Les sceaux de Délos. Le cercle d’Éros / Τα σφραγίσματα της Δήλου. Ο ερωτικός κύκλος 2869580533 [PDF]

Zitiervorschau

ΤΑ ΣΦΡΑΓΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΗΛΟΥ

LES SCEAUX DE DELOS 2

2

ΕΛΛΗΝΟΓΑΛΛΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ

11

RECHERCHES FRANCO-HELLENIQUES ΙΙ

ΤΑ ΣΦΡΑΓΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΗΛΟΥ

2

,

LES SCEAUX DE DELOS 2

Νικ. Χρ. ΣΤΑΜΠΟΛΙΔΗΣ

Ο ΕΡΩΤΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Τόμος Α'

ECOLE FRANςAISE D'ATHENES

ΥΠΟΙΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ

Depositaire De Boccard 11 , rue de Medicis 75006 PARIS 1992

©

Ecole Fran~aise d'Athenes, 1992 ISBN 2-86958-053-3

Στο δάσκαλό μου Γ. Δεσπίνη

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το ιστορικό της εύρεσης, καταγραφής, φωτογράφισης, μελέτης και 3ημοσίευσης των σφραγισμάτων της Δήλου θα μπορούσε να αποτελέσει θέμα ιστορικής-αρχαιολογικής εργασίας ή συγγραφής μυθιστορήματος, 'λ ογα με τη

Ι

ανα

Ι

σκοπια

απο

την

Ι

οποια

θα το προσεγγι Ι ζ ε κανεις. Ι

Μ' Ι Ι"' 'λλους των εσα απο τους ογκωοεις φακε

σφραγισμάτων της Δήλου στο Υπουργείο Πολιτισμού , στη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή και στα συρτάρια όλων όσοι, κατά καιρούς, ασχολήθηκαν με το θέμα, αλλά κα ι από τις μνήμες των ανθρώπων που θα μπορούσαν να

κατα

/ θ εσουν

τις

/

προσωπικες

/

μαρτυριες

/

και

εμπειριες

τους ,

θ

α

ξ

"'

f

επηοουσε

f

αναγ

λ

/

υφο

ενα

του

λ'

αχιστο

σημαντικό τμήμα της κρίσιμης τελευταίας 3εκαπενταετίας της νεοελληνικής πραγματικότητας.

Δεν ανέλαβα, προς το παρόν, την υποχρέωση να εξετάσω το ιστορικό από τις σκοπιές που περιέγραψα παραπάνω. Ανέλαβα μαζί με άλλους -

τελευταίος στη σειρά -

να παρουσιάσω επιστημονικά ένα μεγάλο

μέρος του τόσο σημαντικού αρχαιολογικού αυτού υλικού. Και γι' αυτό θα προσπαθήσω να παρουσιάσω το ιστορικό του όσο γίνεται πιο νηφάλια και σύντομα. Τον Ι ούλιο του

1974,

στα πλαίσια των συμφωνιών για ανασκαφές από τις 3ιάφορες ξένες αρχαιολογικές

σχολές στην ελληνική επικράτεια, ο καθηγητής

G. S iebert

της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής ανέσκαψε

ένα μεγάλο τμήμα της λεγόμενης τότε «οικίας των προτομών 1> στη συνοικία του Σκαρ3ανά της Δήλου «υπό την 3ιακριτικήν εποπτείαν 1> της αρμό3ιας Εφορείας Π ροϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Κυκλά3ων. , Λ ιγο

,

αργοτερα,

Λιλιμπάκη συ

, ζ υγου

της

Ι

στις αρχες

Σ

επτεμ

β

Ι

ριου,

σε

,

,

εναν απο

Ι

τους περιπατους των

,

νεαρων αρχαιο

η οποία απασχολούνταν ως επιστημονική βοηθός στην ΚΑ' Εφορεία -

1.

Α

Ι καματη

Ι πανω

στο

Ι νησι,

ο

τε

λ

,

ευταιος

θ, λ ε ησε

να

Ι επισκεφτει

τη

ογων

Μ

.

και του κατόπιν

λλ

γα

λ'

,

ικη

Ι ανασκαφη

στο

Σκαρ3ανά. Και μόνον τότε από την περιέργειά τους να ρίξουν μια ματιά στα πεταμένα μπάζα της ανασκαφής 'θηκαν

"'

οοηγη f

απο πη που

'λ υ ψ η

στην ανακα

λ'

Ι

f "' '"' ορισμενων οεκαοων

f

f

-

ζ

fισως f

'"' και εκατονταοων f

Ι

-

f f μικρων ενσφραγιστων ογκων

Ι

/

ο, των ρυπων , οπως τους ονομα αν οι αρχαιοι, αναμεσα στα χωματα, τα κονιαματα και τα

Ι σωρευονταν

β' ορεια

1

Ι της μισοανασκαμμενης οικιας,

π λ' αι

στη

ό

στρακα

θ α' λασσα.

Αναγκαστικά ει3οποιήθηκε η τότε επιμελήτρια της Εφορείας κ. Δέσποινα Βαλλιάνου-Χατζή, η οποία, στα πλαίσια των 3υνατοτήτων της, προσπάθησε να ξανασκάψει στα πεταμένα μπάζα. Ει3οποιήθηκε η αρμό3ια Εφορεία Αρχαιοτήτων, το Υπουργείο Π ολιτισμού , η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. και Ι θ ως

κα

Ι ετσι

και η

Ι αρχισε η

ά πο ψ η

Ι « περιπετεια 1>

των

Ι ρυπων.

Σ

'Ψ υσκε εις,

,

συνεννοησεις,

,

εγγραφα.

Η

Ι Ι ψ επισημη απο η,

, λ'

Ι , ηταν , , Ι ' 'Ψ ουν την ανασκαφη του ανασκαφεα οτι αναγκαστηκαν να " οιακο

Ι ογω των γεγονοτων

της Κύπρου, με αποτέλεσμα να πεταχτούν στα μπάζα χιλιά3ες σφραγίσματα που ήταν αποτυπωμένα πάνω στους ρύπους.

Από το εύρημα αυτό του

1974

ξεχώρισαν και πήραν αύξοντα αριθμό

9.360 ρύποι

ή ικανά τμήματά τους.

Εκατοντά3ες άλλα κομμάτια, που ο όγκος ή το τμήμα της σωζόμενης παράστασής τους θεωρήθηκε ότι 3εν

4

ΝΙΚ. ΧΡ. ΣΤΑΜΠΟΛΙΔΗΣ

άξιζε τον κόπο, έμειναν ακατάγραφα για να ασχοληθούν μαζί τους αργότερα οι ερευνητές συγκολλώντας τα είτε μεταξύ τους ε(τε με μεγαλύτερα τμήματα που είχαν ήδη αύξοντα αριθμό. Την επόμενη χρονιά στη συνέχιση της ανασκαφής της οικίας του Σκαρδανά , η οποία εξαιτ(ας του

ευρήματος ονομάστηκε «οικία των σφραγισμάτων», ξεχώρισαν και πήραν αύξοντα αριθμό λιγότεροι από

4 .000 ρύποι , ενώ εκατοντάδες μικρά αποτμήματα έμειναν ακατάγραφα. Ορισμένα από τα τελευταία πήραν πολύ αργότερα, το

1985/6,

αύξοντα αριθμό.

Η κατάσταση των περισσότερων ρύπων του αυτούς του

1974,

1975,

που σήμερα ανέρχονται σε 4 .361, αν συγκριθούν με

είναι κατά πολύ χειρότερη. Το γεγονός, νομ(ζω , οφείλεται εν μέρει στην τμηματική

καταστροφή τους ήδη από την αρχαιότητα, επειδή είχαν δεχτεί μεγαλύτερο βάρος πάνω τους, καθώς Ι

β ρισκονταν

Ι

Ι

Ι

Ι

ι

στα κατωτερα στρωματα καταστροφης του σπιτιου, και εν μερει στην

έ

κ

θ

ι

ι

εση τους στις καιρικες

συνθήκες και στην υγρασία του νησιού έναν ολόκληρο χειμώνα, αφού το μη ανασκαμμένο χώμα που τα

περιείχε δεν υπερέβαινε σε ορισμένα σημεία τα

0,20 -

0,30 μ.

ι ι 'λου, η αναγραφη ι του αυ 'ξ οντα αρι θ μου ι στο πισω ι Τ ο στεγνωμα και η συντηρηση ο λ' οκ ληρου του συνο μ έ ρος

των ρύπων και η τακτοποίησή τους σε ξύλινους δίσκους των εκατό διαμερισμάτων ο καθένας δεν άργησε καθόλου. Όπως δεν άργησε και η συγκρότηση κοινής Ελληνογαλλικής ομάδας εργασίας που θα ασχολούνταν με τη μελέτη και τη δημοσίευση των σφραγισμάτων. Η πρώτη ομάδα των Γάλλων ερευνητών αποτελούνταν από τρία μέλη από τους οποίους απεχώρησαν σχετικά γρήγορα οι δύο για να παραμείνει μόνη έως σήμερα η κ.

M.-F. Boussac. Από την ελληνική πλευρά την ομάδα αποτελούσαν οι Μ. Π ετροπουλάκου , Δ. Βαλλιάνου­ Χατζή και ο Ι. Τουράτσογλου. Εξαιρετικά γρήγορα έγινε και το μοίρασμα του υλικού κι ίσως σ' αυτό να οφείλεται η κάπως περίεργη αριθμητική του διαίρεση. Από το εύρημα δηλαδή του

1974, πέντε χιλιάδες

ρύποι

δόθηκαν στη γαλλική ομάδα, ενώ οι υπόλοιπες τεσσερεισήμισι χιλιάδες στην ελληνική. Το εύρημα του

1975

ανήκε αρχικά εξολοκλήρου στους Γάλλους ανασκαφείς. !ποθέτω ότι ο διαχωρισμός αυτός για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα σήμαινε και το δικαίωμα δημοσίευσης του υλικού ξεχωριστά, αφού μέσα σ' αυτά τα πλαίσια πιθανότατα πραγματοποιήθηκε και μια αδημοσίευτη μελέτη της κ.

πάνω σε ένα τμήμα του υλικού,

Boussac

μολονότι ποτέ δεν έτυχε να διαβάσω μια ανάλογη γραπτή συμφωνiα. Μια τέτοια , εξάλλου, δημοσίευση θα ήταν απαράδεκτη , αφού πέρα από την αριθμητική αδικία του παραπάνω διαχωρισμού θα στηριζόταν και στην επιστημονικά α6άσιμη και μεθοδολογικά λαθεμένη αρχή. Θα δημοσιεύονταν δηλαδή σφραγίσματα με κοινά ή παραπλήσια θέματα (ή χειρότερα και από την (δια μήτρα) δυό ή και τρείς φορές με βάση τον τυχαίο διαχωρισμό των ρύπων κατά αύξοντα αριθμό. Κι ενώ αρχικά οι ρύποι φυλάγονταν στη Δήλο , οι κλιματολογικές συνθήκες του νησιού και οι εκεί συνθήκες αποθήκευσης κρ(θηκαν ακατάλληλες για τόσο ευπαθές υλικό, και οι ρύποι μεταφέρθηκαν στο Εθνικό Μ ουσείο. Αναρωτιέται κανε(ς κατά πόσο στη λήψη της απόφασης αυτής συνυπολογίστηκαν οι αντ(ξοες συνθήκες διαβ(ωσης και μελέτης πάνω στη Δήλο ή και το ότι η μετάβαση στο νησ( ε(ναι πολύ συχνά πάρα

πολύ Μσκολη. Π άντως λίγα χρόνια αργότερα , το

1981,

οι λόγοι που είχαν υπαγορεύσει τη μεταφορά των

ρύπων στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο φαίνεται ότι εξέλιπαν και αποφασίστηκε να επιστρέψουν οι ρύποι στη Δήλο. Μια επιτροπή για τα σφραγίσματα της Δήλου φαίνεται ότι υφίστατο από τη στιγμή της« εύρεσής» τους,

γιατί την ίδια χρονιά

(198 1)

η επιτροπή αυτή ανασύγκροτήθηκε, μια και τα παλιά της μέλη είχαν

συνταξιοδοτηθεί. Τόσο της παλιάς όσο και της νέας επιτροπής έργο ήταν

και εξακολουθεί να είναι

-

-

η

διευθέτηση των προβλημάτων που υπήρχαν, υπάρχουν ή παρουσιάζονται κατά καιρούς γιατί, ίσως, κριθηκε Ι

οτι οι με

λετητες ' οεν ~

'

ηταν

-

'

η

εξ ακο λ ου θ ουν '

'

να μην ειναι

-

'

'

ικανοι προς τουτο.

Την

'

'λ εσαν

επιτροπη αποτε

ο

5

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Διευθυντής Αρχαιοτήτων του ΙΠΠΟ, ο Διευθυντής της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και ο (η) Έφορος Αρχαιοτήτων της ΚΑ' Εφορείας Κυκλάδων.

Έτσι είχαν τα πράγματα, όταν το 1982 μου πρότειναν να καταγράψω τους περίπου πέντε χιλιάδες ρύπους της ελληνικής δικαιοδοσίας και να αντιγράψω τις περίπου δέκα χιλιάδες παραστάσεις στα βιβλία της

Εφορείας . Οι λόγοι για τους οποίους κλήθηκα να αναλάβω αυτή την εργασία είναι οι εξής : α. η παραίτηση των δύο από τους τρεις ερευνητές της ελληνικής ομάδας που είχε ως αποτέλεσμα να απομείνει μόνη η κ. Βαλλιάνου-Χατζή και β. η ενασχόλησή μου με την ελληνιστική τέχνη. Ο ουσιαστικότερος, ίσως, λόγος ήταν ότι, ενώ είχε προχωρήσει πολύ η εργασία της γαλλικής ομάδας στην καταγραφή, φωτογράφιση και μελέτη υ λ ικου,

'

του

οι

1

ρυποι

που

αναλ'β α ει η

1

ειχε

''1ε λληνικη ομαοα 1

1

ειχαν

εντελ' ως

' μεινει

ακατάγραφοι.

Στη σύσταση της νέας ελληνικής ομάδας συμμετείχε αρχικά εκ μέρους της ΚΑ' Εφορείας η κ. Α. Τ ριαντη, 1

η

1

1

οποια

και κατεγρα

ψ

'

ε μια η

~ συο

'~ εκατοντασες

1

ρυπους πριν παραιτη

θ

π

1

ει.

1

εριπου ε

ξ

1

1

ακοσιοι ρυποι

καταγράφηκαν τελικά από την κ. Βαλλιάνου-Χατζή, ενώ οι υπόλοιποι καταγράφηκαν τόσο στα δελτία όσο και στα βιβλία της Εφορείας από μένα κατά τις πολλαπλές μεταβάσεις και μακρόχρονες παραμονές μου στη Δήλο

από το 1982 έως και το 1984. Παράλληλα, έγιναν ορισμένες φωτογραφίσεις υλικού από το φωτογράφο κ. Ηλιάδη. Επειδή οι κλιματολογικές συνθήκες παρέμεναν ίδιες στο νησί και τα ευρήματα ταλαιπωρούνταν από την

υγρασία και τα ζωόφια, που βρήκαν κατάλληλη κατοικία τόσο στους ξύλινους δίσκους όσο και στις οπές των ρύπων, η Εφορεία αναγκάστηκε να τους αλλάξει θέση στα

1984. Παραγγέλθηκαν τετρακόσιοι δίσκοι

συνθετικού υλικού (ρ l exy - glass), χωρητικότητας πενήντα ρύπων ο καθένας, αλλά τελικά τους άλλαξα κατοικία μερικά χρόνια αργότερα (1988). Οι πρώτες προσπάθειες κατάταξης του υλικού είχαν μείνει χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα, αφού ήταν αδύνατο να χωριστούν ρύποι με πολλαπλά σφραγίσματα κατά ομάδες με βάση ένα κοινό θέμα, το οποίο Ι

/

!

σκοπιμα η τυχαια ε

ι

λληνικη

Ι'Ι-

-

/

ειχε αποτυπω

Ι

Ι

θ

1

1

ει πρωτο στον πη 1

λ/

Ι

1

-

ί

1

ο κατα την αρχαιοτητα , και συμφωνα με το οπο ο η Ι

Ι

ομαοα ειχε τακτοποιησει τους ρυπους στους περισσοτερους απο τους

ξ'λ

υ

'1-Ι

1

ινους οtσκους που ανηκαν

στη δικαιοδοσία της. Μόνο μετά την ολοκλήρωση της καταγραφής του υλικού από την ελληνική πλευρά έγινε κατανοητό από όλους ότι οποιαδήποτε αριθμητική διαίρεση του υλικού θα ήταν αντιδεοντολογική και αντιεπιστημονική , ουσιαστικά αυθαίρετη. Αποφασίστηκε, τελικά, να χωριστεί το υλικό κατά θεματικούς τομείς και η μελέτη του να ανατεθεί στην κ.

Boussac,

την κ. Βαλλιάνου-Χατζή και εμένα, ως ανταμοιβή για τη συμβολή μου στο

έργο. Επειδή δημιουργήθηκαν διαφωνίες κατά την κατανομή του υλικού, στην αρχική επιτροπή για τα σφραγίσματα προστέθηκαν άλλα τρία μέλη ύστερα από πρόταση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου το

1985. Δυστυχώς, παρά το διαχωρισμό και την κατανομή σε θεματικούς κύκλους,

ανταλλάχθηκαν τα δελτία καταγραφής ανάμεσα στις δυό πλευρές και μόνο το

μόνο μετά το

1986

1987/8 ολοκληρώθηκε και η

μεταφρασμένη αντιγραφή των γαλλικών δελτίων στα βιβλία της Εφορείας από την κ. Μ. Αγγελετάκη. Έτσι, εκτός από τις μελέτες για το διαχωρισμό των μητρών των σφραγισμάτων για τα θέματα που είχα αναλάβει, χρειάστηκε να κάνω μια υπεράνθρωπη προσπάθεια τον Ιανουάριο

/

Φεβρουάριο του

1988,

καταγράψω σε μορφή κωδικοποιημένου καταλόγου ξανά όλες τις παραστάσεις των σφραγισμάτων του

και 1975 μαζί με τα κομματάκια, που στο μεταξύ είχε συμπληρώσει η κ. αυτό

περιλήφθηκαν

Boussac.

να

1974

Συνολικά στον κατάλογο

27 .200 παραστάσεις σφραγισμάτων συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που δε

διατηρούσαν παρά ελάχιστα τμήματά τους , αλλά που είχαν λάβει κανονικό αύξοντα αριθμό. Στην προσπάθειά

6

Ν Ι Κ. Χ Ρ. ΣΤΑΜΠΟΛ ΙΔΗΣ

μου αυτή ε(χα αρωγό μια τριμελή ομάδα φο ιτητών του Πανεμιστημίου Κρήτης που έρχονταν μαζ( μου για

δεύτερη φορά στη Δήλο. Και , τότε , σε έναν από τους απογευματινούς περιπάτους μας με αφορμή τις ξεναγήσεις τους σε διάφορα μέρη του νησιού, η επιμονή τους να τους συνοδεύσω και στην οικία των

σφραγισμάτων οδήγησε στη δεύτερη «ανακάλυψη 1>. Τον Αύγουστο Ι Σεπτέμβριο του

1986, για οεύτερη φορά, ύστερα από οώοεχα χρόνια η Εφορεία είχε

ξαναδώσει άδεια για να συνεχιστεί και να ολοκληρωθεί η ανασκαφική έρευνα της οικίας των σφραγισμάτων, πιστεύοντας ότι έτσι θα μπορούσε να ολοκληρωθεί τόσο η μελέτη της αρχιτεκτονικής της μορφής όσο κα ι η

μελέτη των σφραγισμάτων που αποτελούσαν αναπόσπαστο εύρημα του συνόλου. Η ανασκαφική αυτή έρευνα συνεχίστηκε και κατά τον Αύγουστο

/ Σεπτέμβριο του 1987. Έτσι, όταν το Φλεβάρη του ι 988 βρεθήκαμε στη Δήλο διαπιστώσαμε με έκπληξη ότι το σφάλμα του 1974 είχε επαναληφθεί. Οι βροχές του χειμώνα είχαν ξεπλύνει τα μπάζα της ανασκαφής και ανάμεσα από τα κονιάματα , τα όστρακα και τα χώματα συλλέξαμε μερικές οεχάδες νέα σφραγίσματα. Ειδοποιήσαμε την Εφορεία, για να διαπιστωθεί , ένα χρόνο μετά, ότι το

(

' ζ ων

'

χοσχ νισμα του χωματος των μπα

'

'

μεχρι στιγμης.

'

κ αι

'

'

συμφωνα ' 1.600 ρυπους ' '

'

απεφερε πανω απο

ενω αρχικα ι.,εχινησα ι: να τα καταγραφω και αυτα, ε λπι'ζ οντας

'

'

'

ληροφορ ί ες

με τις π

ό τι

'

πο υ εχω

'

οι παραστασεις τους

θα

κατανεμηθούν και πάλι αναλόγως , απαγορεύτηκε εγγράφως η καταγραφή και πολύ περισσότερο η μελέτη τους. Η επίσημη εκδοχή μέχρι σήμερα είναι ότι, αν καταγραφούν και συμπεριληφθούν και αυτά στο συνολικό έργο, η δημοσίευση του ευρήματος Η

παραπάνω

άποψη ,

1974/ 1975 θα καθυστερήσει αρκετά.

μολονότι

έχει

μια

Οόση

αλήθειας ,

είναι ,

φυσικά,

αντιμεθοδολογιχή. Οι λόγοι είναι προφανείς. Γ ια παράδειγμα , στο εύρημα των ετών μόνο έξι σφραγίσματα με παραστάσεις Κενταύρων. Στο εύρημα του

αντιεπιστημονική

και

1974/ 1975 υπάρχουν

1988 υπερβαίνουν τα σαράντα. Ακόμα χι

αν το εύρημα του 1988 μελετηθεί και προστεθεί ως Π αράρτημα στο τέλος της δημοσίευσης του όλου έργου, θα δημιουργηθούν άπειρα προβλήματα όχι μόνο για τις νέες μήτρες και την αρίθμησή τους αλλά και για τις παλιές

: ο αριθμός των σφραγισμάτων σε κάθε κύκλο θα αλλάζει και, επομένως, θα αλλάζει και το στατιστικό

αποτέλεσμα καθώς, ενδεχομένως, και ορισμένα συμπεράσματα.

Κι ενώ η μελέτη του υλικού προχωρούσε και οι προθεσμίες για την κατάθεση των πρώτων τόμων είχαν οριστεί, κι ενώ υπήρχε ρητή απαγόρευση να μη δημοσιεύσει κανένας από τους μελετητές οτιδήποτε χωρίς τη συγκατάθεση της Επιτροπής, την άνοιξη του σφραγίσματα στο

RA 1988,

1989 δημοσιεύτηκε άρθρο της κ. Boussac για τα δηλιακά

όπου, με μεγάλη έκπληξη , διαπίστωσα ότι δημοσίευε και υλικό που είχε

παραχωρηθεί στους δυό άλλους ερευνητές των σφραγισμάτων. Η δημοσίευση αυτή εξανάγκασε την επιτροπή

-

η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, είχε απαγορεύσει να ανακοινωθούν αποτελέσματα της έρευνας στο Διεθνές

Αρχαιολογικό Συνέδρ ιο του Βερολίνου , το θέρος του

τόμων

-

1988, αφού επέκειτο η παρουσίαση των πρώτων αφενός να ενημερ ώσει τη διεύθυνση του περιοοικού RA για το άτυπο της δημοσίευσης του άρθρου

και, από την άλλη , να απαγορεύσει στη Γαλλίδα συνάοελφο τη συνέχιση της μελέτης στη Δήλο για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα.

Παρά ταύτα, η εντύπωση ότι η δημοσίευση του υλικού ε(χε πάρα πολύ καθυστερήσει σταμάτησαν επικράτειας

πια

-

να

υπάρχουν

αΟημοσίευτα ευρήματα

στις~ αποθήκες

των

Μουσε(ων

της

-

λες και ελληνικής

είχε επικρατήσει , χωρίς να αναγνωρίζεται, τουλάχιστο φανερά, ότι ένα μέρος της ελληνικής

ερευνητική ς ομάδας άρχισε τη μελέτη του υλικού ουσιαστικά μόλις το

1984, δηλαδή σχεδόν δέκα χρόνια μετά

τη γαλλική. Έτσι, εξαγγέλθηκε η ταυτόχρονη δημοσίευση των θεματικών κύκλων του δηλιακού υλικού.

Π αραδίδω , λοιπόν, τον Α' τόμο με τα σφραγίσματα του Ερωτικού κύκλου, ελπίζοντας να μη χρειαστεί να επανέλθω με παραρτήματα.

7

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ο

/

Ι

1

Ι

αυστηρος αναγνωστης της εργασιας αυτης

θ

'θ λ

α η

Ι

Ι

Ι

/

ε α να χρατησει στη μνημη του οτι προχειται για

προϊ6ν ανθρώπινου μ6χθου χαι 6χι μηχανής. Ο compuιer χρησιμοποιήθηκε μ6νον ως γραφομηχανή. Θα 'θ ε λα επισης να μου συγχωρη θ ειΙ ο οποιος Ι 1 1 Ι 1 η προσωπιχος τονος σε ορισμενα σημεια του

π ρο λ' ογου,

/

α λλ' α νομι'ζ ω

ότι 3ε θά 'πρεπε να παραλειφθεί μια μικρή ανα3ρομή στις συνθήκες κάτω από τις οποίες παράχθηκε αυτή η εργασία.

Παρ' 6λη τη βοήθεια χαι τις χαλές προσπάθειες της ΚΑ' Εφορείας Κυχλά3ων

για την οποία

-

ευχαριστώ θερμά χαι απ6 αυτήν ε3ώ τη θέση την Έφορο χ . Φ . Ζαφειροπούλου, 6λο το προσωπικό χαι ι3ιαίτερα τον χ. Π. Χατζηδάκη χαι τις χ.χ. Μ. Αγγελετάχη χαι Αιχ. Χαλχουτσάχη

-

να χάνει τη 3ιαμονή

μου όσο το 3υνατό ευκολότερη στο νησί, οι 3υσχολίες μετάβασης χαι επανόδου στη Δήλο, η παντελής έλλειψη ηλεκτρικού ρεύματος και τροφίμων, ο μακρινός περίπατος κάθε μέρα στο πηγά3ι της Κλεοπάτρας για πόσιμο νερό και η 3υσχολία για επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο, εκτός Δήλου, όλα θα μου μείνουν αλησμόνητα. Στα πρώτα χρόνια της παραμονής μου στο νησί, λόγω έλλειψης χώρου, ήμουν αναγκασμένος να μένω άλλωστε και άλλα μέλη της ελληνικής ομά3ας

-

όπως

στους Φούρνους, αρκετά μακριά από το Μουσείο όπου

-

φυλάσσονταν οι ρύποι. Με την αλλαγή κατοικίας τα αμέσως επόμενα χρόνια, η απόσταση αυτή μίκρυνε αρκετά, οι 3υνατότητες όμως που παρέχει η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή στους μελετητές της από άποψη

χώρού, καθαριότητας, απαλλαγής από τις καθημερινές φροντί3ες χ.λ.π. υπήρξε για όλους εμάς πάντα ένα 1

απιαστο

Ι

ονειρο.

Για να προλάβω να καταγράψω, να τακτοποιήσω χαι να αρχίσω να μελετώ ανάμεσα στα Ι

ξ ενοι

Ι ~ λ

συναοε

Ι

Ι

Ι

φοι ειχαν αρχισει απο το

1975 ,

Ι

Ι

1

χρειαστηκε να περασω μηνες χα

λ

Ι

οχαιριων, φ

θ

1982-84 όσα οι 1

1

ινοπωρων, αχομα

και Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, και Άνοιξες πάνω στο νησί. Γι' αυτό 3ε θα μπορέσω ποτέ να ξεχάσω το

γέρο αρχιφύλακα του Μουσείου Γ. Ράμπια που με άφηνε κλει3ωμένο μέσα στη νότια αυλή του Μουσείου να με

Ι λετω

Μα

Ι

απο τ ις

7

Ι Ι

~/

το πρωι ισα με σχεοον να

'λλ ους χαι τους α

'λαχες φυ

θ ερμα Ι

β

ασι

Ι ευχαριστω

λ'ψ ε

'λ

ει ο η

για την

ιος.

Τ

Ι

,

ον ευχαριστω γι

Ι χαλοσυνη τους

να

μ,

Ι

'λ

αυτο με ο

~ Ι

η μου την καροια.

Ι εξ υπηρε τησουν

'θ ε χα

Ι φορα

με

προθυμία, τον κυρ-Ζαχαρία και τη γυναίκα του, το Γ. Γραμματάκη, το Δ. Βλασόπουλο. Το αίσθημα του αποκλεισμού, τον κίνδυνο της θάλασσας, μα χαι την ηρεμία της φύσης, την ομορφιά της

δοσμένη στους κρόκους που βγαίνουν στο νησί ή στα αγριολούλου3α που ξεπροβάλλουν το χειμώνα πλάι από «το σπίτι του Ερμή'> ή τα κρίνα της άμμου τον Αύγουστο, τις νύχτες με αστροφεγγιά χαι το αλφαβητάρι των άστρων ή τις νύχτες με φεγγάρι όπου τα μάρμαρα των οικοδομημάτων της πόλης χαιρέτιζαν τα φωτισμένα κρουαζιερόπλοια που αρμένιζαν το Αιγαίο, τελικά την πολλαπλή μου εμπειρία, τη μοιράστηκα ύστερα από το

1985 με μια σειρά φοιτητών και φοιτητριών μου από το Παν/ μιο Κρήτης. Από τις πρωτοπόρους η Σ. Καταχούτα, η Αιχ. Μπαζίγου, η Δ. Τζάνερου χαι κυρίως, η Α. Κορφιάτη. Ακολούθησε η Μ . Καβρουλάκη. Όμως, στην τριμελή ομά3α που με συνό3ευσε τα τρία τελευταία χρόνια, όχι μόνο καλοκαίρια μα και

φθινόπωρα χαι χειμώνες, και με την οποία είχαμε την τύχη να βρούμε τους ρύπους το

1988, χρωστώ όχι μόνο

την καλή συντροφιά μα χαι την επαλήθευση της ορθότητας των μητρών. Στη Μ. Χατζηπαναγιώτη, τους Γ . Τασούλα κα ι Μ . Στεφανάκη το μεγάλο μου ευχαριστώ. Στη Β. Κασίμη και στον Π. Κολοβό , που αγόγγυστα δακτυλογράφησαν ξανά και ξανά το δύσκολο κείμενο και τις επανειλημμένες διορθώσεις του, εκφράζω και από αυτήν ε3ώ τη θέση την ευγνωμοσύνη μου. Τέλος, στο δάσκαλό μου Γ. Δεσπίνη που με μοναδικό τρόπο με ο3ήγησε στον κόσμο της γνώσης της

Α ρχαιοτητας,

Ι

ι

ι

Ι

~Ι

αφιερωνω αυτη την εργασια των ουο

1

τομων,

Ι

λ'

μικρο αντιπε αργισμα.

Ρέθυμνο, Οκτώβριος

1990.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ( με ή χωρίς συντομογραφίες )

AALDERS : G. J. D. ΑΑιοεRs , Polίlίcal Thoughl ίn Hellenίslίc Tίmes (1975).

AG:

Α. FuRTWANGιER, Dίe Antίken

Gemmen ,

1 -Ι ΙΙ

(1900).

AGD 1- IV : Anlίke Gemmen ίn deutschen Sammlungen. 1, 1 Siaallίche Miinzsammlung Munchen. Gr·ίechίsche Gemmen υοn mίnoίscher Zeίt bίs zum spaten H ellenίsmus, Ε. BRANDT (1968). 1, 2 Staatlίche Munzsammlung Munchen. llalίsche Gemmen elr·uskίsch bίs rδmίsch-r·epublί­ kanίsch , Ε. BRA οτ. llalίsche Glaspaslen vorkaίserzeίtlίch , Ε. ScHMIDT (1970). 1, 3 Slaallίche Μ ιlnzsammlung Μ ιlnchen . Gemmen und Glaspaslen der rδmίschen Κ aίserzeίl sowίe Nachlri:ige, Ε. BRA οτ , Α. KRuG , W. GεRcκε , Ε. Sc ιιΜιοτ (1972). 11 Slaatlίche Museen Preussίscher Kullurbesίtz Anlίkenableίlung Berlίn , Ε. ΖwιεRLΕ Ι Ν­ D1εΗι (1969). ΙΙΙ H erzog-Anlon - Ulrίch-Museum Br·aunschweίg, ν. SC HF:R F ; Sammlung ίm Archi:iologίschen l ns lίlul der U nίversίlal Gδllίngen , Ρ. GεR c κε ; Slaallίche Κ unslsammlungen Kassel, Ρ. ZAZOFF (1970). IV Kestner - Mu seum Hannover , Μ. Sc ιιL ϋTE R , G. PιATZ- H ORSTE R ; Museum {ιlr Kun sl und Gewerbe Hamburg, Ρ. ZAZZO F (1975). ΑιεκsεενΑ (1986): Ε. Μ. ΑιεκsεενΑ , Αιεκsεεν Α

Das Sίegel ίm Allerlum (1986).

auf eίnem goldenen aus Gorgίppίa, Problemy antίcnoj Κ ullur·y, Moskva (1986), 118-125. (1986)

Α : Ε. Μ. Αιεκsεεν Α , Είn Κ δnίgs monogramm

Fίngerrίng

AιFδLDI : Α. ΑιFδιο ι ,

The Μαίn Aspecls of Polίlίcal Pr·opaganda on lhe Coίnage of lhe Roman Republίc, E ssays ίn R oman Coίnage presented lo Harold Mallίngly (1956), 63-95.

AMANDRY: Ρ. ΑΜΑ DRY, lnformatίon sur une decouverte recenle ά Delos, CRA J (1974), 505. ΑΜ 1 ετ el al.: Ρ. ΑΜι ετ , Ν. Ozc ϋc,

J. BoARDMAN,

Ancίent Arl ίn Seals (1980).

Anson 1-IV : ι. ANSON , Numίsmata Graeca, Greek Coίn Typ es classίfίed for ίmmedίale ίde nlίficalίon 1-IV (1910). Anlh. Gr. : Η . Βε c κΒΥ (E d.), Anlhologίa Gr·aeca 1-IV (1975). ΑsτRδΜ -

ER 1 κ ssoN : Ρ . ΑsτRδΜ -

(1980).

S. Α. Επ ικ ssοΝ, Fίngerprίnls and Archaeology, S IMA 28

10

ΝΙΚ. ΧΡ. ΣΤΛΜΠΟΛΙΔ Η Σ

: Ε. BABELON,

BABELO

Calalogue des camees

aniίques

el modernes de La

Bίblίolheque Nalίonale

Ι - 11 (1887). BAUER :

Η. ν. BAUER , Dίe Gemmensammlungen L. Rheί ns , Neusser Jb (1963).

ΒεΑΖLΕΥ :

J. D.

The L ewes H ouse Colleclίon of Ancίenl Gems (1920).

BEAZLEY,

ΒΕΛΙΣΣΑΡΟΠΟΙΛΟΎ' : Ι. Π. ΒΕΛ ΙΣΣΑΡΟΠΟΎ'ΛΟΎ' , Αλεξαν8pινοt Ν6μοι, Πολιτική αυτονομtα και νομική αυτοτέλεια της πτολεμαίχής Αλεξ&ν8pειας ( 1981). llENGTSON :

Η . BENGTSON, Grίechίsche Geschίchle (1969).

BERNABό - BREA : ι . BER NABό- BR EA, BεRRY : Β. Υ. BεRRY , Α ncienl

Βεsρυ εs Βεsρυεs

A1.enandro e ί[ Tealro greco (1981).

Gems from lhe Colleclίon of Burlon Υ. Berry (1969).

S., Un groupe d'Aphrodίle au dauphίn, RA (1976), 12 1- 132. (1983): S. Βεsρ υεs, Une Aphrodίle au collίer de Myrina ... , AnlKunsl 26 (1983), 22-30.

B εTRACCH ι : L. BETRAC C H Ι ,

Amore e

Psίche, Aquίleίa Chίama

12 (1965), 8-10.

ΒεΥΕR - Ν ι εΜΕΥΕΗ: Ε. ΒεΥΕR- Ν ι εΜΕΥΕR,

Harpokrales zu Pferde und andere des hell.-r6m. Aegyplens, Sliidel Jb 10 (1985), 27-44.

ΒιΕΒΕΗ , Copίes

Μ. Β ι ΕΒΕR, Ancίenl Copίes

:

:

Conlrίbulίons

lo lhe Η ίslory

Reίle rdarslellungen

ο{ Greek

and Roman Arl

(1977). B1EBER Μ. ,

Eros and Dί onysos on Kerch Vases, Hesperίa Suppl. VIII ( 1949), 3 1 ff.

Β ι εΒΕR , S H A : Μ. ΒιεΒΕR , The Sculplure ο{ lhe Hellenίslίc Age (1961·). Β ι ΕΒΕΗ , BLAN C

Thealer : Μ. Βι εΒΕR, The H ίstory of lhe Greek and R oman Th ealer (1961). . -

GuRY

BLANCKENHAGEN BLAVATSKAJ A

F. -

LEREDDE Η. ,

Les ίmages d' Amor, RA (1987), 297-334.

Ρ. Η. ν., The Shίeld of Alcίbίades, .Festschr·. Κ. Lehmann (1964), 38-42.

el al. :

Τ. ν. BLAVATSKAJA , Ε.

S.

CoLUBCOVA, Α. Τ. PAVLOVSKAJA,

Die Sklaverei

ίn helle nίslίschen S laalen ίm 3.-1. Jh . υ. Chr. (1972).

BMC : Brίtίsh Μ useum Calalogue ο{ Greek Coί ns (1873-1927). ΒοΑκ

: Α.

Ε.

Cusloms Seals and Receίp ls, Soknopaίou Nesos. The Excavalίons al Dίm e ίn 1931-32 (1935), 23-33. R.

ΒοΑκ ,

BoARDMAN

(1963): J .

BoARDMAN ,

BoARDMAN

(1967) : J.

B oARDMAN, Archaίc Fίnger Rίngs,

BoARDMAN

(1968) : J.

BoARDMAN ,

(1970) : J. (1970), 48 κ.ε.

BoARDMAN

Unίversίly

of Mίchίgan

Island Gems (1963). AnlKunsl 10 (1967), 3-3 1.

Engraved Gems. The lonίdes Colleclίon (1968).

B oAR DMAN , Α

Greek Cylίnder Seal and Necklace ίn London, AnlKunsl 13

BoARDMAN

(1970): J.

BoARDMAN ,

Greek Gems and Fίnger Rίngs (1970).

BoARDMA N

(1971) : J.

BOARDMAN ,

The Danίco url Gems ίn P eronne, RA (197 1), 195-214.

(1975) : J. BoARDMAN , Colleclion (1975).

lnlaglίos

(1985): J. 83 ff.

Greek Gems engravίng, Archaίc ίnlo Classίcal, Greek Arl (1985),

BoARDMA

BoARDIV\AN

BoARDMAN -

BoAHDMAN ,

LA Roc cA :

J.

BoARDMAN -

and

Rίngs

Greek, Elruscan and Easlern from

Ε. L A Ro ccA, Eros ίn Greece (1978).

α Prίvale

11

ΒΙ ΒΛ Ι ΟΓΡΑΦΙΑ

ScAR Ι SBR I CK :

BoARDMAN -

J.

D. ScAR I SBRιcκ, The Ralph Hararί Colleclίon ο{

BoARDM AN -

Fίnger Rίngs ( 1977). BoARDMA

-

VOLLENWEIDER:

Engraυed

R.

BOGAE RT :

Gems

J.

αιιd Fίnger Rίngs ίn

BoGAERT ,

Banques el

M.-L. VοιιεΝwε ι οεR, Calalogue of lhe lhe Ashmolean Museum, Ι , Greek and Elruscan ( 1978).

B OARDMAN -

banquίers

BoNNE R C. : C. BoNN E R , Studίes ίn Mag ίcal

J.

BoNNER : R .

B oNNER,

B o RDR EU Ι L ,

BoussAC -

dans Les

cίles

grecques (1968).

Amulels (1950).

The Use and Effecl ο{ Allίc Seals, CLPh 3 ( 1908), 399-407. Apollon Delίen , l nslίlutίon du χοινοδtχιον, BCH 106 (1982), 427-446.

M.-F. , Sceaux deliens, RA ( 1988), 307 ff .

BouSSAC

Bo ussAc Μ .-F .,

Cachels de La Colleclίon Benakί, BCH 113 (1989), 325-334.

S 1 εBERT,

Bo ussAc -

La maίson des sceaux, Guίde de Delos ( 1983).

STARAκ ι s- Ros c AM,

BoussAc -

Une

colleclίon d'ίnlaίlles

el de camees du Musee d' Alexandrίe, BCH

107 ( 1983), 457-495.

U.

BRACKERTZ :

BRACKERTZ ,

Zum Problem der Schulzgollheίlen grίechίscher Sladle (Diss.) (1976).

8RANDENBURG : Η . 8RANDENBURG, Sl udί en

J.

8RECKENRIDGE :

zur Mίlra (1966).

R. BRECKE N R I DGE , Lίlιeness . Α

Conceplual

Hίs lory

of

Ancίenl Porlraίlure

(1968). BREGL Ι A , Sίgίllo

: L.

BREGLIA , Sίgίllo , ΕΑΑ VII

(1966), 285-288.

8RENTJES Β. ,

Slempel ... , ΒαΜ 20 (1989), 3 15-335.

BRTNKERHOFF

D., H ypolheses on lhe

Hίslo ry

of lhe Crouchίng Aphrodίle, Gelly Mu s J . 6-7 (1978-

79), 83-96. 8Rτscoε:

J.

F.

BROWN :

BR ι scoε, Α

Ε. 8ROWN , S lamped and lnscrίbed Objecls from Seleucίa on lhe Tίgrίs, AJA

607-617 8RUNEAU :

Commentary on Lί υy. Books XXX JV -XXXV /l (1981).

Ph .

4. 2 (1938),

( Book R e view). BRUNEA U,

R echerches sur les cultes

iι

Delos

iι

l'epoque

hellenίslίque

el

iι

l'epoque

ίmp erίale (1970). BRUNELLE : Ε. ΒRυΝειιε , Dίe Bίldnίsse

der Piolemaerίnnen (Diss.) (1976).

B u R NETT : Α. B u RN E TT ,

The Coίnage of R ome and Magna Cenlurίes B.C. , SNR 56 (1977), 9 1- 12 1.

D.

BuRR :

B u RR ,

lhe Lale Fourlh and

Thίrd

Terracoltas from Myrίna ίn lhe J\ιfuseum of Fίne Arls (1934).

BuscHOR Ε. , Rίngende

Βυsοιτ -

Graecίa ίn

Fliigelknaben , ΑΜ 71 ( 1956), ~05-207.

SwoBODΛ : G. Βυsοιτ , Grίechίsche

S laalskunde, 11, bearbeίlel υοn Dr. Η . Swoboda

( 1926). CAL H OUN : CA R I NCI

G. CΛLHOUN, Busί ness Lίfe ίn Ancίenl Alhens ( 1926).

F., Eros e Anleros,

RίslNazSlorArl 89 (1985-86), 63-109.

CA RRATE LL Ι : Pugliese CA RRATELLI , Un decrelo dί Velίa del sec. 111 a.C., ArchSlor Calabrίa 24

(1955), 1 κ.ε. CARSON : Α. CARSON,

CASTΙGL Ι ONE L .,

Eros lhe Bίllersweel (1986).

Eros e nagonίos, BMus Bude 13 ( 1958), 7-20.

12

ΝΙΚ. ΧΡ. ΣΤΑΜΠΟΛΙΔΗΣ

CHAMoux : F. CHAMoux ,

Cουιιιουυ :

La cίvίlίsalίon hellenίslίque (1981).

M.-Th. Cουιιιοuο, Monumenls f'uneraίres de Rhenee (1973).

ΧΡΙΣΤΟΔΟΎ'ΛΟΠΟΎ'ΛΟΙ- ΠΡΟΙΚΑΚΗ , Πήλινο σφpάyισμα δακτuλιολtθοu , ΑΕ

93 (1978), 133-160.

ΧΡΙΣΤΟΦ Ι ΛΟΠΟΙΛΟί

(1968) : Α. Π. ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΟίΛΟΎ', Νομοφύλακες και θεσμοφύλακες, Πλάτων 20 (1968), 134-143.

ΧΡΙΣΤΟΦ Ι ΛΟ Π ΟΎ'ΛΟΙ τα δημ6σια

(1979) : Α. Π. ΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΠΟΙΛΟί, Η καταχώpισις δικαιοπpακτικών εyypάφων εις αpχεία, Νομικά Επιypαφικά. Σειpά δεuτέpα. Αθήναι (1979), 9 κ.ε.

CoRRADI : G. CoRRADΙ , Studί

sulla corle

ellenίs lίca

(1929).

C u Rτι us (1894) : Ε. CυRτιυs, Dίe knίeenden Fίguren der allgrίechίschen Kunsl, Ges. Abhandlungen ΙΙ ( 1894), 116-126. D'AGOSTIN I : Α. DΆcοsηΝ ι ,

Gemme del Museo Cίυίcο dί Ferraι·a (1984).

D AREST E:

R. DARESTE, Nouvelles etudes d)hίstoίre du droίl (1902).

DARESTE :

R. DARESTE, L e χpεωφuλάκιον dans les vίlles grecques, BCH 6 (1882), 24 1-245.

Dεvτ s S.,

Monumenls funeraίres avec Amours, RAEslCEsl 33 (1982), 9-12.

DιEHL :

J.

DιEHL , Sphragίs

-

eίne semasίologίsche

DιMITROV A : Α. DιΜΙΤR ΟVΑ- Ητ ιcεν Α, Anlίke

Nac hlese

( Diss.)

Gemmen. Sofia (1980).

ΔΟΝΤΑΣ : Γ. ΔΟΝΤΑΣ, Αpχαίαι ελληνικαί δημ6σιαι σφpαy!δες, ΑΕ

Do E HL : Η. DoEHL , ERos GREC :

ΕνΑΝS: Α.

(1955), 1-21.

Der Eros des Lys ίpp. Fruhhellenίslίsche Erolen (1969).

Eros Grec, Amour des Dίeux el des H ommes (1989). ΕνΑΝS ,

J.

Syracusan «Medallίons» and iheίr Engravers (1892).

F ASCE : S. F ASCE, Ετ·οs,

La figura e ίl cullo (1977).

F AUTH W.,

Cupίdo crucίalur, GrazBeίlr

FEMMEL -

HERES

: G. FEMMEL -

FιACELIERE :

R. FLACELIERE,

FoεRSCHNER

: G. FOERSCHNER,

FoRRER :

(1938).

2 (1974), 37-60.

G. HERES,

Goethes Sammlung (1977).

Ο Έpωτας στην αpχαία Ελλάδα

(1989).

Glaspaslen, geschnίt. Steίne ... Frank. am Μαίn (1982).

L. FoRRER, Poτ·traίts of Royal Ladίes on Greek Coίns (1969).

FossιNG : Ρ. Foss ι NG, Calalogue of lhe Anlίque Engraved Gems and Cameos, The Thorvaldsen

Museum (1929). FouRLAS : Α.

Der Rίng ίn der Anlίke und ίm Chrίslenlum. Deτ· Rίng als Herrschaftssymbol und Wurdezeίchen (1971).

FRANKE : Ρ.

Α.

Fo u RLAS,

R. FRANKE, Dίe grίechίsche Miinze, Aufnahmen υοn Μαχ Hίrmer (1972).

FRASER: Ρ. Μ. FRASER, Plolemaίc Alexandτ·ίa 1 - ΙΙΙ FREL

J .,

Eroloslasίa,

(1972).

Klearchos 5 (1963), 125-128.

FREYER- SCHAUENBURG

Br., Eίne gefesselle Psyche, Feslschr·. Mansel (1974), 97-100.

Fuκs : Α. Fυκs, Socίal Revolulίon ίn

Greece

ίn

lhe

Hellenίsl ί c

Age,

ΡΡ

21 (1966), 437-448.

(1896) : Α. FuRTWANGLER, Beschreίbung der geschnίllenen Sieίne ίm Anlίquarίum zu Berlίn (1896).

FuRTWANGLER

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1982): Α. FuRTWANGLER, Grίechίsche Vίeltypenpragung und Mίίnzbeαmle) Schw NR 61 (1982), 5-25.

FuRTWANGLER

(1978): Α. (1978), 133- 160.

FuRTWANGLER

FuRTWANGLER -

υ. KRON, Dαs Sίegel der Slαdl Demelrίαs) ΑΜ 93

(1983): Α. FuRTWANGLER - υ. KRON, Demelrίos Polίorkeles) Demelrίαs und dίe Mαgnelen. Zum Bedeutungswαndel υοn Sίegel- und Mίίnzbίld eίner Slαdl, Ancίent Mαcedonία 3 (1983), 147- 168.

FuRTWANGLER

GARDNER : Ρ. GARDN.ER, Copίes

of Slαlues on Coίns, Corollα Numίsmαlίcα ίn H onour of Β. V. Heαd (1906), 104-114 (= New Chαpters ίn Greek Art) Oxford [1926], 182-187).

GAUTHΙER :

L. Grece

GERNET :

Ph.

GAUTHIER, Symbolα,

Les etrαngers el Lα juslίce dαns Les cίles grecques (1972).

Sur LΌbl ίgαtί on conlrαcluelle dαns Lα venle hellenίque, Droίl el Socίele dαns Lα αncίenne (1964), 225-236.

GERNET,

Gεszετγι Τ., Dίe Frαge

de1· ίkonogr. Rίίckstandίgkeίl ίn der Glyptίk, Aclα CL. Debrec 21 (1985), 107-

12 1. G1uLIANO : Α. G1uι1ANO,

Alcune pίu rίceniί ricerche sulle geme αniίche, Μαία 23 (197 1), 321-330.

SALYIAT : ν. GRACE -

GRACE -

F. SALV I AT, Sceαu thαsίen α mαrque1·

les αmphores, BCH 86

(1962), 5 10-516. GRAMATOPOL : Μ. GRAMATOPOL,

L es pίerres grαvees du Cαbίnel Numίsm. de l'Acαd. Roumαίne

(1974). GREIFENHAGEN : Α. GREIFENHAGEN, Grίechίsche GROESCHEL : S. G. GROESCHEL, Dίe αnlίken GuIRAUD Η.,

Gυzzo

Vίlrίx, RANαrb

Venus

Erolen (1957).

Gemmen und Kunsl (1981).

18 (1985), 399-403.

P.G., Pene d)Amore, BArl 65 (1980), N r. 8, 45-64.

H ΛCKENS : Τ. HACKENS, Cαtαlogue Provίdence,

Rhode

Islαnd

HEAD: Β. ν. H EAD, Ηίslοrία

of lhe Clαssίcαl Colleclίon) Clαssicαl Jewellery, Museum of Ar·t, (1976).

Nummorum (1911).

HAFNER : G. H ΛFNER, Spathellenίslίsche Bίldnίsplαslίk,

Ve1·such e ίn er Lαndschαfllίchen Glίederung

(1954).

J. 8., 11-38.

· HARTMANN

HAUSMΛNN υ

Dίe Genίen

des Leben.ς und des Todes, Rδm. Jb fίίr Κ unslgeschίchte 12 (1977),

., Zur Erolen und Gαllίer-Ikonogrαphίe ίn der αlexαndr. Kunsl, Feslschr. Andrίαnί 2

(1984), 283-295. ΗΕΙΝΖ W.,

Gemme mίl Dαrslellungen des Polhos, Prαeslαnl lnlernα, Feslschr. Hαusmαnn (1982), 306-310.

ΗειΒιG Ι- ΙΙ - ΙΙΙ

: W.

Η ειΒ ι G, Fίίhrer

durch

dίe δffentlίche Sαmm lungen klαssίscher Allerlίίmer ίn

R om, 4. υδllίg neu beαrbeίlele Aufiαge von Η. Speίer (1963, 1966, 1969). ΗΕΝΙG: Μ. ΗΕΝΙG, HENIG -

The Lewίs Colleclίon Chrίstί College (1975).

WHITING: Μ. ΗεΝΙG -

Μ. WHΙTING, Engrαved

Gems from Gαdαrα ίn Jordαn (1987).

14

Ν ΙΚ. ΧΡ. ΣΤΑΜΠΟΛ Ι.ΔΗΣ

H ERB Ι G :

R. Η ERB Ι G, Pan. D er grίec fιίsche Bocksgoll (1949).

H εRES G. ,

Tonlampen mίl Gemmenabdι·uck, FBer 12 (1970), 137-139.

H εuss : Α. H εuss,

Abschluss und Beurkundung des grίechίschen und Κlίο 27 (1934) (ανατύπωση 1967), 14-53, 2 18-257.

H1 DEN

rδmίschen

laalsverlrages,

1. , Eίne Venus-Amorgruppe aus Κlαυία Solva, Rδmδ 11 - 12 (1983-84), 159-167.

HI GGINS:

R. Α.

HIGGINS ,

Greek and R oman J ewellery (1961).

HILL

(1947) : D. Κ ΕΝ Τ HιL L, Ba cc l1ίk Eroles ίn T arenl, Hesperίa 16 (1947), 248-255.

HI LL

(1962): D. ΚεΝΤ Η1 Lι, Gem Pίclures, Ar·chaeology 15 (1952), 121-1 25.

ΗοFFΜΛΝ Ν-DΛν ι οsοΝ : H O F FMΛNN-DΛVIDSON,

Greek Gold J ewellery from lhe Age of Alexander

(1965). H oFFMA

ScHM UCK : Η. HOFFMAN

-

Η ο ιι εΛυχ : Μ . ΗοιιεΛ υχ,

R ome, La

Gι·ece

el al. , Anlίker Gold-Sίlberschmuck (1968). el Les

monarchίes hellenίslίques

au

IJJ' sίecle

avanl J .-C.

(1921). H oRNBOSTb:L

W., Aphrodίle und Eros, Feslschr. Berger·, AnlKunsl Bh 15 (1988), 171 -1 79.

H oRSTER : G. HoRSTER,

Η uss :

Slaluen auf Gemmen (1970).

W . 11 uss, U nlersuchungen zur Α ussenpolί l ίk Plolemaίos' IV (1976).

lMHO OF -

GARD ER: Ρ.

W.

l M H OOF- Bι uME R -

Ρ . GARDNER , Ancίenl Coίns lllu s lralίng

Maslerpίeces

of Greek Arl. Α Numίs matίc Commenlary on Pausanίas , New Enlarged wίlh l nlroduclίon, Commenlary and Noles by Al. Ν. Oίkonomίdes (1964). INV ERN ιzz ι ,

L osl

Edίlίon

Bullae: Α. INV ERN ιzz ι , Bullae from Seleucίa, Mesopolamίa 3-4 (196 -69), 69-124.

I NVERN ι zz ι

(1970-71 ): Α. JNν ERN ι zz ι , The Excavalions at Tell Umar, The Excava lίons al lhe Archίves Buίldίng, Mesopo lamίa 5-6 (1970-71), 13-29.

I NVERN ι zz ι

(197 1) :

Α. I NVE R N ι zz ι ,

ι.~ VER IZZ I

Bulles de

Seleucίe

du

Tίgre,

AAS 21 (1971 ), 105- 108.

(1976): Α. Ι VERN IZZ I, Ten Years R esearch ίn lhe AL Mada ίn Area, Seleucίa and Clesίphon, Summer 32 (1976), 167 κ.ε .

I NVERN Ι ZZ Ι

1

(1985): Α. Ι VERN I ZZ Ι στο La lerra lra ί due (ιumί (1985), 90-93 και 124-126.

ISLER Η. Ρ.,

Eros auf dem Delphίn ?, Feslschr. Η . Veller·s (1985), 74 rr.

J ΛCOB : Ο. J Acoe, L es esclaves publίcs i:ι A lhenes, Bίblίoll1eque de La Faculle de Phίlosop hίe el Lellres

de l' U nίversίle de L ίege XXXV (1928), ανατύπωση (1979). J ENTEL Μ. -0.,

Eros lurbulenl, EchosCL 4 (1985), 28 1-288.

Jε ΝΚ Ι ΝS: G. Κ. J ENKINS, Ancίenl J o H SON J .

R. , Slaίned Glass and lmίlalίon Gem·s, ArlB 39 (1957), 221-224.

J uc κεR : Η . J uc κεR, J uc κ εR Η. ,

Greek Coίns (1972).

Vom Verhallnίs der Rδmer zur bίldenken Kunsl der Grίechen (1950).

Gemmen und Kun sl, Dίe Briicke 14 (1964), 29-32.

Κειι : Κ. Κειι,

Formunlersuchungen zu spat- und

Κι ΕΝΑSΤ, Presbeίa:

D.

na chhellenίst.

K1ENAST, Presbeίa (Πpεσ6εtα),

Gruppen (1988).

RE Suppl. ΧΙΙΙ (1973), στ. 499-628.

Kιss Ζ., Dίonysos enfanl sur une panlhere, ElTrav. 2 (1968), 267-275.

15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

KLEINER -

0HLY:

G.

D.

KL EINER -

0HLY,

Gemmen der Sammlung A rndl, ΛιfuJb 3. Folge, ΙΙ

(195 1). KL I NGER : Ο. Μ. KLINGER, Erolίsche

Kunsl der Anlίke (1983).

KLOSE : Ρ. KLosε, Dίe vδlkerrechllίche

Ordnung der hellenίslίschen Siaallenwell ίn der Zeίl von

280 bίs 168 υ . Chr. (1972). Κ ι, οsε (1984) : D. Ο . KLOSE, Nίkopolίs und Dolίche. Neue Tonsίegel aus dem αpχεtσν des syrίschen Ν ίkopolίs,

JbN umGesel 34 (1984), 63-76.

KNδRLE : L. KNδRLE,

Der Knabe mίl der Fuchsgans (1968).

KoLBE : W. KoLBE, Dίe grίechίsche Bundesbi.ίrgerrechl

der hellenίslischen Zeίl, Zur grίechίschen S laalskunde, hrgb . Fr. Gschnίlzeτ· (1969), 375-399. KoPOSSY : Β. KoPOSSY, Brunnen figuren der hell. und r6m. Zeίl (1 967). KoROTΛJ Μ., L'Eros lourm enle, Archeologίa Warszawa 34 (1983), 195-203. KoZLOFF Α. Ρ.,

H arpocrales and lhe Sacred Goose, Anc. World 3 (1980), 80-8 1.

Mι τC H E L L :

KROLJ, -

J.

Alhenίan Μ ίl ίla r·y

Η. KROLL -

F.

Hesperίa

Commanders,

K RuG : Α . KR UG, Bίnden ίn

der

W. M ι τC H ELL,

grίechίschen

Clay Tokens S lamped wίlh lhe Names of 49 (1980), 86-96.

Kunsl. Unlersuchungen

zuτ· Typologίe

(6.-1 . J ahrh .

υ.

Chr.) (D iss.) (1967). KRuG : Α. KRuG, Dίe Bίldnίsse Plolemaίos' /Χ., Χ.,

ίnlernalionalen Symposίons

und ΧΙ., Das plolemaίsche λgyplen, Aklen des 27.-29. Sepl. 1976 ίn Ber·Lίn (1978).

KYRIELEΙS : Η. KYR Ι ELE I S, Bίldnίsse

der Plolemiier (1975).

L ACROIX : L . L AcRo ι x,

L es reproduclίons de slalues sur· Les archaϊque el classique (1949). Monn. 158-176.

L ACROIX,

sez. : L. L ACROI X , Copίe de slalues

L ΛIDLOW: W. Α. L AIDLOW, Α Hίslory L AMBR I NUDAκ r s -

SUT'

monnaίes

grecques.

Lα slaluaί re

Les monnaίes des Seleuc ίdes, B CH 73 (1949),

of Delos (1933).

W δRRLE : W. LAMBRI NUDAK IS -

Μ. WδRRLE, Είn hellenίslisches

R eform-

geselz i.ίber das 6ffen llίche U rkundenwesen von Paros, Chίron 13 (1983), 502 κ . ε. L ANG -

CROSBY,

L E L ASSEUR :

The Alhenian Agora. Χ. Weίghls, Measures and T okens (1964).

D. L E

L ASSEUR,

L es deesses armees dans

L'aτ·l

classique grec el Leurs

o rίgίnes

orienlales

(1919). LAUNEY : Μ. L ΛUNEY, LAURENS Ρ. , LAURENZI

R echerches sur Les armees hellenίslίques Ι - ΙΙ (1949- 1950).

Eros apler·os ou La descrίplίon ίmperl ίnenle, R EG 101 (1988), 253-274.

L., IL

prassίlelίco

Er·os de Ραrίοn, R islNazASlorArl 56 (1956-57), 111- 118.

L Λ U RENZI, Aphrodίle: L. LA URENZ I ,

L e Aphrodίle di Capua e dί Μίlο, ArlAnlMod 2 (1962), 384-

389. L εw ι s

: D.

Μ. Lεwι s ,

The Publίc Seal of A lhens, Phoenίx 9 (1955), 32-34.

LIMC Α : Aphrodίle, Lexίcon lconograp hίcum Mythologίae Classίcae Ι (1986). LI MC Ε : Eros, Lexίcon Iconograp h ίcum J\.1ylhologίae Classίcae ΙΙΙ , 1-2 (1986).

16

ΝΙΚ. ΧΡ. ΣΤΑΜ Π ΟΛΙΔΗΣ

LιPPOLD: G. L ι PPOLD, Gemmen und Kameen des Allerlums und der Neuzeίl (1922). LLOYD : Α . Β. LLOYD, Nalίonalίslίc

Propaganda ίn Plolemaic Egypl7 Hislo rίa 31 (1982), 33-55.

IJ . Ρ ., Eros P sychophoros ... 7 AclaAArlHίsl 1 (1962), 41-47.

L'ORA NGE

L oRDK I PANIDZE: Μ. Ν. L oRDK IPA ιοzΕ , Dίe

Gemmen des Sl. Mu seums υοn Georgίen {1958) {196 1)

(1967) (1969). LORDKIPANIDZE, Colchίde: LORDKIPAN I DZE Μ .,

Les bagues cacl1els des V- ηι ' sίecles de la Colchίde

(1975). ΒR Ι ΝΚ

M AASKANT- KL E I

{1968): Μ. M AAS KA NT- KLE I NBR Ι NK, Α Glass Gem, BABesch 43 (1968),

70-74. {1971 ) : Μ. BABesch 46 (1971).

MAAS KA NT-KLEI NBRI N K

τ- ΚL Ε Ι Ν ΒR Ι ΝΚ,

MAAS KA

Cachels de lerre -

de Dolίche ( ?) - ,

{1978): Μ . Μ ΑΑSΚΑΝτ - Κι Ε Ι ΒR Ι Ν Κ , Calalogue of lhe Engraved Gems ίn lhe R oyal Coίn Cabίnel, The H ague. Tlιe Greek, Elι·u scan and R oman Colleclίons Ι-ΙΙ (1978).

M AASKANT - KL E I B RI NK

MA ASKA τ- Κι ε ι ΝΒ Rι

κ

(1986):

Μ . Μ ΑΑSΚΑΝΤ-Κιε ι

BRI N K ,

The Engraved Gems R oman and non

R oman {1986). ΜΑοοοιι:

G.

ΜΑοοοι ι ,

L e Cl'elule del nom op lιylakίon dί Cίrene, ASAtene 41-42 (1963-64), 39- 145.

Μ ΑκS ιΜ ονΛ

{1962) : Μ. Ι. M AKS IM OVA, An l ίke Gemmen und deren Abdrii.cke auf T angefasse, Malίss l Α. 103 {1962), 190-194.

M AKS Ι M OVA Μ. Ι ., Ualelίer glyplίque MA ='IDEL-Ez ι NGA ΜΑ

DRΙOL I : Α.

U ., R.

Eίn e

du Bosphore, SουΑ 1957, ~ r. 4, 75-82.

Gemmensammlung aus Alexandrίa ., BJb 185 (1985), 243-298.

MA NDR ι oι ι - B ι zzAR I ,

La

co llez ίone dί

MARA NGOU : L. M ARANGOU , Plolemaίsche Fίngerrίnge

M ARCADέ

gemme del Museo

cίυ ίcο

B ologna (1987).

aus Beίn , ΑΜ 86 {1971), 163-171 .

(1967): J. MAR CA D έ, Eros K alos {1967).

(1969): J . MARCADέ, Au Musee de Delos. Elude sur La sculplure hellenίslίque en ronde bosse deco uverle dans l'ί le (1969).

M ARCADE

MARCAD E

{1984) : J . MARCADέ, Ετ·οs endor·mί, Feslschr. L . L eral (1984), 567-573.

Μ ΛRSΗΑ ιι :

F. Η . MARSHALL , Calalogue of lhe Mu seum (1907). Η. M c D owE L L,

R.

M εR κ ELBA C H

R., Eros und Psyche,

Mετz LER MEYER,

G. S.

MERK ER,

D., Tongruppe

Marsyas : Η.

ΜεΥΕR : Ρ. Μ .

Greek, Elruscan and R oman,

Brίlίsh

Slamped and l nscrίbed Objecls from Seleuke ίa on Tίgrίs {1935).

M c D owELL :

M ERKER :

Fίnger Rίngs,

Ph ίl.

102 {1958), 103- 11 6.

Th e Hellenίsl ίc Sculplure of Rhodes, S IMA 40 {1973).

e ίnes Lίebespaares, ΑΑ

M EYER, Deι· weίsse

(1970), 421-427.

und der rote Marsyas {1987).

Μ εΥΕR, J urίslίsche Papyrί.

Eklarung

υοn

U rkunden zur

jurίslίsche Papψuskunde {1920). Μ ι ι ι ε~

S. G., Eros and lhe arms of

Μι ι ε:

J . G.

Μιι ε , Plolemaίc

A chίlles,

A J A 90 (1986), 159-170.

Seal Impress ίons, JHS 36 (1916), 87-101 .

Eίnfiihrung ιn dίe

17

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΜιΝΝ S Ε. Η .,

22

Parchmenis of lhe Parlhίan Perίod from Aυroman ίn Kurdίsian, JHS 35 (1915),

κ.ε.

Μδsιυs: Η . ΜδΒιυs , Alexandτ·ίa

und R om (1964).

ΜΠΑΚΑΛΑΚΗΣ : Γ . ΜΓΙ Α Κ ΑΛΑΚ ΗΣ ,

Marsyas

M uE LLER Η.

W .,

lsίs mίi

relίgaius, ΕΕΦΣΠΘ

7 (1956), 109-116.

dem Horoskίnde, MunchJb 14 (1963), 7-38.

NAST ER : Ρ. NASTER, Empτ·eίnles

de sceaux hellenίslίques de Warka ei monnaίes seleucίdes, Greek and Archaeology , Essays ίn Hon or of Margarei Thompson (1979), 2 15-219.

Numίsmaiίcs

Νε c εν : Α. Ν EGEV, Seal- lmpressίons

from lom~ 107 al Kurnub ( Mampsίs), I srExpLJ 19 ( Ι 969), 89-

106. Νενε Rον (1974) : Ο. ΝενεRον, Α

Gr·oup of Hellen ίstίc Bronze Rίngs ίn the Hermίiage, VesDτ·eυlsior

127, 1 (1974), 106- 11 5. ΝενΕRΟν (1976) : Ο. Νενεπον, Aniίque Iniaglίos ίn lhe Hermίlage Colleclίon (1976). Νενεπον (1982) : Ο. ΝενεRον, Ν I CHOLS

Gemme delle collezίonί Medίcί e Οτ·sίnί, Prospeiiίva 29 (1982), 2-1 3.

R. el al., The Wellcome Gems.

Filzwίllίam

Museum (1983).

N ι coLAOU (1979) : Ι. MιcHAELΙDOu -N ι c oLAOU , Inscrίbed

Clay Sealίngs from lhe Archeίon of Paphos, Acles du V ΙΓ Congres Inlernalίonal d' Epίgraphίe Grecque el Lalίne (Conslantza, 9-15 sepl. 1977) (1979), 413-4 16.

Ν ικ οLΑΟU (1971) : Κ. Ν ικ ο ι, Αου ,

11.000 Seal lmpressίons ίn Cyprus (New Paphos}, ILN 259

(1971 ), Νο . 6874, 51-53. Ν ι κοιΑΟU (1972): A rchaeologίcal

News from Cyprus (1970), A JA 76 (1972), 315, πίν . 66, εικ . 32.

N ι coLAOU (1975-6): Κ . NιcOLAOU, Aι·chaeologίcal NoL L έ

J., Eros

mίl

dem Blίiz, Epίgr. Anal. 4 (1984), 17-26.

0HLY: Ρ. 0HLY , Grίechίsche

OιsHA USEN Ε., Ετ·οs mίt 0NIANS :

J.

Reporls for 1975-76, 59.

0N I ANS,

Gemmen (1956).

dem Barbίermesser, ΑΑ (1979), 17-24.

Arl and Th oughi ίn ihe Hellenίsiίc Age, The Greek Woτ·Ld Vίew 350-50 B.C.

(1979). Π ΑΝΤΕΡΜΑΛΗΣ Δ., Η Κεpάμωση τοu ανακτόpοu της Βεpyίνας, Αμητός (1987), 579-605. Π ΑΝΤΟΣ : Π . Α. Π ΑΝΤΟΣ, Τα σφpαyίσματα της αιτωλικής Καλλιπόλεως (1985). Π Α Π ΑΔΟΠΟΥΛΟΣ : Γ. Γ . Π Α Π ΑΔΟ ΠΟΥΛΟΣ, Πεpιypαφή εκτuπωμάτων αpχαίων σφpαyι8ολtθων ανεκ8ότων

(1855). Π ΑΠΑ Π ΟΣΤΟΛΟΥ Ι. , Κτεpίσματα ταφής σε pωμαί'κό Μαυσωλείο στην Πάτpα, ΑΕ (1983), 1-34. Ρ ARLASCA :

ΚΙ.

Ρ AR L ASCA, Είn

Piolemaίos' ΙΧ ίn

υer-kannles

hellenίslίsches Herrscherbίldnίs . Είn Κ olossalkopf

Boslon, Jdl 82 (1967), 167- 194.

PAUL : Ε. P AUL, Grίechίsche

Ter-rakollen (1974).

Ρ ε R Ν Ι C Ε : Ε. P ERN Ι CE, Gτ·ίechίesche Gewίchie (1894). Ρετιτ

du Pelίl Palaίs (Parίs), Bronzes anlίques de La Colleclίon Duluίl. Grecs, hellenίsiίques, romaίns el de /' Aniίquίte lardίυ e (1980).

: J.

Ρ ετιτ, J\ιJusee

18

ΝΙΚ. ΧΡ. ΣΤΑΜΠΟΛΙΔ Η Σ

PF U H L : Ε. PFU HL, lkonographίsche Beίlriige

zur

Slίlgesc hίchle

der

hellenίslίschen Κ unsl,

J d l 45

(1930), 1-61. P FROMME R Μ ., Είn

Eros des Praxίleles, Α Α ( 1980), 532-544 .

Ρ ι εΡΕR: Μ . Ρι εΡΕR, Dίe Sίegelung ίn den grίechίschen Papyrί Aegyplens, Aegyplus 14 (1934),

245-252. ΠΙ ΝΓ Ι ΑΤΟ ΓΛΟί

R. ,

Έpωτα.ς και Ψυχή, Μια. πα.pω8{α., Αμητ6ς 2 (1987), 681 -693.

Ρ ιΑΤΖ : G. PιAτz- HoRST E R , Dίe anlίken PιATZ- H ORST E R

(1987) : G.

PoRADA : Ε. PORADA,

Gemmen ίm Rhe ίn. Landesmus. Bonn (1984).

PL ATZ- H ORSTER, Dίe anlίken

Gemmen aus Xanlen (1987).

Greek Coίn l mp ressίo ns from U r, l raq 22 (1960), 228-234.

PosNεR : Ε . PosNER, Arc hί υes ίn

lhe Ancίen l W orld (1972).

PRE Ι SENDA z : Κ. PREI SENDANZ,

P apyr-usku nde, H andbuch der Bί bl ί othekw ίssen sc hafl 83 ( 1950),

233 QuASS :

F.

κ .ε. QuAss ,

Nomos und Psephίs ma Unlersuchungen zum grίechίschen Slaalsrechl, Zelemala

55 (1971). R ε ιι o- B uM B ALOVA Μ .,

Eros e

delfίno,

su una Lekylhos

dί Apollonίa Ponlίca,

M ededR om 43 ( 198 1),

91-99. R ε ι ΝΑC Η , Reperioίre R ε ι ΝΑC Η :

: S. R ε ι ΝΑC Η , Reperloίre de peίn l ures grecques el ro ma ίnes (1870).

des Colleclions Marlborough ei d'Orleans, des τ·ecueίls dΈckhel, Corί, L eυesqu e de Graυelle, Μ arίelle, Μ ίllίn , Siosch, reunίes el reed ίlees aυec un texle nouυeau (1885).

S.

REI NAC H , Pίerres graυees

Rε ι ΝΑC Η , Repe rloίre

Rει ΝΑC Η , Reperlo ίre

S: S.

de la Slal uaίτ·e (1906).

R ι c ι-ιτ ε R (1952) :

G. Μ . Α . Rι c ι-ι τεR , Greek Subj ecls on Graeco-Persίan Sealslones, A rchaeo log ίca Orίe nlalίa ίn J\ι!emo rίa m Ernsl H erzfeld (1952), 189-194.

Rι c ιι ΤΕR (1956) :

G.

Μ. Α. Rι c HT ER,

1\ι! elropo lίlan Μ useum

Calalogue ο( Engraυed Gems, Greek, Elruscan and R oman,

(1956).

Rι c ι-ιτ εR (1958):

G. Μ. Α. Rι c ι-ιτ εR, W as Roman Arl ο( lhe Fίrs l Cenlurίes B.C. and A.D. c lass ίcίzίng ?, JRS 48 (1958), 10-1 5.

Rι c ιιτεR (1968) : G. Μ . Α. Rι c ι-ιτε R , Engraυed Gems ο( lhe Greeks and lhe E lruscans (196 ). R ι c HT ER (197 1) : G. Μ . Α. R ι cι-ι τε R , Engraυed Gems ο{ lhe Romans. Α Supplemenl lo lhe H ίslory ο{

Roman Arl (197 1). Rι c ι-ιτ εR,

Charbonneaux : G. Μ . Α. Rι c HT ER, The Subj ecls on R oman Engraυed Gems. Τh eίτ· Derίυalίo n, S lyle, and Meanίng, H ommages ά J ean Charbonneaux, R A (1968), 279-286.

ΟΕ R ι ooER : Α. ο ε Rιoo ER, Co lleclίo n

2 : Les

pίerres graυees

R ι oGWAY Β . S. , Dolphίn s

ed

(1911).

and Dolphίn Rίde τ·s, Archaeol . 23 (1970), 86-95.

R ι GGAUER : Η . R1GGA UER, R ι ττι : Τ. R1ττι , Sίgle

de Clercq. Calalogue . VII : L es bίjoux el Les pίerres graυees.

Eros auf M ϋ.nzen, Ζ(Ν 8 (1881), 71-99.

e mblemί s uί dec relί h οnο rατ·ίί grec ί, MemAccLίn c, serie

fasc. 5 (1969), 21-360.

VIII , vol. X JV,

19

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

RoBERT

RoBERT , Dίe Aιf asken

C. : C.

der neueren

altίschen Komoedίe,

25.

Hallίsches Wίnckelmanns ­

programm (1911 ). RoBERT, Monnaίes

L. : L.

grecques. Types , legendes, Haules Eludes Numίsmalίques 1, 2 (1967).

RoBERT

RoBιNSO N

(1934) : D. Μ. 219-222.

RoBINSON ,

magίslrals monelaίres

el

geographίe,

The Bronze Slale Seal of Larίsa Kremasle, AJA 38 (1934),

(1936) : D. Μ. Roe1NSON, Α Stale Seal-malrίx from Panlίcapaeum, presenled lo Edward Capps on hίs 70th bίrlhday (1936), 306 κ.ε.

RoBI NSON

Classίcal Studίes

Μ. RoBINSON,

The Robίnson Colleclίon of Greek Gems, Seals, Rίngs, and Earrίngs, Commemoralίυe Sludίes ίn Honor of Theodore L es lίe Shear, Hesperίa Suppl. 8 (1949), 305 κ.ε. D.

RoB I NSON :

Rooz1εw1cz Ε.,

The Un(ίnίshed Rίng Gems. Α Conlrίbulίon lo lhe Siudy of lhe Glyplίcs F estschr. Κ. Michalowski (1966), 629-633.

Rοε

Lίghl

J ., New

Tec hnique ,

on Gryllί, JHS 55 (1935), 6 κ.ε.

RosτovτzEFF

(1932) : Μ. RosτovτzEFF, Seleucίd Babylonίa. Bullae and Beals of Clay, ΥaleCLSl 3 (1932), 1-114.

RosτovτzεFF

(1941) : Μ. RosτovτzεFF, Socίal and Economίc Hίslory of lhe Hellenίslίc World

(1941). Roussε L: Ρ. RoussεL ,

Delos colonίe alhenίenne (1916).

R uBENSO HN : Ο . R u BENSOHN, Elephanlίne Papyrί, Beίlriige υοn

W. Schubarl und W. Spίegelbeι·g

(1907), 9-17. SAL I NAS : Α. SALINAS,

Crelule dί Selίnunle, NSc (1883), 287-3 14.

ScHAUENBURG

(1958) : Κ.

ScHAUENBURG,

SCHAUENBURG

(1976): Κ.

ScHAUENBURG, Erolenspίele,

ScHAUENBURG

(1978) : Κ.

SCHAUENBURG,

C.

ScHM I DT :

786 ScHM I DT

AnlWell 7 (1976), 39-52

Nr.

3.

Eros und Nereίden, RdA 2 (1978), 16 κ.ε.

Κ. SCHEFOLD, Dίe G6llersage ίn der klassίschen und hellenίslίschen Kunsl (1981).

ScHEFOLD : ScHLAM :

Marsyas , RM 65 (1958), 42-66.

ScHLAM, Cupίd

and Psyche, Apuleίus and lhe Monumenls (1976).

Ε. ScHMIDT, Dίe Grίechen ίn Babylon und das Weίlerleben ίhrer Kullur, ΑΑ 56 (1941), κ.ε.,

796-799.

(1984) : Ε.

ScHMIDT Η.

ScHMIDT,

Eros auf der Quίlle, Feslschr. Αdrίαnί (1984), 823-826.

des Allerlums 3. Bd.: Dίe Verlriige der grίechίsch rδmίschen Well υοn 338 bίs 200 υ. Chr., bearb. υ. Hallo Η. Schmίll (1969).

:

Dίe Staalsυerlriige

ScHMIDT Μ. , Bezίehungen zwίschen

Eros, dem dίonys. und dem «eleusίnischen » Kreίs auf apulίschen Vasenbίldern. Images el socίele en Grece ancί_enne (1987), 155-1 67.

ScHNE ID ER :

C.

SCHNEIDER, Kullurgeschίchle

ScHNE I DER-HERRMANN ScHWARTZ: SEGALL

J.

des Hellenίsmus Ι-ΙΙ (1967-69).

G., lm Fluge mil zwei Erolen, BABesch 43 (1968), 59-69.

ScHWARTZ,

Sceaux de Commagene, SchwMbll 12 (1962), 7-10.

(1964) : Β . SεGALL, Zum Exporl alexandrίnίscher Toreulik, Feslschrίfl Eugen υ . Mercklίn

(1964), 163-171 .

20

ΝΙΚ. ΧΡ. ΣΤΑΜ Π ΟΛΙΔΗΣ

SεGAL ι

(1966) : 8. SEGALι, Tradίlίo n und Ne uschδpfung ίn der frilhalexa ndrίnίschen Kleίnkunsl, BWPr 119/ 120 (1966).

SεΝΑ C H ι ESA

(1978) : G. SENA C ιιι εsΑ, Gemme dί Lemί (1978).

S ι c H TERMANN Η ., Έpως γλυχύπιχpος,

SιεΒΕRΤ (l 975) : 721-722.

RM 76 ( 1969), 266-306.

G. S ιEBERT, Rapporls sur Les lravaux de NJ;cole Franr;aίse en 1974, BCH 99 (1975),

S ι εΒΕRΤ ( 1976): G. Sι EBERT, Rapporls sur Les lravaux de l' E cole Franr;a ίse en 1975, BCH 100

(1976), 820-82 1. M uRRAY: Α. Μ. SMITH -

SM ITH -

Α. M u RRAY , Α

Calalogue of Engraved Gem s

ίn

the

Brίlίsh

Museum (1888). SoELDNER: Μ . Sοε ιοΝΕR , Unlersuchungen zu Lίegende n Erolen ίn der hell. und rδm . Kunsl (1986). So ι ER CA RTES Α. ,

L a figura dί Eros en la lίteratura y en el arle hellenίs lίcos, BlnslEslHel 4 (1970), Ν r. 1, 19-29.

Sτε ι G εR : R. Sτε ι GΕ R , Gemmen und Kameen ίm Rδmermuseum Augsl, AnlKunsl 9 (1966), 29-49. Sτεw A RT : Α . SτεwART, Allίka. Stud ίes ίn Alhenίan SτυνΕ RΑ S : R. SτuνE RA S,

Sculpture of lhe Hellenislίc Age (1979).

L e puilo dans l' arl romaίn, Colleclίon Lalomus 99 (1969).

ΣΒΟΡΩΝ ΟΣ

(1906) : 1. Ν. ΣΒΟΡΩΝΟΣ , Σφpαγtς H onour of Β. V. H ead (1906), 285-295.

αθηναίχού τετpα8p&.χμου,

Corolla

numίs malίca ιn

ΣΒΟΡΩΝΟΣ (1913): 1. Ν. ΣΒΟΡΩΝΟΣ, Δωpε&. Κ. Καpαπ&.νου, Συλλογή γλυπτών λtθων, JJ AN 15 ( 19 13),

147- 184. SzTETYLLO : Ζ. SzTETY LLO, Quelques problem es relalίfs α l' ίconographίe des lίmbres amphorίques .

La

represenlatίon

des slalues, Travaux du cenlre Po lonaίse des Scίen ces 3 (1966), 45-80. ΤεΡο sυ- ΟΑνιο L. ,

d'a rcheologίe medίler·raneenn e

de

LΆcademίe

Le mylhe de Marsyas sur une gemme de Porolίss um, SlCercl slorV 11 (1960), 41 1-

417. ΘΕΜΕΛ Η Σ Π . , Σημαντptς γη, ΗΟΡΟΣ

3 (1985), 3 1-40.

THOMPSON : D . B u RR TH OMPSON , Troy. The T erracolla Fίgurίnes of lhe Hellenίslic Perίod, S uppl.

Monograph 3 (1963). Touι oUMA KO S :

J. To uLOUMAKOS, Der Eίnfiuss R om s auf dίe Slaalsform der grίechίschen Sladtslaalen des F esllandes und der Inse ίn ίm erslen und z we ίlen Jhdt . υ. Chr. (Diss.) (1967).

VAFOP ou ιou - R ι c H ARDSON C. Ε ., ls ίs

Laclans, OxfJA 1 (1982), 325-330.

VERMEULE (1966) : C. VεRMEU L E , Aphrodίs ίaca, Salψ, Maenad and Eros, Feslschr. Κ. L ehmann

(1964), 359-374. V ι AL : C. V I AL,

La

conservalίon

des conlrals dans La cίle grecque (1988).

a Delos pendanl l' I ndependance, Comples el ίn uenlaίres

VοιLεΝwε ι οεR

(1966): M.-L. V ο ιιεΝwε ι οεR, Dίe Sleί nschneίdekunsl und ίhre Kun sller ίn spalr·epublίkanίscher und augusleίscher Zeίl (1966).

Vο ιι εΝwε ιο επ

(1967) : M .-L. VοιL ΕΝ wε ι οεR , 1'1usee d' Arl el d'Hίsloίre de Gen eve . Catalogue Raίsonne des Sceaux, Cylίndres, Inlaίlles el Camees 1 (1967).

21

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1968): M.-L.

VoLLENWE I DER

VI,

Rοί

du Ponl,

VoLLENWEIDER,

Lα gravure en pίerres fines

Πpα.κτικ& ΧΙΙ. Διεθνούς Αpχ. Συνεδpίοu

a Lα cour de Mίlhrίdale

(1988), 266-268.

Musee d'Arl el d'Hίsloire de Geneve. Catalogue Raίsonne des Sceaux, Cylίndres, lnlaίlles el Camees ΙΙ : (Une conlr ίbulίon a L'hίsloίre des cίvίlίsalίons hellenίslίque et romaίne). Les Porlraίls, les Masques de Theάlre, les Symboles

(1979) : M.-L.

VOLLENWEIDER

VoLLENWEIDER,

Polίlίques Vo LI"ENWEI DER

(1979). (1980): M.-L.

les graueurs

Deux porlraίls ίnconnus de la dynaslίe du Ponl el el Apollonίos, AnlKunsl 23 (1980), 146-153.

VOLLENWEIDER,

Νίkίαs, Zoϊlos

(1983): M.-L. VEG K enna (1983).

VOLLENWEIDER

VoιLENWE rD ER,

Caialogue raίsonne des Sceaux ... La Colleciίon

(1984) : M.-L. VoLLENWEIDER, Delίacae Leonis (1984). VoLLENWEIDER (1984) Α : M.-L. VoLLENWEIDER, Porlraίls en mίnίaiure de la Plolemees, Feslschr. Ad rίanί (1984), 363-377. VoLLENWEIDER

(1987): M.-L. VoLLENWEIDER , La suruίuance de l'reuure de glyptique antiqu e, Lysippe et son inf1uence (1987), 129-133.

VoLLENWEIDER

W AGGONER Ν. Μ. ,

W

dynaslίe

Lysίppe

des

dans la

Seal lmpressίons ίn lhe Manner of ihe Seleucίds , Feslschr. L. Mίldenberg (1984),

259-268. AGNER J ., Neue Denkmaler aus

WALLACE: W. Ρ. WAI" LACE,

Dolίche,

BonnJb 182 (1982), 133-166.

The Publίc Seal of Alhens, Phoenίx 3 (1949), 70-73.

WALTERS : Η. Β. W ALTERS ,

Calalogue of lhe Engraued Gems and Cameos, Greek, Elruscan and Roman, ίn lhe Brίlίsh Museum (1926).

Wειss : Ε. Wε ι ss, Grίechίsches Prίualrecht W ENGER:

L.

WER N ICKE ,

WrLι Ι, ΙΙ ZAHLHAAS

WENGER, Sίgnum ,

1:

Allgemeίne

Lehren (1923).

RE ΙΙ Α2 (1923), στ. 2361-2448.

Anteros : RE 1-2 (1894), στ. 2354 (Anteros).

: Ed. WιLL, Hίsloίre polίlίque du monde hellenίslίque Ι - ΙΙ (1979-82). (1980): G. ZAHLHAAS, Gemmen und Glaspaslen, BayVgBl 45 (1980), 119-124.

ZAHLHAAS

ΖΑΗLΗΛΛS , Fίngerτ·ίnge und Gemmen. Sammlung Ε. Dresmar

ZΛZOFF

ZΛZOFF,

(1985) : G. (1963) : Ρ.

Dίe

mίnoίschen,

grίechίschen

(1985).

und elτ·u skίschen Gemmen der

Prίualsammlung Dr. Johannes Janlzen, Bremen, ΑΑ ZAZOFF

(1965):

Ρ. ZAZOFF,

Gemmen ίn Kassel, ΑΑ

ZAZOFF

(1983) :

Ρ . ZAZOFF, Dίe aniίken

(1963), 41-87. (1965), 2-11 5.

Gemmen (1983) (Handbuch der Archaologίe).

Thorualdsen : Ρ. ZAZOFF, Rδmίsche Rίngsleίne ίm Thorvaldsen-Museum , Meddelelser Fτ·α Thorualdsens Μ useum (1970), 29 κ.ε.

ZAZOFF ,

Zw ι ER LEI N- Dt EHL

(1973):

Ε. ZwιERLEIN-DIEHL, Dίe Anlίken

Gemmen des

Kunslhίsiorίschen

Museums ίn Wίen, 1 (1973), 11 (1979). ZwιERLE I N - D t EHL

(1985) : Ε. Unίu . Wiirzburg (1985). ZwιεRLEIN - DIEHL (1989): Ε. (1989), 425-431.

ZwrERLEIN-DIEHL,

Glaspaslen ίm Μ. uon Wagn er Museum der

ZwιERLEIN - DIEHL ,

Thamyras Gemmen. Feslschr. Hίmmelmann

ΝΙΚ. ΧΡ. ΣΤΑΜ Π ΟΛΙΔΗΣ

22

Για τις υπόλοιπες συντομογραφ(ες που χρησιμοποιούνται στον Α' και Β' τόμο ακολουθείται ο κατάλογος

του ΑΑ

1984.

Τέλος, για να μπορέσει να χρησιμοποιήσει κανείς τους τόμους Α' και Β' είναι αναγκαίο να γίνουν κάποιες επεξηγήσεις.

Για τη λέξη μήτρα-ες (πρβλ. σφραγίδα), χρησιμοποιείται το γράμμα Μ. Κάθε ενότητα μητρών έχει τη δική της ξεχωριστή αρίθμηση για να μπορεί αμέσως ο αναγνώστης να βλέπει το μέγεθός της. Πλά:ϊ, όμως, υπάρχει σε παρένθεση ο γενικός αριθμός των μητρών κάθε τόμου. Ο αριθμός της παρένθεσης είναι, εξάλλου , αυτός που χρησιμοποιείται και για οποιουδήποτε είδους παραπομπή μέσα στο κείμενο ή στις παρατηρήσεις. Κάτω από την περιγραφή και την ερμηνεία κάθε μήτρας δίδονται οι αριθμοί των σφραγισμάτων που

ανήκουν σ' αυτήν. Ο αριθμός

74 ή 75 πριν από την κάθετη γραμμή είναι η χρονολογία εύρεσης του ρύπου, ενώ

μετά από αυτήν ακολουθεί ο αύξων αριθμός. Εάν δεν είμαστε βέβαιοι ότι ένα σφράγισμα ανήκει στην ίδια μήτρα , τότε υπάρχει ένα ερωτηματικό πριν από τη χρονολογία του σφραγίσματος. Εάν, πράγμα σπάνιο, δεν

'

(

'

'

'

'

ι ι ' ειμαστε σ γουροι οτι μια μητρα ανηκει σε μια συγκεκριμενη εν ό τητα, τοτε το ερωτηματικό μπαινει πριν απο

το γράμμα Μ .

Το μικρό γράμμα της αλφαβήτου μετά τον αύξοντα αριθμό δηλώνει τη θέση του σφραγίσματος πάνω στο ρύπο κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού. Επομένως α σημαίνει αυτό που βρίσκεται στην κορυφή του

ρύπου , β αμέσως πιο κάτω και δεξιά και πάει λέγοντας. Το κεφαλαίο γράμμα αντίθετα δηλώνει με ποιά σειρά

,θ

,

,

αποτυπω ηκε το σφραγισμα στο ρυπο

'

πρωτη

στο

'

ρυπο ,

Β

'

'

:

Α

~ αν χτυπησε οευτερη

,

,

ι

,

·~

χρησιμοποιειται για το σφραγισμα του οπο ου η σφραγιοα χτυπησε χ.ο.χ.

'

Σε

περιπτωσεις που

~ οεν

'

ειμαστε

β'ευαιοι e

'

χρησιμοποιειται

ερωτηματικό πριν από το κεφαλαίο γράμμα. Αμέσως μετά το μικρό γράμμα του αλφαβήτου υπάρχει σε

παρένθεση ένας αριθμός που δηλώνει πόσα σφραγίσματα υπάρχουν στον ίδιο ρύπο. Αν δεν γνωρίζουμε ακριβώς

ή δεν μπορούμε να υπολογίσουμε από το σχήμα και το μέγεθος του ρύπου, τότε προσθέτουμε το γράμμα Χ ή Χ

;

ανάλογα με τη βεβαιότητά μας. Ένας αραοικός αριθμός υπάρχει στο περιθώριο αριστερά πριν από τον

αριθμό των σφραγισμάτων που υπεροαίνει το ένα για να διευκολύνει τον αναγνώστη να διακρίνει γρήγορα πόσα σφραγίσματα ανήκουν σ' αυτήν ή σ' εκείνη τη μήτρα. Στις περιπτώσεις που υπάρχουν δυό αριθμοί σφραγισμάτων και πάνω , τότε ο υπογραμμισμένος αριθμός φανερώνει ότι πρόκειται για το καλύτερο αποτύπωμα

το

οποίο

και έχει

φωτογραφηθεί για

τους π(νακες.

Σπανιότερα

υπάρχουν

δυό

ή τρεις

υπογραμμίσεις στις περιπτώσεις που σε κάθε σφράγισμα από αυτά διακρίνεται και κάποιο στοιχείο της

παράστασης καλύτερα από το άλλο.

Εάν σε ένα ρύπο υπάρχουν δυό ή και τρία σφραγίσματα από την ίδια μήτρα, τότε ο αύξων αριθμός δηλώνεται άπαξ και απλά ακολουθούν τα γράμματα που φανερώνουν τη θέση και τη σειρά τους πάνω στο ρύπο.

Κάτω από τους αριθμούς των σφραγισμάτων υπάρχουν τα μεγέθη των μητρών. Ο πρώτος αριθμός αντιστοιχεί στο ύψος της σφραγίδας, ο δεύτερος στο πλάτος της. Επειδή ο πηλός πάνω στον οποίο αποτυπώνεται η σφραγίδα ειναι υλικό εύπλαστο και «παίζει)) ανάλογα με τη δύναμη ή την κίνηση αυτού που χτυπά, αποφασίσαμε να στρογγυλέψουμε τις υποδιαιρέσεις των αριθμών στο μηδέν και στο πέντε. Εξάλλου, η διαφορά αυτή είναι απειροελάχιστη

: τα μεγέθη δηλώνονται σε εκατοστά.

Οι εικόνες στους πίνακες είναι μεγεθυμένες κατά τρεις φορές, διαφορετικά θα ήταν πολό δύσκολο να

/

αναγνωρισθ ουν οι παραστασεις από τον αναγνωστη . 1

'

Γ ια

τις εικ ό νες

θ'λ ε ω

'

/

1

ι

)

εποει

ι

χαρασσονται

και

τα

ον

ό ματα

σφραγιδολιθων , από τα οποία γνωρίζουμε αρκετά πάνω στα σφραγίσματα της Δήλου

131 .

'

λλ ιτεχνων

των

κα

των

Ξεχω ρίζουν συνήθως

από τους μικροσκοπικούς χαρακτήρες με τοuς οποίους είναι χαραγμ.ένα, καθώς και από τη θέση τους πολύ κοντά στην παράσταση , λ.χ. κάτω από τους λαιμούς των προτομών.

Μ

117. Έτσι π.χ. στις μήτρες Μ {20), Μ (29), Μ {126), Μ (168), (382), Μ (383), Μ (384) χ.λ.π. 118. Έτσι π.χ. στο ρύπο 74/762. Δcξιά οιπδ το οι' χοιι το β' σφράγισμιχ,

δπου οιπειχονlζονται

ίνα διπλδ

χέρας

χαθιστός με λαγό {πρβλ. εl!ώ Μ

Αμαλθείοις χα.ι δέσμιος Έρως

(459),

Π tν.

XXV , 19)

υπάρχιι η

επιγραφή ΔΙΦlΛΟΤ.

11 9.

Έτσι

π.χ.

στη

Μ

(692)

το

όνομα

ΠΑΡΜΕΝΙΩΝ

120.

Έτσι π.χ. στις Μ

(884) ΨΎΧΗ. (1006) χαι (606) τα ονόμιχται

στην

ονομαστιχή, δπως οινάλοyα χαι στη Μ

Ι 26. Σι ποσοστιοι!αι οινο:λοy!αι ται yυναιιχε!αι ονόμαιτοι στον ερωτιχ6 χόχλο ιlναιι οιρχιτά. Π ρδλ. σημ.

11 9

χοιι

120

χαιθώς επίσης τις Μ

( 126)

ΨίΧΑΣ (;), Μ {187) ΡΟΔΙ ΙΙ C {μιχζί όμως μι ανδριχδ), Μ (381) Β ΕΡΕΝ ΙΚΙΙ C; ΚΛΕΟΝΙΚΗ C;, Μ (940) ΜΝΑ ΣΤΙ Λ ΙΙ (;) χλπ. 127. Μι μιοι ίσως εξοιίρεση. Βλ. Μ (357) ΔΙΟΔΩΡΟΎ / ΔΙΟΔΩΡΟί. 128. Νομ(ζω ότι υπ6.ρχουν λοιτινιχά ονόμοιτα γροιμμtνοι μι ιλληνιχούς χοιροιχτήρες

όπως

π.χ.

το

όνομοι

Τ. ΠΕΤ.

(ΤΙΤΟΣ ;

ΤΟίΛΙΟΣ ;

ΠΕΤΡΩΝ Ι ΟΣ ;) στο σφράγισμοι 74/ 1393 οι (Μ 868). ΘΕΟΔΩΡΟΤ χαιι

Β Ε ΡΕΝ 1ΚΗ Σ αιντιστο!χως.

12 1. Βλ. σημ. 11 9 χοιι 120. 122. Βλ. π.χ. τις μήτρες Μ (377), (784), (827), {1037). 123. Έτσι π.χ. στο σφράγισμα 75/2286 β (χοιι (σως χαιι στο σφράγισμα 75/622 β ;). 124. Για τον πληθυσμό της Δήλου χαιι το ~ χοιροιχτήραι & του, σται χρόνιοι μετά το 166 π.Χ. βλ. Ρ . Rουssε ι., ΒCΙΙ 55 (1931), 438 χ.ι. χαι Cουιιιουυ , 307 χ.ε. 125. Παιράσταιση νεαρού αυλητή Σοιτ\ιρου χοιι προτομή νέου αι...-ιστο(­ χως {σφράγισμιχ 75/2286).

129. Βλ. σχcτιχά B ouSSAC, RΛ 1988, 322 χ.ε. 130. Βλ. Μ (876) χαιι Μ (38 1). 13 1. Έτσι π.χ. μιοι σειρά σφραγισμάτων με ποι.ράστοιση χαιθιστού Η ροιχλή (βλ. ρύπους 74/5013 χ.ε.) που αποτυπώνονται σχεδόν πάντα στην πρώτη Οέση του ρύπου φέρει την επιγραφή ΒΟ Η ΘΟ(ί). Γιοι το 6νομ0t οιυτ6 σε χαλλιτέχνες των ελληνιστιχών χρόνων βλ. Α. R υ ΜΡ~Ί Boelhoi,

OJh 1952, 86-89 χαιι MARCA l) f:: (1969), 64-65. Γιοι σφροιγιδοyλύφων της Δήλου βλ. A OUSSλC, RΛ 1988,

τοι ονόμοιτοι των 326-330. Ίσως είναι ο ίδιος που χάροιξε χαιι την ποιράστοιση της Μ (29).

34

ΝΙΚ. ΧΡ. ΣΤΑΜΠΟΛΙΔΗΣ

Αποκαλυπτικές είναι και οι επιγραφές που δε σχετίζονται με ονόματα . Πρόκειται συνήθως για μικρές

φράσεις που φανερώνουν τα γούστα των ανθρώπων της ελληνιστικής περιόδου 132 , τις προτιμήσεις (κατά γεωγραφικές

περιοχές

κ-χι

χρονικές περιόδους ;)

χρησιμοποίησης

αλφαβήτου 133 . Ενδιαφέρον, επίσης, παρουσιάζουν και τα λάθη

, Σημαντικα, ειναι,

,

ορισμένων τύπων

γραμμάτων

ορθογραφικά ή άλλα 134 -

-

,

,

,

της

που απαντούν.

,

'λ λ' β θ' τε ος, τα συμπι ηματα και τα μονογραμματα ειτε αυτα ρισκονται μονα τους στη εση μιας

παράστασης είτε συνοδεύουν μια παράσταση στο βάθος του αναγλύφου της ή στον επάνω χώρο σύνδεσης της σφενδόνης ενός δαχτυλιδιού 135.

Η

αρι

θ μητικηι

αφ

θ ονια ι ι 'λ ι ' ι Δ'λ ι ι λ ι ι ενος συνο ου, οπως αυτο των ρυπων της η ου, ειναι φυσικο να αποτε ει συναμα

και ανασχετικό στοιχείο για την πρωτοτυπία των εικονογραφημένων παραστάσεων. Στο δηλιακό υλικό των

27 .200σφραγισμάτων 136 είναι φυσικό να υπάρχει επανάληψη θεμάτων τόσο από την ίδια μήτρα 137 όσο κι από άλλες

συγγενικές 138 • Όμως,

ι εικονογραφημενο

θ εματο λ' ογιο

' υστεροελληνιστικου

ι κοσμου

από των

την

άλλη

μεριά,

ι προτιμησεων

ι γενικοτερα.

Οι

αποτελεί

αντιπροσωπευτικό

του

ι π λη θ υσμου

ι απεικονισεις

θ εοτητων, ι

του

' νησιου

ι ηρωων,

και ,

σύνολο ι ενα

. σε

β ασι λ' εων ,

ως

προς

βα θ μο, ι

ι , ευγενων

το του

~ ' , ιοιωτων

ζώων, αντικειμένων , συμβόλων, μονογραμμάτων κλπ. αποτελούν μια μοναδική συνολική μαρ:~-υρία για τα θέματα και τις τεχνοτροπίες που κυριαρχούν κατά την υστεροελληνιστική περίοδο. Μια απλή σύγκριση 1

Ι

αναμεσα στις παραστασεις των

Ι

Ι

f

Ι

Ι

Ι

σφραγισματων μπορει να φανερωσει τα συνυπαρχοντα ρευματα μπαροκ και

ροκοκό, αρχαϊσμού ή κλασικισμού, και επιτρέπει την ταύτιση έργων του ίδιου καλλιτέχνη, ανεξάρτητα από το εάν υπάρχει η υπογραφή του στα έργα του 139 • Η παρουσία, ακόμα και μικρού αριθμού, ανατολικών και αιγυπτιακών θεοτήτων (Ίσις, Σάραπις , 'Άνουβις, Αρποκράτης , Μήν, Ζεύς Λαβράνδιος κ.ά. ) ανάμεσα στο μεγάλο αριθμό των ελληνικών 140 συνηγορεί , εμμέσως, για την ύπαρξη ανατολικού στοιχείου -

έστω και παρεπιδημούντος -

πάνω στη Δήλο 14\

ιδιαίτερα αν τη συνδυάσει κανείς και με τις, λίγες έστω , σημιτικές επιγραφές και την ύπαρξη της ιουδακής συνοικίας και της συναγωγής της στα ανατολικά του Σταδίου 142 •

Επίσης , ορισμένες παραστάσεις φανερώνουν επιδράσεις θρησκευτικού συγκρητισμού. Η συνένωση ιδιοτήτων και στοιχείων πολλών θεοτήτων, ελληνικών αλλά και ανατολικών , σε μια (βλ Έρως με σύμβολα Δία , Διονύσου, Ηρακλή 143 κλπ., Αθηνά Πανθέα) συμβάδιζε αρμονικά με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα που είχε το νησί κατά την υστεροελληνιστική περίοδο , κυρίως ως κέντρο διεθνούς εμπορίου 144 . Ιδιαίτερα αποκαλυπτική ως προς το θέμα των αντιλήψεων και των πεποιθήσεων της εποχής, η αναμφισβήτητη

132. Γιοι τις επιγραφές MEMNHCO βλ. κοιι ποιροικάτω σελ. 38. 133. Όπως λ.χ. -rης χρησιμοποίησης γωνιοισμένου ή μηνοε