Frazeologia. Ćwiczenia z kluczami [PDF]

Zitiervorschau

´WICZENIA C

´ Cwiczenie 1. ´w. W podanych zwia˛zkach frazeologicznych pomieszały sie ˛ nazwy owado ´´c wszystkim frazeologizmom ich włas´ciwa˛ postac´. Przywro . lgna˛c´ do kogos´ jak pszczoła do miodu . cie˛ty jak komar . pszczeli targ . zły jak mucha . robic´ z mro´wki słonia . giez ksia˛z˙kowy . mole chodza˛ komus´ po plecach . ktos´ ma osy w nosie

´ Cwiczenie 2. Obok podanych niz˙ej definicji napisz odpowiednie zwia˛zki frazeologiczne ´˙znych formach odmiany): z wyrazem oko (w ro

1) ..................................................................... – tolerowac´ cos´, udawac´, z˙e sie˛ nie widzi czegos´ negatywnego; 2) ..................................................................... – kło´cic´ sie˛ zaciekle; 3) ..................................................................... – is´c´ wszystko jedno doka˛d, bez okres´lonego celu; 4) ..................................................................... – bardzo dobry wzrok; 5) ..................................................................... – oczy o łagodnym, bezmys´lnym wyrazie; 6) ..................................................................... – obserwowac´ kogos´, byc´ czujnym w stosunku do kogos´;

´wiczenia C

1

7) ..................................................................... – za darmo, bez czyjegos´ wysiłku, bez starania; 8) ..................................................................... – w przybliz˙eniu, około, mniej wie˛cej; 9) ..................................................................... – sa˛dza˛c z wygla˛du, kieruja˛c sie˛ pierwszym wraz˙eniem; 10) ..................................................................... – nie ma woko´ł niczego atrakcyjnego, godnego zainteresowania.

´ Cwiczenie 3. Uzupełnij wyste˛puja˛ce w teks´cie zwia˛zki frazeologiczne odpowiednimi wyrazami.

Z pamie˛tnika pewnego konia... Tego dnia obudziłem sie˛ z bo´lem głowy. Wzia˛łem wie˛c ......................... dawke˛ polopiryny, a gdy to nie pomogło, wybrałem sie˛ do weterynarza. Powiedział, z˙e to wina przepracowania, rzeczywis´cie ostatnio orza˛ we mnie jak w ......................... konia, a przeciez˙ kiedys´ miałem kon´skie ......................... . Okazało sie˛ jednak, z˙e i teraz jestem ......................... jak kon´ i moge˛ is´c´ do domu. Po drodze spotkałem mojego przyjaciela Siwka – to s´wietny kumpel, ......................... jak łyse konie i gdybym nie był tym, kim jestem, powiedziałbym, z˙e moz˙na z nim konie ......................... . A jaki szybki – konia z ......................... temu, kto by go przes´cigna˛ł! Po drodze jakas´ dziewczyna uczesana w kon´ski ......................... pstrykne˛ła nam zdje˛cie. Kon´ by sie˛ .........................! Po co komus´ nasza fotografia – kon´, jaki jest, kaz˙dy ......................... . Kobitka, z wygla˛du dziennikarka, zapytała, gdzie tu moz˙na cos´ przeka˛sic´, bo jest tak głodna, z˙e mogłaby zjes´c´ konia z ......................... – to wyznanie uznalis´my z Siwkiem za wyja˛tkowo niestosowne. Mimo to wro´ciłem do domu weso´ł i szcze˛s´liwy, jakby mnie kto na ......................... koni wsadził.

2

´wiczenia C

´ Cwiczenie 4. ´˙z podobny tekst o tytule: Z paWzoruja˛c sie˛ na poprzednim ´cwiczeniu, uło mie˛tnika pewnego kota. Moz˙esz wykorzystac´ naste˛puja˛ce zwia˛zki frazeologiczne ´re z nich, zajrzyj do Słownika (jes´li nie masz pewnos´ci, co znacza˛ niekto frazeologicznego): . bawic´ sie˛ z kims´ jak kot z myszka˛

. miec´ kota na punkcie czegos´

. biegac´, latac´ jak kot z pe˛cherzem

. odwracac´, wykre˛cac´, wywracac´

. dostac´ kota, miec´ kota

kota ogonem

. drzec´ z kims´ koty

. pope˛dzic´, pogonic´ komus´ kota

. kocia mama

. spas´c´ jak kot na cztery łapy

. kocia muzyka

. tyle co kot napłakał

. kocie łby

. z˙yc´ z kims´ jak pies z kotem,

kochac´ sie˛ jak pies z kotem

. kocie oczy, koci wzrok . kupic´ kota w worku

. z˙yc´ z kims´ na kocia˛ łape˛

´ Cwiczenie 5. W twojej szkole ogłoszono konkurs frazeologiczny. Sprawdz´, czy masz szanse˛ ´: zostac´ mistrzem. Oto zestaw pytan

1) Na co lubi patrzec´ ciele˛? ............................................................................................................................................ 2) Nad jakim mlekiem nie warto płakac´? ............................................................................................................................................ 3) Jakich klejnoto´w nie rzuca sie˛ przed wieprze? ............................................................................................................................................ 4) Jakiej mas´ci mysz najbardziej sie˛ poci? ............................................................................................................................................ 5) Jak nazywa sie˛ narze˛dzie ogrodnicze, z kto´rym niekto´rzy porywaja˛ sie˛ na słon´ce? ............................................................................................................................................ 6) Jaki ptak domowy zwykł rozmawiac´ z prosie˛ciem? ............................................................................................................................................

´wiczenia C

3

7) Jaka mysz jest najbiedniejsza? ............................................................................................................................................ 8) Jaki wyro´b cukierniczy niewiele ma wspo´lnego z wiatrakiem? ............................................................................................................................................ 9) W czym tkwi diabeł? ............................................................................................................................................ 10) Ile pieczeni da sie˛ upiec przy jednym ogniu? ............................................................................................................................................ 11) Jaki wyro´b spoz˙ywczy cze˛sto sie˛ trze˛sie? ............................................................................................................................................ 12) Kogo brakuje tam, gdzie jest bałagan? ............................................................................................................................................ 13) Gdzie nie nalez˙y wyrzucac´ pienie˛dzy? ............................................................................................................................................ 14) Gdzie despotyczna z˙ona trzyma swojego me˛z˙a? ............................................................................................................................................

´ ´wka frazeologiczna. Cwiczenie 6. Krzyz˙o PIONOWO:

1) nie moz˙na pozwolic´, z˙eby ktos´ nam w nia˛ dmuchał; 2) krakowski albo pchli; 4) niekto´rzy robia˛ z niej widły; 5) szampan´ski lub wisielczy; 6) niewiele rozumie ten, kto sie˛ z niej urwał; 8) trzeba je oddzielic´ od plew; 11) zwierze˛, kto´remu chłop tłumaczy cos´ na miedzy; 12) moz˙na na nia˛ zamkna˛c´ nawet buzie˛;

4

´wiczenia C

13) niekto´rzy lubia˛ je ze soba˛ drzec´; 18) z niekto´rych sobie drwi, a do innych sie˛ us´miecha; 19) gordyjski najlepiej przecia˛c´; 20) czasem trzeba ja˛ połkna˛c´; 23) nie moz˙na go zjes´c´ i nadal miec´; 24) moz˙na po niej dojs´c´ do kłe˛bka; 27) twardy do zgryzienia; 28) zwykł tłuc sie˛ po piekle; 29) stoi nad dobra˛ dusza˛; 31) bywa błe˛kitna; 33) ... grzyby w barszcz.

POZIOMO:

1) nie nalez˙y go kupowac´ w worku; 3) moz˙na od niego zrywac´ boki; 7) otwartych sie˛ nie wywaz˙a; 9) niekto´rym słon´ na nie nadepna˛ł; 10) głupi sie˛ do niego s´mieje; 11) potrzebne komus´ jak pia˛te u wozu; 12) niedobrze jest miec´ je na oczach; 14) moz˙na go fikna˛c´ lub wywina˛c´; 15) jaki jest, kaz˙dy widzi; 16) podobno moz˙na z nich kłamac´; 17) miejsce, w kto´rym wrze i huczy; 19) ska˛piec ma go w kieszeni; 21) owad bardzo cienki w talii;

1

2

3

4

22) na dwoje wro´z˙yła; 24) nie nalez˙y go wtykac´ w cudze sprawy; 25) niełatwo trzymac´ za nimi je˛zyk; 26) czasem trzeba je wzia˛c´ za pas; 30) sa˛ tacy, kto´rzy słysza˛, jak ros´nie; 31) ptak domowy, kto´ry niezbyt dobrze zna sie˛ na pieprzu; 32) leczy rany; 34) wymarły przodek bydła domowego, słyna˛cy z ogromnej siły; 35) nie nalez˙y zawczasu dzielic´ na nim sko´ry; 36) z˙eby dobrze słyszec´, trzeba sie˛ wen´ zamienic´.

5

6

7

8

9 10

11

12

13

14 15 17

16

18

19

20

21

22

24

23

25

26

28

27

29

30

31 33

32 34

35 36

´wiczenia C

5

´ Cwiczenie 7. Pewien hrabia, wielki miłos´nik frazeologii, od lat gromadzi w swojej po´re kojarza˛ mu sie˛ ze zwia˛zkami frazeologicznymi. Oto siadłos´ci zwierze˛ta, kto jakie gatunki zwierza˛t moz˙na u niego spotkac´: . . . . . . .

wilk morski; farbowany lis; osioł dardanelski; stary byk; dojna krowa; czarny kon´; czarna owca;

. . . . . .

kozioł ofiarny; kro´lik dos´wiadczalny; francuski piesek; brzydkie kacza˛tko; kura domowa; biały kruk

...i jeszcze jedno zwierze˛, nieokres´lonego gatunku: . ni pies, ni wydra.

´w, do kto ´rych nawia˛zuja˛wymienione wyz˙ej 1) Czy znasz znaczenia frazeologizmo nazwy zwierza˛t? ´rym mowa, urza˛dził w swoim domu wielki bal – moz˙e tam 2) Hrabia, o kto przyjs´´c kaz˙dy, kto przyprowadzi jeszcze troje zwierza˛t do jego nietypowego ZOO. Moz˙e masz jakis´ pomysł? ´re czekaja˛ na przybyłych gos´ci. Czy wiesz, jakie frazeolo3) A oto spis potraw, kto ´buj wyjas´nic´ ich gizmy zostały zaszyfrowane w wymienionych nazwach? Spro znaczenia (moz˙esz oczywis´cie korzystac´ ze Słownika frazeologicznego).

â â â â â â â â â â â â

6

flaki z olejem i we˛dzonym boczkiem pieczona kiełbasa wyborcza groch z kapusta˛ i grzybami kurzy mo´˙zdz˙ek w sosie winnym gruba ryba w galarecie bułka z masłem i powidłami ciepłe kluchy ze ´sliwkami suszona figa z makiem kaszka manna z mlekiem kukułcze jaja ze szpinakiem we˛dzone kurze łapki praz˙one niebieskie migdały

´wiczenia C

´ Cwiczenie 8. Uzupełnij zwia˛zki frazeologiczne wyste˛puja˛ce w dialogu odpowiednimi wyrazami.

Pies u psychologa – Ciesze˛ sie˛, z˙e pan przyszedł, ostatnio pies z ................................. noga˛ do mnie nie zagla˛da. – Nic dziwnego, okropna pogoda, z˙e psa by nie ................................. . – Tak, to prawda, zimno jak w ................................., ale nie mo´wmy o pogodzie, jak moge˛ panu pomo´c? – Oto´z˙ ostatnio czuje˛ sie˛ jak ................................. pies. Moi włas´ciciele nie zwracaja˛ na mnie uwagi, ................................. mnie jak psa, dbaja˛ o mnie jak pies o ................................. noge˛, choc´ ja zawsze byłem im ................................. jak pies. – Moz˙e sami maja˛ jakies´ kłopoty? – Moz˙liwe, od dawna ................................. jak pies z kotem, on zarabia psie ................................., a ludzie zacze˛li ................................. na nich psy. Oj, uz˙yje˛ ja w tym domu jak pies w .................................. . – Musi pan wzia˛c´ sie˛ w gars´c´, takie narzekanie nie zda sie˛ psu na ...................... . Oni musza˛ o pana dbac´, to jest ich psi .................................! – Wiem, wiem. Ich szacunek nalez˙y mi sie˛ jak psu ................................., a jednak oni kochaja˛ mnie jak psy ................................. w ciasnej ulicy. – A, to tu jest pies ................................. . Radze˛ wie˛c panu stwarzac´ pozory oboje˛tnos´ci, nie przyczepiac´ sie˛ do nich jak ................................. do psiego ogona, w przeciwnym razie łatwo moz˙na stracic´ poczucie godnos´ci, a nawet ................................. na psy. Prosze˛ sie˛ nie martwic´ i o nic nie obwiniac´, a niedługo zno´w zacznie pan z˙yc´ jak ................................. piesek!

´wiczenia C

7

´ Cwiczenie 9. W biurze rzeczy znalezionych znajduja˛ sie ˛ naste˛puja˛ce przedmioty:

skaner, bałałajka, sztanga, chip, eyeliner, bandz˙o, steper, laptop, mascara, kobza, modem, make-up, okaryna, gogle, tipsy, hantle ´r swoich rzeczy przyszli: sportowiec, modelka, muzyk i informatyk. Po odbio ´re, Okazało sie˛, ˙ze do kaz˙dego z nich nalez˙a˛ cztery przedmioty. Zdecyduj, kto ´w pochodza˛ ich nazwy. i napisz, z jakich je˛zyko

1) 2) 3) 4)

dla dla dla dla

sportowca: ......................................................................................................... modelki: ............................................................................................................. muzyka: .............................................................................................................. informatyka: ......................................................................................................

´ Cwiczenie 10. W podanych niz˙ej hasłach słownikowych pomieszały sie˛ definicje – przyporza˛dkuj je włas´ciwym wyrazom.

1) yuppie 5ang.4 – przeraz˙aja˛ca postac´ z horroru, oz˙ywiony trup, atakuja˛cy i poz˙eraja˛cy ludzi; 2) batiar 5we˛g.4 – rzeczoznawca oceniaja˛cy gatunki i jakos´c´ napojo´w, najcze˛s´ciej alkoholi; 3) dumping 5ang.4 – chwyt stosowany w filmach i powies´ciach polegaja˛cy na trzymaniu odbiorcy w napie˛ciu lub zaskoczeniu go niespodziewanym zwrotem akcji; 4) pampa 5hiszp.4 – kuban´ski taniec ludowy; 5) webmaster 5ang.4 – pies obronny o jajowatej głowie ze stoja˛cymi uszami i kro´tkiej siers´ci; 6) katharsis 5gr.4 – lekkie odurzenie wywołane alkoholem; 7) zombi 5ang.4 – młody, wykształcony, dobrze zarabiaja˛cy przedstawiciel klasy s´redniej; 8) kiper 5niem.4 – łobuz, ulicznik, spryciarz; 9) mambo 5hiszp.4 – rozległy ro´wninny step w umiarkowanej strefie Ameryki Południowej;

8

´wiczenia C

10) rausz 5niem.4 – rozładowanie silnych uczuc´ wywołane głe˛bokim przez˙yciem, cze˛sto artystycznym; 11) bulterier 5ang.4 – redaktor strony internetowej, tworza˛cy ja˛ i aktualizuja˛cy; 12) suspens 5łac.4 – eksport towaro´w po cenach niz˙szych niz˙ istnieja˛ce na rynku kraju, w celu wyeliminowania konkurencji.

´ Cwiczenie 11. ´rych Pewna dama postanowiła wyrzucic´ ze swojej szafy wszystkie ubrania, kto ´re z wymienionych niz˙ej cze˛´sci nazwy pochodza˛ z je˛zyka francuskiego. Kto ´w pochodza˛ ich nazwy? garderoby zostały w szafie? Z jakich je˛zyko

â â â â â â â

â â â â â â â

garsonka legginsy dz˙insy peniuar bikini sztruksy ponczo

T-shirt tunika apaszka golf pulower gorset body

´ Cwiczenie 12. Wymienione niz˙ej wyrazy wpisz do diagramu w odpowiedniej kolejnos´ci – w zalez˙nos´ci od tego, z jakiego je˛zyka pochodza˛. Jes´li nie znasz pochodzenia ´rych wyrazo ´w, zajrzyj do zamieszczonej na kon ´cu Słownika wyrazo´w niekto ´l, czytane po kolei, obcych cze ˛´sci pt. Zapoz˙yczenia. Litery z oznaczonych po utworza˛ hasło. . . . . . . . . . .

komputer fontanna sombrero szaszłyk z˙ołnierz czardasz z˙yrandol gubernia jałmuz˙na dokument

z tureckiego: z czeskiego: z angielskiego: ´ skiego: z hiszpan z niemieckiego: z francuskiego: z we ˛gierskiego: z łaciny: z włoskiego: z rosyjskiego:

´wiczenia C

9

´ Cwiczenie 13. Jes´li chcemy uz˙yc´ jakiegos´ obcego słowa, musimy znac´ jego znaczenie – niestety nie wszyscy o tym pamie˛taja˛, sta˛d błe˛dy w poniz˙szych zdaniach. ´buj je poprawic´, zaste Spro ˛puja˛c ´zle uz˙yte słowa włas´ciwymi.

1) Wszystkie te nieprzeliczone stada ko´z i owiec nalez˙ały do syna Posejdona, olbrzymiego cyklona, kto´ry miał jedno oko na s´rodku czoła. 2) Specjalna komisja be˛dzie zapisywac´ nazwiska, liczyc´ głosy i pilnowac´, z˙eby głosowanie przebiegało zgodnie z procederem. 3) Na kolacje˛ były nales´niki z grzybami, a na deser przepyszny sufler z jabłkami i rodzynkami. 4) Wiem, z˙e gafa moz˙e zdarzyc´ sie˛ kaz˙demu, ale z˙eby mo´wic´ takie rzeczy przy mojej szefowej! Jak mogłes´ popełnic´ takie de´ja` vu? 5) Kolorowe stroje, rytmiczna muzyka, taniec i s´piew – w Hiszpanii tak włas´nie wygla˛da prawdziwa sjesta. 6) Jes´li, mimo noszenia okularo´w, nadal widzisz nieostro, moz˙e to oznaczac´ agnostycyzm.

´ Cwiczenie 14. ´rych niewłas´ciwie uz˙yto w ´cwiczeniu poprzednim? Co oznaczaja˛ wyrazy, kto Jes´li nie wiesz, sprawdz´ ich znaczenie w Słowniku wyrazo´w obcych.

10

´wiczenia C

´ Cwiczenie 15. ´d wymienionych Obok podanych definicji wpisz odpowiednie rzeczowniki spos´ro niz˙ej. Wszystkie te wyrazy pochodza˛ z jednego je˛zyka – jakiego?

derywacja, degustacja, determinacja, deklaracja, deformacja, desperacja, deportacja, degradacja, deklinacja, defraudacja 1) .............................................................

– zmiana sensu czegos´ na nieprawidłowy, wypaczenie;

2) ............................................................

– przywłaszczenie powierzonych pienie˛dzy lub maja˛tku;

3) .............................................................

– proces niszczenia s´rodowiska przez niewłas´ciwe działania człowieka;

4) .............................................................

– pro´ bowanie i smakowanie potraw i napojo´w;

5) .............................................................

– publiczna wypowiedz´, be˛da˛ca wyrazem czyichs´ pogla˛do´w;

6) .............................................................

– odmiana wyrazo´w przez przypadki i liczby;

7) .............................................................

– przymusowe przesiedlenie kogos´ do innego regionu lub kraju;

8) .............................................................

– tworzenie wyrazo´w pochodnych od wyrazu podstawowego, np. kot ? kotek;

9) .............................................................

– utrata nadziei, rozpacz;

10) .............................................................

– stanowczos´c´ w da˛z˙eniu do celu pomimo trudnos´ci.

´wiczenia C

11

´ Cwiczenie 16. ´˙znych krajo ´w: Podane niz˙ej wyrazy obce to nazwy potraw, pochodza˛cych z ro

sznycel, spaghetti, kebab, sandwicz, suflet, pilaw, de volaille, strudel, pudding, risotto ´rej podaja˛ wymienione potrawy, wybrało sie Do restauracji, w kto ˛ pie˛ciu pił´rzy przyjechali na mecz z ro ´˙znych krajo ´w. Kaz˙dy z nich zamo ´wił dwie karzy, kto ´re zwykł jadac´ w swoim rodzinnym domu. Wpisz obok imion potrawy – te, kto ´w nazwy odpowiednich dan ´. chłopco

John (Anglia):

1) ..........................................

2) ..........................................

Rene´ (Francja):

1) ..........................................

2) ..........................................

Paolo (Włochy): 1) ..........................................

2) ..........................................

Osman (Turcja): 1) ..........................................

2) ..........................................

Hans (Niemcy):

2) ..........................................

1) ..........................................

´ Cwiczenie 17. ´d podanych niz˙ej przypisano niewłas´ciwe definicje. Odnajdz´ Kilku wyrazom ws´ro te wyrazy i wyjas´nij ich włas´ciwe znaczenie.

1) meczet – stadion sportowy, na kto´rym rozgrywane sa˛ mecze; 2) maskarada – zabawa, kto´rej uczestnicy wyste˛puja˛ w przebraniach i maskach; 3) gryzipio´rek – niewielki ptak les´ny o szarym upierzeniu; 4) koteria – gromada dzikich koto´w; 5) pomaran´czarnia – szklarnia, w kto´rej hoduje sie˛ pomaran´cze i inne ros´liny z ciepłych krajo´w; 6) okularnik – fachowiec zajmuja˛cy sie˛ robieniem i sprzedaz˙a˛ okularo´w; 7) s´wie˛tokradztwo – przywłaszczenie sobie własnos´ci kos´cielnej, zniewaz˙enie s´wie˛tos´ci; 8) wykidajło – potocznie: portier wyrzucaja˛cy z lokalu pijanych i awanturuja˛cych sie˛ gos´ci; 9) prochowiec – pojemnik na proch strzelniczy; 10) sadzawka – umieszczony w kominie pojemnik, w kto´rym zbiera sie˛ sadza.

12

´wiczenia C

´ Cwiczenie 18. ´w wieloznacznych dotycza˛ poniz˙sze definicje? Uzupełnij hasła. Jakich wyrazo

1) .......................

1. postac´ ludzka lub zwierze˛ca wyobraz˙ona w malarstwie lub w rzez´bie; 2. budowa ciała, postawa, kształty; 3. zespo´ł rucho´w wykonywanych np. w tan´cu.

2) .......................

1. zespo´ł cech psychicznych danego człowieka; 2. człowiek okres´lany ze wzgle˛du na jego cechy psychiczne; 3. rola, funkcja.

3) .......................

1. przybranie głowy, oznaka władzy monarszej; 2. go´rne rozgałe˛zienie drzewa, utworzone z konaro´w i gałe˛zi; 3. jednostka monetarna w niekto´rych krajach.

4) .......................

1. gleba, grunt; 2. to, po czym sie˛ sta˛pa, grunt pod nogami; 3. cze˛s´c´ kraju, kraina, obszar.

´ Cwiczenie 19. Znajdz´ w Słowniku je˛zyka polskiego cztery naste ˛puja˛ce kolejno po sobie słowa, ´re sa˛ ze soba˛ zwia˛zane pod wzgle˛dem znaczenia. Uło ´˙z zdanie ze wszystkimi kto znalezionymi wyrazami.

´ Cwiczenie 20. Znajdz´ w Słowniku je˛zyka polskiego cztery naste ˛puja˛ce kolejno po sobie słowa, ´rych znaczenia nie maja˛ ze soba˛ nic wspo ´lnego. Uło ´˙z zdanie ze wszystkimi kto znalezionymi wyrazami.

´wiczenia C

13

´ Cwiczenie 21. Wyobraz´ sobie, ˙ze przygotowujesz własny słownik je˛zyka polskiego – ´ spro ´buj opracowujesz włas´nie hasło głowa. Na podstawie podanych niz˙ej zdan ´˙zne znaczenia wyrazu głowa. Obok wypisac´ (w miejscach wykropkowanych) ro ´w frazeologicznych odpowiadaja˛cych poszczeznaku à wpisz przykłady zwia˛zko ´lnym znaczeniom. go W razie wa˛tpliwos´ci sprawdz´ hasło głowa w Słowniku je˛zyka polskiego.

1. Codziennie przynosili smokowi jedzenie, a on poz˙erał wszystko w mig – miał przeciez˙ az˙ trzy głowy. 2. Ten to ma głowe˛! Nawet do ksia˛z˙ki nie zajrzał, a wszystko pamie˛ta. 3. Marta, energiczna i nieznosza˛ca sprzeciwu, szybko odebrała mu role˛ głowy rodziny. 4. Zawsze sprawiedliwie dzielili sie˛ łupem – po połowie na głowe˛. GŁOWA 1. ‘.....................................................................................................................................’ à ....................................................................................................................................... à ....................................................................................................................................... à ....................................................................................................................................... 2. ‘.....................................................................................................................................’ à ....................................................................................................................................... à ....................................................................................................................................... à ....................................................................................................................................... 3. ‘.....................................................................................................................................’ 4. ‘.....................................................................................................................................’

14

´wiczenia C

´ Cwiczenie 22. W Słowniku je˛zyka polskiego przed definicja˛ cze˛sto moz˙na spotkac´ dodatkowe okres´lenia, np.: przestarzały, ksia˛z˙kowy, potoczny. Sa˛ to tzw. kwalifikatory – dzie˛ki nim dowiadujemy sie ˛, ˙ze pewien wyraz wychodzi juz˙ z uz˙ycia, ˙ze jakiegos´ ´, za to cze˛sto pojawia sie˛ ono w literaturze lub słowa nie uz˙ywa sie˛ na co dzien jest typowe dla je˛zyka potocznego. ´buj wstawic´ w wykropkowanych Oto przykłady haseł słownikowych – spro ´to ´w: miejscach odpowiednie kwalifikatory w formie skro

a) ksia˛z˙k. (wyraz ksia˛z˙kowy); b) przestarz. (wyraz przestarzały); c) pot. (wyraz potoczny). 1) ociupina

– ............... ‘niewielka ilos´c´ czegos´’;

2) rze˛sisty

– ............... ‘wyste˛puja˛cy w duz˙ej ilos´ci, obfity’;

3) ogo´lniak

– ............... ‘liceum ogo´lnokształca˛ce’;

4) bona

– ............... ‘domowa wychowawczyni małych dzieci’;

5) relikt

– ............... ‘pozostałos´c´, resztka czegos´ pochodza˛ca z dawnych czaso´w’;

6) przepierka – ............... ‘małe pranie’; 7) fechtunek

– ............... ‘szermierka’;

8) gmin

– ............... ‘lud, pospo´lstwo’;

9) uczynek

– ............... ‘czyn, poste˛pek’;

10) urodziwy

– ............... ‘przystojny, dorodny, pie˛kny’;

11) wałkon´

– ............... ‘człowiek leniwy, pro´z˙niak’;

12) familia

– ............... ‘rodzina’;

13) konkury

– ............... ‘staranie sie˛ o re˛ke˛ kobiety’;

14) waz˙ki

– ............... ‘waz˙ny, doniosły’;

15) zia˛b

– ............... ‘dokuczliwy chło´d’;

16) godziwy

– ............... ‘włas´ciwy, słuszny’.

´wiczenia C

15

´ Cwiczenie 23. ´ – z jakimi wyrazami W podanych zdaniach uz˙yto niewłas´ciwych okres´len je pomylono? Popraw znalezione błe˛dy.

1. Nigdy nie widziałem, z˙eby pies mo´gł az˙ tyle zjes´c´, ale z niego z˙arłacz! 2. Tylko sarenki nie udało nam sie˛ pogłaskac´ – chociaz˙ staralis´my sie˛ jej nie przestraszyc´, okazała sie˛ bardzo płocha. 3. Nie otwieraj drzwi kaz˙demu, kto zapuka, zawsze najpierw zobacz przez wizjoner, kto przyszedł. 4. Moz˙liwe, z˙e sa˛d złagodzi wyrok – przeste˛pca działał przeciez˙ w afektacji. 5. Nie zamierzam cie˛ pouczac´, idz´, doka˛d chcesz, i ro´b, co ci sie˛ rzewnie podoba!

´ Cwiczenie 24. ´˙z zdania z wyrazami, kto ´rych niewłas´ciwie uz˙yto w poprzednim ´cwiczeniu. Uło W razie wa˛tpliwos´ci zajrzyj do Słownika je˛zyka polskiego.

16

´wiczenia C

KLUCZ ´WICZEN ´ DO C

´ Cwiczenie 1. . lgna˛c´ do kogos´ jak mucha do miodu . cie˛ty jak osa . pchli targ . zły jak giez . robic´ z muchy słonia . mo´l ksia˛z˙kowy . mro´wki chodza˛ komus´ po plecach . ktos´ ma muchy w nosie

´ Cwiczenie 2. 1) przymykac´ na cos´ oko; 2) skakac´ sobie do oczu; 3) is´c´, gdzie oczy poniosa˛; 4) sokole oko; 5) krowie oczy, ciele˛ce oczy; 6) miec´ kogos´ na oku; 7) na ładne oczy, na pie˛kne oczy; 8) na oko; 9) na pierwszy rzut oka; 10) nie ma na czym oka zawiesic´.

´ Cwiczenie 3.

Z pamie˛tnika pewnego konia... Tego dnia obudziłem sie˛ z bo´lem głowy. Wzia˛łem wie˛c kon´ska˛ dawke˛ polopiryny, a gdy to nie pomogło, wybrałem sie˛ do weterynarza. Powiedział, z˙e to wina przepracowania, rzeczywis´cie ostatnio orza˛ we mnie jak w łysego konia, a przeciez˙ kiedys´ miałem kon´skie zdrowie. Okazało sie˛ jednak, z˙e

´ K l u c z d o ´c w i c z e n

17

i teraz jestem zdrowy/zdro´w jak kon´ i moge˛ is´c´ do domu. Po drodze spotkałem mojego przyjaciela Siwka – to s´wietny kumpel, znamy sie˛ jak łyse konie i gdybym nie był tym, kim jestem, powiedziałbym, z˙e moz˙na z nim konie kras´c´. A jaki szybki – konia z rze˛dem temu, kto by go przes´cigna˛ł! Po drodze jakas´ dziewczyna uczesana w kon´ski ogon pstrykne˛ła nam zdje˛cie. Kon´ by sie˛ us´miał! Po co komus´ nasza fotografia – kon´, jaki jest, kaz˙dy widzi. Kobitka, z wygla˛du dziennikarka, zapytała, gdzie tu moz˙na cos´ zjes´c´, bo jest tak głodna, z˙e mogłaby zjes´c´ konia z kopytami – to wyznanie uznalis´my z Siwkiem za wyja˛tkowo niestosowne. Mimo to wro´ciłem do domu weso´ł i szcze˛s´liwy, jakby mnie kto na sto koni wsadził.

´ Cwiczenie 5. 1) na malowane wrota; 2) nad rozlanym; 3) pereł; 4) ruda; 5) motyka; 6) ge˛s´; 7) kos´cielna; 8) piernik; 9) w szczego´łach; 10) dwie; 11) galareta; 12) dziada z baba˛; 13) w błoto; 14) pod pantoflem.

´ ´wka frazeologiczna. Cwiczenie 6. Krzyz˙o PIONOWO:

1) kasza; 2) targ; 4) igła; 5) humor; 6) choinka; 8) ziarno; 11) krowa; 12) kło´dka; 13) koty; 18) los; 19) we˛zeł; 20) z˙aba; 23) ciastko; 24) nitka; 27) orzech; 28) marek; 29) kat; 31) krew; 33) dwa. POZIOMO:

1) kot; 3) s´miech; 7) drzwi; 9) ucho; 10) ser; 11) koło; 12) klapki; 14) kozioł; 15) kon´; 16) nuty; 17) ul; 19) wa˛z˙; 21) osa; 22) babka; 24) nos; 25) ze˛by; 26) nogi; 30) trawa; 31) kura; 32) czas; 34) tur; 35) niedz´wiedz´; 36) słuch.

´ Cwiczenie 7. 1) . wilk morski – dos´wiadczony marynarz; . farbowany lis – ktos´ fałszywy, udaja˛cy kogos´ innego, niz˙ jest naprawde˛; . osioł dardanelski – ktos´ te˛py, ograniczony; . stary byk – me˛z˙czyzna lub dorastaja˛cy chłopiec, zachowuja˛cy sie˛ nie-

odpowiednio do swojego wieku;

18

K l u c z d o ´c w i c z e n´

. dojna krowa – z´ro´dło duz˙ego i stałego dochodu; . czarny kon´ – osoba lub rzecz, kto´ra niespodziewanie wygrywa w jakiejs´

konkurencji, okazuje sie˛ lepsza od faworyto´w; . czarna owca – osoba przynosza˛ca wstyd swojemu s´rodowisku, swojej

rodzinie; . kozioł ofiarny – ktos´, na kogo zrzuca sie˛ niesłusznie cała˛ wine˛ w celu

ochrony rzeczywis´cie winnych; . kro´lik dos´wiadczalny – człowiek, na kto´rym przeprowadza sie˛ jakies´

. . . . .

dos´wiadczenia, albo (z˙artobliwie) człowiek, kto´ry pierwszy cos´ wypro´bowuje; francuski piesek – ktos´ rozpieszczony, przyzwyczajony do wygo´d; brzydkie kacza˛tko – ktos´, zwykle dziecko lub młoda osoba, brzydki, nies´miały, zakompleksiony, budza˛cy litos´c´; kura domowa – kobieta interesuja˛ca sie˛ i zajmuja˛ca wyła˛cznie domem i dziec´mi, niemaja˛ca szerszych zainteresowan´ ani ambicji zawodowych; biały kruk – osobliwos´c´, unikat, gło´wnie w odniesieniu do rzadkich, cennych ksia˛z˙ek; ni pies, ni wydra – ktos´ lub cos´ nieokres´lonego, nie wiadomo co.

3) nudny jak flaki z olejem – bardzo nudny; kiełbasa wyborcza – obietnice bez

pokrycia, obliczone na pozyskanie głoso´w wyborco´w; groch z kapusta˛ – nieład, bałagan, przypadkowa zbieranina; kurzy mo´z˙dz˙ek – o czyims´ ograniczonym umys´le, takz˙e o osobie maja˛cej taki umysł; gruba ryba – waz˙na, wpływowa osoba; bułka z masłem – o czyms´ bardzo łatwym; ciepłe kluchy – o człowieku powolnym, niezdecydowanym; figa z makiem – wyraz˙enie, kto´rego uz˙ywa sie˛, aby dac´ komus´ do zrozumienia, z˙e sie˛ czegos´ nie zrobi, nie da, z˙e sie˛ cos´ nie stanie; kaszka z mlekiem – o czyms´ błahym, łatwym; kukułcze jajo – cos´, co nie jest mile widziane, czego chciałoby sie˛ pozbyc´, podrzutek; kurze łapki – drobne zmarszczki w ka˛cikach oczu; mys´lec´, marzyc´, s´nic´ o niebieskich migdałach – rozmys´lac´ o czyms´ błahym lub nierealnym.

K l u c z d o ´c w i c z e n´

19

´ Cwiczenie 8.

Pies u psychologa – Ciesze˛ sie˛, z˙e pan przyszedł, ostatnio pies z kulawa˛ noga˛ do mnie nie zagla˛da. – Nic dziwnego, okropna pogoda, z˙e psa by nie wygnał. – Tak, to prawda, zimno jak w psiarni, ale nie mo´wmy o pogodzie, jak moge˛ panu pomo´c? – Oto´z˙ ostatnio czuje˛ sie˛ jak zbity pies. Moi włas´ciciele nie zwracaja˛ na mnie uwagi, traktuja˛ mnie jak psa, dbaja˛ o mnie jak pies o pia˛ta˛ noge˛, choc´ ja zawsze byłem im wierny jak pies. – Moz˙e sami maja˛ jakies´ kłopoty? – Moz˙liwe, od dawna z˙yja˛ ze soba˛ jak pies z kotem, on zarabia psie pienia˛dze, a ludzie zacze˛li wieszac´ na nich psy. Oj, uz˙yje˛ ja w tym domu jak pies w studni. – Musi pan wzia˛c´ sie˛ w gars´c´, takie narzekanie nie zda sie˛ psu na bude˛/ buty. Oni musza˛ o pana dbac´, to jest ich psi obowia˛zek! – Wiem, wiem. Ich szacunek nalez˙y mi sie˛ jak psu zupa, a jednak oni kochaja˛ mnie jak psy dziada w ciasnej ulicy. – A, to tu jest pies pogrzebany. Radze˛ wie˛c panu stwarzac´ pozory oboje˛tnos´ci, nie przyczepiac´ sie˛ do nich jak rzep do psiego ogona, w przeciwnym razie łatwo moz˙na stracic´ poczucie godnos´ci, a nawet zejs´c´ na psy. Prosze˛ sie˛ nie martwic´ i o nic nie obwiniac´, a niedługo zno´w zacznie pan z˙yc´ jak francuski piesek!

´ Cwiczenie 9. 1) dla sportowca: sztanga (niem.), steper (ang.), gogle (ang.), hantle (niem.); 2) dla modelki: eyeliner (ang.), mascara (hiszp.), make-up (ang.), tipsy (ang.); 3) dla muzyka: bałałajka (ros.), bandz˙o (ang.), kobza (ukr.), okaryna (wł.); 4) dla informatyka: skaner (ang.), chip (ang.), laptop (ang.), modem (ang.).

´ Cwiczenie 10. 1) yuppie 5ang.4 – młody, wykształcony, dobrze zarabiaja˛cy przedstawiciel klasy s´redniej;

20

K l u c z d o ´c w i c z e n´

2) batiar 5we˛g.4 – łobuz, ulicznik, spryciarz; 3) dumping 5ang.4 – eksport towaro´w po cenach niz˙szych niz˙ istnieja˛ce na rynku kraju, w celu wyeliminowania konkurencji; 4) pampa 5hiszp.4 – rozległy ro´wninny step w umiarkowanej strefie Ameryki Południowej; 5) webmaster 5ang.4 – redaktor strony internetowej, tworza˛cy ja˛ i aktualizuja˛cy; 6) katharsis 5gr.4 – rozładowanie silnych uczuc´ wywołane głe˛bokim przez˙yciem, cze˛sto artystycznym; 7) zombi 5ang.4 – przeraz˙aja˛ca postac´ z horroru, oz˙ywiony trup, atakuja˛cy i poz˙eraja˛cy ludzi; 8) kiper 5niem.4 – rzeczoznawca oceniaja˛cy gatunki i jakos´c´ napojo´w, najcze˛s´ciej alkoholi; 9) mambo 5hiszp.4 – kuban´ski taniec ludowy; 10) rausz 5niem.4 – lekkie odurzenie wywołane alkoholem; 11) bulterier 5ang.4 – pies obronny o jajowatej głowie ze stoja˛cymi uszami i kro´tkiej siers´ci; 12) suspens 5łac.4 – chwyt stosowany w filmach i powies´ciach polegaja˛cy na trzymaniu odbiorcy w napie˛ciu lub zaskoczeniu go niespodziewanym zwrotem akcji.

´ Cwiczenie 11. Nazwy cze˛s´ci garderoby, kto´re pozostały w szafie: legginsy (ang.), dz˙insy (ang.), bikini (ang.), sztruksy (niem.), ponczo (hiszp.), T-shirt (ang.), tunika (łac.), pulower (ang.), body (ang.). Pozostałe nazwy (garsonka, peniuar, apaszka, golf ‘typ swetra lub kołnierza’, gorset) pochodza˛ z je˛zyka francuskiego.

´ Cwiczenie 12. Z tureckiego: szaszłyk; z czeskiego: jałmuz˙na; z angielskiego: komputer; z hiszpan´skiego: sombrero; z niemieckiego: z˙ołnierz; z francuskiego: z˙yrandol; z we˛gierskiego: czardasz; z łaciny: dokument; z włoskiego: fontanna; z rosyjskiego: gubernia. Hasło do odgadnie˛cia: zapoz˙yczenia.

K l u c z d o ´c w i c z e n´

21

´ Cwiczenie 13. 1) Wszystkie te nieprzeliczone stada ko´z i owiec nalez˙ały do syna Posejdona, olbrzymiego cyklopa, kto´ry miał jedno oko na s´rodku czoła. 2) Specjalna komisja be˛dzie zapisywac´ nazwiska, liczyc´ głosy i pilnowac´, z˙eby głosowanie przebiegało zgodnie z procedura˛. 3) Na kolacje˛ były nales´niki z grzybami, a na deser przepyszny suflet z jabłkami i rodzynkami. 4) Wiem, z˙e gafa moz˙e zdarzyc´ sie˛ kaz˙demu, ale z˙eby mo´wic´ takie rzeczy przy mojej szefowej! Jak mogłes´ popełnic´ takie faux pas? 5) Kolorowe stroje, rytmiczna muzyka, taniec i s´piew – w Hiszpanii tak włas´nie wygla˛da prawdziwa fiesta. 6) Jes´li, mimo noszenia okularo´w, nadal widzisz nieostro, moz˙e to oznaczac´ astygmatyzm.

´ Cwiczenie 15. 1) deformacja – zmiana sensu czegos´ na nieprawidłowy, wypaczenie; 2) defraudacja – przywłaszczenie powierzonych pienie˛dzy lub maja˛tku; 3) degradacja – proces niszczenia s´rodowiska przez niewłas´ciwe działania człowieka; 4) degustacja – pro´bowanie i smakowanie potraw i napojo´w; 5) deklaracja – publiczna wypowiedz´, be˛da˛ca wyrazem czyichs´ pogla˛do´w; 6) deklinacja – odmiana wyrazo´w przez przypadki i liczby; 7) deportacja – przymusowe przesiedlenie kogos´ do innego regionu lub kraju; 8) derywacja – tworzenie wyrazo´w pochodnych od wyrazu podstawowego, np. kot ? kotek; 9) desperacja – utrata nadziei, rozpacz; 10) determinacja – stanowczos´c´ w da˛z˙eniu do celu pomimo trudnos´ci. Wszystkie zdefiniowane wyrazy pochodza˛ z łaciny.

´ Cwiczenie 16. John: Rene´: Paolo: Osman: Hans:

22

1) 1) 1) 1) 1)

sandwicz; suflet; spaghetti; kebab; sznycel;

2) 2) 2) 2) 2)

pudding; de volaille; risotto; pilaw; strudel.

K l u c z d o ´c w i c z e n´

´ Cwiczenie 17. ´w, kto ´rym przypisano fałszywe definicje: Prawdziwe znaczenia wyrazo

meczet – muzułman´ski dom modlitwy; gryzipio´rek – pogardliwie: pracownik biurowy lub kiepski literat; koteria – grupa oso´b wzajemnie sie˛ popieraja˛cych, klika; okularnik – potocznie: człowiek nosza˛cy okulary; prochowiec – rodzaj płaszcza z cienkiej tkaniny; sadzawka – mały staw.

´ Cwiczenie 18. 1) figura; 2) charakter; 3) korona; 4) ziemia.

´ Cwiczenie 19. ´w powia˛zanych ze soba˛ znaczeniowo, naste˛puja˛cych w słowniku Przykłady sło kolejno po sobie:

płacz – płacza˛cy – płaczliwy – płakac´; dziecina – dziecinada – dziecinniec´ – dziecinny; ryzykanctwo – ryzykant – ryzyko – ryzykowac´.

´ Cwiczenie 20. ´w niezwia˛zanych ze soba˛ znaczeniowo i naste˛puja˛cych w słowniku Przykłady sło kolejno po sobie:

z˙onglowac´ – z˙onkil – z˙orz˙eta – z˙o´łcic´; woz´ny – wo´dka – wo´dz – wo´jt; koszmarny – koszt – kosztela – kosztorys.

´ Cwiczenie 21. 1. ‘cze˛s´c´ ciała’; przykłady frazeologizmo´w: nadstawiac´ głowe˛; od przybytku głowa nie boli; od sto´p do gło´w; 2. ‘siedlisko rozumu’; przykłady frazeologizmo´w: cos´ nie postało komus´ w głowie; is´c´ po rozum do głowy; ma˛cic´ komus´ w głowie; 3. ‘człowiek stoja˛cy na czele jakiejs´ społecznos´ci’; 4. potocznie: ‘człowiek jako jednostka’.

K l u c z d o ´c w i c z e n´

23

´ Cwiczenie 22. 1) ociupina – pot.; 2) rze˛sisty – ksia˛z˙k.; 3) ogo´lniak – pot.; 4) bona – przestarz.; 5) relikt – ksia˛z˙k.; 6) przepierka – pot.; 7) fechtunek – przestarz.; 8) gmin – przestarz.; 9) uczynek – ksia˛z˙k.; 10) urodziwy – ksia˛z˙k.; 11) wałkon´ – pot.; 12) familia – przestarz.; 13) konkury – przestarz.; 14) waz˙ki – ksia˛z˙k.; 15) zia˛b – pot.; 16) godziwy – przestarz.

´ Cwiczenie 23. 1. Nigdy nie widziałem, z˙eby pies mo´gł az˙ tyle zjes´c´, ale z niego z˙arłok! 2. Tylko sarenki nie udało sie˛ nam pogłaskac´ – chociaz˙ staralis´my sie˛ jej nie przestraszyc´, okazała sie˛ bardzo płochliwa. 3. Nie otwieraj drzwi kaz˙demu, kto zapuka, zawsze najpierw zobacz przez wizjer, kto przyszedł. 4. Moz˙liwe, z˙e sa˛d złagodzi wyrok – przeste˛pca działał przeciez˙ w afekcie. 5. Nie zamierzam cie˛ pouczac´, idz´, doka˛d chcesz, i ro´b, co ci sie˛ z˙ywnie podoba!

24

K l u c z d o ´c w i c z e n´