Rządy rosyjskie w Galicyi wschodniej [PDF]

Zitiervorschau

:00

CD

R

'J---

CD CO

A ri3B

^99

Przysieki, Feliks Rz§d/ rosyjskie w Galicyi wschodniej

s^

\

Feliks Przysiecki

RZDY

W

ROSYJSKIE

GALICYI WSCHODNIEJ

w

PIOTRKOWIE- 1915

Wydawnictwo „Wiadomoci PoIsMcfi*

4 1 fi

Feliks Przysiecki

RZDY

W

ROSYJSKIE

GALICY! WSCHODNIEJ

MICROFILMED BY UNIYERSITY OF TORONTO LIDRARY MASTER NEGATIYE NO.:

w PIOTRKOWIE -1915 Wydawnictwo „Wiadomoci Polskich"

ODBITO CZCIONKAMI DRUKARNI i^ANSTWOWEJ POD ZARZDEM DEPARTAMENTL: WOJSKOWEGO \. K. N. W PIOTRKOWIE

_D6

Gdy w poowie sierpnia ubiegego roku rozesza Polsce wie, si po ogromna armia rosyjska idzie na podbicie Galicyi wscliodniej, gdy lk o losy Lwowa, najwaniejszej ostoi polskoci na kresach, cisn serca Polaków, wielu pod wpywem uspakajajc3^ch zapewnie

e

^

^ 1

udzio si nadziej, e Rosya nie poway si odebra nam dorobku stanu posiadania narodowego, który w i

I

^

mdroci cigu siedmiu wieków krwawemi walkami Wszak polityczn stworzylimy w Galicyi wschodniej. walczono o ideay byt narodów sowiaskich. A gdzie odpornoci sowiaskiej, jewspanialszy przykad siy li nie ta ziemia, któr polski potrafi tylekro obroi

*

i

i

or

ni

przed najazdami

Tatarów

i

Turków

i

zachowa j

o innych

Nie

walsowiaszczyzny? mówimy ju w kach, których zasynli tacy mowie jak Agenor inni. Zastanawiano si hrabia Gouchowski, Smolka o armia wic powanie, czy walczca interesy sowia-

dla

i

i pono o wybawienie Polski moe podnie na nasz prastar kultur w Galicyi wschodniej.

skie ^ .",

Ten

nastrój objav,'i

si równie we Lwowie, gdy

nastay dni oczekiwania armii miasta

bro

nieprzyjacielskiej.

Ulicami

przecigay wówczas tabory wojska, snuy si

sze-

wozów, uiioszcych zbiegów z prowincyi; z lkiem patrzono na wschód, skd szed grony powiew najazdu Miasto zdenerwowane wieciami poogi wojennej. regi

i

plotkami przeywao chwile strasznej niepewnoci. Wieczorem rzemielnik bieg na Wysoki Zamek, by z un, krwawicych si na niebie, wypatrzy jak daleko do kawiarni, by jest jeszcze Moskal, urzdnik spieszy tam zasign jeyka, robotnik, wracajcy z pracy, chwyta dziennik, by odgadn wywnioskowa prawd. Rozpocza Nadchodziy coraz smutniejsze wieci. si masowa ucieczka z miasta. i

/

.

i

W

os

dniach,

tych panika, w

gdy ycie

miasta

cha-

ogarn

»

wschodnich,

powiatach zajtych przez wojska rosyjskie czytano ju nietylko odezw Naczelnego AYodza do Narodu Polskiego, ale równie przez podpisan odezw do narodów niego zredagowan Austro - Wgier, i

i

ksze

Ta druga odezwa miaa

dla Galicyi

zaznaczaa

tendencye rozwija

e

znaczenie,

skiego wobec narodu, który czas

w

y

konstytucyi

granicach

rzdu

austryackiej,

odezwa

powszechnem gosowaniu. obiecywaa nam o wiele lepsze warunki

>

rosyj-

v

si dotych-

i

Otó

wi-

o tyle

ta,

na o dziwo!

opartej

rozwoju,

nili

dotychczas dane nam byo zazna, a liberalizm wielkiego ksicia, ujawniony dopiero w chwili wybuchu wojny,

tak

prawie

go

kady

przyrzeka

e

uniós, cieszy

jeszcze

si

narodom Austryi, z których autonomi narodowociow, •

inne

jakie

de.

stnienie

swobody

i

urzeczywi-

Dnia 3 wrzenia, gdy woj-

narodowych ska rosyjskie wkraczay do Lwowa, rozlepiono kument historyczny na murach miasta.

Poniewa

niektóre

obecnie szeroko nad

orodki

wartoci

opinii

obietnic

ten do-

zastanawiaj si wielkiego ksi-

podajemy poniej w caoci, idc najwierniej za tekstem rosyjskim t drug odezw, w której podpisem swoim porczy Naczelny Wódz rosyjskiej armii przed Europ prawa narodów zamieszkujcych Galicy. cia,

t f^* •%.

Narody Austro-W§gier! Rzd wiedeski wypowiedzia Rosyi wojn

e

za to.

Rosya, wierna swojemu historycznemu posannictwu, nie moga zostawi bezbronnej Serbii dopuci do jej i

pogromu.

Narody Austro- Wgier! na czele rosyjsl^iego wojska w graniAustro-Wgier, imieniem Wielkiego Russkiego Cara ogaszam Wam, Rosya niejednokrotnie przelewajc krew o narodów pod obcem panowaswobod swoj niem, niczego wicej nie pragnie, jak tylko wskrzeszenia

Wstpujc

ce

e

prawa

i

sprawiedliwoci.

równie niesie waszych narodowych

ona

Rzd Was kótnie dzie

teraz

Wam, narody Austro-Wgier, swobod urzeczywistnienie i

de.

austro-wgierski przez

wieki sia na waszej

nienawi, chcc, by utrzymaa si jego wadza nad wami. i

poród niezgo-

dy

Rosya przeciwnie, tylko do tego, aby kady z Was móg rozwija si swobodnie, chronic drowiar zjednoczony ze gocenne skarby ojców—jzyk w pokoju przyjani swymi rodzonymi brami, z ssiadami, szanujc ich odrbno. Przekonani, Wy bdziecie wszelkiem siami wspódziaa do osignicia tego celu, wzywam Was, i

y

i

i

e

abycie witali wojska rosyjskie jak wiernych bojowników za Wasze lepsze ideay.

przyjació

i

Naczelny

Gównokomenderujcy Genera-Adjutant Mikoaj

Sierpie 1914.

Losy wojny nie pozwoliy \\'. ks. Mikoajowi speni obietnic, zawartych w szumnej odezwie do narodu polskiego. Ale uzyska wszelkie warunki do spenienia przyrzecze zoonych wobec mieszkaców Galicyi.

Tymczasem rzdy

rosyjskie,

kierowane przez usta-

podlegych W. ksiciu genera

nowionych rów zaday najzupeniej i

kam

-

gubernatowszystkiemu, co zapowia-

daa odezwa. licya przeywa

W

owietleniu rzdów, pod którymi Gakart nieznanej jej dotychczas kade sowo odezwy brzmi jak martyrologii politycznej, tern straszliwsze, bezporednio cyniczne szyderstwo, po tern wydao si naród polski na pastw najdzikszych! przeladowa. Zaledwie w kilkanacie dni po zajciu

krwaw

e

Galicyi

wydarto

nam autonomi

i

samorzd

miejski,

zniszczono i

wszystkie formy organizacyi narodowych samodzielnoci, a kraj przyczono jako rdzennie rosyj-

do imperyum rosyjskiego. prowadzono jzyk rosyjski.

ski

W caej e

administracyi za-

Rosjanie powiedzieli jasno, Galicya rdzennie rosyjskim, jzyk obowizujcy

e

stracyi

bdzie

rosyjski,

jest

w

krajem admini-

zamknito wszystkie szkoy

pol-

gimnazya, uniwersytet, politechnik, zaprowadzono szkoy rosyjskie, zamknito równie wszystkie instytuPolskich urzdników wycye i towarzystwa polskie. skie,

rzucono na bruk. Sowem, przez wieki cae pielgnowana kresach kultur polsk Rosyanie odrazu wyrwali z korzeniami, zabraniajc nam nawet marzy o jakichkolwiek koncesyach dla narodu. Czego pod innymi

n

rzdami nie zdoano przez 50 lat uczyni, dowiadczona w gwatach najedcy zdoaa w Galicyi dokona w cigu 5 miesicy. Nie cofnito si nawet przed naj-

do

bardziej

oburzaj^emi prowokacyami.

Urzdowe «Lwow-

Sowo » nazwao

katolicyzm katem ludzBilczewskiemu propoArcybiskupowi nowano odprawianie modów za cara, podczas wizytacyi Eulogiusza po parafiach unickich nakazano ksiom skoje \\'ojennoje kiego sumienia.

Nawet pomniki Mickiepolskim wita go procesyami. Smolki wicza, Sobieskiego, Kiliskiego postanowiono wywie w Rosyi jako trofea wojenne, zdobyte w wojnie, prowadzonej pod hasem wszechsowiaskiego i

gb

braterstwa.

W

Dziwne bolesne! czasie, gdy Rosja dopuw si wprost nieprawdopodobnych Galicyi gwatów, wymylajc codzie to nowe zamachy na polsko kraju, nikt z dziaaczy rosyjskich, pozujcych obei

szczaa

cnie na braci

Sowian,

nie

zaprotestowa przeciwko temu, nawet pomina t kwest}'^ w Petersburgu przeszo nad

a co boleniejsze, ^^'arszawa milczeniem, a polskie

Koo

Zdawao si wic, e w szace wznoszone przez tyle narodowe, gdy na kresach capokole rozpadaj si pod brutaln ratu, zaley komu, aby zasoni oczy narodu na ten losem kresów do porzdku.

tej chwili,

rk

dramat upi go deklamacyami na temat zgodnoci interesów polsko-rosyjskich zjednoczenia dzielnic polskich, co ju obecnie brzmi zupenie nieprawdopodobnie. Mimo rosyjskich okruciestw w Galicyi, uzasadnianych przed wiatem cynicznemi teoryami etnograficzno-historycznemi, prasa trójporozumienia wci jeszcze wskazuje na Rosy jako na zbawicielk Polski. Ma si wraenie, i wszystko wysila si na to, by zabi milczeniem gwat dokonany na Galicyi. Ju dzi wiele okolicznoci i

i

—

e

te krwawe karty kto zniszczy, zdeniepakompletuje, przekrci lub spowoduje, i pójd uratowania wic chci Oywieni tych cennych dokumentów, wydajemy niniejsz ksieczk, której niea nie musimy wiele stety wszystko moglimy uwzgldni,

wzbudza obaw,

w

mi.

w

zamilcze.

Pominlimy

staralimy si

z

koniecznoci

epizody

i

dro-

natomiast

scharakteryzowa podrosyjskich, ujawnione w rozporzdzeniach,

biazgi,

stawy rzdów ustawach samem postpowaniu wadz. i

Zarówno jak

i

dniej

w

w

czasie

istnienia

niepodlegej

Polski,

dziejach porozbiorowych ziemie Galicyi wscho-

stanowiy nasz chlub

Ile ofiar

zoyy

te

tajemnic naszej siy. ziemie na otarzu ojczyzny, ile i

-

ra-

zy zasoniy piersi swoj nietylko Rzeczpospolit, ale kultur europejsk przed barbarzyskim Wschodem, ilu czynami wsawili si synowie tej ziemi, których nazwiska z do dzi powtarzamy. Ten kraj, gdy go najazd rosyjski pozbawi owoców twórczoci politycznej, wyzuty z praw, oddzielony od nas kordonami wojsk

—

i

dum

rosyjskich,

w

wskro burzy

wojennej, która ziemi

zamie-

rzuca

nam tosamo

haso, które rozbrzmiewao ze wszystkich

szafotów na-

nia

ruiny, nie

traci

nadziei

i

Niech yje oswobodzona

szego cierpienia:

ma

z

pod

jarz-

rosyjskiego Polska!

Niedawne

to czasy, gdy siedm rzek obwarodzielio nas od stolicy kresów z zachodu, a od

wanych poudnia niedostpne pasma Karpat, ziejce ogniem cikich baterji zagradzay dostp do Lwowa. Milionowe armie nieprzyjacielskie broniy Galicyi wschodniej. Ju wród uchodców, których los rzuci w obce strony zgasa nadzieja ujrzenia murów ukochanego miasta. Ale Lwów wierzy, przyjdzie chwila wyzwolenia, wierzy tak samo silnie i niewzruszenie, jak owe szeregi wiaru-

e

sów 30 p. p. Legionów, którzy po dziesiciu miesicach wojny wród huku dzia, id do ataku z weso i

piosnk:

Moe I

uda si,

e

powróc zdrów

zobacz miasto Lwów...

W

dniu, gdy ta skromna Czasy si zmieniy. idzie do nadchodzi wie o zdobyciu druku, ksieczka Dzi huk moe armat dochodzi Przemyla. zwyciski do Lwowa, niosc miastu wie o wyzwoleniu...

;i^-..

Rzdy Zasada

w

Rosyjskie

Galicyi wschodniej

rzdów.— Jak Galiey robiono „krajem rosyjskim".-- Propaganda mo-Haso „oswobodzenia Galicyi", jako liaso wojny.— Zajcie Lwowa

skalofilów.

pierwsze zarzdzenia rosyjskie. M. Bobrinski i jego rzdy. —

i

w

Gaiicyi.

kanie

— Podstawy

szkó

syjskiego.

— Opinia

Wpyw

ustalenia

rosyjska wobec zajcia Gaiicyi.— nacyonalistów rosyjskicli na zarzdzenia

—

^narodowoci rosyjskiej" w Gaiicyi. Zamylwowski.— Organizacya szkolnictwa ro-

polskicli.— Uniwersytet

— Szkoy prywatne.— Zniesienie autonomii kraju samorzdu miej — Ochrana. - Sdów nictwo. — Koleje elazne. - Poczta. — Adi

skiego.— Policya i

Dziaalno

rusyfikacyjna rzdu- Sprawa wociaska Jak informowano Rosy o Gaiicyi. -- Zmiana nazw miejscowoci.— „Rosyjski Lwów". Car we Lwowie.— Nic zginie!

ministracya

kraju.-

projekty kolonizacyi,

rzd

—

—

zarzdzenia i ustawy, wydane Galicji wschodniej po jej zajciu,

Wszystkie

przez

rosyjski si na zasadzie

opie-

w

raj zupenego zespolenia tego kraju z cesarstwem rosyjskiem i kultur ogólno-rosyjsk, a co za tern idzie, objawiaj tendencj zupenego zrusyfikowania Punktem wyjcia dla tak bezwzgldnego zamachu kraju. na prawa nasze rosyjski,

jest

pogld,

odebrany Rosji

e

kraj

przed 700

ten

jest

rdzennie

laty.

Przez dugie wieki nikt w Rosji nie myla na o zrealizowaniu mocno przedawnionych niejaseryo Doeh do sny praw historycznych Gaiicyi wschodniej. zanosio w XIX ilekro wieku, si piero drugiej poowie na konflikt z Austry, Rosy a przypominaa sobie ujarzmionych braci na Rusi prikarpatskiej». Fabrykowanie z Gaiicyi kraju rdzennie rosyjskiego byo obliczone dla kó nacyonalistycznych i kleryGakalnych Rosyi, jako prawdziwie rosyjski idea. i

^^^

W

iicyi

sto

samej

nie

kpia na

miao ono powodzenia,

gdy

kroku ze sztucznych Prócz bowiem bardzo

kadym

o rosyjskoci kraju. grona agitatorów moskalofilskich nikt tu ani

po rosyjsku,

ani nie

odczuwa wspólnoci

z

rzeczywi-

wywodów szczupego nie

mówi

kultur

ro-

>-ii.

A

v-^ r\j

-n^,

.

.

^^'^^^^

f

10

w

Galicyi, zajci daleko bliszemi sprawami polityki polskiej, pokpiwali sobie z tych nieprawdopodobnych dowodze moskalofilów, nie przypuszcza-

Polacy

syjsk.

e

jc nawet,

one

mogyby

by

Polityczne «odkrywanie» Rosyi

wadzono

przy

wspódziaaniu,

ogó w

przez

traktowane na seryo.

w

Galicyi wpro-

czsto za

a

Rosyi

inicyatyw

mao wpywowej

partyi moskalofilów, zwanej take stado niedawna partya ta nie umiaa nawet Ale rorusk. Nawet w jasno postawi swego stosunku do Rosyi. latach omdziesitych ubiegego stulecia, gdy moskalomoralnie przez file ówczeni, wspomagani materyalnie ,

i

zwizki wszechsowiaskie w Rosyi, rozwinli nagle niedla pastwa austryackiego niebezbywale energiczn pieczn dziaalno, partya ta mówia tylko o kulturalnej cznoci z Rosy, przyjmujc pewne rónice etnoruch Kiedy ówczesny zacz przybiera graficzne. charakter spisku stanu, rzd wytoczy 27 dziazdrady i

i

aczom

z

Olg

Hrabar

i

ks.

Naumowiczem na

czele akt

oskarenia o zbrodni zdrady stanu. Proces zakoczy si kilkoma pobaliwymi wyrokami, to ju wystarczyo, aby ruch moskalofilski na dugo najzupeniej zlojalnia. Równie w Rosyi przestano mówi o pretensyach i

do

Moskalofile zaniechali wielkiej polityki, zanatomiast jli si prac kulturaln i owiatow, w której Galicyi.

jednake wykazywali bardzo

Na amach

mae

«Haliczanina»

rezultaty.

prowadzili

walk pozatem sympatyi pewnych partyi polskich. z

Ukraicami,

a

starorusini

si o pozyskanie Sowem moskalo-

starali

—

galicyjscy stali si partya par excellence krajow, zasilan skromnemi subwencyami z Rosyi. Dopiero w roku i zamiar Boni Herce1907, poowie gdy aneksyi file

by ju przez koa dyplomatyczne przewidywany zanosio si na konflikt austryacko-rosyjski, nacyonalistyczne koa w Rosyi wysuny na widowni Galicyi wcale zrcznego odwanego agitatora w osobie Dr. Du-

gowiny i

i

dykiewicza, adwokata

woania

w

kraju

z

ruchu

Koomyi, dajc mu mandat wyrosyjskiego.

W

tych

latach

u

wanie w zoona z

onie partyi moskalofilskiej istniaa opozycya, modyci, wyctiowanych na rosyjskiej literaturze rewolucyjnej, której organem byo pismo «Drug», zblione tendencyami do rosyjskiej socyalnej Dr. Dudykiewicz, urodzony agitator, wiedemokracyi. tnie wyzyska ten ferment dla celów podyktowanyci z

ludzi

Petersburga.

sad

kulturalnej

Stanwszy na i

czele opozycyi, ogosi zanacyonalnej jednoci z narodem ro-

tem porwa za sob modzie, a poniewa dawni niektórzy prowodyrzy partyi, jak ks. Dawydiak Dr. Korol nie mogli si z tym nowym kursem po-

syjskim

i

i

godzi, ustpili z partyi. Starzy moskalofile zgrupowali wraz z tem pisemkiem znikli si obok «Haliczanina» niebawem z widowni. Zostaa natomiast partya Dudykiewicza, której organem bya zaoona w 1908 roku i

Ru», czytana przez 2000 czytelników, zamieszkaych w poowie w Rosyi oraz popularny tygodnik «Goos Naroda». Z artykuów, zamieszczanyci «Prikarpatskaja

w

pismach po raz pierwszy dowiedziaa si Galicya, jest krajem «istinno russkim», który tylko przypadkowo mówi innym jzykiem, a uni i obrzdek rzymskokatolicki wyznaje tylko z powodu intryg rzdu autycli

e

stryackiego. A\ ystpienie Dudykiewicza otworzyo przed stronnictwem nowe, bogate róda rubli w Petersburgu, dziki którym mogo ono rozwin sztuczn agitacy w naj-

ciemniejszych powiatach Galicyi,

zakada

bursy,

spro-

wadza i

nauczycieli jzyka rosyjskiego, przewozi ksiki zaoy bank w Koomyi, który by waciwie pry-

Z czasem jego sztabu. fale na nawet propagandy prawopuszczono si bystre sawia a rezultatem rozpaczliwych wysików w tym kierunku byo przejcie wsi Zaucze, porónionej z ks. Zrobili to chopi na unickim, na prawosawie. Bendasiuk zrealizowali ten ale ksidzu, Dudykiewicz interes za grube pienidze w Petersburgu. Kiedy ju stronnictwo Dudykiewicza potrafio si ostatecznie rozreklamowa, powstao w Rosyi w roku 1910