Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX wieku: słownik biograficzny 8371810202 [PDF]

Zitiervorschau

Instytut

Historii

Polskiej

Akademii

Nauk

A

Wiktoria Sliwowska

Zestancy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej polowie X IX wieku Slownik biograficzny

Warszawa 1998

CIP — Biblioteka Narodowa Sliwowska, Wiktoria Zestancy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej polowie X IX wieku: slownik biograficzny / Wiktoria Sliwowska; Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk. — Warszawa: „DiG”, 1998

Publikacja dofinansowana przez Komitet Badafi Naukowych T © Copyright by Wydawnictwo DiG, 1998 Na okiadce: David Jules, Z esfancy na Sybir, litografia ze zbioröw M uzeum Narodowego w Warszawie (Gr. Pol. 2049) ISBN 8 3 -7 1 8 1 -0 2 0 -2 Projekt okladki: Slawomir Görzynski Opracowanie redakcyjne: Ewa Biernacka Opracowanie typograficzne: W ioletta Grochal

Sklad i iamanie:

WYDAWNICTWO

c— D iG Krakowskie Przedm iescie 62 PL 0 0 -3 2 2 Warszawa Tel./fax (+ 4 8 22) 8 2 8 -5 2 -3 9 tel. 8 2 8 -6 4 -9 7 , 8 2 8 -6 4 -9 9 E -m ail: d ig@ dig.com .pl; http://www.dig.com.pl

Naklad 500 egz. Do druku oddano i ukonczono w grudniu 1988 r. Drukarnia Wydawnictw Naukowych w todzi S.A.

Spis tresci

Przedmowa..........................

5

Wykaz skrótów nazw archiwów, bibliotek, instytucji i organizacji.............................................................................................

25

Spis skrótów................................................................................................................

27

B i o g r a m y ...................................................................................................................

29

A

—

31

G

—

165

B

—

43

C

—

91

M

H

—

204

N

1

—

217

0

—

357

T

— 622

— 412

U

— 644

— 424

W

— 647 — 693

C

— 119

J

—

222

P

— 442

Z

D

— 120

K

—

254

R

— 488

Z

— 721

E

— 150

L

—

325

S

— 529

Z

— 722

F

— 156

t

— 342

S — 611

A n e k s y .....................................................................................................................

731

Spis im ienny m^czenników p o lsk ich .....................................................................................733 Poczet skazanców na Sybir z r. 1831 .................................................................................. 755 M ichal Józef R ö m e r...................................................................................................................... 767

Bibliografia................................................................................................................

777

Wykaz najwazniejszych wykorzystanych zespolów archiwalnych i r^kopisów ...................................................................................

827

Spis ilustracji

831

f

I

Przedmowa W niniejszym Shumiku zeslancdtu, a šcišlej m6wiąc przewodniku bio-bibliograficznym obejmującym lata 1 8 1 5 -1 8 5 6 (daty: utworzenia Kr6lestwa i manifestu koronacyjnego Aleksandra II i związanych z nim ulaskawien), znalazlo się okolo 2500 biogramow zeslanc6w, a wraz z aneksami bez mala 3500 nazwisk wygnancow, kt6rzy za najrozmaitsze „przewinienia” wobec zaborcy skazani zostali na rožnego rodzaju kary związane z oderwaniem ich od miejsca stalego zamieszkania na czas dlužszy lub kr6tszy. Fakt owego „wygnania” stanowil podstawowe kryterium decydujące o zamieszczeniu lub nie danėj osoby w tej ksiąžce. I tak oto, po raz pienvszy znaležli się razem obok siebie wszyscy — niezaležnie od tego, dokąd ich wyslano i z jakich teren6w zostali „zabrani” — znad Wisly, znad Niemna, czy znad Newy — j eželi tylko przyczyną ich aresztowania i następnie wyroku (sądowego bądž administracyjnego) bylo uczestnictwo w ruchu niepodleglošciowym, op6r wobec przemocy carskiego režimu. Wprawdzie tradycje polskich zeslan na Sybir sięgają znacznie glębiej — hen, po wiek X V I — nie czulišmy się na silach prezentowač obecnie nawet zeslancow košciuszkowskich, choč žal nam bylo rozstavvač się z fascynującą postacią księdza Faustyna Ciecierskiego i jego pamiętnikiem od lat czekaj ącym na wznowienie1. N awet uczes tnicy wyprawy napoleonskiej 1812 roku rzadko pojawiają się na kartach tej ksiąžki: po prostu ciągle zbyt malo o nich wiemy12. Poczet naszych bohaterow otwiera mlodziež wilenska: filareci i filomaci, a takže wysylani w tym samym czasie uczniowie szkol w Krožach, Kiejdanach, Kownie i Šwisloczy3. I znowu — nie o každym z nich zdolališmy zgromadzič j akies nowe dane, jednakže niemal wszystkie biogramy, w ktorych z založenia centralne miejsce zajmuje okres zeslania, a takže 1 Pamiętnik Xsiędza Ciecierskiego, przeora Dominikanóuj m lenskkh, zauiierający jego i towarzyszów przygody, doznane na Sybirze tu latach 1797-1801, pod red. A. Bielowskiego i I. Tatomira, Lwów 1865. Obecnie pamiętnik ten przygotowywany jest do druku w „Bibliotece Zeslanca”. 2 Podanej przez L. Widerszala — w šlad za S. Nowackim (Podrói do G eorg i w czasie mojej niewoli w Rosji odbytej w roku 1813, 1814 i 1815, Poznan 1832), liczby 10 tys. jenców polskich 1812 r., wcielonych do Korpusu Kaukaskiego po kampanii napoleonskiej, z których wszyscy wrócili w 1815 r. do kraju, dotąd nie zweryfìkowano. O tym, ilu ich znalazlo się w innych formacjach oraz na zeslaniu — takže nie wiadomo. W róznych opracowaniach powtarza się za S. Maksimowem, iž na Syberię zestano 900 jenców, sposród których 160 nie skorzystalo z mozliwosci powrotu i pozostalo w Rosji (zob. M. Janik, Polacy na Syberji, Kraków 1928, s. 31). Nie wydawalo nam się wlašciwe przedrukowywanie ze Sloumika biograficzjiego oficerów poujstania listopadoiuego R. Bieleckiego (t. I—II, 1995-1996) biogramów tych sposród nich, którzy w latach 1812-1814 znaležli się — na ogól na krótko — w niewoli rosyjskiej. Zapewne wszystkie te informaci e znajdą się w przygotowywanej przez Wieslawa Cabana monografìi o Polakach w armii rosyjskiej w XIX w. 3 Niestety udalo się nam przeprowadzió jedynie sondazowe kwerendy w Wilnie, nie dotarlismy do archiwów miejscowych. Dzieje spisków w tych szkolach i losów ich uczniów wymagają jeszcze szczególowych badan.

1

VI Przedmowa informacje, jakich nie sposób bytoby pominąč, gdyž trudno je znaležč w kompendiach i monografiach, przynoszą nowe, czasami wręcz niespodziewane fakty. Zakrojona na szeroką skalę kwerenda w kraju i w archiwach Rosji, a takže w Wilnie i Grodnie, w Minsku i Kijowie, sondaže w Kamiencu Podolskim, bezinteresowna pomoc wielu badaczy, którzy udostępnili dia potrzeb slownika rezultaty swoich badan, sprawila, že moglišmy zaprezentowac na podstawie tych materialów oraz wyników wlasnych poszukiwan zasób wiedzy o „polskim Sybirze”, jakiego prózno by szukač gdziekolwiek indziej. Oczywiscie — zgodnie z polską tradycją ów Sybir traktowany jest nie jako pojęcie geograficzne, lecz jako zespót doswiadczen wygnanczych zebranych na róznych obszarach Cesarstwa rosyjskiego: za i przed Uralem. Gromadzeniem danych o zestancach zajęto się bardzo wczesnie, jeszcze wówczas, gdy temat ten stanowil tabu, gdy prace o zeslanych wychodzily drukienf niemal wylącznie poza zaborem rosyjskim, którego dotyczyly, a to, co ukazywalo się pod czujnym okiem cenzorów, niejednokrotnie sprawialo wrazenie, jakby wyszto spod pióra dobrowolnych turystów, podziwiających piękno krajobrazu, opisujących obyczaje nieznanych ludów, bądž zajętych poszukiwaniem zlotą lub innych cennych kruszców. Zarazem sporządzone przed prawie dwoma stuleciami spisy — przede wszystkim przez niestrudzonego i dzialającego w poczuciu misji utnvalenia pamięci o pokoleniach zeslanców Agatona Gillera — postužyly niewątpliwie za punkt wyjscia naszej pracy: listę opublikowaną przezen4 przed bez mala póltora wiekiem udalo się nam prawie w calošci uzupetnič, bądž ušcišlič nowymi danymi, podobnie jak zapisy (częšciowo pokrywające się z nią) ze sztambucha Emilia Andriollego5, a takže spisy Augusta Kręckiego6, którego wszelako bardziej interesowali zeslancy postyczniowi. Nie rezygnowalismy jednakowoz z umieszczenia nazwisk, o których niczego — poza tym, co zanotowal byl Giller i jego kontynuatorzy — nie potrafilibyšmy dodač. Stanowią one znak, iž poszukiwanil!trzeba kontynuowac! Dwie z kolei listy uznališmy za warte zamieszczenia w charakterze aneksów, jako že každa z nich stanowi dziš niezwyklą rzadkošč bibliograficzną i w niewielu znaležč je možna bibliotekach; trzecia — sporządzona przez M ichata Römera (spisana z oryginalu ze zbiorów Biblioteki Narodowej przez Jana Trynkowskiego) — nigdy nie byla drukowana. Uplyw czasu sprawil, že nie wszystkie — jak to się dziš mówi — „biale plamy” zdolališmy zapelnič, nie wszystkie zagadki — rozwiązač. Nie wiemy więc nadal, jaki los spotkal mtodego ucznia gimnazjalnego Męįlesona, którego — poprzez dramat jego matki — rozslawit Adam Mickiewicz, zmieniając tylko pierwszą literę nazwiska na „R”, a piątą na „i” w III częšci Dziädow. Co prawda Jan nie zginąl w wilenskim więzieniu, jak to przedstawil poeta, ale dia matki swej takže przepadl na zawsze na nerczynskiej katordze, na kt0rą byl powędrowal: gdzie i co się z nim stalo — tego nikt dokladnie nie wie. Pozostal — jak to opisal Marian D ubiecki7 — jeszcze jedną legendą... Mimo opartej na bogatych žrodlach

4 Lista urygnancóvu pobkich do roku 1860 spisana przez Agatona Gillera na Syberyi, [w:] Album Muzeum Narodowego iv Rapperswyl, Poznan 1872. 5 Biblioteka Narodowa, rkps III 6555. 6 Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Papiery A . Kręckiego (spisy zeslanców sprzed 1860 r.) 7 M. Dubiecki, G ora Mollesona. Ze wspomnien syberyjskich š. p... „Tygodnik Ilustrowany”, 1927, nr 37,

Przedmowa VII g

monografii Wladyslawa Jewsiewickiego , nie dowiemy się tež — jak nie dowiedziat się jej Autor — w jakich okolicznošciach zginąt Stanislaw W itkiew icz-Batyr i z jakiej przyczyny. Itd., itd. A jednak jezeli uwazny czytelnik zechce porównac zamieszczone tutaj biogramy nawet z tymi „najwazniejszymi”, dia których znalazlo się miejsce w Polskim slowniku biograficznym, a takže zajrzeč do wydanego w roku 1990 przewodnika biograficznego poswięconego uczestnikom ruchów wolnosciowych pochodzących z Królestwa Polskiego^, będzie mògi się przekonač, jak kolosalny material zródlowy, dotąd nikomu nie znany, do którego częstokroč nikt nie dotarl, zostal przewertowany i jak bardzo w tej częšci, która dotyczy okresu odbywania kary (a takže wielokrotnie i powrotu do kraju), informacje nasze odbiegają od niedawno oglaszanych, ile udalo się odnaležč nowych szczególów, uzupelnien i ušcišlen: rozdzielic skontaminowane postacie, polączyč w jedno rozlączone losy, ustalič okolicznošci šmierci lub dalszych kolei žycia. Najlepiej odzwierciedla to material odnoszący się do dzialaczy pierwszego okresu, a takže więzionych czlonków Towarzystwa Patriotycznego z jednej strony, oraz skazanych z okresu międzypowstaniowego, z drugiej. Tutaj nasze dane mają stosunkowo pelny Cha­ rakter, choc niejedno možna by bez wątpienia jeszcze znaležč w archiwach Syberii Zachodniej czy Rosji centralnej. Archiwa twierdzy Pietropawlowskiej np. nie tylko pozwolity ušcišlič, gdzie i kiedy byli tam więzieni polscy „patrioci”, a le — jak się okazalo — przyniosly informacje o wielu osobach, o których w ogóle w literaturze historycznej nie zachowata się nawet wzmianka, iž zetknęli się kiedykolwiek z kazamatami tego ponurej slawy więzienia. Z kolei wystarczy np. porównac opublikowane biogramy Jerzego Brynka czy Ewy Felinskiej, by zdač sobie sprawę, jak wiele nieznanych faktów zdolališmy wylowic i jak liczne niedomówienia lub wręcz przeklamania — wyjasnic. Zarazem nie rozstawališmy się — jak juž wspominalismy — z osobami, o których wzmianki zamieszczat Agaton Giller (zarówno na wspomnianej Lišcie, jak i w innych swych publikacjach, przede wszystkim w Opisaniu Zabajkalskiej Kraìny tu Syberyi), lub tymi, które wymieniata Księga Adresowa Ksawery Grocholskiej i Rožy Sobanskiej8910, choč nie zawsze

s. 7 5 4 -7 5 5 ; nr 38, s. 7 7 3-774; w autografie Dziadów pierwotnie bylo „Molleson” lub „Molisson”, dopiero pózniej Mickiewicz wlasnoręcznie zmienil na „Rollison” (zob. H. Mošcicki, Wilno i W arszawa w „Dziadach” Mickiewicza. T lo historyczne trzeciej częšci „Dziadów", Warszawa 1908, s. 108). J. Ciechanowicz przytacza w swej ksiąžce informacje o losach J. Mollesona w 1840 r. z akt archiwum wilenskiego (Pod skrzydlami porannej zorzy, Rzeszów 1996, s. 7 5 -7 8 ). 8 W . Jewsiewicki, Batyr. 0 ] a n i e Witkiewiczu 1808-1839, Warszawa 1983. 9 W . A. Djakow, A. Galkowski, W . Sliwowska, W . M. Zajcew, Uczestnicy ruchów wolnosciowych w latach 1832-1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Wroclaw 1990. 10 Księga Adresowa stanowiąca ulamek archiwum syberyjskiego gromadzonegb przez K. Grocholską i R. Sobanską, organizatorki Komitetu Opieki nad zeslancami i ich rodzinami, który dzialal na Podolu i Wolyniu przez kilka dziesięcioleci, najbardziej aktywnie i niemal jawnie w latach 1843-1849, zachowala się w zbiorach Biblioteki Narodowej, rkps akc. 8759. Weszla w calošci — podobnie jak Lista wygnanców — do biogramów niniejszego slownika, takže wtedy, gdy o wymienionych osobach nie więcej nie potrafilišmy dodač. O dzialalnošci tej zob. W . Sliwowska, Pierwsze orgardzacje pomocy dia więįniow i zeslanców syberyjskich w zaborze rosyjskim (O srodekwolynsko-podolski pod patronatem Ksawery Grocholskiej i R óiy Sobanskiej), „Przegląd Historyczny”, 1987, z. 3, s. 411—449.

V III Przedmowa udawalo się nam znaležč dodatkowe informacje o wymienianych osobach. Dotyczy to np. grupy księžy unickich, odenvanych od domostw i rodzin i porozsylanych po rožnych klasztorach o surowej regule. Umieszczenie ich nazwisk pozwoli byč može badaczom w przyszlošci zainteresowač się bližej i tą grupą zeslancovv. Ale tež nie usuwalismy tych postaci, co do ktorych Agaton Giller byl przešwiadczony, iž naležą do grona zeslancow politycznych (bo za takich się zapewne podawali); tymczasem z zachowanych akt wynika niezbicie, iž wyslani zostali za zloženie falszyvvych donosow o nie istniejących spiskach (bowiem wladza zaborcza zainteresowana byla jedynie w wykrywaniu rzeczywistych — chočby najdrobniejszych — objawow nieprawomyšlnošci i przejawow buntu), albo z kolei wcieleni zostali do wojska na žyczenie ktoregoš z rodzicow za „ordynarny stosunek do nich” lub inne objawy nieposluszenstwa. Ic b takže wylowi uwažny užytkownik slownika. Nieco inaczej musielišmy potraktowač dane dotyczące powstancow listopadowych. Po dziš dzien nie wiemy dokladnie, ilu z nich i w jaki sposob zostalo ukaranych, jak uložyly się ich losy, komu i kiedy udalo się wrocič do krąju. Pobor do wojska 1834 roku uznač naležy za formę kary za udzial w powstaniu, vvszelako kilkusettysięczne liczby, wymieniane w niejednym opracowaniu, nie wydają się prawdopodobne. Nie potrafimy ich jednak nadal ušcišlič. Do niniejszego przewodnika trafiali tylko ei spošrod uczestnik6w powstania listopadowego, o ktorych moglišmy podač coš vvięcej aniželi imię, nazwisko, wiek i odnotowač fakt, že wcieleni zostali do wojska. Z niemalym zdumieniem odkrywališmy znaczną liczbę skazanych na cięžkie roboty — i to nie tylko „recydywistow”, tj. uczestnikow tzw. spisku omskiego 1833 roku, czy pr6b indywidualnych ucieczek. Kary za udzial w powstaniu — zwlaszcza dezerterow z wojska rosyjskiego, wlošcian, w szczegolnošci pochodzących z „ziem zabranych”, odznaczaly się niezwykiym okrucienstwem: trafialy się wyroki 6 tysięcy kijow (!), piętnowanie, a w ogole kara chlosty naležala wobec przedstawicieli stanow nieuprzywilejowanych do reguly jako „czynnošč wstępna”, poprzedzająca wyslanie na katorgę. Uwažališmy, že wszystkie takie wypadki winny się znaležč w slowniku, podobnie jak wcale nierzadkie fakty zbiegostwa, w tym wlašnie chlopow. O to bowiem — jak się okazuje — wlašnie chlopi naleželi nie tylko do najczęšciej pozostających na Syberii, jak się dotąd mniemalo, ale tež do najliczniej podejmujących proby ucieczki. Sondažowe kwerendy w Grodnie potwierdzają znaną skądinąd tezę o masowym wcielaniu uczestnikow powstania listopadowego do Specjalnego Korpusu Kaukaskiego. Sięgnięcie do wydanych trzech11 tomow slownika Robertą Bieleckiego, a takže innych specjalistycznych wydawnictw slownikowych, przekonuje, iž o okresie zeslanczym informacje w nich zawarte są skąpe, podobnie jak w niniejszej ksiąžce często dane o wczešniejszych i požniejszych latach žycia są niedokladne i z zasady nievvyczerpujące. Slovvnik nie odpowie wprawdzie na pytanie, ilu powstancow 1831 roku musialo porzucič swoje domy na dlužej lub na zawsze, ale wskaže na rožnorodnošč losow uczestnik6w powstania: od większošci oficer6w (w tym i generalow), najszybciej powracających do1 11 R. Bielecki, Sloumik biografiezny oficeröw powstania listopadowego, 1 . 1 A -D , Warszawa 1995; t. II E-K , Warszawa 1996; t. III L -R , Warszawa 1998.

Przedmowa IX domu, po wloscian wcielonych do wojsk kozackich, o których istnieniu przypomniano sobie dopiero w roku 1860 i jeszcze sporo czasu uplynęto, nim zapadta decyzja, by ich „wypisac ze stanu kozackiego” i pozwolic wrócic do domu. Znaležli się na stronicach tego slownika — rzecz jasna — wszyscy ukarani powtórnie, juž za „przestępstwa” popelnione na zeslaniu, a więc za udzial w spiskach przygotowujących masowe ucieczki, za pojedyncze próby zbiegostwa, za przygotowania do nich (z probą ucieczki przedsięwziętą pod wodzą Piotrą Wysockiego), za tzw. przestępstwa czytelnicze, tj. posiadanie zakazanych wydawnictw i wszelkie formy ich wykorzystywania, za konflikty ze zwierzchnikami. W toku pracy nad siownikiem udato się dotrzeč i do akt šledczo-sądowych tych szczęšliwc0w, którym ucieczki się powiodiy, mianowicie znanego dobrze historykom Rufina Piotrowskiego12 i rzadziej wymienianego Tomasza Mrozowskiego13. Wszystkie te materiaiy urzędowe byly do niedawna niedostępne dia badaczy. Pierwszy wylom uczynily studia historyków rosyjskich na tem at tzw. spisku omskiego oraz zamieszczane w tzw. zielonej serii (od koloru obwoluty) rozprawy Boleslawa Szostakowicza i Dory Kacnelson14. Te ostatnie dotyczyly jednak przede wszystkim Syberii Wschodniej, o której — notabene — wiemy coraz więcej dzięki m.in. pracy FranciszkaNowinskiego15. Podobnie jak o zeslaricach odbywających karę „w stepach kirgiskich” i na tzw. linii orenburskiej16. Nie ukazala się jednak jak dotąd žadna monografii, w której z analogiczną doglębnošcią wykorzystano by materiaiy zródlowe dotyczące zeslah w Syberii Zachodniej, a takže do guberni wielkorosyjskich tego wlasnie okresu. Slownik w jakiejé mierze stanowid będzie namiastkę takich opracowah, a w každym bądž razie wskazywac, gdzie istnieją największe lūki w naszej wiedzy i w którym kierunku winny išč dalsze poszukiwania. Starališmy się — w miarę možnošci — podawac doktadnie, na podstawie akt urzędowych, na jakie kary i przez kogo skazywani byli „przestępcy polityczni”, kiedy i w jakich okolicznošciach otrzymywali ulaskawienia, a takže czym zajmowali się na wygnaniu. Pod tym względem nieocenionym žrodlem okazaty się diariusze: przede wszystkim konarszczyka 12 Udana ucieczka Rufina Piotrowskiego nie od ražu spotkala się z uznaniem na emigracji. Podejrzewano, iž nie jest wcale tym, za kogo się podaje, a i jego Pamiętniki nie zostaly docenione i ukazaly się w calošci dopiero w Poznaniu w latach 1860-1861. Odnalezione w Kijowie akta šledczo-sądowe potwierdzają ich wiarygodnosé w częšci dotyczącej relacji o tym ffagmencie jego przežyč i kažą domniemywac, že i pozostale są równie šcisle (wyjąwszy te epizody, o których— jak sam pisze — nie mògi opowiadac z calą otwartošcią ze względu na bezpieczenstwo osób, które przyszly mu z pomocą). Zob. W . Sliwowska, Rufin Piotrowski iv švuietle niezjumych materialów policyjnych, „Wroclawskie Studia Wschodnie”, 1997, nr 1, s. 11-13; Z. J. Wójcik, Rufin Piotrowski i jego ucieczka z Syberii w 1848 roku. Bestseller literatury polsko-syberyjskiej, „Przegląd Wschodni”, 1997, z. 413 Zob. oparty na materialach III Oddzialu artykul nižej podpisanej Zapoznani polscy uciekinierzy z Sybiru, „Kieleckie Studia Historyczne", 1 9 9 5 ,1 . 13, s. 6 1 -7 2 .

14 Zob. bibliografia. Prace B. Szostakowicza ukazywaly się tež po rosyjsku w serii Ssylnyje riewolucyoniery w Sibili (skrót: SRS), co skrupulamie odnotowujemy w częšci bibliograficznej poszczególnych biogramów. 15 F. Nowinski, Polacy na Syberii Wschodniej. Zeslancy polityczni w okresie międzypowstaniowym, Gdansk 1995. 16 Zob. np. artykuly W . Djakowa, J. Fiečki, W . Jewsiewickiego, J. Odrowąž-Pieniąžka, J. Michalaka, A. Pihan-Kijasowej, W . Sliwowskiej, J. Trynkowskiego i A . Zielinskiego w tomie Polacy w Kazachstarde. Historia i wspólczesnos'cf, pod red. S. Ciesielskiego i A . Kuczynskiego, Wroclaw 1996.

X Przedmowa Juliana Sabinskiego, ktorego opasly dziennik— dla potrzeb slownika — wyzyskat w spos6b maksymalny Jan Trynkowski, autor (nie podpisanego) biogramu w Polskim sloumiku biograficznym i napisanych wespol z Andrzejem Woltanowskim kilku cennych opracowan17. Czerpališmy tež informacje ze wszystkich zachowanych pamiętnikow (opublikowanych i rękopišmiennych) oraz rozproszonej, ale przeciež wcale obfitej, mimo szczątkowego charakteru, spušcizny epistolamej. Dopiero zestawienie i zespolenie žrodel urzędowych z pamiętnikarsko-epistolamymi pozwala w jakiejš przynajmniej mierze nasycič biografie sugestywnym materialem faktograficznym, oderwac się od pokutujących stereotypow. Juž Elžbieta Kaczynska18 w swej ksiąžce oraz obszemym wstępie do antologii Zeshmie i katorga19, wskazywala na koniecznošč odmitologizowania dziejow „polskiego Sybiru”, wyjscia poza jego romantyczną wizję, tak pięknie opisaną przez Zofię Trojano wiczo wą20. Dla zrozumienia zeslanczych biografii wypadnie slow kilka pošwięcič systemowi represyjnemu tej epoki, a więc temų, jakie kary byty przewidziane dla polskich przestępc6w politycznych, co ich czekalo jako osądzonych w majestacie prawa i w tzw. trybie admini' stracyjnym. A takže, co poszczegolne rodzaje kar oznaczaly w praktyce. W okresie Krolestwa Kongresowego, zwanego tež Konstytucyjnym (1 8 1 5 -1 8 3 1 ), za wszelkiego rodzaju zbrodnie i wykroczenia — czy to pospolite, czy tež „przestępstwa stanu” — mieszkancy tego tworu pafistwowego, ktorego koronowanym krolem by! cesarz Wszechrosji, wszelkie kary odbywali— zgodnie z oktrojowaną konstytucją— w jego granicach. Tylko polscy poddani cara z tzw. ziem zabranych wysylani byli na Sybil; nawet wowczas, gdy ich sąd polski na inne skazal kary, jak to mialo miejsce z niektorymi czlonkami Towarzystwa Patriotycznego. Stąd tež juž w latach dwudziestych znaležli się w stepach kirgiskich oraz w twierdzy w Bobrujsku najbardziej „winni” spošrod filomatow i filaretow, a w Petersburgu i innych miastach rosyjskich ei spošrod nich, kt6rych uznano za mniej obciąžonych lub ktorym się po prostu lepiej powiodlo — z Adamem Mickiewiczem na ežele. Sytuacja ulegla radykalnej zmianie po klęsce powstania listopadowego i wprowadzeniu Statutu Organicznego, kt6ry wprawdzie nigdy nie wszedl w calošci w žyde, w jednym wszelako byl przestrzegany: možna teraz byto skazač polskich poddanych cara na odbywanie kary na terenie calego Cesarstwa. I skazywano21. Mielišmy juž okazję zwrocenia uwagi22 na fakt, iž — wbrew obiegowym opiniom — najcięžszą karą w omawianym okresie bylo, z jednej strony, skazanie na cięžkie roboty 17 J. Trynkowski, A. Woltanowski, Julian Glaubicz Sabinski ijego „Dziennik”, ,,Ze Skarbca Kultury” 1993, z. 51, s. 81—111; fragmenty Dziennika opatrzone wst^pem i przypisami tychze autorów ukazaly si? w „M6W13 Wieki”, 1990, nr 2 -4 . T . Ill dziennika znajduje si? w zbiorach Ossolineum we Wroclawiu (sygn. 14456), wszystkie trzy odnalezione zostaly niedawno w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie (sygn. E -4 4 7 ). 18 E. Kaczynska, Syberia: najwiqksze wi&denie. ivuiata (181 5 -1 9 1 4 ), Warszawa 1991; por takze A. Kuczynski, Syberia. Czterysta latpolskiej diaspory. Antologia historyczno-kulturowa, Wroclaw 1993. 19 Zeslanie i katorga na Syberii w dziejach Polakow 1815-1914, Warszawa 1992, s. 5 -1 6 6 . 20 Z. Trojanowiczowa, Sybir romantykóuj, w oprac. materialów wspomnieniowych uczestniczyl J. Fiecko, wyd. 1 Kraków 1992, wst?p, s. 7 -165 (wyd. 2, PoznaA 1993).

21 Zob. E. Kaczynska, Czlowiek przed sqdem. Spoleczne aspekty przest§pczosd vu Kmlestwie Polskim (1815-1914), wyd. 2, skrócone i poprawione, Warszawa 1994-

22 Zob. W . Sliwowska, Polscy zeslancy polityczni na Syberii w pieruiszej polovuie XIX u)ieku. Mity i rzeczyu/i-

Przedmowa X I (katorgę) w twierdzach, jako že podlegaly one administracji wojskowej, z drugiej zaš, nieslusznie uchodzące za karę najlžejszą — administracyjne wcielenie w soldaty, zwlaszcza ježeli wiązalo się ono z utratą praw stanu, czyli przywilejów— szlacheckich bądž związanych z przynaležnošcią do duchowienstwa, co oznaczalo zwolnienie z zakazu poddawania pòwszechnie stosowanej karze chlosty. Wyrok cięžkich robot w kopalniach oraz zakladach (fabrykach), mimo opinii najcięžszej kary, w praktyce oznaczat pobyt w warunkach lagodniejszych, bowiem katoržnik taki podlegal wladzom cywilnym i najczęšciej w praktyce nie wykonywal tego, co figurowato na kartach kwartalnych sprawozdan, a w každym razie wykonywal nie w pelnym wymiarze, często tylko pro forma. Stąd dochodzič mogio do takich kuriozalnych — z punktu widzenia obowiązujących przepisów, a takže powszechnych wyobrazen o katordze — sytuacji, kiedy katoržnik dr A ntoni Beaupré prowadzit za Bajkalem znakomicie prosperujący folwark, a raczej gospodarstwo rolno-handlowe, i mògi w nim zatrudniač, calkiem oficjalnie, innych polskich katorzników, którzy karę — jak wynajmowany „od skarbu” šciegienszczyk B a k e r Suslo — odbywali wlasnie w tymže przedsiębiorstwie, jego zaš dochody szly na pomoc dia innych kolegów-zeslanców2324. Niejednokrotnie przeniesienie na osiedlenie, będące zlagodzeniem kary, stawialo zeslanca w o wiele trudniejszej sytuacji, zwlaszcza gdy znalazl się w miejscowosci odleglejszej od skupisk polskich katorzników, od dzialających tam Ogótów — organizacji samopomocowo-ošwiatowych — kiedy tracil przystugujący mu dotąd zasitek itd., a nie odzyskiwal swobody poruszania się jako podlegający nadal dozorowi policyjnemu. Skazani na wcielenie do wojska odbywali najczęšciej karę w tzw. korpusach specjalnych

(otdielnych) . System podzialu armii na korpusy wprowadzony zostal w Rosji w 1810 roku: jego zadaniem mialo byc stworzenie funkcjonującej poza armią najwyzszej jednostki taktycznej, w której znalazlyby się wszystkie trzy ówczesne rodzaje wojska: piechota, artyleria i kawaleria. W 1814 roku nazwę specjalnych2^ uzyskaly korpusy Gruzinski (przemianowany w 1820 r. na Kaukaski i istniejący do 1857 r., kiedy to po reorganizacji otrzymal nazwę Armii Kaukaskiej) i Finlandzki (zlikwidowany w 1833 r.); w 1816 roku powstal Specjalny Korpus Syberyjski, do którego wlączono wojska stacjonujące na terenach gubemi tobolskiej, tomskiej, irkuckiej i jenisejskiej oraz Specjalny Korpus Orenburski. Godzi się tež wspomnieč o istnieniu w latach 1 817-1831 Specjalnego Korpusu Litewskiego. Analogiczny status mialy takže korpusy: Gwardyjski, Grenadierski i Stražy Wewnętrznej, kompletowane juž nie na zasadzie terytorialnej. Reforma wojskowa z lat 1 8 6 4 -1 8 6 5 i utworzenie okręg6w wojskowych oznaczaty zarazem likwidację specjalnych korpusów. Skazywanych do wojska „przestępcow politycznych” wcielano najczęšciej wlašnie do korpusów specjalnych, przede wszystkim Orenburskiego i Syberyjskiego, a następnie Kaukaskiego, znacznie rzadziej do Korpusu Stražy Wewnętrznej, a takže do istniejących zarów-

stošč, „Przegląd Wschodni”, 1991, z. 2, s. 2 3 9-266.

23 Zob. J. Trynkowski, Niektóre szczególy iaspekty pobytu ks. Piotrą Sciegiermego i jego towarzyszy na zeslaniu uie Wschodniej Syberii, [w:] Ksiądz Piotr Sciegienny. Epoka. Dzielo. Poklosie, pod red. W . Cabana, Kielce 1996, s. 233. 24 W biogramach 6w przymiotnik „specjalny” (otdielnyj) opuszczamy jako rzecz oczywistą.

X II Przedmowa no na Syberii jak i na linii orenburskiej oraz na Kaukazie liniowych wojsk kozackich, ktôrych žolnierze tworzyli osobny „stan kozacki”25. Nie naležy jednak zapominač, že obok nich w tych samych jednostkach služyli takže Polacy „z poborôw”. Zasadą bylo wszelako, iž ich liczba nigdy nie przekraczala 20% -25% , przekroczenie tego procentu stwarzalo bowiem — zdaniem wtadz — niebezpieczenstwo wybuchu podsycanych przez Polakôw rozruchow i buntu w armii26. Sporo informacji dostarczy slownik dla naszej wiedzy o Polakach wcielanych do trzech Korpusow Specjalnych: Orenburskiego, Kaukaskiego i Stražy Wewnçtrznej (w tym ostatnim stosunkowo najmniej služyto karnie wcielanych do wojska). A takže o karierach polskich w tych korpusach, bo i o nich nie naležy zapominač. Juž na pienvszych stronicach spotykamy nazwisko Augustynowicza, konarszczyka, ktôry doslužyl się stopnia generalskiego. Kaukaz uchodzit caly czas za teren najszybszych awansôw, a zatfem i najszybszej szansy na dymisję i powrôt do kraju. Za jaką cenę — o tym się często zapomina, wysuwając na plan pierwszy možliwošč zbiegostwa na stronę walczących gôrali. Služba w owych dwôch korpusach specjalnych — Orenburskim i Kaukaskim — uchodzila nie bez powodôw za najcięžszą i najbardziej dwuznaczną pod wzglçdem moralnym. Wiązala się — w jednym i drugim przypadku — z udzialem w carskich podbojach, w wykonywaniu imperialnych zadan Cesarstwa rosyjskiego: utrzymywania w jarzmie ludôw zamieszkujących tereny obecnego Kazachstanu i częšci Syberii Zachodniej, podboju kolejnych terenôw: Chiwy, Kokandy itd. Mieli tego pelną swiadomosé zarôwno žolnierze Orenburskiego jak i Kaukaskiego Korpusu. I Bronislaw Zaleski i Mateusz Gralewski pisali o tym wyraznie: pierwszy, stwierdzając, iž „jednym z jakby fatalizmôw naszych przywiązanych do doli naszej tulaczej bylo to, žešmy w šlad za podbojami Rosji wędrowač musieli”, bowiem awanse i ordery, a wraz z tym nadzieja na powrôt do kraju, wiązaly się šcišle z czynnym udzialem w owych podbojach (np. w wyprawie na Chiwę, w zdobyciu twierdzy A k -M ech et itd.). W wyprawach tych možna bylo polec (jak M ichal Bielikowicz), lub uzyskač awans „za odwagę” (jak O tton Fiszer)... Niekiedy przypadala im tylko rola swiad' kôw pustoszenia aulôw tubylcôw w stepach kirgiskich (jak je podôwczas nazywano); bylo 25 Wedlug L. G. Bieskrownego (Russkaja armija ifto t w X IX u/iekie, Moskwa 1973), w polowie XIX w. orenburskie wojska kozackie liczyly ok. 5 tys. ludzi, kaukaskie — ponad 17 tys., a syberyjskie — ponad 12 tys. (s. 33). W wojskach kozackichslužyli rowniez Polacy: „kozakami” byli np. ks. Jan Sierocinski i jego wspöltowarzysze odbywający karę w wojskach na Syberii Zachodniej; wg P. I. Awdiejewa do orenburskiego wojska kozackiego wcielono w 1830 i 1831 r. co najmniej 150 jencow-uczestniköw powstania listopadowego (P. I. Awdiejew, Istoriczeskaja zapiska ob Orienburgskom kazaczjem uiojskie, b. m. w., 1904, s. 5 3 -5 4 ); jak wynika z materialow zgromadzonych dla potrzeb niniejszego slownika, częšč z nich odbywala službę jeszcze w 1860 r.; zapomniano o nich i nie dano možnošci skorzystania z ulg manifestu koronacyjnego 26 sierpnia 1856 r.; sprawą tą zajęto się dopiero po 1860 r. Jak widac z zamieszczonych tu biogramöw, nie wszyscy sposröd owych steranych wiekiem i službą žolnierzy zdecydowali się na powrot do kraju. 26 To stanowisko wysokich urzędnik6w wojskowych w sprawie skladu narodowošciowego armii rosyjskiej pnetrwalo przez caly XIX w.: przekonaniu temu dawal wyraz I. Paskiewicz (RGIA, zesp. 1018, inw. 4, vol. 1, k. 5), zaš np. A. F. Rittich ze sztabu wojskowego, dowodca dywizji w czasie wojny z Turcją w 1878 r., stwierdzal kategorycznie, iž naležy tak kompletowac wojsko, jak dotychczas, tj., by w každej formacji Rosjanie stanowili co najmniej 75 % (zob. rozprawę tegož pt. Plemiennoj sostaw muįskogo nasielenija jem opiejskoj Rossii, S.-Pietierburg 1871, s. 16). Na stanowisko zarowno I. F. Paskiewicza, jak i A . F. Ritticha zwröcil mi uwagę prof. W . Caban.

Przedmowa X III szczęšciem księdza Jana Sierocinskiego, ii ze služby liniowej zwolniono go i zatrudniono jako nauczyciela w szkole wojskowej kozackiej, w związku z czym tylko zanotowal w dzienniku pod datą 24 marca 1833 roku: „Opowiadają, jak to biednych Kirgiz6w rabują kozacy zabijając ich na šmierč calymi autami, a zlozywszy potem na kupę i zapaliwszy biorą wszystko i uchodzą; tym sposobem oficerowie nie wstydzą się chwalic się [sic], a doktor pewny Z. pojechawszy niby zbierač ziola w stepy dla apteki wziąl 3 0 wielblądow i 500 sztuk bydla oblewając jurtę fosforem i strasząc Kirgizow”27. Ci, co o tym Sierocinskiemu opowiadali, mogli byč bądž biernymi swiadkami owych gwaltow, ale zdarzalo się, že — w wypadku jawnego buntu — musieli tež sami uczestniczyč w jego dtawieniu... Sam zaš ksiądz Sierodriski, aresztowany w 1833 roku, padnie ofiarą gwaltu, zadanego w majestacie prawa, w cztery lata požniej ponosząc šmierč pod razami kijow za udzial w tzw. spisku omskim. Na tem at okrucienstwa, towarzyszącego podbojowi Kaukazu, zwlaszcza w latach walki z Szamilem, sporo pisze Mateusz Gralewski; stara się jednak przekonač czytelnika, iž polscy žolnierze w tej haniebnej walce nie brali bezpošredniego udzialu: „My jako jency — pisze we wstępie do swych wspomnien — jako zbrodniarze stanu, szlišmy zapetniac przetrzebione przez epidemie i przez gorali kaukaskich moskiewskie szeregi. Kazano nam wyrzec się przeszlošci i narodowosci, a walczyc w imię cara z ludem rownie jak my dobijającym się niepodleglošci. Poslano nas na shanbienie i na šmierč. M oskale się omylili. N ikt z nas na pewno nie shanbil się podniesieniem ręki na dzielnego gorala; prawie wszyscy ocalelišmy od kul i epidemii, choč losy nasze rožnymi poszly drogami”28. W zdaniu tym więcej jest zapewne pobožnych žyczen, nižli opisu rzeczywistego stanu rzeczy. Zarowno Gralewski, jak i inni Kaukazczycy-pamiętnikarze, ktorzy wiele lat spędzili na Kaukazie — skazani na službę czy dobrowolnie — pokazują dowodnie, iž do mitow naležy przešwiadczenie o masowym przechodzeniu Polak6w na stronę gorali. Zdaniem Ludwika Widerszala najliczebniejsze byly dezercje w latach 1 8 3 3 -1 8 3 4 , jednakže z biegiem czasu stawaly się coraz rzadsze. Nie byla to sprawa prosta: gorale bynajmniej nie darzyli uciekinierow zaufaniem; na przeszkodzie stawal zarowno brak znajomošci języka, jak i obyczaj6w i, co najwazniejsze, odmienna religia. Totež przybywających tam — pelnych dobrych chęci i wiary w žyczliwošč walczących mieszkancow Kaukazu — Polakow wydawano z powrotem Rosjanom, sprzedawano na targach niewolnikow, bądž uzywano w tym charakterze do roinych robot. Niejeden sam wracal przy pierwszej trafiającej się okazji (zwlaszcza po ogloszeniu amnestii dla dezerter6w z wojsk rosyjskich) do szeregow moskiewskich, rad že opušcil niegošcinnych sprzymierzencow i znalazl się wsrod tych, ktorzy mogą mu zapewnic „normalny” awans i powrot dzięki temų do ojczyzny29. Nieudane okazato się tež zbiegostwo

27 Notatka z 24 marca 1833 r. opuszczona przy publikacji dziennika ks. Sierociñskiego (Spoleczenstwo pobkie i próby wznowienia walki zbrojnej w 1833 roku, Wroclaw 1984, s. 556, 559); opublikowana z oryginalu w: W . Sliwowska, Księdza J a m droga do Pobki, „Przegląd Wschodni”, 1991, z. 1, s.173 28 M. Gralewski, K aukaz■ Wspomnienia z dwunastu lat niewoli. Opisanie kraju — Ludnošč — Zwyczaje i Obyczaje, Lwow 1877, s. 6 -7 . Stwierdzenie to pozostaje zresztą w sprzecznošci z podanymi w tejže ksiąžce danymi о 300 tys. polskich jeñców zmarlych na Kaukazie do r. 1853 (zob. s. 557), co tež wydaje się malo prawdopodobne.

29 Zob. K. Kalinowski, Pamiętnik mojej įolnierki m Kaukazie i niewoli u Szamila od roku 1844 do 1854,

XIV Przedmowa do Persji: w 1839 roku Mikolaj I uzyskal od szacha zgodę na wydanie uciekinierów wladzom rosyjskim30. Na dane urzędowe rejestrujące dezerterów z Korpusu Kaukaskiego w omawianym okresie nie zdolališmy niestety natrafič w trakcie kwerendy w Wojskowym Archiwum Historycznym (RG W IA ) w Moskwie. Slownik przynosi wiele szczególowego materialu, nie znanego dotąd niemal zupelnie, o karierach w Korpusie Kaukaskim (i Orenburskim). Jakim się one odbywaly kosztem — 0 tym znacznie mniej mowią pamiętnikarze. Postuchajmy zatem glosu jednego z uczestników walk, konarszczyka Wtadyslawa Jurkowskiego, który z lawy studenckiej Uniwersytetu Kijowskiego powędrowal prosto do Czeczenii, a listy swe — om ijając cenzurę, poprzez znajomych, których miai w ówczesnym Groznym — wysylal w latach 1 8 3 9 -1 8 4 1 do matki swej uczennicy, Pelagli Podhorskiej, do Mikolajówki w gub. kijotvskiej. W listach tych pelno jest wzmianek o wspólnych znajomych, o ich uczestnictwie „w bitwach z Czerkiesami w pólnocnym Dagestanie”, o tych, co zginęli tamže w potyczkach, jak Andrzej Ciechanowski z fortecy Bum ej nad morzem Kaspijskim wystany do Pulku Apszeronskiego, czy Stanislaw Mitkowski, „niegdyš akademik wilehski”; w Tuapse nad Morzem Czarnym, gdzie calą niemal „wyržnęli zalogę”, uszedl z žydėm — wbrew początkowym pogtoskom o šmierci — medyk Wladyslaw Bahranowski31, którego rodzice mieszkający w Kijowie nie o losach syna nie wiedzieli; z wyprawy w Dagestanie wrócit „z medalem” Jan Zródlowski; o innych kolegach wspomina, že „zdrowi są” lub „mają się dobrze”. „Augustynowicz z karabinem sprawia — zdaniem Jurkowskiego (z listu z 11 III 1840) — widok odražający, nie hannonizuje. Chudy literat z bronią”. Tenie „chudy literat” zrobil zawrotną karierę, bo doslužyl się — jak juž wspominalismy — stopnia generalskiego. Z kolei Edward Boczkowski „leczy się juž w szpitalu na oezy”. ltd., itd. W jednym z kolejnych listów (a jak wynika z tej korespondeneji, nie wszystkie one dotarly do adresatki lub się do dziš zachowaly), oprócz wiadomosci o wspólnych znajomych, przewainie kolegach uniwersyteckich, znajdujemy następujący opis: ,^ ie lu w boju poleglo, wielu pomario, a najwięcej zachorowato žolnierzy — szkorbut, febra, zgnila ióltaczka 1 nerwowe gorączki grasowaly w wojsku do takiego stopnia, iž w przeciągu miesiąca zostalo w czynnym oddziale z calej liezby wojska dwie dziesiąte tylko ludzi. Juž w szpitalach portowych: Tumaniu, Anapie, Teodozji i S ew asto p o l nie bylo dia chorych miejsca i okręty ich zawozic musialy do nie swego brzegu, bo až na zachodnią stronę, do Odessy”. Brakowalo wody, lekarstw; „jacy tylko byli znajomi — wszyscy się pochorowali”. Nie wspomina Jurkowski — bo jeszcze się widač z tym nie zetknąl — o epidemiach cholery i tyfusu, które takže kosity žolnierzy. Jako jedyny zdrowy rusza w dalszą drogę — częšciowo statkiem przez Teodozję do Kerczu, a potem juž pieszą wyprawą przez Kuban, lasy i bagna, do Jekaterynodaru. Po drodze wojsko trafia do jakiegoš aulu: „Zabrano trzódy tylko co na pastwisko wypędzone i samych

Warszawa 1883.

30 Zob. L. Widerszal, op. cit., s. 34. 31 Jego žyciorys jako W . Bahrynowskiego znajdujemy w Sloumiku lekarzy pobkich XIX wieku P. Szarejki, Warszawa 1991.

Przedmowa XV pasterzy wzięto w niewolę, zapalono na polu przygotowane na zimę siano. Rozjątrzeni mieszkancy rzucili się na wojsko; bitwa się zaczęla: coraz dalėj, coraz więcej przybywalo Gorali; wojsko gromiąc zažartych Czerkiesow rozpraszalo dumy, nie przerywalo marszu. Po drodze z každego autu wypadali najezdnicy, kūle swistaly niemitosiemie, walila się z nog piechota”. Sam Jurkowski obslugiwat armatę i nie zostal nawet drašnięty, choč dwoch ludzi przy nim zabito, a jednego raniono. Po przybyciu na miejsce dowiaduje się, iž wcielony z nim rownoczešnie do Korpusu Kaukaskiego kolega uniwersytecki Ksawery Pietraszkiewicz „na wyprawie w polnocnym Dagestanie kulą w brzuch raniony, jak m6wią, bardzo niebezpiecznie”32. W kolejnym lišcie — z obozu w pobližu Suhum Kale, u ujšcia rzeki Tuapse do Morza Czamego (z 30 czerwca 1841 r.), gdzie dowodztwo objąl sam gen. Rajewski, pojawia się pomiędzy opisami trudow drogi morskiej, rzecznej i pieszej, wšrod kolejnych informacji o znajomych kolegach, charakterystyczne zdanie: „Ale daleko jeszcze do podoficera, dla ktorego nie malo zastug potrzeba, lecz to wszystko z czasem będzie”33. Wiadoma rzecz — owe „zaslugi” niosą ze sobą zarazem perspektywę szybszego powrotu do domu... Stąd udzial w nocnych wyprawach z generatem, ciągle zmiany miejsca pobytu, a po drodze „trzeba bylo tylko, jak mowili, oczyšcič drogę, ušmierzyč pobliskich zuchwalcow”. W nieustanny zachwyt wprawial ich „cudowny krajobraz”, kwitnące tulipany, „lecz nie bez ale — dodaje — nie bylo tam spokojnošci: często wsrod ciemnej nocy i snu glębokiego, kiedy czuwające szyldwachy na alarm zabębnią, a krzyk powszechny «do broni, Czerkiesy wokolo!» zbudzi, zmitręžy oboz caly i spač nie pozwoli do dnia bialego i strachu na dlugi czas nabawi”. A zaraz potem następuje pelen grožy— jedyny chyba tak dosadny w polskiej literaturze kaukaskiej opis jednego z bojow, w jakich musieli uczestniczyč odziani w žolnierskie szynele polscy patrioci: „Krzyk, jęk, strzaly obijaly o uszy každego; wszystkich strach paniczny opanowal, myšlalem, že to juž koniec swiata, až opamiętano się przecie, poznal swoj swego. Okropne jednak pozostaly šlady: temų rękę, temų glowę w6z albo armata odjechaty, tego konie roztratowaly, tego ugodzila kula, tego z podwywroconej dobywają fury z matą žycia nadzieją”. I wstrząsający final tej bitwy o brzasku: „... kute, granaty, kartacze druzgoczą šciany sakiel; strwozeni budzą się mieszkancy; nim z bronią na koniu wybiegli, juž kozacy do šrodka zagrody wlecieli, piechota aul okrąžyla. Widzieli zgubę gorale, každy rzucil się wsciekle jak tygrys, sam ginąl z rozpaczy, ale nie ginąl daremnie, ježeli nie więcej jednego przed sobą položyl. Scięly się zajadle obie strony: Czerkiesi wdarli się w szeregi, žolnierze męžnie nacierali, cztonki z tulowia lecialy, trupy się z konia wality, konie pod ježdžcami padaty. Kobiety — dotychczas w odwodzie — wzięly się juž do broni: niemowlę na jednym, pistolet w drugim ręku, m atkę-bohaterkę zagrzewaly do boju, poki jej w niewolę nie zabrano. Krzyk kobiet, pisk dzieci powiększaly okropnošč sceny. Za przykladem starszych i mlodsze pognaly. Ladna czarnowlosa wybiegla na prog sakli, strzelila do kozaka, ranita go, sama uciekta; znowu do drzwi z karabinem wleciala, lecz nim zmierzyla przeciwnika, juž pod lancą u n6g jego ležala; porwal swą brankę, wsadzil na konia i polecial kozak szczęšliwy; tym więcej chwaly, že branka uzdenka. Biegla przez dziedziniec rzadka u Czerkiesow pięknošč, šliczna 32 BK., rkps 1163, k. 11-12. 33 Tamže, k. 16v.

XVI Przedmowa blondyneczka, 1 1-letnia corka samego gireja, ale nie dobiegta, zlapal ją doniec za wlosy dlugie, gęste, piękne, i z nią do szeregow pocwatowal. Ucichlo cokolwiek; spędziwszy stada koni i owiec, zatrąbili do odwrotu; jeszcze po lasach przešladowali Czerkiesi. Ledwo wieczorem skonczyla się sprawa. Kiedym się przypatrywal pięknym wlosom 14-letniej [sic] ranionej bohaterki, bladym policzkom tadnej blondyneczki i calej gromadzie jenc6w, wesoly žolnierz niosl dumnie w obudwoch rękach dwie glowy zamordowanych gčrali: jedna z nich byla ojca uždenki — tak sama czamooka z placzem wyjęczala”3^. Te može nieco zbyt obszeme cytaty z listow Wiadyslawa Jurkiewicza ušwiadamiają znacznie dosadniej nižli inne zachowane relacje pamiętnikarskie — takže pelne seen okrucienstwa i bezwzględnošci toczonych walk — caly dramatyzm polskich losow na Kaukazie: owej nieuchronnej koniecznosci wspdluczestnictwa w jego podboju. Možna się bylo starač samemu nie brač udzialu w gwaltach, možna bylo — jak Mateusz Gralewski — odmowic zaktucia Czeczenca i pozwolic, by to zrobil na jego oczach kto inny33, jednakže owych medali „za odwagę” i awansow „za zaslugi w walce z goralami”, o ktorych wspominają Stany služby przytaczane w biogramach niniejszego slownika, nie dawano przeciež „za nic”, za uniki w toezonym boju: otrzymywano je za konkretne uczestnictwo w bitwach i potyczkach, za wytyezanie drog wsrod palonych aulow, wycinanie las6w i podporządkowywanie sobie coraz nowych i nowych terenow. Z tego wszystkiego naležy zdač sobie sprawę, wertując ten slownik. W owym czasie nie zastanawiano się, jaki wplyw na psychikę, na dalszy stan duchowy „polskich Kaukazczykow” mialy ich przežycia bojowe. Swiadomošč ta przyszla dopiero z czasem. Dziš psychoterapeuci leezą latami uezestnikow wojny w W ietnamie czy Afganistanie. Podowczas nikt się nad tymi sprawami nie zastanawial... Tylko stosunkowo nielieznym udalo się przeciež po jakimš czasie — ze względu na wyksztalcenie i zdolnošci — znaležč zatrudnienie w kancelariach sztabowych i putkowych, przy budowie fortec i umocnien itp., by nie uczestniczyč juž bezpošrednio w akcjach bojowych i pacyfikacyjnych. O tej grupie częšciej się tež wspomina, podobnie jak o poetach i prozaikach kaukaskich, piszących po polsku, ale tež i publikujących w wychodzących na Kaukazie pismach rosyjskich. Byli wsrod nich i tacy, ktorym šmierč wydawala się jedynym godnym rozwiązaniem. O samobojstwach popelnianych na Kaukazie niewiele potrafimy powiedziec o ich liczbie rowniež. Bylby to temat dla niejednego studium o granicach wytrzymalosci ludzkiej psychiki w warunkach ekstremalnego stresu egzystencjalnego. Elžbieta Lijewska, autorka rozprawy doktorskiej o Wladyslawie Strzelnickim, jednym z najbardziej utalentowanych poetow grupy kaukaskiej, ma niewątpliwie rację, kiedy cytując jego przejmujący poetycki list z Karabachu o dojmującym pragnieniu šmierci, powiada, iž „takich slow i takich pragnien nie dyktowala romantyczna moda, lecz rzeczywistosc, w jaką wtloczeni zostali polscy zeslancy na Kaukazie”36. 0 glębi dramatu zestanczej3456

34 Tamže, k. 21. 35 Zob. M. Gralewski, op. cit., s. 117. 36 E. Lijewska, Kaukaz Wiadyslawa Strzelnickiego, maszynopis rozprawy doktorskiej napisanej pod kierunkiem prof, dr hab. Z. Trojanowiczowej, Poznan 1995, s. 29.

Przedmowa XVII egzystencji swiadczy tei liczba przypadkôw „popadnięcia w obląd”, „niepelnego rozumu”, często šmierci w tym stanie. Tego rodzaju dylematów moralnych nie przezywali Polacy wcieleni do Korpusu Syberyjskiego, zwlaszcza w Syberii Wschodniej, skąd dotari do nas niejeden przekaz o tym, že žolnierze nie tylko nie mieszkali w koszarach, ale nawet chodzili po cywilnemu, a utrzymywali się z udzielanych lekcji. W jakiejš mierze „ulgi” te wynikaly z braku wystarczającej liczby budynków koszarowych, przerazliwej w nich ciasnoty; pamiętač jednak trzeba, že zgoda na ich opuszczenie dia przeciętnego chlopa-žolnierza mogia stanowic nie uiatwienie, lecz trudny do pokonania problem. Ježeli jednak tylko udalo się znaležč sposoby zarobkowania, m oina bylo bez vviększego trudu omijač obowiązujące na papierze przepisy. Oczywiscie dotyczylo to przede wszystkim grona mającego chočby minimalne wyksztalcenie. I to zarówno wcielonych do wojska, jak skazanych na katorgę lub osiedlenie. Dia miejscowych wladz— poczynając od gubematorów poprzez komendantów poszczególnych zakladów, urzçdnikôw wszystkich szczebli, po zamoinych kupców i przedsiębiorców — przybycie na te dalekie tereny wyksztalconej i utalentowanej mtodzieiy bylo prawdziwym darem niebios: wszçdzie — wbrew wyraznemu zakazowi samego Mikolaja I — uzywano ich wlasnie „do pisma”: do wszelakich prac biurowych, sporządzania sprawozdan, nie mowiąc juž o wlasnie podjętych na polecenie administracji centralnej pracach statystycznych. Niektórzy ze zwierzchników nie wiedzieli w ogóle, czego się od nich wymaga w nadsytanych zarządzeniach ze stolic i bez wahania powierzali wykonanie obowiązkč>w podleglym im katoržnikom czy žolnierzom. Zdarzalo się, jak wspomina jeden z pamiętnikarzyi ii wypelnial byl j akies dokumenty dotyczące opinii o samym sobie! A czyž mògi sobie wymarzyc wspanialszych nauczycieli dia swej progenitury komendant Usola — warzelni soli pod Irkuckiem, gdzie zatrudniano skazanych na cięžkie roboty w zaktadach — niejaki Andriej Mewius, nizli Juliana Sabinskiego do nauki jçzykôw obcych, Leopolda Niemirowskiego do nauki rysunku, Wolfganga Szczepkowskiego do nauki muzyki? Trzeba zresztą przyznač, že miai dobre rozeznanie i wiedzial, kogo sobie zostawic, a kogo odeslač za Bajkal. Chętnych do pobierania prywatnych lekcji (jçzykôw obcych, muzyki, rysowania, tanca itp.) nie brakto i na linii orenburskiej. Chyba nie miniemy się z prawdą, stwierdzając, iž w 1. polowie X IX wieku nieomal wszyscy cokolwiek umiejący polscy zeslancy znajdowali sobie — po jakirns czasie — odpowiednie zajęcie, a niektórzy byli wrçcz „rozrywani” (jak np. Julian Sabinski czy Piotr Borowski). Dotyczylo to równiei zeslanców-lekarzy o wieloletniej praktyce, jak wspomniany juž dr A ntoni Beaupré, jako i tych, którzy studiów nie zdolali ukonczyč. Niski poziom opieki zdrowotnej sprawiat, iž wbrew wyraznym zakazom zajmowali się oni leczeniem: sam gubernator w powažnych przypadkach wolal naruszyč instrukcję i skorzystač z pomocy wybitnego specjalisty, nizli zdawad się na opiekę miejscowego felczera czy medyka nie posiadającego stosownych kwalifikacji. Podobnie postçpowali inni urzędnicy, a takže miejscowa ludnošč, z odleglych niejednokrotnie miejscowosci przybywająca do cieszących się renomą lekarzy, oficjalnie pozbawionych prawa uprawiania swego zawodu, a faktycznie z leczenia się utrzymujących. Wszystkim tym „nieprawidlowošciom”, ulatwiającym žycie zestancze, sprzyjala ogromna odleglošč od centrum: brak linii kolejowej, nieczęste kontrole, o których zazwyczaj dowiadywano się zawczasu, by móc

X V III Przedmowa spokojnie natožyč komu trzeba kajdany, a kogo innego na czas inspekcji zatrudnič zgodnie z tym, co figurowalo w papierach. Nawet na Kaukazie sciegienszczykowi Franciszkowi Pantoczkowi, farmaceucie z wyksztalcenia i zawodu, powierzono w Pulku Kabardynskim zarządzanie apteką, gdzie dzięki wiedzy fachowej szybko awansowat: w 1850 roku byt juž oficerem i uzyskal przeniesienie do Tyflisu, a do kraju wrocil w stopniu emerytowanego pulkownika. O

wiele trudniej przychodzilo uložyč sobie žyde zeslancom z warstw nižszych, lecz i oni

dorabiali do skromnego žoldu, trudniąc się rzemioslem, uslugami w domach, malowaniem, remontowaniem, krawiectwem czy szewstwem. Częšciej tež zawierali związki malženskie z miejscowymi pannami, co przez ogöt zeslancöw traktowane bylo niemal na röwni ze zdradą, jako že oznaczalo z reguly rusyfikację, w następstwie obovviązku — zgodnie z prawem malženskim z 1836 roku — wychowania dzieci w obrządku prawostawnym. Nie wynika stąd, by nikt nie stykal się na zeslaniu z pospolitą biedą: i takie swiadectwa się zachowaly. Dzialalnošč Ogolöw — owych znakomicie zorganizowanych i korzystających z pomocy komitetöw krajowych organizacji samopomocowo-oswiatowych (przy Ogolach dzialaly z reguly i biblioteki), ich kas zapomogowo-pozyczkowych — o nieustających potrzebach wymownie swiadczyla. Praca przy wydobywaniu rudy, owszem, zdarzala się, ale — jak stwierdzają pamiętnikarze — nie trwala dlugo i nikt nie byl nią przeciąžony. W kopalniach — na przodkach — odbywali karę wylącznie kryminališci. W dobrze rozumianym interesie wlasnym miejscowe wladze przybytych bieglych w pišmie katorznikow woleli zatrudniač inaczej. Totež utrwalone w literaturze i malarstwie wyobrazenie przykutego do taczki katoržnika daleko odbiegalo od stanu rzeczywistego. Nie chcemy bynajmniej powiedziec przez to, že zeslanie „do miejsc bardziej lub mniej oddalonych”, že się poslužymy oficjalną terminologią, naležalo do kar lekkich. Juž sama droga stanowila cięžkie przežycie, o jakim ze zgrozą wspominają wszyscy pamiętnikarze. Podobnie okres rekrucki w wojsku — o ktorym nie mniej zlego napisano. Następnie služba w obcym šrodowisku, bez znajomošci języka, bez poslug religijnych. Wladze centralne i miejscowe nie stawiaiy wprawdzie przeszkod w budowaniu kaplic i kosciolöw, ale potrzebne byly na to šrodki (i naplywaly one najczęšciej z kraju), a nieprzebyte obszary stwarzaly dodatkowe utrudnienia: księžy bylo zbyt malo, totež pojawiali się w odleglych miejscowosciach rzadko... Wreszcie — gdy się juž jakoš „urządzono” — i to nawet nie najgorzej — pozostawalo zawsze dojmujące uczucie tęsknoty za krajem, bliskimi, za przyrodą ojczystą, niepewnosc, czy i kiedy się wroci. Jako symbolem owego stanu ducha zeslanca poslužyč się chyba najlepiej opisaną przez dekabrystę Mikolaja Lorera postacią sędziwego wspolwygnanca z Kurganu w gubemi tobolskiej, ktory zawsze „o tej samej porze wychodzil za miasto wzdluž wielkiego traktu, ktory wiodi w kierunku Rosji i jego umilowanej Polski”, a zapytany, czemu na spacery nie wybiera innych malowniczych okolic, odparl: „Za každym razem, gdy spaceruję po tej drodze, raduje mnie myšl, že chočby o dwie wiorsty zbližam się do swoich...”^ . 37

37 Cyt. wg: J. Trynkowski, Pdskie krajobrazy Sybiru, „Przegląd Wschodni”, 1991, z. 2, s. 365; tamže glębsza analiza wykreowanego w wyobrazni zeslancöw kraju rodzinnego — ojczyzny ich mlodošci, a takže niejednokrotnych rozczarowan po powrocie do utraconej Arkadii, ktöra okazywala się calkiem inna, obca i nieprzychylna.

Przedmoiva XIX Nie možna naturalnie zapominač, že bardzo wiele zaležalo od tego, na jakiego się natrafilo zwierzchnika— ješlibyl nim sadysta o prymitywnym charakterze, jak Waška Kriwcow z omskiej twierdzy, opisany przez Szymona Tokarzewskiego i J6zefa Boguslawskiego z jednej strony, a przez Fiodorą Dostojewskiego z drugiej — wowczas žyde tych, ktorzy nie deszyli się jego względami zamieniato się w koszmar. Jak miecz Damoklesa wisiala nad wszystkimi nie naležącymi do „stanow nieopodatkowanych” (tj. szlachty wylegitymowanej lub z nadania czy uzyskanego dyplomu oraz duchowienstwa), bądž pozbawionymi na mocy wyroku praw stanu — kara chlosty, upokarzająca i, gdy liczba — idąca w tysiące — zadanych raz6w kija, batoga przekraczaia granice wytrzymalošci, prowadząca do šmierci w derpieniach. Karę chlosty stosowano nagminnie w wojsku (choč nie tylko tam). Wprawdzie w 1845 r. knut — rzemien twardy niczym wąska szyna, ktčrego ostre kanty wpijaly się w cialo skazanca, przecinając je do košei — zastąpiony zostal bardziej „humanitamym” batogiem zakonezonym trzema dlugimi koncami z rzemienia, možna nim bylo takže, j eželi wyrok opiewal na kilka tysięcy uderzen, ušmiercič ofiarę. I ušmiereano w majestacie prawa. Obecny przy egzekucji lekarz wojskowy mogt, co prawda, przerwač egzekucję, gdy stwierdzal, iž jej kontynuowanie zagraža žyciu katowanego (jak to mialo np. miejsce w przypadku Ksawerego Szokalskiego w 1837 roku, zob. biogram); w6wczas chlostę przerywano, gdy zaš zadane rany vvygoily się, wykonanie kary ponawiano. Egzekucja tzw. przegnania przez „zieloną ulicę” (s k iv o z stroj) odbywala się publieznie: skazany przywiązany za ręce do karabinu (lub kilku przytroczonych do siebie karabin6w) byt, przy akompaniamencie werbli zagluszających jęki, początkowo prowadzony, a następnie wleczony pomiędzy dwoma szpalerami vvymierzających razy žolnierzy (najczęšciej po pięciuset w každym szeregu): jeden raz, gdy kara opiewala na tysiąc batogow (kij6w ), dwa razy— gdy byl skazany na dwa tysiące itd. Po zakonezeniu lub przerwaniu egzekucji — trafial do lazaretu, a gdy się ostateeznie wylizal z ran, ruszal w dalszą drogę na zeslanie lub wracal do swojej jednostki. I byl to — jak zgodnie piszą pamiętnikarze — widok codzienny w každej jednostce wojskowej: rytual porannych kar cielesnych... Piotr Wysocki wytrzymal zasądzone mu za probę ucieczki w czerwcu 1835 roku tysiąc kijow (egzekucja odbyla się w 1836 roku w Zakladzie Nerczynskim przed wyslaniem go — po dlužszym pobycie w szpitalu — do Akatuja). Na grobie zakatowanego okolo 1835 roku Lewandowskiego, ktčrego imienia nie znamy, a wiemy tylko, že nie wytrzymal trzech tysięcy kijow, umieszczono na krzyžu napis: „Tiitaj pochowany jest Lewandowski // Zabčjcą jest general Perowski”. A przeciež general Wasilij Perowski uchodzil za jednego z najlepszych wielkorządcow Kraju Orenburskiego, w dodatku przychylnego polskim zeslancom... O losie Lewandowskiego, podobnie jak i o začwiczonych na šmierč przywodcach tzw. spisku omskiego z księdzem Janem Sierocinskim na ežele opowiadano sobie z ust do ust, pisano tež o tym juž vvspolczešnie na emigraeji, co odnotowujemy w biogramach. A o iluž zakatowanych w ten sposob žolnierzach nie zachowala się nigdzie žadna wzmianka? O karze chlosty we wszystkich jej formach (od kilkunastu rozg po kilka tysięcy kijčw ), odbieranej jako upokorzenie, hahbę — stąd nierzadkie popelniane przed jej wykonaniem samobojstvva — lub oznaczającej wyrok šmierci, naležy pamiętač, gdy czyta się w biogramach krotkie wzmianki o przynaležnošci stanowej, o pozbawieniu praw stanu.

XX Przedmowa I

to naležy mieč na uwadze, gdy czyta się w biogramach krótkie wzmianki o przynalež-

nošci stanowej, o pozbawieniu praw stanu. Przy wyroku „cięžkie roboty” (katorga) nie odnotowujemy za každym razem, iž katoržnik byl automatycznie skazany zarazem na pozbawienie praw stanu, tytulów oraz konfiskatę majątku, poniewaz stanowilo to niejako częšč skladową owej kary, ani tež faktu pozbawienia go prawa korespondencji z rodziną i przyjaciólmi. Zaznaczamy natom iast— ilekroč o tym wiemy— kto z kolegów (a zwiaszcza ich žon) w imieniu skazanych na katorgę korespondencję taką prowadzit. Jako oczywistosc traktujemy tež zasadę, iž po odbyciu kary cięžkich robot przenoszono skazanca na osiedlenie, a dopiero potem mògi uzyskač kolejne ulaskawienia— zgodę na wyjazd do europejskiej Rosji i wreszcie do kraju. N ieco interesujących danych udalo się odnaležč na tem at powrotów do kraju (związanych przede wszystkim z manifestem koronacyjnym Aleksandra II z 26 sierpnia 1856 r.). Powroty te rozciągnęly się na wiele lat, jako že nie byla to amnestia obejm ująca automatycznie wszystkich: o každym musialy wydac opime miejscowe wladze, potem III Oddzial Kancelarii W lasnej JCM ošci, następnie wladze gubemi, do których się zeslaniec udawal, winny byly potwierdzic swoją zgodę na jego powrót, by wreszcie podpisač ją mògi sam car Większošč takie dokumenty otrzymywala, nie zawsze jednak miala šrodki na oplacenie podrožy: uzyskiwano więc zasilki, požyczki, bądž wyruszano w drogę znowu etapem, tj. na koszt skarbu, zatrzymując się po drodze w kolejnych etapowych więzieniach. Byli jednak i tacy (np. ksiądz Piotr Sciegienny, i nie tylko on jeden), którym zgody na powrót odmówiono. Obiegowa opinia, iž powracających z Sybiru witano w kraju jako bohaterów narodowych z otwartymi ramionami, tež nie zawsze się potwierdza. Istotnie nie trudno bylo urządzič się synom zamožnych rodzin (np. Aleksandrowi Bielinskiemu, Andrzejowi Deskurowi i im podobnym), nawet j eželi zastawali m ajątek rodzinny w položeniu ekonomicznym nie tak dobrym, j ak go byli opušcili. Zdarzali się wszakže i tacy, którzy dorabiali się na Syberii fortuny, zwiaszcza w kopalniach zlotą. Z kolei fachowcy znajdowali glównie zatrudnienie w Ordynacji Zamojskiej, której zarząd wyražnie sprzyjal powracającym z zestania (podobnie jak Dyrekcja Kolei Zelaznych). Jednakže niejeden z wiesniaków, steranych wiekiem, obarczonych rodziną, przybywal do swych bliskich pogrąžonych w nędzy lub niedostatku, na komomem, stając się dia nich dodatkowym cięžarem, nie miai z czego się utrzymač i jak zarobič na žyde. Swiadczą o tym liczne prošby o zapomogi, zachowane w aktach Komisji Spraw Wewnętrznych i Duchownych, przesylane z rožnych miejsc Królestwa Polskiego, poswiadczane przez miejscowych wójtów lub wladze policyjne, z których wyziera prawdziwa rozpacz. Kraj wysniony okazywal się obcy, zmieniony, nieprzychylny. Gorycz, jakiej dawal upust w swych listach konarszczyk znany z nielatwego charakteru W ojciech Uminski, brala się nie tylko z subiektywnego sądu. Nie odbiegato wszak od prawdy, kiedy pisat z Zytomierza do Rožy Sobanskiej: „Znajomi dawniej poumierali jedni, drudzy zupelnie przemienili się w uczuciach i milošci bližniego. Których pozostawilem dziečmi, są juž ojcami familii i dia mnie są juž obcemi, których znalem w dobrym bycie, dziš są ubogimi, a których zostawilem w sytuacji lub nic nie mających — dziš mają krocie. W ogóle wszystko się zmienilo, nie

Przedmowa XXI 38

tylko ludzie, ale nawet sama natura, gdyž i klim at jest zimniejszy jak dawniej” . Nie inaczej przedstawiala się sytuacja tych, ktorym udalo się zbiec na emigrację i oni, jak np. Przemyslaw Sliwowski, okazywali się w sytuacji žaiste dramatycznej, bez pracy i srodköw do žycia... N ie przeto dziwnego, že znajdowali się i tacy, ktorzy od ražu skladali prošby o zgodę na pozostanie na Syberii, motywując je wiekiem i brakiem jakichkolwiek związk6w z rodziną w kraju pozostalą, inni zaš — po rozejrzeniu się w ojczyžnie — wracali z powrotem do kraju wygnania. O nich takže mowa w slowniku. * * * Na zakonezenie naležaloby kilka sl6w powiedzieč o sporej plice fiszek zawierających rožnego rodzaje informaeje o osobach, ktörych nie wlączylišmy do slownika. Najczęstszym powodem byl — jak juž wspominalismy — zbyt lakoniezny zapis archiwalny. Powodowal on, iž niejednokrotnie trudno byto odrožnič przestępcę skazanego za morderstwo lub inne pospolite przewinienia od uczestnika powstänia (szczegolnie w latach 1 8 3 2 -1 8 3 4 skazani za „grabieže i zaböjstwa” oraz „wloczęgostwo” okazywali się najczęšciej wlasnie powstancami: jako grabiež traktowano zabör kasy miejskiej czy powiatowej na rzecz insurekeji, zabojstwa dotyczyly udzialu w potyczkach, zaš wloczęgostwo — ukrywania się przed aresztowaniem po rozwiązaniu oddziatu). W wielu wypadkach przy braku takiej pewnošci z danego nazwiska wypadlo zrezygnowac. Przyktadem može stužyč Bazyli Mroczkowski, dymisjonowany chorąžy (praporszczik) , obwiniony o podpalenie domu i inne przestępstwa

(protiwozakonnyje postupki) w 1847 roku3839, lub cyrkulowy z W ilna, Konstanty Mitamowski, za nadužycia i „pohanbienie” 14-letniej szlachcianki 14 stycznia 1852 roku zdegradowany na szeregowca jednego z oddzialöw Korpusu Stražy Wewnętrznej40. N ie znaležli się tutaj takže chtopi skazywani za nieposluszenstyo wobec swych dziedzicöw. Nie wlączylišmy tež dziesiątk6w nazwisk wymienianych przez rozmaitej mašei denuncjatoröw, osob, o ktörych niezego konkretnego eiž sami nie potrafili powiedziec, a wladze miejscowe i centralne ustalič ich bližszych personaliöw i przyįpisač konkretnych przewinien. Nie wiemy więc np., czy byl tylko wytworem fantazji denunejatorskiej 6w Walerian Celinski, rzekomy založyciel organizacji M šciciele Polski41, stawiającej sobie za zadanie zaböjstwo za jednym zamachem cara, w. ks. M ichala Pawlowicza i Iwana Paskiewicza, zeslaniec, ktory 3 0 maja 1832 roku popetnit samoböjstwo, czy tež opowiesci te dotyczą figurującego na lišeie Agatona Gillera odbywającego službę w Tarze powstanca o tym nazwisku? Podobnie zrezygnowališmy z wszystkich tych, o ktorybh wiadomo bylo jedynie, že m ają przybyč lub wlašnie przybyli na katorgę, jak 6w Filip Cepilin, ktory od dwöch lat — wedle danych urzędowych — winien juž byč na katordze, a pojawil się w Syberii Wschodniej dopiero w listopadzie 1855 roku, podobnie jak skazana na 8 lat cięžkich roböt niejaka Karolina 38 39 40 41

Tamže, s. 372. RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. V, k. 62v -63, z kartoteki J. I. Sztakelberga (dalėj: JIS). RPB, zesp. 692, vol. 185, k. 14v.-15 GIS) GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 7, poszyt 128, k. 3 4 5 -3 4 6 (wg materialow F. Nowinskiego).

X X II Przedmoma Genrlachodter42 i wielu im podobnych. Caly pakiet owych informacji i pseudoinformacji musialby byč dokladnie zweryfikowany, co przekraczalo nasze možlivvošci. Wšrod licznych zapisow i korespondencji urzędowej zwraca uwagę tajemnicza historia niejakiego Jana Mireckiego, skazanego — zgodnie z vvyrokiem konfirmowanym przez wodza naczelnego Armii Czynnej — „za probę wystąpienia z bronią w ręku przeciwko legalnemu rządovvi i naruszenie porządku publicznego” na karę šmierci, zamienioną na cięžkie roboty, ktore odbywal w gorzelni w Aleksandrowsku. W 1835 roku podjąl pr6bę ucieczki, zostal schwytany i po wymierzeniu mu kary chlosty (150 rozeg) odeslany za Bajkal na katorgę nerczynską, o czym gen.-gubem ator Syberii Wschodniej informovval 3 V III 1850 roku III OddziaI, okrešlając zeslanca jako uczestnika powstania 1831 roku. W listopadzie t. r. Jan Mirecki mial byč przeniesiony na osiedlenie. Wowczas wyszlo na jaw, iž osoba o takim imieniu i nazwisku istnieje tylko na papierze, že — j ak suponowaly vvladze miejscowe — powstala na skutek pomylki kancelaryjnej. Tak brzmial ostateczny wniosek w tej sprawie podjęty43. Czy rzeczywišcie zgodny z prawdą? A može Janowi Mireckiemu po prostu udalo się to, za co przed kilkunastu laty wymierzono mu chlostę, tj. zbiec z katorgi? Tego się nigdy nie dowiemy. Wylączylismy tež spošrod „zeslafic6w” sporą grupę absolwentow wilenskiej Akademii Medyko-Chrurgicznej, powstalej po zamknięciu w wyniku represji popowstaniowych Uniwersytetu Wilenskiego i zlikwidowanej po 10 latach w 1842 roku. Mimo ii formalnie— poza tymi, ktčrym udowodniono dzialalnošč spiskową — nie mieli oni statusu zeslancovv, faktycznie zostali rozproszeni po bezkresnych obszarach Cesarstwa rosyjskiego, poddani dozorowi policyjnemu, początkovvo nawet z zakazem oddalania się od miejsc zamieszkania (dozor ten zniosl dopiero Aleksander II po šmierci M ikolaja I). Odbywali bardzo często (zwlaszcza studenci skarbowi) službę jako lekarze wojskowi, poddani rygorowi obowiązującemu w armii, ich korespondencja byla perlustrowana, na urlop do rodziny musieli uzyskiwač specjalne zezwolenia, niejednokrotnie nie udawalo im się to do konca žycia. Wielu z nich trafilo na Syberię. Czymže więc w istocie — poza brakiem formalnego wyroku — rožnili się od grona zestancow? Znakomicie przygotowani do zawodu przyczynili się — wespol ze skazanymi przez sądy i wyslanymi administracyjnie kolegami oraz rodakami przybylymi dobrowolnie w skutek trudnošci znalezienia pracy w kraju — do polepszenia stanu zdrovvotnego ludnošci miejscowej, szerzenia ošwiaty medycznej44. Odszukanie ich imion, ustalenie losow, a takže zgromadzenie rozproszonej spušcizny — to kolejne zadanie dla badaczy. * * * Aby nie powiększač nadmiemie częšci bibliograficznej, w wypadku, gdy žyciorysy zestanc6w znajdują się w Polskim slowniku biograficznym bądž w wydanym w 1990 roku przewodniku biograficznym pt. Uczestnicy ruchotu vuolnošciovuych w latach 1832-1855, 42 Tamže, zesp. 712, inw. 1, vol. 66, k. 59. 43 RGIA, zesp. 1286, inw. 12 , vol. 1045, k. 1 , 3v; tamže, inw. 13,1851, vol. 879, k. 110 - 12 , 2 1 -2 4 (JIS). 44 Zob. J. Trynkowski, Maciej Loįvicki ijego „Lėkarsko-praktyczne notatki" (w druku).

Przedmowa X X III a takže w Nourym Korbucie, ograniczamy się do wymienienia tylko tych pozycji bibliograficznych, na ktore powolujemy się w žyciorysach zeslanczych, oraz tych, na ktore dotąd nie zwrocono uwagi, bądž tež wydanych w ostatnich latach. Z kolei ze względu na istniejące rčžnice w nazewnictwie stopni wojskowych rosyjskich i polskich (w wojsku polskim, podoficer to žolnierz posiadający jeden ze stopni wojskowych wyzszych od starszego szeregowca, lecz nižszych od stopni oficerskich; w armii rosyjskiej unteroficer to konkretny stopien (jeden z kilku podoficerskich), zaznaczamy kazdorazowo obok polskiej — nazwę rosyjską, podobnie jak stopien chorąžego (chorunįyj lub praporszczik). Sporo trudnošci nastręczala pisownia nazw geograficznych, zwlaszcza malych miejscowošci, ktore bądž zniknęly z шару bądž zostaly przemianowane. Z wielu form zapisow wspolczesnych wypadato wybrac jeden (np. Troicko-Saw sk, Troickosawsk, Troickosewsk, Akatuj, A katuja), byč može nie zawsze najbardziej fortunny. Nie udalo się (z tzw. przyezyn obiektywnych) zrealizowac zamiaru opracowania indeksu nazw geograficznych, со by z pewnošcią problem ten w znaeznej mierze uporządkowalo. Slownik — jak juž podkrešlalam — jest wynikiem wysilku zbiorowego: przy opracowywaniu poszczegolnych biogramow užyczyli nam wypisow archiwalnych i fragmentow swych kartotek Wlodzimierz A. Djakow z Moskwy i Jurij I. Sztakelberg z Petersburga: bez tej ostatniej, o ilež ubožsze bylyby žyciorysy zeslancow z ziem zabranych (i nie tylko one); sondažową kwerendę w Grodnie przeprowadzila Swietlana Kul-Selwerstowa i jej uezen Aleksander Radiuk, a takže Jan Trynkowski, ktory opracowal tež częšč przebogatego zespolu diecezji rzymskokatolickiej mohylewskiej ktorej podlegaly wszystkie parafie w Cesarstwie — poza Kr6lestwem Polskim — w tym takže Syberia i wojsko z archiwum w Minsku (przede wszystkim spisy rzymskokatolickiej parafii nerezynskiej za 1856 rok i takiejž parafii Korpusu Orenburskiego za 1853 rok) oraz wylowil interesujące nas dokumenty z archiwum w K am ienai Podolskim; z zespolu Twierdzy Pietropawlowskiej informaeje о pobycie w jej kazamatach Polakow wyszukala na naszą prošbę Maryna Wierszewska; wyniki swej wieloletniej kwerendy w Irkucku, z ktorej tylko częšč weszla do jego cytowanej wielokrotnie ksiąžki, przekazal nam Franciszek Nowinski; materialy о zeslaneach w Iszymiu z zasob6w Biblioteki im. Zielinskich w Plocku i archiwum prywatnego — Janusz Odrowąž-Pieniąžek, kt6ry przejrzal na naszą prošbę takže biogramy Ignacego Orpiszewskiego i Gustawa Zielinskiego; Aleksander Gieysztor przekazal nam odbitkę kserografiezną rękopisu Jakuba Gieysztora pt. „Towarzysze wygnania 1 8 6 3 -7 3 , jak i ludzie, z ktorymi bližsze listowne mialem stosunki”, ze zbiorow wilenskich; uzupelniające mate­ rialy dotyczące zeslancow z Lubelszczyzny, a takže wszystkich powracających do kraju i znajdujących zatrudnienie w Ordynacji Zamojskiej z Archiwum w Lublinie i Biblioteki im. Lopacinskich, uzyskališmy dzięki žyczliwošci Stanislawa Wišniewskiego; dokumenty z Archiwum w Suwalkach užyczyli nam Zygmunt Filipowicz i Tadeusz Radziwonowicz. Obszerne, oparte na szczeg6lowych poszukiwaniach archiwalno-bibliotecznych žyciorysy, opracowane przez Jerzego Borowczyka, poslužyly za kanwę biogramow filomatow i Шаге tow oraz uezniow z Krož; korzystališmy tež z jego žrodlowej rozprawy pt. „Rekonstrukcja procesu filomat6w i filaretow 1 8 2 3 -1 8 2 4 ” (Poznan 1998). Dodatkowe kwerendy w Petersburgu i Moskwie prowadzity W iktoria Sliwowska i Zofia Strzyzewska, ktorej zawdzięczamy

XXIV Przedmowa zwlaszcza liczne ušcišlenia tyczące się zeslanych do Permu; w Moskwie — Ludwika Kasznicka. Poszukiwaniami w Warszawie (Archiwum Glowne A kt Dawnych, Biblioteka Narodowa), w Kömiku, Krakowie oraz Kijowie i Lwowie — zajmowala się nižej podpisana. Wyroki dotyczące czlonkow Związku Bratniego Mlodziežy Litewskiej wypisal nam Leonid A. Gorizontow, zaš dane z wielotomowych akt šledczo-sądowych brad Dionizego i Onufrego Skaržynskich i os6b z nimi związanych — Galina M. Makarowa. „Irkutskije Gubiernskije Wiedomosti” wertowala — takže dla potrzeb slownika — Barbara Jędrychowska. Korzystališmy tež z materialöw zgromadzonych w Irkucku i Czycie przez Dorę Kacnelson i Boleslawa Szostakowicza, co može nie znalazlo naležytego odzwierdedlenia w częšd bibliograficznej ¿yciorysöw, jako že bylo juž wykorzystane w wymienionych wyzej kompendiach. Zyciorysy zeslaricöw-pisarzy przejrzane zostaly i uzupetnione prfez Jerzego Fiečkę, pisarzy-„Kaukazczyk6w” — przez Elžbietę Lijewską, a ks. Krzysztofa Szwermickiego — przez Zofię Trojanowiczową. Bieg ¿yda Piotrą Wysockiego ze znajomošcią rzeczy ocenil Wladyslaw Zajewski, biogram Bronislawa Zaleskiego zaš ušdšlit i uzupelnil Andrzej Zielinski. W pracach przy redagowaniu wersji ostatecznej služyla nam pomocą Anna Brus. Ogromny trud w przeczytanie i uzupelnienie pierwszej wersji slownika wniešli Jan Trynkowski i Zbigniew W ojcik. A takže wszyscy — dawni i nowi — autorzy prac, monografii, artykulöw i publikacji materialowych, z ktorych czerpališmy informacje o žydu zeslaricöw — od Szymona Askenazego i Michata Janika poczynając, a na Roberde Bieleckim i Piotrze Szarejce koricząc... Mimo pelnej swiadomosci, iž nie wykorzystališmy wszystkich istniejących zasobow zrodlowych, že w dokonanej pracy nie brak wszelkiego rodzaju — jak mawial prof. Stefan Kieniewicz — „mylėk”, lub — wedle okrešlenia jednego z bohaterow niniejszej ksiąžki, konarszczyka Gaspera Maszkowskiego — „będzie mnostwo bąkow”^5, niechybnie będzie, wbrew wszelkim staraniom... — zdecydowališmy się jednak postawic kropkę i oddač ten gromadzony przez wiele lat material, w miarę uporządkowany, do rąk czytelnikow, žywiąc nie tylko nadzieję, že będą zeri czerpač požytek przy rožnych opracowaniach, ale i — z biegiem czasu — ušdšlą i uzupelnią rozpoczętą przez nas robotę. Wypada tež poinformowač, že niniejsza publikacja powstala dzięki dofinansowaniu z przyznanego przez Komitet Badan Naukowych grantu (nr projektu badawczego: 1 P I08 043 04; 1 H 01G 0 62209). Za wszelkie uwagi, dodatkowe informacje, dostrzežone pomylki — przesylane na adres Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk (0 0 -2 7 2 Warszawa, Rynek Starego Miasta 29/31) — z gory serdecznie naszym užytkownikom dziękujemy, informując zarazem, iž kontynuujemy prace nad kartoteką i komputerową bazą danych zeslaricöw postyczniowych.

Wiktoria Sliwowska

45 Z listu G. Maszkowskiego do E. Iwanowskiego z 1 VI 1879 r.; cyt. wg: J. Trynkowski, Dlaczego G asper Maszkowski nie pozostawil m pom nien?, „Niepodleglošč i Pamięč”, 1996, nr 5, s. 128. „Bąk” — to wedlug Slownika warszawskiego: „przen. bląd, pomylka, omylka, glupstwo, byk; strzelič bąka = zrobič bląd" (t. I, Warszawa 1900, s. 108).

W ykaz skrotow nazw archiwow, bibliotek, instytucji i organizacji

AG AD — Archiwum Glöwne A kt Dawnych (Warszawa) Akad. M ed.-Chirurg. — Akademia Medyko-Chirurgiczna w Wilnie AmS — A kta miasta Suwalki A O Z — Archiwum Ordynacji Zamojskiej A PL — Archiwum Panstwowe w Lublinie A PL — Archiwum Panstwowe w tom žy A P w Krakowie — Archiwum Panstwowe w Krakowie APS — Archiwum Panstwowe w Suwalkach B. C zart. — Biblioteka Czartoryskich w K ra­ kowie (Kraköw) BK — Biblioteka Komicka PAN B. IBL — Biblioteka Instytutu Badan Literackich PAN w Warszawie BJ — Uniwersytet Jagiellohski. Biblioteka Jag iello h sk a

B. K U L — Biblioteka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego B t — Wojewodzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima topacinskiego w Lublinie BN — Biblioteka Narodowa Zaklad Rękopis6w w Warszawie B. Ossol. — Biblioteka Zakladu Narodowego im. Ossolinskich Polskiej Akademii Nauk we Wroclawiu B. PAN (Kraköw) — Biblioteka Polskiej Aka­ demii Nauk w Krakowie B. PAN (Warszawa) — Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Warszawie B R — Biblioteka im. Raczynskich w Poznaniu. B U W — Biblioteka Uniwersytecka w W ar­ szawie BZ — Biblioteka im. Zielinskich Towarzystwa Naukowego Plockiego CD IA U (Kijow) — Centralnyj Dierzawnyj Istorycznyj Archiw Ukrainy (Centralne Panstwowe Archiwum Historyczne Ukrainy w Kijowie)

CD IAU (Lwöw) — Centralnyj Dierzawnyj Istorycznyj Archiw Ukrainy (Centraine Panstwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie) C G A Kar. (Pietrozawodsk) — Centralnyj Gosudarstwiennyj Archiw Karielii (Pietrozawodsk) (Panstowe Archiwum Karelii w Pietrozawodzku) CG A Kazachstanu— Centralnyj Gosudarstwiennyj Archiw Kazachstana (Centraine Panstwowe Archiwum Kazachstanu) D A ChO — Dierzawnyj Archiw Chmielnickoj Obiasti (Archiwum w Kamiencu Podolskim, filia Panstwowego Archiwum Okręgu Chmielnickiego) GACzO (Czita) — Gosudarstwiennyj Archiw Czitinskoj Obiasti (Panstwowe Archiwum Obwodu Czytynskiego) G A IO (Irkuck) — Gosudarstwiennyj Archiw Irkutskoj Obiasti (Panstwowe Archiwum O b­ wodu Irkuckiego) G A O O (Orenburg) — Gosudarstwiennyj A r­ chiw Orienburgskoj Obiasti (Panstwowe A r­ chiwum Obwodu Orenburskiego) G A PO — Gosudarstwiennyj Archiw Berniškoj Obiasti (Panstwowe Archiwum Obwodu Perm­ skiego) G A R F (Moskwa) — Gosudarstwiennyj A r­ chiw Rossijskoj Fiedieracji (Panstwowe A rchi­ wum Federacji Rosyjskiej w Moskwie) Gimn. Woj. Lub. — Gimnazjum Wojewodzkie Lubelskie IH P A N — Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk Inst. Agron. — Instytut Agronomiczny na Marymoncie KRPiS — Komisja Rządowa Przychodöw i Skarbu KRSpr. — Komisja Rządowa Sprawredliwosci KRSW iD — Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych K RW — Komisja Rządowa Wojskowa

XXVI Wykaz skrotow nazw arcbiwow, bibliotek, instytucji i organizacji KŠ — Komisja Šledcza LM AB (Wilno) — Lietuvos Mokslu Akademi­ jos Biblioteka (Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk) LNB ANUkr. (Lw 6 w) — (Naukowa Biblio­ teka im. W. Stefanika Akademii Nauk Ukrainy we Lwowie) LVIA (Wilno) — Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas (Litewskie Pafistwowe Archiwum Historyczne) MmL — Magistrat m. Lublina M SW — Ministerstwo Spraw Wewnętrznych MSZ — Ministerstwo Spraw Zagranicznych M. Literatury — Muzeum Literatury im. A . Mickiewicza w Warszawie M. Wojska Pol. — Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie N A R T (Kazan) — Nacjonalnyj Archiw Riespubliki Tatarstan (Kazan) (Archiwum N arodowe Republiki Tatarstanu w Kazaniu) N G A B (Grodno) — Nacjalnyj Gistorycznyj Archiw Bielarusi (Narodowe Archiwum His­ toryczne Bialorusi w Grodnie) N G A B (Minsk) — Nacjalnyj Gistorycznyj A r­ chiw Bielarusi (Narodowe Archiwum History­ czne Bialorusi w Minsku) NSK — Najwyzszy Sąd Kryminalny PKNP — Powszechna Konfederacja Narodu Polskiego PSB — P obki slcnvnik biograficzny

PSB (Arch.) — Archiwum Polskiego Slownika Biograficznego (Krakow) R A — Rada Administracyjna RG IA (S. Petersburg) — Rossijskij Gosudarstwiennyj Istoriczeskij Archiw (Panstwowe Archiwum Historyczne w Sankt Petersburgu) RGL — Rząd Gubemialny Lubelski RGALi — Rossijskij Gosudarstwiennyj A r­ chiw Litieratury i Iskustwa w Moskwie RGL Taj.— Rząd Gubemialny Lubelski, Tajne RGWLA (Moskwa) — Rossijskij Gosudarstwien­ nyj Wojenno-Istoric^eskij Archiw (Rosyjskie Panstwowe Archiwum Wojskowo-Historyczne w Moskwie) RPB (S. Petersburg) — Rossijskaja Publicznaja Bibliotieka (Rosyjska Biblioteka Publiczna w Sankt Petersburgu) SLP — Stowarzyszenie Ludu Polskiego SKS — Stala Komisja Sledcza T D P — Towarzystwo Demokratyczne Polskie TK Z — Towarzystwo Kredytowe Ziemskie UJ — Uniwersytet Jagiellonski U SC — Urząd Stanu Cywilnego U W — Uniwersytet Warszawski V U M B (Wilno) — Vilniaus Universitas Moksilane Biblioteka (Biblioteka Uniwersytetu Wilehskiego) ZGP — Zarząd Generala-Policm ajstra Z.S.B.W. — Ordo Sancti Basili Magni Ruthe­ norum (Zakon Swiętego Bazylego Wielkiego)

Spis skrotow

akc. — akcesja ang. — angielski arch. — archiwum art- — artykul as. — asygnata austr. — austriacki b. — byly b. d. — bez daty bp — biskup br. — biežący rok c. — corka cyw. — cywilny cz. — częšč czl. — czlonek d. — dnia demokr. — demokratyczny diec. — diecezja dok. — dokument dr — doktor dr med. — doktor medycyny egz. — egzemplarz eksp. — ekspedycja emigr. — emigracyjna(y) fblw. — folwark franc. — francuski gaz. — gazeta gen. — general, generalny gen.-lejt. — general-lejtnant gimn. — gimnazjum gm. — gmina gub. — gubernia, gubernialny hr. — hrabia, hrabina ii. — ilustracja(e) in. — inni(e) inf. — informacja(e) inw. — inwentarz inž. — inžynier jw. — j ak wyžej k. — karta kat. — katolicki kauk. — kaukaski kijovv. — kijowski

kom. — komitet konsp. — konspiracyjny kop. — kopiejka kpt. -kapitan krak. — krakowski Krol. Pol. — Krölestwo Polskie ks. — ksiqdz, ksi^ga l. — lat, lata listop. - listopadowe(a) lit. — litewski lub. — lubelski m. — miasto maj. — maj^tek(maj^tki) mat. — matematyczny maz. — mazowiecki mgr — magister mies. — miesi^c(ce), miesi^czny, miesi^cznie mjr — major mosk. — moskiewski mpis — maszynopis Najw. — Najwyzsza [wladza, tj. cesarska] narod. — narodowy nast. — nast^pnie, nast?pny nauk. — naukowy niem. — niemiecki nr — numer o. — ojciec ob. — obywatel obw. - obwöd ok. - okolo okr. — okr^g, okr^gowy oprac. — opracowanie orenb. — orenburski, Orenburg p. — pan, pani p.o. — pelni^cy obowi^zki par. — parafia, parafialny patriot. — patriotyczny petersb. — petersburski, Petersburg plk — pulkownik pocz. — poczqtek pol. — polski polic. — policja, policyjny

XXVIII Spis skrotow polit. — polityczna(y) pot. — polow a

por. — porownaj, porucznik pow. — powiat(ty), powiatowy powst. — powstanie

tys. — tysi^c tzn. — to znaczy tzw. — tak zwany ul. — ulica

pld — poludniow y

uniw. — uniwersytet ur. — urodzony v. — vet

plk — pulkownik pin — polnocny

v. (l°v., 2 °v.) — voto VM — Virtuti Militari

pptk — podpulkow nik

vol. — volumen warsz. — warszawski wewn. — wewn^trzny w$g. — wf gierski wit. — wilenska(i) w. ks. — wielki ksi^z^ wlasc. — wlasciwie woj. — wojewodztwo, wojewodzka(i) wojen. — wojenny wojsk. — wojskowy W P — Wojsko Polskie wsch. — wschodni

poz. — pozycja

ppor. — podporucznik pseud. — pseudonim(y) r. — rok rb. — ru bel (ruble)

rew. — rewolucyjny, rewolucja rkps — r^kopis rocz. — rocznik ros. -ro sy jsk i

rz. — rzeka rzymskokat. — rzymskokatolicki s. — syn, strona sr. — srebrny stow. — stowarzyszenie (a) styczn. — styczniowe Syb. — Syberia, syberyjski sw. — swi^ty t. — tom tj. — to jest tow. — towarzystwo tr. — tegoz roku tyg. — tygodnik

wydz. — wydziat wyp. — wypusk z. — zeszyt zach. — zachodni zagr. — zagraniczny zesp. — zespol zip — zloty polski zm. — zmarl, zmarly zob. — zobacz zyd. — zydowski

Biogramy

A A b ram o w icz A nd rzej, ur. ok. 1813 (1 8 3 4 —

woj. augustowskiego, potem agentėm Rządu

21 1.), s. Marcina, chlop z gub. wil. Za udzial

Narod. w Lipsku i Drežnie, nast. w Konstan-

w powst. listop. (ujęto go w Krol. Pol.), na

tynopolu. Od

mocy konfirmacji I. Paskiewicza skazany zostal

gdzie uzyskal we Lwowie dyplom inžyniera drog

1871

przebywal w Galicji,

na karę chlosty (15 lub 3 0 batogow), piętno-

i most 6 w. Mieszkal w Rzeszowie, dokąd spro-

wanie i katorgę. Do Irkucka dotarl 1 8 II 1834.

wadzil žonę i dzieci. Zm. nagle 25 VII w Wied-

Wyslano go do gorzelni w Ilginsku, skąd 18 II

niu, dokąd pojechal, by umiešcič syna na studiach technicznych.

1834 zbiegl. Dalsze losy nie znane. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1,

k .15,41,84. A cc o rd (v. A k ord ) C yriak (182 6 -1 8 8 1 ), ur. 26 III w Sejnach, s. Jozefą Samuela i Malgorzaty z Wiewibrkowskich. Uczyt się w Sej­ nach, Suwalkach i Warszawie. W 1844 wydalono go z warsz. Gimn. Realnego za czytanie zakazanych ksiąžek. Tr. wyjechal potajemnie do Prus, wstąpil na uniw. w Krolewcu (1 8 4 5 -1 8 4 6 ) i nawiązat kontakt z TDP.Po powrocie zatrzymal się w maj. ojca Mankuny i jako uczestnik spisku 1846 mial zorganizowac powst. w Augustowskiem. 1 0 /2 2 II tr. zostal zatrzymany z A . Karasinskim (zob.) po przekroczeniu granicy Krol. Pol. we wsi Dembowka. Więziony w Cytadeli warsz. i Modlinie. W marcu 1846 oddano go pod sąd wojsk.; na mocy wyroku konfirmowanego przez I. Paskiewicza zostal

PSB, t. I (Adam Lewak); Przewodnik; Biografie suivalskie (A. Matusiewicz); Lista wygnancow, s. 385; Gieysztor, Pamiętniki, 1.1, s. 368 (tu — wedlug inf. siostry A ., Zygmunty z Accord6w Filipkowskiej, da­ ta ur.: 1827, a nazwisko matki: Wieworowska); tenže, Towarzysze wygnania 1 8 63-73, rkps ze zbior6w wil., kserokopia Aleksandra Gieysztora, k. 1. A PL, RGL Taj., sygn. 139, k. 303; BN, rkps III 6555, k. 30; tamže, rkps akc. 8759, k. 6; G A RI; zesp. 387, cz. 9, k. 4 9 9 v -5 0 0 ; R G IA , zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 9, k. 4 9 9 v -5 0 0 .

A d am czy k Jak u b , u tok . 1812 (1 844— 321.), s. Jana, chlop ze wsi Bilcza, uczestnik spisku RSciegiennego (zob.), o ktčrego planach wiedzial od 1842; odwozil jego listy do B. Susla (zob.); wyrazil gotowošc wzięcia udzialu w powst. Skazany zostal na karę chlosty (5 0 0 rozeg) i wcielony kamie do wojska. Przewodnik.

skazany na karę chlosty (200 batogow) i 8 1. cięžkich robot w twierdzach. Karę odbywal w U s t'

A d am czy k T om asz (ok.1 8 0 9 -1 8 5 1 ), s. Ffan-

Kamienogorsku w gub. tomskiej. W czerwcu

ciszka, wlošcianin ze wsi Bilcza w pow. kielec-

1852 zostal zwolniony z robot i przeniesiony na osiedlenie. Przebywal we wsi i gm. nielubin-

kim, brat Adama i Bartlomieja, szwagier E Scie­ giennego (zob.), jego glowny sluchacz i wspol-

skiej w okr. tomskim. Zasilku od skarbu panstwa nie pobieral. Figurowal w Księdze Adre-

pracownikod 1842. Aresztowanyw 1845 i w czerw-

sowej Kom. Opieki z adnotacją informującą,

karę chlosty (500 rčzeg) i wcielenie do wojska.

jak do niego pisač i že ma brata J 6 zefa we wsi

W Bilczy, maj. F. Czaplickiego, zostawil žonę

Mankuny w okr. sejnenskim. Wrocil do kraju w 1857 na mocy manifestu koronacyjnego

nacego i Marię, co odnotowano w Księdze

cu tn oddany pod sąd wojsk., kt 6 ry skazal go na

Marcjannę (c. Andrzeja Sobieraja) i dzieci: Ig-

z 26 VIII 1856. Oženil się z siostrą cioteczną Ja-

Adresowej Kom. Opieki. Karę odbywal w Tomskim

kuba Gieysztora, Franciszką Orwidowną, i wziąt

Oddziale Inwalid6w w Bijsku, gdzie zm.

w dzieržawę Beržniki kolo Sejn. (Gieysztor odnotowal, iž na wygnaniu utrzymywal z oboj-

Przeu/odnik; Lista wygnancčw, s. 385; Sciegienny. Epo ka. Dzielo. Poklosie.

giem korespondencję i mial ich fotografie.)

BN, rkps akc. 8759, k. 6.

W 1863 byl powstanczym naczelnikiem cyw.

32 Adamowski Kazimierz

A d am ieck i K azim ierz, ur. ok. 1830 (1857 —

szkanie do Tambowa pod dozör polic.; w 1843

27 1.)» s. Marcina, szlachcic niewylegitymowany; uczen gimn. w Plocku. W 1847 aresztowa-

otrzymywal tamže zasilek skarbowy wysokosci

ny za „sporządzenie pamfletu antyrządowe-

topuszanski, Stowarzyszenie. RGIA, zesp. 1286, inw. 9,1844, vol. 476, k. 134v—135; RGW IA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. lv -2 . RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 16v.

go” i rozklejanie go na miešcie wraz z kolegą gimn. E Sliwowskim (zob.) i tr. na mocy decyzji I. Paskiewicza wcielony do vvojska z zachowaniem praw stanu. Služyl od 12 III 1847 w 3. Pul­ ku Karabinierow (przemianowanym nast. na Strzelcow); 5 XII 1848 awansowal do stopnia podoficera (unteroficera) i 22 VI 1852 zostal przeniesiony do Jekaterynburskiego Pulku Piechoty. 22 XII 1853 awansowal na chorąžego (praporszczika), a 15 I 1855 „za zaslugi bojowe w walkach z wojskami angielsko-francuskimi” na ppor. Za kolejne „zaslugi bojowe przy obronie Sewastopola” awansowal do stopnia por. i „za odwagę" otrzymal 1 7 IV tr. Order šw. Anny IV klasy. 22 VIII 1857 uzyskal Najw. zgodę, by go „wykrešlič ze spisow przestępcow politycznych” i poniesionej kary „nie brač pod uwagę przy nagrodach i awansach”. Byl starszym adiutantem w sztabie 10. Dywizji Piechoty i cieszyl się jak najlepszą opinią zwierzchnik6 w (j ak wynika z akt, zaufanie dovvodcy stracil w 1863 i zostal przeniesiony „do wewnętrznych guberni Rosji”). Djakow, Diejatieli. GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 2 5 -2 8 ; 1 6 6 -1 6 9 ; RG W IA , zesp. 38, inw. 10/259, 1861, vol. 153, k. 9 1 -9 2 ; tamže, zesp. 9, inw 95/41, I wydz., 1 referat, 1857, vol. 38, k. 4 - 5 ; tamže, zesp. 395, inw. 292, vol. 51. k. 112-112v, 1 1 3 ,2 8 6 -2 9 3 , 540, 5 4 8 - 5 5 0 ,555 v -5 56.

A d am ow icz B lažej, ur. ok. 1801 (1839 — 381.), „ze szlachty Krolestvva Polskiego”, ks. w klasztorze franciszkanow w Pinsku (gub. minska). Za wstąpienie do SLP Szymona Konarskiego, fakt zloženia przysięgi, mimo iž „žadnych dzialan nie podjąl”, wyrokiem sądu wojsk. 10 II 1839, zatvvierdzonym przez gen.-gubematora wil. 3 III tr., mial byč zeslany na Syb. na osiedlenie. N a mocy Najw. konfirmacji z 3 III tr. wyslano go

71 rb. 27 i 3/4 kop. rocznie.

A dam ow ski Jozef Jo ach im , ur. ok. 1815 (1840 — 25 1.), s. Jozefą, Student Akad. Med.-Chirurg. w Wilnie pochodzący z tzw. ludzi wolnych; ojciec byl w Zabludowie kolo Bialegostoku organistą košcielnym. Nauki początkowo pobieral w Za­ bludowie, nast. w gimn. bialostockim. Zamieszany w sprawę J. Wozniakowskiego (zob.), zostal aresztowany w Wilnie jednoczešnie z M. t o wickim (zob.) i in. W 1841 na mocy Najw. konfirmacji wcielono go do wojska. Karę odbywal w Korpusie Syb., služyl w Tomsku, gdzie — wbrew przepisom — pelnil obowiązki lekarza. 10 VIII 1856 awansowal do stopnia podofi­ cera (unteroficera) tamže w oddziale inwalidöw. W czenvcu 1857 dowödca Korpusu Syb. wyrazil zgodę na dymisję A . z wojska, przyznanie mu rangi rejestratora kolegialnego i powröt do kraju. 1 1 X tr. zapadla Najw. decyzja, by uprzednio sprawdzic, czy zdal egzamin na tę rangę. 22 III 1858 raport ministrą wojny wyjasnil, iž egzamin ten A . zdal, a zatem može ubiegač się o XIV rangę przy dymisji z wojska. A . nie wrocil jednak do kraju, lecz pojechal do Petersb. z zamiarem uzyskania tam stopnia dr. med. Przewodnik; Djakow, Diejatieli; K. [?], Z Syberii, s. 415, 4 9 9 ,4 5 4 -4 5 5 (ffagmenty listow); Lista wygnancöw, s. 385; Malek A ., Spis podatniköw z 24 11 1799 r. m. Zabludowa, Zabludöw 1995, s. 14; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch. BN, rkps III 6555, k. 30; BJ, rkps 5137 (M. Modzelewski), t. H, k. 232; GARI; zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 104v-105v, 217; LVIA (Wilno), zesp. 378, inw. 216, vol. 71 (Dielo o Iosifie Adamowskom prinadležaszczem k dielu o lekarie towickom ijego souczastnikach, 20 X 1841 — 20 X 1842); RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 392v-393, 569v; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 505-506; tamže, vol. 188, k. 37.

I I V tr. na pokutę do klasztoru kapucyn6w w Chodorowie w gub. kijow. pod dozor miejsco-

A dam ow ski Kazimierz, szlachcic z Krol. Pol.

wej wladzy. Z dokument6w urzędowych wyni-

W 1847 „za sporządzenie paszkwilu antyrzą-

ka, iž 23 VI 1839 przeniesiono go na zamie-

dowego” zostal wcielony do wojska. Službę odby-

Adamus Bartlomiej 33 wal w 10. Dywizji Piechoty; w 1853 awanso-

A k o rd C y riak zob. A cco rd C yriak

wal na chorąžego (praporszczika), w 1855 — ppor. (otrzymal tež Order šw. Anny „za odwa-

A ksam itow ski A n to n i, ur. ok. 1815 lub 1816

gę”) ; w marcu 1857 mianowany zostal por.

(1 8 4 6 — 3 0 1., 1856 — 41 1.), rodem ze wsi Kobylniki w Plockiem, pochodzil ze spaupery-

i starszym adiutantem sztabu. G A RE zesp. 1 0 9 ,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 26.

zowanej rodziny szlacheckiej (wedlug Gillera: chtopskiej). Byl na stužbie w kilku maj. (Nac-

A d am u s B a rtlo m ie j, chlop ze wsi Igolomia w pow. miechowskim; w 1846 z polecenia wojta

polsk, Kuchary, Skotniki), a na pocz. 1832 przyjechal do Warszawy, probując bez powodze-

jeniu trzech žolnierzy z oddzialu inwalidow na

nia uczyč się malarstvva. Wstąpil na službę do mieszkanki Warszawy Lagiewnickiej, ktora

komorze celnej. N a wniosek KŠ z 13/25 VI

wyslala go do maj. Tul w obw. stanislawow-

1847, zatvvierdzony przez namiestnika 12/24 VII tr., zostal wcielony do wojska.

skim. W sierpniu 1832 z jej synem R. Kurellą

Przeu/odnik.

W kwietniu 1833 obaj wstąpili do oddzialu

A daszkiew icz M ich al, ur. ok. 1826 lub 1827

partyzanckiego Kalikstą Borzewskiego i A rtū ­ rą Zawiszy. Mimo iž opušcil oddzial w kon-

(1 849 — 23 1., 1865 — 38 1.), wlošcianin z Grodzienszczyzny, felczer. Uwięziony w 1849

w obw. plockim, a nast. przebywal w maj. Stro-

„za ucieczkę do Prus z zamiarem služby w armii pruskiej, posiadanie zakazanych dziel, m.in.

gowskiego Zukowo w tymže obw., zostal w paždziemiku tr. aresztowany i oddany pod sąd

modlitwy o trešci politycznej oraz usilowanie ucieczki z aresztu”. 26 1 1850 na mocy konfir-

wojsk., ktory skazal go na karę chlosty (5 0 0 ba-

macji I. Paskiewicza skazany na karę chlosty (500 batog 6 w) i roty aresztanckie w Korpusie

przybyl do Irkucka i zostal wyslany na katorgę nerczynską, zatrudniony glownie przy tzw.

Orenb. na 5 1., a po odbyciu kary przeniesienie do batalion 6w liniowych tamže. Wedlug

pracach domowych (szycie, pranie itp.). Początkowo karę odbywal w Zakladzie Duczar-

orzeczenia lekarskiego okazal się niezdolny do služby wojsk. (piui krwią), w związku z czym

skim, nast. w Zakladach Nerczyiiskich. Otrzy-

S. Dobrzanskiego (zob.) bral udzial w rozbro-

(zob.) wyjechal do Prus do kupca Szymborka.

cu maja tr. i wr6 cil do ojca do maj. Srebma

togow) i cięžkie roboty na Syb.; d. 7 V I 1836

10 I 1856 wyslano go „na koszt skarbu” do

mywal zasilek wysokošci 3 0 rb. rocznie i pol puda „provviantu” na mies. Oženil się z Sybi-

oddzialu inwalidow w Orenb.; 3 0 V 1858 do-

raczką. Figurowal w Księdze Adresowej Kom.

wodca Korpusu Orenb. zwrocil się do mini­ strą wojny o zezwolenie na powrot A . do kraju.

Opieki z adnotacją: „medalik i rožaniec odebral; ma w Kamiencu krewnego”. W 1. pięč-

9 VIII tr. minister wojny wyrazil zgodę, „o ile wla-

dziesiątych przebywal na osiedleniu w Kultu-

dze miejscowe nie zgloszą sprzeciwu”. W 1865

mie; w 1854 — w okolicy Huty Piotrowskiej mial sw6j dom, mieszkal z rodziną, utrzymując

pozostawal nadal pod tajnym dozorem polio. w Orenb. „przy oddziale inwalidow”. G A RE zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 259; tamže, 1865, vol. 83, cz. 2, k. 48, 5 0 v -51; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 12v-13.

się z gospodarstwa rolnego i dorabiając krawiectwem, wykonując liczne zamowienia dla Domu dr. Beauprego (m. in 3 VII 1841 „za skrojenie ubrania letniego dla doktora” otrzy­ mal 1 rb. i 5 0 kop.; 1 VII 1847 — za „naprawę

Aginski (Oginski?) Jan, w 1845 zbiegl z woj-

surdutą zimowego” — 2 rb. i 5 0 kop.; 31 XII

ska w Poznanskie, gdzie w 1846 znalazl się

1852 — „za roboty” — 43 rb.). W 1856 figu-

w szeregach powst. Wydany wladzom Krol.

rovvat w spisie par. rzymskokat. nerczynskiej jako

Pol. zostal ponownie wcielony do wojska. Zm.

mieszkaniec Wielkiego Zakladu Nerczynskiego.

w lazarecie Kriemienczugskiego Pulku Strzelcow.

W 1857 wrocil do kraju, do Plocka, na mocy

AGAD, SK Š, 1/2006.

manifestu koronacyjnego 1856, o czym powia-

34 Ambroiewicz (v. Ambroziewkz) Aleksander domila prasa („Gaz. Rząd. Król. Poi.”, 1857, nr 156 i in.). Przewodnik; Lista wygnanców, s. 385; Nierczinskaja katorga, s. 69, 86 (data ur.: 1815) ; Nowinski, Polacy ria Syb. Wsch.; Próby. BN, rkps akc. 8759, k. 6 (jako Aksamitowicz); B. Ossol., rkps 6500; G A IO , zesp. 24, inw. 3, pudlo 11, poszyt 282, k. 5 3 -5 5 ; tamže, pudlo 19, poszyt 558, k. 6 5 -6 6 ; tamže, pudlo 33, poszyt 147, k. 56v -57; N G A B (Minsk), zesp. 1781, inw. 26, voi. 1045.

twierdzil 26 V I/9 VII 1852. Zona A . zm. w Warszawie w 1852 w trakcie przygotowan do drogi na Syb., osierocając troje malych dzieci. Od 8 X tr. odbywal karę w gorzelni w Uspiensku w gub. tobolskiej. Przeniesiono go na osiedlenie w grudniu 1854; zamieszkal w gm. borouszynskiej w okr. jalutorowskim. W 1855 przebywal pod dozorem w Jalutorowsku; zasilku nie pobieral. Wedlug informacji miejscowych wladz, w 1855 mial w Warszawie cčrkę i brata. Opinia po-

A lek san d row icz G ab riel, ur. ok. 1804 (1833

lic. z tt brzmiala: „Prowadzi się nienagannie”. Przez

— 29 1.), szlachcic z Bialostockiego, dr med., lekarz wolno praktykujący. Dyplom lekarza

pewien czas byl zątrudniony w sądownictwie

III klasy uzyskat w Uniw. Wil. w 1830. Za po-

m ocy manifestu koronacyjnego z 1856 i ze

wiązania z zaliwszczykami (zeznal, iz od Sewe-

względu na trudną sytuację materialną uzyskal jednorazowy zasilek wysokosci 8 0 rb. sr. Byč moze

ryna Bartochowskiego (zob.) dowiedzial się o przybyciu emisariusza Adama Piszczatowskiego, spotkal się z nim w maj. Bočki, gdzie otrzymal od niego „podburzającą odezwę”) zostal na mocy konfìrmacji wil. gen.-gubematora wojen. księcia Nikolaja Dolgorukowa z 1 XII 1833 wyslany na zamieszkanie do gub. symbirskiej. W czerwcu 1842 uzyskal prawo przeniesienia się „do bliiszych stron rodzinnych gubemi”. Sidorowicz-Czemiewska; Szarejko, Sfoumik lekarzy

p o i, t. IV. RPB, zesp. 629, voi. 188, k. 12.

A lek san d row icz M ich al, ur. ok. 1816 lub

w gub. tobolskiej. W r 6 cil do kraju w 1859 na

tožsamy z sędzią policji poprawczej w Siedlcach w 1869 (Dzierzanowski). Przewodnik; Dzierzanowski W , Przewodnik warszawski na 1869 r., Warszawa 1869, s. 57; L ista wygnancow, s. 385; Slownik biologow pol. (w biogramie brata inf., iž ojciec byl chlopem pochodzenia lit.: pierwotne brzmienie nazwiska: Aleksa), s. 4 6 -4 7 ; Wiosna Ludow. A GAD, KRSW iD, vol. 7514, k. 1 0 -1 2 ; A PL, RGL Taj., sygn. 140, k. 582; BL, rkps 1878, k.149; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 185v; cz. 9, k. 454v—456; tamže zesp. 733, 1844, inw. 77, vol. 147, k. 1 6 -1 8 ; R G W IA , zesp. 1873, inw. 1, vol. 5, k. 46; tamže vol. 79, cz. 3, k. 2 3 8 -2 4 7 .

1818 (1841 — 23 1., 1855 — 39 1.), s. Józefa, ze szlachty zagrodowej (jednodworzec), i Magdaleny z Kluczynskich, ur. we wsi Kumieci-

A lojzy o ., kapucyn, kapelan wojskowy 1831; wedlug relacji Pauliny Wąsowiczowej-Karpiii-

szki w Augustowskiem, brat Jerzego (1 8 1 9 —

skiej z Pomianowskich (z 1906) byl na zestaniu

- 1 8 9 4 ), znanego botanika. Byl absolwentem gimn. w Suwalkach (uczyl się w jednej kla­

w Syb. Wsch.; w albumie pp. Karpinskich zachowalo się jego zdjęcie wykonane w Omsku (1857) przez Cypriana Dunina-Wąsowicza.

stė z W Staniszewskim, zob.) i jednego roku nauki na warsz. Kursach Prawnych. W 1.1841— -1 8 4 5 wyslano go na Uniw. Mosk. jako stypen-

BL, rkps 1878, k. 153, tamže k. 161 (fotografia).

dystę Król. Poi.; po ukonczeniu studiów zostal

Ambrozewicz (v. Ambroziewicz) Aleksander,

pisarzem Sądu Pokoju w m. Blonie. W 1848

ur. l l X 1 8 1 6 w Radomiu, s. Onuffego, brat

przyjęty byl przez R. Swierzbienskiego (zob.) do tzw. Organizacji 1848 roku. W 1850 zo­

Konstantego, ktorego takže przesluchiwano,

stal aresztowany i więziony w Cytadeli warsz.

lecz zwolniono z braku dowoddw. Uczyl się

KŠ wnioskowala o skazanie A . na 3 1. twier-

początkowo w domu, nast. w Sandomierzu i w gimn. w Lublinie, gdzie ukonczyl VII klas;

dzy; I. Paskiewicz polecil oddač go pod sąd

klasę VIII zaš — w Warszawie. Od 1836 byl

wojsk., który skazal go na 2 1. cięžkich robót

aplikantem Sądu Policji Poprawczej; utrzymy-

w zakladach na Syb.; wyrok namiestnik za-

wal się z korepetycji. W styczniu 1838 A . W ę-

Amirecki Stefan 35 zyk (zob.) przyjąl go do SLP; obral pseud. „Kuczępa”. Tr. aresztowany, więziony byl w Cytadeli warsz. Wniosku KS: wcielič go do wojska bez utraty praw stanu, I. Paskiewicz nie zatwierdzil, polecając 1/13 XI tr. oddač A. pod sąd wojsk., k tory skazal go na osiedlenie na Syb. Do sierpnia 1841 przebywal w m. Ta­ ra w gub. tobolskiej. Objęty w 1841 ukazem amnestyjnym „z okazji zašlubin cesarzewicza Aleksandra”, wrocil do kraju, o czym informowal I. Orpiszewski (zob.) w jednym ze swych listow do G. Zielinskiego (zob.). W miejscu zamieszkania oddany zostal pod dozor polic.

Lista wygnanców, s. 386; Sliwowska, Pierwsze orga­ nizare pomocy, s. 440. BN, rkps III 6555, k. 30; tamže, rkps akc. 8759, k. 6; NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 26, vol. 1045, k. 6.

Przewodnik; Lista wygnanc6w, s. 386. BZ, rkps 724, Listy I. Orpiszewskiego (list 14); M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12126, k. 2-3.

Anczykowski Józef, ur. ok. 1810 lub 1813 (1855 — 451., 1859— 461.) wewsiWiademo (Skaderno?) w obw. piotrkowskim, s. Mikolaja, uczestnik powst. listop. Szlachcic niewylegitymowany. W 1831 ukoñczyl szkolę wydzialową ks. pijarów w Piotrkowie. W sledztwie przyznal, iž w 1832 zbiegl przed poborem do wojska do zaboru pruskiego, lecz w sierpniu tr. wrócil do Król. Pol. pod nazwiskiem Karola Kortowskiego. Zamieszkal w towiczu; przez jakis czas byl oficjalistą w zakladach gómiczych. Parę l^t pózniej przyjąl „obowiązek w dobrach pañi nrabiny Soltyk”, wlascicielki maj. Wojcza i in. Pracowal przez 10 1. jako pisarz prowentowy 1 kasjer, przez dwa ostatnie lata w dobrach Ba­ lice (b. Okręg Wolnego M. Krakowa) tejže wlascicielki. W 1844 przeszedl do dóbr Košcielniki hr. Wodzickiego, gdzie byl rządcą i kasjerem do kwietnia 1845. W 1846 agitowal wloscian do udzialu w walce zbrojnej, obiecując im „rozdanie ziemi i zniesienie pañszczyzny”, przygotowywal kosy i nakazal soltysom odczytač odezwy rew.; przybylego doñ ¿andarma rozbroil. Zbiegl do Galicji, jednakze zostal wydany przez wladze austr. Początkowo byl więziony w Kielcach, nast. przewieziony do Cytadeli warsz. i na wniosek KŠ z 4/16 V 1847 oddany pod sąd wojsk.; wyrokiem zatwierdzonym przez I. Paskiewicza 9/21III1850 (konfirmacja cara: 16 V tr.) skazano go na 2 1. cięžkich robot w rotach aresztanckich na Syb.; po 2 1. „cięžkiego fortecznego więzienia” (jak sam pisal) przeniesiony zostal na zamieszkanie w tejže gub. W 1851 spotkal się z nim w Oms-

Amirecki Stefan, ur. ok. 1804 (1856— 521.), wlošcianin, uczestnik powst. listop., dostal się do niewoli w 1831 i wcielono go do Korpusu Syb. Figurovval w spisie par. rzymskokat. nerczynskiej za 1856 jako žolnierz przebywający w Troickosawsku. W 1857 služyl w Kiachcie (Giller). Giller, Opisanie, t. III, s. 201; Luta wygnanc6w, s. 385. NGAB (Mif\sk),zesp. 1781, inw. 26, vol. 1045, k. 1.

Amszynski (v, Amczynski) Ludwik, s. Jana i Leokadii Markovvskiej, urzędnik KRW. Ucze­ stnik powst. listop., ppor. WI? dostal się do nievvoli i zostal wyslany do Jaranska w gub. wiackiej. Wr6cil do kraju. W 1843 wylegitymowal się ze szlachectwa w Krol. Pol. Bielecki, Sfaumik biogr. oficerču), t. I; zob. Aneksy: Spis męczennikdiu.

A n ajsk ijan , ur ok. 1799 (1856 — 57 1.), wlošcianin za udzial w wyprawie Michala Wollowicza w 1833 skazany na cięžkie roboty w kopalniach. Karę odbywal na katordze nerczynskiej. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki. W 1848 otrzymal z kasy Og6lu Zabajkalskiego 1 rb. as. W spisie rzymskokat. par. nerczynskiej odnotowany zostal jako osiedleniec przy kopalni w Tajninie. Oženil się na Syb. i nie skorzystal z možnošci powrotu do kraju w 1857 na mocy manifestu koronacyjnego 1856.

Anczarski Jan (nazwisko zapewne przekręcone), wloscianin ze wsi Szreniawa w pow. olkuskim, ciešla. W 1846 byl w Krakowie w szeregach powst., przeszedl z nimi do Prus; tam go aresztowano i przekazano do Król. Pol. Na wniosek KS z 4/16 V 1847 zostal wcielony do wojska. Przewodnik.

Andracki Józef 37 ku R. Bloñski (zob.). Od 19 XII 1852 przebywal na osiedleniu w gm. kulaczyñskiej w okr. omskim gub. tobolskiej pod dozorem polic. W 1. 1855-1856 mieszkal w Omsku. Zasilku od skarbu pañstwa nie pobieral, utrzymywal się z „prac domowych”. Wedlug opinii polic. „prowadzil się nienagannie”. Jak wspominala Paulina Wąsowiczowa-Karpmska, byl to „typowy szlachcic”, który na zeslaniu „oddawal wszystko potrzebującym”. Korzystając z mani­ festu koronacyjnego 1856, wrócil do kraju. PrzybyldoWarszawy wsierpniu w 1857 tr. i udal się w Kaliskie „dla zobaczenia się z familią”, jednakže po uplywie tylu lat nikogo nie zastal. Zamieszkal w dobrach Skrzymno i rozpocząt poszukiwanie zatrudnienia. 2 VIII 1859 zložyl podante do Kontroli Zarządu Dóbr Ordynacji Žarnojskiej; otrzymal posadę poborcy w kluczu turobinskim ,,z wynagrodzeniem 1340 zip rocznie, funduszem na utrzymanie (166 zip), bezplatnym lokalem i 1 morgą gruntu na ogród”, a takže „forszusem” (zaliczką) w wysokoáci 200 zip na podróz. 27 VIII tr. objąl obowiązki poborcy w wyznaczonym kluczu. W gm. turobiñskiej w pow. krasnystawskim przebywal do kwietnia 1860, nast. wyjechai do Warszawy. Przewodnik; Bloñski, Pobyt na Syberii, s. 127. APL, AOZ, rkps 3847, k. nie paginowane (m.in. Curriculum vitae, Skrzymno, 2 VIII 1859; Wykaz stanu sluzby wszystkich oficjalistów na etacie klucza tutejszego [turobiñskiego] zostających w 1859); tamže, RGLTaj. sygn. 139, k. 302; sygn. 141, k. 769; BL, rkps 1878, k. 153v (relacjaPWąsowiczowej-Karpiñskiej), tamže fotografía z Omską z 1857 (k. 160); GARF, zesp. 109, I eksp. 1848, k. 72v-73; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 889, k. 1, 3-4; inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 185; cz. 9, k. 448v-449.

Andracki Józef, ur. ok. 1790 (1833 — 43 1.), szlachcic niewylegitymowany z Król. Pol., ks. z diec. wil., proboszcz par. Ejszyszki. Obwiniony o to, že „kilkakrotnie przyjmowal u siebie emisariusza Marcelego Szymañskiego, wozil go w rozne miejsca, wiedząc o jego buntowniczych planach i po pijanemu obiecywal mu pomoc swych parafian”. Na mocy konfirmacji wil. gen.-gubernatora wojen. księcia Nikolaja Dolgorukowa z 9 IV 1834 mial byč „odeslany

do najbardziej odleglego klasztoru pod dozór wladz duchownych bez prawa powrotu do obecnego miejsca zamieszkania”. Początkowo przebywal w jednym z klasztorów o surowej regule w gub. podolskiej. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki jako ks. bazylianin odeslany do klasztoru w Lubarze. Sidorowicz-Czemiewska (jako Andriacki). BN, rkps akc. 8759, k. 6; RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 3v.

Andracki Karol, ur. ok. 1810 (1855 — 451.), s. Mateusza, szlachcic z pow. lidzkiego gub. grodzieñskiej, aresztowany w związku ,,ze sprawą emisariuszy”; za kontakty z Marcelim Szymañskim zostal na mocy konfirmacji wil. gen.-gubernatora wojen. księcia Nikolaja Do­ lgorukowa z 28 III/9 IV 1834 wyslany do „wewnętiznych gubemi cesarstwa”. Wyznaczono mu na miejsce pobytu gub. woroneską. 8 1 1838 uzyskat Najw. zgodę na powrót do pow. lidzkie­ go, pod dozór polic. Z powodu choroby wyje­ chai dopiero w grudniu 1840. W 1841 mie­ szkal tamže u krewnych „w skrajnej nędzy”, jak to sformulowano w dokumencie urzędowym. W 1844 przeniósl się do pow. slonimskiego w gub. grodzieñskiej. Kawaler (1855). Do 2 6 I I I 1856 pozostawal pod dozorem polic. („niczego podejrzanego nie dostrzežono” — brzmiala opinia polic. z tr.). Sidorowicz-Czemiewska (jako Andriacki). GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 37v.; NGAB (Grodno), zesp. 1, inw. 19, vol. 16, k. 29; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 131v-132.

Andruski Jacek, ur. ok. 1801 (1855 — 541.), zakonnik w gub. kijow. D. 4 X I 1854 zostal oddany pod dozór polic. jako „podejrzany o rozpowszechnianie falszywych wiadomošci o wojnie z Turcją”. W 1855 przeniesiono go do brusilowskiego klasztoru kapucynów, gdzie cieszyl się dobrą opinią zwierzchników. RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 419v-420.

Andru$zkiewicz Antoni, ur ok. 1810 (1833 — 23 L), wloscianin z pow. kobryñskiego z maj. wlasciciela ziemskiego Strawiñskiego. Uczest-

38 Andrzejewski Jan Nepomucen

nik powst. listop., schwytany, zostal przewieziony do Grodna. Na mocy decyzji Grodzienskiej Komisji Gub. z 18 II 1833, zatwierdzonej 18 III tx przez wil. gen-gubematora, wcielono go do Korpusu Kauk.; wyruszyl w drogę 28 III tr. NGAB (Grodno), zesp. 4, inw. 1 vol. 191, k. 3. *

Andruszkiewicz Eliasz (ok. 1809-1884) (1865 — 56 L), rodem z gub. kurskiej, ks. bazylianin, wstąpil do zakonu w 1820, absolwent Uniw. Wil.; wyšwięcony na kaplana przez bp. Jakuba Matuszewicza. W seminarium w Poczajowie wykladal 2 1. teologię moralną, a w szkole šwieckiej uczyl fizyki i historii naturalnej. Przeniesiony do Humania wykladal tam mineralogię, botanikę, chemię, język i literaturę ros. W 1. 1829-1831 byl prefektem w szkole humariskiej. Za op6r wobec prawoslawia i jako zagorzalego przeciwnika zniesienia Unii umieszczono go w klasztorze onufryjskim, a w 1836 przeniesiono do tadulinskiego klasztoru pod Witebskiem, nast. przerzucano z klasztoru do klasztoru, „niby zbrodniarza jak zająca z sieci do sieci” (wedle jego wlasnych slow z pamiętnika, w ktčrym utrzymuje, ii dręczono go glodem, urągano, „mianując pozbawionym rozumu wariatem”). 16 VI 1846 z rozkazu gubernatora czemihowskiego zostal odwieziony do Kurską, a stąd do m. Bialogrodu w gub. kur­ skiej, kt6re to miasto przeznaczono mu na zamieszkanie. Figuruje w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: „Sam pisuje; w miesiącu grud[niu] 1846 r. napisal, že go wypuszczono z więzienia, ale z miasta wychodzic zakazano”. Od 15 V 1859 jako „podejrzany o polityczną nielojalnošč”, na mocy decyzji gubernatora podolskiego z 5 V tr. zostal oddany pod tajny dozčr polic.; w 1. 1865-1866 przebywal w m. Tywrowie w pow. winnickim gub. podolskiej, „niczym się nie zajmując”, nadal pod dozorem polic. Autor pamiętnika o przesladowaniu unitow, ktorego wyjątki oglosil E. Iwanowski, uzupelniając tekst obszemymi streszczeniami (oryginal znajduje się w zbiorach BJ). [Iwanowski E.], VdpomnieniapoL czasdw, 1.1, s. 218-249. BN, rkps akc. 8759, k. 5; BJ, rkps 5916; RGIA,

zesp.1286, inw. 50, vol. 227, k. 73v-74; tamže, vol. 228, k. 92v-93.

A ndrzejew ski F ran ciszek (1823-1885), ur. 21 IX w Kirmiszkach. Absolwent semina­ rium duchownego w Sejnach i Akademii Duchownej w Warszawie (1843-1845). 30 VII 1848 zostal wyšwięcony i mianowany wikariuszem w Wilkowyszkach w Augustowskiem. Od 30 V II1848 naležal do tajnego związku H. Krajewskiego (zob.), tzw. Organizacji 1848 roku. Więziony w Cytadeli warsz., na wniosek KS z 19/31V II1850 mial byč zeslany do klasztoru o surowej regule w glębi Cesarstwa, z zakazem wyglaszania kazañ, spowiadania i nauczania. I. Paskiewicz polecil, by „ze względu na szczere zeznania i skruchę” nie oddawač go pod sąd wojsk., lecz na mocy konfirmacji z 2 9 IX/11 X tr. wyslac do gub. wologdzkiej pod šcisly dozór polic. Od paždziemika 1850 przebywal w m. Wielikij Ustiug pod dozorem polic. Wrócil do kraju, korzystając z manifestu koronacyjnego 1856, i zostal wikariuszem w Suwalkach, z zastrzeženiem, iž nie može objąč probostwa „zanim nie dowiedzie wlasciwego sposobu myšlenia”. Pozostawal pod dozorem polic. Od 1861 byl proboszczem par. Slowiki w pow. wladyslawowskim w gub. suwalskiej. Przewodnik; Jemielity W, Księįa diecezji augustowskiej czyli sejneñskiej ukarani za udzial w powstaniu styczniowym, .Roczniki T^ogiczno-Kanmiczne”, t XXII, 1975, z. 4, s. 119,122; tenže, Duchowiemtwo diecezji augustowskiej czyli sejnenskiej a powstania w XIX w., „Rocznik Bialostocki”, t. XVIII, 1993, s. 146; tenže,

Diecezja augustowska czyli sejnenska w latach 1818-1872, Lublin 1972, s. 132, 187; Kubicki, Bqjownicy kaplani, cz. 1, t. HI, s. 299-300; Wiosna Ludów. RGIA, zesp. 821, inw. 150, vol. 221, k. 1; tamže, zesp. 1286, inw. 12, vol. 993, k. 1-2, 5, 8 ; tamže inw. 16, vol. 389, k. 63.

Andrzejewski Ja n Nepomucen, s. Bernar­ da, rządca we wsi Goranin w pow. koniñskim. W 1848 zbiegl w Poznañskie, walczyl w szeregach powst. Więziony w Cytadeli warsz., na wniosek KS z 10/22 X I 1852 wcielony do Kor­ pusu Syb. W 1. 1853-1857 sluzyl w oddziale inwaiidów w Jalutorowsku w gub. tobolskiej. W 1857 dowódca Korpusu Syb. wnioskuje

Andrzejewski Roman 39 0 zezwolenie na powrot A. do kraju. 11 X tr. uzyskuje Najw. zgodę, uzaležnioną jednak od opinii wladz miejscowych, tj. namiestnika Kr6l. Pol. Przewodnik. GARF; zesp. 109, I eksp. 1856, vol. 133, cz. 4, k. 109, 170-174; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 390v-391,574v.

Andrzejewski Roman, ur. ok. 1808 (1833 — 25 1.), wloscianin z pow. slonimskiego z maj. Tyzenhausa. Uczestnik powst. listop. Po upadku ukrywal się pewien czas w Krol. Pol., zostal aresztowany i odeslany do Grodna. Na mocy decyzji Grodziehskiej Komisji Gub. z 1 2 IV 1833, zatwierdzonej 30 V tr. przez wil. gen.-gubematora, wcielono go do Korpusu Kauk. Wyruszyl w drogę 8 VI tr. NGAB (Grodno), zesp. 4, inw. 1, vol. 191, k. 2.

Andrzejkowicz-Butowt Michal, ur ok. 1816 (1838 — 22 1.), s. Romualda, szlachcic z pow. kobrynskiego na Grodzienszczyžnie. W 1837 przyjęty doSLP przez Ludwika Ordę (zob.). Za udzial w spisku Szymona Konarskiego areszto­ wany w 1838 i więziony w Kijowie. Obwiniony o to, že „zobowiązal się do rozpowszechniania zasad tajnego stowarzyszenia” i przyjąl funkcję soltysa. Podczas rewizji znaleziono u niego „nieprawomyslne notatki z ksiąžek skrajnie liberalnej tręšti”. Zostal oddany pod sąd wojsk. 1 2 0 I I 1839 skazany na karę šmierci, zamienioną na mocy konfirmacji Dmitrija G. Bibikowa na wcielenie do Korpusu Kauk. bez prawa wyslugi (z utratą praw stanu i konfiskatą maj.). 4 III 1839 wyslano go do Charkowa, a stąd 9 III tr. na Kaukaz. Službę odbywal w 15. Gruzinskim Batalionie Liniowym, nast. w Kauk. Batalionie Saperow. Na mocy amnestii 1841 uzyskal „prawo wyslugi”. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki. Z Kaukazu przyslal do „Athenaeum” J6zefa Ignacego Kraszewskiego fragmenty swych wspomnien, ktore ukazaly się w 1843 w nr 2. Wlasnie A., W Strzelnickiemu i K. Pietraszkiewiczowi (zob.), „przyjaciolom i wspdltowarzyszom broni”, dedykowal wydane w 1845 w Petersb. Poezje T. Lada-Zablocki (zob.). A. wr6cil do kraju na

mocy manifestu koronacyjnego 1856 i w 1859 ogtosil w Warszawie Szkice Kaukazu, t. I-II.

Dzieje; Lista wygnancow, s. 386; Janiszewski, List do Wydawcy, s. 119-120; Lijewska, Strzelnicki; Lopuszanski, Stouiarzyszenie; Rolle, Z minionych stuleci, s. 341.

Janik,

BJ, rkps 6456/IV (list do A -B J. J. Kraszewskiego z grudnia 1842); BN, rkps akc. 8759, k. 5; CDIAU (Kij6w), zesp. 470, inw. 1, 1838, vol. 6; tamže, vol. 210; GARF, zesp. 109, I eksp., 1836, vol. 76, cz. 32, k. 1-9; 1841, vol. 74, cz. 1 , k. 14; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 59-61; vol. 12126, k. 2-3; zesp. 801, inw. 64/5, vol. 14, cz. 1, k. 3-9, 4 3 -5 2 ,2 0 5 -3 1 9 ; zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 28.

Anikiejew (u Anikijew) Aleksander, ur. ok. 1807, 1808 lub 1809 (1835 — 26 1., 1855 — 481., 1859 — 511.), szlachcic niewylegitymowany z gub. tulskiej (wedlug innych žrodel: rodem z Moskwy), chorąžy pulku strzelcow. 28 III 1831 dostal się do niewoli w Węgrowie, przewieziono go do Warszawy, gdzie „bez przymusu wstąpil do buntowniczych wojsk” i od maja 1831 služyl w 2. Pulku Ulanow, pobieral žold 140 zl mies., nast. wstąpil do Gwardii Honorowej i pilnowal jencow, „zachęcając ich, by poszli za jego przykladem”. W 1832 byl aresztowany i sądzony w Krol. Pol., zaš 29 I tr. na mocy Najw. konfirmacji wyroku wodza naczelnego I Armii skazany zostal na cięžkie roboty. Karę odbywal w Syb. Wsch. D. 13 V 1834 przybyl do Irkucka i zostal skierowany do warzelni soli w Usolu; w lutym 1836 wyslano go na katorgę nerczyhską. Od 11 XI 1854 przebywal na osiedleniu we wsi i gm. irbiejskiej w okr. kanskim gub. jenisejskiej, „niczym się nie zajmując i pobierając zasilek od skarbu panstwa 57 rb. 14 i 1/4 kop. sr. rocznie” (byl z zawodu kowalem). W 1855 pozostawal nadal kawalerem; opinia polic. o nim brzmiala: „Zachowanie šwiadczy o nieprawomyšlnošci” (wedlug innych žrodel „zachowywal się nienagannie”). 2 VI 1859 uzyskal na mocy manife­ stu koronacyjnego 1856 zgodę na wyjazd do Tūly. Zamieszkal w m. Wieniew w gub. tulskiej. Boriun' kow A. I., Uczast' rossijskich soldatiiu i oficeriw u polskomu wosstanni 1830-1831, „Ukrainskyj Istorycznyj Zumal”, 1961, nr 2; Nierczinskaja kator­ ga, s. 69, 86; Nowiifiski, Polacy na Syb. Wsch. (jako

40 Antoniewicz Bolestaw Anikijew). GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1 , k. 41, cz. 2, k. 5; tamze, pudlo 11, poszyt 282, k. 21; tamze, pudlo 19, poszyt 558, k. 64-65; tamže, pudlo 35, poszyt 15, k. 2-3; poszyt 37, k. 2-3; RGIA, zesp. 1343, inw. 56, vol. 564, k. 1-2; zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 252v-253; inw. 17, vol. 305, k. 248.

Anisimowicz M ikolaj, ur. ok. 1799 (1836— l. 37), wlošcianin z m. Krynki na Grodzieriszczyžnie, uczestnik powst. listop. w oddziale akademikow wil. W 1831 na mocy Najw. konfirmacji skazany zostal na karę chlosty (15 batogow) i cięžkie roboty na Syb. za „dobrowolne przylączenie się do oddzialu powstariczego, napad na dom strainika i udzial w grabiežy”. Przybyl do Irkucka 9 II 1836. Na skutek wypadku znalazl się tamze w lazarecie i lekarze orzekli, ii „w związku ze zlamaniem obu n6g w kolanach nadaje się tylko do lekkich rob6t”. W lutym 1836 wyslano go do Zakladriw Nerczyriskich. 1 IV 1858 na mocy manifestu koronacyjnego z 26 VIII 1856 otrzymal za Bajkalem dokument uprawniający do powrotu do kraju. 19 XII 1858 wrocil do Grodna. Giller, Opisanie, 1 . 1, s. 255; Lista wygnancow, s. 386; Nowiriski, Polacy na Syb. Wsch. BN, rkps III 6555, k. 30; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 11, poszyt 282, k. 23-24,28; GARI; zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 321; RGIA, zesp. 1286, inw. 17, vol. 305, k. 210.

Ankudowicz Antoni (ok. 1800 lub 1802-1862) (1851 — 511., 1855— 53 L, 1859— 571.), s. Wojciecha, ze szlachty pow. lepelskiego gub. witebskiej. Nauki pobieral w domu, a nast. u księžy pijarow w Polocku (gimn. ukoriczyl w 1829). W 1.1829—1833 kontynuowal studia w Semi­ narium Glownym przy Uniw. Wil. i uzyskal stopieri mgr. teologii. Wyšwięcony na ks. w 1833. Tr. jako proboszcz w gub. mohylewskiej byl sądzony „za obrazę Majestatu” oraz przechowywanie „podburzających papier6w i niedozwoloną korespondencję” z ks. Kopieckim, w ktorej m.in. „dawal wyraz radosci z powodu tego, iz unici nie porzucają swej wiary”. W 1837 wyslano go za to na 3 1. do klasztoru kapucynow w Brusilowie. Na skutek

donosu brata Bernarda Wrôblewskiego o prowadzonych w tym klasztorze „nieprawomyslnych rozmowach”, we wrzešniu 1839 przeprowadzono tam rewizjç i znaleziono rožne „podejrzane druki”, m.in. wydane „w wolnej Warszawie” w czasie powst. listop.; d. 14 X tr. B. Wrôblewski napisal powtôrny donos, oskaržając księžy Emeryka Burdę i Antoniego A., iž nazywają go „rosyjskim szpiegiem”, a takže uprzedzając wladze o rzekomo przygotowywanym zamachu na Mikotaja I, w ktôrym zamieszani są księža, m.in. rôwniez Pawel Szyszko (zob.). Tr. „za przestępcze wypowiedzi, prze­ chowywanie papierôw tręšti podburzającej i zabronioną korespondencję” zeslany zostal na Syb. do m. Kuzniecka w gub. tomskiej pod šcisly dozôr polie.; w 1850 otrzymal zezwolenie na zamieszkanie w Tomsku pod dozorem po­ lie.; byl tam od 9 X tr. wikarym w tomskiej par. rzymskokat. 14 VIII 1852 przeniesiony zostal do Tobolska jako kurat (proboszcz) z prawem odprawiania nabozeristw bez wyglaszania kazari (przebywal w Tbbolsku do 13 VII 1858). W 1855 otrzymywal zasilek wysokosci 1H rb. 28 i 1/2 kop. sr. rocznie. Wedlug opinii polie, z 1855 „prowadzil się nienagannie”. 18 VIII 1858 na mocy manifestu koronacyjnego zezwolono mu na wyjazd do gub. witebskiej, pod dozôr polie. Od 14 VIII tr. byl wikarym przy kosciele sw. Michala w Witebsku. W pow. lepelskim gub. witebskiej mial brata. Na mocy manifestu koronacyjnego z 26 VIII 1856 uzy­ skal wszystkie prawa, jednakže w dobie manifestaeji patriot. znowu byl podejrzewany 0 podburzanie parafian w trakeie nabozeristw 1 na spowiedzi. Bielinski, UWil., 1. 1, s. 108); Lista wygnancôw, s. 386. M. Wojska Bol., Papiery A. Kręckiego (jako ks. Akudowicz); CDIAU (Kijôw), zesp. 470, inw. 1, vol. 240; NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 25, vol. 176 (stan služby ks. A. w pat tomskiej za 1851 i nast.); RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 9, k. 465v-467; inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 186v.; inw. 17, vol. 305, k. 197; zesp. 821, inw. 150, vol. 221, k. 1.

Antoniewicz Boleslaw, szlachcic z Witebszczyzny. W 1848 aresztowany „za nadto wolnomyšlne wypowiedzi o nieporządkach mają-

Antuszewicz Martin 41 cych miejsce w obcych panstwach i o mogqcym nastqpic powstaniu w gubemiach zachodnich”. Tr. na mocy Najw. rozkazu wcielony zostal do wojska. 20 X I 1850 ,,za nienaganne zachowanie i wlasciwy spos6b myslenia” otrzymal Najw. zgod? na prawo do wystugi. 8 V 1852 awansowal do stopnia podoficera (unteroficera). 27 VI/9 VII 1857 otrzymal awans na chor^zego (praporszcrfka) i przeniesienie do Stawropolskiego Pulku Piechoty. Djakow, Diejatieli. GARE zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 146v-147; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 457-457v.

Antuszewicz Marcin, ur. w Postawie w gub. wil., uczestnik powst. listop., por., dostal si? do niewoli 26 IX 1831 w Plonsku; odeslany do Jaranska w gub. wiackiej. Ponowil przysi?g? wiernopoddancz^ w Siedlcach i Warszawie we wrzesniu 1833. Bielecki, Siot^nik biogr. oficerow, t. I; zob. Aneksy: Poczet skazancow i Spis mgczenikow: jako Antosiewicz Marcin.

Apperowicz Jan, wloscianin z pow. slonimskiego z maj. Szukiewicza. Uczestnik powst. listop., po upadku ukrywal si? w Kr6l. Pol. Zostal aresztowany i odeslany do Grodna. Na mocy decyzji Grodzienskiej Komisji Gub. z 17 V I 1833, zatwierdzonej 6 VII tr. przez wil. gen.-gubematora, wcielono go do Korpusu Kauk. NGAB (Grodno), zesp. 4, inw. 1 , vol. 191, k. 4.

Arciszewski Ignacy, szlachcic, uczestnik wyprawy J6zefa Zaliwskiego 1833. Aresztowany w zwiqzku z udzialem w oddziale Artura Zawiszy i zeslany do gm. maklakowskiej w okr. jenisejskim, gdzie przebywal do 1842. GAIO, zesp. 24, inw, 3, pudlo 19, poszyt 558.

Arciszewski Jozef, rzqdca dobr, w 1851 skazany za nieustalone przest?pstwa polit. na ci?zkie roboty na Syb. i konfiskat? maj. Bye moze tozsamy z Ignacym? Lista wygnancow, s. 386. M. Wojska Pol., Papiery A. Kr?ckiego.

Armatowicz Tomasz, ks. z Litwy, figuruje w Ksi?dze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: „osadzony jest na zawsze w monastyrze w Nižnym Nowogrodzie”. [Iwanowski E.], Wspomnienia poL czasow, t. II, s. 248. BN, rkps akc. 8759, k. 5.

A m old Jan, dzieržawca maj. Brodnia w Kaliskiem. Obwiniony wraz z bračmi o ulatwienie ucieczki za granic? emisariuszom Rožanskiemu i Jablkowskiemu oraz dostarezenie W. Kadzickiemu (zob.) falszywych dokumentow. W lipcu 1847 skazano go na wcielenie do Korpusu Orenb. Po drodze do Orenb. znalazl si? w szpitalu w Siedlcach, gdzie stwierdzono u niego epilepsj?, wobec czego uznany zostal za niezdolnego do služby wojsk. W majų 1848 wyslano go do szpitala do Kazania, jednakže po drodze udalo mu si? zbiec (zamierzal przedostač si? do Prus). W pobližu Taurogow zo­ stal zatrzymany i na mocy konfirmaeji wodza naczelnego Armii Czynnej mial byč wyslany do rot aresztanckich na Wyspy Alandzkie „ja­ ko wieczny aresztant”. W paždzierniku 1853 na prošb? zamieszkalych w Kaliszu siostry i brata zwolniono go z rot aresztanckich i ze wzgl?du na stan zdrowia, a takže znajomošč j?zyk6w (ros., pol., franc. i niem.), zezwolono na wstąpienie do služby cyw., jednakže bez prawa powrotu do Krol. Pol. Na mocy decyzji MSW z 31 III 1854 mial byč przeniesiony do Permu, jednakže w czasie obl?ženia Wysp Alandzkich dostal si? z calym gamizonem do niewoli i wyslany zostal do Francji. W grudniu 1854 wr6cil do Warszawy. 30 XII tr. otrzymal zgod? na zamieszkanie w Krol. Pol. „przy krewnych” pod dozorem polic. Przeu/odnik; Jedlicki, Klejnot. RGIA, zesp. 1286, inw. 15, vol. 1076, k. 2,11.

Asnyk Kazimierz, ur. 1797, oficer oženiony z Konstancją Zag6rowską (zm. 1871), ojciec poety Adama (1838-1897); szlachcic, uczestnik powst. listop., por. 4. Pulku Strzelcow Pieszych; dostal si? do niewoli pod Grochowem 25 II 1831. Byl wi?ziony w Urzumie w gub. wiackiej. Po powrocie z zeslania w 1833 ponowil przysi?g? wiemopoddanczą. Osiadl

42 Augustynowicz Oktawian w Kaliszu, gdzie jako kupiec na handlu skorami dorobil się znacznego maj. PSB, t. I (Ignacy Chrzanowski, w biogramie syna Adama Protą A., mylnie jak zestany na Syb.); Bielecki, Sloumik biogr. oficerovu, 1.1; zob. Aneksy: Poczet zeslancou/ i Spis męczennikčw.

Atamanczuk (v. Atamanski) Joachim (v. Jefim lub Jozef), ur. ok. 1799 (1835 — 361.), wlošcianin „z polskiej Rusi” (wedlug Gillera; spis z 1858 ušcišlal, ii pochodzil z gub. kamienieckiej); „za porzucenie szereg6w moskiewskich” i udzial w powst. w 1831 „bity kijami” (wyrokiem Audytoriatu Gl6wnego skazany zo­ stal na karę chlosty — 1,5 tys. kij6w — i cięžkie roboty w kopalniach). 14 IV 1835 dotar! do Irkucka; początkowo zatrudniono go w gorzelni aleksandrowskiej. 14 VI tr. wystano go do Zakladow Nerczynskich. Za samowolne oddalenie się z miejsca zamieszkania ponownie ukarany chlostą. W listopadzie 1856 nadal przebywal na osiedleniu; zajmovval się szewstwem; kawaler; opinia polic. z tr. brzmiala, ii „sprawuje się nienagannie”, Giller, Opisanie, t.1, s. 234; Lista wygnancčw, s. 386 (jako Atamanski Joachim); Nowinski, Polacy na Syb. Wsch. BN, rkps III 6555, k. 30v; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. I, k. 57, 70-71; tamže, pudio 35, poszyt 22, k. 14-15.

Augustynowicz Oktawian (ok. 1817-1897) (1838 — 21 1.) ur. w pow. luckim na Wolyniu, s. Piotrą, szlachcic wylegitymowany.Naukę pobieral w gimn. w Lucku (przeniesionym na-

stępnie do Klewania). Od sierpnia 1835 studiowal na Uniw. sw. Wlodzimierza w Kijowie na koszt panstwa. Za przynaležnošč do tajnego kölka Wladyslawa Gordona (obrat pseud. „Bodiak"), powiązanego z SLP Szymona Konarskiego, zostal na skutek zeznan studentą A. Stanislawskiego (zob.) 9 IX 1838 aresztowany. Od 1 1 IX tr. przebywat w Cytadeli w Kijowie. Na mocy konfirmacji Dmitrija G. Bibikowa, zatwierdzonej 22 II 1839 przez Mikolaja I, zostal wcielony do wojska „na prawach ochotnika”, tj. bez.utraty praw stanu i konfiskaty maj., z zastrzeženiem wszelako, iž po awansie na oficera ma služyč w armii co najmniej 101.; d. 14 III tr. wyslano go do Korpusu Kauk. pod dowödztwo gen.-lejtnanta. Grabbego. Znalazl się w Nawaginskim Pulku Piechoty. Figurowal w Księdze Adresowej Kbm. Opieki z adnotacją, ii ,^lužy w obrazcowym pulku w Carskim Siole”. Nast. przeszedl w stan spoczynku zapewne w randze gen. Zm. w Petersb., zapisując znaczny kapital Rzymskokat. Tow. Dobroczynnošci przy košciele sw. Katarzyny w Petersb. Barszczewska, Konarski; Bazylow, Polacy w Petersburgu (jako Oktawiusz); Charitas, s. 580; Janik, Dzieje; Lopuszahski, Stowarzyszenie; Rolle, Z minionych stuleci, s. 343; Tabiš, Polacy. BN, rkps akc. 8759, k. 5; BK, rkps 1163, k. 7; CDIAU (Kij6w), zesp. 470, inw. 1,1838, vol. 8 ; vol. 214; zesp. 442, inw. 789a, 1839, vol. 424, k. 180; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 58-59; tamže, vol. 12126, k. 3; zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 29.

B Babski Kasper (v. Gaspar), uczestnik Nocy Listop., podchorąžy WP za udzial w povvst. listop. zeslany do gub. tobolskiej, w 1835 przebywal w Iszymiu. Uwolniony za Najw. zgodą 1841, o czym wspomina I. Orpiszewski w lišcie do G. Zielinskiego (zob.). Bielecki, Belwederczycy; tenže, Sloumik biogr. oficerow, t. I; „Gaz. Rząd. Kr6l. Pol.”, nr 230, 6/18 X 1841; Lista wygnancdw, s. 386; Prdby.

BZ, rkps 724, Listy I. Orpiszewskiego (list 14). Baculewicz Andrzej, s. Laurentego, ur. ok. 1810 (1832 — 23 1.), kawaler, analfabeta, chlop pahszczyzniany z pow. lidzkiego; w ma­ jų 1831 wstapil do oddzialu gen. Dezyderego Chtapowskiego, uczestniczyl w kilku potyczkach, nast. przeszedt do Prus i tam wstąpil na službę. Zostal aresztowany i wydany wladzom ros. Ze Szczuczyna wyslano go do tomžy, a nast. do Grodna, gdzie na mocy wyroku Grodzienskiej Komisji Gub. z 20 VIII 1832 i konfirmacji wodza naczelnego armii ros. z paždziernika tr. zostal wcielony do Korpusu Kauk. NGAB (Grodno), zesp.l, inw. 34, vol. 3569, k. 9; tamže, zesp. 4, inw. 1, vol. Baczewski Andrzej, ur. w m. Zaremby w obw. plockim, aktywny uczestnik Nocy Listop., w powst. por. Wzięty do niewoli i zeslany do Nolinska w gub. wiackiej. Skazany zaocznie na karę šmierci przez NSK. Bielecki, Belwederczycy; tenže, Slownik biogr. oficer6w, t. I; zob. Aneksy: Pocket skazancow i Spis męczenikdw.

Baczynski Jozef, ur. ok. 1794 (1834— 401.), szlachcic z gub. wil.; za udzial w powst. listop. skazany na katorgę. Od 23 XI 1834 odbywal karę w warzelni soli w Troicku; na mocy decyzji gen.-gubernatora Syb. Wsch. z 29 VI 1835 — Siemiona Broniewskiego— zostal wraz z grupą Polak6w wyslany do Zaklad6w Nerczynskich. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1 , k. 80.

Baczynski Walerian, szlachcic, urzçdnik kancelarii sqdu cyw. Izby Podolskiej. W 1843 kontaktowal siç z R. Piotrowskim (zob.). 25 1 1844 zeznal, iz w mieszkaniu A. Nitowskiego (zob.) zastal ob. Catharo (tj. R. Piotrowskiego), ktôry opowiadal o „trudnym zyciu na emigracji”, a takze ,,jak agitowac chlopôw, by wziçli udzial w powstaniu”. Wymienil takze nazwiska obecnych przy tych rozmowach. Zeznania oraz konfrontacje, w ktôrych uczestniczyl B., potwierdzily obcigzajqce, najbardziej Piotrowskiego oraz krqg jego znajomych, obszeme zeznania A. Nitowskiego (zob.). Mimo iz stwierdzono, ze w sledztwie w Kijowie B. ,,do wszystkiego siç przyznal”, 10 IV 1844 zapadla Najw. decyzja wyslania go na sluzbç do ewn. guberni na 2 1.; d. 2 0 IV 1844 MSW polecilo wyslaé B. do gub. pskowskiej. Wyruszyl w drogç do Pskowa 26 V 1844; od 28 IX 1845 pracowal w kancelarii gubematora. 21 XII 1846 otrzymal zgodç na powrôt do kraju. Lista wygnancôw, s. 386; Piotrowski, Pamiçtniki, 1.1, s. 278; t. II, s. 84, 89. CDIAU (Kijôw), zesp. 442, inw, 793, vol. 259, cz. 1, k. 297-297v; tamze, cz. 3, k. 26, 29, 67; tamze, zesp. 476, inw. 1, vol. 1; RGIA, zesp. 1286, inw. 9, 1844, vol. 535, k. 2 ,9 ,2 5 ,8 1 , 127.

Baczynski Walery, ur. o'k. 1821 (1855 — 34 1.), wlasciciel ziemski z Podola, wyslany za „przestçpstwo polityczne” do gub. olonieckiej; w 1851 wrôcil stamt^d i oddany zostal pod dozôr polie. W 1854 zwrôcil na siebie uwagç „jako osoba nieprawomyslna w obecnych okolicznosciach”. W listopadzie 1854 wezwano go do Kamienca, by udzielic mu przestrogi, aby siç opamiçtal (dla wnuszenija) i oddano pod tajny scisly dozôr polie. Zonaty (1855). W 1856 zajmowal siç gospodarstwem we wsi Moszniagi w pow. balckim na Podolu. Mial caly czas zl^ opiniç u wladz z powodu „nieprawomyslnosci” oraz „nietrzezwego trybu zycia”. Niewykluczo-

44 Bajkowski ne, že mowa o B. ze sprawy R. Piotrowskiego (zob. wyžej). RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 7, k. 63 lv-632.

Baginski Jozef (ok. 1787-1843) (1843 — 5 6 L), duchowny prawoslawny (wedlug niektorych zrödel: ks. rzymskokat.) „za powiązania ze sprawą emisariusza Piszczatowskiego” w 1833 zeslany do gub. permskiej. W 1839 przebywal pod dozorem polic. w Krasnoufimsku w tejže gub. We wrzesniu 1842 uzyskal zgodę na powröt do gub. grodzienskiej, pod dozor polic. Zm. 13 X 1843. Byč može tožsamy z Baginskim Wojciechem? (zob.). GARF, zesp. 1 0 9 ,1 eksp. vol. 76, 1836, cz. 76, k. 5; RGIA, zesp. 1286, inw. 9,1844, vol. 476, k. 336v-337.

Baginski Jozef, (ok. 1814-1856), žolnierzpol., uczestnik powst. listop., wcielony za karę do wojska ros.; zm. na suchoty w lazarecie na Syb. 13 I I 1856 w wieku 421. (Giller). Giller, Z wygnania, t. II, s. 70; Lista urygnancöw, s. 386. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego.

Baginski W ojciech ur. ok. 1779 (1833 — 54 l.), „ze szlachty”, ks.; za dwukrotne „spotkanie” z emisariuszem Adamem Piszczatowskim i Michalem Danilowiczem i niedoniesienie o celu jego przybycia z Francji do kraju — 1 X I I 1833 na mocy decyzji wil. gen.-gubematora wojen. księcia Nikolaja Dolgorukowa zostal zeslany do gub. permskiej na „wieczne zamieszkanie”. W lipcu 1842 uzyskal zgodę na przeniesienie do bližszych gub. Sidorowicz-Czemiewska. RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 12.

Bahrynowski Wladyslaw, ur. ok. 1808 (1833 — 25 1.), szlachcic z Wolynia. Rodzice mieszkali w Kijowie. Studia lekarskie rozpocząl na Uniw. Wil. W procesie filaretow wyslany podobno do Suchumi (?), co nie znajduje potwierdzenia w materialach šledztwa. Kontynuowal studia po powrocie w Akad. Med.-Chirurg, w Wilnie, gdzie, będąc na III roku, otrzymal nagrodę za preparaty anatomiczne. Za powiązania z Tow. Demokr. F. Sawicza (zob.), „mimo iž nie bral czynnego udzialu w jego planach związanych

z Szymonem Konarskim, poniewaz przyznal, iž sam myšlal o založeniu związku w podobnym duchu”, zostal aresztowany w 1838, jednakže wedlug autoröw Sloumika biologow pol. zwolniono go i pozwolono ukonczyč studia. Wedlug danych urzędowych wyjechal na Kaukaz nie jako stypendysta, lecz na mocy wyroku sądu wojsk. z 31 1 1839, konfirmowanego 8 II tr. przez wil. gen.-gubematora wojen. Wcielono go do Korpusu Kauk. „do wyslugi”, tj. uzyskania stopnia podoficerskiego i bez utraty praw stanu; maj. zwolniono z sekwestru. Bral udzial w walkach z göralami kauk.; W. Jurkowski (zob.) w lišcie z 11 III 1840 pisze, že B. ledwo „uszedl z žyciem” w Tuapse, gdzie „wyržnięto calą zalogę”. (Gralewski byl przekonany, že B. zginąl.) W pazdziemiku 1849 awansowal do stopnia podoficera (unteroficera). W Suchumi-Kale založyl ogröd botaniczny, ktory zdobyl uznanie namiestnika księcia Woroncowa.' Mianowany zostal nast. jego kierownikiem (da­ ta: 1840budzi wątpliwošci). Wprowadzil do uprawy ok. 35 gatunköw rošlin. Gralewski, Kaukaz (jako Bahranowski); Sloumik biologöw pol., s. 55 (inf. o wyslaniu na Kaukaz „za stypendium” i o mianowaniu kierownikiem Wojsk. Ogrodu Botanicznego w 1840); Szarejko, Slownik lekarzy p o l, 1 . 1. BK, rkps 1163, k. 7; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 2v-3; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 4v-5, vol. 188, k. 23v.

Bajkow ski (Baykowski) G racjan tazarz, wlasciciel ziemski z Wolynia, ur. ok. 1791 (1843 — 521., 1849— 5 8 1.), za udzial w powst. listop. zeslany do Wiatki, od wrzesnia 1834 powröcil na Wolyn pod šcisly dozor polic. Zajmowal się gospodarką w pow. owruckim. W 1855 mial žonę i pięcioro dzieci; najstarszy syn ok. 1849 zbiegl za kordon. RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 766, k. 300v-301; tamze,inw.9,1844, vol. 476, k.453v-454; zob. Aneks: Spis męczennikou>.

Bajkowski, bywal w 1840 w Töbolsku, spotykal się zinnymi zeslancami u A. Pawszy (zob.). Librowicz, Polacy w Syberji, s. 120.

Bajkowski tukasz 45 Bajkowski tukasz, s. Jozefą, ur. ok. 1782 (1832 — 50 1.), wloscianin z maj. Karczewskiego ze wsi Podmiestje w pow. brzeskim gub. grodzienskiej, žonaty, mial syna. Dymisjonowany zolnierz. Od 1829 utrzymywal się z karczmy we wsi Szczuczyn pod Bialymstokiem. Uczestniczyl w powst. listop. w 5. Pulku Ulanow w charakterze przewodnika. Aresztowany pod Ostrolęką, zostal odeslany do Grodna; 20 VIII 1832 wyrokiem Grodzienskiej Komisji Gub., zatwierdzonym 10 X tr. przez wil. gen.-gubematora, zostal wcielony do Archangielskiego Batalionu Gamizonowego. NGAB (Grodno), zesp. 1, inw. 34, vol. 3569, k. 9; tamže, zesp. 4, inw. 1, vol. 237.

Bakalarz Andrzej, ur.ok. 1812 (1859— 471.), s. Macieja, wloscianin ze wsi Poslowice w obw. kieleckim, uczestnik spisku E Sciegiennego (zob.); jako woznica ježdzil znim agitowac wsrod chlopow. Na wniosek KŠ z 11/23 VII 1845, zatwierdzony przez namiestnika 17/29 VII tr., zostal oddany pod sąd wojsk., skazany na karę chlosty (500 kij6w) i wcielenie do wojska. Služyl w oddziale inwalidow w Omsku; w 1857 wystąpiono o zezwolenie mu na powrot do kraju. „Przybyl na zamieszkanie do wsi Poslowice gmina Kielce dnia 26 VI/8 VII rb. [1859] z paszportem tobolskiego gubematorstwa cywilnego”. Mial žonę Szczepanię Igorownę (1.21) z m. Oms­ ką oraz 3-letnią corkę Aleksandrę; mieszkal przy bracie Piotrze B., wlošcianinie na komomem. „Zajmuje się wyrobkiem, gdyž nie tylko gospodarstwa, ale zgola žadnego funduszu do utrzymania žycia nie posiada”— pisano w opinii, popierającej podanie o zapomogę. Udzielono mu 60 rb. zasilku. Przewodnik; Lista wygnancdui, s. 86; Sciegienny. Epoka. Dzielo. Poklosie. AGAD, KRSWiD, vol. 7514, k. 232-233,242; GARF, zesp. 109, 1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 106, 170-173; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 390-39 Iv, 570v-571.

Balek Kazimierz, s. Andrzeja, po powst. li­ stop. wcielony w 1833 do Korpusu Orenb. Proby.

Balicki Kazimierz, ur. w 1791,1795 lub 1796 (1855 — 60 1., 1857 — 61 1., 1858 — 66 1., 1865 — 74 1.), s. Blažeja, posiadającego maj. (18 dusz męskich) w Skotynianach w pow. kamienieckim, szlachcic, rodem z Podola, uczes­ tnik powst. listop., nast. na emigracji. Wrôcit do kraju i za „nielegalny pobyt za granicą" zostal wyslany na Syb. Od 8 VI 1844 na zeslaniu w gm. ladiejskiej w okr. krasnojarskim gub. jenisejskiej. Od 1852 otrzymywal 100 rb. sr. rocznie zasilku ze skarbu panstwa. Kawaler (1855). 5 V 1857 uzyskat Najw. zgodę na powr6t do kraju pod tajny dozôr polie, w miejscu zamieszkania. W 1858 pozostawal nadal na miejscu, usilując odzyskač zatrzymany bezprawnie zasilek i pieniądze na drogę do Kamienca Podolskiego, czego dotyczyla dluga korespondeneja urzçdowa. Wröcil z Syb. 29 XI 1857. W 1865 mieszkal w Skotynianach w pow. kamienieckim wraz z zoną i zamęžną c6rką, z czego wynikaloby, že oženit się na Sybi Zajmowal się gospodarstwem. Otrzymywal nadal zasilek ze skarbu panstwa 100 rb. sr. rocznie. Arch. w Kamiencu Podolskim (filia DAChO), zesp. 228, inw. 1, vol. 2936; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 35, poszyt 14, k. 1-11; tamže, poszyt 15, k. 1-2; GARF; zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 232,250; RGLA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 222v-223; inw. 17, vol. 305, k. 134; inw. 50, vol. 227, k. llv -12; tamže, vol. 228, k. 12v-13.

Balinsiu Edmund, s. Michala, z Wilna, w 1848 wyslany na Kaukaz (notatka w sztambuchu E. Andriollego). BN, rkps III 6555, k. 32v.

Balihski Karol (1817-1864), ur. we wsi Dzierzkowice w obw. zamojskim, s. Tomasza i Marii Anny z O 'Ryanöw, brat Aurelego, Jana i Wladyslawa (zob.). Chodzil do szkôl w Hrubieszowie, nast. do gimn. na Lesznie w Warszawie, gdzie naleial do tajnego kolka tzw. Szewcöw, o czym wspomnial we wstçpie do swych Pism (Poznan 1849, s. VII). 27 XI 1833 wziąl na siebte winę kolegi, przyznając się do hapisania na tablicy — w związku z egzekucją Artūrą Zawiszy — slynnego cytatu z Eneidy Wergiliusza o mscicielu, ktôry powstanie z naszyeh ko-

46 Batamut Michal šci, za co zostal usunięty z gimn. Uczęszczal nast. na Kursą Prawne, a w 1838 byl aplikantem w biurze prokuratora gen. przy Sądzie Apelacyjnym. W marcu tr. zostal przyjęty do SLP przez M. 01szewskiego (zob.), obral pseud. „Mar­ tin”; w lipcu — aresztowany. W Cytadeli powstaly najvvczešniejsze znane dziš utwory B.: Do Piewcy i Poiegnanie, ktore krąžyly w licznych odpisach, zyskując mu miano „wieszcza spisku”. Poiegnanie (przypisywane często blędnie Ehrenbergowi) traktowanojako testamentzeslanc6w zwrocony do pozostajacych na wolnošci, by niešč dalėj „prawa czlowiecze” i „wolnošci džumę”. Wniosku KŠ z 5/17 X 1838, przewidującego wcielenie do wojska bez utraty praw stanu, namiestnik nie zatwierdzil, polecając 1/13 XI tr. oddač B. pod sąd wojsk. W 1838 zeslano go na Syb.; przebywal w Iszymiu w gub. tobolskiej, skąd wrocil w 1841 do kraju. Na Syb. prawie zaprzestal uprawiania poezji, czego przyczynę ujawnil w wierszu Do wsp6ltowarzysza zeslania žądającego piešni w Sybirže: kraina zeslania nie sprzyjala kontynuowaniu tyrtejskiej misji. W Warszawie związany byl z „Przeglądem N auk.” i z kolkiem Entuzjastek. W 1.1844-1845 wydawal noworocznik „Snopek Nadwišlanski”. Opublikowany w 1844 w „Bibliotece Warsz.” (t. IV, s. 83-87) jego Farys— Wieszcz przyjęty zostal ja­ ko odzew na aresztowanie ks. Sciegiennego (zob.) i jego towarzyszy. W 1846 na wniosek tejže KS z 25 V/6 VI tr. oddano go pod tajny dozor polic., nast. aresztowano. KS 22 II/6 III 1847 orzekla, aby zaliczyč mu „ze względu na zly stan zdrowia” 5-mies. pobyt w X Pawilonie Cytadeli i oddač pod dozčr polic. w miejscu zamieszkania, co namiestnik zatwierdzil 1/13IV tr. W 1848 zbiegl przed kolejnym aresztovvaniem do Galicji, gdzie wstąpil do Gwardii Narod. Wydalony ze Lwowa przez policję, ūdai się w Poznanskie i tam razem z Wladyslawem Dzwonkowskim redagowalpismo,JKizyža Miecz”. Od 1851 przebywal we Francji, gdzie dokonal się przelom wjego šwiatopoglądzie: zostal czl. paryskiego Kola Towianczykow. 24 1/5 II 1855 uznano go oficjalnie za banitę, o czym poinformowala prasa Krol. Pol. („Gazeta Codzienna”, 1855, nr 138

i in. periodyki). Na wiese o wybuchu powst. styczn. wröcil do Krakowa, ale stan zdrowia nie pozwolil mu na czynny w nim udzial. PSB, 1.1 (Michal Janik); Przewodnik; Felinska, Wspomnienia, 1. 1, s. 63, 74; Janion, Zmigrodzka, Romantyzm i historia; Jewsiewicki, Batyr; Ksigga wierszy pol., t. II; Usta wygnancow, s. 386; Literatura pol.; Nowy Korbut, t. VII; Obraz literatury p o l, t. II, s. 801-825 (M. Kwapiszewski); Polacy w Kazachstanie; Romantycy i Warszawa (M. Kwapiszewski); Stow. Ludu Pol. (zeznania B. w KS); Wiosna Ludöw. Kartoteka uezestnikow powst. styczn. Eligiusza Kozlowskiego (IH PAN).

B alin ski Ludwik Wienczyslaw Michal, ur. 1826, s. Michala Ignacego (1794-1864) i Zofii Sniadeckiej, c. J?drzeja; rodem z Wilenszczyzny, szlachcic wylegitymowany. Nauki pobieral w Warszawie i Wilnie, nast. w Inst. Agron. W niewyjalnionych okolicznosciach zostal are­ sztowany; utrzymywal w sledztwie, ze byl zwi%zany z ,,przest?pcami polityeznymi” w zaborze pruskim i w Augustowskiem, ze zlozyl „donos na samego siebte, aby si? przekonac jak trzymani s^ wi?zniowie” itp. Na wniosek wil. KS z 26 VII 1847 uznany zostal za winnego i za zlozenie falszywego donosu mial bye zeslany na Syb. na ci?zkie roboty. Guberna­ tor wil. Fiodor Mirkowicz zmienil wyrok na wcielenie do Korpusu Orenb. z utrat% praw stanu; I. Paskiewicz postanowil nie pozbawiac go szlachectwa. W marcu 1848 wyslany zo­ stal do Orenb. Figurowal w Ksi?dze Adresowej Kom. Opieki. Ulaskawiono go, przychylaj^c si? do prosby ojea, w sierpniu 1856; wröcil do Wilna 28 XII 1857, gdzie oddano go pod dozor polic. Przewodnik; Fajnhauz, Ruch; Lista wygnancow, s. 386. BN, rkps akc. 8759, k. 8 ; M. Wojska Pol., Papiery A. Kr?ckiego; RGIA, zesp. 1286, inw. 17, vol. 305, k. 132; RGWIA, zesp. 1873, inw. 1, vol. 3 (ealose); tamze, zesp. 801, inw. 109/86, 1848, vol. 5; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 63v.

Balamut Michal, wloscianin, za udzial w powst. listop. zeslany na ci?zkie roboty do Aleksandrowska pod Irkuckiem, sk^d zbiegl bez wiesci (Giller). Lista wygnancdw, s. 386.

/

Balanowski Daniel 47 Balanowski D aniel (ok. 1803-1856) (1856 — 531.), žolnierz w powst. listop., wcielony do wojska ros. w Irkucku. „Ubogi i zgnębiony, pomimo porządnego prowadzenia byl przedmiotem ciąglego przešladowania przez dowodcę gar­ nizonu” (Giller). Zm. w lazarecie irkuckim 8 V 1856. Giller, Z wygnania, t. II, s. 70-71; Lista wygnancöw, s. 386. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego.

Banasiuk Jan, wNerczynsku,figurowalwKsiędze Adresowej Kam. Opieki z adnotacją: „zlistu Podlewskiego 1845 r.” BN, rkps akc. 8759, k. 12v.

Bancella Stanislaw, wlošcianin, žolnierz powst. listop., wcielony do wojska ros. sluzyl za Bajkalem do 1855; wrocil do kraju w 1857 na mocy ma­ nifestu koronacyjnegol856. Lista wygnancow, s. 386. BN, rkps III 6555, k. 31.

Bancerowski Jan, ur. ok. 1813, s. Tomasza i Marianny, brat Wojciecha, skazanego na ka­ rę chlosty za pomoc zaliwszczykom. Oskaržony 0 ukrywanie rannego uczestnika wyprawy Jözefa Zaliwskiego, Tomasza Michalewicza (alias Tymoteusza Szczarana) z oddzialu Leopoldą Bialkowskiego, dostarczenie mu lekarstw i zywnošci i niedoniesienie wladzom o pojawieniu się partyzantöw. W pazdziemiku 1833 decyzją namiestnika wcielony do wojska, do jednego z batalionöw liniowych Korpusu Orenb. Przewodnik.

Baranow Jan, ur. ok. 1790 (1835 — 45 1.), žolnierz w wojsku ros. Za trzykrotną ucieczkę z wojska i przylączenie się do powst. listop. skazany zostal na karę chlosty (2 tys. kijöw) 1 cięžkie roboty na Syb. Przybyl do Irkucka 29 X I I 1835. W styczniu 1836 mial byč wyslany za Bajkal na katorgę nerczynską. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 1 1, poszyt 282, k. 6-7, 98-99.

Baranowski Franciszek Kazimierz, ur. ok.

1780 lub 1781 (1833 — 53 1., 1835 — 54 L), szlachcic, ks. w klasztorze franciszkanow w Wilnie. Aresztowany w 1833 za powiązania z Marcelim Szymahskim, obwiniony zostal o to, že „wiedząc o celu przybycia emisariusza do tutejszego kraju, zalatwial mu spotkania i narady z rožnymi osobami w swoim domu”. Na mocy, zatwierdzonej przez Mikolaja I 19 XI tr., konfirmacji wil. gen.-gubernatora wojen. księcia Nikolaja Dolgorukowa, zostal skazany na osiedlenie na Syb., z pozbawieniem uprzednio šwięceh i praw stanu. Przybyl 30 VII 1835 do wsi i gm. bielskiej w okr. jenisejskim i utrzymywal się z pracy na roli. W 1840 otrzymal naležne mu 15 dziesięcin gruntu, jednakže nie byl w stanie ich sam uprawiač. W czerwcu 1842 uzyskal Najw. zgodę na „swobodne zamieszkanie” na Syb. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: „byl dwadziescia lat gwardianem w Grodnie u księžy Franciszka­ now, mial się przeniešč z inesejskiej [sic] gu­ bernii, gdzie wielka drožyzna do Tobolska z Foglem” (zob.), czego nie udalo mu się uzyskač. Od 21 III 1843 mieszkal we wsi i okr. kazaczynskim. Lista wygnancow, s. 386; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Sidorowicz-Czemiewska. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1 , k. 181-182; tamže, pudlo 19, poszyt 558, k. 36-37; tamže, pudlo 33, poszyt 147, k. 24v-25; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 17v-18.

Baranowski Kazimierz, ks. rzymskokat., za kazanie wygloszone bez cenzury przeciwko narzucaniu prawoslawia wygnany do Rosji na polecenie ministra spraw wewn. Stroganowa z 21 XI 1840. Lista wygnancow, s. 383. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego.

Baranowski M aciej, ur. ok. 1794 (1834 — 401.), w 1831 zbiegl z wojska i przylączyl się do powstancow, bral udzial w zaborach kas, likwidacji pikiety ros. oraz w powieszeniu trzech Zydow podejrzanych o szpiegostwo. Skazany zostal na karę chlosty (3 tys. kij6w) fkatorgę. 27 IX 1834 dotari do troickiej warzelni soli,

48 Bartkiewicz Wladyslaw Aleksander skąd 2 2 IV 1835 zbiegl, co odnotowano w spisie zeslancow z 29 VI tr. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 11, poszyt 282, k. 116-117.

Baranowski Piotr, urok. 1787 (1832 — 451.), szlachcic z Wolynia. Za udzial w powst. listop. — jako niezdolny do služby wojsk. — zostat zeslany na osiedlenie na Syb.; d. 28 X 1832 przybyl do wsi i gm. Ustiuiskoje w okr. krasnojarskim. Utrzymywal się z pracy na roli. Pobieral zasilek skarbowy. Latem 1838 otrzymal nalezne mu 15 dziesięcin ziemi, jednakže nie uprawial jej. W 1846 nadal przebywal na zeslaniu. Nowinski, Polacy na Syb. Wsch. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10 , poszyt 225, k. 3 0 -3 1 ,3 7 ; tamze,poszyt 232, cz. l,k . 152-153; tamze, pudlo 19, poszyt 558, k. 34-35; tamze, pudlo 33, poszyt 147, k. 22v—23.

Barkowski Franciszek, ur. w 1804, s. Kazimierza. Uczen gimn. w Bialymstoku. Naležal do stow. Zgodnych Brad, ktore przeksztalcilo się w 1823 w tow. Zorzan; od listopada 1825 byl czl. Tow. Przyjaciol Wojskowych. AresztO' wany w lipcu 1826, byl wifziony w Bialymstoku i Wilnie. KŠ zaliczyla go do I kategorii obwinionych; na mocy wyroku konfirmowanego 9 X 1827 przez w. ks. Konstantego skazany zostal na 4 mies. twierdzy i nast. wcielony do wojska pod šcisly doz6r zwierzchnikow, z zastrzeženiem, iz može awansowac dopiero po 2 1. služby. Siužbę odbywal w Nižegorodzkim Pulku Dragon6w. W 1834 awansowal na podoficera (unteroficera), a w 1835 — oficera. Bral udzial w wojnie ros.-tureckiej 1828-1829. Diekabristy, s. 211; Orlowa, Obszczestwo wojennych druziej. RGWIA, zesp. 801, inw. 70, 1827, vol. 45, cz. 1-3.

Baron Piotr, Francuz, rozbitek Wielkiej ArmiiNapoleona I, pozostai w Rosji i osiadl w 1813 w Kiejdanach, gdzie založyl rodzinę i utrzymywal się z prywatnych lekcji jezyka franc. W 1824, kiedy do Kiejdan — w związku z ukazywaniem się, z inicjatywy J. Mollesona (zob.), na ptotach i domach miasta antyrządowych napisow, m.in. gloszących, ii planowany jest zamach

na w. ks. Konstantego — zjechal sam Nikolaj Nowosilcow w asyšcie licznych urzędnik6w, by oglosič akt zamknięcia gimn. i dokonač aresztowan wsrod uczniow i nauczycieli, uwięziono takže B. jako szczegolnie podejrzanego o wplyw na mlodziež w duchu liberalnym. Przewieziony zostal do Wilna i oddany pod sąd wojsk. Na mocy wyroku konfirmowanego przez Aleksandra 1 17/29IV 1824 zostal zeslany do gub. permskiej pod dozör polic.; korespondowač z zoną zezwolono mu „jedynie w razach wyjątkowych za kazdorazowym zezwoleniem w. ks. Konstantego i Nowosilcowa” (Lelewel). Obciąžony zostal — podobnie jak pozostali skazani — takže kosztami sądowymi. Lelewel, Polska, t. VII, s. 309; Mošcicki, Wilno i War­ szawa (w oparciu o archiwa wil.); „Nowa Polska”, 1831, nr 107.

Bartkiewicz M aciej, ur. ok. 1804 (1834 — 301.), chlop zgub. wil. Za czynny udzial w powst. listop. zostal skazany na mocy wyroku sądu wojsk., konfirmowanego przez I. Paskiewicza, na karę chlosty (30 batogow) i katorgę. Do Irkucka przybyl 20 V 1834 i i zostal wyslany do gorzelni ilginskiej, skąd zbiegl 14 IX tr. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 15,85.

Bartkiew icz W ladyslaw Aleksander (ok. 1827-1910) (1910 — 83 1.), ur. w Warszawie, stanu miejskiego. W 1848 zbiegl w Poznanskie, aby wziąč udzial w powst. W 1849 zostal zatrzymany w Raciborzu razem zA. Gillerem (zob.) jako podejrzany o udzial w rew. węg. Po dlužszym pobycie w więzieniu zostal odeslany do Belgii, skąd przybyl w Poznanskie pod nazwiskiem Studniarskiego i byl nauczycielem u wielu „podejrzanych pod względem politycznym wlascicieli ziemskich”. W paždzierniku 1852 zostat wydany wladzom Krol. Pol. i osadzony w Cytadeli warsz. Na wniosek KS z 7/19 IV 1853, zatwierdzony przez namiestnika 13/25 V tr., wcielono go do Korpusu Orenb. Od 1854 služyl początkowowUralskuw l.,nast w 5. Orenb. Batalionie Liniowym w Orsku. 1 V 1857 zostal ulaskawiony (polecono, by odbyta kara nie

Barúomiejew Teodor 49 stanowila odtąd przeszkody día awansów i nagród). Po powrocie do kraju, na mocy manife­ stu koronacyjnego 1856, zająl się dzialalnošcią pedagogiczną i literacką, wspólpracowal z „Gazetą Polską”, „Bluszczem”, „Przeglądem Kat.”; wiele tlumaczyl (m.in. Raj utracony Johna Miltona), a takže pisal o warsz. wystawach malarstwa i rzežby, glównie na lamach „Bluszczu” (1867-1870). Przewodnik; Lista wygnañców, s. 386-387; Staniszewski, Pamiętniki; „Tygodnik Ilustn”, 1910, nr 49, s. 995. APL, RGL Taj., rkps 140, k. 425 (inf.: „rodem z Pabianic”); GARF, zesp. 1 0 9 ,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 54; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 170v-171.

Bartlomiejew Teodor, dymisjonowanysztabskpt., zeslany w 1831 na Syb. W 1856 przebywal na zamieszkaniu w Tomsku. 26 VIII 1856 uzyskal Najw. zgodę na powrót do kraju z przywróceniem praw stanu, „tylko za zgodą generala-gubematora Kraju Zachodniego”. GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 25.

B a rtn ik ja n , ur. ok. 1800 (1835 — 35 1.), s. Grzegorza, zbiegl z wojska ros. i przylączyl się w 1831 do powst.; usilowal nast. ukryč się, zostal aresztowany i na mocy wyroku, konfirmowanego przez Audytoriat Glówny, skazany zostal na karę chlosty (500 kijów) i katorgę. 30 VI 1835 zostal wyslany z Irkucka do Zakladów Nerczyñskich. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10 , poszyt 232, cz. 1, k. 26.

Bartochowski Aleksander, ur. ok. 1809 (1835 — 26 1.), s. Mateusza i Tekli, szlachcic, wlasciciel wsi Korejwy w Augustowskiem, brat Seweryna (zob). Za umozliwienie latem 1833 uczestnikowi wyprawy Jozefą Zaliwskiego, J. Hordynskiemu (zob.), ucieczki do Prus WschM zostal zeslany na mocy konfirmacji I. Paskiewicza, zatwierdzonej przez cara, na osiedlenie na Syb. z utratą praw stanu. Przybyl do gub. jenisejskiej 5 IV 1835. Jako miejsce pobytu wyznaczono mu gm. bielską w okr. jenisejskim. Faktycznie przebywal w gm. kazaczyñskiej w tymže okr. Figurowal w Księdze Adre-

sowej Kom. Opieki z adnotacją, it ma wraz z bratem „kilka tysięcy i wielkie obroty handlowe”. W aktach zachowaly się liczne prošby jednej z jego sióstr, wdowy Anny Oldakowskiej, o ulaskawienie braci, a takže prošba Anieli Kleczkowskiej z 3 X 1835 do gen.-gubematora Syb. Zach., Nikolaja Sulimy, o wyraženie zgody na przeniesienie jej siostrzenców (Aleksandra i Seweryna) do Kurganu, gdzie sama przebywa, lub — gdyby to bylo niemožliwe — o dostarczenie im pomocy materialnej, jednakže nie uzyskala zezwolenia. W czerwcu 1840 otrzymal naležne mu 15 dziesięcin gruntu we wsi Sawina w gm. ancyfierowskiej w okr. jenisejskim, jednakže nie podjąl z bra­ tem uprawy, prosząc o oficjalne przeniesienie do gm. kazaczynskiej. Przez ponad 10 1. — mimo pozytywnej opinii wladz miejscowych — ciągnęla się korespondencja w sprawie ulaskawienia obu braci. Dopiero 1/13 III 1852 B. uzyskal Najw. zgodę na powrót do kraju, lecz bez prawa do skonfiskowanego maj. i utraconych praw stanu. W koncu wrzesnia tr. na krótko pojawil się w maj. matki Topczewie w pow. bielskim i wkrótce wyjechal do Warszawy. Przewodnik; Usta wygnanców, s. 387; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Próby. BN, rkps akc. 8759, k. 10; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 225, k. 40; tamže, poszyt 232, cz. 1, k. 183-184; tamže, pudlo 11, poszyt 261, k. 1-5; tamie, pudlo 19, poszyt 558, k. 36-37; tamže pud­ lo 33, poszyt 147, k. 23v-24; tamže, pudlo 34, po­ szyt 34, k. 1-5; NGAB (Grodno), zesp. 1, inw. 29, voi. 602, k. 14-14v, 18, 22, 24; RGIA, zesp. 1286, inw. 13,1851, voi. 728, k. 16-17.

Bartochowski Seweryn, ur. ok. 1801 lub 1802 (1833 — 31 1., 1835 — 33 1., 1855 — 541.), szlachcic, wlasciciel maj. Rajsk w pow. bielskim na Bialostocczyžnie, s. Mateusza i Tekli, brat Aleksandra (zob.). Aresztowany w 1833 za powiązania z J. Hordynskim (zob.) i Adamem Piszczatowskim i ulatwianie im korespondencji. Na mocy konfirmacji wil. gen.-gubematora wojen. księcia Nikolaja Dolgorukowa z 22 XII tr., zatwierdzonej przez cara, zostal skazany na osiedlenie na Syb. z utratą praw stanu (wzięto

50 Barycki Sebastian pod uwagę jego „szczere” zeznania i „šlepotę”) . 1 II 1835 przybyt do gub. jenisejskiej i zostal osiedlony w gm. bielskiej wraz z bratem, zajmując się uprawą roli. Tr. Aniela Kleczkowska prosila o przeniesienie jej siostrzencow (Alek­ sandra i Seweryna) do Kurganu, jednakže obaj pozostali na miejscu i — jak wynika z korespondencji urzędowej — zakupili dom w gm. jelanskiej od osiedlenca K. Sadowskiego (zob.). W 1839 przebywali w gm. kazaczynskiej i fakt zatrudnienia ich „do pisma” wzbudzil skargi miejscowych urzędnik6w. Sledztwo w tej sprawie toczylo się bardzo dlugo, tymczasem w czerwcu 1842 Seweryn B. wraz z bratem uzyskali prawo swobodnego zamieszkania na Syb.; d. 20 X 1852 otrzymal zgodę na przeniesienie do gub. kurskiej. 26 III 1854 przybyl do Kur­ ską. Zasilku od skarbu panstwa nie pobieral. W listopadzie 1857 na mocy manifestu koronacyjnego 1856 wrocil do kraju i zamieszkal w maj. Tonczew w pow. bielskim. Przewodnik; Lista wygnancow, s. 387; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Prdby. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 225, k. 40; tamže, poszyt 232, cz. 1, k. 181-182; tamže, pud­ lo 11, poszyt 261, k. 1-5; tamže, pudlo 19 po­ szyt 558, k. 36-37; tamže pudlo 30, poszyt 1, k. 10-11, 57-60, 68-71, 75, 80; tamže, pudlo 31, poszyt 91, k. 1-4; tamže, pudlo 33, poszyt 147, k. 25v-26; NGAB (Grodno), zesp. 1, inw. 29, vol. 599, k. 2-2v; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 6, k. 40v-41; tamže, inw. 17, vol. 305, k. 121; RPB, zesp. 629, vol. 188, k. llv.

Bartoszewicz Antoni, ur. ok. 1815 (1833 — 18 1.), szlachcic. Aresztowany w 1833 za powiązania z J. Hordynskim (zob.) i Marcelim Szymaiiskim. Obwiniony zostal o to, že ,,zgodzil się przylączyč do bandy i namawial do tego innych”. Istotnie zložyl przysięgę i got6w byl wziąč na siebie obowiązki partyzanta. Na mo­ cy, zatwierdzonej 18 XI tr. przez Mikolaja I, konfirmacji wil. gen.-gubematora wojen. księcia Nikolaja Dolgorukowa zostal wcielony do Korpusu Kauk. Proby; Sidorowicz-Czemiewska. RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 2v-3; tamže, vol. 188, k. 7v.

Bartoszewski Joachim , ur. ok. 1814 (1839 — 25 1.), zm. przed 1847, szlachcic niewylegitymowany z Wilenszczyzny z pow. telszewskiego. Student Akad. Med.-Chirurg. w Wilnie, wstąpil do Tow. Demokr. F. Sawicza (zob.), zložyl przysięgę, obral pseud. „Hiob”, placil skladki czlonkowskie. Aresztowany w 1838, na mocy wyroku sądu wojsk. z 3 1 1 1839 i kon­ firmacji wil. gen.-gubematora wojen. księcia Nikolaja Dolgorukowa z 8 II tr., zostal wcielo­ ny do Korpusu Kauk. bez utraty praw stanu „do wyslugi”, tj. do uzfskania stopnia oficerskiego. Maj. zwolniono z sekwestru. topuszanski, Stowarzyszenie; Smimow, Więzi. RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 2v-3; RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 22v.

Bartoszewicz Kazimierz, ur. ok. 1833 (1855 — 22 1.), s. Jana, uczen klasy miemiczych w gimn. w Minsku. Za udzial w spisku uczniowskim w lipcu 1855 aresztowany i na mocy zatwierdzonej przez cara decyzji wil. gen.-gu­ bematora wojen. z sierpnia tr. wcielony do Kor­ pusu Orenb. Sluzyl w 1. Orenb. Batalionie Liniowym w Uralsku. Na mocy Najw. rozkazu z 23 X I 1856 otrzymal dymisję z wojska i zgodę na powrot do kraju. Djakow, Diejatieli. RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 174v-175, 193.

Barycki Sebastian (1816-1852),s.Sebastiana i Petroneli, zegarmistrz warsz. Po nauce fachu w Warszawie i Krakowie otworzyl w 1838 wlasny warsztat. Wciągnięty do dzialan spiskowych przez W. Więckowskiego (zob.), mial za zadanie dowiedziec się o istniejącym rzekomo w stolicy spisku rzemieslniköw. Wniosku KS z 2/14 XII 1843, przewidującego 2 mies, aresztu w cyrkule policji i nast. dozor polic., namiestnik nie zatwierdzil, polecając 15/27 III 1844 oddač B. pod sąd wojsk. Zgodnie z konfirmacją namiestnika skazano go na karę chlosty i 41. twierdzy w Zamošciu (wedlug Gillera skazany na Syb.). Zm. w sierpniu w Warszawie. Przewodnik; Lista ivygnancow, s. 387.

Basznianski Ignacy 51 Basznianski Ignacy, figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: „Ksiądz Bazylian w gubemi wolynskiej”. BN, rkps akc. 8759, k. 12.

Baumgarten, zeslaniec za „przewinienia polityczne”; kancelista w gub. tambowskiej; oddany pod dozor polic. W 1851 otrzymal zasilek od skarbu panstwa 69 rb. 15 kop. sr. RGIA, zesp. 1286, inw. 15, vol. 1198, k. 47.

Bazylski Kazimierz, ur. ok. 1826 w Kaliszu, stanu miejskiego. Ukonczyl szkolę rzemiešlniczą; od 1839 byl czeladnikiem u krawca Michala Jablonowskiego, nast. w warsztacie Ludwika Schmidta w Warszawie. Aresztowano go w kwietniu 1848 w tzw. sprawie krawcow pod zarzutem „zamiaru wzięcia udzialu w powstaniu” i prowadzenia agitacji wšr6d žolnierzy. Na wniosek KŠ z 22 VII/3 VIII 1848, zatwierdzony 31 VII/12 VIII tr. przez namiestnika, mial byč skazany na chlostę (50 rčzeg) i wcielony do wojska na poczet poboru; wedlug wyroku ogloszonego w prasie („Gaz. Codzienna”, 1848, nr 223, „Gaz. Rząd. Krol. Pol”, 1848, nr 185, 1849, nr 10) skazano go 7/19 VIII 1848 na 101. cięžkich robot i karę chlosty (500 kij6w). Egzekucja odbyla się 10/22 VIII tr. o godz. 8 rano na Placu Broni w Warszawie. Karę odbywal na Syb. Od 24 V/5 VI 1854 byl na osiedleniu. W Tomsku oženil się z cčrką osiedlenca niepolitycznego. Na mocy manifestu koronacyjnego 1856 uzyskal w 1857 zgodę na powrot do Krol. Pol. Po przybyciu do Warszawy zwrocil się z prošbą o zasilek, ktorego mu odmowiono jako „osobie będącej w stanie zapracowač na utrzymanie”. Zostal rządcą palacu Grabowskich na Miodowej. W 1863 przy rewizji i zajęciu przez wojsko tego palacu zbiegl i wstąpil do oddzialu powstanczego. Przevuodnik; Lista urygnancoiv, s. 387 (mylna inf.); Wiosna Ludow (materialy šledczo-sądowe). AGAD, KRSWiD, vol. 7515, k. 47; APL, RGLTaj., rkps 139, k. 303; BN, rkps III 6555, k. 31; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; zob. Kartoteka uczestnikow powst. styczn. Eligiusza Kozlowskiego (IH PAN).

Bądkowski Jozef, szlachcic niewylegitymowany. W 1849 za probę ucieczki za granicę w celu przylączenia się do powst. wcielono go do wojska. W drodze w Kazaniu spotkal go W. Staniszeski (zob.). W grudniu 1857 sluzyl w 10. Orenb. Batalionie Liniowym w Ufie. W styczniu 1858 awansowal do stopnia podoficera (unteroficera) . 28 III tr. uzyskal Najw. zgodę na powrot do kraju i oddany zostal pod tajny dozor polic. Przewodnik; Staniszewski, Pamiętniki. GARF, zesp. 109, I eksp., 1856 r., vol. 133, cz. 4, k. 22 v.

Beaupre Jozef A ntoni (1800-1872), ur. we wsi pod Gwofdzcem w pow. kolomyjskim. Szla­ chcic, maj. ruchomego i nieruchomego nie posiadal. Byl s. Jozefą de B., Francuza przybylego do Polski ok. 1760, i Teofilį Bentkowskiej. Nauki pobieral w szkole bazylianow w Owruczu (1812-1819), nast. w Liceum Krzemienieckim, po ktorego ukonczeniu studiowal na Akad. Med.-Chirurg. w Wilnie i w 1829 uzy­ skal stopien dr. med. Pracowal jako lekarz wolno praktykujący w Krzemiencu. Przyjažnil się z Juliuszem Slowackim i jego rodziną. W 1831 za sprzyjanie powst. zostal zeslany do Kurską. Po powrocie kontynuowal praktykę medyczną w Krzemiencu. W 1835 przystal do tajnego Tow. Filodemicznego zalozonego przez Leo­ narda Lepkowskiego (zm. w Cytadeli kijow.) i G. Maszkowskiego (zob!), a nast. do SLR w ktorym obral pseud. „Tojad” i pelnil funkcję soltysa oraz sekretarza na Wolyn. Redagowal tajne pismo pt. „Przyjaciel Prawdy” (žaden z przepisywanych odręcznie numer6w nie zachowal się; o ich zawartosci sądzič možna na podstawie zeznan i wspomnien). Aresztowany w lipcu 1838, byl więziony w Wilnie i Kijowie. Obwiniono go o czynny udziai w tajnym związku, „usilne pomaganie emisariuszowi [Szymonowi Konarskiemu] i Maszkowskiemu w rozszerzeniu tajnego stowarzyszenia, zbieranie dla emisariusza pieniędzy i rozsylanie buntowniczych cyrkularzy, odezw i druk6w”. Wyrokiem sądu wojsk. skazany zostal na karę šmierci przez cwiartowanie, zamienioną w drodze la-

52 Bekaszewicz Szymon ski na stryczek. Pod szubienicą dovviedzial się,

ii na wniosek Dmitrija G. Bibikowa, na mocy Najw. konfirmacji z 7 III 1839, skazany zostal na 201. cięžkich robot w kopalniach. 13 III tr., zaraz po ceremonii „kažni politycznej” na stokach Cytadeli kijow., zostal wraz z E Borowskim, G. Maszkowskim i F. Michalskim (zob.) wyslany w kajdanach w drogę. Do Irkucka przybyl 12 XI tr. Po krotkim pobycie w Usolu w styczniu 1840 wyruszyl za Bajkal na katorgę nerczyriską. Odbywal karę początkowo w kamieniolomach oraz przy budowie drog. Wkrotce jednak— wbrew przepisom — zwolniono go z robot przymusowych i zezvvolono na zajmowanie się praktyką lekarską. Zyskal sobie powszechny szacunek, nawet urzędnicy vvyražali się o nim „z czcią prawdziwą” (Sabinski). Mieszkal w Wielkim Nerczynskim Zakladzie, gdzie prowadzil dobrze prosperujący folwark i tzw. Dom Polski, pomagając materialnie wspolwygnancom. Zachowaty się dokladne rachunki owego „domu produkcyjno-handlowego”, ktorego skala zdumiewa. „Czlowiek zdolny, wielkie mial gospodarstwo na Syberii na poseleniu [šcišlej: na katordze], znaczną ilošč bydla i kilka tysięcy pud6w zboža przedawal” (Maszkowski). Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: „odbiera zasilki od familii. Kupil sobie dom, zaprovvadzit gospodarstwo, mieszka w Glownej Fabryce, ciągle kochany i szanowany. Wszystkich biednych swych kolegow garnie do siebie i — o ile može — czuwa nad ich potrzebami”. Na wniosek z 22 I I 1847 gen.-gubematora Syb. Wsch. — Wilhelma Ruperta — o zwolnienie B. z katorgi, III Oddzial odpowiedzial odmownie, podobnie j ak uprzednio na analogiczne wnioski w 1844 i 1846. Nie pomogly žadne interwencje wysoko postawionych osob. Dopiero 2 XII 1850 karę skrocono mu o 5 1., zaš w 1853 przeniesiono na osiedlenie, co odnotowal J. Sabinski (zob.) 17 I tr. w swym dzienniku. Oficjalnie przypisany byl do wsi Monastyrskoje, faktycznie nadal mieszkal we wlasnym domu w Wielkim Zaktadzie Nerczynskim, zwanym w skrčcie Nerczynskiem, i kontynuowal praktykę lekarską oraz dzialalnošč w Ogole Zabaj-

kalskim. Wrocil do kraju, korzystając z mani­ festu koronacyjnego 1856w 2.pol. 1857 (zgodę uzyskal 25 VII tr.). Mieszkal początkowo w Zytomierzu, nast. w Krzemiencu. W 1865 byl krotko więziony w R6wnem w związku z powst. styczn.; z malženstwa z Seweryną z Iwanowskich (1838-1912) mial s. Antoniego, redaktora krak. „Czasu”, i c. Barbarę zamieszkalą w Warszawie, u ktčrej pozostaly įego Wspomnienia, zaginione najpewniej w czasie ostatniej wojny. Zm. 21 VIII w Krzemiencu. PSB, 1.1 (Henryk Mošcicki); Barszczewska, Konarski; Giller, Opisanie, 1.1, s. 253-254, 270, 277; t. II, s. 13, 174, 201, 209, 238; tenže, Zuvygnama, t. II, s. 100; Golejewski, Pamiętnik; janik, Dzieje; Kuczynski, Syberia; Usta įvygnancoui, s. 389; Lasocki, Wspomnienia; Librowicz, Polacy w Syberji, s. 119, 126; topuszanski, Stoįvarzyszenie: Lukaszewicz, Konarski; Marachow, D ie ja tie ln o s t [Maszkovvski], Kronika syb., s. 375; Nierczinskaja katorga, s. 70, 86; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Rolle, Z minionych stuleci, s. 337-338; Ruch spoleczno-polityczny na Ukrainie 1856-1862; Rucinski, Konarszczyk, s. 33,36, 38-39, 6 7,83, 112, 115; Starorypinski, Wspomnienia; Sto«;. Ludu Pol.; Szostakowicz, Istorija polakotv iv Sibiri, s. 61-62; tenže, Uczestnicy konspiracji, s. 798; Setegienny. Epoka. Dzielo. Poklosie; Sliwowska, ObiegwoU nego sloiva; Trojanowiczowa, Syb. romantykdiv; Trynkowski, Chatka Antoniego; Trynkowski, Woltanowski, Etap Konarszczykdiv, s. 107, 110, 113, 117; Zeslanie i katorga. BN, rkps III 6555, k. 32; tamže, rkps akc. 8759, k. 9; B. Ossol. rkps 6500/1—IV; tamže, rkps 14465, k. 898, 989; CDIAU (Kij6w), zesp. 470, inw. 1,1838, vol. 9; zesp. 442, inw. 788a, 1838, vol. 406, k. 238-266; inw. 789a, 1839, vol. 424, k. 276, 232-233; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 19, poszyt 558, k. 200-201; tamže, pudlo 32, poszyt 92, k. 1-4; 33, poszyt 147, k. 5, 56v-57; poszyt 171, k. 1-4; GARI; zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 2, k. 136v-137; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol 1045, k. 29-30v; inw. 17, vol. 305, k. 165; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076, k. 64-65; zob. Aneksy: Spis męczennikou/ i Spis M. Romera.

Bekaszewicz Szymon, ur. ok. 1808 (1856 — 48 1.); uczestnik powst. listop., w 1831 wcielony do wojska. Stužbę odbywat w Czycie. W 1848 otrzymal wsparcie z kasy Og6lu wysokošei 10 rb. as. vvedlug spisu rzymskokat. par. nerczynskiej za 1856 przebywal w tym cza-

Belke Aureli 53 sie w Nerczyhsku. W 1857 otrzymal dymisję z wojska i zgodę na powrot do kraju. Lista wygnaiicdw, s. 387; Giller, Opisanie, t.1, s. 52; Sliwowska, Pierwsze organizaęje pomocy, s. 440. BN, rpks III 6555, k. 31; NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 26, vol. 1045, k. 3v.

Belke Aureli, chlop, uczestnik powst. listop. Na mocy decyzji Grodzienskiej Kbmisji Gub. z 30 V 1833 i konfirmacji wodza naczelnego armii ros. z 16 VI tr. zostai wcielony do Korpu­ su Kauk. Belka Jerzy (v. Belke Aureli), z pow. lidzkiego, wlošcianin, uczestnik powst. listop. W 1831 dostal się do niewoli. Na mocy decyzji Grodzienskiej Kbmisji Gub. z 30 V 1831 (lub 1833), zatwierdzonej 16 VI tr. przez wil. gen.-gubernatora, zostai wcielony do Korpusu Kauk. Wyruszyl w drogę 27 VII tr. NGAB (Grodno),zesp.4, inw. 1, vol. 191, k. 25-26; tamže, zesp. 1, inw. 34, vol. 3569, k. 10.

B elcikow ski (v. Belczykow ski) Ignacy, s. Wojciecha, ekonom w dobrach Tur w pow. kieleckim. W 1846 aktywnie wspoldziatal z L. Mazarakim (zob.), polecal dawac chlopom piki, twierdząc, že sam pbjdzie na Pinczow. W kwietniu 1847 oddano go pod sąd wojsk. i wyrokiem z 24 VII/5 VIII 1851 skazano na 41. cięžkich robot w kopalniach na Syb. W listopadzie 1852 przeniesiony zostai na osiedlenie, o czym poinformowala „Gaz. Rząd. Krol. Pol.” (1852, nr 57 i 246) i in. periodyki. Mieszkal w gm. nielubinskiej gub. tomskiej. Zm. w l. szeščdziesiątych. Przewodnik. BN, rkps III 6555, k. 32v; GARI; zesp. 109,1 eksp., 1848, vol. 28, k. 72v-73.

B em Aleksander, ur 1810, szlachdc, wlasciciel wsi Slabkowice w pow. stopnickim, brat przyrodni gen. Jozefą B. Po ukonczeniu szkol wojsk. (zapewne w Kielcach) przez 5 1. odbywal aplikację u mecenasa Fachinettiego w Kielcach. W 1836 wr6cil na wies do ojca i trudnil się gospodarstwem do 1846. Aresztowany tr. za ukrywanie przestępc6w polit. braci tuniew-

skich (zob.) i probę zbrojnego odbicia aresztanta J. Sucheckiego (zob.) oraz za „wciąganie wlošcian do swych buntowniczych planow”, zostai na wniosek KŠ z 3 1 V/12 V I 1847, zatwierdzony przez I. Paskiewicza 9/21VI tr., oddany pod sąd wojsk.; na mocy wyroku tegož sądu w 1849 wcielono go do Korpusu Orenb. Od 1850 služyl w 2. Orenb. Batalionie Liniowym stacjonującym w Orenb. W 1855 zostai uznany za niezdolnego do služby wojsk. W 1856 w „Kronice Wiadomosci Krajowych i Zagranicznych” W. Wieczorkowski opublikowal fragmenty list6w B. pt. Kirgiz i stepy. Z listow zloiyl— (nr 4 8 -50). W maju 1857 uzyskal dymisję z wojska z prawem powrotu do kraju pod dozor polic. 21 VII 1858 zwrbcil się z podaniem do Kontroli Zarządu D6br Ordynacji Zamojskiej, prosząc „o miejsce jakowe”, gdyž — jak pisal — „po kilkunastoletniej niebytnošci w kraju, powrociwszy na ziemię rodzinną, znalazlem inte­ resą wlasne majątkowe w tak krytycznym položeniu, iž nie widząc možnošci utrzymania się, zmuszony jestem szukač jakiej posady dla zabezpieczenia sobie bytu”. Wpisano go na listę kandydatow oczekujących „na wakowac się mającą posadę w dobrach Ordynacji Zamojskiej”. Przewodnik; Lista wygnanc6w, s. 387; Polacy w Kazachstanie-, Staniszewski, Pamiętniki. APL, AOZ, karty nie paginowane, pismo B. z 21 VII 1858; Curriculum vitae; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; GARF, zesp. 109,1eksp., 1848, vol. 28, k. 72v-73; tamže, 1856, vol. 133, cz. 4, k. 4 6 ,181v; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, k. 159v-150,412.

Bern Karol, ur. ok. 1806 — zm. przed 1864 (1849 — 43 1., 1855 — 49 1.), s. Augusta, stanu miejskiego, rodem z Saksonii, „ostatnio w Kielcach przebywający”, malarz. W 1846 przybyl potajemnie do Krakowa, przylączyt się do powst. i mianowany zostai dowodcą kosynierow. Wraz z powstancami przeszedl do zaboru pruskiego, gdzie go aresztowano i wydano początkowo wladzom austr., a nast. ros. Na wnio­ sek KS z 4/16 V 1847 przewieziono go z Kiele do Cytadeli warsz. i oddano pod sąd wojsk. 16/28 V 1850 Mikotaj I zatwierdzil konfirmację wodza naczelnego Armii Czynnej: B. zostai skazany na 21. cięžkich robot w twierdzach na

54 Berini (v. Beryni) Jozef Syb. Karę odbywal w Omsku razem z J. Boguslawskim i S. Tokarzewskim (zob.) oraz Fiodorem Dostojewskim, ktory uwiecznil go we VKpomnierdach z domu umariych. W kraju pozostavvil ¿onę, syna i dwie cčrki oraz brata i siostrę. 9 X I I1852 przeniesiono go na osiedlenie. Zamieszkal w gm. czemoluckiej w okr. omskim w gub. tobolskiej pod dozorem polic. Utrzymywal się z odnawiania mieszkaft i malarstwa. Wrocit do kraju w 1857 (korzystając z manifestu koronacyjnego 1856). Zm. w szpitalu šw. Rocha. Przewodnik; Lista wygnancow, s. 387. APL, RGL Taj., rkps 139, k. 302 (jako szlachcic, rodem z Krakowa); BN, rkps III 6555, k. 31; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 889, k. 1-3; inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 185; cz. 9, k. 447v-448v.

B em Konrad, zeslany do wojska w Orenb. Usta wygnaiv:6w, s. 387. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego.

Benderuk, vvlošcianin z Podola, za udzial w powst. listop. wcielony do wojska ros. Službę odbywal w Kolywaniu (Giller). Lista urygnancčiu, s. 387.

Beniewski Grzegorz, rodem z Ukrainy, uczestnik powst. listop. w oddziale Boleslawa Kbtyszki. W 1831 dostal się do niewoli i zostal wcielony do wojska ros. za Bajkalem. Služyl w Wierchnieudynsku (1857) iKierensku (do 1859). Giller, Opisanie, t. III, s. 45; Lista wygnaiicow, s. 387.

B e rc io ja n , z m. Szczuczyna w Augustowskiem, stanu miejskiego. Naležal do kolka J. Chmielewskiego (zob.) w Warszawie (1840). Na wniosek KŠ z 10/22 III 1842, zatwierdzony przez namiestnika 12/24 V 1842, wcielono go do Korpusu Kauk. bez prawa wyslugi. Przewodnik. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego.

Berczon Stefan, s. Jozefą, rodem z pow. kalwaryjskiego w Augustowskiem, szlachcic niewylegitymowany, žonaty z Marcjanną z Godlewskich. Za ucieczkę za kordon w 1849 (wydany przez wladze austr. tr.), na mocy decyzji

I. Paskiewicza, wcielony zostal do wojska bez utraty praw stanu. Službę odbywal w 56. Rocie Inwalid6w przy lazarecie wojsk. w Grodnie. 7 VI 1856 uzyskal Najw. zgodę na dymisję i powr6t w Augustowskie, pod tajny dozčr po­ lic. z zakazem wjazdu do gub. petersb. i mosk. Zezwolono mu takže na wszczęcie starari o wylegitymowanie szlachectwa. GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 243-244; RGWIA, zesp. 292, vol. 51, k. 366-37.

Berini (v. Beryni) Jozef (ok. 1810 — po 1858) (1834 — 24 1.), mieszczanin z Sandomierskiego, unitą, podoficer 4. Pulku Piechoty Liniowej WIJ w 1831 — 5. Pulku. Po powst. przeszedl z Korpusem gen. Girdama Ramorina do Galicji. Byl uczestnikiem wyprawy 1833 Jozefą Zaliwskiego w oddziale Leopoldą Bialkowskiego. Wzięty w niewolę w potyczce pod Jozefowem, początkowo skazany zostal na karę šmierci przez powieszenie, nast. na mocy konfirmacji I. Paskiewicza „w dowod laski za wczešniejsze oddalenie się z bandy” — na karę chlosty (2 tys. kijow) i cięžkie roboty na Syb. Wedlug Bergą uniknąl kary šmierci, gdyž „schwytano go bezbronnego na wsi”; odlączyl się od oddzialu jeszcze przed potyczką wraz z chorym zaliwszczykiem Krzeczkowskim (?); d. 2 1 I X 1834 przybyl do troickiej warzelni soli. 28 XI 1835 wyslano go do gub. irkuckiej, a stąd za Bajkal. Przebywal na katordze nerczynskiej, nast. na osiedleniu tamže. W 1848 otrzymal 6 rb. i 40 kop. z kasy Ogolu Zabajkalskiego. W rachunkach Domu dr. Beauprego odnotowano drobne zakupy od B., np. 6 VI 1849 — jaj 72 za 1 rb. 45 i 1/2 kop. i in. W 1. pięčdziesiątych mial trudnič się gospodarstwem i handlem rybami w Michalowsku kolo Gomej razem z J. Warchowskim (zob.). Wr6cil z zoną i dziečmi do kraju na mocy ma­ nifestu koronacyjnego 1856, o czym poinformovvala prasa Krol. Pol. („Gaz. Codzienna”, 1857, nr 106; „Gaz. Rząd. Kr6l. Pol.", 1857, nr 89 i in. periodyki). Zamieszkal początkowo w Warszawie, nast. w Galicji w obw. tamowskim. PSB, 1.1 (Zygmunt Mann; mylna inf o udziale w tzw. spisku omskim); Przewodnik; Berg, Pamiętniki, s. 38;

Bernatowicz Kazimierz 55 Giller, Opisaràe, t. II, s. 21; Usta wygnanców, s. 387; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Sliwowska, Pierwsze organizaqe pomocy, s. 440. APL, RGL Taj., rkps 139, k. 301 (jako Bereni J., mieszczanin z gub. radomskiej, zwolniony na mocy postanowien manifestu z 17/29 XI 1855); BN, rkps III 6555, k. 31; B. Ossol., rkps 6500; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 49; tamže, pudlo 11, poszyt 282, k. 91-92.

Bernatowicz Kazimierz, rodem z Wilenszczyzny, uczestnik powst. 1831 na Zmudzi. Skazany na cięžkie roboty w kopalniach, karę odbywal na katordze nerczynskiej. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: „ksiąžkę nabožną dostal”. W spisie rzymskokat. par. nerczynskiej za 1856 odnotowano, iž „Kuzma Bernatowicz mieszka przy kopalni Kultumskiej”. 31 VII 1857 otrzymal dokumenty podrózne umožliwiające mu powrót do kraju. 23 XII tr. przybyl do Wilna i stamtąd wyjechal do krewnych w gub. kowienskiej. Giller, Opisanie, 1. 1, s. 234; Usta wygnanców, s. 387. BN, rkps III 6555, k. 31; tamže rkps akc. 8759, k. 13; NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw., 1045, k. 5; RGIA, zesp. 1286, inw. 17, voi. 305, k. 133, 142.

Bežniuk Dymitry zob. Rzežniuk Dymitry Bębnowski Teofil, ur. ok. 1823 lub 1833 (1856 — 23 1., 1860 — 37 1.) w Radomiu, s. Józefa (zm. 1826), prezydenta m. Radomia, i Antoniny z Chlewickich, szlachcic niewylegitymowany. W 1841 ukoficzyl gimn. w Rado­ miu i rozpocząl aplikanturę w KRPiS w Warszawie; w 1844 otrzymal stanowisko dietariusza tam­ že. Za udzial w tajnym związku przygotowującym w 1846 powst. KS 2 1 II/5 III tr. proponowala oddač go pod sąd wojsk., jednakže namiestnik wydal decyzję: zeslac na Syb. na osiedlenie z utratą praw stanu (wedlug Gillera: skazany na cięžkie roboty w Hucie Piotrowskiej za Bajkalem). Przybyl etapem do Irkucka 9 III 1847 i zostal wyprawiony za Bajkal 12 III tr., co odnotowal w dzienniku J. Sabinski (zob.), tak go charakteryzując: „za sprawę siedlecką, na osadę, mlody, dobrze wychowany”. W 1. pięčdziesiątych byl na osiedleniu w Piotrowsku. Figurowal w Księdze Adresowej Kom.

Opieki (jako Bubnowski). Wedlug spisu rzymskokat. par. nerczynskiej za 1856 mieszkal pod6wczas w Wielkim Zakiadzie Nerczynskim. Wr6cil do kraju w 1857 na mocy mani­ festu koronacyjnego 1856, o czym poinformowano w prasie („Gaz. Rząd. Krol. Pol.”, 1857, nr 156 i 274 i in. periodyki). Zamieszkal w Olkuszu. 2/14 X I 1860 gubemator cyw. radomski wystosowal do KRSWiD pismo w sprawie wydania zapomogi B. przebywającemu „za rocznym šwiadectwem w Warszawie dla wyszukania sobie služby”, jednakže „jako mlodemu i zdolnemu do pracy” takowej mu odmowiono, stwierdzając, že „može pracowač na swoje utrzymanie”. „Zyl jeszcze w 1863 roku” (Kręcki). Przewodnik; Usta wygnancow, s. 387. AGAD, KRSWiD, vol. 7515, k. 304-304v, 306, 320, 322v, 325, 370; BN, rkps akc. 8759, k. 13v („Bubnowski w gub. irkuckiej, w okr. wierchnieudynskim"); B. Ossol., rkps 14465, k. 550; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 26, vol. 1045.

Będzinski Jan Nepomucen, ur. ok. 1796 (1838 — 421.), s. Antoniego, szlachcic z pow. krzemienieckiego na Wolyniu. Wlasciciel skie­ pu z nutami i instrumentami muzycznymi w Krzemiencu, tamže zamieszkaly. Sprowadza! systematycznie literaturę emigr., m.in. Mickiewicza, Mochnackiego, Lelewela, przy pomocy księgarzy krak. i przemytnik6w z Brod6w. W 1838 zostal aresztowany na skutek nieostrožnych zeznan E Borowskiego (zob.), kt6ry glčwnie u niego zaopatrywal się w zakazaną literaturę. Wyrokiem sądu wojsk. z 2 0 I I 1839 skazano go na karę šmierci. Na mocy konfirmacji Dmitrija G. Bibikowa, zatwierdzonej 7 III tr. przez Mikolaja I, zostal wyslany na zamieszkanie do Kurską, bez konfiskaty maj., pod dozčr kurskiego gubernatora cyw.; 16 IV tr. wyruszyl w drogę. Rolle, Z minionych stuleci, s. 342; Šliwowska, Obieg wolnego slowa. CDIAU (Kijow), zesp. 470, inw. 1, 1838, vol. 19; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 5 9 -61.

Bialkowski Piotr, ukoficzyl Szkolę Podchorąžych Piechoty, uczestnik powst. listop., kpt.,

56 Bielicki Michat nagrodzony zlotym krzyžem nr 1254. Po klęsce — zeslany do Slobodska i Ortowa w gub. wiackiej. Bielecki, Slownik biogr. oficerow, t. I; zob. Aneksy: Poczet skazancow i Spis męczennikčw.

Bialopiotrowicz Jerzy (1785-1871), ur. w Niecieczy w pow. lidzkim, s. Jčzefa i Kunegundy z Burzymskich. Mason, czl. ložy „Swiątynia Izis” (1811). Uczestnikpowst. listop. wstopniu mjr. Po upadku zeslany dojelabugi w gub. wiac­ kiej, gdzie wstąpil do služby ros. Nast. osiadl na Litwie. W 1839 wylegitymowal szlachectwo i wkrotce wyemigrowal w šlad za zoną Kunegundą, c. gen. Giedroycia, do Francji, gdzie zm. Bielecki, Sbwnik biogr. oficerow, t. I; zob. Aneksy: Poczet skazancow i Spis męczennikdw (jako B. Jozef).

Biattozor Jozef, dymisjonowany mjr Pulku Azowskiego, czl. WolnomularstwaNarod. i Tow. Patriot. Byl więžniem Twierdzy Pietropawlowskiej od 26 VI 1827 do 1 VII tr. w cell nr 5 Piotrowskiej Kurtyny, poniewaz podejrzewano go o kontakty z dekabrystami, a nawet o czlonkostwo w Tow. Poludniowym. Diekabristy (jako Bielozor, mjr); Dylągowa, Tow. Pa­ triot.; Pamiętniki dekabrystow, t. III. RGIA, zesp. 1280, inw. 1, vol. 7, k. 9v.

Bieczynski Jozef, podsekretarz w KRSWiD, po wybuchu powst. listop. aresztowany w gub. kijow. i odeslany do Kozielska w gub. czemihowskiej, nast. do gub. kurskiej i penzenskiej, w koiicu do Wiatki, skąd 2 8 I I 1832 przybyt do Warszawy, gdzie ponowil przysięgę homagialną. Bielecki, Sbwnik biogr. oficerdw, 1. 1.

Bieganski Stanislaw, ur. ok. 1817 w Czuwicach (Czulicach?) w obrębie W. M. Krakowa, s. Onufrego, wlasciciel wsi Przychody w pow. olkuskim. Uczyl się w Liceum sw. Anny w Krakowie. Od wrzesnia 1835 po lipiec 1836 mieszkal z ojcem w Przychodach, nast. u swego brata Fortunata, patrona Trybunalu Cyw. w Kielcach. Byl czl. SLR najbližszym wsp6lpracownikiem K. Bogdaszewskiego (zob.). Na wniosek KS z 7/19 V 1840, zatwierdzony przez namiestnika 28 V/9 VI tr., oddano go pod sąd

wojsk. i skazano na rok cięžkich robčt oraz osiedlenie na Syb., co odnotowano w prasie Krol. Pol. („Kurier Warsz.”, 1841, nr 301 i in. gazety). Mieszkal pod Tarą, o czym wspominają R. Blonski, R. Piotrowski (zob.). Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: „Bardzo biedny, pisze o tym Adolf Januszkiewicz” (zob.). Zm. wTobolsku przed 1863. Przewodnik; Blonski, Pobyt na Syberii, s. 26; Lista wygnancow, s. 387; Piotrowski, Pamiętniki, t. HI, s. 7,34. BN, rkps akc. 8759, k. 12v. t

Bielanowski Hieronim (1822-1879), ur wobw. wielunskim, s. Wojciecha i Faustyny z Kozlowskich, podchorąžy Azowskiego Pulku Piechoty, szlachcic wylegitymowany. Ukonczyl 5 klas II Gimn. w Warszawie. Byl nast. aplikantem w TKZ i oficjalistą w maj. Jana tubienskiego. W 1846 za „rozpowszechnianie wiadomošci o buncie” i „nielojalnošč wobec rządu”, na wniosek KŠ z 19 IV/1 V 1846 zostal wcielony do Korpusu Orenb. Wedlug Gillera služyl w Tobolsku. W latach p6žniejszych byl przemyslowcem, dyrektorem fabryki w Michalowie, zaslužonym na polu cukrownictwa. Zm. 3 I tamže. Przewodnik; Lista wygnancdw, s. 387. BN, rkps III 6555, k. 31; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; PSB Arch. (Krakow); PSB Arch.

Bielawski Jan, jeden z jencow 1812, wzięty do niewoli pod Mozajskiem; figurowal w Księ­ dze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: „Na Kaukazie. General komendant Hurbe, pulkownik Lubelski”. 9 X 1820 wraz z towarzyszami (zob. Opalinski Jan) wyslal list do siostr milosierdzia przy szpitalu sw. Jakuba w Wilnie. Dr Maciej Barankiewicz i Wil. Tow. Dobroczynnošci, za posrednictwem gen. Wincentego Krasinskiego, wyjednali rozkaz carski (z 23 VIII 1821) uwalniający wszystkich i odsylający ich do Warszawy do dyspozycji w. ks. Konstantego. Moscicki, Pod znakiem O rb i Pogoni, s. 105-109,223. BN, rkps akc. 8759, k. 11.

B ielicki M ichal, ur. w Warszawie; w 1843 ukonczyl tam IV klasy szkoly pow. i przeniosl się do Witkowic w okręgu krak., gdzie otrzy-

B ielikowicz Michal 57 mal posadę pisarza prowentowego. W 1846 wstąpil do szeregow powstanczych, przekroczyl wraz z nimi granicę zaboru pruskiego. W 1847 wydano go wladzom Krol. Pol. i na vvniosek KS z 4/16 V tr. wcielono do wojska bez utraty praw stanu. Služyl w Korpusie Orenb. Przetuodnik; Lista wygnaric6w, s. 387. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego.

Bielikowicz M ichal (zm. 1853), uczenSzkoly Prawniczej w Petersb., stypendysta Krčl. Pol. Na mocy decyzji namiestnika z 18/30 X I 1843 roztoczono nad nim tajny dozčr polic. w związkuzzeznaniami W. Dawida (zob.). W 1848 byl związany z kolkiem Michailą Butaszewicza-Pietraszewskiego (tzw. pietraszewc6w, grupujących m.in. ros. fourieryst6w); opowiadal się za powst. zbrojnym i republikanską Polską. Wcielony do armii služyl w Korpusie Orenb. Figurovval w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: „rodem z guberni minskiej, brat marszalka, zeslany z Petersburga (z listu Węgrz[ynowskiego] dnia 19 III 1849)”. Zginąl w sierpniu 1853 w czasie szturmu na twierdzę w Chanacie Kokandzkim Ak-Mechet. Przewodnik; Librowicz, Polacy w Syberji, s. 139; Lista wygnaiicčw, s. 387; Polacy w Kazachstanie; Staniszewski, Pamiętniki; Sliwowska, Spraiva pietraszeuicčw\ Zaleski, Wygnancy pol. w Orenburgu. BN, rkps akc. 8759, k. 8v.

Bielinowicz Apolinary, s. Tadeusza, studiowal na Uniw. Mosk. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: „wyslany do Kazania w roku 1846. Wolno mu chodzič do Uniwersytetu na fakultet medyczny, pracuje biedny gorliwie, ale nie ma o czym utrzymač się, nieraz i niejeden dzieA o gtodzie przežyč muši i bez dachu. Rodzice jego žyją, ale w bardzo smutnym są stanie ub6stwa”. BN, rkps akc. 8759, k. 8v.

Bielinski Aleksander (1818-1877), s. Adama, pplk. WP wtasciciela ziemskiego, i Julianny z Kom6w 1° v. Preszlowej; ur. 4 X w Lublinie, gdzie ukonczyl gimn. w 1837. Od marca 1838 byl aplikantem Trybunalu Mazowieckiego w Warszawie. Przyjęty do SLP w marcu

przez S. Morozewicza (zob.), obral pseud. „Gū­ nia”. Aresztowano go w majų 1838 na skutek zeznan A. Denkera (zob.) i osadzono w Cytadeli (zachowaly się listy pisane stamtąd do rodzic6w). Na mocy decyzji KS z 5/17 X tr., zatwierdzonej przez namiestnika 1/13 XI tr. oddany zostal pod sąd wojsk. i skazany w 1839 początkowo na karę šmierci z pozbawieniem praw i konfiskatą mienia. Po konfirmacji namiestnika, zatwierdzonej przez cara, wyrok zlagodzono na „wyslanie do Syberii na zamieszkanie bez pozbawienia praw stanu i bez konfiskaty maj.” Wyruszyl w drogę na zeslanie 6 VI tr. Przebywal w Kurganie, skąd pisal do rodziny (zachowaly się 4 jego listy z 1839 i 12 listow z 1840). A. Pawsza (zob.) odnotowal w dzienniku 4 VIII 1840, iž žegnal w Tobolsku B. wšrod powracających do kraju. O wyježdzie B. do kraju w jednym ze swych listow I. Orpiszevvski informowal G. Zielinskiego (zob.). W listopadzie 1841 B. powrocil do Krol. Pol. i zajmowal się gospodarowaniem w swych maj. (kolejno Moszna i Jablonna w pow. lub.); byl wybierany na radcę w lub. Dyrekcji TKZ. Wkr6tce przystąpil do tajnego związku G. Gzowskiego (zob.), tzw. Związku Narodu Pol.; zostal ponownie aresztowany w sierpniu 1843 i na mocy wyroku sądu wojsk., zatwierdzonego przez Audytoriat Polowy (9 VII 1844) i namiestnika (12 i 17 XI tr.), skazany na bezterminowe cięžkie roboty w kopalniach. W grudniu 1844 wyruszyl w drogę na Syb. Do Irkucka przybyl 1 VII 1845, a 17 VII tr. byl juž za Bajkalem w Nerczynskich Zakiadach. J. Sabinski (zob.) odnotowal w dzienniku przybycie B. „etapem do Irkucka”, zaznaczając: „za tąž šamą sprawę, co i my, byl juž zeslany na mieszkanie do Kurganu, miasteczka w tobolskiej gub., skąd wr6ciwszy do kraju, w przeszlym roku w Warszawie, razem z innymi, za rozszerzanie pomiędzy gminem zasad i uczuč liberalnych skazany zostal na cięžkie roboty bez zamierzenia lat”, oraz že wyprawiony zostal za Bajkal 16 VII 1845. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: „Dnia 22 XII etapem z Tobolska do Nerczynska w kajdanach etapami prowadzony. Prosi o ksiąžki”. Zakazaną mu jako ka-

Bielinski Aleksander 59 torznikowi korespondencj? w jego imieniu prowadzila z rodzicami Antonilla Roszkowska.W 1.1845-1846, 1851 stolowal si? w Do­ rmi dr. Beauprego (zob.), placco za utrzymanie. W folw. tamze trzymal w 1847 i 1849 swego konia („do trawy wiosennej”), równiez za stosownq optata 14/26 IV 1851 na mocy Najw. decyzji termin robot skrócono mu „do jeszcze 3 lat”; tr. przeniesiono go na osiedlenie do gm. badajskiej w okr. irkuckim. 4 V ili 1851 wyjechal do Irkucka, o jego przyjezdzie zanotowal J. Sabinski 8/20IX tr. („kilka dni tenui przybyl do nas zza Bajkalu Bielinski Aleksander, chcqcy osiedlic si? w tej okolicy”) . Faktycznie przebywal cz?sto w Irkucku, co potwierdza zapis w dzienniku J. Sabinskiego z 8 IX 1851: „Dzis bylem u niego i godzin przynajmniej ze trzy przepfdzilismy sam na sam. Ja mocniej utwierdzilem si? w tym wrazeniu, jakie on przed szesciu laty sprawil na moim umysle, zarówno pi?kn^ swoj^, szlachetnych rysów i prawdziwie polskiego typu fìzjonomi^, jak tez niepospolitym, a naturalnym dowcipem i zywosci^ wyobrazni". Koledzy podzielali t? opini?: ,,byl pi?knej urody, zdolnosci i nauk niepospolitych” (Maszkowski). Dzi?ki pomocy otrzymywanej z domu mògi latwiej ulozyc sobie swoje wygnancze zycie, nie upadal wszakze na duchu i wówczas, gdy sytuacja domowa nie pozwalata na przysylanie wi?kszych kwot. Opiekowal si? chorym psychicznie koleg^-zeslancem S. Morozewiczem (zob.). 27 III 1854 byl swiadkiem przy chrzcie syna K. Hildebrandta (zob.), Stanislawa. Latem tr. ,,ze wzgl?dów oszcz?dnosciowych" przeniósl si? do Usola, aby po roku znowu powrócic do Irkucka. Sabinski, notujqc, iz zegna wyjezdzaj^cego z Irkucka B., zapisai 12 VI 1857: ,,wi?ksze daleko mi?dzy nami uczuc i mysli bylo podobienstwo, spólna zqdza nauki oraz moralnej i umyslowej uprawy równe zamilowanie. A nade wszystko jego wyzszy na rzeczy pogl^d, jego znajomosc ludzi, latwosc w pozyciu, zajmujqca wymowa i dowcip niewyczerpany tak w sercu jak i w pami?ci mojej tysiqcami zywych spomnien do samej smierci cdzywac si? b?d^”. W koncowym okresie pobytu na wygnaniu B. zatrzymal si? w Tobolsku,

gdzie udzielat lekcji francuskiego w domu gubematora. Wyjechal do kraju 28 VIII 1857 na mocy manifestu koronacyjnego 1856. Po uzyskaniu od oberpolicmajstra warsz. paszportu z 10/22 XII 1858 udal si? do Lublina, o czym Magistrat m. Lublina poinformowal naczelnika lub. komendy žandarmerii (w celu roztoczenia dozoru polic.). Osiadl w Turce, maj. rodzinnym w Lubelskiem, gdzie zająl si? gospodarką. Bral czynny udzial w dzialalnošci stow, ziemianskich; przez kilka kadencji piastowal funkcj? prezesa lub. Dyrekcji TKZ. Na pocz. 1861 nadal pozostawal pod tajnym dozorem polic. (byl oficjalnie czl. lub. Delegacji Miejskiej, potajemnie zbierat i sam ofiarowal znaczne sumy na cele narod.). Tr. pošlubil Mari? z Piotrowskich. Mial syn6w Adama Henryka (1863-1928) i Antoniego Piotrą (1864-1930) oraz c. Jadwig? Aniel? (1866-1925), zam?žną Stroynowskq. Pod koniec ¿yda byl prezesem lub. Dyrekcji TKZ ze stalym wynagrodzeniem I, 5 tys. rb. sr. rocznie. Listy B. spton?ly w Bibliotece Krasinskich w czasie ostatniej wojny; odpisy wraz z materialami biograficznymi znajdują si? w zbiorach BN (znaczną cz?šč opublikowala z oryginalow synowa B., zona Antoniego, Maria z Jasiefiskich Bielinska (1876-1934), w ksiąžce Dwa pokolenia (Krakow 1909). Zm. 21 XII w rodzinnej Turce. Obszeme nekrologi i wspomnienia pošmiertne opublikowaly „Gazeta Lubelska” (1877, nr 146-148) i „Kurier Lubelski” (1877, nr 146), a takže „Kalendarz Lubelski na rok 1879” (w kronice oprac. przez J. Goldszmidta) oraz „Biesiada Iiteracka” (1878, nr 108 i 115 — na s. 115 portret B.) PSB, t. II (Michal Janik); Przewodnik; Bender R., Ludnott miejska Lubelskiego vu akcji przedpowstaniowej 1861-1862, Lublin 1962, s. 24; [Iwanowski E.], Pamiątki, t. II, s. 493 (fragmenty dziennika A. Pawszy); Kseniak M., Trzy nagrobki (Z dziejdw rodzin lubelskich), „Na Przyklad”, 1994, nr 10, s. 25-26, nr 11, s. 17-18; Lista wygnancow, s. 378; Loza S., Bielinscy herbu Szeliga, „Miesięcznik Heraldyczny”, 1933, t. XII, s. 8-10; [Maszkowski], Kroni* ka syb., s. 375; Mencel T, Między powstaniami 1831-1864, Dzieje Lubelszczyzny, 1.1 ,1974; Mossakowska, Dagerotypy w zbiorach pol, s. 135-136 (dagerotypowy portret B. wykonany w Irkucku); Nie-

60 Biemacki Barttomiej belski E., Prewencyjna kontrakcja wladz a stan umyslow w Lubelskiem po upadku powstania styczniowego, „Przeglqd Historyczny”, 1988, z. 4, s. 688; tenze, Zmierzch powstania styczniowego w Lubelskiem i na Podlasiu (1864-1872), Dzieje Lubelszczyzny, t. VII, Lublin 1993, s. 185; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Polacy w Kazachstanie; Rew. konspiracja (zeznania B.); Spis szlachty, Stow. Ludu Pol. (zeznania B.; mylna inf. w artykule B. Szostakowicza jakoby B. w 1841 przebywal we wsi Aleksandrowskoje, gm. tataurowska w okr. nerczynskim; toz po ros. w SRS, wyp. 8, s. 65); Sciegienny. Epoka. Dzielo. Poklosie; Sliwowska, Pol. zeslaticy, s. 265; Trojanowiczowa, Syb. romantykow; Trynkowski, Chatka Antoniego; Wisniewski S., A leksander Bielihski; tenze, Z syb. przezyc; tenze, maszynopis biogramu B. [w:] Kartoteka zeslancöw pol. XIX w. (IH PAN). APL, RGL. 1869, vol. 239, k. 73; tamze 1876, vol. 143, k. 12; tamze USC, par. rzymskokat., Lu­ blin, kolegiata $w. Michala, ks. 9, k. 187-188; MmL, rkps 49, karty nie paginowane; tamze, RGL Taj., rkps 142, k. 391, 521-523, 751; BJ, rkps 4508 (dziennik A. Pauszy); BN, rkps. akc. 8759, k. 13; tamze, rkps IV 9785, k. 4 1 ,4 8 -5 4 ,6 9 ; tamze rkps III 9786, k. 1-129; tamze, rkps III 9787, k. 20,3 1 -3 8 , 39-48; B. Ossol., rkps 14465, k. 315, 977, 1022 ; tamze, rkps 6500, t. II, k. 11 i in.; BZ, rkps 724, Listy I. Orpiszewskiego (list 14); GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo33, poszyt 147, k. 5 ,59v-60; tamze, pudlo35, poszyt 15, k. 38-39; tamze, zesp. 297, inw. 1, vol. 5a, k. 5v; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 1045, k. 29, 31; inw. 13, 1851, vol. 930 (calosc).

Bielkowski Franciszek, szlachcic, ur. we wsi Ruskowo w pow. lipnowskim. W 1848 zbiegl w Poznanskie i dopomögl w ucieczce siedmiu mieszkancom Krol. Pol., a nast. przylqczyl si? do powstancow, bral udzial w potyczkach w wojskami pruskimi. Po stlumieniu powst. mieszkal w Poznanskiem; w 1850 wrocil dobrowolnie do Kr6l. Pol.; zostal aresztowany, wi?ziony w Cytadeli warsz. i na wniosek KS z 26 VII/7 V III1851, zatwierdzony przez namiestnika 20 VIII/1IX tr., wcielony do wojska bez utraty praw stanu. Od 1852 sluzyl w Korpusie Orenb.; 3 1 V 1856 przeniesiono go do oddzialu inwalidowwBelebeju.Zm. 111857, niedowiedziawszy si?, ze za „niewlasciwe zachowanie” wmaju 1857 wytqczono go z ulaskawien przewidzianych w manifescie koronacyjnym 1856.

Przewodnik. GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 54v; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 167v-169, 275, 276-276v.

Bielosuknie Baltazar, szlachcic, wiasciciel ziemski z pow. radomyskiego w gub. kijow. Za udzial w powst. listop. w oddziale Galeckiego zostal na mocy Najw. konfirmacji z 24 III 1832 zestany na Syb. na osiedlenie z utratą praw stanu i konfiskatą maj. RGIA, zesp. 1343, inw. 56, vol. 564, k. 15. T

Bienkiewicz Feliks, ur. 1811, s. Adriana (ur. 1877), wiasciciel maj. Kalówka (76 dusz męskich) w pow. uszyckim, szlachcic z Podola. Czt. SLB przyjęty w 1837 przez F. Michalskiego (zob.). Aresztowany w 1838. Więziony w Cytadeli w Kijowie. Skazany przez sąd wojsk. 1 8 I I 1839 na karę šmierci. Na wniosek Dmitrija G. Bibikowa i na mocy Najw. konfirmacji z 7 III 1839 wyslany zostal na službę rządową do Penzy bez konfiskaty maj. i oddany pod nadzór penzehskiego gubematora cyw.; d. 22 III tr. wyruszyl w drogę do Penzy. Rolle, Z minionych stuleci. CDIAU (Kijów), zesp. 470, inw. 1, 1838, vol. 22, k. 62-63; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 62-63.

Bienkowski, jeniec z 1831; w 1857 przeby­ wal w Kiachcie. Giller, Opisanie, t. Ill, s. 200, byé moie Marceli, zob. Aneksy: Poczet skazahców i Spis męczenniktku.

B iem ack i Bartlom iej, wloscianin, za udzial w powst. listop. zestany do kopaln nerczynskich; figurowat w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: Nerczynsku odebral 10 rb. as. Brat jego w Odessie”. W 1848 z kasy Ogólu Zabajkalskiego wydano mu 5 rb. as. W spisie rzymskokat. par. nerczynskiej za 1856 figurowat „žolnierz Biemacki, w Nerczynsku”. Zm. w Naszynie (Giller). Lista wygnanców, s. 388; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.\ Sliwowska, Pierwszecnganizaqepomocy, s. 440. BN, rkps akc. 8759, k. 12v;NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 26, vol. 1045.

Biernacki Gabriel Jozef 61 B iem ack i Gabriel Jozef (1774-1834), s. Kazimierza, gen. brygady, wlašciciel Klonowa w Kaliskiem, legionista, uczestnik wojen napoleonskich. W 1812 w stopniu pplk. dostal się do niewoli ros. Wrocil do kraju i zamieszkal w rodzinnym maj. Klonowo; byl prezesem TKZ w woj. kaliskim od 1820. W styczniu 1831 mianowano go gen. i naczelnikiem wojen. woj. kaliskiego. W Wieruszowie pod Częstochową zložyl bron. Zostal ponownie prezesem TKZ. Zgodnie z wnioskiem KS z 6/18 VII 1833 oddano go pod sąd wojsk. za sprzyjanie wyprawie Jozefą Zaliwskiego oraz przyjęcie w swoim domu jej uczestnik6w: Adama Piszczatowskiego i Antoniego Winnickiego. Mial byč zeslany na Syb. na osiedlenie z utratą praw stanu (wedlug J. Staszewskiego osadzono go w twierdzy w Zamošciu, gdzie zm.) PSB, t. II (J. Staszevvski); Przeu/odnik; Bielecki, Slownik biogr. oficerčvu, 1.1.

Biem acki Grzegorz, z Krol. Pol., stanu miejskiego, za udzial w powst. listop. wcielony do Korpusu Orenb. Przesluchiwany w 1833 w tzw. sprawie omskiej. Prčby.

B iem ack i Seweryn, ur ok. 1810, 1813 lub 1814 (1843 — 30 1., 1849 — 35 L, 1855 — 45 1.), szlachcic z Wolynia, wlašciciel ziemski, „za udzial w tajnych związkach” zostal wyslany w gląb Rosji. W lipcu 1842 uzyskal zgodę na powr6t na Wolyn pod tajny dozor polic. W 1843 prowadzil gospodarstwo we wsi Stolary w pow. kowelskim, w 1855 — we wsi Wilczyny w tymže pow., razem z zoną, synem i corką. 26 VIII 1856 zostal zwolniony z dozoru. GARE zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 42; RGIA, zesp. 1286, inw. 9 ,1 8 4 4 , vol. 476, k. 454v-455; inw. 12, vol. 766, k. 300v-301; inw. 16, vol. 387, cz. 4, k. 63-633.

Biesiadowski Jan, ur. ok. 1824 (1855 — 311.), rodem z Podola, absohvent Uniw. šw. Wlodzimierza w Kijowie, kandydat tegož uniw. W związku ze znalezieniem u niego „zakazanej literatury” w sierpniu 1855 zostal vvyslany z Podola; od 5 X 1855 przebywal w Symbirsku

pod tajnym dozorem polic. Kawaler (18 5 5 ). W lutym 1856 otrzymal zgodę na „službę cywilną” w kancelarii gubematora, gdyž opinia polic. brzmiala: „prowadzi się nienagannie”. RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 9, k. 101v-102.

Biesiekierski Stanislaw (1791-1869), s. Antoniego i Anieli z Dąbskich, ur. w Plowcach 25 III. Od 1809 w 9. Pulku Jazdy Księstwa Warsz.; uczestnik kampanii 1812, ranny pod Minskiem, dostal się do niewoli i przez Kij6w dotarl na Kaukaz, gdzie zaopiekowal się nim chan tatarski i ros. gen. Mendli Girej, kt6rego s. Aslana uczyl. Wr6cil z niewoli po 2 1., a 30 XII 1815 opušcil szeregi WR Uczestnik powst. listop., walczyl pod Wawrem, Bialolęką i Grochowem; otrzymal Order VM. Ze względu na stan zdrowia uzyskal 9 VIII 1831 dymisję w stopniu pplk. W 1845 osiadl w Poznanskiem. Związany ze spiskowcami 1846, aresztowany, sądzony w Moabicie, zostal skazany na 81. więzienia fortecznego. Uwolniony 20 III 1848 dzięki wydarzeniom Wiosny Ludow. Zm. w Poznaniu w nocy z 26 na 27 XL PSB, t. II (Andrzej Wojtkowski); Bielecki, Slovmik biogr. oficerow, 1.1; Lista wygnancow, s. 388.

Bieszczastnoj M ikolaj (, s. 392; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Wiosna Ludčw. BN, rkps III 6555, k. 34; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 35, poszyt 22, k. 26-27; tamže, poszyt 37, k. 14-15; tamže, pudlo 38, vol. 13, k. 1-11; GARE, zesp. 109,1 eksp., 1848, vol. 28, k. 72v-73.

Cybulski W ojciech (1808-1867), ur. 10 IV w Koninie w Poznariskiem, absohvent gimn. im. Maru Magdaleny w Poznaniu. Studia na uniw. w Berlinie przerwat wybuch powst. listop. — vvalczyl w 4. Pulku Liniowym, ranny pod Ostrolęką dostal się do niewoli i zostal osadzony w Bobrujsku (1834). Wedlug Gillera wyslano go na Kaukaz, co wydaje się malo prawdopodobne. Z kolei w Spisie męczennihdu) (zob. Aneksy) figurowal jako „zeslany na Syberię”. Jak się zdaje, istotnie, po odsiedzeniu wyroku w tvvierdzy bobrujskiej wrocil w strony rodzinne i z kolei znalazl się — z wyroku sądu pruskiego— w tamtejszym więzieniu (skazany na pol roku). W 1836 wr6cil na studia, doktoryzowal się, a nast. habilitowal, stając się z biegiem lat jednym z najwybitniejszych krytyk6w literackich, prof. filologii slovviariskiej uniw.

Cymmer Ludwik 109 w Berlinie i Wroclawiu. Jego glošna rozprawa

Mickiewicza moraine i poetyckie stanowisko (1845) byla szeroko czytana w kraju i na emigracji; poecie pošwięcal tež znaczną częšč swych wykladow uniwersyteckich. Wydane drukiem po polsku pt. Odczyty o poezji pol. w 1 polowie XIX w. (1871 1 .1—II) i po niem., stanowily pierwszą probę zarysu pol. poezji romantycznej. Przy tym — zdaniem Stanislawa Pigonia — C. „w metodzie krytycznej wyrasta poza epokę romantyczną i wchodzi w dobę nowszej naukowej krytyki literackiej”. PSB, t. IV (Stanislaw Pigon), s. 234-236; t. IX, s. 462-463 (obszema bibliografia); Jachimek J. W , Cybulskijako krytyk i historyk literatury, Poznaü 1930 (tu szczegolowa bibliografia); Lista wygnancöui, s. 392 (jako zeslany na Kaukaz); Nowy Korbut, t. VII; por. Aneks: Spis męczennikdiv (jako zeslany na Syb.). BN, rkps III 6555, k. 34 (inf., že byl jako jeniec wyslany na Kaukaz).

Cymmer Ludwik, ur. ok. 1831 lub 1832 (1849 — 18 l., 1856 — 24 1.), z Wilna, stanu miejskiego, czeladnik tkacki, za powiązania z wykrytym w 1849 Związkiem Bratniej Mlodziežy Lit. na mocy konfirmacji I. Paskiewicza jako wodza naczelnego Armii Czynnej z 27 V 1850, zatwierdzonej 30 VII tr. przez Mikolaja I, zostal skazany na karę chlosty (200 rözeg) i wcielony do Korpusu Orenb. z prawem wyslugi lat. Sluzyl w 3. Orenb. Batalionie Liniowym stacjonującym w Orenb. W 1856 — przychylając się do prošby matki — uzyskal 13 XII tr. zgodę na dymisję i na powröt do Wilna, pod tajny dozör polic. Djakow, Diejatieli; Fajnhauz, Ruch. GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 59v; RGIA, zesp. 1286, inw. 17, vol. 272, k. 280; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 157v-158; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 64.

Cymermann Krzysztof (1795-1853), rodem z Warmii (ze Šwiętej Lipid), žolnierz WP walczyl w 1812 i 1831, dostal się do niewoli i zostal wcielony do Korpusu Syb. Zm. w Irkucku 26 I 1853, w wieku 58 1., i zostal pochowany na tamtejszym cmentarzu. Giller, Z wygmnia, t II, s. 59; Lista wygnaiicöw, s. 392.

CyrynaPiotr, ur. ok. 1811 (1838 — 27 1.), s. Ignacego, szlachcic z pow. luckiego, uczestnik powst. listop. Czl. tajnego związku od 1836, konarszczyk. Zložyl przysięgę, jednakže za nieplacenie skladek otrzymal naganę od T. Czapskiego (zob.). Więziony w Cytadeli kijow.; udalo mu się podobno zniszczyč częšč kompromitujących go materialow, mimo to wyrokiem sądu wojsk. 1 0 I I 1839 zostal skaza­ ny na karę šmierci; na mocy konfirmacji Dmitrija G. Bibikowa z 18 III 1839, zatwierdzonej przez Mikolaja I, wyrok zlagodzono na 15 1. cięžkich robot w kopalniach w Syb. Wsch. Przybyl 29 X tr. do Irkucka, skąd wyslano go za Bajkal. Przebywal w Duczarze. 5 X I 1840 przeniesiono go na osiedlenie, wyznaczając na miejsce pobytu wioskę Kajdalowo w gm. czytynskiej w okr. nerczynskim gub. irkuckiej. Udzielal się w gronie zeslaiiczym („spiewat w kwartecie na nabozenstwach” — Rucinski, zob.). Z powodu trudnej sytuacji materialnej prosil o przyznanie mu zasilku. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją, ii krewni nie pomagają mu. W lutym 1841 na wlasną prošbę zostal wcielony do Korpusu Kauk. Wedlug danych urzędowych opušcil Syb. Wsch. 26 V tr. W styczniu 1842 przybyl na miejsce služby w Nawaginskim Pulku Piechoty; 23 VI 1842 przeniesiono go do Kabardynskiego Pulku Piechoty; 25 X 1842 za „zaslugi bojowe” w walce z goralami kauk. awansowal do stopnia podoficera (unteroficera); 2 4 IX 1849 — chorąžego (praporszczika) ; w listopadzie 1850 Mikolaj I darowal mu karę; 28 IV 1851 — mianowano go podpor.; na Kaukazie oženil się z przybylą don z Litwy narzeczoną Julią i mial z nią troje dzieci. Jak pisze A. Giller, „dostal požniej obląkania”. (wedlug M. Gralewskiego (zob.) to Julia C. „w czasie požaru Hassan-jurta [...], ležąc w ložku po powiciu dziecięcia, dostaia oblędu umyslu”). 2 VIII 1858 uzyskal zgodę na dymisję i powrot do kraju, jednakže z zakazem wjazdu do stolic i pod šcisly dozčr polic. Archiwum Filowatdw. Usty z zeslania (mylnie w lišcie E. Felifiskiej jako Ceryna); Barszczewska, Konarski; Djakow, Diejatieli; Gralewski, Kaukaz, s. 71-72; Ja-

110 Czaki Aleksander nik,- Dzieje; Usta wygmncow, s. 392; Lopuszanski, Stowarzyszenie; Novvinski, Polacy na Syb. Wsch.; Rolle, Z minionych stuleci, s. 339; Rucinski, Konarszczyk, s. 82, 96,111; Szostakovvicz, Istorija polakoui ui Sibiri, s. 84; tenže, Uczestnicy konspiracji, s. 795, 798; Trojanowiczowa, Syb. romantykčui; Trynkowski, Woltanowski, Etap Konarszczykdui, s. 110 i n.; Zeslanie i katorga. BN, rkps akc. 8759, k. 14 (notatka z 16 V 1849); tamže, rkps III 6555, k. 34; CDIAU (Kijovv), zesp. 470, inw. 1 , vol. 186; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 18, vol. 496, k. 1-5, 9-13; tamže, poszyt 517, k. 1-7; GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 136,260-264; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 176v—178; tamže, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 498v-500; tamže, zesp. 801, inw. 64/5, vol. 14, cz. l,k . 3 -9 ,5 3 -1 1 1 .

Cywinski Franciszek, ur. ok. 1827 lub 1830 (1849 — 22 1., 1857 — 27 1.), s. Jacentego, szlachcic z gub. minskiej, korepetytor w Wilnie. W 1848 byl uczestnikiem spisku M. Mikutowicza (zob.); przystąpil nast. do Związku Bratniego Mlodziežy Lit. braci Dalewskich (zob.); więziony w Wilnie (1849). 19X11850 na mocy konfirmacji I. Paskiewicza skazany zostal na 10 1. cięžkich robčt w zakladach na Syb.; karę odbywal pod Irkuckiem. 15 I I 1856 zostal przeniesiony na osiedlenie. Kawaler. Wrocil do kraju na mocy manifestu koronacyjnego 1856; wyjechal z Irkucka 1 VII 1857. Fajnhauz, Ruch; Janik, Dzieje; Jefimow, Iz iyzni ka toržnych, s. 1-2; Usta uiygnancčui, s. 392; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Wiosna Luddui. BN, rkps III 6555, k. 33v; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 35, poszyt 15, k. 53-54; RGIA, zesp. 1286, inw. 13, 1851, vol. 620; tamže, vol. 188, k. 73v; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 57v-58. Czaban Tomasz, kupiec warsz. Obwiniono go o wyrob 11 „lašėk z ukrytymi w nich sztyletami”, k tore u niego znaleziono. Wniosku KS z 22 V/3 VI 1849 o oddaniu C. pod sąd wojsk. namiestnik nie zatwierdzil, polecając 28 V/9 VI tr. zaliczyč mu na poczet kary ponad roczny pobyt w Cytadeli i skazując go na 8 mies. twierdzy w Zamošciu, a nast. odeslanie do miejsca zamieszkania pod najšcišlejszy dozčr polic. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki jako „uwięziony i zeslany”, trudno jednak przesądzač, czy

tak rzeczywiscie bylo. W 1854 mieszkal w Warszawie na Krak. Przedmiešciu pod nr. hipotetycznym 452, nadal jako „kupiec”. Przeuiodnik; Skorouiidz mieszkancčui Warszawy. BN, rkps akc. 8759, k. 14v.

Czachowski Tadeusz, szlachcic niewylegitymowany, uczen gimn. rolniczego w Minsku (klas agronomicznych— zi^nledielczeskich klosšou/). Aresztowany za „powiązania z povvstalym w Minsku przestępczym związkiem”. W 1855 wcielono go — z utratą praw stanu — do Korpusu Orenb. Siužyl w 3. Orenb. Batalionie Liniowym. 1 V 1857 na mocy manifestu koronacyjnego 1856 uzyskal dymisję i oddany zostal pod tajny dozor polic. GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 46, 5 3 , 181v.

Czajkowski, wcielony do wojska do Korpusu Kauk. w 1831; podoficer (unteroficer) Pulku Kurynskiego w Kizlarze na Kaukazie. Figurowal w Księdze Adresowej Komitetu Opieki z adnotacją: „utrzymuje się ze szkolki uczenia dzieci. Podykt[owal] Kaž[mierz] Stankiewicz z Kaukazu dnia 14 III 1850”. BN, rkps akc. 8759, k. 15v.

Czaki Aleksander, ur. ok. 1797 lub 1805 (1835 — 30 1., 1861 — 64 1.), rodem ze wsi Šwierzawy w Plockiem, s. Nepomucena i Jozefy z Rčžanskich, dzieržawca wsi Borki w obw. lipnowskim, szlachcic wylegitymowany (1839). Byl uczniem konwiktu pijar6w na Zoliborzu warsz., nast. zająl się gospodarką przynoszącą 120 tys. zl rocznego dochodu. Aresztowany za wsp6ldzialanie w 1833 z Arturem Zawiszą w organizowaniu oddzialu partyzanckiego, zo­ stal na vvniosek KŠ z 14/26 X I 1833 oddany pod sąd wojsk., ktčry skazal go na osiedlenie na Syb. z utratą praw stanu. Wyrok zostal opublikowany na lamach „Dziennika Powszechnego” (1835, nr 280). Od marca 1835 przebywal we wsi Gorskoje w gm. jelanskiej w okr. jenisejskim, skąd w marcu 1837 zbiegl. Schvvytany w Syb. Zach., byl sądzony w Tomsku. Jak wynika z korespondencji urzędowej, otrzymywal zar6wno zasilek skarbowy, jak i pomoc pienięžną z domu, co

CzaplinskiAlojzy 111 wptywato na zmniejszenie zasilku. W 1860 otrzymal zgod? na powrót do Król. Poi., o czym poinformowala prasa („Gaz. Rzqd. Król. Poi.”, 1860, nr 260 i in. periodyki). 4/16 III 1861 p.o. warsz. oberpolicmajstra napisal: „Czaki Aleksander, byly przest?pca polityczny, ma lat 64, powrócil do kraju w styczniu br., ma zon? i dwoje dzieci, familii, która by mu pomoc niesd mogia, zadnej nie pozostalo, srodków do utrzymania nie posiada, znajduje si? w biednym polozeniu, konduity nie notowanej, ze wzgl?du wi?c na to zasluguje na wsparcie w ilosci rubli srebrnych 100”. Wsparcie takie uzyskal; oprócz tego otrzymal nast. jeszcze 30 rb. sr. Przewodnik; Nowinski, Polacy na Syb. Vféch.; Próby. AGAD, KRSWiD, voi. 7515, k. 383, 388, 402, 406-407, 509-510, 511; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 225, k. 35-36; tamze, poszyt 232, cz. 1, k. 171-172.

Czaplinski Alojzy, szlachcic, brak danych z jakiej gub.; za „przechowywanie wierszy przest?pczej tresci”, na mocy Najw. rozkazu z 19 IX 1851 wcielony zostal na szeregowca do Korpusu Kauk. bez utraty praw stanu. RGWIA, zesp. 395, inw. 292/334, voi. 83, cz. 3, k. 30; tamze, inw. 292, voi. 51, k. 31v-32.

Czaplinski Florenty (v. Terenty), ks., „za wiernosc Unii w czasie przesladowania Sternaszki wi?ziony”. Figurowal w Ksi?dze Adresowej Kom. Opieki z notatk^, iz byl przez 7 1. i 5 mies. w klasztorze minskim, a w 1846 ,,noc^ do gubernialnego miasta Orla wywieziony” i pomieszczony w klasztorze w Briansku, gdzie ,,ci?zkie przesladowania znosi”. Lista wygnanców, s. 392. BN, rkps akc. 8759, k. 15 (jako Terenty).

Czapski Teofìl, ur. ok. 1814 (1838 — 241.), s. Grzegorza, szlachcic z Wolynia. Uczyl si? w szkole pow. w Lucku do 1831. Do 1835 byl sekretarzem w maj. gen. Ludwika Kropinskiego, a nast. w maj. Waclawa Orzeszki w pow. luckim, zas od 1835 do 1837 — u L. Jarzyny (zob.) w pow. wlodzimierskim. Do SLP przyjql go w 1836 Szymon Konarski (uzywajqcy pseud. „tojewski”). Przepisal statut stow. i wy-

pelnial szereg polecen związku, starając si? rozszerzač organizacj? w pow. luckim i wlodzi­ mierskim. Bral udzial w zborach Stow, i kolportowaniu zakazanych wydawnictw. Aresztowany w 1838 i wi?ziony w Cytadeli kijow.; sąd wojsk. skazal go 1 1 I I 1839 na kar? šmierci. Na mocy, zatwierdzonej przez Mikolaja I w kwietniu tr. konfirmacji Dmitrija G. Bibikowa z 2 2 II tr., zostal skazany na 201. ci?žkich robot w zakladach na Syb., mimo kalectwa (byl kulawy). Przybyl do Irkucka 22 X 1839 i zatrudniony zostal w naležącej do skarbu Telminskiej Fabryce Sukna. W styczniu 1840 wyslano go do Zaklad6w Nerczynskich; przebywal w kopalni kadainskiej. W 1841 okres kary zmniejszono do 5 L, a w 1842 o nast. 5 1. 25 XI 1843 przeniesiono go na osiedlenie we wsi i gm. U st" Ilinskoje w okr. nerczynskim. Figurowal w Ksi?dze Adresowej Kom. Opieki jako Aleksander Czapski z adnotacją, ii „utrzymuje si? ze skladek dostatniejszych braci”. „Spadlszy z konia, mocno stluczoną, czy nawet zwichni?tą mając nog?, w tym stanie wzi?ty do wi?zienia i tam zaniedbany w leczeniu, okaleczal zupetnie na nog?, ktčrą mu amputowano. O jednej nodze tylko szedl w katoržne roboty, na ktčrą mial naloione kajdany, a na drugą nog? drewnianą. Przez kalectwo do siedzenia zmuszony naukom si? oddal, dzielnie zbijal w rozmowach kolegow heglist6w i wszystkie antykatolickie ich poj?cia. Zyl z pracy, robiąc zegary; mial dom gošcinnie dla wszystkich otwarty” (Maszkowski). Wedlug Gillera w 1856 mieszkal w Kadai. Wr6cil do kraju w 1857 na mo­ cy manifestu koronacyjnego 1856. Zamieszkal w Zytomierzu. W 1862 na skutek donosu niejakiego Leona Esteichera znalazl si? wšrod podejrzanych w toczącym si? sledztwie wraz z J. Golejewskim, A. Beauprem i A. Pietkiewiczem (zob.). Podczas przeprowadzonej 1 i 8 V 1862 rewizji znaleziono u niego „zakazaną literatur?”, materialy šwiadczące o „podejrzanych” kontaktach z J. Golejewskim oraz o tym, ie sam zajmowal si? zbieraniem podatku narod. Mieszkal w Wączynie „przy generale Kropinskim” (Rucihski). Mial zdolnošci poetyckie (wedlug okrešlenia tegoi Rucinskiego: „kawal poety”) .

112 Czamiecki Miebai Giller, Opisanie, t. II, s. 174; Janik, Dzieje; Lista wygnanców, s. 392; Marachow, Diejatielnost ', s. 174; [Maszkowski], Kronika syb., s. 376; Nowinski, Polac yna Syb. Wsch.; Rucinski, Konarszczyk, s. 17, 72; Ruch spoi-polit, na Ukrainie-, Szostakowicz, Istorija polakow w Sibiri, s. 84; tenie, Uczestnicy konspiracji, s. 798; Sciegienny. Epoka. Dzielo. Poklosie; Trynkowski, Woltanowski, Etap Konarszczyków, s. 110 i n.; BN, rkps akc. 8759, k. 14v; tamže, rkps III 6555, k. 33v; CDIAU (Kijów), zesp. 470, inw. 1, 1838, voi. 189; tamže, zesp. 442, inw. 795,1845, voi. 238, k. 1-3; tamže, inw. 812, 1862, voi. 5, k. 62; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 19, poszyt 558, k. 150-151; tamže, pudlo 31, poszyt 42, k. 1-2, 21; tamže, pudlo 33, voi. 147, k. 102v—103; GARF, zesp. 109, I eksp., 1836, voi. 76, cz. 13, k. 1-12; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, voi. 12076a, k. 177v-179v; tamže, zesp. 801, inw. 64/5, voi. 14, cz. 1, k. 3-9, 43-111; tamže, cz. 2, k. 205-206. Czarkowski Antoni, s. Stanislawa, brat Tomasza (zob.), ziemianin z gub. kijow., podkomorzy, czl. Tow. Templariuszy oraz Rady Prowincjonalnej Kijow. Tow. Patriot. Uczestniczyl w naradzie pošwięconej zespoleniu obu towarzystw. Ofiarowal na cele związkowe 150 rb. sr. Zostal przez S. Krzyzanowskiego (zob.) wyznaczony na delegata do rozmów z dekabrystami, jednakže nic w tym kierunku nie poezynil. Aresztowany w 1826 na skutek zeznan dekabrystów, zostal przewieziony do Warszawy, więziony u karmelitów w jednej celi z Ignacym Prądzynskim, a nast. od 2 II do 21 VIII 1827 — w Twierdzy Pietropawlowskiej w celi nr 19 i 22 Newskiej Kurtyny. Powtómie na konfrontacje z dekabrystami przywieziony zostal z Warsza­ wy do Petersb.; 3 VI 1828 i umieszezony w celi nr 3 Konwerkskiej Kurtyny tejže Twierdzy. W 1829 zapadl zatwierdzony przez Mikolaja I wyrok: pòi roku więzienia w fortecy i nast. 5 1. dozoru polic. Wedtug A. Gillera ,,byl na wygnaniu”, co potwierdzają dane III Oddzialu Kancelarii Wlasnej JCMošci: od 16/28I I 1831 przebywal w Permie pod dozorem polic. Dylągowa, Tow. Patriot.; [Iwanowski E.], Wspomniema, t. II, s. 241; Lista wygnanców, s. 392 ; Nowiiiski, Polacy na Syb. VCbch. (jako zeslany na Syb.) ; Pamięmiki dekabrystów, t. III. GARF, zesp. 109,1eksp., 1827, voi. 173, cz. 3, k. 6, 29-31, 38, 76, 107, 117, 159-159v; tamže, 1832,

voi. 25, k. 4; RGIA, zesp. 1280, inw. 1, voi. 7, k. 8v, 87, 122; tamie, voi. 8, k. 52; tamže, inw. 2 (dodatkowy), voi. 6, k. 158.

Czarkowski Tomasz, s. Stanislawa, szlachcic, wlasciciel ziemski z gub. kijow., brat Antoniego (zob.), czl. Tòw. Patriot. Przywiózl do War­ szawy i wręczyl S. Krzyianowskiemu (zob.) pieniądze od Tow. Templariuszy, którego byl czl.; aresztowany w 1826 w związku z zeznaniami dekabrystów, przewieziony do Warszawy do więzienia u karmelitów. 31 1 1827 zostal odeslany do Petersb. rna konfrontacje z dekabrys­ tami i osadzony w celi nr 5 Konwerkskiej Kur­ tyny Twierdzy Pietropawlowskiej, w której przebywal do 20 VIII tr. Powtómie przywiezio­ ny zostal z Warszawy 3 VI 1828 do tejže Twier­ dzy i osadzony tym razem w celi nr 40 New­ skiej Kurtyny. 1 XII 1829 nadal przebywal w tejže celi. Na mocy Najw. konfirmacji z 2 4 II tr. miai pozostač w twierdzy jeszeze rok, a nast. „pod dozorem policji na zawsze”; wedlug A. Gillera „byl na wygnaniu”, co potwierdzają dane III Oddzialu: juž w 1830 miai byč odeslany do gub. permskiej pod dozór polic. Przybyt do Permu dopiero 16/28 I I 1831 razem z bratem. 4/16 VI tr. prosii o przeniesienie do innej gubemi. Brak danych o dalszych losach. Dylągowa, Tow. Patriot.;[Iwanowski E.], Wspomnienia, t. II, s. 392-393; Lista wygnanców, s. 392; Nowiriski, Polacy na Syb. Wsch. (jako zeslany na Syb.); Pamięmiki dekabrystów, t. III. GARF, zesp. 1 0 9 ,1 eksp. 1827, voi. 173, cz. 3, k. 6, 29-31; tamže, 1832, voi. 25, k. 4. RGIA, zesp. 1280, inw. 1, voi. 7, k. 8,87,122; tamže, voi. 8, k. 52; tamže, inw. 2 (dodatkowy), voi. 6, k. 158, 286.

Czamiecki Franciszek, z Wolynia, uczestnik powst. listop., zeslany do kopaln nerczynskich. Byč može wlasnie jego spotkal A. Giller (zob.) w 1857 nad jeziorem Szaksza wsród starowierców. Giller, Opisanie, t. Ili, s. 165; Lista wygnanców, s. 392. Czamiecki Michal (ur. ok. 1807 — zm. 1845) (1834 — 27 1.), podoficer WI? uczestnik powst. listop., w 1831 skazany „do robot w Troickich Zakladach pod Kariškiem” (Giller). Wedlug dokumentów urzędowych odmówil služby

Czarniecki Wincenty 113 w wojsku ros. w czasie powst. listop. i usilowal popelnič samoböjstwo (pröbowal utopič się). Zostal odratowany i skazany na karę chlosty (1 tys. kijöw) i katorgę. 13 IV 1834 znalazl się w Usolu, a w lutym 1836 wyslano go za Bajkal do Zakladöw Nerczynskich. Zm. w Aleksandrowsku „po dlugiej biedzie i dlužszej tęsknod e” (Giller). Giller, Opisanie, t. II, s. 176; tamže, t. III, s. 165; Lista wygnancöw, s. 392. BN, rkps III 6555, k. 33v; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 40, cz. 2, k. 12; tamže, pudlo 1 1 , poszyt 282, k. 2 1 .

Czam iecki W incenty, szlachcic „z pölnocno-zachodnich gubemi”, zeslany do Syb. Wsch. za udzial w powst. listop.; przebywal w Kraju Zabajkalskim. 4 VII 1857 otrzymal zgodę na powröt do Miüska na mocy manifestu koronacyjnego 1856; 6 VII 1857 odebral kartę drožną, a 16 XII tt przybyl do Minską, gdzie go oddano pod dozör polic. GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 201,227.

Czam ocki Franciszek, ur. ok. 1818 (1838 — 20 1.), szlachcic z gub. minskiej, aresztowany za powiązania ze spiskiem studentöw w wil. Akad. Med.-Chirurg., m.in. J. Wierzbickim i J. Wemerem (zob.), ktörych narnawial do gromadzenia broni dla przysztego powst.; d. 30 V I 1839 Mikolaj I zatwierdzil wyrok wil. gen.-gubernatora wojen.: wcielic do Korpusu Kauk., z utratą praw stanu i wyslugi. RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 4v-5; tamže, vol. 188, k. 24.

Czechowski Tadeusz, s. Placyda, ur. ok. 1845 lub 1846 (1855 — 191., 1856 — 211.), szlachcic gub. mihskiej, uczen gimn. w Min­ sku (klas agronomicznych). Aresztowany ja­ ko podejrzany o udzial w wykrytym w Min­ sku w czenvcu 1855 „przestępczym związku”. W sierpniu tr. Mikolaj I zatwierdzil decyzję Dmitrija G. Bibikowa: wcielic bez utraty praw stanu do Korpusu Orenb.; d. Služyl w 3. Orenb. Batalionie Liniowym stacjonującym w Orenb. I V 1857 otrzymal dymisję i zgodę na powröt

do kraju. 30 X tr. przybyl do Minską, gdzie zostal oddany pod šcisly tajny dozör polic. Djakow, Diejatieli. RGIA, zesp. 1286, inw. 17, vol. 305, k. 109; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 175v-176,412; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 15v—16. Czeczla Pawel, ur. w Krol. Pol., uczestnik powst. listop. W 1831 dostal się do niewoli i zostal wcielony do Korpusu Orenb. W listopadzie 1860 nadal služyl w 12. Pulku Kozackim. Wladze uznaly, iž „zasluguje na powröt do gubemi radomskiej”. 29 VII 1861, na podstawie raportu ministrą wojny, Aleksander II wydal zgodę na „zwolnienie ze stanu kozackiego” (kazaczjego soslowija) i powröt do Kröl. Pol. ze względu na pochlebną opinię zwierzchniköw „o jego zachowaniu i sposobie myšlenia”. GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k .558-559.

Czeczot Jan (1796-1847), ur. 24 VI w Makuszycach w pow. nowogrödzkim w rodzinie drobnoszlacheckiej, s. Tadeusza i Klary z Haciskich. Ok. 1806 rodzice przeniešli się w okolice Baranowicz i Nowej Myszy (stąd przyjacielskie przezwisko i literacki pseud. „Jan z My­ szy”). Początkowo nauki pobieral (od 1809) w nowogrödzkiej szkole dominikanskiej, gdzie poznal i zawarl dozgonną przyjažn z Adamem Mickiewiczem. Na Uniw. Wil. studiowal w 1815-1816, jednakže mūšiai przerwac edukację z powodu trudnej sytuacji materialnej; w 1818 otrzymal posadę w tzw. Masie Radziwillowskiej w Wilnie. 16/28 VI tr. zostal przyjęty na czl. korespondentą Tow. Filomatow, a na posiedzeniu 12/24 I 1819 — na czl. czynnego. Naležal do najaktywniejszych i najbardziej oddanych dzialaczy filomackich i filareckich stow.; dwukrotnie pelnil funkcje prezesa Związku Przyjaciot. W Zgromadzeniu Filaretöw štai na ežele Grona Blękitnego (literackiego). „Byl niestrudzonym sekretarzem, a zwlaszcza piosenkarzem Towarzystwa” (Pigon). W l. 1821-1822 usilowal (wraz z Fr Malewskim i O. Pietraszkiewiczem) nawiązač kontakt z konspiraeją warsz.; odwiedzil w tym celu Warszawę. Po zawieszeniu Zgromadzenia Fi-

114 Czeczotjan lare tow starai się ožywič dzialalnošč wšrčd mlodziežy o ambicjach literackich, co zaowocowalo powolaniem klubu poetyckiego „Kastala”. Aresztowany zapewne 10/22 X 1823, więziony u ffanciszkanow, 5-krotnie odpowiadal na pytania KŠ (10/22 X i 7/19 XI tr., 17/29 1, 9/21 II i dwakroc 19 IV/1 V 1824). Dwukrotnie byl konffontowany z J. Jankowskim (zob.): 12/24 X 1823 i 18/30IV 1824, a takže 24 IV tr. ze Stanislawem Marciejewskim. Mi­ mo parokrotnie skladanych poręczen (m.in. przez Wawrzynca Puttkamera), nie zostal zwolniony z więzienia (podobnie jak A. Suzin i T. Zan, zob.). Zgodnie z wyrokiem wydanym 7/19 VII 1824, a konfirmowanym przez Aleksandra I 14/26 VIII tr., za „publikowanie szkodliwych zamiarow w wierszach i mowie”, skazany zostal na 6 mies. twierdzy i nast. osiedlenie w gub. orenb.; d. 10/22 X 1824 wraz z Suzinem i Zanem opušcil vvięzienie wil. i pod eskortą kwartalnego, kpt. Krukowskiego, oraz 2. zandarmow wyruszyl kibitką do Orenb. Na miejsce dotarli 22 XII tr. Karę odbyl w twierdzy Kizyl, oddalonej o 60 wiorst od Orenb. u ujšcia rzeki o tej samej nazwie, do Uralu. 15 V 1825, zgodnie z wyrokiem, opušcil więzienie i zostal guwernerem syna komendantą twierdzy. Na przelomie stycznia i lutego 1826 otrzymal zezwolenie na przeniesienie do Ufy „dia poratowania zdrowia”. Tutaj spotkal się z H. tukaszewskim (zob.). Po udokumentowaniu szlachectwa, pozwolono mu w 1828 wstąpič na služby cyw. w charakterze kancelisty. Caly czas utrzymywal kontakt listowny z przyjaciolmi, często strofując ich za upadek ducha, a zwlaszcza za kontakty z Rosjanami. 13 V 1830 zostal zwolniony z dozoru polic. i uzyskal zgodę na przeniesienie do centralnych guberni ros. Pozostal jednak jakiš czas nadal w gub. orenb.: 31 VII 1831 orenb. gu­ bernator wystąpil z wnioskiem o awans dia C., na co nadeszla rezolucja Mikolaja I, skrešlona na odnošnym raporcie: „odczekac" (powriemienit'). Tymczasem C. postanowil juž wczešniej przeniešč się do Tweru. Droga wiodla przez Moskwę, gdzie mial się spotkač z O. Pietraszkiewiczem (zob.), jednakže byl on juž na

wygnaniu. W Twerze zaraz po przyježdzie trafil wraz z in. Polakami do aresztu, co mialo związek z panującą cholerą, o kt6rą ich obwiniano (trwalo wszak powst. listop. i szerzono najbardziej niewybredną antypolską propagandę; odosobnienie mialo ich rzekomo uchronič przez atakiem motlochu). W Twerze C. pracowal w zarządzie inžynieryjnym Kanalu Bere­ zyhskiego. Na początku 1833 przeniesiono go do Toržka w tejže gub., jednakže dzięki protekcji gubernatora Tiufajewa tr. otrzymal posadę w Lepiu w gub. witebskiej, takže w zarządzie Kanalu Berezyhskiego, początkowo jako rejestrator kolegialny, od 1834 z rangą sekretarza, podlegając naczelnemu zwierzchnictwu inžynierii wodnej w osobie hr. Tolia. W Lepiu utrzymywal rozlegte stosunki towarzyskie, m.in. odnowil znajomošč z mieszkającym tam filaretą Stanislawem Lyszczyhskim. Dzięki wstawiennictwu hr. Tolia, ktory wysoko ocenil pracę C. związaną z opracowaniem projek­ tu nawigacji Kanalu Berezyhskiego, uzyskal w 1841 zgodę na powröt w strony rodzinne. Znalazl gošcinę u hr. Adama Chreptowicza w Szczorsach, gdzie pelnil obowiązki bibliotekarza. W grudniu 1844 — po šmierci gospodarza — zamieszkal w Bartnikach, maj. Sližniow, przyjaciol z czasöw filomackich. W 1846 przeniösl się do Dolmatowszczyzny Wierzbowskich, a jesienią 1846— do Wolnej Rafalaoliznia. Przez cale žyde nie przestawal pisač wierszy, często wzorowanych na piešniach ludowych (m.in. bialoruskich), dumkach, balladach. W 1.1837— —1846 wydal 5 tomöw Piosnek wiesniaczych nad Niemnem i Džwiną przezeh zebranych (i przeložonych); w 1846 ukazaly się w Wilnie jego wlasne Piesni ziemianma. Wiosną 1847 ūdai się do Druskiennik „dla poratowania zdrowia”; tam tež zm. 11 VIII tr. Przy umierającym czuwat Jozef Ignacy Kraszewski (wöwczas powstal j ego wiersz Na smierc Jana Czeczota). Pochowany zostal w pobliskiej Rotnicy. PSB, t. IV (Stanislaw Pigon); Archiwum Filomatöw, Na zeslaniu, s. 191, 255 i in.; Archiwum Filomatöw. List} z zeslania (poza licznymi wzmiankami opublikowano 3 listy z Ufy do Cypriana Daszkiewicza, z 8 III i 9 V 1827 oraz z 24 VII 1828); Bazylow, Polacy w Petmburgu; Beauvois, Szkolnictwo pol.; Borowczyk,

Czepiežynski (v. Czepierzynski) 115 Rekonstrukcja; Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Jackiewicz Z., Radawod Jana Czaczota, Minsk 1996; Jan Czaczot. Ignat Damejka, siabry i papleczniki Adama Mickiewicza, „Materyjaly 3. i 4. Karelickich czytanniau”, „Bielarusika. Albaruthenica”, nr 10, Minsk 1998; Jewsiewicki, Batyr; Kaminski, Pol. zwiqzki mlodziezy; Kula, Wokdl historii; Lista wygnancow, s. 392-393; Literatura pol. (Halina Gacowa); blowy Korbut, t. VII; Proby, Szostakowicz, Istorija polakow w Sibiri, s. 43; Swirko, Z Mickiewiczem pod r?kf; Trojanowiczowa, Syb. romantykow; Witkowska, Mickiewicz; Wojcik, Ignacy Domeyko; Wybor pism filomatdw, s. 216-222, 238,4 0 7 ,4 1 3 -4 1 5 , 4 4 7 ,448,456. BN, rkps II6469 (M. Czamocki, Pami^tniki z 1.1823— —1828); M. Literatury, rkps 37 i 38 (Listy wi^zienne filomatow); B. IBL, depozyt 6, mpis tychze list6w w oprac. Z. Makowieckiej; LMAB (Wilno), zesp. 151, vol. 852 (list A. Maciejewskiego do C. z 1822); tamze, vol. 1029 (wspomnienie Mikolaja KuScinskiego o pobycie C. i Zana i w pow. lepelskim); LVIA (Wilno), zesp. 567, inw. 2, vol. 1317, cz. 24 (zeznanie C. z 9 II 1824); tamze, cz. 27 (zeznania z 10 X i 7 XI 1823, konfrontacja z J. Jankowskim 12 X. tr. ); tamze, vol. 1342, cz. 27 (konfrontacja z J. Jankowskim 18 IV 1824); zob. toz mikrofilm w AGAD, z. II, poz. 172; LVIA, zesp. 567, inw. 2, vol. 1419 (akta nauczycieli, m.in. Czeczota z 1824-1830); tamze, zesp. 604, inw. 28, vol. 10 (metryka zgonu); zob. toz AGAD, mikrofilm, z. II, poz. 173; tamze, poz. 175 (LVIA, zesp. 721, inw. 1, vol. 822); RGIA, zesp. 733, inw. 62, vol. 644 i 699; tamze, zesp. 1343, inw. 56, vol. 564, k. 113.

Czepiezynski (v. Czepierzynski), uczestnik powst. listop., po kl^sce, w 1833 wcielony do Korpusu Orenb. Sluzyl w 5. Orenb. Batalionie Liniowym. Prdby.

Czerabski (, s. 398; Piotrowski, Pamiętruld, t. III, s. 9.

G lębocki Konstanty, ur. ok. 1829 (1856 — 27 1.) w Przylęczkach w pow. kieleckim, szlach­ cic. Na emigracji we Francji w 1. 1847-1848 naležal do TDP; RA 12/24 VIII 1850 uznala go za banitę. Powrocil dobrowolnie do kraju. Postanowieniem RA z 2/14 V 1852, za „ucieczkę za granicę w celu wzięcia udzialu w buncie” skazano go na službę wojsk. bez utraty praw stanu; wczešniejsze orzeczenie o konfiskacie maj. cofnięto, o czym poinformowano w prasie Kr6l. Pol. („Gaz. Codzienna”, 1852, nr 148, 1855, nr 145 i in. periodyki). Službę odbywal w Korpusie Orenb. w 10. Batalionie Liniowym w Ufie. 2 I I 1856 awansowal na podoficera (unteroficera). W majų 1857 otrzymal dymisję z wojska z prawem powrotu do kraju pod tajny dozčr polic. i zakazem wjazdu do obu stolic. Zamierzal wr6cič do gub. radomskiej, jednakže nie mial šrodk6w, by wyjechač na koszt wlasny. Przybyl do kraju, zapewne etapem, 1 6 I I 1858 i zamieszkal u bratajuliana we wsi Emil6wka w pow. hajsynskim. W 1860 przebywal wedlug spisow urzędowych w pow. humanskim gub. kijow. pod dozorem polic. (w 1866 nadal tam mieszkal). Przeuiodnik; Djakow, Diejatieli. Arch. w Kamiencu Podolskim (filia DAChO), zesp. 228, inw. 1, vol. 2941; GARE zesp. 109, Ieksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 47, 181; RGIA, zesp. 1286, inw. 13, 1852, vol. 1743, k. 3, 11-12, 131, 133; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 139v—140,325-328, 412, 630.

G lębocki M ichal, z Krakowa, szlachcic, uczestnik powst. listop. w 4. Pulku Liniowym WE Dostal się do niewoli pod Ostrolęką 14 V 1831. Po wzięciu Warszawy zostal zeslany na Syb. (wedlug A. Gillera początkowo karę odbywal w Sweaborgu); w Nižnieudynsku služyl w oddziale inwalidow (w 1833 za pobicie denuncjatora przeniesiono go na jakiš czas do Kiachty). W 1839 „Nižnym Udynsku [..] zdybal nas tam na etapie Michal Glębocki. [...]

178 Gnatowski Feliks Byl podoficerem w Udynskiej inwalidnej komendzie” (J. Rucinski). Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: „potrzebuje wsparcia”. Wedlug A. Gillera (zob.) sluzyl przez pewien czas w 14. Syb. Batalionie Liniowym w Szylce, a nast. 13. Batalionie w Irkucku, co znajduje potwierdzenie w materialach urzędowych. Uwolniony zostal na mocy mani­ festu koronacyjnego 1856. Giller, Opisanie, t. III, s. 208; Lista wygnancöui, s. 398; Nowifiski, Polacy na Syb. Wsch.; Rucifiski, Konarszczyk, s. 56. BN, rkps akc. 8759, k. 23; tamže, rkps III 6555, k. 37; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 13, poszyt 325, k. 188-191.

Glogowski Feliks, rodem z Kr6l. Pol.; uczestnik powst. listop., w 1831 dostal się do niewoli. Wcielono go do Korpusu Orenb. W listopadzie 1860 nadal sluzyl w 12. Orenb. Pulku Kozackim; dowödztwo uznalo, že „zasluguje na powröt do guberni lubelskiej”; d. 29 VII 1861 otrzymal Najw. zgodę na dymisję i „wyjšcie ze stanu kozackiego” (iskluczit' iz kazaczjego soslomja) oraz powröt do Kröl. Pol. Bielecki, Slownik biogr. oficeröw, t. II (G. Feliks Nor­ bert, 26 III 1831 — por.). GARF zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 558-559 (jako Glagowski).

Glowacki Wawrzyniec (1814-1846), zolnierz WP, ucEStnik powst. listop. W 1834 „za sprawę narodową” skazano go na karę palkowania i wcielono do Korpusu Syb.; službę odbywal w 14. Syb. Batalionie Liniowym w Szyl­ ce. Zm. 11 X w lazarecie w Irkucku „na gorączkę”, mając 1. 32. Przewodnik; Giller, Z wygnania, t. II, s. 69-70; Lista wygnancöw, s. 398.

Gluski Jan (v. Jozef), aplikant sądowy w Lublinie. W 1833 aresztowano go jako powiązanego ze sprawą lub. tajnego związku, tzw. Tow. Pomocy Nieszczęšliwym A. Kredowicza (zob.). Na wniosek KŠ z 21 VI/2 VII 1834 mial byč wcielony bez utraty praw stanu do Korpusu Kauk. na 15 1. Ostatecznie wyslano go do

Korpusu Orenb. Byč može udalo mu się wr6cič do Krol. Pol. Przewodnik; Prdby; por. Spis szlachty (1851), w ktorym figuruje Jan, s. Stanislawa G.

Gmorczynski Adam, rodem z Warszawy, uczestnik powst. listop. w Korpusie Antoniego Gielguda (ppor.). 7 VII 1831 wrejteradzie przy rz. Sokol pod Bialymstokiem dostal się do nie­ woli, zeslany do Nolinska w gub. wiackiej. 18 VII 1833 przybyl do Warszawy i ponowil przysięgę homagialną., Bielecki, Sloumik biogr. oficerdui, t. II; zob. Aneks: Poczet skazancdw i Spis męczennikdtv.

Gnatowski Augustyn, ur. ok. 1814 (1834— 20 1.), szlachcic z Wolynia, uczestnik powst. listop.; w 1831 wcielony zostal do Korpusu Syb. Služyt w 5. Syb. Kbzackim Pulku Liniowym. Zamieszany w tzw. spisek omski, zostal w 1837 zwolniony z braku dowoddw winy. Prdby.

Gnatowski Feliks, ur. ok. 1800 (1833 — 331.), szlachcic, rodem z Plocka, ppor. WĘ uczestnik powst. listop. W 1831 początkowo wyslany zo­ stal do Glazowa w gub. wiackiej, skąd zostal przeniesiony (za wywolanie awantury) i 22 IV 1833 wcielony do 10. Kozackiego Pulku Liniowego stacjonującego w Bijsku. Aresztowany wkrdtce w związku z tzw. spiskiem omskim („wiedzial o spisku i przechowywal podburzające wiersze”), na mocy wyroku Audytoriatu Gl6wnego z 22 XII 1836/4 I 1837, skazany zostal na 10 1. rot aresztanckich z utratą praw stanu. Karę odbywal w twierdzy w Orsku. W 1841 przeniesiony do wojska jako szeregowiec Korpusu Orenb. W 1853 awansowal napodoficera (unteroficera). W marcu 1857 slu­ zyl w 4. Orenb. Batalionie Liniowym w Aralsku. 1 V tr. uzyskal dymisję i oddano go pod tajny doz6r polic.; d. 28 II 1858 po zloženiu egzaminow otrzymal Najw. zgodę na uzyskanie rangi rejestratora kolegialnego. 13/25I X 1858 KRSWiD powiadomila Rząd Gub. Lub. o zgodzie wladz na powrot G. do kraju, polecając— w razie potrzeby — umozliwienie mu osiedle-

Gnatowski Ludwik Pawel 179 nia się i oddanie „pod najšcišlejszy dozör policyjny”. Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Nagajew, Omskoje dielo; Pröby; por. Aneksy: Poczet skazancöw i Spis męczennikčiv. APL, RGLTaj., rkps 140, k. 187; GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 44,181, 214.

Gnatowski Ludwik Pawel, ur. w m. Zaradynie na Podolu, uczestnik powst. listop. (ppor. 2. Pulku Krakusow); dostal się do niewoli, zeslany do Wiatki, zdolal zbiec i osiadl na emigracji. Czl. TDP. Bielecki, Sloumik biogr. oficerdw, t. II.

Godaczewski Karol, z Galicji, uczestnik powst. listop., w 1831 odniösl 19 ran; wzięty do niewoli, skazany zostal na karę chlosty (1 tys. kijow) i wcielony nast. do Korpusu Orenb. W 1835 wröcil do kraju. BN, rkps III6555, k. 38.

Godebska Lucyna, c. Ludwiki; w związku ze sprawą Szymona Konarskiego zeslana do Rosji. Wröcila w 1840. Janik, Dzieje (jako: Ludwik G. z zoną Lucyną); Lista wygnaiicdw, s. 398.

Godebska Ludwika, matka Lucyny; „za sprawę Konarskiego wygnana do carstwa” (Giller). Zgodę na powröt uzyskala w 1840. Lista wygnancdw, s. 398.

Godlewski Franciszek, ur. na Mazowszu; w armii Kröl. Pol. podoficer. Uczestnik powst. listop. (por.), dostal się do niewoli pod Skalbimerzem, zeslany zostal do Jaranska w gub. wiackiej. 2 9 II I1833 wröcil do Warszawy i ponowil przysięgę homagialną. Bielecki, Slownik biogr. oficerdw, t. II; zob. Aneksy: Poczet skazancöw i Spis męczennikdw.

Godlewski Henryk, ur. ok. 1824 (1855 — 311.), szlachcic, rodem z gub. kijow. Za powiązania z emisariuszami (po dielu emissarou)), kontakty z Radzikowskim (byč moze czl. TDP Jözefem Antonim), „czytanie rewolucyjnych ksiąžek i budzenie polskiego patriotyzmu”, zo-

štai 5 XI 1849 wyslany z Kijowa (gdzie byl więziony) do Kazania pod doz6r polic. Otrzymywal zasilek skarbowy 10 kop. dziennie oraz 1 rb. i 50 kop. mies. na komome. Utrzymywal się jako pisarz prywatny (zanimajetsja czastnym pismowodstwom) . Kawaler (1855). Opinia polic. z tr. brzmiala: „Prowadzi się nienagannie”. Na mocy manifestu koronacyjnego 1856 uzyskal zgodę na powrot do kraju, ježeli wladze miejscowe wyražą na to zgodę. Latem 1857 wyjechal do domu. GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 37, 164; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 290v-291; tamže, inw. 17, vol. 305, k. 62.

Godlewski Izydor, ur. ok. 1810 lub 1811 (1838 — 28 1., 1843 — 32 1.), s. Tomasza, szlachcic z pow. dubienskiego, ukonczyl w 1827 szkolę pow. w Lucku, oficjalista w kluczu Gul­ siant w pow. nowogrodzkim na Wolyniu. Obwiniano go o to, že „przyjęty zostal do SLP przez Szymona Konarskiego w domu L. Jarzyny (zob.), zložyl przysięgę, otrzymal polecenie wystarač się o zapasy broni i amunicji. Znal G. Maszkowskiego (zob.) jako czlonka stowarzyszenia, ktory wyznaczal zjazdy”. Aresztowany w 1838, 22 XII tr. zložyl w Kijowie zeznania. Mial mieč konfrontację z L. Jarzyną i G. Maszkowskim, jednakže w więzieniu zachorowat i 10 I 1839 zostal przeniesiony do lazaretu. Sąd wojsk. 1 1 I I 1839 skazal go na karę šmierci. Po konfirmacji Dmitrija G. Bibikowa, zatwierdzonej 7 III tr. przez Mikolaja I, karę zamieniono na zeslanie do Wologdy na službę cyw., a maj. zwolniono z sekwestru. 21 III tr. wyslany zostal do Wologdy. Zatrudniono go w Wologdzkim Rządzie Gub.; 7 VII 1842 wr6cil na Wolyn pod tajny doz6r polic. W 1843 byl urzędnikiem Wolynskiej Izby Skarbowej w Zytomierzu (nadal kawaler). W 1849 objąl stanowisko sekretarza gub. w tejže Izbie (z pensją 300 rb. sr. rocznie). Založyl juž wtedy rodzinę. CDIAU (Kij6w), zesp. 470, inw. 1, vol. 36, k. 7-11; RGIA, zesp. 1286, inw. 9,1844, vol. 476, k. 462v-463; tamže, inw. 12, vol. 766, k. 305v-306; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 78v-79.

180 Golejewski Henryk Godlewski Lucjan, ks. rodem z Wilna, byl adiunktem-ekonomem seminarium rzymskokat. w Wilnie. Za kontakty z A. Renierem (zob.) i bračmi D. i O. Skariyhskimi (zob.) zostal na mocy decyzji I. Paskiewicza z 15/27 I 1848 odeslany do klasztoru kapucynow w Chodorowie pod šcisly dozör polic. Pozbawiono go tei prawa wyglaszania kazan i objęcia probostwa. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki. Fajnhauz, Ruch. BN, rkps akc. 8759, k. 22v; RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 54v.

Godziejewski Aleksander, ur. ok. 1821 lub 1822 (1849 — 281., 1856 — 341.), szlachcic, urzędnik Minskiej Izby Kamėj. Za przynaležnošč do Związku Bratniego Mlodziežy Lit. zo­ stal aresztowany w 1849 i w marcu tr., na mo­ cy konfirmacji I. Paskiewicza, zatwierdzonej przez Mikolaja I, wcielony do Korpusu Orenb. z zachowaniem praw stanu „ze względu na niewielki w poröwnaniu z innymi stopien winy oraz szczerą skruchę”. W 1850 rozpocząl službę w 1. Orenb. Batalionie Liniowym w Uralsku. W 1855 uzyskal zgodę naprzeniesienie do Armii Czynnej na Kaukazie, pozostal jednak na linii orenb.; d. 2 II 1856 awansowal na podoficera (unteroficera) . W 1857 uzyskal Najw. zgodę na dymisję i zezwolenie na powröt do domu. 30 X 1857 przybyl do Minską, pod tajny dozor polic. Po wyjasnieniu, i i zdal odpowiednie egzaminy, przyznano mu „w nagrodę” rangę rejestrą tora kolegialnego. Fajnhauz, Ruch; Usta wygnancdw, s. 398. M. Wojska Ibi., Papiery A. Kręckiego; GARI; zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 44,181,197; RGIA, zesp. 1286, inw. 17, vol. 305, k. 109; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 126v-127,4 1 1 ,627-627v; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 9v-10.

Goldenthal, figuruje w Księdze Adresowej Kom. Opieki jako žolnierz oddzialu inwalidow w Tobolsku, z adnotacją: „brat w Kowlu okruinym doktorem”. BN, rkps akc. 8759, k. 23.

Golejewski Henryk (1813-1883), ur. w Kopesterzynie w pow. jampolskim na Ukrainie,

s. Sylwestra i Salomei z Bromirskich, wlašcicieli częšci tej wsi. Szlachcic. Wskutek rozwodu rodzicow wyrosl pod opieką Kaspra Bromirskiego. Po ukoficzeniu w 1828 szkoly w Szczebrzeszynie — w armii ros. (1829-1830), gdzie zastal go wybuch powst. listop.; d. 7 X I I 1830 zdolal zbiec z Kurowa do WP w Lublinie. Bral czynny udzial w powst., awansowal na kpt. i dowodcę szwadronu. J akis czas przebywal w Galicji, bral udzial w pracach spiskowych i pod falszyAvymi nazwiskami przekradal się „za kordon”. Na emigracji wstąpil w 1834 do TDP i jako emisariusz ježdzil do kraju, mial tež jakieš kontakty z Szymonem Konarskim, jednakže nie godzit się z jego programem i za dąženie do rozbicia spisku zagrožono mu nawet šmiercią. Zamierzal pod przybranym nazwiskiem wyjechač (wedlug Maszkowskiego, „dla otrzymania blogoslawienstwa umierającej matki wszedl do kraju”), zostal jednak w 1838 pod Zbruczem zdradzony przez chlopa-przemytnika i wpadl w ręce žandarmow ros. Osadzono go w Kamiencu Podolskim jako „obywatela galicyjskiego Bialoskorskiego”. Po 2 1. šledztwa — i ustaleniu prawdziwych personali6w — przewieziony zostal do Kijowa, gdzie wyrokiem sądu wojsk. skazany zostal na karę šmierci przez rozstrzelanie. Stojąc juž przed plutonem egzekucyjnym 24 V 1841, dowiedzial się o ulaskawieniu, konfirmowanym przez Mikolaja I, i zamianie kary na bezterminowe cięžkie roboty w kopalniach. Przybyl do Irkucka ekstrapocztą pod eskortą feldjegra i dwoch žandarmow 25 VI 1841, i z miejsca pod eskortą podoficera kozackiego (uriadnika) Lichaczowa odeslany zostal do ZakladowNerczynskich; przybyl tam w sierpniu tr., a stąd do kopalni w Kultumie pod šcisly dozor tamtejszego prystawa, tj. naczelnika policji. Na katordze nerczynskiej przebywal do 3 XI 1856, kiedy to przeniesiono go na osiedlenie. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją z d. 21 IV 1844, iz „siostra jego Leokadia pamięta o nim”. Istotnie Leokadia przesylala mu systematycznie pomoc pienięžną i listy, jednak przesylki te nie zawsze docieraly do rąk adre­ satą, o czym zachowala się urzędowa korė-

Golejewski Jan 181 spondencja z 1841; niektore listy cenzūra po prostu zatrzymywala w tajnej kancelarii gubernatora. „Nie czekając juž, ažeby Cię doszly te pieniądze grudniowe, wyszlę Ci znowu, co będę mogla, gdyž Twoja nędza bardzo mi jest na sercu” — pisala 28 V 1841. Wielokrotne prošby o ulaskwienie brata (11 XII 1850, paždziemik 1853, styczen 1855 — spotykaly się z analogiczną rezolucją: „nie ma mowy” — byt' nie moįet). G. cieszyl się autorytetem i sympatią rodakow-zeslanc6w. W Kultumie — jak wspominal A. Giller — mial pod koniec swego na Syb. pobytu „piękny ogrod”. W 1857 otrzymal zgodę na przeniesienie do Permu. Dzięki staraniom siostry, k torej udalo się dotrzeč do carowej, uzyskal 30 X tr. Najw. zgodę na powr6t na Podole. Przybyl na miejsce 13 XI tr. i osiadl w Jarmolincach w domu dr. Tomasza Baranieckiego, gdzie Leokadia G. byla nauczycielką (opiekowala się bratem do swej šmierci 6 1 1882). We wrzesniu 1863 przeprowadzono u G. rewizję (na skutek skonfiskowanych u T. Czapskiego, zob., listow G. „podejrzanej trešci"). W jego papierach wykryto m.in. statut Ogolu Syb. (oryginalu nie udalo się dotąd odnaležč, znamy go tylko w tlumaczeniu na ros.), a takže zakazaną literaturę i korespondencję z emigrantami. Oddano zarowno G. jak i Leokadię (u ktorej takže natrafiono na zakazane ksiąžki, zaš opinia o niej brzmiala: „zachovvanie budzi wątpliwošci” (powiedienija somnitielnogo) pod najšcišlejszy dozčr polic. z zakazem opuszczania miejsca zamieszkania (tnval r6wniež w 1865 i 1866). U schylku žycia G. spisal Pamiętnik (wydany drukiem w 2 tomach, Krak6w 1971). Zm. 1 1 1 w Jarmolincach. PSB, t. VIII (Marian Tyrowicz); Bielecki, Sloumik biogr. oficerdw, t. I; Giller, Opisanie, 1 .1, s. 254-255; t. II, s. 201;Lista wygnancow, s. 398; [Maszkowski], Kronika syb., s. 379; Nierczinskajakatorga, s. 113-114; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch. ; Ruch spoleczno-po lityczny na Ukrainie w 1856-1862; Rudnski, Kbrarszczyk, s. 118-119; Sciegienny. Epoka. Dzielo. Poklosie; Šliwowska, PoL zeslanki, s. 176; Trojanowiczowa, Syb. romantykow. BN, rkps III 6555, k. 37; tamže, akc. 8759, k. 37; Arch. w Kamiencu Podolskim (filia DAChO),

zesp. 228, inw. 1, vol. 2947; CDIAU (Kijöw), zesp. 442, inw. 791a, 1841, vol. 8, k. 35-39 (listy Leokadii G. z 21 i 29 V 1841 do brata, zatrzymane w kancelarii D. G. Bibikowa dotyczące nie dostarczanych zeslancowi pieniędzy); GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 18, poszyt 535, k. 1-7; tamže, pudlo 19, poszyt 558, k. 77-79; tamže, pudlo 33, poszyt 147, k. 5, 64v-65; RGIA,zesp. 1286, inw. 50, vol. 227, k. 12v-13; tamže, vol. 228, k. 14v-15,122v-123 (o Leokadii G.).

Golejewski Jan, b. ppor. WP zeslany do gub. wologdzkiej do m. Tot'ma. W Księdze Adresowej Kom. Opieki zanotowano: „Zona mu umarla, zostalo dwöch synöw”. Zofia Römerowa zanotowala 2 0 I V 1849 w dzienniku, iž mąž jej, E. Römer (zob.), „zajmuje się organizowaniem wsparcia dla Golejewskiego, ktöry w ostatniej nędzy, jakie mial ruchomošci na loterię wypuszcza, i tę loterię przyslal nam”. BN, rkps akc. 8759, k. 22v; tamže, rkps 8738, t. II, k. 153.

G oląb (v. Golub) Grzegorz Grzegorz

zob.

Holub

Goląbecki, jeniec z 1812, zamieszkaly w Om­ sku, gral w tamtejszej orkiestrze wojsk. Librowicz, Polacy w Syberji, s. 81.

Golębiowski D om inik (v. Michal),szlachcic z Bialostocczyzny, geometrą, zeslany „do wewnętrznych guberni” w związku ze „sprawą emisariuszy”, tj. wyprawą Jozefą Zaliwskiego. Obwiniono go w 1833 o przyjęcie w swoim do­ mu J. Hordyhskiego (zob.) i skontaktownie go z in. osobami. Skazany zostal na zamieszkanie w gub. symbirskiej z nakazem sprzedažy maj. Po powrocie mieszkal we wsi Knyszynska [?] w pow. bielskim gub. grodzienskiej pod dozorem polic.; d. 26 VIII 1856 zostal zwolniony z dozoru. BN, rkps III 6555, k. 38; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 8, poszyt 165, k. 8, 18 (jako Michal); GARp zesp. 1 0 9 ,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 37v.

Golębiowski Ignacy, ur. ok. 1808 _(1833 — 251.), z Podlasia, uczestnik powst. listop. W 1831 wcielony do Korpusu Kauk., služyl w 11. Batalionie Liniowym. Byl zamieszany w tzw. spisek

182 Golynski Bronislaw astrachanski 1833, poniewaz nazwisko jego wymienil Wiktor Urusow, jeden z glownych obwinionych. Na mocy orzeczenia Audytoriatu Glownego z 21 VII1/2 IX 1834, zwolniono go od odpowiedzialnosci kamej z braku dowodow.

PSB, t. VIII (Tadeusz Turkowski); Przewodnik; „Tyg. Ilustr.”, 1877, nr 95 (podobizna). GARR zesp. 109, I eksp., 1836, vol. 76, cz. 161, k. 23, 42, 47-47v, 52, 55-57, 59, 63, 67-67v, 69, 72-72v, 76.

Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Nagajew,

Gotosz Stefan zob. Holosz Stefan

Omskoje dielo; Proby.

G olub Grzegorz zob. Hotub Grzegorz Golębiowski Jozef, ur. ok. 1810 (1832 — 221.), s. Jana, rządcy, szlachcic z pow. brzeskiego, oficjalista, uczestnik powst. listop. na Wilenszczyžnie, uczestniczyl w wielu bitwach i potyczkach z wojskami ros. Na mocy decyzji Grodzienskiej Komisji Gub. z 8 VI 1832, zatwierdzonej 28 VI tr. przez wil. gen.-gubematora, zostal wcielony do Korpusu Kauk. 5 VIII tr. wyruszyl w drogę na Kaukaz. NGAB (Grodno), zesp. 1, inw. 34, vol. 3569, k. 23; tamže, zesp. 4-, inw. 1, vol. 191, k. 50; tamže, vol. 251, k. 10, 11.

Golębiowski Seweryn (1820-1854), s. znanego historyka i bibliotekarza tukasza i Jozefy z Paluckich, historyk i biograf. Ksztalcit si? w Warszawie, nast. w Lublinie, w 1. 1837-1838 na Uniw. Petersb., jednakze studiow nie ukoficzyl. W 1838 aresztowano go w związku ze sprawą „šwi?tokrzyžc6w” i Szymona Konarsklego i zeslano trybem administracyjnym do Permu, gdzie pracowal w kancelarii gubematora pod dozorem polic. W 1842 awansowal na urzędnika I klasy, w 1844 — na rejestratora kolegialnego. We wrzešniu 1844 uzyskal — za zgodą szefa III Oddzialu Aleksandra Benckendorfa — przeniesienie do Grodna, a w listopadzie tr. (mimo wczesniejszej odmowy I. Paskiewicza) — do Krol. Pol. w Lubelskie. Utrzymywal kontakty z organizacją G. Gzowskiego (zob.), tzw. Związkiem Narodu Pol. W 1.1846-1847 by! nauczycielem domowym w Odessie, w 1.1848— —1849 zaš przebywal w Hrubieszowskiem wraz z ojcem. Brat jego tukasz na Kaukazie dowodzil Nižegorodzkim Puikiem Dragon6w. Od 1850 mieszkal w Wilnie, gdzie wydal Czasy ZygmuntaAugusta (t. I—II, Wilno 1851) i opublikowat wiele artykulow historycznych. Zm. na gružlicę w Diwoczkach kolo Zytomierza 20 V.

Goluchowski Konstanty (zm. 1852), s. Gabriela, dzierzawca wsi Opatkowice Murowane w pow. kieleckim.Jbyd moze tozsamy z uczniem Gimn. $w. Anny w Krakowie (1835). W 1846 odczytal wloscianom odezw? powst. i polecil im zbroic si?, osobiscie rozwozil odezwy okolicznym ziemianom i „zmuszal ich” do wykonania zawartych w nich polecefi. Na wniosek KS z 29 IV/11 V 1847, zatwierdzony przez namiestnika 24 V/5 VI tr., oddano go pod sqd wojsk. Wyrok z 24 V II1851 przewidywal m.in. konfiskat? maj., o czym poinformowala prasa („Gaz. Rzqd. Krol. Pol.”, 1852 nr 57 i in. periodyki). Zm. w drodze do miejsca przeznaczenia na Syb. w lazarecie w Tobolsku, czego swiadkiem byl jego przyjaciel M. Chwalib6g (zob.). Przewodnik; Sliwowska, M ieczyslaw Chwalibdg, s. 231-232. GARF, zesp. 1 0 9 ,1 eksp. 1848, vol. 28, k. 72v-73.

Goluchowski Leopold, z Wolynia, kpt., za udzial w wojnie z Rosj^ w 1812 zeslany do Tambowa (Giller). Lista wygnancdw, s. 398.

Golynski Bronislaw, ur. ok. 1830 (1854 — nie wi?cej niz 24 1.), ,,syn Karoliny i zeslanca na Syberi? za przynaleznosc do tajnego zwi^zku przed 1854” (nie wykluczone, ze byl s. Jacka G. i Karoliny z Krosnowskich), wlasciciel maj. Woroszyl6wka w pow. winnickim gub. podolskiej, szlachcic. Na skutek donosu jednego z chlop6w, iz przechowuje bron, a takze niepochlebnej opinii wladz miejscowych, iz jako czlowiek „hardy, wybuchowy i o zlych nawykach” moze byd podejrzewany o nieprawomyslnosc, mimo iz niczego zakazanego podczas rewizji nie znaleziono, zostal na mocy decyzji

Golynski Jacek 183 gen.-gubematora Kraju Pld.-Zach., Illariona Wasilczykowa, zatwierdzonej 29 XII 1854 przez Mikolaja I, skazany na zeslanie w gląb Rosji. MSW wyznaczylo 7 I 1855 na miejsce pobytu gub. penzenską. Po drodze w sierpniu tr. zachorowal i matka zwrčcila się z prošbą 0 wyznaczenie mu bližej položonej guberni. 3 II 1856 otrzymat Najw. zgodę na zamieszkanie w Kursku. Odm6wiono natomiast, by pozostal w Kijowie. 31 III tr. wyruszyl w drogę do Kurską. W marcu 1857 na mocy manifestu koronacyjnego 1856 uzyskal zgodę na powrot do kraju pod šcisly doz6r polic. Przybyl na Podole 21 V 1857. W 1860 mieszkal w Ka­ miencu Podolskim. 19 VII tr. MSW wydalo zgodę na jego wyjazd do Austrii, Niemiec 1 Francji, by towarzyszyl matce wybierającej się w podrož w sprawach rodzinnych. Arch. w Kamiencu Podolskim (filia DAChO), zesp. 228, inw. 1, vol. 2936, k. 10; RGIA, zesp. 1286, inw. 15, vol. 1269 (calošč); tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 424v-425; tamže, inw. 17, vol. 305, k. 49,98.

Golynski Jacek (1804-1846), ur. w Koczubijowie w pow. kamienieckim na Podolu, s. Ludwika, szlachcic. Nauki pobieral w Liceum Krzemienieckim. W 1825 wrocil do domu i gospodarowal na wsi wraz z matką. W czasie rocznego pobytu w Warszawie (1826/1827) nawiązal kontakt z mlodziežą spiskową, m.in. E Wysockim (zob.). Po powrocie na Podole oženil się z wlašcicielką maj. w pow. kamie­ nieckim Karoliną Krosnowską. Byč može jego s. byl Bronislaw (zob). Z gronem mlodziežy utworzyl związek patriot. Wolnych Braci Podolan. Po wybuchu powst. listop. organizowat pomoc materialną, ekwipowal i wysylal ochotnikow do WP; d. 30 V I 1831 obrano go poslem do sejmu z pow. kamienieckiego, „ale wolat zostač na linii bojowej; odbyl calą kampanię, nie chcąc przyjąč stopni oficerskich jako prosty žolnierz”(Maszkowski). Uczestniczyl w obronie Zamošcia i tamže dostal się do niewoli. Kawaler Srebmego Krzyža VM. Przez 9 mies. byl więziony w twierdzy kamienieckiej; zostal zwolniony i zająl się gospodarką. Jednakže w 1833 ponownie aresztowano go i wyslano

do Ufy, skąd wrocil po roku. Podejrzewano go o to, že wraz z Wladyslawem Krosnowskim (zob.), „ulatwia przejšcie Zbrucza r6žnym ludziom”, w związku z czym od 9 VIII 1834 znajdowat się pod tajnym dozorem polic. W 1836 poznal w domu F. Michalskiego (zob.) Szymona Konarskiego i przystąpil do SLE Aresztowany w 1838, przez sąd wojsk. 1 8 I I 1839 skazany zostal na karę šmierci. Na mocy konfirmacji Dmitrija G. Bibikowa, zatwierdzonej 27 II tr. przez Mikolaja I, wyrok „zlagodzono”, zamieniając na 20 1. cięžkich robot w zakladach. Tegož dnia wyruszyt z Kijowa na Syb. przez Moskwę do Tobolska i dalėj. Do Irkucka dotarl 12 X I 1839. Karę odbywat w gorzelni w Aleksandrowsku pod Irkuckiem. W 1841 z okazji zašlubin następcy tronu karę skrocono mu o 5 1., a w 1842 — o następnych 51.; d. 25 XI 1843 zostal zwolniony z robot i przeniesiony na osiedlenie we wsi Maksimowskoje w gm. žylkiiiskiej w okr. irkuckim. Mieszkal w Irkucku. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacjami: „odebral pudelko z farbarni, maluje i rysuje. Dnia 1 X 1843 uwolniony z robot, zostawiony na posielenie w Irkucku. Bardzo slaby. Umart 19 V I 1846”. Wedlug akt urzędowych oraz A. Gillera, ktory datę spisal z wspolnego dla G. i M. Podhorodenskiego (zob.) nagrobka w formie ciosowej, na pol zlamanej kolumny na cmentarzu katolickim w Irkucku: 17 VI 1846. PSB, t. VIII (Karol Rolle); B&rszczewska, Konarski; Giller, Z urygnania, s. 35—42 (žyciorys spisany przez G. Maszkowskiego); Golejewski, Pamięmik; Kunaszowski, Zyciorysy, s. 24; Lista wygnanc6w, s. 398; to puszanski, Stou/arzyszenie (jako Holynsld); Marachow, Diejadelnost'; [Maszkowski], Kronika syb., s. 379; Nierczinskaja katorga, 72, 87; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Rolle, Z minionych stuleti, s. 339; Rucinski, Konarszczyk, s. 18; Szostakowicz, btorija polahmv w Sibiri, s. 79; tenže, Uczesmicy konspiracji, s. 798; Sliwowska, PoL zeslancy, s. 260; Trynkowski, Woltanowski, Etap Konarszczykču), s. 110 i n. BN, rkps III 6555, k. 37; tamže, rkps akc. 8759, k. 22; B. Ossol., rkps 14465; Arch. w Kamiencu Podolskim (filia DAChO), zesp. 238, inw. Ir, vol. 1484; CDIAU (Kijow), zesp. 470, inw. 1, vol. 40; GAIO, zesp. 24, inw.3, pudlo 19, poszyt 558, k. 80-81; tamže, pudlo 31, poszyt 42, k. 1-2, 12-13; tamže, pudlo 33,

184 Górecki Jakub poszyt 147, k. 65v-66; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076, k. 79-80; tamže, vol. 12126, k. 8-9.

Goran Kacper, s. Antoniego; po klęsce powst. listop. w 1833 wielony do Korpusu Orenb. Prdby.

Gorbaczynski (Horbaczynski?) Boguslaw, ur. ok. 1830 (1855 — 251.) na Wotyniu, chlop panszczyžniany z maj. dziedzica Molodeckiego. Za „potajemną ucieczkę za granicę” w okresie „zamieszek”, na mocy decyzji I. Paskiewicza z 3/15IX 1849, zeslany zostal na Syb. na osiedlenie z pozbawieniem praw stanu. Od 1850 przebywal w gm. siemilužskiej w okr. i gub. tomskiej, zajmując się gospodarstwem. Otrzymywal zasilek od skarbu panstwa 57 rb. 14 i 1/4 kop. sr. rocznie. W lipcu 1856 III Oddzial zezwolil na powr6t do „oddalonych wewnętrznych guberni pod doz6r policyjny”. Pozostal w Tomsku do kwietnia 1860, kiedy za Najw. zgodą wyjechal do m. Warkowicze w pow. dubienskim na Wolyniu. W 1866 — tamže, nadal pod dozorem polic.

ny zostal o „niedoniesienie” wladzom o przygotowywanym powst. W 1850 na wniosek wil. KS mial byč wcielony do wojska z pozbawie­ niem praw stanu. Na mocy konfirmacji I. Paskiewicza, zatwierdzonej przez Mikolaja I, karę odbywal w Korpusie Orenb. z „prawem wyslugi”. 2 I I 1856 awansowal na podoficera (unteroficera) 4. Orenb. Batalionu Liniowego w Aralsku, a w maju 1857 otrzymal dymisję i oddany zostal pod tajny dozor polic. Uzyskal tež zgodę na powröt do kraju. 27 II 1858 przybyl do Wilna, a ątąd wyjechal na staly pobyt do swej siostry Marcjanny Krzyzanowskiej do Wilkomierza w gub. kowienskiej. Pozostawal nadal pod dozorem polic. Fajnhauz, Ruch. GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 47, 181, 215; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 978, k. 3; tamže, inw. 17, vol. 305, k. 163; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 128v-129, 41 lv ; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. llv -1 2 .

Gotowt, z Wilna (zm. 1833), uczestnik powst. listop., zeslany na Syb., zm. w Töbolsku (Giller).

GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 2, k. 58v-59; tamže, cz. 4, k. 499; tamže, cz. 8, k. 337; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 9, k. 497v-498.

Lista wygnancöw, s. 398.

Górecki Albin, ur. ok. 1811, uczestnik powst. listop., wcielony do Korpusu Syb. W związku z tzw. spiskiem astrachanskim 1833, za posiada' nie zakazanych wierszy skazany zostal na 2 mies. aresztu i nast. kamie przeniesiony do Korpusu Orenb. pod nadzor wladz zwierzchnich.

Goralski Teodor, szlachcic z gub. podolskiej. Aresztowany w 1851, poniewaz przechwycono jego list do wtasciciela ziemskiego gub. kijow., Syroczyhskiego, w ktörym „žądal przyslania pieniędzy na cele polityczne, podając do poslugiwania się w tym celu falszywe nazwisko”. Na mocy decyzji namiestnika Kr6l. Pol. z 10/22 IX tr., zostal wcielony do wojska bez utraty praw stanu. Wyslano go do rezerwowej dywizji 3. Pulku Piechoty.

Prdby.

Górecki (v. Górecki) Jakub, uczestnik powst. listop. (ppor. 10. Pulku Piechoty Liniowej), dostal się do niewoli pod Kazimierzem. Zesla­ ny do Glazowa w gub. wiackiej.

G om icz Erazm zob. Homicz Erazm

RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 33.

Bielecki, Slownik biogr. oficerdw, t. II; zob. Aneksy: Poczet skazancow i Spis męczennikdw.

Gorkiewicz, uczestnik powst. listop. z oddzialu Tärszy, wcielony do 11. Orenb. Batalionu Liniowego (Giller), stacjonującego w Samarze.

G órecki Jakub, ur. ok. 1829 lub 1830 (1849 — 201., 1856 — 261.), szlachcic z Wilenszczyzny, terminator u majstra wyrobdw olowianych. Bywal na zebraniach Związku Bratniego Mlodziežy Lit.; aresztowany w 1849, obwinio-

Lista wygnancöw, s. 398.

G örecki Jakub zob. Gorecki Jakub

Gorski Jozef 185 Gorski Jozef, ur. ok. 1803 (1856 — 53 L), szlachcic, uczestnik powst. listop., wcielony do Korpusu Syb.; d. 20 X tr. zostal aresztovvany w związku z donosem Szlomy Kožminskiego z Krasnojarska o rzekomo przygotowywanym buncie, w ktorym mieszkający na prywatnej kwaterze w tym miešcie G. bierze udzial. W obszernych zeznaniach G. wymienil wiele osob, m.in. przebyvvających w Permie general6w L. Boguslawskiego, B. Jagminą i K. Tumę (zob.), ktčrzy — kiedy zatrzymal się u nich w drodze — pokazywali mu jakoby mapę Rosji i przekazywali potajemne polecenia. Oswiadczyl tež, iž zna pewną tajemnicę, ktorą wyjawic može jedynie w Petersb. Zostal tam istotnie przewieziony, jednakže inf., jakie ujawnil, okažaly się fantazją. Ostatecznie G. przyznal, že liczyl, iž swymi rewelacjami wyjedna sobie ulaskawienie. W rezultacie zostal ponownie odeslany na Syb.; d. 26 V 1834 byl juž na miejscu w 12. Syb. Batalionie Liniowym w Ust' Kamienogorsku, o czym gubernator jenisejski powiadomil swych zwierzchnik6w. Nast. služyl w 13. Syb. Batalionie Liniowym w Nerczynsku a w 1855 — w Zabajkalskim Garnizonie w Czycie. Wedlug spisu rzymskokat. par. nerczynskiej za 1856 przebywal w Wierchnieudynsku. Giller, Opisanie, 1. 1, s. 52; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; por. Aneksy: Spis męczennikdiv. GAIO, zesp. 24, inw.3, pudlo 7, poszyt 128, 26-27, 49-51, 140, 234, 239-240, 345-346, 353-356; NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 26, vol. 1045.

G orski Karol, ur. w 1803 w Draminie w woj. plockim. Uczestnik powst. listop., bral udzial w czterech bitwach, ranny pod Grochowem, przeszedl z gen. Maciejem Rybinskim do Prus; nast. przebywal we Francji, gdzie naležal do Stow. 3 Maja. Wziąt udzial w wypadkach Wiosny Ludow; w 1849 z Krakowa przybyl do Krol. Pol.; na mocy konfirmacji I. Paskiewicza z 13/25 VIII 1851 zostal zeslany do gub.wiackiej. Od 2 X tr. przebywal w Wiatce pod dozorem polic.; d. 16 XII 1856, korzystając z manifestu koronacyjnego, wyjechal do Warszawy. Przewodnik; Bielecki, Sloumik biogr. oficerdw, t. II; Lista wygnancdw.

GARF, zesp. 1 0 9 ,1 eksp., 1848, vol. 28, k. 72v—73; tamze, 1856, vol. 133, cz. 8, k. 178v; RGIA, zesp. 1286, inw. 17, vol. 305, k. 71.

Gorski Napoleon (1811 lub 1812-1857), ur. w m. Sulejowie w obw. piotrkowskim w Kaliskiem, s. Lukasza i Katarzyny, szlachcic niewylegitymowany. W 1829 ukonczyl gimn. w Radomiu i osiadl w Sulejowie, zajmując się rolnictwem i „dzieržawą dochod6w propinacji miejskiej”. Byl uczestnikiem powst. listop. w Kaliskim Pulku Jazdy, nast. služyl jako žolnierz w Korpusie Girdama Ramorina, z ktorym wkroczyl do Galicji. Do Sulejowa powrocil w 1832, korzystając z amnestii. Byl pisarzem sądowym w Lęczycy. Tajna organizacja wyznaczyla go do porozumienia się z Księstwem Poznanskim. Oskaržono go o powiązania z tajnym stow. G. Gzowskiego (zob.) i in., tzw. Związkiem Narodu Pol.; wniosku KS z 2/14 XII 1843: zaliczyč na poczet kary pobyt w Cytadeli i oddač pod dozor polic., namiestnik nie zatwierdzil, polecając 15/27 III 1844 oddač go pod sąd wojsk., ktory skazal G. na wcielenie do wojska. Službę odbywal w oddziale inwalid6w w Omsku, uzyskal stopien podoficera (unteroficera), jednakže pozostawal nadal pod nadzorem wladz wojsk. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki. W 1848 przebywal w 9. Ba­ talionie w Ust' Kamienogorsku, nast. w Buchtarmie nad Irtyszem. Zm. w marcu 1857. Przewodnik-, Lista wygnancdw, s. 298; Rew. konspiracja. BN, rkps III 6555, k. 38 (inf. o tym, že zm. w 1857 w Omsku); tamže, akc. 8759, k. 22v; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego.

Grabianka Andrzej (1825-1884), szlachcic, s. Antoniego i Honoraty ze Stadnickich (byl sz6stym dzieckiem). W 1845 oženil się ze Stefanią Proskurzanką, z ktorą rozwiodl się po 2 l. Wlašciciel ziemski gub. podolskiej. W lutym 1854 na skutek anonimowego donosu zostal aresztowany jako jeden z organizatorow „tajnego przestępczego stowarzyszenia”, dzialającego rze­ komo na Podolu. Na mocy decyzji gen.-«gubematora Pld.-Zach. Kraju, Ūlariona Wasilczykowa, zostal wyslany do gub. penzenskiej pod dozor polic. Po drodze 3-krotnie zatrzymywal się z po-

186 Grabowski Fortunat wodu choroby, a po przybyciu do Kijowa prosil o pozostawieni go w tym miešcie, na co nie uzyskal zgody III Oddzialu. 9 XII 1854 pozwolono mu zatrzymač się w Kursku lub Czemihowie. Na pocz. 1855 przybyt do Czemihowa, jednak juž 27 XI tr. otrzymal zgodę na przyjazd do Kijowa, gdzie rowniez w 1856 pozostawal nadal pod tajnym dozorem polic. Opinia o nim brzmiata: „Niczego podejrzanego nie zauwazono”. Odnotowano tež tr., iž ma 1.35, co moglo byč pomylką, i že jest kawalerem. Zajmowal się kwestią wlošcianską, i w związku z tym byl przez Aleksandra II wezwany do Petersb. do prac nad reformą agramą. W zyciorysie w PSB brak informacji o zeslaniu, wszystko wskazuje jednak na to, že chodzi o tę šamą osobę. PSB, t. VIII (Jözef Buszko). RGIA, zesp. 1286, inw. 15, vol. 1192, k. 9-10, 12-13; tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 425v-426.

Grabianka Stanislaw, szlachcic z Podola, konarszczyk. W jego domu w Felsztynie w ma­ jų 1838 spotkali się podolscy czlonkowie SLR by wybrač delegatöw na zjazd do Berdyczowa. Aresztowany w 1838; 14 II 1839 — skazany na zamieszkanie w gub. olonieckiej. W Pietrozawodzku služyl w kancelarii gubernatora jako urzędnik najnižszej rangi. topuszanski, Stowarzyszenie; Marachow, Diejatieln o s t Rolle, Z minionych sailed, s. 342. CDIAU (Kijow), zesp. 442, inw. 789a, 1839, vol. 424, k. 277; tamže, zesp. 470, inw. 1, vol. 39.

Grabowiecki Jan, ur. ok. 1817, aplikant Dyrekcji Ubezpieczen, Dyrekcji Jeneralnej Tow. Ogniowych, nast. rachmistrz oddzialu ubez­ pieczen w Krasnymstawie. W 1843 zamieszany byl w sprawę G. Gzowskiego i A. Grossa (zob.), tzw. Związku Narodu Pol. Wniosku KS z 19 II/2 I I I 1844: dozör polic. i mieč na uwadze przy poborze rekrutą, namiestnik nie zatwierdzil, polecając 15/27 III tr. zwolnic go z braku dowodöw winy. W 1846 byl czynny w propagowaniu wsröd mlodziežy idei powst. Przybyl z bronią na punkt zbomy, by wziąč udzial w powst., o czym KŠ uzyskala informacje z zeznan Wiktora Grodzickiego. Wniosku KŠ z 16/28 VII 1848: wcielic do Korpusu

Kauk. bez prawa wyslugi, namiestnik nie zatwierdzil, zamieniając wyrok na wcielenie do Korpusu Orenb. W drodze do wojska G. zbiegl za granicę. Postanowieniem RA z 25 XI/7 XII 1852 uznano go za banitę z orzeczeniem konfiskaty maj., co ogloszono w prasie („Gaz. Codzienna”, 1852, nr 6; „Gaz. Rząd. Krol. Pol.”, 1853, n r3).

Przetuodmk. Grabowska Zuzanna (zm. 1855), zona Stanislawa, wlasciciejka ziemska, rodem z Wotynia. „Za nieposluszenstwo wobec wladzy” zostala wyslana razem z męžem Stanislawem (zob.) do Archangielska. Od 16 VIII 1841 przebywala w gubemialnym m. Jaroslawlu, gdzie zm. 28 X (otrzymywala zasilek ze skarbu panstwa po 15 kop. sr. dziennie). Osierocila trzy cörki. RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 10, k. 458v-459.

Grabowski Antoni (v. Rem belinski W incenty), ur. ok. 1806, z Mazowsza, oficer WR uczestnik powst. listop. W 1831 zostal wcielony do Korpusu Kauk. Za udzial w tzw. spisku astrachanskim 1833 kamie przeniesiono go w 1834 do Korpusu Orenb. z utratą praw stanu i oddano pod nadzor wladz miejscowych. Pröby; Rocz. Wojsk. 1830 (jako kpt.).

Grabowski Fortunat, ur. ok. 1803 lub 1805 (1838 — 35 1., 1855 — 501.), s. Jözefa i Wiktorii z Grabowskich, szlachcic z pow. wlodzimierskiego na Wolyniu, uczyl się przez 1 rok (1821/1822) w Liceum Krzemienieckim. Zaj­ mowal się „utrzymywaniem protokolu sądowego” w Palestrze wlodzimierskiej (1829), nast. byl rządcą i plenipotentem u Jozefą Starorypinskiego na Podolu. Uczestniczyl w powst. listop. w Korpusie gen. Jozefą Dwemickiego, i korzystając z amnestii, wrocil z emigracji do domu w 1833 (czego usilowal się wypierac w šledztwie).SąsiadiprzyjacielJ. Rucinskiego (zob.), a nast. takže jego szwagier. Za udzial w tajnym związku založonym przez Szymona Konarskiego pod nazwą SLR zostal w 1838 aresztowany (2 6 IX tr. byl przesluchiwany) i wyrokiem sądu

Grabowski Leon 187 wojsk. skazany na karę šmierci, ktorą na mocy konfirmacji Dmitrija G. Bibikowa, zatwierdzonej 2 5 I I 1839 przez Mikolaja I, zamieniono na 20 1. cięžkich robot w Syb. Wsch.; d. 14 III tr. w kajdanach na nogach zostal wyslany z Kijowa. 1 IV tr. wyruszyl etapem z Tobolska do Irkucka, gdzie dotarl 29 X tr., a nast., po krotkim pobycie w Usolu, w styczniu 1840 znowu etapem wyslany zostal z Irkucka za Bajkal. W koiicu kwietnia 1840 przybyl do Gazimuru i wraz z J. Rucinskim i A. Roszkowskim (zob.) znalazl się w kopalni srebra w Gomej, a nast. w kopalni zerentujskiej. Naležal do tamtejszego Ogčlu i „mial w swym zawiadywaniu dwie piękne krowy” (Rucinski). W 1841 karę skrocono mu o 5 1., w 1842 — o następnych 5 1. W paždziemiku (bądž 25 XI) 1843 zostal zwolniony z rob6t i znalazl się na osiedleniu we wsi Balakszynskoje w gm. žylkinskiej w okr. irkuckim. Na prošbę matki ze stycznia 1844, wczenvcu tr. zezwolono mu przeniešč się do Turynska w gub. tobolskiej, gdzie przebywal j už J. Rucin­ ski. Z braku fundusz6w wyslany zostal „obywatelską podvvodą” pod stražą kozaka Pieziemskiego. Wyjechal 5 IX 1844 z Irkucka, przybyl do Turynska 16 XI 1844; d. 12 VI 1853 „za nienaganne zachowanie” zostal wyslany do Czernihowa, nadal pod dozor polic. Otrzymywal zasilek od skarbu panstwa na komome (1 rb. i 50 kop. sr. mies.). W 1855 nadal byl kawalerem. 26 VIII 1856 III Oddzial zezwolil na powrot G. do kraju na mocy manife­ stu koronacyjnego, pod warunkiem, iž wladze miejscowe wyražą na to zgodę. Do 27 IX 1857 pozostawal w Turynsku. Wr6cil wkrotce na Wolyn do Zytomierza, gdzie oženil się z Julią z Miller6w, siostrą tu cji Rucinskiej. Barszczewska, Konarski; Bohowityn-Kozieradzka, Dziennik, s. 163; Janik, Dzięje; Usta wygnancdw, s. 398; Lopuszanski, Storvarzyszenie; Nierczinskaja katorga, s. 71, 87; Novvinski, Polacy na Syb. Wsch.; Rolle, Z minionych stuleci, s. 339; Rūdiški, Konarszczyk, s. 17-18,21, 6 7,87, 1 0 0 -101,105,186-187, 201, 243; Szostakowicz, Istorija polakow w Sibiri, s. 79-80; tenže, Uczestnicy konspiracji, s. 798; Sliwowska, Materialy do historii, s. 155; Trojanowiczowa, Syb. romantykdiv; Trynkowski, Chatka Aatomego, s. 880; Zeslanie i katorga;

BN, rkps III 6555, k. 37; CDIAU (Kijów), zesp. 470, inw. 1, voi. 33, k. 11-12, 19; tamže, zesp. 442, inw. 789a, 1839, voi. 461, k. 39; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 31, poszyt 56, k. 1-14; GARI; zesp. 109, I eksp., 1856, voi. 133, cz. 8, k. 195; tamže, 1836, voi. 76, cz. 43, k. 1-47; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, voi. 387, cz. X, k. 117v-119; tamže, inw. 17, voi. 305, k. 96; tamže, inw. 50, voi. 467, k. 58v-59; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, voi. 12076, k. 79-81.

Grabowski Leon, z Brzešcia Lit. Po powst. listop. wcielony do Korpusu Syb. Obwiniony w związku z tzw. sprawą omską 1833; w 1837 zwolniony z braku dowodów. Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Nagajew, Omskoje dielo; Próby.

Grabowski M aciej, uczestnik powst. listop. J. Sabinski (zob.) notuje w dzienniku 4 VII 1839, že spotyka na etapie w Kainsku G.:,,z 4. Pulku Piechoty Liniowej (czwartak) z 1831”. VUMB (Wilno), rkps E-447.

Grabowski Piotr, ur. ok. 1795 — zm. przed 1856 (1838 — 43 1.), ks. rzymskokat. par. petrykowskiej w gub. minskiej. W 1833 zostal aresztowany i obwiniony o to, že „wstąpil do tajnego związku w mozyrskim powiecie, który powstal pod wplywem emisariusza Bulewskiego; zložyl przysięgę i pelnil funkcję sekretarza, obrawszy pseudonim «Ponigrodski». Rozdawal niektórym osobom podburzające ksiąžki”. Do SLP Szymona Konarskiego nie naležal, nie wiedzial nic o jego planach, ale przypomniano sobie sprawę z 1833 i oddano G. pod sąd wojsk., który 11 II 1839 zaliczyl go do I kategorii przestępc6w i skazal na osiedlenie na Syb. z pozbawieniem sakry i wszelkich praw stanu. Na mocy, zatwierdzonej 3 III 1839 przez Miko­ laja I, konfirmacji wil. gen.-gubematora wojen. karę zlagodzono, polecając wyslac G. do klasztoru kapucynów w Chodorowie w gub. kijow. bez pozbawienia praw stanu, jedynie pod dozór miejscowej zwierzchnosci. Maj. zwolniono z sekwestru. Juž po wyslaniu G. z Wilna, nadszedl Najw. rozkaz o zeslaniu go na zamieszkanie do Poltawy.

188 Grefkowicz Stefan RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 12v-13v; RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 12v-13v, 17.

Grabowski Stanislaw, ur. ok. 1785 (1855 — 70 l.), rodem z Wolynia, wlasciciel ziemski. „Za nieposluszeñstwo wobec wladzy” wyslany zostal razem z zoną Zuzanną (zob.) do Archangielska. 16 VIII 1841 przeniesiono go do Jaroslawla pod dozór polic. Otrzymywal od skarbu pañstwa zasilek 15 kop. dziennie oraz 1 rb. i 50 kop. sr. mies, na komome. Opinia o nim brzmiala: „Zajęč szczególnych nie ma. Zachowuje się przyzwoicie (choroszo) i mozna zywic nadzieję na jego poprawę i prawomyslnošč”. Po šmierci žony 28 X 1855 pozostaly przy nim trzy córki. RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 10, k. 458-459.

Gralewski (wlasc. Gralak, Grala) Mateusz (1826-1891), s. Mateusza Grali i Marianny, zmienil nazwisko przy wpisie do gimn. w tę czycy za protekcją prof. Waclawa A. Maciejowskiego. Gimn. w Warszawie nie ukoñczyl z braku srodków. W 1841 wstąpil do klasztoru karmelitów, jednoczešnie zarabial jako nauczyciel w szkole podstawowej. W maju 1843 porzucil klasztor i otrzymal aplikanturę w Rządzie Gub. Mazowieckim. W marcu 1844 aresztowano go za udzial w tajnym kólku T. Wernera (zob.) i probę propagandy rew. wsród rzemieslników; występowal pod pseud. „Maciej”. Na wniosek KS z 14/26 V I 1844, zatwierdzony przez namiestnika 23 VI/5 VII tr., skazano go na wcielenie do wojska na poczet poboru i — za sprawą I. Paskiewicza— dodatkowo na karę chlosty (20 rózeg). Siužyl w Korpusie Kauk. do 1856. Od 1861 przebywal w Warszawie, dzialal w Organizacji Narod., byl referentem w Wydz. Wojny Rządu Narod.; po upadku powst. zbiegl za kordon. Autor wspomnieñ opublikowanych w 1877 (Kaukaz, ivspomnienia z 12-letniej nieivoli). Zm. we Lwowie. Zdobyl uznanie jako publicysta-literat i etnograf; pisal pod pseud. „Mateusz z Mazewa”. PSB, t. VIII (Janusz Reychman, Marian Tyrowicz); Przewodnik; Baranowski B. i K., Polaków kauk. drogi, s. 52, 96-99; Inglot, Polacy na Kaukazie; Lijewska, Strzelnicki; Lista wygnanców, s. 398; Polacy w kulturze

i iyciu spol. Zakaukazia, s. 55, 57; Šciegienny. Epoka. Dzielo. Poklosie; Trojanowiczowa, Syb. romaniyków; Widerszal, Sprawy kauk. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; RGIA, zesp. 1018, inw. 10, vol. 11, k. 6v.; zob. Kartoteka pol. zeslaftców w XIX w. i Kartotka uczestnikow powst. styczn. Eligiusza Kozlowskiego (IH PAN).

Grankiewicz (v. Gronkiewicz) Piotr, b. kör­ net, uczestnik powst. listop., wyslany do Permu. Mieszkal tarn od 23 X 1831 pod dozorem polic. GARF, zesp. 109,1 eksp., 1832, vol. 25, k. 2v. T

Grądzka Zofia, szlachcianka, wdowa, obwiniona o sprzyjanie uczestnikom wyprawy Joze­ fą Zaliwskiego w 1833. Za ukrywanie u siebie w Lewickiem J. Hordyñskiego (zob.) i Adama Piszczatowskiego oraz ulatwianie im kontaktów z róznymi osobami, zostala intemowana na póltora roku w klasztorze u surowej regule. Sidorowicz-Czemiewska. GAJO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 8, poszyt 165, k. 7,15.

Grefkowicz Stefan, ur. ok. 1794 we wsi Wierznica w obw. lipnowskim, s. Franciszka, szlachcic niewylegitymowany. Ukoñczyl szkolę w m. Skępe w tymže obw. Od 1815 byl aplikantem w Komisji Likwidacyjnej w Lipnie, potem w Plocku, wreszcie w Warszawie w Dyrekcji Lasów Rządowych, Trybunale Cyw. i KRSpr. W 1.1818-1821 byl kancelistą w try­ bunale m. Plocka, po pewnym czasie podal się do dymisji i przez jakiš czas byl pisarzem prowentowym u wlasciciela wsi Zboiñskiego; nast. prowadzil wlasne gospodarstwó i byl p.o. wójta gm. Lenie Wielkie w obw. lipnow­ skim. W 1833 zostal aresztowany i na wniosek KŠ z 14/26 XI tr. oddany pod sąd wojsk/ za ukrywanie partyzantów z oddzialu Artura Zawiszy, o którego planowanym atakų na Plock czy Wloclawek byl poinformowany. W 1834 skazano go na osiedlenie na Syb. z pozbawieniem praw stanu. Wyrok ogloszono w „Dzienniku Powszechnym”, 1835, nr 280; d. 1 1 1835 przybyl do gm. kiežemskiej w okr. jenisejskim. Wedlug opinii miejscowych wladz sprawowal się nienagannie, zajmowal lekturami i nauczaniem miejscowych dzieci pisania i czytania po

Gribkowlwan 189 ros.; d. 3 1 1838 zwrocil się z prošbą do guber­ na tora Wasilija Kopytowa o przeniesienie do innej miejscowosci ze względu na drožyznę i zly klimat. Na miejscu okazalo się, ie G. mieszka w gm. Bielskoje u chlopa Andrieja Mironowa, a mieszkancy gm. są dobrej o nim opinii. 14 V 1838 gen.-gubemator Wilhelm Rupert wydal zgodę na pozostanie G. w tejže gm. W 1. czterdziestych byl w Jenisejsku pomocnikiem pisarza gminnego. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adnotacją, ii jest „przy pisarzach wolosnych pomocnikiem”. Wspomina o nim w jednym ze swych listdw do G. Zielinskiego I. Orpiszewski (zob.). 1/13 III 1852 otrzymal Najw. zgodę na powr6t do kraju, 0 czym poinformowala prasa („Gaz. Codzienna”, 1852, nr 51 i in. periodyki). 6 VII 1852 wyjechal z Krasnojarska do Krol. Pol.

Przewodnik. BN, rkps akc. 8759, k. 22; BZ, rkps 724, Listy I. Orpiszewskiego (list 4); GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 159-160; tamže, pudlo 19, poszyt 558, k. 38-39; tamže, pudlo 30, poszyt 1, k. 44-47; tamže, pudlo 33, poszyt 147, k. 27v-28; RGIA, zesp. 1286, inw. 13, 1851, vol. 728, k. 1,16-17, 25.

G ribkow lw an (ok. 1796-1833) (1833 — 371.), przeszedl na stronę powst. z wojska ros.; w 1831 na mocy konfirmacji I. Paskiewicza skazany zostal na karę chlosty (3 tys. kij6w) 1 katorgę. 26 III 1833 dotarl do Irkucka, skąd wyslano go do warzelni soli w Usolu, gdzie 15 XII tr. zm. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 48.

Grigucz (u Griguc) Andrzej, ur. ok. 1812 (1856 — 44 1.), wloscianin ze wsi Symiew w pow. lidzkim, uczestnik powst. listop. Walczyl w 18. Pulku Piechoty; dostal się do niewoli. Z Modlina odeslany zostal do Grodna. Na mocy decyzji Grodzienskiej Komisji Gub. z 13 IV 1832, zatwierdzonej 8 VII tr. przez wodza naczelnego I Armii, zostal wcielony do batalionow syb.; 26 VII tr. wyruszyl w drogę na Syb. Službę odbywal za Bajkalem. W spisie rzymskokat. par. nerczynskiej za 1856 figuru-

je jako osiedleniec w Troickosawsku. W 1857 przebywal w Kiachcie (Giller). Giller; Opisanie, t. Ill, s. 201; Lista wygmncow, s. 399. NGAB (Grodno), zesp. 4, inw. 1, vol. 191, k. 53; NGAB (Minsk), zesp. 1782, inw. 26, vol. 1045.

G rik Karol, wloscianin z pow. pruzanskiego, z Lesnictwa Bialowieskiego; uczestnik powst. li­ stop. Walczyl pod gen. Henrykiem Dembihskim, nast. w 3. Pulku Piechoty. Ranny, aresztowany zostal w lazarecie i odeslany do Gro­ dna. Na mocy decyzji Grodzienskiej Komisji Gub. z 16 VII 1832, zatwierdzonej przez wil. gen.-gubernatora 12 VIII tr., zostal wcielony do Korpusu Kauk.; 16 VIII tr. wyruszyl w drog? na Kaukaz. NGAB (Grodno), zesp. 4, inw. 1, vol. 191, k. 54.

Grocholska z Brzozowskich Ksawera (1807— —1872), wlascicielka ziemska z pow. winnickiego, c. Michala, starosty zwinogrodzkiego, wlasciciela maj. Pietniczany na Podolu. WlaSnie Pietniczany obok Wasylowki Rozy z Lubienskich Sobanskiej, kt6rej dobrami zarzqdzal Karol Brzozowski, brat Ksawery, staly si? osrodkiem nieformalnego Kom. Opieki nad zeslancami, ktory od 1843 rozwin^l szerok^ dzialalnosc wysylania pieni?dzy i dar6w rzeczowych na Syb. oraz tzw. lini? orenb. i Kaukaz (zob. m.in. dziennik J. Sabinskiego). Akcj? probowal zahamowac gen.-gubernator Dmitrij G. Bibikow (zwlaszcza od 1849), nie zdolal jej jednak calkowicie przerwac. G. przebywala w tym czasie za granic^. Po powrocie oddano j^ wraz z m?zem pod tajny doz6r polic. (od 3 VII 1852). W 1855 zostala zeslana do Jaroslawla, jak napisano w uzasadnieniu wyroku administracyjnego, ,,za powi^zania z emigracjq polskq, o czym swiadcz^ przyslane na jej nazwisko do Warszawy zakazane ksi^zki, litografie i papiery”. Jakies „zakazane” wydawnictwa znaleziono u G. juz wczesniej na komorze celnej, kiedy wracala do kraju. Wydanie corki za m^z za Witolda Czartoryskiego swiadczylo, wedlug sl6w I. Paskiewicza w liscie do G., wymownie, ,,po ktorej stronie umiescila sympatie swoje”. W Jaroslawlu, gdzie G. mieszkala

190 Grochowski Wojciech z corką Heleną, zatrzymal się u niej w 1855, wracając z Wologdy, ks. Benwenuto Mankowski (zob.). Wspominal potem „najpoczciwszą i najzacniejszą Polkę”, u ktorej „doznal prawdziwej rozkoszy i szczęšcia”. Takže w Jaroslawlu byla nadal „matką i prawdziwą opiekunką” zeslancow. Na mocy manifestu koronacyjegol856 zezwolono G. wrocic do Pietniczan pod šcisiy dozčr polic.; podobno laskę tę okazano G. dopiero na intenvencję cesarzowej Eugenii. Opinia polic. z 1865 brzmiala: ,,Oddana sprawie polskiej, lecz niczego budzącego zastrzeženia (priedosuditielnogo) nie dostrzežono”, z 1866 zaš: „prowadzi się podejrzanie (po-

wiedienija somnitielnogo)”. PSB, t. Ill (wzmianka w biogramie szwagierki Elizy Brzozowskiej z Zamoyskich, piora Marii Bruchnalskiej); PSB (Arch.); Giller, Ks. Benwenuty, s. 47; tenže, Opisanie, t. I, s. 256; Janik, Dzieje; Kobieta i spoleczenstwo, s. 207-226; Librowicz, Polacy w Syberji, s. 251; Lista wygnancdw, s. 399; Losy Polakdw, s. 226, 229; Maksimow, Syberia, t. Ill, s. 55; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Pamiętniki Xawery z Brzozowskich Grocholskiej, uporzqdkowane i dopelnione na podstawie wlasnych jej listdw przez księdza Z. S. Feliriskiego, Krakow 1895; Polacy w Kazachstanie; Sciegienny. Epoka. Dzielo. Poklosie; Šliwowska, Pierwsze organizacje pomocy; Trojanowiczowa, Syb. romantykdw ; Zeslanie i katorga. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; B. Ossol., rkps 14465; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 7, k. 616v—617; tamže, inw. 17, vol. 305, k. 98; tamže, inw. 50, vol. 227, k. 49v-50; tamže, vol. 228, k. 54v-55 (inf. o tym, že mąž Henryk zm. 19 XII 1866).

Grocholski Leoncjusz (Syberji, s. 248; Lista urygnanców, s. 405; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Próby. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 175-176; tamže, pudlo 19, poszyt 558, k. 42-43; tamže pud­ lo 33, poszyt 147, k. 31v-32; tamže, pudlo 35, po­ szyt 15, k. 11-12; RGIA, zep.1286, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 249v-250.

Karpinski Aleksander (ok. 1819-1905), (1846 — 27 1.), s. Antoniego, zubožalego szlachcica, prawnik. Z powodu šmierci ojca i wybuchu powst. listop. przerwal naukę w gimn. w Szczebrzeszynie i 2 1. spędzil w domu, zajmując się m.in. edukacją mlodszego rodzenstwa. Przyjęty do gimn. w Lublinie, ukonczyl je w 1836 lub 1837, utrzymując siebte i brata Kazimierza wylącznie z korepetycji. Nast. zostal aplikantem u patrona Trybunalu Cyw. Lub. J. N. Baranowskiego i równoczesnie byl przez pewien czas guwemerem jego s. Ignacego. Od 1841 byl „przez póltrzecia roku” patronem tegož trybu­ nalu. Naležal wraz z A. Grossem i G. Gzowskim (zob.) do grona przywódców tzw. Związku

Karpinski Felicjan 261 Narodu Pol., przygotowującego powst. w 1844. Utrzymywal bliskie stosunki z Edwardem Dembowskim i H. Kamieriskim (zob.). Publikowal artykuly w „Przeglądzie Nauk.” Aresztowano go 5 VIII 1843 w Kielcach, gdzie ukrywal się u rodziny i na wniosek KS z 2/14 XII tr., zatwierdzony przez namiestnika 16/28 III 1844, skazany zostal na bezterminowe cięžkie roboty w zakladach. 1 VII 1845 przybyl etapem zakuty w kajdany do Irkucka, co zapisano w Księdze Adresowej Kom. Opieki. J. Sabinski (zob.) odnotowal w dzienniku, že skazano go „za rozszerzanie pomiędzy gminem zasad i uczuč liberalnych". 16 VII tr. wyprawiony zostat za Bajkat. Karę odbywal na katordze nerezyriskiej, w Zakladzie Aleksandrowskim; d. 18/30IX 1851 przychylono się do prošby sičstr: Walerii z Karpiriskich Roniszowej, zamieszkalej w Warszawie, i Marianny z Karpiriskich Majerowej, zamieszkalej w Lublinie, i przeniesiono go na osiedlenie. Mieszkal początkowo w gm. uspieriskiej, nast. w Czycie, požniej wraz z Felicjanem Karpiriskim w Hucie Piotrowskiej, gdzie „založyl fabrykę szwajcarskich ser6w”. („Imiennicy tylko, a wszyscy sądzili, že są rodzeni bracia, tak się kochali, wsp6lnie žyli, mianowali się bracią, a w kraju się nawet nie znali”, wedlug sl6w Maszkowskiego). Založyl tež wesp6l z G. Gzowskim „kompanię przemyslowo-handlową”, zajmującą się produkeją sk6r, sprzedažą mięsa, herbaty i sukna oraz dostavvą piasku do pluczni zlotą. Na mocy manifestu koronacyjnego 1856, uzyskal w 1857 zgodę na powrot do kraju. 17 VII tr. vvyjechal z Czyty do Kr6l. Pol.; d. 29 XI/11X11 przybyl do Lublina „za paszportem wojta gminy Teliskow powiat koniriski, gubernia warszawska”, po czym ūdai się do gm. Sobieszczany, gdzie w tym czasie mieszkala j ego siostra Waleria Ronisz (odwiedzal ją takže w czasach požniejszych). Oženil się z c. Edwarda Dembowskiego, Julią (niekiedy mylnie jako žona wymieniana jest wdowa, Aniela D.). Mieszkal w Warszawie, pracowal w biurach Ordynacji Zamojskiej (w 1858 pierwsze podanie o posadę zostalo zalatwione odmownie, kolejne — pozytywnie: zatrudniono go w Kontroli Zarządu d6br z pensją 100 zl

mies. oraz „odpowiednim lokalem na mieszkanie z opalem”). Nast. wrricil do Lublina, gdzie zm. PSB, t. XII (Janusz Berghauzen); Przeuiodnik; Lista wygnaric6w, s. 405; [Maszkowski], Kronika syb., s. 381; Nowiriski, Polacy m Syb. Wsch.-, Slownik biogr. m. Lū­ kima, 1.1, s. 128. BN, rkps akc. 8759, k. 32; APL, RGL Taj., rkps 139, k. 545-546, 761; B. Ossol., rkps 14465, k. 309, 315; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 33, poszyt 147, k. 5, 76v-77; GARp zesp. 109,1 eksp. 1856, vol. 133, cz. 8, k. 25 Iv; RGIA, zesp. 1286, inw. 13,1851, vol. 898, k. 4,6.

Karpinski Felicjan, ur. w 1820 w Radomiu, szlachcic. W 1838 ukoriczyl gimn. w Radomiu i „wszedl na aplikaeję do Rządu Gubernialnego Radomskiego”, gdzie w 1839 uzyskal etat kancelisty (zapewne nadetatowy, bo w wykazach urzędnikow za 1841-1844 nie figuruje). Jak pisze w swym curriculum vitae, „mial sobie powierzoną w wydziale skarbowym pracę refe­ rentą dla asygnowania dowodow Komisji Centralnej Likwidacyjnej”. Byl czynny w organizacji spiskowej E Sciegiennego (zob.). Na wnio­ sek KS z 11/23 VI 1845, konfirmowany przez l. Paskiewicza 24 III 1846, zatwierdzony 5 IV tr. przez Mikolaja I, zostal skazany na 15 1. cięžkich rob6t w kopalniach, z utratą praw stanu i konfiskatą majątku. 22 X I I 1846 przy­ byl etapem do Irkucka, co 23 XII odnotowal w dzienniku J. Sabiriski. 1 8 1 1847 odszedl eta­ pem za Bajkal. Karę odbywal na katordze nerczyriskiej. W listopadzie 1850 otrzymal Najw. zgodę na przeniesienie na osiedlenie (omylkowo w 1851 skrocono mu karę cięžkich robot do 31., co zostalo wyjasnione). Mieszkal razem z A. Krajewskim (zob.) w Hucie Piotrowskiej, trudniąc się wyrobem serriw. Figurowal w Księ­ dze Adresowej Kom. Opieki. W 1848 otrzymal z kasy Ogolu Zabajkalskiego 15 rb. as., 3 koszule i 1 chustkę na szyję. W 1857 uzyskal zgo­ dę na powrot do kraju na mocy manifestu koronacyjnego 1856; d. 17 VII 1857 wyjechal z Czyty do Kr6l. Pol. Oženil się z Pauliną z Pomianowskich, l°v. Wąsowiczową, wdową po Cyprianie (zob.). Wedlug legendy rodzinnej (ze slow žony Pauliny) zostal aresztowany za zamiar „odbicia brata [sic] Aleksandra ze szpitala Ujazdowskiego” i więziony przez 61. w Za-

262 Karsnicki (v. Karsznicki) Walenty mošciu, czego dokumentacja urzędowa nie potwierdza). Przewodnik; Lista urygnancdui, s. 405; [Maszkowski], Kronika syb., 381 (twierdzi, že Felicjan nie byl bratem Aleksandra); Novvinski, Polacy na Syb. Wsch.; Šliwowska, Pienusze organizacje pomocy, s. 440, 441. APL, AOZ, rkps 4116 (m.in. Curriculum vitae, k. 2); BL, rkps 1878, k. 149, 151; BN, rkps akc. 8759, k. 32; B. Ossol., rkps 14465, k. 525, 535; GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 25 Iv; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 1045, k. 29, 31v; tamže, inw. 13, 1851, vol. 928; tamže, inw. 17, vol. 305, k. 94v.

Karpinski Kom eli, J. Sabinski zanotowal 9 VIII 1839, iž w drodze na Syb., na etapie Cualdejewskim (pierwszy etap za Tomskiem) „služy ziomek nasz, Podolanin, Komeli Kar­ pinski, wzięty w niewolę w powstaniu 1831 pod Majdankiem. Wtenczas zestany na žolnierza”. VUMB (Wilno), rkps E-447. Karpinski Teodor, ks. z Cudnowa. Za wiernošč Unii w czasie przešladowania Siemaszki, wywieziony do Rosji (Giller). W Księdze Adresowej Kom. Opieki odnotowano jeszcze, že „zona i dzieci trzymają się wiary šwiętej katolickiej”. Lista wygnanc6w, s. 405. BN, rkps akc. 8759, k. 32.

Karpinski Tomasz, szlachcic z Krol. Pol., zapewne brat Aleksandra (zob.) i Kazimierza, uczen gimn. w Lublinie, guwemer Ignacego Baranowskiego. W kwietniu 1847, na mocy decyzji I. Paskievvicza, wcielono go „za stycznošč z przestępstwem politycznym” do wojska, bez utraty praw stanu. Službę odbywal w Azowskim Pulku Piechoty, szybko awansując na chorąžego (praporszcijka). W 1850, po zdaniu egzaminu, mianowany zostal ppor. 22 VIII 1857 na mocy Najw. zgody „wylączony z grona przestępcow” i polecono „kary nie uwažač za przeszkodę w awansach”. Przetvodnik; Baranowski, Pamiętniki, s. 5. GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 26v, 119,166-168; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 113v-114,548-550,556-556v.

Karpinski W ojciech (ok. 1794-1855) (1854 — 60 1.), s. Filipa, ur. w m. Rach6w pod Annopolem w obw. zamojskim, owczarz z Jözefowa, wloscianin. W 1833 skazano go na karę chlosty (500 kijöw) i osiedlenie na Syb. wraz z zoną Marianną (zob.) za przyjęcie w swoim domu uczestniköw wyprawy Jozefą Zaliwskiego z oddzialu Leopoldą Bialkowskiego i Felik­ są tubienskiego, dostarczenie im žywnošci i služenie za przewodnika. 10 V 1835 przybyl do okr. jenisejskiego, gm. maklakowska, wies Abalakowa. Zm. tamže. Przewodnik; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Proby. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 225, k. 35-36; tamže, pudlol9, poszyt 558, k. 42-43; tamže, pudlo 33, poszyt 147, k. 31v-32; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. V, k. 249v-250.

Karpowicz Antoni, ur. ok. 1817 (1838 — 211.), szlachcic z gub. minskiej (pow. pinski), student Akad. Med.-Chirurg. w Wilnie. Czl. Tbw. Demokr. F. Sawicza (zob.), zložyl przysięgę i obral pseud. „Zygmunt”. Aresztowany w majų 1838, więziony w Wilnie. Obwiniano go takže o czytanie „podburzających ksiąžek” i udzial w skladce na cele organizacyjne. Na mo­ cy wyroku sądu wojsk. z 3 1 1 1839 i konfirmacji wil. gen.-gubematora wojen. z 8 II tr. zostal wcielony jako szeregowiec do Korpusu Kauk. bez utraty praw stanu; majątek zwolniono z sekwestru. W paždzierniku 1843 awansowal na podoficera (unteroficera). Lista wygnancöw, s. 405 (jako Kasprowicz); topuszanski, Stowarzyszenk; Smimow, Więzi. RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 24v-26; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 3v—4; tamže, vol. 188, k. 22.

Karsnicki Tomasz zob. Krasnicki Tomasz Karsnicki (v. Karsznicki) Walenty, ur. ok. 1797 w Poznanskiem, s. Feliksą, dzierzawca wsi Bętk6w w obw. sieradzkim w Kaliskiem, szlachcic. Obwiniono go o okazanie pomocy uczestnikom wyprawy Jozefą Zaliwskiego, do­ starczenie zywnosci partyzantom z oddzialu Faustyna Sulimierskiego oraz emisariuszowi Adamowi Sperczynskiemu, a takže potajemny

Karwicki Dunin Stanislaw 263 wyjazd w Poznanskie, by im umozliwic bezpieczny powrot za kordon. Wyrokiem, konfirmowanym przez I. Paskiewicza w 1834, zostal zeslany na osiedlenie na Syb. z pozbawieniem praw stanu i konfiskat^ maj.; 18 IV 1835 zamieszkal w gm. ojokskiej w okr. irkuckim. Przebywal pewien czas za Bajkalem (Giller); 7 X tr. gen.-gubemator, Siemion Broniewski, polecil przeniesc go do gm. ust' iljinskiej w okr. wierchnieudynskim. W 1841 car dozwolil K. na powrot do kraju, „jezeli terazniejsze sprawowanie si? i sposob myslenia przez zwierzchnosc miejscowq b?d^ pochwalone”, 0 czym informowal G. Zielinskiego (zob.) w jednym z listow I. Orpiszewski (zob.), wspominaj^c, iz w drodze do domu K. przejezdzal wraz z G. Luboradzkim (zob.) przez Iszym.

Karwicki D unin W incenty, brat Stanislawa (zob.). Podejrzany o udzial w Tow. Patriot. Aresztowany w 1826 i wi?ziony w Warszawie. Wywieziony 28 1 1827 do Petersb. i osadzony w Twierdzy Pietropawlowskiej w celi nr 6 Piotrowskiej Kurtyny, a nast. w celi 42 Newskiej Kurtyny, 25 V ili tr. odeslano go do Warszawy; ponownie przybyl do Petersb. 4 VI 1828 i zna­ lazl si? w celi nr 14 Newskiej Kurtyny. Tr. zostal zwolniony i oddany pod dozór polic. na 5 1. (Wedlug Gillera byl na zeslaniu).

Przewodnik; Giller, Opisanie, t. III, s. 5; Nowifiski, Polacy na Syb. Wsch.; Pröby. BN, rkps III6555 (inf. o powrocie „w 1846 z Kabafiska”); BZ, rkps 724, Listy I. Orpiszewskiego (list 16, mylnie: Karinicki); GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 25, 74, 109, 124 (niekiedy jako Wincenty Kirszniewski).

Kasanowicz (v. Kosanowicz) Józef, ur. ok. 1803 (1833 — 30 1.), rodem z gub. kijow., podawal si? za szlachica. Uczestnik powst. listop. Jako niezdolny do sluzby wojsk. skazany zostal na osiedlenie na Syb.; 6 IV 1833 znalazl si? w okr. aczynskim; poczqtkowo mieszkal w mandzurskim osiedlu skarbowym, sk^d 23 V tr. zbiegl i do 1835 nie zostal schwytany.

Karwicki D unin Stanislaw, zm. 1832, szlachcic z Wolynia, s. Jana Nepomucena, gen.-mjr. wojsk koronnych, posla Sejmu Wielkiego, brat Wincentego. Prezes Drugiego Departamentu S^du Wolynskiego, czl. Tow. Templariuszow 1Tow. Patriot. W 1826 aresztowany w Warszawie. 3 0 1 1827 wywieziony do Petersb. i osadzony w Twierdzy Pietropawlowskiej w celi nr 4, a nast. nr 11 Konwerkskiej Kurtyny; 22 VIII tr. odeslano go do Warszawy; 1 VI 1828 ponownie znalazl sie w Petersb., w celi nr 12 tejze Kurtyny w Twierdzy Pietropawlowskiej. Wcielony zostal na szeregowca do wojsk ros. bez prawa wyslugi (wedlug Gillera „wywieziony do Syberii”). Zm. w Woronezu. Dylqgowa, Tow. Patriot.; [Iwanowski E.], Wspomnienia, t. II, 239-245; Lista wygnancöw, s. 405; Pamigtniki dekabrystöw, t. III. RGIA, zesp. 1280, inw. 1, vol. 7, k. 8v, 86, 122; tamze, vol. 8, k. 34; tamze, inw. 2 dodatkowy, vol. 6, k. 140v.

Dylqgowa, Tow. Patriot.; [Iwanowski E.], Wspomnienia, t. II, s. 239; Lista wygnanców, s. 405; Pamigtniki dekabrystów, t. III. RGIA, zesp. 1280, inw. 1, voi. 7, k. 8v, 85, 122v; tamze, voi. 8, k. 29; tamze, inw. 2, dodatkowy, voi. 6, k. 158.

GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 153-154.

Kasperowicz Jan, zolnierz w Orenb. Staniszewski, Pamigmiki.

Kasperski Ignacy, szlachcic niewylegitymowany z Lipowca, intendent szpitala miejskiego w Lipowcu. W 1831 bral udzial w powst., zabierajqc ze szpitalnego magazynu znajduj^C3 si? tam bron. Walczyl pod Bolestawem Kolyszkq. W bitwie pod Daszewem dostal si? do niewoli. Na mocy konfirmacji wodza naczelnego Armii Czynnej z 19 V 1832, wcielony zostal do Korpusu Syb. bez prawa wyslugi, a maj. skonfiskowano. Figurowal w Ksi?dze Adresowej Kom. Opieki. BN, rkps akc. 8759, k. 32v; RGIA, zesp. 1343, inw. 56, voi. 564, k. 50.

Kasprowicz, „akademik wilenski— na Kaukaz”. M. Wojska Poi., Papiery A. Kr?ckiego.

264 Kawelmacher Aleksander Kassianowicz Konstanty, brat Teodora (zob.), figuruje w Ksi?dze Adresowej Kom. Opieki z adnotacjq: „ksiqdz Bazylian w mona­ ster przeniesiony, z Lubaru do Monasteru Mieleckiego w powiecie kowelskim w gubemi zytomierskiej, o 40 mil od Lubaru, nic od rz^du na utrzymanie nie pobiera”. BN, rkps akc. 8759, k. 30.

Kassianowicz Teodor, brat Konstantego (zob.); figuruje w Ksi?dze Adresowej Kom. Opieki z adnotacj^: „ksiqdz Z.S.B.W. Bazy­ lian [in] razem z bratem w Mieleckim Monasterze w powiecie kowelskim w gubemi zytomierskiej, takze nic od rz^du na utrzymanie nie ma. Tylko na rok z laski mu daj^ 6 r[ubli] sr[ebmych]. Obydwdm posyla si? pomoc na r?ce x. Bialoblockiego w Berdyczowie”. BN, rkps akc. 8759, k. 30.

Kassyanowicz Marcin, za udzial w powst. listop. wcielony do wojska ros. Lista wygnancdui, s. 405.

Kaszewski Jozef, uczestnik powst. listop., ppor.; dostal si? do niewoli; zeslany do Glazowa w gub. wiackiej.

i jest juz podoficerem. Widz? u niego Bibli? francusk^ w jednym tomie, pi?knego w malym formacie wydania”. Istomie, kiedy aresztowano go przed trzy laty, na skutek donosu niejakiego Platera, w czasie rewizji znaleziono u niego wiele ksi^zek (19 w j?zyku ros., 20 franc., 14 niem. i 4 poi.), 4 mapy i notatki dotycz^ce historii, filologii, wojskowosci, religii, muzyki, wszystko to swiadczyto o szerokich zainteresowaniach i intensywnym samoksztalceniu. Nast. K. zostal przeniesiony do Birusiñskiego Oddzialu Etapow^go. Andraka, Kólko Sungurowa; Diejatieli riew. dwizenija w Rossa, 1.1; Ejchenbaum B., Tàjnoje obszczestwo Sungurowa; Nowiñski, Polacy na Syb. Wsch. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 13, poszyt 325, k. 174, 188-191; GARF, zesp. 1 0 9 ,1 eksp., 1837, voi. 40, k. 40; tamze, 1856, cz. 8.

Kaszynski (v. Kaszenski) Szymon, ur. ok. 1792 (1832 — 40 l.), szlachcic z Wolynia, uczestnik powst. listop. Na mocy decyzji Rzqdu Gub. wyslany na osiedlenie na Syb.; 8 VII 1832 przybyl do gm. jelañskiej w okr. kañskim. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 182-183.

Bielecki, Slownik biogr. oficerdw, t. II; zob. Aneksy: Poczet skazancdw i Spis m§czennikdw.

Katerla Eugeniusz, uczestnik powst. listop., ppor.; dostal si? do niewoli i zeslany zostal do Urzumu w gub. wiackiej.

Kaszenski Szymon zob. Kaszynski Szymon

Bielecki, Slownik biogr. oficerów, t. II; zob. Aneksy: Poczet skazanców i Spis mqczenników.

Kaszewski Pawel, ur. ok. 1811 (1833 — 221.), student Uniw. Mosk., szlachcic, byl czl. kolka Nikolaja Sungurowa i wraz z bracmi S. i T. R. Kiersnowskimi (zob.) zostal przezen zadenuncjonowany. Podczas rewizji znaleziono u niego kilkadziesi^t ksi^zek i notatek tresci antyrz^dowej. Wcielony zostal do Korpusu Orenb. Od 16 XII 1834 sluzyl w 13. Orenb. Batalionie Liniowym. Przeniesiony na Syb. Wsch., w 1836 przebywal w Irkucku, gdzie spiewal w chdrze koscielnym. J. Sabinski (zob.) odwiedzil go po przybyciu do Irkucka; 29 XI 1839 zanotowal w dzienniku: „Podolak, skazany na Syberi? za tajny zwi^zek w Moskwie. Grzeczny i dobrze uksztalcony, pozyskal wzgl?dy u starszych swoich

Kawelmacher Aleksander, absolwent teologii na Uniw. w Królewcu, od koñca 1845 pastor kalwiñski w m. Kajdanowo w gub. minskiej. W czasie studiówzwi^zany byl z uniwersyteckim kolem TDP Nawiqzal kontakty z D. i O. Skarzynskimi (zob.) i uczestniczyl w przerzucie literatury emigr. w Augustowskie i na Litw?; d. 5/17 V 1848 oddany pod s^d wojsk. Wyrok: „uwolnic, lecz uwazac za mocno podejrzanego” (Fajnhauz). Figurowal jednak w Ksi?dze Adresowej Kom. Opieki jako wygnaniec. Fajnhauz, Ruch. AGAD, SKS, 1/2238; BN, rkps akc. 8759, k. 30v.; GARF, zesp. 1 0 9 ,1 eksp., 1848, voi. 28, k. 72v-73.

Kqkowski Andrzej 265 Kąkowski Andrzej (1798-1898), žolnierz 1830/1831, więzien ros. (zeslaniec?). Pochowany w Krakowie w grobowcu Weteranow na cmentarzu Rakowickim. Grodziska-Ožog, Cmentarz Rakowicki, s. 116.

Keller Karol(ok. 1820 — przed 1864) (1855 — 35 L), s. Benedykta, kupca warsz., brat Maksymiliana (zob.), szlachcic ze wsi Zagaj6wka w pow. miechowskim. W 1846 obwiniono go o udzial w przygotowaniach powst. (polecil wlošcianom zbroič się i przechowywat u siebie dwie strzelby). Na wniosek KS z 29 IV/11 V 1847, zatwierdzony przez namiestnika 24 V/5 VI tr., oddano go pod sąd wojsk. Po 5-letnim pobycie w Cytadeli 2911/12 III 1852, skazany zostal na 21. cięžkich robot w zakladach, o czym poinformowala prasa Kr6l. Pol. („Gaz. Rząd. Krčl. Pol.”, 1852, nr 57, 1853, nr 105 i in. periodyki). Karę odbywal w kieriejewskiej gorzelni w gub. tomskiej. W majų 1853 byl uwolniony od robčt, od czerwca tr. przebywal na osiedleniu w gm. spasskiej tejže gub. W grudniu 1857 na mocy manifestu koronacyjnego 1856 uzyskal zgodę na powrot do kraju, co takže odnotowano w prasie („Gaz. Rząd. Krčl. Pol.”, 1857, nr 283 i in. gazety). Wr6cil do kraju w 1858. Przewodnik; Usta urygnanc6w, s. 405. APL, RGL Taj., rkps 139, k. 755; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; GARF, zesp. 109, I eksp., 1848, vol. 28, k. 72v-73; RGIA, zesp. 1286, inw. 14, vol. 1069, k. 1, 4-5 ; tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 9, k.507v-508.

Keller Maksymilian, ur. ok. 1816, s. Benedykta, brat Karola (zob.), rodem z Warszawy, rządca maj. Wrocieryž w pow. kieleckim. Obwiniono go o odczytanie wlošcianom w 1846 odezwy L. Mazarakiego (zob.) i polecenie im zbrojenia się. W czenvcu 1847 zostal oddany wraz z bratem pod sąd wojsk. Wyrokiem z 24 VII 1851 i na mocy konfirmacji namiestnika z 29 11/12 III 1852, skazany zostal na 41. cięžkich robčt, o czym poinformowala „Gaz. Rząd. Krčl Pol.” (1852, nr 57 i in. periodyki). Karę odbywat w gorzelni kieriejewskiej w gub. tomskiej. W majų 1853 zwolniono go z robot,

od czerwca tr. przebywal na osiedleniu w gm. spasskiej w tejže gub., co rčwniež odnotowa­ no w prasie (jw., 1853, nr 105 i 283) W grud­ niu 1857, na mocy manifestu koronacyjnego 1856, uzyskal zgodę na powrot do Krčl. Pol. Wrocit do kraju w 1858. Przewodnik; Usta wygnancöw, s. 405. APL, RGL Taj., rkps 139, k. 755; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; GARF, zesp. 109, I eksp., 1848, vol. 28, k. 72v-73; RGIA, zesp. 1283, inw. 14, vol. 1069, k. 1, 4 -5 ; tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 9, k. 507v-508.

Kenig Jan Jozef zob. Koenig (König) Jan Jčzef Kiersnowski Apolinary, ur. ok. 1814 (1838 — 24 1.), szlachcic z gub. grodzienskiej. W 1837 byl czl. tajnego związku zorganizowanego w Dorpacie przez K. Hildebrandta (zob.). Aresztowany zostal w 1839 w związku ze sprawą A. Sniadeckiej (zob.), od ktčrej otrzymal srebmy pieršcien na pamiątkę po Szymonie Konarskim. Na mocy Najw. decyzji zostal wyslany na službę do gub. tulskiej. topuszanski, Stowarzyszeme; Smimow, WięziRPB, zesp. 629, vol. 188, k. 28v-30.

Kiersnowski Stanislaw, ur. ok. 1805 (1855 — 501.), s. Waleriana (1760-1840), szlachcic z Grodzienszczyzny, brat Tadeusza Rafala (zob.) ppor. Kiszyniowskiego Batalionu Stražy Wewnętrznej. Za namową' M. Moraczewskiego i K. Szaniawskiego (zob.)zamierzal przedostač się na Litwę, aby przylączyč się do powst. 1831. Podczas aresztowania (na skutek denuncjacji Nikolaja Sungurowa, z ktčrego kčlkiem w Moskwie byl związany) znaleziono u niego 8 pistoletöw, 2 karabiny, 2 szable, naboje i proch. 24 X I I1831, na mocy Najw. konfirma­ cji, skazany zostal na osiedlenie na Syb. z pozbawieniem rang i praw stanu. Od 27 V I 1832 przebywal w gm. bronnikowskiej w gub. tobolskiej. W 1841 uzyskal Najw. zgodę na wstąpienie do služby cyw. Od 19 VII tr. byl korektorėm w drukami gub. w Tbbolsku. W marcu 1856 otrzymal rangę rejestratora kolegialnego. Mial brata i dwie siostry w pow. nowogrödzkim

266 Kiersnowski Tadeusz Rafal w gub. minskiej. Korzystając z manifestu koronacyjnego 1856, 29 VI 1857 wyjechal z Tobolska do Minską. Oženil się na Syb. i wrocil do kraju z zoną i c6rką Walerią, gtuchoniemą, ur. 14 II 1848 w Tobolsku. W lišcie do bp. minskiego 23 IX 1861, w związku z je j šmiercią (11I I 1860 wNowogrodku) i trudnošciami czynionymi mu przez „wyrodnego brata, kt6ry znany jest z niespokojnego charakteru w calym powiecie”(kiedy to nosil się z zamiarem sporządzenia tablicy nagrobnej w kaplicy rodzinnej w Milkiewiczach, mimo že — zgodnie z obovviązującym prawem — „byla ochrzczona wedlug obrządku wschodniego”), pisal: „Po dwudziestu szešciu latach pobytu mojego w Syberii powrocilem do stron rodzinnych. [..] Nie znalazlem wspolczucia w rodakach, a tym bardziej u rodzenstwa. O wydobycie mėgo funduszu po šp. Ojcu moim musialem się procesowac z rodzonym bratem”. W sprawie owego nagrobka „oddal się pod protekcję” Najwielebniejszego Pasterza. Jak ostatecznie rozwiązano sprawę šp. Walerii, prawoslawnej — nie wiemy. Wiadomo natomiast, že K. ufundowal w tejže kaplicy w Milkiewiczach kolo Pietrewicz tablicę upamiętniającą jej fundatora, swego ojca, Waleriana. Tablica ta, wedlug inf. prof. Ryszarda Kiersnowskiego, znajduje się obecnie w košciele farnym w Nowogrödku, przeniesiona przez miejscowego proboszcza w czasie dewastacji kaplicy w Milkiewiczach. Tekst inskrypcji wyrytej starannym pismem brzmi: „Na tym miejscu spoczywają zwloki / fundatora tej kaplicy Obywatela Waleryana Kiersnowskiego, umarl 1840 roku /Styczn 2 iyl lat 80/ Wdzięczny syn Stanislaw wrociwszy/ z Syberij w 1857 roku, gdzie byl zeslany 183 Igo/ wlasną ręką zrobil tę pamiątkę”. Andraka, Kölko Sungurowa; Archiwum Filomatöw. Na zeslaniu, s. 208-209, 230-238, 236; Archiwum Filomacöw. Listy z zeslania (wymieniony w liscie E. Felinskiej z 24 VII 1839); Diejatieli rietu dwiienija, t. I, s. 81; Ejchenbaum, Tajnoje obszczestwo Sungurowa; Janik, Dzieje; Felinska, Wpomnienia, 1.1, ls. 35; Librowicz, Polacy w Syberji, s. 120,146; Usta wygnahcöw, s. 405; Wolicki, Wspomnienia, s. 72. BZ, rkps 724, Listy I. Orpiszewskiego (list 16, wspo-

mina zeslancôw „Kierznowskich”, z ktörych jeden otrzymal pozwolenie wstąpienia do služby cyw. w obrębie Syb. w 1841; chodzi o T R. Kiersnowskiego); GARE zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 25v, 178v; NGAB (MiAsk), zesp. 1781, inw. 32, vol. 133; RGIA, zesp. 1287, inw. 16, vol. 387, cz. 9, k. 388v-390; tamže, inw. 17, vol. 305, k. 79; tamže, zesp. 1343, inw. 56, vol. 564, k. 61-62.

Kiersnowski Tadeusz Rafal, ur. ok. 1802 (1843 — 35 1., 1855 — 53 1.), s. Waleriana, szlachcic z gub. minskiej z pow. nowogrodzkiego, körnet Narwslfiego Pulku Huzaröw, brat Stanislawa (zob.). W 1831 aresztowany i obwiniony o „niedoniesienie”o zamiarze S. Kiersnow­ skiego, M. Moraczewskiego i K. Szaniawskiego (zob.) przedostania się na Litwç w celu przylączenia się do powst. Na mocy Najw. konfirmacji 24 XII 1831 zostal zeslany na osiedlenie na Syb. z utratą rang i praw stanu. O. Pietraszkiewicz (zob.) pisal w lišcie do bliiej nie nazwanych adresatow, iž na jednej z dniöwek w „miasteczku Wasil Surski”, gdzie Sura wpada do Wolgi, zastali kilku pol. zeslancôw, m.in. K., „znędznionych, wiçcej do cieni niž žyjących podobnych”. Przebywal w Tbbolsku, gdzie spotkala się z nim i bratem E. Felinska (zob.); 1211842, uwzględniając prošbę matki, wydano mu zgodę na powröt do kraju, pod tajny dozôr polie. Zajmowal się gospodarstwem w maj. matki Pietrewicze w pow. nowogrôdzkim. W 1843 — kawaler. W 1855 — mial žonę i dzieci. 26 VIII 1856 III Oddzial powiadamia odnošne wladze o zwolnieniu go spod dozoru polie. Andraka, Kölko Sungurowa; Archiwum Filomatöw. Na zeslaniu, s. 208-209, 236; Archiwum Filomatöw. Listy z zeslania (list E. Felinskiej z 24 VII 1839); Diejatieli rietu dwiienija, 1.1, cz. 1, s. 82; Felinska, Wspomnienia, l . 1, s. 35; Janik, Dzieje; Librowicz, Polacy w Syberji, s. 120,146; Lista wygnancöw, s. 405 (jako Tadeusz); Wolicki, Wspomnienia, s. 72. BZ, rkps 724, Listy I. Orpiszewskiego (list 16, jako Kierznowski); GARE zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 26; RGIA, zesp. 1286, inw. 9, 1844, vol. 476, k. 350v-351; tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 6, k. 290v-291v; tamže, vol. 1343, inw. 56, vol. 564, k. 61-62.

Kiersnowski 267 Kiersnowski, szlachcic, rodem z pow. zawilejskiego, dymisjonowany por. 4. Pulku Utanow WE 23 IV 1831 wzięty do niewoli z bronią w ręku pod Jastrzębką w Augustowskiem. Obwiniony zostal o sformowanie oddzialu liczącego 40 os6b, rozsylanie odezw do okolicznych mieszkancöw nawolujących do udzialu w powst. oraz wydanie rozkazu powieszenia czterech Zydöw obwinionych o szpiegostwo. Przez sąd wojsk. skazany na karę šmierci, ktorą 2 0 IX 1832 zamieniono na 101. cięžkich roböt na Syb., ostatecznie zaš, na mocy konfirmacji Mikolaja I z 24 XI tr. — na 1 0 1. rot aresztanckich w Bobrujsku. RGIA, zesp. 1343, inw. 56, vol. 564, k. 4 9 ,5 3 .

Kilkiewicz Sylwester, ur. ok. 1813, s. Stanislawa, szlachcic z pow. bialostockiego, absolwent Akad. Med.-Chirurg. w Wilnie (1839); lekarz w Jekaterynoslawskim Pulku Grenadierow stacjonującym w Pskowie. W czasie studi6w by! powiązany z Tow. Demokr. F. Sawicza (zob.), jednakze nie zostal aresztowany. W 1843 na podstawie donosu obwiniono go o planowanie zamachu na Mikolaja I. Mimo iz nie dowiedziono mu winy, zostal karnie przeniesiony do orenb. kozackich batalionow. W okresie zeslania przyjažnil się z Tarasem Szewczenką. W 1857 uzyskal zgodę na dymisję z wojska; przyjechal z Orenb. do Suwalk, a nast. przeniösl się do Wilna. Djakow, Diejatieli; tenže, Pol. przyjaciele, s. 55-56.

Kimber (. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 35, poszyt 22, k. 7-8; tamže, poszyt 37, k. 5 -6 ; GARĘ zesp. 1 0 9 ,1 eksp., 1865, vol. 83, cz. 2, k. 1 47,149v-150 (jako wcielony do kengalskiej aresztanckiej roty i odeslany na Syb.). M a z u rk iew icz Jo z e f, ur. 1796 w Terespolu, s. Szymona i Ludwiki. W armii Krol. Pol. od 1820. Uczestnik powst. listop., ppor. 2. Pul­ ku Strzelc6w Pieszych. W

kwietniu 1831

376 Melentowicz (v. Metantowicz) Jozef cięžko ranny, ūdai się do Krzeszowic. Z nadej-

denckiego związku w Dorpacie založonego

šciem Rosjan zameldowal się u gen. Fiodorą

przez K . Hildebrandta (zob.) i powiązanego

Rudigera, ktory wyslal go do Stobodska w gub.

z Tbw. Demokr. F. Sawicza (zob.) i SL P Szymo-

w iackiej. W rocil do Warszawy 25 X 1832

n a Konarskiego. W 1839 skazano go na zamie-

i ponowil przysięgę homagialną.

szkanie w gub. nowogrodzkiej. W r6cil do kraju

Bielecki, Sloumik biogr. oficerow, t. Ill; Uruski, Rodzina, t. X s. 283; zob. Aneksy: Poczet skazancdw i Spis męczennikdw.

w 1851 i 15 V II oddany zostal pod tajny dozor

M azu rkiew icz Jo z e f

(v. Jo zefat), ur. ok.

polic. W 1855 zajmowal się gospodarstwem rolnym w m aj. Rom bejny w pow. i gub. kowienskiej. O pinia polic. o nim brzmiala: „Pro-

1828,

wadzi się nienagannie”. W dow iec (1 8 5 5 ).

s. Andrzeja, szlachcic ze wsi Suchodoly w Lu-

26 V III 1856 zostal zwolniony z dozoru polic.

belskiem. W 1848 zbiegl za granicę przed po-

Pelnil funkcje ro?jemcy do spraw wloscian-

borem. W 1849 zostal wydany R osji przez wla-

skich w pow. kowienskim. W 1863 za udzial

dze austr. i wcielony do wojska. Služyl w Benderskim Oddziale Inwalidow. W kwietniu

w O rganizacji Narod. zeslano go do Czerdynia w gub. permskiej, nakazując sprzedaž m aj.,

1859 nam iestnik Kr6l. Pol. wyrazil zgodę (na

7 III 1864; na prošbę krewnego, kpt.-inž. Weysenhofa, uzyskal „ze względu na zly stan

prošbę m atki) na powrdt M . do kraju, na co 22 V otrzymal Najw. zezwolenie. W rocil tr. z zoną, A n ną Jemolowicz, bez dzieci. Oddany zostal pod tajny dozčr polic. W 1860 zwr6cil

zdrowia” zgodę na przeniesienie do gub. woroneskiej. W 1865 przybyl do Woroneza z zoną Kle-

się z prošbą o zasilek 150 rb., pisząc w poda-

mentyną, c. Jana. Zamieszkali w m. W alujki. O pinia polic. z tr. brzmiala po raz kolejny:

niu, ii po powrocie zastal m atkę starą „potrzebującą wsparcia, siostrę w stanie wolnym, tež

„Prowadzi się nienagannie”. W 1868 wr6cil do kraju i osiadl w Warszawie.

nie m ającą žadnego utrzymania i brata, oficjalistę, niezamožnego”. W tym stanie rzeczy — dodawat — „ja więc chociaž chwilowo zamieszkalem przy bracie, jednak jestem dla niego cięžarem, bo ten žadną miarą calej familii i mnie utrzymač nie będzie w možnošci. Będąc oslabiony na silach i nie m ając znikąd pomocy, a ch cąc pracovvač na pierwsze zagospodarowanie, nie mam žadnego funduszu”. Prawdziwosc tych slow potwierdzil w 6jt gm. Surhow w pow. krasnystawskim. Gubernator lub., przychylają c się do prošby, obnižyl sumę do 6 0 rb. O sta-

Gieysztor, Pamiętniki; Lopuszahski, Stowarzyszenie; Smimow, WięziGieysztor J., Towarzysze wygnania 1863-73, rkps ze zbior6w wil.; ksero w zbiorach A. Gieysztora; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 41; tamže, 1863, vol. 23, cz. 416, k. 99; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 561v-562; tamže, inw. 24, vol. 140, k. 6- 8, 9 -1 0 ,1 3 ; tamže, inw. 50, vol. 473, k. 46v-47; tamže, vol. 488, k. 19v; zob. Kartoteka zeslanc6w pol. XIX w. i Kartoteka uczestnikow powst. styczn. Eligiusza Kozlowskiego (IH PAN).

tecznie M . otrzymal 3 0 rb. zasilku. W 1862

M e je r (v . M e y e r) L u d w ik K a ro l,

kilkakrotnie wyježdžal do Lublina „w intere-

1799 w Strzemesznie w Poznanskiem, uczest-

sie familijnym”, na podstawie otrzymanego od w 6jta gm. Surhow paszportu.

nik powst. listop.; dostal się w 1831 do niewoli

AGAD, KRSWiD, vol. 7515, k. 35-36, 47; APL, RGL Taj., rkps 141, k. 705, 799, 801; tamže, MmL, rkps 54, k. nie paginowane (raporty w6jta gm. Sur­ how z 2/14 IV 27 IV 15/27 V i 16/28 VI 1862); GARI; zesp. 109,1eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 381.

wany w 1833 w związku z tzw. spiskiem orenb. Zložyl obciąžające wsp6ltowarzyszy zeznania.

M e d ek sza A d am (ok. 1 8 1 3 -1 8 7 6 ) (1855 — 42 1.), rodem z gub. kowienskiej, szlachcic, wlasciciel ziemski, sekretarz gub. Byl czl. stu-

ur.

ok.

i zostal wcielony do Korpusu O renb. Areszto-

Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Prdby. M elentow icz (u M elan tow icz) Jo zef, s. M ichala, szlachcic, student Uniw. Petersb. (Giller), zamieszkaly w m aj. ojca w pow. sluckim w gub. m inskiej. Za udzial w Związku B rat-

MelesTynski Adam 377 nim Mlodziežy L it. i przygotovvania powst.

przez nam iestnika 12/24 III tr., wcielono go do

w swoim pow. nie zostal wcielony do Korpusu

wojska na poczet poboru. Službę odbywal wraz

O renb., jak utrzymuje Giller, lecz na mocy

z bratem w Nowoingermafiskim Pulku Pie­

Najw. rozkazu z 12 IV 1850 zeslano go w gląb

choty. W 1851 mianowano go podoficerem

Rosji pod najšcišlejszy dozor, z prawem wstą-

(unteroficerem).

pienia na službę cyw.; d. 25 IV tr. M S W žade-

p o lecając odtąd „nie traktowač je j za przeszko­

cydowa!o o wyslaniu M . do gub. saratowskiej.

dę przy vvszelkich awansach i nagrodach”.

15 V tr. przybyl do Penzy, a 19 V — do Sara-

kraju. W rocil jednak do Saratowa, gdzie otrzy­

Przeu/odnik. GARI; zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 97, 118, 166v-167; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 3 3 6 -3 3 7 ,5 4 0 ,544-545v, 548-550.

m al posadę w Komisji do Spraw Chlop6w Pačstwowych.

M e r lo Ja n , ur. ok. 1802 (1849 — 4 7 1.),

towa, gdzie zatrudniono go w kancelarii gubernatora. 5 V II 1852 otrzymal 4-m ie s. urlop do

Fajnhauz, Ruch; Lista wygrumcdw, s. 415. RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 845, k. 1, 3, 8-9, 45^48. M eleszynski A d am , chlop z pow. novvogrčdz-

W 1857 darowano mu karę,

s. W incentego, szlachcic z pow. rzeczyckiego; w majų wyjechal na Wolyh, skąd nie povvrocil. Podejrzewany byl o udzial w powst. listop.; w 1835 prowadzono w jego sprawie šledztvvo. Zostal wcielony do wojska; od 29 III 1843

kiego z m aj. dziedzica Malinowskiego; uczest-

zvvolniony z armii i oddany pod dozčr polic.

nik powst. listop. N a mocy decyzji Grodzien-

W 1849 mieszkal w M insku jako zegarmistrz.

skiej Komisji Gub. z 15 V I 1832 i konfirm acji

Kawaler.

wodza naczelnego armii ros. z 29 V II tr. zostal

Dangei, Rok 1831. RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 766, k. 366v-367.

wcielony do Korpusu Kauk. NGAB (Grodno), zesp. 1, inw. 34, vol. 3569, k. 61. M e rcz y n sk i A n to n i,

s.

Kazimierza,

brat

W ladyslawa (zob.), aplikant Prokuratorii Gen. w Warszawie. O bwiniono go o przynaležnošč do kolka J. Chmielewskiego (zob.) w Warszawie (1841). Na wniosek K Š z 10/22 III 1842, zatwierdzony przez nam iestnika 12/24 V tr., zo­ stal wcielony do wojska na poczet poboru na ogolnych zasadach. Odbywal službę w Nowo-

M e rsz Ja n , ur. w Warszawie, s. Jan a, czeladnik zlotniczy. Byl zamieszany w spravvę kolka T. W em era (zob.); obwiniony o to, že „wiedzial o przygotowywanym w Warszawie buncie”, prowadzit rozmowy na tematy polit., czytal i rozpowszechnial zakazane ksiąžki i szerzyl „zasady dem okratyczne”. N a wniosek K Š z 8 /2 0 IX 1844 mial byč skazany na 2 1. twierdzy i nast. oddany pod dozor polic. Nam iestnik

ingermanskim Pulku Piechoty. W 1851 mia-

7/19 X tr. podwyžszyl mu karę do 3 1. twierdzy.

nowano go podoficerem (unteroficerem). Pozostawal nadal pod šcislym nadzorem wladz

W 1848 aresztowano go ponownie w „sprawie

wojsk. W 1857 darowano mu karę, polecając odtąd „nie traktowač je j za przeszkodę przy

Dionizego Paszkovvskiego”, prowadzącego agitację wšrod rzemiešlnikovv, i na wniosek K Š z 1 4 /2 6 IX tr., zatwierdzony przez namiestnika

wszelkich awansach i nagrodach”.

2/14 X tr., wcielono do Korpusu Syb. Službę

Przeutodmk. GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 97, 166-167; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 337,540.

odbywal w m. Tara w oddziale inwalid6w, 2 2 II 1857 awansowal n a podoficera

(unteroficera).

1 1 X tr. otrzymal Najw. zgodę na dymisję z wojska i powr6t do kraju, ježeli nam iestnik Krol. Pol. nie wyrazi sprzeciwu. W r6cil tr. Zamie-

M e rc z y n sk i W la d y sla w , s. Kazimierza, brat

szkal we wrzešniu 1859 przy ui. Šwiętokrzyskiej

A ntoniego (zob.). Za udzial w k o lk u J. Chm ie-

(nr hipoteki 1334b) w Warszawie wraz z žoną

lewskiego (zob.) w Warszawie (1 8 4 1 ), na wniosek K Š z 10/22 III 1842, zatvvierdzony

i dvvojgiem dzieci. Oddano go pod tajny dozčr polic. W paždziemiku tr. zwrocil się o wspar-

378 Michalewicz Jan cie ze względu na „skrajną nędzę”; oberpolic-

wzięty z Chodorkowa z klasztoru księžy kapu-

m ajster warsz. w pišmie z 12/24 X 1859 do

cyn6w. Po donosie księžy kapucynow brusilow-

K R SW iD potwierdzal. iž M . „majątku i krew-

skich i sprowadzonej przez n ich komisji wraz

nych zamožnych nie ma, z powodu kalectwa

z trzema jeszcze kaplanami wyslany do R osji”.

lewej ręki rzemiostem, w ktorym jako zlotnik

N ie dostawal zasilku ze skarbu panstwa, ponie-

jest usposobiony, zajmowac się nie može, utrzy-

waž w 1842 otrzymal „od osčb prywatnych

muje się obecnie z pracy rąk žony swojej”.

100 rubli srebrnych”. 1 1 I V 1850 pisal do Rožy

Przyznano mu jednorazowo 80 rb. sr.

Sobaiiskiej z miejscowosci Kolywan, opisując

Przewodnik. AG AD, KRSWiD, vol. 7514, k. 195-196, 204, 262-263; BN, rkps III 6555, k. 45v; GARB zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 107v, 109,170-173; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 389-391, 574. M ia lk o w sk i, partyzant z oddzialu Tarszy, po upadku powst. listop. poslany do 11. O renb. Batalionu Liniowego (Giller) stacjonującego w Samarze. Lista wygnancdw, s. 415. M ia n o w sk i Jo z e f, ur. 1807 Szczurowicach w G alicji, s. A ntoniego i M arianny z Wyszyriskich. O d 1825 w armii Kr6l. Pol. Uczestnik powst. listop. (ppor. 5. Pulku Piechoty Liniow ej). D ostal się do niewoli i zostal zeslany do Symbirska; nast. wcielony do wojska jako szeregowiec. Bielecki, Slownik biogr. oficerow, t. Ill; Uruski, Rodzina, t. X, s. 334; zob. Aneksy: Poczet skazaricdw (w Sarapulu w gub. wiackiej) i Spis męczennik6w.

tamtejszą zimę nad rz. O b i dziękując za pom oc; d. 23 V 1853 przeniesiono go do Tobolska pod šcisly dozor polic.; wyznaczono mu zasilek wysokosci 114 ib . 28 i 1/2 kop. sr. rocznie. W kraju pozostawil brata oraz dwie šiostry. 31 V II 1857 za Najw. zgodą wyjechal z To­ bolska do Kijowa, gdzie przybyl przed 21 IV 1858 i mianowany zostal przez bp. lucko-žytomierskiego Kacpra Borowskiego kaplanem przy kaplicy we wsi Przeniczniki w pow. kaniowskim gub. kijow. z zakazem wyglaszania kazan i pelnienia poslug religijnych (duchow-

nyje trieby). O ddano

go pod šcisly tajny dozor

polic. Po powrocie do kraju byl kapelanem domowym u Cezarego Poniatowskiego w gub. kijow. [Maszkowski], Kronika syb., s. 406; Prčby; Rucinski, Konarszczyk, s. 40-41; Sliwowska, Pierwsze organizacje pomocy, s. 444-445 (mylnie: Michallowicz). BN, rkps akc. 8759, k. 41; RGIA, zesp. 1286, inw. 9, 1844, vol. 476, k. 272v-273v; tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 186v; tamže, cz. 9, k. 466v-467; inw. 17, vol. 305, k. 88,180. M ic h a le w ic z Ja k u b , rodem z Litwy, za udzial

M ich ajlo w icz A n d rzej (Jęd rzej), un ok. 1798

w powst. listop. „na osadnika do Syberii” po­

lub 1800 (1843 — 431., 1855 — 5 7 1 .), zm. po 1878, rodem z gub. kijow., ks. pijar, nauczy-

slany. J. Sabinski (zob.) zanotowal 1 0 IV 1844,

ciel w Międzyrzeczu i Polocku. Przesluchi-

dekabrysty Siergieja W olkonkiego, oženil się

wany w związku ze sledztwem w sprawie T. La-

z ich

dy-Zablockiego (zob.). Obwiniony o „wygla-

„swoim kosztem” wyprawili im wesele i „do

szanie podburzających kazan i przechowywa-

šlubu wczoraj služyli mu za ojca i m atkę”. O b-

nie papierow przestępczej trešci” oraz prowa-

rzęd odbyl się w domu M ichailą Lunina.

dzenie „niedozwolonej korespondencji” i wyslany do klasztoru w Brusilowie „na pokutę”.

že M ., ktory od kilku lat jest na službie w domu služącą M urawcewą,

a W olkonscy

B. Ossol., rkps 14465.

Zeslany nast. na Syb. pod dozor polic., od

M ic h a le w ic z Ja n , ur. ok. 1796 w pow. kowel-

9 I 1840 przebywal w m. Kotywaniu w gub.

skim n a Wolyniu, syn ks. unickiego. Ukonczyl

tom skiej. „Slabego zdrowia i wątly, cudem pra-

studia na Uniw. W il. ze stopniem kandyda-

wie ocalal” (Maszkowski). Figurowal w Księ-

ta praw i filozofii. Zostal nast. zatrudniony

dze Adresowej Kom. O pieki z adnotacją: „By-

w kancelarii rektora tegož uniw. jako registra­

ly profesor szkol pijarskich w Międzyrzeczu,

tor i ekspedytor. W czasie studi6w, 13 X II

Michalewski 379 1819, wstąpil do Związku Przyjaciól; w Zgromadzeniu Filaretów naležal do G rona Liliowego; byl równiez wsród Filadelfìstów B lękitnych. N a jednym ze spotkan Związku Przyja­ ciól wyglosil referat pozostający w orbicie historiograficznych dociekaó Joachim ą Lelewela: O upadku narodów i przyczynach tego upadku. Przyjažnil się i korespondowat z ks. Maciejem Brodowiczem, filaretą „liliowym”, w 1822

kiewiczu; Mickiewicz W , Zywot, t. I (spis więzien, w jakich trzymani są filareci); Pietraszkiewiczöwna, Dzieje filomatöw; Pigon, Glosy sprzed tvieku; tenže, Z dawnego Wilna; Proces Filaretöw w Wilnie; Witkowska, Röwiesnicy; Wybor pism filomatöw; Z filareckiego iwiata. LMAB (Wilno), zesp. 151, vol. 585 [zašwiadczenie o egzaminach na Uniw. Wil. 1820-1823]; LVIA (Wilno), zesp. 567, inw. 2, vol. 1342, cz. 3 [akta šledcze J. M.]. Zob. Aneksy: Spis męczennikdw.

— nauczycielem prawa i historii w Polocku, równiez uwięzionym i przesluchiwanym w związku

M ic h a le w sk i, žolnierz pol., w 1831 wcielony

z procesem filareckim. M. aresztowany zostal

do Korpusu Syb. Wedlug Gillera zm. w K iach-

w 1. poi. listopada 1823 i więziony u domini-

cie (U sta ) lub przybyl razem z Myt-Taszew-

kanów. N a „punktą zapytan” K Š odpowiadal

skim do Irkucka, stąd do Troickosawska, gdzie

trzykrotnie; 16/28 X I 1 8 2 3 ,3 0 1 /1 1 D i 2 4 IV /6 V 1824. Z więzienia zwolniono go 1 0 /2 2 IV 1824 za poręczeniem rektora Jozefą Twardowskiego.

zm. (O pisanie).

Zgodnie z wyrokiem zatwierdzonym przez cara 14/26 V III tr. miai byc wyslany do „odleglych gubem i cesarstwa”; m iejsce i rodzaj zatrudnienia pozostawiono do decyzji ministra oswiecenia. W dolączonej do wyroku: ,JViadomošci 0 17 czlonkach tajnych towarzystw” odnotowano, iž M . „zdatny jest do služby w kancelarii”. Z W ilna wyjechal w paždzierniku 1824, przybyl do Petersb. 10/22 X I tr. i tegož dnia zložyl, podobnie jak inni zeslani filomaci 1 filareci, na ręce ministra oswiecenia A leksan­ dra Szyszkowa, prošbę o przydzielenie go do služby cyw., co dodatkowo uzasadnial došwiadczeniem zdobytym n a Uniw. W il. W grudniu 1824 M . wyslany zostal do Kijowa do kancelarii gubernatora w ojen. Rajewskiego, jednakže odwolano go stam tąd n a mocy rozkazu Aleksandra I z 8/20 II 1826. W majų 1826 przebywal w Kursku: tam bowiem poslano mu jako „potrzebującemu” (podobnie jak innym jego wspóltowarzyszom) 100 rb. as., które zebrala w W ilnie p. G orecka. O dalszych losach brak inf. Archiwum Filomatów, cz. 1, t. I-V; cz. 2, t. I-III; Archiwum Filomatów. Na zeslaniu; Archiwum Filomatów. Usty z zeslania. 1.1; Borowczyk, Rekonstrukcja; Bujakowski, Z mlodošci Mickiewicza; Demalowicz, Kostenicz, Makowiecka, Kronika...1798-1824; Gomolicki, Dziennik; Janik, Dzieje; KotwiczJdze/Kòwalewski; Krechowiecki, Do historii filaretów; Lista wygnanców, s. 416 (jako Michalowicz); Usty o A. Mie-

Giller, Opisanie, t. III, s. 211; Lista wygnaixcöw, s. 415. M ic h a le w sk i F e lik s, ur. ok. 1808, szlachcic z Podola, uczestnik powst. listop., wcielony do Korpusu Syb. Aresztowany w 1833 w związku z tzw. sprawą omską. W 1837 zostal przeniesiony do Korpusu Kauk., pod šeisty nadzör wladz. Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Nagajew, Omskoje dielo; Pröby. M ic h a lsk i, ur. ok. 1817 (1855 — 3 8 1.), wlasciciel ziemski z pow. berdyezowskiego gub. kijow. W sierpniu 1855 zostal wyslany z K ijo­ wa „za n iech ęč do rządu i nieprawomyšlnošč w sensie politycznym” (nieblagonam ieriennost' w pohticzeskom otnoszenii). O d 27 IX 1855 przebywat w Symbirsku, pod tajnym dozorem polic. Pozostawil žonę i szešcioro dzieci (syn uczyl się w gimn. w N iemirowie). RGIA, zesp. 1286, inw. 16, voL 387, cz. 9, k. 105v-106. M ic h a ls k i F ry d ery k (1 7 7 8 -1 8 4 8 ), s. Franciszka, wlašciciel ziemski, ur. w pow. mohylewskim na Podolu, szlachcic, uczestnik powst. kosciuszkowskiego. M ason. W 1831 naležal do tzw. junty, m ającej na celu zorganizowanie powst. na U krainie. Bliski wspölpracownik G. Maszkowskiego (zob.), jeden z pferwszych czl. Tow. Filodemicznego (1 8 3 5 ). Po przybyciu na Podole Szymona Konarskiego poparl koncepcję polączenia z SL P i objąl funkeję sekre-

380 Michdski Lucjan Frandszek Fryderyk tarza spisku na gub. podolską. Stal się bliskim wspölpracownikiem Konarskiego, ktöry często przebywal w jego m aj. Werbka Drewniana; bratanica M ., Emilia M ., zostala narzeczoną emisariusza. Byl jednym z organizatorow zjazdu spiskowcöw z Podola w Felsztynie w 1837. Aresztowany w lipcu 1838, więziony byl w W ilnie i Kijowie. N a mocy wyroku sądu wojsk. z 1 4 I I I 1839, skazano go na karę šmierci, zamienioną przed šamą egzekucją na 20 1. cięžkich roböt w zakladach na Syb. D o Irkucka przybyl 19 X I 1839 i zostal skierowany do gorzelni skarbowej w Aleksandrowsku pod Irkuckiem. Byl początkowo (1842) zatrudniony wraz z s. Lucjanem (zob.) i in. pol. zeslancami do przywozenia drewna dla potrzeb gorzelni. W 1841 i 1842 karę skracano mu o 5 1. Od 25 X II 1843 (lub 25 X I 1846 wedlug B. Szostakowicza) przebywal na osiedleniu we wsi U s t' Balej w gm. kudiftskiej. Jeszcze w Aleksandrowsku, 1 4 X 1 1 8 4 0 n o c ą — wedle dokum entacji urzędowej — przybyla don zo­ na, Franciszka Ksawera ze Starorypinskich ze služącą Petrą Bogacz i služącym W ojciechem Szutiakowskim, chlopem z maj. Starorypinskiego, ktorym wydano dokumenty na roczny pobyt. Pani Fryderykowa zajmowala się rozdzialem pomocy dla zeslancow, co odnotowano w Księdze Adresowej Kom. O pieki. Po šmierci męža 7 V 1848 zwrocila się z prošbą o zezwolenie na wyjazd z s. Lucjanem do W o­ logdy. Następnie wröcila do kraju, gdzie znalazla schronienie u brata Karola Starorypinskiego. PSB, t. XX (Boleslaw topuszanski); Barszczewska, Konarski; Janik, Dzieje, s. 132; [Maszkowski], Kro­ nika syb., s. 377; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Rucinski, Konarszczyk, s. 40, 133-134; Starorypinski, Wspomrdenia; Szostakowicz, Uczestnicy konspiracji, s. 776, 782-783, 800; Sliwowska, Pierwsze organizacje pomocy; Trqjanowiczowa, Syb. romantykow; Trynkowski, Woltanowski, Etap Konarszczyköw; Zeslanie i katorga. BN, rkps akc. 8759, k. 37; tamže, rkps III 6555, k. 46v; B. Ossol., rkps 14465, k. 9 8 ,1 3 3 ,6 9 4 ,8 9 1 ; CDIAU (Kijöw), zesp. 470, inw. 1, vol. 83; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 18, poszyt 502, k. 1; tamže, pudlo 19, poszyt 555, k. 1-4; tamže, poszyt 558, k. 107-108; tamže, pudlo 33, poszyt 147, k. 83v-84;

tamže, pudlo 34, poszyt 32, k. 1-5; GARF, zesp. 109, I eksp., 1836, vol. 76, cz. 39 (calošč); RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076, k. 110-111; tamže, vol. 12126, k. 18-19. M ic h a ls k i Izydor, ur. ok. 1819 (1855 — 3 6 1.), wlasciciel ziemski, od 4 V II 1855 pod tajnym

dozorem

„zajmuje się gospodarką

w m ajątku žony Stare M osty w powiecie berdyczowskim guberni kijow skiej”; d. 27 V III 1855 za „nieprawomyslnosc” zostal wyslany do Saratowa. Pozostawil w maj. žonę, czterech synów i corkę, a jednego syna w szkole. RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 436v-437. M ichalski L u cjan Frandszek Fryderyk (18 1 0 — —1885), s. Fryderyka (zob.) i Franciszki Ksawery ze Starorypinskich, absolwent Liceum Krzemienieckiego, uczestnik powst. listop., bral udzial w obronie Zamošcia, po kapitulacji 23 X 1831 więziony przez pól roku w Zytomierzu. W 1834 powtóm ie aresztowany za powiązania z emisariuszami mjr. D om inikiem Bulewskim i H ipolitem Nyką. W ciągnięty do SL P przez Szymona Konarskiego po jego przybyciu na Podole. N a zježdzie w Berdyczowie 3 V I 1837 wyznaczony zostal na sekretarza n a gub. podolską na m iejsce ojea. Aresztowany w lip­ cu 1838, więziony w W ilnie i Kijowie. Wyrokiem sądu wojsk. z 21 II 1839, konfirmowanym przez M ikolaja 1 2 III tr., zostal skazany na 201 . cięžkich robót w zakladach. Tego samego dnia wyruszyl w drogę na Syb. D o Irkucka przybyl 17 X I tr. Przebywal wraz z rodzicami w gorzelni skarbowej w Aleksandrowsku. Tam dolącza doñ [?] zona Ludwika (v. Luiza), c. Stanislaw a i M arii z Zieliñskich, która míala przyjechač do Aleksandrowska juž w 1845 (Sabiñski). Figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pieki. W 1841 i 1842 skracano mu karę o 5 1.; d. 25 X II 1843 (lub 25 X I 1846 wedlug B . Szostakowicza) przeniesiony zostal n aosied len ie (wies U s t' B alej, gm. kudiñska). W 1848 otrzymal zgodę na wyjazd do Wologdy (inform aeje o pobycie w W iatce nie potwierdzone). Przybyl wraz z m atką do Wologdy 1 1 I I I 1849, co odnotowala w swym dzienniku Zofia Römerowa. Pracowal w Wologdzie jako

Michalski Ludwik Marceli 381 urzędnik prywatny, znajdowal się w trudnej

M ic h a ls k i Ludw ik M arceli, szlachcic. W 1850

sytuacji m aterialnej, nosil się nawet z zamia-

„za zamiar ucieczki za granicę, aby wziąč udzial

rem powrotu na Syb. W 1857 na mocy m ani­

w walce o niepodleglošč w 1848”, zostal na

festu koronacyjnego 1856 wrocil do kraju. Od stycznia 1862 poddano go znowu bacznej ob-

mocy decyzji I. Paskiewicza wcielony do Kor­

serwacji policji, a 7 I 1863 wplynąl na niego z Jass donos, iž powiązany jest z emigrac-

pusu O renb. W 1853 awansowal na podoficera

{unteroficera) .

W grudniu 1857 služyl

w 2. O renb. Batalionie Liniowym stacjonują-

ją. 1 V II 1864 zostal administracyjnie zeslany

cym w O renb.; d. 28 III 1858 otrzymal Najw.

do gub. kazariskiej, do m. Carew o-Kokszajsk.

zgodę na dymisję z wojska i powrót do kraju, pod tajny dozór polic.

Zgodę na powrot do kraju uzyskal 1 7 IX 1871. W tym czasie Ludwika M . mieszkala u syna — „pomocnika pristawa" w Petersb., m iala szešciu wnukow (w archiwum III Oddzialu zachowaly się je j liczne prošby o zasilki i umieszcza-

Przewodnik (mylnie: Michalowski) ; Djakow, Diejatieli; Usta wygnanców, s. 416. GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 199, 220.

nie cčrek w Instytucie Szlachetnie Urodzonych Panien w Kijowie, a wnuk6w w szkolach na koszt skarbu; ostatnia prošba o audiencję

M ic h a ls k i W ilh e lm , ur. ok. 1809 lub 1815

nosi datę 18 III 1877). W 1880 osiadt w M ohylowie Podolskim, gdzie zaslynąt jako le-

szlachcic, wlašciciel Kordyszówki w pow. bractawskim na Podolu. Aresztowany w 1838 za

karz-sam ouk, hom eopata. Zm. tamže 4 III. MiaI s. Ludwika i corki Jadwigę i Bronislawę

kontakty z Szymonem Konarskim, którego po-

{w aktach III Oddzialu zachowaly się liczne

cza. W toku éledztwa udzialu w SL P mu nie

ich prošby o ulaskawienie ojca i zwrot skonfi-

udowodniono. Zygmunt Starorypinski pisze o M .: „gorliwy patriota, a w związku Konar­ skiego nieupadly na duchu więzieri”. N a mocy wyroku sądu wojsk. z 22 I I 1839, zostal skaza-

skowanego maj. Barek na Podolu). Pamiętnik L. M . o udziale w spisku Konarskiego splonąl w zbiorach Bibl. Krasinskich w Warszawie; zachowal się ze zbiorow B. O ssol. we Lwowie (obecnie LN B AN Ukr.) pamiętnik M . o udziale w powst. listop., obronie Zamošcia, rkps niedokonczony, zawierający m .in. „kilka slow 0 rodzinie M ichalskich", nieustalonego autorstwa, niezbyt šcislych. PSB, t. XX (B. topuszanski); Barszczewska, Konarski; Z dziejow Romerow na Litwie; Szostakowicz, Uczestnicy konspiracji, s. 782-783, 800. BN, rkps III 6555, k. 46v; tamže, rkps akc. 8759, k. 38; tamže, 8738/11, k. 70v, 139-139v, 147, 150-1 5 1 , 180-180v, 200v-201; B. Ossol., rkps 14465, k. 310; LNB AN Ukr. (Lw6w), rkps Ossol. 3677/11; CDIAU (Kij6w), zesp. 470, inw. 1 , vol. 82, 219; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 33, poszyt 147, k. 83v-84; tamže, pudlo 34, poszyt 27, k. 1-2; GARI; zesp. 109, 1 eksp., 1836, vol. 76, cz. 39, k. 148-177, 216, 225, 250, 338; tamže, cz. 162, k. 125-129; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076, k. 113-114-

(1839 — 3 0 1., 1855 — 4 0 1.), s. Stanislaw a,

znal pod falszywym nazwiskiem Rodziewi-

ny na karę šmierci, po konfirm acji D m itrija G . Bibikowa, zatwierdzonej 16/28 IV tr. przez M ikolaja I, zostal wcielony do Korpusu Kauk. bez prawa wyslugi, m aj. zwolniono z sekwestru. Tegož dnia wyruszyl w drogę. Služyl w 3. Baterii 20. Brygady Artylerii. W k ró tce z rozkazu M ikolaja I odzyskal prawo do wyslu­ gi. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pieki z adnotacją: ,,w dwudziestej artyleryjskiej brygadzie generala Gerafiejowa. Zona pa­ na M ichalskiego z domu Koprzyriska, której o jciec w em igracji od roku 183 2, ta i sama pani W ilhelm owa pojechala z m atką do Petersburga zabrawszy i dzieci, dwie córeczki, i tam stara się o rozwód z tym i tak juž nieszczęšliwym męžem”. W 1844 uzyskal Najw. zgodę na awans na chorąžego

(praporszczika) . 23 V

1845 otrzy­

mal dymisję z wojska z przyznaniem rangi rejestratora kolegialnego, zakazem mieszkania w pogranicznych powiatach; oddano go pod dozór polic. Zamieszkal we wsi Trostczyce

382 Micinski Onufry w pow. jampolskim na Podolu. 26 V III 1856 zostal zwolniony spod dozoru. Barszczewska, Kcmarski; Janik, Dzieje; Lista wygnariców, s.416;Marachow,Dieįatielnost',s. 175-176,181-184; Starorypirìski, Wspomnienia. BN, rkps akc. 8759, k. 37v, CDIAU (Kijów), zesp. 470, inw. 1 , voi. 219; GARF, zesp. 109,1 eksp., 1836, voi. 76, cz. 38, k. 1-115; tamže, 1841, voi. 74, cz. 1, k. 14; tamže, 1856, voi. 133, cz. 8, k. 39v; RGIA, zesp. 1246, inw. 9, 1845, voi. 465, k. 1-4; tamže, zesp. 1286, inw. 16, voi. 387, cz. 7, k. 591v-5 9 2 ; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, voi. 120766a, k. 114-116; tamže, voi. 12126, k. 18-19; tamže, zesp. 801, inw. 64/5, voi. 14, cz. 1, k. 3-9 ; tamže, zesp. 395, inw. 292, voi. 51, k. 28. M ic h a ls k i W o jc ie c h , rodem z Król. Poi., uczestnik powst. listop., w 1831 dostal się do niewoli i zostal wcielony do orenb. wojska kozackiego. W listopadzie 1860 otrzymal zgodę

Bielecki, Sloumik biogr. oficerow, t. Ill; zob. Aneksy: Spis mgczennikow. M ic h a lo w s k i Ju s ty n , ur. ok. 1806 (1824 — 18 1.), uczen gimn. w K iejdanach. Aresztowany w 1824 wraz z J. M ollesonem , J. Tyrem (zob.) i in. kolegami za „zamiar zgladzenia wielkiego ksi?cia Konstantego”, umieszczanie napisdw z pogrozkami na plotach i murach m iasta oraz czytanie utwor6w patriot. R eskryptem carskim z 20 II 1824 gimn. zostalo zam kni?te, co uroczyscie ogloszono 1/13 III tr. w obecnosci przybylego do Kiejdan N ikolaja Nowosilcowa w asyscie Leona Bajkowa i licznych urzfdnikow. Przewieziony do W ilna zo­ stal przez s^d wojsk., 27 III tr. skazany na zeslanie n a Syb.; na mocy konfirm acji cara 1 7 /2 9 IV tr. wyrok zamieniono na sluzb? w armii w odleglych gam izonach bez prawa wyslu-

na dymisję i powrót do kraju, jednakže z laski tej nie skorzystal (na rodinu wozwraszczat 'sja

gi. Wyznaczono mu na m iejsce sluzby Tobolsk. Drog? mial odbyc zakuty w kajdany. Obciqzo-

nie ielajet) .

no go rowniez (lub w razie ubostwa — jego

GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, voi. 133, cz. 4, k. 533v.

krewnych) kosztami sqdowymi i przejazdu.

M ic h a lu k Ja n , s. M arcina, po powst. listop. wcielony w 1833 do Korpusu O renb. Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Próby. M ic h a lo w ic z J a n zob. M ichalew icz Ja n M ich alo w sk i A d am , uczestnik powst. listop., kpt. 10. Pulku Piechoty Liniowej. D ostal się do niewoli pod Kazimierzem i zostal zeslany do

Borowczyk, Rekonstrukcja; Czartoryski, Twardowski, Korespondenqa, s. 434, 445, 463; Moscicki, Wilno i Warszawa (na podstawie akt wil.); Morawski S., Kilka lat (o sprawie kiejdanskiej). M ic h a lo w s k i K a r o l (zm. 1855), w 1848 zo­ stal wcielony do wojska za jakies blizej nieokreslone „przestfpstwo polityczne”. Sluzb? odbywal w 1. Batalionie O renb. stacjonuj^cym w O renb. Zm. w lazarecie batalionowym 15 X II.

W iatki.

Przewodnik.

Bielecki, Sloumik biogr. oficerów, t. Ili; zob. Aneksy: Poczet skazanców i Spis męczennik6w.

M ic h a lo w s k i M a r c e li, uczestnik powst. lis­

M ich alo w sk i G ab riel, z Wilna, student Uniw.

skazany do W iatki.

Charkowskiego, za zamiar odbicia więžni6w

Bielecki, Slownik biogr. oficerow, t. Ill; zob. Aneksy: Spis m§czennikow.

top. w stopniu por. D ostal si? do niewoli i zostal

w 1849 w W ilnie „wygnany do Rosji” (Giller). Lista wygnanców, s. 416. BN, rkps III 6555, k. 47-47v; M. Wojska Poi., Papiery A. Kręckiego.

M ic in s k i O n u fry , ur. 1794 w Magnuszewie kolo Kozienic, s. Jozefa i Franciszki. O d 1812 w WP

M ic h a lo w s k i Ja n , uczestnik powst. listop.

Ksi?stwa Warsz. Odbyl kampanie

w stopniu por. D ostal się do niewoli i zostal

1 8 1 2 -1 8 1 4 . O d 1815 — w armii Krol. Pol. (ppor.); w 1816 wziql dymisj?. Uczestnik

zeslany do W iatki.

powst. listop. (por. Jazdy Sandom ierskiej). D o-

Mickiewicz Adam 383 štai się do niewoli i zostal zeslany do Urzumu

wal i zatrzymal się w lazarecie w Kazaniu. 2 IV

w gub. wiackiej. W stąpil na službę ros. w pulku

1855 wyruszyl w dalszą drogę. W m ajų tr. na

huzarow.

prošbę siostry zostal zwolniony z cięžkich ro-

Bielecki, Sbwnik biogr. oficerow, t. III; Uruski, Rodzina, t. X, s. 378. Zob. Aneksy: Poczet skazancčui i Spis męczennikdw.

b6t i przeniesiony na osiedlenie (do katorgi nie d otarl). Wyznaczono mu m iejsce na osiedlenie w gm. žylajewskiej w okr. iszymskim gub. tobolskiej. W 1859 na vvlasną prošbę otrzymal

M ic k ie w ic z A d a m (1 7 9 8 -1 8 5 5 ), za udzial

zgodę na przeniesienie do gub. irkuckiej. W ios-

w związku Filomatow i Filaretow więziony

ną 1860 przybyl do K raju Zabajkalskiego, gdzie

w klasztorze bazylianow w W ilnie (23 X 1823

zm. 12 V II w Zakladach Nerczynskich.

— 21 IV 1824) i vvyslany w gląb Rosji (od wo w Petersb., Moskwie i O dessie).

Przewodnik; Lista urygnancdiv, s. 416; Wtosna Ludčw. AGAD, SKS, vol. 1/1598,3242; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 9, k. 403v-405v.

PSB, t. XX (Kazimierz Wyka); Borowczyk, Rekonstrukcja; Lista wygnancow, s. 416.

M ie le sz y n sk i A d am , chlop z pow. nowogr6-

25 X 1824 do 27 V 1829 przebywal przymuso-

dzkiego w gub. grodzienskiej z m aj. MalinowM ie cz k o w sk i M ik o la j, ur. ok. 1805 (1855 —

skiego. U czestnik powst. listop. w 8. Pulku

55 1.), szlachcic z pow. winnickiego na Podolu.

U lan6w ; byl w garnizonie w M odlinie, po

Jako osoba „podejrzana pod względem po-

upadku twierdzy, kiedy wracal do domu, zostal

litycznym” zostal wystany we wrzešniu 1855 do Symbirska pod tajny doz6r polic. Otrzymywal

schvvytany przez kozak6w i odeslany do G ro-

zasilek ze skarbu panstwa 15 kop. sr. dziennie

Gub. z 15 V I 1832, zatwierdzonej przez wil. gen.-gu bem atora 6 V II tr., zostal wcielony do

oraz 1 rb. i 20 kop. mies. na kom om e. Zona i

rodzina

pozostaly

w

pow.

winnickim.

W 1857 uzyskal Najw. zgodę na powr6t do domu pod šcisly dozor polic. RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 9, k. 106v-107; tamie, inw. 17, vol. 305, k. 98. M ie cz k o w sk i S e w e ry n (ok. 1820 lub 1822—

dna. N a mocy decyzji Grodzienskiej Komisji

Korpusu Kauk. Wyruszyl w drogę na Kaukaz 5 V III tr. NGAB, zesp. 4, inw. 1, vol. 191, k. 128. M ie lę c k i R o m a n , obyvvatel z Poznanskiego, za udzial w powst. listop. skazany na Kaukaz, uwolniony w 1836 (G iller).

-1863) (1855 — 33 1.), s. Karola Adam a, brat Adolfą i A ntoniego (ktory potajem nie wyje-

Lista wygnanc6w, s. 416.

chal w Poznanskie); szlachcic. W 1837 ukonczyl 4 klasy gimn. w Warszawie. W 1846 wie-

M ie rk o w sk i A n d rz e j, rodem z Mazowsza.

dzial od J. Myšliborskiego (zob.) o przygotowywanym w K rol. Pol. powst.; w obawie przed

choty Liniowej. 8 III 1831 pod Malczynem

Uczestnik powst. listop., ppor. 24. Pulku Pie-

aresztowaniem zbiegl w Poznanskie, co odno-

w woj. plockim dostal się do niewoli przy obronie przeprawy przez rzekę W k rę. Zostal ode­

towano w sumariuszu K S. Zatrzymal się we wsi

slany do tomžy, nast. do Bobrujska i W iatki.

Leszcze u krevmych, nast. u brata Adolfą

25 V I 1832 przybyl do Warszawy i zložyl przy-

w m aj. Gorazdowie. W lipcu 1846 zostal are-

sięgę hom agialną; nast. wyjechal do Služevva pod Warszawę.

sztowany przez wladze pruskie; po kilku mies. zbiegl z więzienia. Bral udzial w powst. 1848 w W ielkopolsce; 2 4 II/8 III 1850 uznano go za banitę. W rocil potajem nie do K r6l. Pol. N a

Bielecki, Sloumik biogr. ofkerow, t. III; Uruski, Rodzina, t. XI, s. 20; zob. Aneksy: Poczet skazancow (inne dane) i Spis męczennikow.

wniosek K S z 15/27 X I 1852, zatvvierdzony przez nam iestnika 24 X I/5 X II tr., zostal odda-

M ie rz e je w sk i, poslany do rot aresztanckich

ny pod sąd wojsk. W 1854 skazany n a 3 1. cięžkich robot na Syb. Po drodze zachoro-

w U s t' (G iller).

Kamienogorsku, dostal obląkania

384 Migurski Wincenty Maciej Bielecki, Sbwnik bbgr. oficerôw, t. III; Uruski, Rodzina, t. XI, s. 45; zob. Aneksy: Poczet skazancôw i Spis mçczennikôw.

Lista wygnancôw, s. 416. M. Wojska Pol., Papiery A. Krçckiego. M ie rz w in sk i P aw e l, z W olynia, uczestnik powst. listop., émigrant. W cielony zostal do Korpusu Kauk. W 1844 byl chor^zym

szczikom)

M ig u rsk i W in c e n ty M a c ie j

(1 8 1 0 -1 8 6 2 ),

(prapor-

ur. 28 II w Linowie w obw. sandomierskim,

Piechoty.

s. W alentego, dzierzawcy, i Katarzyny z M ar­

20 V II tr. awansowal na ppor. i otrzymal zgodç

czewskich, szlachcic. Byl uczestnikiem powst.

na dymisjç z wojska. W rôcil do m iejsca zamie-

listop., przeszedl do Prus wraz z Korpusem gen.

szkania w pow. zaslawskim gub. wolynskiej,

M acieja Rybinskiego. W 1832 wyjechal do

gdzie oddano go pod tajny dozôr polie.

Francji pod nazwiskiem W incentego Soko-

RGIA, zesp. 1286, inw. 9, 1844, vol. 602, k. 1.

lowskiego, osiadl w B esançon. W grudniu tr. wprowadzony zostal do ložy masonskiej im.

M ie szk o w sk i S ta n isla w , wloscianin z M a-

sw. Jana. Uczestniczyl w wyprawie Jozefą Za-

zowsza. W 1848 wcielono go do wojska ,,za

liwskiego, 8 II 1833 wyjechal do G alicji, byl

ucieczkç za granicç i przyst^pienie do buntownikôw poznanskich”. Stuzbç odbywal w 5. Orenb.

czynny w cyrkule lwowskim, zloezowskim i czortkowskim. Wziąl udzial w zježdzie w Rzep-

Batalionie Liniowym w O rsku. W sierpniu 1859 otrzymal Najw. zgodç na dymisjç z woj­

niowie 5 X I tr., na ktôrym powolano do žycia wçglarstwo narod.; 18 III 1835 przekroczyl

ska i powrôt do kraju pod tajny dozôr polie.

granicç Krôl. Pol. jako emisariusz, pod nazwi­ skiem A ntoniego Wisniowskiego. 5 IV tr. zo­

Nawaginskiego

Pulku

Przewodnik. APL, RGL Taj., rkps 141, k. 142; GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 57v, 452.

stal aresztowany w Radom iu; początkowo utrzymywal, ze celem jego przybycia do Krôl. Pol. bylo pošlubienie A lbiny Wisniowskiej.

M ie sz k o w sk i W in c e n ty , ur. 1798 w Zar-

Osadzony w Cytadeli warsz., usilowal popel-

nowie w woj. sandomierskim. O d 1816 w armii

niô samobôjstwo. N a wniosek K S z 26 X I 1835, zatwierdzony przez nam iestnika 21 X II

Krôl. Pol.; w 1830 wzi^l dymisjç. Uczestnik powst. listop.; por. Jazdy Kaliskiej. D ostal siç do niewoli i zostal zeslany do Kotelnicza w gub. wiackiej. Bielecki, Sbwnik biogr. oficerôw, t. III; Uruski, Rodzina, t. XI, s. 40; zob. Aneksy: Pocket skazancôw i Spis mçczennikôw. M ig u rsk i T y m o teu sz, uczestnik powst. lis­ top. (ppor. strzelcôw sandom ierskich). D ostal siç do niewoli i zostal zeslany do Jaranska. Bielecki, Sloimik biogr. oficerôw, t. III; zob. Aneksy: Poczet skazancôw i Spis mçczennikôw. M ig u rsk i W alenty, ur. 1802 w Linowie w woj. sandomierskim, s. W alentego i Katarzyny z Marczewskich. O d 1819 w armii Krôl. Pol. (w 1824 wzi^l dymisjç). Uczestnik powst. lis­ top. (por.). D ostal siç do niewoli i zostal zeslany do Jaranska (v. Urzumu).

tr./2 I 1836, zostal „za przynaležnošč do wywrotowej organizaeji i prôbç pozbawienia siç zycia” wcielony do Korpusu Orenb., 1 8 1 tr. wywieziony z Warszawy do Uralska, gdzie služyl w 1. O renb. B atalion ie Liniowym. W 1837 przybyla don narzeezona A lbina; šlubu udzielil im kapelan Korpusu O renb., zestaniec ks. M ichal Zielonka. W 1839 M . pozorowal samo­ bôjstwo i w 1840 podjąl glošną prôbç ucieczki z Syb. umieszczony w skrytee w powozie, k tô­ rym wracala do kraju Albina z ukrytymi tamže zwlokami dzieci. Z nikniçcie rzekomego topielca wzbudzilo jednak podejrzenia wladz. Wyslano za nim list gonezy M S W podpisany przez hr. A . G . Stroganow a 15 X II 1839 z nastçpującym rysopisem: „Wiek— trzydziešci trzy lata, wzrost — dwa arszyny i szešč werszkôw, twarz biala, wlosy ciem ne, oezy niebieskie, nos šredni, zna rosyjski i ffancuski”; nastçpnie dodano jeszcze, i i „zezuje, gdy patrzy w prawo, a na piersiach i brzuchu ma blizny po ranach”.

MikotkoAdam 385 17 V I tr. zostal — po częšci na skutek przypad-

Migurskim, rewizorze dochodöw tabacznych,

ku — pojmany, oddany pod sąd vvojsk. przy

zapisanym zostal”. 19 DC/l X tr. zwröcil się

odwachu w O renb. W związku z manifestem

„o udzielenie šwiadectwa wolnego przejazdu

z 16 IV 1841 zvvolniony zostal spod sądu i wyslany n a stužbę do „oddalonych syberyjskich

na czas 12 miesięcy” i wyjechal do Warszawy

batalionow”, co Audytoriat Glowny zatwierdzil

mal takiž paszport „z terminarzem rocznym”.

9 V II 1841. Službę odbywat w 14. Batalionie

W yjechal tym razem nie do Warszawy, jak pisal,

Liniowym w Nerczynsku, gdzie 15 V I 1844

lecz do Wilna, skąd juž nie wröcil: zm. 9 VIII.

A lbina M . zm. na gružlicę (pogrzebem zająl się

Pochowany zostal na cmentarzu na Rossie, obok

ks. Bogunski, zob.) i wkrotce po m atce —

A . Dalewskiego (zob.). Autor glošnych wspo-

trzecie dziecko M ., synek Konrad (dwie co-

mnien,

reczki zm. od ražu po urodzeniu). „Gr6b Mi-

re poslužyly za kanwę kilku utworow literac-

„w interesie familijnym”. R6wniež w 1862 otrzy-

Pamiętnild zSybiru

(Lw6w 1863), kto-

gurskiej štai się dla wygnancow jakby węgiel-

kich, przede wszystkim opowiadania Lwa Tolsto-

nym kamieniem košciola, ktčry tam rychlo

ja

založony zostal” (Maszkowski). M . figurowal

PSB, t. XXI (Boleslaw topuszanski); Przewodntk; Bolszakow, Djakow, Sprawa Migurskich; Giller, Opisanie, t. I, s. 153, 262-266; Kuczynski, Syberia; Usta wygnahcöw, s. 416; [Maszkowski], Kronikasyb., s. 382-383; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Trojanowiczowa, Syb. romantyköw; Zeslanie i katorga. APL, RGL Taj., rkps 140, k. 381; tamže, rkps 141, k. 142; tamže, MmL, rkps 47 i 50, k. nie paginowane (korespondencja M. w sprawie wyjazdöw z Lublina); BN, rkps akc. 8759, k. 39v; tamže, rkps akc. 8836 (rkps wspomniefi W. Migurskiego z licznymi odmianarni stylistycznymi); B. Ossol., rkps 14465; tamže, rkps 6500; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 17, poszyt 450, k. 1-5; GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 7 0 v -7 1 ,177,304,33 7 ,3 4 6 ,3 7 7 ,3 9 1 -3 9 2 , 394, 409-410, 415-417, 581-582; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 305-306v.

w Księdze Adresowej Kom. O pieki z adnotacją: „Przybyl tu w jesieni 1842 z Orenburga. Mąž jako przeznaczony do tutejszego batalionu, zona z postanowieniem dzielenia jego losu. Zdrowie je j dlugimi nadweręžone drogami i szeregiem wielkich nieszczęšč sterane, bylo juž m ocno oslabione. Tutaj novve troški oslabily ją do reszty. Kobieta z tak silnym uczuciem i męską wolą umarla na suchoty w czerwcu w G l6w nej Fabryce Nerczynskiej, zostawiwszy męžowi ledwo narodzonego syna Konradą (juž umarl — obacz opisanie žycia M igurskiej) (list Tytusa Szawlowskiego). W z6r sprawiedliwosci i uczciwosci. Wdzięczny jest Pani za laskawe interesowanie się jego interesam i, dotąd utrzym uje się ostatkiem przywiezionego zasobu. Przyslal mi plenipotencję do odebrania pieniędzy w G alicji i ma nadzieję urlop otrzymač i przyjechač nas odwiedzid”. Z Rachunkow Dom u Pol. A . Beauprego wynika, že Migurscy mieli gosposię, a stolowali się od lutego do paždziemika 1848 w tymže Domu, placąc za utrzymanie w ratach. W 1857 awansowal na podoficera (unteroficera) 14- Syb. Batalionu Liniowego i uzyskal zgodę na dymisję z wojska z prawem do služby cyw. we W sch. lub Zach. Syb. i zakazem powrotu do kraju. W 1 .1 8 5 8 -1 8 5 9 mieszkal w Irkucku, skąd w 1859 wyjechal do kraju. 1 3 IX tr. przybyl do Warszawy, a na początku paždziemika tr.— do Lublina, gdzie „stosownie do jego žyczenia do ksiąg stalej ludnošci pod numerem domu 58 przy swoim bracie Walentym

Za co?

M ik o ik o A d am , ur. ok. 1829 (1849 — 20 1., 1856 — 26 1 .), wloscianin z m aj. Chlewinskiego S tara Jeln ia w pow. nowogrodzkim, termin ato r kowalski w W ilnie. Za powiązania ze Związkiem Bratnim Mlodziežy L it. w 1849 zo­ stal aresztowany, obwiniony o zamiar udzialu w przygotowywanym powst. i „rozpowiadanie znajomym o buncie”. N a mocy konfirmacji l. Paskiewicza z maja 1850, zatwierdzonej przez M ikolaja I 30 V II tr., skazany zostal na karę chlosty (2 0 0 rözeg) i wcielony do Korpusu O renb. O d 1850 služyl w 4 . O renb. Batalionie Liniowym w Aralsku. 1 V 1857 otrzymal Najw. zgodę n a dymisję z wojska (z 2. O renb. B a­ talionu Liniowego stacjonującym w O renb.) i powröt do kraju pod tajny dozor polic.

386 Mikutowicz Micbai Djakow, Diejatieli; Fajnhauz, Ruch. GARF zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 49v, 182; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 154v-156, 412; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 10v-ll. M ik o sze w sk i K a je ta n , ur. 1783 w Zaslawiu na Wolyniu. O d 1807 w W P Ksi?stwa Warsz. Odbyl kampanie 1809, 1812. W armii Krol. Pol.; w 1815 wziql dymisj? i osiadl w Kupczyncach na Wolyniu. Uczestnik powst. listop. (m jr); zm. w niewoli ros. Pozostawil zone D orot? z Kolyskow i dzieci: Gertrud? i Benedykta. Bielecki, Sbwnik biogr. oficerow, t. Ill; Uruski, Rodzina, t. XI, s. 56. M ik u lic z , figurowal w Ksi?dze Adresowej Kom. O pieki z adnotacjq: ,,w Omsku. Dano mu r [ubli] as[ygnacyjnych] 14. Tego nazwiska marszatek w powiecie rowienskim we wsi Peczywodach". BN, rkps akc. 8759, k. 39.

z Wilenszczyzny. Ukonczyl

stužb? do wojska ros. Bielecki, Sbwnik biogr. oficenhv, t. III; Uruski, Rodzina, t. XI, s. 64; zob. Aneksy: Poczet skazancdw. M ik u lo w s k i Ja n ,

uczen

V

klasy

gimn.

w Szczebrzeszynie. W 1846 wraz z kilkoma kolegami zamierzal przedostač si? do G alicji, by przylączyč si? do powst.; byl jednym z inicjatorôw „aktu detronizacji" M ikolaja I: wyci?tą z portretu glow? cara uczniowie powiesili na rynku w Szczebrzeszynie. Obw iniono go o pisanie i kolportowanie „podburzających wierszy”, dostarczanie pieni?dzy i broni powstaûcom krak. Zostal aresztowany, przewieziony do Cytadeli warsz. N a wniosek K Š z 1 8 /3 0 I X 1846, zatwierdzony przez namiestnika 26 X /7 X I tx, oddano go pod sąd wojsk. i wraz z trzema kolegami skazano na kar? šmierci, ktorą zamieniono na zeslanie na Syb. Z Cytadeli warsz., w kwietniu

M ik u lic z Ja n , ur. ok. 1809 (1855 — 46 1.), rodem

16. Pulku Liniowego). Dostal si? do niewoli i zostal zeslany do gub. wiackiej. Wstąpil na

Akad.

M ed.-C hirurg. w W ilnie w 1839 jako lekarz weterynarii. Byt podejrzany o „powi^zania z przest?pczym zwi^zkiem” i od sierpnia 1841 pozostawal pod tajnym dozorem polic.; 5 1 1842 wyslany zostal administracyjnie do Penzy. W 1855 pelnil funkcj? penzenskiego lekarza weterynarii. Zonaty. Opinia polic. brzmiala „Prowadzi si? nienagannie” (1 8 5 5 ). 26 V III 1856 otrzymal zgod? na powrdt do kraju, jezeli gen.-gubem ator zach. gubem ii nie wyrazi sprzeciwu. BieliAski, Stan nauk, s. 748. GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 40v; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 7, k. 277v-278v.

1848 przeniesiono go do Modlina, skąd wyslany zostal na Syb. W rôcil nast. do kraju i zamieszkal w Szczebrzeszynie. Przewodnik; Lista wygnancôw, s. 416; Wiosna Luddw. M ik u lo w s k i Tadeusz, „zeslany do Szyrwanskiego Pulku na Kaukaz, za ucieczk? otrzymal 20 0 0 kijôw” (G iller). Lista wygnancdw, s. 416. M ik u lo w s k i W ik to r , ur. ok. 1819 (1849 — 3 0 1 .), szlachcic niewylegitymowany. 2 6 1 1850 na mocy konfirmacji I. Paskiewicza oddany w soldaty za niedoniesienie o zamiarze ucieczki za granic? swych znajomych: M ichala Adaszkiewicza, Stanislaw a Cieszejki i M ikolaja Poplawskiego. RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 12v-13.

M ik u ls k i A d am ,

„zeslany do batalionow

orenburskich” (G iller).

M ik u to w ic z M ic h a l, ur. ok. 1827, 1830 lub

Lista wygnancdw, s. 416. M. Wojska Pol., Papiery A. Kr?ckiego.

— 27 1.), s. Kazimierza, szlachcic z Kowien-

1832 (1 8 4 9 — 2 2 1 ., 1856 — 3 0 1 . [sic], 1859 szczyzny, kancelista W il. Rządu Gub. Byl orga­

M ik u lo w sk i F e lik s, ur. 1804 w Sieciechinie,

nizatorėm

s. W incentego i Franciszki. O d 1832 w armii

nast. przylączyl si? do Związku Bratniego M lodziežy Lit. Naležal do grupy kierowniczej spi-

K r6l. Pol. U czestnik powst. listop. (ppor.

kilkuosobowego związku, ktôry

Milberg (v. Mülberg, Mühlberg) Henryk Otton 387 sku. Aresztowany w 1849, na mocy wyroku są-

przyjąl obowiązki tzw. soltysa. Aresztowa-

du wojsk., konfirmowanego 19 X I 1850 przez

ny w 1838 i oddany pod sąd wojsk., skazany

I.

zostal na karę šmierci. N a mocy konfirma-

Paskiewicza, skazany zostal n a 151. cięžkich

roböt w kopalniach na Syb. Przybyl do Syb.

cji D m itrija G. Bibikowa, zatwierdzonej 9 III

W sch. w grudniu tr.; 8 X I 1856 zostal przenie-

1839 przez M ikolaja I, zostal wcielony do Kor­

siony na osiedlenie. Otrzymal zasilek 57 rb. 14

pusu Kauk. z pozbawieniem praw stanu i bez

i 1/4 kop. rocznie. Pracowal jako kowal. Prze-

prawa wyslugi. Tego samego dnia wyruszyl

bywal w Zakladach Nerczynskich, w 1855 —

z Kijowa w drogę na Kaukaz. Rozpocząl službę

w G ornej (G iller); wedlug spisu rzymskokat.

w 8. Baterii 20. Brygady A r tyleni. W 1841

par. nerczynskiej za 1856 mieszkal przy kopalni

z okazji oženku następcy tronu darowano mu

Tejna; w 1857 — w gm. uspienskiej, zas od 1858

prawo wyslugi. Awansowal kolejno na starsze-

we wsi Stare Orlowskie w okr. nerczynskim.

go kanoniera (16 1 1841), bombardiera (10 X

Fajnhauz, Ruch-, Giller, Opisanie, t. II, s. 13; Janik, Dzieje; Lista wygnahcöw, s. 416; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch., Wiosna Ludöw. OAIO, zesp. 24, inw. 3, pudto 35, poszyt 22, k. 19-20; NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 26, vol. 1045; RGIA, zesp. 1286, inw. 13,1851, vol. 620, k. 55v-56; RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 67v-68v. M ilb e rg

(v.

M ü lb e rg , M ü h lb e rg ) H e n ry k

O tto n (1 7 8 5 -1 8 6 3 ), ur. 21 IV w Warszawie, s. Teodora i Reginy Krokoszyiiskiej. O d 1800 w armii pruskiej, nast. w Legii Nadwislanskiej (por.), uczestniczyl w oblęženiu Saragossy. Odbyl kampanie 1 8 1 2 -1 8 1 4 . W kwietniu 1814 mianowany przez w. ks. Konstantego szefem sztabu Korpusu pol. wracającego z Francji do kraju. W armii Krol. Pol. gen. brygady. Uczestnik powst. listop. (m.in. obrony Warszawy). Po klęsce ponowil przysięgę homagialną, mimo to zostal zeslany 20 X 1831 do Wologdy, skąd wröcit w 1833 do kraju. Pracowal jako agent Banku Pol., nast. dzierzawil lasy w Augustowskiem. Zm. 2 0 IV w Szczepankowie w obw. lomžynskim. PSB, t. XXI (Andrzej Romanow); Bielecki, Sloumik biogr. oficerow, t. III; zob. Aneksy: Poczet skazahcöw i Spis męczennikow.

1841), ogniomistrza (1 II 1845, „za zaslugi bojowe w walce z goralami”), chorąžego ( 2 2 II 1 8 4 6 ). Služyl w 11. Gam izonow ej Brygadzie Artylerii. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pieki. 22 IV 1850 awansowal na ppor. i otrzymal dymisję z wojska ze względu na zly stan zdrowia. O ddano go pod dozor polic. i zakazano wjazdu do stolic Cesarstwa i Krol. Pol., zaš na Kaukazie zezwolono zamieszkač tylko w Georgijewsku lub Piatigorsku. 9 IX 1850, dzięki, wstawiennictwu hr. Woroncowa, otrzymal zezwolenie na osiedlenie w Tyflisie. Janik, Dzieje; Lista wygnancow, s. 416. BN, rkps akc. 8759, k. 37v; CDIAU (Kijow), zesp. 470, inw. 1, vol. 85,102,213; GARI; zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 154v-155, 260, 262-263; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 839, k. 5-6; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 109-110; tamže, vol. 12126, k. 18; tamže, zesp. 801, inw. 64/5, vol. 14, cz. 1, k. 10-12, 205-319; tamže, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 2 8 ,474v-475. M ile w sk i Fran ciszek , ur. w 1802 w Kleszewie w obw. pultuskim, s. W ojciecha i Eleonory z Kowalewskich. O d 1820 w armii Krol. Pol., uczestnik powst. listop. (ppor. 1. Pulku Strzelcow Pieszych). Dostal się do niewoli i zesla­ ny zostal do Jelabugi w gub. wiackiej z przezna-

M ile w sk i E d w ard , s. Alojzego, ur. ok. 1802

czeniem na žolnierza Korpusu Orenb.

(1839 — 27 1.), szlachcic z pow. latyczewskiego gub. podolskiej, studiowal na Uniw. Kijow.

Bielecki, Sloumik biogr. oficerou/, t. III; Uruski, Rodzina, t. XI, s. 79; zob. Poczet skazahcčw i Spis męczennik6w.

na koszt wlasny. Czl. tajnego kolka W ladyslawa Gordona, przylączonego do SLP Szymona

M ile w sk i F erd y n ard (ok. 1 8 0 6 -1 8 4 6 ) (1836

Konarskiego, przyjęty przez A . Sosnowskiego

— 3 0 1.), rejent w Pultusku, szlachcic. Obwi-

(zob.), zapoznal się ze statutėm , zložyl przysię­

niono go o przyjęcie w 1833 w swoim domu

gę, czytal razem z innymi zakazane ksiąžki,

uczestnika wyprawy Jčzefa Zaliwskiego, emisa-

388 Miller Henryk riusza Edwarda Dunskiego, i niedoniesienie

M ilid in

o jeg o „przestępczychplanach”; 17/29 III 1834

W lo d z im ie rz (ok. 1 8 1 1 -1 8 3 7 ), s. Grzegorza,

sprawç przekazano do decyzji nam iestnika. Ze-

prawoslawny, rodem z Petersb., služący księ-

slany zostat na Syb. Początkowo przebywal

cia A . Saltykowa. W 1828 zeslany na Syb.

(u

M ile d in , m ylnie: M e lo d in i)

w Narymie w Syb. Zach. W 1837 przeniesiono

O d 1830 služyl w 6. Syb. Batalionie Linio-

go na wlasną prošbę do gub. jenisejskiej, wy-

wym w Kopale. Aresztowany w 1833, sądzony

znaczając na m iejsce pobytu Minusinsk. Przy-

w tzw., sprawie om skiej. Podjąl wraz z K . Szo-

byl 1 8 II 1837 do Krasnojarska wraz z T. C hel-

kalskim

m ickim i E Milewskim

(zob.). Figurowal

w Omsku, schwytany i w 1837 skazany przez

w Księdze Adresowej Kom. O pieki z adnotacją: „dtugo juž nie ma o nim wiadomosci, može

sąd wojsk. na 5 tys. kijow. Egzekucja odbyla się

juž nie žyje, bo się bardzo rozpil”. Cörka, nie

Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliu/skiego; Giller, Opisanie, t. I, s. 196-197 (jako Melodini); Lista wygnanc6w, s. 415; Nagajew, Omskoje dielo; Nierczinskaja katorga, s. 52, 54; Piotrowski, Pamiętniki, t. III, s. 22-23; Proby.

nie wiedząc o šmierci ojea, 16 V II 1852 zwröcila się z prošbą o utaskawienie go. Zm. w paždziemiku 1846 w gub. jenisejskiej (krąžyly pogloski, že zostal „otruty przez K lam era”, A ndriolli). Przewodnik; Nowinski, Polacy w Syb. Wsch. BN, rkps akc. 8759, k. 37; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 225, k. 2 5-29,37; tamže, pudto 12, poszyt 290, k. 11, 15-17, 27-47, 57-58, 73-74; tamže, pudlo 19, poszyt 558, k. 47-48; tamže, pudto 33, poszyt 147, k. 35v—36; RGIA, zesp. 1286, inw. 13,1851, vol. 728, k. 20v. M ilic e r Ju lia n , ur. w Bodzentynie w K ieleckiem, absolwent warsz. Szkoly Farmaceutycznej, stanu miejskiego. Byl zamieszany w tzw. spisek aptekarski, do czego przyczynily się ze-

(zob.) probę ucieczki z więzienia

2/14 III tr. w Omsku. Zm. w lazarecie omskim.

M ille r A d am , rodem z Międzyrzecza w gub. lub.; w 1849 „za przewinienia polityczne” zo­ stal wcielony do wojska; služyl w batalionie gamizonowym w O rle. W ladze przychylily się do prošby tešciowej, Karoliny W aniewskiej, zamieszkalej takže w O rle, i wydaly zgodę na dymisję z wojska i powrot do kraju, o czym K R SW iD powiadomila Rząd Gub. Lub. 7 / 1 9 X II 1857. APL, RGL, Taj., rkps 139, k. 601.

znania L. Kuberskiego (zob.). O bw iniono go o czytanie „ksiąžek podburzających”, kolpor-

M ille r H e n ry k , ur. ok. 1832 (1856 — 2 4 1 .), szlachcic niewylegityminowany z Lubelskiego. Za ucieczkę za granicę i wstąpienie do szere-

towanie ich wsrod kolegöw i prowadzenie „na-

g6w

gannych rozmöw na tem at rządu". Początkowo

I. Paskievvicza z 3 0 III 1849, wcielony zostal do

oddano go tylko pod dozôr polie., nast. na

wojska na poezet poboru; d. 17 X I 1855

wniosek K Š z 1/13 V 1850, zatwierdzony przez namiestnika 9 /2 1 V tr., wcielony zostal do Korpu­

niesiono go z 3 . do 1. O renb. Batalionu Linio-

su Orenb. Službę odbywal w 2. i 4. O renb. B atalionie Liniowym (oba staejonowaly w O renb.);

wego, tj. z Orenb. do Uralska. W 1857 na wldsną prošbę uzyskal zgodę na powrot do kraju w ran-

w 1853 uzyskal stopien podoficerski (unterofi-

cera). W

1857 wrôcil do kraju pod tajny dozôr

węg.

armii

rew.,

na

mocy

decyzji

awansowal na podoficera (unteroficera) i prze-

dze rejestratora kolegialnego, pod tajny nadzor wladz miejscovvych. Po powrocie z Syb.

polie.

z paszportem m. Lublina z 8/20 V II 1859, gdzie

Przewodnik; Lista wygnancôw, s. 416; Staniszewski, Pamiętniki. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; GARF, zesp. 1 0 9 ,1 etap, 1856, vol. 133, cz. 4, k. 49v, 182.

mial stale zamieszkanie, przyjechal na czasowy pobyt do gm. Księžopol w pow. zamojskim; w 1860 mieszkal juž w gm. Krzemien w tymže pow., zatrudniony w O rdynacji Zamojskiej w charakterze ofiejalisty lešnego; przez pierwsze lata jako podgajny, nast. jako podlešny

MillerJan 389 w rožnych rewirach; w ostatnim okresie žydą

Kwiatkowskiej, „Joasi”, zwanej tež „Cichym

— w rewirze Kbcudza w lesnictwie janow-

A niolem ”, za opiekę, jaką okazywala uwięzio-

skim. Podczas wykonywania obowiązk6w služ-

nym powstancom 1831 (m.in. pomoc w uda-

bowych zginąl przywalony przez podcięte drze-

nej ucieczce Narcyza O lizara); razem z nim

wo 23 II 1871. Wladze Ordynacji nie tylko pokryly koszta pogrzebu, ale wyznaczyly dla wdo-

wyslano trzechpozostalych „möwcöw”: K . Fran-

wy z szešdorgiem maloletnich dzied „pensję gracjalną” po 90 rb. sn rocznie przez 151.

kowskiego, F. Iwanowskiego i Z. Mogilnickiego (zob.). Gubernator wydal w związku z tą m anifestacją patriot. zakaz wyglaszania na pogrzebach möw po polsku. W röcil do Zytomierza po kilku mies.

Przewodnik. APL, RGLTaj., rkps 141, k. 273, 741; tamže, AOZ, rkps 4249, k. nie paginowane; GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 49v, 181 v; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 121v -122,183,411.

Dubiecki, Na Kresach i za Kresami, s. 120-123; Lasocki, Wspomnienia, 1.1. GARF, zasp. 1 0 9 ,1 eksp., 1836, vol. 199.

M ille r Ja n , ur. ok. 1818 (1856 — 3 8 1 .),z K ie -

M ille r K le d o m ir, szlachcic, podoficer W i-

leckiego, stanu miejskiego. O bwiniono go 0 niedoniesienie o „przestępczych planach”

do Turcji i przylączenia się do nieprzyjaciela”

Tomasza Swiderskiego i innych os6b, ktöre

zostal skazany na rozstrzelanie, jednakže „ze

utworzyly w Krakowie tajny związek, a takže

względu na mlody wiek i szczerą skruchę” zo­

„zamiar rozpowszechnienia buntu w Krölestwie Polskim”. Zgodnie z decyzją namiestnika

stal w sierpniu 1855 wcielony do Korpusu Syb.

z 27 V II/8 V III 1838 oddano go pod sąd wojsk. 1 na mocy konfirm acji wodza naczelnego A r­ nui Czynnej z 16 V I 1841 w delono do Korpu­ su O renb. N a mocy manifestu z 16 IV 1841 zwolniono go z kary chlosty. Službę od 1842 odbywal w Korpusie O renb., od 1846 w oddziale inwalidöw w W ierchnieuralsku. 28 X I 1850 awansowal na podoficera (unteroficera)

tebskiego Pulku Strzelcöw. Za zamiar „ucieczki

z utratą praw stanu. Služyl w 12. Syb. Batalionie Liniowym w U s t' Kamieniogorsku, a nast. w oddziale inwalidöw w Tomsku; d. 11 X 1857 uzyskal Najw. zgodę na awans na podofi­ cera (unteroficera), dymisję z wojska oraz powröt do kraju, ješli wladze miejscowe nie zgloszą sprzeciwu. GARR zesp. 109, I eksp. 1856, vol. 133, cz. 4, k. 170-171.

10. O renb. Batalionu Liniowego w Ufie. W 1855 wröcil jako niezdolny do služby czyn­

M ilk o w s k i (u M ilk o w sk i) S ta n is la w (ok.

nej do oddzialu inwalidöw w W ierchnieural­ sku. 1 V 1857 otrzymal Najw. zgodę n a dymisję

nia, s. rządcy z pow. luckiego, ukonczyl W il.

1 8 0 8 -1 8 4 0 ) (1 8 3 9 — 3 1 1 .), szlachcic z Woty-

z wojska i powrot do kraju pod tajny dozör polic. Pozostal dobrowolnie na m iejscu. Zara-

A kad.

bial na žyde jako rzemiešlnik. W 1865 byl nadal pod dozorem polic. O pinia o nim

zložyl przysięgę, obral pseud. „Bertold”, dawal

brzmiala: „Prowadzi się nienagannie i zaslugu-

związku M . Malewskiego (zob.). Aresztowany

je na ulženie mu

(oblegczenije uczasti)".

GARR zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 49v-5 0,182,184-185; tamže, 1865, vol. 83, cz. 2, k. 48, 49v-50; RGWLA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 118v-119,412. M ille r (v. M ü lle r) K aro l, obywatel Zytomierza, wyslany w gląb Rosji (najprawdopodobniej do W iatki) w 1836 za „zuchwalą i nierozsądną mowę” na pogrzebie Joanny z Boczkowskich

M ed .-C hirurg.

w stopniu

lekarza

II klasy. Czl. low . Demokr. F. Sawicza (zob.), skladki, czytal podburzające ksiąžki, przyjąl do w 1838, oddany zostal pod sąd wojsk. N a m o­ cy wyroku z 31 1 1839, konfirmowanego przez wil. gubem atora wojen. księcia N ikolaja D otgorukowa 8 II tr., zostal wcielony do Korpusu Kauk. bez utraty praw stanu; m aj. zwolniono z sekwestru. Zginąl w potyczce z Częrkiesami w 1840 w pln. Dagestanie (W. Jurkowski). Bieliöski, Stan m uk, s. 680 (mylnie jako wcielony do Korpusu Orenb.); Smimow, Więzi.

390 Minkiewicz Adam BK, rkps 1163, k. 7 (listW Jurkovvskiegoz 11 ffl 1840); RGWIA, zesp. 1, inw. 1 , vol. 12076a, k. 32v-33; RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 2 Iv. M ilkovvski Szczęsn y, ur. ok. 1832 (1857 — 25 1.), s. Jozefą wlašciciela ziemskiego, brat Zygmunta (T. T Ježa) i Jčzefa, szlachcic z Podola. Pobieral nauki w gimn. w Niemirowie, nast. w Odessie; przez pewien czas w M ohylewie uczyl się na cukiem ika. N ocą z 2 0 na 2 1 IV 1853 razem z bratem Jozefem, oficerem wojsk ros., rozstrzelanym za to 22 IX tr. w Izmaile, przeplynąl Prut i zbiegl „w czasie wojny” do

czątku 1. trzydziestych za niewyjasnione „przestępstwo polityczne” do robot w gub. tobolskiej. N a pocz. 1. czterdziestych przebywal na osiedleniu w Jekateryhsku pod Tarą. O ženil się i mial syna. Zamieszkali u niego „katoržnicy” K . Bogdaszewski, R . Piotrowski i J. Siesicki (zob.). Lista wygnaiicöw, s. 416; Piotrowski, Pamiętniki, t. II, s. 242, 300-301; tamže, t. III, s. 6. M in k ie w ic z A d am , ur. ok. 1810, 1813 lub 1815 (1 8 4 9 — 361.,»1856— 411., 1865 — 551.), „z podoficerskich dzieci” (unteroficerskich die-

Moldawii. W czerwcu zostal z bratem zatrzymany w Galaczu, odeslany do Kiszyniowa i na

tiej),

mocy konfirmacji dowčdcy 5. Korpusu Piechoty, zatvvierdzonej przez cara w sierpniu

Związku Bratniego Mlodziežy L it. w Minsku.

1853, oddany „ze względu na to, že do ucieczki zostal wciągnięty przez brata, oraz na mlody wiek i brak došwiadczenia” — „tylko” do rot aresztanckich w Dyneburgu na 5 1. z pozbawieniem praw stanu. W 1856 rozpatrywano sprawę przeniesienia go do Korpusu Kauk., „aby poprzez službę wojskową mogl odzyskač utracone prawa”. W aktach archiwum w Kam iencu Podolskim figuruje Szczęsny M ., ktčry 24 X 1857 wrocil z Kazania i zamieszkal u swego ojca Jozefą we wsi Bielany Kotiužynce w pow. mohylewskim (rysopis: 1. 25, wzrost

2 arszyny 6 werszk6w, tj. ok. 168 cm, wlosy ciemnorude, oczy szare, cech szczegolnych nie posiada). Arch. w Kamiencu Podolskim (filia DAChO), zesp. 228, inw. 1, vol. 2961, k.13; RGIA, zesp. 1286, inw. 14, vol. 935, k. 3, 26, 28, 30-31; RGWIA, zesp. 395, inw. 292/334, vol. 83, cz. 3, k. 31; tamže, inw. 292, vol. 51, k. 31 v.

szlachcic niewylegitymowany bez m aj.,

urzędnik sądowy w M insku. N aležal do filii Aresztowany w 1849, obwiniony o to, že „wiedzial o przygotowywanym buncie i mial kontakty z glöwnym spiskowcem E W ejsztortem (zob.), w przebraniu dorožkarza ježdzil z nim do W ilna, bywal na naradach i chociaž sam udzialu w buncie odmowil, zložyl przysięgę o dochowaniu tajem nicy”. N a mocy konfirma­ cji I. Paskiewicza z 19 X I 1850, mial byč wcielony do Korpusu Kauk., ostatecznie jednak 3 0 I 1851 M ikolaj I wyznaczyl mu Korpus O renb., w dodatku, z pozbawieniem praw sta­ nu. O d 1855 služyl w oddziale inwalidöw w Menzelihsku. Zwröcil uwagę wladz m iejscowych częstymi wyjazdami z m iejsca pobytu bez ich zgody. M im o to, 1 V 1857 otrzymal Najw. zgodę na dymisję z wojska, przywrocenie praw stanu i powrot do kraju pod tajny dozor polic., z zakazem wjazdu do stolic Cesarstwa. N a wlasne žyczenie pozostal w M enzelihsku. W grudniu 1859 byl poszukiwany przez wladze miejscowe i odnaleziony dopiero w styczniu

M in iszew sk i, radca Izby M ajątkow Panstwo-

1861 w pow. birskim gub. orenb. Zona i syn

wych, obwiniony wraz z Jaroszewiczem i Skow-

pozostali w gub. m inskiej. W m arcu 1865

ronskim (zob.) i in. o „szerzenie nienawišci do

przebywal nadal w tej samej miejscowosci w gub. orenb.

wszystkiego, co rosyjskie”, zostal 24 V III 1849 vvyslany do gub. astrachanskiej. GARF, zesp. 1 0 9 ,1 eksp., 1849, vol. 313, k. 20v- 2 1 v, 25. M in k iew icz , szlachcic z M inkowa w gub. minskiej, krewny Podbereskich, zeslany na po-

Djakow, Diejatieli; Fajnhauz, Ruch. GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 50, 181v, 536-539, 545v, 553; tamže, 1865, vol. 83, cz. 2, k. 48, 49v-50; RGIA, zesp. 1286, inw. 13, 1851, vol. 620, k. 78; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 160v-162,412; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 12v—13; tamže, vol. 188, k. 78.

Mioduszewski (v. Meduszewski, v. Mioduszewicz) Pawel 391 M io d u szew sk i (v . M ed u szew sk i, v . М іо -

ką pik. Czujki. W

duszew icz) P aw el, ur. ok. 1806 (1832 —

w Omsku pod dozorem polic.

26 1.), chlop z pow. nowogrodzkiego w gub.

Przewodnik; Boguslawski, Wspomnienia, „Nowa Re­ forma”, nr 275, s. 281-286,294; Dostojewski, Wspo­ mnienia ž domu umarlych; Usta wygnancow, s. 416; Tokarzewski, Siedem lat, s. 141-142, 147, 149-150, 175-176, 209-210; Zeslanie i katorga. APL, RGL Taj., rkps 139, k. 301-302; BN, rkps akc. 8759, k. 40; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; RGIA, zesp. 1286,inw. 16,vol.387,cz.9,k.400v-401v; tamze, inw. 17, vol. 277 (calosc).

grodzienskiej

z m aj.

Radziwilla,

kawaler,

uczestnik powst. listop. w Korpusie gen. H enryką Dembinskiego; sluzyl w 13. Pulku U lanow, nast. w gamizonie w M odlinie. Po upadku twierdzy przybyl do pow. brzeskiego, gdzie zostal aresztowany i odeslany do Grodna. N a mocy decyzji Grodzienskiej Komisji Gub.

1. 1 8 5 5 -1 8 5 6 mieszkal

z 14 V 1832, konfirmowanej 19 V II tr. przez wodza naczelnego I Armii, wcielono go do Korpusu Kauk.; 26 V II tr. wyruszyl w drogę na

M ir e c k i E d m u n d , ur. ok. 1821 (18 5 6 —

Kaukaz.

skiego, praktykant gom ictw a w Suchednio­

NGAB (Grodno), zesp. 1, inw. 34, vol. 3569, k. 61; tamže, zesp. 4, inw. 1 , vol. 191, k. 127; tamze, vol. 247, k. 54.

wie. W 1843 wyjechal potajem nie do Prus,

M ire c k i A le k sa n d e r ( O l e k ) , ur. ok. 1818 lub 1821 (1855 — 37 1., 1856 — 35 1., sic!) w Krakowie, s. W ojciecha i Marii, szlachcic niewylegitymowany. N auki pobieral w gimn. w Krakowie i na Uniw. Krak. W 1840 przybyl

3 5 1 .), szlachcic niewylegitymowany z Radom-

gdzie mieszkal do stycznia 1844. N ast. przeniosl się do G alicji do swego krewnego Konstantego K am ickiego. W 1848 znalazl się na W ęgrzech, byl w Legionie Pol. do marca 1849; pewien czas spędzil w Turcji, na M alcie i w Londynie, po czym wröcil do Prus, skąd przybyl dobrowolnie do Krol. Pol. „Za sporzą-

legalnie do Krol. Pol., gdzie zostal admini­

dzenie falszywej monety, zbiegostwo za granicę i udzial w buncie węgierskim”, na wniosek K S

stratorėm fabryki želaznej w Suchedniowie. Po pewnym czasie objąl posadę geometry i bu-

z 27 V /8 V I 1854, zatwierdzony przez namiestnika 9/21 V I tr., zostal wcielony do woj­

downiczego u księcia W ittgensteina w N ie-

ska. Sluzyl w 10. O renb. Batalionie Linio-

šwiežu. W 1842 zostal przezen wyslany do Ber-

wym w Ufie. Z niewiadomych powodow wylą-

lina na studia inžynierii budowlanej, ktore

czono go z am nestii wynikającej z manifestu

ukonczyl w 1844. Pracę podjąl u gen. D ehna, nast. przebywal w K ozienicach w Radom -

koronacyjnego 1856: w maju 1857 „jako niebezpieczny ze względu na rodzaj winy pozosta-

skiem. O d 1843 dzialal w organizacji spisko-

wiony zostal w obecnej sytuacji”. W sierpniu

wej przygotowującej powst. Wydany zostal

1859 uzyskal jednak Najw. zgodę na powrot do

przez C . Karczewskiego, ktorem u przywi6zl list

kraju pod tajny dozor polic., o czym K R SW iD

od Teresy Kossowskiej w sprawie powst.; wyro-

powiadomila gubem atoröw pismem okölnym.

kiem sądu wojsk. zatwierdzonym przez namiestnika 9 /2 1 V I 1846, skazany zostal na karę chlosty (500 kijow) i 10 1. cięžkich rob6t w fortecach. N a katordze byl w twierdzy

Przewodnik. APL, RGL Taj., rkps 141, k. 142; GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 57, 452; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 173v-174,325-328.

w Omsku razem z J. Boguslawskim (zob.), Fiodorem Dostojewskim, ktčry skrešlil jego por-

M ir e c k i M ic h a l, ur. ok. 1823 (1856 — 331.)

tret we Wspomnieniach z domu umaiiych, S. To-

w tukow ie w Lubelskiem, s. Jana, lekarza pow.

karzewskim (zob.) i in. W 1851 zwolniono go

lukowskiego (zm. 1835), i Joanny z Zagörskich,

z cięžkich robot i pozostawiono na osiedleniu w okr. omskim. Figurowal w Księdze Adreso-

szlachcic niewylegitymowany. W 1841 ukonczyl

wej Kom. O pieki. N a zeslaniu oženil się z c6r-

w Warszawie; po 6 mies. uzyskal etat krešla-

gimn. w tukowie, zostal aplikantem w K R PiS rza z pensją 2 tys. zip. rocznie. Obwiniony byl

392 Misiurewicz Fortunat 0 udzial w atakų zbrojnym na Siedlce nocą z 9/21 na 1 0 /2 2 I I 1846 pod wodzą Pantaleona Potockiego. N a wniosek K Š z 19 II/3 III tr. oddano go pod sąd wojsk. i skazano na ka­ rę šmierci. Zostal ulaskawiony pod szubienicą 1 zeslany na bezterminowe cięžkie roboty na Syb., co odnotowano w sumariuszu K S. Drogę na Syb. odbyl w kajdanach nožnych razem z A . Deskurem i L. Dobryczem (zob.) pod

Przewodruk; Giller, Opisanie, 1. 1, s. 255; Usta wygnanców, s. 416; [Maszkowski], Kronika syb., s. 384; Nierczinskaja katorga, s. 99-100; Staniszewski, Pamiętniki. AGAD, SKS, voi. 1/1473; B. Ossol., rkps 6500; tamže, rkps 14465; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 33, poszyt 147, k. 1 1 7 ,194v-195; tamže, poszyt 151, k. 1 ,3 -1 1 ; NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 26, voi. 1045; RGIA, zesp. 1286, inw. 13, 1851, voi. 878 (calošč).

eskortą dwôch zandarmôw i podoficera, z zachowaniem szczegôlnych srodkôw ostrožno-

M isie w icz B e n e d y k t (ok. 180 2 -1 8 3 7 ) (1834

šci. 4 III 1846 wyruszyli z Warszawy, 20 IV tn — z Moskwy, 13 V dotarli do Krasnojarska,

— 3 2 1 ., 1837 — 3 5 1 .), ks. z gub. wil., kapelan

21 V przybyli do Irkucka. J. Sabinski (zob.) zanotowal 22 V tr.: ,JWczoraj wieczorem pocztą

konfirm acji M ikolaja I na osiedlenie na Syb.

przywieziono z Warszawy trzech z ostatniego w Polsce powstania, w lutym biežącego roku schwytanych, na šmierč osądzonych, a przez ulaskawienie skazanych na cięžkie roboty bez zamierzenia czasu [...]. Przybyli wszyscy trzej, m ają na nogach kajdany, są strzeženi jak najšcišlej”. 27 V tr. pojawia się kolejna notatka: „Odprawieni dziš za Bajkal do akatujskiej kopalni pocztą z osobnym žandarmem i na osobnym wozie pocztowym”. N ast. 15 V I tr. zapisuje, že žandarmi „zdali ich w Glôwnym Nerczynskim Zakladzie, skąd tego samego dnia [5 V I wedlug žrodel urzędowych] wyprawieni zostali za B ajkal”, ale „pozwolono im przeciež wstąpič na herbatę do A n toniego Beaupré, gdzie z parę godzin przebyli wsrôd swoich”. Maszkowski tak scharakteryzowal M .: „dzielny mlodzian, w najsrožsze m iejsce do A katuj skazany w roku 1846. Wypuszczony w poselenije, trudnil się gospodarstwem”. W 1851 przeniesiono go na osiedlenie do gm. kudinskiej w okr. nerczynskim. W 1 .1 8 5 0 -1 8 5 3 nazwisko M . pojawia się sporadycznie w R achunkach Domu Pol. (byt dobrym mysliwym, np. 7 X II 1850 zaptacono mu „got6wką za 3 rysie 15 rubli srebmych”) . W spisie rzymskokat. par. nerczynskiej za 1856 figurowal jako osiedleniec w gm. uspienskiej. W 1857 uzyskal zgodę na wyjazd do Permu. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki wsrôd osôb potrzebujących pomocy. W 1860 wrôcil do Krôl. Pol.

w oddzialach powst. listop.; skazany na mocy 7 IX 1834 znalazl się w okr. minusifiskim; 3 0 IV 1835 przeniesiono go do gm. szuszenskiej takže w gub. jenisejskiej; uprawial ziemię, zajmowal się hodowlą, jednakže stan zdrowia nie pozwolil mu przyjąč przyslugujących 15 dziesięcin ziemi. Zm. w 1837 w gm. nowosiolowej, dokąd przeniesiono go ze względu na niedom agania zdrowotne. Nowinski, Polacy na Syb. Wsch. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 225, k. 25-29; tamže, 232, cz. 1, k. 164—165. M isiu re w icz F o r tu n a t

(ok.

1 8 1 0 -1 8 5 9 ),

s. Jozefą, szlachcic z W innicy na Podolu, uczestnik powst. listop., wcielony w 1831 do Korpusu Syb. Formalnie byl kozakiem w 6. Syb. Batalionie Liniowym, faktycznie uczyl w szkole wojsk. w Om sku. W 1833 zostal aresztowany w związku z tzw. sprawą omską. W 1837 skazano go n a cięžkie roboty w kopalniach. Do Irkucka przybyl 5 X II 1837 w partii razem z F. Knollem (zob.). W yslano go na katorgę nerczynską do kopalni w D olnej Karze. 2 X II 1850 — na prošbę zamieszkalej w W innicy na Podolu swej siostry Faustyny, wręczonej podczas podrožy cara w 1 8 4 7 — po dlugiej wymianie

korespondencji urzędowej —

uzyskal

Najw. zgodę na zwolnienie z cięžkich robót i

przeniesienie

na

osiedlenie.

Figurowal

w Księdze Adresowej Kom. O pieki z adnotacją „odebral pieniądze, ale odpisač nie mògi; dnia 8 m arca 1844 Misiurewicz oženil się z w lošcianką syberyjską. Wszelkie posylki

Misiurewicz Grzegorz 393 i pieniądze od siostry wiem ie odbiera. Mieszka

Zawodów” (G iller). 2 I I 1834 przybyl do troie-

w W ielkim Nerczynskim Zawodzie, gdzie ma

kiej warzelni soli, skqd 9 I I 1836 wyslany zostal

dom i gospodarstwo i do m iem ictw a przez

za B ajkal. Utrzymywal si? z myslistwa. Figuro-

zwierzchnošč miejscową jest užywanym. Przy nim mieszka Ignacy Budeskul (dnia 9 III

wal w Ksi?dze Adresowej Kom. O pieki. 12 IX

1844). D ano 2 koszul [sic] i 6 arszynow suk-

wrót do kraju. 22 X II tr. przybyl do Grodna.

na. Krewny jego w B atcie”. Nazwisko jego

Giller, Opisanie, t. II, s. 6-7 ; Lista wygnancow, s. 415 (jako Masiuk); [Maszkowski], Kronika syb., s. 385 (jako Miszura). BN, rkps akc. 8759, k. 40,45v; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 79; tamze, pudlo 11, poszyt 282, k. 23; RGIA, zesp. 1286, inw. 17, voi. 305, k. 136.

1857 otrzymal dokumenty podrózne n a po-

pojawiato się w 1 8 4 7 -1 8 4 9 w rachunkach folw. (zaimki): kupuje drzewo dla siebie i dla „swej tęsei”, placi za „zimowanie jego bydla”; w 1 .1 8 5 0 -1 8 5 4 zalatwial drobne sprawunki dla Domu Pol. A . Beauprego (zob.), co znajduje odzwierciedlenie w R achunkach (zakup kadzi na wodę, masla 22 funty, ryžu 19 i pol funta,

M iszy zer Ju lia n , ur. ok. 1826 (1857 — 3 11.),

24 i pol funta mięsa, kupuje i sprzedaje „tyton

stanu miejskiego, z Warszawy. „Za czytanie

mongolski” itp.). W rocil do kraju 24 IX 1857 na mocy manifestu koronacyjnego 1856 i za-

ksi^zek trecci podburzaj^cej, przekazywanie ich innym oraz udzial w nieprawomyslnych

mieszkal w Kam iencu Podolskim (1858) przy rodzonym bracie, z zoną Euffozyną i dziečmi:

rozmowach na tem at rozporz^dzen rzqdu” zo­ stal w 1850, na mocy decyzji I. Paskiewicza,

M ichalem , Jozefem, Filipem i Faustyną. Zm.

wcielony do wojska. Sluzb? w Korpusie Orenb. rozpocz^ w 1851 w 4. Orenb. Batalionie Liniowym

na Podolu. Djakow, Nagajew, Panyzantka Zalimkiego; Giller, Opisanie, t. II, s. 110 (inf. o tym, ii bral udziat z W Chlopickim w przygotowaniach do ucieczki E Wysockiego); Lista wygnancow, s. 416; Nagajew, Omskoje dielo; Nierczinskaja katorga, s. 52, 54; Nowinski, Polacy naSyb. Wsch.; Prčby; Trojanowiczowa, Syb. romantykow; Zeslanie i katorga. BN, rkps III 6555, k. 46v; tamže, rkps akc. 8759, k. 38; B. Ossol, rkps 6500; Arch. w Kamiencu Podolskim (filia DAChO), zesp. 228, inw. 1, vol. 2936, k. 48v; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 11, poszyt 282, k. 196— —198; tamže, pudlo 19, poszyt 558, k. 110-111; tam­ že, pudlo 34, poszyt 31, k. 1-4; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 1045, k. 29,31.

w Aralsku. 2 0 X I 1853 awansowal na podoficera (unteroficera) za „zaslugi bojowe przy szturmie twierdzy A k -M e c h e t”. W 1857 zostal przeniesiony do 2. O renb. Batalionu Liniowego stacjonujqcego w O renb. i uzyskal zgod? n a dymisj? z wojska oraz powrót do domu. RGWIA, zesp. 395, inw. 292, voi. 51, k. 135v-136, 41 lv. M is k o w s k i T om asz, ks. kosciola w Mozdoku. Za „zuchwaly (dierzkij) i fanatyczny Cha­ rakter” zostal przeniesiony z diecezji kamienieckiej do terespolskiej. W zwiqzku z konfliktem z miejscowym bp. Kanem oraz na inter-

M isiu re w icz G rzegorz, ks. za wiem ošč U nii

w encj? nam iestnika kaukaskiego zostal w lu-

w czasie przešladowania przez Siemaszkę wy-

tym 1853 wyslany do brusilowskiego klasztoru

gnany do gub. czernihowskiej (G iller).

kapucynów.

Lista wygnancow, s. 416. M isz u la (v . M isz u ra ,

RGIA, zesp. 821, inw. 150, voi. 221, k. 16.

v.

M is iu la ,

v.

M a-

M lo c h o w s k i J a n K a je ta n P a w e l A n to n i,

siū k ) M ic h a I, z Biaiowiežy, ur. ok. 1790 lub

s. M ichala, szlachcic, aplikant budownietwa

1807 ( 1 8 3 4 — 461., 1835 — 281. [sic]),ch lo p

w Warszawie. O bwiniono go o czytanie zaka-

skarbowy, strzelee z Puszczy Bialowieskiej,

zanych ksi^zek i przynaleznosc w 1840 do kól-

uczestnik powst. listop.; sądzony w Grodnie

ka J. Chmielewskiego (zob.). N a wniosek K S

„obity kijami, zeslany do kopaln nerczynskich; na osiedleniu w Czalbuczy kolo Nerczynskich

z 10/22 III 1842, zatwierdzony przez namiestI

nika 12/24 V tr., byl wcielony do wojska bez

394 Moczulski Karol utraty praw stanu. Službę odbywal w W ieli-

odbyl razem z R . Bloriskim i A . Dzwonkow-

koluckim Pulku Strzelcow. W lutym 1856

skim (zob.) kibitką pod eskortą czterech žan-

awansowal na podoficera (unteroficera), 14 X

darmow i oficera, a po dw 6ch tygodniach —

1857 — chorąžego (praporszczika), nadal pozostawal pod šcislym nadzorem wladz wojsk.

pieszym etapem. Zamieszkal w okr. tarskim (Pio-

Przewodnik. GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 93, 175; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 336-336v, 606.

mial trzech synow, ktorzy takže zmarli. W Ii-

M lo c h o w s k i M ic h a l, wcielony do Korpusu Kauk. RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 606v-607, 609,610. M lo c k i S ta n isla w , wlasciciel ziemski, przebywal pod dozorem polic. w Permie od 18 V III

trowski). Oženil się z Sybiraczką (zm. w 1853); stopadzie 1852 uzyskal zgodę na powrot do kraju, jednakže pozostal na Syb. z powodu choroby žony. W gub. augustowskiej mial siostry: Apolonię Niecikowską i Hilarię Mocarską. Przeivodnik; Lista wygnancow, s. 416; Piotrowski, Pamiętniki, t. III, s. 5. RGIA, zesp. 1286, inw. 13, 1852, vol. 1097, k. 1, 6-7. M o c z a rsk i Jo z a fa t, ks. z Lipowca, za wiernošč U nii w czasie przešladowania Siemaszki

1831 (mieszkal w domu Krimpowej).

wygnany do gub. czernihowskiej. Figurowal

GARF, zesp. 1 09,1 eksp., 1832, vol. 25.

w Księdze Adresowej Kom. O pieki z adnota-

M lo d z iejo w sk i B o le sla w , szlachcic z Podola, mieszkaniec Kam ienca Podolskiego. A resztowany w 1843 w związku ze sprawą R. Piotrowskiego (zob.). Obwiniony o „sluchanie przestępczych rozmöw”. Ze względu na „szczere zeznania" 10 IV 1844, na mocy Najw. rozkazu, zostal wyslany na službę do wewn. gubem i Cesarstwa na 2 1.; 20 V tr. przybyl do Wtodzimierza. 21 X II 1846 otrzymal Najw. zgodę na powröt na Podole. Prosil o pozwolenie na pozostanie we Wlodzimierzu i uzyskal zgodę gubernatora wlodzimierskiego. Lista wygnancöw; Piotrowski, Pamiętniki, 1 . 1, s. 278; tamže, t. II, s. 84,89. CDIAU (Kijöw), zesp. 442, inw. 793, vol. 252, cz. 2, k. 224-228; cz. 3, k. 26; RGIA, zesp. 1286, inw. 9, 1844, vol. 535, k. 138. M o c a r s k ija n (ok. 1 8 2 0 -1 8 5 5 ), ur. we wsi M ocarze w obw. lomžyriskim, s. Grzegorza i M arianny z Zakrzewskich, szlachcic niewylegitymowany. Jako uczeri V III klasy gimn. w tom žy byl czl. kolka R . Bloriskiego (zob.), mial napisač ustawę i rotę przysięgi. W niosku K Š z 10/22 X I 1839: wcielic do wojska do oddalonych pulköw, nam iestnik nie zatwierdzil, polecając 10/22 V 1840 zeslač go na osiedlenie do gub. tobolskiej. Drogę na Syb.

cją: „uniat w guberni woroneskiej; w Lipowcu krewny jego”. Lista wygnancow, s. 417; [Iwanowski E.], Wspomnie' nia pol. czasoui, 1 .1, s. 249. BN, rkps akc. 8759, k. 39. M o c z u ls k i K a ro l, ur. ok. 1810 lub 1818 (1848 — 3 8 L, 1856 — 3 8 1 .), s. W incentego, szlachcic z pow. bielskiego gub. grodzieriskiej. Aresztowany w 1848; obwiniony o „ukrytie ka­ rabinu i falszywe zeznania, a takže zle zachowanie, hardošč i niespokojny charakter” i na mocy konfirmacji I. Paskiewicza z 18 X I 1849, zatwierdzonej 22 X II tr. przez M ikolaja I, zostal wcielony do Korpusu O renb. z utratą praw stanu. Služyl przez caly czas w 2. O renb. Batalionie Liniowym stacjonującym w O renb., mimo že 25 I I 1853 uznano go za niezdolnego do služby wojsk.; 29 X I 1856 przychylono się do prošby žony i uzyskal Najw. zgodę — na mocy manifestu koronacyjnego— na zwolnienie z wojska z prawem powrotu do kraju, pod tajny dozor polic. Djakow, Diejatieli. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; GARĘ zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 57v; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 63-67v, 86- 88v, 163v-164, 190, 195,201,203; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 7v-8.

Moczulski Kazimierz 395 M o c z u lsk i K azim ierz, ur. ok. 1817 (1846 —

bikowa, zatwierdzonej 7 III tr. przez M ikoiaja I,

2 91.), s. Franciszka, szlachcic z Wilenszczyzny,

zostal wyslany „do wewnętrznych guberni ro-

urzędnik Izby Dobr Panstwowych w W ilnie

syjskich”; wyznaczono mu na m iejsce pobytu

(do 1844). W 1846 „opowiadal o istniejącym

W iatkę. Zostal zatrudniony w W iackim Rzą-

jakoby spisku w celu wywolania buntu, jed-

dzie G ub.; 31 X 1842 wrocil na Wolyn, gdzie

nakže jego uczestnikow nie udalo się wykryč”.

oddano go pod tajny dozor polic. Mieszkal we

W majų tr. na mocy decyzji wil. gen.-gubem a-

wsi Szepel (1843) i Oderydy (1849) w pow.

tora, zatwierdzonej przez M ikoiaja I, zostal

luckim, „niczym się nie zajm ując”. Kawaler.

skazany na rok nvierdzy w Bobrujsku, a nast.

CDIAU (Kijow), zesp. 470, inw. 1, vol. 99; RGIA, zesp. 1286, inw. 9, 1844, vol. 476, k. 474v—475; tamže, inw. 12, vol. 766, k. 316v—317; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 117-119.

vvcielony do Korpusu Orenb. Služyt w 5. O renb. Batalionie Liniowym w Orsku. W grudniu 1856 otrzymal roczny urlop do gub. kowienskiej, minskiej i wil. Djakow, Diejatieli; Fajnhauz, Ruch; L ista urygnancotu, s. 417. RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 6v - 8 ; vol. 188, k. 41.

M o d ze lew sk i J a n W in c e n ty M ic h a l

(ur.

1806), s. W incentego i Salom ei z Dembifiskich, wlašciciel dobr Bieniedzice w pow. radomskim, uczestnik powst. listop. w szta-

1832

bie Malachowskiego w stopniu ppor., od sty-

(1860 — 281.), ukonczyl 5 klas gimn. wSzczebrzeszynie. Ze szkoly zostal przewieziony za

cznia 1831 w Sandom ierskim Pulku Jazdy,

M o d rz e jo w sk i W la d y sla w ,

ur. ok.

bližej nieokrešlone „przestępstwa polityczne”

nast. w majų tr. w sztabie gen. Kaminskiego. W czenvcu tr. dostal się do niewoli; więzio-

ska, gdzie odbywal stužbę do 1854. O d tr. spra-

no go w M odlinie, skąd w 1832 wrocil do swego m aj. W m arcu 1848 przyjęty zostal przez

wowal przez 3 kwartaly obowiązki pomocni-

C.

ka lešniczego w lešnictwie rządowym orenb.,

1848 roku, mianowany powstanczym naczelni-

nast. przeniesiono go do zarządu miejskiego m. O renb. na referentą. W rocil do kraju, ko-

kiem pow. radomskiego. Aresztowany w 1850

rzystając z manifestu koronacyjnego 1856 i od

Gustawa — 13 1. i A n toninę — 101.), spędzil ponad 3 1. w Cytadeli warsz.; vvniosku K S

do Cytadeli warsz.; nast. wcielono go do woj-

17 II 1857 otrzymal posadę pomocnika rządcy klucza aleksandrowskiego w O rdynacji Zam ojskiej, ktorą sprawowal do 22 III 1864. Występowal często o „awanse” na koszty kuracji, m .in. w Busku, gdzie leczyl (1862) „chorobę skrofukliczną”. APL, AOZ, vol. 4258 (akta personalne W. M., k. nie paginowane); tamže, vol. 4640 (wykaz stanu stužby klucza aleksandrowskiego, 21 1 1860, k. nie paginowane).

Wąsowicza

(zob.)

do

tzw. Organizacji

(mial wowczas troje dzieci: Zygmunta— 161.,

z 12/24 V II 1851: w cielič do Korpusu O renb. bez utraty praw stanu, nam iestnik nie zatvvierdzii, polecając 6 /18 V 1852 oddač go pod sąd wojsk. W yrokiem Audytoriatu Polowego z 2 /14 II 1854 skazano go na 4 1. twierdzy w Dyneburgu. Karę odbywal jednak na Syb. O d stycznia 1856 przebywal wraz z zoną na osiedleniu w Tium eniu. W 1858 wrocil do kraju na mocy m anifestu koronacyjnego 1856. A utor nie opublikowanych wspomnien (Opis

M o d ze lew sk i K a je ta n , ur. ok. 1807 lub 1808

Sybiru. W spom nienia..., BJ, rkps 5 1 3 7 ; W Cy­

(1 8 3 9 — 3 2 1., 1843 — 35 1., 1849 — 41 1.), s. Teodora, z pow. vvlodzimierskiego n a Woly-

tadeli i na Sybirze. W spomnienia więžnia poli-

niu, kancelista. Wstąpil do SL P za namową

5 3 1 7 ). Byl krevvnym J. Rucinskiego (zob.).

J. Rucinskiego i A . Roszkovvskiego (zob.), czytai statut i zložyl skladkę 3,5 rb. sr.; byl na zebraniu u L. Jarzyny (zob.). W yrokiem sądu wojsk. z 11 II 1839 skazany zostal na karę šmierci. N a mocy konfirmacji Dm itrija G. Bi-

tycznego z 1. 1 8 5 0 -1 8 5 8 ,

B.

O ssol.,

rkps

Bielecki, Sloumik biogr. oficerow, t. III; Przeivodnik; Lista urygnancčvu, s. 417; Uruski, Rodzina, t. XI, s. 20; Wiosna Ludčiv. RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 193v-194-

396 Molleson Jan M o g ie ln ic k i D a n ie l, nowicjusz klasztoru ka-

kich robot. Kar? odbywal na Syb. W sch. Przy-

pucynów w Winnicy. W czasie swej bytnosci

byl do Irkucka w grudniu 1850; d. 15 I I 1856

w maj. hr. Kuszelewa w pow. lityóskim gub.

zostal przeniesiony na osiedlenie. Popadl w obl?d.

podolskiej w rozmowie z pewnq niewiastq wy-

24 1 1857 wyjechal z Irkucka do Minską.

razal si? z aprobat^ o sytuacji sojuszników pod

Fajnhauz, Ruch; Usta wygnanców, s. 417; Wiosna Ludów. BN, rkps III 6555, k. 46v.

Sewastopolem, zywi^c nadziej?, iz wkrótce zajKijów i przyczyni^ si? „do odrodzenia polskiego panowania i [po] wywieszajq prawoslawnych popów”. N a mocy decyzji gen.-gu -

M o k rz e ck i Filip, ur. ok. 1802 (1855 — 53 1.),

bem atora z 12 V ili 1856 wyslany zostal do

zakonnik klasztoru oo. dominikanów w gub.

klasztoru brusilowskiego, pod specjalny dozór wladz duchownych i polic.

wil. „Za niewlasciwe wypowiedzi w kazaniach”

RGIA, zesp. 821, inw. 150, voi. 221, k. 15v. M o g iln ic k i Z en o n , szlachcic z Wolynia, archiwista Zgromadzenia (Sobramja) Szlacheckiego, w listopadzie 1836 wyslany zostal na mocy decyzji gubem atora wolynskiego z Zyto-

w wil. košciele Augustianów oraz „wyglaszanie równie niewtaéciwych opimi o przesladowaniu wiary k atolickiej” byl w 1844 wyslany z W ilna do swego klasztoru, zaš w listopadzie 1845 M S W polecilo wyslac M . do zabialskiego klasztoru w pow. dzišnienskim gub. witebskiej (diec. mohylewskiej) ,,z zakazem opuszczania

mierza do Permu za wygloszenie „nieprawo-

go i wygtaszania kazan”, pod tajny dozór polic.

myslnej mowy” na pogrzebie szlachcianki Jo -

Otrzymywal zapomog? 4 0 rb. sr. rocznie. O pi­ m a polic. w 1855 brzmiala: „niczego podejrza-

anny z Boczkowskich Kwiatkowskiej, powszechnie znanej „Joasi” — opiekunki wi?zniów

nego nie zauwazono”. W 1856 n a prošb? bp.

1831, która dopomogla w ucieczce Narcyzowi

minskiego Andrzeja W ojtkiewicza M S W ze-

Olizarowi. Je j pogrzeb w 1836 przeksztalcil si? w m anifestaci? patriot. W lutym 1837 do

zwolilo na powrót M . do diec. minskiej pod szczególny nadzór bp., który „bierze na sie-

Aleksandra Benckendorfa zwracal si? równiez wyslany do Permu za to samo przewinie-

bie odpowiedzialnosc za zachowanie tego ksi?dza”. Polecono zarazem oddač go pod tajny

nie F. Iwanowski (zob.) z proéb^ o interw encj? w sprawie powrotu M. na Wolyn. 4 III tr. M . uzyskal zgod? na powrót.

dozór polic.

Dubiecki, Na Kresach i za Kresami, s. 120-123; Lasocki, Wspomnienia, 1.1. GARF, zesp. 1 0 9 ,1 eksp., 1836, voi. 199, k. 32-33. M o k o c in s k i M a c ie j, rodem z Mazowsza, zwolniony

z wojska

na

mocy manifestu

RGLA, zesp. 1286, inw. 16, voi. 387, cz. 4, k. 375v-376; tarme, zesp. 821, inw. 150, voi. 221, k. 15. M o lle s o n Ja n , ur. ok. 1806 (1 8 2 4 — 18 1.), s. Felicjanny i Jan a (ur. 17 6 9 ), wywodzącego si? z rodziny szwedzkiej od dawna osiedlonej w pow. upickim na Litwie; w K iejd an ach byl w icesuperintendentem k ošciola ew angelic-

z i 7/29 X I 1855.

ko-reform ow anego

APL, RGL Taj., rkps 139, k. 301.

szkoly. W listopadzie 1823 M . ju n io r zaiózyl

i prefektem

tu tejszej

w gimn. w K iejd an ach wespól z E. KrasnoM o k rz e c k i C ezary, szlachcic, uczen gimn.

wieckim, J. M ichalowskim, M . Natkiewiczem,

w W ilnie. Czl. Zwi^zku Bratniego Mlodziezy

J. Placzkowskimij. Tyrėm (zob.), związekspisko-

Lit. Byl l^cznikiem z fìli^ w M insku. Areszto-

wy, który dzialal do stycznia 1824- C harak­

wany w 1849, obwiniony o udzial w przygoto-

ter tego związku przypominal wielce krožskich

w aniach do powst. i zamiar nabycia w tym celu

Czarnych Braci. Przypuszcza si?, iž związek

siekier, uczestnictwo w naradach z E Wejsztor-

kiejdanski powstal z inspiracji ucznia gimn.

tem (zob.), piacerne sktadek zwi^zkowych itp.

w Krožach i wspóltwórcy tam tejszej organi-

Zostal skazany przez sqd wojsk. na 10 1. ci?z-

zacji — C . Janczew skiego (zob.), brak jed -

Molleson Jan 397 nak na to bezpošrednichdow od6w . Podobnie

dni po jego aresztowaniu. M . mial przyznač się

j ak mlodzi krožanie, M . ch cial wraz z kolegam i

do zamiaru zamachu na žycie Konstantego,

wywrzeč presję na wladze w związku z proce-

ktčrego obwinial o przynoszenie Polsce nie-

sem filaret6w, ktčreg o przebiegiem byli oburzeni. Jednym z inspirator6w dzialan byl M .

szczęšč i męczenie filare tow w W ilnie. W myšl

Reczynski (zob.), b rat k iejd ačskiego nauczy-

go w. ks. Konstantem u, uczniow z K iejdan od-

ciela M ich ala R . Jego dzielem bylo h aslo wy-

dano pod sąd wojsk. w W ilnie, ktory pod prze-

pisane na parkanie jednego z žydowskich do-

wodnictwem gen. Rosena rozpatrywal juž

m6w: „Wiwat Konstytucja 3 M aja” oraz ulotka

w tym czasie sprawę Czam ych B raci z Krož.

„N iech co ch cą z narni ro bią— Ksiąžę Konsta-

Sądzono takže nauczycieli, m .in. Jan a M ollesona i M ichala Reczynskiego. Prošbę m atki M.

nty nie ujdzie naszych rąk”, ktorą M . N atkiewicz umiešcil na parkanie przy domu Mieczkowskiego w K iejdanach. Sam M . powziąl za-

raportu Nowosilcowa z 5 / 1 7 I I 1824 przeslane-

— Felicjanny, w. ks. Konstanty zignorowal. Ukarano nie tylko uczniow, lecz reskryptem

księcia, ktčry niebawem mial przežježdžač

carskim z 20 II/3 III tr. dem onstracyjnie, w obecnošci rektora Jčzefa Twardowskiego

przez Kiejdany w drodze do Petersb. Planem

i calego grona uczniow — zamknięto szkolę

tym podzielil się z kolegami ze związku, ktorzy

w K iejdanach. 27 III/8 IV 1824 zapadl zaak-

przysięgli dozgonną przyjažn i dochowanie ta-

ceptowany przez Nowosilcowa wyrok, konfir-

jem nicy (pod grožbą šm ierci), zastanawiając się wsp6lnie nad wprowadzeniem w žycie te-

mowany 17/29 IV przez w. ks. Konstantego i Aleksandra L: M . skazany zostal na karę

go zamiaru. W specjalnie založonej ksiąžce

šmierci, a po konfirm acji — n a cięžkie roboty

wypisali ze zbioru pow iastek Izabeli C zarto -

n a katordze nerczynskiej. W drogę wyruszyl

Pielgrzym w Dobromilu czyli nauki mejskie z dodaniem powiešci (W iln o 1 8 1 8 )

pocztą wraz z J. Tyrem zakuty w kajdany pod

miar dokonania zamachu na žycie wielkiego

ryskiej

P o la k 6 w ", pod k to rą wszys-

konw ojem žandarm6w gub. W edlug relacji M ariana Dubieckiego, ktčry przytoczyl opo-

cy zložyli podpisy. Byly u czestn ik kam pa-

wiešč napotkanego w Syb. W sch. Buriatą, obaj

„m odlitw ę

n ii n a p o le o n sk ie j, zam ieszkaly w K ie jd a -

kiejdahscy uczniowie początkowo pracowali

n a ch , wytatuowal im n a ręk ach trupie glčw ki. W obec coraz częšciej p ojaw iających się

wraz z przestępcami pospolitymi przy budowie statkčw nad rz. Szylką, a nast. zostali zatrud-

w K iejd an ach „wywrotowych” napisow, pre-

n ie n i— dzięki wstawiennictwu žony naczelni-

fek t gim n., Ja n M o lleso n (sen io r), zaw iado-

ka tego zakladu, k tčra obdarzyla M . (podobno

m il 2 2 I 1 8 2 4 re k to ra Jo zefą Tw ardow skiego o d ający m o sobie zn ač „duchu zlošli-

— w kancelarii. Wedlug danych odnalezio-

nie bez wzajemnosci) szczegolnym uczuciem

wym i nieprzyjaznym szkole". Ten poinformowal o wszystkim senatora N ikolaja Nowosilco-

nych przez Jan a Ciechanow icza w archiwum

incognito 29

się do szefa III Odzialu K ancelarii JC M ošci,

I tr. Po zapoznaniu się z sy tu a cją wyslal do

prosząc o zgodę n a powrot do gub. wil. syna

K iejd a n K S z nieodlącznym i Leonem Bajko-

zatrudnionego podowczas w službie gom iczej

wem i prokuratorem H ieronim em Botw in-

w randze rejestratora kolegialnego. N a mocy

ką. N a przelom ie stycznia i lutego M . zostal

decyzji Najw. zezwolono M . przeniešč się do

aresztowany. Zeznawal (najprawdopodobnie

gub. wielkorosyjskich i udzielono 28 dni urlo-

pienvszy raz) 2 I I 1824 w Kiejdanach, przeslu-

pu na widzenie z ojcem . Czy do tego spotkania

chiwany — niezwykle brutalnie — przez Ba-

doszlo — nie wiemy. Niebawem M . zachoro-

jkowa i Botw inkę. Wedlug relacji Schmidta,

wal, bodajže na suchoty, i zm. Pochpwany zo­

konsulą pruskiego w Warszawie, oraz Barzykow-

stal — zgodnie z žyczeniem — na gorze nad

skiego, w. ks. Konstanty rozmawial z M . pod-

Szylką z glową zwroconą na zachčd — ku oj-

czas swego przejazdu przez Kiejdany w kilka

czyžnie. G črę tę Buriaci nazywali „Gorą M ol-

wa, ktčry przybyl do K ie jd a n

wil., latem 1840 sędziwy Ja n M olleson zwrocil

398 Monikowski Henryk Augustyn lesona”. Istnieją tež inne dom niem ania: oto

stai skierowany do warzelni soli w Usolu, skąd

w 2. poi. X IX w. pracowal w Permie lekarz Jan

zbiegl 22 V 1834.

(Iwan) M olleson, s. Jan a, ur. 22 II 1842 w Ir-

GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 15,48.

kucku, syn „sprawnika w siužbie góm iczej” (gomogo

isprauvnika), co

potwierdza cytowane

wyzej inform acje, przesuwa wszelako datę

M o n a rc h o w ic z Tom asz, chlop z pow. nowo-

šmierci zeslanca. M . stai się jed ną z najbardziej

grodzkiego ze wsi Darewa naležącej do dziedzi-

zmitologizowanych postaci procesu filomatów

ca Kiersnowskiego; uczestnik powst. listop. N a

i fìlaretów, przede wszystkim za sprawą M ie-

mocy decyzji Grodzienskiej Komisji Gub.

kiewicza, który wprowadzil go i jego m atkę

z 12 X I 1833 i konfirm aeji wodza naczelnego

jako Rollisonów do III częšci

Dziadów.

Askenazy, tukasinski, t. II; Beauvois, Szkolnictwo poi, t. II; Borowczyk, Rekonstrukcja (cytuje zeznanie M. z 2/14 II 1824); Ciechanowicz J., Pod skrzydlami porannej zorzy, Rzeszów 1996, s. 75-78 (wg: LVIA, zesp. 378, 1840, voi. 92); Czartoryski, Twardowski, Korespondencja; Demalowicz, Kostenicz, Makowiecka, Kronika... 1798-1824; Dubiecki, Gora Mollesona; Kuczynski, Syberia; Lelewel, Nowosilcow w Wìlnie; tegož, Dziela, t. VIII; Morawski S., Kilka la t; Mošcicki, Wilno i Warszawa; Trojanowiczowa, Syb. romantyków; Z filareckiego swiata. AGAD, mikrofìlm, z. V nr 654; LMAB (Wilno), zesp. 151, voi. 529 [dok. dotyczący wierszy M. Reczynskiego] ; GARF, zesp. 109, inw. 2, voi. 22 (tož: mikrofìlm w AGAD, z. V poz. 654); LVIA (Wilno), zesp. 567, inw. 2, voi. 1439, 1528, 1530, 1531 i 1547; RGIA, zesp. 733, inw. 62, voi. 762 i 763; inf. Z. Strzyzewskiej o dr. Janie Mollesonie z archiwum w Permie. M o lo d e c k i W aclaw , ur. ok. 1791 (1867 — 76 1.), z Radomskiego; ,,w 1848 za przestępstwa polityczne zeslany byl do Irkucka, skąd za amnestią powrócil”. W 1867 za udziai w powst. styczn. „jako starzec siedemdziesięcioszešcioletni

armii ros. z 22 X I t. r. zostal wcielony do Kor­ pusu Kauk.

r

NGAB (Grodno), zesp. 1, inw. 34, vol. 3569, k. 63. M o n a s ty rs k i Ju r k o , ur. ok. 1800 (1833 — 33 1.), chlop poddany z gub. podolskiej, uczestnik powst. listop. Jak o niezdolnego do služby wojsk. zeslano go na osiedlenie do gub. jenisejskiej. 24 III 1833 przybyl do gm. suchobuzimskiej w okr. krasnojarskim , gdzie pracowal jako parobek. Latem 1838 otrzymal naležne mu 15 dziesięcin ziemi we wsi Karimkaj, jednakže nie zajmowal się je j uprawą. GAIO, zesp. 24, pudlo 10, poszyt 225, k. 3 0-3 1 ,3 8 ; tamže, poszyt 232, cz. 1, k. 154-155; tamže, pud­ lo 19, poszyt 558, k. 46-47. M o n iew icz (v. M o n cew icz) Ja n , ks., za wiernošč U nii w czasie przešladowania przez Siemaszkę wygnany do gub. czem ihowskiej. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki. Usta wygnancdw, s. 417. BN, rkps akc. 8759, k. 39. M o n ik o w sk i H e n ry k A u gustyn , ur ok. 1827

uwięziony i odstawiony do Zamošcia, skazany

(1856 — 291.) w Radomiu, s. Augustyna, na-

na dziesięč lat do Syberii”. Pomimo poszuki-

czelnika radomskiej komory celnej, szlachcic.

wan krewnych nie zdoiano ustalič, c o się z nim

Uczyl się w gimn. w Plocku, nast. na Kursach

stalo, czy zm. w vvięzieniu czy po drodze, czy

Prawnych w Warszawie, utrzymując się z pen-

dotarl do m iejsca przeznacznia.

sji po zmarlym ojeu i korepetycji. O d 1846

Kolumna, Pamiqtka, s. 108.

związany byl z mlodziežą spiskową; w styczniu 1848 uczestniczyl w rozmowach z A . Rudžiam

M o lo d io n o w Z en o biu sz, ur. ok. 1788 (1833

(zob.) i in. na tem at zamachu na I. Paskiewicza.

— 451.), iolnierz, uczestnik powst. listop. Wyro-

Zostal aresztowany, więziony w Cytadeli, wcie-

kiem konfirmowanym przez I. Paskiewicza

lony do Korpusu Syb. Przybyl do Irkucka wraz

skazany zostal na 2 tys. kijów i cięžkie roboty

z A . Rudzkim (zob.) 4 IV 1849. Ja k notuje

na Syb.; 28 V 1833 przybyl do Irkucka i zo-

J. Sabinski (zob.), dzięki protekeji gen. Zapolskiego pozostal w miešeie, gdzie w 1850 dawal lėk-

Monoivicz Maciej 399 cje języka franc. (notatka z 20 V II tr. o M . i E Šli-

Syb., pelnej obelg pod adresem wladc6w R o-

wowskim (zob.): „na službę nie chodzą, mieszka-

sji, od carycy Katarzyny poczynając). W lutym

ją nie w koszarach, lecz w swojej kwaterze i no-

1836 zostal wyslany do gub. tobolskiej pod

sič mogą suknie cywilne”) . O statecznie jednak

šcisly dozor polic. O d 2 9 II tr. mieszkal w Kur-

M . wyslany zostat za Bajkat: w drogę wyruszyl

ganie. Wedtug opinii wladz „zajmowal się czy-

16 X I 1851 i službę odbywal w 16. Batalionie Syb. w W ierchnieudynsku, gdzie takže do-

taniem ksiąžek” (1855) i otrzymywal od skarbu panstwa zasilek 72 rb. i 75 kop. sr. rocznie.

rabiat udzielaniem lekcji. Wedlug spisu rzym-

W

skokat. par. nerczynskiej za 1856 mieszkal na-

w gub. tobolskiej pod dozorem. W 1858 na

dal w W ierchnieudynsku. W 1858 byt ppor.

mocy am nestii uzyskal zgodę na powr6t do

tegož batalionu i uzyskal Najw. zgodę na dy-

kraju. 27 III tr. przybyl do gub. kowienskiej pod tajny dozor polic.

misję i powr6t do kraju. 11 V I tr. otrzymal 9 0 rb. sr. na drogę i wyjechal z Irkucka do Krol. Pol. Zostal oddany pod dozor polic. w gub. augustowskiej. W czasie powst. styczn. byl podejrzewany o kontakty z powstancami na G rodziefiszczyžnie i zostal wyslany na zamieszkanie do gub. tom skiej, pod dozor polic. Przeu/odnik; Djakow, Diejatielv, Giller, Opisanie, t. III, s. 45; Lista ks. dominikanin. Wyslany zostal do Wologdy jako „podejrzany o przestępcze zamiary”. 8 1 1843 otrzymal zgodę na powrčt do kraju. W listopadzie tr. oddano go pod dozčr polic. Przebywal początkowo

z adnotacją: „postano mu r[ubli] as[ygnacyjnych] 10”. Byl tešciem F. Kurka (zob.). Zm. w W ielkim Zakladzie Nerczynskim 16 X I, m ając 701. (natomiast wedlug księgi metrycznej rzymskokat. par. nerczynskiej za 1851 zm. 16 X I tr. iz goriaczki, m ając 1. 81 [sic]). Przewodnik; Usta wygnancdvu, s. 427; Nowifiski, Polacy na Syb. Wsch. BN, rkps akc. 8759, k. 53v; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 2, k. 38-39, 48, 81-82; tamže, pudlo 11, poszyt 282, k. 97-98; NGAB (Mifisk), zesp. 1781, inw. 30, k. 2v. S a jc z u k T e o d o r zob. S iejczu k Teodor

w niesiolowskim klasztorze oo. dominikan6w w pow. sluckim gub. mifiskiej. W 1849 byl wi-

S a k ie w icz Jerzy , za sprawę Konarskiego [?]

karym przy košciele w m. Kopyl w tymže pow.

zeslany na Kaukaz (G iller).

W 1855 opinia polic. brzmiala: „prowadzi się

Lista wygnancow, s. 427.

nienagannie zgodnie z zajmowanym stanowiskiem”. N ast. do maja 1871 pozostawal pod dozorem polic. w gub. kostromskiej.

S a k o w icz H ie r o n im , ur. ok. 1813 (1 8 3 9 —

Prčby; Sidorowicz-Czemiewska (jako Aleksander); Sciegienny. Epoka. Dzielo. Pokiosie. RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 766, k. 367v-368; tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 6, k. 207v-209.

na Grodzienszczyžnie. Kleryk seminarium du-

S a d o k (v. Sadovvski) K azim ierz (1781 lub 1 7 7 0 -1 8 5 1 ), ur. we wsi Dąbrowice na M azowszu, soltys wsi M ajdan w obw. stanislawowskim lub Most6wka pod Okuniewem (wedlug Gillera i Limanowskiego), wlošcianin. Obvviniono go w 1833 o ukrywanie i ulatwianie korėspondencji uczestnikom wyprawy Jozefą Zaliwskiego: Edwardowi Szpekowi i K . Lachowskiemu (zob.). W niosekK Š z 15/27 V II 1833 brzmial: przekazač do decyzji nam iestnika. Skazano go n a karę chlosty (1 tys. kij6w) i cięžkie roboty n a Syb. w kopalniach. 14 V I 1835 jako niezdolnego do pracy pozostawiono w gm. ustianskiej w okr. kanskim. Jednakže gen.-gu bem ator polecil 2 9 V I tr. przeniešč S . za B ajkal; 5 X tr. wyruszyl pieszym etapem do Irkucka, gdzie przybyl 24 X I tr. i odeslany zostal n a katorgę nerczynską. W 1836 mial odbywač karę w nerczynskiej kopalni srebra. Uwolniony staraniem kolegow od cięžkich robot, dozorowal ogrod konarszczyka dr. A . Beauprego (zob.). Figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pieki

26 1.), s. Ignacego, szlachcic z pow. brzeskiego chownego w Lucku. Przyjęty zostal do SL P przez ks. N. Jarzynę (zob.), po przeczytaniu statutu i zloženiu przysięgi objąl fim kcję soltysa. Aresztowany w paždziemiku 1838 w Kažimierowce, gdzie przebywal po ukonczeniu se­ minarium w Lucku. Więziony w Kijowie. M i­ mo iž do niczego się nie przyznal (takže na konfrontacji z N. Jarzyną), zostal n a mocy wyroku sądu wojsk. z 4 III 1839, zatwierdzonego przez M ikolaja I, zaliczony do II kategorii skazanych i wcielony do Korpusu K auk. bez prawa wyslugi i z konfiskatą m aj. Tegož dnia wyruszyl w drogę n a Kaukaz. Služyl w Tyfliskim Pulku Strzelc6w. W 1841 odzyskal „prawo wyslugi”, czyli awansu. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pieki. Gillei; Historia, s. 485; Janik, Dzieje; Usta wygnancdw, s. 427 (jako Sakiewicz); Marachow, D iejatielnost', s. 1 8 4 , 186. BN, rkps akc. 8759, k. 52; CDIAU (Kij6w), zesp. 470, inw. 1, vol. 161, 162 (dokumenty); GARE zesp. 109,1 eksp., 1841, vol. 74, cz. 1, k. 14; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, kv157-159; tamže, vol. 12126, k. 25; tamže, vol. 801, inw. 64/5, vol. 14, cz. 1 , k. 3-9 , 43-52, 205-319; tamže, zesp. 395, vol. 51, k. 28.

Sakowska Magdalena 533 S a k o w sk a M ag d alen a, z W olynia, zeslana

z 10/22 X I 1839 mial byč wcielony do wojska

n a osiedlenie, poniewaz wzięla na siebie winę

z prawem wyslugi. O statecznie w sierpniu

brata polegającą na pisaniu czy tež rozpo-

1840 zostal zeslany do gub. wiackiej na osied­

wszechnianiu wierszy patriot., co nie uchroni-

lenie. Tam udalo mu się otrzymač pozwole-

lo go zresztą od wcielenia do Korpusu Kauk.

nie na pracę pisarza (przepisywal dokumenty

N a Syb. „išč musiala pieszo”, n a „dniowce”

podatkowe). W styczniu 1845 wystąpil z proš-

pod Tobolskiem kom endant etapu usilowal ją zgwalcic (W olicki). Mieszkala nast. w Berezo-

b ą o zezw olenie n a zaw arcie m alzeristw a

wie u malzonkow, Ignacego i Jčzefy Wakuliri-

z mieszkającą przy krewnych panną M arią Fawlowicz, na co wyrazono zgodę. W 1848 do

skich (zob.).

III Oddzialu wplynąl donos, iž Eolacy i Czer-

Janik, Dzieje; Katorga i zeslanie; Wolicki, Wspomnienia, s. 201-204.

kiesi zbierają się w W iatce w mieszkaniu por. Tyszki i prowadzą „nieprawomyslne rozmowy na tematy polityczne”, w związku z czym spo-

S a k o w sk i, uczeii gimn. w Kijowie, brat M agdaleny (zob.), „za wierszepatriotyczne” wcie-

rządzono listę Eolakow pod dozorem w W iat­ ce, na ktörej figurowal S . Otrzymywal zasi-

lony do Korpusu Kauk.

lek ze skarbu paristwa 15 kop. sr. dziennie oraz 1 rb. i 20 kop. sr. mies, na komorne.

Janik, Dzieje-, Wolicki, Wspomnienia, s. 200-201.

W grudniu 1852 uzyskal zgodę na powröt do S a k o w sk i T e o fil,

zeslaniec

za

Bajkalem .

kraju. 2 I I 1853 wyjechal z W iatki do Krol. Fol.

W 1848 otrzymal z Kasy O gčlu Zabajkalskiego 10 rb. i 5 0 kop. as.

Przewodnik; Fomienkowa, Polskije riewolucyoniery, s. 183; Usta wygnancow, s. 427. GARE zesp. 1 0 9 ,1 eksp., 1848, vol. 189, k. 16-20; RGIA, zesp. 1286, inw. 9, 1844, vol. 476, k. 258v-259; tamze, inw. 13,1852, vol. 1097, k. 1,5.

Šliwowska, Pierwsze organizacje pomocy, s. 440. S a m b o rs k i T eo d o r, stryj Henryka, zeslarica 1863, autora wspomnieri, wedlug ktorego byl zeslany na Syb. za udzial w spisku E Sciegiennego (zob.). Brak informacji na ten tem at poza vvzmianką o krawcu Sumburskim, u ktorego w Kielcach E Sciegienny szyl ptaszcz (Djakow). Djakow, Šciegienny; Samborski H. (Ostoja), Wspo~ mnienia z powstania 1863 r. i pobytu na Syberii, Warszawa 1916. S a m o jlo w A le k sa n d e r, ur. ok. 1809 (1855

S a n d e c k i F ra n cisz e k , z W ilna; w 1833 zo­ stal aresztowany „za ucieczkę do Erus” jako podejrzany o „zamiar przylączenia się za granicą do buntownika M atusiewicza”. N a mocy konfirm acji wil. gen.-gubem atora wojen. księcia N ikolaja Dolgorukowa z 5 V II tr. zostal wcielony do Korpusu Kauk. z prawem wyslugi. O d 25 I 1834 služyl jako kanonier w 4. Rocie 12. Brygady Artylerii Garnizonowej; 12 X II

— 46 1.), kancelista w W ilnie. Za ucieczkę za

1838 awansowal na ogniomistrza; 11 X 1841

granicę oddany zostal pod sąd i 27 1 1838 wyslany do W iatki pod dozor polic.

— chorąžego (praporszczika). W 1846 otrzy­ mal 215 rb. sr. nagrody, a 3 0 V III tr. „za zaslu-

RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 34v-36.

gi bojowe w walce z goralami” awansowal na ppor.; 22 III 1848 — na por. 20 X I 1850 za

S a n ce w icz F e lik s, ur. ok. 1820 lub 1816

Najw. zgodą zostal ulaskawiony (polecono

(1843 — 27 1.) we wsi Markowo w obw. lom-

„kary nie uwazac za przeszkodę do awansöw

žyriskim, s. A ntoniego, stražnika pogranicznego przy komorze celnej, i M arianny z Godlew-

i nagröd”) . 7 I I 1851 mianowano go sztabskpt., a 31 III tr. otrzymal O rder šw. Anny III stop-

skich, szlachcic niewylegitymowany. Ukoriczyl

nia; 2 2 1 1854 awansowal na kpt. W 1857 slu­

szkolę m iem iczych we Wladyslawowie, nast.

žyl jako kpt. w 3. Czarnomorskim Batalionie

byl pisarzem prowentowym u rewizora skarbo-

Liniowym. 2 V III 1850 uzyskal Najw. zgodę na

wego w Lomzy. O bwiniono go o przynaležnošč

dym isję— ješli zechce — z wojska i powröt do

do k o lk aR . Bloriskiego (zob.). N a w niosekK Š

534 Sanguszko Roman Stanislaw Adam kraju, jezeli gen.-gubem ator P ln .-Z ach . Kraju

gę powozem, M ikolaj I polecil jednak, by od-

nie wyrazi sprzeciwu; z zakazem wszelako wja-

bywat ją pieszo, w kajdanach. W Kaludze roz-

zdu do stolic Cesarstwa.

chorowal się i spędzil jakiš czas w lazarecie;

Djakow, Diejatieli. GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 260-264; RGWLA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k.512v-514.

nast. szedl pieszo do Moskwy, Kazania, Permu.

S a n d ra c k i K o n ra d , dymisjonowany ¿olnierz lejbgwardii kawalerii, zamieszkaly w pow. lipowieckim gub. kijow. Za „obrazę M ajestatu” 20 X I I 1850, na podstawie raportu III Oddzialu, za Najw. rozkazem, zostal umieszczony na 3 mies. w szpitalu dla obląkanych. RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 1065, k. 1. Sanguszko R o m a n Stanislaw A d am ( 1 8 0 0 -1 8 8 1 ) , ksiąžę, ur. 24 IV w A n ton in ach na Wolyniu, s. Erazma i Klem entyny z Czartoryskich. Wychowanie odebral domowe, w 1818 rozpocząl wraz z bratem studia n a Uniw. w Berlinie. W rocil w 1820, gdy A leksam der I wyrazil zyczenie, by jeden z Sanguszkbw wstąpil do wojska. Zaciągnąl się do kawalerii i po 3 1. wziąl dymisję w stopniu kom eta. W 1. 1 8 2 3 -1 8 2 5 podr6iowat po Europie. 16 V 1830 otenil się z N atalią Potocką z Wilanowa, ktora zm. 17 X I 1830, osierocając c. M arię Klem entynę (1 8 3 0 -1 9 0 3 ), zamęžną za Alfredem Potockim. Uczestniczyl w powst. listop., by! adiutantem wodza naczelnego gen. Jan a Skrzyneckiego, bral udzial w kilku bitwach, odznaczony Krzytem V M . D ostal się do niewoli pod Rudą, podal nazwisko „Lubartowicz”, wkrotce jednak zostal rozpoznany. Grozila mu jako carskiemu gwardzišcie kara šmierci. Sąd wojsk. w Kijowie, zjednany wysokimi datkami pienięžnymi, got6w byl uwzględnič okolicznošci lagodzące (šmierč zony), jednakže S. na pytanie, czemu przystąpil do buntu, odparl: „Z przekonania”; deklarację tę Sanguszkowie przyjęli jako herbową dewizę. N a mocy decyzji wodza naczelnego I Arm ii z 2 4 IX 1831 skazany zostal na osiedlenie z utratą praw stanu, rang i konfiskatą m aj.; d. 24 X tr. M ikolaj I zatwierdzil wyrok, polecając pozbawič S. tak­ te tytulu ksiąžęcego; 18 X II tr. wyruszyt w dro-

W drodze „w okropnym stanie” spotkala S., a tak te A . Pawszę (zob.), R 6 ta Sobafiska (zob.) i, utywając swych wplyw6w oraz stosunkow, sprawila, it dalszą drogę odbyl w powozie. 0

„krzytowej drodze” pol. magnata glošno

byto w Europie, sprawę poruszono nawet w brytyjskiej Izbie G m in. W sierpniu 1832 S . dotarl do Tobolska. W drodze laski car zam ienil karę osiedlenia n a slutbę w wojsku. Zaliczony do 1. Syb. B atalionu Liniowego stacjonującego w Tobolsku. S . nie odbywal jednak slutby, lecz dzięki protekcjom i zasilkom z domu tyl w warunkach znošnych, pom agając finansowo zestanym tu rodakom. Przyjažnil się z przebywającym w Tobolsku E Moszynskim (zob.). W 1833 byl pociągany do šledztwa w tzw. sprawie om skiej, kategorycznie wyparl się jakiegokolwiek wsp6ludzialu i chyba istotnie byl przeciwnikiem wzniecania buntu i ucieczki. K S ostatecznie zaliczyla go do kategorii „podejrzanych o udzial”, k t6rym niczego nie udowodniono. W 1834 podal prošbę o przeniesienie na Kaukaz i pod eskortą w kwietniu tr. przewieziono go do Tyflisu. Jako szeregowiec Tenginskiego Pulku Piechoty bral udzial w kilku potyczkach z goralami, zostal ranny, kurowal się w Piatigorsku (w 1836 1 1837). W 1838 i 1 8 3 9 -1 8 4 0 bawil w domu w Slawucie na urlopie. W 1838 otrzymal Krzyt šw. Stanislaw a i awans n a ppor., odzyskal te t prawa stanu; przeniesiony zostal ze Staw ropola do Moskwy, gdzie slutyl jako „kwartalny” w policji (Z. S . Felinski). W Moskwie obalony n a bruk „przez rozhukanego konia” (E Bykowski) stracil sluch. 12 V 1842 uzyskal zgodę cara n a wyjazd za granicę; odbyl pielgrzymkę do Jerozolimy. W 1845 otrzymal formalnie dymisję z wojska i zgodę n a powrot do kraju. 12 X I oddany zostal pod tajny dozčr polic. Rezydowal w Slawucie, in icju jąc szereg eksperyment6w gospodarczych. W 1863 byl przeciwnikiem powst. Kiedy w Slawucie proklamowano „Zlotą H ram otę”, byl nieobecny i nie dotknęly

Sankowski Wincenty 535 go represje postyczniowe. J. Conrad zasugero-

geologicznej w prywatnych zakladach przemy-

wany Pam iętnikiem T. Bobrowskiego pošwięcil

slowych gdzie na Kaukazie, mieszkal we W la-

S . nowelę P rince R om an (1 9 1 1 ).

dykaukazie (byl gom ikiem ), nast. w Zaglębiu

PSB, t. XXXIV (Stefan Kieniewicz); Bobrowski, Pamiętnik; Blüth R., Ksiąię Sybirak. Prawda i legenda w žydu ks. Romana Sanguszki, „Sybirak”, 1938, nr 3, s. 56-64; nr 4, s. 35-45; Bykowski E, nekrolog, „Tygodnik Ilustr.”, 1881, nr 281 (tamže fot.); pelną bibliografìa (takže nekrologów) w biogramie S. Kieniewicza; Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Felinski, Pamiętnikv, Librowicz, Polacy w Syberji, s. 154-156; Lista wygnanców, s. 427; Na­ gajew, Omskoje dielo; Piotrowski, Pamiętniki, t. Ili, s. 9; Polacy w Kazachstanie; Próby; Sanguszko, zeslaniec na Sybir z r. 1831; Trojanowiczowa, Syb. romantyków; Wolicki, Wspomnienia, s. 171,176; dagerotyp R. S. z okresu bezpošrednio po zeslaniu: W. Mossakowska, Dagerotypy, poz. 284, il. 191. RGIA, zesp. 1286, inw. 16, voi. 387, cz. 4, k. 659v-661; tamže, zesp. 1343, inw. 56, voi. 564, k. 84; zob. Aneksy: Spis męczennikdvu. S a n k o w s k i W in c e n ty ,

wlasciciel

ziemski

z pow. trockiego na Wilenszczyznie. W 1848 „oddal urzędnikowi policji ziemskiej dwa karabiny, ukryl jednakže szešč, proch i kilka kul”. N a mocy konfirm acji wodza naczelnego Armii Czynnej ze stycznia 1851 miai byč wyslany do gub. wiackiej pod dozór polic.; d. 13 X I 1851 M ikolaj I zamienil gub. wiacką na kaluską. 31 X II tr. przybyl do Kalugi, tutaj spotkal go J. Rucinski (zob.); 3 0 V II 1855 uzyskal Najw. zgodę na powrót do kraju pod dozór polic. Rucinski, Konarszczyk, s. 235-236 (jako Sankow­ ski). RGIA, zesp. 1286, inw. 13, 1851, voi. 612 (calošč). S a p a ls k i W in c e n ty J a n

(1 8 2 1 -1 8 8 5 ),

ur.

6 IX w Krakowie, s. Franciszka (1 7 9 1 -1 8 3 8 ) i Zuzanny z Ruskiewiczów (1 7 9 4 -1 8 3 7 ), absolwent Gim n. sw. Anny. W nieznanych bližej okolicznošciach uzyskal uprawnienia inžyniera gómiczego. Wraz z bratem N apoleonem , za

D onieckim i n a U ralu. Dokumentow potwierdzających jego udzial w spiskach i kam e wyslanie na Kaukaz oraz przeniesienie na osied­ lenie nie udalo się dotąd odnaležč. Wyniki swych badari oglaszal w wielu pismach ros. i niem . W 1882 zostal czl. Petersb. Tow. Przyrodniczego, jego im ieniem nazwano kopalnię manganu na Uralu, kt6rą budowal. W 1883 zezwolono mu wrocic do Warszawy, gdzie zm. PSB, t. XXXIV (Wincenty Pawlowski i Zbigniew J. Wojcik); Gralewski, Kaukaz, s. 404, 513. S a p ie h a K sa w e ry (1 8 0 7 -1 8 8 3 ), ur. 4 X , ksiąžę, wlasciciel ziemski w pow. brzeskim n a Grodzieriszczyžnie. O ficer kirasjeröw podolskich. Obwiniony wraz z zoną Ludwiką z Pacöw o to, že w ich domu czytano zakazane ksiąžki i gošcie prowadzili podejrzane (priedosuditielnyje) rozmowy; Ludwika S. przekazala tež goszczącem u u n ich „szlachcicowi Ponikwickiemu” medal n a czešč Adam a Czartoryskiego — krčla Polski. S. obwiniano takže o wyzwanie na pojedynek dr. Augustyna Terajewicza (zob.) oraz rozsylanie do sąsiad6w „obrazliwych” listow pod adresem owego Ponikwickiego, ktöry najwidoczniej doniösl o otrzymanym podarunku; 2 0 V 1847 M ikolaj I rozkazal wyslac malzonköw S. do Jaroslawla, obciąžając ich kosztami sprawy wysokosci619 rb. 51 i 1/4 kop. sn i zakazując przyjazdu do Pln.-Zach. Kraju oraz wyjazdu za granicę. W 1856 malzonkowie przebywali w Warszawie. S. zm. 2 V III w Biaritz. Dom Sapieįynski, oprac. E. Sapieha, Warszawa 1995, s. 116; Labarre de Raillicourt D., Histoire des Sapieha 1440—1970, Paris 1970; Sapiehowie. Materialy historyczne, genealogiczne i mäjqtkowe, t. III, Peters­ burg 1891. RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 40v-41.

udzial w spiskach ok. 1845 zostal n a polecenie

S a m e c k i Ig n a c y M a r e k , ur. ok. 1799 (1838

rezydenta ros. w Krakowie wyslany (wedlug

— 3 9 1.), s. K ajetana, szlachcic z pow. tara-

przekazów rodzinnych) do rot aresztanckich.

szczanskiego gub. kijow., dziedzic Nienachydy

Skierowano go na Kaukaz, gdzie bral udzial

(?). Uczyl się w szkole w Humaniu. W iosną

w walkach z góralami. W k ró tce przeniesiono

1836 G . Maszkowski (zob.) przywiözl do niego

go na osiedlenie i zezwolono na podjęcie pracy

Szymona Konarskiego pod nazwiskiem Lojew-

536 Sasinowicz Józef skiego. Aresztowany w 1838, więziony w Cy-

w pow. sokólskim w Bialostockiem , o jciec

tadeli w Kijowie, w sledztwie utrzymywal, že

A dolfa (zob.). Byl oficerem napoleonskim,

do SLP nie naležal. M imo to sąd wojsk. 2 1 II

uczestnikiem kampanii 1809. W m arcu 1833

1839 skazal S. na karę šmierci, zamienioną po

przyjąt w swoim domu zaliwszczyka J. Hordyn-

konfirm acji D m itrija G. Bibikowa, zatwierdzo-

skiego (zob.), dal mu przez kilka dni schronie-

nej 7 III tr. przez M ikolaja I, na wystanie na

nie, a takže „poinformowal innych ziemian o jego przestępczych planach”. Przyjąl takže

službę do Wlodzimierza; maj. zwolniono z sekwestru. 1 2 IV tr. wyjechal na m iejsce zeslania.

u siebie M arcelego Szymahskiego i ulatwial

W 1841 uzyskal Najw. zgodę na powr6t do

mu kontakt korespondencyjny z J. Hordyn-

kraju.

skim. N a mocy zatwierdzonej konfirmacji wil.

Bobrowski, Pamiętnik; Giller, Historia, t. III, s. 484; Lista wygnancdw, s. 427; LopuszaAski, Stowarzyszenie (jako Marek); Marachow, Diejatielnost'; Starorypinski, Wspomnienia. RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 158-159.

gen.-gu bem atora wojen. księcia N ikolaja D o-

S a sin o w icz A d o lf, ur. ok. 1817 (1833 — 16 L), s. Jozefą (zob.) i Apolonii, szlachcic z pow. sokolskiego na Bialostocczyžnie. Zostal „wciągnięty przez ojca do pomocy zaliwszczykowi J. Hordynskiemu (zob.), ktory ukrywal się w ich domu; czytal podburzającą instrukcję i odezwy; ponadto widzial się takže z emisariuszem Szymahskim[...] i namawial innych do przylączenia się do bandy w celu atakų na miasto Grodno”. N a mocy zatwierdzonej przez M ikolaja I 18 X I 1833 konfirmacji wil. gen.-gu bem atora wojen. księcia N ikolaja DoIgorukowa mial byč wcielony do Korpusu Kauk. z prawem wyslugi. Požniej znalazl się w Korpusie O renb. W 1857 byl kpt. 4. O renb. Batalionu Liniowego w Aralsku i A k -M e ch et. Figurowal takže w spisie rzymskokat. par. orenb. za 1857 jako kpt. tegož batalionu stacjonującego „w fortecy Perowskiej, lat 4 8 ”; nie ma go natom iast w spisach parafian z lat wczešniejszych. Fbzostawal pod šcislym dozorem wladz zwierzchnich. Przewodnik; Giller, Historia, t. III, s. 364; tenže, Z wygrumia, t. II, s. 51; Lista wygnancdw, s. 428; Prčby; Sidorowicz-Czerniewska. NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 26, vol. 1053, k. 35; RGWIA, zesp. 395, inw. 334, vol. 118, k. 40; RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 7. S a sin o w icz Jo z e f (ok. 1774 lub 1784-1839) (1834 — 4 8 1.; 1839 — 65 L), s. Franciszka, administrator m aj. Rajm unda Rembelinskiego

tgorukowa 1 4 1 16į34 miai byč wyslany do jednej z twierdz w Syb. W sch. Wyprawiono go z Grodna n a Syb. 26 III 1834. W drodze na Syb. towarzyszyl mu služący, wloscianin Adam Bielawski. Niewidomego starca wyslano do Irkucka. Przybyl na m iejsce 23 V I 1834. Irkucki gen.-gubernator N ikolaj Sulima 16 V II tr. powiadomil wladze, iž wysyla S. wraz ze služącym do Piotrowska, gdyž w Syb. W sch. nie ma twierdz. W Piotrowsku (u H ucie Piotrowskiej) znalazl serdeczną opiekę u dekabrystów, którzy pozostawili sporo cieplych wspomnien o nim (N ikolaj W. Basargin, M ichail A . Bestužew, M ichail A . Fonwizin, Iwan D. Jakuszkin, córka Iwana A . A nnienkow a). C ar zaaprobowal zmianę wyroku, zezwalając tež na pozostanie z S. — A . Bielawskiego. 13 V II 1839 S . przeniesiono na osiedlenie i zezwolono na pobyt w Irkucku. Zm. 1 X 1839 i zostal pochowany n a irkuckim cmentarzu. 2 V II 1842 wladze Syb. W sch. otrzymaly zawiadomienie o N ajw . zgodzie na „wolne zamieszkanie” S . n a Syb. Przewodnik; Giller, Historia, t. Ili, s. 364; tenie, Z wygnania, t. II, s. 47-54; Lista wygnariców, s. 427; Pamiętniki dekabrystów; Próby; Rembielinski, ]ęgo czasy i wspólczesrii, praca zbiorowa pod red. A. Barszczewskiej-Krupy, Warszawa 1989; Sidorowicz-Czemiewska. NGAB (Grodno), zesp. 1, inw. 27, voi. 532, k. 104-107; NGAB (Minsk), zesp. 561, inw. 7, voi. 5, k. 58; GAIO, zesp. 24; inw. 3, pudlo 8, poszyt 165, k. 1-6, 14; tamie, pudlo 8, poszyt 165, k. 25-31; tamie, pudlo 10 , poszyt 222 , k. 1 - 6; tamie, pud­ lo 16, poszyt 431, k. 1-5; tamie, pudlo 19, poszyt 576, k. 1-3; RPB, zesp. 629, voi. 185, k. 19v-20.

Sawicki Ignacy 537 S a w ic k i Ig n acy , ur. ok. 1811 lub 1812 (1837 — 261.), szlachcic z Porycka na Wolyniu. Jako uczen w gimn. w Międzyrzeczu przylączyl się w 1831 do Edmundą Rožyckiego. Pod Berezyną dostal się do niewoli i zostal wcielony do

dielo; Pr6by; Rucinski, Konarszczyk, s. 109. BN, rkps III 6555, k. 5 Iv; tamže, rkps akc. 8759, k. 51v, 52; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 11, poszyt 282, k. 184-185, 189, 191-192; GARF, zesp. 1 0 9 ,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 250.

Korpusu Syb. Službę odbywal w 4- Batalionie

S a w ic k i L u d w ik , ur. ok. 1790

Liniowym w Omsku. W 1833 aresztowano go

43 L), s. Franciszka, rodem z Bialostocczyzny,

w związku z tzw. spiskiem omskim i skazano

szlachcic, adwokat z zawodu, rejestrator kole-

w 1837 na cięžkie roboty w kopalniach. 24 X

gialny. Aresztowany w 1833 w związku ze spra-

tr. dotarl do Irkucka wraz z A . Bironem (zob.), 11 X I tr. obaj wyslani zostali drogą lądovvą

wą zaliwszczyka J. Hordynskiego (zob.), z kt6rym „spotkal się w domu Grądzkiej, dowiedzial

wokol B ajkalu na katorgę nerczynską. W 1850

się od niego o jego buntowniczych planach,

przeniesiony zostal na osiedlenie w gm. uspien-

kontaktowal z nim inne osoby, przyjmowal go

(1833 —

skiej w okr. nerczyiiskim. Figurowal w Księdze

u siebie w domu, wiedzial o korespondencji

Adresowej Kom. Opieki z adnotacją: „posla-

Hordynskiego z drugim emisariuszem Szy-

no mu 4 arszyn sukna, zapomniany jak większa częšč od swoich. O jciec rodzony služy

manskim i bral udzial w naradzie na tem at

u p. Iwanowskiej w Derebczynie, a stryj ogrodnikiem w Janowie. List ojca do syna poslany

nej przez M ikolaja 1 1 4 1 1 8 3 4 konfirm acji wil. gen.-gubem atora wojen. księcia Nikolaja Dol-

na ręce [Edwarda] G ortha do Nerczynska z sierpnia 1846 r. Odpis następujący: «Naj-

gorukowa, zostal zeslany na osiedlenie na Syb. z utratą rangi, praw stanu i zakazem uprawia-

drožszy O jcze, list... odebralem ... pierwszy po

nia zawodu. Przebywal w m. Kurgan w gub.

projektowanego buntu”. N a mocy zatwierdzo-

przeniesieniu mnie tutaj z Om skiej fortecy,

tobolskiej. Nader cieplo wspomina go z tego

pierwszy po leciech dziesięciu, nie ūmiem opisač wrazenia radošci i smuiku, jakich dozna-

okresu dekabrystaN ikolaj Iwan Lorer. Wymienia go w swej korespondencji z G. Zielinskim

lem ... wpadlem w jakieš odrętwienie, z ktorego nazajutrz dopiero Izy mnie wywolaly... (do-

przeniesiony zostal na „wolne zamieszkanie”,

wiedzial się o šmierci m atki). Pisywac mi nie

korzystal w6wczas z przyslugującego mu na-

možna, ale odbierač mogę i najakuratniej

dzialu ziemi. 17 II 1844 ze względu na liczną rodzinę (mial z zoną J6zefą, c. Tadeusza

wszystko dochodzi.» [...] Mieszkanie ma w Rudniku Blahodackim , j už z dawna historycznym, tam bowiem mieszkali w 1826 r. ksią-

(zob.) I. Orpiszewski (zob.). W czerwcu 1842

z domu Rydzewską, wdową po pik. Sylwiestrowie poleglym w 1812 — dziesięcioro dzieci)

žę W olchonski [sic] i Trubecki etc. Je st to ko-

uzyskal zgodę n a wstąpienie do služby cyw.

palnia srebra. Stąd wydobyty kruszec dostawia

w bližej položonych guberniach. Figurowal

się do Nerczynskiej fabryki (w Zawodzie),

w Księdze Adresowej Kom. O pieki. 1 9 1 1 8 4 5

gdzie się przetapia. Rudnik ten jest o 9 werst

wyjechal z Tbbolska do Kurską, gdzie otrzymal

od Nerczyhskiego Zawodu, o 140 od miasta

posadę kancelisty; 10 I 1846 uzyskal Najw.

powiatowego Nerczynska”. W Blagodacku k.

zgodę na powrot do Grodna; 7 II tr. wyru-

G ornej spotkal go J. Rucinski (zob.). W 1855

szyl w drogę. W G rodnie oddano S . pod dozčr

mieszkat tam nadal (G iller), dostarczal kruszec

polic.

srebra do huty nerczynskiej do przetopienia. Analogiczne inf. podaje G. Maszkowski (zob.), zaznaczając, iž „wspierali go koledzy”. W r6cil do kraju w 1857. Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Giller, Opisanie, t. II, s. 13; Usta wygnancdw, s. 428; [Ma­ szkowski], Kronika syb., s. 386; Nagajew, Omskoje

Gromyko, Nowyj dokwnient, s. 236; Lorer N. I., Zapiski diekabrista, Irkutsk 1984, s. 173; Sidorowicz-Czemiewska. BJ, rkps 3011 (J. RoSciszewski); BN, rkps.akc. 8759, k. 54; BZ, rkps 724, Listy I. Orpiszewskiego (list 9 i 17); GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 8, poszyt 165, k. 7, 15, 23; tamže, pudlo 32, poszyt 66, k. 1-3;

538 Sawicz Franciszek RGIA, zesp. 1286, inw. 9,1844, voi. 500, k. 1, 19, 22-24, 28-30, 35, 4 0 -4 4 ,4 7 ; RPB, zesp. 629, voi. 188, k. 9v-10.

nadač lepszy kierunek naszym kolegom, wy-

S a w ic k i S e w e ry n (ok. 18 2 2 -1 8 4 6 ), ur. w Lu-

wypędzič grę, natom iast wprowadzič lepszą m oralnošč i liberalne zasady”. Zebrania odby-

belskiem, s. Jan a i Tekli, szlachcic wylegitymowany. W 1839 ukonczyl gimn. w Lublinie i wydzierzawil dobra Nieszawa w Lubelskiem. W 1. 1 8 4 2 -1 8 4 4 byl blisko związany z R Šciegiennym (zob.), czynny w przygotowaniach do powst. Aresztowano go 25 X I 1844- N a wniosek K Š z 11/23 V I 1845, zatwierdzony przez namiestnika 17/29 V II tr., oddano go pod sąd wojsk., skazano na karę chlosty (1 tys. kijów), 10 1. cięžkich robót i nast. na osiedlenie na Syb. Prawdopodobnie nie przežyl kary i zm. w kwietniu w Modlinie. Przewodnik; Lista wygnanców, s. 428. Saw icz F ra n c isz e k (1 8 1 5 -1 8 4 6 ), s. Andrzeja, ks. unickiego we wsi Welatycze w pow. pinskim („pochodzę z rodziców ubogich” — napisal w pamiętniku), i Dom iniki Pawlowicz. Po stracie ojca zaopiekowal się nim ks. Franci­ szek M achcinski, franciszkanin, prefekt Szkoly Pihskiej, dzięki którem u S . mògi ukonczyč szkolę pow. w Pinsku (3 0 V I 1833 otrzymal dyplom pochwalny) i rozpocząč studia w wil. Akad. M ed.-Chirurg. jako „stypendiat skarbowy” (dorabiając caly czas korepetycjam i). N a studiach dal się poznač jako inicjator dzialan konspiracyjnych, založyciel tajnego Tow. Demokr., nawiązującego do tradycji filom ackich (z początkowej nazwy: Krzyž i Ewangelia szybko zrezygnowano). Przybral pseud. „Adam”. Wraz ze swym przyjacielem i wspólpracownikiem Janem Zahorskim byl organiza­ torėm pierwszej dziesiątki spiskowej, zyskując sobie wšr6d mlodziežy opinię „drugiego Zana” (M . Lowicki). Liczebnošč organizacji dzialającej w systemie dziesiątek nie przekroczyla 6 0 osób. Związek miai początkowo charakter oswiatowo-wychowawczy, n a czolo wysuwano zadania doskonalenia moralnego, przeciwdzialania pijanstwu i karciarstwu oraz šamoksztalcenia; szybko jednak przewazac zaczęly cele patriot.-spoleczne. W rękopisie pamiętnika S. tak okrešla cel związku: „Postanowili-

šmy založyč towarzystwo, ktore m ialo na celu ciągnąč ich z žycia prožniaczego i rozwiązlego,

waly się w mieszkaniu J ana Zahorskiego i S tanislawa Milkowskiego. Czlonkowie

placili

skladki miesięczne wysokosci 2 zip „na potrzeby towarzystwa” i zakup ksiąžek. Zdając sobie sprawę z wagi kwestii wloscianskiej, S. kladl nacisk na koniecznošč agitacji wšr6d chlop6w, przywiązywal tež znaczenie do dzialan wšrčd rzemieslnikow (taką komorkę mial powolad do žycia wil. zegarmistrz Ja n Duchnowski). S. byl poetą, pionierėm bialoruskiej poezji de­ mokr., jego wiersze, pisane w populamej formie gawęd (tzw.

hutarki) , znajdowaly licznych

odbiorcow w kolach demokratycznie nastrojo n e j mlodziežy, a naw et podobno krąžyly wšr6d wloscian na Pinszczyžnie jako piešni ludowe. Kilka takich wierszy zachowalo się w odpisach w m aterialach sledztwa oraz we wspomnieniach kolegi ze studiow — Edwarda Pawtowicza. Po nieudanej prčbie nawiązania kontaktu z Szymonem Konarskim za pošrednictwem Kom. Lit. ks. L. Trynkowskiego (zob.), w okresie Božego Narodzenia 1837, korzystając z pomocy swego kolegi szkolnego I. Rodziewicza (zob.), a na rozmowy z Konarskim udala się do Liso delegacja mlodziežy wil. z S . i Zahorskim n a ežele. Rezultatem bylo polączenie Tbw. Demokr. z SL P oraz powzięcie przez S . decyzji pozostania na uczelni, by nadal sekretarzowac filii stow., k tčra przyjęla nazwę M loda Polska. Podejmowane przez czlonkow proby „znalezienia wsp6lnego języka z chlopam i” (m.in. w m aj. kolegi Franciszka Terleckiego) i szerzenia wšr6d n ich odezw nie daly rezultat6w. N ie udalo się tež nawiązač kontaktow ze sluchaczami Akadem ii Duchownej w W ilnie. Istnialy natom iast j akies powiązania z dzialającą w Slupsku grupką braci M am erta i A nicetego Renier6w (zob.), a takže z organizacją studentow w D orpacie, ktorym przewodzil K . Hildebrandt (zob.; to wtasnie S. skontaktowal z nim Konarskiego). S. byl autorėm statutu Tow. Demokr. pt. Zasady demokratycz-

i

Sawicz Franciszek 539 ne (tekst polski, dotąd nie opublikowany, za-

w wiçzieniu terespolskim. O d grožącej mu po-

chowal się w aktach S. w W ilnie). Ja k utrzy-

nownie služby wojsk. zdolal się wymigac, sy-

muje S. w pamiętniku, na wiese o aresztowa-

m ulując chorobę. W lazarecie dopomogl mu

niach zdąžyl on zniszczyč najbardziej kompro-

felezer, ktôrego uezyl medycyny, z wdziçczno-

m itujące papiery, w tym statut i rotę przysięgi,

šei przekazal mu „swe swiadeetwa”, zaopatrzyl

a napisal „drugą najoględniejszą”; a zatem

w ubranie i pieniądze, co umozliwilo S. dotar-

tekst zachowany w aktach to zapewne 6w wa-

cie przez Kijôw do Berdyczowa i zamieszkanie

riant sporządzony z myšlą o wejrzeniu polic. Byl

w Janyszpolu, gdzie pod nazwiskiem dr. H elle-

takže S. najprawdopodobniej autorėm Uwag

go (v. H ellhego lub Eligiego, cyrulika) zaslynąl

nad wojną moralną ludu z despotyzmem, ktö-

jako felczer-cudotw ôrca. Ubrany w chlopską

rych odpisy znajdowano podezas areszto-

sukm anę byl „nauczycielem, dobroczyncą i le-

wari w W ilnie i Warszawie. Uczestniczyl tež

karzem ludu” (G iller). N osil się caly czas z za­

S. w podjętej przez Konarskiego probie založe-

miarem przedostania się na emigraeję, jednak-

nia drukam i w maj. Koszary, a nast. bral udzial w ukryciu emisariusza, gdy zadenuncjowal go

že planu tego nie udalo mu się urzeczywistnic: zm. nagle podezas epidemii cholery i pocho-

wil. kupiec Rosenthal. Wymieniony przez

wany zostal w Ostrožku. Przed šm iercią za-

I. Rodziewicza (zob.), znalazl się S. w więzie-

przyjažnil się z Aleksandrem Grozą, ktôrem u

niu w W ilnie w majų 1838. J ak sam szczegölo-

odkryl prawdç o sobie, a takže pozostawil swôj nie ukonezony pam iętnik oraz odtworzoną na

wo opisal, byl okrutnie maltretowany przez oslawionego prezesa W il. K S księcia Trubec-

krôtko przed šmiercią w 1846: Spowiedz pokutującego — widzenie, ktôre mial w wiçzieniu

kiego, bity przezeh wlasnoręcznie i kopany, męczony glodem, pragnieniem i palkowaniem . Skompromitowany zostal S. ostateeznie

wil. 5 V III 1838, przepelnione w duchu m ickiewiezowskim mistyczną wiarą w odrodzenie

na skutek zeznari zložonych w Warszawie przez A . W aleckiego (zob.), ktöry wyjawil, ii

Polski i je j wspanialą przyszlošč, prosząc poetę o ich „rozgloszenie”. O ba te utwory wraz

to S. w 1836 przyjąt go do spisku. Jako jeden

z uzupelnieniem biografieznym spisanym ze slôw A . Grožy przekazane zostaly Eustachem u

z przywödcöw tajnej organizacji S. skazany zoštai przez sąd wojsk. w styczniu 1839 na wcielenie do Korpusu Kauk. bez prawa wyslugi, tj. bez mozliwosci awansu (wyrok odezytano 8/20 II). Z W ilna wywieziony zostal 14/26 II 1839 kibitką razem z J. Zahorskim i K . Rabczyriskim (zob.) do Stawropola; stąd drogę odbywal pieszym etapem z partią rekrutöw do Kizlaru w Dagestanie. Tutaj w Pulku Apszeronskim mial uczestniczyč w walkach z Czerkiesami. Z Kaukazu korespondowal z kolegami w W ilnie, wsrod ktörych wiele lat zachowala się pam ięč o nim i krąžyty jego wiersze. O d poez. služby n a Kaukazie nosil się z zamiarem ueieezki. W urzeczywistnieniu tych planöw dopomogl mu bogaty kupiec ormianski, ktorego dzieci uezyl. Wyruszyl w drogę przez stepy w przebraniu ordynansa; po drodze przyjąl obowiązki

poganiacza

bydla,

kierując

się

w stronę Moldawii. N a granicy zostal zatrzymany jako wloczęga i poltora roku spędzil

Iwanowskiemu,

ktôry

oglosil je

drukiem

w 1876, niem ilosiem ie okrawając i tendencyjnie przeinaczając tekst. PSB, t. XXXV (Wiktoria Sliwowska); Aleksandroviez S., Staionki bratniaj družby, Minsk 1960, s. 157-172; Barszczewska, Konarski; Bielinski, Stan nauk; Bogdanski, Pamiętnik; Bortnikow A. I., K istorii russko-polskich riewolucyonnych swiaziej w 3 0 gg. XIX u, „Slawianskij Sbomik”, wyp. 1, Woronez 1958; Djakow, Pol. przyjaciele; Giller, Historia, t. III, s. 484-485; Handelsman, Les idées françaises et la menthalité politique en Pologne au XlX-e siècle, Paris 1927, s. 207; IIwanowskiE.], Wspomnienia, t. II, s. 187-239; Janik, Dzieje; Janowski L., Sloumik, s. 381; Juèas M., Slaptos studentu draugijos Vilniaus Medicinos-chirur­ gijos Akademijoje 1832-1841 mm., Lietusvos TSR MUKSLU Akademijos Darbai, serija A 1 1958; Kaminski, Polskie zuiiązki mlodzieįy; „Kurier Wil.”, 18 IV 1839; Lebiediewa, Nowyje matienaly, s. 7-9; Limanowski, Historia demokraeji p o l; Lista wy~ gnahcôw, s. 428; Lopuszariski, Stowarzyszenie; Lowicki, Duch Akademii Wil.; Lukaszewicz, Konarski;

540 Sawiczewski Konstanty Milenkiewicz, Wspölpraca Wilna; „Mloda Polska”, t. II, nr 17 z 20 V I 1839, s. 194-201; Mochnacz R , ldiejnaja borba w Bielarussii w 3 0 - 4 0 -e gody XIX v., Minsk 1971, s. 18-51; tenže, Ot proswieszczenija; Mošcicki, Konarski, s. 74; Pawlowicz, Wspomnienia, s. 94-96, 99; Rukoptf w tiurme, „Russkij Archiv”, 1909, 1. 1, s. 50 6 ,5 22-523,534-564 (znieksztalcone ttumaczenie kancelaryjne skonfiskowanych w więzieniu rękopisow M. Lowickiego i G. Maszkowskiego); Sawicz E, Pamiętnik i spowiedz pokutujqcego, [w:] [Iwanowski E.], Wspomnienia, t. II, s. 193-239 (publikacja niešcisia, z licznymi opustkami i znieksztalceniami stylistycznymi i merytorycznymi); Serhienko H. J., Suspilno-politycznyj ruch na Ukraini pisla powstannia dekabristow 1826-1850, Kyiv 1971, s. 159; Smimow A. E, Franc Sawicz, Minsk 1961; tenže, Frantiszak Sawicz ijego papleczniki, „Polymia”, 1959, nr 10, s. 159-171; tenže, Więzi; [Kirkor Adam Honary] Sobarri, Obrazki lit., Poznafi 1874, s. 12; Stocki E., Udzial lekarzy wilehskich w spisku Konarskiego, „Wiadomosci Lekarskie”, 1962, z. 21, s. 1587; Stow. Ludu Pol.; Szpotanski, Konarszczyzna, s. 67; Valeika H., Franciškaus Sav&ias Vadovaujamos Demokratines Draugijos veikla Vilniaus Medicinos-Chirurgijos Akademijoje, Iš Vilniaus universiteto istorijos, Istorija, XXI/1, Vilnius 1981, p. 43-46; Talwirskaja Z. J., Niekotoryje woprosy obszczestwiennogo dwiienija w Litwie i Bielorussii, [w:] Riewolucyonnaja Rossija i riewolucyonnaja Polsza, Moskwa 1967, s. 9; Trzebinski S., Zarys historii Wilenskiego Instytutu Medycznego, „Ateneum Wilenskie”, 1927, z. 12, s. 21, 34-36; Wierzchowski, Z dziejöw, s. 28; Zahorski, Szymon Konarski, s. 40, 44; [Zienkowicz L.], Szymon Konarski (Usque adfinem), Paryž 1859, s. 41; Zwiqzki. BJ, rkps 4599, kart 179 (E Sawicz, Pamiętnik i Spowiedf pokutującego, z notatkami A. Grožy, częšciowo spisane jego ręką); M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; LVIA (Wilno), zesp. 378, inw. 216, vol. 73; tamže, zesp. 439, inw. 2, vol. 2, k. 581-614; tamže, KŠ, 33-41, zesp. 1269, inw. 1, vol. 1-27 (ak­ ta KS dotyczące tajnych związk6w w 1. 1833-1841); RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 44v-45; RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 20v. S aw icz N o rb e rt, ur. ok. 1828 (1857 — 291.), s. Jözefa, szlachcic. Student Akad. M e d .-C h i­ rurg. w Petersb. Aresztowany w 1849 za powiązania z M . Bokim (zob.) i jn in s k ą filią Związku Bratniego Mlodziežy Lit. O bw iniono

przez Mikolaja I konfirmacji I. Paskiewicza zostal oddany w soldaty bez utraty praw stanu do Kor­ pusu O renb.; služyl w 5 . O renb. Batalionie Liniowym w Orsku; 8 IV 1854 awansowal na podoficera

(unteroficera), a w lipcu tr. przenie-

siono go do Korpusu Kauk., gdzie m ial brata, lekarza wojsk. (Staniszewski). Služyl w Apszeronskim Pulku Piechoty. 4 X 1857 „za nienaganną službę” awansowal n a chorąžego (pra-

porszczika). Djakow, Dięjatieli; tenže, Polsko-russko-ukr. kruįok, s. 232-233; Sapargalijew, Djakow, Polacy; Fajnhauz, Ruch; Lista wygnancow, s. 428; Smimow, Więzi; Staniszewski, Pamiętniki (jako brat Franciszka S.). GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 159v, 160v, 161v; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 483v-484, 520-520v, 521, 527, 623; RPB, zesp. 629, vol. 189, k. 8v-9. Saw icze w sk i Ig n a c y (ur. 18 0 1 ), s. Jozefą Tbmasza (1 7 6 2 -1 8 2 5 ), prof. farm acji i toksykologii Uniw. K rak., i A nieli z Goryskich, brat Konstantego (zob.). Byl uczestnikiem powst. listop., walczyl na Litwie w korpusie A n toniego Gielguda. D ostal się do niewoli, zostal wcielony do wojska i wyslany na Kaukaz. Služyl w armii ros. w Tyflisie. W r6cil do kraju w 1861 i zamieszkal w Slawkowie kolo Olkusza. PSB, t. XXXV biogram J. T Sawiczewskiego (Zdzislaw Kosiek). S aw icze w sk i K o n sta n ty

(1 8 1 0 -1 8 7 0 ), ur.

23 X 1819 (wedlug m etryki ur.) w Krakowie (w literaturze podawany je st 1810 r. bez daty dziennej), najmlodszy s. Jozefą Tomasza i A nieli z Garyckich, brat Ignacego (zob.). N auki pobieral w Liceum šw. Barbary w Krakowie, nast. studiowal w 1. 1 8 3 3 -1 8 3 7 matem atykę na wydz. filozoficznym Uniw. Krak. W 2. pol. 1836 byl czl. ošw iatow o-literackiego kola studenckiego, utworzonego z inicjatywy Zboru Gl6wnego SL P grupującego się wok6l G . Ehrenberga (zob.). W czenvcu 1837 przyjęty zostal do SL P przez A . W ęžyka (zob.) i nadal dzialal w šrodowisku akadem ickim. Jesienią tr. przystąpil do bardziej radykalnej

go o zamiar wzięcia udzialu w planowanym powst.

PKN Ę przygotowującej powst. zbrojne. O bral

na Bialorusi. N a mocy zatwierdzonej 14 X II tr.

pseud. „B 6j” i uczyl się wladač bronią, a nawet

Sawiczuk Teodor 541 przechowywal u siebie kilka karabinów. Z ra­

we wsi Szembielik w pow. wierchnieudyiiskim

nnerila tej organizacji spiskowej przyjechal do

miai dwie fabryezki: mydlami? i olejam i? (po-

Warszawy w listopadzie tr. i uzyskat aplikantu-

dobno wynalazl „maszyn? do m ielenia orze-

r? w K R PiS. Nawi^zal tu kontakt z „swi?tokrzyzcami” i w warsz. filii SLP pelnil funke j?

prowadzil tež „handel herbatą” sprowadza-

chów cedrowych” do wyrobu oleju ); nadal

„stróza post?pu narodowego” oraz soltysa. Zaj-

ną z C h in; byl te i wspólwtalcicielem kopal­

mowal si? kolportowaniem „zakazanej litera-

ni zlotą. Slynąl równiez „najbardziej artystyez-

tury”, w tym dziel Adam a Mickiewicza oraz

ną grą na fortepianie”, dawal nawet koncerty

druków T D R Usilowal, bez rezultatów, pro-

w K iachcie. N a mocy manifestu koronacyjne-

pagowac idee PKNR Aresztowany zostal 2 X 1838, wi?ziony w Cytadeli warsz. (10 V III

go 1856 uzyskal zgod? na powrót do kraju, o czym poinformowala prasa Król. Poi. („Gaz.

i 3 X skladal „wlasnor?czne” zeznania). N a

Rząd. Król. Pol.”, 1857, nr 156; „Gaz. Co-

wniosek K S z 5/17 X tr., zatwierdzony 1/13 X I

dzienna”, 1857, nr 187); wyjechal z Syb.

tr. przez namiestnika, oddano go pod s^d

w 1858, lecz wracal tarn parokrotnie celem doglądania swych interesów (uchodzit za czlo-

wojsk. i wyrokiem konfirmowanym przez ci?zkich robot w kopalniach, a nast. osiedle-

wieka zamožnego). O d 1861 mieszkal w Warszawie i Krakowie; po powst. styezn. nie mògi

nie na Syb. Wyrok ogloszono w prasie Król. Pol. („Gaz. Rz^d. Król. Pol.”, 1839, nr 40;

juž przedsi?brac podrózy na Syb., gdyž podejrzewano go o kontakty z zeslancami. Kopal-

1840, nr 83 i in). D o Irkucka przybyl 7 1 1840 i wkrótce wyslany zostal za Bajkal do Zakla-

nia zlotą podupadla i przeszla w r?ce ros. Zm.

dów Nerczynskich.

pracowal

w Krakowie nabozenstwo žalobne w košeiele

w kopalni Duczarskiej, jednakze w lipeu tr.,

Najšwi?tszej M arii Panny, a w „Czasie” ukazal

z okazji zaslubin nast?pcy tronu, znalazl si?

si? nekrolog (1870, nr 170).

wsród obj?tych utaskawieniem: przeniesiono

PSB, t. XXXV (Dora Kacnelson); Przewodnik; Bielokrys M. A. Diejatielnost ' w Zabajkalje K. Sawiczewskogo, s. 71-82; Giller, Opisanie, t. I, s. 266; t. II, s. 92, 261-262; t. III, s. 201-202, 221; Kuczynski, Syberia; Küchelbecker W K., Izbrannyje proizuiiedienija, t. I-II, Moskwa-Leningrad 1967; Usta wy~ gnanców, s. 428; „Litieratumoje Nasledstwo”, t. LIX, Moskwa 1954; [Maszkowski], Kronika syb., s. 386; Rucinski, Konarszczyk, s. 84-85; Nierczinskaja ka­ torga, s. 63-64; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.-, Stow. Ludu Poi; Trojanowiczowa, Syb. romantyków. BN, rkps III 6555, k. 51 v; tamže rkps akc. 8759, k. 52; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 18, poszyt 482, k. 1-9; tamže, pudlo 19, poszyt 558, k. 141-142; tamže, pudlo 31, poszyt 25, k. 1-6; tamže, pudlo 33, poszyt 147, k. 197v-198; tamže, poszyt 173, k. 1-3; tamže, poszyt 174, k. 1-2.

1. Paskiewicza 18 V 1839 skazany zostal na 5 1.

Pocz^tkowo

go na osiedlenie do wsi Nizniekluczewskoje, nast. przebywal we wsi Barszczowka (gm. uspienska, okr. nerczynski), w 1841 zas przenie­ siono go do gm. argunskiej, gdzie w 1845 przypisany zostal do stanu wloscianskiego. N a zeslaniu w 1. 1 8 4 0 -1 8 4 2 zawarl przyjazn z poetq-dekabrystq W ilhelm em Küchelbeckerem , który z entuzjazmem pisal o S. w swym dzienniku oraz w swoich utworach poetyckich. W 1846 uzyskal zgod? na przeniesienie w okolice

twierdzy kudarinskiej w tymze okr.

W 1847 obj%l posad? u kupea Iwana Spieszylowa, w zwi^zku z czym zezwolono mu na wyjazdy z m iejsca osiedlenia do Kiachty. Figurowal w Ksi?dze Adresowej

Kom. O pieki.

W 1850 S. otrzymal zgod? na wpisanie do

24 V II 1870 w Warszawie. 27 V II odbylo si?

S a w icz u k T e o d o r zob. Siejczu k T eod or

2. Gildii Kupieckiej i odt^d prowadzil dzialalnosc handlowq na wlasn^ r?k?. „Zyskal tak

S aw in sk i Jó zef, uezestnik powst. listop., szlach-

dalece wzi?tosc u kupców, ze zasi?gali rad jego,

cic niewylegitymowany, wcielony d o Korpusu

przeto calym handlem Rossyi z Chinam i kie-

Syb., služyl w 5. Kozackim Pulku Liniowym;

rowat; posiadal st^d kredyt i przyszedt do znacznej fortuny” (Maszkowski). Pod K iachtq

w 1833 aresztowany w związku z tzw. spiskiem omskim. N a mocy orzeczenia Glównego Au-

542 Serafinowicz Wincenty dytoriatu z 4 I 1837 zostal zaliczony do V III

„z braku dowodów” i oddany pod dozór polic.

kategorii („podejrzanych o udzial i wiedzę

„tak dlugo jak wladza rządowa potrzebę tego

o spisku”) i z braku dowodów uniewinniony.

uzna”. W yrok ogloszono 18 V I tr. W pazdzier-

Próby.

niku tr. wyszedl z więzienia, zamieszkal u žony na Lesznie. Uczestniczyl w powst. listop. jako

S c e g ie n n y D o m i n i k , K a r o l i P io t r

zob.

Sciegien ny D o m in ik , K a ro l i P io tr

m jr 2. Pulku Liniowego W P dostal się do niewoli, byl więziony w Kotelniczu w gub. wiackiej i nast. zostal wyslany do Tòbolska.

S c h e n la n d A lek san d er zob. Szenland A le k sander S c h m id t J a n K a r o l zob. Szm idt Ja n K aro l S c h r ö d e r (v. S ch re d e r, S z re d er) Ja k u b (ok. 1781 — ok. 1842) (1 8 1 9 — 38 1 .), s.spolszczonego kolonisty niem ., stanu miejskiego, z wyznania kalwin, roderti z Wilkowyszek w pow.

W ym ieniano jego nazwisko w toku sledztwa w sprawie tzw. spisku omskiego, jednakže bez podstaw. W Tbbolsku z S. spotkala się E. Felinska

(zob.)

w przeježdzie do Berezowa

w kwietniu 1839 i do Saratowa w lipcu 1841, w chwili gdy nadeszlo dlan ulaskawienie i zbieral się do Warszawy, gdzie zostawil „žonę-staruszkę, która ciągle do niego pisywala” (Felift-

mariampolskim. Studiowal prawo w Królewcu.

ska). Byl juž wtedy cięžko chory na „wodną

Za czasów pruskich urzędowal w sądownic-

puchlinę”. O jego powrocie w 1841 do do­

twie jako referendarz i asesor. Za Księstwa Warsz. byl patronem przy trybunale lomžyn-

mu wspominal tež I. Orpiszewski w lišcie do G . Zielinskiego (zob.)

skim, gdzie występowal „energicznie” (Askenazy) w obronie wlošcian. W 1809 zaciągnąl

Askenazy, Lukasinski; Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Dylągowa, Tow. Patriot.; Felinska, Wspomnienia, 1.1, s. 35; t. II, s. 63-64; Hass, Sekta; Librowicz, Polacy w Syberji, s. 147; Lista wygnanców, s. 433; Malachowski-Lempicki, Wykaz polskich lóz, s. 317; Nagajew, Omskoje dielo; Próby; Wolicki, Wspomnienia, s. 72; portret z czasów zeslania: Liszewska, Plapis, Portrety osobistosci, s. 193. AGAD, KRSWiD, rkps 404, t. IV s. 8 6 4 -865,872 (stan služby S.); BZ, rkps 724, Listy I. Orpiszewskiego (list 14); zob. Aneksy: Poczet skazanców i Spis męczenruhku.

się do wojska w 13. Pulku Piechoty, odbyl kampanię 1812, oblęženie Zamošcia (1813), dostal się do niewoli; w 1815 wstąpil do 4- Pul­ ku Piechoty Król. Pol., jednakže w koncu tr. wziąl dymisję na wlasne žądanie, powracając do swego zawodu. Osiadl początkowo w to m žy, nast. w Warszawie jako adwokat przy Sądzie Apelacyjnym. M ason, czl. ložy ,)Vblnosc O dzyskana” (1 8 1 1 ); zasiadal w prowincjonalnej ložy „Braci Zjednoczonych pod Gwiazdą W schodnią”, gdzie w kwietniu 1819 dostąpil inicjacji II stopnia z rąk Tobiasza M ackrotta [sic]. Byl jednym z zalozycieli Wolnomular-

S c h ü tz A d o lf zob. Szyc A d o lf S c h ü tz J o a c h im zob. Szyc Jo a c h im

stwa N arod., które powolano do žycia 3 V

S e n ic k i Ja n , zeslany n a Syb.

1819 w jego warsz. mieszkaniu; tamže odbywa-

Usta wygnanców, s. 428. M. Wojska Poi., Papiery A. Kręckiego.

ly się pierwsze narady. Uczestniczyl tež w zebraniu zaiozycielskim Tow. Patriot. 1 V 1821 na Bielanach. Przyjąl don Sznaydera, który

S e ra fin o w ic z W in c e n ty , ur. ok. 1834, ,,wlo-

przyczynil się do odkrycia ich dzialan. Areszto-

šcianin z Litwy, wzięty do wojska, byl budni-

wany, w sledztwie okazal nadm iem ą gadatli-

kiem w Moskwie, gdzie za rozmowę nieprzy-

wošč (16 III 1824 zložyl obciąžające zeznania

chylną carowi kilka tysiący kijów otrzymal i ze-

w indagacji gen. Blumera) i przyczynil się do

slany do kopalni” (Giller). W spisie rzymskokat.

zguby W. tukasinskiego (zob.). Postawiony

par. nerczynskiej za 1856 fìguruje W. R ., 1 .3 2 ,

przed sądem wojsk., w czerwcu 1824 uznany

zamieszkaly przy szachteminskiej kopalni zlotą.

zostal ostatecznie za niewinnego zbrodni stanu

Serednicka Teofilą 543 Lista wygnancöw, s. 428. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 26, vol. 1045, k. 6v. S e re d n ic k a T e o filą , „za sprawę Kbnarskiego wygnana do carstwa; wröcona w 1840” (Giller). Giller, Historia, t. III, s. 484; Lista wygnancöw, s. 428. S e r e d n ic k i A n d rz e j, „za sprawę Konarskiego wygnany do R osji” (G iller). Sp o tkalago w S a ratowie w sierpniu 1841 E. Felinska (zob.) i byla swiadkiem ulaskawienia S. w lipcu 1842 („Jest on — pisala — ojcem doroslych synöw i przez wzgląd na wiek podeszly stracil byl nadzieję powrotu do kraju”) . Ulaskawienie otrzymal razem ze starym Chaborskim, ktöry byl

N a mocy konfirmacji wil. gen.-gubematora wojen. księcia Nikolaja Dolgorukowa z 14 X I tr. zostal wcielony do Korpusu Kauk. z utratą praw stanu. „Przywi6zl ze sobą do Kusar” jedną skrzynię ksiąžek nauk., a w niej dziela odnoszące się do Kaukazu, ktore „po wyježdzie zacnej pamięci Senvinskiego na egzamin oficerski do Moskwy, przeszly na wlasnošč ogolną” (Gralewski). Gralewski, Kaukaz, s. 521; Sidorowicz-Czemiewska. RPB, zesp. 629, vol. 185, k. lv-2; tamže, vol. 188, k. 2v. S e w k o (u Siew ko) Szym on, wlošaanin z pow. i gub. grodzienskiej, z maj. księžny Czetwertyiiskiej. Uczestnik powst. listop., walczyl pod Szawlami i in., nast. zbiegl do Kr6l. Pol., gdzie takže uczestniczyl w potyczkach. Wraz z W P przeszedl

w Saratowie na zeslaniu z c. K ają (zob.). Wszyscy opušcili Saratow 6 V III 1842. Przed

do Prus, jednakže wr6cil potajem nie, zostal

odjazdem ks. Szczyt (zob.) „mial mszę na intencję odježdžających”.

cyzji Grodzienskiej Komisji Gub. z 1 2 IV 1833,

schwytany i wyslany do Grodna. N a mocy dezatwierdzonej przez gen.-gu bem atora 3 1 V tr.,

Felinska, Wspomnienia, t. II, s. 113,119,123,219-221; Giller, Historia, t. III, s. 484; Lista wygnancöw, s. 428.

wcielono go do Korpusu Kauk.; d. 9 V I tr.

S e r e d n ic k i E u sta c h y , s. Tadeusza, ur. 1813

NGAB (Grodno), zesp. 4, inw. 1, vol. 191, k. 187.

lub 1814, szlachcic z gub. kijow. Uczestnik powst. listop. O d 1834 kancelista w Podolskiej Izbie Cyw. W 1838 aresztowany za przynaležnošč do SL P W 1839 wcielony do Korpusu O renb. Sluzyl kolejno w 9., 10. i 2. O renb. Batalionie Liniowym (w Bogoslawsku, Ufie i O ren b.). W 1848 awansowal na chorąžego. W listopadzie 1856 otrzymal dymisję z wojska, a w lipcu 1857 zgodę na powröt do kraju. Bobrowski, Pamiętnik; Djakow, Diejatieli; Lista wygnancöw, s. 428; [Maszkowski], Kronika syb., s. 394; Piotrowski, Pamiętniki, t. III, s. 6 (mylnie jako odbywającego karę na katordze nerczynskiej); Starorypinski, Wspomnienia. GARF, zesp. 1 0 9 ,1 eksp., 1839, vol. 33. S e m ia k S ta n isla w , s. Jakuba, po powst. li­ stop. wcielony w 1833 do Korpusu O renb. Pröby.

wyruszyl w drogę na Kaukaz.

S ę c z k o w sk i D o m in ik , s. Jozefą, „z wolnych ludzi” z K rol. Pol. N a mocy konfirm acji, zatwierdzonej 17 V 1852 przez M ikolaja I, zostal skazany n a karę chlosty (5 0 0 kijow) i wcielony do Korpusu Syb. za „dwukrotne, samowolne opuszczenie m iejsca zamieszkania i wielokrotne potajem ne przekraczanie granicy oraz bytnošč w G alicji w zamiarze wstąpienia do wojsk buntowniczych”. Službę odbywal w 2. Syb. B atalionie Liniowym w Akm olihsku; 11 X 1857 uzyskal Najw. zgodę n a dymisję z wojska i powr6t do kraju, ježeli nam iestnik Krol. Pol. nie zglosi sprzeciwu. Przewodnik; Polacy w Kazachstanie. GARE zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 109, 170-173; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 374v, 571. Siatkow ski W in cen ty, odbywal službę w Kor-

S e rw in s k i A u g u sty n , ur. ok. 1801 (1833 —

pusie O renb.; Rząd Gub. Lub. otrzymal inf.

3 2 1 .), szlachcic, b. urzędnik Akad. W il., sekre-

o jego powrocie do kraju n a mocy manifestu

tarz gub., aresztowany w 1833 za kontakty

koronacyjnego z 1856.

z Marcelim Szymanskim, więziony w Grodnie.

APL, RGL Taj., rkps 139, k. 303.

544 Siejczuk (v. Sajczuk) Teodor S ie k i Ig n acy , ur. ok. 1812 (1836 — 24 1.),

S ie c in s k i K o n sta n ty , ur. ok. 1823 (1863 —

ppor. wojsk ros. Za falszywy donos na chorąže-

401.) we wsi Kobylnicy w Plockiem, s. wlasciciela

go Szyblowskiego, radeę i egzekutora W il.

wsi Kobylin, szlachcic. W 1. 1 8 3 7 -1 8 4 1 uczyl

Rządu G ub., oraz ucieczkę z Wilkomierza,

się w warsz. gimn. na Lesznie, nast. w warsz.

ukrywanie się u brata w Niczynie, skazany zo-

Gim n. Realnym. Aresztowano go w związku ze

stal na cięžkie roboty w kopalniach. 8 III 1836

sprawą T. W em era (zob.) i wspöltowarzyszy.

przybyl do Irkucka i wyslany zostal za Bajkal

N a wniosek K S z 14/26 V I 1844, zatwierdzony przez nam iestnika 23 V I/5 V II tr., zostal wcie­

do Zakladow Nerczynskich. Nowinski, Polacy na Syb. Wsch. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 11, poszyt 282, k. 25-26.

lony do wojska bez utraty praw stanu. Podobno wyslano go na Kaukaz. N a pocz. 1. szeščdziesiątych služyl w Polockim Pulku Piechoty w stopniu por.; byl prawdopodobnie czl. tajnej

S id o rk ie w icz S te fa n , ur. ok. 1795 (1833 — 3 8 1 .), wloscianin z pow. slonimskiego, poddany Jan a Wollowicza. W 1833 wstąpil do oddzialu partyzanckiego M ichala Wollowicza i namowil do tegož A . ta p k ę (zob.). Areszto-

organizaeji oficerow I Arm ii. W 1863 formowal oddzial „między drobną szlachtą ciechanowską”. Byl mjr. w sztabie Zygmunta Padlewskiego; aresztowano go razem z nim 21 IV

wany w majų tr., więziony w Grodnie. N a mo-

1863 pod Božyminem i więziono w M odlinie. Skazany zostal w Plockim Oddziale W ojsk. na

cy konfirmaeji wil. gen.-gubem atora wojen. księcia N ikolaja Dolgorukowa z 25 V II 1833,

101. cięžkich robot na Syb. Wyrok zostal konfirmowany przez nam iestnika Kr6l. Pol.; wyru-

skazany zostal na karę chlosty (1,5 tys. rozeg) i wcielony do Korpusu Syb.

szyl z Warszawy na Syb. 1 9 IX 1863.

Proby; Sidorowicz-Czemiewska. RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 13. S id o ro w icz W in c e n ty , pedel (wozny) Uniw. W il., por. w stanie spoczynku, weteran wojny 1812. Powiadomil nauczyciela prawa i historii w gimn. w Krožach, W incentego Hurczyna, o wyznaczeniu K Š pod przewodnictwem Leona Bajkowa i terminie je j przyjazdu do Kroz (8 X I I 1823) w sprawie sledztwa dotyczącego tajnego związku Czam ych Braci. Czyn ten zakwalifikowany zostal jako „zdrada” i S. w 1824 zostal skazany przez sąd wojsk. na rozstrzelanie; w jego sprawie interweniowal ksiąžę Adam Jerzy Czartoryski jako kurator W il. Okręgu N auk.; w. ks. Konstanty karę šmierci zamienil na 2 1. więzienia w twierdzy w Bobrujsku. Wyrok zatwierdzil Aleksander I. Borowczyk, Rekonstrukcja; Brensztejn, „Bracia Czam i”; Czartoryski, Twardowski, Korespondencja, s. 395-401,405-409; Jewsiewicki, Batyr; Kraushar, Z tajnego archiwum; Mošcicki, Wilno i Warszawa. LVIA (Wilno), zesp. 378, inw. 31, vol. 894; RGIA (Petersb.), zesp. 733, inw. 62, vol. 712, k. 1-2.

Przewodnik; Karbowski, Padlewski, s. 380-381; Lista wygnancöw, s. 428; Ogorodnikow, Dziennik iuięznia; Przyborowski, Dzieje, t. II, s. 212; Rew. konspiraeja. AGAD, ZGP t. III/ 227; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; RGIA, zesp. 1018, inw. 10, vol. 11, k. 6v; zob. Karateka uczestniköw powst. styczn. Eligiusza Kozlowskiego (IH PAN) i Kartoteka zeslaficöw pol. XIX w. S ie jc z u k (u S a jc z u k ) T eo d o r, ur. ok. 1813 lub 1811 (1833 — 20 1., 1856 — 45 1.), wlo­ scianin z bialoruskiej wsi Ostrow, naležącej do Sapiehow; pozyskany przez M ichala W ollowi­ cza do jego oddzialu partyzanckiego w 1833. Bral udzial 2 6 IV /8 V tr. w probie zatrzymania poezty idącej z Brzešcia przez Slonim do W il­ na. Schwytany podezas oblawy, zostal odeslany do więzienia w Grodnie. W yrokiem sądu wojsk. z 9/21 V I tr. skazano go „na lamanie kolem ”; wyrok zlagodzony na wniosek kom en­ dantą m. Grodna gen. Kozlowa 13/25 V I tr. konfirmowal gen. M ichail Murawjow: wymierzono S . karę chlosty (15 batogow) i zeslano na cięžkie roboty w kopalniach na Syb.; d. 21 IX 1834 przybyl do Troickiej Warzelni Soli; 22 X I I 1835 wyslano go do Irkucka. W lutym 1836 przybyl na katorgę nerezynską. Karę

Sielecki Franciszek 545 odbywai w Szylce. Wedlug spisu rzymskokat. par. nerczynskiej za 1856 przebywal nadal tam ­ že. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki jako „Sawiczuk Teodor w Nerczynsku”. W 1859, na mocy manifestu koronacyjnego z 1856, otrzymal zgodę na powrot do Grodna. Giller, Historia, t. III, s. 363; tenže, Opisanie, t. I, s. 152, 208-209; Janik, Dzieje-, Lista wygnancöw, s. 427; Prdby; Sidorowicz- Czerniewska. BN, rkps III 6555, k. 5 Iv; tamže, rkps akc. 8759, k. 53; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, k. 11; tamže, poszyt 282, k. 92-93; tamže, pudlo 11, poszyt 282, k. 23; NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 26, vol. 1045, k. 4.

Lista wygnahcow, s. 428. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego. S ie m ią tk o w s k i Tom asz, szlachcic. W 1854 wcielony do wojska za „ucieczkę za granicę”. W grudniu 1857 služyl w lejbgwardii Borodinskiego Pulku Piechoty. W 1858 uzyskal Najw. zgodę na dymisję z wojska i powr6t do kraju, j eželi wladze miejscowe nie wyražą sprzeciwu. Byč može chodzi o syna gen. brygady Tomasza Jan a Siemiątkowskiego (1 7 8 6 -1 8 3 0 )? GARE zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 208. S i e n i c k i (m y ln ie : S i n i c k i , S ie m in s k i) K o n s ta n ty Jo z e f M ik o la j, ur. ok. 1821 we

S ie le c k i F ra n c isz e k , z Wolynia, szlachcic

wsi Osiny w pow. stopnickim, s. W incentego,

niewylegitymowany, uczestnik powst. listop.

szlachcic niewylegitymowany. Rodzice jego

D ostal się do niewoli „z bronią w ręku” w 1831

nie posiadali maj. nieruchom ego ani kapitalu.

i na mocy konfirmacji wodza naczelnego I Ar-

W 1840 ukohczyl gimn. w K ielcach, od 1842

mii z 3 0 I 1832, zatwierdzonej 11 II tr. przez M ikolaja I, zostal wcielony do Korpusu O renb.

byl na Kursach Prawnych w Warszawie, nast. zostal aplikantem sądowym. Aresztowano go

z utratą praw stanu i konfiskatą maj.

za udzial w tajnym związku kierowanym przez

Lista wygnancöw, s. 428. RGIA, zesp. 1343, inw. 56, vol. 564, k. 86.

G . Gzowskiego, A . Grossa (zob.) i in. z tzw.

S ie m a sz k o W in c e n ty , z W ilna, szlachcic, term inator kowalski. Aktywny dzialacz Związku Bratniego Mlodziežy Lit. Aresztowany w 1849, więziony w W ilnie. N a mocy konfirm acji gubernatora wil. Fiodorą Mirkowicza, zatwierdzonej przez wodza naczelnego I Armii i M ikolaja I, 20 V II 1850 zostal skazany na 10 1. cięžkich robot w twierdzach. Karę odbywal w U s t ' Kamienogorsku. W rocil do kraju w 1857 na podstawie manifestu koronacyjnego z 1856. W 1863 zostal ponownie wyslany n a osiedlenie do gub. tobolskiej. O ženil się z Sybiraczką. Fajnhauz, Ruch; Giller, Historia, t. II, s. 264; Janik, Dzieje; Lista wygnancöw, s. 428. BN, rkps III6555, k. 53; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 962, k. 1-3. S ie m ia n o w s k i E u ze b i, „pulkownik, za wojnę 1812 przeciw Moskwie poslany do Tambowa” (G iller).

Związku N arodu Pol. W niosku K Š z 2/14 X II 1843: wcielič do wojska bez utraty praw stanu, nam iestnik nie zatwierdzil, polecając 15/27 III 1844 oddač go pod sąd wojsk. N a mocy kon­ firm acji wodza naczelnego Arm ii Czynnej z 3 X 1844 zostal wcielony do wojska z utratą praw stanu. Latem 1844 szedl pieszo z M . G ralewskim n a Kaukaz; 12 X I tr. rozpocząl službę w Korpusie Kauk., początkowo w 15., nast. w 12. Batalionie Liniowym; 25 II 1846 „za zaslugi bojowe w walce z goralami” awansowal na podoficera (unteroficera), 1 7 I I 1853 — chorąžego

(praporszczika) .

W

1857 služyl

w Kabardynskim Pulku Piechoty; 2 V III 1858 uzyskal Najw. zgodę, by kary nie traktowač jako przeszkody przy awansach i nagrodach. Przewodnik; Gralewski, Kaukaz, s. 5, 525 (jako Siecinski); Lista wygnaric6w, s. 428 (jako Sieminski). GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 148,260,262-263; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 460- 460v. S ie n k ie w ic z A d am , ur. ok. 1815 (1833 — 18 1.), s. Wincentego, wlošcianin z Wilenszczy-

546 Sierakowski Zygmunt Erazm GasparJózef zny. Uczestnik powst. listop., dostal się do niewoli

w 1857 — na mocy manifestu koronacyjnego

z bronią w ręku. N a mocy konfìrmacji wodza

1856 — na powrót do gub. grodzienskiej. Wy-

naczelnego Armii Czynnej skazany zostal na

jech al z Irkucka 16 V 1858 i osiadl w klaszto-

karę chlosty (20 batogów), piętnowanie i cięž-

rze dominikanów Polawien w pow. wilkomir-

kie roboty w zaktadach. Przybyl do Irkucka

skim. Przywrócono mu godnošč duchowną.

29 IV 1834, zostal wyslany do gorzelni ilgin-

O d 1865 przebywal w Rosieniach.

skiej, skąd zbiegl 25 V I 1835. Schw ytano go

Giller, Historia, t. Ili, s. 364; tenie, Z wygnania, t. II, s. 53-54; Janik, Dzieje, s. 122; Lista wygnanców, s. 428; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Próby; Sidorowicz-Czemiewska. BN, rkps III 6555, k. 51v; B. Ossol., rkps 14465, k. 908; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 225, k. 50; tamie, pudlo 19, poszyt 558, k. 143-144; tamze, pudlo 33, poszyt 147, k. 98v-99; tamie, pudlo 35, poszyt 15, k. 47-48; tamze, zesp. 297, inw. 1, voi. 11, k. 52; RPB, zesp. 629, voi. 185, k. 18v-19.

i w styczniu 1836 wyslano początkowo do go­ rzelni w Aleksandrowsku, a nast. za Bajkal do Zakladów Nerczynsldch. Wrócil do kraju w 1859 na mocy manifestu koronacyjnego 1856. Lista wygnanców, s. 428. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 15, 43, 84; tamže, pudlo 11, poszyt 282, k. 3; RGIA, zesp. 1286, inw. 17, voi. 305, k. 247. S ie n k ie w ic z J a n (1799 — po 1865), szlachcic z Grodzienszczyzny, ks. dominikanin, kaznodzieja klasztoru oo. dominikanów w G rodnie. W 1833 zostal aresztowany za kontakty z emisariuszem M arcelim Szymanskim, któremu dal schronienie i pomagai spotykač się z innymi „przestępcami”. N a mocy konfìrma­ cji wil. gen.-gubem atora wojen. księcia Nikolaja Dolgorukowa, zatwierdzonej 18 X I tr. przez M ikolaja I, zostal zeslany na osiedlenie na Syb. z pozbawieniem šwięcen przez ówczesnego bp. wil. Andrzeja Klągiewicza (zob.) i praw stanu. Przybyl do Irkucka 27 V II 1835 „w partii między zloczyncami” i zostal wyslany do gm. karapczanskiej w okr. kirenskim na Syb. Otrzymal 15 dziesięcin ziemi, k tčrą zamierzal uprawiac, oraz zasilek 57 rb. 14 i 1/2 kop. sr. rocznie. Ks. Dezyderiusz H aciski zanotowal, ii S. „kaznodzieja klasztoru X X Dom i­ nikanów w Grodnie, urodzony okolo 1799, wyšwięcony na kaplana okolo 1823 [...] osądzony na posielenie do Syberii, pozbawiając go wszelkich praw stanu kaplanskiego. N a tej zasadzie biskup wilenski x. Klągiewicz (zob.) zdegradowal go publicznie w W ilnie w 1834. Pozbawiony wszelkich praw cywilnych i duchow nych, przybyl w partii zloczynców do W schodniej Syberii w 1835 i mieszka dotąd jako posieleniec we wsi o kilkaset wiorst od Irkucka”. W 1842 za Najw. zgodą zostal przeniesiony na „swobodne zamieszkanie”, a nast.

S ie r a k o w s k i Z y g m u n t E ra z m G a sp a r J ó z e f (1 8 2 7 -1 8 6 3 ), ur. 19 V w Lisewie w pow. luckim , s. Ignacego, dzierzawcy, poleglego w powst. listop., i Fortunaty z M orawskich; ukonczyl gimn. w Zytomierzu, utrzymywany kosztem kuratora, Wladyslawa Podhorodenskiego. W ciągu 2 1. byl korepetytorem w ziemianskim domu Aleksandra Piotrowskiego. W 1845 wstąpil na wydz. mat. Uniw. Petersb. (pózniej na wydz. „nauk kam eralnych”). Stanąl na czele studenckiego, tajnego kólka patriot.-dem okr., związanego ze Związkiem M lodzieiy Poi. w W ilnie. W akacje 1846 spędzil na wsi pod W ilnem , w 1847 na Wolyniu; tu i tam programowo „chodzil w lud” Ut. i ukrainski, starając się z nim obcow ac. W 1847 w Zyto­ mierzu spotkal się z H ipolitem Skimborowiczem i przez niego nawiązal kontakt z literatami warsz. W koncu m arca 1848 wziąl z uczelni 4-tygod niow y urlop do gub. chersonskìej, rzekom o w rodzinnych sprawach spadkowych; d. 2 1 IV tr. zostal aresztowany w Poczajowie, pod zarzutem zamiaru przekroczenia pobliskiej granicy galicyjskiej (byc m oie w celu nawiązania kontaktu z tamtejszymi spiskami). Sledztwo prowadzone w III Oddziale uznalo go za podejrzanego o ten przestępczy zamiar. Decyzją cesarską S. wcielony zostal jako szeregowiec (z zachowaniem praw stanu) do Kor­ pusu O renb. J už 2 0 V wyprawiony zostal z Pe-

Sierakowski Zygmunt Erazm GasparJózef 547 tersb. pod konwojem žandarma. Początkowo

O bjęlo ono w ciągu 4 1. paruset oficerow. Po

službę odbywal w forcie Nowopietrowsk nad

ukonczeniu Akadem ii, w randze kapitana,

Morzem Kaspijskim, od wrzešnia 1849 w Ural-

przydzielony zostal do M inisterstwa Wojny,

sku, od paždziemika 1850 w O renb. Usilnie,

podjąl tam intensywne starania o zniesie-

lecz bezskutecznie zabiegat o zlagodzenie wa-

nie kar cielesnych w carskiej armii. W

runkow služby, powotując się na swą wzorową

1860—1862 wiele podr6žowal za granicę, gdzie

1.

postawę. W O renb. pozyskal sobie licznych

nawiązal kontakty zardwno z politykami euro-

przyjacičl wšrod rodakow-zeslanc6w. W Księdze

pejskimi jak i z reprezentantam i rčžnych grup

Adresowej Kom. O pieki figurowat z adnotacją:

konspiracyjnych. W 1861 otrzymal O rder šw.

,№tyslany do Now o-Petrow skiej fortecy na

A nny III klasy; d. 3 0 V II/1 1 V III 1862 w K iej-

Mangiszluku [sic] na wschodnim brzegu M o-

danach wziąl šlub z A polonią Dalewską, sio-

rza Kaspijskiego («Pelen žycia i cnoty, mtody,

strą

lat 22 mający», z listu W ęgrz[ynowskiego]).

wczešniej. Wraz z zoną w sierpniu zatrzymal się

M atka jego M čraska z domu byla na opiece

w Warszawie; czlonkom Kom. Centralnego Narod. obiecač mial juž wtedy (wedlug swia-

u W Urbanowskiej w Kisielach, a ojciec zginąt pod M ajdankiem w roku 1831. Syn Zyg-

spiskowcow, poznaną w W ilnie

rok

m unt byl na opiece u pana W ladyslawa

dectwa zony), ze obejm ie w powst. dowodztwo na Litwie, nalegal jednak na odroczenie term i­

Podhorodyftskiego, bylego sędziego sądu su-

nu wybuchu. Jego dotychczasowa dzialalnošč

m iennego žytomierskiego; adresowač do niego

spowodowala niesprecyzowane początkowo

w Zytomierz. D o Sierakowskiego pisač i adresowač do kom endantą fortecy N ow o-Petrowskiej na Mangiszluku”. Korespondowal

w Petersb. zameldowal się po powrocie 24 X II

podejrzenia wladz ros. W Ministerstwie Wojny

z R . Sobanską (zob.), ktdrej nast. osobišcie

1862. Blisko 3 mies. jeszcze, mimo wybuchu powst. w K r6l., trwal S. w podwdjnej roli.

wyrazil wdzięcznošč za pomoc dla zeslanc6w. Navviązal kontakt listowny z Tarasem Szew-

Z Petersb. wyjechal legalnie 2 5 I I 1863, rzekomo w celu odwiedzenia chorej žony w N iem -

czenką, z ktčrym spotkal się i zaprzyjažnil do-

czech. W W ilnie przyjąl nom inację n a naczel-

piero po powrocie do Europy. Latem 1853 przebywal krčtko w Baszkirii, w 1854 w forcie A k -M e ch e t (po zdobyciu przemianowanym

nika sit zbrojnych w woj. kowienskim (obral

na „Perowskij”) nad Syr-D arią zatrudniony byl przy rozbudowie um ocnieh. Awansowal

Boleslawa Kolyszki i A ntoniego M ackiewicza

wtedy na podoficera (unteroficera). Studiowal tu obyczaje Kirgizow (Kazach6w) i nauczyl się

probę poruszenia mas ludu žmudzkiego, ude-

ich języka. W 1856 uzyskal wreszcie rangę

ga, liczyl na dostawę broni z Anglii drogą mor-

chorąžego

(praporszczika),

pseud. „Dolęga” — od swego h erbu). S . kierowal dzialaniami dwoch partii powstanczych: (4 0 0 - 5 0 0 slabo uzbrojonych ludzi). Podjąl rzenia w kierunku Kurlandii lub tež Dynebur-

z zaliczeniem do

ską. Wszystkie te nadzieje zawiodly. W toku

pulku piechoty kwaterującego na U krainie.

ciąglych walk z wojskami ros. S. zostal ranny 26 IV /8 V 1863 pod Hudyszkami. Po klęsce

We wrzešniu tr. przybyl do Petersb., gdzie wystaral się o przydzial do jednego z podstolecz-

powstahcow, nast. dnia pod Sznurkiszkami,

nych pulk6w dragonskich, a w sierpniu 1857,

S . wpadl w ręce Rosjan. Przewieziony zostal do

przezwycięžywszy dalsze formalne przeszkody,

W ilna i umieszczony pod stražą w szpitalu.

zostal przyjęty do Akademii Sztabu Gen.

Dwukrotnie poddawany operacji, badany 4/16

i ukonczyl ją z odznaczeniem, w przepisowym

V I tr. w szpitalu przez K Š, odmowil zeznan,

terminie 26 mies. W Petersb. wspolpraco-

poza podaniem personaliow. Organizacja wil.

wal z czolowymi dzialaczami ros. levvicy, zwla-

planowala uprowadzenie go ze szpitala, ale

szcza z N ikolajem Czemyszewskim. W Akade­

S. nie byl w stanie samodzielnie chodzič. Le-

mii Sztabu G en. utworzyl konspiracyjne k6lko,

karz wojsk. zaswiadczyl, že cięžko

przejęte nast. przez Jaroslawa Dąbrowskiego.

S . zdolny je st odpowiadac przed sądem wojsk.

ranny

548 Sierocinski Jan Henryk Wyrok šmierci zapadl zaocznie 11/23 V I tr.

diecezji unickiej luckiej i pelnil obowiązki ase­

G en.-gu bernator M ichail Murawjow za zgodą

sora w konsystorzu w Zydyczynie przy sufrága­

cara zatwierdzil wyrok, zmieniając karę roz-

me luckim Cyrylu Sierocinskim (zm. 1831),

strzelania na powieszenie. Egzekucja nastąpila

swym kuzynie; byl takže instruktorėm sem ina-

15/27 V I na Placu tukiskim w W ilnie.

rzystów; tamže promowany zostal na kanonika

Awejde, Zeznania šledcze i zapiski; Berg, Zapiski, t. V, s. 103-104, t. VIII, s. 58; Bobrowski, Pamiętnik; Czapski, Pamiętniki; Cwiek Z., Przywödcy powstania styczniowego, Warszawa 1963; Djakow, Diejatieli; tenže i Miller I., Ruch rewolucyjny w armii msyjskiej; Fajnhauz D., Nieznane listy Zygmunta Sierakowskiego do Wladyslawa Spasowicza, „Przegląd Hist.”, 1967; tenže, Ruch; Gawronski F. R., Monografie z powsta­ nia styczniowego, Warszawa 1928; Gieysztor, Pamięt­ niki; Giller, Historia, t. I, s. 270, t. II, s. 287-302; Hercen A., O powstaniu styczniowym, Warszawa 1963; Janowski, Pamiętniki; Kaminski, Pol. zwiqzki miodziežy; Karbowski W , Kampania Z. Dolęgi-Sierakowskiego, „Studia i Materialy do Historii Wojskowosci", X IV /2,1968; Kieniewicz, Powst. styczn.; Koszczyc W , Zygmunt Sierakowski, Krakow 1906, s. 35 (fot.); Kucharzewski J., Wyzwalanie ludöw, Warsza­ wa 1931; Lasocki, Wspomnienia, 1 .1; Lista wygnahcöw, s. 429; Marciniak Z., Zygmunt Sierakowski, Warszawa 1958; Mieroslawski L., Pamiętnik, War­ szawa 1924; Murawjow, Wspomnienia; Polacy w Kazachstanie; Powstanie na Litwie i Bialorusi; Prasa tajna, cz. 2; Prendowska, Moje wspomnienia; Przyborowski, Historia, t. V s. 420-422; tenže, Dzieje, t. III, s. 42-50, 77-108, 171-177; Staniewicz, Wspo­ mnienia; Smimow, Sigismund Sierakowski], [w:] Gieroi 1863 goda, Moskwa 1964; tenže, Wosstanie 1863 g. w Litwie i Bielorussii, Moskwa 1963; Sowinski L , Wspomnienia, Warszawa 1884; Sztakelberg J., Gien. I. D. Jakobson o wosstanii 1863-1864 gg-, [w:] Issledowanija po istorii polskogo obszczestwiennogo dwiienija, Moskwa 1971; Walujew, Dniewnik; Russko-polskije riew. swiazi, 1. 1; Zeznania šledcze. BN, rkps akc. 8759, k. 54v.; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego (mylnie: „zeslany na Kaukaz”). S ie r o c in s k i Ja n H e n ry k

(1 7 9 8 -1 8 3 7 ), ur.

we wsi Kalnik w pow. lipowieckim gub. kijowskiej. O jciec wedlug slöw S . „umarl w więzieniu z powodu powstania podolskiego”, tj. w

1831.

N auki S .

pobieral w szkolach

w Niemirowie i Humaniu, nast. w Sem ina­ rium Giöwnym przy Uniw. W il., gdzie po 4 1. otrzymal stopieh mgr. teologii. W 1823 przyjąl šwięcenia w Polocku

ad mensam episcopalem

katedralnego. W 1829 mianowano S . czl. Komisji Adm inistrującej O pactw em Owruckim, pelnil zatem obowiązki prowincjala klasztoru bazylianów w Owruczu. Tutaj zastalo go powst. listop., na ežele którego stanąl na tym terenie W. Holowiñski

(zob.). Zakonnicy

i księža „poszli dzielič trudy i niebezpieczeñstwa z bracią zbrojną” (F. W rotnow ski), co sam S . potwierdza w napisanym na Syb. Spiewie hi-

storycznym („Na

ežele ludu w duchowieñstwa

g ro n ie //Blogoslawilem zamiary....”). Aresztowany w m ajų tr (skonfiskowano u niego wówczas kilkadziesiąt ksiąžek, które wzbogacily księgozbiory rosyjskie) i więziony wraz z innymi w Owruczu, wypieraí się jakiegokolwiek udzialu w powst., utrzymując, iž zostal przemocą, podobnie j ak inni zakonnicy, zmuszony do udzielania wsparcia. Wraz z M . Didkowskim (zob.) zostal przewieziony do więzienia w Zytomierzu i oddany pod sąd wojsk. W uzasadnieniu wyroku pisano, iž S. „zorganizowal spotkanie z buntownikami, odbieral od n ich przysięgę i trzykrotnie polecil rządcy klasztoru dostarezyč im stu pięčdziesięciu uzbrojonych wloscian i dziesięč najlepszych koni, grožąc surową odpowiedzialnošcią za niewykonanie polecenia”. N a mocy konfirm aeji wodza naczelnego I Arm ii z 29 I 1832, zatwierdzonej 1 1 II tr. przez M ikolaja I, zostal „oddany w soldaty do Specjalnego Korpusu Syberyjskiego z jednoczesnym pozbawieniem šwięcen, praw stanu oraz konfiskatą m ajątku, ježeli takowy posiada” (wyrok ogloszono w gazecie „Russkij Inwalid”, nr 73 z 21 III 1832). W m arcu 1832 przed dopelnieniem owej „okropnej cerem onii” w Polocku przez bp. unickiego, spisal

memoria,

Pro

w którym utrzymywal, iž zostal

oszkalowany przez ekonom ą klasztomego, niejakiego Lebla. Wyslany pieszym etapem , znalazl się na m iejscu w Tbbolsku w listopadzie tr. i wcielony zostal do 6. Syb. Kozackiego Pulku Liniowego jako szeregowiec, faktycznie jednak

Sierocinski Jan Henryk 549 skierovvano go do kozackiej szkoly wojsk.

(zob.) w „Dzienniku N arod.”, a takže w pis-

w Omsku jako nauczyciela. Udzielal takže lėk-

m ach frane, i niem . w 1846. Dopiero w 2. pol.

cji synowi dyrektora szkoly Lwa I. Czerkasowa,

X IX w., po ukazaniu się Pamiętnikovu R . Piot-

w ktorego osobie znalazl, jak sam pisal, „pro-

rowskiego, a następnie relacji innych pamięt-

tektora z prawdziwym uczuciem, užaleniem

nikarzy (A . Gillera, K . Wolickiego) i swiadka

nad lošėm moim”. O d 22 X I 1832 do 25 IV

naocznego oraz podsądnego, który egzekucję przežyl doslownie na wlasnej skórze, F. Knolla

1833 provvadzil w Omsku dziennik (a šcišlej raptularz), w ktčrym odnotowywal zarčwno

(zob.), opinia publiezna w kraju zostala poru-

szczegčly swego bytowania, kręgu os6b, z kto-

szona, odezwal się Zygmunt Krasinski, opiewal

rymi lączyly go jakieš stosunki, jak i wzmia-

go wierszem Mieczyslaw Romanowski, a prozą

nki o wysylanych i otrzymywanych listach,

(niestety niewysokiej próby) Juliusz Turczyn-

czasem ich fr agmenty oraz wypiski z czytanych

ski, za! Lew Tolstoj odtworzyl w przejmujący

pism. N otatki urywają się na poltora miesiąca

sposób scenę kažni S. i wspóltowarzyszy w no-

Za c o ?...

przed aresztowaniem S. w związku z tzw. spi-

weli

skiem omskim 12/24 V I 1833, kiedy to dzien-

rycy dotarli dopiero niedawno, wydobywając

nik wraz z innymi papierami znalazl się wšr6d

n a swiatlo dzienne ocalale w archiwum mo-

D o akt šledczo-sądowych histo-

dowodow rzeczowych przeslanych przez K S do

skiewskim dziennik oraz listy S. i innych pod-

powolanej następnie Komisji sądu wojsk.

sądnych, a takže dane o przebiegu procesu

Sledztwo w sprawie spisku, m ającego na celu

i vvynikające zen inform acje o samym spisku.

zbiorową ucieczkę jencow pol. przez Bucharę

Boguslawski, Wspomnieràa, „Nowa Reforma”, 1896, nr 282; „Le Constitutionel” z 18 X II1846; Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Dmitrijew-Mamonow A. I., Diekabristy w Zapadnoj Sibiri, S.-Pietierburg 1905, s. 136; „Dziennik Narod”, nr 195 z 28 X I I 1844; tamže, nr 293 z 14 X I 1846; „Dzien­ nik Literacki”, 1860, nr 82, s. 654-656, nr 84, s. 672, nr 85, s. 679-680, nr 86, s. 686- 688; Fiečko, O syberyjskiej postawie ks. J. H. Sierociriskiego, „Przegląd Powszechny”, 1988, nr 2, s. 186-207; Giercen A. I., Sobranije soczinienij w 30 tomach, t. XVI, Moskwa 1959, s. 109-113; Giller, Historia, t. III, s. 190, 501; tenie, 0/>isanie, 1 .1, s. 104,196-198; t. II, s. 13, 21,173; tenie, Z wygrtania, t. II, s. 25; Janik, Dzieje; tenie, Nieznana relacja, s. 350, 357; tenie, Wolyniacy, s. 11-13; tenie, Literatūra poi, s. 36-37, 53; Janowski L., Sloumik, s. 387; Jewsiewicki, N a syb. zeslaniu; Usta urygnanców, s. 429; Knoll, Pamiętniki, s. 19-28; Krasicki Z., Listy do A. Cieszkomkiego i in­ nych, 1 .1, oprac. Z. Sudolski, Warszawa 1988, s. 331, 589; Lednicki W., Tblstoj a Polska, Kraków 1929, s. 33, 35, 45-46; Librowicz, Polacy w Syberji, s. 121-122, 326-330; Limanowski, Historia demokraeji p o i, t. I; tukavvski, Historia Syberii; Maksimow, Syberia, s. 67-70; [Maszkowski], Kronika syb., s. 391; Muchowski W Z., Siedem tysięcy palėk, lyg. „Solidamošč”, 22 X 1989; Nagajew, Omskoje dielo; Nierczinskaja katorga, t. I, s. 51, 53; Owsiany H., Koriką z Tolstoja, „Przegląd Tygodniowy”, 1990, nr 34; Piotrowski, Pamiętniki, t. II, s. 182,320; Pola­ cy w Kazachstanie; „Republikanin”, Londyn, nr 5

przy pomocy miejscowych Kirgiz6w (bądž oderwanie tych obszarow od Imperium rosyjskiego, jak utrzymywali w šledztwie denuncjatorzy i požniejsza legenda), trwalo ponad 3 1., aresztowano i przesluchiwano wiele setek osob, nim ostatecznie wyloniono „prowodyrow”, wšrčd ktčrych do „kategorii I” zaliczono ks. S .; d. 31 X II 1836/12 I 1837 M ikolaj I podpisal wyrok: przewidzianą przez Audytoriat Glowny karę šmierci przez rozstrzelanie zamienil na 6 tys. kij6w (szešciokrotne przegnanie przez szpaler tysiąca žolnierzy). Egzekucja odbyla się 2/14 III tr. w twierdzy om skiej. N ie przežyl je j ks. S. (zažyl przedtem dužą dawkę opium, uzyskaną od dr. Sokolowskiego) i katowany rownoczešnie W. Družylowski (zob.), a skazani na 3 i 5 tysięcy kij6w W. Milidin, J. Wroblewski i A . Zagorski (zob.) zmarli w omskim lazarecie. Przežyl egzekucję dr K . Szokalski (zob., dzięki temuž dyžumemu lekarzowi batalionowemu, ktory nakazal je j przenvanie; palowania dokonczono 9/21 IV ) oraz 11 skazanych n a mniejszą ilošč raz6w. Inform acje o spisku omskim i męczenstwie jego przywodcow dotarly na Zachod juž w kwietniu 1837, jednakže nie znalazly žadnego odzewu, podobnie jak publikacje zbieglego z Syb. R . Piotrowskiego

550 Siewruk Józef z 13 IV 1837; Próby; Romanowski M., Poezje, t. IV Lwow 1883, s. 251-258; Szostakowicz, Polit. ssylnyje polaki, s. 258-260; Sliwowska, Księdza Ja m droga, s. 169-184; taz, Obiegwolnego slowa, t. II; taz, Polscy zeslañcy, s. 260; Trojanowiczowa, Syb. romantyków; Wolicki, Wspomnienia, s. 174-175,177,180; Wrotnowski E, Powstanie m Wolyniu, Podolu i Ukrainie w roku 1831, Lipsk 1875, s. 273-274; Zaleski, Wygmncy pol. w Orenburgu, s. 85. B. Czart., rkps 5660 (R. Piotrowski, Martyrdu Prieur Sierocinski); RGIA, zesp. 384, inw. 15, vol. 721, k. 1; tamže, vol. 202, k. 44 (oksiąžkachskonfiskowanych w gub. podolskiej i wolyñskiej, w tym u S.); tamže, zesp. 1343, inw. 56, vol. 564, k. 87; RGWIA, zesp. 801, inw. 65/5, 1837, vol. 5, cz. 1-15; tamže, inw. 109/86, vol. 11.

Zam ojskiej. Rownoczešnie, powolując się na „skrajną nędzę”, wystąpil o zasilek ze skarbu panstwa. H V tr. zostal „przeznaczony do pelnienia

w

roku

ekonomicznym

biežącym

1 8 5 9 /1 8 6 0 obowiązk6w kancelisty Kontroli Zarządu z wynagrodzeniem w pensji zip 1200 i w funduszu na mieszkanie i opal zip 6 0 0 ”. O d paždziemika tr. byl p.o. rachmistrza Kont­ roli Zarządu, nast. zostal przeniesiony do Zwierzynca jako oficjalista lešny (w związku z tym 27 V I 1861 wystąpil o 4 0 0 zip tytulem awansu n a koszta podrožy, na со uzyskal zgodę). W sierpniu 1865 zostal z nieznanych powod6w aresztowany i wyrokiem sądu wojsk. skazany na 5 0 rb. sr. kontrybucji. Po wyjsciu z wię-

S ie s ic k i Ja n , ur. 24 V I 1813 we wsi Szczecin

zienia w listopadzie tr. wyjednal u wladz Ordy­

w pow. zamojskim, siostrzeniec ks. W. Kroczewskiego (zob.). N auki początkowe pobierat

n acji požyczkę n a zaptacenie tej sumy. Zatrudniony byl n a stanowisku lešniczego, a nast.

w domu, nast. uczyi się w szkole pijarów

nadlešniczego w kluczu godziszowskim Ordy­

w Warszawie. Byl w klasie V, kiedy — jak sam pisze — „zaszle wówczas wypadki politycz-

n acji. W 1871 syn S . otrzymal od Ordynata

ne kontynuowanie nauk przerwaly". Zaciągnąl się w 1831 do 16. Pulku Piechoty i pozostawal w wojsku powstañczym do koñca kampanii. Po klęsce przebywal w G alicji. Pracowal do 1838 w administracji dóbr Aleksandra hr. Potockiego, a nast. zarządzal dobrami Józefa hr. Wodzickiego položonymi w obrębie W olnego M . Krakowa. Wydany przez wladze austr. wladzom Król. Pol., na wniosek K Š z 7/19 X 1840, oddany zostal pod sąd wojsk. jako po-

stypendium (150 rb. sr.) n a pokrycie kosztow nauki w Lublinie. Przewodnik; Listawygnancdw, s. 429; Piotrowski, Pamiętniki, t. II, s. 151, 195-198, 205, 208-209, 212, 219, 2 2 4 -2 2 6 ,2 3 6 -2 3 9 ,2 6 6 ,2 8 5 ,3 2 7 ; Trojanowi­ czowa, Syb. romantykdw. AGAD, KRSWiD, vol. 7514, k. 152-153,156; APL, AOZ, Akta personalne, k. 2 (Bieg žycia, 1859); RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 180; tamže, cz. 9, k. 399v-400v. S ie w k o S z y m o n zob. Sew ko Szym on

dejrzany o udzial w wyprawie Józefa Zaliwskiego w 1833 (sic). Skazano go na bezterminowe

S ie w ru k Jo z e f, ur. ok. 1789 (1855 — 62 1.),

cięžkie roboty w zakladach na Syb.; szedl na

szlachcic z Wolynia, uczestnik powst. listop.,

zestanie pieszym etapem, w kajdanach (Pio­ trowski). Karę odbywat w jekateriñskiej go-

wzięty do niewoli z bronią w ręku, skazany zo­

rzelni pod Tarą. W 1844 spotkal go tamže

z pozbawieniem praw stanu. 8 V III 1832 przy-

R . Piotrowski (zob.). O d 24 II 1851 byl na

byl do Tobolska. Przypisany zostal do gm. szu-

osiedleniu w gm. loginowskiej w okr. tarskim

chrupowskiej wokr. turynskim gub. tobolskiej. W 1855 mieszkal tam z zoną i jed ną z pięciu

gub. tobolskiej. W rócil do kraju w 1857, korzy-

stal w 1831 n a zeslanie na osiedlenie n a Syb.

stając z manifestu koronacyjnego 1856. Po po-

сбгек. Otrzymywal zasilek ze skarbu panstwa

wrocie zarządzal od 18 X tr. dobrami Bendry,

w wysokosci 57 rb. 14 i 1/2 kop. sr. rocznie.

naležącymi do tukasza Skarzyñskiego, który

Zajmowal się „gospodarstwem domowym”.

Wzwiązku ze staraniami S . o nową posadę wy-

W 1856 pozostawal nadal tamže z rodziną pod

stawil mu pochlebną opinię. W majų 1859

dozorem polic.

przeniósl się do Warszawy i podjąl starania o pracę w Kontroli Zarządu D óbr O rdynacji

Sikorski 551 Lista wygnancöw, s. 429. RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 185; tamže, cz. 9, k. 450-451. S ik o rs k i, dr med., „zeslany n a mieszkanie w orenburskie okolice” (G iller).

respondencji z niej akimi W elanickim i Mazurkiewiczem wyrazal się niepochlebnie o JC M ošci. Za obrazę M ajestatu zostal skazany na cięžkie roboty w zakladach. 1 X 1837 wyznaczono mu n a m iejsce odbywania kary zaklad bogotolski, a nast. przeniesiono do kierenskiej gorzelni

Lista wygnancöw, s. 429. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego.

w gub. tomskiej. O d 2 X I I 1850 za Najw. zgodą

S ik o rs k i, obywatel z Linvy, „zadenuncjowany

tejže gub. Zasilku nie

przez popa o nieprzyjazne zamiary Moskalom,

(1 8 5 5 ). W röcil w 1857 do K röl. Pol. n a mocy manifestu koronacyjnego 1856, o czym poin-

wyslany przez M ikolaja do Permu” (G iller). Lista wygnancöw, s. 429. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego. S ik o r s k i A n d rz e j M a r e k (1 8 0 0 -1 8 5 5 ), kapucyn w zakonie Ja n N epom ucen, rodem z Warszawy. Aresztowany w grudniu 1833 (znaleziono u niego dwa listy od brata z Paryza, kilka sztuk pieniędzy z okresu powst. listop. i zbiorek piešni powstanczych. Zostal wyslany do Brusilowa. Wedlug danych urzędowych M S W ). W 1833 za „nieprawomyslny postępek” skazany zostal z Najw. rozkazu na 3 1. twierdzy i wyslany do Kijowa. 6 V III 1836 odeslano go z Kijowa do W innicy do klasztoru kapucynow pod dozor wladz. Zm. 10 V 1855 w Winnicy. [Iwanowski E.] Wspomnienia pol. czasöw, 1. 1, s. 438; Slownik pol. kapucynöw. RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 9, k. 585v-586 (jako S. Pawel). S ik o r s k i Ja n , ur. ok. 1889 (1834 — 45 1.), oficer W P ; za „napad na magazyn i naczelnika policji” (zapewne 1831?) byl sądzony w W ilnie i skazany na karę chlosty (20 batöw) i osiedlenie na Syb.; po przybyciu do Krasnojarska, 2 II 1834 zostal skierowany do okr. kanskiego, gm. urynskiej. Faktycznie mieszkal od pocz. w Kafisku, nie mial domu ani gospodarstwa, brak tež opinii o jego prowadzeniu się. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 2 3 2 , 1. 1, k. 155-156. S ik o r s k i P aw e l, ur. ok. 1809 (1855 — 4 6 1 .), szlachcic niewylegitymowany, uczestnik powst. listop. W 1831 zostal wcielony do wojska ros., ale zanim rozpocząl službę okazalo się, že w ko-

przebywal n a osiedleniu w gm. bogorodskiej pobieral. Kawaler

formowano w „Gaz. Rząd. Kröl. Pol.” (nr 94) i „Gaz. Codziennej” (nr 113). Przewodnik; Lista wygnancöw, s. 429. APL, RGL Taj., rkps 139, k. 303; BN, rkps III 6555, k. 5 Iv; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 1045, k. 2 9 ,32v, 72; tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 9, k. 505v-506v. S ik o r s k i Paw el zob. Sikorski Andrzej M arek S ik o r s k i S te fa n , ur. o k. 1807 (1 8 5 5 — 4 8 1 .), szlachcic, rodem z gub. m inskiej, „podejrzany 0 powiązania z wykrytym w 1849 w guberniach zachodnich tajnym związkiem”, zapew­ ne Związkiem Bratnim Mlodziežy Lit. Zesla­ ny zostal do Archangielska, gdzie przebywal od 26 V 1851 pod dozorem polic.; d. 6 I V 1854 uzyskal Najw. zgodę n a przeniesienie do W lo dzimierza, nadal pod dozčr polic.; otrzymywal zasilek ze skarbu panstwa wysokošci 1 rb. 1 20 kop. sr. dziennie oraz 1 rb. i 2 0 kop. mies. na kom om e. 26 V III 1856 zezwolono mu wröcič do kraju, o ile gen.-gu bem ator Zach. Kraju nie wyrazi sprzeciwu. 7 X I tr. wyjechal do gub. m inskiej, gdzie przebywala zona i szešcioro dzieci (1 8 5 6 ). GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 141; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 4, k. 395v-396. S in k ie w ic z N o r b e rt, rodem ze wsi W eseliszki w pow. lidzkim; uczestnik powst. listop. N a mocy decyzji Grodzienskiej Komisji Gub. z 26 X 1832 i konfirm acji wodza naczelnego armii ros. z 22 X i tr., zostal wcielony do Kor­ pusu Kauk. NGAB (Grodno), zesp. 1, inw. 34, vol. 3569, k. 90.

552 Skariynski Dionizy S ita rk ie w icz W o jc ie c h zob. Szytarkiewicz W o jciech

tem poznariskiego T D P (zm. 1841), otrzymywal od niego wydawnictwa emigr. do rozpowszechniania. W związku z zeznaniami W. Da-

S iu tk o w sk i W in c e n ty , ur. ok. 1830 (1856

wida (zob.), zwröcila nari uwagę K S. Je j wnio-

— 26 1.), wloscianin (i* posielan) z Mazowsza. W 1848 zbiegl do Prus i „znajdowal się w szere-

sek z 19 II/2 III 1844: przeprowadzic naglą rewizję, przesluchač, oddač pod dozor polic.

gach buntownikow poznariskich”. N a mocy

i m ieč n a uwadze przy poborze rekrutą, na-

konfirmacjiwodzanaczelnegol Armii 1 9 1 1849 zostal wcielony do Korpusu O renb.; sluiyl

m iestnik ograniczyl 15/27 III tr. do rewizji

w 10. Orenb. Batalionie Liniowym w Ufie. W 1857 ulaskawiony („kary nie uwažač za prze-

mu wyniki šledztwa, ktore najwidoczniej ni-

szkodę do awansow i nagrčd”). W sierpniu 1859 otrzymal Najw. zgodę na dymisję z woj-

lalnošč spiskową, uczestnicząc w przygotowa-

ska i powrot do kraju pod tajny dozor polic.

Odbywal wielokrotne podrože, spotykając się

Djakow, Diejatieli. GARE zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 59v, 374v, 452; RGWIA, zesp. 395, inw. 291, vol. 51, k. 143-144,413.

z przybywającymi do kraju emisariuszami, wyježdžal tež do Poznania, gdzie mial kontakty

S k a cz k o w sk i K a je ta n , ur.ok. 1782 (1858 — 761.), s. Jakuba, szlachcic, ukoriczyl gimn. wil. (1 7 9 5 -1 8 0 4 ), seminarium duchowne w Mirisku (1 8 0 4 -1 8 0 8 ), an ast. Sem inarium G l6w ne przy Uniw. W il. (1 8 0 8 -1 8 1 2 ) ze stopniem mgr. teologii, wyšwięcony, pracowal kolejno ja ­ ko wikary i proboszcz w rčžnych par.; byl deka­ nėm, jednakže za nawracanie unitow (sowra-

szczcenije nieskolkich lic, bywszych greko-unitow) w 1840 zostal oddany pod sąd i na mocy decyzji Kolegium Duchownego Rzymskokat. przeniesiony kam ie na zamieszkanie do Inflant przy košciele w M arienhauzen, gdzie 2 1. byl wikarym; nast. — kolejno w roznych par. Bielinski, UWil., 1.1,8.113. NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 25, vol. 147, k. 701 (stan služby ks. Kajetana Skaczkowskiego za 1858).

i przestuchania n a m iejscu, polecając przeslač czego nie ujawnilo, gdyž S. kontynuowal dzianiach do powst. w Krol. Pol. i na Litwie w 1846.

z Tomaszem Malinowskim, księgarzem Napoleonem Kamiriskim i in. N a prošbę A . Reniera (zob.) zajmowal się takže sprowadzaniem wydawnictw emigr., w czym služyl mu pomocą ks. K . Szwermicki (zob.). Od paždziernika 1846 obostrzono nad nim tajny dozor polic. Zeznania aresztowanych spiskowcow w Warszawie i zaborze pruskim (m .in. Ludwika Mieroslawskiego, ktory wymienil braci S. jako „oddanych sprawie polskiej”) sprawily, iz 12 X I 1846 I. Paskiewicz polecil aresztowac ich i prze­ slač do W ilna. Sledztwo wyjasnilo, iž zajmowal się wraz z Onufrym zarowno sprowadzaniem i kolportowaniem zakazanej literatury, jak i werbowaniem uczestnikow do planowanego powst., m ającego za cel „odbudowanie Polski w dawnych granicach”. M im o licznych konfrontacji, nacisköw, obietnic, grözb itd. uparcie wszystkiego się wypieral, przyznając się jedynie do stosunkow z dr. Piotrowskim i czytania nie-

S k aržy risk i D io n iz y (1 8 2 0 -1 9 0 3 ), ur. 8 IV

ktorych zakazanych dziel. Powiadomiony przez gubem atora Fiodorą Mirkowicza o prze-

ochrzczony 16 IV w košciele w Miroslawiu

biegu sledztwa, I. Paskiewicz polecil 1/13 IV

przez ks. Juliana Koryckiego; s. Lukasza Jčzefa

1847 wyslac obu S. do Warszawy. S. pod eskor­

(ur. 1792) i Anny z Michniewiczow, brat Onuf-

tą wyjechal tegož dnia o godz. 10 wieczorem

rego (zob.). Nauki pobieral w gimn. w Sejnach.

z W ilna i znalazl się w Cytadeli warsz.; K S

Byl wsp6lwlašcicielem folw. Bendry w Augu-

stwierdzila po niedlugim czasie, že S. nie tylko

stowskiem. W czasie studiow w Krolewcu byl

odmowil „szczerych” zeznari, ale nawet odwo-

związany z tamtejszym ošrodkiem konspiracyj-

lal niektöre ze zlozonych w W ilnie. Za „upör”

nym. Po powrocie do kraju w 1840 pozostawal

— podobnie jak K. Szwermickiemu — w mar-

w bliskich stosunkach z dr. Piotrowskim, agen-

cu 1848 odmöwiono mu widzenia z chorym

Skaržynski Onufry 553 ojcem (widzenie w lutym tr. uzyskala kuzynka,

z Michniewiczöw,

Jozefą Skaržynska: liczono zapewne na to, iz

szlachcic

brat

Dionizego

wylegitymowany,

(zob.),

wspölwlasciciel

sktoni więžnia do zmiany postawy). W przeci-

m aj. Bendry w Augustowskiem, a takže — po

wiehstwie do in. wspoloskarzonych, ktorym za

ojcu — wöjt. Byl dzialaczem spiskowym zwią-

kompromitujące aresztowanych zeznania zla-

zanym z poznanską C entralizacją T D E Utrzy-

godzono wyroki, S. skazany zostal przez sąd

mywal kontakty z M ichalem Slomczewskim,

wojsk. 16 V III 1850 na bezterminową katorgę

ktöry jako emisariusz przybyl do W ilna w grud-

„za udzial w przygotowywaniu umyslow do bun-

niu 1845 (co wyjawil K S J. Roehr, zob.); uzywal

tu”; Audytoriat Polowy konfinnowal ten wyrok

w kontaktach ze spiskowcami pseud. „Kläger”

dopiero 8/20 I 1852; 20 II 1852 I. Paskiewicz zmniejszyl karę do 3 1. cięžkich robot w zakta-

w przygotowaniu powst. 1846 w Kröl. Pol. i na

(niem iecki przeklad nazwiska). Uczestniczyl

dach na Syb. Tegož dnia obaj bracia S. — po 6 1. kazamatdw — pod eskortą czterech ¿an-

Litwie. O d paždziernika 1846 pozostawal pod

darmow wyruszyli wraz z K . Szwermickim

ziony do W ilna na rozkaz I. Paskiewicza z 1/13 IV

tajnym dozorem polic. Aresztowany i przewie-

w kibitkach pocztowych w drogę do Moskwy,

1847 w związku z uzyskanymi w Warszawie kom-

a stąd do miejsca przeznaczenia. Karę S. odbywal w gorzelni Jekaterynsku pod Tarą w gub.

promitującymi jego i brata zeznaniami, nie poddal się žadnym naciškom i uchylal od sklada-

tobolskiej. Figurowal w Księdze Adresowej

nia „szczerych” wyjasnien. Przybyl do Warszawy

Kom. O pieki. W sierpniu 1853 przeniesiono

9 IV 1847 o godz. 10 wieczorem (wraz z orygi-

go na osiedlenie, wyznaczając gm. Ioginowską

nalam i akt sledztwa). W warsz. K S rowniez nie

w tarskim okr. tejže gub. Pobieral zasilek ze

zalamal się. N a wniosek K Š z 5/17 V 1848,

skarbu panstwa wysokosci 57 rb. 14 i 1/2 kop.

zatwierdzony przez nam iestnika 6 /1 8 V I tr.,

sr. rocznie. W 1 .1 8 5 5 -1 8 5 7 mieszkal w Tobolsku. O pinia polic. brzmiala: „Niczym się nie

oddany zostal pod sąd wojsk. i po dwöch ko-

zajmuje. Prowadzi się nienagannie”. W 1858 na mocy manifestu koronacyjnego 1856 wrocil do Kowna. N ast. dzialal w Warszawie w Tow. Rolniczym. By! radcą T K Z ; w powst.

lejnych latach więzienia w Cytadeli, 16 V III 1850, skazany „za udzial w przygotowywaniu umyslow do buntu” i „przestępcze” kontakty ze spiskowcami na bezterminową katorgę. 18 V III tr. wyrok przekazano do Audytoriatu

styczn. — dzialaczem stronnictwa „bialych”,

Polowego, ktöry zatwierdzil go dopiero 24 X I

w lipcu-sierpniu 1863 — dyrektorem Wydz. Skarbu Rządu Narod. Karola Majewskiego.

1851. Konfirmacja I. Paskiewicza z 8/20 I 1852 zmniejszala karę do 3 1. cięžkich roböt w za-

We wrzesniu tr. emigrowal.

kladach na Syb. Tego samego dnia — po 6 1. spędzonych za kratam i — wraz z bratem

Przewodnik; Fajnhauz, Ruch; Librowicz, Polacy w Sy~ berji, s. 120; Lista wygnaficow, s. 429; Sliwowska, Obieg wolnego slowa; Wilkonska, Moje wspomnienia; Wiosna Ludow. BN, rkps III 6555, k. 52; tamže rkps akc. 8759, k. 54v; B. PAN (Krakow), rkps 1317 (listy W. Ka­ linki do S. 1865-1885); GARF, zesp. 109, I eksp. 1848, vol. 28, k. 72v-73; RGIA, zesp. 1286, inw. 14, vol. 1088, k. 1, 7; tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 184v; tamže, cz. 9, k. 441v-443; RGWIA, zesp. 1873, inw. 1, vol. 78, cz. 1-8 (akta sądu wojsk.).

i K . Szwermickim (zob.) wyruszyl w drogę do Moskwy w kibitkach pocztowych pod eskortą czterech zandarmöw, a stamtąd dalėj do Tobolska. Karę odbywal w jekaterynskiej gorzel­ ni pod Tarą, w gub. tobolskiej. W paždziemiku 1853 zostal przeniesiony za Najw. zgodą na osiedlenie, o czym poinformowala prasa Krol. Pol. („Gaz. Codzienna”, 1853, nr 2 1 8 ; „Gaz. Rząd. Krol. Pol.”, 1853, nr 184); na m iejsce pobytu wyznaczono mu — podobnie jak D ionizemu —

gm. loginowską w tymže okr.

S k a rž y n sk i O n u fry , ur. 9 III 1818, ochrzczony

W 1855 mieszkal w Tobolsku nadalpod dožo-

3 0 IV tr. w kosdele w Miroslawiu przez ks. Ju ­

rem polic., otrzymywal zasilek od skarbu pan­

liana Koryckiego; s. tukasza Jozefą i Anny

stwa wysokosci 57 rb. 14 i 1/2 kop. sr. rocznie.

554 Skierski Karol Figurowat w Księdze Adresowej Kom. O pieki

aresztowany i osadzony w Cytadeli warsz. O b-

z adnotacją: „Ci m ają swoje utrzymanie się”. W rocil do kraju w 1858 wraz z bratem , korzy-

winiono go o „zamiar ucieczki do Francji, kra-

stając z m anifestu koronacyjnego 1856, 0 czym takže informowala prasa K rol. Pol.

febla rosyjskiego”. Byč m oie naležal do ucz-

(„Gaz. Codzienna”, 1858, nr 124; „Gaz. Rząd.

z K . Bogdaszewskim (zob.). N a wniosek K S

Krol. Pol.”, 1858, nr 120).

z 7/19 V 1840, zatwierdzony 28 V /9 V I tr. przez

Przewodnik; Fajnhauz, Ruch; Librowicz, Polacy w Syberji, s. 120; Usta wygnancčw, s. 429; Sliwowska, Obieg wolnego slowa; Wwsna Luddw. BN, rkps III 6555, k. 52; tamže, rkps akc. 8759, k. 54v; GARF, zesp. 109, I eksp., 1848, vol. 28, k. 72v-73; RGIA, zesp. 1286, inw. 14, vol. 1088, k. 7; tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 184v; tamže, cz. 9, k. 441V-443; RGWIA, zesp. 1873, inw. 1, vol. 78, cz. 1-8.

nam iestnika, oddano go pod sąd wojsk. i ska-

dziež dubeltówki i planowanie zabójstwa feldniowskiego

kólka

spiskowego

związanego

zano n a rok cięžkich robot. M ikolaj I zmienil wyrok na osiedlenie n a Syb. pod dozorem po­ lic. O d 1 V III 1840 przebywal w gm. ioginowskiej w okr. tarskim w gub. tobolskiej. W 1855 mieszkal w O m sku. Otrzymywal zasilek ze skarbu panstwa 114 rb. 28 i 1/2 kop. sr. rocznie. O ženil się z Sybiraczką. N a zeslaniu „pelnilem — ja k sam pisze w žyciorysie — rozmaite obo-

(1855 — 31 1.), jednodworzec, rodem z gub.

wiązki, czy to biurowe czy gospodarcze, najwiçce j zaš pracowalem przy propinacjach rządo-

kowienskiej, absoIwent gimn. w W ilnie, od 1849 nauczyciel szkoty parafialnej w Dzišnie.

wych”; sekretarzowal jakiš czas miejscowemu naczelnikowi, byl tež kasjerem w propinacjach

Czt. Związku Bratniego Mlodziežy Lit. od

calego obw. tarskiego. N a mocy Najw. decyzji z 22 X I I 1856 jako zeslaniec, który odbyl karę

S k id e lto M a c ie j

(v. M a te u sz ),

ur. ok. 1824

1847. Aresztowany w 1849, „za powiązania ze spiskiem”, na mocy decyzji wil. gubem atora Fiodorą Mirkowicza, zatwierdzonej 12 V 1850 przez M ikolaja I, zostal wyslany w gląb Cesarstwa na zamieszkanie pod šcisly dozčr polic.;

101. pobytu na Syb., uzyskal zgodę na powrót do K ról. Poi., o czym gubernator cyw. tobolski powiadomil nam iestnika Król. Poi., który po­ lecil roztoczyč nad nim tajny dozór polic.;

1 II 1855 otrzymal posadę pisarza w Kom.

K R SW iD , pismem z 12/24 II 1857, zezwolila n a zamieszkanie w wybranym m iejscu. S. wró-

Opieki nad Ubogimi. Dostawal zasilek ze skarbu panstwa na utrzymanie w wysokošci 5 rb.

nych srodków na utrzymanie, zložyl 10 V

d. 15 V tr. wyruszyl w drogę do Kostromy. O d

i 70 kop. sr. na mies. Kawaler (1855); d. 19 I 1859 III Oddzial za Najw. zgodą polecil zwolnič go z dozoru polic. Fajnhauz, Ruch; Lista urygnancčui, s. 429. BN, rkps III 6555, k. 51; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego (jako Skidell zeslany na Syb.); GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 41; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 845, k. 1, 3, 6, 68, 70; tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 596v-597; RGB, zesp. 629, vol. 185, k. 63. S k ie r s k i K a r o l (18 2 0 — po 1874) ur. we wsi Grzymala w obw. stopnickim, s. Sam uela, superintendenta kalvvinskiego diecezji krak., i Ludwiki z Soleckich, ewangelik. Początkowo uczyl się w domu, w 1813 w szkole w Pinczowie, nast. w gimn. w K ielcach. W 1839 jako uczeri „za udzial w sprawie politycznej” zostal

cil tr. i zamieszkal w Stopnicy. N ie m ając žad1858 podanie o posadę do Kontroli Zarządu DóbrO rdynacjiZam ojskiej w Warszawie, „ješli možna, w adm inistracji lešnej”. N a mocy czasowego rocznego šwiadectwa, wydanego przez wójta gm. Grzymaly w pow. stopnickim, przybyl w paždzierniku 1859 do pow. zamojskiego, gdzie miai otrzymač posadę poborcy w kluczu tworyczowskim. Jednakže z polecenia R G L , naczelnik pow. zalecil „cztowieka tego, jako czasowo w gminie Tworyczów przebywaé zamierzającego, do kontroli biurą swego [przy kasie prywatnej dóbr O rdynacji Zamojskiej] osób dozorowanych nie zapisywac”. Zamie­ szkal we wsi Radecznica (pozytywnie zalatwiono jego prošbę o zwrot kosztów podrózy), pod dozorem polic. W pózniejszym okresie zostal lešniczym w leénictwie Stary Zamošč. Praco-

Skirmund 555 wal w O rdynacji jeszcze w 1874. Tr. jego

ruszyl na m iejsce zamieszkania w pow. wilko-

s. Ludwik umieszczony zostal na koszt Ordy­

mierskim gub. kowienskiej.

n acji (20 rb. sr. mies.) w zakiadach mechanicz-

RGIA, zesp. 1286, inw. 17, vol. 305, k. 152.

nych Kolei Zelaznej Terespolskiej gdzie mial nauczyč się zawodu maszynisty. Przewodnik; Blotiski, Pobyt na Syberii, s. 26; Boguslawski, Wspomnienia, nr 253; Lista wygnancöw, s. 429; Piotrowski, Pamiętniki, t. III, s. 5. APL, AOZ, Akta personalne, k. 2 (žyciorys); tarme, MmL, rkps 46 (RGL do prezydenta m. Lublina, 4/16 VI 1857); RGL Taj., k. 329, 330, 335; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 182; tamže, cz. 9, k. 415v—417; tamže, vol. 389, k. 95-96.

S k o p in o w icz Ja n , u t ok. 1788 (1 8 5 5 — 67 L), ks., szlachcic, rodem z Wilenszczyzny. Za udzial w powst. listop. (odbieral w 1831 przysięgę od „buntowniköw”, wyglaszal w košciele w Radziwiliszkach kazania antyrządowe) zo­ stal pozbawiony šwięcen i zeslany n a Syb. O d 3 I V 1835 przebywal we wsi Kazaczynska w tejže gm. w okr. i gub. jenisejskiej pod dozorem polic. Pobieral zasilek ze skarbu panstwa 57 rb.

S k irm u n d zob. K o n o p lick i Ju lia n

14 i 1/4 kop. sr. rocznie. Figurowal w Księdze

S k iw s k i (zm. 1850), ks. prowincjal bazylia-

Adresowej Kom. O pieki z adnotacją „biedny bardzo”. Wedlug inform acji urzędowych otrzy-

maszkę wygnany do Kostromy” (G iller); figu-

mal 15 dziesięcin ziemi, ktorej nie uprawial z powodu sędziwego wieku, „jedynie kosil sia-

rowal w Księdze Adresowej Kam. O pieki z ad-

n o ”.

notacją: „przeložony z Poczajowa, w Kostro-

z 26 V III 1856 uzyskal Najw. zgodę n a powröt

mie, jatmužnę przesylač na ręce pana S tan cani w Kijowie. Przy koncu 1848 pozwolono

do kraju, jezeli gen.-gubernator Zach. Kraju

nöw, „w czasie przesladowania unii przez Sie-

mu powr6cič na mieszkanie do Kijowa. Powrocil, a w 1850 w m[iesiącu] styczniu žycie zakonczyl”. Lista wygnancöw, s. 429. BN, rkps akc. 8759, k. 51. S k o je n s k i Ig n acy , „rodem z Poznania, powstaniec 1831, zeslany do wojska moskiewskiego w Irkucku, uwolniony w 1 8 5 8 ” (Giller). Lista wygnancöw, s. 429. S k o m o ro w sk i, „obywatel z Wolynia, wygna­ ny przez Aleksandra I na Sybir, osieroconą cčrkę wychowywala znana z pošwięcenia dla

Na

mocy

m anifestu

koronacyjnego

nie wyrazi sprzeciwu. 9 I X 1857 otrzymal kartę drožną. 1 7 1 1858 przybyl do W ilna i wyruszyl w dalszą drogę do pow. wilkomirskiego w gub. kowienskiej. Nowifiski, Polacy na Syb. Wsch. BN, rkps akc. 8759, k. 52; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudto 10, poszyt 232, cz. 1, k. 167-168; tamže, poszyt 225, k. 30-31, 38; tamže, pudlo 19, po­ szyt 558, k. 51-52; pudlo 33, poszyt 147, k. 40v-41; tamže, pudlo 35, poszyt 15, k. 4 -5 ; GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 242; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 224v-226. S k o t n ic k i Ja n , ur. ok. 1829 (1855 — 26 1.), rodem z Wolynia, ppor. Tobolskiego Pulku Pie-

biednych i nieszczęšliwych Jözefa Polanowska

choty. Za „niewlašciwe zachowanie” w czerwcu 1855 z Najw. rozkazu zostal wyslany z S e ­

w Lucku” (G iller).

w a sto p o l do gub. permskiej pod tajny dozör

Lista wygnancöw, s. 429. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego.

polic. W styczniu 1856 przebywal w m. Kras-

S k o p in o w icz A n d rzej, rodem z Wilenszczyzny. Zeslaniec w gub. jenisejskiej; d. 9 IX 1857 n a mocy manifestu koronacyjnego 1856 otrzymal kartę drožną i 9 0 rb. sr. zasilku n a drogę do kraju; d. 17 I 1858 przybyl do W ilna i wy-

noufimsku, otrzymywal zasilek ze skarbu panstwa 15 kop. sr. dziennie oraz 1 rb. i 5 0 kop. sr. mies, na kom om e. Kawaler (1 8 5 5 ). 26 V III 1856 uzyskal zgodę na wstąpienie n a službę w gub. permskiej, nadal pod dozorem polic. RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 7, k. 546v-547v; tamže, cz. 12, k. 23.

556 Skorzeivski Maksymilian Aleksander Henryk Skovvronski, rodem z gub. minskiej, budow-

S k o rz e w sk i M a k sy m ilia n A leksan d er H e n ­

niczy, przebywal pod tajnym dozorem w Per-

ryk, ur. 3 X I 1823 we wsi Bussowna (obecnie:

mie, gdzie byl urzędnikiem w Komisj i Budow-

Bus6wno) w pow. chetmskim, obw. krasny-

niczej w charakterze pomocnika m iem icze-

stawskim, s. K onstantego, dzieržavvcy maj.

go. W 1848 w drodze do U s t' Kamienogorska

Siennica Mazowiecka, w čjta gm. Bussowna,

spotkal się z nim J. Boguslawski („Przyjęto

i Apolonii z Budnickich. Uczyl się w Gim n.

mnie bardzo gošcinnie i szczerze”). 1 IX 1849

Lub., a nast. w II Gim n. Warsz., ktore ukon-

przeniesiono go do gub. olonieckiej (jako po-

czyl w 1841. Odbywal aplikacje w Dyrekcji

dejrzanego o nielegalne kontakty z zeslaficem

Dr6g i Mostow w Warszawie, nast. przeniosl

dr. Jaroszewiczem). W 1850 byl pomocnikiem budowniczego w O lonieckiej Komisji Budow-

się do budowniczego Okr. N auk. Warsz. Aureliusza Corazziego; po pčlrocznym okresie pra-

niczej w Pietrozawodzku. 27 I 1851 na wnio-

cy, „nie znajdując d fa siebie widokčw prędkie-

sek III Oddzialu zwolniono go z dozoru polic. 21 II 1855 uzyskal Najw. zgodę na powr6t do gub. grodzienskiej.

go otrzymania posady”, objąl stanowisko die-

Boguslawski, Wspomnienia, „Nowa Reforma”, 1896, nr 251. GARF, zesp. 1 0 9 ,1 eksp., 1849, vol. 313, k. 6v, 31, 53; RGIA, zesp. 1286, inw. 13, 1851, vol. 635 (calosč).

na wniosek K S z 11/23 V I 1845, zatwierdzony przez nam iestnika 17/29 V II tr., oddano go pod

S k o w ro n s k i A n to n i, ur. ok. 1836 lub 1834 (1858 — 22 1., 1865 — 31 1.), szlachcic, ekonom w maj. W olnianka W ielka w pow. taraszczanskim. Aresztowany w 1855 razem ze stu­ dentėm Uniw. Kijow. Jčzefem Rozenthalem za „podburzanie wlošcian w m ajątku hrabiego Branickiego do powstania przeciwko wladzy”. Skazany początkowo na karę šmierci, po konfirm acji w 1857 zostal zeslany na osiedlenie w gub. jenisejskiej z pozbawieniem praw stanu. O d 3 I 1858 mieszkal w gm. jelanskiej w okr. krasnojarskim. Otrzymywal zasilek ze skarbu panstwa 57 rb. 14 i 1/4 kop. sr. rocznie. 1 IV 1860 zezvvolono mu wstąpič na službę cyw. Zostal urzędnikiem w kancelarii gubem atora Jenisejskiego Rządu G ub., nadal pod šcislym dozorem wladz. Zwolniono go z tej posady 3 0 1 1861. W 1865 mieszkal nadal w Kras­ nojarsku; kavvaler, otrzymywal zasilek ze skar­ bu panstwa wysokošci 100 rb. rocznie. Lista wygnancow, s. 429; Tabiš, Polacy. BN, rkps III 6555, k. 5 Iv; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 35, poszyt 36, k. 1-7; tamže, poszyt 37, k. 2-3; GARF, zesp. 109,1 eksp., 1865, vol. 83, cz. 2, k. 136v-138v, 1 4 7 ,154v-156.

tariusza Archiwum Gl6wnego K r6l. Pol. Za czynny udzial w spisku P Sciegiennego (zob.),

sąd vvojsk. i skazano na 10 1. cięžkich robot. Wyrok ogloszony zostal w prasie Krol. Pol. („Gaz. Rząd. K rol. Pol.”, 1846, nr 1 3 7 ). Karę odbywal w hucie srebra w Kutomarze i kopalniach zlotą w Kultumie w tymže okr.; d. 2 X II 1850 na wniosek III Oddzialu za Najw. zgodą zostal przeniesiony n a osiedlenie. O d m arca 1851 przebywal w gm. uspienskiej w okr. nerczynskim. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pieki z adnotacją: „brat jego w hajsynskim powiecie m a posesją”. W 1857, korzystają c z manifestu koronacyjnego 1856, wr6cil do Kr6l. Pol., o czym takže poinformowala „Gaz. Rząd. K r6l. Pol.” (1857, nr 156). Poslugując się paszportem \vydanym przez oberpolicm ajstra warsz., 17/29 X 1857 przybyl w Lubelskie i zamieszkal początkowo w m. Belžyce (luty 1858), nast. w gm. Ruda w pow. krasnystawskim (marzec tr.), skąd przez Lublin ūdai się do Warszawy. 7 1 1861 zložyl w Kontroli Zarządu D 6br O rdynacji Zamojskiej w Warszawie podanie o posadę i następnego dnia „przeznaczony zostal n a dietariusza” z wynagrodzeniem mies. 100 zlp. Obowiązki podjąl 11 I tr., a w majų tr. skierowano go do Zwierzynca (wydając „awans” 3 4 0 zlp n a koszty podrožy), gdzie w biurze technicznym sekcji mierniczej O rdynacji pracowal początkowo jako praktykant

przy

geom etrach

ordynackich;

juž

w 1861 zložyl egzamin na geom etrę I klasy,

Skrzetuskijustyn 557 w 1864 zaš — klasy II. N ast. wszedl w službę

BN, rkps III 6555, k. 54. Byč moie Ignacy, ppor.

prywatną w dobrach księcia Zygmunta Radzi-

8 . Pulku Liniowego, przeznaczony do Korpusu Syb.,

willa w Nieborowie.

zob. Aneksy: Poczet wygnanców i Spis męczennikow.

Przewodnik; Lista wygnanców, s. 429; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Pawlowska A., Karol Sciegienny — geometra w Ordynacji Zamojskiej, „Rocznik Zamojski”, t. II, 1985/1986; Sciegienny. Epoka. Dzielo. Poklosie. APL, AOZ, Akta osobowe, m.in. Opis biegu žydą, 7 1 1861, k. 2; tamie, MmL, rkps 49 nie paginowany (korespondencja z Magistratem m. Lublina); tam­ ie, RGL Taj., rkps 139, k. 757; tamie rkps 142, k. 589, 603; tamie, USC par. rzymskokat. Olchowiec, księga XXII, k. 26, nr 41; BN, rkps akc. 8759, k. 51 v; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, voi. 1045, k. 29, 32.

S k rz y n e c k i Ja n , ur. ok. 1803, s. M acieja, szlachcic, wlasciciel wsi Siedlew w obw. lęczyckim. Obwiniono go o to, že w 1834 w stanie nietrzezwym wyglosil w košciele sw. Malgorzaty we wsi Gòra w tymže obw. „wobec ludu” jakieš „podburzające przemówienie”. N a wniosek K S z 16/28 IX tr. miai byč wcielony do wojska. W 1837 na mocy decyzji nam iestnika zeslano go na osiedlenie n a Syb. O d 7 V III 1838 przebywal w gorzelni kam ienskiej, a od 22 III 1840 we wsi Bakczetska w gm. tasiejewskiej w okr. kanskim. Zajmowal się pracą na

S k rz e tu s k iju s ty n , s. Antoniego, ur. ok. 1821

roli; otrzymywal zasilek ze skarbu panstwa

(1849 — 28 1.; 1857 — 33 1.), jednodworzec, pisarz w m aj. Borowlany pod Minskiem. Czf.

57 rb. 14 i 1/2 kop. sr. W 1857 nadal przebywal w gm. tasiejewskiej w pow. kanskim gub.

Związku Bratniego Mlodziežy L it., znal pla-

jenisejskiej. W lipcu tr. uzyskal na m ocy m ani­

ny spiskowców, kontaktowal się z P Wejsztor-

festu koronacyjnego 1856 zgodę na powrót do

tem i M . Bokim (zob.), založyl u siebie odlew-

Król. Pol. W listopadzie 1857 wyjechal do Warszawy.

nię kul. N a mocy konfirm acji I. Paskiewicza z 19 X I 1850, skazany zostal na karę chlosty (500 kijów) i 10 l. cięžkich robot w twierdzach. Karę odbywal od 7 I 1851 w twierdzy w Orsku na tzw. Unii orenb. Początkowo na mocy manifestu koronacyjnego 1856 skrócono mu termin kary, a po jego uplynięciu miai

Przewodnik-, Lista wygnanców, s. 429 (jako S. „zPlockiego za sprawą emisariuszów w 1833 roku zestany do Syberii”); Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Próby. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 35, poszyt 15, k. 10- 1 1 .

byč przeniesiony na osadzenie na Syb. (zgod-

S la rz y n sk i (v. Š la rz y n sk i) F ra n cisz e k , frkucka Ekspedycja do Spraw Zeslanców prze-

nie z decyzją z czerwca 1857). Jed n akie juž

kazala, že 3 0 V I 1835 dotarl on do Irkucka

1 IX 1857 otrzymal Najw. zgodę na uwolnienie od robót i powrót do kraju, ježeli wladze

wraz z N orbertem Lewandowskim, Stanisla-

miejscowe nie zgloszą sprzeciwu, pod tajny

skim. Decyzją wladz zostali odeslani do Zakladów Nerczynskich.

dozór polic. i z zakazem wjazdu do obu stolic Cesarstwa. Fajnhauz, Ruch; Giller, Historia, t. II, s. 264; Lista wygnanców, s. 429; Staniszewski, Pamiętniki. BN, rkps III 6555, k. 53v; GARp zesp. 109,1 eksp., 1856, voi. 133, cz. 4, k. 57v-59, 121; RGIA, zesp. 1286, inw. 13,1851, voi. 620; tamie, inw. 17, voi. 305, k. 171; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, voi. 51, k. 364v-365,433; RPB, zesp. 629, voi. 185, k. 58v-59; tamie, voi. 188, k. 78v-79.

wem Kwiatkowskim i Sebastianem Jankow-

GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, t. 1, poszyt 232, k. 9-10. S liw co w N ik ifo r ,ur.ok. 1800 (1 8 3 3 — 331.), w 1831 przylączyl się do poi. powstanców, bral udzial w walkach z wojskami ros., za co skaza­ ny zostal na karę chlosty (4 tys. kijów) i cięžkie roboty n a Syb. n a mocy wyroku konfìrmowanego przez I. Paskiewicza. D o Irkucka dotarl

S k rz y n e c k i, „kapitan z 1831, synowiec jen e-

14 X II 1833 i wyslany zostal do warzelni soli

rala, do Orenburga, a potem za sprawę omską

w Usolu. Prawdopodobnie w lutym 1836

na Kaukaz”.

wyruszyl w drogę za Bajkal do Zakladów N er-

558 Smorczewski Grzegorz 1851 zostal przeniesiony na

Slu zy n sk i A d am , ,,z Mazowsza, w 1812 wzięty

osiedlenie.

czynskich. W

do niewoli n a Kaukaz; tam grywal ludowi na

Usta wygnanców, s. 430. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 44; tamže, cz. 2 , k. 8 ; tamže, pudto 1 1 , poszyt 282, k. 21; tamže, pudlo 35, poszyt 22, k. 17-18; tamže, poszyt 37, k. 12-13.

instrum encie przez siebie wymyšlonym — na

S la d k ie w icz F ra n c is z e k , uczestnik powst. li' stop., ,,za udzial w buncie oddany do rot aresztanckich w twierdzy

ty)”.

W

1835

(w kriepostnyje ariestan-

zostal

W o jsk.-R oboczej. W

szeregowcem

Roty

1852 awansowal na

podoficera 12. Roty W ojsk.-R oboczej. W lipcu 1857 uznano go za „godnego calkowitej laski i zwolnienia ze sluzby”.

obojų, w altom i i na skrzypcach. Po powrocie wziąt udzial w powstaniu listopadowym. Pod O strolęką dostal się do niewoli. Z powodu ta­ lentu do rysunku wzięto go do Akadem ii w Petersburgu. Stracil wzrok i w Petersburgu utrzymywal się z odbijania rysunk6w i obrazk6w”. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego. S m ie c iu k Jo z e f, wlošcianin z pow. pruzanskiego. W 1831 zbiegl do K r6l. Pol., przylączyl się do powst., dostal do niewoli, uciekl i dlužszy czas ukrywal się w Puszczy Bialowieskiej.

GARI; zesp. 109,1eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 95,97.

W 1834 zostal schwytany i odeslany do Grodna, gdzie na mocy decyzji Grodzienskiej Komi-

S to b o d z in sk i W a le ry (v. W a le ria n ), ur. ok.

sji G u b. z 6 X I 1834, zatwierdzonej przez gen.-gu bem atora 16 X II tr., wcielono go do

1830 (1858 — 28 1.), szlachcic z Wilenszczyzny, m aj. nie posiadal, urzędnik w W ilnie. Uczestniczyl w spisku M ichala Mikutowicza (zob.) i wraz z nim wszedl do Związku B ratniego Mlodziežy Lit. Aresztowany w 1849 i skazany wyrokiem Audytoriatu Polowego na 101. cięžkich robót n a Syb. Przybyl do Irkucka 23 V II 1851 (co odnotowal w dzienniku J. S abiAski) razem z szešcioma kolegami z tejže sprawy, z którymi przebyl drogę (F. Cywinski, A . i F. Dalewscy, O . H orodecki, W. Kleczkowski i M . Mikutowicz, zob.; 13 V III Sabinski odwiedzil ich w więzieniu w Irkucku). Karę odbywal w Aleksandrowsku pod Irkuckiem. 18 II 1856 przeniesiony zostal na osiedlenie i zamieszkal w gm. badajskiej w okr. irkuckim. Otrzymywal zasilek 57 rb. 14 i 1/4 kop. sr. rocznie. Uchodzil za lekarza. N a mocy m ani­ festu koronacyjnego 1856 11 V II 1857 wyjechal z Irkucka do W ilna. Fajnhauz, Ruch; Oilier, Historia, t. II, s. 264; Jefimow, Iz žymi katorįnych, s. 1- 2 ; tenže, h wospominanij, s. 570-571; Lista wygnanców, s. 430; Nowifiski, Polacy na Syb. Wsch.; Wiosna Ludów. BN, rkps III 6555, k. 52; B. Ossol., rkps 14465, k. 971-972,975; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 35, poszyt 15, k. 54-55.

Korpusu Kauk. Tegož dnia wyruszyl w drogę na Kaukaz. NGAB (Grodno), zesp. 4, inw. 1, vol. 191, k. 194. S m o lk a , žolnierz Korpusu O renb., wspomniany przyjažnie przez W. Staniszewskiego (zob.). Staniszewski, Pamiętniki. S m o rc z e w sk i G rzeg o rz, ur. ok. 1812 (1856 — 4 41.), szlachcic niewylegitymowany, rodem z Grodzienszczyzny, uczestnik powst. listop., po klęsce na emigracji („Wl6czyl się pod cudzym nazwiskiem i dawal o sobie falszywe zeznania”) . N a mocy konfirm acji gen.-gubernatora wojen. wil., grodzienskiego, minskiego i kowienskiego, zatwierdzonej 15 V 1852 przez M ikolaja

I,

zostal wcielony do

Korpusu

O renb., bez prawa wyslugi i wylegitymowania szlachectwa. Przybyl na m iejsce w 1853; w 1855 jako niezdolny do sluzby ffontowej zostal przeniesiony do 5. O renb. Batalionu Liniowego w O rsku; 1 V 1857 otrzymal „prawo wyslugi”, i zostal przeniesiony do 3. O renb. Batalionu w O renb., a 4 X I I 1859 Najw. zgodę na dymisję z wojska i powr6t do kraju. W 1862 mieszkal w gub. grodzienskiej pod šcislym dozorem polic.

SmorkalPawei 559 Djakow, Diejatieli. GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 59, 374v, 446; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 168v-170,414. S m o rk a l P aw e l, rodem z Krol. Pol., uczestnik powst. listop. W 1831 dostal się do niewoli i zostal wcielony do O renb. Pulku Kozackiego. W listopadzie 1860 nadal sluzyl w 7. O renb. Pulku Kozackim. 29 V I I 1861 otrzymal Najw. zgodę na „wypisanie” ze stanu kozackiego i dymisję z wojska oraz powröt do kraju w Lubelskie pod warunkiem uzyskania dobrej opinii wladz zwierzchnich. GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 558-559. S m o trz y ck i, uczestnik powst. listop., zeslany na Syb. BN, rkps III 6555, k. 52. S m u g le w icz P io tr , absolw ent A kad. M e d .-Chirurg. w W ilnie (w 1841 uzyskal tytul lekarza). dniu 5 V 1840 byl aresztowany, a 3 0 IX tegož roku wywiezionym zostal, dlatego tak pčžno dyplom lekarski uzyskal”. Zajmowal się nast. nie praktyką lekarską, lecz agronomią

S o b a n s k i G o ta rd (zm. 1 8 5 2 ), s. M ichala i W iktorii z O rlowskich, brat Ludwika (zob.) szlachcic, wlašciciel ziemski z Podola, sekretarz

gub.,

kam erjunker

dworu JC M ošci.

W 1826 w czasie pobytu w Moskwie zawarl przyjažn z Adamem Mickiewiczem. Areszto­ wany w Petersb. za korespondowanie z uwięzionym bratem Ludwikiem (zob.) za pošrednictwem mjr. Bogdanowa (ot worot majoro) ; od 2 4 I X 1827 przebywal w Twierdzy Pietropawlowskiej w celi nr 5 w Kurtynie Nikolskiej, po czym wrócil do Warszawy i znowu od 1 V II 1828 byl więziony w celi nr 6 i 5 w Nikolskiej Kurtynie, a nast. w celi nr 5 w Bastionie Zotowa. Zostal ostatecznie przez M ikolaja I ulaskawiony. W ziąl udzial w powst. listop. pod wodzą gen. Benedykta Kolyszki; po klęsce 14 V 1831 pod Daszowem w pow. lipowieckim n a Ukrainie, zostal ujęty w stroju wiesniaczym i jako recydywista, który ,,nie docenil laski m onarszej”, n a mocy Najw. rozkazu z 3 0 V II 1831 skazany n a 6 1. twierdzy, a nast. n a osiedlenie na Syb. z utratą praw stanu i konfiskatą maj. Po odsiedzeniu 5 1. w twierdzy w Kazaniu wyslano go na osiedlenie do Jalutorowska w gub. tobolskiej. Zona, Idalia z Platerów, nie podąžy-

w Kurlandii.

la za nim za przykladem swej szwagierki Rózy

Bielinski, Stan nauk, s. 710.

Sobanskiej. S., dzięki staraniom matki, mie-

S m u k ro w icz Jo z e f, s. M arcina; za udzial

szkal we wlasnym domu, ze službą. Opętany byl m anią przešladowczą (m.in. opiekującą się

w SLP Szymona Konarskiego zeslany do Penzy. Dobrze wyksztalcony, šwietnie znający język

nim jeszcze w czasie bytnošci w Kazaniu i p6ž-

franc., otrzymal zezwolenie na egzamin w Uniw. Kazanskim „na tytul nauczyciela do-

žycie i m aj.). Zostal zamordowany w celach

mowego”. Ministerstwo O sw iecenia zawiado-

wiedzial o otrzymaniu przezen większej sumy

milo jednak wladze uniw., ¿e S. može byč na-

pieniędzy od matki. Nastąpilo to w m om encie,

uczycielem tylko „w szkolach publicznych,

gdy nadeszla zgoda na uwolnienie z zeslania.

gdzie latwo mied staly nadzor nad sposobem

Zrobilo to ogromne wrazenie wšr6d zeslan-

jego myšli i mėtodami nauczania”. Otrzymal

ców. I. Orpiszewski np. pisal o tym w lišcie do

posadę nauczyciela języka franc. w gimn.

G. Zielinskiego (zob.).

w W iatce, dokąd przybyl 27 II 1841. Szybko zyskal opinię znakomitego pedagogą, lubiane-

Bobrowski, Pamiętnik; Czajkowski M., Dziwne žyde Polaków i Polek, Lipsk 1865, s. 58-59; Grocholska, Pamiętniki; [Iwanowski E.], Pamiątki, t. II, s. 486-487 (dziennik A. Pawszy); IwaAski, Pamiętniki; Janik, Dzieje; Lista wygnanców, s. 430 (mylna data šmierci: 1841); Pamiętniki dekabrystów, t. III; s. 6; Sanguszko, zeslaniec na Sybir z r. 1831; Šliwowska, Koinèty w ruchu pomocy, s. 208, 221; zob.

go przez mlodziež. W koiücu 1. czterdziestych otrzymal rangę sekretarza kolegialnego. N a pocz. stycznia 1852 przeniesiono go do Nizegorodzkiego Instytutu Szlacheckiego. Fomienkowa, Polskije riewolucyoniery, s. 182-184.

niej R . Sobanską podejrzewal, ii godzi na jego rabunkowych przez wlasnego služącego, który

560 Sobolewski Jan Aneksy: Spis męczennikow. BJ, rkps 3011 (J. Rosciszewski); BL, rkps 1878, k. 153; BN, rkps III 6555, k. 53v; BZ, rkps 724, Listy l. Orpiszewskiego (list 14); M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; RGIA, zesp. 1280, inw. 1, voi. 7, к. 191, 246,269; tarme, voi. 10, к. 2 ,71,145; tarme voi. 11, к. 193-211; tamže, inw. 2 dodatkowy, voi. 6, к. 132, H lv; tarme, zesp. 1343, inw. 56, voi. 564, k. 82. S o b a n s k i L u d w ik (1 7 9 1 -1 8 3 7 ), ur. 31 X w Obudówce na Podolu, s. M ichala, posta winnickiego na Sejm Czteroletni, i W iktorii z Orlowskich, brat G otarda (zob.), dziedzic klucza ladyžynskiego, marszalek szlachty pow. braclawskiego. Wychowanie odebral w Kamiencu i Paryžu. Naležal do založonego na przelomie 1814 i 1815 w Warszawie Tow. Prawdziwych Polaków. Byl czl. ložy masonskiej „Boucher du N ord” (przyjęty w 1819 w Berdyczowie przez Franciszka M ajewskiego); nast. bral udzial w zebraniu založycielskim Tow. Pa­

w Permie. Kontakty, jakie utrzymywali w przybytymi do Permu zeslahcami, zwlaszcza z gen. W P L. Boguslawskim, K . Turnern (zob.) i in., zwröcily uwag? wladz polic.; rozwazano nawet sprawf przeniesienia ich do innej gubem i. O boje Sobanscy przebywali w Permie do 1833, nast. powröcili na Wolyh. S. zm. 16 V III, pochowany zostal w W iskitkach. Askenazy, Lukasinski; Bobrowski, Pami?tnik; Dylggowa, Tow. Patriot.; Hass, Sekta; Iwanski, Pamigtniki; Lista wygnancöw, s. 430; Malachowski-Lempicki, Wykaz polskich löz, s.f 396; Pamigtniki dekabrystöw, t. III; Sanguszko zeslaniec na Sybir z r. 1831; Sobanska R., Pamigtnik rodziny Lubienskich, Warszawa 1851, s. 154, 234, 257,311. GARF, zesp. 1 09,1 eksp., 1827, vol. 173, cz. 3, k. 6, 2 9 -3 1 ,4 2 ,7 4 ,1 0 8 ,117-117v, 1 4 0 -1 4 1 ,176v, 177, 217; tamze, 1832, vol. 25, k. 2,4; RGIA, zesp. 1280, inw. 1 , vol. 7, k. 8, 86, 122; tamze, vol. 8, k. 27; tamze, vol. 9, k. 17; tamze, vol. 10, k. 146; tamze, inw. 2 dodatkowy, vol. 6, k. 136; zob. Aneksy: Spis M. Römera i Spis mgczennikdw.

triot. 1 V 1821 na B ielanach pod Warszawą; stai na ežele prowincji wolynskiej, nast. byt

S o b o le w s k i J a n (1 7 9 9 -1 8 2 9 ), s. A ntoniego,

kierownikiem Tow. na prowineje wsch. Przyjąt m . in. do Tow. Patriot. E Moszynskiego (zob.).

dzierzawey wioski G rochy w pow. tykocinskim w obw. lomzynskim. W 1816 ukonczyl gimn.

31

w Bialymstoku i wstgpil na Uniw. W il. do se­ minarium nauczycielskiego na wydz. fizyczno-

V

1823 pošlubil R6žę z Lubienskich

(1 7 9 9 -1 8 8 0 ), c. Feliksą i M arii z Bielinskich, znaną nast. opiekunkę zeslanców zwaną „Rėžą Sybiru”. Aresztowany w 1826, byl więziony

-m a t. W 1817 otrzymal stopien kandydata filozofii, w roku nast. zas nagrod? pieni?znq za

u karmelitów w Warszawie, nast. przewieziony

postfpy w nauce. Utrzymywal si? w czasie stu-

do Petersb. O d 2 8 1 do 23 V III 1827 więziony

diöw z guwemerki. W 1820/1821 zlozyl egzami-

w celi n r 13 i nr 16 w Newskiej Kurtynie Twierdzy Pietropawlowskiej. Ponownie przy-

ny wymagane do uzyskania magisterium, jednakze wskutek wakujqcej katedry filozofii

wieziono go tam z Warszawy 3 0 V 1828 i osa-

stopnia mgr. nie uzyskal. 1 9 /3 1 IV 1819 zostal

dzono w celi nr 41 w te jie Newskiej Kurtynie.

powotany do Zwiqzku Przyjaciol. W Tow. Filo-

W sumie spędzil w więzieniu 3 1. W przede-

matow poczqtkowo zaliczal si? do „czlonkow

dniu powst. listop. zostal aresztowany ponow­

korespondentow”, od 6/18 V 1820 zas bral juz

nie i 5 I 1831 wywieziony do Permu (przybyl

czynny udzial w jego pracach, nalezqc do

na m iejee 19 I tr., a 14 II oddany zostal pod

II wydz. filozoficzno-m at. Tr. wyglosit na jed-

dozór polic.), dokąd podąžyla za nim zona

nym z filom ackich zebran rozpraw? O

(opiekowala się równoczeénie przebywającym

sci w budowlach

w twierdzy w Kazaniu szwagrem Gotardem,

m ach „Dziennika W il.” w kwietniu 1823). Zo­

zob.). Mieszkali w domu naležącym do du-

stal tez czl. Rzgdu Tow., a w Zgromadzeniu

chownego Petra. W 1831 Róza S. „witala” na

Filaretöw — przewodnikiem Zielonego G ro-

drodze zeslanców 1831, m .in. A . Pawszę,

na. Po ukonczeniu studiow wladze Uniw. za-

pigkno-

(opublikowang. nast. na la-

R . Sanguszkę (zob.) i in., starając się ulžyč ich

trudnily go z d. 1/13 IX 1821 w charakterze

losowi. O taczala opieką takže zeslanców pol.

nauczyciela fizyki i nauk przyrodniczych i che-

SobolewskiJan 561 mii w gimn. w Krožach na Žmudzi podlegtemu W il. Okręgowi N auk. Pröby przeniesienia się z prowincjonalnych Krož, gdzie nie czul się najlepiej, do W ilna zakonczyly się fiaskiem, mimo wystawionej w czerwcu 1822 przez Jan a Chodžkę, wizytującego krožskie gimn., pochlebnej noty. Aresztowany n o cą 6 /1 8 X I 1823 w Krožach i wywieziony do W ilna, osadzony zostal u bazylianöw. Zeznawal przed wil. K Š 9/21 i 10/22 X I tr. oraz 2 0 V I/2 V I I 1824 juž z wolnej stopy. Wypuszczono go z więzienia 24 IV /6 V tr. z poręki Adam a de Sztrunka, sędziego

granicznego

apelacyjnego

wil.

W sledztwie nie ugiąl się. N a mocy wyroku, konfirmowanego 14/26 V III 1824 przez A lek­ sandra I, zostal zeslany „na službę w oddalonych gubem iach”. W dolączonej do wyroku W iadom ošci o 17 czlonkach tajnych towarzystw odnotowano, iž „može wykladač m atematykę w języku francuskim” oraz iž „jest uzdolniony do služby przy korpusie inžynier6w drog i kom unikacji”. W ilno opuseil 24 X /5 X I tr. wozem pocztowym z Adamem Mickiewiczem. D o Petersb. przybyli 8/20 lub 9/21 X I, gdzie S. zložyl 18/30 X I prošbę o przyjęcie na službę w wydz. inžynieryjnym. W grudniu tr. wcielono go wraz z J. Heydatelem (zob.) do Korpusu Komunikacji W odnej w Petersb. W lutym 1825, po zdaniu specjalnych egzaminow, S. otrzymal nom inaeję na oficera i wyslany zostal do Wytegry nad jeziorem O nega w gub. olonieckiej. W 1827 — w nagrodę „za pilnose” — awansowal na ppor. W iosną 1828 przebywal w Petersb. u Mickiewicza; wziąl tež prawdopodobnie udzial w „wieezorze” u N ikolaja Polewoja, na ktorym obeeni byli m .in. Malewski, Mickiewicz, Wiaziemski, Puszkin. Wedlug przypuszczenia Ignacego Domeyki, ostatnią posadę zajmowal jako inžynier komu­ nikacji wodnej przy jeziorze Ladoga w Petersb. Zm. jesienią 1829 w Archangielsku. Byl jednym z trzech niežyjących „sp6lwięžni6w, spölwyznawcow”, ktörym A . M ickiewicz dedykowal III cz.

Dziadöw,

w ktörej wyznaczyl

S . w tzw. scenie więziennej opowiešč o wywozce uczniöw ze Zmudzi na Syb.

Archiwum Filomatéw, cz. I-III; A rchiwum Filomatow. N a zeslaniu, t. I, s. 51; Archiwum Fibmatow. Listy zzeslania, t. I (oprôcz licznych wzmianek — list J. S. do Cypriana Daszkiewicza z Archangielska z 17/29 I 1827); Bazylow, Polacy w Petersburgu; Beauvois, SzkohictwopoL,t. I -II; Borowczyk, Rekonstrukcja; Brensztejn, Filomato w Krožach; tenže, „Brada Czam i”; Bujakowski, Z mlodošci Mickiewicza; Demalowicz, Kostenicz, Makowiecka, Kroni­ ka... 1798-1824; Dunajôwna, Tomasz Zan; Gomolicki, Dziennik; Janik, Dzieje; Janowski L., Sloumik; Jewsiewicki, Batyr; Kula, Wokôl historii; Lista wygnancow, s. 430; listy do Lelewela; Malinowski, Księga wspomnieh; Mickiewicz W., Zywot; Morawski S., Kilka lat; Mošcicki, Wilno i Warszawa; Naruniec, Michal BaliAski; Pietraszkiewiczôwna, Dzieje filoma­ tow; Pigoft, Glosy sprzed wieku; Procès Filaretdw w Wilnie; Sudolski Z., Narodowej sprawy mçczennicy. O adresatach dedykaeji „Dziadôw częšci III", „Pamiętnik Literacki”, 1998, nr 1; Swirko, Z Mickiewiczem pod rękę; Trojanowiczowa, Syb. romantykôw; Witkowska, Mickiewicz; taž, Râwiesnicy; Wybér pism filomatâw; Wôjcik, Ignacy Domeyko; Z filareckiego swiata; Zan, Z wygnania. VUMB (Wilno), zesp. 13, vol. 175 (zielnik ueznia IVgimn. minskiegoS.z30 III 1811);LVIA (Wilno), zesp. 567, inw. 2 , vol. 1317, cz. 22 (akta šledcze J. Sobolewskiego); tamže, vol. 1342, cz. 13 (jw. oraz B. i I. Szemiotôw); tamže, zesp. 721, inw. 1, vol. 822 (spis doktorôw i magistrôw wydz. mat.-fizyeznego Uniw. Wil.); zob. mikroiilm w: AGAD, Katalog polonikôw, z. II, poz.175, Warszawa 1969; RGIA, zesp. 735, inw. 10, vol. 12, k. 2 7 ,3 3 ,3 9 -4 0 ,4 2 , 45-46, 1 1 0 ,1 1 7 ,1 2 6 ,1 4 1 -1 4 2 ,1 4 5 ,4 3 2 -4 3 5 . S o b o le w s k i Ja n , ur. ok. 1814 (1839 — 251.), s. Jôzefa, szlachcic z Podola, student Uniw. Kijow. (na koszt wlasny). Zostal przyjęty do SLP przez A . Janiszewskiego (zob.), zložyl przysięgę po zapoznaniu się ze statutėm , czytal „zakazane ksiąžki”. Aresztowany w 1838, wiçziony w Cytadeli w Kijowie, zostal oddany pod sąd wojsk.; po konfirm aeji wyroku przez M ikolaja I 14 III 1839 zostal wcielony do Korpusu Kauk. na warunkach ochotnika, z zastrzeženiem , iž pozostanie n a službie przez 10 1. po uzyskaniu stopnia oficerskiego. Tegož dnia zo­ stal wyslany z Kijowa na Kaukaz. Služyl w 6. Czam om orskim Batalionie Liniowym. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pieki. O blą-

562 Socharzewski Hipolit kany, wyslany zostal do Saratowa, nast. do

„Byl to ogromny męžczyzna, silny i pomimo

Jekaterynoslawia, gdzie zm. (Gralewski).

takiego skatowania, pomimo losu, j aki go cze-

Barszczewska, Konarski; Bobrowski, Pamiętnik; Gra­ lewski, Kaukaz, s. 509-510; Janik, Dzieje; Lopuszanski, Stowarzyszenie; Rolle, Z minionych stuleci, s. 343; Starorypinski, Wspomniema; Tabis, Polacy. BN, rkps akc. 8759, k. 53; CDIAU (Kijow), zesp. 470, inw. 1, vol. 171; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k- 159v—161; tamže, vol. 12126, k. 25; tamze, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 29.

kat, i cięžkich kajdan, byl zawsze w dobrym

S o b o le w s k i Jerzy , ur. ok. 1806 (18 3 4 —

humorze. [...], žartowal z utyskiwan slabszych, špiewal krakowiaki lub opowiadal anegdoty i mimowolnie wprowadzal každego w dobry hum or”. Karę odbywal w kopalniach zlotą w Gazimurze

i Zakladach N erczynskich.

W kwietniu 1857 na mocy manifestu koronacyjnego 1856 zostal przeniesiony na osiedlenie, o czym poinformowala prasa Krol. Pol.

28 1.), stužyt w wojsku ros. Za dobrowolne

(„Gaz. Codzienna”, 1857, nr 9 4 ; „Gaz. Rząd.

przylączenie się w 1831

K rol. Pol.”, 1857, nr 7 7 ). Mieszkal w stanicy Kularki niedaleko Szylki. 21 I 1881 wladze

do powstancow

i udzial w walce z wojskami ros., „obrabowanie Žydą z pieniędzy i napad n a dom ziemianina Maganowicza, pobicie go i grabiež” guber­

uznaly, iž nie podlega amnestii, gdyž „nie wyjašniono, czy zab6jstwo, jakie popelnil m ialo

nator wil. skazal go na karę chlosty (3 0 bato-

charakter polityczny czy kryminalny”, co pod-

g6w), piętnovvanie i katorgę; 21 X 1834 skierowano go z Irkucka do Usola, gdzie przy-

waža podawaną dotąd datę šmierci: 1877. Zm. w gm. uspiehskiej w okr. nerczynskim. N ie

byl 2 X I tr.; nast. karę odbywal za Bajkalem .

wykluczone, iž jego synem byl Wladyslaw S.,

Figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pie-

„syn wygnanca juž od 15 lat znajdującego się n a Syberii”, ktory uczestniczyl w powst. styczn.

ki z adnotacją: „w Nerczynsku dostal rdzaniec i medalik”. BN, rkps akc. 8759, k. 53; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 38-39; tamže, cz. 2, k. 4-5. S o b o le w sk i L u d w ik (ok. 1816 - po 1881), wloscianin z Mazowsza, ur. we wsi Wrębie w pow. wielunskim. Zbiegl z Kr6l. Pol., podobno

w oddziale Oksinskiego i zm. 4 IV 1863 w Tarnowie wskutek ran otrzymanych pod Kužmianką lub Grochowiskami (Kolum na). Przeivodnik; Jasieficzyk, D ziesięč lat, s. 101-102 (mylna inf. o šmierci na etapie); Kolumna, Pamiątka; Lista urygnancoiu, s. 430; Staniszewski, Pamiętniki. GARF, zesp. 109,1 eksp., 1878, vol. 6, cz. 34, k. 5 2 -5 7 ; GAIO, zesp. 24, pudlo 35, poszyt 22, k. 23-24.

ukrywal się w Krakowie przed odpowiedzialnošcią karną za zabdjstwo przemytnika i ranie-

Soch aczew sk i, figurowal w Księdze Adresowej

nie drugiego. W 1846 wziąl udzial w powst. krak., nast. przebywal pod nazwiskiem Piotrą

3 r[ubli] sr[ebm ych]”.

Szmideckiego na terytorium Prus, skąd prze-

BN, rkps akc. 8759, k. 51.

kazany zostal wladzom Krol. Pol. Więziony byl w Cytadeli warsz. i M odlinie. W niosku K S z 29 X II 1846/10 I 1847, by go sądzič jako przestępcę kryminalnego, nam iestnik nie zatwierdzil, polecając 4 / 1 6 I I 1847 oddač go pod sąd wojsk., ktčry skazal S . na karę chlosty (1,5 tys. kijow) i 201. cięžkich robot n a Syb. w kopalniach (konfirm acja wodza naczelnego I A rmii z 12 V II 1848). Po egzekucji dokonanej w M odlinie, byl „pędzony na Syberię w kajdan ach ”. Drogę odbywal z W. Staniszewskim i A . Jablonskim (zob.), ktory tak go opisal:

Kom. O pieki z adnotacją: „w Omsku odebral

S o c h a rz e w sk i H ip o lit, ur.ok. 1818 (1 8 3 9 — 2 1 1 .), s. Cypriana, szlachcic z pow. boguslawskiego gub. kijow. Studiowal na Uniw. Kijow. (na koszt wlasny). Zostal przyjęty do SL P przez S . W innickiego (zob.), zložyl przysięgę i oplacil skladkę na cele związkowe wysokošci 11 rb. sr. oraz obral pseud. „Bogdan Chychyrynski”; czytal „zakazane” ksiąžki. Aresztowany w 1838, więziony w Cytadeli kijow. N a mocy wyroku sądu wojsk., konfirmowanego 15 III 1839 przez M ikolaja I, zostal wcielony do Kor­ pusu Kauk. na prawach ochotnika, z zastrze-

Sojko Dymitr 563 ženiem,

ii

pozostanie na službie 10 1. po uzy-

skaniu stopnia oficerskiego. M aj. zwolniono z sekwestru. Wyruszyl w drogę na Kaukaz tego samego dnia. Službę odbywal w Kurinskim Pulku Piechoty, w 1852 — w stopniu chorąžego

(praporszczika).

Przewodnik; Lista wygnancdw, s. 430. GARB zesp. 109,1eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 46, 182; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 120 v - 1 2 1 , 4 12 . S o k o lin s k i (v. S o k o lo w sk i),d rm e d .,le k a rz batalionowy w Om sku, obecny przy egzekucji

Janik, Dzieje; topuszanski, Stotvarzyszenie; Rolle, Z minionych stuleci, s. 343; Simonow, Oseredok, s. 97; Tabiš, Polacy. BN, rkps akc. 8759 (figuruje Sochaczewski Hipolit z adnotacją: „w NerczyAsku”, k. 53); CDIAU (Kij6w), zesp. 470, inw. 1, vol. 177; tamže, zesp. 472, inw. 802, 1852, vol. 28, k. 1-3; GARI; zesp. 109, I eksp., 1836, vol. 76, cz. 26, k. 1-18; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 161v—163; tamže, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 29. S o jk o D y m itr, ur. ok. 1804 (1 8 3 4 — 3 0 1 .), služyl w armii ros. Za dobrowolne przylączenie się do powstanc6w w 1831 i udzial w walkach z wojskami ros. zostal skazany na karę chlosty

skazanych w tzw. spisku omskim w 1837. Podobno przed egzekucji podal znaczn^ dawk? opium ks. J. Sierocinskiem u (zob.). Dzi?ki jego interw encji (przerwal egzekucj? i odlozyl reszt? n a in. termin) ocalal dr K . Szokalski (zob.). Zostal za to przeniesiony (,,za nierozsqdne sprzyjanie Polakom”) о 3 0 0 wiorst od O m ska ,,w stepy kirgiskie” do oddzialu kozakow pod doz6r wladz wojsk. Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Nagajew, Omskoje dielo; Proby; Zeslanie i katorga. RGWIA, zesp. 801, inw 83/27, 4 wydzial, vol. 75, k. 5-6.

(v. S o k o ll)

(5 tys. kijow) i cięžkie roboty. Wyslany zostal

Sokol

do Tomską. Wyrok zatwierdzil gen. audytor. Po drodze zagubit wydaną mu odziež, za co uka-

„silnej wiary, gl?bokich i najgruntowniejszych

rano go 4 0 rozgami. 16 IX 1834 zostal skierowany

do

irkuckiej

gorzelni

w Aleksan-

drowsku (?); dotarl tam 3 0 IX tr. Prawdopodobnie w lutym 1836 wyslano go do Zaklad6w Nerczynskich. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 38; tamže, cz. 2, k. 3; pudlo 11, poszyt 282, k. 21.

A n to n i,

ks. bazylianin,

przekonan” (Iwanowski), ,,zamkni?ty” w jednym z klasztorbw w gub. kijow. Figurowal w Ksi?dze Adresowej Kom. Opieki z adnotacjq: „odebral r[ubli] sr[ebmych] 17 w Ochorskim monastyrze”. [Iwanowski E-], Wspomnienia pol. czasow, 1.1, s. 249. BN, rkps akc. 8759, k. 51. S o k o lo w s k i A le k sa n d e r zob. K ozerski Ja n

S o k a ls k i „z Litwy za povvstanie 1831 zeslany” (Giller).

N ep o m u cen

Lista urygnancčvj, s. 430.

S o k o lo w s k i A n d rz ej, ks. unita, wyslany do

S o k a ls k i Jo z e f, ur. we wsi G ost w obw. zamoj-

klasztoru w Lubarze na Wolyniu za wiemosd Unii.

skim, wlošcianin. Przekazany byl przez wladze austr. w 1847 wladzom ros. N a wniosek K S z 4 /16 V III tr., zatwierdzony przez nam iestnika 3/15 IX tr., wcielono go do vvojska na poczet poboru jako „podejrzanego pod względem politycznym”. Službę odbywal w 10. O renb. Batalionie Liniowym w Ufie; 17 X I 1855 awansowal na podoficera (unteroficera), w majų 1857 zwolniony z wojska, uzyskal zgodę na powr6t do kraju, pod tajny dozčr polic.

Lencyk W., The Eastern Catholic Church and Czar Nicholas I, Romae-New York 1966, s. 123; Siemaszko, Zapiski, t. II, s. 132 (list do D. G. Bibikowa z 24 VIII 1839). S o k o lo w s k i B a r tlo m ie j, ks. bazylianin, ,,za wiem osc U nii w czasie przesladowania religijnego Siemaszki wygnany do Kostromy” (Gil­ ler). Wedlug E . Iwanowskiego ,,w kosciele katolickim kijowskim codziennie z bractwem Spiewal r6zaniec" po przeniesieniu z Kostromy

564 Sokolowski Roman do gub. kijow. Figurowat w Księdze Adresowej Kom. Opieki.

tr. otrzymal O rder sw. Stanislaw a II klasy z mieczami. W 1857 byl dow6dcą 4 . Kompanii

[Iwanowski E.], Wspomnienia pol. czas6w, 1.1, s. 249; Lista wygnaric6w, s. 430. BN, rkps akc. 8759, k. 54-

Jakuckiego Pulku Piechoty. Tr. zostat przez ca-

S o k o lo w sk i E liasz, rodem z Podola, uczest-

nia, szczegolną gorliwosc, wzorowe męstwo

nik powst. listop., 14 V 1831 bil się pod Da-

i odwagę w czasie ostatniej kampanii”.

ra ulaskawiony („kary nie traktowač za przeszkodę do nagröd i awansöw”) ze względu na „nienaganną stužbę, wlasciwy sposob myšle-

szowem pod gen. Benedyktem Kolyszką, a po klęsce przeszedl do G alicji, skąd „zludzony m anifestem” wr6cit i zostat zeslany. J. Sabinski (zob.) spotkal S. w 1839 na etapie w drodze na

Djakow, Diejatieli. GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 26, 119,166-168; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 113,540, 548-55Q, 555-555v.

Syb. (między Toniškiem a Aczynskiem), gdzie stužyl w oddziale etapowym w Podjelniczu

S o k o lo w s k i Jerzy , zeslaniec za Bajkalem . Fi-

(Podjelnicznaja etapuoja komanda).

gurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z ad-

VUMB (Wilno), rkps E-447 (notatka z 17 VIII 1839).

notacją: „w Nerczynsku”. W 1848 otrzymal z kasy Ogötu Zabajkalskiego 1 rb. 6 i 1/2 kop. as.

S o k o lo w s k i Ig n acy , ur. ok. 1811 (1852 —

Šliwowska, Pienusze organizacje pomocy, s. 440. BN, rkps akc. 8759, k. 54v.

4 11.), s. Wawrzynca i Marianny, rodem z Kr6l. Pol., podoficer 1. Pulku Strzelc6w W P uczestnik powst. listop. Uznany za jednego z „najczynniejszych buntownik6w”, ktčrego wraz

S o k o lo w s k i Ju lia n , „obywatel miasta W il­ n a”, szlachcic niewylegitymowany, term inator stolarski. Naležal do spisku, wiedzial o przygo-

z oddzialem Obuchowicza wyslano na Litwę,

towywanym przez Związek B ratni Mlodziežy

gdzie bral udzial w „zab6jstwach”, skazany zostal na „odrąbanie glowy”, nast. na mocy kon-

Lit. powst. i zamierzal „przylączyč się do bun-

firmacji M ikolaja I — na dožywotnie więzienie. W marcu 1842 karę zamieniono na cięž-

niczą przysięgę” i starai się „wciągnąč do spisku

kie roboty na Syb.; d. 29 X 1844 przybyl do Irkucka i zostal skierowany do warzelni soli

tu”, czytal „zakazane” ksiązki, zlozyl „buntowrzemiešlnikow". Aresztowany w 1849, więziony w W ilnie. N a mocy zatwierdzonej 20 V II 1850 przez M ikolaja I konfirm acji wodza na-

w Usolu. We wrzešniu 1852 m atka S. zwr6cila

czelnego Arm ii Czynnej, skazany zostal na

się do I. Paskiewicza z prošbą o laskę dla syna. RGIA, zesp. 1286, inw. 1 3 ,1852, vol. 1074 (calošč).

karę chlosty (5 0 0 kijöw) i 7 1. cięžkich roböt w twierdzach. Karę odbywal w U s t ' Kam ieno-

Soko lo vvski Ja k u b , szlachcic z Wolynia, wy-

W rocil do kraju w 1857 na mocy manifestu

chow anek Liceum Krzemienieckiego (uczyl

koronacyjnego 1856. Uczestnik powst. styczn.,

gorsku. N ast. byl na osiedleniu w Tomsku.

się w klasie m iem iczych jako stypendysta),

„odznaczyl się w bitwie pod Sapiežyskami u A n-

uczestnik powst. listop. N a mocy decyzji

druszkiewicza 9 IV 1863” (Kręcki).

g e n -g u bem ato ra K raju P ld .-Z ach . Lewaszo-

Fajnhauz, Ruch; Lista urygnancöw, s. 430. BN, rkps III 6555, k. 52; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 962, k. 1-3. Zob. Kartoteka uczestnikow powst. styczn. Eligiusza Kozlowskiego IH PAN.

wa z 3 IX 1831 zostal wcielony do wojska bez utraty praw stanu; 2 X I li£35 awansowal na podoficera (unteroficera) ; 1 IV 1847 m ianowano go feldfeblem, 11 V II 1848 — ppor., 21 V 1852 — por. 24 V III 1854 „za zaslugi bojowe” otrzymal O rder šw. A nny III klasy. 2 V III 1855 awansowal na sztabskpt. za „zaslu­ gi bojowe" w czasie wojny krymskiej; 27 V III

S o k o lo w s k i R o m a n , wcielony do Szkolnego

(Uczebnogo)

Pulku w Moskwie, nast. kam ie

wcielony do Korpusu Syb. za „szemranie przeciw službie”. 22 V 1850 J. Sabinski (zob.)

Sokulskijan 565 notuje w dzienniku,

ii

„nadszedl” do Irkucka

Karola R6zyckiego). Spotkal go na katordze

„kolega Jamiolkowskiego” (zob.) S . , podobnie

nerczynskiej J. Ruciriski (zob.). Odbywal karę

„jak tarnten skazany do wojska z wyslugą”,

w kopalni blagodackiej k. G o m ej. O ženil się

a 28 V II, že byl u niego w domu, prosi o zasilek

z wlošcianką, kt6rą potem „znienawidzil”

z kasy O golu i lekcje. „Rodzicöw m a ubogich

(wedlug sl6w tegož Ruciriskiego).

i z kraju žadnej nie spodziewa się pomocy”.

nierozwagi” — Sabinski sądzi, že S. dobrowol-

Lista wygnancdw, s. 430; RuciAski, Konarszczyk, s. 109. BN, rkps III 6555, k. 52; M. Wojska Fbl., Rapiery A. Kręckiego.

nie wstąpil na službę). Ažeby polecič S . na nauczyciela, J. Sabinski najpierw go przeegza-

S o le c k i Ja n , ze wsi Niegoslawice w pow. kie-

Otrzymal pieniądze z kasy („zacny to mlodzien iec [...], m ocno czuje ten grzech 16-letn ie j

minowal, a dopiero potem zarekomendowal jako korepetytora. S . byl nast. topografem w pierwszej ekspedycji amurskiej gen.-gubernatora M ichailą Murawjowa. U tonąl kolo wsi Lamy, kiedy kra wywrocita tratwę. Giller, Opisanie, t. II, s. 183-184. B. Ossol., rkps 14465, k. 943,95 6 ,9 6 0 .

leckim , kucharz. W 1846 na polecenie dziedziczki M . Makowskiej wezwal wloscian do przygotowania kos i pik, co odnotowano w sumariuszu K Š 29 IV /11 V 1847 bez žadnego wniosku. Byč može identyczny z S . zeslanym n a Syb., kt6ry figurowal w Księdze Adresowej Kom . O pieki z ad notacją K . G rocholskiej: ,,w Nerczyrisku odebral 15 r[ubli] sr[ebm ych].

S o k u ls k i Ja n , wtoscianin z K r6l. Pol., uczen

Dobry czlowiek rzeczywišcie, ale dobroci trze-

felczerski. W 1848 prowadzil „podburzające rozmowy i nosil się z zamiarem ucieczki za gra-

ba kierownika”.

n icę ”. N a mocy decyzji nam iestnika z 22 IX 1848 zostal wyslany z Kröl. Pol. do obw. bialostockiego gub. grodzienskiej pod dozör polic. W 1855 byl pomocnikiem lekarza pow. bialostockiego, otrzymywal wynagrodzenie 4 2 rb. sr. i 45 kop. rocznie. Kawaler. O pinia o nim wladz brzmiaia: „Jest obecnie ostrožny, lecz wymaga dozoru” (1 8 5 5 ). RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k .116v-117. S o k u ls k i K u lm [sic], ur. ok. 1803 (1855? — 5 8 1 .), szlachcic niewylegitymowany, uczestnik powst. listop. Jak o niezdolny do služby wojsk., na m ocy decyzji Wolyriskiego Rządu Gub. zostal zeslany na Syb. na osiedlenie. O d 2 0 V III 1832 przypisany byl do gm. dmitriewskiej w tomskim okr. i gub. O d 1851 w nieizwiestnoj

otluczkie, tj.

zapewne zbiegi.

RGIA, zesp. 1286, zesp. 16, vol. 387, cz. 9, k. 495v-496. S o le c k i, „mlody czlowiek”, uczen z Międzyrzecza n a Wolyniu; skazany na cięžkie roboty za udzial w powst. listop. (walczyl pod wodzą

Przewodmk. AGAD, SKŠ, vol. 1/2063; BN, rkps III 6555, k. 52; tamže, rkps akc. 8759, k. 54. S o lta n A d am , rodem z Grodzienskiego, wlašciciel m ajątku Juniszcze w pow. pinskim, marszalek nadwomy lit., czl. Tow. Patriot, (gm. w W iln ie), zeslany do R osji ok. 1826. W czasie powst. listop. wyjechal z kraju. M im o to za „uczestnictwo w rewolucji”, na mocy wyroku Grodzienskiej K S zaliczony zostal do II kategorii obwinionych. Dangei, Rok 1831, s. 149; Dylągowa, Tow. Patriot.; Lista wygnancdw, s. 430; Krasinski Z., Usty do Adama Soltarut, [w:] Korespondencja, t. Ill oprac. Zbig­ niew Sudolski, Warszawa 1970; Pamiętniki dekabrystdw, t. Ill; W6jcik, Ignacy Domeyko. S o lta n o w sk i Ig n acy (1 8 0 0 -1 8 8 9 ), ks. w N ižynie. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pieki z adnotacją: „poslano mu 15 r[ubli] sr[ebm ych] przez panią Piotrowską, te prędko doszly”. [Iwanowski E.], VHpomnieniapoL czasdw, t 1, s. 207-218. BN, rkps akc. 8759, k. 52.

566 Spleszynski Jozef awansowal

2 81.), szlachcic z pow. bielskiego w obw. bialostockim . Studiowal n a Uniw. Kijow. (na koszt

12. Roty; 1 IX 1857 zostal ulaskawiony, a 9 IX tr. otrzymal na wniosek III Oddzialu Najw.

wlasny). Przyjęty zostal do SL P przez W lady-

zgod? n a dymisj? z wojska z oddaniem pod

slawa Gordona, pelnil funkcję soltysa. Po ucie-

tajny doz6r polic. i zakazem wjazdu do obu

czce Gordona nadal dziaial w tajnym związku

stolic Cesarstwa.

pod pseud. „Arystarcha”, przyjąl kilku nowych

Djakow, Diejatieli. GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 95, 126; RGWIA, zesp. 395, inw 292, vol. 51, k. 357v, 442.

czlonkdw (Jana Lubowickiego, Edwarda M ilewskiego i in .). Sąd wojsk. zaliczyl go do I kategorii obwinionych, po konfirm acji M ikolaja I, 9 III 1839 zostal wcielony do Korpu­ su Kauk. z utratą praw stanu i stopnia naukowego, bez prawa wyslugi. Tegož dnia 9/21 III wyslano go z Kijowa na Kaukaz. Služyl w 1. Baterii Kauk. Grenadierskiej Brygady A rtylerii. W 1841 odzyskal „prawo do wyslugi”. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pieki. W 1847 w „Athenaeum ” (t. 1) ukazal się jego O pis przejšcia przez grzbiet km cu cha g or Lesgistanu — relacja lącząca realistyczny opis znoju žolnierskiego z zachwytem nad m ajestatem g6r. Wiersze S., pisane na Kaukazie w 1842 (Czem

jestem ,

Modlitwa,

Tęskn ota,

Do

gwiazdki z Kaukazu, C o ja lubię, Son et do F. E, To ja sam ), znajdują się w lišcie Jan a M erllo do Jčzefa Ignacego Kraszewskiego z 25 V III 1842; wiersze są slabe, nie wykluczone, ¿e Kraszewski zachęcil S. do pisania prozą. Baranowski B. i K., Polakdw kauk. drogi, s. 105; Barszczewska, Konarski; Giller, Historia, t. Ill, s. 485; Janik, Dzieje; Lijewska, Strzelnicki; Lista wygnancdw, s. 430; topuszanski, Stowarzyszenie; Rolle, Z minionych stuleci, s. 341; Starorypinski, Wspomnienia; Tabiš, Polacy. BJ, rkps 6457/1V; BN, rkps akc. 8759, k. 53v; CDIAU (Kij6w), zesp. 470, inw. 1, vol. 174; GARF, zesp. 1 09,1 eksp., 1841, vol. 74, cz. 1, k. 14; RGIA, zesp. 1286, inw. 10,1847, vol. 956, k. 1-4; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 161v—163; tamže, vol. 12126, k. 25; tamže, zesp. 801, inw 64/5, vol. 14, k. 10-12, 205-319; tamže, zesp. 395, inw 292, vol. 51, k. 28.

na

podoficera

(u n teroficera )

S o s n o w s k i A ry sta rch , ur. ok. 1811 (1 8 3 9 —

S p e e r P a w e l, uczen aptekarski w Warszawie. Aresztowano go w 1844 w zwi^zku z zeznaniami W. Lucego (zob.), iz czytal i przechowywal wiersze patriot. N a wniosek K S z 27 X /8 X I 1844, zatwierdzony przez nam iestnika 3/15 X I tr., zaliczono mu na poczet kary 2-tygodniowy pobyt w areszcie w Cytadeli warsz. i oddano pod doz6r polic. W 1848 jako uczen Warsz. Szkoly Farmaceutycznej zamieszany byl w tzw. spisek aptekarski; za czytanie ksi^zek o tresci demokr., wyrazanie „niezadowolenia” z rzqdu i zamiar wzi?cia udzialu w powst., gdyby takowe wybuchlo, zgodnie z wnioskiem K § z 22 V /3 V I 1849, zatwierdzonym przez n a­ m iestnika 14/26 V I tr., wcielony zostal do woj­ ska na poczet poboru. Przewodnik; Staniszewski, Pamigtniki. S p e rs k i E dw ard , z Wolynia, szlachcic niewylegitymowany, uczestnik powst. listop., wzi?ty do niewoli w 1831 ,,z broniq w r?ku”. N a mocy decyzji wodza naczelnego I Armii z 3 0 1 1832, zatwierdzonej 11 II tr. przez M ikolaja I, zostal wcielony do Korpusu O renb. z pozbawieniem praw stanu i konfiskat^ maj. Lista wygnancdw, s. 430. RGIA, zesp. 1343, inw 56, vol. 564, k. 86. S p leszy n sk i Jo z e f (1 8 0 8 -1 8 7 9 ), duchowny ewangelicki, superintendent Kosciola Ewangelicko-Reform ow anego w Kr6l. Pol. Byl po-

S p ad k ie w icz F ra n cisz e k , uczestnik powst.

dobno „uczestnikiem spisku politycznego” (?),

listop. Za udzial ,,w buncie” wcielony do rot

za co zeslany zostal w 1850 do Iszymia w gub.

(obraszczon

tobolskiej, gdzie przebyl 61. (M . Berg). Inf. tej

w kriepostnyje ariestanty). O d 1835 služyl w ro­

nie udalo si? potwierdzic zrbdlowo; 1 1 V I 1860

d e w ojsk.-roboczej jako szeregowiec. W 1852

odprawil nabozeristwo w czasie m anifestacyj-

aresztanckich

w

twierdzach

Srednicki 567 Sowinskiej;

w gorzelni jekaterynskiej w okr tarskim gub. to-

uczestniczyl 2 III 1861 w pogrzebie pięciu ofiar.

bolskiej. O d 2 2 IV/4 V 1852 przebywal naosied-

nego

pogrzebu

generalowej

Szulc E., Cmentarze ewangelickie ui Warszauiie, War­ szawa 1989, s. 188; Szulcowie J. i E., Cmentarz euiangelicko-reformouiany w Warszawie. Zmarli i ich rodziny, Warszawa 1989, s. 224 (z odwolaniem do: Berg, Zapiski). S re d n ic k i, figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pieki z adotacją: „služy w miejscu drogim, niezdrowym, prawie na krancu šwiata, bo stamtąd juž drogi nigdzie nie ma, lecz najpotrzebniejszy jest pomocy! W Boguslawskich Zawodach okolo Nerczynska”. BN, rkps akc. 8759, k. 51 (byč može mowa o Serednickim?).

leniuwgm. loginowskiej. W 1. 1 8 5 5 -1 8 5 6 mieszkal w Tobolsku pod dozorem polic. Otrzymywal zasilek ze skarbu pafistwa 114 rb. 28 i 1/2 kop. sr rocznie. Zona i córka (1856 — 13 1.) pozostaly w kraju i mieszkaly w 1855/1856 w Kaliskiem. W 1857 „na mocy manifestu koronacyjnego z 26 V III 1856" wrócil do Król. Pol. Zm. w Krakowie. Pochowany zostal na cmentarzu Rakowickim. Przewodnik; Grodziska-Ozóg, Cmentarz Rakouiicki, s. 140. APL, RGL Taj., rkps 139, k. 718; GARF, zesp. 109, I eksp, 1848, vol. 28, k. 72v—73; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 179v; tamže, cz. 9, k. 397v-399v.

S ta c h o w s k i K a ro l, ur. ok. 1816 (1839 — 23 1.), szlachcic z gub. mihskiej, student Akad. M ed.-Chirurg. w W ilnie. Czl. Tow. Demokr. F. Sawicza (zob.), ztožyi przysięgę, oplacil skladkę na cele spiskowe i obrat pseud. „Igna­ cy”. Aresztowany w 1838, więziony w W ilnie, oddany zostal pod sąd wojsk. Po konfirmacji wil. gen.-gubernatora wojen. z 8 I I 1839 wcielony zostal do Korpusu Kauk. bez utraty praw stanu; m aj. zwolniono z sekwestru. Službę odbywal w 14. Gruzinskim Batalionie Liniowym. W paždziemiku 1843 awansowal na chorąžego

(praporszczika) .

Lopuszanski, Stouiarzyszenie; Smimow, Więzi. LVIA (Wilno), zesp. 439, inw. 2, vol.. 2; tamže, zesp. 378, inw. 216,1840, vol. 52, k. 126; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 45v-46; RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 21v. S ta d n ic k i J o z e f (1 8 1 6 -1 8 9 3 ), hr., s. Jozefą, wlasciciel d6br i w 6jt gm. Konary w pow. kie-

S ta n ie w icz , kadet z Brzešcia Lit., „za patriotyczne uczucia w 1848 zeslany do batalionów orenburskich” (G iller). Zapewne Ja n O n u fry (1 8 3 0 -1 9 0 3 ), s. Ferdynanda, wcielony do Korp. O renb. w 1850 bez prawa wyslugi. Služyl w 2. O renb. Batalionie Liniowym stacjonującym w O renb., w 1853 w 3. O renb. Batalionie takže w O renb. jako podoficer (un-

teroficer), od lutego zaš w 4. O renb. Batalionie w Aralsku i w A k-M ech et. W 1855 awansowal na chorąžego (praporszczika). Studiowal nast. razem z Z. Sierakowskim (zob.) w Akademii Sztabu Gen. w Petersb. (1 8 5 7 -1 8 5 9 ) ; czl. kólka ofìcerów, autor wspomnien o Z. Sierakowskim (zob.). Djakow, Diejatieli; tenie, Pol. przyjaciele; Fajnhauz, Ruch; Z Orenburga. Listy B. Zaieskiego, s. 253; Lista uiygnanców, s. 430; Smimow, Więzi; Staniewicz, Wspomnienia; Staniszewski, Pamiętniki. NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 26, vol. 27.

leckim . W 1846 oglosil odezwę L. Mazarakiego (zob.) i przeslal ją do Strzalkowic i Niegoslawic; polecil swym wloscianom zbroič się,

S ta n ie w icz Ja n , szlachcic. Wywieziony zostal za granicę przez m atkę w dziecinstwie. Tarn

ošwiadczając, že wszyscy, ktörzy wezmą udzial w walce zbrojnej, otrzymają ziemię na wlas-

„wstąpil na službę bez zgody wladz rosyjskich”,

nošč i nie będą placič podatkow. N a wniosek

w 1851 zostal wcielony do Korpusu Kauk.; služ­

a n a s t. „samowolnie wrócil do kraju”, za co

KŠ z 29 IV /11 V 1847, zatwierdzony przez

bę odbywal w Apszeronskim Pulku Piechoty;

nam iestnika 24 V /5 V I tr., oddano go pod sąd

w 1855 awansowal „za zaslugi bojowe” na chorą­

wojsk.; d. 24 V I/6 V II 1851 skazany zostal na

žego

21. cięžkich robot w zakladach. Karę odbywal

(praporszczika),

jednakže w 1. 1 8 5 6 -1 8 5 7

568 Staniszewski Jan nadal pozostawal pod šcislym dozorem jako „byly przestępca polityczny". Djakow, Diejatieli. RGWIA, zesp. 395, inw. 292, voi. 51, k. 481v-482. S ta n ie w icz S zy m o n , ur. ok. 1823 (1849 — 26 1.), chlop panstwowy, dozorca w košciele sw. Stefan a w W ilnie. Za powiązania ze Związkiem Bratnim Mlodziežy Lit. („wiedzial o spisku, ale nie doniösl”), na mocy konfirma-

zanskogo Uniwiersitieta, 1. 1, s. 77-78; Lasocki, Wspomnienia, 1. 1, s. 161; Roziewicz, [w:] Pol. profiessora istudienty, s. 70; Staniszewski, Pamiętniki; Woltanowski, Z opowieici Franciszka Zaleskiego (na podstawie relacji z 1848 roku Antoniego Stanislawskiego z Kazania), [w:] Z dziejöw Europy Srodkowo-Wschodnie), Bialystok 1995, s. 261-266; Hertz, Zbior poetöw polskich, księga VI, s. 941 (biogram w oprac. P.Hertza). RGIA, zesp. 1286, inw. 9, 1844, vol. 526, k. 2, 7; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 164v-l65.

cji I. Paskiewicza z 27 V 1850, zostal wcielony do Korpusu O renb.

S ta n is la w sk i S ta n isla w , ur. ok. 1814 (1855

Fajnhauz, Ruch. RPB, zesp. 629, voi. 185, k. 12v-13; tamže, voi. 188, k. 62v.

— 3 9 1.), s. Jan a, Student Akad. M e d .-C h i­ rurg. w W ilnie. Za udzial w tajnym Tow. D emokr. F. Sawicza (obrat pseud. „Gerwazy”) byl

S ta n isla w sk i A n to n i R o b e r t (1 8 1 7 -1 8 8 3 ),

aresztowany w 1838, jednakže ze względu na „szczerą skruchę” i obszerne zeznania zostal

s. Grzegorza, szlachcic z pow. zwienigorodzkiego gub. kijow. Studiowat jako stypendysta na

tylko przeniesiony na uniw. w Kazaniu, z za­ strzeženiem, iž po zakonczeniu studiow przez

Uniw. Kijow. Zostal przyjęty do SL P przez W la-

101. pozostanie n a službie w wielkoros. gubern iach i będzie mial zakaz przyjazdu do

dyslawa Gordona, zložyl po przeczytaniu sta­ tutu przysięgę i obral pseud. „Kurdesz”; czytal

„zachodnich gubem i”. W 1840 — po ukon-

„zakazane” ksiąžki. Aresztowany w 1838 i wię-

czeniu studiöw — mianowano go ordynato-

ziony w Cytadeli w Kijowie. N a mocy decyzji M ikolaja I z 22 II 1839 zostal przeniesiony na

rem w szpitalu wojsk. w O renb. D o 1852 byl mlodszym lekarzem w O renb. Nieplujewskim

studia do Kazania z zastrzeženiem, i i po ich

Korpusie Kadetöw; 9/21 V tr. uwolniony „ze

ukonczeniu ma pelnič stužbę przez 101. w guberniach wielkoros., bez prawa przyjazdu do

względ6w rodzinnych” i oddany pod tajny do-

zach, guberni. M aj. zwolniono z sekwestru. 16 III tr. wyslany zostal do Kazania. Ukonczyl

z6r polic. O d 24 V I tr. — lekarz miejski w m. Buzuluk w gub. samarskiej z rangą asesora kolegialnego. M ial žonę i dwöch synöw

studia w 1840 ze stopniem kandydata; w 1842 uzyskal stopien mgr. prawa. O d 1843 byl wy-

w gimn. w Kazaniu (1 8 5 5 ); 2 2 1 1 1859zaN ajw .

kladowcą tegož uniw. W 1851 otrzymal stopien dr. praw. W marcu 1844 M ikolaj I zezwo-

topuszanski, Stowarzyszenie; Smimow, Więzi; ,Wojenno-miedicinskij zumal’’, 1840, cz. 36, nr 2, s. 298 (o nominacji do Orenb.). RGIA, zesp. 1286, inw. 13, 1852, vol. 896; tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 8, k. 578v-579; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 163-164.

lit mu na spędzenie urlopu w kraju (dia odwiedzenia rodziny), pod dozorem polic. W 1853 przenióst się do Charkowa, gdzie do 1868 byl prof, tamtejszego uniw. Jego wykladów sluchal Lew Tolstoj i wyrazat się o S . ,,z uwielbieniem ” (D ubiecki). Oglosil wiele prae z zakresu prawa, zarówno w Kazaniu jak i w Charkowie. 13 X 1868 na wlasną prošbę zwolnil się z uczelni i wyjechat do gub. kijow. W 1870 w Poznaniu oglosil przeklad wierszem

Boskiej

kom edii D antego. Zm. w Bialej Cerkwi. Dubiecki, Mlodziež pol. na Uniw. Kijow., s. 33, 43, 49-50 (tamže na s. 33-34 fotografìa); Istorija Ka -

zgodą zostal zwolniony z dozoru polic.

S ta n isz e w sk i Ja n , ur. ok. 1786 — zm. ok. 1861 (1855 — 6 9 1.), s. W alentego, ekonom i p.o. w öjta gm. Struszkowice w pow. kieleckim. W 1846 odczytal odezwę L. Mazarakiego (zob.) wtoscianom, nalegając, aby się zbroili, i grožąc karami tym, ktörzy się uchylą od udzialu w powst.; sporządzoną kopię odezwy odeslat wöjtowi gm. Przylęk w tymže pow.; na wniosek K Š z 29 IV /11 V 1847, zatwierdzony

StaniszewskiJózef 569 pod sąd wojsk. i 12/24 V I 1851 wyrokiem,

do domu demerytów przy klasztorze w Liszko-

zatwierdzonym przez wodza naczelnego Armii

wie byl przez ks. M ariana Kwiatkowskiego oska-

Czynnej, w sierpniu tr. skazany zostal na 2 1.

ržony o nieprawomyšlnošč; podobno przekony-

cięžkich robót w zakladach na Syb.; karę od-

wal wspólbrad, že w 1850 nastąpi „powszechne

bywal w gorzelni jekateryñskiej w okr. tarskim

powstanie”. Więziono go w Cytadeli warsz.

gub. tobolskiej. W kraju zostawil žonę, dwóch

w jednej celi z S. Tokarzewskim (zob.); zeslany zostal na Syb.

synów i cčrk ę. W czerwcu 1853 uzyskal Najw. zgodę na przeniesienie na osiedlenie. Od wrzešnia tr. przebywal w gm. loginowskiej w tymže okr. i gub., pod dozorem polic. Zasilku nie

Przewodnik; Usta wygnaúców, s. 431; Tokarzewski, Siedem lat, s. 21-24, 28, 33-34. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego.

pobieral. N a mocy manifestu koronacyjnego z 26 V III 1856 wrócil do kraju w 1857 do gm. Kozlów w pow. kieleckim . W 1858 i 1860

S ta n isz ew sk i W a le ria n L e ó n (1 8 2 2 -1 9 0 6 ),

otrzymywal zapomogi po 100 i 4 0 rb. sr.;

w S tad szkach w gm. serejskiej, szlachdc.

s. Rom ana i Ludwiki z Zimnochów, ur. 25 X

1 8 1 1860, zwracając się o zasilek, pisal, iž wró-

Pseud. „Szlubis” („Kutemoga”). O jd e c , kpt.

cil do Kozlowa, „gdzie zastawszy liczną, a biedną familią przy niej zamieszkalem; lecz ¿e ma-

W P „sprzyjanie buntownikom” w 1831 przy-

ją c stargane sily i zdrowie, nadto prawie zupelnie šlepy, nie tylko že pom ocą je j nie jestem ,

rządowym M ariampol. Przeniósl się wraz z žo-

ale przyczyniając się do jej upadku stalem się cięžarem nieszczęšliwych dzieci”. Analogiczną

centym Frandszkiem , ur. 1820 i Emilią A lek ­ sandrą, ur. 1821 oraz W.) do Rostkowszczyzny

prošbę skladal w roku nast.; naczelnik pow. kieleckiego, M ichal Tañski, pisal do K R SW iD

w pow. kalwaryjskim w charakterze dzieržaw-

5/17 I 1861, popierając podante o 120 rb. sr.: „ten bowiem starzec, pomimo dwukrotnie je-

w tomžy, w 1835 przenosi się do gimn. w Sejnach, które koñczy w 1839. W 1. 1 8 4 0 -1 8 4 2

mu niesionej pom ocy[...] w nader krytycznym

kontynuuje naukę na Kursach Prawnych

položeniu pozostaje. Jest bezsilnym, familię ma

w Warszawie, po czym uzyskuje aplikanturę, a nast. etat w warsz. Trybunale Cyw., skąd

biedną i pozbavvioną wszelkiej možnošci zapracowania. Wyzywienie j ego jedynie zawislo od laski wysokich wladz, na ktorą rzeczywiscie

p lad l utratą posady nadlešnego w lesnictwie n ą i dziečmi (Janem M ichalem , ur. 1819, W in-

cy lub oficjalisty. W 1833 S. rozpoczyna naukę

przenosi się na etat adiunkta w Rządzie Gub.

zasluguje jako biedny i prowadzenia pod kaž-

Mazowieckim. O d pocz. swego pobytu w W ar­ szawie utrzymuje kontakty ze spiskowcami

dym względem spokojnego i w calym znacze-

z tzw. O rganizacji 1848 roku: bywa w domu

niu wzorowego”. W rezultacie przyznano mu

A ntoniego i W iktorii Rem biejewskich, gdzie

50 rb. sr. Byla to ostatnia prošba S., zapewne ok.

spotyka go ks. J. Pleszowski (zob.), w salonie

1861 zakoñczyl žyde lub powędrowal n a žebry.

Anny i H ipólita Skimborowiczów i in., zna

Przewodnik; Usta wygnaiteów, s. 431. AGAD, KRSWiD, voi. 7514, k. 586-589,595; tamže, voi. 7515, k. 414-420; tamže, SKŠ, voi. 1/2021; APL, RGL Taj., rkps 139, k. 718; GARF, zesp. 109, I eksp., 1848, voi. 28, k. 72v-73; RGIA, zesp. 1286, inw. 14, voi. 1083 (catošč); tamže, inw. 16, voi. 387, cz. 1, k. 184v; tamže, cz. 9, k. 444v-445v. Staniszew ski Józef, ks. z par. towiczki w pow. kujawskim. W 1843 zbiegl do Prus, przebywal we Wroclawiu. W rócil do Król. Poi. w 1846; zgodnie z decyzją nam iestnika z 29 X I/1 1 II tn miai byč oddany pod sąd duchowny. Wyslany

przywódców

tzw.

Organizacji

1848

roku

H . Krajewskiego i R . Swierzbieñskiego (zob.), a takže W. Grochowskiego (zob.). Nazwisko jego wyplynęlo ponownie w sledztwie prowadzonym w 1850, kiedy S., aresztowany w nocy z 31 V n a 1 V I 1848 w związku z tzw. spiskiem aptekarskim wykrytym w warsz. Szkole Farmaceutycznej, zostal juž po rocznym pobycie w Cytadeli warsz. skazany na wcielenie do Korpusu O renb. W niosek K S w tej sprawie z '2 2 V /3 V I 1849, zatwierdzony zostal przez I. Paskiewicza 14/26 V I tr. O bwiniono go

570 Staniszewski Walerian Leon 0 czytanie zakazanych ksiąžek oraz „przygoto-

powst. przystąpil do spisywania wspomnien pt.

wywanie umyslów do buntu” i mimo kalectwa

P am iętniki w ięzn io stonu i zeslan ca (opubl.

(„nogę miai w bok wykręconą, na nią upadal”

1994), ktöre ukonczyl j už po przeniesieniu się

wedlug slów ks. Pleszowskiego) oddany zostal

z Kalwarii do Suwalk. Z rkps. korzystal m.in. Sta­

w soìdavy. N ie zachowal się žaden portret S.,

nislaw Strumph-Wojtkiewicz, pisząc wielokrot-

jedynie opis w pamiętniku R . Swierzbienskie-

nie wznawianą po wiese S ierakow ski. O pow iesc

go (zob.): z „szydlowatym nosem ” byl „niski, szczuply i chromy na prawą nogę, miai w twa-

Z lot 1 8 4 8 -1 8 6 3 (I wyd. Warszawa 1954); w monografii S tefana Kröla np., cytowany jest

rzy dužo nie tego dowcipu, co uposaža dia-

25-k ro tn ie, tak sugestywne i nasycone szcze-

blów kulawych, lecz nacechow anych nieką-

gölami są jego opisy pobytu w warsz. Cytade-

sającą wesološcią”. Ū m iai zartowaé nawet

li. W Suw alkach S. pelnil obowiązki asesora

w dniu wyjazdu „na linię orenburską”, gdy czlonkinie tzw. Kom. Wspólnego Nieszczęšcia

w Trybunale Cyw.,-zas od 1877 — sekretarza

žegnaly go, zaopatrując w punkcie wysylko-

hipoteeznego Sądu Okręg. Dzialal w Tow. D obroczynnošci i O chotn iczej Stražy Ogniowej,

wym na Pradze w cieplą odziež i pieniądze.

utrzymywal takže staly kontakt z warsz. Tow.

Drogę do O renb. odbyl razem z A . Jablonskim

Osad Rolnych. Z malženstwa z Zenobią ze Stępni6w (zm. 14 1 1911) m ial dwoch synow:

(zob.), który opisal ją sugestywnie w swym pa­ miętniku (S. występuje w nim jako „Kulawy O skar”), S. Przewlockim (zob.) i in. Wyruszyli zWarszawy 21 V I; na pocz. sierpnia 1850

W ladyslawa

(ur. ok.

1866)

i Stanislawa

(1 8 6 4 -1 9 2 5 ), absolwenta Wydz. Prawa Uniw.

S. przybyl do Orenb., gdzie zastal kolegę z Kur-

Warsz., z zawodu adwokata, z zamilowania po­ etę (wydal w 1911 w Suw alkach dwutomowy

sów Prawnych L. Lipskiego (zob.), a takže innych „przestępc0w politycznych”: O . Fiszera,

zbior wierszy pt. B ez ech o , ktory spotkal się z žyczliwym przyjęciem przez krytykę) i dziala-

B. Zaleskiego (zob.). N ie udalo mu się jednak tam pozostač i službę odbywal w 5. O renb.

cza spolecznego oraz publicystę (w 1905 zamieszczal artykuly m .in. n a tem at samorządu

Batalionie Liniowym w Orsku „w komendzie smarowozów czyli fursztatów”. W 1851 dzię-

gospodarezego, stanu ekonomieznego gub. su-

ki prošbie wręczonej w Warszawie M ikolajowi I przez Justynę Zim noch, kuzynkę, zostal

dra Šwiętochowskiego), nast. bliskiego wspolpracownika J6zefa Pilsudskiego (od 1915 mie-

przeniesiony do O renb., uzyskal w 1852 dy-

szkal w Warszawie). Zamilowania literackie S . znalazly ujšcie nie tylko w spisanych wspo-

misję z wojska i zatrudniono go w kancelarii orenb. i samarskiego gen.-gubem atora. W 1856 otrzymal rangę rejestratora kolegialnego

(najnižszą w hierarchii urzędniczej)

1 zgodę na powrót do kraju na mocy manifestu

walskiej

na

lam ach

„Prawdy”

A leksan­

m nieniach, ale i w publikacjach na lam ach „Gaz. Warsz.”, „Biesiady Literackiej” i „lyg. Literackiego”, gdzie opublikowal kilkanascie wierszy i szkic wspomnieniowy Z pr.zed p ol w ie -

koronacyjnego Aleksandra II z tr. Po powrocie

ku. O brazki obyczajow o-hum orystyczn e (Z n ie -

do kraju znalazl zatrudnienie w sądownictwie: byl asesorem w sądzie Policji Poprawczej Wydzia-

w ydanego rękopisu odtw arzajqcego zycie W arszawy w latach 1 8 4 0 -1 8 5 0 ), podpisując się inieja-

lu Kalwaryjskiego (1 8 5 9 -1 8 6 2 ), nast. do 1866

tami W. S., lub W al. S t., W ale... ski. Wydal

podprokuratorem tamže. W okresie powst.

takže w Suw alkach w 1894 pod pseud. „Hip...

stycz. byl najprawdopodobniej naczelnikiem

Starz...” P ogaw ędki pišm ienne. Cieszyl się wiel-

m. Kalwarii, zostal w listopadzie 1863 aresztowany, jednakže widaé nie udowodniono mu

jako uznany autorytet moralny. 2 0 I 1906

pelnienia tej funkcji, bo po krótkim pobycie na

w domu syna Stanislaw a odwiedzil go Henryk

zeslaniu zostal (wedlug „lyg. Suwalskiego”)

Sienkiewicz w czasie swego pobytu w Suwal­

„oddany na dziesięč lat pod dozór policyjny

kach. Tuž przed šm iercią patronowal powsta-

z pozbawieniem prawa awansu”. W k ró tce po

jącem u wlasnie „Tyg. Suwalskiemu", na ktore-

kim szacunkiem wšr6d mieszkancow miasta

Stankiewicz Adam 571 go lam ach ukazal się jed en z jego wierszy i wspomnienie o nim. Przewodnik; „Biesiada Literacka”, 1897, nr 52, s. 411; tamže, 1898, nr 5, s. 95-96; tarme, 1899, nr 33, s. 129; tarme, 1900, nr 30, s. 73; tarme, 1901, nr 36, s. 194; Janik, Dzieje (mylne przypuszczenie, iž autorem wspomnieA S. jest Jan Staniewicz) ; Jasieftczyk, Dziesięč lat, s. 34, 39-41, 58, 60, 67, 74-75, 78, 311; Z Orenburga. Listy B. Zaleskiego, s. 253; Król, Cytadela; Usta wygnanców, s. 430; Matusiewicz A., Stanislaw Zygmunt Staniszewski. Minister-poeta, Walerian Staniszewski. Zeslaniec-pamiętnikarz, [w:] Biografie suwalskie, cz. 2, s. 76-80; Nowy Korbut, t. VII; Pamiatnaja kniika suwalskoj gubiemii, Suwalki 1898, s. 107-139; Polacy w Kazachstanie; Wiosna Ludów, Staniszewski, Pamiętmki; Sliwowska, Pol. zeslalicy, s. 260, 262; „Tyg. Ilustrowany”, 1896, nr 43, s. 671-672; 1899, nr 17, s. 336; „Tyg. Suwalski", 1906, nr 1 (nekrolog i wiersz S. O blogie chwile); tarme, nr 2 (wspomnienie pošmiertne); ,Wędrowiec”, 1898, nr 3, s. 45-46. APS, zesp. USC w Serejach, Księga Urodzefr za 1822, nr 169, k. 31; tarme, Księga Urodzen za 1819, nr 52, k. 9; tarme, Księga Urodzen za 1820, nr 38, k. 7; tarme, Księga Urodzen za 1821, nr 217, k. 47-48; tarme, zesp. USC w Suwalkach, Księga Zgonów za 1849, nr 100, k. 398; tarme, Księga Zgonów za 1906, nr 75, k. 225; tarme, Księga Wieczysta Hipotecznego Sądu Okr. w Suwalkach, nr 9 0 ,1.1 (inf. Tadeusza Radziwonowicza) ; BN, rkps 7057, k. 141-14 lv (list do W Maleszewskiego); M. Wojska Poi., Papiery A. Kręckiego, k. 70v; B. Ossol., rkps 3600/1, k. 1-31 (Powiastka o Wojciechu i jego sąsiadach); tamže, rkps 3204, t. II, k. 140-143,146, t. Ili, k. 16-17, 2 0 -2 1 ,3 2 ; Retrospektywna Bibliografìa Literacka i Bibliografìa Zawartošci Czasopism Polskich XIX i XX w., Kartote­ ka w IBL PAN. Pracownia Dokumentacji i Edytorstwa XIX w.; GARF, zesp. 109, I eksp., 1851, voi. 138, k. 1-10. S ta n k ie w ic z A d am , „zeslany do robót nerczynskich” (G iller). Usta wygnanców, s. 431. BN, rkps III 6555, k. 52; M. Wojska Poi., Papiery A. Kręckiego. S ta n k ie w ic z A le k sa n d e r (1 7 9 9 -1 8 7 9 ), nauki pobieral w Winnicy, nast. na Uniw. W il. (ukonczyl je w 1829 jako lekarz). Mieszkal w Lityniu w gub. podolskiej. „Za kontakty

z osobami, ktčrym dowiedziono pizestępcze zamysly antyrządowe” (w czasie pobytu za granicą), tj. Jozefem i Jozefem Bohdanem Zaleskimi, oraz przewoženie i udostępnianie zakazanej literatury, zwlaszcza Adama Mickiewicza (ktore to czyny skojarzono z dzialalnošcią konarszczykow), zostal w paždziemiku 1838 przeniesiony do Symbirska, gdzie byl zatrudniony jako mlodszy lekarz. W 1843 uzyskal Najw. zgodę na powr6t do Kijowa. Zapewne jego dotyczyla niezbyt dokladna adnotacja w Księdze Adresowej Kom. Opieki: „po ulaskawieniu mial wr6cič do domu (d. 1 oktobra 1844 r.) oficerem”. Pienvszą zoną S. byla Aleksandra z Babkin6w, drugą Jozefą z Zaleskich. Bielinski, Stan nauk, s. 742; Bobrowski, Pamiętnik, 1 .1; Šliwowska, Obieg wolnego slowa. BN, rkps akc. 8759, k. 53; GARF, zesp. 109,1 eksp., 1836, vol. 76, cz. 18; RGIA, zesp. 1286, inw. 9,1844, vol. 476, k. 161v-162. S ta n k ie w ic z G rzeg o rz zob. O p alin sk i Ja n S ta n k ie w ic z Ig n acy , ur. ok. 1805 (1856 — 51 1.) s. J6zefa, wlošcianin z Bialostocczyzny, uczestnik powst. listop. (w aktach irkuckich figuruje jako szlach cic). Za udzial „w buncie" skazany wyrokiem konfirmowanym przez Mikolaja I n a cięžkie roboty w kopalniach. Do Irkucka przybyl 29 X II 1835; karę odbywal w Szylce; 3 0 X I 1850 zostal na wniosek III Oddzialu, zatwierdzony przez Mikolaja I, przeniesio­ ny na osiedlenie. Jak wynika ze spisu rzymskokat. par. nerczynskiej za 1856 mieszkal nadal tamže. N a mocy manifestu koronacyjnego 1856 wrocil do kraju w 1857. Giller, Opisanie, 1.1, s. 153; Usta wygnancčw, s. 431; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch. BN, rkps III 6555, k. 52; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudto 11, poszyt 282, k. 6-7 ; tamže, pudlo 19, poszyt 558, k. 144-145; tamže, pudlo 33, poszyt 147, k. 98v-99; NGAB (Mifisk), zesp. 1781, inw. 26, vol. 1045, k. 4; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 1045, k. 1, 3v. S ta n k ie w ic z Jo z ef, wlošcianin, wyslany na nerezynską katorgę za udzial w powšt. listop.; w 1856 przebywal w Gazimurze za Bajkalem . Giller, Opisanie, t. II, s. 79.

572 Starzynski Michat Stankiew icz W !od zim ierz, figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pieki z adnotacją: „w Oddzielnym Kaukaskim Korpusie. Zostal oficerem w 1846 roku”. BN, rkps akc. 8759, k. 51.

Bobrowski, Pamiętnik; Giller, Historia, t. III, s. 484; Handelsman, Francja-Polska (fragmenty pamiętnikaj. S.)-,Lista wygnancow, s. 431; Lukaszewicz, Konarski; Pulaski, Kronika, 1.1, s. 209; Rolle, Z minionych stuleci, s. 342; Starorypifiski, Wspomnienia. CDIAU (Kij6w), zesp. 470, inw. 1, vol. 163; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 165v-166.

S ta n o w sk i, byč može Ignacy, „zeslany do rot aresztanckich w U st' Kamienogorsku” (Giller).

S ta rz y n sk i M ic h a l, ks., ur. ok. 1807 we wsi

Lisca wygnaricow, s. 431. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 7, poszyt 128, k. 264.

Zdanow w obw. zamojskim, s. burmistrza Bil-

S ta n c z y k Z ygm un t, ur. ok. 1810 (1855 — 45 1.), wlasciciel maj. Tėresowo w pow. kowienskim, adwokat. W 1848 „za przechowywanie demokratycznych ksiąžek” zostal wyslany do gub. olonieckiej pod šcisly dozor polic.; d. 25 V II 1850 uzyskal Najw. zgodę na powr6t do gub. kowienskiej pod dozor polic. W 1855 zajmowal się gospodarką. Wdowiec, mial przy sobie dwie corki i syna (w službie wojsk.).

goraja w tymže obw. (zm. 1851), i Julianny, szlachcic. Nauki pobieral początkowo w domu, nast. w gimn. w Szczebrzeszynie. W 1.1825-1830 uczyl się w seminarium duchownym w Lublinie; byl wikariuszem w m . Biala od 1830, a od lutego 1832 w Šwięciechow ie w obw. zamojskim. W 1833 obwiniono go o powiązania z uczestnikami wyprawy Jozefą Zaliwskiego: Leopoldem Bialkowskim i Feliksem tubienskim , zaopatrywanie ich w zywnosc itp. N a mocy wyroku sądu wojsk., konfirmowanego 2 X 1833 przez I. Paskiewicza, zostal po zdjęciu sakry

RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 5, k. 529v-530.

skazany n a bezterminowe cięžkie roboty w zakladach. D o Irkucka przybyi 2 7 1 1835 i począ-

S ta ro ry p in sk i Jo zef, ur. ok. 1885 (1839 —

tkowo karę odbywal w warzelni soli w Usolu pod Irkuckiem. W paždzierniku tr. przeniesio-

54 l.), s. Franciszka i Salom ei z Goržewskich, szlachcic, wlašciciel Karabczyjowki i Mądrygl6w na Podolu.

majų 1836 w domu swego

krewnego Fryderyka M ichalskiego [zob.] zastal emisariusza Konarskiego, ktory przyjąt go do stowarzyszenia, zložyt przysięgę i dal na cele związkowe 4 0 0 zl. Brat tež zapewne udzial w naradzie w Felsztynie”. Zonaty z Julią z R aciborskich, takže zaangažowaną w dzialalnošč spiskową. O jciec Zygmunta, autora pamiętnika. Aresztowany w 1838, więziony w Cytadeli w Kijowie. Wyrokiem sądu wojsk. 18 II 1839 skazany zostal na karę šmierci, po konfirmacji D m itrija G. Bibikowa, zatwierdzonej 7 III tr. przez M ikolaja I, karę zamieniono na zamieszkanie w m. Tambowie pod dozorem polic.; 10 IV tr. wyruszyl w drogę, o czym powiadomiono

tambowskiego

gubernatora

cyw.

W 1841 uzyskal Najw. zgodę na powr6t do kraju, „za staraniem Z lotnickich w Petersburga” (Z. Starorypinski).

no go do ilgiftskiej gorzelni. O d 2 6 I I I 1843 byl na osiedleniu w gm. ilginskiej w okr. irkuckim. L. Niemirowski w liscie do J. Sabinskiego (zob.) z H V 1844 pisal: „Z księdzem Starzynskim widzialem się. List i 200 rubli odebral od swoich. Cieszy się nadzieją prędkiego powrotu do kraju [...] Szczęšliwy”. Powrot nie nastąpil jednak szybko. Mieszkal nast. w Irkucku i dopiero na prošbę matki, podaną I. Paskiewiczowi w 1851 (wczešniejsza — szwagra, dymisjonowanego pik. Selenginskiego Pulku Piechoty — Paskalego — z 1844, nie odniosla skutku)-, zostal za Najw. zgodą ulaskawiony 4/16 V II 1853 i 16 X II tr. otrzymal pieniądze na drogę i wyjechal do Lublina. W marcu 1854 przybyi na m iejsce, zamieszkal u brata i zlozyl wymaganą przez wladze przysięgę homagialną. Nast. wyjechal do wsi M ajdan Nepryski w pow. za­ mojskim do matki. Po krčtkim pobycie w J6 zefowie Ordynackim osiadl w Lublinie, gdzie podjąl starania o „pomieszczenie” w sem ina­ rium duchownym. Mieszkal w klasztorze oo. do-

Stasiak Maciej 573 minikanôw. W 1857 figurowal na liscie osôb

S t e c k i A n to n i, szlachcic z Wolynia, z Najw.

oddanych pod dozôr polie, w gub. lub. Zamie-

rozkazu z 11 IX 1853 wcielony zostal do Kor­

szkal nast. w Sandomierzu (byl juz w tym cza-

pusu Orenb. za znalezione u niego w pow. röwieh-

sie zwolniony z dozoru polie.).

skim „wiersze tresci patriotycznej”.

Przewodnik; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.

RGWIA, zesp. 395, inw. 292/334, vol. 83, cz. 3, k. 31-32; tamže, inw. 292, vol. 51, k. 31v-32.

APL, MmL, rkps 46 nie paginowany; tamze, RGL Taj., rkps 141, k. 136,181,271,323,389,391, 431, 437; B. Ossol., rkps 14465 (dodatek); GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 21, 125, 128; tamze, pudlo 13, poszyt 325, k. 88, 101; tamze, pudlo 19, poszyt 558, k. 137-138; tamze, pudlo 32, poszyt 65, k. 1-9; tamze, pudlo 33, po­ szyt 147, k. 96v-97; RGIA, zesp. 1286, inw. 9,1844, vol. 493, k. 1 ,4 -6 , 8-10; tamze, inw. 14, vol. 1088, k. 2, 8.

S te c k ie w ic z Ja n , ur. ok. 1827 (1849 — 221.), s. Ignacego, szlachcic z Wilehszczyzny, maj. nie posiadal. Korepetytor w W ilnie. Byt jednym z najblizszych wspotpracowniköw braci A . i F. Dalewskich (zob.) w Związku Bratnim Mlodziezy Lit. Aresztowany w 1849, więziony w W ilnie. Oddany zostal pod sąd wojsk. i po konfirmaeji I. Paskiewicza z 19 X I 1850 skaza-

S ta s ia k M a c ie j, „wtoscianin z Kaliskiego, po-

ny na 10 1. cięžkich roböt w twierdzach. Karę

wstaniec 1831, w 1833 pçdzony do Syberii,

odbywal w U s t ' Kamienogorsku. N ast. byl na

uciekl, zlapany, obity zostal 500 kijami w Irkucku, gdzie mu w wojsku sluzyé kazano” (Giller).

osiedleniu w Tomsku. 8 V 1859 otrzymal kartę drožną i wyjechal do kraju. 31 V II tr. przybyl

Gillet, Opisanie, t. III, s. 209; Lista wygnahcôw, s. 431.

do W ilna, gdzie oddano go pod dozör polic.

S te c e w ic z (u S te c k ie w ic z ) L u d w ik , ur. ok.

Fajnhauz, Ruch-, Giller, Historia, t. IV s. 264; Janik, Dzieje (jako Stetkiewicz); lAsta wygnahcöw, s. 431.

1819 (1841 — 22 1.), szlachcic „dot^d nie wylegitymowany”; zecer w drukami Glücksmana w W ilnie. ,,Za uczestnictwo w przestçpczym zwi^zku zorganizowanym przez Jôzefa Bogdanowicza” (zob.) i prôbç ucieczki razem z nim za granicç w 1841, zostal na m ocy zatwierdzonej 3 0 1 1842 przez M ikolaja I konfirmaeji wil. gen.-gu bem atora w ojen., wcielony do Korpusu K auk. z prawem wyslugi. RGIA, zesp. 947, inw. 1, vol. 7, k. 54v; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 6-7; tamze, vol. 188, k. 37v.

BN, rkps III6555, k. 53; RGIA, zesp. 1286, inw. 13, 1851, vol. 620, k. 56v-57; tamže, inw. 17, vol. 305, k. 256; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 9v. S te c k ie w ic z Jo z e f, ur. ok. 1829 (1849 — 201.), szlachcic, m aj. nie posiadal, byl kancelistą w W il. Rządzie G ub. Naležal do Związku Bratniego Mlodziezy L it., bral udzial w opracowywaniu planow powst. N a mocy zatwierdzonej przez M ikolaja I w ijiarcu 1849 konfir­ m aeji I. Paskiewicza zostal wcielony do Korpu­ su O renb. bez utraty praw stanu. U tonąl

S te c e w ic z P a w e l, zm. 1870; studiowal w wil.

w U ralu, „będąc na polowaniu” (Giller).

Akad. M ed .-C h iru rg.

Fajnhauz, Ruch; Giller, Historia, t. II, s. 264; Janik, Dzieje (jako Stetkiewicz); lista wygnahcöw, s. 431. BN, rkps I I I 6555, k. 51v; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 9v-10.

(na koszt wlasny),

w 1838 uzyskal stopien lekarza II klasy; „w tym samym czasie przymusowo zamieszkal w gub. wiackiej, gdzie pelnil obowiqzki lekarza pow. jarahskiego. W

1844 przeniesiony do gub.

pskowskiej na lekarza pow. noworzewskiego.

S teck iew icz L u d w ik zob. S tecew icz Ludw ik

Po wielu latach powrôcil do kraju i byl leka-

S te fa n sk i K alik st, ur. ok. 1824 lub 1825 (1855

rzem szpitala w m aj. Szadurskiego w Oswieju

— 31 1., 1865 — 4 0 1.), szlachcic, rodem

w gub. witebskiej w pow. dryzenskim. N a tym

z Wilehszczyzny (lub z W olynia). „Za potajem -

stanowisku zakonczyl zycie”.

ny wyjazd za granicę” zostal na mocy konfir­

BieliAski, Stan nauk, s. 712.

m aeji wodza naczelnego A rm ii Czynnej zeslany na osiedlenie na Syb. z utratą praw stanu.

574 Stobnicki Ksawery O d 1850 przebywal w gm. kolywariskiej gub. tomskiej pod dozorem polie. Pobieral zasilek ze skarbu panstwa 57 rb. 14 i 1/4 kop. sn rocznie. W 1855 mieszkal tamže „z rodziną” i zajmowal się gospodarką. Opinia polie, o nim brzmiala: „prowadzi się nienagannie”. W 1865 mieszkal w m. Morszansku, nadal pod dozorem polie. Lista wygnancdw, s. 431. BN, rkps III 6555, k. 52; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego; GARF, zesp. 109, I eksp., 1865, vol. 83, cz. 2, k. 94v-95; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 9, k. 497v-498.

Piotrowski, Pamiętniki, 1.1, s. 204 (jako Stępkowski); zob. Aneksy: Spis męczennikčw. RGIA, zesp. 1343, inw. 56, vol. 564, k. 88-89. S t o b n ic k i K sa w e ry (ok. 1821 lub 18 2 2 — -1 8 6 1 ) (1859 — 37 L), ur. w m. Dubiencew w Lubelskiem, s. Jčzefa, kontrolera handlowego, i Julianny, stanu miejskiego. W 1840 ukonczyl V I klasę gimn. w Lublinie; wydalony zostal ze szkoly za spoliczkowanie nauczyciela i skazany przez Sąd Poprawczy w Lublinie na mies. aresztu. O d 1841 byl aplikantem, a od kwietnia 1842 urzędnikiem w biurze naczelni-

S te lm a (S te lm a c h ? ) P io tr , rodem z Krôl. Pol., uczestnik powst. listop. W 1831 dostal

ka wojen. Lublina. W 1. 1 8 4 2 -1 8 4 4 dzialal w organizacji spiskowej R Sciegiennego (zob.),

się do niewoli, wcielony zostal do orenb. wojsk kozackich. W listopadzie 1860 služyt

ktorego znal od 1839. W 1844 K Š odnotowala w sumariuszu, ze „przechowywal u siebie zaka-

w 12. O renb. Pulku Kozackim; 29 V II 1861 uzyskal Najw. zgodę na „wypisanie” ze stanu

zane utwory i rozdawal innym”. N a wniosek K S z 11/23 V I 1845, zatwierdzony przez na-

kozackiego, dymisję z wojska i powrôt do kra-

m iestnika 17/29 V II tr., oddano go pod sąd

ju w Plockie, o ile otrzyma pozytywną opinię wladz zwierzchnich.

wojsk. i n a mocy Najw. konfirm aeji z 5 IV

GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k .533,558-559.

1846 wcielono do Korpusu Syb. Službę odbywal w oddziale inwalid6w w Tomsku, gdzie przyjechala don narzeczona Katarzyna R ejter; wkrotce po šlubie zona zm. Cieplo wspominal

S te m p k o w sk i, z Wotynia, uczestnik powst.

go J. Boguslawski (zob.): „Zacna to byla dusza;

listop., zeslaniec w O renb., w 1833 wrôcil do

každy, kto go raz chodaž zobaczyl, trudno, žeby

kraju.

o nim mogl zapomnieč”; 10 V III 1856 awansowal

Prčby.

na podoficera (unteroficera); w 1857 zwolniono go z wojska z rangą rejestratora kolegialnego (po

S tę p o w sk i Jo z e f, wlašciciel ziemski, marsza-

zdaniu egzaminu). W 1858 uzyskal zgodę na

lek szlachty pow. uszyckiego na Podolu, uczest­

powr6t do kraju. W rocil do Warszawy w paž-

nik powst. listop.; za „uzbrojenie pod swoją wodzą oddzialu” zostal n a mocy zatwierdzonej

dziem iku 1859. Chory, umieszczony zostal

przez M ikolaja I konfirm aeji wodza naczelne-

zwrocil się o zasilek, prošbę poparl oberpolic-

go I Arm ii skazany na cięžkie roboty na Syb.

majster warsz., stwierdzając, iž petent „majątku

Wyslany zostal z Zytomierza etapem , nie zakuty w kajdany, we wlasnym powozie, poniewaz

mal 5 0 rb. sn Zm. w Warszawie 6 IV w domu

„w ukazie Rządu Gubem ialnego zapomniano

Emilii Gosselin. Pogrzeb jego 8 IV przeksztalcil

w Szpitalu Dzieciątka Jėzus. W listopadzie tr.

ani krewnych zamožnych nie ma”. W 1860 otrzy-

wspomniec, iž je st katoržnikiem”; 27 X 1831

się w m anifestaeję patriot., kt6ra zakonezyla

zbiegl z noclegu na etapie, upijając uprzednio

się m asakrą na placu Zamkowym, gdzie wojsko

konwojentôw. W innych tej ucieczki oddano

strzelalo do tlumu.

pod sąd. Wedlug R . Piotrowskiego „zbiegly

Fr?eivodnik; Boguslawski, Wspomnienia „Nowa Re­ forma”, nr 255; Lista wygnanc6w, s. 431; Sciepenny. Epoka. Dzielo. Poklosie; Polacy w Kazachstanie. AGAD, KRSWiD, vol. 7514, k. 3 1 2 -3 1 4 ,3 7 9 ,3 8 2 -3 8 3 , 532-533; tamže, SKŠ, vol. 1/1188, 1249; APL, RGL Taj., rkps 141, k. 142; BN, rkps III 6555,

w drodze z pom ocą księdza Romanowskiego”. Byl nast. na emigraeji we Francji. Figuruje w Almanach Historique Adolfą i Tobiasza Krosnowskiego za 1837/1838 — jako zamieszkaly w Caen, a w 1 8 4 7 — jako zamieszkaly w Tuluzie.

Stojkowski Teofil 575 k. 52v-53; GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 104v-105,217; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 393v-395v, 569v. S to jk o w s k i T e o fil, ur. ok. 1821 (1865 — 44 1.) w Nowym M iešcie w W ielkim Księstwie Poznañskim, s. Franciszka, stanu miejskiego. Wczesnie stracil rodziców i wychowywal się w pow. opoczyñskim u ks. Brzeziñskiego. Ukoñczyl 4 klasy szkoly pow. w O polu, nast. uczyl się w gimn. w Radomiu, jednakže z braku srodków mūšiai przenvač naukę. Byl aplikantem , dozorcą więziennym w Radomiu (1 8 4 2 -1 8 4 3 ), ekspedytorem w kancelarii M a­ gistratu tamže (1 8 4 3 ). Równoczesnie dorabial

wal się gospodarstwem i wedlug opinii polic. „niczego podejrzanego w jego dzialalnošci nie dostrzežono”. Przewodnik; Gruszecki, Z podrözy; Lista wygnancöw, s. 431 (lOOOkijôw); Nowiftski, PolacynaSyb. Wsch.; Säegienny. Epoka. Dzielo. Poklosie; Šliwowska, Pienusze organizacje pomocy, s. 440. BN, rkps akc. 8759, k. 51v (mylnie: Stojnowski); B. Ossol., rkps 14465, k. 644; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 1045, k. 29, 32; tamže, inw. 13, 1851, vol. 911 (calošč); -tamže, inw. 50, vol. 102, k. 169v-170 (jako „szlachcic zgubemilubelskiej’’); tamže, vol. 103, k. 239v-240. S tra w in sk i S y lw e ster, ur. ok. 1822 (1841 — 19 1.), szlachcic z Wilenszczyzny. „Za przystą-

jako korepetytor w rodzinie A . Karpiñskiego (zob.), od którego przejąl idee T D E Byl czl.

pienie do przestępczego związku zorganizowa-

radomskiej organizacji spiskowej, związanej z E Šciegiennym (zob.). Aresztowano go

sztowany w 1841, wiçziony w W ilnie i, na m o­

w 1844 i na wniosek K Š z 11/23 V I 1845, zatwierdzony 17/29 V II tr. przez namiestnika, oddano pod sąd wojsk. N a mocy konfirmacji wodza naczelnego A rm ii Czynnej z 24 III 1846 zostal skazany na karę chlosty (500 kijów) i 10 1. cięžkich robot w kopalniach na Syb.; d. 22 X II tr. przybyl do Irkucka etapem. 18 I 1847 odeslano go etapem za B ajkal. Karę odbywal w kopalniach zlotą w Duczarze i Kultumie w okr. nerczynskim. W listopadzie 1847 jego siostra písala do A ntonilli Roszkowskiej, radząc się, czy zona S. „osoba wyzszego wyksztalcenia, lecz bardzo slabego zdrowia, winna przyjechač do męža”. Roszkowska byla zdania, iž S. «winien się zamiarom žony przeciwstawic»”. W 1848 otrzymal z kasy O gólu Zabajkalskiego 55 rb. as. Wspominal go w swym pamiętniku M . Gruszecki (zob.); 2 X II 1850 uzyskal Najw. zgodę na przeniesienie na osiedlenie, o czym poinformowano wladze Syb. W sch. 19/31 III 1851. O d m aja tr. przebywal na osiedleniu we wsi M onastyrskoje; tamže figurowal w rejestrze Kom. O pieki. W 1857 uzyskal na mocy manifestu koronacyjnego 1856 zgodę na powrót do kraju. Po powrocie od 27 IV 1858 oddany zostal pod tajny dozór polic. W 1. 1 8 6 5 -1 8 6 6 mieszkal z rodziną we wsi M ale Jerczyki w pow. skwirskim gub. kijow., nadal pod tajnym dozorem polic. Zajmo-

nego przez J. Bogdanowicza” (zob.) zostal arecy zatwierdzonej 3 0 1 1842 przez Mikolaja I kon­ firm acji wil. gen.-gu bem atora wojen., wcielony do Korpusu Kauk. bez utraty praw stanu, z prawem wyslugi. RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 6v-7. S tre k o n s k i, zeslany na Syb. (G iller). Lista wygnancöw, s. 431. M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego. S tr o jn o w s k i S ta n is la w , ur. ok. 1821 (1839 — 181.), s. Jan a, szlachcic z pow. krzemienieckiego n a Wolyniu. Studiowal jako stypendysta n a Uniw. Kijow. Naležal do kölka Wladyslawa Gordona, ktöre powiązane bylo z SL P Szymona Konarskiego; zostal aresztowany w 1837 i obwiniony o czytanie zakazanych wierszy otrzymanych od Ju liana Bujalskiego. N a mocy, zatwierdzonej przez M ikolaja I, konfirmacji D m itrija G . Bibikowa zostal w drodze laski „za szczere zeznania” przeniesiony tylko na Uniw. w Kazaniu z zastrzeieniem , iž po ukohczeniu studiôw musi przez 10 1. pozostač na službie w guberniach wielkoros. z zakazem przyjazdu do gubem ii zach.; d. 20 III tr. wyjechal do Kazania. 11 IV tr. M ikolaj I rozkazal wcielié S. do wojska natychm iast po ukohczeniu studiöw. 4 V tr. zostal wcielony do Pragskiego [sic] Pulku Piechoty na prawach ochotnika.

576 Strumillo Ignacy Lopuszanski, Stowarzyszenie; Rolle, Z minionych stuleci, s. 344; Tabis, Polacy (mylnie jako Strokowski). CDIAU (Kijów), zesp. 470, inw. 1, voi. 172; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, voi. 12076a, k. 167v-168. S tr o k a c in s k i (u S tro k a c z y n sk i) M a c ie j, ur. ok. 1807 (1833 — 26 1.), služyl w wojsku ros. w Król. Poi. Skazany zostal w 1833 „za rozpowszechnianie w Warszawie falszywych poglosek i podžeganie do buntu”, na mocy konfirm acji I. Paskiewicza, na karę chlosty (1,5 tys. kijów) i cięžkie roboty na Syb.; d. 25 V I tr. przybyl do Irkucka i zostal skierowany do

karę chlosty (50 rozeg) i wcielono do wojska na poczet poboru. Službę odbywal w 5 . O renb. Batalionie Liniowym w O rsku; 10 X I 1850 zostal mianowany doboszem; 3 0 X 1859 otrzy­ mal Najw. zgodę na dymisję z wojska i powrdt do Krol. Pol., pod tajny dozor polic. Pozostal dobrowolnie n a službie. Przewodnik; Wiosna Ludow. GAKF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 59, 374, 434; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k .1 4 7 v -1 4 8 ,419. S tru m ia w sk i Ja n , ur. w Kieleckiem , szlach-

Usola. Prawdopodobnie w lutym 1836 wyslano go za Bajkal do Zakladów Nerczynskich.

cic niewylegitymowany. W 1833 wyjechal do G alicji, gdzie przebywal nielegalnie. W 1846

W rócil do kraju w 1857, o czym poinformowa-

znajdowal się w szeregach powst., wkroczyl

la „Gaz. Rząd. Król. Poi.” (nr 8 9 ), pozostawia-

z nimi na terytorium pruskie i stamtąd prze-

jąc na Syb. syna, który byl zarządcą Fabryki Telminskiej. (W styczniu tr. starai się o za-

kazany zostal wladzom Kr6l. Pol. N a wniosek KS z 4/16 V 1847 wcielono go do wojska bez utra-

legalizowanie swego związku z A . Jacukową,

ty praw stanu. Službę odbywal w 10. O renb.

chlopką z gub. kurskiej, odbywającą od sty-

Batalionie Liniowym w Ufie. W 1855 awan-

cznia 1852 karę na katordze nerczynskiej za zamiar zabicia swego męža.) W Warszawie,

mocy manifestu koronacyjnego 1856 zostal

dokąd przybyl z nieletnią c6rką, nie mògi się urządzič i w 1859 zwrócil się do wladz z prošbą o zgodę na powrót na Syb. i wydanie mu zasilku na podróz. Otrzymal 100 rb. sr. i wyruszyl z cčrką w drogę powrotną 19/31 X 1859. Przewodnik; Lista wygnanców, s. 431; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch. BN, rkps III 6555, k. 53; M. Wojska Poi., Papiery A. Kręckiego; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 44; tamže, cz. 2, k. 11; tamže, pudlo 11, poszyt 282, k. 19, 21; tamže, pudlo 35, poszyt 38, k. 1-4. S tru c z y n sk i (u S tu cz y n sk i) S e w e ry n ,

ur.

ok. 1818 (1855 — 37 1.) w Krakowie, s. Blažeja i Heleny, stanu miejskiego. W szkole elementam ej w Warszawie nauczyl się czytač i pisač. Od 14 roku žycia uczyl się krawiectwa. Od 1841 byl czeladnikiem krawieckim w Warsza­ wie. Sądzono go w tzw. sprawie krawców razem z J. Marszandem (zob.) i in. Za „prėbę agitowania žolnierzy armii rosyjskiej i zamiar przylączenia się do powstania”, n a wniosek K Š z 22 V II/3 V III 1848, zatwierdzony przez nam iestnika 31 V II/12 V III tr., skazano go na

sowal na podoficera

(unteroficera) . W

1857 na

zwolniony ze služby i uzyskal zgodę n a powrdt do kraju. Przewodnik. GARR zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 46, 51v, 182. S tr u m illo Ig n acy , wlasciciel ziemski z pow. žytomierskiego na Wolyniu. W 1831 aresztowany i obwiniony o to, že „nie doni6sl wla­ dzom o przestępczych projektach buntownikow; agitowal innych do przylączenia się do nich i uparcie odmawial oddania broni, ktorą oddal dopiero po kilku wystrzalach kozakow”. N a mocy decyzji wodza naczelnego I Arm ii z 24 IX tr., zatwierdzonej 24 X tr. przez M ikolaja I, zostal zeslany na Syb. na osiedlenie z utratą praw stanu i konfiskatą m aj. Przeby­ wal w Tobolsku, gdzie z pom ocą przyszedl mu E Moszynski (zob.). M ial dom n a przedmiešciach Tobolska, w ktorym zbierali się Pola­ cy; tam spotkal się z nim w 1834 K . W olicki (zob.); liczyl wtedy ok. 6 0 1. W

1840

„utrzymywal w Zawale za Tobolskiem parowe lažnie, ktorymi r6zne choroby leczyl” (Librowicz). Wedlug I. Orpiszewskiego (zob.) w 1841

Strumillo Jo zef 577 zostal „przeniesiony do miast gubem i šredniej

bem atora wojen. zostal wcielony do Korpusu

R osji”.

Kauk. z utratą praw stanu, lecz z zachowaniem

Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Librowicz, Polacy w Syberji, s. 120,131; Usta wygnancöw, s. 431; Nagajew, Omskoje dieb; Wolicki, Wspomnienia, s. 71; zob. Aneksy: Spis męczennikčut. BZ, rkps 724, Listy I. Orpiszewskiego, (list 14); RGIA, zesp. 1343, inw. 56, vol. 564, k. 83.

prawa wystugi.

S tr u m illo Jo z e f (1 7 7 4 -1 8 4 7 ), ur. na Litwie, absolwent Akad. W il., slynny ogrodnik wil., autor ksiąžek о ogrodnictwie (Ogrody polnoc-

ne, 1 .1—III, W ilno

1820 i in .), ktore mialy wiele wydan. M ason, czl. ložy „Kazimierz W ielki” i honorowy czl. ložy „Doskonala Jednošč”. Radca tytulamy, czl. Tow. Patriot, (gminy w il.). Aresztowany, więziony u karmelitöw w Warszawie, 28 1 1827 przywieziony z Warszawy do Petersb., więziony do 22 V III tr. w celi nr 11 i nr 3 w Kronwerkskiej Kurtynie Twierdzy Pietropawlowskiej; 22 V III tr. odeslano go do Warszawy. Ponownie przywieziony nad Newę i umieszczony w celi nr 20 Newskiej Kurtyny od 3 V I 1828. Zaliczony do III kategorii obwinionych i nast. zwolniony. Zm. 18 V II w Wilnie, pochowany zostal na cmentarzu Bernardynskim. Dylągowa, Tow. Patriot.; Hass, Sekta; Pamiętniki dėkabrystow, t. III; Sbwnik biologöw pobkich, s. 511. RGIA, zesp. 1280, inw. 1, vol. 7, k. 8,86,122; tamže, vol. 8, k. 28; tamže, inw. 2 dodatkowy, vol. 6, k. 158. S tr y c k i Jo z e f, szlachcic. „Za samowolny wyjazd za granicę” w 1850, na mocy decyzji I. Paskiewicza zostal wcielony do Korpusu O renb.

RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 6v-7. S trz e lb ic k i M a c ie j, „powstaniec 1831, zestany do Nerczynska” (G iller). O ženil się z Sybiraczką i do kraju nie wrocil. Lista wygnancöui, s. 431. BN, rkps III 6555, k. 53. S tr z e le c k i L e o n J a n

(v.

S ta n is la w ), szlach-

cic z Podola, pisarz w kancelarii marszalka szlachty w Kam iencu Podolskim. Aresztowany w koncu 1843 i przesluchiwany w związku ze sprawą R . Piotrowskiego (zob.). W šledztwie do niczego się nie przyznal (obwiniono go o „udzial w przestępczych rozmowach z emisariuszem”), co podkrešlal w swym pamiętniku R . Piotrowski, nie wymieniając go z nazwiska, ktöre rzekomo zapomnial. N a m ocy Najw. rozkazu z 1 0 IV 1844 zostal wcielony do Korpusu Kauk. Wyruszyl w drogę na Kaukaz 23 V tr. W Księdze Adresowej Kom. O pieki odnotowano: „Strzelecki M ichal z gubem i podolskiej, mowią, že za granicą”, trudno jednak orzec, czy dotyczy to Leoną S. czy tež kogoš innego. Piotrowski, Pamiętniki, t. II, s. 85, 90. BN, rkps akc. 8759, k. 53; CDIAU (Kijöw), zesp. 442, inw. 793, vol. 259, cz. 1, k. 29, 95-96v; tamže, cz. 3, k. 58; tamže, zesp. 476, inw. 1, 1843, vol. 1, k. 129-130; RGIA, zesp. 1286, inw. 9,1844, vol. 535, k. 1-2, 174 (jako Stanislaw).

Služyl w 2. Orenb. Batalionie Liniowym stacjonującym w Orenb.; d. 2 8 I I I 1858 awansowal

S trz e ln ick i W lad yslaw (18207—1846), s. Mi­

na podoficera (unteroficera) i uzyskal zgodę na

dolu. Otrzymal wychowanie domowe w Pia-

dymisję z wojska z prawem powrotu do kraju

secznej, „przygotowywal się do uniwersytetu

pod tajny dozor polic.

sam ” (Z. Starorypinski); wedlug in. žrčdel

GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 220.

diowat na Wydz. Filologicznym Uniw. Kijow.

kolaja, szlachcic z pow. kam ienieckiego na Po-

ukonczyl gimn. w Kam iencu Podolskim. S tu ­ na koszt wlasny. Przyjęty zostal do tajnego

S trz a lk o w sk i Jo z ef, ur. ok. 1822 (1841 — 191.), szlachcic z Wilenszczyzny. Aresztowany

związku przez W ladyslawa Gordona, znal sta­ tut SL P do ktörego kolko studenckie zostalo

w 1841, więziony w W ilnie, „za przystąpienie

wlączone, zložyl przysięgę, obral pseud. „Zbig-

do przestępczego związku zatožonego przez

niew O lešnicki” i dal skladkę na cele organi-

J. Bogdanowicza” (zob.); na mocy zatwierdzo-

zacji 4 rb. sr. O d zbieglego W. Gordona prze-

nej przez M ikolaja I konfirmacji wil. gen.-gu-

kazal S. W innickiem u (zob.) list. Wszystko to

578 Strzelnicki Wladyslaw wyszlo na jaw w toku sledztwa prowadzonego

1.1 ; 1844, t. II; 1846, t. III), w„Rubonie” (1846,

w Kijowie. Aresztowano go w 1838 i oddano

t. VII, 1849, t. X ), „Bibi. Warsz.” (1847, t. I-H ).

pod sąd wojsk. N a wniosek D m itrija G. Bibi-

Zm. w Tyflisie 19/31 X . Nekrologi ukazaly

kowa, po konfirmacji M ikolaja I z 22 II 1839,

się w „Gwieždzie” (1 8 4 7 ), „Kaukazie” (1846,

zostal wcielony do Korpusu Kauk. na pra-

n r 4 3 ), „lyg. Petersb.” (1846, nr 8 7 ); T. t a -

wach ochotnika, z zastrzeženiem, iž pozosta-

d a-Z ablo ck i w wyslanym w kilka dni po

nie na službie w armii 101. po uzyskaniu stop-

šmierci S. lišcie do redakcji „Gwiazdy” pisal:

nia oficerskiego. M aj. zwolniono z sekwestru.

„Dnia 19 biežącego miesiąca o godz. 8 wie-

15/27 III tr. zostal wyslany z Kijowa na Kau-

czorem poniešlišmy cięžką, okropną stratę:

kaz wraz z dwudziestoma pięciom a kolegami uniwersyteckimi. Službę odbywal w 6. Gru-

w tej chwili bowiem skonal nasz drogi, kochany W ladyslaw Strzelnicki, w dwudziestym

zinskim Batalionie Liniowym. Figurowat w Księdze Adresowej Korn. Opieki (jako

Janiszewskiego i doktora Pileckiego” („Gwia-

Strzelbicki). W 1844 na mocy Najw. rozkazu „zezwolono mu kontynuowac službę na pra-

zda”, 1847, t. 2, s. 3 1 2 ). W. Potocki (zob.) pošwięcil mu takže wiersz N a šmierč Wiadyslawa

wach szlachcica” [sic], choc praw tych nie byl nigdy pozbawiony. S. uczyl się kauk. język6w:

Strzelnickiego („Rubon” 1849). Pogrzeb odbyl się 22 X „na görze Salalkskiej”. Spušciznę

azerbejdžanskiego, lezginskiego, kumuchskiego. O d 1845 nam iestnik Kaukazu M ichail

S. przygotowal do druku T. Lada-Zablocki:

S. W oroncow wyznaczyl go do nauk. badan tych ziem. Naležal do grupy „poetow kaukaskich” Przyjažnil się z in. pisarzami-zeslahcami: T L ad ą-Z ablockim (zob.), ktorego wiersz N a

Wladyslaiua Strzelnickiego

šmierč

ukazal się w kijow.

„Gwiezdzie” w 1847 (nr 2), L. Janiszewskim, M . Butowtem-Andrzejkowiczem, K. Pietraszkiewiczem, W. Potockim (zob.). Wspolpracowal z wydawaną w Tyflisie od 1846 gaze tą „Kaukaz”, gdzie drukowat swoje utwory w języku ros. Tworczosc poetycką zacząl uprawiac jeszcze przed zeslaniem. We wczesnych utworach dominowala tematyka okolicznošciowa oraz skonwencjonalizowane obrazy pejzažu ukrainskiego. N a Kaukazie pisal przede wszystkim lirykę refleksyjną o charakterze religijnym — swiadectwo zmagan z zeslanczym losem. Zainspirowany prozą kauk. Aleksandra Biestuzewa-M arlinskiego napisal dwie powiešci:

Dwaj Uzdeni oraz Mahmudek, charaktery-

zujące się deheroizującym i humorystycznym spojrzeniem na Kaukaz. Tematykę kauk. podjąl takže w Szkicach Kaukazu, kt6rych narrator wzorowany jest na podmiocie lirycznym Sone-

tdw krymskich

Mickiewicza. Drukowal swoje

wiersze m .in. w „Roczniku Literackim ” (1843,

szöstym roku swegą žycia na ręku moim, Leoną

poezje i proza ukazaly się pošmiertnie w 4 tom ach w Zytomierzu (1 8 6 0 ). Baranowski B. i K., Polaköw kauk. drogi, s. 90; Enc. powsz. Orgelbranda, t. XXIV (F. M. Sobieszczanski); Filina M., Gruzino-pol. litier wzaimoswiazi, s. 33-37; Giller, Historia, t. III, s. 485; Gralewski, Kaukaz, s. 511-512,518-519; Janik, Dzieje; Inglot, N a kauk. szlaku, s. 113-120; tenže, Polacy na Kaukazie, „Pamiętnik Literacki”, 1957, cz. 2; Janiszewski, Listy do Wydawcy, s. 116-117; Księga wierszy pol., t. II, s. 9 2 -102; Kubacki, Malwy na Kaukazie; Lasocki, Wspo~ mnienia, 1.1 (jakoStrzelbicki); Lijewska, Strzelnicki, Listawygnaticöw, s. 431; Literatūra pol., t. II (Inglot), 1.1 (Kauk. giupa poetöw, tenže); Malek, Proza pol. kaukazczyköw, s. 113-141; Matlak-Piwowarska, Ros. proza romantyczna, s. 113; Nowy Korbut, t. IX; Ossowska, O poezji kaukaskiego wygnania; Prokofjewa, „Kau/kazskaja gruppa", s. 69-72; Reychman, Polacywg&rach Kaukazu; tenže, Podroįnicy pol, s. 221; „Rocznik Literacki”, 1849, s. XI—XII (list T Lady-Zablockiego); Sadychow, Oczerki, s. 118-127; Spotkania liter. (Inglot, s. 203-205); Starorypinski, Wspomnienia; Tabis, Polacy; Trojanowiczowa, Syb. romantyköw; Ze wspomnien kresowych, „Kraj”, 1884, nr 20; Zywow M., Polscy poeci „kaukascy”, „Pamiętnik Literacki”, 1959, z. 3-4, s. 588-590. BJ, rkps 6482/TV (listy T tady-Zablockiego do J. I. Kraszewskiego); tamže, rkps 6479/IV (list J. Strzelnickiego do tegož); BN, rkps akc. 8759, k. 53v; CDIAU (Kij6w), zesp. 470, inw. 1, vol. 173; RGWIA, zesp. 1, inw. 1, vol. 12076a, k. 166v-168; tamže, vol. 12126, k. 25; tamže, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 29.

Strzemecki Józef 579 S trz e m e c k i Jó zef, ur. ok. 1 8 1 0 (1 8 3 8 —

Tambowa na zamieszkanie pod dozorem polic.

23 L ), szlachcic z gub. witebskiej, student

Prosi! o przyznanie mu zasilku ze skarbu pan-

Uniw. w Dorpacie, czl. tajnego stow, zatožone-

stwa 15 kop. sr. dziennie i 1,5 rb. sr. na komor-

go przez K . Hildebrandta (zob.), powiązanego

ne, jednakze otrzymal pocz^tkowo z M S W od-

z SLP Szymona Konarskiego. Podczas areszto-

mow?, ostatecznie tr. przyznano mu ten zasi-

wania w 1 8 3 8 znaleziono u niego zakazane

lek. 4 X 1849 otrzymal zgod? n a powrót do

ksiąžki. N a mocy Najw. rozkazu w 1 8 3 9 wysla-

Król. Poi., gdzie mieszkala jego babka Frydery-

ny zostal na službę do gub. jaroslawskiej.

ka Strzemeczna, jednakze 25 X tr. znalazl si?

RGIA, zesp. 629, voi. 188, k. 30v -31.

w szpitalu w Tambowie i nie mògi wyruszyc w drog?.

S trz e m ie n n y M ic h a l,

BN, rkps akc. 8759, k. 53v; BZ, rkps 724, Listy I. Orpiszewskiego (list 14); RGIA, zesp. 1286, inw. 9,1844, voi. 512, k. 1-54-

wloscianin, oddany

w rekruty w 1844. Zbiegt, zostal schwytany, skazany na karę chlosty (1 tys. kijów) i cięžkie roboty w kopalniach. Przybyt na katorgę nerczynską. W 1855 — na osiedleniu pod Kultumą w folw. M . Gruszeckiego (zob.). Oženil się z Sybiraczką. Giller, Opisanie, 1.1, s. 240; Nowifiski, Polacy na Syb. Wsch.

S ty rk o w sk i F ra n c isz e k , ur. ok. 1804 (1857 — 53 1.) w G alicji, s. Ignacego, rzqdca dóbr Stawy w pow. kieleckim . Uczestnik powst. listop. W rócil do Król. Poi. w 1834 ,,z paszportem emigracyjnym”. O bw iniono go o „udzial w intrygach przest?pców, którzy podczas pow-

S tu czyn ski Sew eryn zob. Stru czynski Sew e-

stania krakowskiego 1846 chcieli podniesc ro-

ryn

kosz w pomienionym powiecie", mianowicie miai tr. polecic wójtowi gm., Stefanow i Pisu-

S tu d n ia rs k i zob. B artkiew icz W ladyslaw A leksan d er

lewskiemu, by oglosil odezw? powst. L. M azarakiemu (zob.). N a wniosek K S z 2 9 IV /1 1 V

S ty p u lk o w sk i F ra n c isz e k , rodem z Lubel-

1847, zatwierdzony przez nam iestnika 24 V /5 V II tr, oddano go pod s^d wojsk. Wyrokiem

szczyzny, služyl w W P o d l O X 1 8 1 8 w 4 . Pulku Piechoty; 10 X I 1821 awansowal na podoficera, 23 V II 1830 — ppor.; 29 X I 1830 wziąl udzial w powst. w 4- Pulku Piechoty. W 1833 skazany zostal na 101. „šcislego więzienia”. Na

z 12/24 V I 1851 skazano na zeslanie z orzeczeniem konfiskaty m aj. O d 8 IV 1852 przebywal w gub. jenisejskiej w gm. suchobuzinskiej w okr. krasnojarskim ,,bez stalego zaj?cia”. K awaler (1 8 5 5 ). Mieszkal nast. w Krasnojarsku

mocy Najw. rozkazu z 4 /16 IX 1834 karę zam ieniono mu na 8 1. cięžkich robót w twier-

pod dozorem polic. Zatrudniony byl w prywat-

dzach;

w Omsku.

koronacyjnego 1856 do kraju w 1857, o czym

W kwietniu 1841 na mocy Najw. rozkazu zo­

tr. informowala „Gaz. Rzqd. Król. Poi.” (nr 185),

odbyl

ją

w

twierdzy

nej kopalni zlota. W rócil na mocy manifestu

stal przeniesiony na osiedlenie, o czym I. O r-

a K R SW iD pismem z 3 0 V III/1 2 IX tr. — wla-

piszewski informowal G. Zielinskiego (zob.).

dze gub. lub.

Mieszkal w Omsku pod dozorem polic. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. Opieki z adn otacją: „w Omsku, byly oficer, pobiera od rządu 200 rb. as. Zajmuje się prywatną službą w tamtejszym odkupie, teraz przeniesiony; jest biedny, potrzebujący wsparcia na kawalek chleba”. W marcu 1844 uzyskal Najw. zgodę

Przewodnik; Lista urygnanców, s. 431. APL, RGL Taj., rkps 139, k. 491-492; BN, rkps III 6555, k. 52v; M. Wojska Poi., Papiery A. Kr?ckiego; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 35, poszyt 15, k. 13-14; GARF, zesp. 1 0 9 ,1 ebp., 1848, voi. 28, k. 72v-73; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, voi. 387, cz. 5, k. 252v-253.

na przeniesienie do „wewnętrznych guberni rosyjskich” na 3 1., a nast. mògi wrócic do kraju. 24 V III 1844 wyjechal pod eskortą do

S u b o c z M a rc in , ur. ok. 1821 (1849 — 281.), chlop panstwowy z Wilenszczyzny, byl lokajem

580 Suchocki Mikolaj w W ilnie. Naležal do Zvviązku Bratniego M lo-

na dozywotnie cięžkie roboty. Wyrok zlagodzil

dziezy Lit., wiedziat о przygotowaniach powst.,

28 11/11 III tr. w. ks. Konstanty Pawlowicz:

bral udzial w naradach. N a mocy konfirmacji

S. oraz W. Iwaszkiewicz, A . Piešlak i J. W itkie-

I. Paskiewicza z 27 V 1850 skazany zostal na

wicz (zob.) skazani zostali n a službę w orenb.

karę chlosty (300 rozeg) i wcielony do Korpu­

batalionach liniowych bez prawa wyslugi. Po-

su O renb. Podąžyla za nim „piechotą” do Kraju

nadto obciąžono ich kosztami sądowymi. D ro-

O renb. zona, ktora „przez lat kilka potrawy

gę do m iejsca przeznaczenia mieli odbyč w kaj-

polskie dla wygnancow przygotowywata” (Za-

danach; 8/20 III tr. odbyla się cerem onia wy-

leski). N a jej prošbę 5 IX 1857 uzyskal zgodę na

wözki, w dwoch turach, w asyšcie ogromnych

powrot do Wilna.

tlumöw. (Pienvszą — przemarsz z odwachu

Fajnhauz, Ruch; Usta wygnancow, s. 431 (obok Marcina figuruje tež Franciszek „zeslany do Syberii”); Staniszewski, Pamiętniki; Sliwowska, Kobiety w ruchu pomocy, s. 218, 225; Zaleski, Wygnahcy pol. w Orenburgu, s. 105. BN, rkps III 6555, k. 52v; M. Wojska Pol., Papiery A. Kręckiego, k. 70v; RGIA, zesp. 1286, inw. 17, vol. 305, k. 83; RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 65; tamže, vol. 188, k. 60v.

pod O strą Bram ę — uwiecznil Adam M ickiewicz w III cz. Dziadöw w opowiesci J. Sobolewskiego w tzw. scenie więziennej). S . wywiezio­ ny zostal w drugiej turze o godzinie 11 wieczorem, kibitkami w asyšcie ¿andarmow, do M in­ ską Lit., dalėj — przez Moskwę i Kazan do m iejsca przeznaczenia. Drogę odbywal razem z pozostalymi trzema wcielonymi do Korpusu O renb. kolegami, częšciowo tzw. pieszym eta-

S u c h o c k i M ik o la j (1 8 0 7 -1 8 2 9 ), szlachcic

pem, caly czas w kajdanach (wedlug relacji

z pow. rosienskiego; mial dwoch braci i siostrę;

J. Piešlaka). 1 V 1824 przybyli do O renb., gdzie

uczen gimn. w Krožach, czl. zawiązanego

rozeslano ich do rožnych batalionöw: S . do Zwierinogolowska nad rz. T o b o l— do najdalej

w szkole, przypuszczalnie w paždzieniku 1823 z inicjatywy C . Janczewskiego i J. Witkiewicza (zob.), tajnego związku Czarni Bracia, ktory stawial sobie za cel przyjšcie z pomocą aresztowanym w W ilnie filaretom, zwlaszcza zaš niedawnemu nauczycielowi tegož gimn. J. Sobolewskiemu (zob.). Rozklejane przez nich 28 X I/10 X II 1823 w miešcie wiersze patriot, oraz listy wzywające do obrony utraconej wolnošci, rozeslane przez dw6ch miejscowych Zy-

wysuniętego posterunku; tam prawdopodobnie pozostal do konca žycia. Wedlug T. Žana (list z 12 X II 1828) „štai się ukradkowym ojcem ”, zaš w roku nast. zastrzelil się bądž przez przypadek, bądž „z intrygi milosnej z cčrk ą ko­ m endantą, ktora jakoby od niego poronila” (z listu T. Žana z 29 X I I 18 2 9 ). Šm ierč S., ktora nastąpila przed 8 X II, wiązano tež z odmową zatwierdzenia awansu na podoficera (unter-

d6w do kolegow gimn. i powazanych obywate-

oficera), jaką

li miasta, zwrocily na nich uwagę wladz. S. zo­

Archiwum Filomatöw. Na zeslaniu, s. 175; Archiwum Filomatöw. Listy z zeslania (data šmierci: 1827); Borowczyk, Rekonstrukcja; Brensztejn, Filomatą w Krožach; tenže, „Bracia Czami"; Czartoryski, Twardowski, Korespondencja, s. 438; Demalowicz, Kostenicz, Makowiecka, Kronika... 1798-1824; Janion, Žyde; Janulaitis A., Juodieji Broliai Kražiuose, Kaunas 1930; Jewsiewicki, Batyr; Kasznirew, Dielo; Kraushar, Z tajnego archiwum; Mickiewicz W , Zywot, 1. 1 (spis więzien, w jakich trzymani są filareci); Mošcicki, Wilno i Warszawa; Polacy w Kazachstanie; Safonow W., Doroga na prostor, Moskwa 1974, s. 492; Zan, Z wygnania. LVIA (Wilno), zesp. 779, inw. 1, vol. 1, k. 195 (zeznanie S. z 14/26 XII 1823).

stal aresztowany w 1823 wraz z pięcioma „bračm i” i byl przesluchiwany 14/26 X I I 1823 przez przybylą do Krož 8 /20 X II tr. K S pod przewodnictwem Leona Bajkowa (czlonkami byli prokurator Hieronim Botwinko i urzędnik Fran­ ciszek Kr6likowski), a nast. wywieziony do W ilna i osadzony w celi u misjonarzy. Po procesie trvvającym ponad poltora mies., za to „že wiedzial о tym stowarzyszeniu, ale nie doniosl zwierzchnikom i zgodzil się roznosič podburzające listy, nie znając zresztą ich trešci”, przez sąd wojsk. powolany 6 / 1 8 1 1824 pod przewodnictwem gen. Grigorija Rosena skazany zostal

w tym czasie otrzymal.

Suchodolski Napoleon 581 S u c h o d o lsk i N a p o le o n ,

uczestnik powst.

wego, konfirmowanym 12/24 V I 1853, na karę

listop., zeslany do wojska na Kaukaz do Szyr-

chlosty (5 0 0 kijów) i 2 1. cięžkich robot w zakladach na Syb. Karę odbywal w Zakladzie

wanskiego Pulku Piechoty (G iller). Ja k wspom ina M . Gralewski „będący w niewoli z roku 1831 N apoleon Suchodolski, Franciszek Kozlowski i inni užywani byli na przewodnik6w low6w”.

Kiriejewskim. O d 1855 przebywal na osiedleniu we wsi Jem ieljanow ka w gm. spasskiej gub. tom skiej, nasi. w Tomsku. W rócil do kraju w 1863, tuž przed wybuchem powst. ,)Vyszedl

Gralewski, Kaukaz, s. 168; Usta wygnatkčw, s. 431.

podobno do oddzialu jako kapitan” (notatka w sztambuchu Andriollego).

S u c h o w ie c k i Ja n k o , ur. ok. 1798 (1835 —

Przewodnik; Usta wygnanców, s. 431. BN, rkps III 6555, k. 52; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, voi. 387, cz. 9, k. 503v-504-

3 7 1.), wlošcianin z gub. minskiej, wyznania rzymskokat., uczestnik powst. listop.; skazany przez sąd wojsk. na karę chlosty (25 batogčvv) do troickiej warzelni soli, zaš 16 III 1835 —

S u lic k i E d w ard , ur ok. 1828 (1856 — 28 L), szlachcic niewylegitymowany z Mazowsza, kle-

zbiegl, co odnotowano w spisie sporządzonym 29 V I tr.

byl na IV roku). Obwiniono go o przynaležnošč

i cięžkie roboty na Syb.; d. 2 6 IV 1834 przybyl

GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 11, poszyt 282, k . 120-121.

ryk warsz. Akademii Duchownej (w 1849/1850 do tzw. Organizacji 1848 roku, do której przyjąl go ks. J. Rochanski (zob.). N a wniosek K S

S u d n ik A le k sa n d e r, ur. ok. 1803 (1833 —

z 12/24 V II 1851, zatwierdzony przez namiestnika 6 /1 8 V tr., wcielony zostal do Korpusu

3 0 1.), szlachcic z Augustowskiego. O d 1821 w vvojsku, w 1827 awansowal na podchorąže-

O renb., bez utraty praw stanu. O d 4 III 1854 služyl w oddziale inwalidów; 6 X I tr. przenie-

go piechoty. Uczestniczyl w powst. listop. jako

siono go do 10. Batalionu Liniowego w Ufie, a 10 V 1856— do 2. Orenb. Batalionu Liniowego

kpt. 4- Pulku Liniowego, pod Gniewoszewem dostal się do niewoli; 31 X II 1831 dotarl do W iatki; byl vvięziony w Nolinsku w gub. wiackiej, sądzony i wcielony do wojska ros. w Syb. W sch. W sierpniu 1832 dotarl do Irkucka i stąd wedlug A . Gillera zostal „pod eskortą žandarmow wywieziony nie wiadomo gdzie”. Byč može wiązalo się to z zeznaniami Jozefą Gčrskiego (zob.) na tem at rzekomego spisku zeslanc6w pol. w Syb. W sch. Zolnierz o nazwisku Sudzik v. Sudik figurowal na lišcie znalezionej

u

aresztowanego

na

Wolyniu

—

w związku z tzw. spiskiem omskim — S. Porczynskiego (zob.). Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego\ Giller, Opisanie, t. III, s. 210; Nagajew, Omskoje diek; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; s. 15; Prčby; zob. Aneksy: Pocket skazancow i Spis męczennik6w. GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 7, poszyt 128, k. 4 9 -5 1 ,5 3 -6 3 , 72-82,252-256.

stacjonującego w O renb. N a wygnaniu oženil się (Staniszew ski). W majų 1857 otrzymal Najw. zgodę na dymisję i powrót do kraju, pod tajny dozór polic. W rócil wraz z zoną i zajmowal się podobno pracą literacką. Przewodnik; Usta wygnanców, s. 431 (z adnotacją: „Literat"); Polacy w Kazachstanie; Staniszewski, Pamiętniki; Wiosna Ludów. M. Wojska ibi., Papiery A. Kręckiego; GARE; zesp. 109, I eksp., 1856, voi. 133, cz. 4, k. 46, 51v, 181v; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, voi. 51, k. 165v-167, 412. S u lim ie rsk i (v. S u lim irsk i, Su lm ierski) A n * to n i, ur. ok. 1800, s. Mateusza i Justyny z Sulim ierskich,

brat

Faustyna

i

W alentego,

szlachcic. Mieszkal we wsi Kącik w obw. piotrkowskim, miai m aj. oceniany na 8 tys. zip. Byl uczestnikiem powst. listop. w 1. Pulku Jazdy Kaliskiej. O bwiniono go o k on takty^ uczest-

32 1.), rodem z Lubelskiego. Za udzial w rew.

nikam i wyprawy Józefa Zaliwskiego, swymi bračm i W alentym i Faustynem, udzial w nara-

węg. skazano go wyrokiem Audytoriatu Polo-

dach, werbowanie ludzi do oddzialu, dostar-

S u ffc z y n sk i A n to n i, ur. ok. 1823 (1855 —

582 Surzycki Julian Leon czanie zywnosci, brani i pieniędzy. N a wniosek

rzelni ilginskiej w Syb. W sch.; d. 2 X II tr. prze­

K Š z 26 V III/7 IX 1833 oddany zostal pod sąd

niesiony zostal za Najw. zgodą na osiedlenie.

wojsk., w 1834 zestany na osiedlenie n a Syb.

GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 10, poszyt 232, cz. 1, k. 43; tamže, cz. 2, k. 14; tamže, pudlo 19, po­ szyt 558, k. 136-137; RGIA, zesp. 1286, inw. 12, vol. 1045, k. 29-30v.

z utratą praw stanu. Przybyl do Irkucka 1 4 IV 1835 i zostal wyprawiony za Bajkal. J. Sabinski (zob.) odnotowal ten fakt, dodając: „niemlody j už czlowiek, rozsądny, lecz uksztalcenia miernego” (10 IX 1849). Przebywal na osiedleniu w gm. ojokskiej w okr. irkuckim. W paždzierniku tr. przeniesiony byl do gm. kunalejskiej w okr. wierchnieudynskim. Otrzymywal zasilek ze skarbu panstwa wysokošci 2 0 0 rb. as. rocznie „za nienaganne zachowanie”; 1/13 III 1852 uzyskal Najw. zgodę na powrót do kraju, o czym poinformowala tr. prasa Król. Pol. (m .in. „Gaz. Codzienna”, nr 8 1 ). 14 V tr. wyjech al z Irkucka do Król. Poi. Przewodnik; Lista wygnanców, s. 431 (jako Marcelli). B. Ossol., rkps 14465; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 31, poszyt 18, k. 1-2; tamže, pudlo 32, poszyt 70, k. 1-5; tamže, pudlo 33, poszyt 147, k. 97v-9 8 ; RGIA, zesp. 1286, inw. 13,1851, voi. 728, k. 1, 16-17,22.

S u rz y c k i Ju lia n L e o n (1 8 2 0 -1 8 8 2 ), ur. 2 1 II w Zamošciu, s. Jozefą (ur. 1790), „garda inžynierow”, radnego M agistratu m. Lublina, i Jo zefy ze Sztembergow, brat Tomasza, więzionego w Cytadeli i Zamošciu za przynaležnošč do tzw. O rganizacji 1848 roku, szlachcic niewylegitymowany. N auki początkowe pobieral w domu pod okiem o jca, przez pewien czas uczyl się w Szczebrzeszynie, nast. w Warszawie, gdzie w 1837 ukonczyl I Gimn. i zostal aplikantem w Dyrekcji Drog i Mostow. W 1838 wyslano go do Instytutu Korpusu Lącznošci w Petersb., jednakže n a skutek donosu wiozących mlodziež pol. opiekunow zostal zatrzymany i z rozkazu cara po 4-m ie s. areszcie odeslany do Warszawy jako „podejrzany о niewlasciwy

S u lim ie rs k i (v . S u lim irsk i) J a n N e p o m u -

sposob myšlenia i о przechowywanie podejrzanych papier6w i rysunkow”. N a wniosek K S

c e n , ur. 1813 we wsi Stryje Paskowe w obw. sieradzkim, s. M ichala, wlasciciel ziemski,

z 12/24 V I I 1840, zatwierdzony przez nam iestnika 12/24 V III tr., z braku dowodow oddano

wójt gm. Obwiniono go о udzielenie pomocy uczestnikom wyprawy Józefa Zaliwskiego, ukrywanie w swoim domu emisariuszy, о któ-

go tylko pod šeisly dozor polic. O d 1839 byl dietariuszem u inspektora Feliksą Pancera,

rych planach byl poinformowany. N a wnio­

Komunikacji. W 1842 zdal z odznaczeniem

sek K Š z 26 V III/7 IX 1833 oddany zostal pod sąd wojsk. i w 1834 wcielony do Korpusu

egzamin na stopien inžyniera kom unikacji lą-

(unterofice-

w 4. Batalionie Liniowym w Aralsku.

m iejskich w Warszawie. W 1844 otrzymal stanowisko inžyniera przy budowie zjazdu do W i-

W 1844 awansowal na chorąžego (praporszczika) i 22 X tr. uzyskal Najw. zgodę na dymisję

sly z pensją 4 tys. zlp. rocznie. Aresztowano go tr. za powiązania ze spiskowcami z organizacji

O renb. W 1840 byl podofìcerem

rem)

znanego inžyniera budownictwa, w Zarządzie

dowych i wodnych, po czym przeszedl do robot

z wojska i powrót do Król. Poi. W rócil naty-

P Sciegiennego (zob.) i zgodnie z wnioskiem

chm iast do kraju i zamieszkal we wsi Bielawa

K S z 11/23 V I 1845, zatwierdzonym przez na-

w pow. sieradzkim pod tajnym dozorem polie.

m iestnika 17/29 V II tr., wcielono do wojska.

Przewodnik. RGIA, zesp. 1286, inw. 9,1844, voi. 667.

Službę odbywal w Korpusie Kauk. w Samurskim Pulku Piechoty w Dagestanie, w kt6rym znajdowalo się ok. 6 0 0 Polak6w, przewažnie

S u r g u n t M a r c in , ur. ok. 1790 (1834 —

rekrutow z poboru. D ia ich potrzeb zaprojek-

4 4 1.), wloscianin z Wilenszczyzny, uczestnik

towal kosciol w fortecy Diszlagar, gdzie staejo-

powst. listop., skazany za udzial „w buncie” na

nowal pulk. Byl iniejatorem budowy, wykonal

karę chlosty (25 batogów) i cięžkie roboty

tež wlasnoręcznie kilka obraz6w. Ufundowal

w zakladach. O d 26 V I 1834 przebywal w go-

Susto Balcer (v. Baltazar) 583 równiez przy švviątyni nievvielką bibliotekę

lub.; potem wr6cil do Warszawy, pracowal ja ­

pol.; d. 14 X I 1850 „za zaslugi bojowe w wal-

ko naczelnik szosy brzeskiej. Zm. 2 IX w Zako-

kach z góralami" awansowai na podoficera

panem, pochowany zostal na warsz. Powązkach.

(unteroficera); 25 X 1852 — chorąžego

Przewodnik; Baranowski B. i K., Polakaw kauk. drogi, s. 99-101,120; Kieniewicz, Pow/st. stycznr, Lijewska, Strzelnicki; Lista iuygnancčui, s. 431; Sawa-Sroczynska B., Z Zamošcia rodem, „lyg. Zamojski”, 1990, nr 50; Szarejko, Sfaumik lekarzy p o l, t. III, s. 362-363 (o Tomaszu S., bracie Juliana); Trynkowski, Agaton Giller, s. 51; Wiosna Ludčui. APL, USC, par. rzymskokat. Zamošč, księga XIII, k. 19, nr 44; tamže, MmL, rkps 46 (raport Magistra­ tu m. Lublina z 19 1/ III 1858 do naczelnika miejscowej žandarmerii); BN, rkps 1 8825 (Giller dodaje: „tajemnica udzialu [w Rządzie Narod.] doskonale się przechowala”) ; GARF, zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 151, 156, 260, 262-263; RGIA, zesp. 932, inw. 1, vol. 51, k. 3; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 466-466v.

porszczika) • Zajmowal

(pra-

się równoczesnie kon-

serwacjqmiejscowychzabytków (m.in. starego akweduktu w D erbencie), projektowal tež sieč wodociągową, gmachy wojsk. i in. W D erbencié zaprzyjažnil się z T. Szpadkowskim (zob.), z którego siostrą, Bronislawą, oženil się po powrocie do kr aj u. O statnie lata na wygnaniu wypelnialo mu malarstwo oraz poezja (jego D i vie piešni dagestanskie wydrukowal „Ruch Literacki” ukazaly się tež oddzielnie we Lwowie w 1 877). W 1857 zostal utaskawiony (polecono kary nie uwazac za przeszkodę do awansów i nagród). D o 1858 pozostawal na službie jako inžynier lącznošci, „uwazany za wyjątkowo uzdolnionego w tej dziedzinie” wedlug opinii wladz. W rócil do kraju w 1858; w lutym tr. przybyl do Lublina „jako dymisjonowany podporucznik” i po krótkiej bytnošci wyjechal do Warszawy. Po powrocie pracowal jako starszy inžynier przy budowie m.in. mostu stalego na W isle. Po ukoñczeniu mianowany zostal naczelnikiem Wydz. Technicznego Kom unikacji Lądowych i Wodnych. Opublikowal relacje 0 swym pobycie na Kaukazie w „Bibl. Warsz.” (1 8 5 8 -1 8 5 9 ), „Wieñcu” (1862) i „Roczniku Literackim ”; pisal wiersze, tlumaczyl m.in. utwory Bérangera; publikowal tež prace o tematyce technicznej. Związany byl z gronem Sybiraków w Warszawie; utrzymywal bliskie stosunki z Narcyzą Zmichowską. Uczestniczyl w powst. styczn. (jako czl. tzw. Komisji Wykonawczej, a w kw ietniu-m aju, wedlug swiadectwa Gillera, takže Rządu N arod.). Z Cytadeli warsz. zostal wypuszczony i nadal pracowal ja ­ ko inžynier (m.in. przy budowie mostu kratowego pod Warszawą). Byl wspólautorem pro­ jektu kanalizacji Warszawy (1 8 6 5 ), który nie zostal jednak zaaprobowany przez wladze. M ilošnik teatru i muzyki, napisal libretta do oper

Jan Bielecki (wedlug poematu J. Slowackiego) 1 Wanda (muzykę skomponowal A n ton i Dworzak). W koñcu 1. szeščdziesiątych przeniósl się do Lublina, gdzie zostal naczelnikiem szosy

Suslo B a lc e r (.

zostal wraz z rodziną przeniesiony do gub. jenisejskiej do wsi Uzurskoje w okr. aczynskim. N ie miai okrešlonego zajęcia i otrzymywal za-

S z a fh o w sk i Ja k u b , ks. bazylianin. Figurowal

silek ze skarbu panstwa 17 rb. i 72 kop. sr.

w Księdze Adresowej Kom. O pieki jako zesla­

rocznie. W 1857, na mocy manifestu koronacyjnego 1856, uzyskal zgodę na wyjazd do kra-

ny do gub. jaroslaw$kiej. BN, rkps akc. 8759, k. 54.

ju. W yjechal we wrzesniu tr. do Warszawy. Przewodruk; Lista urygnanców, s. 432 (mylnie jako zeslany do gub. tomskiej). BN, rkps III 6555, k. 52v; M. Wojska Poi., Papiery A. Kręckiego; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 35, poszyt 15, k. 15-16; GARE zesp. 109,1 eksp., 1856, voi. 133, cz. 8, k. 250; RGIA, zesp. 1286, inw. 14, voi. 1067 (calošč); tamže, inw. 16, voi. 387, cz. 1, k. 184v; tamže, cz. 9, k. 442v-443v. S zad elsk i Z ygm unt, szlachcic, rodem w pow. latyczowskiego, kancelista sądu pow. w Kamiencu Podolskim. Aresztowany w 1842 za „posiadanie wierszy trešci podburzającej”. Na mocy Najw. rozkazu z 3 X I tr. wcielono go do Korpusu Kauk. Službę odbywal w 15. Gruzinskim Batalionie. 9 V 1847 „za zaslugi bojowe” awansowal na podofìcera (unteroficera) . 18 X I 1850 za „spoliczkowanie porucznika Kaftanowicza, samowolne opuszczenie warty n o cn ej”, zdegradowany zostal bez utraty praw stanu i przeniesiony do 12. Kauk. Batalionu Liniowego. Za Najw. zgodą 2 V III 1858 ponownie mianowano go podofìcerem. W lipcu 1860 uzyskal (jako podchorąžy— praporszczik) zgo­ dę na dymisję z wojska i powrót do rodzinnej miejscowošci w pow. letyczowskim pod tajny dozór polic. (o ile gen.-gubernator K raju P td .-Z a ch . nie wyrazi sprzeciwu). Djakow, Diejatieli. GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, voi. 133, cz. 4, k. 160-161, 260-260v, 495; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, voi. 51, k. 484v-485v.

S z a fra n sk i A n d rz e j, ur. ok. 1818 (1853 — 3 8 1.), rodem z m. Turobina w pow. krasnystawskim, s. Pawla, kowala, i Petroneli, stanu miejskiego. O d 18 V III 1837 byt oficjalistą I klasy w Administracji Dobr w Zwierzyncu w Wydz. Služby Ogolnej Ordynacji Zamojskiej. M ial kontakty z czlonkami organizacji spiskowej E Sciegiennego (zob.), przede wszystkim z H . Raciborskim (zob.), ktory vvymienil go w zeznaniach. Aresztowany w 1846, na wniosek K Š z 24 X /5 X I tr., zatwierdzony przez nam iestnika 3/15 X II tr., oddany byl pod sąd wojsk. i na mocy konfirm acji wodza naczelnego Arm ii Czynnej z 16/28 V I 1846 skazany na karę chlosty (100 rozeg) oraz wcielony do wojska. „Ze względu na ten nieszczęšliwy wypadek” wyasygnowno z kasy glownej Ordyna­ cji 100 zlp „na drogę” i dlug ten ostatecznie zapisano „do niewymagalnych” (1857). Službę odbywal w 10. O renb. Batalionie Liniowym w Ufie. W spisie rzymskokat. par. Kor­ pusu O renb. za 1853 figurowal jako szeregowiec w 8. Batalionie Liniowym w Jekaterynburgu; 2 II 1856 awansowal na podoficera (unteroficera). W opinii wspolwygnanc6w byl „cichy, potulny, o wielkiej uczciwošci” (Staniszewski). W majų 1857 zwolniono go ze služby z prawem powrotu do kraju pod tajny dozor polic. W rocil do Krol. Pol. chory psychicznie, z czego nie od ražu zdano sobie sprawę. W O r­ dynacji Zamojskiej ze względu na dlugi okres pracy, kiedy to „odznaczal się nieprzenvanie pilnošcią, pracowitošcią i dobrą konduitą”,

Szafranski Franciszek 589 przeznaczono go do pracy w Kontroli Zarządu

i w styczniu 1848 mogl wyruszyc w drog? po-

D obr w Warszawie. Wyasygnowano kwotę

wrotn% do kraju.

100 zlp na drogę ze Zwierzynca do Warszawy.

Przewodnik; Janik, Dzieje; Lista wygnancöw, s. 432; Nowifiski, Polacy na Syb. Wsch. BN, rkps III 6555, k. 52; tamze, rkps akc. 8759, k. 51v; M. Wojska Pol., Papiery A. Kr^ckiego; B. Ossol., rkps 144465, k. 607,662-663.

Otrzymat

„posadę

dziennikarza

z pensją

1200 zlp, odpowiednim mieszkaniem i opalem ” od 1 1 1858; d. 3 0 III 1860 K . Šciegienny (zob.) wystąpil w imieniu S. o zaliczkę n a kurację, ktorą mu (wraz z podwyžką o 6 0 0 zlp) przyznano. Pomyšlnie zalatwiono takže jego podanie z 5 V 1862 o urlop (40 dni) i zaliczkę (500 zlp) na koszta wyjazdu „do wod do Galic ji”. Przebywal w Krynicy, gdzie — jak powiadamiano naczelnika Wydz. Buchalteryjnego, „cierpi tam napady m elancholii”. Wyslany don rachmistrz wydz. (takže b. Sybirak) nie zastal go na miejscu, ponievvaž S. „w dniu 4 IX w stanie obląkania opušcil Krynicę pod opieką obywatelek spod Rzeszowa [...] oraz guwernera ich domu” (Jędrzeja Panka). Po drodze w N owym Sączu popelnil 5 IX samobojstwo, wieszają c się na drzewie (poprzednio rzucil się z dachu H otelu Krakowskiego, w ktorym się wraz z J. Pankiem zatrzymal). Przewodnik; Djakow, Diejatieli; Polacy w Kazachstanie; Staniszewski, Pamiętniki; Šciegienny. Epoka. Dzielo, Pokbsie. APL, AOZ, Akta osobowe, m.in. list J. Panka do lekarza w Krynicy dr. Schotzela z 6 IX 1862 opisują' cy ostatnie chwile žycia A. S.; tamže, APL, RGL Taj., rkps 142, k. 823-825 ,8 3 9 -8 4 0 ,9 4 9 ; BN, rkps III 6555, k. 52; GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 46,5 3 ,1 8 2 ; NGAB (Minsk), zesp. 1781, inw. 26, vol. 271, k. 11; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 123v—124,412.

Szalew icz K azim ierz, ur. ok. 1808 lub 1811 (1838 — 3 0 l.,1855 — 4 4 1.), s. Ksawerego, wlasciciel majqtku liczqcego ok. „dwanascie ch at”, szlachcic z gub. grodzienskiej, ks. pijar z klasztoru w Lubieszowie kolo Pinska. Za powi^zania z Szymonem Konarskim w 1839 zo­ stal wyslany do gub. tobolskiej (Giller). Mieszkal w okolicach Jekaterynska i wedlug slow R . Piotrowskiego (zob.) czynil wszystko, by zycie jego na katordze stalo si? „znosniejszym”. N ast. przebywal w Tarze, gdzie byl „w dobrych stosunkach ze sprawnikiem” i wyjednal R . B lonskiemu (zob.) p racf w gm. Pod koniec 1845 otrzymal zgod? na wyjazd „blizej Litwy”, do Wlodzimierza nad Klazmq. W lipcu 1853 wröcil do kraju „z guberni wielkorosyjskich” i 6 V II tr. zostal oddany pod tajny dozör polic. w miejscu zamieszkania w maj. rodzicöw w pow. lidzkim. O pinia polic. z tr. brzmiala: „Prowadzi si$ nienagannie”. Blonski, Pobyt na Syberü, s. 20,35; Lista wygnancöw, s. 432; Lopuszafiski, Stowarzyszenie; Piotrowski, Pami§tnäd, t. II, s. 217; t. III, s. 4RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 4, k. 302v-303 (jako „rejestrator kolegialny”). S z a m o ta S ta n isla w , ur. ok. 1828 (1855 —

S z a fra n sk i F ra n cisz e k , ur.ok. 1827 (1847 — 201.), nauki pobieral w Radomiu, nast. byl klerykiem w Akademii Duchownej w Warszawie. W cielony zostal administracyjnie do wojska za

35 1.), s. Hipolita, wlasciciel dobr Grudzyny w pow. kieleckim . O bwiniono go o odczytanie w 1846 wloscianom odezwy L. Mazarakiego

„gloszenie zasad liberalnych”. 19 V III 1847

(zob.), nakazanie im, aby si? zbroili, oraz „zmuszanie innych wlascicieli ziemskich do wypel-

dotarl do Irkucka, co odnotowal w swym

niania zalecen odezwy”, a takze zamiar dopro-

dzienniku J. Sabinski (zob.), podkrešlając, že

wadzenia konskrypcjonistöw n a punkt zbomy

„bez sądu i dekretu [...] przeznaczony do bata­

w Pinczowie. N a wniosek K S z 2 9 IV /11 V

lionu w Nerczynsku”. Istotnie karę odbywat

1847, zatwierdzony przez nam iestnika 24 V /5

w Korpusie Syb. za Bajkalem w Nerczynsku.

V I tr., oddano go pod sqd wojsk. i 24 V I/6 V II

Figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pieki.

1851 skazano na 6 1. ci^zkich roböt w zakla-

W k r6tce, w 1847, zostal uwolniony (Giller)

dach na Syb.; figurowal w Ksi?dze Adresowej Kom. O pieki. O d sierpnia 1853 przebywal na

590 Szaniawski Konstanty osiedleniu w gm. loginovvskiej w okr. tarskim gub. tobolskiej (w Warszawie zostawil žonę, rodzic6w i pięd siostr). W 1856 tamže otrzy-

skiego w gub. wil. „Za namawianie urlopowanych žolnierzy, by nie wracali do wojska”, zo­

myvvat zasilek ze skarbu paAstwa 57 rb. 14 i 1/2

stal tr. aresztowany i wyslany n a mocy decyzji gen.-gu bem atora P ln .-Z ach . K raju z 2 1 V I tr.

kop. sr. rocznie. 3 0 IX 1857, na m ocy manife­

na zamieszkanie do W iatki. 6 V II przybyl na

stu koronacyjnego 1856, wyjechal do W ar-

m iejsce, gdzie oddano go pod dozčr polic. Zaj-

szawy. Osiadl u brata Seweryna we wsi M ilanow w pow. radzynskim, pod dozorem polic.

mowal się praktyką lekarską. 13 IX 1856 uzyskal Najw. zgodę na powr6t do kraju. 3 X II tr.

(kiedy w paždziemiku 1858 przyjechal z bratem

wyjechal do Dzisny na Witebszczyznę.

na dzien do Lublina, powiadomiono o tym lub.

Andraka, Kolko Sungurouia, s. 377-394; Archiurum Filomatčvu, Na zeslaniu, s. 209-210; Archiwum Filomauku. Listy z zeslania, s. 256; Djakow, Nagajew, Partyzantka Zalituskiego; Ejchenbaum B. M., Tajnoje obszczestvuo Sungurou/a, „Zawiety", 1913, nr 3, 5; Fiedosow, Rietu duiiženije tu Rossii, s. 101-103; Fonwizin M. A., Soczinienija i pisma, oprac. S. W. Zytomirskaja i S. W Mironienko, t. I, Irkutsk 1979, s. 289,443; Nagajew, Omskoje dielo; Prčby; Šliwowska, M ikobj I, s. 104-106. BJ, rkps 3011 0- Rošciszewski); BN, rkps III 6555, k. 52v; tamže, rkps akc. 8759, k. 52; BZ, rkps 724, Listy I. Orpiszewskiego (list 14 i 15); RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 4, k. 275v-276; tamže, cz. 5, k. 95v-97; tamže, inw. 17, vol. 305, k. 71v; tamže, zesp. 1343, inw. 56, vol. 564, k. 6 1-62; RPB, zesp. 319, vol. 38.

komendę žandarmerii).

Przewodnik. APL, RGL Taj., rkps 139, k. 718; tamže, MmL, rkps 49, k. nie paginowane (Magistrat m. Lublina do naczelnika lub. komendy žandarmerii z 17/29 X 1858); BN, rkps akc. 8759, k. 5 Iv; GARE zesp. 109, I eksp., 1848, vol. 28, k. 72v-73; tamže, 1856, vol. 133, cz. 8, k. 216; RGIA, zesp. 1286, inw. 14, vol. 1082 (calošč); tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 186; tamže, cz. 9, k. 460v-461v. S zan iaw sk i (m ylnie: Szeniavvski) K a sp e r, ur. ok. 1812 lub 1813 (1855 — 4 2 , 43 1.), s. Stefana, szlachcic, absolwent gimn. w M in­ sku, student Wydz. Medycznego Uniw. M osk. Otrzymal tytul lekarza, ktčrego nie zdąžono zatwierdzič, gdyž w 1831 razem z R Ciepliri-

S z a n ia w sk i K o n s ta n ty

(ok.

1 8 1 8 -1 8 6 3 )

skim, S. Kiersnowskim i M . Moraczewskim

(1855 — 38 1 .), rodem z Lubelskiego. „Za zbie-

(zob.) powziąl zamiar udania się na Litwę, aby

gostvvo za granicę i službę w szeregach bun-

przylączyč się do powst. Zostal zadenuncjowany przez N ikolaja Sungurowa, z ktčrego kol-

towniczych wojsk vvęgierskich, gdzie mianowano go podporucznikiem, po dostaniu się do

kiem mial kontakty. Aresztowany w sierpniu

niewoli byl sądzony przez wojskowy sąd polo-

tr. i skazany na karę šmierci, nast. n a mocy

wy”. W yrokiem Audytoriatu Polowego, kon-

Najw. konfirmacji z 24 X I I 1831 zostal zeslany na osiedlenie z utratą praw stanu. W 1835

firmowanym przez I. Paskiewicza 9 /2 1 X I 1851, skazany zostal na 4 1. cięžkich robot w zakla-

przebywal w Iszymiu. I. Orpiszewski wspomina

dach na Syb.; karę odbywal w jekaterynskiej

w lišcie do G. Zielinskiego (zob.), že w 1841

gorzelni pod Tarą w gub. tobolskiej. Za Najw.

S. otrzymal „pozwolenie wstąpienia do služby cywilnej lub wojskowej w obrębie Syberii”.

zgodą 1/13 V III 1853 zostal przeniesiony na osiedlenie. Przebywal w gm. loginowskiej

W 1842 mieszkai w Tobolsku. Ja k wynika z listu M ichailą A . Fonwizina do Iwana Puszczy-

w okr. tarskim, pod dozorem polic. N a mocy manifestu koronacyjnego 1856 wyjechal 3 0 X I

na z 23 X I I 1842, zajmowal się praktyką lekar-

1857 do Warszawy, gdzie mieszkali jego matka,

ską (leczyl m.in. dekabrystę Matvvieja I. M u-

brat i siostra. Zostal oddany pod dozor polic.

raw jow a-A postola). W 1846 — tamže jako

o czym powiadomiono gubematorow. W 1862

lekarz. Figurowal w Księdze Adresowej Kom.

byl urzędnikiem budowy kolei. Tr. wsp6lpraco-

O pieki z adnotacją: „mianowany lekarzem

wal z Kom. Centralnym N arod., pelnil funkcję

i przeniesiony do tomskiej gubem i”. W 1854

wydzialowego w Organizacji Miejskiej. W 1863

zostal ulaskawiony i wrocil do pow. dzišnien-

byl w oddziale powst., polegl 2 7 1 pod Czyžewem.

Szaniawski Lucjan 591 Przewodnik; Kolumna, Pamiątka, s. 268; Usta wygnancow, s. 432; Wtosna Ludow; Zarys powst. styczn.; Zielinski, Bitu/y i potyczki, s. 223, 470. APL, RGL Taj., rkps 139, k. 718; GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 258; RGIA, zesp. 1286, inw. 14, vol. 1092, k. 1, 4; tamze, inw. 16, cz. 1, k. 184; tamže, cz. 9, k. 438v-439v. S zan iaw sk i L u c ja n , ur. ok. 1813 (1855 — 42 1.) we wsi Wrzosow w obw. radzynskim na Podlasiu, s. Kazimierza i Eufemii z Izyckich, szlachcic. D o 1823 uczyl się w domu, nast. do 1828 w szkole woj. w tukow ie. W 1828 rozpocząl službę w 2. Pulku Strzelcow Pieszych W P i wraz z puikiem bral udziat w powst. listop. Po klęsce przebywal w Prusach; wrocil do Kr6l.

S z a p o lin sk i K a zim ierz

(ok.

1 7 8 9 -1 8 6 7 )

(1 8 5 6 — 6 7 1 .), s. Bartlom ieja, prof. gimn. im. Bezborodki w Niezynie. W 1831 „za szkodliwy wplyw na mlodziez” zostal zwolniony ze stanowiska i oddany pod doz6r polic., a nast. wyslany do W iatki, gdzie przybyl 15 III tr.; d. 8 X I 1836 otrzymal zgod? na wst^pienie do sluzby cyw.; otrzymal posad? w s^downictwie. W 1856 mial rang? radcy kolegialnego; 26 V III tr. otrzymal Najw. zgod? na powrot do kraju pod dozor polic. N ie wrocil jednak do ojczyzny i zm. w W iatce. Fomienkowa, Polskije riewolucyoniery, s. 185. GARF zesp. 109,1 eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 44; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 1, k. 323.

Pol., korzystając z amnestii, i zająl się gospodarką; nast. byl nauczycielem domowym.

S z a ro w o lsk i M ic h a l,

W kwietniu 1837 przyjechal do Warszawy,

z Wolynia, uczestnik powst. listop. W cielony

gdzie zamierzal wstąpič na službę. Nawiązal tu

do Korpusu Syb., zolnierz reduty w Senzarsku.

kontakty z mlodziežą spiskową, tzw. šwiętokrzyžcami; w kwietniu 1838 przyjęty zostal do

Wedlug W. Rosiewicza (zob.) byl uczestnikiem

SL P przez A . Krajewskiego (zob.); obral pseud. „Krogulec”. Aresztowano go w kwietniu 1838 w Siedlcach. Więziony byl w Cytadeli warsz. W niosku K S z 5/17 X tr.: wcielic do wojska bez utraty praw stanu, nam iestnik nie zatwierdzil, polecając 1/13 X I tr. oddač S . pod sąd wojsk. W czenvcu 1839 skazano go na osiedlenie na Syb. z utratą praw stanu. O d 2 9 IX 1839 prze­ bywal w gm. dmitriewskiej w okr. tomskim. W 1849 uzyskal Najw. zgodę na wstąpienie na službę cyw., zostal kancelistą w Tomskim Rzą-

wlasciciel

ziemski

tzw. spisku omskiego. Aresztowany, w 1837 stanql przed sqdem wojsk. w Om sku jedynie pod zarzutem posiadania dziel zakazanych. Djakow, Nagajew, Partyzantka Zaliwskiego; Janik, Nieznana relacja, s. 350,353; Nagajew, Omskoje dielo ; Prdby. RGWIA, zesp. 801, inw. 83, wydziat 4, 1 referat, 1840, vol. 27, cz. 1-3. S z a rsk i T ytu s, ur. ok. 1828 (1 8 4 9 — 21 1.), szlachcic, urz?dnik (pisarz) w W ilnie. Za przynaleznoSc do Zwi^zku Bratniego Mlodziezy

dzie Gub. W 1855 wziąl dymisję, utrzymy-

L it., na mocy zatwierdzonej przez M ikolaja I w marcu 1849 konfirm acji I. Paskiewicza,

wal się, „služąc u rožnych osob”, zasilku nie

zostal wcielony do Korpusu O renb. bez utraty

pobieral. O pinia polic. brzmiala „prowadzi się

praw stanu.

skrom nie”. N a mocy manifestu koronacyjnego 1856 otrzymal 5 V I 1857 dokumenty uprawniające do wyjazdu do kraju. Początkowo mieszkal w Kurowie w pow. lub., w listopadzie

Fajnhauz, Ruch. RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 8v-9. S zarzy n sk i L u d w ik , „za spraw? Roehra 1846

1857 przeniosl się do wsi i gm. S ielec w pow.

roku na Litwie, wygnany” (G iller).

krasnystawskim, caly czas pod dozorem polic.

L ista wygnancow, s. 432.

Przewodnik; Usta wygnancow, s. 432; Stotu Ludu PoL APL, RGL Taj., rkps 139, k. 303,523 (mylnie nazwany b. studentem Uniw. w Krakowie); GARĘ zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 8, k. 123, 162; RGIA, zesp. 1286, inw. 16, vol. 387, cz. 9, k. 496v-497v.

Szaskow ski ( Kazachstanie; Ruch spoleczno-polityczny na Ukrainie (1856-1862 iw 1863-1864 r.). BN, rkps III 6555, k. 53; tamže, rkps IV 6543, k. 127-129; B. Ossol., rkps 14465, k. 924,926,931, 943,954,983; B. PAN (Kraków), rkps 7989; GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 69v,

w Irkucku i „zwolnienie od niektorych do služ­ by przywiązanych przykrošci”, a nawet zamieszkanie na kwaterach w miešcie i noszenie cyw. ubran. Udzielal lekcji muzyki na fortepianie (G iller). Jednakže w koncu 1851 wyjechač mūšiai na službę do Wierchnieudynska.

616 Sniadecka Antonina 176-177, 285-287; NGAB (MiAsk), zesp. 1781, inw. 26, vol. 1045; RGWIA, zesp. 395, inw. 292, vol. 51, k. 3 0 7 -3 0 8 ,5 8 0 ,5 8 4 -5 8 5 ,611v -612,623. S lizien , „z Litwy za związek patriotyczny okolo 1826 wygnany do Rosji” (G iller). Trudno ustalič o j akie j osobie w tym wypadku mowa: O tto n Slizien figuruje wšrod czlonkow Zgromadzenia Filaretow w Gronie Rožowym. Slizien R afal (1 8 0 3 -1 9 1 8 ), s. Jana, chorąžego, i Anieli z Mackiewicz6w, absolwent prawa na Uniw. W il., uczen Jan a Rustema, autor licznych szkic6w olowkowych i akwarelowych portretow, a takže rzežb, przebywal istotnie w Petersb. do 1830, jednakže chyba z wlasnej woli, zatrudniony w M SW . Przyjažnil się z Aleksandrem Orlowskim i W incentym Smokowskim, zawarl tež znajomošč z Mickiewiczem. Nazwisko jego pojawia się w korespondencji Ignacego Domeyki i in. N a wzmianki o zeslaniu braci Sližni6w natykamy się w literaturze przedmiotu, niestety, bez odwolania do material6w žrodlowych.

sądzony przez sąd wojsk. N a mocy wyroku Audytoriatu Polowego z 1 8 1 1855 wcielono go do Korpusu O renb. bez utraty praw stanu (tę ulgę zapewnila mu konfirm acja I. Paskiewicza). Od 19 III 1856 služyl w kompanii poprawczej przy 10. O renb. Batalionie Liniowym w Ufie. O d 18 III 1858 — w tymže batalionie jako žolnierz. W ladze przychylily się do prošby m atki, wdowy zamieszkalej w Lubelskiem, i S. uzyskal 9 I 1859 Najw. zgodę na dymisję z wojska i powr6t do kraju pod tajny dozčr polic. O tym fak cieK R S W iD zawiadomila pismem okolnym gubernatorow i prezydent6w miast w Krol. Pol. APL, RGL Taj., rkps 140, k. 582; GARF, zesp. 109, I eksp., 1856, vol. 133, cz. 4, k. 315-316. Šm ig ielsk i (v. Szm igielski) Jo z e f (o k .1 8 1 8 - 1 8 5 1 ?), ur. we wsi Dobratycze w obw. bialskim na Podlasiu, brat Jan a (oddanego w tej samej sprawie pod dozor polic. w m iejscu zamieszkania), absolwent gimn. w Lukowie. W 1836 wstąpil do greckokat. seminarium du-

Lista wygnancdw, s. 430; Archimtm Filomatčw. Na zeslaniu, s. 135-136 i in.; Archiwum Fibmatou/. Listy Zzeslania (Z. Sudolski pisze, ii „podobnie jak jego brada” — Lucjan i Otton — „przebywal na zesla­ niu w Moskwie i Petersburga” s. 120; tamže, list R. Sližnia napisany wespol z Ignacym Danilowiczem do O. Pietraszkiewicza z Charkowa 3/15 IV 1825); Askenazy, Lukasinski, t. II, s. 421; Księga pamiątkowa na uczczenie setnej rocznicy urodzin Ada maMickieu/icza (1798-1898), Warszawa 1898, t. II, s. 85-88; o Ottonie Sližniu zob. Wybor pism filomatow, s. 454. F. Nowinski wymienia Š. wšrod skazanych za powiązania z dekabrystami (Polacy na Syb. Wsch.), bez podania žrodla.

chownego w C helm ie, gdzie w 1840 ukonczyl naukę i otrzymal pierwsze šwięcenia. Byl wsp6l-

S m ie t a n k a (u S m ie t a n k o ) A le k s a n d e r

(1841 — 3 4 1 .), c. Kazimierza Sulistrowskiego, gubem atora cyw. minskiego w 1. 1 8 1 6 -1 8 1 8

(v. R o m a n ), s. Ignacego, rodem z G alicji, szlachcic. Otrzymal paszport i byl „zapisany do ksiąg osiedlencow Krolestwa Polskiego”. Za zamiar ucieczki za kordon 29 V /10 V I 1848 wcielono go do wojska na poczet poboru. Po drodze zbiegl i od listopada 1848 do lipca 1850 mieszkal u krevvnych w G alicji; služyl we lwowskiej Gwardii Narod., a nast. w austr. pulku piechoty. W 1851 wrocil dobrowolnie do Krol. Pol., zostal uwięziony i jako dezerter

založycielem Bractw a Fraternitas dzialającego w 1. 1 8 3 9 -1 8 4 0 w tymže seminarium. N a wniosek K S z 18/30 III 1841, zatwierdzony przez nam iestnika 27 III/8 IV tr., zostal „usunięty ze stanu duchownego i po zdjęciu sakry wcielony do wojska”. A . Pawsza (zob.) wymie­ nia Szmigielskiego przebywającego na zeslaniu w gub. tomskiej, nast. w Tobolsku, gdzie zm. Przewodnik; Akta Fraternitas; Retu konspiracja. S n ia d e c k a A n to n in a (ur. ok. 1 8 0 7 -1 8 5 2 )

(zm. 1818), i Karoliny z Abramowiczow, w 1829 wyszla za mąž za Jozefą (zm. 1859), s. Jędrzeja Sniadeckiego. Zajmowala się w W ilnie pomocą dla więžniow i zeslanc6w, nawiązala kontakt z przebywającymi u bazylianow konarszczykami. Wedlug legendy przy pomocy kilku oficerow z K. de Lucigne na ežele (zob.) wykopata zwloki Szymona Konarskiego i pochowala na cm entarzu kalwinskim w W ilnie

Snieszko (v. Sniežko) Piotr 617 (wedlug tradycji rodzinnej: w Rumbowiczach,

wojen. wcielony do Korpusu Kauk. bez utraty

posiadlosci

praw stanu i z wyslugą.

dziedzicznej

m atki

Szymona).

Opowiadano, že ,,z kajdan wykuto kilkanascie tysięcy krzyzyków i obrączek” (K irkor-Sobar-

RPB, zesp. 629, vol. 185, k. 6v-7.

ri), którymi S. obdarowywala najbardziej zaslužonych dla sprawy narod. S. kontaktowa-

Š w ią tk o w sk i K o n sta n ty , ur. ok. 1830 (1855 — 25 1.), rodem z Mazowsza, szlachcic.

la się z wiçzionym w W ilnie K. H ildebrandtem

W 1848 zbiegl za granicę, bral udzial w powst.

(zob.) i podzielala jego pogląd, že „kažn Szy­

w Poznañskiem i w rew. węg.; w 1853 przeka-

mona Konarskiego miata korzystny wplyw na nastroje patriotycznych mieszkañców w W il­

zany byl przez Prusy wladzom Król. Pol.; na

nie”. Otrzymala od niego wiçzienne wiersze

ny przez nam iestnika 13/25 I 1855, zostal ze

wniosek K Š z 26 X /7 X I 1854, zatwierdzo-

Konarskiego, kolportowala „zakazane ksiąžki”,

względu na okazaną skruchę i obszeme zezna-

dostarczala je wiçzniom. Aresztowana w 1841 wraz z licznymi osobami na skutek donosu stu­

nia, ujavvniające uczestników powst. w Poz­ nañskiem i na W çgrzech, wyslany na zamie-

dentą Eisemblatera, który nast. popelnil samobójstwo (W ierzchowski). Aresztowanych

szkanie do gub. poltawskiej z prawem wstąpienia na službę cyw., o co sam prosil, gdyž oba-

usilowano oskaržyč nie tylko o „przestępcze kontakty” z więžniami, lecz o utworzenie taj-

wial się pozostania w Król. Pol.; d. 3 1 X I I 1854 na m ocy decyzji M S W wyjechal do Poltawy

nej organizacji „L 'H u m an ité”. W tej sprawie

pod dozór polie.; wedlug opinii z 1855 „niczym

przyježdžal nawet „do pomocy” z Warszawy

się nie zajm uje poza pijañstwem i grubiañstwam i”. Kawaler (1 8 5 5 ).

prezes Ko Andriej Storoženko, który szybko zorientowal się, že „konkurenci” w Wilnie rozdmuchali sprawç. N a mocy konfirm acji I. Paskiewicza z 6 1 1842 S. skazana zostala na 5 1. intem o-

Przewodnik. RGIA, zesp. 1286, inw. 15, vol. 1260 (calóse) ; tamže, inw. 16, vol. 387, cz. 8, k. 50v-51v.

wania w klasztorze, a po odbyciu kary — dozór polie. W 1847 zostala uwolniona z klasztoru i wrócila do W ilna. Fajnhauz, Stoicyzm, s. 130 (list E. Majewskiej, bratanicy S. Konarskiego, z archiwum Konarskich w Paryžu); Giller, Historia, t. III, s. 486-487; tenže, Z wygnania, 1. 1, s. 15 i n.; [Kirkor A. H.] Sobarri, Obrazki lit., s. 47, 49 (o zeslaniu S. do Smolenską); Lomaczewskij, Iz wospominanij įandarma, Peters­ burg 1880; Lukaszewicz, Konarski, s. 183-184; Mošcicki, Pod znakiem Orla i Pogoni, s. 240-241; Puzynina, W Wilnie i dworach lit.; Smirnow, Wiçzi; Storoienki. Familnyj archiw, t. I, Kijew 1902, s. 387; Szumski, W walkach; Wierzchowski, Z dziejów, s. 29; Zahorski, Szymon Konarski, s. 77. RPB, zesp. 629, vol. 188, k. 27.

Sw id a M ic h a ! (1 7 8 4 -1 8 4 6 ), ur. 30X11 wW aliczkach w pow. borysowskim, s. Florianą Boguslawa

i

Felicjanny

z Przystanowskich.

W 1803 jako ppor. przyjęty do Szkoly Aplikacyjnej Artylerii i Inzynierów w Warszawie. Odbyl kampanie 1 8 0 9 ,1 8 1 2 ,1 8 1 3 , odznaczony Krzyžem Legii Honorowej. Zwolniony z W P na wlasną prošbę w randze mjr. w 1816. Za udzial w powst. listop. zeslany do Tobolska. W rócil do kraju j už w 1832 i dzierzawil dobra Maóków w pow. sejneñskim. W 1846 obwiniono go o czytanie zakazanych ksiąžek; zm. w tom žy 19 X I przed zakonezeniem sledztwa, co odnotowano w sumariuszu K Š w 1848. Žon ą jego byla W iktoria z Jagminów.

S n ie sz k o

(v.

S n ie ž k o ) P io tr , ur. ok. 1825

(1841 — 161.), szlachcic, kancelista W il. Rządu G ub.; „Za wstąpienie do przestępczego

Przewodnik; Szulcowie, Cmentarz ewangelicko-reformowany. AGAD, SKŠ, vol. 1/2273.

związku zorganizowanego przez Jozefą Bogdanowicza” (zob.) zostalw 1841 uwiçziony w W il­

S w id ziñ sk i M ic h a ! (ur. ok. 1822 lab 1824—

nie i na mocy zatwierdzonej 3 0 I 1842 przez

-1 8 5 7 ) (18 4 6 — 221., 1858 — 36 1.), syn ks.

M ikolaja I konfirm acji wil. gen.-gu bem atora

unity (w spisie urzçdowym za 1858 podano blędnie, že byl ks. unickim ), rodem z G alicji,

618 Swierczewski Onufry Donai emisariusz, „zdolny mlodzieniec, pędzony du-

riatu Polowego, konfirmowanym przez na-

chem ognistym, zywym, pelnym niepokoju,

m iestnika 5/17 IX 1854, zostal „skazany do

pragnący dzialañ i chwaty” (Maszkowski),

kopalñ nerczyñskich”. O wyroku poinformo-

prowadzil agitację wsród Kozaków nad Donem

wala w 1855 prasa Król. Poi. („Gaz. Codzien-

z polecenia M ichala Czajkowskiego. Areszto-

na”, nr 27; „Gaz. Rząd. Król. Poi.”, nr 19 i 116),

wany w Nowoczerkasku, przewieziony do Pe-

nie wiedząc, že S. w r. ubieglym zm. w drodze

tersb., zostal skazany na cięžkie roboty w ko-

na etapie syb. w Krasnojarsku.

palniach .J.Sabiñski (zob.) zanotowalwdzien-

Przewodnik; Usta wygnañców, s. 432; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch. BN, rkps III6555, k. 53.

niku 8 V 1846: „Nowego tu przywiezli goscia pocztą z Petersburga, strzežonego przez dwóch ¿andarmów z dobytymi palaszami. Jest to M ichal Swidziñski, mlody czlowiek, z emi-

S w ie rcz ew sk i O n u fry D o n a t, ur. 9 X 1798

gracji, emisariusz do kraju doñskich kozaków,

we wsi Cyndaly w obw. mlawskim, s. M acieja

gdzie zostal odkryty i osądzony na powiesze-

i Katarzyny z Cyndackich. Ukoñczyl szkolę

nie, a w chwili wykonania tego wyroku zamie-

w Pultusku, nast. do 1821 studiowal przez 3 1.

niono go na karę cięžkich robót w Akatuju, bez

prawo n a Uniw. Warsz. O d 1828 byl aplikan-

okrešlenia czasu”. 27 V tr. Sabiñski zapisuje, že Š. zostal „odprawiony dziš za Bajkal do A ka-

tem Komisji W oj. Mazowieckiego, od 1833 rachmistrzem Wydz. Skarbowego woj. augus-

tujskiej kopalni, pocztą z osobnym žandarmem i na osobnym wozie pocztowym”. Tr. z A katu-

towskiego w Suw alkach. Przyjęty we wrzesniu 1837 do SL P przez E. Zmijewskiego (zob.),

ja przeniesiono go do Kliczki, gdzie otrzymywal zasilek 6 rb. i 90 kop. sr. mies. Figurowal

obral pseud. „Lubomil O bu ch ”. Aresztowano

w Księdze Adresowej Kom. O pieki. W 1848

go w m aju 1838 i osadzono w Cytadeli warsz. W niosku K Š z 5/17 X 1838: wcielic do wojska,

otrzymal z kasy Ogólu Zabajkalskiego 45 rb.

nam iestnik nie zatwierdzil, polecając 1/13 X I

i 18 kop. as. Zm. na katordze nerczyñskiej, w drodze do Aleksandrowska za Bajkalem,

tr. oddač go pod sąd wojsk. Skazany zostal w czerwcu 1839 na osiedlenie na Syb. z pozba-

w osadzie Boizyñsld Fbsterunek, ,,w bezwladnosci umyslu i d ala” (Maszkowski).

wieniem praw stanu i konfiskatą m aj. Wyrok ogloszono w prasie („Gaz. Rząd. Król. Poi.”,

Giller, Opisanie, t. II, s. 244-246; Lista wygnañców, s. 432; [Maszkowski], Kronikasyb., s. 387-388; Nowiñski, Polacy na Syb. Wsch.; Sciegienny. Epoka. Dzielo. Poklosie-, Sliwowska, Pierwsze organizacje pòmocy, s. 420, 440. BN, rkps III 6555, k. 53; tamže, rkps akc. 8759, k. 53v; B. Ossol., rkps 14465, k. 432, 439; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo33, poszyt 147, k. 117; tamže, pudlo 35, poszyt 22, k. 11-12; tamie, poszyt 37, k. 10-11. Sw ierczew ski L e o n (zm. 1854), s. wlasciciela drukarni w Suwalkach. Aresztowano go

1839, nr 140, 188 i in. periodyki). 27 X tr. przybyl do gm. kazaczyñskiej w okr. jenisejskim. Zamieszkal we wsi Kazaczyñska, nast. w Jenisejsku. Figurowal w Księdze Adresowej Kom. O pieki z adnotacją: „przy pisarzach wobs-

nych pomocnikiem”. W m arcu

1845 zložyl poda­

nte o przeniesienie go do Kurganu w gub. tobolskiej, gdyž w Jenisejsku, w którym mieszka, klimat žle wplywa na jego zdrowie. Uzasadnienie to wzięto pod uwagę i na pocz. 1846 S. wyjechal do nowego miejsca pobytu; 27 V II/8 V III 1851 na prošbę szwagierki Zofii Swierczewskiej, wdowy,

w 1854 i obwiniono o to, že „miai zamiar ok-

zamieszkalej w Augustowskiem, otrzymal zgodę

rašč kasę gubernialną, a następnie zbiec za

na powrót do Król. Poi. bez przywrócenia praw

granicę dia polączenia się tamže z rokoszana-

stanu i maj., o czym poinformowala prasa („Gaz.

m i” (wraz z W. Cholodowskim, J. Dąbrowskim,

Codzienna”, 1851, nr 222 i in. periodyki); 25 III

K. Hejbowiczem i K . Juszkiewiczem — zob. —

1852 wrócil do kraju i osiadl w maj. Zebrzyszki,

planowal odbicie partii rekrutów i utworzenie

gm. Sereje wpow. sejneñskim, naležącym do jego

z nich oddzialu powst.). Wyrokiem Audyto-

zmarlego brata Stanislawa.

Swierzbienski (v. Swierzbinski) Romuald 619 Przewodnik; Gerber, Studenci UW, s. 217; Lista wygnancow, s. 432; Nowinski, Polacy na Syb. Wsch.; Stow. Ludu Pol. BN, rkps akc. 8759, k. 51; GAIO, zesp. 24, inw. 3, pudlo 32, poszyt 112, k. 1-6; tamže, pudlo 33, poszyt 147, k. 41v-42; RGIA, zesp. 1286, inw. 13, 1851, vol. 968 (calosč).

rownictwo w związku. Rownoczesnie drukowal artykuly w „Przeglądzie N auk.” i przygotowywal dzielo pt. Historya cywilizacyi Rzymu, czyli rozwoj uspolecznienia rzymskiego (Warsza­ wa 1849), ktore nast. po latach opublikowal w wydaniu rozszerzonym (1 8 7 0 ). „Bilety” dla prenumerator6w na wydanie 1. rozprowadza-

Swierzbienski (v . Swierzbinski) Romuald

la m .in. Narcyza Zmichowska, charaktery-

(18 2 0 — ok. 1900), ur. we wsi M etelica, par.

zując podowczas autora jako „zdolnego i uczci-

M etele w pow. sejnenskim , s. Gabriela, rtm.

wego czlowieka” (w lišcie do Anny Kisielnic-

W P (zm. 1827), i Benedykty z Puzyrewskich, brat M arka (zm. 1849), m atematyka, nauczy-

kiej z 1 II 1847). Aresztowany 26 II 1850, juž po dwoch dniach pobytu w Cytadeli warsz.

ciela warsz. G im n. Realnego; szlachcic niewy-

zložyl obszerne, obciąžające koleg6w zeznania,

legitymowany. Uczyl się w gimn. w S ejn ach (1 8 3 2 -1 8 3 9 ) iSuwalkach (1 8 3 9 -1 8 4 0 ) orazna

wydając tych, ktorych sam do spisku wciągnąl,

Kursach Prawnych w Warszawie (1 8 4 0 -1 8 4 2 ).

skiej — 55 osčb! (stąd powszechne przekona-

ogolem — wedlug doliczen Anny Minkow-

W czerwcu 1842 zdal egzaminy koncowe

nie, iž „zdrada Swierzbinskiego byla hanbą”,

i otrzymal swiadectwo ukonczenia nauk z wynikiem w większošci przedmiotow celującym.

jak pisal A . G iller). K S mogla teraz w pelni korzystač z jego fenom enalnej pamięci i zgody

W 1. 1842-1 8 4 5 studiowal prawo na Uniw. M osk. (w archiwum uniw. zachowal się orygi-

na wspolpracę: 12/24 V II 1851 odnotowa-

nal swiadectwa ukonczenia Kursow Prawnych z d. 14 V II 1842). Przyjęty zostal od razu na

się do wykrycia tajnego związku, jego skladu osobowego itd., i podkrešlala, že godzien jest

drugi rok i uzyskal stopien kandydata (a n ie — jak większošč jego kolegow „rzeczywistego stu­

laski. Sprawę 6/18 V 1852 przekazano do decyzji cara. Otrzymal nagrodę 3 0 0 rb. sr. rocznie

dentą”) . Po powrocie zostal aplikantem sądo-

dozywotnio i zgodę na wyjazd w gląb R osji „na

wym w Warszawie; byl od 1848 podpisarzem,

posadę” (w B alcie). Opublikowane obecnie w calošci zeznania i konfrontacje S. z kolega-

od m arca 1849 pisarzem Sądu Policji Poprawczej, od lutego 1850 asesorem tegož sądu. W czasie studiow sluchal wykladow wybitnych ros. uczonych, m .in. Tim ofieja Granowskiego, Dm itrija Kriukowa, a od Osipa Bodianskiego otrzymal do przeczytania kurs wy­ kladow slowianskich Adama Mickiewicza. Jak sam zeznal nast., o zakazane ksiąžki w Moskwie nie bylo trudno, krąžyly one wsrod studentow bez przeszkčd, mimo zakazdw i „opieki” inspektora Stiepana Platonowicza (popularnie:

la w sumariuszu „zaslugi” S., kt6ry przyczynil

mi związkowymi pošwiadczają w pelni gorzką opinię Narcyzy Zmichowskiej, ktora w jednym z listow więziennych wlasnie pod wplywem postawy S. napisala: „historia trupie swoje zęby na m nie wyszczerza i šmieje się z mej wiary w Polskę [...], gdzie starzy obywatele hreczkę sieją, synowie obywatelscy w karty grają, a mlodziež studiosa, wysiane ziamo narodu, jak się do cytadeli dostanie, zdradza, baje, wariuje albo umiera, zawsze slaba du-

Platonycza) Nachimowa, zwanego nie bez po-

chem lub cialem , istne porosty ginącego ple-

wodu Flakonyczem (Flaszeczką). K anon lek-

m ienia”. Zaprzanstwa tego, ktory štai na eže­

tur „nadobowiązkowych” byl nader bogaty juz

le organizacji, nie potrafila wybaczyc („Nie stad m nie [...] na najdalsze z R om kiem po-

w okresie studenckim i stale rozszerzal się po powrocie do kraju. S. bardzo szybko nawiązal kontakty ze srodowiskiem spiskowym, by w tzw. O rganizacji 1848 roku stac się prawą

winowactwo” — pisala w kolejnym lišcie n a wiešč, že pojawil się w znajomych dom ach ). Uczestnicy spiskow nie ¿ywili pretensji

ręką H . Krajewskiego (zob.), ktory po šmierci

do tych, ktčrzy zalamali się po latach pobytu

Edwarda Domaszewskiego (1848) przejąl kie-

w kazamatach i wielomiesięcznych fizycznych

620 Sierzbinski Stanislaw oraz psychicznych udrękach (nikt np. nie zrywal z tego powodu stosunkow z N. Tchorzew-

ženia są dokumentem ze wszech miar ffapującym . N ie tylko z raeji opisywanych fak-

skim, zob.). S. traktowano za zdrajcę, kt6ry wyjawit z m iejsca wszystko, co tylko wiedzial,

karstwie nie znajdziemy. Jest to zarazem jedy-

tow, ktčrych nigdzie indziej w pol. pamiętni-

a jako czl. wladz naczelnych byl dobrze w pra-

ny w swoim rodzaju autoportret konspirato-

wie wszystkim zorientowany. N ie znal jedynie

ra-zdrajey, ktory nie može się pogodzič ze

komorki kobiecej i o dziatalnošci naležących

swym upadkiem, ktčrem u los, j aki wybral, nie

do organizacji niewiast — dzięki postawie jej

przestaje ciąžyč, ch oč znajduje tysiące uspra-

czlonkiri z A n ną Skimborowiczową i Narcyzą

wiedliwien dla swej postawy; probuje się

Zmichowską na ežele — K S niewiele się do-

oczyšcič obwiniając innych, dowodząc, že się

wiedziala. Ostracyzm, a z takim się spotykal

zalamali przed nim, že sam jest ofiarą i tylko

prawie wszędzie, spowodowal,

že chętnie

ofiarą. Niestety, rkps przygotowany do druku

opušcil Kr6l. Pol. Po pewnym czasie uzyskal zgodę na rozpoczęcie studiovv na wydziale me-

na podstawie umowy z Panstwowym Instytu-

dycznym Uniw. Kijow., ktore ukonczyl w 1858

tem Wydawniczym (do serii Pamiętnikoui pol -

„z wyrožnieniem”. Koledzy uniw., z ktorymi

skich i obcych) nie ukazal się z braku šrodk6w finansowych. D okladnej daty šmierci

wspolpracowal, np. w wydawnictwie zbiorowym Pism a urywko