vrij eenvoudige wijze een installatie te maken die een effektieve beveiliging van alle ramen en deuren mogelijk maakt. Met een luide alarmtoon worden aspirantinbrekers op de vlucht gejaagd.

funktiegenerator

31

Een funktiegenerator is een apparaat dat wisselspanningen produceert met verschillende golfvorm: sinus-, driehoek- en blokgolven. Handig bij het doorfluiten en repareren van apparaten en het doormeten van filters.

:/

l

12 polyfoon mini-orgel 16 thermostaat-indikator 18 natuurlijke modeltreinverlichting 23 laad/voedingsapparaat 31 inbraakalarm 33 funktiegenerator 35 luxe lichtorgel 2 38 subwoofer II 40 kortegolf ontvanger deel 3

informatie, praktische tips 8 15 27 29 37 45 46 47 50

fototronica '86 meetpuntomschakelaar jaaroverzicht komponenten nieuwe produkten nieuwe produkten superstroommeter 'n tip demokratische ohmmeter

grondbeginselen 11 hoe zit dat? 21 diskrete flip flop 48 kursus ontwerpen deel 15

8 fototronica '86 Al onze lezers die wel eens fotograferen, nodigen wij uit om deel te nemen aan deze fotowedstrijd met als motto: "elektronica en fotografie". elex -

1-03

Wk' %

ebbnx

fototronica '86

Folliot, Brussel, België

In ons zusterblad Elektuur hebben we met min of meer regelmatige tussenpozen een of andere prijsvraag of wedstrijd georganiseerd. Aangezien de laatste nu echter al een hele tijd achter ons ligt, vonden wij het zo langzamerhand weer hoog tijd worden voor een dergelijk evenement. En daarbij willen we ook u als Elex-lezer de mogelijkheid bieden om een aard i g prijsje in d e wacht te slepen. Waarom gaat het deze keer? De naam zegt het al: "fototronica" staat voor "elektronica en fotografie". Een fotowedstrijd dus — en wel een voor fotograferende elektronica-knutselaars of knutselende amateurfotografen.

O. Peeters, B o o m , België

1-08 — elex

We roepen dus al onze lezers op die wel eens wat a a n fotografie doen, om ter afwisseling eens een keer het thema "elektronica" tot onderwerp te nemen. Hoe u dit thema uitwerkt is üw zaak, zolang de foto's maar met elektronica te maken hebben. De op deze pagina's (helaas in zwart-wit) afgedrukte foto's geven een idee van de mogelijkheden. Een g e m e n g d e jury van elektronici en fotografen zal zo objektief en deskundig mogelijk trachten uit te zoeken welke inzendingen voor prijzen en publikatie in aanmerking komen. Die prijzen zijn overigens niet mis, dus het is best de moeite waard om mee te doen. Alle inzenders dienen zich te houden aan de volgende wedstrijdregels: • Het onderwerp van de foto of dia moet betrekking hebben op elektronica, in de ruimste zin van het woord. • Er kunnen alleen kleurenfoto's en dia's worden ingestuurd; negatieven moeten op verzoek aan ons beschikbaar worden gesteld. • Per deelnemer mag slechts één foto öf dia ingezonden worden.

H.-J. Brede, Darmstadt, W. Duitsland

Achterop de foto of op het diaraampje (bijv. met sticker) dienen duidelijk de naam en het adres van de inzender vermeld te staan. Het ingezonden materiaal dient oorspronkelijk en vrij van auteursrechten van derden te zijn. Eventuele gevolgen die voortvloeien uit een overtreding van auteursrechten zijn voor rekening van de inzender. Winnende foto's of dia's worden het eigendom van Uitg. Elektuur B.V. Foto's of dia's die niet in de prijzen gevallen zijn, worden aan de inzenders geretourneerd indien zij een geadresseerde en voldoende gefrankeerde envelop bijgesloten hebben. Uitg. Elektuur B.V. kan niet aansprakelijk gesteld worden voor verlies of beschadiging van ingezonden materiaal. Uitg. Elektuur B.V. heeft het recht de met een prijs bekroonde foto's of dia's te publiceren, zonder verdere vergoeding. Zo mogelijk zal daarbij de naam van de maker vermeld worden. De beslissing van de jury is definitief. Korrespondentie hierover is helaas niet mogelijk, i Medewerkers van Uitg. Elektuur B.V. en hun familieleden zijn van deelname uitgesloten.

O. Peeters, B o o m , België

Prijzen Fotowedstrijden zijn leuk natuurlijk, maar ze worden nog leuker als er een paar aardige prijzen te verdienen vallen. En die zijn er in overvloed! De totale prijzenpot ziet er als volgt uit:

Hoofdprijs: twee-kanaals oscilloskoop PM 3206 met twee meetprobes PM 8922 (t.w.v. ƒ 1761,20, aangeboden door Philips Nederland) Deze robuuste twee-kanaals oscilloskoop heeft een gevoeligheid van 5 mV over een trekwentiegebied van 0 tot 15 MHz, beschikt onder meer over een ingang voor Zmodulatie, X/Y-weergave, twee identieke ingangen en automatische triggering. De PM 3206 is bij uitstek geschikt voor de elektronica-hobbyist. Meegeleverd

worden een Nederlandse bedieningshandleiding en twee meetprobes PM 8922 (omschakelbaar 1:1/1:10).

plus lang weekend Elektuur/ZuidLimburg t.w.v. ca. ƒ 800,—, aangeboden door Uitgeversmij. Elektuur B.V. Een geheel verzorgd weekendarrangement voor twee personen, dat vrijdags aanvangt met een bezoek a a n Uitgeversmij. Elektuur BV. en het in ontvangst nemen van de oscilloskoop en de bijbehorende probe-set. Na de lunch wordt u naar Maastricht gebracht, alwaar u op basis van volpensioen verblijft in het vermaarde 5-sterren-hotel "Maastricht". Gewapend met kamera kunt u tijdens dit weekend kennis maken met deze Zuidlimburgse hoofdstad, met haar historische ambiance, gezellige winkelstraatjes, monumenten en musea, (op te nemen in mei of juni '86,

reisvergoeding (v.v.) vanaf elk spoorwegstation in Nederland of België).

2-de prijs: twee-kanaals oscilloskoop PM 3206 met twee meetprobes PM 8922 (t.w.v. ƒ 1761,20, aangeboden door Philips Nederland) (voor o m s c h r i j v i n g zie hoofdprijs)

3-de prijs: digitale multimeter PM 2618X/01 (t.w.v. ƒ 946,05, aangeboden door Philips Nederland)

Deze multimeter heeft de volgende meetbereiken en testfunkties: 100 pV. . .1000V en 10 ^iA. . .20A (DC en AC), 100 milli-Ohm. . .100 mega-Ohm, Pt-100-temperatuurmeting en diodetest. Het 4+-LCdisplay vermeldt niet alleen de meetwaarden, maar waarschuwt ook bij overbelasting. Een analoge bar-graph funktioneert als roterende indikator, waardoor het verloop van de meting gevolgd kan worden. Het instrument heeft een nauwkeurigheid van 0,1% en RMSmetingen zijn mogelijk tot 40 kHz. Ook relatieve en dB-metingen behoren tot d e mogelijkheden.

4-de prijs: programmeerbare calculator TI-66 (t.w.v. ƒ 269,—, aangeboden door Texas Instruments Holland B.V.) elex -

1-09

De TI-66 kombineert het vermogen van een geavanceerde wetenschappelijke rekenmachine met de programmeerbaarheid van een computer. Enkele eigenschappen en mogelijkheden zijn: rekenkundige en wetenschappelijke funkties, statistische funkties met twee variabelen, interne nauwkeurigheid van 13 cijfers, semialfanummerieke LC-uitlezing in 10 cijfers, 512 programmastappen of 64 geheugens.

5-de prijs: waardebon van ƒ 250,— (aangeboden door DIL Elektronica B.V., te besteden in deze elektronica-zaak) 6-de prijs: programmeerbare calculator TI-56 (t.w.v. ƒ 179,—, aangeboden door Texas Instruments Holland B.V.)

De inzendtermijn sluit op 15 februari a.s. We hopen de uitslag in het april-nummer bekend te kunnen maken. U kunt uw foto's of dia's sturen naar: "Fototronica '86" Uitg. Elektuur BV. Postbus 75 6190 AB Beek (L)

• Digi-taal • Elektronica voor het hobbv-lab

13-de en 14-de prijs: jaarabonnement maandblad Foto & Doka (t.w.v. ƒ 76,50, aangeboden door Foto en Doka) 15-de t/m 19-de prijs: credit-card-calculator TI 1784/85 (t.w.v. ƒ 49,50, aangeboden door Texas Instruments Holland B.V.)

T1CARD ..—

Deze wetenschappelijke rekenmachine heeft naast 122 funkties de mogelijkheid om tot maximaal 56 stappen geprogrammeerd te worden (of 8 geheugens).

7-de t/m 12-de prijs: Elektronica-boekenpakket (t.w.v. ƒ 99,—, aangeboden door Uitgeversmij. Elektuur B.V.) Deze pakketten bevatten de volgende boektitels: • Elektronica voor de amateurfotograaf • 302-schakelingen

1-10 -

elex

7

8

4

5

9 é

* x

%

h®

HOE ZIT DAT? Deze maand zullen we eens een speciale halfgeleider onder de loep nemen, namelijk de zenerdiode. Wat een diode is, weten we allang. In de ene richting geleidt de diode, terwijl deze in de tegenovergestelde richting spert. In sperrichtmg kan men dus een bepaalde spanning over de diode aanleggen. Juist op dit punt bestaat er een kenmerkend verschil tussen de "gewone" diode en de zenerdiode. Boven een bepaalde sperspanning gaat een zenerdiode opeens weer geleiden! Vermoedelijk heeft de heer Zener destijds vreemd opgekeken toen dit verschijnsel voor het eerst opdook. In ieder geval is het effekt naar hem genoemd. De doorslagspanning waarbij het zener-effekt optreedt, heet de zenerspanning. Deze waarde wordt tijdens het fabrikageproces vastgelegd in standaardwaarden, bijvoorbeeld 12 V. Wist u trouwens dat er bij een "gewone" diode ook sprake is van een soort zener-effekt? De doorslag treedt echter pas op bij relatief hoge spanningen (zo'n 100 V) en de diode gaat prompt stuk! De spanning over een zenerdiode blijft tamelijk konstant bij een variërende stroom. We kunnen hiervan dankbaar gebruik maken wanneer we een spanning willen stabiliseren. De basisschakeling ziet er als volgt uit:

Dat hoeven we bij een weerstanddeler met te proberen! Het symbool voor een zenerdiode lijkt een beetje op dat van de gewone diode. Kenmerkend is, dat we een zenerdiode altijd tegenkomen in spernchting, dus de kathode aan de plus en de anode aan de mm. In feite staat een zenerdiode dus altijd "op de kop". De stroom door een zenerdiode mag met te groot zijn in verband met de dissipatiegrens, maar aan de andere kant moet men ook weer geen te krappe stroom door de diode laten lopen. Dan stabiliseert zo'n diode namelijk niet al te best!

I2V

85902 X_Z

o15V * L

+•

o o

-o

±

o

859o2*_1

De ingangsspanning moet te allen tijde groter zijn dan de zenerspanning. In dit voorbeeld hebben we gekozen voor een ingangsspanning van 15 V en een zenerspanning van 12 V. Over de weerstand staat dan het spanningsverschü en er loopt dus een stroom door deze weerstand èn door de zenerdiode. Je zou ook een uitgangsspanning van 12 V kunnen krijgen door middel van een simpele weerstanddeler. Alleen is de stabilisatie natuurlijk nulkomma-nul! Als de ingangsspanning daalt, daalt de uitgangsspanning even hard. Bij de zenerdiode-schakeling wordt de spanmngsval over de voorschakelweerstand kleiner, dus ook de stroom door de diode. Zoals eerder gezegd, trekt zich de zenerspanning hiervan nogal weinig aan. Ook kan de belasting aan de uitgang (binnen zekere grenzen) veranderen zonder dat de uitgangsspanning daalt. elex -

1-11

êii

tyfoon mini-orgel

Mini-orgels (of zijn het kleine synthesizers?) die polyfoon bespeeld kunnen worden, zijn tegenwoordig in vele soorten en voor betrekkelijk weinig geld verkrijgbaar. Zelfbouwen is echter nog goedkoper. En het plezier dat men beleeft aan het in elkaar knutselen en experimenteren met zo'n apparaatje is niet eens in geld uit te drukken! Soms is het bijna niet te geloven wat de inventieve Japanse technici in die kleine, langwerpige kunststofkastjes weten onder te brengen: op fraaie (en soms minder fraaie) wijze worden komplete strijkorkesten nagebootst, en bovendien horen we klanken die met wat fantasie doen denken a a n 1-12 -

elex

Hawaï-gitaren, kontrabassen, cello's, piano's, fluiten en ander organiseerbaar geluid dat de moeite van het nabootsen waard is. Het geheel wordt vanzelfsprekend voorzien van een automatische akkoord-begeleiding, en over het elektronisch slagwerk hoeven we al helemaal niets meer te

zeggen (behalve dan dat men er nu eindelijk in is geslaagd ook het alom geliefde " h a n d c l a p p i n g " geluid verbluffend realistisch te imiteren). Zelfs mensen met één vinger kunnen op zo'n ding nog muziek maken. Als we in aanmerking nemen hoeveel vernuft en gemak er te koop is voor

nog geen duizend gulden, kan men zich terecht afvragen of de zelfbouw van een elektronisch toetsinstrument nog zin heeft. Wie bijvoorbeeld met een dergelijk a p p a r a a t het klankpalet van zijn amateurband wil verrijken, of als eenmansorkest familiefeestjes gaat opluisteren, kan maar beter direkt

ïfc^L 15V

C ^

IC1

•—H^o-i—P^n—j^-tro

-4#>oU—nsön—^Vo10M

25 V

^