Namazi Dhe Dispozita Për Lënësin e Tij [PDF]

Zitiervorschau

NAMAZI DHE DISPOZITA PËR LËNËSIN E TIJ Autor: Imam Ibn Kajjim el-Xheuzijje Pwrktheu në shqip: Agim Avdiu

Verifikimi: Sejjid Ibrahim Imran Hyrja e verifikuesit (muhakkikut)

Me të vërtetë falënderimi i takon Allahut, atë e falënderojmë, prej Tij ndihmë dhe falje kërkojmë. Kë e udhëzon Allahu, nuk mundet askush që ta çojë në humbje, ndërsa kë e lenë në humbje, nuk mundet askush që ta udhëzojë në rrugën e drejtë. Dëshmoj se nuk ka zot tjetër përveç Allahut, Një, i Cili nuk ka shok dhe dëshmoj se Muhammedi është robi dhe i dërguari i Allahut. Pastaj, Allahu i Lartësuar thotë: “O ju njerëz! Kini frikë Zotin tuaj që ju ka krijuar prej një veteje (njeriu) dhe nga ajo krijoi palën (shoqën) e saj, e prej atyre dyve u shtuan burrra shumë e gra. Dhe kini frikë All-llahun që me emrin e Tij përbetoheni, ruajeni farefisin (akraballëkun), se All-llahu është mbikëqyrës mbi ju.” (En-Nisa, 1) “O ju që besuat, kini frikë All-llahun me sinqeritet të vërtetë dhe mos vdisni, pos vetëm duke qenë muslimanë (besimtarë)!” (Ali Imran, 102) “O ju besimtarë, përmbajuni mësimeve të All-llahut dhe thoni fjalë të drejta. Ai (All-llahu) iu mundëson të bëni vepra të mira, ju shlyen juve mëkatet tuaja, e kush respekton All-llahun dhe të dërguarin e Tij, ai ka arritur një sukses të madh.” (Ahzab, 70-71) Pastaj: Para nesh është libri “Namazi dhe dispozita e lënësit të tij” e Ibn Kajjim el-Xheuzijje, dijetarit të njohur, allame (autoritet), imamit të ummetit dhe ringjallës i sunnetit dhe shfarues i risive, Allahu ia shtoftë namin. Ky libër përmban përgjigjet e dhjetë pyetjeve të cilat i janë drejtuar Ibnul-Kajjimit, ashtu që ai është përgjigjur atyre me radhë, sa i mirë është ai të cilit i janë parashtruar këto pyetje, njeri i mençur i cili të kënaqë me përgjigje, njeriu që është hafëz i teksteve sheriatike. Ky njeri me të kuptuarit e thellë, i cili i klasifikon dhe i komenton mendimet e dijetarëve dhe të fekihëve (juristëve) në mesele (në çështjet sheriatike-juridike), pastaj i veçon mendimet më të zgjedhura dhe flet për argumentet dhe për parimet e tyre. Kjo vepër është shumë e rëndësishme, posaçërisht në këtë kohë kur njerëzit kanë harruar apo shtiren se kanë harruar këtë farz të përhershëm. Në mesin e tyre ka të atillë të cilët e dinë dispozitën e Allahut xh.sh. dhe të të dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem lidhur me lënien e namazit, por ka të

atillë të cilët janë të paditur në këtë aspekt. Namazi është një litar i përhershëm dhe i fortë prej litarëve të islamit. Për fat të keq, njerëzit e kanë lëshuar librin e Allahut dhe sunnetin e të dërguarit të Tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem, kështu që për gjykatës në jetë kanë marrë diçka tjetër përveç tyre. Kështu janë shkelur kufijtë e Allahut dhe çnderuar gjërat e shenjta islame. Është përhapur shfrenimi, janë shtuar fatkeqësitë dhe janë përhapur sëmundje të ndryshme. Janë përhapur shumë ide devijuese si dhe bartësit e tyre nëpër anë të ndryshme të botës, la havle ve la kuvvete il-la bil-lah. Allahu e ka thënë të vërtetën: “E pas tyre (të mirëve) erdhën pasardhës të këqij, që e lanë namazin e u dhanë pas kënaqësive (trupore), e më vonë do të hidhen në çdo të keqe (ose në Gaja). Me përjashtim të atij që pendohet dhe beson e bën vepra të mira, të tillët do të hyjnë në xhennet dhe atyre nuk u bëhet kurrfarë e padrejtë.” (Merjem, 59-60) Me siguri, ai që e lexon këtë libër, do të pendohet te Zoti i tij dhe do ta shohë të vërtetën për të cilën ky libër flet dhe se do të hapë një faqe të re kundrejt Zotit të tij, duke iu kthyer dhe duke iu penduar Atij. Libri përmban shumë të mira sa i përket frikësimit të atyre të cilët e lënë këtë farz të madh apo të cilët e kryejnë me përtaci dhe me pakujdesi, si dhe për t’i nxitur ata në kryerjen e tij. Pastaj, libri flet për dispozitën e namazit dhe nxit në obligimin e kryerjes së tij ashtu siç na e ka dorëzuar i zgjedhuri i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem kur ka thënë: “Faluni ashtu siç më keni parë mua duke u falur.” Përmend Buhariu. Pastaj librin e ka përfunduar me përshkrimin e namazit të të dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem. Musliman i dashur, para teje është libri që përmban dhjetë pyetje shumë të rëndësishme për namazin, të cilat vështirë se do të mund t’i gjesh aq mirë të sqaruara dhe të punuara përveç se në këtë libër. Pra, për këtë shkak, falënderimi i takon Allahut, Zotit të botërave. Pjesëmarrja ime në këtë libër 1. Kam bërë tahrixh (nxjerrjen) e ajeteve kur’anore. 2. Kam bërë tahrixh (nxjerrjen) e haditheve dhe kam gjetur burimet e

tyre nëpër librat e sunnetit. 3. Kam treguar në hadithe të vërteta-sahih dhe të dobëta-daif, me ç’rast më së shumti e kam shfrytëzuar verifikimin-tahkikun e shejhut tonë, profesor Nasirudin el-Albanit, e nganjëherë edhe prej të tjerëve.

4. I kam sqaruar disa fjalë që janë përmendur në libër apo që janë

transmetuar në disa hadithe. 5. Në libër i kam përpunuar përmbajtjet. 6. E kam bërë përmbajtjen e haditheve me ndarjen e pjesëve të tyre edhe atë sipas radhitjes alfabetike (kjo është në versionin arab të librit-vër.përkth. në gjuhën boshnjake). Në fund e lus Allahun e Lartësuar që këtë që e kam bërë, të jetë e sinqertë vetëm për Të. Ebu-Hafs Sejjid Imran

Falënderimi i takon Allahut, Zotit të botëve Çfarë qëndrimi merr ulemaja e nderuar, të cilën Allahu e ka udhëzuar dhe në rrugë të drejtë e ka forcuar, sa i përket këtyre çështjeve: 1. 2.

3. 4. 5. 6.

Sa i përket atij që nuk e falë namazin qëllimisht, a është obligim që i njëjti të vritet apo jo? Nëse vritet, a vritet ai si murted-renegat prej fesë dhe si qafir, dhe si i tillë as nuk lahet, nuk i falet xhenazja dhe nuk varroset me muslimanët në varrezat e tyre, apo vritet për shkak të kundërvajtjes për të cilën Sheriati ka caktuar dënim me vdekje (ar. had), por përskaj kësaj ai mbetet musliman? Me lënien e namazit a shkatërrohen dhe a bien të gjitha veprat e njeriut? A pranohen namazet ditore nëse falen natën dhe namazet e natës a pranohen nëse falen ditën? A është i vlefshëm namazi i atij personi që e falë, edhe pse ka mundësi që ta falë atë me xhemat? Nëse namazi i personit të tillë është i vlefshëm, a është mëkatar për shkak të lëshimit të xhematit?

7. 8. 9.

10.

A kushtëzohet shkuarja në xhami apo është e lejuar kryerja e tij në shtëpi? Cila është dispozita për atë që falet shpejtë dhe i cili nuk e plotëson rukunë dhe sexhden në namaz? Sa ka zgjatur namazi i të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem? Si është kuptimi i vërtetë i lehtësimit, në të cilën i dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem ka treguar me fjalët: “Kryeni namazin që është më i lehtë për ta” dhe në çka tregojnë fjalët e tij që ia ka drejtuar Mu’adhit radijallahu anhu: “Vallë dëshiron njerëzit t’i sprovosh?” Pyetja e fundit është të na e përshkruani se si ka qenë namazi i të dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem –prej fillimit të tekbirit e deri në përfundim të tij- dhe që të na e përshkruani dhe paraqitni shkurt, kështu që ai i cili pyet të përfitojë mbresa sikur kur prezanton në namazin e të dërguarit sal-lallahu alejhi ve sellem

Allahu xh.sh. i ka lënë në Tokë ata të cilët do të udhëzojnë në rrugë të Drejtë dhe të cilët do të shpjegojnë dispozitat dhe të cilët do t’i paraqesin argumentet. Allahu xh.sh. nuk i ka obliguar xhahilët (të paditurit) për të shpjeguar derisa nuk i ka obliguar dijetarët që të mësojnë dhe të shpjegojnë. Shejhu i çmuar, imami, shembull i selefëve, ndihmës i sunnetit dhe shfarues i risive, shejh Shemsuddin Muhammed b. Ebu-Bekr el-Hanbeli, i njohur si Ibn Kajjim el-Xheuzije është përgjigjur në këto pyetje, Allahu qoftë i kënaqur me të dhe ia dhashtë Xhennetin e përhershëm.

PYETJA E PARË SA I PËRKET ATIJ QË NUK E FALË NAMAZIN QËLLIMISHT A ËSHTË OBLIGIM QË I NJËJTI TË VRITET APO JO?

Falënderuar qoftë Allahu, Atë e falënderojmë, prej Tij ndihmë dhe falje kërkojmë. Te Allahu mbështetemi nga e keqja e shpirtrave tanë dhe prej veprave tona të këqija. Kë Allahu e udhëzon, nuk ka kush që e humb, ndërsa kë e lenë Ai në humbje, nuk ka kush që e udhëzon në rrugën e Drejtë. Dëshmoj se nuk ka zot tjetër përveç Allahut xh.sh. dhe dëshmoj se Muhammedi është robi dhe i dërguari i Tij, salavatet dhe selamet qofshin mbi të, mbi familjen e tij, gratë e tij dhe sahabët. PYETJA E PARË SA I PËRKET ATIJ QË NUK E FALË NAMAZIN QËLLIMISHT A ËSHTË OBLIGIM QË I NJËJTI TË VRITET APO JO? DISPOZITA PËR LËNIEN E QËLLIMSHME TË NAMAZIT Muslimanët nuk kanë mendime të ndryshme rreth qëndrimit se lënia e qëllimshme e namazit paraqet në përgjithësi një prej mëkateve më të mëdha dhe se në të njëjtën kohë kjo është një prej “mëkateve më të mëdha” dhe se mëkati në fjalë te Allahu është më i madh se vrasja, marrja pa të drejtë e pasurisë, zinasë (kurvërisë), vjedhjes, konsumimit të alkoolit dhe se kryerësi i mëkatit të përmendur i ekspozohet zemërimit dhe dënimit të Allahut si dhe nënçmimit si në këtë botë, ashtu edhe në ahiret. Ata kanë mendime të ndryshme sa i përket vrasjes së njeriut të tillë, për mënyrën e vrasjes së tij si dhe për shpalljen e tij si kafir. Kështu, Sufjan b. Se’id eth-Theuriu, Ebu-Amr el-Evzaiu, Abdullah b. El-Mubaraku, Hammad b. Zejdi, Vekia b. el-Xherrah, Malik b. Enesi, Muhammed b. Idris Shafiu,

Ahmed b. Hanbeli, Ishak b. Rahoja dhe shokët e tij janë të mendimit se një njeri i këtillë vritet. Pastaj ata kanë pasur mendime të ndryshme për mënyrën e vrasjes së tij. Xhumhuri (shumica) e dijetarëve është i qëndrimit se njeriu i këtillë duhet të vritet me shpatë në qafë. Disa dijetarë të shkollës juridike shafiite mbajnë qëndrimin se njeriu i këtillë duhet të rrihet me dru derisa nuk fillon të falet sërish ose derisa të vdesë. Ibn Shurejhi thotë se njeriun e këtillë duhet ta frikësojmë duke e thumbuar me shpatë derisa të vdesë, sepse një akt i këtillë është lloji me i fuqishëm i kërcënimit dhe do të mund të kontribuonte në kthimin e tij në kryerjen e namazit. Xhumhuri qëndrimin e tij e forcojnë me hadithin e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem në të cilin thotë: “Allahu ka caktuar bamirësi në çdo gjë, kështu që kur të mbytni, atëherë kryeni këtë në mënyrë të mirë.”1 Ndërsa goditja me shpatë në qafë paraqet vdekjen më të lehtë dhe më të shpejtë. Allahu xh.sh. në luftë me mosbesimtarët dhe me renegatët e fesë ka caktuar goditjet në qafë e jo shpuarjen apo thumbimin me shpatë. 2 Ndërsa kur është në pyetje gurëzimi i të martuarit që ka bërë zina, kjo bëhet me qëllim që i tërë trupi ta ndiejë dhembjen sikur që e ka ndier kënaqësinë në këtë gjë të ndaluar. Ky lloj i vrasjes është një prej llojeve më të shëmtuara të vrasjes, sepse edhe thirrja e shpirtit në zina në raport me natyrën e njeriut është shumë e fortë dhe për këtë shkak është caktuar ky dënim i rëndë me qëllim që të përputhet me fuqinë e asaj thirrje. Ky lloj i dënimit na përkujton në dënimin e popullit të Lutit nga ana e Allahut, i cili është gurëzuar me gurë për shkak të punës së shfrenuar që e kanë bërë.

MENDIMI I ATYRE TË CILËT THONË SE LËNËSI I NAMAZIT NUK VRITET

1

E përmend Muslimi në librin Es-Sajdu ve ez-Zebaihu ve ma ju’kelu min el-hajevan, kaptina El-emru bi ihsani ez-zebhi ve el-katli ve tahdidi esh-shefreti 3/1955/1548; dhe Ebu Davudi në librin Dahaja, kaptina Fi en-nehji en tusbere el-behaimu ve er-rifki bi ez-zebiha, Ebu Hatimi, 3/1228, hadithi nr. 2815; dhe Tirmidhiu në librin Ed-Dijat an Resulillah, kaptinaMa xhae fi en-nehji anil-musle, 4/22, hadithi nr. 1409; dhe En-Nesaiu në librin Ed-Dahaja, kaptina, El-emru bi ihdadi esh-shefre, 4/180, 181, hadithi nr. 4418 dhe Ibn Maxhe në librin Ez-Zebaih, kaptina Idha Zebahtum fe ahsinu ez-zebha, 3/123, hadithi nr. 3180. 2 Shprehja arabe “en-nahs” do të thotë lëvizje apo shtyerje. Shih Nihaje, 5/31.

Ibn-Shihab ez-Zuhri, Seid b. el-Musejjebi, Omer b. Abdulazizi, Ebu Hanife, Davud b. Aliu dhe El-Muzeni janë të mendimit se personi i tillë duhet të burgoset derisa të mos pendohet apo të vdesë, mirëpo ai nuk duhet të vritet. Ithtarët e këtij medhhebi, qëndrimin e tyre e mbështesin në këto argumente: Në një hadith të cilin e transmeton Ebu Hurejre radijallahu anhu theksohet se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Më është urdhëruar që të luftoj kundër njerëzve derisa të mos e thonë se nuk ka zot tjetër përveç Allahut, e kur ta thonë këtë, ata e kanë të mbrojtur jetën dhe pasurinë e tyre, përveç asaj që e kërkon e drejta e saj (domethënë e drejta e kelimesë dhe shehadetit).”3 Transmetohet prej Ibn Mesudit radijallahu anhu se i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Nuk është i lejuar gjaku i muslimanit derisa dëshmon se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se unë jam i Dërguari i Allahut, përveç se në tri raste: ndaj zinaqarit të martuar, kokë për kokë dhe ai që e lëshon fenë e tij dhe që largohet prej xhematit.”4 Hadithi përmendet në të dy Sahihet. Dhe thonë: “Namazi është prej dispozitave praktike dhe se për lënien e saj nuk vriten njerëzit, sikur që nuk vriten për shkak të lënies së agjërimit, zeqatit dhe haxhit.” Ata të cilët thonë qëndrimin e vrasjes së patjetërsueshme në favor të mendimit të tyre, sjellin fjalët e Allahut të Lartësuar: “E kur të kalojnë muajt e shenjtë, luftoni idhujtarët kudo që t'i gjeni, robëroni dhe ngujoni ata, e vinju pritë në çdo shteg. Në qoftë se pendohen, e falin namazin dhe e japin zeqatin, atëherë ua lëshoni rrugën, se vërtet All-llahu falë është mëshirues.” (Et-Teube, 5) Allahu xh.sh. ka urdhëruar derisa të mos pendohen prej shirkut të tyre dhe derisa të mos e kryejnë namazin dhe të japin zeqatin. Ata që pohojnë se lënësi i namazit nuk mbytet, ata thonë: “Pasi që të pendohet prej shirkut, ai ka shpëtuar prej vrasjes edhe nëse nuk falet dhe nëse nuk jep zeqat.” Mirëpo, kjo është në kundërshtim me atë që na udhëzon Kur’ani. Në të dy Sahihet përmendet një hadith të cilin e transmeton Ebu Seid elHudriu radijallahu anhu, se derisa Aliu radijallahu anhu ishte në Jemen, ia kishte dërguar Pejgamberit sal-lallahu alejhi ve sel-lem një copë të arit të papastruar të mbështjellur në lëkurë, të cilën Pejgamberi sal-lallahu alejhi ve 3

Hadithi është muteffekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Zekat, kaptina, Vuxhubu zekati, hadithi nr. 1399; dhe Muslimi në librin Iman, kaptina, El-emru bi kitali nasi hatta jekulu la ilahe il-lallah, 1/20 dhe 51 me zinxhir nëpërmjet Ubejdullah b. Mesudit prej Ebu Hurejres… prej tij. 4 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Dijat, kaptina Kavluhu teala ‘Enne nefse binnefsi’, 12/209, hadithi nr. 6878; dhe Muslimi në librin Kasame, kaptina 3/1686 dhe 1302 me zinxhir nëpërmjet Mesrukut prej Abdullahut… prej tij.

sel-lem e kishte ndarë në mesin e katër personave. Pastaj një njeri i kishte thënë: “Ke frikë Allahun o i Dërguari i Allahut.” Ai i kishte thënë: “Mjerë ti, a nuk jam unë më meritori prej banorëve të Tokës që t’i frikësohem Allahut.” Pastaj, ai njeri ishte larguar, ndërsa Halid b. Velidi tha: “Çfarë mendon o i Dërguari i Allahut, a t’ia pres kokën?” Ai me këtë rast iu përgjigj: “Jo, me siguri e falë namazin.” Halidi me këtë rast i tha: “Sa falës me gjuhët e tyre e thonë atë që nuk është në zemrat e tyre?” Me këtë rast, i Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem i tha: “Nuk më është urdhëruar që të depërtoj në zemra të njerëzve e as që t’i hapi barqet e tyre.”5 I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem si shkas i ndalesës së vrasjes së tij e përmendin faktin se ai falet, që prapë tregon në atë se ai që nuk falet, ai vritet. Prej këtu, në një hadith tjetër shumë qartë thotë: “E kam të ndaluar që t’i vras falësit.”6 E cila gjë prapë tregon se Allahu nuk e ka ndaluar vrasjen e atyre të cilët nuk falen apo mosfalësve. Imam Ahmedi dhe Shafiu në Musnedet e tyre përmendin në hadithin e Ubejdullah b. Adij b. Hijarit se një njeri prej ensarëve kishte treguar se si kishte shkuar te i Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem derisa ishte në një mexhlis, e pastaj prej tij kishte kërkuar leje që ta vrasë një munafik, atëherë i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem kishte pyetur me zë: “Vallë ai nuk dëshmon se nuk ka zot tjetër përveç Allahut?” “Gjithsesi, por ai prej atij shehadeti nuk ka asgjë”, ishte përgjigjur ensariu. Me këtë rast, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem prapë e pyeti: “Vallë nuk dëshmon se Muhammedi është i Dërguari i Allahut?” “Gjithsesi se po, mirëpo ai prej atij shehadeti nuk ka asgjë”, prapë iu përgjigj ky ensariu. I Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem prapë pyeti: “Vallë ai nuk e kryen namazin?” “Gjithsesi se po, mirëpo prej atij namazi nuk ka asgjë”, tha ensariu. Atëherë i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem tha: “Këta janë ata të cilët i kam të ndaluar që t’i vras.”7 5

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Megazi, kaptina Ba’su Alij b. Ebu Talib ve Halid b. Velid ila jemen, 7/665, hadithi nr. 4351, dhe Muslimi në librin Zekat, kaptina Zikru havarixh ve sifatihim, 2/144 dhe 742 me zinxhir nëpërmjet Abdurrahman b. EBu Neimit prej Ebu Seid El-Hudriut… prej tij. 6 Hadithi është sahih. E përmend Ebu Davudi në librin Edeb, kaptina Fi hukmi fi muhannesin, 4/2100, hadithi nr. 4928 me zinxhir nëpërmjet Ebu Hashimit prej Ebu Hurejres në tregimin për njeriun dygjinish I cili I kishte ngjyrosur me bojë këmbët dhe duart dhe Bejhekiu në Sunenu-l-kubra, 8/224 me zinxhir nëpërmjet Hashimit… prej tij edhe Darekutni në Sunenin e tij, 2/54 dhe 90 dhe Mirvezi në Ta’zimu kadrissalati, 2/917, hadithi nr. 963. 7 Hadithi është sahih. E përmend Ahmedi në Musned, 5/432, hadithi nr. 23720 me zinxhir nëpërmjet Ata’a b. Jezid Lejsiut prej Ubejdullah b. Adij b. Hijarit… prej tij edhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 7/196, Shafiu në Musnedin e tij, 1/320 dhe Maliku në Muveta, 1/171, hadithi nr. 413 dhe Bejhekiu në Shu’bul-iman, 3/34, hadithi nr. 2796 të gjithë nëpërmjet Atasë..prej tij. E ka përmendur Albani në Semerul-mustetab, hadithi nr. 6 dhe thotë: “Maliku e përmend si mursel me zinxhir autentik, ndërsa të lidhur (deri te I Dërguari) e përmend Shafiu dhe Ahmedi në Musnedet e tij.

Hadithi i përmendur tregon se nuk ia ka ndaluar që ta vrasë atë që nuk falet. Përmend Muslimi në Sahihun e tij prej Ummu Selemes radijallahu anha se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Mbi ju do të emërohen emirë dhe do t’i shihni disa gjëra të mira si dhe disa gjëra të tjëra të cilat do t’i urreni. Ai që i mohon, është i arsyetuar. Ai që i urren, dot ë shpëtojë. Mirëpo ai që do të jetë i kënaqur me këtë dhe që e pason këtë.” 8 I thanë: “O i Dërguari i Allahut, a do të luftojmë kundër tyre?” “Jo, derisa falen,” tha ai.”9 Në të dy Sahihet, në hadithin prej Abdullah b. Omerit radijallahu anhu përmendet se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Më është urdhëruar që të luftoj kundër njerëzve derisa nuk dëshmojnë se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se Muhammedi është i Dërguari i Tij dhe derisa të mos e kryejnë namazin dhe ta japin zeqatin. Kur këto t’i kenë bërë, ata e kanë të mbrojtur prej meje gjakun e tyre dhe pasuritë e tyre, përveç kur e kërkon e drejta islame, ndërsa llogaria e tyre do të jetë te Allahu xh.sh..”10 Në hadith gjendet argumenti i dyfishtë në llogari të atyre të cilët urdhërojnë vrasjen e atij që nuk e falë namazin. E para: E ka të urdhëruar që të luftojë kundër tyre derisa të mos e kryejnë namazin. E dyta: Fjalët e tij në këtë thënie “përveç kur e kërkoj e drejta islame” (domethënë e drejta e kelimes dhe e shehadetit), ndërsa namazi është një prej të drejtave më të mëdha të maksimës së shehadetit. Transmetohet prej Ebu Hurejres radijallahu anhu se i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Më është urdhëruar që të luftoj kundër njerëzve derisa të mos dëshmojnë se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se Muhammedi është i Dërguari i Allahut, derisa nuk e falin dhe derisa nuk e japin zeqatin, pas kësaj më është ndaluar gjaku dhe pasuria e tyre, ndërsa llogaria e tyre është te Allahu.”11 E përmend Ahmedi dhe Ibn Huzejme në Sahihun e tij. I Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem na ka lajmëruar se atij i është urdhëruar lufta kundër 8

Fjalia është e papërfunduar dhe përfundimi I saj del prej asaj që e përmendëm më parë, domethënë “Mirëpo ai që do të jetë I kënaqur me këtë dhe që e pason këtë, nuk do të ketë arsyetim dhe nuk do të shpëtojë prej mëkatit.” (vërejtje e recensentit në bazë të thënies së verifikuesit tjetër Bessam Abdul-Vehhab el-Xhabiut). 9 Hadithi është sahih. E përmend Muslimi në librin Imara, kaptina Idha buje’a halifetani, 3/63 dhe 1481 dhe Tirmidhiu në librin Fiten, 4/529, hadithi nr. 2265 dhe Ahmedi në Musned, 67295 dhe 302, të gjithë nëpërmjet Hasanit prej Dabetit prej Ummu Selemes…prej tij. 10 Hadithi është muttefekun ajehi. Tahrixhi I tij është përmendur më herët. 11 Hadithi është sahih. E përmend Ibn Huzejme në Sahihun e tij, 4/8, hadithi nr. 2248 dhe Hakimi në Mustedrek, 1/544, hadithi nr. 1427 dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 7/177, Darekutni në Sunenin e tij, 2/89, të gjithë nëpërmjet Ebu Neimit prej Ebu-Anbes Seid b. Kethirit…prej tij.

njerëzve derisa të mos e kryejnë namazin dhe se gjaku dhe pasuria e tyre bëhen të ndaluara pasi që t’i thonë dy shehadetet, pasi që ta falin namazin dhe ta japin zeqatin. Para kësaj, pasuritë dhe gjaku i tyre nuk ishin të ndaluara, përkundrazi ato ishin të lejuara. Transmetohet prej Enes b. Malikut radijallahu anhu se ka thënë: “Pasi që vdiq i Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem, arabët filluan të lëshojnë fenë dhe Omeri radijallahu anhu tha: “O Ebu Bekr, si do të luftosh kundër arabëve?” Me këtë rast, Ebu Bekri radijallahu anhu iu përgjigj: “Me të vërtetë i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Më është urdhëruar që të luftoj kundër njerëzve derisa të mos dëshmojnë se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se unë jam i Dërguari i Allahut dhe derisa të mos e kryejnë namazin dhe ta japin zeqatin.”12 E përmend Nesaiu, ndërsa hadithi është sahih. Hadithet e përmendura e kufizojnë (ar. mukajjed) hadithin e përgjithshëm (mutlak) në të cilin është lënë përmendja e namazit dhe e zeqatit, të cilin ithtarët e mendimit se lënësi i namazit nuk vritet e shfrytëzojnë si argument. Ndërsa në të vërtetë, hadithi i përmendur është argument kundër tyre, sepse mbrojtja e gjakut dhe e pasurisë nuk vlen kur është në pyetje e drejta islame, ndërsa namazi me siguri plotësisht është e drejta më e madhe islame. Sa i përket hadithit të Ibn Mesudit radijallahu anhu në të cilin thotë se nuk është i lejuar gjaku i muslimanit përveç se në tri raste, ne themi se ky është argument në favorin tonë kur është në pyetje kjo mesele. Sepse, njëri prej këtyre treve të përmendur është edhe ai që e lëshonë fenë e tij, ndërsa namazi është themeli më i madh dhe më i rëndësishëm i fesë. Kjo posaçërisht mund të thuhet nëse themi se me lënien e namazit është bërë kafir dhe me këtë tërësisht e ka lëshuar fenë. Edhe nëse themi se nuk është kafir, ai e ka lëshuar shtyllën e fesë, ndërsa imam Ahmedi përmend një thënie në të cilën thuhet: “Nuk ka pjesë në islam ai që e lenë namazin.”13 Omer b. Hattabi radijallahu anhu u kishte shkruar mëkëmbësve të tij nëpër krahina si vijon: “Për mua gjëja më e rëndësishme te ju është namazi; ai që e ruan, ai e ka ruajtur fenë, ndërsa ai që e humb, ai shumë lehtë edhe 12

Hadithi është sahih. E përmend En-Nesaiu në librin Ashretu nisa’ kaptina Gajretu, 3/741, hadithi nr. 3969, me zinxhir nëpërmjet Ma’merit prej Zuhriut nga Enesi... prej tij. 13 Hadithi është sahih. E përmend Maliku në Muveta në librin Tahara, 1/51/40 dhe Darekutni në Sunenin e tij, 2/52/1 me zinxhir nëpërmjet Sulejman b. Misver b. Mahrames I cili thotë: “Ibn Abbasi kishte shkuar te Omeri… dhe ia përmendi këtë. E përmend edhe Ibn Ebi Shejbe në Musanef, 7/439, hadithi nr. 37-74 me zinxhir nëpërmjet EBu Selemes dhe Jahja b. Abdurrahman b. Hatibit dhe shejhëve… në një tregim të gjatë. E përmend Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati, 2/892, hadithi nr. 923 me zinxhir nëpërmjet Sulejman b. Jesarit… prej tij edhe Bejhekiu në Sunenin e tij, 3/366 dhe thotë: “E kemi transmetuar prej Omerit…pastaj e ka përmendur.

gjërat tjera (të fesë) do t’i humb, nuk ka pjesë në namaz ai që e lenë namazin.” Imam Ahmedi ka thënë: “Secili që sillet i pakujdesshëm ndaj namazit, ai edhe e injoron. Një njeri i këtillë në mënyrë të pakujdesshme sillet edhe ndaj islamit në përgjithësi dhe e injoron atë. Pjesa e njeriut në islam është në përputhje me pjesën e tij në namaz, dashuria e tij ndaj islamit është në përputhje me dashurinë ndaj namazit. Për këtë o robi i Allahut, shiko se si është gjendja jote dhe ke frikë që ta takosh Allahun e të mos kishe pjesë në islam, sepse pjesa e islamit në zemrën tënde është në përputhje me pjesën e namazit në zemrën tënde. Transmetohet se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Namazi është shtylla e fesë.”14 A nuk e di se nëse tendës ia heqim shtyllën e saj kryesore, nuk do të bëjë dobi litari, hunji dhe pëlhura? 15 Ndërsa nëse shtylla e tendës qëndron drejt, do t’i ndihmojë edhe pjesëve tjera të tendës. I këtillë është edhe shembulli i namazit në aspektin e islamit në përgjithësi. Transmetohet se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Gjëja e parë që do ta humbni nga feja juaj është amaneti, e fundit që do ta humbni është namazi. Do të ketë njerëz të cilët do të falen e të cilët nuk do të kanë kurrfarë pjese në të.”16 Në hadithin tjetër thuhet: “Gjëja e parë për të cilën do të pyetet robi për veprat e tij në Ditën e Gjykimit është namazi i tij, pra nëse i pranohet 14

Hadithi është sahih. E përmend El-Mirvezi në Ta’zimu-s-salat (1/219), ai ka thënë: “Transmetohet prej të dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem se ka thënë: ….; dhe e përmendi hadithin. Hadithin e përmend El-Munavi në Fejdu-l-kadir (4/248) dhe El-Axhluni në Keshfu-l-hafa (2/40) duke thënë: “Tregon Ebu Na’imi prej Bilall b. Jahja se ka thënë: “Erdhi një njeri deri te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ….; Po ashtu ka thënë: “Ky hadith është mursel dhe transmetuesit e tij janë të besueshëm, ndërsa disa juristë sheriatikë e përmendin me këtë shprehje: “Namazi është…” dhe kështu deri në fund të hadithit. E ka përmendur edhe Ibn Haxheri në Telhisu-l-habir (1/173): “E transmeton Ebu Na’imi, mësuesi I Buhariut në librin Rreth namazit prej Habib b. Selimit, ndërsa ai prej Bilall b. Jahja…” dhe ka thënë: “Hadithi është mursel, ndërsa transmetuesit e tij janë të besueshëm.” E përmend edhe Ahmedi në Musnedin e tij (5/237) me nr (22121) me zinxhir, prej Shu’bes ndërsa ai prej El-Hakemit, El-Hakemi prej Urve b. En-Nezzalit, ndërsa ai prej Muadh b. Xhebelit…; me metnin e njëjtë dhe me shprehjen në vijim ‘…ndërsa sa I përket shtyllës së tij (domethënë fesë islame), ai është namazi…’; po ashtu e përmend edhe El-Hakimi në El-Mustedrek (2/447) me numër (2548) me zinxhir prej Mejmun Ibn Ebi Shejbe, ndërsa ai prej Muadh b. Xhebelit… El-Bejheki në Es-Sunenu-l-kubra (9/20) me zinxhir prej Mejmunit…; dhe El-Harisi në Zevaidu-l-Hejthemi (1/157/12) me zinxhir prej Urve b. En-Nezzalit; dhe Et-Taberaniu në El-Mu’xhemu-l-kubra (20/143) me zinxhir prej Mejmunit…; dhe El-Bejheki në Shu’bul-iman (4/13) me numër (4225) me zinxhir prej Urves…; 15 Shprehja arabe taneb janë litarët që e lidhin tendën. 16 E përmend El-Kada’I në Musnedush-Shihab (1/155) me numër (215) me zinxhir prej Qaz’at b. Suvejdi, ndërsa ai prej Davud b. Ebu-Hindit, ndërsa ai prej Ebu Hurejres…; El-Makdisi në El-Ehadithul-muhtara (4/410) me numër (1583) me zinxhir prej Sevab b. Xhemilit, ndërsa ai prej Sabitit, ky prej Enesit…po ashtu.

namazi, do t’i pranohen edhe veprat tjera, ndërsa nëse namazi i refuzohet, do t’i refuzohen edhe veprat tjera.”17 Namazi është fundi i fesë tonë, ndërsa fillim i provimit të cilin do ta kalojmë nesër në Ditën e Gjykimit. Nuk ka fe e as islam pasi që të humbet namazi, sepse kjo është gjëja e fundit të cilën njeriu mund ta humb prej islamit.” Këto përfundon citati i imam Ahmedit. Namazi është farzi i parë në islam. Ai është gjëja e fundit e cila do të humbet prej fesë, ai paraqet fillimin dhe fundin e islamit. Nëse shkon fillimi dhe fundi i tij, atëherë do të humbet i tërë islami. Secila gjë të cilës i humb pjesa e parë dhe e fundit, humb edhe ajo në tërësi. Siç thotë imam Ahmedi: “Çdo gjë në të cilën humb gjëja e fundit (diçka që e bënë bazën e atij sendi), paraqet humbe të asaj gjëje.” Kështu, nëse njeriu e humb namazin e tij –ai e ka humbur edhe fenë e tij. Atë që dëshirojmë ta theksojmë është se hadithi i Ibn Mesudit radijallahu anhu: “Nuk është i lejuar gjaku i muslimanit, i cili dëshmon se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se unë jam i Dërguari i Allahut, përveç se në tri raste: ndaj zinaqarit të martuar, kokë për kokë dhe atij që e lëshon fenë e tij”18, paraqet argumentin më të fuqishëm se lënësi i namazit vritet.

17

Hadithi është hasen. E përmend El-Makdisi në El-Ehadithul-muhtara (7/144) me numër (2578) me zinxhir prej Ishak b. Jusuf el-Ezrakit, ndërsa ai prej El-Kasim b. Osman Ebu-l-‘Ala El-Basriut, ky prej Enesit prej ….prej tij. E përmend Hejthemi në Muxhmea, 1/291/292 prej Enesit se ka thënë: E përmend Taberaniu në Evsat, këtu është Kasim b. Osmani për të cilin Buhariu pohon se hadithet e tij nuk duhet të pasohen. E përmend edhe En-Nesaiu në librin Es-sala, kaptina El-muhasebetu ales-sala, 1/344 hadithi nr. 465, dhe Tirmidhiu në librin Es-sala, kaptina Inne evvele, Maliku në Muveta, Juhasebul-abdu jevmel kijameti es-sala, 2/269, hadithi nr. 413 dhe Taberaniu në Evsat, 2/240, hadithi nr. 1859 me zinxhir nëpërmjet Kasim b. Osmanit prej Enesit…prej tij. 18 Ky hadith u përmend pak më parë.

PYETJA E DYTË NËSE MBYTET, A MBYTET SI MURTED (RENEGAT) I FESË DHE SI QAFIR, APO MBYTET PËR SHKAK TË KUNDËRVAJTJES PËR TË CILËN SHERIATI KA CAKTUAR DËNIM ME VDEKJE, POR EDHE PËRSKAJ KËSAJ, AI MBETET MUSLIMAN?

PYETJA E DYTË NËSE MBYTET, AI MBYTET SI MURTED (RENEGAT) I FESË DHE SI QAFIR DHE SI I TILLË NUK PASTROHET, NUK I FALET XHENAZJA DHE NUK VARROSET BASHKË ME MUSLIMANËT NË VARREZAT E TYRE, APO MBYTET PËR SHKAK TË KUNDËRVAJTJES PËR TË CILËN SHERIATI KA CAKTUAR DËNIMIN ME VDEKJE (ar. HAD), POR EDHE PËRSKAJ KËSAJ AI MBETET MUSLIMAN?

Mendimet sa i përket kërkimit të pendimit prej lënësit të namazit Ata të cilët janë të mendimit se lënësi i namazit mbytet, kanë mendime të ndryshme sa i përket këtyre pyetjeve? E para: A kërkohet prej tij pendimi apo nuk kërkohet? Qëndrimi i njohur është se prej tij kërkohet që të pendohet dhe nëse pendohet, ai lëshohet, ndërsa nëse nuk pendohet, atëherë mbytet. Këtë mendim e kanë Shafiu dhe Ahmedi, ndërsa kjo është njëra prej dy mendimeve të imam Malikut. Ebu Bekr Tartushi në Ta’lik thotë: “Sipas medhhebit të imam Malikut, atij i thuhet: “Falu derisa ka kohë” dhe nëse pajtohet, ai lihet rehat ndërsa nëse nuk falet deri në përfundimin e kohës së namazit, ai mbytet.” A kërkohet prej tij pendimi apo nuk kërkohet? Disa shokë tanë thonë se prej tij kërkohet pendimi dhe nëse pendohet, ai lihet rehat, ndërsa nëse nuk pendohet, ai mbytet. Të tjerët janë të mendimit se prej tij nuk duhet të kërkohet pendimi, sepse është në pyetje një had prej hadeve19 të Allahut, mbi të cilin kryhet dënimi, ashtu që teubeja sa i përket kryerjes së dënimit nuk ndihmon, domethënë teubeja nuk e anulon dënimin, siç është rasti me zinaqarin20 dhe me vjedhësin. Këtë mendim e kanë ata të cilët thonë se lënësi i namazit mbytet për shkak të hadit, domethënë për shkak të dënimit të caktuar dhe të kufizuar sheriatik. Kështu, nëse shkaku i vrasjes së lënësit të namazit është hadi, siç është rasti me vrasjen e zinaqarit dhe të cubit të rrugëve, atëherë duhet ta dijmë se te kryerja e hadeve (ar. hududullah) të Allahut, duhet të sigurohen disa shkaktarë të caktuar dhe që të njëjtit të mos i anulojë teubeja pasi që rasti apo seanca gjyqësore t’i dorëzohet sunduesit islam. 19 20

Dënimi I caktuar preciz I sheriatit për disa mëkate (vër.përkth. në gjuhën boshnjake). Zinaqari është personi që kryen marrëdhënie intime jashtëmartesore (vër.përkth. në gjuhën boshnjake).

Sa i përket atyre të cilët thonë se mbytet për shkak të mosbesimit, për të kjo nuk është e obligueshme, sepse ata e barazojnë me murtedin –renegatin, dhe nëse e pranon islamin, prej ti bie dënimi me vdekje. Tartushi thotë: “Në të njëjtën mënyrë ne veprojmë me atë që thotë: “Nuk dua të marr abdest” apo “nuk dua të pastrohem prej xhunubllëkut” apo të thotë: “nuk dua të agjëroj.” Ai vritet dhe prej tij nuk kërkohet pendimi, pa marrë parasysh se a pohon se ato veprime a janë farz apo e mohon farzin e tyre (obligueshmërinë e tyre).” Unë them: “Këtë që e transmeton Tartushi prej disa shokëve të tij se vritet pa kërkimin e pendimit nga ana e tij, është një prej transmetimeve të imam Malikut. Sa i përket kërkimit të pendimit prej murtedit, te imam Ahmedi dhe Shafiu ekzistojnë dy transmetime. Kështu, ai që bënë dallim në kërkimin e pendimit prej murtedit dhe lënësit të namazit, duhet ta dijë se kërkimi i pendimit prej murtedit nuk është i njëjtë sikurse kërkimi i pendimit prej lënësit të namazit, siç është mendim i Malikut sipas një transmetimi. Ai thotë: “Është e njohur se muslimani nuk e lëshon fenë e tij vetëm për shkak të një dyshimi i cili do ta pengonte që të qëndrojë në fe. Prej njeriut të këtillë kërkohet pendimi me shpresë që të largohet ai dyshim. Lënësi i namazit edhe përskaj pohimit se ai (namazi) është i obligueshëm, nuk ka kurrfarë paqartësish.” Ata që thonë se duhet të kërkohet teubeja me këtë rast, ata përgjigjen: “Kjo është vrasje për shkak të lënies së vaxhibit për të cilin është caktuar kërkimi i teubes, kështu që kërkimi i teubes nga personi në fjalë është vaxhib, sikur që është rasti te vrasja për shkak të lëshimit të fesë (renegat).” Njëherit thonë: “Këtu kërkimi i pendimit ka edhe më shumë përparësi, sepse ekziston mundësia më e madhe që të kthehet dhe pendohet, sepse qëndrimi i tij në islam do ta nxis në teube, që do ta ruante prej dënimit në këtë botë dhe në ahiret.” Ky është mendim i saktë, sepse barazimi i personit në fjalë me murtedin, është solucioni më i keq për të. Sahabët janë pajtuar rreth pranimit të teubes nga murtedi dhe nga ai që refuzon ta japë zeqatin. Ndërsa Allahu i Lartësuar thotë: “Thuaju atyre që nuk besuan, nëse heqin dorë (nga rruga e tyre e gabuar dhe besojnë) do t'u falet e kaluara, po nëse vazhdojnë, ligji (i Zotit), i zbatuar ndaj të parëve është i ditur (edhe juve do t'ju zë).” (ElEnfal, 38) Kjo i përfshin murtedët dhe të tjerët. Dallimi në vrasjen e këtij me dënim had dhe vrasjes së zinaqarit dhe cubit të rrugëve qëndron në atë se vrasja e lënësit të namazit bëhet për shkak se ai do të vazhdonte me lënien e namazit në të ardhmen dhe për shkak të asaj se e ka lënë në të kaluarën, për dallim nga ai që vritet për shkak të

dënimit had, sepse vrasjes së tij i ka paraprirë kundërvajtja për të cilën pason dënimi had dhe atij nuk i ka lënë kurrfarë mënyre që ta shlyej atë kundërvajtje. Ky (lënësi i namazit) ka mënyrë, ajo është falja e namazit pas kalimit të kohës së tij sipas mendimit të katër imamëve si dhe sipas mendimit të tjerëve. Ndërsa sa i përket disa shokëve të Ahmedit të cilët thonë se nuk ka mënyrë që të arrihet ajo që është lëshuar e që është qëndrim edhe i një grupit të selefëve, ata thonë se vrasja këtu është për shkak të lënies ndërsa lënia humbet me kryerjen. Derisa sa i përket zinaqarit dhe cubit të rrugëve, vrasja në rastin e tyre ndodh për shkak të veprimit, ndërsa veprimi që ka ndodhur në të kaluarën nuk mund të humbet me lënien e ndonjë gjëje.

THIRRJA DERI TE LËNËSI I NAMAZIT PARA SE TË VRITET E dyta: Personi në fjalë nuk vritet derisa nuk i bëhet thirrja për ta kryer namazin dhe derisa ai nuk kundërshton. Thirrja për kryerjen e namazit nuk duhet ta përsërisim me ngulm. Për këtë shkak, i Dërguari i Allahut sallallahu alejhi ve sel-lem ka lejuar faljen e nafileve pas mëkëmbësve të cilët e shtyejnë namazin deri në përfundimin e kohës së tij 21 dhe nuk ka lejuar që të luftohet kundër tyre, as që ka urdhëruar luftën kundër tyre, sepse ata nuk kanë rezistuar në lënien e namazit. Prej këtu, kur të thirret lënësi i namazit dhe ai pa ndonjë shkak të arsyeshëm refuzon faljen e namazit deri në kalimin e kohës, mund të thuhet se te ai është prezent lënia e namazit dhe kokëfortësia në këtë. A VRITET PËR SHKAK TË LËNIES SË NJË NAMAZI APO TË SHUMË NAMAZEVE? E treta: Për sa namaze të lëshuara vritet? Për një apo dy ose për më shumë namaze? Njerëzit lidhur me këtë çështje kanë mendime të ndryshme. Sufjan eth-Theuri, Maliku dhe Ahmedi në një transmetim thonë se ai vritet për shkak të lënies së një namazi. Në këtë qëndrim është medhhebiu i Shafiut dhe i Ahmedit. Si argument këta i përdorin hadithet e mëparshme të 21

Kjo është e vërtetë. Mendohet në hadithin e Ibn Mesudit radijallahu anhu I cili gjendet te Muslimi dhe te të tjerët. E përmend Muslimi në Es-Salatu, kaptina, Ved’u ejdi ala rukab fi ruku’in, 1/378/534 dhe Ibn Huzejme në Sahihun e tij, 3/67, hadithi nr. 1640 dhe Ebu Davudi në Sunenin e tij prej Ebu Dherrit, 1/117, hadithi nr. 431.

cilat tregojnë në vrasjen e lënësit të namazit. Transmeton Muadh b. Xhebeli radijallahu anhu se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kush e lenë me qëllim namazin e caktuar sipas rregullës, prej tij bie mbrojtja e Allahut.”22 E përmend Ahmedi në Musned. Transmetohet prej Ebu Derdasë radijallahu anhu se ka thënë: “Më porositi Ebul Kasimi sal-lallahu alejhi ve sel-lemqë mos ta lë namazin qëllimisht, sepse kush e lenë qëllimisht, prej tij bie mbrojtja.” 23 E përmend Abdurrahman b. el-Hatimi në Sunenin e tij. Për këtë shkak, nëse personi i tillë thirret që ta kryejë namazin në kohën e tij dhe ai e refuzon atë me fjalët: “Nuk dua që të falem”, një njeri i tillë nuk ka arsyetim, me këtë ai e ka treguar vendosmërinë dhe teprimin e tij sa i përket lënies së namazit, që pas vetes tërheq vrasjen e obligueshme dhe derdhjen e gjakut të personit në fjalë. Nuk ka argument sheriatik se një njeri i tillë duhet të pritet që t’i lëshojë tre namaze me radhë, as që është vërtetuar kjo me ixha, e as që e ka thënë këtë ndonjëri prej sahabëve. Tre namaze nuk kanë përparësi më shumë sesa dy namaze. Ishaku, shoku i Ahmedit ka thënë: “Nëse e lenë namazin, do të bashkohet dhe do të presë që të kalojë koha e namazit të dytë që vjen pas tij. Kështu, nëse e ka lënë drekën, do të pritet ikindia, ndërsa nëse e ka lënë akshamin, do të pritet të kalojë edhe koha e jacisë dhe nuk do të vritet derisa të mos kalojë koha e namazit të dytë, sepse koha e namazit të dytë mund të paraqesë kohën e namazit të parë në një situatë kur bashkohen namazet, që pas vetes tërheq dyshime. Nëse është në pyetje namazi me të cilin nuk është e mundur që të bashkohet me namazin tjetër, siç është rasti me sabahun, ikindinë dhe me kohën e fundit të jacisë, atëherë ai vritet nëse e lenë një namaz, sepse me këtë rast nuk ekziston dyshimi sa i përket prolongimit dhe të vonimit.” Këtë mendim e thotë Ishaku prej Abdullah b. Mubarekut apo prej Veki’a b. Xherrahut, Ibn Ishaku24 nuk është i sigurtë se cili prej këtyre dyve është në pyetje. Ebul-Berekat b. Tejmijje thotë: “Përngjasimi është më 22

Hadithi është hasen li gajrihi. E përmend Ahmedi në Musned, 5/237, hadithi nr. 22127 me zinxhir nëpërmjet Safvan b. Amrit prej Abdurrahman b. Xhubejr b. Nefir Hadremiut prej Muadhit. E përmend edhe Hejthemi në Muxhme’a zevaid, 4/215 nëpërmjet Muadhit dhe thotë: “E përmend Ahmedi dhe Taberaniu në Kebir. Transmetuesit te Ahmedi janë të besueshme përveç Abdurrahman b. Xhubejr b. Nefirit I cili nuk I kishte dëgjuar hadithet te Muadhi. Senedi te Taberaniu është I lidhur ndërsa aty gjendjet Amr b. Vakid Kureshi ndërsa ai është gënjeshtar. Albani e përmend në Sahihu tergibi, hadithi nr. 40 dhe thotë: “Hadithin e përmend Taberaniu në Evsat dhe zinxhiri është I mirë dhe thotë se është hasen li gajrihi. 23 Hadithi është hasen. E përmend Ibn Huzejme në Sahihun e tij në librin Fiten, kaptina, Essabru ala elbela’, 3/431, hadithi nr. 4034 me zinxhir nëpërmjet Rashid Ebu Muhamed Hamaniut prej Shehr b. Hushibit prej Ummu Derdasë. E përmend edhe Bejhekiu në Shu’bul-iman, 5/11, hadithi nr. 5589 dhe Buhariu në Edebulmufred, 1/50, hadithi nr. 18 dhe Hatibi në Mevdiul-evhami el-xhem’I vet-tefriki, 1/119. Busajri në Zevaid thotë: “Zinxhiri I hadithit është I saktë ndërsa rreth autenticitetit të Shehrit, ka mendime të ndryshme.” Albani thotë në Sahihu Ibn-Maxhe, nr. 4034 se është hasen. 24 Këtu përmenden tre emra të ndryshëm për një person: Ebu-Ishak, Ishak dhe Ibn-Ishak. Ajo që është më afër të vërtetës, është se bëhet fjalë për Ishak b. Mensurin I njohur me llagapin El-Kevsexh (vër. e recensentit).

i mirë.” Përngjasimi i lënësit të namazit me këtë rast me ata të cilët për këtë kanë arsyetim sa i përket kohës së namazit, nuk është i drejtë, sikur që nuk është e drejtë që me ta të përngjasohet kur është në pyetje vetëm lënia e namazit.” Unë them: “Mendimi i Ebi-Ishakut është më i fortë dhe më logjik, sepse është transmetuar se koha e përmendur e namazit mund të jetë për dy namaze, që pas vetes tërheq dyshime në aspektin e lënies së vrasjes. Në dobi të kësaj shkon edhe thënia në të cilën transmetohet se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka ndaluar vrasjen e mëkëmbësve të cilët e shtyejnë namazin. Ata e kanë shtyer drekën deri në kohën e ikindisë, ndërsa ikindinë e kanë shtyer deri në fundin e kohës së saj. Dhe kur ishte pyetur: “Vallë nuk do të luftojmë kundër tyre?” Ai ishte përgjigjur: “Jo, derisa falen.”25 Që tregon se ky prapë është ai namaz me të cilin e mbrojnë gjakun e tyre, domethënë jetërat. KUR LLOGARITET NJERIU NË MESIN E ATYRE TË CILËT E LËNË NAMAZIN? Në bazë të kësaj, kur të thirret që ta falë namazin në kohën e tij dhe ai refuzon duke thënë: “Nuk dua të falem” dhe ai qëndron në këtë derisa të kalojë koha e namazit, është obligim mbytja e tij, edhe nëse nuk skadon koha e namazit të dytë pas atij të parit. Në këtë është decid Ahmedi. El-Kadiu dhe shokët e tij siç janë Ebul-Hattabi dhe Ibn-Akili thonë se nuk mbytet derisa nuk fillon të skadojë koha e namazit që vjen më pas. Shejh Ebul-Berekati thotë: “Kush thirret që ta falë namazi në kohën e tij dhe ai refuzon e thotë: “Nuk dua të falem” dhe kështu përfundon koha e namazit në fjalë, është obligim që të mbytet ai njeri, duke mos e pritur përfundimin e kohës së namazit pas tij. Sa i përket kohës së namazit tjetër, atë e kemi marrur parasysh te meselja e përmendur te Ebul-Hattabi, sepse mbytja me këtë rast dallon nga ai i pari (domethënë, të këtij për të cilin po flasim), sepse pasi që të thirret për t’u falur, ai namaz ka kaluar, ndërsa për namazet të cilat i kanë kaluar, nuk mbytet lënësi i tyre. Ebul-Hattabi fjalë për fjalë thotë: “Nëse e shtyen namazin derisa të mos kalojë koha e tij, duke e mohuar obligimin e tij, ai ka mohuar besimin dhe është obligim që të mbytet. Nëse e shtyen nga pakujdesia, ndërsa nuk e mohon obligimin e tij, njeriu i këtillë thirret që ta kryej atë dhe nëse refuzon derisa të mos kalojë koha e namazit pas atij përkatës, është obligim që të mbytet. Sa i përket namazit të parë të cilin e ka lënë nga pakujdesia deri në 25

Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më herët.

përfundimin e kohës së tij, pasi që ishte thirrur që ta kryejë dhe ai ka refuzuar derisa nuk ka kaluar koha e namazit pas tij, mbytja e tij bëhet për shkak të shtyerjes derisa nuk ka përfunduar koha e tij e fundit.” Ky është përfundimi të cilin e ka përmendur edhe shejhu. Pastaj thotë: “Disa shokë tanë thonë se mbytet për shkak të lënies së namazit të parë dhe për shkak të lëshimit të mundësisë që ta kompensojë çdo namaz që i ka ikur pa ndonjë arsyetim. Sepse kompensimi (falja e sërishme e tyre) sipas neve, duhet të kryhet menjëherë dhe për këtë shkak nuk e marrim parasysh përfundimin e kohës së namazit tjetër.” Thotë: “E para është më e drejtë, sepse kompensimi i namazit të lëshuar te Shafiu dhe te një grup i dijetarëve ka mundësi ta zvarris. Mbytja nuk është e obligueshme për gjërat rreth të cilave dijetarët kanë mendime të ndryshme se a është e lejuar apo e ndaluar.” Prej Ahmedit transmetohet një thënie tjetër, në të cilën thuhet se një njeri i këtillë duhet të mbytet pasi që i lenë tre namaze dhe pasi që të kalojë koha e namazit të katërt. Këtë mendim e ka edhe Istahriu 26 prej Shafiut. Esenca e këtij mendimi është se si arsye e mbytjes merret kokëfortësia në lënien e namazit, sepse njeriu nganjëherë mund ta lëshojë namazin për shkak të përtacisë apo për shkak të angazhimeve me punë, mirëpo kjo nuk i bëhet shprehi, kështu që personi në fjalë nuk llogaritet si lënës i namazit. Mirëpo, nëse e shpeshton lënien e tij edhe përskaj thirrjes për ta kryer atë, një njeri i këtillë llogaritet në mesin e atyre të cilët e lënë namazin me ngulm. Transmetohet prej Ahmedit edhe thënia e tretë lidhur me atë se është obligim të mbytet nëse i lenë pa i falur dy namaze. Një mendim i këtillë bazohet në dy pikëpamje: E para: Lënia e cila pas vetes tërheq mbytjen e obligueshme është lënia e shpeshtë e namazit, e jo çfarëdoqoftë lënie tjetër, me qëllim që dikë ta shpallim si lënës të namazit. Numri më i vogël për të cilin mund të themi për dikë se është lënës i namazit, është lënia e dy namazeve. E dyta: Disa namaze mund të bashkohen me namaze të tjera, kështu që për ndonjë namaz nuk mund të themi se është i lënë derisa nuk përfundon koha e namazit tjetër me të cilint mund të bashkohet. Kështu që në bazë të kësaj e ka caktuar që lënia e dy namazeve pas vetes tërheq mbytjen e obligueshme.

26

Ky është dijetar I njohur që është I pasuar, shejhul-islam. Emri I tij I plotë është EbuS-eid Hasan b. Ahmed b. Jezid Istahri Shafiu, fekih I Irakut dhe shok I Ibn-Serihut. Ka qenë kadi I Kamerit dhe ka administruar me Bagdadin. Ka qenë zahid dhe shumë I kujdesshëm në gjërat e hallallit dhe të haramit, ai është kënaqur me pak gjëra të dynjasë. Ka shkruar shumë vepra, prej tij është Edebul-kada’ që nuk ka të ngjashëm. Ka vdekur në muajin xhumadel uhra të vitit 328 h. Kishte mbi tetëdhjetë vjet. Shih biografinë e tij në Sijer e’alam nubela’, 15/250.

DISPOZITA E LËNIES SË ABDESTIT, GUSLIT DHE TË GJËRAVE TË TJERA Dispozita e lënies së abdestit, larjes pas xhunubllëkut, kthimi në drejtim të Kibles, mbulimi i vendeve të turpshme është sikurse dispozita edhe për lënësin e namazit. Po ashtu, ai që e lëshonë praktikimin e kijamit në namaz, nëse është i aftë për këtë, pas vetes tërheq dispozitën e njëjtë, ngjashëm është edhe me lënien e rukusë dhe të sexhdes. Nëse e lenë ndonjë shart apo rukn të namazit rreth të cilit ka mendime të ndryshme, ndërsa është i bindur në obligueshmërinë e tij, Ibn-Akili për një njeri të këtillë thotë se për të vlen e njëjta dispozitë sikur te lënësi i namazit, kështu që lirisht mund të thuhet se njeriu i tillë duhet të mbytet. Shejh Ebu-Berekati thotë se njeriu i tillë duhet ta përsërisë namazin dhe se kurrsesi nuk duhet të mbytet. Ibn-Akili mendimin e tij e arsyeton, ashtu që thotë se ai vetvetiu dhe me bindje personale është lënës i namazit dhe se mund të barazohet me atë që e lenë zeqatin apo sikur ta kishte lënë shartin rreth të cilit pajtohen të gjithë. Ebul-Berekati mendimin e tij e arsyeton, kështu që thotë se nuk është e lejuar që të derdhet gjaku i dikujt për shkak të gjërave, për obligimin e të cilave ka mendime të ndryshme. Ky mendim është më afër qëndrimeve të fikhut, ndërsa mendimi i Ibn-Akilit është më afër bazave të “usulit”, për shkak se lënësi i tij me siguri dotë kryejë namaz jo të saktë, ndërsa kjo është sikur kur e lenë ndonjë gjë rreth të cilës nuk ka mendime të ndryshme. Kjo mesele lidhet për bazat e imanit, ndërsa ka të bëjë me veprat dhe me bindjet e zemrës. DISPOZITA E LËNËSIT TË NAMAZIT TË XHUMASË Muslimi përmend në Sahihun e tij prej Ibn Mesudit radijallahu anhu se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë për njerëzit të cilët mungojnë në namazin e xhumasë: “Kam menduar që ta urdhëroj ndonjë njeri që t’i prijë njerëzit në namaz, e pastaj t’ua kalli shtëpitë atyre njerëzve të cilët mungojnë në xhuma.”27 Transmetohet prej Ebu Hurejres dhe prej Ibn Omerit radijallahu anhu se e kanë dëgjuar të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem që prej minberit ka 27

Hadithi është sahih. E përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina, Fadlu salatil-xhema’ati ve etteshdid fi tehal-lufi anha; dhe Ibn Huzejme në Sahihun e tij, 3/174, hadithi nr. 1753; dhe Hakimi në Mustedrek, 1/430, hadithi nr. 1080; Ibn Ebi-Shejbe në Musanefin e tij, 1/480, hadithi nr. 5539, të gjithë nëpërmjet Ebu-Ishakut prej Avhesit prej Ibn-Mesudit.

thënë: “Ose njerëzit do të heqin dorë prej lënies së xhumasë ose Allahu do t’ua vulosë zemrat, ashtu që do të bëhen prej gafilave (të pakujdesshëm).” 28 E përmend Muslimi në Sahihun e tij. Përmendet në të gjitha Sunenet prej Ebul-Xhad Damriut se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kush nuk i falë tri xhuma nga pakujdesia, Allahu do t’ia vulosë zemrën.” 29 E përmend imam Ahmedi në hadith nga Xhabiri radijallahu anhu Gabon ai që ia përshkruan Shafiut se ka thënë se si namazi i xhumasë është farz-kifaje dhe kështu nëse e kryen një grup i muslimanëve, bie obligimi nga të tjerët. Këtë Shafiu kurrë nuk e ka thënë. Me siguri shkaktar i këtij gabimi është ajo se Shafiu sa i përket namazit të Bajramit thotë se ai është vaxhib për secilin dhe kjo është e saktë në bazë të argumenteve, sepse namazi i Bajramit është njëri ndër simbolet më të mëdha të jashtme dhe prej shenjave të islamit. Asnjëri prej sahabëve nuk ka munguar në këtë namaz, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem kurrë nuk e ka lënë, ndërsa sikur të ishte vetëm sunnet, ai do ta linte së paku një herë ashtu siç e ka lënë namazin e teravisë, me qëllim që të tregojë në jo obligueshmërinë e atij namazi apo sikur që nuk ka marrur abdest për çdo namaz me qëllim që të qartësojë jo obligueshmërinë e marrjes së sërishme të abdestit nëse kemi abdest. Po ashtu, Allahu i Lartësuar ka urdhëruar që të falet namazi i Bajramit ashtu siç ka urdhëruar që të falet edhe namazi i xhumasë. Në këtë kontekst, Ai thotë: “Andaj ti falu dhe prej kurban për hir të Zotit tënd!” (El-Keuther, 2) I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka urdhëruar sahabët që shkojnë më herët drejt faltoreve për shkak të namazit të Bajramit me të, në rastin kur skadonte koha e tij, ndërsa hyrja në muajin e ri vërtetohej pas zevalit. I dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka urdhëruar që në Bajram të dalin robëreshat e lira, vajzat dhe gratë me menstruacione dhe ato që janë me

28

Hadithi është sahih. E përmend Muslimi në librin Xhumu’a, kaptina Tagliz fi terki Xhumu’a, 2/591/865; dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 3/171, të dytë nëpërmjet Ebu-Selamit nga Hakem b. Muadhit prej Ebu Hurejres dhe Ibn Omerit. E përmend edhe Nesaiu në librin Xhumu’a, kaptina, Teshdid fi tehal-lufi an xhumu’a dhe Ibn Maxhe në Sahihun e tij, 7/25, hadithi nr. 2785, gjithashtu nëpërmjet Ebu-Selamit, mirëpo nëpërmjet Ibn Abbasit dhe Ibn Omerit. 29 Hadithi është sahih. E përmend Ebu-Davudi në librin Essala, kaptina, Et-teshdid fi terki Xhumu’a, 1/454, hadithi nr. 1052 dhe Nesaiu në librin Xhumu’a, kaptina, Teshdid gi tehal-lufi anil xhumu’a, 2/193, hadithi nr. 1368 dhe Tirmidhiu në librin Xhumu’a, hadithi nr. 500 dhe Ahmedi në Musned, 3/424, hadithi nr. 15537 dhe Hakimi në Mustedrek, 1/415, hadithi nr. 1024 dhe për të thotë se është sahih sipas sharteve të Muslimit. E përmend edhe Ibn Maxhe në librin Ikametus-sala, kaptina, Men tereke xhumu’a min gajri udhr, 1/357, hadithi nr. 1125.

menstruacione të izolohen prej faltores,30 ndërsa të njëjtën nuk e ka urdhëruar me rastin e namazit të xhumasë. Shejhu ynë ka thënë: “Kjo tregon në faktin se Bajrami është më i fortë se Xhumaja. Ndërsa sa i përket hadithit “Allahu ia ka caktuar robit pesë namaze gjatë ditës dhe natës”, kjo nuk e mohon obligimin e namazit të Bajramit. Sa i përket pesë namazeve të ditës, këto janë detyra gjatë ditës dhe natës, ndërsa namazi i Bajramit është obligim vjetor. Për këtë shkak shumë fekihë kanë pasur mendimin se si dy reqate pas tavafit janë vaxhib, sepse kjo nuk hynë në obligimet e rregullta të ditës dhe të natës. Në bazë të kësaj logjike disa kanë thënë se namazi i xhenazes është vaxhib, po ashtu edhe sexhde tilaveti për ata të cilët këtë sexhde e konsiderojnë namaz. Ngjashëm ka të bëjë edhe me namazin e errësimit të diellit (eklipsit-vër.përkth. në gjuhën shqipe) për ata njerëz në mesin e selefëve të cilët këtë namaz e kanë shpallur vaxhib, që është mendim shumë i fortë. Ajo që dëshirojmë këtu ta theksojmë është mendimi i Shafiut i cili ka thënë se namazi i Bajramit është i obligueshëm për secilin që është i obligueshëm namazi i xhumasë. Mirëpo, mund të thuhet se prej kësaj nuk mund të përfundojmë se si ky obligim ka të bëjë me të gjithë, sepse në esencë farz kifaje është i obligueshëm për të gjithë, ndërsa ky obligim bie prej tyre nëse e kryejnë disa të tjerë. Prej kësaj mund të nxjerrim dobi që do të shihet në dy meselet në vijim: E para: Nëse të gjithë marrim pjesë në kryerjen e saj, do të kishin fituar shpërblimin e atij që e ka kryer vaxhibin për shkak të lidhjes me vaxhibin. E dyta: Sikur të merrnin pjesë në lënien e saj, të gjithë do të meritonin qortim dhe dënim. Kështu, fjalët e tij: “Namazi i Bajramit është i obligueshëm për secilin që është i obligueshëm xhumaja” nuk do të thotë se ai është i obligueshëm për çdo individ sikur që është xhumaja. Kjo kështu mund të thuhet. Mirëpo, ana e jashtme e gjërave tregon se Bajrami është i ngjashëm me xhumanë, ndërsa barazimi ndërmjet atij që e ka obligim xhumanë me ata të cilët e kanë obligim Bajramin, tregon se të dy namazet janë të barabartë sa i përket obligueshmërisë. Askush nuk ka mendim ndryshe se xhumaja është e obligueshme për çdo individ, por gjithashtu edhe Bajrami. Ajo që dëshirojmë ta sqarojmë është dispozita e lënësit të xhumasë. Ebu Abdullah b. Hamidi ka thënë: “Ai që mohon obligueshmërinë e xhumasë, ai ka mohuar (besimin).31 Nëse e falë me katër reqate, ndërsa beson se është e obligueshme, me këtë rast, nëse themi se ky është namaz i shkurtuar i 30

Hadithi është muttefekun alejh. E përmend Buhariu në librin Idejn, kaptina, Huruxhu nisa’ vel hujed ila musal-la, 2/537, hadithi nr. 974 dhe Muslimi në librin Idejn, kaptina, Ibahatu huruxhi nisa’ fi idejn, 2/605/10, që të dy me zinxhir nëpërmjet Muhammed b. Sirinit prej Ummi Atijjes. 31 Këtë thënie nuk e kam gjetur që është thënie e Ebu Abdullah b. Hamidit, por e kam gjetur në Ta’zimu kadris-salati prej Mirveziut, 2/805. Ai thotë se kanë thënë kush e mohon farzin e saj, ai ka bërë kufër.

drekës, nuk do të jetë mosbesimtarë, ndërsa nëse është e kundërta, atëherë do të ishte.” DISPOZITA E LËNËSIT TË AGJËRIMIT, ZEQATIT DHE HAXHIT Sa i përket mbytjes a janë të njëjtë lënësi i agjërimit, i zeqatit dhe i haxhit me lënësin e namazit? Për këtë çështje, transmetohen tre thënie prej imam Ahmedit. Thënia e parë: Lënësi i të gjitha gjërave të përmendura mbytet sikurse që mbytet edhe lënësi i namazit. Argumenti në të cilin bazohet kjo thënie është ajo se zeqati, agjërimi dhe haxhi janë prej themeleve të islamit dhe se lënësi i tyre mbytet sikurse që mbytet edhe lënësi i namazit. Për këtë shkak, Ebu Bekr es-Sidiku32 ka luftuar kundër atyre të cilët kanë refuzuar që të japin zeqatin dhe se me këtë rast ka thënë: “Pasha Allahun, do të luftoj kundër atij që bën dallim në mes namazit dhe zeqatit. Zeqati është përmendur bashkë me namazin në librin e Allahut.” 33 Po ashtu, këto baza janë nga e drejta islame, ndërsa i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk ka urdhëruar luftë kundër atij që i përmbahet kelimes dhe shehadetit dhe të drejtave të tyre, dhe na ka lajmëruar se mbrojtja e gjakut nuk mund të jetë e plotë përveç se me të drejtat e islamit. Kjo luftë ka qenë kundër grupit që ka refuzuar ta japë zeqatin. Mbytja e njërit prej atyre të cilët duhet ta japin zeqatin, është mbytja për shkak të të drejtës së kelimes dhe shehadetit dhe për shkak të dispozitave islame, ky pra është mendimi më i drejtë. Thënia e dytë: Nuk mbytet përveç se kur është në pyetje lënia e namazit, sepse namazi është ibadet trupor të cilin nuk mundet dikush tjetër ta kryejë në vend të tij. Po ashtu në bazë të fjalëve të Abdullah b. Shekikut: “Shokët e Muhammedit sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk e kanë konsideruar mosbesim lënien e asnjë gjëje, përveç kur ka qenë në pyetje lënia e namazit.”34 Sepse namazi për dallim nga veprat tjera, veçohet me shumë 32

Sahab I të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem, njëri prej dy personave që kanë qenë në shpellë siç përmendet kjo në Kur’an. Ebu-Bekr b. Ebu Kuhafe, kalifi I parë I drejtë I të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem I cili ka luftuar kundër renegatëve pas vdekjes së të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem 33 Muttefekun alejh; E përmend Buhariu në Kitabuz-zekat, kaptina: (3/ ) me nr (1400); dhe në Kitabul-‘itisam me nr. (7284; 7285); dhe Muslimi në Kitabul-iman kaptina (1/51/32/20) me zinxhirin e njëjtë të transmetuesve. 34 Sahih; hadithin e përmend Tirmidhiu në Kitabul-iman, kaptina ‘Ma xhae fi terki-s-salat (5/14) me nr (2622) me zinxhir prej Bishr el-Mufeddalit, ndërsa ai prej El-Xheririt, ndërsa ky prej Abdullah b. Shekikut dhe ai prej Ebu Hurejres radijallahu anhu se ka thënë: “Sahabët e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk e…” dhe kështu deri në fund të hadithit.

gjëra: ai është gjëja e parë të cilin Allahu e ka bërë farz në islam. Për këtë shkak, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka urdhëruar zëvendësit dhe emisarët e tij që gjatë thirrjes në fe të fillojnë prej tij pas dy shehadeteve. Kështu, ai i ka thënë Muadhit radijallahu anhu: “Do të shkosh te një popull prej ithtarëve të Librit, gjëja e parë në të cilën do t’i thirrësh ata është dëshmia se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se Muhammedi është i Dërguari i Allahut, dhe se Allahu ua ka caktuar pesë namaze gjatë ditës dhe natës.”35 Pastaj, për shkak se namazi është gjëja e parë prej veprave për të cilat do të pyetet njeriu në Ditën e Gjykimit. Pastaj, për shkak se Allahu xh.sh. e ka caktuar në qiej në natën e miraxhit 36 dhe se ai është farz që më së shumti përmendet në Kur’an. Po ashtu, banorët e zjarrit kur të pyeten: “Çka u solli juve në Sekar?” (El-Mudethir, 42) së pari do të thonë se nuk kanë qenë prej atyre të cilët e kanë kryer namazin, po ashtu obligimi i tyre nuk hynë në asnjë situatë derisa njeriu posedon logjikë për dallim nga farzet tjera, obligimi i të cilave bie prej njeriut në situata të caktuara. Po ashtu për shkak se namazi është shtylla kryesore e tendës së islamit dhe nëse rrëzohet ajo shtyllë, do të rrëzohet e tërë tenda. Kjo është gjëja e fundit që do të humbet nga feja. Namazi është farz (obligim) edhe për robin edhe për të lirin, edhe për mashkullin edhe për femrën, për udhëtarin dhe mukimin, për të sëmurin dhe të shëndoshin, për të pasurin dhe për të varfërin. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk i ka pranuar njerëzit të cilët do t’i përgjigjeshin në islam, përveç atyre të cilët faleshin rregullisht. Transmeton Katade prej Enesit radijallahu anhu se ka thënë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk e pranonte atë i cili do t’i përgjigjej në islam, përveç nëse është falur dhe nëse ka dhënë zeqatin.” 37 Sepse pranimi i veprave të tjera është e kushtëzuar me faljen e namazit. Kështu, Allahu xh.sh. prej lënësit të namazit nuk do të pranojë agjërimin, zeqatin dhe haxhin, sadakanë, xhihadin e as ndonjë vepër tjetër. Për këtë shkak, Avn b. Abdullahu thotë: “Kur robi hynë në varr, gjëja e parë për të cilën do të 35

Muttefekun alejh; e përmend Buhariu në Kitabuz-zekat, kaptina ‘La ne’huz kra’ime emvali-n-nasi fi-zzekat’ (3/377) me nr. (1458); Muslimi në Kitabul-iman, kaptina ‘Ed-Delilu ala enne men mate ala-t-tevhid (1/251/19/29); Ibn Huzejme në Sahihun e tij (4/23) me nr. (2275); Ibn Hibbani në Sahih (11/475) hadithi me nr (5081); El-Bejhekiu në Es-Sunnenul-Kubra (4/96) me nr. (7068); dhe El-Adeni në El-Iman (1/141) hadithi me nr. (76). Të gjithë këta e përmendin këtë hadith me zinxhir prej Abdullah b. Sajfiut, ndërsa ai prej Ebu-Ma’bedit, ndërsa ai prej Ibn-Abbasit… 36 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Bed’u halki, kaptina ‘Zikrul melaiketi, 6/348, hadithi nr. 3207 dhe Muslimi në librin Iman, kaptina ‘El-isra’u bi Resulilah, 1/491/164. 37 E përmend Ibn Hazmi në Muhalla.

pyetet është namazi, kështu nëse i lejohet do të shikojë edhe në diçka tjetër prej veprave të tij, nëse nuk do t’i lejohet, nuk do të shikojë asgjë pas kësaj prej veprave të tjera.”38 Kë këtë tregon hadithi që përmendet në Musned dhe në Sunene prej Ebu Hurejres radijallahu anhu se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Gjëja e parë për të cilën do të japë llogari njeriu prej veprave të tij është namazi i tij, nëse ai është i mirë, ai ka shpëtuar dhe ka arritur sukses, ndërsa nëse nuk e ka mirë, ai është i poshtëruar dhe ka dështuar.”39 Sikur t’i pranohej ndonjë punë e mirë (ar. kabul), nuk do të ishte prej atyre të cilët janë poshtëruar dhe të dështuar. Thënia e tretë: Ai mbytet për shkak të lënies së zeqatit dhe agjërimit, mirëpo jo edhe për shkak të haxhit, sepse ulematë kanë mendime të ndryshme lidhur me atë se a është haxhi i obligueshëm menjëherë (pasi që të arrihet mundësia për ta kryer atë) apo mund të shtyhet. Ai që thotë se haxhi mund të shtyhet, thotë: “Si ka mundësi të mbytet njeriu nëse përkohësisht i lenë gjërat të cilat janë të lejuara që të shtyhen.” Një mendim i tillë është shumë i dobët, sepse ai që mban qëndrimin se duhet të mbytet për shkak të lënies së tij, nuk mendohet se ai duhet të mbytet për shkak të vetë shtyerjes dhe rreth kësaj të gjithë janë në ujdi, por kjo mesele ka të bëjë me atë i cili fuqishëm e vendos që kurrë nuk do të shkojë në haxh dhe thotë: “Unë po them se haxhi është vaxhib, mirëpo unë kurrë nuk ta kryej atë.” Me këtë rast ekziston polemika mes dijetarëve, mirëpo më e drejta është se me këtë rast personi në fjalë mbytet sepse haxhi është një prej të drejtave të islamit, ndërsa mbrojtja e gjakut ka të bëjë me atë që e pranon islamin, përveç nëse bëhet fjalë për të drejtat e islamit, ndërsa haxhi është një prej të drejtave të tij më të mëdha. MENDIMET E NDRYSHME TË DIJETARËVE RRETH MËNYRËS SË MBYTJES SË LËNËSIT TË NAMAZIT

38

Senedi I hadithit është hasen. E përmend Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati, 1/217, hadithi nr. 194 me zinxhir nëpërmjet Axhlanit prej Avn b. Abdulmelikut. 39 Hadithi është sahih. E përmend Tirmidhiu në librin Essala, kaptina ‘Ma xhae enne evvelu ma juhasebu bihi abdu jevmel kijameti es-sala, 2/269, hadithi nr. 413 me zinxhir nëpërmjet Hemamit prej Katades, prej Hasanit, prej Haris b. Kubejse prej Ebu Hurejres. E përmend edhe Ibn Ebi-Shejbe në Musannef, 7/276, hadithi nr. 36047 me zinxhir nëpërmjet Eban b. Jezid Atarit prej Katades. Edhe Bejhekiu në Shu’bul-iman, 3/172, hadithi nr. 3286 nëpërmjet Ebanit, dhe Mirveziu në Ta’zimu kadris-salati, 1/211, hadithi nr. 181 nëpërmjet Ebanit…

E treta: A mbytet lënësi i namazit për shkak se për të ka të bëjë dënimi had, siç është rasti me kusarin e rrugëve dhe me zinaqarin apo mbytet si renegat (murted) dhe si heretik (zindik)? Për këtë çështje ekzistojnë dy mendime në mesin e dijetarëve, ndërsa lidhur me këtë transmetohen edhe dy thënie prej imam Ahmedit. Mendimi i parë është se ai mbytet ashtu siç mbytet edhe murtedi. Të këtij mendimi janë: Seid b. Xhubejri, Amir eshSha’biu, Ibrahim en-Nehaiu, El-Evzaiu, Ebu Ejubi es-Sihtijani, Abdullah b. el-Mubareku, Ishak b. Rahoja, Abdulmelik b. Habibi prej malikijëve, por ky është një prej mendimeve te shafijtë, ndërsa et-Tahaviu këtë mendim ia përshkruan Shafiut personalisht, Ebu-Muhammed b. Hazmi tregon se i këtij mendimi është Omer b. el-Hattabi, Muadh b. Xhebeli dhe Abdurrahman b. Aufi, Ebu Hurejre dhe sahabë të tjerë. Mendimi i dytë është se mbytet me dënim had e jo për shkak të kufrit. Të këtij mendimi janë Maliku dhe Shafiu, ndërsa këtë thënie e ka zgjedhur edhe Ebu-Abdullah b. Betta. ARGUMENTET E ATYRE TË CILËT LËNËSIN E NAMAZIT NUK E KONSIDEROJNË MOSBESIMTAR (NUK I BËJNË TEKFIR) Ne këtu do të përmendim argumentet e të dyja palëve. Ata të cilët lënësin e namazit nuk e konsiderojnë mosbesimtarë, thonë: “Është vërtetuar se një njeri i këtillë ka hyrë në islam dhe ne nuk do ta nxjerrim prej tij, përveç se me bindje të fuqishme (jekin). Ata thonë: “Transmetohet prej Usame b. Samitit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Ai që dëshmon se nuk ka zot tjetër përveç Allahut Një i Cili nuk ka shok dhe se Muhammedi është rob dhe i dërguari i Tij, se Isa është rob dhe i dërguari i Tij, është fjalë e Tij që Ai e ka vendosur te Merjemja dhe shpirt prej Tij, se Xhenneti është i vërtetë dhe se Zjarri është i vërtetë, Allahu do ta fusë në Xhennet në pajtim me veprat e tij.”40 Transmetohet prej Enesit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka thënë Muadhit r.a. derisa ishte duke kalëruar pas tij: “O Muadh”. “Të përgjigjem, o i Dërguari i Allahut”, i kishte thënë dhe këtë e përsëriti tri herë e pastaj tha: “Nuk ka asnjë rob që dëshmon se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se Muhammedi është i Dërguari i Allahut e që Allahu të mos ia 40

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Ehadithul enbija, kaptina ‘Kavluhu te’ala ‘Ja ehlel kitabi la taglu fi dinikum,’ 6/564, hadithi nr. 3435 dhe Muslimi në librin Iman, kaptina ‘Delil ala enne mate ala tevhid’, 1/25/27 dhe Ibn Hibbani në Sahihun e tij, 1/431, hadithi nr. 207, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Umejr b. Hani Duxhanetit prej Ebu Umejje prej Ubade b. Samitit.

ndalojë zjarrin”, “O i Dërguari i Allahut, a t’i njoftoj njerëzit lidhur me këtë që ata të gëzohen?” pyeti ai. Ai tha: “Atëherë ata do të mbështeten në këtë.” Lidhur me këtë, Muadhi r.a. ka folur qysh kur ishte në shtratin e vdekjes, duke u frikësuar se do të bëjë ndonjë mëkat 41 (për shkak të fshehjes së diturisë). Hadithi është muttefekun alejhi. Transmetohet prej Ebu Hurejres r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Njeriu më i lumtur që e meriton shefaatin tim është ai që sinqerisht prej zemrës dëshmon se nuk ka zot tjetër përveç Allahut.” E përmend Buhariu. Transmetohet prej Ebu Dherrit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e kishte përsëritur një ajet nga kur’ani deri në namazin e sabahut dhe kishte thënë: “Jam lutur për ummetin tim dhe më është pranuar ajo të cilën sikur shumë prej tyre do ta kishin zbuluar, do ta linin namazin.” Ebu Dherri i tha: “A t’i përgëzoj njerëzit?” Ai tha: “Gjithsesi.” Ai u nis, ndërsa Omeri r.a. i tha se nëse i lajmëron njerëzit lidhur me këtë, ata do ta lënë ibadetin. Pastaj i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e thirri sërish dhe i tha që të kthehet dhe ai u kthye.”42 Ndërsa ajeti i përmendur (të cilin e kishte lexuar) është: “Nëse i dënon ata, në të vërtetë ata janë robër Tu, e nëse u falë atyre, Ti je i gjithëfuqishmi, i urti.” (El-Maide, 118) E përmend Ahmedi në Musned. Në Musned po ashtu përmendet një hadith prej Aishes radijallahu anha, në të cilin thuhet se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Ekzistojnë tri shkallë (kategori të njerëzve) te Allahu, shkallë të cilën Allahu nuk do ta mbush me asgjë, shkallë në të cilën Allahu asgjë nuk do të lë dhe shkalla të cilit Allahu do t’ia falë. Sa i përket shkallës të cilit Allahu kurrë nuk do t’ia falë, ai ka të bëjë me shirkun të cilin Allahu askujt nuk do t’ia falë. Allahu xh.sh. thotë: “...ai që i përshkruan Zotit shok, All-llahu ia ka ndaluar (ia ka bërë haram) atij xhennetin.” (El-Maide, 72)

41

Hadithi është sahih. E përmend Buhariu në librin Ilm, kaptina ‘Hirsun ala ehadith’, 1/49, hadithi nr. 99 dhe në librin Er-rikak, kaptina ‘Siffetul-xhenneti vennari, 5/2402, hadithi nr. 6201; dhe Ahmedi në Musned, 2/373, hadithi nr. 8843; dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 3/426, hadithi nr. 5842. 42 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Ilm, kaptina ‘Men hussa bil-ilmi kavmen dune kavmin,’ 1/59, hadithi nr. 127; dhe Muslimi në librin Iman, kaptina 1/61/53 me zinxhir nëpërmjet Muadh b. Hishamit prej babait të tij prej Katades, prej Enes b. Malikut.

Sa i përket shkallës të cilin Allahu me asgjë nuk do ta mbush, ajo është padrejtësia të cilën robi ia ka shkaktuar vetvetes që është ndërmjet tij dhe Zotit të tij, agjërimin që e ka lënë apo namazin të cilin nuk e ka falur, Allahu do t’ia falë dhe nëse dëshiron Ai, do të kalojë mbi to. Ndërsa sa i përket shkallës në të clin Allahu asgjë nuk do të lë, kjo ka të bëjë me padrejtësinë e ndërsjellë të njerëzve. Ata me siguri se do të dënohen.”43 Në Musned po ashtu transmetohet prej Ubade b. Samitit r.a. se ka thënë: “E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem duke thënë: “Janë pesë namaze të cilat Allahu ua ka caktuar robërve, kush i kryen, ai prej Allahut e ka premtimin se do ta fusë në Xhennet, ndërsa nëse nuk vjen me to, ai te Allahu nuk ka premtim. Nëse dëshiron Ai, e dënon, ndërsa nëse dëshiron që t’ia falë, do t’ia falë.”44 Në Musned gjithashtu përmendet një hadith prej Ebu Hurejres r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Gjëja e parë për të cilën robi do të japë llogari në Ditën e Gjykimit janë namazet e caktuara dhe nëse i ka kryer, ai ka arritur sukses, ndërsa nëse nuk i ka kryer, do të thotë që të shikojnë se a ka ndonjë nafile. Nëse ka ndonjë nafile, me to do të plotësohen farzet, ndërsa pastaj edhe me veprat tjera të obligueshme dot ë veprohet në të njëjtën mënyrë.”45 E përmendin autorët e Suneneve, ndërsa Tirmidhiu thotë se është hasen. Po ashtu pretenduesit e këtij mendimi thonë: “Me besueshmëri është transmetuar se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kush i ka fjalë të fundit La ilahe il-lallah, do të hyjë në Xhennet.” 46 Në një thënie tjetër 43

Zinxhiri I hadithit është daif. E përmend Ahmedi në Musned, 6/340, hadithi nr. 26073; dhe Hakimi në Mustedrek, 4/575 dhe thotë se hadithi është me zinxhir të vërtetë të cilin nuk e kanë regjistruar. Dhehebiu thotë se Sadeka dhe Ibn-Banijusi e kanë shpallur të dobët për shkak të paditurisë- xhehaletiti…E përmend El-Hejthemi El-Mexhmea. E përmend Ahmedi, ndërsa në zinxhir gjendet edhe Sadeka b. Musa të cilin shumica e kanë shpallur të dobët. Muslim b. Ibrahimi thotë: Transmeton Sadeka b. Musa që është I mirë (saduk) derisa transmetuesit tjerë janë të besueshëm. El-Bejhekiu në Shu’bul-iman (/6/52) me nr (7473). Të gjithë këta e përmendin këtë hadith me zinxhir prej Sadek b. Musa, ndërsa ai prej Jezid b. Banijusit, ndërsa ai prej Aishes r.a.; Derisa shejhu ynë El-Albani –Allahu e mëshiroftë –e ka vlerësuar të dobët (domethënë, daif) në Daiful-xhami’ (3022). 44 Hadithi është sahih. Tahrixhi I këtij hadithi e përmendëm më herët. 45 Hadith sahih, e përmend Ebu Davudi në Kitabus-salat, kaptina ‘Kavlun-nebijj sal-lallahu alejhi ve sellem: Kul-lu salat…” (1/383) me numër (864); Et-Tirmidhiu në Kitabu ebvabis-salat, kaptina ‘Ma xhae enne evvele ma juhasebu bihi-l-abdu jevme-l-kijameti es-salatu (2/269) me numër (413); ndërsa Ebu-Isa ka thënë: “Ky hadith është hasen garib sipas transmetimit të përmendur.” En-Nesaiu në Kitabus-salat, kaptina ‘El-Muhaseba alas-salat (1/344) me numër (465); Ahmedi në Musnedin e tij (2/425) me numër (9490); dhe El-Mirvezi në Ta’zimu kadris-salat (1/210) me numër (180). Të gjithë këta, këtë hadith e përmendin me zinxhir nëpërmjet El-Hasanit, ndërsa ai prej Enes b. el-Hakim ed-Dabijjut, ndërsa ai prej Ebu Hurejres r.a. 46 Sahih, ndërsa e përmendin Ebu Davudi në Kitabul-xhenaiz, kaptina ‘Fi-telkini (3/1361) me numër 3116; El-Hakimi në El-Mustedrek (1/503) me numër (1299); Ahmedi në Musned (5/233) me numër (22087); EtTaberaniu në El-Mu’xhema (20/112) me numër 221. Të gjithë këta e përmendin këtë hadith me zinxhir prej Salih b. Ebu-Aribit, ndërsa ai prej Kethir b. Murre, ndërsa ai prej Muadh b. Xhebelit. El-Hakimi ka thënë se hadithi është sahih dhe me të është pajtuar Edh-Dhehebiu. Ndërsa El-Albani e ka vlerësuar sahih në Sahihul-xhami’ me numër 6479.

thotë: “Kush vdes duke e ditur se nuk ka zot tjetër përveç Allahut, do të hyjë në Xhennet.”47 Në Sahih përmendet tregimi i Utban b. Malikut në të cilën thuhet: “Allahu ia ka ndaluar Zjarrit atë njeri që thotë La ilahe il-lallah, duke dashur me këtë kënaqësinë e Allahut.”48 Në hadithin rreth shefaatit thuhet se Allahu xh.sh. ka thënë: “Pasha krenarinë Time dhe madhështinë Time, do ta nxjerr prej Zjarrit atë që thotë la ilahe il-lallah.”49 Në këtë hadith gjithashtu thuhet: “Pastaj do ta nxjerr prej zjarrit atë që kurrë nuk ka punuar asnjë vepër të mirë.” Në Sunene dhe Musnede transmetohet tregimi i pronarit të kartelës të cilit do t’i shpërndahen nëntëdhjetë e nëntë libra, ndërsa secili libër do të jetë i madh aq sa mbërrin shikimi, pastaj do t’ nxirret kartela në të cilën gjendet shehadeti la ilahe il-allah, kështu ai do të anojë në peshë mbi veprat e tij të këqija.”50 Në atë kartelë nuk përmendet asgjë tjetër, përveç 47

Sahih. E përmend Muslimi në Kitabul-iman, kaptina ‘Ed-Delilu ala enne men mate alat-tevhidi dehalelxhennet; Ahmedi në Musned 1/65 me numër 464; Ibn Hibbani në Sahih 1/430 me numër 201; Ebu Avane në Musned 1/19; dhe El-Bejhekiu në Shu’bul-iman, 1/108, 109 me numër 96. Me zinxhir prej Hamranit, ndërsa ai prej Osmanit… 48 E përmend Buhariu në Kitabus-salat (1/425/Feth) dhe Muslimi përmend hadith të njëjtë (1/61 f.) Unë thash: Kam dashur që për shkak të dobisë dhe diturisë së përgjithshme që ta përmend historinë rreth Utban b. Malikun ashtu siç e transmeton Buhariu në Sahihun e tij, kështu imam Buhariu thotë: “Na ka treguar Seid b. Ufejri I cili ka thënë: Më ka treguar El-Lejsi se Ukajli I ka treguar I cili kishte përmendur prej Ibn Shihabit I cili kishte thënë: Më ka njoftuar Mahmud b. er-Rebi’ el-Ensari se Utban b. Maliku, ndërsa ai ka qenë prej sahabëve të të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ensarij, I cili kishte marrur pjesë në betejën e Bedrit, kishte shkuar te I Dërguari I Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe I kishte thënë: “O I Dërguari I Allahut, sytë më kanë lënë, ndërsa unë ia fali namazin popullit tim, kështu që kur bie shi, kjo më pengon mua që të shkoj te ta te xhamia e tyre dhe që t’ua fali namazin. O I Dërguari I Allahut, do të kisha dëshiruar që të vish dhe të falesh në shtëpinë time, me qëllim që unë pastaj këtu ta bëjë vendin ku do të falesha.’ I Dërguari I Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem iu përgjigj: “Do të vij nëse do Allahu.” Utbani tha: Dhe shkoi I Dërguari I Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe Ebu Bekri r.a. kur dielli kishte dalur. Pastaj I Dërguari I Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem kishte kërkuar që të hyjë brenda dhe unë I lejova dhe ai nuk u ul derisa nuk hyri në shtëpi. Ai tha: “Ku dëshiron që të falem në shtëpinë tënde?” Atëherë unë ia tregova vendin, pastaj I Dërguari I Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem u ngrit, solli tekbir, u ngritëm edhe ne dhe u radhitëm në safe, pastaj I fali dy rekate dhe në fund dha selam. Sollën hariz (një lloj I ushqimit) të cilën e kishim përgatitur për të. U mblodhën njerëzit e shtëpisë dhe njëri prej tyre pyeti: “Ku është Malik b. Ed-Duhajshini?” Ata thanë: “Ai është munafik që nuk e do Allahun dhe të Dërguarin e Tij.” Ndërsa I Dërguari I Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Mos thuaj ashtu, a nuk e ke dëgjuar duke thënë La ilahe il-lallah duke dëshiruar me këtë kënaqësinë e Allahut?” Ai tha: “Allahu dhe I Dërguari I Tij më së miri e dinë.” Ai tha: “Ne e shohim fytyrën e tij dhe animin e tij kah munafikët.” Atëherë I Dërguari I Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem tha: “Me të vërtetë Allahu ia ka ndaluar Zjarrit atë njeri që thotë La ilahe il-lallah duke dashur me këtë kënaqësinë e Allahut.” Hariza: është një lloj I ushqimit. Ibn-Kutejbe ka thënë: Përgatitet prej mishit që pritet në copa të vogla, pastaj I hidhet mjaft ujë, e kur të vlojë I shtohet miell, e nëse nuk ka mish, atëherë kjo është usejdah…” (përfundon theksi prej Feth); 1/620 f. 49

Muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në Kitabut-teuhid, kaptina ‘Azze ve xhel ve jevmul kijame meal enbija ve gajrihim,’ (13/481) me numër (7510). Dhe Muslimi në Kitabul-iman, kaptina ‘Ma’rifetu tarikatirru’ja’ (1/22-23/326). Ndërsa e përmendin të dytë me zinxhir prej Hammad b. Zejdit, ndërsa ai prej Ma’bed b. Hilal el-‘Anezijjut, ndërsa ai prej Enesit. 50 Sahih, e përmend Et-Tirmidhiu në Kitabul-Iman, kaptina ‘Ma xhae fi men jemutu ve huve shehid… (5/24) me nr. 2634; Ibn Maxhe në Kitabuz-zuhd, kaptina ‘Ma jurxha bihi rahmetullahi jevme-l-kijameti

shehadetit. Sikur të kishte diçka tjetër në të, do të thuhet se do të nxirreshin defteret e veprave të tij të mira dhe se do të peshoheshin veprat e tij të këqija. Mjafton si argument ajo që është transmetuar në hadith se prej Zjarrit do të dalë ai që kurrë nuk ka bërë kurrë vepra të mira. Se lënësi i namazit është qafir, do të jetë përherë në Zjarr dhe se kurrë nuk do të dalë prej tij. Këto dhe hadithe të tjera e ndalojnë tekfirizimin (emërtimin e njerëzve me mosbesim) për lënësin e namazit, me pohimin se përherë do të qëndrojnë në Zjarr. Po ashtu, hadithet e përmendura i obligojnë për të shpresuar (se Allahu do t’ua falë) sikur që shpresojmë se do t’ua falë edhe pronarëve (kryerësve) të mëkateve tjera të mëdha. Po ashtu, për shkak se kufri e mohon teuhidin dhe atë me të cilën ka ardhur i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ndërsa ky (lënësi i namazit) e vërteton njëshmërinë e Allahut, dëshmon se Muhammedi është i Dërguari i Allahut, beson se Allahu do t’i ringjallë të vdekurit prej varreve të tyre, atëherë si ta shpallim qafir? Imani, siç thonë, është besim i sinqertë me zemër, ndërsa e kundërta e kësaj është futja në gënjeshtër, ndërsa këtu nuk hynë lënia e veprës. Atëherë, si mundemi që ta barazojmë atë i cili beson sinqerisht me zemrën e tij, me atë që të çon në gënjeshtër dhe i cili mohon?

ARGUMENTET E ATYRE TË CILËT LËNËSIN E NAMAZIT E SHPALLIN MOSBESIMTAR Ata thonë: “Ata prej të cilëve transmetohen këto hadithe, me të cilat argumentoni se lënësi i namazit nuk është mosbesimtar, ata personalisht i kanë transmetuar prej sahabëve se si ata e kan bërë tekfir lënësin e namazit.” Ebu-Muhammed b. Hazmi thotë: “Transmetohet prej Omerit, Abdurrahman b. Aufit dhe Muadh b. Xhebelit, Ebu Hurejres dhe prej sahabëve të tjerë, se sipas tyre, ai që e lenë qëllimisht një namaz farz deri në përfundimin e kohës 2/1437) me nr. 4300; Ahmedi në Musnedin e tij (2/213) me nr. 6993; Ibn Hibbani në Sahihun e tij (1/461) hadithi me nr. 225; El-Hakimi në El-Mustedrek (1/46) me nr. 9, duke thënë: Ky hadith është sahih sipas kushteve të Muslimit, ngjashëm thotë edhe Edh-Dhehebiu. Et-Taberaniu në El-Evsat (5/79), hadithi nr. 4725; Bejhekiu në Sha’bul-iman, 1/264, hadithi nr. 283 dhe Kefani në Xhuzul-bitaka, 1/24/2, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Amir b. Jahja prej b. Abdurrahman Muafirij Habeliut prej Abdullah b. Amr b. Asit.

së tij, ai është qafir –murted.”51 Nuk kemi njohuri se dikush prej sahabëve i ka kundërshtuar këta. Kur’ani, sunneti dhe ixhmaja e sahabëve tregojnë se lënësi i namazit është mosbesimtar. Allahu xh.sh. thotë: “A do t'i bëjmë kriminelët të barabartë me muslimanët? Ç'është me ju, si gjykoni ashtu? A mos keni ndonjë libër, e prej tij mësoni? E ju do të keni atje çka të dëshironi? A mos keni ndonjë zotim të fortë prej Nesh që vazhdon deri në kijamet, se do ta arrini atë që dëshironi? Pyeti ata se cili është prej tyre që u garanton atë? Apo ata kanë ortakë (zota) që u garantojnë, pra le t'i sjellin ortakët e vet, nëse e thonë të vërtetën? (Përkujto) Ditën kur ashpërsohet çështja deri në kulm (në kijamet), e ata do të ftohen për të bërë sexhde, po nuk munden. Shikimet e tyre janë të përulura dhe ata i kaplon poshtërimi, kur dihet se ata kanë qenë të ftuar të bëjnë sexhde sa ishin të shëndoshë (e ata - talleshin).” (ElKalem, 35-43) Ajetet e përmendura tregojnë se Allahu xh.sh. nuk do t’i barazojë muslimanët me mosbesimtarët, kjo nuk i ka hije urtësisë së Tij dhe dispozitave të Tij, pastaj e ka përmendur gjendjen e mosbesimtarëve, të atyre të cilët janë në të kundërtën e muslimanëve, duke thënë: “(Përkujto) Ditën kur ashpërsohet çështja deri në kulm (në kijamet)” dhe se do të thirren për t’i bërë sexhde Allahut të tyre të Lartësuar, kështu që ndërmjet tyre dhe Tij do të vendoset një pengesë dhe ata nuk do të mund që bashkë me muslimanët ta bëjnë sexhden. Kjo do të jetë dënim për ta për shkak të lënies së sexhdes me falësit në dynja. Kjo tregon në faktin se ata do të jenë me mosbesimtarët dhe me munafikët të cilët do të qëndrojnë në këmbë në atë moment kur muslimanët e bëjnë sexhden.52 Sikur të kishin qenë muslimanë (edhe pasi që e kanë lënë namazin), do t’u lejohej atë ditë që ta bëjnë sexhden, ashtu siç ju lejohet kjo besimtarëve. Argumenti i dytë janë fjalët e Allahut të Lartësuar: “Secili njeri është peng i veprës së vet. Përveç atyre të djathtëve. Që janë në xhennete e i bëjnë pyetje njëri-tjetrit, Përkitazi me kriminelët (e u thonë): “Çka u solli juve në Sekar?” Ata thonë: “Nuk kemi qenë prej atyre që faleshin (që bënin namaz); Nuk kemi qenë që ushqyenim të 51

Shih: Nejlul-evtar prej Shevkaniut, kaptina ‘Huxhetu men keffere tarikes-sala’, 2/11-12. Hadithi është sahih. E përmend Buhariu në librin Tefsir, kaptina ‘Jevme jukshefu an sakin,’ 8/531, hadithi nr. 4919 dhe Ibn-Maxhe në Sahihun e tij, 16/378, hadithi nr. 7377 që të dy me zinxhir nëpërmjet Zejd b. Eslemit, prej Ataa b. Jesarit nga Ebu-Seid el-Hudriu, edhe atë në këtë formë “Kur t’I zbulohet këmba e Tij, ashtu që çdo mumin dhe mumine do të bëjnë sexhde, ndërsa do të mbetet ai që në dynja I ka bërë sexhde nga rija’ –shtirja dhe autoriteti, kështu që do të shkojë për ta kryer sexhden, ndërsa shpina e tij do t’I drejtohet…”, hadith. 52

varfërit; Dhe kemi qenë që përziheshim me të tjerët në punë të kota. Dhe kemi qenë që nuk e besonim ditën e gjykimit. Derisa na erdhi e vërteta (vdekja)!” (El-Mudethir, 38-47) Sa i përket cilësive të përmendura të banorëve të xhehenemit, ne themi: Ose secila prej këtyre cilësive i ka çuar në Zjarr dhe i ka bërë mosbesimtarë, ose të gjitha bashkë i kanë futur në Zjarr. Nëse kjo është rezultat i secilës prej tyre në veçanti, atëherë kuptimi është i qartë, ndërsa nëse të gjitha këto gjëra kanë qenë shkak i hyrjes në xhehenem, atëherë kjo është për shkak të madhësisë së kufrit të tyre dhe dënimit të cilin e kanë merituar, edhe pse secila prej këtyre gjërave pas vetes tërheq dënimin. Nuk ka mundësi dhe nuk është e lejuar që me këtë rast të bashkohet cilësia që nuk ka lidhje me dënimin me të tjerët të cilët e kanë atë cilësi. Është e dituri se lënia e namazit dhe ajo që është përmendur me të, nuk janë kusht për dënim gjatë mohimit të Ditës së Gjykimit, por vetëm vetë mohimi mjafton që të meritohet dënimi. Kjo vlen edhe për të gjitha gjërat e lartpërmendura, ashtu që askush nuk mund të thotë: “Njeriu nuk mund të dënohet derisa te ai të mos bashkohen të gjitha katër cilësitë e përmendura.” Atëherë, kur e dimë se secila prej këtyre gjërave pas vetes tërheqin mosbesimin, ndërsa Allahu mosbesimtarët i ka bërë opozitë e besimtarëve, atëherë mund të themi se lënësi i namazit është prej atyre të cilët do të futen në Sekar (xhehenem). Allahu i Lartësuar thotë: “S'ka dyshim se idhujtarët kriminelë, janë edhe në një huti edhe në zjarr të madh. Ditën kur me fytyrat e tyre do të tërhiqen zvarrë në zjarr. “Vuajeni dënimin Sekar” (emër i një xhehennemi).” (El-Kamer, 47-48) Po ashtu ka thënë: “Mëkatarët ishin ata të cilët i përqeshnin ata që besuan.” (ElMutafifin, 29) Kështu, i ka ndarë mëkatarët-mosbesimtarët përballë mu’minëvemuslimanëve. Argumenti i tretë. Fjalët e Allahut: “Falni rregullisht namazin, jepni zeqatin dhe respektoni të dërguarin në mënyrë që të mëshiroheni.” (En-Nur, 56) Ky ajet tregon se Allahu xh.sh. mëshirën e Tij e ka lidhur për kryerjen e gjërave të përmendura në ajet, kështu që sikur lënia e namazit të mos ishte kufër dhe qëndrim i përhershëm në Zjarr, atëherë Allahu do t’i mëshironte këta edhe pa përmendjen e namazit në këtë ajet. Mirëpo, Allahu i Lartësuar e

ka bërë namazin shkaktar dhe shpresë e mëshirës së Zotit për të hyrë në xhenet, domethënë nëse e kryejnë atë. Argumenti i katërt. Fjalët e Allahut: “Pra shkatërrim është për ata që falen, Të cilët ndaj namazit të tyre janë të pakujdesshëm.” (El-Maun, 4-5) Dijetarët kanë mendime të ndryshme rreth kuptimit të fjalës “sehv” në këtë ajet. Sad b. Ebi Vekasi, Mesruku dhe të tjerë thonë se kjo është ai që e shtyen namazin deri në kalimin e kohës së tij. Në këtë kontekst transmetohet një hadith merfu. Muhammed b. Nasr El-Mirvezi thotë: “Na ka treguar Sufjan b. Ebi-Shejbe, na ka treguar Ikrime b. Ebi-Ibrahimi, na ka treguar Abdulmelik b. Umejri prej Musab b. Sad b. Ebi Vekasit nga babai i tij, se ai e kishte pyetur të Dërguarin e Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem lidhur me fjalët e Allahut të Lartësuar: “Pra shkatërrim është për ata që falen, Të cilët ndaj namazit të tyre janë të pakujdesshëm”, dhe kishte thënë: “Ata janë të cilët e shtyejnë namazin deri në përfundim të kohës së tij.”53 Na ka treguar Hamad b. Zejdi: “Na ka treguar Asim b. Musab b. Sadi se i ka thënë babait të tij: “O babai im, çfarë mendon ti për fjalët e Allahut të Lartësuar: “Pra shkatërrim është për ata që falen, Të cilët ndaj namazit të tyre janë të pakujdesshëm.” Cili prej nesh nuk gabon (në namaz) dhe cili prej nesh nuk mendon në diçka tjetër në namaz? Dhe ai kishte thënë: “Kjo nuk ka të bëjë me atë që e përmende, por për kalimin e kohës së namazit.”54 Hajvetun b. Shurejhi thotë se e kishte njoftuar Ebu-Sahri, ndërsa ai e kishte pyetur Muhammed b. Kab Kuredhiun lidhur me fjalët e Allahut të Lartësuar: “Pra shkatërrim është për ata që falen, Të cilët ndaj namazit të tyre janë të pakujdesshëm.” Këta janë ata të cilët e lënë namazin”, kishte thënë ai, pastaj ishte pyetur rreth fjalët “maun” dhe ai kishte thënë: “Ky është ai që nuk e ndan të drejtën e pasurisë.”55 53

Zinxhiri I hadithit është shumë I dobët. E përmend Taberiu në Tefsir, 30/301 në zinxhir nëpërmjet Talha b. Musrifit nga Musab b. Sadi…Po ashtu edhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 2/214, hadithi nr. 2980 dhe Taberaniu në Muxhemul-evsat, 2/377 hadithi nr. 2276 me zinxhir nëpërmjet Abdulmelikut. E përmend Hejthemi në Muxhmea’, 7/143 në hadith nëpërmjet Sadit dhe thotë: “E përmend Taberaniu në Evsat ndërsa në zinxhir është Ikrime b. Ibrahimi ndërsa ai është shumë i dobët. E përmend edhe Bezari në Musnedin e tij, 3/345, hadithi nr. 1145 me zinxhir nëpërmjet Abdulmelikut. Bezari thotë se ky hadith është transmetuar nëpërmjet hafizëve të besueshëm prej Abdulmelik b. Umejr b. Musab b. Sadit prej babait të tij mevkufen dhe nuk e dimë se është i lidhur, përveç se nëpërmjet Ikrima b. Ibrahimit nga Abdulmelik b. Umejri, ndërsa Ikrime është lejinul-hadith. E përmend Mirvezi në Ta’zim kadris-salati, 1/124, hadithi nr. 42. Albani e ka shpallur daif në Daifu tergib ve terhib, hadithi nr. 312 dhe thotë se është shumë i dobët. 54 Hadithi është hasen. E përmend Mirvezi në Ta’zim kadris-salati 1/125/43 dhe Ebu Ja’la në Musnedin e tij, 2/63, hadithi nr. 704 me zinxhir nëpërmjet Hamad b. Asimit nga Musabi… Albani e përmend në Sahihu-tergib, hadithi nr. 576 dhe thotë se është hasen meukuf. 55 Zinxhiri I hadithit është sahih. E përmend Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati 1/126, hadithi nr. 45 me zinxhir nëpërmjet Hajve b. Shurejhit.

Duhet të përmendim se shprehja kur’anore “vejlun” (mjer ai) përdoret gjatë kërcënimit të mosbesimtarëve, prej këto Ai thotë: “Për idhujtarët është mjerim i madh, të cilët nuk e japin zeqatin dhe mu ata e mohojnë botën tjetër.” (Fussilet, 6-7) Po ashtu ka thënë: “Çdo gënjeshtar e shumë mëkatar është i shkatërruar. Që i dëgjon ajetet e All-llahut, të cilat lexohen, e pastaj vazhdon prapë si mendjemadh, sikur nuk i ka dëgjuar ato. Atë lajmëroje për një vuajtje të dhembshme. Edhe kur të mësojnë diçka prej ajeteve Tona, ai i merr ato për tallje. Për të tillët pason një dënim shtypës.” (Xhathije, 7-9) Si dhe fjalët e Tij: “Është mjerim për mohuesit për dënimin e ashpër që i pret.” (Ibrahim, 2) Përveç në dy vende në Kur’an, ku thotë: “Të mjerët ata që mangu masin e peshojnë.” (Mutafifin, 1) “Mjerë për secilin që ofendon e përqesh (njerëzit).” (Humeze, 1) Këtu fjalën “mjerë” e ka lidhur me lënien mangut gjatë matjes dhe për ofendimin e përqeshjen, ndërsa këto gjëra vetvetiu nuk do të thonë mosbesim. Sa i përket përdorimit të fjalës “vejlun” për lënësin e namazit, ajo ka të bëjë ose për qafirat ose për mëkatarët. Sa i përket kësaj fjale e cila i përket lënësit të namazit dhe që ka të bëjë me qafirat, ka përparësi për dy arsye: E para, transmetohet me saktësi prej Sad b. Ebi Vekasit r.a. se sa i përket ajetit ka thënë se sikur ta kishin lënë, do të ishin qafira, mirëpo e kanë shtyer deri në përfundimin e kohës së tij.56 E dyta ka të bëjë me atë që do ta përmendim më vonë prej argumenteve në dobi të mendimi se lënësi i namazit është qafir, e cila do të sqarohet edhe më mirë. Argumenti i pestë. Fjalët e Allahut të Lartësuar: “E pas tyre (të mirëve) erdhën pasardhës të këqij, që e lanë namazin e u dhanë pas kënaqësive (trupore), e më vonë do të hidhen në çdo të keqe (ose në Gaja).” (Merjem, 59) Shube b. Haxhaxhi thotë: “Na ka treguar Ishak b. Ebi-Abdullahu, këtë pastaj e ka përmendur Ibn Mesudi r.a. sa i përket ajetit, duke thënë: “Ai 56

Tahrixhin e këtij hadithi e përmendëm më herët.

është lum në xhehenem, e thellë dhe me shije të keqe.” 57 Muhammed b. Nasri thotë: “Na ka treguar Abdullah b. Sa’d b. Ibrahimi, na ka treguar Muhammed b. Jezid58 b. Zejjari, na ka treguar Sherki b. Katami, na ka treguar Lukman b. Amir el-Huzai, duke thënë: “Shkova te Ebu-Umame Bahiliu dhe ka thënë: “Ma trego ndonjë hadith të cilin e ke dëgjuar nga i Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe ai tha: “Sikur të hidhej një shkëmb prej hyrjes së xhehenemit, ajo do të binte shtatëdhjetë vjet derisa të arrijë deri në Gajj dhe Esam.”59 Unë pyeta: “Çka është Gajj, e çka Esam?” Ai tha: “Ato janë dy puse (bunarë) në fund të xhehenemit në të cilat derdhet qelbi i banorëve të xhehenemit.”60 Këtë Allahu e ka përmendur në librin e Tij: “...e më vonë do të hidhen në çdo të keqe” (përkthimi literal do të ishte: “Ata do të arrijnë deri në Gajj” (vër.përkth. në gjuhën boshnjake), ndërsa në një vend tjetër thotë “në Esam.” Muhammed b. Nasri ka thënë: “Na ka treguar Hasan b. Isa, na ka treguar Abdullah b. Mubareku, na ka lajmëruar Hushejm b. Beshiri, i cili thotë: “Më ka treguar Zekerijja b. Ebi-Merjem el-Huzai’ i cili thotë: “E kam dëgjuar Ebu-Umame Bahiliun se si thotë: “Ndërmjet hyrjeve të xhehenemit dhe fundit të tij është një distancë prej pesëdhjetë vitesh të rënies së gurit” ose ka thënë “shkëmbi, madhësia e të cilit është sa dhjetë (shkëmbinj) të trashë”, me ç’rast një i mitur nga Abdurrahman b. Halid b. Velidi kishte thënë: “A ka diçka tjetër nën të, o Umame? AI tha: “Po, Gajj dhe Esam.”61 57

Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend Taberaniu në Tefsir, 16/100 me zinxhir nëpërmjet Shube nga Ebu-Ishaku nga Ebu Ubejde nga Abdullahu… Edhe Hakimi në Mustedrek, 2/406, hadithi nr. 4318 me zinxhir nëpërmjet Shubes…Hakimi thotë se hadithi është me zinxhir të besueshëm dhe se nuk e kanë përmendur (Buhariu dhe Muslimi). E përmend edhe Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati 1/119/35 dhe EbuNeimi në Hiljetul-evlija, 4/206. E përmend edhe Mundhiri në Tergib, 4/253, hadithi nr. 5558 dhe ia përshkruan Bejhekiut dhe thotë se zinxhiri është I mirë dhe se nuk ka ndërprerje. Albani në Tergibi terhib thotë se është daif meukuf, hadithi nr. 2138. 58 Edhe pse kështu gjendet në origjinal, e saktë është Zijad (vër. recen.). 59 Në ajetin e mëparshëm, kjo fjalë është përkthyer me “e më vonë do të hidhen në çdo të keqe”-vër.përkth. në gjuhën boshnjake. 60 Zinxhiri I hadithit është daif. E përmend Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati, 1/119-120, hadithi nr. 36. E përmend Taberiu në Tefsir, 16/100 dhe e ka përmendur Ibn Kethiri në Tefsirin e tij, 3/129 dhe thotë se ky hadith është garib, ndërsa sikur të ishte merfu munker. E përmend Taberaniu në Musned shamijjin, hadithi nr. 1589, me zinxhir nëpërmjet Sherkiut…E përmend edhe në Kebir, 8/175, hadithi nr. 7731, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Sherki b. Katamiut, nga Lukman b. Amir El-Huzaiut, prej Ebu Umames is merfu…E përmend Mundhiri në Tergibu terhib, 4/255, hadithi nr. 5569 dhe thotë se e përmend Hejthemi në Mexhmea, 10/389 dhe se e ka transmetuar Taberaniu, mirëpo se në të ka transmetues të dobët dhe se Ibn Hibbani I ka vlerësuar të mirë, mirëpo siç thotë “gabojnë”. E përmend Albani në Daif, hadithi nr. 3148 dhe thotë se është daif. 61 Zinxhiri I hadithit është daif. E përmend Taberiu në Tefsirin e tij, 19/45 dhe Mirvezi në Ta’zim kadrissalati, 1/121/37, që të dy me zinxhir nëpërmjet Hushejmit nga Zekerijah b. Ebu-Merjemit nga Ebu-Umame mevukufen…Unë tham se dobësia në zinxhir është te Zekerijah b. Ebu-Merjeme. Dhehebiu në Mugni du’afa, 1/240, thotë se ky është shejhu I Hushejmit. En-Nesaiu thotë se nuk është I fortë, ngjashëm thotë edhe Ibn-Xheuzi në Duafau vel-metrukin, 1/295.

Ejjub b. Beshiri transmeton prej Shufej b. Mati’a se ka thënë: “Në xhehenem ekziston një luginë që quhet Gajj, nëpër të cilën rrjedh gjak dhe qelb, kjo është për ata për të cilët është krijuar. Allahu i Lartësuar thotë: “Ata do të arrijnë deri në Gajj.” 62 Nga ajeti mund të përfundojmë se Allahu i Lartësuar e ka krijuar këtë vend për ata të cilët e lëshojnë namazin dhe të cilët i pasojnë epshet e tyre. Sikur lënësi i namazit të konsiderohej musliman, nuk do t’i ndodhte vetëm fundi i xhehenemit, por do të ishte edhe me mëkatarët e tjerë nga muslimanët në shkallët më të larta të xhehenemit. Ky fund i xhehenemit nuk është dedikuar për pjesëtarët e islamit, për përkundrazi për qafirat. Prej ajetit mund të nxjerrim edhe argument tjetër edhe atë prej fjalëve të Tij: “...e më vonë do të hidhen në çdo të keqe (ose në Gaja). Me përjashtim të atij që pendohet dhe beson e bën vepra të mira, të tillët do të hyjnë në xhennet dhe atyre nuk u bëhet kurrëfarë e padrejtë. Ato janë xhennetet e Adnit.” (Merjem, 59-61) Sikur lënësi i namazit të konsiderohej besimtar, në këtë ajetin tjetër për pranimin e teubes së tij nuk do të kushtëzohej besimi. Sepse, sikur para kësaj të kishte besim, atëherë kjo do të ishte kërkim i diçkaje që tashmë ekziston. Argumenti i gjashtë. Fjalët e Allahut të Lartësuar: “Po, nëse ata pendohen, e falin namazin dhe e japin zeqatin, atëherë i keni vëllezë në fe.” (Teube, 11) Allahu xh.sh. këtu e ka lidhur vëllazërinë e mu’minëve me kryerjen e namazit, kështu që nëse nuk e kryejnë atë, ata nuk mund të jenë vëllezër e as që mund të jenë mu’minë, sepse Allahu xh.sh. thotë: “S'ka dyshim se besimtarët janë vëllezër.” (Huxhurat, 10) Argumenti i shtatë. Fjalët e Allahut të Lartësuar: “E ai as nuk vërtetoi atë që duhej, as nuk u falë. Por përgënjeshtroi dhe ktheu shpinën.” (El-Kijame, 31-32) Pasi që islami është besim në lajmet (kur’anore) dhe është nënshtrim ndaj urdhrave, Allahu xh.sh. kësaj ia ka lënë dy anë të kundërta, ato janë mosbesimi dhe mosfalja, kështu që në ajetet e përmendura, e ka përmendur 62

Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend Mirvezi në Ta’zim kadris-salati, 1/122/38 me zinxhir nëpërmjet Salebe b. Muslimit nga Ejjubi… Këtu gjendet Ejjub b. Beshir Axheli Shami. Hafizi në Tehzibu tehzib, 1/397, thotë: Ibn-Hibbani e ka përmendur në mesin e të besueshmëve. Dhehebiu e përmend në Mizan dhe thotë se është mexhhul-I panjohur.

besimin në njërën dhe mohimin në anën tjetër, namazin në njërën anë dhe të kundërtën e saj (lënien), dhe për këtë shkak thotë: “Por përgënjeshtroi dhe ktheu shpinën.” Pasi që ai që mohon ( ai i cili i mohon postulatet fetare) është qafir, edhe ai që largohet nga namazi ngjashëm është qafir dhe ashtu siç zhduket islami me mohim, po ashtu zhduket edhe me lënien e namazit. Seidi transmeton prej Katade se ka thënë: “Por përgënjeshtroi dhe ktheu shpinën”, do të thotë se nuk ka besuar në librin e Allahut e as që i është falur Allahut xh.sh., por i ka mohuar ajetet e Allahut dhe është larguar nga nënshtrimi ndaj Tij.”63 Fjalët e Allahut të Lartësuar: “Të është afruar ty e keqja e t'u afroftë (ose i mjeri ti i mjeri). Edhe një herë t'u afrua ty e keqja; t'u afroftë!” (El-Kijjame, 34-35), janë kërcënim në kërcënim. Argumenti i tetë. Ajeti kur’anor: “O ju që besuat, as pasuria juaj e as fëmijët tuaj të mos u shmangin prej adhurimit të All-llahut, e kush bën ashtu të tillët janë mu ata të humburit.” (El-Munafikun, 9) Ibn-Xhurejxhi thotë: “E kam dëgjuar Ata’a b. Ebi-Rebahun se si thotë: “Kjo ka të bëjë për namazet e caktuara.” 64 Në bazë të kësaj, ajeti tregon se Allahu xh.sh. e ka gjykuar atë të cilin e mashtrojnë dhe të cilin e argëtojnë pasuria dhe fëmijët nga namazi për të shkuar në shkatërrimin e përgjithshëm, ndërsa shkatërrimi total ju dedikohet vetëm mosbesimtarëve. Ndërsa sa i përket muslimanëve, ai nëse edhe shkatërrohet për shkak të mëkateve të tij, në fund prapë do të korrë sukses. Allahu xh.sh. në këtë ajet në shumë mënyra ka treguar në shkatërrimin e lënësit të namazit: 1. E ka përdorur shprehjen në emrin (el-hasirun, vër.përkth. në gjuhën boshnjake) që e vërteton dhe e obligon shkatërrimin, e nuk e ka përdorur foljen që tregon përtëritjen dhe ndodhinë. 2. Emrin e ka përcaktuar me nyjen “el” (elif dhe lam), që tregojnë në tërësinë e thirrjes së tyre. Kështu, për shembull nëse do të kishte thënë: “Zejdun el-alimu es-salihu” –Zejdi është dijetar i mirë – me nyje në të dy fjalët, kjo e vërteton përsosurinë e tij, për dallim sikur të kishte thënë “Zejdun alimun salihun”, pa nyjet e caktuara.

63

Zinxhiri I hadithit është hasen. E përmend Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati, 1/131/132, hadithi nr. 57 me zinxhir nëpërmjet Abdulvehab b. Ataa nga Seidi nga Katade… 64 Zinxhiri I hadithit është sahih. E përmend Bejhekiu në Shu’bul-iman, 3/72, hadithi nr. 2919 dhe 2920 me zinxhirë nëpërmjet Xhurejxhit dhe Talhas nga Ata’a…

3.

Allahu xh.sh. ka ardhur me “mubted dhe haber”65 që janë të caktuar, që tregon në futjen e haberit në mubted, siç është në fjalët e Allahut të Lartësuar: “Ulaike humul-muflihun”- “Ata me të vërtetë do të korrin sukses.” Si dhe në fjalët e Tij:

“Pabesimtarët janë mizorë.” (El-Bekare, 254) Ose në fjalët: “Të tillët janë besimtarë të vërtetë” (El-Enfal, 4) dhe ajete të ngjashme. 4. Përdorimi i përemrit (përemri “hum”), që e ndan mubtedin prej haberit. Përveç kësaj që e ndan mubtedin prej haberit, kjo mënyrë e përdorimit të këtij përemri, janë edhe dy dobi të tjera: forcën e lidhjes apo të zinxhirit si dhe virtytin e asaj që lidhet me atë që lidhet, siç është në fjalët e Allahut të Lartësuar: “All-llahu është Ai që s'ka nevojë për asgjë, është i plotfuqishmi, i falënderuari.” (El-Haxh, 64) Dhe fjalët e Tij: “All-llahu është që dëgjon (ç'thoni) që di (ç'veproni).” (El-Maide, 76) Si dhe ajeti: “Ta dini se All-llahu është Ai mëkatfalësi, Mëshiruesi!” (Shura, 5)66 Si dhe ajete të tjera të ngjashme. Argumenti i nëntë. Fjalët e Allahut të Lartësuar: “Argumentet tona i besojnë, në të vërtetë, ata që kur këshillohen me to, bien në fytyra (bëjnë sexhde), që madhërojnë Zotin e tyre në shenjë falënderimi dhe ata nuk bëjnë kryelartësi.” (Sexhde, 15) Në ajetin e përmendur, Allahu xh.sh. e mohon imanin e atij i cili kur i përmenden ajetet e Allahut, ai nuk bie me fytyrë për tokë, duke e madhëruar 65

Mubted në gramatikën arabe tregon fillimin e të folurit dhe atë për të cilën flitet apo lajmerojmë, ndërsa haber është lajmi për mubtedin. Kjo në gjuhën shqipe do të mund të krahasohej me subjektin dhe predikatin (vër.përkth.) 66 Kushtoja vëmendjen formës në të cilën është shpallur ajeti në gjuhën arabe (vër.përkth. në gjuhën boshnjake).

dhe duke e falënderuar Zotin e tij. Vërejtja më e madhe me ajetet e Allahut është vërejtja me ajetet rreth namazit, kështu që atij që i tërhiqet vërejtja me ato ajete, ndërsa nuk e pranon vërejtjen dhe nuk falet, ai nuk beson në to, sepse Allahu xh.sh. mu’minët i ka dalluar dhe i ka përshkruar ata se bëjnë sexhde. Kjo është mënyra më e mirë e nxjerrjes së argumenteve lidhur me këtë çështje. Në të vërtetë, nuk mund të thuhet se beson në fjalët e Allahut: “Faleni namazin...”67, përveç atij që e falë rregullisht dhe me vendosmëri. Argumenti i dhjetë. Fjalët e Allahut të Lartësuar: “Dhe kur atyre u thuhej: “Përkuluni!”, ata nuk përkuleshin. Atë ditë është mjerim për ata që përgënjeshtruan.” (El-Murselat, 48-49) Këto ajete Allahu xh.sh. i ka përmendur pas fjalëve të Tij: “Ju (jobesimtarë në Dunja) hani e kënaquni për pak kohë, sepse vërtet ju jeni rrebelë.” (El-Murselat, 46) Pastaj ua ka tërhequr vërejtjen për shkak të lëshimit të rukusë nga ana e tyre, ndërsa kjo është namazi kur ishin thirrur që ta kryejnë atë. Nuk mund të thuhet se ua ka tërhequr vërejtjen për shkak të mohimit të tyre, sepse Ai i ka njoftuar këtu se e kanë lënë namazin dhe në bazë të kësaj vjen edhe frikësimi. Themi: Nuk do të vazhdojë në lënien e namazit ai që sinqerisht beson se Allahu xh.sh. ia ka urdhëruar atë. Nuk është e mundur dhe është jonatyrore që njeriu sinqerisht dhe fort të besojë se Allahu xh.sh. ia ka urdhëruar gjatë ditës dhe natës pesë namaze dhe që nëse i lenë, do t’i dënojë ata me dënimin më të ashpër e që edhte përskaj kësaj, i bindur e lenë namazin. Kjo absolutisht është e pamundshme. Kurrë nuk do ta lëshojë namazin ai njeri me bindje, ai i cili sinqerisht beson se ai është farz. Imani i njeriut e urdhëron njeriun që ta kryej atë. Nëse në zemër nuk gjendet ajo që e urdhëron që ta kryejë atë, kjo do të thotë se në zemrën e tij nuk ka aspak iman. Mos u mashtro me fjalët e atyre të cilët nuk i kuptojnë dispozitat dhe veprat e zemrës. Përpiqu të kuptosh se a ka mundësi që në zemrën e njeriut të ketë besim në premtime dhe kërcënime, në xhenet dhe në xhehenem, dhe se Allahu xh.sh. ia ka urdhëruar namazin dhe se për lënien e tij do ta dënojë ashpër, e që pas të gjitha këtyre gjërave, edhe pse njeriu është i shëndosh dhe pa kurrfarë pengesa, ai vazhdon në lënien e tij. Kjo është gjë e cila iu vidhet atyre të cilët konsiderojnë se imani është vetëm besim apo vërtetim me zemër, edhe nëse nuk e përcjellin gjërat e urdhëruara dhe lënia e të ndaluarave. Plotësisht e pamundshme është që në zemrën e robit të jetë 67

Bekare, 43, 83. Junus, 87. Nur, 56. Rum, 31. Muzemmil, 20.

imani i fortë e të mos e përcjellë atë nënshtrimi ndaj Allahut xh.sh. dhe lënia e mëkateve. Ne themi se imani është besim dhe vërtetim, por jo besim që mbetet vetëm në bindjen se e vërtetë është ajo për të cilën na njofton dikush, pa nënshtrim. Sikur të ishte ashtu, atëherë Faraoni, Iblisi, populli i Salihut dhe hebrenjtë të cilët e kanë njohur Muhammedin sal-lallahu alejhi ve sellem sikur që i njohin fëmijët e tyre, do të ishin mu’minë të sinqertë. Në këtë kontekst, Allahu i Lartësuar thotë: “...e ata nuk të gënjejnë ty” (El-En’am, 33), domethënë ata e kanë bindjen se ti je i sinqertë. Mirëpo: “...por ata mizorë mohojnë argumentet e All-llahut.” (El-En’am, 33) Mohimi i ndonjë gjëje nuk mund të jetë ndryshe, përveç se pas njohjes së të vërtetës. Allahu i Lartësuar thotë: “Dhe, edhe pse bindshëm të besueshëm në to (se ishin nga Zoti), i mohuan në mënyrë të padrejtë e me mendjemadhësi.” (En-Neml, 14) Kështu, Musa a.s. i ka thënë faraonit: “Po ti e di se ato (mrekullitë) nuk i zbriti kush tjetër pos Zotit të qiejve e të tokës, i zbriti të dukshme...” (Isra, 102) Për hebrenjtë thotë: “Atyre që ua kemi dhënë librin, ata e njohin ate (Muhammedin) siç i njohin bijtë e vet, e një grup pre tyre edhe pse e dinë këtë, janë duke e fshehur të vërtetën.” (El-Bekare, 146) Këtë edhe më qartë e përshkruan tregimi për dy hebrenj të cilët kishin shkuar te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe të cilët e kishin pyetur për shenjat e pejgamberisë së tij, dhe i kishin thënë: “Dëshmojmë se ti je i Dërguar.” Ai ju tha: “Çfarë ju pengon që të më pasoni?” Ata i thanë: “Davudi është lutur që pandërprerë në familjen e tij të ketë të dërguar. Ne kemi frikë se nëse të pasojmë ty, se do të na vrasin hebrenjtë.”68

68

Sahih, e përmend: Tirmidhiu në Kitabul-isti’zan, kaptina ‘Ma xhae fi kubleti-jedi verixhli’ (5/77) me nr. 2733). Ebu Isa ka thënë: “Në kaptinë është edhe hadithi me zinxhir prej Jezid b. el-Esved b. Omerit dhe Ka’b b. Malikut, ndërsa ai është hasen sahih. Po ashtu gjendet edhe në Kitabut-tefsir, kaptina ‘Ve min sureti beni israil (5/305) me nr. 3144. Hadithin e përmend Ahmedi në Musned, 4/240 dhe El-Bejhekiu në Es-Sunenul-kubra (8/166) me zinxhir prej Shu’be b. Amr b. Murre, ndërsa ai prej Abdullah b. Seleme b. Safvan b. Ussalit…

Në të vërtetë, këta me gjuhët e tyre sipas bindjes së tyre e kanë pranuar se është i dërguar, mirëpo me këtë vërtetim dhe pranim nuk kanë hyrë në qarkun e imanit, sepse nuk iu kanë nënshtruar atij dhe nuk i janë përgjigjur urdhrave të tij. I këtij lloji është edhe kufri i Ebu-Talibit i cili me siguri se e ka ditur se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem është i sinqertë dhe se është i Dërguar. Këtë e ka vërtetuar me gjuhën e tij dhe e ka thurur në vargjet e tij, mirëpo përskaj kësaj, ai nuk ka hyrë në rrethin e islamit. Besimi realizohet dhe është valid me dy gjëra: me bindje në të vërtetën dhe e dyta me dashuri të zemrës dhe me nënshtrim. Për këtë shkak, Allahu i Lartësuar ka thënë për Ibrahimin a.s.: “O Ibrahim!” Ti tashmë e zbatove ëndrrën!” (Es-Saffat, 104-105) Ndërsa Ibrahimi a.s. ishte i bindur në të vërtetën e ëndrrës prej se e kishte parë, sepse ëndrrat e pejgamberëve janë të vërtetë, mirëpo ajo që e ka bërë prej atyre të cilët besojnë në të, është vepra të cilën e ka bërë (gatishmëria që ta therë djalin e tij), si përgjigje ndaj urdhërit. Në këtë kontekst janë edhe fjalët e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Organi gjenital e vërteton apo e mohon këtë.” 69 Ku veprën e ka bërë si vërtetim i asaj që e dëshiron zemra, ndërsa mohimin si lënie të asaj. Ky është argument i qartë se besimi nuk është i drejtë përveç se me vepër. Hasani ka thënë: “Imani nuk është sipas dëshirave dhe zbukurimeve, për imani është ajo që e ndjen zemra dhe që e vërteton vepra.” Kjo transmetohet edhe si transmetim merfu.70 Në fund, dëshiroj të theksoj se 69

Muteffekun alejhi, e përmend Buhariu në Kitabul-isti’zan, kaptina ‘Zinal-xhevarih dunel-ferxh’ (11/28) me nr. (6234) dhe në Kitabul-kadr, kaptina ‘Ve haramun ala karjetin ehleknaha ennehum’ (11/511) me nr. (6612); Muslimi në Kitabul-kadr, kaptina ‘Mukadderun ala inbi Ademe hadhuhu mine-s-sina ve gajruhu’ (4/2046/204/2657) me zinxhir prej Ma’merit, ndërsa ai prej Ibn Tavusit, ndërsa ai prej babait të tij, ai prej Ibn Abbasit, ai prej Ebu Hurejres…; 70 Hasen mevkuf. E përmend Ibn Ebi-Shejbe në Musannef (6/163) me nr. (30351) me zinxhir prej Xhafer b. Sulejmanit, ai prej Zekerijasë, ai prej El-Hasanit… mevkufen; dhe në Kitabul-iman (f. 38) hadithi me nr. (93). Po ashtu e përmend edhe në një vend tjetër në Musannef (7/189) me nr. (35211) me zinxhir prej Xhafer b. Sulejmanit, ai prej Abdur-Rabbihi Ebu-Ka’b, ai prej El-Hasanit…; El-Bejhekiu në Shu’abuliman (1/80) me nr. (66) me zinxhir prej Ubejdullah b. Musa, ai prej Ebu-Bishr, ai prej El-Hasanit…; Ibn Asimi në Ez-Zuhd (/1263) me zinxhir prej Zekerija, ai prej El-Hasanit… Ibnul-Mubareku në Ez-Zuhd (1/545) me zinxhir prej Sufjanit, ai prej një njeriu, ai prej El-Hasanit…; E përmend edhe Ibnul-Kajjimi në Hashijje (12/294) duke thënë: Është transmetuar me thënie të besueshme prej El-Hasanit… dhe e përmendi tërë zinxhirin ( Zekerijja b. Hakimi, Abdu Rabbihi, Ebu-Bishr) prej ElHasanit…mevkufen. Unë thashë: Më e sigurt është se hadithi është hasen mevkuf. Sa I përket hadithit që është merfu’, e pa përmendur shejhu ynë El-Albani –Allahu e mëshiroftë –në Es-Silsiletud-dai’fa (në vëll. 3, hadithi nr. 1098), duke thënë: “Zinxhiri I tij është tërësisht I keq, në të gjendet Jusuf b. Atijje es-Sigar el-Ensari.” Ndërsa Buhariu ka thënë për të: munkerul-hadith. Edhe Ed-Devllaji ka thënë: metrukul-hadith, ndërsa EnNesaiu ka shtuar edhe: nuk është I besueshëm. Edhe Abdus-Selam b. Salihu, ndërsa ai është Ebus-Silat el-

është e pamundshme që të lihet namazi e në tjetrën anë të kemi iman të fortë dhe të drejtë lidhur me obligueshmërinë e namazit, duke pasur parasysh kërcënimet dhe premtimet në këtë aspekt. Allahu udhëzon në rrugën e Drejtë. ARGUMENTET NGA SUNNETI LIDHUR ME KËTË ÇËSHTJE MUND TË NXIRREN NË KËTO MËNYRA: Argumenti i parë Përmend Muslimi në Sahihun e tij prej Xhabir b. Abdullahut se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Ndërmjet njeriut dhe kufrit është lënia e namazit.”71 E përmendin pronarët e Suneneve, ndërsa Tirmidhiu thotë se është sahih. Argumenti i dytë Transmetohet prej Burejde b. El-Husajb el-Eslemiut r.a. se e kishte dëgjuar të Dërguarin e Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem duke thënë: “Kontrata ndërmjet nesh dhe atyre është namazi, atëherë kush e lenë atë, ai nuk ka besuar.”72 E përmend Ahmedi dhe pronarët e Suneneve, ndërsa Hakimi thotë se zinxhiri i transmetuesve është i besueshëm sipas rregullave të Muslimit. Argumenti i tretë Heravi. E përmend edhe Edh-Dhehebiu në Ed-Du’afa, duke thënë: Disa e kanë dyshuar për gënjeshtra. Ebu-Zur’a ka thënë: Nuk ka qenë I besueshëm. Ibn-Adijji ka thënë: I dyshuar, ndërsa dikush tjetër për të ka thënë: rafii. 71 Sahih, e përmendin: Muslimi në Kitabul-iman, kaptina ‘Bejanu itlaki ismil-kufri ala terkis-salat’ (1/88/82) me zinxhir prej Ibn Xhurejxhit. Ebu Davudi në Kitabus-sunne, kaptina ‘Fi reddil-irxha’ (4/219) me nr. (4678) me zinxhir prej Sufjanit…; Et-Tirmidhiu në Kitabul-iman, kaptina ‘Ma xhae fi terkis-salat’ (5/13) me nr. (2625) me zinxhir prej Sufjanit…; En-Nesaiu në Kitabus-salat, kaptina ‘El-Hukmu fi tarikis-salat’ (1/232) me nr. (464) me zinxhir prej Xhurejxhit…; Ed-Darimiu në Kitabus-salat, kaptina ‘Fi tariki-s-salat’ (1/307) me nr. (1233) me zinxhir prej Xhurejxhit…; Ahmedi në Musned (3/389) me nr. (15221) me zinxhir prej Musa b. Ukbe…; ndërsa këta të tre (Ibn Xhurejxhi, Sufjani, Musa b. Ukbe) prej Ebu ez-Zubejrit, ndërsa ai prej Xhabirit…; 72 Sahih, e përmend Et-Tirmidhiu në Kitabul-iman, kaptina ‘Fi ma xhae fi terkis-salat (5/13) me nr. (2621). Ebu Isa ka thënë: “Ky hadith është hasen sahih garib.” En-Nesaiu në Kitabus-salat, kaptina ‘El-Hukmu fi tarikis-salat’ (1/231) me nr. (463). Ibn Maxhe në Kitabus-salat, kaptina ‘Fi men terekes-salat’ (1/342) me nr. (1079). Ahmedi në Musned (5/346) me nr. (22987). El-Hakimi në Mustedrek (1/7) dhe e ka vlerësuar të besueshëm. Me të është pajtuar EdhDhehebiu, Ibn Hibbani në Sahih (3) me nr. (1452) dhe Ibn Ebi Shejbe në El-Iman, (f. 26; me nr. 46), të gjithë me zinxhir prej Burejdes…; Të besueshëm e ka vlerësuar edhe shejhu ynë El-Albani, Allahu e mëshiroftë, në Sahihul-xhami’a me nr. (4143), dhe ka thënë: hadithi është sahih.

Transmetohet prej Sevbanit, mbrojtësit të të dërguarit të Allahut sallallahu alejhi ve sel-lem, se e kishte dëgjuar të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem duke thënë: “Ndërmjet robit dhe mosbesimit dhe imanit është namazi, nëse e lenë, ai ka bërë shirk.”73 E përmend Hibetullah Taberiu dhe thotë se zinxhiri i transmetuesve është sipas rregullave të Muslimit. Argumenti i katërt Transmetohet prej Abdullah b. Amr b. el-Asit se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem një ditë e kishte përmendur namazin, duke thënë: “Ai që e ruan, do të jetë dritë për të, argument dhe shpëtin në ditën e gjykimit. Ndërsa ai që nuk e ruan atë, nuk do të jetë dritë, argument e as shpëtim në ditën e gjykimit. Në ditën e gjykimit ai do të jetë me Karunin, faraonin, Hamanin dhe me Ubejj b. Halefen.”74 E përmend imam Ahmedi në Musned dhe Ebu-Hatim b. Hibbani në Sahihun e tij. Këto katër janë përmendur, sepse ata janë prijës të mosbesimtarëve. Në hadith mund të vërehet se ai që me ngulm e lenë namazin, se prej tij e ka larguar pasuria, pushteti, pozita apo tregtia. Atë që e largon pasuria prej namazit, ai do të jetë me Karunin. Atë që e largon pushteti prej namazit, ai do të jetë me faraonin. Atë që e largon pozita dhe funksioni nga namazi, siç janë ministri të ndryshme e të tjera, ai do të jetë me Hamanin dhe atë që e largon tregtia prej namazit, ai do të jetë me Ubejj b. Halefen. Argumenti i pestë Atë që e transmeton Ubade b. Samiti r.a., kur thotë: “Na ka porositur i Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem duke thënë: “Mos ia përshkruani askënd si shok Allahut, edhe nëse copëtoheni, nëse digjeni apo edhe nëse ju ngujojnë në dru, dhe mos e leni namazin me qëllim, ai që e lenë

73

Sahih, e përmend El-Lalekai në librin e tij Sherh usuli ‘itikadi ehlis-sunneti vel-xhema’ati me nr. (1521). Ky libër, përpunimin shkencor dhe valorizimin e të cilit e kemi bërë ne, është botuar te shtëpia botuese Darul-hadith. El-‘Axhluni në Keshful-hafa vel-ilbas (1/347) duke përmendur prej Taberaniut, ndërsa ai prej Theubanit me zinxhir të besueshëm. Edhe El-Albani e ka vlerësuar autentik në Sahihut-tergib me nr. (566). 74 Sahih, ndërsa e përmend: Ed-Darimiu në Kitabus-salat, kaptina ‘Fi-l-muhafezati ala-s-salat’ (2/390) me nr. (2721). Ibn-Hibbani në Sahihun e tij (4/329) me nr. (1476) me zinxhir prej Ka’b b. Alakame…; Po ashtu e përmend edhe në Mevariduz-zem’an (1/87) me nr. (254). Ahmedi në Musned (2/169) me nr. (6576). Abd b. Humejdi në Musnedin e tij (1/139) me nr. (353). El-Bejhekiu në Shu’abul-iman 3/46) me nr. (2823). Abdullah b. Ahmedi në Es-Sunne (1/363) me nr. (782), të gjithë me zinxhir nëpërmjet Ka’b b. Alkames, ndërsa ai prej Isa b. Hilal es-Sadefiut, ndërsa ky prej Abdullah b. Amrit…; El-Hejthemi në Mexhmu’a (1/292) ka thënë: E përmend Ahmedi dhe Et-Taberaniu në El-Kebiru dhe ElEvsat, ndërsa transmetuesit e Ahmedit janë të besueshëm. Thashë: E përmend Et-Taberaniu në El-Evsat me nr. (1788) shkurt me zinxhir prej Ibn-Omerit.

qëllimisht, ai ka dalur prej miletit dhe mos iu afroni alkoolit, sepse ai është kreu i mëkatimit.”75 E përmend Abdurrahman b. Ebi-Hatimi në Sunenin e tij.

Argumenti i gjashtë Transmetohet prej Muadh b. Xhebelit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Ai që e lenë namazin e caktuar, prej tij bie mbrojtja e Allahut.”76 E përmend imam Ahmedi. Sikur lënia e namazit të mos na largonte prej fesë, njeriu i tillë do të gëzonte mbrojtjen e islamit. Argumenti i shtatë Transmetohet prej Ebu Derda r.a. se ka thënë: “Më ka porositur EbulKasimi sal-lallahu alejhi ve sel-lem që mos ta lë qëllimisht namazin, sepse kush e lenë atë qëllimisht, prej tij bie mbrojtja.”77 Argumenti i tetë Transmetohet prej Muadh b. Xhebelit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Koka dhe shtylla e islamit është namazi.”78 Ky është version i shkurtuar, ndërsa hadithi është sahih. Prej hadithit mund të përfundojmë se namazi është sikurse shtylla qendrore e tendës 75

Zinxhiri I tij është daif, ndërsa e përmendin: El-Mirvezi në Ta’zimu kadris-salat (2/889) me nr. (920). ElMakdisi në El-ehadithul-muhtara (8/287) me nr. (351). El-Lalekai në Sherh usuli ‘itikadi ehlis-sunneti vel-xhema’ati me nr. (1522). Të gjithë e përmendin me zinxhir prej Seleme b. Shurejhit, ndërsa ai prej Ubades…; E përmend edhe El-Hejthemi në El-Mexhmu’a (4/216) dhe ka thënë: E transmeton Taberaniu, ndërsa në zinxhirin e tij gjendet Seleme b. Shurejhi, ndërsa Edh-Dhehebiu ka thënë për të: Është I panjohur, derisa transmetuesit tjerë janë të besueshëm. E ka përmendur edhe Buhariu në Et-Tarih (4/75) në biografinë e Seleme b. Shurejhit dhe ka thënë: Për zinxhirin e tij nuk dihet. Edh-Dhehebin e ka përmendur në Mizanul-‘itidal (3/271); Për zinxhirin prej Seleme b. Shurejhit, ai prej Ibade b. es-Samitit, nuk dihet. 76 Tahrixhi është përmendur më herët. 77 Tahrixhi është përmendur më herët. 78 Sahih, e përmend: Et-Tirmidhiu në Kitabul-iman, kaptina ‘Ma xhae fi hurmetis-salat’ (5/11) me nr. (2616), me zinxhir prej Asim b. Ebu en-Nexhudi, ai prej Ebu-Vailit, ndërsa ai prej Muadh b. Xhebelit…; El-Hakimi në El-Mustedrek (2/86) me nr. (2408) me zinxhir prej Habib b. Ebu-Sabitit, ndërsa ai prej Mejmun b. Ebu-Shebubit, ai prej Muadhit…; duke thënë: Ky hadith është sahih me kushtet e Buhariut dhe Muslimit, mirëpo nuk e kanë regjistruar. El-Bejhekiu në Es-Sunenul-kubra (/920) me zinxhir prej ElHakem b. Utejbe, ai prej Mejmun b. Ebu Shebubit, ai prej Muadhit…; En-Nesaiu në Es-Sunenul-kubra (6/428) me nr. (11394) me zinxhir prej Asim b. Ebi en-Nexhudit, ai prej Ebu-Vailit, ai prej Muadhit…; Ibn Ebi Shejbe në Musanef (6/158) me nr. (30314) me zinxhir prej El-Hakemit, ai prej Urve b. en-Nezzalit, ai prej Muadhit…; Ahmedi në Musned (5/237) me nr. (22129) me zinxhir prej El-Hakemit, ai prej Urve b. enNezzalit…; Po ashtu me nr. (22069) me zinxhir prej Asim b. Ebu en-Nexhudit, ai prej Ebu-Vailit…; EbuDavud et-Tajalisi në Musnedin e tij (1/76) me nr. (560) me zinxhir prej El-Hakemit, ai prej Urve enNezzalit, ai prej Urves, ai prej Muadhit…; Et-Taberaniu në El-Mu’xhemul-kebur (20/143) me nr. (292) me zinxhir prej El-Hakemit dhe El-Habib b. Ebu-Sabitit, ai prej Mejmun b. Ebu-Shebubit, ai prej Muadhit…;

nëpërmjet të cilës tenda qëndron, kështu që sikurse tenda do të rrëzohej pa këtë shtyllë, ashtu edhe islami largohet me largimin e namazit. Ahmedi këtë e ka marrë si argument. Argumenti i nëntë Transmetohet në të dy Sahihet, në Sunenet dhe në Musnedet prej Abdullah b. Omerit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Islami bazohet në pesë gjëra: në të dëshmuarit se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se Muhamedi është i Dërguari i Allahut, në kryerjen e namazit, në dhënien e zeqatit, në shkuarjen në Qabe dhe në agjërimin e Ramazanit.”79 E përmend Ahmedi. Në disa transmetime përmendet në formën: “Islami është në pesë.” Prej hadithit mund të përfundojmë si vijon: 1. Islami është krahasuar me një kube e cila qëndron në pesë themele, kështu që nëse rrëzohet themeli i saj më i madh, do të bjerë edhe kubja e islamit. 2. Ai ruknet-themelet e përmendura i ka bërë themele te kubes së islamit, kështu që dy shehadetet që bëjnë një rukn i ka lidhur me namazin që është rukn, dhe zeqatin që është rukn. SI do të mbijetonte dhe si do të dukej kubja e islamit pasi që do të rrëzohej njëri themel përskaj të tjerëve? 3. Ai ruknet e përmendura i ka bërë me islam dhe ato hyjnë në përbërjen e emrit islam, ai, emri i të cilit paraqet një mori të gjërave, nëse zhduket njëra pjesë e tij, zhduket i tëri, posaçërisht nëse bëhet fjalë për themelet e asaj gjëje e jo për pjesët të cilat nuk janë rukn. Argumenti i dhjetë Fjalët e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Ai që e falë namazin tonë dhe që kthehet kah kibla jonë dhe e hanë atë që ne e therim, është musliman, e jona dhe kundër tij është ajo që është e jona dhe ajo që është kundër tij. (domethënë i takon ajo që na takon edhe neve)”80 79

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Iman, Maliku në Muveta, kaptina ‘Dhikru imanikum’, hadithi nr. 8 me zinxhir nëpërmjet Ikrima b. Halidit… E përmend edhe Muslimi në librin Iman, kaptina ‘Bejanu erkani islam ve deaimuhu izam’, 1/16/45 me zinxhir nëpërmjet Seid b. Ubejde… is dhe Tirmidhiu në librin Iman, kaptina ‘Ma xhae bunijel islamu ala hamsin’, 5/5, hadithi nr. 2609 dhe En-Nesaiu në librin Iman, kaptina ‘Vaktul islami ve sheraiuhu’, 3/432, hadithi nr. 5005 dhe Bejhekiu në Sunenulkubra, 6/531, hadithi nr. 4798, që të dy nëpërmjet Ikrime b. Halidit…dhe Ahmedi në Musned, 2/26, hadithi nr. 4798 me zinxhir nëpërmjet Jezid b. Beshirit prej b. Omerit…dhe Humejdi në Musnedin e tij, 2/397, 2/308, hadithi nr. 703 me zinxhir nëpërmjet Hubejb b. Ebu-Sabitit…dhe Abd b. Humejdi në Musnedin e tij, 1/261, hadithi nr. 823, me zinxhir nëpërmjet Seleme b. Kuhejlit prej Ibn Omerit…të gjithë nëpërmjet Ibn Omerit r.a. 80 Hadithi është sahih. E përmend Buhariu në librin Ebvabul-kible, kaptina ‘Fadlu istikbali kibleti’, 1/153, hadithi nr. 384, me zinxhir nëpërmjet Mejmun b. Sahit nga Enesi…dhe En-Nesaiu në librin Ashretu nisa’, kaptina ‘Gajre’, 3/740, hadithi nr. 3968.

Hadithi tregon në dy gjëra: 1. Ky është bërë musliman me këto tri gjëra dhe nuk mund të jetë musliman pa to. 2. Nëse për shembull do të falej në drejtim të lindjes, nuk do të ishte musliman derisa të mos kthehet në drejtim të kibles së muslimanëve, atëherë çfarë të themi për atë që tërësisht e lëshon namazin? Argumenti i njëmbëdhjetë Përmend Ed-Darimiu prej Abdullah b. Abdurrahmanit se ka thënë: “Më ka treguar Jahja b. Hasani, na ka treguar Sulejman b. Karmi prej Ebu-Jahja el-Kuttatit prej Muxhahidit, prej Xhabir b. Abdullahut r.a. se i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Çelësi i xhenetit është namazi.”81 Kjo tregon se ai që nuk e falë namazin, se nuk do t’i çelet xheneti. Ai do të hapet për çdo musliman, ndërsa ai që e lëshon namazin, do të thotë se nuk është musliman. Nuk ka kundërthënie ndërmjet kësaj dhe hadithit në vijim: “Çelësi i xhenetit është shehadeti La ilahe il-lallah.” 82 Sepse shehadeti paraqet trupin e çelësit, ndërsa namazi dhe ruknet tjera të islamit janë dhëmbët e tij, kështu që nuk kemi mundësi që diçka të çelim përveç se me to. Kështu që hyrja në xhenet do të varet nga çelësi dhe prej dhëmbëve të tij. Buhariu ka thënë: “I është thënë Vehb b. Munebbihut: “A nuk është çelësi i xhenetit La ilahe il-lallah?” Ai kishte thënë: “Kuptohet, mirëpo nuk ka çelës pa dhëmbë, kështu që nëse vjen me çelësin që i ka disa dhëmbë, do të çelet, në të kundërtën nuk do të çelet.”83 Argumenti i dymbëdhjetë 81

Zinxhiri I tij është daif, ndërsa e përmendin: Et-Tirmidhiu në Kitabu ebvabis-salat, kaptina ‘Ma xhae enne miftahas-salati et-tahuru (1/10) me nr. (4). Ahmedi në Musned (3/340) me nr. (14704). Et-Taberaniu në Es-Sagir, (10/356) me nr. (596). El-Bejhekiu në Shua’bul-iman (3/4) me nr. (2611). El-Mirvezi në Ta’zimu kadris-salat (1/206) me nr. (175); të gjithë me zinxhir prej Sulejman b. Karamit, ai prej Ebu-Jahja el-Kattatit, ai prej Muxhahidit, ai prej Xhabirit…; E ka përmendur edhe E-Tibrizi në Mishkatul-mesabih (1/294). Ndërsa El-Albani ka thënë: Zinxhiri I tij është daif, sepse në të gjenden Sulejman b. Karmi dhe Ebu-Jahja el-Kattati, ndërsa ata dy janë jo të besueshëm –transmetues të dobët. 82 Zinxhiri I tij është daif, ndërsa e përmendin: Ahmedi në Musned (5/242). El-Bezzari në Musnedin e tij (7/104) me nr. (2660). El-Hejthemi në El-Mexhme’a (1/16) ka thënë: E përmend Ahmedi dhe El-Bezzari, ndërsa zinxhiri I tij është ndërprerë ndërmjet Shehrit dhe Muadhit, në të gjithashtu gjendet edhe Ismail b. Ajjashi, ndërsa transmetimet e tij nga banorët e Hixhazit janë jo të besueshëm, ndërsa kjo është prej tyre. E përmend edhe El-Albani në Es-Silsiletud-daifa, me nr. (1311) dhe thotë: daif. 83 Hasen, e përmend: Buhariu mual-lekan në Kitabul-xhenaiz, kaptina ‘Fil-xhenaizi ve men kane ahiru kelamihi la ilahe il-lallahu (1/417) derisa e ka përmendur me zinxhirin e plotë në librin e tij të dytë EtTarihul-kebir (1/95 me nr. (261) me zinxhir prej Abdul-Melik b. Muhammed ez-Zamariut, ai prej Muhammed b. Seid b. Zemanih, ai prej babait të tij, ai prej Vehb b. Munebbihut…; Ebu-Nuajmi në Hiljetul-evlija, (4/66).

Transmetohet prej Mihxhen b. El-Edre’a el-Eslemiut se ka qenë duke ndenjur me të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem, pastaj me ezan ishte caktuar namazi dhe i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem u ngrit dhe kur u kthye, Mihxheni ende ishte në mexhlis, ai i tha: “Çfarë të pengoi që të falesh, a nuk je ti musliman?” Ai i tha: “Kuptohet se jam, mirëpo jam falur me familjen time.” Me këtë rast i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i tha: “Kur të vish (në xhami), falu me njerëzit edhe pse je falur më herët.”84 E përmend Ahmedi dhe En-Nesaiu. Këtu i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nëpërmjet namazit ka bërë dallimin ndërmjet muslimanit dhe qafirit. Në disa forma të hadithit përmendet: “Nëse je musliman, do të falesh.” Kjo është sikur kur themi: “Çfarë ke që nuk flet, a nuk je i aftë që të flasësh? Çfarë ke që nuk lëviz?! A nuk je i gjallë?” Sikur islami të mbijetonte pa namazin, nuk do t’i thoshte atij që e kishte parë se nuk falet: “Vallë ti a nuk je musliman?!”

KAPTINA

IXHMA’ SI ARGUMENT PËR MOSBESIMIN E LËNËSIT TË NAMAZIT

84

Zinxhiri I hadithit është sahih. E përmend En-Nesaiu në librin El-imame, kaptina ‘Iadetu salata meal xhema’ati bade salati rexhuli linefsihi’, 1/574, hadithi nr. 756 dhe Ahmedi në Musned, 4/34 dhe Hakimi në Mustedrek, 1/371, hadithi nr. 890 dhe në Mevariduz-zamani prej Hajthemiut, 1/133, hadithi nr. 433 dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 2/300, hadithi nr. 3454 dhe Darekutni në Sunenin e tij, 1/1/415 dhe Shafiu në Musnedin e tij, 1/214, En-Nesaiu në Sunenul-kubra, 1/299, hadithi nr. 930 dhe Maliku në Muveta, 1/132, hadithi nr. 296, Shejbani në El-ahad ve mesani, 2/206, hadithi nr. 958, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Zejd b. Eslemit nga Bishr b. Mihxhenit…E përmend Hejthemi në Mexhme’a, 2/44 dhe thotë se e përmend Ahmedi dhe se transmetuesit e tij janë të besueshëm. Albani e ka vlerësuar të besueshëm në Sahihun sunen dhe në Sahihu xhami’u sagir, me nr. 467.

Sa i përket ixhmasë së sahabëve për këtë aspekt, Ibn Zenxhevejhi thotë: “Na ka treguar Omer b. Rabi’a, na ka treguar Jahja b. Ejubi prej Junusit nga b. Shihabi. Ai thotë se na ka treguar Ubejdullah b. Abdullah b. Utbe, se Abdullah b. Abbasi r.a. e kishte njoftuar kur ishte plagosur Omer b. Hattabi r.a. se ai bashkë me një grup njerëzish prej mesxhidit e kishin futur në shtëpinë e tij, duke thënë se e kishte urdhëruar Abdurrahman b. Aufin r.a. që t’i prijë njerëzit. Kur hymë te Omeri r.a. në shtëpinë e tij, ai u alivanos nga mundimet e vdekjes. Kështu qëndroi i alivanosur derisa nuk agoi. Pastaj erdhi në vete dhe pyeti: “A janë falur njerëzit?” Ne i thamë atij: “Po.” Ai tha: “Nuk ka islam ai që e lëshon namazin.” 85 Në një thënie tjetër, thuhet: “Nuk ka pjesë në islam ai që e lenë namazin.” 86 Pastaj iu tha që t’i përgatitet uji për abdest, pastaj mori abdest dhe u fal. Pastaj e përmendi tregimin lidhur me këtë ngjarje. Ky është version i shkurtuar. Sahabët nuk e kanë mohuar atë që e ka thënë, të cilën gjë e përmendëm rreth mendimit të Muadh b. Xhebelit dhe Abdurrahman b. Aufit dhe Ebu Hurejres. Nuk është e njohur se ndonjë sahab ka pasur mendim të kundërt. Hafiz Abdulhakk el-Ishbili në librin e tij për namazin, thotë: “Shumica e sahabëve dhe e atyre pas tij e kanë bërë tekfir atë që e lenë namazin qëllimisht, pasi që t’i kalojë tërësisht koha atij. Prej tyre janë: Omer b. Hattabi, Muadh b. Xhebeli, Abdullah b. Mesudi, Ibn-Abbasi, Xhabiri, EbuDerda, ngjashëm transmeton edhe prej Ali b. Ebi-Talibit, ndërsa sa i përket të tjerëve, kjo transmetohet prej Ahmed b. Hanbelit, Ishak b. Rahoja, Abdullah b. El-Mubarekut, Ibrahim en-Nehaiut, El-Hakem b. Ujejne, Ejub es-Sihtijaniut, Ebu-Davud et-Tajalisit, Ebu-Bekr b. Ebi-Shejbe, EbuHajtheme Zuhejr b. Harbit.” KUNDËRSHTARËT E TEKFIRIZIMIT (TË LËNËSIT TË NAMAZIT) Kundërshtarët e tekfirizimit të lënësit të namazit thonë: “Është obligim që hadithet dhe ajo që është në këtë kontekst, t’i komentojnë si kufr-mohim i të mirave e jo si kufër i mohimit, siç janë p.sh. fjalët e të Dërguarit sal85

Hadithi është hasen. E përmend Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati, 2/897, hadithi nr. 930 me zinxhir nëpërmjet Sherik Abdulmelik b. Umejrit prej Ebu-Salihut nga Omeri…Ky zinxhir është I dobët, mirëpo është transmetuar edhe me zinxhir të besueshëm te Ibn-Sadi në Tabekat dhe te Ibn-Sadi në Tabekatulkubra, 3/346, me zinxhir nëpërmjet Jakub b. Ibrahim b. Sad Zuhriut, nga babai I tij, prej Salih b. Kejthaniut nga Ibn Shihabi, ku thotë se Omeri ka qenë…dhe e përmendi ngjarjen dhe në të thënien “nuk ka islam”. Shevkani në Nejlul evtaru, thotë, 6/166; “E transmeton Ibn-Sadi në zinxhirin e besueshëm deri te Zuhriu… dhe e përmendi. 86 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më herët.

lallahu alejhi ve sel-lem: “Ai që di të gjuajë, pastaj e lëshon këtë, kjo është begati të cilën e ka mohuar (ar. ni’metun keffereha).” 87 Apo sikur që është hadithi: “Mos i urreni etërit tuaj, sepse kjo do të ishte kufri juaj.” 88 Ose fjalët e tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Mohimi i prejardhjes (nesebit) është kufër pas besimit.”89 Pastaj fjalët e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Sharja e muslimanit është mëkat, ndërsa lufta kundër tij është kufër.”90 Pastaj fjalët e tij: “Ai që kryen marrëdhënie intime në vrimën anale të gruas, ai ka mohuar atë që i është shpallur Muhammedit.”91 Pastaj fjalët e tij: “Kush betohet në dikë tjetër përveç në Allahun, ai ka mohuar.” 92 Në këtë formë e përmend Hakimi në Sahihun e tij. Pastaj fjalët e tij: “Dy gjëra në ummetin tim janë prej kufrit: sulmi ndaj prejardhjes –neseb dhe vajtimi pas të vdekurit.”93 Shembuj të këtillë ka shumë në sunnet. Pastaj thonë: “I 87

Sahih, e përmend: Ebu-Davudi në Kitabul-xhihad, kaptina ‘Fir-remji’ (3/1088) me nr (2513), në këtë mënyrë: “Kush e lëshon (e lenë apo e harron) gjuajtjen pasi që e mëson atë, nga pakujdesi ndaj kësaj, ajo është begati të cilën e ka lënë apo e ka mohuar (d.m.th. ka bërë kufër)”. Ndërsa hadithi lidhet deri te Ukbe. En-Nesaiu në Kitabul-hajli, kaptina ‘Te’dibur-rexhuli feresehu’ (3/574) me nr. (358). El-Hakimi në ElMustedrek, (2/95), me të është pajtuar dhe ia ka dhënë vlerën sahih edhe Edh-Dhehebiu. Ibn Ebi-Shejbe në Musannef (5/33) me nr. (26320) me zinxhir prej Lejsit, ndërsa ai prej Muxhahid mevkufen. Et-Taberaniu në El-Evsat (4/273) dhe në Es-Sagir (1/328) me nr. (543) me zinxhir prej Kajs b. Er-Rebujje, ndërsa ai prej Sehl b. Ebu-Salihut, ai prej babait të tij, ai prej Ebu Hurejres…; Ed-Darimiu në Kitabulxhihad, kaptina ‘Fi fadlir-remji vel-emru bihi’ (2/62) me nr. (2405). 88 Muttefekun alejhi, e përmend: Buhariu në Kitabul-faraid, kaptina ‘Men idde’a ila gajri ebuhi’ (12/55) me nr. (6768). Dhe Muslimi në Kitabul-iman, kaptina ‘Bejanu hali imani men ragibe an ebuhi’ (1/328/62) me zinxhir prej Xhafer b. Rebua, ai prej Arrakut, ai prej Ebu Hurejres…; 89 Hasen, ndërsa e përmendin: Ibn Maxhe në Kitabul-faraid, kaptina ‘Men enkera veledehu’ (2/488) me nr. (2744). Ahmedi në Musned (2/215) me nr. (7019) me zinxhir prej Amr b. Shuajbit, ai prej babait të tij, ai prej babait të tij…; Ed-Darimiu në Kitabul-feraid, kaptina ‘Men idde’aa ila gajri ebuhi’ (2/233) me nr. (2863) me zinxhir prej Es-Sirrij b. Ismailit, ai prej Kajs b. Ebu-Hazimit, ai prej Ebu Bekrit r.a., merfuan me këtë shprehje: “Kufri (mosbesimi) në Allahun është mohim I prejardhjes, madje edhe atij më të vogël.” Et-Taberani në El-Evsat (3/167) me nr. (2718) me zinxhir prej Es-Sirrij b. Ismailit…; El-Bezzari në Musnedin e tij (1/139) me nr. (70) me zinxhir prej Es-Sirriut…; Ndërsa El-Albani e ka vlerësuar hasen në Es-Sahiha (3370). 90 Muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në Kitabul-iman, kaptina ‘Havful-mu’min’ (1/27) me nr. (48) dhe Muslimi në Kitabul-iman, kaptina ‘Bejanu kavli-n-nebujji… (1/81/64), që të dy me zinxhir prej Zubejdit, ai prej Ebu-Vailit, ai prej Ebu Mesudit…; 91 Sahih, e përmend: Ebu-Davudi në Kitabul-kehanet, kaptina Fil-kahini (4/1680) me nr. (3904). EtTirmidhiu në Kitabu ebvabit-taharet, kaptina ‘Ma xhae u karahijjeti itjani-l-lhaidi’ (1/242) me nr. (135). En-Nesaiu në Kitabu ‘ishretin-nisai, me nr. (131). Ibn-Maxhe në Kitabut-taharet ve sunenuha, kaptina ‘EnNejhu an itjanil-haidi (1/209) me nr. (639). Ed-Darimiu në Kitabut-taharet, kaptina ‘Men eta imre’eten fi duburiha (2/256) me nr. (1136); dhe Ahmedi në Musnedin e tij (2/408) me nr. (9276). 92 Sahih, ndërsa e përmend: Ebu-Davudi në Kitabul-iman ven-nuzur, kaptina ‘Fi kerahijjetil-hilfi bil-‘aba’i’ (2/1415) me nr. (3251) me shprehjen: “Ka bërë shirk (arb. Eshreke)”. Et-Tirmidhiu në Kitabun-nuzur veliman, kaptina ‘Ma xhae fi kerahijjetil-hilfi bigajrillahi (4/110) me nr. (1535). Ahmedi në Musned (2/125) me nr. (6072). El-Hakimi në El-Mustedrek (/165) me nr. (45) me zinxhir prej Xheririt, ai prej El-Hasan b. Ubejdullahut…; Ebu-Avane në Musnedin e tij (4/44) me nr. (5967), të gjithë me zinxhir prej El-Hasan b. Ubejdullahut, ai prej Mesud b. Ubejdes, ai prej babait të tij Omerit…; Ibn-Haxheri në Telhisul-habir (4/168) me shprehjen e tij, duke ia përshkruar Ebu Davudit dhe El-Hakimit. 93 Sahih, e përmend: Muslimi në El-Iman, kaptina ‘Itlaku ismil-kufri alet-ta’ni fin-nesebi’ (1/82/67). Ahmedi në Musned (2/377) me nr. (8892). Ibn-Mende në El-Iman (2/675) me nr. (660 dhe 663), të gjithë me zinxhir prej El-E’ameshit, ai prej Ebu Salihut, ai prej Ebu Hurejres r.a…;

Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka mohuar imanin e kurvarit, vjedhësit, njeriut që e pi verën, 94 ai që e mohon prejardhjen e tij, mirëpo kjo nuk bart pas vetes kufrin e mohimit dhe të qëndrimit të përhershëm në Zjarr. Ngjashëm është edhe me kufrin e lënësit të namazit, që nuk tërheq pas vetes qëndrimin e përhershëm në Xhehennem. Kështu, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Nuk ka iman ai që nuk e ruan emanetin.” 95 I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka mohuar ekzistimin e imanit te ai person, mirëpo kjo nuk do të thotë se ai që nuk e respekton emanetin, ai bëhet qafir që e përjashton nga rrethi i miletit. Prej këtu, Ibn-Abbasi r.a. rreth fjalëve të Allahut të Lartësuar: “E kush nuk gjykon me atë që e zbriti All-llahu, ata janë mohues.” (El-Maide, 44), ka thënë: “Ky nuk është kufër pas të cilit kanë shkuar.”96 Tavusi ka thënë se si Ibn-Abbasi r.a. ishte pyetur rreth kuptimit të këtij ajeti, ai ishte përgjigjur: “Ky është kufër, mirëpo nuk është sikurse kufri i atij që nuk beson në Allahun, në melekët e Tij, në librat dhe në të dërguarit.” Madje ka thënë: “Ai është kufër që nuk të largon prej fesë-miletit.” 97 Transmeton Sufjani prej b. Xhurejdit nga Ata’u se ka thënë: “Ky është kufër jashtë kufrit dhe zullum jashtë zullumit dhe mëkatim-fisk jashtë fiskut.”98

94

Muttefekun alejhi, e përmend Buhariu në Kitabul-eshribe, kaptina ‘Innel-hamre vel-mejsere vel-ensabe vel-ezlame rixhzun min amelish-shejtani’ (10/33), me nr. (5578) dhe Muslimi në Kitabul-iman, kaptina ‘Bejanu nuksanil-imani bil-me’asi’ (1/100/57/76), që të dy me zinxhir prej Ibn-Shihabit, ai prej Ebu Seleme b. Abdurrahmanit dhe Ibnul Musejjibit, të cilët kanë thënë: Na ka treguar Ebu-Hurejre r.a….(dhe e përmendi hadithin). 95 Sahih, e përmend Et-Taberiu në Tefsirin e tij (6/256). 96 Sahih, e përmend: Ahmedi në Musned (3/135) me nr. (12406) me zinxhir prej Ebu-Hilalit, ai prej Katades, ai prej Enesit…; Ibn-Hibbani në Sahih (1/422) me nr. (1940 me zinxhir prej Mu’emmil b. Ismaili, ai prej Hammad b. Seleme, ai prej Thabitit, ai prej Enesit…; Ibn-Huzejme në Sahih (4/51) me nr. (2335) me zinxhir prej Jezid b. Ebu Habibit, ai prej Sinan b. Sa’d b. Sinanit, ai prej Enesit…; El-Makdisi në El-Ehadithul-muhtara (7/223) me nr. (2661) me zinxhir prej Hammad b. Seleme, ai prej El-Mugire b. Zijad eth-Thekafiut, ai prej Enesit. El-Bejheki në Shua’bul-iman (4/4354) dhe Ibn Ebi-Shejbe në El-Iman, me nr. (7), derisa El-Albani e ka vlerësuar autentik në Sahihulxhami’a (7179). 97 Sahih mevkuf, e përmend El-Hakimi në El-Mustedrek (2/313) me zinxhir prej Sufjan b. Ujejne, ai prej Hisham b. Huxhejrit, ai prej Tavusit, I cili ka thënë: na ka treguar Ibn-Abbasi…; E ka përmendur ElHakimi: Hadithi është me zinxhir autentik, mirëpo nuk e kanë përmendur as Buhariu, as Muslimi. Me të është pajtuar edhe Edh-Dhehebiu. E përmend edhe El-Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati (2/522) me nr. (573). 98 Sahih, e përmend: Et-Taberiu në Tefsirin e tij (6/256) dhe El-Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati (2/522) me nr. (575), që të dy me zinxhir prej Sufjanit, ai prej Ibn Xhurejxhit, ai prej Ata’së…;

KAPTINA

GJYKIMI NDËRMJET DY ANËVE Njohja e mendimit të drejtë në këtë çështje bazohet në njohjen e esencës së imanit dhe kufrit. Pas kësaj do të jetë valid mohimi apo vërtetimi. Kufri dhe imani janë dy kundërshti, nëse humbet njëra prej tyre, tjetra e trashëgon. Esenca te imani është se ai përbëhet prej shumë degëve, kështu që secila degë quhet e imanit. Kështu, namazi është iman, zeqati, haxhi dhe agjërimi po ashtu janë iman. Veprat e brendshme siç janë turpi, tevekkuli, frika prej Allahut, pendimi dhe kthimi te Allahu janë prej imanit dhe kështu me radhë, derisa në fund të përfundojnë degët e imanit me largimin e gjërave të cilat pengojnë në rrugë, që gjithashtu është prej imanit. 99 Në mesin e këtyre degëve, ka të atilla të cilat nëse humben, humbet i tërë imani siç është rasti me degën e shehadetit. Në mesin e tyre ka të tilla që nëse nuk realizohen, me ta nuk do të humbet imani si[ është largimi i pengesave në rrugë. Ndërmjet disa degëve është dallim i madh. Në mesin e tyre ka të atillë të cilët i mbështeten shehadetit dhe të cilët janë shumë afër tij. Të tjerët prapë mund të bashkohen me degën e largimit të pengesave nga rruga, për shkak se janë më afër tij.

99

Sahih, kjo është shenjë e fjalëve të të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem në hadithin të cilin e transmeton Ebu-Hurejre, ndërsa e përmend Muslimi në Kitabul-iman, kaptina ‘Bejanu adedi shu’abilimani’ (1/63035) me këtë shprehje: “Imani përbëhet prej shtatëdhjetë e disa apo prej gjashtëdhjetë e disa pjesëve. Pjesa më e vlefshme janë fjalët La ilahe il-lallah, ndërsa pjesa më e vogël është largimi I gjërave të pakëndshme prej rrugës, edhe turpi është pjesë e imanit.”

Gjithashtu mosbesimi e ka trupin dhe degët e tij. Sikur degët e imanit që prezantojnë imanin, ashtu edhe degët e kufrit e prezantojnë kufrin. Kështu për shembull, turpi është pjesë e imanit, ndërsa pak apo aspak turp është pjesë e kufrit. Sinqeriteti është degë e imanit, ndërsa gënjeshtra është një prej degëve të kufrit. Namazi, zeqati, haxhi dhe agjërimi janë degë të imanit, ndërsa lënia e të njëjtave janë degë të kufrit. Gjykimi sipas asaj që e ka shpallur Allahu është degë e imanit, ndërsa gjykimi me diçka tjetër që nuk e ka shpallur Allahu, është degë e kufrit. Çdo lloj i mëkatit është degë e kufrit, sikur që çdo lloj i adhurimit paraqet disa degë të imanit. Degët e imanit mund të ndahen në dy pjesë: me fjalë dhe praktike. Degët e kufrit po ashtu mund të ndahen në dy pjesë: me fjalë dhe praktike. Prej degëve të imanit me fjalë ka të atilla, humbja e të cilave tërheq pas vetes humbjen e imanit. Ngjashëm është rasti edhe me degët praktike, humbja e të cilave pas vetes tërheq humbjen e imanit. Ngjashëm është edhe me degët e kufrit, si ato me fjalë, ashtu edhe për ato praktike. Sikur që mundet në mosbesim ta çojë njeriun fjala që është thënë pa presion, që është degë prej degëve të kufrit, po ashtu është edhe me degën e kufrit praktik, siç është p.sh. sexhde t’i bëhet statujës apo nënçmimi i Kur’anit, kjo është baza në këtë gjë. Pastaj, sa i përket kësaj çështje, ekziston edhe baza tjetër, ajo është se esenca e imanit përbëhet prej fjalëve dhe veprave. Fjalët ndahen në dy pjesë: fjalët e zemrës, kjo është bindja, dhe fjalët e gjuhës, kjo është thënia e fjalëve të islamit. Veprat ndahen në dy pjesë: veprat e zemrës, ky është nijeti dhe sinqeriteti i saj, dhe veprat e gjymtyrëve. Nëse humben këto katër gjëra, atëherë humbet edhe imani në tërësi. Nëse humbet vërtetimi me zemër dhe sinqeriteti, atëherë nuk do të bëjnë dobi as pjesët tjera, sepse sinqerteti me zemër është kusht (shart) për saktësinë e bindjes së tij. Nëse humben veprat e zemrës, ndërsa mbetet vërtetimi me zemër dhe sinqeriteti, atëherë ky është shesh i betejës ndërmjet murxhinjve dhe ehli-sunnetit. Ehli-sunneti pajtohet rreth qëndrimit se kjo do të thotë humbje e imanit. Gjegjësisht, nuk vlen vërtetimi me zemër pa veprimet e zemrës, kjo është dashuria dhe nënshtrimi i tij, sikur që nuk i ka vyer as faraonit e popullit të tij, as Iblisit, as hebrenjve, as mushrikëve të cilët ishin të bindur në sinqeritetin e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem Jo vetëm se kjo, por ata fshehtë dhe haptazi kanë pohuar, duke thënë: “Nuk është gënjeshtar, por nuk do ta pasojmë dhe nuk do t’i besojmë atij.” Nëse imani humbet me humbjen e veprimit të zemrës, atëherë nuk mund të hidhet poshtë pohimi se po ashtu edhe imani nuk humbet me humbjen e veprimit të gjymtyrëve. Kjo posaçërisht vlen nëse dihet se shkaktar i kësaj është mos ekzistimi i dashurisë së zemrës dhe i nënshtrimit, ndërsa shkaktar i kësaj prapë është mos ekzistimi i besimit të fortë dhe i

vërtetimit me zemër, siç e konstatuam më parë. Për shkak se padëgjueshmëria e zemrës pas vetes tërheq padëgjueshmërinë e pjesëve të trupit, domethënë se sikur zemra të ishte e nënshtruar, edhe gjymtyrët do të dorëzoheshin dhe do të nënshtroheshin. Kështu, padëgjueshmëria e saj pas vetes tërheq pohimin për josinqeritet, që është parakusht për nënshtrim si bazë e imanit. Sepse, imani nuk paraqet vetëm vërtetim i thjeshtë (ar. tasdik), siç e sqaruam, por ai është vërtetim që pas vetes tërheq patjetër nënshtrimin dhe dorëzimin. Ngjashëm është me udhëzimin. Udhëzimi nuk është njohje e thjeshtë e të vërtetës, por ai është njohje që pas vetes tërheq pasimin e të vërtetës dhe veprimeve të detyrueshme të cilat pas vetes i tërheq e vërteta. Nëse e para quhet udhëzim, ai nuk është udhëzim i plotë që tërheq pasimin e udhëzimit, sikur (që vetëm) vërtetimi me zemër-tasdik, edhe nëse e quajmë besim, nuk nënkupton atë besim që pas vetes tërheq ekzistimin e imanit. Për këtë, studioji mirë këto baza dhe kujdesu për to.

KAPTINA

KUFRI I BINDJES DHE KUFRI I VEPRËS

Këtu ekziston edhe një bazë, ajo është se kufri mund të ndahet në dy pjesë, edhe atë: 1. kufri i veprës dhe 2. kufri i mohimit dhe inatit. Kufri i mohimit është kur mohon atë për të cilën e di se me atë ka ardhur i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem prej Allahut xh.sh. nga inati. Sikur për shembull që është mohimi i emrave të Allahut xh.sh., i sifateve, i veprave dhe i dispozitave. Ky lloj i kufrit është në të gjitha aspektet në kundërshtim me imanin. Ndërsa sa i përket kufrit në vepra, ai mund të ndahet në grupin që është në kundërshtim me imanin-d.m.th. e mohon edhe grupin që nuk është. Për shembull, sexhdja para statujës, nënçmimi i Kur’anit, vrasja e të dërguarit dhe sharja e tij, e mohon imanin. Ndërsa sa i përket gjykimit me diçka tjetër jashtë asaj që e ka shpallur Allahu dhe lënia e namazit, kjo me siguri se është nga kufri praktik. Prej të tillëve nuk kemi mundësi që ta mohojmë emrin e kufrit, pasi që Allahu xh.sh. dhe i Dërguari i Tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ashtu e kanë emërtuar. Gjykatësi apo sunduesi që gjykon sipas asaj që nuk e ka shpallur Allahu, ai është qafir, lënësi i namazit është qafir, e cila gjë qartë është përmendur në fjalët e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem, mirëpo ky është kufër praktik e jo kufër me bindje. Nuk ka mundësi që Allahu gjykatësin që nuk gjykon sipas ligjeve të Allahut ta emërtojë qafir dhe që i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem lënësin e namazit ta emërtojë qafir, e ata të mos hyjnë nën kuptimin e fjalët qafir. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ia ka mohuar imanin kurvarit, vjedhësit, atij që konsumon alkool,100 pastaj imanin e atij, fqiu i të cilit nuk është i sigurtë prej dhunës së tij. 101 Kështu, nëse e ka mohuar imani i tij, ai është qafir sipas veprave, ndërsa nuk i përshkruhet kufri i mohimit dhe i inatit. Po ashtu, fjalët e tij: “Mos u ktheni pas meje në mosbesim, duke e mbytur njëri-tjetrin.”102 Ky është kufër me vepër. SI dhe fjalët e tij: “Ai që shkon te falltari apo kryen marrëdhënie intime në vrimën anale të gruas, ai e ka mohuar atë që i është shpallur Muhammedit.”103 100

Tahrixhi I këtij hadithi e përmendëm më herët. Hadithi është sahih. E përmend Buhariu në librin El-edeb, kaptina ‘Ism men la je’men xharuhu bevaikahu,’ 5/224, hadithi nr. 5670, me zinxhir nëpërmjet Ebi-Zi’ba nga Seidi prej Ebu-Shurejhes, merfuan me lafz: “Pasha Allahun nuk beson, pasha Allahun nuk beson’, ‘Kush ashtu, o I Dërguari I Allahut?’, e pyetën. ‘Ai prej dhunës së të cilit nuk është I sigurtë fqiu I tij”, tha ai. 102 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin El-edeb, kaptina ‘Ma xhae fi kavli rexhulin vejleke, 5/2282, hadithi nr. 5814 dhe Muslimi në librin El-iman, kaptina ‘Bejan kavli resulillahi la terxhu… që të dy me zinxhir nëpërmjet Shube nga Vakid b. Muhammed b. Zejdi, nga babai I tij prej Ibn-Omerit… 103 Hadithi është sahih. E përmend Ebu-Davudi në librin El-kehane, kaptina ‘Fil-kahini vet-tathir,’ 4/168, hadithi nr. 3904 dhe në të: “Ka hequr dorë nga ajo që I është shpallur Muhammedit sal-lallahu alejhi ve sel101

Po ashtu, hadithi: “Nëse njeriu i thotë vëllait të tij (musliman): “O qafir”, njëri prej tyre do të kthehet me të.”104 Allahu xh.sh. ata që veprojnë me njërën pjesë të “Librit” i ka quajtur mu’minë në atë pjesë sipas të cilës punojnë, ndërsa qafirë në atë pjesë në të cilën nuk punojnë. Në këtë kontekst, Allahu i Lartësuar ka thënë: “Dhe kur morëm zotimin tuaj që të mos derdhni gjakun tuaj, të mos dëboni veten tuaj nga vendi juaj, e ju e pranuat, ndaj dëshmojeni. Pastaj qe, ju jeni ata që mbytni njëri-tjetrin, i dëboni disa prej jush nga vendi i tyre duke bashkëpunuar kundër tyre si është mëkat e padrejtë, e nëse ata bien te ju në robëri, ju jepni kompensim për (t'i liruar) ata, e dëbimi i tyre nga vendi është i ndaluar për ju. A e besoni një pjesë të librit, e tjetrën e mohoni. Ç'mund të jetë ndëshkimi ndaj atij që punon ashtu prej jush, pos poshtërim në jetën e kësaj bote, e në Ditën e Gjykimit ata hidhen në dënimin më të ashpër. All-llahu nuk është i pakujdesshëm ndaj asaj që veproni ju.” (El-Bekare, 84-85) Allahu xh.sh. ka njoftuar se ata e kanë pranuar betimin e tyre të cilin Allahu ua urdhëroi dhe të cilit i përmbaheshin. Kjo tregon se ata kanë besuar se e kanë obligim që njëri-tjetrin mos ta mbysin dhe që mos t’i përzënë prej shtëpive të tyre. Pastaj më tej lajmëron se ata kanë mëkatuar në këtë çështje dhe se njëri grup e ka mbytur grupin tjetër dhe se i kanë përzënë prej shtëpive të tyre, që paraqet kufër –mohim i asaj me të cilën janë obliguar në Libër. Pastaj na lajmëron se prej atij grupi i kanë blerë të robëruarit që e tregon imanin e tyre sa i përket asaj me të cilën ishin obliguar në Libër dhe shikuar në këtë aspekt janë mu’minë sa i përket asaj për të cilën ishin obliguar në betimin e tyre, ndërsa mosbesimtarë në atë në të cilin ishin shurdhuar. Kështu që imani praktik është kundrejt kufrit praktik dhe se imani i bindjes është kundrejt kufrit të bindjes, gjë të cilën e thamë se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka treguar në hadithin e saktë: “Sharja e muslimanit është mëkat, ndërsa vrasja e tij është kufër.” 105 Kështu, ai ka bërë dallimin ndërmjet sharjes dhe vrasjes së tij, njërin e ka bërë fasik- mëkatar të cilin nuk e bënë qafir, ndërsa të dytin e ka shpallur me kuër. Është e njohur se me këtë ka nënkuptuar mosbesimin praktik, e jo mosbesim në bindje. Ky lloj i kufrit nuk e nxjerr jashtë rrethit të islamit dhe lem”, hadithi që e përmendëm më parë. 104 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin El-Edeb, kaptina ‘Men keffere ehahu bi gajri te’vil fehuve kema kale’, 10/531, hadithi nr. 6104 dhe Muslimi në librin Iman, kaptina ‘Bejanu hali men kale liehihi muslim ‘ja kafir’, 1/325/60, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ibn Omerit… 105 Hadithi është muttefekun alejhi. Tahrixhin e këtij hadithi e përmendëm më parë.

prej miletit tonë sikur kurvarin, vjedhësin dhe pijanecin veprat e tyre që nuk e nxjerrin prej rrethit të islamit, edhe pse i është marrë epiteti i imanit. Një shpjegim i këtillë ka mbështetje te sahabët, të cilët kanë qenë njerëzit më të ditur të ummetit në njohjen e Librit të Allahut si dhe në njohjen e kufrit dhe të islamit dhe të atyre gjërave që i tërheqin pas vetes. Këto gjëra janë trashëguar prej tyre. Dijetarët e mëvonshëm nuk i kanë kuptuar qëndrimet e tyre dhe ata janë ndarë në dy grupe: 1. ata të cilët pronarët e mëkateve të mëdha i kanë bërë tekfir dhe që i kanë nxjerrë prej rrethit të islamit dhe për të njëjtit pohojnë se përgjithmonë do të qëndrojnë në Zjarr. 2. ky grup i ka karakterizuar si mu’minë me iman të plotë. Të parët janë larguar, ndërsa të tjerët ndaj kësaj janë sjellur me gjakftohtësi dhe në mënyrë injoruese. Allahu xh.sh. e ka dërguar ehlusunnetin në drejtimin e mesëm shembullor, i cili përbrenda të gjitha atyre drejtimeve është ajo që është feja islame brenda feve të tjera. Kështu që në këtë çështje ekziston kufri përskaj kufrit, nifaku (hipokrizia) përskaj nifakut, shirku përskaj shirkut, fisku përskaj fiskut dhe zullumi përskaj zullumit.106 Sufjan b. Ujejne transmeton prej Hisham b. Huxhejrit nga Tavusi prej Ibn-Abbasit r.a., se sa i përket fjalëve të Allahut të Lartësuar: “E kush nuk gjykon me atë që e zbriti All-llahu, ata janë mohues.” (El-Maide, 44), ka thënë: “Nuk është kufër drejt të cilit kanë shkuar.” 107 Tavusi ka thënë se si Ibn-Abbasi r.a. i pyetur rreth kuptimit të këtij ajeti, ishte përgjigjur: “Ky është kufër, mirëpo nuk është sikurse kufri i atij që nuk e beson Allahun, melekët e Tij, librat dhe të dërguarit e Tij.” 108 Madje, ai ka thënë: “Ky është kufër që nuk të nxjerr prej fesë –miletit.” 109 Transmeton Sufjani prej Ibn-Xhurejxhit nga Ata’u se ka thënë: “Ky është kufër përskaj kufrit dhe zullumi përskaj zullumit dhe mëkatim –fisk përskaj fiskut.” 110 Atë që e ka thënë Ata’, është e qartë prej librit të Allahut për atë që e kupton, sepse Allahu xh.sh. gjykatësin apo sunduesin i cili nuk gjykon sipas asaj që e ka shpallur Allahu e ka quajtur qafir, ndërsa gjithashtu edhe atë që e mohon atë që e ka shpallur Allahu e ka quajtur qafir. Qartë shihet se të dy 106

Në akide, shprehja ‘kufri përskaj kufrit’ (ar. kufrun dune kufrin) quhet kufër I vogël që nuk të nxjerr prej fesë. Ngjashëm është edhe me ‘nifakun përskaj nifakut’ dhe me ‘shirkun përskaj shirkut’. (vër.përkth. në gjuhën boshnjake). 107 Tahrixhin e këtij hadithin e përmendëm më parë. 108 E përmend Taberiu në Tefsirin e tij 6/256, me zinxhir nëpërmjet Sufjanit nga Abdurrezaku nga Mameri…Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. 109 Tahrixhin e këtij hadithi e kemi përmendur më parë. 110 E përmend Taberiu në Tefsirin e tij 2/256 me zinxhir nëpërmjet Sufjanit nga Abdurrezaku nga Mameri…

llojet e kufrit nuk janë të njëjtë. Pastaj në Kur’an, Allahu xh.sh. qafirin e quan dhalim (dhunues), në këtë kontekst thotë: “Pabesimtarët janë mizorë...” (El-Bekare, 254) Po ashtu, ata të cilët i kalojnë kufijtë e Allahut sa i përket martesës (niqahut), shkurorëzimit (talakut), kthimit të gruas pas lëshimit të parë (rexh’a) dhe atë që i kalon kufijtë sa i përket hul’a, kjo do të thotë kërkim i shkurorëzimit me insistimin e gruas, e ka quajtur dhalim, duke thënë: “...e kush del jashtë dispozitave të All-llahut, ai e ka dëmtuar vetveten....” (Talak, 1) I Dërguari i Allahut, Junusi a.s. ka thënë: “Nuk ka Zot pos Teje. Ti je i pastër, nuk ke të meta. Unë i bëra padrejt vetes!” (El-Enbija, 87) Kur gaboi, Ademi a.s. tha: “Zoti ynë, ne i bëmë të padrejtë(i dëmtuam) vetvetes sonë...” (ElA’rafë, 23) Bashkëbiseduesi i Allahut, Musa a.s. ka thënë: “Zoti im, unë e ngarkova veten e Ti më fal mua!” (El-Kasas, 16) Zullumi i përmendur nuk është sikurse zullumi (zullumi i qafirit). Pastaj qafirët i ka emërtuar fasikë, siç qëndron në fjalët e Tij: “Ai me te nuk humb tjetër. Ata që e thyejnë besën e dhënë Allllahut pasi që është lidhur ajo.” (El-Bekare, 26-27) Si dhe fjalët e Tij: “Ne të kemi shpallur ty (Muhammed) argumente të qarta dhe ato nuk i mohon askush, përveç atyre që kanë dalë respektit.” (El-Bekare, 99) Shembuj të këtillë ka shumë në Kur’an. Pastaj mu’minët i ka quajtur fasikë, siç është në fjalët e Tij:

“O ju që keni besuar, nëse ndonjë i pandërgjegjshëm u sjell ndonjë lajm, ju shqyrtojeni mirë, ashtu që të mos e goditni ndonjë popull pa e ditur realitetin, e pastaj të pendoheni për atë që keni bërë.” (ElHuxhurat, 6) Ky ajet është shpallur si dispozitë lidhur me Hakem b. Ebi El-Asin. 111 Ky fasik nuk është sikurse ai fasik të cilin fisku i tij e nxjerr prej fesë. Pastaj, Allahu i Lartësuar thotë: “Edhe ata të cilët bëjnë shpifje për gratë e ndershme dhe nuk sjellin katër dëshmitarë, t'i rrahni ata me nga tetëdhjetë të rëna dhe atyre mos ua pranoni dëshminë më kurrë. Të tillët janë të pabesueshëm.” (En-Nur, 4) Pastaj për Iblisin ka thënë: “...prandaj nuk respektoi urdhrin e Zotit të vet”. (El-Kehf, 50) Po ashtu thotë: “Haxhi është në muajt e caktuar e kush bën (ia fillon të zbatojë) haxhin në këta muaj, nuk duhet afruar gruas, nuk bën të merr nëpër këmbë dispozitat e sheriatit, as nuk duhet shkaktuar grindje.” (ElBekare, 197) Ky fisk nuk është sikurse fisku tjetër. Kufri është dy llojesh. Zullumi është dy llojesh, ekzistojnë dy lloje të fiskut, po ashtu ekzistojnë dy lloje të paditurisë (xhehlit): Xhehli i kufrit siç është në fjalët e Allahut të Lartësuar: “Ti (Muhammed) merre të lehtën, urdhëro për mirë dhe hiqu prej të padijshmëve.” (El-‘Araf, 199) Pastaj xhehli që nuk është kufër, siç është në fjalët e Allahut të Lartësuar: 111

Unë them: “Sujutiu në librin Esbabun-nuzul përmend se ajeti është shpallur me rastin e Velid b. Ukbes kur e kishte dërguar te Harith b. Dirar Huzaiju… dhe thotë se e përmend imam Ahmedi dhe se transmetuesit e tij janë të besueshëm.” Shih: Esbabun-nuzul, f. 180. Unë them: “E përmend Hejthemi në Mexhme’u ez-zevaid, 7/109 dhe thotë se e përmend Ahmedi dhe Taberaniu dhe se transmetuesit e Ahmedit janë të besueshëm.”

“Pendim i pranueshëm te All-llahu është vetëm ai i atyre që e bëjnë të keqen me mosdije...” (En-Nisa, 17) Po ashtu, ekzistojnë dy lloje të shirkut: Shirku që njeriun e nxjerr prej miletit dhe ky është shirku i madh, dhe shirku që nuk të nxjerr prej miletit, ky është shirk i vogël, shirku në vepra dhe shirku që paraqitet në shtirjerija’. Sa i përket shirkut të madh, Allahu xh.sh. thotë: “...ai që i përshkruan Zotit shok, All-llahu ia ka ndaluar (ia ka bërë haram) atij xhennetin dhe vendi i tij është zjarri. Për mizorët nuk ka ndihmës.” (El-Maide, 72) Si dhe fjalët e Tij: “...e kush i përshkruan shok All-llahut, ai është sikur të bie nga qielli e ta rrëmbejë shpendi, ose si ai të cilin e gjuan era e stuhishme në ndonjë vend të humbur.” (El-Haxh, 31) Sa i përket shirkut të shtirjes-rija’, thotë:L “...e kush është që e shpreson takimin e Zotit të vet, le të bëjë vepër të mirë, e në adhurimin ndaj Zotit të tij të mos e përziejë askë.” (ElKehf, 110) Në shirk të vogël hynë edhe ajo që e ka përmendur i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem në hadithin në vijim: “Ai që betohet me dikë tjetër, përveç Allahut, ai ka bërë shirk.”112 Hadithin e përmend Ebu-Davudi dhe të tjerë. Dihet në përgjithësi se betimi me dikë tjetër përveç Allahut, kjo njeriun nuk e largon nga mileti, as që tërheq pas vetes dispozita që kanë të bëjnë me qafirët. Në këtë kaptinë hyjnë edhe fjalët e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Shirku në këtë ummet është më i fshehur sesa milingona e vogël.”113 Shiko se si kufri, shirku, xhehli dhe zullumi ndahen në ai që të nxjerr prej fesë dhe tjetri që nuk të nxjerr prej fesë. Ngjashëm është edhe me nifakun. Nifaku ndahet në nifak me bindje dhe nifaku me vepra. Nifaku me 112

Hadithi është sahih. E përmend Ebu-Davudi në Sunenin e tij, hadithi nr. 3251, nëpërmjet Ibn-Omerit… Hadithi është hasen. E përmend Ahmedi në Musned, 3/403 dhe Taberaniu në Evsat, 4710, hadithi nr. 3479 dhe b. Shejbe në Musannefin e tij, 6/70, hadithi nr. 29574 dhe e përmend edhe Hejthemi në Mexhme’a 10/223 dhe thotë: “E përmend Ahmedi dhe Taberaniu në Kebir dhe Evsat, transmetuesit te Ahmedi dhe Ebu-Aliu, Ibn Hibbani I konsideron të besueshëm.” Albani thotë se është hasen ligajrihi në Sahihu tergib ve terhib,ndërsa thënia ka edhe shahidin në hadithin e Ebu-Bekr es-Siddikut,,,, E përmend Ebu-Jala në Musannefin e tij, 1/60, hadithi nr. 58 dhe Buhariu në Edebul-mufred, 1/250, hadithi nr. 716, ndërsa Albani e ka vlerësuar autentik në Sahihul-xhami’a, hadithi nr. 3731 në hadithin e Ebu-Bekrit r.a. 113

bindje është ai, për të cilin Allahu i qorton munafikët në Kur’an dhe për të cilin do t’i dënojë në fundin e Xhehenemit. Ndërsa nifaku në vepra është ai që e ka përmendur i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem në hadithin vijues: “Janë tri shenja të munafikut: Kur flet gënjen, kur premton tradhton dhe kur diçka i besohet, ai e shkel atë.”114 Në Sahih gjithashtu përmendet: “Te ai te i cili gjenden katër gjëra, ai do të jetë munafik i vërtetë, ndërsa te i cili gjendet njëra prej këtyre cilësive, ai do të ketë me vete cilësinë e nifakut, derisa të mos largohet prej saj: kur flet gënjen, kur obligohet me diçka ai tradhton, kur polemizon ai është i pamoralshëm dhe kur diçka i besohet, ai atë e shkel.”115 Këto janë vepra të nifakut që mund të takohen me bazat e imanit. Mirëpo, nëse këto cilësi përmbushen te njeriu dhe nëse ai qëndron në kryerjen e gjërave të përmendura, pronari i mëkateve të përmendura mund të dalë prej rrethit të islamit edhe nëse falet, edhe nëse jep zeqat dhe nëse agjëron dhe nëse e konsideron vetveten musliman. Sepse imani i njeriut ia ndalon njeriut kryerjen e këtyre veprave, kështu që nëse te njeriu nuk ka asgjë që do ta pengonte në kryerjen e të njëjtave, atëherë ai bëhet munafik i vërtetë. Fjalët e Ahmedit po ashtu tregojnë në një përfundim të këtillë. Transmetohet prej Ismail b. Seid esh-Shalenxhiut se e kishte pyetur Ahmed b. Hanbelin lidhur me atë që vazhdon në kryerjen e mëkateve të mëdha dhe i cili jep mund të madh në kërkimin dhe në kryerjen e të njëjtave –i cili përskaj këtyre falet, e jep zeqatin dhe agjëron –a është ai që vazhdon (ar. musirr) në mëkatim? Ai është përgjigjur: “Ai konsiderohet vazhdues në mëkate dhe për të kanë të bëjnë fjalët e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sellem: “Derisa është duke e bërë zinanë, zinaqari nuk është mu’min.” Një njeri i këtillë del prej rrethit të imanit dhe mbetet vetëm në rrethin e islamit.” Ngjashëm është edhe me fjalët e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Derisa pi verë, nuk është mu’min dhe derisa vjedh, nuk është mu’min.” 116 Ngjashëm është edhe me fjalët e Ibn-Abbasit r.a. sa i përket fjalëve të Allahut të Lartësuar: “E kush nuk gjykon me atë që e zbriti All-llahu, ata janë mohues.” (El-Maide, 44)

114

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Iman, kaptina ‘Alametul-munafik, 1/111, hadithi nr. 33 dhe Muslimi në librin Iman, kaptina ‘Bejanu hisalil munafiki’, 1/107/59 që të dy me zinxhir nëpërmjet Ebu Hurejres r.a. 115 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Iman, kaptina ‘Alametul-munafiki, 1/111, hadithi nr. 34 dhe Muslimi në librin Iman, kaptina ‘Bejanu hisalil munafiki’, 1/107/59, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ibn-Omerit r.a. 116 Tahrixhi I këtij hadithi është përmendur më herët.

Ismaili thotë: “I thashë se çfarë kufri është ky?” Ai u përgjigj: “Kufër që nuk të nxjerr prej miletit.” Ngjashëm është edhe me imanin, disa pjesë dallojnë prej pjesëve të tjera.

KAPTINA

PARIMI MË I RËNDËSISHËM TE EHLI-SUNNETI Këtu ekziston edhe një parim tjetër, ai është se te njeriu mund të takohen kufri dhe imani, shirku dhe teuhidi, devotshmëria dhe prishja, nifaku dhe imani. Ky është parimi më i madh që e përfaqëson ehli-sunneti. Me ta lidhur me këtë nuk pajtohen disa risimtarë siç janë harixhinjtë, mu’tezilët dhe kaderinjtë. Ky parim ka të bëjë me daljen e pronarit të mëkateve të mëdha prej Zjarrit e jo me qëndrimin e tij në të. Në këtë tregon Kur’ani, sunneti, ixhma’ e sahabëve dhe natyra e shëndoshë e njeriut. Allahu i Lartësuar thotë: “Beduinët thanë: “Ne kemi besuar!” Thuaj: “Ju nuk keni besuar ende, por thuani: Ne jemi dorëzuar, e ende nuk po u hyn besimi në zemrat tuaja. E nëse e respektoni All-llahun dhe të dërguarin e Tij, Ai

nuk ju pakëson asgjë nga veprat tuaja, se All-llahu është shumë mëkatfalës, shumë mëshirues”. (El-Huxhurat, 14) Allahu xh.sh. këtyre njerëzve ua ka vërtetuar islamin dhe nënshtrimin, mirëpo ua ka mohuar imanin. Ky është imani i plotë, epitetin e të cilit e meritojnë ata për të cilët Allahu i lartësuar thotë: “Besimtarë janë vetëm ata që i besuan All-llahut, të dërguarit e Tij, e mandej nuk dyshuan dhe për hir të All-llahut luftuan me pasurinë dhe me jetën e tyre. Të tillë janë ata të vërtetit.” (El-Huxhurat, 15) Ata (nga ajeti i parë) sipas mendimit të drejtë, nuk janë munafikë, por hyjnë në mesin e muslimanëve me atë që e kanë në vete nga nënshtrimi ndaj Allahut dhe ndaj të Dërguarit të Tij. Ata nuk janë mu’minë, edhe pse kanë një pjesë të imanit që i nxjerr prej rrethit të mosbesimit. Imam Ahmedi ka thënë: “Kush i bënë këto katër gjëra (mendon në zinanë, vjedhjen, pierjen e alkoolit dhe uzurpimin publik të pasurisë së huaj), njeriu i tillë është musliman, mirëpo nuk mund të quhet mu’min, ndërsa kush i bënë gjërat e tjera, përveç këtyre (mendon në mëkatet tjera të mëdha), mund të quhet mu’min me iman të brishtë. Në këtë tregojnë fjalët e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Te ai te i cili gjendet njëra prej këtyre cilësive, ai e ka një cilësi të nifakut.” 117 Kjo tregon se te njeriu mund të gjendet një pjesë e nifakut dhe islami. Ngjashëm është edhe me rija’ (shtirjen) dhe me shirkun. Nëse njeriu –i cili në esencë është musliman –shtiret (nuk e bën ibadetin sinqerisht për Allahun), te ai gjendet një pjesë e shirkut dhe islami. Nëse gjykon me diçka tjetër që nuk e ka shpallur Allahu xh.sh. apo e bën ndonjë vepër të cilën i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka emërtuar me kufër –nëse ai njeri në esencë e pranon islamin dhe dispozitat e tij –mund të themi se te ai janë takuar islami dhe kufri. Më herët shpjeguam se të gjitha mëkatet janë një degë prej degëve të kufrit, sikur çdo nënshtrim që është një degë prej degëve të imanit. Nganjëherë robi në vetvete ka më pak apo më shumë aso degë, kështu që nganjëherë për shkak të posedimit të ndonjë dege ai thirret mu’min apo për shkak të mos posedimit të ndonjë dege nuk mund të thirret mu’min. Po ashtu, për shkak të posedimit të ndonjë dege të kufrit, ai mund të thirret qafir, mirëpo kjo nuk ka të bëjë me të në përgjithësi. Këtu duhet t’i kufizojmë dy nocione: E para: emërtimi (ar. ismi lafzi) dhe e dyta: 117

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Iman, kaptina ‘Alametul-munafiki,’ 1/21, hadithi nr. 34; dhe Muslimi në librin Iman, kaptina ‘Bejanu hisali munafik’, 1/78/57 që të dy me zinxhir nëpërmjet Abdullah b. Murre nga Mesruku prej Abdullah b. Amrit r.a.

dispozita dhe kuptimi (ar. hukmi ma’nevi). Dispozita dhe kuptimi tërheqin pas vetes pyetjen se cilësia në fjalë, a është kufër a jo? Ndërsa kjo e para, domethënë emërtimi është gjë e cila e shqyrton se njeriu në fjalë që ka bërë ndonjë vepër të caktuar, mund të quhet qafir ose jo. Kjo gjë është krejtësisht e natyrës sheriatike, ndërsa gjëja e dytë është e natyrës sheriatike si dhe asaj gjuhësore.

KAPTINA

AI QË VJEN ME NDONJË DEGË TË IMANIT, NUK DO TË THOTË SE ME KËTË E MERR EPITETIN E MU’MINIT, EDHE PSE AJO QË E KA BËRË ËSHTË PREJ IMANIT. PO ASHTU, AI QË VJEN ME NDONJË DEGË TË KUFRIT, NUK DO TË THOTË SE E MERR EPITETIN E QAFIRIT, EDHE PSE AJO QË E KA BËRË ËSHTË PREJ KUFRIT Këtu ekziston edhe një parim, ai është se ai që vjen me ndonjë degë të imanit, nuk do të thotë se me këtë ai e merr epitetin e mu’minit, edhe pse atë që e ka bërë, ajo është prej imanit. Po ashtu, ai që vjen me ndonjë degë të kufrit, nuk do të thotë se ai e merr epitetin e qafirit, edhe pse atë që e ka bërë është prej kufrit, sikur që nuk do të thotë se ai që merr diçka prej diturisë mund të quhet dijetar, apo ai që merr disa mesele nga fikhu apo i cili mëson diçka nga mjekësia, që i njëjti të quhet fekih apo doktor. Po ashtu, e gjithë kjo nuk pengon që ndonjë degë e imanit të quhet iman apo ndonjë degë e nifakut të quhet nifak, apo që ndonjë degë e kufrit të quhet kufër. Më parë, përgjithësisht në kufër është konsideruar ndonjë veprim, siç janë fjalët e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Kush e lenë (namazin), ai ka mohuar.”118 Apo fjalët e tij: “Ai që shkon te falltari dhe i beson asaj që ai i thotë, ai ka mohuar.”119 Pastaj hadithi: “Kush betohet në diçka tjetër përveç Allahut, ai ka mohuar.”120 Këtë lafz- formë e përmend Hakimi në Sahihun e tij. Ai te i cili gjendet ndonjë cilësi prej cilësive të kufrit, nuk e mëriton 118

Mendohet në namazin. Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më herët. Hadithi është muttefekun alejhi. Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më herët. 120 Hadithi është sahih. E përmend Hakimi në Mustedrek, nr. 1/65, hadithi nr. 45 me zinxhir nëpërmjet Sad b. Ubejdes prej Ibn-Omerit r.a. 119

gjykimin e përgjithshëm si qafir. Pastaj, ai që e bën ndonjë gjë të ndaluar, ne themi se ka bërë fisk-mëkat dhe se ka mëkatuar në atë vepër, mirëpo kjo nuk do të thotë se duhet ta emërtojmë fasik-mëkatar, përveç nëse nuk zhytet në atë mëkatim. Ngjashëm është edhe me zinaqarin, me vjedhësin, me atë që pi diçka prej alkoolit, i cili uzurpon diçka publikisht, i tilli nuk quhet mu’min, edhe pse te ai është një pjesë e imanit, ngjashëm nuk mund të quhet qafir nëse ajo me të cilën ka ardhur, domethënë që e ka bërë, paraqet degë prej degëve të kufrit. Nënshtrimi i përgjithshëm hynë nën degët e imanit sikur që mëkatimi i përgjithshëm që hynë në degët e kufrit. Ajo që dëshirojmë ta themi këtu është se, marrja e epitetit të imanit nga lënësi i namazit ka më shumë përparësi sesa marrja e të njëjtës nga pronari i mëkateve të mëdha. Marrja e epitetit “musliman” prej tij ka më shumë përparësi, sesa e njëjta të merret prej atij, nga gjuha dhe nga dora e të cilit janë të qetë muslimanët tjerë, kështu që lënësi i namazi nuk mund të quhet as musliman e as mu’min, edhe pse te ai ndoshta janë disa degë të islamit dhe të imanit. Mund të pyesim se ajo që mbetet te ai prej degëve të imanit dhe të islamit, a mund ta shpëtojë të njëjtin nga qëndrimi i përhershëm në Zjarr? Mund të themi se kjo do t’i bëjë dobi nëse nuk i lenë shartet që janë kusht për saktësinë e gjërave të mbetura (nga imani dhe islami-vër.përkth.), në të kundërtën nuk do t’i bëjnë dobi. Për shembull, nuk do t’i bëjë dobi besimi në njëshmërinë e Allahut atij njeriu që e mohon dërgimin e Muhammedit sallallahu alejhi ve sel-lem, pastaj nuk do t’i bëjë dobi namazi atij që qëllimisht e lenë abdestin, sepse nganjëherë degët e imanit lidhen njëri me tjetrin, kështu që disa e kushtëzojnë saktësinë e të tjerëve, e nganjëherë kjo nuk është pajtetër të jetë rregull. Mbetet të shqyrtohet se a është namazi shart (kusht) për saktësinë e imanit? Këtu qëndron poenta e kësaj mesele. Argumentet që i përmendëm tregojnë se prej robit nuk do të pranohet asgjë prej veprave të tij, përveç nëse falet. Namazi është çelësi i shkallës dhe kapitali i pasurisë në raport me profitin, nuk kemi mundësi që të realizojmë profit pa kapitalin e pasurisë. Nëse e humb namazin, ai do t’i humb të gjitha veprat. Në këtë tregojnë fjalët e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Nëse e lenë (e lëshon), atëherë më mirë është të humb diçka që është jashtë saj.”121 Pastaj fjalët e tij: “Gjëja e parë që do të shikohet prej veprave të tij, është namazi, nëse ai është i mirë, do të shikohen edhe veprat tjera, ndërsa nëse nuk është i mirë, nuk do të shikohet në asgjë pas kësaj.”122 121

Hadithi është sahih. E përmend Bejhekiu në Sunenul-kubra, 1/445 dhe Maliku në Muveta, 1/6/6 dhe Abdurrezaku në Musannefin e tij, 1/536, hadithi nr. 2038; dhe Ebu-Xhafer et-Tahaviu në Sherh me’ani elasar, 1/193 të gjithë me zinxhir nëpërmjet Malikut nga Nafia prej Ibn-Omerit, nga Omer b. Hattabi… 122 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë.

Është e çuditshme se si pas gjithë kësaj mund të ketë dyshime në mosbesimin e atij i cili qëllimisht e lenë namazin, i cili thirret që ta kryejë atë para njerëzve, ndërsa mbi kokë i shkëlqen tehu i shpatës? Madje, edhe pasi që të lidhet për ta vrarë dhe pasi që t’i lidhen sytë dhe pasi që t’i thuhet: “Falu ose në të kundërtën do të të vrasim.” Ai edhe përskaj kësaj, thotë: “Më vritni, unë kurrë nuk do të falem.” Pas gjithë kësaj, ai që nuk e bën tekfir lënësin e namazit, ai thotë se ai është mu’min dhe muslim, lahet dhe i falet xhenazja dhe varroset bashkë me muslimanët në varrezat e tyre. Disa thonë se ai është mu’min me iman të plotë, imani i tij është sikurse imani i Xhibrilit dhe i Mikailit. Ai nuk turpërohet që ta thotë këtë, ndërsa fjalët e tij paraqesin futje në gënjeshtra të atij që për të thotë Kur’ani, sunneti dhe rreth të cilit kanë qenë në ujdi sahabët.

KAPTINA

MENDIMI I DIJETARËVE PREJ TABIINËVE DHE TË ATYRE PAS TYRE, SA I PËRKET LËNËSIT TË NAMAZIT SI DHE IXHMA’ QË TRANSMETOHET NË KËTË ASPEKT

Muhammed b. Nasri ka thënë: “Na ka treguar Muhammed b. Jahja, na ka treguar Ebu-Numani, na ka treguar Hamad b. Zejdi prej Ejjubit se ka thënë: “Lënësi i namazit është qafir dhe rreth kësaj nuk ka mendime të ndryshme.”123 Muhammedi tregon prej Ibnul-Mubarekut se ka thënë: “Ai që e shtyen namazin deri në përfundimin e kohës së tij qëllimisht pa ndonjë arsye, ai ka mohuar.”124 Ali b. Hasan b. Shekiku e kishte dëgjuar prej Abdullah b. elMubarekut duke thënë: “Ai që thotë se nuk do t’i falë asnjë ditë namazet e caktuara, ai është mosbesimtar më i madh se gomari.” 125 Jahja b. Meini thotë: “I kishin thënë Abdullah b. el-Mubarekut: “Disa thonë se ai që nuk agjëron e që nuk falet, pasi që e ka pranuar obligueshmërinë e tyre, ai është mu’min me iman të plotë.” Abdullahu me këtë rast kishte thënë: “Ne nuk themi njëjtë sikur ata, ai që e lenë qëllimisht namazin, pa ndonjë arsyetim kështu që i ikë koha dhe vjen koha e namazit tjetër, ai është qafir.”126 Ibn Ebi-Shejbe thotë se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Ai që e lenë namazin, ai ka mohuar.” Njeriut të tillë i thuhet: “Tërhiqu prej kufrit tënd”, dhe nëse këtë e bën, kjo është mirë, ndërsa nëse jo, atëherë ai vritet pasi që mëkëmbësi t’i japë afat prej tre ditësh.127 Ahmed b. Jesari ka thënë: “E kam dëgjuar Sadele b. Fadlin kur ishte pyetur lidhur me lënësin e namazit dhe ai kishte thënë: “Qafir”. Pastaj i njëjti njeri e kishte pyetur: “A ndahet përgjithmonë prej tij gruaja?” “Si mos të ndahet gruaja prej burrit që ka mohuar”, u përgjigj Sadeka. Abdullah b. Nasri thotë: “E kam dëgjuar Ishakun se si thotë: “Është vërtetuar me thënie autentike nga i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem se lënësi i namazit është qafir.”128 Po ashtu, dijetarët e kohës së të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem e deri në kohën e sotme, e konsiderojnë qafir atë njeri i cili qëllimisht pa ndonjë arsye, e lenë namazin derisa t’i kalojë koha e tij.

123

E përmend Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati, 2/925, hadithi nr. 978 me zinxhir nëpërmjet Muhammed b. Jahja. 124 E përmend Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati, 2/925, hadithi nr. 969 me zinxhir nëpërmjet Muhammed b. Abdehu dhe thotë: “E kam dëgjuar Mamer b. Bishrin se Omeri ka thënë se e ka dëgjuar Abdullah b. elMubarekun… dhe e përmendi këtë. 125 E përmend Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati, 2/926, hadithi nr. 989, me zinxhir nëpërmjet Ali b. Hasen b. Shekikut… 126 E përmend Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati, 2/926, hadithi nr. 981 me zinxhir nëpërmjet Ali b. Hasen b. Shekikut nga Abdullahu… 127 Hadithi është sahih mevkuf. E përmend Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati, 2/928, hadithi nr. 988, ndërsa Albani e ka vlerësuar autentik në Sahihun Tergib, 547. 128 Hadithi është sahih mevkuf. E përmend Mundhiri në Tergibu terhib, 1/386 me zinxhir nëpërmjet Muhammed b. Nasir Mirveziut. Albani e ka vlerësuar autentik në Sahihu tergib, nr. 575 dhe thotë se është sahih mevkuf.

PYETJA E TRETË

ME LËNIEN E NAMAZIT A SHKATËRROHEN DHE A BIEN TË GJITHA VEPRAT E NJERIUT?

PYETJA E TRETË

PRISHJA E VEPRAVE TË LËNËSIT TË NAMAZIT Meselja e katërt. A prishen veprat e lënësit të namazit ose jo? Sa i përket lënies të përgjithshme të namazit, prej njeriut të tillë nuk pranohen veprat, ashtu siç nuk do të pranohen prej atij që vjen me shirk. Namazi është shtylla qendrore e islamit, siç është vërtetuar kjo prej të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem129, ndërsa dispozitat tjera të sheriatit janë shtylla anësore dhe litarë (në krahasim me tendën).130 Nëse tenda mbetet pa shtyllën e saj qendrore, nuk do t’i bëjnë dobi as pjesët tjera, kështu që pjesët tjera varen prej pranimit të namazit. Nëse refuzohet namazi, do të refuzohen edhe veprat tjera, për të cilën gjë më herët sollën argumente. Ndërsa sa i përket lënies së namazit nganjëherë, Buhariu përmend në Sahihun e tij një hadith prej Burejdes r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Shpejtoni me iqindinë, sepse kush e lëshon iqindinë, i shkatërrohen veprat.”131 129

Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. Shprehja arabe etnab është litari me të cilin shtrëngohet shtëpia, domethënë tenda. Shih Lisanul-arab, 1/561. 131 Hadithi është sahih. E përmend Buhariu në librin Mevakitus-sala, kaptina ‘El-ezanu bade dhehabil vakti,’ 2/39, hadithi nr. 53 dhe En-Nesaiu në librin Es-sala, kaptina ‘Men tereke salatel-asri, 1/349, hadithi 130

Dijetarët kanë dhënë mendime të ndryshme lidhur me kuptimin e këtij hadithi. Kështu El-Muhel-lebi thotë: “Këtu mendohet për atë njeri që e lenë, duke e lëshuar kohën e tij nga pakujdesia, ndërsa ka mundësi që ta kryej atë. Atij i shkatërrohen veprat që kanë të bëjnë me atë namaz, domethënë nuk do ta fitojë shpërblimin e falësit i cili e kryen në kohën e tij. Nuk do të mund ta realizojë shpërblimin e veprës të cilën melekët do ta ngritnin.” Rezymeja e këtij mendimi është se, ai që e lenë, do t’i ndalohet shpërblimi i atij namazi. Forma e hadithit dhe kuptimi i tij i jashtëm nuk përputhen me këtë mendim. Shkatërrimi i veprës që përmendet këtu, e ka bazën e tij në gjuhë dhe në sheriat. Nuk thuhet për atë që i ka ikur shpërblimi i ndonjë vepre, se i janë shkatërruar veprat. Sikur të mendohej kështu, do të ishte thënë në mënyrë precize se i ka ikur shpërblimi i asaj vepre. Grupi tjetër thonë se me këtë mendohet në shkatërrimin e veprave të asaj dite, e jo i të gjitha veprave. Sipas tyre, shumë vështirë është që të jetë e mundshme që të gjitha veprat të cilat janë kryer në të kaluarën të shkatërrohen për shkak të një namazi. Sipas tyre, lënia e saj nuk paraqet dalje prej fesë e cila do t’i shkatërronte veprat. Ky hadith ka shkaktuar mëdyshje, te këta është argumenti kundër atyre të cilët thonë se bëhet fjalë për shkatërrimin e veprave të asaj dite. Ajo që mund të përfundohet nga hadithi, ndërsa Allahu xh.sh. e di më së miri, është se lënia e namazit mund të jetë e dyfishtë. E para: lënia e përgjithshme, kështu që ai kurrsesi nuk falet. Me këtë rast i shkatërrohen të gjitha veprat. E dyta: lënia e namazit në ndonjë ditë, që i shkatërron veprat e asaj dite. Kështu, lënia e përgjithshme e namazit tërheq pas vetes shkatërrimin e përgjithshëm të veprave. Lënia e nganjëhershme e namazit tërheq pas vetes shkatërrimin e nganjëhershëm të veprave. Nëse dikush thotë: “Si mund të shkatërrohen veprat nëse nuk bëhet fjalë për daljen nga feja (renegatizëm)?” Do të përgjigjemi: “Po, sepse Kur’ani, sunneti dhe ajo që transmetohet nga sahabët thotë se veprat e këqija mund t’i shkatërrojnë veprat e mira ngjashëm sikur veprat e mira që mund t’i fshijnë veprat e këqija. Allahu i Lartësuar thotë: “O ju që besuat, mos i prishni lëmoshat tuaja me të krenuar e me ofendim...” (El-Bekare, 264) Po ashtu ka thënë:

nr. 474 dhe Ibn-Maxhe, hadithi nr. 694 is dhe Ahmedi në Musned, 5/349, hadithi nr. 23007 të gjithë me zinxhir nëpërmjet Kalabe nga Ebu-Muhejli nga Burejde…

“O ju që keni besuar, mos ngreni zërin tuaj mbi zërin e Pejgamberit dhe mos iu ngërmoni atij si i ngërmoheni njëri-tjetrit, e të zhduken veprat tuaja duke mos ditur ju.” (El-Huxhurat, 2) Aisheja i tha Ummi-Zejd b. Erkamit: “Lajmëroje Zejdin se e ka shkatërruar xhihadin e tij me të Dërguarin e Allahut sal-lallahu alejhi ve sellem për shkak se merret me bej’ul-‘ine.”132 Imam Ahmedi këtë shumë qartë e ka thënë: “Njeriu në këtë kohë duhet të marrë para dhe që të martohet, me qëllim që të mos shikojë në atë që nuk e ka të lejuar e t’i shkatërrohen veprat.” Ajetet kur’anore këtë po ashtu e vërtetojnë. Sikur vepra e mirë që mund t’i fshijë veprat e këqija të cilat janë më të mëdha se ato, po ashtu shpërblimi për vepër të mirë mund të shkatërrohet me vepër të keqe që është më e madhe se ai. Nëse dikush thotë: Çfarë është dobia e kësaj, me atë se këtu është përmendur dhe është theksuar iqindia, kështu që pikërisht ajo i shkatërron veprat përskaj namazeve tjera? Do të përgjigjemi se hadithi nuk e mohon se edhe namazet tjera jashtë iqindisë mund t’i shkatërrojnë veprat, përveç në rastin kur të mendohet për mefhum lekab, ndërsa mefhum lekab është argument shumë i dobët.133 Iqindia është përmendur këtu për shkak të madhësisë dhe rëndësisë së saj në mesin e namazeve tjera. Ai është namaz i mesëm që përmendet në Kur’an, për të cilën na ka njoftuar i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem në hadithin e qartë të vërtetë.134 Prej këtu, në hadithin tjetër po ashtu e ka theksuar rëndësinë e iqindisë, duke thënë: “Atij që i ikë namazi i iqindisë, është sikurse ta kishte humbur familjen dhe pasurinë e tij.”135 Ky është shembull se si me lënien e iqindisë shkatërrohen veprat, sikur kur i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka dashur t’i krahasojë veprat e tij të mira me rëndësinë dhe me ëmbëlsinë e iqindisë dhe për këtë shkak e ka 132

Zinxhiri I hadithit është daif. E përmend Bejhekiu në Sunenul-kubra, 5/330, hadithi nr. 1058 me zinxhir nëpërmjet Ebu-Ahvesit nga Ebu-Ishaku prej Aliut…E përmend edhe Darekutni në Sunenin e tij, 3/53, hadithi nr. 211 me zinxhir nëpërmjet Ebu-Ishakut… Transmetohet prej robëreshës së Aliut se ka thënë: “Dola me Ummi-Mehhaben, me nënën e saj dhe hyra te Aisheja… dhe ajo e përmendi thënien. Darekutni thotë se Ummu Mehabe dhe Aliu të panjohur. E përmend Abdulrezaku në Musannefin e tij, 8/184, hadithi nr. 14812 me zinxhir nëpërmjet Ebu-Ishakut nga gruaja e tij… 133 Ky është kuptimi në të cilën na çon ana e jashtme që mund të kuptohet nga një emër I përgjithshëm apo personal, kështu që ai emër I mohon tjerat përveç tij. Këtë argumentim nuk e pranon Dekak Shafiu, disa hanbelijë kundrejt xhumhurit-shumicës së dijetarëve. Mefhum lekab është I medhhebit Avar, që nuk ka bazë gjuhësore, në mendjen e shëndosh e as në sheriat… 134 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Mevakitus-sala, kaptina ‘Mevakitus-sala ve fadluha,’ 2/9, hadithi nr. 522 dhe Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Tagliz fi tefviti salatil-asri’, 1/135/621. 135 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Mevakitus-sala, kaptina ‘Ism men fatethu salatul-asri,’ 1/203, hadithi nr. 527 dhe Muslimi në librin Mesaxhid ve mevakitus-sala, kaptina ‘Tagliz fi tefviti salatil-asri’, 1/135/626.

krahasuar me familjen dhe me pasurinë. Kështu, ai që e lëshon iqindinë, ai është sikurse njeriu që ka familje dhe pasuri dhe i cili më pastaj del prej shtëpisë së tij për ndonjë nevojë, dhe në ndërkohë ndonjë fatkeqësi ia shkatërron familjen dhe pasurinë e tij dhe kështu ai mbetet vetëm.” Sikur te ai të kishte diçka prej veprave të mira, ky shembull nuk do të ishte shembull i duhur.

KAPTINA

LLOJET E SHKATËRRIMIT (TË VEPRAVE)

Shkatërrimi mund të jetë i përgjithshëm dhe i veçantë. Shembulli i shkatërrimit të përgjithshëm është shkatërrimi i të gjitha veprave të mira me largimin nga islami (renegat), apo shkatërrimi i të gjitha veprave të këqija me anë të teubes. Ndërsa shkatërrimi i veçantë është shkatërrimi i disa veprave të mira me të këqija apo i veprave të këqija me disa vepra të mira. Kjo është pjesërisht dhe shkatërrim i kufizuar për të cilën ka argumente në Kur’an, sunnet, në thëniet e gjeneratave të para, si dhe në mendimet e imamëve të këtij ummeti. Pasi që imani dhe kufri përbëhen prej degëve dhe pasi që secili prej tyre mund të shkatërrohet me shkatërrimin e një dege, mund të vijë deri te shkatërrimi edhe i disa degëve të tjera. Kështu, nëse ndonjë degë është e madhe, përskaj tij mund të shkojnë shumë degë të tjera. Mendo rreth fjalëve të nënës së besimtarëve rreth atij që ia kishte lejuar vetvetes bej’ul-ine 136, se ai me veprimin e tij e ka shkatërruar xhihadin e tij me të Dërguarin e Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem Shiko se si kjo degë është e fuqishme, vepruesit të të cilit Allahu xh.sh. dhe i Dërguari i Tij sallallahu alejhi ve sel-lem i kanë shpallur lutë, kështu që e shkatërron vlerën e xhihadit kundër qafirave. Kështu, lufta e qortuar e shkatërron luftën e pëlqyer, kështu shkatërrohet vlefta e luftës kundër armiqve të Allahut, të cilët në të vërtetë Allahu e do për shkak të luftës të cilën Allahu xh.sh. nuk e do. E lusim Allahun që të na ndihmojë.

136

Në Nihaje garibil-hadith vel-eser prej Ibn Esirit, 2/82 thuhet: Kjo është kur blen prej njeriut ndonjë mall me çmim të caktuar deri në afatin e caktuar, e pastaj të njëjtin mall më vonë ta blesh prej tij me çmim më të vogël sesa ai që e ka shitur…” (vër.përkth.në gjuhën boshnjake).

PYETJA E KATËRT A PRANOHEN NAMAZET DITORE NËSE FALEN NATËN DHE NAMAZET E NATËS A PRANOHEN NËSE FALEN DITËN?

PYETJA E KATËRT

A PRANOHEN NAMAZET DITORE NËSE FALEN NATËN DHE NAMAZET E NATËS A PRANOHEN NËSE FALEN DITËN?

Meselja e pestë: A pranohet namazi i natës i cili për shkak të rrethanave falet ditën dhe namazi i ditës nëse falet natën? Kjo mesele i ka dy forma: E para se një namaz i tillë pranohet në pajtim me tekstet sheriatike dhe me ixhma’ nëse bëhet fjalë për namazin e ditës i cili njeriut i ikë për shkak të gjumit apo harresës, kështu që ai e falë natën ose e kundërta ashtu siç transmetohet në të dy Sahihet prej Enes b. Malikut r.a. se i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Ai që e harron namazin apo të cilin e zë gjumi, kompensim për atë (namaz) është që ta falë kur t’i kujtohet.”137 Ky lafz i takon Muslimit. Prej tij gjithashtu transmetohet se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Nëse ndonjërin prej jush e zë gjumi dhe i ikë namazi apo nëse i ikë nga mendja, le ta falë kur t’i bie ndërmend, 138 sepse Allahu xh.sh. thotë: “...pra Mua më adhuro dhe fal namazin për të më kujtuar Mua.” (Ta Ha, 14) Po ashtu, Muslimi në Sahihun e tij, prej Ebu Hurejres r.a. transmeton se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem pasi që e kishte përfunduar ekspeditën në Hajber, natën ishte nisur (që të kthehet) derisa ishte lodhur dhe kështu para përfundimit të natës e kishte vendosur që të pushojë dhe i kishte thënë Bilallit: “Na ruaj këtë natë.” Me këtë rast, Bilalli ishte falur aq sa e kishte caktuar që të falet, ndërsa i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe sahabët kishin fjetur. Kur erdhi agimi, Bilalli r.a. u nis kah kafsha e tij, mirëpo rrugës iu kishin mbyllur sytë dhe e kishte zënë gjumi, kështu që as i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e as Bilalli r.a. e asnjëri prej sahabëve nuk ishte zgjuar derisa nuk shkëlqeu dielli. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem u ngrit i pari dhe i frikësuar thirri: “O Bilall!” Bilalli tha: “Më kishte kapluar ajo që të kishte kapluar edhe ty, ndërsa ti je më i dashur te unë se babai dhe nëna ime, o i Dërguari i Allahut.” Katade thotë: “Pastaj i kishin larguar kafshët e tyre diku, pastaj i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem kishte marrur abdest, pastaj e kishte urdhëruar Bilallin r.a. që ta thotë ikametin dhe iu parapriu në namazin e sabahut. Kur e përfundoi namazin, tha: “Ai që e harron namazin, le ta falë kur t’i kujtohet, sepse Allahu xh.sh. thotë:

137

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Mevakitus-sala, kaptina ‘Men nesije salaten felijusal-liha idha dhekereha’, 2/85, hadithi nr. 597. E përmend edhe Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Kadau salatil fa’ite’, 1/197/477. 138 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Kadau salatil fa’ite’, 1/210/684 dhe Ahmedi në Musned, 3/184, hadithi nr. 12932 dhe Ebu-Jala në Musnedin e tij, 5/465, hadithi nr. 3192.

“...pra Mua më adhuro dhe fal namazin për të më kujtuar Mua.” (Ta Ha, 14)139 Në dy Sahihe transmetohet prej Imran b. Husejnit r.a. tregimi i ngjashëm.140 Muslimi në Sahihun e tij përmend prej Ebu-Katades r.a. se ka thënë: “E kishin pyetur të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem lidhur me namazin e fjetur, ai kishte thënë: “Në gjumë nuk ka pakujdesi, por pakujdesia ka të bëjë me atë që nuk e falë namazin derisa të mos vijë koha e namazit tjetër.”141 Përmendet në Musnedin e imam Ahmedit prej Abdullah b. Mesudit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ishte kthyer nga Hudejbija dhe ishte ndalur në një tokë të butë, pastaj tha: “Kush do të na ruajë.” Bilalli tha: “Unë”. “Do të flesh”, i tha. Ai u përgjigj se jo. Dhe ai kishte fjetur derisa kishte lindur dielli. U ngritën filani e filani, ndërsa në mesin e tyre ishte edhe Omeri dhe ai tha: “Ngrihuni.” U ngrit i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe tha: “Veproni ashtu siç keni vepruar.” (d.m.th. faluni ashtu siç faleni-vër.përkth. në gjuhën boshnjake) Pasi që ishin falur, tha: “Kështu veproni nëse ndonjëri prej jush fle apo harron.” 142 Rreth kësaj është pajtuar ummeti. Sa i përket kësaj çështje, mendime të ndryshme kanë rreth dy gjërave: Njëra është e lidhur me dispozitën, ndërsa e dyta është e natyrës së dytë. Kjo gjëja e dytë ka të bëjë me emërtimin e namazit të këtillë, domethënë se a është për njeriun namaz normal (eda’un) apo konsiderohet falje e sërishme (kada’un)? Këto mendime janë të dorës së dytë, ndërsa përgjigjja do të ishte se kjo është falje e sërishme në raport me kohën në të cilën Allahu xh.sh. ua ka caktuar, ndërsa prapë kur bëhet fjalë për personin që e ka fjetur atë namaz apo që e ka harruar, ky është namaz normal dhe kjo për ta është koha e 139

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Kadau salatil-faite, 1/471/680 dhe Ebu Davudi në librin Essala, kaptina ‘Men name an salatin ev nesijeha’, 1/220-221, hadithi nr. 697 dhe Ibn-Hibbani në Sahihun e tij, 5/422, hadithi nr. 2069 dhe Ebu-Avane në Musnedin e tij, 2/253 dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 2/217, hadithi nr. 2995, të gjithë nëpërmjet Junusit nga Ibn-Shihabi nga Ibnul-Musejjebit prej Ebu Hurejres… 140 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Mevakitus-sala, kaptina ‘Men nesije salate idha dhekereha ve la juidu il-la tilkes-salal, 2/84, hadithi nr. 597 dhe Muslimi në librin Mesaxhid ve mevadi’u sala, kaptina ‘Kadaus-salati faite’, 3/201/683 që të dy zinxhirët nëpërmjet Ebu-Rexha’a prej Imran b. Husajnit … 141 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në Mesaxhid, kaptina ‘Kadau salatil faite’, 1/472/681 dhe Ebu-Davudi në Es-sala, kaptina ‘Men name an salatin ev nesijeha’, 1/222, hadithi nr. 437 dhe Tirmidhiu në Ebvabus-sala, kaptina, Maliku në Muveta, kaptina ‘Ma xhae fi nevmi anis-sala,’ 1/334, hadithi nr. 117, Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 1/214, hadithi nr. 410 dhe e përmend Ibn-Hibbani në Sahihun e tij, 4/317, hadithi nr. 1460, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Thabitit nga Abdullah b. Rebbahut, prej Ebu Katades… 142 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në Es-sala, kaptina ‘Men name an salatin ev nesijeha’, dhe Ahmedi në Musned, 1/386/464, që të dy me zinxhir nëpërmjet Shedad b. Abdurrahman b. EbuAlkames nga Ibn-Mesudi…

vërtetë, sepse atëherë janë kujtuar edhe pse nuk e kanë falur në atë kohë në të cilën janë urdhëruar. Ndërsa sa i përket lafzit, të cilin fekihët e përmendin në librat e tyre “le ta falë kur t’i kujtohet, sepse ajo është koha e tij”, këtë shtojcë të hadithit nuk e kam gjetur në asnjë libër të hadithit, e as që e kam të njohur zinxhirin e transmetuesit të kësaj thënie. Mirëpo, Bejhekiu dhe Darekutni e përmendin prej Ebu ez-Zinadit nga Earexhi prej Ebu Hurejres r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kush e harron namazin, koha e tij është kur t’i kujtohet.”143

KAPTINA

A E KA OBLIGIM PASI QË T’I KUJTOHET NAMAZI I LËSHUAR, QË TA FALË MENJËHERË DUKE MOS E SHTYER APO LEJOHET SHTYERJA E TIJ Sa i përket çështjes që lidhet me dispozitën –kjo është se a është obligim pasi që t’i kujtohet namazi i lëshuar, që të njëjtin ta falë menjëherë duke mos e shtyer apo është e lejuar shtyerja e tij –me këtë rast ekzistojnë dy mendime, ndërsa mendimi më i saktë është se duhet patjetër të falet namazi i tillë menjëherë pasi që t’i kujtohet. Mendim të këtillë ka xhumhuri (shumica) e fekihëve, në mesin e tyre janë Ibrahim en-Nehaiu, Muhammed b. Shihab ez-Zuhri, Rebi’a b. Ebu-Abdurrahmani, Jahja b. Seid el-Ensari, Ebu-Hanife, Maliku, Ahmedi dhe shokët e tij si dhe shumica e dijetarëve. Medhhebi i Shafiut mban qëndrimin se është e lejuar shtyerja e tij. Si argument ata përdorin thënien në të cilën përmendet se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem dhe sahabët pasi që ishin zgjuar në atë vend ku kishin fjetur, i kishin larguar kafshët e tyre deri në një vend tjetër, dhe se pastaj ishin falur atje, e cila gjë paraqet shtyerje. Në thënien të cilën e transmeton Ebu-Katade r.a. thuhet: “Hipni nëpër kafshë” dhe ne hipëm dhe kështu udhëtuam derisa dielli nuk lindi mirë, pastaj ishin ndalur dhe i Dërguari sal-lallahu alejhi ve 143

Hadithi është shumë I dobët. E përmend Taberaniu në Evsat, 8/349, hadithi nr. 8840 dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 2/219, hadithi nr. 3000 me zinxhir nëpërmjet Hafs b. Omer Ebu-Atafit…Thotë se ky është munker në transmetimin e hadithit, domethënë Hafsi, këtë e ka thënë edhe Buhariu dhe të tjerë, ndërsa e saktë është se në thënie nuk përmendet pjesa: “Koha e tij është kur t’I kujtohet.” E ka transmetuar edhe IbnHaxheri në Telhis, 1/155 në rivajet nga Hafs b. Omer Ebu-Atafit dhe thotë se është shumë I dobët. E përmend edhe Darekutni në Sunen, 1/423/1, të gjithë nëpërmjet Hafs b. Omer b. Ebu-Atafit nga Ebu ezZinadi prej Ebu-Bekr Earexhi nga Ebu Hurejre…Hejthemi në Mexhme’a, 1/321 ka thënë se e përmend Taberaniu në Evsat dhe se në të është Hafs b. Omer b. Ebu-Atafi, dhe se është shumë I dobët.

sel-lem kishte kërkuar një enë me ujë që të marrë abdest, pastaj Bilalli e kishte thirrur ezanin dhe i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i kishte falur dy reqate, e pastaj i kishte falur edhe dy reqate dhe pas kësaj namazin e sabahut.” 144 Thonë se ka qenë obligim që të kompensohet menjëherë, pa e lëshuar vendin e mëparshëm derisa të mos e kryejnë atë. Nuk është i plotfuqishëm arsyetimi i vendit në situatën e shtyerjes me kryerjen e vaxhibit. Shafiu ka thënë: “Sikur namazi i lëshuar të ishte kufizuar me një periudhë të shkurtër menjëherë pas zgjimit, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk do ta shtyente për shkak të prezencës së shejtanit, sepse transmetohet se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem është falur dhe se ia kishte zënë frymën shejtanit.145 Shafiu ka thënë: “Ajo kur i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem me dorë ia zinte frymën shejtanit në namaz ka qenë arsye më e madhe për lënien e namazit sesa që e ka lëshuar luginën në të cilën ka qenë shejtani, mirëpo ai këtë nuk e ka bërë. Thonë: “Ky është ibadet i caktuar në kohë dhe nëse kalon koha e tij, nuk është obligim që menjëherë të kompensohet siç është rasti me agjërimin e Ramazanit, përkundrazi këtu ka më shumë arsye për lejimin e shtyerjes sepse vetë koha me rastin e kryerjes (në rrethana normale pa e harruar) është e spektrit të gjerë kohor për dallim nga agjërimi. Kështu që me rastin e kompensimit, më shumë përparësi ka që t’i jepet gjerësi kohore. Ebu-Ishak el-Mirveziu thotë: “Nëse do ta shtynte kompensimin për ndonjë shkak të arsyeshëm, atëherë edhe me këtë rast i lejohet shtyerja, ndërsa nëse nuk ka pengesa, atëherë menjëherë duhet ta kompensojë me qëllim që të mos shkojë pas ruhsit (lehtësimit) që nuk ekziston dhe kështu të bie në mëkat.” Xhumhuri si argument e përmendin thënien të cilën e përmend Muslimi në Sahihun e tij prej Ebu-Katades r.a. në të cilën të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem ia kanë përmendur rastin kur të flenë namazin dhe ai ju kishte thënë: “Nuk ka pakujdesi në gjumë, nëse ndonjëri prej jush e harron namazin apo e zë gjumi, le të falet kur t’i kujtohet, për të nuk ka kompensim tjetër përveç kësaj.”146 Në Sahihun e tij, po ashtu përmend prej Ebu Hurejres r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kush e harron namazin e tij, le ta falë kur t’i kujtohet, sepse Allahu xh.sh. thotë:

144

Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më herët. Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në Es-sala, kaptina ‘El-esir ev garim jurbetu filmesxhidi,’ 1/660, hadithi nr. 461; dhe Muslimi në Mesaxhid, kaptina ‘Xhevazu la-nish-shejtan’, 1/39/541, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ebu Hurejres… 146 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. 145

““...pra Mua më adhuro dhe fal namazin për të më kujtuar Mua.”147 Darekutni hadithin e njëjtë e përmend në një formë tjetër: “Kush e harron namazin, koha e tij është kur t’i kujtohet.”148 Thëniet e përmendura shumë qartë dhe pa dyshim tregojnë se është obligim që menjëherë pasi që të na bie ndërmend, ta kompensojmë namazin e lëshuar. Dhe thonë: “Atë që ju e merrni si argument sa i përket shtyerjes së namazit që kompensohet, tregon në lejimin e shtyerjes së shkurtër me ç’rast falësi do të mund ta kalonte një largësi të vogël me qëllim që të gjejë vend të përshtatshëm për kryerjen e namazit apo që eventualisht ta presë shoqërinë me qëllim që e njëjta ta kryejë namazin me xhemat dhe kështu të fitojë shpërblim më të madh, apo ndonjë arsye tjetër që do të mund të ishte arsyetim i shtyerjes së shkurtër, që do të kontribuonte që namazi të jetë më i plotë dhe më kualitativ. Atëherë, si mundet që në bazë të kësaj shtyerje të shkurtër, e cila prapë shkon në dobi të namazit, mund të nxirret përfundimi se lejohet shtyerja për shumë vjet. Imam Ahmedi shumë qartë ka theksuar se mysafiri i cili në vendin ku gjendet e flenë namazin, është mustehab që ai të largohet prej atij vendi në ndonjë vend tjetër dhe që atje ta kompensojë, edhe pse baza në medhhebin e tij është që menjëherë ta kompensojë atë namaz. Nëse urdhërat e përgjithshme të Allahut dhe urdhërat e të Dërguarit të Tij sallallahu alejhi ve sel-lem kanë të bëjnë me kryerjen momentale të të njëjtave, atëherë çfarë të themi për ato urdhëra të kufizuara (mukajjede)? Për këtë shkak, me rastin e kufizimit më shumë është i caktuar obligimi i kryerjes momentale për dallim nga rastet e përgjithshme. Ndërsa sa i përket argumentimit me kijas sa i përket kompensimit të Ramazanit, përgjigja lidhur me këtë do të ishte nga dy aspekte. E para. Për shkak se sunneti i ka ndarë këto dy raste dhe se ka lejuar shtyerjen me kompensimin e Ramazanit, ndërsa është obliguar me kompensimin e menjëhershëm të namazit të lëshuar pas që të na bie ndërmend. Nuk na takon neve që të bashkojmë atë që sunneti e ka ndarë. E dyta. Në këtë kijas është argumenti kundër tyre. Shtyerja me kompensimin e Ramazanit është me rastin kur nuk është afruar Ramazani tjetër. Ndërsa ata lejojnë shtyerjen e kompensimit të namazit të lëshuar, madje nëse pas tij kanë kaluar shumë kohë të namazit. Ku është këtu kijasi? Ndërsa sa i përket fjalëve të tyre: “Se është obligim i kompensimit të menjëhershëm të namazit të lëshuar, nuk do të ishte e lejuar që të shtyhet për shkak të prezencës së shejtanit.” Përgjigjja në këtë u përmend më parë, 147 148

Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. Ta Ha, 14. Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë.

ndërsa kjo është ajo se ata të cilët e konsiderojnë të patjetërsueshëm faljen e menjëhershme, e lejojnë shtyerjen e shkurtë me qëllim të plotësimit të namazit dhe të asaj që shkon në dobi të namazit. Ndërsa sa i përket arsyetimit të tyre se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem është falur dhe me dorë ia ka zënë frymën shejtanit, një arsyetim i tillë është shumë i çuditshëm, sepse shtyerja e shkurtë me qëllim që të lëshohet vendi ku qëndron shejtani, nuk do të thotë lënie e atij namazi, e as që do të thotë përfundim i kohës së tij, e as që falësi do ta ndërprente për dallim nëse e pengon shejtani në namazin e tij. Nëse e lëshon namazin për shkak të tij, kjo do të thotë prishje dhe ndërprerje e namazit pasi që e ka filluar. Ndërsa shumë ka mundësi kur nëse shejtani do ta pengonte me ndonjë rast tjetër në namaz me qëllim që ta ndërprejë apo ndoshta që tërësisht ta lë atë. Kështu që këto dy çështje nuk munden njësoj të trajtohen. Allahu e di më së miri se cila është më e drejtë.

KAPTINA

KOMPENSIMI I NAMAZIT TË LËSHUAR QËLLIMISHT Për këtë kaptinë lidhet edhe një çështje e madhe. Në të vërtetë, bëhet fjalë për kompensimin e namazit të lëshuar qëllimisht deri në përfundimin e kohës së tij. Bota janë ndarë lidhur me këtë çështje se njeriut të këtillë a i bën dobi kompensimi i namazit dhe se i njëjti a do t’i pranohet apo kjo nuk do t’i bëjë dobi dhe se për të njëjtin nuk ka mënyrë që ndonjëherë ta kompensojë atë? Imamët Ebu Hanife, Shafiu, Ahmedi dhe Maliku thonë se e ka obligim që ta falë namazin e tillë, mirëpo me këtë nuk bie mëkati nga ai

dhe se ai e meriton dënimin pse qëllimisht e ka lejuar që t’i ikë koha e namazit, përveç nëse Allahu ia falë. Një grup i selefëve dhe i dijetarëve të mëvonshëm janë të qëndrimit se ai i cili qëllimisht e lëshon namazin, se i lejohet atij shtyerja (me kompensimin e të njëjtit), sepse për të më nuk ka mënyrë që ta kompensojë e as që mundet ndonjëherë ta kompensojë, e as që do t’i pranohet ndonjëherë. Ata janë në ujdi rreth asaj se teubeja e sinqertë mund t’i ndihmojë dhe t’i bëjë dobi. Mirëpo, parashtrohet pyetja se a është kusht i saktësisë së teubes sa i përket namazeve të lëshuara qëllimisht kompensimi i tyre apo për saktësinë e teubes së këtillë kushtëzohet që në të ardhmen t’i ruaj namazet e tij dhe që t’i shtojë nafilet për shkak të pamundësisë së kompensimit të asaj që i ka kaluar. Rreth kësaj çështje ekzistojnë mendime të ndëryshme, kështu që do t’i përmendim argumentet e të dyja palëve.

ARGUMENTET E ATYRE TË CILËT ME RASTIN E PËRMENDUR E KONSIDEROJNË TË OBLIGUESHME KOMPENSIMIN E NAMAZEVE Ata thonë: “Pasi që i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ia ka urdhëruar atij që e zenë gjumi dhe i cili e harron namazin, ndërsa ata janë të arsyeshëm dhe nuk konsiderohen prej atyre të cilët kanë qenë të pakujdesshëm, atëherë falja e atij i cili në këtë aspekt qëllimisht ka gabuar dhe i cili ka qenë i pakujdesshëm ka më shumë përparësi dhe është më e obligueshme.” Pastaj thonë: “Nëse nuk është namaz i plotë përveç se në kohën e tij, atëherë nuk do të vlente falja e atij i cili ka fjetur apo që e ka harruar.” Pastaj thonë: “I dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka falur iqindinë në kohën e akshamit në ditën e Hendekut, ai dhe sahabët e tij,149 ndërsa me siguri dihet se as nuk i ka zënë gjumi e as që kishin harruar. Pra, nëse disa e kanë harruar, nuk ka mundësi që të gjithë ta harrojnë.” 149

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Mevakitus-sala, kaptina ‘Men sal-la binnasi xhemaaten bade dhehabil-vakti,’ 2/82, hadithi nr. 596; dhe Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Delil limen kale es-salatul-vusta,’ 1/209/1631, f. 438 që të dy me zinxhir nëpërmjet Ebu-Seleme b. Abdurrahmanit nga Xhabir b. Abdullahu…

Dhe thonë: “Si mundet që ai i pakujdesshëm që ka lejuar që t’i ikë koha e namazit të jetë në pozitë më të mirë sesa ai që ka arsyetim për të dhe se atij i lehtësohet ndërsa atij që ka arsyetim i rëndohet kjo çështje?” Dhe thonë: “Allahu xh.sh. e ka futur në gjumë të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe sahabët e tij me qëllim që ummetit t’i tregojë për dispozitën e namazit të lëshuar dhe se prej njeriut nuk bie obligimi nëse ka kaluar koha e tij, por që namazi i tillë duhet të arrihet, domethënë të kompensohet më vonë.” Dhe thonë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka urdhëruar atij që e kishte prishur agjërimin me anë të marrëdhënieve intime në Ramazan, që ta kompensojë me një ditë tjetër.150 Kijasi tërheq pas vetes obligimin e kompensimit, sepse urdhëri ka të bëjë për mukel-lefin (të obligueshmin) që ta kryejë ibadetin në kohën e tij dhe nëse është i pakujdesshëm sa i përket kohës dhe e lenë atë, prej tij nuk do ta largojë obligimin e kryerjes së ibadetit. ARGUMENTET E ATYRE TË CILËT NUK E OBLIGOJNË KOMPENSIMIN ME RASTIN E PËRMENDUR Ata thonë: “Urdhërat e Allahut ndahen në dy lloje: lloji i përgjithshëm që nuk është i caktuar me kohë dhe që mund të kryhen në çdo kohë. Lloji i dytë janë ato të cilat janë të caktuara saktë me kohë. Këta të fundit prapë mund të ndahen në dy lloje: ato, koha e të cilave zgjat derisa të zgjasë edhe veprimi i tyre, siç është agjërimi dhe të tjera, koha e të cilave është më e gjerë se vetë veprimi, siç është rasti me namazin. Te ky nënlloj, koha është shart (kusht) për realizimin e atij ibadeti si institucion i urdhëruar. Sepse Ai e ka urdhëruar këtë ibadet në atë mënyrë dhe me cilësi të atillë dhe ai ibadet nuk mund të kryhet në ndonjë mënyrë tjetër. Dhe thonë: “Allahu xh.sh. e ka urdhëruar këtë ibadet në kohën e caktuar, lënia e atij urdhëri deri në përfundimin e kohës së tij e pastaj kryerja e të njëjtit pas përfundimit të kohës, më nuk e nënkupton atë veprim që është kërkuar me sheriat, madje edhe nëse shikuar fizikisht ai është veprim i njëjtë. Aq më shumë, as në këtë rast nuk ka mundësi, sepse ai që e kryen namazin pas përfundimit të kohës së tij, ai ka bërë një veprim jo të caktuar me sheriat. Dhe thonë: “Për këtë shkak, nuk ka mundësi që të kryhet namazi i xhumasë pas përfundimit të kohës së tij, as qëndrimi në Arafat pasi që të kalojë koha e caktuar për të. 150

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në Es-savm, kaptina ‘Idha dhae fi Ramadan’, 4/193, hadithi nr. 1936; dhe Muslimi në librin Es-savm, kaptina ‘Taglidhul-xhami’ fi nehari Ramadan’, 2/781/81, që të dy me zinxhir prej Ebu Seleme b. Abdurrahmanit prej Ebu Hurejres r.a.

Nuk mund të thuhet se diçka është e caktuar, përveç nëse këtë e ka caktuar Allahu xh.sh. dhe i Dërguari i Tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem Allahu xh.sh. nuk e ka caktuar kryerjen e namazit, haxhin ndryshe përveç se në kohët e caktuara dhe nëse përfundon kjo kohë, atëherë më asgjë nuk është e caktuar. Kështu, Allahu xh.sh. nuk e ka caktuar namazin e xhumasë në ditën e shtunë, as qëndrimin në Arafat në ditën e dhjetë të Dhul-hixhes, as ritualet e haxhit përveç se në muajt e veçantë. Ndërsa sa i përket pesë kohëve të namazit, është vërtetuar me tekste sheriatike si dhe me ixhmanë, se ai që ka arsyetim për lënien e tyre në sa i përket gjumit, harresës dhe të humbjes së mendjes, se të njëjtat mund t’i kryejë kur të humbin pengesat e përmendura. Ngjashëm është edhe me kompensimin e Ramazanit. Allahu xh.sh. e ka caktuar kompensimin e ditëve të kompensuara për atë që ka arsyetim sa i përket sëmundjes, udhëtimit dhe hajzit tek gratë. Gjithashtu Allahu xh.sh. dhe i Dërguari i Tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem kanë caktuar bashkimin e dy namazeve për atë që ka arsyetim nëse është në udhëtim, me rastin e sëmundjes apo punës që ia jep të drejtën për t’i bashkuar ato dy namaze. Në këto raste është e lejuar shtyerja e atyre namazeve nga koha e tyre e caktuar deri në kohën e namazit tjetër, mirëpo me rastin e atij që i ka pengesat e përmendura. Mirëpo, për kategoritë tjera kjo nuk është e lejuar dhe rreth kësaj të gjithë janë të pajtimit. Përkundrazi, për të tjerët kjo do të thotë kryerje e mëkateve më të mëdha, ashtu siç thotë Omeri r.a.: “Bashkimi i dy namazeve pa shkak të arsyeshëm është një prej mëkateve të mëdha.”151 Njeriu e ka obligim që ta falë namazin 151

Zinxhiri I tij është I dobët, e përmend En-Nejsaburi në El-Evsat (2/424) me zinxhir prej Ebu el-‘Aliut se Omeri I ka shkruar Ebu-Musës…dhe e ka cituar hadithin e përmendur. E përmend edhe El-‘Ukajli në EdDu’afa (1/247) me zinxhir prej Husejn b. Musa…; dhe ka thënë: Hadithi nuk ka mbështetje dhe në zinxhirin e tij gjendet Husejn b. Kajsi I quajtur Hansh, ndërsa hadithet e tij refuzohen. Unë thashë: E përmend edhe El-Bejhekiu në Es-Sunenul-kubra 3/169 me zinxhir prej El-Husejn b. Hafsit, ai prej Sufjanit, ai prej Seidit, ai prej Katades, ai prej Ebu el-‘Aliut, ai prej Omerit se ka thënë: “Bashkimi I namazeve pa ndonjë shkak të arsyeshëm, është prej mëkateve të mëdha.” Shafiu ka thënë në Sunenin e tij…; Arsyeja mund të jetë udhëtimi, shiu, ndërsa ky hadith nuk është vërtetuar prej Omerit, por është mursel.” Ebu el-‘Aliu nuk e kishte dëgjuar Omerin r.a. Abdurrezaku në Musannefin e tij 2/552 me zinxhir prej Ebu el-‘Aliut, ai prej Omerit se I ka shkruar EbuMusës: “Dije se bashkimi I qëndrimit është prej mëkateve të mëdha, përveç me arsye.” E përmend edhe EzZejle’I në Nasbur-rajeti 2/194, duke ia përshkruar El-Hakimit me zinxhirin e tij deri te Ebu el-‘Aliu, ndërsa prej Omerit, dhe ka thënë: Ebu el-‘Aliu nuk e kishte dëgjuar prej Omerit, pastaj e kishte cituar zinxhirin. Transmetohet prej Ebu-Katades se Omeri r.a. I kishte shkruar një mëkëmbësit të tij: Tri gjëra janë prej mëkateve të mëdha: bashkimi ndërmjet qëndrimit, përveç se me arsye, ikja prej betejës së luftës dhe vjedhja e plaçkës së luftës. Dhe kishte thënë: Ebu-Katade e kishte mbajtur në mend Omeri, dhe kur kjo që u përmend vendoset afër të parës, atëherë bëhet e fuqishme. El-Bejheki ka thënë: “Shafiu ka thënë: Arsyeja mund të jetë udhëtimi dhe shiu.” Ndërsa Et-Tahavi e ka komentuar në Shehul-asari: “Bashkimi ndërmjet qëndrimeve I përmendur në hadith, ndodh ashtu që dikush falë namazin e parë në fund të kohës së tij, ndërsa tjetri në fillim kur të hyjë tjetri, në të vërtetë I falë në një kohë…; (shkurt) Unë thashë: Qëndrimi këtu e ka kuptimin e bashkimit ndërmjet dy namazeve, ndërsa Allahu e di më së miri.

në kohën e tij, edhe nëse e shtyen deri në tjetrin (mirëpo mos të kalojë koha e tij), sepse kjo është e përgjithësuar duke e shikuar kohën e atij namazi. Por edhe i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka urdhëruar që të kryhet namazi për qytetarët të cilët e shtyejnë kohën e namazit. Dhe kur është pyetur: “A do të luftojmë kundër tyre?” Ai ishte përgjigjur: “Jo, derisa falen.”152 Këta e kanë shtyer drekën deri në kohën e iqindisë dhe ka urdhëruar që të falemi pas tyre dhe se kjo është nafile për falësin, ndërsa ka urdhëruar që namazi kryhet në kohën e tij dhe ka ndaluar luftën kundër qytetarëve të përmendur. Ithtarët e këtij mendimi, më tej thonë: “Sa i përket atij që e shtyen namazin e ditës dhe të cilin e falë natën, apo e shtyen namazin e natës dhe e falë ditën, kjo vepër nuk është ajo vepër që i është urdhëruar atij. Kjo nuk është ajo vepër të cilën e ka caktuar Allahu xh.sh. dhe i Dërguari i Tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem, kështu që nuk do të jetë e drejtë e as që do të pranohet.” Ata thonë: “I dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem ka thënë: “Kush e lëshon namazin e iqindisë- i është shkatërruar vepra.”153 Ka thënë: “Ai që e lëshon iqindinë, sikur ta kishte humbur familjen dhe pasurinë.”154 Sikur të ishte e mundshme që ta kompensojë iqindinë natën, nuk do t’i shkatërroheshin veprat dhe nuk do t’i humbte veprat, siç është rasti me atë që e humb familjen dhe pasurinë. Prej tij në një transmetim të vërtetë thuhet se ka thënë: “Kush arrin (ta falë) një reqat të iqindisë para se të perëndojë dielli, ai e ka arritur iqindinë.” 155 Po ashtu, ai që arrinë që ta falë një reqat të sabahut para se të lind dielli, ai e ka arritur namazin e sabahut. Sikur kryerja e këtyre namazeve pas akshamit apo pas lindjes së diellit të ishte përgjithësisht e saktë, atëherë do të thotë se kanë arritur që t’i falin, pa marrë parasysh se a e kanë arritur një reqat para përfundimit të kohës së tij ose jo, apo edhe më pak se kjo ose asgjë. Prej të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk është transmetuar se nëse e arrinë një reqat, se namazi i tij është i saktë dhe se është i pamëkat, në të vërtetë ummeti nuk ndahen rreth asaj se nuk i lejohet atij shtyerja e kohës së namazit deri në atë masë saqë të vijë në situatë që të mos mund ta plotësojë namazin e tij. Këtu mendohet se ai që arrin në një reqat, se i njëjti ka arritur që ta sigurojë saktësinë dhe plotësimin e maksimumit të saktësisë. Ndërsa sipas jush, kjo e përmbush (saktësinë), qoftë nëse arrinë në një tekbir të namazit, ose nëse nuk arrin asgjë, ndërsa hadithi nuk tregon në këtë gjë. 152

Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. 154 Muttefekun alejhi, e përmend Buhariu në Kitabul-mevakit, kaptina ‘Esime men fatethu salatul-asri 1/203 me numër 527 dhe Muslimi në Kitabul-mesaxhid, 1/435/626, që të dy me zinxhir prej Malikut, ai prej Nafia, ai prej Ibn-Omerit…; 155 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në Mevakitus-sala, kaptina ‘Men edreke minelfexhri rek’aten,ë 2/67, hadithi nr. 579; dhe Muslimi në Mesaxhid, kaptina ‘Men edreke rek’aten minessalati, 3/165/608/114, me zinxhir nëpërmjet Earexhit nga Ebu Hurejre… 153

Thonë: “Allahu xh.sh. çdo muslimani ia ka caktuar kohën e tij të parë dhe të fundit dhe nuk ka lejuar kryerjen e namazit para e as pas kohës së tij. Kryerja e të njëjtit para apo pas kohës së tij paraqet çështje jo e caktuar. Sikur koha të mos ishte kusht i saktësisë së namazit, atëherë nuk do të kishte dallim ndërmjet namazit që kryhet para dhe atij që kryhet pas kohës së tij, sepse që të dy namazet janë falur jashtë kohës së tij. Kur këtë e dimë, atëherë mund të parashtrojmë pyetje se si ka mundësi që të pranohet namazi i këtij njeriu të pakujdesshëm i cili e ka lejuar që t’i kalojë koha e namazit e që në të njëjtën kohë të mos pranohet namazi i atij i cili është ngutur dhe i cili e ka falur para kohës së tij? Dhe thonë: “Namazi është vaxhib (obligim) që të falet në kohën e tij, pa marrë parasysh rrethanat, madje edhe nëse detyrohet që t’i lëshojë vaxhibet dhe shartet (e namazit). Kështu, nëse nuk ka mundësi që të marrë abdest apo që të kthehet kah kibla, t’i pastrojë rrobet dhe trupin, që ta mbulojë auretin (vendin e turpshëm), ta lexojë Fatihanë, që të qëndrojë në kijam gjatë kohës së namazit, ndërsa të njëjtat gjëra do të kishte shansë që t’i kryejë pas kohës së namazit, ai e ka obligim që ta falë namazin në kohën e tij pa gjërat e përmendura dhe ky është namaz i cili i është caktuar atij në këtë situatë. Nuk i lejohet atij që ta lëshojë kohën e namazit me qëllim që ta falë më vonë, për shkak të plotësimit të vaxhibeve dhe sharteve të përmendura. Dije se koha e namazit –te Allahu xh.sh. dhe te i Dërguari i Tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem –ka përparësi mbi të gjitha vaxhibet tjera. Kështu që nëse vjen në një situatë që të zgjedh ndërmjet këtyre dy gjërave, do të zgjedh që ta falë namazin në kohën e tij, madje edhe pa shartet dhe vaxhibet e përmendura. Sikur të kishte mënyrë që namazin e përmendur ta mbërrijë pas përfundimit të kohës së tij, atëherë një namaz i tillë me shartet dhe me vaxhibet e përmendura do të ishte më i mirë se namazi në kohën e tij pa shartet dhe vaxhibet e përmendura, ndërsa kjo krejtësisht është jo e drejtë (batil) sipas teksteve sheriatike si dhe sipas ixhmasë. Pastaj thonë: “Allahu xh.sh. i është kërcënuar atij që e lejon që t’i ikë koha e namazit me kërcënimin që ka të bëjë me lënësin e namazit, duke thënë: “Pra shkatërrim është për ata që falen, Të cilët ndaj namazit të tyre janë të pakujdesshëm.” (El-Maun, 4-5) Sahabët fjalën “sehv” (në përkthim “ata të cilët lutjen e tyre nuk e kryejnë si duhet - vër. përkth. në gjuhën boshnjake) e kanë komentuar se kjo ka të bëjë me shtyerjen e kohës së namazit, ashtu siç transmetohet kjo prej

Sad b. Ebu-Vekasit r.a., për të cilin ekziston hadith merfu. 156 Allahu i Lartësuar ka thënë: “E pas tyre (të mirëve) erdhën pasardhës të këqij, që e lanë namazin e u dhanë pas kënaqësive (trupore), e më vonë do të hidhen në çdo të keqe (ose në Gaja).” (Merjem, 59) Sahabët dhe tabiinët i kanë komentuar fjalët “që e lanë namazin” se kjo ka të bëjë me kalimin e kohës së namazit. Thënë më saktë, kjo ka të bëjë me lëshimin e namazit, me lënien e kohës së tij si dhe lëshimi i vaxhibeve dhe i rukneve të tij. Po ashtu, ai që nuk e falë qëllimisht namazin në kohën e tij, ai hynë në mesin e atyre të cilët i kalojnë kufijtë e Allahut, siç është rasti me atë i cili e falë para kohës së tij. Atëherë si ka mundësi që prej këtij të parit i cili i kalon kufijtë e Allahut të pranohet namazi, ndërsa prej këtij të dytit i cili gjithashtu i kalon kufijtë e Allahut, të mos pranohet? Si argument, ata thonë: “Do ta pyesim atë i cili pohon se mundet që të kompensohet namazi i lëshuar qëllimisht: “Na thuaj, çfarë mendon për namazin i cili të është urdhëruar që ta kryesh, a është ai namaz të cilin Allahu ta ka urdhëruar apo është ndonjë namaz tjetër?” Nëse përgjigjet: “Ai është i njëjti namaz.” Ne do t’i themi atij: “Domethënë, ai që ia lejon vetes që t’i ikë koha e namazit qëllimisht, ai nuk është mëkatar sepse me kompensimin e të njëjtit e ka bërë të njëjtën gjë, kështu që ai nuk meriton as qortim e as mëkat. Kjo plotësisht është jo e saktë.” Ndërsa nëse thotë se ai namaz nuk është i njëjtë të cilin Allahu xh.sh. e ka urdhëruar që të kryhet, atëherë do t’i themi atij se ky është argumenti ynë më i madh kundër teje, ti na ndihmove në argumentimin e pohimit se ky është namazi që nuk është urdhëruar. Pastaj do t’i themi: “Çfarë mendoni për namazin e atij i cili qëllimisht e lëshon që t’i kalojë koha e tij e i cili pastaj e falë atë, një namaz i këtillë a paraqet nënshtrim apo mëkatim?” Nëse thonë se një namaz i tillë është nënshtrim, atëherë janë larguar prej Kur’anit, prej sunnetit të vërtetë si dhe prej ixhmasë. Ndërsa nëse thonë se një namaz i tillë është mëkat, atëherë do t’u themi atyre se si ata ju afrohen Allahut xh.sh. me mëkatim dhe mëkatin e zëvendësoni me nënshtrim. Dhe nëse thonë se një njeri i tillë i afrohet Allahut xh.sh. me veprimin që është nënshtrim e jo me atë që e ka lëshuar kohën e namazit që është mëkat. Do t’ju themi: “Nënshtrimi realizohet duke u praktikuar urdhëri në mënyrën e kërkuar, ashtu siç është 156

E përmend Taberiu në Tefsir, 30/311 me zinxhir nëpërmjet Talha b. Musrifi nga Musab b. Sadi prej babait të tij…E përmend edhe Hejthemi në Mexhme’a, 1/326 dhe thotë se e përmend Bezari dhe Ebu-Jala is merfu ngjashëm kështu dhe se është transmetuar is meukuf dhe se në të gjendet Ikrime b. Ibrahimi të cilin të dobët e ka shpallur Ibn-Hibbani dhe të tjerë. Bezari thotë: “E përmend Hafizi is mevkuf dhe askush tjetër përveç tij nuk e ka transmetuar is merfu, ndërsa tahrixhi I tij u përmend më parë is dhe vlerësimi I tij.”

urdhëruar. Ku është veprimi i tij me lënien e qëllimshme të kohës së namazit në raport me urdhërat e Allahut dhe me urdhërat e të Dërguarit të Tij sallallahu alejhi ve sel-lem që të mund të thohet se ai është i dëgjueshëm?” Sikur një gjë e këtillë të ishte vërtetuar, atëherë kjo do të ishte vendimtare në këtë çështje.” Dhe thonë: “Nuk pranohet ibadetit jashtë kohës së tij, edhe atë për shumë arsye, sikur që nuk pranohet agjërimi natën, sikur haxhi që nuk pranohet në muajt jashtë muajve të caktuar për kryerjen e tij, sikur xhumaja që nuk pranohet përveç se në kohën e tij. Cili është dallimi ndërmjet atij që thotë se ‘unë do të ha gjatë ditës, ndërsa do të agjëroj gjatë natës.’ Apo nëse thotë: ‘Nuk do ta agjëroj Ramazanin në këtë vapë të verës, por do ta pres pranverën dhe në të do ta agjëroj një muaj, në vend të këtij muaji?’ Apo nëse thotë: ‘Do ta prolongoj haxhin për muajin Muharrem’, ose nëse thotë: ‘Unë do ta fali xhumanë pas jacisë’, ose nëse thotë: ‘Do t’i fali Bajramet kah mesi i muajit’, atëherë cili është dallimi ndërmjet këtyre personave dhe ndërmjet atij i cili thotë se namazet ditore do t’i shtyejë dhe se do t’i falë natën, apo nëse thotë që namazet e natës do t’i shtyejë për t’i falur ditën. A mundet dikush ndonjëherë të bëjë dallimin ndërmjet tyre?” Gjithashtu thonë: “Allahu xh.sh. ua ka caktuar ibadeteve vendin dhe kohën si dhe cilësitë, kështu që ndonjë vend nuk mund ta zëvendësojë ndonjë vend tjetër që është caktuar për të, sikur për shembull Arafatin, Muzdelifen, Mina, vende ku gjuhen gurët dhe ku kalohen netët gjatë ritualeve të haxhit, po ashtu Safa dhe Merva. Po ashtu, cilësitë me të cilat dallohet ndonjë ibadet, të njëjtat nuk mund të zëvendësohen me cilësi të tjera, atëherë si mundet që të zëvendësohet koha e caktuar për ndonjë ibadet me ndonjë kohë tjetër?” Dhe thonë: “Tekstet sheriatike si dhe ixhma’ tregojnë se ai që e shtyen qëllimisht namazin deri në përfundimin e kohës së tij, konsiderohet se ai namaz ka përfunduar.” I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem thotë: “Atij që i ikë iqindia, është sikur t’i kishte humbur familja dhe pasuria.” 157 Ndërsa ajo që kalon, nuk ka më mënyra që ndonjëherë të arrihet. Sikur të kishte mundësi që të arrihej e njëjta, nuk do të quhej “ajo që ka kaluar” dhe këtu nuk ka dyshim si në aspektin gjuhësor, ashtu është në atë tradicional, po ashtu edhe në sheriat, sepse i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Nuk do t’i kalojë (njeriut) haxhi, derisa të mos paraqitet agimi në ditën e Arafatit.”158 Allahu xh.sh. e ka bërë të lejuar për shkak të kalimit të kohës së 157

Tahrixhin e këtij hadithi e përmendëm më parë. Hadithi është transmetuar is merfu’, mirëpo është shumë I dobët. E përmend Bejhekiu në Sunenulkubra, 5/174, hadithi nr. 9597, me zinxhir nëpërmjet Ibn-Vehbit nga Ibn-Xhurejxhi, prej Ataa b. EbuRebbahut…E përmend edhe Maliku në Muveta’, 1/360 is merfu’an, nëpërmjet Ibn-Omerit. Zinxhiri I hadithit është I vërtetë. E ka përmendur edhe Hejthemi në Mexhmea’, 3/255 në hadith nëpërmjet Ibn158

tij dhe për shkak se nuk ka mundësi që të arrihet në ndonjë ditë tjetër pas tij. Për dallim nga namazi i harruar apo i fjetur që nuk quhen namaze të lëshuara dhe për këtë shkak nuk hyjnë nën kuptimin e hadithit: “Ai të cilit i ikë iqindia, është sikur t’i kishte humbur familja dhe pasuria.” Thonë: “Ummeti është pajtuar rreth atij i cili qëllimisht lejon që t’i ikë koha e namazit se ai namaz ka kaluar. Sikur falja e sërishme e atij namazi të ishte e plotfuqishme dhe e pranuar pas kalimit të kohës së tij, atëherë emërtimi “i lëshuar” do të ishte i rrejshëm dhe jo i drejtë, domethënë si mund të jetë i lëshuar nëse mund të arrihet? Dhe thonë se sikur që nuk ka mënyrë që koha e lëshuar ndonjëherë të arrihet, po ashtu nuk ekziston mënyrë që të arrihet farzi dhe akti i tij.” Dhe thonë: “Në këtë tregojnë fjalët e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem në hadithin të cilin e përmend Ahmedi dhe të tjerë: “Ai që e hanë një ditë në Ramazan pa arsye, nuk mund ta kompensojë atë sikur të agjërojë tërë kohën.”159 Ku janë fjalët tuaja: “Mund ta kompensojë në cilëndo ditë në cilëndo muaj” në raport me këtë hadith? Dhe thonë: “Allahu xh.sh. i ka urdhëruar muslimanët që kur të takohen me armikun, që ta falin “namazin e frikës” dhe që t’i shkurtojnë disa rukne të namazit dhe që në të t’i bëjnë disa veprime të tjera: të mos drejtohen kah kibla, të japin selam para imamit, të falen ulur apo në kafshë, nëse nuk janë në situatë që të falen përveç se në kafshë, do të falen në kafshë edhe nëse nuk bëhet kjo në drejtim të kibles, por do të falen në kohën e tij. 160 Sikur ky namaz të pranohej dhe sikur të ishte i saktë në ndonjë kohë tjetër, atëherë do t’u lejohej që në atë situatë të rëndë ta shtyejnë atë deri në kushtet më paqësore. Dispozita e namazit të frikës tregon në faktin se namazi pas kohës Abbasit dhe thotë: “E transmeton Taberaniu në Kebir, Evsat dhe në të gjendet Omer b. Kajs Meki, ndërsa ai është daif metruk. E transmeton edhe Ibn-Kudame në Mugnij, 3/279 me zinxhir nëpërmjet Ebu-Zubejrit nga Xhabiri…dhe thotë: “I thashë Ebu-Zubejrit: “A e ka thënë këtë I Dërguari I Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem?” Ai tha: “Po.” E përmend Esremi me zinxhirin e tij. 159 Zinxhiri I hadithit është shumë I dobët. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-savm, kaptina ‘Taglidh fi men eftare amden’, 2/1034, hadithi nr. 2396; dhe Tirmidhiu në Es-savm, kaptina ‘Fil-iftari amden’, 3/101, hadithi nr. 723; dhe Darimiu në librin Savm, kaptina ‘Men eftare jevmen min ramadani muteammiden’, 2/18, hadithi nr. 1715; dhe Ibn-maxhe në Es-savm, kaptina ‘Kaffaretu men eftare jevmen min ramadan’, 1/335, hadithi nr. 672; dhe Ahmedi në Musned, 2/386. E përmend Buhariu në Sahihun e tij në librin Essavm, kaptina ‘Kavli Nebijj sal-lallahu alejhi ve sel-lem, idha teveddae felijestenshik’, 2/683 në formën që tregon në dobësi dhe thotë: “Përmendet se nëpërmjet Ebu-Hurejres është lidhur, pastaj e ka përmendur hadithin. Këtë mendim e ka edhe Ibn-Mesudi, Seid b. Musejjebi, Ibn-Xhubejri, Ibrahimi, Katade dhe Hamadi, në vendin e tij do të agjërojë një ditë tjetër. Ibn-haxheri në Feth thotë se hadithi është daif dhe se ka tri mangësi: idtirab- jostabilitet, xhehalet-I panjohur, shekk-dyshim. Albani në Daiful-xhami’ e ka vlerësuar të dobët, hadithi nr. 5471. 160 Unë them: “Lidhur me namazin e frikës, Buhariu e ka shkruar librin Salatul-havf në të cilin I ka përmendur hadithet nga I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem rreth namazit të frikës në çdo situatë. Shih 2/479/508 në Fethul-bari. Po ashtu edhe Muslimi në librin Musafirin, 1/309/841/575 në hadithin nëpërmjet Sehl b. Ebu-Hasme.

së tij nuk është i lejuar e as që pranohet, edhe pse kanë pengesa të arsyeshme, sepse gjenden në luftë në rrugë të Allahut. Atëherë, nëse atyre nuk ju lejohet që ta shtyejnë namazin, atëherë si mund t’i lejohet mukimitatij që nuk është në rrugë, që është i shëndosh dhe i cili nuk ka kurrfarë pengesa, i cili shumë qartë e dëgjon zërin e thirrësit të Allahut (muezinit) dhe i cili edhe pas gjithë kësaj, ia lejon vetes që t’i ikë namazi me qëllim që ta falë më vonë në ndonjë kohë tjetër. Po ashtu, as të sëmurit nuk i lejohet që ta shtyejë namazin, por i urdhërohet atij që ta falë atë pa kijam, pa ruku, pa sexhde nëse nuk ka mundësi për këto. Sikur ai namaz t’i pranohej dhe sikur të ishte valid në ndonjë kohë tjetër, atëherë do t’i lejohej që ta shtyejë deri në kohën e shërimit. Na sillni ndonjë argument nga Libri apo nga sunneti apo nga ndonjë thënie, se ai që e shtyen qëllimisht namazin deri në kalimin e kohës së tij të cilën Allahu xh.sh. ia ka urdhëruar, se Allahu xh.sh. do t’ia pranojë pas kohës së tij dhe si i tillë do të jetë i drejtë dhe se prej tij do të bie përgjegjësia dhe se për të do të shpërblehet sikurse ai që e ka kryer atë farz (në kohën e tij)? Pasha Allahun, këtë kurrë nuk do të mund ta argumentoni deri në Ditën e Gjykimit. Ne në qëndrimin tonë thirremi në sahabët e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem për dallim nga mendimi juaj. KAPTINA

RRETH QËNDRIMIT DHE RRETH FJALËVE TË EBU BEKRIT R.A. Kjo kaptinë flet për qëndrimin dhe për fjalët e Ebu Bekrit r.a. të cilat asnjë sahab nuk i ka kundërshtuar. Abdullah b. el-Mubareku thotë: “Na ka lajmëruar Ismail b. Ebu-Halidi prej Zejdit se Ebu Bekri r.a. i kishte thënë Omer b. Hatabit r.a.: “Po t’i lë këto në vijim si vasijet dhe mbaji në mend: “Ndaj Allahut ekzistojnë obligime ditore të cilat nuk i pranon natën, por ekzistojnë edhe obligime të natës të cilat nuk i pranon ditën. Nuk do të pranohet nafilja nëse nuk kryhet farzi. Ena e veprave të mira në peshojë do të jetë i rëndë për atë i cili në këtë botë do ta pasojë të vërtetën dhe i cili është i vendosur në të, ndërsa e drejta e peshojës është që mos të peshojë asgjë të rëndë përveç se të vërtetës. Ndërsa peshoja e atij që e pason batilinjo të vërtetën, do të jetë i lehtë në Ditën e Gjykimit dhe i cili do të jetë i vendosur në atë. E drejta e peshojës është që mos të peshojë lehtë përveç se batilin. Allahu xh.sh. i ka përmendur banorët e Xhenetit, e ka bërë të mirë

atë që e kanë vepruar ata dhe do të kalojë mbi veprat e tyre të këqija, dhe kur do t’i përmendësh, do të kesh frikë që mos të jesh ndonjëri prej tyre. Dhe i ka përmendur banorët e Zjarrit dhe veprat e tyre, kur t’i përmendësh, do të thuash: “Kam frikë mos të jem prej tyre.” Dhe e përmendu ajetin e mëshirës dhe ajetin e dënimit me qëllim që besimtari të shpresojë në mëshirën e Allahut, ndërsa të frikësohet prej dënimit të Tij dhe që prej Allahut të mos kërkojë asgjë tjetër përveç se pasimin e të vërtetës dhe që me duart e tij të mos shkatërrohet. Nëse i mban në mend fjalët e mia, ajo që mungon, nuk do të jetë më e dashur për ty sesa vdekja, ndërsa ajo me siguri së do të vijë, ndërsa nëse e lëshon vasijetin tim, atëherë ajo që mungon nuk do të jetë më e urrejtur se vdekja, ndërsa ti nuk do të mund ta ndalosh atë.” 161 Henad b. Serij thotë: “Na ka lajmëruar Abde nga Ismail b. Ebu-Halidi nga Zubejd elJamiu se ka thënë: “Pasi që iu kishte afruar vdekja Ebu Bekrit r.a....dhe e përmendi këtë thënie.”162 Prej kësaj thënie merren si argument fjalët e Ebu Bekrit r.a.:“Ndaj Allahut ekzistojnë obligimet ditore që nuk pranohen natën, por ekzistojnë edhe obligime të natës që nuk pranohen ditën.” Ata të cilët kanë mendim tjetër lidhur me këtë çështje, ata thonë të kundërtën e kësaj që është përmendur në thënie, domethënë se si jacia pranohet në kohën e sabahut dhe se si iqindia pranohet në mesin e ditës. Dhe thonë: “Ky është mendim i Ebu Bekrit, i Omerit dhe i djalit të tij Abdullahut, i Sa’d b. Ebi-Vekasit 163, i Selman Farisiut, i Abdullah b. Mesudit, i El-Kasim b. Muhammed b. Ebu-Bekrit, i Budelj el-Ukajliut, i Muhammed b. Sirinit, i Mutarrif b. Abdullahut, i Omer b. Abdulazizit rahimehullahu dhe i të tjerëve. Transmeton Shu’be b. Ja’la b. Ata’ prej Abdullah b. Hirashit se ka thënë: “Ibn-Omeri e kishte parë një njeri se si ishte duke e lexuar një faqe dhe i tha: “Çka është ajo o lexues? Nuk ka namaz për atë që nuk e falë në kohën e tij. Së pari falu e pastaj lexo sa të duash.”164 Komentimi i juaj i fjalëve “nuk ka namaz” se me këtë nënkuptojmë se nuk ka namaz të plotë, është jo i vërtetë për shumë arsye. E para, mohimi 161

Zinxhiri I haithit është I dobët. E përmend Ibn-Shejbe në Musannef, 7/91, hadithi nr. 34433 dhe nën 7/434, hadithi nr. 37056; dhe Hilali në Sunnet, 1/275, hadithi nr. 337; dhe Ibnul-Mubareku në Zuhd, 1/319, hadithi nr. 914; dhe Hennad es-Serij në Zuhd, 1/284, hadithi nr. 496 me zinxhir nëpërmjet Ismailit nga Zejd b. Ebu-Bekri r.a. Zejdi nuk e ka dëgjuar nga Ebu Bekri r.a. 162 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. 163 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend Taberiu në Muxhemul-kebir, 9/275, hadithi nr. 9375; dhe Abdurrezaku në Musannef, 2/372, hadithi nr. 2747 që të dy me zinxhir nëpërmjet Mamerit…E përmend Ebu Bekr Nejsaburi në Evsat, 2/386 që të dy nëpërmjet Mamerit prej Katade nga Ibn-Mesudi në këtë formë: “Me të vërtetë namazi e ka kohën sikurse haxhi që e ka kohën”, dhe Hejthemi thotë në Mexhme’a, 1/305. E përmend Taberiu në Kebir, ndërsa Katade nuk e kishte dëgjuar prej Ibn-mesudit, ndërsa transmetuesit e këtij hadithi janë të besueshëm. 164 Zinxhiri I hadithit është I dobët. Në zinxhir gjendet Abdullah b. Hirashi për të cilin Hafizi në Takrib thotë se është I dobët, ndërsa Ibn-Amari për të ka thënë se është gënjeshtar.

tërheq pas vetes mohimin e thelbit të emërtimit, ndërsa emërtimi këtu është sheriatik, ndërsa thelbi i saj është mohimi (nuk ka namaz). Kjo është esenca dhe ky është kuptimi i vërtetë, ndërsa nëse pohoni se bëhet fjalë për kuptimin transmetues, çka është ajo që na nxjerr prej rrethit të kuptimit të vërtetë. E dyta, nëse mendoni se këtu negacioni ka të bëjë me mohimin e tërësisë që ka të bëjë me një gjë mustehab, ne themi se kjo është batil, sepse kuptimi i vërtetë sheriatik nuk mohohet me mohimin e gjëse mustehab te ai kuptim sheriatik, por nëse mohohet, atëherë mohohet rukni apo ndonjë pjesë e tij. Në këtë mënyrë, të gjitha negacionet që janë transmetuar në aspektin e mohimit të realitetit sheriatik, siç është rasti me këto thënie: “Nuk ka iman ai që nuk ka emanet,”165 “Nuk ka namaz ai që nuk ka abdest,” 166 “Nuk ka vepra ai që nuk ka nijet për atë vepër.” 167 “Nuk ka agjërim ai që nuk e synon (bën nijet) gjatë natës.”168 “Nuk ka namaz ai që nuk e lexon suren Fatiha.169” Sikur të ishte në pyetje mohimi i ndonjë mustehabi, kjo do të thoshte se çdo ibadet ka diçka mbi natyrën e tij që është më e dashur te Allahu prej tij. Ju na ndihmuat ( në argumentimin) se si koha e namazit është prej vaxhibeve të namazit dhe nëse do të mohohej (namazi) me mohimin e vaxhibit në të, ai nuk do të ishte i saktë e as i pranuar. E treta, nëse negacioni nuk ka të bëjë me thelbin e emërtimit, atëherë negacioni i saktësisë dhe i faljes së tij është më afër të vërtetës sesa mohimi i 165

Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. I vërtetë, e përmend: Ebu-Davudi në Kitabut-tahara, kaptina ‘El-Vudu’u fi anijetis-sifri 1/93 me nr. 101; Ibn-Maxhe në Kitabut-tahara, kaptina ‘Ma xhae fi mustehabbil-vudu’I 1/140 me nr. 398; Ahmedi në Musned, 2/418; El-Hakimi në El-Mustedrek, 1/146; Et-Tirmidhiu në Kitabut-tahara, kaptina ‘Ma xhae fittesmijti indel-vudu’I’ 1/37-38 me nr. 25. Ebu-Isa ka thënë: Ka thënë Ahmed b. Hanbeli: Nuk di në këtë kaptinë (37) asnjë hadith, e të ketë zinxhir të mirë në të. Shejh Ahmed Shakiri ka thënë: Jo, por është zinxhir I Sa’d b. Zejdit I mirë-hasen. Ibn-Maxhe në Kitabut-tahara, kaptina ‘Ma xhae fit-tesmijti fil-vudu’I’, 1/119 me nr. 397. Të gjithë me zinxhir prej Ja’kub b. Selemes, ndërsa ai prej babait të tij, ky prej Ebu Hurejres, ndërsa ky hadith në të vërtetë e forcon (shahid) hadithin e Seid b. Zejdit…; 167 Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmendin: El-Bejheki në Es-Sunenul-kubra, 1/41 me zinxhir prej Halid b. Hadashit, ndërsa ai prej Abdullah b. el-Musenne el-Ensariut se ka thënë: Më kanë treguar disa shtëpiakë të mi prej Enesit…; El-Hakim et-Tirmidhiu në Nevadirul-usul, 3/190 pa zinxhir. E përmend edhe Ibn-Haxheri në Telhisul-habir, 1/150 duke ia përshkruar El-Bejhekiut me zinxhir prej Enesit dhe ka thënë: Në zinxhirin e tij gjendet person I panjohur. Et-Taberiu në Tarih, 2/333. Ibn-Kudame në El-Mugnij, 1/70 me zinxhir prej Abdullah b. el-Musenne, ai prej disa shtëpiakëve të tij…; ndërsa në këtë zinxhir është person I panjohur. 168 I vërtetë, e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-savm, kaptina ‘En-Nijjetu fis-savmi’ 2/1059 me nr. 2454. En-Nesaiu në Kitabus-savm, kaptina ‘Iftirakun-nafilejni’ 4/503 me nr. 2330. Et-Tirmidhiu në Kitabussavm, kaptina ‘La sijame limen la ja’zimu minel-lejli’, 3/108 me nr. 730. Ibn Maxhe në Kitabus-savm, kaptina ‘Fi tarefis-savmi minel-lejli’, 1/542 me nr. 1700. Ed-Darimiu në Kitabus-savm, kaptina ‘Men lem jexhme’ es-sijam minel-lejli’, 2/13 me nr. 1698, të gjithë me zinxhir prej Abdullah b. Omerit, ai prej Hafsit…; 169 Muttefekun alejhi, e përmend Buhariu në Kitabul-savm, kaptina ‘Vuxhubu kira’etil-imami vel-me’muni fis-salavati kul-liha…’, 2/276 me nr. 756; dhe Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Vuxhubu kira’etil fatihati fi kul-li reka’tin…ë, 1/34/394, që të dy me zinxhir nëpërmjet Sufjanit…; 166

tërësisë që do të thotë send mustehab. Muhammed b. el-Musenna thotë, na ka treguar Abdul-E’ala, na ka treguar Seid b. Ebi-Arube nga Katade se ka thënë: “Na është përmendur se si Abdullah b. Mes’udi kishte thënë: “Namazi e ka kohën e tij sikurse edhe haxhi që e ka kohën e tij, për këtë shkak, kryeni namazin në kohën e tij.”170 Këtu Abdullah b. Mes’udi shumë qartë ka theksuar se si koha e namazit është sikurse koha e haxhit, kështu që nëse nuk kemi mundësi që haxhin ta kryejmë në kohën e tij, atëherë si mundet që namazi të jetë i pranuar dhe i plotë përveç se në kohën e tij.” Transmeton Abdurrezaku prej Ma’merit nga Budejl el-Ukajliut se ka thënë: “Deri te unë ka ardhur se kur robi e falë namazin në kohën e tij, ai namaz ngrihet drejt qiellit me dritë të fuqishme e pastaj thotë: “Më ke ruajtur, Allahu të ruajt.” Ndërsa nëse nuk e falë në kohën e tij, ai kërryset sikurse që kërryset rrobja e vjetër e robit, e pastaj me të ai qëllohet në fytyrë.”171

KAPTINA

ARGUMENTET E ATYRE TË CILËT E PRANOJNË KOMPENSIMIN Ata që e arsyetojnë kompensimin, me këtë e heqin obligimin dhe përgjegjësinë prej njeriut që e ka lëshuar atë. Ebu-Omer b. Abdulberri kishte diskutuar lidhur me këtë çështje dhe kishte fituar në përgjithësi. Ne këtu do të përmendim fjalët e tij. Në Istizkar, kaptina “Rreth namazit të fjetur”, ai thotë: “Kam lexuar para Abdulvarisit se Kasimi iu kishte treguar, na ka treguar Ahmed b. Zuhejri, na ka treguar Ibn el-Asbehani, na ka treguar Ubejde b. Humejdi prej Jezid b. Ebu-Zijadit nga Temim b. Seleme, ky prej Mesrukut nga Ibn-Abbasi r.a. se ka thënë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ishte në udhëtim dhe para fundit të natës kishin fjetur dhe nuk ishin 170

Tahrixhi I këtij hadithi është përmendur më parë. Hadithi është I dobët. E përmend Abdurrezaku në Musannefin e tij, 1/587, hadithi nr. 2234, me zinxhir nëpërmjet Mamerit nga Budejli…E përmend Taberiu në Evsat, 3/263, hadithi nr. 3095 me zinxhir nëpërmjet Abad b. Kethir Basriut nga Ebu-Ubejde nga Enesi… Përmendet edhe në Musned shamijjin, 1/239, hadithi nr. 427 me zinxhir nëpërmjet Halid b. Madanit nga Ubade b. Samiti…IS dhe Ebu-Davud etTajalisi në Musnedin e tij, 1/80, hadithi nr. 585 me zinxhir nëpërmjet Halidit nga Ubade…Po ashtu edhe Bejhekiu në Shuabul-iman, 3/143, hadithi nr., 3140 me zinxhir nëpërmjet Halidit nga Ubade… E përmend edhe Mundhiri në Tergib terhib, 1/157 dhe thotë se është prej Enes b. Malikut. Dhe krejt në fund e ka përmendur në Daiful-xhami’, 301 prej Ubade b. Samitit dhe thotë se është I dobët. Albani në Tergib e ka vlerësuar të dobët, nr. 221 dhe thotë shumë I dobët. 171

zgjuar derisa nuk kishte lindur dielli, dhe ai e kishte urdhëruar Bilallin që ta thirrë ezanin dhe i kishin falur dy reqate.” Ibn-Abbasi r.a. thotë: “Nuk më ka gëzuar më shumë as dynjaja dhe gjithë çka gjendet në të”, domethënë sikurse kjo ruhse –lehtësim.172 Ebu-Omeri më tej thotë: “Sipas meje kjo është, ndërsa Allahu e di më së miri, për arsye që t’i mësojë sahabët, të cilët ia kanë dorëzuar pjesës tjetër të ummetit diturinë e tij, se Allahu xh.sh. kërkon prej robërve të Tij që nëse e kanë lëshuar ndonjë namaz, e kanë harruar, e kanë fjetur apo qëllimisht e kanë lënë, që ta kompensojnë edhe pse ai është i caktuar me kohë. A nuk e sheh se hadithi të cilin e transmeton Maliku nga Ibn-Shihabi nga Seid b. elMusejjeni në këtë kaptinë, se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kush e harron namazin, le ta falë kur t’i kujtohet.” 173 Harresa në gjuhën arabe mund ta ketë kuptimin lënie e qëllimshme apo mund të ketë kuptimin ajo që është e kundërta e mbajtjes në mend. Allahu xh.sh. thotë: “Harruan All-llahun (nuk i binden), prandaj Ai i harroi.” (EtTeube, 67) Domethënë, ata e kanë lëshuar nënshtrimin ndaj Allahut dhe ndaj fesë në atë me të cilën ka ardhur i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem, kështu që edhe ata Allahu i ka lënë jashtë mëshirës së Tij. Rreth kësaj çështje nuk ka dallime e as që është e panjohur kjo për atë që sadopak kupton në komentimin e Kur’anit. Nëse dikush thotë: Pse këtu e ka veçuar atë që është në gjumë dhe atë që harron në thëniet tjera të këtij hadithi, siç është: “Kush e fle namazin apo e harron atë, le ta falë kur t’i kujtohet.”174 Do të përgjigjemi: “Ata i ka veçuar me qëllim që t’i largojë dyshimet rreth asaj se kalemi (pena) është ngritur sa i përket këtyre dyve dhe se kjo nuk ju llogaritet mëkat. Pastaj i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka shpjeguar se ajo që prej tyre bie mëkati, nuk do të thotë se prej tyre bie edhe obligimi i asaj që u është caktuar sa i përket namazeve farz dhe se ai për ta është vaxhib në atë moment kur të kujtohen. Ata janë të detyruar që ta falin, 172

Hadithi është I vërtetë. E përmend Ahmedi në Musned, 1/259, hadithi nr. 2349, me zinxhir nëpërmjet Jezid b. Ebu-Zijadit prej një njeriu nga Ibn-Abbasi… E përmend Hejthemi në Mexhmea’, 1/321 prej IbnAbbasit… Dhe thotë se is e përmend Ahmedi dhe Ebu-Ja’la dhe thotë edhe bezari dhe Taberaniu në Evsat. Ahmedi e përmend nëpërmjet Jezidit nga b. Ebu-Zijadi prej një njeriu nga Ibn-Abbasi, ndërsa Ebu-Ja’la dhe të tjerët prej Jezid b. Ebu-Zijadit nga Temim b. Seleme, nga Mesruku, nga Ibn-Abbasi… Transmetuesit te Ebu-Ja’la janë të besueshëm. E përmend Ibn Ebi-Shejbe në Musannefin e tij, 1/425, hadithi nr. 4890 me zinxhir nëpërmjet Jezid b. Temim b. Seleme prej Mesrukut nga Ibn-Abbasi… dhe Taberaniu në Muxhemulkebir, 11/432, hadithi nr. 12225, me zinxhir nëpërmjet Jezidit nga Temimi, prej Mesrukut nga IbnAbbasi… 173 Hadithi është hasen. E përmend Maliku në Muveta’, në librin Vukutus-sala, 1/25/13, 14, prej Seid b. ElMusejjebit is mursel… Unë thashë: “Muslimi e përmend të lidhur në librin Mesaxhid, kaptina ‘Men edreke rekaten mines-sala’, 1/309/608. 174 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë.

madje edhe pas përfundimit të kohës së tij. Nuk e ka përmendur atë i cili e lenë qëllimisht, sepse il-let (arsyeja) që ka të bëjë me atë që e fle apo që e harron, nuk ka të bëjë edhe për këtë tjetrin, madje ky as që ka arsyetim për atë se e ka lënë farzin në kohën kur ai e ka pasur për obligim. Allahu xh.sh. i ka barazuar këta dy në dispozitë, me gjuhën e të Dërguarit të Tij sa i përket namazit që është i kufizuar me kohë, me agjërimin që gjithashtu është i kufizuar me kohë gjatë muajit të Ramazanit. Secili prej këtyre dyve këtë do ta kompensojnë pas përfundimit të kohës së tij. Kështu, në tekstin e hadithit e ka përmendur atë që flenë dhe që harron, ndërsa në aspektin e agjërimit e ka përmendur të sëmurin dhe mysafirin. Ummeti janë pajtuar, ndërsa rreth kësaj ka transmetime shumë, se ai i cili qëllimisht nuk e agjëron Ramazanin –ndërsa beson në obligueshmërinë e tij , por e ka lënë për shkak të vullnetit të tij të keq dhe kokëfortësisë –pastaj pendohet, ai e ka obligim që ta kompensojë atë. Po ashtu, kush e lenë qëllimisht namazin, ai që flenë, që harron apo i cili qëllimisht e ka lënë, të gjithë sa i përket kompensimit të agjërimit dhe të namazit janë të njëjtë, edhe pse dallojnë sa i përket mëkatit, siç është rasti me atë që sulmon pasurinë dhe që e shkatërron atë, ai që e bën këtë në harresë apo qëllimisht, janë të njëjtë përveç në aspektin e mëkatit. Dispozita me këtë rast dallon prej dispozitës së gjuajtjes së gurëve në haxh që nuk kompensohet jashtë kohës së tij, si në aspektin e atij që harro, po ashtu edhe për atë që e bën këtë qëllimisht, sepse është obligim therja e kafshës si kompensim e cila do ta zëvendësojë. Për dallim nga kurbani, sepse kurbani nuk është farz. Edhe namazi, edhe agjërimi janë farz (vaxhib) dhe paraqesin borxh i vërtetuar që kurrë nuk bie, edhe nëse kalon koha e caktuar për këto të dyja, sepse i Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sellem ka thënë: “Borxhi i Allahut ka më shumë përparësi që të lahet.”175 Pastaj, nëse njeriu që e flenë namazin dhe ai që e harron kanë arsyetim dhe atë e falin pas kalimit të kohës, atëherë për atë person i cili qëllimisht e lenë namazin thuhet se ka mëkat për lënien e tij, ndërsa prej tij nuk bie obligimi i namazit, madje edhe nëse ai e refuzon këtë. Ai e ka obligim që ta kryej, sepse kjo është kusht i saktësisë së teubes për mëkatin e tij të lënies me qëllim të namazit, duke i ardhur keq për atë që e ka bërë më parë, domethënë për shkak të mosfaljes së tij në kohën e duhur. Disa dhahirijë kanë devijuar dhe janë ndarë nga xhumhuri i ulemave dhe i besimtarëve tjerë, duke thënë: “Ai i cili e lenë qëllimisht namazin dhe i cili nuk e falë në kohën e tij, ai nuk duhet që ta falë në një kohë tjetër, sepse ai nuk hynë në kategorinë e atyre të cilët e kanë fjetur apo harruar.” Ndërsa i Dërguari sal175

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Savm, kaptina ‘Men mate ve lem jesum,’ 4/226, hadithi nr. 1953 dhe Muslimi në librin Sijam, kaptina ‘Kadaus-savmi anil mejiti,’ 2/154/1148 me zinxhir nëpërmjet Seid b. Xhubejrit nga Ibn-Abbasi…

lallahu alejhi ve sel-lem thotë: “Kush e flenë namazin apo e harron atë, le ta falë kur t’i kujtohet.”176 Thotë: “Ai që e bën këtë qëllimisht, nuk është sikurse ai që e ka fjetur dhe si ai që ka harruar. Kijasi (krahasimi) me ta, sipas neve nuk është e lejuar. Sikurse ai që vret gjahun, sipas neve ai nuk mund të shpengimi.” Ata me këtë janë larguar nga xhumhuri (shumca) e dijetarëve, ndërsa kanë pasuar me këtë rast pas thënies shaz (përjashtuese) që është transmetuar prej disa tabiinëve të cilët kanë devijuar sa i përket xhumhurit të dijetarëve. Ai dhahirij do të duhej t’i pranonte argumentet e tyre, ndërsa ai është urdhëruar që t’i pasojë ata, kështu që ka devijuar nga rruga e të kuptuarit të drejtë të argumenteve. Mendimi i tij është në kundërshtim me mendimin e dijetarëve nga të gjitha krahinat. Për mendimin e tij, ai nuk ka mbështetje në argumentet e vërteta, edhe pse ekziston ixhma (konsensusi) i ummetit se namazi falet dhe kompensohet, si edhe agjërimi, në rast se i ikë koha. Ndërsa është e urdhëruar që ai që devijon prej ixhmasë, ai të kthehet në qëndrimin e tyre. Do të përmendim se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Ai që arrin një reqat të iqindisë para perëndimit të diellit, ai e ka arritur iqindinë. Ndërsa kush arrin një reqat të sabahut para lindjes së diellit, ai e ka arritur sabahun.”177 Këtu nuk është veçuar ai që e bën këtë qëllimisht prej atij që e harron. Mjafton se është transmetuar prej tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem se ai që e arrinë një reqat të iqindisë para perëndimit të diellit, se ai do ta plotësojë namazin e iqindisë pas perëndimit, ndërsa kjo do të thotë kalim i kohës së saj te të gjithë. Nuk ka dallim prej qëndrimit të argumenteve në mes tërë iqindisë sa i përket atij që harron, që e lenë nga pakujdesia apo që e lëshon qëllimisht, dhe atij që e bën pjesërisht. Argumenti i dytë është rasti i Hendekut, kur i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe sahabët e tij nuk e kishin falur drekën dhe iqindinë deri në perëndim të diellit, për shkak se kishin të zënë me luftën të cilën ia kishin imponuar mushrikët. Atë ditë nuk kishte prej atyre të cilët e kishin fjetur apo që e kishin harruar namazin, atë ditë ndërmjet muslimanëve dhe qafirave nuk është zhvilluar luftë e ashpër, mirëpo prapë drekën dhe iqindinë e ka falur natën. Argument tjetër janë fjalët e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem, kur në Medinë, pasi që e kishte lëshuar Hendekun, iu kishte thënë sahabëve: “Asnjëri prej jush mos ta falë iqindinë derisa të mbërrijë deri te Beni Kurejdha.”178 176

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në Mesaxhid, kaptina ‘Kadaus-salatil-faite,’ 1/471/680, me zinxhir nëpërmjet Ebu-Hurejres… 177 Hadithi është muttefekun alejhi. Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. 178 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Megazi, kaptina ‘Merxhi’u Nebijji minel ahzab’, 7/471, hadithi nr. 4119. E përmend edhe Muslimi në librin Xhihadu ve sijer, kaptina ‘Mubaderetu bil gazvi ve takdimu ehemmi…’ 3/69/177, që të dy nëpërmjet Nafia nga Abdullah b. Omeri…, duke e

Kështu, kur u nisën, disa rrugës e falën iqindinë, duke u frikësuar nga kalimi i kohës së namazit, derisa të tjerët janë falur te Beni Kurejdha, mirëpo pasi që kishte perënduar dielli për shkak të hadithit të përmendur. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem asnjërin prej tyre nuk e qortoi për shkak të kësaj, ndërsa asnjëri prej tyre nuk ishte prej atyre të cilët e kishin harruar apo e kishin fjetur. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka ditur se kishte prej atyre të cilët nuk e kishin kryer namazin në kohën e tij, kështu që edhe përskaj kësaj nuk tha se namazi që nuk falet në kohën e tij, nuk falet pas kalimit të kohës së tij. Argumenti tjetër është hadithi: “Pas meje do të ketë njerëz që do ta shtyejnë namazin deri në përfundimin e kohës së tij.” I thanë: “A të falemi me ta?” Ai tha: “Po.” Na ka treguar Abdulvaris b. Sufjani, na ka treguar Kasim b. Esbegu, na ka treguar Ishak b. el-Hasan elHarbi, na ka treguar Ebu-Hudhejfe Musa b. Mesudi, na ka treguar Sufjan eth-Theuri prej Mensurit nga Hilal b. Jesafi prej Ebi el-Musene el-Himsiut prej gruas së Ubade b. Samitit se Ubade b. Samiti r.a. ka thënë: “Isha te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe ai tha: “Pas meje do të vijnë njerëz të cilët do t’i ngadalësojnë disa gjëra, kështu që nuk do ta kryejnë namazin në kohën e tij.” I thanë atij: “A të falemi edhe ne me ata, o i Dërguari i Allahut.” Ai tha: “Po.”179 Ebu-Omeri thotë: “Ebu el-Musena el-Himsi është El-Umluki dhe është i besueshëm. Në këtë hadith, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka lejuar namazin pas kalimit të kohës së tij dhe nuk ka thënë se namazi nuk falet pas kohës së tij. Ka shumë thënie që flasin për shtyerjen e namazit deri në përfundimin e kohës së tij nga ana e njerëzve. Shumë qeveritarë nga dinastia Umajade, xhumanë e kanë falur pas perëndimit të diellit 180 ndërsa i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Pakujdesia ka të bëjë me atë që nuk falet derisa të mos fillojë koha e namazit tjetër.”181 Ndërsa i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka mësuar se koha e namazit të drekës për atë që është në shtëpi derisa të mos vijë koha e iqindisë. Kjo transmetohet prej tij nëpërmjet transmetimeve të besueshme, ndërsa disa prej tyre i kam përmendur në fillim të këtij libri, domethënë istizkara në kaptinën “Rreth vakteve (kohëve të namazit)”. Na ka treguar Abdullah b. Muhammed përmendur drekën në vend të iqindisë. 179 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ahmedi në Musned, 5/315, hadithi nr. 22738 dhe Makdisi në Ehadith muhtare, 8/318, hadithi nr. 383 me zinxhir nëpërmjet Shube nga Mensuri…Transmeton edhe Hejthemi në Mexhmea’, 1/325 dhe thotë se e përmend Taberaniu në Kebir, dhe Ahmedi ndërsa ky e ka vlerësuar edhe të besueshëm. 180 E përmend Abdurrezaku në Musannef, 2, hadithi nr. 3795 në hadithin e Ataa’së dhe thotë: “Velid Murre e ka shtyer xhumanë derisa nuk u errësua.” Dhe thotë: “E kam falur namazin e drekës para se jam ulur, ndërsa iqindinë e kam falur ulur derisa ai e mbante hutben, duart I kam mbajtur në gjunj dhe jepja isharet me kokë.” 181 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë.

b. Rashidi, na ka treguar Hamza b. Muhammed b. Alij, na ka treguar Ahmed b. Shuajb en-Nesevi, na ka treguar Suvejd b. Nasri, na ka treguar Abdullah, domethënë Mubaraku prej Sulejman b. Mugirse, nga Thabiti, nga Abdullah b. Rebbahu prej Ebu-Katades r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Nuk ka pakujdesi në gjumë, por i pakujdesshëm është ai që nuk e falë namazin, derisa të mos vijë koha e namazit tjetër.”182 I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem njeriun e këtillë e ka quajtur i pakujdesshëm, ndërsa i pakujdesshmi dhe neglizhenti nuk ka arsyetim dhe nuk është në shkallën e atij që harron apo që e zenë gjumi, sipas mendimit të të gjithëve, kur është në pyetje arsyetimi. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem ka lejuar namazin e tij edhe përskaj pakujdesisë së tij. Transmetohet në një hadith prej Ebu-Katades r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Le ta falë nesër në kohën e tij.”183 Kjo është edhe më e qartë sa i përket namazit të njeriut të pakujdesshëm kur i kujtohet apo pasi që t’i kujtohet. Ky hadith prej Ebu-Katades r.a. është me zinxhir të vërtetë, përveç se kuptimit të tij i kundërshtohet hadithi i Imran b. Husajnit r.a. sa i përket ëndrrës së të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem në kohën e sabahut, kur gati se kishte filluar të zbardhet, dhe i thanë: “O i Dërguari i Allahut, a ta falim nesër në kohën e tij?: Ai tha: “Jo, Allahu nuk do t’ua ndalojë kamatën e që më pastaj t’ua pranojë atë.”184 Në hadithin e Ebu-Hurejres r.a. transmetohet e njëjta gjë.185 Zinxhiri i transmetuesve i gjithë kësaj që e përmendëm në Temhid. E përmend Abdurrahman b. Alkame eth-Thekafiu, i përmendur në mesin e sahabëve, thotë: “Pasi që të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem i erdhi delegacioni nga Thekifi, filluan që ta pyesin, kështu që atë ditë nuk e kishte falur drekën, por e kishte bashkuar me iqindinë.”186 182

E përmend Muslimi në Sahihun e tij, 1/482/681, në hadithin e Ebu-Katades… Tahrixhi I këtij hadithi është përmendur më parë. 183 E përmend Muslimi në Sahihun e tij, 1/482/681 në hadithin e Ebu-Katades…Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. 184 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend Ahmedi në Musned, 4/441; dhe Ibn0Hibbani në Sahihun e tij, 4/319, hadithi nr. 1416; dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 2/217, hadithi nr. 2994… të gjithë nëpërmjet Hasanit nga Imran b. Husajni…, ndërsa Albani e ka vlerësuar të dobët në Sahih prej Ibn-Hudhejmes me nr. 994. 185 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend b. Abdulberri në Temhid, 5/250-251, me zinxhir nëpërmjet Ejjub b. Suvejdit nga Junus b. Jezidi, nga Zuhriju, nga Seid b. Musejjebi, nga Ebu-Seleme, nga Ebu Hurejre… 186 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend Nesaiu në librin El-Umra, kaptina ‘Atijetu imreetin bi gajri idhni zevxhiha,’ 3/651, hadithi nr. 3767, me zinxhir nëpërmjet Jahja b. Ebu-Haniut nga Ebu Hudhejfe, nga Abdulmelik b. Muhammed b. Nesiri, nga Abdurrahman b. Alkame,… dhe në Sunenul-kubra, 4/135, hadithi nr. 6593. Në zinxhir gjenden dy të panjohur, këta janë Ebu-Hudhejfe, ndërsa ai është shejh Jahja b. Haniu, për të Hafizi thotë se është mexhhul (I panjohur) dhe Abdulmelik b. Muhammedi për të cilin Hafizi në Takrib, thotë se është gjithashtu mexhhul.

Më së paku që mund të përfundojmë prej kësaj është se si e ka shtyer drekën derisa nuk i kishte kaluar koha për shkak të punës me të cilën ishte i zënë. Ndërsa Abdurrahman b. Alkame ishte prej tabiinëve të vjetër dhe të besueshëm. Ulema janë pajtuar se ai që e lenë namazin qëllimisht deri në përfundimin e kohës së tij, se ai ka gabuar ndaj Allahut xh.sh. Disa këtë e kanë karakterizuar si mëkat i madh. Po ashtu janë pajtuar se ai mëkatar duhet të pendohet te Allahu dhe që t’i vijë keq për këtë dhe që sinqerisht t’i kthehet Atij, sepse Allahu xh.sh. thotë: “Pendohuni të gjithë te All-llahu, o besimtarë, në mënyrë që të gjeni shpëtim.” (En-Nur, 31) Ai që ka obligime ndaj Allahut xh.sh. apo ndaj robërve të Tij, do të thotë se ai nganjëherë duhet të dalë jashtë atyre obligimeve. I Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem e ka krahasuar të drejtën e Allahut xh.sh. me të drejtën e njerëzve dhe kështu ai thotë: “Borxhi ndaj Allahut ka më shumë përparësi që të lahet.”187 Është e çuditshme se si ky dhahirij e shkatërron bazën e tij me paditurinë e tij dhe me dashurinë ndaj devijimit. Esenca te miqtë e tij është ajo se, ajo që është farz sipas ‘ixhmasë’ nuk mund ta shkatërrojë atë asgjë tjetër përveç ‘ixhmasë’ tjetër apo ndonjë hadith i vërtetë rreth pranimit të të cilit nuk ka polemika. Namazet e caktuara janë vaxhib sipas ‘ixhmasë’, pastaj u paraqit ndarja e çuditshme (shaz) në këtë aspekt që është jashtë mendimit të dijetarëve të krahinave, të cilët ai (dhahirij) i ka pasuar përkundër sunnetit që është transmetuar në këtë aspekt. Kështu, ai me këtë e ka shkatërruar farzit, rreth detyrimit të të cilit pajtohen të gjithë, me çka e ka shkatërruar bazën e tij. Pastaj e ka përmendur se medhhebi (mendimi) i Davudit (dhahiriut) dhe i shokëve të tij në këtë aspekt, është falja e namazit i cili është lënë qëllimisht. Thotë: “Ky është mendimi i Davudit, ndërsa ai është i madh në mesin e dhahirijve.” Kështu, ky dhahirij është larguar nga selefi dhe halefi, domethënë nga gjeneratat e para dhe të mëvonshme dhe se është larguar prej të gjithë fekihëve dhe ka devijuar sa i përket atyre. Nuk mund të jetë imam në dituri ai që shkon pas mendimeve shaz. Ai në librin e tij gabimisht e ka përmendur, nga padituria dhe duke u shtirur se nuk e di, se si këtë mendim e kanë disa sahabë dhe tabiinë. Pastaj ai i ka përmendur fjalët e Ibn Mesudit r.a., Mesrukut dhe Omer b. Abdulazizit se kinse ata lidhur me fjalët e Allahut të Lartësuar “...që e lanë namazin...” se kjo ka të bëjë me namazin që kryhet jashtë kohës së tij. Sikur ta kishin lënë, ata me këtë do të ishin qafira. Ndërsa ai nuk e konsideron se ai që e lenë qëllimisht namazin, se i njëjti bëhet qafir, as që konsideron se i njëjti duhet të vritet nëse e lëshon 187

Tahrixhi I këtij hadithi është përmendur më parë.

mirëpo i cili nuk e mohon obligimin e tij. Në këtë mënyrë, ai u veçua prej tyre (prej selefëve të përmendur), atëherë si ka mundësi që mendimin e tij ta sjell si argument? Është e njohur se ai që e kompenson namazin, se ai është penduar për shkak të njëjtit, ndërsa Allahu i lartësuar thotë: “Nuk ka dyshim se Unë e fal atë që është penduar, që ka besuar, që ka bërë vepra të mira dhe që përqëndrohet për në rrugën e drejtë.” (Ta Han, 82) Teubeja nuk është e plotfuqishme për atë person që e ka lënë namazin derisa të mos e kryejë atë, sikur që nuk është me vend teubeja sa i përket borxhit ndaj ndonjë personi derisa i njëjti të mos lahet. Ai që e kryen namazin ndaj të cilit ka qenë i pakujdesshëm, ai është penduar dhe ka filluar të bëjë vepra të mira, ndërsa Allahu nuk do t’i shkatërrojë veprat e atyre të cilët bëjnë mirë. Pastaj e ka përmendur Sulejmanin se ka thënë: “Namazi është mikjal (masë me rastin e matjes), kush e kryen me sinqeritet, kështu do të veprohet ndaj tij, ndërsa ai që lenë mangut, e dimë se çka ka thënë Allahu për mutaffifinët (ata të cilët gjatë matjes lënë mangut).188 Prej kësaj nuk mund të nxirret argumenti në dobi të tij, sepse kuptimi i kësaj thënie mund të ketë të bëjë me atë që nuk e plotëson rukunë, sexhden, te namazi dhe te normat e tij të tjera, edhe nëse e falë në kohën e tij. Pastaj i ka përmendur fjalët e Ibn-Omerit r.a.: “Nuk ka namaz për atë që nuk e falë në kohën e tij.”189 Themi se nuk ka namaz për atë me të gjitha pjesët e tij, ashtu siç thuhet në transmetim: “Nuk ka namaz për atë që mund të vijë në xhami, përveç se në xhami.”190 Ose: “Nuk ka iman ai që nuk ka emanet (që nuk është besnik).”191 Ai që e kompenson namazin, ai e ka falur dhe është penduar për shkak të asaj se e ka lënë. Gjithçka që është përmendur në dobi të mendimit të mëparshëm (dhahirij) është jo i saktë dhe në këtë nuk ka argumente, sepse ana e jashtme e transmetimit tregon në të kundërtën e asaj që e ka komentuar ai. 188

E përmend Bejhekiu në Sunenul-kubra, 1/291, hadithi nr. 3401 dhe Ibn Ebi-Shejbe në Musannefin e tij, 1/259, hadithi nr. 2979 dhe Abdurrezaku në Musannefin e tij, 2/373, hadithi nr. 3750, Bejhekiu në Shu’abul-iman, 3/174, hadithi nr. 3150, dhe Ibn el-Mubareku në Zuhd, 1/420, hadithi nr. 1192, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Husejn b. Hafs b. Sufjanit, nga Ebu-Nasri nga Salim b. Ebu-Xhadi…. 189 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E transmeton Ibn-Hazmi në Muhal-la, 1/238, 239 dhe thotë se e kemi transmetuar me zinxhir nëpërmjet Shube nga Jala b. Ataa nga Abdullah b. Hirashit… dhe e ka përmendur. Abdullah b. Hirashi është I dobët, në zinxhir nëpërmjet Ebu-Hibanit… E transmeton edhe Ibn Haxheri në Feth, 1/439 dhe thotë se është I dobët, Albani në Daif, thotë se është hadith I dobët, nr. 183. 190 Hadithi është i dobët. E përmend Bejhekiu në Sunenul-kubra, 3/57, hadithi nr. 4721 me zinxhir nëpërmjet Zaid nga Ebu-Hajanit, prej babait të tij nga Aliu... hadithi nr. 4724 me zinxhir nëpërmjet Jahja b. Ebu-Kethirit, nga Ebu-Seleme nga Ebu Hurejre... Po ashtu e përmend edhe nën 3/174, hadithi nr.l 5381 me zinxhir nëpërmjet Xhafer b. Aunit prej Ebu-Hajanit... dhe Darekutni në Sunenin e tij, 1/420/2 me zinxhir nëpërmjet Jahja b. Ebu-Kethirit, nga Ebu-Seleme nga Ebu Hurejre... Dhe Abdurrezaku në Musannefin e tij, 1/497, hadithi nr. 1915. 191 Tahrixhin e këtij hadithi e përmendëm më parë.

KAPTINA

MENDIMI I ATYRE TË CILËT E KONSIDEROJNË JO TË SAKTË NAMAZIN PAS KALIMIT TË KOHËS SË TIJ Ata të cilët konsiderojnë se nuk pranohet dhe se është jo i saktë namazi pas kalimit të kohës së tij, ata thonë: “Me të vërtetë keni kumbuar, mirëpo nuk keni arritur që të na bindni dhe që të na largoni nga mendimi ynë e as nga ajo që e kemi transmetuar prej selefëve, si dhe as prej argumenteve tona. Ne kurrë nuk kemi thënë por asnjë musliman nuk ka thënë se prej njeriut bie obligimi i kryerjes së namazit të cilit i ka kaluar koha dhe se ai më nuk e ka vaxhib, me qëllim që ju kundër një mendimi të këtillë të nisni një fushatë të madhe dhe që kundër nesh të shprehni gjëra negative të cilat i thatë.

Përkundrazi, mendimi të cilin e transmetuam prej sahabëve dhe tabiinëve është më i ashpër sa i përket atij që e shtyen namazin dhe i cili lejon që t’i kalojë koha e namazit sesa mendimi juaj. Një njeri i tillë e meriton dënimin dhe ai vjen me mëkat për veprën që kurrë më nuk do të mund ta arrijë, përveç që i mbetet shansi për teube dhe për vepra tjera të mira të cilat do ta kishin zbutur atë mëkat. Ne përmendëm argumentet të cilat kurrsesi nuk mund t’i refuzoni. Nëse keni mundësi që të përgjigjeni, urdhëroni, le të jetë kjo me argumente shkencore, kudoqoftë dhe me këto që të doni, ne nuk dëshirojmë asgjë tjetër përveç se nënshtrimin ndaj Allahut xh.sh. dhe ndaj të Dërguarit të Tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem si dhe njohjen e asaj me të cilën ka ardhur. Ndërsa sa i përket asaj që e keni përmendur, ne do ta shpjegojmë atë që është e pranueshme dhe ajo që është për ta refuzuar. Sa i përket fjalëve tuaja se Ibn Abbasi r.a. është gëzuar sa i përket namazit të cilin i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka falur pas lindjes së diellit me qëllim që me këtë t’i mësojë sahabët, të cilët do t’ia transmetojnë këtë pjesës tjetër të ummetit, se ka qenë dëshirë e Allahut te robërit e Tij sa i përket namazit –edhe pse ai është i caktuar në kohë –se ai që nuk e ka kryer në kohën e tij, duhet i njëjti ta kompensojë kurdoqoftë, pa marrë parasysh se a bëhet fjalë për harresë, për gjumë apo për lënien e qëllimshme të namazit, ajo që Ibn Abbasi r.a. është gëzuar shumë me këtë rast – të cilën gjë ju e komentuat ashtu siç e përmendët më parë – ky është mendimi i juaj personal. Është e njohur se fjalët e tij nuk tregojnë në këtë, edhe atë nga shumë aspekte: me siguri Ibn Abbasi r.a. në atë rast është gëzuar shumë për shkak se ai namaz është falur në shoqërinë e Muhammedit sal-lallahu alejhi ve sellem dhe të sahabëve të tij dhe se me këtë rast ai ka fituar një pjesë të shpërblimit sikurse edhe sahabët tjerë. Këtë e ka theksuar sa i përket namazit me qëllim që t’ia tërheq vëmendjen atij që dëgjon se në atë moment është zbardhur dhe se e kanë falur pas lindjes së diellit, me qëllim që të mos mendojë se ai namaz nuk është në rregull dhe se për të nuk pason shpërblimi. Kështu, kjo e ka gëzuar më shumë se dynjaja dhe ajo që gjendet në të. Kuptimin që e përmendët sa i përket këtij transmetimi nuk ka më shumë përparësi sesa kuptimi ynë. Ose arsyeja e gëzimit të tij ka qenë gjerësia e mëshirës së Allahut ndaj ummetit që ta kompensojnë namazin të cilin e kanë fjetur dhe të cilin nuk e kanë lënë nga pakujdesia. Prej nga mendimi se gëzimi i tij ka të bëjë për atë i cili e ka lënë qëllimisht ndonjë namaz të natës me qëllim që ta kompensojë nesër gjatë ditës, apo që qëllimisht ta lëshojë namazin e ditës e pastaj ta kompensojë atë natën dhe se një namaz i tillë është në rregull, se pranohet dhe se ai ka arritur që ta lajë borxhin? Nëse kjo kuptohet nga ky veprim i Ibn Abbasit r.a., atëherë kjo

është çudia më e madhe. Na thuani, si dhe në çfarë mënyre e keni kuptuar këtë prej fjalëve të tij?

KAPTINA

DISPOZITA E NAMAZIT TË HARRUAR Sa i përket fjalëve tuaja se harresa në gjuhën arabe do të thotë lënie, ashtu siç është në fjalët e Allahut të Lartësuar: “Harruan All-llahun (nuk i binden), prandaj Ai i harroi...” (Teube, 67) Po, pasha Allahun, me të vërtetë nisjan (harresa) në Kur’an përmendet në dy aspekte: nisjan –lënie dhe nisjan –harresë apo gabim. Mirëpo, kuptimi i kësaj çështje se nisjani në hadith ka të bëjë me lënien e qëllimshme është jo i saktë në katër aspekte: E para. Sepse i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Le ta falë kur t’i kujtohet.” Kjo është dëshmi e padyshimtë se nisjani –harresa në hadith ka të bëjë me harresën e vërtetë dhe me gabimin, e jo me nisjanin e lënies së qëllimshme. Në të kundërtën, fjalët e tij “kur t’i kujtohet” do të ishin të padobishme. Sepse kur fjala nisjan –harresa përmendet me fjalën kujtim, atëherë kjo do të thotë harrimin e gabimit. Sikur që është në fjalët e Allahut të Lartësuar: “E kur të harrosh, përmende Zotin tënd...” 9El-Kehf, 24) Pastaj fjalët e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Nëse harroj, më përkujtoni.”192 192

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Ebvabul-kible, kaptina ‘Nahvul-kibleti hajsu kane’, 1/156, hadithi nr. 292; dhe Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Sehv fis-salati ves-suxhudu

E dyta. Fjalët e tij: “Shpagimi i tij është që të falet kur t’i kujtohet.” Është e njohur se ai që e lenë namazin qëllimisht, nuk mund ta kompensojë me kryerjen e tij pas përfundimit të kohës pasi që ka mëkatuar për shkak të kalimit të kohës dhe në këtë çështje nuk ka mendime të ndryshme në ummet. Një (komentim) të tillë nuk duhet t’ia përshkruajmë të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem Mbetet kuptimi në vijim i hadithit: “Kush e lenë namazin deri në kalimin e kohës së tij qëllimisht, kompensim për mëkatin e tij është ta falë pas kohës së tij.” Neveria e këtij mendimi është më e madhe se neveria juaj ndaj nesh, për shkak se ne mbajmë mendimin se nuk ka dobi prej atij namazi e as që do të pranohet ai namaz. Atëherë ku është kjo për dallim nga mendimi juaj? E treta. Në hadith e ka përmendur së bashku harresën dhe gjumin. Kjo përmendje bashkarisht tregon në faktin se bëhet fjalë për gabim, siç e përmendin shumica e dijetarëve se ai që harron dhe njeriu që flen, nuk bartin përgjegjësi. E katërta. Sa i përket atij që ka harruar, kur Ligjdhënësi për të flet, atëherë mendon në atë që ka bërë ndonjë gabim. Kjo shihet nga të gjitha hadithet e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem Kështu p.sh. thotë: “Kush hanë apo pi diçka në harresë, le ta vazhdojë agjërimin, me të vërtetë Allahu e ka ushqyer dhe i ka dhënë të pijë.”193

lehu’, 1/400/582, që të dy me zinxhir nëpërmjet Mensurit nga Ibrahimi prej Alkame nga Ibn-Mesudi… 193 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në Savm, kaptina ‘Es-saimu idha ekele ev sheribe’, 4/183, hadithi nr. 1933; dhe Muslimi në Savm, kaptina ‘Eklun-nasi ve shurbun ve xhimauhu la juftir,’ 1/171/1155, që të dy me zinxhir nëpërmjet Muhammed b. Sirinit nga Ebu Hurejre…

KAPTINA

SA I PËRKET FJALËVE TUAJA: “ALLAHU NË GJUHËN E TË DËRGUARIT TË TIJ E KA BARAZUAR DISPOZITËN E ATIJ QË HARRON DHE TË ATIJ QË QËLLIMISHT E LËSHON NAMAZIN”? Sa i përket fjalëve tuaja: “Allahu në gjuhën e të Dërguarit të Tij e ka barazuar dispozitën e atij që harron dhe të atij që qëllimisht e lëshon namazin që është i kufizuar në aspektin kohor, si dhe agjërimin e Ramazanit që është i caktuar me kohë, kështu që secili prej tyre kompensohet pas kalimit të kohës së tyre. Kështu është transmetuar teksti rreth atij të cilin e zë gjumi, i cili harron, kur është në pyetja namazi ashtu siç e kemi përshkruar. Pastaj rreth të sëmurit dhe mysafirit janë transmetuar tekste sa i përket agjërimit. Ummeti janë në ujdi –edhe këtë e kanë transmetuar një numër i madh –se ai që nuk e agjëron muajin e Ramazanit qëllimisht nga mendjemadhësia apo kokëfortësia, ndërsa i cili beson në obligueshmërinë e tij, pastaj pas kësaj, njeriu i tillë pendohet, atëherë ai e ka obligim që ta agjërojë.” Përgjigja në këtë konstatim mund të jetë në shumë mënyra: E para. Fjalët tuaja se Allahu ka vënë shenjë të barazisë ndërmjet tyre, domethënë ndërmjet atij që harron dhe atij që e lenë qëllimisht namazin, janë fjalë batil (jo të sakta). Allahu xh.sh. kurrë nuk e ka barazuar dispozitën e atij që harron dhe të atij që e bën këtë qëllimisht. Fjalët tona kanë të bëjnë me mëkatarin i cili deri në skajshmëri është i pakujdesshëm dhe i cili qëllimisht e ka lënë namazin. Atëherë, ku i ka barazuar Allahu xh.sh. ata dy në dispozitat e namazit dhe të agjërimit? Fjalët tuaja: “Kështu është transmetuar teksti rreth atij që flenë, që harron kur është në pyetje namazi,” por ne përmendëm se harresa e përmendur në namaz, në asnjë rast nuk ka të bëjë me mëkatin e bërë qëllimisht. Ajo të cilën e ka përmendur hadithi është harresa që ka të bëjë me gabimin, të cilit për nga natyra i ngjan edhe gjumi, kështu që nuk mund të jetë fjala apo të barazohet me atë i cili e bënë këtë gabim qëllimisht. Sa i përket teksteve rreth mysafirit dhe të sëmurit të cilët hanë qëllimisht, dispozita e tyre nuk mund të barazohet me dispozitën e atij i cili e lenë namazin qëllimisht. Allahu xh.sh. dhe i Dërguari i Tij sal-lallahu

alejhi ve sel-lem nuk e kanë barazuar atë i cili qëllimisht dhe nga mendjemadhësia e lenë namazin deri në kalimin e kohës së tij dhe atë i cili e lenë agjërimin për shkak të sëmundjes apo udhëtimit, kështu që dispozita e njërit ka të bëjë edhe me tjetrin. Ai që e shtyen agjërimin për shkak të udhëtimit apo sëmundjes është sikurse ai që e shtyen namazin për shkak të gjumit apo harresës. Ndërmjet këtyre dy personave, Allahu xh.sh. dhe i Dërguari i Tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem kanë vënë shenjën e barazisë sa i përket dispozitës dhe Allahu xh.sh. e ka shpallur tekstin lidhur me dispozitën e agjërimit të njeriut të sëmurë dhe mysafirit, se të njëjtit kanë arsyetim. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka sqaruar dispozitën e atij që flenë dhe që harron sa i përket namazit dhe të arsyetimit të tyre. Dispozita e këtyre dy kategorive është i ngjashëm sa i përket agjërimit dhe namazit, mirëpo si mundet të barazohet ai njeri i cili i lenë qëllimisht duke bërë kështu mëkat të qartë, me njeriun e sëmurë, me mysafirin dhe me atë që flenë, për të cilët dihet se janë të arsyetuar. Kjo shpjegon faktin se ngrënia për të sëmurin nganjëherë është obligim, kështu që agjërimi për të ndalohet. Sa i përket ngrënies gjatë udhëtimit, kjo te një grup i selefëve si dhe te dijetarë të mëvonshëm është ose i obligueshëm ose është më i vlefshëm se agjërimi, ndërsa sipas disave agjërimi me këtë rast është më i vlefshëm, derisa grupi i tretë thonë se agjërimi është më i vlefshëm për atë për të cilin agjërimi nuk paraqet vështirësi. Disa thonë se në këtë shkallë janë edhe ngrënia edhe agjërimi. Sidoqoftë, përdorimi i kijasit në këto kategori për atë që e lenë qëllimisht namazin dhe agjërimin, është kijasi më i pasaktë dhe kjo është në përgjithësi e njohur te të gjithë dijetarët. Fjalët tuaja: “Ummeti është pajtuar dhe këtë shumica e kanë transmetuar, se ai që e lenë qëllimisht dhe i cili nga mendjemadhësia nuk e agjëron Ramazanin e i cili pastaj pendohet, ai e ka obligim që ta kompensojë. Juve mund t’ju thuhet: “Gjeni dhjetë sahabë të të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem apo dikë tjetër jashtë tyre i cili e ka thënë këtë qartë. Këtë nuk do të mund ta bëni. Imamët e njohur siç janë imam Ahmedi dhe Shafiu si dhe të tjerët, e kanë mohuar këtë thirrje të ixhmasë’ –konsensusit për të cilat nuk ka njohuri se lidhur me këto çështje, me të vërtetë dikush a ka pasur mendim ndryshe a jo. Kjo është një gjë për të cilën nuk ekziston mënyrë që të vërtetohet (se a ka pasur dikush mendim tjetër a jo) përveç gjërave përgjithësisht të njohura, për të cilat dihet se me to ka ardhur i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem Ndërsa sa i përket asaj, në të cilën bazohen argumentet sheriatike, askujt nuk i lejohet që ta mohojë dispozitën e tyre për shkak të paditurisë së tij të cilën e ka shprehur. Sepse kur është në pyetje argumenti, është obligim që të pasohet ajo në të cilën tregon ai argument. Ndërsa mungesa e diturisë rreth asaj çështje të cilën e ka

thënë, nuk na jep të drejtë që të jetë kundërshtues në ndonjë kontekst. Kjo ka qenë rruga e të gjithë imamëve të cilët pasohen. Imam Ahmedi në një rivajet nga djali i tij Abdullahu, thotë: “Ai që thirret në diçka nëpërmjet ixhmasë –konsensusit, ai është gënjeshtar.” 194 Ka mundësi që njerëzit të jenë përçarë. Për këtë shkak, le të thotë se, nuk e kam të njohur se rreth kësaj ka mendime ndryshe, sepse ka mundësi që deri te ai kjo nuk ka arritur.” Në një rivajet nga Mirveziu thuhet: “Si mund t’i lejohet njeriut të thotë: “Janë pajtuar? Kur të dëgjoni dikush duke thënë ‘janë pajtuar’, shpallni ata gënjeshtarë. Sikur të kishte thënë: “Nuk di asnjë njeri që ka mendim ndryshe”, kjo do të ishte më mirë. Në një rivajet, Ebu-Talha thotë: “Kjo është gënjeshtër, prej nga mund ta dijë se njerëzit janë në ujdi?” Mirëpo mund të thotë: “Nuk e kam të njohur se rreth kësaj çështje ka mendime ndryshe.” Kjo është më mirë sesa të thotë se njerëzit janë në ujdi rreth asaj çështje. Në një rivajet, Ebul-Harisi thotë: “Nuk duhet askush që të thirret në ixhma’, sepse ka mundësi që njerëzit të kanë pasur mendime ndryshe rreth asaj çështje.” Kështu, Shafiu gjatë debatit me Muhammed b. Hasanin, ka thënë: “Nuk duhet askush të thotë: “Janë pajtuar”, derisa të mos vërtetohet në atë pajtueshmëri nëpër krahina. Nuk mund të pranohen rreth asaj çfarëdo qoftë zëra, përveç nëse bëhet fjalë për lajmin që e transmeton një grup deri te një grup tjetër.” Me këtë rast, më tha: “Këtë e ngushtove shumë.” Unë i thashë: “Edhe përskaj ngushtësisë, nuk është.” Në një vend tjetër, gjithashtu kur kishte debatuar dhe kur prej kundërshtarit që ishte thirrur në ixhma’, kishte kërkuar disa kërkesa të cilat ai nuk kishte mundur t’i plotësojë, kundërshtari i tij tha: “Atëherë, a ekziston ixhma’-konsensusi?” I thashë: “Po, falënderuar Allahu, janë të shumta, sa i përket çdo farzi rreth çështjes ku padituria nuk është e lejuar. Kjo është ixhma për të cilën ti thua: “Njerëzit janë pajtuar”, vallë a nuk ke mundur ta gjesh askënd rreth vetes i cili diçka di, i cili do të të tregonte se kjo nuk është ixhma’.” Kjo është mënyra me të cilën mund të vërtetohet se a është diçka ixhma’. Pas diskutimit të tij në këtë debat të gjatë, ai tha: “A nuk të mjafton e meta e ixhmasë ajo se nuk transmetohet prej askujt pas vdekjes së të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem, se ka thirrur në ixhma’ përveç se në ato gjëra rreth të cilave askush nuk ka mendime tjera, deri tek njerëzit në kohën tënde?” Me këtë rast, kundërshtari i tij i tha: “Mirëpo disa prapë janë thirrur në ixhma’.” Unë i thashë: “Vallë e konsideron të lavdëruar atë në të cilën ata thërrasin?” Ai tha: “Jo.” I thashë: “Dije se nuk është përfundim i mirë nëse thirresh në ixhma’, ndërsa rreth vetes ka njerëz që thonë: “Kërkojmë mbrojtjen e Allahut që të themi se rreth kësaj ekziston konsensus.” Shafiu në 194

E përmend Ibn-Hazmi në Muhal-la, 9/365 dhe Axhurri në Ahkam, 1/256 prej imam Ahmed b. Hanbelit.

Risalen e tij thotë: “Ajo për të cilën nuk dihet se ekzistojnë mendime të ndryshme, nuk është ixhma’.” Siç po e sheh, këto janë fjalë të imamëve në mesin e dijetarëve sa i përket thirrjes në ixhma.’ Ndërsa tani t’i kthehemi temës tonë. Cili ka thënë prej sahabëve të të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem se ai që e lenë qëllimisht namazin pa ndonjë arsye deri në kalimin e kohës së tij, se ai namaz i bën dobi dhe se i pranohet dhe se e ka kryer obligimin ndaj Allahut xh.sh. nëse e falë pas kohës së tij? Allahu xh.sh. e di se ne nuk kemi gjetur asnjërin prej tyre që ta thotë këtë. Ne kemi transmetuar prej sahabëve dhe tabiinëve atë të cilën e përmendëm. El-Hasani shumë qartë ka thënë atë që tashmë e kemi përmendur. Muhammed b. Nasr el-Mirvezi në librin e tij rreth namazit thotë: “Na ka treguar Ishaku, na ka treguar Nadri prej El-Esh’asit nga El-Hasani se ka thënë: “Nëse njeriu qëllimisht e lenë një namaz, nuk duhet ta kompensojë.”195 Muhammedi thotë: “Këto fjalë të El-Hasanit mund t’i kenë dy kuptime: E para. Ai e ka bërë tekfir për shkak të lënies së qëllimshme të namazit dhe për këtë shkak konsideron se nuk është i obligueshëm që të njëjtin ta kompensojë, sepse qafirit nuk i urdhërohet që ta kompensojë atë që e ka lënë prej farzeve gjatë kufrit të tij. E dyta. Nuk e ka bërë tekfir për shkak të lënies së namazit, por ka qenë i mendimit se Allahu xh.sh. e ka caktuar që namazi të kryhet vetëm në kohën e caktuar për të, kështu që nëse e lenë derisa të kalojë koha e tij, ai e meriton mëkatin për moskryerjen e obligimit në kohën e caktuar për të, ndërsa nëse e falë pas kësaj, kjo do të thotë se e ka falur në kohën në të cilën nuk i është urdhëruar, kështu që nuk do të jetë në dobi gjëja jo e urdhëruar kundrejt gjësë së urdhëruar. Kjo, shikuar logjikisht, është mendim i mirë ndaj të cilit nuk do të mund të ketë vërejtje se dijetarët nuk janë pajtuar në diçka që është e kundërt me të. Thotë: “Kush e pason këtë, thotë se namazi është i obligueshëm për atë që e harron deri në kalimin e kohës së tij si dhe atij që e flenë. Sikur të mos ishte transmetuar thënia në të cilën i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem thotë: “Kush e flen namazin apo e harron atë, le ta falë kur të zgjohet.” 196 Ky namaz sipas logjikës nuk duhet të falet pas kalimit të kohës së tij, mirëpo pasi që për të është transmetuar lajmi nga i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel195

E përmend Mirvezi në Ta’zimu kadris-salati, 2/1000, hadithi nr. 1078 me zinxhir nëpërmjet Ishakut… Hadithi është hasen. E përmend Ebu-Ja’la në Musnedin e tij, 1/192; dhe Taberaniu në Kebir, 22/107, hadithi nr. 268 me zinxhir nëpërmjet Abdulxhebar b. Abbas Hemedaniut, prej Avn b. Ebu-Xhuhejfe nga babai I tij… E përmend Ibn-Abdulberri në Temhid, 5/258; dhe Hejthemi në Mexhme’a, 1/322, dhe e përmend se e transmeton Ebu-Ja’la dhe Taberaniu në Kebir, ndërsa transmetuesit janë të besueshëm; dhe Ibn Ebi Shejbe në Musannefin e tij, 1/412, hadithi nr. 4739, me zinxhir nëpërmjet Harisit nga Aliu… Harithi është I dobët. Unë them: “Në Sahih përmendet në formën: “Kur t’I kujtohet.” 196

lem, atëherë është obligim që të kompensohet, ndërsa bie përfundimi logjik.” Muhammedi shumë qartë i ka përmendur mendimet e ndryshme dhe ka menduar se si ummeti është pajtuar në diçka të kundërt me atë që mund të nënkuptojë dy gjëra: E para. Ndoshta ka qenë i mendimit se ixhma’-konsensusi mund të vendoset pas mendimeve të ndryshme. E dyta. Ndoshta ka qenë i mendimit se nëse një dijetar ka mendim ndryshe rreth një çështjes së caktuar ndaj të tjerëve, se kjo nuk ndikon në formimin e ixhmasë. Rreth këtyre dy çështjeve ekzistojnë mendime të ndryshme të njohura. Ndërsa sa i përket fjalëve të tij: “Shikuar me kijas, ai që harron dhe që e zë gjumi, nuk duhet që ta kompensojë sikur rreth kësaj të mos ishte transmetuar lajmi (haber) prej të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sellem”, duhet të themi se nuk është ashtu siç mendoni, për shkak se koha e atij që e zenë gjumi apo që harron është koha kur të zgjohet, gjegjësisht kur të kujtohen, për ta nuk ekziston kohë tjetër, ashtu siç e kemi përmendur këtë, ndërsa Allahu e di më së miri. Sa i përket fjalëve tuaja: “Ummeti është pajtuar –këtë shumë e kanë transmetuar –se ai që nuk e agjëron Ramazanin qëllimisht apo nga mendjemadhësia e i cili pastaj pendohet, ai e ka obligim që ta kompensojë atë.” Ne pyesim se ku janë ato transmetime nëse janë transmetuar nga sahabët? Prej tij (të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem) transmetojnë pronarët e Suneneve dhe imam Ahmedi në Musnedin e tij prej EBu Hurejres r.a. se ka thënë: “Kush e hanë një ditë në Ramazan pa ndonjë arsye, nuk do të mund ta kompensojë atë sikur të kishte agjëruar tërë jetën.” Kjo është thënie e njohur. Ndërsa a ekziston dhe ku është thënia prej tij apo prej sahabëve ku është thënë se kush e hanë Ramazanin apo një pjesë të tij, i mjafton atij që të agjërojë po aq? Ndërsa sa i përket fjalëve tuaja: “Namazi dhe agjërimi janë borxh i vërtetuar të cilët gjithmonë duhet të lahen, qoftë edhe nëse kalon koha e tyre e caktuar, për shkak të fjalëve të të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Borxhi i Allahut ka më shumë përparësi që të lahet.” Ne themi: Sa i përket këtij argumenti, ai bazohet në dy supozime: e para është se namazi dhe agjërimi janë borxh i vërtetuar sa i përket atij që i lenë ato qëllimisht; dhe supozimi i dytë do të ishte se ky është borxh që mund të lahet dhe sipas kësaj është obligim që të lahet. Sa i përket supozimit të parë, rreth tij nuk ka mendime të ndryshme dhe nuk dimë asnjë prej të diturve që thotë se prej tyre bie përgjegjësia me shtyerjen e tyre. Me siguri se gabim keni menduar se ne mbajmë një qëndrim të këtillë dhe për këtë shkak ndaj nesh jeni sjellur keq dhe jeni përpjekur që të na hutoni. Ne nuk e kemi thënë këtë e as dikush prej pjesëtarëve të islamit. Sa i përket supozimit të dytë, rreth tij ekzistojnë mendime të ndryshme. Ju për të nuk keni sjellur

argumente. Ky është pohimi juaj që është lëndë diskutimi të cilën ju e keni përmendur si argument fillestar dhe për të cilën personalisht keni caktuar dispozitë. I obliguari sheriatik (mukel-lef) nuk ka mënyrë që ta arrijë këtë gjë të lëshuar. Allahu xh.sh. nuk e pranon kryerjen e këtij obligimi përveç se në kohën e tij dhe në mënyrën të cilën e ka caktuar. Ata për pohimin e tyre kanë sjellur argumente të cilat tashmë i keni dëgjuar. Ku është argumenti se ky obligim mund të kryhet në ndonjë kohë tjetër jashtë asaj kohe e cila është e caktuar me sheriat. Ndërsa sa i përket fjalëve të të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Kompensoni, Allahu ka më shumë përparësi që t’i kompensohet”197 si dhe fjalët e tij: “Borxhi ndaj Allahut ka më së shumti përparësi që të lahet”, këtë e ka thënë sa i përket atij që ka arsyetim, e jo për atë që është i pakujdesshëm. Ne themi sa i përket këtij borxhi (i atij që ka arsyetim), prej njeriut të tillë pranohet kompensimi. Pastaj, hadithi i përmendur është thënë sa i përket betimit të përgjithshëm që nuk është i kufizuar në kohë. Në të dy Sahihet, transmetohet prej Ibn-Abbasir r.a. se një grua kishte thënë: “O i Dërguari i Allahut, më ka vdekur nëna ndërsa ajo është betuar se do të agjërojë. A të agjëroj unë për të?” “Çfarë mendon sikur nëna jote të kishte pasur borxh e pastaj sikur ti ta kishe paguar atë, a do të konsiderohej kjo larje e borxhit për të?” Ajo tha: “Po.” “Atëherë agjëro për nënën tënde.”198 Në një thënie tjetër përmendet se si një grua kishte lundruar nëpër deti dhe ajo ishte betuar në Allahun xh.sh. se nëse e shpëton, se do të agjërojë një muaj dhe Allahu xh.sh. e kishte shpëtuar. Mirëpo ajo nuk e kishte agjëruar dhe ajo kishte vdekur. Kështu, familja e tij kishin ardhur te i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem dhe ia kishin përmendur këtë, ndërsa ai tha: “Agjëro në vend të saj.”199 E përmendin pronarët e Suneneve. Prej tij gjithashtu transmetohet urdhëri i kompensimit të këtij lloji të borxhit sa i përket haxhit për të cilin nuk mund të ikë koha, përveç se me vdekje. Përmendet në Musned dhe në Sunen prej Abdullah b. Ez-Zubejrit r.a. se ka thënë: “Erdhi një njeri prej Has’amit deri te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe i tha: “Babai im e ka pranuar islamin në vitet e pleqërisë dhe nuk mund të kalërojë, ndërsa haxhi është obligim për të, a ta kryej unë 197

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në El-iman ven-nuzur, kaptina, ‘Men mate ve alejhi nedhr,’ 6/2464, hadithi nr. 6321 dhe Muslimi në Savm, kaptina ‘Kadaus-sijami anil-mejiti’, 2/804/1184 që të dy nëpërmjet Seid b. Xhubejrit nga Ibn-Abbasi r.a… 198 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në Sijam, kaptina ‘Kadaus-sijami anil-mejiti’, 2/804/1148 me zinxhir nëpërmjet Hakem b. Utbes nga Seid b. Xhubejri… 199 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Iman ven-nuzur, kaptina ‘Kadaun-nuzuri anilmejiti’, 3/1436, hadithi nr. 3308; dhe En-Nesaiu në librin Iman, kaptina ‘Men nedhere en jesume thumme mate’, 7/27, hadithi nr. 3825 dhe Ahmedi në Musned, 1/216, hadithi nr. 1861 dhe Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 3/272, hadithi nr. 2504 të gjithë nëpërmjet Seid b. Xhubejrit nga Ibn-Abbasi r.a….

haxhin për të?” Ai i tha: “A je ti fëmija më i madh i tij?” Ai u përgjigj: “Po.””Atëherë kryeje haxhin për të,” tha ai.”200 Transmetohet prej Ibn-Abbasit r.a. se te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem kishte shkuar një grua prej Xhuhejnit dhe i kishte thënë: “Nëna ime është betuar se do ta kryej haxhin dhe ajo nuk e ka kryer derisa nuk e zuri vdekja, a ta kryej haxhin unë për të?” Ai i tha: “Po, kryeje për të haxhin. Çka mendon, sikur nëna jote të kishte borxh, a do ta laje ti në vend të saj? Kompensoni të drejtën e Allahut, Allahu ka më së shumti përparësi që t’i lahet (borxhi).”201 Hadithi është muttefekun alejhi. Po ashtu prej tij transmetohet se te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem kishte ardhur një njeri dhe kishte thënë: “Babai im vdiq ndërsa ai e ka psaur obligim haxhin e islamit, a ta kryej haxhin në vend të tij?” “Çfarë mendon sikur babai yt të kishte lënë borxh e që të njëjtin ti ta paguash, a do (ta paguaje ti) ta hiqje borxhin prej tij?” Ai tha: “Po.” “Atëherë kryeje haxhin për babanë tënd.”202 Hadithin e përmend Darekutni. Ne gjithashtu themi se këtë lloj të borxhit kemi mundësi që ta lajmë. Borxhi i Allahut ka më shumë përparësi që të lahet. Borxhi që përmendet në këto hadithe, nuk është ibadet që është i kufizuar me kohë nga të dyja anët. Këtu (te lënia e qëllimshme e namazit) bëhet fjalë për gjynahun e qartë ndaj Allahut të Lartësuar, për shkak se prej mendjemadhësisë dhe armiqësisë e ka lënë namazin. Ky borxh nuk mund të lahet dhe të pranohet, përveç se me mënyrën siç është caktuar. Për këtë, nëse e kompenson në kundërshtim me përshkrimin e kërkuar që lypet, nuk do t’i bëjë dobi.”

200

Hadithi është sahih. E përmend En-Nesaiu në Menasikul-haxh, kaptina ‘Teshbih kadail haxhi bikadai dejn’, 3/84, hadithi nr. 2638 dhe në Sunenul-kubra, 2/326; dhe Ahmedi në Musned, 4/3 dhe Ebu Ja’la në Musnedin e tij, 12/185, hadithi nr. 6812; dhe Darimiu në librin Menasik, kaptina ‘Haxh anil-mejit,’ 2/62, hadithi nr. 1836, me zinxhir nëpërmjet Muxhahidit nga Jusuf b. Zubejri nga Abdullah b. Zubejri… 201 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Iman ven-nizur, kaptina ‘Men mate ve alejhi nedhr’, 11/592, hadithi nr. 6699; dhe Muslimi në librin Haxh, kaptina ‘El-haxhu anil-axhizi’, 2/408/1335, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ibn-Abbasit … 202 E përmend Darekutni në Sunenin e tij, 2/260/111, me zinxhir nëpërmjet Sherikut nga Ibn Ebi Lejle, prej Ata’a nga Ibn-Abbasi…

KAPTINA

SA I PËRKET FJALËVE TUAJA: “NËSE AI QË HARRON DHE QË E ZENË GJUMI, E KËTA JANË TË ARSYETUAR, E KOMPENSOJNË NAMAZIN PAS KALIMIT TË KOHËS SË TIJ, ATËHERË MË SHUMË PËRPARËSI KA QË ATË NAMAZ TA KOMPENSOJË AI QË E KA LËNË QËLLIMISHT.” Sa i përket fjalëve tuaja: “Nëse ai që harron dhe që e zenë gjumi, e këta janë të arsyetuar, e kompensojnë namazin pas kalimit të kohës së tij, atëherë më shumë përparësi ka që atë namaz ta kompensojë ai që e ka lënë qëllimisht.” Në këtë mund të përgjigjemi në shumë mënyra. E para. Me anë të kundërshtimit të asaj që është e saktë prej asaj apo që është në të njëjtën shkallë sikur edhe ajo, ndërsa kjo është që të themi: “Nuk mund të krahasohet saktësia e kompensimit të namazit dhe pranimi i të njëjtit pas kalimit të kohës së tij për atë njeri që ka arsyetim, i cili është i nënshtruar ndaj Allahut dhe ndaj të Dërguarit të Tij, i cili nuk ka qenë i

pakujdesshëm dhe i cili e bënë atë që i është urdhëruar (kompensimi pas kujtimit, gjegjësisht pas zgjimit) me atë që i ka shkelur kufijtë e Allahut, urdhërat e Tij dhe që e ka lënë të drejtën e Tij. Kijasi i këtij të parit me këtë të dytin sa i përket saktësisë së ibadetit, pranimi i tij dhe heqja e përgjegjësisë do të ishte kijasi më i keq dhe më i saktë i mundshëm. E dyta. Ai që ka arsyetim për shkak të gjumit apo harresës, ai nuk e ka falur namazin jashtë kohës së tij, por ai e ka falur në atë kohë të cilën Allahu xh.sh. e ka caktuar për kategorinë e tillë. Sepse koha e ibadetit të këtyre dyve hynë kur atyre t’ju kujtohet, gjegjësisht kur të zgjohet. Prej këtu, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem thotë: “Ai që e harron namazin, koha e tij është atëherë kur t’i kujtohet.” E përmend Bejhekiu dhe Darekutni, ndërsa këtë thënie e përmendëm më parë. Vakti (koha) mund të ndahet në kohën e zgjedhur dhe kohën e arsyeshme. Koha e atij që është i arsyetuar me gjumë apo me harresë hynë atëherë kur t’i kujtohet, gjegjësisht kur të zgjohet, kështu që mund të thuhet se ky nuk e ka falur namazin përveç se në kohën e tij. Atëherë si mund të bëjmë kijas në bazë të atij atë njeri i cili prej armiqësisë dhe qëllimisht e falë namazin jashtë kohës së tij? E treta. Sheriati në burimet e tij e ka bërë dallimin ndërmjet atij që bënë diçka qëllimisht dhe ai që harron, dhe ndërmjet atij që ka arsyetim dhe tjetrit që nuk e ka këtë dhe që kjo nuk është e njohur, kështu që nuk është e lejuar barazimi i njërit prej këtyre dy llojeve me llojin tjetër. E katërta. Ne nuk e kemi larguar obligimin prej atij i cili qëllimisht dhe nga pakujdesia e bën atë e që pastaj ta urdhërojmë me atë që ka arsyetim, me qëllim që këtë ta merrni si argument kundër nesh, ne ia bëjmë të obligueshme njeriut të pakujdesshëm, mirëpo ai nuk ka mënyrë dhe rrugë që ta arrijë dhe ta kryejë atë që paraqet presion për të, ndërsa ia kemi lejuar kompensimin e namazit atij që ka arsyetim për të dhe që nuk e ka lënë për shkak të pakujdesisë.

KAPTINA

REFUZIMI I ARGUMENTEVE LIDHUR ME ARRITJEN E NJË REQATI NË KOHËN E NAMAZIT Sa i përket argumentimit tuaj me hadithin në të cilin i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem thotë: “Kush arrin (ta falë) një reqat të iqindisë para pernëdimit të diellit, ai e ka arritur iqnindinë.” Ky hadith është i saktë mirëpo ne nuk mendojmë se ai shkon në favor të mendimit tuaj. Ju pohoni se ai mund ta arrijë iqindinë, madje edhe nëse nuk arrin asgjë prej namazit në kohën e tij, që do të thotë se ai ka arritur t’i kryej veprimet e drejta të namazit të cilat prej tij e largojnë përgjegjësinë sa i përket atij namazi. Sikur një namaz i tillë të pranohej edhe pas përfundimit të kohës së tij, atëherë në këtë hadith nuk do të kishte nevojë që këtë gjë ta lidhim me arritjen qoftë edhe të një reqati. Është e njohur se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk ka menduar se ai që arrin një reqat të iqindisë, se ai me këtë e ka arritur iqindinë dhe se me këtë rast nuk ka mëkat. Përkundrazi, ai për vetë shtyerjen e qëllimshme të tij, ai është mëkatar dhe rreth kësaj të gjithë janë të pajtimit, sepse ai ka urdhëruar që i tërë namazi të kryhet në kohën e tij në bazë të të cilës e dimë se arritja e një reqati, nuk e largon prej tij mëkatin, vetëm se themi se e ka arritur, mirëpo se është edhe mëkatar. Sikur ky namaz të ishte i plotfuqishëm pas perëndimit të diellit, atëherë nuk do të bëhej dallimi ndërmjet arritjes së një reqati në kohën e caktuar dhe eventualisht të mos arrijë asgjë të falë në atë kohë. Nëse thuani: “Nëse atë namaz do ta shtyente deri pas perëndimit të diellit, kjo do të ishte mëkat edhe më i madh.” Do t’ju thuhet: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem me këtë rast nuk ka folur për madhësinë e mëkatit të atij që arrinë reqatin dhe të atij që nuk arrin, por e ka bërë dallimin në vetë arritjen dhe mosarritjen e tij. Ndërsa nuk ka dyshim se është mëkat më i madh të lihet tërë namazi në kohën e tij sesa lënia e pjesës

më të madhe të tij, ndërsa lënia e pjesës më të madhe të namazit është prapë mëkat më i madh sesa lënia e një reqati. Ne ju pyesim: “Çka ka të bëjë arritje e një reqati të këtillë? A bie mëkati prej personit të këtillë? Një qëndrim të këtillë askush nuk e mbron apo ajo arritje pas vetes tërheq saktësinë e namazit, ashtu që nuk ka dallim nëse i kalon i tërë namazi apo një reqat prej tij?”

KAPTINA

DEROGIMI I NAMAZIT QË ËSHTË FALUR NË DITËN E HENDEKUT Sa i përket argumentimit tuaj se si i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem e ka shtyer namazin në ditën e Hendekut, në një situatë ku nuk është bërë fjalë as për gjumë, as për harresë, mirëpo prapë e ka falur, ne themi: “O Allah i dashur, sa e çuditshme, sikur ne të kishim ardhur me këso argumenti, ju me siguri do të na sulmonit shumë keq. SI mund ta krahasoni atë njeri që është mëkatar me lënien e qëllimshme të kohës së namazit, i cili i shkel kufijtë e Allahut dhe i cili e meriton dënimin e Tij, me lënien e kohës së namazit të krijesës më të nënshtruar dhe më të dashur të Allahut, i cili në mënyrë më të denjë i ka kryer urdhërat e Tij. Ai me atë shtyerje ka qenë në nënshtrim ndaj Allahut xh.sh. dhe me këtë e ka pasuar kënaqësinë e Tij. Ajo shtyerje e kohës së namazit që i ka ndodhur atij, ka qenë ose nga harresa ose qëllimisht. Në të dy rastet, kjo nuk mund të jetë argument në dobinë tuaj. Nëse është bërë fjalë për harresë, atëherë ne si pjesa tjetër e ummetit, themi se e ka obligim që ta falë namazin e tillë kur t’i kujtohet. Ndërsa nëse është bërë fjalë për shtyerjen e qëllimshme, atëherë kjo i është lejuar atij që ta shtyej deri në kohën tjetër të namazit, ashtu siç i është lejuar shtyerja për mysafirin dhe atij që ka arsyetim që ta shtyejë drekën deri në kohën e iqindisë apo akshamin deri në kohën e jacisë. Njerëzit janë ndarë në tre mendime sa i përket shtyerjes së namazit nëse njeriu është i zënë me luftë me armikun: E para. Le të falet gjatë luftës sipas gjendjes së tij, mirëpo mos ta shtyej namazin, ndërsa sa i përket shtyerjes që ka ndodhur në ditën e Hendekut, ajo është deroguar. Ky është medhhebi i imam Shafiut, i imam Malikut dhe mendim i njohur në medhhebin e imam Ahmedit. E dyta. Një namaz i tillë do të shtyhet, ashtu siç e ka shtyrë i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem në ditën e Hendekut dhe ky është qëndrimi i Ebu Hanifes. Të parët përgjigjen se kjo ka ndodhur para se të jetë i caktuar namazi i frikës. Pasi që është caktuar namazi i frikës, pas kësaj i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem kurrë nuk e ka shtyer asnjë namaz. Në këtë hanefijtë përgjigjen se namazi i frikës është caktuar në ato rrethana dhe se është i mundur derisa të mos fillojë lufta që do t’ua mundësonte që të radhiten në dy safe, safi që falet dhe safi që bën roje. Ndërsa sa i përket situatës kur fillon lufta, kjo nuk është e mundshme, ashtu që shtyerja ka

ndodhur brenda vetë angazhimeve me luftë, ndërsa namazi i frikës është urdhëruar gjatë ballafaqimit me armikun para hyrjes në luftë, kështu që kjo e para e ka vendin e vet, por edhe kjo e dyta e ka vendin e vet. E treta. Në situatë të këtillë do të zgjedh ndërmjet asasj që ta falë më herët apo që ta shtyejë, e që më pastaj ta falë më vonë (pas kalimit të kohës). Mendim të këtillë kanë një grup i dijetarëve nga Shami, ndërsa ky është edhe njëri ndër rivajetet e imam Ahmedit, sepse sahabët kështu kanë vepruar. Kjo përmendet në tregimin rreth sulmit në Beni Kurejdha të cilën do ta përmendim më vonë, nëse do Allahu. Sipas të gjitha këtyre mendimeve, në to nuk ka argumente dhe arsyetime për atë i cili nga pakujdesia apo qëllimisht e lenë namazin dhe i cili mbi vete e ngarkon mëkatin dhe dënimin e Allahut, ndërsa Allahu është Ai që udhëzon në rrugë të Drejtë.

KAPTINA

NË SHTYERJE ËSHTË PROVUAR RESPEKTIMI I URDHËRIT Në titull vërehet esenca e përgjigjes ndaj argumentit tuaj rreth asaj se si sahabët e kanë shtyerj iqindinë në ekspeditën në Beni Kurejdha dhe ata qëllimisht e kanë falur pas perëndimit të diellit, sepse i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem iu kishte thënë: “Asnjëri prej jush mos ta falë iqindinë,

përveç se te Beni Kurejdha.”203 Kështu, njërin grup iqindia e zuri në rrugë, dhe ata thanë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem me këtë ka menduar që ta shtyejmë kohën e namazit”, dhe ata e falën në rrugë. Grupi tjetër refuzoi që ta falë iqindinë, përveç se në Beni Kurejdha dhe ata arritën që ta falin pas perëndimit të diellit. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk e qortoi asnjërin grup. Ata që e kishin shtyer, me këtë iu kishin nënshtruar të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe ishin të bindur se është obligim që me këtë rast ta shtyejnë namazin, dhe se kjo është koha e saj e cila në situatën e dhënë u është urdhëruar, sepse ajo kohë i ka zënë në Beni Kurejdha. Si mund të krahasohet mëkatari i cili e ka shkelur kufirin e Allahut me atë i cili është i nënshtruar ndaj Tij dhe i cili e ka kryer urdhërin e Tij. Ky është kijasi më i pasaktë (analogjia) në botë, ndërsa Allahu udhëzon në rrugë të Drejtë. Disa dijetarë janë të mendimit se ai grup i sahabëve që e kanë shtyer namazin derisa nuk kanë arritur deri te Beni Kurejdha, janë më të mirë se ata të cilët e kanë falur në rrugë, sepse ata iu kanë nënshtruar urdhërit të të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sellem në tërësi, derisa të tjerët e kanë kuptuar porosinë e tij në kuptimin transmetues, dhe se për shkak të kësaj e kanë falur rrugës.

KAPTINA

KOMPENSIMI I KOHËS ME RASTIN KUR T’I KUJTOHET Sa i përket argumentit tuaj se nafilja falet me ata të cilët e kanë shtyer namazin prej kohës së tij dhe të cilët e falin jashtë kohës së tij, për këtë nuk ka argumente. Sepse ata nuk e kanë shtyer namazin e zakonshëm me qëllim që ta falin natën, as namazin e natës me qëllim që ta falin ditën, por e kanë shtyer drekën deri në kohën e iqindisë, ndërsa e kanë shtyer iqindinë deri në skuqjen e qiellit në parambrëmje... Ne themi: “Nëse njeriu e shtyen një prej dy namazeve që bashkohen deri në kohën e atij namazi tjetër, do ta falin në kohën e namazit tjetër, 203

Hadithi është muttefekun alejhi. Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë.

madje edhe nëse nuk ka arsye për këtë. Po ashtu, nëse e shtyen iqindinë deri në skuqjen e qiellit në parambrëmje apo madje aq larg saqë i mbetet kohë sa arrin ta falë një reqat, ai duhet ta falë sipas transmetimit. I Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem me një rast i kishte bashkuar namazet në Medinë dhe nuk ka qenë fjala për shi, as për frikë, me këtë ka dashur që mos t’ia vështirësojë fenë ummetit të tij.204 Ky lloj i shtyerjes nuk e pengon saktësinë e namazit. Ndërsa sa i përket fjalëve tuaja: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ia ka lejuar namazin atij që e shtyen drekën deri në iqindi, edhe pse ka qenë i pakujdesshëm sa i përket kohës së drekës”, përgjigja është: “Shikuar në përgjithësi, koha është e përbashkët për të dy namazet. Kështu, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem në Medinë i ka bashkuar namazet edhe pse nuk është bërë fjalë për frikë apo sëmundje dhe rreth kësaj nuk ka mendime të tjera. Mirëpo, a e ka lejuar i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem faljen e sabahut pas lindjes së diellit, jashtë harresës apo gjumit? Sa i përket fjalëve tuaja: “Transmetohet në një hadith prej Ebu-Katades r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem sa i përket atij që e ka fjetur sabahun, ka thënë: “Le ta falë nesër në kohën e tij.” Kjo tregon se si duhet ta kryejë namazin njeriu i pakujdesshëm kur t’i kujtohet apo pasi që t’i kujtohet, ndërsa hadithi është me zinxhir të vërtetë. Pasha Allahun, është e çuditshme që ju në këtë po shihni argument. Ku gjendet në hadith ajo që tregon në cilëndo mënyrë se namazi i mëkatarit, i cili i shkel kufijtë e Allahut, me lënien e kohës së namazit, është i saktë nëse e falë pas kohës së tij dhe se prej tij bie përgjegjësia dhe se ai namaz do t’i pranohet? Ju sikur keni kuptuar prej fjalëve të tij “Le ta falë nesër në kohën e tij”, urdhërin se i njëjti të shtyhet për nesër, që plotësisht është jo e saktë, sepse këtë i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk e ka menduar. Hadithi shumë qartë tregon në pasaktësinë e tij. Ai në të vërtetë këtu ka urdhëruar që ta falë pasi që të zgjohet apo pasi që t’i bie ndëmend. Pastaj kjo fjalia “Le ta falë nesër në kohën e tij” është shtojcë e hadithit, rreth besueshmërisë dhe kuptimit të të cilit janë ndarë dijetarët. Disa hafizit i kanë thënë se si ajo shtojcë është gabim prej Abdullah b. Rabbahut i cili e transmeton hadithin prej EbuKatades r.a. ose prej ndonjë transmetuesi tjetër. Transmetohet se Buhariu ka thënë: “Nuk duhet të pasohen fjalët e tij: ‘Le ta falë kur t’i kujtohet nesër në kohën e tij.”205 E përmend imam Ahmedi në Musned prej Imran b. Husajnit 204

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në Salatul-musafirin, kaptina ‘Xhem bejnes-salatejni filhadar’, 1/54/7051; dhe Tirmidhiu në librin Ebvabus-sala, kaptina ‘Ma xhae fi xhem’I bejne salatejni’, 1/354, hadithi nr. 187 dhe En-Nesaiu në librin Mevakit, kaptina ‘Xhem bejne salatejni fil-hadar,’ 1/418, 419, hadithi nr, 601; dhe Ahmedi në Musned, 1/283 që të gjithë me zinxhir nëpërmjet Seid b. Xhubejrit nga Ibn-Abbasi… 205 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Kadaus-salatil-faite’, 1/472/311/681 me zinxhir nëpërmjet Abdullah b. Rebahut, prej Ebu Katades…në një hadith tjetër. E përmend edhe Ebu-Davudi në librin Es-sala, kaptina ‘Iadetu men name an sala livaktiha minel-gad,’ 1/425,

r.a. se ka thënë: “Isha në udhëtim me të Dërguarin e Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe kur ishte para fundit të natës, u shtrimë që të pushojmë dhe nuk u zgjuam derisa nuk shkëlqeu dielli mbi ne, kështu që një njeri i hutuar u nis që të marrë abdest. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i urdhëroi që të qetësohen, pastaj u nis dhe kështu ecëm derisa dielli u ngrit lartë, pas së cilës mori abdest, pastaj e urdhëroi Bilallin që ta thirrë ezanin. Pastaj i fali dy reqate para farzit, pastaj u lexua ikameti dhe pastaj u falëm. Sahabët thanë: “O i Dërguari i Allahut, a ta përsërisim nesër në kohën e tij?” Ai tha: “Vallë Allahu i Lartësuar ua ndalon kamatën e që më pastaj ta pranojë prej jush?”206 Hafiz Ebu-Abdullah Muhammed b. Abdulvahid Makdisi thotë: “Ky është argument në favor të asaj që e ka thënë Buhariu, për shkak se Imran b. Husajni r.a. ka qenë prezent dhe nuk e ka theksuar atë që e ka përmendur Abdullah b. Rebbahu prej Ebi-Katades.” Te unë nuk ka kundërthënie ndërmjet dy haditheve dhe i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk ka urdhëruar që të përsëritet namazi të nesërmen, por ka urdhëruar që të veprohet-falet namazi tjetër në kohën e tij dhe se koha nuk kalon për atë që flenë dhe që harron, por kthehet kudo që të jetë, ndërsa Allahu e di më së miri. Fjalët e tij: “Transmeton Abdurrahman b. Alkame eth-Thekafiu se të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem i kishte ardhur një delegacion prej Thekifit dhe filluan që ta pyesin, kështu që atë ditë nuk e kishte falur drekën përveç se (të bashkuar) me iqindinë”...etj. Përgjigja rreth kësaj u përmend disa herë. Kjo konsiderohet nënshtrim dhe afrim te Allahu xh.sh. Rezymeja e kësaj do të ishte se ky bashkim ka qenë për shkak të punës së rëndësishme në dobi të muslimanëve. Si mundet që ky rast të krahasohet me atë i cili qëllimisht e lëshon kohën e namazit dhe i cili i kalon kufijtë e Allahut. Ky debat i juaji humb në fuqi nëse do të argumentohej me argumente të ngjashme. Fjalët e tij: “Mosfalja e qëllimshme deri në kalimin e kohës së namazit te xhumhuri (shumica) e dijetarëve nuk është mëkat i madh.” Ne themi: “O Allah i dashur, çudi, atëherë pse po diskutojmë për këtë gjë, nëse kjo nuk është një prej mëkateve të mëdha?” I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem për lënien e iqindisë ka thënë se ajo i shkatërron veprat. Cili mëkat i madh i shkatërron veprat përveç se lëshimi i namazeve? Omer b. Hattabi r.a. ka thënë: “Bashkimi i dy namazeve pa ndonjë arsye është mëkat i madh.” Rreth kësaj nuk e ka kundërshtuar asnjë sahab, përkundrazi, të gjitha transmetimet hadithi nr. 616 dhe Ahmedi në Musned, 5/309 dhe Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 2/96 të gjithë me zinxhir nëpërmjet Abdullah b. Rebbahut nga Ebu-Katade r.a. 206 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë.

prej sahabëve lidhur me këtë çështje tregojnë se ata janë pajtuar me të. Bashkimi i dy namazeve me qëllim që të falen në kohën e njërit prej këtyre dyve bëhet me rastin kur ke arsye. Atëherë çfarë të themi për atë i cili qëllimisht dhe nga armiqësia e falë sabahun pas zbardhjes së ditës, apo iqindinë në mes të natës pa ndonjë arsye? Ebu Bekr es-Siddiku r.a. shumë qartë ka thënë se Allahu nuk e pranon një namaz të këtillë dhe asnjëri prej sahabëve nuk ka mendime ndryshe rreth kësaj. Allahu xh.sh. kërcënon me “Gajj dhe me Vejl”207 ata të cilët e lënë namazin dhe të cilët janë të pakujdesshëm ndaj tij. Sahabët kanë thënë –ndërsa ata më së miri e dinë komentimin e këtij ajeti –kjo ka të bëjë me atë që e shtyen namazin në kohën e tij, ashtu siç e përmendëm. Atëherë cili është ai mëkat më i madh më i madh se ai që i shkatërron veprat dhe i cili njeriun e vendos në shkallën e atij që e ka humbur familjen dhe pasurinë? Nëse nuk është shtyerja e namazeve të ditës deri natën dhe shtyerja e namazeve të natës deri ditën pa arsye, mëkat i madh. Atëherë ngrënia e Ramazanit pa arsye, ndërsa agjërimi i Shevvalit në vend të tij, po ashtu nuk është mëkat. Ne themi: “Ky është mëkat më i madh pas shirkut ndaj Allahut të Lartësuar. Sikur njeriu ta takojë Zotin e tij me çfarëdo qoftë mëkati jashtë shirkut, do të ishte më mirë për të sesa që të takohet me mëkatin e shtyerjes së namazit të ditës për ta falur natën dhe namazin e natës për ta falur ditën qëllimisht, pa kurrfarë arsyetimi. Transmeton Hisham b. Urve prej babait të tij nga Sulejman b. Jesari nga El-Misver b. Mahreme se me Ibn-Abbasin r.a. kishin hyrë te Omeri r.a. kur ishte plagosur, dhe Ibn-Abbasi r.a. tha: “O prijës i besimdrejtëve, namazi!” Ai tha: “Ashtu është, do ta fali, sepse nuk ka pjesë në islam ai që e humb namazin.” Transmeton Ismail b. Ulejje prej Ejjubit nga Muhammed b. Sirini se ka thënë: “Jam njoftuar se Ebu Bekri r.a. dhe Omeri r.a. e kanë mësuar dynjanë me islamin me fjalët: “Adhurojeni Allahun dhe mos i përshkruani Atij asnjë shok, kryeni namazet e caktuara në kohët e tyre, sepse në papërgjegjësinë ndaj tyre është shkatërrimi.” Muhamed b. Nasr el-Mirvezi thotë: “E kam dëgjuar Ishakun se si thotë: “Është vërtetuar nga i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem se lënësi i namazit është mosbesimtar.”208 Po ashtu, dijetarët e kohës së të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem e deri në ditët e sotme konsiderojnë se ai që e lenë qëllimisht namazin pa ndonjë arsye, kështu që i kalon koha e namazit, ai bëhet qafir. Ndërsa me kalimin e kohës mendohet që drekën ta shtyejë deri në perëndimin e diellit 207

Shih komentimin e fjalëve Gajj në kaptinën: “Argumentet e atyre të cilët lënësin e namazit e konsiderojnë mosbesimtar.” (vër.përkth.në gjuhën boshnjake). 208 Hadithi është sahih mevkuf, e përmend: El-Mirvezi në Ta’zimu kadris-salat, 2/929 me nr. 990, ka thënë Ebu-Abdullahu: E kam dëgjuar Ishakun…dhe e përmendi hadithin. El-Mundhiri në Et-Tergib vet-terhib, 1/217, duke e përmendur prej El-Mirveziut. E përmend edhe El-Albani në Sahihut-tergib me nr. 575.

dhe akshamin deri në ardhjen e agimit. Kështu janë përcaktuar kohët, sepse edhe i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka bashkuar namazet në Arafat, Muzdelife209 dhe në udhëtim210 dhe e falte njërin prej atyre dyve në kohën e atij namazit tjetër. Pasi që në këto situata i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka bërë kohën e njërit prej këtyre namazeve si kohë edhe për namazin tjetër, kështu që koha e të dy namazeve është bërë në një mënyrë një kohë në rastet e arsyeshme. Kështu, gruas që ka qenë në hajz i urdhërohet që të pastrohet para perëndimit të diellit që ta falë edhe drekën edhe iqindinë, ndërsa nëse pastrohet para fundit të natës, që ta falë akshamin dhe jacinë.211 Nëse i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem në hadith e ka karakterizuar namazin e atij që e shtyen iqindinë deri në atë masë saqë e falë kur dielli është ndërmjet dy brirëve të shejtanit si namaz i munafikut, 212 atëherë çfarë do të thoshte i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ndërsa ai për mua është më i dashur se babai dhe nëna, për atë njeri që e falë pas akshamit? Ndërsa Allahu i Lartësuar ka thënë: “Nëse lagoheni prej mëkateve të mëdha, të cilat u janë të ndalueshme, Ne ju shlyejmë mëkatet e vogla...” (En-Nisa, 31) Nëse njeriu largohet prej mëkateve të mëdha të cilat i ka të ndaluara, ndërsa vazhdon në faljen e sabahut në mëngjes dhe iqindinë pas akshamit, në bazë të mendimit tuaj kjo do t’i falej dhe kurrë nuk do të ishte mëkatar, ndërsa një mendim të këtillë nuk e përkrah askush. Pastaj fjalët e tij: “Është e çuditshme se si ky dhahirij e hedh poshtë esencën e tij me paditurinë e tij dhe me dashurinë ndaj devijimit. Esenca te shokët e tij është se ajo që është farz sipas ixhmasë, se nuk mund ta hedh poshtë diçka tjetër përveç ixhma’ tjetër.” Do të përgjigjemi: “Atë që dëshironi ta argumentoni se kundërshtimi i qëndrimit tuaj është kundërthënie 209

Hadithi është muttefekun alejhi, e përmend Buhariu në Kitabul-haxh, kaptina ‘Biexhme’ bejnehuma ve la jetetavve’, 3/611 me nr. 1674. Dhe Muslimi në Kitabul-haxh, kaptina ‘El-Ifadetu min arefat ila-lmuzdelifa’, 2/937/285/1287; që të dy me zinxhir prej Abdullah b. Jezid el-Hatamiut, ndërsa ai prej EbuEjjubit r.a….; 210 Hadithi është I vërtetë, e përmend Buhariu në Kitabu taksiris-salat, kaptina ‘El-Xhemu’ fis-seferi’, 1/373 me nr 1057 me zinxhir prej Enes b. Malikut r.a. 211 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Abdurrezaku në El-Musannef, 1/332 me nr. 1281, me zinxhir prej Ibn-Tavusit, ndërsa ai prej babait të tij; Ed-Darimiu në Kitabut-tahara, kaptina ‘El-Mer’etu tutahhiru indessalati ev tehidu’, 1/218 me nr. 887, me zinxhir prej Ataa mevkuf…; El-Bejheki në Es-Sunenul-kubra, 1/387 me nr. 1786; Ibn Ebi-Shejbe në Musannefin e tij, 2/221 me nr. 7205. Dhe Abdurrezaku në El-Musannef, 1/223 me nr. 1281 me zinxhir prej Ibn-Tavusit, ndërsa ai prej babait të tij…; 212 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Muslimi në Kitabul-mesaxhid ve mevad’i-s-salat, kaptina ‘Istihbabuttekbiri bil-asri’, 1/622; Ebu-Davudi në Kitabus-salat,I kaptina ‘Fi vakti salatil-asri’, 1/212 me nr. 413; EtTirmidhiu në Kitabu ebvabis-salat, kaptina ‘Ma xhae fi te’xhilil-asri’, 1/301 me nr. 160; En-Nesaiu në Kitabul-mevakit, kaptina ‘Et-Texhdidu fi te’hiril-asri,’ 1/372 me nr. 510, të gjithë me zinxhir nëpërmjet ElAla’a…;

dhe se kjo nuk është e vërtetë sipas mendimit tuaj. Nëse dëshironi këtë ta argumentoni nëpërmjet istihsabit dhe që edhe më tej të bartë përgjegjësi për atë namaz edhe atë sipas ixhmasë dhe që atë argument nuk mund ta hedh poshtë përveç se një ixhma tjetër, do të përgjigjemi: “Kush po thotë se prej ti bie poshtë edhe përgjegjësia sepse e ka lënë faljen e tij në kohë? As që duhet të argumentohet një gjë e tillë e pasaktë. Ajo që dëshiron ta thotë kundërshtari juaj është se ai namaz edhe më tej mbetet në përgjegjësinë e tij, mirëpo në atë mënyrë saqë nuk ka rrugë dhe mënyrë që atë namaz ta arrijë, përveç se ta kthej atë kohë të njëjtë, ndërsa kjo është e pamundshme. Pastaj, kemi mundësi që ta kundërshtojmë ixhmanë e tillë (të cilën e përmendët) me ixhma tjetër pë të fortë. Në të vërtetë, muslimanët janë pajtuar se personi i tillë është mëkatar, kundërvajtës dhe i pakujdesshëm për shkak të lëshimit të kohës së namazit. Ky ixhma nuk ka mundësi që të mohohet përveç se me ixhmanë tjetër të njëjtë. Nuk janë pajtuar se prej tij bie mëkati dhe armiqësia për shkak të kryerjes së asaj vepre pas kohës së saj. Me siguri se një gjë të tillë nuk e përkrah askush. Kjo është ajo që lidhet për argumentet dhe për mënyrat e argumentimit nga të dyja palët, pas kësaj nuk dëshirojmë më të diskutojmë. Ai të cilin e bëjnë të lumtur Kur’ani, sunneti dhe fjalët e selefëve, kjo i mjafton. Allahu është Ai që ndihmon.

KAPTINA

AI QË E PRISH QËLLIMISHT RAMAZANIN Nëse dikush thotë se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka urdhëruar atë njeri i cili qëllimisht hanë gjatë ditëve të Ramazanit, se ai duhet të agjërojë edhe atë në dy situata. E para, ai që ka pasur marrëdhënie seksuale dhe e dyta, ai që vjell qëllimisht. Përmendet në Sunene një hadith prej Ebu-Hurejres r.a. se ka thënë: “Kishte shkuar një njeri te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i cili kishte pasur marrëdhënie intime me gruan e tij në Ramazan, pastaj e përmendi hadithin në të cilin thuhet: “Dhe e solli një shportë me hurma e cila arrinte rreth pesëmbëdhjetë sa’a dhe i tha: “Haji këto hurma ti dhe familja jote, agjëroje ditën dhe kërko falje prej Allahut të Lartësuar.” Ibn-Maxhe e transmeton në këtë formë: “Dhe agjëroje një ditë në vend të tij.”213 Në Sunene dhe Musnede transmetohet një hadith prej Ebu-Hurejres r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Ai që vjell pa dashjen e tij derisa është agjërueshëm, nuk e ka obligim ta kompensojë, ndërsa nëse këtë e bën qëllimisht vjelljen, le ta kompensojë.”214 213

Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. Hadithi është i vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Savm, kaptina ‘Es-saimu jesteki’u amden,’ 2/1026, hadithi nr. 2380; dhe Tirmidhiu në librin Savm, kaptina ‘Ma xhae fi sijam,’ 1/536, hadithi nr. 1676; 214

Ne themi: Që të dy hadithet janë të njohur, mirëpo nuk janë plotësisht të saktë. Sa i përket tregimit për njeriun që ka pasur marrëdhënie intime me gruan në Ramazan, atë e përmendin pronarët e përmbledhjeve të Sahiheve215 dhe asnjëri prej tyre nuk e ka përmendur këtë shtojcë (le ta agjërojë në vend të tij një ditë). Këta transmetues të cilët e transmetojnë këtë shtojcë, nuk janë prej atyre prej të cilëve mund të merret si argument. Këta janë rivajete prej Abdulxhebbar b. Omer el-Ejliu, të cilin imamët e kanë karakterizuar si të dobët. Jahja b. Me’ini për të thotë: “Nuk paraqet asgjë, hadithet e tij nuk shkruhen”. Murre thotë: “Ai është i dobët.” Ngjashëm thotë edhe Ebu-Zur’a, Sa’di dhe En-Nesaiu. Buhariu për të thotë se nuk është i fortë dhe se ka dobësi. Ibn-Adij thotë: “Shumicën e asaj të cilën e transmeton ai, të tjerët e kundërshtojnë, në rivajetet e tij shumë qartë shihen dobësitë. Hadith të njëjtë përmendin imamët, shokët e Ibn-Shihabit, prej tij siç është imam Maliku dhe të tjerë, mirëpo nuk e kanë përmendur shtojcën “Agjërojë një ditë në vend të saj.” E përmend edhe Ebu-Mervan Usmani prej Ibrahim b. Sadit nga El-Lejsi, prej Ibn-Shihabit nga Humejdi prej Ebu-Hurejres r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem me rastin e kësaj ndodhie i ka thënë: “Kompensoje një ditë në vend të tij.” Ngjashëm transmetohet prej Davurdiut nga Ibrahim b. Sadi prej ElLejsit. Bejhekiu thotë: “Ibrahimi e transmeton hadithi prej Zuhriut pa këtë shtojcë.216 E transmeton Haxhaxh b. Ertahu nga Ibrahim b. Amiri, prej IbnulMusejjebit nga Zuhriu, prej Humejdi nga Ebu-Hurejre r.a. E transmeton Haxhaxhi prej Amr b. Shuajbit nga babai i tij, prej gjyshit të tij në të cilin Amri ka thënë: “E ka urdhëruar që ta kompensojë një ditë në vend të saj.” E përmend Hisham b. Sadi prej Zuhriut, nga Ebu-Seleme prej Ebu-Hurejres r.a. në të cilin thuhet: “Agjëroje një ditë në vend të tij dhe kërko falje prej Allahut.” Hishami me rivajetin e tij prej Ebu-Selemes r.a. është veçuar prej botës si dhe me hadithin e Humejdit nga Ebu Hurejre r.a. E përmend edhe Ibn Ebi-Uvejsi dhe thotë: “Më ka treguar babai im prej Ibn Shihabit se e kishte lajmëruar prej Humejdes se Ebu Hurejre r.a. i kishte dhe Ahmedi në Musned, 2/498, me zinxhir nëpërmjet Hisham b. Hasanit nga Muhammed b. Sirini prej Ebu Hurejres r.a....Albani e ka vlerësuar si autentik në Sahihul-xhami’, nr. 6243. 215 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Savm, kaptina ‘Idha xhame’a fi ramadan ve lem jekun,’ 4/193, hadithi nr. 1936; dhe Muslimi në librin Sijam, kaptina ‘Taglidh garimetil-xhima’I fi nehari ramadan’, 2/81/1111, që të dy nëpërmjet Humejdit nga Ebu Hurejre r.a… 216 Unë them: “E përmend Ibn-Haxheri në Feth, 4/204, në këtë hadith është transmetuar urdhëri për kompensimin në rivajetin e Ebu-Uvejsit nga Abdulxhebbari dhe Hisham b. Sadi, të gjithë nëpërmjet Zuhriut. E përmend edhe Hejthemi me zinxhir nëpërmjet Ibrahim b. Sadit nga Lejsi prej Zuhriut. Hadithi I Ibrahim b. Sadit është në Sahih prej Zuhriut I njëjtë, mirëpo pa këtë shtojcë, ndërsa hadithi I Lejsit nga Zuhriu gjendet në të dy Sahiheti, pa këtë shtojcë. Kjo shtojcë po ashtu është transmetuar në hadithet mursel prej Ibn-Musejjebit dhe Nafij b. Xhubejrit, Hasanit dhe Muhammed b. Kabit. Pas të gjitha këtyre zinxhirëve mund të përfundojmë se kjo shtojcë ka bazë.”

thënë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka urdhëruar atij që nuk ka agjëruar në Ramazan, që ta agjërojë një ditë në vend të saj.” Mirëpo, kjo e kundërshton rivajetin e shokëve të Ibn-Shihabit, sepse ata nuk e kanë përmendur këtë shtojcë. Imam Shafiu thotë: “Më ka lajmëruar Maliku prej Ata’a Horasanit, prej Ibn-Musejjebit se ka thënë: “Erdhi një beduin deri te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem, pastaj e përmendi hadithin dhe në fund tha: “Agjëroje një ditë për atë që e ke bërë.” 217 Ky hadith është mursel, mirëpo bie në murselet e Ibn –Musejjebit. E përmend edhe Davud b. Ebu-Hindi prej Ata’a, mirëpo nuk i përmend fjalët: “Agjëroje një ditë në vend të saj.” Ata’a e ka shpallur gënjeshtar Ibnul-Musejjebin. Ibn-Hibbani thotë: “Ka qenë me memorie të dobët, ka gabuar ndërsa nuk e ka ditur.” Kështu me të nuk mund të argumentojmë. Sa i përket hadithit që flet për atë njeri që vetë e nxit vjelljen qëllimisht, ky hadith është prej Ebu Hurejres r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kush vjell pa dashje, nuk e ka të obliguar që ta kompensojë, ndërsa kush e nxit (qëllimisht), atij i takon që ta kompensojë.”218 Tirmidhiu thotë se ky hadith është hasenun-garib dhe i përmend fjalët e Buhariut se ky rivajet nuk është mahfuz. Ebu-Davudi thotë: “E kam dëgjuar Ahmed b. Hanbelin se si thotë: “Kjo nuk është asgjë.” Tirmidhiu në librin e tij “Ilel” thotë: Më ka treguar Alij b. Huxhri. Më ka treguar Isa b. Junusi nga Hisham b. Hassani prej b. Sirinit nga Ebu-Hurejre r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kush vjell pa dashje, nuk e ka të obliguar që ta kompensojë, ndërsa kush e nxit (qëllimisht), atij i takon që ta kompensojë.” Tirmidhiu thotë: “E kam pyetur Ebu-Abdullah Buhariun lidhur me këtë hadith dhe nuk e kishte të njohur, përveç në zinxhir prej Hisham b. Hassanit prej b. Sirinit nga Ebu Hurejre r.a. Dhe thotë ‘mendoj se nuk është mahfuz’. E përmend Jahja b. Ebi-Kethiri prej Omer b. Hakemit se EBu Hurejre r.a. ka konsideruar se si vjellja nuk e prish agjërimin. Sipas këtij hadithi, ky nuk është argument valid. Këtu mendohet në atë njeri që ka arsyetim, i cili është i bindjes se i lejohet që të nxit vjelljen ose i sëmuri që ka nevojë për të nxitur vjelljen, sepse nxitja e vjelljes zakonisht nuk është e paarsyeshme. Nuk mund të kuptohet që një njeri i mençur të nxit vjelljen pa nevojë. Ai që nxit vjelljen, zakonisht në këtë mënyrë shërohet sikur të kishte pirë disa ilaçe. 217

Hadithi është I vërtetë. E përmend Bejhekiu në Sunenul-kubra, 4/227, hadithi nr. 7851 me zinxhir nëpërmjet Ataa Horasaniut nga Seid b. El-Musejjebi…, dhe Shafiu në Musnedin e tij, 1/105; dhe Maliku në Muveta, 1/297, hadithi nr. 658; Ebu-Davudi në librin Merasil, 1/126 të gjithë me zinxhir nëpërmjet Ataa Horasaniut, nga Seid b. El-Musejjebit…is mursel. 218 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Savm, kaptina ‘Es-saimu jesteki’u saim,’2/1026, hadithi nr. 2380 dhe Ahmedi në Musned, 2/418 me zinxhir nëpërmjet Jahja b. Junusit…

Prej njeriut të këtillë pranohet kompensimi i agjërimit apo madje kjo i urdhërohet sipas pajtimit të të gjithëve. Fekihët kanë mendime të ndryshme sa i përket atij që ka pasur marrëdhënie me gruan në ditët e Ramazanit, se a e ka ai obligim, pasi që të shpengohet, që ta kompensojë ditën e humbur. Rreth kësaj ekzistojnë tre mendime te Shafiu: E para. E ka obligim. E dyta. Nuk e ka obligim. E treta. Nëse shpengohet me lirimin e një robi apo me ushqyerjen e ndonjë të varfëri, ai e ka obligim që ta kompensojë agjërimin e lëshuar dhe nëse shpengohet me agjërim, nuk e ka obligim që ta kompensojë ditën e lëshuar.

PYETJA E PESTË A PRANOHET NAMAZI I ATIJ QË FALET I VETËM, EDHE PSE KA MUNDËSI QË TA FALË ME XHEMAT?

RRETH DISPOZITËS SË NAMAZIT ME XHEMAT Çështja e gjashtë. A ëshë i pranueshëm namazi i atij që e kryen individualisht, ndërsa ka mundësi që të njëjtin ta kryej me xhemat? Kjo çështje bazohet në dy aspekte. E para është se namazi me xhemat a është farz apo sunnet? Nëse themi se namazi me xhemat është farz, atëherë parashtrohet pyetja se, a është kryerja e namazit me xhemat kusht për saktësinë e tij apo namazi është i

saktë nëse nuk kryhet me xhemat, mirëpo ai që nuk shkon me xhemat, me këtë rast ai është mëkatar? Kështu që këto janë dy çështje. ARGUMENTET E ATYRE TË CILËT POHOJNË SE NAMAZI ME XHEMAT ËSHTË I OBLIGUESHËM Sa i përket çështjes së parë, duhet të themi se fekihët kanë mendime të ndryshme lidhur me këtë çështje. Qëndrimin e obligueshmërisë e përkrahin Ata b. Ebi-Rebahu, El-Hasan el-Basriu, Ebu-Amri el-Evzaiu, Ebu-Thevri dhe imam Ahmedi me anën e jashtme të mëdhhebit të tij. I këtij qëndrimi është edhe Shafiu ashtu siç përmendet në Muhtesar prej El-Muzeniut, ku ai thotë: “Sa i përket xhematit, nuk ekziston lehtësim për lënien e tij, përveç se me arsyetim.” Ibnul-Mundhiri në librin Evsat përmend: “Ajo që përmendet (në hadith) se njerëzit e verbër duhet të shkojnë në xhami, edhe nëse i kanë shtëpitë larg saj, tregon pjesëmarrja në xhemat është farz e jo mendub. Pastaj e ka përmendur hadithin e Ibn Ummi-Mektumit r.a. se ka thënë: “O i Dërguari i Allahut, ndërmjet meje dhe mesxhidit janë palmat dhe drunjtë, a mund të falem në shtëpinë time?” Ai i tha: “A e dëgjon ikametin?” “Po,” i tha. “Atëherë përgjigjju atij.”219 Ibnul-Mundhiri thotë: “Ajo që përshkruhet si frikë nga hipokrizia për atë person që nuk prezanton në jaci dhe në sabah me xhemat...” pastaj në fund të kaptinës thotë: “Lajmet që transmetohet në këtë aspekt, tregojnë në obligueshmërinë e pjesëmarrjes në xhemat për atë njeri që nuk ka arsyetim. Ndërmjet tjerash, në këtë tregojnë edhe fjalët e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem drejtuar Ibn Ummi Mektumit r.a. i cili ka qenë i verbër, ku thotë: “Nuk po shoh lehtësim për ty.”220 Atëherë pasi që nuk ka lehtësime për njeriun e verbër, atëherë më përparësi ka që të mos ketë lehtësime lidhur me këtë çështje për njeriun e shëndetshëm. Ai më tej thotë: “Të menduarit e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem që t’ua ndez shtëpitë njerëzve të cilët kanë munguar nga namazi është argumenti më i qartë i obligueshmërisë së xhematit.221 Nuk do të ishte e lejuar që i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem të kërcënonte dikë për ndonjë gjë që është mendub e jo farz. Më tej 219

E përmend Ahmedi në Musned, 3/376 në hadithin e Xhabir b. Abdullahut… E përmend Hejthemi në Mexhme’a 2/42, e përmend Ahmedi, ndërsa transmetuesit e tij janë të besueshëm. Baza e këtij hadithi është në Sahih. E përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Jexhibu itjanul-mesxhidi ala men semi’a nuda’, 3/255/653 me zinxhir nëpërmjet Abdullahut nga Jezidi prej Ebu Hurejres r.a. thotë: “Shkoi te I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem një njeri I verbër…”, hadith. 220 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në Es-sala, kaptina ‘Fi teshdidi fi terkis-sala’, 1/268, hadithi nr. 552; dhe Ibn-Maxhe në librin Mesaxhid, kaptina ‘Taglidh fi tehal-lufi anil-xhema’a’, 1/260, hadithi nr. 792; dhe Hakimi në Mustedrek, 1/247 dhe ka heshtur lidhur me të, me zinxhir nëpërmjet EbuRazinit prej Ibn Ummi Maktumit…

thotë: “Këtë e vërteton hadithi i Ebu-Hurejres r.a. në të cilën thuhet se një njeri kishte dalur prej mesxhidit pasi që muezini e kishte thirrur ezanin, dhe kishte thënë: “Sa i përket këtij- ai është i padëgjueshëm ndaj EbulKasimit.”222 Sikur njeriu të kishte mundësi që të zgjedhë sa i përket xhematit, kështu që nëse dëshiron merr pjesë, e nëse nuk dëshiron nuk merr pjesë, atëherë nuk do të ishte e lejuar që të karakterizohet si mëkatar, sepse nuk ka marrur pjesë në diçka që e ka obligim. Ndërsa nëse Allahu xh.sh. ka urdhëruar që namazi i frikës të kryhet me xhemat, atëherë kjo çon në përfundimin se kryerja e të njëjtit me xhemat në kushtet paqësore ka edhe më shumë përparësi. Lajmet që transmetohen sa i përket lehtësimit në mungesë prej xhematit për ata që kanë arsyetim, tregojnë në atë se xhemati është farz për atë njeri që nuk ka ndonjë shkak të arsyeshëm. Sikur për këtë çështje të ishin të njëjtë ai që ka arsyetim dhe ai që nuk ka arsyetim, atëherë përmendja e lehtësimeve në këtë aspekt do të ishte e paarsyeshme sa i përket atij që e lenë. Obligueshmërinë e xhematit e vërtetojnë fjalët e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Ai që e dëgjon thirrjen dhe që nuk i përgjigjet asaj, ai nuk ka namaz.”223 Pastaj e ka përmendur hadithin lidhur me këtë, e më pastaj ka thënë: “Shafiu thotë se Allahu e ka përmendur ezanin me namazin, e më pas thotë: “Edhe thirrjen (ezanin) tuaj për namaz...” (El-Maide, 58) Allahu i Lartësuar thotë: “O ju që besuat, kur bëhet thirrja për namaz, ditën e xhumasë, ecni shpejtë për aty ku përmendet All-llahu (dëgjojeni hutben, faleni namazin), e lini shitblerjen...” (El-Xhuma, 9) I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka bërë sunnet thirrjen e ezanit për namazet e caktuara, që tregon se çdo namaz i caktuar duhet të kryhet me 221

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin El-Adhan, kaptina ‘Vuxhub salatilxhema’a’, 2/148, hadithi nr. 644; dhe Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Fadlu salatil-xhema’a’, 1/251/651, që të dy me zinxhir nëpërmjet Earexhit nga Ebu-Hurejre r.a… 222 Hadithi është sahih. E përmend Buhariu në librin Mesaxhid, kaptina ‘En-nehju anil-huruxhi minelmesxhidi idha ezenel-muezzinu’, 1/454/655; dhe Tirmidhiu në librin Ebvabus-sala, kaptina ‘Kerahijetulhuruxhi minel-mesxhidi bades-sala,’ 1/397, hadithi nr. 204; dhe Darimiu në librin Es-sala, kaptina ‘Kerahijetul-huruxhi minel-mesxhidi badel-nida’, 1/274, hadithi nr. 1205, të gjithë me zinxhir prej Shube (Ebu Ahves-Sufjan-Shube) nga Ibrahim b. Muhaxhirit, nga Ebu Sha’sa’a prej Ebu Hurejres r.a… 223 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Savm, kaptina ‘Teshdid fi terki xhema’a’, 1/268, hadithi nr. 551 dhe Ibn-Maxhe në librin Mesaxhid, kaptina ‘Taglidh fi tehal-lufi anil-xhema’a’, 1/260, hadithi nr. 793 dhe Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 5/415, hadithi nr. 2064 dhe Hakimi në Mustedrek, 1/372, hadithi nr. 893 dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 3/57, hadithi nr. 4719, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Seid b. Xhubejrit nga Ibn-Abbasi…

xhemat, qoftë për mukimin, qoftë për mysafirin dhe nuk i është lehtësuar asnjërit që mund të shkojë në xhemat që ta lë atë, përveç nëse ka arsye. Nëse ndonjë namaz nuk falet me xhemat dhe e falë individualisht, nuk e ka obligim që ta përsërisë atë, pa marrë parasysh se a e ka falur para apo pas imamit, përveç nëse është fjala për xhumanë. Kështu, nëse njeriu e fal drekën para imamit, e ka obligim që ta falë xhumanë, sepse shkuarja në xhuma është farz.” Këto janë fjalë të Ibn-Mundhirit. Hanefijtë dhe malikijtë konsiderojnë se falja me xhemat është sunnet i vërtetuar. Mirëpo, ata e konsiderojnë gjynahqarë atë që i lenë sunnetet e vërtetuara, mirëpo namazi me këtë rast prapë konsiderohet i drejtë. Kështu, divergjenca në mes tyre dhe atyre të cilët konsiderojnë se falja me xhemat është formalisht vaxhib, ndërsa duhet të themi se disa prej tyre janë të mendimit se si namazi me xhemat është vaxhib. Ata po ashtu si argument sjellin fjalët e Allahut të Lartësuar: “Kur të jesh ti (Muhammed) bashkë me ta dhe ju falë namazin, një grup prej tyre, duke i bartur armët, le të vijë e le të falet me ty (grupi tjetër në roje), e kur të bien në sexhde (të kryejnë një reqatë), këta le të qëndrojnë mbrapa jush (në roje) e le të vijë grupi tjetër, që nuk është falur, e të falet me ty dhe le t'i bartin armët dhe të jenë në gjendje gadishmërie.” (En-Nisa, 102) Ata prej këtij ajeti nxjerrin argumente në mënyrën si vijon: E para: Urdhëri i Allahut që ta kryejnë namazin me xhemat, pastaj të njëjtin urdhër e ka përsëritur sa i përket grupit tjetër, ku thotë: “...e le të vijë grupi tjetër, që nuk është falur, e të falet me ty...” (EnNisa, 102) Ky është argument se xhemati është farz për çdo person, sepse Allahu i Lartësuar nuk e ka liruar grupin tjetër prej obligimit të xhematit me atë se ka kryer grupi i parë. Sikur xhemati të ishte sunnet e jo farz, atëherë arsyeja më e madhe dhe me më shumë përparësi për lënien e xhematit do të ishte koha e frikës. Ndërsa sikur xhemati të ishte farzi kifaje, atëherë prej grupit të dytë do të binte obligimi, për shkak se e ka kryer grupi i parë. Kështu, ajeti në tri aspekte tregon në obligueshmërinë e xhematit: Me atë se e ka urdhëruar të parën herë, pastaj të dytën herë dhe për shkak se nuk e ka lehtësuar dhe nuk e ka lejuar lënien e të njëjtit, madje edhe me rastin e frikës. E dyta: Fjalët e Allahut të Lartësuar: “(Përkujto) Ditën kur ashpërsohet çështja deri në kulm (në kijamet), e ata do të ftohen për të bërë sexhde, po nuk munden.

Shikimet e tyre janë të përulura dhe ata i kaplon poshtërimi, kur dihet se ata kanë qenë të ftuar të bëjnë sexhde sa ishin të shëndoshë (e ata talleshin).” (El-Kalem, 42-43) Ajeti fisnik tregon se Allahu i Lartësuar do t’i dënojë në Ditën e Gjykimit mosfalësit e namazit, ashtu që do t’ua pamundësojë që Atij t’i bëjnë sexhde, për shkak se në këtë botë ata ishin të thirrur që t’i bëjnë Atij sexhde, ndërsa ata refuzuan që t’i përgjigjen thirrësit. Përgjigja ndaj thirrësit në realitet paraqet shkuarje në mesxhid për shkak të namazit, e jo kryerja e tij në shtëpi individualisht. Kështu i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka komentuar përgjigjen. Përmend Muslimi në Sahihun e tij prej EBu Hurejres r.a. se ka thënë: “Te i Dërguari erdhi një njeri i verbër dhe i tha: “O i Dërguari i Allahut, unë nuk kam njeri që do të më dërgonte në mesxhid, kështu që e pyeti të Dërguarin që t’ia lehtësojë. Pasi që u nis, e thirri dhe i tha: “A e dëgjon thirrjen për namaz?” Ai tha: “Po.” “Atëherë, përgjigjju namazit”, i tha.”224 I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk e ka bërë valide që përgjigja e tij të jetë në shtëpinë e tij kur ta dëgjojë ezanin, që tregon se përgjigja që i është urdhëruar në realitet është shkuarje në mesxhid që ta kryejë namazin me xhemat. Në këtë tregon edhe hadithi i Ibn Ummi-Mektumit r.a. kur ka thënë: “O i Dërguari i Allahut, në Medinë ka shumë kafshë që shqetësojnë225dhe egërsira.” I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i tha: “A i dëgjon (fjalët) ‘ejani në namaz, ejani në shpëtim?” Ai i tha: “Po.” “Atëherë përgjigju, (ar. hajhela) tha ai.” E përmend Ebu-Davudi dhe imam Ahmedi.226 Shprehja arabe hajhela është ismu fi’al në imperativ, ndërsa kuptimi i saj është ‘shkuarja apo t’i përgjigjemi’, që tregon qartë se përgjigja në këtë urdhër është pjesëmarrja në xhemat. Ai që e lëshon xhematin, ai nuk i është përgjigjur thirrjes. Shumë selefë sa i përket fjalëve të Allahut të Lartësuar: “...kur dihet se ata kanë qenë të ftuar të bëjnë sexhde sa ishin të shëndoshë”, kanë thënë: “Kjo ka të bëjë me fjalët e muezinit ‘ejani në namaz, ejani në shpëtim.” Ky argument bazohet në dy themele. E para është se kjo thirrje është vaxhib, ndërsa e dyta është se ky vaxhib realizohet me faljen e namazit në xhemat. Kështu e kanë kuptuar njerëzit më të ditur të këtij ummeti dhe ata të cilët ishin më të udhëzuar në fukh, ndërsa këta janë sahabët radijallahu anhum. Ibnul-Mundhiri në librin e tij Evsat thotë: “Kemi 224

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Jexhibu itjanul-mesxhid ala men semi’a nida’, 1/255/653, me zinxhir nëpërmjet Jezidit nga Esamme prej Ebu Hurejres… 225 Sikurse akrepë dhe gjarpërinj. Shih ‘Avnul-Ma’bud’, 1/527. 226 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Teshdid fi terki xhema’a’, 1/268-269, hadithi nr. 533; dhe En-Nesaiu në librin Imame, kaptina ‘Muhafedhatu ala salavatin min hajthu junada’, 2/445, hadithi nr. 850; dhe Hakimi në Mustedrek, 1/246 në hadithin e Ibn Ummi Mektumit…

transmetuar prej Ibn-Mes’udit dhe Ebu Musa’a se kanë thënë: “Kush e dëgjon ezanin e nuk përgjigjet, namazi i tij nuk kalon kokën e tij, përveç nëse ka arsyetim.”227 Transmetohet prej Aliut r.a. se ka thënë: “Kush e dëgjo\n thirrjen (ezanin) e nuk përgjigjet, namazi i tij nuk e kalon kokën e tij, përveç nëse për këtë ka arsyetim.”228 Transmetohet prej Aishes se ka thënë: “Ai që e dëgjon thirrjen e nuk përgjigjet, ai nuk ka arritur kurrfarë të mira.” 229 Transmetohet prej Ebu Hurejres r.a. se ai ka thënë: “Më mirë është për njeriun që t’i mbushen veshët me hekur të shkrirë sesa ta dëgjojë ezanin e të mos i përgjigjet atij.”230 Kjo e dyta tregon se përgjigja shihet në pjesëmarrjen në xhemat, ndërsa kush nuk i përgjigjet thirrjes, ai bëhet mëkatar. Argumenti i tretë: Fjalët e Allahut të Lartësuar: “Faleni namazin dhe jepni zeqatin, dhe faluni me ata që falen (bini në rukuë me ata që bien).” (El-Bekare, 43) Mënyra me të cilën ajeti argumenton obligueshmërinë e xhematit, është ajo se Allahu i Lartësuar në këtë ajet, urdhëron që të kryhet ‘rukuja’, ndërsa kjo paraqet namazin, kështu është shprehur sepse ‘rukuja’ është njëra prej rukneve dhe vaxhibeve të namazit, sikur (namazin) që e ka quajtur Allahu në Kur’an si sexhde dhe tesbih. Ajo që e ka thënë “dhe faluni me ata që falen (bini në rukuë me ata që bien)” e ka kuptimin e vet, ajo është se namazi kryhet në xhemat me falësit tjerë. Fjala “mea” –“me” tregon në këtë. Nëse ky urdhër është vërtetuar me përshkrim mukajed (të kufizuar), atëherë kjo do të thotë se ky urdhër nuk mund të mos respektohet, përveç nëse namazi kryhet në atë mënyrë dhe në atë formë (domethënë në xhemat). Nëse thuhet: “Këtë mendim e dobëson ajeti që është shpallur sa i përket Merjemes: ““Oj Mejreme, vazhdoje adhurimin ndaj Zotit tënd, bën sexhde dhe falu për Zotin bashkë me ata që falen!” (Ali Imran, 43), ndërsa dihet se shkuarja në xhemat nuk është obligim për gruan, do të përgjigjemi: “Ajeti 227

E përmend Ibn Ebi Shejbe në Musannef, 1/303, hadithi nr. 3463, në hadithin e Ebu Musa…hadithi nr. 3468 në hadithin e Ibn-Mes’udit… 228 E përmend Ibn Ebi-Shejbe në Musannef, 1/303, hadithi nr. 3470, me zinxhir nëpërmjet Mensurit prej Hasanit nga Aliu… 229 E përmend Ibn Ebi-Shejbe në Musannefin e tij, 1/303, hadithi nr. 2466, me zinxhir nëpërmjet Adij b. Sabitit prej Aishes… 230 E përmend Ibn Ebi Shejbe në Musannefin e tij, 1/303, hadithi nr. 3465 me zinxhir nëpërmjet Abdurrahman b. Husajnit, prej Ibn-Nexhih el-Mekkijut nga Ebu Hurejre…E përmend edhe Ibn Hazmi në Muhalla, 4/195 në hadithin prej Ebu Hurejres…

nuk tregon se kjo është e obligueshme për çdo grua, por është urdhër i veçantë për grua të veçantë, për dallim nga fjalët e Tij: “Faleni namazin dhe jepni zeqatin, dhe faluni me ata që falen (bini në rukuë me ata që bien).” (El-Bekare, 43) Ajeti i parë posaçërisht ka të bëjë për Merjemen, sepse nëna e saj ishte betuar se do t’i përkushtohet Allahut dhe ibadetit ndaj Tij dhe se do të qëndrojë në mesxhid, kështu që nuk e ka lëshuar atë. Në bazë të kësaj, asaj i ishte urdhëruar që të lutet bashkë me ata të cilët qëndrojnë në të. Pasi që Allahu xh.sh. e pastroi dhe e zgjodhi në mesin e të gjitha grave të tjera në botë, asaj ia urdhëroi nënshtrimin ndaj Tij me gjëra me të cilat ajo në këtë aspekt dallon prej grave të tjera. Në këtë aspekt, Allahu thotë: “Përkujto kur engjëjt i thanë: “Oj Mejreme, All-llahu të dalloi ty (me besim e karakter), të pastroi (nga shpifjet ebreje) dhe të lartësoi mbi gratë e botës”. “Oj Mejreme, vazhdoje adhurimin ndaj Zotit tënd, bën sexhde dhe falu për Zotin bashkë me ata që falen!” (Ali Imran, 4243) Nëse dikush thotë: “Ajo që janë urdhëruar që ta kryejnë namazin me ata që e kryejnë faljen (siç qëndron në ajet), nuk tregon në obligimin e kryerjes së lutjes në të njëjtën kohë kur edhe ata e kryejnë të njëjtën, por kjo mund ta ketë kuptimin që të veprojnë ashtu siç veprojnë edhe ata, ashtu siç qëndron në fjalët e Tij: “O ju që besuat! Ta keni në kujdes All-llahun dhe të jeni me ata të drejtit.” (Et-Teube, 119) (Bashkarisht) meijje-ar. nënkupton pjesëmarrjen e përbashkët në veprim, por nuk obligon në pjesëmarrjen e përbashkët. Do të përgjigjemi: “Esenca e meijjetit (bashkësisë) është shoqërimi i ndërsjellë në atë që është para dhe pas kësaj. Ky shoqërim i përbashkët shënon shtojcën e kuptimit për dallim nga pjesëmarrja e përbashkët, posaçërisht kur bëhet fjalë për namazin. Sido që të thuhet falet me xhemat apo e falur me xhemat, prej kësaj nuk mund të kuptohet asgjë tjetër, përveç se tubim për shkak të namazit. Argumenti i katërt. Transmetohet në dy sahihe prej Ebu-Hurejres r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kam menduar që të urdhëroj që të mblidhen drunj, pastaj t’i urdhëroj që të thirret ezani për

namaz, pastaj të urdhëroj dikë t’i udhëheq njerëzit, e pastaj të shkoj deri te disa njerëz dhe mbi ta t’ua kalli shtëpitë. Pasha Atë në dorën e të Cilit është shpirti im, sikur ndonjëri prej tyre ta dinte se do të gjejë ndonjë asht me mish apo dy nëngjunj të mirë, do të prezantonte në jaci.”231 Transmetohet prej Ebu Hurejres se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem ka thënë: “Namazi më i rëndë për munafikët është jacia dhe sabahu. Sikur ta dinin se çfarë ka në to, ata do të vinin qoftë edhe duke shkuar zvarrë. Kam menduar që të urdhëroj që të thirret ikameti për namaz, pastaj ta urdhëroj dikë që t’i prijë njerëzit në namaz, pastaj të shkoj me njerëzit të cilët do të bartnin krahë drunjsh deri te shtëpitë e atyre të cilët nuk shkojnë në namaz e që mbi ta t’ua kalli shtëpitë.”232 Ky hadith është muttefekun alejhi, ndërsa lafzi i hadithit është i Muslimit. Ndërsa te imam Ahmedi po ashtu prej tij përmendet në këtë formë: “Sikur mos të kishte gra dhe fëmijë nëpër shtëpi, do të kisha urdhëruar që të thirret ikameti për jaci e do t’i urdhëroja të rinjtë që t’i kallin ato shtëpi me zjarr.”233 ARGUMENTI I ATYRE TË CILËT PËRGËNJESHTROJNË OBLIGIMIN E FALJES SË NAMAZIT ME XHEMAT Ata thonë se transmetimet e përmendura nuk tregojnë në obligueshmërinë e namazit në xhemat edhe atë për këto arsye: E para. Ky kërcënim është transmetuar me rastin e atyre të cilët mungojnë nga namazi i xhumasë, ndërsa argument i kësaj është ajo që e përmend Muslimi në Sahihun e tij prej Abdullah b. Mes’udit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë për njerëzit të cilët mungojnë në xhuma: “Kam menduar që ta urdhëroj dikë që t’ua falë namazin njerëzve, e pastaj t’i ndez shtëpitë e atyre të cilët mungojnë nga namazi i xhumasë.”234 231

Hadithi është I vërtetë. E përmend Buhariu në librin Xhemaatu vel-imame, kaptina ‘Vuxhubu salatilxhemaa’, 1/231, hadithi nr. 618, me zinxhir nëpërmjet Malikut nga b. Zijadi prej Earexh prej Ebu Hurejres… 232 Hadithi është muttefekun ajelhi. E përmend Buhariu në librin Husumat, kaptina ‘Ihraxhu ehlil-measi minel-bujut’, 5/189, hadithi nr. 2420; dhe Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Fadlu salatil-xhemaa’, 1/252/651; dhe Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Teshdid fi terki xhemaa’, 1/266, hadithi nr. 548 me zinxhir nëpërmjet Ebu Muavije nga Eameshi prej Ebu Salihut nga Ebu Hurejre... 233 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ahmedi në Musned, 2/367, hadithi nr. 8782, me zinxhir nëpërmjet Ebu-Masherit nga Ebu-Seid el-Makberiu prej Ebu Hurejres… Hejthemi në Mexhme’a thotë se e përmend Ahmedi dhe se Ebu Masheri është daif. 234 E përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Fadlu salatil xhema’a’, 1/452/652 me zinxhir nëpërmjet Ishak nga Ebu-Ahvesi prej Abdullahut…

E dyta. Kjo ishte lejuar pasi që ishin lejuar dënimet në të holla. Pastaj është deroguar pasi që ishin deroguar dënimet në të holla. E treta. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem këtë e kishte për qëllim, mirëpo nuk e ka vepruar. Sikur ta kishte të lejuar ndezjen, me rastin e përmendur kjo do të thotë se namazi me xhemat është obligim. Dënimi nuk mund të jetë i njëjtë për të dyja anët. Ose është obligim ose është i ndaluar, dhe pasi që nuk e ka vepruar, kjo argumenton se kjo nuk ka qenë e lejuar. Madje thonë se hadithi tregon në jo obligueshmërinë e xhematit, sepse edhe ai (i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem) ka menduar që ta lëshojë xhematin (me qëllim që të shkojë që t’ua ndezë shtëpitë). Sikur xhemati të ishte vaxhib, ai nuk do të mendonte që ta lëshojë. Po ashtu thonë: “Ajo që e kishte menduar i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem që t’ua ndez shtëpitë, kjo është për shkak të nifakut (hipokrizisë0 së tyre, e jo për shkak të lënies së namazit me xhemat.” PËRGJIGJA NDAJ ATYRE TË KONSIDEROJNË TË OBLIGUESHËM

CILËT

XHEMATIN

E

Atë që e keni përmendur, nuk e prish kuptimin e hadithit. Sa i përket vërejtjes tuaj se kërcënimi ka të bëjë me lënien e xhumasë, ne themi se kjo ka të bëjë edhe për lënësit e xhumasë por edhe për lënësit e xhematit. Hadithi i Ebu Hurejres r.a. pa dyshim tregon në lënësin e xhematit, që shihet qartë në fillimin dhe në fundin e tij. Ndërsa hadithi i Ibn Mesudit r.a. qartë tregon se kjo ka të bëjë edhe për lënësin e xhumasë, kështu që hadithet nuk janë kontradiktore dhe ata nuk e mohojnë njëri-tjetrin. Ndërsa sai përket përgjigjes tuaj rreth derogimit, kjo është vështirë të argumentohet. Parashtrohet pyetja se ku janë shartet e saktësisë së derogimit rreth ekzistimit të kundërshtimit dhe të njohjes së asaj se cili (hadith) është transmetuar më herët e cili më vonë? Asnjëri prej jush, asnjë njeri në Tokë nuk ka mundësi që këtë ta argumentojë në bazë të këtij pohimi. Shumë njerëz thirren në derogim apo në ixhma dhe kështu ata prishin shumë sunnete të vërtetuara nga i Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem Kjo nuk është gjë e imët. Nuk mund të lihet sunneti i vërtetë i të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem duke u thirrur në ixhma apo në derogim, përveç nëse ekziston argument derogues, i saktë dhe i pa dyshim, i cili ka ardhur i fundit dhe të cilin e kanë transmetuar dhe e kanë mbajtur në mend imamët e besueshëm. Nuk ka mundësi që ummeti ta humb argumentin derogues që duhet të mbahet mend dhe të ruhet, e në anën tjetër ta ruaj argumentin e deroguar nëpërmjet të cilit nëse veprohet ndonjë gjë, ai është

jovalid. Shumë njerëz janë të cilët i pasojnë të tjerët verbërisht (mukalidë) të cilët janë të njëanshëm, ndërsa të cilët kur shohin se ndonjë hadith e kundërshton medhhebin e tyre, ata fillojnë ta komentojnë në ndonjë kuptim të transmetuar, në kundërshtim me atë që na tregon me anën e tij të jashtme edhe atë në çfarëdo mënyre qoftë. Nëse u sillet argumenti atyre që do t’i hedhë poshtë, atëherë ata thirren në ixhma që e kundërshton atë hadith. Nëse e shohin se ky mospajtim nuk mund të hidhet poshtë as nga ixhmaja, atëherë ata thirren në derogim duke pohuar se hadithi është i deroguar. Ky nuk është shtegu nëpër të cilin kanë ecur imamët e islamit, përkundrazi imamët e mëdhenj kanë vepruar në kundërshtim me këtë princip. Ata nuk e kanë hedhur poshtë sunnetin e qartë dhe të saktë kur kanë hasur në të, kështu që ta komentojnë në kuptimin e transmetuar e as ta hedhin poshtë duke u thirrur në ixhma dhe në derogim. Ahmedi dhe Shafiu më së shumti i kanë kundërshtuar njerëzit në lidhje me këtë. Ajo që i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk i ka ndezur shtëpitë e njerëzve të cilët kanë munguar nga xhemati, kjo është bërë për shkak se në shtëpi ka pasur gra dhe fëmijë, për të cilët xhemati në esencë nuk është obligim. Sikur t’ua kishte ndezur shtëpitë, atëhere dënimi do ta përfshinte atë mbi të cilin xhemati nuk është obligim, ndërsa kjo nuk është e lejuar. Siç është rasti me zinaqaren shtatzënë mbi të cilën është obligim të kryhet dënimi. Mirëpo, dënimi nuk do të kryhet derisa të mos lind, me qëllim që dënimi mos ta përfshijë fëmijën në bark. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem as që ka menduar që ta bëjë një gjë të tillë që kurrsesi nuk është e lejuar.235 Disa dijetarë lidhur me këtë janë përgjigjur ndryshe. Ata thonë se njerëzit më shumë iu kanë frikësuar të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem që t’i dëgjojnë këto fjalë të tij e që edhe mëtej të vazhdojnë të mungojnë nga xhemati. Ndërsa sa i përket fjalëve tuaja se hadithi tregon në jo obligueshmërinë e xhematit, ashtu që i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka menduar që ta lëshojë xhematin me qëllim që të shkojë dhe t’ua ndezë shtëpitë e përmendura, ne themi se këto janë fjalë që nuk meritojnë vëmendjen. Nuk ka mundësi që i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka menduar që mbi një grup të muslimanëve ta kryejë dënimin e ndezjes së shtëpive mbi ta për shkak të lënies së sunnetit të cilin Allahu xh.sh. dhe i Dërguari i Tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk ua kanë bërë obligim. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk ka lajmëruar se ai do të falej vetë, por do të falej me xhemat me ndihmësit e tij të cilët me të do të shkonin deri te ato shtëpi. Nëse themi se do të falej vetëm, atëherë mund të themi se është bërë fjalë për dy vaxhibe. Në të vërtetë, në këtë çështje ka qenë kryerja e 235

Unë thashë: “Ne e përmendëm hadithin, se hadithi është daif dhe se nuk është e lejuar që të merren hadithet daif is argument sa I përket dispozitave, ndërsa Allahu e di më së miri.

vaxhibit të xhematit dhe e vaxhibit të kryerjes së dënimit mbi mëkatarët e përmendur si dhe lufta kundër tyre. Atëherë me këtë rast ai do ta linte vaxhibin e vogël për shkak të vaxhibit të madh, siç është rasti te namazi i frikës. Ndërsa sa i përket fjalëve tuaja se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem ka dashur t’i dënojë për shkak të nifakut të tyre e jo për shkak të lënies së xhematit, kjo pas vetes tërheq dy gjëra të ndaluara: E para. Hedhjen poshtë të asaj që e ka menduar i Dërguari dhe për këtë shkak e ka lidhur dispozitën kur është në pyetje mungesa nga xhemati. E dyta. Marrja parasysh të asaj që e ka hedhur poshtë, në të vërtetë ai nuk i ka dënuar munafikët për shkak të hipokrizisë së tyre, por ai ka pranuar prej tyre atë që ata e kanë shprehur me anën e jashtme, ndërsa sekretet e zemrave të tyre, ai ia ka lënë Allahut xh.sh. Argumenti i pestë. Atë që e përmend Muslimi në Sahihun e tij, se te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem kishte shkuar një njeri i verbër dhe i kishte thënë: “O i Dërguari i Allahut, unë nuk kam udhëheqës që do të më çonte deri te mesxhidi”, dhe e pyeti të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sellem se a ka për të lehtësime, ndërsa i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ia lehtësoi. Pasi që u nis, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e thirri: “A e dëgjon thirrjen?” “Po”, i tha ai. “Atëherë përgjigju”, iu drejtua i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem”236 Ky njeri ka qenë Ibn UmmiMektumi. Dijetarët kanë mendime të ndryshme rreth emrit të tij. Kanë thënë se ai quhet Abdullah ose Amr. Në Musnedin e imam Ahmedit dhe në Sunenin e Ebu Davudit, prej Amr b. Mektumit transmetohet se ka thënë: “I thashë: “O i Dërguari i Allahut, unë jam i verbër ndërsa shtëpinë e kam larg, unë e kam udhëheqësin që nuk mund të më përshtatet mua. A mund të gjesh për mua lehtësim e që të falem në shtëpinë time?” Ai i tha: “A e dëgjon ezanin?” Ai iu përgjigj: “Po.” Ai i tha: “Nuk mund ta lehtësoj.”237 POLEMIKA RRETH KUPTIMIT TË TRANSMETIMIT Ata të cilët pohojnë se xhemati nuk është obligim, ata thonë: “Ky është emr (urdhër) që ka të bëjë me mustehabin, e jo me vaxhibin (obligimin). Domethënë fjalët “Nuk mund ta lehtësoj”, sipas këtyre fjalëve i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka dashur të thotë: “Nuk mund të të gjejë lehtësim apo zëvendësim me të cilën do ta kompensoje vlerën e xhematit.” Po ashtu thonë: “Kjo thënie është deroguar.” 236 237

Tahrixhin e këtij hadithi e përmendëm më lartë. Tahrixhin e këtij hadithi e përmendëm më lartë.

Ata që e përkrahin mendimin e obligueshmërisë së xhematit, ata thonë: “Urdhëri i përgjithshëm tregon në obligueshmërinë, posaçërisht nëse dihet se Ligjdhënësi qartë ka thënë se nuk ka lehtësime në këtë drejtim për njeriun që është i verbër dhe shtëpia e të cilit është larg nga mesxhidi, të cilin udhëheqësi i tij nuk mund ta dërgojë. Sikur robi i Allahut të kishte mundësi të zgjedhjes ndërmjet asaj që të falet në shtëpinë e tij vetëm dhe ndërmjet namazit në xhemat, atëherë përparësi më të madhe në këtë do të kishte ky njeri i verbër. Ebu-Bekr b. el-Mundhiri ka thënë: “Ajo që përmendet se të verbërit duhet të marrin pjesë në xhemat, madje edhe nëse shtëpitë i kanë larg nga xhamitë, kjo tregon në faktin se namazi me xhemat është farz e jo mendub. Nëse Ibn Ummi-Maktumit i është thënë se për të nuk ka lehtësime, atëherë më përparësi ka ta themi këtë për atë që sheh.” Argumenti i gjashtë. Ajo që e përmend Ebu-Davudi, Ebu-Hatimi dhe Ibn-Hibbani në Sahihun e tij prej Ibn-Abbasit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kush e dëgjon thirrjen (ezanin), nuk guxon t’ia lejojë vetes që të mos i përgjigjet, përveç me rastin e udhrit (arsyetimit). Dhe e pyetën se cili është arsyetimi? Ai tha: “Frika ose sëmundja, prej tij nuk do të pranohet namazi që falet (individualisht).”238 Ata që e mohojnë obligueshmërinë e xhematit, ata kanë vërejtje se ky hadith ka dy mangësi. Ata thonë se ky është rivajet i Magra’a Abdiut, ndërsa ky sipas tyre është daif. E dyta: kjo është e njohur si transmetim mevkuf prej Ibn-Abbasit r.a. Ata të cilët kanë qëndrim të kundërt, thonë: “Kasim b. Esbegu në librin e tij ka thënë: “Na ka treguar Ismail b. Ishak el-Kadi, na ka treguar Sulejman b. Harbi, na ka treguar Shu’be prej Hubejb b. Sabitit nga Seid b. Xhubejri prej Ibn Abbasit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem ka thënë: “Ai që e dëgjon thirrjen e që nuk përgjigjet, për të nuk ka namaz përveç me rastin e udhrit (arsyetimit).” 239 Ky zinxhir të mjafton sa i përket autenticitetit. E përmend Ibnul-Mundhiri me fjalët: “Na ka treguar Alij b. Abdulazizi, na ka treguar Amr b. Aufi, na ka treguar Hushejmi prej Shu’bes nga Adij b. Sabiti prej Seid b. Xhubejrit prej Ibn-Abbasit r.a. me transmetim merfua.”240 Sa i përket Magra’a Abdijut, prej tij transmeton Ishak Sebi’i. Nëse supozojmë se transmetimi merfu nëpërmjet tij nuk është i saktë, atëherë nuk ka dyshim se zinxhiri nëpërmjet Ibn-Abbasit r.a. është i saktë. Këto janë fjalë të sahabit që nuk i ka kundërshtuar sahabi tjetër. 238

Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Teshdid fi terki xhema’aë, 1/218, hadithi nr. 551; dhe Hakimi në Mustedrek, 1/373, hadithi nr. 896; dhe Bejhekiu në Sunenus-sugra, 1/304, hadithi nr. 511; dhe në Sunenul-kubra, 3/75, hadithi nr. 4826, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Magrae Sedij prej Adn b. Sabitit nga Seid b. Xhubejrit nga Ibn Abbasi r.a… 239 Shih më parë. 240 Shih më parë.

Argumenti i shtatë. Përmend Muslimi në Sahihun e tij prej Abdullah b. Mes’udit r.a. se ka thënë: “Kush gëzohet që nesër ta takojë Allahun xh.sh. si musliman, le t’i ruaj këto namaze saherë që thirret për to. Ato me të vërtetë janë prej sunnetit të udhëzimit (sunenul-huda). Allahu ia ka caktuar të Dërguarit tuaj sal-lallahu alejhi ve sel-lem sunnetet e udhëzimit, kështu që nëse faleni nëpër shtëpitë tuaja sikur që falet në shtëpinë e tij ai që ka munguar (prej xhematit), atëherë do ta lëshoni sunnetin e të Dërguarit tuaj sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ndërsa nëse e lëshoni sunnetin e të Dërguarit tuaj sal-lallahu alejhi ve sel-lem, do të devijoni. Nuk ka njeri që merr abdest mirë me qëllim që të shkojë në mesxhid prej këtyre mesxhideve e që Allahu xh.sh. për çdo hap që e bën, t’ia regjistrojë nga një vepër të mirë dhe për shkak të kësaj t’ia shtojë derexhen (shkallën), e t’ia fshijë për shkak të kësaj një vepër të keqe. Pamë se prej tij (xhematit) nuk mungon askush përveç munafikut, hipokrizia e të cilit ishte e njohur. Ka ndodhur që ta sjellin njeriun (e sëmurë) ndërmjet dy njerëzve me qëllim që të qëndrojë në saf.” 241 Në thënien tjetër thotë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem na ka mësuar me sunnetet e udhëzimit. Prej sunnetit të udhëzimit është namazi në xhami në të cilën thirret ezani.”242 Si argument prej kësaj thënie mund të merret ajo se lënia e xhematit është karakterizuar si shenjë e hipokrizisë të atyre, hipokrizia e të cilëve ka qenë përgjithësisht e njohur. Ndërsa cilësia e hipokritit nuk arrihet me lënien e mendubit apo të gjërave mekruh. Ai që i studion shenjat e nifakut në sunnet, do të shohë se ato arrihen me lënien e farzeve apo me kryerjen e harameve. Këtë kuptim e ka vërtetuar me fjalët: “Kush gëzohet që nesër ta takojë Allahun xh.sh. si musliman, le t’i ruaj këto namaze saherë që thirret për to.” Falësin që ka munguar nga xhemati dhe i cili e ka falur (namazin) në shtëpinë e tij e ka quajtur lënës të sunnetit, që ka qenë rrugë dhe praktikë e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem ndërsa i cili ia ka caktuar ummetit të tij si pjesë e Sheriatit. Këtu nuk mendohet në sunnetin të cilin nëse njeriu dëshiron, mund ta veprojë e nëse dëshiron mund ta lë, lënia e të cilit nuk çon në hipokrizi apo që nuk paraqet shenjë e hipokrizisë siç është rasti p.sh. me namazin e duhasë, me namazin e 241

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Salatul-xhemaati min sunenilhuda’, 1/257/654, me zinxhir nëpërmjet Ebu-Umejse prej Alij b. Akmerit nga Ebu-Ahvesi prej Abdullah b. Mes’udit…E përmend Ebu-Davudi në librin Es-sala, kaptina ‘Teshdid fi terki xhema’aë, 1/267, hadithi nr. 550, që të dy nëpërmjet Muhal-la b. Akmerit nga Ebu-Ahvesi prej Ibn-Mes’udit… 242 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Salatul-xhemaati min sunenissala’, 1/453, hadithi nr. 654 me zinxhir nëpërmjet Alij b. Akmerit…. Dhe Ahmedi në Musned, 1/382, hadithi nr. 3623 me zinxhir nëpërmjet Ibrahim b. Muslimit… dhe Ibn-Maxhe në librin Mesaxhid, kaptina ‘Meshju ilas-sala’, 1/255, hadithi nr. 777, që të dyja me zinxhir nëpërmjet Ibrahimit…, dhe Ebu-Davud etTajalisi në Musnedin e tij, 1/40, hadithi nr. 313, që të dy me zinxhir nëpërmjet Alij b. Akmerit nga EbuAhvesi prej Ibn-Mes’udit…

natës apo siç është agjërimi i ditës së hënë dhe të enjte. Përkundrazi, këtu mendohet në sunnetin që në aspektin e dispozitës është vaxhib. Argumenti i tetë. Përmend Muslimi në Sahihun e tij prej Ebu-Seid elHudriut r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Nëse (takohen) tre veta, le t’i prijë në namaz njëri prej tyre, ndërsa më i dituri dhe ai që më së shumti ka përparësi le t’u bëhet imam.”243 Në hadith është transmetuar urdhëri që të falen me xhemat, ndërsa urdhëri ka të bëjë me obligueshmërinë. Argumenti i nëntë. Urdhëri i tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) për atë që falet i vetëm jashtë safit, i njëjti duhet ta përsëritë namazin. Transmetohet prej Vabis b. Mabedit se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem kishte parë një njeri se si falet i vetëm jashtë safit dhe e urdhëroi që ta përsëritë namazin.” Hadithin e përmend imam Ahmedi, autorët e Suneneve, Ebu Hatimi, Ibn-Hibbani në Sahihun e tij, ndërsa Tirmidhiu thotë se hadithi është hasen.244 Transmetohet prej Ali b. Shejbanit se ka thënë: “Dolëm deri sa nuk shkuam te i Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe pastaj ia dhamë besën dhe u falëm pas tij. Pastaj pas tij falëm edhe namazin tjetër. Kur e përfundoi namazin, ai e pa një njeri pas safit se si falet i vetëm. Atëherë u ndal te ai derisa ai nuk e përfundoi faljen dhe i tha: “Përsërite namazin tënd, nuk ka namaz për atë që falet jashtë safit.” 245 E përmend imam Ahmedi dhe Ibn-Hibani. Në rivajetin tjetër te Ahmedi thuhet: “Falesha pas të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe ai e pa një njeri se si falet i vetëm pas safeve, shkoi e u ndal te ai derisa ai nuk e përfundoi faljen dhe i tha: “Përsërite namazin tënd, nuk ka namaz për individin jashtë safeve.”246 Ibnul-Mundhiri thotë: “Këtë hadith e kanë vërtetuar Ahmedi dhe Ishaku. Prej tij mund të nxirret argumenti se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka refuzuar namazin e njeriut që është falur i vetëm jashtë safeve, 243

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Men ehakku bil-imame,’ 1/464/672; dhe En-Nesaiu në librin Imame, kaptina ‘Ixhtima’ul-kavli fi mevdi’I heme fihi seva’, 1/528, hadithi nr. 781; dhe Darimiu në librin Es-sala, kaptina ‘Men ehakku bil-imame,’ 1/318, hadithi nr. 1254; dhe Ahmedi në Musned, 3/24; dhe Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 2/94, hadithi nr. 1508 me zinxhir nëpërmjet Shube prej tij. 244 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-sala, kaptina ‘Er-rexhulu jusal-li vahdehu halfe saffi’, 1/316, hadithi nr. 682; dhe Tirmidhiu në librin Es-Sala, kaptina ‘Ma xhae fis-salati halfe saffi vahdehu’, 1/448, hadithi nr. 231; dhe Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 5 dhe 576, hadithi nr. 2196; dhe Ahmedi në Musned, 4/228 dhe Ibn Maxhe në librin Imame, kaptina ‘Salatul rexhuli halfe saffi vahdehz,’ 1/321, hadithi nr. 1004; dhe Darimiu në librin Es-sala, kaptina ‘Salatu rexhuli halfe saffi vahdehu’, 1/333, hadithi nr. 1285 me zinxhir nëpërmjet Vabise b. Mabed… 245 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ibn-Maxhe në librin Es-Sala, kaptina ‘Salaturrexhuli halfe saffi vahdehu’, 1/320, hadithi nr. 1003; dhe Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 5/579, hadithi nr. 2202; dhe IbnHuzejme në Sahihun e tij, 3/30, hadithi nr. 1569; dhe Ahmedi në Musned, 2314 që të gjithë me zinxhir nëpërmjet Abdurrahman b. Alij b. Shejbanit, prej babait të tij nga gjyshi I tij… 246 Shih më parë.

ndërsa ai gjendej në rrethin e xhematit dhe me këtë rast e urdhëroi që ta përsërisë namazin, edhe pse ai ishte larguar vetëm sa i përket vendit. Ndërsa sa i përket faljes individuale, sa i përket vendit dhe xhematit, atëherë më përparësi ka që kjo të refuzohet. Sikur të ishte i pranuar namazi i personit, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk do ta refuzonte namazin e atij njeriu dhe ta urdhëronte që ta përsërisë atë. Ata të cilët e mohojnë obligueshmërinë e xhematit, ata thonë: “Nuk mund të thirreni në këtë hadith derisa nuk e argumentoni pasaktësinë e namazit të personit që është veçuar prej safeve. Ky është mendim shaz (i dobët), sepse e kundërshton shumicën e dijetarëve.247 Konsensusi i të gjithë njerëzve argumenton se namazi i gruas që falet e vetme jashtë safit është i drejtë. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem vetë ishte falur pas Xhibrilit a.s. Transmeton Xhabir b. Abdullahu r.a. se të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem i kishte ardhur Xhibrili a.s. me qëllim që ta mësojë për kohët e namazit, dhe Xhibrili doli përpara ndërsa pas tij ishte i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ndërsa pas tij ishte bota tjetër. Ai e fali drekën pasi që dielli e kishte kaluar zevalin. Dhe i erdhi derisa hija ishte sa madhësia e tij dhe e bëri të njëjtën. Xhibrili doli përpara, pas tij ishte i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ndërsa pas tij bota.” E përmend En-Nesaiu. 248 Kështu, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem është falur vetëm pas Xhibrilit si muktedij. Mëtej ata thonë: “Ebu Bekri r.a. e kishte bërë nijet i vetëm pas safit, pastaj ishte kthyer (në namaz) derisa nuk ishte bashkangjitur në saf. I Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem me këtë rast nuk e urdhëroi që ta përsërisë namazin.”249 Po ashtu thonë: “Ibn-Abbasi r.a. e kishte bërë namazin nijet dhe ishte ndalur në anën e tij të majtë dhe duke u rrotulluar ishte lakuar dhe kishte dalur në anën e tij të djathtë. 250 I dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk e urdhëroi që ta përsëritë namazin, por hyrjen e tij në namaz individualisht e ka bërë të saktë. Kjo ka të bëjë me nafile, ndërsa në hadithin që e transmeton bëhet fjalë për farzin, ndërsa përmendet se ka qëndruar në 247

Shih meselen në Nejlul-evtar prej Shevkaniut 4/63, ku gjendet përgjigja si dhe qëndrimi I imam Ahmedit rreth kësaj mesele, domethënë se nuk është e saktë, ndërsa transmetohet se rukuja jashtë safeve është e lejuar, burimi I mëparshëm. 248 Hadithi është I vërtetë. E përmend En-Nesaiu në librin Mevakit, kaptina ‘Vaktul-asri’, 1/374 hadithi nr. 512; dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 1/368, hadithi nr. 1599; dhe Taberaniu në Musned shamijjun, hadithi nr. 1/211, hadithi nr. 378 dhe në Muxhemul-evsat, 2/192, hadithi nr. 1689, të gjithë nëpërmjet Burda nga Ataa b. Ebi-Rebaha prej Xhabir b. Abdullahut… 249 Hadithi është I vërtetë. E përmend buhariu në librin Azan, kaptina ‘Idha reke’a duna saff’, 1/312, hadithi nr. 783 dhe e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Er-rexhulu jerkeu dune saff’, 1/317, hadithi nr. 684; dhe En-Nesaiu në librin Imame, kaptina ‘Er-ruku’u dune saff’, 1/583, hadithi nr. 870; dhe Ahmedi në Musned, 5/45, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Zijad Ealemit nga Hasani prej Ebu Bekrit… 250 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Azan, kaptina ‘In kame rexhulun an jisari imamim,’ 2/225, hadithi nr. 699; dhe Muslimi në librin Salatul-musafirin, kaptina ‘Salatun-Nebijji ve dua’uhu bil-lejl’, 3/300/181/763, merfu që të dy me zinxhir nëpërmjet Kurejbit nga Ibn-Abbasi r.a…

anën e tij të majtë dhe se e ka kapur për dore dhe duke u sjellur me të, e ka vendosur në anën e tij të djathtë.251 Ata që e mbajnë mendimin për obligueshmëri, ata thonë: “Është çudi se si hadithet e sakta dhe të padyshimtë kundërshtohen ndërmjet veti në bazë të përgjigjes tuaj. Në të vërtetë, nuk ka kundërthënie ndërmjet haditheve të përmendura në asnjë bazë. Ndërsa sa i përket fjalëve tuaja se ky është mendim shaz (i dobët), pasha Allahun, ky nuk është shaz, sepse në këtë qëndrim ka qenë i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe sunneti i tij, i saktë dhe i padyshimtë, madje edhe nëse ai sunnet lëshon diçka të rëndësishme. Sunneti nuk guxon të lihet për shkak të asaj se për të nuk ka dëgjuar dikush më parë apo nëse për të ka ndonjë kuptim dhe shpjegim të transmetuar. Si mund t’i japim përparësi atij që pretendon lënien e tij mbi këtë sunnet? Këtë sunnet e përkrahin tabiinët e vjetër, siç janë Seid b. Xhubejri, Tavusi, Ibrahim en-Nehaiu dhe të tjerë siç është Hakemi dhe Hamadi, Ibn Ebi-Lejla, El-Hasan b. Salihu dhe El-Veki’a. Ky është mendim edhe i El-Evzaiut siç e transmeton prej tij Tahaviu. Pastaj Ishak b. Rahoj, imam Ahmedi, Ebu Bekr b. El-Mundhiri, Muhammed b. Ishak b. Huzejme, pra a qenka mendim i dobët? Këta janë ata të cilët pretendojnë këtë mendim dhe ky është ai sunnet. Ndërsa argumenti i juaj i përmendjes së gruas e cila falet pas safit, është vërejtja më e pasaktë, sepse në këtë situatë kjo i është caktuar gruas. Vërejtja do të ishte e arsyeshme sikur të kishte qëndruar në saf me meshkujt e kështu t’ua prish namazin sipas mendimit të Ebu-Hanifes dhe Ahmedit sipas një rivajeti (transmetimi) të medhhebit të tij. Nëse dikush thotë: “Nëse gruaja ndalet e vetme pas safit të grave, namazi i saj do të jetë i drejtë.” Do të përgjigjemi: “Përkundrazi, nëse gruaja veçohet vetëm pas safit të grave, namazi i saj nuk do të jetë valid siç është rasti me mashkullin që veçohet vetëm pas safit të meshkujve. Këtë e ka përmendur Kadi Ebu Ja’la në Ta’liku e tij për shkak të përgjithësimit të fjalëve të të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Nuk ka namaz për atë që falet i vetëm pas safit.”252 Prej këtij përgjithësimi mund të veçohet vetëm gruaja që gjendet që të falet vetëm pas safit të meshkujve për shkak të hadithit autentik. Të tjerët hyjnë në kuptimin e përgjithshëm të këtij hadithi. Ndërsa sa i përket tregimit në të cilën përmendet se ai (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) është falur i vetëm pas Xhibrilit a.s., ndërsa pas tij sahabët, mund të përgjigjemi se kjo ka qenë në fillim të këtyre gjërave, kur Xhibrili e mësonte me kohët e namazit, dhe se tregimi për njeriun që është falur i 251

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Zuhd, kaptina ‘Kissatu Ebu Jusr’, 4/301/2305; dhe e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Idha kane sevbu dajjikan,’ 17298, hadithi nr. 634, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ubade b. Velidit nga Xhabir b. Abdullahu… 252 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë.

vetëm pas safit, kjo ka ndodhur më vonë dhe për këtë shkak e ka urdhëruar që ta përsërisë namazin. Kjo është përgjigje e saktë, ndërsa unë kam edhe përgjigje tjetër. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka qenë imam i muslimanëve me këtë rast, ndërsa imam i tij ka qenë Xhibrili. Ajo që Xhibrili ka dalur para tij, kjo ka qenë nga arsyeja me qëllim që sa më lehtë dhe më mirë ta mësojë sesa të kishte qëndruar anash. Kështu, i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem me një rast ishte falur në minber me qëllim që t’i mësojë njerëzit me namaz.253 Kjo pra ka qenë me qëllim të mësimit. Në ndalesën e tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) nuk hynë imami që i prinë njerëzit nëse dot ë falej në ndonjë vend më të lartë sesa ata.254 Ndërsa sa i përket tregimit të Ebu Bekrit r.a., në të nuk përmendet se e ka ngritur kokën prej rukusë para se të hyjë në saf. Në këtë do të mund të thirremi nëse transmetimi është i saktë. Transmetohen mendime të ndryshme prej imam Ahmedit sa i përket atij që gjendet pas safit në ruku e pastaj në atë pozitë hynë në saf pasi që imami e ngritë kokën prej rukusë. Prej tij lidhur me këtë çështje transmetohen tre rivajete: E para. Kjo përgjithësisht është e saktë. Si argument i këtij rivajeti përmendin se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk e ka urdhëruar Ebu Bekrin r.a. që ta përsërisë namazin e as që e ka studiuar se a e ka arritur para ngritjes së kokës prej rukusë apo jo. Sikur kjo të ishte më ndryshe, ai do ta pyeste për këtë. Transmeton Seid b. Mensuri në Sunenin e tij prej Zejd b. Sabitit se ai e ka bërë rukunë para se të hyjë në saf, pastaj në pozitën e rukusë ka hyrë në saf apo nuk ka arritur.255 Rivajeti i dytë. Nuk është e saktë domethënë se nuk ka arritur në reqat. Kjo transmetohet në rivajetin e Ibrahim b. Haris dhe të Muhammed b. Hakemit. Ai bën dallimin ndërmjet tij dhe atij që arrin në ruku dhe i cili gjendet në saf, sepse një i tillë nuk ka arritur në saf me atë me të cilën arrihet në reqat, dhe kjo është ngjashëm sikurse ta kishte arritur ndërsa ai ka ndodhur në sexhde. Ky është rivajeti më i saktë prej tij sipas mendimit të shumicës së shokëve të tij. 253

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Es-Sala, kaptina ‘Men sal-la fi huruxh…, 1/578, hadithi nr. 377; dhe e përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Xhevazul-hutveti velhutvetejni fis-sala’, 1/44/544 që të dy me zinxhir nëpërmjet Abdulaziz b. Ubej Hazimit, prej babait të tij nga Suhejl b. Seidi… 254 Hadithi është hasen. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Imamu jekumu mekane erfein minel-kavmi’, 1/286, hadithi nr. 598; dhe Hakimi në Mustedrek, 1/210 dhe ai e ka vlerësuar të besueshëm, ndërsa me të është pajtuar Dhehebiu. E përmend edhe Ibn-Hibbani në Sahihun e tij, 5/514, hadithi nr. 2134; dhe Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 3/13, hadithi nr. 1523 në hadithin e Amar b. Jasirit… 255 Hadithi është I vërtetë. E përmend Maliku në Muveta, në librin ‘Kasru salati fi sefer’, 1/64/165ë dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 2/90, hadithi nr. 2417; dhe Ebu-Hafs et-Tahaviu në Sherhu me’ani asar, 1/398 dhe imam Maliku në Mudevvenetul-kubra, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Zuhriut prej Ebu-Umame Sehl b. Hunejfit se e ka parë Zejdin… dhe e përmendi.

Rivajeti i tretë. Nëse di për ndalesë, atëherë namazi nuk është i saktë, në të kundërtën është për shkak të tregimit të Ebu Bekrit r.a. si dhe fjalëve të të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Mos e përsërit”. Ndalesa tërheq pas vetes fesad (prishje), mirëpo kjo i tolerohet njeriut të paditur, sepse nuk i është urdhëruar përsëritja siç ka qenë rasti edhe me Ebu Bekrin. Ndërsa sa i përket tregimit të Ibn Abbasit r.a. dhe të Xhabirit r.a. për lëshimin e pozitave të tyre në fillim të namazit, ndërsa e kishin filluar namazin secili veçmas. Së pari duhet të themi se në tregim nuk përmendet se si kanë hyrë në namaz, por vetëm se janë ndalur në anën e tij të majtë dhe ai duke i sjellur i kishte vendosur në anën e djathtë në fillim të vetë qëndrimit. Nëse edhe supozojmë se e kanë filluar namazin, atëherë duhet të themi se ai që e fillon namazin veçmas, se namazi i tij është i saktë. Këtu diskutimi është vetëm rreth rukusë. Përndryshe, nëse dikush ndalet afër falësit para rukusë, namazi i tij është i saktë. Nëse polemizojmë rreth fillimit të namazit të të gjithë muktedijve, atëherë hyrja e asnjërit në namaz nuk do të ishte i plotfuqishëm derisa të mos përpkuthet tekbiri i tij me ata afër tij, që do të paraqiste vështirësinë më të madhe të mundshme, për këtë shkak kjo në esencë askush edhe nuk e ka marrur parasysh e as që e ka kushtëzuar. Allahu e di më së miri. Argumenti i dhjetë. Përmend Ebu-Davudi në Sunenin e tij dhe imam Ahmedi në Musnedin e tij prej Ebu-Derda r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Nuk do të gjenden tre veta duke ndenjur që nuk e thirrin ezanin e që nuk e kryejnë namazin e që me ta të mos sundojë shejtani, për këtë shkak, përmbajuni xhematit, sepse ujku e hanë delen që veçohet prej kopesë.”256 Hadithi tregon se shejtani do të sundojë me ata njerëz të cilët e lëshojnë xhematin, shenjat e të cilit janë ezani dhe kryerja e namazit bashkarisht. Sikur të ishte xhemati mendub ku njeriu mund të zgjedhë- ta bëjë apo mos ta bëjë –atëherë kjo nuk do të ishte arsyeja e sundimit të shejtanit me ata njerëz të cilët e lëshojnë si dhe shenjat e tij. Argumenti i njëmbëdhjetë. E përmend Muslimi në Sahihun e tij prej Sha’sa’a Muharibiut se si ka thënë: “Qëndronim në mesxhid kur muezini e thirri ezanin kështu që një njeri u ngrit dhe doli prej mesxhidit, ndërsa Ebu Hurejre r.a. e përcolli me shikim derisa nuk doli prej mesxhidit e pastaj tha: 256

Hadithi është hasen. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Teshdid fi terkis-sala’, 1/266, hadithi nr. 547 dhe En-Nesaiu në librin Imame, kaptina ‘Teshdid fi terki xhema’a’, 1/567, hadithi nr. 846; dhe Ahmedi në Musned, 5/196 dhe Hakimi në Mustedrek, 1/246, dhe ai e ka vlerësuar autentik e me të ëhstë pajtuar Dhehebiu; dhe Ibn-Hibbani në Sahihun e tij, 3, hadithi nr. 2098, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Ebu-Talje Umeriut prej Ebu-Derdasë… Ndërsa shejh Albani e ka vlerësuar autentik në Sahihulxhami’, hadithi nr. 5701.

“Sa i përket këtij, ai është i padëgjueshëm ndaj Ebul-Kasimit.” 257 Hadithi tregon se Ebu Hurejre r.a. e ka shpallur këtë njeri të padëgjueshëm ndaj të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem për shkak të daljes së tij nga mesxhidi pas ezanit, sepse me këtë ai e ka lëshuar namazin me xhemat. Ai që thotë se xhemati është mendub, ai pohon se ai që e lëshon xhaminë pas ezanit dhe falet i vetëm, ai nuk është mëkatar ndaj Allahut dhe ndaj të Dërguarit të Tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem Ibnul-Mundhiri në librin e tij këtë hadith e ka përmendur si argument i obligueshmërisë së xhematit. Ai thotë: “Sikur njeriu të kishte të drejtën e zgjedhjes kur është fjala shkuarja në xhemat, atëherë nuk do të ishte e lejuar që t’i thuhet se është i padëgjueshëm apo mëkatar ai që mungon nga xhemati, te i cili nuk është e obligueshme që të merr pjesë. Ai që thotë se namazi me xhemat është mendub –nëse dëshiron, le ta kryej me xhemat, ndërsa nëse nuk do, nuk është patjetër –atëherë sipas tij është e lejuar që njeriu të dalë prej mesxhidit kur muezini e thërret ikametin. Madje atij i lejohet që të ulet e të mos falet me imamin, e kur ta kryejnë ata, ai të ngrihet dhe të falet i vetmuar. Sikur i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe sahabët e tij të shihnin dikë se është duke vepruar në këtë mënyrë, ata këtë do ta dënonin shumë ashpër. Ai (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) e ka gjykuar gjënë më të vogël se kjo, ndërsa ajo ishte kritika e njeriut i cili kishte qëndruar afër xhematit, sepse më parë e kishte falur namazin te shtëpia e tij duke thënë: “Çfarë ke që nuk falesh me neve, a nuk je ti njeri musliman?”258 Ai (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) ka urdhëruar atë që falet te shpija e i cili pastaj vjen në xhemat, që t’i bashkangjitet namazit të përbashkët me fjalët: “Nëse ndonjëri prej jush falet te shtëpia e vet e pastaj vjen në mesxhid ku falet me xhemat, le të falet me ta, ai namazi do t’i llogaritet si nafile.”259 Argumenti i dymbëdhjetë. Ixhma (konsensusi) i sahabëve. Ne do të përmendim disa tekste të tyre. Më herët i përmendëm fjalët e Ibn-Mes’udit r.a.: “Kemi vërejtur se pas tij nuk mungon askush përveç munafiku, nifaku i të cilit është përgjithësisht i njohur.”260 Imam Ahmedi thotë: “Na ka treguar Veki’a, na ka treguar Sulejman b. Mugire prej Ebi-Musa Hilaliut prej Ibn-Mes’udit r.a. se ka thënë: “Ai që e 257

Tahrixhin e këtij hadithi e kemi përmendur më parë. Hadithi është I vërtetë. E përmend En-nesaiu në librin Imame, kaptina ‘Iadetus-salati fil-xhemaati badessalatir-rexhuli bibejtihi’, 1/584, hadithi nr. 856 dhe Maliku në Muveta, në librin Salatul-xhema’a, kaptina ‘Iadetus salati meal-imam’, 1/32, hadithi nr. 8; dhe Ahmedi në Musned, 4/34; Darekutni në Sunenin e tij, 1/415, hadithi nr. 1, të gjithë në zinxhir nëpërmjet Malikut nga Sufjani, prej Abdulazizit, nga Zejd b. Esleme… 259 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Men sal-la fi menzilihi thumme edreke xhema’a,’ 1/277, hadithi nr. 575. Sipas verifikimit tonë. 260 Muslimi, 654. 258

dëgjon muezinin e nuk përgjigjet, për të nuk ka namaz përveç se me arsyetim.”261 Ahmedi po ashtu thotë: “Na ka treguar Veki’a, na ka treguar Mis’ari prej Ebi-Husajnit, nga Ebi-Burde prej Ebi-Musa el-Esh’ariut r.a. se ka thënë: “Kush e dëgjon muezinin e nuk përgjigjet, për të nuk ka namaz përveç se me arsyetim.”262 Po ashtu, Ahmedi thotë: “Na ka treguar Veki’a prej Sufjanit nga Ebu Hajan Tejmiu prej babait të tij nga Aliu r.a. se ka thënë: “Nuk ka namaz për fqiun e xhamisë përveç se në xhami.” “E kush është fqiu i saj (xhamisë),” e pyetën? “Ai që e dëgjon thirrjen e saj,” u përgjigj.263 Seid b. Mensuri ka thënë: “Na ka treguar Hushejmi, na ka lajmëruar Mensuri prej Hasan b. Aliut r.a. se ka thënë: “Kush e dëgjon thirrjen e nuk përgjigjet, namazi i tij nuk e kalon kokën e tij, përveç nëse ka arsyetim.” Transmeton Abdurrezaku prej Israilit nga Ebu-Ishaku prej Harithit nga Aliu r.a. se ka thënë: “Kush e dëgjon ezanin prej fqinjëve të xhamive dhe nuk i përgjigjet, ndërsa ai është i shëndosh dhe nuk ka arsyetim, për të nuk ka namaz.”264 Veki’a ka thënë: “Transmetohet prej Abdurrahman b. Husajnit nga Ebu Nexhiha el-Mekkiu, prej EBu Hurejres r.a. se ka thënë: “Më mirë është që veshët e njeriut të mbushen me hekur të shkrirë sesa ta dëgjojë muezinin e të mos i përgjigjet.”265 Imam Ahmedi ka thënë: “Na ka treguar Veki’a prej Sufjanit nga Mensuri prej Adij b. Sabitit prej Aishes, nënës së besimtarëve, se ka thënë: “Kush e dëgjon thirrjen e muezinit e nuk i përgjigjet pa arsyetim, nuk do të ketë e as që do të arrijë kurrfarë të mire.”266 Veki’a thotë: “Na ka treguar Shu’be prej Adij b. Sabitit prej Seid b. Xhubejrit nga Ibn-Abbasi r.a. se ka thënë: “Kush e dëgjon thirrjen-ezanin e nuk i përgjigjet pa ndonjë arsyetim, ai nuk ka namaz.”267 Transmetohet prej Abdurrezakut nga Theuri prej Lejsit nga Muxhahidi se ka thënë: “Një njeri e kishte pyetur Ibn Abbasin r.a.: “Çfarë mendon ti për njeriun që agjëron ditën e që falet natën, mirëpo nuk merr pjesë në xhuma dhe në xhemat?” Ibn-Abbasi r.a. ishte përgjigjur: “Ai do të hyjë në

261

El-Muhal-la, 4/195. Mexhme’a ez-zevaid, 2/42. 263 Sunen el-Bejheki, 3/57 dhe 174. 264 Transmetimi është I dobët, Abdurrezaku, 1/19/6; Tirmidhiu, 8/2. 265 El-Muhal-la, 4/195. 266 Sunen el-Bejheki, 3/57. 267 Sahih Ibn Hibbani, 2064. 262

Zjarr.” Pastaj përafërsisht pas një muaji e kishte pyetur njëjtë, ndërsa ai prapë ishte përgjigjur: “Ai do të hyjë në Zjarr.”268 Siç po e sheh, këto janë transmetime autentike, të njohura dhe të përhapura nga sahabët dhe nuk është transmetuar prej asnjë sahabi diçka e kundërt me këtë. Secila prej këtyre transmetimeve paraqet argument të veçantë që e mbështet njëri-tjetrin, ndërsa Allahu është Ai që udhëzon në rrugën e Drejtë.

268

Hadithi është I vërtetë. E përmend Tirmidhiu në librin Ebvabus-sala, kaptina ‘Ma xhae fi men jesme’u nida’ ve la juxhib’, 1/423, hadithi nr. 218. Shejh Ahmed Shakiri thotë se ky zinxhir ështëi vërtetë. Ky hadith edhe pse në anën e jashtme është mevkuf nëpërmjet Ibn-Abbasir r.a., ai prapë është merfu nëpërmjet dispozitave (hukmen). Ibn-Abbasi r.a. nuk do të mund të tregonte se ai njeri do të hyjë në Zjarr e që për të të mos njoftohej nga I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem (Këtë hadith shejh Albani e ka vlerësuar daif – të dobët- dhe e përmend Abdurrezaku me nr. 1990 edhe te ai është I dobët. –vër. e recensentit).

PYETJA E GJASHTË NËSE NAMAZI I PERSONIT TË TILLË ËSHTË I VLEFSHËM, A ËSHTË MËKATAR PËR SHKAK TË LËSHIMIT TË XHEMATIT?

A ËSHTË XHEMATI KUSHT PËR VLEFSHMËRINË E NAMAZIT APO NUK ËSHTË? Meselja e shtatë. Ata të cilët namazin me xhemat e konsiderojnë të obligueshëm, ata janë ndarë në dy mendime: I pari. Xhemati është farz dhe kush e lenë atë, ai ka bërë mëkat, ndërsa nëse njeriu e falë veçmas, prej tij bie përgjegjësia dhe obligimi i namazit. Ky është mendimi i ithtarëve të mëvonshëm të shokëve të Ahmedit. Këtë edhe vetë Ahmedi e ka thënë në rivajetin e Hanbelit ku thotë: “T’i përgjigjemi thirrjes së muezinit është farz.

Kur dikush do të thoshte: “Kjo sipas meje është sunnet dhe do ta fali në shtëpi ashtu siç e fali vitrin dhe namazet tjera”, kjo do të ishte në kundërshtim me hadithet, mirëpo namazi do të ishte i vlefshëm. Prej tij transmetohet edhe një rivajet tjetër që e ka përmendur Ebu-Hasan Za’ferani në librin Iktn’a se xhemati është shart (kusht) për vlefshmërinë e namazit dhe se namazi i atij që e falë i vetëm nuk është valid. Këtë rivajet e përmend Kadi prej disa shokëve. Këtë e ka zgjedhur edhe Ebul-Vefa’ b. Akili dhe Ebul-Hasan Temimi. Ky është mendimi edhe i Ebu-Davudit dhe i shokëve të tij. Ibn-Hazmi thotë: “Ky është qëndrimi i të gjithë shokëve tanë.” Ne do të përmendim këtu argumentet e të dyja palëve. Ata që e kushtëzojnë vlefshmërinë e namazit me xhemat, thonë: Çdo argument që e kemi përmendur rreth obligueshmërisë së faljes së namazit me xhemat tregon në atë se xhemati është shart i vlefshmërisë së tij. Nëse kjo është vaxhib dhe nëse i obligueshmi (mukel-lefi) e ka lënë, atëherë nuk ka vepruar atë që i është urdhëruar, kështu që ai edhe mëtej mbetet nën urdhërin. Sikur namazi të ishte i vlefshëm pa xhemat, sahabët e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk do të kishin thënë se ai njeri nuk ka namaz. Dhe sikur namazi i personit ( që mund të shkojë te xhemati) i vlefshëm, atëherë i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk do të thoshte: “Kush e dëgjon muezinin dhe nuk i përgjigjet atij, nuk do t’i pranohet namazi që e falë (i vetëm).” 269 Pasi që pranimi i namazit kushtëzohet me xhematin, atëherë kjo tregon se xhemati është shart i vlefshmërisë së namazit. Sikur pranimi i namazit që kushtëzohet me marrjen e abdestit, atëherë kjo tregon se abdesti është kusht i vlefshmërisë së namazit.270 Pastaj thonë: Mohimi i pranimit është për shkak të lëshimit të ruknit apo të shartit. Kjo nuk është kontradiktore me mospranimin e namazit të robit të ikur271 dhe mospranimi i namazit dyzet ditë i atij që konsumon alkool272 sepse mospranimi i namazit këtu për shkak të kryerjes së veprave të ndaluara që e ka prishur shpërblimin e namazit. Mëtej thonë se sikur të ishte 269

Tahrixhin e këtij hadithi e kemi përmendur më parë. Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Vudu’ kaptina ‘Ma xhae fil-vidu’, 1/63, hadithi nr. 135 me zinxhir prej Ebu Hurejres r.a. me këtë shprehje: Nuk pranohet namazi I atij që e prish derisa të mos marrë abdest…dhe kështu deri në fund të hadithit. Muslimi në Kitabut-tahara kaptina ‘Vuxhubut-tahara lis-salat’, 1/204/225; që të dy me zinxhirë prej Ebu Hurejres r.a. 271 Hadithi është I vërtetë. E përmendin: Muslimi në Kitabul-iman, kaptina ‘Tesmijetul-abdi kafiran’, 1/83/70; Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 2/69 me nr. 941; En-Nesaiu në Kitabu tahrimid-demmi, kaptina ‘Elabdu ila erdish-shirki’, 4/17 me nr. 4049; Ahmedi në Musned, 4/365, të gjithë me zinxhir prej Mensur b. Abdurrahmanit, ndërsa ai prej Esh-Sha’biut, ai prej Xheririt… 272 Hadithi është I vërtetë, e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabul-eshribe, kaptina ‘Fil-ed’ije’, 3/1600 me nr. 3680. En-Nesaiu në Kitabul-eshribe, kaptina ‘El-Izunu fi sheji’n minha’, 4/725 me nr. 5668; El-Hakimi në El-Mustedrek, 4/162 me nr. 7232; Ibn-Maxhe në Kitabul-eshribe, kaptina ‘Men sheribel-hamre lem tukbel lehu salat’, 3/194 me nr. 3377. Ndërsa si të besueshëm e ka vlerësuar El-Albani në Sahihul-xhami’, me nr. 1081 dhe 1082. 270

valid namazi i personit me rastin e përmendur, Ibn-Abbasi r.a. nuk do të thoshte për atë njeri se do të hyjë në Zjarr. Po ashtu thonë se namazi i personit është i vlefshëm në situatën e dhënë, kjo do të thotë se xhemati atëherë nuk është vaxhib, ashtu që ibadeti do të ishte valid me kryerjen e asaj që është urdhëruar, ndërsa ne mjaft kemi përmendur argumente për obligueshmërinë e namazit me xhemat. Ata të cilët namazin e tillë (namazin e personit) e konsiderojnë të vlefshëm, mund të ndahen në tre grupe: Të parët janë ata të cilët xhematin e konsiderojnë sunneti dhe kështu, nëse dëshiron mund ta falë me xhemat e nëse nuk dëshiron, nuk e falë e as që është i obligueshëm. Grupi i dytë xhematin e konsiderojnë farz-kifaje, kështu që nëse e kryen njëri grup, sipas tyre, bie obligimi prej muslimanëve tjerë. Grupi i tretë thotë se xhemati është farz ajn, mirëpo namazi është valid nëse nuk kryhet me xhemat. Si argument përmendin hadithin që e transmeton në dy Sahihe prej Ibn Omerit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Namazi me xhemat është më i vlefshëm për njëzet e shtatë shkallë-derexhe nga namazi individual.”273 Në to po ashtu transmetohet prej Ebu-Hurejres r.a. se i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Namazi i njeriut në xhemat për dallim nga namazi në shtëpinë e tij dhe në Pazar vlen njëzetë e pesë herë më shumë.”274 Për këtë shkak, kur të marrë abdest dhe ta plotësojë abdestin e tij dhe kur të niset drejt mesxhidit –e nuk shkon atje përveç se për namaz- nuk do të bëjë asnjë hap e që me të të mos i shtohet një shkallë dhe të mos i fshihet një gabim. Ndërsa kur të falet, melekët pandërprerë çojnë salavate mbi të derisa qëndron në vendin ku është falur dhe derisa ta humb abdestin, thonë: “O Allahu ynë, shpëtimi qoftë mbi të dhe mëshiroje. Dhe ai është pandërprerë në namaz derisa është duke e pritur namazin.” Ata thonë se namazi i individit është jo i vlefshëm, atëherë nuk do të bëhej dallimi në vlerë ndërmjet asaj që është e vlefshme dhe asaj që nuk është e vlefshme? E përmend Muslimi në Sahihun e tij prej Osman b. Affanit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kush e falë jacinë me xhemat është

273

Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina ‘Fadlu salatil-xhema’ati’, 2/154 me nr. 645; Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina ‘Fadlu salatil-xhema’ati’, 1/249/649; që të dy me zinxhir prej Nafia, ndërsa ai prej Ibn-Omerit r.a…. 274 Hadithi është I vërtetë, e përmend Buhariu në Kitabul-ezan, kaptina ‘Fadlu salatil-xhema’ati’, 2/154 me nr. 647, në formë të hadithit që vjen me zinxhir nëpërmjet Ebu-Salihut…; Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina ‘Fadlu salatil-xhema’ati’, 1/649/546, me zinxhir nëpërmjet Seid b. Musejjebit, mirëpo nuk transmetohet fillimi I tij: “Kur të marrë abdest…hadithi”, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ebu-Salihit, Seid b. Musejjebit prej Ebu Hurejres…

sikurse të ishte falur gjysmë nate, ndërsa kush e falë sabahun me xhemat, është sikur të ishte falur tërë natën.”275 Ata thonë se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka krahasuar këto dy veprime me atë që nuk është vaxhib. Dispozita e atij që krahasohet është sikurse dispozita e atij me të cilin krahasohet apo madje edhe më i sigurt. Thonë: Transmeton Jezid b. Esvedi r.a.: “Isha me të Dërguarin sallallahu alejhi ve sel-lem në haxhin e tij dhe me të e fala sabahun në mesxhidu Hajfe. Kur e kreu namazin, u kthye ndërsa mbrapa qëndronin dy njerëz të cilët nuk ishin falur. Ai tha: “Thirrni ata dy.” I sollën, ndërsa muskujt e tyre dridheshin (prej frikës). Ai i pyeti: “Çka ju pengoi që të faleni me ne?” “O i Dërguari i Allahut, ne jemi falur nëpër shtëpitë tona”, thanë ata. “Mos veproni ashtu, kur të faleni nëpër shtëpitë tuaja e kur pastaj vini në mesxhid ku falet namazi me xhemat, faluni edhe ju me ta, kjo ju llogaritet si nafile.” E përmendin pronarët e Sunenit. Te Ebu-Davudi përmendet në këtë formë: “Kur ndonjëri prej jush falet në shtëpi, e pastaj arrinë (namazin) me imamin, le të falet me ta, kjo do të jetë për të nafile.” 276 Ithtarët e këtij mendimi thonë: “Sikur namazi i parë ( që është falur jashtë xhematit) nuk është valid, atëherë ky i dyti në xhemat nuk do të llogaritej në nafile. Transmetohet prej Mihxhen b. Edre’a r.a. se ka thënë: “Shkova te i Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe arrita në namaz. Ai u fal, ndërsa unë jo. Ai më tha: “Pse nuk u fale?” I thashë: “O i Dërguari i Allahut, unë jam falur në shtëpinë time, e pastaj erdha tek ti.” “Kur të arrish (në xhemat) falu me ta dhe bëre nijet si nafile,” tha ai.”277 E përmend imam Ahmedi. Në kaptinën e njëjtë transmetohet edhe prej Ebu-Hurejres r.a. dhe prej Ebu-Dherrit r.a. dhe Ubade r.a. si dhe Abdullah b. Omerit r.a. Ky lafz është prej Ibn-Omerit r.a. prej Sulejmanit, mbrojtësit të Mejmunit, i cili thotë: “Shkova te Ibn-Omeri r.a. në pallat, derisa njerëzit faleshin në mesxhid dhe i thashë: “Çfarë të pengoi që të falesh me njerëzit?” E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem duke thënë: “Mos e falni dy herë namazin (e njëjtë) në të njëjtën ditë, u përgjigj ai.”278 E përmend Ebu-Davudi dhe En-Nesaiu. 275

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Fadlu salatil-isha ves-subhi fi xhemaatin’, 1/606/ 454, dhe Ibn-Hibbani në Sahihun e tij, 5/408, hadithi nr. 2059, që të dy me zinxhir nëpërmjet Abdurrahman b. Ebu-Umejre…E përmend edhe Ahmedi në Musned, 1/58, hadithi nr. 409 me zinxhir nëpërmjet Muhammed b. Ibrahimit… 276 E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Idha sal-la fi xhemaatin thumme edreke xhemaaten’, 1/277, hadithi nr. 575; dhe En-Nesaiu në librin Imame, kaptina ‘Iadetus-salati meal-xhemaa’, 1/447, hadithi nr. 857; dhe Ahmedi në Musned, 4/161; dhe Tirmidhiu në librin Es-sala, kaptina ‘Ma xhae fi rexhulin jusal-li vahdehu’, 1/424, hadithi nr. 219, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Xhabir b. Jezid b. Esvedit. 277 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë.

KAPTINA ATA TË CILËT XHEMATIN E KONSIDEROJNË TË OBLIGUESHËM THONË... Ata të cilët xhematin e konsiderojnë të obligueshëm, thonë: “Ajo që ekziston dallimi i përmendur, kjo nuk do të thotë heqje e përgjegjësisë në çdo rast, përgjithësisht (mutlakan) dhe me kufizime (mukajjeden). Nganjëherë shquarja arrihet me kundërthënien e të shquarit ndaj të shquarit në çdo aspekt, si p.sh. në fjalët e Allahut të Lartësuar: “Atë ditë banuesit e xhennetit do të kenë vend shumë të mirë dhe pushimore shumë të këndshme.” (El-Furkan, 24) Si dhe fjalët e Allahut të Lartësuar: “Thuaj: “A është më mirë ai (zjarri i xhehennemit), apo xhenneti i përjetshëm...” (El-Furkan, 15) Shembuj të këtillë ka shumë. Ajo se namazi i falur jashtë xhematit ka më pak vlerë sesa namazi i falur me xhemat për njëzet e shtatë shkallë, nuk tërheq pas vetes hedhjen poshtë të obligueshmërisë së xhematit apo obligueshmërinë e shpalljes së të njëjtit si mendub. Qëllimi përfundimtar është kryerja e vaxhibit nëpërmjet tyre ndërsa sa i përket shquarjes ndërmjet tyre është ajo që u përmend. Nganjëherë dy persona falen në të njëjtin saf, ndërsa dallimi në vlefshmërinë e namazeve të tyre mund të jetë sikurse largësia ndërmjet qiejve dhe Tokës. Në Sunene prej tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) transmetohet se ka thënë: “Me të vërtetë robi do ta falë namazin, ndërsa nuk do t’i regjistrohet shpërblimi përveç se për gjysëm namazi, për një të tretën, një të katërtën, një të pestën e namazit...derisa nuk erdhi deri te një e dhjeta.”279 Kur dy persona ngrihen për t’u falur, namazi farz i ndonjërit prej tyre mund të jetë dhjetë herë më i mirë sesa i tjetrit, ndërsa që të dy namazet janë farz. Ngjashëm është edhe me rastin e namazit të personit (që 278

Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, 1/279; hadithi nr. 579; edhe En-Nesaiu në librin Imame, 2/449, hadithi nr. 859; dhe Ahmedi në Musned, 2/19; dhe Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 3/69, hadithi nr. 1641; dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 6/303, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Sulejman b. Jesarit nga mbrojtësi Mejmuni… 279 Hadithi është hasen. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Ma xhae fi fadailis-sala,’ 1/357, hadithi nr. 796; dhe Ahmedi në Musned, 4/319, 351; dhe Ibn-Hibbani në Sahihun e tij, 5/210, hadithi nr. 1889; dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 2/181, hadithi nr. 3342; dhe En-Nesaiu në Sunenul-kubra, 1/211, hadithi nr. 611, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Amar b. Jasirit…

falet vetëm) dhe namazi me xhemat. Këtë më së miri e sqarojnë fjalët e tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem): “Ti prej namazit tënd nuk ke më shumë, përveç aq sa je prezent në të.”280 Kështu, nëse nuk është prezent në namaz, përveç se një pjesë, nuk do të ketë shpërblim më shumë përveç sa arrinë ajo pjesë, edhe pse prej tij ka rënë obligimi sa i përket atij namazi. Ngjashëm është edhe me atë person që falet i vetëm, ai e ka vetëm një shpërblim, edhe pse prej tij ka rënë obligueshmëria. Sa i përket shembullit të këtij namazi, Ligjdhënësi nuk e quan të vlefshëm, edhe pse fekihët në tërminologjinë e tyre e quajnë me fjalën namaz. Vlefshmëria e plotë do të ishte ajo në bazë të së cilës do të mund të shihet gjurma apo rezultati i atij namazi dhe me të cilin arrihet qëllimi për të cilin namazi është caktuar. Gjendja më e mirë e mundshme është që me atë namaz njeriu të arrijë të shpëtojë prej dënimit. Kështu, nëse arrin që të fitojë ndonjë shpërblim, ai është vetëm një pjesë edhe atë në bazë të mendimit të atyre të cilët xhematin nuk e konsiderojnë kusht të vlefshmërisë së namazit. Sa i përket atyre të cilët xhematin e konsiderojnë shart të vlefshmërisë dhe të cilët thonë se namazi nuk është valid pa xhemat, ata thonë se shquarja e përmendur ka të bëjë për dy namaze të pranuara dhe valide, ndërsa këto janë namazi i personit që është i vlefshëm me rastin e udhrit (arsyetimit), e nëse nuk ka arsyetim, atëherë ai nuk ka namaz, ashtu siç thonë sahabët radijallahu anhum. Atyre kundërshtari do të mund t’u përgjigjej se ai që ka arsyetim, ai ka shpërblim të plotë. Këta prapë mund të përgjigjen se sa i përket vetë veprimit, atij i takon një shpërblim, ndërsa sa i përket plotësimit të shpërblimit, kjo mund të jetë për shkak të nijetit nëse e ka bërë zakon faljen e namazit me xhemat dhe ai është sëmurë, apo të jetë robëruar apo të qëllojë në udhëtim, kështu që nuk mundet të marrë pjesë në xhemat. Allahu më së miri e di se nijeti i atij njeriu është se sikur të kishte mundësi të marrë pjesë në xhemat, ai do të merrte pjesë. Njeriut të këtillë do t’i plotësohet shpërblimi edhe pse namazi i atyre të cilët e kryejnë në xhemat më i vlefshëm, sepse ata përveç nijetit, kanë marrë pjesë praktikisht në xhemat. Qëndrimin tonë e forcon ajo se tekstet në këtë aspekt janë të qarta, domethënë se nuk ka namaz për atë njeri që e dëgjon thirrjen e që nuk i përgjigjet, por e falë i vetëm, që prapë tregon se personi (në hadith) që ka vetëm një pjesë prej njëzet e shtatë pjesëve është njeri që në mënyrë të arsyeshme është penguar nga xhemati dhe të cilit i pranohet namazi i tij. Ata thonë se Allahu xh.sh. e shpërblen atë njeri që ka mundësi dhe është i aftë 280

E transmeton Munavi në Fejdul-kadir, 2/334 dhe nuk ia ka përshkruar askujt. E përmend Ebu-Nuajmi në Hilje, 7/61, me zinxhir nëpërmjet Kasim Xhuremijut, që thotë: “E kam dëgjuar Sufjan Thevriun se is thotë dhe e përmendi is mevkuf deri te Thevriu.” Iraki në tahrixhin e hadithit në librin Ihja prej Gazaliut thotë: “Nuk e kam gjetur is merfu’…1/159.

mbi atë që është i pafuqishëm, mirëpo të cilit nuk ia zenë për të madhe. Kjo është begatia e Allahut të cilën Ai ia jep kujt të dëshirojë Ai. Përmend Buhariu në Sahihun e tij prej Imran b. Husajnit r.a. se ka thënë: “E pyeta të Dërguarin e Allahut rreth namazit të njeriut që falet duke qenë ulur dhe ai më tha: “Ai që falet në këmbë, kjo është më e vlefshme, ai që falet ulur ka gjysmë shpërblimi të atij që falet në këmbë, ndërsa ai që falet shtrirë ka gjysmë shpërblimi të atij që falet duke qenë ulur.”281 Kjo ka të bëjë me atë që ka arsyetim, në të kundërtën, njeriu nuk do të ketë kurrfarë shpërblimi nëse e falë farzin ulur apo shtrirë pa arsyetim. Ndërsa sa i përket nafiles, nuk është e lejuar që të falet shtrirë pa arsyetim, sepse këtë kurrë nuk e ka bërë i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem, askush tjetër dhe kurrë ndonjëri prej sahabëve të tij, edhe pse është e ditur se janë përpjekur shumë që t’i kryejnë të gjitha llojet e ibadeteve dhe që t’i kryejnë të gjitha të mirat. Për këtë shkak, shumica e dijetarëve këtë nuk e lejojnë, përveç kur është në pyetje ai që nuk mundet të ulet. Prej këtu i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i thotë Imran b. Husajnit r.a.: “Falu në këmbë, e nëse nuk mundesh atëherë ulur, e nëse nuk mundesh, atëherë duke qenë i shtrirë.”282 Imran b. Husajni r.a. transmeton të dy hadithet dhe ai për këtë e kishte pyetur të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem.

281

Hadithi është I vërtetë. E përmend Buhariu në librin Taksirussala, kaptina ‘Salatul-kaid,’ 1/415-416, hadithi nr. 951; dhe En-Nesaiu në librin Kijamul-lejl, kaptina ‘Fadlu salatil-kaidi ala salatil-naimi’, 1/363364, hadithi nr. 1659; dhe Tirmidhiu në librin Ebvabus-sala, kaptina ‘Ma xhame enne salatul-kaidi ala nisfi mines-satil-kaimi’, 2/207, hadithi nr. 371, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Husejn Mualimit… 282 Hadithi është I vërtetë. E përmend Buhariu në librin Taksirus-sala, kaptina ‘Idha lem jusal-li kaiden salli ala xhenbin’, 2/684, hadithi nr. 1117; dhe e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Fi salatilkaidi’, 1/416, hadithi nr. 952 dhe Tirmidhiu në librin Ebvabus-sala, kaptina ‘Enne salatul kaidi ala nisfi salatil-naimi,’ 2/208, hadithi nr. 373; dhe Ibn-Maxhe në librin Ikametus-sala, kaptina ‘Salatul-meridi,’ 1/386, hadithi nr. 1223 dhe Ahmedi në Musned, 4/426 të gjithë me zinxhir nëpërmjet Ibrahim b. Tahmanit…

KAPTINA SA I PËRKET ARGUMENTIMIT TUAJ ME HADITHIN PREJ OSMAN B. AFFANIT r.a. NË TË CILIN THUHET: “KUSH E FALË JACINË ME XHEMAT, SIKUR TË ISHTE FALUR GJYSMËN E NATËS” Ndërsa sa i përket argumentimit tuaj me hadithin prej Osman b. Affanit r.a. në të cilin thuhet: “Kush e falë jacinë me xhemat, sikur të ishte falur gjysmën e natës,”283 kjo është një prej mënyrave më të dobëta të argumentimit. Ajo që e hedh poshtë argumentin tuaj me këtë hadith, janë fjalët e tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem): “Kush e agjëron Ramazanin e pastaj e përcjell me gjashtë ditë të tjera të Shevalit, sikur të kishte agjëruar tërë kohën.”284 Agjërimi i tërë vitit nuk është vaxhib, ndërsa ai e ka krahasuar me vaxhibin dhe jo vetëm kaq, madje lidhur me këtë çështje mendimi më i saktë është se agjërimi i tërë vitit është mekruh, ndërsa me këtë e ka krahasuar agjërimin që në esencë është vaxhib. Nuk është e ndaluar që të krahasohet vaxhibi me mustehabin dhe me shtimin e shpërblimit me 283

Tahrixhin e këtij hadithi e përmendëm më parë. Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Sijam, kaptina Ístixhabu saumi sitteti ejjam min sheval tibaan’, 2/204/1164 dhe Ebu-Davudi në librin Savm, kaptina ‘Ma xhae fi sijami sitteti ejjam min shevval,’ 2/132, hadithi nr. 759; Ahmedi në Musned, 5/417, hadithi nr. 2358, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Seidit nga Omer b. Sabiti prej Ebu-Ejubit… 284

vaxhibin e vogël me qëllim që shpërblimi i tij të arrijë shpërblimin e mustehabit të madh.

KAPTINA SA I PËRKET ARGUMENTIMIT TUAJ ME HADITHIN QË E TRANSMETON JEZID B. ESVEDI DHE MIHXHEN B. EDRE’ DHE EBU DHERRI DHE UBADE Ndërsa sa i përket argumentimit tuaj me hadithin të cilin e transmeton Jezid b. Esvedi dhe Mihxhen b. Edre’ dhe Ebu-Dherri dhe Ubade, në asnjë hadith prej tyre nuk transmetohet se dikush është falur i vetëm e që ka pasur mundësi të shkojë në xhemat. Se lidhur me këtë e ka lajmëruar të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem, atëherë kjo nuk do të heshtej, por do t’i mohohej. Po ashtu, Ibn-Omeri r.a. nuk ka thënë se si është falur i vetëm duke pasur mundësi të shkojë në xhemat. Ne nuk themi se nuk është falur ai që e lenë xhematin e që ka pasur mundësi të shkojë atje, por themi ashtu siç kanë thënë sahabët: “Njeriu i tillë nuk ka namaz”. Pasi që këtyre u është vërtetuar namazi, atëherë patjetër të kishin qenë në njërën prej këtyre dy situatave: ose janë falur në ndonjë xhemat tjetër përveç xhematit në fjalë, apo në kohën e namazit kanë qenë të arsyetueshëm, sepse ai që falet i vetëm për shkak të ndonjë arsyeje të caktuar, pasi që të kalojë ai arsyetim në kuadër të kohës së atij namazi, nuk e ka obligim që ta përsëritë namazin. Ngjashëm sikur të falej me tejemmum e pastaj të gjejë ujë në kuadër të asaj kohe të namazit, apo të falet ulur për shkak të sëmundjes e pastaj shërohet gjatë asaj kohe të namazit, apo të falet i zhveshur e pastaj të gjejë rrobe. Në të gjitha këto raste nuk e ka obligim që ta përsëritë namazin.

Thonë: “Dispozitat e sheriatit tregojnë në faktin se namazi në xhemat është vaxhib për çdo person edhe atë për shumë aspekte: E para. Falja me xhemat për shkak të shiut është e lejuar. 285 Kjo është e lejuar me qëllim që të ruhet xhemati, sepse në të kundërtën secili ka mundësi që të falet te shtëpia e vet. Sikur xhemati të ishte mendub, atëherë nuk do të ishte e lejuar që të lihet ndonjë prej vaxhibeve të namazit dhe që më parë të falet namazi për shkak të ndonjë gjëje që e pastron mendubin. E dyta. Pastaj nëse i sëmuri nuk mundet të falet në këmbë me xhemat, ndërsa mund të falet në këmbë nëse falet i vetëm, me këtë rast do të falet me xhemat, qoftë edhe nëse e lëshon kijamin, domethënë qëndrimin. Nuk ka mundësi që t’i lejohet të lihet rukni prej rukneve të namazit për shkak të ndonjë gjëje që është mendub i pastër, domethënë për shkak të xhematit. E treta. Kur të falet me xhemat me rastin e kryerjes së namazit të frikës286, muktedijtë në shumë veprime dallojnë prej imamit dhe bëjnë shumë veprime duke e lënë imamin në mes të namazit të vetëm, e gjithë kjo bëhet me qëllim që të realizohet namazi me xhemat. Ata kanë mundur që të falen të vetëm pa këto gjëra. Nuk ka mundësi që këto veprime dhe të tjera t’i kryejnë (te namazi i frikës) për shkak të ndonjë gjëje që është mendub, të cilën nëse dëshiron e bënë e nëse dëshiron mund ta lë. Allahu udhëzon në rrugën e Drejtë.

285

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Salatul-musafirin, kaptina ‘Xhem’ bejne salatejni fi hadar’, 1/49/489; e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Xhem’ bejne salatejni’, 1/523, hadithi nr. 1211; dhe Maliku në Muveta’ në librin Kasrus-sala, kaptina ‘Xhem’ bejne salatejni fi hadar ve sefer’, 1/144, hadithi nr. 4; dhe Ahmedi në Musned, 1/283; dhe Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, kaptina ‘Xhem’ bejne dhuhri vel-asri, 2/285, hadithi nr. 972, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Seid b. El-Musejjebit… 286 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë.

PYETJA E SHTATË A KUSHTËZOHET SHKUARJA NË XHAMI APO ËSHTË E LEJUAR KRYERJA E TIJ NË SHTËPI

FALJA ME XHEMAT MIRËPO NË SHTËPINË TONË Meselja e tetë. A mund ta kryejë në shtëpinë e tij apo duhet ta kryejë në mesxhid? Kjo mesele ka dy mendime, ndërsa këto njëherit janë edhe dy rivajete nga imam Ahmedi. E para. Mund ta kryejë në shtëpi (me xhemat). Këtë mendim e përkrahin malikijtë, hanefijtë dhe ky është një mendim edhe te shafijtë. E dyta. Nuk mund ta kryejë në shtëpi, përveç nëse për këtë ka arsyetim. Rreth kësaj çështje ekziston edhe mendimi i tretë që thotë se kryerja e namazit në fjalë në mesxhid është farz-kifaje, dhe ky është mendimi i dytë te shokët e Shafiut. Shpjegimi i mendimit të parë. Në hadith qëndron se dy njerëz të cilët ishin falur nëpër shtëpitë e tyre, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka udhëzuar që ta kryejnë në mesxhid, mirëpo nuk ua ka mohuar atë se e kanë falur nëpër shtëpitë e tyre. Ngjashëm është edhe me hadithin e Mihxhen b. Edre’a r.a. dhe me hadithin e Abdullah b. Omerit r.a. Këto hadithe i përmendëm më herët. Në të dy Sahihe transmetohet prej Enes b. Malikut r.a. se ka thënë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka qenë me ahlak më të mirë prej të gjithë njerëzve, nganjëherë prezantonte në namaz nëpër shtëpitë tona dhe urdhëronte që shtroja nën të të shkundet dhe të pastrohet, pastaj falej por edhe ne faleshim pas tij, ndërsa ai na printe në namaz.” 287 Në të dy Sahihe prej tij po ashtu transmetohet se ka thënë: “I Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem u rrëzua nga kali dhe e qëroi këmbën e tij të djathtë, shkuam te ai që ta vizitojmë dhe prezantuam në namaz dhe ai u fal duke qenë ulur.”288 Në të dy Sahihe po ashtu prej Ebu-Dherrit r.a. transmetohet se ka thënë: “E kam pyetur të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem se cili është mesxhidi i parë në tokë i ndërtuar dhe ai më tha: “Mesxhidul-Haram, pastaj Mesxhidul-Aksa, e pastaj kudo që të gjenë namazi, falu aty, aty është mesxhid.”289 Prej tij po ashtu në një thënie 287

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Edeb, kaptina ‘El-kunjetu lisabijj ve kable en juled rexhulun’, 10/598, hadithi nr. 6203 dhe e përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Xhevazu xhemaati nafile ve salatin’, 1/458/267/659, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ebu-Tejahit nga Enesi… 288 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Azan, kaptina ‘Innema xhuile imamun liju’temme bihi’, 2/204, hadithi nr. 689; dhe Muslimi në librin Es-Sala, kaptina ‘I’timam me’mum bil imam’, 1/77/411, që të dy me zinxhir nëpërmjet Zuhriut nga Enesi… 289 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin El-Enbija, kaptina nr. 10 6/469, hadithi nr. 3366; dhe e përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina Es-Sala, kaptina ‘Salatu fi sevb…’, 1/1/520/370, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ebu-Dherrit…

autentike është transmetuar: “E gjithë toka e mirë më është bërë mesxhid dhe i pastër.”290 Shpjegimi i mendimit të dytë. Ajo që u tha rreth haditheve që tregojnë në obligueshmërinë e xhematit. Ata qartë tregojnë shkuarjen në mesxhid për ta falur namazin. Në Musned të imam Ahmedit transmetohet prej Ibn UmmiMaktumit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka shkuar në mesxhid dhe se kishte parë pak njerëz dhe tha: “Mendova që njerëzve t’ua caktoj një imam, e pastaj të dal e secilit që ka munguar nga namazi në shtëpitë e tyre, t’ua ndezi shtëpinë mbi ta.”291 Te Ebu-Davudi transmetohet në këtë formë: “Pastaj të shkoj te njerëzit të cilët falen nëpër shtëpitë e tyre e të cilët nuk kanë arsyetim (për të mos shkuar në xhami) e që mbi ta t’ua ndezi shtëpitë e tyre.”292 Ibn Ummi-Maktumi r.a. që ishte i verbër i kishte thënë: “A gjenë për mua ndonjë lehtësim që të falem në shtëpinë time?” Iu kishte përgjigjur: “Nuk shoh lehtësim për ty.”293 Ibn-Mes’udi r.a. thotë: “Sikur të faleni nëpër shtëpitë tuaja sikurse që falet ky që ka munguar nga xhemati, atëherë do ta lëshoni sunnetin e të Dërguarit tuaj sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ndërsa nëse e lëshoni sunnetin e të Dërguarit tuaj sal-lallahu alejhi ve sel-lem, atëherë do të devijoni.”294 Transmetohet prej Xhabir b. Abdullahut r.a. se ka thënë: “Disa njerëz nuk i kishin shkuar të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem në namaz, dhe i pyeti: “Çka ju pengoi prej namazit?” Ata thanë: “Uji na pengoi”, “Nuk ka namaz për atë që mund të shkojë në mesxhid, përveç ta falë në mesxhid,” u përgjigj ai.”295 E përmend Darekutni. Transmetimi në këtë kontekst u përmend më herët prej Aliut r.a. dhe prej sahabëve të tjerë. Nëse pa ndonjë arsyetim falet në shtëpinë e tij mirëpo me xhemat, atëherë me këtë rast ekzistojnë dy mendime: Ebul-Berekat b. Tejmije thotë: “Nëse falet në shtëpinë e tij pa ndonjë arsyetim mirë me xhemat, namazi nuk do të jetë 290

Zinxhiri I hadithit është I vërtetë. E përmend Ibn-Xharudi, 1/41, hadithi nr. 124; dhe Makdisi në Ehadis muhtara, 5/42, hadithi nr. 1653; dhe e transmeton Ibn-haxheri në Feth, 1/438, në hadithin e Enesit dhe ia përshkruan Ibnul-Mundhirit. E përmend Xharudi dhe thotë se zinxhiri është I vërtetë. 291 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ahmedi në Musned, 3/423, me zinxhir nëpërmjet Husajnit nga Abdullah b. Shedad b. Hadijut prej babait të tij Ibn Ummi-Mektumit…Tahrixhin e tij e përmendëm më parë. 292 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Teshdid fi terki xhemaah’, 1/267, hadithi nr. 549; dhe Tirmidhiu në librin Ebvabus-sala, kaptina ‘Ma xhae fimen jesmeu nida’ fela jestexhib’, 1/422/423, hadithi nr. 217. Ebu-Isa thotë se hadithi është prej Ebu-Hurejres hasenun sahih. E përmend edhe Ahmedi në Musned, 2/472, 539 me zinxhir nëpërmjet Jezid b. Esamm nga Ebu Hurejre… 293 Tahrixhin e këtij hadithi e përmendëm më parë. 294 Hadithi është I vërtetë. E përmebd Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Salatul-xhemaati min sunenilhuda’, 1/453/654, me zinxhir nëpërmjet Ali b. Akmerit prej Ebu-Ahvesit prej Ibn-Mes’udit… 295 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend Darekutni në Sunenin e tij, 1/419/1, me zinxhir nëpërmjet Muhammed b. Sevkatit prej Muhammed b. Munkedirit nga Xhabiri… E përmend Ibn-Haxheri në Feth, 1/439, dhe thotë se është I dobët.

valid nëse është pa ndonjë arsyetim në bazë të asaj që e ka zgjedhur IbnAkili për shkak të lënies së xhematit, sepse e ka kundërshtuar ndalesën. Këtë qëndrim e përkrahin fjalët e tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem): “Nuk ka namaz për atë që mund të vijë në mesxhid përveç se në mesxhi” ndërsa medhhebi është i qëndrimit se namazi i tillë prapë është i vlefshëm për shkak të fjalëve të të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Namazi i njeriut me xhemat shtohet në raport me namazin e tij në shtëpi dhe në treg për njëzetë e pesë herë.”296 Ndërsa fjalët e tij: “Nuk ka namaz për atë që mund të vijë në mesxhid përveç se në mesxhid” mund të komentohen si mohim i plotë i namazit dhe ky do të ishte lidhje ndërmjet këtyre dy haditheve. Thotë: “Rivajeti i parë është zgjedhje e shokëve tanë, ndërsa sa i përket jo obligueshmërisë së shkuarjes në mesxhid, kjo sipas meje është shumë larg (prej të kuptuarit të drejtë) nëse këto hadithe trajtohen sipas anës së tyre të jashtme. Kryerja e namazit nëpër mesxhide është një prej shenjave më të mëdha të fesë dhe lënia e namazeve me xhemat në tërësi është një prej dëmeve të mëdha, sepse kjo çon shumicën e botës në pakujdesi sa i përket lënies së namazit në përgjithësi. Për këtë shkak, Abdullah b. Mes’udi r.a. thotë: “Për këtë shkak, nëse faleni nëpër shtëpitë tuaja, sikur që falet ky që e ka lënë xhematin dhe që e falë në shtëpi, me këtë ju do ta lëshoni sunnetin e të Dërguarit tuaj sal-lallahu alejhi ve sel-lem ndërsa nëse e lëshoni sunnetin e të Dërguarit tuaj sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ju do të devijoni.” Thotë: “Kuptimi i këtij rivajeti ka mundësi të bëjë me, ndërsa Allahu e di më së miri, se është e lejuar për disa njerëz që ta kryejnë namazin në shtëpi, kështu që me këtë rast falja në mesxhid do të ishte farz-kifaje sipas këtij transmetimi, ndërsa në bazë të transmetimit tjetër, kryerja e namazit në mesxhid do të ishte farz-ajn. Në këtë tregon lejimi i bashkimit të namazeve gjatë shiut të madh. Sikur obligimi i xhematit të mund të respektohet në shtëpi jashtë xhamisë, atëherë nuk do të lejohej bashkimi i namazeve gjatë shiut, sepse shumica e njerëzve mund të falen me xhemat në shtëpinë e tij në kohën e tij të vërtetë. Sepse kryesisht, secili mund të falet në shtëpi me gruan, fëmijët apo me shokë etj. Kështu, nuk do të lejohej lënia e shartit të namazit, ndërsa ajo është koha e namazit, për shkak të sunnetit, ndërsa ky është xhemati sipas këtij mendimi. Mirëpo, pasi që bashkimi i namazeve është i lejuar në këtë rast, atëherë mund të përfundojmë se kryerja e namazit në xhami ose farz-kifaje ose farz-ajn. Ky është mendimi i tij, ndërsa kush mendon mirë rreth sunnetit që është transmetuar sa i përket kësaj çështje, do 296

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Mesaxhid, kaptina ‘Es-Salatu fi mesxhidissuki’, 1/181, hadithi nr. 465; dhe e përmend Muslimi në librin Mesaxhid kaptina ‘Fadlu salatil-xhemaah’, 1/272/459; dhe e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Ma xhae fi fadli meshji iles-sala’, 1/271, hadithi nr. 559 të gjithë me zinxhir nëpërmjet Ea’mesh prej Ebu-Salihut prej Ebu-Hurejres…

të arrijë deri te njohuria se kryerja e namazeve nëpër xhami është farz-ajn për çdo person, përveç kur janë në pyetje pengesat për shkak të të cilave është e lejuar të lihet xhemati dhe xhumaja. Lënia e xhematit në xhami është sikurse lënia e xhematit në përgjithësi, nëse për këtë nuk ekziston ndonjë arsyetim. Dhe sipas këtij mendimi ka mundësi që të bashkohen të gjithë hadithet dhe transmetimet në lidhje me këtë. Kur vdiq i Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe kur lajmi arriti deri te mekasit, Suhejl b. Amri297 ua mbajti një hutbe, ndërsa Utab b. Usejdi 298 ishte i besueshmi i tij për Mekë që frikësohej prej mekasve. Suhejli e largoi prej Mekës, ndërsa mekasit qëndruan fort në islam. Utabi pas kësaj e mbajti një fjalim në të cilën tha: “O mekas, pasha Allahun, nuk ka dëgjuar që ndonjëri prej jush ka munguar prej namazit me xhemat në mesxhid e që mos t’ia shtypni kokën.” Sahabët e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem e falënderuan, ndërsa një veprim i këtillë ia shtoi edhe më shumë namin në sytë e tyre. Ajo me të cilën e adhurojmë Allahun xh.sh. për këtë çështje është qëndrimi se askujt nuk i lejohet që të mungojë pas xhematit në mesxhid pa ndonjë arsyetim, ndërsa Allahu e di se çka është më e drejtë.

297

Ky është Suhejl b. Amr b. Abdushshems b. Abduvudd b. Nasr b. Malik Kureshi Amiri, një kurejshij me na, zotëria dhe oratori I tyre. Në ditën e Bedrit ishte robëruar is qafir, ndërsa ka qenë I njohur is poet. Omeri r.a. tha: “O I Dërguari I Allahut, më lejo që t’ia shkuli dhëmbët e që kurrë mos të mbajë fjalim kundër teje.” “Lëre Omer, çfarë di, ndoshta e zenë ndonjë vend për të cilin do ta lavdërosh”, I tha I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem. Shih Usdul-gabe, 2/480. 298 Utab b. Usejd b. Ebu-Ajs b. Umejje Kureshij Emevij me llagapin Ebu-Abdurrahman. E pranoi islamin në ditën e çlirimit të Mekës. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e vendosi is mëkëmbës të Mekës pas çlirimit pasi që ishte drejtuar drejt Hunejnit, ndërsa atëbotë kishte njëzet e diçka vjet. Ishte njeri shumë I mirë. Shih Usdul-gabe, 3/556.

PYETJA E TETË CILA ËSHTË DISPOZITA PËR ATË QË FALET SHPEJTË DHE I CILI NUK E PLOTËSON RUKUNË DHE SEXHDEN NË NAMAZ?

DISPOZITA RRETH ATIJ QË NË MËNYRË TË SHËMTUAR E KRYEN NAMAZIN Meselja e nëntë. Kjo mesele e shqyrton problematikën e atij që nuk e plotëson rukunë dhe sexhden në namaz. Me të vërtetë për këtë çështje mjafton ajo që i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka thënë si dhe sahabët e tij pas tij. Nuk ka zëvendësim adekuat e as këshilltar më të mirë sesa ajo që është transmetuar në sunnet lidhur me këtë çështje. Ne me fjalë do të transmetojmë qëndrimin e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe të sahabëve të tij lidhur me këtë çështje. Transmetohet prej EbuHurejres r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem kishte hyrë në mesxhid dhe më pastaj kishte hyrë një njeri dhe ishte falur. Atëherë ai shkoi deri te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe i dha selam. Ai ia ktheu selamin e pastaj i tha: “Kthehu dhe falu sepse ti nuk je falur.” Këtë e përsëriti tri herë, me ç’rast ky njeri i tha: “Pasha Atë që të ka dërguar ty me të vërtetën, unë nuk di më mirë se kjo, më mëso pra.” Ai i tha: “Kur dëshiron të falesh, plotësoje abdestin, pastaj drejtoju kah kibla dhe thuaje tekbirin. Pastaj lexo diçka të lehtë nga Kur’ani. Pastaj kryeje rukunë dhe qetësohu në të, pastaj ngritu derisa plotësisht të drejtohesh në kijam. Pastaj kryeje sexhden derisa të mos qetësohesh në të. Pastaj drejtoju derisa të mos qetësohesh duke qëndruar ulur, pastaj prapë kryeje sexhden derisa të mos qetësohesh në të dhe kështu vepro në tërë namazin.” 299 Hadithi është muttefekun alejhi, ndërsa ky lafz i takon Buhariut. Në hadith është 299

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina ‘Vuxhubu kiraetil-fatiha lil imami vel-me’mumi fis-salavati kul-liha fil-hadari ves-seferi’, 2/276, hadithi nr. 757 dhe Muslimi në librin Es-Sala, kaptina ‘Vuxhubu kiraetil-fatiha’, 1/45/397/298, me zinxhir nëpërmjet Seid b. Ebu-Seidit, prej babait të tij prej Ebu-Hurejres…

argumenti se vetëm me tekbir fillohet namazi dhe se ndonjë fjali tjetër nuk mund ta zëvendësojë. Në hadith po ashtu përmendet obligimi i abdestit dhe kthimi në drejtim të kibles, si dhe obligimi i kiraetit (leximit) të Kur’anit në namaz. Ajo që disa e lejojnë leximin e përgjithësuar të asaj që është e lehtë nga Kur’ani (në vend të Fatihasë), kjo nuk e mohon obligimin e lexcimit të fatihasë në namaz, sipas argumentit tjetër. Ai që e ka thënë këtë hadith (i Dërguari), i njëjti e ka thënë edhe hadithin tjetër: “Çdo namaz në të cilin nuk lexohet Fatiha, është jo i plotë.”300 Po ashtu ka thënë: “Nuk ka namaz ai që nuk e lexon Fatihanë.” 301 Sunneti dhe hadithet e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk e kundërshtojnë njëri-tjetrin. Në hadith është argumenti rreth obligimit dhe qetësimit në namaz, dhe kush nuk e respekton këtë, ai nuk e ka plotësuar atë që i është urdhëruar, kështu që prej tij edhe mëtej kërkohet që të respektohet ky imperativ. Mendo me vëmendje për urdhërin e tij deri te falësi që të qetësohet në ruku dhe pasi që të ngrihet prej saj. Qetësimi gjatë ngritjes nuk do të respektohet me të drejtuarit formal derisa tërësisht nuk drejtohet. Kështu, këtu duhet të respektohen edhe qetësimi edhe drejtimi i plotë, për dallim prej disave që thonë se nëse shkohet prej rukusë në sexhde pa drejtimin e mëparshëm të kokës, se një namaz i tillë do të ishte i drejtë. Te drejtimi nuk do të kënaq dispozita e drejtimit të pjesërishëm derisa të mos drejtohet plotësisht. Kjo prapë nuk e mohon obligimin e tesbihut që lexohet gjatë rukusë dhe sexhdes, po ashtu as obligimin e tesbihut dhe të tahmidit me rastin e ngritjes, për të cilën na tregon argumenti tjetër. Ai që e ka thënë këtë dhe që e ka urdhëruar, ai ka urdhëruar edhe leximin e tesbihut (subhane rabbijel-adhim) në ruku. Pasi që është shpallur ajeti kur’anor: “Pra, ti lartësoje emrin e Zoti tënd të madh.” (El-Vakia, 74) I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Thuajeni (tesbih) në rukunë tuaj.”302 Dhe ka urdhëruar kryerjen e tahmidit me rastin e drejtimit, 300

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina ‘Vuxhubu kiraetil-fatiha’, 1/38/395 dhe e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Men tereke fis-salati kiraete fatihatilkitab’, 1/216, hadithi nr. 821; dhe En-Nesaiu në librin El-iftitah, kaptina ‘Terku kiraeti bismil-lahirrrrahmanirr-rrahim fi fatihatil-kitab’, 1/607, hadithi nr. 909, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Ala’a prej babait të tij prej Ebu-Hurejres… 301 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina ‘Vuxhubu kiraetil imami vel-memumi fis-salati fil-hadari vessefeti’, 2/276, hadithi nr. 756; Muslimi në librin Es-Sala, kaptina ‘Vuxhubu kiraetil-fatiha’, 1/34/394/295, që të dy me zinxhir nëpërmjet Muhammed b. Rabia prej Ubade b. Samitit… 302 Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina ‘Ma jekulurrexhulu fi ruku’ihi ve suxhudihi’, 1/385 me nr. 869; Ibn-Maxhe në Kitabus-salat, kaptina ‘Et-tesbihu fi-rruku’I’, 1/287 me nr. 887; Ed-Darimiu në Kitabus-salat, kaptina ‘Ma jukalu fi-r-ruku’I’, 1/341 me nr. 1305; Ahmedi në Musned, 4/155, Ibn-Huzejme në Sahih, 1/303 me nr. 600; Ibn-Hibbani në Sahih, 2/222

duke tëhnë: “Kur imami thotë: ‘Semia’llahu limen hamideh’, thuani: ‘Rabbena lekel hamd’.”303 Ai gjithashtu na urdhëroi rukunë dhe qetësimin me rastin e kryerjes së të njëjtës, si dhe tesbihun dhe tahmidin. Për ngritjen prej sexhdes ka thënë: “Pastaj drejtoju derisa të mos qetësohesh duke qëndruar ulur.”304 Në një vend tjetër thotë: “Derisa të mos drejtohesh duke qenë ulur.”305Nuk është kënaqur me drejtimin formal siç është tehu i shpatës derisa të mos respektohet drejtimi i plotë (i boshtit kurrizor) si dhe qetësimi në atë pozitë. Kështu, prej këtyre fjalëve mund të nxirret urdhëri për kthimin nga sexhdja me drejtimin dhe me qetësimin e plotë. Nuk duhet të thirremi në atë që nuk është përmendur në këtë hadith dhe e cila do të mohonte vaxhibet e tij, sipas disa imamëve. Kështu, Shafiu e konsideron të obligueshme: leximin e Fatihasë në namaz, teshehhudin e fundit dhe salavatet ndaj të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ndërsa kjo nuk është përmendur në këtë hadith. Ebu-Hanife e konsideron të obligueshme uljen aq sa zgjat teshehhudi dhe dalja prej namazit, që gjithashtu nuk është përmendur në të. Maliku e konsideron të obligueshëm teshehhudin dhe selamin, e cila gjë po ashtu nuk është përmendur në këtë hadith. Ahmedi e konsideron të obligueshëm tesbihun në ruku dhe në sexhde si dhe tesmi’ dhe tahmidin, po ashtu edhe kërkimin e istigfarit rabbi-gfirli (ndërmjet dy sexhdeve)306 që gjithashtu nuk është përmendur në këtë hadith. Ashtu që askujt nuk i lejohet me nr. 506; El-Hakimi në El-Mustedrek, 1/225 dhe 2/477; El-Bejhekiu në Es-sunenul-kubra, 2/86; EbuDavud et-Tajalisi në Musned, 1000, me zinxhir prej Musa b. Ejjub el-Kadiut… Hakimi ka thënë: Hadithi është I vërtetë, me konsensus të vendosur që të shfrytëzohet is argument thënia të cilën nuk e transmeton Ijjas b. Amiri, ndërsa ai është me zinxhir të fortë, derisa për të Edh-Dhehebiu ka thënë: Ijjasi nuk është I njohur. Ndërsa El-Albani e ka vlerësuar të dobët në librin e tij El-Irva, në hadithin me nr. 334. 303 Hadithi është muttefekun alejhi, e përmend Buhariu në Kitabul-ezan, kaptina ‘Fadlu allahumme rabbena leke-lhamdu, 2/330 me nr. 796; dhe Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘Et-Tesmi’u vet-temhidu vette’minu’, 1/71/409, me zinxhir prej Ebu-Salihut, ndërsa ai prej Ebu-Hurejres…; 304 Hadithi është muttefekun alejhi, e përmend Buhariu në Kitabul-ezan, kaptina ‘Vuxhubul-kira’etil lilimami,’ 1/263 me nr. 724; dhe Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘Vuxhubu kira’etil-fatihati’, 1/298/397 me zinxhir prej Seid b. Ebu-Seidit, ai prej babait të tij, ai prej Ebu Hurejres… 305 Thashë: Hadithin me këtë shprehje e përmend Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 1/299 me nr. 590, me zinxhir prej Seid b. Ebu-Seidit…; ndërsa e përmendëm “Dy sahihet” me shprehjen: (tatme’innu=të qetësohesh). 306 Hadithi është i vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina, ‘Ma jukalu fir-rukui ves-suxhudi’, 1/35/483 me zinxhir nëpërmjet mbrojtësit Ebu Bekrit prej Ebu-Salihut prej Ebu-Hurejres në lafzin “Allahumme”, e përmend Buhariu në librin Es-Sala, kaptina ‘Eduau fir-rukui’, 1/274, hadithi nr. 761, me zinxhir nëpërmjet Mesrukut prej Aishes në lafzin “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem në ruku dhe në sexhde thoshte: “Subhanekellahumme ve bi hamdike, allahummegfirli”. E përmend hakimi në Mustedrek, 1/467, me zinxhir nëpërmjet Talja b. Jezid Ensariut prej Hudhejfe b. Jemanit, me lafzin e tij dhe Darimiu në librin Es-Sala, kaptina ‘El-kavlu bejne sexhdetejni’, 1/318, hadithi nr. 1326 dhe Ibn-Maxhe në librin EsSala, kaptina ‘Ma jekulu bejne sexhdetejni’, 1/289, hadithi nr. 897, me zinxhir nëpërmjet Salle b. Esmerit nga Hudhejfe... E përmend edhe Ahmedi në Musned, 1/371, hadithi nr. 3514, me zinxhir nëpërmjet Hubejbit prej Ibn-Abbasit ...

që të përgënjeshtrojë atë që nuk është përmendur në këtë hadith. Nëse dikush thotë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dy herë e ka vërtetuar namazin e atij njeriu, sikur të kishte qenë i pavlefshëm, nuk do ta vërtetonte. Do të përgjigjemi: “Si ia ka vërtetuar atë namaz nëse e dimë se ka thënë: “Kthehu dhe falu sepse nuk je falur.” Ai e ka urdhëruar që ta përsërisë namazin dhe e ka mohuar saktësinë e tij në raport me namazin e caktuar. Vallë a ka mohim më të qartë se ky? Nëse thotë: “Ai nuk ia ka mohuar vetë namazin”. Do të themi: “Po, sepse një veprim i tillë do të kontrobuonte që njeriu i përmendur të ikë dhe kështu ta humb rastin që ta mësojë. Ngjashëm është edhe me njeriun që e ka bërë shurrën në mesxhid dhe kështu i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka lejuar që ta kryejë e pastaj e ka mësuar atë.307 Kjo paraqet butësinë e tij të përsosur dhe gjentilesën, salavatet dhe selamet qofshin mbi të. Nëse do të thoshte: “Pse atëherë nuk e ka ndërprerë brenda namazit?” Do të përgjigjemi: “Nuk i ka thënë as njeriut që e bënte shurrën në xhami që ta ndërpresë kryerjen e nevojës, që do të kishte më shumë përparësi që ta bëjë.” Vërejtja e juaj do të ishte i arsyeshëm sikur t’ia kishte vërtetuar namazin e tij dhe sikur mos ta kishte urdhëruar që ta përsërisë dhe sikur mos t’ia kishte mohuar saktësinë e namazit në aspektin e Sheriatit. Nëse thonë: “Fjalët e tij: “Nuk je falur”, kanë kuptimin se nuk e ke falur namazin e plotë.” Thashë: “Nuk i thuhet atij, namazi i të cilit nuk është i saktë se nuk e ka falur namazin plotësisht. Nuk ka mundësi që namazi mos të jetë i saktë nëse lihen disa mustehabe të namazit e që pas kësaj t’i thotë: “Kthehu dhe falu, ti nuk je falur.” Një gjë e tillë do të ishte krejtësisht jo e drejtë. Transmetohet prej Rufae b. Rafia se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem një ditë ishte ulur në mesxhid me sahabët e tij. Në atë kohë erdhi një beduin dhe e kishte falur namazin më të ngadalshëm që e kishte ditur. Pastaj u nis deri te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe i dha selam. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i tha: “Ve alejke selam, kthehu dhe falu, ti nuk je falur.” Kështu veproi dy apo tri herë, secilën herë i afrohej të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe i jepte selam, ndërsa ai i përgjigjej: “Ve alejke selam, kthehu dhe falu, ti nuk je falur.” Populli u frikësua dhe ju erdhi rëndë ajo që namazi më i ngadalshëm të cilin e kishte falur nuk është i saktë. Në fund, ky njeri tha: “Më trego, më mëso, unë jam vetëm njeri, ia qëlloj apo gaboj.” Me këtë rast, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i tha: “Me të vërtetë, kur të nisesh që të falesh, merr abdest ashtu siç të ka urdhëruar Allahu. Pastaj 307

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Vudu’, kaptina ‘Terku Nebijj ven-nasi elearabijj hatta min bevlihi fil-mesxhid’, 1/385, hadithi nr. 219,Muslimi në librin Tahara, kaptina ‘Vuxhubu gaslil-bevli ve gajrihi minen-nexhasat,’ 1/100/285/236, me zinxhir nëpërmjet Ishak b. Ebu-Talha prej Enesit…

dëshmoje shehadetin dhe ndalu. Nëse di diçka prej Kur’anit, lexo, në të kundërtën falënderoje Allahun dhe thuaje tekbirin dhe thuaje tehlilin, pastaj shko në ruku dhe qetësohu në të e pastaj drejtohu në kijam, pastaj kryeje sexhden dhe shtriju në sexhde, pastaj ulu dhe qetësohu duke qenë ulur. Kur t’i bësh këto, e ke plotësuar namazin tënd, ndërsa nëse diçka prej saj e ke lëshuar, ke lëshuar prej namazit tënd.”308 Thotë: “Kjo u erdhi më lehtë sesa ajo më parë, sepse kush lëshon diçka prej asaj që u përmend, ai ka lënë prej namazit të tij, mirëpo nuk e ka shkatërruar tërë namazin. E përmend imam Ahmedi dhe pronarët e Suneneve.309 Në rivajet te Ebu-Davudi thuhet: “Lexo çfarë të duash nga Kur’ani, pastaj thuaj Allahu ekber.” Te ai mëtej qëndron: “Nëse ke diçka (d.m.th. nëse di) prej Kur’anit, lexoje atë.” Në rivajet prej Ahmedit thuhet: “Kur dëshiron që të falesh, merr abdest mirë, pastaj drejtoju kah kibla dhe thuaje tekbirin. Pastaj lexoje Fatihanë, pas kësaj lexo çfarë të duash. Kur të jesh në ruku, vendosi duart në gjunj, ndërsa shpinën shtrije mirë. Stabilizohu në ruku. Kur ta ngritësh kokën, drejtoje trupin ashtu që çdo asht të kthehet në nyjen e saj. Kur të shkosh për në sexhde, stabilizohu në sexhde. Kur të kthehesh prej sexhdes, mbështetu në këmbën e majtë – nëngjurin e majtë dhe kështu vepro në çdo reqat dhe sexhde.” Nëse fjalët e tij në hadith: “Merr abdest siç ka urdhëruar Allahu”, i lidhim me fjalët e tij lidhur me Safanë dhe Mervanë: “Fillojeni prej ku ka filluar Allahu”,310 mund të nxjerrim përfundimin rreth obligimit të renditjes te abdesti ashtu siç e ka përmendur Allahu xh.sh. Fjalët e tij në hadith: “Lexoje Fatihanë, pastaj lexo çfarë të duash”, kufizojnë (mukajjed) fjalët e tij të përgjithshme (mutlak): “Lexo diçka të lehtë nga Kur’ani.” Kjo njëherit është edhe kuptimi i fjalëve të tij: “Lexo çfarë të duash nga Kur’ani.” Ka thënë: “Nëse ka te ti diçka prej Kur’anit, lexoje, në të kundërtën lexoje falënderimin e Allahut, thuaje tekbirin dhe tehlilin (la ilahe ilallah).” Hadithet ndërmjet vete e shpjegojnë njëri-tjetrin dhe kështu e sqarojnë atë që e ka dëshiruar i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem që ta thotë. Nuk është e lejuar që të 308

Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina ‘Salatun men la jukimu salbuhu fir-ruku’I ves-suxhudi’, 1/379 me nr. 856. Et-Tirmidhiu në Kitabus-salat, kaptina ‘Ma xhae fi vasfis-salati’, 2/100-102 me nr. 302; me zinxhir prej Rifa’at b. Rafi’a…; Ka thënë Et-Tirmidhiu: hadithi prej Rifa’at b. Rafi’a është hadith hasen. Ibn-Huzejme në Sahih, 1/274 me nr. 545; me zinxhir prej EbuHurejres…; Ebu-Davud et-Tajalisi në Musned, 1/196 me nr. 1372; me zinxhir prej Rifa’atit…; En-nesaiu në Kitabul-iftitah, kaptina ‘Fardut-tekbiratil-ula,’ 1/591 me nr. 88, me zinxhir prej Seid b. Ebu-Seidit, ai prej babait të tij, ndërsa ky prej Ebu-Hurejres…; 309 Burimi I mëparshëm. 310 Hadithi është I vërtetë. E përmendin: Muslimi në Kitabul-haxhxh, kaptina ‘Haxhxhetun-Nebijji sallallahu alejhi ve sel-lem’, 2/147/1281/888; En-Nesaiu në Kitabu menasikil-haxhxh, kaptina ‘El-kerahijjetu fis-sijabi el-musbigati lil-muhrimi’, 3/115 me nr. 2962; Ed-Darimiu në Kitabul-haxhxh, kaptina ‘Fi sunnetil-haxhxhi’, 2/449-450 me nr. 1850; Ebu-Davudi në Kitabul-menasik, kaptina ‘Sifatu haxhxhetinNebijji sal-lallahu alejhi ve sel-lem’, 2/1022 me nr. 3074; Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, hadithi me nr. 2687, 2802, 2912. Të gjithë me zinxhir prej Hatim b. Ismailit…;

pranohet njëri lafz (formë) i ndonjë hadithi, ndërsa të lihen versionet tjera të hadithit të njëjtë. Fjalët e tij: “Pastaj thuaj Allahu ekber”, tregojnë se namazi fillohet vetëm me këto fjalë e jo edhe me fjalë të tjera. 311 Ky është ai tekbir për të cilin në një vend tjetër thuhet: “Me tekbir fillohet namazi.”312 Prej fjalëve të tij: “Kur ta ngritësh kokën, drejtoje trupin derisa eshtrat të mos kthehen në nyjat e tyre”, mund të nxirret përfundimi i ngritjes, i drejtimit të plotë dhe i qetësimit me këtë rast. Transmetohet prej Ebu-Mesud el-Bedriut se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Nuk është i saktë namazi i njeriut derisa të mos e drejtojë shpinën në ruku dhe në sexhde.”313 E përmend imam Ahmedi dhe pronarët e Suneneve. Tirmidhiu thotë se është hasen-sahih. Ky është tekst i qartë se ngritja prej rukusë dhe ndërmjet dy sexhdeve, pastaj drejtimi i plotë i trupit, si dhe qetësimi në atë pozitë, janë rukne pa të cilat namazi nuk është valid. Transmetohet prej Ali b. Shejbanit se ka thënë: “Dolëm derisa arritëm te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe ia dhamë besën dhe u falëm pas tij. Pas përfundimit të namazit, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem pas tij e pa një njeri se si falet ndërsa në ruku dhe në sexhde nuk e drejton shpinën. Pasi që e përfundoi namazin, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem tha: “O turmë e muslimanëve, nuk ka namaz për atë njeri që nuk e drejton kurrizin në ruku dhe në sexhde.”314 E përmend imam Ahmedi dhe Ibn-maxhe. Fjalët e tij: “Nuk ka namaz” do të thonë se si nuk ka namaz ai që nuk i plotëson postulatet e saktësisë. Në këtë tregojnë fjalët e tij: “Nuk është i saktë namazi i njeriut derisa nuk e drejton shpinën në ruku dhe në sexhde.” Në rivajet te Ahmedi thotë: “Allahu nuk shikon në njeriun që nuk e drejton kurrizin ndërmjet rukusë dhe sexhdes së tij.”

311

Sipas medhhebit hanefij, namazi mund të fillojë edhe me fjalë të tjera që kanë kuptim të njëjtë is p.sh. Allahu e’adham. (vër. përkth. Në gjuhën boshnjake). 312 Hadithi është I vërtetë. E përmendin: Ebu-Davudi në Kitabul-tahara, kaptina ‘Fardul-vudu’I’, 1/36 me nr. 61, me verifikimin dhe përpunimin tonë shkencor, boton Darul-hadith; Et-Tirmidhiu në Kitabut-tahara, kaptina ‘Ma xhae enne miftahe-s-salati et-tahuru’, 1/8 me nr. 3, ndërsa ka thënë Ebu-Isa: Ky hadith është I vërtetë; Ibn-Maxhe në Kitabut-tahara, kaptina ‘Miftahus-salati et-tahuru’, 1/101 me nr. 275; Ed-Darimiu në Kitabut-tahara, kaptina ‘Miftahus-salati vet-tahuri’, 1/186 me nr. 687. Ahmedi në Musned, 1/23/129; të gjithë me zinxhirë prej Sufjanit, ai prej Ibn-Akilit, ai prej Muhammed b. el-Hanefiut, ai prej Aliut…; ndërsa shejhu ynë El-Albani në Sahihul-xhami’u ka thënë: I vërtetë. 313 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina ‘Salatun men la jukimu salbuhu fi-r-ruku’I ve-s-suxhudi’, 1/379 me nr. 855; Et-Tirmidhiu në Kitabu ebvabis-salat, kaptina ‘Ma xhae gi men la jukimu salbuhu fi-r-ruku’I ve-s-suxhudi’, 2/51 me nr. 265; Ibn-Maxhe në Kitabu ikametissalat, kaptina ‘Er-ruku’u fis-salat’, 1/282 me nr. 870; Ibn-Hibbani në Sahih 3, me nr. 1889, 1990; të gjithë me zinxhir prej Ebu-Ma’merit, ai prej Ebu-Mesud el-Bedriut…; 314 Hadithi është I vërtetë, e përmendin: Ahmedi në Musned, 4/23; Ibn-Maxhe në Kitabu ikametis-salat, kaptina ‘Er-ruku’u fis-salat, 1/283 me nr. 871; Ibn-Hibbani në Sahih, 5/217, me nr. 8871. E përmend edhe El-Albani në Sahihul-xhami’I me nr. 7977, duke thënë: I vërtetë. Ibn-Huzejme në sahihun e tij 1/333 me nr. 667, të gjithë me zinxhir prej Ali b. Shejbanit…;

Transmetohet prej Ebu-Hurejres r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Allahu nuk shikon në namazin e njeriut që nuk e drejton kurrizin ndërmjet rukusë dhe sexhdes së tij.”315 E përmend Ahmedi, ndërsa në Sunen te Bejhekiu transmetohet prej Xhabir b. Abdullahut r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Nuk është i saktë namazi në të cilën njeriu nuk e drejton kurrizin e tij në ruku dhe në sexhde.” 316 I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka ndaluar që njeriu vetëm shkel e shko ta falë namazin dhe ka lajmëruar se ky është namazi i munafikëve. 317 Në Musned dhe në Sunene transmetohet prej Abdurrahman b. Shibl se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka ndaluar: kryerjen e shpejtë të sexhdes (literalisht si qukatja e sorrës), shtrirja e bërrylave në tokë me rastin e kryerjes së sexhdes dhe marrja e një vendi në mesxhid sikurse devja.” 318 Ky hadith e ndalon në namaz atë në të cilën ka krahasime me kafshët, siç është: qukatja e sorrës, shtrirja e duarve në sexhde sikurse kafshët që i shtrijnë këmbët e tyre të përparme dhe rezervimi i një vendi të veçantë për vete në mesxhid, në të cilën gjithmonë do të falemi, sikur devet që zënë vend të posaçëm për vete nëpër shtalla. Në tjetër hadith ka ndaluar rrotullimin sikurse dhelpëra që rrotullohet, ulja në namaz sikur qeni që ulet 319 dhe ngritja 315

Zinxhiri I tij është hasen, ndërsa e përmend Ahmedi në Musned, 2/525 me nr. 10745 me zinxhir prej Jahja b. Ebu-Kethirit, ndërsa ai prej Abdullah b. Bedr el-Hanefiut, ai prej Ebu Hurejres…; Thashë: Ekziston edhe hadith tjetër I vërtetë që e forcon (shahid) këtë te Ebu-Davudi dhe te të tjerët, ndërsa u përmend më parë. 316 Hadithi është I vërtetë, e përmend El-bejhekiu në Es-sunnenul-kubra, 2/88 me nr. 2405 me zinxhir prej El-E’ameshit, ai prej Ebu-Sufjanit, ai prej xhabirit…; En-nesaiu në Kitabul-iftitah, kaptina ‘Ikametus-salati fir-ruku’I’, 2/668 me nr. 1027; Ed-Darimiu në Kitabus-salat, kaptina ‘Fil-ledhi la jetimmu er-rukue vessuxhude’ dhe Ibn-Huzejme në Sahih, 1/333 me nr. 666, të gjithë me zinxhir prej Ebu-Ma’merit, ai prej Ebu-mesudit…; 317 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina “istihbabut-tekbiri bil-asri’, 1/195/434; Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina ‘Fi vakti salatil-asri’, 1/212 me nr. 413; Et-Tirmidhiu në Kitabus-salat, kaptina ‘Ma xhae fi ta’xhilil-asri’, 1/301 me nr. 160. En-Nesaiu në Kitabul-mevakit, kaptina ‘Et-teshdidu fi te’hiri-l-asri’, 1/275 me nr. 510. Maliku në El-Muveta, 1/46/220; Ahmedi në Musned, 3/146, me zinxhir prej El-Ala’a…; 318 Hadithi është hasen, e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina ‘Salatun men la jukimu salbuhu fir-ruku’I ves-suxhudi’, 1/382 me nr. 862; En-Nesaiu në Kitabut-ttatbik, kaptina ‘En-Nehju an nukratilgurab’, 1/45, 46 me nr. 1116; Ibn-Maxhe në Kitabu ikametis-salat, kaptina ‘Ma xhae fi tevtinil-mekani filmesxhidi jusal-la fihi,’ 1/459 me nr. 1429; Ahmedi në Musned, 3/428; El-Hakimi në El-Mustedrek,I 1/32 me nr. 833; Ibn-Huzejme në Sahih, 2/280 me nr. 1319; Ibn-Hibbani në Sahih 6/53 me nr. 2277; të gjithë me zinxhir nëpërmjet Temim b. Mahmudit, ai prej Abdurrahman b. Shibl el-Ensariut…; e përmend edhe ElAlbani në Sahihul-xhami’u me nr. 6982 dhe thotë: Hasen. 319 Zinxhiri i hadithit është i vërtetë, e përmend Ahmedi në Musned, 2/311, hadithi nr. 809, me zinxhir nëpërmjet Jahja b. Ademit prej Sherikut nga Jezid b. Ebu-Zijadit, prej Muxhahidit nga Ebu-Hurejre...dhe e përmendi. Ibn-haxheri në Telhis, thotë: E përmend Ahmedi dhe Bejhekiu në zinxhir prej EBu-Hurejres ndërsa në zinxhrin e tij gjendet Lejs b. Ebu-Selimi... Në të gjendet edhe Ala b. Jezidi, ndërsa ai është metruk, ndërsa Ibn-Medini e ka shpallur gënjeshtar. Thashë: “Sa i përket hadithit të imam Ahmedit, në Musnedin e tij gjendet Lejs b. Ebu-Selimi siç thotë Ibn-haxheri në Telhis, me siguri ky është gabim në shkrim. Sa i përket hadithit te Ibn-Maxhe, 1/289, hadithi nr. 896, ai është transmetuar prej Ala’a EbuMuhammed që thotë se e kishte dëgjuar Enesin...dhe e përmendi.

e duarve sikur kuajt kur i ngrisin bishtat.320 Kjo janë gjashtë kafshë, imitimin e të cilave e ka ndaluar. Sa i përket kryerjes jo të plotë dhe shkel e shko të namazit të cilin e ka përshkruar si namaz i munafikut, në Sahihun e Muslimit transmetohet prej Ala’a b. Abdurrahmanit se ai ka hyrë te Enes b. Maliku r.a. në shtëpinë e tij në Basra pasi që e kishte falur namazin e drekës. Kur hymë te ai, ai na pyeti: “A e keni falur iqindinë?” “Ne më parë e falëm drekën”, i thamë. “Ejani që ta falim iqindinë”, tha ai. U ngritëm dhe u falëm. Kur e përfunduam, ai tha: “E kam dëgjuar të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem duke thënë: “Ky është namazi i munafikut, ai ulet derisa dielli të mos vijë ndërmjet brirëve të shejtanit, pastaj ngrihet dhe i falë shkel e shko katër reqate në të cilat nuk e përmend Allahun përveç se pak.” I përmendëm fjalët e Ibn-Mes’udit r.a.: “E pamë se pas tij nuk mbetet, d.m.th. xhemat, përveç munafikut që është i njohur për nga hipokrizia e tij.” Ndërsa Allahu i Lartësuar thotë: “Munafikët përpiqen të mashtrojnë All-llahun (duke u paraqitur rrejshëm si besimtarë), por All-llahu mbizotëron dinakëritë e tyre. Ata edhe kur falen, falen me përtaci dhe vetëm sa për t'u dukur te njerëzit dhe fare pak e përmendin All-llahun.” (En-Nisa, 142)

KËTO GJASHTË CILËSI NË NAMAZ JANË PREJ SHENJAVE TË HIPOKRIZISË: 1. Përtacia gjatë kryerjes së namazit 320

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina ‘El-emru bis-sukuni fis-salati, 1/119/430 dhe e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Fis-selam’, 1/432, hadithi nr. 988; dhe En-Nesaiu në librin Sehv, 2/84, hadithi nr. 1183, me zinxhir nëpërmjet Temim b. Turkit prej Xhabir b. Semures…

2. Kryerja me qëllim që të tregohet para botës 3. Përzgjatja apo shtyerja e namazit

4. Falja e namazit shkel e shko 5. Përmendja pak e Allahut xh.sh. 6. Lëshimi i namazit me xhemat Transmetohet prej Ebu-Abdullah el-Esh’ariut se me një rast i dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ishte falur me sahabët e tij, pastaj ishte ulur me një grup të tyre. Pastaj në mesxhid kishte hyrë një njeri prej tyre dhe filloi të falet. E bëri rukunë, ndërsa sexhden e kryente shkel e shko. I Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem e shikonte dhe i tha: “A po e shihni këtë njeri, sikur të vdiste, do të vdiste në milet tjetër (në fenë tjetër jashtë fesë së Muhammedit). Në namazin e tij qukatë sikur sorra kur e qukatë gjakun. Shembulli i atij që falet e që nuk përkulet në sexhde, është sikurse shembulli i njeriut të uritur i cili nuk hanë përveç se një apo dy hurme, ndërsa të cilat aspak nuk i ndihmojnë. Plotësojeni abdestin, mjer thembrat në zjarr, plotësojeni rukunë dhe sexhden!”321 Ebu-Salihu thotë: “I thashë Ebu-Abdullah el-Eshariut: “Kush ta ka treguar këtë hadith?” Emiri i ushtrisë: Halid b. Velidi, Amr b. Asi, Sherhabil b. Hasene, Jezid b. Ebi-Sufjani. Të gjithë këta e kanë dëgjuar nga i Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem. Transmeton Ebu-bekr b. Huzejme në Sahihun e tij. Hadithi lajmëron se ai që e kryen shkel e shko namazin, i njëjti mund të vdesë si jomusliman. E përmend buhariu prej Zejd b. Vehbit në Sahihun e tij se ka thënë: “Hudhejfe e kishte parë një njeri që nuk e plotësonte rukunë dhe sexhden dhe i kishte thënë: “Nuk je falur, sikur të vdisje, do të vdisje në ndonjë fe tjetër jashtë fesë së pastër natyrore që i është caktuar Muhammedit.”322 Sikur ta kishte lajmëruar se si namazi i kryer shkel e shko është i pranueshëm, atëherë kundërvajtësi i përmendur nuk do ta nxirrte prej rrethit të islamit për shkak të fyerjes dhe kryerjes shkel e shko të namazit. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem vjedhësin e namazit e ka karakterizuar si më i keq se vjedhësi i pasurisë. Transmetohet në Musned prej Ebu-Katades r.a. se ka thënë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: ‘Vjedhësi më i keq është ai që vjedh prej namazit të tij.’ Ata që 321

Hadithi është hasen. E përmend Taberaniu në Kebir, 4/115, hadithi nr. 3840; dhe Bejhekiu në Sunenulkubra, 2/89, hadithi nr. 2406; dhe Ebu-Bekr esh-Shejbani në Ehadith vel mesani, 1/371-372, hadithi nr. 494; dhe Buhariu në Tarihul-kebir, 4/247, hadithi nr. 2690, Hejthemi thotë në Mexhme’a 2/121 se e përmend Taberaniu në Kebir, dhe Ebu-Ja’la, ndërsa zinxhiri është hasen në zinxhir nëpërmjet Ebu-Salih elEshariut prej Abu-Abdullah el-Esh’ariut… 322 E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina ‘Idha lem jutimmu ruku’e, 2/321, hadithi nr. 791; dhe EnNesaiu në librin Sevh, kaptina ‘Tatfifus-sala,’ 2/155, hadithi nr. 1311; dhe Ahmedi në Musned, 5/384, po ashtu. Të gjithë me zinxhir nëpërmjet Zejd b. Vehbit nga Hudhejfe…

ishin prezent, pyetën: ‘Si e vjedh ai namazin e tij?’, ‘Nuk e plotëson rukunë dhe sexhden në namaz’, apo ka thënë: ‘Nuk e shtrinë kurrizin në ruku dhe në sexhde.’323 Hadithi shumë qartë tregon se vjedhësi i namazit është në pozitë më të keqe sesa njeriu që e vjedh pasurinë. Nuk ka dyshim se vjedhja e fesë është e keqe më e madhe sesa vjedhja e dynjasë. Përmendet në Musned prej Selman el-Farisiut r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Namazi është mikjal (enë në vend të peshojës), kush peshon saktë, edhe atij saktë do t’i peshohet, ndërsa kush lenë mangu, dihet më se Allahu çfarë ka thënë në lidhje me mutaffifinët (ata që lënë mangu gjatë matjes).” 324 Maliku ka thënë: “Është thënë: “Në çdo gjë ekziston matje e drejtë dhe mangut. Nëse Allahu xh.sh. me Vejl i ka kërcënuar ata të cilët gjatë matjes lënë mangut sa i përket pasurisë, atëherë çfarë të themi për ata të cilët lënë mangut namazin e tyre?” Përmend Ebu-xhafer Ukajli prej Ahves b. Hakimit nga Halid b. Madani, prej Ubade b. Samitit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kur robi i Allahut merr abdest dhe e plotëson abdestin, pastaj hynë në namaz dhe e plotëson rukunë dhe sexhden dhe leximin në të, namazi thotë: ‘Allahu të ruajt ashtu siç më ke ruajtur mua.’ Pastaj ngrihet drejt qiellit me dritë dhe me nur. Atij i hapen dyert e qiellit derisa të arrijë te Allahu i Lartësuar, pastaj fillon të ndërmjetësojë për pronarin e tij. Nëse nuk e plotëson abdestin, rukunë dhe sexhden si dhe kiraetin në të, namazi thotë: ‘Më ke shkatërruar, Allahu të shkatërroftë’, pastaj ngrihet deri në qiell, mirëpo para tij mbyllen dyert e qiellit, pastaj lëviz sikurse rrobet e krijesave dhe me të e qëllon në fytyrë pronarin e tij.” 325 Imam Ahmedi në rivajetin e Muhenn b. Jahja Shamiut thotë: Është transmetuar hadithi: “Kurr të marrë abdest dhe e plotëson abdestin.” Pastaj e përmendi si ta’lik (si vërejtje).

323

Zinxhiri I hadithit është I vërtetë. E përmend Ahmedi në Musned, 5/310, hadithi nr. 22695; dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 2/385, hadithi nr. 3809; dhe Hakimi në Mustedrek, 1/229, ai e ka vlerësuar të saktë ndërsa me të është pajtuar Dhehebiu. Të gjithë e transmetojnë në zinxhir nëpërmjet Evzaiut prej Jahja b. Ebu-Kethirit, prej Abdullah b. Ebu-Katade prej babait të tij…Hejthemi thotë në Mexhme’a, 2/129 se e përmend Ahmedi dhe Taberaniu në Keburul-evsat, ndërsa transmetuesit janë autentikë. 324 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. E përmend gjithashtu edhe Abdurrezaku në Musannefin e tij, 2/375 në hadithin e Selmanit is merfu’. 325 Hadithi është I dobët. Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë.

PYETJA E NËNTË

SA KA ZGJATUR NAMAZI I TË DËRGUARIT sallallahu alejhi ve sel-lem? SI ËSHTË KUPTIMI I VËRTETË I LEHTËSIMIT, NË TË CILËN I DËRGUARI sal-lallahu alejhi ve sel-lem KA TREGUAR ME FJALËT: “KRYENI NAMAZIN QË ËSHTË MË I LEHTË PËR TA” DHE NË ÇKA TREGOJNË FJALËT E TIJ QË IA KA DREJTUAR MU’ADHIT r.a.: “VALLË DËSHIRON NJERËZIT T’I SPROVOSH?”

SASIA DHE KOHËZGJATJA E NAMAZIT TË TË DËRGUARIT sal-lallahu alejhi ve sel-lem Meselja e dhjetë. Kjo mesele trajton sasinë dhe gjatësinë e zgjatjes së namazit të të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem Kjo është një prej meseleve më të ndershme dhe më të rëndësishme. Nevoja e njerëzve për ta njohur këtë mesele është më e madhe se nevoja e tyre për ushqim dhe për pije. Këtë gjë njerëzit e kanë injoruar qysh prej kohës së Enes b. Malikut r.a. Përmend Buhariu në Sahihun e tij prej Zuhriut se ka thënë: “Në Damask kam shkuar te Enes b. Maliku r.a. dhe e takova se si qanë. E pyeta: ‘Çfarë të bëri të qash?’ “Nuk njoha asnjërën prej gjërave që i hasa, përveç këtij namazi, mirëpo edhe ky është lënë”, tha ai.326 Musa b. Ismaili thotë: “Na ka treguar Mehdi b. Gejlani prej Enesit r.a. se ka thënë: “Nuk njoh asnjërën prej gjërave krahasuar me kohën e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sellem.” Dikush i tha: “E namazi?” “Vallë a nuk keni vepruar me të atë që e keni vepruar, pyeti ai?”327 Buhariu e ka përmendur prej Musasë. Enesi r.a. ishte vonuar kështu që kishte parë lëshimin e rukneve të namazit, të kohës së namazit, lëshimin e tesbihëve në ruku dhe në sexhde. Tekbiret kalimtare ishin plotësuar, mirëpo edhe aty kishte parë gjëra që i urrente. Ai kishte 326

Hadithi është I vërtetë. E përmend Buhariu në librin Mevakitus-sala, kaptina ‘Tadji’us-salati an vaktiha’, 1/198, hadithi nr. 507 me zinxhir nëpërmjet Zuhriut nga Enesi… 327 Hadithi është I vërtetë. E përmend Buhariu në libnrin Mevakitus-sala, kaptina Tadji’us-salati an vaktiha’, hadithi nr. 906 me zinxhir nëpërmjet Mehdijut nga Gejlani prej Enesit në lafz: “Vallë a nuk keni humbur në të…”

lajmëruar se udhëzimi i të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem ishte në kundërshtim me këtë, të cilën gjë më vonë do ta shpjegojmë në detaje, nëse do Allahu. Transmetohet në të dy Sahihet prej Enesit r.a. se ka thënë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem falej shkurt, mirëpo e plotësonte namazin.”328 Transmetohet në të dy Sahihet prej Enesit r.a.: “Kurrrë nuk kam falur pas imamit namaz më të lehtë dhe më të plotë sesa namazi i të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem” Buhariu në rivajetin e tij shton: “Nëse dëgjonte vajin e fëmijës, atëherë lehtësonte-shkurtonte namazin nga frika që nëna e tij mos të sprovohet.”329 Kështu që namazin e tij e kishte përshkruar si të shkurtë dhe të plotë. Shkurtimi i namazit nuk ka të bëjë me atë shkurtim të cilin e kuptojnë ata të cilët nuk e kanë studiuar kohëzgjatjen e namazit të të Dërguarit. Ky shkurtim duhet të jetë prapë në pajtim me sunnetin e jo sipas pasioneve të imamit dhe të atyre pas tij. Kështu p.sh., kur në sabah lexonte ndërmjet gjashtëdhjetë dhe njëqind330 ajete, kjo paraqet shkurtim për dallim nga leximi i gjashtëqind e deri në një mijë ajete. Kur në aksham lexonte suren El-E’araf331, kjo paraqet shkurtim për dallim nga surja ElBekare. Në këtë tregojnë fjalët e Enesit r.a. personalisht, në hadithin që e ka përmendur En-Nesaiu prej Abdullah b. Ibrahim b. Kejsanit: “Më ka treguar babai im prej Vehb b. Manusit, kam dëgjuar Seid b. Xhubejrin duke thënë: “E kam dëgjuar Enes b. Malikun duke thënë: “Nuk kam falur namaz të ngjashëm sikurse namazi i të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sellem prej namazit të këtij djaloshi.” Domethënë Omer b. Abdulazizit. Në ruku dhe në sexhde pas tij kemi mundur të themi nga dhjetë tesbihë.332 328

Hadithi është muttefekun alejhi. Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina ‘El-Ixhaz fis-salati ikmaluha’, 2/235 me nr. 706; dhe Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘Emrul-‘eimmeti bitahfif-s-salati fi temami,’ 1/188/469, me shprehjen: “…dhe plotësonte.” Që të dy me zinxhir prej Abdulazizit, ndërsa ai prej Enesit…; 329 Hadithi është muttefekun alejhi, e përmend Buhariu në Kitabul-ezan, kaptina ‘Men ehafes-salat inde buka’i-s-sabijji,’ 2/236, me nr. 708; Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘Emrul-‘eimmeti bitahfifis-salat,’ 1/190/342, që të dy me zinxhir prej Abdulazizit, ai prej Enesit…; 330 Hadithi është muttefekun alejhi. Buhariu e përmend në Kitabul-mevakit, kaptina ‘Vaktul-asri’, 1/201 me nr. 522; Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘Istihbabut-tekbiri bis-subhi’, 1/447/647, që të dy me zinxhir prej Sejjarit, ai prej babait të tij, ndërsa ky prej Ebu-Berzeh…; 331 Hadithi është I vërtetë, e përmendin: Buhariu në Kitabul-mevakit, kaptina “El-kira’etu fil-magribi’, 1/265 me nr. 730, ndërsa e transmeton Zejd b. Sabiti…; Ahmedi në Musnedin e tij, 5/418 me nr. 23590; Ibn Ebi-Shejbe në Musannef, 1/314 me nr. 3591. Et-Taberaniu në El-Kebir, 5/125 me nr. 4823. El-Hejthemi në El-Mexhme’a, 2/117 ka thënë: E përmendin Ahmedi dhe Et-Taberaniu, ndërsa hadithi I Zejd b. Sabitit gjendet në dy Sahihet, përveç fjalëve: “…koha e tyre në dy reqate…” Ndërsa transmetuesit e Ahmedit janë të besueshëm dhe autentik. Thashë: Është në Sahihun e Buhariut, ashtu siç e përmenda. 332 Zinxhiri I tij është I dobët. E përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina ‘Mikdarur-ruku’I vessuxhudi’, 1/393 me nr. 888. En-nesaiu në Kitabut-tatbik, kaptina ‘Et-Tesabihu fis-suxhudi’, 2/56 me nr. 1134, me zinxhir prej Vehbit…; Ahmedi në Musned, 3/162 me nr. 12683; El-Bejhekiu në Es-Sunenulkubra, 2/110 me nr. 2519. El-Makdisi në El-Ehadithul-muhtara, 6/146 me nr. 1242, që të gjithë me zinxhir prej Vehb b. Manusit, ai prej Seid b. Xhubejrit, ai prej Enesit…;

Transmetohet në hadith që është muttefekun alejhi, se Enesi ka thënë: “Nuk do të ngurroj që t’ua fali namazin, ashtu siç na e ka falur neve i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem” Sabiti thotë: “Enesi ka vepruar që nuk e shoh se ju e veproni.” Ai pasi ë ngriste kokën prej rukusë, ai drejtohej dhe kështu qëndronte saqë dikush të mendonte se ka harruar. Kur e ngrinte kokën prej sexhdes, ai qëndronte ulur (aq gjatë) saqë njeriu mendonte se ka harruar (namazin).”333 Ai na tregon dhe na transmeton Enesi r.a., ndërsa ai po ashtu thotë se nuk ka falur namaz më të shkurtër e më të plotë sesa namazi i të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem 334 Hadithet nuk e kundërshtojnë njëri-tjetrin. Atë që e përmendëm, e shpjegon edhe transmetimi i Ebu-Davudit në Sunenin e tij prej Hamad b. Selemes në të cilën thotë: “Na ka lajmëruar Sabiti dhe Humejdi prej Enes b. Malikut r.a. se ka thënë: “Nuk kam falur pas asnjë njeriu namaz më të shkurtër sesa namazi i të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem, e të jetë më i plotë.” I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem pasi që thoshte: “Semi’allahu limen hamideh”, drejtohej (dhe kështu qëndronte gjatë) saqë mendonim se ka gabuar e pastaj e thoshte tekbirin dhe shkonte në sexhde. Ai ka ditur të qëndrojë i ulur ndërmjet dy sexhdeve saqë mendonim se ka gabuar.”335 Kështu e ka përmendur këtë hadith. Enesi r.a. në këtë hadith të besueshëm ka njoftuar për dy gjëra, këto janë të kuptuarit e namazit të shkurtër të të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe i plotësimit të tij. Në të ka përmendur se në plotësimin e namazit hynë edhe zgjatja pas dy drejtimeve, kështu që njerëzit mendonin se si ka gabuar apo ka harruar. Në hadith ka bashkuar dy gjëra. Ai na flet se si nuk ka parë namaz më të shkurtër dhe më të plotë sesa namazi i të Dërguarit. Kështu, ky shkurtim mund të paraqesë kthimin në kijam, plotësimin e rukusë dhe të sexhdes, si dhe qëndrimin ndërmjet këtyre dy pozitave. Sepse kijami as që kryhet nëse nuk plotësohet, kështu që nuk ka nevojë që ta përshkruajmë me epitetin e plotësimit për dallim nga ruku, sexhdja dhe nga dy drejtimet. Gëzon ajo që me kijamin e Shejh Albani ynë –Allahu e mëshiroftë –ka thënë në El-Irva, 348: “Zinxhiri I tij është I dobët.” Dhe në Temamus-sunneti: Rreth tij diskutohet, sepse kthehet në Vehb b. Manusin, të cilin asnjëri nuk e ka vlerësuar të besueshëm, përveç Ibn-Hibbani dhe për këtë shkak ka thënë Ibn-Kattani: Gjendje e panjohur; dhe El-Hafizi në Et-Takrib: I panjohur. 333 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina ‘El-Muksu bejnessexhdetejni’, 2/351 me nr. 821; dhe Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘I’tidalu erkanis-salati ve tahfifuha’, 1/195/472/344; që të dy me zinxhir prej Sabitit, ai prej Enesit…; 334 Hadithi është I vërtetë, e përmend Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘I’tidalu erkanis-salati ve tahfifuha’, 1/196/473 me zinxhir prej Hammadit, ai prej Sabitit, ai prej Enesit …; 335 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina ‘Men ehafes-salat inde buka’is-sabijji’, 1/236 me nr. 708; dhe Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘Emrul-‘eimmeti bitahfifis-salat,’ 1/190/342. Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina ‘Tulul-kijami fir-ruku’I ve bejnes-sexhdetejni’, 1/378 me nr. 853. Ahmedi në Musned 3/203, 247; të gjithë me zinxhir prej Hammadit, ai prej Sabitit dhe Hamdiut, ata prej Enesit…;

shkurtër dhe me zgjatjen e rukusë dhe të sexhdes si dhe të dy drejtimeve, namazi bëhet i plotë. Kështu, fjalët e tij në hadithin e përmendur, me të vërtetë janë të vërteta. Kjo është esenca e gjërave në të cilat është koncentruar i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem në namaz. Ai e ka plotësuar namazin, ngjashëm ka vepruar në të gjitha pjesët e tij, kështu që qetësohej në ruku, në sexhde dhe pas dy drejtimeve. Transmetohet prej Bera’a b. Azibit r.a. në të dy Sahihet se ka thënë: “E kam vështruar (studiuar) namazin me Muhammedin sal-lallahu alejhi ve sellem dhe kam përfunduar se kijami, ruku, ngritja prej rukusë, sexhdja e tij, ulja ndërmjet dy sexhdeve, ulja para selamit dhe përfundimi i namazit, gati se të njëjtë.”336 Në rivajetin tjetër prej tyre, thuhet: “Namazi i të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem me kijamin, rukunë, ngritjen e kokës prej rukusë, sexhden ndërmjet dy sexhdeve, ka qenë i barazuar.”337 Kjo nuk e kundërshton atë që e transmeton Buhariu si vijon: “Ruku i të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem, sexhdja e tij dhe ulja ndërmjet dy sexhdeve, ngritja e kokës duke mos e llogaritur kijamin dhe uljen (në teshehhud) kanë qenë përafërsisht të njëjta.”338 Bera’ r.a. transmeton edhe një hadith tjetër. Ai në hadithin e parë e ka përmendur kijamin me kiraet dhe uljen në teshehhud, kjo nuk do të thotë se ato (kijami dhe teshehhudi) kanë zgjatur sa ruku’ dhe sexhdja, sepse kjo do të thotë se hadithi i parë është në kundërshtim me hadithin e dytë, por mendohet se gjatësia e tyre ka qenë në pajtim dhe e përshtatshme me gjatësinë e rukusë, sexhdes dhe të gjatësisë së dy drejtimeve pas rukusë dhe pas sexhdes, ashtu që nuk ka mundur të vërehet dallimi i madh në gjatësinë e njërit ndërsa në shkurtësinë e tjetrit. Sikur që veprojnë sot shumë veta e të cilët nuk kanë dituri adekuatë për sunnetin e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem Kështu, do të shohësh se shumë e zgjasin kijamin ndërsa e shkurtojnë rukunë dhe sexhden. Kjo është dukuri e shpeshtë me rastin e faljes së namazit të teravive. Pikërisht këtë e ka qortuar Enesi r.a. kur ka thënë: “Kurrë nuk kam falur namaz më të lehtë dhe më të mirë sesa namazi i të Dërguarit të Allahut sallallahu alejhi ve sel-lem” Shumë mëkëmbës në kohën e tij e kanë zgjatur 336

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina ‘I’tidalu erkanis-salati ve tahfifiha’, 1/193/471. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Tulul-kijami miner-rukui ve bejne sexhdetejni’, 1/378, hadithi nr. 854 dhe Ahmedi në Musned, 4/294 dhe Darimiu në librin Es-Sala, kaptina ‘Kadru kem kane muksuhu’, 1/352/353, hadithi nr. 1334 dhe En-Nesaiu në librin Sehv, kaptina ‘Halifetulimam,’ 3/75, hadithi nr. 1331, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Bera b. Azibit… 337 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina ‘Hadu itmami rukui velI’tidali minhu’, 1/322, hadithi nr. 792 dhe Muslimi në librin Es-Sala, kaptina ‘Itidalu erkanis-salati ve tahfifiha’, 1/194/471 dhe e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Tulu kijami miner-rukui ve bejne sexhdetejn’, 1/378, hadithi nr. 854, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Ibn Ebu Ja’la prej Berasë… 338 Hadithi është I vërtetë. E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina ‘Istidaru dhahri fir-rukui’, 1/273, hadithi nr. 759, me zinxhir nëpërmjet Hakemit prej babait të tij prej Ebu-Lejle nga Bera’a…

kijamin dhe me këtë ua kanë vështirësuar muktedijve rukunë dhe sexhden si dhe dy drejtimet të cilat i kanë shkurtuar, kështu që nuk e kanë plotësuar namazin. Dy gjëra me të cilat Enesi r.a. e ka përshkruar namazin e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem janë dy gjëra në të cilat emirët –mëkëmbësit e përmendur kanë gabuar. Kështu, ky (shkurtim pas dy drejtimeve) është bërë simbol, të cilën më pas disa fekihë madje e kanë bërë mustehab, ndërsa e konsideronin të qortuar zgjatjen me këtë rast. Për këtë shkak, Sabiti ka thënë: “Enesi ka bërë diçka që nuk e shoh se ju po e veproni, kur ai e ngrinte kokën prej rukusë e kur qëndronte në këmbë, dikush thoshte se ndoshta ka harruar.” Këtë që e ka vepruar Enesi r.a., e ka vepruar edhe i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem, edhe nëse dikush këtë e ka konsideruar të qortuar. Sunneti i të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem në këtë situatë ka më shumë përparësi që të pasohet. Ndërsa sa i përket fjalëve te Bera’ në hadithin tjetër... “duke mos e llogaritur kijamin dhe uljen”, tregojnë se rukni i kiraetit dhe i teshehhudit është më i gjatë se gjërat tjera. Disa prej kësaj kanë kuptuar se me këtë kuptohet kijami i drejtimit pas rukusë dhe uljen ndërmjet dy sexhdeve dhe se përjashtimi që përmendet në hadith (duke mos llogaritur...) kthehet në shkurtimin e tyre. Në bazë të kësaj e kanë kuptuar se shkurtimi i rukusë dhe i sexhdes është sunnet. Sipas tyre, namazin e prish ai që e zgjat në pozitën e këtyre dy drejtimeve. Vetë hadithi e hedh poshtë këtë kuptim. Ky kuptim është gabim, sepse hadithi i Bera’asë: “Rukuja dhe sexhdja e tij ndërmjet dy sexhdeve dhe ngritja e kokës nëse përjashtohet kijami dhe ulja, përafërsisht kanë qenë të njëjta.” Sipas kuptimit nga ana e tyre të këtij hadithi, konstruksioni i tyre do të dukej kështu: “...ngritja e kokës prej rukusë nëse përjashtohet ngritja e kokës prej rukusë.” Kjo është plotësisht e pasaktë. Sa i përket namazit të të DËrguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem, tashmë e përmendëm se Enesi ua ka falur njerëzve namazin sikurse namazi i të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sellem, kështu që ai ndalonte pas drejtimit prej rukusë saqë njeriu mendonte se si ka harruar. Pas ngritjes së kokës prej rukusë, ai thoshte: “Semi’allahu limen hamideh, Allahumme rabbena lekel hamd, mil’essemavati ve mil’elerdi ve mil’e ma shi’te min sheji’in bade, ehlus-sena’i vel-mexhdi, ehakku ma kale-labdu ve kul-luna lekel-abd. Allahumme la mani’a lima e’atajte ve la mu’tije lima mena’te ve la jenfe’u dhel-xheddi minkelxhedd.”339 E përmend Muslimi prej Ebu-Seidit dhe e përmend në hadithin prej EBi-Evfe dhe në të pa fjalëve: “...Min shej’in bade”, shton: “Allahumme tahhirni bis-selxhi velpbered vel-ma’il-baridi, Allahumme 339

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala,I kaptina ‘Ma jekulu idha refe’a re’sehu miner-rukui’, 1/205/477 dhe Darimiu në librin Es-Sala, kaptina ‘El-kavlu bade raf’I miner-rukui’, 1/314, hadithi nr. 1313 me zinxhir nëpërmjet Utbe b. Kajsit prej Kazatit nga Ebu-Seidi…

tahhirni minedh-dhunubi vel-hataja kema nukijes-sevbul-ebjed mineddenes.”340 Po ashtu sunnet i tij është në lidhje me namazin e natës. Rukunë e ka bërë përafërsisht sa kijamin, ndërsa ngritja e kokës ka qenë përafërsisht gjatë sikurse ruku’. Sexhden e ka bërë në atë sasi, ndërsa ndërmjet dy sexhdeve është ulur po aq.341 Ngjashëm ka vepruar edhe në namazin e errësimit të diellit, ruknin e drejtimit e zgjaste sikurse kiraetin. 342 Ky është udhëzimi i tij në këtë aspekt, sikur kur e sheh se si ai (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) e bën këtë. Ngjashëm kanë vepruar edhe hulefaur-rashidinët pas tij. Zejd b. Eslemi thotë: “Omeri e lehtësonte kijamin dhe uljen, ndërsa e plotësonte rukunë dhe sexhden. Hadithet e Enesit r.a. që të gjithë tregojnë se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka zgjatur rukunë, sexhden dhe dy drejtime më shumë sesa që i bëjnë shumica e imamëve, në të vërtetë më shumë e zgjaste sesa që e bëjnë këtë të gjithë imamët, përveç atyre të rrallëve. Enesi r.a. e ka kritikuar zgjatjen e kijamit, sepse kjo është në kundërshtim me veprimin e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ndërsa e ka mohuar shkurtimin e rukusë, të sexhdes dhe dy drejtimeve, sepse kjo është e kundërta e asaj që e ka bërë i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem Dhe ka thënë: “Namazi i të Dërguarit ka qenë i barazuar, disa pjesë të tij kanë qenë të përafërt me pjesët e tjera.” Kjo është në ujdi me transmetimin e Bera’a r.a. në të cilën thotë se namazi i tij ka qenë i barazuar. Hadithet e sahabëve brenda kësaj kaptine e vërtetojnë njëri-tjetrin.

340

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina ‘Ma jekulu idha refe’a resehu min rukui’, 1/346/204, dhe En-Nesaiu në librin Tahara, kaptina ‘El0igtisalu bis-selxhi vel-bered’, 1/198, hadithi nr. 402, dhe Ahmedi në Musned, 4/354, hadithi nr. 19141 të gjithë me zinxhir nëpërmjet Shube nga Muxhze Ebu-Bekr b. Dhahirit nga Abdullah b. Ebu-Evfe… 341 Hadithi është I vërtetë. Ky është isharet për hadithin e Hudhejfes që gjendet në Sahih prej Muslimit, 1/536/203 me lafz: “Jam falur me të Dërguarin një natë dhe filloi ta lexojë Bekaren, dhe thashë se do ta bëjë rukunë te ajeti I njëqind, dhe ai vazhdoi, thashë…” hadith. Në të përmendet se rukuja e tij ka qenë sa edhe kijami…hadith. 342 Hadithi është muttefekun alejhi. Zinxhiri I tij shkon deri te Aisheja rreth namazit të errësimit të diellit. Gjendet te Buhariu dhe te Muslimi. E përmend Buhariu në librin Kusuf, kaptina ‘Salatul-kusufi filmesxhidi’, 1/359, hadithi nr. 1007, me zinxhir nëpërmjet Umre bint Abdurrahmanit prej Aishes…E përmend edhe Muslimi në librin kusuf, kaptina ‘Salatul-kusuf’, 1/681/901, me zinxhir nëpërmjet Urve prej Aishes…

KAPTINA UDHËZIMI I TIJ RRETH GJATËSISË SË KIRAETIT (LEXIMIT) NË KIJAM

Në këtë kontekst transmetohet se Ebu-Zur’a el-Eslemi ka thënë: “I Dërguari e falte sabahun, kështu që njeriu dilte dhe e njihte atë që ishte ulur afër tij. Në një apo në dy reqate lexonte ndërmjet gjashtëdhjetë dhe njëqind ajeteve.”343 Hadithi është muttefekun alejhi. Transmeton Muslimi në Sahihun e tij prej Abdullah b. Saibit r.a. se ka thënë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem në Mekë na e falte sabahun, e fillonte me suren ElMu’minin derisa arrinte te përmendja e Musasë a.s. dhe Harunit, apo deri te përmendja e Isa a.s. Pastaj i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem kollitej dhe e bënte rukunë.”344 Transmeton Muslimi në Sahihun e tij prej 343

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina ‘Kiraetun fil-fexhri’, 2/294, hadithi nr. 771, dhe Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina ‘Vaktul-ishai dune te’hiriha’, 1/235/647 dhe e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘Fi vakti salatin-Nebijji ve kejfe jusal-liha’, 1/207, hadithi nr. 398, me zinxhir nëpërmjet Shube prej Ebu-Minhalit nga Ebu-Berze… 344 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina ‘El-kiraetu fis-subhi’, 1/163/455 dhe e përmendin: Buhariu në Kitabul-ezan, kaptina ‘El-xhem’u bejnes-suretejni fir-ruku’I’ (mual-lekan) 1/286, me formën el-xhezm, duke thënë: Prej Abdullah b. Es-Saibit…dhe e përmendi hadithin; Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘El-kira’etu fis-subhi,’ 1/163/455: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina ‘Es-Salatu fin-ni’ali’, 1/304 me nr. 649: En-Nesaiu në Kitabul-iftitah, kaptina ‘Kira’etu ba’dis-suveri’, 2/176 me nr. 107; Ahmedi në Musned, 3/411 me nr. 15431, që të gjithë me zinxhir prej Abdullah b. Amr b. el-Asit dhe

Kutbe b. Malikut r.a. se e ka dëgjuar të Dërguarin e Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem se si lexon në sabah: “Dhe rritëm trungje të gjata hurmash me fruta të paluara njëri mbi tjetrin.” (Kaf, 10) apo ndoshta e ka lexuar suren Kaf.345 Po ashtu, Muslimi përmend në Sahihun e tij prej Xhabir b. Semures r.a. se i Dërguari s.a.v.s në sabah ka lexuar: “Kaf. Pasha Kur’anin e lavdishëm.” (Kaf, 1), namazi i tij pas kësaj ka qenë më i lehtë-më i shkurtë.” 346 Fjalët e tij “se namazi i tij më pastaj ka qenë më i shkurtë” kanë të bëjnë me namazet që vijnë më pas dhe se kiraeti në to ka qenë më i shkurtër sesa ai i namazit të sabahut. Nuk është transmetuar se pas kësaj në sabah ka lexuar më shkurtë sesa surja kaf. Këtë e vërteton thënia të cilën e përmend Muslimi prej Shube b. Simakut prej Xhabir b. Semures r.a. se ka thënë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem në namazin e drekës e lexonte Vel-lejli idha jagsha, në iqindi po aq, ndërsa në sabah më gjatë se kjo.” 347 Po ashtu në Sahihun e Muslimit transmetohet prej Zuhejrit nga Simak b. Harbi se ka thënë: “E pyeta Xhabir b. Semuren rreth namazit të të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe ai më tha: “E ka lehtësuar namazin, nuk është falur sikurse këta.” Më ka lajmëruar se i Dërguari në namazin e sabahut ka lexuar: “Kaf. Pasha Kur'anin e lavdishëm.” (Kaf, 1) dhe ngjashëm me këtë.”348 Kjo i sqaron fjalët e tij: “Namazi i tij pas kësaj ka qenë më i shkurtër”, domethënë pas sabahut. Ai namazin e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka përshkruar si të lehtë dhe ka sqaruar se në kiraet ka lexuar suren Kaf e të ngjashme me të. Transmetohet në Sahih prej UmmiSeleme se e ka dëgjuar të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem në Haxhin e

Abdullah b. el-Musejjibit, ai prej Abdullah b. es-Saibit… 345 Hadithi është I vërtetë, e përmend Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘El-kira’etu fis-subhi’, 1/337/457; Et-Tirmidhiu në Kitabus-salat, kaptina ‘Ma xhae fil-kira’eti fi salatis-subhi’, 2/108, 109 me nr. 306; EdDarimiu në Kitabus-salat, kaptina ‘Kadru-l-kira’eti fi-l-fexhri’, 1/338 me nr. 1298; En-Nesaiu në Kitabuliftitah, kaptina ‘El-kira’etu fis-subhi bi Kaf’, 2/633 me nr. 949; Ibn-Maxhe në Kitabus-salat, kaptina ‘Elkira’etu fi salatil-fexhri’, 1/268 me nr. 816 Të gjithë me zinxhir prej 9Ebu-Avane prej Ibn-Ujejne nga Ma’meri prej Shejbes prej Shurejkut), ndërsa këta prej Zijad b. Alak, ndërsa ky prej Kutbe b. Malikut…; 346 Hadithi është I vërtetë, e përmendin: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘El-kira’etu fis-subhi’, 1/337 me nr. 458; Ibn-Hibbani në Sahih, 5/124 me nr. 1816; Ahmedi në Musned, 5/91 me nr. 10877; Ebu-Ja’la në Musnedin e tij, 13/453 me nr. 7459, të gjithë me zinxhir prej Simakut, ai prej Xhabir b. Semures… 347 Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmendin: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘El-Kira’etu fis-subhi’, 1/337/459; Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina ‘Kadrul-kira’eti fi salatidh-dhuhri vel-asri’, 1/360 me nr. 806; En-Nesaiu në Kitabul-iftitah, kaptina “El-kira’etu fir-rek’atejni el-ulejejni min salatil- asri’, 2/506 me nr. 979, me zinxhir prej Shu’ne…Prej Simakut, ai prej Xhabir b. Semures… 348 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina ‘El-kira’etu fis-subhi’, 1/337/458, me zinxhir nëpërmjet Zuhejrit nga Simaku prej Xhabir b. Semures…

Lamtumirës se si në sabah lexon suren Tur, përveç një pjesë të saj më të vogël, ndërsa Tur për nga madhësia është afërsisht si sureja Kaf.349 Në Sahih prej Ibn-Abbasit r.a. transmetohet se ka thënë: “Ummu-Fadli e kishte dëgjuar të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem duke e lexuar suren Murselat. Ajo thotë: “O biri im, me leximin tënd të kësaj sureje, ti më ke kujtuar gjënë e fundit që e kam dëgjuar prej të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem Këtë sure e ka lexuar në namazin e akshamit.” UmmuFadli radijallahu anha në këtë transmetim ka njoftuar se kjo ishte gjëja e fundit që e kishte dëgjuar prej të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ndërsa e lexonte në aksham. Ummu-Fadli radijallahu anha nuk ka qenë muhaxhire, ajo ka qenë prej atyre të dobtëve të cilët nuk kishin mundur ta kryenin hixhretin. Ibn-Abbasi r.a. thotë: “Unë dhe nëna ime ishim prej atyre të dobtëve (mustedafin) të të cilët Allahu i ka arsyetuar (për moskryerjen e hixhretit).350 Ajo që e kishte dëgjuar, ka ndodhur në periudhën e mëvonshme të islamit, me siguri pas çlirimit të Mekës.” Përmend Buhariu në Sahihun e tij se Mervan b. Hakemi i ka thënë Zejd b. Thabitit: “Çfarë ke që në aksham po i lexon suret e shkurtëra nga Mufessala351 ndërsa unë e kam dëgjuar të Dërguarin se si në të e lexon njërën prej dy sureve të gjata (ar. tula tulejn)?” Ibn Ebi-Mulejke e pyeti një transmetues se çka është tula tulejn, dhe prej vetvetes ia sqaroi se ato janë suret El-Maide dhe El-A’raf.352 Se ky komentim i tij është i saktë, në këtë tregojnë fjalët e nënës së besimtarëve, Aishes r.a. e cila thotë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem në aksham e lexonte suren El-A’raf të ndarë në dy reqate.”353 E përmend En-Nesaiu në hadithin e Ibn-Mesudit r.a. gjithashtu se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem në aksham e ka lexuar suren Ed-

349

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Haxh, kaptina ‘El-meridu jetufu rakiben’, 2/589, hadithi nr. 1552; dhe Muslimi në librin Haxh, kaptina ‘Xhevazu tavafin ala beirin ve gajrihi’, 2/258/1276 me zinxhir nëpërmjet Urve nga Zejnebe bint Ebu-Seleme prej Ummu-Selemes… Në hadith theksohet: “Kam bërë tavafin, ndërsa I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem falej në anën e Qabes dhe e lexonte Vet-tur ve kitabimmestur.” 350 E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina ‘El-kiraetu fil-magrib’, 2/287, hadithi nr. 763 dhe e përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina ‘El-kraetu fis-subhi’, 1/173/338, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ubejdullah b. Abdullahut prej Ibn-Abbasit… 351 Pjesa e fundit e Kur’anit që fillojnë prej sures Kaf dhe quhet mufessal (vër.përkth.në gjuhën boshnjake). 352 Hadithi është I vërtetë. E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina ‘El-kiraetu fil-magribi’, 2/272, hadithi nr. 764; e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina ‘El-kiraetu fil-magribi’, 1/362, hadithi nr. 812 dhe En-Nesaiu në librin Iftitah, kaptina ‘El-kiraeti fil-magribi’, 1/649, hadithi nr. 989 me zinxhir nëpërmjet Mervan b. Hakemit prej Zejd b. Sabitit… 353 Hadithi është I vërtetë. E përmend En-Nesaiu në librin IFtitah, kaptina ‘El-kiraetu fil-magribi’, 1/650, hadithi nr. 990; e përmend vetëm En-Nesaiu në Es-Sunenul-kubra, në “Kitabu sifatis-salat’, kaptina Elkiraeti fi-l-magribi’, 1/340 me nr. 1063. Ky hadith e mbështet hadithin tjetër (shahid) prej Ebu-Ejjub elEnsariut, të cilin e përmend El-Hejthemi në Mexhme’u-z-zevaid, 2/117; prej Ebu-Hamza, ai prej Hisham b. Urve, ai prej babait të tij, ai prej Aishes…;

Duhan.354 Në të dy Sahihet transmetohet prej Xhubejr b. Mut’imit se ka thënë: “E kam dëgjuar të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem se si në aksham e lexon suren Tur.”355 Ndërsa sa i përket jacisë, Bera b. Azibi thotë: “E kam dëëgjuar të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem se si në jaci lexon ‘Vet-tini vez-zejtun’ dhe nuk kam dëgjuar zë më të bukur sesa zëri i tij.”356 Hadithi është muttefekun alejhi. Në të dy Sahihet po ashtu transmetohet prej Ebu-Rafi’a se ka thënë: “Jam falur me Ebu-Hurejren jacinë (ar. ateme) dhe e lexoi ‘Idhes-semaun-shekkat’, pastaj bëri sexhden. Ai më tha: “Kështu në këtë sure kam bërë sexhde pas Ebul-Kasimit dhe nuk do të ndaloj që të bëj sexhde në të derisa të mos e takoj atë.” 357 Në Musned dhe te Tirmidhiu transmetohet prej Burejdes r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka lexuar në jaci ‘Vesh-shemsu ved-duhaha’ dhe sure të ngjashme me të. Tirmidhiu thotë se hadithi është hasen.358 Muadhi r.a. sa i përket jacisë, ka thënë: “Lexoje ‘Vesh-shemsi veduhaha, Sebihisme rabbikel’eala, Ikre bismi rabbike dhe Vel-lejli idha jagsha.” Hadithi është muttefekun alejhi.359 Ndërsa sa i përket drekës dhe iqindisë, transmetohet në Sahihun e Muslimit prej Ebu-Seid el-Hudriut r.a. se ka thënë: “Kur falej namazi i drekës (me një kohë), dikush prej nesh dilte prej Bekij dhe e kryente nevojën e tij, pastaj shkonte deri te familja e tij dhe merrte abdest. Pas kësaj kthehej në mesxhid, ndërsa i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem edhe mëtej ishte në reqatin e parë.”360 354

Zinxhiri I tij është I dobët, e përmendin: En-Nesaiu në Kitabul-iftitah, kaptina ‘El-kira’etu fil-magribi bi Ha Mim, Ed-Duhan, 1/648 me nr. 987; En-Nesaiu në Es-Sunenul-kubra në “Kitabu sifatis-salat” kaptina ‘El-kira’etu fil-magribi’, 1/339 me nr. 1060, që të dy me zinxhir prej Muavij b. Abdullah b. Xhaferit, ai prej Abdullah b. Utbe b. Mesudit…; në këtë zinxhir gjendet Muavij b. Abdullahu për të cilin el-Hafizi ka thënë: “Makbul –mund të kalojë, ndërsa sipas tij është një e metë tjetër, kjo është irsal (d.mth. mursel). Abdullah b. Utbe ka lindur në kohën e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe e ka mbajtur në mend, mirëpo nuk është vërtetuar se ka transmetuar prej tij. Këtë e ka përmendur Ibn-Abdulberri në iEl-Isti’ab. 355 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina ‘El-Xhehru fil-magribi’, 2/289 me nr. 765; ndërsa Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘El-kira’etu fis-subhi’, 1/174/463/338; të dy me zinxhir prej Muhammed b. Xhubejr b. Mut’imit, ndërsa ai prej babait të tij…; 356 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina ‘El-kira’etu fil-magribi’, 2/293 me nr. 769; dhe Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘El-kira’etu fil-‘ishai’, 1/177/339, që të dy me zinxhir prej Adij Sabitit, ai prej El-Beraa b. Azibit…; 357 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina ‘El-Xhehru fil-‘ishai’, 2/292 me nr. 766; dhe Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina ‘Suxhudut-tilavet’, 1/110/407, me zinxhir prej Ebu-Rafi’a, ai prej Ebu-Hurejres…; 358 Hadithi është I vërtetë. E përmendin: Et-Tirmidhiu në Kitabu ebvabis-salat, kaptina ‘Ma xhae fi kira’eti salatil-ishai’, 2/273 me nr. 309, me zinxhir deri te Burejde. Ka thënë: hadithi është hasen. En-Nesaiu në Kitabul-iftitah, kaptina ‘El-kira’etu fil-‘ishai el-ahirati,,,’, 1/654 me nr. 998. Ahmedi në Musned, 5/355; që të dy (Zejdi-Ali b. el-Hasani) prej El-Husejn b. Vakidit…; 359 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina ‘Ma sheka el-imame idha tule’, 2/234 me nr. 705, me zinxhir prej Meharib b. Vasirit…; dhe Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘Elkira’etu fil-‘ishai’, 1/179/340 me zinxhir prej Ebu el-Beraa, ndërsa ai prej Xhabirit…; që të dy me zinxhir (Ebu ez-Zubejri/ Meharib b. Vasiri), ndërsa ai prej Xhabirit…; 360 Hadithi është I vërtetë, e përmendin: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina ‘El-kira’etu fidh-dhuhri vel-asri’, 1/162/355/454; Ibn-Maxhe në Kitabus-salat, kaptina ‘El-kira’etu fidh-dhuhri vel-asri’, 1/270 me nr. 825;

Transmetohet prej Ebu-Katade r.a. se ka thënë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka printe në namaz. Në dy reqatet e para të drekës dhe të iqindisë e lexonte Fatihanë dhe dy sure, kështu që nganjëherë kemi dëgjuar ndonjë ajet. E zgjaste reqatin e parë të namazit të drekës, ndërsa tjetrin e shkurtonte. Në dy reqatet e fundit e lexonte Fatihanë.” Hadithi është muttefekun alejhi.361 Ky është rivajet i Muslimit, ndërsa te Buhariu qëndron: “Reqatin e parë të sabahut e zgjaste, ndërsa tjetrin e shkurtonte.” Ndërsa te Ebu-Davudi qëndron: “Dhe mendonim se si dëshiron që njerëzit ta arrijnë reqatin e parë.”362 Në Musnedin e imam Ahmedit, transmetohet Abdullah b. Ebi-Evfe: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e falte reqatin e parë të drekës, kështu që nuk i kemi dëgjuar përplasjen e këmbëve.”363 Sad b. Ebi-Vekasi r.a. i ka thënë Omerit r.a.: “Sa më përket mua, unë e zgjati në dy reqatet e para ndërsa e shkurtoj në dy reqatet tjera, nuk ngurroj që sa i përket namazit, ta pasoj të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem” Dhe Omeri r.a. ka thënë: “Kështu kam menduar për ty.”364 Hadithi është muttefekun alejhi. Transmetohet prej Ebu-Seid el-Hudriut r.a. se ka thënë: “E kemi vlerësuar gjatësinë e kijamit të të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem në drekë dhe në iqindi dhe dy reqatet e para të namazit të drekës i kemi vlerësuar me gjatësinë e ‘Elif lam mim tenzil...(surja Sexhde), ndërsa në dy reqatet tjera gjysmën e saj. Ndërsa dy reqatet e para të iqindisë i kemi vlerësuar si gjysmën e kësaj.” Në një transmetim tjetër, në vend të fjalëve ‘tenzil, sexhde’ thotë sa arrijnë tridhjetë ajete, ndërsa në dy të tjera sa arrijnë pesëmbëdhjetë ajete, ndërsa në iqindi në dy reqatet e para, në secilën prej

Ahmedi në Musned, 2/35 me nr. 11325; Ibn-Hibbani në Sahih 5/164 me nr. 1854; të gjithë me zinxhir prej Muavij b. Salihut, ai prej Kaz’atit. En-Nesaiu në Kitabul-iftitah, kaptina ‘Tatvilul-kijami fir-reka’til-ula’, 1/642 me nr. 972; El-Bejhekiu në Es-Sunenul-kubra, 2/66 me nr. 2319; që të dy me zinxhir prej Atijj b. Kajsit, ai prej Kaz’atit Muavij b. Saliju, Atijj b. Kajsi) prej Kaz’atit, ai prej Ebu-Seid el-Hudriut…; 361 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina ‘Jekra’u fil-uhrajejni fitatihatil-kitabi’, 2/304 me nr. 776; dhe Muslimi në Kitabus-salat, 1/155/333, që të dy me zinxhir prej Jahja b. Abdullah b. Katade, ai prej babait të tij…; 362 Hadithi është I vërtetë, e përmend Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina ‘Ma xhae fil-kira’eti fidhdhuhri’, 1/358 me nr. 800, me zinxhir prej Abdullah b. Ebu-Katade, ai prej babait të tij. 363 Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina ‘Ma xhae filkira’eti fidh-dhuhri’, 1/358 me nr. 802; dhe El-Bejhekiu në Es-Sunenul-kubra, 2/66 me nr. 2317; dhe ka thënë: Thotë për këtë njeri se ai është Tarfetu hadari. E përmend edhe Ahmedi në Musned, 4/356, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Muhammed b. Hamadit, prej njeriut prej Abdullah b. Ebu-Evfe. Albani në Daifu Ebu-Davudit e ka vlerësuar të dobët, nr. 171. 364 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina ‘Jetulu fil-evvelejni’, 2/2393, hadithi nr. 770; E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina ‘El-kiraetu fidh-dhuhri vel-asri’, 1/159/335, që të dy me zinxhir nëpërmjet Shube prej Ebu-Avnit, prej Xhabir b. Semures…

tyre, sa arrijnë pesëmbëdhjetë ajete, ndërsa në dy të tjerat gjysma e tyre.” Të gjitha këto transmetime gjenden te Muslimi.365 Ky transmetim merret si argument se në dy reqatet e dyta pas Fatihasë mund të lexohet një sure. Vetë hadithi është i qartë sipas anës së tij të jashtme, mirëpo të mos ishte transmetuar hadithi i Ebi-Katades r.a. që është muttefekun alejhi, në të cilin thuhet se në dy reqatet e para e ka lexuar Fatihanë dhe dy sure, ndërsa në dy të tjera vetëm fatihanë. Ajo që e ka përmendur leximin e dy sureve në dy reqatet e para, ndërsa shkurtimin e dy të tjera me Fatihanë, tregon në shquarjen dhe veçorinë e dy reqateve tjera me atë që e ka përmendur për leximin në to. Hadithi i Sadit r.a. mund ta ketë kuptimin e asaj që transmetohet prej Ebu-Katade r.a., por mund ta ketë kuptimin e asaj që transmetohet prej Ebu-Seidit r.a. Hadithi i Ebu-Seidit r.a. nuk është preciz sa i përket leximit të sureve në dy reqatet e fundit, por bëhet fjalë për mendim dhe vlerësim. Xhabir b. Semure r.a. thotë: “I Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem në drekë e lexonte ‘Vel-lejli idha jagsha’, ndërsa në iqindi po aq, ndërsa në sabah më gjatë se kjo.” Thënien e përmend Muslimi.366 Prej tij transmetohet se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem në namazin e drekës ka lexuar “Sebbihisme rabbikel-e’ala”, dhe se në sabah ka lexuar më gjatë se kjo. E përmend po ashtu Muslimi. 367 Prej tij po ashtu transmetohet se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka lexuar në namazin e drekës dhe në iqindi Ves-semail dhatil-buruxh dhe Ves-sema vet-tarik dhe sure të ngjashme me këto. Këtë e përmend Ahmedi dhe pronarët e Suneneve.368 En-Nesaiu në Sunenin e tij, e përmend prej Beraa b. Azibit r.a. se ka thënë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem na e falte drekën, kështu që dëgjonim ajet pas ajeti prej sures Lukman dhe Dharijat.”369 365

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina ‘El-kiraetu fidh-dhuhri vel-asri’, 1/157/334; e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina Tahfif ehirejni, 1/359, hadithi nr. 804, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ebu-Sadik Naxhiut prej Ebu-Seid el-Hudriut… 366 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në Es-Sala, kaptina El-kiraetu fis-subhi, 1/175/459/337; dhe e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina Kadrus-salat fi salati dhuhri vel-asri, 1/360, hadithi nr. 806 dhe En-Nesaiu në librin Iftitah, kaptina El-kiraetu fi rekatejni ulejejni dhuhru vel asri, 2/506, hadithi nr. 979, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Shube prej Semakut nga Xhabir b. Semures… 367 Hadithi është I vërtetë, e përmendin: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina El-kira’etu fis-subhu, 1/171/460/338; En-Nesaiu në Kitabul-iftitah, kaptina Tahfiful-kijami vel-kira’eti, 1/646 me nr. 981; EbuDavud et-Tajalisi në Musned, 1/104 me nr. 763; Ibn-Huzejme në Sahih, 1/257 me nr. 51; El-Bejhekiu në Sunenul-kubra, 2/391 me nr. 3834. Et-Taberaniu në El-Mu’xhemul-kebir, 2/218 me nr. 1893, të gjithë me zinxhir prej Shu’be, ai prej Simakut, ai prej Xhabir b. Semures…; 368 Zinxhiri I tij është I vërtetë, e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Kadrul-kira’eti fi salatidh-dhuhri vel-asri, 1/212 me nr. 805. Et-Tirmidhiu në Kitabu ebvabis-salat, kaptina Ma xhae filkira’eti fidh-dhuhri vel-asri, 2/110 me nr. 307;En-Nesaiu në Kitabu-iftitah, kaptina El-Kira’etu firrek’atejni el-ulejejni min salati-l-asri, 1/646 me nr. 978; dhe Ahmedi në Musnedin e tij, 5/103. Të gjithë me zinxhir prej Hammad b. Seleme, ai prej Simakut, ai prej Xhabir b. Semure…; 369 Zinxhiri I tij është I dobët, e përmendin: En-Nesaiu në Kitabul-iftitah, kaptina El-Kira’etu fidh-dhuhri, 1/641 me nr. 970; Ibn-Maxhe në Kitabu ikametis-salat, kaptina El-Xhehru bi-l-ajeti ahjanen, 1/271 me nr.

Në Sunene po ashtu transmetohet prej Ibn-Omerit r.a. se i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem e ka bërë sexhden e namazit të drekës, pastaj është ngritur e pastaj e ka bërë rukunë dhe pamë se e lexonte tenzil Sexhde.”370 Në këtë thënie është argumenti se nuk është mekruh që në namazet ditore të qeta të lexohet surja Sexhde dhe nëse imami e lexon dhe e ka bërë sexhden, muktedijtë nuk kanë të drejtën e zgjedhjes sa i përket pasimit të imamit që ta kryejnë apo mos ta kryejnë, por e kanë obligim që ta pasojnë imamin. Enesi r.a. thotë: “Kam falur me të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem namazin e drekës dhe në dy reqate lexoi këto dy sure: Sebbihisme rabbikel-e’ala dhe Hel etake hadithul-gashije.” E përmend En-Nesaiu.371 Sahabët e kanë mohuar dhe e kanë kritikuar atë i cili: e zgjaste kijamin ndërsa i shkurtonte ruknet tjera, posaçërisht kur bëhet fjalë për dy ruknet e drejtimit (drejtimit prej rukusë dhe drejtimit prej sexhdes); kush nuk e plotëson tekbirin; si dhe atë që e shtyente namazin deri në kohën e tij të fundit; kush mungon prej xhematit. Na kanë lajmëruar se si ka qenë namazi i të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem, i cili (në të njëjtën mënyrë) e ka falur deri në fund të jetës së tij dhe kurrë asnjëri prej tyre nuk e ka përmendur se ka lënë mangut diçka prej namazit të tij në fund të jetës së tij, e as që është deroguar mënyra me të cilën është falur ai. Përkundrazi, kalifët e drejtë pas tij e vazhduan rrugën e tij si në aspektin e kryerjes së namazit, ashtu edhe në aspektin e gjërave të tjera. Kështu, Es-Siddiku (Ebu Bekri) r.a. e ka falur namazin e sabahut dhe në të e ka lexuar tërë suren El-Bekare. Kur e përfundoi namazin, ata që ishin prezent thanë: “O kalif i të Dërguarit të Allahut, përpak të dalë dielli.” “Sikur të kishte dalur, nuk do të na takonte të pakujdesshëm,”tha ai.372 Omeri r.a. në namazin e sabahut e lexonte suren Nahl dhe Junus, Hud dhe Jusuf dhe me sure të ngjashme me këto.373 Ata që konsiderojnë se leximi në namaz duhet të shkurtohet, thonë: “Nëse ju i përmbaheni sunnetit lidhur me zgjatjen e namazit, ne jemi më të 830, me zinxhir prej Seleme b. Kutejbe, ndërsa ai prej Hashim b. el-Burejde, ai prej Ebu el-Berraa…; ElAlbani ka thënë: “Zinxhiri I tij është I dobët.” Ndërsa e ka përmendur në Daifus-sunne, (thashë): Ka mundësi që arsyeja është kjo, përzierja e Ebu-Ishakut me dikë tjetër, Allahu e di më së miri. 370 Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmend Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Kadrul-kira’eti fidhdhuhri vel-asri’, 1/360 me nr. 807, Ahmedi në Musned, 2/83 me nr. 5557, me zinxhir prej Jezid b. Harunit, ai prej Sulejman et-Tejmijut, ai prej Ebu-Mexhlezit…; zinxhiri është I dobët për shkak se Sulejman etTejmi qartë ka thënë se nuk e ka dëgjuar prej Ebu-Mexhlezit…; ndërsa ndërmjet këtyre dyve gjendet një transmetues I panjohur. 371 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend En-Nesaiu në librin Iftitah, kaptina El-kira’etu fi dhuhrin, 1/642, ahdithi nr. 971, dhe në Sunenul-kubra, 1/334, hadithi nr. 1044, me zinxhir nëpërmjet Ebu-Bekr b. Nadr prej Enesit… 372 Zinxhiri I hadithit është I vërtetë. E përmend Maliku në Muveta, kaptina ‘Es-Sala’, 1/33/82; dhe Abdurrezaku në Musannefin e tij, 2/113, hadithi nr. 2711; dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 2/389, hadithi nr. 3826; dhe Ibn Ebi-Shejbe në Musannef, 1/310, hadithi nr. 3543, me zinxhir nëpërmjet b. Ujejne b. Shihabit nga Enesi… 373 E përmend Maliku në Muveta, 1/82, dhe Abdurrezaku në Musannefin e tij, (2), hadithi nr. 2710.

lumtur se ju, ndërsa po ashtu edhe ne i përmbahemi sunnetit sa i përket shkurtimit dhe lehtësimit të namazit. Sepse lidhur me këtë çështje janë transmetuar shumë hadithe të vërteta. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka urdhëruar që namazi të falet shkurt dhe që të lehtësojmë në këtë aspekt. Madje me një rast, ai u hidhërua shumë mbi ata të cilët e zgjasin namazin dhe në fjalimin e tij ai i quajti ata përzënës. Transmetohet prej Ebu-Musa r.a. se një njeri kishte thënë: “Pasha Allahun o i Dërguari i Allahut, unë mungoj nga namazet e përditshme për shkak të filan filanit, sepse ai po na e zgjat namazin. Kurrë nuk e kam parë të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem më të hidhëruar me rastin e ligjërimit atë ditë. Ai tha: “O njerëz, në mesin tuaj ka njerëz të cilët i përzënë (njerëzit). Kur ndonjëri prej jush i prin njerëzit në namaz, le të falet shkurt, sepse me të vërtetë në mesin e tyre ka të dobët, pleq dhe njerëz me nevoja.”374 E përmend Buhariu dhe Muslimi. Në transmetimin e Buhariut thuhet: “Në mesin e tyre ka pleq, të sëmurë dhe ata që kanë nevoja.” Transmetohet prej Ebu-Hurejres r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kur ndonjëri prej jush prin në namaz, le të lehtësojë sepse në mesin e tyre ka (fëmijë) të vegjël, pleq, të dobët, të sëmurë, ndërsa kur të falet vetëm, le të falet si të dëshirojë.” E përmend Buhariu dhe Muslimi, ndërsa ky lafz është i Muslimit.375 Transmetohet prej Osman b. Ebi-as eth-Thekafiut r.a. se i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem i kishte thënë: “Udhëhiqe popullin tënd në namaz!” Ai tha: “O i Dërguari i Allahut, unë shoh në veten time diçka.” Ai i tha: “Afroje.” Dhe më vendosi para vetes që të ulem, pastaj ma vendosi dorën e tij në gjoksin tim, e pastaj tha: “Kthehu!” Atëherë e vendosi dorën e tij në shpinën time, ndërmjet shpatullave e pastaj tha: “Udhëheqe popullin tënd në namaz, ai që i prin njerëzit, le t’ua lehtësojë, në mesin e tyre ka pleq, të sëmurë dhe aso që kanë nevoja. Ndërsa kur ndonjëri prej jush falet i vetëm, le të falet si të dëshirojë.” E përmend Muslimi.376 Në një transmetim tjetër thuhet: “Kur t’i prijsh njerëzit, lehtësoja namazin atyre.”377 374

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina Men sheka imamehu idha tavvele, 2/234, hadithi nr. 704 dhe e përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina Emrul-e’immeti bitahfif, 1/182/466/340, që të dy me zinxhir nëpërmjet Kajsit nga Ebu Mesud Ensariut… 375 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina Idha sal-la linefsihi fel-jutil ma shae, 2/233, hadithi nr. 703 dhe e përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina Emrul-eimmeti bitahfifissala, 1/183/476/341, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ebu-Zenadit nga E’arexhi prej Ebu-Hurejres… 376 Hadithi është i vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina Emrul-eimmeti bitahfifis-sala, 1/341/468; dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 3/118, hadithi nr. 5061, që të dy me zinxhir nëpërmjet Amr b. Osmanit nga Musa b. Talha nga Osman b. Ebu-As eth-Thekafiut... 377 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, 1/186/468/342 dhe Ibn-Maxhe në librin Es-Sala, kaptina Men emme kavmen fel-juhaffif, 1/316, hadithi nr. 988; dhe Ebu-Avane në Musnedin e tij, 1/421, hadithi nr. 1559; dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 3/116, hadithi nr. 5051. Të gjithë me zinxhir nëpërmjet Shube prej Amr b. Murre nga Seid b. El-Musejjebit…

Enes b. Maliku r.a. thotë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e shkurtonte namazin dhe e përfundonte atë.” Në një thënie tjetër thuhet: “E shkurtonte namazin dhe e plotësonte atë.” Hadithi është muttefekun alejhi.378 Prej Enesit r.a. po ashtu transmetohet se ka thënë: “Kurrë nuk kam falur namaz më të lehtë dhe më të plotë sesa namazi i të Dërguarit të Allahut sallallahu alejhi ve sel-lem Nëse e dëgjonte vajin e fëmijës, e shkurtonte namazin prej frikës për nënën e tij që të mos sprovohet.” Hadithi është muttefekun alejhi, ndërsa ky konstruksion i takon Buhariut.379 Transmetohet prej Osman b. Ebi-Asit r.a. se ka thënë: “O i Dërguari i Allahut, më vendos imam në popullin tim.” Ai tha: “Ti je imam i tyre, shko pas të dobtëve në mesin e tyre, merre muezinin i cili për ezanin e tij nuk do të kërkojë kompensim.” E përmend imam Ahmedi dhe pronarët e Suneneve.380 E përmend edhe Ebu-Davudi në Sunenin e tij në hadithin e Xheriut prej Sadiut nga babai i tij, prej xhaxhait të tij se ka thënë: “E kam analizuar namazin e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem Në ruku dhe në sexhde qëndronte sa ishte e nevojshme për të thënë subhanallahi ve bi hamdihi tri herë.” E përmend Ahmedi po ashtu në Musnedin e tij.381 Ebu-Davudi në Sunenin e tij, në hadithin e Ibn-Vehbit thotë: “Më ka lajmëruar Seid b. Abdurrahman b. Ebi-Amja’ se Sehl b. Ebi-Umame atij i ka treguar se si ai dhe babai i tij kishin hyrë te Enes b. Maliku r.a. në Medinë dhe kishte thënë: “I Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem thoshte: “Mos ia vështirëso vetvetes e që t’ju vështirësohet, me të vërtetë një popull ia ka vështirësuar vetvetes, ato janë mbetjet e vendfaljeve dhe shtëpive të tyre, ata e shpikën murgërinë, ne nuk ua kemi caktuar.” 382 Kjo përmendet në transmetimin e Lu’luijut prej Ebu-Davudit në transmetimin e Ibn-Dasit prej tij: “Ai dhe babai i tij kishin hyrë te Enes b. Maliku r.a. në Medinë në kohën 378

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në Sahihun e tij, 1/249, hadithi nr. 674 dhe Muslimi në Sahihun e tij, 1/342/469, që të dy me zinxhir nëpërmjet Hamad b. Zejdit nga Omer b. Abdulazizi, IbnSuhejbi, nga Enesi… 379 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në Sahihun e tij, 1/250, hadithi nr. 676 dhe Muslimi në Sahihun e tij, 1/343/470, me zinxhir nëpërmjet Katades prej Enesit… 380 Zinxhiri I hadithit është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina Ahzul-exhri ala te’zin, 1/260, hadithi nr. 531 dhe En-Nesaiu në librin Ezan, kaptina Ittihadhul-muezzini el-ledhi la je’hudhu ala ezanihi exhren, 1/455, hadithi nr. 671 dhe Ibn-Maxhe në librin Ikametus-sala, kaptina Men emme kavmen fel-juhaffif, 1/316, hadithi nr. 987 dhe Ahmedi në Musned, 4/217 të gjithë me zinxhir nëpërmjet Osman b. Ebu-Asit… 381 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala,I kaptina Mikdaru ruku’I vessuxhud, 1/391, hadithi nr. 885 dhe Ahmedi në Musned, 5/6, me zinxhir nëpërmjet Sadiut prej babait të tij, prej xhaxhait të tij… 382 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend Ebu-Davudi në librin Edeb, kaptina Fil-hased, 4/2091, hadithi nr. 4904, me zinxhir nëpërmjet Seid b. Ebu-Amje…E përmend edhe Taberaniu në Evsat, 3/258, hadithi nr. 3078 me zinxhir nëpërmjet Abdurrahman b. Shurejh Ebu-Shurej Muamiriut… E përmend edhe Ebu-Ja’la në Musnedin e tij, 2/365, hadithi nr. 3694 me zinxhir nëpërmjet Ebu-Amjes….

e Omer b. Abdulazizit, ai ishte mëkëmbës i Medinës dhe e kishin hasur duke e falur namazin shkurt sikur të ishte namaz i mysafirit apo i ngjashëm me këtë. Kur dha selam, tha: “Allahu të mëshiroftë, a është ky namaz farz apo ishte ndonjë nafile?” “Ishte namaz farz”, i tha “dhe ky është namazi i të Dërguarit të Allahut. Ai thoshte: “Mos ia vështirëso vetvetes e që t’ju vështirësohet, me të vërtetë një popull ia ka vështirësuar vetvetes, ato janë mbetjet e vendfaljeve dhe shtëpive të tyre, ata e shpikën murgërinë, ne nuk ua kemi caktuar.” Të nesërmen u zgjua herët dhe tha: “Vallë nuk do të kalërosh e të shkojmë të marrim mësim?” Ai tha: “po.” Kështu kalëruan bashkërisht dhe në shkretëtirë e kishin gjetur një vendbanim të shkatërruar. Ai tha: “A e di se të kujt janë këto shtëpi?” “Jo”, u përgjigj ai. “Më njofto me këtë vendbanim dhe me banorët e saj.” “Banorët e këtij vendbanimi i ka shkatërruar lakmia dhe urrejtja. Me të vërtetë lakmia e shuan dritën e veprave të mira, ndërsa urrejtja të gjitha këto i vërteton apo i mohon, syri bën zina, edhe dora edhe këmba, edhe trupi edhe gjuha, ndërsa organi gjenital këtë e vërteton apo e mohon.”383 Sa i përket Sehl b. Ebi-Umames, si të besueshëm e ka vlerësuar Jahja b. Meini si dhe të tjerë, ndërsa Muslimi transmeton prej tij. Ndërsa sa i përket Ibn Ebi-Amjes, ai është prej banorëve të Kudsit. Edhe pse për të nuk dihet, prapë prej tij transmeton Ebu-Davudi dhe e hesht atë, që na çon në përfundimin se ai te ai është hasen. Ata thonë: “Atë që e ka kritikuar Enesi lidhur me ndryshimet në namaz, kjo ka të bëjë me zgjatjen e tepruar të namazit nga ana e imamit, në të kundërtën hadithet e Enesit do të ishin kontradiktor. Për këtë shkak ai i ka përmendur dy gjëra, ato janë shkurtimi dhe plotësimi. Fjalët e tij: “Nuk kam falur namaz më të shkurtër dhe më të plotë sesa namazi i të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem”, me anën e tyre tregojnë në anën e jashtme në kritikën e zgjatjes të cilën ai personalisht më vonë e kishte komentuar. E përmend En-Nesaiu prej Ataf b. Halidit prej Zejd b. Eslemit se ka thënë: “Hymë te Enes b. Maliku dhe ai na tha: “A jeni falur?” I thamë: “Po.” Atëherë tha: “Vajzë, më përgatit që të marr abdest. Kurrë pas asnjë imami nuk keni falur namaz të ngjashëm me atë të të Dërguarit, sikurse te ky imam.” Zejdi tha: “Omer b. Abdulazizi e plotësoi rukunë dhe sexhden, ndërsa e shkurtoi kijamin.” Hadithi është i vërtetë.384 Këtë qartë e ka thënë Imran b. Husajni r.a. pasi që ishte falur pas Aliut në Basra. Imrani thotë: “Kjo ma ka kujtuar namazin e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem Namazi i tij ka qenë i matur. Ai e shkurtonte 383

Shih më parë. Hadithi është I vërtetë. E përmend En-Nesaiu në librin Iftitah, kaptina Tahfiful-kijami vel-kiraeti, 1/645, hadithi nr. 980 dhe në Sunenul-kubra, 1/337, hadithi nr. 1053 dhe Ahmedi në Musned, 3/225, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Ataf b. Halidit, nga Zejd b. Esleme, nga Enes b. Maliku… 384

kijamin dhe uljen ndërsa e zgjaste rukunë dhe sexhden.” Hadithi është i vërtetë.385 Në të dy Sahihet transmetohet prej Xhabir b. Abdullahut r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka thënë Muadhit r.a. kur si imam ua kishte zgjatur namazin popullit të tij në jaci: “Vallë dëshiron që njerëzit t’i vendosësh në sprovë?” Dhe këtë e përsëriti tri herë. Pse nuk e lexove Sebihisme rabbikel-eala dhe Vesh-shemsi ve duhaha dhe Vel-lejli idha jagsha. Pas teje falen pleq, fëmijë, të dobët dhe njerëz me nevoja,” tha i Dërguari.”386 Transmetohet prej Muadh b. Abdullah el-Xhuhenijut se një njeri e kishte lajmëruar prej Xhuhejnes se si e kishte dëgjuar të Dërguarin e Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem që në sabah e lexonte Idha zul ziletil-erdu zilzaleha në të dy reqatet. Nuk di se a ka harruar i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem apo këtë e ka bërë qëllimisht. E përmend Ebu-Davudi.387 E përmend Muslimi në Sahihun e tij prej Amr b. Harithit r.a. se e ka dëgjuar të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem që në sabah e lexonte Vellejli idha jagsha.388 Transmetohet prej Ikbe b. Amirit r.a. se ka thënë: “I grahja pas të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem deves dhe ai më tha: “A dëshiron t’i mësoj dy sure, të ngjashme sikur ato nuk ka?” I thashë: “Kuptohet,” dhe m’i mësoi Kul eudhu birabbil felek dhe Kul eudhu birabbin-nas. Nuk më ka treguar asgjë më të çuditshme se këto të dyja. Kur erdhi sabahu, ai i lexoi ato, pastaj tha: “Çfarë mendon o Ukbe?” Një një transmetim tjetër thuhet: “A nuk të kam mësuar me dy sure më të mira që lexohen?” I thashë: “Gjithsesi.” Ai tha: “Kul eudhu birabbil-felek dhe Kul eudhu birabbin-nas.” Kur qëndroi aty, këto i lexonte në namazet ditore. Pastaj tha: “Çfarë mendon o Ukbe?” E përmend Ahmedi dhe EbuDavudi.389 385

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina Jukebbiru ve huve jenhedu, 2/354, hadithi nr. 826 dhe e përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina Isbatu tekbiri fi kul-li hafd, 1/33/393/295 që të dy me zinxhir nëpërmjet Hamad b. Zejdit prej Gejlanit nga Mutarrifit… 386 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend buhariu në librin Ezan, kaptina Men sheka imamehu, 2/234, hadithi nr. 705; dhe Muslimi në librin Es-Sala, 1/178/465/339 që të dy me zinxhir nëpërmjet Xhabir b. Abdullah Ensariut… 387 Hadithi është hasen. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina Er-rexhulu ju’idu salaten vahide, 1/363, hadithi nr. 816; dhe Bejhekiu në Sunenul-kubra, 2/390, hadithi nr. 3829 prej Vehbit prej Omerit dhe prej b. Ebu-Helalit nga Muadh b. Abdullah Xhuhenijut… 388 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina El-kiraetu fi subh, 1/164/456, me zinxhir nëpërmjet Velid b. Seri’a prej Amr b. Harisit…; dhe Ebu-Davudi në librin Ikametus-sala, kaptina El-kiraetu fi salatil-fexhr, 1/267, hadithi nr. 817, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Enesit, mbrojtësit të Amr b. Harithit, prej Amr b. harithit… 389 Zinxhiri I hadithit është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina Fil-muavvidhetejni, 2/635, hadithi nr. 1462; dhe En-Nesaiu në librin El-istiadhe, 7/644, hadithi nr. 5451; dhe Ahmedi në Musned, 4/114/115; dhe Ibn-Huzejme në të gjitha Sahihet, 1/266, hadithi nr. 534, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Ebu-Kasimit, mbrojtësit të Muavijut nga Ukbe b. Amiri…

Përmendet në Musnedin e imam Ahmedit dhe në Sunenin e En-Nesaiut prej Amar b. Jasirit r.a. se i printe në namaz dhe e shkurtoi. Njerëzit e kritikuan për shkak të kësaj, ndërsa ai tha: “A nuk e plotësova rukunë dhe sexhden?” Ata i thanë: “Po.” Pastaj ai tha: “Unë në to e kam bërë një dua të cilën i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka bërë, e cila është: “O Allahu im, me diturinë Tënde rreth gajbit dhe me fuqinë Tënde mbi krijesat, më lejo të jetoj derisa e di se jeta ime është më e mirë për mua, ndërsa më bën të vdes kur vdekja të jetë më e mirë për mua. Të lutem që të frikësohem Ty fshehtë dhe haptazi dhe që ta them të vërtetën në hidhërim dhe në kënaqësi dhe të lutem Ty për qëllim (të drejtë) në pasuri dhe në varfëri. Të lutem Ty që të ma dhurosh kënaqësinë e shikimit në Fytyrën Tënde fisnike dhe që të dërgjem për t’u takuar me Ty. Kërkoj mbrojtjen Tënde nga fatkeqësitë dhe nga intrigat e njerëzve të devijuar. O Allahu ynë, na zbukuro me stolinë e imanit dhe na bën prej udhëzuesve të udhëzuar.”390 Thonë: Ku janë këto hadithe në raport me hadithet që flasin për zgjatjen e namazit? Mund të thuhet se kjo ka qenë në fillim të islamit, kur kishte pak falës. Kur u shtua numri i muslimanëve dhe kur u zgjerua shteti islam, atëherë u caktua shkurtimi dhe lehtësimi i namazit, si dhe urdhëri në lidhje me këtë. Kjo ka më shumë përparësi për shkak të bashkimit dhe me qëllim që robërit të duhen ndërmjet veti. Kështu, njeriu hynë në namaz me dashuri, ndërsa del prej tij duke u dergjur për të dhe se me namaz i fshin vesveset. Nëse e zgjat, vesveset do ta sundonin falësin, kështu që më shumë do të humbiste sesa që do të fitonte sevape. Pastaj thonë: “Si mund të logjikojnë apo të krahasohen imamët tjerë me të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem si dhe dashuria e sahabëve ndaj tij? Sepse kijami pas të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem është diçka e veçantë, si dhe dëgjimi i zërit të tij me rastin e leximit të Kur’anit ashtu siç është shpallur. Pastaj, njerëzit kanë poseduar dashuri të madhe ndaj fesë, ndërsa zemrat i kishin të përkushtuara dhe të dorëzuara te Allahu në kryerjen e ibadeteve. Për këtë edhe ka thënë: “Në mesin tuaj ka përzënës.”391 Ajo se kanë qenë përzënës për shkak të zgjatjes së namazit, është për shkak se nuk e kanë përjetuar namazin sikurse sahabët pas të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem Sahabët me zemrat dhe me trupat e tyre e kanë përjetuar namazin pas të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem të lehtë dhe të shkurtë, edhe pse ai namaz ka qenë i gjatë. Imami 390

Hadithi është I vërtetë. E përmend En-Nesaiu në librin Sehv, kaptina Dua’u ba’dedh-dhikri, 2/150, hadithi nr. 1304; dhe Ahmedi në Musned, 4/264; dhe Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 3/255, hadithi nr. 509; dhe Bejhekiu në Esma vessifat, 120 dhe Hakimi në Mustedrek, 1/524, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Jahja b. Hubejbe nga Ahmed b. Abduhu prej Rabia nga Muhammed b. Gudajlit, prej Hamad b. Seleme… 391 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Imame, kaptina Tahfiful-imami fil-kijam, 1/248, hadithi nr. 670; dhe e përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina Emrul-eimmeti bitahfifis-sala fi temam, 1/340/466, që të dy me zinxhir nëpërmjet Kajsit prej Ebu-Mesud Ensariut…

duhet që te muktedijtë të ndikojë me zemër, me zë dhe me modesti. Nëse i ndalohen të gjitha këto, kjo për muktedijtë do të jetë barrë dhe vështirësim. Për këtë, le t’ua lehtësojë atë barrë sa të mundet me qëllim që mos t’ua bëjë të urryer namazin. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka qortuar harixhijtë për shkak të teprimit në fe dhe për shkak të vështirësimit të ibadeteve me fjalët: “Do ta nënçmoni namazin dhe agjërimin tuaj përballë namazit dhe agjërimit të tyre.”392 Ndërsa e ka lavdëruar butësinë dhe ndjeshmërinë. Pronarit të këtyre virtyteve ua ka premtuar dashurinë e Allahut dhe se do t’i jepet ajo që nuk do ta fitojë ai që është i egër dhe i ashpër.393 Dhe thotë: “Askush nuk e ka vështirësuar fenë, e që feja mos ta mund atë.”394 Dhe thotë: “Me të vërtetë kjo fe është e fortë, afrojuni asaj me butësi.” 395 Feja komplete mbështetet në pasimin e sunnetit. Allahu xh.sh. i do veprat të cilat robi i bën në mënyrë konstante. Namazi është ibadeti në të cilin mund të qëndrojmë, nëse nuk e teprojmë duke e zgjatur atë.

392

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Fedailul-Kur’an, 8/718, hadithi nr. 5058; Muslimi në librin Ez-zeka, kaptina Dhikrul-havarixhi ve sifatihim, 2/148/744, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ebu-Seleme b. Abdurrahmanit nga Ebu-Seid el-Hudriut… 393 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin El-birru ves-sil-le, kaptina, Fadlu rifki, 4/3003 me zinxhir nëpërmjet Ebu-Bekr b. Hazmit prej Amr bint Abdurrahmanit nga Aisheja…E përmend Ebu-Davudi në librin Edeb, kaptina Fi rifki, 3/2054, hadithi nr. 4807, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Junusit dhe Humejdit… 394 Hadithi është I vërtetë. E përmend Buhariu në librin Iman, kaptina Savmu ramadani ihtisaben minelimani, 1/166, hadithi nr. 39; En-Nesaiu në libri 4/461, hadithi nr. 5049; Ahmedi në Musned, 4/422, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Seidit nga Ebu-Hurejre… 395 Hadithi është hasen. E përmend Ahmedi në Musned, 3/198, hadithi nr. 13074 me zinxhir nëpërmjet Amr b. Hamzës prej Halef Ebu-Rebu’a nga Enesi…E përmend Hejthemi në Mexhme’a, 1/62 në hadithin e Enesit dhe thotë se e përmend Ahmedi në Musned, dhe se transmetuesit janë të besueshëm, përveç që Halef b. Xhehrabi nuk e ka mbajtur në mend Enesin, ndërsa Allahu e di më së miri. E përmend edhe Makdisi në Ehadith muhtare, 6/120, hadithi nr. 2115 me zinxhir nëpërmjet Halefit dhe zinxhirin e tij e ka vlerësuar të dobët. Albani e përmend në Sahihul-xhami’a, 1/447, hadithi nr. 2246.

KAPTINA ATA QË FAVORIZOJNË PLOTËSIMIN E NAMAZIT, THONË... Ata të cilët favorizojnë plotësimin e namazit, ata thonë: “I shprehim mirëseardhje të gjitha gjërave të cilat janë transmetuar prej të Dërguarit sallallahu alejhi ve sel-lem Në të vërtetë, të gjithë diskutojmë për pasimin e sunnetit të tij. Nuk dëshirojmë që disa pjesë të sunnetit t’i bëjmë kontradiktore, kështu që e kundërshtojnë njëri-tjetrin. Nuk do të marrim prej sunnetit atë që është e lehtë, ndërsa ta lëmë ajo që na duket si e rëndë –për shkak të përtacisë dhe dobësisë tonë si dhe për shkak të preokupimit tonë me dynjanë, që na i ka pushtuar zemrat dhe që është bërë gëzimi jonë më i madh në vend të namazit. Kështu, hadithet rreth lehtësimeve sa i përket namazit janë në pajtim me epshet dhe me dobësitë e zemrës, që çon në humbjen e dëshirës dhe përkushtimin e paktë të mundit sa i përket këshillimit dhe hyzmetit në rrugën e fesë. Lehtë kuptohen të drejtat e Allahut. Ndërsa mirësia e Tij po keqpërdoret dhe po merret si e dyshimtë sa i përket moskujdesit dhe i lënies së veprimeve rreth namazit. Përdoren shprehjet: “Ai që është fisnik, nuk e kërkon të drejtën e tij deri në imtësira.” Apo: “E drejta e Allahut bazohet në falje, lehtësim dhe falje, ndërsa të drejtat e robit bazohen në koprraci, imtësira dhe në kërkesa maksimale.” Kështu, namazi sa i përket falësit është bërë i lehtë si një shtroje e shtrenjtë dhe vozitja e rehatshme. Sa i përket kryerjes së namazit si obligim ndaj Zotit dhe Krijuesit të botërave, kjo kuptohet si gacat e zjarrta. Ndërsa njerëzit e tillë nga sunneti sikur nuk mbajnë mend përveç fjalëve të të Dërguarit: “Vallë, dëshiron t’i sprovosh njerëzit o Muadh.” Dhe hadithi tjetër në të cilin thotë: “O njerëz, me të vërtetë në mesin tuaj ka përzënës.” Kështu që hadithet i komentojnë në kontekst në të cilin nuk janë transmetuar, ndërsa nuk mendojnë se çfarë ka më parë dhe pas saj. Ai që në namaz nuk e përjeton gëzimin e tij më të madh, lumturinë, mirëqenien, ëmbëlsinë, gjallërinë e zemrës dhe gjerësinë e

gjoksit, atëherë për të nuk është asgjë tjetër përveç se ky hadith dhe të ngjashëm si ai. Dhe jo vetëm kjo, atij i përshtatet vetëm “namazi i vjedhësit dhe i atyre të cilët e falin shkel e shko”. Qukatja e sorrës më shumë i përshtatet njeriut të tillë sesa gjerësia dhe koha e kushtuar ndaj Zotit të botërave. Ndërsa njeriu i këtillë: “Vallë dëshiron t’i sprovosh njerëzit, o Muadh”, ka më shumë përparësi se hadithi në të cilin thotë: “E kryenin namazin e drekës, dikush prej nesh shkonte në Bekij që ta kryen nevojën e tij, pastaj kthehej deri te familja e tij që të marrë abdest dhe prapë e gjente të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem në reqatin e parë.”396 Po ashtu, falja e namazit të sabahut nga ana e të Dërguarit me leximin e mu’avvidhetejni (Felek dhe Nas), që ishte në udhëtim, 397 sipas tyre ka më shumë përparësi sesa hadithi që janë transmetuar në hadar, d.m.th. derisa ishte mukim në shtëpi. Me këtë rast kishte lexuar nja njëqind apo dyqind ajete. Sipas tyre, hadithi rreth namazit të akshamit në të cilën kishte lexuar Kul-huvallahu ehad dhe Kul ja ejjuhel-kafirun398, të cilin e përmend vetëm Ibn-Maxhe, ka më shumë përparësi sesa hadithi që e përmend Buhariu në Sahihun e tij, se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka lexuar në aksham njërën prej dy sureve të gjata, d.m.th. El-A’raf. 399 Ai anon kah ajo pjesë e sunnetit që i përgjigjet dhe që pajtohet me të. Sillet butë ndaj atij që vepron ashpër në komentimin e asaj në të cilën kundërshton dhe që sillet në mënyrën më të mirë. Ne kërkojmë mbrojtjen e Allahut prej pasimit të një rruge dhe metodologjie të këtillë. Dhe e lusim atë që të na ruaj prej asaj me të cilën i ka sprovuar pronarët e atij drejtimi. Ne e adhurojmë Allahun në bazë të të gjitha që janë transmetuar me besnikëri prej të Dërguarit sallallahu alejhi ve sel-lem Dhe nuk marrim disa pjesë për neve, ndërsa disa të tjera kundër nesh e që më pastaj, ajo që është në pajtim me mendimin tonë ta pranojmë në bazë të anës së jashtme të saj, ndërsa ajo që është në kundërshtim me neve, ta komentojmë në kuptimin e transmetuar, që është në kundërshtim me kuptimin e saj të jashtëm të cilën e tregon. Përkundrazi, i tërë sunneti është për neve, nuk bëjmë dallim sa i përket sunnetit, por tërë sunnetin e pranojmë. E pranojmë me dëgjueshmëri dhe përulshëm dhe e 396

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në Sahihun e tij, 1/335/454 me zinxhir nëpërmjet Kaz’asë prej Ebu-Seid el-Hudriut r.a… Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. 397 Hadithi është I vërtetë. E përmend En-Nesaiu në librin Iftitah, kaptina Fadlu fi kiraetil-muavvidhetejni, 1/634, hadithi nr. 952; Ibn-Maxhe në Sahihun e tij, 5/125, hadithi nr. 1818; Ahmedi në Musned, 4/194/159; Darimiu në librin Fedailul-Kur’an, kaptina Fi fadli muavvidhetejni, 2/553, hadithi nr. 3439, me zinxhir nëpërmjet Hajve dhe b. Luhej’I prej Jezid b. Ebu-Hubejbit… 398 Hadithi është shaz, e përmend Ibn-Maxhe në librin Ikametus-sala, 1/272, hadithi nr. 833 në hadithin e Ibn-Omerit…Albani e ka vlerësuar të dobët. 399 Hadithi është I vërtetë. E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina Kiraetu fil-magribi, 1/287, hadithi nr. 674; e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina Kadrul-kiraeti fil-magribi, 1/362, hadithi nr. 812, që të dy me zinxhir nëpërmjet Urve nga Mervan b. Hakemi prej Zejd b. Sabitit…

pasojmë atë, pa marrë parasysh se për çka flet. Veprojmë ashtu siç na thotë sunneti, pa marrë parasysh dëshirat dhe lakmitë tona. Nuk marrim një pjesë, e që pjesën tjetër ta lëmë, por e marrim në tërësi. Çdo pjesë të tij e vendosim në vendin e tij. Në bazë të kësaj, ndërsa prej Allahut e kërkojmë udhëzimin, themi: “Shkurtimi dhe plotësimi janë të urdhëruara, ndërsa zgjatja është e ndaluar.” Nuk mundet në këtë aspekt të mbështetemi në traditën e popullit të një vendi apo në mendimin e ndonjë medhhebi, as në dëshirat e muktediut dhe në kënaqjen e tij, as në ixhtihadin e imamëve të cilët i prijnë njerëzit në namaz. Të gjitha këto janë jo precize. Nuk ekziston pajtueshmëri në mendime dhe në dëshira, kështu nëse kjo merret si rregull, atëherë roli i namazit do të zhvlerësohej ndërsa zgjatja e tij në bazë të peshojave të përmendura do të ishte në pajtim me pasionet e njerëzve. Sheriati nuk cakton dispozita në këtë mënyrë. Por baza e saj është kthimi te burimi dhe te gjykimi i të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem, pastaj te mbështetja në atë se si ai ka vepruar me urdhërin e Allahut në lidhje me atë çështje, se si ummetin e ka mësuar me ruknet, me mënyrat dhe me kufijtë. Pas tij janë falur pleq, të dobët, fëmijë si dhe ata të cilët kanë qenë me nevoja. Në Medinë nuk kishte imam tjetër përveç tij, salavati dhe selami qofshin mbi të. Atë që e ka vepruar ai, me atë edhe të tjerët i ka urdhëruar. Kur e urdhëronte ndonjë gjë, ai më së shumti kishte përparësi prej të gjithë njerëzve që atë ta pranojë dhe ta veprojë. Ndërsa kur diçka ndalonte, ai kishte përparësi më së shumti prej të tjerëve që atë ta linte. Në këtë kontekst janë edhe fjalët e Shuajbit r.a. kur ka thënë: “Nuk dëshiroj ta bëj atë që juve ua ndaloj.” Disa prej sahabëve pas vdekjes së tij (sal-lallahu alejhi ve sellem) ishin pyetur për namazin e tij dhe ata ishin përgjigjur se si dukej namazi i tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) derisa Allahu nuk ia mori shpirtin. Kështu, Ebu-Huzejme transmeton thënien në të cilën thotë: “Shkova te EbuSeid el-Hudriu r.a. dhe takova shumë njerëz te ai. Kur njerëzit u shpërndanë, i thashë atij: “Unë nuk do të pyes për atë për të cilën të pyetën këta, unë dëshiron të të pyes për namazin e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem.” Ai tha: “Nuk ke dobi prej kësaj.” Ai ia përsëriti pyetjen, ndërsa ai tha: “Kur e falte drekën, nganjëherë dikush prej nesh shkonte deri në Bekij dhe e kryente nevojën e tij, pastaj shkonte deri te familja e tij që të marrë abdest dhe kthehej në mesxhid, ndërsa i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem ende ishte në reqatin e parë për shkak të gjatësisë së tij (namazit).” E përmend Muslimi në Sahihun400 e tij. Kjo të çon në përfundimin se ajo që e kanë mohuar Enesi, Ebu-seid el-Hudriu, Imran b. Husajni dhe Bera b. Azibi, kjo ka të bëjë me fshirjen e namazit dhe reduktimin e vetëm disa gjërave të cilat i ka vepruar i Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem. Për këtë 400

Hadithi është I vërtetë. Tahrixhin e përmendëm më parë.

shkak, Enesi r.a., kur ua udhëhiqte njerëzve namazin, thoshte: “Nuk do të ngurroj që t’ua fali namazin e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem.” Sabiti ka thënë: “Enesi ka vepruar diçka, të cilën ju nuk e bëni. Ai pasi që drejtohej, në kijam qëndronte aq saqë dikush do të mendonte se si ka gabuar apo harruar.” Kjo është ajo të cilën Enesi e ka kritikuar te imamët, sepse këto dy rukne i kanë shkurtuar së tepërmi. Po ashtu ka mohuar dhe kritikuar shkurtimin e rukusë dhe të sexhdes. Ka lajmëruar se në mesin e tyre më për së afërmi me namazin e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem falet Omer b. Abdulazizi. Në sexhde dhe në ruku pas tij kanë mundur t’i numërojnë nga dhjetë tesbihë, ndërsa është e njohur se i ka thënë shpejtë pa u menduar, gjendja e tyre fetare ka qenë shumë më e lartësuar dhe më e mirë se kjo. Enesi r.a. ishte sprovuar me atë të cilët konsideronin se ka gabuar në këtë, ashtu siç ishte i sprovuar me ata të cilët konsideronin se ka gabuar në transmetimin e tij, se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka lënë thënien me zë të bismilahirr-rrahmanirr-rrahim. 401 Thonë: “Ai ka qenë i vogël dhe falej pas safeve, kështu që nuk ka mundur të dëgjojë shqiptimin me zë të besmeles.” Po ashtu ishte sprovuar nga ana e atyre të cilët konsideronin se ka gabuar sa i përket nijetit të ihramit të të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem sa i përket haxhit dhe umres bashkarisht. Thonë: “Ai ka qenë shumë larg tij, kështu që nuk i ka dëgjuar fjalët e tij me rastin e veshjes së ihramit.” Kështu që ai thoshte: “Ju më konsideroni djalosh, isha nën barkun e deves së të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sellem, kështu që e kam dëgjuar se si i bënë me zë nijet që të dyjat.” Kur i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem mbërriti në Medinë, Enesi kishte dhjetë vjet. Ai i shërbente dhe ishte i dalluar me këtë. Ai llogaritej në mesin e anëtarëve të shtëpisë së tij. Ishte djalosh shumë orator dhe mendjemprehtë. Kur vdiq i Dërguari i Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ai ishte njeri i rritur i cili kishte njëzet vjet. Edhe përskaj kësaj, dëshirojnë që t’i përshkruajnë se ka gabuar sa i përket kiraetit dhe gjatësisë së namazit dhe mënyrës së hyrjes në ihram të të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe se ka vazhduar të gabojë edhe në kohën e kalifëve të drejtë dhe se rregullisht është falur në fund të mesxhidit dhe se nuk e kishte dëgjuar kiraetin e asnjërit prej tyre. Sahabët janë pajtuar se namazi i të DËrguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka qenë i njëjësuar. Rukuja dhe ngritja prej tij, sexhdja dhe ngritja prej saj, kanë qenë në ujdi me kijamin. Nëse në sabah ka lexuar në mes gjashtëdhjetë dhe njëqind ajete, atëherë gjatësia e 401

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina Ma jekulu fi tekbiri, 2/265, hadithi nr. 743; e përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina Huxhetu men kale la juxhheru bil-besmele, 1/50/399, që të dy me zinxhir nëpërmjet Shube nga Katade, prej Enesit…

rukusë dhe e sexhdes ka qenë barazi me këtë. Për këtë shkak, Beraa’ b. Azibi r.a. thoshte: “E gjithë kjo ka qenë përafërsisht e barabartë.” Imran b. Husajni r.a. ka thënë: “Namazi i të Dërguarit të Allahut sallallahu alejhi ve sel-lem ka qenë i barazuar.” I këtillë ka qenë kijami i tij natën dhe gjatë namazit të errësimit të diellit. Abdullah b. Omeri ka thënë: “Kur i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem na urdhëronte që ta shkurtojmë namazin, ai na printe me leximin e sures Saffat.” E përmend imam Ahmedi dhe En-Nesaiu.402 Ky është urdhëri i tij dhe ky është veprimi i tij që e komenton urdhërin e tij, e jo sikur dikush që mendon gabimisht se me to ka urdhëruar shkurtimin dhe lehtësimin, se ai ka vepruar në kundërshtim me atë që e ka urdhëruar. Ai, salavatet dhe selamet qofshin mbi të, i ka urdhëruar imamët që t’i prijnë njerëzit ashtu siç i ka prirë edhe ai në namaz. Në të dy Sahihet transmetohet prej Malik b. Huvejrithit r.a. se ka thënë: “Shkuam te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ndërsa ishim djelmosha përafërsisht të viteve të njëjta. Qëndruam te ai njëzet netë. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ishte i mëshirshëm dhe i butë dhe ai kishte menduar se jemi mërzitur për familjet tona. Na pyeti se kë e kemi lënë në shtëpitë tona dhe e lajmëruam lidhur me këtë. Ai tha: “Kthehuni te familjet tuaja, qëndroni në mesin e tyre dhe mësoni ata. Urdhëroni ata që ta falin filan namazin në kohën e vet, ndërsa filan namazin tjetër në filan kohën. Kur të merrni pjesë në namaz, ndonjëri prej jush le ta thirrë ezanin, ndërsa ndonjë më i moshuar në mesin tuaj t’ju prijë në të, faluni ashtu siç më keni parë mua duke u falur.” Kështu Buhariu e ka përmendur transmetimin. Kjo ka të bëjë me të gjithë imamet, edhe pse nuk janë përmendur secili në vete. Ndërsa nëse i ka urdhëruar që të falen ashtu siç është falur ai dhe nëse i ka urdhëruar që të lehtësojnë, atëherë pa dyshim mund të përfundojmë se ua ka urdhëruar atë që ai e ka vepruar, ndërsa këtë e sqaron fakti se gati se nuk ka veprim që mund të quhet e shkurtër në raport me tjetrën që është më e gjatë se ajo. Po ashtu, çdo veprim mund të quhet e gjatë në raport me atë që është më e shkurtër se ajo, kështu që kjo gjë nuk ka ndonjë kufi në gjuhë, të cilës do të mund t’i ktheheshim që të na gjykojë. Po ashtu, në të drejtën tradicionale, nuk ka diçka që mund t’i kufizojë këto gjëra, siç është rasti me ruajtjen, marrjen dhe ringjalljen e tokës së vdekur. Te ibadeti gjërat i kthehen Ligjdhënësit kur është në pyetje sasia, kohëzgjatja, cilësitë, mënyra dhe pozita në të cilën kryhet, sikur që në esencë ai ibadet i kthehet Atij. Sikur të kishim të drejtë të mbështetemi në të drejtën tradicionale, njerëzit sa i përket 402

E përmend En-Nesaiu në librin Imame, kaptina Er-ruhsatu lil imami fi tatvili, 1/544, hadithi nr. 825; Ahmedi në Musned, 2/40, hadithi nr. 4989; Et-Tajalisi në Musnedin e tij, 1/250, hadithi nr. 1816; Ebu-Ja’la në Musnedin e tij, 6/334, hadithi nr. 5445, të gjithë nëpërmjet Salim b. Abdullahut, nga babai I tij…

lehtësimit dhe të shkurtimit të namazit, atëherë gjatësia dhe sasia e namazit do të dallonte aq shumë, në pajtim me mendimet dhe me traditat e njerëzve, që kurrsesi nuk do të kishim mundur të sjellim ndonjë gjykim preciz lidhur me këtë. Kështu, disa –të cilëve Allahu xh.sh. ua verboi zemrat –e kanë kuptuar se urdhëri i përmendur për lehtësimin ka të bëjë me shkurtimin maksimalisht të mundur, kështu që filluan të besojnë se namazi është më i mirë dhe më i begatshëm sa më i shkurtë që është. Prej këtu, shumë njerëz kanë kaluar nëpër namazin e tyre sikurse shigjeta e gjuajtur, kështu që disa asgjë nuk kanë shtuar në tekbir –Allahu ekber –derisa kanë qenë në ruku dhe në sexhde nga shpejtësia. Gati sexhdja e ka arritur rukunë, ndërsa rukuja kiraetin nga shpejtësia. Ndoshta disa kanë menduar se më mirë është që një herë ta themi tesbihun sesa tri herë. Transmetohet se një prej këtyre e kishte parë robin e tij sesi qetë falet dhe e kishte qëlluar dhe i kishte thënë: “Sikur sultani të të kishte dërguar për ndonjë punë, a do të ishe i ngadalshëm sikur tani që je?” Një raport i këtillë ndaj namazit paraqet zhdukje të tij dhe lojë me të. Kjo është kurthë e shejtanit dhe në kundërshtim me urdhërin e Allahut dhe të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem, kur ka thënë: “Faleni namazin...” (El-Bekare, 43) Allahu xh.sh. na ka urdhëruar që ta kryejmë namazin, kjo do të thotë që ta kryejmë të plotë rukunë dhe sexhden, si dhe dhikret. Allahu xh.sh. e ka kushtëzuar shpëtimin me përultësinë e falësit. Ai që nuk është i përulur në namazin e tij, ai e ka lëshuar shansin që të jetë i shpëtuar. Nuk kemi mundësi që ta arrijmë përultësinë duke u falur shpejt dhe shkel e shko. Përkundrazi, mund të themi se nuk kemi mundësi që ta realizojmë përultësinë dhe nënshtrimin përveç se me qetësimin në namaz. Me shtimin e qetësimit në namaz, shtohet edhe përultësia. Saherë që lëshon përultësia, shtohet shpejtësia e faljes, kështu që lëvizjet e duarve fillojnë të gjasojnë me lojën dhe argëtimin, dhe kështu derisa në tërësi të humbet përlutësia dhe ndjenja e adhurimit. Në fund humbet edhe dituria e vërtetë në esencën e ubudijetit (adhurimit). Ndërsa Allahu i lartësuar ka thënë: “Faleni namazin...” (El-Bekare, 43) “...që falin namazin...” (El-Maide, 55) “fal namazin...” (El-Ankebut, 45)

“E kur të qetësoheni (nga lufta), atëherë faleni namazin në mënyrë të rregullt.” (En-Nisa, 103) “...ata që e falin namazin...” (En-Nisa, 162) “O Zoti im! Më bën mua nga ata që falin namazin...” (Ibrahim, 40) “...pra Mua më adhuro dhe fal namazin për të më kujtuar Mua.” (Ta Ha, 14) Gati se nuk mund të gjesh vend në shpallje në të cilën përmendet namazi e që mos ta përcjell urdhëri për kryerjen e tij. Ka shumë namazlinj në botë, ndërsa pak janë ata të cilët drejtë e dorëzojnë dhe që e kryejnë. Në këtë kontekst, Omeri r.a. për haxhijtë ka thënë: “Ka shumë udhëtarë, e pak haxhilerë.” Kështu, disa i kryejnë ibadetet duke u kënaqur me minimumin që e deklaron atë ibadet të saktë. Sikur njerëzit e tillë ta dinin se melekët e ngrisin namazin e tij deri te Zoti i botërave sikurse dhuratë me të cilën njerëzit dëshirojnë t’u afrohen mbretërve dhe të mëdhenjve të tyre. Nuk është i njëjtë ai që falet si është më së miri dhe i cili e zbukuron namazin e tij dhe me të dëshiron t’i afrohet Atij prej të Cilit ka frikë dhe në mëshirën e të Cilit shpreson, me atë i cili me vështirësi dhe në mënyrën më të keqe e kryen namazin, me qëllim që ta heqë qafesh dhe ta falë si të mundet. Nuk janë të njëjtë ai, namazi i të cilit është pranverë dhe jetë për zemrën, pushim dhe lumturi më e madhe, shërim për mërzinë, largim i brengave, shpëtim dhe strehim gjatë fatkeqësive, dhe ai të cilit namazi ia bën të vdekur zemrën dhe që ia bën trupin të humbur dhe që paraqet për të vështirësi dhe barrë. Namazi për një njeri të këtillë është vështirësi, ndërsa për atë që e përmendëm pak më lartë, paraqet ëmbëlsi për sytë dhe pushim. Për këtë shkak, Allahu i lartësuar thotë: “Kërkoni ndihmë (në të gjitha çështjet) me durim dhe me namaz, vërtet, ajo është e madhe (vështirë), por jo edhe për ata që kanë frikë (Zotin). Të cilët janë të bindur se do ta takojnë Zotin e vet dhe se ata do t'i kthehen Atij.” (El-Bekare, 45-46) Të tjerëve përveç këtyre, namazi është i rëndë për ta për shkak të mungesës së dashurisë në zemrat e tyre ndaj Allahut xh.sh. si dhe dashurisë ndaj madhërimit të Tij dhe përuljes për Të dhe për shkak të dashurisë së vogël. Prezenca dhe përulja e njeriut në namaz, plotësimi dhe përkushtimi ndaj tij, janë në pajtim me dashurinë e njeriut ndaj Allahut xh.sh. Imam

Ahmedi në një transmetim të Muhene b. Jahjasë thotë: “Pjesa e tyre në islam është në pajtim me pjesën e tyre në namaz.” Dashuria e tyre ndaj islamit është në pajtim me dashurinë e tyre ndaj namazit. Për këtë shkak, o robi i Allahut, shiko se ku është vendi yt. Ruaju që mos ta takosh Allahun e që të mos kesh pjesë në islam. Pjesa e islamit në zemrën tënde është në pajtim me pjesën e namazit në zemrën tënde. Nuk mundet pjesa e zemrës së gjallë që është e mbushur me dashuri, me frikërespekt dhe me madhërimin e Allahut të jetë e njëjtë sa i përket namazit, me atë zemër e cila nuk e posedon këtë. Kur dy veta të dalin para Allahut xh.sh., njëri prej tyre është me zemër të qetë dhe prezente, që është e përulur ndaj Tij, e pastër prej gjërave të këqija, e mbushur me nurin e imanit, e pastër nga veset dhe epshet, mendon për porositë dhe për kuptimet e Kur’anit. Në namazin e tij ai e bashkon gëzimin dhe bukurinë e imanit me të menduarit rreth emrave dhe cilësive të Allahut, për lartësimin e tyre, për bukurinë dhe për përsosurinë më të madhe. Mendon rreth asaj se si vetëm Allahu xh.sh. ka cilësi të përsosura. Në këtë të menduar për Allahun dhe për lumturinë më të madhe që e ndjen në namaz, ai fiton ndjenjën se si i është afruar Allahut aq afër, saqë asgjë nuk mund të krahasohet me këtë. Ai zemrën e tij tërësisht ia dorëzon Allahut. Kjo paraqitje para Allahut është një prej dy paraqitjeve. Allahu xh.sh. është nisur drejt tij dhe zemrën e tij e ka zgjeruar dhe e ka ndriçuar me dashurinë ndaj Tij dhe e ka frymëzuar që të drejtohet kah Ai. Dhe kur është drejtuar për te Ai, atëherë fillon shkuarja e dytë para Zotit, e cila është më e plotë se e para. Këtu vjen në shprehje origjinaliteti i të kuptuarit të emrave dhe cilësive të Allahut. Këtë mund ta përjetojë ai që i kupton shenjat e Kur’anit, zemra e të cilit është e ndriçuar me nurin e imanit, kështu që për çdo emër dhe cilësi të Allahut në namazin e tij gjenë vend. Kur të drejtohet duke qëndruar para Zotit të botërave, zemra e tij e sheh jetën e përhershme të Allahut, ndërsa kur thotë Allahu ekber, e sheh madhësinë e tij, kur thotë: “Subhanekellahumme ve bi hamdike ve tebarekesmuke ve te’ala xhedduke ve la ilahe gajruke”, 403 që do të thotë: “Qofsh i lavdëruar o Allah, Ty të qoftë çdo falënderim. Është i bekuar emri Yt, i Lartësuar madhësia Jote, nuk ka zot tjetër përveç Teje”, atëherë me zemrën e tij e sheh Zotin se si është i pastër nga çdo mangësi, që është i plotë dhe në çdo mënyrë të mundshme i lavdëruar. Ky falënderim dhe lavdërim përfshinë gjithë përsosurinë, që pas vetes tërheq mohimin e çdo mangësie. Për këtë shkak, qoftë i lavdëruar emri i Tij që nëse përmendet mbi të vegjëlit, shtohet dhe bëhet i bekuar dhe i Cili nëse përmendet gjatë ndonjë 403

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina Huxhetu men kale la luxhheru bilbesmele, 1/52/299 dhe e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina Men re’a istiftahe bisubhanekellahumme ve bihamdike, 1/349, hadithi nr. 775; Tirmidhiu në librin Es-Sala, kaptina Ma jukalu inde iftitahis-sala, 2/9, hadithi nr. 126; Ibn-Maxhe në librin Ikametus-sala, kaptina El-istiadhetu fis-sala, 1/265, hadithi nr. 807, prej Ebu-Mutevekkil Naxhiut prej Ebu-Seid el-Hudriut…

fatkeqësie, e largon atë. Ndërsa, ai vjen nga përsosuria e atij që përmendet me të. Atëherë, nëse gjërat qenkan kështu me emrin e Tij, me përmendjen e të cilit nuk mundet asgjë të të bëjë keq në qiej e në Tokë, atëherë pronari i emrave është edhe më i madh dhe më i lartësuar. Fjalët në dua: “Ve teala xhedduke,” domethënë “I Lartësuar është Dhati Yt” e kanë kuptimin se madhësia e Tij është mbi çdo madhësi tjetër se se përfshinë çdo madhësi dhe se lartësimi i Dhatit të Tij është mbi gjithçka. Fuqia e pushtetit të tij është mbi çdo sundues. Qoftë i lartësuar Dhati i Tij prej asaj se ka partner në sundim dhe udhëheqje, apo në ibadet apo në veprat dhe cilësitë e Tij, siç e kanë thënë këtë besimtarët nga xhinët: “Dhe se lartësia e madhëruar e Zotit tonë nuk është që ka as grua, as fëmijë.” (El-Xhinn, 3) Sa dobi ka për zemrën në këto fjalë për atë njeri që e kupton vleftën e njohjes së emrave dhe të cilësive të Allahut, dhe nëse nuk e mohon kuptimin e tyre të vërtetë. Kur njeriu thotë: “Eudhu bil-lahi minesh-shejtanirrrraxhim”, ai në këtë mënyrë është mbrojtur. Ai mbrohet me fuqinë dhe me forcën e Allahut prej armikut të tij, që dëshiron ta ndërpresë lidhjen ndërmjet tij dhe Zotit të tij dhe që ta largojë prej Tij, me qëllim që të bie në gjendje të keqe. Kur thotë: “Falënderimi i takon All-llahut, Zotit të botëve!” atëherë për një moment ndalet duke e pritur përgjigjen prej Zotit të tij: “Më falënderoi robi im”, kur thotë: “Mëshiruesit, Mëshirëbërësit!” e pret përgjigjen: “Robi Im më falënderon Mua”, kur thotë: “Sunduesit të Ditës së Gjykimit” e pret përgjigjen: “Më lavdëroi robi Im.” 404 Vallë a ka ëmbëlsim më të madh dhe lumturi më të madhe kur Zoti tri herë thotë: “Robi Im...” Pasha Allahun, sikur mos të ishte epshi dhe ndyrësira që gjenden në zemër dhe në shpirt, zemra nga drithërimat dhe lumturia do të kishte fluturuar për shkak të fjalëve të Zotit të tij, Krijuesit dhe adhuruesit: “Më falënderoi robi Im”, “Robi im i shprehu falënderimet mbi Mua”, “Më lavdëroi robi Im”. Atëherë në zemër gjendet vend për këto tri emrat e Tij: Allah, Zot dhe Mëshirues. Kështu, zemra e tij pas përmendjes së emrave të lartësuar të Tij: Allah d.m.th. Zotin që adhurohet, i Cili ekziston dhe prej të Cilit kemi frikë, e përjeton njohjen se askush nuk meriton ibadet përveç Tij dhe se askush tjetër nuk është i denjë për të. Njerëzit vetëm atij i nënshtrohen. Gjithçka që ekziston i përulet Atij. Para Tij zërat do të heshten. Allahu i Lartësuar thotë:

404

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina Vuxhubu kiraetil-fatiha fi kul-li reka’tin, 1/38/395; Maliku në Muveta, në librin Es-Sala, 1/39, f. 84 prej Ala’a nga babai I tij prej EbuHurejres r.a….

“Lartmadhëri të merituar i shprehin Atij shtatë qiejt e toka dhe çka ka në to, e nuk ka asnjë send që nuk e madhëron (nuk i bën tesbihë), duke i shprehur falënderim Atij.” (El-Isra, 44) Po ashtu thotë: “E Tij është ç'ka në qiej e në tokë dhe të gjithë vetëm Atij i përulen.” (Er-Rum, 26) Ai i ka krijuar qiejt dhe Tokën dhe atë që është ndërmjet tyre, i ka krijuar xhinët dhe njeëzit, zogjtë dhe egërsirat, Xhennetin dhe Zjarrin. Ka dërguar pejgamberë, ka zbritur libra dhe ka caktuar dispozita. Ai ju ka dhënë obligim robërve urdhërat dhe ndalesat. Ai e di se kush e përmend emrin e Tij dhe thotë “Elhamdu lil-lahi rabbil-alemin”, dhe këtë e di me përhershmërinë e Tij. Ai ekziston vetvetiu dhe me ndihmën e Tij ekziston gjithçka. Ai vigjëlon mbi çdo njeri dhe mbi atë se çfarë ai bën prej të mirave dhe të këqijave. Ai është ngritur mbi Arsh. Ai i Vetëm udhëheq me mbretërinë e Tij. E gjithë udhëheqja është në dy duart e Tij, të gjitha gjërat i kthehen Atij. Atë që Ai e cakton, lëshohet prej Tij nëpërmjet melekëve sa i përket dhënies dhe mosdhënies. Gjithçka është prej Tij: zbritja dhe lartësimi, vdekja dhe ringjallja, teubeja dhe veçimi, dhënia dhe mosdhënia, largimi i fatkeqësive, shpëtimi dhe përgjigja ndaj atyre të cilët janë në fatkeqësi. Në këtë kontekst thotë: “Atij i drejtohet me lutje kush është në qiej e në tokë dhe Ai në çdo moment është i angazhuar në çështje të reja.” (Er-Rahman, 29) Nuk ka kush që mund ta ndalojë atë që Ai e jep dhe nuk ka kush që mund të ta japë atë që Ai ta ndalon. Askush nuk mund ta kundërshtojë Atë, as që mund ta ndalojë caktimin e Tij. Askush nuk mund t’i ndryshojë fjalët e Tij, te Ai ngrihen melekët dhe Xhibrili. Atij i prezantohen veprat në fund dhe në fillim të ditës. Ai i vendos masat dhe të gjitha gjërave ua cakton kohën. Pastaj e lëshon caktimin e Tij në kohën e caktuar, vigjilon mbi gjithçka dhe udhëheq me të gjitha, i ruan dhe kujdeset për dobitë. Pastaj falësi gjatë përmendjes së emrit të Tij “Mëshirues”, në këtë e sheh Zotin i Cili është bamirës ndaj krijesave në mënyra të shumëllojshme. Zoti i Cili nga dashuria u jep shumë të mira. Ai të gjitha i përfshin me diturinë dhe me mëshirën e Tij. Mëshira e Tij arrin atje ku arrin edhe dituria e Tij. Me mëshirën e Tij është ngritur mbi Arsh dhe krijesat i ka krijuar nga mëshira e Tij. Librat e tij po ashtu i ka zbritur nga mëshira e Tij. Të

Dërguarit i ka dërguar nga mëshira e Tij dhe me ta i ka shpallur ligjet e fesë. Xhennetin dhe Zjarrin i ka krijuar nga mëshira e Tij. Ajo është litari i Tij me të cilin i tërheq robërit e Tij mu’minë drejt Xhennetit të Tij. Nga mëshira e Tij i pastron muvehhidët (ata që e adhurojnë Zotin Një) dhe i veçon prej mëkatarëve. Në Zjarr do t’i mbyll armiqtë e Tij, për këtë shkak, mendo mirë për mëshirën e bollshme dhe për begatitë e Tij, që përshkohet nëpërmjet urdhërave dhe ndalesave, porosive dhe vërejtjeve. Mëshira e Allahut është shkaktar që lidhet për ta. Ata e adhurojnë Atë, ndërsa Ai i mbulon ata me mëshirë. Nga veçoritë e këtij emri është njohja e falësit për pjesën e tij në mëshirën e Zotit për shkak të të cilës edhe qëndron para Zotit dhe që është një prej atyre të cilët e adhurojnë dhe që e thërrasin Atë. Argument i kësaj mëshire është edhe ajo që ia ka dhuruar disa gjëra, ndërsa të tjerëve ua ka ndaluar. Dhe që është nisur kah zemra e tij ndërsa është larguar prej zemrës së dikujt tjetër. E gjithë kjo është nga mëshira e Tij. Ndërsa, kur robi në namaz thotë: “Sunduesit të Ditës së Gjykimit”, me këtë rast falësi e sheh madhërinë dhe lavdinë të cilën nuk e posedon askush përveç sunduesi i Vërtetë. E sheh Sunduesin e fuqishëm të cilit i përulen të gjitha krijesat dhe të cilit i nënshtrohen të gjithë. Para madhështisë së Tij përulen tiranët. Para krenarisë së Tij përulet secili që është krenar. Me zemrën e tij e dëshmon Sunduesin i Cili është ngritur në Fronin qiellor dhe i Cili vigjëlon gjithçka. Para krenarisë dhe fuqisë së Tij të gjithë nënshtrohen dhe i bëjnë sexhde. Nëse nuk e mohon realitetin e cilësisë së sundimit, kjo do të çojë deri te njohja e cilësive dhe emrave të tjerë të Tij, mohimi i të cilave paraqet mohim të sundimit të Tij. Malik-Sundues është sundues i plotë dhe i përsosur, i Gjallë, i Përhershëm, Ai i Cili gjithçka dëgjon dhe sheh, i Cili gjithçka cakton, Gjithëpushtetshëm, Ai që flet, Ai që urdhëron dhe që ndalon, Ai që është i ngritur në fronin e mbretërisë së Tij. Urdhërat e Tij arrijnë deri në pjesët më të largëta të mbretërisë së Tij. Ai kënaqet me atë që e meriton kënaqësinë, e lavdëron dhe e mbulon me nderime dhe e afron te Vetvetja. Zemërohet ndaj atij që e meriton atë dhe e dënon atë që e meriton dënimin. E mëshiron kë të dojë, ndërsa e dënon kë të dojë. I jep kujt të dëshirojë dhe nuk i jep kujt të dojë. Ai e ka shtëpinë e dënimit –ajo është Zjarri, dhe shtëpinë e lumturisë më të madhe –ajo është Xhenneti. Ai që nuk pranon dhe që nuk e pranon realitetin e kësaj, ai e ka sulmuar mbretërinë e Tij dhe me këtë e ka mohuar përsosurinë e Tij. Po ashtu, kush e mohon caktimin e Tij të përgjithshëm, ai përgjithësisht e mohon sundimin dhe përsosurinë e Tij. Duke i thënë fjalët: “Sunduesit të Ditës së Gjykimit”, robi dëshmon lavdinë dhe madhësinë e Tij, ndërsa kur thotë: “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm te Ty kërkojmë ndihmë!” në këto fjalë shihet sekreti i krijimit dhe i udhëheqjes me dynjanë dhe me ahiretin. Kjo fjali përmban qëllimin më të lartë dhe

mjetin më të lartë. Qëllimi më i madh dhe më i lartë është t’i robërosh Atij. Ndërsa mjeti më i rëndësishëm është kërkimi i ndihmës te Ai. Nuk ka zot që meriton ibadet përveç Tij dhe njeriu nuk ka ndihmës në kryerjen e ibadetit dikujt tjetër përveç Tij. Kryerja e ibadetit ndaj Tij është qëllimi më i rëndësishëm, ndërsa ndihma e Tij është mjeti më i lartësuar. Allahu xh.sh. ka shpallur qindra libra, kuptimet e të cilave i ka vendosur në katër libra, ato janë Teurati, Zeburi, Inxhili dhe Kur’ani. Kuptimet dhe porositë e të gjitha librave janë përmbledhur në Kur’an. Të gjitha këto kuptime janë mbledhur në Mufessal (në pjesën e fundit të Kur’anit). Ndërsa kuptimet e tij janë përmbledhur në Fatiha, e kuptimi i tij është përmbledhur në fjalët e Tij: “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm te Ty kërkojmë ndihmë!. Kjo fjali i bashkon dy lloje të teuhidit –ato janë teuhidi rububijje dhe teuhidi uluhijje. Përmban besimin në zotërimin e Tij për shkak të emrit Rabb dhe besimi se vetëm atij i bëhet ibadet për shkak të emrit Allah. Ai adhurohet për shkak të uluhijjetit të Tij dhe prej Tij kërkohet ndihmë me rububijjetin e Tij. Ai nga mëshira e Tij udhëzon në rrugën e drejtë. Për këtë shkak, në fillim të sures i ka përmendur emrat e Tij Allah, Rabb dhe Er-Rahman, që është në pajtim me atë që prej Tij kërkohet, kjo është t’i bëjmë ibadet vetëm Atij, të kërkojmë ndihmë dhe udhëzim prej Tij. Ai është i vetmi i Cili të gjitha i jep. Askush nuk mund ta ndihmojë njeriun në ibadet ndaj Tij përveç Atij. Askush përveç Atij nuk udhëzon në rrugën e drejtë. Pastaj, falësi i thotë fjalët e Tij: “Udhëzona (përforcona) në rrugën e drejtë! Njeriu ka nevojë më të madhe për udhëzim. Ai ka nevojë për Të dhe nuk mundet pa Të sa lëvizja e qerpikut apo sa një marrje e frymës. Gjithçka që kërkohet në këtë dua nuk mund të arrihet përveç se me udhëzim që çon në rrugën e cila do të na çojë te Ai. Ky është udhëzimi i shpjegimit, udhëzimi që shihet në krijimin e dëshirës dhe të mundësisë për të kryer vepra në atë mënyrë siç dëshiron Ai dhe siç është Ai i kënaqur, udhëzim që do ta mbrojë para dhe pas kryerjes së veprës. Njeriu në çdo situatë është i varur për udhëzimin e Tij. Kështu, nëse nuk e ka kryer ndonjë gjë, kaptinë, udhëzimit të Tij duhet t’i pendohet për shkak të kësaj. Ai ka nevojë për udhëzimin e Tij në gjërat për të cilat ekziston udhëzimi në vetë esencë, por jo edhe për veçoritë. Ose është i udhëzuar në atë gjë, mirëpo nevojitet udhëzim shtesë me qëllim që të jetë më i udhëzuar. Ose i nevojitet me qëllim që t’i arrijë disa gjëra në të ardhmen, ashtu siç i ka arritur në të kaluarën. Ose në gjëra për të cilat çështje ai nuk ka bindje dhe i nevojitet udhëzimi deri te ato gjëra. Për gjërat të cilat nuk i ka bërë e të cilat duhet t’i kryejë, i nevojitet udhëzimi hyjnor. Madje edhe në gjërat në të cilat është i udhëzuar në besimin e drejtë dhe në veprat e mira, edhe mëtej i nevojitet udhëzimi hyjnor që ta përforcojë në këto gjëra, sikurse edhe shumë lloje të tjera të udhëzimeve hyjnore që i nevojiten njeriut.

Allahu xh.sh. e ka urdhëruar njeriun që në situatat më të mira ta lusë Atë për udhëzim edhe atë shumë herë gjatë ditës dhe natës. Pastaj ka sqaruar se si bartësit e këtij udhëzimi janë shpërblyer me të mirat e Tij për dallim nga ana ndaj të cilëve është zemëruar. Këta janë ata të cilët e dinë të vërtetën, mirëpo nuk e pasojnë. Dhe për dallim nga ata të cilët kanë devijuar, këta janë ata të cilët e adhurojnë Allahun pa dituri. Që të dyja këto grupe bashkë flasin për Allahun, për krijimin dhe udhëheqjen e Tij dhe për emrat e cilësitë e Tij pa dituri të drejtë. Kështu, rruga e atyre të cilët janë të mbuluar me të mirat e Zotit është krejtësisht i kundërt me atë në të cilën janë ithtarët e gënjeshtrës, si teorikisht ashtu edhe praktikisht. Pasi që ka përfunduar me lavdërimin, me duanë dhe me teuhidin, pastaj e ka caktuar që e gjithë kjo të përcillet me aminin si vulë e gjithë kësaj, me ç’rast edhe melekët bëjnë amin me të. Ky amin është stoli e namazit, sikur që ngritja e duarve në namaz është stoli e namazit. Këtu shihet pasimi i sunnetit si dhe madhërimi i urdhërit të Allahut. Kjo njëherit është edhe ibadet të cilin e kryejnë duart dhe është simbol i kalimit prej një rukni në një rukn tjetër. Pastaj vazhdon duke iu drejtuar Zotit të tij, kështu që dëgjon fjalët e Tij nga imami i cili i thotë ato derisa ky hesht, ndërsa zemra e tij është prezente dhe e dorëzuar. Dhikri më i mirë në namaz është dhikri në kijam. Qëndrimi më i mirë i falësit është qëndrimi i kijamit që është i formësuar me falënderim, me lavdërim dhe me madhërim si dhe me leximin e fjalëve të Zotit të botërave. Për këtë shkak është e ndaluar të lexohet Kur’ani në ruku dhe në sexhde405 sepse ky është qëndrim i përultësisë dhe i përdëllimit. Për këtë shkak, në këtë situatë e ka caktuar dhikrin që është në harmoni me atë pozitë të trupit. Për këtë shkak, njeriut në ruku i është urdhëruar që ta përmend madhësinë e Zotit të tij, në një qëndrim që paraqet përulje dhe përdëllim. Allahu xh.sh. ua ka urdhëruar këtë robërve nëpërmjet lajmëtarit të Tij i cili pasi që është shpallur ajeti kur’anor: “Madhëroje emrin e Zotit tënd madhështor” ka thënë: “Bëjeni këtë në ruku.” 406 Shumë dijetarë konsiderojnë se nuk është i saktë namazi i atij që e lëshon këtë qëllimisht, ndërsa e bëjnë të obligueshme kryerjen e sehvi sexhdes për atë që e ka harruar këtë. Ky është medhhebi i imam Ahmedit dhe i muhadithëve të cilët janë pajtuar me të. Thënia e dhikrit të përmendur në ruku nuk është asgjë më pak sesa urdhëri për sjelljen e salavateve ndaj tij (sal-lallahu alejhi 405

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina En-nehju an kiraetil-Kur’ani firrukui ves-suxhudi, 1/348/207/479; En-Nesaiu në librin tatbik, kaptina Tazimu rabb fi ruku’, 2/12, hadithi nr. 1044; Darimiu në librin Es-Sala, kaptina En-nehju an kiraeti fir-rukui ves-suxhud, 1/318, hadithi nr. 1325; Ahmedi në Musned, 1/155, 219, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Ibrahim b. Abdullah b. Mabed b. Abbasit prej babait të tij, nga Ibn-Abbasi… 406 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina Ma jekulu rexhulun fi ruku’ihi, 1/385, hadithi nr. 869; Ibn-Maxhe në librin Es-Sala, kaptina Tesbih fir-rukui, 1/341, hadithi nr. 1305; Ahmedi në Musned, 4/155. Në Irva’ është me numër rendor 334.

ve sel-lem) në teshehhudin e fundit e as që është më pak sesa urdhëri që në sexhde të lëshohen duart dhe balli në tokë. Sidoqoftë, esenca e rukusë është madhërimi i Allahut të Lartësuar me zemër, me trup dhe me fjalë, për këtë shkak i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Ndërsa sa i përket rukusë, në të madhërojeni Allahun.”407

407

E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina En-nehju an kiraeti fir-rukui ves-suxhudi, 1/207/479 dhe e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina Fi dua fi rukui ves-suxhudi, 1/388, hadithi nr. 876; EnNesaiu në librin Tatbik, kaptina Tazimu rabbi fir-rukui, 2/534, hadithi nr. 2044; Darimiu në librin Es-Sala, kaptina En-Nehju anil-Kurëani fir-rukui ves-suxhudi, 1/349, hadithi nr. 1326; Ahmedi në Musned, 1/155/219, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Ibrahim b. Abdullah b. Mabedit, nga babai I tij prej IbnAbbasit…

KAPTINA DREJTIMI PREJ RUKUSË Pastaj e ngriste kokën duke u kthyer dhe duke u drejtuar në pozitën më të plotë. Falënderimin e Allahut dhe lavdërimin e Tij e ka bërë simbol të këtij rukni. Këtë rukn e ka filluar me fjalët: “Semi’allahu limen hamideh”-“Allahu dëgjon atë që e lavdëron Atë.” Fjala “dëgjon” tregon shqisën e pranimit dhe të përgjigjes. Pastaj vazhdon me fjalët: “Semi’allahu limen hamideh, Allahumme rabbena ve lekel hamd, mil’es-semavati ve mil’el-erdi ve mil’e ma shi’te min sheji’in bade”, që do të thotë: “Allahu dëgjon atë që e lavdëron Atë, o Allah, o Zoti ynë, falënderimi të qoftë Ty. Falënderuar qofsh Ti aq sa mund të mbushen Toka dhe qiejt dhe ajo që është ndërmjet tyre dhe ajo që Ti dëshiron pas kësaj.” Nuk duhet të injorohet lidhësja “dhe” në fjalët “O Zoti ynë dhe falënderimi të qoftë Ty, sepse është e lavdëruar që të shprehet falënderimi i përmendur me këtë lidhëse, ashtu siç përmendet në të dy Sahihet. Kjo lidhëse pas vetes tërheq kuptimin e fjalëve në dy fjali të pavarura. Fjalët “Zoti ynë” e përfshijnë kuptimin për Zotin, për të Përhershmin në duart e të cilit është çdo gjë dhe çdo dukuri. Pa këtë lidhëse kuptimi do të ishte “Zoti ynë, Ty të takon falënderimi” ndërsa me lidhëse do të ishte “Ti je Zoti ynë dhe Ti ai të Cilit i takon falënderimi.” Pastaj ka lajmëruar për madhështinë dhe për rëndësinë e këtij lavdërimi, saqë e përshkruan: “Falënderuar qofsh Ti aq sa mund të mbushen Toma dhe qiejt dhe ajo që është ndërmjet tyre dhe ajo që Ti dëshiron pas kësaj.” Kjo do të thotë faleminderit aq sa mund të mbushen bota e lartë dhe bota poshtë, si dhe gjithësia e cila është ndërmjet kësaj. Ky hamd (falënderim) përfshin gjithçka që është krijuar dhe gjithçka që do të krijohet. Ndërsa disa, fjalët “dhe ajo që Ti dëshiron pas kësaj” e komentojnë si ajo që gjendet jashtë botërave. Kështu, fjala “pas” në bazë të kuptimit të parë ka të bëjë me kohën, ndërsa në bazë të kuptimit të dytë ka të bëjë me vendin. Pastaj këtë e ka pasuar me fjalët: “Ehlus-sena’i vel-mexhdi, ehakku ma kale-labdu ve kulluna lekel-abd”, që do të thotë: “Ti je Ai që lavdërohet dhe kjo është më meritore që mund ta thotë robi, ndërsa të gjithë ne jemi robërit e Tu.” Pastaj gjithë këtë e ka pasuar me pranimin e robërimit vetëm ndaj Tij me fjalët: “Allahumme la mani’a lima e’atajte ve la mu’tije lima mena’te ve la jenfe’u

dhel-xheddi minkel-xhedd”408 që do të thotë: “Allahu im, nuk ka send që mund ta ndalojë atë që Ti e jep dhe nuk ka send që mund ta japë atë që Ti e ke ndaluar. Të kujdesshmit nuk do t’i ndihmojë fuqia dhe zelli i tij nëse Ti nuk i ndihmon.” Këto fjalë ka thënë në dhikër pas namazit. Këtë pra e ka thënë në këto dy vende, duke e pranuar Njëshmërinë e Tij dhe duke e pranuar se të gjitha të mirat vijnë prej Tij. Kjo përmban këto gjëra: E para: Vetëm Ai jep dhe merr. E dyta: Nëse ai jep diçka, askush nuk ka fuqi që ta pengojë këtë dhe nëse diçka merr, askush nuk ka fuqi që të japë atë që Ai e ka penguar dhe ndaluar. E treta: Te Ai nuk bën dobi e as që do të shpëtojë nga dënimi, as që do ta afrojë drejt mëshirës së Allahut pjesa e bijve të Ademit në pushtet, pasuri, pozitë dhe në gjëra të tjera. Ajo që do të bëjë dobi te Ai është ibadeti me të cilin i afrohen Allahut xh.sh. dhe ajo që e bëjnë prej të mirave në rrugën e kënaqësisë së Tij, që në fund duanë e përmendur ta përfundojë me fjalët: “Allahummegsilni min hatajaje bil-mai ves-selxhi velbered”409 që do të thotë: “O Allahu im, më pastro prej mëkateve me ujë, me borë dhe me akull.” Këtë e ka përmendur në duanë në fillim të reqatit të parë, ashtu siç e ka përfunduar namazin me istigfar-me kërkimin e faljes 410 kështu që istigfari përmendet në fillim të namazit, në mes dhe në fund. Prej këtu, ky rukn përmban dhikrin më të mirë dhe duanë më të dobishme në të cilën Ai lavdërohet, madhërohet dhe falënderohet, ku i pranohet Atij e drejta që të jemi robër të Tij dhe e teuhidit. Kjo e përmban pranimin e mëkatit dhe të gabimeve si dhe kërkimin e faljes për të njëjtat. Ky është dhikër i veçantë në rukn të veçantë dhe nuk gjendet prezent përveç se në ruku dhe në sexhde.

408

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina Ma jekulu idha refea re’sehu miner-rukui, 1/376, hadithi nr. 847; En-Nesaiu në librin Tatbik, kaptina Ma jekulu fi kijamihi, 2/544-545, hadithi nr. 1067; Darimiu në librin Es-Sala, kaptina El-kavlu bade re’I re’is, 1/344, hadithi nr. 1313; Ahmedi në Musned, 3/87; Huzejme në Sahihun e tij, kaptina Kavlu musal-li semi’allahu limen hamideh, 1/310, hadithi nr. 613, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Atije b. Kajsit prej Kadh’ b. Jahja prej Ebu Seid elHudriut… 409 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Es-Sala, kaptina Ma jekulu fi tekbir, 1/259, hadithi nr. 711; Muslimi në librin Es-Sala, kaptina Ma jukalu min tekbiretil-imami vel-kiraeti, 1/419/598, që të dy me zinxhir nëpërmjet Amr b. Ka’ka’a prej Ebu Dhurit nga Ebu Hurejre… 410 Hadithi është I vërtetë. E përmend En-Nesaiu në librin Sehv, kaptina Istigfaru ba’de teslim, 1/168, hadithi nr. 1336, me zinxhir nëpërmjet Shedad Ebu-Amarit nga Ebu-Esma’ Ruhabit prej Sevbanit…

KAPTINA RRETH VLERËS SË SEXHDES DHE PËR VEÇORITË E SAJ Pastaj thuaje tekbirin dhe bjer në sexhde për Allahun duke mos i ngritur duart, sepse edhe duart bijnë në sexhde sikur që e bën këtë edhe fytyra, ato (duart) këtë e bëjnë për shkak të ubudijjetit (robërimit), kjo mjafton kështu që nuk ka nevojë për ngritjen e tyre. Dhe për këtë shkak, nuk është e caktuar që të ngrihen duart me rastin e kthimit të kokës prej sexhdes, sepse ato ngrihen bashkarisht me të sikur që edhe lëshohen. Ndërsa sexhdja është e caktuar në formën më të plotë dhe më të denjë të nënshtrimit dhe të përuljes

dhe kjo është më shumë sesa pjesët tjera të trupit, ku secilës pjesë i takon një pjesë në ibadet, derisa sexhdja është thelbi i namazit, pjesa e tij më e rëndësishme (më e madhe), ajo paraqet përfundimin e reqatit, ndërsa pjesët përbërëse që janë para saj, janë si paraprijëse. Sexhdja është sikurse tavafi i haxhit (tavafuz-zijara), sepse ai është pjesa kryesore dhe kulmi i haxhit dhe vendi ku haxhiu vjen në Qabe dhe e kryen këtë lloj të tavafit, ndërsa ajo që ka qenë para kësaj, paraqesin veprimet hyrëse dhe përgatitje për të. Dhe për këtë shkak, robi është më afër Allahut xh.sh. derisa është në sexhde.411 Gjendja më e mirë për njeriun është ajo në të cilën është më afër Allahut xh.sh., për këtë shkak duaja në këtë vend është më afër përgjigjes. Pasi që Allahu xh.sh. e krijoi njeriun prej dheut, ishte e përshtatshme që të mos dalë prej esencës së tij, por t’i kthehet asaj kur natyra dhe shpirti i tij e largojnë prej saj (tokës), sepse njeriu kur t’i lëshohet natyrës dhe lakmisë së shpirtit të tij, ai bëhet mendjemadh dhe do të dilte nga esenca e tij prej së cilës është krijuar, do të vërsulej mbi të drejtën e Zotit të tij, në madhështi dhe në fuqi dhe do të kontestohej me këtë me Të dhe atij i është urdhëruar sexhdja për shkak të përuljes dhe përdëllimit si kthim i tij i nënshtrimit dhe i adhurimit dhe do ta përmirësojë atë që i ka ndodhur për shkak të moskujdesit, neglizhencës dhe largimit nga esenca e tij, do t’i tregohet realiteti i tokës prej së cilës është krijuar. Dhe ai e lëshon pjesën e tij më të ndershme dhe më të lartë, ajo është fytyra, kështu ajo që është më lartë te ai, ajo bëhet më e ultë për shkak të përultësisë dhe përdëllimit para Krijuesit të Saj. Ky është qëllimi dhe poenta e përuljes së jashtme, sepse Allahu xh.sh. e ka krijuar prej dheut, ndërsa ajo është nëpër të cilën shkelim me këmbë, atë e ka bërë mëkëmbësin e saj, te ajo do ta kthej, ndërsa i ka premtuar se sërish do ta nxjerr prej saj.412 Kështu, ajo dhe nëna e babai i tij, fillimi dhe fundi i tij, e kanë pranuar në vetvete derisa ishin të gjallë dhe e kanë pranuar në vetvete kur kanë vdekur, ajo për ta është bërë e pastër dhe mesxhid dhe i është urdhëruar që ta kryejnë sexhden, sepse ajo është caku i përuljes së dukshme dhe më e plotë në nënshtrim prej pjesëve tjera të trupit dhe e vendos fytyrën e tij në tokë nga përulja, modestia dhe nënshtrimi, duke i lëshuar edhe duart e tij. Mesruki i ka thënë Seid b. Xhubejrit: “Nuk ka mbetur asgjë pas së cilës do të dergjemi, përveç se t’i lëshojmë fytyrat tona në këtë tokë.” Ndërsa i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk është mbështetur për tokë qëllimisht, por kur i ndodhte rastësisht, këtë e bënte, 411

Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmend Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ma jukalu fir-ruku’I ve-ssuxhudi, 1/350/482; Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Fi-d-du’ai fir-ruku’I ves-suxhudi, 1/388 me nr. 875, me zinxhir prej Ebu Salih Zekvanit, ai prej Ebu Hurejres…; 412 Këto fjalë janë kuptimi I fjalëve të Allahut xh.sh.: “Prej asaj (tokës) Ne u krijuam ju, e ju do t'ju kthejmë përsëri në të, e prej saj do t'ju nxjerrim edhe një herë.” (Ta Ha, 55)

kështu ai ka bërë sexhde në ujë dhe në baltë. 413 Për këtë shkak, është olbigim që sexhdja të jetë më e plotë dhe e saktë, nevojitet që të kryhet me shtatë pjesë: fytyrë, dy duar, dy gjunj dhe me majet e gishtërinjve të këmbëve. 414 Ky është obligim i rreptë të cilën Allahu ia ka urdhëruar të Dërguarit të Tij, ndërsa i Dërguari i Tij këtë ia ka transmetuar ummetit të tij. Ndërsa, që të jetë sexhdja më e plotë, është patjetër apo e lavdëruar që të preket toka me ballë, duke u mbështetur në të me peshën e kokës dhe duke u ngritur prej më të voglës nga më e madhja, kjo është sexhdja e plotë. Po ashtu, prej gjërave që e plotësojnë sexhden është edhe ajo që çdo pjesë e trupit të marrë pjesë në përulje, duke e ndarë barkun e tij prej këmbëve, këmbët prej nëngjunjve dhe ti ndajë bërrylat prej trupit, duke mos i shtrirë nëpër tokë, që çdo pjesë të pavarësohet në kryerjen e ibadetit. Për këtë shkak, kur shejtani e sheh birin e Ademit se si i bën Allahut sexhde, ai largohet anash dhe duke qarë thotë: “Mjeri unë, birit të Ademit i është urdhëruar sexhdja dhe ai po e kryen dhe do të hyjë në Xhennet, mua më është urdhëruar sexhdja dhe nuk e kam bërë dhe unë do të shkoj në Zjarr.”415 Për këtë shkak, Allahu xh.sh. i lavdëron ata të cilët bijnë në sexhde kur i dëgjojnë fjalët e Tij dhe i qorton ata të cilët nuk e bëjnë këtë dhe kështu për këtë shkak, qëndrimi i fortë i atyre të cilët e konsiderojnë obligim me rastin e thirrjes. Pasi që magjistarët e kishin kuptuar vërtetësinë e Musa a.s. dhe gënjeshtrën e Faraonit, kanë rënë në sexhde për Zotin e tyre dhe ajo sexhde ishte gëzimi i tyre i parë dhe falje për dallim nga magjia dhe sihri në të cilën e kishin harxhuar jetën e tyre. Për këtë shkak, Allahu i Lartësuar lajmëron për sexhden e të gjitha krijesave për Të, dhe thotë: “Vetëm All-llahut i bën sexhde çdo gjallesë që është në qiej e që është në tokë, e edhe engjëjt, ata nuk bëjnë kryelartësi. I frikësohen Zotit të tyre që është mbi ta dhe i përmbahen në përpikëri asaj me çka urdhërohen.” (En-Nahl, 49-50) I ka lajmëruar për besimin e tyre në madhështinë e Tij dhe për përuljen e tyre ndaj Tij me kryerjen e sexhdes. Allahu i lartësuar ka thënë: 413

Hadithi është muttefekun alejhi. Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina Es-Suxhudu alel-enfi vessuxhudu alet-tini, 2/347 me nr. 813; Muslimi në Kitabus-sijam, kaptina Fadlu lejletil-kadri, 2/824/213, që të dy me zinxhir prej Jahja b. Ebu-Kethirit, ndërsa ai prej Ebu-Selemes, ai prej Ebu Seid el-Hudriut…; 414 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në Kitabus-salat, kaptina E’adau-s-suxhud, 1/355/491. EbuDavudi në Kitabus-salat, kaptina E’adau-s-suxhud, 1/394 me nr., 891, me zinxhir prej Amir b. Seidit, ai prej el-Abbasit…; 415 Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmend Muslimi në Kitabul-iman, kaptina Itlaku ismil-kufri ala terkissalat, 1/87/81; Ibn-Hibbani në Sahih, 6/465 me nr. 2759; Ibn-Huzejme në Sahih, 1/276 me nr. 549; IbnMaxhe në Kitabus-salat, kaptina Suxhudul-Kur’an, 1/334 me nr. 1052; Ahmedi në Musned, 2/443 me nr. 9711, të gjithë me zinxhir prej Ebu-Muaviut, ai prej E’ameshit, ai prej Ebu-Salihut, ai prej Ebu-Hurejres…;

“A nuk e di për All-llahun se Atij i nënshtrohet (i bën sexhde) kush është në qiej dhe kush është në tokë, edhe dielli, edhe hëna, edhe kodrat, edhe bimët, edhe shtazët, e edhe shumë njerëz, po shumë janë që dënimi është meritë e tyre. Atë që e poshtëron All-llahu nuk ka kush që mund ta bëjë të ndershëm. All-llahu punon atë që dëshiron.” (El-Haxhxh, 18) Ai që e ka merituar dënimin, ai është që nuk i bën sexhde dhe ai është ai të cilin e ka lënë që të mos bëjë sexhde ndaj Tij dhe e ka lajmëruar se nuk do të ketë kurrfarë nderimi, ka qenë indiferent ndaj Zotit të tij, sepse nuk i ka bërë sexhde. Allahu i Lartësuar ka thënë: “Gjithçka që ka në qiej e në tokë i bën sexhde vetëm All-llahut me dëshirë ose me dhunë, (i bëjnë sexhde) edhe hijet e tyre në mëngjes e mbrëmje.” (Er-Ra’d, 15) Nëse kryerja e ibadetit është qëllimi i plotësimit të njeriut, atëherë edhe afrimi te Allahu xh.sh. është e kushtëzuar aq sa vlen ibadeti. Sikurse namazi që i përfshin llojet e ndryshme të nënshtrimit apo ibadetit me të gjitha pjesët e tij, ai është vepra më e vlefshme e robit dhe shkalla e tij në islam është si mbështetje apo shtylla në tendë. Ndërsa sexhdja është pjesa e tij përbërëse më e vlefshme dhe qëllimi për të cilën është urdhëruar dhe kështu përsëritja e saj në namaz është më e madhe sesa përsëritja e pjesëve tjera përbërëse, ajo është përfundim i reqatit dhe qëllimi i tij, përsëritja e saj është e caktuar pas rukusë, sepse ruku është gjithherë hyrje para saj. Ndërsa në sexhde është caktuar madhërimi i Allahut xh.sh. me atë që i ka hije Atij, ndërsa këto janë fjalët e robit: “Subnahe rabbije-l-e’ala” (qoftë i lavdëruar Allahu im i Lartësuar), kjo është gjëja më e mirë që thuhet në sexhde, ndërsa prej të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk është transmetuar urdhëri i tij për ndonjë fjalë tjetër, përveç se këto, sepse ka thënë: “Thuajeni këtë në sexhden tuaj.”416 Kush e lenë këtë qëllimisht, namazi i tij nuk vlen sipas shumë dijetarëve, ndërsa prej tyre është edhe imam Ahmedi dhe të tjerë, sepse ai nuk e ka kryer atë që i është urdhëruar. Përmenda e Allahut xh.sh. me lartësimin në këtë gjendje, i përgjigjet gjendjes në të cilën gjendet ai që bën sexhde, sepse lëshohet poshtë në tokë me fytyrën e tij, duke e përmendur lartësimin e Zotit të tij me rastin e lëshimit të tij, kjo është sikur kur me 416

Zinxhiri I tij është I dobët. E përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ma jekulur-rexhulu fi ruku’ihi ve suxhudihi, 1/385 me nr. 869; Ibn-Maxhe në Kitabus-salat, kaptina Et-tesbihu fir-ruku’I, 1/387 me nr. 887; Ed-Darimiu në Kitabus-salat, kaptina Ma jekulu fir-ruku’I, 1/341 me nr. 1305; Ahmedi në Musned, 4/155; Ibn-Hibbani në Sahihu 3, me nr. 1895, të gjithë me zinxhir prej Musa b. Ejjubi, ai prej xhaxhait të tij, ai prej Ukbe b. Amirit…;

përultësi e ka përmendur madhështinë e Tij me rastin e kryerjes së rukusë, duke larguar prej Zotit të tij atë që nuk i ka hije Atij, që e kundërshton madhështinë dhe lartësimin e Tij. Pastaj, pasi që ka caktuar përsëritjen e sexhdes, është dashur të vijë deri te ndarja ndërmjet dy sexhdeve dhe kështu distanca ndërmjet tyre kryhet me një vepër të veçantë në të cilën është caktuar thënia e duasë me atë që i ka hije dhe që i përgjigjet Atij, ajo është duaja për falje, mëshirë, udhëzim, shërim dhe furnizim, 417 sepse këto fjalë përmbajnë dobi në këtë botë dhe në botën tjetër, pastaj largimin e të keqes në këtë dhe në botën tjetër. Ndërsa mëshira siguri të mira, falja të mbron nga e keqja, ndërsa udhëzimi sjell edhe njërën, edhe tjetrën, derisa furnizimi atë në të cilën rehatohet trupi me ushqim dhe me pije, ndërsa ajo në të cilën janë shpirti dhe zemra janë dituria dhe imani –besimi. Ulja ndërmjet dy sexhdeve është bërë si vend në të cilën thuhet kjo dua, ndërsa ajo që i paraprinë prej mëshirës, falënderimit dhe përuljes së Allahut ndaj Tij, është mjet dhe hyrje pas së cilës do ta thotë nevojën e tij, për këtë shkak, ky akt është cak si dhe duaja në të, sepse ajo është pjesë përbërëse në të cilën lutet për falje prej mëkateve dhe mëshirë, sepse robi kur vjen për t’u ulur me falënderim, me lavdërim dhe me madhërim, pastaj vjen me përulje dhe me lartësim e madhërim të Zotit, pastaj i kthehet falënderimit dhe lavdërimit, pas kësaj gjithë këtë e plotëson me nënshtrim, përulje dhe me qetësim të plotë, i mbete vetëm se kërkimi i nevojës dhe i faljes. Kështu i është caktuar atij që të veprojë si rob i nënshtruar i mbështetur në gjunjtë e tij si në gjendjen e atij që është hedhur para zotëriut të tij, me frikërespekt dhe duke i kërkuar falje, i pranon gabimet e tij. Pastaj i është caktuar përsëritja e këtij ibadeti shumë herë derisa t’i bëjë katër, siç e ka të caktuar edhe përsëritjen e dhikrit shumë herë, sepse kjo është më e plotë për arritjen e asaj që kërkohet dhe më e denjë për qetësimin dhe përuljen. Dhe pasi që e ka plotësuar rukunë, sexhde, leximin, madhërimin dhe tekbiret e namazit, atij i është caktuar që në fund të namazit të ulet me frikërespekt, i përulur dhe me modesti, i mbështetur në gjunjtë e tij, pastaj sjell në këtë ulje përshëndetjet më të plota dhe më të vlefshme –e jo sikur disa që e bëjnë këtë ndërmjet veti apo kur hyjnë te njëri-tjetri, sepse njerëzit i përshëndesin sunduesit dhe të mëdhenjtë e tyre me lloje të ndryshme të përshëndetjeve, me qëllim që të jenë më afër zemrave të tyre. Kështu, disa thonë: “Je gdhirë bukur në këtë mëngjes”, disa të tjerë: “Paç jetë të gjatë e me bollëk”, disa të tjerë thonë: “Allahu ta 417

Hadithi është hasen, ndërsa e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ed-Du’au bejnessexhdetejni, 1/377 me nr. 850; Et-Tirmidhiu në Kitabu ebvabis-salat, kaptina Ma jekulu bejnes-sexhdetejni, me nr. 284; Ibn-Maxhe në Kitabu ikametis-salat, kaptina Ma jekulu bejnes-sexhdetejni, 1/290 me nr. 898; El-Hakimi në Mustedrek, 1/262, 271, ndërsa me të është pajtuar Dhehebiu dhe e ka vlerësuar sahih. Ebu-Isa ka thënë: Ky hadith është garib, ndërsa disa e transmetojnë prej Kamil Ebu-l-Ala murselen. Të gjithë me zinxhir prej Ebu-l-Ala, ai prej Habib b. Ebu-Sabitit, ai prej Seid b. Xhubejrit, ai prej Ibn-Abbasit…;

shtoftë jetën” apo: “Paç jetë të gjatë njëmijë vjet”, derisa disa madje edhe në sexhde ju bijnë disa mbretërve apo disa vetëm i përshëndesin. Kështu, përshëndetjet e ndërsjella të tyre e përmbajnë atë që e do ai që përshëndetet prej fjalëve dhe veprave. Edhe idhujtarët i përshëndesin idhujt e tyre. ElHasani ka thënë: “Arabët paraislamikë i kanë prekur idhujt e tyre duke thënë: “Paç jetë të përhershme,” ndërsa kur erdhi islami, u është urdhëruar që të dërgojnë përshëndetjet më të mira, më të pastërta dhe më të vlefshme të tyre deri te Allahu xh.sh. E tillë është përshëndetja robit ndaj të Gjallit i Cili nuk vdes kurrë, Ai është Allahu i lartësuar që është më meritori për ato përshëndetje nga gjithkush tjetër, sepse ato përmbajnë jetë, përhershmëri dhe zgjasin, ndërsa askush nuk i meriton këto përshëndetje përveç i Gjalli i Përhershëm i Cili nuk vdes dhe pushteti i të Cilit nuk përfundon kurrë. Po ashtu, fjalët e tij “Es-salavat” (bekimet), sepse askush nuk meriton salat përveç Allahu xh.sh., sepse dërgimi i të njëjtave te dikush tjetër përveç Allahut është mosbesimi dhe shirku më i madh. Po ashtu edhe fjalët “EtTajjibat”, kjo është cilësia e të munguarit në fjali, që e ka kuptimin e të bukurës dhe të mirës në fjalë, vepra dhe në cilësitë dhe në emrat e Allahut të cilat i takojnë vetëm Allahut, sepse Ai është i Bukur, veprat e Tij janë të bukura, emrat e Tij janë emrat më të bukur, emri i tij është I Bukur, ndërsa ai nuk vepron asgjë që nuk është e bukur, te Ai nuk shkon asgjë që nuk është e bukur, as që i afrohet diçka Atij që nuk është e bukur. Ai është i Bukur dhe te Ai ngrihet fjala e bukur, ajo që e bën është e bukur dhe vepra e mirë ngjitet te Ai. Të gjitha veprat e mira i takojnë dhe i përshkruhen Atij, vijnë prej Tij dhe përfundojnë te Ai. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Me të vërtetë Allahu është i bukur dhe nuk pranon asgjë përveç të bukurës.”418 Ndërsa në hadithin e rukjes së të sëmurit, të cilin e përmend Ebu-Davudi dhe të tjerë përveç tij, thuhet: “Ti je Zoti i të mirëve.” 419 Dhe në afërsinë e Tij nuk është askush tjetër përveç robërve të Tij të mirë. Sikur qysh do t’ju thuhet banorëve të Xhennetit: ““Selamun alejkum” - qofshi të shpëtuar, ishit të pastër, andaj hyni në të, aty do të jeni përgjithmonë.” (Ez-Zumer, 73) 418

Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmend Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Jukbelus-sadekatu minelkesbi et-tajjibi, 2/703/1051; Et-Tirmidhiu në Kitabut-tefsiri, 5/220 me nr. 2989; El-Beheki në Es-Sunenulkubra, 3/346 me nr. 6187, të gjithë me zinxhir prej Ebu Hazimit, ai prej Ebu-Hurejres…; 419 Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabut-tibbi, kaptina Kejfer-rukja, 4/1675 me nr. 3892; Ahmedi në Musned, 6/21; En-nesaiu në Amelul-jevmi vel-lejleti, (. 566) me nr. 1038ë El-Hakimi në El-Mustedrek, 1/343, 434; duke thënë në vendin e parë: buhariu dhe Muslimi kanë argumentuar me të gjithë transmetuesit e këtij hadithi, përveç me Zijad b. Muhammedin, ai është plak I Misrit, I cili pak ka transmetuar hadithe, ka thënë Edh-Dhehebi në Et-Telhisu: Ka thënë Buhariu dhe të tjerë se është munkerul-hadith. Me zinxhir prej Ebu-Bekr b. Ebu-Merjemi, ai prej El-Eshbahut, ai prej Fadalet b. Ubejdit, ai prej Ebu-Derdasë…;

Ndërsa i Lartësuari e ka caktuar se të mirët janë për të mirët. Dhe kur Ai xh.sh. është absolutisht i Mirë (i bukur), të tilla janë fjalët e mira, veprat e mira, cilësitë dhe emrat e mira, të gjitha këto i takojnë vetëm Atij dhe nuk i meriton askush tjetër përveç Tij dhe përndryshe askush nuk është bërë i mirë dhe i bukur përveç se me mirësinë e Tij, gjithçka tjetër që është e mirë është prej shenjave të bukurisë dhe të mirës së Tij. Kështu, nuk është i drejtë kjo përshëndetje e mirë përveç se Atij. Pasi që “selami” ka qenë një lloj i përshëndetjes, muslimani bën dua për atë që e përshëndet, ndërsa Allahu i Lartësuar xh.sh. është Ai prej të cilit kërkohet selami (paqja) dhe nuk kërkohet për Të selam, sepse Ai është Selam dhe prej Tij është selami. Ai e ka caktuar që prej Tij të kërkohet selami për robërit e Tij të cilët i ka obliguar me ibadetin e Tij dhe i ka zgjedhur për Vete dhe e ka caktuar që të fillohet me përshëndetjen më të ndershme, më të dashur dhe më të afërt për Të deri te ata, pastaj përshëndetja ka përfunduar me dy shehadete të cilët janë çelësi i islamit dhe ka caktuar që ky të jetë fundi i namazit. Kështu, robi ka hyrë në namaz me tekbir, me falënderim, me lavdërim, me madhërim, me teuhidin rububijjet dhe uluhijjet, që ta përfundojë me dëshminë se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se Muhammedi është robi dhe i Dërguari i Tij. Kjo përshëndetje është caktuar në mesin e namazit, nëse është namaz katër reqatësh, siç është rasti me uljen ndërmjet dy sexhdeve, kjo njëherit është me një distancë dhe si pushim për falësin, me qëllim që dy reqatet e fundit t’i kryejë më i pushuar dhe me më shumë fuqi, përveç kur falë më shumë reqate. Për këtë shkak, më së miri është që me rastin e kryerjes së nafiles, të falen dy nga dy reqate apo nëse falë nga katër reqate, që t’i ndajë në mes.

KAPTINA FJALËT E PËRSHËNDETJES ET-TEHIJJATU, QË LEXOHEN NË FUND TË NAMAZIT JANË SIKURSE HUTBETUL-HAXH, PRA SIKURSE HUTBA E NEVOJËS QË DO TË MBAHEJ PARA TIJ Fjalët e përshëndetjes et-tehijjatu, që lexohen në fund të namazit janë sikurse hutbetul-haxhe, d.m.th. hutba e nevojës e cila do të mbahej para tij. Kur falësi namazin e tij e afron në fund, ai ulet në teshehhud i përulur dhe i nënshtruar, përplot me shpresë që të kërkojë prej Zotit të tij gjëra pa të cilat nuk mundet. Para këtij kërkimi, atij i është caktuar që t’i thotë fjalët e përshëndetjes (et-tehijjat) si hyrje në lutje dhe në kërkesë. Pastaj, këtë e pason me përcjelljen e salavateve mbi të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sellem për shkak të begatisë dhe lumturisë të cilën e kishte fituar ky ummet nëpërmjet tij. Këtu sikur robi si mjet për t’u afruar (tevessul) përdor robërimin ndaj Atij, pastaj lavdërimin e Atij, pastaj përcjelljen e shehadetit për njëshmërinë e Tij dhe të shehadetit për pranimin e dërgimit të Muhammedit sal-lallahu alejhi ve sel-lem, pastaj përcjellja e salavateve në të Dërguarin e Tij, e pastaj sikur t’i thotë: “Zgjedh çfarëdo që të duash prej lutjeve dhe duave të cilat i ke më të dashura. Ky ka qenë obligimi yt dhe kjo është e drejta jote.” Është caktuar edhe dërgimi i salavateve mbi familjen e tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) me qëllim që në këtë mënyrë të plotësohet lumturia dhe gëzimi i tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem), sepse kjo paraqet nder për familjen e tij, dhe që mbi të dhe mbi familjen e tij të dërgohet salavate sikur që dërgohen për Ibrahimin a.s. dhe për familjen e tij. Ndërsa të gjithë të dërguarit pas Ibrahimit a.s. janë prej familjes së tij. Për këtë shkak, i kërkohet të Dërguarit Muhammed sal-lallahu alejhi ve sel-lem ajo që i kërkohet Ibrahimit dhe të gjithë të dërguarve pas tij si dhe besimtarëve nga

familja e tij. Për këtë shkak, ky është salavati më i plotë dhe më i dobishëm mbi të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem. Kur këtë e thotë falësi, prej Allahut i urdhërohet që të kërkojë strehim nga te gjitha llojet e të këqijave. Ndërsa e keqja mund të jetë dënimi i ahiretit apo shkaqet që të çojnë deri te ai. Kështu, e keqja e vërtetë nuk është tjetër, përveç se dënimi dhe shkaktarët e tij. Dënimi mund të jetë dyfish: dënimi në berzah, domethënë ndërmjet dy botërave, në varr; dhe dënimi në ahiret, d.m.th. në botën tjetër të përhershme. Ndërsa shkaktarët e dënimit janë intrigat, d.m.th. sprovat. Fitna mund po ashtu të ndahet në dy lloje. E madhe dhe e vogël. Sprova e madhe është sprovimi i Dexhallit dhe sprova e vdekjes. Sprova e vogël është sprova e jetës, ku gabimet dhe lëshimet mund të përmirësohen me teube për dallim nga sprova e Dexhallit dhe nga sprova e vdekjes. Ai që sprovohet me to, nuk do të ketë rastin që t’ia ndal hovin e as që ta kompensojë atë që është lëshuar. Pastaj i është caktuar që të lutet për të mirat e dynjasë dhe të ahiretit. Duaja në këtë vend para selamit është më e mirë se duaja pas selamit dhe më e dobishme për atë që e bën. Kështu është me shumicën e duave të cilat i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka bërë në namaz prej fillimit e deri në fund. Në fillim të namazit ka lexuar disa lloje të duave në ruku dhe pas ngritjes së kokës, në sexhde dhe ndërmjet dy sexhdeve dhe në teshehhud para selamit. Siddikun r.a. e ka mësuar me një dua të cilën e ka thënë në namazin e tij.420 Husejn b. Aliun r.a. e ka mësuar me një dua të cilën e ka lexuar në duanë e Kunutit në namazin e Vitrit. 421 Kur e lexonte duanë (duanë e përgjithshme me rastin e fatkeqësive –vër.përkth.në gjuhën boshnjake) për të mirën e popullit apo kundër ndonjë populli, atëherë këtë e bënte në namaz pas ngritjes prej rukusë.422 Sekreti qëndron në atë se falësi në këtë situatë, d.m.th. para dhënies së selamit, është në gjendje kur gjendet para Zotit, të Cilit i drejtohet dhe të Cilin e thërret. Kështu, mundësia më e madhe është që 420

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Es-Sala, kaptina Ed-Dua’u kables-selami, 1/286, hadithi nr. 799; Muslimi në librin Edh-Dhikru ved-dua’u kaptina Istihbabu hafdi savti bidh-dhikri, 4/2078/2705, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ebu Hajrit nga Abdullah b. Amri prej Ebu Bekriit se I ka thënë I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “Më mëso me ndonjë dua të cilën do ta lexoja në namazin tim.” Ai tha: “Thuaj: “Allahumme inni dhalemtu nefsi dhulmen kethira ve la jagfurudh-dhunube il-la ente fagfirli magfireten min indike…” hadith. Lafzi I këtij hadithi I takon Muslimit. 421 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina El-kunutu fil-vitr, 2/619, hadithi nr. 1425; En-Nesaiu në librini Kijamul-lejl, kaptina Ed-dua’u fil-vitr, 3/275, hadithi nr. 1745; Darimiu në librin Ebvabus-sala, kaptina Mimma xhae fil-kuniti fil-vitri, 2/328, hadithi nr. 464; Ibn-Maxhe në librin Ikametus-sala, kaptina Ma xhae fil kunuti fil-vitr, 1/372, hadithi nr. 1178; Ahmed Shakiri thotë se zinxhiri I tij është I vërtetë. Burejde b. Ebu-Merjemi është tabiin dhe është I besueshëm. Të gjithë me zinxhir nëpërmjet Burejde b. Ebu-Merjemit prej b. Ebu-Havra’a… 422 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Tefsir, kaptina Lejse leke fil emri shej’un, 4/1661, hadithi nr. 4284; Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina, Istihbabu kunuti fi xhemi’is-sala, 1/466/294/675, që të dy me zinxhir nëpërmjet v. Shihabit prej Seid b. Musejjebit. Edhe Ebu-Seleme b. Abdurrahmanit prej Ebu-Hurejres…në formën: “Kur dëshironte të lutej për dikë apo kundër dikujt, e lexonte Kunutin pas rukusë.” Ky lafz I takon Buhariut.

në një gjendje të këtillë t’i përgjigjet për dallim nga lutja pas namazit kur më nuk është direkt para Tij. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem me një rast ishte pyetur se kur pranohet më së miri duaja? Ai kishte thënë: “Në thellësi të natës dhe në fund të namazeve farz.”423 Fjala dubur në hadith tregon pjesën e fundit të namazit, sikur duburi te muri dhe te kafshët që tregon pjesën e fundit të tij. Nganjëherë fjala dubur vjen në kontekst pas namazit, siç tregon në këtë indicioni që gjendet në fjalët e të DËrguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem: “E lavdërojnë, e falënderojnë dhe e madhërojnë Atë në fund të çdo namazi tridhjetë e tri herë.” 424 Këtu fjala dubur e ka kuptimin e veprimit pas përfundimit të namazit.

KAPTINA DALJA PREJ NAMAZIT ME DHËNIEN E SELAMIT Përfundimin e namazit e ka zyrtarizuar me dhënien e selamit. Për namaz e ka caktuar tehal-lul (lëshimin e ritualit) sikur për haxh që e ka 423

Hadithi është I vërtetë. E përmend Tirmidhiu në librin Da’vat, kaptina, 73, 5/526, hadithi nr, 3499, EnNesaiu në Amelul-jevmi vel-lejle, f. 51, hadithi nr. 108 me zinxhir nëpërmjet Xheririt nga Abdurrahman b. Sabiti nga Ebu-Umame… 424 Hadithi është muttefekun alejhi, E përmend Buhariu në librin Es-Sala, kaptina Edh-Dhikru bades-sala, 1/289, hadithi nr. 807; Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina Istihbabu dhikri bejnes-salati ve bejanu afetihi, 1/416, 595, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ebu-Salihut prej Ebu-Hurejres…

caktuar tehal-lulin. Këtë tehal-lul e ka bërë me dua nga ana e imamit për ata pas tij, me duanë për paqe që është baza e çdo të mire. Po ashtu ua ka caktuar edhe muktedijve dërgimin e selamit si tehal-lul, d.m.th. dalje prej namazit. Këtu shihet duaja për atë si dhe për falësit në paqe dhe në çdo të mirë. Kjo mënyrë është caktuar për çdo falës, madje edhe nëse falet vetëm. Ndryshe nuk mund ta përfundojë namazin, sikur që nuk mund ta fillojë namazin nëse nuk sjell tekbirin fillestar, sikurse imami ashtu edhe muktedijtë pas tij. Tahrimi (hyrja në ritual) i namazit është me tekbir (Allahu ekber). Ky tekbir përmban vërtetimin e përsosurisë së plotë në çdo kontekst dhe mohimin e çdo mangësie prej Tij. Po ashtu, ky tekbir shënon njëshmërinë e Tij dhe partikularizmin në gjithçka si dhe madhërimin e lartësimit të Tij. Tekbiri përmban të gjitha veçoritë e veprimeve në namaz, fjalëve dhe lëvizjeve në të. Namazi prej fillimit e deri në fund përmban kuptimin dhe porosinë e tekbirit (Allahu ekber-Allahu është më i madhi). Pastaj, nuk ka mënyrë më të mirë që të hyhet në namaz sesa tekbiri dhe prej kësaj dalje nga namazi, që përmban bamirësi ndaj vëllezërve muslimanë. Mund të themi se namazi fillon me ihlas (sinqeritet) ndërsa përfundon me ihsan (bamirësi).

KAPTINA ATA QË PËRKRAHIN PLOTËSIMIN E NAMAZIT THONË...

Ata që e përkrahin plotësimin e namazit, thonë: “Nuk ka mundësi që të realizohen caqet e namazit, ndërsa ato janë një pjesë e vogël e tij, përveç nëse namazi nuk kryhet me plotësimin dhe nëse nuk kryhet në mënyrë të qetë duke medituar ashtu siç e ka kryer i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem” Nuk ka mundësi që të arrihet ajo që e përmendëm me faljen e shpejtë dhe me shkurtimin e tij që prapë do të bazohej në epshet e imamit dhe të

muktediut. Mirëpo, kush dëshiron që ta kryej këtë namaz ashtu siç është e caktuar, atëherë duhet të jetë me shtojcën e zgjatjes, ndërsa sa i përket namazit jo të plotë, nuk duhet të ndalemi aty. Ndërsa sa i përket argumentimit tuaj me hadithet e shkurtimit dhe të lehtësimit, ato i sqaruam se kjo ka të bëjë me shkurtimin ashtu siç e ka shkurtuar i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem derisa nuk vdiq. Përveç kësaj përgjithësisht nuk është i lejuar shkurtimi. Ndërsa sa i përket kiraetit të tij në sabah me muavetejnët, kjo ka ndodhur në udhëtim, ashtu siç shihet shumë qartë në hadith.425 Mysafirit i lejohet madje ai e ka vaxhib që ta shkurtojë namazin për shkak të vështirësive që i ka gjatë rrugës, kështu që atij i lejohet që t’i shkurtojë ruknet e namazit. Pse nuk veproni sipas kiraetit të tij në hadar (në shtëpi) kur i lexon nga njëqind ajete426 në sabah? Ndërsa sa i përket leximit të tij të sures Et-Tekvir në sabah,427 ne themi se nëse kjo na ndodhur gjatë udhëtimit, atëherë ky nuk mund të jetë argument në favorin tuaj. Ndërsa nëse kjo ka ndodhur në hadar (në shtëpi), atëherë ai që e transmeton këtë prej tij, këtë e ka dëgjuar vetëm se një herë, ndërsa ai këtë rregullisht nuk e ka praktikuar, kështu që kjo nuk e kundërshton transmetimin e atyre të cilët kanë transmetuar se në të ka lexuar ndërmjet gjashtëdhjetë dhe njëqind ajete, apo se e ka lexuar suren Kaf dhe të ngjashme me të. Ai (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) hynte në namaz me qëllim që ta zgjatë leximin, ndërsa e shkurtonte namazin për shkak të rrethanave të jashtëzakonshme, siç janë p.sh. qarja e fëmijës e të ngjashme. Ndërsa sa i përket hadithit në të cilin përmendet se në ruku dhe në sexhde ka lexuar nga tre tesbihë –ky hadith nuk është autentik.428 Hadithet tjera autentike e kundërshtojnë këtë. Es-Sa’di që përmendet në zinxhir, është mexhhul (i panjohur) dhe për të asgjë nuk dihet. Në anën tjetër, Enesi r.a. ka thënë: “Omer b. Abdulazizi prej të gjithë njerëzve falej ngjashëm sikurse i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem Kohëzgjatja e rukusë dhe e sexhdes së tij ka qenë në kohëzgjatjen e thënies së dhjetë tesbihëve.” Enesi në këtë çështje ka qenë më i ditur se Es-Sa’diu i 425

Hadithi është I vërtetë. E përmend En-Nesaiu në librin Iftitah, kaptina El-fadlu fi kiraetil-muavvdhetejni, 1/634, hadithi nr. 951; Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 1/268, hadithi nr. 536 që të dy me zinxhir nëpërmjet Abdurrahman b. Xhubejr b. Nefirit, prej babait të tij prej Ukbes… 426 Hadithi është I vërtetë. E përmend En-Nesaiu në librin Kijamul-lejl, kaptina El-kiraetil fil-vitr, 2/390, hadithi nr. 12727; Ahmedi në Musned, 4/419 me zinxhir nëpërmjet Mixhledhit se Ebu-Musa… dhe e përmendi. 427 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Es-Sala, kaptina El-kiraetu fis-subhi, 1/336/164/451; Ahmedi në Musned, 4/307, hadithi nr. 18760; Humejdi në Musnedin e tij, 1/258, hadithi nr. 567 me zinxhir nëpërmjet Velid b. Seri’a prej Amr b. Harithit… 428 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina Mikdaru ruku’I vessuxhudi, 1/392, hadithi nr. 886 dhe thotë se është mursel. Avni nuk ka mbajtur në mend Abdullahun. E përmend Tirmidhiu në librin Es-Sala, kaptina Ma xhae fi tesbihi fi rukui ves-suxhudi, 2/46, hadithi nr. 261 dhe për të Tirmidhiu thotë se zinxhiri nuk është I bashkuar, sepse Avni nuk e ka takuar Ibn-Mesudin. Të gjithë e transmetojnë me zinxhir prej Avn b. Abdullahut, nga Abdullah b. Mesudi…Albani e ka vlerësuar të dobët në Daifu sunen.

cili transmeton prej babait të tij apo prej xhaxhait. E gjithë kjo vlen me rastin nëse dëshirojmë të supozojmë se ky zinxhir është i saktë. Si mundet të krahasohet dituria e atij i cili është falur pas të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhjetë vite të plota me atë i cili me të ka falur vetëm një namaz apo disa prej tyre? Xhaxhai i Es-Sa’diut të përmendur apo babai i tij, nuk janë prej sahabëve të njohur të cilët gjithmonë kanë qëndruar afër të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem siç është kjo rasti me Bera b. Azibin, Ebu-Seid el-Hudriun, Abdullah b. Omerin, Zejd b. Thabitin dhe me të tjerët të cilët e kanë përmendur se si është dukur dhe sa ka zgjatur namazi i tij. Si mundet që i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem pas rukusë aq shumë ka qëndruar, saqë kanë menduar se ka harruar dhe se në ruku e ka thënë tesbihun vetëm tri herë, ndërsa kijami ka qenë shumë herë më gjatë se e gjithë kjo? Ngjashëm është edhe me uljen ndërmjet dy sexhdeve, kështu që kanë menduar se ka harruar apo ka gabuar? Nuk ka dyshim se ruku’ dhe sexhdja e tij kanë qenë më të gjatë sesa kijami i tij pas rukusë dhe uljes ndërmjet dy sexhdeve, kështu që madje e keni shpallur mekruh zgjatjen e tyre. Disa prej jush kanë anuar aq shumë, saqë e kanë zhvlerësuar namazin e atij që e zgjaste me ta. Bera b. Azibi r.a. ka dëshmuar se si ruku’ dhe sexhdja e tij kanë qenë të barazuar me kijamin. Nuk ka mundësi që pastaj të bëhet fjalë për zgjatjen e rukusë aq sa zgjatë thënia e tre tesbihëve (subhane rabbijeladhim). Ndoshta i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem në ndonjë rast e ka shkurtuar rukunë për shkak të ndonjë rrethane të jashtëzakonshme dhe se aty ka prezantuar xhaxhai i Es-Sa’diut apo babai i tij, kështu që kanë lajmëruar lidhur me këtë. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka lajmëruar se zgjatja e namazit nga ana e njeriut tregon në kuptimin (fikhun) e fesë. Një vlerësim për një njeri të këtillë ka më shumë përparësi sesa të thonë se është me fikh të dobët. Ajo që e gjykon dhe që e vlerëson i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem, me të vërtetë ai është gjykim i autorizuar, ndërsa ai që gjykon ndryshe, ne themi se ai është gjykim jo i saktë. E përmend Muslimi në Sahihun e tij prej Amar b. Jasirit r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Njeriu që e zgjat namazin dhe që e shkurton hutben, kjo është shenjë e fikhut (kuptimit). Për këtë shkak, zgjateni namazin ndërsa shkurtojeni hutben.”429 Shprehja arabe mu’netun do të thotë simbol ose shenjë. Ndërsa sa i përket vjedhësit të namazit, te ata shpejtësia është prej shenjave të fikhut të njeriut. Sa më shumë që vjedh prej rukusë, sexhdes dhe prej rukneve të tjera 429

Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Xhumu’a, kaptina Tahfifus-salati evil-hutbe, 2/594/869; Darimiu në librin Es-Sala, kaptina Fi kasril-hutbe, 1/401, hadithi nr. 1556. E përmend edhe IbnHibbani në Sahihun e tij, 7/30-31, hadithi nr. 2791; Hakimi në Mustedrek, 3/444, hadithi nr. 5683; Ahmedi në Musned, 4/273, hadithi nr. 18343, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Vasil b. Hajanit, prej Ebu-Vailit dhe e ka përmendur hadithin.

të namazit, kjo sipas tyre është shenjë më e madhe e fikhut dhe e mirësisë të tij. Ibn-Hibbani përmend në Sahihun e tij dhe En-Nesaiu në Sunenin e tij prej Abdullah b. Ebi-Evfe se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka shtuar dhikrin ndërsa e ka zvogëluar të folurit e kotë, e zgjaste namazin ndërsa e shkurtonte hutben dhe nuk ngurronte që të shkonte me të vejat dhe me të varfërin (miskinin) me qëllim që t’i zgjidhte nevojat e tyre.430 Kështu ka qenë praktika e tij, ndërsa atë që e përmendëm janë fjalët e tij, siç është rasti i namazit të xhumasë për shkak të të cilës tubohet bota, ndërsa në të cilën ai e lexonte suren El-Xhumu’a dhe El-Munafikin në tërësi. 431 Kurrë në namazin e xhumasë nuk është kënaqur me leximin e tri ajeteve të fundit të sureve të përmendura. Ka shumë njerëz të cilët e kanë lënë sunnetin e tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem), kështu që kurrë nuk i lexojnë këto sure në tërësi. Po ashtu, në sabahun e ditës së premte e lexonte suren Sexhde dhe Hel eta alel-insani (surja Insan) në tërësi në të dy reqatet edhe atë me kiraet të qetë me ndalime dhe duke u menduar. 432 Shumë imamë janë larguar prej sunnetit në këtë aspekt, kështu që kënaqen me disa ajete të të dy sureve në ato dy reqate. Ndërsa në mesin e atyre të cilët vendosin që t’i lexojnë, ka shumë prej të atillë të cilët i lexojnë me shpejtësi të madhe, e cila është mekruh për imamin. E gjithë kjo është largim prej udhëzimit dhe prej sunnetit të tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem). Nëse ju vjen hadithi i vërtetë që e kundërshton atë që e kanë shkruar ata dhe që e kanë thënë, ata thonë se kjo është mensuh ( e deroguar) apo thonë se kjo e kundërshton ixhmanë, ndërsa në realitet ai e kundërshton mendimin e tyre. Sikur hadithet e zgjatjes së namazit të ishin deroguar, sahabët do ta dinin këtë më së miri dhe nuk do t’i shfrytëzonin ato si argument kundër atyre të cilët nuk veprojnë sipas tyre. Sikur hadithet e përmendur të ishin deroguar, atëherë nuk do të vepronin me to dijetarët më të ditur të ummetit, ndërsa ata janë hulefair-rashidin. Kështu Es-Siddiku- I Sinqerti i këtij ummeti dhe shejhul-islami në sabah e lexonte Bekaren prej fillimit e deri në fund, ndërsa pas tij faleshin edhe pleqtë edhe të rinjtë, si dhe njerëzit me nevoja. Dhe kur i thanë: “O Kalifi i të Dërguarit 430

Hadithi është I vërtetë. E përmend En-Nesaiu në librin Xhumu’a, kaptina Ma justehabu min taksirilhutbe, 2/222, hadithi nr. 1413; Darimiu në librin El0mukaddime, kaptina Fi tevadu’I resulil-lahi, 1/48 hadithi nr. 74; Ibn-hibbani në Sahihun e tij, hadithi nr. 6389; Hakimi në Mustedrek, 2/614; Bejhekiu në Shuabul-iman, 2/269, hadithi nr. 1114, thotë: Ky hadith është sipas shartet e dy shejhëve, mirëpo ata nuk e kanë regjistruar. Të gjithë e përmendin në zinxhir nëpërmjet Husejn b. Vakidit… 431 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Xhumu’a, kaptina Ma jakra’u fi salatil-xhumua, 2/597/61, dhe e përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina Ma jukra’u bihi fil-xhumu’a, 1/484, hadithi nr. 1124; Tirmidhiu në librin Es-Sala, kaptina el-kiraetu fi salatil-xhumu’a, 1/355, hadithi nr. 1119; Ahmedi në Musned, 2/429; Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 3/170 hadithi nr. 1843, të gjithë me zinxhir nëpërmjet Ibn Ebu Rafi’a prej Ebu-Hurejres. Albani e përmend në Sahihul-xhami’ 1/209, hadithi nr. 994. 432 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Xhumu’a, kaptina Ma jukrau fi salatilfexhri jevmel-xhumua, 1/303, hadithi nr. 851, që të dy me zinxhir nëpërmjet Abdurrahman b. Hermezit prej Ebu-Hurejres…

të Allahut, edhe pak do të lind dielli.” “Sikur të lindte, nuk do të na gjente të pakujdesshëm”, tha ai. Rrugës së tij ka shkuar edhe kalifi i dytë i drejtë, Omer b. Hattabi r.a. Ai në sabah e lexonte suren Nahl, Jusuf, Hud, Isra’ dhe të tjera të ngjashme me to. E përmendëm njëherë hadithin e Abdullah b. Omerit r.a. në të cilin thotë: “i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem na urdhëronte që të lehtësojmë (shkurtojmë), ndërsa na udhëhiqte në namaz me leximin e sures Saffat.” Atë që e ka punuar, të njëjtën e ka urdhëruar. Po ashtu e përmendëm edhe ngjarjen lidhur me duanë dhe me dhikrin të cilin e kishte thënë pas drejtimit prej rukusë dhe këtu ndalej në këtë pozitë saqë njerëzit pas tij mendonin se ai ka gabuar. Po ashtu e përmendëm hadithin e Seidit rreth asaj se si e kanë filluar namazin e drekës dhe ndonjëri prej tyre shkonte deri në Bekij që të kryejë nevojën e tij, pastaj shkonte te familja e tij ku merrte abdest e pastaj prapë të kthehej në mesxhid, ndërsa i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem edhe mëtej ishte në reqatin e parë. O Allahu i dashur, sa e çuditshme kur dëgjojmë se disa e ndalojnë që ai (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) të pasohet, madje këtë e quajnë mekruh. Ne themi: ‘Përkundrazi, pasha Atë i Cili e ka dërguar me të vërtetën, në pasimin e tij është kënaqësia e Allahut dhe kënaqësia e të Dërguarit të Tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem qoftë edhe nëse e lëshon sunnetin ai që e ka lëshuar. Ndërsa sa i përket hadithit të Seid b. Abdurrahman b. Ebi-Amje dhe hyrjes së Suhejl b. Umames te Enes b. Maliku, i cili me këtë rast e falte namazin e shkurtër sikurse namazi i mysafirit dhe se me këtë rast tha: “Ky është namazi i të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem” Ibn Ebi-Amje ishte veçuar në këtë transmetim, ndërsa ai është sikurse mexhhuli ( e panjohura). Të gjitha hadithet e Enesit të cilët janë të vërtetë, e kundërshtojnë. Si mundet të thotë Enesi r.a. një gjë të tillë nëse më parë ka thënë se si namazi më i ngjashëm me namazin e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem, sipas asaj që ai e kishte parë, ishte namazi i Omer b. Abdulazizit? Ndërsa ai nga dhjetë herë ka dërguar tesbih në namaz. Pas ngritjes nga ruku’, ai ndalej aq saqë mendonin se ka harruar, ngjashëm ka vepruar edhe ndërmjet dy sexhdeve. Dhe ka thënë: “Nuk do të ngurroj që t’ua fali namazin e të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem” Ai qante për shkak të marrëdhënieve të pakujdesshme ndaj namazit. Mjafton që si përgjigje ndaj hadithit të EbiAmjes të përmendim hadithet e sakta dhe të qarta lidhur me këtë çështje, që nuk kanë mangësi në zinxhirët e tyre, e as që kanë paqartësi rreth kuptimit të tyre. Ndërsa sikur hadithi i Ebi-Amjes të ishte i saktë, ndërsa ai është larg kësaj, atëherë do të duhej të komentohej ashtu që krahasimi me namazin e të Dërguarit ka të bëjë me sunnetet e vërtetuara, sikur që janë sunetet e sabahut, i akshamit dhe i jacisë apo siç është tehijetul-mezxhidi e të ngjashme, e jo në namazin të cilin si të tillë e ka falur rregullisht me sahabët. Nuk ka dyshim

se kjo është e pasaktë, ndërsa një gjë të këtillë e refuzojnë edhe hadithet tjera që janë të saktë dhe të qartë. Nuk ka dyshim se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem disa namaze i ka shkurtuar dhe i ka lehtësuar, siç i ka shkurtuar sunnetet e sabahut. Aisheja radijallahu anha thotë: “Nuk e di se a e ka lexuar në to Fatihanë.”433 Në udhëtim po ashtu i ka shkurtuar namazet, kështu që në sabah ndoshta i ka lexuar muavvidhetejnët (Felek dhe Nas). Nganjëherë shkur nëse e dëgjonte vajin e fëmijës. 434 Mbi të gjitha, është sunnet të shkurtohet atje ku i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka shkurtuar, po ashtu sunnet është të zgjatet atje ku ai e ka zgjatur. Ndërsa në shumicën e rasteve, mesi është ndërmjet kësaj. Ajo që e ka mohuar Enesi është vështirësimi për vetveten në situatën kur njeriu ka nevojë për shkurtim, nuk ka dyshim se kjo është në kundërshtim me sunnetin e tij. Ndërsa sa i ppërket hadithit për Muadhin: “Vallë dëshiron që njerëzit t’i sprovosh?” (përkthimi fjalë për fjalë thotë: “Vallë do të bëhesh intrigues, o Muadh?-vër.përkth. në gjuhën boshnjake), vjedhësi prej namazit të së tij si duket vetëm këtë fjalë e kanë mbajtur në mend nga hadithi. Ata aspak nuk mendojnë për fillimin apo për fundin e hadithit. Për këtë shkak, dëgjoje tregimin lidhur me atë se si është thënë ky hadith. Transmetohet prej Xhabir b. Abdullahut se ka thënë: “Erdhi një njeri që të ujisë hurma para mbrëmjes dhe e takoi Muadhin duke u falur. Ai e la ujitjen dhe shkoi deri te Muadhi. Muadhi (në namaz) e ka lexuar suren El-Bekare ose suren En-Nisa. Njeriu e lëshoi namazin dhe më pastaj mori vesh se Muadhi e kishte qortuar. Pastaj ai shkoi te deri te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe u ankua për Muadhin. Lidhur me këtë, i Dërguari i tha Muadhit: “Vallë dëshiron që njerëzit t’i sprovosh?” Këtë ia përsëriti tri herë, pastaj i tha: “Pse nuk ua lexove Sebbihisme rabbikel-eala, Vesh-shemsi veduhaha, Vl-lejli idha jagsha, sepse pas teje falen të dobëtit, pleqtë dhe njerëzit me nevoja.”435 E përmend Buhariu dhe Muslimi, ky është lafzi i Buhariut, domethënë versioni i tij. E përmend Ahmedi në Musned prej Enes b. Malikut se ka thënë: “Muadh b. Xhebeli i ka prirë njerëzit në namaz dhe Harami që kishte ardhur deri te kopshti i hurmeve, hyri në mesxhid me të tjerët. Kur e pa se si Muadhi e zgjati namazin, ai e lëshoi namazin dhe shkoi deri te hurmat. Kur Muadhi e përfundoi namazin, i treguan se çfarë ndodhi, ai me këtë rast tha: “i është mynafik, vallë të ngutet me namazin për shkak të ujitjes së hurmave?” pas 433

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Tehexhud, 3/55, hadithi nr. 1163 dhe Muslimi në librin Musafirin, kaptina Istihbab rekatej sunetil-fexhri vel-hassu alejhima ve tahfifihima velmuhafedhatu alejhima, 1/92/501. që të dy me zinxhir nëpërmjet Nafije nga b. Omeri prej Hafsës, nënës së besimtarëve… 434 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Imame, kaptina Men ehaffes-salate inde buka’is-sabijji, 1/350, hadithi nr. 677; Muslimi në librin Es-Sala, kaptina Emrul-eimmeti bitahfifis-sala, 2/424/192. Që të dy me zinxhir nëpërmjet Katades prej Enesit… 435 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë.

kësaj, Harami shkoi te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ndërsa te ai ishte Muadhi dhe tha: “O i Dërguari i Allahut, unë u nisa që t’i ujis hurmat e mia dhe sikurse të tjerët, edhe unë hyra në mesxhid që të falem. Pasi që e zgjati namazin, unë e shkurtova namazin tim dhe shkova që t’i ujis hurmat, ndërsa ai më shpalli mynafik.” I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem iu drejtua Muadhit dhe tha: ““Vallë dëshiron që njerëzit t’i sprovosh?” Mos ua zgjat. Lexo Sebbihisme rabbikel-eala, Vesh-shemsi veduhaha e të ngjashme me këto.”436 Transmetohet prej Muadh b. Rifaet Ensariut prej Sulejmit, njeriut nga Benu Seleme se kishte shkuar te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem dhe tha: Muadh b. Xhebeli na erdhi pas punëve të përditshme dhe gjumit, na e thirri ezanin e pastaj na e zgjati. Pastaj i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem tha: “O Muadh, mos ju shkakto huti njerëzve, ose falu me mua ose lehtësoji popullit tënd.” Pastaj tha: “O Sulejm, çfarë di nga Kur’ani?” Ai tha: “Unë e lus Allahun për Xhennet” ose ka thënë: “E lus Allahun për Xhennet, ndërsa i kërkoj mbrojtje nga Zjarri. Pasha Allahun, unë nuk i di fjalët e tua dhe të Muadhit.” “Vallë fjalët e mia dhe të Muadhit nuk tregojnë në atë që ta kërkojmë Xhennetin prej Allahut dhe që të kërkojmë mbrojtje prej Zjarrit?”, tha i Dërguari. Selimi tha: “Do të shihni nesër (çfarë do të bëj) kur të takohen banorët në Uhud, nëse do Zoti.” Pastaj doli dhe ishte një prej shehidëve, Allahu e mëshiroftë.” E përmend imam Ahmedi. Nëse dikush thotë: “E përmend imam Ahmedi në hadithin e Burejdes se Muadh b. Xhebeli r.a. kishte falur jacinë me sahabët dhe se me këtë rast e kishte lexuar ikterebetis-sa’at (surja Kamer) dhe një njeri e lëshoi namazin para se ta përfundojë Muadhi, pastaj Muadhi në llogarinë e tij tha fjalë të rënda, me ç’rast ky njeri kishte shkuar deri te i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem duke u arsyetuar se si kishte punuar në kopshtin e palmave ndërsa kishte frikë që uji mos të dëmtojë. Me këtë rast i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i kishte thënë: “Falu me Vesh-shemsi veduhaha e të ngjashme me këtë.”437 Në këtë mund të përgjigjemi se si kjo ngjarje përsëritet shumë herë, ashtu që kjo vërejtje është larg të vërtetës.438 Muadhi ishte shumë më i udhëzuar në kuptimin e fesë nga ajo që i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem diçka ta ndalojë e që sërish të kthehet në të. Ndoshta përgjigja rreth 436

Hadithi është I vërtetë. E përmend Ahmedi në Musned, 3/124, hadithi nr. 12269 dhe e transmeton Hejthemi në Mexhme’a 2/71 dhe thotë se e përmend Ahmedi dhe Bezari, ndërsa transmetuesit janë të besueshëm. E përmend edhe En-Nesaiu në Sunenul-kubra, 6/515, hadithi nr. 11674 me zinxhir nëpërmjet Ismail b. Ibrahimit nga Abdulaziz b. Suhejbit nga Enesi… 437 Hadithi është hasen. E përmend Ahmedi në Musned, 5/355, hadithi nr. 23058; e përmend Munavi në Fejdul-kadir, 4/198 dhe ia përshkruan Ahmedit dhe tregon se është hasen. 438 Sikur autori dëshiron të tregojë se esenca e kësaj vërejtje bazohet në atë se në tregim përmendet se si Muadhi kishte lexuar sure të ndryshme, që ndoshta tregojnë në faktin se ai shumë herë njerëzve ua ka zgjatur namazin dhe kështu e kishte përsëritur gabimin. (vër. Përkth. Në gjuhën boshnjake).

kësaj mund të jetë se Muadhi në reqatin e parë e ka lexuar Bekaren, në reqatin e dytë e ka lexuar Ikterebeti sa’atu kështu që disa e kanë dëgjuar se si në reqatin e parë e lexon suren Bekare dhe kështu e kanë transmetuar, ndërsa ata që kanë prezentuar prej reqatit të dytë e kanë dëgjuar se si lexon Ikterebeti sa’atu, dhe kështu e kanë transmetuar këtë hadith. Ajo që gjendet në dy Sahihe thotë se ai e ka lexuar Bekaren. Disa transmetues nuk janë të sigurtë, kështu që kanë lajmëruar se e ka lexuar Bekare apo suren En-Nisa. Ndërsa sa i përket thënies se me këtë rast ai e ka lexuar Ikterebis-sa’atu, ky transmetim nuk përmendet në Sahih.439 Ajo që gjendet në Sahih ështëmë afër të vërtetës sesa thëniet tjera. Hadithi i Xhabirit është mahfudh (i mbajtur në mend) në të cilin thuhet: “Muadhi me të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem e kishte falur jacinë, pastaj shkonte te populli i tij që t’i prijë në namaz. Dhe filloi ta lexojë suren El-Bekare... dhe e përmendi ngjarjen.”440 Xhabiri e ka lajmëruar se si këtë e ka bërë njëherë dhe se me këtë rast e ka lexuar suren El-Bekare dhe në këtë nuk dyshon. Hadithi është muttefekun alejhi. Allahu e di më së miri.

439

Shih hadithin e mëparshëm. Hadithi është muttefekun alejhi, e përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina Idha tavvelel-imam ve kane lirexhulin haxhe feharexhe fesal-la, 2/226, hadithi nr. 701; Muslimi në librin Es-Sala, kaptina El-kiraetu filishai, 1/178/465 me zinxhir nëpërmjet Sufjan b. Amrit nga Xhabiri… 440

KAPTINA I DËRGUARI sal-lallahu alejhi ve sel-lem E KA NDALUAR ZGJATJEN E TEPRUAR DHE SE KJO ËSHTË NË KUNDËRSHTIM ME UDHËZIMIN E TIJ DHE ME UDHËZIMIN E SAHABËVE TË TIJ DHE ME ATË NË TË CILËN KANË QENË ATA Prej kësaj mund të përfundojmë se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem e ka ndaluar zgjatjen e tepruar dhe se kjo është në kundërshtim me udhëzimin e tij dhe me udhëzimin e sahabëve të tij si dhe me atë në të cilën kanë qenë. Pasimi i njëmendtë i sunnetit shihet në pasimin e praktikës së tij dhe në praktikën e kalifëve të drejtë pas tij, edhe nëse këtë dikush e refuzon apo është i paditur në këtë aspekt. Zgjatja e tepruar është guluv (devijim) nga njëra anë, ndërsa moskujdesi dhe shkurtimi i tepruar prapë është nga ana tjetër devijim. Që të dyja këto gjëra janë të gabuara, humbje dhe largim nga rruga e drejtë. Feja e Allahut është ndërmjet teprimit dhe moskujdesit. Ali b. Ebi Talibi r.a. thotë: “Njerëzit më të mirë janë ata të cilët qëndrojnë në mes, te të cilët kthehen ata të cilët devijojnë dhe ata të cilët bijnë në moskujdes.” Këtë e ka përmendur Ibn-Mubareku prej Muhammed b.Talha nga Aliu. 441 Ibn-Aisha ka thënë: “Nuk ka ndonjë gjë të cilën Allahu e ka urdhëruar për robërit e Tij e që shejtani me këtë rast të mos përgatisë dy kurtha. Ose do ta teprojë ose do të jetë i pakujdesshëm.” Disa prej selefëve kanë thënë: “Feja e Allahut është ndërmjet devijimit në njërën anë dhe ndërmjet neglizhencës në anën tjetër.” Allahu xh.sh. i ka lavdëruar ata që i përmbahen mesit të cilët janë në mes të këtyre dy anëve të cilët kanë devijur nga rruga e drejtë edhe atë në shumë vende në Kur’an. Kështu thotë: “Edhe ata që kur shpenzojnë nuk e teprojnë e as nuk janë dorështrënguar, por mbajnë mesataren e janë të matur.” (El-Bekare, 67) 441

Zinxhiri ihadithit është I dobët. E përmend Ibn-Ebi Shejbe në Musannefin e tij, 7/100, hadithi nr. 34498 me zinxhir nëpërmjet Muhammed b. Talha nga Zubejri thotë se ka thënë Aliu…Në të gjendet Muhammed b. Talha El-Jami Kufi për të cilin Ibn-Haxheri thotë se është saduk (I sinqertë) mirëpo se bën gabime. EnNesaiu thotë për të se nuk është I fortë, ndërsa Ibn-Meini thotë: “Ruaju prej haditheve të tij.” Murre thotë se është I dobët.

Dhe thotë: “Dhe jepi çdo të afërmi të drejtën që i takon, edhe të varfërit, edhe atij në kurbet, po mos shpenzo tepër e pa rrugë.” (El-Isra, 26) Po ashtu thotë: “Dhe mos e bën dorën tënde të lidhur për qafe (mos u bë koprrac), e as mos e shtrij në tërësi, e të mbetesh i qortuar dhe duarthatë (nga shpenzimi i tepërt).” (El-Isra, 29) Allahu xh.sh. e ka ndaluar largimin prej rrugës së drejtë, ashtu që të afërmve, të varfërve dhe udhëtarëve të qëllimshëm të mos e ndalojë të drejtën e tyre. Po ashtu ka ndaluar devijimin në aspektin e dhënies së tepruar. Kënaqësia e Allahut është ndërmjet këtyre dyjave. Për këtë shkak, ky është ummeti mesatar dhe drejtimi i tyre është drejtimi i mesëm ndërmjet dy skajshmërive. Mesi gjithmonë është i mbrojtur nga teprimi të cilit i ekspozohen dy skajshmëritë e kundërta. Për këtë, autori thotë: Ai ishte mesi i mbrojtur i rrethuar me fatkeqësi derisa nuk mbërriti në skaj Caktimi i Zotit dhe sheriati i Tij pajtohen se gjërat më të mira janë gjërat mesatare. Ndërsa sa i përket atyre të cilët pretendojnë shkurtimin e namazit dhe argumentet e tyre se si sahabët e kanë dashur të Dërguarin dhe se janë kënaqur me zërin e tij, ashtu që zgjatja e tyre nuk paraqiste vështirësi, ne themi: “Pasha Allahun, kjo është e vërtetë. Dhe jo vetëm kjo, por dashuria ndaj tij i ka çuar që ta sakrifikojnë jetën dhe pasuritë para tij. Me jetërat e tyre e kanë ruajtur jetën e tij fisnike. Para tij kanë vrapuar drejt vdekjes, siç vepron ai që dashuron për shkak të kënaqësisë së të dashurit. Dhe pasha Allahun, kjo është gjendja e atyre të cilët e pasojnë pas tij deri në Ditën e Kijametit. Ata në rrugën e pasimit të sunnetit të tij, nuk frikësohen nga asnjë vërejtje. Prej kësaj nuk i largon asnjë qortim. Ata në atë rrugë me durim i përballojnë ofendimet dhe vërejtjet e të paditurve të cilët përskaj sunnetit kënaqen me fjalët dhe me mendimet e njerëzve dhe se prej kësaj askush nuk mund t’i largojë. Kështu që kundër sunnetit të tij shpesh i shtrembërojnë tekstet e hadithit dhe të Kur’anit, sikur ushtria që spiunon kundër sultanit. Në këtë mënyrë, prej sunnetit pranojë atë që pajtohet me ta, ndërsa ajo që nuk pajtohet me ta, në mënyrë indirekte dhe me arsyetime të ndryshme e refuzojnë. Kështu, nganjëherë për hadithin thonë: metruk dhahir

–nga ana e jashtme i papranueshëm. Nganjëherë thonë: “Nuk dihet se kush e ka thënë këtë.” Nganjëherë thonë se është i deroguar, nganjëherë thonë se ai (dijetar) të cilin ne e pasojmë është më i ditur në këtë çështje dhe se ai nuk do ta kishte kundërshtuar atë hadith sikur të mos kishte gjetur argument të saktë që e kundërshton atë. Pasuesit e tij sal-lallahu alejhi ve sel-lem pandërprerë luftojnë dhe përpiqen që t’i shkapërderdhin këto grupe dhe që të qëndrojnë në pasimin e sunnetit të tij, edhe pse me sytë e tij nuk e shohin personalitetin e tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem), ata me sytë e tyre dëshmojnë atë në të cilën kanë qenë prej udhëzimit.

PYETJA E DHJETË

PYETJA E FUNDIT ËSHTË TË NA E PËRSHKRUANI SE SI KA QENË NAMAZI I TË DËRGUARIT sal-lallahu alejhi ve sel-lem-PREJ FILLIMIT TË TEKBIRIT E DERI NË PËRFUNDIM TË TIJ-DHE QË TË NA E PËRSHKRUANI DHE PARAQITNI SHKURT, KËSHTU QË AI I CILI PYET TË PËRFITOJË MBRESA SIKUR KUR PREZANTON NË NAMAZIN E TË DËRGUARIT sal-lallahu alejhi ve sel-lem

PËRSHKRIMI I NAMAZIT TË DËRGUARIT sal-lallahu alejhi ve sellem Në këtë kaptinë do të flasim për namazin e tij (sal-lallahu alejhi ve sellem) prej momentit kur kthehet kah kibla dhe e thotë Allahu ekber e deri në momentin kur jepet selami, në atë mënyrë sikur kur e sheh me sytë e tu. Pas kësaj, zgjidh për vete çfarë të duash. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem pasi drejtohej kah kibla 442 dhe të qëndrojë në namaz, i ngriste duart deri në qoshet e veshëve, 443 gishtërinjtë e duarve i hapte dhe drejtohej kah kibla, pastaj e thoshte tekbirin fillestar 442

Thashë: Kjo është dëshmuar në mënyrë kategorike, sepse ky është argument mutevatir. Allahu I Lartësuar thotë: “…ktheje fytyrën tënde kah ana e xhamisë së shenjtë.” Po ashtu përmendet në hadithin e njeriut I cili ishte falur gabimisht, tahrixhin e të cilit e përmendëm. 443 Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmend: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Istihbabu ref’il-jedejni hazvel-menkibejni, 1/26/293; Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Men dhekera enehu refe’a jedejhi idha ekame, 1/345 me nr. 745; En-Nesaiu në Kitabul-iftitah, kaptina Ref’ul-jedejhi hijale-l-udhunejni, 2/459 me nr. 2709; Ibn-Maxhe në Kitabu ikametis-salat, kaptina Ref’u-l-jedejni idha reke’a ve idha refe’a re’sehu mine-r-ruku’I, 1/279 me nr. 859, me zinxhir prej Shu’be, ai prej Katades, ai prej Nasr b. Asimit, ai prej Malik b. el-Huvejrithit…;

Allahu ekber.444 Para kësaj nuk i ka thënë fjalët: “Nevejtu en usalijje (vendosa që ta fali këtë, duke u kthyer kah kibla, katër reqate farz në kohën e vet të faljes së rregullt pas imamit...”) Asgjë prej kësaj nuk e ka thënë, asnjë fjalë në gjithë namazin. Sahabët kanë transmetuar gjithçka prej tij, çdo lëvizje, çdo qëndrim dhe qetësim në namaz, madje dhe lëvizjen e nofullës në namaz.445 Me një rast në namaz e kishte bartur mbesën e tij, ndërsa sahabët këtë e kanë transmetuar dhe nuk e kanë injoruar. 446 Atëherë si mundet që të gjithë sahabët të pajtohen prej të parit e deri te i fundit që mos ta transmetojnë këtë gjë të rëndësishme (nijetin me fjalë) që paraqet simbol dhe shenjë e hyrjes në namaz. Pasha Allahun, sikur të ishte transmetuar lidhur me këtë vetëm një fjalë, ne do të ishim të parët që do ta pasonim atë. Pastaj me dorën e djathtë e kapte dorën e majtë, të djathtën e vendoste mbi dorën e majtë mbi nyje447, pastaj i vendoste në gjoks.448 Pastaj lexonte: “Subhanekellahumme ve bi hamdike ve tebarekesmuke ve te’ala xhedduke ve la ilahe gajruke.”449 Nganjëherë lexonte: “Allahumme baid bejni ve bejne hatajaje kema ba’adte bejnel-meshriki vel-magribi. Allahumme nekkini min hatajaje kema junekka sevbul-ebjedu mined-denes. Allahummegsil hatajaje bil-mai ves-selxhi vel-bered.450 Nganjëherë lexonte: “Vexhehtu vexhhije lil-ledhi fetaress-semavati vel-erd hanifen muslimen ve 444

Zinxhiri I tij është I dobët, e përmend: Et-tirmidhiu në Kitabu ebvabi-s-salat, kaptina Ma xhae fi neshril-esabi’ inde-t-tekbiri, 2/5 me nr. 239, me zinxhirin e Jahja b. el-Jemanit, ai prej Ebu-Zi’ba, ai prej Seid b. Sem\anit, ai prej Ebu-Hurejres…; Ibn-Huzejme në Sahih, 1/233 me nr. 458. El-Bejhekiu në Es-Sunenulkubra, 2/27 me nr. 2151. El-Albani e ka vlerësuar të dobët në Daiful-xhami’a, dhe ka thënë: I dobët. 445 Zinxhiri I tij është I vërtetë, e përmendin: Buhariu në Kitabus-salat, kaptina Ref’ul-besari ilel-emami fissalat, 1/271 me nr. 741: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ma xhae fil-kira’eti fiz-zuhri, 1/358 me nr. 801; që të dy me zinxhir prej El-E’ameshit, ai prej Amaret b. Umejrit, ai prej Ebu-Ma’merit, prej elHababit…; 446 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-mesaxhid, kaptina Idha hamele xharijeten sagiraten ala ‘unukihi fis-salat, 1/193 me nr. 494; Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina Xhevazu hamlis-sibjani fis-salat, 1/385/41/ 543; që të dy me zinxhir prej Amr b. Selim el-Verekiut, ai prej Ebu-Katades…; 447 Hadithi është hasen, e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ved’ul-jumna alel-jusra fis-salat, 1/342 me nr. 755. En-Nesaiu në Kitabul-iftitah, kaptina Fil-imami idha re’a er-rexhule kad vede’a shimalehu ala jeminihi, 1/593/887, që të dy me zinxhir prej El-Haxhxhaxh b. Ebu-Zejnebit, ai prej EbuOsman en-Nasriut, ai prej Ibn-Mesudit…; 448 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ved’ul-jumna alel-jusra fissalat, 1/343 me nr. 759. e përmend edhe Albani në Irva’ul galil, 2/71 dhe thotë: zinxhiri I tij është I vërtetë. Pastaj ka thënë: Edhe pse është mursel, mund të përdoret si argument te të gjithë dijetarët, pa marrë parasysh në qëndrimet e tyre lidhur me çështjen e murselit, sepse është me zinxhir të vërtetë deri te murseli, ndërsa ka ardhur I bashkuar (mevsulen) nëpërmjet zinxhirit tjetër. Që të dy me zinxhir nëpërmjet Theurit, ai prej Sulejman b. Musa, ai prej Tavusit…; 449 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Ebu-davudi në Kitabus-salat, kaptina Men re’a el-istiftahe bisubhanekel-llahumme ve bihamdike, 1/204 me nr. 775. En-Nesaiu në Kitabul-istiftah, kaptina Mev’un ahar minedh-dhikri bejne iftitahis-salat ve bejne-l-kira’eti, 1/600 me nr. 899. Et-Tirmidhiu në Kitabussalat, kaptina Ma jekulu inde iftitahis-salat, 2/19 me nr. 242. Ibn-Maxhe në Kitabu ikametis-salat, kaptina Iftitahus-salat, 1/264 me nr. 804. Ahmedi në Musned 3/50. Ed-Darimiu në Kitabus-salat, kaptina Ma jukalu ba’de iftitahis-salat, 1/310 me nr. 1239, të gjithë me zinxhir prej Ali b. Aliut, ai prej Ebu el-Mutevekkilit, ai prej Ebu-Seidit…;

ma ene minel-mushrikin, inne salati ve nusuki ve mahjaje ve memati lil-lahi rabbil-alemin la sherike lehu ve bi dhalike umirtu ve ene evvelul-muslimin. Allahumme entel-meliku la ilahe il-la ente ve ene abduke dhalemtu nefsi fe’atereftu bidhunubi, fagfirli dhunubi xhemi’an la jagfirudh-dhunube il-la ente. Vehdini liahsenil-ahlaki la jehdi liahseniha il-la ente vasrif anni sejj’ieha la jusrifu anni sejj’ieha il-la ente lebejke ve sadejke vel-hajru kulluhu fi jedejke vesh-sherru lejse ilejke. Inna bike ve ilejke. Tebarekte ve tealejt, estagfiruke ve etubu ilejke.”451 Mirëpo, këto transmetohen prej tij se ka lexuar në namazin e natës. Nganjëherë ndoshta lexonte: “Allahu ekber kebira! Allahu ekber kebira! Allahu ekber kebira velhamdu lil-lahi kethira velhamdu lil-lahi kethira ve subhanallahi bukreten ve esila.” 452Ndoshta nganjëherë lexonte: “Allahu ekber, Allahu ekber, la ilahe il-la ente, la ilahe il-la ente subhanallahi ve bi hamdihi, subhanallahi ve bi hamdihi.” Pastaj lexonte: “Eudhu bil-lahi minesh-shejtanirraxhim.” Ndoshta lexonte: “Eudhu bilahi minesh-shejtanirraxhim ve hemzihi ve nefhihi ve nefsihi ve hemzihi.”453 Ndërsa nganjëherë ndoshta lexonte: “Allahumme inni eudhu bike minesh-shejtanirraxhim ve hemzihi ve nefhihi ve nefsihi.” Pastaj e lexonte Fatihanë.454 Nëse bëhej fjalë për namazin xhehri, d.m.th. për namazin në të cilin lexohet me zë, atëherë në zë e lexonte përveç besmeles.455 Zoti i tij më së miri e di se a e ka lexuar apo jo. E lexonte ajet 450

Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina Ma jekulu ba’det-tekbiri, 2/265 me nr. 744; Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina, Ma jukalu bejnet-tekbirati vel-iharmi, 1/147/598, që të dy me zinxhir prej Amare b. el-Ka’ka ndërsa ai prej Ebu-Dhur’e, ai prej Ebu-Hurejres…; 451 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në Kitabu salatil-musafirin, kaptina Ed-du’au fi salati-l-lejli ve kijamuhu, 1/201. 771/ 534. Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ma jesteftihu bihi-s-salatu mineddu’ai. Et-Tirmidhiu në Kitabud-da’vat, kaptina 32 5/452 me nr. 3421. Të gjithë me zinxhir prej Abdurrahman el-E’arexhit, ai prej Ubejdullah b. Ebu-Rafi’a, ai prej Ali b. Ebu-Talibit…; 452 Zinxhiri I tij është I dobët, e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ma jesteftihu bihis-salatu mined-du’ai, 1/346 me nr 764; Ibn-Maxhe në Kitabus-salat, kaptina El-Isti’adhetu fis-salat, 1/256 me nr. 807, ndërsa Albani e ka vlerësuar të dobët në Daifu Ibn-Maxhe, 63, me nr. 173. Ndërsa në El-Mishkat nën Kitabus-salat, 1/259 me nr. 817, ka thënë: Që të dy zinxhirët janë të dobët. Ndërsa në Daifu Ebu-Davud, 75 me nr. 160. Të gjithë me zinxhir prej Shu’bes, ai prej Amr b. Murre, ai prej Asim el-Aneziut, ai prej IbnXhubejr b. Mu’timit, ai prej babait të tij…; 453 Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Mimma jesteftihu bihis-salatu mined-du’ai, 1/346 me nr. 764; Ibn-Maxhe në Kitabus-salat, kaptina El-Isti’adhetu fis-salat, 1/256 me nr. 807, ndërsa Albani e ka vlerësuar të dobët në Daifu Ibn-Maxhe, 63 me nr. 173. Ndërsa në ElMishkat nën Kitabus-salat, 1/259 me nr. 817, ka thënë: Që të dy zinxhirët janë të dobët. Dhe në Daifu EbuDavud, 75, me nr. 160. Të gjithë me zinxhir prej Asim el-Aneziut, ai prej Ibn-Xhubejr b. Mut’imit, ai prej babait të tij…; 454 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina Vuxhubul-kira’eti lilimami vel-me’muni, 2/276 me nr. 756; Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Vuxhubu kira’etil-fatihati fi kulli rek’atin, 1/394/295, që të dy me zinxhirin e Mahmud b. er-Rebu’a, ai prej Ubade b. es-Samitit…; 455 Hadithi është mutefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina Ma jekulu ba’de-t-tekbiri, 2/365 me nr. 743; Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Huxhxhetu men kale la juxhheru bil-besmeleti, 1/399/299, prej hadithit nga Enes b. Maliku r.a. me shprehjen: Me të vërtetë i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem, Ebu Bekri dhe Omeri r.a. e kanë filluar namazin me el-hamdu lil-lahi rabbi-l-alemin. (kështu e përmend Buhariu).

pas ajeti Fatihanë. Pas çdo ajeti ndalej dhe e fillonte tjetrin. Te shprehja ErRahman dhe Er-Rahim e zgjaste. Fjala “Maliki jevmid-din” e lexonte me elif (d.m.th. nuk e ka lexuar meliki, që është një prej kiraeteve). Kur e përfundonte leximin e Fatihasë, atëherë thoshte amin me zë duke e zgjatur. 456 Të tjerët pas tij po ashtu me zë e thonin aminin, kështu që ushtonte mesxhidi.457 Ka mendime të ndryshme rreth tij se a ka heshtur pak kohë ndërmjet Fatihasë dhe sures, apo ka bërë pauzë pas kiraetit të kompletuar. Transmeton Junusi prej Hasanit nga Themure se ka thënë: “Unë i kam mbajtur në mend dy pauza, pauzën pasi që imami sjell tekbir dhe derisa të fillojë të lexojë dhe pauza pas Fatihasë së lexuar dhe sures para rukusë.” Ubej b. Kabi është pajtuar me të.458 Me Junusin pajtohet Esh’as Hamrani, ndërsa transmetohet prej Hasanit se ka thënë: “Një pauzë është në fillim të namazit, ndërsa tjetra është pas kiraetit të plotë.”459 Me të nuk është pajtuar Katade. Transmetohet prej Hasanit se ka thënë: “Themure b. Xhundubi dhe Imran b. Husajni i kanë përsëritur (hadithet) dhe kështu Themure ka thënë se si ka mbajtur në mend dy pauza në namazin e të Dërguarit: pauzën pas tekbirit dhe pauzën pas përfundimit të ajetit të fundit të Fatihasë. Themure pohon se kështu i ka mbajtur në mend, ndërsa Imran b. Husajni këtë e mohon. Ata dy i kanë shkruar Ubej b. Kabit që të gjykojë ndërmjet tyre dhe në letrën në të cilën ishte përgjigjur shkruante se si Themure ka mbajtur në mend saktë. 460 Katade po ashtu thotë prej Hasanit nga Themure se kanë qenë dy pauza apo ndalime të cilat i kishte mbajtur në mend nga i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem edhe atë pasi që e thoshte tekbirin fillestar dhe pasi që përfundonte me kiraet. Pas kësaj ka thënë: “Dhe kur thoshte gajril magdubi alejhim veled-dal-lin”.461 Nuk ka mendime të ndryshme në hadithe se bëhet fjalë për dy ndalime. E para është pas hyrjes 456

Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmendin: Et-Tirmidhiu në Kitabu ebvabis-salat, kaptina Ma xhae tifte’mini, 2/27, me nr. 248. Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Et-Te’minu vera’el-imami, 1/408, me nr. 932. En-Nesaiu në Kitabul-iftitah, kaptina Refu’l-jedejni hijalel-udhunejni, 1/588 me nr. 878. El-Bejheki në El-Sunenul-kubra 2/57 me nr. 2275 me zinxhir prej Seleme b. Haxher Ebu el-Anbesi el-Hadremiut, ai prej Vail b. Huxhrit…; 457 Zinxhiri I tij është I dobët. E përmend: Ibn-Maxhe në Kitabus-salat, kaptina El-Xhehru bi amin, 1/278 me nr. 853, me zinxhir prej Bishr b. Rafi’a, ai prej Ebu-Abdullahut, djalit të xhaxhait të Ebu-Hurejres, ai prej Ebu-Hurejres merfu’an. El-Busejri në Ez-zevaid, ka thënë: Ky është zinxhir I dobët, sepse për gjendjen e Ebu-Abdullahut nuk dihet asgjë, ndërsa Bishrin e ka vlerësuar Ahmedi të dobët. Ndërsa hadithin e përmend Albani në “Ed-Dai’fa” 2/367 me nr. 952. 458 Zinxhiri I tij është I dobët. E përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Es-Sektetu indel-iftitah, 1/350 me nr. 777. Ibn-Maxhe në Kitabu ikametis-salat, kaptina Fi sektetejil-imam, 1/275 me nr. 845, që të dy me zinxhir prej El-Hasan b. Themures…; El-Albani ka thënë në “Daifu Ebu-Davud” 163: I dobët. 459 Zinxhiri I tij është I dobët, dnërsa e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Es-Sektetu indeliftitah, 1/351 me nr. 778. Ed-Darimiu në Kitabus-salat, kaptina Fis-sektetejni, 1/313 me nr. 1243, që të dy me zinxhir prej El-Hasan b. Themures…; 460 Zinxhiri I tij është I dobët, e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Es-Sekretu inde iftitah, 1/351 me nr. 779. Et-Tirmidhiu në Kitabu ebvabis-salat, kaptina Ma xhae fis-sektetejni fis-salat, 2/30 me nr. 251, që të dy me zinxhir prej Xhundubit dhe Imran b. Husajnit, ai prej Themure b. Xhundubit…;

në namaz dhe rreth kësaj pajtohen, ndërsa rreth të dytës nuk pajtohen. Katade pohon se ndalimi i dytë ka qenë pas Fatihasë. Themure nuk pajtohet me të. Ai në një transmetim pajtohet me Kataden ndërsa në transmetimin tjetër thotë se ndalimi i dytë ka qenë pas kiraetit të plotë. Ka qenë në pajtim me Junusin dhe Esh’asin se pauza e dytë ka qenë pas kiraetit të plotë, kështu që kjo njëherit është edhe mendimi dominues, ndërsa Allahu e di më së miri. Sidoqoftë, mund të themi se prej tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) nuk është transmetuar as sahih e as daif zinxhir se ka bërë aq shumë pauzë të madhe pas Fatihasë, ashtu që t’u linte kohë muktedijve që edhe ata ta lexojnë Fatihanë. Rreth pauzës në këtë vend siç po e sheh, nuk është transmetuar deri në këtë hadith rreth të cilit ka mendime të ndryshme. Sikur të kishte bërë pauzë aq të madhe në këtë vend, saqë muktedijtë ta lexonin Fatihanë, kjo nuk do t’u ikte sahabëve. Ata këtë do ta dinin dhe do ta transmetonin, sepse kjo do të ishte më e rëndësishme sesa ndalimi në fillim të namazit. Pas Fatihasë së lexuar, nganjëherë lexonte sure të gjatë apo të shkurtër, nganjëherë sure mesatare, siç e përmendëm në hadithet e përmendura. Nuk e ka filluar kiraetin prej mesit apo fundit të sures. Por e fillonte prej fillimit të sures kështu që ose e përfundonte, e këtë shpesh e bënte, ose e lexonte një pjesë të saj, ndërsa pjesën tjetër e përfundonte në reqatin tjetër. Askush prej tij nuk ka transmetuar se e ka lexuar vetëm një ajet prej sures apo se ka lexuar ajetin e fundit të sures, përveç me rastin e sunetit të sabahut. Në sunetin e sabahut i ka lexuar këta dy ajete: “Ju (besimtarë) thuani: “Ne i besuam All-llahut, atë që na u shpall neve...” (El-Bekare, 136) Dhe ajetin: “Thuaju (o i dërguar): “O ithtarë të librit (Tevrat e Inxhil), ejani (të bashkohemi) te një fjalë që është e njëjtë (e drejtë) mes nesh dhe mes jush...”462 (Ali-Imran, 64) Nganjëherë e lexonte një sure në reqatin e parë e pastaj e përsëriste në reqatin e dytë, e nganjëherë i lexonte dy sure në një reqat. Sa i përket rastit 461

Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Es-Sektetu indeliftitah, 1/351 me nr. 780; Ibn-Hibbani në Sahihun e tij, 3, hadithi nr. 1804, që të dy me zinxhir prej Katades, ai prej El-Hasanit, ai prej Themures…; Ndërsa Ebu-Hatimi ka thënë: El-Hasani nuk ka dëgjuar asgjë prej Themures, mirëpo ka dëgjuar prej Imran b. Husajnit këtë hadith në të cilin është vërtetuar se është prej Imran b. Husajnit, El-ihsan, 3/147. 462 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në Salatul-musafirin, kaptina Istihbabu rekatej sunetil-fexhri, 1/99/727/502, dhe En-nesaiu në librin Iftitah, kaptina El-kiraetu fi rekatej fexhr, 1/629, hadithi nr. 943. që të dy me zinxhir nëpërmjet Osman b. Hakimit prej Seid b. Bara nga b. Abbasi...

të parë, kjo përmendet në thënien prej Aishes se në aksham e ka lexuar suren El-A’raf dhe kështu e përgjysmonte në dy reqate. 463 Ndërsa sa i përket rastit të dytë, ky është leximi i sures El-Zilzal në të dy reqatet. 464 Të dy hadithet transmetohen në Sunene. Ndërsa sa i përket rastit të tretë, për këtë flet thënia e Ibn-Mesudit, në të cilën thotë: “Unë njoh sure të ngjashme të cilat i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka bashkuar,” dhe i kishte përmendur njëzet sure nga Mufessali, dy sure në çdo reqat. Kjo thënie gjendet në të dy Sahihet.465 Kiraetin në sabah e ka zgjatur më shumë sesa kiraetin e namazeve tjera. Më së shkurti që ka lexuar në sabah në hadar (në shtëpi) është surja Kaf dhe të ngjashme me të. Në sabah lexonte me zë dhe në dy reqatet e para te akshami dhe jacija, ndërsa jashtë këtyre ai ka lexuar në vetvete. Ndoshta nganjëherë te namazet ditore si me gjysëm zë e kanë dëgjuar ndonjë ajet prej tij. Të premten në sabah e lexonte suren Es-Sexhde dhe El-Insan në tërësi. Nuk është kënaqur me njërën prej këtyre dyjave dhe nuk i ka shkurtuar, kështu që prej njërës ka lexuar një pjesë ndërsa prej tjetrës pjesën tjetër. Në xhuma e ka lexuar suren El-Xhumu’a dhe ElMunafikun në tërësi.466 Nuk është kënaqur me leximin e pjesës së fundit të këtyre sureve kurrë. Nganjëherë ndoshta e lexonte suren El-E’ala dhe ElGashije në xhuma. Në Bajrame e lexonte suren Kaf dhe suren El-Kamer në tërësi. Nuk është kënaqur me pjesët e fundit të këtyre sureve. Nganjëherë në namazet ditore e lexonte suren në të cilën ka sexhde dhe kështu e kryente sexhden te ajetet e sexhdes dhe pas tij sahabët e bënin të njëjtën. Në namazin e drekës ka lexuar sa arrinë surja Es-Sexhde apo përafërsisht rreth tridhjetë ajete. Me një rast në namazin e drekës kishte lexuar suren El-E’ala, El-Lejl, El-Buruxh, Et-Tarik dhe sure të tjera të ngjashme me këto. Me një rast e kishte lexuar suren Lukman dhe Edh-Dharijat. Ka ditur të lexojë në reqatin e parë e të mos dëgjohet lëvizja e këmbëve. Po ashtu, shikuar në përgjithësi e ka zgjatur reqatin e parë për dallim nga reqati i dytë te të gjitha namazet. Gjatësia e kiraetit (leximit) në dy reqatet e para të iqindisë arrinte sa pesëmbëdhjetë ajete në çdo reqat. Në aksham nganjëherë ka lexuar: ElA’raf, Et-Tur, El-Murselat, Ed-Duhan, ndërsa transmetohet se në të ka 463

Tahrixhin e këtij hadithi e përmendëm më parë. Hadithi është hasen. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina Er-rexhulu ju’idu sureten vahideten fi tek’atejni, 1363, hadithi nr. 816. Ebu-Davudi është veçuar në këtë transmetim. Albani e ka vlerësur hasen në Sahihu Ebu-Davud, 1.154 me zinxhir nëpërmjet Muadh b. Abdullah Xhuheniut se një njeri prej Xhuhejne… Po ashtu, Albani e përmend në Sifetus-sala dhe thotë se zinxhirin e ka të vërtetë. Pastaj thotë se ana e jashtme e tij tregon se këtë I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka bërë qëllimisht, me qëllim që ta bëjë pjesë të sheriatit. Shih Sifetus-sala, f. 90. 465 Hadithi është muttefekun alejhi, e përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina El-xhem’u bejne suretejni fi rek’atin, 2/298, hadithi nr. 775 dhe Muslimi në librin Salatul-musafiri, kaptina Tertilul-kiraeti vexhtinabulhedh, 1/565/ 722 me zinxhir nëpërmjet Shube nga Amr b. Murre prej Ebu-Vail nga b. Mesudi… 466 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë, Thashë: “Këto hadithe dhe kjo pas tyre I përmendëm në kaptinën rreth zgjatjes së kiraetit në kijam.” 464

lexuar El-Kafirun dhe suren El-Ihlas. Ibn-Maxhe i vetmi ka qenë në këtë transmetim.467 Ka mundësi që ndonjë transmetues e ka zëvendësuar këtë me kiraetin në sunetin e akshamit. Ka mundësi që te ai në transmetim, fjala sunnet është humbur me rastin e shkrimit të sërishëm. Në jaci e lexonte suren Et-Tin dhe suren El-Inshikak dhe me këtë rast të gjithë pas tij e bënin sexhden (sepse kjo sure përmban ajetin e sexhdes). Po ashtu nganjëherë e lexonte suren Esh-Shems dhe sure të ngjashme me të. Kur përfundonte me leximin (kiraetin), ndalej me qëllim që të merrte frymë.468

KAPTINA PËRSHKRIMI I RUKUSË Pastaj i ngriste duart deri në skajet e veshëve, siç ka vepruar në fillim të namazit. Kjo transmetohet prej tij në një transmetim autentik, si dhe tekbiri me rastin e shkuarjes në ruku.469 Dhe jo vetëm kjo, por numri i transmetuesve që e përmendin ngritjen e duarve para shkuarjes në ruku është më i madh sesa numri i atyre të cilët e transmetojnë arsyetimin e tekbirit gjatë shkuarjes në ruku. Pastaj thoshte: “Allahu ekber”. Pastaj shkonte në ruku. Duart i vendoste në gjunj dhe i mbante stabil 470 në gjunj me gishtërinj të zgjeruar. Bërrylat i ndante në të dyja anët e trupit. 471 Pastaj në ruku 467

Hadithi është shaz. E përmend Muslimi në librin Ikametus-sala, kaptina El-kiraetu fi salatil-magrib, 1/272, hadithi nr. 833 me zinxhir nëpërmjet Hafs b. Ajasit prej Ubejdullahut nga Nafia, prej b. Omerit… Albani thotë: Ky hadith është shaz. Ajo që është mahfudh (e mbajtur në mend) është se këto dy sure I ka lexuar në sunetet e akshamit. 468 Tahrixhi I këtij hadithi u përmend më parë. 469 Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmendin: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Istihbabu ref’il-jedejni, 1/26/293. Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Dhikru ennehu jerfe’u jedejhi idha kame min isnetejni, 1/340 me nr. 745, (me përpunimin tonë shkencor dhe me valorizim), që të dy me zinxhir prej Nasir b. Asimit, ai prej Malik b. el-Huvejrithit…; 470 Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Iftitahus-salat, 1/336 me nr. 734. Et-Tirmidhiu në Kitabus-salat, kaptina Ma xhae ennehu juxhafi jedejhi an xhehbihi fir-ruku’I, 2/45-46 me nr. 260. Ibn-Maxhe në Kitabu ikametis-salat, kaptina Refu’l-jedejni idha reke’a, 1/280 me nr. 863, të gjithë me zinxhir prej Abbas b. Sehlit…; 471 Tahrixhi I kësaj çështje u përmend më parë.

drejtohej, ndërsa kokën e mbante në drejtim të lartësisë së shpinës. Nuk e ka ngritur kokën e as që e ka mbajtur të lakuar. 472 Shpinën e drejtonte, ndërsa nuk e ka kërrusur, pastaj thoshte: “Subhane rabbijel-adhim.”473 Transmetohet se ka thënë: “Subhane rabbijel-adhim ve bi hamdihi.”474 EbuDavudi thotë: “Kam frikë se kjo shtojcë nuk është mbajtur në mend me transmetim autentik.” Në këtë pozitë ndoshta ka mbetur aq gjatë saqë mund të thuhen tesbihët dhjetë herë, ndoshta edhe më shumë, e ndoshta më pak se kjo. Ndoshta nganjëherë lexonte: “Subhanekellahumme ve bihamdike, allahummeg-firli.”475 Nganjëherë ndoshta lexonte: “Subbuhun kuddusun rabbul-melaiketi ver-ruh.”476 Nganjëherë ndoshta: “Allahumme leke reka’tu ve bike amentu ve leke eslemtu ve alejke tevekkeltu, ente rabbi, hashe’a kalbi ve besari ve demmi ve lahmi ve adhmi ve asabi lil-lahi rabbilalemin.”477 Nganjëherë ndoshta thoshte: “Subhane dhijel-xheberut, velmelekut, vel-kibrija’i vel-adhameti.”478 Gjatësia e rukusë ka qenë në harmonl me gjatësinë apo me shkurtësinë e kijamit, siç transmetohet kjo nëpër hadithe. 472

Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmendin: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ma jexhme’u sifatessalat, 1/357/498 me zinxhir prej Budejle bint Mejsari, ajo prej Ebu el-Xhevrit, ai prej Aishes…; 473 Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përm,endin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Mikadrur-ruku’I ves-suxhudi, 1/392 me nr. 886. Et-Tirmidhiu në Kitabus-salat, kaptina Ma xhae fit-tesbihi fir-rukui vessuxhudi, 2/46-47 me nr. 261. Ibn-Maxhe në Kitabu ikametis-salat, kaptina Et-Tesbihu fir-ruku’I, 1/287/289 me nr. 890. Albani e ka vlerësuar të dobët në Daifu Ebu-davud, Daifu Ibn-Maxhe dhe Daifu Et-Tirmidhi. Dhe EtTirmidhiu ka thënë: Zinxhiri I tij nuk është I bashkuar, sepse Avfi nuk është takuar me Ibn-Mesudin, ngjashëm ka thënë edhe Ebu-Davudi në fund të hadithit. Të gjithë e përmendin me zinxhir prej Ibn elHarithit, ai prej Ishak b. Jezid el-Huzeliut, ai prej Avf b. Abdullahut, ai prej Abdullah b. Mesudit…; 474 Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ma jekulu errexhulu fi ruku’ihi ve sixhudihi, 1/385 me nr. 870; Ibn-Maxhe në Kitabus-salat, kaptina Et-Tesbihu firruku’I, 1/287 me nr. 887; Ed-Darimiu në Kitabus-salat, kaptina Ma jukalu fir-ruku’I, 1/341 me nr. 1305; Ahmedi në Musned, 4/155; Ibn-Huzejme në Sahih, 1/303 me nr. 600; Ibn-Hibbani në Sahih (Mevarid) 2/222 me nr. 506; El-Hakimi në El-Mustedrek, 1/225 dhe 2/477; El-Bejhekiu në Es-Sunen, 2/86. EbuDavud et-Tajalisi në Musned 1000 të gjithë me zinxhir prej Musa b. Ejjubit, ai prej një njeriu nga populli I tij, ai prej Ukbe b. Amirit…ka thënë El-Hakimi; Sahih, janë pajtuar se mund të përdoret is argument thënia tjetër që nuk është prej Iljas b. Amirit, ai është me zinxhir të saktë, derisa për të Edh-Dhehebiu ka thënë: Ijjasi nuk është I njohur. Ndërsa Albani e ka vlerësuar të dobët në El-Irva, 334. 475 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabus-salat, kaptina Et-Tesbihu ved-du’au fissuxhudi, 1/281 me nr. 784; Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ma jukalu fir-ruku’ihi ves-suxhudi, 1/350/247/484 që të dy me zinxhir prej Mesrukut, ai prej Aishes…; 476 Hadithi është I vërtetë, e përmend Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ma jukalu fir-ruku’I ves-suxhudi, 1/353/487; Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ma jekulu er-rexhulu fi ruku’ihi ve suxhudihi, 1/386 me nr. 872. Që të dy me zinxhir prej Katades, ai prej Mutarrifit, ai prej Aishes…; 477 Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmend: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ed-du’au fi salatil-lejli ve kijamuhu, 1/534/771; Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ma jesteftihu bihis-salatu mined-du’ai, 1/344 me nr. 760, që të dy me zinxhir prej Abdurrahman el-E’arexhit, ai prej Ubejdullah b. Ebu-Rafi’a, ai prej Ali b. Ebu-Talibit…; 478 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ma jekulu er-rexhulu fi ruku’ihi ve suxhudihi, 1/378 me nr. 873; En-Nesaiu në Kitabut-tatbik, kaptina Minedh-dhikri fir-ruku’I, 2/563 me nr. 1049, që të dy me zinxhir prej Amr b. Kajsit, ai prej Asim b. Humejdit, ai prej Avf b. Malik el-Esxhei’iut…;

KAPTINA PËRSHKRIMI I DREJTIMIT PREJ RUKUSË Pastaj e drejtonte kokën duke thënë: “Semi’allahu limen hamideh.”479 Me këtë rast i ngriste duart ashtu siç i ngriste gjatë shkuarjes në ruku. 480 Kur drejtohej, thoshte: “Rabbena lekel-hamd.”481 Ndoshta thoshte: “Semi’allahu limen hamideh, allahumme rabbena lekel hamd, mil’essemavati ve mil’elerdi ve mil’e ma shi’te min shej’in bade, ehlus-sena’i vel-mexhdi, ehakku ma kale-labdu ve kul-luna lekel-abd. Allahumme la mani’a lima e’atajte ve la mu’tije lima mena’te ve la jenfe’u dhel-xheddi minkelxhedd.”482 Ndoshta nganjëherë shtonte: “Allahumme tahhirni bis-selxhi velberedi vel-mai-ibaridi. Allahumme tahhirni minedh-dhunubi vel-hataja kema junekka sevbul-ebjedu minel-veseh.”483 Këtë rukn e zgjaste, kështu që mendonin se ka harruar. Në namazin e natës, në këtë rukn thoshte: “Lirabbil-hamd, lirabbil-hamd.”484 479

Hadithi është I vërtetë, e përmend: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ma jekulu idha refe’a re’sehu miner-ruku’I, 1/202/486, me zinxhir prej Ubejd b. el-Hasanit, ai prej Ibn Ebu Evfa…; 480 Hadithi është muttefekun alejhi. Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina Refe’al-jedejni idha kebbera, 2/256 me nr. 736; Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Istihbabu ref’il jedejni, 1/21/390, f. 292. 481 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Buhariu në Kitabus-salat, kaptina Et-Tekbiru idha kame minessuxhudi, 1/272, me nr. 756 me zinxhir prej Ibn-Shihabit, ai prej Ebu Bekr b. Abdurrahman b. el-Harithit, ai prej Ebu-Hurejres…; 482 Hadithi është I vërtetë, e përmend Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ma jekulu idha refe’a re’sehu miner-ruku’I, 1/205/477/347, me zinxhir prej Atijje b. Kajsit, ai prej Kaz’ata, ai prej Ebu Seid elHudriut…; 483 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ma jekulu idha refe’a re’sehu miner-rukui, 1/204/436/476; Ahmedi në Musned, 4/354 me nr. 19141. Buhariu në librin e tij El-Edebulmufred, 1/235 me nr. 676, të gjithë me zinxhir prej Mexhze’et b. Dhahirit, ai prej Abdullah b. Ebu-Evfit…; 484 Hadithi është I vërtetë, e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ma jekulu er-rexhulu fi ruku’I ve suxhudihi, 1/387 me nr. 874 (me përpunimin tonë shkencor dhe me valorizim). En-nesaiu në

KAPTINA SI KA SHKUAR NË SEXHDE Pastaj ka thënë tekbirin dhe ka shkuar në sexhde, me këtë rast nuk i ka ngritur duart. Gjunjtë i ka lëshuar para rukusë, ashtu siç transmetohet kjo prej Vail b. Huxhrit485 dhe Enes b. Maliku.486 Ibn-Omeri thotë se fillimisht i lëshonte duart në tokë, e pastaj gjunjtë.487 Prej Ebu-Hurejres lidhur me ktë Kitabut-tatbik kaptina Ed-dua’u bejnes-sexhdetejni, 1/580 me nr. 1144; Ahmedi në Musned, 5/398, të gjithë me zinxhir prej Ebu-Hamza, ai prej një njeriu nga Beni Abese, ai prej Hudhejfes (vërejtje e dobishme): Ka thënë shejhu ynë El-Albani në Sifatu salatin-Nebijji sal-lallahu alejhi ve sel-lem (1716): “Ky hadith nuk tregon se ai që falet pas imamit, nuk e pason imamin në thënien e fjalëve semiallahu limen hamideh, sikur që nuk tregon se imami e pason atë që falet pas tij, që t’I thotë fjalët rabbena ve lekel-hamdu, sepse hadithi nuk shpjegon se çfarë duhet të thotë imami dhe ai që falet pas tij lidhur me këtë çështje, por në të është shpjegimi se fjalët që I thotë falësi, vijnë pas fjalëve të imamit. Kjo tregon edhe atë se I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka thënë tahmidin derisa ishte imam, po ashtu edhe kuptimi I përgjithshëm I fjalëve të tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem): “Faluni ashtu siç më keni parë mua duke u falur,” tregojnë se edhe falësi e thotë atë që e thotë imami.” 485 Zinxhiri I tij është I dobët, e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Kejfe jeda’u rukbetejhi kable jedejhi, 1/372 me nr. 838. Tirmidhiu në Kitabu ebvabis-salat, kaptina Ma xhae fi ved’il-reka’tejni ves-suxhudi, 2/6565 me nr. 268. En-Nesaiu në Kitabut-tetbik, kaptina Evvelu ma jesilu ilel-erdi, 2/533 me nr. 1088. Ibn-Maxhe në Kitabu ikametis-salat, kaptina Fis-suxhudi, 1/286 me nr. 882. El-Hakimi në ElMustedrek, 1/226. El-Bejhekiu në Es-Sunenul-kubra, 2/98, të gjithë me zinxhir prej Jezid b. Harunit…; ka thënë El-Hakimi: Muslimi ka argumentuar me Shurejkun dhe Asim b. Kulejbin, me të është pajtuar edhe Edh-Dhehebi. El-Albani ka thënë: Nuk është ashtu isç ka thënë, edhe pse Edh-Dhehebi është pajtuar me të, sepse Muslimi nuk ka argumentuar me Shurejkun, por ka transmetuar prej tij në Mutabe’ate (zinxhirë për përforcim), po ashtu edhe disa ekspertë të hadithit I kanë dhënë vlerësime negative, ndërsa prej tyre është edhe EdhDhehebiu personalisht në El-Mizan.” Ndërsa Albani zinxhirin e tij e ka vlerësuar të dobët në El-Irva’ 357, arsyeja ka qenë se kur Shurejku individidualisht e ka transmetuar ndonjë thënie, ai është me memorie të dobët, sipas vlerësimit të shumicës së dijetarëve. Madje disa për të kanë dhënë vlerësim negativ se I përzien gjërat dhe për këtë shkak nuk argumenton me të kur transmeton vetëm, e lëre më kur transmetimi është prej tij në kundërhstim me atë që e transmetojnë transmetuesit më të besueshëm dhe më të fuqishëm sesa ai. 486

Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmendin: El-Hakimi në El-Mustedrek, 1/226 duke thënë: Ky është zinxhir autentik sipas kushteve të Buhariut dhe të Muslimit, ndërsa nuk e kam të njohur arsyeja se për çka nuk e kanë regjistruar. Me të janë pajtuar Edh-Dhehebiu dhe Ed-Darekutni (2/345) dhe ka thënë: E transmeton vetëm El-Ala b. Ismaili prej Hafsës me ktë zinxhir, ndërsa Allahu e di më së miri. Shejhu ynë, El-Albani ka thënë: El Ala b. Ismaili është I panjohur. Sikur që ka thënë Ibn el-Kajjimi në Zadul-me’ad, 1/81, ndërsa para tij edhe El-Bejhekiu, Ibn-haxheri në Et-Telhis, ndërsa Ibn-Hatimi në El-Ilel, 1/188, prej babait të tij ka thënë: “Ky hadith është munker.” El-Albani ka thënë: “Sa I përket fjalëve të El-Hakimit dhe Edh-Dhehebiut: hadithi I vërtetë sipas kushteve të Buhariut dhe Muslimit, ky është gabim I madh sa I përket këtij El-Ala, për shkak të gënjeshtrës së tij, ai kurrsesi nuk është prej transmetuesve të Buhariut dhe Muslimit.” 487 Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmendin: Ibn-Huzejme në Sahih, 1/318 me nr. 627; El-Hakimi në ElMustedrek, 1/348 me nr. 821 dhe ka thënë: “Ky hadith është I vërtetë sipas kushteve të Muslimit.” El-

çështje transmetohen rivajete të ndryshme. Kështu, prej tij transmetohet se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kur ndonjëri prej jush shkon në sexhde, mos ta bëjë këtë sikurse devja, le t’i lëshojë duart para gjunjve.”488 Prej tij transmeton Makburi se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kur ndonjëri prej jush e bën sexhden, le të fillojë me gjunj para duarve.”489 Kështu që rivajetet e Ebu-Hurejres janë kontradiktorë. Hadithi i Vailit dhe i Ibn-Omerit po ashtu e kundërshtojnë njëri-tjetrin. Te disa mbisundon hadithi i Vailit, ndërsa te disa të tjerë hadithi i Ibn-Omerit. Disa e kanë provuar me derogim. Thonë në fillim dispozita ka qenë që së pari të lëshohen duart para gjunjve, pastaj kjo dispozitë është deroguar me lëshimin e gjunjvë në fillim. Ky është drejtim i Ibn-Huzejmes që përmendet gjatë sjelljes së argumenteve lidhur me këtë se si lëshimi i duarve në sexhde para gjunjëve është dispozitë e deroguar. Lëshimi i gjunjve para rukusë është dispozita e fundit e deroguar. Lidhur me këtë çështje transmetohet prej Ismail b. Ibrahim b. Jahja b. Seleme b. Kuhejlit, nga babai i tij prej Seleme nga Musab b. Sadi se ka thënë: “I kemi lëshuar duart para gjunjve (gjatë shkuarjes në sexhde).”490 Sikur ky transmetim të ishte i saktë, do të ishte vendimtare në këtë mesele. Mirëpo, për Jahja b. Seleme vetë Buhariu thotë se ka mangësi. Ibn-Meini thotë: “Nuk paraqet asgjë, hadithet e tij nuk duhet të shkruhen.” En-nesaiu thotë se hadithet e tij janë metruk. Në këtë tregim ka gabuar ose Jahja ose dikush tjetër. Është e njohur se prej Musab b. Ssadit prej babait të tij transmetohet se është deroguar dispozita e vendosjes së duarve në gjunj me rastin e kryerjes së rukusë. Raviu këtë nuk e ka mbajtur në mend dhe thotë se është deroguar lëshimi i gjunjve para rukusë. Ata që pretendojnë lëshimin e duarve para gjunjve, thonë: “Hadithi i Ibn-Omerit Bejhekiu në Es-Sunenul-kubra, 2/100 me nr. 2470; Ed-Darekutni në Es-Sunen, 1/344/2, të gjithë me zinxhir prej Ubejdullah b. Omerit, ai prej Nafi’a, ai prej Ibn-Omerit…; ndërsa Buhariu e ka përmendur në Sahih, 10/276 mua’llekan, duke thënë: Ka thënë Nafi’: Ishte Ibn-Omeri…; duke e përmendur is mevkufen te IbnOmeri, ndërsa El-Albani e ka vlerësuar sahih, me rastin e përpunimit shkencor dhe valorizimit të IbnHuzejmes. 488 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Kejfe jeda’u rukbetejhi kable jedejhi, 1/373 me nr. 840; En-nesaiu në Kitabut-tatbik, kaptina Evelu ma jesilu ilel-erdi, 2/554 me nr. 1090; Ed-Darimiu në Kitabus-salat, kaptina Evvelu ma jeka’u minel-insani alel-erdi, 1/347 me nr. 1321 të gjithë me zinxhir prej Muhammed b. Abdullah b. Hasanit, ndërsa ky prej Ebu ez-Zenadit, ai prej El-E’arexhit, ai prej Ebu-Hurejres…; 489 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend Bejhekiu në Sunenul-kubra, 2/100. Në zinxhirin e tij gjendet Abdullah b. Seid Makberi; Hafizi në Takrib, thotë se është metruk. E përmend edhe Tahaviu në Sherhu meani asar, 1/255, me zinxhir nëpërmjet Abdullah b. Seidit prej babait të tij prej Ebu-Hurejres… Dhe EbuJa’la në Musnedin e tij, 11/414, hadithi nr. 6540 dhe e përmend Ibn-haxheri në Feth, 2/291 dhe thotë se zinxhir është I dobët. 490 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend Bejhekiu në Sunenul-kubra, 2/100, hadithi nr. 2469 dhe e përmend Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 1/319, hadithi nr. 628, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ibrahim b. Ismail b. Jahja b. Seleme b. Kufejlit prej babait të tij, nga gjyshi I tij, prej Musab b. Sadit prej Sadit. Ibnhaxheri në Feth, thotë, 2/291, ai I vetmi është që transmeton prej Ibrahim b. Ismail b. Seleme b. Kuhejlit prej babait të tij, ndërsa që të dy janë të dobët.

është i vërtetë, transmetohet me zinxhir prej Ubejdullahut nga Nafia prej tij. Ibn Ebi-Davudi thotë: “Ky është mendimi i dijetarëve të hadithit. Ata në këtë janë më të udhëzuarit sesa të tjerët, sepse bëhet fjalë për transmetim.” Po ashtu thonë: “Ky është sunnet të cilin e transmetojnë medinasit, ndërsa ata lidhur me këtë janë më të ditur se të tjerët.” Ibn Ebi-Davudi thotë: “Ata lidhur me këtë çështje kanë dy zinxhirë. Njëri është nëpërmjet Muhammed b. Abdullah b. Hasanit nga Ebi-Zinadi, prej E’arexhit nga Ebu Hurejre, ndërsa i dyti është prej Dareverdiut, nga Ubejdullahu, nga Nafiu, nga IbnOmeri. Dhe thonë: “Hadithi i Vail b. Huxhrit ka dy rrugë dhe që të dy janë me të meta. Në njërin prej këtyre zinxhirëve gjendet Sheriku që është veçuar. Për të, Darekutni thotë: “Nuk është i fortë në zinxhirët në të cilët veçohet.” Zinxhiri i dytë është nëpërmjet Abdulxhebbar b. Vailit prej babait të tij, mirëpo ai nuk e ka dëgjuar prej babait të tij. Ata të cilët pretendojnë shkuarjen në sexhde me gjunjë para duarve, thonë: “Hadithi i Vailit është më i saktë sesa hadithi i Ebu-Hurejres dhe i Ibn-Omerit.” Buhariu ka thënë: “hadithi i Ebu-Zinadit prej E’arexhit nga Ebu-Hurejre nuk duhet ta pasojmë, aty gjendet Muhammed b. Abdullah b. Hasani. Thotë: “Nuk e di a e ka dëgjuar prej Ebu-Zinadit apo jo.” Hattabi thotë: “Hadithi i Vailit është më i saktë se i tij. Disa dijetarë gabimisht mendojnë se është deroguar (hadithi i Ibn-Omerit). Për këtë shkak, Tirmidhiu nuk e ka vlerësuar si hasen, por e ka shpallur garib hadith derisa hadithin e Vailit e ka vlerësuar si hasen.” Për hadithin e Ebu-Hurejres, thonë: “Në hadith përmendet se nuk lëshohen në tokë sikurse devet. Devja kur të lëshohet, ajo fillon me duart (me këmbët e përparme) para gjunjve. Kjo ndalesë nuk i kundërshton fjalët e tij: “Le t’i lëshojë duart para gjunve” por e mohon atë dhe tregon në përfundimin se kjo është shtojcë që nuk është mahfudh (e ruajtur). Me siguri se ndonjëri prej transmetuesve i ka ngatërruar fjalët491 e kësaj shtojce. Pastaj thonë: “Në këtë 491

Dijetari I madh Ahmed Shakiri ka thënë: Ajo që është e qartë dhe e dukshme nga qëndrimet e dijetarëve për këto dy hadithe, është se hadithi I Ebu-Hurejres është hadith sahih, dhe se është më I besueeshëm sesa hadithi I Vailit, që është hadith kavli, ndërsa ai ka përparësi më shumë sesa hadithi praktik (fi’li). Ndërsa në disa shprehjet e tij, thuhet: “Kur ndonjëri prej jush e kryen sexhden, le të mos kërruset ashtu isç vepron devja, le t’I lëshojë duart para gjunjve.” Ky është tekst I qartë, edhe përskaj kësaj disa dijetarë, prej tyre është edhe Ibn-Kajimi, janë përpjekur që hadithit t’I gjejnë të meta të çuditshme, dhe kanë pohuar se teksti I hadithit është përzier me transmetuesit e tij, kështu që sipas tyre, lafzi I saktë duhet të ishte kështu: …që t’I lëshojë gjunjtë para duarve të tij.” Pastaj e ka ndihmuar qëndrimin e tij me disa transmetime të dobëta, se devja kur lëshohet, ajo I ulë këmbët e saj të përparme (duart) para këmbëve, dhe kjo e ka shkaktuar ndalesën e imitimit me ta, ndërsa kjo do të thotë se ai që e bën sexhden, ai t’I lëshojë gjunjtë e tij para duarve të tij. Ky mendim nuk pranohet, sepse ndalesa është rreth asaj që të lëshohet në tokë fuqishëm, ndërsa kjo ndodh kur të lëshohet së pari me gjunj. Ndërsa devja po ashtu e bën këtë, mirëpo gjunjt e saj janë në duart e saj, e jo në këmbët e saj, kjo është përmendur në Lisanul-arabi, ndërsa nuk është ashtu isç e përkrah Ibn el-Kajimi, se dijetarët e gjuhës arabe nuk e kanë përmendur këtë. Citat I përfunduar prej Ahmed Shakirit prej Es-Sunenit të Tirmidhiut (2/58 f.). ndërsa shejhu ynë, dijetari I madh dhe muhadithi, Albani ka thënë ngjashëm në librin e tij Sifatu salatin-Nebijji sal-lallahu alejhi ve sel-lem po ashtu, këtë e ka thënë edhe Shu’ajbi dhe Albulkadir el-Arnauti me rastin e përpunimit të tyre shkencor Zadul-me’ad.

tregojnë dy gjëra: E para: Ajo të cilën e transmeton Ebu-Davudi prej IbnOmerit se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka ndaluar që njeriu të mbështetet në duar në namaz.” Një rivajetin tjetër thuhet: “E ka ndaluar që njeriu të mbështetet në duar kur të drejtohet në namaz.” 492 Nuk ka dyshim se njeriu nëse së pari shkon në sexhde me duart para gjunjve, me këtë rast mbështetet në to. Kjo mbështetje me rastin e shkuarjes në sexhde është ngjashëm me mbështetjen me rastin e ngritjes prej sexhdes. Dhe nëse kjo është e ndaluar në rastin e parë, atëherë edhe ajo që gjason me këtë është e ndaluar. E dyta: Kur falësi shkon në sexhde, me trup lëshohet teposhtë me atë që është më afër tokës prej pjesëve të trupit e përpjetë derisa të mos vijë deri te pjesa më e lartë, ajo është fytyra. Ndërsa kur të ngrihet, së pari e ngritë pjesën më të lartë, e pastaj atë që është nën të, kështu që gjunjtë i drejton të fundit. Allahu e di më së miri.

KAPTINA PËRSHKRIMI I SEXHDES Pastaj e bënte sexhden duke u mbështetur në: ballë, hundë, duar, gjunj dhe në majet e këmbëve, ndërsa gishtërinjtë e duarve dhe të këmbëve do t’i drejtojë kah kibla.493 Mbështetet në pëllëmbët e duarve, llërat i ngritë, ndërsa Thashë: Ashtu është isç kanë thënë të gjithë, më e saktë është që njeriu së pari të lëshohet me duar para gjunjve, në pajtim me hadithet sahih që janë përmendur në këtë kaptinë, siç e përmendëm më parë. 492 Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Kerahijjetu-lI’timadi alel-jedi fis-salat, në Ed-Dai’fa, 1/430 me nr. 992; Ahmedi në Musned, 2/147; El-Bejhekiu në Sunenin e tij, 2/135, me shprehjen prej Muhammed b. Abdulmelikut…; Ndërsa zinxhiri I tij është munker, sikur që ka thënë shejh Albani në Ed-Dai’fa, 2/389 me nr. 967. Ndërsa shejh Ahmed Shakiri ka thënë: “Ai është Ibn-Abdulmeliku.” 493 Thashë: Këto janë shtatë pjesët e trupit me të cilat kryhet sexhdja: duart, gjunjtë, këmbët, fytyra dhe hunda. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Kur robi e bën sexhden –sexhden e bëjnë shtatë

parallërat i mban të larguara prej trupit, kështu që të mund të shihet e bardha e nënsjetullës së tij.494 Barkun e mbante të larguar prej këmbëve, domethënë prej kofshëve, ndërsa mbigjujtë i ka larguar prej nëngjujtë. Në sexhde shtrihej. Ballin e mbante fort në tokë, i kthyer në drejtim të vendit të faljes, ndërsa nuk e lëshonte në pëlhurën imame. Ebu-Humejd Saidi r.a. para dhjetë sahabëve, ka thënë: “Kur hynte në namaz, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem drejtohej në këmbë, duart i ngriste drejt me shpatullat. Kur dëshironte të shkonte në ruku, duart i ngriste drejt me shpatullat, e pastaj thoshte Allahu ekber. Në ruku shtrihej mirë, nuk kërrusej e as që ngriste kokën, duart i vendoste në gjunj, pastaj thoshte Semi’allahu limen hamideh. Pastaj drejtohej, ashtu që çdo asht të kthehet në vendin e vet drejtë, pastaj lëshohej në sexhde duke thënë Allahu ekber. Pastaj i largonte bërrylat prej stomakut dhe i largonte gishtërinjtë e këmbëve. Pastaj e lakonte këmbën e majtë dhe ulej në të, pastaj drejtohej ashtu që çdo asht të kthehet në vendin e vet drejtë. Pastaj prapë shkonte në sexhde duke thënë Allahu ekber, pastaj e lakonte këmbën dhe ulej në të dhe drejtohej derisa çdo asht të kthehet në vendin e vet. Pas kësaj, ngritej në reqatin e dytë. Në reqatin e dytë të gjitha i bënte njëjtë. Pastaj, pasi që i bënte dy sexhde, e thoshte tekbirin dhe i ngriste duart drejt me shpatullat, ashtu siç vepronte në fillim të namazit. Pastaj i bënte të gjitha njëjtë, derisa nuk arrinte në reqatin e fundit të namazit, me qëllim që të ulej në mënyrën e quajtur teverruk, d.m.th. e hidhte këmbën e majtë nën këmbën e djathtë dhe ulej në njërën anë të saj dhe në fund jepte selam.495 Në sexhde thoshte: “Subhane rabbijel-eala”496 Transmetohet se me këtë rast ka shtuar: “Ve bi hamdihi.”497 Nganjëherë ndoshta ka thënë: “Allahumme inni leke sexhedtu ve bike amentu ve leke eslemtu. Sexhedtu vexhhije lil-ledhi halekahu ve savverehu ve shekka sem’ahu ve besarehu, tebarekallahu ahsenul-halikin.”498 pjesë të trupit.” 494 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu_Davudi në librin Es-Sala, kaptina Sifetus-suxhud, 1/396, hadithi nr. 900; Ibn-Maxhe në librin Ikametus-sala, kaptina Suxhud, 1/287, hadihti nr. 886; Ahmedi në Musned, 4/322,të gjithë me zinxhir nëpërmjet Abad b. Rashidit prej Hasanit nga Ahmer b. Xhuz’i… 495 Hadithi është I vërtetë, E përmend Buhariu në librin Ezan, kaptina Sunnetul-xhulusi litteshehhudi, 2/355, hadithi nr. 828; En-Nesaiu në librin Sehv, kaptina Sifetul=xhulusi rek’uha, 2/125, hadithi nr. 1261; Tirmidhiu në librin Es-Sala, kaptina 11, hadithi nr. 304 dhe Ahmedi në Musned, 5/424, hadithi nr. 23647 të gjithë me zinxhir nëpërmjet Muhammed b. Amr b. Ata’a prej Ebu Humejd Saidiut… 496 Zinxhiri I hadithit është I dobët. E përmend Ebu-Davudi në Es-Sala, kaptina Ma jef’alu rexhulun fi ruku’ihi ve suxhudihi, 1/385, hadithi nr. 869; Ibn-Maxhe në librin Es-Sala, kaptina Et-Tesbih fir-ruku’I, 1/287, hadithi nr. 887; Ahmedi në Musned, 4/.155 me zinxhir nëpërmjet Musa b. Ejjub Kadiut… Albani në Irva’ e ka vlerësuar të dobët (334). 497 Zinxhiri I tij është I dobët, e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ma jekulu er-rexhulu fi ruku’ihi ve suxhudihi, 1/385 me nr. 870, me zinxhir prej Musa b. Ejjubit…; ndërsa në zinxhir gjendet transmetuesi, emri I të cilit nuk është përmendur. 498 Hadithi është I vërtetë,e përmend: Muslimi në një hadith të gjatë prej Ali b. Ebu talibit, merfuan, në të cilin janë dhikret e përmendura që lexohen në kijam, ruku dhe në sexhde, dhe duaja e cila lexohet para

Po ashtu ka lexuar: “Subhanekellahumme ve bi hamdike allahummegfirli.”499 Dhe thoshte: “Subhanekellahumme ve bi hamdike la ilahe il-la ente.”500 Po ashtu lexonte: “Subhun kuddusun rabbul-melaiketi verruh.”501Allahummeg-firli dhenbi kul-lehu dikkahu ve xhul-lehu ve evvelehu ve ahirehu ve alanijetehu ve sirrehu.” 502 Dhe lexonte: “Allahumme inni eudhu biridake min sehatik ve bimuafatike min ukubetik ve eudhu bike minke, la uhsi senaen alejkue, ente kema esnejte ala nefsike.”503 Gjatësia e sexhdes ka qenë në harmoni me gjatësinë e kijamit. Pastaj e ngriste kokën duke thënë Allahu ekber, ndërsa nuk i ngriste duart, e shtrinte (ar. iftereshe) këmbën e majtë dhe ulej në të, ndërsa të djathtën (d.m.th. gishtërinjtë e saj) e lakonte.504 Duart në atë pozitë i vendoste mbi kofshë, 505 pastaj lexonte: “Allahummeg-firli verhamni vexhburni vehdini ver-zukni.”506 Në një transmetim tjetër thuhet: “Ve afini” në vend të fjalës “Vexhburni”. Ky është hadith i Ibn-Abbasit r.a. Hudhejfe r.a. thotë: “Ndërmjet dy sexhdeve thoshte:

selamit, ndërsa pas teshehhudit; në Kitabus-salat, kaptina Ed-Dua’u fi salati-l-l-lejli ve kijamuhu, 1/771/534 f. Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ma jesteftihu bihi—s-salatu mine-d-dua’I, 1/344 me nr. 760; Tirmidhiu në Kitabud-da’vat, 5/452 me nr. 3421, të gjithë me zinxhir prej Abdullah b. Ebu-Rafi’a, ai prej Aliut…; 499 Hadithi është muttefekun alejhi. Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina Et-tesbihu ve-d-dua’u fi-ssuxhudi, 2/349 me nr. 817; dhe Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ma jukalu fir-ruku’I ves-suxhudi, 1/217/484, që të dy me zinxhir prej Mesrukit, ai prej Aishes…; 500 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ma jukalu fir-ruku’I ves-suxhudi, 1/221/485, me zinxhir prej Abdurrezakut, ai prej Ibn-Xhurejxhit, ai prej Ata’a, ai prej Ebu-Mulejkitit, ai prej Aishes…; 501 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ma jukalu fir’ruku’I ves-suxhudi, 1/223/487 me zinxhir prej Mutarrif b. Abdullah b. Esh-Shuhejri, ai prej Aishes…; 502 Hadithi është i vërtetë, e përmend: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ma jukalu fir-ruku’i ves-suxhudi, 1/216/483/350, me zinxhir prej Amare, ai prej Gaziut, ai prej Sema, ai prej Ebu-Salihut, ai prej EbuHurejres...; 503 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ma jukalu fir-ruku’I ves-suxhudi, 1/486/222/352; Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina, Fid-dua’I fir-rukui ves-suxhudi.” 1/389 me nr. 879; En-Nesaiu në Kitabut-tahara, kaptina Terkul-vudu’I min messir-rexhuli, 1/111 me nr. 169; Ahmedi në Musned, 6/201, të gjithë me zinxhir prej Ebu-Hurejres prej Aishes…; 504 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Buhariu në Kitabus-salat, kaptina Ma jekulul-imamu ve men halfehu idha refe’a sehu miner-ruku’I, 1/274 me nr. 762, me zinxhir prej Seid el-Makburiut, ai prej EbuHurejres…; 505 Hadithi është I vërtetë, e përmend Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina Sifatul-xhulusi fis-salat, 1/113/408, me zinxhir prej Ibn-Axhlanit, ai prej Amu’ur b. Abdullah b. Ez-Zubejrit, ai prej babait të tij…; 506 Hadithi është hasen, e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat,kaptina Ed-Du’au bejne-s-sexhdetejni, 1/377 me nr. 850; Et-Tirmidhiu në Kitabu ebvabis-salat, kaptina Ma jekulu bejnes-sexhdetejni, 2/76 me nr. 284; Ibn-Maxhe në Kitabu ikametis-salat, kaptina ma jekulu bejnes-sexhdetejni, 1/290 me nr. 898 të gjithë me zinxhir prej Habib b. Ebu-Sabitit, ai prej Seid b. Xhubejrit, ai prej Ibn-Abbasit…;

“Rabbigfirli.”507 Që të dy hadithet gjenden në Sunene. Këtë uljen (ndërmjet dy sexhdeve) e zgjaste, kështu që mendonin se ka gabuar apo harruar.508

KAPTINA PËRSHKRIMI I NGRITJES PREJ SEXHDES DHE PËRSHKRIMI I TESHEHHUDIT Pastaj e thonte tekbirin dhe e bënte sexhden e dytë. Në sexhden e dytë vepronte sikurse që ka vepruar në të parën. Pastaj e ngriste kokën duke sjellë tekbir, ngrihej ashtu duke u mbështetur me pjesën e përparme të këmbës, duke u mbështetur në gjunj dhe në kofshë (në të njëjtën kohë). Malik b. Huvejrithi thotë: “Kur e falte vitrin, i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem nuk ngrihej derisa para kësaj nuk drejtohej në pozitën ulëse.” 509 Kjo ulje quhet “ulje e pushimit” (ar. xhelsetu istiraha). Nuk ka dyshim se këtë i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka praktikuar, mirëpo parashtrohet pyetja se a e ka praktikuar këtë si sunnet dhe si qëndrim prej qëndrimeve të namazit, siç është p.sh. largimi i duaarve prej trupit ( në ruku dhe në sexhde), apo këtë e ka praktikuar për shkak të nevojës së atyre të cilët kanë hyrë në vite dhe të cilët kanë peshë të trupit më të madh. 510 Si duket është kjo 507

Hadithi është hasen, e përmendin: Ibn-Maxhe në Kitabus-salat, kjaptina Ma jekulu bejnes-sexhdetejni, 1/289 me nr. 897; Ahmedi në Musned, 5/400 me nr. 23447, me zinxhir prej Talha…; Ibn-Huzejme në Sahih, 1/340 me nr. 684 me zinxhir prej Sile b. Zuferit, ai prej Hudhejfes…; El-Hakimi në El-Mustedrek, 1/405 me nr. 1003, me zinxhir prej Talha b. Zejdit, ai prej Hudhejfe…; El-bejhekiu në Es-Sunenul-kubra, 2/109 me nr. 2512; që të dy (Talha, Sileti) prej Hudhejfes…; Albani në Sifatus-salat, (135) ka thënë: Zinxhiri I tij është hasen, pastaj ka thënë: Ka zgjedhur këtë dua edhe imam Ahmedi, ndërsa Ishak b. Rahoja thotë: Nëse dëshiron, mund ta thotë tri herë, ndërsa nëse dëshiron, mund ta thotë (vetëm një herë): Allahumme gfirli. 508 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina Es-Sektetu bejnessexhdetejni, 1/351 me nr. 821; Muslimi në Kitabus-salat, kaptina I’tidalus-salati ve tahfifuha fi temam, 1/472/343, që të dy me zinxhir prej Sabitit, ai prej Enesit…; 509 Hadithi është I vërtetë, e përmendin: Buhariu në Kitabul-ezan, kaptina Men isteva ka’iden fi vitrin min salatihi thumme neheda, 2/352 me nr. 823; Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina En-Nuhudu fil-fardi, 1/374 me nr. 844, që të dy me zinxhir prej Ebu Kalabetit, ai prej Malik b. el-Huverjithit…; 510 El-Albani në Mesai’lul-Marvezi ka thënë: Ka thënë Imam Ishak Rahoja: Ajo që është regjistruar në sunnetin e të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ajo është që të mbështetet në duart e tij, qoftë plak apo I ri. Sifatus-salat, (136/fusnota: 5)

e dyta për shkak të dy arsyeve: sepse kjo do të ishte bashkim i asaj që e transmeton Vail b. Huxhri511 dhe Ebu-Hurejre512 se është drejtuar ashtu që është mbështetur në maje të këmbëve. E dyta: sepse sahabët, ata më së shumti janë përpjekur në regjistrimin e veprimeve dhe të lëvizjeve të tij në namaz, janë ngritur ashtu që janë mbështetur në majet e këmbëve. Transmetohet se Abdullah b. Mes’udi është drejtuar, ashtu që është mbështetur në majet e këmbëve në namaz, ndërsa nuk është ulur. E përmend Bejhekiu prej tij.513 E transmeton edhe Ibn-Omeri,514 Ibn-Abbasi,515 IbnZubejri,516 dhe Ebu-Seid el-Hudriu517 në transmetimin e Atije Avfiut prej tyre. Hadithi është i vërtetë prej Ibn-Mes’udit. 518 Dhe nuk i ka ngritur duart me rastin e kësaj ngritje. Kur drejtohej, vazhdonte me leximin pa heshtje të mëparshme.519 Kiraetin e fillonte me leximin e Fatihasë. Kur ulej në teshehhudin e parë, ulej në këmbën e majtë, ndërsa gishtërinjtë e këmbës së

511

Tahrixhin e tij e përmendëm më parë. Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmend: Et-Tirmidhiu, 2/288, me zinxhir prej Ebu-Hurejres. Ebu-Isa ka thënë: Halid b. Ijjasi është transmetues I dobët te dijetarët e hadithit. Derisa profesor Ahmed Shakiri, në lidhje me këtë hadith ka thënë: Sa I përket këtij Halidit, janë pajtuar sa I përket çështjes së dobësisë së tij te ata, madje Ibn-Hibbani ka thënë: I transmeton këto gjëra të shpikura nga transmetues të besueshëm, kështu që mendohet se ai është shpikës I tyre, transmeton thënie në mënyrë të çuditshme! Përfundon citati I Ahmed Shakirit, Et-Tirmidhiu (2/80/ fusnota: 4). 513 Hadithi është I vërtetë, e përmend: El-Bejhekiu në Es-Sunenul-kubra, 2/125 me nr. 2595. Abdurrezaku në Musannefin e tij, 2/179 me nr. 2966. E ka përmendur edhe El-Hafiz Ibn-Haxheri në iEl-Fethu, 2/253, dhe e ka vlerësuar të vërtetë. El-Bejheki ka thënë: Ajo që është transmetuar prej Abdullah b. Mes’udit është e saktë dhe pasimi I sunnetit ka më shumë përparësi, ndëresa Ibn-Omeri e ka sqaruar në transmetim, të cilën e përcjell prej tij El-Mugire b. Hakimi, se kjo nuk është prej sunnetit të namazit, por këtë e ka bërë për shkak se e ka ndier veten të dobët. Ndërsa Atijje el-Avfi me të nuk argumentohet. 514 E përmend El-Bejheki në Es-Sunenul-kubra, 2/124 me nr. 2594 me zinxhir prej Malikut, ai prej Sadak b. Jessarit, ai prej El-Mugire b. Hakimit se e ka parë Ibn-Omerin se is ngrihet prej dy sexhdeve në namaz në majet e këmbëve të tij, pasi që e kishte përfunduar këtë, këtë unë ia përmenda, dhe ai tha: Kjo nuk është prej sunnetit të namazit, ndërsa këtë e kam bërë për shkak se nuk e ndiej veten mirë. 515 Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmend El-Bejheki në Es-Sunenul-kubra, 2/125, me zinxhir prej Atijje el-Avfiut, ndërsa ai është I dobët. 516 Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmend El-Bejheki në Es-Sunenul-kubra, 2/125, me zinxhir prej Atijje el-Avfiut…; 517 Zinxhiri I tij është I dobët, ndërsa e përmend El-Bejheki në Es-Sunenul-kubra, 2/125, me zinxhir prej Atijje el-Avfiut…; 518 Thashë: këto transmetime janë në kundërshtim me tekstet e qarta dhe të vërtetuara prej të Dërguarit sallallahu alejhi ve sel-lem se ai është ulur pak për të pushuar, siç qëndron kështu te Buhariu dhe te të tjerët, ndërsa tahrixhi I tij u përmend më parë. Shejhu ynë Albani në Sifatus-salat, (137/fusnota 2), pasi që e kishte përmendur hadithin ka thënë: “…se qëndron sikurse shigjeta, duke mos u mbështetur në duart e tij, kjo është e trilluar dhe me gjithë këtë kuptim, nuk është e saktë.” Shih në Es-silsiletud-da’ifa, me nr. 562. 519 Hadithi është i vërtetë, e përmendin: Muslimi në Kitabul-mesaxhid ve mevadi’-s-salat, kaptina Ma jukalu bejne tekbiratil-iharmi vel-kira’eti, 1/419/599; Ibn-Huzejme në Sahih, 3/48 me nr. 1603; IbnHibbani në Sahih, 5/263 me nr. 1936; El-Hakimi në El-Mustedrek, 1/336 me nr. 782, të gjithë me zinxhir prej Amar b. el-Ka’ka’a, ai prej Ebu-Dhur’atit, ai prej Ebu-Hurejres... 512

djathtë i lakonte (ar. iftirash)520 sikur që ulej edhe ndërmjet dy sexhdeve. 521 Dorën e majtë e vendoste në gjurin e majtë, ndërsa dorën e djathtë në kofshën e djathtë.522 Më gishtin tregues bënte me shenjë,523 gishtin e madh e vendoste në gishtin e mesëm në formë të rrethit. 524 Shikimin e tij e drejtonte në drejtim të isharetit të gishtit tregues. 525 Gishtin tregues e ngriste dhe ngapak e lakonte526 me çka e shprehte njëshmërinë e Zotit të tij. Transmeton Ebu-Davudi në hadithin e Ibn-Abbasit se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sellem ka thënë: “Kështu shprehet ihlasi (sinqeriteti),” duke treguar në gishtin tregues dhe “kështu bëhet duaja”, dhe i kishte ngritur duart mbi shpatulla dhe “kështu me bollëk bëhet duaja (ar. ibtihal)” dhe i kishte ngritur dhe i kishte shtrirë duart.527 E transmeton si mevkuf.528 Pastaj (në teshehhud) thoshte: “Et-tehijjatu lil-lahi ves-salavatu vettajjibatu, es-selamu alejke ejjuhen-nebijju ve rahmetullahi ve berekatuhu. Es-Selamu alejna ve ala ibadilahis-salihin. Eshhedu en la ilahe il-lallah ve eshhedu enne muhammeden abduhu ve resuluhu.”529 Sahabët i ka mësuar me 520

Hadithi është I vërtetë. E përmend En-Nesaiu në Kitbus-sehv, kaptina Sifatul-xhulusi fir-rek’ati el-leti jakdi fihes-salat, 1/125 me nr. 1261, me zinxhir prej Muhammed b. Amr b. Atta’, ai prej Ebu-Humejd esSa’idiut…; Albani në Sifatus-salat, (138) ka thënë: Zinxhiri I tij është sahih, ndërsa ia ka përshkruar En-nesaiut me zinxhirin e vërtetë. 521 Shih përshkrimin e iftirashit në kaptinën, Përshkrimi I sexhdes (vër. përkth. Në gj. Boshnjake). 522 Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmend: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Sifatul-xhulusi fis-salat, 1/408/579; Ibn-Huzejme në Sahih, 1/345 me nr. 696; Ibn-Hibbani në Sahih, 5/271 me nr. 1944; El-Bejheki në Sunenin e tij, 2/131 me nr. 745; Ibn Ebi-Shejbe në El-Musannef, 2/230 me nr. 8441; Ahmedi në Musned, 4/3, të gjithë me zinxhir prej Amir b. Abdullah b. ez-Zubejrit, ai prej babait të tij…; 523 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Sifatus-xhulus, 1/408/580 me zinxhir prej Hammad b. Seleme, ai prej Ejjubit, ai prej Nafi’a, ai prej Ibn-Omerit…; 524 Tahrixhin e tij e përmendëm më parë. 525 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina El-isharetu fit-teshehhudi, 1/429 me nr. 990; En-Nesaiu në Kitabus-sehv, kaptina Mevdi’ul-besari indel-ishareti, 3/46 me nr. 1274; Ahmedi në Musned, 4/3, të gjithë me zinxhir prej Ibn-Axhlanit, ai prej Amir b. Abdullah b. ez-Zubejrit, ai prej babait të tij…; 526 Zinxhiri I tij është I dobët, e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina El-Isharetu fitteshehhudi, 1/429 me nr. 991. En-Nesaiu në Kitabus-sehv, kaptina Ihnaus-sebabeti fil-ishareti, 3/45-46 me nr. 1973, që të dy me zinxhir prej Malik b. Numjer el-Huza’iut, ai prej babait të tij…’; në këtë zinxhir gjendet Malik b. Numjer el-Huza’iu, ai është I pranueshëm, derisa Albani e ka vlerësuar të dobët në Daifu En-Nesaiu dhe Tamamul-minneti, (f.333) dhe ka thënë: Në të është Malik b. Numjer el-Huza’iu për të cilin kanë thënë Ibn el-Kattani dhe Edh-Dhehebiu: gjendja e Malikut nuk dihet, ndërsa prej babait të tij nuk transmeton askush tjetër përveç ai. El-Hafizi ka treguar në të në Et-Takrib, dhe ka thënë se është lejjinu-lhadithi. 527 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ed-Du’au, 2/645 me nr. 1489 me zinxhir prej Ibn-Abbasit mevkufen…; E përmend edhe Ez-Zejle’I në Nasbur-raje, 3/51 prej IbnAbbasit mevkufen…; Albani e ka vlerësuar të vërtetë në Sahihu Ebu-Davud.. 528 Shih fusnotën e mëparshme dhe shtoj edhe: E përmend edhe El-Bejhekiu në Sunenin e tij, 2/133 prej Ibn-Abbasit mevkufen. 529 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina Et-teshehhudu fil-ahira, 2/363 me nr. 831. Muslimi në iKitabus-salat, kaptina 1/55/402, që të dy me zinxhir prej Ebu-Vailit, ndërsa ai prej Abdullahut…;

et-tehijjatu sikurse që i ka mësuar me Kur’anin. 530 Po ashtu thoshte: “Ettehijjatu el-mubarekatu ves-salavatu vet-tajjibatu lil-lahi.”531 Në këtë mënyrë Ibn-Abbasi ka lexuar në teshehhud, ndërsa në mënyrën e parë ka lexuar Ibn-Mes’udi dhe kjo është më e plotë, sepse teshehhudi i tij përmban fjali të ndryshme derisa teshehhudi i Ibn-Abbasit e përmban një fjali. Gjithashtu, ai gjendet në të dy Sahihet dhe në të ka shtojcë lidhësen “dhe”. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem i ka mësuar me teshehhudin sikur që i ka mësuar me Kur’an. Ibn-Omeri r.a. prej tij transmeton këtë formë: “Ettehijjati lil-lahi es-salavatu et-tajjibatu.”532 Ka edhe lloje të tjera (et-tehijjat) dhe të gjithë janë të lejuar. Uljen e shkurtonte sikur kur ulej në një gur të nxehtë.533 Pastaj e thoshte tekbirin dhe ngritej që ta falë reqatin e tretë dhe të katërt të cilët për dallim nga dy reqatet e para i ka shkurtuar. 534 Në to e lexonte Fatihanë.535 Ndoshta nganjëherë ka shtuar (prej leximit) në këto.536

530

Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ist’izan, kaptina El-ehzu bil-jedi, 11/58 me nr. 6265 dhe Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Et-Teshehhudu fis-salat, 1/403/302. 531 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Et-teshehhudu fis-salat, 1/60/403. Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Et-teshehhudu, 1/424 me nr. 974, që të dy me zinxhir prej Tavusit, ai prej Ibn-Abbasit…; 532 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Et-teshehhudu, 1/422 me nr. 971. Këtë hadith e transmeton vetëm Ebu-Davudi, ndërsa zinxhiri I tij dhe transmetuesit janë të besueshëm, ndërsa Albani e ka vlerësuar të vërtetë në Sahihu Ebu-Davud. 533 Zinxhiri I tij është I dobët, e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Fi tahfifil-‘ukud, 1/431, me nr. 995. Et-Tirmidhiu në Kitabus-salat, kaptina Mikdarul-‘ukudi fir-rekatejn el-ulejejni, 2/202 me nr. 366. Ebu-Isa ka thënë: Ky hadith është hasen, përveç që Ebu-Ubejde nuk e kishte dëgjuar prej babait të tij. Që të dy me zinxhir prej Ebu-Ubejde, ndërsa ai prej Ibn-Abbasit…; 534 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-ezan, kaptina Jetulu fil-ulejejni, 2/293 me nr. 470. Muslimi në Kitabus-salat, kaptina El-Kira’etu fidh-dhuhri vel-asri, 1/159/335, që të dy me zinxhir prej Muhammed b. Abdullahut, ai prej Xhabir b. Themures…; 535 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabus-salat, kaptina Jekra’u fil-ulejejni bifatihatil-kitabi, 1/269 me nr. 734; Muslimi në Kitabus-salat, kaptina El-Kira’etu fidh-dhuhri vel-asri, 1/333/451, që të dy me zinxhir prej Abdullah b. Ebu-katade, ndërsa ai prej babait të tij…; 536 Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmend: Muslimi në Kitabus-salat, kaptina El-Kira’etu fidh-dhuhri velasri, 1/334/452; En-Nisaiu në Kitabus-salat, kaptina Adedu salatil-asri fil-hadari, 1/237 me nr. 475, që të dy me zinxhir prej Ebu es-Siddik en-Naxhiut, ai prej Ebu-Seid el-Hudriut… me shprehjen: “Se I Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem e ka lexuar në namazin e drekës, në dy reqatet e para, në çdo reqat tridhjetë ajete, ndërsa në dy të fundit pesëmbëdhjetë ajete…; kështu qëndron te Muslimi.

KAPTINA PËRSHKRIMI I KUNUTIT (I DUASË SË KUNUTIT)

Kur lutej për dikë apo kundër dikujt, atë e bënte në reqatin e fundit pasi që e ngriste kokën prej rukusë. Këtë më së shumti e ka bërë në namazin e sabahut. Transmeton Humejdi nga Enesi r.a. se ka thënë: “I Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem e ka lexuar duanë e Kunutit një muaj pas rukusë në namazin e sabahut, bënte dua kundër R’alit dhe Zekvanit. 537 Ibn-Sirini e kishte pyetur Enesin: “A ka lexuar i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem kunutin në namazin e sabahut?” Ai i kishte thënë: “Po, pak pas rukusë.” 538 Tregon b. Sirini prej Enesit r.a.: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem një muaj539 pas rukusë e kishte bërë duanë kundër Usajjetit. 540 Këto hadithe janë muttefekun alejhi. Këta njerëz më së miri e kanë njohur Enesin dhe ata prej tij kanë treguar se kunutin e ka lexuar pas rukusë. Vetëm se Humejdi transmeton prej Enesit se ishte pyetur për kunutin, dhe ai kishte thënë: “Kunutin e lexonin para ose pas rukusë.” 541 Me këtë kunut mendohet në zgjatjen e kijamit. Ebu-Hurejre r.a. ka lajmëruar ngjashëm siç ka lajmëruar edhe Enesi r.a. se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem duanë e kunutit e lexonte pas rukusë, pasi që thoshte: “Semi’allahu limen hamideh.” Para se të shkojë në sexhde, ai ka thënë: “O Allahu im, shpëtoje Ajash b. Ebi-Rebi’a 537

Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-vitri, kaptina El-kunutu kabler-ruku’I ve ba’dehu, 2/568 me nr. 1003. Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina Istihbabul-kunuti, 1/299/468 f., me zinxhir prej Ebu-Mixhlezit, ai prej Enesit…; 538 Hadithi është muttefekun alejhi, Buhariu e përmend në Kitabul-vitri, kaptina El-kunutu kabler’ruku’I ve ba’dehu, 2/568 me nr. 1001. Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina istihbabu-l-kunuti, 1/298/468 f., të dy me zinxhir prej Ejjubit, ai prej Muhammed b. Sirinit, ai prej Enesit…; 539 Hadithi është muttefekun alejhi, e përmend Buhariu në librin El-xhihad, kaptina Men junkebu fi sebilillah, 3/103, hadithi nr. 2684 me zinxhir nëpërmjet Hemamit prej Ishakut, ai prej Enesit sipas tregimit rreth lexuesit, ndërsa në të është edhe duaja…; Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina istihbabul-kunuti fi xhemi’is-salati, 1/468/677, me zinxhir prej Hammad b. Seleme, ai prej Enes b. Sirinit, ai prej Enes b. Malikut…; 540 Si duket I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem këtu ka bërë dua kundër ndonjë fisi që quhet benu Usajje. Shih Fethul-Bari (vër.përkth.në gj. Boshnjake). 541 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ibn-Maxhe në librin mesaxhid vel-xhema’at, kaptina Ma xhae filkunuti kabler-ruku’I ves-suxhudi, 1/374, hadithi nr. 1183 me zinxhir nëpërmjet Sehl b. Jusufit nga Humejdi prej Enesit…

dhe Velid b. Velidin dhe Seleme b. Hishamin dhe besimtarët e pafuqishëm dhe të shtypur.” Hadithi është muttefekun alejhi.542 Transmetohet prej IbnOmerit r.a. se e kishte dëgjuar të Dërguarin sal-lallahu alejhi ve sel-lem pasi që e ngriste kokën prej rukusë në reqatin e fundit të sabahut duke thënë: “Allahu im, mallkoje filan filanin.” Këtë e thoshte, pasi që lexonte: “Semi’allahu limen hamideh, rabbena ve lekel-hamd.”543 Hadithet përpuithen se kunutin e ka bërë pas rukusë dhe se këtë e ka bërë për shkak të dukurive dhe ndodhive të caktuara dhe se pastaj këtë e ka lënë. Enesi pastaj tha: “Kunuti është në sabah dhe në aksham”. E përmend Buhariu.544 Bera’ r.a. ka thënë: “I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e lexonte kunutin në sabah dhe në aksham.” E përmend Muslimi.545 Ebu-Hurejre r.a. kunutin e ka lexuar në reqatin e fundit të drekës, jacisë dhe të namazit të sabahut pasi që thoshte: “Semi’allahu limen hamideh.” Ka bërë dua për besimtarët dhe i mallkonte qafirët dhe thotë: “Për ju më afër është namazi i të Dërguarit.” E ka përmendur Buhariu.546 Ahmedi ka thënë: “Namazi i iqindisë është në vend të jacisë.” Ibn-Abbasi r.a. ka thënë: “I Dërguari s.a.v.s e ka lexuar kunutin pandërprerë një muaj në: drekë, iqindi, aksham, në jaci dhe në sabah në fund të çdo namazi pasi që thoshte: “Semi’allahu limen hamideh” në reqatin e fundit. Bënte dua kundër të gjallëve të fisit Beni Sulejm ndërsa ata pas tij bënin amin.” E përmend Ahmedi dhe Ebu-Davudi.547 Siç po e sheh, hadithet pajtohen se kjo na ndodhur në reqatin e fundit pas rukusë dhe se kjo ka ndodhur nganjëherë e jo përherë. E përmend Muslimi në Sahihun e tij prej Enesit se e kishte bërë kunutin një muaj kundër të arabëve të gjallë, pastaj këtë e kishte lënë.” 548 Te imam Ahmedi transmetohet se këtë e ka bërë një muaj dhe se pastaj e ka lënë. 549 Ebu-Malik Eshxhei thotë: “I thash Ubejit: ‘O baba, ti je falur pas të Dërguarit të Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ps Ebu-Bekrit, pas Omerit, pas Osmanit dhe pas Aliut, këtu në Kufë afër pesë vjet, a kanë bërë kunutin?” Ai tha: “Jo biri im, 542

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Tefsir, 8/113, hadithi nr. 4598 dhe e përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina Istihbabul-kunut, 1/295/467, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ebu-Seleme prej Ebu-Hurejres… 543 E përmend buhariu në librin Tefsir, 8/4560, në Feth, prej Ebu-Hurejres.E përmend edhe Tirmidhiu dhe Nesaiu. 544 E përmend Buhariu në librin Vitr, 2/1004, në Feth, në hadithin e Enesit isç e ka përmendur autori. 545 Hadithi është I vërtetë. E përmend Muslimi në librin Mesaxhid, 1/306/470, në hadithin e Bera’asë. E përmend edhe Tirmidhiu dhe Nesaiu e Ahmedi. 546 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Ezan, 2/797, në Feth, dhe Muslimi në librin Mesaxhid, 1/296/676, në hadithin e Ebu-Hurejres.E përmend edhe Nesaiu dhe Ahmedi dhe EbuDavudi. 547 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi 2/1443 dhe Ahmedi në Musned, 1/301, Ibn el-Kajjimi në Zadul-mead thotë: “Hadithi është I vërtetë.” Të vërtetën e ka thënë. 548 Hadithi është I vërtetë, E përmend Muslimi në librin Mesaxhid, 1/304/469, në hadithin prej Enesit. 549 E përmend Ahmedi. U përmend në hadithin e mëparshëm (515).

kjo është risi.” Tirmidhiu thotë se ky është hadith i vërtetë. E përmend edhe En-Nesaiu në formën: “Jam falur pas të Dërguarit sal-lallahu alejhi ve sellem dhe nuk e ka bërë kunutin, jam falur pas Ebu-Bekrit, pas Omerit, pas Osmanit dhe Aliut dhe nuk e kanë lexuar kunutin.” Pastaj tha: “O biri im, (kjo është) risi.”550 Ata që e konsiderojnë kunutin të qortuar në sabah, për argument i marrin dy hadithe, si dhe fjalët e Enesit: “Pastaj e ka lënë.” Thonë se kjo dispozitë është deroguar. Ata që thonë se është mustehab që të lexohet kunuti para rukusë, si argument i marrin thëniet e sahabëve dhe tabiinëve në këtë aspekt. Ebu-davud et-Tajalisi thotë: “Na ka treguar Seid b. Ebi-Arube prej Ebu-Rexha’a prej Ebu-Magaffelit se ai e ka lexuar kunutin në sabah para rukusë.551 Malik b. Hisham b. Urvete nga babai i tij transmeton se e ka lexuar kunutin në sabah para rukusë. Përmend Ebu-Neim b. Munziri prej Omer b. Abdulazizit se e ka bërë kunutin para rukusë. Esbeg b. Ferexhi dhe Haris b. Miskini dhe Ibn Ebi el-Umeri thonë: “Na ka treguar Abdurrahman b. Kasimi, thotë se është pyetur Maliku rreth kunutit në sabah: ‘Çka është te ti e drejtë në këtë aspekt?” Ai tha: “Kam hasur se njerëzit qysh moti kohë e praktikojnë kunutin para rukusë.” Çka merr prej asaj për vete, e pyeta unë? Ai tha: “Kunutin para rukusë.” E pyeta: “Ndërsa kunutin në vitër?”Ai tha: “Aty nuk ka kunut.”

550

E përmend Tirmidhiu, 2/402 dhe En-nesaiu, 2/203 në hadithin e Ebu-Malik Esxheijut. Tirmidhiu thotë se ky hadith është hasenun sahih. Po ashtu në atë kuptim e përmend Ahmedi dhe Ibn-Hibbani. 551 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ibn Ebi-Shejbe në Musannefin e tij, 2/105, hadithi nr. 7016, me zinxhir nëpërmjet Muhammed b. Fudajlit prej b. Mugaffelit se Omeri, Aliu dhe Ebu-Musa e kanë lexuar kunutin në sabah para rukusë. Thashë: Te Ibn-Maxhe në librin Ikametus-sala, kaptina Ma xhae fil-kunuti kable ruku’I ve ba’dehu, 1/274, hadithi nr. 1183, prej Humejdit nga Enes b. Maliku se ka thënë: “Është pyetur për kunutin në sabah dhe kishte thënë: “E kemi lexuar kunutin para dhe pas rukusë.” Albani në Sahih e Ibn-Maxhes e ka vlerësuar të saktë.

KAPTINA ATA TË CILËT JANË TË MENDIMIT SE KUNUTI LEXOHET PAS RUKUSË Ata të cilët janë të mendimit se kunuti lexohet pas rukusë, ata mbështeten në hadithet që qartë tregojnë se kunuti është pas rukusë dhe se të gjitha këto hadithe gjenden në përmbledhjet e sahihëve. Esremi thotë: “I thashë Ebu-Abdullahut: “A është dikush tjetër përveç Asim Ahvelit që flet për hadithin e Enesit se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka lexuar kunutin para rukusë?” “Nuk di se dikush tjetër e thotë këtë, përveç Asim Ahvelit”, tha ai. I thashë: “Transmeton Hishami prej Katades, nga Enesi se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka lexuar kunutin pas rukusë.” 552 Temimi transmeton prej Mixhlezit, nga Enesi se i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka lexuar kunutin pas rukusë. 553 Transmeton Ejjubi nga Muhammedi, thotë se e kishte pyetur Enesin. Handhale prej Enesit i 552

Kjo u përmend në hadithin e mëparshëm.

transmeton katër mënyrat. Ebu-Abdullahut i është thënë: “Vallë edhe hadithet tjera nuk përmendin se kunuti është pas rukusë?” “Përkundrazi, të gjithë këtë e transmetojnë, edhe prej EBu-Hurejres transmetohet e njëjta”, tha ai. I thashë Ebu-Abdullahut: “ Pse atëherë lejojnë leximin e kunutit para rukusë, ndërsa në hadithet autentike përmendet se është pas rukusë?” Ai tha: “Sa i përket kunutit në sabah, ai është pas rukusë, në vitër është sipas nesh, po ashtu pas rukusë. Ndërsa sa i përket atyre të cilët këtë e bëjnë para rukusë, nuk ka pengesa për shkak të praktikës së sahabëve lidhur me këtë aspekt si dhe mendimet e ndryshme të tyre për shkak të kësaj. 554 Sa i përket kunutit në sabah, ai është pas rukusë. I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka bërë këtë për shkak të fatkeqësive, pastaj e ka lënë këtë. Leximi i kunutit është sunneti, por edhe lënia është sunnet. Në këtë tregojnë të gjithë hadithet dhe lidhur me këtë pajtohet sunneti i transmetuar. Abdullah b. Ahmedi555 thotë: “E kam pyetur babain lidhur me kunutin se në cilin namaz është?” “Në vitër, pas rukusë”, tha ai. Nëse e lexon kunutin në sabah, duke pasuar atë që transmetohet prej tij (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) se e ka lexuar për shkak të muslimanëve të shtypur dhe të dobët, në këtë nuk ka pengesa. Po ashtu, nëse njeriu e lexon kunutin për ta, duke u lutur për ndihmë muslimanëve, në këtë po ashtu nuk ka pengesa. Ishak Harbi thotë: “E kam dëgjuar Ebu-Theurin se si i thotë Ebu-Abdullah Ahmed b. Hanbelit: “Çfarë lexohet në kunut, në sabah?” Ebu-Abdullahu u përgjigj: “Kunuti praktikohet gjatë fatkeqësive.” Ebu-Theuri i tha: “Vallë ka fatkeqësi më të mëdha se ato në të cilat gjendemi ne?” “Nëse është ashtu, atëherë lexojeni kunutin”, tha.” Esremi tha: “E kam pyetur Ebu-Abdullahun rreth kunutit në sabah dhe tha: “Po, gjatë fatkeqësive sikurse i Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem që ka bërë dua kundër disa njerëzve.” I thashë: “A ta ngrisë zërin?” Ai tha: “Po, ata pas tij le të bëjnë amin, 556 kështu ka vepruar i Dërguari sallallahu alejhi ve sel-lem.” Tha: “E kam dëgjuar Ebu-Abdullahun se si thotë: “Kunuti në sabah është pas rukusë.” Po ashtu e kam dëgjuar kur ishte pyetur rreth kunutit në sabah, se si thotë: “Kur mbi muslimanët bie ndonjë fatkeqësi, imami le ta lexojë kunutin, ndërsa ata pas tij le të bëjnë amin.” Pastaj tha: “Sikur që i ka gjetur njerëzit prej këtij qafirit, d.m.th. Babekut.” Abdus b. Malik Atari thotë: “E kam pyetur Ebu-Abdullah Ahmed b. Hanbelin: “Unë jam njeri i huaj në mesin e banorëve të Basrës. Te ne populli 553

Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Muslimi në Sahihun e tij, 1/469/677, nëpërmjet Muavijut nga Asimi, prej Enesit… 554 Sipas medhhebit hanefij, kunuti në vitër lexohet para rukusë (vër.përkth.në gjuhën boshnjake). 555 Shih Mesail prej Ahmed b. Hanbelit në transmetim prej Abdullah b. Ahmed Hanbelit, 324/ f. 92. 556 Hadithi është I vërtetë. E përmend Ebu-Davudi në librin Es-Sala, kaptina El-kunutu fis-sala, 2/627, hadithi nr. 1443 dhe Ahmedi në Musned, 1/301, hadithi nr. 2764. Ahmed Shakiri thotë se zinxhiri është I vërtetë. E përmend edhe Ibn-Huzejme në Sahihun e tij, 1/313, hadithi nr. 618 me zinxhir nëpërmjet Ikrima prej b. Abbasit…

është i ndarë në shumë çështje, kështu që dëshiroj ta di mendimin tënd rreth asaj për të cilën nuk pajtohen ata.” “Pyet çfarë të duash,” tha ai. “Në Basra njerëzit e praktikojnë kunutin, çfarë mendon për namazin pas atij që e lexon kunutin?” “Muslimanët janë falur pas atij që lexon dhe që nuk lexon kunutin.557 Ndërsa nëse në kunut e shton një harf apo nëse thontë: “Inna nesteinuke”-prej Teje ndihmë kërkojmë apo “adhabeke”- të lutemi për dënimin Tënd, nëse gjendesh derisa luten kështu, ndërpreje namazin.558

557

Thashë: Kjo përfshin të gjithë muslimanët, sepse I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem e ka lexuar kunutin dhe e ka lënë atë. Këto ditë, muslimanët duhet që në çdo vend ta bëjnë kunutin për shkak të belasë dhe fatkeqësive të cilat të gjithë I dijmë, e të cilat I kapluan muslimanët me qëllim që zemrat e muslimanëve të zbuten. Mirëpo, ai që nuk e lexon kunutin, nuk ka gjynahe. Namazi pas atij që e lexon kunutin është i saktë sikurse i atij që nuk e bën kunutin. Nuk është e lejuar polemika e ndërsjellë dhe zënka lidhur me këtë, ndërsa Allahu e di më së miri. 558 Thashë: Omer b. El-Hattabi e ka lexuar kunutin sikur që transmetohet në Sunenul-kubra, te Bejhekiu, 2/210 me zinxhir nëpërmjet Xhurejxhit nga Ata’a Ubejdi prej Umejrit se Omeri r.a. e ka lexuar kunutin pas rukusë…dhe e kishte përmendur. Kunutin e ka lexuar gjatë kohë dhe në të është shtojca rreth asaj që e ka lexuar I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem Ebu-Hafsi ka thënë: Fjalët e Omerit paraqesin sunnet nëse askush nuk I kundërshton, sepse I Dërguari sal-lallahu alejhi ve sel-lem ka thënë: “Juve ju takon që ta pasoni sunnetin tim dhe sunnetin e kalifëve të drejtë dhe të udhëzuar pas meje…” ndërsa Allahu e di më së miri.

KAPTINA SJELLJA E SALAVATEVE MBI TË DËRGUARIN sal-lallahu alejhi ve sel-lem NË TESHEHHUDIN E FUNDIT Ia ka caktuar ummetit të tij që mbi të të sjellin salavate në teshehhudin e fundit me fjalët: “Allahumme sal-li ala Muhammed ve ala ali Muhammed kema sal-lejte ala Ibrahime inne hamidun mexhid. Ve barik ala Muhammed ve ala ali Muhammed kema barekte ala Ibrahime ve ala ali Ibrahime inneke hamidun mexhid.”559 I ka urdhëruar që prej Allahut të kërkojnë mbrojtjen prej zjarrit të xhehennemit, prej dënimit të varrit, prej intrigave të jetës dhe të vdekjes dhe prej intrigave të Mesihu Dexhxhallit. 560 Es-Siddikun e ka mësuar që në namaz të lexojë: “Allahumme inni dhalemtu nefsi dhulmen kethira, ve innehu la jagfirudh-dhunube il-la ente, fagfirli magfireten min indike verhamni inneke entel-gafurur-rahim.”561 Gjëja e fundit që e lexonte në teshehhud para selamit ishte: “Allahummegfirli ma kaddemtu ve ma ehhartu ve ma esrertu ve ma ealentu ve ma esreftu ve ma ente ealemu bihi minni entel-Mukaddimu ve entel-Muehhiru la ilahe il-la ente.” 562 Pastaj jepte selam në anën e djathtë me fjalët: “Es-selamu alejkum ve rahmetullah” dhe në anën e majtë njëjtë.563 Kjo transmetohet nga pesëmbëdhjetë sahabë. Kur jepte selam, thoshte: “Estagfirullah” edhe atë tri herë. Pastaj lexonte: “Allahumme entes-selamu ve minkes-selamu tebarekte ja dhel-xhelali vel-

559

Hadithi është i vërtetë. E përmend Buhariu në librin Enbija, kaptina 10, 6/470, hadithi nr. 3370, me zinxhir nëpërmjet Abdurrahman b. Ebu Lejle prej Kabit nga Uxhreti... 560 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në librin Xhenaiz, kaptina Et-teavvuz min azabilkabr, 3/284, hadithi nr. 1377, e përmend Muslimi në librin Mesaxhid, kaptina Ma justeadhu minhu fis-sala, 1/.128/588, që të dy me zinxhir nëpërmjet Ebu-Seleme nga Ebu-Hurejre… 561 Hadithi është muttefekun alejhi. E përmend Buhariu në Kitabul-ezan, kaptina Ed-Du’au kables-selam, 2/370 me nr 834. Muslimi në Kitabudh-dhikri ved-du’ai kaptina istihbabu hafdis-savti bidh-dhikri, 4/48/2705, që të dy me zinxhir prej Ebu el-hajrit, ai prej Abdullah b. Amri, ai prej Ebu Bekrit…; 562 Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmend: Muslimi në Kutabil-musafirin, kaptina Ed-Du’au fi salatililejli ve kijamuhu, 1/201/771 me zinxhir prej Ubejdullah b. Ebu-Rafi’a, ai prej Ali b. Ebu Talibit…; 563 Hadithi është I vërtetë, ndërsa e përmend: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Fis-selami, 1/431 me nr. 996. Tirmidhiu në Kitabus-salat, kaptina Ma xhae fit-teslimi fis-salat, 2/89 me nr. 595. Nesaiu në Kitabusehv, kaptina Kejfes-selamu alesh-shimali, 3/72 me nr. 1321 me zinxhir prej Ebu el-Ehvesit, ai prej Abdullah b. Mesudit…;

ikram.564 La ilahe il-lallahu vahdehu la sherike leh lehul-mulku ve lehulhamdu ve huve ala kul-li shej’in kadir. Allahumme la mani’a lima eatajte ve la mutije lima mena’te ve la jenfeu dhel-xheddi minkel-xhedd. 565 La ilahe illallahu ve la nabudu il-la ijjah lehu ni’metu ve lehul-fadlu ve lehus-senaulhasen la ilahe il-lallah muhlisine lehuddin ve lev kerihel-kafirun. 566 Në fund të namazit, ummetit të tij ia ka caktuar tesbihun, tahmidin dhe tekbirin (nga tridhjetë e tri herë).567 Transmetohet prej Ukbe b. Amirit se e kishte urdhëruar që në fund të çdo namazi t’i thotë muavvidhetejnat (Felek dhe Nas).568 E përmend En-Nesaiu në hadithin e Ebu-Hurejres r.a. se ka thënë: “Kush e lexon Ajetul-kursij në fund të çdo namazi, nuk e pengon atë për të hyrë në Xhennet përveç se vdekja.”569 Para namazit të drekës i falte katër reqate570 (sunnet) ndërsa më pastaj gjithmonë nga dy reqate. 571 Një ditë kur i kishte lënë për shkak se ishte i zënë, ato i kishte kompensuar pas iqindisë. 572 E ka bërë mendub katër reqate pas drekës, në këtë kontekst thotë: “Kush i ruan katër reqate para drekës dhe katër pas drekës, Allahu do t’ia ndalojë Zjarrit.”573 Tirmidhiu thotë se ky hadith është hasen-sahih, ndërsa nuk është 564

Hadithi është I vërtetë, e përmend: Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina Istihbabudh-dhikri ba’dessalati, 1/135/591 me zinxhir prej Ebu-Esmit, ai prej Sevbanit…; 565 Hadithi është muttefeku alejhi. Buhariu e përmend në librin kitabul-ezan, kaptina Edh-Dhikru ved-du’au, 2/378 me nr. 844. Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina Istihbabudh-dhikri ba’des-salati, 1/137/593 që të dy me zinxhir prej El-Mugire b. Shu’be, ai prej El-Makberetit…; 566 Hadithi është I vërtetë, e përmend Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina Istihbabudh-dhikri ba’dessalati, 1/594/416, me zinxhir prej Hishamit, ai prej Ebu ez-Zubejrit…; 567 Hadithi është I vërtetë, e përmend Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina Istihbabudh-dhikri ba’dessalati, 1/144/596, me zinxhir prej Abdurrahman b. Ebu-Lejle, ai prej Ka’b b. Axhere…; 568 1. (192) hadithi është I vërtetë, e përmendin Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Fil-istigfari, 2/657 me nr. 1523. tirmidhiu në Kitabu fada’ilil-kur’ani¸kaptina Ma xhae fil-mua’vvidhetejni, 5/157 me nr. 2903. Nesaiu në Kitabus-sehvi, kaptina El-Emru bi kira’etil-muavvidhetejni, 3/77 me nr. 1335. Ahmedi në Musned, 4/55 të gjithë me zinxhir prej Ibn-Rebbah el-Lahemiut, ai prej Ukbe b. Amirit…; 569 Hadithi është i vërtetë, e përmend En-nesaiu në librin Amelul-jevmi vel-ilejleti, me nr. 100, ndërsa e ka përmendur edhe Albani në Sahihul-xhami’a, me nr. 6464 dhe ka thënë: hadithi është i vërtetë. 570 Hadithi është I vërtetë, e përmend Buhariu në Kutabus-salat, kaptina Er-Reka’tani kabledh-dhuhri, 1/396 me nr 1127 me zinxhir prej Muhammed b. el-Munteshirit, ai prej babait të tij, ai prej Aishes…; Muslimi në Kitabul-mesaxhid, kaptina Xhevazun-nafileti kai’men, 1/504/730 me zinxhir prej Halidit, ai prej Abdullah b. Shefikut, ai prej Aishes…(përafërsisht ose ngjashëm); 571 Hadithi është hasen, e përmend Et-tirmidhiu në Kitabu ebvabis-salat kaptina Ma xhae fil-erbe’I kabledhdhuhri, 2/289 me nr. 424, me zinxhir prej Asim b. Damre, ai prej Aliut…; Ebu-Isa ka thënë: “Hadithi I Aliut është hasen.” 572 Hadithi është muttefekun alejhi. Buhariu e përmend në Kitabus-sehvi, kaptina Idha hakeme ve huve jusal-li fe eshare bijedihi vesteme’a 1/414, me nr. 1176. Muslimi në Kitabus-salat, kaptina Ma’rifeturreka’tejni el-letejni kane jusal-liha en-Nebijju sal-lallahu alejhi ve sel-lem ba’del-asri, 1/571/834, me zinxhir prej Amr b. Bukejrit, ai prej Kurejbit, ai prej Ibn-Abbasit dhe El-Mesur b. Mahremetit dhe Abdurrahman b. Edhherit r.a. e kanë përcjellur deri te Aisheja r.a. dhe kanë thënë…(dhe e ka përmendur hadithin); 573 Hadithi është I vërtetë, e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Ma ju’meru bihi minel-kasdi fis-salat, 2/550 me nr. 1269. Et-Tirmidhiu në Kitabus ebvabis-salat, 2/292 me nr. 427. En-Nesaiu në Kitabu kijami-l-lejli, kaptina El-ihtilafu fi Ismail, 3/294 me nr. 1811. Ahmedi në Musned, 6/325; IbnHuzejme në Sahih, 2/206 me nr. 1911, të gjithë me zinxhir prej Utbe b. Ebu Sufjanit, ai prej UmmuHabibe…;

transmetuar se ka falur para iqindisë. Hadithi është sahih. Përmendet në Sunene se ai (sal-lallahu alejhi ve sel-lem) ka thënë: “Allahu e ka mëshiruar njeriun i cili para iqindisë i falë katër reqate.” 574 Pas akshamit i falte dy reqate, pas jacisë dhe para sabahut po ashtu dy reqate.575 Këto jaën gjithsejt dymbëdhjetë reqate të sunneteve të forta. 576 Prej farzeve janë gjithsejt shtatëmbëdhjetë reqate. Gjatë natës ka falur dhjetë reqate. 577 Ndoshta nganjëherë ka falur dymbëdhjetë reqate të namazit të natës dhe ka përfunduar me një reqat të vitrit.578 Këto janë gjithsejt dyzet reqate të cilët gjithmonë i ka praktikuar prej farzeve, prej sunneteve, prej namazeve të natës dhe prej vitrit. Prej sunnetit të tij nuk është thënia e duasë pas sabahut dhe pas namazit të iqindisë.579 Por, prej sunnetit të tij është thënia e duasë në namaz dhe para dhënies së selamit, siç e përmendëm më parë, ndërsa Allahu e di më së miri. Me mirësinë e Allahut dhe me lejen e Tij përfundoi kjo vepër, pra falënderimi i qoftë Allahut të lartësuar

574

Hadithi është hasen, e përmendin: Ebu-Davudi në Kitabus-salat, kaptina Es-Salatu kablel-vitri, 2/551 me nr. 1271. Et-Tirmidhiu në Kitabus-salat, kaptina Ma xhae fil-erbe’I kabledh-dhuhri, 2/295 me nr. 430; Ahmedi në Musned, 2/117. Ibn-Hibbani në Sahih, 4/ me nr. 3444. Ibn-Huzejme në Sahih, 2/206 me nr. 1193, të gjithë me zinxhir prej Ebu el-Mundhirit, ai prej Ibn-Omerit…; 575 Hadithi është muttefekun alejhi. Buhariu e përmend në Kitabut-tehexhxhud, kaptina Ma xhae fittetavvu’I mesna mesna, 3/58 me nr. 1169, me zinxhir prej Salimit…; dhe Muslimi në Kitabul-musafirin, kaptina Fadlus-suneni, 1/104/729, me zinxhir prej Nafi’a… që të dy (Salimi dhe Nafi’a) prej Ibn-Omerit…; 576 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Muslimi në Kitabu salatil-musafirin, kaptina Fadlus-sunnetir-ratibeti, 1/502/728, me zinxhir prej Amr b. Evsit se ka thënë: Më ka treguar Utbe b. Ebu-Sufjani, gjatë sëmundjes së tij në të cilën edhe vdiq, hadithin në të cilin thuhet: E kam dëgjuar Ummu-Habiben se si ka thënë se e ka dëgjuar të Dërguarin e Allahut sal-lallahu alejhi ve sel-lem duke thënë: Kush I falë dymbëdhjetë reqate gjatë ditës dhe natës, do t’I ndërtohet një shtëpi në Xhennet (hadith). 577 Hadithi është I vërtetë. E përmend: Muslimi në Kitabu salatil-musafirin, kaptina Salatul-lejli, 1/510/738/128, me zinxhir prej El-Kasim b. Muhammedit, ndërsa ai prej Aishes…; 578 Hadithi është I vërtetë, e përmend: Buhariu në Kitabut-tehexhxhud, kaptina Kejfijetu salatin-Nebijj sallallahu alejhi ve sel-lem, 3/25 me nr. 1137, me zinxhir prej Ibn-Omerit…; Muslimi në Kitabul-musafirin, kaptina Salatul-lejli ve adedur-reka’tin Nebijji sal-lallahu alejhi ve sel-lem fil-lejli, 1/508-510 me zinxhir prej Aishes r.a. 579 Ibnul-Kajjim el-Xhevzije në librin e tij të vlefshëm Zadul-me’ad, 1/257-258 ka thënë: “Sa I përket kufizimit në këto dy namaze, në sabah dhe në iqindi, kjo nuk pranohet prej askujt, madje as prej kalifëve të drejtë pas tij, as që e ka udhëzuar ummetin e tij në këtë, por kjo ka qenë ndonjë qëllim I mirë I dikut I cili ka dëshiruar që të kompensohet sunneti pas tij. Ndërsa Allahu e di më së miri.”