Sing in Greek / Tragoudo hellenika [PDF]

Zitiervorschau

225981-CP-1-2005-1-GR-LINGUA L2

ΣΧΟΛΕΙΟ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΙΑ ΞΕΝΟΥΣ «ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ»

συµπληρωµατικό υλικό για την διδασκαλία της νέας ελληνικής ως ξένης

επίπεδο β΄

Αθήνα 2008

225981-CP-1-2005-1-GR-LINGUA L2

ΣΧΟΛΕΙΟ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΙΑ ΞΕΝΟΥΣ «ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ»

συµπληρωµατικό υλικό για την διδασκαλία της νέας ελληνικής ως ξένης

επίπεδο β΄

Αθήνα 2008 1

Το σχέδιο αυτό χρηµατοδοτήθηκε µε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η παρούσα δηµοσίευση δεσµεύει µόνο τον συντάκτη της και η Επιτροπή δεν ευθύνεται για τυχόν χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν.

225981-CP-1-2005-1-GR-LINGUA-L2

«Τραγουδώ ελληνικά» Το παρόν βιβλίο εκδόθηκε από το Σχολείο Ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος» της Ευρωπαϊκής Εκπαιδευτικής και Αναπτυξιακής Εταιρείας και είναι µέρος του έργου Σωκράτης 225981-CP-1-2005-1-GR-LINGUA-L2. Περιλαµβάνει multimedia cd και ιστοσελίδα στο διαδίκτυο. Τόπος έκδοσης: Αθήνα Έτος έκδοσης: 2008 Επιµελητής έκδοσης: Καβάγια Βασιλική, Φιλόλογος ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ «ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ» Ρεθύµνου 2, 106 82, Αθήνα, Ελλάδα Τηλ.: (0030) 210 821.77.10 (0030) 210 825.60.12 Fax: (0030) 210 825.60.11 e-mail: [email protected] www.alexander-edu.org

2

Πρόλογος εκδότη Το Σχολείο Ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος» λειτουργεί από το 1972 και δέχεται ξένους ή και Έλληνες, που θέλουν να µάθουν ή να βελτιώσουν τα ελληνικά τους. Από το 1995 ξεκινήσαµε µια µεγάλη προσπάθεια για να αναπτύξουµε µια σειρά σύγχρονων βιβλίων αλλά και άλλο υλικό για την διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσας σε ξένους. Σε αυτή την προσπάθεια είχαµε σηµαντικούς εταίρους από άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και οικονοµική βοήθεια από Προγράµµατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ιδιαίτερα, είχαµε κατά νου την χρησιµοποίηση των νέων τεχνολογιών Πληροφορικής (Τεχνολογία Πολλών Μέσων - Multimedia και ∆ιαδίκτυο Internet). Έτσι, αναπτύξαµε τα ακόλουθα βοηθήµατα:

γενικά ελληνικά

ειδικά ελληνικά

ΤΑΞΙ∆Ι ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α I

ΤΑΞΙ∆Ι ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α II

ΤΑΞΙ∆Ι ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α III

(βιβλίο και cd)

(βιβλίο και cd)

(βιβλίο και cd και διαδίκτυο)

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

(βιβλίο και cd και διαδίκτυο)

(βιβλίο και cd και διαδίκτυο)

(βιβλίο)

συµπληρωµατικό υλικό

ΤΡΑΓΟΥ∆Ω ΕΛΛΗΝΙΚΑ (βιβλίο και cd και διαδίκτυο)

Εξάλλου, η προσπάθειά µας συνεχίζεται και ήδη αναπτύσσουµε πρόσθετα υλικά:

∆ΙΑ∆ΡΟΜΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΑ ΝΕΑ

ΓΝΩΡΙΖΕΙΣ Η∆Η ΕΛΛΗΝΙΚΑ

(βιβλίο και cd και διαδίκτυο)

(βιβλίο και cd και διαδίκτυο)

Περισσότερες πληροφορίες για τα ανωτέρω έργα µπορείτε να βρείτε στο www.elea.gr Το βιβλίο που κρατάτε, είναι από το έργο «Τραγουδώ Ελληνικά», το οποίο τελείωσε το 2008. Οποιαδήποτε παρατήρηση για το περιεχόµενό του θα είναι ευπρόσδεκτη, γιατί η ανάπτυξη του εκπαιδευτικού υλικού ποτέ δεν τελειώνει εντελώς. Ο εκδότης

3

Το σχέδιο αυτό χρηµατοδοτήθηκε µε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η παρούσα δηµοσίευση δεσµεύει µόνο τον συντάκτη της και η Επιτροπή δεν ευθύνεται για τυχόν χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν. 225981-CP-1-2005-1-GR-LINGUA-L2

«Τραγουδώ Ελληνικά» Έργο του Σχολείου Ελληνικής Γλώσσας «Μέγας Αλέξανδρος» της Ευρωπαϊκής Εκπαιδευτικής και Αναπτυξιακής Εταιρείας, συγχρηµατοδοτούµενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το πρόγραµµα εκτελέστηκε κατά τα έτη 2005-2008 και συντονιστής ήταν η Ευρωπαϊκή Εκπαιδευτική και Αναπτυξιακή Εταιρεία και εταίροι οι: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ (ΕΛΛΑ∆Α) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ)

0030 210 8217710

[email protected]

00359 32 263103

[email protected]

0039 3965331024

[email protected]

INSTITUTO COMPRENSIVO VI VIT. VENETO (ΙΤΑΛΙΑ)

0039 0836329036

[email protected]

ΕΛΕΑ ΕΠΕ (ΕΛΛΑ∆Α)

0030 210 3802135 0030 210 3806770

[email protected]

ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ (ΡΟΥΜΑΝΙΑ)

0040 213179873 0040 213179876

[email protected]

UNIVERSITY OF MESSINA (ΙΤΑΛΙΑ)

4

Εισαγωγή – Περιγραφή έργου Το πρόγραµµα «Τραγουδώ Ελληνικά», αποτελεί ένα σύγχρονο συµπληρωµατικό εκπαιδευτικό υλικό, για τα επίπεδα Β1 και Β2 -ενδιάµεσα επίπεδα σύµφωνα µε την επιπεδοποίηση του συνδέσµου εξεταστών Γλωσσοµάθειας στην Ευρώπη (A.L.T.E.) και του Κοινού Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αναφοράς στις Γλώσσες του Συµβουλίου της Ευρώπης (Common European Framework for Languages). Πρόκειται για µια προσπάθεια που στοχεύει στην δηµιουργική και ευχάριστη ενασχόληση µε την µουσική παράδοση του τόπου µας. Ιδιαίτερα δε σηµαντική είναι η ευκαιρία που δίνεται, πρώτα σε εµάς, να ανακαλύπτουµε νέους τρόπους διδασκαλίας της ελληνικής, και έπειτα στους ξένους, να έρχονται σε επαφή µε την νοοτροπία και την κοινωνική ζωή των ανθρώπων της γλώσσας-στόχου, µέσα από ένα απόλυτα αυθεντικό υλικό. Το βιβλίο ∆ηµιουργήσαµε ένα βιβλίο µε 24 ενότητες-µαθήµατα, καθένα από τα οποία απαρτίζεται από δύο τραγούδια και ένα κείµενο. Η επιλογή των τραγουδιών έχει µελετηθεί ιδιαίτερα, ώστε να καλύπτει τις διδακτικές ανάγκες του κάθε µαθήµατος, όσον αφορά τα γραµµατικά-συντακτικά φαινόµενα και το λεξιλόγιο από την µία πλευρά, αλλά και µε συγκεκριµένη θεµατολογία από την άλλη. Βασικός µας στόχος είναι µια παράλληλη γλωσσική επεξεργασία και αξιοποίηση των τραγουδιών, µε θεµατικές κατηγορίες, που περιλαµβάνουν δηµοτικά, κρητικά, τραγούδια για την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη, ρεµπέτικα, νανουρίσµατα, νησιώτικα, ερωτικά, του γάµου, της διασκέδασης, εργατικά, του χωρισµού, της ξενιτιάς, της φτώχιας, για προλήψεις, πολιτικά, ποίηση µελοποιηµένη, της φύσης, περιγελαστικά, καντάδες, για τον καραγκιόζη, κινηµατογραφικά, κοινωνικά, γκρεκάνικα - ποντιακά. Το κείµενο δε, που συµπεριλαµβάνεται σε κάθε ενότητα, ασχολείται µε λαογραφικά ή ιστορικά στοιχεία των τραγουδιών, µε τους συνθέτες ή τους στιχουργούς τους, µε τα µουσικά όργανα που τα συνοδεύουν κλπ. Επιπλέον, σε κάθε µάθηµα υπάρχει η γραµµατική αναγνώριση των λέξεων των τραγουδιών και του κειµένου, ασκήσεις λεξιλογικές, θεωρία γραµµατικής και αντίστοιχες ασκήσεις, άσκηση κατανόησης κειµένου, σταυρόλεξο, κρεµάλα και ακροστιχίδα, αλλά και ακουστική άσκηση µε τα συγκεκριµένα τραγούδια. Το εκπαιδευτικό λογισµικό Το εκπαιδευτικό λογισµικό περιλαµβάνει τις 24 διδακτικές ενότητες του βιβλίου, µε τα δύο τραγούδια και το κείµενο η καθεµία, µε την γραµµατική αναγνώριση των λέξεων, τις λεξιλογικές ασκήσεις, την θεωρία γραµµατικής και τις αντίστοιχες ασκήσεις, την άσκηση κατανόησης του κειµένου, το σταυρόλεξο, την κρεµάλα και την ακροστιχίδα, την ακουστική άσκηση, ό,τι δηλαδή περιλαµβάνεται και στην έντυπη µορφή, µε το σηµαντικό πλεονέκτηµα της κίνησης, του ήχου και της εικόνας, που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες. Η ιστοσελίδα http://www.elea.gr/tragoudwellinika.html Στην διάθεση όσων ενδιαφέρονται υπάρχει και η ιστοσελίδα του προγράµµατος. Περιλαµβάνει γενικές πληροφορίες για το πρόγραµµα, εκπαιδευτικό υλικό, χρήσιµα βοηθήµατα για την διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης, χρήσιµους συνδέσµους σχετικά µε την ελληνική λογοτεχνία, την ελληνική ποίηση, τον ελληνικό πολιτισµό όπως και λεξικά.

5

Ο Συντονιστής και οι Εταίροι του Έργου Συντονιστής Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ (και µάλιστα το Σχολείο Ελληνικών «Μέγας Αλέξανδρος»), που είναι ο συντονιστής, είναι ένας µη Κερδοσκοπικός Οργανισµός, που ιδρύθηκε το 1991. Από τότε ασχολείται µε την εκτέλεση διάφορων εκπαιδευτικών και αναπτυξιακών έργων. Πολλά από αυτά συγχρηµατοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή τον ΟΟΣΑ. (www.euranek.gr) Εταίροι Η ΕΚΕΑ ΕΠΕ (ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ) στο Πλόβντιβ της Βουλγαρίας προσφέρει µαθήµατα ελληνικής γλώσσας και σε σπουδαστές επαγγελµατικής εκπαίδευσης αλλά και σε άλλους ενδιαφερόµενους ενήλικες. Η ΕΚΕΑ έχει εµπειρία στην ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού σε multimedia CD, έχοντας λάβει µέρος σε σχετικά κοινοτικά προγράµµατα. Η Ένωση Ελλήνων Ρουµανίας έχει ιδιαίτερα ενεργητική παρουσία στον τοµέα της διάδοσης της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισµού σε Έλληνες αλλά και Ρουµάνους. Ο Σύλλογος έχει δικό του µουσικοχορευτικό συγκρότηµα και προωθεί τη διδασκαλία της ελληνικής. Το Τµήµα Βυζαντινής Λογοτεχνίας -Τοµέας Οψιµοαρχαίων, Μεσαιωνικών και Ουµανιστικών Σπουδών- του Πανεπιστηµίου της Μεσσήνα στην Σικελία έχει µεγάλη παράδοση στις ελληνιστικές σπουδές. Τόσο το Τµήµα των Γλωσσών, Λογοτεχνίας και Πολιτισµών, όσο και το Τµήµα Αρχαίων Σπουδών έχουν δυναµική ανάµειξη στην διδασκαλία των νέων ελληνικών σε φοιτητές Πανεπιστηµίου, ή σε τρίτους. Το Istituto Comprensivo di Corigliano d’ Otrando στην Απουλία της Ιταλίας παραλλήλως προς το κανονικό του πρόγραµµα ως Ιταλικό Λύκειο, προσφέρει και µαθήµατα νέας ελληνικής σε άτοµα 13-18 ετών. Είναι ιδιαίτερα ενεργός ο ρόλος του όσον αφορά θέµατα ελληνικής ιστορίας και πολιτισµού. Η ΕΛΕΑ ΕΠΕ στην Αθήνα είναι µια από τις πιο δυναµικές εταιρείες στον χώρο της εκπαιδευτικής πληροφορικής στην Ελλάδα. Αναπτύσσει εφαρµογές ηλεκτρονικής εκπαίδευσης, αρχειοθέτησης και τεκµηρίωσης µε χρήση ειδικών προγραµµάτων και τεχνολογιών. Από το 1995 λειτουργεί η εκπαιδευτική πύλη στο διαδίκτυο µε πλήθος πληροφοριών για την εκπαίδευση στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό. (www.elea.gr)

6

Περιεχόµενα ενότητα

1

δηµοτικά ηπειρώτικα

τραγούδια

κείµενο

«Βασιλικός θα γίνω»

Το δηµοτικό τραγούδι και οι κατηγορίες του

παραδοσιακό

«Γιάννη µου το µαντήλι σου»

γραµµατική

σελ. 11

Το οριστικό άρθρο Το αόριστο άρθρο

παραδοσιακό

2

κρητικά

«Κρήτη µου όµορφο νησί»

Η Κρήτη στον µύθο…

Γιάννης Μαρκόπουλος

Η Κρήτη στην σύγχρονη εποχή…

«Φιλεντέµ» Νίκος Ξυλούρης

«Αθήνα» 3

τραγούδια για την Αθήνα

Νίκος Γκάτσος Μάνος Χατζιδάκις

«Αθήνα, µάνα µου» Σέβη Τηλιακού Αντώνης Στεφανίδης

«Θεσσαλονικιά» 4

τραγούδια για την Θεσσαλονίκη

Γιώργος Ζαµπέτας

«Μπαξέ τσιφλίκι»

ρεµπέτικα

29

Μέλλοντας συνεχής ενεργητικής φωνής Υποτακτική συνεχής ενεργητικής φωνής Ουσιαστικά αρσενικά σε -ος / -ης / -ας Ουσιαστικά θηλυκά σε -α / -η / -ος

45

Ουσιαστικά ουδέτερα σε -ο / -ι / -µα Η Θεσσαλονίκη και τα τραγούδια της

Βασίλης Τσιτσάνης

Η χρήση των πτώσεων

65

Προσωπικές αντωνυµίες Άµεσο - Έµµεσο αντικείµενο

Τα ρεµπέτικα Γιώργος Μητσάκης, Μάρκος Βαµβακάρης

Επανάληψη

81

«Θα κεντήσω»

Τα Νανουρίσµατα

95

Λευτέρης Παπαδόπουλος Μάνος Λοϊζος

Μέλλοντας Απλός ενεργητικής φωνής

Μάνος Λοΐζος

«Μου ‘φαγες όλα τα δαχτυλίδια» 5

Η Αθήνα στους κλασικούς χρόνους

Ενεστώτας ενεργητικής φωνής

Γιώργος Μητσάκης

«Φραγκοσυριανή» Μάρκος Βαµβακάρης

6

νανουρίσµατα

«Νάνι-νάνι» Λευτέρης Παπαδόπουλος Γιάννης Σπανός

Επίθετα σε -ος -η -ο Επίθετα σε –ος –α -ο Επίθετα σε –ης –ης -ες

7

«Κοτσάκια (Να σ’ αγαπώ ίντα 'θελα)» παραδοσιακό 7

νησιώτικα

Γιάννης Πάριος «∆εν έχω µετανιώσει για τίποτα»

«Ποιος, µωρό µου, ποιος»

8

ερωτικά

Οι Κυκλάδες

Νίκος Γκάτσος Μάνος Χατζιδάκις

Κώστας Κωτούλας Γιάννης Σπανός

9

τραγούδια του γάµου

149

Ουσιαστικά ανισοσύλλαβα αρσενικά

Παραδοσιακός γάµος στην Σκύρο

Ουσιαστικά ανισοσύλλαβα θηλυκά Ουσιαστικά ουδέτερα σε -ος

Η ιστορία του µπουζουκιού…

Επανάληψη

165

Παρατατικός ενεργητικής φωνής

181

παραδοσιακό

«Να το πάρεις το κορίτσι»

«Ο µήνας έχει εννιά» 10

131

Παραδοσιακός γάµος στην Αλόννησο

Ζακ Ιακωβίδης Κώστας Νικολαϊδης

της διασκέδασης

Αόριστος ενεργητικής φωνής Ουσιαστικά ουδέτερα σε -σιµο, -ξιµο, -ψιµο

«Βάρκα χωρίς πανιά»

«Σήµερα γάµος γίνεται»

113

Παραθετικά επιθέτων Σχηµατισµός παραθετικών των επιθέτων Ανώµαλα και ελλειπτικά παραθετικά επιθέτων

παραδοσιακό

«Κυκλαδίτικο»

Επίθετα σε -ύς -ιά -ύ Επίθετα σε -ης -α -ικο Επίθετα σε -ων -ουσα -ον

Γιώργος Τζαβέλλας Μιχάλης Σουγιούλ

«Απόψε στις ακρογιαλιές»

Το λαϊκό τραγούδι…

Βασίλης Τσιτσάνης

«Τζαµάικα» 11

εργατικά

Ο Πειραιάς

Λευτέρης Παπαδόπουλος Μάνος Λοΐζος

Παρατατικός-Αόριστος Παρατατικός-Παρατατικός

«Μάτια βουρκωµένα» Νίκος Γκάτσος Σταύρος Ξαρχάκος

«∆εν σε θέλω πια» παραδοσιακό 12

του χωρισµού

«Το Άγαλµα» Λευτέρης Παπαδόπουλος Μίµης Πλέσσας

8

Λευτέρης Παπαδόπουλος

Παρακείµενος ενεργητικής φωνής Υπερσυντέλικος Συντελεσµένος Μέλλοντας ενεργητικής φωνής

197

«Τώρα που πας στην ξενιτιά» 13

της ξενιτιάς

Μάνος Χατζιδάκις

Νίκος Γκάτσος Μάνος Χατζιδάκις

Υποτακτική απλή ενεργητικής φωνής

215

Επιρρήµατα (παραγωγή & είδη)

«Τζιβαέρι» παραδοσιακό

«Στο ‘πα και στο ξαναλέω» 14

της φτώχιας

παραδοσιακό

∆όµνα Σαµίου «Η Μικρά Ασία ήταν το παραµύθι µου»

Τάσος Λειβαδίτης Μίκης Θεοδωράκης

…Προλήψεις

Επανάληψη

247

Μίκης Θεοδωράκης

263

Οδυσσέας Ελύτης Μίκης Θεοδωράκης

Ενεργητική – Παθητική Σύνταξη Ενεστώτας παθητικής φωνής

«Ο δρόµος»

Χρονικές προτάσεις

«Σ’ αγαπώ σ’ αγαπώ» 15

231

Προστακτική απλή ενεργητικής φωνής

«∆ραπετσώνα»

για προλήψεις

Προστακτική συνεχής ενεργητικής φωνής

Λευτέρης Παπαδόπουλος Μάνος Λοΐζος

«Χάντρα θαλασσιά» Ελένη Ζιώγα Ευανθία Ρεµπούτσικα

«Ένα το χελιδόνι» 16

πολιτικά

Κωστούλα Μητροπούλου Μάνος Λοΐζος

«Το δελφινοκόριτσο» Οδυσσέας Ελύτης Λίνος Κόκοτος

«Η µάγια» 17

ποίηση µελοποιηµένη

Οδυσσέας Ελύτης Μίκης Θεοδωράκης

Οδυσσέας Ελύτης (1911 - 1996)

Μέλλοντας συνεχής και απλός παθητικής φωνής

Γιώργος Σεφέρης (1900 - 1971)

Υποτακτική συνεχής και απλή παθητικής φωνής

Γιάννης Ρίτσος (1909 - 1990)

«Άρνηση» Γιώργος Σεφέρης Μίκης Θεοδωράκης

«Κουβέντα µε ένα λουλούδι» Γιάννης Ρίτσος Μίκης Θεοδωράκης

9

281

«Λιανοτράγουδα» 18

της φύσης

παραδοσιακό Μάνος Χατζιδάκις

«Η Μυρσίνη βάζει τ’ άσπρα»

Ο µύθος του Νάρκισσου

Παρατατικός παθητικής φωνής

Μανουσάκια

Αιτιολογικές προτάσεις Τελικές προτάσεις

Το πανηγύρι του Αη -Συµιού στο Μεσολόγγι

Αόριστος παθητικής φωνής

301

Λευτέρης Παπαδόπουλος Μίµης Πλέσσας 19

«Έλα βρε Χαραλάµπη» περιγελαστικά

παραδοσιακό

«Τα παιδιά της γειτονιάς σου»

Ευθύς Λόγος Πλάγιος Λόγος

παραδοσιακό

«Απόψε την κιθάρα µου» 20

καντάδες

παραδοσιακό

319

Τα Επτάνησα και η µουσική τους…

Επανάληψη

335

Ευγένιος Σπαθάρης Ο γνήσιος τροβαδούρος της ελληνικής λαϊκής παράδοσης

Υποθετικές προτάσεις

349

«Ποτέ την Κυριακή» (1959)

Συντελεσµένοι χρόνοι παθητικής φωνής

«Η κόρη µου η σοσιαλίστρια» (1966)

Εναντιωµατικές προτάσεις Συµπερασµατικές προτάσεις

Το γαϊτανάκι

Αναφορικές προτάσεις

«Μενεξέδες και ζουµπούλια» παραδοσιακό

«Σαν τον καραγκιόζη» 21

για τον καραγκιόζη

∆ιονύσης Σαββόπουλος

«Ο καραγκιόζης» Κώστας Βίρβος Μίµης Πλέσσας

«Σήκω χόρεψε συρτάκι» 22

κινηµατογραφικά

Αλέκος Σακελλάριος Γιώργος Ζαµπέτας

«Τα παιδιά του Πειραιά»

Παθητική µετοχή

367

Μάνος Χατζιδάκις

«Τα θερινά σινεµά» 23

379

Λουκιανός Κηλαηδόνης

κοινωνικά

Μετοχής ενεργητικής φωνής

«Το γαϊτανάκι» Γιάννης Ρίτσος Λουκιανός Κηλαηδόνης

24

γκρεκάνικα ποντιακά

«Kalì Nitta» παραδοσιακό

«Εγώ ποπάς κι ίνουµε» παραδοσιακό

10

Σαλεντινή Ελλάδα Πόντος

Επανάληψη

393

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 - «δηµοτικά ηπειρώτικα1» Τραγούδι 1 Βασιλικός θα γίνω Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Βασιλικός θα γίνω στο παραθύρι σου, στο παραθύρι σου. Κι ανύπαντρος θα µείνω για το χατίρι σου, για το χατίρι σου. Το φεγγάρι κάνει βόλτα στης αγάπης µου την πόρτα, το φεγγάρι κάνει κύκλο στης αγάπης µου τον κήπο. Έβγα στο παραθύρι κρυφά απ’ τη µάνα σου, κρυφά απ’ τη µάνα σου. Και κάνε πως ποτίζεις τη µαντζουράνα2 σου, τη µαντζουράνα σου. Το φεγγάρι κάνει βόλτα στης αγάπης µου την πόρτα, το φεγγάρι κάνει κύκλο στης αγάπης µου τον κήπο. Ο ήλιος βασιλεύει κι η µέρα σώνεται, κι η µέρα σώνεται. Κι ο νους µου απ’ την αγάπη δεν συµµαζώνεται, δεν συµµαζώνεται. Το φεγγάρι κάνει βόλτα στης αγάπης µου την πόρτα, το φεγγάρι κάνει κύκλο στης αγάπης µου τον κήπο. Λεξιλόγιο Βασιλικός: αρωµατικό φυτό, καλλιεργείται σε γλάστρες. Χρησιµοποιείται στην µαγειρική και ως αφέψηµα. Π.χ.: Σε όλα τα πιάτα µε τα ζυµαρικά προσθέτουν βασιλικό, για άρωµα και λεπτή γεύση! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο βασιλικός, -ού) Κλίση: ο βασιλικός οι βασιλικοί του βασιλικού των βασιλικών τον βασιλικό τους βασιλικούς - βασιλικέ - βασιλικοί Θα γίνω: 1. θα αποκτήσω µορφή, θα έρθω σε ορισµένη κατάσταση, 2. θα ωριµάσω (για φρούτα). 1

∆ηµοτικά τραγούδια από την Ήπειρο. Η Ήπειρος είναι διοικητική περιφέρεια στο βορειοδυτικό τµήµα της Ελλάδας. Στα δυτικά βρέχεται από το Ιόνιο πέλαγος και ανατολικά συνορεύει µε την Μακεδονία και την Θεσσαλία. Νότια φτάνει µέχρι τον Αµβρακικό κόλπο και τον νοµό Αιτωλοακαρνανίας. Στα βόρεια συνορεύει µε την Αλβανία. Περιλαµβάνει τους νοµούς Άρτας, Θεσπρωτίας, Ιωαννίνων και Πρέβεζας. 2 αρωµατικό φυτό 11

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

Π.χ.: Έγινε µεγάλη φασαρία. Κι αυτός έγινε κατακόκκινος από τον θυµό του! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (γίνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: γίνοµαι, γινόµουν, θα γίνοµαι, θα γίνω, έγινα, έχω γίνει, είχα γίνει, θα έχω γίνει Ανύπαντρος: αυτός που δεν έχει παντρευτεί. Π.χ.: Έµεινε ανύπαντρη, γιατί περίµενε τον πρίγκιπα του παραµυθιού… Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ανύπαντρος-η– o). Κλίση: ανύπαντρος ανύπαντρη ανύπαντρο ανύπαντρου ανύπαντρης ανύπαντρου ανύπαντρος ανύπαντρη ανύπαντρο ανύπαντρε ανύπαντρη ανύπαντρο ανύπαντροι ανύπαντρων ανύπαντρους ανύπαντροι

ανύπαντρες ανύπαντρων ανύπαντρες ανύπαντρες

ανύπαντρα ανύπαντρων ανύπαντρα ανύπαντρα

Χατίρι: η χάρη, οτιδήποτε γίνεται ή προσφέρεται σε κάποιον. Π.χ.: Είναι κακοµαθηµένη, γιατί της κάνουν όλα τα χατίρια! Ουσιαστικό, γένους ιού) Κλίση: το χατίρι του χατιριού το χατίρι - χατίρι

ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το χατίρι, τα χατίρια των χατιριών τα χατίρια - χατίρια

Φεγγάρι: η σελήνη. Π.χ.: …Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι… λέει ένα όµορφο τραγούδι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πτώσης ονοµαστικής (το φεγγάρι, -ιού) Κλίση: το φεγγάρι τα φεγγάρια του φεγγαριού των φεγγαριών το φεγγάρι τα φεγγάρια - φεγγάρι - φεγγάρια

ενικού,

Κήπο: έκταση µε λουλούδια, λαχανικά, δέντρα. Π.χ.: Πρέπει να καθαρίσω και να ποτίσω τον κήπο µου. Είναι γεµάτος µε ξερά φύλλα. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο κήπος, -ου)

12

Τραγουδώ ελληνικά

Κλίση: ο κήπος του κήπου τον κήπο - κήπε

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

οι κήποι των κήπων τους κήπους κήποι

Ποτίζεις: δίνεις σε κάποιον να πιει, παρέχεις νερό σε φυτά. Π.χ.: Πρέπει να ποτίσω τα λουλούδια. Με τόση ζέστη φοβάµαι ότι θα µαραθούν. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (ποτίζω) Αρχικοί χρόνοι: ποτίζω, πότιζα, θα ποτίζω, θα ποτίσω, πότισα, έχω ποτίσει, είχα ποτίσει, θα έχω ποτίσει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπληρώστε τα κενά µε την σωστή λέξη σε κάθε πρόταση: φεγγάρι, κήπο, χατίρια, βασιλικός, ανύπαντρη, ποτίζει α. ∆εν έχει τι να κάνει κι ασχολείται όλη µέρα µε τον ………………………… του. Τον ………………………… , κλαδεύει, φυτεύει λαχανικά. β. Βαρέθηκα να σου κάνω τα ………………………… ! Εσύ ποτέ δεν έκανες τίποτα για µένα. γ. Ο ………………………… κι αν µαραθεί, την µυρωδιά την έχει. δ. «∆ιώξε την λύπη παλικάρι, πάµε µια βόλτα στο …………………………» λέει ένα αγαπηµένο τραγούδι. ε. Έµεινε …………………………, γιατί περίµενε τον όµορφο πρίγκιπα! 2. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: χατίρι φεγγάρι ποτίζω κήπος ανύπαντρος

µη παντρεµένος ρίχνω νερό σελήνη χάρη έκταση µε δέντρα

Γραµµατική α. Θεωρία Το άρθρο Στην ελληνική γλώσσα έχουµε 2 είδη άρθρων, το οριστικό και το αόριστο. Το οριστικό άρθρο Συνοδεύει ένα συγκεκριµένο πρόσωπο ή πράγµα και έχει τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο), τρεις πτώσεις (ονοµαστική, γενική, αιτιατική) και δύο αριθµούς (ενικό, πληθυντικό).

13

Τραγουδώ ελληνικά

ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

αρσενικό

θηλυκό

ουδέτερο

ο του τον

η της την

το του το

οι των τους

οι των τις

τα των τα

πληθυντικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική

Παραδείγµατα: 1. Ο δρόµος αυτός είναι κοντά στο σπίτι µου. 2. Η Αθήνα είναι µεγάλη πόλη. 3. Το σχολείο µου είναι στην Αθήνα. Χρησιµοποιούµε το οριστικό άρθρο: α) για πρόσωπα, πράγµατα συγκεκριµένα. Π.χ.: Η µητέρα γύρισε νωρίς. β) για πρόσωπα, πράγµατα που ανήκουν στο ίδιο είδος. Π.χ.: Τα σκυλιά είναι πιστά. γ) µε τις δεικτικές αντωνυµίες αυτός-ή-ό, εκείνος-η-ο όταν ακολουθεί ουσιαστικό (το άρθρο είναι υποχρεωτικό). Π.χ.: Εκείνο το τραγούδι µου αρέσει ιδιαίτερα. ∆εν χρησιµοποιούµε οριστικό άρθρο: α) σε περιπτώσεις έκφρασης. Π.χ.: Έχεις την υποχρέωση να τον βοηθήσεις. αλλά και Έχεις υποχρέωση να τον βοηθήσεις. β) σε προτάσεις που έχουν άρνηση. Π.χ.: ∆εν κουνιόταν φύλλο στην πλατεία. γ) όταν δηλώνεται µέρος από µια ποσότητα. Π.χ.: Παίρνω νερό και πλένοµαι. β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε µε τον σωστό τύπο του οριστικού άρθρου:

……… ανθρώπου ……… παιδί ……… τροφών ……… βουνά ……… δρόµους ……… θάλασσας

o o o o o o

……… µέρας ……… χαρτιά ……… καρδιάς ……… οδηγών ……… δάση ……… αλόγου

2. Συµπληρώστε µε το «της» ή το «τις»:

o ……… γιορτές o ……… µητέρας o ……… εικόνες o ……… αγάπης o ……… µέρες o ……… χώρας

14

……… ελπίδας ……… στιγµές ……… λέξεις ……… καρδιάς ……… χαράς ……… γυναίκες

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

Τραγούδι 2 Γιάννη µου το µαντήλι σου Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Γιάννη µου το µαντήλι σου, τι το ’χεις λερωµένο, βρε Γιάννη, Γιαννάκη µου τι το ’χεις λερωµένο, βρε παλικαράκι µου. Το λέρωσε η ξενιτιά, τα έρηµα τα ξένα, βρε Γιάννη, Γιαννάκη µου τα έρηµα τα ξένα, βρε παλικαράκι µου. Πέντε ποτάµια το ’πλεναν, και ‘βαψαν και τα πέντε, βρε Γιάννη, Γιαννάκη µου και ‘βαψαν και τα πέντε, βρε παλικαράκι µου. Πέρασε και η αγάπη σου, και ‘βαψε κι η καρδιά της, βρε Γιάννη, Γιαννάκη µου και ‘βαψε κι η καρδιά της, βρε παλικαράκι µου. Λεξιλόγιο Μαντήλι: µικρό τετράγωνο ύφασµα για το καθάρισµα των µατιών, της µύτης. Π.χ.: Στα χωριά οι γιαγιάδες φοράνε µαντήλι στο κεφάλι. Ουσιαστικό, γένους ιού) Κλίση: το µαντήλι του µαντηλιού το µαντήλι - µαντήλι

ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το µαντήλι, τα µαντήλια των µαντηλιών τα µαντήλια - µαντήλια

Παλικαράκι: άνδρας νεαρός, γενναίος. Π.χ.: Πρέπει να τους δείξεις πως είσαι παλικάρι! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (υποκοριστικό της λέξης το παλικάρι, -ιού) Κλίση: το παλικάρι τα παλικάρια του παλικαριού των παλικαριών το παλικάρι τα παλικάρια - παλικάρι - παλικάρια Λέρωσε: βρώµισε. Π.χ.: Πρόσεχε, µην πατάς στις λάσπες, θα λερώσεις τα παπούτσια σου! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (λερώνω) Αρχικοί χρόνοι: λερώνω, λέρωνα, θα λερώνω, θα λερώσω, λέρωσα, έχω λερώσει, είχα λερώσει, θα έχω λερώσει

15

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

‘βαψαν: χρωµάτισαν (µε βαφή). Π.χ.: Άσπρισα, πρέπει να βάψω τα µαλλιά µου… Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού,συζυγίας α΄ (βάφω) Αρχικοί χρόνοι: βάφω, έβαφα, θα βάφω, θα βάψω, έβαψα, έχω βάψει, είχα βάψει, θα έχω βάψει Πέρασε: διέρχεται, κινείται κάποιος ή κάτι. Π.χ.: Πέρασε το λεωφορείο; Πώς περνάει η ώρα! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄(περνάω) Αρχικοί χρόνοι: περνάω, περνούσα, θα περνάω, θα περάσω, πέρασα, έχω περάσει, είχα περάσει, θα έχω περάσει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπληρώστε τα κενά µε την σωστή λέξη σε κάθε πρόταση: βάφουµε, παλικάρι, πέρασαν, µαντήλι, λέρωσες

α. Καθώς φεύγει το τρένο, εκείνη σκουπίζει µε το ………………………… τα δάκρυά της. β. Κάθε Μεγάλη Πέµπτη το έχουµε έθιµο στο χωριό µου: ………………………… κόκκινα αυγά. γ. Ολόκληρο ………………………… και κλαις; δ. Πώς ………………………… τα χρόνια! ε. Συνέχεια µε τα χώµατα παίζεις! Πάλι ………………………… την µπλούζα σου! 2. Συµπληρώστε τα άρθρα στα παρακάτω ουσιαστικά, όπως µπορείτε να δείτε και στο τραγούδι:

α. ……………… µαντήλι β. ……………… παλικαράκι γ. ……………… ξενιτιά δ. ……………… ποτάµια ε. ……………… αγάπη στ. ……………… καρδιά

Γραµµατική α. Θεωρία Το αόριστο άρθρο Το χρησιµοποιούµε όταν µιλάµε για ένα αόριστο πρόσωπο ή πράγµα (γενικά), είτε γιατί δεν το γνωρίζουµε είτε γιατί δεν θέλουµε να το ονοµάσουµε. Έχει τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο), τρεις πτώσεις (ονοµαστική, γενική, αιτιατική) και έναν αριθµό (ενικό). 16

Τραγουδώ ελληνικά

ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική

Παραδείγµατα:

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

αρσενικό

θηλυκό

ουδέτερο

ένας ενός έναν

µια µιας µια

ένα ενός ένα

1. Θέλω έναν καναπέ. 2. Έχω µια φίλη στην Αθήνα. 3. Βλέπω ένα άσπρο αυτοκίνητο.

Χρησιµοποιούµε το αόριστο άρθρο: α) όταν δηλώνεται κάτι αόριστο και όχι γνωστό. Παράδειγµα Με περιµένει ένας φίλος µου. (κάποιος, δεν τον ονοµάζω) Είναι ένα ωραίο λουλούδι. (κάποιο λουλούδι) β) όταν δίνεται έµφαση σε ένα ουσιαστικό. Παράδειγµα Ένας επιστήµονας δεν το ξέρει αυτό, εγώ πώς να το ξέρω; (δηλ. ακόµη κι ο επιστήµονας, που είναι ειδικός, δεν το ξέρει) ∆εν χρησιµοποιούµε άρθρο: α) µε ονόµατα πληθυντικού αριθµού, γιατί το αόριστο άρθρο δεν έχει πληθυντικό αριθµό, ή χρησιµοποιούµε αόριστη αντωνυµία. Παραδείγµατα Είδα παιδιά να παίζουν στο πάρκο. Έχω περιοδικά στο γραφείο µου. Με περίµεναν εκεί κάποιοι φίλοι µου. β) σε περιπτώσεις έκφρασης. Παράδειγµα Πήγαν και τον βρήκαν σε µια βαθιά σπηλιά. αλλά και Πήγαν και τον βρήκαν σε βαθιά σπηλιά. β. Ασκήσεις 1. Ξαναγράψτε τις φράσεις αλλάζοντας το οριστικό άρθρο µε το αόριστο: 1. Ο έξυπνος µαθητής. ……………………………………………………………………………………………………………………………… 2. Η ανοιξιάτικη νύχτα. ……………………………………………………………………………………………………………………………… 3. Το παλιό σπίτι. ……………………………………………………………………………………………………………………………… 4. Το εισιτήριο του επιβάτη. ……………………………………………………………………………………………………………………………… 5. Το φόρεµα της γυναίκας. ……………………………………………………………………………………………………………………………… 2. Συµπληρώστε τα άρθρα που λείπουν στις παρακάτω φράσεις: 1. 2. 3. 4. 5.

…………… πιο εύκολο πρόβληµα δεν έλυσες; Είδα …………… Μαρία σήµερα. …………… µέρα θα σε καλέσω σπίτι µου. Του χάρισα …………… βιβλίο, που σου έδειξα. Ποια είναι …………… φίλη σου;

17

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

Κείµενο Το δηµοτικό τραγούδι και οι κατηγορίες του Όταν δηµιουργείται ένα δηµοτικό τραγούδι, ο ποιητής είναι ένας. Βάζει, βέβαια, προσωπικό συναίσθηµα, αλλά κυρίως στηρίζεται σε άλλα τραγούδια, αρχίζοντας µε έναν γνωστό δηµοτικό στίχο ή αλλάζοντας γνωστούς στίχους, για να τους φέρει στο θέµα του. Αλλά και πάλι το δηµιούργηµά του περνάει από στόµα σε στόµα. Καθένας προσθέτει, αφαιρεί, διορθώνει. Ο αρχικός ποιητής ξεχνιέται και το τραγούδι είναι δηµιούργηµα όλου του λαού και εκφράζει τα συναισθήµατα όλων. Μαζί µε τον στίχο, ο ποιητής βάζει και µελωδία. Γιατί τα δηµοτικά δεν είναι τραγούδια που γράφονται για να διαβάζονται, αλλά για να τραγουδιούνται και να χορεύονται, καθένα σε συγκεκριµένη στιγµή. Κατηγορίες δηµοτικών τραγουδιών: α. διηγηµατικά 1. Τα ακριτικά. ∆ιηγούνται τις περιπέτειες και τις ηρωικές πράξεις του ∆ιγενή Ακρίτα και των Ακριτών, των φρουρών στα σύνορα του Βυζαντίου. 2. Οι παραλογές. ∆ιηγούνται σε τόνο επικό3 ή δραµατικό (ανάλογα µε το θέµα) µια ιστορία, αληθινή ή πλαστή ή αναφέρονται σε θρύλους και παραδόσεις. 3. Οι ριµάτες. Είναι σαν τις παραλογές, αλλά έχουν οµοιοκαταληξία (ρίµα), η οποία πηγαίνει κάθε δύο στίχους. β. λυρικά 1. Ιστορικά. Μιλάνε για ιστορικά γεγονότα, µάχες, ήρωες. Από αυτά, άλλα υµνούν νίκες, ενώ άλλα θρηνούν για καταστροφές πόλεων και κάστρων και λέγονται θρήνοι. 2. Κλέφτικα. Μιλάνε για την ζωή των κλεφτών και των αρµατολών και µας δίνουν πολλά στοιχεία για τον ιστορικό βίο της νεώτερης Ελλάδας. 3. Ερωτικά. Υπάρχει µεγάλη ποικιλία και υµνούν την αγάπη. 4. Της ξενιτιάς. Παρουσιάζουν µε έντονα χρώµατα την ανάγκη του ανθρώπου να φύγει, να πλουτίσει στα ξένα, και να επιστρέψει πάλι, έπειτα από χρόνια, στον τόπο του. Χωρίς επικοινωνία, όµως, µε τους δικούς του η κατάσταση γίνεται δραµατική. 5. Μοιρολόγια. Εκφράζουν τον πόνο για τον θάνατο αγαπηµένων προσώπων και δείχνουν την λύπη της γυναικείας ψυχής, γιατί τα µοιρολόγια είναι κυρίως δηµιουργήµατα των γυναικών. Από τα καλύτερα είναι της Μάνης. 6. Γαµήλια ή νυφιάτικα. Είναι τα τραγούδια του γάµου, που µιλάνε για την νύφη ή τον γαµπρό και τραγουδιούνται από τον αρραβώνα ως τον γάµο, σύµφωνα µε τα λαϊκά έθιµα. 7. Νανουρίσµατα. Είναι τραγούδια µε τα οποία κοιµίζουν τα µωρά στην κούνια, φτιαγµένα µε γυναικεία τρυφερότητα και µητρική αγάπη. 8. Θρησκευτικά. Το περιεχόµενό τους είναι θρησκευτικό. Λέγονται, επίσης, εορταστικά, γιατί καθένα µιλάει για κάποια γιορτή της χριστιανοσύνης: Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, των Φώτων, του Λαζάρου, της Μεγάλης Παρασκευής 3

που να ταιριάζει σε πράξεις µυθικές και ηρωικές

18

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

κλπ. Επειδή λέγονται από παιδιά, ονοµάζονται και παιδικά. Όταν τα παιδιά τα τραγουδούν, παίρνουν χρήµατα ή αυγά, ξηρούς καρπούς κλπ. 9. Εργατικά. Υπάρχουν πολλές δουλειές που γίνονται µε κίνηση, όπως το κουπί, ο τρύγος, ο αργαλειός κλπ. Τα εργατικά τραγούδια έχουν σχέση µε κάποιο επάγγελµα. Κυρίως, όµως, ενδιαφέρει ο ρυθµός τους, γιατί συµφωνεί µε τις ανάλογες κινήσεις του εργαζόµενου, ενώ ταυτόχρονα τον διασκεδάζει. 10. ∆ίστιχα. Λέγονται έτσι, γιατί αποτελούνται από δύο στίχους. Είναι γνωστά και ως γνωµικά, γιατί εκφράζουν γνώµες και λαϊκές ιδέες πάνω σε διάφορα θέµατα. Λέγονται, επίσης, λιανοτράγουδα, µαντινάδες (στην Κρήτη) και κοτσάκια (στην Νάξο). 11. Κοινωνικά. Είναι τα τραγούδια που εκφράζουν την πίκρα και τον πόνο για την ανθρώπινη δυστυχία και την κοινωνική αδικία. 12. Καλλιτεχνικά. ∆εν έχουν ένα συγκεκριµένο θέµα, αλλά σε αυτά ο ποιητής µιλάει για την τέχνη του, τους στίχους του, τις µουσικές νότες της ψυχής του. 13. Παθητικά. Είναι τα ποιήµατα, που είναι γεµάτα πόνο, παράπονο, απελπισία και µελαγχολία. 14. Παρακλητικά-Εγκωµιαστικά. Σε αυτά ο ποιητής µιλάει µε όλα τα έµψυχα και άψυχα πράγµατα (τα πουλιά, τα βουνά, τα δάση, τα αστέρια) και τα παρακαλεί για κάτι, να τους δώσει µήνυµα για το αγαπηµένο του πρόσωπο, που βρίσκεται µακριά ή να τα ρωτήσει τι κάνουν οι αγαπηµένοι του. Στα εγκωµιαστικά ο ποιητής εγκωµιάζει ένα πρόσωπο, ένα χωριό, την πατρίδα του. 15. Εύθυµα και αστεία. Τέτοια είναι τα ποιήµατα, που παρουσιάζουν µε αστείο τρόπο όσα άσχηµα συµβαίνουν στην κοινωνική και πολιτική ζωή ενός τόπου. (www.logotexnia.com, µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Στηρίζεται: βασίζεται. Π.χ.: Θέλω να στηρίζοµαι στις δικές µου δυνάµεις. ∆ηµιούργηµα: το αποτέλεσµα της δηµιουργίας, το κατασκεύασµα. Π.χ.: Ο Παρθενώνας αποτελεί το τέλειο δηµιούργηµα της κλασικής εποχής. ∆ιηγούνται: περιγράφουν ένα γεγονός ή περιστατικό (γραπτά ή προφορικά), αφηγούνται,εξιστορούν. Π.χ.: Μου διηγήθηκε µε κάθε λεπτοµέρεια το ταξίδι της στην Αφρική. Ηρωικές: αυτές που ταιριάζουν ή χαρακτηρίζουν έναν ήρωα. Π.χ.: Η αντίσταση των Ελλήνων στην Γερµανική κατοχή ήταν ηρωική. Φρουρών: αυτός που φρουρεί κάτι, φύλακας, υπεύθυνος για την ασφάλεια. Π.χ.: Η τράπεζα έχει δύο φρουρούς. Πλαστή: αυτή που έχει γίνει κατ’ αποµίµηση ενός άλλου, ψεύτικη, παραποιηµένη. Π.χ.: Τον έπιασε η αστυνοµία, γιατί η ταυτότητά του ήταν πλαστή. Θρύλους: διήγηση µυθικού χαρακτήρα που µεταδίδεται από γενιά σε γενιά. Π.χ.: Οι µύθοι και οι θρύλοι του λαού µας είναι κοµµάτι της παράδοσής µας. Οµοιοκαταληξία: όµοια κατάληξη µεταξύ δύο ή περισσότερων στίχων ενός ποιήµατος, ρίµα.

19

Τραγουδώ ελληνικά

Π.χ.:

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

Στο περιγιάλι το κρυφό κι άσπρο σαν περιστέρι διψάσαµε το µεσηµέρι, µα το νερό γλυφό.

Μάχες: αγώνας µεταξύ στρατιωτών. Π.χ.: Στην µάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ., οι Έλληνες του Μιλτιάδη αντιµετώπισαν µε επιτυχία τους Πέρσες. Υµνούν: ψάλλουν ύµνο, δοξολογούν. Π.χ.: Πολλοί ποιητές ύµνησαν την οµορφιά αυτού του τόπου. Θρηνούν: εκφράζουν τον πόνο τους µε κλάµατα. Π.χ.: Θρηνεί για τον θάνατο του παιδιού της. Βίο: η ανθρώπινη ζωή. Π.χ.: Στο βιβλίο αυτό υπάρχουν βίοι αγίων της Εκκλησίας µας. Έντονα: µε ένταση, δυνατά. Π.χ.: Με κοίταξε µε ένα έντονο βλέµµα, που φοβήθηκα. Να πλουτίσει: να γίνει πλούσιος. Π.χ.: Πήγε στην Αυστραλία και πλούτισε. Αρραβώνα: τελετή πριν από τον γάµο, ανταλλαγή δαχτυλιδιών (βέρες). Π.χ.: Χθες έγιναν οι αρραβώνες του Πέτρου και της Ιωάννας. Τρυφερότητα: ευαισθησία, γλυκύτητα. Π.χ.: Αγκάλιασε την µητέρα της µε τρυφερότητα. Ανάλογες: αυτές που έχουν οµοιότητα, αντιστοιχία µε κάποιον/κάτι άλλο. Π.χ.: Πρέπει να έχεις τα ανάλογα προσόντα γι’ αυτή την δουλειά. Πίκρα: πικρή γεύση, µεγάλη στενοχώρια. Π.χ.: Ο καφές µου άφησε µια πίκρα στο στόµα! Απελπισία: έλλειψη ελπίδας. Π.χ.: Όσο σκέφτοµαι τα προβλήµατά µου µε πιάνει απελπισία. Εγκωµιάζει: επαινεί µε ενθουσιασµό. Π.χ.: Την ερµηνεία της ηθοποιού στην Επίδαυρο εγκωµίασαν όλοι οι κριτικοί. Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Οι δύο βασικές κατηγορίες των δηµοτικών τραγουδιών είναι τα διηγηµατικά και τα ………………………… . α. ιστορικά β. κοινωνικά γ. λυρικά 2. Τα ακριτικά τραγούδια διηγούνται τις περιπέτειες των Ακριτών, οι παραλογές παρουσιάζουν θρύλους και οι ριµάτες είναι σαν τις παραλογές µε ………………………… .

20

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

α. οµοιοκαταληξία

β. µελωδία

γ. περιπέτειες

3. Τα ιστορικά τραγούδια αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα, τα κλέφτικα µιλάνε για την ζωή των κλεφτών, τα ερωτικά υµνούν τον έρωτα και τα τραγούδια της ξενιτιάς µιλάνε για τον ………………………… που προκαλεί ο ξένος τόπος στον ξενιτεµένο. α. πόνο β. βίο γ. φρουρό 4. Τα ………………………… θρηνούν για τον θάνατο αγαπηµένου προσώπου, τα γαµήλια είναι τα τραγούδια του γάµου, τα νανουρίσµατα κοιµίζουν τα µωρά και τα θρησκευτικά τραγουδιούνται στις γιορτές. α. ερωτικά β. µοιρολόγια γ. κοινωνικά 5. Τα εργατικά βοηθάνε στην κίνηση της δουλειάς, τα δίστιχα αποτελούνται από δύο στίχους, τα ………………………… µιλάνε για την κοινωνική αδικία, τα καλλιτεχνικά αναφέρονται στην τέχνη του ποιητή, τα παθητικά µιλάνε για την απελπισία, τα παρακλητικά-εγκωµιαστικά παρακαλούν ή εγκωµιάζουν αγαπηµένα πρόσωπα ή πράγµατα και τα ………………………… παρουσιάζουν µε αστείο τρόπο πράγµατα που συµβαίνουν σε έναν τόπο. α. κοινωνικά, εργατικά β. ερωτικά, εύθυµα γ. κοινωνικά, εύθυµα

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 2 1 2

3

Οριζόντια 1. Με ένταση, δυνατά. 2. Αρωµατικό φυτό. 3. Άνδρας νεαρός.

Κάθετα 1. Έλλειψη ελπίδας. 2. Επαινώ µε ενθουσιασµό.

21

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Μυθική διήγηση.

Θ_ _ _ __

2. Η χάρη διαφορετικά.

Χ_ _ _ _ _

3. Αυτή που δεν έχει παντρευτεί.

Α_ _ _ _ _ _ _ _

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…είναι τα δηµοτικά της ενότητας…): 1. Έκταση µε λουλούδια και φυτά. 2. ∆ίνω νερό στα λουλούδια. 3. Σελήνη 4. Χαρακτηρίζει ήρωα. 5. Ο φύλακας διαφορετικά. 6. Βρωµίζω κάτι. 7. Είναι …βρώµικο του Γιάννη. 8. Είναι µία από τις δύο βασικές κατηγορίες τραγουδιών. 9. Μεγάλη στενοχώρια. 10. Γίνεται πριν τον γάµο. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

22

Τραγουδώ ελληνικά

4.

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Βασιλικός θα γίνω

Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

………………… ………………… στο παραθύρι σου, στο παραθύρι σου. Κι ………………… θα µείνω για το ………………… σου, για το ………………… σου. Το ………………… κάνει βόλτα στης αγάπης µου την πόρτα, το ………………… κάνει κύκλο στης αγάπης µου τον ………………… . Έβγα στο παραθύρι κρυφά απ’ τη µάνα σου, κρυφά απ’ τη µάνα σου. Και κάνε πως ………………… τη µαντζουράνα σου, τη µαντζουράνα σου. Το ………………… κάνει βόλτα στης αγάπης µου την πόρτα, το ………………… κάνει κύκλο στης αγάπης µου τον ………………… . Ο ήλιος βασιλεύει κι η µέρα σώνεται, κι η µέρα σώνεται. Κι ο νους µου απ’ την αγάπη δεν συµµαζώνεται, δεν συµµαζώνεται. Το ………………… κάνει βόλτα στης αγάπης µου την πόρτα, το ………………… κάνει κύκλο στης αγάπης µου τον ………………… .

Γιάννη µου το µαντήλι σου

Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Γιάννη µου το ………………… σου, τι το ’χεις λερωµένο, βρε Γιάννη, Γιαννάκη µου 23

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 1 – «δηµοτικά ηπειρώτικα»

τι το ’χεις λερωµένο, βρε ………………… µου. Το ………………… η ξενιτιά, τα έρηµα τα ξένα, βρε Γιάννη, Γιαννάκη µου τα έρηµα τα ξένα, βρε ………………… µου. Πέντε ποτάµια το ’πλεναν, και ………………… και τα πέντε, βρε Γιάννη, Γιαννάκη µου και ………………… και τα πέντε, βρε ………………… µου. ………………… και η αγάπη σου, και ‘βαψε κι η καρδιά της, βρε Γιάννη, Γιαννάκη µου και ‘βαψε κι η καρδιά της, βρε ………………… µου.

Λεξιλόγιο Ενότητας Ανάλογος-η-ο Ανύπαντρος-η-ο Απελπισία, η Αρραβώνας, ο Βασιλικός, ο Βάφω Βίος, ο Γίνοµαι ∆ηµιούργηµα, το ∆ιηγούµαι Εγκωµιάζω Έντονος-η-ο Ηρωικός-ή-ό Θρηνώ Θρύλος, ο Κήπος, ο

24

Λερώνω Μαντήλι, το Μάχη, η Οµοιοκαταληξία, η Παλικαράκι, το Περνάω Πίκρα, η Πλαστός-ή-ό Πλουτίζω Ποτίζω Στηρίζοµαι Τρυφερότητα, η Υµνώ Φεγγάρι, το Φρουρός, ο Χατίρι, το

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 2 - «κρητικά»

ΕΝΟΤΗΤΑ 2 - «κρητικά» Τραγούδι 1 Κρήτη µου, όµορφο νησί Στίχοι: Μαρκόπουλος Γιάννης Μουσική: Μαρκόπουλος Γιάννης

Κρήτη µου όµορφο νησί, Κρήτη µου όµορφο νησί, Κρήτη µου όµορφο νησί, κλειδί του παραδείσου. Θεριό ανήµερο εσύ, θεριό ανήµερο εσύ θεριό ανήµερο εσύ, βγες να σε χαιρετήσουν. Κρατάς δεξιά µιαν ήπειρο, αριστερά µιαν άλλη, τους παίζεις την βροντόλυρα1, για να χορέψουν πάλι. Όταν σε βλέπω, στέκοµαι το µπόι χαµηλώνω. Το βούισµά σου γεύοµαι κι απ’ τις φωνές σου λιώνω.

Αντάρα πιάνει στα βουνά τ’ αγρίµια βγαίνουν όξω κι όταν αστράφτει και βροντά βγαίνεις, ουράνιο τόξο.

Κρατάς δεξιά µιαν ήπειρο, αριστερά µιαν άλλη, τους παίζεις την βροντόλυρα, για να χορέψουν πάλι.

Κρατάς δεξιά µιαν ήπειρο, αριστερά µιαν άλλη, τους παίζεις την βροντόλυρα, για να χορέψουν πάλι. Λεξιλόγιο

Παραδείσου: ο κήπος των πρωτόπλαστων, ο ουράνιος τόπος όπου διαµένουν οι ηθικοί και δίκαιοι άνθρωποι µετά τον θάνατό τους. Π.χ.: Με τόση καλοσύνη είναι σίγουρο ότι θα πας στον παράδεισο! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (ο παράδεισος, ου) Κλίση: ο παράδεισος οι παράδεισοι του παράδεισου (παραδείσου) των παραδείσων τον παράδεισο τους παραδείσους - παράδεισε - παράδεισοι Θεριό: το άγριο ζώο, µτφ. ο άνθρωπος που έχει την σωµατική δύναµη άγριου ζώου, οργισµένος άνθρωπος. Π.χ.: Όταν τον είδε µπροστά του, έγινε θηρίο! Τόσο πολύ θυµωµένος είναι µαζί του! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το θεριό, ιού) Κλίση: το θεριό τα θεριά του θεριού των θεριών το θεριό τα θεριά 1

τύπος λύρας µε µεγαλύτερη, βαθύτερη, πλατύτερη σκάφη 29

Τραγουδώ ελληνικά

- θεριό

ενότητα 2 - «κρητικά»

- θεριά

Ανήµερο: αυτό που δεν είναι ήµερο, το άγριο / µε την λέξη «θεριό»: ο άνθρωπος σε έξαλλη κατάσταση. Π.χ.: Μπήκε µέσα σαν θεριό ανήµερο και φώναζε σε όλους! Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ανήµερος-η-ο) Κλίση: ανήµερος ανήµερη ανήµερο ανήµεροι ανήµερες ανήµερα ανήµερου ανήµερης ανήµερου ανήµερων ανήµερων ανήµερων ανήµερο ανήµερη ανήµερο ανήµερους ανήµερες ανήµερα ανήµερε ανήµερη ανήµερο ανήµεροι ανήµερες ανήµερα Μπόι: ύψος, ανάστηµα. Π.χ.: ∆υο µέτρα µπόι και από µυαλό τίποτα! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το µπόι) Κλίση*: το µπόι * δεν σχηµατίζει πληθυντικό αριθµό το µπόι - µπόι Βούισµα: συνεχής και ακαθόριστος θόρυβος. Π.χ.: Ακούω το βούισµα του αέρα και φοβάµαι. Ουσιαστικό, γένους µατος) Κλίση: το βούισµα του βουίσµατος το βούισµα - βούισµα

ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το βούισµα, τα βουίσµατα των βουισµάτων τα βουίσµατα - βουίσµατα

Γεύοµαι: δοκιµάζω την γεύση του φαγητού ή του ποτού, µτφ. απολαµβάνω, γνωρίζω, δοκιµάζω εµπειρίες. Π.χ.: Γευτήκαµε ένα εξαιρετικό κρασί! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (γεύοµαι) Αρχικοί χρόνοι: γεύοµαι, γευόµουν, θα γεύοµαι, θα γευτώ, γεύτηκα, έχω γευτεί, είχα γευτεί, θα έχω γευτεί Αγρίµια: άγρια ζώα, θηρία, µτφ. άνθρωπος ακοινώνητος. Π.χ.: Αυτός δεν είναι άνθρωπος, είναι αγρίµι! Ούτε τρόπους έχει ούτε τίποτα! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (το αγρίµι, -ιού)

30

Τραγουδώ ελληνικά

Κλίση: το αγρίµι του αγριµιού το αγρίµι - αγρίµι

ενότητα 2 - «κρητικά»

τα αγρίµια των αγριµιών τα αγρίµια - αγρίµια

Αστράφτει: ρίχνει αστραπές, µτφ. είναι πεντακάθαρο, λάµπει, ακτινοβολεί. Π.χ.: Παλιόκαιρος! Αστράφτει και µπουµπουνίζει από το πρωί. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (αστράφτω) Αρχικοί χρόνοι: αστράφτω, άστραφτα, θα αστράφτω, θα αστράψω, άστραψα, έχω αστράψει, είχα αστράψει, θα έχω αστράψει Βροντά: ρίχνει βροντές, ρίχνει ή χτυπάει κάτι µε θόρυβο. Π.χ.: Έξω αστράφτει και βροντά και τα παιδιά φοβούνται! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄ (βροντάω) Αρχικοί χρόνοι: βροντάω, βροντούσα, θα βροντάω, θα βροντήξω, βρόντηξα, έχω βροντήξει, είχα βροντήξει, θα έχω βροντήξει Ουράνιο τόξο: τα χρώµατα της ίριδας, τα εφτά χρώµατα που σχηµατίζει η αντανάκλαση του φωτός του ήλιου στον ουρανό µετά την βροχή. Π.χ.: Μετά την βροχή εµφανίστηκε ένα τεράστιο ουράνιο τόξο στον ουρανό. Ουράνιο: επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ουράνιος-α-ο) Τόξο: ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το τόξο, -ου) Κλίση: το ουράνιο τόξου τα ουράνια τόξα του ουράνιου τόξου των ουράνιων τόξων το ουράνιο τόξο τα ουράνια τόξα - ουράνιο τόξο - ουράνια τόξα Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. µπόι β. βούισµα γ. αστράφτει δ. θεριό ε. γεύοµαι

άγριο ζώο δοκιµάζω φαγητό, εµπειρίες θόρυβος ύψος λάµπει

31

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 2 - «κρητικά»

2. Συµπληρώστε τα κενά µε την σωστή λέξη σε κάθε πρόταση:

βροντάει, παράδεισος, γεύεσαι, µπόι, ανήµερο

α. Θεριό ………………………… µπήκε µέσα και τα έσπασε όλα! β. Έτσι είναι η ζωή, πρέπει να τα δοκιµάζεις και να τα ………………………… όλα. γ. Είναι τόσο όµορφα εδώ! Αληθινός …………………………! δ. Αστράφτει και ………………………… σήµερα από το πρωί. Μάλλον δεν θα βγούµε. ε. ∆υο µέτρα ………………………… και φοβάται ακόµη και την σκιά του!

Γραµµατική α. Θεωρία Ενεστώτας ενεργητικής φωνής Ο Ενεστώτας είναι ο χρόνος που φανερώνει αυτό που γίνεται τώρα, σήµερα, κάθε µέρα και εξακολουθητικά ή κάτι που επαναλαµβάνεται. Παραδείγµατα:

∆ιαβάζω όλη την ηµέρα. Κάθε πρωί ξυπνάω στις επτά.

Ανάλογα µε τον τρόπο µε τον οποίο κλίνονται τα ρήµατα στον ενεστώτα και τις καταλήξεις που παίρνουν, χωρίζονται σε δύο συζυγίες. Στην πρώτη συζυγία ανήκουν όσα ρήµατα τελειώνουν σε -ω (χωρίς τόνο), π.χ. διαβάζω, ανοίγω, βάφω, γράφω, δένω, ελπίζω, κλείνω, λείπω, λύνω, ντύνω, πλένω, φτάνω κ.ά. Στην δεύτερη συζυγία ανήκουν όσα ρήµατα τελειώνουν σε -ώ (µε τόνο). Τα ρήµατα αυτά χωρίζονται σε δύο τάξεις: στην πρώτη τάξη ανήκουν όσα λήγουν σε -άω, όπως αγαπάω, απαντάω, γεννάω, διψάω, κρεµάω, κυνηγάω, ξεχνάω, πεινάω, περνάω, πετάω, πουλάω, ρωτάω, χαιρετάω κ.ά. στην δεύτερη τάξη ανήκουν όσα λήγουν σε -ώ, όπως οδηγώ, αδιαφορώ, αποτελώ, αφαιρώ, αργώ, δηµιουργώ, ζω, θεωρώ, καλώ, κατοικώ, µπορώ, προσπαθώ, συγχωρώ, χρησιµοποιώ κ.ά. α΄ συζυγία α΄ τάξη

διαβάζ διαβάζ διαβάζ διαβάζ διαβάζ διαβάζ -

32

ω εις ει ουµε ετε ουν (ε)

αγαπ αγαπ αγαπ αγαπ αγαπ αγαπ

- άω (αγαπ-ώ) - άς - άει (αγαπ-ά) - άµε (αγαπ-ούµε) - άτε – αν (ε) (αγαπ-ούν)

β΄ συζυγία β΄ τάξη

οδηγ - ώ οδηγ - είς οδηγ - εί οδηγ - ούµε οδηγ - είτε οδηγ - ούν (ε)

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 2 - «κρητικά»

Υπάρχει, επίσης, µια κατηγορία από ρήµατα που ακολουθούν δικό τους τρόπο κλίσης:

ακούω ακούς ακούει ακούµε ακούτε ακούν (ε)

λέω λες λέει λέµε λέτε λένε

καίω καις καίει καίµε καίτε καίνε

κλαίω κλαις κλαίει κλαίµε κλαίτε κλαίνε

πάω πας πάει πάµε πάτε πάνε

τρώω τρως τρώει τρώµε τρώτε τρώνε

φταίω φταις φταίει φταίµε φταίτε φταίνε

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του ενεστώτα: α. ∆υστυχώς …………………………, δεν είναι εδώ. (λείπω) β. Έλα µην ………………………… ! ∆εν είναι κάτι σοβαρό, θα σου περάσει. (κλαίω) γ. ………………………… πολύ την οικογένειά σας, έτσι δεν είναι; (αγαπώ) δ. Γιάννη, δεν ………………………… όσο πρέπει! (διαβάζω) ε. ∆εν ………………………… που σας φωνάζω; (ακούω) 2. Ξαναγράψτε τις παρακάτω προτάσεις µε τα ρήµατά τους στον πληθυντικό αριθµό: α. ∆ιαβάζεις πολύ ωραία. ………………………………………………………………………………………………………………………………… β. Ετοιµάζει το πρόγραµµα. ………………………………………………………………………………………………………………………………… γ. Τον θεωρώ καλό άνθρωπο. ………………………………………………………………………………………………………………………………… δ. ∆εν περνάς πια από το σπίτι. ………………………………………………………………………………………………………………………………… ε. Όλη την ώρα πεινάει. ………………………………………………………………………………………………………………………………… Τραγούδι 2 Φιλεντέµ Στίχοι: Νίκος Ξυλούρης Μουσική: Νίκος Ξυλούρης

Μια παντρεµένη αγαπώ, Θεός να την φωτίσει, µωρό µου. Μια παντρεµένη αγαπώ, Θεός να την φωτίσει, µωρό µου. Τον άντρα της ν' απαρνηθεί κι εµένα ν' αγαπήσει. Τον άντρα της ν' απαρνηθεί κι εµένα ν' αγαπήσει. Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Άσπρα ρόδα στην αυλή σου, πώς κοιµάσαι µοναχή σου. Πώς κοιµάσαι µοναχή σου, άσπρα ρόδα στην αυλή σου.

33

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 2 - «κρητικά»

Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Μια παντρεµένη αγαπώ, έχει και δυο παιδάκια, γιάλα-γιάλα. Μια παντρεµένη αγαπώ, έχει και δυο παιδάκια, γιάλα-γιάλα. Το 'να θα στέλνω για νερό, τ' άλλο για ξυλαράκια. Το 'να θα στέλνω για νερό, τ' άλλο για ξυλαράκια. Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Άσπρα ρόδα και µεγάλα, βρε πώς κοιµάσαι δίχως άντρα. Πώς κοιµάσαι δίχως άντρα, άσπρα ρόδα και µεγάλα. Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Λεξιλόγιο Παντρεµένη: αυτή που έχει παντρευτεί. Π.χ.: Είναι παντρεµένη εδώ και είκοσι χρόνια και είναι τόσο ευτυχισµένη! Μετοχή, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης παρακειµένου, φωνής παθητικής, συζυγίας α΄(παντρεύοµαι) Κλίση: παντρεµένος παντρεµένη παντρεµένο παντρεµένου παντρεµένης παντρεµένου παντρεµένο παντρεµένη παντρεµένο παντρεµένε παντρεµένη παντρεµένο παντρεµένοι παντρεµένων παντρεµένους παντρεµένοι

παντρεµένες παντρεµένων παντρεµένες παντρεµένες

αιτιατικής,

χρόνου

παντρεµένα παντρεµένων παντρεµένα παντρεµένα

Αρχικοί χρόνοι: παντρεύοµαι, παντρευόµουν, θα παντρεύοµαι, θα παντρευτώ, παντρεύτηκα, έχω παντρευτεί, είχα παντρευτεί, θα έχω παντρευτεί Να φωτίσει: να εκπέµψει φως, να λάµψει, να ξηµερώσει, µτφ. να εξηγήσει. Π.χ.: Με ένα κερί φώτισε όλο το δωµάτιο. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(φωτίζω) Αρχικοί χρόνοι: φωτίζω, φώτιζα, θα φωτίζω, θα φωτίσω, φώτισα, έχω φωτίσει, είχα φωτίσει, θα έχω φωτίσει Να απαρνηθεί: να σταµατήσει να θεωρεί κάτι δικό του, να απορρίψει, να εγκαταλείψει. Π.χ.: Απαρνήθηκε την πατρίδα του και την οικογένειά του για λίγα χρήµατα! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄ (απαρνιέµαι)

34

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 2 - «κρητικά»

Αρχικοί χρόνοι: απαρνιέµαι, απαρνιόµουν, θα απαρνιέµαι, θα απαρνηθώ, απαρνήθηκα, έχω απαρνηθεί, είχα απαρνηθεί, θα έχω απαρνηθεί Αυλή: ανοιχτός χώρος µπροστά ή πίσω από το σπίτι, το προσωπικό του βασιλιά ή κάθε ηγεµόνα. Π.χ.: Στην αυλή µας έχουµε ένα µεγάλο αγιόκληµα και πολλά άλλα λουλούδια. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η αυλή, -ής) Κλίση: η αυλή οι αυλές της αυλής των αυλών την αυλή τις αυλές - αυλή - αυλές Ξυλαράκια: µικρά ξύλα από τον κορµό ή τα κλαδιά του δέντρου. Π.χ.: Χρειάζοµαι µικρά ξυλαράκια για την φωτιά. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το ξυλαράκι) Κλίση: το ξυλαράκι τα ξυλαράκια το ξυλαράκι - ξυλαράκι

τα ξυλαράκια - ξυλαράκια

∆ίχως: χωρίς, δηλώνει στέρηση, έλλειψη, απουσία. Π.χ.: Νύχτωσε, δίχως να το καταλάβω! Πάλι θα φωνάζουν οι γονείς µου! Πρόθεση Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Βρείτε τις λέξεις που ζητάµε:

α. εξωτερικός χώρος του σπιτιού: β. να λάµψει: γ. χωρίς: δ. να εγκαταλείψει: ε. µικρά ξύλα:

………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… …………………………………

2. Συµπληρώστε τα κενά µε την σωστή λέξη σε κάθε πρόταση:

φωτίζει, δίχως, παντρεµένη, αυλή, ξυλαράκια

α. Η βασιλική ……………………… της Αγγλίας έχει πολλά άτοµα. β. Πίνει τον καφέ του ……………………… ζάχαρη.

35

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 2 - «κρητικά»

γ. Πρέπει να βρούµε ………………………, γιατί διαφορετικά δεν θα µπορούµε να ανάψουµε την φωτιά. δ. Ο ήλιος ……………………… την γη. ε. Είναι ……………………… µε τον δήµαρχο της πόλης. Γραµµατική α. Θεωρία Μέλλοντας συνεχής ενεργητικής φωνής Ο Συνεχής Μέλλοντας είναι ο χρόνος που φανερώνει ότι κάτι θα γίνεται συχνά ή συνέχεια στο µέλλον. Παραδείγµατα: Από του χρόνου θα διαβάζω περισσότερο. Αύριο, όλη την µέρα θα δουλεύω.

Λέξεις-φράσεις που δηλώνουν επανάληψη ή διάρκεια και θέλουν µέλλοντα συνεχή: πόσο συχνά; κάθε πότε;

από αύριο - από µεθαύριο - από την άλλη εβδοµάδα - από τον άλλο µήνα, χρόνο - από του χρόνου - όλο το πρωί, το βράδυ… κάθε ώρα, µέρα, µήνα κλπ. - από εδώ και εµπρός - πάντα

Σχηµατίζεται από το θα και τον ενεστώτα. α΄ συζυγία α΄ τάξη

θα θα θα θα θα θα

διαβάζ διαβάζ διαβάζ διαβάζ διαβάζ διαβάζ -

ω εις ει ουµε ετε ουν (ε)

θα αγαπ θα αγαπ θα αγαπ θα αγαπ θα αγαπ θα αγαπ

β΄ συζυγία β΄ τάξη

- άω (αγαπ-ώ) - άς - άει (αγαπ-ά) - άµε (αγαπ-ούµε) - άτε – αν (ε) (αγαπ-ούν)

θα θα θα θα θα θα

οδηγ - ώ οδηγ - είς οδηγ - εί οδηγ - ούµε οδηγ - είτε οδηγ - ούν (ε)

Υποτακτική Συνεχής ενεργητικής φωνής Η συνεχής υποτακτική είναι η έγκλιση που φανερώνει το ενδεχόµενο και το επιθυµητό (κάτι που θέλουµε να γίνει), αλλά και προτροπή, ευχή, απορία, προσταγή ή απαγόρευση. Θέλουµε δε, αυτό που εκφράζει το ρήµα να γίνεται συνέχεια, µε διάρκεια ή επανάληψη. Παραδείγµατα: Θέλω να βγαίνω έξω κάθε µέρα. Να έρθω µαζί σας; Συνεχίζω να κοιµάµαι νωρίς το βράδυ. Να ζει κανείς ή να µην ζει; Ρήµατα που παίρνουν συνεχή υποτακτική: µου αρέσει, µε εκνευρίζει, ευχαριστιέµαι, στενοχωριέµαι, χαίροµαι, κουράζοµαι φαίνοµαι, δείχνω, αρχίζω, ξεκινώ, συνεχίζω, εξακολουθώ, σταµατώ, συνηθίζω µαθαίνω, ξέρω κ.ά.

36

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 2 - «κρητικά»

Σχηµατίζεται από το να και το ρήµα στον ενεστώτα και παίρνει άρνηση µη (ν). α΄ συζυγία α΄ τάξη

να διαβάζ - ω να διαβάζ - εις να διαβάζ - ει να διαβάζ - ουµε να διαβάζ - ετε να διαβάζ - ουν (ε)

να αγαπ να αγαπ να αγαπ να αγαπ να αγαπ να αγαπ

β΄ συζυγία β΄ τάξη

- άω (αγαπ-ώ) - άς - άει (αγαπ-ά) - άµε (αγαπ-ούµε) - άτε – αν (ε) (αγαπ-ούν)

να να να να να να

οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ

-ώ - είς - εί - ούµε - είτε - ούν (ε)

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε µε τον συνεχή µέλλοντα των ρηµάτων: α. ∆υστυχώς δουλεύω τον Αύγουστο. ∆υστυχώς ……………………………… όλο τον Αύγουστο. β. Το καλοκαίρι πηγαίνουµε στην Κέρκυρα. Κάθε καλοκαίρι ……………………………… στην Κέρκυρα. γ. Το πρωί διαβάζουν και το απόγευµα κολυµπούν στην θάλασσα. Κάθε πρωί ……………………………… και κάθε απόγευµα ……………………………… στην θάλασσα. δ. Πηγαίνουµε στον κινηµατογράφο το Σάββατο. Από εδώ και πέρα κάθε Σάββατο ……………………………… στον κινηµατογράφο. ε. Ξυπνάω κάθε µέρα στις έξι! Από αύριο κάθε µέρα ……………………………… στις έξι! 2. Συµπληρώστε τις προτάσεις µε την συνεχή υποτακτική του ρήµατος που βρίσκεται στην παρένθεση: α. ∆εν πρέπει ……………………………… βάρη, κουράζεσαι. (σηκώνω) β. Κουράζοµαι ……………………………… τα ίδια πράγµατα. (επαναλαµβάνω) γ. Εξακολουθεί ……………………………… πολύ αργά κάθε πρωί! (φτάνω) δ. Φαίνεται ……………………………… πολύ καλά το θέµα. (γνωρίζω) ε. Συνηθίζω ……………………………… έναν χυµό κάθε πρωί. (πίνω)

37

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 2 - «κρητικά»

Κείµενο Η Κρήτη στον µύθο… Το όνοµα του νησιού οφείλεται στην νύµφη Κρήτη ή στον γιο του ∆ία και πανάρχαιο βασιλιά του νησιού Κρήτα, όπως αναφέρει και ο Όµηρος. Η Κρήτη είναι, σύµφωνα µε τον µύθο, ο τόπος που πηγαίνει η Ρέα για να γεννήσει τον ∆ία, καθώς ο Κρόνος από φόβο ότι θα χάσει τον θρόνο του, καταπίνει τα παιδιά του… Στην Κρήτη, επίσης, πηγαίνει ο ∆ίας και την Ευρώπη, κόρη του Αγήνορα, βασιλιά των Φοινίκων, την οποία ερωτεύεται και για να την πλησιάσει µεταµορφώνεται σε λευκό ταύρο. Εκείνη κάθεται επάνω του και εκείνος σαν αστραπή τρέχει στο νησί. Εκεί, γεννιούνται ο Μίνωας, ο Ροδάµανθυς και ο Σαρπηδόνας. Ο Μίνωας γίνεται βασιλιάς της Κνωσού και άρχοντας όλης της Κρήτης. Έπειτα, από µια µάχη µε τους Αθηναίους, στην οποία κερδίζει, ζητάει από την Αθήνα να στέλνει εφτά νέες και εφτά νέους ως τροφή για τον Μινώταυρο, ένα τέρας µισό άνθρωπο και µισό ταύρο. Ο γιος, όµως, του Αιγέα, του βασιλιά της Αθήνας, ο Θησέας, αποφασίζει να ταξιδέψει στην Κρήτη και να σκοτώσει τον Μινώταυρο. Η κόρη του Μίνωα, Αριάδνη, τον ερωτεύεται και τον βοηθάει, δίνοντάς του ένα κουβάρι σκοινί («µίτος της Αριάδνης»), για να βγει από τον λαβύρινθο, που ζούσε ο Μινώταυρος. Η Κρήτη στην σύγχρονη εποχή… Η Κρήτη είναι το µεγαλύτερο νησί της Ελλάδας και το πέµπτο µεγαλύτερο στην Μεσόγειο. Βρίσκεται βόρεια από το Αιγαίο πέλαγος και νότια από το Λιβυκό και αποτελείται από τους νοµούς Ηρακλείου, Χανίων, Ρεθύµνου και Λασιθίου. Οι κυριότερες πόλεις της είναι το Ηράκλειο, τα Χανιά, το Ρέθυµνο, η Ιεράπετρα, ο Άγιος Νικόλαος και η Σητεία. Εκτός από την σπουδαία ιστορία της στα νεώτερα χρόνια, η Κρήτη έχει βγάλει και σηµαντικές προσωπικότητες στον χώρο των γραµµάτων και του πολιτισµού. Η πεζογράφος Έλλη Αλεξίου, από τις σπουδαιότερες του αιώνας µας, γεννιέται στο Ηράκλειο Κρήτης, το 1894. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο µεγαλύτερος πολιτικός της νεώτερης Ελλάδας, γεννιέται κι αυτός στις Μουρνιές του νοµού Χανίων, το 1864. Ο κορυφαίος ζωγράφος µε την παγκόσµια φήµη, ∆οµίνικος Θεοτοκόπουλος, γνωστός και ως «Ελ Γκρέκο» («ο Έλληνας»), αλλά και ο συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης µε τα σηµαντικά του έργα «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορµπά» (1946), «Ο καπετάν Μιχάλης» (1953), «Αναφορά στον Γκρέκο» (1961) είναι από το Ηράκλειο. Ο ποιητής Βιτσέντζος Κορνάρος, ο δηµιουργός του «Ερωτόκριτου», ενός έργου µε πολλά στοιχεία της κρητικής ηθογραφίας, είναι από την Σητεία. Τέλος, Κρητικός είναι και ο Νίκος Ξυλούρης, µία από τις σηµαντικότερες φωνές του ελληνικού πενταγράµµου, µε διεθνή αναγνώριση (βραβεύτηκε από την Γαλλική Ακαδηµία Σαρλ Κρος), και µε πολλές εµφανίσεις σε νυχτερινά κέντρα, αλλά και στο θέατρο µε την Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Κοζάκο. (www.cretan-history.gr, µε αλλαγές)

38

Τραγουδώ ελληνικά

Ελευθέριος Βενιζέλος

ενότητα 2 - «κρητικά»

∆οµίνικος Θεοτοκόπουλος «Ελ Γκρέκο»

Νίκος Ξυλούρης

Έλλη Αλεξίου

Νίκος Καζαντζάκης

«Ερωτόκριτος» Βιτσέντζος Κορνάρος

Λεξιλόγιο Πανάρχαιο: αυτό που προέρχεται από τα βάθη της αρχαιότητας, πολύ αρχαίο. Π.χ.: Ο κινέζικος πολιτισµός είναι πανάρχαιoς. Καταπίνει: κατεβάζει από τον φάρυγγα στο στοµάχι, µτφ. πιστεύει κάτι από αφέλεια. Π.χ.: Μην καταπίνεις το φαγητό σου χωρίς να µασάς καλά! Να πλησιάσει: να φέρει κάτι κοντά σε κάτι άλλο, να φτάσει. Π.χ.: Πλησίασε την καρέκλα της κοντά στο παράθυρο, για να βλέπει καλύτερα στον δρόµο. Μεταµορφώνεται: αλλάζει την µορφή ή το σχήµα. Π.χ.: Στον µύθο αυτό η θεά Αθηνά µεταµορφώνεται σε πουλί και πετάει ψηλά. Ταύρο: το αρσενικό βόδι. Π.χ.: Ο ταύρος κυνηγάει τον ταυροµάχο στην αρένα! Αστραπή: η έντονη λάµψη ανάµεσα σε δύο σύννεφα, µτφ. µεγάλη ταχύτητα. Π.χ.: Φοβάται τόσο πολύ τις αστραπές και τις βροντές που βάζει τα κλάµατα! Άρχοντας: πρόσωπο που έχει εξουσία, αριστοκρατικής καταγωγής µε µεγάλη περιουσία, πλούσιος. Π.χ.: Ζει σαν άρχοντας, δεν του λείπει τίποτα! Τροφή: ό,τι χρησιµεύει για να τρέφεται κανείς. Π.χ.: Η τροφή, που αγοράζω για τον σκύλο µου, έχει πολλές βιταµίνες.

39

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 2 - «κρητικά»

Τέρας: φανταστικό πλάσµα µε υπερφυσικές δυνάµεις, οτιδήποτε ή οποιοσδήποτε έχει πολύ άσχηµη εµφάνιση. Π.χ.: Το τέρας του Λοχ-Νες δεν υπάρχει! Κουβάρι: νήµα τυλιγµένο, κλωστή τυλιγµένη σαν µπάλα. Π.χ.: Χρειάζοµαι ένα κουβάρι µαλλί ακόµα, για να τελειώσω το πουλόβερ. Σκοινί: µακρύ κορδόνι ή σύρµα που το χρησιµοποιούµε για να δένουµε ή να κρεµάµε διάφορα αντικείµενα. Π.χ.: Πρέπει να πάρεις ένα σκοινί για να δέσεις το δέµα. Λαβύρινθο: η κατοικία του Μινώταυρου στην Κρήτη, που έφτιαξε ο ∆αίδαλος, µτφ. κατασκευή όπου δύσκολα προσανατολίζεται κάποιος. Π.χ.: Ο Θησέας κατάφερε, µε την βοήθεια της Αριάδνης, να βγει από τον Λαβύρινθο. Αποτελείται: για κάποιον ή για κάτι στον οποίο ανήκουν διάφορα µέρη. Π.χ.: Το νερό αποτελείται από υδρογόνο και οξυγόνο. Νοµούς: διοικητικά και γεωγραφικά διαµερίσµατα ενός κράτους. Π.χ.: Η Κρήτη αποτελείται από τέσσερις νοµούς. Προσωπικότητες: διάσηµα, σπουδαία πρόσωπα. Π.χ.: Ο Ακίρα Κουροσάβα είναι µία από τις µεγαλύτερες προσωπικότητες της έβδοµης τέχνης. Κορυφαίος: αυτός που βρίσκεται στην κορυφή, που τους ξεπερνά όλους. Π.χ.: Είναι κορυφαίος αθλητής. Έχει την πρώτη θέση σε πολλούς αθλητικούς αγώνες. Φήµη: ανεξακρίβωτη πληροφορία που διαδίδεται από στόµα σε στόµα, η γνώµη που επικρατεί δηµόσια για κάποιον, το να είναι κανείς πολύ γνωστός. Π.χ.: Πάντα ονειρευόταν να γίνει γνωστός, να αποκτήσει φήµη. Ηθογραφίας: η περιγραφή των ηθών και των εθίµων. Π.χ.: Η ηθογραφία, ως λογοτεχνική σχολή, επικράτησε το δεύτερο µισό του 19ου αι. Πενταγράµµου: σύστηµα πέντε οριζόντιων γραµµών µε ίση απόσταση µεταξύ τους, όπου γράφονται οι φθόγγοι της ευρωπαϊκής µουσικής. Π.χ.: Ο µοναχός Guido d’ Arezzo επινόησε το πεντάγραµµο. ∆ιεθνή: αυτός που αναφέρεται στο σύνολο των εθνών. Π.χ.: Τελείωσε χθες το διεθνές φεστιβάλ τραγουδιού. Βραβεύτηκε: του έδωσαν βραβείο. Π.χ.: Η ταινία βραβεύτηκε στο φεστιβάλ κινηµατογράφου στο Βερολίνο. Άσκηση Κατανόησης 1. Στην Κρήτη γεννήθηκε σύµφωνα µε τον µύθο ………………………… . α. η Αφροδίτη β. ο ∆ίας γ. ο ∆ιόνυσος 2. Τον Μινώταυρο σκότωσε ο ………………………… . α. Θησέας β. Ηρακλής

40

γ. ∆ιοµήδης

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 2 - «κρητικά»

3. Η Κρήτη αποτελείται από ………………………… νοµούς. α. τρεις β. πέντε

γ. τέσσερις

4. Από την Κρήτη κατάγεται ο ζωγράφος ………………………… . α. Καραβάτζο β. Ελ Γκρέκο γ. Τιντορέττο 5. Ο Ερωτόκριτος είναι έργο του ………………………… . α. Νίκου Καζαντζάκη β. Βιτσέντζου Κορνάρου

γ. Νίκου Ξυλούρη

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 2 4 3 1 1

2 3

Οριζόντια 1. Ο ουράνιος τόπος για τους δίκαιους ανθρώπους µετά τον θάνατό τους. 2. Ο Μινώταυρος ήταν µισός άνθρωπος και µισός …… . 3. Όταν κάποιος είναι πολύ γνωστός, έχει …… .

Κάθετα 1. Είναι η κοπέλα του πρώτου τραγουδιού… 2. Αλλάζω την µορφή µου. 3. «Η πεντάµορφη και το …» ένα από τα παραµύθια µας. 4. Η περιγραφή των ηθών και εθίµων.

41

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 2 - «κρητικά»

2. Κρεµάλα Βρείτε τη λέξη που κρύβεται:

1. Βρίσκεται στην κορυφή, ξεχωρίζει.

Κ________

2. Πάνω σε αυτό γράφεται η µουσική.

Π__________

3. Ύψος, ανάστηµα.

Μ___

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…ήταν ο Μίνωας σε όλη την Κρήτη…): 1.Βρίσκεται µπροστά ή πίσω από το σπίτι. 2. Το ρήµα …της βροντής. 3. Πάρα πολύ αρχαίος. 4. Η Αττική είναι ένας από τους 54 ……… της Ελλάδας. 5. Με την λέξη «θεριό» …κάνει ζευγάρι. 6. Κατεβάζω την τροφή µου… 7. Εγκαταλείπω, απορρίπτω. 8. Ήταν αυτό που έδωσε η Αριάδνη στον Θησέα.

1 2 3 4 5 6 7 8

43

Τραγουδώ ελληνικά

4.

ενότητα 2 - «κρητικά»

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Κρήτη µου, όµορφο νησί

Στίχοι: Μαρκόπουλος Γιάννης Μουσική: Μαρκόπουλος Γιάννης

Κρήτη µου όµορφο νησί, Κρήτη µου όµορφο νησί, Κρήτη µου όµορφο νησί, κλειδί του ………………………… . ………………………… ………………………… εσύ, θεριό ανήµερο εσύ θεριό ανήµερο εσύ, βγες να σε χαιρετήσουν. Κρατάς δεξιά µιαν ήπειρο, αριστερά µιαν άλλη, τους παίζεις την βροντόλυρα, για να χορέψουν πάλι, για να χορέψουν πάλι. Όταν σε βλέπω, στέκοµαι το ………………………… χαµηλώνω. Το ………………………… σου ………………………… κι απ’ τις φωνές σου λιώνω. Κρατάς δεξιά µιαν ήπειρο, αριστερά µιαν άλλη, τους παίζεις την βροντόλυρα, για να χορέψουν πάλι, για να χορέψουν πάλι. Αντάρα πιάνει στα βουνά τ’ ………………………… βγαίνουν όξω κι όταν ………………………… και ………………………… βγαίνεις, ………………………… . Κρατάς δεξιά µιαν ήπειρο, αριστερά µιαν άλλη, τους παίζεις την βροντόλυρα, για να χορέψουν πάλι, για να χορέψουν πάλι.

Φιλεντέµ Στίχοι: Νίκος Ξυλούρης Μουσική: Νίκος Ξυλούρης

Μια ………………………… αγαπώ, Θεός να την ………………………… , µωρό µου. Μια ………………………… αγαπώ, Θεός να την ………………………… , µωρό µου. Τον άντρα της ν' ………………………… κι εµένα ν' αγαπήσει. Τον άντρα της ν' ………………………… κι εµένα ν' αγαπήσει. Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. 44

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 2 - «κρητικά»

Άσπρα ρόδα στην ………………………… σου, πώς κοιµάσαι µοναχή σου. Πώς κοιµάσαι µοναχή σου, άσπρα ρόδα στην ………………………… σου. Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Μια ………………………… αγαπώ, έχει και δυο παιδάκια, γιάλα-γιάλα. Μια ………………………… αγαπώ, έχει και δυο παιδάκια, γιάλα-γιάλα. Το 'να θα στέλνω για νερό, τ' άλλο για ………………………… . Το 'να θα στέλνω για νερό, τ' άλλο για ………………………… . Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν. Άσπρα ρόδα και µεγάλα, βρε πώς κοιµάσαι ………………………… άντρα. Πώς κοιµάσαι ………………………… άντρα, άσπρα ρόδα και µεγάλα. Φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, φιλεντέµ, ωχ κι αµάν-αµάν.

Λεξιλόγιο ενότητας Αγρίµι, το Ανήµερος-η-ο Απαρνιέµαι Αποτελούµαι Άρχοντας, ο Αστραπή, η Αστράφτω Αυλή, η Βούισµα, το Βραβεύοµαι Βροντάω Γεύοµαι ∆ιεθνής-ής-ές ∆ίχως Ηθογραφία, η Θεριό, το Καταπίνω Κορυφαίος-α-ο Κουβάρι, το

45

Λαβύρινθος, ο Μεταµορφώνοµαι Μπόι, το Νοµός, ο Ξυλαράκι, το Ουράνιο τόξο, το Πανάρχαιος-α-ο Παντρεύοµαι Παράδεισος, ο Πεντάγραµµο, το Πλησιάζω Προσωπικότητα, η Σκοινί, το Ταύρος, ο Τέρας, το Τροφή, η Φήµη, η Φωτίζω

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

ΕΝΟΤΗΤΑ 3 - «για την Αθήνα» Τραγούδι 1 Αθήνα Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Μ' άσπρα πουλιά και σύννεφα τον ουρανό θα ντύσω και τ' όνοµά σου αθάνατο στην πέτρα θα κεντήσω.

Στο περιβόλι του Μαγιού θα µπω για να διαλέξω δάφνη, µυρτιά κι αµάραντο στεφάνι να σου πλέξω.

Αθήνα - Αθήνα Χαρά της γης και της αυγής, µικρό γαλάζιο κρίνο. Κάποια βραδιά στην αµµουδιά κοχύλι σου θα µείνω.

Αθήνα - Αθήνα Χαρά της γης και της αυγής, µικρό γαλάζιο κρίνο. Κάποια βραδιά στην αµµουδιά κοχύλι σου θα µείνω.

Λεξιλόγιο Αθάνατο: κάτι που διαρκεί παντοτινά, που η µνήµη του ζει αιώνια, αιώνιο, αξέχαστο. Π.χ.: Τα αρχαία µνηµεία που υπάρχουν στην Αθήνα την κάνουν αθάνατη. Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (αθάνατος-η-ο) Κλίση: αθάνατος αθάνατη αθάνατο αθάνατου αθάνατης αθάνατου αθάνατο αθάνατη αθάνατο αθάνατε αθάνατη αθάνατο αθάνατοι αθάνατων

αθάνατες αθάνατων

αθάνατα αθάνατων

45

Τραγουδώ ελληνικά

αθάνατους αθάνατοι

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

αθάνατες αθάνατες

αθάνατα αθάνατα

Πέτρα: µικρά κοµµάτια βράχου που υπάρχουν στο έδαφος, καθετί σκληρό. Π.χ.: Τα παλιά ελληνικά σπίτια ήταν χτισµένα από πέτρα. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η πέτρα, -ας) Κλίση: η πέτρα οι πέτρες της πέτρας των πετρών την πέτρα τις πέτρες - πέτρα - πέτρες Θα κεντήσω: θα τσιµπήσω, θα τρυπήσω µε σκληρό µυτερό αντικείµενο. Π.χ.: Όταν τελειώσω αυτό το κάδρο, θα κεντήσω ένα άλλο. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄(κεντάω) Αρχικοί χρόνοι: κεντάω, κεντούσα, θα κεντάω, θα κεντήσω, κέντησα, έχω κεντήσει, είχα κεντήσει, θα έχω κεντήσει Αυγής: χρονικό διάστηµα ανάµεσα στο τέλος της νύχτας και την ανατολή του ηλίου, ξηµέρωµα. Π.χ.: Τα χρώµατα που σχηµατίζονται στον ουρανό την αυγή είναι θαυµάσια. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (η αυγή, -ής) Κλίση: η αυγή οι αυγές της αυγής των αυγών την αυγή τις αυγές - αυγή - αυγές Κρίνο: ονοµασία φυτού σε ποικιλία χρωµάτων. Π.χ.: Χάρισε στην φίλη του ένα µπουκέτο µε πολύ ωραίους κίτρινους κρίνους. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (το κρίνο, -ου) Κλίση: το κρίνο τα κρίνα του κρίνου των κρίνων το κρίνο τα κρίνα - κρίνο - κρίνα Κοχύλι: το σκληρό και στερεό περίβληµα, το όστρακο που περιβάλλει το σώµα διάφορων ασπόνδυλων ζώων. Π.χ.: Στην αµµουδιά της θάλασσας µπορείς να βρεις διάφορα χρωµατιστά κοχύλια.

46

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το κοχύλι, -ιού) Κλίση: το κοχύλι τα κοχύλια του κοχυλιού των κοχυλιών το κοχύλι τα κοχύλια - κοχύλι - κοχύλια Να διαλέξω: να επιλέξω, να ξεχωρίσω. Π.χ.: Πρέπει να διαλέξω ένα καλό δώρο για τον φίλο µου. Έχει τα γενέθλιά του. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(διαλέγω) Αρχικοί χρόνοι: διαλέγω, διάλεγα, θα διαλέγω, θα διαλέξω, διάλεξα, έχω διαλέξει, είχα διαλέξει, θα έχω διαλέξει Μυρτιά: θάµνος ή δέντρο µε άσπρα λουλούδια που αναδίδουν ευχάριστη µυρωδιά. Π.χ.: Οι µυρτιές ευδοκιµούν κυρίως στις µεσογειακές χώρες. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η µυρτιά, -άς) Κλίση: η µυρτιά οι µυρτιές της µυρτιάς των µυρτιών την µυρτιά τις µυρτιές - µυρτιά - µυρτιές Αµάραντο: 1. (ως επίθετο) αυτό που διαρκεί, που δεν µαραίνεται 2.(ως ουσιαστικό) ποώδες φυτό που φυτρώνει σε ξηρά ορεινά εδάφη και δεν µαραίνεται εύκολα. Π.χ.: Αγόρασα αµάραντα και κλαδιά έλατου για την χριστουγεννιάτικη διακόσµηση της τάξης µας. Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (αµάραντος-η-ο) Κλίση: αµάραντος αµάραντη αµάραντο αµάραντου αµάραντης αµάραντου αµάραντο αµάραντη αµάραντο αµάραντε αµάραντη αµάραντο αµάραντοι αµάραντων αµάραντους αµάραντοι

αµάραντες αµάραντων αµάραντες αµάραντες

αµάραντα αµάραντων αµάραντα αµάραντα

Να πλέξω: να περάσω µε κατάλληλο τρόπο ένα νήµα, ένα σκοινί (ή άλλο υλικό) µέσα σε ένα άλλο, έτσι ώστε να κατασκευάσω κάτι. Π.χ.: Η µητέρα µου έπλεξε ένα πολύ ωραίο µάλλινο πουλόβερ.

47

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(πλέκω) Αρχικοί χρόνοι: πλέκω, έπλεκα, θα πλέκω, θα πλέξω, έπλεξα, έχω πλέξει, είχα πλέξει, θα έχω πλέξει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι που σηµαίνουν:

α. ξηµέρωµα β. να τσιµπήσω γ. αιώνιο δ. κοµµάτι βράχου ε. να επιλέξω

………………………………………… ………………………………………… ………………………………………… ………………………………………… …………………………………………

2. Αντιστοιχίστε φτιάχνοντας ζευγάρια λέξεων που να ταιριάζουν νοηµατικά:

α. αθάνατο β. γαλάζιο γ. να διαλέξω δ. να πλέξω

µυρτιά κρίνο στεφάνι όνοµα

Γραµµατική α. Θεωρία Ουσιαστικά αρσενικά σε -ος / -ης / -ας Τα αρσενικά ουσιαστικά συνοδεύονται από το αρσενικό άρθρο και χωρίζονται σε ισοσύλλαβα (µε ίσο αριθµό συλλαβών στον ενικό και τον πληθυντικό αριθµό) και σε

48

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

ανισοσύλλαβα (µε µία παραπάνω συλλαβή στον πληθυντικό αριθµό). Στα ισοσύλλαβα ανήκουν αυτά που λήγουν σε -ας, -ης και –ος. κατάληξη στον ενικό αριθµό

κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό

παραδείγµατα

-ας

-ες

ο άντρας – οι άντρες

-ης

-ες

ο µαθητής – οι µαθητές

-ος

-οι

ο ουρανός – οι ουρανοί ο δρόµος – οι δρόµοι ο δάσκαλος – οι δάσκαλοι

Παραδείγµατα:

Βλέπεις αυτόν τον άντρα; Είναι ο δάσκαλος του σχολείου. Οι µαθητές της τάξης βρίσκονται σε εκδροµή. Στο τέλος του δρόµου υπάρχει το κτίριο του σχολείου µας.

Κλίνονται ως εξής: ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

ο του τον --

άντρας άντρα άντρα άντρα

µαθητής µαθητή µαθητή µαθητή

οι των τους --

άντρες αντρών άντρες άντρες

µαθητές µαθητών µαθητές µαθητές

ουρανός ουρανού ουρανό ουρανέ

δρόµος δρόµου δρόµο δρόµε

δάσκαλος δασκάλου δάσκαλο δάσκαλε

δρόµοι δρόµων δρόµους δρόµοι

δάσκαλοι δασκάλων δασκάλους δάσκαλοι

πληθυντικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

ουρανοί ουρανών ουρανούς ουρανοί

Κατά το άντρας κλίνονται: ταµίας, χειµώνας, πατέρας, κανόνας, αιώνας, αγώνας, γείτονας, πίνακας κ.ά. Κατά το µαθητής κλίνονται: ποιητής, νικητής, επιβάτης, εργάτης, βιβλιοπώλης κ.ά. Κατά το ουρανός κλίνονται: αδερφός, γιατρός, γιος, λαός, λογαριασµός, σεισµός κ.ά. Κατά το δρόµος κλίνονται: ήλιος, γέρος, στόλος, ταχυδρόµος κ.ά. Κατά το δάσκαλος κλίνονται: άγγελος, άνεµος, δήµαρχος, έµπορος, κάτοικος, κίνδυνος κ.ά. Παρατηρήσεις: 1. Όλα τα αρσενικά στην ονοµαστική του ενικού αριθµού τελειώνουν σε -ς. 2. Η γενική του πληθυντικού αριθµού όλων των αρσενικών τελειώνει σε -ων. 3. Όλα τα αρσενικά (εκτός από αυτά που τελειώνουν σε -ος) σχηµατίζουν όλες τις πτώσεις του ενικού όµοια µε την ονοµαστική χωρίς το -ς και έχουν στον πληθυντικό τρεις πτώσεις ίδιες: την ονοµαστική, την αιτιατική και την κλητική.

49

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

4. Τα αρσενικά σε -ος έχουν µερικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην κλίση τους: α. σχηµατίζουν την κλητική σε –ε, εκτός από τα δισύλλαβα ονόµατα, που την σχηµατίζουν σε -ο, όπως: Γιώργο, Σπύρο, Νίκο. β. όσα τονίζονται στην τρίτη από το τέλος συλλαβή, κατεβάζουν τον τόνο τους στην γενική του ενικού και στην γενική και αιτιατική του πληθυντικού. Παράδειγµα: ο δάσκαλος – του δασκάλου, των δασκάλων, τους δασκάλους Ουσιαστικά θηλυκά σε -α / -η / -ος Τα θηλυκά ονόµατα συνοδεύονται από το θηλυκό άρθρο και χωρίζονται, όπως και τα αρσενικά, σε δύο κατηγορίες: τα ισοσύλλαβα (µε ίδιο αριθµό συλλαβών στον ενικό και πληθυντικό αριθµό) και τα ανισοσύλλαβα (µε µία παραπάνω συλλαβή στον πληθυντικό αριθµό). Υπάρχουν, ακόµη, τα αρχαιόκλιτα, δηλαδή αυτά που ακολουθούν τρόπο κλίσης από τα αρχαία ελληνικά. κατάληξη στον ενικό αριθµό

κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό

παραδείγµατα

ισοσύλλαβα

-α

-ες

-η

-ες

η καρδιά – οι η ώρα – οι η θάλασσα – οι η ελπίδα – οι η ποσότητα – οι

καρδιές ώρες θάλασσες ελπίδες ποσότητες

η ψυχή – οι ψυχές η νίκη – οι νίκες

αρχαιόκλιτα

-η

-εις

η σκέψη – οι σκέψεις η άσκηση – οι ασκήσεις

-ος

-οι

η οδός – οι οδοί η περίοδος – οι περίοδοι

Παραδείγµατα:

Περπατούσαµε ώρες στην θάλασσα. Οι λύσεις των ασκήσεων βρίσκονται στην τελευταία σελίδα. Αυτή είναι περίοδος εξετάσεων.

Κλίνονται ως εξής: ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική

50

η της την

καρδιά καρδιάς καρδιά

ώρα ώρας ώρα

θάλασσα θάλασσας θάλασσα

ελπίδα ελπίδας ελπίδα

ποσότητα ποσότητας ποσότητα

Τραγουδώ ελληνικά

κλητική

--

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

καρδιά

ώρα

θάλασσα

ελπίδα

ποσότητα

ελπίδες ελπίδων ελπίδες ελπίδες

ποσότητες ποσοτήτων ποσότητες ποσότητες

πληθυντικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

Κατά Κατά Κατά Κατά Κατά κ.ά.

οι των τις --

καρδιές καρδιών καρδιές καρδιές

ώρες ωρών ώρες ώρες

θάλασσες θαλασσών θάλασσες θάλασσες

το καρδιά κλίνονται: δουλειά, οµορφιά (χωρίς γενική πληθυντικού) κ.ά. το ώρα κλίνονται: γλώσσα, ηµέρα, χώρα, πλατεία, γυναίκα κ.ά. το θάλασσα κλίνονται: αίθουσα, µέλισσα, µαθήτρια κ.ά. το ελπίδα κλίνονται: εφηµερίδα, πατρίδα, σταφίδα κ.ά. το ποσότητα κλίνονται: θερµότητα, ιδιότητα, ικανότητα, ταυτότητα, ταχύτητα ενικός αριθµός

ονοµαστική

η

γενική

της

αιτιατική

την

κλητική

--

σκέψη σκέψης (-εως) σκέψη σκέψη

άσκηση άσκησης (-εως) άσκηση άσκηση

οδός οδού οδό (οδό)

περίοδος περιόδου περίοδο (περίοδο)

οδοί οδών οδούς (οδοί)

περίοδοι περιόδων περιόδους (περίοδοι)

πληθυντικός αριθµός ονοµαστική

οι

γενική

των

αιτιατική

τις

κλητική

--

σκέψεις σκέψεων σκέψεις σκέψεις

ασκήσεις ασκήσεων ασκήσεις ασκήσεις

Κατά το σκέψη και άσκηση κλίνονται: δύναµη, πόλη και όλα όσα τελειώνουν σε –ση, -ξη, -ψη, π.χ. απάντηση, απόφαση, ερώτηση, κατάληξη, πράξη, άποψη, επίσκεψη κ.ά. Κατά το οδός και περίοδος κλίνονται: άνοδος, είσοδος, έξοδος, κάθοδος, λεωφόρος, πάροδος, κ.ά. β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά των προτάσεων µε τα ουσιαστικά των παρενθέσεων στον σωστό τύπο: α) Κάθε …………………………… έχει την δική του …………………………… .( ο άνθρωπος, η οµορφιά) β) Θα αντιγράψω την …………………………… σε µια καθαρή …………………………… . (η άσκηση, η σελίδα) γ) Πήρα την …………………………… να ζητήσω συγγνώµη στον …………………………… µου. (η απόφαση, ο φίλος) δ) Μήπως ξέρεις την …………………………… για την …………………………… ; (η ηµεροµηνία, η παράσταση) ε) Μένω σε µια µεγάλη …………………………… και έχω πολλούς ……………………………: δύο ……………………………, έναν ……………………………, έναν ……………………………, τρεις 51

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

…………………………… και έναν …………………………… . (η πολυκατοικία, ο γείτονας, η καθηγήτρια, ο γιατρός, ο δικηγόρος, ο αρχιτέκτονας, ο φοιτητής) 2. Σχηµατίστε σωστές προτάσεις, βάζοντας τις λέξεις στην σωστή σειρά: α) είναι, φοιτητής, µου, Σχολή, ο, Ιατρική, φίλος, στην. …………………………………………………………………………………………………………………………………………… β) σε, µου, πόλης, αδελφή, πολυκατοικία, η, µένει, µία, στο, της, κέντρο. …………………………………………………………………………………………………………………………………………… γ) µας, όµορφα, κήπος, λουλούδια, ο, έχει. …………………………………………………………………………………………………………………………………………… δ) είµαι, την, µαθαίνω, ελληνική, στο, φοιτήτρια, και, γλώσσα, Πανεπιστήµιο. …………………………………………………………………………………………………………………………………………… ε) χώρα, µε, άνθρωποι, του, ζουν, κάθε, διαφορετικό, κόσµου, σε, χαρακτήρα. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………

Τραγούδι 2 Αθήνα µάνα µου Μες στο φως του δειλινού, εκεί στην άκρη του γιαλού, το κατώφλι σου περνώ. Πόλη µου, ξαναγυρνώ! Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, τ' αγκάλιασµά σου το στερήθηκα. Έβγα, φεγγάρι µου, βάλε σηµάδι να βρω το σπίτι που γεννήθηκα. Απ' την Ακρόπολη ως τη Ραφήνα βήµα το βήµα θα σε θυµηθώ. Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, σµίγω τα χείλη και το χώµα σου φιλώ. Πέρασα ταξιδευτής τόσα πέλαγα της γης κι όπου αντάµωσα στεριά βγήκα και άναψα φωτιά. Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, τ' αγκάλιασµά σου το στερήθηκα. Έβγα, φεγγάρι µου, βάλε σηµάδι να βρω το σπίτι που γεννήθηκα. Απ' την Ακρόπολη ως τη Ραφήνα βήµα το βήµα θα σε θυµηθώ. Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, σµίγω τα χείλη και το χώµα σου φιλώ.

52

Στίχοι: Σέβη Τηλιακού Μουσική: Αντώνης Στεφανίδης

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

Λεξιλόγιο ∆ειλινού: το χρονικό διάστηµα λίγο πριν ή λίγο µετά την δύση του ηλίου. Π.χ.: Το φως του δειλινού έχει πολύ όµορφα χρώµατα. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (το δειλινό, -ού) Κλίση: το δειλινό τα δειλινά του δειλινού των δειλινών το δειλινό - δειλινό

τα δειλινά - δειλινά

Κατώφλι: ξύλινο ή πέτρινο δοκάρι που συνδέει τις πλευρές της πόρτας, το κάτω µέρος της. Π.χ.: Μόλις πέρασα το κατώφλι του σπιτιού, πόσες αναµνήσεις ήρθαν στον νου µου! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το κατώφλι) Κλίση: το κατώφλι τα κατώφλια το κατώφλι - κατώφλι

τα κατώφλια - κατώφλια

Πόλη: πολλά σπίτια και δηµόσια κτίρια, όπου ζουν πολλοί άνθρωποι σε µια διοικητική ενότητα. Π.χ.: Η πόλη µου είναι τόσο όµορφη, µε τα παλιά πέτρινα σπίτια και τα γραφικά καφενεία της. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (η πόλη, -ης) Κλίση: η πόλη οι πόλεις της πόλης (πόλεως) των πόλεων την πόλη τις πόλεις - πόλη - πόλεις Αγκάλιασµα: η ενέργεια του αγκαλιάζω, η αγκαλιά. Π.χ.: Μου έκαναν µεγάλη εντύπωση τα αγκαλιάσµατα των συγγενών του στον σταθµό. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το αγκάλιασµα, µατος) Κλίση: το αγκάλιασµα τα αγκαλιάσµατα του αγκαλιάσµατος των αγκαλιασµάτων το αγκάλιασµα τα αγκαλιάσµατα - αγκάλιασµα - αγκαλιάσµατα

53

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

Στερήθηκα: µου έλειψε κάτι που χρειάστηκα, ιδίως από τα αναγκαία για την ζωή. Π.χ.: Στερήθηκα πολλά για να µπορέσω να σπουδάσω. Γι’ αυτό και τώρα ξοδεύω χωρίς να σκέφτοµαι! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄(στερούµαι) Αρχικοί χρόνοι: στερούµαι, στερούµουν, θα στερούµαι, θα στερηθώ, στερήθηκα, έχω στερηθεί, είχα στερηθεί, θα έχω στερηθεί Σηµάδι: σύµβολο για ευκολότερη αναγνώριση, καθετί που ξεχωρίζει. Π.χ.: Πάντα βάζω ένα σηµάδι στην σελίδα του βιβλίου, όταν σταµατάω το διάβασµα. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το σηµάδι, -ιού) Κλίση: το σηµάδι τα σηµάδια του σηµαδιού των σηµαδιών το σηµάδι τα σηµάδια - σηµάδι - σηµάδια Βήµα: καθεµιά από τις µετακινήσεις των ποδιών στο περπάτηµα ή στον χορό. Π.χ.: Έµαθα τα βήµατα του καλαµατιανού! Πολύ εύκολος χορός! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το βήµα, -µατος) Κλίση: το βήµα τα βήµατα του βήµατος των βηµάτων το βήµα τα βήµατα - βήµα - βήµατα Θα θυµηθώ: θα φέρω ξανά στην µνήµη µου γεγονότα του παρελθόντος, κάτι που έχω µάθει. Π.χ.: Πολλές φορές θυµάµαι τις ωραίες στιγµές που περάσαµε το καλοκαίρι! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(θυµάµαι) Αρχικοί χρόνοι: θυµάµαι, θυµόµουν(α), θα θυµάµαι, θα θυµηθώ, θυµήθηκα, έχω θυµηθεί, είχα θυµηθεί, θα έχω θυµηθεί Σµίγω: ενώνω ή ενώνοµαι, συναντώ ή συναντιέµαι, έρχοµαι σε επαφή. Π.χ.: Ύστερα από τόσα χρόνια επιτέλους έσµιξαν οι δύο φίλοι. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(σµίγω) Αρχικοί χρόνοι: σµίγω, έσµιγα, θα σµίγω, θα σµίξω, έσµιξα, έχω σµίξει, είχα σµίξει, θα έχω σµίξει

54

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

Ταξιδευτής: αυτός που ταξιδεύει συχνά, ταξιδιώτης. Π.χ.: Είναι ταξιδευτής του κόσµου. Και πού δεν έχει πάει! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο ταξιδευτής, ή) Κλίση: ο ταξιδευτής οι ταξιδευτές του ταξιδευτή των ταξιδευτών τον ταξιδευτή τους ταξιδευτές - ταξιδευτή - ταξιδευτές Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις αντίθετες λέξεις:

χωριό ξηµέρωµα θα ξεχάσω αποµακρύνω

σµίγω θα θυµηθώ δειλινό πόλη

2. Συµπληρώστε τα κενά µε τις κατάλληλες λέξεις στον σωστό τύπο:

βήµα, πόλη, δειλινό, σηµάδι, κατώφλι

α) Είναι υπέροχο το ……………………………… στην ακροθαλασσιά! β) Ακολούθησε τα ……………………………… του πατέρα του και ασχολείται µε το εµπόριο. γ) Κάθε φορά που περνάει από το σπίτι, στέκεται στο ……………………………… . Ποτέ δεν µπαίνει µέσα. δ) Τα ……………………………… στα χέρια του δείχνουν πόσο πολύ δούλεψε στην ζωή του. ε) Έλα στην ……………………………… µου κάποιο Σαββατοκύριακο! Θα περάσουµε τέλεια! Γραµµατική α. Θεωρία Ουσιαστικά Ουδέτερα σε -ο / -ι / -µα Τα ουδέτερα ονόµατα συνοδεύονται από το ουδέτερο άρθρο και χωρίζονται, όπως και τα αρσενικά και τα θηλυκά, σε δύο κατηγορίες: τα ισοσύλλαβα (µε ίδιο αριθµό συλλαβών στον ενικό και πληθυντικό αριθµό) και τα ανισοσύλλαβα (µε µία παραπάνω συλλαβή στον πληθυντικό αριθµό). Υπάρχουν, ακόµη, και τα ιδιόκλιτα που έχουν δικό τους τρόπο κλίσης τόσο στον ενικό όσο και στον πληθυντικό αριθµό. Στα ισοσύλλαβα ανήκουν αυτά που λήγουν σε –ο και –ι.

55

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

κατάληξη στον ενικό αριθµό

κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό

-ο

-α

-ι

-ια

παραδείγµατα

το βουνό – τα βουνά το δέντρο– τα δέντρα το σύννεφο– τα σύννεφα το πρόσωπο – τα πρόσωπα το παιδί – τα παιδιά το τραγούδι – τα τραγούδια

Στα ανισοσύλλαβα ανήκουν αυτά που λήγουν σε -µα. κατάληξη στον ενικό αριθµό

κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό

παραδείγµατα

-µα

-µατα

το βήµα – τα βήµατα το όνοµα – τα ονόµατα

Παραδείγµατα: Το πρόσωπο του παιδιού ήταν τόσο φοβισµένο! Οι στίχοι αυτών των τραγουδιών είναι γνωστοί σε όλους. Τα ονόµατα των µαθητών βρίσκονται στον πίνακα ανακοινώσεων. Κλίνονται ως εξής:

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

το του το --

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

τα των τα --

Κατά Κατά Κατά Κατά

56

ενικός αριθµός βουνό δέντρο βουνού δέντρου βουνό δέντρο βουνό δέντρο πληθυντικός αριθµός βουνά δέντρα βουνών δέντρων βουνά δέντρα βουνά δέντρα

σύννεφο σύννεφου σύννεφο σύννεφο

πρόσωπο προσώπου πρόσωπο πρόσωπο

σύννεφα σύννεφων σύννεφα σύννεφα

πρόσωπα προσώπων πρόσωπα πρόσωπα

το βουνό κλίνονται: νερό, ποσό, νοικοκυριό κ.ά. το δέντρο κλίνονται: βιβλίο, πεύκο, υπουργείο, σχολείο κ.ά. το σύννεφο κλίνονται: δάχτυλο, σίδερο, τριαντάφυλλο κ.ά. το πρόσωπο κλίνονται: άλογο, άτοµο, έπιπλο, θέατρο, όργανο κ.ά.

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

το του το --

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

τα των τα --

ενικός αριθµός παιδί παιδιού παιδί παιδί πληθυντικός αριθµός παιδιά παιδιών παιδιά παιδιά

τραγούδι τραγουδιού τραγούδι τραγούδι τραγούδια τραγουδιών τραγούδια τραγούδια

Κατά το παιδί κλίνονται: αρνί, γατί, σκυλί, ψωµί κ.ά. Κατά το τραγούδι κλίνονται: δαχτυλίδι, καλοκαίρι, ταξίδι, χιόνι κ.ά.

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

το του το --

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

τα των τα --

ενικός αριθµός βήµα βήµατος βήµα βήµα πληθυντικός αριθµός βήµατα βηµάτων βήµατα βήµατα

όνοµα ονόµατος όνοµα όνοµα ονόµατα ονοµάτων ονόµατα ονόµατα

Κατά το βήµα κλίνονται: γράµµα, δράµα, κλάµα, κύµα, σώµα, χρήµα, χρώµα κ.ά. Κατά το όνοµα κλίνονται: άγαλµα, άνοιγµα, διάλειµµα, µάθηµα, πρόβληµα κ.ά. β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε τις λέξεις που ακολουθούν στον κατάλληλο τύπο:

το τραγούδι, το αλφάβητο, το παιδί, το γράµµα, το δέντρο, το σύµφωνο, το κορίτσι, το όνοµα

α) Το ελληνικό ………………………………, έχει είκοσι τέσσερα ………………………………, από τα οποία τα επτά είναι φωνήεντα και τα άλλα ……………………………… . β) ∆εν θυµάται ούτε καν τα ……………………………… των µαθητών της. γ) Στους ξένους αρέσουν πολύ τα ελληνικά ……………………………… . δ) Έχει δύο ………………………………, ένα αγόρι και δύο ……………………………… . ε) Την άνοιξη, όλα τα ……………………………… πρασινίζουν.

57

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

2. Συµπληρώστε τις προτάσεις µε την σωστή λέξη από την παρένθεση: α) Η γυναίκα του δεν δουλεύει. Ασχολείται µε ……………………………… . (το νοικοκυριό, των νοικοκυριών, του νοικοκυριού) β) Κάνουµε πολλά ……………………………… όλο τον χρόνο σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. (ταξίδι, ταξιδιού, ταξίδια) γ) Στις βόρειες περιοχές της χώρας µας ……………………………… δεν λιώνουν ποτέ. (το χιόνι, των χιονιών, τα χιόνια) δ) Το χρώµα αυτού του ……………………………… µου αρέσει πολύ. (τριαντάφυλλα, τριαντάφυλλου, τριαντάφυλλο) ε) ∆εν θυµάµαι καθόλου ποια είναι η διεύθυνση του ……………………………… . (υπουργείο, υπουργεία, υπουργείου) Κείµενο Η Αθήνα στους κλασικούς χρόνους Με το τέλος των Περσικών Πολέµων αρχίζει µία από τις πιο συγκλονιστικές περιόδους στην ιστορία του ανθρώπινου πνεύµατος. Αυτή που ονοµάζουµε «χρυσό αιώνα» της Αθήνας. Λόγω της θαυµαστής ισορροπίας που πετυχαίνει η δηµοκρατία του Περικλή, φιλόσοφοι, συγγραφείς και καλλιτέχνες έρχονται στην πόλη απ’ όλες τις περιοχές του ελληνισµού. Η Αθήνα του 5ου αιώνα, η πνευµατική µητρόπολη της εποχής, ανοίγει νέους δρόµους σε κάθε τοµέα της τέχνης και της σκέψης. Η αρχιτεκτονική και η γλυπτική γνωρίζουν µεγάλη άνθιση και τα έργα στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, δίνουν αίγλη στην πόλη. Η Ακρόπολη της Αθήνας, το υψηλότερο σηµείο της, γίνεται το σπουδαιότερο λατρευτικό της κέντρο. Τα Προπύλαια -η µνηµειακή είσοδος του Μνησικλή- ο ναός της Αθηνάς Νίκης, ο Παρθενώνας -το εντυπωσιακό οικοδόµηµα του Ικτίνου και του Καλλικράτη, διακοσµηµένο από τον Φειδία προς τιµή της Παρθένου Αθηνάς- το Ερεχθείο µε τις Καρυάτιδες -ναός αφιερωµένος στην Αθηνά και τον Ποσειδώνα- και άλλοι ιεροί χώροι µαρτυρούν την υπεροχή της πόλης. Παράλληλα αναπτύσσονται η ρητορική µε τον Λυσία, η ζωγραφική και η αγγειογραφία, η ιστοριογραφία µε τον Θουκυδίδη. Και πάνω απ’ όλα το θέατρο, µε τους δραµατικούς ποιητές Αισχύλο, Σοφοκλή, Ευριπίδη και Αριστοφάνη, καθώς και η φιλοσοφία µε τους σοφιστές και τον Σωκράτη. («Αθήνα», Κατερίνα Σέρβη, Εκδοτική Αθηνών, σελ. 8, µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Συγκλονιστικές: καταπληκτικές, που προκαλούν έντονη ψυχική συγκίνηση. Π.χ.: Είδα µια ταινία µε συγκλονιστικές εικόνες από τον Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο. Πνεύµατος: το µυαλό και η ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται και να κρίνει. Π.χ.: Το δηµιουργικό και ανήσυχο πνεύµα του ανθρώπου έχει καταφέρει πολλά.

58

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

Θαυµαστής: που προκαλεί έκπληξη για κάτι το εξαιρετικό, το υπέροχο. Π.χ.: Είναι θαυµαστός ο τρόπος της να πείθει τους συνοµιλητές της. Ισορροπίας: κατάστασης κατά την οποία κάτι παραµένει στην ίδια θέση, παρά τις δυνάµεις που εκδηλώνονται σε αυτό. Π.χ.: Η κοινωνική ισορροπία ήταν αναγκαία µετά την µεγάλη επανάσταση του λαού. Πνευµατική: που αναφέρεται ή ανήκει στο πνεύµα. Π.χ.: Οι πνευµατικοί άνθρωποι ενός τόπου είναι οι καλλιτέχνες, οι συγγραφείς, οι ποιητές. Μητρόπολη: πόλη και κέντρο ενός πολιτισµού, το κύριο πολιτιστικό, θρησκευτικό κλπ. κέντρο ενός τόπου. Π.χ.: Το Χόλιγουντ θεωρείται η µητρόπολη του κινηµατογράφου. Αρχιτεκτονική: η τέχνη του οικοδοµήµατος και διακόσµησης και η επιστήµη που την µελετά. Π.χ.: Κτίρια σύγχρονης αρχιτεκτονικής βρίσκονται σε όλες τις πρωτεύουσες του κόσµου. Γλυπτική: τέχνη κατά την οποία δηµιουργούνται µορφές ή παραστάσεις πάνω σε σκληρό υλικό. Π.χ.: Η γλυπτική είναι µία από τις καλές τέχνες. Άνθιση: λουλούδιασµα, εποχή της ανθοφορίας, ακµή. Π.χ.: Την µεγαλύτερη άνθισή τους, τα ελληνικά γράµµατα την είχαν τον 5ο π.Χ. αιώνα. Βράχο: µεγάλη πέτρα, λόφος πέτρινος, πέτρινος όγκος. Π.χ.: Στα περισσότερα ελληνικά νησιά κυριαρχεί ο βράχος, ο ήλιος και η θάλασσα. Αίγλη: φήµη, δόξα. Π.χ.: Η αίγλη της αρχαίας Ρώµης είναι χαρακτηριστική. Μνηµειακή: που έχει την µεγαλοπρέπεια, την επιβλητικότητα µνηµείου. Π.χ.: Η Αψίδα του Θριάµβου είναι ένα µνηµειακό έκθεµα. Εντυπωσιακό: που προκαλεί εντύπωση, που προξενεί ζωηρή αίσθηση. Π.χ.: Οι µεγάλες πρωτεύουσες του κόσµου έχουν εντυπωσιακούς ουρανοξύστες. Οικοδόµηµα: ό,τι είναι χτισµένο και έχει σχετικά µεγάλες διαστάσεις, κτίριο. Π.χ.: Τα παλιά οικοδοµήµατα της πόλης διατηρούν το δικό τους στυλ. ∆ιακοσµηµένο: καλλωπισµένο, στολισµένο, εξωραϊσµένο. Π.χ.: Η αίθουσα ήταν διακοσµηµένη µε γούστο και πολλή φαντασία. Τιµή: ό,τι απονέµεται σε ένδειξη εκτίµησης, σεβασµού, αναγνώρισης της αξίας κάποιου. Π.χ.: Έγινε εκδήλωση προς τιµή του ποιητή που πήρε το Βραβείο Νόµπελ. Αφιερωµένος: χαρισµένος σε ένδειξη τιµής, αγάπης.

59

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

Π.χ.: Τα ποιήµατά του είναι αφιερωµένα σε όσους φυλακίζονται άδικα. Μαρτυρούν: επιβεβαιώνουν την ύπαρξη κάποιου πράγµατος, αποδεικνύουν. Π.χ.: Η έκφραση του προσώπου της µαρτυρεί την λύπη και την στενοχώρια της. Υπεροχή: η ιδιότητα εκείνου που είναι καλύτερος, ανώτερος. Π.χ.: Κατά την διάρκεια του αγώνα, η ελληνική οµάδα κράτησε την υπεροχή της. Ρητορική: η τέχνη του ρήτορα, ενός ανθρώπου που µιλά καλά. Π.χ.: Η ρητορική παίζει πρωταρχικό ρόλο στα κοινοβούλια, στην εκκλησία και στα δικαστήρια. Αγγειογραφία: η ζωγραφική σε αγγεία και η µελέτη της. Π.χ.: Σηµαντικές ιστορικές πληροφορίες αποκτούν οι αρχαιολόγοι µελετώντας την αγγειογραφία. Ιστοριογραφία: η συγγραφή ιστορικών έργων. Π.χ.: Η ιστοριογραφία του Βυζαντίου είναι πλούσια, µε σηµαντικές πληροφορίες για την κοινωνική και πολιτιστική ζωή εκείνης της περιόδου. Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Στην ανάπτυξη της Αθήνας του 5ου αιώνα, τον πιο σηµαντικό ρόλο είχε ο ………………………, ο µεγάλος πολιτικός και στρατηγός. α. Περικλής β. Σωκράτης γ. Μνησικλής 2. Ο αιώνας της µεγάλης ακµής της Αθήνας ονοµάζεται «Εποχή του ………………………» αλλά και «……………………… αιώνας». α. Σοφοκλή, χρυσός β. Περικλή, χρυσός γ. Περικλή, ασηµένιος 3. Το εντυπωσιακό οικοδόµηµα στον Ιερό Βράχο της Αθήνας είναι ………………………, του Ικτίνου και του Καλλικράτη. α. το Ερεχθείο β. τα Προπύλαια γ. ο Παρθενώνας 4. Τα Προπύλαια, η µεγαλόπρεπη είσοδος στην Ακρόπολη είναι έργο του αρχιτέκτονα ……………………… . α. Ικτίνου β. Μνησικλή γ. Φειδία 5. Στον βράχο της Ακρόπολης, εκτός από τον Παρθενώνα και το Ερεχθείο, βλέπουµε και τον ναό ……………………… . α. του Ποσειδώνα β. της Παρθένου Αθηνάς γ. της Αθηνάς Νίκης

60

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 3

1 1 2 2 3

Οριζόντια 1. Ο χρόνος λίγο πριν ή λίγο µετά την δύση του ηλίου. 2. Το κτίριο διαφορετικά. 3. Η τέχνη του ρήτορα.

Κάθετα 1. Η δηµοκρατία του Περικλή πετυχαίνει µια θαυµαστή ……………. . 2. Το κάτω µέρος της πόρτας. 3. Καταπληκτικός, αυτός που προκαλεί έντονη ψυχική συγκίνηση.

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Η αγκαλιά αλλιώς.

Α_________

2. Αιώνιος, αξέχαστος.

Α_______

61

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

3. Επιλέγω, ξεχωρίζω.

∆______

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…η Αθήνα ήταν πνευµατική ………… τον 5ο αιώνα…): 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Το µυαλό, η ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται. Η µετακίνηση του ποδιού στο περπάτηµα ή τον χορό. Τέχνη µε την δηµιουργία µορφών πάνω σε σκληρό υλικό. Φυτό σε ποικιλία χρωµάτων. Είναι ιερός της Ακρόπολης. Αυτός που προκαλεί εντύπωση. Το όστρακο που περιβάλλει το σώµα κάποιων ζώων. Φήµη, δόξα. Είναι η είσοδος του Μνησικλή.

1 2 3 4 5 6 7 8 9

4.

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Αθήνα Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Μ' άσπρα πουλιά και σύννεφα τον ουρανό θα ντύσω και τ' όνοµά σου …………………… στην …………………… …………………… . Στο περιβόλι του Μαγιού θα µπω για …………………… δάφνη, …………………… κι …………………

62

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

στεφάνι ……… σου …………………… . Αθήνα - Αθήνα Χαρά της γης και της …………………… , µικρό γαλάζιο …………………… . Κάποια βραδιά στην αµµουδιά …………………… σου θα µείνω.

Αθήνα µάνα µου Μες στο φως του …………………… , εκεί στην άκρη του γιαλού, το …………………… σου περνώ. …………………… µου, ξαναγυρνώ!

Στίχοι: Σέβη Τηλιακού Μουσική: Αντώνης Στεφανίδης

Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, τ' …………………… σου το …………………… . Έβγα, φεγγάρι µου, βάλε …………………… να βρω το σπίτι που γεννήθηκα. Απ' την Ακρόπολη ως τη Ραφήνα …………………… το βήµα ……… σε …………………… . Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, …………………… τα χείλη και το χώµα σου φιλώ. Πέρασα …………………… τόσα πέλαγα της γης κι όπου αντάµωσα στεριά βγήκα και άναψα φωτιά. Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, τ' …………………… σου το …………………… . Έβγα, φεγγάρι µου, βάλε …………………… να βρω το σπίτι που γεννήθηκα. Απ' την Ακρόπολη ως τη Ραφήνα …………………… το βήµα ……… σε …………………… . Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, …………………… τα χείλη και το χώµα σου φιλώ.

63

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 3 - «για την Αθήνα»

Λεξιλόγιο ενότητας Αγγειογραφία, η Αγκάλιασµα, το Αθάνατος-η-ο Αίγλη, η Αµάραντος-η-ο Άνθιση, η Αρχιτεκτονική, η Αυγή, η Αφιερωµένος-η-ο Βήµα, το Βράχος, ο Γλυπτική, η ∆ειλινό, το ∆ιακοσµηµένος-η-ο ∆ιαλέγω Εντυπωσιακός-ή-ό Θαυµαστός-ή-ό Θυµάµαι Ισορροπία, η Ιστοριογραφία, η Κατώφλι, το

64

Κεντάω Κοχύλι, το Κρίνο, το Μαρτυρώ Μητρόπολη, η Μνηµειακός-ή-ό Μυρτιά, η Οικοδόµηµα, το Πέτρα, η Πλέκω Πνεύµα, το Πνευµατικός-ή-ό Πόλη, η Ρητορική, η Σηµάδι, το Σµίγω Στερούµαι Συγκλονιστικός-ή-ό Ταξιδευτής, ο Τιµή, η Υπεροχή, η

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

ΕΝΟΤΗΤΑ 4 - «για την Θεσσαλονίκη» Τραγούδι 1 Θεσσαλονικιά Στίχοι: Γιώργος Ζαµπέτας Μουσική: Γιώργος Ζαµπέτας

Είχα πάει τσάρκα στη Θεσσαλονίκη και τριγυρνούσα στην ακροθαλασσιά. Ξαφνικά στο πλάι να µε προσπερνάει, είδα µια ωραία Σαλονικιά. Στο Λευκό τον Πύργο πήρα τα φιλιά της, είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά. Από το Βαρδάρη ήταν η µαµά της, πάππου προς πάππου Σαλονικιά. Στην Αριστοτέλους πιάσαµε κουβέντα και περπατήσαµε στην Τσιµισκή. Από κει και πέρα γίναµε παρέα και γίναµε ζευγάρι εγώ κι αυτή. Στο Λευκό τον Πύργο πήρα τα φιλιά της, είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά. Από το Βαρδάρη ήταν η µαµά της, πάππου προς πάππου Σαλονικιά. Μέσα σε δυο µήνες βάλαµε στεφάνι, στον Άγιο ∆ηµήτρη έγινα γαµπρός. Κι από Αθηναίος µέσα σε δυο µήνες, έγινα ρε µάγκα µου Σαλονικιός.

Στο Λευκό τον Πύργο πήρα τα φιλιά της, είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά. Από το Βαρδάρη ήταν η µαµά της, πάππου προς πάππου Σαλονικιά.

Λεξιλόγιο Τσάρκα: περίπατος, βόλτα (λαϊκά). Π.χ.: Πάµε µια τσάρκα στην παραλία; Ο καιρός είναι υπέροχος! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η τσάρκα, - ας) Κλίση: η τσάρκα οι τσάρκες της τσάρκας την τσάρκα τις τσάρκες - τσάρκα - τσάρκες Ακροθαλασσιά: άκρη της θάλασσας κοντά στην στεριά. Π.χ.: Κάθοµαι ώρες στην ακροθαλασσιά και κοιτάζω µακριά το απέραντο γαλάζιο. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η ακροθαλασσιά, άς) Κλίση: η ακροθαλασσιά οι ακροθαλασσιές της ακροθαλασσιάς των ακροθαλασσιών την ακροθαλασσιά τις ακροθαλασσιές 65

Τραγουδώ ελληνικά

- ακροθαλασσιά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

- ακροθαλασσιές

Να προσπερνάει: να ξεπερνάει κάποιον που κινείται στον ίδιο δρόµο. Π.χ.: Τον προσπέρασε µε το αυτοκίνητο. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄ (προσπερνάω) Αρχικοί χρόνοι: προσπερνάω, προσπερνούσα, θα προσπερνάω, θα προσπεράσω, προσπέρασα, έχω προσπεράσει, είχα προσπεράσει, θα έχω προσπεράσει Πύργο: ψηλό κτίριο για την άµυνα πόλης. Π.χ.: Ο πύργος της Πίζας είναι το σύµβολο της πόλης. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο πύργος, -ου) Κλίση: ο πύργος οι πύργοι του πύργου των πύργων τον πύργο τους πύργους - πύργο - πύργοι Πιάσαµε (κουβέντα): αρχίσαµε να µιλάµε. Π.χ.: Έπιασε την συζήτηση και δεν σταµάτησε να µιλάει για µία ώρα. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄ (πιάνω) Αρχικοί χρόνοι: πιάνω, έπιανα, θα πιάνω, θα πιάσω, έπιασα, έχω πιάσει, είχα πιάσει, θα έχω πιάσει Περπατήσαµε: βαδίσαµε, πήγαµε µε τα πόδια. Π.χ.: Έπρεπε να περπατήσω τρία χιλιόµετρα για να φτάσω στο λιµάνι της πόλης. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας β΄ (περπατάω) Αρχικοί χρόνοι: περπατάω, περπατούσα, θα περπατάω, θα περπατήσω, περπάτησα, έχω περπατήσει, είχα περπατήσει, θα έχω περπατήσει Γίναµε: ήρθαµε σε µια νέα κατάσταση. Π.χ.: Ο Αλέκος θα γίνει καλός ηθοποιός, γιατί έχει ταλέντο και θέληση. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄ (γίνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: γίνοµαι, γινόµουν, θα γίνοµαι, θα γίνω, έγινα, έχω γίνει, είχα γίνει, θα έχω γίνει Στεφάνι: κυκλικό πλέγµα από φυτά και λουλούδια, βάζω στεφάνι: παντρεύοµαι. Π.χ.: Οι νικητές των Ολυµπιακών Αγώνων έπαιρναν ως βραβείο ένα στεφάνι ελιάς. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το στεφάνι, -ιού) Κλίση: 66

Τραγουδώ ελληνικά

το στεφάνι του στεφανιού το στεφάνι - στεφάνι

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

τα στεφάνια των στεφανιών τα στεφάνια - στεφάνια

Γαµπρός: σύζυγος της κόρης ή της αδελφής κάποιου, αυτός που πρόκειται να παντρευτεί. Π.χ.: Πήγα στο θέατρο µε την κόρη µου και τον γαµπρό µου. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο γαµπρός, ού) Κλίση: ο γαµπρός οι γαµπροί του γαµπρού των γαµπρών τον γαµπρό τους γαµπρούς - γαµπρέ - γαµπροί Μάγκα: άνθρωπος του υποκόσµου µε προκλητική συµπεριφορά, ψευτοπαλικαράς. Π.χ.: Είναι πολύ δύσκολο να αλλάξεις την συµπεριφορά ενός µάγκα. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (ο µάγκας, -α) Κλίση: ο µάγκας οι µάγκες του µάγκα τον µάγκα τους µάγκες - µάγκα - µάγκες

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπληρώστε τα κενά µε την σωστή λέξη:

έγιναν, µάγκες, στεφάνι, έπιασαν, τσάρκα

α. Το Σάββατο, θα πάω ………………………… µε την φίλη µου στο παλιό λιµάνι. β. ………………………… τέτοια κουβέντα, που γύρισαν αργά στο σπίτι και η µητέρα τους φώναζε… γ. «Οι ………………………… δεν υπάρχουν πια, τους πάτησε το τρένο…» λέει ένα παλιό τραγούδι. δ. Από την 1η Ιανουαρίου 2007, η Ρουµανία και η Βουλγαρία ………………………… µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ε. Σε κάθε νικητή δίνουµε ένα δίπλωµα και ένα ………………………… από λουλούδια.

67

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι που σηµαίνουν: συγγενή

κάτοικο µιας πόλης

α) …………………………

δ) …………………………

β) …………………………

ε) …………………………

γ) …………………………

στ) …………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Η χρήση των πτώσεων Τα ουσιαστικά -όπως και τα επίθετα, οι αντωνυµίες και οι µετοχές- έχουν τέσσερις πτώσεις: την ονοµαστική, την γενική, την αιτιατική και την κλητική. Σε ονοµαστική µπαίνει πάντα το υποκείµενο µιας πρότασης, η λέξη δηλαδή που φανερώνει ποιος κάνει κάτι (αυτό που δηλώνει το ρήµα της πρότασης). Είναι η λέξη που απαντάει στην ερώτηση «ποιος;». Παραδείγµατα: Ο κύριος διαβάζει την εφηµερίδα. (Ποιος διαβάζει την εφηµερίδα;) Η δασκάλα γράφει στον πίνακα. (Ποιος γράφει στον πίνακα;) Το µωρό θέλει το γάλα του. (Ποιος θέλει το γάλα του;) Συχνά η ονοµαστική χρησιµοποιείται µε ρήµατα όπως τα είµαι, φαίνοµαι, γίνοµαι, διορίζοµαι, εκλέγοµαι, ονοµάζοµαι, θεωρούµαι κ.ά. και φανερώνει ιδιότητα ή χαρακτηριστικό στο υποκείµενό τους. Παραδείγµατα: Θέλει να γίνει γιατρός. Ο αδελφός µου θεωρείται ο εξυπνότερος στην τάξη του. Η γιαγιά µου φαίνεται όµορφη. Χρησιµοποιείται ακόµα σε τίτλους ή επιγραφές, επιρρηµατικούς προσδιορισµούς, υπογραφές. Παραδείγµατα: Εστιατόριο «Η Βενετία». Θεσσαλονίκη, 15 Ιουλίου. Σε φιλώ, ο αδελφός σου. Σε γενική µπαίνει η λέξη που µας δείχνει σε ποιον ανήκει κάτι, δηλαδή ποιανού είναι κάτι. Παραδείγµατα: (Ο Νίκος έχει αυτοκίνητο. Το αυτοκίνητο είναι καινούργιο.) Το αυτοκίνητο του Νίκου είναι καινούργιο. (Η µαθήτρια έχει µολύβια. Τα µολύβια είναι στην τσάντα.) Τα µολύβια της µαθήτριας είναι στην τσάντα. 68

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

(Το παιδί έχει βιβλία. Τα βιβλία είναι στο θρανίο.) Τα βιβλία του παιδιού είναι στο θρανίο. Ακόµα, η γενική δείχνει την σχέση ενός ονόµατος (προσώπου, ζώου, πράγµατος) µε ένα άλλο. Φανερώνει, µε άλλα λόγια: την καταγωγή του : το παιδί του κυρίου Πέτρου την δηµιουργία του : ο Ερµής του Πραξιτέλη την προέλευσή του : ο χυµός του λεµονιού την αξία του : ένα γραµµατόσηµο των δύο ευρώ τον χρόνο του : η τέχνη του αιώνα µας τον τόπο του : τα µνηµεία της Ακρόπολης το περιεχόµενο : ποτήρι νερού την αιτία : δάκρυα λύπης την ιδιότητα : τα πουλιά της θάλασσας την σύγκριση : η καλύτερη δασκάλα του σχολείου Σε αιτιατική µπαίνει το αντικείµενο µιας πρότασης, η λέξη δηλαδή που φανερώνει τι κάνει κάποιος. Είναι η λέξη που απαντάει στην ερώτηση «τι;» (αν πρόκειται για πράγµατα) και «ποιον;» (αν πρόκειται για πρόσωπα). Παραδείγµατα: Στην φωτογραφία βλέπω τον καθηγητή µου. (Ποιον βλέπω στην φωτογραφία;) Στον χάρτη κοιτάζω την χώρα µου. (Τι κοιτάζω στον χάρτη;) Τα παιδιά θέλουν τα βιβλία τους. (Τι θέλουν τα παιδιά;) Η αιτιατική χρησιµοποιείται, επίσης, σε εκφράσεις χρόνου, σε λέξεις δηλαδή που απαντούν στην ερώτηση «πότε;». Παραδείγµατα: Τον άλλο µήνα θα ταξιδέψω στην Αγγλία. Την Κυριακή παίζουµε ποδόσφαιρο. Το 2000 πήρα το πτυχίο µου. Η αιτιατική, τέλος, χρησιµοποιείται µετά από κάποιες προθέσεις, όπως µε, σε, για, από, κατά, παρά, προς κ.ά. Παραδείγµατα: Πηγαίνει µε τον φίλο του για ψάρεµα. ∆ουλεύει στην τράπεζα Πειραιώς1. Φεύγω για την Αµερική σε λίγες ηµέρες. ∆ουλεύω από τον Ιανουάριο µέχρι τώρα. Κατά την γνώµη µου, πρέπει να διαβάσεις περισσότερο. Η κλητική πτώση µας βοηθά να φωνάζουµε κάποιον, να προσφωνούµε ή να επικαλούµαστε. Παραδείγµατα: Κώστα, έλα εδώ, σε παρακαλώ. Κυρίες και κύριοι, καλώς ήρθατε. Θεέ µου, βοήθησέ µε!

1

Η πρόθεση σε µαζί µε το άρθρο γίνεται µία λέξη: στον, στην, στο και στους, στις, στα. 69

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

β. Ασκήσεις 1. ∆ιαλέξτε τον σωστό τύπο του ουσιαστικού από την παρένθεση και συµπληρώστε τα κενά: α) ………………………… παίζει µπάλα.( τον Αλέκο, ο Αλέκος) β) Η αδελφή µου έγινε ………………………… (δασκάλα, δασκάλας) γ) Είναι το σπίτι ………………………… µου.(της µητέρας, την µητέρα) δ) Στην Ακρόπολη υπάρχει ο ναός ………………………… , ………………………… . (η Αθηνά, της Αθηνάς, ο Παρθενώνας, του Παρθενώνα) ε) Συνάντησα την παλιά συµµαθήτριά µου και γέµισαν τα µάτια µου µε δάκρυα ………………………… (χαράς, χαρά) στ) …………………………, έλα γρήγορα! (Πέτρος, Πέτρο) 2. Βρείτε την ερώτηση στην οποία απαντάνε οι γραµµένες µε έντονα γράµµατα λέξεις: α) Την επόµενη εβδοµάδα θα είµαι στην Αθήνα. ………………………… θα είσαι στην Αθήνα; β) Πηγαίνω µε την µητέρα µου για ψώνια. ………………………… πηγαίνεις για ψώνια; γ) Από του χρόνου η Αλεξάνδρα θα διαλέγει τα ρούχα της µόνη της. ………………………… η Αλεξάνδρα θα διαλέγει τα ρούχα της µόνη της; δ) Ο Γιώργος θα ταξιδέψει στην Αθήνα τον επόµενο µήνα. ………………………… θα ταξιδέψει στην Αθήνα τον επόµενο µήνα; ε) Η Λουκία δουλεύει ως γραµµατέας στο Πανεπιστήµιο. ………………………… δουλεύει ως γραµµατέας στο Πανεπιστήµιο;

Τραγούδι 2 Μπαξέ Τσιφλίκι Πάµε τσάρκα πέρα στο Μπαξέ-Τσιφλίκι, κούκλα µου γλυκιά, απ’ τη Θεσσαλονίκη. Στου Νικάκη τη βαρκούλα, γλυκιά µου Μαριγούλα, να σου παίξω φίνο µπαγλαµά.

Στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης

Πάµε τσάρκα πέρα στο Καραµπουρνάκι, να τα πιούµε µια βραδιά στο Καλαµάκι. Κι από ’κει στο Μπεχτσινάρι, σε φίνο ακρογιάλι, να σου παίξω φίνο µπαγλαµά. Πάµε τσάρκα στην Ακρόπολη, στη Βάρνα κι από ’κει στα κούτσουρα, στου ∆αλαµάγκα. Μαριγώ θα σε τρελάνει, ν’ ακούσεις τον Τσιτσάνη, να σου παίξει φίνο µπαγλαµά. Λεξιλόγιο Κούκλα: πολύ όµορφη γυναίκα, παιχνίδι των µικρών κοριτσιών. Π.χ.: Η εγγονή µου παίζει µε τις κούκλες της. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής(η κούκλα, -ας) Κλίση: 70

Τραγουδώ ελληνικά

η κούκλα της κούκλας την κούκλα – κούκλα

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

οι κούκλες των κούκλων τις κούκλες – κούκλες

Θεσσαλονίκη: η δεύτερη µεγάλη πόλη της Ελλάδας. Π.χ.: Η παραλιακή λεωφόρος της Θεσσαλονίκης είναι, ίσως, η ωραιότερη της Μεσογείου. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η Θεσσαλονίκη, ης) Κλίση*: η Θεσσαλονίκη *δεν έχει πληθυντικό αριθµό της Θεσσαλονίκης την Θεσσαλονίκη – Θεσσαλονίκη Σου: εσένα. Π.χ.: Μαρία, σου είπα µα µην µου µιλάς! ∆ιαβάζω! Αντωνυµία προσωπική, αδύνατος τύπος, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής, προσώπου β΄ (εσύ) Κλίση: – – σου σας σε σας – – Φίνο: καταπληκτικό, απίθανο. Π.χ.: Ντύνεται πάντα µε φίνα ρούχα. Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (φίνος–α-ο) Κλίση: φίνος φίνα φίνο φίνου φίνας φίνου φίνο φίνα φίνο φίνε φίνα φίνο φίνοι φίνων φίνους φίνοι

φίνες φίνων φίνες φίνες

φίνα φίνων φίνα φίνα

Μπαγλαµά: λαϊκό µουσικό έγχορδο όργανο, µε τρεις χορδές και µικρές διαστάσεις. Π.χ.: Στην ρεµπέτικη ορχήστρα υπάρχουν µπουζούκια και µπαγλαµάδες. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο µπαγλαµάς, -ά)

71

Τραγουδώ ελληνικά

Κλίση: ο µπαγλαµάς του µπαγλαµά τον µπαγλαµά – µπαγλαµά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

οι µπαγλαµάδες των µπαγλαµάδων τους µπαγλαµάδες – µπαγλαµάδες

Πέρα: πιο εκεί (τόπος), πιο µετά (χρόνος). Π.χ.: Πήγαινε πιο πέρα! Με ενοχλείς! Και βάλε και τα πράγµατά σου πάρα πέρα! Επίρρηµα, τοπικό. Τα: αυτά. Π.χ.: -Νίκη, να πάρω αυτά τα βιβλία;

-Πάρ’ τα.

Αντωνυµία προσωπική, αδύνατος τύπος, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής, προσώπου γ΄ (αυτός-ή-ό) Κλίση: τος τη το του της του τον την το – – – τοι τους τους –

τες τους τις –

τα τους τα –

Βραδιά: η νύχτα. Π.χ.: Περνάνε ωραίες βραδιές στην Θεσσαλονίκη µε τραγούδι και χορό! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η βραδιά, -άς) Κλίση: η βραδιά οι βραδιές της βραδιάς των βραδιών την βραδιά τις βραδιές – βραδιά – βραδιές Σε: εσένα. Π.χ.: Σε αφήνω τώρα, έχω δουλειά… Αντωνυµία προσωπική, αδύνατος τύπος, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής, προσώπου β΄ (εσύ) Κλίση: – – σου σας σε σας – –

72

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. ∆ιαλέξτε από την παρένθεση την κατάλληλη λέξη και συµπληρώστε τα κενά: α) Η µεγαλύτερη πόλη και πρωτεύουσα της Βόρειας Ελλάδας είναι ………………………… . (η Αλεξανδρούπολη, η Θεσσαλονίκη, η Κοµοτηνή) β) Πήγαινε λίγο πιο ………………………… σε παρακαλώ!(όπου, πουθενά, πέρα) γ) Πέρασε από µένα, να ………………………… δώσω το βιβλίο που µου ζήτησες.(µου, µας, σου) δ) Αγόρασα ένα καλό φόρεµα από ………………………… ύφασµα.(κακό, φίνο, άσχηµο) 2. Τι λέει ο …τραγουδιστής για την Μαριγούλα;

α) είναι τόσο όµορφη, είναι µια …………………………

β) θέλει να ακούσει …………………………

γ) θέλει να πάνε βόλτα µε …………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Προσωπικές αντωνυµίες Οι προσωπικές αντωνυµίες φανερώνουν τρία πρόσωπα: εκείνον που µιλάει (πρώτο πρόσωπο) εκείνον στον οποίο µιλάει (δεύτερο πρόσωπο) εκείνον για τον οποίο γίνεται λόγος (τρίτο πρόσωπο) πρόσωπα:

πρώτο (α΄)

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

εγώ εµένα - µου εµένα - µε -

δεύτερο (β΄)

τρίτο (γ΄)

ενικός αριθµός

εσύ εσένα - σου εσένα – σε εσύ

αυτός - τος αυτού - του αυτόν - τον -

αυτή - τη αυτό - το αυτής - της αυτού -του αυτή(ν) - την αυτό - το -

πληθυντικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

εµείς εµάς - µας εµάς - µας -

εσείς εσάς – σας εσάς – σας -

αυτοί - τοι αυτές - τες αυτά - τα αυτών - τους αυτών - τους αυτών- τους αυτούς - τους αυτές - τις αυτά - τα -

Οι τύποι εµένα, εσένα, αυτόν κλπ. ονοµάζονται δυνατοί τύποι της προσωπικής αντωνυµίας και τους χρησιµοποιούµε για να τονίσουµε ή να ξεχωρίσουµε κάποιον ή κάτι. Παραδείγµατα: Α: Ποιον θέλεις µαµά, τον Κώστα ή εµένα; 73

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

Β: Θέλω αυτόν, όχι εσένα. Τους µονολεκτικούς τύπους της προσωπικής αντωνυµίας (τος, τη, το, µου, σου, του κλπ.) τους ονοµάζουµε αδύνατους και τους χρησιµοποιούµε όταν δεν θέλουµε να τονίσουµε κάτι ή να το ξεχωρίσουµε από άλλο. Παραδείγµατα: Μου µίλησε. Σε είδα. Τον φώναξα. Πολλές φορές χρησιµοποιούµε τους αδύνατους τύπους για να αναφέρουµε ξανά ένα όνοµα που ειπώθηκε προηγουµένως. Παράδειγµα: Τον Γιάννη, τον είδα χθες. Άλλες φορές το τρίτο πρόσωπο της προσωπικής αντωνυµίας προαναγγέλλει ένα όνοµα που θα ειπωθεί. Παράδειγµα: Να την η Ελένη. Παρατήρηση: Οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυµίας ξεχωρίζουν από τα άρθρα τον, την, το, τους, τα κλπ. γιατί οι προσωπικές αντωνυµίες συνοδεύουν πάντα ρήµατα, ενώ τα άρθρα συνοδεύουν πάντα ονόµατα. Παραδείγµατα: 1. Α: Γιάννη, πού είναι το βιβλίο µου; (άρθρο) Β: Το διαβάζω. Το θέλεις τώρα; (αντωνυµία) 2. Α: Κοίτα! Βλέπεις τον Κώστα; (άρθρο) Β: Ναι, τον βλέπω. (αντωνυµία) 3. Α: Να σας πω τα νέα; (άρθρο) Β: Πες τα µας. (αντωνυµία) Άµεσο - Έµµεσο αντικείµενο Άµεσο λέγεται το αντικείµενο, στο οποίο µεταβαίνει άµεσα η ενέργεια του υποκειµένου του ρήµατος. Το άµεσο αντικείµενο βρίσκεται σε πτώση αιτιατική. Παράδειγµα: Η Ελένη διαβάζει το βιβλίο. Τι διαβάζει η Ελένη; Το βιβλίο. Έµµεσο λέγεται το αντικείµενο, στο οποίο µεταβαίνει έµµεσα η ενέργεια του υποκειµένου του ρήµατος. Το έµµεσο αντικείµενο βρίσκεται σε πτώση γενική (ή εµπρόθετη αιτιατική). Παράδειγµα: Η Ελένη του διαβάζει την ιστορία. Η Ελένη διαβάζει στο παιδί την ιστορία. Σε ποιον διαβάζει η Ελένη την ιστορία; Στο παιδί. β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε τις λέξεις των παρενθέσεων στον σωστό τύπο: α) Έγραψες …………………………, Κώστα; (οι ασκήσεις) β) Συναντάω κάθε πρωί ………………………… και ………………………… καληµερίζω. (η Μαρία, αυτή) γ) Τώρα, πάρε ………………………… σου και πηγαίνετε σε ………………………… . (ο αδελφός, η αυλή) δ) Μίλησες στην Ελένη; Ναι ………………………… µίλησα. (αυτή) ε) Ο Παρθενώνας, ναός …………………………, αποτελεί ένα σπουδαίο µνηµείο της κλασικής εποχής. (η θεά Αθηνά) 74

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

2. Συµπληρώστε τα κενά µε την κατάλληλη επιλογή από την παρένθεση: α) Ο Κώστας αγοράζει κάθε µέρα ………………………… . (η αθλητική εφηµερίδα, αθλητικών εφηµερίδων, αθλητική εφηµερίδα) β) Προσκάλεσα ………………………… µου σπίτι για τα γενέθλιά µου.(η φίλη, οι φίλες, τις φίλες) γ) Βλέπω ………………………… µου πολύ συχνά.(οι γονείς, τους γονείς, των γονιών) δ) Αγόρασα στην γιαγιά µου µία ωραία µπλούζα. ………………………… άρεσε πολύ! (την, η, της) ε) Πες ………………………… σου να είναι φρόνιµο.(το παιδί, του παιδιού, των παιδιών) Κείµενο Η Θεσσαλονίκη και τα τραγούδια της Ο Βασίλης Τσιτσάνης είχε πει κάποτε σε µια συνέντευξή του: «∆εν µπορείς να φανταστείς πόσο αγαπώ την Θεσσαλονίκη. Σ’ αυτή την πόλη ετοίµασα στην κατοχή ολόκληρο έργο. Ένα έργο που είχε µέσα του τον καλύτερό µου κόσµο». Και, πράγµατι, κανείς δεν µπορεί να αµφισβητήσει, πως η Θεσσαλονίκη αγαπήθηκε πολύ από πολλούς καλλιτέχνες. Μέσα από τα τραγούδια τους αποκαλύπτεται σιγά σιγά ο χαρακτήρας της. […] Σ’ αυτή την πόλη υπήρξε κάτι που τράβηξε την προσοχή, η ερωτική ατµόσφαιρα. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες γοητεύτηκαν από τις γυναίκες της και την ζωή τους, αφού ζούσαν πλούσια και ανεξάρτητα. Για παράδειγµα, η «Θεσσαλονικιά» του Γιώργου Ζαµπέτα, ένα τραγούδι για µια γυναίκα «πάππου προς πάππου Σαλονικιά» που µε την οµορφιά της (ίσως και µε το σπίτι της στην Καλαµαριά…) κατάφερε να κρατήσει τον αφηγητή κοντά της και να τον κάνει σε δυο µήνες µόνιµο κάτοικο Θεσσαλονίκης. […] Ένα πολύ γνωστό τραγούδι, που µιλά για περίπου επτά περιοχές της Θεσσαλονίκης -µέσα σε δώδεκα στίχους- είναι το Μπαξέ Τσιφλίκι του Βασίλη Τσιτσάνη, αφιερωµένο κι αυτό σε µια Θεσσαλονικιά, την Μαριγούλα. Ξεκινώντας από το Μπαξέ Τσιφλίκι, περνάει από το Καραµπουρνάκι -περιοχή στην Καλαµαριάκαι καταλήγει, µετά από µια βόλτα στην Άνω Πόλη, στου ∆αλαµάγκα, όπου ήταν η ταβέρνα που έπαιζε και τραγουδούσε ο Τσιτσάνης εκείνη την περίοδο. Για το Μπαξέ Τσιφλίκι, συγκεκριµένα, γράφτηκαν και πολλά άλλα τραγούδια, λόγω των καλών αναµνήσεων, που πρόσφερε στους Θεσσαλονικείς, καθώς ήταν τόπος παραθέρισης τα καλοκαίρια. Κάθε χρόνο, ένα µεγάλο ποσοστό των κατοίκων της Θεσσαλονίκης πήγαινε εκεί και νοίκιαζε διαµερίσµατα. Τα πρωινά τους τα περνούσαν στην θάλασσα και τα βράδια διασκέδαζαν στις παραθαλάσσιες ταβέρνες και στα ρεµπετάδικα, στην άκρη της αµµουδιάς, µε προεκτάσεις που συνέχιζαν µέσα στην θάλασσα, στηριγµένες σε πασσάλους. Σήµερα, το Μπαξέ Τσιφλίκι είναι η Κοινότητα Νέων Επιβατών. (Η Θεσσαλονίκη στα τραγούδια, Πηνελόπη Στοφοροπούλου, Μαργαρίτα Χασάπη, Λιάνα Φωτιάδου, µε αλλαγές)

75

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

Λεξιλόγιο Κατοχή: κατάκτηση ξένης χώρας µε στρατιωτικές δυνάµεις. Π.χ.: Η κατοχή της Ελλάδας από τους Γερµανούς έγινε το 1941. Να αµφισβητήσει: να µην δεχθεί κάτι σαν βέβαιο, να το αρνηθεί. Π.χ.: Ήταν ικανός να αµφισβητεί ακόµη και µια µαθηµατική αλήθεια. Τράβηξε: προσέλκυσε, έφερε κοντά του. Π.χ.: Η θάλασσα τον είχε τραβήξει κοντά της από την παιδική του ηλικία. Όλοι περίµεναν ότι θα γινόταν ναυτικός. Γοητεύτηκαν: µαγεύτηκαν. Π.χ.: Μας γοήτεψε µε την συµπεριφορά του. Όλοι τον κοιτούσαµε µαγεµένοι! Ανεξάρτητα: ελεύθερα. Π.χ.: Πρέπει να αποφασίσεις ποια δουλειά θα κάνεις, ανεξάρτητα από το τι θέλουν οι γονείς σου. ∆ιάλεξε αυτό που σου αρέσει περισσότερο! Κατάφερε: πέτυχε κάτι. Π.χ.: Κατάφερα τον πατέρα µου να µου αγοράσει ποδήλατο! Αφηγητή: αυτόν που αφηγείται, που λέει µια ιστορία. Π.χ.: Οι παππούδες µας είναι οι καλύτεροι αφηγητές παραµυθιών. Μόνιµο: σταθερό, αυτόν που µένει πάντα στον ίδιο τόπο ή την ίδια κατάσταση, όχι προσωρινό. Π.χ.: Είναι µόνιµος κάτοικος Αθήνας εδώ και πολλά χρόνια. Από την πρώτη στιγµή που πάτησε το πόδι του στην πόλη αυτή, την αγάπησε όσο τίποτα άλλο. Ξεκινώντας: αρχίζοντας κάτι. Π.χ.: Ξεκινήσαµε τα καλοκαιρινά µαθήµατα στο σχολείο µας. Καταλήγει: τελειώνει, φτάνει στο τέρµα. Π.χ.: ∆εν ξέρω πού θα καταλήξει µε αυτή την συµπεριφορά. Σίγουρα όµως θα έχει προβλήµατα! Περίοδο: ορισµένο χρονικό διάστηµα, εποχή, τµήµα γραπτού λόγου. Π.χ.: Την περίοδο αυτή έχει πολλή δουλειά. ∆εν έχει καθόλου χρόνο για ξεκούραση! Αναµνήσεων: γεγονότων και στιγµών που ξαναφέρνουµε στην µνήµη µας, που τα ξαναθυµόµαστε. Π.χ.: Έχω ωραίες αναµνήσεις από τα φοιτητικά µου χρόνια. Μακάρι να γυρνούσα πίσω τον χρόνο… Θεσσαλονικείς: αυτοί που κατάγονται από την Θεσσαλονίκη ή κατοικούν σε αυτή. Π.χ.: Οι Θεσσαλονικείς έχουν µια ιδιαίτερη προφορά στην οµιλία τους. Παραθέρισης: παραµονής στην εξοχή κατά την διάρκεια του καλοκαιριού. Π.χ.: Η παραθέριση στο βουνό κάνει καλό στα παιδιά, γιατί έρχονται πολύ κοντά στην φύση.

76

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

Ποσοστό: µέρος ποσού που εκφράζεται σε εκατοστά ή χιλιοστά. Π.χ.: Ένα µεγάλο ποσοστό των µαθητών µαθαίνουν πολύ καλά ελληνικά. Ρεµπετάδικα: ταβέρνες όπου τραγουδούν και χορεύουν ρεµπέτικα. Π.χ.: Περάσαµε καταπληκτικά στα ρεµπετάδικα της Θεσσαλονίκης! Αµµουδιάς: παραλίας. Π.χ.: Όταν ήµασταν παιδιά, παίζαµε στην αµµουδιά ώρες ατέλειωτες. Στηριγµένες: στερεωµένες, σταθερές. Π.χ.: Ο θόρυβος που ακούσαµε ήταν από τον πίνακα! Νόµιζα ότι ήταν καλά στηριγµένος στον τοίχο… Πασσάλους: ραβδιά από ξύλο ή µέταλλο που µπαίνουν όρθια στην γη ή σε άλλο µέρος (στην θάλασσα) και χρησιµοποιούνται για να στηρίξουν κάτι. Π.χ.: Στήριξα ένα νέο φυτό µε ένα πάσσαλο. Κοινότητα: σύνολο ανθρώπων που ζει σε ορισµένο τόπο, ένωση οµοεθνών ή κατοίκων µιας πόλης ή χωριού. Π.χ.: Η κοινότητα των Ελλήνων στην Αυστραλία είναι πολύ καλά οργανωµένη. Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες γοητεύτηκαν από τις ………………………… της Θεσσαλονίκης. α) γυναίκες β) γειτονιές γ) βόλτες 2. Στο τραγούδι του Γιώργου Ζαµπέτα «Θεσσαλονικιά» ο αφηγητής µένει ………………………… στην Θεσσαλονίκη, γοητευµένος από µια γυναίκα. α) για λίγο β) για πάντα γ) για έναν µήνα 3. Στο τραγούδι «Μπαξέ Τσιφλίκι»ο Βασίλης Τσιτσάνης µιλάει για περίπου ………………………… περιοχές της πόλης. α) επτά β) δύο γ) πέντε 4. Ένα µεγάλο ποσοστό των Θεσσαλονικιών διασκέδαζε ………………………… . α) στα σπίτια β) στο βουνό γ) στα ρεµπετάδικα 5. Το Μπαξέ Τσιφλίκι ………………………… . α) τα καλοκαίρια

ήταν ένας τόπος που β) τον χειµώνα

οι

Θεσσαλονικείς πήγαιναν

γ) όλο τον χρόνο

77

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 2

3

1 1 2

Οριζόντια 1.Γεγονός που ξαναφέρνουµε στην µνήµη µας. 2.Ταβέρνα µε ρεµπέτικα.

Κάθετα 1. Ελεύθερα. 2. Βαδίζω. 3. Μέρος ποσού.

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

78

1. Αυτός που παντρεύεται.

Γ______

2. Η βόλτα διαφορετικά…

Τ_____

3. Χρονικό διάστηµα ή κοµµάτι λόγου.

Π_______

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…ο ψευτοπαλικαράς αλλιώς…): 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Σταθερός, όχι προσωρινός. Μουσικό όργανο, µε τρεις χορδές και µικρές διαστάσεις. Ψηλό κτίριο για την άµυνα της πόλης. Πολύ όµορφη γυναίκα. Παντρεύοµαι: βάζω ………………… Παραµονή στην εξοχή το καλοκαίρι. 1. 2. 3. 4. 5.

6.

4.

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Θεσσαλονικιά Είχα πάει ………………… στη Θεσσαλονίκη και τριγυρνούσα στην ………………… . Ξαφνικά στο πλάι ……… µε ………………… , είδα µια ωραία Σαλονικιά.

Στίχοι: Γιώργος Ζαµπέτας Μουσική: Γιώργος Ζαµπέτας

Στο Λευκό τον ………………… πήρα τα φιλιά της, είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά. Από το Βαρδάρη ήταν η µαµά της, πάππου προς πάππου Σαλονικιά. Στην Αριστοτέλους ………………… κουβέντα και ………………… στην Τσιµισκή. Από κει και πέρα ………………… παρέα και γίναµε ζευγάρι εγώ κι αυτή. Στο Λευκό τον ………………… πήρα τα φιλιά της, είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά. Από το Βαρδάρη ήταν η µαµά της, πάππου προς πάππου Σαλονικιά. Μέσα σε δυο µήνες βάλαµε ………………… , στον Άγιο ∆ηµήτρη έγινα ………………… . Κι από Αθηναίος µέσα σε δυο µήνες, έγινα ρε ………………… µου Σαλονικιός.

79

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 4 - «για την Θεσσαλονίκη»

Στο Λευκό τον ………………… πήρα τα φιλιά της, είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά. Από το Βαρδάρη ήταν η µαµά της, πάππου προς πάππου Σαλονικιά. Μπαξέ Τσιφλίκι Πάµε τσάρκα πέρα στο Μπαξέ-Τσιφλίκι, ………………… µου γλυκιά, απ’ τη ………………… . Στου Νικάκη τη βαρκούλα, γλυκιά µου Μαριγούλα, να ……… παίξω ………………… ………………… .

Στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης

Πάµε τσάρκα ………………… στο Καραµπουρνάκι, να ……… πιούµε µια ………………… στο Καλαµάκι. Κι από ’κει στο Μπεχτσινάρι, σε φίνο ακρογιάλι, να ……… παίξω ………………… ………………… . Πάµε τσάρκα στην Ακρόπολη, στη Βάρνα κι από ’κει στα κούτσουρα, στου ∆αλαµάγκα. Μαριγώ θα …… τρελάνει, ν’ ακούσεις τον Τσιτσάνη, να ……… παίξει ………………… ………………… .

Λεξιλόγιο ενότητας Ακροθαλασσιά, η Αµµουδιά, η Αµφισβητώ Ανάµνηση, η Ανεξάρτητα Αυτός-ή-ό Αφηγητής, ο Βραδιά, η Γαµπρός, ο Γίνοµαι Γοητεύοµαι Εσύ Θεσσαλονίκη, η Θεσσαλονικιός, ο Καταλήγω Καταφέρνω Κατοχή, η Κοινότητα, η Κούκλα, η

80

Μάγκας, ο Μόνιµος-η-ο Μπαγλαµάς, ο Ξεκινώ Παραθέριση, η Πάσσαλος, ο Πέρα Περίοδος, η Περπατάω Πιάνω (κουβέντα) Ποσοστό, το Προσπερνάω Πύργος, ο Ρεµπετάδικο, το Στεφάνι, το Στηρίζοµαι Τραβάω Τσάρκα, η Φίνος-α-ο

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

ΕΝΟΤΗΤΑ 5 - «ρεµπέτικα» Τραγούδι 1 Μου 'φαγες όλα τα δαχτυλίδια Από πιτσιρίκα µε λέγανε µπαµπέσα κι έλαχε σε σένα να δώσω λίγη µπέσα. Μου 'φαγες όλα τα δαχτυλίδια και κοιµάµαι τώρα, τώρα στα σανίδια.

Στίχοι: Γιώργος Μητσάκης Μουσική: Γιώργος Μητσάκης

Ό,τι και αν είχα προτού να σε γνωρίσω, όλα στα 'χω δώσει, για να σ' ευχαριστήσω. Κι ύστερα από τόσα δαχτυλίδια, µ' έχεις και κοιµάµαι, κοιµάµαι στα σανίδια. Μπράβο σου τ' αξίζεις, που µ' έχεις καταφέρει. και πώς σ’ αντέχω ακόµη, ένας Θεός το ξέρει. ∆εν µε νοιάζει για τα δαχτυλίδια, µόνο που κοιµάµαι, κοιµάµαι στα σανίδια.

Λεξιλόγιο Πιτσιρίκα: µικρό και ζωηρό κορίτσι. Π.χ.: Γέρος άνθρωπος και πήρε πιτσιρίκα! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η πιτσιρίκα, -ας) Κλίση: η πιτσιρίκα οι πιτσιρίκες της πιτσιρίκας την πιτσιρίκα τις πιτσιρίκες - πιτσιρίκα - πιτσιρίκες Έλαχε: έτυχε, συνέβη κατά τύχη. Π.χ.: ∆εν έλαχε να συναντηθούµε ποτέ. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (λαχαίνει) Αρχικοί χρόνοι: λαχαίνει, λάχαινε, θα λαχαίνει, θα λάχει, έλαχε, έχει λάχει, είχε λάχει, θα έχει λάχει 'φαγες: µασώ και καταπίνω τροφή, γευµατίζω ή δειπνώ, µτφ. σπαταλώ, δεν πιστεύω εύκολα. Π.χ.: Έφαγε όλη του την περιουσία στα χαρτιά! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(τρώω)

81

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

Αρχικοί χρόνοι: τρώω, έτρωγα, θα τρώω, θα φάω, έφαγα, έχω φάει, είχα φάει, θα έχω φάει ∆αχτυλίδια: κοσµήµατα σε σχήµα κρίκου, που φοριούνται στα δάχτυλα, µτφ. κάθε τι που έχει σχήµα κρίκου. Π.χ.: Μου χάρισε ένα χρυσό δαχτυλίδι για την γιορτή µου. Ουσιαστικό, γένους δαχτυλίδι, -ιού) Κλίση: το δαχτυλίδι του δαχτυλιδιού το δαχτυλίδι - δαχτυλίδι

ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το τα δαχτυλίδια των δαχτυλιδιών τα δαχτυλίδια - δαχτυλίδια

Σανίδια: µακριά και πλατιά ορθογώνια ξύλα µε µικρό πάχος, µτφ. η σκηνή του θεάτρου. Π.χ.: «Θα πεθάνω στο σανίδι», δήλωσε ο µεγάλος ηθοποιός! Ουσιαστικό, γένους ιού) Κλίση: το σανίδι του σανιδιού το σανίδι - σανίδι

ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το σανίδι, τα σανίδια των σανιδιών τα σανίδια - σανίδια

Προτού: πριν να. Π.χ.: Έφυγε προτού προλάβω να τον χαιρετήσω. Επίρρηµα χρονικό. Να γνωρίσω: να κάνω κάτι γνωστό, να µάθω, να συστήσω κάποιον σε κάποιον άλλον. Π.χ.: Τον γνωρίζω πολύ καλά, υπήρξε συµφοιτητής µου. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (γνωρίζω) Αρχικοί χρόνοι: γνωρίζω, γνώριζα, θα γνωρίζω, θα γνωρίσω, γνώρισα, έχω γνωρίσει, είχα γνωρίσει, θα έχω γνωρίσει Αξίζεις: κάτι ή κάποιος έχει πνευµατική-ηθική ή άλλη αξία, είναι χρήσιµο Π.χ.: Αξίζει µια περιουσία αυτό το δαχτυλίδι! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(αξίζω) Αρχικοί χρόνοι: αξίζω, άξιζα, θα αξίζω

82

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

Αντέχω: έχω αντοχή, υποµένω, αντιστέκοµαι. Π.χ.: Είναι νέος και δυνατός, αντέχει τις δυσκολίες. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(αντέχω) Αρχικοί χρόνοι: αντέχω, άντεχα, θα αντέχω, θα αντέξω, άντεξα, έχω αντέξει, είχα αντέξει, θα έχω αντέξει Νοιάζει: ενδιαφέρει, προκαλεί έννοια-φροντίδα. Π.χ.: Με νοιάζει, και πολύ µάλιστα, που δεν περνάς καλά! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(νοιάζει) Αρχικοί χρόνοι: νοιάζει, ένοιαζε, θα νοιάζει, θα νοιάξει, ένοιαξε, έχει νοιάξει, είχε νοιάξει, θα έχει νοιάξει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπλήρωσε τα κενά µε την σωστή λέξη σε κάθε πρόταση: αξίζεις, προτού, έλαχε, αντέχω, γνωρίζεις, νοιάζει

α. Κλείσε τα φώτα …………………… βγεις από το σπίτι. Μην το ξεχάσεις πάλι! β. ∆εν …………………… άλλο, θα τα παρατήσω! γ. Τον …………………… πολύ καιρό; δ. Μη σε ……………………, είµαι εγώ εδώ και θα σε βοηθήσω σε ό,τι χρειαστείς. ε. Τι της …………………… της κακοµοίρας! Πώς θα τα καταφέρει αυτή την φορά; στ. …………………… πολλά περισσότερα, πίστεψέ µε! 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι που να σηµαίνουν:

υποµένω να ξέρω συνέβη ενδιαφέρει πριν να ξύλα

……………………… ……………………… ……………………… ……………………… ……………………… ………………………

83

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

Γραµµατική Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε το κατάλληλο άρθρο (οριστικό ή αόριστο) στις παρακάτω προτάσεις: α. Είδα …………… καινούργιο φιλµ και µου άρεσε πολύ. β. Χορτάσαµε …………… ήλιο και …………… θάλασσα αυτές τις µέρες. γ. Τον άκουσες …………… καινούργιο δίσκο του Ξυδάκη; δ. …………… φορά πήγα σε …………… σπίτι τους και πέρασα καλά. ε. Ελάτε …………… απόγευµα, όποιο θέλετε, να πάµε βόλτα. 2. α. Αντιστοιχίστε τα ουσιαστικά µε την σωστή τους πτώση: οι θάλασσες ο πύργος της κοινότητας τα σχολεία των ποταµών

ονοµαστική ενικού γενική ενικού ονοµαστική πληθυντικού γενική πληθυντικού ονοµαστική πληθυντικού

β. Σχηµατίστε φράσεις µεταφέροντας το ένα από τα δύο ουσιαστικά στην γενική πτώση: ο φρουρός - τα σύνορα οι δρόµοι - τα φώτα οι σηµαίες - οι χώρες ο γιατρός - η συνταγή η αλλαγή - οι εποχές

……………………………………………………………………… ……………………………………………………………………… ……………………………………………………………………… ……………………………………………………………………… ………………………………………………………………………

Τραγούδι 2 Φραγκοσυριανή Στίχοι: Μάρκος Βαµβακάρης Μουσική: Μάρκος Βαµβακάρης

Μια φούντωση, µια φλόγα έχω µέσα στην καρδιά. Λες και µάγια µου 'χεις κάνει, Φραγκοσυριανή γλυκιά.

Θα σε πάρω να γυρίσω Φοίνικα, Παρακοπή, Γαλισσά και Nτελαγκράτσια και ας µου 'ρθει συγκοπή.

Θα 'ρθω να σε ανταµώσω πάλι στην ακρογιαλιά. Θα ήθελα να µε χορτάσεις όλο χάδια και φιλιά.

Στο Πατέλι, στο Nιχώρι, φίνα στην Αληθινή και στο Πίσκο πιο ροµάντζα, γλυκιά µου Φραγκοσυριανή.

84

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

Λεξιλόγιο Φούντωση: έντονη έξαψη που οφείλεται σε συναισθηµατική αναστάτωση, δυνατή συγκίνηση Π.χ.: Μόλις τον είδα, ένιωσα µια φούντωση! Νοµίζω ότι κατάλαβε πως κοκκίνισα! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η φούντωση, -ης) Κλίση*: *δεν σχηµατίζει πληθυντικό αριθµό η φούντωση της φούντωσης την φούντωση - φούντωση Φλόγα: το ανώτερο µέρος της φωτιάς, η «γλώσσα» της φωτιάς, µτφ. η έντονη επιθυµία, το πάθος. Π.χ.: Η φλόγα του κεριού τρεµοπαίζει, όπως και η φλόγα του έρωτά µας… Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η φλόγα, -ας) Κλίση: η φλόγα οι φλόγες της φλόγας των φλογών την φλόγα τις φλόγες - φλόγα - φλόγες Μάγια: κάθε τι που χρησιµοποιείται µε σκοπό να µαγέψει κάποιον, ό,τι ασκεί γοητεία. Π.χ.: Μάγια σου ‘κανε και δεν παίρνεις τα µάτια σου από πάνω της; Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (τα µάγια) Κλίση*: τα µάγια *δεν σχηµατίζει ενικό αριθµό τα µάγια - µάγια 85

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

Ακρογιαλιά: η άκρη του γιαλού, η ακροθαλασσιά, το περιγιάλι. Π.χ.: Χθες, µε την πανσέληνο, µείναµε στην ακρογιαλιά ως το ξηµέρωµα! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η ακρογιαλιά, -άς) Κλίση: η ακρογιαλιά οι ακρογιαλιές της ακρογιαλιάς των ακρογιαλιών την ακρογιαλιά τις ακρογιαλιές - ακρογιαλιά - ακρογιαλιές Να χορτάσεις: να ικανοποιήσεις την πείνα σου, να φας τόσο, ώστε να µην θέλεις άλλο. Π.χ.: Χόρτασα, δεν µπορώ να φάω άλλο! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(χορταίνω) Αρχικοί χρόνοι: χορταίνω, χόρταινα, θα χορταίνω, θα χορτάσω, χόρτασα, έχω χορτάσει, είχα χορτάσει, θα έχω χορτάσει Χάδια: τρυφερά αγγίγµατα µε την παλάµη του χεριού σαν εκδήλωση τρυφερότητας και αγάπης. Π.χ.: Η γάτα µου τρελαίνεται για χάδια! Ξαπλώνει στα πόδια σου και δεν φεύγει µέχρι να την διώξεις! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το χάδι, ιού) Κλίση: το χάδι τα χάδια του χαδιού των χαδιών το χάδι τα χάδια - χάδι - χάδια Θα πάρω: πιάνω κάτι και το φέρνω κοντά µου, µεταφέρω, πληρώνοµαι. Π.χ.: Πάρε και µια εφηµερίδα, σε παρακαλώ, γυρνώντας στο σπίτι. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(παίρνω) Αρχικοί χρόνοι: παίρνω, έπαιρνα, θα παίρνω, θα πάρω, πήρα, έχω πάρει, είχα πάρει, θα έχω πάρει Να γυρίσω: να στρέψω, να επιστρέψω, µτφ. να αλλάξω γνώµη. Π.χ.: Πότε θα γυρίσεις από την Ιταλία; Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(γυρίζω) Αρχικοί χρόνοι: γυρίζω, γύριζα, θα γυρίζω, θα γυρίσω, γύρισα, έχω γυρίσει, είχα γυρίσει, θα έχω γυρίσει

86

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

Συγκοπή: η διακοπή ή εξασθένηση των καρδιακών παλµών, όπου σταµατάει η αναπνοή και χάνεται η συνείδηση. Π.χ.: Έπαθα συγκοπή από τον φόβο µου! ∆εν θυµάµαι πώς βρέθηκα στο νοσοκοµείο! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η συγκοπή, -ής) Κλίση: η συγκοπή οι συγκοπές της συγκοπής των συγκοπών την συγκοπή τις συγκοπές - συγκοπή - συγκοπές Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπλήρωσε τα κενά µε την σωστή λέξη σε κάθε πρόταση: παίρνεις, χάδια, συγκοπή, χορταίνω, γυρίζεις, µάγια

1. 2. 3. 4. 5. 6.

∆εν ………………………… να βλέπω τον ήλιο! Γιατί τα ………………………… τώρα; Πριν άλλα έλεγες… Της έλειψαν τα µητρικά ………………………… . Κόντεψα να πάθω ………………………… από την τροµάρα µου! ………………………… σου ‘κανε και δεν ξεκολλάς από πάνω του; Πόσα ………………………… τον µήνα;

2. Αντιστοιχίστε φτιάχνοντας ζευγάρια λέξεων που να ταιριάζουν νοηµατικά:

φλόγα µάγια φούντωση ακρογιαλιά συγκοπή γυρίζω

γοητεία θάλασσα σπίτι έξαψη καρδιά κερί

Γραµµατική Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις µε το ουσιαστικό και την αντωνυµία στην σωστή πτώση: 1. Τελείωσες τα ………………………… ; Θέλω να………………………… µιλήσω! (µάθηµα, εσύ) 2. Άκου το τραγούδι των ………………………… ! Τι όµορφο που είναι! ………………………… αρέσει; (αηδόνι, εσύ) 3. ………………………… ακολουθούν παντού οι ………………………… µου! (εγώ, ανάµνηση) 4. Στους αρχαιολογικούς ………………………… υπάρχουν …………………………, που είναι υπεύθυνοι να ………………………… προστατεύουν. (χώρος, φύλακας, αυτός)

87

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

5. ………………………… γνωρίζω από το σχολείο. Ήµασταν πολύ καλοί ………………………… . (αυτός, φίλος) 2. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του συνεχούς µέλλοντα και της συνεχούς υποτακτικής: 1. Μαµά, από εδώ και πέρα ………………………… πολύ τι τρώω; Εντάξει; (προσέχω) 2. Θέλω ………………………… κάθε µέρα στο γυµναστήριο, αλλά µου είναι δύσκολο. (πηγαίνω) 3. Πρέπει να ………………………… όλο το καλοκαίρι, αν θέλεις να πετύχεις στις εξετάσεις του Σεπτεµβρίου! (διαβάζω) 4. Μας αρέσει ………………………… σκάκι. Είναι το αγαπηµένο µας παιχνίδι!(παίζω) 5. Μάλλον τα επόµενα απογεύµατα ………………………… δουλειά και δεν ………………………… ………………………… όπως πριν. (έχω, µπορώ, βγαίνω) Κείµενο Τα ρεµπέτικα Γιώργος Μητσάκης, Μάρκος Βαµβακάρης Τα ρεµπέτικα είναι ιδιαίτερα τραγούδια, που γεννήθηκαν κυρίως στα παράλια της Μικράς Ασίας, και από το 1922 µεταφέρθηκαν µε τους πρόσφυγες στην Ελλάδα. Έχουν τις ρίζες τους στις βυζαντινές ψαλµωδίες και στο δηµοτικό τραγούδι και µιλάνε για τον έρωτα, την προσφυγιά, την πείνα, τον πόλεµο, τη ζωή µέσα στη φυλακή κ.ά. Η περίοδος 1932-1940 αποτελεί τη «χρυσή εποχή» του ρεµπέτικου, µε εκπροσώπους τον Μάρκο Βαµβακάρη και τον Γιάννη Παπαϊωάννου, ενώ από το 1940 έως το 1952 κυριαρχούν ο Βασίλης Τσιτσάνης και ο Γιώργος Μητσάκης. Τα βασικά µουσικά όργανα είναι το µπουζούκι και ο µπαγλαµάς αρχικά και αργότερα η κιθάρα, που προσθέτει ο Μανώλης Χιώτης. Γιώργος Μητσάκης. Στον χώρο του ρεµπέτικου και λαϊκού τραγουδιού λίγοι είναι εκείνοι που διακρίθηκαν. Ο Γιώργος Μητσάκης ξεχώρισε αµέσως για τη δύναµη των στίχων του, τη µουσική, τη σωστή ερµηνεία του και την τέχνη του στο µπουζούκι. Ακόµα και σαν προσωπικότητα «πέρασε» το δικό του ύφος και στυλ. Πολλοί του απένειµαν τη συνηθισµένη αλλά εύστοχη ετικέτα «δάσκαλος» και µέχρι τη δεκαετία του '70 συνέχιζε να γράφει επιτυχίες, που περιέγραφαν το κλίµα και την ατµόσφαιρα της εποχής. (www.rebetiko.gr, του Κώστα Μπαλαχούτη, µε αλλαγές)

Mάρκος Βαµβακάρης. Ποιητής, µπουζουξής, τραγουδιστής, χορευτής, αριστοκράτης, χαµάλης... Ο γενάρχης του µπουζουκιού του ρεµπέτικου και λαϊκού τραγουδιού, σε άγνωστες και ανθρώπινες στιγµές της ζωής του... Τα περιγράφει ο γιος του, Στέλιος Βαµβακάρης, στο βιβλίο «Ο Άγιος Μάγκας», που έγραψε ο Μάνος Τσιλιµίδης και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Κάκτος». Είναι ίσως η πρώτη φορά που γίνονται γνωστές τόσες λεπτοµέρειες για την προσωπικότητα του Μάρκου Βαµβακάρη ως απλού ανθρώπου και λαϊκού καλλιτέχνη. Ο Στέλιος Βαµβακάρης χαρακτηριστικά αναφέρει: «Όταν ρωτάγανε τον Μάρκο πώς έµαθε αυτά που ξέρει, αφού η φτώχια τον έδιωξε από

88

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

τα σχολικά θρανία, εκείνος απαντούσε ότι τον στιβαρό λόγο του τον χρωστούσε στις εποχές που πούλαγε εφηµερίδες. Παινευόταν πως οι εφηµερίδες τον µορφώσανε, διότι πάντοτε, όπως έλεγε, πριν τις πουλήσει, τις µάσαγε όλες και τις διάβαζε µέχρι την τελευταία αράδα». Μία από τις πιο σηµαντικές στιγµές της ζωής του, ήταν όταν πήγε ο Μπιθικώτσης στο σπίτι του, στην Κοκκινιά, για να του ανακοινώσει ότι θα ξανατραγουδήσει όλα τα παλιά τραγούδια του. Είχαν µεγάλη αγάπη οι δυο τους και σεβασµό. «Και το θυµάµαι αυτό το βράδυ, γιατί κελάηδησε όλη η γειτονιά και όλη η Παλιά Κοκκινιά». (ΤΑ ΝΕΑ, 11-01-2005, του Πάνου Γεραµάνη, µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Παράλια: οι παραθαλάσσιες εκτάσεις, οι ακτές της χώρας. Π.χ.: Τα παράλια της νότιας Κρήτης έχουν τις ωραιότερες θάλασσες! Μεταφέρθηκαν: πρόσωπα ή πράγµατα πηγαίνουν από έναν τόπο σε έναν άλλο. Π.χ.: Θα µεταφέρω τον υπολογιστή µου στο άλλο δωµάτιο, για να µπορώ να δουλεύω µε περισσότερη ησυχία. Πρόσφυγες: πρόσωπα που αναγκάζονται σε φυγή από την πατρίδα τους ή τον µόνιµο τόπο εγκατάστασής τους. Π.χ.: Πολλοί ήταν οι πρόσφυγες που έφτασαν στο λιµάνι του Πειραιά, έπειτα από την καταστροφή της Σµύρνης. Ψαλµωδίες: θρησκευτικοί ύµνοι που ψάλλονται στην εκκλησία. Π.χ.: Οι ψαλµωδίες της Μεγάλης Παρασκευής συγκινούν τους πάντες. Εκπροσώπους: πρόσωπα που αντιπροσωπεύουν κάποιον ή κάτι (πρόσωπο, σύλλογο, εταιρεία, πολιτικό κόµµα, κράτος). Π.χ.: Ο Έλληνας πρόξενος είναι ο εκπρόσωπος του ελληνικού κράτους στο εξωτερικό. Κυριαρχούν: διαθέτουν και ασκούν εξουσία, επιβάλλονται, επικρατούν. Π.χ.: Οι ΗΠΑ κυριαρχούν στην παγκόσµια πολιτική σκηνή. Μπουζούκι: έγχορδο λαϊκό όργανο µε µακρύ µπράτσο και τρεις ή τέσσερις διπλές χορδές. Π.χ.: Πολλοί µουσικοί παίζουν µπουζούκι σε πολλά µαγαζιά στην Πλάκα, για τουριστικούς κυρίως λόγους. Προσθέτει: ενώνει κάτι µε κάτι άλλο σε ένα σύνολο, αυξάνει, λέει κάτι συµπληρωµατικά. Π.χ.: Αν προσθέσεις λίγο αλάτι ακόµα στο φαγητό, θα είναι τέλειο! Λαϊκού: αυτός που σχετίζεται µε τον λαό ή προέρχεται από αυτόν. Π.χ.: -Σου αρέσει η λαϊκή µουσική; -Καθόλου! Προτιµώ την ποπ.

89

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

∆ιακρίθηκαν: έγιναν αντιληπτοί από τους άλλους, έγιναν ορατοί, ξεχώρισαν, έχουν κάτι ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Π.χ.: Είναι µακριά, δεν µπορώ να διακρίνω τίποτα και κανέναν. Ξεχώρισε: έβαλε κάτι χωριστά από τα άλλα, τοποθέτησε σε διαφορετική σειρά, είναι κάποιος ιδιαίτερος για κάποιο χαρακτηριστικό του. Π.χ.: Ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα παιδιά για την εξυπνάδα του και το ταλέντο του στην µουσική. Απένειµαν: προσέφεραν σε κάποιον κάτι (ένα βραβείο, µία διάκριση) σύµφωνα µε την αξία του. Π.χ.: Του απένειµαν το βραβείο του καλύτερου τραγουδιστή της χρονιάς! Συνηθισµένη: αυτή που συµβαίνει ή εµφανίζεται τις περισσότερες φορές, πολύ συχνά. Π.χ.: Μην ανησυχείς, είµαι συνηθισµένη στην ταλαιπωρία! Εύστοχη: αυτή που πετυχαίνει τον στόχο της. Π.χ.: Η επιλογή σου να ζητήσεις περισσότερα χρήµατα την συγκεκριµένη στιγµή ήταν εύστοχη! Κατάφερες να πάρεις την αύξηση που ήθελες! Μπουζουξής: ο επαγγελµατίας οργανοπαίχτης του µπουζουκιού. Π.χ.: ∆ουλεύει σαν µπουζουξής σε νυχτερινό κέντρο. Χαµάλης: αχθοφόρος, αυτός που κουβαλάει τις αποσκευές, πρόσωπο που εκτελεί τις δύσκολες και κουραστικές δουλειές. Π.χ.: Πήγαιναν µπροστά κι εγώ ακολουθούσα µε όλες τις σακούλες σαν χαµάλης! Γενάρχης: ο πρόγονος από τον οποίο ξεκίνησε ένα γένος ανθρώπων. Π.χ.: Ο Αβραάµ υπήρξε ο γενάρχης των Εβραίων. Μάσαγε: έκοβε την τροφή µε τα δόντια, µτφ. έπαιρνε χρήµατα, έκρυβε την αλήθεια. Π.χ.: Να µασάς καλά την τροφή σου πριν την καταπιείς! Αράδα: σειρά προσώπων ή πραγµάτων, στίχος κειµένου, συνέχεια χωρίς διακοπή. Π.χ.: Γράψε τις σκέψεις και τις προτάσεις σου σε πέντε αράδες. Κελάηδησε: έβγαλε ήχο που έχει µουσικότητα και είναι ευχάριστος. Π.χ.: Ένα παλιό τραγούδι λέει: «Κελαηδήστε, ωραία µου πουλάκια, κελαηδήστε…». Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Tα ρεµπέτικα γεννήθηκαν κυρίως στην ………………………… . α. Μακεδονία β. Κρήτη γ. Μικρά Ασία 2. Η περίοδος 1932-1940 αποτελεί την ………………………… εποχή του ρεµπέτικου. α. άσχηµη β. χρυσή γ. τελευταία 3. Αυτοί που κυριαρχούν από το 1940 έως το 1952 είναι ο Τσιτσάνης και ο ………………………… . α. Μητσάκης β. Χιώτης γ. Βαµβακάρης

90

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

4. Τα βασικά µουσικά όργανα είναι το µπουζούκι και ………………………… . α. το πιάνο β. ο µπαγλαµάς γ. η κιθάρα 5. Ο γενάρχης του µπουζουκιού του ρεµπέτικου θεωρείται ο ………………………… . α. Γιώργος Μητσάκης β. Βασίλης Τσιτσάνης γ. Μάρκος Βαµβακάρης

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας… 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1

2

1 3

4

5

2

3

4

Οριζόντια

Κάθετα

1. 2. 3. 4.

1. .................. όλο τον τόπο να σε βρει! (µτφ.) 2. Οι ακτές µιας χώρας. 3. Ο ιδρυτής του γένους. 4. Οι τραγουδιστές που τραγουδούν λαϊκά. 5. Η σειρά, αλλιώς.

Ο αντιπρόσωπος, αλλιώς. Η άκρη του γιαλού. Τρυφερά αγγίγµατα. Πρόσωπο που αναγκάζεται εγκαταλείψει την πατρίδα του.

να

91

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Έγχορδο λαϊκό όργανο.

Μ________

2. Έντονη έξαψη.

Φ_______

3. Έχω αντοχή.

A_____

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…οι ακτές µιας χώρας…): 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

∆ιακοπή της καρδιακής λειτουργίας. Έτυχε. Ξεχωρίζω, έχω κάτι ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Κόσµηµα που το φοράµε στο δάχτυλο. Εκκλησιαστικοί ύµνοι Κάνω κάτι γνωστό, µαθαίνω, συστήνω. Σε αυτά …κοιµάται ο τραγουδιστής του πρώτου τραγουδιού.

1 2 3 4 5 6 7

92

Τραγουδώ ελληνικά

4.

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Μου 'φαγες όλα τα δαχτυλίδια

Από ……………………… µε λέγανε µπαµπέσα κι ……………………… σε σένα να δώσω λίγη µπέσα. Μου ……………………… όλα τα ……………………… και κοιµάµαι τώρα, τώρα στα ……………………… .

Στίχοι: Γιώργος Μητσάκης Μουσική: Γιώργος Μητσάκης

Ό,τι και αν είχα ……………………… ……… σε ………………………, όλα στα 'χω δώσει, για να σ' ευχαριστήσω. Κι ύστερα από τόσα δαχτυλίδια, µ' έχεις και κοιµάµαι, κοιµάµαι στα ……………………… . Μπράβο σου τ' ………………………, που µ' έχεις καταφέρει. και πώς σ’ ……………………… ακόµη, ένας Θεός το ξέρει. ∆εν µε ……………………… για τα δαχτυλίδια, µόνο που κοιµάµαι, κοιµάµαι στα ……………………… .

Φραγκοσυριανή Στίχοι: Μάρκος Βαµβακάρης Μουσική: Μάρκος Βαµβακάρης

Μια ………………………, µια ……………………… έχω µέσα στην καρδιά. Λες και ……………………… µου 'χεις κάνει, Φραγκοσυριανή γλυκιά. Θα 'ρθω να σε ανταµώσω πάλι στην ……………………… . Θα ήθελα ……… µε ……………………… όλο ……………………… και φιλιά. ……… σε ……………………… ……… ……………………… Φοίνικα, Παρακοπή, Γαλισσά και Nτελαγκράτσια και ας µου 'ρθει ……………………… . Στο Πατέλι, στο Nιχώρι, φίνα στην Αληθινή και στο Πίσκο πιο ροµάντζα, γλυκιά µου Φραγκοσυριανή.

93

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 5 - «ρεµπέτικα»

Λεξιλόγιο ενότητας Ακρογιαλιά, η Αντέχω Αξίζω Απονέµω Αράδα, η Γενάρχης, ο Γνωρίζω Γυρίζω ∆αχτυλίδι, το ∆ιακρίνοµαι Εκπρόσωπος, ο Εύστοχος-η-ο Κελαηδάω Κυριαρχώ Λαϊκός-ή-ό Λαχαίνει Μάγια, τα Μασάω Μεταφέροµαι Μπουζούκι, το

94

Μπουζουξής, ο Νοιάζει Ξεχωρίζω Παίρνω Παράλια, τα Πιτσιρίκα, η Προσθέτω Πρόσφυγας, ο Προτού Σανίδι, το Συγκοπή, η Συνηθίζω Τρώω Φλόγα, η Φούντωση, η Χάδι, το Χαµάλης, ο Χορταίνω Ψαλµωδία, η

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

ΕΝΟΤΗΤΑ 6 - «νανουρίσµατα» Τραγούδι 1 Θα κεντήσω Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Μάνος Λοϊζος

Θα κεντήσω πάνω στ’ αλόγου σου τη σέλα µε διαµαντόπετρες σωρό του φεγγαριού το πήγαιν’ έλα στο πελαγίσιο το νερό. Αγόρι µου, αγόρι µου, αγόρι µου να σε χαρώ. Θα κεντήσω στ’ ασηµοπίστολά σου πλάι της χελιδόνας το φτερό κι ένα σταυρό να σε φυλάει τις νύχτες που σε καρτερώ. Αγόρι µου, αγόρι µου, αγόρι µου να σε χαρώ. Θα κεντήσω πάνω στο δίκοπό σου λάζο το βλέµµα σου το καθαρό, αυτό το βλέµµα το γαλάζιο, που δεν χορταίνω να θωρώ. Αγόρι µου, αγόρι µου, αγόρι µου να σε χαρώ. Λεξιλόγιο Αλόγου: µεγαλόσωµο, χορτοφάγο θηλαστικό που χρησιµοποιείται ως µεταφορικό µέσο ή ως µέσο για άθληση και αναψυχή. Π.χ.: Ο παππούς µου κουβαλούσε το γάλα στο χωριό µε το άλογο. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (το άλογο, -ου) Κλίση: το άλογο τα άλογα του αλόγου των αλόγων το άλογο τα άλογα - άλογο - άλογα Σέλα: κάθισµα προσαρµοσµένο στην ράχη αλόγου, στο οποίο κάθεται ο αναβάτης, κάθισµα ποδηλάτου ή µοτοσικλέτας. Π.χ.: Άλλαξα τη σέλα του ποδηλάτου µου. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η σέλα, -ας) Κλίση: η σέλα οι σέλες της σέλας των σελών την σέλα τις σέλες - σέλα - σέλες Σωρό: σύνολο από πολλά αντικείµενα τοποθετηµένα ή ριγµένα το ένα πάνω στο άλλο, µτφ. µεγάλος αριθµός ή µεγάλη ποσότητα. Π.χ.: Ένας σωρός από σκουπίδια έκλειναν τον δρόµο. ∆εν µπορούσες να περάσεις. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο σωρός, -ού) Κλίση: ο σωρός οι σωροί του σωρού των σωρών 95

Τραγουδώ ελληνικά

τον σωρό - σωρέ

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

τους σωρούς - σωροί

Να χαρώ: να αισθανθώ χαρά, µτφ. να απολαύσω. Π.χ.: Χάρηκα πολύ που σε άκουσα! Να µε παίρνεις πιο συχνά τηλέφωνο! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(χαίροµαι) Αρχικοί χρόνοι: χαίροµαι, χαιρόµουν, θα χαίροµαι, θα χαρώ, χάρηκα, έχω χαρεί, είχα χαρεί, θα έχω χαρεί Πλάι: δίπλα, δίπλα σε, µπροστά σε (σε σύγκριση). Π.χ.: Κάθισαν πλάι-πλάι για πολλή ώρα. Επίρρηµα τοπικό Σταυρό: κατασκευή από ένα οριζόντιο και ένα κάθετο µέρος στερεωµένο πάνω στο πρώτο, σύµβολο του χριστιανισµού, λατρευτική κίνηση. Π.χ.: Κάνε το σταυρό σου και προχώρησε! Μην φοβάσαι τίποτα! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο σταυρός, -ού) Κλίση: ο σταυρός οι σταυροί του σταυρού των σταυρών τον σταυρό τους σταυρούς - σταυρέ - σταυροί Να φυλάει: να παρέχει προστασία, να προσέχει, να κρατάει, να διατηρεί. Π.χ.: Φύλαγε τα χρήµατά του για µια ώρα ανάγκης, και τελικά του τα έκλεψαν. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(φυλάω) Αρχικοί χρόνοι: φυλάω, φυλούσα (φύλαγα), θα φυλάω, θα φυλάξω, φύλαξα, έχω φυλάξει, είχα φυλάξει, θα έχω φυλάξει ∆ίκοπο: όργανο που µπορεί να κόψει και από τις δύο πλευρές, µτφ. µια ενέργεια που µπορεί να έχει εντελώς αντίθετο αποτέλεσµα από αυτό που θέλουµε. Π.χ.: Αυτό το µαχαίρι είναι δίκοπο. Πρόσεξε καλά! Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (δίκοπος-η-ο) Κλίση: δίκοπος δίκοπη δίκοπο δίκοποι δίκοπες δίκοπα δίκοπου δίκοπης δίκοπου δίκοπων δίκοπων δίκοπων δίκοπο δίκοπη δίκοπο δίκοπους δίκοπες δίκοπα δίκοπε δίκοπη δίκοπο δίκοποι δίκοπες δίκοπα Βλέµµα: µατιά, έκφραση των µατιών σε συγκεκριµένες στιγµές. Π.χ.: Έστρεψε το βλέµµα του από την άλλη µεριά. ∆εν ήθελε να µε κοιτάξει στα µάτια. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το βλέµµα, -µατος) 96

Τραγουδώ ελληνικά

Κλίση: το βλέµµα του βλέµµατος το βλέµµα - βλέµµα

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

τα βλέµµατα των βλεµµάτων τα βλέµµατα - βλέµµατα

Να θωρώ: να κοιτάζω, να βλέπω. Π.χ.: Τι µε θωρείς ακίνητος; Κάνε κάτι! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας β(θωρώ). Αρχικοί χρόνοι: θωρώ, θωρούσα, θα θωρώ Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπληρώστε τα κενά µε την σωστή λέξη σε κάθε πρόταση: βλέµµα, χορταίνω, δίκοπο, άλογο, σταυρό

α. Έχει µεγάλη αγάπη για τα ……………………… . Ασχολείται µε την ιππασία από µικρό παιδί. β. ∆εν ……………………… να βλέπω τον ήλιο! Τόσο πολύ µου έχει λείψει! γ. Κάνε τον ……………………… σου και µην ανησυχείς. Όλα θα πάνε καλά! δ. Αγάπη που ‘γινες ……………………… µαχαίρι, τραγουδάει η Μελίνα στην «Στέλλα». ε. Με κοιτάζει πάντα µε ένα ……………………… ειρωνείας! 2. Βρείτε λέξεις από το κείµενο, που σηµαίνουν:

α. να απολαύσω β. να βλέπω γ. µατιά δ. δίπλα ε. πολλές

……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ………………………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Μέλλοντας Απλός ενεργητικής φωνής Φανερώνει ότι αυτό που δηλώνει το ρήµα θα γίνει στο µέλλον συνοπτικά, µία φορά, χωρίς διάρκεια ή επανάληψη. Παραδείγµατα: Αύριο θα διαβάσω πολύ. Του χρόνου θα ταξιδέψω στο εξωτερικό. Λέξεις ή φράσεις που θέλουν µέλλοντα απλό: µετά , αύριο, µεθαύριο, το πρωί, απόψε, τώρα, σε λίγο, έπειτα, αργότερα, συχνά, φέτος, του χρόνου, τον επόµενο - ερχόµενο - άλλο χρόνο, µήνα, σε λίγες - µερικές µέρες, εβδοµάδες κ.ά.

97

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

Σχηµατίζεται από το θα και τις ακόλουθες καταλήξεις, για τα ρήµατα της α΄ συζυγίας:

κατάληξη ενεστώτα

κατάληξη απλού µέλλοντα

-ζω -νω -θω -ζω -(σ)κω -γω -γγω -χω -χνω -ττω -πω -πτω -βω -φω

παράδειγµα

-σω

διαβάζω – θα διαβάσω πληρώνω – θα πληρώσω νιώθω – θα νιώσω

-ξω

παίζω – θα παίξω διδάσκω – θα διδάξω ανοίγω – θα ανοίξω σφίγγω – θα σφίξω τρέχω – θα τρέξω δείχνω – θα δείξω κηρύττω – θα κηρύξω λείπω – θα λείψω καλύπτω – θα καλύψω κόβω – θα κόψω γράφω – θα γράψω

-ψω

-εύω

-έψω

δουλεύω – θα δουλέψω

-αύω

-άψω

παύω – θα πάψω

Τα ρήµατα που ανήκουν στην β΄ συζυγία (α΄ και β΄ τάξη) παίρνουν τις ακόλουθες καταλήξεις: -ήσω -άσω -έσω απαντάω → θα απαντήσω

γελάω → θα γελάσω

αποτελώ → θα αποτελέσω

ευχαριστώ → θα ευχαριστήσω

διψάω → θα διψάσω

αφαιρώ → θα αφαιρέσω

µιλάω → θα µιλήσω

κρεµάω → θα κρεµάσω

διαιρώ → θα διαιρέσω

ξυπνάω → θα ξυπνήσω

πεινάω → θα πεινάσω

εκτελώ → θα εκτελέσω

οδηγώ → θα οδηγήσω

χαλάω → θα χαλάσω

εξαιρώ → θα εξαιρέσω

προσπαθώ → θα προσπαθήσω ρωτάω → θα ρωτήσω

γερνάω → θα γεράσω

µπορώ → θα µπορέσω

τηλεφωνώ → θα τηλεφωνήσω

κερνάω → θα κεράσω

παρακαλώ → θα παρακαλέσω

ξεχνάω → θα ξεχάσω

πονάω → θα πονέσω

περνάω → θα περάσω

φοράω → θα φορέσω

-ήξω

-άξω

χωράω → θα χωρέσω

βαστάω → θα βαστήξω

πετάω → θα πετάξω

βουτάω → θα βουτήξω

φυλάω → θα φυλάξω

πηδάω → θα πηδήξω τραβάω → θα τραβήξω φυσάω → θα φυσήξω 98

επαινώ → θα επαινέσω

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

Κλίνονται ως εξής: α΄ συζυγία α΄ τάξη

θα διαβάσ - ω θα διαβάσ - εις θα διαβάσ - ει θα διαβάσ - ουµε θα διαβάσ - ετε θα διαβάσ - ουν (ε)

θα αγαπήσ θα αγαπήσ θα αγαπήσ θα αγαπήσ θα αγαπήσ θα αγαπήσ -

ω εις ει ουµε ετε ουν (ε)

β΄ συζυγία β΄ τάξη

θα οδηγήσ θα οδηγήσ θα οδηγήσ θα οδηγήσ θα οδηγήσ θα οδηγήσ -

ω εις ει ουµε ετε ουν (ε)

Παρατηρήσεις: 1. Ο µέλλοντας της ενεργητικής φωνής κλίνεται όπως και ο ενεστώτας των ρηµάτων της α΄ συζυγίας. 2. ∆ιαφορετική κλίση ακολουθούν κάποιοι µονολεκτικοί τύποι (όπως λέω: θα πω) και ο µέλλοντας του πηγαίνω (θα πάω), που κλίνονται όπως τα ρήµατα πάω, λέω κλπ. 3. Υπάρχουν ρήµατα που δεν ακολουθούν κανόνες στον σχηµατισµό του µέλλοντα. Τέτοια είναι: ενεστώτας

απλός µέλλοντας

ενεστώτας

απλός µέλλοντας

ανεβαίνω

θα ανεβώ - θα ανέβω

µένω

θα µείνω

βάζω

θα βάλω

µπαίνω

θα µπω

βγάζω

θα βγάλω

παθαίνω

θα πάθω

βγαίνω

θα βγω

παίρνω

θα πάρω

βλέπω

θα δω

πεθαίνω

θα πεθάνω

βρίσκω

θα βρω

πέφτω

θα πέσω

δίνω

θα δώσω

πηγαίνω

θα πάω

ζω

θα ζήσω

πίνω

θα πιω

καίω

θα κάψω

πλένω

θα πλύνω

καταλαβαίνω

θα καταλάβω

στέλνω

θα στείλω

κατεβαίνω

θα κατεβώ - θα κατέβω

τρώω

θα φάω

κλαίω

θα κλάψω

υπάρχω

θα υπάρξω

λέω

θα πω

φέρνω

θα φέρω

µαθαίνω

θα µάθω

φεύγω

θα φύγω 99

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τις προτάσεις µε τον απλό µέλλοντα των ρηµάτων της παρένθεσης: α. Κάτι …………………………… να κάνω! Μην ανησυχείς για µένα! (βρίσκω) β. Απόψε …………………………… τα καλά της ρούχα! Έχει ραντεβού… (φοράω) γ. ∆εν ξέρουµε αν θα έρθουµε το βράδυ µαζί σας. …………………………… .(βλέπω) δ. Μην παίζεις µε τα σπίρτα! …………………………… το σπίτι! (καίω) ε. Μην ανησυχείς! …………………………… εγώ το κρασί! (φέρνω) 2. Ξαναγράψτε τις προτάσεις ξεκινώντας µε τις λέξεις που σας δίνονται: α. Καλώ τους συµφοιτητές µου στο σπίτι. Αύριο ……………………………………………………………………………………………………………………………… β. Βοηθάς την αδερφή σου στα µαθηµατικά; Το απόγευµα …………………………………………………………………………………………………………………… γ. Η µητέρα µου τηλεφωνεί στο σχολείο. Την Τετάρτη το πρωί ……………………………………………………………………………………………………… δ. Ψάχνω να βρω ένα σπίτι. Τον άλλο µήνα ………………………………………………………………………………………………………………… ε. Περνάει από το ταχυδροµείο; Την άλλη εβδοµάδα ………………………………………………………………………………………………………… Τραγούδι 2 Νάνι-νάνι Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Γιάννης Σπανός

Το νερό κυλάει, το πουλί πετάει σε χρυσάφι ουρανό, ο νερόµυλος αλέθει και η Βάβω γνέθει µες στο δειλινό. Νάνι-νάνι, νάνι το παιδί µου κάνει και ο Αη-Γιώργης το θωρεί βγάζει και σπαθί του δίνει, στο φλουρί το ντύνει, στο χρυσό φλουρί. Κόπιασε διαβάτη, έρµε1 νυχτοπάτη2, κόπιασε να φας να πιεις. Έπεσε ζεστό το βράδυ, πιες απ' το πηγάδι, για να δροσιστείς. Νάνι-νάνι, νάνι το παιδί µου κάνει και ο Αη-Γιώργης το θωρεί βγάζει και σπαθί του δίνει, στο φλουρί το ντύνει, στο χρυσό φλουρί.

1 2

100

έρηµε που περπατάς την νύχτα

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

Μέθυσ’ απ' την γλύκα η γριά η σφήκα, στάζει µέλι η χαρουπιά3, φτάνει στο παλιό λιµάνι κάποιο πυροφάνι4 µε χρυσά κουπιά. Νάνι-νάνι, νάνι το παιδί µου κάνει και ο Αη-Γιώργης το θωρεί βγάζει και σπαθί του δίνει, στο φλουρί το ντύνει, στο χρυσό φλουρί. Κόπιασε διαβάτη, έρµε νυχτοπάτη, κόπιασε να φας να πιεις. Έπεσε ζεστό το βράδυ, πιες απ' το πηγάδι, για να δροσιστείς. Νάνι-νάνι, νάνι το παιδί µου κάνει και ο Αη-Γιώργης το θωρεί βγάζει και σπαθί του δίνει, στο φλουρί το ντύνει, στο χρυσό φλουρί. Λεξιλόγιο Χρυσάφι: το µέταλλο «χρυσός», µτφ. τα πλούτη, καθετί που θεωρούµε πολύτιµο. Π.χ.: ∆εν αλλάζω το σπίτι µου µε όλο το χρυσάφι του κόσµου. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το χρυσάφι, -ιού) Κλίση: το χρυσάφι τα χρυσάφια του χρυσαφιού των χρυσαφιών το χρυσάφι τα χρυσάφια - χρυσάφι - χρυσάφια Νερόµυλος: µύλος που λειτουργεί µε την δύναµη του νερού. Π.χ.: Τα παλιότερα χρόνια πολλές από τις καθηµερινές εργασίες των κατοίκων γίνονταν σε νερόµυλους και ανεµόµυλους, ειδικά στα νησιά και τα χωριά. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο νερόµυλος, ου) Κλίση: ο νερόµυλος οι νερόµυλοι του νερόµυλου των νερόµυλων τον νερόµυλο τους νερόµυλους νερόµυλε - νερόµυλοι Αλέθει: µεταβάλλει τα δηµητριακά σε αλεύρι. Π.χ.: Ο µύλος αλέθει το σιτάρι και το καλαµπόκι. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(αλέθω)

3

δέντρο που ο καρπός του είναι το χαρούπι ειδική σχάρα στην πλώρη βάρκας επάνω στην οποία τοποθετούνται ένα ή περισσότερα φανάρια που το φως τους τραβάει τα ψάρια

4

101

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

Αρχικοί χρόνοι: αλέθω, άλεθα, θα αλέθω, θα αλέσω, άλεσα, έχω αλέσει, είχα αλέσει, θα έχω αλέσει Γνέθει: µετατρέπει το µαλλί ή το βαµβάκι σε νήµα µε ένα απλό χειροκίνητο εργαλείο. Π.χ.: Με την ρόκα και το αδράχτι έγνεθαν το µαλλί τα παλιά χρόνια. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(γνέθω) Αρχικοί χρόνοι: γνέθω, έγνεθα, θα γνέθω, θα γνέσω, έγνεσα, έχω γνέσει, είχα γνέσει, θα έχω γνέσει Σπαθί: 1. όπλο µε µακριά λεπίδα που κόβει και από τις δύο πλευρές, µτφ. άνθρωπος που κρατάει τον λόγο του 2. µία από τις τέσσερις σειρές των φύλλων της τράπουλας που έχει ως διακριτικό γνώρισµα το µαύρο τριφύλλι. Π.χ.: Ο πολεµιστής σηκώνει ψηλά το σπαθί του, σηµάδι ότι η µάχη αρχίζει. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το σπαθί, -ιού) Κλίση: το σπαθί τα σπαθιά του σπαθιού των σπαθιών το σπαθί τα σπαθιά - σπαθί - σπαθιά Φλουρί: χρυσό βυζαντινό νόµισµα, το νόµισµα της βασιλόπιτας. Π.χ.: Φέτος το φλουρί της βασιλόπιτας έπεσε στο σπίτι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το φλουρί, -ιού) Κλίση: το φλουρί τα φλουριά του φλουριού των φλουριών το φλουρί τα φλουριά - φλουρί - φλουριά Κόπιασε:(συνήθως στην προστακτική) 1. φιλοφρονητικά: Κοπιάστε στο σπιτικό µας! 2. απειλητικά: Για κόπιασε, αν τολµάς! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(κοπιάζω)

ενεργητικής,

∆ιαβάτη: περαστικέ, οδοιπόρε. Π.χ.: Βρέχει και οι διαβάτες τρέχουν να φτάσουν στα σπίτια τους. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (ο διαβάτης, -η) Κλίση: ο διαβάτης οι διαβάτες του διαβάτη των διαβατών τον διαβάτη τους διαβάτες διαβάτη διαβάτες

102

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

Να δροσιστείς: να νιώσεις δροσιά, να πιεις κάτι που θα σου προσφέρει ψυχική ανακούφιση. Π.χ.: Κάνε ένα διάλειµµα και πιες κάτι για να δροσιστείς. Θα νιώσεις καλύτερα! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(δροσίζοµαι) Αρχικοί χρόνοι: δροσίζοµαι, δροσιζόµουν, θα δροσίζοµαι, θα δροσιστώ, δροσίστηκα, έχω δροσιστεί, είχα δροσιστεί, θα έχω δροσιστεί Σφήκα: έντοµο µε δηλητηριώδες κεντρί που µοιάζει µε την µέλισσα. Π.χ.: Με τσίµπησε σφήκα και πονάω πολύ. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η σφήκα, -ας) Κλίση: η σφήκα οι σφήκες της σφήκας των σφηκών την σφήκα τις σφήκες σφήκα - σφήκες Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπληρώστε τα κενά µε τον σωστό τύπο των λέξεων σε κάθε πρόταση:

σφήκα, σπαθί, διαβάτης, αλέθει, νερόµυλος

α. «Ο καλός ο µύλος όλα τα ………………………………», λέει µια παροιµία. β. Το κεντρί της ……………………………… είναι δηλητηριώδες. γ. Κάθοµαι στο παράθυρο και χαζεύω τους ……………………………… που περνάνε. δ. Έβγαλαν µια ωραία φωτογραφία δίπλα σε έναν από τους ……………………………… του νησιού. ε. Στο µουσείο είδαµε µια ωραία συλλογή από ……………………………… και όπλα της Επανάστασης. 2. Αντιστοιχίστε, φτιάχνοντας ζευγάρια λέξεων που να ταιριάζουν νοηµατικά:

αλέθει σφήκα δροσίζοµαι διαβάτης χρυσάφι

κεντρί νερό κόσµηµα µύλος δρόµος

Γραµµατική α. Θεωρία Επίθετα Οι λέξεις που φανερώνουν ποια ποιότητα ή ιδιότητα έχει το ουσιαστικό, λέγονται επίθετα.


Συνοδεύουν πάντα κάποιο ουσιαστικό: µεγάλη πόλη. 103

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»


Παίρνουν το γένος του ουσιαστικού που προσδιορίζουν, γι’ αυτό έχουν και τα επίθετα τρία γένη, µε ξεχωριστή κατάληξη για κάθε γένος: όµορφος κήπος, όµορφη γυναίκα, όµορφο σπίτι.
Κλίνονται όπως και τα ουσιαστικά που έχουν τις ίδιες καταλήξεις. ∆ιαφέρουν ως προς την κλίση τα επίθετα σε -ύς και -ης.
Τα επίθετα κατά την κλίση τους κρατάνε τον τόνο στην συλλαβή που τονίζεται η ονοµαστική του αρσενικού στον ενικό αριθµό: νέος, νέα, νέο, νέου, νέας, νέων, νέους κλπ.

α. Επίθετα σε -ος -η -ο Τα επίθετα σε -ος -η -ο είναι οξύτονα, δηλαδή τονίζονται στην 1η από το τέλος συλλαβή (καλός-ή-ό), παροξύτονα, τονίζονται στην 2η από το τέλος συλλαβή (γεµάτος-η-ο) και προπαροξύτονα, τονίζονται στην 3η από το τέλος συλλαβή (όµορφος-η-ο).
Τα περισσότερα επίθετα σε –ος –η -ο έχουν σύµφωνο πριν από την κατάληξη (ήσυχος, έτοιµος).


1. Οξύτονα ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

ο καλός του καλού τον καλό καλέ

η καλή της καλής την καλή καλή

το καλό του καλού το καλό καλό

πληθυντικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

οι καλοί των καλών τους καλούς καλοί

οι καλές των καλών τις καλές καλές

τα καλά των καλών τα καλά καλά

2. Παροξύτονα ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

ο γεµάτος του γεµάτου τον γεµάτο γεµάτε

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

οι γεµάτοι των γεµάτων τους γεµάτους γεµάτοι

η γεµάτη της γεµάτης την γεµάτη γεµάτη

το γεµάτο του γεµάτου το γεµάτο γεµάτο

πληθυντικός αριθµός

οι γεµάτες των γεµάτων τις γεµάτες γεµάτες

τα γεµάτα των γεµάτων τα γεµάτα γεµάτα

3. Προπαροξύτονα ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

ο όµορφος του όµορφου τον όµορφο όµορφε

ονοµαστική γενική αιτιατική

οι όµορφοι των όµορφων τους όµορφους

η όµορφη της όµορφης την όµορφη όµορφη

το όµορφο του όµορφου το όµορφο όµορφο

πληθυντικός αριθµός

104

οι όµορφες των όµορφων τις όµορφες

τα όµορφα των όµορφων τα όµορφα

Τραγουδώ ελληνικά

κλητική

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

όµορφοι

όµορφες

όµορφα

β. Επίθετα σε –ος –α -ο





Τα επίθετα σε –ος –α -ο είναι παροξύτονα, δηλαδή τονίζονται στην 2η από το τέλος συλλαβή (γενναίος-α-ο) και προπαροξύτονα, τονίζονται στην 3η από το τέλος συλλαβή (άξιος-α-ο). Όπως όλα τα επίθετα, τονίζονται σε όλες τις πτώσεις όπως τονίζεται η ονοµαστική του αρσενικού του ενικού αριθµού: o ωραίος, η ωραία, το ωραίο, οι ωραίοι, των ωραίων, τις ωραίες κλπ. 1. Παροξύτονα ενικός αριθµός

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

ο γενναίος του γενναίου τον γενναίο γενναίε

η γενναία της γενναίας την γενναία γενναία

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

οι γενναίοι των γενναίων τους γενναίους γενναίοι

το γενναίο του γενναίου το γενναίο γενναίο

πληθυντικός αριθµός

οι γενναίες των γενναίων τις γενναίες γενναίες

τα γενναία των γενναίων τα γενναία γενναία

2. Προπαροξύτονα ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

ο άξιος του άξιου τον άξιο άξιε

η άξια της άξιας την άξια άξια

το άξιο του άξιου το άξιο άξιο

πληθυντικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

οι άξιοι των άξιων τους άξιους άξιοι

οι άξιες των άξιων τις άξιες άξιες

τα άξια των άξιων τα άξια άξια

γ. Επίθετα σε –ης –ης -ες ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

ο διεθνής του διεθνούς (-ή) τον διεθνή διεθνή(ς)

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

οι διεθνείς των διεθνών τους διεθνείς διεθνείς

η διεθνής της διεθνούς την διεθνή διεθνής

το διεθνές του διεθνούς το διεθνές διεθνές

πληθυντικός αριθµός

οι διεθνείς των διεθνών τις διεθνείς διεθνείς

τα διεθνή των διεθνών τα διεθνή διεθνή

Όµοια κλίνονται: ακριβής, διαρκής, συνεπής, συνεχής, µανιώδης, µεγαλειώδης κ.ά. Παρατηρήσεις:

105

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

1. Στην κατηγορία αυτή το αρσενικό και το θηλυκό έχουν τις ίδιες καταλήξεις σε όλες τις πτώσεις και στους δύο αριθµούς. 2. Το αρσενικό έχει και δεύτερο τύπο σε –ή- στην γενική του ενικού αριθµού (του διεθνούς, του διεθνή). 3. Όσα τελειώνουν σε –ώδης, διατηρούν τον τόνο που έχουν στην ονοµαστική του ενικού αριθµού στην ίδια συλλαβή, εκτός από την γενική του πληθυντικού αριθµού, όπου κατεβάζουν τον τόνο τους στην πρώτη από το τέλος συλλαβή (των µανιωδών). β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε τις λέξεις του πλαισίου στον σωστό τύπο: σπάνιος, ακριβός, όρθιος, καλός, σκοτεινός

α. Μπορείς να καθίσεις, Άννα, µην µένεις ……………………………… . β. Η ορχιδέα είναι ένα ……………………………… λουλούδι. γ. Είναι πολύ ……………………………… αυτό το σπίτι. Άνοιξε λίγο τα παράθυρα. δ. Μου φαίνεται πολύ ……………………………… αυτό το παντελόνι. ∆εν θα το πάρω. ε. Έχει ……………………………… φίλους που νοιάζονται γι’ αυτόν. 2. Συµπληρώστε τα κενά παράγοντας επίθετα από τα παρακάτω ουσιαστικά. Θα σας βοηθήσουν οι καταλήξεις: -ινος, -ερός, -ηρός):

βροχή, τύχη, βράδυ, ζωή, ξύλο

α. Αύριο η µέρα θα είναι ……………………………… . Θα βρέχει από το πρωί έως το βράδυ. β. Θα παρακολουθήσουµε την ……………………………… παράσταση. ∆εν βρήκα εισιτήρια για το απόγευµα. γ. Κάνε µια ευχή, Κώστα! Ελπίζω να ‘σαι ……………………………… ! δ. Αγόρασα ένα ……………………………… αλογάκι για τον γιο µου. ε. Αυτός ο Νικόλας, είναι πολύ ………………………………, βρε παιδί µου! Κείµενο Τα Νανουρίσµατα Ανήκουν στα δηµοτικά τραγούδια και συγκεντρώνουν όλα τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Ο ποιητής είναι άγνωστος, οι στίχοι απλοί, η µουσική βασίζεται σε µοτίβα και ρυθµούς λίγο ως πολύ γνωστούς και οικείους. Η διαχρονικότητά τους εξαρτάται από το πόσο θα αγγίξουν τις καρδιές των ανθρώπων. Έχουν τις ρίζες τους πολύ βαθιά στον χρόνο και αυτό φαίνεται εύκολα, γιατί συχνά συναντά κανείς καταστάσεις για την αγροτική κοινωνία. Εξάλλου, υπάρχουν και λέξεις που δεν χρησιµοποιούνται πια. Τα νανουρίσµατα γεννιούνται από την ανάγκη της µητέρας να κοιµίσει το παιδί της. Μπορούµε να πούµε ότι είναι καθαρά γυναικεία. Η µητέρα µετά την κούραση της µέρας αναλαµβάνει να φροντίσει τα παιδιά της. Όταν τα νανουρίζει, εκφράζει τα συναισθήµατά της και µιλάει για τις χάρες τους, µε µια υπερβολή που είναι αποδεκτή, κάνει ευχές για το µέλλον τους. Πολλές φορές τα λόγια επαναλαµβάνονται µηχανικά, ο σκοπός όµως είναι ο ίδιος! Το παιδί κοιµάται, γιατί νιώθει ότι βρίσκεται σε ασφαλές µέρος…

106

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

Μάνος Λοΐζος Ο Μάνος Λοΐζος γεννιέται στην Αλεξάνδρεια το 1937. Ασχολείται µε την µουσική έφηβος ακόµα, όταν ο πατέρας του τού χαρίζει ένα βιολί. Το 1955 έρχεται στην Αθήνα και γράφεται στην Φαρµακευτική Σχολή, την οποία αφήνει για την Ανώτατη Εµπορική, που και αυτή εγκαταλείπει για την µουσική, ακολουθώντας το ένστικτό του. Κυκλοφορεί τον πρώτο του δίσκο 45 στροφών το 1962. Είναι µια από τις σπουδαιότερες µουσικές φυσιογνωµίες που καθόρισαν την πορεία του σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού. Το ζεϊµπέκικο, που έγραψε για την ταινία «Ευδοκία», θεωρείται το ωραιότερο όλων των εποχών. Πιστεύει πολύ στην κοινωνική δικαιοσύνη, γεγονός που φαίνεται από την προσωπική και επαγγελµατική του πορεία. Πεθαίνει στις 17 Σεπτεµβρίου του 1982. Κάποιοι από τους δίσκους του είναι: Θαλασσογραφίες, Ευδοκία, Καληµέρα ήλιε, Τα τραγούδια του δρόµου, Τα νέγρικα, Φοβάµαι, Οι µπαλάντες του Μάνου. Λεξιλόγιο Οικείους: στενούς συγγενείς, γνώριµους, φίλους. Π.χ.: Γιόρτασε τα γενέθλιά του µε την οικογένεια και τους οικείους του. ∆ιαχρονικότητά: η ιδιότητα του διαχρονικού, δηλαδή αυτού που έχει σχέση µε την εξέλιξη των φαινοµένων µέσα στον χρόνο, αλλά και αυτού που αντέχει στον χρόνο. Π.χ.: Η διαχρονικότητα των τραγουδιών του φαίνεται από το ότι συνεχίζουµε να τα τραγουδάµε έπειτα από τόσα χρόνια. Θα αγγίξουν: θα ακουµπήσουν, θα πιάσουν. Π.χ.: Αν αγγίξεις το δέρµα του, θα καταλάβεις πόσο απαλό είναι. Ρίζες: το µέρος του φυτού που βρίσκεται κάτω από την γη, µτφ. η καταγωγή. Π.χ.: Οι ρίζες του φυτού µεγάλωσαν τόσο πολύ που βγήκαν έξω από την γλάστρα. Αγροτική: αυτή που έχει σχέση, ανήκει ή αναφέρεται στους αγρούς ή τους αγρότες. Π.χ.: Η αγροτική τράπεζα δίνει δάνεια µε καλούς όρους στους αγρότες. Γυναικεία: 1. αυτή που έχει σχέση µε την γυναίκα, που την χαρακτηρίζει, της ανήκει ή της ταιριάζει 2. αυτή που αποτελείται από γυναίκες. Π.χ.: Η γυναικεία οµάδα ποδοσφαίρου έκανε την έκπληξη το τελευταίο λεπτό του αγώνα. Αναλαµβάνει: παίρνει την διαχείριση, δέχεται να κάνει κάτι. Π.χ.: Αναλαµβάνει να τελειώσει την δουλειά µέσα σε ένα µήνα. Να φροντίσει: να µεριµνήσει, να ενδιαφερθεί. Π.χ.: Του αρέσει να φροντίζει τα αδέσποτα ζώα της γειτονιάς. Τους πηγαίνει φαγητό και καθαρό νερό καθηµερινά. Νανουρίζει: αποκοιµίζει ένα µωρό µε γλυκό και µονότονο τραγουδάκι. Π.χ.: Συνήθιζε να νανουρίζει το µωρό της µε το ίδιο τραγούδι κάθε βράδυ. Υπερβολή: µεγαλοποίηση των πραγµάτων. Π.χ.: Όλο µε υπερβολές µιλάει. Από όσα θα σου πει, µην πιστέψεις τίποτα. Αποδεκτή: που την δέχονται ή την αποδέχονται, που γίνεται ευνοϊκά δεκτή. Π.χ.: Oι ξένοι δεν γίνονται εύκολα αποδεκτοί από τους ντόπιους. Γι’ αυτό και πολύ συχνά δηµιουργούνται προβλήµατα. 107

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

Ασφαλές: σίγουρο, σταθερό, χωρίς κίνδυνο. Π.χ.: ∆εν ήταν ασφαλές για τον κόσµο να µείνει στην πόλη, γιατί ο στρατός πλησίαζε. Γι’ αυτό και την εγκατέλειψε. Έφηβος: αυτός που βρίσκεται ανάµεσα στην παιδική και αντρική ηλικία. Π.χ.: Η περίοδος, κατά την οποία κάποιος είναι έφηβος, είναι από τις πιο δύσκολες. Ένστικτό: παρόρµηση, η φυσική ορµή, που οδηγεί τα ζώα και τον άνθρωπο σε πράξεις, που έχουν σκοπό την συντήρησή τους και την αναπαραγωγή. Π.χ.: Τις περισσότερες φορές ακολουθεί το ένστικτό της και όχι την λογική. Κυκλοφορεί: βρίσκεται σε κίνηση, περιφέρεται, δηµοσιεύει, εκδίδει. Π.χ.: Τα λεωφορεία δεν κυκλοφορούν σήµερα λόγω της εικοσιτετράωρης απεργίας. Φυσιογνωµίες: τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα ενός προσώπου ή πράγµατος, η έκφραση, η µορφή, η ιδιάζουσα προσωπικότητα. Π.χ.: Η φυσιογνωµία του µου είναι αρκετά γνωστή. Μάλλον τον έχω κάπου ξαναδεί. Καθόρισαν: ορίσαν ακριβώς, προσδιόρισαν. Π.χ.: Η χθεσινή συνάντηση καθόρισε τα επόµενα βήµατα της εταιρείας µας. Πορεία: δρόµος, περπάτηµα, κατεύθυνση, µτφ. βαθµιαία εξέλιξη. Π.χ.: Το αυτοκίνητο έφυγε από την πορεία του και έπεσε πάνω στο δέντρο. Ευτυχώς κανείς δεν έπαθε τίποτα. Ζεϊµπέκικο: είδος λαϊκού χορού, που χορεύεται κυρίως από άντρες. Π.χ.: Η καλύτερη στιγµή ήταν όταν κάποιος από την διπλανή παρέα χόρεψε ένα ζεϊµπέκικο. Όλοι τον κοιτάζαµε µε θαυµασµό! ∆ικαιοσύνη: η ιδιότητα του δικαίου, η δίκαιη κρίση και ειδικότερα από την πλευρά του δικαστηρίου. Π.χ.: Οι κατηγορούµενοι οδηγήθηκαν στην ∆ικαιοσύνη και τελικά καταδικάστηκαν µε πέντε χρόνια φυλάκιση. Άσκηση κατανόησης 1. Τα νανουρίσµατα ανήκουν στην µεγαλύτερη κατηγορία των …………………………… τραγουδιών. α. δηµοτικών β. λαϊκών γ. µοντέρνων 2. Τα νανουρίσµατα είναι πολύ παλιά τραγούδια και αυτό φαίνεται από τις καταστάσεις της …………………………… ζωής που συναντά κανείς µέσα σε αυτά. α. κοινωνικής β. οικογενειακής γ. αγροτικής 3. Τα νανουρίσµατα είναι τραγούδια που λέει η µητέρα ώστε το παιδί της να …………………………… . α. γελάει β. να τρώει γ. κοιµάται 4. Ο Μάνος Λοΐζος εγκαταλείπει τις σπουδές του για την …………………………… . α. ποίηση β. µουσική γ. φαρµακευτική 5. Ένα από τα σηµαντικότερα έργα του Μάνου Λοΐζου είναι το …………………………… της Ευδοκίας. α. τραγούδι β. ζεϊµπέκικο γ. ποίηµα

108

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας… 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1

2

3 1

2

Οριζόντια 1. ∆έχοµαι να κάνω κάτι. 2. Στενός συγγενής, φίλος.

Κάθετα 1. Βρίσκοµαι σε κίνηση, δηµοσιεύω. 2. Έγραψε ένα τέτοιο ο Μάνος Λοΐζος για την ταινία «Ευδοκία». 3. Ακουµπάω, πιάνω.

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Η δίκαιη κρίση από την πλευρά του δικαστηρίου.

∆_________

2. Το σύµβολο του χριστιανισµού.

Σ______

3. Ο χρυσός.

Χ______

109

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…δέχοµαι να κάνω κάτι…): 1. Ορίζω ακριβώς, προσδιορίζω. 2. Παρόρµηση, φυσική ορµή για κάτι. 3. Όπλο µε µακριά λεπίδα που κόβει και από τις δύο πλευρές. 4. Χρυσό βυζαντινό νόµισµα. 5. Αισθάνοµαι χαρά, απολαµβάνω. 6. Ματιά, έκφραση µατιών σε συγκεκριµένες στιγµές. 7. Αυτός που βρίσκεται ανάµεσα στην παιδική και την αντρική ηλικία. 8. Το µέρος του φυτού που βρίσκεται κάτω από την γη, η καταγωγή. 9. Μετατρέπω το µαλλί ή το βαµβάκι σε νήµα. 10. Μεγάλος αριθµός από αντικείµενα το ένα πάνω από το άλλο. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4.

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν:

Θα κεντήσω Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Μάνος Λοϊζος

Θα κεντήσω πάνω στ’ …………………… σου τη …………………… µε διαµαντόπετρες …………………… του φεγγαριού το πήγαιν’ έλα στο πελαγίσιο το νερό. Αγόρι µου, αγόρι µου, αγόρι µου ……… σε ……………………. Θα κεντήσω στ’ ασηµοπίστολά σου …………………… της χελιδόνας το φτερό κι ένα …………………… ……… σε …………………… τις νύχτες που σε καρτερώ. Αγόρι µου, αγόρι µου, αγόρι µου ……… σε …………………… . Θα κεντήσω πάνω στο ………………… σου λάζο το …………………… σου το καθαρό, αυτό το βλέµµα το γαλάζιο, που δεν χορταίνω …………………… . Αγόρι µου, αγόρι µου, αγόρι µου ……… σε …………………… . 110

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

Νάνι-νάνι Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Γιάννης Σπανός

Το νερό κυλάει, το πουλί πετάει σε ……………………… ουρανό, ο ……………………… ……………………… και η Βάβω ……………………… µες στο δειλινό. Νάνι-νάνι, νάνι το παιδί µου κάνει και ο Αη-Γιώργης το θωρεί βγάζει και ……………………… του δίνει, στο ……………………… το ντύνει, στο χρυσό φλουρί. ………………………………………………, έρµε νυχτοπάτη, κόπιασε να φας να πιεις. Έπεσε ζεστό το βράδυ, πιες απ' το πηγάδι, για ……………………… . Νάνι-νάνι, νάνι το παιδί µου κάνει και ο Αη-Γιώργης το θωρεί βγάζει και ……………………… του δίνει, στο ……………………… το ντύνει, στο χρυσό φλουρί. Μέθυσ’ απ' την γλύκα η γριά η ………………………, στάζει µέλι η χαρουπιά, φτάνει στο παλιό λιµάνι κάποιο πυροφάνι µε χρυσά κουπιά. Νάνι-νάνι, νάνι το παιδί µου κάνει και ο Αη-Γιώργης το θωρεί βγάζει και ……………………… του δίνει, στο ……………………… το ντύνει, στο χρυσό φλουρί. ………………………………………………, έρµε νυχτοπάτη, κόπιασε να φας να πιεις. Έπεσε ζεστό το βράδυ, πιες απ' το πηγάδι, για ……………………… . Νάνι-νάνι, νάνι το παιδί µου κάνει και ο Αη-Γιώργης το θωρεί βγάζει και ……………………… του δίνει, στο ……………………… το ντύνει, στο χρυσό φλουρί.

111

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 6 - «νανουρίσµατα»

Λεξιλόγιο Ενότητας Αγγίζω Αγροτικός-ή-ό Αλέθω Άλογο, το Αναλαµβάνω Αποδεκτός-ή-ό Ασφαλής-ής-ές Βλέµµα, το Γνέθω Γυναικείος-α-ο ∆ιαβάτης, ο ∆ιαχρονικότητα, η ∆ικαιοσύνη, η ∆ίκοπος-η-ο ∆ροσίζοµαι Ένστικτο, το Έφηβος, ο Ζεϊµπέκικο, το Θωρώ Καθορίζω

112

Κοπιάζω Κυκλοφορώ Νανουρίζω Νερόµυλος, ο Οικείος-α-ο Πλάι Πορεία, η Ρίζα, η Σέλα, η Σπαθί, το Σταυρός, ο Σφήκα, η Σωρός, ο Υπερβολή, η Φλουρί, το Φροντίζω Φυλάω Φυσιογνωµία, η Χαίροµαι Χρυσάφι, το

112

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

ΕΝΟΤΗΤΑ 7 - «νησιώτικα» Τραγούδι 1 Κοτσάκια1 (Να σ’ αγαπώ ίντα 'θελα) Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Να σ’ αγαπώ ίντα2 'θελα να σ’ αγαπώ ίντα 'θελα να σ’ αγαπώ ίντα 'θελα, να 'χω φουρτούνα και µπελά. Ίντα σου 'κανα κι ίντα ‘χεις κι όλο µε τα µένα3 τα 'χεις κι όλο µε τα µένα τα 'χεις ίντα σου 'κανα κι ίντα ‘χεις. Στην κρεβαταριά4 που υφαίνεις στην κρεβαταριά που υφαίνεις στην κρεβαταριά που υφαίνεις, ότι κάνω το µαθαίνεις. Να σ' αγαπώ χωρίς να θέλω, γιατί µοιάζεις των αγγέλων γιατί µοιάζεις των αγγέλων, σ' αγαπώ χωρίς να θέλω. Βρε δώσ' µου µια µατιά κι ας είναι δώσ' µου µια µατιά κι ας είναι δώσ' µου µια µατιά κι ας είναι ψεύτικη, µα θέλω τηνε5.

Γύρισε δώσ' µου µια µατιά γύρισε δώσ' µου µια µατιά γύρισε δώσ' µου µια µατιά, γιατί µε πλήγωσες βαθιά.

Βρε ίντα τήνε θες θα στη δώσω ψεύτικη θα σου τη δώσω ψεύτικη θα σου τη δώσω, ίντα τήνε θες θα στη δώσω.

Βρε αφού µια µατιά λυπάσαι, φαίνεται τσιγκούνα θα ‘σαι φαίνεται τσιγκούνα θα ‘σαι, αφού µια µατιά λυπάσαι. Λεξιλόγιο

Ήθελα: είχα την επιθυµία, την διάθεση να κάνω κάτι, επιθυµούσα. Π.χ.: ∆εν ήθελε τίποτα παραπάνω από την ησυχία του. Τόσες µέρες µε τα παιδιά τον είχαν τρελάνει. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(θέλω) Αρχικοί χρόνοι: θέλω, ήθελα, θα θέλω, θα θελήσω, θέλησα, έχω θελήσει, είχα θελήσει, θα έχω θελήσει 1

ποιήµατα που αποτελούνται συνήθως από δύο στίχους και τα συναντάµε κυρίως στην Απείρανθο της Νάξου 2 τι 3 µε εµένα, µαζί µου 4 ο αργαλειός, µηχανική κατασκευή, το κύριο εργαλείο µε το οποίο υφαίνουν 5 µα θέλω τήνε: µα την θέλω 113

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

Φουρτούνα: θαλασσοταραχή, τρικυµία. Π.χ.: «Ο καλός καραβοκύρης στην φουρτούνα φαίνεται» λέει µια ελληνική παροιµία. Ουσιαστικό, γένους ας) Κλίση: η φουρτούνα της φουρτούνας την φουρτούνα - φουρτούνα

θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η φουρτούνα, οι φουρτούνες τις φουρτούνες - φουρτούνες

Μπελά: ενόχληση, φασαρία. Π.χ.: Φαντάσου τι µπελάς θα είναι πέντε µικρά παιδιά στο ίδιο σπίτι… Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο µπελάς, -ά) Κλίση: ο µπελάς οι µπελάδες του µπελά των µπελάδων τον µπελά τους µπελάδες - µπελά - µπελάδες Υφαίνεις: ενώνεις µε κατάλληλο τρόπο νήµατα για να φτιάξεις ύφασµα. Π.χ.: Η γιαγιά µου ύφαινε στον αργαλειό θαυµάσια χαλιά, κουβέρτες και καλύµµατα για όλο το σπίτι. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(υφαίνω) Αρχικοί χρόνοι: υφαίνω, ύφαινα, θα υφαίνω, θα υφάνω, ύφανα, έχω υφάνει, είχα υφάνει, θα έχω υφάνει Αγγέλων: πνευµατική ύπαρξη που υπηρετεί τον Θεό, αγγελιοφόρος, όµορφος, καλός. Π.χ.: ∆υστυχώς δεν ζούµε σε κοινωνία αγγέλων! ∆εν µπορείς ποτέ να ξέρεις ποιος θέλει το καλό σου! Ουσιαστικό, γένους –ου) Κλίση: ο άγγελος του αγγέλου τον άγγελο - άγγελε

αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης γενικής (ο άγγελος, οι άγγελοι των αγγέλων τους αγγέλους - άγγελοι

Ματιά: βλέµµα. Π.χ.: Προσπαθούσαµε να ρίξουµε κλεφτές µατιές από το παράθυρο. ∆υστυχώς, όµως, δεν προλάβαµε να δούµε τίποτα!

114

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η µατιά, -άς) Κλίση: η µατιά οι µατιές της µατιάς των µατιών την µατιά τις µατιές - µατιά - µατιές Ψεύτικη: πλαστή, κάλπικη, όχι αληθινή. Π.χ.: Η ιστορία που µας είπε ήταν ψεύτικη. Ελάχιστα από τα στοιχεία που ανέφερε έγιναν στην πραγµατικότητα! Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ψεύτικος, -η,-ο) Κλίση: ψεύτικος ψεύτικη ψεύτικο ψεύτικου ψεύτικης ψεύτικου ψεύτικο ψεύτικη ψεύτικο ψεύτικε ψεύτικη ψεύτικο ψεύτικοι ψεύτικων ψεύτικοι ψεύτικοι

ψεύτικες ψεύτικων ψεύτικες ψεύτικες

ψεύτικα ψεύτικων ψεύτικα ψεύτικα

Γύρισε: επέστρεψε, πήγε πίσω. Π.χ.: Γύρισε ξανά µετά από πολλά χρόνια στο χωριό του. Ήταν σχεδόν αγνώριστος. Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(γυρίζω) Αρχικοί χρόνοι: γυρίζω, γύριζα, θα γυρίζω, θα γυρίσω, γύρισα, έχω γυρίσει, είχα γυρίσει, θα έχω γυρίσει Λυπάσαι: αισθάνεσαι λύπη, δεν χαίρεσαι. Π.χ.: Λυπάµαι πολύ για την συµπεριφορά σου! ∆εν έπρεπε να µιλήσεις έτσι στους συνεργάτες σου. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(λυπάµαι) Αρχικοί χρόνοι: λυπάµαι, λυπόµουν, θα λυπάµαι, θα λυπηθώ, λυπήθηκα, έχω λυπηθεί, είχα λυπηθεί, θα έχω λυπηθεί Τσιγκούνα: αυτή που έχει την µανία να µαζεύει υλικά αγαθά και να διαθέτει ελάχιστα για τον εαυτό της ή για τους άλλους, φιλάργυρη. Π.χ.: Ψώνισε κάτι και για τον εαυτό σου! ∆εν βλέπεις τα ρούχα που φοράς! Γιατί είσαι τόσο τσιγκούνα; Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (τσιγκούνης-α-ικο) Κλίση: τσιγκούνης τσιγκούνα τσιγκούνικο τσιγκούνη τσιγκούνας τσιγκούνικου τσιγκούνη τσιγκούνα τσιγκούνικο

115

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

τσιγκούνη

τσιγκούνα

τσιγκούνικο

τσιγκούνηδες τσιγκούνηδων τσιγκούνηδες τσιγκούνηδες

τσιγκούνες

τσιγκούνικα τσιγκούνικων τσιγκούνικα τσιγκούνικα

τσιγκούνες τσιγκούνες

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. θέλω β. υφαίνω γ. µπελάς δ. φουρτούνα ε. µατιά

φτιάχνω ύφασµα επιθυµώ βλέµµα φασαρία τρικυµία

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: ησυχία διάβολος φεύγω αληθινός ανοιχτοχέρης

………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… …………………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Επίθετα Έχουµε ήδη πει ότι επίθετα είναι οι λέξεις που δείχνουν ένα χαρακτηριστικό του ονόµατος που συνοδεύουν. α. Επίθετα σε -ύς -ιά -ύ

ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

ο του τον ---

βαθύς βαθιού βαθύ βαθύ

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

οι των τους ---

βαθιοί βαθιών βαθιούς βαθιοί

η της την ---

βαθιά βαθιάς βαθιά βαθιά

το του το ---

βαθύ βαθιού βαθύ βαθύ

τα των τα ---

βαθιά βαθιών βαθιά βαθιά

πληθυντικός αριθµός

116

οι των τις ---

βαθιές βαθιών βαθιές βαθιές

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

Όµοια κλίνονται: βαρύς, ελαφρύς, µακρύς, παχύς, πλατύς, φαρδύς κ.ά. Παρατηρήσεις: 1. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν κυρίως επίθετα που χαρακτηρίζουν διαστάσεις ή µεγέθη (παράδειγµα: το µάκρος: µακρύς, το πλάτος: πλατύς). 2. Το -υ- στο αρσενικό και το ουδέτερο διατηρείται µόνο στην ονοµαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού αριθµού. Στις υπόλοιπες πτώσεις γίνεται -ι-. β. Επίθετα σε -ης -α -ικο

ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

ο του τον ---

ζηλιάρης ζηλιάρη ζηλιάρη ζηλιάρη

η της την ---

ζηλιάρα ζηλιάρας ζηλιάρα ζηλιάρα

το του το ---

ζηλιάρικο ζηλιάρικου ζηλιάρικο ζηλιάρικο

τα των τα ---

ζηλιάρικα ζηλιάρικων ζηλιάρικα ζηλιάρικα

πληθυντικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

οι των τους ---

ζηλιάρηδες ζηλιάρηδων ζηλιάρηδες ζηλιάρηδες

οι των τις ---

ζηλιάρες ------ζηλιάρες ζηλιάρες

Όµοια κλίνονται: αρρωστιάρης, γκρινιάρης, παραπονιάρης, πεισµατάρης, φοβητσιάρης, µακρολαίµης, απλοχέρης, ξανθοµάλλης, µαυροµάλλης, γαλανοµάτης, µαυροµάτης, εικοσάρης, σαραντάρης κ.ά. Παρατηρήσεις: 1. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν επίθετα που χαρακτηρίζουν συναισθήµατα (π.χ. γκρινιάρης, παραπονιάρης), που έχουν δεύτερο συνθετικό τα λαιµός, µαλλί, µάτι, µύτη, πόδι, φρύδι, χείλι, χέρι (π.χ. µακρολαίµης, απλοχέρης, ξανθοµάλλης, γαλανοµάτης κ.ά.) και όσα δείχνουν ηλικία (π.χ. εικοσάρης, σαραντάρης). 2. Τα θηλυκά δεν σχηµατίζουν γενική στον πληθυντικό αριθµό. γ. Επίθετα σε -ων -ουσα -ον ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

ο του τον ---

ενδιαφέρων ενδιαφέροντος ενδιαφέροντα ενδιαφέροντα

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

οι των τους ---

ενδιαφέροντες ενδιαφερόντων ενδιαφέροντες ενδιαφέροντες

η της την ---

ενδιαφέρουσα ενδιαφέρουσας ενδιαφέρουσα ενδιαφέρουσα

το του το ---

ενδιαφέρον ενδιαφέροντος ενδιαφέρον ενδιαφέρον

τα των τα ---

ενδιαφέροντα ενδιαφερόντων ενδιαφέροντα ενδιαφέροντα

πληθυντικός αριθµός

οι των τις ---

ενδιαφέρουσες ενδιαφερουσών ενδιαφέρουσες ενδιαφέρουσες

Όµοια κλίνονται: µέλλων, παρελθών, παρών, υπάρχων, συµφέρων κ.ά. Παρατήρηση: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν επίθετα που προέρχονται από µετοχές ρηµάτων της αρχαίας ελληνικής. 117

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το κατάλληλο επίθετο στον σωστό τύπο: βαρύς, ζηλιάρης, παραπονιάρης, γαλανοµάτης, συµφέρων

α. Είσαι πολύ ………………………… ! ∆εν έχω τίποτα µε τον Κώστα! β. Ο αδελφός µου πάσχει από ………………………… ασθένεια, και κανένας γιατρός δεν µπορεί να τον βοηθήσει… γ. Σε ζήτησαν δυο όµορφα ………………………… αγόρια! Ποια είναι; δ. ∆εν αντέχω τόσο ………………………… πελάτες! Αυτοί οι δύο όλη την ώρα γκρινιάζουν! ε. Πρέπει να βρούµε τις πιο ………………………… τιµές για να πουλήσουµε τα προϊόντα µας. 2. Συµπληρώστε τις προτάσεις µε το επίθετο της παρένθεσης στον σωστό τύπο: α. Το επίκεντρο της συζήτησης βρίσκεται στα γεγονότα του ………………………… χρόνου. Ήταν τόσο σηµαντικά που θα επηρεάσουν την ………………………… πορεία της εταιρείας. (παρελθών, µέλλων) β. Είναι τόσο ………………………… παιδιά, που δεν τα αντέχω µε τίποτα! (γκρινιάρης) γ. Η ………………………… κατάσταση δηµιουργεί πολλά προβλήµατα. Πρέπει σύντοµα να βρούµε µία λύση! (υπάρχων) δ. Οι φίλοι σου είναι πάντα τόσο …………………………; Μέχρι και τον καφέ τους πλήρωσα! (απλοχέρης) ε. Τι ωραία ………………………… κρέµα που έχεις φτιάξει! (ελαφρύς)

Τραγούδι 2 Ποιος, µωρό µου, ποιος Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Ποιος, ποιος, ποιος, µωρό µου, ποιος ποιος σε έχει φιληµένη και στα χείλη δαγκωµένη και στα χείλη δαγκωµένη, ποιος σε έχει φιληµένη. Ποιος, ποιος, θέλω να ξέρω ποιος. Ποιος, ποιος, ποιος, µωρό µου, ποιος ποιος σε πήγαινε βαρκάδα πίσω στη βαθιά λαγκάδα6 πίσω στη βαθιά λαγκάδα ποιος σε πήγαινε βαρκάδα. Ποιος, ποιος, θέλω να ξέρω ποιος. 6

περιοχή µε θάµνους και πυκνή βλάστηση

118

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

Ποιος, ποιος, ποιος, µωρό µου, ποιος ποιος σε πήγαινε σεργιάνι7 µες της Πάρου το λιµάνι µες της Πάρου το λιµάνι ποιος σε πήγαινε σεργιάνι. Ποιος, ποιος, θέλω να ξέρω ποιος.

Ποιος, ποιος, ποιος, µωρό µου, ποιος ποιος σε πήγαινε το βράδυ µες στο πίσω το λιβάδι µες στο πίσω το λιβάδι ποιος σε πήγαινε το βράδυ. Ποιος, ποιος, θέλω να ξέρω ποιος.

Λεξιλόγιο Ποιος: χρησιµοποιείται σε ερώτηση για την ταυτότητα ή την ποιότητα κάποιου. Π.χ.: Ποια είναι η κοπέλα µε το γαλάζιο φόρεµα, Γιάννη; Φίλη σου; Αντωνυµία ερωτηµατική, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ποιος-α-ο) Κλίση: ποιος ποια ποιο ποιοι ποιες ποια ποιων (τίνων) ποιων ποιων ποιου (τίνος) ποιας ποιου ποιον ποια ποιο ποιους ποιες ποια Χείλη: τα µέρη του προσώπου µε τα οποία κλείνει το στόµα, το άκρο που καταλήγει ένα άνοιγµα (το χείλος του γκρεµού). Π.χ.: Φυσικά προϊόντα για τα χείλη σας, γεµάτα λάµψη προτείνει η εταιρεία φυτικών καλλυντικών «Αριέλα» για το καλοκαίρι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το χείλος, -ους) Κλίση: το χείλος τα χείλη του χείλους των χειλών το χείλος τα χείλη - χείλος - χείλη Πήγαινε: προχωρούσε, έφευγε, έκανε µια διαδροµή. Π.χ.: Πηγαίναµε ατέλειωτες ώρες στην θάλασσα, όταν ήµασταν µικρές. Το καλοκαίρι δεν σήµαινε για µας τίποτα άλλο εκτός από αυτό… Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(πηγαίνω) Αρχικοί χρόνοι: πηγαίνω, πήγαινα, θα πηγαίνω, θα πάω, πήγα, έχω πάει, είχα πάει, θα έχω πάει Βαρκάδα: ευχάριστος, θαλασσινός περίπατος µε βάρκα. Π.χ.: Κάθε Σαββάτο κάναµε βαρκάδα µε τον αδελφό µου. Κάποιες φορές, ανάλογα µε τα κέφια µας, σταµατούσαµε και για ψάρεµα… Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η βαρκάδα,-ας) Κλίση: η βαρκάδα οι βαρκάδες 7

βόλτα 119

Τραγουδώ ελληνικά

της βαρκάδας την βαρκάδα - βαρκάδα

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

των βαρκάδων τις βαρκάδες - βαρκάδες

Βαθιά: αυτή που έχει βάθος, που φτάνει σε βάθος. Π.χ.: Του αρέσει να βουτάει σε βαθιές θάλασσες και να βρίσκει σπάνια κοχύλια. Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (βαθύςιά-ύ) Κλίση: βαθύς βαθιά βαθύ βαθιού βαθιάς βαθιού βαθύ βαθιά βαθύ βαθύ βαθιά βαθύ

βαθιοί βαθιών βαθιούς βαθιοί

βαθιές βαθιών βαθιές βαθιές

βαθιά βαθιών βαθιά βαθιά

Λιµάνι: φυσική ή τεχνητή ακρογιαλιά, όπου αγκυροβολούν, σταµατούν τα πλοία. Π.χ.: Το λιµάνι του Πειραιά είναι το µεγαλύτερο της Ελλάδας. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το λιµάνι, -ιού) Κλίση: το λιµάνι τα λιµάνια του λιµανιού των λιµανιών το λιµάνι τα λιµάνια - λιµάνι - λιµάνια Λιβάδι: έκταση σκεπασµένη µε χόρτα, όπου συνήθως βοσκούν ζώα, βοσκοτόπι. Π.χ.: Περάσαµε µε το αυτοκίνητο από πολλά καταπράσινα λιβάδια, γεµάτα τουλίπες, µαργαρίτες, πράγµα που σήµαινε ότι η άνοιξη ήταν κοντά… Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το λιβάδι, -ιού) Κλίση: το λιβάδι τα λιβάδια του λιβαδιού των λιβαδιών το λιβάδι τα λιβάδια - λιβάδι - λιβάδια Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. λιβάδι β. πηγαίνω

120

βόλτα εκεί όπου αγκυροβολούν τα πλοία

Τραγουδώ ελληνικά

γ. βαρκάδα δ. σεργιάνι ε. λιµάνι

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

βοσκοτόπι βόλτα µε την βάρκα προχωράω

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: ρηχή µπροστά πρωί

………………………………………… ………………………………………… …………………………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Παραθετικά επιθέτων Τα επίθετα έχουν τύπους, που χρησιµοποιούµε για να κάνουµε σύγκριση προσώπων ή πραγµάτων ως προς ένα χαρακτηριστικό. Οι τύποι αυτοί ονοµάζονται βαθµοί του επιθέτου. Οι βαθµοί του επιθέτου είναι τρεις: ο θετικός, ο συγκριτικός, ο υπερθετικός. Ο θετικός βαθµός φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει µια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό. Π.χ. Ο Κώστας είναι εργατικός. Ο συγκριτικός βαθµός φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει µια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό σε µεγαλύτερο βαθµό από κάποιο άλλο. Π.χ. Ο Κώστας είναι πιο εργατικός (ή εργατικότερος) από τον Πέτρο. Ο σχετικός υπερθετικός φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει µια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό σε µεγαλύτερο βαθµό από όλα τα όµοιά του. Π.χ. Ο Κώστας είναι ο πιο εργατικός (ή ο εργατικότερος) από όλους. Ο απόλυτος υπερθετικός φανερώνει πως ένα ουσιαστικό έχει µια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό σε πολύ µεγάλο βαθµό, χωρίς να γίνεται καµία σύγκριση. Π.χ. Ο Κώστας είναι πάρα πολύ εργατικός (ή εργατικότατος). Σύγκριση, εποµένως, γίνεται µόνο στην περίπτωση του συγκριτικού και σχετικού υπερθετικού βαθµού, όπου: 1. Οι όροι που συγκρίνονται αποτελούν τον α΄ και β΄ όρο σύγκρισης: α΄ όρος

β΄ όρος

Ο Κώστας είναι πιο εργατικός (ή εργατικότερος) από τον Πέτρο. α΄ όρος

β΄ όρος

Ο Κώστας είναι ο πιο εργατικός (ή ο εργατικότερος) από όλους.

121

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

2. Ο β΄ όρος σύγκρισης µπορεί να εκφέρεται στον συγκριτικό βαθµό µε: από + αιτιατική: π.χ. Η Μαρία είναι εξυπνότερη από εµένα. γενική: π.χ. Η Μαρία είναι εξυπνότερή µου. και στον σχετικό υπερθετικό µε: από + αιτιατική: π.χ. Η Μαρία είναι η εξυπνότερη από όλους. σε + αιτιατική: π.χ. Η Μαρία είναι η εξυπνότερη στην τάξη. γενική: π.χ. Η Μαρία είναι η εξυπνότερη του κόσµου. Παρατηρήσεις: 1. Η λέξη -πιο- µε την οποία σχηµατίζονται οι βαθµοί των επιθέτων, δεν πρέπει να συγχέεται µε την ερωτηµατική αντωνυµία -ποιο-. Παράδειγµα: Ποιο είναι πιο βαρύ: ένα κιλό σίδερο ή ένα κιλό βαµβάκι; 2. ∆εν σχηµατίζουν παραθετικά, τα επίθετα που εκφράζουν: α. ύλη (π.χ. ξύλινος, σιδερένιος, χρυσός κ.ά.) β. καταγωγή ή συγγένεια (π.χ. πατρικός, σαµιώτικος κ.ά.) γ. τόπο ή χρόνο (π.χ. θαλασσινός, νησιώτικος, χθεσινός, αυριανός κ.ά.) δ. κατάσταση που δεν αλλάζει (π.χ. µισός, αθάνατος, αιώνιος, µέτριος κ.ά.) α. Σχηµατισµός παραθετικών των επιθέτων Ο συγκριτικός βαθµός σχηµατίζεται: 1. περιφραστικά: πιο + θετικός παραδείγµατα: πιο όµορφος πιο ακριβής πιο βαθύς 2. µονολεκτικά µε τις καταλήξεις –ότερος, -έστερος και –ύτερος παραδείγµατα: οµορφότερος ακριβέστερος βαθύτερος

θετικός

συγκριτικός

παράδειγµα

α.

-ος-η-ο -ος-α-ο -ός-ιά-ό

-ότερος όµορφος πιο + θετικός -ότερη ωραίος -ότερο φρέσκος

πιο όµορφος - οµορφότερος πιο ωραίος - ωραιότερος πιο φρέσκος - φρεσκότερος

β.

-ης-ης-ες

-έστερος πιο + θετικός -έστερη ακριβής -έστερο

πιο ακριβής - ακριβέστερος

γ.

-ύς-ιά-ύ

-ύτερος πιο + θετικός -ύτερη βαθύς -ύτερο

πιο βαθύς - βαθύτερος

Ο σχετικός υπερθετικός σχηµατίζεται µε το άρθρο και τον συγκριτικό βαθµό. Παραδείγµατα: ο πιο όµορφος - ο οµορφότερος ο πιο ακριβής - ο ακριβέστερος ο πιο βαθύς - ο βαθύτερος

122

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

Ο απόλυτος υπερθετικός σχηµατίζεται: 1. περιφραστικά: (πάρα) πολύ + θετικός παραδείγµατα: (πάρα) πολύ όµορφος (πάρα) πολύ ακριβής (πάρα) πολύ βαθύς 2. µονολεκτικά µε τις καταλήξεις –ότατος, -έστατος και –ύτατος παραδείγµατα: οµορφότατος ακριβέστατος βαθύτατος θετικός

απόλυτος υπερθετικός

παράδειγµα

-ος-η-ο -ος-α-ο -ός-ιά-ό

-ότατος (πάρα) πολύ -ότατη + θετικός -ότατο

όµορφος(πάρα) πολύ όµορφος-οµορφότατος ωραίος (πάρα) πολύ ωραίος-ωραιότατος φρέσκος (πάρα) πολύ φρέσκος-φρεσκότατος

β.

-ης-ης-ες

-έστατος (πάρα) πολύ -έστατη + θετικός -έστατο

ακριβής (πάρα) πολύ ακριβής-ακριβέστατος

γ.

-ύς-ιά-ύ

-ύτατος (πάρα) πολύ -ύτατη + θετικός -ύτατο

βαθύς

α.

(πάρα) πολύ βαθύς - βαθύτατος

Παρατηρήσεις: 1. Τα επίθετα σε -ής -ιά -ί δεν σχηµατίζουν παραθετικά, γιατί δηλώνουν χρώµα. 2. Τα επίθετα σε -ης -α -ικο και –ων -ουσα -ον δεν σχηµατίζουν µονολεκτικά παραθετικά, αλλά µόνο περιφραστικά. Παραδείγµατα: ζηλιάρης πιο ζηλιάρης (πάρα) πολύ ζηλιάρης ενδιαφέρων πιο ενδιαφέρων (πάρα) πολύ ενδιαφέρων

β. Ανώµαλα και ελλειπτικά παραθετικά επιθέτων Μερικά επίθετα σχηµατίζουν τα παραθετικά των επιθέτων τους από διαφορετικό θέµα ή διαφορετικά από άλλα επίθετα. Αυτά λέγονται ανώµαλα. Τέτοια είναι: θετικός

συγκριτικός

υπερθετικός

καλός κακός πολύς λίγος µεγάλος µικρός απλός γέρος

καλύτερος χειρότερος περισσότερος (πιότερος) λιγότερος µεγαλύτερος µικρότερος απλούστερος γεροντότερος

άριστος (χείριστος) (πλείστος) ελάχιστος µέγιστος ελάχιστος απλούστατος ---

Σε ορισµένα επίθετα λείπει ο θετικός ή και ο υπερθετικός βαθµός µαζί. Αυτά λέγονται ελλειπτικά. Τέτοια είναι:

123

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

θετικός

συγκριτικός

υπερθετικός

(άνω) (κάτω) ---

ανώτερος κατώτερος προτιµότερος

ανώτατος κατώτατος ---

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το επίθετο της παρένθεσης στον σωστό τύπο. Στις περιπτώσεις που ζητείται παραθετικό, προτιµήστε τον µονολεκτικό τύπο του επιθέτου, αν σχηµατίζει: α. Η ζωή είναι ένας ………………………………… αγώνας. (διαρκής) β. Τι φταίω εγώ! Μου µιλάς σαν να είµαι υπεύθυνος για την ………………………………… καταστροφές που έγινε ποτέ στην εταιρεία! (µεγάλος) γ. Ο Κώστας έχει ένα από τα ………………………………… και ………………………………… αυτοκίνητα στην γειτονιά µας. (πολυτελής, ακριβός) δ. Ο παππούς της αγόρασε το ………………………………… ………………………………… άλογο για τα γενέθλιά της.(ωραίος, γρήγορος) ε. Το νέο έτος σχεδιάζεται η ………………………………… και ………………………………… εθνική οδός από το Υπουργείο Συγκοινωνιών. (φαρδύς, µακρύς) 2. Συµπληρώστε τα κενά µε το κατάλληλο επίθετο στον σωστό τύπο. Στις περιπτώσεις που ζητείται παραθετικό, προτιµήστε τον µονολεκτικό τύπο του επιθέτου, αν σχηµατίζει: ασφαλής, όµορφος, καλός, επίκαιρος, διαπρεπής

α. Το πλοίο είναι ………………………………… µέσο µεταφοράς από το αεροπλάνο; β. Ποτέ δεν πετυχαίνω να κάνω ………………………………… γλυκό από την µαµά µου! γ. Άκουσε! Ο Άρης µου είπε ότι είµαι η ………………………………… γυναίκα του κόσµου! δ. Το ………………………………… οικολογικό θέµα είναι η αύξηση της θερµοκρασίας. ε. Γνώρισα έναν από τους ………………………………… Γάλλους σκηνοθέτες, όταν ήµουν στο Παρίσι! Κείµενο Γιάννης Πάριος - «∆εν έχω µετανιώσει για τίποτα» «Μια βάρκα για να πας απέναντι» είναι ο τίτλος του νέου διπλού cd µε νησιώτικα τραγούδια µε τη φωνή του Γιάννη Πάριου. Ο ίδιος θεωρεί ότι ο έρωτας παίζει σηµαντικό ρόλο στη ζωή του, όπως άλλωστε «σε κάθε υγιή άνθρωπο», όπως λέει. - «Μια βάρκα για να πας απέναντι». Ποιους βάζετε στη βάρκα και ποιος

124

Τραγουδώ ελληνικά

-

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

είναι ο προορισµός; ∆εν παίρνω κανέναν στον λαιµό µου. Όσο για τον προορισµό αν είναι βάρκα η ζωή, την αφήνω να µε πάει όπου θέλει. Μια βόλτα µε παρέα για νυχτερινό ψάρεµα και µια συναυλία: Τι προτιµάτε από τα δύο και γιατί; Προτιµώ ή σε µια βάρκα µέσα να βλέπω µια συναυλία ή σε µια συναυλία να βλέπω από κάτω µια βάρκα. Εκτός από ερωτικός τραγουδιστής είστε και νησιώτης (Πάρος). Τα νησιώτικα κυλούν πιο πολύ στο αίµα σας; Σίγουρα, είναι η κούνια µου. Τι σας γοητεύει στο «Αρµενάκι»; Η κυρά. Στο «Τζιβαέρι»; Ο λυγµός της µάνας. «Μεσ' του Αιγαίου τα νησιά»; Όλοι οι αρχάγγελοι. «Στο 'πα και στο ξαναλέω»; Με γοητεύει ο τελευταίος στίχος «γιατί γράµµατα δεν ξέρω και µε πιάνουν κλάµατα». Η Πάρος είναι η Ιθάκη σας; Ναι. […] (Απόσπασµα της συνέντευξης του Γιάννη Πάριου στον Βασίλη Λουµπρινή, ΤΑ ΝΕΑ, 16-09-2002, µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Έχω µετανιώσει: έχω αλλάξει γνώµη ή απόφαση για κάτι, ή αισθάνοµαι ντροπή, λύπη για κάτι που έκανα. Π.χ.: Όχι, δεν έχω µετανιώσει για τίποτα. Αυτό ισχύει τόσο για τις προσωπικές όσο και για τις επαγγελµατικές µου επιλογές. Βάρκα: µικρό πλοίο που κινείται µε κουπιά ή πανιά. Π.χ.: Ο παππούς αγόρασε βάρκα για ψάρεµα και την ονόµασε Βάσω –το όνοµα της πρώτης του αγάπης… ∆ιπλού: διπλάσιου, που αποτελείται από δυο όµοια µέρη. Π.χ.: ∆εν την γνώρισα! Πώς έχει παχύνει τόσο! Έχει γίνει διπλή! Άλλωστε: εξάλλου, εκτός αυτού, επιπλέον. Π.χ.: Θα µείνουµε στην παραλία όλη την ηµέρα! Άλλωστε δεν έχω κάποια σηµαντική δουλειά στο σπίτι. Υγιή: που βρίσκεται σε καλή σωµατική και ψυχική κατάσταση, γερός. Π.χ.: Η σωστή διατροφή είναι ο πρώτος παράγοντας για έναν υγιή οργανισµό. Προορισµός: ο προσδιορισµός µιας µελλοντικής πορείας, µιας εξέλιξης ή µιας κατάληξης, ο στόχος, ο σκοπός. Π.χ.: Ο προορισµός της γυναίκας ήταν αποκλειστικά και µόνο ο γάµος και η οικογένεια πριν από κάποια χρόνια. Παίρνω στον λαιµό µου: αναλαµβάνω ευθύνη. Π.χ.: Του είπα τι να κάνει και τον πήρα στον λαιµό µου. Τελικά κατέληξε άνεργος! Ψάρεµα: αλιεία, το να πιάνει κάποιος ψάρια στην θάλασσα, την λίµνη, τον ποταµό.

125

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

Π.χ.: Έχεις καταλάβει ότι απαγορεύεται το ψάρεµα στην λίµνη; Θα φωνάξουν την αστυνοµία! Συναυλία: εκτέλεση µουσικών έργων, κοντσέρτο. Π.χ.: Η συναυλία ενός µόνο σολίστ λέγεται Ρεσιτάλ. Νησιώτης: αυτός που κατάγεται από νησί. Π.χ.: Όταν φτάνει το πλοίο στο λιµάνι, οι νησιώτες το υποδέχονται µε ανακούφιση! Ο τουρισµός είναι η µόνο πηγή εσόδων τους. Κυλούν: υγρά που κινούνται σε µια επιφάνεια που παρουσιάζει µικρή κλίση. Π.χ.: ∆εν µιλούσε, αλλά δάκρυα κυλούσαν στα µάγουλά του. Κούνια: το κρεβατάκι του µωρού που κουνιέται. Π.χ.: Ο πατέρας του δουλεύει σε εργοστάσιο, όπου κατασκευάζονται κούνιες για µωρά. Γοητεύει: µαγεύει, σαγηνεύει. Π.χ.: Ποιος τύπος γυναίκας σας γοητεύει πιο πολύ; Κοκκινοµάλλα ή ξανθιά; Λυγµός: κλάµα, ο ήχος που προκαλείται από την απότοµη αναπνοή όταν κλαίµε δυνατά. Π.χ.: Έκλαιγε τόσο δυνατά, µε λυγµούς, που τελικά η µαµά της συµφώνησε να της αγοράσει το δώρο που της ζήτησε. Αρχάγγελοι: οι πρώτοι από τους αγγέλους. Π.χ.: Σας ενδιαφέρουν τα βιβλία τα σχετικά µε τους Αρχάγγελους Μιχαήλ και Γαβριήλ; Με πιάνουν κλάµατα: κλαίω, αρχίζω να κλαίω. Π.χ.: Πολλές φορές θα αισθάνεται άσχηµα και θα την πιάνουν κλάµατα όταν θα τον σκέφτεται… Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Στα τραγούδια του cd «Μια βάρκα για να πας απέναντι» o Γιάννης Πάριος είναι ο ………………………… . α. µουσικοσυνθέτης β. τραγουδιστής γ. στιχουργός 2. Σηµαντικό ρόλο στην ζωή του Γιάννη Πάριου παίζει ………………………… . α. η δουλειά β. ο έρωτας γ. η καλή παρέα 3. Ο Γιάννης Πάριος στο cd «Μια βάρκα για να πας απέναντι» τραγουδάει ………………………… τραγούδια. α. νησιώτικα β. λαϊκά γ. ρεµπέτικα 4. Ο τραγουδιστής λέει πως τα νησιώτικα τραγούδια είναι η ………………………… του. α. ζωή β. κούνια γ. η δουλειά 5. Η Πάρος είναι για τoν Γιάννη Πάριο ………………………… . α. ο σκοπός της ζωής του β. ο τόπος που µένει

126

γ. απλά ένα νησί

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 1 2 2 3

Οριζόντια 1. Πλαστός, όχι αληθινός. 2. Θαλασσοταραχή, τρικυµία. 3. Βλέµµα.

Κάθετα 1. Το να πιάνει κάποιος ψάρια στην θάλασσα. 2. Αυτός που βρίσκεται σε καλή σωµατική και ψυχική κατάσταση.

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Ο πρώτος από τους αγγέλους.

Α _________

2. Έκταση σκεπασµένη µε χόρτα.

Λ _____

3. Αισθάνοµαι ντροπή, λύπη για κάτι που έκανα.

Μ ________

127

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…είναι η µελλοντική πορεία, ο στόχος, ο σκοπός…): 1. Αισθάνοµαι λύπη. 2. Μικρό πλοίο. 3. Tο κρεβατάκι του µωρού που κουνιέται. 4. O ήχος που προκαλείται από απότοµη αναπνοή, όταν κλαίµε δυνατά. 5. Θαλασσοταραχή, τρικυµία. 6. Επιστρέφω, πάω πίσω. 7. Αυτός που κατάγεται από νησί. 8. Ενόχληση, φασαρία. 9. Αγγελιοφόρος, όµορφος άνθρωπος. 10. Αυτός που έχει βάθος, που φτάνει σε βάθος.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4.

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν:

Κοτσάκια (Να σ’ αγαπώ ίντα 'θελα) Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Να σ’ αγαπώ ίντα ………………… να σ’ αγαπώ ίντα ………………… να σ’ αγαπώ ίντα ………………… , να 'χω ………………… και ………………… . Ίντα σου 'κανα κι ίντα ‘χεις κι όλο µε τα µένα τα 'χεις κι όλο µε τα µένα τα 'χεις

128

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

ίντα σου 'κανα κι ίντα ‘χεις. Στην κρεβαταριά που ………………… στην κρεβαταριά που ………………… στην κρεβαταριά που ………………… , ότι κάνω το µαθαίνεις. Να σ' αγαπώ χωρίς να θέλω, γιατί µοιάζεις των ………………… γιατί µοιάζεις των ………………… , σ' αγαπώ χωρίς να θέλω. Βρε δώσ' µου µια ………………… κι ας είναι δώσ' µου µια ………………… κι ας είναι δώσ' µου µια ………………… κι ας είναι ………………… , µα θέλω τηνε.

………………… δώσ' µου µια µατιά ………………… δώσ' µου µια µατιά ………………… δώσ' µου µια µατιά, γιατί µε πλήγωσες βαθιά.

Βρε ίντα τήνε θες θα στη δώσω ………………… θα σου τη δώσω ………………… θα σου τη δώσω, ίντα τήνε θες θα στη δώσω.

Βρε αφού µια µατιά ………………… , φαίνεται ………………… θα ‘σαι φαίνεται ………………… θα ‘σαι, αφού µια µατιά λυπάσαι.

Ποιος, µωρό µου, ποιος Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

………………… , ………………… , ………………… , µωρό µου, ………………… ………………… σε έχει φιληµένη και στα ………………… δαγκωµένη και στα ………………… δαγκωµένη, ………………… σε έχει φιληµένη. ………………… , ………………… , θέλω να ξέρω ………………… . ………………… , ………………… , ………………… , µωρό µου, ………………… ………………… σε ………………… ………………… πίσω στη ………………… λαγκάδα πίσω στη ………………… λαγκάδα ………………… σε ………………… ………………… . ………………… , ………………… , θέλω να ξέρω ………………… . ………………… , ………………… , ………………… , µωρό µου, ………………… ………………… σε πήγαινε σεργιάνι µες της Πάρου το ………………… µες της Πάρου το ………………… ………………… σε πήγαινε σεργιάνι. ………………… , ………………… , θέλω να ξέρω ………………… . ………………… , ………………… , ………………… , µωρό µου, ………………… ………………… σε πήγαινε το βράδυ µες στο πίσω το ………………… µες στο πίσω το ………………… ………………… σε πήγαινε το βράδυ. ………………… , ………………… , θέλω να ξέρω ………………… .

129

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 7 - «νησιώτικα»

Λεξιλόγιο ενότητας Άγγελος, ο Άλλωστε Αρχάγγελος, ο Βαθύς-ιά-ύ Βάρκα, η Βαρκάδα, η Γοητεύω Γυρίζω ∆ιπλός-ή-ό Θέλω Κούνια, η Κυλώ Λιβάδι, το Λιµάνι, το Λυγµός, ο Λυπάµαι Ματιά, η

130

Με πιάνουν κλάµατα Μετανιώνω Μπελάς, ο Νησιώτης, ο Παίρνω στον λαιµό µου Πηγαίνω Ποιος-α-ο Προορισµός, ο Συναυλία, η Τσιγκούνης-α-ικο Υγιής-ής-ές Υφαίνω Φουρτούνα, η Χείλη, τα Ψάρεµα, το Ψεύτικος-η-ο

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

ΕΝΟΤΗΤΑ 8 - «ερωτικά» Τραγούδι 1 Κυκλαδίτικο Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Στην Μύκονο, στην Σέριφο, στην Σίκινο, στην Μήλο πετάς κυπαρισσόµηλο κι εγώ πετάω µήλο. Στην Αµοργό, στην Κίµωλο, στην Νιο, στην Σαντορίνη µου στέλνεις κιτρολέµονο, σου στέλνω µανταρίνι. Παρήγγειλα του κύρη σου, που πίνει τον καφέ του, να σ’ έχει µαντζουράνα του, να σ’ έχει κατιφέ του. Παρήγγειλα της µάνας σου, που πλένει στο σκαφίδι, να µη σου λέει πικρόλογα, τι1 θα την φάει το φίδι. Να δώσει η Μεγαλόχαρη κι η Παναγιά η Κανάλα, να µεγαλώσεις γρήγορα σαν τα κορίτσια τ’ άλλα. Και τ’ Αγιο-Λιός ανήµερα στην Νάξο και στην Πάρο να δώσει η Καλαµιώτισσα γυναίκα να σε πάρω. Παρήγγειλα του κύρη σου, που ρίχνει παραγάδι, να ‘ρθεί να κουβεντιάσουµε την Κυριακή το βράδυ. Παρήγγειλα της µάνας σου, που µοιάζει µε βαρέλι, να σε ποτίζει αφρόγαλο, να σε ταΐζει µέλι. Στην Μύκονο, στην Σέριφο, στην Σίκινο, στην Μήλο πετάς κυπαρισσόµηλο κι εγώ πετάω µήλο. Στην Αµοργό, στην Κίµωλο, στην Νιο, στην Σαντορίνη µου στέλνεις κιτρολέµονο, σου στέλνω µανταρίνι.

Λεξιλόγιο Κυπαρισσόµηλο: ο καρπός του κυπαρισσιού. Π.χ.: ∆εν έχω δοκιµάσει ποτέ κυπαρισσόµηλο, γιατί πολύ απλά δεν τρώγεται!

1

γιατί 131

Τραγουδώ ελληνικά

Ουσιαστικό, γένους κυπαρισσόµηλο, -ου) Κλίση: το κυπαρισσόµηλο του κυπαρισσόµηλου το κυπαρισσόµηλο - κυπαρισσόµηλο

ενότητα 8 - «ερωτικά»

ουδετέρου,

αριθµού

ενικού,

πτώσης

αιτιατικής

(το

τα κυπαρισσόµηλα των κυπαρισσόµηλων τα κυπαρισσόµηλα - κυπαρισσόµηλα

Κιτρολέµονο: ο καρπός της κιτρολεµονιάς. Π.χ.: Τα κιτρολέµονα δεν είναι γλυκά και γι’ αυτό δεν τα προτιµώ. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το κιτρολέµονο, ου) Κλίση: το κιτρολέµονο τα κιτρολέµονα του κιτρολέµονου των κιτρολέµονων το κιτρολέµονο τα κιτρολέµονα - κιτρολέµονο - κιτρολέµονα Κύρη: ο κύριος, ο πατέρας. Π.χ.: Ο Ξυλούρης τραγουδάει: «…µια µικροπαντρεµένη, κόρη ξανθή τον κύρη της προσµένει βράδυ πρωί…». Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο κύρης, -η) Κλίση: ο κύρης οι κύρηδες του κύρη τον κύρη τους κύρηδες - κύρη - κύρηδες Μαντζουράνα: είδος αρωµατικού φυτού. Π.χ.: Η µάνα µου χρησιµοποιεί µαντζουράνα στο φαγητό και γίνεται πολύ νόστιµο. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η µαντζουράνα, -ας) Κλίση: η µαντζουράνα οι µαντζουράνες της µαντζουράνας των µαντζουράνων την µαντζουράνα τις µαντζουράνες - µαντζουράνα - µαντζουράνες Κατιφέ: 1. είδος φυτού µε µικρά βαθυκόκκινα λουλούδια 2. είδος βελούδου. Π.χ.: Το σπίτι της γιαγιάς µου, θυµάµαι, ήταν γεµάτο γλάστρες. Ήταν όλα τόσο όµορφα, αλλά οι κατιφέδες της ήταν …όνειρο! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο κατιφές, -έ)

132

Τραγουδώ ελληνικά

Κλίση: ο κατιφές του κατιφέ τον κατιφέ - κατιφέ

ενότητα 8 - «ερωτικά»

οι κατιφέδες των κατιφέδων τους κατιφέδες - κατιφέδες

Σκαφίδι: 1. µικρή σκάφη, ξύλινο σκεύος στο οποίο ζυµώνουν το ψωµί και πλένουν τα ρούχα 2. µικρή βοηθητική βάρκα. Π.χ.: Η γιαγιά έριξε το σαπουνόνερο από το σκαφίδι. Είχε τελειώσει το πλύσιµο των ρούχων. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το σκαφίδι, -ιού) Κλίση: το σκαφίδι τα σκαφίδια του σκαφιδιού των σκαφιδιών το σκαφίδι τα σκαφίδια - σκαφίδι - σκαφίδια Πικρόλογα: τα λόγια που προκαλούν πικρία, που στενοχωρούν πολύ. Π.χ.: Σταµάτα πια! ∆εν θέλω άλλο να ακούω αυτά τα πικρόλογα! Με στενοχωρείς! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (τα πικρόλογα) Κλίση: τα πικρόλογα τα πικρόλογα - πικρόλογα Ανήµερα: την ίδια ηµέρα, µε αυτή που δηλώνει η λέξη που ακολουθεί. Π.χ.: Ανήµερα το Πάσχα παρακολουθήσαµε τα έθιµα των κατοίκων του νησιού. Επίρρηµα χρονικό Παραγάδι: όργανο µε πολλά αγκίστρια για ψάρεµα. Π.χ.: Το πρωί ο ψαράς δεν βρήκε ούτε ένα ψάρι στο παραγάδι του. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το παραγάδι, -ιού) Κλίση: το παραγάδι τα παραγάδια του παραγαδιού των παραγαδιών το παραγάδι τα παραγάδια - παραγάδι - παραγάδια Βαρέλι: δοχείο ξύλινο ή µεταλλικό ή πλαστικό, µε κυλινδρικό σχήµα για την αποθήκευση και την µεταφορά υγρών..

133

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

Π.χ.: Συνήθως το καλό κρασί είναι αυτό που µένει στο βαρέλι τρία χρόνια. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το βαρέλι, -ιού) Κλίση: το βαρέλι τα βαρέλια του βαρελιού των βαρελιών το βαρέλι τα βαρέλια - βαρέλι - βαρέλια Αφρόγαλο: το αφρώδες στρώµα που σχηµατίζεται στην επιφάνεια του γάλατος, το καϊµάκι, η αφρόκρεµα. Π.χ.: Η κανέλα στο αφρόγαλο του καφέ δίνει µια γλυκιά γεύση και ένα µοναδικό άρωµα! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το αφρόγαλο, -ου) Κλίση: το αφρόγαλο του αφρόγαλου το αφρόγαλο - αφρόγαλο

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. αφρόγαλο β. µαντζουράνα γ. κύρης δ. ανήµερα ε. σκαφίδι

αρωµατικό φυτό µικρή σκάφη την ίδια µέρα καϊµάκι πατέρας

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των:

α. να πάρει β. αργά γ. να µικρύνεις δ. αγόρια ε. το πρωί

134

…………………………………… …………………………………… …………………………………… …………………………………… ……………………………………

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

Γραµµατική α. Θεωρία Αόριστος ενεργητικής φωνής Ο αόριστος δηλώνει κάτι που έγινε και τελείωσε στο παρελθόν. Παρουσιάζει την πράξη συνοπτικά, χωρίς να τονίζει την διάρκεια ή την επανάληψή της. Παραδείγµατα: Χθες το απόγευµα έγραψα την αίτηση. Πέρσι τελείωσα το Πανεπιστήµιο.

Λέξεις ή φράσεις που θέλουν αόριστο: χθες, προχθές, πέρσι, πρόπερσι, πριν από λίγο, πριν από ώρα, την προηγούµενη µέρα, τον προηγούµενο µήνα κ.ά.

Σχηµατίζεται ως εξής: ενεστώτας

αόριστος

παράδειγµα

-ζω -νω -θω

-σα

διαβάζω – διάβασα πληρώνω – πλήρωσα νιώθω – ένιωσα

-ξα

παίζω – έπαιξα διδάσκω – δίδαξα ανοίγω – άνοιξα σφίγγω – έσφιξα τρέχω – έτρεξα δείχνω – έδειξα κηρύττω – κήρυξα

-πω -πτω -βω -φω

-ψα

λείπω – έλειψα καλύπτω – κάλυψα κόβω – έκοψα γράφω – έγραψα

-εύω

-έψα

δουλεύω – δούλεψα

-αύω

-αψα

παύω – έπαψα

-ζω -(σ)κω -γω -γγω -χω -χνω -ττω

135

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

Κλίνεται ως εξής: α΄ συζυγία α΄ τάξη

διάβασ διάβασ διάβασ διαβάσ διαβάσ διάβασ

-

α ες ε αµε ατε αν (ε)

αγάπησ αγάπησ αγάπησ αγαπήσ αγαπήσ αγάπησ

-

β΄ συζυγία β΄ τάξη

α ες ε αµε ατε αν (ε)

οδήγηα - α οδήγησ - ες οδήγησ - ε οδηγήσ - αµε οδηγήσ - ατε οδήγησ - αν (ε)

Παρατηρήσεις: 1. Τα ρήµατα στον αόριστο (όπως και στον παρατατικό) τονίζονται στην τρίτη συλλαβή από το τέλος. Παράδειγµα: διαβάζω - διάβασα – διαβάσαµε Όταν το ρήµα αποτελείται από δύο συλλαβές, τότε στον αόριστο µπαίνει ένα -επριν από το θέµα. Παράδειγµα: γράφω έγραψα – έγραψες – έγραψε γράψαµε – γράψατε – έγραψαν 2. Τα ρήµατα της β΄ συζυγίας (α΄ και β΄ τάξη) σχηµατίζουν τον αόριστο ως εξής: σε -ησα (τα περισσότερα ρήµατα της β΄ συζυγίας): αδιαφορώ, αδικώ, απαντάω, αργώ, βοηθάω, δηµιουργώ, ευχαριστώ, ζητάω, ζω, ικανοποιώ, κατηγορώ, µελετάω, µιλάω, νικάω, ξεκινάω, ξυπνάω, οδηγώ, περπατάω, πουλάω, προσπαθώ, ρωτάω, σταµατάω, στενοχωρώ, συζητάω, συναντάω, τακτοποιώ, τηλεφωνώ, τρυπάω, χαιρετάω, χτυπάω κ.ά. σε -ασα: γελάω, διψάω, κρεµάω, πεινάω, χαλάω κ.ά. και γερνάω (γέρασα), κερνάω (κέρασα), ξεχνάω (ξέχασα), περνάω (πέρασα) σε -εσα: αποτελώ, αφαιρώ, διαιρώ, εκτελώ, εξαιρώ, επαινώ, καλώ, µπορώ, παρακαλώ, πονάω, προκαλώ, προσκαλώ, συγχωρώ, φοράω, χωράω κ.ά. σε -αξα: βαστάω, κοιτάω, πετάω, φυλάω κ.ά. σε -ηξα: βουτάω, πηδάω, ρουφάω, τραβάω, φυσάω κ.ά.

3. Υπάρχουν και ρήµατα που δεν ακολουθούν συγκεκριµένους κανόνες στον σχηµατισµό του αορίστου:

136

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

ενεστώτας

αόριστος

βγαίνω

βγήκα

βλέπω

είδα

βρίσκω

βρήκα

λέω

είπα

µπαίνω

µπήκα

παίρνω

πήρα

πηγαίνω

πήγα

πίνω

ήπια

τρώω

έφαγα

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του αορίστου : α. ………………………… στο πάρκο και ………………………… µε τα παιδιά µας. (πηγαίνω, παίζω) β. Χθες ο γιος µου ………………………… όλο το παστίτσιο και έπειτα τρεις ολόκληρες κρέπες! (τρώω) γ. Κώστα, ………………………… την Άννα την Κυριακή το βράδυ; (βλέπω) δ. Όλοι µας ………………………… πάρα πολύ ωραία στην Κέρκυρα το καλοκαίρι! (περνάω) ε. Πέρσι δεν ………………………… να περάσω τις εξετάσεις. (µπορώ) 2. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του αορίστου: α. Μετά από τόσες ώρες περπάτηµα, ………………………… τόσο που ………………………… όλο το νερό που είχαµε στο τραπέζι. (διψάω, πίνω) β. Το τεστ µου φάνηκε τόσο εύκολο που ………………………… σε όλες τις ερωτήσεις αµέσως. (απαντάω) γ. Θύµωσε τόσο πολύ που ………………………… όλες τις φωτογραφίες και τα γράµµατά του! (πετάω) δ. Τα παιδιά ………………………… νωρίς το πρωί και ………………………… για την εκδροµή. (ξυπνάω, ξεκινάω) ε. Ο µικρός ………………………… τον θόρυβο και ………………………… έξω από το παράθυρο. ………………………… τους κλέφτες να τρέχουν! (ακούω, κοιτάζω, βλέπω)

137

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

Τραγούδι 2 Βάρκα χωρίς πανιά Μονάχος µου περνώ στα κύµατα µετρώ πόσες µέρες λείπεις µακριά µου. Άδειασε ο γιαλός κι έρηµος µονάχος γλάρους έχω µόνο συντροφιά µου.

Στίχοι: Κώστας Κωτούλας Μουσική: Γιάννης Σπανός

Βάρκα χωρίς πανιά, µακριά απ' την στεριά µ' άφησες να δένω µες στο κύµα. Βάρκα χωρίς κουπιά σε θάλασσα πλατιά βούλιαξε η αγάπη µας, τι κρίµα. Περνούσαµε καλά βαρκάδα κι αγκαλιά και τα βράδια βόλτα στην πλατεία. Μόνος µου θα χαθώ λιµάνι πώς θα βρω στ' ανοιχτά µε βρήκε η τρικυµία. Βάρκα χωρίς πανιά, µακριά απ' την στεριά µ' άφησες να δένω µες στο κύµα. Βάρκα χωρίς κουπιά σε θάλασσα πλατιά βούλιαξε η αγάπη µας, τι κρίµα.

Λεξιλόγιο Μονάχος: που είναι ένας, µόνος. Π.χ.: Πέθανε ο αδελφός της και έµεινε µονάχη. ∆εν είχε να πει κουβέντα µε κανένα. Επίθετο, γένους αρσενικού, Κλίση: µονάχος µονάχη µονάχου µονάχης µονάχο µονάχη µονάχε µονάχη µονάχοι µονάχων µονάχους µονάχοι

µονάχες µονάχων µονάχες µονάχες

αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (µονάχος-η-ο) µονάχο µονάχου µονάχο µονάχο µονάχα µονάχων µονάχα µονάχα

Άδειασε: κενώνω, χύνω. Π.χ.: Έβρεχε και η πλατεία άδειασε. Όλοι γύρισαν στα σπίτια τους. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (αδειάζω)

138

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

Αρχικοί χρόνοι: αδειάζω, άδειαζα, θα αδειάζω, θα αδειάσω, άδειασα, έχω αδειάσει, είχα αδειάσει, θα έχω αδειάσει Έρηµος: ακατοίκητος, µόνος, δυστυχισµένος. Π.χ.: Είναι µόνος κι έρηµος, χωρίς κάποιον να τον νοιάζεται και να τον αγαπά. Επίθετο, γένους αρσενικού, Κλίση: έρηµος έρηµη έρηµου έρηµης έρηµο έρηµη έρηµε έρηµη έρηµοι έρηµων έρηµους έρηµοι

έρηµες έρηµων έρηµες έρηµες

αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (έρηµος-η-ο) έρηµο έρηµου έρηµο έρηµο έρηµα έρηµων έρηµα έρηµα

Γλάρους: υδρόβιο πουλί µε γκριζόασπρο χρώµα. Π.χ.: Μπορείς να το φανταστείς! Ένας γλάρος µου άρπαξε το ψάρι από το πιάτο! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (ο γλάρος,ου) Κλίση: ο γλάρος οι γλάροι του γλάρου των γλάρων τον γλάρο τους γλάρους - γλάρε - γλάροι Συντροφιά: να είναι ή να πηγαίνει κάποιος κάπου µαζί µε άλλους, η οµάδα, η παρέα. Π.χ.: ∆εν είχα καµία συντροφιά στο Βερολίνο και δεν πέρασα καλά. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η συντροφιά, -άς) Κλίση: η συντροφιά οι συντροφιές της συντροφιάς των συντροφιών την συντροφιά τις συντροφιές - συντροφιά - συντροφιές Άφησες: δεν κρατάω, ελευθερώνω, απολύω, αποµακρύνοµαι, επιτρέπω. Π.χ.: Τον άφησε µόνο στο σπίτι και βγήκε γρήγορα. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (αφήνω) Αρχικοί χρόνοι: αφήνω, άφηνα, θα αφήνω, θα αφήσω, άφησα, έχω αφήσει, είχα αφήσει, θα έχω αφήσει

139

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

Βούλιαξε: βυθίζω, γκρεµίζω. Π.χ.: Βουλιάζει το µυαλό µου σε µελαγχολικές σκέψεις. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού ,συζυγίας α΄ (βουλιάζω) Αρχικοί χρόνοι: βουλιάζω, βούλιαζα, θα βουλιάζω, θα βουλιάξω, βούλιαξα, έχω βουλιάξει, είχα βουλιάξει, θα έχω βουλιάξει Θα χαθώ: (χάνω) παύω να έχω κάτι, (χάνοµαι) εξαφανίζοµαι. Π.χ.: Αν συνεχίσεις να µην ενδιαφέρεσαι για καµιά δουλειά, θα χαθεί κάθε ευκαιρία για σένα. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(χάνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: χάνοµαι, χανόµουν, θα χάνοµαι, θα χαθώ, χάθηκα, έχω χαθεί, είχα χαθεί, θα έχω χαθεί Τρικυµία: µεγάλη θαλασσοταραχή που προκαλείται από δυνατό άνεµο, η φουρτούνα. Π.χ.: Η τρικυµία κατάστρεψε πέντε βάρκες, ενώ ένα πλοίο κινδύνευσε να βουλιάξει. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η τρικυµία,-ας) Κλίση: η τρικυµία οι τρικυµίες της τρικυµίας των τρικυµιών την τρικυµία τις τρικυµίες - τρικυµία - τρικυµίες

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. γλάρος β. έρηµος γ. συντροφιά δ. τρικυµία ε. βούλιαξε

140

παρέα µόνος µεγάλη θαλασσοταραχή υδρόβιο πουλί βυθίστηκε

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των:

θα βρεθώ θάλασσα νύχτες κοντά είσαι εδώ

…………………………… …………………………… …………………………… …………………………… ……………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Ουσιαστικά ουδέτερα σε -σιµο, -ξιµο, -ψιµο Σε αυτή την κατηγορία των ουδετέρων ουσιαστικών ανήκουν κυρίως ουσιαστικά που παράγονται από ρήµατα –συγκεκριµένα από το θέµα του αορίστου- και λέγονται ρηµατικά. Φανερώνουν το αποτέλεσµα της ενέργειας του ρήµατος. Παράδειγµα: δένω πλέκω βάφω

– – –

έδεσα έπλεξα έβαψα

→ → →

δέσιµο πλέξιµο βάψιµο

Κλίνονται ως εξής: ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

το του το --

δέσιµο δεσίµατος δέσιµο δέσιµο

ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

τα των τα --

δεσίµατα δεσιµάτων δεσίµατα δεσίµατα

πλέξιµο πλεξίµατος πλέξιµο πλέξιµο

βάψιµο βαψίµατος βάψιµο βάψιµο

πληθυντικός αριθµός

πλεξίµατα πλεξιµάτων πλεξίµατα πλεξίµατα

βαψίµατα βαψιµάτων βαψίµατα βαψίµατα

Όµοια κλίνονται: κλείσιµο, λούσιµο, ντύσιµο, πλύσιµο, τρέξιµο, γράψιµο κ.ά. β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε τα ουσιαστικά του πλαισίου στον σωστό τύπο:

τρέξιµο, κλείσιµο, γράψιµο, βάψιµο, πλέξιµο, ράψιµο

α. Λόγω του …………………………… της βιβλιοθήκης δεν µπόρεσα να βρω τα βιβλία που έψαχνα. β. Κάνει …………………………… κάθε πρωί και γι’ αυτό διατηρείται σε καλή φόρµα.

141

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

γ. Το …………………………… του σπιτιού µας κόστισε πολύ! δ. Το …………………………… του Κώστα είναι ακατανόητο! ε. Το …………………………… και το …………………………… ήταν απαραίτητες γνώσεις για τις γυναίκες των παλαιότερων εποχών. 2. Σχηµατίστε ουσιαστικά από τα παρακάτω ρήµατα και έπειτα συµπληρώστε τις προτάσεις µε το κατάλληλο ουσιαστικό: λούζω κόβω ψάχνω φτιάχνω πλένω

…………………………… …………………………… …………………………… …………………………… ……………………………

α. Το …………………………… του καπνίσµατος µειώνει τον κίνδυνο ασθενειών. β. Το …………………………… δουλειάς είναι ιδιαίτερα κουραστικό! γ. Πάντα βαριέται το …………………………… των µαλλιών της! δ. Το …………………………… των ρούχων είναι πλέον µια πολύ εύκολη δουλειά. ε. Το µηχάνηµα χάλασε. Θέλει ξανά …………………………… .

Κείµενο Οι Κυκλάδες Από τις γεωλογικές αλλαγές που σηµειώνονται στην νοτιοανατολική περιοχή της Μεσογείου, πριν από εκατοµµύρια χρόνια, δηµιουργούνται οι Κυκλάδες, στο κέντρο του Αιγαίου πελάγους. Στις αλλαγές αυτές, αλλά και στους σεισµούς και τις εκρήξεις των ηφαιστείων οφείλεται και το περίεργο σχήµα τους, καθώς και η σύσταση του εδάφους τους. Τα πανέµορφα νησιά των Κυκλάδων συνδέονται στην µυθολογία στενά µε τον Ποσειδώνα, στον οποίο αποδίδεται και η δηµιουργία τους. Λέγεται ότι πήραν το όνοµά τους από τις νύµφες Κυκλάδες, τις οποίες ο θεός της θάλασσας µεταµόρφωσε σε νησιά, όταν προκάλεσαν την οργή του. Σύµφωνα δε, µε άλλη επικρατέστερη άποψη, πήραν το όνοµά τους από το κυκλικό σχήµα, που χαράζουν στο Αιγαίο γύρω από το ιερό νησί της ∆ήλου. Τα νησιά σχηµατίζουν τρεις παράλληλες σειρές. Η ανατολική µε τα νησιά Άνδρος, Τήνος, Μύκονος, ∆ήλος, Ρήνεια, Νάξος, ∆ονούσα, Κουφονήσια, Σχοινούσα, Ηράκλεια και Αµοργός.

142

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

Η δυτική περιλαµβάνει την Μακρόνησο, την Κέα, την Κύθνο, την Σέριφο, την Σίφνο, την Κίµωλο, την Μήλο και την Φολέγανδρο. Στην µέση βρίσκονται τα νησιά Γυάρος, Σύρος, Πάρος, Αντίπαρος, Σίκινος, Ίος, Σαντορίνη, Θηρασιά και Ανάφη. Λευκά σπίτια και ξωκλήσια, γραφικά λιµάνια και ανεµόµυλοι, χαµένα στο απέραντο γαλάζιο του αρχιπελάγους, αποτελούν ένα µοναδικό θέαµα. (www.islasdelegeo.com, µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Γεωλογικές: αυτός που ανήκει που σχετίζεται µε την γεωλογία, την δοµή και την εξέλιξη του φλοιού της γης. Π.χ.: Μετά από γεωλογικές µελέτες οι επιστήµονες αποφάσισαν ότι το έδαφος δεν είναι σεισµικό. Αλλαγές: µετατροπή, µεταβολή, αλλοίωση. Π.χ.: Η αλλαγή του πρόεδρου δηµιούργησε καθυστερήσεις στις εργασίες της κυβέρνησης. Σηµειώνονται: γράφω µια πληροφορία, την οποία θέλω να θυµάµαι. Π.χ.: Σηµείωσε το ραντεβού µας! Μην το ξεχάσεις πάλι! Σεισµούς: η δόνηση της στεριάς που οφείλεται σε φυσικά αιτία. Π.χ.: Ο σεισµός γκρέµισε πολλά σπίτια στο χωριό µας. Εκρήξεις: δυνατή θραύση µε κρότο. Π.χ.: Μήπως ακούσατε την έκρηξη της βόµβας; Ηφαιστείων: άνοιγµα της επιφάνειας της γης, από το οποίο βγαίνει λάβα. Π.χ.: Η έκρηξη του ηφαιστείου ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακή! Ποτάµια φωτιάς κυλούσαν και δηµιουργούσαν ένα θέαµα µοναδικό! Οφείλεται: γίνεται κάτι, συµβαίνει, εξαιτίας κάποιου γεγονότος. Π.χ.: Το πρόβληµα οφείλεται στην ανευθυνότητα των υπάλληλων. Περίεργο: αυτός που θέλει πολύ να µάθει κάτι, αυτός που προκαλεί την προσοχή, το ενδιαφέρον. Π.χ.: Είναι περίεργο το γεγονός ότι δεν ήρθε σήµερα στο γραφείο. Ακόµη και άρρωστος δεν λείπει ποτέ! Σύσταση: η σύνθεση, το σύνολο των στοιχείων που αποτελούν ένα σώµα. Π.χ.: Η σύσταση του νερού ελέγχεται κάθε τόσο στα εργαστήρια. Αποδίδεται: θεωρείται κάτι ως αιτία ενός πράγµατος, ερµηνεύεται. Π.χ.: Συνήθως αποδίδει τα λάθη του σε απροσεξία.

143

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

Νύµφες: στην αρχαία ελληνική µυθολογία οι θεότητες που κατοικούν των λιµνών, των θαλασσών, των βουνών, των δασών. Π.χ.: Οι νύµφες, σύµφωνα µε την µυθολογία, είναι αθάνατες και πολύ όµορφες. Μεταµόρφωσε: η εξωτερική ή εσωτερική µεταβολή που γίνεται σε κάτι, η αλλαγή. Π.χ.: Στο παραµύθι ο βάτραχος µεταµορφώθηκε σε έναν πανέµορφο πρίγκιπα, έπειτα από το φιλί της όµορφης πριγκίπισσας. Προκάλεσαν: δίνω την αφορµή, την αιτία να γίνει κάτι. Π.χ.: Η δυνατή βροχή προκάλεσε φοβερές καταστροφές στα σπίτια και στα χωράφια. Οργή: η δυσάρεστη ψυχική κατάσταση, ο δυνατός θυµός. Π.χ.: Η αιτία της οργής του είναι τα πολλά ψέµατα που άκουγε διαρκώς από εκείνη. Επικρατέστερη: η ισχυρότερη, αυτή που χρησιµοποιείται περισσότερο. Π.χ.: Ο επικρατέστερος υποψήφιος για την θέση του Προέδρου προέρχεται από τον χώρο της Αριστεράς. Χαράζουν: κάνω γραµµές πάνω σε µια επιφάνεια, µε µυτερό όργανο. Π.χ.: Οι ερωτευµένοι χαράζουν τα ονόµατα τους στον φλοιό του δέντρου. Παράλληλες: αυτός που βρίσκεται κοντά σε κάποιον άλλον και στην ίδια ή την αντίθετη κατεύθυνση µε αυτόν, αυτός που γίνεται σύγχρονα, όµοια µε κάποιον άλλον. Π.χ.: Οι γραµµές του τρένου είναι παράλληλες µε την κεντρική λεωφόρο. Ξωκλήσια: µικρή εκκλησία που βρίσκεται στην εξοχή, µακριά από κατοικηµένη περιοχή. Π.χ.: Παρακολουθήσαµε την Λειτουργία σε ένα µικρό γραφικό ξωκλήσι, στην άλλη άκρη του νησιού. Γραφικά: αυτός που σχετίζεται µε την γραφική, παραστατικός, ζωντανός, όµορφος, χαριτωµένος. Π.χ.: Τα γραφικά άσπρα σπίτια της Χώρας του νησιού ήταν απλωµένα στον βράχο. Αρχιπελάγους: θαλάσσια έκταση στην οποία υπάρχουν πολλά νησιά. Π.χ.: Τα νησιά του ελληνικού Αρχιπελάγους, του Αιγαίου, έχουν τον δικό τους ξεχωριστό χαρακτήρα και ασύγκριτη οµορφιά. Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Οι Κυκλάδες δηµιουργούνται µετά από γεωλογικές αλλαγές στην ……………………… περιοχή της Μεσογείου. α. νοτιοανατολική β. βορειοανατολική γ. νοτιοδυτική

144

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

2. Τα νησιά των Κυκλάδων συνδέονται στην µυθολογία στενά µε τον ……………………… . α. Κρόνο β. Ποσειδώνα γ. Ωκεανό 3. Λέγεται ότι πήραν το όνοµά τους από τις Κυκλάδες, που ήταν ……………………… και ο θεός µεταµόρφωσε σε νησιά. α. θνητές β. θεές γ. νύµφες 4. Η Μύκονος ανήκει στην ……………………… σειρά νησιών. α. ανατολική β. δυτική γ. µεσαία 5. Χαρακτηριστικά στα νησιά του Αιγαίου είναι τα ………………………, τα γραφικά λιµάνια και οι ανεµόµυλοι. α. σπίτια β. µαγαζιά γ. ξωκλήσια

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 2

1 1 2

3

Οριζόντια 1. Άνοιγµα του φλοιού της γης, από το οποίο βγαίνει λάβα. 2. Μόνος, χωρίς παρέα. 3. Αυτός που βρίσκεται κοντά σε κάποιον άλλο, που γίνεται αντίστοιχα µε άλλον.

Κάθετα 1. Την ίδια µέρα µε αυτή που δηλώνει η λέξη που ακολουθεί. 2. Το σύνολο των στοιχείων που αποτελούν κάτι.

145

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Θαλάσσια έκταση µε πολλά νησιά.

Α__________

2. Όργανο µε πολλά αγκίστρια για ψάρεµα.

Π_______

3. Αφρός στην επιφάνεια του γάλατος.

Α_______

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…είναι οµάδα νησιών στο Αιγαίο…): 1. Τα λόγια που προκαλούν πικρία. 2. Ο κύριος. 3. Μικρή σκάφη. 4. Βυθίζω. 5. Μετατροπές, µεταβολές. 6. Κενώνω, χύνω. 7. Αυτός που προκαλεί την προσοχή. 8. Θεότητες στην αρχαία ελληνική µυθολογία.

1 2 3 4 5 6 7 8

146

Τραγουδώ ελληνικά

4.

ενότητα 8 - «ερωτικά»

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν:

Κυκλαδίτικο

Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Στην Μύκονο, στην Σέριφο, στην Σίκινο, στην Μήλο πετάς …………………… κι εγώ πετάω µήλο. Στην Αµοργό, στην Κίµωλο, στην Νιο, στην Σαντορίνη µου στέλνεις …………………… , σου στέλνω µανταρίνι. Παρήγγειλα του …………………… σου, που πίνει τον καφέ του, να σ’ έχει …………………… του, να σ’ έχει …………………… του. Παρήγγειλα της µάνας σου, που πλένει στο ………………… , να µη σου λέει …………………… , τι θα την φάει το φίδι. Να δώσει η Μεγαλόχαρη κι η Παναγιά η Κανάλα, να µεγαλώσεις γρήγορα σαν τα κορίτσια τ’ άλλα. Και τ’ Αγιο-Λιός …………………… στην Νάξο και στην Πάρο να δώσει η Καλαµιώτισσα γυναίκα να σε πάρω. Παρήγγειλα του …………………… σου, που ρίχνει ………………… , να ‘ρθεί να κουβεντιάσουµε την Κυριακή το βράδυ. Παρήγγειλα της µάνας σου, που µοιάζει µε ………………… , να σε ποτίζει …………………… , να σε ταΐζει µέλι. Στην Μύκονο, στην Σέριφο, στην Σίκινο, στην Μήλο πετάς …………………… κι εγώ πετάω µήλο. Στην Αµοργό, στην Κίµωλο, στην Νιο, στην Σαντορίνη µου στέλνεις …………………… , σου στέλνω µανταρίνι.

147

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 8 - «ερωτικά»

Βάρκα χωρίς πανιά Στίχοι: Κώστας Κωτούλας Μουσική: Γιάννης Σπανός

……………… µου περνώ στα κύµατα µετρώ πόσες µέρες λείπεις µακριά µου. ……………… ο γιαλός κι ……………… µονάχος ……………… έχω µόνο ……………… µου. Βάρκα χωρίς πανιά, µακριά απ' την στεριά µ' ……………… να δένω µες στο κύµα. Βάρκα χωρίς κουπιά σε θάλασσα πλατιά ……………… η αγάπη µας, τι κρίµα. Περνούσαµε καλά βαρκάδα κι αγκαλιά και τα βράδια βόλτα στην πλατεία. Μόνος µου ……………… λιµάνι πώς θα βρω στ' ανοιχτά µε βρήκε η ……………… . Βάρκα χωρίς πανιά, µακριά απ' την στεριά µ' ……………… να δένω µες στο κύµα. Βάρκα χωρίς κουπιά σε θάλασσα πλατιά ……………… η αγάπη µας, τι κρίµα.

Λεξιλόγιο Ενότητας Αδειάζω Αλλαγή, η Ανήµερα Αποδίδοµαι Αρχιπέλαγος, το Αφήνω Αφρόγαλο, το Βαρέλι, το Βουλιάζω Γεωλογικός-ή-ό Γλάρος, ο Γραφικός-ή-ό Έκρηξη, η Επικρατέστερος-η-ο Έρηµος-η-ο Ηφαίστειο, το Κατιφές, ο Κιτρολέµονο, το Κυπαρισσόµηλο, το Κύρης, ο Μαντζουράνα, η Μεταµορφώνω Μονάχος-η-ο

148

Νύµφη, η Ξωκλήσι, το Οργή, η Οφείλοµαι Παραγάδι, το Παραγγέλνω Παράλληλος-η-ο Περίεργος-η-ο Πικρόλογα, τα Προκαλώ Σεισµός, ο Σηµειώνοµαι Σκαφίδι, το Συντροφιά, η Σύσταση, η Τρικυµία, η Χάνοµαι Χαράζω

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

ΕΝΟΤΗΤΑ 9 - «του γάµου» Τραγούδι 1 Σήµερα γάµος γίνεται Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Σήµερα γάµος γίνεται, σ' ωραίο περιβόλι. Σήµερα αποχωρίζεται η µάνα από την κόρη. Γαµπρέ τη νύφη ν' αγαπάς, να µην τήνε µαλώνεις. Σαν το βασιλικό στη γη, να τήνε καµαρώνεις. Σήκω περήφανε αϊτέ και άνοιξε τα φτερά σου να πεταχτεί η πέρδικα, που 'χεις στην αγκαλιά σου.

παραδοσιακός κυπριακός γάµος

Λεξιλόγιο Περιβόλι: κήπος, κτήµα. Π.χ.: Το περιβόλι µας γύρω γύρω κλείνεται από έναν πανέµορφο ξύλινο φράχτη. Ουσιαστικό, γένους ιού) Κλίση: το περιβόλι του περιβολιού το περιβόλι – περιβόλι

ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το περιβόλι, τα περιβόλια των περιβολιών τα περιβόλια – περιβόλια

Αποχωρίζεται: αποµακρύνεται από κάποιον ή κάτι αγαπητό. Π.χ.: Αποχωρίζοµαι δύσκολα την κόρη µου όταν φεύγει για τις σπουδές της. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(αποχωρίζοµαι) Αρχικοί χρόνοι: αποχωρίζοµαι, αποχωριζόµουν, θα αποχωρίζοµαι, θα αποχωριστώ, αποχωρίστηκα, έχω αποχωριστεί, είχα αποχωριστεί, θα έχω αποχωριστεί Να µαλώνεις: να λογοµαχείς, να καβγαδίζεις, να επιπλήττεις κάποιον. Π.χ.: Θα µε µαλώσει η µάνα µου αν δεν κάνω αυτό που µου λέει. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, συζυγίας α΄ (µαλώνω) Αρχικοί χρόνοι: µαλώνω, µάλωνα, θα µαλώνω, θα µαλώσω, µάλωσα, έχω µαλώσει, είχα µαλώσει, θα έχω µαλώσει

149

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

Βασιλικό: αρωµατικό φυτό. Π.χ.: Έχει τόσο ευχάριστη µυρωδιά ο βασιλικός και δίνει µοναδική γεύση στα φαγητά! Ουσιαστικό, γένους ού) Κλίση: ο βασιλικός του βασιλικού το βασιλικό – βασιλικέ

αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο βασιλικός, οι βασιλικοί των βασιλικών τους βασιλικούς – βασιλικοί

Να καµαρώνεις: να δείχνεις την ικανοποίησή σου για κάτι, να βλέπεις κάτι µε θαυµασµό και υπερηφάνεια, να παινεύεις. Π.χ.: Καµαρώνω για τους καλούς βαθµούς που πήρε ο γιος µου στις εξετάσεις! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, συζυγίας α΄(καµαρώνω) Αρχικοί χρόνοι: καµαρώνω, καµάρωνα, θα καµαρώνω, θα καµαρώσω, καµάρωσα, έχω καµαρώσει, είχα καµαρώσει, θα έχω καµαρώσει Περήφανε: αξιοπρεπή, µε καµάρι, µε υπερηφάνεια. Π.χ.: Είναι τόσο περήφανος, που δεν θα καταδεχτεί να πάρει χρήµατα από κανέναν. Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (περήφανος-η-ο) Κλίση: περήφανος περήφανη περήφανο περήφανου περήφανης περήφανου περήφανο περήφανη περήφανο περήφανε περήφανη περήφανο περήφανοι περήφανων περήφανους περήφανοι

περήφανες περήφανων περήφανες περήφανες

περήφανα περήφανων περήφανα περήφανα

Αϊτέ: σαρκοφάγο πουλί, περήφανο και επιβλητικό, ο βασιλιάς των πουλιών. Π.χ.: Είναι τόσο µοναδικό θέαµα να παρατηρείς το περήφανο πέταγµα των αϊτών! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (ο αϊτός, -ού) Κλίση: ο αϊτός οι αϊτοί του αϊτού των αϊτών τον αϊτό τους αϊτούς - αϊτέ - αϊτοί Να πεταχτεί: να απορρίψει κάτι φθαρµένο ή άχρηστο, να αποβάλει, να διώξει. Π.χ.: Όλα αυτά τα αντικείµενα είναι τελείως άχρηστα! Πρέπει να πεταχτούν στα σκουπίδια.

150

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, συζυγίας β΄ (πετιέµαι / πετάγοµαι) Αρχικοί χρόνοι: πετιέµαι / πετάγοµαι, πεταγόµουν, θα πετιέµαι / θα πετάγοµαι, θα πεταχτώ, πετάχτηκα, έχω πεταχτεί, είχα πεταχτεί, θα έχω πεταχτεί Πέρδικα: πουλί του βουνού και του κάµπου, από τα καλύτερα θηράµατα, ονοµαστό για το χαρακτηριστικό του περπάτηµα. Π.χ.: Όλοι στην γειτονιά την θαυµάζουν! Περπατά σαν πέρδικα καµαρωτή! Ουσιαστικό, γένους ας) Κλίση: η πέρδικα της πέρδικας την πέρδικα – πέρδικα

θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η πέρδικα, οι πέρδικες των περδίκων τις πέρδικες – πέρδικες

Αγκαλιά: το άνοιγµα των χεριών µου προκειµένου να αγκαλιάσω κάποιον, να τον χαιρετίσω, να τον προστατεύσω. Π.χ.: Μας περίµενε µε ανοιχτή αγκαλιά! Είχε τόσο καιρό να µας δει! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η αγκαλιά, -ιάς) Κλίση: η αγκαλιά οι αγκαλιές της αγκαλιάς την αγκαλιά τις αγκαλιές - αγκαλιά - αγκαλιές Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις παρακάτω λέξεις:

αποχωρίζοµαι να µαλώνεις να καµαρώνεις περιβόλι περήφανε

να παινεύεις καµαρωτέ αποµακρύνοµαι να καβγαδίζεις κήπος

2. Επιλέξτε την σωστή απάντηση: α) Η µυρωδιά ………………………… είναι µοναδική! (της πέρδικας, του βασιλικού, της πατάτας) β) Οι ………………………… είναι ονοµαστές τόσο για το περπάτηµά τους όσο και το νόστιµο κρέας τους.(αρκούδες, πέρδικες, αϊτοί) γ) Στο ………………………… µας έχουµε ένα σωρό πορτοκαλιές και λεµονιές. Την Άνοιξη όλα µοσχοβολούν! (γάµο, γαµπρό, περιβόλι) δ) Λόγω της δουλειάς του φεύγει συχνά. ………………………… για µέρες, πράγµα που µε στενοχωρεί πολύ.(µαλώνουµε, αποχωριζόµαστε, πεταγόµαστε)

151

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

ε) Όλα όσα βλέπεις σε αυτό το δωµάτιο πρέπει ………………………… . Είναι όλα τόσο παλιά, που δεν τα χρησιµοποιούµε πια! (να µαλώσουν, να καµαρώσουν, να πεταχτούν) Γραµµατική α. Θεωρία Ουσιαστικά Αρσενικά ανισοσύλλαβα Ανισοσύλλαβα είναι τα ουσιαστικά, που έχουν µία παραπάνω συλλαβή στον πληθυντικό αριθµό. κατάληξη στον ενικό αριθµό

κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό

παραδείγµατα

-άς

-άδες

ο ψαράς – οι ψαράδες

-ης

-ηδες

ο µανάβης – οι µανάβηδες

-ές

-έδες

ο καφές – οι καφέδες

-ους

-ούδες

ο παππούς – οι παππούδες

Κλίνονται ως εξής: ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

ο του τον --

ψαράς ψαρά ψαρά ψαρά

µανάβης µανάβη µανάβη µανάβη

καφές καφέ καφέ καφέ

παππούς παππού παππού παππού

καφέδες καφέδων καφέδες καφέδες

παππούδες παππούδων παππούδες παππούδες

πληθυντικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

Κατά το Κατά το Κατά το Κατά το

οι των τους --

ψαράδες ψαράδων ψαράδες ψαράδες

µανάβηδες µανάβηδων µανάβηδες µανάβηδες

ψαράς κλίνονται: βοριάς, παπάς, γαλατάς κ.ά. µανάβης κλίνονται: βαρκάρης, φούρναρης, χασάπης, ταξιτζής κ.ά. καφές κλίνονται: καναπές, µπουφές κ.ά. παππούς κλίνονται: νους και Ιησούς (χωρίς πληθυντικό αριθµό)

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τις προτάσεις µε τον σωστό τύπο του ουσιαστικού που είναι στην παρένθεση: α) Υπάρχουν πολλοί ………………………… στην γειτονιά µου. (ο µπακάλης) β) ………………………… ήταν ο πατέρας του. Κι αυτόν το επάγγελµα ………………………… τον κέρδισε. Την αγαπούσε την θάλασσα.(ο ψαράς)

152

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

γ) Μου αρέσει πολύ η µυρωδιά του ελληνικού …………………………!(ο καφές) δ) Είναι χρήσιµες οι συµβουλές …………………………! Μας ακολουθούν σε όλη µας την ζωή.(ο παππούς) ε) Το χρώµα ………………………… δεν ταίριαζε καθόλου µε το χρώµα του τοίχου. Το αλλάξαµε σε πιο ανοιχτό κίτρινο. (ο καναπές)

2. Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Στον …………………… υπάρχουν ένα σωρό γλυκίσµατα. α) µπουφέδες β) µπουφές γ) µπουφέ 2. Στις 25 ∆εκεµβρίου γιορτάζουµε κάθε χρόνο, την γέννηση …………………… . α) τον Ιησού β) ο Ιησούς γ) του Ιησού 3. Όταν κατεβαίνουµε στο κέντρο της πόλης αγοράζουµε κουλούρια από …………………… . α) τους κουλουρτζήδες β) οι κουλουρτζήδες γ) των κουλουρτζήδων 4. …………………… ήταν τόσο δυνατοί, που τα πλοία έµειναν στα λιµάνια. α) οι βοριάδες β) τους βοριάδες γ) των βοριάδων 5. Ήταν µαγευτικό το θέαµα! …………………… έπλεαν µε τις βάρκες τους στο µικρό λιµάνι! α) βαρκάρηδων β) βαρκάρηδες γ) βαρκάρης Τραγούδι 2 Να το πάρεις το κορίτσι Κάποιο βραδάκι στις οκτώ σας είδα πάνω στον Λυκαβηττό, εσένανε κι εκείνη και είδα να σου δίνει χίλια φιλάκια στο λεπτό.

Στίχοι: Κώστας Νικολαΐδης Μουσική: Ζακ Ιακωβίδης

Σαν ήρθατε στη γειτονιά, θαρρώ η ώρα ήτανε εννιά και οι κοπέλες όλες, που ήταν κουτσοµπόλες, φωνάζανε απ' τη γωνιά: Να το πάρεις το κορίτσι, να το πάρεις, µην το παιδεύεις, να το πάρεις το κορίτσι, είναι κρίµα, να κοροϊδεύεις. Είν' κορίτσι από σπίτι και δεν είναι όπως τα άλλα κι όταν σου µιλά για γάµο, µην τροµάζεις και µη θαρρείς πως είν' κρεµάλα. Έλα πάρ’ το, το κορίτσι και µην κάνεις σαν πεισµατάρης, όλη η γειτονιά φωνάζει να το πάρεις, βρε το κορίτσι, να το πάρεις.

∆εν σου λέµε να το πάρεις µε τη βία, να το πάρεις, επειδή το αγαπάς κι αν δεν ξέρεις τον χορό του Ησαΐα, µη φοβάσαι, θα στον µάθει ο παπάς. Λεξιλόγιο

Θαρρώ: θεωρώ, νοµίζω, πιστεύω, φαντάζοµαι, έχω την γνώµη.

153

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

Π.χ.: Μιλούσε µε τέτοιο ύφος! Θαρρείς ότι όλοι τον υπηρετούν! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄ (θαρρώ) Αρχικοί χρόνοι: θαρρώ, θαρρούσα, θα θαρρώ Κουτσοµπόλες: αυτές που σχολιάζουν την συµπεριφορά ή τις ενέργειες άλλων. Π.χ.: Είναι τόσο κουτσοµπόλα που γνωρίζει τα πάντα στην γειτονιά! Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης (κουτσοµπόλης-α-ικο) Κλίση: κουτσοµπόλης κουτσοµπόλα κουτσοµπόλη κουτσοµπόλας κουτσοµπόλη κουτσοµπόλα κουτσοµπόλη κουτσοµπόλα κουτσοµπόληδες κουτσοµπόληδων κουτσοµπόληδες κουτσοµπόληδες

κουτσοµπόλες κουτσοµπόλες κουτσοµπόλες

ονοµαστικής κουτσοµπόλικο κουτσοµπόλικου κουτσοµπόλικο κουτσοµπόλικο κουτσοµπόλικα κουτσοµπόλικων κουτσοµπόλικα κουτσοµπόλικα

Φωνάζανε: έλεγαν κάτι, καλούσαν µε δυνατή φωνή. Π.χ.: Σταµάτα να φωνάζεις, σε ακούσαµε! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(φωνάζω) Αρχικοί χρόνοι: φωνάζω, φώναζα, θα φωνάζω, θα φωνάξω, φώναξα, έχω φωνάξει, είχα φωνάξει, θα έχω φωνάξει Παιδεύεις: κουράζεις πολύ. Π.χ.: Η τελευταία άσκηση µε παίδεψε πολύ, αλλά κατάφερα να την λύσω. Ρήµα, έγκλισης προστακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (παιδεύω) Αρχικοί χρόνοι: παιδεύω, παίδευα, θα παιδεύω, θα παιδέψω, παίδεψα, έχω παιδέψει, είχα παιδέψει, θα έχω παιδέψει Κρίµα: αµάρτηµα, παράπτωµα, αδικία, ατυχία. Π.χ.: Θα είναι κρίµα να έρθει και να µη µας βρει εδώ! Έκανε τόσο δρόµο! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το κρίµα, µατος) Κλίση*: το κρίµα *δεν έχει πληθυντικό του κρίµατος το κρίµα – κρίµα

154

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

Να κοροϊδεύεις: να λες ή να κάνεις κάτι που ενοχλεί κάποιον ή τον γελοιοποιεί. Π.χ.: ∆εν είναι σωστό να κοροϊδεύεις τους άλλους, όταν είναι διαφορετικοί από εσένα. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (κοροϊδεύω) Αρχικοί χρόνοι: κοροϊδεύω, κορόιδευα, θα κοροϊδεύω, θα κοροϊδέψω, κορόιδεψα, έχω κοροϊδέψει, είχα κοροϊδέψει, θα έχω κοροϊδέψει Τροµάζεις: φοβίζεις ξαφνικά κάποιον, του προκαλείς έντονο ή ξαφνικό φόβο. Π.χ.: ∆εν σε άκουσα που µπήκες και µε τρόµαξες! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(τροµάζω) Αρχικοί χρόνοι: τροµάζω, τρόµαζα, θα τροµάζω, θα τροµάξω, τρόµαξα, έχω τροµάξει, είχα τροµάξει, θα έχω τροµάξει Κρεµάλα: ονοµασία παιχνιδιού, όργανο θανατικών εκτελέσεων Π.χ.: ∆ιασκεδάζουµε µε τις ώρες τα κυριακάτικα απογεύµατα παίζοντας κρεµάλα και διάφορα άλλα επιτραπέζια παιχνίδια. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η κρεµάλα, ας) Κλίση: η κρεµάλα οι κρεµάλες της κρεµάλας την κρεµάλα τις κρεµάλες – κρεµάλα – κρεµάλες Φοβάσαι: ανησυχώ µήπως γίνει κάτι δυσάρεστο ή δεν γίνει κάτι που θέλω. Π.χ.: Φοβάµαι µήπως δεν πετύχω στις εξετάσεις! ∆ιάβασα τόσο πολύ! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄(φοβάµαι) Αρχικοί χρόνοι: φοβούµαι, φοβόµουν, θα φοβάµαι, θα φοβηθώ, φοβήθηκα, έχω φοβηθεί, είχα φοβηθεί, θα έχω φοβηθεί Πεισµατάρης: αυτός που έχει πείσµα, ισχυρογνώµων. Π.χ.: Είναι τόσο πεισµατάρικο παιδί! Τα θέλει όλα δικά του και δεν αλλάζει µε τίποτα γνώµη! Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (πεισµατάρης-αικο) Κλίση: πεισµατάρης πεισµατάρα πεισµατάρικο πεισµατάρη πεισµατάρας πεισµατάρικου πεισµατάρη πεισµατάρα πεισµατάρικο πεισµατάρη πεισµατάρα πεισµατάρικο πεισµατάρηδες

πεισµατάρες

πεισµατάρικα

155

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

πεισµατάρηδων πεισµατάρηδες πεισµατάρηδες

πεισµατάρικων πεισµατάρικα πεισµατάρικα

πεισµατάρες πεισµατάρες

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Βρείτε φράσεις από το τραγούδι οι οποίες είναι συµβουλές για το αγόρι: α) ……………………………………………………

β) ……………………………………………………

γ) ……………………………………………………

δ) ……………………………………………………

ε) ……………………………………………………

στ) ……………………………………………………

2. Βάλτε τις λέξεις στην σωστή σειρά για να σχηµατίσετε σωστές προτάσεις: α) είδα, τον, θαρρώ, πως ……………………………………………………………………………………………………………………………………… β) κάνω, να, αρέσει, να, µε, κουτσοµπόλες, δεν, παρέα, µου ……………………………………………………………………………………………………………………………………… γ) στο, παιδιά, της, τα, φώναξε, τραπέζι ……………………………………………………………………………………………………………………………………… δ) κόπους, αποτύχει, κρίµα, έπειτα, τόσους από, να ……………………………………………………………………………………………………………………………………… Γραµµατική α. Θεωρία Ουσιαστικά Θηλυκά ανισοσύλλαβα Όπως και στην περίπτωση των αρσενικών, θηλυκά ανισοσύλλαβα ουσιαστικά είναι αυτά που έχουν µία παραπάνω συλλαβή στον πληθυντικό αριθµό. κατάληξη στον ενικό αριθµό

κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό

παραδείγµατα

-ά

-άδες

η µαµά – οι µαµάδες

-ού

-ούδες

η αλεπού – οι αλεπούδες

156

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

Κλίνονται ως εξής: ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

η της την --

µαµά µαµάς µαµά µαµά

αλεπού αλεπούς αλεπού αλεπού

πληθυντικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

οι των τις --

µαµάδες µαµάδων µαµάδες µαµάδες

αλεπούδες αλεπούδων αλεπούδες αλεπούδες

Κατά το µαµά κλίνονται: γιαγιά, κυρά κ.ά. Κατά το αλεπού κλίνονται: µαϊµού, γλωσσού, υπναρού, φωνακλού κ.ά. Ουδέτερα σε -ος κατάληξη στον ενικό αριθµό

κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό

παραδείγµατα

-ος

-η

το µέρος – τα µέρη το έδαφος – τα εδάφη

Κλίνονται ως εξής: ενικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

το του το --

µέρος µέρους µέρος µέρος

έδαφος εδάφους έδαφος έδαφος

πληθυντικός αριθµός ονοµαστική γενική αιτιατική κλητική

τα των τα --

µέρη µερών µέρη µέρη

εδάφη εδαφών εδάφη εδάφη

Κατά το µέρος κλίνονται: άλσος, βάρος, γένος, δάσος, έθνος, είδος, κέρδος, κράτος, λάθος, µήκος, πλάτος, πλήθος, τέλος, ύψος κ.ά. Κατά το έδαφος κλίνονται: έλεος, µέγεθος, πέλαγος κ.ά. Παρατήρηση Τα ουδέτερα σε -ος κατεβάζουν τον τόνο τους στην πρώτη από το τέλος συλλαβή, στην γενική πληθυντικού. Π.χ.: το µέρος – των µερών το έδαφος – των εδαφών Όσα τονίζονται στην τρίτη από το τέλος συλλαβή, κατεβάζουν τον τόνο τους στην δεύτερη από το τέλος συλλαβή, στην γενική ενικού και την ονοµαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού αριθµού. Π.χ.: το έδαφος – του εδάφους, τα εδάφη, των εδαφών, εδάφη

157

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις µε τον σωστό τύπο του ουσιαστικού από την παρένθεση: α) ∆εν συµπαθώ καθόλου …………………………… γειτόνισσά σου. Με κουράζει πολύ! (η φωνακλού) β) Μόλις άκουσε την φωνή …………………………… η Μαρία έφυγε τρέχοντας.(η µαµά) γ) Κοιµούνται εύκολα τα παιδάκια µε τα παραµύθια …………………………….(η γιαγιά) δ) Χτες είδα στον κάµπο δύο µικρές ……………………………! (η αλεπού) ε) ∆εν µου αρέσει να κάνω παρέα µε ……………………………! (η πολυλογού) 2. Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων, µε την κατάλληλη λέξη στον σωστό τύπο:

άλσος, λάθος, µέρος, πέλαγος, πλήθος

α) Έχει ταξιδέψει σε πολλά …………………………… του κόσµου! Πόσο τον ζηλεύω! β) Είναι ειλικρινής και πάντα αναγνωρίζει …………………………… του. γ) Το µικρό …………………………… κοντά στο σπίτι µας είναι πηγή ζωής. δ) ∆ύο είναι τα µεγαλύτερα …………………………… της Ελλάδας, το Αιγαίο και το Ιόνιο. ε) …………………………… κόσµου επισκέφτηκε την έκθεση του Μουσείου. Κείµενο Ο παραδοσιακός γάµος στην Αλόννησο Ο παραδοσιακός γάµος είναι ένα έθιµο, το οποίο διατηρείται από παλιά στο νησί. Την ηµέρα του γάµου, συγγενείς και φίλοι µε συνοδεία οργάνων, παίρνουν τον γαµπρό από το σπίτι του και πηγαίνουν στο σπίτι της νύφης. Φθάνοντας εκεί, όµως, ο γαµπρός βρίσκει την πόρτα του σπιτιού κλειστή. Σύµφωνα µε το έθιµο, πρέπει να τάξει κάτι στην µάνα της νύφης, ώστε να την πείσει να του ανοίξει και να του δώσει την κόρη της. Όταν µπει στο σπίτι της νύφης, πατάει πάνω σε µια κουρελού, κάτω από την οποία έχουν βάλει ένα ρόδι και ένα τσεκούρι για τύχη και ευτυχία στο ζευγάρι. Μετά, ο γαµπρός και η νύφη συνοδεύονται από τον κουµπάρο, τους συγγενείς, τους φίλους και τους οργανοπαίκτες προς την εκκλησία. Η νύφη φοράει τα «µόρκα», την επίσηµη και νυφική παραδοσιακή ενδυµασία των γυναικών του νησιού. Μετά το µυστήριο ακολουθεί γλέντι, όπου χορεύουν συρτό και όλοι περνάνε από τον «κάβο», όπως λέγεται η θέση του πρώτου στον χορό. Το γλέντι κρατάει µέχρι το πρωί, µερικές φορές και παραπάνω. (Agrotravel.gr, µε αλλαγές)

Ο παραδοσιακός γάµος στην Σκύρο Μετά τον αρραβώνα, ορίζεται η ηµεροµηνία της επίσκεψης της νύφης στο σπίτι του γαµπρού. Την ηµέρα αυτή, η νύφη µε τους συγγενείς της ξεκινά τραγουδώντας, µε την συνοδεία µουσικής, ενώ ο γαµπρός και οι δικοί του συγγενείς περιµένουν στην

158

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

εξώπορτα του σπιτιού. Φθάνοντας στο σπίτι, η συνοδεία της νύφης αρχίζει τα τραγούδια, τα «παινέµατα του γαµπρού», και ο γαµπρός µε την δική του απαντά. Άλλοτε, συνήθιζαν να δίνουν στην νύφη νοµίσµατα και ρύζι, ή ακόµη πριν µπει στο σπίτι, την έβαζαν να πατήσει σε ένα κοµµάτι σίδερο, για να «στεριώσει» το καινούργιο σπιτικό. Την Παρασκευή και το Σάββατο, τις παραµονές του γάµου, οι γυναίκες φτιάχνουν τα παραδοσιακά σκυριανά γλυκίσµατα, τις «τηγανίτες», µε ζύµη σε στρογγυλό σχήµα. Την Κυριακή µε τους οργανοπαίκτες µπροστά, η νύφη, ο γαµπρός και η συνοδεία τους πηγαίνουν στην εκκλησία. Η νύφη φοράει την παραδοσιακή σκυριανή φορεσιά και όλοι µαζί τραγουδούν την «πατινάδα του γάµου»: ∆υο ήλιοι, δυο φεγγάρια βγήκανε σήµερα, το ’να στο πρόσωπό σου, τ’ άλλο στα σύννεφα. Ο ήλιος βασιλεύει στα παρεθύρια σου, ξανθά ’ναι τα µαλλιά σου, µαύρα ’ν’ τα φρύδια σου. Σγουρέ βασιλικέ µου, γέρν’ η κορφάδα σου, ποιος θα τήνε γλεντήσει την οµορφάδα σου.

Τα τραγούδια του γάµου είναι γεµάτα συµβολισµούς. Η νύφη αναφέρεται ως πέρδικα ή περιστέρα, ο γαµπρός ως αϊτός. Ο χορός αποτελεί σηµαντικό στοιχείο της γαµήλιας γιορτής. Κατά την παράδοση, οι µουσικοί πρέπει να παίξουν χωρίς διακοπή, ώστε να δοθεί σε όλους η ευκαιρία να σύρουν τον χορό. Ο παραδοσιακός δε, χορός στους γάµους της Σκύρου είναι αργός και ονοµάζεται «καλές». (www.inskyros.gr, Σωτήριος Τσιάνης, ∆ηµοτικά Τραγούδια της Σκύρου, µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Έθιµο: συνήθεια της κοινωνικής ζωής που παραδίδεται από γενιά σε γενιά. Π.χ.: Τα έθιµα του γάµου διαφέρουν από τον ένα λαό στον άλλο. Συνοδεία: το να πηγαίνει κάποιος µαζί µε άλλον, οι ακόλουθοι, µουσική υπόκρουση. Π.χ.: Τραγουδάει πάντα µε συνοδεία κιθάρας. Οργάνων: µουσικών κατασκευασµάτων για παραγωγή ήχων, εργαλείων. Π.χ.: Τα µουσικά όργανα είναι πνευστά, έγχορδα, κρουστά κλπ. Να τάξει: να υποσχεθεί, να προσφέρει ή να κάνει κάτι Π.χ.: Μου έταξε πως θα µε βοηθήσει, αλλά δεν κράτησε την υπόσχεσή του! Ρόδι: καρπός της ροδιάς (οπωροφόρο δέντρο). Π.χ.: Τα ρόδια έχουν έναν ιδιαίτερο κόκκινο χυµό! Τα παιδιά τρελαίνονται γι’ αυτόν! Τσεκούρι: εργαλείο για κόψιµο ξύλων. Π.χ.: Τα τελευταία χρόνια δεν χρησιµοποιείται πια το τσεκούρι στο κόψιµο των δέντρων. Υπάρχουν µηχανές που κάνουν πιο εύκολη την δουλειά. Κουµπάρο: αυτός που αλλάζει τα στέφανα του γάµου, που παντρεύει το ζευγάρι. Π.χ.: Ο κουµπάρος τους είναι αυτός που βάφτισε και το πρώτο τους παιδί. Οργανοπαίκτες: πρόσωπα που παίζουν µουσικά όργανα.

159

Τραγουδώ ελληνικά

Π.χ.: Η ορχήστρα οργανοπαίκτες.

ενότητα 9 - «του γάµου»

που

παρακολουθήσαµε

αποτελούνταν

από

πολλούς

Ενδυµασία: το εξωτερικό ντύσιµο, η φορεσιά. Π.χ.: Η εκδήλωση είναι επίσηµη και η ενδυµασία σας πρέπει να είναι ανάλογη. Μυστήριο: καθετί που είναι ανεξήγητο, άγνωστο για τους πολλούς, µία από τις επτά ιερές τελετές των χριστιανών. Π.χ.: Το βάφτισµα είναι σηµαντικό µυστήριο, γιατί µε αυτό κάθε άνθρωπος γίνεται µέλος της εκκλησίας και θεωρείται χριστιανός. Ορίζεται: καθορίζεται χρονικά, αποφασίζεται ποιο ακριβώς είναι ή πότε θα γίνει κάτι. Π.χ.: ∆εν έχει οριστεί ακόµη η ηµεροµηνία των εκλογών. Μάλλον όµως θα είναι µέσα στο φθινόπωρο. Επίσκεψης: ο ερχοµός σε ένα µέρος για χαιρετισµό. Π.χ.: Κάνει συχνά επισκέψεις στην γιαγιά της. Την αγαπάει τόσο πολύ! Παινέµατα: έπαινοι, εγκώµια. Π.χ.: Κάθε φορά που την συναντώ, αρχίζει τα παινέµατα για τα παιδιά της! Νοµίσµατα: χρήµα σε κέρµα ή σε χαρτί που κυκλοφορεί σε ένα κράτος. Π.χ.: Το κοινό νόµισµα των χωρών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το ευρώ. Να στεριώσει: να κάνει κάτι σταθερό, να µένει κάπου µόνιµα ή για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Π.χ.: ∆εν µπορεί να στεριώσει σε καµιά δουλειά. Έπειτα από ένα µήνα βαριέται και φεύγει. Γλυκίσµατα: γλυκά, παρασκευάσµατα µε βάση την ζάχαρη, το µέλι ή άλλη γλυκαντική ουσία. Π.χ.: Τα γλυκίσµατα της µητέρας µου δεν συγκρίνονται µε κανενός! Ζύµη: ζυµάρι, µαγιά, προζύµι. Π.χ.: Η ζύµη της πίτσας είναι αρκετά εύκολη! Μετά προσθέτεις ό,τι θέλεις. Συµβολισµούς: η χρήση συµβόλων στην έκφραση ιδεών, λέξεις µε συµβολική αξία, εικόνες ή αντικείµενα που παριστάνουν έννοιες. Π.χ.: Ο συµβολισµός στην λογοτεχνία είναι η τεχνοτροπία κατά την οποία ο εσωτερικός κόσµος, οι ιδέες εκφράζονται µε εικόνες. Γαµήλιας: αυτή που αναφέρεται ή ανήκει στον γάµο. Π.χ.: ∆έχτηκαν πολλά γαµήλια δώρα. ∆εν είχαν πού να τα βάλουν. Να σύρουν: να τραβήξουν. Π.χ.: Την άµαξα έσερνε ένα κουρασµένο, γέρικο άλογο. Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Ο παραδοσιακός γάµος είναι ένα από τα πολλά …………………… που διατηρούνται και σήµερα στα ελληνικά νησιά.

160

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

α) έθιµα β) παραµύθια γ) όργανα 2. Η νύφη στην Αλόννησο φοράει τα «µόρκα», την παραδοσιακή νυφική …………………… . α) τούρτα β) συνοδεία γ) ενδυµασία 3. «Κάβος» στην Αλόννησο είναι …………………… του πρώτου στον χορό. α) η φίλη β) η θέση γ) το παιχνίδι 4. Στην Σκύρο τα «παινέµατα του γαµπρού» είναι …………………… . α) τραγούδια β) χοροί γ)γλυκίσµατα 5. Τα παραδοσιακά σκυριανά γλυκίσµατα στην Σκύρο είναι …………………… . α) οι τηγανίτες β) τα ρόδια γ) το ρύζι

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο:

1

1 2

2

3

Οριζόντια 1. Είναι η τελετή του γάµου. 2. Το ντύσιµο, η φορεσιά. 3. Αυτός που έχει σχέση µε τον γάµο.

Κάθετα 1. Σε έναν παραδοσιακό γάµο η νύφη πηγαίνει στην εκκλησία µε ……… µουσικής. 2. Αρωµατικό φυτό.

161

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Χρήµα σε κέρµα ή σε χαρτί.

Ν______

2. Υπόσχοµαι σε κάποιον να κάνω κάτι.

Τ___

3. Είναι αυτός που παντρεύει το ζευγάρι.

Κ________

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (… είναι ο άντρας στον γάµο…): 1. Μουσικό κατασκεύασµα για παραγωγή ήχων. 2. Λέω κάτι, καλώ κάποιον. 3. Αυτός που σχολιάζει την συµπεριφορά των άλλων. 4. Πρόσωπο που παίζει µουσικό όργανο. 5. Πουλί ονοµαστό για το περπάτηµα και το νόστιµο κρέας του. 6. Αυτός που έχει σχέση µε τον γάµο. 7. Εργαλείο για κόψιµο ξύλων.

1 2 3 4 5 6 7

162

Τραγουδώ ελληνικά

4.

ενότητα 9 - «του γάµου»

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν:

Σήµερα γάµος γίνεται Σήµερα γάµος γίνεται, σ' ωραίο ………………… . Σήµερα ………………… η µάνα από την κόρη.

Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Γαµπρέ τη νύφη ν' αγαπάς, ……… µην τήνε ………………… . Σαν το ………………… στη γη, ……… τήνε ………………… . Σήκω ………………… ………………… και άνοιξε τα φτερά σου ………………… η ………………… , που 'χεις στην ………………… σου.

παραδοσιακός κυπριακός γάµος

Να το πάρεις το κορίτσι

Κάποιο βραδάκι στις οκτώ σας είδα πάνω στον Λυκαβηττό, εσένανε κι εκείνη και είδα να σου δίνει χίλια φιλάκια στο λεπτό.

Στίχοι: Κώστας Νικολαΐδης Μουσική: Ζακ Ιακωβίδης

Σαν ήρθατε στη γειτονιά, ………………… η ώρα ήτανε εννιά και οι κοπέλες όλες, που ήταν ………………… , ………………… απ' τη γωνιά: Να το πάρεις το κορίτσι, να το πάρεις, µην το ………………… , να το πάρεις το κορίτσι, είναι ………………… , ………………… . Είν' κορίτσι από σπίτι και δεν είναι όπως τα άλλα κι όταν σου µιλά για γάµο, µην ………………… και µη θαρρείς πως είν' ………………… . ∆εν σου λέµε να το πάρεις µε τη βία, να το πάρεις, επειδή το αγαπάς κι αν δεν ξέρεις τον χορό του Ησαΐα, µη ………………… , θα στον µάθει ο παπάς.

Έλα πάρ’ το, το κορίτσι και µην κάνεις σαν ………………… , όλη η γειτονιά φωνάζει να το πάρεις, βρε το κορίτσι, να το πάρεις.

163

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 9 - «του γάµου»

Λεξιλόγιο ενότητας Αγκαλιά, η Αϊτός, ο Αποχωρίζοµαι Βασιλικός, ο Γαµήλιος-α-ο Γλύκισµα, το Έθιµο, το Ενδυµασία, η Επίσκεψη, η Ζύµη, η Θαρρώ Καµαρώνω Κοροϊδεύω Κουµπάρος, ο Κουτσοµπόλης-α-ικο Κρεµάλα, η Κρίµα Μαλώνω Μυστήριο, το Νόµισµα, το

164

Όργανο, το Οργανοπαίκτης, ο Ορίζοµαι Παιδεύω Παίνεµα, το Πεισµατάρης-α-ικο Πέρδικα, η Περήφανος-η-ο Περιβόλι, το Πετάγοµαι Ρόδι, το Σέρνω Στεριώνω Συµβολισµός, ο Συνοδεία, η Τάζω Τροµάζω Τσεκούρι, το Φοβάµαι Φωνάζω

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

ΕΝΟΤΗΤΑ 10 - «της διασκέδασης» Τραγούδι 1 Ο µήνας έχει εννιά Στίχοι: Γιώργος Τζαβέλλας Μουσική: Μιχάλης Σουγιούλ

Μια ζωή την έχουµε, κι αν δε την γλεντήσουµε τι θα καταλάβουµε, τι θα καζαντίσουµε. Μες στον ψεύτικο ντουνιά, παίξτε µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά.

Στου διαβόλου τα 'γραψα όλα το κατάστιχο και γλεντώ τα νιάτα µου, πριν µε πιάσει λάστιχο. Μες στον ψεύτικο ντουνιά, παίξτε µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά.

Όσο ζει ο άνθρωπος, κοίτα, παρατήρησε µέχρι τα σαράντα του, κι ύστερα µπατίρισε. Μες στον ψεύτικο ντουνιά, παίξτε µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά.

Τη ζωή σου γλέντησε, πριν να ‘ρθούν γεράµατα και σου λένε άδικα, µάθε γέρο γράµµατα. Μες στον ψεύτικο ντουνιά, παίξτε µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά.

Λεξιλόγιο Γλεντήσουµε: διασκεδάσουµε, απολαύσουµε, ευχαριστηθούµε. Π.χ.: Ήταν τα τριακοστά της γενέθλια και γλεντήσαµε µέχρι το πρωί! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας β΄(γλεντάω) Αρχικοί χρόνοι: γλεντώ, γλεντούσα, θα γλεντώ, θα γλεντήσω, γλέντησα, έχω γλεντήσει, είχα γλεντήσει, θα έχω γλεντήσει Ντουνιά: ο κόσµος, η ανθρωπότητα, πολύς κόσµος. Π.χ.: Θα φωνάξω να µ’ ακούσει ο ντουνιάς! Είµαι ελεύθερος!

165

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (ο ντουνιάς,ά) Κλίση*: ο ντουνιάς * δεν έχει πληθυντικό αριθµό του ντουνιά τον ντουνιά - ντουνιά Παίξτε: 1. ασχολούµαι µε διάφορα παιχνίδια για διασκέδαση ή για κέρδος 2. εκτελώ ένα µουσικό ή θεατρικό έργο. Π.χ.: Παίξτε σκάκι ή µπάλα! Παίξτε τα αγαπηµένα σας παιχνίδια για να είστε πιο ευτυχισµένοι! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄ (παίζω) Αρχικοί χρόνοι: παίζω, έπαιζα, θα παίζω, θα παίξω, έπαιξα, έχω παίξει, είχα παίξει, θα έχω παίξει Κοίτα: 1. δες, παρατήρησε 2. πρόσεξε. Π.χ.: Για κοίτα µε στα µάτια! Μου φαίνεται ότι λες ψέµατα! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (κοιτάζω) Αρχικοί χρόνοι: κοιτάζω, κοίταζα, θα κοιτάζω, θα κοιτάξω, κοίταξα, έχω κοιτάξει, είχα κοιτάξει, θα έχω κοιτάξει Παρατήρησε: παρακολούθησε µε το βλέµµα, µε προσοχή κάτι. Π.χ.: Τι γράφει πάνω από τις ασκήσεις, Γιάννη; Το διαβάζω: Παρατήρησε τις παρακάτω εικόνες και συζήτησε µε την δασκάλα ή τον δάσκαλό σου. Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄(παρατηρώ) Αρχικοί χρόνοι: παρατηρώ, παρατηρούσα, θα παρατηρώ, θα παρατηρήσω, παρατήρησα, έχω παρατηρήσει, είχα παρατηρήσει, θα έχω παρατηρήσει Ύστερα: µετά από κάτι άλλο, έπειτα, εκτός από αυτό, εξάλλου. Π.χ.: Γύρισε νωρίς στο σπίτι. Ύστερα από λίγο όµως ξαναβγήκε. ∆εν είπε σε κανέναν πού πήγαινε. Επίρρηµα χρονικό ∆ιαβόλου: σατανάς, πονηρό πνεύµα. Π.χ.: Στην ανθρώπινη φαντασία και τις λαϊκές δοξασίες ο ∆ιάβολος εµφανίζεται κόκκινος, άσχηµος και µε µεγάλη ουρά.

166

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (ο διάβολος,- ου) Κλίση: ο διάβολος οι διάβολοι του διάβολου των διαβόλων τον διάβολο τους διάβολους - διάβολε - διάβολοι Κατάστιχο: 1. βιβλίο όπου γράφονται λογαριασµοί, εµπορικό βιβλίο 2. κατάλογος. Π.χ.: Θα εκδοθεί από τον σύλλογο «Φίλοι της βιβλιοθήκης» κατάστιχο της Οθωµανικής αυτοκρατορίας µε φορολογικά στοιχεία που αφορούν την Κοζάνη. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το κατάστιχο,-ου) Κλίση: το κατάστιχο τα κατάστιχα του κατάστιχου των κατάστιχων το κατάστιχο τα κατάστιχα - κατάστιχο - κατάστιχα Λάστιχο: ελαστικό νήµα, καουτσούκ. Π.χ.: Σαν λάστιχο µε τραβάνε! Και οι δυο τους µε θέλουν δίπλα τους! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το λάστιχο,-ου) Κλίση: το λάστιχο τα λάστιχα του λάστιχου των λάστιχων το λάστιχο τα λάστιχα - λάστιχο - λάστιχα Γεράµατα: γηρατειά, γεροντική ηλικία. Π.χ.: Ο παππούς µου έφτασε σε βαθιά γεράµατα, και µας συµβούλευε πάντα να προσέχουµε τι τρώµε αλλά και να γελάµε πολύ. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (τα γεράµατα) Κλίση*: *δεν έχει ενικό αριθµό τα γεράµατα τα γεράµατα - γεράµατα Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. διάβολος β. γλεντώ

κατάλογος δες

167

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

γ. λάστιχο δ. κατάστιχο ε. κοίτα

σατανάς ελαστικό νήµα διασκεδάζω

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των:

α. πριν β. νιάτα γ. αληθινό δ. αφήσει ε. δίκαια

………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… …………………………………

Γραµµατική Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του απλού µέλλοντα και µε τον σωστό τύπο του επιθέτου: α. Οι συγγραφείς …………………………… το …………………………… τους συνέδριο τον επόµενο µήνα. (οργανώνω, διεθνής) β. …………………………… εσύ τα …………………………… προβλήµατα! Αρκετά ασχολήθηκα εγώ! (λύνω, υπάρχων) γ. Έχω …………………………… πονοκέφαλο. …………………………… χάπια. (δυνατός, παίρνω) δ. Είστε δυο τόσο …………………………… παιδιά! Τι …………………………… µε εσάς! (πεισµατάρης, κάνω) ε. Πάλι ……………………………; Θα γίνεις πολύ……………………………, Αλέξανδρε! (τρώω, παχύς) 2. Συµπληρώστε τα κενά µε τα κατάλληλα ρήµατα στον απλό µέλλοντα και µε τα κατάλληλα επίθετα στον σωστό τους τύπο: παίρνω µαθαίνω συναντώ πηγαίνω βγαίνω

ξανθός ωραίος µεγάλος διαφορετικός νέος

α. Ειρήνη, …………………………… τα στοιχεία των τριών ανδρών που είναι έξω. β. Γνώρισα ένα …………………………… …………………………… κορίτσι. Το βράδυ …………………………… µαζί. γ. ∆εν έχω συνηθίσει πολύ καλά την …………………………… µου δουλειά, αλλά ……… την …………………………… . δ. Όλοι οι συνεργάτες είναι εδώ; ………… τους …………………………… στο …………………………… γραφείο. ε. …………………………… στο κοµµωτήριο. Θέλω …………………………… χρώµα στα µαλλιά!

168

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

Τραγούδι 2 Απόψε στις ακρογιαλιές Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης Στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης

Απόψε στις ακρογιαλιές αντιλαλούν διπλοπενιές. Έλα κοντά µας φίλε να τα πιεις κι απ' τα ωραία µας να τρελαθείς. Έλα να νιώσεις πώς είν' η ζωή κι όλα τα ωραία µέχρι το πρωί. Κάτσε και γλέντησε µε µας, σεκλέτια διώχνει ο µπαγλαµάς. Κι αν έχεις πόνο µέσα στην καρδιά, θα τον ξεχάσεις µε µια διπλοπενιά. Έλα να νιώσεις πώς είν' η ζωή κι όλα τα ωραία µέχρι το πρωί. Κι εσένανε βρε γόησσα εγώ σε παρηγόρησα κι αν είµαι τώρα ρέστος και ταπί µ’ ένα φιλί παρηγόρα µε κι εσύ. Έλα να νιώσεις πώς είν' η ζωή κι όλα τα ωραία µέχρι το πρωί. Λεξιλόγιο Απόψε: σήµερα το βράδυ. Π.χ.: Απόψε είστε όλοι καλεσµένοι στο σπίτι µου! Έχω γενέθλια! Σας περιµένω! Επίρρηµα χρονικό. Αντιλαλούν: αντηχούν, βουίζουν. Π.χ.: Αντιλαλεί η φωνή τους πέρα µακριά! Σε εκείνο το σηµείο του βουνού η ηχώ κάνει µεγάλη εντύπωση. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας β΄(αντιλαλώ) Αρχικοί χρόνοι: αντιλαλώ, αντιλαλούσα, θα αντιλαλώ, θα αντιλαλήσω, αντιλάλησα, έχω αντιλαλήσει, είχα αντιλαλήσει, θα έχω αντιλαλήσει Να πιεις: να βάλεις από το στόµα σου ένα υγρό στο στοµάχι. Π.χ.: Έλα κάτσε να πιεις και συ µαζί µας! Τι να παραγγείλουµε; Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (πίνω)

169

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

Αρχικοί χρόνοι: πίνω, έπινα, θα πίνω, θα πιω, ήπια, έχω πιει, είχα πιει, θα έχω πιει Να τρελαθείς: να γίνεις τρελός, να χάσεις τα λογικά σου, την ψυχική και πνευµατική σου ισορροπία. Π.χ.: Αισθάνεται πολύ µόνη και νοµίζει ότι θα τρελαθεί. ∆εν έχει παρέα, ούτε ένα φίλο, η καηµένη! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (τρελαίνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: τρελαίνοµαι, τρελαινόµουν, θα τρελαίνοµαι, θα τρελαθώ, τρελάθηκα, έχω τρελαθεί, είχα τρελαθεί, θα έχω τρελαθεί Να νιώσεις: να αισθανθείς, να αντιληφθείς µε τον νου. Π.χ.: Υπάρχουν φορές που νιώθεις νοσταλγία για πράγµατα που δεν έζησες και θα ήθελες κάποια στιγµή να τα δοκιµάσεις… Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (νιώθω) Αρχικοί χρόνοι: νιώθω, ένιωθα, θα νιώθω, θα νιώσω, ένιωσα, έχω νιώσει, είχα νιώσει, θα έχω νιώσει Κάτσε: να καθίσεις, να µείνεις. Π.χ.: Kάτσε, πιες νεράκι! Τι έπαθες πάλι; Εσύ θα µας τρελάνεις τελείως! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (κάθοµαι) Αρχικοί χρόνοι: κάθοµαι, καθόµουν, θα κάθοµαι, θα καθίσω, κάθισα, έχω καθίσει, είχα καθίσει, θα έχω καθίσει Σεκλέτια: στενοχώρια, θλίψη, ντέρτι. Π.χ.: Ο παππούς µου έλεγε: «λίγο κρασί, λίγο τραγούδι για να φύγουν τα σεκλέτια». Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το σεκλέτι, ιού) Κλίση: το σεκλέτι τα σεκλέτια του σεκλετιού των σεκλετιών το σεκλέτι τα σεκλέτια - σεκλέτι - σεκλέτια ∆ιώχνει: αναγκάζει κάποιον να φύγει µε λόγια ή µε ενέργειες. Π.χ.: Η αγάπη διώχνει το άγχος! Ερευνητές του Πανεπιστηµίου της Βιρτζίνια το διαπίστωσαν και το δηµοσίευσαν σε επιστηµονικό περιοδικό.

170

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (διώχνω) Αρχικοί χρόνοι: διώχνω, έδιωχνα, θα διώχνω, θα διώξω, έδιωξα, έχω διώξει, είχα διώξει, θα έχω διώξει Μπαγλαµάς: έγχορδο µουσικό όργανο. Π.χ.: Ο µπαγλαµάς ήταν ένα από τα βασικά όργανα στα ρεµπέτικα τραγούδια που µιλούσαν για τον έρωτα, τον πόνο, την χαρά και την λύπη του λαού. Ουσιαστικό, γένους µπαγλαµάς, -ά) Κλίση: ο µπαγλαµάς του µπαγλαµά τον µπαγλαµά - µπαγλαµά

αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο οι µπαγλαµάδες των µπαγλαµάδων τους µπαγλαµάδες - µπαγλαµάδες

Πόνο: δυσάρεστο αίσθηµα ψυχικό ή σωµατικό από αρρώστια, χτύπηµα, τραυµατισµό ή από άλλες αιτίες. Π.χ.: Ο πόνος για τον θάνατο του γιου του ήταν η αιτία που τον οδήγησε στο ποτό. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο πόνος, -ου) Κλίση: ο πόνος οι πόνοι του πόνου των πόνων τον πόνο τους πόνους - πόνε - πόνοι Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. σεκλέτια β. πόνος γ. τρελαίνοµαι δ. αντιλαλώ ε. µπαγλαµάς

µουσικό όργανο στενοχώρια αντηχώ χάνω τα λογικά µου δυσάρεστο αίσθηµα

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των:

α. πρωί β. σήκω γ. µακριά δ. φέρνει κοντά ε. χαρές

…………………………………… …………………………………… …………………………………… …………………………………… ……………………………………

171

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

Γραµµατική Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε ουσιαστικά από τα παρακάτω ρήµατα και έπειτα συµπληρώστε τις προτάσεις µε το κατάλληλο ουσιαστικό: σκάβω ψήνω στρώνω χτίζω χάνω α. Μια καλή δίαιτα για ………………………… βάρους στοχεύει κυρίως σε ………………………… λίπους. β. Το ………………………… στα κάρβουνα είναι µία από τις αγαπηµένες του συνήθειες. Κάθε Κυριακή σχεδόν µας καλεί για φαγητό. γ. «Έχουµε αρκετά λεφτά για να αρχίσουµε το ………………………… του νέου εµπορικού µας κέντρου» ανήγγειλε ο δήµαρχος στην χθεσινή εκδήλωση. δ. Πριν ξεκινήσετε το ………………………… του τραπεζιού, θα πρέπει να γνωρίζετε πώς να τοποθετήσετε σωστά τα µαχαιροπίρουνα και τα ποτήρια. ε. Τα νέα γεωργικά µηχανήµατα είναι µία µεγάλη ευκολία για το ………………………… µικρών εκτάσεων. 2. Συµπληρώστε τα κενά µε τα ρήµατα του πλαισίου στον σωστό τύπο του αορίστου: διασκεδάζω έρχοµαι µπαίνω αποφασίζω ζητώ παύω βγάζω θέλω

α. Χθες το βράδυ ………………………… πολύ µε τον φίλο µου, µέχρι το πρωί. β. Σηκώθηκα και ………………………… στο λουτρό. Εκεί, κοιτώντας τον εαυτό µου στον καθρέφτη, ………………………… να αλλάξω τον τρόπο ζωής µου! γ. ………………………… µια ήρεµη ζωή, αλλά ήταν τόσα τα προβλήµατα που …………………………, που πολλές φορές ένιωθα ότι ζούσα έναν εφιάλτη! δ. Ήµουνα στην Αφρική δυο µήνες. ∆εν ………………………… όµως, ούτε µία φωτογραφία! ………………………… όλα να µείνουν στις σκέψεις µου… ε. ………………………… να είµαι περίεργος, γιατί την τελευταία φορά ανακάλυψα πράγµατα που δεν έπρεπε!

172

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

Κείµενο Η ιστορία του µπουζουκιού…

Μούσα µε πανδούρα Αθήνα Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Ήδη από τα αρχαία χρόνια, η Πανδούρα, ένα µουσικό έγχορδο όργανο, εισάγεται στην Ελλάδα από την Ανατολή. Η µεγάλη της επιτυχία, παρά την αντίδραση της αριστοκρατίας, οφείλεται στο ότι παράγει πλούτο ήχων µε µικρό αριθµό χορδών. Στα Βυζαντινά χρόνια αρχίζει να κατακτά και τις τάξεις των λογίων, και παράλληλα µε τους αρχαιότερους όρους Πανδούρα, Θαµπούριν, Ταµπουράς, χρησιµοποιείται και ο όρος µπουζούκι1. Στα τέλη του 19ου αι. το µπουζούκι [ονοµασία που κυριαρχεί πλέον έναντι του Ταµπουρά] βγαίνει από τις κλασικές λαϊκές ορχήστρες. Άλλα µουσικά όργανα επικρατούν, όπως το κλαρίνο, το βιολί, το λαγούτο και το σαντούρι στην στεριανή Ελλάδα, το βιολί-λαούτο και η λύρα-λαούτο στην νησιώτικη. Το µπουζούκι γίνεται βασικό όργανο των µοναχικών πια τραγουδοποιών, και οι ρεµπέτες είναι αυτοί που θα εξελίξουν το παίξιµο και θα δηµιουργήσουν τις διάφορες παραλλαγές του: τον Μπαγλαµά, τον Τζουρά, όργανα-αντίγραφα σε

µικρότερη κλίµακα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, θα εµφανιστούν και οι πρώτες ορχήστρες µπουζουκιών. Πρώτη και θρυλικότερη «η Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς», που ιδρύει ο Μάρκος Βαµβακάρης το 1929 µε τρία µπουζούκια και έναν µπαγλαµά. Το µπουζούκι γίνεται πλέον ο βασιλιάς της λαϊκής ορχήστρας. Το τέταρτο ζεύγος χορδών, που ο Μανώλης Χιώτης προσθέτει, είναι η σηµαντικότερη ίσως αλλαγή στην ιστορία του. Μια αλλαγή, που του προσέφερε νέες, τεράστιες, εκφραστικές δυνατότητες και το κατέστησε απόλυτο κυρίαρχο της ελληνικής µουσικής. Το λαϊκό τραγούδι…

Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς

Αυτό που σήµερα ονοµάζουµε λαϊκό τραγούδι, θα µπορούσαµε να το προσδιορίσουµε ακριβέστερα ως αστικό λαϊκό τραγούδι ή λαϊκό τραγούδι των πόλεων. Οι πρώτες φόρµες, τάσεις, ιδέες, που θα το επηρεάσουν υπάρχουν ήδη από τα Βυζαντινά χρόνια, αλλά ο καιρός της Τουρκοκρατίας είναι η εποχή που το λαϊκό τραγούδι των πόλεων εµφανίζεται ως οµοιογενές ρεύµα. Οι αµανέδες της Ανατολής επηρεάζουν και ο νέος τρόπος ζωής δηµιουργεί νέες ανάγκες έκφρασης στην θεµατολογία του στίχου και στο συναίσθηµα της µουσικής. Η αναγκαστική συνύπαρξη µε τις δεκάδες εθνότητες της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας εισάγει δάνεια, κι έτσι ο νοητός χώρος που ορίζουν τα µεγάλα αστικά κέντρα [Κωνσταντινούπολη, Σµύρνη, Θεσσαλονίκη, Χίος, Χάνδακας, Τραπεζούντα, Σύρος, Βόλος, Καβάλα...] ενοποιείται πολιτιστικά, οµογενοποιώντας το λαϊκό τραγούδι.

1

από την τούρκικη λέξη «buzuk» που σηµαίνει χαλασµένος [χαλασµένο κούρδισµα]

173

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

Η µετέπειτα µικρασιατική καταστροφή το φέρνει στον Πειραιά και την Αθήνα και συγκινεί το κοινό του. Παράλληλα, αναπτύσσεται και η εσωτερική µετανάστευση. Έλληνες από κάθε γωνιά της χώρας φτάνουν στην πρωτεύουσα κουβαλώντας την δική τους πολιτιστική ιδιαιτερότητα. Όλα είναι πλέον έτοιµα για την γέννηση του σύγχρονου λαϊκού τραγουδιού! Το µπουζούκι αποκτά την συµπάθεια του λαού. Ο Μάρκος Βαµβακάρης ιδρύει την πρώτη ορχήστρα µε µπουζούκια και προς τα τέλη της δεκαετίας του ’30 εµφανίζεται και ο Βασίλης Τσιτσάνης, που χαράζει µια νέα πορεία στην λαϊκή µουσική. Όπως έχει κι ο ίδιος δηλώσει, δεν συµπαθεί ιδιαίτερα το ανατολίτικο ύφος του λαϊκού τραγουδιού και ακολουθεί µια τάση πιο... ευρωπαϊκή. Η νέα γενιά των λαϊκών δηµιουργών [µε επικεφαλής τον Βασίλη Τσιτσάνη] επιλέγει θεµατολογία που στρέφεται γύρω από την φτώχια, την ξενιτιά και γενικότερα τον λαϊκό άνθρωπο της µεγαλούπολης. Η λαϊκή ορχήστρα εµπλουτίζεται µε όργανα, όπως το ακορντεόν και το βιολί, αλλά, ενίοτε, και το κλαρίνο, το πιάνο, το µπάσο. Ουσιαστική είναι η συµβολή και του Μανώλη Χιώτη, ο οποίος δηµιουργεί το οχτάχορδο µπουζούκι, που κερδίζει έδαφος έναντι του εξάχορδου. Στο περιβάλλον αυτό εµφανίζονται και σπουδαίοι ερµηνευτές, όπως ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο Στράτος ∆ιονυσίου, ο Πάνος Γαβαλάς, η Καίτη Γκρέι, η Πόλυ Πάνου, η Γιώτα Λύδια, η Μαρινέλλα, η Μαίρη Λίντα. Γι’ αυτούς τους τραγουδιστές γράφουν συνθέτες, όπως οι Τσιτσάνης, Παπαϊωάννου, Μητσάκης, Ζαµπέτας, Καλδάρας, Χιώτης, και στιχουργοί όπως οι Βασιλειάδης, Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, Βίρβος, Λελάκης, Πυθαγόρας. Παράλληλα, λόγιοι συνθέτες σαν τον Θεοδωράκη και τον Χατζιδάκι αναζητούν τον ιδανικό ερµηνευτή ανάµεσα στους λαϊκούς τραγουδιστές. Αλλά και οι κορυφαίοι ποιητές, Βάρναλης, Ελύτης, Σεφέρης, Κατσαρός, Λειβαδίτης, έγιναν ονόµατα οικεία στα χείλη των λαϊκών τραγουδιστών και βρήκαν τον δρόµο για να µιλήσουν στον κάθε Έλληνα. Σήµερα µπορεί κανείς να διακρίνει στο λαϊκό τραγούδι διάφορες τάσεις, Καζαντζίδης, Θεοδωράκης, Μαρινέλλα, Μπιθικώτσης µε πιο βασικές το έντεχνο (Γιάννης Πουλόπουλος, Γιώργος Νταλάρας, Χάρις Αλεξίου κ.ά.), το ελαφρολαϊκό (Τόλης Βοσκόπουλος, Μαρινέλλα, Γιάννης Πάριος κ.ά.) και το παραδοσιακό λαϊκό (Άγγελος ∆ιονυσίου, ∆ηµήτρης Μητροπάνος κ.ά.). (www.pathfinder.gr, µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Έγχορδο: αυτό που έχει χορδές, το µουσικό όργανο που έχει χορδές. Π.χ.: Από πόσα έγχορδα µουσικά όργανα αποτελείται η ορχήστρα σας, παιδιά; Εισάγεται: µπαίνει κάτι µέσα, φέρνω προϊόντα από το εξωτερικό. Π.χ.: Τα γεωργικά µηχανήµατα εισάγονται κυρίως από την Αµερική και την Τσεχία. Αντίδραση: ενέργεια που έχει ως αιτία µια άλλη ενέργεια ή κατάσταση, αντίσταση, αντίθεση.

174

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

Π.χ.: Η αντίδρασή του ήταν ιδιαίτερα βίαιη όταν έµαθε την αλήθεια. Χτυπούσε όποιον έβρισκε µπροστά του και πετούσε ό,τι έπιανε στα χέρια του. Αριστοκρατίας: οι ευγενείς, η κοινωνική τάξη των ευγενών και πλούσιων. Π.χ.: Απέκτησε χρήµατα, µπήκε στους κύκλους της αριστοκρατίας και από τότε δεν νοιάζεται για κανέναν! Ήχων: ό,τι γίνεται αντιληπτό µε την ακοή. Π.χ.: Με ενοχλεί πολύ ο ήχος της φωνής του! Όταν µιλάει, δεν ακούγεται κανένας άλλος στην παρέα! Χορδών: µεταλλικό σύρµα στο µουσικό όργανο που παράγει ήχο. Π.χ.: Στο µπουζούκι ο Μανώλης Χιώτης προσθέτει το τέταρτο ζεύγος χορδών, ώστε να µπορούν να ακούγονται περισσότεροι ήχοι και να γίνει έτσι το βασικό µουσικό όργανο. Ορχήστρες: 1. οµάδα από µουσικούς που εκτελούν ένα µουσικό έργο 2. ο χώρος στο θέατρο για τους µουσικούς 3. ο κυκλικός ή ηµικυκλικός χώρος του αρχαίου θεάτρου. Π.χ.: Ξέρω ένα κέντρο µε µια µικρή θαυµάσια ορχήστρα. Πάµε το βράδυ; Επικρατούν: υπερισχύουν, νικούν, επιβάλλονται, κυριαρχούν. Π.χ.: Η αλήθεια, το δίκαιο και η λογική θα επικρατήσουν τελικά. Πιστεύω ότι όλα τα ψέµατα θα αποκαλυφθούν στο δικαστήριο και θα βρεθεί ο πραγµατικός ένοχος. Κλαρίνο: λαϊκό µουσικό όργανο, το κλαρινέτο. Π.χ.: Είµαστε οικογένεια µουσικών! Ο άντρας µου παίζει κλαρίνο, εγώ παίζω βιολοντσέλο, ενώ στον µικρό µας γιο αρέσει το πιάνο. Βιολί: 1. τετράχορδο µουσικό όργανο µελωδικό, που παίζεται µε δοξάρι 2. επίµονη επανάληψη λόγων ή ενεργειών (…σου λέω ότι αυτό που κάνεις µε ενοχλεί κι εσύ το βιολί σου! Συνεχίζεις!). Π.χ.: Άκουσα χθες το βράδυ ένα ωραίο κοντσέρτο µε βιολί. Λαγούτο: έγχορδο µουσικό λαϊκό όργανο. Π.χ.: Ο παππούς άρχισε να παίζει το λαγούτο του και όλοι σιωπήσανε. Σαντούρι: έγχορδο µουσικό όργανο που έχει σχήµα τραπεζίου, το οποίο παίζεται µε δύο λεπτά ραβδάκια τυλιγµένα στην άκρη µε βαµβάκι. Π.χ.: Οι ήχοι από το σαντούρι έφταναν ως την παραλία! Στο πανηγύρι του χωριού γλεντούν µέχρι το πρωί µε καλή παραδοσιακή µουσική. Λύρα: έγχορδο µουσικό λαϊκό όργανο µε τρεις χορδές που παίζεται µε δοξάρι. Π.χ.: Κάθε περιοχή έχει τα δικά της ιδιαίτερα µουσικά όργανα. Στην Κρήτη, για παράδειγµα, παίζουν κρητική λύρα. Παραλλαγές: διαφοροποιηµένες µορφές, ποικιλίες ενός πράγµατος σε σχέση µε άλλο όµοιο ή µε ένα πρωτότυπο. Π.χ.: Σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας ακούγονται παραλλαγές δηµοτικών τραγουδιών αλλά και ιστοριών και µύθων.

175

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

Κλίµακα: σειρά φθόγγων που προχωρεί σύµφωνα µε ορισµένη σειρά, η σκάλα. Π.χ.: Έγινε στην Ιαπωνία σεισµική δόνηση πέντε βαθµών της κλίµακας Ρίχτερ. Θρυλικότερη: αυτή που έγινε αντικείµενο θρύλου, µυθική, ηρωική. Π.χ.: Για την θρυλική προσωπικότητα του Μεγάλου Αλέξανδρου ξέρουµε ακόµα λίγα πράγµατα. Αστικό: αυτό που ανήκει ή ζει στην πόλη, κοινωνικό. Π.χ.: ∆υστυχώς σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες παρατηρείται µετακίνηση του πληθυσµού από τα µικρά χωριά στα µεγάλα αστικά κέντρα. Οµοιογενές: αυτό που ανήκει σε ίδιο γένος ή είδος µε κάποιον. Π.χ.: Σε πολλές περιοχές της χώρας ο πληθυσµός είναι οµοιογενής, µε κοινή γλώσσα, εθνικότητα και θρησκεία. Θεµατολογία: η κατηγορία θεµάτων, το σύνολο των θεµάτων που έχουν επιλεχθεί για κάποιο αντικείµενο. Π.χ.: Η θεµατολογία του συγκεκριµένου περιοδικού ενδιαφέρει πολύ κόσµο, καθώς τα θέµατά του ποικίλουν, από την µόδα έως την επιστήµη! Μετανάστευση: το φαινόµενο κατά το οποίο κάποιος αφήνει µια χώρα για να ζήσει σε µια άλλη. Π.χ.: Η µετανάστευση µπορεί να είναι εξωτερική –προς µια άλλη χώρα- αλλά και εσωτερική –προς τα µεγάλα αστικά κέντρα.

Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. H πανδούρα, µουσικό έγχορδο όργανο, εισάγεται στην Ελλάδα από την ………………………… . α. την Αίγυπτο β. την Ανατολή γ. την Μικρά Ασία 2. Στα βυζαντινά χρόνια, παράλληλα µε την λέξη πανδούρα ή ταµπουράς χρησιµοποιείται και ο όρος ………………………… . α. µπουζούκι β. λαγούτο γ. βιολί 3. Ο ………………………… ιδρύει την πρώτη ορχήστρα µπουζουκιών στον Πειραιά, ενώ ο ………………………… προσθέτει το τέταρτο ζεύγος χορδών στο µπουζούκι. α. Χιώτης, Τσιτσάνης β. Τσιτσάνης, Χιώτης γ. Βαµβακάρης, Χιώτης 4. Το λαϊκό τραγούδι είναι στην ουσία το τραγούδι ………………………… . α. του λαού β. των πόλεων γ. των νησιών 5. Στα τέλη της δεκαετίας του ’30 το λαϊκό τραγούδι ακολουθεί µια πιο… ευρωπαϊκή τάση και µια καινούργια πορεία µε την βοήθεια του ………………………… . α. Γιώργου Ζαµπέτα β. Βασίλη Τσιτσάνη γ. Στράτου ∆ιονυσίου

176

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1

2

1

2

3

Οριζόντια

Κάθετα

1. ∆ιασκεδάζω, απολαµβάνω. 2. Έγχορδο µουσικό όργανο που έχει σχήµα τραπεζίου και παίζεται µε δύο λεπτά ραβδάκια. 3. Έγχορδο µουσικό όργανο.

1. Αυτός που ανήκει σε ίδιο γένος ή είδος µε κάποιον. 2. Η ανθρωπότητα, ο πολύς κόσµος.

177

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Το φαινόµενο κατά το οποίο αφήνουµε µια χώρα για να ζήσουµε σε µια άλλη.

Μ ___________

2. Υπερισχύω, κυριαρχώ.

Ε _______

3. Οµάδα από µουσικούς.

Ο _______

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…ένα πολύ γνωστό µουσικό όργανο…): 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Η καταγραφή των θεµάτων. Σήµερα το βράδυ. Ελαστικό νήµα, καουτσούκ. Αυτός που έχει χορδές. Τετράχορδο µουσικό όργανο. Αντίσταση, αντίθεση. Γεροντική ηλικία. Σειρά φθόγγων που προχωρεί σύµφωνα µε ορισµένη τάξη. Σατανάς. 1 2 3 4 5 6 7 8

9

178

Τραγουδώ ελληνικά

4.

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν:

Ο µήνας έχει εννιά Στίχοι: Γιώργος Τζαβέλλας Μουσική: Μιχάλης Σουγιούλ

Μια ζωή την έχουµε, κι αν δε την …………………………… τι θα καταλάβουµε, τι θα καζαντίσουµε, Μες στον ψεύτικο …………………………… , …………………………… µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά. Όσο ζει ο άνθρωπος, …………………………… , …………………………… µέχρι τα σαράντα του, κι …………………………… µπατίρισε. Μες στον ψεύτικο …………………………… , …………………………… µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά. Στου …………………………… τα 'γραψα όλα το …………………………… και γλεντώ τα νιάτα µου, πριν µε πιάσει …………………………… . Μες στον ψεύτικο …………………………… , …………………………… µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά. Τη ζωή σου γλέντησε, πριν να ‘ρθούν …………………………… και σου λένε άδικα, µάθε γέρο γράµµατα. Μες στον ψεύτικο …………………………… , …………………………… µου διπλοπενιά, και ο µήνας έχει εννιά.

Απόψε στις ακρογιαλιές Στίχοι: Βασίλης Τσιτσάνης Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης

…………………………… στις ακρογιαλιές …………………………… διπλοπενιές. Έλα κοντά µας φίλε ……… τα …………………………… κι απ' τα ωραία µας …………………………… . Έλα …………………………… πώς είν' η ζωή κι όλα τα ωραία µέχρι το πρωί. …………………………… και γλέντησε µε µας,

179

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 10 - «της διασκέδασης»

…………………………… …………………………… ο …………………………… . Κι αν έχεις …………………………… µέσα στην καρδιά, θα τον ξεχάσεις µε µια διπλοπενιά. Έλα …………………………… πώς είν' η ζωή κι όλα τα ωραία µέχρι το πρωί. Κι εσένανε βρε γόησσα εγώ σε παρηγόρησα κι αν είµαι τώρα ρέστος και ταπί µ’ ένα φιλί παρηγόρα µε κι εσύ. Έλα …………………………… πώς είν' η ζωή κι όλα τα ωραία µέχρι το πρωί.

Λεξιλόγιο Ενότητας Αντίδραση, η Αντιλαλώ Απόψε Αριστοκρατία, η Αστικός-ή-ό Βιολί, το Γεράµατα, τα Γλεντάω ∆ιάβολος, ο ∆ιώχνω Έγχορδος-η-ο Εισάγοµαι Επικρατώ Ήχος, ο Θεµατολογία, η Θρυλικότερος-η-ο Κάθοµαι Κατάστιχο, το Κλαρίνο, το Κλίµακα, η

180

Κοιτάζω Λαγούτο, το Λάστιχο, το Λύρα, η Μετανάστευση, η Μπαγλαµάς, ο Νιώθω Ντουνιάς, ο Οµοιογενής-ής-ές Ορχήστρα, η Παίζω Παραλλαγή, η Παρατηρώ Πίνω Πόνος, ο Σαντούρι, το Σεκλέτι, το Τρελαίνοµαι Ύστερα Χορδή, η

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

ΕΝΟΤΗΤΑ 11 - «εργατικά» Τραγούδι 1 Τζαµάικα Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Μάνος Λοΐζος

Κάθε πρωί που κίναγα να πάω στη δουλειά φεύγανε σαν πουλιά τα ψαροκάικα. Κάθε πρωί σκαρώναµε µαζί µε τον Μηνά ταξίδια µακρινά ως τη Τζαµάικα. Κι αρµενίζαµε στα πέλαγα, αγάπη µου παλιά, κι ύστερα το βραδάκι µεθυσµενάκι1 στα καπηλειά σ’ έπινα κοριτσάκι σαν το κρασάκι γουλιά-γουλιά. Χρόνια στο µεροκάµατο, κοπίδι2 και σφυρί, έφτιαξα ένα σκαρί για το χατίρι σου. Σκάλισα στην πρυµάτσα3 του γοργόνα θαλασσιά κι έγινα µια βραδιά καραβοκύρης σου. Κι αρµενίζαµε στα πέλαγα, αγάπη µου παλιά, κι ύστερα το βραδάκι µεθυσµενάκι στα καπηλειά σ’ έπινα κοριτσάκι σαν το κρασάκι γουλιά-γουλιά. Λεξιλόγιο Κίναγα: ξεκινούσα, αναχωρούσα, έφευγα. Π.χ.: Κίνησαν πρωί-πρωί για το µεγάλο ταξίδι. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄ (κινώ) Αρχικοί χρόνοι: κινώ, κινούσα (κίναγα), θα κινώ, θα κινήσω, κίνησα, έχω κινήσει, είχα κινήσει, θα έχω κινήσει Φεύγανε: αποµακρύνονταν από κάποιο χώρο, αποχωρούσανε. Π.χ.: Έφυγε από το γραφείο νωρίς, χωρίς να ζητήσει άδεια από κανέναν! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(φεύγω) Αρχικοί χρόνοι: φεύγω, έφευγα, θα φεύγω, θα φύγω, έφυγα, έχω φύγει, είχα φύγει, θα έχω φύγει 1

µεθυσµένοι εργαλείο που κόβει διάφορα υλικά και το χρησιµοποιούν διάφοροι τεχνίτες (ξυλουργοί, επιπλοποιοί κ.ά.) 3 καθένα από τα σκοινιά µε τα οποία δένεται η πρύµνη του πλοίου µε την προκυµαία στο λιµάνι 2

181

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

Ψαροκάικα: καΐκια που χρησιµοποιούνται για ψάρεµα. Π.χ.: Στο λιµάνι έφταναν το βραδάκι τα ψαροκάικα φορτωµένα µε την ψαριά της ηµέρας. Ουσιαστικό, γένους ψαροκάικο, -ου) Κλίση: το ψαροκάικο του ψαροκάικου το ψαροκάικο - ψαροκάικο

ουδετέρου,

αριθµού

ενικού,

πτώσης

ονοµαστικής

(το

τα ψαροκάικα των ψαροκάικων τα ψαροκάικα - ψαροκάικα

Σκαρώναµε: ετοιµάζαµε κάτι, επινοούσαµε, σχεδιάζαµε. Π.χ.: Τι σκάρωσε µε την φαντασία του! Πώς µπόρεσε να κάνει τέτοιο πράγµα; Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄ (σκαρώνω) Αρχικοί χρόνοι: σκαρώνω, σκάρωνα, θα σκαρώνω, θα σκαρώσω, σκάρωσα, έχω σκαρώσει, είχα σκαρώσει, θα έχω σκαρώσει Αρµενίζαµε: πλέαµε, ταξιδεύαµε στην θάλασσα. Π.χ.: Βλέπαµε το καράβι που αρµένιζε µακριά στο πέλαγος… Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄ (αρµενίζω) Αρχικοί χρόνοι: αρµενίζω, αρµένιζα, θα αρµενίζω, θα αρµενίσω, αρµένισα, έχω αρµενίσει, είχα αρµενίσει, θα έχω αρµενίσει Καπηλειά: ταβέρνες, οινοµαγειρεία. Π.χ.: Στο λιµάνι του νησιού υπάρχουν πολλά καπηλειά. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το καπηλειό, -ού) Κλίση: το καπηλειό τα καπηλειά του καπηλειού των καπηλειών το καπηλειό τα καπηλειά - καπηλειό - καπηλειά Έπινα: έπαιρνα υγρό µε το στόµα, απορροφούσα το νερό. Π.χ.: Είχε τόσο καιρό να βρέξει, που η γη ήπιε αµέσως το νερό της βροχής. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(πίνω) Αρχικοί χρόνοι: πίνω, έπινα, θα πίνω, θα πιω, ήπια, έχω πιει, είχα πιει, θα έχω πιει Έφτιαξα: κατασκεύασα, δηµιούργησα, ετοίµασα. Π.χ.: Μόνη σου έφτιαξες αυτό το κέντηµα; Είναι τέλειο!

182

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(φτιάχνω) Αρχικοί χρόνοι: φτιάχνω, έφτιαχνα, θα φτιάχνω, θα φτιάξω, έφτιαξα, έχω φτιάξει, είχα φτιάξει, θα έχω φτιάξει Σκάλισα: χάραξα πάνω σε σκληρή ύλη, πέτρα, ξύλο κ.ά. κάτι. Π.χ.: Σκάλισαν τα αρχικά των ονοµάτων τους στον κορµό του δέντρου. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(σκαλίζω) Αρχικοί χρόνοι: σκαλίζω, σκάλιζα, θα σκαλίζω, θα σκαλίσω, σκάλισα, έχω σκαλίσει, είχα σκαλίσει, θα έχω σκαλίσει

Γοργόνα: θαλασσινό πλάσµα της νεοελληνικής λαϊκής παράδοσης µε σώµα γυναίκας από την µέση και πάνω και ψαριού από την µέση και κάτω. Π.χ.: Ακούγαµε συχνά παραµύθια µε όµορφες γοργόνες, που κρατούσαν συντροφιά στους ναύτες των καραβιών! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η γοργόνα, -ας) Κλίση: η γοργόνα οι γοργόνες της γοργόνας των γοργόνων την γοργόνα τις γοργόνες - γοργόνα - γοργόνες Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. ∆ιαλέξτε τις κατάλληλες λέξεις και συµπληρώστε τα κενά µε τον σωστό τους τύπο:

κινώ, αρµενίζω, ψαροκάικο, σκαρώνω, φεύγω

1. Καθόµασταν στην παραλία κι ένα σωρό βάρκες ……………………………… στο πέλαγος. 2. Στα νησιά, σχεδόν, όλοι οι κάτοικοι ασχολούνται µε το ψάρεµα και έχουν ……………………………… . 3. Σε λίγο θα ……………………………… για την Θεσσαλονίκη, έχω δουλειά εκεί. 4. Να τον φοβάσαι! Νοµίζω ότι πάλι κάτι ……………………………… . 5. Χθες βράδυ µου ……………………………… την περιέργεια η αντίδρασή του! Ποτέ δεν µου έχει ξαναµιλήσει έτσι! 2. Βρείτε στο τραγούδι λέξεις που σηµαίνουν:

ταβέρνες ξεκινούσα χάραξα κατασκεύασα

……………………………… ……………………………… ……………………………… ………………………………

183

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

Γραµµατική α. Θεωρία Παρατατικός ενεργητικής φωνής Είναι ο χρόνος που δηλώνει ότι κάτι γινόταν συνέχεια ή σε επανάληψη στο παρελθόν. Τονίζει την διάρκεια αλλά και την συχνότητα µιας πράξης. Παραδείγµατα: Πέρσι διάβαζα κάθε πρωί για πέντε ώρες. Εκείνη την περίοδο δούλευα καθηµερινά, από το πρωί µέχρι το βράδυ.

λέξεις ή φράσεις που δηλώνουν επανάληψη ή διάρκεια και θέλουν παρατατικό: κάθε πότε; όλη την ώρα…, όλο τον µήνα…, όλο το πρωί, το βράδυ πόσο συχνά; κάθε ώρα, µέρα, εβδοµάδα, µήνα, χρόνο / κάθε φορά που… όση ώρα, την ώρα που, την στιγµή που, όλο τον καιρό που, από καιρό συνέχεια, πάντα, συχνά, τακτικά, σπάνια, όποτε, ενώ, καθώς

Σχηµατίζεται από το θέµα του ενεστώτα και τις παρακάτω καταλήξεις: α΄ συζυγία

β΄ συζυγία α΄ τάξη

(διαβάζ - ω)

διάβαζ διάβαζ διάβαζ διαβάζ διαβάζ διάβαζ -

α ες ε αµε ατε αν (ε)

β΄ τάξη

(αγαπ – άω)

αγαπ αγαπ αγαπ αγαπ αγαπ αγαπ

-

ούσα ούσες ούσε ούσαµε ούσατε ούσαν (ε)

αγάπ αγάπ αγάπ αγαπ αγαπ αγάπ

(οδηγ - ώ)

-

αγα αγες αγε άγαµε άγατε αγαν(ε)

οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ

-

ούσα ούσες ούσε ούσαµε ούσατε ούσαν (ν)

Παρατηρήσεις: 1. Τα ρήµατα της α΄ συζυγίας στον παρατατικό (όπως και στον αόριστο) τονίζονται στην τρίτη συλλαβή από το τέλος. ενεστώτας παρατατικός ενεστώτας παρατατικός Π.χ.: διάβαζα, διαβάζαµε 3 2 1

3 2 1

Όταν το ρήµα δεν έχει τρεις συλλαβές, τότε προσθέτουµε ένα -ε-. Π.χ.: γράφω → έγραφα µένω → έµενα τρέχω → έτρεχα (αλλά: γράφαµε, µέναµε, τρέχαµε)

2. Υπάρχουν ρήµατα που σχηµατίζουν τον παρατατικό, χωρίς συγκεκριµένους κανόνες. Τέτοια είναι:

184

ακούω

άκουγα

ξέρω

ήξερα

έχω

είχα

πρόκειται

επρόκειτο

θέλω

ήθελα

συµβαίνει

συνέβαινε

καίω

έκαιγα

τρώω

έτρωγα

κλαίω

έκλαιγα

υπάρχει

υπήρχε

λέω

έλεγα

φταίω

έφταιγα

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε τον παρατατικό των ρηµάτων της παρένθεσης: 1. Εγώ πάντως δεν τον …………………………… ικανό για κάτι τέτοιο! (θεωρώ) 2. Κάθε φορά που …………………………… από το σπίτι της, δεν την ……………………………ποτέ εκεί. (περνώ, βρίσκω) 3. Μας είπαν ότι καθώς …………………………… στην θάλασσα, ξαφνικά σκοτείνιασε ο ουρανός και άρχισε να βρέχει.(κολυµπώ) 4. Τον χειµώνα, κάθε βράδυ, ο παππούς …………………………… τηλεόραση και η γιαγιά …………………………… . Τι ωραία εικόνα! (βλέπω, πλέκω) 2. Αντιστοιχίστε τον ενεστώτα µε τον παρατατικό των παρακάτω ρηµάτων:

α) κλαίει β) επιθυµούν γ) σκαρώνετε δ) ταξιδεύεις ε) τραγουδώ

επιθυµούσαν τραγουδούσα σκαρώνατε έκλαιγε ταξίδευες

Τραγούδι 2 Μάτια βουρκωµένα Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος

Κάτω στον Πειραιά, στα Καµίνια φτώχια, καλή καρδιά, µα και γκρίνια. Μάζεψα µια βραδιά τα σαΐνια4 κι ήρθα κρυφά τον παλιό µου καηµό να σου πω. Μάτια βουρκωµένα, παραπονεµένα δίχως αγάπη και πόνο κανένας δε ζει. Μάτια βουρκωµένα, πάρτε µε και µένα, πάρτε µε τώρα να πάµε στον κόσµο µαζί. Κάτω στον Πειραιά, στο Μουράγιο είπα να σκοτωθώ, µα τον άγιο. Μα έκανα υποµονή και κουράγιο κι ήρθα κρυφά τον παλιό µου καηµό να σου πω. Μάτια βουρκωµένα, παραπονεµένα δίχως αγάπη και πόνο κανένας δε ζει. Μάτια βουρκωµένα, πάρτε µε και µένα, πάρτε µε τώρα να πάµε στον κόσµο µαζί.

4

σαΐνι: άνθρωπος πάρα πολύ έξυπνος και ικανός σε αυτό που κάνει 185

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

Λεξιλόγιο Φτώχια: ανέχεια, στέρηση, η κατάσταση του φτωχού. Π.χ.: Υπάρχουν λαοί στον κόσµο που ζουν σε µεγάλη φτώχια. Γι’ αυτό και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις τους βοηθούν όσο µπορούν. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η φτώχια, -ας) Κλίση*: η φτώχια της φτώχιας την φτώχια - φτώχια *δεν σχηµατίζει πληθυντικό αριθµό

Γκρίνια: διχόνοια, µουρµούρισµα, κλαψούρισµα των µωρών. Π.χ.: Είναι όλο γκρίνια το µωρό σήµερα. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η γκρίνια, -ας) Κλίση*: η γκρίνια της γκρίνιας την γκρίνια - γκρίνια *δεν σχηµατίζει πληθυντικό αριθµό

Μάζεψα: συγκέντρωσα. Π.χ.: Θα µαζέψω τα πράγµατά µου και θα φύγω! ∆εν αντέχω άλλο αυτή την κατάσταση! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(µαζεύω) Αρχικοί χρόνοι: µαζεύω, µάζευα, θα µαζεύω, θα µαζέψω, µάζεψα, έχω µαζέψει, είχα µαζέψει, θα έχω µαζέψει Κρυφά: µυστικά, χωρίς να το ξέρει κανείς. Π.χ.: Πήγε στην συναυλία κρυφά από τους γονείς της και όταν εκείνοι το έµαθαν έκαναν µεγάλη φασαρία! Επίρρηµα, τροπικό.

Παλιό: αυτό που ανήκει ή αναφέρεται σε περασµένες εποχές. Π.χ.: Μου αρέσουν πολύ τα παλιά πέτρινα σπίτια. Επίθετο, γένους αρσενικού, Κλίση: παλιός παλιά παλιού παλιάς παλιό παλιά παλιέ παλιά

186

αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (παλιός-ή-ό) παλιό παλιού παλιό παλιό

Τραγουδώ ελληνικά

παλιοί παλιών παλιούς παλιοί

παλιές παλιών παλιές παλιές

ενότητα 11 - «εργατικά»

παλιά παλιών παλιά παλιά

Καηµό: πόθο, ζωηρή και ανεκπλήρωτη επιθυµία. Π.χ.: Έχει µεγάλο καηµό να σπουδάσει το παιδί, µια και η ίδια δεν τα είχε καταφέρει! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο καηµός, -ού) Κλίση: ο καηµός οι καηµοί του καηµού των καηµών τον καηµό τους καηµούς - καηµέ - καηµοί Βουρκωµένα: που αρχίζουν να δακρύζουν. Π.χ.: Βούρκωσε από την συγκίνηση και έφυγε. ∆εν ήθελε να την δουν να κλαίει. Μετοχή, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης κλητικής, χρόνου παρακειµένου, φωνής παθητικής, συζυγίας α΄ (βουρκώνω) Κλίση: βουρκωµένος βουρκωµένη βουρκωµένο βουρκωµένου βουρκωµένης βουρκωµένου βουρκωµένο βουρκωµένη βουρκωµένο βουρκωµένε βουρκωµένη βουρκωµένο βουρκωµένοι βουρκωµένων βουρκωµένους βουρκωµένοι

βουρκωµένες βουρκωµένων βουρκωµένες βουρκωµένες

βουρκωµένα βουρκωµένων βουρκωµένα βουρκωµένα

Αρχικοί χρόνοι: βουρκώνω, βούρκωνα, θα βουρκώνω, θα βουρκώσω, βούρκωσα, έχω βουρκώσει, είχα βουρκώσει, θα έχω βουρκώσει Παραπονεµένα: που εκφράζουν παράπονα, που διαµαρτύρονται, που γκρινιάζουν. Π.χ.: Παραπονιέται διαρκώς για την δουλειά του, ενώ δεν κάνει τίποτα για να αλλάξει την κατάσταση. Μετοχή, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης κλητικής, χρόνου παρακειµένου, φωνής παθητικής, συζυγίας β΄ (παραπονιέµαι) Κλίση: παραπονεµένος παραπονεµένη παραπονεµένο παραπονεµένου παραπονεµένης παραπονεµένου παραπονεµένο παραπονεµένη παραπονεµένο παραπονεµένε παραπονεµένη παραπονεµένο παραπονεµένοι παραπονεµένων παραπονεµένους παραπονεµένο ι

παραπονεµένες παραπονεµένων παραπονεµένες παραπονεµένες

παραπονεµένα παραπονεµένων παραπονεµένα παραπονεµένα

187

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

Αρχικοί χρόνοι: παραπονιέµαι, παραπονιόµουν, θα παραπονιέµαι, θα παραπονεθώ, παραπονέθηκα, έχω παραπονεθεί, είχα παραπονεθεί, θα έχω παραπονεθεί Υποµονή: η ιδιότητα εκείνου που περιµένει, χωρίς να βιάζεται, µένοντας ήρεµος. Π.χ.: Έχει µεγάλη υποµονή µε τα παιδιά! Μπορεί να κάθεται µαζί τους ώρες! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η υποµονή, -ης) Κλίση*: η υποµονή *δεν σχηµατίζει πληθυντικό αριθµό της υποµονής την υποµονή - υποµονή Κουράγιο: η αντοχή, το θάρρος µε το οποίο αντιµετωπίζει κανείς κάτι. Π.χ.: Έδειξε µεγάλο κουράγιο όταν συνάντησε προβλήµατα και τελικά κατάφερε να επιβιώσει! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το κουράγιο) Κλίση*: *δεν σχηµατίζει πληθυντικό αριθµό το κουράγιο το κουράγιο - κουράγιο

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Βρείτε στο τραγούδι λέξεις που σηµαίνουν το αντίθετο των: χαρά σκόρπισα ανυποµονησία πλούτος χαρούµενα

188

………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… …………………………………

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

2. Συµπληρώστε τα κενά διαλέγοντας την κατάλληλη λέξη από την παρένθεση: α. Η φτώχια φέρνει …………………………… … (χαρά, γκρίνια, βροχή) β. Ο σύλλογός µας οργανώνει κάθε µήνα λογοτεχνικές ή µουσικές …………………………… (βραδιές, χορούς, βιβλία) γ. Χρειάζεται …………………………… για να αντιµετωπίζει κανείς τις δύσκολες καταστάσεις.(λεφτά, κουράγιο, καηµός) δ. Τον προηγούµενο µήνα συνάντησα τους …………………………… συµµαθητές µου! Πόσο είχαν αλλάξει όλοι! (µεγάλους, κίτρινους, παλιούς) ε. Φωτεινή, τα µάτια σου είναι συνέχεια …………………………… τον τελευταίο καιρό! Βγάλε από το µυαλό σου τις δυσάρεστες σκέψεις! (γλυκά, βουρκωµένα, δυσάρεστα)

Γραµµατική α. Θεωρία Παρατατικός – Αόριστος και Παρατατικός – Παρατατικός Συνδυασµός των χρόνων σε προτάσεις Ο παρατατικός και ο αόριστος µπορούν να χρησιµοποιηθούν µαζί, για να παρουσιάσουν δύο πράξεις, από τις οποίες η µία τελειώνει στο παρελθόν, ενώ η άλλη συνεχίζει.

Όταν έφτασα σπίτι, η Ελένη µαγείρευε. Ενώ έτρεχε, κάποιος την φώναξε. Ο παρατατικός χρησιµοποιείται σε δύο προτάσεις όταν θέλουµε να δείξουµε την διάρκεια ή την επανάληψη δύο πράξεων που έγιναν συγχρόνως στο παρελθόν.

Κάθε φορά που διάβαζα, άκουγα µουσική. Την ώρα που έπαιζε, τραγουδούσε. β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε τον παρατατικό των ρηµάτων της παρένθεσης: α) Όταν ……………………… φοιτήτρια, ……………………… τακτικά στην βιβλιοθήκη. (είµαι, πηγαίνω) β) Όση ώρα ……………………… στον κήπο, ……………………… µουσική. (δουλεύω, ακούω) γ) Τον ……………………… πάντα όταν ……………………… κακούς βαθµούς στο σχολείο. (µαλώνω, παίρνω) δ) Η µητέρα µου πάντα ……………………… ότι την ……………………… η θάλασσα.(λέω, ξεκουράζω)

189

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

ε) Την ώρα που η µητέρα µου ……………………… ο πατέρας µου ……………………… τηλεόραση. (µαγειρεύω, βλέπω) 2. Συµπληρώστε τα κενά µε τον παρατατικό και τον αόριστο των ρηµάτων της παρένθεσης: α) ……………………… τόσο σιγά, που τελικά δεν ……………………… τίποτα από την οµιλία του. (µιλώ, ακούω) β) Ενώ ……………………… στο γραφείο, ……………………… ότι είχα ξεχάσει τα χαρτιά στο σπίτι. (φτάνω, καταλαβαίνω) γ) Όταν ……………………… στο σπίτι, τα παιδιά ……………………… τηλεόραση. (µπαίνω, βλέπω) δ) Ενώ ……………………… στον υπολογιστή, ξαφνικά κάτι ……………………… και ……………………… τα πάντα! (δουλεύω, χαλάω, χάνω) ε) Ενώ ……………………… οι γονείς τους σε ταξίδι, τα παιδιά ……………………… πάρτι! (λείπω, κάνω)

Κείµενο Ο Πειραιάς Το λιµάνι του Πειραιά αποτελεί πηγή έµπνευσης για πολλά τραγούδια. Ποιος ξεχνάει την µοναδική φωνή της Μελίνας Μερκούρη να τραγουδά «Τα Παιδιά του Πειραιά»; Ως σπουδαίο οικονοµικό και πολιτιστικό κέντρο, που προσφέρει στους κατοίκους του εργασία, πολιτισµό και κάθε είδους διασκέδαση, έχει πολυσύχναστες και γεµάτες ζωντάνια περιοχές, το Πασαλιµάνι και το Μικρολίµανο, αλλά και γειτονιές µεγάλης γραφικότητας, µε νεοκλασικά κτίρια, πλατείες και πάρκα. Γειτονιές που θυµίζουν άλλη εποχή, µε έντονη την αίσθηση της νοσταλγίας. Ξεκινώντας από το παρελθόν, ο Πειραιάς γίνεται δήµος το 517 π.Χ. από δύο σηµαντικές πολιτικές µορφές της εποχής, τον Περικλή και τον Θεµιστοκλή. Πολλά έργα ολοκληρώνονται την συγκεκριµένη περίοδο, ανάµεσά τους και τα Μακρά Τείχη, για την σύνδεση Αθήνας- Πειραιά. ∆εν αργεί, λοιπόν, ο «αρχαίος» Πειραιάς να γίνει λιµάνι µεγάλης ασφάλειας µε τεράστια εµπορική κίνηση. Ο Πελοποννησιακός πόλεµος, όµως, οι Ρωµαίοι και οι Γότθοι τον οδηγούν σε περίοδο παρακµής, για περίπου δεκαπέντε αιώνες. Το 1318 µ.Χ. µετονοµάζεται σε Porto Leone, στην συνέχεια σε Porto Drago και, τέλος, το 1456, ονοµάζεται Ασλάν Λιµάνι των Τούρκων. Στην νεότερη ιστορία του, το 1829, φτάνουν στον τόπο αυτό οι πρώτοι νέοι κάτοικοι - µόλις πέντε - ενώ το 1835 ιδρύεται ο ∆ήµος Πειραιά. Στις τέσσερις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι. η πόλη συνεχίζει σταθερά την ανοδική της πορεία σε όλους τους τοµείς. Σήµερα το λιµάνι του Πειραιά είναι ένα από τα µεγαλύτερα της Ευρώπης. Εξυπηρετεί 19.000.000 επιβάτες κάθε χρόνο, γεγονός που το βάζει στην τρίτη θέση παγκοσµίως. Έχει την 47η θέση διεθνώς στην διακίνηση εµπορευµάτων και την πρώτη θέση στην Ανατολική Μεσόγειο.

190

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

Μια περιήγηση στις συνοικίες και τις γειτονιές του κρύβει εκπλήξεις. Στον λόφο του Προφήτη Ηλία συναντά κανείς το υπαίθριο θέατρο Βεάκειο, όπου γίνονται σπουδαίες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, και κατηφορίζοντας στην ακτή ∆ηλαβέρη, το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, χώρο για αθλητικές δραστηριότητες. Στην ευρύτερη περιοχή βλέπει το θερινό δηµοτικό θέατρο Μενάνδρειο (∆ελφινάριο), αλλά και το Στάδιο Καραϊσκάκη. Απαραίτητη είναι και η επίσκεψη στα δύο οργανωµένα Μουσεία, το Αρχαιολογικό και το Ναυτικό, όπως και στο ∆ηµοτικό Θέατρο, το στολίδι του Πειραιά, που εντυπωσιάζει µε τις απλές νεοκλασικές γραµµές του. Αξέχαστη θα σας µείνει η βόλτα µέχρι το τέρµα της Πειραϊκής χερσονήσου, όπου οι µικροί φυσικοί κόλποι είναι µοναδικοί. (www.nomarhiapeiraia.gr, µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Έµπνευσης: ξαφνικής γέννησης µιας ιδέας ως αποτέλεσµα εντύπωσης ή συγκίνησης, καλλιτεχνική σύλληψη. Π.χ.: Είχε έµπνευση από το ωραίο τοπίο που αντίκριζε και ζωγράφισε ένα καταπληκτικό πίνακα. Προσφέρει: δωρίζει, χαρίζει. Π.χ.: Κυρία µου, τι µπορώ να σας προσφέρω; Πολυσύχναστες: τα µέρη ή οι χώροι όπου συγκεντρώνονται ή περνούν πολλοί άνθρωποι. Π.χ.: Οι µεγάλες λεωφόροι είναι συνήθως πολυσύχναστες και γεµάτες φασαρία. Γραφικότητας: χάρης, ιδιαιτερότητας. Π.χ.: Εντυπωσιάζει η γραφικότητα των σπιτιών σε πολλά ελληνικά νησιά του Αιγαίου. Νεοκλασικά: αυτά που τα χαρακτηριστικά του νεοκλασικισµού. Π.χ.: Όλες οι πόλεις έχουν και µοντέρνα αλλά και νεοκλασικά οικοδοµήµατα. Έντονη: που έχει µεγάλη ένταση, δυνατή, ζωηρή. Π.χ.: Έχει την εικόνα της έντονη στο µυαλό του! ∆εν µπορεί να την ξεχάσει µε τίποτα! Μορφές: φιγούρες, πρόσωπα, εµφανίσεις. Π.χ.: Η µορφή της δεν βγαίνει από το µυαλό µου. Ήταν τόσο γλυκιά και τόσο ήρεµη, που ηρεµούσες κι εσύ καθώς την κοίταζες! Ασφάλειας: σταθερότητας, σιγουριάς, έλλειψης κινδύνου. Π.χ.: Ταξιδεύω σχεδόν πάντα µε το τρένο για µεγαλύτερη ασφάλεια. Παρακµής: µαρασµού, ξεπεσµού, κατάρρευσης. Π.χ.: Η βιοµηχανία της περιοχής έπεσε σε µεγάλη παρακµή, καθώς νέα βιοµηχανικά κέντρα άρχισαν να δηµιουργούνται στα γειτονικά κράτη.

191

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

Μετονοµάζεται: αλλάζει το όνοµα κάποιου ανθρώπου ή πράγµατος. Π.χ.: Πολλοί δρόµοι της πόλης µετονοµάστηκαν τα τελευταία χρόνια. Ιδρύεται: χτίζεται, οικοδοµείται. Π.χ.: Η νέα πόλη ιδρύθηκε στα ερείπια της παλιάς. Ανοδική: ανθηρή, ακµαία, ανηφορική. Π.χ.: Η πορεία της οικονοµίας αρχίζει να γίνεται ανοδική, µε πολλές εξαγωγές και ίδρυση νέων εργοστασίων. ∆ιακίνηση: µεταφορά και διανοµή εµπορευµάτων ή επιβατών. Π.χ.: Η διακίνηση ναρκωτικών ουσιών απαγορεύεται και τιµωρείται από τον νόµο. Περιήγηση: ταξίδι, επίσκεψη σε διάφορους τόπους. Π.χ.: Η περιήγηση στο νησί µου άφησε τις καλύτερες αναµνήσεις! Συνοικίες: τµήµατα πόλης ή χωριού, γειτονιές. Π.χ.: Μένει σε µια πλούσια συνοικία της Αθήνας. Υπαίθριο: εκείνο που βρίσκεται ή γίνεται σε ανοιχτό και ασκέπαστο χώρο. Π.χ.: Τα αρχαία ελληνικά θέατρα είναι υπαίθρια. Κατηφορίζοντας: ακολουθώντας κατηφορικό δρόµο, κατεβαίνοντας. Π.χ.: Το χωριό βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού. Θα φτάσουµε, λοιπόν, σε αυτό κατηφορίζοντας. Ευρύτερη: πλατύτερη, µεγαλύτερη. Π.χ.: Η φωτιά ξεκίνησε από το χωριό και πολύ γρήγορα εξαπλώθηκε στην ευρύτερη περιοχή. Το αποτέλεσµα ήταν καταστροφικό! Στολίδι: κόσµηµα, στόλισµα. Π.χ.: Ο Παρθενώνας είναι το στολίδι της Ακρόπολης. Κόλποι: µεγάλα τµήµατα της θάλασσας που µπαίνουν βαθιά στην ξηρά που την περιβάλλει. Π.χ.: Το χωριό ήταν χτισµένο σε έναν µικρό γραφικό κόλπο. Άσκηση Κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Χάρη σε δύο σηµαντικές πολιτικές µορφές τον Περικλή και τον ……………………, ο Πειραιάς γίνεται δήµος το 517 π.Χ. α. Θεµιστοκλή β. Αλκιβιάδη γ. Σωκράτη 2. Εξαιτίας του Πελοποννησιακού πολέµου και των Ρωµαίων, ο Πειραιάς βρίσκεται σε µία περίοδο …………………… για περίπου δεκαπέντε αιώνες. α. αναγέννησης β. παρακµής γ. ακµής

192

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

3. Σήµερα το λιµάνι του Πειραιά είναι ένα από τα µεγαλύτερα …………………… . α. της Ευρώπης β. του κόσµου γ. της Ελλάδας 4. Σήµερα απολαµβάνει κανείς µια βόλτα στις παλιές …………………… του Πειραιά. α. µορφές β. πόλεις γ. συνοικίες 5. Το ∆ηµοτικό θέατρο του Πειραιά, που αποτελεί και το στολίδι του, είναι ένα θαυµάσιο …………………… κτίριο. α. ανοιχτό β. νεοκλασικό γ. µοντέρνο

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 2

1 2

3

Οριζόντια 1. Συγκεντρώνω. 2. Αρχίζω να δακρύζω. 3. Σιγουριά, έλλειψη κινδύνου.

Κάθετα 1. Γκρινιάζω. 2. Το µεγαλύτερο Ελλάδας.

λιµάνι

της

193

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Η ξαφνική γέννηση µιας ιδέας.

Ε_______

2. Πλατύτερος, µεγαλύτερος.

Ε________

3. Θαλασσινό πλάσµα, µισή γυναίκα και µισό ψάρι .

Γ______

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…η αντοχή, το θάρρος…): 1. Ταβέρνα. 2. Στόλισµα, κόσµηµα. 3. ∆ηµιουργείται. 4. Ξεπεσµός. 5. Γκρίνια, διαµαρτυρία. 6. Είναι τα τραγούδια αυτής της ενότητας. 7. Η γειτονιά. 8. ∆υνατός, ζωηρός. 1 2 3 4 5 6 7 8

Τραγουδώ ελληνικά

4.

ενότητα 11 - «εργατικά»

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Τζαµάικα

Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Μάνος Λοϊζος

Κάθε πρωί που ……………… να πάω στη δουλειά ……………… σαν πουλιά τα ……………… . Κάθε πρωί ……………… µαζί µε τον Μηνά ταξίδια µακρινά ως τη Τζαµάικα. Κι ……………… στα πέλαγα, αγάπη µου παλιά, κι ύστερα το βραδάκι µεθυσµενάκι στα ……………… σ’ ……………… κοριτσάκι σαν το κρασάκι γουλιά-γουλιά. Χρόνια στο µεροκάµατο, κοπίδι και σφυρί, ……………… ένα σκαρί για το χατίρι σου. ……………… στην πρυµάτσα του ……………… θαλασσιά κι έγινα µια βραδιά καραβοκύρης σου. Κι ……………… στα πέλαγα, αγάπη µου παλιά, κι ύστερα το βραδάκι µεθυσµενάκι στα ……………… σ’ ……………… κοριτσάκι σαν το κρασάκι γουλιά-γουλιά.

Μάτια βουρκωµένα

Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος

Κάτω στον Πειραιά, στα Καµίνια ……………… , καλή καρδιά, µα και ……………… . ……………… µια βραδιά τα σαΐνια κι ήρθα ……………… τον ……………… µου ……………… να σου πω. Μάτια ……………… , ……………… δίχως αγάπη και πόνο κανένας δε ζει. Μάτια ……………… , πάρτε µε και µένα, πάρτε µε τώρα να πάµε στον κόσµο µαζί. Κάτω στον Πειραιά, στο Μουράγιο είπα να σκοτωθώ, µα τον άγιο.

195

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 11 - «εργατικά»

Μα έκανα ……………… και ……………… κι ήρθα ……………… τον ……………… µου ……………… να σου πω. Μάτια ……………… , ……………… δίχως αγάπη και πόνο κανένας δε ζει. Μάτια ………………, πάρτε µε και µένα, πάρτε µε τώρα να πάµε στον κόσµο µαζί.

Λεξιλόγιο ενότητας Ανοδικός-ή-ό Αρµενίζω Ασφάλεια, η Βουρκώνω Γκρίνια, η Γοργόνα, η Γραφικότητα, η ∆ιακίνηση, η Έµπνευση, η Έντονος-η-ο Ευρύτερος-η-ο Ιδρύοµαι Καηµός, ο Καπηλειό, το Κατηφορίζω Κινώ Κόλπος, ο Κουράγιο, το Κρυφά Μαζεύω

196

Μετονοµάζοµαι Μορφή, η Νεοκλασικός-ή-ό Παλιός-ά-ό Παρακµή, η Παραπονιέµαι Περιήγηση, η Πίνω Πολυσύχναστος-η-ο Προσφέρω Σκαλίζω Σκαρώνω Στολίδι, το Συνοικία, η Υπαίθριος-α-ο Υποµονή, η Φεύγω Φτιάχνω Φτώχια, η Ψαροκάικο, το

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

ΕΝΟΤΗΤΑ 12 - «του χωρισµού» Τραγούδι 1 ∆ε σε θέλω πια Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Από τα πολλά που µου 'χεις καµωµένα, δε σε θέλω πια, δε σε θέλω πια. Τα σωθικά µου τα 'χεις µαυρισµένα, δε σε θέλω πια, σε βαρέθηκα. ∆ε µ' αρέσουν πλέον τα γινάτια, δεν πονώ για τα γλυκά σου µάτια. Πίνω και γελώ κι άλλην αγαπώ, µάθε κι άλλη µια, πως δε σε θέλω πια. Αλλού να βρεις τα νάζια σου να κάνεις, δε σε θέλω πια, δε σε θέλω πια. Το ίδιο το 'χω αν ζήσεις κι αν πεθάνεις, δε σε θέλω πια, σε βαρέθηκα. ∆ε µ' αρέσουν πλέον τα γινάτια, δεν πονώ για τα γλυκά σου µάτια. Πίνω και γελώ κι άλλην αγαπώ, µάθε κι άλλη µια, πως δε σε θέλω πια. Μην µου µηνάς1 πως δεν µπορείς να ζήσεις, δε σε θέλω πια, δε σε θέλω πια. Ούτε µε νοιάζει αν ζήσεις κι αν δεν ζήσεις, δε σε θέλω πια, σε βαρέθηκα. ∆ε µ' αρέσουν πλέον τα γινάτια, δεν πονώ για τα γλυκά σου µάτια. Πίνω και γελώ κι άλλην αγαπώ, µάθε κι άλλη µια, πως δε σε θέλω πια. Γιατί µεθάς και όλο λες µε θέλεις, δε σε θέλω πια, δε σε θέλω πια. Τι µου µηνάς και γράµµατα µου στέλνεις, δε σε θέλω πια, σε βαρέθηκα. ∆ε µ' αρέσουν πλέον τα γινάτια, δεν πονώ για τα γλυκά σου µάτια. Παίζω και γελώ κι άλλην αγαπώ, µάθε κι άλλη µια, πως δε σε θέλω πια.

1

ειδοποιείς, ενηµερώνεις 197

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

Λεξιλόγιο Καµωµένα: έχουν γίνει, γινωµένα, φτιαγµένα. Π.χ.: Είναι τόσο γλυκό παιδί, λες κι είναι καµωµένο από ζάχαρη! Μετοχή, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής, χρόνου παρακειµένου, φωνής παθητικής, συζυγίας α΄(καµώνοµαι) Κλίση: καµωµένος καµωµένη καµωµένο καµωµένου καµωµένης καµωµένου καµωµένο καµωµένη καµωµένο καµωµένε καµωµένη καµωµένο καµωµένοι καµωµένων καµωµένους καµωµένοι

καµωµένες καµωµένων καµωµένες καµωµένες

καµωµένα καµωµένων καµωµένα καµωµένα

Αρχικοί χρόνοι: καµώνοµαι, καµωνόµουν, θα καµώνοµαι, καµώθηκα, έχω καµωθεί, είχα καµωθεί, θα έχω καµωθεί

θα

καµωθώ,

Σωθικά: τα σπλάχνα, τα όργανα µέσα στο σώµα του ανθρώπου και των ζωών. Π.χ.: Αυτό που µου καίει τα σωθικά δεν είναι τα λόγια της, είναι το βλέµµα της όταν µου µιλάει. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (τα σωθικά,-ών ) Κλίση*: * δεν έχει ενικό αριθµό τα σωθικά των σωθικών τα σωθικά τα σωθικά Μαυρισµένα: µαύρα, βαµµένα µε µαύρο χρώµα. Π.χ.: Μπορείτε άφοβα να έχετε µαυρισµένη επιδερµίδα, όχι µόνο το καλοκαίρι, αλλά όλο το χρόνο χάρη στα νέα προϊόντα της εταιρείας µας! Μετοχή, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής, χρόνου παρακειµένου, φωνής παθητικής, συζυγίας α΄(µαυρισµένος-η-ο) Κλίση: µαυρισµένος µαυρισµένη µαυρισµένο µαυρισµένου µαυρισµένης µαυρισµένου µαυρισµένο µαυρισµένη µαυρισµένο µαυρισµένε µαυρισµένη µαυρισµένο µαυρισµένοι µαυρισµένων µαυρισµένους

198

µαυρισµένες µαυρισµένων µαυρισµένες

µαυρισµένα µαυρισµένων µαυρισµένα

Τραγουδώ ελληνικά

µαυρισµένοι

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

µαυρισµένες

µαυρισµένα

Γινάτια: πείσµα, πείσµωµα. Π.χ.: «Το γινάτι βγάζει µάτι» λέει ο σοφός λαός µας. Έτσι από γινάτι έχασε κι όλους τους φίλους του. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (το γινάτι,-ιού) Κλίση: το γινάτι τα γινάτια του γινατιού των γινατιών το γινάτι τα γινάτια - γινάτι - γινάτια Νάζια: τρόπος συµπεριφοράς, κυρίως γυναίκας, που θέλει να φαίνεται χαριτωµένη και να προκαλεί το ενδιαφέρον των άλλων, καµώµατα. Π.χ.: Νάζια δεν κάνουν µονάχα τα παιδιά, νάζια κάνουν µέχρι και οι πενηντάρες! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (τo νάζι) Κλίση: το νάζι τα νάζια το νάζι - νάζι

τα νάζια - νάζια

Ζήσεις: υπάρχεις, βρίσκεσαι στην ζωή. Π.χ.: Έλεγε ότι αν κυνηγάς τα χρήµατα, δεν ζεις µια αξιόλογη ζωή. Νοµίζω πως είχε δίκιο… Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄ (ζω) Αρχικοί χρόνοι: ζω, ζούσα, θα ζω, θα ζήσω, έζησα, έχω ζήσει, είχα ζήσει, θα έχω ζήσει Πεθάνεις: παύεις να ζεις, να υπάρχεις, τελειώνει η ζωή σου. Π.χ.: «Γεννήθηκα Ελληνίδα. Θα πεθάνω Ελληνίδα!» από τις χαρακτηριστικές φράσεις της Μελίνας Μερκούρη. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (πεθαίνω) Αρχικοί χρόνοι: πεθαίνω, πέθαινα, θα πεθαίνω, θα πεθάνω, πέθανα, έχω πεθάνει, είχα πεθάνει, θα έχω πεθάνει

199

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. πεθαίνω β. νάζια γ. ζω δ. γινάτι

υπάρχω παύω να ζω καµώµατα πείσµα

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των:

α. πεθάνεις β. διαφορετικό γ. ασπρισµένα δ. πικρά ε. κλαίω

…………………………………. …………………………………. …………………………………. …………………………………. ………………………………….

Γραµµατική α. Θεωρία Συντελεσµένοι χρόνοι ενεργητικής φωνής Ο παρακείµενος µαζί µε τον υπερσυντέλικο και τον συντελεσµένο µέλλοντα ονοµάζονται συντελεσµένοι χρόνοι, γιατί παρουσιάζουν µία πράξη που έχει ήδη τελειώσει, έχει ολοκληρωθεί. Παρακείµενος Ο παρακείµενος δείχνει ότι µια πράξη έγινε και τώρα έχει τελειώσει. Αναφέρεται, δηλαδή, στο παρόν και δείχνει περισσότερο το αποτέλεσµα της πράξης. Παραδείγµατα: Έχω διαβάσει ένα καταπληκτικό άρθρο για την εκπαίδευση. ∆εν µπορώ να διαβάσω, γιατί έχω ξεχάσει το βιβλίο µου στο σχολείο. Σχηµατίζεται µε το ρήµα έχω και το απαρέµφατο του ρήµατος, το οποίο έχει το θέµα του αορίστου και την κατάληξη –ει. α΄ συζυγία

β΄ συζυγία α΄ τάξη

έχω έχεις

200

έχω έχεις

β΄ τάξη

έχω έχεις

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

έχει

έχει διαβάσ-ει

έχουµε έχετε έχουν

έχει αγαπήσ-ει

έχουµε έχετε έχουν

οδηγήσ-ει έχουµε έχετε έχουν

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το κατάλληλο ρήµα στον σωστό τύπο:

δείχνω, πετάω, µαθαίνω, βάφω, τρώω, βάζω

1. 2. 3. 4. 5.

Το διαµέρισµά µου το …………………………… λευκό µε πράσινο και …………………………… λευκές κουρτίνες για περισσότερο φως. Καλό φαγητό µαζί µε τον άντρα µου …………………………… σε πολλές χώρες, αλλά επιµένουµε ότι το ελληνικό είναι καλύτερο. ∆εν …………………………… να σκέφτεστε και να ενεργείτε σύµφωνα µε το «παν µέτρον άριστον»! Οι επιχειρήσεις και οι οργανισµοί …………………………… σήµερα περισσότερο ενδιαφέρον στην ∆ιοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων. ∆εν υπάρχει ούτε ένας που να µην …………………………… έστω και ένα χαρτάκι στην τάξη! Ούτε ένας! Ντροπή!

2. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο: 1. 2. 3. 4. 5.

Όπως σας …………………………… στην προηγούµενη επιστολή µου, το Παγκόσµιο Συνέδριο Γλωσσολογίας θα γίνει τον Αύγουστο του 2007. (ενηµερώνω) …………………………… µια αίτηση για συµµετοχή στον διαγωνισµό σας, αλλά ακόµη δεν µου …………………………… απάντηση. Τι πρέπει να κάνω; (στέλνω) Θέλουµε να σας πούµε, κύριε, ότι δεν …………………………… λύση στο πρόβληµά σας, αλλά συνεχίζουµε να είµαστε αισιόδοξοι. (βρίσκω) …………………………… µε τον σύζυγό σας για όλα αυτά τα οποία σας κάνουν να νιώθετε έτσι;(µιλάω) Όλοι στο σχολείο …………………………… από τα σύννεφα µε την συµπεριφορά σου! Πού θα πάει αυτή η κατάσταση; (πέφτω)

Τραγούδι 2 Το Άγαλµα Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Μίµης Πλέσσας

Χθες µεσάνυχτα και κάτι κατηφόρισα στην µικρή την πλατεείτσα, που σε γνώρισα. Κάποιο άγαλµα που µ' είδε, µε θυµήθηκε και τον πόνο µου να ακούσει, δεν αρνήθηκε.

201

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

Και του µίλησα για σένα και για µένανε και τα µάτια του βουρκώναν και όλο κλαίγανε. Του 'πα για το φέρσιµο σου και για τα άλλα σου τα ασυγχώρητα τα λάθη, τα µεγάλα σου. Κι ύστερα µε ‘πιάσαν, Θεέ µου, κάτι κλάµατα, που µε βρήκανε κουρέλι τα χαράµατα. Με το άγαλµα ως το δρόµο προχωρήσαµε, µου εσκούπισε τα µάτια και χωρίσαµε. Λεξιλόγιο Κατηφόρισα: ακολούθησα κατηφορικό δρόµο, κατέβηκα έναν δρόµο. Π.χ.: Το πρωί ξύπνησα νωρίς και κατηφόρισα προς το σπίτι του Νίκου για ένα καφεδάκι. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(κατηφορίζω) Αρχικοί χρόνοι: κατηφορίζω, κατηφόριζα, θα κατηφορίζω, θα κατηφορίσω, κατηφόρισα, έχω κατηφορίσει, είχα κατηφορίσει, θα έχω κατηφορίσει Θυµήθηκε: διατηρώ κάτι στην µνήµη µου, επαναφέρω εικόνες από πρόσωπα ή παραστάσεις του παρελθόντος. Π.χ.: ∆εν θυµήθηκες να µου στείλεις ένα γράµµα, µια κάρτα, µια ευχή…! Τι άνθρωπός είσαι; Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄(θυµάµαι) Αρχικοί χρόνοι: θυµάµαι, θυµόµουν, θα θυµάµαι, θα θυµηθώ, θυµήθηκα, έχω θυµηθεί, είχα θυµηθεί, θα έχω θυµηθεί Αρνήθηκε: δεν δέχτηκε κάτι, απέρριψε. Π.χ.: Αρνήθηκα ευγενικά την πρόσκληση γάµου αναφέροντας πως πρέπει πρώτα να τελειώσω τις σπουδές µου. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄( αρνούµαι, αρνιέµαι) Αρχικοί χρόνοι: αρνούµαι (αρνιέµαι), αρνούµουν (αρνιόµουν), θα αρνούµαι (αρνιέµαι), θα αρνηθώ, αρνήθηκα, έχω αρνηθεί, είχα αρνηθεί, θα έχω αρνηθεί Βουρκώναν: δακρύζω, ξεκινάω να κλαίω. Π.χ.: Βουρκώνω κάθε φορά που βλέπω την διαφήµιση µε το κοριτσάκι που προσφέρει τα µαλλιά της στον άρρωστο αδελφό της… Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄ (βουρκώνω)

202

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

Αρχικοί χρόνοι: βουρκώνω, βούρκωνα, θα βουρκώνω, θα βούρκωσα, έχω βουρκώσει, είχα βουρκώσει, θα έχω βουρκώσει

βουρκώσω,

Φέρσιµο: ο τρόπος µε τον οποίο φέρεται κάποιος, η συµπεριφορά. Π.χ.: Φίλε µου, Πέτρο, πάλι σου ζητώ συγγνώµη για το φέρσιµό µου. ∆εν ξέρω γιατί το έκανα, αλήθεια σου λέω! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το φέρσιµο, µατος) Κλίση: το φέρσιµο τα φερσίµατα του φερσίµατος των φερσιµάτων το φέρσιµο τα φερσίµατα - φέρσιµο - φερσίµατα Ασυγχώρητα: αυτός ή αυτό που δεν αξίζει να τον συγχωρέσει κανείς. Π.χ.: Τα λάθη επιτρέπονται (όλοι λάθη κάνουµε), αλλά κάποια είναι πραγµατικά ασυγχώρητα. Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού (ασυγχώρητος-η-ο) Κλίση: ασυγχώρητος ασυγχώρητη ασυγχώρητου ασυγχώρητης ασυγχώρητο ασυγχώρητη ασυγχώρητε ασυγχώρητη ασυγχώρητοι ασυγχώρητων ασυγχώρητους ασυγχώρητοι

ασυγχώρητες ασυγχώρητων ασυγχώρητες ασυγχώρητες

πληθυντικού,

πτώσης

αιτιατικής

ασυγχώρητο ασυγχώρητου ασυγχώρητο ασυγχώρητο ασυγχώρητα ασυγχώρητων ασυγχώρητα ασυγχώρητα

Κουρέλι: 1.κοµµάτι από παλιό ύφασµα, ξεσκισµένο ρούχο 2. κάνω κάποιον κουρέλι - εξευτελίζω 3. γίνοµαι κουρέλι - κουράζοµαι πολύ, ντροπιάζοµαι πολύ. Π.χ.: Έχει τόσα χρήµατα και εξακολουθεί να ντύνεται µε κουρέλια! ∆εν µπορώ να την βλέπω! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το κουρέλι, ιού) Κλίση: το κουρέλι τα κουρέλια του κουρελιού των κουρελιών το κουρέλι τα κουρέλια - κουρέλι - κουρέλια Χαράµατα: η αυγή, το ξηµέρωµα.

203

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

Π.χ.: Άκουσε ένα τραγούδι του Μάρκου Βαµβακάρη: «Χαράµατα η ώρα τρεις θα’ρθω να σε ξυπνήσω κρυφά από τη µάνα σου να σε χαρώ να βγεις, να βγεις να σου µιλήσω…». Σου αρέσει; Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το χάραµα, -µατα) Κλίση: το χάραµα τα χαράµατα το χάραµα - χάραµα

τα χαράµατα - χαράµατα

Εσκούπισε: καθάρισε, µάζεψε την σκόνη µε την σκούπα. Π.χ.: Το µόνο πράγµα που έκανα σε αυτό το µαγαζί για ένα ολόκληρο καλοκαίρι ήταν να σκουπίζω και να καθαρίζω! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(σκουπίζω) Αρχικοί χρόνοι: σκουπίζω, σκούπιζα, θα σκουπίζω, θα σκουπίσω, σκούπισα, έχω σκουπίσει, είχα σκουπίσει, θα έχω σκουπίσει Χωρίσαµε: 1. αποµακρύνω κάποιον, τοποθετώ ξεχωριστά, µοιράζω 2. παίρνω διαζύγιο, διακόπτω. Π.χ.: Είχα µια σχέση πέντε χρόνια, χώρισα και µέσα σε ένα µήνα γνώρισα κάποιον και τρελάθηκα! Νιώθω πως ξαναζώ!! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(χωρίζω) Αρχικοί χρόνοι: χωρίζω, χώριζα, θα χωρίζω, θα χωρίσω, χώρισα, έχω χωρίσει, είχα χωρίσει, θα έχω χωρίσει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. βουρκώνω β. αρνούµαι γ. φέρσιµο δ. κουρέλι ε. χαράµατα

ξεσκισµένο ρούχο δακρύζω αυγή συµπεριφορά δεν δέχοµαι κάτι

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: α. συγχωρητέα β. ενώσαµε γ. δέχτηκε

204

…………………………………… …………………………………… ……………………………………

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

δ. ξέχασε ε. κατέβηκα

…………………………………… ……………………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Υπερσυντέλικος Ο υπερσυντέλικος δείχνει ότι µια πράξη τελείωσε στο παρελθόν πριν από µια άλλη ή πριν από κάποιο χρόνο. Αναφέρεται δηλαδή µόνο στο παρελθόν. Παραδείγµατα: Είχε ήδη φύγει, όταν τηλεφώνησες. Είχε σπουδάσει ηθοποιός, πριν ασχοληθεί µε την συγγραφή έργων. Σχηµατίζεται µε το ρήµα έχω, στον αόριστο, και το απαρέµφατο του ρήµατος, το οποίο έχει το θέµα του αορίστου και την κατάληξη –ει. α΄ συζυγία

β΄ συζυγία α΄ τάξη

είχα είχες είχε

β΄ τάξη

είχα είχες είχε διαβάσ-ει

είχαµε είχατε είχαν

είχα είχες είχε αγαπήσ-ει

οδηγήσ-ει

είχαµε είχατε είχαν

είχαµε είχατε είχαν

Συντελεσµένος µέλλοντας Ο συντελεσµένος µέλλοντας δείχνει ότι µια πράξη θα τελειώσει στο µέλλον, πριν από µια άλλη ή από κάποιο χρόνο. Αναφέρεται, δηλαδή, στο µέλλον. Συνοδεύεται από λέξεις (µέχρι, έως - ως) και προτάσεις µε το ώσπου, που δείχνουν χρονικό όριο. Παραδείγµατα: Θα έχω γράψει την εργασία µου µέχρι να επιστρέψεις. Θα έχει φύγει ως αύριο το µεσηµέρι. Σχηµατίζεται µε το ρήµα έχω, στον µέλλοντα, και το απαρέµφατο του ρήµατος, το οποίο έχει το θέµα του αορίστου και την κατάληξη –ει. α΄ συζυγία

β΄ συζυγία α΄ τάξη

θα έχω θα έχεις

θα έχω θα έχεις

β΄ τάξη

θα έχω θα έχεις 205

Τραγουδώ ελληνικά

θα έχει

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

θα έχει διαβάσ-ει

θα έχουµε θα έχετε θα έχουν

θα έχει αγαπήσ-ει

θα έχουµε θα έχετε θα έχουν

οδηγήσ-ει θα έχουµε θα έχετε θα έχουν

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του υπερσυντέλικου: 1. …………………………… εδώ και καιρό ότι ήθελες να χωρίσουµε και γι’ αυτό έκανα το πρώτο βήµα… (καταλαβαίνω) 2. …………………………… µέρες πριν να πάµε στον γιατρό, αλλά το αναβάλαµε. (λέω) 3. Τι κρίµα! Έκλεψαν την µηχανή του! Του …………………………… τέσσερις µισθούς! (κοστίζω) 4. …………………………… σε όλον τον κόσµο πριν εγκατασταθεί στην Ελλάδα. …………………………… τόσες εµπειρίες, που βαρέθηκε και θέλησε να µείνει για πάντα εδώ! (ταξιδεύω, µαζεύω) 5. …………………………… αρχικά ως πωλητής αυτοκινήτων πριν γίνει τραπεζικός. …………………………… όµως περισσότερο την πρώτη του δουλειά. (δουλεύω, αγαπάω) 2. Συµπληρώστε τα κενά µε τα ρήµατα του πλαισίου στον σωστό τύπο του συντελεσµένου µέλλοντα:

σιδερώνω, µαθαίνω, ολοκληρώνω, συγυρίζω, κουβεντιάζω, δίνω, µαγειρεύω

1. Η κυβέρνηση …………………………… τα χρήµατα στους εργαζόµενους µέχρι το τέλος του µήνα. 2. Θα είµαστε συνεπείς στις υποχρεώσεις µας. Μέσα στο διάστηµα που συµφωνήσαµε …………………………… την δουλειά που αναλάβαµε. 3. Να µας έχετε εµπιστοσύνη! …………………………… και …………………………… το σπίτι µέχρι το βράδυ. Όταν γυρίσετε θα είναι όλα έτοιµα! 4. Μέχρι την ∆ευτέρα …………………………… µε τον συντονιστή του προγράµµατος; …………………………… για το ταξίδι; 5. …………………………… το παντελόνι µου ως το βράδυ, µαµά; Θα πάω έξω.

206

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

Κείµενο Λευτέρης Παπαδόπουλος «Άπονη ζωή». Αυτές είναι οι δυο πρώτες λέξεις του Λευτέρη Παπαδόπουλου στο ελληνικό τραγούδι (1963). «Άδικη µέρα-άδικη νύχτα». Αυτές είναι δύο από τις τελευταίες του (µέχρι σήµερα) -δίσκος Ερηµιά, 2005, σε µουσική Μίκη Θεοδωράκη. Αυτά τα 42 χρόνια που χωρίζουν τις λέξεις, κλείνουν µια πολύ δηµιουργική διαδροµή ενός λαϊκού ποιητή, που σηµάδεψε το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι. Το «άπονη» εµπεριέχει πολύ και φρέσκο, νεανικό συναίσθηµα. Το «άδικη» είναι συµπέρασµα ζωής. Η φτώχεια είναι ένα θέµα που δεν σταµατάει ποτέ να «µπαινοβγαίνει» στα τραγούδια του. ∆εν χρησιµοποιείται γενικά και αόριστα, αλλά «υλοποιείται» µε λέξεις όπως το «ψωµί» ή µε φράσεις όπως το «βάλε κι άλλο πιάτο στο τραπέζι, κάποιος πονεµένος θα βρεθεί». Η ζωή του µπαίνει µε λόγια στο χαρτί, καθαρές φωτογραφίες. Ένας νέος άντρας στην δεκαετία του 1960 έτοιµος να ερωτευθεί και να τον ερωτευθούν, µε ξεκάθαρη συνείδηση κοινωνικής και το κυριότερο οικονοµικής καταγωγής, µεγαλώνει σε µια γειτονιά που ήταν αρχηγός η Αργυρώ. Του αρέσει να προσωποποιεί αντικείµενα, χώρους, καταστάσεις, Οδός Αριστοτέλους όπως το άγαλµα, το χελιδόνι, οι Μουσική: Γιάννης Σπανός δρόµοι µε τα ονόµατά τους, οι Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος γειτονιές κ.ά. Χαρακτηριστικός είναι ο «διάλογος» του πικραµένου αγοριού µε το «Άγαλµα» στον Σάββατο κι απόβραδο και ασετυλίνη στην Αριστοτέλους που γερνάς. δρόµο. Έβγαζα απ’ τις τσέπες µου φλούδες µανταρίνι, Μαζί µε τον Γιάννη Σπανό γράφουν σου ’ριχνα στα µάτια να πονάς. δεκάδες τραγούδια που µόνο ως λαϊκά «εικονογραφηµένα» µπορώ Παίζαν οι µικρότεροι κλέφτες κι αστυνόµους να τα χαρακτηρίσω. ∆ηλαδή κι ήταν αρχηγός η Αργυρώ. τραγούδια που τα ακούς και πίσω Και φωτιές ανάβανε στους απάνω δρόµους από τα µάτια σου περνάει η τ’ Αι Γιάννη θα ’τανε, θαρρώ. «ταινία». Από την δηµοφιλέστατη «Οδό Αριστοτέλους» µέχρι «Τις Βγάζανε τα δίκοχα οι παλιοί φαντάροι, Κυριακές στην Κατερίνη». Τον γέµιζε η πλατεία από παιδιά. έχουν µελοποιήσει σχεδόν οι Κι ήταν ένα πράσινο, πράσινο φεγγάρι πάντες: Απόστολος Καλδάρας, να σου µαχαιρώνει την καρδιά. Σταύρος Κουγιουµτζής, Ελένη Καραΐνδρου, Μίκης Θεοδωράκης, Παίζαν οι µικρότεροι... Γιώργος Σταυριανός, Χρήστος Νικολόπουλος κ.ά. (www.hridanos.gr, Στέλλα Βλαχογιάννη, «Τ' ακριβό το πασαπόρτι2. Μια πρώτη προσέγγιση στο έργο του στιχουργού», µε αλλαγές)

2

διαβατήριο 207

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

Λεξιλόγιο Άπονη: που δεν προκαλεί πόνο, που δεν έχει αισθήµατα. Π.χ.: Ένας άπονος σύζυγος εγκατάλειψε την γυναίκα και τα δυο παιδιά του για να ζήσει µε την όµορφη ερωµένη του… ∆ιαδροµή: η πορεία από ένα µέρος σε άλλο, τοπικό ή χρονικό διάστηµα. Π.χ.: Η γραµµή 14 του τρόλεϊ, που εκτελούσε την διαδροµή ΠατήσιαΑµπελόκηποι, δεν λειτουργεί τώρα. Σηµάδεψε:1. βάζω κάπου ένα σηµάδι για αναγνώριση ή υπενθύµιση 2. σκοπεύω κάποιον ή κάτι µε όπλο. Π.χ.: Η αστυνοµία τον έπιασε, αφού πρώτα είχε σηµαδέψει τα χαρτονοµίσµατα της συναλλαγής τους! Εµπεριέχει: έχει, περιλαµβάνει, διατηρεί µέσα του, ενέχει. Π.χ.: Η τιµή προσφοράς είναι 830 ευρώ (εµπεριέχεται Φ.Π.Α.19%)! Νεανικό: σχετικό µε το νέο, που ανήκει σε νέο, δραστήριο, ζωντανό. Π.χ.: ∆εν φαίνεται καθόλου η προχωρηµένη ηλικία της, καθώς το ντύσιµό της είναι ιδιαίτερα νεανικό. Υλοποιείται: περνά από την θεωρία στην πράξη, γίνεται πραγµατικότητα µια σκέψη, µια απόφαση, ένα σχέδιο, πραγµατοποιείται. Π.χ.: Είχε και τα χρήµατα και τις γνώσεις, αλλά δεν κατάφερε να υλοποιήσει τα σχέδιά του, να ανοίξει δική του επιχείρηση! Πονεµένος: αυτός που αισθάνεται πόνο σωµατικό ή ψυχικό, λυπηµένος. Π.χ.: Η ιστορία της µε τον θάνατο των δικών της ήταν τόσο πονεµένη, που όλοι δακρύσαµε… Ξεκάθαρη: που είναι τελείως καθαρή, σαφής. Π.χ.: Η εξήγηση που µας έδωσε για την άσχηµη συµπεριφορά του ήταν ξεκάθαρη. Έφταιγαν και οι άλλοι και έπρεπε να ζητήσουν συγγνώµη! Συνείδηση: η αντίληψη του έξω κόσµου σε σχέση µε την ύπαρξή µας, η επίγνωση, η συναίσθηση. Π.χ.: Είχε καθαρή και ήσυχη την συνείδησή του. Η σχέση αυτή είχε από καιρό τελειώσει και εκείνος είχε πάρει την σωστή απόφαση. Αρχηγός: αυτός που κυβερνά, διευθύνει, διατάζει µια οµάδα. Π.χ.: Ο αρχηγός της Αξιωµατικής Αντιπολίτευσης µίλησε κατά της κυβέρνησης για το σκάνδαλο που είχε αποκαλυφθεί. Να προσωποποιεί: να αποδώσει σε κάποιο ζώο ή πράγµα ανθρώπινες ιδιότητες, µορφή, συναισθήµατα. Π.χ.: Στα περισσότερα παραµύθια συχνά προσωποποιούνται τα ζώα, αποκτούν συναισθήµατα, φωνή, µυαλό… Πικραµένου: στενοχωρηµένου, λυπηµένου, δυσαρεστηµένου.

208

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

Π.χ.: Πικραµένος από τα πολλά προβλήµατα, έφυγε χωρίς να πει σε κανέναν που πάει. Εικονογραφηµένα: εµπλουτισµένο, διακοσµηµένο µε εικόνες ένα έντυπο υλικό (βιβλίο, περιοδικό). Π.χ.: Γνωστοί και αγαπηµένοι µύθοι περιλαµβάνονται στην νέα έκδοση των εικονογραφηµένων τόµων του βιβλιοπωλείου µας, τώρα σε πολύ καλή τιµή! ∆ηµοφιλέστατη: που είναι πολύ αγαπητή στον λαό, µε µεγάλη δηµοτικότητα, συµπαθής και αρεστή σε πολλούς ανθρώπους. Π.χ.: Στην παρουσίαση του νέου βιβλίου θα συµµετέχουν δηµοφιλείς ηθοποιοί και καλλιτέχνες. Έχουν µελοποιήσει: έχουν συνθέσει την µουσική ενός πεζού ή ποιητικού έργου. Π.χ.: Πολλούς από τους στίχους του Νίκου Γκάτσου έχουν µελοποιηθεί από τον Μάνο Χατζιδάκι. Πάντες: όλος ο κόσµος, όλοι οι άνθρωποι. Π.χ.: Τον γνώριζαν οι πάντες! Όπου κι αν πηγαίναµε έπρεπε να χαιρετάει µε τις ώρες! Απόβραδο: το χρονικό διάστηµα ανάµεσα στην δύση του ήλιου και στο πέσιµο της νύχτας. Π.χ.: Το απόβραδο ήταν µαγευτικό στην παραλία. Ήσουν περιτριγυρισµένος από χρώµατα: κόκκινο, κίτρινο, πορτοκαλί, γαλάζιο… Τσέπες: µικρή θήκη ραµµένη επάνω στα ρούχα, όπου µπορεί κανείς να βάζει µικροαντικείµενα. Π.χ.: Έβαλε τα κλειδιά στην τσέπη του και περπάτησε προς άγνωστη κατεύθυνση. Φλούδες: εξωτερικό περίβληµα των περισσότερων καρπών, ο φλοιός. Π.χ.: Σε µπουκάλι µε ελαιόλαδο βάζουµε φλούδες από λεµόνι ή κιτρολέµονο και η γεύση του γίνεται απίθανα αρωµατισµένη! Να µαχαιρώνει: να χτυπήσει, να τραυµατίσει ή να σκοτώσει κάποιον µε µαχαίρι. Π.χ.: Ο τσακωµός τους κατέληξε σε τραγωδία! Ο ένας µαχαίρωσε και σκότωσε τον άλλο και οδηγήθηκε ισόβια στην φυλακή… Άσκηση Κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Το θέµα που δεν σταµατάει να υπάρχει στα τραγούδια του Λευτέρη Παπαδόπουλου είναι ………………………… . α. η ζωή β. η φτώχια γ. η αγάπη 2. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος περιγράφει την ζωή µε ………………………… τρόπο. α. ζωντανό β. φωτογραφικό γ. παράξενο

209

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

3. Του αρέσει κυρίως να ………………………… αντικείµενα, χώρους και καταστάσεις, όπως το χελιδόνι, το άγαλµα, τις γειτονιές. α. µελοποιεί β. εµπεριέχει γ. προσωποποιεί 4. Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος ξεκινάει την καριέρα του την δεκαετία του ………………………… . α. 1960 β. 1980 γ. 1950 5. Με τον Γιάννη Σπανό γράφουν πολλά «…………………………» τραγούδια, δηλαδή τραγούδια που όταν ακούγονται περνάει µπροστά σου µια ταινία . α. λαϊκά β. εικονογραφηµένα γ. σύγχρονα

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1

2

1 2

3

Οριζόντια 1. Η αυγή. 2. Ο φλοιός των φρούτων. 3. Αυτός που δεν έχει αισθήµατα.

210

Κάθετα 1. Ο χρόνος ανάµεσα στην δύση του ήλιου και στο πέσιµο της νύχτας. 2. Μικρή θήκη ραµµένη στα ρούχα (πληθ.).

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Είναι τα …λάθη στο δεύτερο τραγούδι.

Α _________

2. Συνθέτω την µουσική ενός πεζού ή ποιητικού έργου.

Μ _______

3. Απορρίπτω, δεν δέχοµαι κάτι.

Α _______

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…φτιαγµένος, γινωµένος…): 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Αυτός που είναι τελείως καθαρός, σαφής. Αυτός που κυβερνά, διευθύνει. Στενοχωρηµένος, λυπηµένος. Τα σπλάχνα, τα όργανα µέσα στο σώµα. Η συµπεριφορά. Έχω, περιλαµβάνω, διατηρώ µέσα µου. Πείσµα. ∆ακρύζω, ξεκινάω να κλαίω. Όλος ο κόσµος, όλοι οι άνθρωποι.

1 2 3 4 5 6 7 8 9

211

Τραγουδώ ελληνικά

4.

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: ∆ε σε θέλω πια Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Από τα πολλά που µου 'χεις …………………, δε σε θέλω πια, δε σε θέλω πια. Τα ………………… µου τα 'χεις …………………, δε σε θέλω πια, σε βαρέθηκα. ∆ε µ' αρέσουν πλέον τα …………………, δεν πονώ για τα γλυκά σου µάτια. Πίνω και γελώ κι άλλην αγαπώ, µάθε κι άλλη µια, πως δε σε θέλω πια. Αλλού να βρεις τα ………………… σου να κάνεις, δε σε θέλω πια, δε σε θέλω πια. Το ίδιο το 'χω αν ………………… κι αν …………………, δε σε θέλω πια, σε βαρέθηκα. ∆ε µ' αρέσουν πλέον τα …………………, δεν πονώ για τα γλυκά σου µάτια. Πίνω και γελώ κι άλλην αγαπώ, µάθε κι άλλη µια, πως δε σε θέλω πια. Μην µου µηνάς πως δεν µπορείς να ζήσεις, δε σε θέλω πια, δε σε θέλω πια. Ούτε µε νοιάζει αν ………………… κι αν δεν …………………, δε σε θέλω πια, σε βαρέθηκα. ∆ε µ' αρέσουν πλέον τα …………………, δεν πονώ για τα γλυκά σου µάτια. Πίνω και γελώ κι άλλην αγαπώ, µάθε κι άλλη µια, πως δε σε θέλω πια. Γιατί µεθάς και όλο λες µε θέλεις, δε σε θέλω πια, δε σε θέλω πια. Τι µου µηνάς και γράµµατα µου στέλνεις, δε σε θέλω πια, σε βαρέθηκα. ∆ε µ' αρέσουν πλέον τα …………………, δεν πονώ για τα γλυκά σου µάτια. Παίζω και γελώ κι άλλην αγαπώ, µάθε κι άλλη µια, πως δε σε θέλω πια.

212

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 12 - «του χωρισµού»

Το Άγαλµα Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Μίµης Πλέσσας

Χθες µεσάνυχτα και κάτι …………………… στην µικρή την πλατεείτσα, που σε γνώρισα. Κάποιο άγαλµα που µ' είδε, µε …………………… και τον πόνο µου να ακούσει, δεν …………………… . Και του µίλησα για σένα και για µένανε και τα µάτια του …………………… και όλο κλαίγανε. Του 'πα για το …………………… σου και για τα άλλα σου τα …………………… τα λάθη, τα µεγάλα σου. Κι ύστερα µε ‘πιάσαν, Θεέ µου, κάτι κλάµατα, που µε βρήκανε …………………… τα …………………… . Με το άγαλµα ως το δρόµο προχωρήσαµε, µου …………………… τα µάτια και …………………… .

Λεξιλόγιο ενότητας Απόβραδο, το Άπονος-η-ο Αρνούµαι Αρχηγός, ο Ασυγχώρητος-η-ο Βουρκώνω Γινάτι, το ∆ηµοφιλής-ής-ές ∆ιαδροµή, η Εικονογραφηµένος-η-ο Εµπεριέχω Ζω Θυµάµαι Καµωµένος-η-ο Κατηφορίζω Κουρέλι, το Μαυρισµένος-η-ο Μαχαιρώνω Μελοποιώ

Νάζι, το Νεανικός-ή-ό Ξεκάθαρος-η-ο Πάντες, οι Πεθαίνω Πικραίνοµαι Πονεµένος-η-ο Προσωποποιώ Σηµαδεύω Σκουπίζω Συνείδηση, η Σωθικά, τα Τσέπη, η Υλοποιούµαι Φέρσιµο, το Φλούδα, η Χάραµα, το Χωρίζω

213

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

ΕΝΟΤΗΤΑ 13 - «της ξενιτιάς» Τραγούδι 1 Τώρα που πας στην ξενιτιά Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Τώρα που πας στην ξενιτιά πουλί θα γίνω του νοτιά γρήγορα να σ’ ανταµώσω. Για να σου φέρω τον σταυρό που µου παράγγειλες να βρω δαχτυλίδι να σου δώσω. Ήσουν κυπαρίσσι στην αυλή αγαπηµένο ποιος θα µου χαρίσει το φιλί που περιµένω. Στ’ όµορφο ακρογιάλι καρτερώ να µου ‘ρθεις πάλι σαν µικρό χαρούµενο πουλί. Χρυσή µου αγάπη έχε γεια να ‘ναι µαζί σου η Παναγιά κι όταν έρθει το περιστέρι. Θα ‘χω κρεµάσει φυλαχτό στο παραθύρι τ’ ανοιχτό την καρδιά µου σαν αστέρι. Ήσουν κυπαρίσσι στην αυλή αγαπηµένο ποιος θα µου χαρίσει το φιλί που περιµένω. Στ’ όµορφο ακρογιάλι καρτερώ να µου ‘ρθεις πάλι σαν µικρό χαρούµενο πουλί. Λεξιλόγιο Ξενιτιά: η διαµονή σε ξένη χώρα, µακριά από την πατρίδα. Π.χ. Λόγω της ανεργίας, πολλοί Έλληνες αναγκάστηκαν να πάνε στην ξενιτιά. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η ξενιτιά, -άς) Κλίση: η ξενιτιά οι ξενιτιές της ξενιτιάς των ξενιτιών την ξενιτιά τις ξενιτιές - ξενιτιά - ξενιτιές Νοτιά: νότιος άνεµος, όστρια. Π.χ. Στα µέρη αυτά, συνήθως φυσάει νοτιάς και έχει µεγάλη υγρασία. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (ο νοτιάς, -α) Κλίση: ο νοτιάς οι νοτιάδες του νοτιά των νοτιάδων

215

Τραγουδώ ελληνικά

τον νοτιά - νοτιά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

τους νοτιάδες - νοτιάδες

Να ανταµώσω: να συναντήσω κάποιον. Π.χ. Τελικά καταφέραµε να ανταµώσουµε µετά από δύο χρόνια. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(ανταµώνω) Αρχικοί χρόνοι: ανταµώνω, αντάµωνα, θα ανταµώνω, θα ανταµώσω, αντάµωσα, έχω ανταµώσει, είχα ανταµώσει, θα έχω ανταµώσει Παράγγειλες: µετέφερες εντολή ή επιθυµία σε κάποιον, ζήτησες. Π.χ. Του παράγγειλα να µου φέρει υφάσµατα από την πόλη. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(παραγγέλνω) Αρχικοί χρόνοι: παραγγέλνω, παράγγελνα, θα παραγγέλνω, θα παραγγείλω, παράγγειλα (παρήγγειλα), έχω παραγγείλει, είχα παραγγείλει, θα έχω παραγγείλει Κυπαρίσσι: κωνοφόρο αειθαλές δέντρο. Π.χ. Τα κυπαρίσσια έχουν συµβολικό χαρακτήρα και γι’ αυτό τα κοιµητήρια είναι ο τόπος που τα συναντά κανείς. Ουσιαστικό, γένους κυπαρίσσι, -ιού) Κλίση: το κυπαρίσσι του κυπαρισσιού το κυπαρίσσι - κυπαρίσσι

ουδετέρου,

αριθµού

ενικού,

πτώσης

ονοµαστικής

(το

τα κυπαρίσσια των κυπαρισσιών τα κυπαρίσσια - κυπαρίσσια

Θα χαρίσει: θα δώσει κάτι ως δώρο, θα δωρίσει. Π.χ. Το βιβλίο αυτό είναι από τα αγαπηµένα µου. Μου το χάρισαν οι µαθητές µου. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(χαρίζω) Αρχικοί χρόνοι: χαρίζω, χάριζα, θα χαρίζω, θα χαρίσω, χάρισα, έχω χαρίσει, είχα χαρίσει, θα έχω χαρίσει Ακρογιάλι: η άκρη του γιαλού, η παραλία. Π.χ. Θυµάµαι τα καλοκαίρια που παίζαµε µε τις ώρες στο ακρογιάλι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το ακρογιάλι, ιού) Κλίση: το ακρογιάλι τα ακρογιάλια του ακρογιαλιού των ακρογιαλιών το ακρογιάλι τα ακρογιάλια - ακρογιάλι - ακρογιάλια

216

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

Καρτερώ: περιµένω υποµονετικά κάποιον ή κάτι. Π.χ. Καρτερούσε την ώρα και την στιγµή που θα άνοιγε η πόρτα και θα τον έβλεπε ξανά, µετά από τόσα χρόνια. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(καρτερώ) Αρχικοί χρόνοι: καρτερώ, καρτερούσα, θα καρτερώ Φυλαχτό: αντικείµενο που, σύµφωνα µε κάποιους, προστατεύει από το κακό, προφυλάσσει από τους κινδύνους. Π.χ. Έχει πάντα µαζί του το φυλαχτό του από το Άγιο Όρος. Ουσιαστικό, γένους ού) Κλίση: το φυλαχτό του φυλαχτού το φυλαχτό - φυλαχτό

ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το φυλαχτό, τα φυλαχτά των φυλαχτών τα φυλαχτά - φυλαχτά

Ασκήσεις Λεξιλογίου

1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. να ανταµώσω β. ξενιτιά γ. παράγγειλες δ. θα χαρίσω ε. ακρογιάλι

ακροθαλασσιά θα δωρίσω ξένα µέρη να συναντήσω ζήτησες

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των:

πατρίδα: να χάσω: να πάρω: µισητό:

……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ………………………………………

λυπηµένο:

………………………………………

217

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

Γραµµατική α. Θεωρία Υποτακτική Απλή Ενεργητικής Φωνής Η Υποτακτική είναι η έγκλιση που φανερώνει το ενδεχόµενο και το επιθυµητό (κάτι που θέλουµε να γίνει), αλλά και προτροπή, παραχώρηση, ευχή, απορία, προσταγή ή απαγόρευση. Η απλή υποτακτική, σε αντίθεση µε την συνεχή, παρουσιάζει κάτι στιγµιαίο, που χρειάζεται να γίνει µία φορά, συνοπτικά και χωρίς διάρκεια. Παραδείγµατα: 1. Μπορείτε να καθίσετε όπου θέλετε. 2. Είναι η σειρά σου να κεράσεις τους καφέδες! 3. Αργήσατε να γυρίσετε το βράδυ; 4. Πρόκειται να αγοράσω καινούργιο αυτοκίνητο. 5. Άργησα να φύγω από το σπίτι. 6. Ακόµα να τελειώσω το διάβασµα! Σχηµατίζεται από το µόριο να και τον µέλλοντα της ενεργητικής φωνής (χωρίς το θα-) και παίρνει άρνηση µη(ν). Παράδειγµα: δείχνω

απαντάω

αργώ

να δείξω να δείξεις να δείξει να δείξουµε να δείξετε να δείξουν

να απαντήσω να απαντήσεις να απαντήσει να απαντήσουµε να απαντήσετε να απαντήσουν

να αργήσω να αργήσεις να αργήσει να αργήσουµε να αργήσετε να αργήσουν

Συνοδεύεται, επίσης, από τους συνδέσµους αν, εάν, σαν, όταν, πριν, πριν να, µόλις, προτού, άµα, για να, µη(ν), µήπως.

Ρήµατα και εκφράσεις που παίρνουν απλή υποτακτική:

πάω, ετοιµάζοµαι, αργώ, βιάζοµαι, ανυποµονώ, κοντεύω, περιµένω, µπορώ, θέλω µε ενδιαφέρει, µπορεί, φτάνει, µένει, αποκλείεται, πρόκειται, πρέπει χρειάζεται καιρός, είναι ώρα, δεν βλέπω την ώρα, είναι η σειρά µου ακόµα, λίγο έλειψε, παρά λίγο, παρά τρίχα

β. Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε την απλή υποτακτική των παρακάτω ρηµάτων: α. Κλείνω το παράθυρο: Θέλω …………………………… το παράθυρο. β. Ακούω µουσική: Θέλω …………………………… µουσική.

218

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

γ. Φέρνω το βιβλίο: Θέλω …………………………… το βιβλίο. δ. Περπατάω στην θάλασσα: Θέλω …………………………… στην θάλασσα. ε. Απαντάω στην ερώτηση: Θέλω …………………………… στην ερώτηση.

2. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο της υποτακτικής: α. Τον παρακάλεσα …………………………… στο βάψιµο του σπιτιού. (βοηθάω) β. Με ενδιαφέρει …………………………… µαθήµατα ελληνικών. (παρακολουθώ) γ. Πρέπει …………………………… ως αργά σήµερα το βράδυ. (δουλεύω) δ. Λίγο έλειψε …………………………… το αεροπλάνο. (χάνω) ε. Ακόµα …………………………… από το εξωτερικό. (επιστρέφω)

Τραγούδι 2 Τζιβαέρι Αχ! Η ξενιτιά το χαίρεται, τζιβαέρι µου, το µοσχολούλουδο µου σιγανά και ταπεινά.

Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Αχ! Εγώ ήµουνα που το ‘στειλα, τζιβαέρι µου, µε θέληµα δικό µου, σιγανά πατώ στην γη. Αχ! Πανάθεµά σε ξενιτιά, τζιβαέρι µου, εσέ και τα καλά σου, σιγανά και ταπεινά. Αχ! Που πήρες το παιδάκι µου, τζιβαέρι µου, και το ‘κανες δικό σου, σιγανά πατώ στην γη.

219

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

Λεξιλόγιο Τζιβαέρι: πολύτιµος λίθος ή κόσµηµα φτιαγµένο από πολύτιµες πέτρες. Π.χ. Τζιβαέρι µου! Καρδιά µου! Μοσχολούλουδο: λουλούδι που µοσχοβολάει, που µυρίζει ωραία, που ευωδιάζει. Π.χ. Μοσχολούλουδό µου! Ουσιαστικό, γένους µοσχολούλουδο, -ου) Κλίση: το µοσχολούλουδο του µοσχολούλουδου το µοσχολούλουδο -- µοσχολούλουδο

ουδετέρου,

αριθµού

ενικού,

πτώσης

αιτιατικής

(το

τα µοσχολούλουδα των µοσχολούλουδων τα µοσχολούλουδα -- µοσχολούλουδα

Σιγανά: ήσυχα, ήρεµα, αργά. Π.χ. Μπήκε µέσα σιγανά και δεν τον άκουσε κανείς. Επίρρηµα τροπικό Ταπεινά: σεµνά, µε µετριοφροσύνη. Π.χ. Όλοι οι προσκυνητές µπήκαν στον ναό ταπεινά. Επίρρηµα τροπικό Θέληµα: θέληση, επιθυµία. Π.χ. Ήταν θέληµα Θεού να γίνει έτσι! Ουσιαστικό, γένους µατος) Κλίση: το θέληµα του θελήµατος το θέληµα -- θέληµα

ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το θέληµα, τα θελήµατα των θεληµάτων τα θελήµατα -- θελήµατα

Πατώ: ακουµπώ τα πόδια µου στην γη, βαδίζω πάνω σε κάτι. Π.χ. Κάνε στην άκρη! Μου πατάς το πόδι! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄(πατάω) Αρχικοί χρόνοι: πατάω, πατούσα, θα πατάω, θα πατήσω, πάτησα, έχω πατήσει, είχα πατήσει, θα έχω πατήσει Πανάθεµα: κατάρα για πρόσωπο ή πράγµα ή κατάσταση που θεωρούνται µισητά. Π.χ. Πανάθεµά σε που δεν µας αφήνεις να ησυχάσουµε! Επιφώνηµα

220

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των:

α. λυπάται: β. δυνατά: γ. έλαβα: δ. έδωσες:

……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ………………………………………

2. Βρείτε εκφράσεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν:

αγάπη (θα τις λέγατε σε αγαπηµένο πρόσωπο)

1. ……………………………………………………

µίσος (θα την λέγατε σε κάποιον που µισείτε)

4. ……………………………………………………

2. ……………………………………………………

3. ……………………………………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Τα επιρρήµατα Τα επιρρήµατα είναι λέξεις, που προσδιορίζουν κυρίως τα ρήµατα, αλλά και ουσιαστικά, επίθετα, άλλα επιρρήµατα, αριθµητικά και ολόκληρες φράσεις και δηλώνουν διάφορες σχέσεις, όπως χρόνο, τόπο, τρόπο, ποσότητα κλπ. Παραδείγµατα: Η γάτα είναι έξω στον κήπο. Το γραφείο µου βρίσκεται αριστερά από την τράπεζα. 221

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

Παρόλο που ξεκινάει νωρίς το πρωί από το σπίτι του φτάνει στην δουλειά του αργά. Έρχεται πάντα ακριβώς στα ραντεβού του. Επιρρήµατα που παράγονται από επίθετα Πολλά επιρρήµατα παράγονται από επίθετα µε δύο βασικές καταλήξεις: -α και -ως. α. Επιρρήµατα σε -α: είναι ίδια µε την ονοµαστική του πληθυντικού του ουδετέρου του επιθέτου από το οποίο σχηµατίζονται. α.

επίθετο σε -ος-η/-α-ο δυνατός αριστερός τελευταίος φτηνός

β.

επίθετο σε -ύς-ιά-ύ βαθύς µακρύς βαρύς

γ.

επίθετο σε -ης-α-ικο ζηλιάρης πεισµατάρης

επίρρηµα σε -α δυνατά αριστερά τελευταία φτηνά επίρρηµα σε -ιά βαθιά µακριά βαριά επίρρηµα σε -ικα ζηλιάρικα πεισµατάρικα

β. Επιρρήµατα σε -ως: σχηµατίζονται από τα επίθετα σε -ης-ης-ες. επίθετο επίρρηµα ακριβής ακριβώς διαρκής διαρκώς συνεχής συνεχώς συνεπής συνεπώς Σε µερικές περιπτώσεις τα επίθετα σε -ος-η/-α-ο σχηµατίζουν επιρρήµατα, τα οποία λήγουν σε -ως: Παραδείγµατα: επίθετο επίρρηµα αεροπορικός αεροπορικώς βέβαιος βεβαίως επόµενος εποµένως κύριος κυρίως Σε άλλες περιπτώσεις σχηµατίζονται επιρρήµατα και µε τις δύο καταλήξεις, αλλά µε διαφορά ως προς την σηµασία: Παραδείγµατα: επίθετο επίρρηµα άµεσος αµέσως= αυτή την στιγµή άµεσα= µε άµεσο τρόπο ευχάριστος ευχαρίστως= µε ευχαρίστηση ευχάριστα= µε ευχάριστο τρόπο τέλειος τελείως= ολοκληρωτικά τέλεια= µε τέλειο τρόπο Εξαιρέσεις: άλλος – άλλο λίγος – λίγο µόνος – µόνο πολύς – πολύ

222

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

Είδη επιρρηµάτων Βεβαιωτικά επιρρήµατα: επιβεβαιώνουν κάτι –ναι, µάλιστα, βέβαια, αλήθεια κ.ά. Βέβαια, µου αρέσει η ελληνική κουζίνα. Μάλιστα, σας ακούω. ∆ιστακτικά επιρρήµατα: εκφράζουν τον δισταγµό ή την αβεβαιότητά µας για κάτι – ίσως, τάχα, δήθεν, πιθανόν, άραγε. Πιθανόν, δεν ξέρω... Ίσως τον έχω µαλώσει άδικα. Αρνητικά επιρρήµατα: φανερώνουν άρνηση –όχι, δεν, µην, όχι βέβαια. Όχι, δεν πιστεύω στην τύχη. Μην µου µιλάς. Χρονικά επιρρήµατα: φανερώνουν χρόνο και απαντούν στην ερώτηση πότε. ∆ηλώνουν α. χρονικό σηµείο –όποτε, τώρα, τότε, κάποτε, νωρίς, σήµερα, αύριο, χτες, µετά, φέτος, άλλοτε, µόλις, πριν, ήδη, κιόλας κ.ά.- και β. συχνότητα – σπάνια, πότε πότε, κάπου κάπου, τακτικά, συνήθως κ.ά. Ποτέ δεν έχω µιλήσει µαζί του. Βλέπω ταινίες στο σινεµά πολύ συχνά. Τροπικά επιρρήµατα: φανερώνουν τον τρόπο, µε τον οποίο γίνεται µια πράξη – κάπως, µαζί, όπως, έτσι, αλλιώς, αλλιώτικα, καθώς, ως, επίσης κ.ά. Τροπικά είναι και αυτά που σχηµατίζονται από επίθετα – καλά, εύκολα, γρήγορα κ.ά. Εγώ το κάνω έτσι, εσύ το κάνεις αλλιώς. Περάσαµε καλά στο ταξίδι µας. Τοπικά επιρρήµατα: φανερώνουν τον τόπο στον οποίο γίνεται µια ενέργεια –πάνω, κάτω, ανάµεσα, απέναντι, παντού, εδώ, εκεί, πλάι, δίπλα, κάπου, αλλού, πουθενά, γύρω, ολόγυρα κ.ά. Το σπίτι µας βρίσκεται απέναντι. ∆εν είναι εδώ, πρέπει να είναι κάπου αλλού. Ποσοτικά επιρρήµατα: φανερώνουν ποσότητα –πόσο, πολύ, κάµποσο, λίγο, τόσο, όσο, τουλάχιστον, περίπου, καθόλου κ.ά. Η καινούργια δουλειά µου αρέσει πολύ.

β. Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε το επίρρηµα των παρακάτω επιθέτων:

α. καλός: β. συνεχής: γ. δύσκολος: δ. τεµπέλης: ε. βαθύς:

……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ………………………………………

223

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

2. Συµπληρώστε τον παρακάτω πίνακα, µε τα επιρρήµατα στην σωστή στήλη:

πότε; όπως, κάµποσο, τώρα, τουλάχιστον, εκεί, µαζί, τότε, ανάµεσα, απέναντι, λίγο, κάποτε, έτσι, κάπου κάπου, τόσο, αλλιώς, πουθενά, συνήθως, κάπως, πολύ, παντού

…………………… …………………… …………………… …………………… ……………………

πώς;

…………………… …………………… …………………… …………………… ……………………

πού;

…………………… …………………… …………………… …………………… ……………………

πόσο;

…………………… …………………… …………………… …………………… ……………………

Κείµενο Μάνος Χατζιδάκις Ο Μάνος Χατζιδάκις γεννιέται το 1925 στην Ξάνθη και η µουσική του εκπαίδευση ξεκινά στην ηλικία των τεσσάρων ετών µε µαθήµατα πιάνου και εξάσκηση στο βιολί και το ακορντεόν. Σπουδάζει µουσική και παράλληλα Φιλοσοφία στο Πανεπιστήµιο Αθηνών (που δεν ολοκληρώνει), ενώ έρχεται σε επαφή µε σηµαντικούς καλλιτέχνες, όπως ο Γκάτσος, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Τσαρούχης και ο Σικελιανός. Σπουδαία είναι και η συνεργασία του µε το Θέατρο Τέχνης, όπου για δεκαπέντε χρόνια γράφει µουσική για πολλά θεατρικά έργα: Γυάλινος Κόσµος (Ουίλιαµς, 1946), Αντιγόνη (Ανουίγ, 1947), Ματωµένος Γάµος (Λόρκα, 1948), Λεωφορείον ο Πόθος (Ουίλλιαµς, 1948), Ο θάνατος του Εµποράκου (Μίλερ, 1949) κ.ά. Γράφει, επίσης, µουσική για αρχαίες τραγωδίες: Ορέστεια (1950) του Αισχύλου, Μήδεια (1956), Κύκλωπας (1959) και Βάκχες (1962) του Ευριπίδη, Εκκλησιάζουσες (1956), Λυσιστράτη (1957), Πλούτος (1956), Θεσµοφοριάζουσες (1958), Βάτραχοι (1959) και Όρνιθες (1959) του Αριστοφάνη. Αξιοσηµείωτη είναι και η προσπάθειά του να πείσει το ελληνικό κοινό ότι το ρεµπέτικο τραγούδι περιέχει αυθεντικά στοιχεία παράδοσης. Έτσι, παρουσιάζει ο ίδιος τις «Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές», µια µεταφορά στο πιάνο έξι ρεµπέτικων τραγουδιών και πείθει για την οµορφιά και τον πλούτο τους. Παράλληλα µε το θέατρο, συνθέτει µουσική για ελληνικές και ξένες κινηµατογραφικές ταινίες: Κάλπικη Λίρα (Τζαβέλα 1954), Στέλλα (Κακογιάννη, 1955), America-America (Kazan, 1962) κ.ά. Για την ταινία δε, του Jules Dassin «Ποτέ την Κυριακή» γράφει το τραγούδι «Τα παιδιά του Πειραιά», το οποίο συµπεριλαµβάνεται στα δέκα εµπορικότερα του 20ου αιώνα και το οποίο του

224

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

χαρίζει το βραβείο Oscar το 1960. Ακόµη, ιδρύει και διευθύνει την Πειραµατική Ορχήστρα Αθηνών (ορχήστρα συµφωνικής µουσικής), ασχολείται µε το ραδιόφωνο, καθιερώνει µουσικές γιορτές στην Κρήτη, την Κέρκυρα κ.ά. και στα τέλη του 1989 δηµιουργεί την Ορχήστρα των Χρωµάτων. Στην δισκογραφία είναι συνεχώς παρών µε τα «κλασικά» πλέον έργα του: Ο Κύκλος µε την Κιµωλία (1956), Παραµύθι χωρίς Όνοµα (1959), ∆εκαπέντε Εσπερινοί (1964), Μυθολογία (1965), Καπετάν Μιχάλης (1966), Τα Λειτουργικά (1971), Αθανασία (1975), Τα Παράλογα (1976) κ.ά. Οι περισσότεροι κύκλοι τραγουδιών του είναι σε στίχους του Νίκου Γκάτσου. ∆ηµοσιεύει, τέλος, τέσσερα βιβλία µε ποιήµατα και σχόλια: Μυθολογία, Μυθολογία ∆εύτερη, Τα Σχόλια του Τρίτου, Ο καθρέφτης και το Μαχαίρι. Η µεγαλύτερη προσφορά του είναι η προσπάθειά του να συνδέσει την λόγια µε την λαϊκή µουσική, δηµιουργώντας έτσι ένα «νέο» ήχο, ένα «νέο» τραγούδι που έχει τις ρίζες του τόσο στην Ανατολή όσο και στην ∆ύση. Το απόγευµα της 15ης Ιουνίου του 1994, ο Μάνος Χατζιδάκις «ξεκινά το ταξίδι του προς τα άστρα». (www.hadjidakis.gr, Η επίσηµη ιστοσελίδα, Βιογραφία, µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Εξάσκηση: εκπαίδευση, εφαρµογή θεωρητικών γνώσεων. Π.χ. Οι ασκήσεις είναι χρήσιµες για την εξάσκηση των γραµµατικών φαινοµένων που συναντάµε. Ολοκληρώνει: συµπληρώνει κάτι που έχει ελλείψεις, αποτελειώνει. Π.χ. ∆εν ολοκλήρωσε τις σπουδές της, γιατί κατάλαβε ότι δεν την ενδιέφεραν πια. Έρχεται σε επαφή: έχει σχέση, επικοινωνεί, συναντά κάποιον ή κάτι. Π.χ. Κατά την διάρκεια του ταξιδιού µου, ήρθα σε επαφή µε απλούς και φιλόξενους ανθρώπους. Καλλιτέχνες: πρόσωπα που ασχολούνται µε τέχνες (ηθοποιοί, ζωγράφοι, γλύπτες κ.ά.) Π.χ. Η Εθνική Πινακοθήκη φιλοξενεί συχνά έργα διάσηµων καλλιτεχνών. Συνεργασία: η από κοινού εργασία, η συµµετοχή σε κοινή εργασία. Π.χ. Η δουλειά µας πηγαίνει πολύ καλά, γιατί βασίζεται σε καλή συνεργασία. Τραγωδίες: είδος του δραµατικού θεάτρου, µε εστίαση σε παθήµατα των ανθρώπων, ώστε να δηµιουργείται ο έλεος και ο φόβος στους θεατές. Π.χ. Στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου δίνονται κάθε καλοκαίρι παραστάσεις αρχαίων τραγωδιών. Αξιοσηµείωτη: αξιόλογη, σηµαντική, σπουδαία. Π.χ. Η εθνική µας οµάδα πέρασε στον τελικό, έπειτα από µια αξιοσηµείωτη προσπάθεια! Περιέχει: έχει µέσα του, συµπεριλαµβάνει, αποτελείται από κάτι. Π.χ. Το κουτί της Πανδώρας περιείχε όλα τα δεινά του κόσµου.

225

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

Παράδοσης: η πράξη και το αποτέλεσµα του παραδίνω ή η κατάσταση του παραδίνοµαι, η σχολική διδασκαλία, οτιδήποτε µεταφέρεται προφορικά ή γραπτά από γενιά σε γενιά (ήθη και έθιµα, συνήθειες, τραγούδια κ.ά.). Π.χ. Η µουσική παράδοση των Βαλκανίων κρύβει πολλά κοινά στοιχεία. Μεταφορά: µετακίνηση προσώπων και πραγµάτων από έναν τόπο σε έναν άλλο, (γραµµατική) σχήµα λόγου κατά το οποίο µια έννοια εκφράζεται µε παραβολή. Π.χ. Η µεταφορά των επίπλων θα γίνει την επόµενη εβδοµάδα στο καινούργιο µας σπίτι. Πλούτο: ο υλικός ή ηθικός θησαυρός. Π.χ. Οι πράξεις του δείχνουν αναµφίβολα πλούτο συναισθηµάτων. Συνθέτει: συνδέει τα µέρη για να έχει το σύνολο, γράφει µουσικό έργο. Π.χ. Ο Μάνος Χατζιδάκις έχει συνθέσει την µουσική για πολλά θεατρικά και κινηµατογραφικά έργα. Συµπεριλαµβάνεται: περιλαµβάνεται κάπου µαζί µε κάτι άλλο. Π.χ. Στον νέο τόµο συµπεριλαµβάνονται έργα διάσηµων ξένων και Ελλήνων συγγραφέων. Ιδρύει: θεµελιώνει, καθιερώνει, δηµιουργεί. Π.χ. Το τµήµα πληροφορικής ιδρύθηκε την τελευταία δεκαετία. ∆ιευθύνει: διοικεί, κατευθύνει ως ανώτερος προϊστάµενος σε µια υπηρεσία. Π.χ. ∆ιευθύνει την εταιρεία για τουλάχιστον είκοσι χρόνια. Συµφωνικής µουσικής: αρµονικής µουσικής, µουσικής για ορχήστρα. Π.χ. Μου αρέσει η συµφωνική µουσική ιδιαίτερα σε έντονες περιόδους της ζωής µου. Καθιερώνει: θεσπίζει, θέτει ως κανόνα ζωής, ως τρόπο συµπεριφοράς. Π.χ. Οι Ολυµπιακοί αγώνες καθιερώθηκαν κάθε τέσσερα χρόνια. ∆ισκογραφία: το σύνολο των δίσκων ήχου. Π.χ. Λίγοι είναι οι Έλληνες καλλιτέχνες που έχουν κάνει σηµαντικά βήµατα στην διεθνή δισκογραφία. Στίχους: γραµµές ποιήµατος µε ορισµένο ρυθµό και µέτρο. Π.χ. Το τραγούδι «Τώρα που πας στην ξενιτιά» είναι σε στίχους Νίκου Γκάτσου και µουσική Μάνου Χατζιδάκη. Προσφορά: δωρεά, παροχή υπηρεσίας χωρίς αντάλλαγµα. Π.χ. Η προσφορά του Μάνου Χατζιδάκη στην ελληνική µουσική είναι ιδιαίτερα σηµαντική.

Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Την εποχή που ο Μάνος Χατζιδάκις σπουδάζει µουσική, γνωρίζει σηµαντικούς: α. ποιητές β. ζωγράφους γ. καλλιτέχνες

226

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

2. Ο Μάνος Χατζιδάκις γράφει µουσική για: α. τον κινηµατογράφο β. το θέατρο και αρχαίες τραγωδίες γ. τον κινηµατογράφο, το θέατρο και αρχαίες τραγωδίες 3. Κατά τον Μάνο Χατζιδάκη, αυθεντικά στοιχεία παράδοσης κρύβονται στο: α. ρεµπέτικο τραγούδι β. λαϊκό τραγούδι γ. µοντέρνο τραγούδι 4. Το τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκη «Τα παιδιά του Πειραιά», που του χαρίζει το βραβείο Oscar το 1960, ανήκει στην ταινία: α. America - America β. Ποτέ την Κυριακή γ. Κάλπικη Λίρα 5. Στα τέλη του 1989, ο Μάνος Χατζιδάκις ιδρύει: α. την Πειραµατική Ορχήστρα Αθηνών β. την Ορχήστρα των Χρωµάτων γ. την Μουσική Ακαδηµία

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 1

2

3

2

Οριζόντια 1. ∆ωρίζω σε κάποιον κάτι. 2. Η άκρη του γιαλού.

Κάθετα 1. Συναντώ κάποιον. 2. Γραµµή ποιήµατος. 3. Θέληση.

227

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Περιµένω κάποιον.

Κ______

2. Ήσυχα, ήρεµα.

Σ_____

3. Πρόσωπο που ασχολείται µε την τέχνη.

Κ__________

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…τα ξένα µέρη…): 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Σηµαντική. Η συµµετοχή σε κοινή εργασία. Γράφω µουσικό έργο. Το σύνολο των δίσκων ήχου. Είδος δραµατικού θεάτρου. Καθιερώνω, δηµιουργώ. Τα ήθη και τα έθιµα.

1 2 3 4 5 6 7

228

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν:

Τώρα που πας στην ξενιτιά

Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Τώρα που πας στην ……………………… πουλί θα γίνω του ……………………… γρήγορα ……… σ’ ……………………… . Για να σου φέρω τον σταυρό που µου ……………………… να βρω δαχτυλίδι να σου δώσω. Ήσουν ……………………… στην αυλή αγαπηµένο ποιος ……… µου ……………………… το φιλί που περιµένω. Στ’ όµορφο ……………………… ……………………… να µου ‘ρθεις πάλι σαν µικρό χαρούµενο πουλί. Χρυσή µου αγάπη έχε γεια να ‘ναι µαζί σου η Παναγιά κι όταν έρθει το περιστέρι. Θα ‘χω κρεµάσει ……………………… στο παραθύρι τ’ ανοιχτό την καρδιά µου σαν αστέρι. Ήσουν ……………………… στην αυλή αγαπηµένο ποιος ……… µου ……………………… το φιλί που περιµένω. Στ’ όµορφο ……………………… ……………………… να µου ‘ρθεις πάλι σαν µικρό χαρούµενο πουλί.

229

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 13 - «της ξενιτιάς»

Τζιβαέρι

Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Αχ! Η ξενιτιά το χαίρεται, τζιβαέρι µου, το …………………………… µου …………………………… και …………………………… Αχ! Εγώ ήµουνα που το ‘στειλα, τζιβαέρι µου, µε …………………………… δικό µου, …………………………… …………………………… στην γη. Αχ! …………………………… σε ξενιτιά, τζιβαέρι µου, εσέ και τα καλά σου, …………………………… και ……………………………. Αχ! Που πήρες το παιδάκι µου, τζιβαέρι µου, και το ‘κανες δικό σου, …………………………… …………………………… στην γη.

Λεξιλόγιο ενότητας

Ακρογιάλι, το Ανταµώνω Αξιοσηµείωτος-η-ο ∆ιευθύνω ∆ισκογραφία, η Εξάσκηση, η Έρχοµαι σε επαφή Θέληµα, το Ιδρύω Καθιερώνω Καλλιτέχνης, ο Καρτερώ Κυπαρίσσι, το Μεταφορά, η Μοσχολούλουδο, το Νοτιάς, ο Ξενιτιά, η Ολοκληρώνω

230

Πανάθεµα Παραγγέλνω Παράδοση, η Πατάω Περιέχω Πλούτος, ο Προσφορά, η Σιγανά Στίχος, ο Συµπεριλαµβάνοµαι Συµφωνική µουσική, η Συνεργασία, η Συνθέτω Ταπεινά Τζιβαέρι, το Τραγωδία, η Φυλαχτό, το Χαρίζω

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

ΕΝΟΤΗΤΑ 14 - «της φτώχιας» Τραγούδι 1 Στο ‘πα και στο ξαναλέω Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Στο 'πα και στο ξαναλέω, στο γιαλό µην κατεβείς. Κι ο γιαλός κάνει φουρτούνα και σε πάρει και διαβείς. Κι αν µε πάρει, που µε πάει κάτω στα βαθιά νερά, κάνω το κορµί µου βάρκα, τα χεράκια µου κουπιά, το µαντήλι µου πανάκι, µπαινοβγαίνω στη στεριά. Στο 'πα και στο ξαναλέω, µη µου γράφεις γράµµατα, γιατί γράµµατα δεν ξέρω και µε πιάνουν κλάµατα. Λεξιλόγιο ‘πα: µίλησα, εκφράστηκα προφορικά. Π.χ.: Τα µάτια σου είπαν αυτό που ήθελες. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(λέω) Αρχικοί χρόνοι: λέω, έλεγα, θα λέω, θα πω, είπα, έχω πει, είχα πει, θα έχω πει Ξαναλέω: µιλάω και πάλι, ξαναµιλάω. Π.χ.: ∆εν καταλαβαίνεις; Πόσες φορές να το ξαναπώ; Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (ξαναλέω) Αρχικοί χρόνοι: ξαναλέω, ξανάλεγα, θα ξαναλέω, θα ξαναπώ, ξαναείπα, έχω ξαναπεί, είχα ξαναπεί, θα έχω ξαναπεί Γιαλό: παραλία, ακρογιάλι. Π.χ.: Τα σπίτια του χωριού είναι όλα χτισµένα στον γιαλό. Κάθε σπίτι έχει µοναδική θέα στην θάλασσα. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο γιαλός, -ού) Κλίση: ο γιαλός οι γιαλοί του γιαλού των γιαλών το γιαλό τους γιαλούς - γιαλέ - γιαλοί

231

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

∆ιαβείς: περνάς, διασχίζεις, προχωράς, φεύγεις. Π.χ.: Αφού διαβείτε το δάσος, θα αντικρίσετε τα πρώτα σπίτια του χωριού. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(διαβαίνω) Αρχικοί χρόνοι: διαβαίνω διάβαινα,, θα διαβαίνω, θα διαβώ, διάβηκα, έχω διαβεί, είχα διαβεί, θα έχω διαβεί.

Κορµί: το σώµα του ανθρώπου εκτός από το κεφάλι. Π.χ.: Έχει ιδανικό κορµί και γι’ αυτό δουλεύει ως µοντέλο σε µεγάλους σχεδιαστές µόδας. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το κορµί, -ιού) Κλίση: το κορµί τα κορµιά του κορµιού των κορµιών το κορµί τα κορµιά - κορµί - κορµιά

Κουπιά: πλατύ ξύλο, µακρύ από την µια πλευρά και στρογγυλό από την άλλη, για να προωθείται η βάρκα µέσα στο νερό. Π.χ.: Τρόµαξα πολύ όταν ξαφνικά το ένα από τα δύο κουπιά αποµακρύνθηκε από την βάρκα. Ευτυχώς είχα το άλλο και δεν ήµουν και πολύ µακριά από την ακτή! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το κουπί, -ιού) Κλίση: το κουπί τα κουπιά του κουπιού των κουπιών το κουπί τα κουπιά - κουπί - κουπιά Πανάκι: κοµµάτι υφάσµατος, µικρό πανί βάρκας. Π.χ.: Το καράβι άνοιξε τα πανιά του και προχωρούσε µε την δύναµη του ανέµου. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το πανάκι) Κλίση: το πανάκι τα πανάκια το πανάκι - πανάκι

τα πανάκια - πανάκια

Στεριά: γη, ξηρά, ήπειρος. Π.χ.: Έπειτα από έναν µήνα στο καράβι, πάτησε επιτέλους στην στεριά. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η στεριά, -ιάς) Κλίση: η στεριά οι στεριές της στεριάς των στεριών την στεριά τις στεριές

232

Τραγουδώ ελληνικά

- στεριά

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

- στεριές

Γράφεις: παρασταίνεις µε γράµµατα την σκέψη σου. Π.χ.: Ο Παλαµάς, ο µεγάλος εθνικός ποιητής της νεότερης Ελλάδας, έγραψε πολλά έργα: ποιητικά, κριτικά, πεζογραφήµατα, θεατρικά. Ρήµα, έγκλισης προστακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(γράφω) Αρχικοί χρόνοι: γράφω, έγραφα, θα γράφω, θα γράψω, έγραψα, έχω γράψει, είχα γράψει, θα έχω γράψει Κλάµατα: θρήνοι, το αποτέλεσµα του «κλαίω». Π.χ.: Το παιδί έπεσε και άρχισε τα κλάµατα. Ουσιαστικό, γένους κλάµα, -µατος) Κλίση: το κλάµα του κλάµατος το κλάµα - κλάµα

ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (το τα κλάµατα των κλαµάτων τα κλάµατα - τα κλάµατα Ασκήσεις Λεξιλογίου

1. Συµπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις µε τις λέξεις του πλαισίου στον σωστό τύπο: κορµί, κλάµα, λέω, στεριά, γιαλός, γράφω, ξαναλέω, διαβαίνω α. Από τις πιο συχνές κουβέντες του είναι ότι ο άνθρωπος δεν κάνει ό,τι θέλει, αλλά ό,τι πρέπει. Συνέχεια το ……………………… σε όλους. β. ∆εν µου αρέσει η παρέα σου. Σου το είπα και θα σου το ……………………… . γ. Είναι ψυχαγωγικός και ιδιαίτερα ξεκούραστος ένα περίπατος στον ……………………… . δ. Είχα τόσα νεύρα, που µε έπιασαν τα ……………………… χωρίς να το θέλω. ε. Έπειτα από χρόνια κατάφερε να ……………………… ένα καλό βιβλίο. στ. Στην ……………………… δεν ζει το ψάρι…, λέει ένα δηµοτικό τραγούδι. ζ. Προσοχή! Μην ……………………… ποτέ σιδηροδροµική γραµµή, αν δεν βεβαιωθείτε ότι είναι ασφαλής. η. ∆ούλευε κατά καιρούς ως µοντέλο σε εργαστήρια καλλιτεχνών, αφού το ……………………… της είχε ιδανικές γραµµές. 2. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

στεριά κορµί γιαλός κλάµατα πανί

ακρογιάλι κοµµάτι από ύφασµα σώµα ξηρά θρήνοι

233

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

Γραµµατική α. Θεωρία Προστακτική Συνεχής Ενεργητικής Φωνής Η συνεχής προστακτική εκφράζει προσταγή ή ευχή, που θέλουµε να γίνεται συνέχεια, εξακολουθητικά. Παραδείγµατα: ∆ιάβαζε, εάν θέλεις να περάσεις στις εξετάσεις. Παιδιά, µην αργείτε. Το µάθηµα αρχίζει στις πέντε. Σχηµατίζεται από το θέµα του ενεστώτα µε την προσθήκη καταλήξεων, ως εξής: παράδειγµα

-ε θέµα ενεστώτα +

α΄συζυγία

β΄συζυγία

διάβαζ-ε να διαβάζεις διαβάζω

-ετε

α΄ τάξη

-α θέµα ενεστώτα + αγαπάω -άτε

β΄ τάξη

----θέµα ενεστώτα + αργώ -είτε

διαβάζ-ετε να διαβάζετε

αγάπ-α να αγαπάς αγαπ-άτε να αγαπάτε ----- να αργείς αργ-είτε να αργείτε

Παρατηρήσεις: 1. Τα ρήµατα της β΄ συζυγίας και β΄ τάξης δεν σχηµατίζουν µονολεκτικό τύπο στο β΄ πρόσωπο της προστακτικής. Γι’ αυτό χρησιµοποιούµε τον αντίστοιχο τύπο της συνεχούς υποτακτικής. 2. Στην άρνηση χρησιµοποιούµε τον αντίστοιχο τύπο της συνεχούς υποτακτικής να) µην + ρήµα. Παραδείγµατα: διαβάζω → (να) µην διαβάζεις, (να) µην διαβάζετε β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τις προτάσεις µε την συνεχή προστακτική (τον µονολεκτικό τύπο) των ρηµάτων της παρένθεσης: α. Παιδιά …………………………. τα λουλούδια και …………………………. το φυσικό περιβάλλον.(αγαπάω, προστατεύω) β. …………………………. πάντα το φανάρι όταν περνάς τον δρόµο!(κοιτάζω) γ. …………………………. προσεκτικά το µάθηµα, από εδώ κι εµπρός, γιατί θα ακολουθούν πιο συχνά διαγωνίσµατα.(παρακολουθώ) δ. …………………………. τουλάχιστον ένα φρούτο την ηµέρα για την υγεία σας.(τρώω) ε. Κάθε φορά …………………………. τα χέρια σου πριν το φαγητό.(πλένω)

234

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

2. Συµπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις µε τον αρνητικό τύπο της συνεχούς προστακτικής των ρηµάτων της παρένθεσης:

ξεχνάω, νευριάζω, αγοράζω, περιµένω, κλαίω

α. ……… ……………………………… στο παιδάκι τίποτα, αν είναι άτακτο! Για τιµωρία! β. ……… ……………………………… ποτέ βοήθεια από κανέναν, προσπάθησε να λύσεις µόνος σου τα προβλήµατα σου! γ. ……… ……………………………… ποτέ να κλειδώσεις την πόρτα! δ. Παιδί µου, ……… ……………………………… χωρίς λόγο! ε. Έλα, σε παρακαλώ ……… µε ……………………………… ! Τραγούδι 2 ∆ραπετσώνα Στίχοι: Τάσος Λειβαδίτης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Μ' αίµα χτισµένο, κάθε πέτρα και καηµός κάθε καρφί του πίκρα και λυγµός. Μα όταν γυρίζαµε το βράδυ απ’ τη δουλειά εγώ και εκείνη όνειρα, φιλιά. Το 'δερνε αγέρας κι η βροχή µα ήταν λιµάνι κι αγκαλιά και γλυκιά απαντοχή. Αχ, το σπιτάκι µας, κι αυτό είχε ψυχή. Πάρ' το στεφάνι µας, πάρ' το γεράνι µας, στη ∆ραπετσώνα πια δεν έχουµε ζωή. Κράτα το χέρι µου και πάµε αστέρι µου, εµείς θα ζήσουµε κι ας είµαστε φτωχοί. Ένα κρεβάτι και µια κούνια στη γωνιά, στην τρύπια στέγη του άστρα και πουλιά. Κάθε του πόρτα ιδρώτας κι αναστεναγµός, κάθε παράθυρό του κι ουρανός. Κι όταν ερχόταν η βραδιά, µες στο στενό σοκάκι ξεφαντώναν τα παιδιά. Αχ, το σπιτάκι µας, κι αυτό είχε καρδιά.

Πάρ' το στεφάνι µας, πάρ' το γεράνι µας, στη ∆ραπετσώνα πια δεν έχουµε ζωή. Κράτα το χέρι µου και πάµε αστέρι µου, εµείς θα ζήσουµε κι ας είµαστε φτωχοί.

Λεξιλόγιο Καηµός: λύπη που προέρχεται από απραγµατοποίητη ή έντονη επιθυµία, πόθος. Π.χ.: Ο καηµός του ήταν να γυρίσει ξανά πίσω στην πατρίδα του. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο καηµός, -ού) Κλίση: ο καηµός οι καηµοί του καηµού των καηµών

235

Τραγουδώ ελληνικά

τον καηµό - καηµέ

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

τον καηµό - καηµοί

Καρφί: πρόκα, αυτό που χρησιµοποιούµε για να συνδέσουµε ή να στερεώσουµε κάτι. Π.χ.: Κρέµασε τον πίνακα, αφού πρώτα κάρφωσε δύο µικρά καρφιά. Ουσιαστικό, γένους ιού) Κλίση: το καρφί του καρφιού το καρφί - καρφί

ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το καρφί, τα καρφιά των καρφιών τα καρφιά - καρφιά

‘δερνε: χτυπούσε. Π.χ.: Τον έδερνε η µάνα του όταν ήταν µικρός. Παρόλα αυτά έκανε συνέχεια ζηµιές! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(δέρνω) Αρχικοί χρόνοι: δέρνω, έδερνα, θα δέρνω, θα δείρω, έδειρα, έχω δείρει, είχα δείρει, θα έχω δείρει Απαντοχή: ελπίδα, παρηγοριά, στήριγµα υλικό και ηθικό. Π.χ.: ∆εν έχω άλλον στον κόσµο. Είσαι η µόνη µου απαντοχή κι ελπίδα. Ονοµαστικό, γένους ής) Κλίση: η απαντοχή της απαντοχής την απαντοχή - απαντοχή

θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η απαντοχή, οι απαντοχές των απαντοχών τις απαντοχές - απαντοχές

Γεράνι: φυτό µε διακοσµητικά λουλούδια. Π.χ.: Είχε πάντα στο µπαλκόνι της γεράνια σε διάφορα χρώµατα. Τι όµορφη εικόνα που δηµιουργούσαν! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το γεράνι, -ιού) Κλίση: το γεράνι τα γεράνια του γερανιού των γερανιών το γεράνι τα γεράνια - γεράνι - γεράνια Τρύπια: αυτή που έχει µικρά ανοίγµατα ή τρύπες. Π.χ.: Στους νέους σήµερα αρέσουν πολύ τα τρύπια τζιν! Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (τρύπιο-ια-ο) Κλίση:

236

Τραγουδώ ελληνικά

τρύπιος τρύπιου τρύπιο τρύπιε

τρύπια τρύπιας τρύπια τρύπια

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

τρύπιο τρύπιου τρύπιο τρύπιο

τρύπιοι τρύπιων τρύπιοι τρύπιοι

τρύπιες τρύπιων τρύπιες τρύπιες

τρύπια τρύπιων τρύπια τρύπια

Ιδρώτας: το υγρό που αποβάλλεται από τους πόρους του σώµατος ανθρώπου ή ζώου. Π.χ.: Σκούπισε τον ιδρώτα από το πρόσωπό του και συνέχισε να σκάβει την γη. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο ιδρώτας, -α) Κλίση: ο ιδρώτας οι ιδρώτες του ιδρώτα τον ιδρώτα τους ιδρώτες - ιδρώτα - ιδρώτες Αναστεναγµός: έκφραση µιας συναισθηµατικής κατάστασης, που συχνά συνοδεύεται από βαθιά αναπνοή. Π.χ.: Με κλάµατα και αναστεναγµούς εγκατέλειπαν την πατρίδα τους. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού αναστεναγµός, -ού) Κλίση: ο αναστεναγµός οι αναστεναγµοί του αναστεναγµού των αναστεναγµών τον αναστεναγµό τους αναστεναγµούς - αναστεναγµέ - αναστεναγµοί

ενικού,

πτώσης

ονοµαστικής

(ο

Ερχόταν: γύριζε, επέστρεφε. Π.χ.: -Τι ώρα έρχεται το τρένο από την Αθήνα, παρακαλώ; - Στις 4:00 µ.µ. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(έρχοµαι) Αρχικοί χρόνοι: έρχοµαι, ερχόµουν, θα έρχοµαι, θα έρθω, ήρθα, έχω έρθει, είχα έρθει, θα έχω έρθει Ξεφαντώναν: διασκέδαζαν, γλεντούσαν. Π.χ.: Κάθε µέρα ξεφαντώνει µε τους φίλους του στα µπουζούκια! Γυρίζει σπίτι τα ξηµερώµατα! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(ξεφαντώνω) Αρχικοί χρόνοι: ξεφαντώνω, ξεφάντωνα, θα ξεφαντώνω, θα ξεφαντώσω, ξεφάντωσα, έχω ξεφαντώσει, είχα ξεφαντώσει, θα έχω ξεφαντώσει

237

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπληρώστε τα κενά µε την κατάλληλη λέξη της παρένθεσης στον σωστό τύπο: α. Πρέπει να µάθεις να σκέφτεσαι αισιόδοξα για να προσπερνάς ευκολότερα …………………………… της ζωής. (χαρά, καηµός, διασκέδαση) β. Τα …………………………… στολίζουν τα παράθυρα πολλών σπιτιών.(χαµοµήλι, γεράνι, χόρτο) γ. Κώστα, στερέωσε ένα µεγάλο …………………………… για να κρεµάσω τον πίνακα. Είναι πολύ βαρύς.(βιβλίο, καρφί, κουµπί) δ. Έκλαιγε µε λυγµούς και βαριούς …………………………… (αναστεναγµός, πόνος, καηµός) ε. Είναι …………………………… η µπλούζα σου! Βγάλ’ την να στην ράψω! (καθαρή, τρύπια, ωραία) 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν:

ελπίδα, παρηγοριά χτυπούσε διασκεδάζανε γυρίζει βαθιά λύπη

…………………………… …………………………… …………………………… …………………………… ……………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Προστακτική Απλή Ενεργητικής Φωνής Η απλή προστακτική εκφράζει προσταγή ή επιθυµία, που θέλουµε να γίνει µία φορά. Παραδείγµατα: ∆ιάβασε αυτό το άρθρο, γιατί είναι ενδιαφέρον. Μην αργήσετε το µεσηµέρι. Θα φάµε νωρίς. Σχηµατίζεται από το θέµα του αορίστου µε την προσθήκη καταλήξεων, ως εξής:

παράδειγµα α΄ συζυγία

-ε διάβασ-ε να διαβάσεις θέµα αορίστου + διαβάζω -τε διαβάσ-τε να διαβάσετε

α΄ τάξη β΄συζυγία

238

-ε αγάπησ-ε να αγαπήσεις θέµα αορίστου + αγαπάω αγαπήσ-τε να αγαπήσετε τε

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

β΄ τάξη

-ε θέµα αορίστου +

άργησ-ε να αργήσεις αργώ

τε

αργήσ-τε να αργήσετε

Παρατηρήσεις: 1. Κάποια ρήµατα σχηµατίζουν τον πληθυντικό της απλής προστακτικής σε –ετε. Παραδείγµατα: µαθαίνω → µάθετε φεύγω → φύγετε µένω → µείνετε περιµένω → περιµένετε καταλαβαίνω → καταλάβετε 2. Στην άρνηση χρησιµοποιούµε τον αντίστοιχο τύπο της απλής υποτακτικής (να) µην + ρήµα. Π.χ.: διαβάζω → (να) µην διαβάσεις, (να) µην διαβάσετε 3. Κάποια ρήµατα σχηµατίζουν την απλή προστακτική, χωρίς να ακολουθούν τους συγκεκριµένους κανόνες. Τέτοια είναι:

ενεστώτας

απλή προστακτική

ενεστώτας

απλή προστακτική

ανεβαίνω

ανέβα - ανεβείτε

µένω

µείνε - µείνετε

αφήνω

άφησε – αφήστε άσε - άστε

µπαίνω

µπες – µπέστε / µπείτε

βγαίνω

βγες – βγέστε / βγείτε

παθαίνω

πάθε - πάθετε

βλέπω

δες – δέστε / δείτε

παίρνω

πάρε - πάρτε

βρίσκω

βρες – βρέστε / βρείτε

πεθαίνω

πέθανε - πεθάνετε

γίνοµαι

γίνε – γίνετε

περιµένω

περίµενε - περιµένετε

δίνω

δώσε - δώστε

πηγαίνω

πήγαινε-πηγαίνετε

έρχοµαι

έλα – ελάτε

πίνω

πιες – πιέστε / πιείτε

ζεσταίνω

ζέστανε -ζεστάνετε

πλένω

πλύνε - πλύνετε

κάθοµαι

κάθισε – καθίστε κάτσε - κάτσετε

τρώω

φάε - φάτε

καταλαβαίνω

κατάλαβε καταλάβετε

φέρνω

φέρε - φέρτε

κατεβαίνω

κατέβα - κατεβείτε

φεύγω

φύγε - φύγετε

λέω

πες - πέστε / πείτε

239

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε την απλή προστακτική των ρηµάτων της παρένθεσης: α. Ντίνο, σε παρακαλώ, ……………………… στο περίπτερο και ……………………… µία τούρτα παγωτό.(τρέχω, παίρνω) β. Νίκη, ……………………… µου το βιβλίο πριν τις οκτώ, γιατί µετά θα φύγω.(φέρνω) γ. Παιδιά, ………………………, γιατί το λεωφορείο φεύγει σε λίγο.(ανεβαίνω) δ. Αλέκο, αν ξυπνήσεις αύριο πριν από τις εφτά, ……………………… µε κι εµένα, σε παρακαλώ.(ξυπνάω) ε. ……………………… επιτέλους τα πράγµατά σου, Γιώργο!(τακτοποιώ) 2. Μετατρέψτε τα παρακάτω ρήµατα από τον ενεστώτα στην απλή προστακτική:

α. οµολογείτε β. δεν ενοχλείς γ. ανοίγετε δ. κατεβαίνεις ε. δεν µπαίνετε στ. ταξιδεύεις

……………………… ……………………… ……………………… ……………………… ……………………… ………………………

Κείµενο ∆όµνα Σαµίου «Η Μικρά Ασία ήταν το παραµύθι µου» «∆εν είναι αυγή να σηκωθώ, να µην αναστενάξω, να γύρω στο προσκέφαλο κι από καρδιάς να κλάψω...». ∆εν είναι περίεργο που η κουβέντα µας ξεκινάει µε τραγούδι. Τι να τις κάνει τις περιγραφές και τις αναλύσεις, την στιγµή που ο στίχος είναι τόσο εύγλωττος; […] Οι γονείς της ζούσαν σε ένα χωριό έξω από την Σµύρνη, το Μπαϊντίρι. […] Εκείνη γεννιέται το 1928 στην Καισαριανή και εκεί µεγαλώνει. «∆εν άκουγα τίποτ' άλλο από παιδάκι. Το παραµύθι µου ήταν η Μικρά Ασία». Επισκέπτεται δύο φορές το Μπαϊντίρι. «Πραγµατικά έµεινα έκπληκτη από τον πολιτισµό που βρήκα σ' αυτό τον τόπο. Είδα ότι υπήρχε άλλο επίπεδο ζωής εκεί, άλλη κουλτούρα, ακόµη και στον απλό, φτωχό κόσµο». Τα µικρασιατικά τραγούδια αντανακλούν άραγε τον «Τίποτ' άλλο δεν άκουγα από πολιτισµό αυτό; «Κάθε τραγούδι αντανακλά τον παιδάκι παρά για την πατρίδα πολιτισµό που το γέννησε. Αυτό είναι και το µαγικό των γονιών µου. Η Μικρά Ασία ήταν το παραµύθι µου», λέει η στοιχείο της παράδοσης. Γνωρίζεις την ιστορία ενός ∆όµνα Σαµίου. τόπου, αλλά µέσα από την φωνή της καρδιάς». Την ρωτώ τι διαφορά έχουν τα µικρασιατικά τραγούδια από τα στερεοελλαδίτικα ή τα νησιώτικα. «Είναι άλλο µουσικό ύφος και εντελώς άλλα θέµατα οι στίχοι. Τα µικρασιατικά τραγούδια δεν έχουν ηρωικούς στίχους, όπως δεν έχουν και τα αιγυπτιώτικα. Είναι πιο ερωτικά, πιο µερακλίδικα. Τα τραγούδια των παραλίων έχουν µεγαλύτερη σχέση µε τα νησιώτικα, τους µπάλους και τα συρτά. Υπήρχε δε, τέτοια επικοινωνία στους δύο πληθυσµούς τα περασµένα χρόνια, που είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις ποιος επηρέασε ποιον». Λέει για τον προπάππο της, που

240

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

καταγόταν από το Πυθαγόρειο της Σάµου και την προγιαγιά της από την Άνδρο, τους γείτονές της στην Καισαριανή, πολλοί από τους οποίους µιλούσαν τουρκικά, την ανοιχτή και φιλόξενη διάθεση των Τούρκων, όταν οι Έλληνες επέστρεφαν ύστερα από χρόνια, για να επισκεφθούν τα σπίτια τους. «Τελικά, κόρη µου, το µόνο που πρέπει να εύχεται ο άνθρωπος είναι να µην γίνονται πόλεµοι. Τι είχαν οι άνθρωποι να χωρίσουν τότε µεταξύ τους; Ακόµη και σήµερα, όταν σε ρωτούν και λες "γιουνάν" αλλάζει το ύφος τους, γιατί έχουν σεβασµό στους Έλληνες». (Απόσπασµα της συνέντευξης της ∆όµνας Σαµίου στη Χάρη Ποντίδα, ΤΑ ΝΕΑ, 14-10-2002, µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Να αναστενάξω: να βγάλω αναστεναγµό, να στενοχωρηθώ πολύ. Π.χ.: Με το να αναστενάζεις και µόνο η κατάσταση δεν αλλάζει. Κάνε κάτι! Να γύρω: να φέρω κάτι ή να έρθω σε πλάγια θέση, να έχω κλίση. Π.χ.: - Βασιλική, µην µου µιλάς! Άσε µε να γύρω λίγο και να κοιµηθώ. Προσκέφαλο: µαξιλάρι. Π.χ.: Κάτω από το προσκέφαλό του έχει πάντα το φυλαχτό του. Εύγλωττος: αυτός που χειρίζεται άνετα τον λόγο, που εκφράζεται µε ευχέρεια, που µιλά µε ευκολία. Π.χ.: Ο Ισοκράτης ήταν εύγλωττος ρήτορας - δάσκαλος στην αρχαία Αθήνα. Γεννιέται: δηµιουργείται, έρχεται στην ζωή, αποκτά ύπαρξη. Π.χ.: Ο πατέρας µου γεννήθηκε σε ένα χωριό της Ηπείρου. Επισκέπτεται: πηγαίνει σε κάποιο µέρος για να παρατηρήσει, να εξετάσει, να θαυµάσει κάτι. Π.χ.: Επισκέφτηκα πολλά µουσεία όταν πήγα στην Ελλάδα. Έκπληκτη: αυτή που έχει που έχει νιώσει έκπληξη, απορία, θαυµασµό για κάτι. Π.χ.: Έµεινε έκπληκτη όταν κατάλαβε ότι όλοι µιλούσαν αρνητικά για την δουλειά της! ∆εν περίµενε µια τέτοια συµπεριφορά! Αντανακλούν: εκφράζουν, απηχούν. Π.χ.: Το συγκεκριµένο έργο θεωρείται κλασικό, γιατί ακόµη και σήµερα µετά από τόσα χρόνια, αντανακλά την πραγµατικότητα. Άραγε: µήπως, εκφράζει απορία, αβεβαιότητα. Π.χ.: Το πήρε, άραγε, το γράµµα που του έστειλα; Μαγικό: αυτό που ανήκει ή αναφέρεται στους µάγους και την µαγεία, ανεξήγητο, µοναδικό, πανέµορφο. Π.χ.: Τι µαγική νύχτα απόψε! Ο ουρανός είναι γεµάτος αστέρια! Στερεοελλαδίτικα: αυτά που ανήκουν, προέρχονται ή αναφέρονται στην Στερεά Ελλάδα. Π.χ.: Τα στερεοελλαδίτικα τραγούδια είναι κατά κύριο λόγο δηµοτικά µε θαυµάσιους ηρωικούς στίχους. Νησιώτικα: αυτά που ανήκουν, προέρχονται ή αναφέρονται σε νησί. Π.χ.: Τα νησιώτικα τραγούδια είναι συνήθως χαρούµενα και µιλάνε κυρίως για την θάλασσα και τον έρωτα.

241

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

Ύφος: στιλ, τρόπος έκφρασης στον γραπτό και τον προφορικό λόγο, η ψυχική διάθεση ενός προσώπου. Π.χ.: Πώς είσαι έτσι σήµερα; Τι λυπηµένο ύφος είναι αυτό; Εντελώς: τελείως. Π.χ.: Έχω τελειώσει εντελώς την δουλειά µου. Ηρωικούς: που ανήκουν ή αναφέρονται στους ήρωες, που φανερώνουν ηρωισµό, γενναιότητα. Π.χ.: Πολλά έργα Ελλήνων συγγραφέων καθρεφτίζουν τους ηρωικούς αγώνες του ελληνικού λαού κατά την διάρκεια πολέµων. Μερακλίδικα: φτιαγµένα µε φροντίδα, µε µεράκι, ώστε να προκαλούν σε κάποιον ιδιαίτερη ευχαρίστηση Π.χ.: Εδώ κάνουν µερακλίδικο καφέ! Η µυρωδιά του και το καϊµάκι του σε …προκαλούν! Μπάλους: νησιώτικους ελληνικούς χορούς. Π.χ.: Ο µπάλος χορεύεται από δύο ή περισσότερα άτοµα τοποθετηµένα απέναντι. Συρτά: είδη χορού. Π.χ.: Χόρευαν συρτό µε πολλή χάρη µέχρι το πρωί! ∆ιάθεση: ψυχική ή σωµατική κατάσταση, προθυµία, όρεξη. Π.χ.: ∆εν είχε καµία διάθεση για κουβέντα. Στεκόταν στην άκρη αµίλητος. Να εύχεται: να επιθυµεί να πραγµατοποιηθεί ένα γεγονός για τον εαυτό του ή για άλλους. Π.χ.: Εύχοµαι ο θεός να σου δώσει όλα τα καλά! Το αξίζεις.

Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Η ∆όµνα Σαµίου γεννήθηκε το 1928 στην Καισαριανή της ……………………… . α. Μικράς Ασίας β. Αθήνας γ. Σάµου 2. Κατά την ∆όµνα Σαµίου, τα µικρασιατικά τραγούδια ……………………… τον πολιτισµό που τα γέννησε. α. περιγράφουν β. αντανακλούν γ. αναστενάζουν 3. Η Μικρά Ασία ήταν για την ∆όµνα Σαµίου ……………………… της. α. το παραµύθι β. η φωνή γ. ο πολιτισµός

242

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

4. Σε σύγκριση µε τα στερεοελλαδίτικα ή τα νησιώτικα, τα µικρασιάτικα τραγούδια είναι πιο ……………………… . α. ηρωικά β. µικρά γ. µερακλίδικα 5. Σύµφωνα µε την ∆όµνα Σαµίου, και τότε και σήµερα ανάµεσα στους Έλληνες και τους Τούρκους υπάρχει ……………………… . α. έχθρα β. µίσος γ. σεβασµός

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 2 1 1 3 2

3

Οριζόντια 1. Είναι τα µικρασιατικά τραγούδια. 2. Το µαξιλάρι. 3. Είναι η στέγη του σπιτιού στο δεύτερο τραγούδι.

Κάθετα 1. Αυτός που νιώθει έκπληξη και θαυµασµό. 2. Νησιώτικος χορός. 3. Με αυτό µετακινώ την βάρκα.

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Περνάω, διασχίζω, προχωράω, φεύγω.

∆_______ 243

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

2. Συναισθηµατική κατάσταση, που συνοδεύεται από βαθιά αναπνοή.

Α___________

3. ∆ιασκεδάζω, γλεντάω.

Ξ________

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…φυτό µε καλλωπιστικά λουλούδια…): 1. 2. 3. 4. 5. 6.

∆ηµιουργούµαι, αποκτώ ύπαρξη. Προθυµία, όρεξη. Γη, ξηρά, ήπειρος. Θρήνος, το αποτέλεσµα του «κλαίω». Κοµµάτι υφάσµατος, µικρό πανί βάρκας. Παραλία, ακρογιάλι. 1

2 3 4 5 6

4.

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Στο ‘πα και στο ξαναλέω

Στο …………… και στο …………… , στο …………… µην κατεβείς. Κι ο γιαλός κάνει φουρτούνα και σε πάρει και …………… . Κι αν µε πάρει, που µε πάει κάτω στα βαθιά νερά, κάνω το …………… µου βάρκα, τα χεράκια µου ……………, το µαντήλι µου …………… , µπαινοβγαίνω στη …………… . Στο …………… και στο ……………, µη µου …………… γράµµατα, γιατί γράµµατα δεν ξέρω και µε πιάνουν …………… .

244

Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

∆ραπετσώνα Στίχοι: Τάσος Λειβαδίτης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Μ' αίµα χτισµένο, κάθε πέτρα και …………… κάθε …………… του πίκρα και λυγµός. Μα όταν γυρίζαµε το βράδυ απ’ τη δουλειά εγώ και εκείνη όνειρα, φιλιά. Το …………… αγέρας κι η βροχή µα ήταν λιµάνι κι αγκαλιά και γλυκιά …………… . Αχ, το σπιτάκι µας, κι αυτό είχε ψυχή. Πάρ' το στεφάνι µας, πάρ' το …………… µας, στη ∆ραπετσώνα πια δεν έχουµε ζωή. Κράτα το χέρι µου και πάµε αστέρι µου, εµείς θα ζήσουµε κι ας είµαστε φτωχοί. Ένα κρεβάτι και µια κούνια στη γωνιά, στην …………… στέγη του άστρα και πουλιά. Κάθε του πόρτα …………… κι …………… , κάθε παράθυρό του κι ουρανός. Κι όταν …………… η βραδιά, µες στο στενό σοκάκι …………… τα παιδιά. Αχ, το σπιτάκι µας, κι αυτό είχε καρδιά. Πάρ' το στεφάνι µας, πάρ' το …………… µας, στη ∆ραπετσώνα πια δεν έχουµε ζωή. Κράτα το χέρι µου και πάµε αστέρι µου, εµείς θα ζήσουµε κι ας είµαστε φτωχοί.

Λεξιλόγιο ενότητας Αναστεναγµός, ο Αναστενάζω Αντανακλώ Απαντοχή, η Άραγε Γεννιέµαι Γεράνι, το Γέρνω Γιαλός, ο Γράφω ∆έρνω ∆ιαβαίνω ∆ιάθεση, η Έκπληκτος-η-ο Εντελώς Επισκέπτοµαι Έρχοµαι Εύγλωττος-η-ο

Εύχοµαι Ηρωικός-ή-ό Ιδρώτας, ο Καηµός, ο Καρφί, το Κλάµα, το Κορµί, το Κουπί, το Λέω Μαγικός-ή-ό Μερακλίδικος-η-ο Μπάλος, ο Νησιώτικος-η-ο Ξαναλέω Ξεφαντώνω Πανάκι, το Προσκέφαλο, το Στερεοελλαδίτικος-η-ο

245

Τραγουδώ ελληνικά

Στεριά, η Συρτό, το

246

ενότητα 14 - «της φτώχιας»

Τρύπιος-α-ο Ύφος, το

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

ΕΝΟΤΗΤΑ 15 - «για προλήψεις» Τραγούδι 1 Σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Λοΐζος Μάνος

Bάλε τ’ άσπρα σου, γίνε κρίνο και βγες από τη γλάστρα σου. Κι έλα πλάι µου, να γιορτάσω κι εγώ Aπριλοµάη µου. Φόρα και µια χάντρα θαλασσιά, να µη σε µατιάσουν τα νησιά, να µη σε µατιάσουν τα νησιά, φόρα και µια χάντρα θαλασσιά. Σ’ αγαπώ σ’ αγαπώ, πού µε βάζεις; Σ’ ένα πύργο ψηλό να διατάζεις. Kι άµα πέσω από κει, βασιλιά µου; Θα βρεθείς µέσα στην αγκαλιά µου. Γίνε µέλισσα, να σου στήσουν χορό τα µελισσόπουλα, γίνε θάλασσα, να σου λένε τραγούδια τα ναυτόπουλα. Φόρα και µια χάντρα θαλασσιά, να µη σε µατιάσουν τα νησιά, να µη σε µατιάσουν τα νησιά, φόρα και µια χάντρα θαλασσιά.

Σ’ αγαπώ σ’ αγαπώ, πού µε βάζεις; Σ’ ένα πύργο ψηλό να διατάζεις. Kι άµα πέσω από κει, βασιλιά µου; Θα βρεθείς µέσα στην αγκαλιά µου. Λεξιλόγιο

Βάλε: τοποθέτησε, φόρεσε. Π.χ.: Βάλε το πράσινο φόρεµα, σου πάει πολύ το χρώµα αυτό! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(βάζω) Αρχικοί χρόνοι: βάζω, έβαζα, θα βάζω, θα βάλω, έβαλα, έχω βάλει, είχα βάλει, θα έχω βάλει Γίνε: άλλαξε την µορφή σου, µετάτρεψε. Π.χ.: Μου ζητάς να αλλάξω και να γίνω άλλος άνθρωπος! ∆εν µπορώ να κάνω κάτι τέτοιο! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(γίνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: γίνοµαι, γινόµουν(α), θα γίνοµαι, θα γίνω, έγινα, έχω γίνει, είχα γίνει, θα έχω γίνει

247

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

Βγες: προχώρα έξω, έλα έξω. Π.χ.: Βγήκα για µια βόλτα στο πάρκο. Ο καιρός ήταν υπέροχος κι ένιωσα όµορφα! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(βγαίνω) Αρχικοί χρόνοι: βγαίνω, έβγαινα, θα βγαίνω, θα βγω, βγήκα, έχω βγει, είχα βγει, θα έχω βγει Γλάστρα: δοχείο µέσα στο οποίο φυτεύονται λουλούδια. Π.χ.: Γέµισε το µπαλκόνι της µε γλάστρες µε πολύχρωµα λουλούδια και κόκκινες τριανταφυλλιές. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η γλάστρα, -ας) Κλίση: η γλάστρα οι γλάστρες της γλάστρας των γλαστρών την γλάστρα τις γλάστρες - γλάστρα - γλάστρες Έλα: πλησίασέ µε, παρακολούθησέ µε, πάµε µαζί. Π.χ.: Έλα µαζί µου στο θέατρο απόψε! Θα περάσουµε τέλεια! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(έρχοµαι) Αρχικοί χρόνοι: έρχοµαι, ερχόµουν(α), θα έρχοµαι, θα έρθω, ήρθα, έχω έρθει, είχα έρθει, θα έχω έρθει Φόρα: βάλε ρούχα, ντύσου. Π.χ.: Φόρεσε τα επίσηµα ρούχα του και ξεκίνησε για τον γάµο του καλύτερού του φίλου. Ρήµα, έγκλισης προστακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄ (φοράω) Αρχικοί χρόνοι: φοράω, φορούσα, θα φοράω, θα φορέσω, φόρεσα, έχω φορέσει, είχα φορέσει, θα έχω φορέσει Να µατιάσουν: να κοιτάξουν κάποιον ή κάτι µε φθόνο ή θαυµασµό, να βασκάνουν. Π.χ.: Νοµίζω ότι µε µάτιασε! Από την ώρα που µε κοίταξε έχω έναν φοβερό πονοκέφαλο! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(µατιάζω) Αρχικοί χρόνοι: µατιάζω, µάτιαζα, θα µατιάζω, θα µατιάσω, µάτιασα, έχω µατιάσει, είχα µατιάσει, θα έχω µατιάσει

248

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

Θα βρεθείς: θα είσαι, θα ανακαλύψεις κάτι τυχαία, θα συναντήσεις. Π.χ.: Αν προχωρήσεις λίγο πιο κάτω, θα βρεθείς σε µία διασταύρωση. Εκεί θα κάνεις δεξιά, για να φτάσεις στην πλατεία. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής παθητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(βρίσκοµαι) Αρχικοί χρόνοι: βρίσκοµαι, βρισκόµουν, θα βρίσκοµαι, θα βρεθώ, βρέθηκα, έχω βρεθεί, είχα βρεθεί, θα έχω βρεθεί Μέλισσα: έντοµο που ζει οµαδικά και παράγει µέλι και κερί. Π.χ.: Το τσίµπηµα από µέλισσα προκαλεί συνήθως µεγάλο πόνο. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η µέλισσα, -ας) Κλίση: η µέλισσα οι µέλισσες της µέλισσας των µελισσών την µέλισσα τις µέλισσες - µέλισσα - µέλισσες Να στήσουν: να βάλουν κάτι όρθιο, να δηµιουργήσουν, να φτιάξουν, µτφ. να κάνουν κάποιον να περιµένει. Π.χ.: Μόλις έφτασαν µέσα στο δάσος, έστησαν την σκηνή τους για να κοιµηθούν. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(στήνω) Αρχικοί χρόνοι: στήνω, έστηνα, θα στήνω, θα στήσω, έστησα, έχω στήσει, είχα στήσει, θα έχω στήσει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Βρείτε στο τραγούδι τον κατάλληλο τύπο της προστακτικής των ρηµάτων:

α. έρχοµαι β. βάζω γ. φοράω δ. γίνοµαι ε. βγαίνω

………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… …………………………………

2. Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων µε τον σωστό τύπο των λέξεων: η µέλισσα, στήνω, έρχοµαι, µατιάζω, βρίσκοµαι α. Με …………………………………… από την στιγµή που µε κοίταξε!

249

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

β. Οι …………………………………… ζουν µέσα σε κοινωνίες. γ. Σε αυτή την περιοχή επιτρέπεται να …………………………………… την σκηνή µας. δ. …………………………………… µαζί µας; Θα πάµε µια βόλτα στην θάλασσα. ε. Περιµένω µε ανυποµονησία το ταξίδι µου στην Ελλάδα! Ειδικά την στιγµή που θα …………………………………… ανάµεσα στους συγγενείς µου. Γραµµατική Ασκήσεις 1.Συµπληρώστε τα κενά µε τα επιρρήµατα που θα σχηµατίσετε από τα επίθετα της παρένθεσης και τα ρήµατα στον σωστό τύπο της απλής υποτακτικής: α) Ποτέ δεν είναι ……………………………………, αν θέλεις …………………………………… τα λάθη σου.(αργός, διορθώνω) β) Θα έρθω ………… σας …………………………………… όσο πιο …………………………………… γίνεται.(βλέπω, γρήγορος) γ) ∆εν έχεις καταλάβει ότι πρέπει …………………………………… …………………………………… αυτή την χρονιά για …………………………………… στο Πανεπιστήµιο.(διαβάζω, πολύς, περνάω) δ) …………………………………… θα καταφέρουµε …………………………………… την σωστή απόφαση. (δύσκολος, παίρνω) ε) Πρέπει …………………………………… αρκετά …………………………………… . Έχουµε αργήσει. (φεύγω, σύντοµος) 2.Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων µε τα ρήµατα της παρένθεσης στην συνεχή ή απλή προστακτική: α) …………………………………… να τελειώσει ο συνοµιλητής σου και µετά …………………………………… την άποψή σου. (περιµένω, λέω) β) Κώστα, …………………………………… τον καφέ σου, γιατί είναι πολύ ζεστός και θα καείς.(φυσώ) γ) …………………………………… αµέσως στις ερωτήσεις! Κάθε φορά βιάζεσαι και κάνεις λάθος! (απαντώ-άρνηση) δ) …………………………………… εδώ και …………………………………… µου τι έγινε! (έρχοµαι, λέω) ε) Αλέκο, …………………………………… να στείλεις µια κάρτα στην Άννα για την γιορτή της.(ξεχνώ-άρνηση) Τραγούδι 2 Χάντρα θαλασσιά Στίχοι: Ελένη Ζιώγα Μουσική: Ευανθία Ρεµπούτσικα

Μπάτης είσαι κι ευωδιάζεις, Παναγιά µου, όταν περνάς. Τα µαλλιά σου όταν τινάζεις, Μάρτης και µοσχοβολάς. Χάντρα θαλασσιά να βάζεις, χάντρα πάντα να φοράς.

250

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

Το θαλασσί της θάλασσας κι όλο το µπλε του χάρτη να µπει στη χάντρα που φοράς, να µη σε πιάνει µάτι. Νόµος είσαι και διατάζεις, το γοβάκι όταν πετάς. Το φουστάνι σου όταν βγάζεις, πόνος και µε τυραννάς. Όσο ζεις και µ' αγκαλιάζεις, χάντρα πάντα να φοράς. Το θαλασσί της θάλασσας κι όλο το µπλε του χάρτη να µπει στη χάντρα που φοράς, να µη σε πιάνει µάτι. Λεξιλόγιο Μπάτης: δροσερός άνεµος που φυσάει από την πλευρά της θάλασσας, θαλασσινή αύρα. Π.χ.: Είναι ωφέλιµο να κάνεις βόλτα στην παραλία και να σε δροσίζει ο µπάτης. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσεις ονοµαστικής (ο µπάτης, -η) Κλίση*: ο µπάτης *δεν σχηµατίζει πληθυντικό αριθµό του µπάτη τον µπάτη - µπάτη Ευωδιάζεις: αναδίδεις ευχάριστη οσµή, µυρίζεις ωραία, µοσχοµυρίζεις. Π.χ.: Στα δάση ανακαλύπτεις πανέµορφα αγριολούλουδα που ευωδιάζουν. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(ευωδιάζω) Αρχικοί χρόνοι: ευωδιάζω, ευωδίαζα, θα ευωδιάζω, θα ευωδιάσω, ευωδίασα, έχω ευωδιάσει, είχα ευωδιάσει, θα έχω ευωδιάσει Τινάζεις: κουνάς κάτι προς ορισµένη κατεύθυνση, ξεσκονίζεις. Π.χ.: Τινάζει τα σεντόνια της κάθε πρωί, σκουπίζει κι έπειτα φεύγει για την δουλειά της. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(τινάζω) Αρχικοί χρόνοι: τινάζω, τίναζα, θα τινάζω, θα τινάξω, τίναξα, έχω τινάξει, είχα τινάξει, θα έχω τινάξει

251

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

Μοσχοβολάς: µυρίζεις πολύ ευχάριστα, µοσχοµυρίζεις, ευωδιάζεις. Π.χ.: Το Πάσχα, θυµάµαι, όλα τα σπίτια της γειτονιάς µοσχοβολούσαν από τα τσουρέκια. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(µοσχοβολάω) Αρχικοί χρόνοι: µοσχοβολάω, µοσχοβολούσα, θα µοσχοβολάω, θα µοσχοβολήσω, µοσχοβόλησα, έχω µοσχοβολήσει, είχα µοσχοβολήσει, θα έχω µοσχοβολήσει Χάντρα: µικρό, στρογγυλό συνήθως αντικείµενο από γυαλί ή άλλο υλικό µε µικρή τρύπα στην µέση. Π.χ.: Το κοµπολόι του είναι φτιαγµένο µε χάντρες από κεχριµπάρι. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η χάντρα, -ας) Κλίση: η χάντρα οι χάντρες της χάντρας των χαντρών την χάντρα τις χάντρες - χάντρα - χάντρες Θαλασσιά: το χρώµα της θάλασσας. Π.χ.: Η πλειοψηφία των Σουηδών έχουν µάτια θαλασσιά. Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (θαλασσής–ιά-ί) Κλίση: ο θαλασσής η θαλασσιά το θαλασσί του θαλασσιού της θαλασσιάς του θαλασσιού τον θαλασσή την θαλασσιά το θαλασσί - θαλασσή - θαλασσιά - θαλασσί οι θαλασσιοί των θαλασσιών τους θαλασσιούς - θαλασσιοί

οι θαλασσιές των θαλασσιών τις θαλασσιές - θαλασσιές

τα θαλασσιά των θαλασσιών τα θαλασσιά - θαλασσιά

Νόµος: κανόνας που ρυθµίζει ορισµένη ενέργεια ή εκδήλωση του ανθρώπου. Π.χ.: Η συµπεριφορά σας πρέπει να ακολουθεί τους κανόνες και τους νόµους του σχολείου µας. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο νόµος, -ου) Κλίση: ο νόµος οι νόµοι του νόµου των νόµων τον νόµο τους νόµους - νόµε - νόµοι

252

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

∆ιατάζεις: δίνεις διαταγή, προστάζεις, απαιτείς να γίνει κάτι. Π.χ.: Ο εισαγγελέας διέταξε να κάνουν έρευνα στο σπίτι του. Έτσι βρήκαν όλα τα χρήµατα που έλειπαν από το ταµείο. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(διατάζω) Αρχικοί χρόνοι: διατάζω, διέταζα, θα διατάζω, θα διατάξω, διέταξα, έχω διατάξει, είχα διατάξει, θα έχω διατάξει Φουστάνι: γυναικείο ρούχο, φόρεµα. Π.χ.: Στο πάρτι η Ελένη φόρεσε ένα πολύ ωραίο µαύρο φουστάνι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το φουστάνι, -ιού) Κλίση: το φουστάνι τα φουστάνια του φουστανιού των φουστανιών το φουστάνι τα φουστάνια - φουστάνι - φουστάνια Τυραννάς: καταπιέζεις κάποιον, τον βασανίζεις, τον ταλαιπωρείς. Π.χ.: Τον τυράννησε η ξενιτιά, ώσπου αποφάσισε να επιστρέψει στην πατρίδα του. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄ (τυραννάω) Αρχικοί χρόνοι: τυραννάω, τυραννούσα, θα τυραννάω, θα τυραννήσω, τυράννησα, έχω τυραννήσει, είχα τυραννήσει, θα έχω τυραννήσει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τα παρακάτω επίθετα µε τα ουσιαστικά:

κοντό δροσερός µακριά δίκαιος µικρή

νόµος χάντρα µπάτης φουστάνι µαλλιά

2. Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων µε τον σωστό τύπο λέξεων από το τραγούδι: α) Φύσηξε ……………………………………… και δρόσισε λιγάκι! β) Αυτό το παιδί µάς ……………………………………… µε τις ιδιοτροπίες του! γ) Σήµερα πια, έπειτα από τόσους αγώνες, είµαστε όλοι ίσοι απέναντι στον ……………………………………… .

253

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

δ) Φέτος στην µόδα είναι τα µακριά ……………………………………… . ∆εν βλέπεις τις βιτρίνες; ε) ……………………………………… τα µαλλιά της µε τέτοιο νάζι, που όλοι την κοιτάζουν µε θαυµασµό. Γραµµατική Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων µε τα ρήµατα στον παρατατικό και τον αόριστο:

αγοράζω, σπουδάζω, πηγαίνω, ταξιδεύω, µπορώ, λέγω, τρώγω, συναντώ, βλέπω, πιστεύω, επιθυµώ

α) Όταν …………………………… στην Αµερική, …………………………… πολλούς ξένους φοιτητές κάθε φορά που …………………………… σε πάρτι. β) Η αδερφή µου …………………………… ένα καλό αυτοκίνητο, όπως πάντα …………………………… . γ) …………………………… στην Πελοπόννησο µε το αυτοκίνητό µας, όταν …………………………… τις πυρκαγιές από µακριά. δ) …………………………… ότι ήταν ειλικρινής φίλος µου, µέχρι που µου …………………………… το πρώτο ψέµα. ε) ∆εν …………………………… να αναπνεύσουµε απ’ τον καπνό, όση ώρα …………………………… στην ταβέρνα. 2.Συµπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις µε το κατάλληλο ρήµα σε έναν από τους συντελεσµένους χρόνους της ενεργητικής φωνής: α) Η µαµά µου σήµερα …………………………… µια ωραία τυρόπιτα.(φτιάχνω, πηγαίνω, πίνω) β) Ελπίζω πως, ως το τέλος του µήνα …………………………… απάντηση σ’αυτό που σας ρωτάω.(παίρνω, δουλεύω, τραγουδώ) γ) Όταν ήµασταν στο εξωτερικό, …………………………… διάφορα παραδοσιακά πράγµατα για ενθύµια.(µαγειρεύω, αγοράζω, διατάζω) δ) …………………………… ήδη ένας χρόνος από τότε που ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα.(περνώ, έρχοµαι, πηγαίνω) ε) Η Μαρίνα …………………………… αυτό το σπίτι, πολύ πριν εγκατασταθεί µόνιµα στην Ελλάδα.(νοικιάζω, απαντώ, γυρίζω) Κείµενο …Προλήψεις Από πολύ παλιά, ο άνθρωπος πιστεύει πως ορισµένα πράγµατα και γεγονότα φέρνουν καλή ή κακή τύχη. Όσο κι αν προσπαθούµε να ξεφύγουµε από αυτές τις προλήψεις και δεισιδαιµονίες, πιάνουµε καµιά φορά τον εαυτό µας να πιστεύει κάποιες από αυτές… Οι πιο γνωστές είναι:

254

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

∆όντια. Όταν ένα παιδάκι βγάζει τα παιδικά του δόντια, τα πετάει στα κεραµίδια του σπιτιού του για να βγουν τα νέα του δόντια γερά. Επίσης, υπάρχει ο µύθος της Νεράιδας των δοντιών, που παίρνει τα παιδικά δοντάκια που βρίσκει κάτω από το µαξιλάρι του παιδιού, και αφήνει στην θέση τους χρήµατα! Καθρέφτες. Αν σπάσεις έναν καθρέφτη, θα έχεις επτά χρόνια γρουσουζιά. Πολλοί, επίσης, πιστεύουν ότι αν κοιτάξεις στον καθρέφτη µετά τα µεσάνυχτα, µεγάλο κακό θα σε βρει! Ουράνιο Τόξο. Είναι καλή τύχη αν δεις ουράνιο τόξο. Ο µύθος, ακόµη, λέει ότι υπάρχει κάποιος θησαυρός εκεί που τελειώνει το ουράνιο τόξο! Αστέρια. Είναι γρουσουζιά να µετράς τα αστέρια. Αν όµως δεις ένα αστέρι να πέφτει, κάνε µια ευχή! Αλάτι. ∆ιώχνει το κακό και τους ανεπιθύµητους επισκέπτες. Αν πέσει αλάτι κατά λάθος, είναι γρουσουζιά και πρέπει να ρίξεις λίγο πίσω σου, πάνω από τον ώµο σου! Σκάλα. Είναι γρουσουζιά να περνάς κάτω από σκάλα! Κρασί. Εάν είσαι ανύπαντρος και το κρασί τελειώσει στο δικό σου ποτήρι, τότε θα καλοπαντρευτείς! Παπούτσια. Είναι γρουσουζιά να αφήνεις τα παπούτσια σου ανάποδα! Ντουλάπα. Όταν αφήνεις τις ντουλάπες ανοιχτές, ευνοείς τις κακές γλώσσες! Σαράντα ηµέρες µετά την γέννηση. Ακόµα και σήµερα, πολλοί είναι αυτοί που δεν αφήνουν κανέναν να δει το νεογέννητο µωρό τους, προτού κλείσει σαράντα ηµέρες, για να µην το βρει κακό µάτι. Κακό µάτι. Ένα άτοµο µπορεί να «µατιάσει» ένα άλλο, δηλαδή να του κάνει κακό, αν το κοιτάζει µε θαυµασµό ή φθόνο. Ο «µατιασµένος» νιώθει άσχηµα, τόσο σωµατικά όσο και ψυχολογικά. Για να αποφύγεις το κακό µάτι, εάν πιστεύεις σε αυτό, πρέπει να φοράς φυλαχτό. Φυλαχτό είναι κάθε αντικείµενο που, σύµφωνα µε διάφορες αντιλήψεις, προστατεύει αυτόν που το φοράει από κάθε κακό πνεύµα ή ατυχία. Συνήθως, είναι µια µπλε χάντρα, η οποία εικονίζει ένα µάτι. Οι προληπτικοί λένε ότι η χάντρα σε σχήµα µατιού βλέπει, καθρεφτίζει το κακό και το στέλνει πίσω. Άλλοι πιστεύουν ότι το µπλε χρώµα είναι αυτό που προστατεύει. Παραδόξως, όµως, θεωρούν ότι οι γαλανοµάτες είναι αυτοί που κυρίως «µατιάζουν»… (www.geocities.com, www.greeka.com, µε αλλαγές)

255

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

Λεξιλόγιο Να ξεφύγουµε: να καταφέρουµε να αποµακρυνθούµε από έναν κίνδυνο ή µια επικίνδυνη κατάσταση, να διαφύγουµε. Προλήψεις: 1. αντιλήψεις σύµφωνα µε τις οποίες τυχαία γεγονότα, καταστάσεις ή αντικείµενα επηρεάζουν (προς το καλύτερο ή το χειρότερο) την πορεία και την τύχη της ζωής του ανθρώπου 2. ενέργειες που στοχεύουν στο να εµποδίσουν την εµφάνιση αρνητικών ή βλαβερών καταστάσεων (πρόληψη κατά ασθενειών). Π.χ.: Έχει τόσες προλήψεις, αλλά ειδικά όταν είναι Τρίτη και 13 δεν βγαίνει από το σπίτι! ∆εισιδαιµονίες: ανόητοι φόβοι για δαίµονες και υπερφυσικά όντα που προκαλούν κακό στον άνθρωπο. Π.χ.: Στις δεισιδαιµονίες πιστεύουν συνήθως οι αµαθείς και οι αγράµµατοι. Κεραµίδια: Κοµµάτια ψηµένου πηλού που χρησιµοποιούνται για το σκέπασµα στέγης των σπιτιών. Π.χ.: Είναι τόσο γραφικό το χωριό µας! Με τα σπίτια του σκορπισµένα στον βράχο και το κόκκινο χρώµα των κεραµιδιών τους να ξεχωρίζει! Νεράιδας: φανταστικό πλάσµα της λαογραφίας µε µορφή νέου και ωραίου κοριτσιού. Π.χ.: Είναι µια γυναίκα εξαιρετικής οµορφιάς, σαν νεράιδα! Γρουσουζιά: κακοτυχία, γκρίνια. Π.χ.: Πολλοί πιστεύουν ότι είναι γρουσουζιά να βλέπει ο γαµπρός την νύφη πριν τον γάµο. Κάτι τέτοιο θα φέρει κακή τύχη στον γάµο τους. Ουράνιο Τόξο: φαινόµενο κατά το οποίο τα επτά χρώµατα της ίριδας εµφανίζονται στον ουρανό µετά την βροχή σε µορφή τόξου, κύκλου. Π.χ.: Τα χρώµατα του ουράνιου τόξου είναι τα επτά κύρια χρώµατα στα οποία αναλύεται το ηλιακό φως. Θησαυρός: µεγάλα ποσά χρηµάτων ή σύνολο πολύτιµων αντικειµένων, κοσµηµάτων κλπ. που φυλάγονται σε µουσείο ή σε ιδιωτικό χώρο. Π.χ.: Με τις ανασκαφές βρέθηκαν πολλοί αρχαιολογικοί θησαυροί στους ∆ελφούς, στην Ολυµπία και την ∆ήλο. Ευχή: έκφραση επιθυµίας για την πραγµατοποίηση κάποιου καλού. Π.χ.: Η ευχή όλων µας ήταν να σταµατήσουν επιτέλους οι πόλεµοι. Ανεπιθύµητους: που δεν είναι επιθυµητοί, που οι άλλοι δεν τους επιθυµούν, που προκαλούν δυσαρέσκεια. Π.χ.: Είναι ανεπιθύµητος στην παρέα µας. ∆ιαρκώς γκρινιάζει και µιλάει άσχηµα. Θα καλοπαντρευτείς: θα παντρευτείς καλά, µε καλό και πλούσιο σύζυγο. Π.χ.: Η φίλη µου καλοπαντρεύτηκε στην Θεσσαλονίκη. Όλοι ζηλεύουν την τύχη της! Ανάποδα: αντίστροφα, από την αντίθετη κατεύθυνση. Π.χ.: Πρόσεξε, έβαλες ανάποδα την µπλούζα σου και φαίνεται η ετικέτα της!

256

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

Νεογέννητο: νεογνό, που έχει µόλις γεννηθεί. Π.χ.: Πήγαν κατευθείαν στον θάλαµο των νεογέννητων για να δουν το µωρό. Φθόνο: λύπη ή ζήλια για ξένα αγαθά ή ευηµερία άλλων, ζηλοφθονία, κακεντρέχεια. Π.χ.: Ο φθόνος είναι το βασικό του χαρακτηριστικό. ∆ιαρκώς ζηλεύει όλους όσοι είναι γύρω του! Αντικείµενο: κάθε πράγµα συγκεκριµένο από άποψη µορφής, υλικού ή προορισµού. Π.χ.: Το αντικείµενο της έρευνάς µας είναι οι συνήθειες των σηµερινών νέων: πώς περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους, τι διαβάζουν, πώς διασκεδάζουν κλπ. Αντιλήψεις: διανοητικές ικανότητες, ιδέες, νοοτροπία. Π.χ.: Μιλάει λίγο, αλλά έχει οξύτατη αντίληψη για όλα όσα λέγονται ή ακούγονται. Όποια στιγµή και να τον ρωτήσεις, θα σου απαντήσει σωστά. Πνεύµα: το µυαλό και η ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται και να κρίνει, η εξυπνάδα η ψυχή, το βαθύτερο και πραγµατικό νόηµα. Π.χ.: Οι συζητήσεις έγιναν µέσα σε πνεύµα κατανόησης και συναδελφικότητας. Εικονίζει: παριστάνει κάτι µε εικόνα, παρουσιάζει παραστατικά. Π.χ.: Ο πίνακας εικονίζει ένα µοναδικό θαλασσινό τοπίο σε φθινοπωρινό πλαίσιο. Προληπτικοί: αυτοί που έχουν προλήψεις και πιστεύουν σε δεισιδαιµονίες. Π.χ.: Είναι τόσο προληπτικός που στενοχωριέται και υποφέρει όταν δει µαύρη γάτα. Παραδόξως: παρά την λογική, αντίθετα µε την κοινή λογική, ασυνήθιστα, απίστευτα. Π.χ.: Είµαστε στην καρδιά του καλοκαιριού. Παραδόξως όµως χθες το βράδυ έκανε κρύο. Γαλανοµάτες: αυτοί που έχουν γαλανά µάτια. Π.χ.: Και οι δυο κόρες της φίλης µου είναι γαλανοµάτες. Άσκηση Κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Όταν τα παιδιά βγάζουν τα δόντια τους, τα πετάνε ………………………… . α. στα κεραµίδια β. στην ντουλάπα γ. στα παπούτσια 2. Αν σπάσει …………………………, θεωρείται µεγάλη γρουσουζιά τουλάχιστον για επτά χρόνια. α. σκάλα β. κεραµίδι γ. καθρέφτης 3. Όταν πέφτει ένα αστέρι, πρέπει να ………………………… . α. πίνεις κρασί β. ρίχνεις αλάτι γ. κάνεις µια ευχή 4. Για να διώξουµε το κακό µάτι και τον φθόνο, συνήθως ………………………… . α. φοράµε φυλαχτό β. ανοίγουµε την ντουλάπα γ. ρίχνουµε αλάτι 5. «Ματιάζουν» συνήθως αυτοί που έχουν ………………………… µάτια. α. καστανά β. µπλε γ. µαύρα

257

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας… 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 1 2 2

3

Οριζόντια 1. Αυτός που πιστεύει σε προλήψεις. 2. Τα παιδιά ρίχνουν τα δόντια τους εκεί, για να βγουν τα νέα τους γερά. 3. Ανόητος φόβος για δαίµονες που προκαλούν κακό στον άνθρωπο.

Κάθετα 1. Λέγεται το τόξο που βγαίνει µετά την βροχή. 2. Έντοµο που ζει οµαδικά και παράγει µέλι.

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Αυτός που µόλις γεννήθηκε.

Ν__________

2. ∆ιανοητική ικανότητα, ιδέα.

Α_______

258

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

3. Λύπη ή ζήλια για ξένα αγαθά ή ευηµερία άλλων.

Φ_____

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…την φοράµε για να µην µας µατιάζουν…): 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Πλησιάζω, πάω µαζί µε κάποιον. Αυτός που έχει µπλε µάτια. Νέο και όµορφο κορίτσι, µυθικό πλάσµα. ∆ροσερός άνεµος από την θάλασσα. Κακοτυχία, γκρίνια. Αντίστροφα, από την αντίθετη κατεύθυνση.

1 2 3 4 5 6

4.

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν:

Σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ

……………… τ’ άσπρα σου, ……………… κρίνο και ……………… από τη ……………… σου. Κι ……………… πλάι µου, να γιορτάσω κι εγώ Aπριλοµάη µου.

Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Λοΐζος Μάνος

……………… και µια χάντρα θαλασσιά, ……… µη σε ……………… τα νησιά, ……… µη σε ……………… τα νησιά, ……………… και µια χάντρα θαλασσιά.

259

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

Σ’ αγαπώ σ’ αγαπώ, πού µε βάζεις; Σ’ ένα πύργο ψηλό να διατάζεις. Kι άµα πέσω από κει, βασιλιά µου; ……………… µέσα στην αγκαλιά µου. Γίνε ……………… , ……… σου ……………… χορό τα µελισσόπουλα, γίνε θάλασσα, να σου λένε τραγούδια τα ναυτόπουλα. ……………… και µια χάντρα θαλασσιά, ……… µη σε ……………… τα νησιά, ……… µη σε ……………… τα νησιά, ……………… και µια χάντρα θαλασσιά. Σ’ αγαπώ σ’ αγαπώ, πού µε βάζεις; Σ’ ένα πύργο ψηλό να διατάζεις. Kι άµα πέσω από κει, βασιλιά µου; ……………… µέσα στην αγκαλιά µου.

Χάντρα θαλασσιά

…………… είσαι κι …………… , Παναγιά µου, όταν περνάς. Τα µαλλιά σου όταν …………… , Μάρτης και ……………. …………… …………… να βάζεις, χάντρα πάντα να φοράς. Το θαλασσί της θάλασσας κι όλο το µπλε του χάρτη να µπει στη χάντρα που φοράς, να µη σε πιάνει µάτι. …………… είσαι και ……………, το γοβάκι όταν πετάς. Το …………… σου όταν βγάζεις, πόνος και µε …………… . Όσο ζεις και µ' αγκαλιάζεις, χάντρα πάντα να φοράς. Το θαλασσί της θάλασσας κι όλο το µπλε του χάρτη να µπει στη χάντρα που φοράς, να µη σε πιάνει µάτι.

260

Στίχοι: Ελένη Ζιώγα Μουσική: Ευανθία Ρεµπούτσικα

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 15 - «για προλήψεις»

Λεξιλόγιο ενότητας Ανάποδα Ανεπιθύµητος-η-ο Αντικείµενο, το Αντίληψη, η Βάζω Βγαίνω Βρίσκοµαι Γαλανοµάτης-α-ικο Γίνοµαι Γλάστρα, η Γρουσουζιά, η ∆εισιδαιµονία, η ∆ιατάζω Εικονίζω Έρχοµαι Ευχή, η Ευωδιάζω Θαλασσής-ιά-ί Θησαυρός, ο Καλοπαντρεύοµαι Κεραµίδι, το

Ματιάζω Μέλισσα, η Μοσχοβολάω Μπάτης, ο Νεογέννητος-η-ο Νεράιδα, η Νόµος, ο Ξεφεύγω Ουράνιο Τόξο, το Παραδόξως Πνεύµα, το Προληπτικός-ή-ό Πρόληψη, η Στήνω Τινάζω Τυραννάω Φθόνος, ο Φοράω Φουστάνι, το Χάντρα, η

261

262

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 16 - «πολιτικά»

ΕΝΟΤΗΤΑ 16 - «πολιτικά» Τραγούδι 1 Ένα το χελιδόνι Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Ένα το χελιδόνι κι η άνοιξη ακριβή, για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή. Θέλει νεκροί χιλιάδες να 'ναι στους τροχούς. θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίµα τους. Θεέ µου Πρωτοµάστορα, µ' έχτισες µέσα στα βουνά! Θεέ µου Πρωτοµάστορα, µ' έκλεισες µες στη θάλασσα! Πάρθηκεν1 από τους µάγους το σώµα του Μαγιού2. Το 'χουνε θάψει σ' ένα µνήµα του πέλαγου, σ' ένα βαθύ πηγάδι, το 'χουνε κλειστό µύρισε το σκοτάδι κι όλη η άβυσσος. Θεέ µου Πρωτοµάστορα µέσα στις πασχαλιές και Συ! Θεέ µου Πρωτοµάστορα µύρισες την Ανάσταση! Λεξιλόγιο Χελιδόνι: µικρό πουλί µε µαύρη ράχη, άσπρη κοιλιά και ουρά χωρισµένη στα δυο, που ο ερχοµός του ταυτίζεται µε την άνοιξη. Π.χ.: Κάθε φορά που βλέπαµε τα χελιδόνια, ξέραµε ότι η άνοιξη ήταν πολύ κοντά. Προσέχαµε πώς έχτιζαν τις φωλιές τους και πώς τάιζαν τα µικρά τους… Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το χελιδόνι,-ιού) Κλίση: το χελιδόνι τα χελιδόνια του χελιδονιού των χελιδονιών το χελιδόνι τα χελιδόνια - χελιδόνι - χελιδόνια Πολλή: αρκετά µεγάλη σε έκταση (τόπος) ή ένταση. Π.χ.: Η πολλή ζάχαρη βλάπτει την υγεία σου. Μην βάζεις τόση! Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (πολύς, πολλή, πολύ) Κλίση: πολύς πολλή πολύ πολλής πολύ πολλή πολύ πολύ πολλή πολύ 1 2

πάρθηκε του Μαΐου 263

Τραγουδώ ελληνικά

πολλοί πολλών πολλούς πολλοί

πολλές πολλών πολλές πολλές

ενότητα 16 - «πολιτικά»

πολλά πολλών πολλά πολλά

Τροχούς: όργανο σε κυκλικό σχήµα κυρίως από µέταλλο, ρόδα. Π.χ.: Άννα µου, θα γυρίσει ο τρόχος, θα καλυτερέψει η ζωή σου! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (ο τροχός,– ού) Κλίση: ο τροχός οι τροχοί του τροχού των τροχών τον τροχό τους τροχούς - τροχέ - τροχοί Ζωντανοί: αυτοί που βρίσκονται στην ζωή, που ζουν, που έχουν µια έντονη διάθεση για ζωή, κίνηση, δράση. Π.χ.: Είναι τόσο ζωντανός άνθρωπος, που όλοι χαίρονται να δουλεύουν µαζί του! Επίθετο, γένους αρσενικού, ό) Κλίση: ζωντανός ζωντανή ζωντανού ζωντανής ζωντανό ζωντανή ζωντανέ ζωντανή

ζωντανό ζωντανού ζωντανό ζωντανό

ζωντανοί ζωντανών ζωντανούς ζωντανοί

ζωντανά ζωντανών ζωντανά ζωντανά

ζωντανές ζωντανών ζωντανές ζωντανές

αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (ζωντανός-ή-

‘χουνε θάψει: τοποθετώ ένα νεκρό σώµα µέσα στην γη, µέσα σε τάφο. Π.χ.: Έπρεπε να θάψουν τους νεκρούς µετά την µάχη. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρακειµένου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄ (θάβω) Αρχικοί χρόνοι: θάβω, έθαβα, θα θάβω, θα θάψω, έθαψα, έχω θάψει, είχα θάψει, θα έχω θάψει Μνήµα: ο τάφος. Π.χ.: Σε αυτή την πλευρά του νεκροταφείου υπάρχουν τα µνήµατα αυτών που σκοτώθηκαν στον πόλεµο. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το µνήµα,–µατος)

264

Τραγουδώ ελληνικά

Κλίση: το µνήµα του µνήµατος το µνήµα - µνήµα

ενότητα 16 - «πολιτικά»

τα µνήµατα των µνηµάτων τα µνήµατα - µνήµατα

Πηγάδι: βαθύ και στενό άνοιγµα, από το οποίο πηγάζει νερό. Π.χ.: Για να ποτίσουν τα χωράφια τους, παίρνουν νερό από το κοντινότερο πηγάδι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το πηγάδι,-ιού) Κλίση: το πηγάδι τα πηγάδια του πηγαδιού των πηγαδιών το πηγάδι τα πηγάδια - πηγάδι - πηγάδια Άβυσσος: µεγάλο αθέατο βάθος, χάσµα. Π.χ.: Ποτέ δεν θα καταλάβεις τι πραγµατικά θέλει. Άβυσσος η ψυχή του! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η άβυσσος,-ου) Κλίση: η άβυσσος οι άβυσσοι της αβύσσου των αβύσσων την άβυσσο τις αβύσσους - άβυσσε - άβυσσοι Πασχαλιές: η γιορτή του Πάσχα, φυτό µε µικρά άσπρα ή µοβ λουλούδια που ανθίζει την άνοιξη, την εποχή που γιορτάζεται το Πάσχα. Π.χ.: Εκείνη την εποχή, θυµάµαι, πλησιάζοντας το Πάσχα, είχαν ανθίσει τα πάντα στον κήπο µας: τριαντάφυλλα, µαργαρίτες, πασχαλιές… Ουσιαστικό, γένους άς) Κλίση: η πασχαλιά της πασχαλιάς την πασχαλιά - πασχαλιά

θηλυκού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (η πασχαλιά,οι πασχαλιές των πασχαλιών τις πασχαλιές - πασχαλιές

Ανάσταση: επαναφορά ενός νεκρού στην ζωή, η γιορτή της ανάστασης του Χριστού. Π.χ.: Οι Χριστιανοί πιστεύουν στην ανάσταση του Χριστού, αλλά και στην µελλοντική ανάσταση των νεκρών. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η ανάσταση,- ης) Κλίση: η ανάσταση οι αναστάσεις

265

Τραγουδώ ελληνικά

της ανάστασης την ανάσταση - ανάσταση

ενότητα 16 - «πολιτικά»

των αναστάσεων τις αναστάσεις - αναστάσεις Ασκήσεις Λεξιλογίου

1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. µνήµα β. πηγάδι γ. άβυσσος δ. πασχαλιές ε. ανάσταση

νέα ζωή χάσµα µοβ λουλούδια τάφος πηγή νερού

2. Βρείτε τις λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: λίγη νεκρός να παίρνουν ανοιχτό φως

……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ……………………………………… ………………………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Ενεργητική - Παθητική Σύνταξη Σε κάθε πρόταση η λέξη που φανερώνει ποιος κάνει αυτό που λέει το ρήµα, λέγεται υποκείµενο, ενώ η λέξη που φανερώνει σε ποιον ή σε τι πηγαίνει η ενέργεια του ρήµατος, λέγεται αντικείµενο. Παραδείγµατα: Η Μαρία γράφει την άσκηση. Ποιος γράφει την άσκηση; Η Μαρία (υποκείµενο) Τι γράφει η Μαρία; Την άσκηση (αντικείµενο) Οι προτάσεις που ακολουθούν την δοµή αυτή και φανερώνουν ότι κάποιος ενεργεί (µε το ρήµα στην ενεργητική φωνή) ανήκουν στην ενεργητική σύνταξη. Υπάρχουν, όµως, και οι περιπτώσεις, στις οποίες το υποκείµενο παθαίνει κάτι ή δέχεται την ενέργεια από κάτι ή από κάποιον. Το ρήµα βρίσκεται στην παθητική φωνή και η δοµή της πρότασης ανήκει στην παθητική σύνταξη.

266

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 16 - «πολιτικά»

Έτσι, το παραπάνω παράδειγµα γίνεται ως εξής: υποκείµενο Η Μαρία

ρήµα γράφει

αντικείµενο την άσκηση.

υποκείµενο Η άσκηση

ρήµα γράφεται

ποιητικό αίτιο (από + αιτιατική) από τη Μαρία.

Ενεστώτας Παθητικής Φωνής α΄ συζυγία α΄ τάξη

διαβάζ διαβάζ διαβάζ διαβαζ διαβαζ διαβάζ -

οµαι εσαι εται όµαστε όσαστε (διαβάζ-εστε) ονται

αγαπ αγαπ αγαπ αγαπ αγαπ αγαπ

-

β΄ συζυγία β΄ τάξη

ιέµαι ιέσαι ιέται ιόµαστε ιόσαστε (αγαπ-ιέστε) ιούνται

οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ -

ούµαι είσαι είται ούµαστε είστε ούνται

Στην α΄ συζυγία, όµοια µε το διαβάζοµαι, ανήκουν και τα: ανοίγοµαι, βάφοµαι, γράφοµαι, δένοµαι, κλείνοµαι, λύνοµαι, ντύνοµαι, πλένοµαι κ.ά. Στην β΄ συζυγία και στην α΄ τάξη, όµοια µε το αγαπιέµαι, ανήκουν και τα: απαντιέµαι, γεννιέµαι, κρεµιέµαι, κυνηγιέµαι, ξεχνιέµαι, πετιέµαι, ρωτιέµαι, χαιρετιέµαι κ.ά. Στην β΄ συζυγία και στη β΄ τάξη, όµοια µε το οδηγούµαι, ανήκουν και τα: αποτελούµαι, αφαιρούµαι, δηµιουργούµαι, θεωρούµαι, καλούµαι, συγχωρούµαι, χρησιµοποιούµαι κ.ά. Τα ρήµατα ακούω, λέω κλπ. κλίνονται όπως τα ρήµατα της α΄ συζυγίας και σχηµατίζουν την παθητική τους φωνή ως εξής: ακούω → ακούγοµαι λέω → λέγοµαι καίω → καίγοµαι κλαίω → κλαίγοµαι τρώω → τρώγοµαι (το πάω και το φταίω δεν σχηµατίζουν παθητική φωνή) Παρατηρήσεις: 1. Κάποια ρήµατα της β΄ συζυγίας και α΄ τάξης σχηµατίζουν τον ενεστώτα της παθητικής φωνής κατά την β΄ τάξη: Παραδείγµατα: ευχαριστώ → ευχαριστιέµαι παρηγορώ → παρηγοριέµαι στενοχωρώ → στενοχωριέµαι τηλεφωνώ → τηλεφωνιέµαι 2. Κάποια ρήµατα σχηµατίζουν τον ενεστώτα παθητικής φωνής και κατά τις δύο τάξεις Παραδείγµατα: αδικώ → αδικιέµαι & αδικούµαι δικαιολογώ → δικαιολογιέµαι & δικαιολογούµαι 267

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 16 - «πολιτικά»

3. Κάποια ρήµατα σχηµατίζουν ενεστώτα στην παθητική φωνή, χωρίς να έχουν στην ενεργητική. Παραδείγµατα: Σε -ιέµαι: αναρωτιέµαι, βαριέµαι, χασµουριέµαι, αρνιέµαι (και αρνούµαι), παραπονιέµαι (και παραπονούµαι) κ.ά. Σε -ούµαι: ασχολούµαι, διηγούµαι, µιµούµαι, περιποιούµαι κ.ά. β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του ενεστώτα της παθητικής φωνής: α. Κάθε πρωί ο Κώστας ……………………………… αρκετά νωρίς για την δουλειά του. (σηκώνοµαι) β. ……………………………… ιδιαίτερα αξιόπιστος άνθρωπος. Μπορείς να ζητήσεις την γνώµη του για το πρόβληµά σου.(θεωρούµαι) γ. ……………………………… πάρα πολύ για ασήµαντα πράγµατα! Θα δείτε που όλα θα πάνε καλά! (στενοχωριέµαι) δ. Αυτό το πρόβληµα δεν ……………………………… µε τίποτα! Τόση ώρα προσπαθώ! (λύνοµαι) ε. ∆υστυχώς δεν θα µπορέσουµε να βγούµε απόψε. ……………………………… για το ταξίδι µας. Φεύγουµε νωρίς το πρωί.(ετοιµάζοµαι) 2. Μετατρέψτε τις παρακάτω προτάσεις από την ενεργητική στην παθητική σύνταξη: α. Εµείς ακούµε την µουσική. β. Ο παππούς λέει την ιστορία. γ. Ο θυρωρός ανοίγει τις πόρτες. δ. Οι µαθητές λύνουν τα προβλήµατα. ε. Εσείς χρησιµοποιείτε το µηχάνηµα.

…………………………………………………………………… …………………………………………………………………… …………………………………………………………………… …………………………………………………………………… ……………………………………………………………………

Τραγούδι 2 Ο δρόµος Στίχοι: Κωστούλα Μητροπούλου Μουσική: Μάνος Λοΐζος

Ο δρόµος είχε τη δική του ιστορία, κάποιος την έγραψε στον τοίχο µε µπογιά. Ήταν µια λέξη µοναχά ελευθερία κι ύστερα είπαν πως την έγραψαν παιδιά. Κι ύστερα κύλησε ο καιρός κι η ιστορία, πέρασε εύκολα απ' τη µνήµη στην καρδιά. Ο τοίχος έγραφε µοναδική ευκαιρία εντός3 πωλούνται πάσης4 φύσεως υλικά. 3 4

µέσα πας - πάσα - παν: καθένας, κάθε· «πάσης φύσεως»: κάθε είδους

268

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 16 - «πολιτικά»

Τις Κυριακές από νωρίς στα καφενεία έπειτα γήπεδο, στοιχήµατα, καβγάς. Ο δρόµος είχε τη δική του ιστορία, είπανε όµως πως την έγραψαν παιδιά. Λεξιλόγιο Τοίχο: κατασκευή από πέτρες, τούβλα, ή άλλο υλικό που χτίζεται για να κλείσει έναν χώρο. Π.χ.: Ο τοίχος της κουζίνας είναι σε άσχηµη κατάσταση. Πρέπει να τον βάψουµε το συντοµότερο. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, πτώσης αιτιατικής (ο τοίχος, -ου) Κλίση: ο τοίχος οι τοίχοι του τοίχου των τοίχων τον τοίχο τους τοίχους - τοίχε - τοίχοι

αριθµού

ενικού,

Μπογιά: το χρώµα, η βαφή. Π.χ.: Πρέπει να πάρεις άσπρη µπογιά για την πόρτα, Κώστα µου! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η µπογιά,- άς) Κλίση: η µπογιά οι µπογιές της µπογιάς την µπογιά τις µπογιές - µπογιά - µπογιές Μοναχά: µόνο. Π.χ.: Ήξερε µοναχά το όνοµά του, τίποτα άλλο… Επίρρηµα τροπικό Μνήµη: η ικανότητα του ανθρώπου να διατηρεί αυτό που µαθαίνει, να µην ξεχνάει. Π.χ.: Έχει πολύ καλή µνήµη! Θυµάται ακόµη και τις µικρότερες λεπτοµέρειες! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η µνήµη, -ης) Κλίση: η µνήµη οι µνήµες της µνήµης την µνήµη τις µνήµες - µνήµη - µνήµες

269

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 16 - «πολιτικά»

Μοναδική: µόνη, χωρίς να υπάρχει άλλη. Π.χ.: Είναι ο µοναδικός κληρονόµος ολόκληρης της περιουσίας. Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (µοναδικός-ή-ό) Κλίση: µοναδικός µοναδική µοναδικό µοναδικού µοναδικής µοναδικού µοναδικό µοναδική µοναδικό µοναδικέ µοναδική µοναδικό µοναδικοί µοναδικών µοναδικούς µοναδικοί

µοναδικές µοναδικών µοναδικές µοναδικές

µοναδικά µοναδικών µοναδικά µοναδικά

Πωλούνται: πουλιούνται, δίνω κάτι και παίρνω χρήµατα γι’ αυτό. Π.χ.: Φέτος τα αυτοκίνητα πωλούνται φτηνότερα από κάθε άλλη χρονιά. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας β΄(πωλούµαι) Αρχικοί χρόνοι: πωλούµαι (πουλιέµαι), πουλιόµουν, θα πωλούµαι (πουλιέµαι), θα πουληθώ, πουλήθηκα, έχω πουληθεί, είχα πουληθεί, θα έχω πουληθεί Καφενεία: καταστήµατα που προσφέρουν καφέ ή άλλα ποτά και γλυκά. Π.χ.: Μου αρέσει να πηγαίνω σε µικρά παραδοσιακά καφενεία. Τέτοια βρίσκεις συνήθως σήµερα σε µικρά χωριά. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το καφενείο,-ου) Κλίση: το καφενείο τα καφενεία του καφενείου των καφενείων το καφενείο τα καφενεία - καφενείο - καφενεία Γήπεδο: χώρος που γίνονται τα αθλήµατα, στάδιο. Π.χ.: Πού τον χάνεις πού τον βρίσκεις στο γήπεδο, κάθε Κυριακή για την οµάδα του! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το γήπεδο, -ου) Κλίση: το γήπεδο τα γήπεδα του γηπέδου των γηπέδων το γήπεδο τα γήπεδα - γήπεδο - γήπεδα

270

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 16 - «πολιτικά»

Στοιχήµατα: συµφωνίες µεταξύ προσώπων, όπου εκείνος που η γνώµη του για κάτι θα αποδειχτεί ορθή, παίρνει ποσό ή κάτι άλλο που ορίζεται από πριν. Π.χ.: Βάλαµε στοίχηµα µε τους φίλους µου ότι θα τελειώσω πρώτος την εργασία του µαθήµατος. Έτσι κατάφερα να συγκεντρώσω όλα αυτά τα χρήµατα! Ουσιαστικό, γένους στοίχηµα, -µατος) Κλίση: το στοίχηµα του στοιχήµατος το στοίχηµα - στοίχηµα

ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (το τα στοιχήµατα των στοιχηµάτων τα στοιχήµατα - στοιχήµατα

Καβγάς: µάλωµα, τσακωµός. Π.χ.: Πάντα ζητάει αφορµές για καβγά! ∆εν τον αντέχω άλλο! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο καβγάς, -ά) Κλίση: ο καβγάς οι καβγάδες του καβγά των καβγάδων τον καβγά τους καβγάδες - καβγά - καβγάδες

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. µοναχά β. καβγάς γ. µπογιά δ. γήπεδο ε. ύστερα

µετά χρώµα µάλωµα στάδιο µόνο

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: σκλαβιά ησυχία ηλικιωµένοι δύσκολα αγοράζονται

……………………………… ……………………………… ……………………………… ……………………………… ………………………………

271

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 16 - «πολιτικά»

Γραµµατική α. Θεωρία Χρονικές προτάσεις Είναι οι προτάσεις που φανερώνουν χρόνο. Εισάγονται µε τους χρονικούς συνδέσµους όταν, σαν, ενώ, καθώς, αφού, αφότου, πριν (να), µόλις, προτού, ώσπου, ωσότου, όσο, όποτε και τις φράσεις την στιγµή που, την ώρα που κλπ. Ανάλογα µε την χρονική στιγµή στην οποία αναφέρονται σε σχέση µε την κύρια πρόταση, δηλώνουν το σύγχρονο, το προτερόχρονο και το υστερόχρονο. Παραδείγµατα:

σύγχρονο

προτερόχρονο

υστερόχρονο

Ο Γιάννης διάβαζε. Την ίδια στιγµή άκουγε µουσική. Ο Γιάννης διάβαζε, ενώ άκουγε µουσική.

Πρώτα διάβασε την εφηµερίδα του. Έπειτα ήπιε τον καφέ του. Πριν (να) πιει τον καφέ του, διάβασε την εφηµερίδα του. Ο Περικλής τελείωσε την δουλειά. Ύστερα βγήκε έξω. Ο Περικλής βγήκε έξω, αφού τελείωσε την δουλειά.

β. Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε χρονικές προτάσεις, ενώνοντας τις προτάσεις που σας δίνονται: α. Πρώτα ζήτησα την άδεια του διευθυντή µου. Έπειτα έφυγα από την δουλειά. (πριν) ……………………………………………………………………………………………………………………………… β. Η γραµµατέας ζήτησε τα ονόµατα των µαθητών. Έπειτα έφτιαξε τους καταλόγους. (αφού) ……………………………………………………………………………………………………………………………… γ. Η µητέρα µαγείρευε. Την ίδια στιγµή µιλούσε στο τηλέφωνο. (ενώ) ……………………………………………………………………………………………………………………………… δ. Έφυγα από την δουλειά. Συνάντησα τους φίλους µου. (αφού) ……………………………………………………………………………………………………………………………… ε. Κοιµήθηκε. Εκείνη την στιγµή ο δάσκαλος έγραφε στον πίνακα. (ενώ) ………………………………………………………………………………………………………………………………

272

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 16 - «πολιτικά»

2. Αντιστοιχίστε: α. Σήκωσα το τηλέφωνο, β. Πριν γυρίσω σπίτι, γ. Την ώρα που µου µιλούσες, δ. Καθώς µε χαιρετούσε, ε. Ώσπου να επιστρέψεις,

νόµιζα ότι τα πάντα τελείωσαν για µένα. θα έχω τελειώσει την δουλειά µου. αµέσως µόλις χτύπησε. το µυαλό µου έτρεχε αλλού. θα περάσω από το κοµµωτήριο.

Κείµενο Μίκης Θεοδωράκης Ο Μίκης Θεοδωράκης, κρητικής καταγωγής, γεννιέται στην Χίο στις 29 Ιουλίου του 1925. Ζει σε πολλές πόλεις της Ελλάδας για να καταλήξει στην Αθήνα, στην οποία από τότε διαµένει. Από το 1954 έως το 1960 εργάζεται στο Παρίσι και το Λονδίνο γράφοντας συµφωνική µουσική, µπαλέτα και µουσική για ταινίες. Το 1960 συνθέτει κύκλους τραγουδιών, ορατόρια, µουσική για το αρχαίο ελληνικό δράµα, προσπαθώντας να ενώσει την ποίηση µε την µουσική. Η προσπάθεια αυτή συνδέεται και µε τα πολιτικά γεγονότα της εποχής, που στοχεύουν εκτός απ’ τον εκδηµοκρατισµό της κοινωνικής ζωής σε µια βαθύτερη και ευρύτερη αναγέννηση του ελληνικού λαού. Βρίσκεται συχνά στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής και συµµετέχει ενεργά κατά της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-74), γεγονός που τον οδηγεί σε εξορίες και κακουχίες. Ο Θεοδωράκης ασχολείται µε όλα τα είδη της µουσικής, το δε έργο του επεκτείνεται σε τοµείς όπως η ποίηση, η πεζογραφία, η φιλοσοφία, η µουσικολογία, ακόµα και σε πολιτικά δοκίµια. Οι πρώτες του συνθέσεις βασίζονται σε στίχους του Σολωµού, του Παλαµά, του ∆ροσίνη, του Βαλαωρίτη. Με τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου, το 1958, εισάγει το «λαϊκό» τραγούδι, τον λαϊκό τραγουδιστή, τα λαϊκά όργανα και την λαϊκή συναυλία ως νέα µορφή επικοινωνίας µε το κοινό του. Ακολουθεί το «Άξιον εστί», το πρώτο µεγάλο έργο του µε χορωδία, το οποίο ο συνθέτης ονοµάζει «λαϊκό ορατόριοµετασυµφωνικό», ένα είδος ξεχωριστό µε πηγή έµπνευσης την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη και το δηµοτικό τραγούδι µε την ταυτόχρονη παρουσία του αφηγητή-ψάλτη και του λαϊκού τραγουδιστή αλλά και της κλασικής και της λαϊκής ορχήστρας. Το 1963, δηµιουργεί µαζί µε τον Μάνο Χατζιδάκι την «Μικρή Ορχήστρα Αθηνών» και παράλληλα γράφει µουσική για τις κινηµατογραφικές ταινίες «Φαίδρα» (1961) και «Zorba the Greek» (1964), που τον κάνουν γνωστό σε ολόκληρο τον κόσµο. Στο διάστηµα 1967 έως 1980 στρέφεται ιδιαίτερα στην σύνθεση κύκλων τραγουδιών. Συνθέτει 22 κύκλους, ανάµεσά τους και τα «Τραγούδια του αγώνα», «Ο ήλιος και ο χρόνος», «Μυθιστόρηµα» κ.ά. Είναι η εποχή των φυλακίσεων στην Ελλάδα, της διαφυγής στο Παρίσι, της σύνθεσης του «Canto General», αλλά και των πρώτων χρόνων της µεταπολίτευσης. Χρόνια έντονα δηµιουργικά, όπου η µουσική του είναι ταυτόσηµη µε την αντίσταση κατά της δικτατορίας. Από το 1981 έως το 1988, επιστρέφει στην συµφωνική µουσική µε κύρια έργα την «Τρίτη Συµφωνία», την «Εβδόµη Συµφωνία», την πρώτη του όπερα «Κώστας Καρυωτάκης» (Οι µεταµορφώσεις του ∆ιονύσου) και το µπαλέτο «Ζορµπάς». Τέλος, από το 1989 έως σήµερα συνθέτει τις όπερές του (λυρικές τραγωδίες) «Μήδεια»,

273

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 16 - «πολιτικά»

«Ηλέκτρα» και «Αντιγόνη». Την Τριλογία αυτή συµπληρώνει η καινούργια του όπερα «Λυσιστράτη». Με τα έργα αυτά ο Θεοδωράκης εγκαινιάζει την εποχή του Λυρικού Βίου, δηλαδή την ολοκληρωτική στροφή του προς τον λυρισµό και την λυρική µουσική έκφραση. (www.orchestra.mikistheodorakis.gr, «βιογραφία Μίκη Θεοδωράκη», µε αλλαγές www.mmb.org.gr, Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος - Λίλιαν Βουδούρη, «80 χρόνια Μίκης Θεοδωράκης», µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Καταγωγής: ο τόπος αпό τον οποίο κατάγεται κάποιος. Π.χ.: Η καταγωγή της είναι από ένα µακρινό χωριό της Μακεδονίας, πάνω στην Βόρεια Ελλάδα. Να καταλήξει: να τελειώσει σε ένα σηµείο, να φτάσει στο τέρµα. Π.χ.: Όσο κι αν προσπάθησε δεν µπόρεσε να καταλήξει σε καµία απόφαση. ∆ιαµένει: µένει κάπου για ένα χρονικό διάστηµα, κατοικεί. Π.χ.: Ο αδελφός µου διαµένει εδώ και χρόνια στο Παρίσι. Στοχεύουν: βάζουν κάτι ως στόχο, σκοπεύουν. Π.χ.: Ο γιος µου στοχεύει να σπουδάσει φυσική στην Αθήνα. Εκδηµοκρατισµό: οι προσπάθειες για την εδραίωση της δηµοκρατίας. Π.χ.: Ο εκδηµοκρατισµός όλων των θεσµών είναι από τους βασικούς στόχους µιας ελεύθερης κοινωνίας. Αναγέννηση: αναβίωση, αναζωογόνηση. Π.χ.: Τον 18ο αιώνα σηµειώνεται η Αναγέννηση στην τέχνη και τα γράµµατα. Επίκεντρο: το κέντρο, το σηµείο όπου κάτι εκδηλώνεται πιο έντονα. Π.χ.: Το επίκεντρο των πολιτιστικών δραστηριοτήτων για το 2006 ήταν η Πάτρα, ως πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Εξορίες: αποµάκρυνση από τον τόπο κατοικίας, που επιβάλλεται σε κάποιον, προς ένα ορισµένο σηµείο της ίδιας χώρας ή στο εξωτερικό. Π.χ.: Οι εξορίες στα χρόνια της δικτατορίας ήταν πολύ συχνές και σκληρές. ∆εν κατάφεραν όµως να σταµατήσουν τον αγώνα του λαού. Κακουχίες: σωµατικές ταλαιπωρίες. Π.χ.: Όσοι φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν στην περίοδο της δικτατορίας πέρασαν πολλά βάσανα και κακουχίες. Επεκτείνεται: µεγαλώνει σε µήκος, αναπτύσσεται, εξαπλώνεται. Π.χ.: Η εταιρεία της επεκτείνεται όλο και περισσότερο στην Ευρώπη και έχει περισσότερους εργάτες από ποτέ. 274

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 16 - «πολιτικά»

Χορωδία: όµιλος ατόµων που τραγουδά. Π.χ.: Τα παιδιά µας είναι στην χορωδία του σχολείου και συµµετέχουν σε κάθε σχολική γιορτή. Ψάλτη: αυτός που ψέλνει εκκλησιαστικούς ύµνους. Π.χ.: Ο παππούς µου ήταν ψάλτης στην εκκλησία της γειτονιάς µας. Φυλακίσεων: κλείσιµο κάποιου στην φυλακή. Π.χ.: Η φυλάκιση χωρίς αιτία είναι παράνοµη. ∆ιαφυγής: απόδρασης από κάπου. Π.χ.: Η µόνη διέξοδος για τους πνευµατικούς ανθρώπους εκείνης της περιόδου ήταν η διαφυγή τους στο Παρίσι. Μεταπολίτευσης: της αλλαγής πολιτεύµατος. Π.χ.: Η µεταπολίτευση δεν άργησε να έρθει. Η δικτατορία σύντοµα έπεσε, έπειτα από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Ταυτόσηµη: µε την ίδια σηµασία µε άλλη, όµοια. Π.χ.: Φυσικά και δεν είναι ταυτόσηµος ο έρωτας µε την αγάπη! Αντίσταση: αντίδραση, άρνηση. Π.χ.: Παρά την ηρωική αντίσταση, η χώρα µας δεν κατάφερε να αποφύγει την Γερµανική Κατοχή. Εγκαινιάζει: κάνει εγκαίνια, χρησιµοποιεί κάτι για πρώτη φορά. Π.χ.: Ο ιερέας εγκαινίασε τις νέες εγκαταστάσεις του εργοστασίου. Ολοκληρωτική: αυτή που αποτελεί ολοκλήρωση, ώστε να είναι πλήρης, γεµάτη. Π.χ.: Η καταστροφή στο δάσος του χωριού µας από την πυρκαγιά ήταν ολοκληρωτική. ∆εν έµεινε ούτε ένα δέντρο… Λυρισµό: που χαρακτηρίζει την λυρική ποίηση µε την υποκειµενική έκφραση συναισθηµάτων. Π.χ.: Στο ποιητικό του έργο υπάρχουν έντονα στοιχεία λυρισµού.

Ο Μίκης Θεοδωράκης µε τον Μάνο Χατζιδάκι.

275

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 16 - «πολιτικά»

Άσκηση Κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Ο Μίκης Θεοδωράκης συµµετέχει στα πολιτικά γεγονότα της εποχής του, που στοχεύουν στην ……………… του ελληνικού λαού. α. αναγέννηση β. εξορία γ. καταγωγή 2. Το 1960 ο Μίκης Θεοδωράκης συνθέτει κύκλους τραγουδιών, ορατόρια, µουσική για ……………… . α. τις ελληνικές γιορτές β. το αρχαίο ελληνικό δράµα γ. το θέατρο 3. Οι πρώτες συνθέσεις του Μίκη Θεοδωράκη βασίζονται σε στίχους του ……………… . α. Οδυσσέα Ελύτη β. Γιάννη Ρίτσου γ. Σολωµού, Παλαµά 4. Το 1963, δηµιουργεί µαζί µε τον Μάνο Χατζιδάκι την «Μικρή Ορχήστρα Αθηνών» και παράλληλα γράφει µουσική για τις ταινίες «Φαίδρα» και ……………… . α. «Zorba the Greek» β. «Λυσιστράτη» γ. «Μυθιστόρηµα» 5. Από το 1989 έως σήµερα, ο Μίκης Θεοδωράκης κάνει ολοκληρωτική στροφή προς τον ……………… . α. λυρισµό β. εκδηµοκρατισµό γ. ρεαλισµό

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 3 1 2 1

2

276

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 16 - «πολιτικά»

Οριζόντια 1. Φυτό µε µικρά άσπρα λουλούδια. 2. Αναβίωση, αναζωογόνηση.

ή

µοβ

Κάθετα 1. Το χρώµα διαφορετικά. 2. Βάζω κάτι ως στόχο, σκοπεύω. 3. Το κλείσιµο κάποιου στην φυλακή.

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Αυτός που βρίσκεται στην ζωή, που ζει.

Ζ_______

2. Μάλωµα, τσακωµός.

Κ_____

3. Άνοιγµα από το οποίο πηγάζει νερό.

Π_____

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…το πουλί του πρώτου τραγουδιού…): 1. Σωµατική ταλαιπωρία. 2. Κατάστηµα όπου προσφέρεται καφές ή άλλα ποτά. 3. Ό,τι χαρακτηρίζει την λυρική ποίηση. 4. Αντίδραση, άρνηση. 5. … είχε την δική του ιστορία. 6. Μεγάλο και αθέατο βάθος. 7. Επαναφορά ενός νεκρού στην ζωή. 8. Μένω κάπου, κατοικώ. 1 2 3 4 5 6 7 8

277

Τραγουδώ ελληνικά

4.

ενότητα 16 - «πολιτικά»

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Ένα το χελιδόνι Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Ένα το …………………… κι η άνοιξη ακριβή, για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά …………………… . Θέλει νεκροί χιλιάδες να 'ναι στους …………………… . θέλει κι οι …………………… να δίνουν το αίµα τους. Θεέ µου Πρωτοµάστορα, µ' έχτισες µέσα στα βουνά! Θεέ µου Πρωτοµάστορα, µ' έκλεισες µες στη θάλασσα! Πάρθηκεν από τους µάγους το σώµα του Μαγιού. Το …………………… σ' ένα …………………… του πέλαγου, σ' ένα βαθύ …………………… , το 'χουνε κλειστό µύρισε το σκοτάδι κι όλη η …………………… . Θεέ µου Πρωτοµάστορα µέσα στις …………………… και Συ! Θεέ µου Πρωτοµάστορα µύρισες την …………………… ! Ο δρόµος

Στίχοι: Κωστούλα Μητροπούλου Μουσική: Μάνος Λοΐζος

Ο δρόµος είχε τη δική του ιστορία, κάποιος την έγραψε στον …………………… µε …………………… . Ήταν µια λέξη …………………… ελευθερία κι έπειτα είπαν πως την έγραψαν παιδιά. Κι ύστερα κύλησε ο καιρός κι η ιστορία, πέρασε εύκολα απ' τη …………………… στην καρδιά. Ο τοίχος έγραφε …………………… ευκαιρία εντός …………………… πάσης φύσεως υλικά. Τις Κυριακές από νωρίς στα …………………… έπειτα …………………… , …………………… , …………………… . Ο δρόµος είχε τη δική του ιστορία, είπανε όµως πως την έγραψαν παιδιά.

Λεξιλόγιο ενότητας Άβυσσος, η Αναγέννηση, η Ανάσταση, η 278

Αντίσταση, η Γήπεδο, το ∆ιαµένω

Τραγουδώ ελληνικά

∆ιαφυγή, η Εγκαινιάζω Εκδηµοκρατισµός, ο Εξορία, η Επεκτείνοµαι Επίκεντρο, το Ζωντανός-ή-ό Θάβω Καβγάς, ο Κακουχία, η Καταγωγή, η Καταλήγω Καφενείο, το Λυρισµός, ο Μεταπολίτευση, η Μνήµα, το Μνήµη, η

ενότητα 16 - «πολιτικά»

Μοναδικός-ή-ό Μοναχά Μπογιά, η Ολοκληρωτικός-ή-ό Πασχαλιά, η Πηγάδι, το Πολύς-πολλή-πολύ Πωλούµαι Στοίχηµα, το Στοχεύω Ταυτόσηµος-η-ο Τοίχος, ο Τροχός, ο Φυλάκιση, η Χελιδόνι, το Χορωδία, η Ψάλτης, ο

279

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

ΕΝΟΤΗΤΑ 17 - «ποίηση µελοποιηµένη» Τραγούδι 1 Το δελφινοκόριτσο Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης Μουσική: Λίνος Κόκοτος

Εκεί στης Ύδρας τ' ανοιχτά και των Σπετσών να σου µπροστά µου ένα δελφινοκόριτσο! Μωρέ του λέω πούν' το µεσοφόρι σου1, έτσι γυµνούλι πας να βρεις τ' αγόρι σου. Άιντε µωρό µου, ανέβα και κινήσαµε πέντε φορές τους ουρανούς γυρίσαµε. Αγόρι εγώ δεν έχω, µου αποκρίνεται, βγήκα µια τσάρκα2 για να δω τι γίνεται. ∆ίνει βουτιά στα κύµατα και χάνεται ξανανεβαίνει κι απ' τη βάρκα πιάνεται. Άιντε µωρό µου, ανέβα και κινήσαµε πέντε φορές τους ουρανούς γυρίσαµε. Θεέ µου, συγχώρεσέ µε, σκύβω για να δω κι ένα φιλί µου δίνει, το παλιόπαιδο. Σα λεµονιά τα στήθη του µυρίζουνε κι όλα τα µπλε στα µάτια του γυαλίζουνε. Άιντε µωρό µου, ανέβα και κινήσαµε πέντε φορές τους ουρανούς γυρίσαµε. Η Μάγια Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Η Πούλια που ‘χει εφτά παιδιά µέσ' απ' τους ουρανούς περνά, κάποτε λίγο σταµατά στο φτωχικό µου και χτυπά. -Γεια σας τι κάνετε, καλά; -Καλά, πώς είναι τα παιδιά; -Τι να σας πω εκεί ψηλά τα τρώει τ' αγιάζι3 κι η ερηµιά. -Γι’ αυτό πικραίνεσαι κυρά; ∆ε µου τα στέλνεις εδώ, να. -Ευχαριστώ, µα είναι πολλά, θα σου τη φάνε τη σοδειά. -∆ώσε µου καν την πιο µικρή τη Μάγια την αστραφτερή.

1

γυναικείο ρούχο που φοριέται συνήθως κάτω από το φόρεµα ή την φούστα βόλτα 3 υγρασία που συνοδεύεται από κρύο 2

281

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

-Παρ' τη λοιπόν κι έχε στο νου πως θα 'σαι ο άντρας τ' ουρανού.

Λάµπουνε γύρω τα βουνά τα χέρια µου βγάζουν φωτιά. Κι η Πούλια που ‘χει εφτά παιδιά φεύγει και µ' αποχαιρετά.

Είπε και πριν βγάλω µιλιά, µου την καρφώνει στα µαλλιά. Λεξιλόγιο

Να βρεις: να συναντήσεις κάποιον ή να ανακαλύψεις κάτι χαµένο. Π.χ.: Προσπάθησε να µου βρεις το λεξικό, σε παρακαλώ! Κάπου το έχω βάλει, αλλά δεν θυµάµαι… Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής, χρόνου αόριστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (βρίσκω) Αρχικοί χρόνοι: βρίσκω, έβρισκα, θα βρίσκω, θα βρω, βρήκα, έχω βρει, είχα βρει, θα έχω βρει Αποκρίνεται: απαντάει, λέει. Π.χ.: Γιατί δεν µου αποκρίνεται κανείς στο γραφείο; Πού είναι όλος ο κόσµος; Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (αποκρίνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: αποκρίνοµαι, αποκρινόµουν, θα αποκρίνοµαι, θα αποκριθώ, αποκρίθηκα, έχω αποκριθεί, είχα αποκριθεί, θα έχω αποκριθεί Χάνεται: δεν υπάρχει κάτι. Π.χ.: Είναι λυπηρό που χάνονται πολλά παιδιά κάθε χρόνο σε διάφορες χώρες! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(χάνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: χάνοµαι, χανόµουν, θα χάνοµαι, θα χαθώ, χάθηκα, έχω χαθεί, είχα χαθεί, θα έχω χαθεί Πιάνεται: κρατιέται. Π.χ.: Πρέπει να πιάνεστε καλά από τα κάγκελα της σκάλας, για να µην πέσετε. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(πιάνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: πιάνοµαι, πιανόµουν, θα πιάνοµαι, θα πιαστώ, πιάστηκα, έχω πιαστεί, είχα πιαστεί, θα έχω πιαστεί Να δω: να κοιτάξω, να παρατηρήσω, να προσέξω. Π.χ.: ∆εν θέλω να τον δω! Τον µισώ! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (βλέπω) Αρχικοί χρόνοι: βλέπω, έβλεπα, θα βλέπω, θα δω, είδα, έχω δει, είχα δει, θα έχω δει Πικραίνεσαι: νιώθεις κάτι πικρό στην γεύση, λυπάσαι, στενοχωριέσαι.

282

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

Π.χ.: Θα πικραθώ πολύ αν φύγεις, χωρίς να µου πεις µια λέξη. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(πικραίνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: πικραίνοµαι, πικραινόµουν, θα πικραίνοµαι, θα πικραθώ, πικράθηκα, έχω πικραθεί, είχα πικραθεί, θα έχω πικραθεί Αστραφτερή: που αστράφτει, λαµπερή. Π.χ.: Όλοι την πρόσεξαν εκείνο το βράδυ. Τα λαµπερά της µαλλιά, τα αστραφτερά της µάτια, το γλυκό της χαµόγελο, την έκαναν µαγευτική! Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (αστραφτερός-ή-ό) Κλίση: αστραφτερός αστραφτερή αστραφτερό αστραφτερού αστραφτερής αστραφτερού αστραφτερό αστραφτερή αστραφτερό αστραφτερέ αστραφτερή αστραφτερό αστραφτεροί αστραφτερών αστραφτερούς αστραφτεροί

αστραφτερές αστραφτερών αστραφτερές αστραφτερές

αστραφτερά αστραφτερών αστραφτερά αστραφτερά

Βγάλω (µιλιά): µιλάω. Π.χ.: Ούτε την φωνή του δεν ακούσαµε! ∆εν έβγαλε µιλιά όλο το βράδυ! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄( βγάζω) Αρχικοί χρόνοι: βγάζω, έβγαζα, θα βγάζω, θα βγάλω, έβγαλα, έχω βγάλει, είχα βγάλει, θα έχω βγάλει Καρφώνει: βάζει καρφί ή κάποιο µυτερό όργανο σε ένα σώµα, στον τοίχο κ.ά. Π.χ.: Κάρφωσε στον τοίχο δύο µικρά καρφιά, για να κρεµάσει τους πίνακες. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(καρφώνω) Αρχικοί χρόνοι: καρφώνω, κάρφωνα, θα καρφώνω, θα καρφώσω, κάρφωσα, έχω καρφώσει, είχα καρφώσει, θα έχω καρφώσει Αποχαιρετά: χαιρετάει για µεγάλο διάστηµα. Π.χ.: Μας αποχαιρέτησε όλους και ξεκίνησε συγκινηµένος για το µεγάλο του ταξίδι… Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄ (αποχαιρετώ) Αρχικοί χρόνοι: αποχαιρετώ, αποχαιρετούσα, θα αποχαιρετώ, θα αποχαιρετήσω, αποχαιρέτησα, έχω αποχαιρετήσει, είχα αποχαιρετήσει, θα έχω αποχαιρετήσει

283

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. αποχαιρετώ β. πικραίνοµαι γ. αστραφτερή δ. βγάζω µιλιά ε. αποκρίνοµαι

λυπάµαι δίνω απάντηση µιλάω χαιρετώ για πολύ καιρό λαµπερή

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν ό,τι και οι λέξεις της στήλης α΄ ή το αντίθετο των λέξεων της στήλης β΄: στήλη α΄

βόλτα φτωχόσπιτο

στήλη β΄

………………………… …………………………

καλό παιδί πίσω ντυµένο

………………………… ………………………… …………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Μέλλοντας συνεχής και απλός παθητικής φωνής Μέλλοντας συνεχής Όπως ήδη γνωρίζουµε, είναι ο χρόνος που φανερώνει ότι κάτι θα γίνεται συχνά ή συνέχεια στο µέλλον. Τονίζει την διάρκεια ή την επανάληψη µιας πράξης και σχηµατίζεται από το θα και τον ενεστώτα.

Λέξεις - φράσεις που δηλώνουν διάρκεια ή επανάληψη και θέλουν µέλλοντα συνεχή: πόσο συχνά; από αύριο - από µεθαύριο - από την άλλη εβδοµάδα - από τον άλλο µήνα, χρόνο - από του χρόνου - όλο το πρωί, το βράδυ… κάθε πότε; κάθε ώρα, µέρα, µήνα κλπ. - από εδώ και εµπρός - πάντα

Στην παθητική φωνή κλίνεται ως εξής: α΄ συζυγία

β΄ συζυγία α΄ τάξη

θα θα θα θα

284

γράφ γράφ γράφ γραφ -

οµαι εσαι εται όµαστε

θα αγαπ θα αγαπ θα αγαπ θα αγαπ

- ιέµαι - ιέσαι - ιέται - ιόµαστε

β΄ τάξη

θα θα θα θα

οδηγ - ούµαι οδηγ - είσαι οδηγ - είται οδηγ - ούµαστε

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

θα γραφ - όσαστε (γράφ-εστε) θα γράφ - ονται

θα αγαπ - ιόσαστε (αγαπ-ιέστε) θα αγαπ - ιούνται

θα οδηγ - είστε θα οδηγ - ούνται

Παραδείγµατα: Από εδώ και στο εξής, οι φοιτητές θα γράφονται στις σχολές τους στις αρχές Σεπτεµβρίου. Υπόσχονται ότι θα αγαπιούνται µέχρι το τέλος της ζωής τους. Κάθε φορά που θα κάνεις τα ίδια λάθη, θα οδηγείσαι στο ίδιο άσχηµο αποτέλεσµα. Μέλλοντας απλός Είναι ο χρόνος που, όπως ξέρουµε, παρουσιάζει µια πράξη που θα γίνει στο µέλλον συνοπτικά, µία φορά, χωρίς διάρκεια ή επανάληψη. Λέξεις - φράσεις που θέλουν µέλλοντα απλό: µετά, αύριο, µεθαύριο, το πρωί, απόψε, τώρα, σε λίγο, έπειτα, αργότερα, συχνά, φέτος, του χρόνου, τον επόµενο - ερχόµενο - άλλο χρόνο, µήνα, σε λίγες - µερικές µέρες, εβδοµάδες κ.ά.

Στην παθητική φωνή έχει τις ακόλουθες καταλήξεις: καταλήξεις απλός απλός στον µέλλοντας µέλλοντας ενεστώτα ενεργητικής παθητικής

-ζω -νω -θω -ζω -(σ)κω -γω -γγω -χω -χνω -ττω -πω -πτω -βω -φω

-εύω

-σω

-ξω

-στώ

-χτώ (-χθώ)

παράδειγµα

σκουπίζω - θα σκουπίσω / σκουπίζοµαι - θα σκουπιστώ κλείνω - θα κλείσω / κλείνοµαι - θα κλειστώ πείθω - θα πείσω / πείθοµαι - θα πειστώ

κοιτάζω - θα κοιτάξω / κοιτάζοµαι - θα κοιταχτώ διδάσκω - θα διδάξω / διδάσκοµαι - θα διδαχτώ ανοίγω - θα ανοίξω / ανοίγοµαι - θα ανοιχτώ σφίγγω - θα σφίξω / σφίγγοµαι - θα σφιχτώ ελέγχω - θα ελέγξω / ελέγχοµαι - θα ελεγχθώ φτιάχνω - θα φτιάξω / φτιάχνοµαι - θα φτιαχτώ κηρύττω - θα κηρύξω / κηρύττοµαι - θα κηρυχθώ

-ψω

-φτώ (-φθώ)

εγκαταλείπω - θα εγκαταλείψω / εγκαταλείποµαι - θα εγκαταλειφτώ καλύπτω - θα καλύψω / καλύπτοµαι - θα καλυφτώ ράβω - θα ράψω / ράβοµαι - θα ραφτώ βάφω - θα βάψω / βάφοµαι - θα βαφτώ

-έψω

-ευτώ

παντρεύω - θα παντρέψω / παντρεύοµαι - θα παντρευτώ

☺

Μόνο τα: κλείνω, πιάνω, σβήνω σχηµατίζουν µέλλοντα παθητικής φωνής σε -στώ. Όλα τα υπόλοιπα ρήµατα σχηµατίζουν σε -θώ (πληρώνω - πληρώνοµαι - θα πληρωθώ). 285

Τραγουδώ ελληνικά

-αύω

-άψω

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

αναπαύοµαι - θα αναπαυτώ

-αυτώ

Παραδείγµατα: Οι υπάλληλοι της εταιρείας θα πληρωθούν στο τέλος του µήνα. Αυτό τον χρόνο θα διδαχτούµε αρχαία ελληνικά. Τα έξοδα του προγράµµατος θα καλυφθούν από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Κώστας και η Ηρώ θα παντρευτούν τον επόµενο µήνα. Τα ρήµατα της β΄ συζυγίας σχηµατίζουν τον µέλλοντα ως εξής: µέλλοντας ενεργητικής φωνής

µέλλοντας παθητικής φωνής

παράδειγµα

-ησω -ασω -εσω -αξω -ηξω

-ηθώ -αστώ -εθώ -αχτώ -ηχτώ

απαντάω - θα απαντήσω - θα απαντηθώ γελάω - θα γελάσω - θα γελαστώ αφαιρώ - θα αφαιρέσω - θα αφαιρεθώ πετάω - θα πατάξω - θα πεταχτώ τραβάω - θα τραβήξω - θα τραβηχτώ

Κλίνεται ως εξής: α΄ συζυγία

β΄ συζυγία α΄ τάξη

θα θα θα θα θα θα

γραφτ - ώ γραφτ - είς γραφτ - εί γραφτ - ούµε γραφτ - είτε γραφτ - ούν (ε)

θα αγαπηθ - ώ θα αγαπηθ - είς θα αγαπηθ - εί θα αγαπηθ - ούµε θα αγαπηθ - είτε θα αγαπηθ - ούν (ε)

β΄ τάξη

θα θα θα θα θα θα

οδηγηθ οδηγηθ οδηγηθ οδηγηθ οδηγηθ οδηγηθ -

ώ είς εί ούµε είτε ούν (ε)

Υπάρχουν ρήµατα που δεν ακολουθούν κανόνες στον σχηµατισµό του µέλλοντα:

286

ρήµα

απλός µέλλοντας

ρήµα

απλός µέλλοντας

ακούω-ακούγοµαι

θα ακουστώ

πλένω-πλένοµαι

θα πλυθώ

βάζω

θα βαλθώ

επιστρέφω-επιστρέφοµαι

θα επιστραφώ

βλέπω-βλέποµαι

θα ιδωθώ

δίνω - δίνοµαι

θα δοθώ

βρέχω-βρέχοµαι

θα βραχώ

ζεσταίνω-ζεσταίνοµαι

θα ζεσταθώ

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

βρίσκω-βρίσκοµαι

θα βρεθώ

καίω-καίγοµαι

θα καώ

κόβω-κόβοµαι

θα κοπώ

προσφέρω-προσφέροµαι

θα προσφερθώ

λέω-λέγοµαι

θα ειπωθώ

στέλνω-στέλνοµαι

θα σταλθώ

µαθαίνω-µαθαίνοµαι

θα µαθευτώ

τρώω-τρώγοµαι

θα φαγωθώ

παίρνω-παίρνοµαι

θα παρθώ

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του συνεχούς µέλλοντα της παθητικής φωνής: α. Όλο το πρωί της ∆ευτέρας ………………………… οι µαθητές στο σχολείο µας. (γράφοµαι) β. Από εδώ και εµπρός ………………………… ακόµη περισσότερο. Είναι πολύ ταιριαστό ζευγάρι! (αγαπιέµαι) γ. Κάθε χρόνο θα ………………………… καινούργια µοντέλα από τους σχεδιαστές µας. Έτσι οι πελάτες µας θα µένουν ευχαριστηµένοι!(σχεδιάζοµαι) δ. Κάθε πόσο ………………………… τους φίλους σας;(επισκέπτοµαι) ε. Κάθε πότε ………………………… το µάθηµα αγγλικών;(διδάσκοµαι) 2. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του απλού µέλλοντα της παθητικής φωνής: α. Για την τελετή αποφοίτησης ………………………… εκατό κοστούµια για τους µαθητές. (ράβοµαι) β. Την άλλη εβδοµάδα ………………………… η κόρη µου.(παντρεύοµαι) γ. Το Σάββατο, πριν την γιορτή ………………………… τα γλυκά και ………………………… το τραπέζι. (φτιάχνοµαι, ετοιµάζοµαι) δ. Μακριά από τον φούρνο, παιδί µου! ………………………… !(καίγοµαι) ε. ∆εν ………………………… άλλες προσκλήσεις από κανένα, γιατί έχουν µαζευτεί ήδη πολλά άτοµα. (στέλνοµαι) Τραγούδι 2 Άρνηση Στίχοι: Γιώργος Σεφέρης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Στο περιγιάλι το κρυφό κι άσπρο σαν περιστέρι διψάσαµε το µεσηµέρι µα το νερό γλυφό4. Πάνω στην άµµο την ξανθή γράψαµε τ' όνοµά της. 4

περίπου αλµυρό 287

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

Ωραία που φύσηξε ο µπάτης5 και σβήστηκε η γραφή. Με τι καρδιά, µε τι πνοή, τι πόθους και τι πάθος, πήραµε τη ζωή µας. Λάθος! Κι αλλάξαµε ζωή. Κουβέντα µε ένα λουλούδι Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Κυκλάµινο κυκλάµινο στου βράχου τη σχισµάδα6 πού βρήκες χρώµατα κι ανθείς7 πού µίσχο8 και σαλεύεις9. Μέσα στο βράχο σύναξα10 το γαίµα11 στάλα στάλα. Μαντήλι ρόδινο έπλεξα κι ήλιο µαζεύω τώρα. Λεξιλόγιο Περιγιάλι: παραλία, ακρογιαλιά, ακροθαλασσιά. Π.χ.: Στις ατέλειωτες βόλτες µας στο περιγιάλι βλέπαµε από µακριά το καραβάκι που έκανε το δροµολόγιο ανάµεσα στα δύο νησιά. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το περιγιάλι) Κλίση: το περιγιάλι το περιγιάλι - περιγιάλι Κρυφό: κρυµµένο, µυστικό. Π.χ.: Κρατούσε από όλους κρυφό ότι παντρεύτηκε! Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (κρυφός-ή-ό) Κλίση: κρυφός κρυφή κρυφό κρυφού κρυφής κρυφού κρυφό κρυφή κρυφό κρυφέ κρυφή κρυφό κρυφοί 5

κρυφές

κρυφά

ελαφρός και δροσερός άνεµος που έρχεται από την θάλασσα, θαλασσινή αύρα σχισµή, στενό άνοιγµα 7 ανθίζεις 8 τµήµα του φύλλου ενός φυτού, που ενώνει το κυρίως φύλλο µε τον βλαστό 9 κουνιέσαι ελαφριά 10 συγκέντρωσα, µάζεψα 11 αίµα 6

288

Τραγουδώ ελληνικά

κρυφών κρυφούς κρυφοί

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

κρυφών κρυφές κρυφές

κρυφών κρυφά κρυφά

Φύσηξε: πνέει, δηµιουργεί αέρα. Π.χ.: Φυσάει πολύ δυνατός αέρας και τα καράβια µένουν δεµένα στα λιµάνια. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αόριστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄(φυσάω) Αρχικοί χρόνοι: φυσάω, φυσούσα, θα φυσάω, θα φυσήξω, φύσηξα, έχω φυσήξει, είχα φυσήξει, θα έχω φυσήξει Σβήστηκε: διαγράφτηκε κάτι γραµµένο. Π.χ.: Κάποιο πρόβληµα παρουσιάστηκε στον υπολογιστή µου και σβήστηκαν όλα τα αρχεία µου! Τι να κάνω τώρα; Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(σβήνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: σβήνοµαι, σβηνόµουν, θα σβήνοµαι, θα σβηστώ, σβήστηκα, έχω σβηστεί, είχα σβηστεί, θα έχω σβηστεί Πνοή: η κίνηση του αέρα, το φύσηµα, η αναπνοή, η ζωή, η δύναµη. Π.χ.:Πρέπει να δίνουµε πνοή σε κάθε µας στιγµή… Τι λες εσύ; Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η πνοή, -ής) Κλίση: η πνοή οι πνοές της πνοής των πνοών την πνοή τις πνοές - πνοή - πνοές Πόθους: δυνατή επιθυµία, λαχτάρα. Π.χ.: Ο πόθος για την ελευθερία τους οδήγησε στην Επανάσταση. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (ο πόθος, –ου) Κλίση: ο πόθος οι πόθοι του πόθου των πόθων τον πόθο τους πόθους - πόθε - πόθοι Πάθος: συναίσθηµα ή επιθυµία που κυριαρχεί πάνω στην συνείδησή µας µε έναν τρόπο συνεχή και έντονο. Π.χ.: Το πάθος του για τα χρήµατα τον κάνει πολύ σκληρό απέναντι στους ανθρώπους. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το πάθος, -ους) Κλίση: το πάθος τα πάθη του πάθους των παθών το πάθος τα πάθη

289

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

- πάθος

- πάθη

Κυκλάµινο: µικρό φυτό µε µοβ ροζ λουλούδια. Π.χ.: Φύτεψα στο µπαλκόνι µου µικρά ροζ κυκλάµινα! Πόσο όµορφα είναι όταν ανθίζουν! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (το κυκλάµινο, -ου) Κλίση: το κυκλάµινο τα κυκλάµινα του κυκλάµινου των κυκλάµινων το κυκλάµινο τα κυκλάµινα - κυκλάµινο - κυκλάµινα Βράχου: µεγάλος πέτρινος λόφος. Π.χ.: Η Ακρόπολη είναι ο Ιερός Βράχος της Αθήνας. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (ο βράχος, -ου) Κλίση: ο βράχος οι βράχοι του βράχου των βράχων τον βράχο τους βράχους - βράχε - βράχοι Έπλεξα: πέρασα µε κατάλληλο τρόπο ένα νήµα, ένα σκοινί µέσα σε ένα άλλο, έτσι ώστε να κατασκευάσω κάτι. Π.χ.: Την Πρωτοµαγιά τρέχουµε στην εξοχή, µαζεύουµε λουλούδια και πλέκουµε πολύχρωµα στεφάνια! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(πλέκω) Αρχικοί χρόνοι: πλέκω, έπλεκα, θα πλέκω, θα πλέξω, έπλεξα, έχω πλέξει, είχα πλέξει, θα έχω πλέξει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. κρυφός β. βράχος γ. πόθος δ. φυσάω ε. πνοή

δυνατή επιθυµία δηµιουργώ αέρα πέτρινος λόφος φύσηµα κρυµµένος

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν ό,τι και οι λέξεις της στήλης α΄ ή το αντίθετο των λέξεων της στήλης β΄: στήλη α΄

290

στήλη β΄

Τραγουδώ ελληνικά

σταγόνα κόκκινο συγκεντρώνω

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

………………………… ………………………… …………………………

κατάφαση ανάβω

………………………… …………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Υποτακτική συνεχής και απλή παθητικής φωνής Υποτακτική συνεχής Θυµίζουµε ότι η συνεχής υποτακτική είναι η έγκλιση που φανερώνει το ενδεχόµενο και το επιθυµητό (κάτι που θέλουµε να γίνει), αλλά και προτροπή, παραχώρηση, ευχή, απορία, προσταγή ή απαγόρευση. Θέλουµε δε, αυτό που εκφράζει το ρήµα να γίνεται συνέχεια, µε διάρκεια ή επανάληψη. Σχηµατίζεται από το να και το ρήµα στον ενεστώτα και παίρνει άρνηση µη (ν). Ρήµατα που παίρνουν συνεχή υποτακτική: µου αρέσει, µε εκνευρίζει, ευχαριστιέµαι, στενοχωριέµαι, χαίροµαι, κουράζοµαι φαίνοµαι, δείχνω αρχίζω, ξεκινώ, συνεχίζω, εξακολουθώ, σταµατώ, συνηθίζω µαθαίνω, ξέρω κ.ά. Στην παθητική φωνή σχηµατίζεται ως εξής: α΄ συζυγία

β΄ συζυγία α΄ τάξη

να γράφ να γράφ να γράφ να γραφ να γραφ να γράφ -

οµαι εσαι εται όµαστε όσαστε (γράφ-εστε) ονται

να αγαπ να αγαπ να αγαπ να αγαπ να αγαπ να αγαπ

- ιέµαι - ιέσαι - ιέται - ιόµαστε - ιόσαστε (αγαπ-ιέστε) - ιούνται

β΄ τάξη

να να να να να να

οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ

- ούµαι - είσαι - είται - ούµαστε - είστε - ούνται

Παραδείγµατα: Οι φοιτητές άρχισαν να γράφονται στις σχολές τους από τις αρχές Σεπτεµβρίου. Εξακολουθούν να αγαπιούνται παρά το ότι τσακώνονται τόσο συχνά. Με εκνευρίζει να οδηγούµαι πάντα στα ίδια σφάλµατα. Υποτακτική απλή Η απλή υποτακτική, σε αντίθεση µε την συνεχή, παρουσιάζει, όπως ξέρουµε, κάτι στιγµιαίο, που χρειάζεται να γίνει µία φορά, συνοπτικά και χωρίς διάρκεια. Συνοδεύεται από τους συνδέσµους αν, εάν, σαν, όταν, πριν, πριν να, µόλις, προτού, άµα, για να, µη(ν), µήπως.

291

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

Σχηµατίζεται από το να και τον απλό µέλλοντα (χωρίς το -θα-) και παίρνει άρνηση µη(ν).

Ρήµατα που παίρνουν απλή υποτακτική: πάω, ετοιµάζοµαι, αργώ, βιάζοµαι, ανυποµονώ, κοντεύω, περιµένω, µπορώ, θέλω µε ενδιαφέρει, µπορεί, φτάνει, µένει, αποκλείεται, πρόκειται, πρέπει χρειάζεται καιρός, είναι ώρα, δεν βλέπω την ώρα, είναι η σειρά µου ακόµα, λίγο έλειψε, παρά λίγο, παρά τρίχα κ.ά.

Στην παθητική φωνή σχηµατίζεται ως εξής: α΄ συζυγία

β΄ συζυγία α΄ τάξη

να γραφτ να γραφτ να γραφτ να γραφτ να γραφτ να γραφτ

-ώ - είς - εί - ούµε - είτε - ούν (ε)

να αγαπηθ - ώ να αγαπηθ - είς να αγαπηθ - εί να αγαπηθ - ούµε να αγαπηθ - είτε να αγαπηθ - ούν (ε)

β΄ τάξη

να να να να να να

οδηγηθ - ώ οδηγηθ - είς οδηγηθ - εί οδηγηθ - ούµε οδηγηθ - είτε οδηγηθ - ούν (ε)

Παραδείγµατα: Ετοιµάζοµαι να γραφτώ στην σχολή µου την επόµενη εβδοµάδα, γιατί τα µαθήµατα ξεκινούν σε λίγο καιρό. Αποκλείεται να αγαπηθούν αυτοί οι δύο. Είναι σαν τον σκύλο µε την γάτα! Παρά λίγο να οδηγηθώ ξανά στο ίδιο λάθος. Ευτυχώς που άκουσα την συµβουλή σου! β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο της συνεχούς υποτακτικής της παθητικής φωνής: α. Πρέπει να αρχίσεις ………………………… γιατί η ώρα έχει περάσει! (ετοιµάζοµαι) β. Συνηθίζετε ………………………… µε τον κήπο σας ή έχετε κηπουρό γι’ αυτόν; (ασχολούµαι) γ. ∆εν θέλει ………………………… καλά αυτό το παιδί! Φοράει διαρκώς τα ίδια ρούχα!(ντύνοµαι) δ. Συνήθως τα βράδια προτιµώ ………………………… νωρίς;(κοιµάµαι) ε. Χαίρονται ………………………… κάθε Κυριακή τους φίλους τους.(επισκέπτοµαι) 2. Συµπληρώστε τα κενά µε το κατάλληλο ρήµα στον σωστό τύπο της απλής υποτακτικής της παθητικής φωνής: ντύνοµαι, διορθώνοµαι, κοιµάµαι, επιστρέφοµαι, καίγοµαι

292

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

α. Χρειάζεται καιρός για ………………………… τα διαγωνίσµατα όλων των παιδιών. Εποµένως τα αποτελέσµατα θα καθυστερήσουν. β. Όλοι στενοχωρηθήκαµε, γιατί δεν θέλαµε ………………………… το κοντινό µας δάσος! Τι καταστροφή! γ. ∆εν µπορούν ………………………… τα χρήµατα σε κανέναν πελάτη, όταν ο ίδιος δεν µας φέρει την απόδειξη πληρωµής. δ. Να θυµάσαι ότι πρέπει ………………………… πολύ καλά για το σηµερινό πάρτι της εταιρείας! Όλα συζητιούνται από αυτούς… ε. Ήµουν τόσο κουρασµένη, που παρά τρίχα ………………………… όρθια! Κείµενο Οδυσσέας Ελύτης (1911 - 1996) Ο Οδυσσέας Ελύτης (φιλολογικό ψευδώνυµο του Οδυσσέα Aλεπουδέλη) είναι από τους πιο σηµαντικούς ποιητές της νέας ελληνικής ποίησης. Η νησιώτικη καταγωγή του γίνεται το πλαίσιο στα ποιήµατά του: η θάλασσα, ο ουρανός, ο ήλιος, ο έρωτας, τα βουνά, τα λουλούδια και ο άνεµος. Συµµετέχει στον πόλεµο του 1940-41 και µας δίνει το «Άσµα ηρωικό και πένθιµο για τον χαµένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας», που θα είναι πάντα ένας ύµνος στην ελευθερία, όχι µόνο την ελληνική αλλά και την πανανθρώπινη. Εκτός από την ποίηση, ο Ελύτης γράφει κριτικές, άρθρα, δοκίµια, µεταφράσεις ξένων ποιηµάτων και θεατρικών έργων. Πολλά ποιήµατά του είναι µεταφρασµένα σε πολλές ξένες γλώσσες. Το 1960 παίρνει το Πρώτο Κρατικό Βραβείο ποίησης για το «Άξιον Εστί» και το 1979 το βραβείο Νόµπελ Λογοτεχνίας, µια διεθνή αναγνώριση για τον ποιητή. Το 1987 γίνεται επίτιµος διδάκτορας του Πανεπιστηµίου της Ρώµης και του Πανεπιστηµίου Αθηνών, ενώ το 1989 τιµάται µε το γαλλικό παράσηµο του Ανώτατου Ταξιάρχη της Λεγεώνας της Τιµής. Ορισµένα από τα ποιήµατά του είναι: Προσανατολισµοί (1940) Ήλιος ο πρώτος (1943) Άξιον Εστί (1959) Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας (1971) Το Μονόγραµµα (1972) Τα Ρω του Έρωτα (1973) Τα Ετεροθαλή (1974) Μαρία Νεφέλη (1978) Ηµερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου (1984) Ο µικρός ναυτίλος (1988) ∆υτικά της λύπης (1995). (www.logotexnia.com, µε αλλαγές)

Γιώργος Σεφέρης (1900 - 1971) Ο Γιώργος Σεφέρης (φιλολογικό όνοµα του Γεωργίου Σεφεριάδη) είναι επίσης µια σπουδαία µορφή της νέας ελληνικής ποίησης. Η καταστροφή της πόλης του, της Σµύρνης, τον βρίσκει στο Παρίσι και τον πληγώνει βαθιά. Το γεγονός αυτό, όπως και το επάγγελµά του (διπλωµάτης, Πρόξενος, Πρέσβης) επηρεάζουν τον τρόπο γραφής του. Αλλάζει διαρκώς τόπο εγκατάστασης και η ποίησή του έχει την λύπη του ανθρώπου που εξοµολογείται και την θλίψη του Έλληνα για τις εθνικές περιπέτειες. Παρόλα αυτά, η διάθεση αυτή δεν οδηγεί στην άρνηση ή την καταστροφή. Από την άλλη πλευρά του σκοταδιού είναι το φως και υπάρχει µια πίστη που προστατεύει.

293

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

Το 1963 τιµάται µε το βραβείο Νόµπελ Λογοτεχνίας και παράλληλα γίνεται επίτιµος διδάκτορας Πανεπιστηµίων του εξωτερικού. Το 1969 κυκλοφορεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό η περίφηµη «διακήρυξή» του κατά της δικτατορίας. Ορισµένες από τις ποιητικές του συλλογές είναι: Στροφή (1932) Το µυθιστόρηµα (1935) Τετράδιο Γυµνασµάτων (1940) Ηµερολόγιο καταστρώµατος Α' (1940) Ηµερολόγιο καταστρώµατος Β' (1944) Τρία κρυφά Ποιήµατα (1966). (Μελοποιηµένη ελληνική ποίηση, www.cgi.di.uoa.gr, µε αλλαγές)

Γιάννης Ρίτσος (1909 - 1990) Ο Γιάννης Ρίτσος είναι µια εξίσου σηµαντική προσωπικότητα στον χώρο της νέας ελληνικής ποίησης. Η ποίησή του είναι αγωνιστική και οι µαρξιστικές του ιδέες του φέρνουν δυσκολίες και αρρώστιες από συνεχείς εξορίες και φυλακίσεις, σε µια περίοδο12 που η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα είναι κρίσιµη. Το 1956 εκδίδει την ποιητική συλλογή «Η Σονάτα του σεληνόφωτος» και τιµάται από την Πολιτεία µε το πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Αργότερα, κάτω από τον υπερρεαλισµό και την µοντέρνα ποίηση, συνθέτει ποιήµατα, που επηρεάζονται από τις πικρές αναµνήσεις του ή από την επικαιρότητα. Από το 1950 κι έπειτα εκδίδει µια σειρά από µεγάλα ποιήµατα, που παρουσιάζουν την «ρωµιοσύνη», από τα χρόνια του Τρωικού πολέµου και των µυθικών µορφών των Μυκηναϊκών χρόνων. Παίρνει τον µύθο από την ελληνική αρχαιότητα και τις παραδόσεις του τόπου, και συνδέει το παρελθόν µε το παρόν, τονίζοντας την ενότητα και την συνέχειά του. Ο Ρίτσος γίνεται διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης το 1975, και του Πανεπιστηµίου Αθηνών το 1987. Τιµάται, επίσης, µε το Μέγα διεθνές βραβείο ποίησης (Βέλγιο, 1972), το ∆ιεθνές βραβείο «Γκεόργκι ∆ηµητρώφ» (Βουλγαρία, 1975), το Μέγα βραβείο ποίησης «Αλφρέ ντε Βινύ» (Γαλλία, 1975), το ∆ιεθνές βραβείο «Αίτνα-Ταορµίνα» (Ιταλία, 1976), το Βραβείο «Λένιν» (ΕΣΣ∆, 1977), το ∆ιεθνές βραβείο «Μποντέλο» (1978). Εκδίδει πολλές ποιητικές συλλογές (Επιτάφιος, Η σονάτα του σεληνόφωτος. Ρωµιοσύνη κ.ά.), γράφει δοκίµια και κάνει πολλές µεταφράσεις. Όλο του το έργο εκδίδεται το 1975 σε τέσσερις τόµους µε τον τίτλο «Ποιήµατα». (www.logotexnia.com , µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Ψευδώνυµο: φανταστικό ονοµατεπώνυµο που χρησιµοποιείται κυρίως από συγγραφείς και καλλιτέχνες. Π.χ.: Πολλοί καλλιτέχνες χρησιµοποιούν ψευδώνυµο, κυρίως όταν αυτό ακούγεται καλύτερα. Πλαίσιο: αυτό που περιβάλλει ένα αντικείµενο, µια ενέργεια, το περίβληµα ενός πίνακα. Π.χ.: Οι Αθηναίοι θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν πολλές συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις αυτό το καλοκαίρι, στο πλαίσιο του φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Πανανθρώπινη: παγκόσµια, αυτή που ανήκει ή αναφέρεται σε όλους τους ανθρώπους. 12

Περίοδος στρατιωτικής δικτατορίας (1967-1974)

294

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

Π.χ.: Η ελευθερία και η ισότητα αποτελούν, µαζί µε άλλα, πανανθρώπινα αιτήµατα και ιδανικά. Κριτικές: µελέτες, κρίσεις πνευµατικών και καλλιτεχνικών έργων. Π.χ.: Η παράσταση ήταν καταπληκτική και οι ηθοποιοί µε αξιόλογο ταλέντο, κάτι που τονίστηκε και στις κριτικές. ∆οκίµια: φιλολογικά, επιστηµονικά ή κριτικά κείµενα. Π.χ.: Ένα από τα δοκίµια που διάβαζα τις προάλλες µιλούσε για τον ελεύθερο χρόνο και πώς µπορούµε να τον εκµεταλλευτούµε µε τον καλύτερο τρόπο. Αναγνώριση: το να δεχτούµε κάποιον ή κάτι, η επιβεβαίωση. Π.χ.: Η αναγνώριση της προσφοράς του στην τέχνη άργησε να έρθει, και έτσι τα έργα του απέκτησαν αξία µετά τον θάνατό του. Παράσηµο: σύµβολο ή µετάλλιο που απονέµει η πολιτεία σε πολύ σηµαντικά πρόσωπα. Π.χ.: Ο Έλληνας ποιητής έλαβε παράσηµο από τον Γάλλο πρωθυπουργό. Πληγώνει: δηµιουργεί πληγή σε κάποιον, τραυµατίζει. Π.χ.: Τα λόγια σου µε έχουν πληγώσει πολύ! ∆εν µπορώ να σε συγχωρήσω! ∆ιπλωµάτης: επίσηµος αντιπρόσωπος ξένης χώρας σε µια άλλη. Π.χ.: Στην αποψινή δεξίωση του Προέδρου της ∆ηµοκρατίας είναι καλεσµένοι πολιτικοί και διπλωµάτες από πολλές χώρες. Πρόξενος: επίσηµος αντιπρόσωπος ενός κράτους σε ένα άλλο. Π.χ.: Ο Πρόξενος µπορεί να ασχολείται µε τα οικονοµικά, µορφωτικά ή εµπορικά συµφέροντα της χώρας του στην χώρα που βρίσκεται. Πρέσβης: ανώτατος αντιπρόσωπος ενός κράτους σε ένα άλλο. Π.χ.: O Πρέσβης της Ελλάδας στις Ηνωµένες Πολιτείες προσπαθεί να προβάλλει για µια ακόµα φορά το καινούργιο πρόσωπο της Ελλάδας. Εγκατάστασης: τοποθέτησης. Π.χ.: Η εγκατάστασή του στην Αθήνα ήταν ζήτηµα χρόνου. Το είχε από καιρό αποφασίσει και περίµενε την κατάλληλη ευκαιρία. Εξοµολογείται: λέει τις αµαρτίες του σε ιερέα, φανερώνει τις σκέψεις του. Π.χ.: Του εξοµολογήθηκε όλη την αλήθεια για την τραγική µέρα! Τελικά ήταν αυτή που προκάλεσε το ατύχηµα! Επίτιµος: πρόσωπο που έχει έναν τίτλο τιµητικά, χωρίς να έχει απαραίτητα και τα σχετικά δικαιώµατα ή καθήκοντα. Π.χ.: Πολλοί από τους πνευµατικούς ανθρώπους του τόπου µας έχουν γίνει επίτιµοι διδάκτορες των Πανεπιστηµίων της χώρας. ∆ιακήρυξη: γνωστοποίηση που γίνεται γραπτά ή προφορικά µε επίσηµο ή πανηγυρικό τρόπο, κείµενο µε ιδεολογικές, πολιτικές, κοινωνικές ή άλλες αρχές. Π.χ.: Η ∆ιακήρυξη των Ανθρώπινων ∆ικαιωµάτων ψηφίστηκε το 1948 από τον Οργανισµό Ηνωµένων Εθνών. Αγωνιστική: που σχετίζεται µε τον αγώνα, µαχητική. Π.χ.: Η ποίηση και γενικότερα η λογοτεχνία είναι ιδιαίτερα αγωνιστική σε περιόδους πολιτικής κρίσης µιας χώρας.

295

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

Φυλακίσεις: κλείσιµο κάποιου στην φυλακή. Π.χ.: Μετά από τρία χρόνια φυλάκιση τον άφησαν ελεύθερο. Εξάλλου και η συµπεριφορά του ήταν καλή. Κρίσιµη: αποφασιστική, επικίνδυνη, σοβαρή. Π.χ.: Ο επόµενος µήνας θα είναι πολύ κρίσιµος για την πορεία της εταιρείας. Στο τέλος του θα καταλάβουµε αν το µέλλον µας εκεί θα είναι καλό! Εκδίδει: φροντίζει, διευθύνει την συγγραφή και την σύνταξη ενός έντυπου υλικού. Π.χ.: Έχουν εκδοθεί οι δύο από τους τρεις τόµους του ποιητικού του έργου. Επικαιρότητα: το σύνολο των γεγονότων του παρόντος, κυρίως των σηµαντικών. Π.χ.: Τα νέα της επικαιρότητας είναι τραγικά! Συνεχώς ακούµε για πολέµους, σεισµούς και καταστροφές! Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Τα βασικά χαρακτηριστικά της ποίησης του Οδυσσέα Ελύτη είναι: α. ο ήλιος και η θάλασσα β. ο πόλεµος και η πολιτική γ. τα καθηµερινά προβλήµατα 2. Η ποίηση του Γιώργου Σεφέρη είναι: α. λυπητερή αλλά στο τέλος αισιόδοξη β. χαρούµενη γ. αγωνιστική 3. Το 1963 Ο Γιώργος Σεφέρης και το 1979 ο Οδυσσέας Ελύτης παίρνουν: α. το Ευρωπαϊκό βραβείο θεάτρου β. το βραβείο της Ακαδηµίας Αθηνών γ. το βραβείο Νόµπελ Λογοτεχνίας 4. Η ποίηση του Γιάννη Ρίτσου είναι αγωνιστική, γιατί την περίοδο της δικτατορίας: α. πέρασε καλά β. φυλακίστηκε και αντιµετώπισε πολλές δυσκολίες γ. τιµήθηκε µε πολλά βραβεία 5. Ο Γιάννης Ρίτσος εκδίδει από το 1950 µια σειρά από ποιήµατα στα οποία το βασικό θέµα είναι: α. η πολιτική β. τα χρόνια του Τρωικού πολέµου γ. το ελληνικό παρελθόν στην συνέχειά του

296

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1.

1. 2.

2.

3.

Οριζόντια

Κάθετα

1. Χαιρετάω για µεγάλο διάστηµα. 2. Κείµενο µε ιδεολογικές, πολιτικές, κοινωνικές αρχές. 3. Βάζω καρφί.

1. Τα σηµαντικά γεγονότα παρόντος. 2. Ακατοίκητος τόπος.

του

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Λαµπερή.

Α_________

2. Τοποθέτηση.

Ε__________

3. Μοβ ροζ λουλούδι.

Κ________

297

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (… αλλιώς η παραλία …): 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Συναίσθηµα έντονο και συνεχές. Περνάω νήµα µέσα σε άλλο για να κατασκευάσω κάτι. Αποφασιστικός, επικίνδυνος, σοβαρός. Αυτό που περιβάλλει ένα αντικείµενο. Τραυµατίζω κάποιον. Απαντάω. Κλείσιµο στην φυλακή. Επίσηµος αντιπρόσωπος ξένης χώρας σε µια άλλη. Τιµητικός τίτλος χωρίς απαραίτητα µε τα ανάλογα καθήκοντα. 1 2 3 4 5

6 7 8 9

4.

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν:

Το δελφινοκόριτσο Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης Μουσική: Λίνος Κόκοτος

Εκεί στης Ύδρας τ' ανοιχτά και των Σπετσών να σου µπροστά µου ένα δελφινοκόριτσο! Μωρέ του λέω πούν' το µεσοφόρι σου, έτσι γυµνούλι πας ………………… τ' αγόρι σου. Άιντε µωρό µου, ανέβα και κινήσαµε πέντε φορές τους ουρανούς γυρίσαµε. Αγόρι εγώ δεν έχω, µου ………………… , βγήκα µια τσάρκα για να δω τι γίνεται. ∆ίνει βουτιά στα κύµατα και ………………… ξανανεβαίνει κι απ' τη βάρκα ………………… . Άιντε µωρό µου, ανέβα και κινήσαµε πέντε φορές τους ουρανούς γυρίσαµε.

298

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

Θεέ µου, συγχώρεσέ µε, σκύβω για ………………… κι ένα φιλί µου δίνει, το παλιόπαιδο. Σα λεµονιά τα στήθη του µυρίζουνε κι όλα τα µπλε στα µάτια του γυαλίζουνε. Άιντε µωρό µου, ανέβα και κινήσαµε πέντε φορές τους ουρανούς γυρίσαµε.

Η Μάγια Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Η Πούλια που ‘χει εφτά παιδιά µέσ' απ' τους ουρανούς περνά, κάποτε λίγο σταµατά στο φτωχικό µου και χτυπά. -Γεια σας τι κάνετε, καλά; -Καλά, πώς είναι τα παιδιά; -Τι να σας πω εκεί ψηλά τα τρώει τ' αγιάζι κι η ερηµιά. -Γι’ αυτό ………………… κυρά; ∆ε µου τα στέλνεις εδώ, να. -Ευχαριστώ, µα είναι πολλά, θα σου τη φάνε τη σοδειά. -∆ώσε µου καν την πιο µικρή τη Μάγια την ………………… . -Παρ' τη λοιπόν κι έχε στο νου πως θα 'σαι ο άντρας τ' ουρανού. Είπε και πριν ………………… µιλιά, µου την ………………… στα µαλλιά. Λάµπουνε γύρω τα βουνά τα χέρια µου βγάζουν φωτιά. Κι η Πούλια που ‘χει εφτά παιδιά φεύγει και µ' ………………… .

299

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

Άρνηση Στίχοι: Γιώργος Σεφέρης Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

Στο ………………… το ………………… κι άσπρο σαν περιστέρι διψάσαµε το µεσηµέρι µα το νερό γλυφό. Πάνω στην άµµο την ξανθή γράψαµε τ' όνοµά της. Ωραία που ………………… ο µπάτης και ………………… η γραφή. Με τι καρδιά, µε τι ………………… , τι ………………… και τι ………………… , πήραµε τη ζωή µας. Λάθος! Κι αλλάξαµε ζωή.

Κουβέντα µε ένα λουλούδι Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης

………………… ………………… στου ………………… τη σχισµάδα πού βρήκες χρώµατα κι ανθείς πού µίσχο και σαλεύεις. Μέσα στο βράχο σύναξα το γαίµα στάλα στάλα. Μαντήλι ρόδινο ………………… κι ήλιο µαζεύω τώρα.

300

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 17 - «ποίηση µελοποιηµένη»

Λεξιλόγιο ενότητας Αγωνιστικός-ή-ό Αναγνώριση, η Αποκρίνοµαι Αποχαιρετώ Αστραφτερός-ή-ό Βγάζω µιλιά Βλέπω Βράχος, ο Βρίσκω ∆ιακήρυξη, η ∆ιπλωµάτης, ο ∆οκίµιο, το Εγκατάσταση, η Εκδίδω Εξοµολογούµαι Επικαιρότητα, η Επίτιµος-η-ο Καρφώνω Κρίσιµος-η-ο Κριτικός-ή-ό

Κρυφός-ή-ό Κυκλάµινο, το Πάθος, το Πανανθρώπινος-η-ο Παράσηµο, το Περιγιάλι, το Πιάνοµαι Πικραίνοµαι Πλαίσιο, το Πλέκω Πληγώνω Πνοή, η Πόθος, ο Πρέσβης, ο Πρόξενος, ο Σβήνοµαι Φυλάκιση, η Φυσάω Χάνοµαι Ψευδώνυµο, το

301

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

ΕΝΟΤΗΤΑ 18 - «της φύσης» Τραγούδι 1 Τα λιανοτράγουδα Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Απ' όλα τ' άστρα τ' ουρανού, ένα είναι που σου µοιάζει ένα που βγαίνει το πουρνό1, όταν γλυκοχαράζει. Κυπαρισσάκι µου ψηλό, ποια βρύση σε ποτίζει, που στέκεις πάντα δροσερό, κι ανθείς2 και λουλουδίζεις. Να 'χα το σύννεφο άλογο και τ' άστρι3 χαλινάρι το φεγγαράκι της αυγής να 'ρχόµουν κάθε βράδυ. Αν µ' αγαπάς κι είν' όνειρο, ποτέ να µην ξυπνήσω, γιατί µε την αγάπη σου, ποθώ να ξεψυχήσω. Της θάλασσας τα κύµατα τρέχω και δεν τροµάζω κι όταν σε συλλογίζοµαι, τρέµω κι αναστενάζω. Τι να σου πω; Τι να µου πεις; Εσύ καλά γνωρίζεις, και την ψυχή και την καρδιά εσύ µου την ορίζεις. Να 'χα το σύννεφο άλογο και τ' άστρι χαλινάρι το φεγγαράκι της αυγής να 'ρχόµουν κάθε βράδυ. Αν µ' αγαπάς κι είν' όνειρο, ποτέ να µην ξυπνήσω, γιατί µε την αγάπη σου ποθώ να ξεψυχήσω. Εγώ είµ' εκείνο το πουλί που στη φωτιά σιµώνω4, καίγοµαι στάχτη γίνοµαι και πάλι ξανανιώνω. Σαν είν' η αγάπη µπιστική, παλιώνει, µηδέ5 λιώνει ανθεί και δένει στην καρδιά και ξανακαινουργώνει6. Χωρίς αέρα το πουλί, χωρίς νερό το ψάρι, χωρίς αγάπη δε βαστούν κόρη και παλικάρι. Αν µ' αγαπάς κι είν' όνειρο, ποτέ να µην ξυπνήσω, γιατί µε την αγάπη σου ποθώ να ξεψυχήσω. Λεξιλόγιο Γλυκοχαράζει: αρχίζει να ξηµερώνει, να χαράζει µια γλυκιά µέρα. Π.χ.: Μου αρέσει πάρα πολύ αυτό το τραγούδι! Ακούς; «…γλυκοχαράζει η µέρα, µαύρο πουλάκι µου, γλυκοχαράζει η µέρα, το χελιδονάκι µου…»

1 2 3 4 5 6

το πρωί, το πρωινό, πρωί-πρωί ανθίζεις το αστέρι πλησιάζω ούτε γίνεται ξανά καινούργια, ζωντανεύει 301

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (γλυκοχαράζει) Αρχικοί χρόνοι: γλυκοχαράζει, γλυκοχάραζε, θα γλυκοχαράζει, θα γλυκοχαράξει, γλυκοχάραξε, έχει γλυκοχαράξει, είχε γλυκοχαράξει, θα έχει γλυκοχαράξει ∆ροσερό: 1. που είναι µέτρια κρύος, έτσι ώστε να προκαλεί ένα ευχάριστο αίσθηµα 2. για φυτό, κυρίως για λουλούδι που διατηρείται όπως ήταν πριν να κοπεί, που δεν έχει αρχίσει να µαραίνεται. Π.χ.: Θα κάνω µια βόλτα! Θέλω να µου φρεσκάρει το µυαλό ο δροσερός αέρας! Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (δροσερός-ή-ό) Κλίση: δροσερός δροσερή δροσερό δροσερού δροσερής δροσερού δροσερό δροσερή δροσερό δροσερέ δροσερή δροσερό δροσεροί δροσερών δροσερούς δροσεροί

δροσερές δροσερών δροσερές δροσερές

δροσερά δροσερών δροσερά δροσερά

Λουλουδίζεις: 1. βγάζεις, γεµίζεις λουλούδια, ανθίζεις 2. βρίσκεσαι σε κατάσταση, σε περίοδο ακµής, ευτυχίας. Π.χ.: Οι αρχαίοι Έλληνες στο τέλος του χειµώνα µόλις η φύση άρχιζε να λουλουδίζει, γιόρταζαν τα Ανθεστήρια -την γιορτή της αναγέννησης της φύσης. Γίνονταν στην Aθήνα κατά τον µήνα Aνθεστηριώνα (τέλος Φεβρουαρίου - αρχές Μαρτίου) επί τρεις ηµέρες. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (λουλουδίζω) Αρχικοί χρόνοι: λουλουδίζω, λουλούδιζα, θα λουλουδίζω, θα λουλουδίσω, λουλούδισα, έχω λουλουδίσει, είχα λουλουδίσει, θα έχω λουλουδίσει

Χαλινάρι: αυτά που µπαίνουν στο κεφάλι ενός ζώου, προκειµένου να το συγκρατούν και να το κατευθύνουν, γκέµι, ηνίο. Π.χ.: Ο στρατηγός τράβηξε µε δύναµη το χαλινάρι του µαύρου άλογου και ξεκίνησε την επίθεση. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το χαλινάρι, -ιού) Κλίση: το χαλινάρι τα χαλινάρια του χαλιναριού των χαλιναριών το χαλινάρι τα χαλινάρια - χαλινάρι - χαλινάρια

302

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

Συλλογίζοµαι: φέρνω στην µνήµη µου καταστάσεις ή γεγονότα του παρελθόντος, αναλογίζοµαι, σκέφτοµαι. Π.χ.: ∆ιαρκώς µπαίνω σε σκέψεις και συλλογίζοµαι τι θα κάνω στην ζωή µου. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (συλλογίζοµαι) Αρχικοί χρόνοι: συλλογίζοµαι, συλλογιζόµουν, θα συλλογίζοµαι, θα συλλογιστώ, συλλογίστηκα, έχω συλλογιστεί, είχα συλλογιστεί, θα έχω συλλογιστεί Αναστενάζω: βγάζω αναστεναγµό, ήχο πίκρας και πόνου. Π.χ.: Σκεφτόταν τα προβλήµατά της. Έκλαιγε, αναστέναζε και κοιτούσε µακριά! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (αναστενάζω) Αρχικοί χρόνοι: αναστενάζω, αναστέναζα, θα αναστενάζω, θα αναστενάξω, αναστέναξα, έχω αναστενάξει, είχα αναστενάξει, θα έχω αναστενάξει Ορίζεις: ρυθµίζεις, κανονίζεις κάτι, ώστε να είναι συγκεκριµένο, το χαρακτηρίζεις. Π.χ.: Εγώ είµαι αυτή που ορίζω την ζωή µου! Κανένας δεν θα µου πει τι να κάνω! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (ορίζω) Αρχικοί χρόνοι: ορίζω, όριζα, θα ορίζω, θα ορίσω, όρισα, έχω ορίσει, είχα ορίσει, θα έχω ορίσει Στάχτη: η σκόνη, συνήθως γκρίζα, που αποµένει ύστερα από κάψιµο πραγµάτων. Π.χ.: Λόγω της πυρκαγιάς έγιναν στάχτη τόσα σπίτια! Τι έκανε η πυροσβεστική; Τίποτα! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η στάχτη,-ης) Κλίση: η στάχτη οι στάχτες της στάχτης των σταχτών την στάχτη τις στάχτες - στάχτη - στάχτες Παλιώνει: οι αλλαγές στην κατάσταση πλασµάτων ή αντικείµενων λόγω του χρόνου και της χρήσης. Π.χ.: Γιατί συνεχίζεις να φοράς αυτό το παλτό; Τόσα χρόνια πέρασαν! ∆εν βλέπεις ότι πάλιωσε; Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (παλιώνω) Αρχικοί χρόνοι: παλιώνω, πάλιωνα, θα παλιώνω, θα παλιώσω, πάλιωσα, έχω παλιώσει, είχα παλιώσει, θα έχω παλιώσει

303

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

Βαστούν: 1. κρατούν κάτι 2. έχουν την σωµατική ή ψυχική αντοχή να υποµείνουν δυσκολίες, αντέχουν. Π.χ.: ∆εν βάσταξε τον χαµό του άντρα της! Πέθανε µετά από λίγες µέρες. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας β΄, τάξης α΄ (βαστάω) Αρχικοί χρόνοι: βαστάω, βαστούσα, θα βαστώ, θα βαστάξω, βάσταξα, έχω βαστάξει, είχα βαστάξει, θα έχω βαστάξει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. γλυκοχαράζει β. ορίζεις γ. συλλογίζοµαι δ. λουλουδίζεις ε. βαστούν

σκέφτοµαι ανθίζεις ξηµερώνει κανονίζεις κρατούν κάτι, αντέχουν

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: α. µαραµένο β. νυχτώνει γ. αφήνουν δ. µαραίνεσαι

……………………………… ……………………………… ……………………………… ………………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Παρατατικός παθητικής φωνής Όπως ήδη ξέρουµε, ο παρατατικός είναι ο χρόνος που αναφέρεται στο παρελθόν και φανερώνει διάρκεια. Περιγράφει µια πράξη που έχει τελειώσει και τονίζει κυρίως την διάρκεια ή την επανάληψή της. Στην παθητική φωνή κλίνεται ως εξής: α΄ συζυγία α΄ τάξη

διαβαζ διαβαζ διαβαζ διαβαζ διαβαζ διαβάζ -

304

όµουν όσουν όταν όµασταν (διαβαζ-όµαστε) όσασταν (διαβάζ-όσαστε) ονταν

β΄ συζυγία β΄ τάξη

αγαπ - ιόµουν αγαπ - ιόσουν αγαπ - ιόταν αγαπ - ιόµασταν (αγαπ-ιόµαστε) αγαπ - ιόσασταν (αγαπιόσαστε) αγαπ - ιόνταν (αγαπ-ιούνταν)

οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ οδηγ -

ούµουν ούσουν ούνταν (ε) ούµασταν ούσασταν ούνταν

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

Υπάρχουν κάποια ρήµατα που σχηµατίζουν τον παρατατικό, χωρίς να ακολουθούν συγκεκριµένους κανόνες. Τέτοια είναι: ενεστώτας

παρατατικός

αδικούµαι (αδικιέµαι)

αδικούµουν - αδικιόµουν

αρνούµαι - αρνιέµαι

αρνούµουν - αρνιόµουν

διηγούµαι (διηγιέµαι)

διηγούµουν - διηγιόµουν

ικανοποιούµαι

ικανοποιούµουν - ικανοποιόµουν

κληρονοµούµαι - κληρονοµιέµαι

κληρονοµιόµουν

παρηγορούµαι - παρηγοριέµαι

(παρηγορούµουν) - παρηγοριόµουν

περιποιούµαι

περιποιούµουν - περιποιόµουν

συγχωρούµαι

συγχωρούµουν - συγχωριόµουν

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε το ρήµα της παρένθεσης στον σωστό τύπο του παρατατικού: α. Στα γενέθλιά µου πάντα ………………………… µε τα δώρα που µου έφεραν οι γονείς µου και ………………………… πολύ. (χαίροµαι, διασκεδάζω) β. Όταν ήµουνα νέος, παιδί µου, ………………………… από το πρωί ως το βράδυ και δεν ………………………… ! (εργάζοµαι, κουράζοµαι) γ. ………………………… πολύ τους φίλους τους, αλλά µετά τα τελευταία γεγονότα όχι! (εµπιστεύοµαι) δ. ………………………… πολύ! Ήταν τόσο ταιριαστό ζευγάρι! (αγαπιέµαι) ε. Στις περισσότερες πράξεις του ………………………… κυρίως από το ένστικτό του. (οδηγούµαι) 2. Σχηµατίστε τον παρατατικό των παρακάτω ρηµάτων και έπειτα συµπληρώστε τις προτάσεις µε τον κατάλληλο τύπο: βαριέµαι ασχολούµαι συνεννοούµαι συναντιέµαι παραπονιέµαι α. ………………………… τόσο πολύ στο µάθηµα, που αποφασίσαµε να φύγουµε κρυφά!

305

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

β. Πιο παλιά ………………………… περισσότερο µε τον κήπο και τα λουλούδια µου. Τώρα δεν έχω τόσο χρόνο. γ. Μα καλά, σε τι γλώσσα ………………………… ; Εκείνος δεν µιλάει ελληνικά κι εσύ ούτε λέξη δεν ξέρεις από γαλλικά! δ. ………………………… δύο φορές τον µήνα και οργανώναµε την δουλειά µας. ε. ………………………… διαρκώς µε καθετί που κάναµε! Με τίποτα δεν ήταν ευχαριστηµένος! Τραγούδι 2 Η Μυρσίνη βάζει τ' άσπρα Η Μυρσίνη βάζει τ' άσπρα και γιοµίζ'7 η γειτονιά τριανταφυλλάκια κι άστρα κι ανοιξιάτικα κλωνιά. Η Μυρσίνη τ’ άσπρα βάζει, άσπρο κρίνο στο περβάζι και µεθάει η γειτονιά.

Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Μίµης Πλέσσας

Να 'χα, λέει, ένα βαρκάκι µε πανάκι σταυρωτό και µε σένα Μυρσινάκι µια βραδιά να ξανοιχτώ στου πελάου8 τα µονοπάτια, µαύρα όµορφά µου µάτια, που µπροστά σας ξενυχτώ. Μα δεν έχω τη βαρκούλα, να σε κλέψω µια βραδιά. Έχω µόνο µια καρδούλα πικραµένη και βαριά. Και τη ρίχνω στο περβάζι, µπας9 και δεις ότι σπαράζει, και µου κάνεις την καρδιά. Λεξιλόγιο Τριανταφυλλάκια: το τριαντάφυλλο, το λουλούδι της τριανταφυλλιάς (υποκοριστικό). Π.χ.: Ανάλογα µε το στυλ του χτενίσµατός σας και του νυφικού σας, µπορείτε να επιλέξετε για τα µαλλιά ένα στεφάνι από τριανταφυλλάκια ή ακόµα και ένα µεγάλο άνθος ορχιδέας. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το τριανταφυλλάκι) Κλίση: το τριανταφυλλάκι τα τριανταφυλλάκια το τριανταφυλλάκι - τριανταφυλλάκι

τα τριανταφυλλάκια - τριανταφυλλάκια

Κλωνιά: τρυφερά µικρά κλαδιά. Π.χ.: Έξω ο αγέρας ψιθυρίζει στα γυµνά κλωνιά των δέντρων… 7 8 9

γεµίζει του πελάγους µήπως

306

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το κλωνί, ιού) Κλίση: το κλωνί τα κλωνιά του κλωνιού των κλωνιών το κλωνί τα κλωνιά - κλωνί - κλωνιά Περβάζι: το κάτω, συνήθως και πλατύτερο, τµήµα του πλαισίου ενός παραθύρου. Π.χ.: Του αρέσει να ονειρεύεται µόνος, καθισµένος στο περβάζι µε τις ώρες… Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το περβάζι, -ιού) Κλίση: το περβάζι τα περβάζια του περβαζιού των περβαζιών το περβάζι τα περβάζια - περβάζι - περβάζια Μεθάει: 1. βρίσκεται σε κατάσταση µέθης, επειδή έχει πιει οινοπνευµατώδη ποτά 2. βρίσκεται σε έντονη συναισθηµατική φόρτιση. Π.χ.: Φανταστείτε το βράδυ στο µπαλκόνι να πίνετε παραδοσιακό ρακί της Κρήτης και να σας µεθάει η µυρωδιά της θάλασσας περισσότερο από την ρακί! Όνειρο! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄(µεθάω) Αρχικοί χρόνοι: µεθάω, µεθούσα, θα µεθάω, θα µεθύσω, µέθυσα, έχω µεθύσει, είχα µεθύσει, θα έχω µεθύσει Σταυρωτό: που έχει το σχήµα του σταυρού, για δύο αντικείµενα που είναι τοποθετηµένα, έτσι ώστε να σχηµατίζεται σταυρός ή Χ. Π.χ.: Ένας χορός που χορεύεται ακόµη και σήµερα τους Σαρακατσάνες όλης της Ελλάδας είναι ο σταυρωτός χορός, που αναφέρεται σε πανάρχαιο έθιµο. Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (σταυρωτός-ή-ό) Κλίση: σταυρωτός σταυρωτή σταυρωτό σταυρωτού σταυρωτής σταυρωτού σταυρωτό σταυρωτή σταυρωτό σταυρωτέ σταυρωτή σταυρωτό σταυρωτοί σταυρωτών σταυρωτούς σταυρωτοί

σταυρωτές σταυρωτών σταυρωτές σταυρωτές

σταυρωτά σταυρωτών σταυρωτά σταυρωτά

307

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

Να ξανοιχτώ: 1. να βγω στο ανοιχτό πέλαγος 2. να γίνω πιο κοινωνικός. Π.χ.: Κάνω προσπάθειες να πάρω την τύχη µου στα χέρια µου, να ξανοιχτώ προς τους ανθρώπους, να ζήσω. Πίστεψέ µε! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (ξανοίγοµαι) Αρχικοί χρόνοι: ξανοίγοµαι, ξανοιγόµουν, θα ξανοίγοµαι, θα ξανοιχτώ, ξανοίχτηκα, έχω ξανοιχτεί, είχα ξανοιχτεί, θα έχω ξανοιχτεί Μονοπάτια: πολύ στενά και συνήθως ανώµαλα δροµάκια µόνο για ανθρώπους ή ζώα κυρίως στο ύπαιθρο. Π.χ.: Έχει στο χωριό µας καταπληκτικά πέτρινα µονοπάτια, που κάθε λίγο οι νοικοκυρές του χωριού τα καθαρίζουν και τα ασπρίζουν. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το µονοπάτι, -ιού) Κλίση: το µονοπάτι τα µονοπάτια του µονοπατιού των µονοπατιών το µονοπάτι τα µονοπάτια - µονοπάτι -µονοπάτια Ξενυχτώ: µένω άυπνος κατά την διάρκεια της νύχτας, δεν κοιµάµαι, διασκεδάζω ως τις πρώτες πρωινές ώρες. Π.χ.: Πάλι ξενύχτησες χθες βράδυ; Πότε θα ξεκουραστείς επιτέλους; Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄ (ξενυχτώ) Αρχικοί χρόνοι: ξενυχτώ, ξενυχτούσα, θα ξενυχτώ, θα ξενυχτήσω, ξενύχτησα, έχω ξενυχτήσει, είχα ξενυχτήσει, θα έχω ξενυχτήσει Πικραµένη: που την έχουν πικράνει πολύ, στενοχωρηµένη, λυπηµένη, δυσαρεστηµένη. Π.χ.: Ξύπνησα σήµερα άκεφος και πικραµένος, γιατί θυµήθηκα τι είπε χτες το βράδυ ο φίλος µου για µένα. Ήταν βέβαια µεθυσµένος, αλλά ξέρω τι σκέφτεται για µένα. Μετοχή, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής, χρόνου παρακειµένου, φωνής παθητικής, συζυγίας α΄ (πικραίνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: πικραίνοµαι, πικραινόµουν, θα πικραίνοµαι, θα πικραθώ, πικράθηκα, έχω πικραθεί, είχα πικραθεί, θα έχω πικραθεί Κλίση: πικραµένος πικραµένη πικραµένο πικραµένου πικραµένης πικραµένου πικραµένο πικραµένη πικραµένο πικραµένε πικραµένη πικραµένο πικραµένοι πικραµένων

308

πικραµένες πικραµένων

πικραµένα πικραµένων

Τραγουδώ ελληνικά

πικραµένους πικραµένοι

ενότητα 18 - «της φύσης»

πικραµένες πικραµένες

πικραµένα πικραµένα

Ρίχνω: αφήνω, πετάω ή σπρώχνω κάτι να πέσει µε το βάρος του προς ορισµένη κατεύθυνση. Π.χ.: Πώς τα φτιάχνω τα κολοκυθάκια; Ρίχνω τα κρεµµύδια σε καυτό λάδι και τσιγαρίζω για 3-4 λεπτά. Χαµηλώνω την φωτιά, ρίχνω µέσα τα κολοκυθάκια και τα αφήνω µέχρι να µαλακώσουν. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (ρίχνω) Αρχικοί χρόνοι: ρίχνω, έριχνα, θα ρίχνω, θα ρίξω, έριξα, έχω ρίξει, είχα ρίξει, θα έχω ρίξει Σπαράζει: 1. σκίζει µε δόντια και νύχια, κατασπαράζει 2. αισθάνεται ψυχικό πόνο, υποφέρει από θλίψη. Π.χ.: ∆ουλεύω τώρα σε ένα νοσοκοµείο. Βλέπω αυτούς τους ανθρώπους να έρχονται έχοντας προβλήµατα υγείας και τεράστια έξοδα και η καρδιά µου σπαράζει, φίλε µου! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (σπαράζω) Αρχικοί χρόνοι: σπαράζω, σπάραζα, θα σπαράζω, θα σπαράξω, σπάραξα, έχω σπαράξει, είχα σπαράξει, θα έχω σπαράξει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. περβάζι β. κλωνιά γ. τριανταφυλλάκια δ. σπαράζει ε. ξενυχτώ

µικρά τριαντάφυλλα πλαίσιο του παραθύρου κλωνάρια του δέντρου µένω άυπνος σκίζει µε δόντια και νύχια

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των:

α. ξεµεθάει β. να κλειστώ γ. ευτυχισµένη δ. παίρνω ε. λεωφόροι

…………………………………… …………………………………… …………………………………… …………………………………… ……………………………………

309

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

Γραµµατική α. Θεωρία

Αιτιολογικές προτάσεις Αιτιολογικές είναι οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται µε τους αιτιολογικούς συνδέσµους γιατί, επειδή, διότι, αφού κ.ά. Φανερώνουν την αιτία, τον λόγο για τον οποίο γίνεται αυτό που δηλώνει η κύρια πρόταση. Παραδείγµατα:

∆ιαβάζω, γιατί έχω εξετάσεις. Ντύνοµαι καλά, επειδή κάνει κρύο. Λόγω της βροχής, µείναµε στο σπίτι. Τελικές προτάσεις

Τελικές είναι οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται µε τους τελικούς συνδέσµους να, για να. Φανερώνουν τον σκοπό, για τον οποίο γένεται αυτό που δηλώνει το ρήµα της κύριας πρότασης. Συνήθως δε, το ρήµα της κύριας πρότασης είναι ρήµα κίνησης. Παραδείγµατα:

∆ουλεύω, για να βγάλω χρήµατα. Τρέχω, για να µην χάσω το λεωφορείο. ∆εν έχω χρόνο, να πιω καφέ µαζί σας.

β. Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε προτάσεις, βάζοντας τις λέξεις στην σωστή σειρά: α. δεν, παιδί, ήρθα, άρρωστο, επειδή, ήταν, το …………………………………………………………………………………………………………………………………………… β. πολύ, στην, διότι, κακό, δεν, να, πρέπει, αλάτι, πίεση, κάνει, χρησιµοποιούµε …………………………………………………………………………………………………………………………………………… γ. σχολείο, το, επιλέξουµε, γιατί, αυτό, καλύτερο, θα, είναι …………………………………………………………………………………………………………………………………………… δ. προβληµάτων, Πανεπιστήµιο, τελείωσα, λόγω, υγείας, δεν, το …………………………………………………………………………………………………………………………………………… ε. έτοιµο, επειδή, γύρισα, φαγητό, αργά, στο σπίτι, Πέτρο, είναι, δεν, το ……………………………………………………………………………………………………………………………………………

310

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

2. Αντιστοιχίστε ώστε να δηµιουργήσετε σωστές προτάσεις: α. ∆ιαβάζω, β. Ο Αλέξανδρος πήρε ταξί, γ. Πήγαµε στα µαγαζιά, δ. Σπουδάζει καλές τέχνες, ε. Μαθαίνει αγγλικά,

για να δουλέψει στο εξωτερικό. για να εργαστεί στο Παρίσι. για να περάσω στις εξετάσεις. για να µην χάσει το αεροπλάνο. για να ψωνίσουµε ρούχα.

Κείµενο Ο Μύθος του Νάρκισσου Γιος του ποταµού Κηφισού, ο Νάρκισσος φηµίζεται για την οµορφιά αλλά και την σκληρότητά του. Πολλές είναι οι νύµφες που τον ερωτεύονται, αλλά εκείνος δεν θέλει καµιά. Ανάµεσά τους και η νύµφη Ηχώ, που, όταν τολµάει να του εκφράσει την αγάπη της, την κοροϊδεύει και εκείνη τον καταριέται ν' αγαπήσει φλογερά, αλλά χωρίς ανταπόκριση. Μια µέρα, λοιπόν, ο Νάρκισσος κυνηγάει στο δάσος και βρίσκει µια πηγή µε πεντακάθαρα νερά. Σκύβοντας για να ξεδιψάσει, βλέπει για πρώτη φορά το πανέµορφο πρόσωπό του, σαν σε καθρέφτη. Από εκείνη την στιγµή τίποτα πια δεν έχει µεγαλύτερη σηµασία γι' αυτόν από το να θαυµάζει τον εαυτό του! Ξεχνάει να φάει και να κοιµηθεί και δεν πίνει νερό, για να µην ταράξει τα νερά της λίµνης και χάσει την εικόνα του. Έτσι αδυνατίζει τόσο πολύ, που ξαπλώνει στο χορτάρι και ξεψυχάει. Στο σηµείο εκείνο φυτρώνει το οµώνυµο λουλούδι, γνωστό και ως µανουσάκι, για να θυµίζει σε όλους τον πόνο του ανικανοποίητου έρωτα… Ένα πολύ γνωστό δηµοτικό τραγούδι, που συνδέει την φύση µε τον άνθρωπο και δείχνει πιο έντονα την σχέση της ανθρώπινης οµορφιάς µε την φυσική οµορφιά των λουλουδιών, είναι και το παρακάτω: Μανουσάκια Εµένα η µάνα µ’10 µε ‘στειλε να µάσω11 µανουσάκια, µανουσάκια, µανουσάκια, µόσχος και γαριφαλάκια. Και πήγα και τα µάζεψα και τα ‘κανα µατσάκια, µανουσάκια, µανουσάκια, όµορφά µου κοριτσάκια. Στην αγορά τα πούλησα και πήρα παραδάκια12, µανουσάκια, µανουσάκια, µόσχος και γαριφαλάκια. Σαν τι τον έχεις τον παπά και κάθεσαι κοντά του, µανουσάκια, µανουσάκια, µόσχος και γαριφαλάκια. Τον έχει η µάνα µου αδερφό κι εγώ τον έχω µπάρµπα, µανουσάκια, µανουσάκια, µόσχος και γαριφαλάκια. (Κώστας Σαχινίδης «Μεσολόγγι-Αιτωλικό, Μουσική Χορευτική Παράδοση και Ιστορία», σελ. 115, µε αλλαγές) 10 11 12

µου να µαζέψω χρήµατα 311

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

Λεξιλόγιο Φηµίζεται: έχει, αποκτά φήµη, γίνεται ευρύτερα γνωστός. Π.χ.: Η Ρόδος φηµίζεται για το εκλεκτό κρασί που παράγει. Η αµπελοκαλλιέργεια έχει µακραίωνη παράδοση στο νησί, όπως και το φηµισµένο Ροδίτικο κρασί. Σκληρότητα: η ιδιότητα του σκληρού, περισσότερη σοβαρότητα. Π.χ.: Το έργο του νέου συγγραφέα χαρακτηρίζεται από σκληρότητα –φόνοι, ληστείες συνθέτουν το περιβάλλον του καινούργιου του βιβλίου. Κοροϊδεύει: υπερτονίζει τα αρνητικά ή τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάποιου για να προκαλέσει σε βάρος του γέλια ή σχόλια, ξεγελάει. Π.χ.: Όταν ήταν µικρή, οι συµµαθητές της την κορόιδευαν για το πάχος της. Τώρα την βλέπουν και δεν πιστεύουν πόσο αδύνατη είναι! Καταριέται: εκφράζει µε κατάρες την επιθυµία να πάθει κάποιο κακό ένα πρόσωπο (εκφράζει µε πολύ έντονο τρόπο την οργή του για κάτι που έγινε ή συµβαίνει). Π.χ.: Έχασε όλα του τα λεφτά! Άρχισε να καταριέται την ίδια του την ζωή! Φλογερά: πολύ έντονα, ζωηρά, θερµά. Π.χ.: Πόσους γνωρίζετε να έζησαν έναν φλογερό έρωτα; Να έµεινε η αγάπη τους στην ιστορία; Ανταπόκριση: απάντηση, αλληλογραφία. Π.χ.: Κάθε φορά που γίνεται µια καταστροφή (πυρκαγιά, σεισµός) η ανταπόκριση του κόσµου σε όσους κινδυνεύουν είναι συγκινητική! Κυνηγάει: πιάνει ή σκοτώνει ζώα που ζουν ελεύθερα. Π.χ.: Μια ζωή δεν έχει καταφέρει τίποτα! Ακόµη κυνηγάει τα εφηβικά του όνειρα! Πεντακάθαρα: που είναι τέλεια καθαρά, ολοκάθαρα. Π.χ.: Οι παραλίες της Ζακύνθου έχουν κάτασπρη άµµο και πεντακάθαρα σµαραγδένια νερά… Σκύβοντας: γέρνοντας το σώµα προς τα εµπρός και κάτω. Π.χ.: «Πρέπει να µιλήσουµε», είπε η γυναίκα µου, σκύβοντας προς το µέρος µου. Να ταράξει: να προκαλέσει σε κάποιον ψυχική αναστάτωση, να δηµιουργήσει αναστάτωση στον ρυθµό µε τον οποίο εξελίσσεται µια κατάσταση ή στον τρόπο µε τον οποίο λειτουργεί ένα σύστηµα. Π.χ.: Ο νέος συγγραφέας από την Ολλανδία στην περσινή έκθεση της Φρανκφούρτης, ήρθε για να ταράξει τα νερά της παγκόσµιας λογοτεχνίας µε το βιβλίο του. Αδυνατίζει: κάποιος γίνεται αδύνατος, χάνει σωµατικό βάρος, χάνει δύναµη ή κάτι κάνει κάποιον να χάνει βάρος και δύναµη. Π.χ.: Πολλοί πιστεύουν πως το λεµόνι διαλύει τα λίπη και αδυνατίζει. Ξεψυχάει: πεθαίνει, αφήνει την τελευταία του πνοή. Π.χ.: Ο Θεµιστοκλής ξεψυχάει γέρος στο παλάτι του εχθρού, αλλά θυµάται τον Πειραιά και δακρύζει…

312

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

Φυτρώνει: 1. (για φυτά) βγάζει ρίζες, βλαστό, βλασταίνει 2. αναπτύσσεται, εµφανίζεται. Π.χ.: «Φυτρώνει εκεί που δεν τον σπέρνουν», λέει ο λαός µας για κάποιον που εµφανίζεται αναπάντεχα. Οµώνυµο: που έχει το ίδιο όνοµα µε κάποιον ή µε κάτι άλλο. Π.χ.: Στην παραλία της Αγίας Μαρκέλλας υπάρχει ο οµώνυµος ναός, όπου είναι και ο τόπος του µαρτυρίου της µε ζωντανά ακόµα τα σηµάδια. Μανουσάκι: καλλωπιστικό φυτό µε µικρά άνθη µοβ χρώµατος, το άνθος του µενεξέ. Π.χ.: Το µανουσάκι είναι ίσως το πιο κοινό και διαδεδοµένο αγριολούλουδο της Κρήτης τους φθινοπωρινούς µήνες. Ανικανοποίητου: που δεν είναι ευχαριστηµένος, ικανοποιηµένος. Π.χ.: Ό,τι και να προσπαθήσω να κάνω για εσένα, εσύ µένεις πάντα ανικανοποίητος! Μόσχος: σκουρόχρωµη και λιπαρή αρωµατική ουσία καθώς και η αντίστοιχη οσµή. Π.χ.: Ο µόσχος χρησιµοποιείται πολύ συχνά στην καλλυντική βιοµηχανία για τα αρώµατα. Γαριφαλάκια: 1. το λουλουδάκι της γαριφαλιάς 2. το αρωµατικός φυτό που χρησιµοποιείται για µπαχαρικό, µοσχοκάρφι. Π.χ.: Για να γίνει πιο νόστιµο το κρέας ρίχνω, στην συνέχεια, ένα κουταλάκι τοµατοπολτό, δύο µέτριες τριµµένες ντοµάτες, ένα δαφνόφυλλο, δυο γαριφαλάκια, µισό ποτήρι κρασί και λίγο λάδι. Ματσάκια: σύνολο αντικειµένων δεµένων έτσι ώστε να είναι δυνατό να κρατηθούν µε το ένα χέρι, δέσµη. Π.χ.: Και για την γεύση, αλλά περισσότερο για το άρωµα, πρόσθεσε στον κιµά ένα µατσάκι δυόσµο! Μπάρµπα: ο θείος, ιδίως ως προσφώνηση ή αναφορά σε άντρα πολύ µεγαλύτερης ηλικίας για εκδήλωση σεβασµού. Π.χ.: Υπάρχει στο χωριό µας ένα γραφικό γεροντάκι, ο µπάρµπας Φάνης. Μπαίνει στο καφενείο και όλοι τον προσκαλούν στην παρέα τους!

Άσκηση κατανόησης 1. Ο Νάρκισσος είναι γνωστός για την αγάπη του προς ………………… . α. κυνήγι β. τον εαυτό του γ. την Ηχώ 2. Η νύµφη Ηχώ καταριέται τον Νάρκισσο να ………………… . α. πέσει σε µία πηγή β. αγαπήσει χωρίς ανταπόκριση γ. ξεψυχήσει 3. Ο Νάρκισσος βλέπει για πρώτη φορά το πρόσωπό του σε ………………… . α. έναν ποταµό β. µία λίµνη γ. µία πηγή 4. Ο Νάρκισσος δεν τρώει, δεν πίνει νερό και δεν κοιµάται για να µην ………………… . α. χαλάσει την εικόνα του β. παχύνει γ. πεθάνει 5. Το µανουσάκι φυτρώνει για να θυµίζει ………………… . α. τον πόνο του έρωτα β. την οµορφιά γ. τον θάνατο

313

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 2 1

2

3

Οριζόντια 1. Tο λουλουδάκι της γαριφαλιάς. 2. Ζωηρά, θερµά. 3. Έχω φήµη, γίνοµαι γνωστός.

Κάθετα 1. Το άνθος του µενεξέ. 2. Εκφράζω µε κατάρες την οργή µου.

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Ξεγελώ.

Κ________

2. Αφήνω την τελευταία µου πνοή.

Ξ______

3. Βγάζω αναστεναγµό.

Α_________

314

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…χωρίς……είναι ο έρωτας του Νάρκισσου): 1. Αυτός που έχει το σχήµα σταυρού. 2. Ολοκάθαρος. 3. Γίνοµαι αδύνατος. 4. Σύνολο αντικειµένων σε δέσµη. 5. Ο θείος. 6. Αυτός που έχει το ίδιο όνοµα µε κάτι ή κάποιον. 7. Πιάνω ζώα που ζουν ελεύθερα. 8. Όταν το φυτό βγάζει ρίζες. 9. Κάποιος που δεν είναι ικανοποιηµένος. 10. Λιπαρή αρωµατική ουσία. 11. Σοβαρότητα σε µεγαλύτερο βαθµό. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

4.

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Τα λιανοτράγουδα Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Απ' όλα τ' άστρα τ' ουρανού, ένα είναι που σου µοιάζει ένα που βγαίνει το πουρνό, όταν …………………… . Κυπαρισσάκι µου ψηλό, ποια βρύση σε ποτίζει, που στέκεις πάντα …………………… , κι ανθείς και …………………… . Να 'χα το σύννεφο άλογο και τ' άστρι …………………… το φεγγαράκι της αυγής να 'ρχόµουν κάθε βράδυ.

315

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 18 - «της φύσης»

Αν µ' αγαπάς κι είν' όνειρο, ποτέ να µην ξυπνήσω, γιατί µε την αγάπη σου, ποθώ να ξεψυχήσω. Της θάλασσας τα κύµατα τρέχω και δεν τροµάζω κι όταν σε ……………………, τρέµω κι …………………… . Τι να σου πω; Τι να µου πεις; Εσύ καλά γνωρίζεις, και την ψυχή και την καρδιά εσύ µου την …………………… . Να 'χα το σύννεφο άλογο και τ' άστρι …………………… το φεγγαράκι της αυγής να 'ρχόµουν κάθε βράδυ. Αν µ' αγαπάς κι είν' όνειρο, ποτέ να µην ξυπνήσω, γιατί µε την αγάπη σου, ποθώ να ξεψυχήσω. Εγώ είµ' εκείνο το πουλί που στη φωτιά σιµώνω, καίγοµαι …………………… γίνοµαι και πάλι ξανανιώνω. Σαν είν' η αγάπη µπιστική, …………………… , µηδέ λιώνει ανθεί και δένει στην καρδιά και ξανακαινουργώνει. Χωρίς αέρα το πουλί, χωρίς νερό το ψάρι, χωρίς αγάπη δε …………………… κόρη και παλικάρι. Αν µ' αγαπάς κι είν' όνειρο, ποτέ να µην ξυπνήσω, γιατί µε την αγάπη σου ποθώ να ξεψυχήσω.

Η Μυρσίνη βάζει τ' άσπρα

Η Μυρσίνη βάζει τ' άσπρα και γιοµίζ' η γειτονιά …………………… κι άστρα κι ανοιξιάτικα …………………… . Η Μυρσίνη τ’ άσπρα βάζει, άσπρο κρίνο στο …………………… και …………………… η γειτονιά.

Στίχοι: Λευτέρης Παπαδόπουλος Μουσική: Μίµης Πλέσσας

Να 'χα, λέει, ένα βαρκάκι µε πανάκι …………………… και µε σένα Μυρσινάκι µια βραδιά …………………… στου πελάου τα ……………………, µαύρα όµορφά µου µάτια, που µπροστά σας …………………… . Μα δεν έχω τη βαρκούλα, να σε κλέψω µια βραδιά. Έχω µόνο µια καρδούλα …………………… και βαριά. Και τη …………………… στο περβάζι, µπας και δεις ότι …………………… , και µου κάνεις την καρδιά.

Λεξιλόγιο Ενότητας Αδυνατίζω Αναστενάζω

316

Ανικανοποίητος-η-ο Ανταπόκριση, η

Τραγουδώ ελληνικά

Βαστάω Γαριφαλάκι, το Γλυκοχαράζει ∆ροσερός-ή-ό Καταριέµαι Κλωνί, το Κοροϊδεύω Κυνηγάω Λουλουδίζω Μανουσάκι, το Ματσάκι, το Μεθάω Μονοπάτι, το Μόσχος, ο Μπάρµπας, ο Ξανοίγοµαι Ξενυχτάω Ξεψυχάω Οµώνυµος-η-ο

ενότητα 18 - «της φύσης»

Ορίζω Παλιώνω Πεντακάθαρος-η-ο Περβάζι, το Πικραµένος-η-ο Ρίχνω Σκληρότητα, η Σκύβω Σπαράζω Σταυρωτός-ή-ό Στάχτη, η Συλλογίζοµαι Ταράζω Τριανταφυλλάκι, το Φηµίζοµαι Φλογερά Φυτρώνω Χαλινάρι, το

317

318

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

ΕΝΟΤΗΤΑ 19 - «περιγελαστικά» Τραγούδι 1 Έλα βρε Χαραλάµπη Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Έλα, βρε Χαραλάµπη, να σε παντρέψουµε να φάµε και να πιούµε και να χορέψουµε. -«∆εν την θέλω!» -«Θα την πάρεις»! Άλλα λόγια πέστε βρε παιδιά. Τι καµώµατα είναι τούτα, µε το ζόρι παντρειά. Βρε τι καµώµατα είναι τούτα, µε το ζόρι παντρειά. Έλα, βρε Χαραλάµπη, µην γίνεσαι κουτός, θα πάρεις κοριτσάκι εξήντα δυο χρονών. -«∆εν την θέλω!» -«Θα την πάρεις»! Άλλα λόγια πέστε βρε παιδιά. Τι καµώµατα είναι τούτα, µε το ζόρι παντρειά. Βρε τι καµώµατα είναι τούτα, µε το ζόρι παντρειά. Πάρ’ τηνε, Χαραλάµπη, κι είναι νοικοκυρά σκουπίζει, ξεσκονίζει στον χρόνο µια φορά. -«∆εν την θέλω!» -«Θα την πάρεις»! Άλλα λόγια πέστε βρε παιδιά. Τι καµώµατα είναι τούτα, µε το ζόρι παντρειά. Βρε τι καµώµατα είναι τούτα, µε το ζόρι παντρειά. Λεξιλόγιο Να παντρέψουµε: να φροντίσουµε να κάνει κάποιος ή κάποια γάµο. Π.χ.: Την πάντρεψε ο παπάς που είχε παντρέψει και τους γονείς της. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(παντρεύω) Αρχικοί χρόνοι: παντρεύω, πάντρευα, θα παντρεύω, θα παντρέψω, πάντρεψα, έχω παντρέψει, είχα παντρέψει, θα έχω παντρέψει Να φάµε: µασάω και καταπίνω µια τροφή. Π.χ.: Είσαι πολύ αδύναµος! Πρέπει να φας κάτι, αλλιώς θα πέσεις κάτω! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(τρώω) Αρχικοί χρόνοι: τρώω, έτρωγα, θα τρώω, θα φάω, έφαγα, έχω φάει, είχα φάει, θα έχω φάει Να πιούµε: βάζω στο στόµα µου ένα υγρό ή ένα ποτό καταπίνοντάς το. Π.χ.: Ήπιε πολύ το βράδυ και γι’ αυτό τώρα έχει δυνατό πονοκέφαλο.

319

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(πίνω) Αρχικοί χρόνοι: πίνω, έπινα, θα πίνω, θα πιω, ήπια, έχω πιει, είχα πιει, θα έχω πιει Να χορέψουµε: να κάνουµε ρυθµικές κινήσεις των χεριών και του σώµατος µε την συνοδεία µουσικής. Π.χ.: Σήκω να χορέψουµε, αυτό είναι το αγαπηµένο µου τραγούδι! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(χορεύω) Αρχικοί χρόνοι: χορεύω, χόρευα, θα χορεύω, θα χορέψω, χόρεψα, έχω χορέψει, είχα χορέψει, θα έχω χορέψει Λόγια: καθετί που λέει κάποιος, οι λέξεις, οι φράσεις, οι κουβέντες. Π.χ.: Τα λόγιά του µε πλήγωσαν πολύ! ∆εν έπρεπε να µου µιλήσει έτσι! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (ο λόγος, -ου) Κλίση*: ο λόγος οι λόγοι τα λόγια του λόγου των λόγων των λόγων τον λόγο τους λόγους τα λόγια - λόγε - λόγοι - λόγια * σχηµατίζει διπλό πληθυντικό αριθµό, µε διαφορετική σηµασία (οι λόγοι: οι οµιλίες, οι αιτίες – τα λόγια κάποιου)

Καµώµατα: νάζια, ενοχλητική ή παράξενη συµπεριφορά, συνήθως µιας γυναίκας. Π.χ.: Θα µε τρελάνεις µε τα καµώµατά σου! Πότε µου ζητάς το ένα και πότε το άλλο! Ουσιαστικό, γένους κάµωµα, -µατος) Κλίση: το κάµωµα του καµώµατος το κάµωµα - κάµωµα

ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (το τα καµώµατα των καµωµάτων τα καµώµατα - καµώµατα

Ζόρι: δυσκολία, δυσχέρεια Π.χ.: Πέρασε τις εξετάσεις µε µεγάλο ζόρι! Ήταν ιδιαίτερα δύσκολα τα θέµατα! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το ζόρι) Κλίση: το ζόρι τα ζόρια το ζόρι - ζόρι

τα ζόρια - ζόρια

Πάρ’: πιάνω κάτι µε τα χέρια µου. Π.χ.: Πάρε εσύ την µικρότερη τσάντα, είναι πιο ελαφριά.

320

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(παίρνω) Αρχικοί χρόνοι: παίρνω, έπαιρνα, θα παίρνω, θα πάρω, πήρα, έχω πάρει, είχα πάρει, θα έχω πάρει Νοικοκυρά: η γυναίκα που ασχολείται µε τις δουλειές του σπιτιού - καθαριότητα, συγύρισµα, µαγείρεµα. Π.χ.: Είναι πολύ καλή νοικοκυρά! ∆εν δουλεύει και όλη την µέρα ασχολείται µε το σπίτι της. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η νοικοκυρά, ας) Κλίση: η νοικοκυρά οι νοικοκυρές της νοικοκυράς των νοικοκυρών την νοικοκυρά τις νοικοκυρές - νοικοκυρά - νοικοκυρές Χρόνο: το διάστηµα δώδεκα µηνών, το έτος Π.χ.: Πέρασαν χρόνια πριν να συναντηθούµε ξανά µε τους συµφοιτητές µου… Όλοι ήταν τόσο διαφορετικοί! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο χρόνος, -ου) Κλίση*: ο χρόνος οι χρόνοι τα χρόνια του χρόνου των χρόνων των χρόνων τον χρόνο τους χρόνους τα χρόνια - χρόνε - χρόνοι - χρόνια *σχηµατίζει διπλό πληθυντικό αριθµό, µε διαφορετική σηµασία (οι χρόνοι των ρηµάτων, τα χρόνια του πολέµου)

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. χρόνος β. καµώµατα γ. λόγια δ. ζόρι ε. χορεύω

δυσκολία κουβέντες νάζι κινούµαι µε την µουσική έτος

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των:

α. διαζύγιο β. τεµπέλα γ. δώσε δ. πήγαινε ε. εκείνα

………………………………… ………………………………… ………………………………… ………………………………… …………………………………

321

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

Γραµµατική α. Θεωρία Αόριστος παθητικής φωνής Όπως ήδη ξέρουµε, ο αόριστος είναι ο χρόνος που περιγράφει µια πράξη που έγινε και τελείωσε στο παρελθόν. Στην παθητική φωνή σχηµατίζεται ως εξής: ενεστώτας

αόριστος

παράδειγµα

-νοµαι

-θηκα

ντύνοµαι → ντύθηκα

αλλά: πιάνοµαι, κλείνοµαι, σβήνοµαι

-στηκα

πιάστηκα, κλείστηκα, σβήστηκα

-αίνοµαι

-άθηκα

ζεσταίνοµαι → ζεστάθηκα αλλά: απολυµαίνοµαι →απολυµάνθηκα

-άνθηκα

-άνοµαι -κοµαι -(γ)γοµαι

-χτηκα -χθηκα

-χ(ν)οµαι -σκοµαι -ζοµαι* -σσοµαι -ττοµαι

αισθάνοµαι → αισθάνθηκα µπλέκοµαι → µπλέχτηκα ανοίγοµαι → ανοίχτηκα σφίγγοµαι → σφίχτηκα δέχοµαι → δέχτηκα διώχνοµαι → διώχτηκα διδάσκοµαι → διδάχτηκα κοιτάζοµαι → κοιτάχτηκα απαλλάσσοµαι → απαλλάχτηκα κηρύττοµαι → κηρύχτηκα

*µε ενεργητικό αόριστο σε -σα → -στηκα ετοιµάζοµαι → ετοιµάστηκα

-βοµαι -φ(τ)οµαι

-φτηκα -φθηκα

κρύβοµαι → κρύφτηκα βάφοµαι → βάφτηκα σκέφτοµαι → σκέφτηκα καλύπτοµαι → καλύφθηκα

-εύοµαι

-εύτηκα

µαγεύοµαι → µαγεύτηκα

-αύοµαι

-αύτηκα

αναπαύοµαι → αναπαύτηκα

-πτοµαι

Κλίνεται ως εξής (ίδιες καταλήξεις µε τον αόριστο της ενεργητικής φωνής): α΄ συζυγία α΄ τάξη

διαβάστηκ – α διαβάστηκ – ες

322

αγαπήθηκ - α αγαπήθηκ - ες

β΄ συζυγία β΄ τάξη

οδηγήθηκ - α οδηγήθηκ - ες

Τραγουδώ ελληνικά

διαβάστηκ – ε διαβαστήκ – αµε διαβαστήκ – ατε διαβάστηκ – αν (ε)

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

αγαπήθηκ αγαπηθήκ αγαπηθήκ αγαπήθηκ

-ε - αµε - ατε - αν (ε)

οδηγήθηκ οδηγηθήκ οδηγηθήκ οδηγήθηκ

-ε - αµε - ατε - αν (ε)

Τα ρήµατα της β΄ συζυγίας (α΄ και β΄ τάξης) σχηµατίζουν τον αόριστο ως εξής: -ησα:

-ήθηκα

(απαντάω – απάντησα – απαντήθηκα)

-ασα:

-άστηκα

(γελάω – γέλασα – γελάστηκα)

-εσα:

-έθηκα

(αφαιρώ – αφαίρεσα – αφαιρέθηκα)

-αξα:

-άχτηκα

(πετάω – πέταξα – πετάχτηκα)

-ηξα:

-ήχτηκα

(τραβάω – τράβηξα – τραβήχτηκα)

β. Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε τον παθητικό αόριστο των παρακάτω ρηµάτων και έπειτα συµπληρώστε τις προτάσεις µε το κατάλληλο ρήµα: α. παρακολουθώ β. τρελαίνω γ. εκλέγω δ. αφαιρώ ε. αγαπάω

…………………………………… …………………………………… …………………………………… …………………………………… ……………………………………

1. Ο καιρός ……………………………! Από τον χειµώνα περνάµε κατ’ ευθείαν στο καλοκαίρι και κάνει πιο πολλή ζέστη. 2. Οι τρεις πρώτοι υποψήφιοι της λίστας …………………………… βουλευτές. 3. Σε κάποια φάση …………………………… και δεν είµαι σίγουρη ότι έπιασα σωστά την λογική της συζήτησης. 4. …………………………… πολύ! Ήταν το πιο ταιριαστό ζευγάρι της παρέας! 5. Η συνέντευξή της προκάλεσε µεγάλο ενδιαφέρον και …………………………… από περισσότερο από ένα εκατοµµύριο τηλεθεατές. 2. Συµπληρώστε τα κενά µε τον σωστό τύπο του αορίστου των παρακάτω ρηµάτων: αναπτύσσοµαι, µεταφέροµαι, ωφελούµαι, ειδοποιούµαι, εµφανίζοµαι

1. Σας ενηµερώνουµε ότι …………………………… στην οδό «28 Οκτωβρίου». 2. Στην ερώτηση «εάν η Ελλάδα …………………………… από την συµµετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση», τα ποσοστά θετικών απαντήσεων είναι 76%. 3. Η µόλυνση του περιβάλλοντος είναι ένα από τα µεγάλα προβλήµατα που …………………………… τις τελευταίες δεκαετίες. 4. ∆εν ήµουν παρών στην συνάντηση, επειδή δεν …………………………… εγκαίρως. 5. …………………………… διάφορες βιοµηχανίες, οι οποίες βοήθησαν την οικονοµική ανάπτυξη της πόλης.

323

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

Τραγούδι 2 Τα παιδιά της γειτονιάς σου Σαν σουρώνω, πέφτω κάτω και λασπώνοµαι. Βάζω µπρος τα δυο µου χέρια και σηκώνοµαι.

Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Τα παιδιά της γειτονιάς σου µε πειράζουνε, πάλι µεθυσµένος είσαι, µου φωνάζουνε. Τα παιδιά της γειτονιάς σου τα µπαγάσικα θα τα πιάσω να τα δείρω να ‘ναι χάσικα. Λεξιλόγιο Λασπώνοµαι: λερώνοµαι µε λάσπη. Π.χ.: Έβρεχε πολύ δυνατά και τα παπούτσια µου είχαν λασπωθεί. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(λασπώνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: λασπώνοµαι, λασπωνόµουν, θα λασπώνοµαι, θα λασπωθώ, λασπώθηκα, έχω λασπωθεί, είχα λασπωθεί, θα έχω λασπωθεί Σηκώνοµαι: κινούµαι από κάτω προς τα πάνω. Π.χ.: Είχε πυρετό το πρωί και σηκώθηκε µε δυσκολία από το κρεβάτι. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (σηκώνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: σηκώνοµαι, σηκωνόµουν, θα σηκώνοµαι, θα σηκωθώ, σηκώθηκα, έχω σηκωθεί, είχα σηκωθεί, θα έχω σηκωθεί Πειράζουνε: ενοχλούν, εκνευρίζουν, προσβάλλουν. Π.χ.: ∆εν σου µιλάει, επειδή την πείραξαν πολύ τα λόγια σου… Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(πειράζω) Αρχικοί χρόνοι: πειράζω, πείραζα, θα πειράζω, θα πειράξω, πείραξα, έχω πειράξει, είχα πειράξει, θα έχω πειράξει Μεθυσµένος: αυτός που έχει πιει πολύ, που έχει µεθύσει. Π.χ.: Ένοχος για το τροχαίο δυστύχηµα είναι ο µεθυσµένος οδηγός… Μετοχή, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής, χρόνου παρακειµένου, φωνής ενεργητικής, συζυγίας β΄(µεθάω) Κλίση: µεθυσµένος µεθυσµένη µεθυσµένο µεθυσµένου µεθυσµένης µεθυσµένου µεθυσµένο µεθυσµένη µεθυσµένο µεθυσµένε µεθυσµένη µεθυσµένο µεθυσµένοι 324

µεθυσµένες

µεθυσµένα

Τραγουδώ ελληνικά

µεθυσµένων µεθυσµένους µεθυσµένοι

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

µεθυσµένων µεθυσµένες µεθυσµένες

µεθυσµένων µεθυσµένα µεθυσµένα

Αρχικοί χρόνοι: µεθάω, µεθούσα, θα µεθάω, θα µεθύσω, µέθυσα, έχω µεθύσει, είχα µεθύσει, θα έχω µεθύσει Μπαγάσικα: πονηρά, έξυπνα (µπαγάσικος-η-ο) Π.χ.: Το µπαγάσικο, από µικρό του άρεσαν τα κορίτσια… Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (µπαγάσικοςη-ο) Κλίση: µπαγάσικος µπαγάσικη µπαγάσικο µπαγάσικου µπαγάσικης µπαγάσικου µπαγάσικο µπαγάσικη µπαγάσικο µπαγάσικε µπαγάσικη µπαγάσικο µπαγάσικοι µπαγάσικων µπαγάσικους µπαγάσικοι

µπαγάσικες µπαγάσικων µπαγάσικες µπαγάσικες

µπαγάσικα µπαγάσικων µπαγάσικα µπαγάσικα

Να δείρω: να χτυπήσω κάποιον για να πονέσει. Π.χ.: Η γυναίκα του έφυγε, γιατί την έδερνε… Είχε πάει στην αστυνοµία πολλές φορές, αλλά το πρόβληµα συνεχιζόταν… Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (δέρνω) Αρχικοί χρόνοι: δέρνω, έδερνα, θα δέρνω, θα δείρω, έδειρα, έχω δείρει, είχα δείρει, θα έχω δείρει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. λασπώνοµαι β. µπαγάσικο γ. πειράζω δ. σηκώνοµαι ε. δέρνω

κινούµαι προς τα πάνω χτυπώ λερώνοµαι µε λάσπη ενοχλώ έξυπνο, πονηρό

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των:

α. κάθοµαι β. ξεµέθυστος γ. χαζό

…………………………… …………………………… ……………………………

325

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

Γραµµατική α. Θεωρία Ευθύς Λόγος - Πλάγιος Λόγος Όταν µιλάµε για ευθύ λόγο, εννοούµε τα λόγια κάποιου όπως ακριβώς τα είπε το άτοµο αυτό. Παράδειγµα: - «Θα πάµε ένα ταξίδι στην Ιταλία.» Αντίθετα, όταν µιλάµε για πλάγιο λόγο, εννοούµε τα λόγια κάποιου, όπως µας τα µεταφέρει κάποιος άλλος. Παράδειγµα: Λέει ότι θα πάµε ένα ταξίδι στην Ιταλία. Συνήθως ο πλάγιος λόγος εισάγεται µε ρήµατα: λεκτικά

λέω, αναφέρω κλπ.

-«Θα δω µια ταινία» Λέει ότι θα δει µια ταινία.

αισθητικά

βλέπω, ακούω κλπ.

-«Θα φύγει από την Ελλάδα» Άκουσα ότι θα φύγει από την Ελλάδα.

γνωστικά

γνωρίζω, ξέρω κλπ.

-«Ταξιδεύει για δουλειές» Ξέρω ότι ταξιδεύει για δουλειές.

ερωτηµατικά

ρωτάω, απορώ κλπ.

-«Θα έρθεις µαζί µας;» Ρώτησε αν θα έρθεις µαζί µας.

Αλλαγές κατά την µετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο: όταν η πρόταση στον ευθύ λόγο δηλώνει

µετατρέπεται στον πλάγιο λόγο σε

κρίση

πρόταση που ξεκινάει µε το ότι

«Η δουλειά είναι ενδιαφέρουσα»

Λέει ότι η δουλειά είναι ενδιαφέρουσα.

επιθυµία

πρόταση που ξεκινάει µε το να

«Κάθισε µαζί µας!»

Λέει να καθίσεις µαζί µας.

ερώτηση

πρόταση που ξεκινάει µε το εάν - αν ή ερωτηµατική αντωνυµία - επίρρηµα

«Θα ταξιδέψεις στην Ευρώπη;» «Ποιοι είναι αυτοί;»

Ρωτάει αν θα ταξιδέψω στην Ευρώπη. Ρωτάει ποιοι είναι αυτοί.

Οι αντωνυµίες και τα επιρρήµατα (τοπικά ή χρονικά) αλλάζουν ανάλογα µε το νόηµα.

326

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

β. Ασκήσεις 1. Αλλάξτε τις προτάσεις από ευθύ σε πλάγιο λόγο: 1. Ο Γιώργος µας ρώτησε «Παιδιά, θέλετε να πάµε για ένα ποτό στην παραλία;» ................................................................................................... 2. Η µαµά µου φώναζε «Γιατί άργησες πάρα πολύ και γύρισες σπίτι τα µεσάνυχτα;» ................................................................................................... 3. Ο καθηγητής µας ενηµέρωσε «Η εξέταση θα γίνει στις 22 του µηνός» ................................................................................................... 4. «Σας είπα, δεν έχετε δίκιο!» .................................................................................................... 5. «Τι προτιµάτε, ελληνικό ή γαλλικό καφέ;», ρώτησε. .................................................................................................... 2. Μετατρέψτε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο, ξεκινώντας µε το ρήµα που σας δίνεται: 1. «∆εν ξέρω αν είσαι καλά ή όχι» (αναρωτιέµαι) .................................................................................................... 2. «Εσύ µου έκλεψες τα λεφτά, γιατί κανείς άλλος δεν ήταν στο δωµάτιο!» (µε κατηγόρησε) .................................................................................................... 3. «Πρέπει να πάτε να δείτε αυτό το µουσείο, γιατί είναι καταπληκτικό!» (µας συµβούλεψε) .................................................................................................... 4. «Είδα χτες τον Κώστα µετά από τόσα χρόνια!» (ανέφερε) .................................................................................................... 5. «Πότε είναι τα γενέθλια της Μαρίας;» (την ρώτησε) .................................................................................................... Κείµενο Το πανηγύρι του Αη -Συµιού στο Μεσολόγγι Τα περιγελαστικά τραγούδια αποτελούν µια από τις κατηγορίες1 των δηµοτικών τραγουδιών, αυτών δηλαδή που δηµιουργούνται από τον λαό και ως προς τους στίχους και ως προς την µουσική. Πολλά από αυτά τραγουδιούνται σε διάφορα πανηγύρια, όπως στο πανηγύρι του Αη-Συµιού στο Μεσολόγγι, ένα γλέντι µε ιστορικό, θρησκευτικό, κοινωνικό και συµβολικό χαρακτήρα µαζί. Στον Αη-Συµιό, µοναστήρι που χτίστηκε στα 1740 στην πλαγιά του Αράκυνθου ή Ζυγού, αντάµωναν οι κάτοικοι της περιοχής του Μεσολογγίου µε τους ονοµαστούς κλέφτες, για να πάρουν σηµαντικές αποφάσεις, σχετικά µε τον αγώνα της απελευθέρωσης. Εκεί ήταν και το σηµείο συνάντησης µετά την νύχτα της Εξόδου (10 Απριλίου 1826) για όσους κατάφεραν να σωθούν. 1

Κατηγορίες δηµοτικών τραγουδιών, σύµφωνα µε τον Ν. Γ. Πολίτη: Ιστορικά, Κλέφτικα, Ακριτικά, Παραλογές, Τραγούδια της αγάπης, Νυφιάτικα, Νανουρίσµατα, Κάλαντα, της Ξενιτιάς, Μοιρολόγια, Γνωµικά, Εργατικά κ.ά. 327

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

Κάθε χρόνο, λοιπόν, γιορτάζεται το χειµωνιάτικο πανηγύρι (2-3 Φεβρουαρίου, ηµέρα της Υπαπαντής και του Αγίου Συµεών) και το καλοκαιρινό (την Κυριακή της Πεντηκοστής, την ∆ευτέρα του Αγίου Πνεύµατος και την Τρίτη της Αγίας Τριάδας), όπου συµµετέχουν πεζοί αρµατωµένοι και καβαλάρηδες. Πολλοί αξιόλογοι πνευµατικοί άνθρωποι έχουν αναφερθεί σε αυτό και ανάµεσά τους ξεχωρίζει ο «εθνικός» µας ποιητής Κωστής Παλαµάς, ο οποίος στο «Πανηγύρι του Ψαρά» εξοµολογείται: Στον Αη-Συµιό στον πλάτανο, στο κρύο πηγαδάκι που πάνε τα κλεφτόπουλα και πίνουνε νερό. Στο πανηγύρι τ’ Αη-Συµιού, ψαράς µε το καµάκι, τον δρόµο δεν τον έµαθα που πάει προς το βουνό. Εκτός από τον συρτό και τον τσάµικο, στο αη-συµιώτικο γλέντι χορεύονται κι άλλοι δύο ιδιαίτερα συµβολικοί χοροί, «ο χορός του πεθαµένου» και «το χελάκι». Στον πρώτο, έπειτα από µία παρεξήγηση ανάµεσα στον αρχηγό της παρέας και ένα παλικάρι, το παλικάρι σκοτώνεται. Ο νικητής µετανιωµένος προσεύχεται να αναστηθεί ο νεκρός, πράγµα που γίνεται, και οι δύο φίλοι δίνουν τα χέρια. Ο δεύτερος είναι οµαδικός χορός, µε βήµατα προς τα πίσω. Οι χορευτές κρατιούνται µε µαντίλια και δηλώνουν τους στενούς δεσµούς φιλίας, που ενώνουν την παρέα τους. («Στο Πανηγύρι τ’ Αη-Συµιού», Αριστείδη Ξ. Καβάγια, Μεσολόγγι 2005)

Λεξιλόγιο Περιγελαστικά: τραγούδια που περιγελάνε, κοροϊδεύουν. Π.χ.: Στο Ξανθιώτικο καρναβάλι τραγουδούν κυρίως περιγελαστικά τραγούδια. ∆ηµιουργούνται: παράγονται, γίνονται. Π.χ.: ∆εν έχουν εµπιστοσύνη µεταξύ τους και έτσι δηµιουργούνται προβλήµατα. Πανηγύρια: εορτασµοί, συνήθως θρησκευτικοί, στους οποίους οι άνθρωποι συµµετέχουν σε διασκεδαστικές και εθιµικές εκδηλώσεις. Π.χ.: Γύρισα στο χωριό µου ειδικά για το µεγάλο πανηγύρι του Αγίου ∆ηµητρίου. Γλέντι: διασκέδαση ανάµεσα σε φίλους και γνωστούς µε φαγοπότι, χορό και τραγούδια. Π.χ.: Οι κάτοικοι του χωρίου µου είναι άνθρωποι κεφάτοι και φιλόξενοι, που αγαπούν τα γλέντια. Πλαγιά: η κατηφορική ή ανηφορική πλευρά ενός βουνού ή λόφου. Π.χ.: Αγόρασαν εξοχικό σπίτι στις πλαγιές του βουνού. Κλέφτες: 1. αυτοί που κλέβουν, που παίρνουν κάτι που δεν τους ανήκει 2. µέλη οµάδων που κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας έφευγαν στα βουνά (Όλυµπος, Πίνδος), έκλεβαν για να ζήσουν και αντιστέκονταν στους Τούρκους. Π.χ.: Οι κλέφτες συµµετείχαν ενεργά στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.

328

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

Απελευθέρωσης: η απόδοση της ελευθερίας σε υπόδουλο ή καταδικασµένο από τον νόµο. Π.χ.: Πέρασαν σχεδόν δύο αιώνες από την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Οθωµανούς Τούρκους. Να σωθούν: 1. γλιτώνω από κίνδυνο 2. εξακολουθώ να υπάρχω. Π.χ.: Από τα εφτά θαύµατα της αρχαιότητας σώθηκαν µόνο οι πυραµίδες στην Αίγυπτο. Υπαπαντής: χριστιανική γιορτή σε ανάµνηση της υποδοχής του Xριστού στο ναό, σαράντα ηµέρες µετά την γέννησή Tου. Π.χ.: Στις 2 Φεβρουαρίου γιορτάζουµε την ηµέρα της Υπαπαντής. Πεντηκοστής: η γιορτή της επιφοίτησης του Aγίου Πνεύµατος. Π.χ.: Η Πεντηκοστή γιορτάζεται κατά την έβδοµη Κυριακή µετά το Πάσχα. Αρµατωµένοι: αυτοί που είναι οπλισµένοι. Π.χ.: Οι αρµατωµένοι είναι η ψυχή πολλών θρησκευτικών πανηγυριών και πολλοί από αυτούς φορούν πραγµατικά όπλα αγωνιστών της περιόδου της Τουρκοκρατίας. Καβαλάρηδες: αυτοί που καβαλάνε άλογο. Π.χ.: Οι Σκύθες ήταν νοµαδικές φυλές βοσκών και καβαλάρηδων. Έχουν αναφερθεί: έχουν σχετίσει κάτι µε κάτι άλλο, το οποίο θεωρείται βασικό. Π.χ.: Στην βιβλιογραφία οι συγγραφείς αναφέρονται µε το όνοµα τους και το έτος έκδοσης του άρθρου τους. Συρτό: γενική ονοµασία των κυκλικών λαϊκών χορών, που χορεύονται µε πλάγια και κάπως συρτά βήµατα. Π.χ.: Πήγε στα µαθήµατα κρητικών χωρών και περισσότερο της άρεσε ο συρτός χανιώτικος. Τσάµικο: δηµοτικός κυκλικός χορός. Π.χ.: Του αγόρασε για δώρο ένα δίσκο µε τσάµικα της Ηπείρου. Παρεξήγηση: εσφαλµένη ερµηνεία λόγων ή ενεργειών. Π.χ.: Λύσαµε ορισµένες παρεξηγήσεις και τώρα πλέον µιλάµε όπως πριν! Μετανιωµένος: αυτός που άλλαξε γνώµη και λυπάται για κάτι που έκανε. Π.χ.: Μετανιωµένη για όσα έκανε, κλείστηκε στο σπίτι της και δεν µιλάει σε κανέναν. Προσεύχεται: απευθύνεται στον Θεό και εκφράζει την λατρεία, την παράκληση ή την ευχαριστία του. Π.χ.: Προσεύχεται ανελλιπώς πρωί βράδυ. Είναι συνήθειά του από µικρό παιδί. Να αναστηθεί: να επανέλθει στην ζωή. Π.χ.: Ο Ιησούς αναστήθηκε από τους νεκρούς. Αυτό γιορτάζουµε χαρµόσυνα το Πάσχα. ∆εσµούς: στενές σχέσεις ανάµεσα σε δύο πρόσωπα. Π.χ.: Η χώρα µας επιδίωξε την ενίσχυση των οικονοµικών δεσµών της µε τα γειτονικά κράτη.

329

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Το ιστορικό πανηγύρι του Αη-Συµιού οργανώνεται κάθε χρόνο ………………… . α. στην Κρήτη β. στην Αθήνα γ. στο Μεσολόγγι 2. Η χειµωνιάτικη γιορτή του Αη-Συµιού γιορτάζεται την ηµέρα της ………………… . α. Υπαπαντής β. Πεντηκοστής γ. Σαρακοστής 3. Η γιορτή αναφέρεται και σε ένα από τα ποιήµατα του ………………… . α. Οδυσσέα Ελύτη β. Κωστή Παλαµά γ. Γιάννη Ρίτσο 4. Τα παλικάρια στο πανηγύρι χορεύουν ………………… . α. καλαµατιανό β. συρτό

γ. συρτάκι

5. «Ο χορός του πεθαµένου» τελειώνει µε ………………… του νεκρού. α. την ανάσταση β. την επανάσταση γ. τον δεσµό

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 2 1

1

2 3

Οριζόντια 1. Χτυπάω κάποιον. 2. Γίνοµαι, φτιάχνοµαι. 3. ∆ηµοτικός κυκλικός χορός.

330

Κάθετα 1. Λάθος κατανόηση. 2. Λερώνοµαι µε λάσπη.

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Συµπεριφορά που τραβάει την προσοχή των άλλων, Κ _ _ _ _ _ _ _ νάζια. 2. Απευθύνοµαι στον Θεό και ζητάω την βοήθειά του.

Π _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

3. Είναι… η γυναίκα του πρώτου τραγουδιού.

Ν _ _ _ _ _ _ _ _

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…διασκέδαση έντονη µε χορό και τραγούδι…): 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Είναι τα τραγούδια της ενότητας αυτής. Αυτός που ιππεύει άλογο. Κάνω ρυθµικές κινήσεις µε την συνοδεία µουσικής. Η γιορτή της επιφοίτησης του Αγίου Πνεύµατος. Χορός µε πλάγια και συρτά βήµατα. Ενοχλώ κάποιον µε λόγια ή µε κάτι που κάνω.

1 2 3 4 5 6

4.

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Έλα βρε Χαραλάµπη Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Έλα, βρε Χαραλάµπη, ………… σε ………………………… ………………………… και ………………………… και ………………………… .

331

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

-«∆εν την θέλω!» -«Θα την πάρεις»! Άλλα ………………………… πέστε βρε παιδιά. Τι ………………………… είναι τούτα, µε το ………………………… παντρειά. Βρε τι ………………………… είναι τούτα, µε το ………………………… παντρειά. Έλα, βρε Χαραλάµπη, µην γίνεσαι κουτός, θα πάρεις κοριτσάκι εξήντα δυο χρονών. -«∆εν την θέλω!» -«Θα την πάρεις»! Άλλα ………………………… πέστε βρε παιδιά. Τι ………………………… είναι τούτα, µε το ………………………… παντρειά. Βρε τι ………………………… είναι τούτα, µε το ………………………… παντρειά. ………………………… τηνε, Χαραλάµπη, κι είναι ………………………… σκουπίζει, ξεσκονίζει στον ………………………… µια φορά. -«∆εν την θέλω!» -«Θα την πάρεις»! Άλλα ………………………… πέστε βρε παιδιά. Τι ………………………… είναι τούτα, µε το ………………………… παντρειά. Βρε τι ………………………… είναι τούτα, µε το ………………………… παντρειά. Τα παιδιά της γειτονιάς σου Σαν σουρώνω, πέφτω κάτω και …………………………. . Βάζω µπρος τα δυο µου χέρια και …………………………. . Τα παιδιά της γειτονιάς σου µε …………………………., πάλι …………………………. είσαι, µου φωνάζουνε. Τα παιδιά της γειτονιάς σου τα …………………………. θα τα πιάσω ………… τα …………………………. να ‘ναι χάσικα. Λεξιλόγιο Ενότητας Ανασταίνοµαι Αναφέροµαι Απελευθέρωση, η Αρµατωµένος-η-ο Γλέντι, το ∆έρνω ∆εσµός, ο ∆ηµιουργούµαι Ζόρι, το Καβαλάρης, ο Καµώµατα, τα Κλέφτης, ο Λασπώνοµαι Λόγος, ο Μεθυσµένος-η-ο Μετανιωµένος-η-ο Μπαγάσικο, το Νοικοκυρά, η

332

Παίρνω Πανηγύρι, το Παντρεύω Παρεξήγηση, η Πειράζω Πεντηκοστή, η Περιγελαστικός-ή-ό Πίνω Πλαγιά, η Προσεύχοµαι Σηκώνοµαι Συρτός, ο Σώζοµαι Τρώω Τσάµικος, ο Υπαπαντή, η Χορεύω Χρόνος, ο

Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 19 - «περιγελαστικά»

333

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 20 - «καντάδες»

ΕΝΟΤΗΤΑ 20 - «καντάδες» Τραγούδι 1 Απόψε την κιθάρα µου Μουσική: Παραδοσιακό Στίχοι: Παραδοσιακό

Απόψε την κιθάρα µου την στόλισα κορδέλες. Και στα καντούνια τραγουδώ για τις όµορφες κοπέλες.

Για σε τα γιούλια µάζευα για σε και τ’ άλλα τ’ άνθη. Απόψε σ’ ονειρεύτηκα κι ο ύπνος µου εχάθη.

Απόψε να µην κοιµηθείς παρά να καρτερέψεις, να ακούσεις την κιθάρα µου και ύστερα να πέσεις.

Κυρά περιβολάρισσα δώσε µου ένα µήλο αγάπα και τον άντρα σου έχε κι εµένα φίλο. Λεξιλόγιο

Στόλισα: έβαλα στολίδια, διακόσµησα. Π.χ.: Στολίσαµε το χριστουγεννιάτικο δέντρο και απόψε θα ανάψουµε τα φωτάκια του! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(στολίζω) Αρχικοί χρόνοι: στολίζω, στόλιζα, θα στολίζω, θα στολίσω, στόλισα, έχω στολίσει, είχα στολίσει, θα έχω στολίσει Κορδέλες: λουρίδες από ύφασµα, από χαρτί ή από άλλο υλικό µε τις οποίες δένουµε, συγκρατούµε ή στολίζουµε κάτι. Π.χ.: Όταν ήµουν παιδί, η µαµά µου έδενε τα µαλλιά µου µε βελούδινες κορδέλες. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (η

κορδέλα, -ας) Κλίση: η κορδέλα της κορδέλας την κορδέλα - κορδέλα

οι κορδέλες των κορδελών τις κορδέλες - κορδέλες

Καντούνια: στενά δροµάκια, σοκάκια, κυρίως στα Επτάνησα. Π.χ.: Το καλοκαίρι τα στενά δροµάκια της Κέρκυρας, που ονοµάζονται καντούνια, είναι γεµάτα από κόσµο. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το καντούνι, -ιού) Κλίση: το καντούνι του καντουνιού το καντούνι

τα καντούνια των καντουνιών τα καντούνια

1

Τραγουδώ ελληνικά

- καντούνι

ενότητα 20 - «καντάδες»

- καντούνια

Να καρτερέψεις: να περιµένεις, να υποµείνεις, να αντέξεις. Π.χ.: Καρτέρευε µέχρι να την δει και πήγε και της µίλησε. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (καρτερεύω) Αρχικοί χρόνοι: καρτερεύω, καρτέρευα, θα καρτερεύω, θα καρτερέψω, καρτέρεψα, έχω καρτερέψει, είχα καρτερέψει, θα έχω καρτερέψει Να πέσεις: να παρασυρθείς προς τα κάτω, να φύγεις από την θέση σου. Π.χ.: Οι τιµές των προϊόντων έχουν πέσει αρκετά και η κίνηση στην αγορά αυξήθηκε. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(πέφτω) Αρχικοί χρόνοι: πέφτω, έπεφτα, θα πέφτω, θα πέσω, έπεσα, έχω πέσει, είχα πέσει, θα έχω πέσει Γιούλια: µενεξέδες, είδος λουλουδιού. Π.χ.: Κάποιος απ’ έξω ακούστηκε να τραγουδάει «µαραµένα τα γιούλια και οι βιόλες»… Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το γιούλι) Κλίση: το γιούλι τα γιούλια το γιούλι - γιούλι

τα γιούλια - γιούλια

Άνθη: λουλούδια. Π.χ.: ∆εν µου αρέσουν τα πλαστικά άνθη, τα θεωρώ κακόγουστα. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το άνθος, -ους) Κλίση: το άνθος τα άνθη του άνθους των ανθών το άνθος τα άνθη - άνθος - άνθη Ονειρεύτηκα: είδα όνειρο στον ύπνο µου, ένιωσα την επιθυµία για κάτι, πόθησα. Π.χ.: Χθες βράδυ ονειρεύτηκα την αγαπηµένη µου γιαγιά, που πέθανε πέρσι. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(ονειρεύοµαι) Αρχικοί χρόνοι: ονειρεύοµαι, ονειρευόµουν, θα ονειρεύοµαι, θα ονειρευτώ, ονειρεύτηκα, έχω ονειρευτεί, είχα ονειρευτεί, θα έχω ονειρευτεί

336

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 20 - «καντάδες»

Ύπνος: η κατάσταση εκείνου που κοιµάται. Π.χ.: Έχει µεγάλα προβλήµατα στην δουλειά του και έχει χάσει ακόµη και τον ύπνο του! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο ύπνος, -ου) Κλίση: ο ύπνος οι ύπνοι του ύπνου των ύπνων τον ύπνο τους ύπνους - ύπνε - ύπνοι Εχάθη: χάθηκε, εξαφανίστηκε, δεν είναι πουθενά. Π.χ.: ∆υστυχώς χάθηκε κάθε ελπίδα να βρεθεί η τσάντα που µου έκλεψαν χθες… Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (χάνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: χάνοµαι, χανόµουν, θα χάνοµαι, θα χαθώ, χάθηκα, έχω χαθεί, είχα χαθεί, θα έχω χαθεί Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

1. 2. 3. 4. 5.

καντούνι ονειρεύοµαι γιούλια στολίζω άνθος

διακοσµώ µενεξέδες λουλούδι δροµάκι ποθώ

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των:

1. 2. 3. 4. 5.

αϋπνία να σηκωθείς βρέθηκα λεωφόροι να ξυπνήσεις

……………………………… ……………………………… ……………………………… ……………………………… ………………………………

Γραµµατική Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε τους σωστούς χρονικούς σύνδεσµους του πλαισίου: άµα, προτού, µόλις, αφού, ώσπου 1. Σε παρακαλώ, να µε περιµένεις στο σπίτι ……………………… να γυρίσω. 2. ……………………… έχεις ελεύθερο καιρό, έλα µαζί µας να πιούµε ένα ποτό.

337

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 20 - «καντάδες»

3. Πρέπει να εξετάσετε όλους τους παράγοντες ……………………… πάρετε την απόφαση. 4. Θα επιλέξουµε πού ακριβώς να πάµε ……………………… καταλάβουµε πόση ώρα έχουµε. 5. ……………………… έρθεις, ειδοποίησέ µε. Θέλω να συζητήσουµε κάτι σοβαρό. 2. Συµπληρώστε τα κενά µε τους παρακάτω αιτιολογικούς και τελικούς σύνδεσµους του πλαισίου: για να, γιατί, που, µια και 1. ……………………… το ζητάς τόσο πολύ, ας πάµε για έναν περίπατο. 2. Θύµωσε, ……………………… δεν ήταν ευχαριστηµένος µε τα αποτελέσµατα των εξετάσεων. 3. ……………………… προτείνει αυτή την λύση, πρέπει να έχει σοβαρά επιχειρήµατα. 4. Σας ευχαριστούµε πολύ ……………………… επισκεφτήκατε την έκθεσή µας! Τραγούδι 2 Μενεξέδες και ζουµπούλια Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

Μενεξέδες και ζουµπούλια και θαλασσινά πουλιά αν την δείτε την καλή µου χαιρετίσµατα πολλά. Η κιθάρα µου να σπάσει και τα τέλια να κοπούν και τα χέρια που την παίζουν µες στη µαύρη γη να µπουν. Πες µου γιατί σαν ξένο µε κοιτάς, δεν είµαι εγώ εκείνος που αγαπούσες, µε λάτρευες, µε λάτρευες πιστά και µε αγνοφιλούσες1. Τι ωραία που ‘ν’ τα βράδια µια βαρκούλα µε πανί ένας νέος ν’ ακοµπανιάρει2 και µια νέα να τραγουδεί. Πες µου την δασκάλισσά3 σου που σε µάθαινε χορό και σταυρώνεις τα ποδάρια4 σαν την πάπια στο νερό. Πες µου γιατί σαν ξένο µε κοιτάς, δεν είµαι εγώ εκείνος που αγαπούσες, µε λάτρευες, µε λάτρευες πιστά και µε αγνοφιλούσες. Αν εσύ δε µου το δώσεις το φιλί που σου ζητώ από κει κι ας µε περάσουν απ’ την πόρτα σου νεκρό. Μενεξέδες και ζουµπούλια και θαλασσινά πουλιά αν την δείτε την καλή µου χαιρετίσµατα πολλά.

1

φιλούσες αγνά να συνοδεύει 3 δασκάλα 4 πόδια 2

338

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 20 - «καντάδες»

Λεξιλόγιο Μενεξέδες: φυτά µε µοβ άνθη. Π.χ.: Έτρεχε στο δάσος, µάζευε µενεξέδες κι έφτιαχνε πανέµορφα µπουκέτα. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης κλιτικής (ο µενεξές, -έ) Κλίση: ο µενεξές οι µενεξέδες του µενεξέ των µενεξέδων τον µενεξέ τους µενεξέδες - µενεξέ - µενεξέδες Ζουµπούλια: φυτά µε πολύ ωραία και ευωδιαστά άνθη. Π.χ.: Ξέρει ότι µου αρέσουν τα ανοιξιάτικα λουλούδια και µου έφερε µια γλάστρα µε ζουµπούλια. Ουσιαστικό, γένους ζουµπούλι, -ιού) Κλίση: το ζουµπούλι του ζουµπουλιού το ζουµπούλι - ζουµπούλι

ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης κλιτικής (το τα ζουµπούλια των ζουµπουλιών τα ζουµπούλια - ζουµπούλια

Θαλασσινά: που ανήκουν στην θάλασσα, που έχουν σχέση µε την θάλασσα. Π.χ.: Σε αυτό το εστιατόριο σερβίρουν τα καλύτερα θαλασσινά –χταπόδια, καλαµάρια και µύδια. Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης κλιτικής (θαλασσινός-ήό) Κλίση: θαλασσινός θαλασσινή θαλασσινό θαλασσινού θαλασσινής θαλασσινού θαλασσινό θαλασσινή θαλασσινό θαλασσινέ θαλασσινή θαλασσινό θαλασσινοί θαλασσινών θαλασσινούς θαλασσινοί

θαλασσινές θαλασσινών θαλασσινές θαλασσινές

θαλασσινά θαλασσινών θαλασσινά θαλασσινά

Χαιρετίσµατα: αποστολή χαιρετισµού σε κάποιον, µέσω επιστολής ή τρίτου προσώπου. Π.χ.: Είδα χτες τον Αλέξανδρο και σου έστειλε πολλά χαιρετίσµατα. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (ο χαιρετισµός, -ού) Κλίση: ο χαιρετισµός οι χαιρετισµοί τα χαιρετίσµατα

339

Τραγουδώ ελληνικά

του χαιρετισµού τον χαιρετισµό - χαιρετισµέ

ενότητα 20 - «καντάδες»

των χαιρετισµών τους χαιρετισµούς - χαιρετισµοί

των χαιρετισµάτων τα χαιρετίσµατα - χαιρετίσµατα

Να σπάσει: να πέσει κάτι και να γίνει κοµµάτια. Π.χ.: Η συγκάτοικός µου δεν µου µιλάει επειδή έσπασα την αγαπηµένη της καφετιέρα… Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(σπάζω) Αρχικοί χρόνοι: σπάζω, έσπαζα, θα σπάζω, θα σπάσω, έσπασα, έχω σπάσει, είχα σπάσει, θα έχω σπάσει Τέλια: µεταλλική χορδή σε µουσικό όργανο. Π.χ.: «Απ’ του µπουζουκιού τα τέλια έχω απόψε κρεµαστεί…» λέει ένα λαϊκό τραγούδι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (το τέλι, -ιού) Κλίση: το τέλι τα τέλια του τελιού των τελιών το τέλι τα τέλια - τέλι - τέλια Να κοπούν: να διαιρεθεί ένα σώµα σε µικρότερα κοµµάτια, να κοµµατιάσει, να σπάσει. Π.χ.: Το κρέας κόπηκε σε ίσα µέρη και µοιράστηκε σε όλους. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(κόβοµαι) Αρχικοί χρόνοι: κόβοµαι, κοβόµουν, θα κόβοµαι, θα κοπώ, κόπηκα, έχω κοπεί, είχα κοπεί, θα έχω κοπεί Ζητώ: θέλω, ψάχνω να βρω κάτι, έχω ανάγκη από κάτι. Π.χ.: Μου ζήτησε να πάω µαζί του στον κινηµατογράφο και αρνήθηκα. Είχα πολλή δουλειά. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄(ζητώ) Αρχικοί χρόνοι: ζητώ, ζητούσα, θα ζητώ, θα ζητήσω, ζήτησα, έχω ζητήσει, είχα ζητήσει, θα έχω ζητήσει

340

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 20 - «καντάδες»

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

1. 2. 3. 4. 5.

µενεξές τέλια κόβω θαλασσινά ζητώ

της θάλασσας θέλω, ψάχνω χορδές µοβ λουλούδι κοµµατιάζω

2. Αντιστοιχίστε για να σχηµατίσετε ζευγάρια που να ταιριάζουν νοηµατικά, σύµφωνα µε το τραγούδι:

1. 2. 3. 4. 5.

η κιθάρα θαλασσινά µενεξέδες τα τέλια χαιρετίσµατα

να κοπούν πολλά να σπάσει πουλιά και ζουµπούλια

Γραµµατική Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε τον παθητικό αόριστο των παρακάτω ρηµάτων και έπειτα συµπληρώστε τις προτάσεις µε το κατάλληλο ρήµα στον σωστό τύπο: α. προετοιµάζω β. ξεκουράζω γ. στενοχωρώ δ. πιέζοµαι ε. κατακτώ

………………………… ………………………… ………………………… ………………………… …………………………

1. Η οθωµανική παρουσία στο Αιγαίο χρονολογείται ήδη από τον 14ο αιώνα, όταν το 1354 ………………………… η Καλλίπολη. 2. ………………………… πολύ και στο τέλος είπε την αλήθεια σε όλους! 3. Πέρασες καλά στις διακοπές σου; ………………………… καθόλου; 4. ∆εν είχαµε καθόλου νέα από τον φίλο µας και ………………………… πάρα πολύ. 5. Οι µαθητές παρά τις πολλές σχολικές τους υποχρεώσεις ………………………… καλά. Τα αποτελέσµατά τους είναι άριστα. 2. Συµπληρώστε τα κενά µε τον σωστό τύπο της υποτακτικής (απλής ή συνεχούς) των ρηµάτων που είναι στην παρένθεση: 1. Πρόσφατα, παιδιά των δυο σχολείων αντάλλαξαν επισκέψεις, έλαβαν µέρος σε κοινές εκδηλώσεις και είχαν την ευκαιρία ………………………… από κοντά. (γνωρίζοµαι) 2. Αν και τον ξέρω πολλά χρόνια, εξακολουθώ ………………………… κάθε φορά που τον συναντάω. (ξαφνιάζοµαι) 3. Μου έχει τύχει ………………………… κάτι και µετά από µέρες να ζήσω την σκηνή που είχα ονειρευτεί! (ονειρεύοµαι) 341

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 20 - «καντάδες»

4. Οι πελάτες µας µπορούν αυτή την φορά ………………………… µέσω ενός µηνύµατος ηλεκτρονικού ταχυδροµείου σχετικά µε τις καινούργιες προσφορές µας. (ειδοποιούµαι) 5. Οι µαθητές πρέπει κάθε φορά ………………………… στο επίπεδο που αντιστοιχεί στην τάξη και την ηλικία τους. (εγγράφοµαι) Κείµενο Τα Επτάνησα και η µουσική τους… Καντάδες. Πρόκειται για το επτανησιακό, ιδιαίτερα ροµαντικό, τραγούδι, το οποίο επηρεάζεται κατά πολύ από το ιταλικό belcanto, και που την δεκαετία 1880-1890 κάνει τις πρώτες απόπειρες να διαχωρίσει την θέση του από αυτό. Οι ιταλικές µελωδίες γίνονται απλούστερες και προσαρµόζονται στο µουσικό τονικό αίσθηµα των Ελλήνων και το µαντολίνο µαζί µε την κιθάρα αποτελούν τα βασικά µουσικά όργανα. Το γεγονός ότι µετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 τα Επτάνησα είναι ο κυρίαρχος φορέας δηµιουργίας ελληνικής λόγιας µουσικής, οδηγεί στο συµπέρασµα ότι και οι µετέπειτα µουσικές προσπάθειες στην Ελλάδα δανείζονται στοιχεία από την επτανησιακή µουσική. (Κώστας Μυλωνάς, Ιστορία του Ελληνικού τραγουδιού, Εκδόσεις Κέδρος Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας - Λίλιαν Βουδούρη, www.mmb.org.gr µε αλλαγές)

Κέρκυρα. Ο Όµηρος µας αφηγείται για τον µεγάλο Κερκυραίο µουσικό, τον τυφλό κιθαρωδό ∆ηµόδοκο, που στην αυλή του βασιλιά Αλκίνοου κάνει τον Οδυσσέα να δακρύσει µε το τραγούδι του! Το νησί γνωρίζει ιδιαίτερη οικονοµική ακµή τον 6ο αι. π.Χ., ενώ τον 2ο αι. π.Χ. τελούνται εκεί, µε την βοήθεια χορηγών, θεατρικοί και µουσικοί αγώνες. Κατά την Βυζαντινή περίοδο, η µουσική παράδοση ∆ηµόδοκος, Αλκίνοος και Οδυσσέας διακόπτεται, καθώς εγκαταλείπεται οτιδήποτε είναι συνδεδεµένο µε την αρχαία ελληνική θρησκεία. Η Κερκυραϊκή µουσική ζυµώνεται στην συνέχεια µε αυτή των προσφύγων από περιοχές της Ελλάδας και των αποίκων από την νότια Ιταλία, την ∆υτική µουσική και αργότερα µε το belcanto. Αυτό έχει ως συνέπεια την ανάπτυξη όχι µόνο του λαϊκού τραγουδιού και της καντάδας, αλλά κυρίως µιας δυναµικής µουσικής ζωής, µε όπερες, µελοδράµατα, µουσικές συνθέσεις από σπουδαίους Κερκυραίους µουσικούς και µε µορφές, όπως ο Σπυρίδων Σαµάρας, που µελοποίησε τον ολυµπιακό ύµνο του Κωστή Παλαµά. Άξιοι µέχρι σήµερα συνεχιστές της κερκυραϊκής µουσικής παράδοσης είναι οι Φιλαρµονικές της Κέρκυρας, που άρχισαν να ιδρύονται από το 1840 και µετά, χορωδίες, ωδεία, η συµφωνική ορχήστρα του ∆ήµου Κερκυραίων και το συγκρότηµα µουσικής δωµατίου. (www.corfu.gr, µε αλλαγές)

Ζάκυνθος. Η Ζάκυνθος, πατρίδα του Σολωµού και του Κάλβου, έχει µακρά µουσική παράδοση. Στον 4ο π.Χ. αι. τοποθετείται η αρχή της µουσικής της ζωής, µε τον µουσικό Πυθαγόρα. Μετά τον 17ο α. αναπτύσσεται η εκκλησιαστική µουσική, η οποία διαµορφώνει ένα καθαρά ζακυνθινό λαϊκό τραγούδι, την αρέκια, που συνεχίζει και σήµερα να τραγουδιέται στην Ζάκυνθο. Τον 19ο αι. το νησί φθάνει στο αποκορύφωµα της µουσικής του ακµής. Θέατρα, ορχήστρα πνευστών, ερασιτεχνικές ορχήστρες και συνθέτες όπερας κάνουν την παρουσία τους,

342

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 20 - «καντάδες»

ενώ το 1816 ιδρύεται εκεί ο πρώτος στην Ελλάδα Φιλαρµονικός Σύλλογος. Η ζακυνθινή καντάδα και σερενάτα ολοκληρώνονται και ακµάζουν τον 19ο αι. Η σύντοµη παρουσία του συνθέτη ∆ηµήτρη Λάγιου, οι φιλαρµονικές, οι χορωδίες, τα ωδεία, οι µαντολινάτες δείχνουν µια Ζάκυνθο µουσικά ακµαία και δηµιουργική µέχρι τις µέρες µας. (www.zakynthos.org.gr, µε αλλαγές)

Λευκάδα. Η µουσική παίζει σπουδαίο ρόλο στην ζωή των Λευκαδιτών. Στην λαϊκή µουσική ξεχωρίζει το ηπειρωτικό στοιχείο, όπως και στους χορούς, αλλά οι επιδράσεις της ∆ύσης στις καντάδες και τις όπερες δεν είναι λίγες. Πρόκειται για έναν τόπο που έχει αναδείξει πολλούς ανθρώπους του πνεύµατος και των τεχνών, τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και τον Άγγελο Σικελιανό, αλλά και την Αγνή Μπάλτσα. Το 1850 αποκτά την δική της Φιλαρµονική και µέχρι σήµερα διατηρεί πλούσια πολιτιστική ζωή. Μεγάλη επιτυχία σηµειώνουν κάθε καλοκαίρι οι Γιορτές Λόγου και Τέχνης, µε διαλέξεις, θεατρικές παραστάσεις, κινηµατογραφικές προβολές και εκθέσεις χειροτεχνηµάτων. Επίσης, πολύ κόσµο συγκεντρώνει το διεθνές φεστιβάλ φολκλόρ. Τον Αύγουστο αναβιώνει και ο λευκαδίτικος γάµος στην Καρυά, ενώ πολιτιστικές εκδηλώσεις γίνονται και στο Νυδρί, τα Λαζαράτα και σε πολλά άλλα χωριά. (www.greek-tourism.gr, µε αλλαγές)

Κεφαλλονιά. «Τετράπολις» είναι η ονοµασία που ο ιστορικός Θουκυδίδης δίνει στο νησί, για τις Τέσσερις Πόλεις-Κράτη που αποτελούν την Κεφαλλονιά. Η σχέση των Κεφαλληνίων µε την µουσική είναι παλαιότατη. Η Φιλαρµονική Σχολή ιδρύεται το 1836 και συµβάλλει στην διάδοση και διαφύλαξη της µουσικής της κληρονοµιάς. Αλλά και οι τέχνες γενικότερα καλλιεργούνται στο νησί µε σηµαντικές προσωπικότητες, όπως ο Ανδρέας Λασκαράτος και ο Νίκος Καββαδίας. (www.argostoli.gr, µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Να διαχωρίσει: να χωρίσει κάτι από κάτι άλλο. Π.χ.: Η κυβέρνηση αυτή δεν κατάφερε να διαχωρίσει τα εθνικά από τα κοµµατικά συµφέροντα. Προσαρµόζονται: τροποποιούνται, µεταβάλλονται ώστε να συµφωνούν, να ταιριάζουν. Π.χ.: Οι Έλληνες της διασποράς προσαρµόστηκαν σε ένα διαφορετικό περιβάλλον µε άλλες αρχές, αξίες, πολιτιστικές παραδόσεις και διαφορετική γλώσσα. ∆ανείζονται: παίρνουν κάτι που δεν είναι δικό τους, για να το χρησιµοποιήσουν, µε την προϋπόθεση να το επιστρέψουν. Π.χ.: Απαγορεύεται να δανειστούµε εγκυκλοπαίδειες και λεξικά από την βιβλιοθήκη του Σχολείου. Κιθαρωδό: αυτός που τραγουδούσε µε συνοδεία κιθάρας στην αρχαία Eλλάδα. Π.χ.: Ο Αρίων ήταν από τους γνωστότερους κιθαρωδούς της αρχαιότητας.

343

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 20 - «καντάδες»

Τελούνται: γίνονται (για τελετές, διοργανώσεις). Π.χ.: Στον ιερό ναό του Αγίου Βασιλείου τελέστηκε ο γάµος των γονιών µου και η βάπτισή µου. Χορηγών: αυτών που χρηµατοδοτούν µια καλλιτεχνική ή αθλητική εκδήλωση και γενικά ένα πολιτιστικό έργο, σπόνσορες. Π.χ.: Αυτή η έκθεση διοργανώθηκε µε την µεγάλη βοήθεια των χορηγών µας. Ζυµώνεται: κάτι διαµορφώνεται µέσα από µια διαδικασία µακρόχρονης και στενής σχέσης µε κάτι άλλο. Π.χ.: Με τα χρόνια ζυµώθηκε τόσο πολύ µε τα ελληνικά έθιµα που ξέχασε την αγγλική καταγωγή του. Μελοδράµατα: δραµατικά θεατρικά έργα που συνοδεύονται από µουσική και χαρακτηρίζονται από απρόβλεπτες εξελίξεις, ώστε να προκαλείται έντονη συγκίνηση. Π.χ.: Η Όπερα Θεσσαλονίκης παρουσιάζει ένα από τα πιο δηµοφιλή λυρικά µελοδράµατα, την «Αΐντα» του Βέρντι. Φιλαρµονικές: µουσικά σύνολα που αποτελούνται κυρίως από πνευστά και κρουστά όργανα, µπάντες. Π.χ.: Η ∆ηµοτική Φιλαρµονική είναι ο παλαιότερος µουσικός φορέας της πόλης µας και έχει αξιόλογη συµµετοχή στις εκδηλώσεις και στα µουσικά δρώµενα της πόλης. Αποκορύφωµα: ο ανώτατος βαθµός, το ανώτατο όριο ή σηµείο µιας κατάστασης ή µιας ιδιότητας. Π.χ.: Η συµµετοχή αθλητών µε ειδικές ανάγκες στους Παραολυµπιακούς Αγώνες είναι το αποκορύφωµα της ανθρώπινης επιµονής και προσπάθειας. Σερενάτα: ερωτικό τραγούδι που τραγουδιέται νύχτα κάτω από το παράθυρο της αγαπηµένης. Π.χ.: Στην αρχή της σχέσης µας ο φίλος µου τραγουδούσε κάθε νύχτα σερενάτες κάτω από το παράθυρό µου! Μαντολινάτες: µουσικά κοµµάτια που εκτελούνται από µαντολίνα. Π.χ.: Φηµισµένες είναι οι µαντολινάτες των Επτανήσων και των Αθηνών. Ακµαία: για δραστηριότητα που βρίσκεται σε ανώτατο σηµείο απόδοσης, ανθηρή. Π.χ.: Στα χρόνια του Περικλή σηµειώνεται η ακµαία περίοδος στην ιστορία της Αθήνας. Έχει αναδείξει: έχει προβάλλει, έχει τονίσει κάτι ώστε να γίνει ευρύτερα γνωστό. Π.χ.: Η µεγάλη αγάπη του κοινού τον έχει αναδείξει σε σηµαντικό καλλιτέχνη. ∆ιαλέξεις: προφορική ανάπτυξη ενός θέµατος επιστηµονικού, λογοτεχνικού κλπ. µπροστά σε ακροατήριο, οµιλία. Π.χ.: Σχετικά µε τις διαλέξεις και τα σεµινάρια αυτού του έτους ζητήστε πληροφορίες από την γραµµατεία της σχολής. Χειροτεχνηµάτων: έργα χειροτεχνίας. Π.χ.: Από όλα τα µέρη του κόσµου, που έχω επισκεφτεί, αγοράζω παραδοσιακά χειροτεχνήµατα. Αναβιώνει: γεννιέται ξανά κάτι που είχε εγκαταλειφθεί, είχε ξεχαστεί.

344

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 20 - «καντάδες»

Π.χ.: Μέσω του πολιτιστικού συλλόγου µας αναβιώνουν πολλά λαϊκά ήθη και έθιµα. Συµβάλλει: βοηθάει, παίρνει µέρος, συµµετέχει. Π.χ.: Οι αλλαγές θα συµβάλλουν θετικά στην βελτίωση της ανώτατης εκπαίδευσης. ∆ιαφύλαξη: διατήρηση µε προσοχή και επιµέλεια. Π.χ.: Ο κυριότερος σκοπός της οργάνωσής µας είναι η διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντός µας. Κληρονοµιάς: περιουσίας που µετά τον θάνατο του κατόχου της µεταβιβάζεται σε κάτι άλλο µε ή χωρίς διαθήκη. Π.χ.: Το µεγαλύτερο τµήµα της κληρονοµιάς του πήγε σε ιδρύµατα και φιλανθρωπικούς συλλόγους. Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Οι καντάδες είναι ………………… τραγούδια. α. ροµαντικά β. περιγελαστικά

γ. πολεµικά

2. Ο κιθαρωδός ∆ηµόδοκος κάνει τον ………………… να δακρύσει µε το τραγούδι του! α. Όµηρο β. Οδυσσέα γ. Αλκίνοο 3. Ο Σπυρίδων Σαµάρας µελοποίησε τον ολυµπιακό ύµνο του ………………… . α. Οδυσσέα Ελύτη β. Γιάννη Ρίτσου γ. Κωστή Παλαµά 4. Ο πρώτος στην Ελλάδα Φιλαρµονικός Σύλλογος ιδρύεται στην ………………… . α. Ζάκυνθο β. Λευκάδα γ. Κέρκυρα 5. Ο ιστορικός Θουκυδίδης δίνει στο νησί Κεφαλλονιά την ονοµασία ………………… . α. Τρίπολη β. Τετράπολις γ. Τριπολιτσά

345

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 20 - «καντάδες»

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1

2

3

1

2

Οριζόντια 1. Χαιρετισµοί. 2. ∆ιακοσµώ.

Κάθετα 1. Αυτός που τραγουδάει µε την συνοδεία κιθάρας. 2. Ρίχνω κάτι και το κάνω κοµµάτια. 3. Οι χορδές της κιθάρας.

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

346

1. Έργο χειροτεχνίας.

Χ___________

2. Φυτό µε πολύ ωραία άνθη.

Ζ________

3. Βοηθάω, συµµετέχω.

Σ_______

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 20 - «καντάδες»

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…ερωτικό τραγούδι κάτω από το παράθυρο της αγαπηµένης…): 1. Αυτά που προέρχονται από την θάλασσα. 2. Υποµένω, αντέχω. 3. Λουρίδα από ύφασµα, µε την οποία δένουµε ή στολίζουµε κάτι. 4. Προφορική ανάπτυξη ενός θέµατος µπροστά σε ακροατήριο. 5. Παίρνω κάτι από κάποιον, για να το χρησιµοποιήσω, µε την προϋπόθεση να το επιστρέψω. 6. Λουλούδι. 7. Στενά δροµάκια στα Επτάνησα. 8. ∆ραστηριότητα στο καλύτερό της σηµείο, ανθηρή. 1 2 3 4 5 6 7 8

4.

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Απόψε την κιθάρα µου

Μουσική: Παραδοσιακό Στίχοι: Παραδοσιακό

Απόψε την κιθάρα µου την …………………… …………………… . Και στα …………………… τραγουδώ για τις όµορφες κοπέλες. Απόψε να µην κοιµηθείς παρά …………………… , να ακούσεις την κιθάρα µου και ύστερα …………………… . Για σε τα …………………… µάζευα για σε και τ’ άλλα τ’ …………………… . Απόψε σ’ …………………… κι ο …………………… µου …………………… .

347

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 20 - «καντάδες»

Κυρά περιβολάρισσα δώσε µου ένα µήλο αγάπα και τον άντρα σου έχε κι εµένα φίλο. Μενεξέδες και ζουµπούλια Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό

…………………… και …………………… και …………………… πουλιά αν την δείτε την καλή µου …………………… πολλά. Η κιθάρα µου …………………… και τα …………………… …………………… και τα χέρια που την παίζουν µες στη µαύρη γη να µπουν. Πες µου γιατί σαν ξένο µε κοιτάς, δεν είµαι εγώ εκείνος που αγαπούσες, µε λάτρευες, µε λάτρευες πιστά και µε αγνοφιλούσες. Τι ωραία που ‘ν’ τα βράδια µια βαρκούλα µε πανί ένας νέος ν’ ακοµπανιάρει και µια νέα να τραγουδεί. Πες µου την δασκάλισσά σου που σε µάθαινε χορό και σταυρώνεις τα ποδάρια σαν την πάπια στο νερό. Πες µου γιατί σαν ξένο µε κοιτάς, δεν είµαι εγώ εκείνος που αγαπούσες, µε λάτρευες, µε λάτρευες πιστά και µε αγνοφιλούσες. Αν εσύ δε µου το δώσεις το φιλί που σου …………………… από κει κι ας µε περάσουν απ’ την πόρτα σου νεκρό. …………………… και …………………… και …………………… πουλιά αν την δείτε την καλή µου …………………… πολλά.

Λεξιλόγιο Ενότητας Ακµαίος-α-ο Αναβιώνω Αναδεικνύω Άνθος, το Αποκορύφωµα, το Γιούλι, το ∆ανείζοµαι ∆ιάλεξη, η ∆ιαφύλαξη, η ∆ιαχωρίζω Ζητώ Ζουµπούλι, το Ζυµώνοµαι Θαλασσινός-ή-ό 348

Καντούνι, το Καρτερώ Κιθαρωδός, ο Κληρονοµιά, η Κόβοµαι Κορδέλα, η Μαντολινάτα, η Μελόδραµα, το Μενεξές, ο Ονειρεύοµαι Πέφτω Προσαρµόζοµαι Σερενάτα, η Σπάω

Τραγουδώ ελληνικά

Στολίζω Συµβάλλω Τέλι, το Τελούµαι Ύπνος, ο

ενότητα 20 - «καντάδες»

Φιλαρµονική, η Χαιρετίσµατα, τα Χάνοµαι Χειροτέχνηµα, το Χορηγός, ο

349

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

ΕΝΟΤΗΤΑ 21 - «για τον καραγκιόζη» Τραγούδι 1 Σαν τον καραγκιόζη Στίχοι: ∆ιονύσης Σαββόπουλος Μουσική: ∆ιονύσης Σαββόπουλος

Κείνο που µε τρώει, κείνο που µε σώζει είναι π' ονειρεύοµαι σαν τον καραγκιόζη. Φίλους και εχθρούς στις σφιχτές µου πλάτες όµορφα να σήκωνα σαν να ‘ταν επιβάτες. Λευκό µου σεντονάκι, λάµπα µου τρελή, ποια αγάπη τάχα µας φυσάει; Βάλε στη σκιά σου τούτο το παιδί, που δεν έχει απόψε πού να πάει, πού να πάει. Σαν σκιές γλιστρούν λόγια και εικόνες, κάρα σκουπιδιάρικα, φεύγουν οι χειµώνες. Αν δε ντρέπεσαι να καθίσεις πίσω, έλα στην παράσταση, να σε γιουχαΐσω. Λευκό µου σεντονάκι, λάµπα µου τρελή, ποια αγάπη τάχα µας φυσάει; Βάλε στη σκιά σου τούτο το παιδί, που δεν έχει απόψε πού να πάει, πού να πάει. Λεξιλόγιο Σώζει: αντιµετωπίζει έναν κίνδυνο, εµποδίζει την καταστροφή ή την απώλεια κάποιου πράγµατος. Π.χ.: Οι ιατρικές εξετάσεις που γίνονται προληπτικά µία φορά τον χρόνο, µπορούν να σώσουν από σοβαρές ασθένειες. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (σώζω) Αρχικοί χρόνοι: σώζω, έσωζα, θα σώζω, θα σώσω, έσωσα, έχω σώσει, είχα σώσει, θα έχω σώσει Καραγκιόζη: το κεντρικό πρόσωπο του λαϊκού θεάτρου σκιών, ένας τύπος ανθρώπου άσχηµου (µε µεγάλη καµπούρα, µεγάλη µύτη και µε το δεξί χέρι µακρύτερο από το αριστερό) αλλά και έξυπνου. 349

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

Π.χ.: -Πάµε να δούµε Καραγκιόζη το Σάββατο; Τα παιδιά θα ξετρελαθούν! Ουσιαστικό, γένους -η) Κλίση: ο καραγκιόζης του καραγκιόζη τον καραγκιόζη - καραγκιόζη

αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο καραγκιόζης, οι καραγκιόζηδες των καραγκιόζηδων τους καραγκιόζηδες - καραγκιόζηδες

Εχθρούς: 1. οι αντίπαλοι στον πόλεµο 2. αυτοί που µας µισούν. Π.χ.: Αυτοί που µέχρι τώρα ήταν φίλοι του, έγιναν εχθροί του! Προσπαθούν µε κάθε τρόπο να του κάνουν κακό. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (ο εχθρός, -ού) Κλίση: ο εχθρός οι εχθροί του εχθρού των εχθρών τον εχθρό τους εχθρούς - εχθρέ - εχθροί Πλάτες: το πίσω τµήµα του ανθρώπινου σώµατος από τους ώµους ως την µέση, η ράχη. Π.χ.: Τον πόνεσε η πλάτη του από τις πολλές δουλειές! Χρειάζεται τουλάχιστον δύο µέρες ξεκούραση. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (η πλάτη,ης) Κλίση: η πλάτη οι πλάτες της πλάτης των πλατών την πλάτη τις πλάτες - πλάτη - πλάτες Επιβάτες: αυτοί που βρίσκονται σε ένα µεταφορικό µέσο, αυτοί που ταξιδεύουν. Π.χ.: Περισσότερους από 41.000 επιβάτες δέχτηκε ηµερησίως το 2006, το αεροδρόµιο «Ελευθέριος Βενιζέλος». Ουσιαστικό, γένους επιβάτης, -η) Κλίση: ο επιβάτης του επιβάτη τον επιβάτη - επιβάτη

αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (ο οι επιβάτες των επιβατών τους επιβάτες - επιβάτες

Σκιά: το σκοτεινό είδωλο ενός σώµατος, το οποίο σχηµατίζεται πάνω σε µία επιφάνεια, όταν πίσω από αυτό βρίσκεται µια πηγή φωτός. Π.χ.: Τα δέντρα ρίχνουν την σκιά τους στην αυλή. Έλα να καθίσουµε εκεί! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η σκιά, -άς) 350

Τραγουδώ ελληνικά

Κλίση: η σκιά της σκιάς την σκιά - σκιά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

οι σκιές των σκιών τις σκιές - σκιές

Γλιστρούν: µετακινούνται επάνω σε µια λεία επιφάνεια µε συνεχή και αθόρυβη κίνηση. Π.χ.: ∆εν µπορώ να τρέξω! Έχει πολύ νερό το πεζοδρόµιο και φοβάµαι πολύ ότι θα γλιστρήσω! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας β΄ (γλιστράω) Αρχικοί χρόνοι: γλιστράω, γλιστρούσα, θα γλιστράω, θα γλιστρήσω, γλίστρησα, έχω γλιστρήσει, είχα γλιστρήσει, θα έχω γλιστρήσει Κάρα: καρότσια, µικρά αµάξια µε τέσσερις ρόδες κατάλληλα για µικρές µεταφορές. Π.χ.: Παλιότερα οι έµποροι φόρτωναν τα πράγµατα στο κάρο για να κάνουν την δουλειά τους! Γύριζαν στις γειτονιές και τα πουλούσαν! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (το κάρο, -ου) Κλίση: το κάρο τα κάρα του κάρου των κάρων το κάρο τα κάρα - κάρο - κάρα Ντρέπεσαι: διστάζεις να πεις ή να κάνεις κάτι, γιατί φοβάσαι ότι οι άλλοι δεν θα το δεχτούν, ότι θα το θεωρήσουν ανόητο. Π.χ.: Μην µε ντρέπεσαι, µίλησέ µου ελεύθερα για τα προβλήµατά σου, φίλε µου! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου β΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(ντρέποµαι) Αρχικοί χρόνοι: ντρέποµαι, ντρεπόµουν, θα ντρέποµαι, θα ντραπώ, ντράπηκα, έχω ντραπεί, είχα ντραπεί, θα έχω ντραπεί Παράσταση: η παρουσίαση ενός θεάµατος ή ακροάµατος µπροστά σε κοινό. Π.χ.: Πήγαµε µε τα παιδιά στην παιδική παράσταση του Εθνικού Θεάτρου «Η ωραιότερη ιστορία του κόσµου». Τους άρεσε πάρα πολύ! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η παράσταση, -ης) Κλίση: η παράσταση οι παραστάσεις της παράστασης (παραστάσεως) των παραστάσεων την παράσταση τις παραστάσεις - παράσταση - παραστάσεις

351

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: α. γλιστράω β. κάρο γ. εχθρός δ. παράσταση ε. επιβάτης

η παρουσίαση ενός θεάµατος ή ακροάµατος αντίπαλος αυτός που ταξιδεύει µικρό αµάξι κινούµαι αθόρυβα

2. Βρείτε τις λέξεις:

π____

κ___

π________

σ___ Γραµµατική α. Θεωρία Υποθετικές προτάσεις

Οι υποθετικές προτάσεις αποτελούν συµπλήρωµα της κύριας πρότασης και ανάλογα µε τον χρόνο στον οποίο βρίσκεται το ρήµα τους και το ρήµα της κύριας πρότασης που συµπληρώνουν, εκφράζουν:

υποθετική πρόταση υπόθεση

κύρια πρόταση απόδοση

σηµασία

1. Αν διαβάζεις,

γράφεις καλά στις εξετάσεις.

πραγµατικό, πιθανό στο παρόν - µέλλον

2. Αν διαβάσεις,

θα γράψεις καλά στις εξετάσεις.

πραγµατικό, πιθανό στο παρόν - µέλλον

3. Αν διάβαζες,

θα έγραφες καλά στις εξετάσεις.

κάτι που δεν έγινε στο παρελθόν

4. Αν είχες διαβάσει,

θα είχες γράψει καλά στις εξετάσεις.

κάτι που δεν έγινε στο µακρινό παρελθόν και που δεν αλλάζει

352

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

Πιο συγκεκριµένα και µε βάση τον παραπάνω πίνακα, οι βασικοί συνδυασµοί χρόνων είναι:

υπόθεση

απόδοση

1. αν + ενεστώτας

ενεστώτας

2. αν + υποτακτική (χωρία «να»)

µέλλοντας απλός

3. αν + παρατατικός

θα + παρατατικός

4. αν + υπερσυντέλικος

θα + υπερσυντέλικος

Στην τρίτη και τέταρτη περίπτωση µπορούµε να συνδυάσουµε τους χρόνους ως εξής: Αν διάβαζες, θα είχες γράψει καλά στις εξετάσεις.

αν + παρατατικός θα + υπερσυντέλικος

Αν είχες διαβάσει, θα έγραφες καλά στις εξετάσεις.

αν + υπερσυντέλικος θα + παρατατικός

β. Ασκήσεις 1. Αντιστοιχίστε, ώστε να σχηµατίσετε υποθετικές προτάσεις: α. Αν σκεφτείς λογικά, β. Αν ξυπνούσες νωρίτερα, γ. Αν είχες ακούσει την συµβουλή µου, δ. Αν προσπαθείς πολύ για κάτι, ε. Αν τον έβλεπες,

δεν θα τον αναγνώριζες. πάντα το πετυχαίνεις. θα δεις ότι έχω δίκιο. δεν θα είχες κάνει τόσα λάθη. θα ήσουν νωρίτερα στο γραφείο.

2. Ενώστε τις παρακάτω προτάσεις και σχηµατίστε υποθετικές: α. ∆εν έχει χρόνο. ∆εν µε βοηθάει. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… β. Θα δουλέψει πολύ. Θα είναι κουρασµένος. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… γ. ∆εν είναι πλούσιος. ∆εν µπορεί να αγοράσει ακριβό αυτοκίνητο. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… δ. ∆εν δούλεψε πολύ όταν ήταν νέος. ∆εν έχει χρήµατα για να ζήσει. ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ε. ∆εν είναι καλός µαθητής. ∆εν θα περάσει στο Πανεπιστήµιο. ………………………………………………………………………………………………………………………………………

353

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

Τραγούδι 2 Ο καραγκιόζης Στίχοι: Κώστας Βίρβος Μουσική: Μίµης Πλέσσας

Καραγκιόζη ξεχασµένε, συντροφιά µου παιδική, γελωτοποιέ θλιµµένε, είσαι ίδια η ζωή! ∆εν ζητάω Παναγιά µου να µε κάνεις πλούσιο να ‘χω µόνο την υγειά µου και τον επιούσιο! Καραγκιόζη ταπεινέ, φίλε µας φτωχέ κι αγνέ, τι αλήθειες που µας λες όταν κάθεσαι και κλαις! Από µίσος κι αδικία φύλα το καλύβι µου να πλαγιάζω µε ευτυχία στο φτωχό στρωσίδι µου. Καραγκιόζη ταπεινέ, φίλε µας φτωχέ κι αγνέ, τι αλήθειες που µας λες όταν κάθεσαι και κλαις! Καραγκιόζη ξεχασµένε, συντροφιά µου παιδική, γελωτοποιέ θλιµµένε, είσαι ίδια η ζωή! Λεξιλόγιο Γελωτοποιέ: κωµικός ηθοποιός που µε τις κινήσεις και τα αστεία του διασκέδαζε τους ευγενείς στις βασιλικές αυλές. Π.χ.: Μετά το φαγητό έµπαιναν στην αίθουσα οι γελωτοποιοί και όλοι γελούσαν µε την ψυχή τους! Κάπως έτσι πρέπει να ήταν ένα βασιλικό δείπνο εκείνης της εποχής… Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (ο γελωτοποιός, ού) Κλίση: ο γελωτοποιός οι γελωτοποιοί του γελωτοποιού των γελωτοποιών τον γελωτοποιό τους γελωτοποιούς - γελωτοποιέ - γελωτοποιοί Θλιµµένε: αυτός που αισθάνεται θλίψη, λύπη. Π.χ.: Σπάνια τον βλέπεις να γελάει, να κάνει αστεία, ακόµα και να µιλάει µε τους άλλους. Είναι πάντα θλιµµένος. Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (θλιµµένος-η-ο) Κλίση: θλιµµένος θλιµµένη θλιµµένο θλιµµένοι θλιµµένες θλιµµένα θλιµµένου θλιµµένης θλιµµένου θλιµµένων θλιµµένων θλιµµένων θλιµµένο θλιµµένη θλιµµένο θλιµµένους θλιµµένες θλιµµένα θλιµµένε θλιµµένη θλιµµένο θλιµµένοι θλιµµένες θλιµµένα Ταπεινέ: µικρός και απλός, που δεν εντυπωσιάζει. Π.χ.: Είναι ταπεινός άνθρωπος. Ποτέ δεν υπερηφανεύεται για τις επιτυχίες του. Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (ταπεινός-ή-ό) Κλίση: ταπεινός ταπεινή ταπεινό ταπεινοί ταπεινές ταπεινά 354

Τραγουδώ ελληνικά

ταπεινού ταπεινό ταπεινέ

ταπεινής ταπεινή ταπεινή

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

ταπεινού ταπεινό ταπεινό

ταπεινών ταπεινούς ταπεινοί

ταπεινών ταπεινές ταπεινές

ταπεινών ταπεινά ταπεινά

Αγνέ: αθώος, τίµιος, γνήσιος, (για πράγµ.) που δεν έχει στοιχεία που αλλοιώνουν την καλή του ποιότητα (αγνό βούτυρο). Π.χ.: Είναι αγνός ιδεολόγος. ∆εν θα προδώσει τις ιδέες του µε οποιοδήποτε αντάλλαγµα. Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (αγνός-ή-ό) Κλίση: αγνός αγνή αγνό αγνοί αγνές αγνά αγνού αγνής αγνού αγνών αγνών αγνών αγνό αγνή αγνό αγνούς αγνές αγνά αγνέ αγνή αγνό αγνοί αγνές αγνά Αλήθειες: αυτά που είναι σύµφωνα µε ό,τι πραγµατικά υπάρχει ή γίνεται, το αντίθετο του ψέµατος. Π.χ.: Όταν τον ρώτησα τι έγινε στην δουλειά του και γιατί ήταν τόσο κακόκεφος, µου είπε ότι είχε απλά πονοκέφαλο. Νιώθω ότι δεν είπε την αλήθεια. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η αλήθεια, -ας) Κλίση: η αλήθεια οι αλήθειες της αλήθειας των αληθειών την αλήθεια τις αλήθειες - αλήθεια - αλήθειες Μίσος: συναίσθηµα έντονης εχθρότητας που κάνει τον άνθρωπο να επιθυµεί το κακό αυτού που µισεί, το αντίθετο της αγάπης. Π.χ.: Άκουσέ µε, παιδί µου! Τόσο µεγάλο µίσος που νιώθεις θα σε οδηγήσει στην καταστροφή! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το µίσος, -ους) Κλίση: το µίσος τα µίση του µίσους το µίσος τα µίση - µίσος - µίση Αδικία: πράξη αντίθετη προς το δίκαιο από ηθική άποψη. Π.χ.: Ήταν µεγάλη αδικία! Ήταν τόσο καλοί φίλοι και τσακώθηκαν από µια παρεξήγηση! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η αδικία, -ας) Κλίση: η αδικία οι αδικίες της αδικίας των αδικιών την αδικία τις αδικίες - αδικία - αδικίες 355

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

Καλύβι: φτωχικό σπιτάκι. Π.χ.: ∆εν είχε τίποτα, µόνο ένα καλύβι και το σκυλάκι του. Ουσιαστικό, γένους ιού) Κλίση: το καλύβι του καλυβιού το καλύβι - καλύβι

ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το καλύβι, τα καλύβια των καλυβιών τα καλύβια - καλύβια

Να πλαγιάζω: γέρνω ή κάνω κάτι να γείρει. Π.χ.: Πλάγιασα να ξεκουραστώ για λίγο στον καναπέ, αλλά τα τηλέφωνα δεν σταµάτησαν να χτυπούν! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(πλαγιάζω) Αρχικοί χρόνοι: πλαγιάζω, πλάγιαζα, θα πλαγιάζω, θα πλαγιάσω, πλάγιασα, έχω πλαγιάσει, είχα πλαγιάσει, θα έχω πλαγιάσει Στρωσίδι: ό,τι στρώνεται κυρίως στο πάτωµα, µικρό χαλάκι. Π.χ.: Έβγαλε τα στρωσίδια για να τα τινάξει στο µπαλκόνι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το στρωσίδι, ιού) Κλίση: το στρωσίδι τα στρωσίδια του στρωσιδιού των στρωσιδιών το στρωσίδι τα στρωσίδια - στρωσίδι - στρωσίδια Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

α. στρωσίδι β. πλαγιάζω γ. θλιµµένος δ. αγνός ε. γελωτοποιός

γέρνω αθώος κωµικός ηθοποιός µικρό χαλί λυπηµένος

2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: α. ψέµατα β. αγάπη γ. δίκαιο δ. παλάτι ε. υπερήφανε

356

…………………………………………… …………………………………………… …………………………………………… …………………………………………… ……………………………………………

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

Γραµµατική α. Θεωρία Παθητική Μετοχή Λέγεται και µετοχή παθητικού παρακειµένου, γιατί παρουσιάζει, αυτό που λέει, ως τελειωµένο και ολοκληρωµένο. Έχει κατάληξη -µένος-η-ο και χρησιµοποιείται όπως ένα επίθετο. π.χ.: Τα ρούχα µου είναι πλυµένα (πλένοµαι) και σιδερωµένα (σιδερώνοµαι).

κατάληξη µέλλοντα

κατάληξη µετοχής

παράδειγµα

-θώ

-µένος-η-ο

πληρώνοµαι - θα πληρωθώ - πληρωµένος

-στώ

-σµένος-η-ο

κλείνοµαι - θα κλειστώ - κλεισµένος

-χτώ

-γµένος-η-ο

ανοίγοµαι - θα ανοιχτώ - ανοιγµένος

-φτώ

-µµένος-η-ο

γράφοµαι - θα γραφτώ - γραµµένος

-ευτώ

-εµένος-η-ο

παντρεύοµαι - θα παντρευτώ - παντρεµένος

Παρατηρήσεις: 1. Υπάρχουν ρήµατα που ενώ δεν έχουν παθητική φωνή, σχηµατίζουν µετοχή παθητικής φωνής. Τέτοια είναι: ανεβαίνω

ανεβασµένος

κατεβαίνω

κατεβασµένος

ανθίζω

ανθισµένος

µεθάω

µεθυσµένος

αργοπορώ

αργοπορηµένος

πεθαίνω

πεθαµένος

αρρωσταίνω

αρρωστηµένος

πεινάω

πεινασµένος

βραχνιάζω

βραχνιασµένος

πέφτω

πεσµένος

γερνώ

γερασµένος

πονάω

πονεµένος

δακρύζω

δακρυσµένος

σταµατάω

σταµατηµένος

διψάω

διψασµένος

συννεφιάζω

συννεφιασµένος

δυστυχώ

δυστυχισµένος

ταξιδεύω

ταξιδεµένος

ευτυχώ

ευτυχισµένος

φτάνω

φτασµένος

θυµώνω

θυµωµένος

χαλάω

χαλασµένος

357

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

2. Υπάρχουν ρήµατα που σχηµατίζουν την παθητική µετοχή µε διαφορετικό τρόπο. Τέτοια είναι: αποµακρύνοµαι

αποµακρυσµένος

κοιµάµαι

κοιµισµένος

αυξάνοµαι

αυξηµένος

λέγοµαι

ειπωµένος

αφαιρούµαι

αφηρηµένος

µαθαίνοµαι

µαθηµένος

αφήνοµαι

αφηµένος

µολύνοµαι

µολυσµένος

βάζω

βαλµένος

µπαίνω

µπασµένος

βγάζω

βγαλµένος

παίρνω

παρµένος

βλέπω

ειδωµένος

πετιέµαι

πεταµένος

βρέχοµαι

βρεγµένος

πίνω

πιωµένος

γίνοµαι

γινωµένος

πλένοµαι

πλυµένος

δίνοµαι

δοσµένος

στέλνοµαι

σταλµένος

κάθοµαι

καθισµένος

τρώγοµαι

φαγωµένος

καίγοµαι

καµένος

φέρνω

φερµένος

κλαίγοµαι

κλαµένος

φοβάµαι

φοβισµένος

καταστρέφοµαι

κατεστραµµένος

3. Η παθητική µετοχή έχει τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο) και κλίνεται όπως τα αντίστοιχα επίθετα. β. Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε την παθητική µετοχή των παρακάτω ρηµάτων και συµπληρώστε τις προτάσεις: πετιέµαι διψάω µεθάω

……………………………… ……………………………… ………………………………

δακρύζω πονάω

……………………………… ………………………………

α. Τα περιοδικά είναι ……………………………… στα σκουπίδια! ∆εν ήξερα ότι τα ήθελες… β. Τα µάτια του είναι συνεχώς ………………………………! Πόσο λυπάµαι να τον βλέπω έτσι! γ. Ήµασταν τόσο ……………………………… που ήπιαµε όλο τον χυµό! δ. Ήταν µια ……………………………… ιστορία! Όλοι όσοι την άκουσαν συγκινήθηκαν! ε. ∆ιασκεδάσαµε πολύ χθες! Στο τέλος της βραδιάς µάλλον ήµασταν λιγάκι ……………………………… … 2. Συµπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις µε την µετοχή του ρήµατος της παρένθεσης στον σωστό τύπο: α. Όταν γυρίσαµε σπίτι τους βρήκαµε όλους ……………………………… .(κοιµάµαι) β. Μετά το τέλος του πολέµου το χωριό µας ήταν ……………………………… . (καταστρέφοµαι)

358

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

γ. ∆εν µπορώ άλλο αυτή την δουλειά! Είµαι διαρκώς ……………………………… σε ένα γραφείο και δεν κάνω απολύτως τίποτα! (κάθοµαι) δ. Τα ψάρια πεθαίνουν στα ……………………………… νερά του ποταµού! (µολύνοµαι) ε. Τι δυστυχία! Τι πυρκαγιά ήταν αυτή! Παντού ……………………………… δέντρα και νεκρά ζώα!(καίγοµαι) Κείµενο Ευγένιος Σπαθάρης Ο γνήσιος τροβαδούρος της ελληνικής λαϊκής παράδοσης Ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο γνήσιος, λαϊκός καλλιτέχνης µε το δυναµικό πνεύµα, γεννήθηκε στην Κηφισιά, το 1924, µέσα στην τέχνη του πατέρα του, Σωτήρη, την οποία λάτρεψε. Από µικρός έδειχνε ένα πολύπλευρο ταλέντο και όταν οι άσχηµες συνθήκες της γερµανικής κατοχής δεν του επέτρεψαν να ακολουθήσει τον τοµέα της αρχιτεκτονικής, που επίσης αγαπούσε, αφιερώθηκε µε ιδιαίτερο ζήλο στο θέατρο σκιών. Στόχος του ήταν να ανεβάσει πολύ ψηλά τον Καραγκιόζη, τόσο σαν σηµαντικό ελληνικό και παραδοσιακό θέαµα όσο και σαν εξαιρετικό είδος τέχνης και τεχνικής. Έτσι, ο Καραγκιόζης σταµατά να µας παρακολουθεί και να µας διασκεδάζει µόνο από τον µπερντέ του: εµψυχώνεται, εκσυγχρονίζεται, εµφανίζεται σε όλον τον κόσµο, γίνεται τραγούδι και στο τέλος, αποκτά «ένα κεραµίδι1», για να ξεκουράζεται που και που… Όλα αυτά κατάφερε να πραγµατοποιήσει ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο δάσκαλος του ελληνικού θεάτρου σκιών, όπως τον αποκαλούν, και το πέτυχε µε τέτοια προσοχή και ευλάβεια απέναντι στην τέχνη, που ο ήρωάς µας δεν έχασε ούτε την ελληνικότητά του αλλά ούτε την γνήσια λαϊκότητα που εκπροσωπεί.

οι κυριότερες φιγούρες του ελληνικού θεάτρου σκιών

Ο Καραγκιόζης: Είναι ο ιδανικός τύπος του φτωχού Έλληνα. Είναι αγαθός, µε έξυπνο πνεύµα, σκληρός καµιά φορά στα αστεία του, αλλά καλόκαρδος στο βάθος. Γεµάτος τεµπελιά και αισιοδοξία, αλλά και γεµάτος διάθεση να µάθει κάθε τι που γίνεται γύρω του. Όλους τους πειράζει και τους κοροϊδεύει και προπάντων τον ίδιο τον εαυτό του. Ο Χατζηαβάτης: Ο τύπος του Έλληνα που ζει ακόµα µε την ανάµνηση της τουρκοκρατίας. Παµπόνηρος, ανήσυχος για όλα, αδύνατος, δειλός, κόλακας. Το επάγγελµά του είναι τελάλης, µεσίτης και ταχυδρόµος στις υπηρεσίες του µπέη και του πασά. Ωστόσο, είναι ευγενικός, πιο µορφωµένος κοινωνικά από τον Καραγκιόζη και γνωρίζοντας καλύτερα τον κόσµο προσπαθεί πάντα να διορθώνει ή να δασκαλεύει τον φίλο του. Ο Μπέης: Αντιπροσωπεύει τον εύπορο αστό και γενικά τον άνθρωπο της ανώτερης κοινωνικής τάξης. Είναι καλός οικογενειάρχης, ηθικός και δίνει διάφορες παραγγελίες στον Χατζηαβάτη, για να ξεκινήσει µ' αυτόν τον τρόπο η υπόθεση.

1

αποκτά σπίτι, εννοείται το Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών, του ∆ήµου Αµαρουσίου 359

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

Ο ∆ιονύσιος: Είναι ο Ζακυνθινός που φαντάζεται πως κατάγεται από αρχοντική και πλούσια οικογένεια. Είναι όµως αξιοπρεπής, πολιτισµένος, αγαθός και εξαιρετικά γρήγορος στην οµιλία του. Είναι καλοντυµένος, φορά ψηλό καπέλο και παρασύρεται εύκολα στις πονηριές του φίλου του, Καραγκιόζη. Ο Εβραίος: Το όνοµά του είναι Σολοµών ή Σολωµός, όπως τον φωνάζει ο Καραγκιόζης. Είναι έµπορος της πόλης και συγκεκριµένα της Θεσσαλονίκης, αρκετά πλούσιος, πολύ τσιγκούνης, πονηρός και δειλός. Ο Μορφονιός: Ονοµάζεται Ζαχαρίας, είναι νάνος µε πελώριο κεφάλι και µακριά µύτη. Είναι καλοαναθρεµµένος και λιγόψυχος, ώστε όταν τον φοβερίζει ο Καραγκιόζης λιποθυµάει. Μπαρµπα-Γιώργος: Εκπροσωπεί τον βουνίσιο Έλληνα, που ο χαρακτήρας του δεν άλλαξε στο πέρασµα του χρόνου. Είναι τύπος αγαθός, ηθικός και δυνατός. Υπερηφανεύεται που είναι θείος του Καραγκιόζη και γι' αυτό του προσφέρει την προστασία του. Ο Σταύρακας: Παίζει τον παλικαρά, αλλά συνέχεια τρώει ξύλο. Είναι ψεύτης, καυχησιάρης και ονοµάζεται Σταυράκης Τζίµης από τον Περαία.

Ο Πασάς: Είναι ο εκπρόσωπος της τούρκικης εξουσίας µε σοβαρό, αυστηρό ύφος. Είναι επιβλητικός και δεν τραγουδάει ποτέ, όπως τα άλλα πρόσωπα του θεάτρου, επειδή θεωρείται αξιοσέβαστος.

Ο Βεληγκέκας: Αντιπροσωπεύει την δηµόσια τάξη. Είναι χαζός, απολίτιστος, λιγόλογος και µιλά άσχηµα τα ελληνικά µε ανάµικτες αρβανίτικες και τούρκικες εκφράσεις.

(www.karagiozismuseum.gr, µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Γνήσιος: πραγµατικός, αληθινός, αγνός, αυθεντικός. Π.χ.: Έχει πολύ ακριβά γούστα! Πίνει µόνο γνήσια γαλλική σαµπάνια! ∆υναµικό: αυτό που έχει δύναµη, που αναφέρεται στην δύναµη. Π.χ.: Η εταιρεία µας ζητά δυναµικούς συνεργάτες για τα νέα µας καταστήµατα στην Ευρώπη. Λάτρεψε: 1.αγαπάω, σέβοµαι τον Θεό 2. δείχνω µεγάλη αγάπη σε κάποιον. Π.χ.: Οι αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν τους θεούς του Ολύµπου. Πολύπλευρο: αυτό που έχει πολλές πλευρές, που εκδηλώνεται σε πολλούς τοµείς και πολλά επίπεδα. Π.χ.: Έχει πολύπλευρο ταλέντο στην µουσική, τον χορό και την ζωγραφική. 360

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

Συνθήκες: 1. σύµβαση, συµφωνία 2.(πληθ.) όροι, περιστάσεις, καταστάσεις. Π.χ.: Εύκολα και γρήγορα προσαρµόστηκε στις νέες συνθήκες της δουλειάς του. Επέτρεψαν: 1. έδωσαν άδεια 2. άφησαν κάποιον ελεύθερο να κάνει κάτι. Π.χ.: Στην δουλειά µου µπορώ να πηγαίνω τα απογεύµατα, πράγµα που θα µου επιτρέψει να συνεχίσω τις σπουδές µου. Ζήλο: ψυχική ορµή, προθυµία για την εκτέλεση κάποιου έργου. Π.χ.: Όχι µόνο δέχτηκε να µας βοηθήσει, αλλά δούλεψε και µε πολύ ζήλο. Θέατρο σκιών: το λαϊκό θεατρικό είδος που έχει ως κεντρικό ήρωα τον Καραγκιόζη (θέατρο µε κούκλες πίσω από φωτισµένο λευκό πανί). Π.χ.: Ο «Μεγαλέξαντρος και το φίδι» είναι από τα γνωστότερα έργα του θεάτρου σκιών. Τέχνης: 1. η δραστηριότητα που έχει ως σκοπό την δηµιουργία ενός πνευµατικού ή τεχνικού έργου και την αισθητική απόλαυση στον θεατή, τον ακροατή ή τον αναγνώστη 2. το σύνολο των γνώσεων και των εµπειριών, που είναι απαραίτητες για την άσκηση ενός επαγγέλµατος, µιας δραστηριότητας, η ικανότητα, η επιδεξιότητα στην εκτέλεση κάποιου έργου. Π.χ.: Οι αρχαίες τραγωδίες είναι έργα µεγάλης τέχνης. Τεχνικής: οι µέθοδοι, οι κανόνες µε τους οποίους επιτυγχάνεται ένα ορισµένο αποτέλεσµα. Π.χ.: Τώρα εφαρµόζονται πολλές νέες τεχνικές στην καλλιέργεια της γης. Εµψυχώνεται: κάτι αποκτά ψυχή, ζωντανεύει. Π.χ.: Εµψυχώθηκα πάρα πολύ από τ ταξίδι στη Βενετία. Εκσυγχρονίζεται: ανανεώνεται, εφαρµόζονται σύγχρονες ιδέες και µέθοδοι. Π.χ.: Η εκπαίδευση διαρκώς εκσυγχρονίζεται τις τελευταίες δεκαετίες. Καινούργια µαθήµατα που βασίζονται στις νέες τεχνολογίες περιλαµβάνονται στο πρόγραµµα των µαθητών. Αποκαλούν: δίνουν όνοµα σε πρόσωπο ή πράγµα, ονοµάζουν. Π.χ.: Αποκαλούν την µπάλα «η θέα του ποδοσφαίρου». Ευλάβεια: σεβασµός για τους άλλους, ευσέβεια. Π.χ.: Στάθηκε µε ευλάβεια µπροστά στις εικόνες της εκκλησίας και προσευχήθηκε για ώρα. Αγαθός: αγνός, τίµιος, καλόψυχος. Π.χ.: Είναι τόσο αγαθός που πιστεύει τα πάντα! Κόλακας: αυτός που παινεύει κάποιον για να ικανοποιήσει δικούς του σκοπούς. Π.χ.: Μην του δείχνεις καθόλου εµπιστοσύνη! Εύπορο: πλούσιος, ευκατάστατος. Π.χ.: Ο φίλος µου είναι από εύπορη οικογένεια. Ακριβά σχολεία για τα παιδιά, ταξίδια στο εξωτερικό… Παρασύρεται: 1. ανατρέπεται, βγαίνει κάποιος από τον δρόµο του 2. αλλάζει τον τρόπο σκέψης ή συµπεριφοράς του σύµφωνα µε τον αντίστοιχο τρόπο σκέψης και συµπεριφοράς αυτών που συναναστρέφεται.

361

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

Π.χ.: Παρασύρεται διαρκώς από την παρέα του σε βίαιες πράξεις και έχει προβλήµατα µε την αστυνοµία. Λιποθυµάει: χάνει για λίγο τις αισθήσεις, ζαλίζεται. Π.χ.: ∆εν άντεξε στον πόνο και λιποθύµησε πριν φτάσουν στο νοσοκοµείο. Υπερηφανεύεται: είναι υπερήφανος, καυχιέται για κάτι, νιώθει και εκδηλώνει ένα συναίσθηµα ικανοποίησης και χαράς για κάτι που απέκτησε ή για κάτι που κατάφερε να κάνει. Π.χ.: Το Πανεπιστήµιο µας υπερηφανεύεται ότι έχει την καλύτερη βιβλιοθήκη. Άσκηση κατανόησης 1. Ο Ευγένιος Σπαθάρης γεννήθηκε στην Κηφισιά και έµαθε την τέχνη του Καραγκιόζη ………………… . α. από σηµαντικούς δασκάλους β. από τον πατέρα του γ. από τον παππού του 2. Ο στόχος του Ευγένιου Σπαθάρη είναι ………………… . α. να ανεβάσει πολύ ψηλά τον Καραγκιόζη σαν σηµαντικό είδος τέχνης β. να αλλάξει τον Καραγκιόζη από λαϊκό ήρωα σε σύγχρονο άνθρωπο γ. να αλλάξει τις φιγούρες του θεάτρου σκιών 3. Ο Καραγκιόζης είναι ο ιδανικός τύπος του ………………… Έλληνα µε ………………… πνεύµα, ενώ ο θείος του ο Μπαρµπα-Γιώργος εκπροσωπεί τον ………………… Έλληνα. α. πλούσιου, έξυπνο, βουνίσιο β. φτωχού, χαζό, παµπόνηρο γ. φτωχού, έξυπνο, βουνίσιο 4. Ο Χατζηαβάτης είναι ο ………………… της παρέας, ο Μπέης ο ………………… αστός, ο ∆ιονύσιος ο φαντασιόπληκτος …………………, ενώ ο Πασάς αποτελεί τον ………………… της τούρκικης εξουσίας. α. κόλακας, εύπορος, Ζακυνθινός, εκπρόσωπο β. δειλός, φτωχός, Ζακυνθινός, εκπρόσωπο γ. κόλακας, παµπόνηρος, απολίτιστος, παλικαρά 5. Ο Εβραίος είναι ο ………………… έµπορος από την Θεσσαλονίκη, ο Μορφονιός είναι ο ………………… νάνος µε το πελώριο κεφάλι, ο Σταύρακας παίζει τον ………………… και ο Βεληγκέκας είναι ο εκπρόσωπος της ………………… τάξης. α. τσιγκούνης, δυνατός, παλικαρά, αστικής β. τσιγκούνης, λιγόψυχος, παλικαρά, δηµόσιας γ. αγαθός, λιγόψυχος, πλούσιο, δηµόσιας

362

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 2 1 1 2

3

Οριζόντια 1. Είµαι υπερήφανος. 2. Καρότσι, µικρό αµάξι. 3. Πράξη αντίθετη προς το δίκαιο από ηθική άποψη.

Κάθετα 1. Αλλάζω τον τρόπο σκέψης µου, ανάλογα µε των άλλων. 2. Αγνός, τίµιος, καλόψυχος.

2. Κρεµάλα Βρείτε τη λέξη που κρύβεται:

1. Ανανεώνοµαι, χρησιµοποιώ νέες µεθόδους.

_______________

2. Αληθινός, αυθεντικός.

_______

3. Γέρνω.

________

363

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…είναι ο κεντρικός ήρωας του θεάτρου σκιών…): 1. Φτωχικό σπιτάκι. 2. ∆είχνω µεγάλη αγάπη σε κάποιον. 3. Πλούσιος, ευκατάστατος. 4. Σεβασµός για τους άλλους, ευσέβεια. 5. Αθώος, τίµιος. 6. Ονοµάζω. 7. Μικρό χαλάκι. 8. Αυτός που παινεύει κάποιον για να ικανοποιήσει δικούς του σκοπούς. 9. Αντιµετωπίζω έναν κίνδυνο που απειλεί κάποιον. 10. Το αντίθετο του ψέµατος. 11. Το αντίθετο της αγάπης. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

4.

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν:

Σαν τον καραγκιόζη Στίχοι: ∆ιονύσης Σαββόπουλος Μουσική: ∆ιονύσης Σαββόπουλος

Κείνο που µε τρώει, κείνο που µε …………………… είναι π' ονειρεύοµαι σαν τον …………………… . Φίλους και ……………………στις σφιχτές µου …………………… όµορφα να σήκωνα σαν να ‘ταν …………………… . Λευκό µου σεντονάκι, λάµπα µου τρελή, ποια αγάπη τάχα µας φυσάει; Βάλε στη …………………… σου τούτο το παιδί, που δεν έχει απόψε πού να πάει, πού να πάει. Σαν σκιές …………………… λόγια και εικόνες, 364

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 21 - «για τον καραγκιόζη»

…………………… σκουπιδιάρικα, φεύγουν οι χειµώνες. Αν δε …………………… να γυρίσεις πίσω, έλα στην ……………………, να σε γιουχαΐσω. Λευκό µου σεντονάκι, λάµπα µου τρελή, ποια αγάπη τάχα µας φυσάει; Βάλε στη …………………… σου τούτο το παιδί, που δεν έχει απόψε πού να πάει, πού να πάει.

Ο καραγκιόζης Στίχοι: Κώστας Βίρβος Μουσική: Μίµης Πλέσσας

Καραγκιόζη ξεχασµένε, συντροφιά µου παιδική, …………………… ……………………, είσαι ίδια η ζωή! ∆εν ζητάω Παναγιά µου να µε κάνεις πλούσιο να ‘χω µόνο την υγειά µου και τον επιούσιο! Καραγκιόζη ……………………, φίλε µας φτωχέ κι ……………………, τι …………………… που µας λες όταν κάθεσαι και κλαις! Από …………………… κι …………………… φύλα το …………………… µου …………………… µε ευτυχία στο φτωχό …………………… µου. Καραγκιόζη ……………………, φίλε µας φτωχέ κι ……………………, τι …………………… που µας λες όταν κάθεσαι και κλαις! Καραγκιόζη ξεχασµένε, συντροφιά µου παιδική, …………………… ……………………, είσαι ίδια η ζωή! Λεξιλόγιο Ενότητας Αγαθός-ή-ό Αγνός-ή-ό Αδικία, η Αλήθεια, η Αποκαλώ Γελωτοποιός, ο Γλιστράω Γνήσιος-α-ο ∆υναµικός-ή-ό Εκσυγχρονίζοµαι Εµψυχώνοµαι Επιβάτης, ο Επιτρέπω Ευλάβεια, η Εύπορος-η-ο Εχθρός, ο Ζήλος, ο Θέατρο σκιών, το Θλιµµένος-η-ο Καλύβι, το

Καραγκιόζης, ο Κάρο, το Κόλακας, ο Λατρεύω Λιποθυµάω Μίσος, το Ντρέποµαι Παράσταση, η Παρασύροµαι Πλαγιάζω Πλάτη, η Πολύπλευρος-η-ο Σκιά, η Στρωσίδι, το Συνθήκη, η Σώζω Ταπεινός-ή-ό Τέχνη, η Τεχνική, η Υπερηφανεύοµαι 365

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

ΕΝΟΤΗΤΑ 22 - «κινηµατογραφικά» Τραγούδι 1 Σήκω χόρεψε συρτάκι Στίχοι: Αλέκος Σακελλάριος Μουσική: Γιώργος Ζαµπέτας

Λα, λα, … Σήκω, χόρεψε συρτάκι µε τρελή διπλοπενιά. Χόρεψέ το σαν µορτάκι, να βουίξει η γειτονιά. Έλα, πιάσε µε απ' τον ώµο, κι όπα πρώτα το δεξί. Κι αν µου κουραστείς στο δρόµο, θα σε βάλω σε ταξί. Λα, λα, … Θέλω κέφια, θέλω γέλια κι η φωνή µου ν' ακουστεί. Απ' του µπουζουκιού τα τέλια έχω απόψε κρεµαστεί. Όσα κι αν µου πουν πληρώνω και κεράστε τα παιδιά. Θέλω να σε καµαρώνω όλη ετούτη τη βραδιά.

Λεξιλόγιο Σήκω: προστακτική µε την έννοια «να ‘σαι όρθιος», κάνω κάποιον που είναι καθιστός ή ξαπλωµένος να σταθεί όρθιος. Π.χ.: Σήκω, παιδί µου, σε παρακαλώ! ∆εν βαρέθηκες να κάθεσαι; Ρήµα, έγκλισης προστακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(σηκώνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: σηκώνοµαι, σηκωνόµουν, θα σηκώνοµαι, θα σηκωθώ, σηκώθηκα, έχω σηκωθεί, είχα σηκωθεί, θα έχω σηκωθεί Συρτάκι: ελληνικός παραδοσιακός συρτός χορός. Π.χ.: Χτες είδα δυο νέους που χόρευαν συρτάκι πολύ ωραία, παρόλο που ήταν ξένοι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το συρτάκι) Κλίση: το συρτάκι το συρτάκι - συρτάκι ∆ιπλοπενιά: τρόπος παιξίµατος του µπουζουκιού. Π.χ.: Ο νεαρός έπαιξε µπουζούκι µε όµορφη διπλοπενιά. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η διπλοπενιά, -ιάς) Κλίση:

367

Τραγουδώ ελληνικά

η διπλοπενιά της διπλοπενιάς την διπλοπενιά - διπλοπενιά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

οι διπλοπενιές των διπλοπενιών τις διπλοπενιές - διπλοπενιές

Μορτάκι: υποκοριστικό του µόρτη, του µάγκα. Π.χ.: Σαν µορτάκι µιλάει, αλλά φοβάται ακόµη και την σκιά του… Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το µορτάκι) Κλίση: το µορτάκι τα µορτάκια το µορτάκι - µορτάκι

τα µορτάκια - µορτάκια

Να βουίξει: να ηχήσει, να αντιλαλήσει, να ακουστεί δυνατά. Π.χ.: Ο αέρας βούιζε όλο το βράδυ και δεν µπορούσα να κοιµηθώ. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(βουίζω) Αρχικοί χρόνοι: βουίζω, βούιζα, θα βουίζω, θα βουίξω, βούιξα, έχω βουίξει, είχα βουίξει, θα έχω βουίξει Ώµο: µέρος του σώµατος, µεταξύ αυχένα και βραχίονα. Π.χ.: Από τα πολλά βάρη που σηκώνει έχει πρόβληµα και στους δύο ώµους του. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο ώµος, –ου) Κλίση ο ώµος οι ώµοι του ώµου των ώµων τον ώµο τους ώµους - ώµε - ώµοι Κουραστείς: αισθανθείς κούραση. Π.χ.: Κουράστηκε πολύ στην ζωή του, καθώς δούλευε από µικρό παιδί. ∆εν κατάφερε όµως να βγάλει χρήµατα. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου β΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (κουράζοµαι) Αρχικοί χρόνοι: κουράζοµαι, κουραζόµουν, θα κουράζοµαι, θα κουραστώ, κουράστηκα, έχω κουραστεί, είχα κουραστεί, θα έχω κουραστεί Έχω κρεµαστεί: έχω στερεώσει κάτι σε ψηλό σηµείο αφήνοντας ελεύθερο το κάτω του άκρο, κρατιέµαι από κάπου αφήνοντας τα πόδια µου ελεύθερα.

368

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

Π.χ.: Κρέµασα τις λευκές κουρτίνες στο σαλόνι και άπλετο φως µπαίνει τώρα από τα παράθυρα. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρακειµένου, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας β΄ (κρεµιέµαι) Αρχικοί χρόνοι: κρεµιέµαι, κρεµιόµουν, θα κρεµιέµαι, θα κρεµαστώ, κρεµάστηκα, έχω κρεµαστεί, είχα κρεµαστεί, θα έχω κρεµαστεί Να καµαρώνω: να χαίροµαι, να αισθάνοµαι υπερήφανος για κάποιον ή για κάτι. Π.χ.: Ο πατέρας καµάρωνε για την κόρη του που σπούδασε και έγινε µια πετυχηµένη δικηγόρος. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄ (καµαρώνω) Αρχικοί χρόνοι: καµαρώνω, καµάρωνα, θα καµαρώνω, θα καµαρώσω, καµάρωσα, έχω καµαρώσει, είχα καµαρώσει, θα έχω καµαρώσει Ετούτη: αυτή. Π.χ.: Ετούτα τα παιδιά µου φέρνουν τόση χαρά, που όταν βρίσκοµαι µαζί τους ξεχνάω τα προβλήµατά µου. Αντωνυµία δεικτική, γένους Κλίση: ετούτος ετούτη ετούτου ετούτης ετούτον ετούτη

θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ετούτος-η-ο) ετούτο ετούτου ετούτο

ετούτοι ετούτων ετούτους

ετούτες ετούτων ετούτες

ετούτα ετούτων ετούτα

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπληρώστε τα κενά µε την σωστή λέξη:

βουίζουν, σήκω, ώµος, συρτάκι, καµαρώνει

α. Τα παιδιά στο σχολείο κάνουν και µαθήµατα χορού! Να δεις τι ωραία χορεύουν το …………………………… . β. Σήµερα µε την πολλή υγρασία µε πονάει ο …………………………… µου. Πρέπει να πάω στον γιατρό. γ. Οι µέλισσες στο δάσος …………………………… από την χαρά τους! δ. Ο δάσκαλος …………………………… για τους µαθητές του! ε. …………………………… επιτέλους από αυτή την καρέκλα! Από το πρωί σε βλέπω να κάθεσαι!

369

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

2. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά:

να καµαρώνω µορτάκι να βουίξει σήκω ετούτη

στάσου όρθιος να ακουστεί δυνατά αυτή µάγκας να υπερηφανεύοµαι

Γραµµατική α. Θεωρία Συντελεσµένοι χρόνοι παθητικής φωνής Όπως ήδη γνωρίζουµε, ο παρακείµενος µαζί µε τον υπερσυντέλικο και τον συντελεσµένο µέλλοντα ονοµάζονται συντελεσµένοι χρόνοι, γιατί παρουσιάζουν µία πράξη που έχει ήδη τελειώσει, έχει ολοκληρωθεί. Ο παρακείµενος δείχνει µια πράξη που έγινε και τώρα έχει τελειώσει. Ο υπερσυντέλικος δείχνει µια πράξη που τελείωσε στο παρελθόν πριν από µια άλλη ή πριν από κάποιο χρόνο. Ο συντελεσµένος µέλλοντας δείχνει µια πράξη που θα τελειώσει στο µέλλον, πριν από µια άλλη ή από κάποιο χρόνο. Συνοδεύεται από λέξεις (µέχρι, έως - ως) και προτάσεις µε το ώσπου, που δηλώνουν χρονικό όριο. Οι τρεις χρόνοι σχηµατίζονται µε το ρήµα έχω (παρακείµενος) είχα (υπερσυντέλικος) θα έχω (συντελεσµένος µέλλοντας) και το απαρέµφατο του ρήµατος, το οποίο έχει το θέµα του αορίστου και την κατάληξη –ει.

παρακείµενος έχω έχεις έχει

έχω έχεις έχει γραφτ-εί

έχουµε έχετε έχουν

έχω έχεις έχει αγαπηθ-εί

έχουµε έχετε έχουν

οδηγηθ-εί έχουµε έχετε έχουν

υπερσυντέλικος είχα είχες είχε

είχα είχες είχε γραφτ-εί

είχαµε είχατε είχαν

370

είχα είχες είχε αγαπηθ-εί

είχαµε είχατε είχαν

οδηγηθ-εί είχαµε είχατε είχαν

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

συντελεσµένος µέλλοντας θα έχω θα έχεις θα έχει

θα έχω θα έχεις θα έχει γραφτ-εί

θα έχουµε θα έχετε θα έχουν

θα έχω θα έχεις θα έχει αγαπηθ-εί

θα έχουµε θα έχετε θα έχουν

οδηγηθ-εί θα έχουµε θα έχετε θα έχουν

Παραδείγµατα: Έχει γραφτεί σε µια ιδιωτική σχολή υπολογιστών, προκειµένου να συνεχίσει τις σπουδές του. Η Μαρία Κάλλας είχε αγαπηθεί πολύ στο παρελθόν από τους λάτρεις της κλασικής µουσικής και όχι µόνο. Έως το τέλος του χρόνου, θα έχει οδηγηθεί σε µια καλή οικονοµική κατάσταση, λόγω της πολλής και σκληρής δουλειάς. β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τις προτάσεις µε τα ρήµατα της παρένθεσης στον σωστό χρόνο: α. Πριν από δύο χρόνια, οι µαθητές του σχολείου µας …………………… στην νίκη στον µαθητικό διαγωνισµό ποδοσφαίρου. (οδηγούµαι) β. Όλοι οι υπάλληλοι της εταιρείας …………………… µέχρι τώρα αρµονικά για την επιτυχία του προγράµµατος. (συνεργάζοµαι) γ. Οι φοιτητές …………………… µέχρι το τέλος Μαΐου σε όλα τα µαθήµατα του εξαµήνου τους. (εξετάζοµαι) δ. …………………… τόσο πολύ, που ο έρωτάς τους έµεινε στην ιστορία. (αγαπιέµαι) ε. Έως αύριο το πρωί …………………… για το αν θα δουλέψεις µαζί µας. (ενηµερώνοµαι) 2. Συµπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις µε το υπογραµµισµένο ρήµα στον σωστό χρόνο: α. Αυξάνονται διαρκώς οι τιµές των προϊόντων. ………………………………………… ποτέ τόσο πολύ οι τιµές των προϊόντων; β. Οι δάσκαλοι του σχολείου συγκεντρώνονται στην αίθουσα τελετών. Οι δάσκαλοι του σχολείου ………………………………………… στην αίθουσα τελετών πολύ πριν ξεκινήσει η γιορτή. γ. Πιο αυστηρά µέτρα θα παρθούν από την τροχαία τον επόµενο µήνα. Μέχρι το καλοκαίρι ………………………………………… πιο αυστηρά µέτρα από την τροχαία. δ. Τα διαγωνίσµατα των µαθητών διορθώθηκαν χθες. Τα διαγωνίσµατα των µαθητών ………………………………………… εδώ και πολλές µέρες. ε. Ο λογαριασµός πληρώθηκε σήµερα το πρωί. Ο λογαριασµός ………………………………………… µέχρι το τέλος της εβδοµάδας.

371

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

Τραγούδι 2 Τα παιδιά του Πειραιά Απ' το παράθυρό µου στέλνω ένα και δύο και τρία και τέσσερα φιλιά, που φτάνουν στο λιµάνι ένα και δύο και τρία και τέσσερα πουλιά.

Στίχοι: Μάνος Χατζιδάκις Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Πώς ήθελα να είχα ένα και δύο και τρία και τέσσερα παιδιά, που σαν θα µεγαλώσουν όλα θα γίνουν λεβέντες για χάρη του Πειραιά. Όσο κι αν ψάξω, δεν βρίσκω άλλο λιµάνι, τρελή να µε 'χει κάνει, όσο τον Πειραιά. Που όταν βραδιάζει, τραγούδια µ' αραδιάζει και τις πενιές του αλλάζει, γεµίζει από παιδιά. Από την πόρτα µου σαν βγω, δεν υπάρχει κανείς που να µην τον αγαπώ. Και σαν το βράδυ κοιµηθώ, ξέρω πως, ξέρω πως, πως θα τον ονειρευτώ. Πετράδια βάζω στο λαιµό και µια χάντρα φυλακτό, γιατί τα βράδια καρτερώ, στο λιµάνι σαν βγω κάποιον άγνωστο να βρω. Όσο κι αν ψάξω, δεν βρίσκω άλλο λιµάνι, τρελή να µε 'χει κάνει, όσο τον Πειραιά. Που όταν βραδιάζει, τραγούδια µ' αραδιάζει και τις πενιές του αλλάζει, γεµίζει από παιδιά. Λεξιλόγιο Λεβέντες: άνδρας περήφανος, γεροδεµένος, τίµιος, γενναίος. Π.χ.: Ήταν τόσο δυνατός και τόσο ψηλός. Ένας λεβέντης! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (ο λεβέντης, –η) Κλίση: ο λεβέντης οι λεβέντες του λεβέντη τον λεβέντη τους λεβέντες - λεβέντη - λεβέντες Χάρη: οµορφιά, απλότητα που προκαλεί ευχαρίστηση, χάρισµα, εξυπηρέτηση που κάνουµε σε κάποιον από φιλική διάθεση, ευγνωµοσύνη.

372

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

Π.χ.: Μόνο για χάρη σου το έκανα αυτό! Αν ήταν κάποιος άλλος στην θέση σου ούτε που θα το σκεφτόµουνα! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η χάρη, –ης) Κλίση: η χάρη οι χάρες της χάρης την χάρη τις χάρες - χάρη - χάρες Βραδιάζει: έρχεται το βράδυ, πέφτει το σκοτάδι, νυχτώνει. Π.χ.: Βράδιασε και ξεκινήσαµε για τα σπίτια µας. ∆ουλεύαµε ήδη τόσες ώρες από το πρωί. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(βραδιάζει) Αρχικοί χρόνοι: βραδιάζει, βράδιαζε, θα βραδιάζει, θα βραδιάσει, βράδιασε, έχει βραδιάσει, είχε βραδιάσει, θα έχει βραδιάσει Αραδιάζει: παραθέτω, βάζω πρόσωπα, πράγµατα στην σειρά, διηγούµαι. Π.χ.: Μου αράδιασε ένα σωρό ψέµατα, για να µε πείσει ότι δεν έφταιγε καθόλου. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(αραδιάζω) Αρχικοί χρόνοι: αραδιάζω, αράδιαζα, θα αραδιάζω, θα αραδιάσω, αράδιασα, έχω αραδιάσει, είχα αραδιάσει, θα έχω αραδιάσει Πενιές: ο ήχος που παράγεται από έγχορδο λαϊκό µουσικό όργανο. Π.χ.: Ακούγονταν γλυκά από το δωµάτιο οι πενιές του µπουζουκιού του! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (η πενιά, -ιάς) Κλίση: η πενιά οι πενιές της πενιάς την πενιά τις πενιές - πενιά - πενιές Βγω: πηγαίνω έξω, έρχοµαι έξω. Π.χ.: Το παιδί ήθελε να βγει για να παίξει στον κήπο, αλλά η µητέρα του δεν το άφηνε. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(βγαίνω) Αρχικοί χρόνοι: βγαίνω, έβγαινα, θα βγαίνω, θα βγω, βγήκα, έχω βγει, είχα βγει, θα έχω βγει

373

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

Κοιµηθώ: βρίσκοµαι σε κατάσταση ύπνου. Π.χ.: Κάθε βράδυ κοιµάται πολύ νωρίς, γιατί σηκώνεται χαράµατα για την δουλειά. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού (κοιµάµαι) Αρχικοί χρόνοι: κοιµάµαι, κοιµόµουν, θα κοιµάµαι, θα κοιµηθώ, κοιµήθηκα, έχω κοιµηθεί, είχα κοιµηθεί, θα έχω κοιµηθεί Θα ονειρευτώ: θα δω όνειρο. Π.χ.: Οι µαθητές ονειρεύονται τις διακοπές και τις εκδροµές! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής παθητικής, προσώπου α΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(ονειρεύοµαι) Αρχικοί χρόνοι: ονειρεύοµαι, ονειρευόµουν, θα ονειρεύοµαι, θα ονειρευτώ, ονειρεύτηκα, έχω ονειρευτεί, είχα ονειρευτεί, θα έχω ονειρευτεί Πετράδια: πολύτιµος ή ηµιπολύτιµος λίθος. Π.χ.: Τα πετράδια στο στέµµα του βασιλιά είναι αµύθητης περιουσίας. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το πετράδι, ιού) Κλίση: το πετράδι τα πετράδια του πετραδιού των πετραδιών το πετράδι τα πετράδια - πετράδι - πετράδια Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις µε την σωστή λέξη:

πετράδια βγουν λεβέντες βραδιάζει χάρη

α. Όταν ………………………, ο ρυθµός της ζωής στην πόλη αλλάζει. β. Η Καίτη είχε αγοράσει ένα περιδέραιο µε πολύτιµα ……………………… . γ. Τι ……………………… είναι αυτοί! Σωστά παλικάρια! δ. Ο Κώστας παρακαλούσε πολύ την Μαρία γι’ αυτή την ……………………… . ε. Οι µαθητές όταν ……………………… από το σχολείο, φαίνονται τόσο χαρούµενοι…

2. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: αραδιάζει λεβέντες χάρη πετράδια βραδιάζει 374

εξυπηρέτηση πολύτιµοι λίθοι νυχτώνει διηγείται παλικάρια

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

Γραµµατική α. Θεωρία Εναντιωµατικές προτάσεις Εναντιωµατικές είναι οι δευτερεύουσες προτάσεις, που φανερώνουν εναντίωση, αντίθεση µε αυτό που δηλώνει η κύρια πρόταση. Το βασικό τους, δηλαδή, νόηµα είναι αντίθετο από αυτό που αναφέρεται στην κύρια. Εισάγονται µε τους αντιθετικούς συνδέσµους αν και, ενώ, µολονότι, παρόλο που κλπ. Παραδείγµατα: Αν και διάβασε πολύ, δεν πέρασε τις εξετάσεις. Ενώ έκανε κρύο, δεν πήρε το παλτό µαζί του. Μολονότι ήταν άρρωστος, πήγε στην δουλειά του το πρωί. Παρόλο που χάσαµε το τρένο, φτάσαµε πρώτοι από όλους στην συνάντηση. Συµπερασµατικές προτάσεις Είναι οι προτάσεις που δηλώνουν το συµπέρασµα ή το αποτέλεσµα (γι’ αυτό λέγονται και αποτελεσµατικές) µιας πράξης. Εισάγονται µε τους συµπερασµατικούς συνδέσµους ώστε και που και συνήθως στην πρόταση, στην οποία αναφέρεται η συµπερασµατική, υπάρχει η δεικτική αντωνυµία τέτοιος ή τόσος ή τα επιρρήµατα τόσο ή έτσι. Παραδείγµατα: Είναι τέτοιος χαρακτήρας, ώστε όλοι τον συµπαθούν. Είναι τόσος ο πόνος του, που κλαίει συνέχεια. Κάνει τόσο πολλή ζέστη, που έχω πιει δυο µπουκάλια νερό. Το κτίριο ήταν έτσι διακοσµηµένο, που σου τραβούσε την προσοχή.

β. Ασκήσεις 1. Επιλέξτε το σωστό: 1. ………………… η δασκάλα εξηγούσε την άσκηση, οι µαθητές αδιαφορούσαν. α. διότι β. αν και γ. που 2. ………………… έκανε κρύο, καθίσαµε στην παραλία µέχρι αργά. α. παρόλο που β. τόσο γ. που 3. Φωνάζει ………………… δυνατά, που τον ακούει όλη η γειτονιά! α. τόσο β. µολονότι γ. τέτοιο 4. ………………… του µίλησα, δεν γύρισε να µε χαιρετήσει. α. παρόλο β. που γ. ενώ 375

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

5. Η µουσική, ………………… ήταν δυνατή, δεν ενοχλούσε. α. τέτοια β. αν και

γ. τόση

2. Αντιστοιχίστε: α. Μολονότι δούλεψε πολύ στην ζωή του, β. Ο καθηγητής µιλούσε µε τέτοιο πάθος, γ. Το καλοκαίρι, η ζέστη είναι τόσο αφόρητη, δ. Παρόλο που έµεινε δέκα χρόνια στην Ελλάδα, ε. Το βιβλίο είναι έτσι γραµµένο,

που όλοι φεύγουν για την εξοχή. δεν έµαθε ποτέ την γλώσσα. ώστε γίνεται κουραστικό. που όλοι τον παρακολουθούσαν. δεν κατάφερε να κάνει περιουσία.

Κείµενο «Ποτέ την Κυριακή» (1959) Ο Homer Τhrace, ένας αµερικανός γοητευµένος από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισµό, έρχεται στην Ελλάδα, σίγουρος ότι εδώ θα βρει την «αιώνια αλήθεια». Μέσα στην περιπλάνησή του γνωρίζει την Ίλια, µια πόρνη που έχει την αξιοπρέπεια να διαλέγει η ίδια τους πελάτες της. Ο Αµερικανός την ερωτεύεται µε πάθος και προσπαθεί να την διαπλάσει σαν άλλος Πυγµαλίων1. Η Ίλια, όµως, εγκαταλείπει τα µαθήµατα κλασικής παιδείας, που της προσφέρει ο Αµερικανός, εγκαταλείπει και τον ίδιο, για τον έρωτα του Τόνιο, ενός Ελληνοϊταλού λιµενεργάτη. Η ταινία κέρδισε το όσκαρ καλύτερου τραγουδιού για τα «Τα παιδιά του Πειραιά» (1960) σε µουσική και στίχους του Μάνου Χατζιδάκι. Είχε, ακόµη, τέσσερις υποψηφιότητες για όσκαρ: πρώτου γυναικείου ρόλου, στην Μελίνα Μερκούρη, κοστουµιών, στην Θεώνη Βλαχιώτη, σκηνοθεσίας στον Ζιλ Ντασέν και πρωτότυπου σεναρίου στον Ζιλ Ντασέν. Για την ταινία αυτή, η Μελίνα Μερκούρη κέρδισε το βραβείο καλύτερης ερµηνείας στο Φεστιβάλ Καννών και στον Κύκλο Κριτικών της Νέας Υόρκης. «Η κόρη µου η σοσιαλίστρια» (1966) Η κόρη ενός βιοµήχανου παίρνει την θέση του πατέρα της, αναλαµβάνοντας την διεύθυνση του εργοστασίου τους. Εφαρµόζει, όµως, τελείως διαφορετική πολιτική από την δική του, δηµιουργεί φιλικές σχέσεις µε τους εργάτες και, µέσα από κωµικές περιπέτειες, ερωτεύεται και παντρεύεται έναν από αυτούς. Η Αλίκη Βουγιουκλάκη (1933-1996) υπήρξε µία από τις µεγαλύτερες Ελληνίδες ηθοποιούς. Αποφοίτησε από την ∆ραµατική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου και σύντοµα καθιερώθηκε στον χώρο ως Εθνική Σταρ της Ελλάδας. Το 1960, της απονεµήθηκε το πρώτο βραβείο ερµηνείας του πρώτου γυναικείου ρόλου στο Φεστιβάλ 1

εξαίρετος γλύπτης που ερωτεύτηκε το άγαλµα που έφτιαξε, το ονόµασε Γαλάτεια και παρακάλεσε την θεά Αφροδίτη να του δώσει ζωή 376

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

Θεσσαλονίκης, για την κινηµατογραφική ταινία «Μανταλένα», σε σκηνοθεσία Ντίνου ∆ηµόπουλου. Το 1965 παντρεύτηκε µε τον ∆ηµήτρη Παπαµιχαήλ και µαζί πρωταγωνίστησαν σε πολλά κινηµατογραφικά και θεατρικά έργα, αποτελώντας ένα από τα πιο εµπορικά και πιο πετυχηµένα ζευγάρια στην ιστορία του ελληνικού θεάµατος. Λεξιλόγιο Γοητευµένος: σαγηνεµένος, προσελκυσµένος. Π.χ.: Το κοινό ήταν γοητευµένο από την ερµηνεία των ηθοποιών. Αιώνια: παντοτινή, που διαρκεί για πάντα. Π.χ.: Η Ρώµη λέγεται χαρακτηριστικά «αιώνια πόλη». Περιπλάνηση: βόλτα, µετακίνηση, περιπέτεια. Π.χ.: Οι τουρίστες επιθυµούν την περιπλάνηση στις πόλεις που επισκέπτονται. Αξιοπρέπεια: ο σεβασµός στους κανόνες που καθορίζουν την σωστή συµπεριφορά, υπερηφάνεια. Π.χ.: Η Μαρία φέρεται πάντα µε αξιοπρέπεια. Είναι ευγενική και σοβαρή. Να διαπλάσει: να διαµορφώσει κάποιον ηθικά και πνευµατικά, να διαπαιδαγωγήσει. Π.χ.: Καθήκον της οικογένειας είναι να διαπλάθει σωστά τα παιδιά. Πυγµαλίων: πρόσωπο που θέλει να καλυτερέψει το πλησίον του, να το κάνει καλύτερο. Π.χ.: Ο δάσκαλος προσπαθούσε ως Πυγµαλίων να προστατεύσει και να βοηθήσει τους µαθητές του. Εγκαταλείπει: αφήνει, αδιαφορεί για κάποιον ή κάτι. Π.χ.: Η µητέρα είχε εξαφανιστεί εγκαταλείποντας το παιδί της στα σκαλοπάτια του σπιτιού. Παιδείας: µόρφωση, εκπαίδευση. Π.χ.: Η παιδεία είναι βασικό µέληµα των γονιών για τα παιδιά τους. Λιµενεργάτη: αυτός που δουλεύει σε λιµάνι. Π.χ.: Η δουλειά των λιµενεργατών είναι πολύ βαριά, δύσκολη και κουραστική. Υποψηφιότητες: προτάσεις για βραβείο, το να θέτει κάποιος τον εαυτό του στην κρίση άλλων. Π.χ.: Η νέα του ταινία είχε πολλές υποψηφιότητες για τα βραβεία όσκαρ. Κοστουµιών: αντρικό συνήθως ένδυµα που αποτελείται από παντελόνι και σακάκι. ενδυµασία που προορίζεται για συγκεκριµένη δραστηριότητα, συγκεκριµένη εποχή, κινηµατογραφική χρήση. Π.χ.: Τα κοστούµια των ηθοποιών ήταν πράγµατι καταπληκτικά, καλοραµµένα και µε έντονα χρώµατα.

377

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

Ερµηνείας: η σηµασία, ώστε κάτι άγνωστο να γίνει γνωστό, η απόδοση ενός ρόλου στο θέατρο από έναν ηθοποιό. Π.χ.: Η ερµηνεία του ηθοποιού συγκλόνισε το κοινό. Το χειροκρότηµα ήταν πολύ ζεστό και οι κριτικές ενθουσιώδεις. Βιοµηχάνου: ιδιοκτήτη εργοστασίου, εργοστασιάρχη. Π.χ.: Έλληνες βιοµήχανοι ενδιαφέρονται για επενδύσεις στις βαλκανικές χώρες, ανοίγοντας νέα εργοστάσια. Αναλαµβάνοντας: δέχοµαι κάτι ως υποχρέωση, δέχοµαι να πραγµατοποιήσω κάτι, παίρνω την ευθύνη µιας πράξης. Π.χ.: Ανέλαβε ο ίδιος να µεγαλώσει τα δυο παιδιά, όταν οι γονείς τους τα εγκατέλειψαν. ∆ιεύθυνση: 1. η ευθύνη που έχει ο διευθυντής να προγραµµατίζει και να επιβλέπει την λειτουργία ενός οργανισµού, µιας υπηρεσίας 2. το σύνολο των υπηρεσιών ενός διοικητικού τοµέα (∆ιεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης) 3. το σηµείο προς το οποίο κατευθύνεται, κινείται κάποιος ή κάτι (διεύθυνση του ανέµου) 4. τα στοιχεία µε τα οποία προσδιορίζεται ακριβώς το σηµείο όπου βρίσκεται η κατοικία ή η εργασία κάποιου, δηλ. η πόλη ή και το κράτος, η οδός και ο αριθµός. Π.χ.: Η διεύθυνση της συγκεκριµένης επιχείρησης απαιτεί ιδιαίτερες γνώσεις και ικανότητες. Εφαρµόζει: κάνει πράξη µια θεωρία, µια ιδέα, µια εντολή. Π.χ.: Η Τροχαία θα εφαρµόσει πιο αυστηρά µέτρα και πρόστιµα για τους οδηγούς που δεν φορούν την ζώνη τους. Αποφοίτησε: τελείωσε την φοίτηση σε ένα εκπαιδευτικό ίδρυµα, ολοκληρώνοντας τον κύκλο σπουδών. Π.χ.: Αποφοίτησε πέρσι από την Φιλοσοφική Σχολή και τώρα ψάχνει να βρει δουλειά. Καθιερώθηκε: αναγνωρίστηκε, επικράτησε, επισηµοποιήθηκε. Π.χ.: Ο Θεοδωράκης έχει καθιερωθεί τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και παγκόσµια ως σηµαντική πνευµατική προσωπικότητα. Πρωταγωνίστησαν: έγιναν πρωταγωνιστές, ήταν οι κύριοι ηθοποιοί σε ένα έργο. Π.χ.: Πρωταγωνίστησε σε πολλές θεατρικές παραστάσεις και έγινε διεθνώς γνωστή. Θεάµατος: η εικόνα αντικειµένων ή γεγονότων που παρατηρεί κάποιος, ό,τι προβάλλεται από τις διάφορες τέχνες, κυρίως από το σινεµά, την τηλεόραση, το θέατρο. Π.χ.: Η γιορτή ήταν µοναδική και το θέαµα των πυροτεχνηµάτων φανταστικό. Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Η Μελίνα Μερκούρη υποδύεται στην ταινία την Ίλια που ερωτεύεται έναν …………… . α. υπάλληλο β. λιµενεργάτη γ. ηθοποιό 2. Ο σκηνοθέτης της ταινίας «Ποτέ την Κυριακή» ήταν ο …………… .

378

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

α. Ζιλ Ντεσέν

β. Μάνος Χατζιδάκις

γ. ∆ηµήτρης Παπαµιχαήλ

3. Η ταινία «Ποτέ την Κυριακή» κέρδισε το όσκαρ …………… (1960) για τα «Παιδιά του Πειραιά» του Μάνου Χατζιδάκι. α. α΄γυναικείου ρόλου β. τραγουδιού γ. κοστουµιών 4. Στην ταινία «Η κόρη µου η σοσιαλίστρια» η Αλίκη Βουγιουκλάκη παντρεύεται έναν …………… από το εργοστάσιο του πατέρα της. α. ηθοποιό β. διευθυντή γ. εργάτη 5. Η Αλίκη Βουγιουκλάκη παντρεύτηκε το 1965 τον ……………, και µαζί αποτέλεσαν ένα πολύ πετυχηµένο ζευγάρι του ελληνικού θεάµατος. α. Ζιλ Ντεσέν β. ∆ηµήτρη Παπαµιχαήλ γ. Ντίνο ∆ηµόπουλο

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας…

1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 3 2

1 2 3

Οριζόντια 1. Μικρός …µάγκας. 2. Χαίροµαι, αισθάνοµαι υπερήφανος για κάποιον. 3. Παντοτινός, που διαρκεί για πάντα.

Κάθετα 1. ∆έχοµαι κάτι ως υποχρέωση, δέχοµαι να πραγµατοποιήσω κάτι, παίρνω την ευθύνη µιας πράξης. 2. Ελληνικός παραδοσιακός συρτός χορός. 3. Αντιλαλώ, ακούγοµαι δυνατά.

379

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Ο εργάτης του λιµανιού.

Λ___________

2. Ο γενναίος, δυνατός και περήφανος νεαρός.

Λ_______

3. Ήταν ο πατέρας της Αλίκης Βουγιουκλάκη στην ταινία.

Β_________

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…ο γλύπτης που ερωτεύτηκε το άγαλµα που έφτιαξε …): 1. Ο ήχος ενός έγχορδου λαϊκού οργάνου. 2. Η Αλίκη Βουγιουκλάκη ανέλαβε στην ταινία την ……… του εργοστασίου του πατέρα της. 3. Είµαι ο κύριος ηθοποιός µιας θεατρικής παράστασης. 4. Η απόδοση ενός ρόλου από τον ηθοποιό. 5. Πολύτιµος λίθος. 6. ∆ιαµορφώνω κάποιον ηθικά και πνευµατικά, διαπαιδαγωγώ. 7. Βρίσκοµαι σε κατάσταση ύπνου. 8. Αναγνωρίζοµαι, γνωστοποιούµαι, επισηµοποιούµαι. 9. Βλέπω όνειρο. 1 2 3 4 5 6 7 8 9

367

Τραγουδώ ελληνικά

4.

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Σήκω χόρεψε συρτάκι Στίχοι: Αλέκος Σακελλάριος Μουσική: Γιώργος Ζαµπέτας

Λα, λα, ... ……………… , χόρεψε ……………… µε τρελή ……………… . Χόρεψέ το σαν ……………… , ……………… η γειτονιά. Έλα, πιάσε µε απ' τον ……………… , κι όπα πρώτα το δεξί. Κι αν µου ……………… στο δρόµο, θα σε βάλω σε ταξί. Λα, λα, ... Θέλω κέφια, θέλω γέλια κι η φωνή µου ν' ακουστεί. Απ' του µπουζουκιού τα τέλια ……… απόψε ……………… . Όσα κι αν µου πουν πληρώνω και κεράστε τα παιδιά. Θέλω ……… σε ……………… όλη ……………… τη βραδιά.

Τα παιδιά του Πειραιά Απ' το παράθυρό µου στέλνω ένα και δύο και τρία και τέσσερα φιλιά, που φτάνουν στο λιµάνι ένα και δύο και τρία και τέσσερα πουλιά.

Στίχοι: Μάνος Χατζιδάκις Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Πώς ήθελα να είχα ένα και δύο και τρία και τέσσερα παιδιά, που σαν θα µεγαλώσουν όλα θα γίνουν ……………… για ……………… του Πειραιά. Όσο κι αν ψάξω, δεν βρίσκω άλλο λιµάνι, τρελή να µε 'χει κάνει, όσο τον Πειραιά. Που όταν ………………, τραγούδια µ' ……………… και τις ……………… του αλλάζει, γεµίζει από παιδιά. Από την πόρτα µου σαν ……………… , δεν υπάρχει κανείς που να µην τον αγαπώ. Και σαν το βράδυ ……………… , ξέρω πως, ξέρω πως, πως ……… τον ……………… . ……………… βάζω στο λαιµό και µια χάντρα φυλακτό, γιατί τα βράδια καρτερώ, στο λιµάνι σαν βγω κάποιον άγνωστο να βρω.

368

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 22 - «κινηµατογραφικά»

Όσο κι αν ψάξω, δεν βρίσκω άλλο λιµάνι, τρελή να µε 'χει κάνει, όσο τον Πειραιά. Που όταν ………………, τραγούδια µ' ……………… και τις ……………… του αλλάζει, γεµίζει από παιδιά.

Λεξιλόγιο Ενότητας Αιώνιος-α-ο Αναλαµβάνω Αξιοπρέπεια, η Αποφοιτώ Αραδιάζω Βγαίνω Βιοµήχανος, ο Βουίζω Βραδιάζω Γοητευµένος-η-ο ∆ιαπλάθω ∆ιεύθυνση, η ∆ιπλοπενιά, η Εγκαταλείπω Ερµηνεία, η Ετούτος-η-ο Εφαρµόζω Θέαµα, το Καθιερώνοµαι Καµαρώνω

369

Κοιµάµαι Κοστούµι, το Κουράζοµαι Κρεµιέµαι Λεβέντης, ο Λιµενεργάτης, ο Μορτάκι, το Ονειρεύοµαι Παιδεία, η Πενιά, η Περιπλάνηση, η Πετράδι, το Πρωταγωνιστώ Πυγµαλίων, ο Σηκώνοµαι Συρτάκι, το Υποψηφιότητα, η Χάρη, η Ώµος, ο

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

ΕΝΟΤΗΤΑ 23 - «κοινωνικά» Τραγούδι 1 Τα θερινά σινεµά Στίχοι: Λουκιανός Κηλαηδόνης Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης

Φεύγουν τα καλύτερα µας χρόνια ώρα µε την ώρα βιαστικά. Νιάτα που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, κι εκείνο που βλέπω να µένει τελικά. Είναι κάτι νύχτες µε φεγγάρι µες τα θερινά τα σινεµά. Νύχτες που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, µ' αγιόκληµα και γιασεµιά. Φεύγουν τα καλύτερα µας χρόνια κάποιος µας τα κλέβει µυστικά. Χρόνια που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, κι εκείνο που βλέπω να µένει τελικά. Είναι κάτι νύχτες µε φεγγάρι µες τα θερινά τα σινεµά. Νύχτες που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, µ' αγιόκληµα και γιασεµιά. Λεξιλόγιο Βιαστικά: γρήγορα, µε βιασύνη. Π.χ.: Τα έργα αυτά έγιναν πολύ βιαστικά, µε αποτέλεσµα να µην έχουν γίνει σωστά. Επίρρηµα τροπικό. Νιάτα: η περίοδος της νεανικής ηλικίας. Π.χ.: Να ‘ταν τα νιάτα δυο φορές τα γηρατειά καµία! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (τα νιάτα) τα νιάτα τα νιάτα - νιάτα Θερινά: καλοκαιρινά, του καλοκαιριού, του θέρους. Π.χ.: Οι θερινές παραστάσεις του φεστιβάλ στις όµορφες καλοκαιρινές νύχτες ήταν µοναδικές! Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (θερινός-ή-ό)

379

Τραγουδώ ελληνικά

Κλίση: θερινός θερινού θερινό θερινέ

θερινή θερινής θερινή θερινή

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

θερινό θερινού θερινό θερινό

θερινοί θερινών θερινούς θερινοί

θερινές θερινών θερινές θερινές

θερινά θερινών θερινά θερινά

Αγιόκληµα: διακοσµητικό, αναρριχώµενο φυτό, συνήθως µε κίτρινα λουλούδια. Π.χ.: ∆εν θα ξεχάσω ποτέ την βόλτα στο λιµάνι µε το αγιόκληµα να µοσχοβολά στις αυλές των σπιτιών. Ουσιαστικό, γένους ουδέτερου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το αγιόκληµα, µατος) Κλίση: το αγιόκληµα τα αγιοκλήµατα του αγιοκλήµατος των αγιοκληµάτων το αγιόκληµα τα αγιοκλήµατα - αγιόκληµα - αγιοκλήµατα Γιασεµιά: θάµνος αναρριχώµενος µε αρωµατικά λευκά ή ροζ ή κίτρινα ή γαλάζια άνθη, µε έντονη µυρωδιά. Π.χ.: Το γιασεµί είναι από τα αγαπηµένα µου λουλούδια. Με τρελαίνει η µυρωδιά του. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το γιασεµί, -ιού) Κλίση: το γιασεµί τα γιασεµιά του γιασεµιού των γιασεµιών το γιασεµί τα γιασεµιά - γιασεµί - γιασεµιά

Κλέβει: παίρνω για µένα κάτι που δεν µου ανήκει, αφαιρώ από κάποιον, κρυφά ή µε την βία, µε δόλο ή µε απάτη, κάτι που δεν µου ανήκει. Π.χ.: Μπήκαν κλέφτες στο σπ0ίτι του και του έκλεψαν ό,τι είχε και δεν είχε! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, πρόσωπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(κλέβω) Αρχικοί χρόνοι: κλέβω, έκλεβα, θα κλέβω, θα κλέψω, έκλεψα, έχω κλέψει, είχα κλέψει, θα έχω κλέψει Μυστικά: µε κρυφό τρόπο, στα κρυφά, χωρίς να φανερώνεται ή να ανακοινώνεται κάτι, χωρίς να το ξέρει κανείς. Π.χ.: Είχαν συνεννοηθεί µυστικά να µην µιλήσουν σε κανέναν, ώστε να κάνουν ήσυχοι την δουλειά τους. Επίρρηµα τροπικό.

380

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπληρώστε τα κενά µε την σωστή λέξη: βιαστικά, θερινά, κλέβει, µυστικά, γιασεµιά α. Τα ……………………………… προγράµµατα για ξένους φοιτητές που προσφέρει το Σχολείο µας είναι πολύ χρήσιµα για την εκµάθηση της γλώσσας. β. Ο αστυνοµικός µιλούσε κάπως ……………………………… για τα άτοµα που έψαχνε. Κανείς δεν κατάλαβε ποιους εννοούσε. γ. Η ξενάγηση έγινε αρκετά ………………………………, γιατί ο αρχαιολογικός χώρος έκλεινε σε µισή ώρα. δ. Συχνά ο εργοδότης του τον ………………………………, αφού δεν του βάζει τα ένσηµα που πρέπει. ε. Ο κήπος τους το καλοκαίρι φουντώνει από ……………………………… που µυρίζουν απερίγραπτα ωραία. 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι που σηµαίνουν το αντίθετο των:

σιγά-σιγά: χειµερινά: φανερά: γηρατειά:

……………………………… ……………………………… ……………………………… ………………………………

Γραµµατική α. Θεωρία Αναφορικές Προτάσεις Αναφορικές είναι οι δευτερεύουσες προτάσεις, οι οποίες εισάγονται µε τις αναφορικές αντωνυµίες ή τα αναφορικά επιρρήµατα, και αναφέρονται σε έναν όρο (µία λέξη) της πρότασης που προηγείται.

αναφορικές αντωνυµίες

αναφορικά επιρρήµατα

οποίος-α-ο όποιος-α-ο όσος-η-ο και τα άκλιτα που και ό,τι

όπου (για τόπο) τότε που (για χρόνο) όπως (για τρόπο) όσο (για ποσό)

Παραδείγµατα: 1. Βλέπεις τον άνθρωπο, που µιλάει µε την Ελένη; 2. Τα χρήµατα, που παίρνω, τα βάζω στην τράπεζα. 3. Ο κύριος, ο οποίος µε χαιρέτησε, είναι καθηγητής µου. 4. Οι µαθήτριες, τις οποίες είδες, είναι στο σχολείο µου. 5. Τα παιδιά, τα οποία φωνάζουν, µένουν δίπλα µας. 381

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

6. Όποιος θέλει, µπορεί να έρθει µαζί µου. (= όλοι όσοι θέλουν) 7. Όποια ώρα µε χρειάζεσαι, τηλεφώνησέ µου. 8. Ρώτησε όποιο παιδί θέλεις, γι’ αυτό που σου λέω. 9. Ό,τι ώρα θέλεις, τηλεφώνησέ µου. 10. Ό,τι µου λέει ο καθηγητής µου, το σηµειώνω. 11. Όση ώρα ο δάσκαλος µιλάει, οι µαθητές τον ακούνε. 12. ∆ώσε µου όσα βιβλία κρατάς. 13. Ο Σεφέρης γράφει: «Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα µε πληγώνει…». 14. Όσο και να προσπαθήσεις, δεν θα τα καταφέρεις. Παρατηρήσεις: α. Το ουσιαστικό στο οποίο αναφέρεται η αντωνυµία που, µπορεί να είναι σε οποιοδήποτε γένος και αριθµό, στην ονοµαστική η την αιτιατική. Με την γενική όµως ή µε προθέσεις, καλό είναι να χρησιµοποιείται η αντωνυµία οποίος-α-ο. Παραδείγµατα: Η φίλη µου, της οποίας η µητέρα είναι δικηγόρος, σπουδάζει φιλόλογος. Ο κύριος, µε τον οποίο µιλούσα, είναι γνωστός του πατέρα µου. β. Η αντωνυµία που δεν πρέπει να συγχέεται µε το ερωτηµατικό επίρρηµα -πού-, το οποίο χρησιµοποιείται σε ερωτήσεις και παίρνει τόνο. Παράδειγµα: Πού έβαλες το βιβλίο, που σου έδωσα; γ. Η αναφορική αντωνυµία ό,τι γράφεται µε κόµµα (,) για να ξεχωρίζει από τον σύνδεσµο ότι (χωρίς κόµµα). Παράδειγµα: Λέει ότι θα έρθει ό,τι ώρα τελειώσει την δουλειά του.

β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων, επιλέγοντας την κατάλληλη αναφορική αντωνυµία από την παρένθεση: α. Εκτιµώ τους παλιούς µου φίλους ………………………… τους βλέπω σπάνια. (οι οποίοι, που). β. Οι παραλίες ………………………… βλέπετε έχουν τα πιο γαλανά νερά που έχω δει ποτέ. (ό,τι, που) γ. ………………………… φορές και να το συζητήσετε, λύση δεν πρόκειται να βρείτε. (οποίες, όσες) δ. Αυτούς ………………………… χαιρετήσαµε, τους γνωρίζω πολλά χρόνια. (όσους, τους οποίους) ε. Οι φίλες της µε ………………………… βγήκε για καφέ, µένουν στην γειτονιά της. (τις οποίες, που) 2. Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων επιλέγοντας την κατάλληλη λέξη από το πλαίσιο:

ο οποίος, όποια, όποιος, όσο, που, όπου, όσες, όπως, όσα, τότε που

382

α. ………………………… έχει απορίες, να σηκώσει το χέρι του, είπε ο δάσκαλος. β. ………………………… µου είπαν, βγήκαν αληθινά. γ. Πήγαινε ………………………… θέλεις! ∆εν θέλω να σε ξαναδώ! δ. ………………………… και να το κάνεις, θα είναι τέλειο! ε. ………………………… και να το εξηγεί, δεν το καταλαβαίνω!

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

Τραγούδι 2 Το γαϊτανάκι Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης

Αν όλα τα παιδιά της γης πιάναν γερά τα χέρια κορίτσια αγόρια στη σειρά και στήνανε χορό, ο κύκλος θα γινότανε πολύ πολύ µεγάλος κι ολόκληρη τη Γη µας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ! Αν όλα τα παιδιά της γης φωνάζαν τους µεγάλους κι αφήναν τα γραφεία τους και µπαίναν στο χορό, ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος και δυο φορές τη Γη µας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ!

Θα ’ρχόνταν τότε τα πουλιά θα ’ρχόνταν τα λουλούδια θα ’ρχότανε κι η άνοιξη να µπει µες στο χορό, κι ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος και τρεις φορές τη Γη µας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ! Λεξιλόγιο

Γαϊτανάκι: αποκριάτικος χορός, που στήνεται γύρω από ένα κοντάρι από το οποίο κρέµονται δεµένες κορδέλες. Π.χ.: Οι µεταµφιεσµένοι χόρευαν στους δρόµους µέχρι το πρωί, στήνοντας ωραία γαϊτανάκια! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το γαϊτανάκι) Κλίση: το γαϊτανάκι τα γαϊτανάκια το γαϊτανάκι - γαϊτανάκι

τα γαϊτανάκια - γαϊτανάκια

Πιάναν: έπαιρναν και κρατούσαν, ακουµπούσαν, ξεκινούσαν. Π.χ.: Την έπιασε απαλά από την µέση και ξεκίνησαν να χορεύουν. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(πιάνω) Αρχικοί χρόνοι: πιάνω, έπιανα, θα πιάνω, θα πιάσω, έπιασα, έχω πιάσει, είχα πιάσει, θα έχω πιάσει Γερά: δυνατά, σφιχτά, ισχυρά. Π.χ.: Κρατούσε γερά το χέρι της µαµάς της, για να µην την χάσει! Επίρρηµα τροπικό.

383

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

Στήνανε: τοποθετούσαν, δηµιουργούσαν. Π.χ.: Τα παιδιά είχαν στήσει ένα πολύ ωραίο γλέντι µέχρι το πρωί! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(στήνω) Αρχικοί χρόνοι: στήνω, έστηνα, θα στήνω, θα στήσω, έστησα, έχω στήσει, είχα στήσει, θα έχω στήσει Αγκάλιαζε: περιέκλειε, έσφιγγε µες στην αγκαλιά. Π.χ.: Αγκαλιάζονταν τόσο σφιχτά, που πίστευες ότι θα σκάσουν. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού ενικού, συζυγίας α΄(αγκαλιάζω) Αρχικοί χρόνοι: αγκαλιάζω, αγκάλιαζα, θα αγκαλιάζω, θα αγκαλιάσω, αγκάλιασα, έχω αγκαλιάσει, είχα αγκαλιάσει, θα έχω αγκαλιάσει Αφήναν: άλλαζαν πορεία, στρέφονταν, δεν κρατούσαν πια κάτι. Π.χ.: Άφησε την οικογένεια του και πήγε για δουλειά στο εξωτερικό. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(αφήνω) Αρχικοί χρόνοι: αφήνω, άφηνα, θα αφήνω, θα αφήσω, άφησα, έχω αφήσει, είχα αφήσει, θα έχω αφήσει Μπαίναν: περνούσαν την είσοδο, εισέρχονταν, εισχωρούσαν. Π.χ.: Όταν µπήκαµε στην τάξη, το µάθηµα είχε ήδη αρχίσει. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(µπαίνω) Αρχικοί χρόνοι: µπαίνω, έµπαινα, θα µπαίνω, θα µπω, µπήκα, έχω µπει, είχα µπει, θα έχω µπει ‘ρχόνταν: έφθαναν, πλησίαζαν. Π.χ.: Ερχόταν από το γραφείο µου κάθε πρωί, µόνο και µόνο για να µου πει «καληµέρα»! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής παθητικής, προσώπου γ΄, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α΄(έρχοµαι) Αρχικοί χρόνοι: έρχοµαι, ερχόµουν, θα έρχοµαι, θα έρθω, ήρθα, έχω έρθει, είχα έρθει, θα έχω έρθει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων επιλέγοντας την κατάλληλη λέξη από το πλαίσιο: α. Συγγνώµη που καθυστέρησα! …………………… την κουβέντα αγκάλιαζε, µε τα παιδιά. γερά, β. Κρατούσε …………………… το µωρό της! Φοβόταν ότι κάποιος µπήκαν, θα της το άρπαζε. ερχόσασταν, γ. …………………… πάντα παρέα στο σχολείο. Τι έγινε τώρα; έπιασα Τσακωθήκατε; 384

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

δ. …………………… µέσα µε τέτοιο θάρρος, που τελικά πέτυχαν αυτό που ήθελαν. ε. Τον …………………… τόσο δυνατά, που κόντευε να τον πνίξει! 2. Γράψτε κάτω από κάθε λέξη αυτές που ταιριάζουν: τα χέρια, χορό, κουβέντα, καβγά, τον κλέφτη, παράσταση πιάναν …………………… …………………… ……………………

στήνανε …………………… …………………… ……………………

Γραµµατική α. Θεωρία Μετοχή ενεργητικής φωνής Η µετοχή της ενεργητικής φωνής λέγεται και µετοχή ενεστώτα, καθώς σχηµατίζεται από το θέµα του ενεστώτα µε τις παρακάτω καταλήξεις: παράδειγµα α΄συζυγία

- οντας

β΄συζυγία

α΄ τάξη

β΄συζυγία

β΄ τάξη

διαβάζ-ω → διαβάζ-οντας

αγαπ-άω → αγαπ-ώντας - ώντας αργ-ώ

→ αργ-ώντας

Παρατηρήσεις: α. Η κατάληξη στα ρήµατα της α΄ συζυγίας δεν τονίζεται και γράφεται µε -ο-, σε αντίθεση µε την κατάληξη των ρηµάτων της β΄ συζυγίας, η οποία τονίζεται και γράφεται µε -ω-. β. Σε κάποια ρήµατα η ενεργητική µετοχή σχηµατίζεται ως εξής: ακούω → ακούγοντας τρώω → τρώγοντας καίω → καίγοντας λέω → λέγοντας κλαίω → κλαίγοντας γ. Η ενεργητική µετοχή αποκτά και ιδιαίτερη σηµασία, ανάλογα µε το τι θέλουµε να δηλώσουµε. Μπορεί, δηλαδή, να είναι τροπική, υποθετική, χρονική, αιτιολογική και εναντιωµατική. Παραδείγµατα: α. Μιλώντας µε τους ντόπιους, θα µάθεις καλά ελληνικά. Με το να µιλάς µε τους ντόπιους, θα µάθεις καλά ελληνικά. β. Θα µάθω τι ώρα γύρισε τηλεφωνώντας. Θα µάθω τι ώρα γύρισε αν τηλεφωνήσω.

385

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

γ. Περνώντας έξω από το σπίτι µου, µου είπε µια καληµέρα. Όταν πέρασε έξω από το σπίτι µου, µου είπε µια καληµέρα. δ. Μην µπορώντας να κάνει κάτι άλλο, έφυγε. Επειδή δεν µπορούσε να κάνει κάτι άλλο, έφυγε. ε. ∆εν κατάφερε να βγάλει χρήµατα, δουλεύοντας σκληρά. ∆εν κατάφερε να βγάλει χρήµατα, αν και δούλευε σκληρά. β. Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε τις ενεργητικές µετοχές των συµπληρώστε τις προτάσεις που ακολουθούν:

τραγουδάω: προσπαθώ: λέω:

…………………………… …………………………… ……………………………

παίζω: οδηγώ: κλαίω:

παρακάτω

ρηµάτων

και

…………………………… …………………………… ……………………………

α. Έµαθε να ζει και να δουλεύει, …………………………… πάντα για το καλύτερο! β. Τα παιδιά περνούν όλο τους το απόγευµα …………………………… στην αυλή. γ. …………………………… πιο προσεκτικά, δεν θα κινδυνεύεις να έχεις ατύχηµα. δ. …………………………… την αλήθεια, θα κερδίσεις τον σεβασµό των άλλων. ε. Ξεκινάει κάθε πρωί από το σπίτι του κεφάτος! …………………………… πηγαίνει στην δουλειά! στ. …………………………… δεν θα καταφέρεις τίποτα! Πρέπει να σκεφτείς λογικά τι θα κάνεις από εδώ και πέρα! 2. Τι σηµαίνουν οι µετοχές; Επιλέξτε το σωστό: α. Ρωτώντας, θα µάθεις τι έγινε. 1. Αν ρωτήσεις, θα µάθεις τι έγινε. 2. Αν και ρώτησες, δεν έµαθες. β. Μην µπορώντας άλλο, έφυγε. 1. Όταν δεν µπορούσε άλλο, έφυγε. 2. Επειδή δεν µπορούσε άλλο, έφυγε. γ. Βγαίνοντας το βράδυ, θα τον δω. 1. Όταν βγω το βράδυ, θα τον δω. 2. Με το να βγω το βράδυ, θα τον δω. δ. Χρόνια προσπαθώντας, δεν τα κατάφερε! 1. Αν και προσπαθούσε χρόνια, δεν τα κατάφερε! 2. Επειδή προσπαθούσε χρόνια, δεν τα κατάφερε! ε. Κάνοντας καλά την δουλειά σου, δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα! 1. Αν και κάνεις καλά την δουλειά σου, δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα! 2. Με το να κάνεις καλά την δουλειά σου, δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα!

386

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

Κείµενο Το γαϊτανάκι Μια φορά, δεν πάει καιρός, ζούσε σ’ ένα µικρό χωριό, κάπου εδώ κοντά, ένας άνθρωπος πολύ σοφός και πολύ γέρος. Είχε διαβάσει τα βιβλία όλου του κόσµου και είχε µάθει τις γλώσσες όλων των ανθρώπων. Ζούσε ολοµόναχος και οι συγχωριανοί του πολύ τον αγαπούσαν και τον φώναζαν: ο κυρ Νικόλας ο Γαρίφαλος, γιατί στον κήπο του άνθιζαν όλα τα λουλούδια: τριαντάφυλλα, τουλίπες, µαργαρίτες, κυκλάµινα, ζουµπούλια κι όµορφα κατακόκκινα γαρίφαλα. Κάποιο δειλινό, τρία κοριτσάκια πέρασαν µπροστά από τον κήπο του κυρ Νικόλα, τραγουδώντας τούτο το όµορφο τραγούδι: Αν όλα τα παιδιά της γης πιάναν γερά τα χέρια κορίτσια αγόρια στη σειρά και στήνανε χορό ο κύκλος θα γινότανε πολύ πολύ µεγάλος κι ολόκληρη τη Γη µας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ. Ο κυρ-Νικόλας σήκωσε το κεφάλι και χαµογέλασε στα παιδιά και τι παράξενο… Εκείνο το βράδυ, όσο κι αν προσπαθούσε να ησυχάσει, δεν τα κατάφερνε. Η σκέψη του έτρεχε στα τρία κοριτσάκια, στο τραγούδι τους. Χρόνια τώρα ζούσε ευτυχισµένος µε τα βιβλία του, τα λουλούδια του, και ξαφνικά η µοναξιά τού φάνηκε αβάσταχτη. Αµέσως, το πρόσωπό του φωτίστηκε. Σηκώθηκε από την πολυθρόνα κι άρχισε να βάζει βιαστικά µέσα σε µια βαλίτσα λίγα ρούχα, το χτένι του, το σαπούνι, ένα ζευγάρι µάλλινες κάλτσες, τις παντόφλες του… Την άλλη µέρα το πρωί, µπήκε στο τρένο. Μετά από ώρες πολλές, έφτασε στη µεγάλη πόλη και τράβηξε κατευθείαν για το σπίτι του ξακουσµένου γιατρού Ξανανιώνη. -Γιατρέ, του είπε αµέσως ο κυρ Νικόλας, δεν είµαι άρρωστος. Είµαι γέρος, πολύ γέρος. Έρχοµαι σε σας για να ξαναγίνω νέος… Ο γιατρός έσµιξε τα φρύδια. -Γιατρέ µου, θα σας εξηγήσω αµέσως. Χτες το βράδυ, έτσι ξαφνικά, µια θαυµαστή Ιδέα γεννήθηκε στο µυαλό µου. Η Γη µας είναι στρογγυλή µε 40.000 χιλιόµετρα περιφέρεια. Κάπου τρία δισεκατοµµύρια άνθρωποι την κατοικούν. Έκανα ένα µικρό, απλό υπολογισµό: Αν όλοι οι νέοι όλου του κόσµου, αγόρια και κορίτσια, δώσουν τα χέρια µιαν ορισµένη µέρα, σε µιαν ορισµένη στιγµή, µπορούν να φτιάξουν ένα γαϊτανάκι γύρω από τη Γη, κι όλοι µαζί να τραγουδήσουν και να χορέψουν. Πρέπει να γίνω νέος και δυνατός. Θα κάνω το γύρο του κόσµου και θα µιλήσω σ’ όλους για την Ιδέα µου και είµαι σίγουρος πως θα την καταλάβουν και θα τη δεχτούν. Ο γιατρός άκουσε προσεχτικά το γερο-Νικόλα και τον βοήθησε. -Ορίστε, του είπε, µε αυτά τα χάπια θα γίνεις πάλι νέος! Η Ιδέα σου µου αρέσει. Πάει τόσος καιρός που δεν τραγούδησα, δε χόρεψα. Την ηµέρα που θα γίνει το γαϊτανάκι, ειδοποίησέ µε, θα ’θελα κι εγώ να µπω µες στο χορό. Ο κυρ Νικόλας, κρατώντας σφιχτά τα πολύτιµα χάπια, ευχαρίστησε τον γιατρό και βγήκε στους δρόµους της πολύβουης πόλης. Μπήκε σ’ ένα ξενοδοχείο, ζήτησε να του δώσουν ένα δωµάτιο και, πριν ξαπλώσει, κατάπιε τρία χάπια κι αποκοιµήθηκε… Την άλλη µέρα έτρεξε στον καθρέφτη. Τι µεταµόρφωση! Ήταν νέος κι όµορφος. Του ήρθε να φωνάξει από χαρά, παρά τα εκατό του χρόνια… ! Ο κυρ Νικόλας ταξίδεψε σε πολλά µέρη και αντάµωσε ανθρώπους από όλες τις φυλές της γης. Οι πιο πολλοί τον δέχτηκαν µε χαρά και υποσχέθηκαν να πάρουν µέρος στο χορό. Βρήκε όµως και σκληρούς ανθρώπους, που του φέρθηκαν άσχηµα. 387

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

Σε όλους, όµως, έστειλε τηλεγραφήµατα, για να αναγγείλει τη µέρα και την ώρα που θα γινόταν το γαϊτανάκι. «Θα χορέψουµε και θα τραγουδήσουµε όλοι µαζί, στοπ. Την πρώτη µέρα της Άνοιξης, στοπ. ∆ώστε τα χέρια, στοπ.» ∆εν ξέχασε κανέναν. Επιτέλους έφτασε η πρώτη µέρα της Άνοιξης! Η Γη στολισµένη την περίµενε. Τα λουλούδια είχανε ντυθεί µε χίλια χρώµατα και τα πουλιά τραγουδούσανε τα πιο όµορφα τραγούδια τους. Με µια κίνηση, κορίτσια κι αγόρια απ’ όλες τις χώρες, απ’ όλες τις φυλές, δώσανε τα χέρια. Ο κυρ-Νικόλας κοιτούσε µε µάτια θαµπωµένα από τα δάκρυα. Χιλιάδες νέοι περνούσαν µπροστά του. Τους είχε συναντήσει στα ταξίδια του. Γαλανοµάτηδες µε ξανθά µαλλιά, µελαχρινοί µε µαύρα µάτια, νέγροι µε κάτασπρα δόντια, Κινεζούλες µε τραβηγµένα µάτια, ερυθρόδερµοι µε πολύχρωµα φτερά δίνανε τα χέρια σ’ αυτό το γαϊτανάκι που αγκάλιαζε τη Γη. Τους άκουγε να µιλάνε, να γελάνε και να τραγουδάνε: Αν όλα τα παιδιά της γης πιάναν γερά τα χέρια κορίτσια αγόρια στη σειρά και στήνανε χορό ο κύκλος θα γινότανε πολύ πολύ µεγάλος κι ολόκληρη τη Γη µας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ. Αν όλα τα παιδιά της γης φωνάζαν τους µεγάλους κι αφήναν τα γραφεία τους και µπαίναν στο χορό ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος και δυο φορές τη Γη µας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ. Θα ’ρχόνταν τότε τα πουλιά θα ’ρχόνταν τα λουλούδια θα ’ρχότανε κι η άνοιξη να µπει µες στο χορό κι ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος και τρεις φορές τη Γη µας θ’ αγκάλιαζε θαρρώ! (Ζωρζ Σαρρή, Το γαϊτανάκι, Aνθολόγιο για τα παιδιά του ∆ηµοτικού, µέρος πρώτο, Oργανισµός Eκδόσεως ∆ιδακτικών Bιβλίων, Αθήνα, 1975, µε αλλαγές)

Λεξιλόγιο Σοφός: αυτός που γνωρίζει πολλά και κρίνει σωστά, πολυµαθής, ευρυµαθής. Π.χ.: Είναι ιδιαίτερα σοφός άνθρωπος! Νιώθω τόσο καλά που παίρνω συµβουλές του! Γέρος: άνδρας προχωρηµένης ηλικίας, ηλικιωµένος. Π.χ.: Στο χωριό µας έχουµε µείνει εµείς οι γέροι… Οι νέοι πήγαν για δουλειά στις τριγύρω πόλεις… Συγχωριανοί: αυτοί που ζουν στο χωριό ή που κατάγονται από το ίδιο χωριό, συντοπίτες. 388

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

Π.χ.: Οι συγχωριανοί µου είναι πολύ δεµένοι µεταξύ τους και κάθε µέρα βρίσκονται στο καφενείο. Άνθιζαν: έβγαζαν άνθη, γέµιζαν λουλούδια. Π.χ.: Την άνοιξη όλα τα λουλούδια ανθίζουν και µοσχοβολούν. Παράξενο: παράδοξο, ασυνήθιστο, διαφορετικό από τα συνηθισµένα. Π.χ.: Τα µάτια του έχουν ένα πολύ παράξενο χρώµα. Είναι κάτι ανάµεσα στο µπλε και το καστανό. Αβάσταχτη: αφόρητη, ανυπόφορη, που δεν αντέχεται. Π.χ.: Η µοναξιά είναι κάποιες στιγµές αβάσταχτη. Νιώθεις ότι είσαι ο µοναδικός άνθρωπος πάνω στην γη. Φωτίστηκε: γέµισε φως, έλαµψε από φως. Π.χ.: Το πρόσωπό του φωτίστηκε από χαρά, όταν έµαθε για την γέννηση του γιου του. Χτένι: χτένα, αντικείµενο που χρησιµοποιείται για το χτένισµα των µαλλιών. Π.χ.: Πήρε το χτένι κι άρχιζε να χτενίζει τα µαλλιά της απαλά! Κατευθείαν: ίσια, κάτι που γίνεται χωρίς καµία παρεµβολή ή µεσολάβηση, αµέσως. Π.χ.: Μόλις τελείωσε το Πανεπιστήµιο, πήγε κατευθείαν στο στρατό. ∆εν ήθελε να διακόψει την εργασία του στο µέλλον. Ξακουσµένου: πολύ γνωστού, ονοµαστού, περίφηµου. Π.χ.: Το χωριό του είναι ξακουσµένο. Εκεί έγιναν σηµαντικές µάχες κατά τον Β΄Παγκόσµιο πόλεµο. Έσµιξε: ένωσε, έφερε κοντά. Π.χ.: Έσµιξαν ξανά µετά από επτά χρόνια χωρισµού. Περιφέρεια: περίµετρος, η κλειστή κυκλική γραµµή που ορίζει την έκταση ενός σώµατος. Π.χ.: Το µήκος κάθε περιφέρειας κύκλου είναι ίσο µε το διπλάσιο του γινοµένου της ακτίνας επί 3,14. Υπολογισµό: λογαριασµό, εκτέλεση µαθηµατικών πράξεων. Π.χ.: Σύµφωνα µε τους υπολογισµούς που έκανα, αυτόν τον µήνα τα έξοδά µου υπερβαίνουν τα έσοδα… Σφιχτά: στενά, δυνατά. Π.χ.: Ο παππούς αγκάλιαζε σφιχτά τα εγγόνια του. Θα τα ξανάβλεπε µετά το καλοκαίρι! Πολύβουης: θορυβώδους, µε πολύ θόρυβο και µεγάλη φασαρία. Π.χ.: Μένω σε πολύβουο δρόµο. Η φασαρία είναι τόσο µεγάλη, που δυσκολεύοµαι να κοιµηθώ! Φυλές: µεγάλη και ενιαία (γεωγραφικά) οµάδα µε κοινά ή παρόµοια κληρονοµικά χαρακτηριστικά. Π.χ.: Έχουν µεγάλο ενδιαφέρον τα έθιµα και η κουλτούρα κάποιων φυλών της Αφρικής. Υποσχέθηκαν: διαβεβαίωσαν, έδωσαν υπόσχεση. Π.χ.: Οι φίλοι του υποσχέθηκαν να τον επισκεφτούν το καλοκαίρι. 389

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

Να αναγγείλει: να κάνει κάτι γνωστό, να ανακοινώσει. Π.χ.: Ανήγγειλαν την ηµεροµηνία του γάµου τους σε φίλους και συγγενείς. Θαµπωµένα: θολωµένα, µη καθαρά, γεµάτα έκπληξη. Π.χ.: Θαµπώθηκα από το δυνατό φως του ήλιου. Ερυθρόδερµοι: µε κόκκινο δέρµα, ιθαγενείς κάτοικοι της Βόρειας Αµερικής. Π.χ.: Οι ερυθρόδερµοι σήµερα είναι ολιγάριθµοι. Άσκηση Κατανόησης 1. Ο σοφός γέρος αγαπούσε τόσο πολύ τα λουλούδια, που οι συγχωριανοί του τον φώναζαν: ο κυρ Νικόλας ο …………………… . α. τριαντάφυλλος β. γαρίφαλος γ. κυκλάµινος 2. Όταν ο κυρ Νικόλας άκουσε το τραγούδι των κοριτσιών, αποφάσισε να …………………… . α. µείνει για πάντα στο χωριό του β. ησυχάσει γ. πάει στην πόλη 3. Ο κυρ Νικόλας ζήτησε την βοήθεια του γνωστού γιατρού, για να …………………… . α. µείνει πάντα νέος β. µπορεί να χορέψει γ. γυρίσει πίσω 4. Ο κυρ Νικόλας αποφάσισε να ειδοποιήσει όλους τους ανθρώπους, ώστε να χορέψουν και να τραγουδήσουν γύρω από ένα …………………… . α. γαϊτανάκι β. τραπέζι γ. δάσος 5. Την πρώτη λοιπόν µέρα της ……………………, όλες οι …………………… του κόσµου πήγαν στο ραντεβού τους µε τον κυρ Νικόλα. α. Άνοιξης, γυναίκες β. Άνοιξης, φυλές γ. εβδοµάδας, νέες

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας… 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1

2

1 3 2

3 4

390

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

Οριζόντια 1. Αµέσως, χωρίς καµία µεσολάβηση. 2. Γεµίζω φως, λάµπω. 3. Εισέρχοµαι σε έναν χώρο. 4. Αυτοί αγαπούσαν πολύ τον κυρ Νικόλα.

Κάθετα 1. Της γης είναι 40.000 χιλιόµετρα. 2. Πάρα πολύ γνωστός. 3. Περικλείω, σφίγγω µέσα στην αγκαλιά µου.

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Με µεγάλη φασαρία, µε έντονο θόρυβο.

Π________

2. Ήταν τα µάτια του κυρ Νικόλα από τα δάκρυα.

Θ________

3. Ενώνω, φέρνω κοντά.

Σ____

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…χορεύουν τα παιδιά του παραµυθιού…): 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Ήταν ο κυρ Νικόλας. Η νεανική ηλικία. Καλοκαιρινός. Στενά, δυνατά. Ακουµπάω, παίρνω και κρατάω. Η χτένα αλλιώς. Περίεργος, έξω από τα συνηθισµένα. Ένα …από τα λουλούδια του πρώτου τραγουδιού. Κρυφά, χωρίς να το ξέρει κανείς. 1

2 3 4 5 6 7 8 9

391

Τραγουδώ ελληνικά

4.

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

Τραγούδια

Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν:

Τα θερινά σινεµά Στίχοι: Λουκιανός Κηλαηδόνης Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης

Φεύγουν τα καλύτερα µας χρόνια ώρα µε την ώρα ……………………… . ……………………… που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, κι εκείνο που βλέπω να µένει τελικά. Είναι κάτι νύχτες µε φεγγάρι µες τα ……………………… τα σινεµά. Νύχτες που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, µ' ……………………… και ……………………… . Φεύγουν τα καλύτερα µας χρόνια κάποιος µας τα ……………………… ……………………… . Χρόνια που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, κι εκείνο που βλέπω να µένει τελικά. Είναι κάτι νύχτες µε φεγγάρι µες τα ……………………… τα σινεµά. Νύχτες που περνούν, που δεν θα ξαναρθούν, µ' ……………………… και ……………………… .

Το γαϊτανάκι Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική: Λουκιανός Κηλαηδόνης

Αν όλα τα παιδιά της γης ……………………… ……………………… τα χέρια κορίτσια αγόρια στη σειρά και ……………………… χορό, ο κύκλος θα γινότανε πολύ πολύ µεγάλος κι ολόκληρη τη Γη µας θ’ ……………………… θαρρώ! Αν όλα τα παιδιά της γης φωνάζαν τους µεγάλους κι ……………………… τα γραφεία τους και ……………………… στο χορό, ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος και δυο φορές τη Γη µας θ’ ……………………… θαρρώ! Θα ……………………… τότε τα πουλιά θα ……………………… τα λουλούδια 392

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 23 - «κοινωνικά»

θα ‘ρχότανε κι η άνοιξη να µπει µες στο χορό, κι ο κύκλος θα γινότανε ακόµα πιο µεγάλος και τρεις φορές τη Γη µας θ’ ……………………… θαρρώ! Λεξιλόγιο ενότητας Αβάσταχτος-η-ο Αγιόκληµα, το Αγκαλιάζω Αναγγέλλω Ανθίζω Αφήνω Βιαστικά Γαϊτανάκι, το Γερά Γέρος, ο Γιασεµί, το Ερυθρόδερµος, ο Έρχοµαι Σµίγω Θαµπωµένος-η-ο Θερινός-ή-ό Κατευθείαν Κλέβω

Μπαίνω Μυστικά Νιάτα, τα Ξακουσµένος-η-ο Παράξενος-η-ο Περιφέρεια, η Πιάνω Πολύβουος-η-ο Σοφός-ή-ό Στήνω Συγχωριανός, ο Σφιχτά Υπολογισµός, ο Υπόσχοµαι Φυλή, η Φωτίζοµαι Χτένι, το

393

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»

ΕΝΟΤΗΤΑ 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά» Τραγούδι 1 - Γκρεκάνικο Στίχοι – Μουσική: Παραδοσιακό

Kalì Nitta

Καληνύχτα

T’en glicea, tu si nitta, t’en orria ivò e plonno pensèonta issesena ce ampì isi fenèstrasu, agàpimu, attì cardìamu s’afinno ti pena.

Τι γλυκιά που ‘ναι η νύχτα, τι ωραία εγώ κοιµάµαι σκεφτόµενος εσένα και πίσω απ’ το παράθυρό σου, αγάπη µου, σ’αφήνω της καρδιάς µου τον πόνο.

Ivò e plonno pensèonta issesena ce ja’sena ti zzichimmu agapò. Ma ipù pao, ipù sirno, ipù steo, isì cardìamu panta sena vastò.

Εγώ κοιµάµαι σκεφτόµενος εσένα γιατί εσένα ψυχή µου αγαπώ. Μα όπου πάω, όπου βρεθώ κι όπου σταθώ, στην καρδιά µου πάντα εσένα κρατώ.

Ce ‘su mai m’agàpise, òrriamu, e ssu pònise mai azzè mena. Citt’achìlisu en ànizze mai na mu pi oli agapi issemèna.

Ποτέ σου δε µ’αγάπησες, ωραία µου, δεν πόνεσες ποτέ σου για µένα. Κι αυτά τα χείλη δεν άνοιξαν ποτέ να µου πουν λόγια αγάπης.

Citt’ammài azzè mago gliceo e canoni mai ‘mena attechò, ma ipù pao, ipù sirno, ipù steo, isì cardìamu panta sena vastò.

Αυτό το µάτι το γλυκό, το µαγικό δεν κοίταξε ποτέ εµένα το φτωχό, µα όπου πάω, όπου βρεθώ κι όπου σταθώ, στην καρδιά µου πάντα εσένα κρατώ.

Calì nitta s’afinno ce pao isù blonni ivò pao pricò. Ma ipù pao, ipù sirno, ipù steo, isì cardìamu panta sena vastò

Καληνύχτα, σ’αφήνω και πάω κοιµήσου εσύ, εγώ φεύγω πικραµένος. Μα όπου πάω, όπου σταθώ κι όπου βρεθώ, στην καρδιά µου πάντα εσένα κρατώ.

Larilò la rilò la lèro, larilò la rilò la là… Larilò larilò la lèro, larilò larilò la là.

Λαριλό, λαριλό, λαλέρο...

393

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»

Λεξιλόγιο 1η στροφή Ti: επίρρηµα, όπως En: ρήµα,είναι Glicea: επίθετο, γλυκιά Tu si: αντωνυµία, αυτή Nitta: ουσιαστικό, νύχτα Orria: επίθετο, ωραία Ivò: προσωπική αντωνυµία, εγώ E: αρνητικό µόριο,δεν Plonno: ρήµα, ξαπλώνω, κοιµάµαι Penseonta: ρήµα, σκέφτοµαι (σκεφτόµενος) Issesena: προσωπική αντωνυµία, εσένα Ce: συµπλεκτικός σύνδεσµος, και Ampì: επίρρηµα, πίσω Isì: εµπρόθετο άρθρο, στην Fenestrasu: (finestra-su), το παράθυρό σου Agapimu: agapi-mu: ουσιαστικό, αγάπη µου Attì: άρθρο, της Cardiamu: cardia-mu: ουσιαστικό, καρδιά µου S’afinno:(su afinno), ρήµα, σου αφήνω Ti: άρθρο, την Pena: ουσιαστικό, πόνος 2η στροφή Ja’: πρόθεση, για Sena: προσωπική αντωνυµία, εσένα Zichimmu: ουσιαστικό, ψυχή µου Agapò: ρήµα, αγαπώ Ipù: επίρρηµα, οπουδήποτε Pao: ρήµα, πηγαίνω, φεύγω Sirno: ρήµα, κατευθύνοµαι Steo:ρήµα, βρίσκοµαι, στέκοµαι Isì: εµπρόθετο άρθρο, στην

Panta: επίρρηµα, πάντα Sena: προσωπική αντωνυµία, εσένα 3η στροφή ‘Su: προσωπική αντωνυµία, εσύ Mai: επίρρηµα, ποτέ M’agapise: ρήµα, αγαπώ(αγάπησες) Oriamu: (oria mu), επίθετο, ωραία µου Su pònise: ρήµα, πονώ(πόνεσες) Azzè: πρόθεση, για Mena: προσωπική αντωνυµία, εµένα Citt’acchilisu: citt’acchili-su: δεικτική αντωνυµία + ουσιαστικό + κτητική αντωνυµία, αυτά τα χείλη σου En: αρνητικό µόριο, δεν Ànizze: ρήµα, ανοίγω(άνοιξε) Na: τελικός σύνδεσµος, να Mu: προσωπική αντωνυµία, µου Pi: ρήµα, λέω (πει) Oli: επίθετο, όλη Issemèna:πρόθεση, σε + µένα 4η στροφή Citt’ammai: δεικτική αντωνυµία, αυτό + το µάτι Mago: ουσιαστικό, µάγος Gliceo: επίθετο,γλυκό Canoni: ρήµα canonò, κοιτάζω (κοίταζες) Attechò: επίθετο, φτωχός 5η στροφή Isù: προσωπική αντωνυµία, εσύ Blonni: (plonni), ρήµα, ξαπλώνεις, κοιµάσαι Pricò: επίθετο, πικρός

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι που σηµαίνουν το αντίθετο των: α. πικρή

………………………

δ. ξυπνάω

………………………

β. µέρα

………………………

ε. µπροστά

………………………

γ. άσχηµη

………………………

στ. πάντα

………………………

394

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»

2. Συµπληρώστε τα κενά µε τον σωστό τύπο της κατάλληλης λέξης σε κάθε πρόταση:

όπως, πόνος, στέκοµαι, κοιµάσαι, φτωχός, πάντα

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Θα σ’ αγαπώ για ……………………… ! Μπρος στα κάλλη, τι ‘ναι ο ……………………… ! ……………………… έστρωσες, θα κοιµηθείς! Κουνήσου, µην ……………………… όρθιος! Όπου ……………………… κι η µοίρα του… Κουράστηκα, ……………………… όρθια τρεις ώρες.

Γραµµατική Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε την παθητική µετοχή των παρακάτω ρηµάτων και συµπληρώστε τις φράσεις: Οι ……………………… της εταιρείας. Οι ……………………… του ΙΚΑ. Η ……………………… κούκλα. Το ……………………… δέντρο. Τα ……………………… παιδιά.

(εργάζοµαι) (ασφαλίζοµαι) (χτενίζοµαι) (στολίζοµαι) (κουράζοµαι)

2. Συνδέστε τις παρακάτω φράσεις ώστε να σχηµατιστούν ολοκληρωµένες προτάσεις: Αν δεν βρέξει αύριο,

πρέπει να σε στηρίξει.

Αν δεν έρθεις µαζί µας,

θα καταλάβεις την οµορφιά του τοπίου!

Αν δεν συµφωνείς,

δεν σου ξαναµιλάω!

Aν είναι πραγµατικός φίλος,

θα πάµε για µπάνιο.

Αν προσέξεις την διαδροµή,

πρέπει να το πεις.

395

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»

Τραγούδι 2 – Ποντιακό Στίχοι – Μουσική: Παραδοσιακό

Εγώ ποπάς κι ίνουµε

Εγώ παπάς δεν γίνοµαι

Εγώ ποπάς κι ίνουµαι σο ιερόν κ’ εµπαίνω σίντε θα ψάλλω τραγωδώ σιασιεύω κι αποµένω.

Εγώ παπάς δεν γίνοµαι στο ιερό δεν µπαίνω εκεί που θα ψάλλω θα τραγουδώ θα τα χάσω και θα αποµείνω.

Απ’ αδά κι απάν’ µη πας κόφτ’ τ’ ωτία σ’ ο ποπάς όσο και να εν ποπάς εν άλλο κι ξοµολογάσεν.

Από εδώ και πάνω µη προχωράς θα σου κόψει τα αυτιά ο παπάς όσο και να είναι παπάς είναι άλλη φορά δεν θα σε εξοµολογήσει.

Ας λέγω σας ντο είπ’ εµέ ένας καλός ποπάς έµορφον ηύρες φίλα το το κρίµαν µ’ ερωτάς.

Ας σας πω τι µου είπε ένας καλός παπάς αν βρεις το όµορφο φίλα το και µη ρωτάς αν είναι κρίµα.

Απ’ αδά κι απάν’ µη πας κόφτ’ τ’ ωτία σ’ ο ποπάς όσο και να εν ποπάς εν άλλο κι ξοµολογάσεν.

Από εδώ και πάνω µη προχωράς θα σου κόψει τα αυτιά ο παπάς όσο και να είναι παπάς είναι άλλη φορά δεν θα σε εξοµολογήσει.

Επήγα σον πνευµατικόν είπα την αµαρτία µ’ ατό, είπε µε, τηδέν κι έν’ πείσονατ’ άλλον µίαν.

Επήγα στον πνευµατικό και είπα την αµαρτία µου αυτό, µου είπε, δεν είναι τίποτα να το κάνεις και άλλη φορά.

Απ’ αδά κι απάν’ µη πας κόφτ’ τ’ ωτία σ’ ο ποπάς όσο και να εν ποπάς εν άλλο κι ξοµολογάσεν.

Από εδώ και πάνω µη προχωράς θα σου κόψει τα αυτιά ο παπάς όσο και να είναι παπάς είναι άλλη φορά δεν θα σε εξοµολογήσει.

396

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»

Λεξιλόγιο 1η στροφή Ποπάς: ουσιαστικό, παπάς Ίνουµαι: ρήµα, γίνοµαι Σο: εµπρόθετο άρθρο, στο Ιερόν: επίθετο, ιερό Εµπαίνω: ρήµα, µπαίνω Ψάλλω: ρήµα, ψέλνω Τραγωδώ: ρήµα, τραγουδώ Σιασιεύω: ρήµα, χάνω

3η στροφή Εµέ: προσωπική αντωνυµία, εµένα Έµορφον: επίθετο, όµορφο Ηύρες: ρήµα, βρήκες Κρίµαν: ουσιαστικό, κρίµα Ερωτάς: ρήµα, ρωτάς 5η στροφή Επήγα: ρήµα, πήγα Σον: εµπρόθετο άρθρο, στον Πνευµατικόν: επίθετο, πνευµατικός Ατό: δεικτική αντωνυµία, αυτό Τηδέν: αόριστη αντωνυµία, τίποτα Πείσονατ’: ρήµα, κάνω Μίαν: αριθµητικό, µία

2η στροφή Αδά:επίρρηµα, εδώ Απάν’: επίρρηµα, επάνω Κόφτ’: ρήµα, κόβω Ωτία: ουσιαστικό, αυτιά Εν: ρήµα, είναι Ξοµολογάσεν: ρήµα, θα εξοµολογήσει

Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Βρείτε τις λέξεις που ζητάµε:

………………………………

………………………………

……………………………… 2. Συνδυάστε τις λέξεις:

α. κοφτ’ β. ηύρες γ. απάν’ δ. ατό ε. εν

αν βρεις είναι θα κόψει επάνω αυτό

Γραµµατική Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τις προτάσεις µε τους συντελεσµένους χρόνους της παθητικής φωνής ή την ενεργητική µετοχή των ρηµάτων των παρενθέσεων:

397

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»

α. Μπαίνει στο γραφείο κάθε µέρα …………………………… . (χαµογελάω) β. …………………………… πολύ πριν µου τηλεφωνήσεις! (ετοιµάζοµαι) γ. Μέχρι το επόµενο καλοκαίρι …………………………… δύο καινούργια µοντέλα αυτοκινήτου από την εταιρεία µας. (σχεδιάζοµαι) δ. Όλοι οι µαθητές …………………………… καλά για τις εξετάσεις. ∆εν φοβούνται τίποτα! (προετοιµάζοµαι) ε. …………………………… την δουλεία του, έφυγε για το εξοχικό του. (τελειώνω) 2. Συµπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις µε τις λέξεις: αν και, που: α. Έκανε τόσο κρύο …………………… καθόµασταν κοντά στο τζάκι όλη µέρα! β. …………………… δούλεψε πολύ στην ζωή του, δεν κατάφερε να κάνει περιουσία. γ. Ο Κώστας, …………………… συνάντησα σήµερα το πρωί, είναι συνάδελφός µου. δ. Αποφάσισε να ταξιδέψει, …………………… δεν ήταν σε καλή οικονοµική κατάσταση. ε. Πρέπει να σκέφτεσαι λογικότερα! Οι αποφάσεις …………………… πήρες δεν ήταν και οι πιο σωστές! Κείµενο Σαλεντινή Ελλάδα Η ελληνόφωνη περιοχή της Σαλεντινής Ελλάδας βρίσκεται στην Puglia, νότια της πόλης Lecce. Kάποτε εκτεινόταν σε µια περιοχή µεγαλύτερη από αυτή που παρουσιάζεται σήµερα, σε µια έκταση µεταξύ του Οτράντο (αρχ. ελλην. Υδρούς) και της Καλλίπολης (αρχ. ελλην. Καλλίπολις). Σήµερα, η ελληνόφωνη περιοχή του Σαλέντο (100 περίπου τετραγωνικά χλµ.) αποτελείται από έντεκα δήµους: Calimera, Carpignano, Castrignano dei Greci, Corigliano d’Otranto, Martano, Martignano, Soleto, Sternatia, Zollino. Τα ίχνη της προϊστορίας που συναντά κανείς µπλέκονται µε τα βυζαντινά µνηµεία, τον Μεσαίωνα και το µπαρόκ του Lecce. Σ’ αυτά τα χωριά, σε διαφορετικό βαθµό στο καθένα, επιβιώνουν έθιµα και παραδόσεις που οδηγούν σε µια κοινή ελληνική ρίζα, ενώ υπάρχουν δυο θεωρίες που επιχειρούν να εξηγήσουν το ελληνικό στοιχείο της περιοχής. Η µια το συνδέει άµεσα µε την Μεγάλη Ελλάδα και η άλλη µε το Βυζάντιο (τέλη 9ου αιώνα). Στην Σαλεντινή Ελλάδα συναντά συχνά κανείς τοπωνύµια ελληνικής προέλευσης, που συνδέονται µε την γη, την ιδιοµορφία της και τις δραστηριότητες των ανθρώπων. Για παράδειγµα, πολύ συχνά είναι τα τοπωνύµια «litarà» και «risarà», όπου κυριαρχεί η πέτρα, «tichi» που ορίζουν τα σύνορα µεταξύ των ιδιοκτησιών, «ampèglia», «ancinarèa», «caridèa», «alògna» κλπ. Κληρονοµιά αυτής της περιοχής είναι τα «traùdia» (τραγούδια) και οι µουσικές που είναι εµπνευσµένες από την αρχαία ελληνική παράδοση και συνδέονται µε την µυθολογία. Η γκρίκο, γλώσσα µειονοτική, ενώνει τα ελληνόφωνα χωριά, αν και υφίσταται αλλαγές από τόπο σε τόπο. Ως το 1945 µιλούσαν την γκρίκο οι κάτοικοι των χωριών Calimera Castrignano dei greci, Corigliano d’Otranto, Martano, Martignano, Sternatia, Zollino. Μετά τον β΄παγκόσµιο πόλεµο και για λόγους κοινωνικο-οικονοµικούς (µετανάστευση, σχολείο, εφηµερίδες, ράδιο, τηλεόραση κλπ.) ο αριθµός των οµιλούντων µειώθηκε δραστικά. Τα τελευταία

398

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»

χρόνια παρατηρείται ένα αυξηµένο ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής για τις ρίζες τους, την ιστορία του τόπου τους, τις παραδόσεις και, φυσικά, την γλώσσα. Το ενδιαφέρον αυτό εκφράζεται κυρίως µε την δηµιουργία πολιτιστικών συλλόγων που προωθούν την λαϊκή παράδοση, καθώς και µε την διδασκαλία της γκρίκο στα σχολεία. Πόντος Ο Πόντος περιλαµβάνει τις παραλιακές περιοχές στα νότια του Εύξεινου Πόντου καθώς και 120 χµ. της ηπειρωτικής Μ. Ασίας (σηµερινή Τουρκία). Τα τραγούδια των Ποντίων αποτελούν εξαιρετικά δείγµατα του ελληνικού λόγου. Η ωραία, γνήσια και παραδοσιακή µουσική τους µπορεί να τοποθετηθεί σε τρεις µεγάλες χρονικές περιόδους: α. την βυζαντινή περίοδο από τον 10ο αιώνα µέχρι την άλωση της Τραπεζούντας από τους Τούρκους το 1461 (έπη του ακριτικού κύκλου). β. την µεταβυζαντινή περίοδο, από τον 15ο ως τον 19ο αιώνα, µε τραγούδια που θρηνούν για την άλωση της Πόλης και εκφράζουν την κρυφή ελπίδα για την αναγέννηση του έθνους. γ. την σύγχρονη περίοδο, µε όλα τα νεότερα τραγούδια της κοινωνικής ζωής (εορταστικά, ερωτικά, γαµήλια, νανουρίσµατα). Η γλώσσα που χρησιµοποιείται στα ποντιακά τραγούδια είναι η ποντιακή διάλεκτος, ελληνική και πλούσια σε εκφραστικότητα. Είναι ιδιαίτερα σηµαντικό ότι µέσα στους στίχους τους όλοι είναι «Έλλενοι», όλα τα κάστρα «ελλενικά», ενώ οι ήρωες και τα παλικάρια είναι «Τραντέλλενοι», δηλαδή τριάντα φορές Έλληνες. Τα µουσικά όργανα είναι έγχορδα, όπως η λύρα, πνευστά, όπως το αγγείο ή η φλογέρα, και κρουστά, όπως το νταούλι. Είναι όργανα παραδοσιακά που τα κατασκευάζουν ειδικοί λαϊκοί τεχνίτες. Η λύρα, ο λόγος, και η µελωδία, δεµένα σφιχτά µε τον ρυθµό, µιλούν µε τον πιο πειστικό τρόπο στην καρδιά του ποντιακού λαού. Ο ρόλος των ποντιακών τραγουδιών είναι σηµαντικός. Οι τραγουδιστές θυµίζουν στους ακροατές δόξες του παρελθόντος µε τρόπο ολοζώντανο και πλούσιο καλλιτεχνικό πνεύµα. Εξιστορούν την ζωή, την λεβεντιά, την χαρά και την λύπη, την ελπίδα και τα πάθη των Ποντίων.

Λεξιλόγιο Εκτεινόταν: έφτανε ως…, απλωνόταν, είχε έκταση από… ως… Π.χ. Το κτήµα τους εκτείνεται από την κορυφή του λόφου µέχρι την θάλασσα. Ίχνη: σηµάδια που αφήνει οτιδήποτε στο πέρασµά του, αποµεινάρια, ελάχιστη ποσότητα. Π.χ. Ίχνη του αρχαίου πολιτισµού των Ίνκας βρέθηκαν πρόσφατα στο Περού. Μπλέκονται: µπερδεύονται, ανακατεύονται. Π.χ. Μπλέκονται συνέχεια στα πόδια µου αυτά τα παιδιά! Επιβιώνουν: διατηρούνται στην ζωή, εξακολουθούν να υπάρχουν ακόµα. Π.χ. Ελάχιστοι επιβίωσαν µετά τον βοµβαρδισµό.

399

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»

Επιχειρούν: προσπαθούν να πετύχουν κάτι, αγωνίζονται. Π.χ. Επιχείρησαν να τον πείσουν ν’αλλάξει τρόπο ζωής. Συνδέει: δένει µαζί, ενώνει. Π.χ. Η γέφυρα του Ρίου-Αντιρίου συνδέει την Στερεά Ελλάδα µε την Πελοπόννησο. Τοπωνύµια: η ονοµασία των τόπων (χωριών, πόλεων, δρόµων κλπ.). Π.χ. Πολλά τοπωνύµια στην Ελλάδα προέρχονται από την τουρκική γλώσσα. Προέλευσης: σηµείο από το οποίο ξεκίνησε κάποιος ή κάτι, καταγωγή. Π.χ. Η αριστοκρατική του προέλευση τον βοήθησε να κάνει εύκολα καριέρα. Ιδιοµορφία: ιδιαίτερη µορφή. Π.χ. Η ιδιοµορφία του εδάφους είναι ιδιαίτερη λόγω του ηφαιστείου της περιοχής. Σύνορα: τα όρια ανάµεσα σε δυο τόπους. Π.χ. Το φυσικό σύνορο µεταξύ Ευρώπης και Ασίας είναι τα Ουράλια όρη. Μειονοτική: αυτή που αναφέρεται ή ανήκει σε µια µειονότητα. Π.χ. Οι µειονοτικές γλώσσες αναγνωρίστηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Υφίσταται: υπάρχει, υποχρεώνεται να υποµείνει µια δυσάρεστη κατάσταση. Π.χ. Γιατί πρέπει να υφίσταµαι κάθε φορά την ίδια ταλαιπωρία; Μειώθηκε: έγινε λιγότερο ή µικρότερο κάτι, περιορίστηκε, ελαττώθηκε. Π.χ. Η όρασή της µειώθηκε µε τα χρόνια. ∆ραστικά: αποτελεσµατικά, µε άµεση επίδραση. Π.χ. Πρέπει να κινηθούµε δραστικά για να αντιµετωπίσουµε την καταστροφή του περιβάλλοντος. Ενδιαφέρον: φροντίδα για κάποιον ή κάτι, ιδιαίτερη συµπάθεια. Π.χ. Η έκθεση προκάλεσε το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Εκφράζεται: φανερώνει σκέψεις, απόψεις, ιδέες, συναισθήµατα µε ορισµένο τρόπο. Π.χ. Εκφράστηκε άσχηµα για µένα! ∆εν θα της το συγχωρήσω ποτέ. Πολιτιστικών: αναφέρονται ή σχετίζονται µε τον πολιτισµό. Π.χ. Κάθε χρόνο οργανώνονται αρκετές πολιτιστικές εκδηλώσεις στο σχολείο µας. Συλλόγων: οργανωµένης οµάδας ανθρώπων µε κοινό στόχο. Π.χ. Με απόφαση του εµπορικού συλλόγου τα καταστήµατα έκλεισαν για µία εβδοµάδα. Προωθούν: σπρώχνουν προς τα εµπρός, κάνουν κάτι να προχωρήσει. Π.χ. ∆εν είχε επιτυχία ο τελευταίος του δίσκος, γιατί δεν τον προώθησε αρκετά η δισκογραφική εταιρεία. Περιλαµβάνει: περιέχει, συµπεριλαµβάνει. Π.χ. Τι περιλαµβάνει το πρόγραµµα απόψε; Θα έχουµε πάλι περπάτηµα…

400

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»

Εξαιρετικά: που ξεχωρίζουν από το σύνολο λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, πολύ καλά. Π.χ. Οι βαθµοί του στο σχολείο είναι εξαιρετικοί. ∆ιάβασε πολύ αυτή την χρονιά! ∆είγµατα: µέρη ή κοµµάτια ενός συνόλου, από τα οποία µπορούµε να σχηµατίσουµε γνώµη για το σύνολο. Π.χ. Ένα µεγάλο δείγµα του πληθυσµού υποστηρίζει ότι αν δεν κάνουµε κάτι άµεσα για να προστατεύσουµε το περιβάλλον, η ζωή µας τα επόµενα χρόνια θα γίνει ανυπόφορη. Άλωση: βίαιη κατάληψη θέσης, ιδίως πόλης, από εχθρικά στρατεύµατα. Π.χ. Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης έγινε από τους Τούρκους το 1453. Έπη: µεγάλα ποιήµατα που αφηγούνται πράξεις ή γεγονότα µυθικά και συνήθως θαυµαστά. Π.χ. Τα έπη του Οµήρου, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, αποτελούν κορυφαία λογοτεχνικά έργα. Εκφραστικότητα: η ιδιότητα του εκφραστικού, εκείνου που εκφράζει κάτι µε τρόπο επιτυχή, έντονο. Π.χ. Κοιτούσε συνεχώς και η εκφραστικότητα των µατιών της σου δηµιουργούσε την εντύπωση ότι σου µιλούσε! Ακροατές: αυτοί που ακούνε και παρακολουθούν µία οµιλία, µία συναυλία κλπ. Π.χ. Οι ακροατές του συνεδρίου σηκώθηκαν και χειροκρότησαν τον οµιλητή για ώρα! ∆όξες: φήµη και θαυµασµός που απολαµβάνει κάποιος για τις επιτυχίες ή τις ικανότητές του. Π.χ. Η δόξα του πέρασε τα σύνορα της Ελλάδας και ο Καβάφης αναγνωρίστηκε διεθνώς. Είναι ο πιο πολυµεταφρασµένος Έλληνας ποιητής. Άσκηση κατανόησης Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Η ελληνόφωνη περιοχή της Σαλεντινής Ελλάδας βρίσκεται ……………………, νότια της πόλης Lecce. α. στην Calabria β. στην Puglia γ. στο Zollino 2. Η περιοχή αυτή συνδέεται άµεσα είτε µε την Μεγάλη Ελλάδα είτε µε …………………… . α. το Βυζάντιο β. την Ιταλία γ. την Αρχαία Ελλάδα 3. Η µειονοτική, ιδιαίτερη, γλώσσα της περιοχής είναι η …………………… . α. ιταλική β. αρχαία ελληνική γ. γκρίκο 4. Οι τρεις περίοδοι του ποντιακού τραγουδιού είναι η ……………………, η µεταβυζαντινή και η σύγχρονη. α. µυθική β. βυζαντινή γ. αρχαία 5. Στα ποντιακά τραγούδια η γλώσσα είναι η ποντιακή ……………………, ενώ τα βασικά όργανα το αγγείο ή η φλογέρα, το νταούλι και …………………… . α. ελληνική, η λύρα β. διάλεκτος, η λύρα γ. διάλεκτος, η κιθάρα

401

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»

Παιχνιδόλεξα

Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας… 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1

2

3

1

2

Οριζόντια 1. Η καταγωγή διαφορετικά. 2. Η ονοµασία ενός τόπου.

Κάθετα 1. Το κοινό, αυτοί που ακούνε µια οµιλία, µια συναυλία κλπ. 2. ∆ιατηρούµαι στην ζωή. 3. Είναι η γκρίκο ως γλώσσα.

2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται:

1. Τα όρια ανάµεσα σε δύο τόπους.

Σ_____

2. Φροντίδα για κάποιον, συµπάθεια.

Ε_________

402

Τραγουδώ ελληνικά

ενότητα 24 - «Γκρεκάνικα - Ποντιακά»

3. Σηµάδι που αφήνει οτιδήποτε στο πέρασµά του.

Ι____

3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται (…η γλώσσα που µιλιέται στις ελληνόφωνες περιοχές της Ιταλίας…): 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Μέρη ή κοµµάτια ενός συνόλου. Αυτά που ξεχωρίζουν, πάρα πολύ καλά. Σπρώχνω προς τα εµπρός. Ελαττώνω, περιορίζω. Μπερδεύοµαι, ανακατεύοµαι. Μεγάλο ποίηµα µε αφήγηση πράξεων ή γεγονότων µυθικών.

1 2 3 4 5 6

Λεξιλόγιο ενότητας Ακροατής, ο Άλωση, η ∆είγµα, το ∆όξα, η ∆ραστικά Εκτείνοµαι Εκφράζοµαι Εκφραστικότητα, η Ενδιαφέρον, το Εξαιρετικός-ή-ό Επιβιώνω Επιχειρώ Έπος, το Ιδιοµορφία, η

Ίχνος, το Μειονοτικός-ή-ό Μειώνοµαι Μπλέκοµαι Περιλαµβάνω Πολιτιστικός-ή-ό Προέλευση, η Προωθώ Σύλλογος, ο Συνδέω Σύνορο, το Τοπωνύµιο, το Υφίσταµαι

403