Palme TYT Tarih Soru Kitabı 2018-2019 [PDF]

Zitiervorschau

Tarih SORU KİTABI

Halil ÖZSU

Nihat BAŞTÜRK

PALME

YAYINEVİ

PALME YAYINEVİ

Tarih Soru Kitabı

Halil ÖZSU - Nihat BAŞTÜRK

Yayın No. 1717 / 18

Yayına Hazırlama : PALME Yayıncı Sertifika No. : 14142

Dizgi Grafik Birimi

PALME Yayınevi©

ISBN

: 978-605-282-212-8

Baskı : Tuna Matbaacılık San. ve Tic. AŞ Baskı Tarihi : 2018 Basımevi Sertifika No. : 16102

Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz, dolaylı dahi olsa kullanılamaz; teksir, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Her hakkı saklıdır, PALME YAYINEVİ’ne aittir.

“Benim Manevi Mirasım BİLİM ve AKILDIR” M. Kemal ATATÜRK

YAYINEVİ’NDEN

Milli Eğitim Bakanlığının uygulamaya koyduğu öğretim programlarının ana felsefesi; öğrencilerin kendilerine güvenen, sistemli düşünebilen, girişimci, planlı çalışma alışkanlığına ve eleştirel bakış açısına sahip, estetik duyguları ve yaratıcılıkları gelişmiş bireyler olmalarını sağlamaktır. İşte bu felsefe okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak yerleştirildiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi bir biçimde artacaktır. Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak bilişim toplumunun gerektirdiği becerilere sahip, objektif ve analitik düşünebilen, yaratıcı bir beyin gücüne sahip kuşaklar yetişecektir. Böyle bir süreçte yetişen gençler etrafı ile sağlıklı iletişim kurabilecek, kendini iyi tanıyacak ve çevresine daha yararlı bireyler olacaktır. Yayınevimiz tarafından büyük bir özveriyle hazırlanan bu yayınlar, yukarıda belirtilen bakış açısıyla oluşturulmuş, yeni sınav sistemine (YKS) uygun bir nitelik kazanmıştır. Bu kitabın hazırlanmasında büyük emekler veren değerli yazarlarımıza teşekkür ederiz. Yayınevimizin lise grubundaki yüzlerce yayınlarından biri olan bu kitabımızın tüm öğrencilerimize yararlı olmasını, öğretmenlerimize de derslerinde katkı sağlamasını diliyoruz.



Palme Yayınevi

YAZARLAR’DAN

Saygıdeğer Öğretmenlerimiz ve Sevgili Öğrenciler, Elinizdeki bu kitap 2018-2019 öğretim yılında uygulanmaya başlayacak olan yeni müfredat programına göre hazırlanmıştır. TYT Temel Kavramlarla Tarih Soru Kitabınızı, sizlere yararlı olması amacı ile titiz bir çalışma ile hazırladık. Yan bantlarda verilen “biliyor muydunuz?” hatırlatmalarıyla ve anahtar bilgilerle soru çözümünde; hatırlatan, kavratan, özgün bir anlatımı tercih ettik. Ünitelerdeki konu bütünlüğünü bozmadan, kazanım esaslı, daha kolay öğrenebileceğiniz biçimde soru-konu birlikteliğini sağlamaya çalıştık. Dizgi, düzenleme ve görsellerin yerleştirilmesi ile bu kitabın oluşumuna destek veren ayrıca basım ve dağıtımında ciddiyeti ile büyük takdir toplayan Palme Yayıncılı’ğa teşekkür ederiz. Yararlı olabileceği umudu ile tüm öğretmenlerimize ve sevgili öğrencilerimize yaşamları boyunca sağlık, başarı ve mutluluklar dileriz.

Halil Özsu

Tarih Öğretmeni

4



Nihat Baştürk

Tarih Öğretmeni

İÇİNDEKİLER ÜNİTE

1

TARİH VE ZAMAN… …………………………………………………………………………

ÜNİTE

2

İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ …

ÜNİTE

13

ORTA ÇAĞ’DA DÜNYA………………………………………………………………………

ÜNİTE

4

İLK VE ORTA ÇAĞ’LARDA TÜRK DÜNYASI …

ÜNİTE

15

İSLÂM MEDENİYETİNİN DOĞUŞU… …………………………………………………

59-72

ÜNİTE

6

TÜRKLERİN İSLÂMİYET’İ KABULÜ VE İLK TÜRK İSLÂM DEVLETLERİ ............

73-90

ÜNİTE

7

YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ .............

91-110

ÜNİTE

8

BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ

ÜNİTE

9

DÜNYA GÜCÜ OSMANLI…

7-18

……………………………………………………… 19-36

37-44

…………………………………… 45-58

.............................................. 111-122

……….................................................................................…123-142

(OSMANLI DEVLETİ YÜKSELME DÖNEMİ 1453-1595) ÜNİTE

10

SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI

ÜNİTE

11

KLASİK ÇAĞ’DA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ

................................................ 161-172

ÜNİTE

12

DEĞİŞEN DÜNYA DENGELERİ KARŞISINDA …

………………………………… 173-198

.................................................... 143-160

OSMANLI SİYASETİ (1595-1774)

5

İÇİNDEKİLER

ÜNİTE

13

DEĞİŞİM ÇAĞINDA AVRUPA VE OSMANLI..................................................

ÜNİTE

14

ULUSLARASI İLİŞKİLERDE DENGE STRATEJİSİ (1774-1914) ...................... 207-224

ÜNİTE

15

DEVRİMLER ÇAĞINDA DEVLET-TOPLUM İLİŞKİLERİ

ÜNİTE

16

SERMAYE VE EMEK ................................................................................................. 245-252

ÜNİTE

17

XIX. YÜZYILDA DEĞİŞEN GÜNDELİK HAYAT

ÜNİTE

18 KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEM........................................................... 261-286

ÜNİTE

19 KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER VE ANTLAŞMALAR

ÜNİTE

20

199-206

.............................. 225-244

.................................................... 253-260

................... 287-306

CUMHURİYET DÖNEMİ İNKILAPLARI, ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCE

.............. 307-332

SİSTEMİ VE ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI

ÜNİTE

6

21

İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİ VE SONRASINDA TÜRKİYE VE DÜNYA ..... 333-349

1. Ünite TARİH VE ZAMAN

8

1. Ünite

/ Tarih ve Zaman Bilgi Köşesi

1. TEST 1.

4. Aşağıdakilerden hangisi Tarih bilimini di-

Tarihi olaylar arasında “neden–sonuç” ilişkisi kurabilmek için aşağıdakilerden hangisinin gerekli olduğu söylenebilir ?

ğer bilim dallarından ayıran özellikler arasında gösterilemez?

A) Olayların geçtiği yer

A) Gerçekleri araştırması,

B) Olayların yaşandığı zamanlar C) Tarih öncesi veya Tarihi devirlerde olduğu D) Olaya karışan devletlerin yönetim biçimleri

a) İnsan topluluklarının geçmiş dönemlerini incelediğini …. b) İnsan topluluklarının kültür ve

B) Geçmişte yaşanmış olayları incelemesi,

uygarlıklarını (Devlet şekilleri,

C) Deney ve gözlem yöntemlerini kullanamaması,

yazı, dil, din, hukuk vb.) savaş

D) Tekrarlanamaz olaylarla uğraşması

E) Olayda yer alanların ekonomik yapıları

Tarih biliminin :

E) Kanunlarının olmaması.

ve barışlarını konu edindiğini… c) Tarihi olayları incelerken olayların yaşandığı dönemin siyasal, sosyal ve ekonomik koşullarını mutlaka dikkate almak gerektiğini... d) Olayların yaşandığı zamanın (neden - sonuç ilişkisini kurabilmek) ve coğrafi ortamın kesinlikle göz önüne alınması

2.

5. Bilim adamları tarihi olayları incelerken insan-

Arkeolojik kazılarla ortaya çıkarılan tarihsel ka-

ların bıraktıkları her türlü araç, gereç ve ya-

cı bilim dallarından paleografya ve epigrafyadan yararlanılmıştır.

Bu bilgiler ışığında tarihsel kalıntının,



I. Kilden tablete ya da taşa yazıldığı



II. Tarih devirlerine, ilişkin olduğu



Palme Yayınevi

lıntının incelenmesi aşamasında tarihe yardım-

zılı belgelere başvurmuşlar, deney ve gözlem yönteminden yararlanamamışlardır.

den kaynaklandığı savunulabilir? A) İncelediği konuların geniş olmasından,

C) İnsanların değişik coğrafyalarda yaşamasından

durumlarından hangilerine, ulaşılabilir? B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

yazısız ve yazılı belgelerin tarih biliminin temelleri olduğunu… f) Elde edilen bulguların bilimsel süzgeçten geçirildikten sonra doğru olarak bizlere nakledildiğini.. Biliyormuydunuz?

B) Uzun bir dönemi incelediğinden

III. Tarih öncesi için, vazgeçilmez değer taşıdığı

A) Yalnız I

Bu durumun tarih biliminin hangi özelliğin-

gerektiğini… e) Geçmiş dönemi aydınlatan

D) Uygarlıkların farklı olmasından E) İnsan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını incelemesinden.

E) II ve III

• Diğer bilim dalları genellikle günümüzde var olan olaylarla uğraştıkları halde tarih biliminin geçmiş dönemleri incelediğini… • Tarih biliminin deney, gözlem ve tekrar yöntemlerinden yararlanamadığını… • Tarih biliminin kanununun olmadığını….

3.

Biliyor muydunuz?

Bazı bilim adamlarının tarihi bir bilim dalı değil bir bilgi kaynağı olarak nitelendirme-

6.

lerinde aşağıdakilerden hangisini görüşlerine dayanak yaptıkları savunulabilir ?

Tarihi olaylar değerlendirilirken aşağıdakilerden hangisinin en az dikkate alındığı söylenebilir? A) Yaşadıkları coğrafi ortam

A) Sosyal olayları incelemesi,

B) Ekonomik yapıları

B) Geçmişte kalmış olayları konu edinmesi, C) Deney ve gözlem yapamaması,

C) Siyasi yapıları

D) Diğer bilim dalları ile ilişkisinin az olması

D) Nüfusları

E) Çok uzun dönemi incelemesi

E) Dinleri (İnançları)

1. B

2. C

3. C

4. A

5. E

6. D

• Tarihte meydana gelen bir olayın nedeninin, kendisinden önce meydana gelen bir olayın sonucu olduğunu (Birinci Dünya Savaşı-Kurtuluş Savaşı vb.) Biliyor muydunuz?

9

1. Ünite

/ Tarih ve Zaman

Bilgi Köşesi

7.

Tarih bilimi çok geniş

Tarih Öncesi Dönemi araştıran bir bilim

10. Aşağıda verilenlerden hangileri insanların

adamının aşağıdaki bilim dallarından han-

yaşam biçimlerinin değiştiğine kanıt ola-

gisinin yardımına ihtiyaç duymadığı söyle-

rak gösterilebilir?

nebilir?

dönemi (İnsanların toplu halde

A) Paleografya

yaşama geçmelerinden günümüze

B) Arkeoloji

kadar) ve alanları incelediğinden

C) Etnografya

bir çok farklı bilim dalının yardı-

D) Antropoloji

mına ihtiyaç duymuştur.

E) Filoloji



I. Toplayıcı tüketicilikten üretkenliğe geçilmesi



II. Avcılıktan tarıma geçilmesi



III. Bakır araçlar yanında demirden araçlar yapılması



IV. Kaba taşlardan yapılan silahların zamanla daha da geliştirilmesi

Bunlardan : 1. Arkeoloji : Toprak ya da su altında kalmış buluntuları

A) I ve II

B) II ve III

C) III ve IV

D) I ve III



E) II ve IV

ortaya çıkaran ve yazısız belgeleri inceleyerek tarihe en fazla yardımcı olan bilim dalıdır.

yaşadıkları coğrafi ortamın

8.

iklim koşullarının onların yaşamları, uygarlıkları üze-

Bir yerleşim yerinde ele geçen bulgulardan hangisinin orada yaşayan insanların tarihi

11. Yontma Taş Devri'nde yaşayan insanların

devirleri yaşadıklarının göstergesi olduğu

göçer bir yaşam sürdürmelerinde aşağıda-

söylenebilir?

rinde ne gibi etkiler yarattığını

A) Mağara duvarlarına çizilmiş resimler

öğrenmemize katkı sağlar.

B) Büyük saraylar ve tapınaklar

Palme Yayınevi

2. Coğrafya : Toplumların

kilerden hangisinin etken olduğu söylenebilir? A) Nüfuslarının az olması

C) Çeşitli tarım aletleri

B) Ticaretle uğraşmaları

de denir. Olaylar arasında

D) Tabletler

C) Yaşamlarını avcılıkla sürdürmeleri

zaman sıralaması yapar.

E) Tunç heykeller

D) Şehir devletleri biçiminde yaşamaları

3. Kronoloji : Takvim bilgisi

E) Savaş tekniğinde ileri olmaları

4. Antropoloji

a) Fiziksel Antropoloji : İnsan ırklarını ve ırkların özelliklerini inceler. (Kafatası, kemik yapıları vb)



b) Kültürel Antropoloji : Toplumların sosyal ve kültü-

9.

Bir tarihi olayla ilgili aynı belgelere sahip

rel yapılarını inceler. En eski

olan iki ayrı tarihçinin yorumlarının farklı

insan topluluklarının yaşama

olmasında, tarihçilerin;

12. Tarih konularına, zamana ve mekana göre sınıflandırılmıştır.

ve yerleşme konusunda tari-



I. İnanışları,

he yardımcı olur.



II. Milliyetleri,

sınıflandırıldığı söylenebilir?



III. Kendi değer yargılarından

A) Türkiye Tarihi



hangilerinin etken olduğu savunulabilir?

B) Orta Asya Tarihi

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Uygarlık Tarihi

C) Yalnız III



D) I ve II

D) Ankara Tarihi

5. Etnografya : Toplumların, örf, adet, gelenek ve görenek gibi öz kültürlerini inceler. 6. Filoloji : Dil bilimidir.

10





Aşağıdakilerden hangisinin zamana göre

E) Orta Çağ Tarihi

E) I, II ve III 7. A

8. D

9. E

10. A

11. C

12. E

1. Ünite 13.

15. “Tarih, yüzyılların birikmiş görgüsüdür.”

I. Mondros’tan sonra başlayan işgallere karşı Türk ulusunun Kurtuluş Savaşı’nı başlatması



II. Versay Antlaşması’nı tanımayan Almanların İkinci Dünya Savaşı’nı başlatması



III. Malazgirt Savaşı’nda Selçuklu Türklerinin Bizanslıları yenmesi,



IV. Haçlı Seferleri’nin amacına ulaşamadan sona ermesi



Yukarıda verilen olaylardan hangilerinde



B) II ve III

C) III ve IV



D) I ve III

7. Paleografya: Eski yazıları

tığı söylenebilir ? A) Olaylar arasında neden–sonuç ilişkisi kurması, B) Devletler arasındaki büyük savaşları konu edinmesi C) Toplumsal olayları incelemesi D) Geçmişteki olayları incelemesi E) Olayları belgelerle açıklaması

lir?

Bilgi Köşesi

özelliklerinden

hangisinin yukarıda verilen yargıya yol aç-

neden-sonuç ilişkisinin olduğu söylenebi-

A) I ve II

Tarih biliminin aşağıdaki

/ Tarih ve Zaman

inceler. 8. Epigrafya: Anıtlar, mezar taşları ve kitabeler üzerindeki yazıları inceler. 9. Nümizmatik (Meskukat): Paraları inceler. 10. Diplomatik : Fermanları, buyrukları, resmi yazışmaları inceleyerek tarihe yardımcı olur.

E) II ve IV

Not

Paleografya, Epigrafya,

14. Tarihte göçebe yaşam tarzının sona er-

Palme Yayınevi

Nümizmatik ve Diplomatik, yazı ile

mesinde ve yerleşik yaşama geçilmesinde

uğraştıklarından Tarihi Devirlerin aydınlanmasına katkı sağlarlar. 16. Bir tarihçi araştırma yaparken;

I. Belgeleri deney ve gözlem süzgecinden geçirmelidir,



II. Olayın nedenlerini, bir önceki olayın sonuçlarını dikkate alarak irdelemelidir,

aşağıdakilerden hangisinin etken olduğu söylenebilir ?



A) Yazının bulunması

B) Ticaret hayatının başlaması C) Tarım hayatının başlaması

Bunlardan başka Secere, soy kitabelerini inceleyen bilim Sigilog-

III. Olayları günümüzün koşullarını gözönünde tutarak değerlendirmelidir.

rafya (Mühür bilmi), Matematik,

Görüşlerinden hangilerinin doğru bir uy-

Sosyoloji, Heraldik (Arma bilimi),

gulama olduğu savunulabilir?

Toponimi (Yer adları), Antropo-

D) Tek Tanrılı dinlerin ortaya çıkması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) Nüfusun artması

C) Yalnız III

D) I ve II

Kimya ( Karbon 14 metodu),

nimi (Kişi adları) gibi bilim dalları da olayların aydınlanmasında tarih bilimine yardımcı olurlar.

E) I, II ve III

• Tarihi olayların bir bütün olmakla birlikte “öğrenmede kolaylık sağlamak amacıyla“ yazının bulunuşuna göre Tarih Öncesi ve Tarihi Devirleri (Tarih Çağları) olarak ikiye ayrıldığını… Biliyor muydunuz?

13. A

14. C

15. D

16. B

11

1. Ünite

/ Tarih ve Zaman

Bilgi Köşesi A) TARİH ÖNCESİ DEVİRLER :

1.

4.

Tarih Öncesi yaşayan insanların doğada

İnsanoğlu Yeni Taş Devri’nden itibaren, köy

ham olarak buldukları bakır ve demir gibi

yerleşmeleri kurarak mağaralarındaki yaşamı

Yazının bulunuşundan önceki

madenleri

eriterek çeşitli eşya ve silah

sonlandırmış ilerleyen zamanda şehir (site)

devirlerdir. Bu devir insanla-

yapmalarında aşağıdakilerden hangisinin

devletleri kurarak siyasal örgütlenmeyi ger-

rın “ araç ve gereçlerinde kul-

en önemli etken olduğu söylenebilir ?

çekleştirmiştir.

Sadece bu bilgiye dayanarak;

landıkları malzemenin cinsine

A) Yerleşik yaşama geçmiş olmaları

göre” bölümlere ayrılmıştır.

B) Taştan alet yapmalarının zor olması



I. Sosyalleşme

C) Avlarını daha kolay yakalayabilmek istemeleri



II. Bilgiyi biriktirme



III. Doğaya karşı asalaklığı sürdürme

D) Ateşi bulmuş olmaları



durumlarından hangilerinde, artış yaşandı-

a) YontmaTaş Devri :

E) Topluluklar arası rekabetin artmış olması

• İnsanlığın en uzun süre

ğı savunulabilir?

yaşadığı, • Taştan ilk aletlerin yapıl-

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

dığı ve kullanıldığı, • Yaşamlarını avcılık ve toplayıcılıkla sürdürdük-

2.

Madenden yoksun olan bir bölgede made-

leri, üretici olmadıkları

ni eşyalara ve silahlara rastlanmış olması

toplayıcı-tüketici oldukla-

aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir ?

rı,

A) Savaşçı kavim oldukları

• Büyük topluluklar halinde

B) Maden işçiliğinde ileri oldukları

göçebe biçimde yaşadık-

C) Diğer ülkelerle ticaret yaptıkları

ları,

D) Siyasi alanda güçlü oldukları

Palme Yayınevi



2. TEST

5.

I. Tarımın gelişmesi,



II. Mimarinin gelişmesi,



III. Askeri gücün gelişmesi



durumlarından hangilerinin “o topluluğun yerleşik yaşama geçtiğine”

E) Sanatta ileri gittikleri

• Yaşamlarını iklim koşul-

kanıt olarak

gösterilebilir ?

larına göre mağaralarda

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

ağaç kovuklarında sürdürdükleri Dönemin sonlarına doğru insanlığın en önemli buluşlarından biri olan “Ateşin bulun-

3.

duğu” dönemdir.

ları yiyeceklerle beslendikleri avlanabilmek için yer değiştirdikleri belirtilmektedir.

nuşu sayesinde maden

Biliyor muydunuz?

6.

Maden Devri Mezopotamya’da MÖ 3200 yıllarında sona erdiği halde Anadolu’da MÖ 1200 yıllarına kadar sürdüğü görülmektedir.



Maden Devrinin Anadolu’da daha uzun sürmesinde :

avcılık ve balıkçılık yaptıkları, doğada bulduk-

• İnsanlığın ateşin buludevrine geçtiğini…

İlk insanların yaşamlarını sürdürebilmek için

Bu durum ilk insanların ;



I. Anadolu’nun yazıya geç girmesi



II. Anadolu’da yerleşik yaşama geç geçilmesi

III. Üretken olmadıkları



III. Anadolu’da madenlerin çok olması,

durumlarından hangilerinin göstergesi ol-



durumlarından hangilerinin etken olduğu



I. Aralarında büyük bir dayanışma olduğu



II. Göçer bir yaşam sürdürdükleri



duğu söylenebilir ? A) Yalnız I C) Yalnız III



savunulabilir? B) Yalnız II

A) Yalnız I



D) I ve II

C) Yalnız III



E) II ve III 12

E) II ve III 1. D

2. C

3. E

4. C

5. D

6. A

B) Yalnız II D) I ve II

1. Ünite 7.



Tarih araştırmacılarına göre insanlık tarihi,

10. Tarihe tanıklık yapan ve dönemlerle ilgili bil-

“Tarih Öncesi Çağlar” ve “Tarih Çağları” bi-

giler içeren her türlü yazılı–yazısız buluntuya

çiminde ikiye ayrılır. Bu ayrımda temel ölçüt

belge denir.

Buna göre;



I. avadanlıklar

I. Yazısız dönemler tarih öncesi çağlar olarak adlandırılmıştır.



II. takılar



III. antlaşma metinleri

II. İnsanlık tarihi yazının ortaya çıkmasıyla başlamıştır.



buluntularından hangilerinin tarihi belge

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

• İnsanlığın toplayıcılığı yanında toprağı işleyerek ilk üretime, tarımsal faaliyete

niteliği taşıdığı söylenebilir?

yargılarından hangilerine ulaşılamaz?

Bilgi Köşesi b) Cilalı Taş Devri

Buna göre;

yazının bulunmasıdır.

III. Yazının kullanılmaya başlaması ile tarih çağları başlamıştır.

/ Tarih ve Zaman

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

geçtikleri, • Tarım hayatı ile birlikte yerleşik yaşama geçtikleri ilk köy topluluklarını oluşturdukları,

E) I, II ve III

• Taş araç ve gereçlerin yanında topraktan da araç

E) I ve III

ve gereçlerin yapıldığı (sera-

8.



İnsanoğlu, tarihin en eski dönemlerinden itibaren doğaya egemen olabilmek için bir dizi çabada bulunmuştur. Bu bilgiye dayanarak;

Palme Yayınevi

mik),

11.

I. Diplomatik; fermanları, buyrukları, resmi yazışmaları inceler.



II. Epigrafya; Anıtlar, mezar taşları ve kitabeler üzerindeki yazıları inceler.



III. Arkeoloji; Su ya da toprak altında kalmış buluntuları gün ışığına çıkartarak tarihe en fazla yardımcı olur.

• Avcılık ve balıkçılığın yanında ağırlıklı hayvanların evcilleştirildiği (at, koyun vb), • Ok, yay, mızrak gibi silahla-



I. Ateşin denetim altına alınması



II. Hayvanların evcilleştirilmesi



III. Toprağın işlenmesi



gibi gelişmelerden hangileri bu doğrultuda yapılan girişimler içinde sayılabilir?

dan hangilerinin hem tarih öncesi hem de

A) Yalnız I

B) Yalnız II

duğu söylenebilir?

C) Yalnız III

D) I ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

sürülen Dolmen ve Men-

C) Yalnız III

D) I ve III

hirlerin yapıldığı dönem



Yukarıdaki tarihe yardımcı bilim dallarıntarih çağlarının aydınlatılmasında rolü ol-

E) I, II ve III

rın yapıldığı, • Bitki liflerinden elbise yapıldığını, • Mezar olarak yapıldığı ileri

olduğunu,

E) II ve III

• Mezar kültürünün ortaya

9.

Eski bir uygarlık merkezinde yapılan kazılarda

çıkışında yerleşik yaşama

günlük yaşama ilişkin pratik bilgiler içeren kil-

12. Eski bir yerleşim merkezinde yapılan kazılar-

den yazılı tabletlere ulaşılmıştır.

Buna göre, tabletler ve üzerindeki yazının incelenmesinde;

nu…

da ortaya çıkarılan;

I. Altın ve gümüşten yapılmış takılara



I. paleografya



II. Tunçtan yapılmış silahlara



II. diplomatik



III. Madeni paralara



III. epigrafya



rastlanmıştır.



gibi tarihe yardımcı bilim dallarından hangilerine gereksinim duyulduğu söylenebilir?



Bu buluntulardan hangileri o bölgede tarih

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

geçmelerinin etkili olduğu-

Biliyor muydunuz?

çağlarına geçildiğinin kesin kanıtıdır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I ve III

E) I, II ve III 7. B

8. E

9. D

10. E

11. C

12. C

13

1. Ünite

/ Tarih ve Zaman

Bilgi Köşesi c) Maden Devri : • Ateşin bulunuşu saye-

13. “Tarih, tarihsel gelişim sürecinde oluşan ve yi-

15. Tarih bilimini, pozitif bilimlerden ayıran temel özellik için;

nelenmesi olanaklı olmayan olaylardır.” diyen bir tarihçi aşağıdakilerden hangisini savına



I. Olayların analizini yapması

(iddia) kanıt olarak gösteremez?



II. Olayların sentezini yapması

A) Malazgirt Meydan Savaşı’nı



III. Araştırmalarında deney ve gözlem yerine kaynaklardan yararlanamaması



sinde doğada ham olarak

B) Kırım’ın Fethi’ni

bulunan madenlerden

C) Yüzyıl Savaşları’nı

gibi gelişmelerden hangilerinin doğru olduğu söylenebilir?

D) Bulaşıcı insan ve hayvan hastalıklarını

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) Kurtuluş Savaşı’nı

C) Yalnız III

D) I ve II

araç ve gereçlerin yapıldığı tarih öncesinin son aşaması olduğu

E) I ve III

• Köylerin büyüdüğü, şehir devletlerinin ortaya çıktığı, • Tarımın yanında değiştokuş esasına dayalı ticaret hayatının başladığı, • Çeşitli sanayi dallarının ve ortaya çıktığı devirdir.

14. Tarih öncesi uygarlıklara ilişkin bir kazı yerinde aşağıdaki kalıntılardan hangisine

Palme Yayınevi

buna dayalı iş bölümünün

rastlanmaz? A) Kırılmış bir yoğurt çanağına • Madenler araç ve gereç-



B) Orak ve saban parçalarına

lerde kullanım sırasına

C) Bronzdan yapılmış tanrıça heykellerine

göre;

D) Tapınak sütunlarına

• Bakır Devri

E) Kilden yapılmış tabletlere

16.

I. Olayları bu günün koşulları içinde değerlendirmek



II. Olayların bütün yönlerini, var olan tüm belgelerin aydınlatıcı ışığında irdelemek



III. Olayları belli bir dünya görüşü çevresinde incelemek



yukarıdakilerden hangileri, bir tarih araştırmacısının objektif bir araştırma için izle-

• Tunç Devri

mesi gereken yöntemler arasında gösteri-

• Demir Devri

lemez?

olarak isimlendirilmiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

Saç Tokası – Altın (M.Ö. 2500)

• İnsanların araç ve gereçlerinde sırası ile “Taş, Toprak ve Maden”i kullandıklarını… Biliyor muydunuz?

14

13. D

14. E

15. C

16. D

1. Ünite

Bilgi Köşesi

3. TEST 1.

4.

I. Atın evcilleştirilmesi atlı arabanın kullanılması

Cilalı Taş Dönemi'nde yaşanan; •

Topraktan gereç ve eşyaların yapılması



II. İlk kültür bitkilerinin ekilmesi

•

Toprağın işlenmeye başlanması



III. Taştan, madenden araç–gereçlerin yapılması

•

Yerleşim birimi olarak köylerin kurulması





oluşmasına zemin hazırladığı söylenemez?

si dönemlerin adlandırılmasında rolü oldu-

A) Özel mülkiyet duygusunun gelişmesine

ğu söylenebilir?

B) Kollektif yaşam biçiminin egemen olmasına

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

• Tarih Öncesi Dönemlerin Sümerlerin MÖ. 3200’de “Çivi Yazısını” bulmaları ile sona erdiğini yazı ile birlikte Tarih

gelişmelerinin, aşağıdakilerden hangisinin

gibi gelişmelerden hangilerinin tarih önce-

A) Yalnız II

E) I, II ve III

/ Tarih ve Zaman

Devirleri (Tarih Çağları) başladığını… Biliyor muydunuz?

C) Tüketici toplum biçiminden üretici topluma geçilmesine

B) TARİH DEVİRLERİ

D) Zanaat anlayışının gelişmesine



E) Yerleşik yaşama geçilmesine

(TARİH ÇAĞLARI) : Yazının bulunuşu (MÖ. 3200)

ile başlayan devirlerdir. Bu Devir “Toplumları etkileyen büyük olaylara göre” bölümlere ayrılarak

5. 2.

Tarihi bir olayın geçtiği günün koşullarını dikkate almak tarih biliminde daha çok aşağıdakilerden hangisi ile yakından ilgilidir?

Palme Yayınevi



II. Demirden kılıç yapmaları III. Ateşi denetim altına alarak av etlerini pişirmeleri

3200 –Kavimler Göçüne 375)



Yukarıdaki tarih öncesi çabaların kronolo-

(395) ya da (476).

Yazının bulunuşundan (MÖ. kadar sürer. Kimi tarihçilere göre

jik sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

C) Olayların doğru değerlendirilmesiyle D) Olayların hangi döneme ait olduğunun bilinmesiyle E) Eleştirinin yapıldığı günün koşullarının iyi bilinmesiyle

Aşağıdakilerden hangisi tarih okumanın ve öğrenmenin insanlığa kattığı değerlerden biri değildir? A) İnsan düşüncelerini olgunlaştırması

C) II, I, III

D) III, I, II

Değişik ören yerlerinde yapılan kazı çalışmalarında benzer özellikler gösteren araç ve gereçlere rastlanılması; I. İstila, göç, savaş ya da ticaretin uygarlıklar arasında etkileşim yaratması



II. İnsanların dönemsel gereksinimlerinin birbirine benzer olması



Bu devirde;

• Siyasi Yapı: Site, Nom ve Polis denilen şehir devletleri yaygındır. Zamanla merkezi krallıklar yaygınlaşmıştır.



III. Tarih öncesi dönemleri bütün uygarlıklar aşağı yukarı aynı zamanda yaşaması



durumlarından hangileri ile açıklanabilir?

gındır. (Musevilik ile devrin

A) Yalnız I

B) Yalnız II

sonlarına doğru ortaya çıkan

C) Yalnız III

D) I ve II

Hırıstiyanlık hariç)

D) Geçmişteki yanlışlıklardan ders çıkarmayı öğretmesi E) Üstün ırk, tek şef, tek lider düşüncesini benimsetmesi 3. E

B) III, II, I



B) İnsan ve insanlık sevgisi kazandırması C) Yurt ve ulus sevgisini yaratması

A) I, II, III

E) I, III, II

6.

2. C

• ESKİ ÇAĞ (İlk Çağ):



B) Geleceğe daha güvenle bakılmasıyla

1. B

I. İlk kültür bitkilerini ekerek tarımı başlatmaları



A) Geçmiş olayların incelenmesiyle

3.

incelenmiştir.

İnsanların;

• Din: Çok Tanrılı dinler yay-

E) II ve III 4. B

5. D

6. D

15

1. Ünite

/ Tarih ve Zaman

Bilgi Köşesi

7.

Bir yerleşim yerinde yapılan kazılarda, me-

10. Bir yerleşim yerinde yapılan kazı çalışmasında

zarların içinde değerli madenler ve taşlardan

ortaya çıkan buluntulardan burada yaşayan insan topluluklarının tarihsel gelişim sürecine uygun olarak yaşadıkları görülmüştür.

takılar, demirden kılıç, koşum takımları ve giy• Ekonomi: Tarım hayatı

siler ile kömürleşmiş tahıllar bulunmuştur.

yaygındır. Tarımın yanında



ticaret (Kral yolu, İpek yolu



I. Ahiret inancının olduğuna

vb) ve zanaat gelişmeye baş-



II. Maden işlemeciliğinin geliştiğine

lamıştır.



III. Yerleşik yaşama geçildiğine



gelişmelerinden hangilerine ulaşılır?

• Sosyal yapı: Özgür insanlar ve köleler görülür.

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

Aşağıdakilerden hangisi bu durumu doğrulamaz?



Bu bilgilere göre, bu yerleşim yeri için;

A) Önceleri avcılık ve toplayıcılıkla yaşamlarını sürdürmeleri B) İlk yerleşim birimi köylerini Yontma Taş Devrinde kurmaları C) İlk tarım aracı karasabanı Cilalı Taş Devrinde yapmaları D) Tunçtan yapılmış heykeli demir kılıçtan önce şekillendirmeleri

E) I, II ve III

ORTA ÇAĞ :

E) Taştan yapılmış ilkel baltayı topraktan yapılmış kap–kacaktan önce yapmaları

Kavimler Göçü’nden (375 ) – İstanbul’un fethine (1453) kadar süren devirdir.

“Tarihin kesin yasaları yoktur ve tarihi bilgiler süreç içinde değişebilir.” diyen bir tarihçinin bu savında;



I. Tarihçi, çalışmalarında deney yöntemi kullanarak tarihe bilimsellik kazandırabilir.



II. Tarihi olayla ilgili yepyeni bilgi, belge ve bulgulara ulaşılabilir.



III. Olayın geçtiği zamanda yapılan doğal gözlemler katkı sunabilir.



merkezi yönetimler yaygın

yargılarından hangilerini kanıt olarak sunabilir?

iken Avrupa’da Kavimler

A) Yalnız I

B) Yalnız II

göçünden sonra ortaya çıkan

C) Yalnız III

D) I ve II

Engizisyon Mahkemesi

• Siyasi yapı: Doğu’da

“Feodalite“ hakimdir.

11. Cilalı Taş Devri'nde tarımsal etkinliklerin, Palme Yayınevi

8.

başlamasıyla beraber yerleşik yaşama geçen insanoğlu birbirine bitişik evlerden oluşan ilk köyleri oluşturulmuş doğaya karşı asalaklıktan büyük ölçüde kurtularak toplumsal işbölümünü gerçekleştirmiştir. Buna göre;



I. Üretim araçları gelişmiştir.



II. Yaşam biçimleri değişmiştir.



III. Avcılık ve toplayıcılık temel geçim kaynağıdır.

E) II ve III

yargılarından hangilerine ulaşılır? A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

E) II ve III

• Din: Musevilik, Hırıstiyanlık ve Müslümanlık gibi tek tanrılı dinler hakimdir. • Ekonomi: Tarımın yanında

9. “Tarihi olaylar (vakalar), ancak kendi öznel ko-

İpek ve Baharat yolları ile ticaretin büyük önem kazandığı, insan gücüne dayalı üretimin geliştiği görülür. • Sosyal yapı: Avrupa’da halk



şullarında ve kendi bütünlükleri içinde anlam taşır.” Bu yargıyı, tarihi olayların aşağıdaki özelliklerinden hangisi destekler?

aynı anda yaşamamıştır.” diyen bir tarihçi bunun nedeni olarak toplumların hangi özelliğine dikkat çekmez?

A) Yasalarının olmaması

A) Ekonomik farklılık

B) Yer ve zaman bildirmesi

B) Siyasi birikim

çeşitli sınıflara ayrılmıştı ve

C) Belgelere dayandırılması

halk arasında hukuki eşitlik

D) Günümüz koşulları ile açıklanamaması

yoktu.

E) Deney ve gözlem yöntemlerinin kullanılamaması

16

12. “İnsanlık, tarih öncesi dönemlerini her yerde

7. E

8. B

9. D

C) Kültürel gelişmişlik D) Coğrafi konum E) Genetik yapısı 10. B

11. D

12. E

1. Ünite 13. Bilimsel tarihçiliğin, en önemli özelliği objek-

15. Cilalı Taş Devri'nde, Diyarbakır – Çayönü,

Bu durum tarih araştırmalarında;



I. Sağlam belgelere dayanarak hareket etme



II. Belirli kaynakların dışına çıkmama



III. Olayın gerçekleştiği dönemden çok araştırmanın yapıldığı dönemin koşullarını dikkate alma



B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Bu bilgiye dayanarak;



çabalarından hangilerini geçerli kılar? A) Yalnız I

Bilgi Köşesi

Anadolu’daki ilk yerleşim merkezlerinden biri olarak kabul görmektedir.

tifliği amaç edinmesidir.

/ Tarih ve Zaman

YENİ ÇAĞ:



I. Anadolu’da Maden Devrinin başlamış olduğu



II. Türkiye’nin Eski Taş Devrinde iskan edildiği



III. Anadolu insanının tarımsal üretime başlamış olduğu



sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

İstanbul’un fethinden (1453) – Fransız İhtilali’ne (789) kadar geçen devirdir.

E) II ve III

İstanbul’un Fethi

14. “Tarihte iyi bilinmeyen bir olay, benzer bir olayın neden ve sonuçlarıyla açıklanamaz.”

Palme Yayınevi

• Siyasi Yapı: Barutun ateşli

diyen bir tarihçi savına kanıt olarak;

I. Tarih tekrardan ibarettir.



II. Tarihi olaylar tekrarlanamaz tektir.



III. Tarihi olaylar, yaşandığı döneme ilişkin tutarlı belgelerle desteklenmelidir.



yargılarından hangilerini öne sürebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

silahlarda kullanılmasından sonra Feodalite (Derebeylik) sona erdi yerini merkezi krallıklar aldı. Bü-

16. “Tarih biliminin, inceleme yöntemi diğer bilimlerden farklılık gösterir.” diyen bir araştırmacı tarihçi için;

I. Araştırmalarını belgelere dayandırmıştır.



II. Deney ve gözlem yöntemi kullanmamaktadır.

yük Coğrafya Keşiflerinden sonra ise “Sömürge İmparatorlukları“ doğdu. • Din: Tek Tanrılı dinlerin toplum ve siyasal yapılar üzerindeki



III. Objektif davranmayı esas almıştır.

etkinliğinin sürdüğü görüldü.



yargılarından hangileri savını kanıtlar niteliktedir?

Haçlı Seferleri, Büyük Coğrafya

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Keşifleri, Rönesans ve Reform Hareketleri sonrasında kilisenin güç kaybetmeye başladığı görüldü.

E) II ve III • Ekonomi: Büyük Coğrafya keşiflerinden sonra ticaretin ön plana çıktığı, enerji kaynaklarının sanayiye girmeye başladığı görülmüştür. • Sosyal Yapı: Ticaretle uğraşan Burjuvaların ön plana çıktığı soylu ve rahiplerin eski güçlerini kaybetmeye başladıkları görüldü.

13. A

14. E

15. C

16. B

17

1. Ünite

18

/ Tarih ve Zaman

2. Ünite İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

2. Ünite

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

Bilgi Köşesi ESKİ ÇAĞ (İLK ÇAĞ ) (Yazının bulunuşu MÖ. 3200 – Kavimler Göçü 375 ) • İlk Çağ uygarlıklarının ılıman iklim kuşağında, nehir ve göl kenarlarında orta çıktıklarını…

YAZININ EVRİMİ ALFABE GELİŞİM ÇİZELGESİ Mısır (Hiyeroglif)

Biliyor muydunuz? ÇİN UYGARLIĞI • Sarı ırmak boylarında kurulan

• • •

•

•

•

Asya’ nın en eski ve en önemli merkezlerinden biri olduğu gibi Asya’da yerleşik yaşam uygarlığının en önemli temsilcilerinden olduğunu… Çinlilerin, Barut, Pusula, Kağıt ve Matbaanın ilk kullanıcıları olduğunu… Çin’in “Tarihi İpek Yolu'nun” merkezi olduğunu… Çinlilerin kendilerine özgü bir nevi şekil yazısını andıran bir yazıyı MÖ. 1500 yıllarından itibaren kullandıklarını… Dünya’nın en büyük taş yapıtlarından olan “Çin Seddi”ni Hun akınlarına karşı korunmak için MÖ. III. yy. da yaptıklarını… Konfiçyüs ve Tao’nun görüşlerinin zamanla din kurallarına dönüştüğü Hindistan'da ortaya çıkan Budizm’i benimsediklerini… İpek dokumacılığı ve porselen sanatında ileri gittiklerini, Çin uygarlığının oluşmasında Türk, Tunguz, Moğol ve Tibet’in katkısının olduğunu…

Fenike (Alfabe)

Anadolu

Lidyalılar

Frigler Yunan İyonlar Roma (Latin Alfabesi)

İLK ÇAĞ UYGARLIKLARININ ETKİLEŞİMİ

Mısır

Mezopotamya

Anadolu Uygarlıkları

Biliyor muydunuz ? HİNT UYGARLIĞI • Ganj ve İndus Boylarında gelişen Hint Uygarlığı’nın “Tarihi Baharat Yolunun” merkezi olduğunu… • Hindistan’ın sık sık istilaya uğramasında zengin ve verimli topraklara sahip olmalarının neden olduğunu… • Hindistan'da bir çok farklı uygarlığa sahip kavimlerin bir arada yaşaması ve “Kast Örgütünün “varlığının Hint halkının kaynaşmasını engellediğini

ve millet haline gelmelerini geciktirdiğini…

20

Yunan Uygarlığı

Batı'da

Doğu'da

Roma

Makedonya + Doğu Uygarlıkları = Helen

İslâm Uygarlığı

2. Ünite

/ İnsanlığın İlk Dönemleri Bilgi Köşesi

1. TEST 1.

4.

İlk Çağ uygarlıklarının Çin, Hindistan, Mı-

Mezopotamya Uygarlığı’nın temellerini atan

sır, Anadolu ve Ege-Akdeniz havzasında

Sümerler, Site denilen şehir devletleri biçi-

gelişmesinde;

minde yaşamışlardı.



I. Doğal zenginlik kaynakları,



II. İklim koşulları,



III. Ulaşımın kolay olması



durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?

Bu durumun aşağıdakilerden

hangisinin

“Veda”,“Brahmanizm” ve “Budizm” olduğunu,

• Gazneli Sultan Mahmut’tan itibaren İslâmiyetin Hindistan'da yayıldığını…

oluşumunu engellediği söylenebilir ?

A) Yalnız I

A) Merkezi yönetimin B) Ticaretin

• Sanskrit denilen bir dil ile İndus yazısını kullandıklarını…

C) Eğitim-Öğretimin D) Sanatın

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Biliyor muydunuz?

E) Bilimsel çalışmaların

MEZOPOTAMYA UYGARLIĞI • Güneydoğu Toroslardan, Bas-

E) II ve III

5.

oldukları ileri sürülmüştür.

Çinlilerin, MÖ III. yüzyılda komşuları Hunlara karşı “Çin Seddi’ni” yapma zorunluluğu

Palme Yayınevi

duymalarında;



ra Körfezi’ ne kadar uzanan Fırat ve Dicle ırmakları arasında kalan bölgeye İlk Çağ'da “iki nehir arası” anlamına gelen Mezopotamya denildiğini…

MÖ 4000 yıllarında Mezopotamya’ya gelerek yerleşen kavimlerin Orta Asyalı kavimler

2.

• İlk dinlerinin

Aşağıdakilerden hangisinin bu görüşü kanıtladığı ileri sürülebilir?

• Mezopotamya’nın (ana=kaynak) uygarlık olduğunu,

• Mezopotamya’nın siyasi tarihinin “Sümerler ile başladığını” zamanla Akad’lar, Elam’lar, Babil’ler, Asur’ lar gibi kavimlerin bu bölgede egemenlik kurdukla-

A) Ölümden sonraki yaşama inanmaları,



I. Çin’e yapılacak göçleri engellemek istemeleri,



II. Hun akınlarından zarar görmeleri,



III. Çinlilerin Hunları örnek almak istemeleri



durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir ?

D) Tarihte bilinen ilk yazının Mezopotamya’ da ortaya çıkması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) MÖ 4000 yıllarında yapılmış Mezopotamya eserlerinin MÖ 5000 yıllarında yapılmış Orta Asya eserlerine benzerlik göstermesi

B) Tarım alanında ileri gitmeleri C) Mezopotamya’da siyasi birliğin kurulamamış olması

E) II ve III

rını…

Biliyor muydunuz? Devlet şekilleri: • Mezopotamya’nın siyasi tarİhi “site” denilen şehir devletleri ile başlar. Sümer Şehir Devletleri Rahip-Krallar tarafından yönetilirdi.

• Mezopotamya’da ilk merkezi krallığı ve imparatorluğu Akad’lar kurmuşlardır.

3.

• Babiller, “mutlak krallığın” ilk

Hindistan’da görülen “Kast Sistemi” halk sınıfları arasında evlenme, alış-veriş yapma gibi sosyal ilişkileri yasaklamış veya sınırlı

tut-

önemli temsilcileridir.

• Asur’lar ise “askeri bir impara-

6.

en üst katını “Rasathane” olarak kullanmışlar-

muştu.

dır.



Bu durumun Hindistan’da ;



I. Ekonomik gelişmenin



II. Dış siyasi ilişkilerin



III. Millet haline gelmeleri



durumlarından hangilerini olumsuz etkilediği savunulabilir ? A) Yalnız I C) Yalnız III





Bu durumun aşağıdakilerden hangisinin göstergesi olduğu söylenebilir ? A) Sümerlerde tek tanrı inanışı olduğunun, B) Sümerlerin ölümden sonraki yaşama inandıklarının, D) Sümerlerin gök tanrı inanışına sahip olduklarının,

D) I ve III

E) Ekonomi alanında ileri olduklarının

E) I, II ve III 2. B

3. D

Yazı : • Tarihte bilinen ilk yazıyı “Çivi ya-

C) Gök bilimleri ile uğraştıklarının,

B) Yalnız II

1. D

torluk” özelliği gösterdiği gibi “Karakolonici” bir devlet olarak da görülmüştür. Kayseri Kültepe’de ticaret kolonileri (Kaniş-Karum) bulunan bu yolla çivi yazısını Anadolu’ya taşıyarak Anadolu’nun tarihi devirler geçmesine katkı sağlamışlardı.

Sümerler Ziggurat adı verilen tapınaklarının

4. A

5. E

6. C

zısı” Sümerler bulmuşlar ve böylece “Tarihi Devirlere” geçen ilk kavim olmuşlardır.



21

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

Bilgi Köşesi Din : • Çok Tanrılıdır. Sümerler tanrılarını insan gibi düşünmüşler ancak onların ölümsüz olduklarına inanmışlardır. Ölümden sonraki hayata inanmakla birlikte inanışları daha çok bu dünya ile ilgilidir yani dünyevidir.

7.

Edebiyat :



I. Tarih yazıcılığı ilk kez Mezopotamya’da başlamıştır.



II. Mezopotamyalı yazıcılar, deneysel bilimlerden uzak durmuşlardır.





III. Mezopotamya’da bir yazıcının eğitimi, yazma ve okumayla sınırlı değildir.



I. Devlet kavramı doğmuştur



yargılarından hangilerinin, doğruluğu savunulabilir?



II. İş bölümü ortaya çıkmıştır



III. Sosyal sınıflaşma başlamıştır

A) Yalnız I



IV. Ticaret başlamıştır



V. Bilim ve sanat gelişmiştir



yargılardan hangisine, ulaşmak doğru ol-

C) Yalnız III

22



B Yalnız II



D) I ve II

E) II ve III

8.



Verilen bilgiler ışığında Mezopotamya’ daki gelişmelerle ilgili;

mayabilir? A) I B) II

Tarihte, ilk kanun yapıcı olarak tanınan Urgakina “Rahiplerin denetiminde olan ülke topraklarını onların denetiminden kurtararak toprağın gerçek sahibi olan halka verdiğini” açıklamıştır. Verilen bu bilgiye göre;



I. Özel mülkiyetin tanındığı,



II. Rahiplerin otoritelerinin zayıfladığı,

C) III

D)IV

E) V

11. Tarihi bir olayın, evrensel nitelik kazanması için;

I. Tarihi devirlerde, taşınmış olmalarıdır.



II. Tarihi liderlerden biri tarafından yapılmalıdır.



III. Farklı toplumların ihtiyaçlarına yanıt verebilmesidir.



III. Laik düzene geçildiği

yargılarından hangilerine, öncelikle sahip olması gerektiği savunulabilir?



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir ?

A) Yalnız I



B) Yalnız II

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve III

C) Yalnız III



D) I ve II

E) II ve III

• Gılgamış Destanı, Yaradılış ve Tufan Menkıbeleri Mezopotamya edebiyatının ilk yazılı örnekleridir. Sanat : • Mezopotamya’da “taş az bulunduğundan” heykel dışındaki eserlerini genellikle doğa olaylarına ve istilalara karşı dayanaksız bir malzeme olan kerpiçten yapmışlar, bu yüzden eserlerin bir çoğu günümüze ulaşamamıştır. • Sümerlerin “Ziggurat” denilen tapınakları, Babillerin “Kule” denilen tapınakları ile uzun süre dünyanın 7 harikası arasında yer alan “ Asma Bahçeleri”, Asurların “ Kabartma ve Heykelleri” çok önemlidir.

tarım ve hayvancılık geçim kaynağı iken zamanla büyük yerleşim yerlerinde el zanaatları ve dokumacılıkla uğraşan insanlar artmış, ihtiyaçlarından fazlasını üreterek başkalarının ürünleri ile değiştirmeye başlamış, giderek yönetenler ile yönetilenler biçiminde gruplandıkları görülmüştür.

Bu bilgilere göre;



Hukuk : • Tarihte bilinen ilk yazılı kanunlar Sümer şehir devleti krallarından “Urgakına”ya aittir. • Mezopotamya’nın en gelişmiş yazılı kanunlarıise “Babil Kralı Hammurabi” ye aittir. Bilim : • Sümerler gök cisimleri ile insanların hayatları arasında bir ilişkinin var olduğuna inanarak gök cisimlerini incelemişler “Burçları” bulmuşlar, ilk ay takvimini kullanmışlardır. Babiller ise “Ay ve Güneş tutulması"nın devirli hareketlerin sonucu olarak ortaya çıktığını bulmuşlardır. • Fırat ve Dicle’nin sağladığı verimlilik ve bu nehirlerin taşması sonucu tarla sınırlarının bozulmasının “Matematik ve Geometri” alanında gelişmelerine katkı sağladığı ileri sürülmüştür.

10. Mezopotamya’nın ilk dönemlerinde yalnızca

Mezopotamya’daki yazıcılar, “çivi yazısı”nı okuyup yazmanın yanı sıra; astroloji, astronomi, tıp, cerrahlık, aritmetik, geometri gibi alanlarda da bilgi sahibiydiler.

Palme Yayınevi

2. Ünite



E) I, II ve III

12. Mısır’da Firavunlar “Tanrı-Kral” olarak nite

9.

lendirilmişlerdi. Bu durumun;

Sami kökenli kavimlerin Arabistan’dan



I. Firavunların halk tarafından seçildiği

gelip Mezopotamya bölgesine yerleşip uy-



II. Mısır’da Gök Tanrı inanışının olduğu



III. Firavunların ölümsüzleştirildiği



yargılarından hangilerine, yol açtığı savunulabilir ?

garlık kurmuş olmaları bu kavimlerin nasıl bir arayış içinde olduklarını kanıtlar? A) Kültürel iletişim kurmak B) Verimli topraklarda yaşamak C) İnanç birliğini gerçekleştirmek D) İleri uygarlıklarını gittikleri yerlere taşımak

8. D

9. B

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) Kara ticaret koloniciliğini yaygınlaştırmak 7. C

A) Yalnız I

10. E

11. C

12. C

2. Ünite

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

13. “Medeni Kanun, ailenin oluşumu, devamı, mal

15. Eski Mısır Tanrılarından en önemlisi bolluk

mülk edinme bunları çocuklarına miras olarak

ve bereket tanrısı “Güneş” olduğu gibi, çok sayıdaki tabiat tanrıları arasında Nil Nehri de önemli yer tutmaktaydı. Verilen bilgiler ışığında Mısırlıların tanrı anlayışlarında;

bırakabilme, alış-veriş gibi toplumsal yaşamı düzenleyen yasalardır.”



Bu tanım ölçü alındığında;



I. Hititlerde kraliçenin devlet yönetiminde söz sahibi olması



I. İhtiyaçları



II. Hammurabi Yasaları’nda mülkiyet ve ticaret konularında düzenlemeler olması



II. Ölümden sonraki yaşama inanmaları





III. Hititlerde miras hukukuna yer verilmesi,

III. Korktukları varlıkları Tanrı kabul etmelerinden

durumlarından hangilerinin “Medeni Kanun” içinde yer aldığı savunulabilir?



hangilerinin etken olduğu söylenebilir?



A) Yanlız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Yalnız I C) Yalnız III

B) Yalnız II

D) I ve II

E) II ve III

14. Mısırlılar, piramitleri, tapınakları ve sfenksleri ile tamamen kendilerine özgü olan bir sanat anlayışı geliştirmişler ve bunu uzun süre korumuşlardır.

Palme Yayınevi

E) II ve III

Mısırlıların, başka uygarlıkların etkisinde kalmadan, kendilerine özgü bir sanat anlayışı geliştirme ve korumaları ile aşağıdakilerden hangisi arasında doğrudan bir ilişki kurulabilir? A) Çok Tanrılı dine inanmalarıyla B) Uzun süre dış etkilerden korunmuş olmalarıyla C) Ölümden sonraki hayata önem vermeleriyle D) Kendilerini diğer kavimlerden üstün görmeleriyle E) Savaşçı bir kavim olmalarıyla

16. İlk Çağ Ana (kaynak) uygarlıklarından biri olan Mısır’da, – Tarımsal üretimle ilişkili olarak güneşin hareketlerini temel alan güneş takviminin bulunması – Ürünler üzerinden alınacak vergi oranlarının belirlenmesi için ondalık sistemin bulunması

Bilgilerine dayanarak;



I. Buluşlar, gereksinimlerden kaynaklanmaktadıtır.



II. Tüm uygarlıklar, ana (kaynak) uygarlık durumundır.



III. Mısır uygarlığının, gelişiminde tarımsal üretim etkili olmuştur.



Bilgi Köşesi MISIR UYGARLIĞI • Mısır’ın siyasi tarihi de Mezopotamya’ da olduğu gibi “Nom” denilen şehir devletleri ile başlamıştır. Kral Menes’in Nom’ ları birleştirmesi ile Mısır Krallığı ortaya çıkmıştır (MÖ. 3000). • Mısır Perslerin istilasına kadar (MÖ. 525) Mısırlı sülaleler tarafından yönetilmiştir. • Mısır Uygarlığı’da Mezopotamya Uygarlığı gibi (ana=kaynak) uygarlıktır. Mısır diğer uygarlıkları etkilerken özgürlüğünü korumuştur. • Mısır’ın Pers istilasından MÖ.525 - 1952 yılına kadar bir daha Mısırlılar tarafından yönetilmediğini Büyük İskender, Bizanslılar, Romalılar, Arapla (Hz. Ömer’le başlayan Dört Halife Devri Emeviler, Abbasiler), Türkler (Tolunoğulları, Akşitler, Eyyubiler, Memlükler, Osmanlılar) ve İngilizlerin yönettiğini…. Biliyor muydunuz? • Nehirlerin akış yönü nedaniyle

(Fırat, Dicle ve Nil) Mezopotamya’nın “kuzeyine yukarı, güneyine aşağı” denirken, Mısır’ın “kuzeyine aşağı, güneyine yukarı” denildiğini… Biliyor muydunuz?

• Mısırlılarla Hititler arasında yapılan “Kadeş” in (MÖ. 1280) tarihte bilinen “ilk yazılı antlaşma” olduğunu… Biliyor muydunuz?

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yanlız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

Mısırlılardan güzel sözler; • Kalbini bilime ver ve onu öz annen gibi sev. • Hiçbir şey bilmek kadar değerli olamaz. • Sadece bilgili bir insan kendi kendini yönetebilir.

,

• Bu dünyada gerçek tek bir mutluluk vardır, o da gündüz kitapları istekle toplamak ve bunları gece okumaktır.

13. E

14. B

15. A

16. C

23

2. Ünite

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

Bilgi Köşesi Devlet şekli :

2. TEST 1.

• Mısır, Firavun denilen krallar tarafından yönetilirdi. Firavunlar “Tanrı - Kral” olarak kabul edilirdi.



Bu durum “Firavunlara sınırsız bir emretme gücü kazandırmış bu da Mısır kültürünün ve sanatının gelişmesine” önemli katkı sağlamıştır.

Mezopotamya Uygarlığı’ndan günümüze az sayıda mimari yapıt kaldığı halde Mısır uygarlığından günümüze daha çok sayıda mimari yapıt kalmıştır. Bu duruma aşağıdakilerden hangisinin yol açtığı söylenemez?

4.

Lübnan dağları ile Doğu Akdeniz arasındaki dar bir kıyı şeridinde şehir devletleri kuran Fenikeliler kurdukları koloniler ile ticaret yaparak bölgede bir sömürü düzeni kurmuşlar, bu arada doğu ve batı toplumları arasında kültür taşıyıcılığı da yapmışlardır.

A) Mezopotamya da yapı dayanıksız olması



Buna göre, Fenikelileri bu tür bir yaşama yönelten temel etken aşağıdakilerden hangisidir?

malzemelerinin

B) Mezopotamya’nın sık sık saldırıya uğraması

Yazı : • Mısırlılar başlangıçta “ Hiyeroglif” denilen resim yazısını kullanmışlardır. Zamanla sadeleştirilen Mısır yazısı Fenike alfabesinin temelini oluşturmuştur.

A) Irksal özellikler

C) Mısır eserlerinin genellikle taştan yapılması

B) Coğrafi koşullar

D) Mısır’ın saldırılardan daha iyi korunması

D) Toplumsal sorunlar

E) Mezopotamya’da siyasi birliğin olmaması

E) Geleneksel hayat biçimi

C) Siyasal tercihler

Din : • Çok Tanrı’lıdır. Ölümden sonra-

Bilim : • Bilinen ilk güneş takviminin Mısırlılar tarafından bulunduğunu, Roma İmparatoru Jull Sezar tarafından “julien takvimi”, Papa XIII. Gregory tarafından “Gregoryen takviminin” düzenlendiğini. Bu takvimin değiştirilerek bugün kullanılan “miladi takvime” dönüştürüldüğünü …

2.



• Mumyalama sırasındaki işlemler ile insan anatomisinin tanındığını, tapınaklarda başlayan tıp alanındaki gelişmelerin zamanla tapınak dışında geliştiğini…

Biliyor muydunuz?

24

Verilen bilgilere göre;



I. Firavunlarını ölümsüzleştirdikleri



II. İstedikleri kişileri Firavun olarak seçebildikleri



III. Mısır’da saltanat sisteminin olmadığı



Yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

5.

Fenikeliler “Site-Devletler topluluğu” özelliği göstermişlerdir yargısı ile; I. Kolonici oldukları



II. Siyasi birlikten yoksun oldukları



III. Tüccar topluluklar oldukları



durumlarından hangileri arasında bir ilişkiden söz edilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) II ve III

3.

• Nil nehrinin verimliliği ile taşmasının Mısırlıların Matematik ve Geometri alanında gelişmelerinde önemli etken olduğunu Pi (3.1416) sayısının Mısırlılar tarafından bulunduğunu…

Mısır’da Tanrı-Kral olarak görülen Firavunların sınırsız bir emretme gücüne sahip oldukları ileri sürülmüş, Firavunlar adına harikalar arasında yer alabilecek sanat eserleri yapmışlardır.

Palme Yayınevi

ki hayata inanmışlardır. Ölümden sonra tekrar dirilmeyi vücudun dağılıp bozulmamasına bağlayan Mısırlılar Mumyacılığı “Mısır’ın milli sanatı haline getirmişlerdir. Bu durum dini inanışları gereği mezarlarını odalar biçiminde yapmalarına yol açtığı gibi “Tıp biliminin gelişmesine de katkı sağlamıştır.”



Yunanlar kolonilerini ikinci bir vatan olarak görürken Fenikeliler kolonilerini yalnızca ticari amaçlı görmüşlerdir. Fenikelilerin kolonilerine bakış açılarının;

6.

Museviliğin;



I. İlk tek tanrılı din olması



II. Sadece İbranilere gönderildiğine inanılmış olması



III. Musevilerin yaşadıkları yerlerden uzaklaştırılması





I. Kolonileri ile sürekli savaşmaları



II. Koloni sayılarının artırmaları



III. Kolonilerini kısa sürede kaybetmeleri



durumlarından hangilerine, neden olduğu söylenebilir?

durumlarından hangilerinin en az yayılan tek tanrılı din olmasında etken olduğu söylenebilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

E) II ve III 1. E

2. A

3. C

4. B

5. B

6. B

2. Ünite 7.

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

10. Hititler, özgür vatandaşlar gibi kölelerinde mal

İbranilerin ;

mülk edinme, bunlar üzerinde diledikleri gibi tasarrufta bulunma haklarını tanımışlardı.



I. Hz. İbrahim döneminde Lut Gölü civarında yaşadıkları,



II. Hz. Musa’nın önderliğinde Mısır’dan gelerek bugünkü Filistin topraklarına yerleştikleri,



I. Kölelerin mülkiyet hakları bulunmaktadır.

III. Hz. Davut döneminde Kudüs’te Yahudi devletinin temellerini attıkları belirtilmiştir.



II. Köleler devlet yönetiminde söz sahibidir.



III. Köleler toprakla alınıp satılan mal konumundadır.

yalnızca verilen bilgiler ışığında aşağıdakilerden hangisini, söylemek doğru olabilir?



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?





yalnızca verilen bu bilgiye göre;

A) İbranilerin göçebe biçimde yaşadıkları B) Ticarette ileri gittikleri

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

C) Denizcilikte gelişmiş oldukları E) Önderlerinin peygamberler olduğu



I. Hititlerin Mezopotamya ile ticaret yapmaları,

11.

• Lidyalıların “Kral Yolu”nu açmaları,



• Asurluların Kayseri-Kültepe’de koloniler kurmalarının

Palme Yayınevi



İnsanlığın tarihi, çok eski zamanlara uzanmakla birlikte “Tarih yazıcılığı” kavramı Hititlerle başlamıştır. Bu görüşe ;



aşağıdakilerden hangisine önem verdiklerinin göstergesi olduğu söylenebilir?



II. İlk meclisli (Pankuş) yönetimi kurmaları



III. Yıllıklar (Analları) düzenlemeleri



IV. Anadolu’nun, en eski kavimleri olmaları

C) Tarıma



V. Anadolu’daki, diğer uygarlıkları etkilemeleri

D) Ticarete



A) Bilimsel çalışmalara B) Fetihlere

B) II.

C) III.

D) IV.

denilen anıt mezarlarının yakın zamana kadar “dünyanın 7 harikaları” arasında yer aldığını… • Karnak ve Luksor tapınakları ile Sfenks denilen heykellerinin gücü ve aklı simgelediğini..

Biliyor muydunuz? FENİKELİLER ile Akdeniz arasında şehir devletleri biçiminde yaşayan Fenikelilerin tarıma elverişli arazilerinin az oluşu nedeniyle denizciliğe yöneldiklerini ve dünyanın ilk deniz kolonici” kavmi olduklarını… (Bu alanda en büyük rakipleri İyon ve Yunanlılar olmuştur.)

• Tarihte bilinen ilk harf yazısını yani “alfabeyi” bulduklarını. Bu alfabenin Anadolu Uygarlıkları’ndan sırasıyla Lidya, Frigya ve İyonların daha sonra Yunanlılar ve Romalılar tarafından geliştirilerek günümüzde yaygın olarak kullanılan “ Latin Alfabesine” dönüştürüldüğünü…

Biliyor muydunuz? İBRANİLER

E) Sanata

• Bugünkü İsraillilerin ataları olup

gelişmelerinden hangisi kanıt olarak gösterilebilir? A) I.

Sanat : • Firavunlar için yapılan “Piramit”

• MÖ 12. yüzyılda, Lübnan dağları

D) Savaşçı bir kavim oldukları

8.

Bilgi Köşesi

kutsal kitapları Tevrat’a göre Hz. Musa’nın önderliğinde Mısır’dan gelerek bugünkü Filistin topraklarına yerleştikleri ve devlet kurdukları belirtilmiştir.

E) V.

• Kralları genellikle Peygamberlerdir.

9. Hitit kralları öldükten sonra Tanrılarına hesap vereceklerine inandıklarından dönemlerine ait olayları doğru olarak Anal denilen yıllıklara yazdırmışlardı.

Hitit Krallarının bu tutumunun;

peygamber kral (Hz. Davut, Hz. Süleyman vb.)

12. Lidyalıların;

I. Paralı askerlerden ordu oluşturmaları



II. Harf yazısını kullanmaları



III. Ticarette değiş-tokuş yerine parayı bulup kullanmaları



gelişmelerinden hangilerinin, başka uygar-



I. Tarih yazıcılığı



II. Hukuk



III. Meclisli yönetime geçilmesi

lıklardan etkilendiklerine kanıt olarak gös-



durumlarından hangilerinin, gelişmesine katkı sağladığı savunulabilir ?

terilebilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

8. C

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) I, II ve III

7. E

A) Yalnız I

9. A

10. A

11. D

12. B

• Devletleri Hz. Süleyman’dan sonra İsrail ve Yahudi (Yuda) Devleti olarak ikiye ayrılmıştır.

• İbraniler “İlk tek Tanrılı din olan Museviliğe” inanmışlardır. Bu dinin yalnızca kendi kavimlerine gönderildiğine inandıklarından (kendilerini diğer kavimlerden üstün gördüklerinden) dinlerini yaymak için bir çaba harcamamışlardır. Bu yüzden tek Tanrılı dinler arasında (Hıristiyanlık ve Müslümanlık) en az yayılan din olmuştur. “Evrensel değil Kavmi din anlayışı”

25

2. Ünite

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

Bilgi Köşesi

13. Van (Tuşpa) ve yörelerinde yapılan kazılarda

• Romalılara isyan ettikleri için yaşadıkları yerlerden uzaklaştırılan Yahudilerin İkinci Dünya Savaşının sonuna kadar yaklaşık 2000 yıl dünyanın değişik yörelerinde sürgün yaşadıklarını ve 1948'de bugünkü “İsrail” devletini kurduklarını… • Kavmi – Milli din anlayışlarının dünyanın çeşitli yörelerinde yaşayan Yahudilerin benliklerini korumalarında en önemli etken olduğunu…



15. Doğu Anadolu’da yaşayan Urartuların;

Urartulara ait oda biçiminde mezarlara ve içlerinde yiyecek, altın süs eşyalarına rastlandığı gibi çevresinde sulama kanallarına da rastlanmıştır. Yalnızca verilen bilgilere göre Urartularla ilgili;





I. Tarımcı kavim oldukları,



II. Ölümden sonraki hayata inandıkları

A) Mezopotamya ve Mısır’dan etkilendiklerini,



III. Tarihi devirleri yaşadıkları

B) Ticaret yolları üzerinde yaşadıklarını,



gelişmelerinden hangilerine, ulaşılabilir?

C) Göçebe olduklarını

A) Yalnız I

B Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

D) Mısır ve Mezopotamya devletleri ile dostluk antlaşmaları yaptıklarını, E) Mısır ve Mezopotamya devletlerine karşı Anadolu’yu koruduklarını.

E) I, II ve III

Biliyor muydunuz?

• •

• • • •

•

Biliyor muydunuz? ANADOLU • Asya’yı Avrupa’ya bağlayan

14. Anadolu Uygarlıkları’ndan, olan Hititlerin yasalarında, mülkiyet hakkı korunmuştur. Köleler bedel ödemeleri halinde bir üst sınıfa geçebilmiş, sınırlı da olsa mal sahibi olabilmişlerdir. Pek çok suçun cezası ise, bedel ödeme (fidye) esasına dayandırılmıştır.

Palme Yayınevi

İRAN • Asya’yı Anadolu, Mezopotamya, Suriye ve Mısır’a bağlayan önemli bir geçiş noktası üzerinde olduğundan birçok farklı uygarlığın yaşadığı bölge konumundadır. İlk Çağ'da İran’da Med’ler, Persler ve Part’lar yaşamışlardır. Perslerin Anadolu, Suriye ve Mısır’a egemen İlk Çağ'ın en büyük imparatorluklarından birini kurduklarını… MÖ 5. yüzyılda Yunanlarla ünlü Pers Savaşları’nı yaptıklarını… Pers İmparatorluğu’na Büyük İskender’ in son verdiğini… Çok Tanrılı bir din olan ve Ateşe tapanlar diye bilinen “Zerdüştlük” dinine inandıklarını… Medlerin İlk Çağ'da İran’ın kuzey batısında Medya denilen bölgede devlet kurduğu Pers’ler tarafından yıkıldığını... Part’ların İlk Çağ'da İran’ın kuzey doğusunda Partya denilen bölgede devlet kurduğunu ve (MS. 226) yıkıldığını yerine Sasani Devleti’nin kurulduğunu…

• Çivi yazısını kullanmaları, • Mezarlarını oda biçiminde yapmaları, • Hiyeroglif denilen resim yazısını kullanmalarına bakarak aşağıdakilerden hangisini söylemek doğru olabilir?

Bu bilgiler ışığın, Hitit yasaları hakkında;



I. Yumuşak ve insancıldır.



II. Sınıflar arası geçiş engellenmiştir.



III. Suç işleyen varlıklı insanların mülkiyetine tamamen el konmuştur.



16. Mısır’da mumyacılığın milli bir zanaat haline gelmesinde ;



I. Ölümden sonraki yaşam inancı,



II. Mısırlılarda ulusal duyguların ağır basması



III. Bilimsel çalışmalara önem verilmesi



durumlarından hangilerinin öncelikli etken olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

yargılarından hangilerinin, doğruluğu sa-

C) Yalnız III

D) I ve II

vunulabilir?

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

bir geçit yeri olduğu “geçiş uygarlığı” özelliği taşıdığı gibi iklim özellikleri ile bir çok farklı uygarlığa beşiklik etmiştir. Anadolu’nun MÖ. 4 yy. dan beri “Anatolia – Güneşin doğduğu yer) olarak anıldığını, 1175 Miryakefelon Savaşından sonra Türkiye denildiğini…

Biliyor muydunuz?

26

13. D

14. A

15. A

16. A

2. Ünite

/ İnsanlığın İlk Dönemleri Bilgi Köşesi

3. TEST 1.

4.

İonya’ya yerleşen Aka’ların İzmir, Efes, Milet, Foça vb. şehirlerde ayrı birer devlet olarak varlıklarını sürdürdükleri görülmüştür.



Bu durumun İonya’da;

Hititlerde, “meşrutiyet yönetimine benzer” bir yönetimin olduğunu ileri süren bir kişi aşağıdakilerden hangisini bu görüşüne dayanak olarak ileri sürebilir ? A

• Anadolu’nun Mezopotamya ve Mısır gibi doğu uygarlıklarını Ege uygarlığına bağlayan, bir çok farklı uygarlığın izlerini üzerinde taşıyan “bir nevi açık hava müzesi”

Pankuş Meclisi’ni



I. Kolonicilik gelişmiştir.



II. Siyasi birlikten yoksunlardır.



III. Demokrasiyi benimsemişlerdir.

C) Kölelere mülkiyet hakkının verilmiş olmasını



gelişmelerinden hangilerinin, göstergesi olduğu savunulabilir?

D) Cezaların bedel ödeme sistemine dayanmasını

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) Merkeziyetçi bir yönetimin varlığını

C) Yalnız III

D) I ve II

B) Kraliçenin yönetime katılmasını

olduğunu…

• İlk Çağ'da;

E) I, II ve III

5.

2.

Mezopotamya’nın, ilk kanun yapıcısı olarak tarihe geçen Urgakina bir tabletinde halkın mülkiyetine verdiğini” açıklamıştı.



Verilen bilgi ile Urgakina’nın;



I. Özel mülkiyet anlayışını gerçekleştirdiği



II. Rahiplerin otoritesini kırdığı



III. Tek tanrı anlayışını benimsediği durumlarından hangilerini, gerçekleştirdiği savunulabilir ? A) Yalnız I

Palme Yayınevi

“Rahiplerin ellerindeki toprakları alarak onları

I. Suriye topraklarının mücadele alanı olduğu



II. Mısır Uygarlığı’nın kaynak, Anadolu'nun ise geçiş uygarlığı olduğu

– Antalya çevresinde Karain, Beldibi ve Balbaşı mağaraları gösterilebilir...

• Cilalı Taş Devrinde

– Hacılar Köyü – Burdur



– Çayönü – Diyarbakır



– Sakçagözü – Gaziantep’in



durumlarından hangilerine,, ulaşılabilir?



A) Yalnız I

B) Yalnız III

• Maden Devrinde

C) I ve II

D) I ve III

D) I ve II

E) II ve III

yer aldığını …

– Truva – Çanakkale



– Alişar – Yozgat



Menes, MÖ. 3000’de Nom adı verilen Mısır şehir devletlerini birleştirerek merkezi Mısır



Devrine kadar inen Anadolu’nun bu dönemini aydınlatan başlıca merkezler arasında;

III. Diplomasi biliminin başladığı

6.



• Tarih öncesi dönemi Yontma Taş



E) II ve III

3.





Bu bilgiye dayanarak;



B) Yalnız II

C) Yalnız III

İlk Çağ'da Hititler ile Mısırlılar arasında Kuzey Suriye topraklarını ele geçirmek amacıyla tarihte bilinen ilk meydan savaşı olan “Kadeş Savaşı” sonrasında da tarihte bilinen ilk yazılı antlaşma olan “Kadeş Antlaşması” imzalanmıştır.

Yukarı Mezopotamya’da yapı malzemesi olarak taş bulunmasına rağmen bu bölgede de Aşağı Mezopotamya’da olduğu gibi yapı malzemesi olarak kerpiç kullanılmıştır. Bu duruma bakarak;

Krallığı'nı kurmuştu.



Menes bu girişimiyle ;



I. Taş gelişmiş bir yapı malzemesi olarak kabul görmüştür.



II. Taşın, tapınak dışında kullanılması yasaktır.



III. Her iki bölge arasında kültürel etkileşim vardır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

I. Mısır’da din birliğini sağlama



II. Siyasi birliği sağlama



III. Merkezi yönetimi güçlendirme



çabalarından hangilerini, amaçladığı söylenebilir ? A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) Yalnız III

D) I ve II

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

2. D

3E

4. A

5. D

– Alacahöyük – Çorum’un yer aldığını …

• Tarihi Devirlerde de; Hititler, Frigyalılar, Lidyalılar, Urartular ve İonların yaşadıklarını…

Biliyor muydunuz?

HİTİTLER (ETİLER) • MÖ. 2000 yıllarında doğudan gelerek Kızılırmak kıvrımına yerleştikleri, başkentlerinin “Hattuşaş” (Boğazköy) (Çorum’a 82 km) olduğunu, Anadolu’da “siyasi birliği” ilk sağlayanlar oldukları gibi Asurlar aracılığı ile öğrendikleri “Çivi yazısını” kullanarak Anadolu’da “Tarihi Devirlere” geçen ilk kavim olduklarını …

Biliyor muydunuz?

E) II ve III 1. B

– İç Anadolu’ya Kapadokya – Ege Bölgesine İonya – Doğu Akdeniz’e Kilikya – Batı Akdeniz’e Likya – Marmara’ya Bitinya – Doğu Karadeniz’e Pontus – Batı Karadeniz’e Paflagonya – Doğu Anadolu’ya Armania denildiğini…

6. B

27

2. Ünite

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

Bilgi Köşesi

7.

Devlet Şekli : • İlk dönemlerinde çeşitli beyliklerin birleşmesi ile oluşan Feodal bir yapı gösterirken zamanla krallar beyleri görevlerinden alarak yerlerine valiler atamakla Merkeziyetçi bir devlet yapısı oluşturmuşlardı. • Hitit Kralları ülkeyi Tanrılarından aldıkları emirlerle yönettiklerine inanmışlardı. • Kralların en önemli yardımcıları “Tavananna” denilen ana kraliçe ile soylu beylerin oluşturduğu “Pankuş Meclisi” idi.



10. İlk Çağ'da Eski Yunan’da toplumlar şehir

Anadolu’nun, tarih öncesi dönemine ilişkin ilk köy yerleşim yeri Konya Çatalhöyükte, aileden ölen insanlar ev içinde gömülürdü. Evler bu yüzden barınmanın dışında kutsal bir alan olarak kabul görürdü.

(site) devletleri şeklinde örgütlendikleri için siyasi birlik kuramamalarına karşın ortak bir Yunan kültürü oluşturmalarında;

Bu bilgiler ışığında “Çatalhöyük” uygarlığı ile ilgili;



I. Gelişkin bir sanat anlayışı vardır.



II. Sınıflı toplum yapısı egemendir.



III. Dinsel ritüeller günlük yaşamın parçası haline gelmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III



I. Tanrıları Zeus adına kültürel ve sportif etkinliklerde bulunmaları



II. Deniz ticaret koloniciliğinde ileri gitmeleri



III. Bilim ve felsefe alanındaki çabaları



durumlarından hangilerinin, öncelikle etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

E) I, II ve III

Yazı : • İlk dönemlerinde Hitit Hiyeroglifi

11. İlk Çağ Anadolu uygarlıklarından Lidyalıların

8.

Tarih yazıcılığı :

Aşağıdaki arkeolojik buluntulardan hangisi İlk Çağ uygarlıklarının tarihini aydınlatmada diğerlerinden daha etkilidir? A) Taştan yapılmış balta

• Hitit Kralları öldükten sonra Tan-

B) Killi topraktan yapılmış çanak, çömlek

rılarına hesap vereceklerine inandıklarından dönemlerine ait olayları başarıları kadar başarısızlıklarını da Anal denilen yıllıklara kaydederek tarihte bilinen ilk tarih yazıcılığı kavramını başlattıklarını…Heradot’un tarihin babası sayıldığını, bilimsel tarihçiliğin ise Tukudides ile başladığını…

C) Bakırdan yapılmış kap kacak D) Kil tabletlerden kitabeler E) Demirden yapılmış araç–gereçler

Palme Yayınevi

de denilen resim yazısını kullanmışlar daha sonra Asurlular aracılığı ile öğrendikleri çivi yazısını kullanarak Anadolu’da tarihi devirlere geçen ilk kavim olmuşlardır.

ekonomileri, ticarete dayalı olarak gelişmiştir. Bu amaçla Lidyalılar, Efes’ten başlayan, başkent Sard’tan geçen ve Asur’un başkenti Ninova’ya kadar uzanan Kral Yolu’nu yapmışlar ve ticarette ilk kez değişim aracı olarak parayı bulup kullanmışlardır.

I. Para ilk kez değişim aracı Anadolu’da kullanılmıştır.



II. Lidyalılar paralı askerlerden bir ordu kurmuşlardır.



III. “Kral Yolu” önemli bir ticaret yolu olmuştur.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

Anadolu’nun, İlk Çağlarından itibaren;

C) Yalnız III

D) I ve III

–

E) II ve III

Biliyor muydunuz?

9.

Din : • Çok Tanrılı bir inanışa sahip olan Hititler, Tanrılarını insan gibi düşünmüşler ancak onların ölümsüzlüklerine inanmışlardı. Ülkelerine “Bin Tanrı İli” diyen Hititlerde tapınmanın temelinin temizlik olduğu ileri sürüdüğünü...

Biliyor muydunuz? Hukuk : • Hititlerin Medeni kanun kapsamına giren aile hukukuna önem verdiklerini, evlenmenin resmi işlem sayıldığını, miras ile ilgili düzenlemeler yaptıklarını, cezaların genellikle bedel ödeme esasına dayandığını…

Biliyor muydunuz? 28

Göç ve ticaret yolları üzerinde bulunması

–



Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlayan köprü görevini görmesi – İklimin uygun toprakların tarıma elverişli olması gibi özelliklere sahip olmasına bakarak;



I. Yerleşik yaşamın ilk kez Anadolu’da başlaması



II. Anadolu’da siyasi birliğin kurulması



III. Anadolu’nun bir dizi uygarlığa yurt olması



Bu bilgilere göre;

12. İnsanların, tükettiklerinden fazlasını üretmeye başlamasının;

I. İşçi sınıfının, sınıf olarak ortaya çıkması



II. Liberal yöneticilerin yönetime egemen olması



III. Ticari ilişkilerin başlaması



durumlarından hangilerine, doğrudan neden olduğu savunulabilir?

gelişmelerinden hangilerine, yol açtığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

8. D

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) II ve III 7. B

9. C

olarak

10. A

11. D

12. C

2. Ünite 13. MÖ 1296 yılında Mısırlılar ile Hititler arasında

15. Aşağıdaki İlk Çağ uygarlıkları ile uygarlığa

Kuzey Suriye toprakları için yapılan savşatan 16 yıl sonra Asi Irmağı kıyısındaki Kadeş kentinde yapılan ve pişmiş tablet üzerine Akad dilinde yazılan Kadeş Antlaşma metninde Hitit kralı ve Mısır Firavununun yanısıra üçüncü imza Hitit kraliçesi Puduhepa’dır.



I. Akadça, uluslararası dil olmuştur.



II. Uluslararası sorunlarda uzlaşma esas alınmıştır.



III. Tarihte bilinen ilk yazılı antlaşmada bir kadının imzası yer almıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

C) I ve III

Bunlardan hangi eşleştirme, doğru değildir?

Sanat :

A) Sümerler $ Çivi Yazısı

• Mimarlık, heykel ve kabartma sa-

B) Fenikeliler $ İlk alfabe C) Mısırlar $ Güneş sistemi



D) Romalılar $ Medeni Yasa

natlarında ileri oldukları bilinen Hititlerin şehircilik sanatında da ileri gittikleri belirtilmiştir. Birçok eser arasında İvriz ve Yazılıkaya kabartmaları oldukça ünlüdür.

E) Çinliler $ Kağıt, matba, barut FRİGYALILAR • MÖ 1200 yıllarında boğazlar üzerinden gelerek Hititlere son verdiklerini, başkentlerinin Gordion (Polatlı yakınlarındadır, ismini ilk kralları Gordios’tan almıştır) en ünlü krallarının Midas olduğunu..

B) I ve II

Bilgi Köşesi

katkıları eşleştirilerek verilmiştir.

Bu bilgilere dayanarak;

A) Yalnız I

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

D) II ve III

E) I, II ve III

14. İyonlar, MÖ. 700’lerden itibaren Akdeniz ve Karadeniz'de ticaret kolonileri kurmuşlardır. İyonların bu yayılması bir ilerleme olgusu olarak nitelendirilmektedir.

Palme Yayınevi

• Tanrıların İlkbaharda doğduğuna Sonbahar’ da öldüğüne inanılıyordu.

Bu şekilde değerlendirme;

16. İlk Çağ'da gerek Mezopotamya gerekse



Anadolu’nun; – İstilalara açık olması – Toprak elde etme savaşlarının sıkça yaşanması yukarıda adı geçen coğrafyalardaki devletleri;



I. Kolonilerin birer ticaret merkezi olması



II. Kolonilerin sürgün yeri olması





III. Kolonilerin, İyonların arka bahçesi olarak değerlendirilmesi

I. Savunmayı öne çıkaran ordular oluşturmaya



II. Savaşları meydanlara taşımaya

durumlarından hangileriyle, açıklanabilir?



III. Savaşta yitirdiklerini, kolonicilik faaliyetleri ile geri kazanmaya



durumlarından hangilerine, yönelttiği söylenebilir?



A) Yalnız I C) Yalnız III

B) Yalnız II D) I ve II

E) II ve III

A) Yalnız I C) I ve II E) I, II ve III



B) Yalnız III

D) II ve III

• Tarımcı bir kavim olmaları yanında hayvan (özellikle at) yetiştiriciliğinde ileri oldukları, Tarımın inançlarına (Ana Tanrıça Kibele ile ilgili ilkbahar da tanrıların doğduğuna ve sonbaharda ise tanrıların öldüğüne inanılırdı.) ve Hukuk anlayışlarına (Bir öküz kesenin veya saban kıranın ölümle cezalandırıldığı ) yansıdığını… • Tapates ismi verilen halı-kilimlerini Anadolu uygarlığına kazandırdıklarını, Kaya mezarlarının önemli olduğunu…

Biliyor muydunuz? LİDYALILAR • MÖ 7. yy da Büyük Menderes ile Gediz Irmakları arasında yaşadıklarını, Başkentlerinin Sard ( Sardes ) olduğunu… • Lidyalıların tarihte bilinen ilk parayı bulduklarını bu sayede ticaretin gelişmesine önemli katkı sağladıklarını… • Ticarette ileri giden Lidyalıların Efes’ten Sus’a kadar uzanan tarihi Kral Yolu’nu yaptıklarını, bu yol sayesinde doğu-batı ticareti geliştiği gibi uygarlıkların birbirlerini de etkilediğini … • Ordularında çok sayıda ücretli asker kullandıklarını.....

Biliyor muydunuz? 13. E

14. A

15. D

16. A

29

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

Bilgi Köşesi URARTULAR

4. TEST 1.

“İnsanlık tarihinde önemli buluşlar, yeni gelişmeler, her zaman doğayı değiştirme çabası ile paralellik göstermiştir.”



Belirlemesine bakarak; I. Mısırlılar, Nil Nehri’nin taşmasından zarar görmemek için takvimi geliştirmişlerdir.



II. Fenikeliler, harf yazısını bularak insanlığa alfabeyi kazandırmışlardır.



III. Lidyalılar, parayı bularak ticarette değişim aracı olarak kullanmışlardır.



yargılarından hangilerine,, ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

• Doğu Anadolu’da yaşamışlardır başkentleri Tuşpa’dır ( Van). • Hitit Hiyeroglifi ve çivi yazısını kullanmış, mezarlarını oda biçiminde yapmışlardır. Bu durum Urartuların Mezopotamya, Anadolu ve Mısır uygarlıklarından etkilendiklerinin göstergesidir.

İONLAR ( İYONLAR ) • İzmir ile Küçük Menderes arasındaki bölgeye ilkçağda İonya denildiğinden burada yaşayanlara İonlar denildiğini, buranın halkının çeşitli nedenlerle Yunanistan ve adalardan gelen Akalar olduğunu… • Polis denilen şehir devletleri (İzmir, Efes, Milet, Foça vb) biçiminde yaşadıkları, şehir devletlerinin bağımsız yaşamak istemeleri yüzünden İonya’da siyasi birliğin kurulamadığını… • Şehir devletlerinin olağanüstü durumlarda Tiran denilen bir kralın etrafında birleştiklerini… • Kral Yolu’nun sonunda yer alan Efes’in önemli bir kültür merkezi olduğunu… • İonların Fenike alfabesini geliştirerek kullandıklarını… • Modern tıp biliminin kurucusu Hipokrat’ın İonyalı olduğunu, “Tıp eğitimini tamamlayan doktorların Hipokrat yemini ettiklerini…” düşünce özgürlüğüne önem verdiklerinden İonya’da Bilim’in geliştiğini, Bilim adamları arasında ; • Tales – Matematik ve Astronomi (İlk kez güneş tutulmasını hesaplamıştır.) • Pisagor- Geometri ( İlk kez dünyanın yuvarlak olduğunu ileri sürmüştür) Hipokrat -Tıp Heredot - Tarih Diyojen’in – Felsefe alanında yer aldıklarını… • Lidyalıların Anadolu ile ticaret yapmalarını engellemeleri yüzünden İonların koloniciliğe yöneldiklerini fakat kolonilerini ana vatanın bir parçası olarak gördüklerini.....

30

2.

– İbrani toplumunun tek tanrılı dine inanması



– Hititler ile Mısırlılar arasında Kadeş Antlaşması'nın imzalanması



– Lidyalıların ticarette değişim aracı olarak parayı kullanması



Yukarıda yer alan olayların ortak yönü için aşağıdakilerden hangisi, söylenebilir? A) Ticari etkinliği hızlandırmaları B) Türlerinin ilk örnekleri olmaları C) Anadolu ve Mısırda görülmeleri

4.

MÖ VI. yüzyılda, Medleri yıkarak İran Coğrafyasına egemen olan Persler; güçlü orduları sayesinde Balkanlar, anadolu, Mezopotamya ve Mısır'a egemen olmuşlardır.



Bu durum, Persler'in aşağıdaki özelliklerinden hangisinin, kanıtıdır? A) İmparatorluk olduklarının B) Ülkeyi sartraplıklara ayırdıklarının C) Monarşik – teokratik bir yapıya sahip olduklarının D) Düzenli posta örgütüne sahip olduklarının E) Ülke yönetiminde diğer devletlere örnek olduklarının

5.

Palme Yayınevi

2. Ünite



II. Demokratik bir devlet biçimini yaşama geçirmiştir.



III. Monarşik fakat laik bir devlet düzeni kurmuştur.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

D) Çok tanrılı dinlerden tek tanrılı dinlere çevrilmeleri E) Toplumsal barışın inşasına katkı sunmaları

3.

İlk Çağ'da; askeri yönden güçlü olan devletlerin tarımsal alanda geri kaldıkları saptanmıştır. Bu devletlerin tarımsal alandaki üretim açıklarını aşağıdaki yollardan hangisiyle kapattığı söylenebilir? A) Tarımsal ürünler yerine hayvansal ürünlere ağırlık verildiği B) Bilimsel araştırmalara hız verildiği C) Kurdukları ticaret kolonileri aracılığı ile bu gereksinimlerinin giderildiği

İlk Çağ'da, Sümerler’deki “Rahip–Kral” anlayışını Babil Kralı Hammurabi “Mutlak Krallık” anlayışına dönüştürmüştür. Hammurabi’nin bu tutumu için; I. “Din devleti” anlayışından “Dünya devleti” anlayışına geçmiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

6.



“Mezopotamya Uygarlığı, büyük bir olasılıkla Orta Asya’dan geldiğine inanılan Sümerlerin yarattığı ileri uygarlığın temelleri üzerinde yükselmiştir.” Buna göre, Mezopotamya Uygarlığı için; I. Ana ekseni Sümerlerdir.



II. Mezopotamyalı kavimlerin ortak ürünüdür.



III. Ana kaynak uygarlıktır.



yargılarından hangilerine,, ulaşılabilir?

D) Zanaatçılığın geliştirildiği E) Tarımda makinalaşmaya gidildiği

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III 1. A

2. B

3C

4. A

5. D

6. A

2. Ünite 7.



10. Hint Uygarlığın da Brahmanların kendi

–

Hititlerin, Sümerler tarafından Akatça yazılmış olan Gılgamış Destanı’nı Hititçe’ye çevirmeleri – Eski Yunan şairlerinin Mezopotamya motifli masal ve destanları yazmaları dikkate alındığında



Bu duruma göre; I. Mitolojik gelişme, siyasi idareyi etkilemiştir.



II. Kültürel etkileşim görülmektedir.



III. Demokratik gelişme en üst düzeydedir.



yargılarından hangilerine,, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

–

Halk sınıfları arasındaki geçişlerin yasaklanması,

–

Halk sınıfları arasında ki sosyal ve ticari ilişkilerin yasak nitelendirilmesi,

–

Mesleklerin babadan oğluna geçeceği ilkesine yer verildiği ileri sürülmüştür. Buna göre ; I. Ortak kültürün oluşamaması,



II. Millet olma bilincinin gelişememesi,



III. Bireysel yeteneklerin geliştirilememesi



Durumlarından hangilerine, ortam hazırladığı savunulabilir?

E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III



İlk Çağ'da; – Asurluların Mezopotamya kültürünü ve yazıyı Anadolu’ya taşımaları – Yunanların, kendi topraklarından uzakta tarım ve ticaret merkezleri kurmaları – Fenikelilerin, Önasya kültürünü Batı’ya taşımaları ölçü alındığında; I. Şehir devletleri biçiminde örgütlenmişlerdir.

11. İlk Çağ'da Yunanistan'da halk sınıfları ile yö-

Palme Yayınevi

8.

netici sınıf olan Aristokratlar (Soylular) arasındaki mücadele yasaların yazılı hale getirilmesinde etken olmuştur. Yunanistan’ın ilk yazılı yasaları olan Drakon yasalarının “ülkedeki mevcut uygulamaların, geleneklerin yazılı hale getirmesiyle” ortaya çıktığı ileri sürülmüştür. Verilen bilgiler doğrultusunda Drakon Yasaları ile ilgili ;







II. Kara ya da deniz koloniciliği yapmışlardır.





III. Yazının evrimsel gelişimine katkıda bulunmuşlardır.

I. Halk sınıflarının soylularla eşit hale geldikleri





yargılarından hangilerine,, ulaşılabilir?

II. Drakon yasaları ile demokratik bir anlayışın egemen kılındığı,



III. Soyluların ayrıcalıklarının aynen korunduğu, yargılarından hangilerine,, ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



E) II ve III

9.



İlk Çağ'da, kralların kendilerini; • Rahip – kral • Tanrı – kral olarak nitelendirmeleri aşağıdakilerden hangisini amaçladıklarının göstergesidir? A) Dinsel statü ile siyasi otoritelerinin artırılmaya çalıştıklarının B) Tanrı’dan aldığı güçle halkına hizmet etmeye çalıştığı C) Devlet yönetiminde bürokrasiyi azaltmaya çalışıldığı

12. Anadolu’nun tarih öncesi dönemlerini yansı-



9A

tan bir yerleşim merkezi olan Konya Çatalhöyükte yapılan bir kazıda kömürleşmiş buğday tanelerine ve buğday dövmeye yarayan taş dibeklere rastlanmıştır. Bu bilgiye göre, bu yerleşim merkezi için; I. Yerleşik yaşama geçilmiştir.



II. Tüketici toplum yapısı sürmektedir.



III. Toplayıcılıktan, üreticiliğe geçilmiştir.



yargılardan hangilerine,, ulaşılabilir?

E) Çok tanrılı dinler yerine tek tanrılı dinleri egemen kılmaya çalıştığı 8. B

• Saraylarını, tapınaklarını, kütüphane ve tiyatrolarını kendilerine özgü olan İon mimari tarzı ile yaptıklarını, uygarlıklarında Yunan etkisinin yaygın şekilde görüldüğünü…

Biliyor muydunuz? EGE UYGARLIKLARI GİRİT • Ege uygarlığının en eski ve en önemli uygarlık merkezi olup, Anadolu’dan etkilenmiş zamanla tüm Ege Bölgesini etkilemiştir. • Denizcilikte ileri olduklarından şehirlerini surlarla çevirme ihtiyacı duymadıkları ileri sürülmüştür. • En önemli eserleri saraylarıdır (Konossos)

MİKEN • Mora Yarımadasındadır. Girit uygarlığının etkisi ile gelişmiştir. • Kuyu mezarları ile Miken ve Tirinis şatoları oldukça ünlüdür.

YUNAN TARİHİ • Yunanistan’ın siyasi tarihinin Dor’ ların MÖ 1200 lerde Yunanistan’a girişi ile başladığını, Aka’ların egemenliğine son verdiklerini, “Polis” denilen şehir devletleri (Atina, Teb, Korint, Sparta vb. ) biçiminde yaşadıklarını… • Şehir devletlerinin bağımsız yaşamak istemeleri yüzünden İonya’da olduğu gibi siyasi birlik kuramadıklarını…

Yaptıkları birçok savaş içerisinde;

D) “Güçler Birliği” ilkesine sadık kalma gayreti içinde olduğu

7. B

Bilgi Köşesi

egemenliklerini sürdürmek için geliştirdikleri "Kast sisteminde";

A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III 10. E

11. C

12. C

a) Pers savaşları (MÖ 5yy): Yunanistan’a giren Persler ile Yunanlılar arasında yapılmış, Persler yenilerek Yunanistan’dan çekilmişlerdir.

b) Peleponnes savaşları (MÖ 4.yy): Yunan şehir devletleri arasında yapılmıştır.

Devlet teşkilatı : • Atina başlangıçta krallıkla yönetilmekteydi aristokratlar (soylular) Krallığı yıkarak yönetimi ele geçirdiler.

31

2. Ünite

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

Bilgi Köşesi • Başlarına kralın yetkilerine sahip “Arhon” denilen kişileri seçtiler. Şehir devletleri olağanüstü hallerde Tiran adı verilen bir Arhon’un yönetiminde birleştiler. Ticaretle güçlenen orta sınıf yoksul halk ile birleşerek soyluların yönetimine son verdiler ve demokrasiye geçişi sağladılar. Bu siyasal mücadele Yunanistan’da ilk yazılı yasaların çıkmasına önemli katkı sağlamıştır. (Drakon Yasaları ).

13. “İlk Çağ devletlerinin hukuk anlayışları ekono-

15. Tarihte bilinen ilk madeni paranın Lidyalı-

mik koşullara göre şekillenmiştir.” diyen bir sosyal bilimcinin bu savına;

lar tarafından bulunup kullanılmasına bakarak Lidyalılarla ilgili; I. Denizcilikte gelişmişlerdir.



I. Frigya’da öküz kesenin ya da saban kıranın cezası ölümdür.



II. Ticarette gelişmişlerdir.



II. Sömerler’de, telafi edici ceza usulü uygulanmıştır.



III. Maden ve maden işlemeciliğinde geri kalmışlardır.



III. Babil kralı Hammurabi “Kısas’a kısas” usulünü uygulamıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



yargılarından hangileri, kanıt olarak gösterilebilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) II ve III

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I ve III

Yazı : • Fenikelilerin harf yazısını geliştirerek kullanmışlardır.

Hukuk :

14. Yunanların tapınak, kütüphane, tiyatro gibi

siyasi mücadele Yunanistan’da yasaların yazılı hale gelmesinde ve hukuk kavramının gelişmesinde önemli etken olmuştur. • Yunanlıların ilk yazılı kanunları Drakon Kanunlarıdır. Bunları Solon Psistratos ve Kilistenes daha da geliştirmişlerdir. • Halkın desteği ile iş başına gelen Kilistenes’in sınıf farklılıklarını ortadan kaldırmaya çalışması, kurduğu halk meclisine geniş yetkiler tanımasıyla halkın yönetime katılımını artırarak demokrasiye geçişi hızlandırdığını..

mimari yapıtlarında Dor, İon ve Korint nizamlarını ayrı ayrı kullandıkları, bazen aynı yapı içinde karışık olarak da kullandıkları ileri sürülmüştür.

Verilen bilgilere göre; I. Kültür alanında ileri oldukları,



II. Mimaride Anadolu’dan etkilendikleri



III. Yunanların Anadolu ile ticari ilişkiler kurduklarından



hangilerini söylemek doğru olabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

16. İlk Çağ Anadolu uygarlıkları arasında önemli Palme Yayınevi

• Orta sınıf ile soylular arasındaki

bir yer tutan Hitit’lerin ilk zamanlarda çeşitli beyliklerden oluşan bir fedaral yapı gösterirken zaman içinde merkeziyetçi bir devlet yapısına ulaşmıştır.

Hititlerin merkeziyetçi bir yapı oluşturmalarında;



I. Kralın beylerin yerine merkezden valiler ataması,



II. Tüm yetkilerin Krala ait olması,



III. Kralın kendinden sonra tahta geçecek kişiyi belirleme yetkisine sahip olmasından,



hangilerinin, etkili olduğu ileri sürülebilir?

E) II ve III

Biliyor muydunuz?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III Din : • Çok tanrılıdır. Tanrılarının Olimpos Dağı’nda aile hayatı içinde yaşadıklarına inanmışlardır. (Tanrıların babası Zeus ile ana tanrıça Hera ile çocukları vb) Tanrılarını insan gibi düşünmüşler ancak onların ölümsüz olduklarına ve doğa olaylarını yönettiklerine inanmışlardır. • Yunan mitolojisinin oluşumunda “şairlerin ve destanların” etkili olduğunu..

Biliyor muydunuz?

32

13. A

14. D

15. B

16. E

2. Ünite

/ İnsanlığın İlk Dönemleri Bilgi Köşesi

5. TEST 1.

İlk Çağ'da Mısır’da Nil Nehri’nin taşmasına bağlı olarak; tarlalar sular altında kalmış, tarlaların sınırları değişmiştir. Bu da Mısırlıların Geometri, Matematik, Astronomi alanlarında önemli temel bilgileri bulmaya yöneltmiştir. Sadece bu bilgiye bakılarak; I. Gereksinimler bilimsel gelişmelere neden olmuştur.

4.



Hellenistik Dönemler'den beri Anadolu Uygarlığı Asya ile Avrupa arasında bir köprü gibidir. Tarih boyunca birçok göç dalgaları ve istila hareketleri ile karşılaşmıştır. Bu kavimlerden bazıları geçip giderken bazıları da Anadolu’da yerleşerek devlet kurmuşlardır. Bu bilgilere göre, Anadolu Uygarlığı ile ilgili; I. Geçiş özelliği taşır.



II. Tarımsal faaliyet, Mısır halkı için hayati önem taşımaktadır.



II. Yurt özelliği taşır.



III. Akarsu boylarına yerleşen toplumlar uygarlık alanında daima ileri gitmişlerdir.



III. Sosyal devlet özelliği taşır.



yargılarından hangilerine, ulaşılamaz?

Bilim :



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

• İonya’da olduğu gibi Yunanistan’

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III



2.

Roma İmparatorluğu MÖ 395 yılında ikiye ayrıldıktan sonra Yunan kültürünün ağırlıklı olduğu bölge Doğu Roma, Latin kültürünün önem kazandığı bölge ise Batı roma olmuştur.



Palme Yayınevi

E) II ve III

5.

Diyarbakır'daki Çayönü, Anadolu'nun tarımsal üretimle ilgili en eski yerleşim yerlerindendir. Buradaki arkeolojik kazılarda; başakları saplarından ayırmaya yarayan çakmak taşından yapılmış oraklara ayrıca tahılı un haline getiren, taştan daire biçimindeki el değirmenleri bulunmuştur.



Buna göre, bu yerleşim biriminde yaşayanlarla ilgili olarak; I. Yazılı döneme geçilmiştir.



Bu açıklamaya göre, Roma İmparatorluğu,'nun ikiye ayrılmasının; I. mezheplerin ortaya çıkması



II. kültürel ayrılıkların oluşması





III. particilerle plebler arasında çatışmaların yaşanması

II. Doğayı kendi lehlerine değiştirmeye çalışmışlardır.



durumlarından öncelikle hangilerine, ortam oluşturduğu savunulabilir?

III. Avcılık ve toplayıcılık temel geçim kaynağı olmaya devam etmektedir.







A) Yalnız I

B) Yalnız II

yargılarından hangilerinin, doğruluğu savunulabilir?

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

E) I, II ve III

3.



Fenikelilerin, oluşturduğu harf yazısı (alfabe)nın, deniz ticareti koloniciliği sonucunda Akdeniz ve Ege kıyı liman kentlerine taşınması; I. Ticari etkinliklerin, kültürel etkileşimi geliştirdiği II. Fenikelilerin kara ticaretini başarı ile yürüttüğü



– Arilerin, Hindistan’a getirdiği “Kast Sistemi” nin toplumsal barışı engellemesi Bu bilgiler ışığında Hindistan’da; I. Ticari yaşam hızlanmıştır. II. Sürekli göçler yaşanmıştır. III. Tarihsel süreçte, ulus olma bilincine ulaşılamamıştır. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

III. Harf yazısının, Fenikelilerin eseri olduğu durumlarından hangileri için kanıt sayılabilir?



D) I ve II

– Tarih boyunca Hint topraklarının değişik





C) Yalnız III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) I ve III 1. D

2. B

3E

Olimpos Dağı çevresinde spor başta olmak üzere müzik ve şiir yarışmaları düzenlerlerdi. Günümüz olimpiyatlarının da temelleri sayılan bu oyunların siyasi birlikten yoksun Yunanistan da kültür birliğinin sağlanmasında önemli bir rol oynadığını…

Biliyor muydunuz?

da da düşünce özgürlüğünün benimsenmesi bilimlerin gelişmesinde önemli etken olmuştur. Heredot tarihin babası sayılmakla birlikte bilimsel tarihçiliği başlatan Tukidides’dir. Demokrit (Atom teorisi), Sokrat, Platon ve Aristo ünlü filozoflardır. Atina’da özgür filozof okulları bu dönemde etkili olmuştur. Platon’un “Akademia”sı Epikür’ün “Bahçesi”, Aristo’nun “Lykelon (Lisesi)”u döneme damgasını vuran okullardır.

Kolonicilik : • Yunanistan’ın küçük ve dağlık bir ülke olması, tarıma elverişli arazilerinin yetersizliği, nüfus artışı, ticaret, sanayide ve denizcilikte ileri oluşları sayesinde koloniciliğe yöneldiklerini… • Kolonicilikte en büyük rakipleri olan Fenikelilerin kolonilerini sadece ticaret yerleri gibi gördükleri halde Yunanlıların kolonilerini ikinci bir vatan olarak saydıklarını bu sayede kolonilerde uzun süre kaldıklarını…

Biliyor muydunuz?

kavimlerin istilasına uğraması



B) Yalnız II

• Yunanlılar Tanrıları için her yıl

Sanat :

6.



A) Yalnız I

Spor :

4. C

5. B

6. C

• Tanrılarının yanısıra Filozoflarının, Arhon ve olimpiyatta birinci olan sporcularının heykellerini yapmakla onlara da büyük önem verdiklerini ortaya koymuşlardır. Heykellerine ruhsal durumlarını yansıtmakla hareket ediyormuş hissi vermekle doğu sanatçılarından ayrılmışlardır. • Tapınak (Dünyanın 7 harikaları arasında yer alan Zeus Tapınağı), saray, tiyatro ve kütüphane gibi mimari eserlerini Dor, İon ve Korint nizamları ile yaptıklarını...

Biliyor muydunuz?

33

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

Bilgi Köşesi

7.

HELLENİZM UYGARLIĞI • Makedonya kralı Büyük İsken-

•

•

•

•

der Yunanistan ve Trakya birliğini sağladıktan sonra ünlü Asya Seferi’ ne çıkarak MÖ 4.yy da Pers İmparatorluğu’na son vermiş Anadolu, Suriye, Mısır, Mezopotamya ve İran’ı içine alan Hindistan’a kadar uzanan kendi ismi ile anılan İlk Çağın en büyük imparatorluklarından birini kurmuştur. Büyük İskender’in Asya Seferi sonucu doğu-batı uygarlıklarının birbirlerini etkilemesi ile ortaya çıkan yeni uygarlığa Hellenizm Uygarlığı denildiğini ve bu uygarlığın bilim merkezinin Mısır’daki İskenderiye şehri olduğunu… Dünya’nın 7 harikası arasında yer alan İskenderiye Fenerinin bu döneme ait olduğunu, Bergama’daki Asklepion, sağlık merkezi ve 200.000 cilt kitap içeren kütüphanedaki eserlerin bu dönemin özelliklerini yansıttığını… Deneysel bilimlere büyük önem verildiğini, (Matematik ve fizik alanında Arşimet), Mısır mumyalarının tıp biliminin gelişmesine katkı sağladığını, dünyanın çevresinin bu dönemde hesaplandığını… Büyük İskender’in ünlü filozof Aristo’ nun öğrencisi olduğunu…



10. Hammurabi Yasaları’nda yer alan; – Bir adam, bir başka adamın gözünü kör

Hititler’de ülke yönetiminde “Tavanana” adı verilen ana kraliçenin kralla birlikte ülke yönetiminde söz sahibi olmasının yanında soylulardan oluşan “Pankuş” adı verilen bir mecliste bulunuyordu. Pankuş Meclisi, kralın yetkilerini sınırlandırabiliyordu.

ederse, onun gözü de kör edilecektir.

Buna göre, Hititlerle ilgili; I. Meşruti yönetimin ilk örneğinin görüldüğü

– Bir adam, bir kölenin gözünü kör ederse kölenin fiyatının yarısını ödeyecektir. hükümlerinden hareketle; I. Kısasa kısas prensibi uygulanmaktadır.



II. Ceza yasaları telafi edici yumuşaktır.



III. Cezalar, bireyin toplumdaki statüsüne göre farklılık göstermektedir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



II. Kraliçenin de yönetimde söz sahibi olduğu



III. Halktan insanların da ülke yönetimine katıldığı

A) Yalnız I

B) Yalnız II



durumlarından hangilerine, ulaşılabilir?

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) I ve III

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

8.

Mezopotamya Uygarlıklarından olan Sümerler; – Site adı verilen şehir devletleri şeklinde örgütlenmişlerdir.



– Tarihte bilinen ilk yazı “çivi yazısı”nı bulup kullanmışlardır.



verilen bilgilere dayanarak; I. Tarih Sümerlilerle başlamıştır.



II. Merkezi otoriteyi güçlü tutmuşlardır.



III. Başkentleri yoktur.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

11. Anadolu’da yapılan arkeolojik kazılarda İlk

Palme Yayınevi

2. Ünite



Çağ'a ait şehir kalıntılarına, pazar yerlerine, kral mezarlarına ve “Kral Yolu”nun kalıntılarına rastlanmıştır. Bu durum İlk Çağ Anadolusu ile ilgili olarak; I. Ticari yaşam gelişmiştir. II. Ticarette ilk kez para kullanılmaya başlamıştır.



III. Monarşik yönetimler kurulmuştur.



yargılarından hangilerine, ulaşılamaz?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) II ve III

Biliyor muydunuz ?

9.

Hellenistik dönemde Bergama (Pergamon) kendi adını taşıyan parşömen kağıdını icat etmiş ve üretimini geliştirmiştir.

12. Hititlerde ordu her zaman savaşa hazır bulun-



Bu durumun, I. Kültür alışverişine katkı sağlaması





II. Bölgede kültürel yozlaşmaya neden olması

Bu bilginin ışığında; I. Hititler savaş sanatında teknik donanıma sahip araçlar kullanmışlardır.





III. Birçok eserin sonraki dönemlere aktarılması

II. Hitit ordusu çevre ülkelerin ordularından daha gelişmiştir.





gelişmelerinden hangilerine,, neden olduğu savunulabilir?

III. Hititlerde, askerlik profesyonel bir meslek haline gelmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

ROMA TARİHİ • Roma şehrinde başlayan zamanla İtalya, İspanya, Galya, Anadolu, Suriye ve Mısır ile tüm Akdeniz havzasını içine alan bir imparatorluğun tarihidir. • Değişik dönemlerde İtalya’ya gelen kavimler içerisinde Anadolu’dan geldikleri ileri sürülen Etrüsklerin İtalya’ya şehir kültürünü getirdikleri ileri sürülmüştür. • Roma İmparatorluğunun kurucusuve bilinen ilk kralı Romulus’tur (MÖ. 753).

34

durulurdu. Ayrıca orduda ücretli askerler ve savaş arabaları olurdu.

A) Yalnız I

B) Yalnız III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

E) II ve III 7. D

8. D

9. D

10. E

11. B

12. D

2. Ünite 13. İlk Çağ'da Anadolu'da kurulan uygarlıkla-

15. Hititlerde, kadınlara da mülkiyet hakkı tanın-

rın; – ticarette ilerlemeleri – tarım ve hayvancılık ile uğraşmaları

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

gibi ortak özellikler taşımaları,



Bu bilgilere dayanarak; I. Mezopotamya ve Mısır kültürlerinden etkilendikleri



I. İkliminin uygun olması



II. geçiş bölgesi olması





III. geniş verimli ova ve yaylalara sahip olmaları

II. Farklı yazı türlerini kullanmayı bilen katipler sınıfının ayrıcalıklı oldukları





özelliklerinden hangileriyle, ilgili olduğu söylenebilir?

III. Kadınların mal–mülk edinme ve miras konularında haklara sahip oldukları



durumlarından hangilerine, ulaşılamaz?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

Bilgi Köşesi

mış, yazı türü olarak hem çivi yazısı hem de hiyeroglif (resim yazısı) kullanılmıştır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I ve III

E) I, II ve III

• Roma İmparatorluğu Doğu ve Batı Roma İmparatorlukları birlikte ele alındığında dünyanın en büyük ve en uzun yaşayan imparatorluğu olarak tarihe geçmiştir. • Kavimler Göçü ile sarsılan Roma İmparatorluğunun 395 de Batı ve Doğu Roma imparatorlukları olmak üzere 2 ye ayrıldığını, Batı Roma’nın 476 da Barbarlar tarafından yıkılışının İlkçağın sonu, Doğu Roma ( Bizans) İmparatorluğunun İstanbul’un fethi ile 1453 de Türkler tarafından yıkılışının Orta Çağın sonu olarak kabul edildiğini…

Biliyor muydunuz ?

14. Anadolu’da; – – –

Asur kara ticaret kolonilerinin kurulması Urartularda çivi yazısının kullanılması Lidyalıların Yunan tanrılarına inanması



durumlarına bakarak; I. Uygarlıklar birbirini etkilemiştir.



II. Özgün uygarlık yoktur.



III. Coğrafi yakınlık etkilemeyi kolaylaştırmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Palme Yayınevi

Devlet yapısı :

16. İbranilerin bir din olan Musevilik ile bir etnik kimlik olan Yahudiliği aynı olgu olarak kabul etmelerine bakarak bu durumun;

I. Kültürel kimliklerini korumada ısrarlı davranılması



II. İbrani siyasi birliğinin kalıcı hale gelmesi



III. Diğer kavimlerin tepkisel davranışlarına maruz kalması



gelişmelerinden hangilerine, neden olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I ve III

E) II ve III

• İlk dönemlerinde Krallıkla yönetilirken Roma halk sınıflarından Particiler ile Plebler arasındaki mücadeleler sonucu Konsüllük de denilen Cumhuriyet yönetimine geçmişlerdir. Romanın son aşaması Oktavianus’un senato tarafından (MÖ. 27) Augustus unvanı ile imparator seçmesi ile imparatorluk olmuştur. • Krallık ve Cumhuriyet dönemlerinde önemli olan Halk Meclisi ve Senato’ nun İmparatorluk devrinde önemlerini yitirdikleri görülmüştür.

Halk sınıfları : • Krallık Döneminde halk değişik hukuki haklara sahip sınıflardan oluşmuştu.

Bunlar; a) Particiler (Vatandaşlar) : Kendilerini Roma’nın sahibi sayan her hakka sahip olan yönetici soylu sınıftır. b) Plebler : Roma’ya sonradan gelip yerleşen özgür fakat siyasi haklardan yoksun üretici orta sınıftır. Particilerle giriştikleri mücadele sonunda zamanla aynı haklara sahip olmuşlardır. c) Köleler : Hiçbir hakkı olmayan Romanın en önemli iş gücünü oluşturan sınıftır. (Bazı tarihçiler Roma’yı, köleci toplum düzenin en önemli temsilcileri olarak nitelendirmişlerdir.)

13. E

14. B

15. B

16. E

35

2. Ünite

/ İnsanlığın İlk Dönemleri

Bilgi Köşesi

12 LEVHA KANUNLARI

Hukuk : • Roma halk sınıflarından Particiler ile Plebler arasındaki mücadele bir yandan Roma’nın ilk yazılı kanunları olan On iki Levha Kanunları’ nın ortaya çıkışına ortam hazırladığı gibi Roma’nın Konsüllük yani Cumhuriyet yönetimine geçmesine de ortam hazırlamıştır. (Yunanistan’da orta sınıfın soylularla mücadelesi de Yunanistan’ın ilk yazılı yasaları olan Drakon Yasalarına ve demokrasiye ortam hazırlamıştı.) • 12 levha üzerine yazıldığı için “12 Levha Yasaları” olarak tanınan yasaların Roma hukukunun temeli olduğunu, Zamanla gelişen Roma hukukunun da günümüz Avrupa hukukunun temeli olduğunu…

Biliyor muydunuz ? Din : • İlk dönemlerinde Atalarına ve atalarının tanrılarına saygı gösterirken fetihlerden sonra Yunanistan’ın etkisinde kalmışlar ve Yunan Tanrılarına Latince isimler vererek aynen benimsemişlerdir. 313 yılında imparator Konstantin, “Milano Fermanı” ile Hıristiyanlığı serbet bırakmış, İmparatorluğun son dönemlerine doğru imparator Teodosyos döneminde Hıristiyanlık Roma’nın resmi dini olmuştur (381).

ları Roma İmparatorluğunun ilk yazılı kanunlarıdır. Roma Halk sınıflarından olan Particiler ( Soylu ) ile Pleblerin ( Halk ) mücadeleleri sonucu orta çıkmıştır. Sınıflar arasında uzlaşma sağlamak amacı ile hazırlanmıştır. Solon yasalarından da esinlenilerek Decemvir adı verilen 10 görevli tarafından MÖ 451 – 449 yılları arasında hazırlanmıştır. Roma’ nın bu ilk yazılı yasaları 12 Bronz levha üzerine yazıldığı için tarihe 12 levha Kanunları olarak geçmiştir. Roma Senatosu tarafından onaylandıktan sonra herkesin görüp okuması için Roma’nın en geniş meydanı olan Forum Meydanına asılan 12 Levha Kanunları MÖ 307'de Galler’in Roma’yı yağmalamaları sırasında imha edilene kadar asılı kalmıştır. Hukukçular ve Tarihçiler 12 Levha kanunlarının hazırlanmasında Siyasi ve Hukuki amaçlar güdüldüğünü ileri sürmüşlerdir. Bunlar: Siyasi amaç: Asillerle Halk arasında mümkün olduğu kadar eşitlik sağlamak ve vatandaşları yöneticilerin keyfi tutumlarına karşı korumak. Hukuki amaç: Eski hukuk kurallarını ( örf,adet vb) yazılı olarak saptamak, hukuk konusunda belirsizlikleri ve gizlilikleri ortadan kaldırmaktır . 12 Levha kanunları bir yenilik getirmekten çok, eskiden beri geçerli olan örf ve adet hukukunun yazılı olarak saptanması yolu ile yürürlükte olan hukuku herkes için açık, kesin ve anlaşılabilir duruma getirmek düşüncesiyle hazırlanmıştır.

Sanat : • İlk dönemlerinde sade ve basit bir anlayışa sahip iken fetihlerle zenginleşen Roma’nın sanata büyük önem vermeye başladığı görülür. Yunan eserlerinin etkisi ile gelişen Roma sanatı kısa sürede kendine özgü bir karakter kazanır. Roma mimarisi, tapınak, sunak, zafer takı, saray, tiyatro, hamam, forum, bazilika ve su kemerleri gibi değişik alanlarda çok önemli eserlerden oluşmuştur. • İstanbul’daki Bozdoğan Kemeri (Valens su kemeri) , Ankara’daki Augustus Tapınağı ve Roma Hamamı ile Antalya’daki Aspendos Tiyatrosu ’nun Romalılar Döneminden kalma birkaç eserden biri olduğunu…

Biliyor muydunuz ?

36

Roma Hukukunun ve günümüz Avrupa Hukukunun temelini oluşturan 12 Levha Kanun-

12 Levha Kanunlarında modern Avrupa medeniyetinin 3 temel düşüncesi yer almıştır. a) Kişisel mülkiyet, b) Vasiyet, c) Kişisel hak, Ayrıca, 12 Levha Kanunları ile, kişiler arasında eşitliğin sağlanmasına, hürriyetin kayırılmasına, kişilere hukuki özerklik verilmesine özen gösterilmiştir. Kişisel öç alma yasaklanmış suçluları devletin cezalandıracağı kabul edilmiştir. Toplum sağlığı ve ahlakı ile ilgili hükümlere de yer verilmiştir. 12 Levha kanunlarının birçok hükmü zamanla değiştiği halde kanun hiçbir zaman açıkça yürürlükten kaldırılmamış, yeni hükümler, eski hükümlerin yanında yürürlüğe girmiştir.

3. Ünite ORTA ÇAĞ'DA DÜNYA

3. Ünite

/ Orta Çağ'da Dünya

Bilgi Köşesi ORTA ÇAĞ’DA AVRUPA • Orta Çağ, XV. yüzyıldan kalma bir terimdir. Bu terimle daha çok Avrupa’nın yaşadığı İlk Çağ ile Yeni Çağ gibi iki üstün uygarlık arasıdaki bir “Karanlık Çağ” bir “kültürel çöküş” dönemi anlatılmak istenmiştir. Orta Çağ yaklaşık olarak bin yıllık bir dönemdir. • Orta Çağ’ı başlatan büyük göç dalgası Kavimler Göçü’nü Avrupa uluslarının etnik coğrafyasının, temellerinin atıldığı (İngiliz, Fransız, İspanyol, Alman vb.) çağa damgasını vuran “Feodalizm” sistemini, Hıristiyan Katolik Kilise’sinin özelliklerini, etkinliklerini, dinsel yaşamın dışında ekonomik, sosyal, siyasal alandaki etkilerini, Verdün Antlaşması ile Almanya, Fransa ve İtalyan Devletleri’nin ortaya çıktığı İslâm ve Hıristiyan çatışmasının başlangıcı sayılan “Haçlı Seferleri”ni ve Yeni Çağın görkemli dönüşümlerine ortam oluşturan gelişmeleri öğrenmek, kavramak demektir.

Kavimler Göçü (375):

• Siyasi birliklerini kaybeden Hunların bir bölümünün batıya doğru çekilmeleri, Hazar ve Karadeniz’in kuzeyinde yaşayan Barbar kavimlerinin Avrupa içlerine doğru çekilmeleri, Avrupa’da kavimler kaynaşmasına ve kargaşasına yol açmıştı IV.yy’ın sonlarına doğru Avrupa’da görülen bu olaya “Kavimler Göçü“ denmiştir.

38

ORTA ÇAĞ’DA AVRUPA TARİHİ

3. Ünite

/ Orta Çağ'da Dünya Bilgi Köşesi

1. TEST 1.

4.

Kavimler Göçü denilen büyük olay sonunda; I. Roma İmparatorluğu parçalandı ve Batı Roma yıkıldı



II. Papalığın etkinliği arttı



III. Skolastik düşünce yaygınlaştı



IV. Feodalite sistemi ortaya çıktı



hangilerinin, Orta Çağ Avrupa’sında dinin toplumlar üzerinde ki etkinliğini artırdığının göstergeleri olduğu ileri sürülebilir? A) I ve II

B) II ve III

C) III ve IV

D) I ve III



E) II, III ve IV



Orta Çağ’a damgasını vuran Skolastik düşünce sistemi, Feodalite ile birlikte ortaya çıkan, her olayın çözümünün İncil’de olduğu, İncil dışında gerçek aramanın yanlış olduğu görüşünü egemen kılan bir anlayışa sahipti. Bu anlayışın; I. Skolastik düşünce sistemi Avrupa’da milli devletlerin kuruluşuna ortam hazırlamıştır,



II. Bilimsel gelişmelere ışık tutmuştur.



III. Din adamlarının toplumdaki etkinliğini artırmıştır, yargılarından hangilerine, ortam hazırladığı savunulabilir?



A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III





II. Feodal yapının gücünün zayıflamasına



III. Kilisenin, toplum ve siyasal yapılar üzerindeki etkinliğinin sorgulanmasına



gelişmelerinden hangilerine, ortam hazırladığı savunulabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

5.

Haçlı Seferleri’nin, Müslümanların elinde bulunan Kutsal yerleri geri almak, doğu ticaret yollarına sahip olmak ve Bizans’ı Türk baskısından kurtarmak gibi nedenlerle yapıldığı ileri sürülmüştür.



Verilen bilgiye göre Haçlı Seferleri’nin yapılışının;

I. Siyasal,

Orta Çağ Avrupası’nda Krallar, İmparatorlar Papa’nın elinden taç giyerlerdi. Yalnızca verilen bilgiler ışığında; I. Din adamlarının siyasi yapılar üzerinde etkin olması,

II. Dinsel,



III. Ekonomik



nedenlerinden hangileri ile doğrudan ilişkili olduğu ileri sürülebilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III



II. Soyluların toplumdaki itibarlarının sona ermesi,



III. Halkla Kilisenin sürekli çatışması gelişmelerinden hangileri ile doğrudan ilişkili olduğu savunulabilir ?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

İngiltere Kralı Yurtsuz Jan, kabul ettiği Magna Cartha’da (Büyük Şart),

- Halk temsilcilerinin onayını almadan yeni vergi getirmeyeceğini,

- Özgür insanların yargılanmadan cezalandırılamayacağını kabul etmişti. Buna göre ; I. Hukukun üstünlüğü ilkesi benimsenmiştir.



II. Kral yetkilerini kısıtlamayı kabul etmiştir.



III. Dinin toplum üzerindeki etkiliği azalmıştır. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III 1. B

2. C

3. A

4. D

5. E

6. D

sona ermesi Orta Çağ’ın başlamasına neden olan bu olayın başlıca sonuçları ise ; - Bazı Avrupa devletlerinin temelleri atılmıştır. (Almanya, Fransa, İspanya vb.) - Hunların bir bölümü Macaristan’a yerleşerek “Avrupa Hunları “ adı ile Avrupa tarihinde bir dönem etkili olmuşlardır, -

Avrupa’nın siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel yapısında önemli değişikliklere yol açmıştır,

- Barbar akınlarına dayanamayan Roma İmparatorluğu 395 de Doğu ve Batı Roma olmak üzere ikiye ayrılmış, Batı Roma 476 da Barbarlar tarafından yıkılmıştır. - Feodalite (Derebeylik) ortaya çıkmıştır.

Not

kendilerinden olmayanlara verdikleri isimdir.



6.

• Bazı tarihçiler tarafından ilkçağın

• Barbar; Yunan ve Romalıların

E) I, II ve III



3.

Verilen bilgiler ışığında Haçlı Seferleri’ nin; I. Dinsel çatışmaların tümden son bulmasına

E) I, II ve III

Palme Yayınevi

2.

Kilisenin büyük vaat ve kışkırtmaları ile 200 yıl boyunca süren Haçlı Seferleri’ne katılanlar söylenenlerin birçoğunun yalan ve yanlış olduğunu görmüşler, bu seferlere büyük umutlarla katılan soylular ise ya ülkelerine geri dönememişler veya güçlerini büyük ölçüde yitirerek dönebilmişlerdi.

Not • Orta Çağ’ın güçlü devletlerinden olan Karolenj İmparatorluğu, Şarlman’ın varisleri arasında 843 Verdün Antlaşması’ na göre üçe ayrılmıştır. Bunun sonucunda Almanya, İtalya ve Fransa devletleri ortaya çıkmıştır.

Feodalite (Derebeylik): • Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra bu imparatorluğun topraklarını ele geçiren Barbar kralları bu geniş toprakları küçük parçalara (Kontluklara) ayırarak kendilerine yeminle bağladıkları Senyör, Kont, Dük denilen soylulara bırakmışlardı. Zamanla güçlenen soylular kralları dinlemeyerek kendi başlarına

39

/ Orta Çağ'da Dünya

Bilgi Köşesi

7.

hareket etmeye başladılar. Böylece Orta Çağa damgasını vuran Feodalite (derebeylik ) ortaya çıkmıştır. • Temeli himaye sistemine dayanan bu sistemde himaye edenlere Süzeren, himaye altındakilere ise Vassal denirdi. Kavimler Göçünün yarattığı kargaşada kendilerini güvende görmeyen toprak sahipleri ve halk güçlü kişilerin koruması altına girmek zorunda kalmışlardı. Bu sistemde halk (Soylular, Rahipler, Burjuvalar, Serbest Köylüler ve toprağa bağlı Serfler) çeşitli sınıflara ayrılmıştı ve halk sınıfları arasında hukuki eşitlik yoktu. • Barutun ateşli silahlarda (özellikle top yapımında) kullanılması ile Haçlı Seferlerinin, Feodalitenin güç kaybetmesine ve yıkılmasına neden olduğunu…

Biliyor muydunuz?

Skolastik düşünce:





III. toplumsal alanların hangilerinden, olumsuz yönde etkilendikleri söylenebilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

E) Kralların ülkelerini Tanrı adına yönettiklerini

11. Orta Çağ Avrupası’na damgasını vuran Fe8.



Orta Çağ Avrupası’nda tüm sorunlar dinsel düşüncelerle açıklanıyor ya da çözümlenmeye çalışılıyordu. Yalnızca verilen bilgiye göre Orta Çağ Avrupası’nda; I. Monarşik



II. Teokratik



III. Aristokratik



yönetim anlayışlarından hangilerinin, egemen olduğu söylenebilir? D) I ve II

odal sistemde her senyör kendi bölgesinin hakimi idi ve ayrı silahlı güçleri, ayrı kanunları bulunmaktaydı.

Verilen bilgiler ışığında ; I. Avrupa’da demokratik bir yapının olduğu,



II. Feodal beylerin güçlerini kiliseden aldığı,



III. Avrupa’nın siyasal alanda bölünmüş olduğu



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I , II ve III

E) II ve III

9. Haçlı Seferleri’ne katılan Avrupalı soyluların



bir bölümü ülkelerine dönememişler, dönebilenlerde kuvvetlerinin çoğunu savaşlarda kaybetmişlerdi. Bu durumun aşağıdakilerden hangisine, yol açtığı ileri sürülebilir? A) Avrupa’da, siyasi birliğin bozulmasına B) Müslümanların, Avrupa’daki ilerleyişlerinin yavaşlamasına

12. Haçlı Seferleri, sonundaki gelişmelerden;

I. Kiliseye duyulan güvenin sarsılması



II. Türklerin batıya ilerleyişlerinin bir süre durması



III. Soyluların güçlerini yitirmeleri



IV. Merkezi krallıkların güçlenmesi



durumlarından hangilerinin, Avrupa’nın siyasi yapısında görülen gelişmelerden oldukları söylenebilir?

C) Avrupalıların, keşif hareketlerine hız vermelerine D) Avrupa’nın, ekonomik açıdan güçlenmesine E) Feodal sistemin, güç kaybına uğramasına

40

II. ekonomi



D) Devlet işlerinin, din işlerinden bağımsız olduğunu

C) Yalnız III

yy. ın sonlarına kadar çeşitli nedenlere dayalı olarak batıdan doğuya doğru yapılan seferlere Haçlı Seferleri denilmiştir.



C) Kralların yönetme yetkisini Papa’dan aldıklarını

düşünce sistemidir. Hıristiyanlık ile ilgili esasların değişmezliğine inanılmıştır. Dünyadaki her olayın çözümünün İncil’de yer aldığı, İncil’ den başka gerçek aramanın yanlış olduğu görüşü ileri sürülmüştür.İnsanların düşünceleri kilisenin baskısı altına alınmış, bu da bilimin gelişmesine engel olmuştu

• 11. yy.ın sonlarından 13.

Bu duruma göre, Türkiye Selçukluları’nın,

I. kültür

B) Kralların, Papanın üstünlüğünü kabullenmelerini

B) Yalnız II

Haçlı Seferleri:



A) Din ile devlet işlerinin birlikte yürütülmesi gerektiği

A) Yalnız I

Biliyor muydunuz?

hirleri yakılıp, yıkılmış, eğitim kültür merkezleri ile ticari etkinlikler kesintiye uğramıştır.

Dante’nin bu görüşü ile aşağıdakilerden hangisini, savunduğu söylenebilir?

• Orta Çağ’a damgasını vuran bir

• Skolastik düşünce sisteminin Rönesans ile yıkıldığını…

10. Haçlı Seferleri sonucunda Anadolu’da Türk şe-

“Papa güneştir. Kral ışığını güneşten alan bir ay’dır“ diyenlere karşı Dante “ay ışığını güneşten alır ama hareketini ondan almaz.” demiştir.

Palme Yayınevi

3. Ünite

7. D

8. B

9. E

A) I ve II

B) II ve III

C) II ve IV

D) I ve III

E) III ve IV 10. E

11. C

12. E

3. Ünite 13. Orta Çağ Avrupası’nda Papa’nın yalnızca dini

15. Haçlı Seferleri’nin, Avrupa halk sınıfların-

lider değil aynı zamanda önemli bir siyasi güç

dan burjuvaların güçlenmelerine ve önem kazanmalarına yol açtığını;

olarak da görüldüğü ileri sürülmüştür.



I. Halkın kiliseye duyduğu güvenin azalması,



II. Akdeniz ticaretinin canlanması,



Verilen bilgiye göre ; I Hıristiyanlığın Avrupa dışında da yayılması,



II. Kralları aforoz etme yetkisine sahip olması,



III. Krallara taç giydirmesinden

A) Yalnız I

B) Yalnız II



hangilerinin, Papanın siyasi güç olduğunun göstergeleri olduğu söylenebilir?

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



III. Skolatik düşüncenin önem kazanması



durumlarından hangileri ile doğrudan ilişkili olduğu söylenebilir?

/ Orta Çağ'da Dünya Bilgi Köşesi Nedenleri :

E) I , II ve III a) Dini nedenler : - Hz. Ömer Devrinden itibaren Müslümanların elinde bulunan Hıristiyanlarca da kutsal sayılan Kudüs’ü almak istemeleri,

E) II ve III

- Kluni tarikatının Hıristiyanları Müslümanlara karşı kışkırtmaları bu dönemde halkın körü körüne kiliseye bağlı oluşları

b) Ekonomik nedenler:

Palme Yayınevi



14. Haçlı Seferleri’nden sonra Venedik, Cenova,

16. Feodal sistemde soyluluk babadan oğula geçmekle birlikte bütün mal ve haklar büyük oğluna kalırdı.

Marsilya,Kahire, Sayda gibi şehirlerde canlı bir ticaret hayatı görülmeye başlamıştır.





Verilen bilgiye göre; I. Akdeniz ticareti canlanmıştır



Bu durumu gören Papa’nın diğer prenslere; I. Ülkeyi terk etmeleri



II. Doğu ticaret yolları okyanuslara kaymıştır



II. Kiliseye sığınmaları



III. Gidin fethettiğiniz ülkelerin



III. İpek ve Baharat yolu Avrupalıların eline geçmiştir



sahibi ve efendisi olun çağrılarından hangilerini yaptığı söylenebilir?



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Yalnız I



B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) II ve III

Yoksulluk içindeki Avrupalıların doğunun zenginlik kaynaklarına kavuşmak istemeleri

• Haçlı seferlerinin ekonomik nedeninin aynı zamanda Büyük Coğrafya Keşiflerinin de nedeni olduğunu…

Biliyor muydunuz? c) Siyasi nedenler : - 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’nun büyük bölümünü kaybeden ve Türklerin baskısı altına giren Bizanslıların Avrupalıları Türklere karşı kışkırtmaları, - Soyluların, fethedecekleri yerlerde kendi krallıklarını kurmak istemeleri. • Bu gibi nedenlere dayalı 8 Haçlı Seferi düzenlenmiştir. • IV. Haçlı Seferi’ne katılan haçlıların 1204 de İstanbul’u ele geçirerek, Bizans İmparatorlarını kovduklarını, Bizanslılardan bir kolun İznik’te İznik Rum İmparatorluğunu, diğer kolun Trabzon Rum İmparatorluğunu kurduğunu… Biliyor muydunuz?

13. E

14. A

15. B

16. C

41

3. Ünite

/ Orta Çağ'da Dünya

Bilgi Köşesi Sonuçları:

2. TEST 1.

a) Dini sonuçlar: Bu seferlere katılanlar din adamlarının söylediklerinin bir kısmının yanlış veya yalan olduğunu görmüşler, bu da din adamlarına duyulan güveni sarsmıştı. (Bu

ticaretinin önemi arttı (Büyük Coğrafya Keşifleri ile doğu tica-

Orta Çağ 375–1453 tarihleri arasındaki zaman dilimidir.



I. Hukukta, demokratik ve laik yapı dikkat çekmektedir.

Aşağıdakilerden hangisi Orta Çağ Avrupası’ nda kullanılan terimler içerisinde sayılmaz?



II. Medeni Hukuk’a ilişkin çalışma görülmemektedir.

A) Enterdi

B) Endülüjans



III. Derebeyi, kral mahkemeleri ve engizisyon mahkemeleri eş zamanlı görev yapmışlardır. yargılarından hangilerini, gösterebilir?

C) Aforoz

D) Skolastik



b) Ekonomik sonuçlar: DoğuBatı ticareti gelişti, Akdeniz

4.



durum Büyük Coğrafya keşiflerinden sonra da görülmüştür.)

“Orta Çağ Avrupası’nda hukukta yargı birliği yoktur.” diyen bir tarihçi savına kanıt olarak;

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) Hümanizm

E) I, II ve III

5.

Göçü ve onu izleyen süreçte 395 Roma İmparatorluğu’nun ülke bütünlüğünü koruyamaması, Doğu ve Batı Roma adıyla ikiye ay-

ret yollarının değişmesi üzerine Süveyş Kanalı’nın açılması ile Akdeniz ticareti yeniden önem

çıkardı.

2.

Feodalite’nin oluşumuyla birlikte kent ve kırsal kesim arasındaki ekonomik ilişkiler zayıfladı.



Bu duruma bakarak;

kazanmıştır.)

c) Siyasi sonuçlar: 1) Türklerin batıya ilerleyişi bir süre durmuş, Bizans geçici de olsa Türk baskısından

rılması ciddi anlamda siyasi boşluklar ortaya



I. Kentlerde ticaret ve zanaat gerilemiştir.

II. Kapalı ekonomi ortaya çıkmıştır.



III. Temel zenginlik kaynağı toprak olmuş-



2) Bu seferlere katılan soylu-

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

kaybetmişler , bundan



gibi sınıf ya da kurumlardan hangilerinin, doldurduğu söylenebilir?

3.



B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

E) I, II ve III

Orta Çağ’ın güçlü devletlerinden Karolenj İmparatorluğu, varisleri arasında Verdün Antlaşması imzalandı. (843) Bunun sonucunda; I. Feodalite düzenine geçilmiştir.

6.

Haçlı Seferleri’nin, başta ekonomik olmak üzere siyasi, sosyal dinsel nedenleri vardır. Aşağıdakilerden hangisi dinsel nedenlerden biri değildir? A) Kluni tarikatının zararlı çalışmaları



II. Serf ile Senyör arasındaki ilişki derinleşmiştir.

B) Doğu ve İslâm ülkelerinin zenginliklerini ele geçirmek istemeleri



III. Almanya, İtalya ve Fransa devletleri ortaya çıkmıştır. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

C) Papa ve kilisenin dinsel nüfuzlarını artırma çabaları



A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

D) Kutsal Küdüs şehrini Müslümanlardan geri almak istemeleri E) Yeni alınan yerlere Hıristiyanlığı taşıma arzuları

E) II ve III 42

A) Yalnız I



d) Teknik sonuçlar: İlk kez

öğrenilerek geliştirilmiştir.

III. Ticaret Burjuvaları



yönetimlerini daha da kuv-

Matbaa Avrupalılar tarafından

II. Güçlü merkezi krallıklar





yararlanan krallar merkezi

bilinen Barut, Pusula, Kağıt ve

Bu bilgiler ışığında otorite boşluğunu; I. Derebeyleri



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) II ve III

lar güçlerini büyük ölçüde

Çinliler tarafından kullanıldığı



tur.

kurtulmuştur,

vetlendirmişlerdir.

Palme Yayınevi

Akdeniz ticareti önemini yitirdi.

Avrupa’da, 375 yılında başlayan Kavimler

1. C

2. E

3. B

4. E

5. A

6. B

3. Ünite 7.

/ Orta Çağ'da Dünya

10. Orta Çağ Avrupası’nda, sınırlı da olsa yapılan

Aşağıdakilerden hangisi Haçlı Seferleri’ nin Türk–İslâm Dünyası bakımından sonuçları içerisinde değerlendirilemez? A) Türkiye Selçuklu Devleti’nin, yıpranması



B) Avrupa’ya, yönelik ilerleyişin bir süre ertelenmesi

bilimsel çalışmalarda kutsal kitaba (İncil’e) ve Katolik Kilisesi’nin uygulamalarına ters düşmemeye büyük ölçüde özen gösterilmiştir. Bu bilgiye dayanarak; I. Kilise bilimsel çalışmalar için uygun ortam oluşturmaktadır.

C) Avrupalıların, antik kültür eserleri ile karşılaşması



II. Özgürce bilimsel araştırma yapılamamaktadır.

D) Türklerin, İslâm dünyasındaki öneminin artması



III. Bilimsel çalışmalarda deney–gözlem yöntemleri yaygın olarak kullanılmaktadır.

E) Anadolu, Suriye, Filistin’deki kültür ve ticaret merkezlerinin harap olması



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

B) Yalnız II D) I ve II

Bilgi Köşesi Türk-İslam Dünyası açısından sonuçları 1) Türkler İslâmiyeti Haçlılar’a karşı başarı ile savunmuşlardır. (Selçuklular, Danişmendler, Artukoğulları, Musul Atabeyliği, Eyyubiler ve Memlükler) Türkler, İslâmiyet’in Arap yarımadasına çekilişini önlemekle İslam dünyasında saygınlıkları artmıştır, 2) Türklerin batıya ilerleyişi bir süre durmuştur,

11. 1215 yılında İngiltere’de aristokratlar (toprak



Orta Çağ’da Avrupa’da; ekilebilen toprağın üçte biri senyör için ayrılırdı. Köylüler bu topraklarda senyörler için çalışırlar ayrıca geriye kalan topraklar için köyün sahibi olan senyöre vergi de öderlerdi. Senyörlerin bu haklara sahip olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Siyasi hakları olması B) Yönetime katılmaları C) Askerlik işleriyle uğraşmaları



Palme Yayınevi

8.



MangaCarta (Büyük Şart) (1215):

soyluları) ile kral Yurtsuz Jan arasıda yapılan Magna–Carta (Büyük Şart) Sözleşmesi’ne göre; – Kral soylulara danışmadan karar alamayacak – İstediği gibi vergi toplayamayacaktı. Bu durumun, ilerleyen süreçde İngiltere’de; I. Feodal sistemin zayıflaması



II. Parlamenter sisteme geçilmesi



III. Kilise’nin bilimsel çalışmayı özendir-

mesi

D) Toprağın mülkiyetine sahip olmaları



E) Toprağı işleme ve üretimi denetlemekle görevlendirilmeleri

gelişmelerinden hangilerine, ortam hazırladığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I , II ve III

12. Aşağıdakilerden hangisi, Orta Çağ’da Pa-

• İngiliz Kralı Yurtsuz John ile halkı

palık makamının gücünün artmasına ve skolastik felsefenin Avrupa’ya egemen olmasına neden olan etkenlerden biri değildir?

arasındaki karşılıklı sözleşmedir.

9. Orta Çağ Avrupası’nda, Papa’nın krallara

taç giydirme yetkisinin olmasına bakarak; I. Teokratik devlet anlayışı egemendir.



II. Papa esas görevinin dışıda siyasi güce de sahiptir.



III. Güçlü, mutlak krallıklar görülmektedir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Papaların krallara taç giydirme yetkisinin olması B) Endülüjans (günahların yetkisinin olması

C) Yerel otoritenin yönetime egemen olması D) Katolik Kilisesi’ne karşı Protestanların güç kazanması E) Papaların aforoz (kişiyi dinden çıkarma) ve enterdi (bir prensliğin dinden çıkarılması) yetkilerinin olması

E) I , II ve III

7. C

8. D

bağışlanması)

9. D

10. B

11. B

12. D

Bu belge anayasal sisteme geçişin dünyada ki ilk örneği olarak gösterilmiştir. • Kral bu belgede halk temsilcilerinin onayını almadan yeni vergi getirmeyeceğini, özgür insanların yargılanmadan cezalandırılmayacağını kabul etmekle kendi yetkilerini sınırlandırmıştı. Bu belge İngiltere de demokrasi ve parlamenter sistemin gelişmesini

sağladığı ileri sürülmüştür.

43

3. Ünite

/ Orta Çağ'da Dünya

Bilgi Köşesi • Osmanlı İmparatorluğu’nda 1839’da da yayımlanan Tanzimat Fermanı’nın Magna Carta karakteri taşıdığını…

Biliyor muydunuz? YÜZYIL SAVAŞLARI (1337–1453)

13. Feodalite Dönemi’nde Avrupa’da halk; soy-

15. Orta Çağ Avrupası’nın en önemli olayı olan

lular, rahipler, burjuvalar, özgür köylüler ve toprağa bağlı serf adı verilen kölelerden oluşuyordu.

Haçlı Seferleri, Kilise’nin öncülüğünde, kralların ve derebeylerinin desteğiyle, doğunun zenginliklerine ve ticaret yollarına ulaşmak amacıyla gerçekleştirilmiştir.



Bu durum, aşağıdakilerden hangisini öncelikle kanıtlamaktadır? A) Rahipler – Derebeyi ile aynı statüdedir.



B) Toplum birbirinden farklı sosyal sınıflara ayrılmıştır.

Bu bilgiye göre, Ortaçağ Avrupası ile ilgili; I. Bilimsel ve teknik gelişmeler Doğu ile kıyaslanmıyacak noktada ilerdedir.



C) Tüccarlar senyöre vergi vermekle yükümlüdür.

II. Siyasal sistemle, dinsel yapılanma iç içedir.



D) Özgür köylü ücretli tarım işçisi konumundadır.

III. Pozitif düşünce sisteminin yerini Hümananizmaya bıraktığı



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) Köleler toprakla birlikte alınıp satılan mal konumundadır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

• Savaşın nedeni, İngiltere Kralı’ iddia etmesidir.

Başlangıçta İngiltere başarılı olarak Fransa’yı işgal etti. Daha

Müslümanların elinde olması aşağıdakilerden hangisinde doğrudan etkili olmuştur?

sonra Jan Dark adlı Fransız kızı,

A) Papa’nın siyasi otoritesini yitirmesi

İngilizlere karşı halkı mücade-

B) İslâmiyet’in yayılmasının hızlanmasında

leye çağırması etkili olmuş.

C) İslâm dünyası üzerine Haçlı Seferleri düzenlenmesinde

Fransızlar arasında bağımsızlık fikri gelişmiş ve Fransızlar bu savaşı kazanmışlardır.



14. Hıristiyanların kutsal saydığı Kudüs’ün

Savaşın Sonuçları;

Palme Yayınevi

nın Fransa topraklarında hak

16. Osmanlı Devleti’nin Balkanlar yönünde hızla genişlediği dönemde, Avrupa devletleri arasında, 1136 – 1453 yılları arasında Avrupa’ya egemen olmak amacıyla “Yüzyıl Savaşları” yaşanmıştır.

Bu durumun aşağıdakilerden hangisine, neden olduğu söylenebilir? A) Balkan uluslarının, hızla Müslümanlaşmasına

D) Hıristiyanlıkta mezhep farklılıklarının ortaya çıkmasında

B) Osmanlı Devleti’nin, Balkanlardaki ilerleyişinin kolaylaşmasına

E) Türklerin, İslâmiyet’in koruyucusu durumuna gelmesinde

C) İngiltere’nin, bu savaştan galip çıkmasına

– Bu savaşlarda her iki

D) Balkan halklarının, tümünün Türkleştirilmesine

taraftan da çok sayıda derebeyinin ölmesi Feodalite’nin

E) Mezhep farklılıklarının, son bulmasına

zayıflamasına ve kralların güçlenmesine yol açmıştır. – İngiltere’de iç savaş yaşanmışktır. (İki Gül Savaşları)

44

13. B

14. C

15. B

16. B

4. Ünite İLK VE ORTA ÇAĞLAR'DA TÜRK DÜNYASI

4. Ünite

/ İlk ve Orta Çağlar'da Türk Dünyası

Bilgi Köşesi ORTA ASYA TÜRK TARİHİ

İLK TÜRK DEVLETLERİ

(İslâmiyet öncesi Türk Tarihi) (İLK TÜRK DEVLETLERİ) • Türk adının, Millet adı olarak genellikle “kudretli ,kuvvetli” anlamına geldiği gibi türemekten-Türk olarak da tanımlandığını… • Türklerin, tarih sahnesine çıkışları MÖ 4000 yıllarına kadar uzanmakla birlikte Türk sözünün devlet adı olarak ilk kez “6. yy da Kök Türk’ler “ tarafından kullanıldığını… Biliyor muydunuz ? • Türklerin anayurdu, Orta Asya’dır. Çeşitli nedenlerle anayurttan göç eden Türkler dünyanın değişik yörelerinde değişik isimler altında bir çok devlet kurmuşlardır. Bu durumun, Türklerin tarihini bir bütün olarak incelemeyi zorlaştırdığı gibi Türklerin, yazılı döneme geç girmeleri de Türk tarihinin ilk dönemlerini başta Çin yıllıkları olmak üzere değişik kaynaklardan incelemeyi zorunlu kıldığını… Biliyor muydunuz?

Türkleri anayurtlarında göçe zorlayan başlıca nedenler ise;

a) İklim koşullarının değişmesi ve yaşam koşullarının zorlaşması, b) Nüfusun artması ile geçim kaynaklarının yetersiz kalması, c) Otlakların yetersiz kalması ve salgın hayvan hastalıkları, d) Boylar arasındaki çekişmeler, e) Dış baskılar (Çin ve Moğol egemenliği altına girmeme, bağımsız yaşama isteği) • Türklerin atı evcilleştirmeleri göç ettikleri yerlere ulaşmalarını kolaylaştırmıştır. • Milattan önce başlayan Milattan sonra değişik zamanlarda devam eden göçler; 1. Değişik toplumların kaynaşmasına ve yeni kültürlerin oluşmasına,

46

Kök Türk Alfabesi

4. Ünite

/ İlk ve Orta Çağlar'da Türk Dünyası Bilgi Köşesi

1. TEST 1.

4.

İslâmiyet Öncesi Türklerde;



– Devletin başında hakan bulunur.



– Hakan, devleti boy beylerinden oluşan kurultay adı verilen mecliste birlikte yönetir.



– Kurultayın aldığı kararlara herkes gibi hakan da uymak zorundadır.

“Asya Hunlarına ilişkin en eski bilgilere Çin kaynaklarında rastlanmaktadır.” diyen bir tarihçi savına kanıt olarak;



I. İpek Yolu ticareti Çin’in kontrolündedir.



II. Hunlar, Çinlilerin içinde asimile olmuşlardır.

2. Asya ve Avrupa’nın siyasi, sosyal ve ekonomik çehresinin değişmesine yol açtığı gibi Hunların batıya göçleri “ Kavimler Göçü “ denilen çağ değiştiren bir olaya da yol açmıştır.



III. Hunlar, tarih çağlarına Çinlilerden daha geç girmişlerdir.

İSKİTLER ( SAKALAR )



yargılarından hangilerini öncelikle göstermelidir?

Buna göre;

I. Hükümdar sınırsız yetkiye sahiptir.



II. Boy beyleri yönetimde etkilidir.



III. Kurultay, devlet yönetiminde tek başına söz sahibidir.

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

2.





İslâmiyet Öncesi kurulmuş Türk Devletlerinde gevşek yapılı federatif bir devlet örgütlenmesi vardı. Merkezde “Büyük Şanyü” adı verilen imparator bulunur, boy ve budunların yönetimi de “sol” ve “sağ” olarak ikiye bölünürdü. Bu örgütlenme düzeninde toprakların değil de boy ve budunların yönetilmesinin esas alınması Türk devletlerinin hangi niteliği ile ilgilidir?

Palme Yayınevi

E) II ve III

5.

Orta Asya’da Anav’da, kazı yapılan kurganın en alt katında; kerpiçten ev kalıntıları, el değirmenleri, kömürleşmiş buğday ve arpa taneleri bulunurken daha üst katlarda bakırdan kap – kacak seramikten çanak ve çömleklere rastlanmıştır.



Bu bilgilere dayanarak Anav kültürü ile ilgili;



I. Tahıl öğütmeyi öğrenmişlerdir.



II. Topraktan gereç yapmaya başlamışlardır.



III. Yeni Taş Devri’nden sonra Maden Devri’nide yaşamışlardır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Hayvancılığa dayalı göçer devlet olmalarıyla

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

B) Şamanizm inancının etkisiyle C) Çok uluslu yapılarıyla D) Mülk hükümdarındır prensibiyle E) Merkeziyetçi yapılanmayla

6.

Kök Türklerde, ölülerin yuğ adı verilen dinsel törenlerden sonra çadıra konulması, değer verdiği günlük kullanım araç, gereç ve eşyaları ile yakılıp gömülmesi, uygulamasına bakarak;

3.

I. İkili ya da üçlü teşkilat





II. Şamanist inanç



I. Ahiret inancı vardır.



III. Kut inancı



II. Budist inancın gereğidir.



Yukarıdakilerden hangileri tarih boyunca kurulan Türk devletlerinin kısa ömürlü olmasında etkili olduğu söylenebilir?



III. Yerleşik yaşamın vazgeçilmez sonucudur.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) I ve II

D) I ve III

• MÖ 8. yy. – MS 2. yy. arasında Karadeniz’in kuzeyinde devlet kurmuşlardır. Yöneticileri Türk’ tür.

• Alp Er Tunga en tanınmış hükümdarlarıdır.

(İranlı şair Firdevsi’nin Şehnamesinde Afrasyap adı ile geçmektedir.)

• Ekonomilerinin temeli hayvancılığa dayandığından göçebe biçimde yaşamışlardır. • Gök Tanrı inanışı hakimdir. Öldükten sonra tekrar dirileceklerine inandıklarından ölülerini atları ve eşyaları ile birlikte gömerlerdi. • Altın ve gümüşten yaptıkları at koşumları, kemer tokaları maden işlemeciliğinde ileri olduklarının göstergeleridir. ASYA (BÜYÜK) HUN İMPARATORLUĞU

• Tarihte bilinen ilk Türk devletidir. MÖ. 3.yy - MS. 3. yy arasında

E) II ve III

E) II ve III 1. B

2. A

3. D

4. B

5. E

6. A

47

/ İlk ve Orta Çağlar'da Türk Dünyası

Bilgi Köşesi Çin’in kuzeyinde merkezleri “Kutlu ülke” olarak anılan “Ötüken” yörelerinde yaşamışlardır. • Bilinen ilk hükümdarları “Teoman MÖ. 220-209” dır.

7.



I. Ahiret inancının varlığı



II. Köpeğin evcilleştirildiği



III. Yarı göçer bir yaşam sürdürüldüğü



durumlarından hangilerinin, varlığı öncelikle kanıtlamaktadır?

• Çin’liler bu dönemde Hun akınlarından korunmak için ünlü “Çin Seddi” ni yapmışlardır. • Hunları bir imparatorluk haline getiren ise “Mete’dir. MÖ.209 –174” (Çin kaynaklarında MaoTun, destanlardaki Oğuz Kağan) • “Tarihi İpek Yolu” bu dönemde Türklerin egemenliğine girmiştir.

KAVİMLER GÖÇÜ (MS. 375) • Siyasi birliklerini kaybeden Hunların, Çin egemenliğine girmeyerek batıya doğru çekilmeleri sırasında Hazar, Karadeniz Balkanlar ve Orta Avrupa’da yaşayan “Barbar Kavimleri” diye isimlendirilen (Ostogotlar, Vizigotlar, Gepidler, Vandallar,Germenler vb.) kavimleri etkileyerek Avrupa’nın içlerine doğru çekilmelerine neden olduklarını…

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

8.

I. Taşınabilir sanat yapıtları üretmişlerdir.



II. Farklı coğrafyalarda yaşamışlardır.



III. Toplumsal yaşamda en önemil geçim kaynağı hayvancılıktır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III



11. Eski Türk devletlerinde, halkın sorunlarının

Orhun Anıtları, Kök Türk Alfabesi ile Kutluk (II. Kök Türk) Devleti’nin veziri Tonyukuk tarafından bugünkü Moğolistan’da dikilmiş olup Orta Asya Türk tarihi, Türk edebiyatı ve Türk hitabet sanatının ilk yazılı örneğidir.

çözümü, açların doyurulması, çıplakların giydirilmesi kağanın öncelikli görevleri olarak kabul edilmiştir.

Buna göre,Orhun Anıtları ile ilgili olarak;



I. Edebi yapıtlardır.



II. Türk – İslâm devletlerine aittir.



III. Basılı eserler içinde özgün bir yeri vardır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Buna göre;



I. Yöneticiler, halkın sorunlarını çözmekle yükümlüdür.



II. Devletin sosyal yanı öne çıkarılmaya çalışılmıştır.



III. Kurultayın aldığı her karara Kağan uymak zorunda kalmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) I ve III

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

9.

Kırgızların saldırılarına uğrayan Uygurların siyasi yapısı parçalanmış ve değişik adlarla varlıklarını sürdürmüşler, bir kısmı daha sonra 1208’de Moğol egemenliğine girerek siyasi egemenliklerini kaybetmişlerdir. Ancak alfabelerinin olması yazışmaların yapılmasında ve danışmanlık hizmetinin sürdürülmesinde Moğol devlet teşkilatında görev aldıklarını göstermektedir. Bu açıklamalar ışığında Uygurlarla ilgili;

Biliyor muydunuz?



I. Moğol devlet yapısını etkilemişlerdir.



12. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hakanın ölümünden sonra başa geçecek kişinin belirsiz olduğu durumlarda boy beylerinden oluşan kurultay üyeleri siyasi belirsizliğe son vermek amacıyla hakanın ailesinden bir kişiyi yeni hakan olarak belirlerdi.

Bu bilgilere göre, eski Türk devlet töresi uyarınca;



I. Hakan olma hakkı, yalnız hanedan üyelerine aittir.

II. Moğolların uygarlaşmasında etkili olmuşlardır.



II. Tahta kimin geçeceği konusunda kesin kanıt yoktur.



III. Siyasi bölünmüşlük yaşamalarına karşın egemenliklerini korumuşlardır.





yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

III. Kurultay, siyasi belirsizliğe izin vermemektedir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

Kavimler Göçü’nün Sonuçları :

48

Bu duruma bakarak;







2. Hunların bir bölümü Macaristan’a yerleşerek Avrupa’nın siyasi tarihini etkile-



E) I, II ve III

• MS 4. yy. sonlarına doğru Avrupa’ da görülen kavimlerin yer değiştirmesi olayına “Kavimler Göçü” denildiğini…

1. Avrupa’nın etnik yapısı değişti ve bugünkü bazı Avrupa devletlerinin temelleri atıldı. (Almanya, Fransa, İspanya, İngiltere vb.)

göçebe toplumlardan oluşmuştur.

E) II ve III

• Çinliler ile ilk yazılı antlaşma yapılmış ve Çin vergiye bağlanmıştır. • Taht kavgaları ve Çin entrikaları yüzünden MS. 48 de ikiye ayrılan bu büyük imparatorluk MS 216’da Çinliler tarafından yıkılmıştır.

10. İslâmiyet öncesi Türk devletleri, ağırlıklı olarak

Anav ve Pazırık Kurgan’ların da insan ve hayvan kemiklerinin yanısıra halılar, kilimler keçeden yapılmış kullanım eşyaları bulunmuştur. Bu açıklama;

Palme Yayınevi

4. Ünite

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III 7. A

8. A

9. A

10. E

11. B

12. E

4. Ünite 3.

İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde “Mülk hanedanın ortak malıdır.” anlayışı egemendir.



Bu durumun gelişmelerinden hangilerine;



I. Türk devletlerinin kısa ömürlü olmasına



II. Merkezi otoritenin güçlü olmasına



III. Ülke topraklarının hanedan üyeleri arasında paylaşılmasına



yol açtığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

5.

/ İlk ve Orta Çağlar'da Türk Dünyası

Bilinen ilk Türk devleti olan Hunlar hakkında bilgilerimiz Çin kaynaklarındakilerle sınırlı olmasına karşın, Kök Türk ve Uygurlar hakkında daha çok bilgilere sahip olmamız aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir? A) Kök Türk ve Uygurların günümüze daha yakın olması B) Yazılı eser bırakmaları C) Yarı göçebelikten yerleşik yaşama geçmeleri D) Göktanrı inancından vazgeçmeleri

E) II ve III

E) Çin ile siyasi mücadele içinde olmaları

Bilgi Köşesi di, 3. Barbar akınlarına dayanamayan Roma İmparatorluğu 395 de Doğu ve Batı Roma diye ikiye ayrıldı. Batı Roma 476’da Barbarlar tarafından yıkıldı “Batı Roma’nın yıkılışı İlk Çağ’ın sonu Orta Çağın başlangıcı sayılmıştır “ 4. Batı Roma’nın yıkılması ile Orta Çağa damgasını vuran “FeodaliteDerebeylik” ortaya çıktı. 5. Romalılardan öğrendikleri Hıristiyanlığın Avrupa’da yayılmasında rol oynadılar.

14. İslâmiyet öncesi Türk Toplumları “On iki Hayvanlı Takvim” diye adlandırılan her yılın bir hayvanla simgelendiği takvimi düzenleyerek kullanmışlardır.

Bu duruma bakarak anılan devletlerle ilgili;



I. Boylar federasyonu şeklinde örgütlenmişlerdir.



II. Çok tanrılı dinsel inanışa sahiplerdir.



III. Astronomi ve astroloji alanlarında bilgi birikimine sahiplerdir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Palme Yayınevi

AVRUPA HUN DEVLETİ

16. Orta Asya Türk devletlerinden olan Kök Türk’ler “İpek Yolu” ticaretine egemen olmak amacıyla zaman zaman Bizans ve Sasani ile mücadeleye girmişlerdir.

Bu durumun Kök Türk’lerde;



I. Hukuk



II. Ordu



III. Toprak



gibi alanlardan hangilerinde gelişme ve genişlemeye yol açtığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

E) I, II ve III

E) II ve III

1. Kavimler Göçü’ne neden olan Hunların bir bölümü “ Balamir” önderliğinde Macaristan’a girerek Avrupa Hun Devleti adı ile devlet kurmuşlardır. 2. En parlak dönemleri “Atilla” devri olmuştur. Atilla yaptığı I. ve II. Balkan seferleri ile Doğu Roma’yı (Bizans) Galya ve İtalya seferleri ile Batı Roma’yı baskı altına almıştır.

AKHUNLAR (EFTALİTLER) • Siyasi birliklerini kaybeden Hunların bir bölümü Aral Gölü yörelerine yerleşerek Akhunlar adı ile devlet kurmuşlardır. Heftal isimli hükümdarlarından dolayı “Eftalitler” diye de tanınmışlar, Hindistan’a kadar sınırlarını genişletmişlerdir.

KÖK TÜRKLER I. KÖK TÜRK DEVLETİ ( 552 – 630 ) • Bumin Kağan önderliğinde Avarların egemenliğinden kurtularak, Ötüken merkez olmak üzere 552 de kurulmuştur. • Tarihte “Türk” adını devlet adı olarak ilk kullanan Türk devletinin Kök Türkler olduğunu.. 13. D

14. C

15. B

16. D

49

/ İlk ve Orta Çağlar'da Türk Dünyası

Bilgi Köşesi • Kendilerine özgü olan Kök Türk Alfabesi’ni ilk kullanan ve Türkler arasında tarihi devirlere geçen ilk Türk devletinin Kök Türkler olduğunu…

2. TEST 1.

II. Kök Türk (Kutluk) Devleti’nde Bilge ve Kültigin’in ölümünden sonra devlet yönetimi bozulmuş Uygur, Basmil ve Karluk Türkleri’nin ortak saldırıları sonucunda da yıkılmıştır.



Kutluk Devleti’nin, Türk boyları tarafından yıkılması;



I. Türk devletlerinde merkezi otorite güçlüdür.





II. Çin entrikaları Türk devletlerinin yıkılışında etkilidir.



I. Gelenek ve görenekler reddedilmiştir.



III. Türk boyları arasında ulusal dayanışma bulunmamaktadır.



II. Hükümdar sınırsız yetkiye sahiptir.



yargılarından hangilerini, geçerli kılmaktadır?



III. Boy beylerinin eşleri söz, yetki ve karar sahibidir.



yargılarından hangilerine, ulaşılır?

Biliyor muydunuz? • Bumin Kağan ülkenin doğusunu yönetirken kardeşi İstemi’nin “Yabgu” unvanı ile batı bölgelerini yönetmekle ikili devlet anlayışına sahip olduklarını ortaya koymuşlardır.Türklerde hükümdar ailesinin her üyesinin tahta çıkma hakkına sahip olması yüzünden başlayan taht kavgaları ve ikili devlet anlayışı I. Kök Türk Devleti’nin 581’de ikiye ayrılmasına ve daha sonra Çinliler tarafından yıkılmasına neden olmuştur. II. KÖK TÜRK (KUTLUK) DEVLETİ (682-744)

Biliyor muydunuz?

50

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

2.

Orta Asya’da yaşayan ilk Türk boyları yarı– göçer bir yaşam sürdürdükleri için haliyle kalıcı eser bırakamamışlardır. Buna karşın bu dönem Türk kültürünün kazıbiliminin çabalarıyla toprak üstüne çıkarılabilmesi,



I. Kurgan (eski Türklerde mezar) kazılarının yapılması



II. Siyasi birlik oluşturmada zorlanılması



III. Farklı yerleşik kültürlerle etkileşim içinde olunması



gelişmelerinden hangileriyle, ilgilidir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

5.

“Orta Asya Türk devletlerinde, Orta Çağ Avrupası’ndaki gibi kölelik kurumu yoktur.” diyen bir tarihçi iddiasını;



I. Geniş topraklara sahip toprak ağası zümresinin olmaması



II. Toprağın mülkiyetinin devlete ait olması



III. Göçer yaşam tarzının yaygın olması



gelişmelerinden hangileri ile kanıtladığı söylenebilir? A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde hanedan üyelerinin ülkenin çeşitli yerlerinin yönetimde görevlendirilmesine bakarak; I. Mülk hakanındır.



II. Mülk hakanın en büyük oğlunundur.



III. Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır.



yargılarından hangilerine, ulaşılır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

6.

Orta Asya Türk Devletleri’nden kimileri Şamanizm, Budizm, Maniheizm kimileri ise Musevilik, Hıristiyanlığın, Ortodoks, Katolik mezhepleri, kimileri ise Müslümanlık inançlarını benimsemişlerdir.



Türklerin farklı dinsel inançlara sahip olmalarında;



I. Farklı, cografyalarıyla farklı kütürlerle etkileşim içinde olmaları



II. Boylar federasyonu şeklinde örgütlenmeleri



III. Çok tanrılı dinsel inanca sahip olmaları



durumlarından hangilerinin, etkili olduğu söylenebilir?

E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

E) I, II ve III 1. B

2. A

3. E

B) Yalnız II D) I ve II



E) I, II ve III

3.

Orta Asya’da kurulan Türk devletlerinde, – Soylu Türk boy beyleri eşleri ile birlikte “kurultay” adı verilen mecliste hakanın başkanlığında toplanarak karar alması – Hükümdarın kurultay kararlarını ciddiye alması – Devletin töre ile yönetilmesi, hükümdarın da töreye uyması Bu bilgiler ışığında, Orta Asya Türk devletleri ile ilgili;

A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

E) II ve III



• Çinlilerin egemenliğinden kurtulan Doğu Kök Türkleri Kutluk Kağan önderliğinde II. Kök Türk Devleti’ni kurmuşlardır. Kurucusundan dolayı Kutluk Devleti diye de tanınmaktadır. • Türklere ait ilk yazılı belgeler olarak bilinen “Orhun Kitabelerinin – yazıtlarının” Bilge Kağan, Kültigin ve vezir Tonyukuk adına dikildiklerini… • 8. yy’a ait olan Orhun Kitabelerinin “Kök Türk Alfabesi’ni, Türk dilinin özelliklerini ve Türk tarihini ve Türk hitabet sanatını aydınlatan” ilk belgeler olduğunu… • II. Kök Türk Devleti’nin, Türk Boylarından olan Karluk ve Basmillerle birleşen Uygurlar tarafından yıkıldığını…

A) Yalnız I

4.

Palme Yayınevi

4. Ünite

4. C

5. C

6. A

4. Ünite 7.



/ İlk ve Orta Çağlar'da Türk Dünyası

10. Uygurların sonradan benimsediği Mani-

Uygurlar Maniheizm ve Budizm inançlarını benimsemişlerdir. Bu inançlara ait yabancı terimlerin Türkçe karşılıklarını kullanmaya ayrıca özen göstermişlerdir.



Bu durum Uygurların;



I. Savaşçı yapının bozulması

heizm ve Budizm inancına göre insana ve hayvana kıymak günah sayılmıştır. Bu durumun Uygurlarda;



I. Ulusal benliklerini korumaya çalışma



II. Tarımsal etkinliklerin önem kazanması



II. Bilim ve sanatta ilerleme



III. Yerleşik yaşamın, kurum ve kuruluşlarıyla yaygınlaşması



gelişmelerinden hangilerine, ortam hazırladığı savunulabilir?



III. Dış tehditlere karşı birleşebilme



çabalarından hangilerini, amaçladığı söylenebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

B) Yalnız II D) I ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

11. Orta Asya’da kurulan Türk devletlerinde “Kut”



II. Devletin “boylar federasyonu” olarak örgülenmesi



III. Veraset sisteminin “kut” anlayışına dayanması



Yukarıdakilerden hangileri, Türk devletlerinde güçlü bir merkezi yapının olmamasının en önemli nedenleri olarak gösterilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



Palme Yayınevi

I. Taşınabilir eşyalar yapılması

anlayışı yani Hükümdar ve ailesine yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılmasına rağmen hükümdar dinsel etkiye sahip değildir. Buna göre, İslâmiyet öncesi Türk devletleriyle ilgili;



I. Devlet, teokratik bir özellik göstermemektedir.



II. Başa kimin geçeceği kesin olarak belli değildir.



III. Ülke yönetiminde ikili sistem uygulanmaktadır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

12. Orta Asya Türk devletlerinde, kimi Türk top9.

İslâmiyet Öncesi Türk Devletlerinde; – İlk kez mimari eserlere



– Budizm inancına ait tapınaklara



– Duvar da yaş alçı sıva üzerine sulu boya ya da madeni boya ile yapılan resimlere fresklere (fresko) rastlanılması



Aşağıdaki devletlerden hangisi, hakkında bize bilgi verir?



UYGURLAR (745 – 840 )

• Uygurların, Türklerin İslâmiyeti kabulünden önce Asya’da kurdukları son büyük Türk Devleti olduğunu…

E) I, II ve III

8.

Bilgi Köşesi

lulukları, kuraklık, bulaşıcı insan ve hayvan hastalıkları, Çin entrikaları boylar arasındaki mücadeleler vb. nedenlerle süreç içerisinde anayurtlarından göç etmek zorunda kalmışlardır. Bu bilgiler ışığında aşağıdakilerden hangisinin göçün nedenlerinden biri olduğu söylenemez? A) İklimin bozulmasının B) Siyasi ve askeri iç mücadelelerin yaşanmasının

A) Asya Hunları

B) Avrupa Hunları

C) Doğudan gelen Çin baskısının

C) Kök Türkler

D) Uygurlar

D) Tarıma uygun alanların azalmasının

• Orta Asya Türk Devletlerinde göçebe yaşam biçimi hakim iken Mani ve Budizm dinlerini benimseyen Uygurların, yerleşik yaşam biçimini benimsediklerini… • Uygurların kendilerine özgü Uygur Alfabesi’ni kullandıklarını, kağıt ve matbaayı kullanan ilk Türk topluluğu olduğunu… • Göçebe yaşamı benimseyen Türk topluluklarında mimarlık ve heykelcilik alanında bir gelişme görülmez iken yerleşik yaşamı benimseyen Uygurların mimari ve heykelcilikte ileri gittiklerini… • Ticaretin güven içinde yapılması için “Kervansaraylar” yaptıklarını… Biliyor muydunuz?

DİĞER TÜRK DEVLETLERİ OĞUZLAR (UZ’LAR): • En kalabalık Türk topluluğudur. 24 Boydan meydana gelmişlerdir. • Oğuzların "Kınık boyunun Selçuklu, Kayı boyunun ise Osmanlı Devletini" kurduğunu… Biliyor muydunuz?

E) Toprakların boy beylerinin mülkiyetinde olmasının

E) Sabirler (Sibir) 7. A

8. E

9. D

10. E

11. A

12. E

51

4. Ünite

/ İlk ve Orta Çağlar'da Türk Dünyası

Bilgi Köşesi

13. Türk tarihinin en uzun dönemi, İslâmiyetten

15. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde ülke top-

önceki dönem olmasına karşın bu döneme ilişkin tarihi bilgiler daha azdır. Bu durumun nedenleri arasında;



rakları “hanedanın ortak malı” olması ilkesi egemendi. Bu durumun;



KARLUKLAR: • Karlukların, İslâmiyeti kabul eden ilk Türk topluluğu olduğunu • Talas Savaşı’nda Araplarla birlikte Çinlileri yenilgiye uğratarak, Türk yurdunun Çinlilerin eline geçmesini engellediklerini



I. Çinlilerle ticari ilişki içinde olmaları



I. Veraset sistemindeki belirsizlik sürmek-



II. Kök Türklere kadar alfabeye sahip olmamaları



II. Ordu–devlet anlayışı egemendir.



III. Devletlerin ömrü kısadır.



yargılarından hangilerine, neden olduğu söylenebilir?



III. Uygurlara kadar yerleşik yaşama geçemeleleri



gibi durumlardan hangileri, öncelikle gösterilebilir?

• Karlukların, Yağma ve Çiğil isimli Türk boyları ile birleşerek ilk Türk İslam Devleti olan Karahanlı Devletini kurduklarını…

tedir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

E) II ve III

Biliyor muydunuz?

• Kök Türklerin bağımsızlıklarını ilan etmeleri üzerine Balkanlara yerleşen Avarların, İstanbul’u kuşatan ilk Türk topluluğu olduklarını…

14. İslâmiyet öncesi Türk devletlerinde göçer ya da yarı göçer yaşam egemen olduğu için bu devletlere ilişkin bilgilerimiz sınırlı iken Uygurlara ilişkin bilgilerimiz daha fazladır.

Biliyor muydunuz?

HAZARLAR : • Museviliği benimseyen ilk Türk topluluğu olmakla birlikte Şamanizm, Hıristiyanlık ve İslâmiyetin Hazarlar tarafından benimsenen dinler olduğunu ve her dine karşı hoşgörülü olduklarını … Biliyor muydunuz?

Bu duruma bakarak, Uygurları diğer Türk Devletleri’nden farklı kılan;

Palme Yayınevi

AVARLAR :

16. Orta Asya Türk devletlerinde, “Kut” inancı vardı buna göre; hükümdara yönetme yetkisinin tanrı tarafından verildiği ve Kut’un babadan oğula geçtiğine inanılırdı.

Buna göre;



I. Merkeziyetçi yapının güçlü olması



II. Yönetme yetkisini tanrı adına sürdürüldüğünün iddia edilmesi



I. Kendilerine özgü alfabeyi kullanmaları



II. Farklı dinlere inanmaları



III. Yerleşik yaşama geçmeleri





gibi özelliklerden hangileri, günümüze daha fazla bilgi akışı sağlamıştır?

III. Hükümdar öldüğünde oğullarının taht kavgasını sürdürmesi



durumlarından hangilerinin,, “kut” anlayışından kaynaklandığı söylenebilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

PEÇENEKLER : • Oğuzlar (Uz’lar) ile Balkanlara yerleşen Peçeneklerin Bizans ordusunda paralı asker olarak yer aldıklarını, 1071 Malazgirt Savaşı’nda Uz’lar ile birlikte Bizanslılardan ayrılarak Selçuklular tarafına geçtiklerini… Biliyor muydunuz?

52

13. B

14. D

15. D

16. B

4. Ünite

/ İlk ve Orta Çağlar'da Türk Dünyası Bilgi Köşesi

3. TEST 1.



4. Kök Türklerin batı kanadını yöneten İstemi

Karadeniz’in kuzeyinde yaşayan İskitlerin “atlı-göçebe” bir toplum oldukları bilinmektedir. Bu durum ile aşağıdakilerden hangisi arasında doğrudan bir ilişkiden söz edilebilir?

Yabgu, “İpek Yolu” için Akhunlara karşı Sasanilerle ittifak yaparak bu devletin yıkılmasını sağladı. Sasanilerinde “İpek Yolu”nda Kök Türk’lere sorun çıkarmaları üzerine bu kez Sasanilere karşı Bizanslılarla ittifak yaptı.

A) Ekonomilerinin hayvancılığa dayalı olduğu



B) Denizcilikte ileri oldukları C) Ticaretle uğraştıkları



I. İttifaklar yolu ile egemenlik alanını genişletme,



II. Türkleri bir yönetim altında birleştirme

D) Savaşçı oldukları E) Kavimler Göç’üne neden oldukları

Verilen bilgiler ışığında İstemi Yabgu’nun amacının;



III. İpek Yolu’nun güvenliğini sağlama



çabalarından hangilerini amaçladığı söylenebilir?



İslâmiyet’in kabulünden önceki Türk devletlerinde hukukun temel kaynağını örf, adet, gelenek ve göreneklerden alan töre oluştururdu. Töreler kurultayda görüşülerek değiştirilebilirdi. Töreye başta hükümdar olmak üzere herkes uymak zorundaydı. Verilen bilgilere göre Türklerde ;



I. Töreler demokratik bir devlet yapısı oluşturmuştur.



II. Kanunların uygulanmasında son söz hükümdara verilmiştir



III. Kanun üstünlüğü ilkesi benimsenmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III



B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

Palme Yayınevi

2.

A) Yalnız I

5.

MÖ III. yy da Hun akınlarının Çin üzerinde yoğunlaşması üzerine Çinlilerin;



I. Hun sarayında entrikalara başvurma



II. Çin Seddi’ni yapma



III. Budizm dinini benimseme



girişimlerinden hangilerine, başvurdukları söylenebilir?

B) Yalnız II D) I ve II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

6. 3. Orta Asya Türk devletlerinde halka duyurula-

Orta Asya Türk devletlerinde, devlet ileri gelenlerinin katıldığı Kurultay’da önemli devlet işleri yanında “yaylak ve kışlakların” nereler olacağı da kararlaştırılırdı.



cak buyruklar “Hakan ve Hatun buyuruyorlar ki..” cümlesi ile başlardı. Bu durum ;



I. Buyrukların yönetimde önemli olmadığını



II. Yönetimde kadının da söz sahibi olduğu



I. Hayvancılıkla geçindiklerinin



III. Halkın çoğunluğunu kadınların oluşturduğu



II. Ticarete önem verdiklerinin



III. İkili sisteme sahip olmaları



durumlarından hangilerinin, göstergesidir?



gelişmelerinden hangileri ile doğrudan ilişkili olduğu söylenebilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Yaylak ve kışlakların kurultayda görüşülmesi Türk devletlerinin;



A) Yalnız I



C) Yalnız III

E) II ve II



E) I, II ve III 1. A

2. C

3. B

4. C

5. D

6. A

B) Yalnız II D) I ve II

İSLÂMİYET ÖNCESİ TÜRKLERDE KÜLTÜR VE UYGARLIK • Devlet anlayışları : İlk Türk devletlerinde toplumun siyasi örgütlenmelerinin en üst basamağını devlet (il) oluştururdu. Genel yapısı ile Türklerde devlet anlayışı; 1. Devletin başında Kağan, Hakan, Han vb. unvanlar taşıyan bir hükümdar bulunurdu ve kaynağı ilahi idi. Hükümdarlık yetkisinin gök tanrı tarafından verildiğine inanılırdı ve buna “Kut” denirdi. 2. Hükümdarlar halkı örf, adet gelenek ve görenekten oluşan (nesilden nesile geçen) töreye bağlı olarak yönetirlerdi. 3. Hükümdarlara devlet işlerinde Hatun denilen eşleri yardımcı olurdu. 4. Türklerde “devlet, hükümdar ailesinin ortak malıdır” anlayışı yaygındı. Esaslı bir veraset (kalıtım) sistemi getirilemediğinden bu anlayışları taht kavgalarına neden olmaktaydı. Buda Türk devletlerinin kısa sürede parçalanmalarına ve yıkılmalarına yol açan en zayıf yanları idi. 5. Osmanlılar hariç genellikle merkeziyetçi bir devlet yapısı kuramamışlardı. İkili devlet anlayışı (Doğu-Batı, Sağ-Sol vb.) yaygındı. • İlk Türk devletlerinde Gök Tanrı inanışının etkisi ile güneşin doğduğu doğunun kutsal sayıldığını bu nedenle Büyük Hakan’ın doğuyu yönettiğini…Buna karşın sol Doğu, sağ ise Batı olarak kabul edildiğini... Biliyor muydunuz? 6. Uygurlar hariç genellikle askeri temellere dayalı devlet özelliği göstermişlerdir.

53

/ İlk ve Orta Çağlar'da Türk Dünyası

Bilgi Köşesi 7. İlk Türk devletlerinde devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı Toy, Kurultay denilen bir meclis bulunmaktaydı.(Türk-İslam devletlerinde Divan). Bu mecliste ülkenin siyasi, ekonomik, sosyal, askeri, dini, savaş ve barış ile törelerin konması ve değiştirilmesi gibi her türlü konular görüşülürdü. Kurultay kararları Hükümdar’ı bağlamazdı. Bu anlayış ile Kurultay Hükümdarın bir nevi danışma meclisi niteliğindeydi. Ancak Hükümdarların kurultayın kararlarına uyan demokratik bir anlayış gösterdikleri ileri sürüldüğü gibi hükümdarın her isteğinin de kurultay tarafından kabul edilmediği de görülmüştür. 8. Devlet işlerinde Buyruklar (Bakanlar ), Bitikçi ve Tamgacılar (Yazışma yapar, devletin dış politikasını düzenlerler). Aygucu (Hükümet başkanı), Tudun (vergi işleri ) gibi görevlilerde bulunmaktaydı.

• Ordu : Türklerin devlet kurmalarında ve kısa sürede çok geniş alanlara sahip olmalarında disiplinli ve güçlü ordular yetiştirmeleri etken olmuştur.



Günümüz ordularının temeli sayılan onlu sistemin Hun Hükümdarı Mete tarafından kurulduğunu… Günümüzde Kara Kuvvetlerinin kuruluşunun Mete’nin tahta çıkış tarihi olarak kabul edildiğini… Biliyor muydunuz ?

7. Türklerle ilgili “Bir gün bile bayraksız ve

10. Orta Asya Türklerinde Kam (Şaman) denilen

devletsiz kalmamışlar” sözü,

I. Savaşçı millet oldukları



II. Bağımsız yaşadıkları



III. Dünyanın değişik yörelerinde yaşadıkları



durumlarından hangileri ile doğrudan ilişkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

kişiler büyük dini törenleri, ayinleri yönetirler, ancak halk arasında ayrıcalıklı (imtiyazlı) olmadıkları gibi devlet yönetimine de katılmazlardı.

Bu durum Orta Asya Türk devletlerinde



I. Hukuk kavramının gelişmediği,



II. Ruhban sınıfının olmadığı,



III. Veraset sisteminin olmadığı

E) I, II ve III

8. Türklerin günümüze kadar başta Kök Türk, Uygur, Arap ve Latin alfabeleri olmak üzere Soğd, Süryani, Rum ve Kiril alfabelerini de kullandıkları saptanmıştır.

Bu durum;



I. Türklerin birden çok devlet kurmaları,



II. Göçebe biçimde yaşamaları



III. Değişik kültürlerden etkilenmeleri



gelişmelerinden hangilerinin, göstergesi olduğu söylenebilir ? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III





Türk devletleri arasındaki bu farklılıklarla ilgili olarak;



I. Üretim biçiminin değişmesi, toplumsal ve kültürel değişimi de beraberinde getirmiştir.



II. Dinsel mabetlerin varlığı ya da yokluğu toplumun göçer ya da yerleşik yaşamı benimsemesiyle ilgilidir.



III. Bazı uluslar, din farklılıklarına önem vermemişlerdir.



yargılarından hangilerine,, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

7. B

8. D

C) Yalnız III

D) I ve II

I. Boylar federasyonu biçiminde örgütlenmişlerdir,



II. İkili devlet anlayışı yaygındır,



III. Milli birlik ve beraberlik duyguları gelişmiştir,



IV. Ekonomilerinin temeli hayvancılığa dayalıdır.



Verilen özelliklerden hangilerinin, Türk devletlerinin kısa sürede parçalanmasını veya yıkılmasını kolaylaştırıcı etken olduğu söylenebilir? A) I ve II

B) II ve III

C) III ve IV

D) I, II ve III

E) II, III ve IV

12. Günümüzde Kara Kuvvetlerimizin kuruluş tarihi olarak Büyük (Asya) Hun hükümdarı Mete’nin tahta çıkışının kabul edilmiş olması;

I. Bilinen ilk Türk devletinin hükümdarı olması



II. Kurduğu modern ordunun örnek olması



III. Türk devletlerinin ve geleneğinin devamlılığı



durumlarından hangilerinin, göstergesi olduğu ileri sürülebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) I, II ve III 54

B) Yalnız II



– Geçimini hayvancılık yaparak sağlayan, inanç olarak Şamanizmi benimseyen Hun ve Kök Türklerde dini ibadethanelere rastlanılmamıştır. – Tarımla uğraşan Uygurlar, Budizm ve Maniheizmi inanç olarak benimsemişler ve yaşadıkları bölgede çok sayıda tapınak kalıntılarına rastlanmıştır.

A) Yalnız I

11. Orta Asya Türk Devletleri ile ilgili;

9. Orta Asya’da;

durumlarından hangilerinin,, göstergesi olduğu savunulabilir?

E) I, II ve III

Palme Yayınevi

4. Ünite

9. B

10. B

11. A

12. E

4. Ünite 13. – “açların doyurulması”

15. İslâmiyet Öncesi Türk devletlerinde haka-



– “çıplakların giydirilmesi”



– “fakir milletin zenginleştirilmesi”



Orhun Yazıtları’ndan alınan bu cümleler, Türklerde;



/ İlk ve Orta Çağlar'da Türk Dünyası

I. Sosyal devlet



nın ölümünden sonra başa geçecek kişinin belirsiz olduğu durumlarda boy beylerinden oluşan kurultay üyeleri siyasi belirsizliğe son vermek amacıyla hakanın ailesinden bir kişiyi yeni hakan olarak belirlerdi. Bu bilgilere göre, Eski Türk devlet töresi uyarınca;



II. Ordu – millet



III. İkili teşkilat



I. Hakan olma hakkı, yalnız hanedan üyele-



anlayışlarından hangilerinin, varlığına işaret ettiği söylenebilir?



II. Tahta kimin geçeceği konusunda kesin kural yoktur.



III. Kurultay, siyasi belirsizliğe izin vermemektedir.



yargılarından hangilerinin, doğruluğu savunulabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

rine aittir.

E) II ve III

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

14. Doğu Kök Türk Hakanı İşbara Kağan, Çin imparatoruna yazdığı mektupta “Size bağlı kalacak, haraç verecek, kıymetli atlar hediye edeceğim. Ancak, dilimizi değiştiremem, uzun saçlarımızı kestiremem, adetlerinizi, kanunlarınızı alamam.” demişti.

Palme Yayınevi

E) I, II ve III

İşbara Kağan’ın



I. Milli benliğini koruyacağı



II. Bağımsızlığından ödün vermeyeceği



III. Egemenlik haklarına dokundurmayacağı



durumlarından hangilerini, amaçladığı savunulabilir?



illerini yönetirken, doğu illerini veliaht, batı illerini ise hanedan üyesi prensler yönetirdi. Bu durum Türk devletlerinde;



I. İkili devlet anlayışını,



II. Göçebe yaşamı



III. Askeri temellere dayalı yönetim anlayışından



hangilerini benimsediklerinin göstergesi olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

• Din ve inanış : Türkler tarihleri boyunca çok geniş alanlara yayıldıklarından aralarında bir çok farklı din benimsenmiştir. İlk dönemlerde en yaygın olarak Gök Tanrı inancı görülmüştür. Şamanizm, bir dini inanış olmayıp daha çok falcılık, büyücülük olarak ortaya çıkmıştır. Bunlardan başka Tabiat kuvvetlerine inanma, Atalar Kültü, Maniheizm, Budizm, Hıristiyanlık, Musevilik ve Müslümanlık Türkler arasında yayılan dinler olmuştur. Türklerin farklı din ve inanışlara sahip olanlara karşı hoşgörülü oldukları onlarla bir arada yaşadıkları görülmüştür.

Türklerin din adamlarına Şaman, Kam veya Baksı denildiğini Yuğ adı verilen cenaze törenleri düzenlediklerini…

Mezarlarına Kurgan denildiği, mezar başlarına kahramanlıklarını simgeleyen Balbal adı verilen taşlar dikildiğini…



Ölümden sonraki hayata inandıklarından ölülerini eşyaları ile birlikte gömdüklerini…

16. Orta Asya Türk devletlerinde Hakan merkez

korumayı

A) Yalnız I

Bilgi Köşesi

C) Yalnız III





Biliyor muydunuz ? • Yazı, Dil ve Edebiyat : İlk ulusal alfabemiz, Orhun kitabelerinde kullanılan Kök Türk Alfabesidir.

B) Yalnız II D) I ve II

E) I, II ve III

E) II ve III

13. A

14. A

15. E

16. A

55

4. Ünite

/ İlk ve Orta Çağlar'da Türk Dünyası

Bilgi Köşesi

Uygurların 14-18 harfli alfabesi milli alfabelerimizdendir. Türkler Müslümanlığı benimsedikten sonra uzun süre Arap Alfabesini kullanmışlardır. Cumhuriyetin ilanından sonra (1928 ) ise Yeni Türk alfabesi (Latin) kullanılmaya başlanmıştır.

• Türkçenin Ural-Altay dil gurubunun Altay kolundandır.

4. TEST 1. Uygurlar arasında “Maniheizm ve Budizm din-



lerinin” yayılmasının hayvancılığı terk ederek tarım hayatına geçmelerinin nedeni olarak gösterilmiştir. Verilen bilgiler doğrultusunda Maniheizm ve Budizm dinlerinin benimsenmiş olması; I. Uygurlar arasında din savaşları yaşanması

• Manas destanı, Kırgızlara aittir. (Dünyanın en uzun destanları arasında yer aldığı ve henüz tamamlanmadığı ileri sürülmektedir.)

• Ekonomi : Uygurlar hariç Orta Asya Türk devletlerinde ekonominin temeli hayvancılığa dayalı olduğundan göçebe yaşam biçimi hakimdir. Tarihi İpek Yolu ve Kürk Yoluna sahip olan Türklerin ticaret yaşamında da ileri gittikleri görülmüştür.Ayrıca Türkler arasında, dericilik ve maden işlemeciliği de oldukça gelişmiştir.

• Takvim : Türkler tarihleri boyunca değişik kültürlerin etkisi ile bir çok farklı takvim kullanmışlardır.

Yukarıda boş bırakılan kısımlar aşağıdakilerden hangisiyle sırasıyla doldurulmalıdır? A) Bozkır kültürü – Atlı göçebe kültür B) Atalar kültü – Bozkır kültürü C) Atalar kültü – Atlı göçebe kültür D) Bozkır kültürü – Atalar kültü



III. Askeri devlet yapısına sahip olunması

E) Boylar Federasyonu – Atalar kültü



gelişmelerinden hangilerine, yol açtığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

5. Bilge Kağan’ın “Ey Türk milleti, üstte mavi

• Alp Er Tunga ve Su destanları İskitlere aittir.

gök yıkılmaz, altta yağız yer (toprak) delinmezse senin devletini ve töreni kim bozabilir “

2.

Orta Asya Türk devletlerinde uzun süreli hapis cezasının verilememesinde; I. Suçlulara karşı hoşgörülü olunması,



II. Nüfuslarının az olması



III. Göçebe yaşam biçiminin olması



durumlarından hangilerinin, etken olduğu ileri sürülebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Palme Yayınevi

• Türeyiş ve Göç destanları, Uygurlara aittir.



II. Yaşam biçimlerinin değişmesi,

Bunlar;

• Ergenekon destanı, Kök Türklere aittir.

Orta Asya’daki Türk kültürüne; ...................... veya .................... denir.



• Türk edebiyatının en önemli örnekleri destanlardır.

• Oğuz Kağan Destanı, Asya (Büyük) Hunlarına aittir. (Mete Hanın hayatını anlattığı ileri sürülür.)

4.



sözleri ile aşağıdakilerden hangileri arasında bir ilişkiden söz edilebilir?



I Türk devletinin sonsuza kadar yaşayacağı,



II. Türk milletinin doğal afetlere karşı dikkatli olması gerektiği,

III. Türk devletlerinin yıkılışında doğa olaylarının etkili olduğu. B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



E) I, II ve III

E) I, II ve III

3.

Orta Asya Türk topluluklarının göçebe yaşamdan yerleşik yaşama geçmelerinin ; I. Ekonomik yapı



II. Devlet anlayışı



III. İnanç



durumlarından öncelikle hangilerinde, değişikliğe uğramalarında etkili olduğu ileri sürülebilir ?

6.

Türk tarihine ait saray, tapınak ve kale gibi eserlerin ilk örneklerine Uygurlarda rastlandığı belirtilmiştir.



Verilen bu bilgiler ışığında Uygurlarla ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılır? A) Ticarette ileri oldukları B) Zengin oldukları

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Komşu devletlerle barış içinde yaşadıkları

C) Yalnız III

D) I ve II

D) Yerleşik biçimde yaşadıkları E) Ülke sınırlarının çok geniş olduğu

E) II ve III 56

A) Yalnız I

1. B

2. C

3. A

4. A

5. A

6. D

4. Ünite 7.

Türklerin tarihini bir bütün olarak incelemek oldukça zordur diyen bir kişi bu görüşüne;

/ İlk ve Orta Çağlar'da Türk Dünyası

10.

I. Feodalite rejiminin yaygınlık göstermesi



II. Hıristiyanlığın Katolik ve Ortodoks olarak mezheplere bölünmesi

Bilgi Köşesi



I. Göçebe biçimde yaşamaları



III. Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması

Bunlar;



II. Askeri nitelikli devlet özelliği göstermeleri



a) On iki Hayvanlı Türk Takvimi, İsla-



III. Çok değişik yerlerde bir çok devlet kurmaları

Yukarıda gelişmelerden hangileri, Kavimler Göçü’nün siyasi sonuçları arasında gösterilebilir?



gelişmelerinden hangilerini, dayanak olarak gösterebilir ? A) Yalnız I



C) Yalnız III



A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

miyetin kabulünden önce (Güneş yılı)

E) I ve III

B) Yalnız II D) I ve III

E) I, II ve III

Orta Asya Türkleri’nde ülke hükümdar ailesinin ortak malı sayılırdı ve doğu-batı diye idari bölünmeye ayrılmıştı. Gök Tanrı inanışına göre “güneşin doğduğu taraf kutsal sayılırdı ve Hakan doğuda otururdu. Batıyı hanedan üyeleri yönetirdi”



Bu bilgiler ışığında; I. Orta Asya Türklerinin yönetimde mokratik anlayışı benimsedikleri,



II. İdari yönden doğunun üstün sayıldığı,

de-

11. Türklerin göçebe yaşam biçimini terkede-

Palme Yayınevi

8.

b) Hicri takvim, İslamiyet’in kabulünden sonra (Dini günlerin belirlen-



rek yerleşik yaşama geçmeleriyle ; I. Mimari anlayışı



II. Veraset sistemi

(Ay yılı)



III. Sanatsal faaliyet



durumlarından hangilerinde bir değişme yaşanmıştır?

c) Celali takvimi (Takvim-i Melikşahi),

A Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III



III. Merkezi bir devlet yapısının olmadığı



durumlarından hangilerine, ulaşılabilir ?

C) Yalnız III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) II ve III

C) Yalnız III

D) I ve II

mesinde halen kullanılmaktadır.)

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah adına düzenlenmiştir. (Güneş yılı) d) Rumi takvim, Osmanlılar 17. yy dan itibaren kullanmışlardır. (Güneş yılı) e) Miladi takvim, Cumhuriyetin ilanından sonra (1926) kullanılmaya

E) II ve III

başlanmıştır. (Güneş yılı) • Hukuk : Kaynağını örf, adet, gelenek ve göreneklerden alan sözlü

9. Orta Asya Türkler’inde toprağın mülkiye-



ti devlete aitti. Kişiler çok büyük topraklara sahip olamazlar, belli bir hizmet karşılığı toprağın kullanım hakkını alırlardı. Toprağı eker biçerler buna karşılık askerlik yapar vergi verirlerdi. Bu sistemin Selçuklularda “Ikta” Osmanlılarda ise “Tımar” adı ile sürdüğü görülür. verilen bilgiler ışığında ; I. Türkler feodal yapıya ortam hazırlamamıştır

hukuk kuralları olan Töreler’dir.Yöneticiler törelere bağlı olarak ülkeyi



II. Türk devletleri geleneksel anlayışlarını sürdürmüşlerdir



III. Tarım hayatı Türklerle başlamıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

8. E

ruklar (emirnameler) “Hakan ve Hatun buyurur ki” sözüyle başlardı ve Hatun’un adı geçmeyen buyruklar kabul edilmediğinden yayımlanmazdı.

• Sanat : Orta Asya Türklerinin çoğun-

Bu durum dikkate alındığında aşağıdakilerden hangisi, söylenemez?

taşınabilir nitelikte eserler yapmışlar-

A) Kadınların yönetimde etkin olduğu

luğu göçebe biçiminde yaşadıklarından tapınaklar, saraylar, kaleler gibi mimari eserler yapmamışlar daha çok dır.

Yerleşik yaşama geçen Uygurlar ise

B) Yönetim biçiminin tam demokrasi olduğu

mimari ve heykelcilik alanlarında

C) Hatunun da yönetimden sorumlu olduğu

ilerlemiş olduğunu …

D) Eski Türklerde kadının saygın bir yerinin olduğu

Biliyor muydunuz?

E) Hatun’un adı geçmeyen buyrukları halkın ciddiye almadığı

E) II ve III 7. D

yönetirlerdi.

12. İslâmiyetten önceki Türk devletlerinde buy-

9. D

10. E

11. D

12. B

57

4. Ünite

/ İlk ve Orta Çağlar'da Türk Dünyası

Bilgi Köşesi

Cumhurbaşkanlığı forsuna alınan hayali 16 yıldızla

13. Orta Asya’dan yapılan göçlerde;

I. Boylar arası mücadeleler

15. İslâmiyetten Önce Türklerin, I. Çadır mimarisini geliştirme



II. Bulaşıcı insan ve hayvan hastalıkları



II. Tarlaları için sulama kanalları yapma



III. Bağımsızlıklarına düşkünlükleri



III. Demiri döverek nal ve kılıç yapma



gibi nedenlerden hangilerinin, siyasi nitelik taşıdığı söylenebilir?



çabalarından hangileri, yerleşik yaşama geçtiklerinin kesin kanıtı olduğu söylenebilir?

simgelenen Türk Devletleri

1. Büyük (Asya) Hun İmp. (MÖ 200MS 216) 2. Batı Hun İmp. (48 – 216)

A) Yalnız I

B Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

3. Avrupa Hun İmp. ( 375 – 454 – 469) 4. Akhun İmp. (420 – 565 ) 5. Kök Türk İmp. (552 – 745 ) 6. Avar İmp. (560 – 805 ) 7. Hazar İmp. (651 – 1012 ) 8. Uygur İmp. (745 – 840 )

14. “Bir ulusun kendine ait kimliği veya kültürüne ulusal benlik denir.”

10. Gazneliler Devleti (962 – 1187) 11. Büyük Selçuklu İmp. (1038

1231) 13. Altınordu Devleti (1236 – 1502)



II. ülkeyi “ikili idare” sistemi ile yönetme



III. Çin’i “vergiye bağlama”, ancak Türklerin, Çin topraklarına yerleşmelerine izin vermeme



politikalarından hangilerini yaşama geçirmiştir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) II ve III

C) Yalnız III

D) I ve III

14. Büyük Timur İmp. (1368 –1504) 15. Babür İmp. (1504 – 1858) 16. Osmanlı İmp. (1299 – 1922)

16. İslâmiyet öncesi Türk Devletleri’nde; I. Göktanrı inancının yaygın olarak kabul

Asya Hun Devleti Hükümdarı Mete Han’ın, Türklerin ulusal benliklerini korumak amacıyla; I. orduda “onlu sistemi” uygulama



–1157 ) 12. Harzemşahlar Devleti (1157 –

Palme Yayınevi

9. Karahanlılar Devleti (840 – 1212)

görmesi

II. Oniki hayvanlı takvimin düzenlenerek kullanılması



III. Orhun ve Selenga Irmakları’nın zamanla taşarak sıkıntı yaratması



durumlarından hangileri, astronomi biliminin geliştiğine kanıt gösterilebilir?

E) II ve III • Cumhurbaşkanlığı forsunda yer alan güneşin Türkiye Cumhuriyetini, 16 yıldızın ise bağımsız 16 Türk Devletini temsil ettiğini… Biliyor muydunuz?

58

13. D

14. C

15. B

16. B

5. Ünite İSLÂM MEDENİYETİ’NİN

DOĞUŞU

5. Ünite

/ İslâm Medeniyetinin Doğuşu

Bilgi Köşesi

İSLÂM TARİHİ

İSLÂMİYETTEN ÖNCE ARABİSTAN • İslâmiyet’in kabulünden önce Arabistan’da siyasi birlik yoktu. Main, Seba, Himyeri, Nebatlılar, Tedmürlüler ve Gassaniler isimli devletler kurulmuştu. • Bu dönemde Araplar göçebe biçimde yaşamışlardır. • Dinleri çok tanrılı idi ve “Putperestlik” denirdi. Putları Müslümanlarca da kutsal olan “Kabe” de bulunurdu. Bunlardan başka Hıristiyanlar, Museviler ile tek tanrı inancına sahip oldukları bilinen Hanif’ler bulunmaktaydı. • Haram aylarında “barış ortamı” yaşatıldığı ileri sürülmüştür. Bu aylarda kurulan “panayırlarda“ bir yandan ticaret yapılırken diğer yandan başta şiir olmak üzere çeşitli yarışmalar düzenlerlerdi.

Hz. Muhammed Devlet Yönetimi

Hz. Muhammed – Devlet başkanı – Din başkanı – Baş yargıç – Baş komutan

Cumhuriyet Devri Halifeler bir tür seçimle başa gelir.

Merkez

Medine

Hz. Ali

Biliyor muydunuz?

İSLÂM TARİHİ • İslâm dininin peygamberi Hz. Muhammed Mekke’nin en önemli kabilelerinden olan Kureyş kabilesinin Haşimi kolundan gelmekteydi (diğer önemli kol ise Ümeyye’dir). Gençliğinde ticaretle uğraşmış Hz. Hatice ile evlendikten sonra ticaretten çekilmişti. Hz. Muhammed’e sürekli gittiği Nur Dağı’ndaki Hira mağarasında 610 yılında Tanrı tarafından ilk vahiy gönderilmiş, Peygamberlik verilmiş, 613 yılında ise Tanrı buyruklarını (vahiyleri) açıklaması yani elçilikle (Resüllük) görevlendirilmişti..

60

" Küfe

Emeviler

Abbasiler

Saltanat Sistemi Muaviye oğlu Yezid’i halife tayin etti.

Saltanat Sistemi Divan Örgütü kuruldu. Vezirlik kurumu oluştu. (Sasanilerden örnek alınarak)

Şam

Bağdat

Ordu ve donanmanın en güçlü devri Akdeniz üstünlüğü sağlandı.

Türkler Arap ordu ve yönetiminde görevlendirildi. Türkler için Samerra şehri kuruldu. (Savaşçı özelliklerinin kaybolmaması için.) Türkler Avasım Kentleri’ne yerleştirildi. (Yavaşlayan fetihleri Türkler sayesinde canlandırmak amacıyla)

Ordu

Cihat–Gaza geleneği , Düzenli ordu yok. Eli Silah tutan her Müslüman erkek savaşçıdır.

Hz. Ömer: İlk düzenli ordu Hz. Osman: İlk donanma (Suriye kıyılarında oluşturuldu.)

Adalet

Adli sorunların devlet başkanına başvurularak çözümlenmesi istenmiştir.

Adalet teşkilatı kuruldu. Hz. Ömer — Vilayetlere kadı tayin edildi.

Kadı Teşkilatı

Harun Reşit Bağdat Kadısına “Kadılar Kadısı” ünvanını vererek ülkede bütün kadıları ona bağladı.

Ekonomik Hayat

Mekke — Ticaret Medine — Tarım

Hz. Ömer — Devlet hazinesini kurdu. Arabistan dışına yapılan seferler ve fetihler sonucunda ganimetlerle İslam maliyesi ve askerler zenginleşti.

Tarım–ticaret ilk Arap Parası basıldı.

Tarım–ticaret

Devlet Gelirleri

Haraç Cizye Öşür Zekat Ganimet—İslâm savaş hukuku oluşturuldu.

Hz. Muhammed’ in ölümü üzerine başlayan ayaklanmaların nedenleriden biride zekatın resmi memurlar tarafından toplanması.

Zekat şahısların isteklerine bırakıldı.

Zekat şahısların isteklerine bırakıldı.

Eğitim Öğretim

İslâmiyet yayılmaya başladığı sırada okuma– yazma yok denecek kadar az.

Arapça’yı resmi dil ilan etmişlerdir. Okuma–yazma artış gösterdi.

Öğretim kurumlaştı. Medreseler açıldı. Klasik eserlerin (Yunan–Hint) Arapça’ya çevrilmesi ile IX. yüzyıldan itibaren çeşit bilim kuruluşu olan özel toplantılar yapılmaya başlandı.

• Göçebe Araplara “ Bedevi “ denildiğini.. • İslâmiyet’in kabulünden önceki bu döneme “Cahiliye Devri” denildiğini…

Dört Halife

5. Ünite

/ İslâm Medeniyetinin Doğuşu Bilgi Köşesi

1. TEST 1.

İslâmiyet’ten önce Arap Yarımadası’nda halk, köleler ve özgürler olmak üzere iki temel sınıfa ayrılmıştır. Köleler özgür sahipleri tarafından alınıp satılan bir tür mal konumundadır.



Buna göre İslâmiyet’in; I. Eşitlikçi bir din olması



II. insan ve insanlık sevgisi taşıması



III. semavi dinlerin sonuncusu olması



özelliklerinden hangilerinin, bu dinin köleler ve yoksul halk arasında daha fazla rağbet görmesinde etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

3.



İslâmiyet, putperestliği tümüyle ortadan kaldırıp yok saymasına karşın semavi dinlere inananlar belli ölçüler çerçevesinde dinlerini ve dinlerinin gerektirdiği dinsel ritüelleri sürdürmelerine izin vermiştir. Bu durum İslâm Devletleri’nde; I. cizye vergisi toplama



II. inançlar arasında eşitliği egemen kılma



III. hoşgörülü bir yönetim anlayışına sahip olma



gibi uygulamalardan hangilerini, kaçınılmaz kılmıştır?

E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

Palme Yayınevi

4.



Medine İslâm Devleti’nin kurucusu olan Hz. Muhammed hem dini hem de siyasi yetkileri elinde bulundurmaktaydı. Buna göre Hz. Muhammed’in; I. “Vatandaşlık Sözleşmesi”ni imzalaması



II. “Veda Haccı”nı yapması



III. Mekkeli putatapıcılarla, Müslümanlar adına Hudeybiye Anlaşmasını imzalaması



gelişmelerinden hangileri ile siyasi yetkilerini kullandığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

2.





İslâmiyet öncesinde, Araplar için Mekke’nin; dinsel toplumsal ve ekonomi merkezi olmasında; I. Arap kabilelerinin taptıkları putların Kabe’de koruma altına alınması II. Ukaz adı verilen panayırlarda alış – veriş yapılması III. Her yıl şiir yarışmalarının düzenlenmesi ve seçilen en güzel şiirin Kabe’nin duvarına asılması durumlarından hangilerinin, etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III

5.

• Zamanla Hz Muhammed’e inananlar olduğu gibi yeni tek tanrılı dinin kuralları putperest Mekkelilerin artan tepkilerine neden olmuştu. Baskıların artması üzerine Mekke’de yaşama şansı bulamayan Müslümanlar Hz. Muhammed’ in izni ile “615-616 yılında Habeşistan’a göç etmek zorunda kalmışlardı” böylece ilk Müslüman kafilesi Mekke’den ayrılmış oldu. • Hz. Muhammed Müslümanlığı kabul eden Medinelilerle “Akabe” de görüşmüş, kendisinin de Mekke’de yaşama şansı kalmayınca Hz. Ebubekir ile birlikte 622 de Medine’ye göç etmek zorunda kalmıştı. İslam tarihinde bir dönüm noktası olarak nitelenen bu olaya “Hicret” denmiştir. • Hz. Muhammed’in Medine’de evinde misafir olduğu Hz. Eyyub’ un İstanbul kuşatması sırasında şehit düştüğünü, İstanbul’un fethinden sonra mezarı bulunarak üzerine türbe yapıldığını, Eyüp semtinin isminin buradan geldiğini…



II. ekonomik

Hicret’in önemi:



III. kültürel



etkenlerden hangilerinin, etkili olduğu düşünülebilir?

• Müslümanlar büyük bir baskıdan kurtulmuşlar ve dinlerini yayabilecekleri rahat bir ortama kavuşmuşlardır.

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III 2. E

Biliyor muydunuz?

Hz. Muhammed Dönemi’nde devletin merkezi ilk önce “Medine” idi. Hz. Ali Döneminde “Kufe” merkez haline geldi. Emeviler Döneminde Şam, Abbasiler de ise Bağdat devlet merkezi oldu. Buna göre başkent değişikliklerinde ; I. siyasi

E) I, II ve III

1. B

• Tanrı’dan aldığı emirleri halka açıklarken kendisine inananlara“ eşi Hz. Hatice, amcaoğlu ve damadı ilk dört halifelerden Hz. Ali, azatlı kölesi Zceyd ile ilk halife Hz. Ebubekir’e tarihte “ilk Müslümanlar” denildiğini…

3. D

4. D

5. A

• Mekke’den Medine’ye göç edenlere “muhacirin” Medinelilere ise “ensar “ denildiğini... Biliyor muydunuz?

• Hz. Muhammed Medine’de İslâmi esaslara dayalı yeni bir devletin temellerini atmıştır.

61

/ İslâm Medeniyetinin Doğuşu

Bilgi Köşesi • Bu olay Hz. Ömer döneminde düzenlenen Hicri takvime başlangıç tarihi kabul edilmiştir.

6.

– Vilayetlere valilerin yanısıra kadıların gönderilmesi



II. eşitlik



– Devamlı ordugahların kurulması



III. toplumsal adalet



gibi kavramlardan hangileri ile örtüşmediği söylenebilir?



Hz. MUHAMMED DEVRİ SİYASİ OLAYLARI Bedir Savaşı (624):

7.

Nedeni : • Müslümanların, Mekke’de kalan mallarına karşılık ve Mekkelileri ekonomik bakımdan zayıflatmak için Şam’dan dönen bir Mekke kervanının yolunu kesmek istemeleri yüzünden çıkmıştır.



gibi gelişmelere yol açan olay için; I. İslâm Devleti’nin sınırları genişlemiştir.



II. Hicri takvim kullanılmaya başlanmıştır.



III. Müslümanlar Türklerle komşu olmuştur.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III



II. Devletin sınırlarının genişlemesi



III. Emevilerin, Arapları diğer Müslüman milletlerden üstün görmesi



– Emeviler Dönemi’nden başlayarak halifelik babadan oğula geçmeye başlamıştır.



gelişmelerinden maz?



Buna göre; I. Emeviler Dönemi’nde halifelik saltanata dönüşmüştür.



II. Dört Halife Dönemi’ne, İslâm da “Cumhuriyet Dönemi” denmiştir.



III. Halifelerin belirlenmesinde giderek daha demokratik yöntemler uygulanmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? B) Yalnız II

a) Müslümanlar büyük bir tehlikeden kurtulmuşlardır,

C) I ve II

D) II ve III

62



açıklana-

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III



11. Emeviler başarılı fetihçi bir politika izlemişler, ne var ki Abbasiler Dönemi’nde bu politikadan vazgeçilmiş Antikite yapıtları Arapça’ya çevrilmiş ve Bağdat Medresesi’nde ders kitabı olarak okutulmuştur. Bu gelişmelere bakarak Abbasiler dönemi kimi tarihçilere göre “İslâm Rönesansı”nın yaşandığı bir dönemdir.

E) I, II ve III

8.

hangileriyle,

E) II ve III

b) Hz. Muhammed’e ve İslam dinine bağlılık daha da artmıştır,

Biliyor muydunuz ?

leti’nde ayrılıkların artması; I. Araplar arasında iç mücadelelerin yaşanması

Hz. Muhammed’in ölümünden sonra; – Dört Halife Dönemi’nde, halifeler seçimle belirlenmiş



A) Yalnız I

d) Antlaşmaya uymayan bazı Yahudiler Medine’den kovulmuşlardır. • Bu savaşta esir alınan zenginler “kurtuluş parası ödeyerek” serbest kalırken okuma-yazma bilen esir Mekkelilerin her birinin 10 Müslüman’a okuma-yazma öğretmek koşulu ile serbest bırakıldıklarını…

B) Yalnız II D) I ve II

10. Emeviler Dönemi’nde İslâm Arap Dev-

E) II ve III

Sonuçları :

c) Bu savaş sonunda elde edilen ganimetlerin paylaşımı bundan sonraki ganimet paylaşımlarına örnek oluşturmuştur.

Emevilerin, Arap olmayan Müslümanlara mevali (köle) demesi ve onları Müslüman olarak kabul etmemesi İslamiyet’in; I. hak, hukuk



• Hz. Muhammed Medineli Müslümanlar (ensar) ile Mekke’den göç eden Müslümanlar (muhacirin) arasında “Kardeşlik anlaşması” sağladığı gibi, Medine’nin huzur ve güvenliği için Medine’de yaşayanlar arasında “Medine Sözleşmesi” ismi ile tanınan bir antlaşma yapmıştır. Sözleşmede yer alan kuralların yeni bir devletin temellerinin atıldığının göstergesi olduğu ileri sürülmüştür.

• Az sayıda ki Medineli Müslümanlarla, Mekkeli Putperestler arasında yapılan bu ilk savaş Müslümanların zaferi ile sonuçlanmıştır.

9.

Hz. Ömer Dönemi’nde; – Fethedilen ülkelerin yönetim birimlerine ayrılması

Palme Yayınevi

5. Ünite

Dört Halife Dönemi’nde; Hz. Ebubekir hariç Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali’nin iç karışıklıklar, suikastlar ya da ayaklanmalar sonucu öldürülmesi; I. Aşiretler arası kan davalarının sürdüğü

Aşağıdakilerden hangisi, bu duruma bağlı olarak ortaya çıkmamıştır?



A) Emeviler Dönemi’nde İslâm – Arap Devleti’ nin sınırları genişlemiştir.



II. Yönetimlerinden bulunduğu

olmayanların

B) Abbasiler, Emevilerden çok farklı bir devlet politikası izlemiştir.



III. Fethedilen bölgelerin kültürlerinden etkilenildiği

C) Bağdat Medresesi çağının en gelişmiş kurumudur.



durumlarından hangilerinin, göstergesidir?

D) Yunan filozoflarına ait eserler Arapça’ dan Latinceye çevrilmiştir.

hoşnut

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) Abbasiler özgür ve bilimsel düşüncenin gelişimine katkıda bulunmuşlardır.

E) II ve III 6. A

7. C

8. B

9. E

10. B

11. D

5. Ünite

/ İslâm Medeniyetinin Doğuşu

12. Abbasiler”in, “Emir’ül–ümera” adı verilen as-

15. İslamiyet öncesinde de kutsal bir ibadethane

keri – valilere geniş yetkiler tanıması sonucunda Abbasi sınırlarında görünüşte Abbasilere bağlı pratikte bağımsız küçük devletler kurulmuştur. Bu devletlere “Tavaif–i mülk” adı verilmiştir.

olan kabe, Mekkeli putperestlerin yakın çevreleri ile yaptıkları ticaret sonucu bu bölgelerden de getirdikleri putlarla daha da zenginleşmiştir.



Aşağıdakilerden hangisi, bu duruma bağlı olarak ortaya çıkmamıştır? A) Siyasi birlik bozulmuştur. B) Merkezi otorite zayıflamıştır. C) “Avasım” şehirlerine Türkler yerleştirilmiştir. D) “Emir–ül ümera”ların devlete bağlılığı zayıflamıştır.



Bilgisine dayanarak; I. Ticaret, çevre kültürlerle etkileşime neden olmuştur.



II. Kabe, İslamiyetle birlikte kutsal mekana dönüşmüştür.



III. İslâmiyetten, önce kabe putperestlerin ibadet yeridir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) Devlet yıkılma sürecine girmiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

Bilgi Köşesi Uhud Savaşı (625): Nedeni: • Mekkelilerin, Bedir Savaşı’nın öcünü almak istemeleridir. • Müslüman kuvvetlerin bir bölümünün(okçuların) ganimet alma düşüncesiyle disiplinlerini bozması üzerine ağır kayıplara uğramalarına neden olmuştur. • Bu olay Müslümanların Hz. Muhammed’ e itaatını daha da artırmıştır. Bazı Yahudiler Medine’den çıkarılmıştır. • Hz. Muhammed’in bu savaşta yaralandığını, amcası Hz. Hamza’nın şehit düştüğünü…

E) II ve III

Biliyor muydunuz? Hendek Savaşı (627): Nedeni:



I. Dört Halife Dönemi’nde halifelerin bir tür seçimle iş başına gelmesi



II. Emevilerde Halifeliğin saltanat biçimine dönüşmesi

• Mekkelilerin Müslümanlığın hızla yayılmasını engellemek amacı ile Müslümanlara karşı yaptıkları son saldırı savaşıdır.



III. Abbasilerde Divan’ın ülke yönetiminde sorunların görüşülüp tartışılıp karara bağlandığı yer olması



gibi durumlardan hangilerinin demokratik yönetim anlayışı ile örtüştüğü söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

Palme Yayınevi

13. İslâm Arap Devletleri’nde görülen;

• Hz. Muhammed bu savaşta Müslüman olan “ İran’lı Selman-ı Farisi’nin “ önerisi doğrultusunda Medine’de savunmada kalmıştır.

16.

I. Grup

II. Grup

I. Mekkeli Puta tapı- Uhud Savaşı cıların Bedir yenilgisinin öcünü almak istemleri

E) I, II ve III

II. Hicaz’da siyasi birli- Taiflilerin Müsğin kurulması lümanlığı kabul etmesi III. Bizans’ın, Müslü- Tebük Seferi manlara saldıracağı haberinin alınması

14. İslâmiyet öncesi Arap Yarımadası’nda

I. halkın büyük çoğunluğunun “Bedevi” denilen göçebelerden oluşması



II. yaygın olan putperestliğin yanı sıra Hıristiyanlık, Musevilik ve Hanif gibi tek tanrılı inançların görülmesi



III. putperestlerin yıllık hac görevi için kabeyi ziyaret etmeleri



gelişmelerinden hangileri, Arap Yarımadası’ nda “dinsel birlik” olmadığını gösterir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

IV. Kabe’nin putlardan Mekke’nin Fethi arındırılması V. Medine şehrinin et- Mute Savaşı rafının hendeklerle çevrilmesi

A) I.

E) II ve III 12. C

Yukarıda I. grupta verilenlerden hangisi, II. grupta verilenlerle yanlış olarak eşleştirilmiştir?

13. D

14. E

15. D

B) II.

16. E

C) III.

D) IV.

E) V.

• Başarısız olan Mekkeliler Medine önlerinden çekilmek zorunda kaldılar Mekkelilerin saldırı gücü kırılmıştır. Bundan sonra Mekkeliler savunmaya geçerken taarruz (saldırı) sırası Müslümanlara geçmiş, bazı Yahudiler Medine’den çıkarılmıştır. Hudeybiye Antlaşması (628 ):

Medineli Müslümanlar ile Mekkeli putperestler arasında yapılmıştır.

Antlaşmaya göre; - Reşit olmayan bir Mekkeli, Müslümanlığı kabul ederse geri verilecek, bir Müslüman Mekke’ye sığınırsa geri verilmeyecek, - İsteyen Arap kabilesi Mekke’ nin isteyen Medine’nin sığınması altına girebilir ancak bu kabilelere askeri yardım yapılmayacak, - Birbirleriyle 10 yıl savaşmayacaklar

63

5. Ünite

/ İslâm Medeniyetinin Doğuşu

Bilgi Köşesi Önemi: • Mekkeliler bu yolla“ Müslümanların varlığını resmen ve hukuken tanımışlardır. Medineliler Mekke’ye karşı kendilerini 10 yıl güven altına almışlardır. • Antlaşma Müslümanların aleyhine gibi algılanmış ise de bundan en çok Mekkeliler zarar görmüş ve itiraz etmeye başlamışlardı. Buda Hz. Muhammed’in iyi bir devlet adamı ve diplomat olduğunu ortaya koymuştur.

2. TEST 1.

4.

Türklerin, Abbasiler Dönemi’nden itibaren kitleler halinde İslamiyeti kabul etmesinde; I. Talas Savaşı’nda Çin’e karşı Abbasilerle işbirliği içinde olunması

şı karşıya kalmıştır. Bu baskılar üzerine bir



II. Abbasilerin Ümmetçi bir politika izlemesi

gurup Müslüman Habeş Kralı’nın çağrısına



III. Türkler için, Bağdat yakınlarında “Samarra” adlı kentin kurulması

uymuş geri kalanları ise Medineli bir gurup



gelişmelerinden hangileri, öncelikle etkili olmuştur?

görüşme garçekleştirerek Mekkedeki Müslü-

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

Hz. Muhammed’le Akabe’de arka arkaya iki manları Medine’ye davet etmiştir.

E) I, II ve III

Hayber’in fethi (629): • Hz. Muhammed Yahudilerin yaşadığı Hayber’i fethetmekle “Şam ticaret yolunu” güvenlik altına almıştır.

Hz. Muhammed, İslâmiyet’i yayma çalışmaları yürütürken kendisi ve Müslümanlar Mekkeli putperestlerin yoğun baskısıyla kar-

Medinelilerin bu tutumunun; I. Mezhep ayrılıklarının son bulması



II. Mekke, şehrinin öneminin azalması



III. İslâmiyetin, yayılma olanağı elde etmesi



gelişmelerinden hangilerine, ortam hazırladığı söylenebilir?

2.

İslâmiyet öncesi Türk toplumlarında görü-

A) Yalnız I

B) Yalnız II



len; I. gelişmiş bir şehirleşmenin olmaması,

C) Yalnız III

D) II ve III

Mut’e savaşı (629):



II. hayvancılığın temel uğraş alanı olması,

• Hz. Muhammed’in katılmadığı, Müslümanlar ile Bizanslılar arasındaki ilk savaştır. Az sayıdaki Müslüman güçleri yenilmiştir.



III. farklı inanç ve kültürlerin bir arada yaşaması



özelliklerinden hangileri, Türklerde hoşgögösterilebilir?

• Hudeybiye barışının Mekkeliler tarafından bozulması üzerine Müslümanlar Mekke üzerine yürüyerek fazla bir direnişle karşılaşmadan Mekke’yi fethetmişlerdir. Kabe’deki putlar kırdırılarak putperestliğe büyük bir darbe vurulmuştur. Hz. Muhammed Medine’ye dönmüştür.

A) Yalnız I

Huneyn savaşı ve Taif seferi (630): • Putperest Arap kabilelerinin Müslümanlara karşı Huneyn’de toplanmaları üzerine savaş yapılmış ve Müslümanların zaferi ile sonuçlanmıştır. Bu zafer Putperest Arapların umutlarının kırılmasına neden olmuştur. Hz. Muhammed bu savaştan sonra Taif‘e sığınanları takip ederek şehri kuşatmış isede fethi mümkün olmamıştır. Taif’liler ertesi yıl kendiliklerinden Müslümanlığı kabul etmişlerdir.

C) Yalnız III

Palme Yayınevi

rü politikasının uygulandığına kanıt olarak

Mekke’nin fethi (630):

E) I ve III

B) Yalnız II

D) I ve II

E) II ve III

3.



İslâmiyetten önce Arap Yarımadası’nda Putperestlik, Musevilik, Hıristiyanlık, hanifilik gibi birbirinden farklı inançların ortaya çıkmasında; I. Ticari ilişkilerin, farklı kültürlerle etkileşime neden olması

– Hz. Ebubekir Dönemi’nde “yalancı peygamberler” sorunu ile uğraşılması



– Hz. Osman Dönemi’nde “Emeviler soyunun” kayırılması



– Hz. Ali Dönemi’nde, Müslümanların Şiiler, Sünniler Hariciler olarak üç guruba ayrılması gelişmelerine bakarak :



I. Hz. Muhammed’in ölümünden sonra karışıklıklar yaşanmıştır.



II. Siyasi birliğin sağlanamamış olması





III. Halkın, köleler ve hürler olarak iki gruba ayrılması

II. Müslümanlar arasında tam bir birlik sağlanamamıştır.



III. Müslümanlar guruplara ayrılmıştır



durumlarından hangilerinin, etkisi olmuştur?



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

1. B

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

E) II ve III 64

5.

2. C

3. A

4. C

5. E

5. Ünite 6.



Hz. Ömer Dönemi’nde İslâm topraklarının hızlı bir şekilde genişlemesi yeni düzenlemeleri kaçınılmaz kılmıştır. Aşağıdakilerden hangisi, sınırların genişlemesinin sonuçları içerisinde sayılamaz?

9.

A) Mali nitelik taşıyan ilk divan örgütünün kurulması



Emeviler devlet yönetiminde, Arap milliyetçiliği yaparak devlet memurluklarına Arap–Müslümanları almış, Arap olmayan Müslümanları dışlamışlardır. Emevilerin bu tutumu kendilerine karşı muhalefeti artırmıştır. Bu bilgi Emevilerle ilgili aşağıdakilerden hangisinin, göstergesi olamaz?

B) Fethedilen ülkelerin yönetim birimlerine ayrılması

A) Arap kavmiyetçiliği yaptıklarının

C) Devamlı ordugah şehirlerinin kurulması

C) Arap Devleti anlayışından uzaklaştıklarının

D) Adli örgütlenmeye gidilerek illere kadıların atanması

D) Memurluklara Arapları atadıklarının

B) Toplumsal barışı önlediklerinin

E) İslam Devleti anlayışından hızla uzaklaştıklarının

E) Savaş sonunda elde edilen ganimetlerin paylaştırılması

– Dört Halife Dönemi’nde halifeler bir tür seçimle işbaşına gelmişlerdir.



– Emeviler Dönemi’nde halifelik babadan oğula geçen saltanat biçimine dönüşmüştür. Buna göre İslâm devletiyle ilgili; I. Dört Halife Dönemi’nin “İslâm’da Cumhuriyet” Dönemi olarak adlandırıldığı



II. Emevilerle birlikte egemenliğin bir sülalenin kontrolüne geçtiği



III. Halifelik makamının Abbasi Devleti’nin yıkılması ile birlikte sona erdiği

10. Abbasiler Dönemi’nde; Antikite ve Hellenistik

Palme Yayınevi

7.



/ İslâm Medeniyetinin Doğuşu



Dönem yapıtları Arapça’ya çevrilmiş, zengin kütüphaneler kurulmuş, aklı ve bilmi çıkış noktası alan “Mutezile” akımı yaygınlık göstermiştir. Aşağıdakilerden hangisi bu gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkmamıştır? A) Kültürel yaşamın canlılık kazanması

gelişmelerinden hangilerine, ulaşılabilir?

B) Özgür ve bilimsel düşüncenin geliştirilmesi

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) Farklı kültürlerin etkilerine karşı açık bir politika izlenmesi D) Akılcı (rasyonalist) düşüncenin öne çıkması

E) I ve III

E) İslâm dininin, düşünce ve bilim alanındaki gelişmeleri sınırlandırması

8.



Emeviler Dönemi’nde Arap kökenli olmayan bilim adamları köklü ve gelişmiş kültürleriyle Araplardan ileride olduklarını göstermek için önemli yapıtlara imza atmışlardır. Bu çabalarla İslam tarihinde “şu’ubiye” hareketi denilen bir akım başlatmışlardır. Buna göre Emeviler Dönemi’nde; I. Orduyu daha büyütüp güçlendirmeleri II. İslam mimarisini Hırisityan mimarisi ile yarışabilecek düzeye getirmeleri

11. Abbasiler, her ne kadar geniş topraklara



hükmedip kültürel alanda gelişmiş olsalarda; I. Fas’ta $ İdrisiler



II. Tunusta $ Ağlebiler



III. İspanya’da $ Endülüs Emevileri



durumlarından hangilerinin, diğer toplumlar tarafından tepkiyle karşılandığını gösterir?

yukarıdakilerden hangilerinin, devletten koparak bağımsız, ya da yarı bağımsız devletler olarak ortaya çıktığı savunulabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) I ve II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

III. Arap olmayanlara “Mevali” politikası uygulamaları

Bilgi Köşesi Tebük seferi (631): • Hz. Muhammed’in son seferidir. Bizanslıların Arabistan’a saldıracakları söylentisi üzerine sefer düzenlenmiş ancak Tebük’e gelindiğinde haberin doğru olmadığı görülmüştür. Tebük’te bırakılan kuvvetler İslâmiyetin Gassaniler arasında yayılmasını sağlamışlardır. Veda haccı ve Hz. Muhammed’in ölümü (632) • Hz. Muhammed 632 de Kabe’yi ziyaret için Mekke’ye gitmiş, burada verdiği hutbede Müslümanlara veda etmişti. Bu yüzden haccına "veda haccı" hutbesine de “ veda hutbesi “denmiştir. 632’de Medine’de vefat etmiştir. • Hz. Muhammed’in Medine’de mezarının bulunduğu yere “Ravza’ül Mutahhara“ denildiğini… Biliyor muydunuz? DÖRT HALİFE DEVRİ (632-661) • Hz Muhammed’in ölümünden sonra İslâm devletini yönetenlere “Halife“ denildiğini… • İlk dört halifenin sırası ile “Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali” İslâm ileri gelenlerince seçim yolu ile iş başına geldiklerinden bu döneme “Cumhuriyet Devri” denildiğini… • Ayrıca bu döneme olgun halifeler anlamına gelen “Hülefa-i Raşidin Devride” denildiğini Biliyor muydunuz? Hz. Ebubekir Devri (632-634): • Hz. Muhammed’in ölümünden sonra ortaya çıkan karışıklıkları önledi, İslam dininden dönmek isteyenleri engelledi, İslamı dağılmaktan kurtardı, • Yalancı (sahte) Peygamberler sorununu çözdü,

E) I, II ve III

E) I ve III 6. E

7. D

8. C

9. C

10. E

11. E

65

5. Ünite

/ İslâm Medeniyetinin Doğuşu

Bilgi Köşesi • Hire Beyliği üzerine kuvvet göndererek Müslümanlığın Irak’a doğru yayılmasını sağladı,

2.



15.

Hz. Muhammed, Mekkeli putatapıcıların saldırısını durdurabilmek amacıyla İranlı Selman–ı Farisi’nin önerisine uyarak kentin etrafına hendek açtırmıştır. Yalnız bu bilgilere göre; I. Müslümanların, taaruzu sonuç getirmiştir.

– Cemel Savaşı



– Hakem Olayı



– Kerbela Olayı



Bu olayların ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir? A) İslâmiyet’te ayrılıklara neden olmaları

• Bizanslıları “Ecnadeyn Savaşında “yenilgiye uğrattı.



II. Mekkeli, putatapıcılar şehirlerini savunma durumunda kalmışlardır.

B) Sorunların çözümünde bilge kişilerden destek almaları

• Hz. Ebubekir’in bir bilim kurulu aracılığı ile ayetleri toplatarak ilk kez “ Kur’an’ı “ kitap haline getirttiğini…



III. Müslümanlar, askerlik sanatı açısından önemli bir savunma savaşı örneği vermiştir.

C) İslâmiyet’i Arap Yarımadası’nın dışına taşımaları

Biliyor muydunuz?

A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

Hz. Ömer Devri (634 – 644)

• Bizanslıları “Yermük Savaşında (636) “yenilgiye uğratarak Suriye ve Filistin yörelerini aldı. • Bizanslılarla yapılan savaşlar sonunda “Mısır” fethedildi. • Trablusgarp’ın (Libya) bir bölümü de ele geçirildi. • Az sayıdaki İslâm kuvvetleri “ Köprü savaşında “ Sasanilere yenilmiştir. • Kadisiye, Celula ve Nihavend Savaşlarında Sasaniler yenilgiye uğratılarak Irak ve İran’ın büyük bir bölümü fethedilmiştir.

E) İslâmiyetteki, ayrılıklara son verme girişimleri

B) Yalnız II D) I ve II

16. Emevi Devleti’nin yıkılmasında; 13. Hz. Muhammed’in kurduğu Medine İslâm Devleti’nde devlet örgütlenmesi ile ilgili çalışmalar özellikle Dört Halife Dönemi’nde Hz. Ömer daha sonra da Emeviler Dönemlerinde yoğunlaşmıştır.

İslâm devlet örgütlenmesi ile ilgili çalışmalara bakarak; I. Hz. Muhammed Dönemi'nde başlamıştır.



II. Hz. Ömer Dönemi'nde fetihlere bağlı olarak kurum ve kuruluşlar oluşturulmuştur.



III. Emeviler Dönemi'nde izlenen mevali politikası çalışmaları yavaşlatmıştır.

Palme Yayınevi

• Hz. Ömer devri doğruluk ve adalet devri olarak tanındığı gibi fetihlerin yoğun olduğu, devlet teşkilatlanmasının başladığı bir devir özelliği göstermiştir.

D) Hz. Ali Döneminde yaşanmış olay olmaları

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



I. Emevi ailesi arasında geçimsizlikler,



II. Hz. Muhammed’in amcası Abbasın soyundan gelen Abbasoğullarının yıkıcı çalışmaları



III. Emevilerin, Arapları diğer Müslüman uluslardan üstün tutmaları



gelişmelerinden hangileri, etkili olmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

yargılarından hangilerine ulaşılır? A) Yalnız I C) I ve II E) I, II ve III

• Müslümanların ilk kez bu dönemde kuzey Afrika’nın fethine giriştiğini…

B) Yalnız II D) II ve III

• Museviler, Hıristiyanlar ve Müslümanlarca kutsal sayılan “Kudüs” ün Hz. Ömer tarafından fethedildiğini… Biliyor muydunuz?

14. Halifeliğin bir kurum olarak ortaya çıkması Hz. Muhammed’ten sonraki döneme rastlar.

• Müslüman Araplar ile Türkler arasındaki ilk ilişkileri Müslüman tüccarlar aracılığı ile başlamıştır. • İlk idari bölünmeler bu dönemde başlamış ve illere valiler gönderilmiştir. • İlk adli teşkilatlanma başlamış illere yargı işlerine bakacak olan kadılar tayin edilmiştir.

66



Aşağıdakilerden hangisi halifeliğin siyasi bir kurum haline gelmesinin temel nedeni olarak gösterilebilir? A) Devlet ve din işlerini birlikte yürütmek B) Halifeleri bir tür seçimle belirlemek C) Kuzey Afrika’da toprak fethetmek D) İslamiyette ayrılıklara izin vermemek E) İslâmiyeti Arap Yarımadası dışına taşımak

12. C

13. B

14. A

15. A

16. E

5. Ünite

/ İslâm Medeniyetinin Doğuşu Bilgi Köşesi

3. TEST 1.

4.

Dört Halife Dönemi’nde fetihler Arap Yarımadası’nın dışına yönlendirilmiş, özellikle Bizans ve Suriye topraklarının tamamı Kuzey Afrika’nın da önemli bir kısmı alınmıştır.





Bu durum aşağıdakilerden hangisinin bir göstergesi değildir?

Emeviler Dönemi’nde; İslâm Devleti en geniş sınırlarına ulaşmış ve Endülüs’ten Türkistan’ a kadar uzanan geniş coğrafyadaki ülkeler bir merkezden idare edilmiştir. Aşağıdakilerden hangisi, bu gelişmelerin sonuçlarından biri değildir? A) Ülke yönetiminin zorlaşması

A) Ülkenin yönetim birimlerine ayrılmasının

B) İslâmiyet’i kabul edenlerin sayısının artması

B) Arapça’nın resmi dil olmasının C) Hicri takviminin uygulamaya girmesinin

C) Ganimet gelirlerinin ekonomiyi rahatlatması

D) İslâm kültür ve uygarlığının zenginleşmesinin

D) Emeviler Dönemi’nde seçim sistemi yerine veliaht tayin usulünün getirilmesi

E) Devlet örgütlenmesinde yeniden yapılanmaya gidilmesinin

E) İslâmlaşmanın bazı toplumlarda Araplaşma şeklini alması

• İlk düzenli ordugâhlar kurulmuştur. • Maliyeye önem verilmiş, vergiler yeniden düzenlenmiştir. • Askeri amaçlı ilk divan örgütü (Divan’ül Cünd) oluşturulmuştur. • Hicri takvim düzenlenmiştir. • Hz. Ömer bir vergi sorunu yüzünden öldürülmüştür.

Hz. Osman Devri (644-656) : • Bu devir, fetihlerin yoğun olarak sürdüğü bir devir olduğu gibi, Emevi “Ümeyye” soyundan gelenleri kayırdığı gerekçesiyle Müslümanlar arasında ilk kırgınlıkların, küskünlüklerin ortaya çıktığı bir

5.

Aşağıdakilerden hangisi, Dört Halife Dönemi gelişmelerinden biri değildir? A) Hicri takvim kullanılmaya başlanmıştır. B) İlk Türk – Arap ilişkileri başlamıştır. C) İlk kez “Mevali” uygulaması başlamıştır.

Palme Yayınevi

2.

D) Kur’an–ın kitap haline getirilmesi ve çoğaltılması bu dönemde olmuştur.

Abbasiler Dönemi’nde gerçekleştirilen;



I. Halifeden sonra en geniş yetkilere sahip “vezirlik” kurumunun oluşturulması



II. Vezirin başkanlığı altında birçok divanın bulunması



III. Emir’ül Ümera’nın yetkilerinin artırılması



gelişmelerinden hangileri, merkezi otoritenin kesinlikle güçlendirilmesine yöneliktir?

E) Bu dönemdeki iç karışıklıklar fetihlerin durma noktasına gelmesine neden olmuştur.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

devir özelliği göstermiştir. • Trablusgarp’ın (Libya) fethi tamamlanmış, Bizanslılardan Tunus alınmış, İslâmiyet Berberiler arasında yayılmaya başlamıştır. • İran’ın fethine devam edilmiş Horasan’a kadar olan yöreler alınmıştır. • Türkler ile Müslüman Araplar arasındaki ilk çatışmalar bu dönemde başlamıştır • “İlk İslâm donanması” bu dönemde oluşturulmuş ve “Kıbrıs” fethedilmiştir. • Kur’an bu dönemde çoğaltılarak

3.

Emevi Halifelerinden Abdülmelik Döne-



mi’nde; – Arapça resmi dil olarak kabul edildi



– İlk Arap–İslâm sikke (para) bastırıldı.



Bu uygulamalar Emevilerin; I. Ümmetçi



II. Ulusçu



III. Demokratik



özelliklerinden hangilerine, sahip olduklarını gösterir?

6.

önemli İslâm merkezlerine gönde-



Müslümanlar, uzun süre Sasani ve Bizans paralarını kullandılar. Emevi halifelerinden Abdülmelik Dönemi’nde ise ilk altın ve gümüş paralar bastırıldı. Buna göre, Emeviler Dönemi ile ilgili; I. İlk Arap parası basılmıştır.



II. Ulusçu bir politika izlenmiştir.

Hz. Ali Devri (656 – 661):



III. Bizans ve Sasani paralarının Emevi ülkesinde değişim aracı olarak kullanımı sürmüştür.

• Fetihlerin durduğu, iç çekişmele-



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

rilmiştir. • Hz. Osman, yarattığı kırgınlıklar sonucu bir gurup Müslüman tarafından öldürülmüştür.

rin yoğun olduğu ve Müslümanlar arasında ilk ayrılıkların ortaya çıktığı bir devir özelliği göstermiştir.

E) II ve III 1. B

2. C

3. B

4. D

5. D

6. D

67

/ İslâm Medeniyetinin Doğuşu

Bilgi Köşesi

7.

Cem’el vakası (Deve olayı): • Hz. Ali’nin Halifeliğine karşı çıkan bazı İslâm ileri gelenleri (Hz. Muhammed’ in eşi Hz. Ayşe,Talha, Zübeyr vb) ile Hz. Ali kuvvetleri arasındaki bir çatışmadır. Hz. Ali’nin üstünlüğü ile sonuçlanmıştır. Bu olaydan sonra devletin merkezi Medine’den Irak’taki Kufe’ye taşınmıştır.





Müslümanlar;

8.

A) Fetihçi bir politika egemen olmuştur.



B) İslâm uygarlığının gelişmesinde değişik kültürlerin katkıları olmuştur.



II. Can ve mal güvenliği

C) Kavmiyetçi bir politika izlenmiştir.



III. Suçluların cezalandırılması



gibi yönetim esaslarından hangileri, bu antlaşmaların içeriğinde vardır? B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

11. İslâmiyetten

II. Ukaz adı verilen panayırların kurulması III. Şiir ve diğer alanlarda yarışmalar düzenlenmesi



IV. Ticari yaşamın “Haram aylar” dışında canlı tutulması



gibi etkinliklerden hangilerinin gerçekleşmesi



İslâmiyet öncesinde de şehrin kutsal özelliklere sahip olduğunu gösterir? A) Yalnız I C) I ve II E) III ve IV

A) Yalnız I E) I, II ve III

İslâmiyet’ten önce Mekke’de; I. Kabe’de putların bulunması

önce Arabistan’da yaygın olan aşağıdaki uygulamalardan hangisinde İslâmiyetin kabulü ile birlikte önemli bir değişiklik yaşandığı söylenemez? A) Kabilecilik gelenekleri B) Kervan ticareti C) Kölelik uygulaması D) Putatapıcılık E) Kız çocuklarının diri diri toprağa gömülmesi

B) Yalnız II D) II ve III

12. İslâm Devleti’nin, imzaladığı ilk siyasi antlaş9.

Hz. Muhammed İslâmiyeti yayarken, başlangıçta büyük tepkilerle karşılaşmış ancak “Hicret”den sonra İslâmiyetin yayılması hızlanmıştır.



Bu gelişmenin en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Medine İslâm Sözleşmesi’nin imzalanması

EMEVİLER DEVRİ (661 – 750)

B) Müslümanlar üzerindeki baskının azalması

• Bu dönemde halifelerin seçim yolu ile iş başına gelmeleri geleneğine son verilmiş, halifelik babadan oğula (Muaviye yerine oğlu Yezid’i halife ilan etmişti.) geçmekle “Saltanata” dönüşmüştür.

C) Hudeybiye Barış Antlaşması’nın imzalanması

68

– Müslümanlarla – Yahudiler ve Müslüman olmayan Araplar arasında “Vatandaşlık Antlaşması” yaptı. Bu çalışmalara bakarak; I. Hak ve hürriyetler



– Hz. Ali ve Muaviye’den ayrılanlar (Hariciler) olmak üzere üçe ayrılmışlardır.

Biliyor muydunuz?



Bu duruma bakarak Abbasiler Dönemi için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?



– Muaviye taraftarları (Emeviler)

• İlk dört Halifeden yalnızca Hz. Ebubekir’ in eceli ile öldüğünü, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali’nin değişik nedenlerle öldürülmüş olduklarını

– Medine’li Müslümanlarla Mekkeli Müslümanlar arasında “Kardeşlik Antlaşması”

E) Türklere ve İranlılara devlet bürokrasisinde önemli görevler verilmiştir.

– Hz. Ali taraftarları (Şiiler)

• Hz. Ali bir harici tarafından öldürülmüş, böylece Dört Halife Devri sona ermiştir.



D) Bağdat Medresesi, bilim, kültür ve sanat merkezi olmuştur.

Sıffın Savaşı ve Hakem olayı: • Hz. Ali’nin, Hz. Osman’ı öldürenleri koruduğu gerekçesiyle Şam valisi Muaviye’nin, Hz. Ali’nin Halifeliğine karşı çıkması yüzünden çıkan bir savaştır. Muaviye savaş sırasında bir hile ile savaşı durdurmuş ve halifelik sorununun çözümünün hakemlere bırakılmasını sağlamıştır. Hakem olayı (Yüzük olayı da denmiştir) bu sorunu çözemediği gibi daha da karmaşık hale getirmiş ve Müslümanlar arasında “ilk ayrılıklara” yol açmıştır.

10. Hz. Muhammed;

İslâm tarihinde, Abbasiler fetih politikası yerine kültür ve uygarlık alanında ilerlemeyi öncelikli hedef olarak belirlemiş. Antikite yapıtları başta olmak üzere Yunanca, Farsça, Süryanice, Sankskritçe dillerinden bir çok yapıtın çevirisini gerçekleştirmiştir.

Palme Yayınevi

5. Ünite

D) Hendek Savaşı’ndan sonra Müslümanların taaruza geçmesi

ma olan Hudeybiye Antlaşması’na göre, “Her iki taraf istedikleri kabilelerle ittifak yapacak fakat silah ve para yardımında bulunmayacak” hükmü yer almıştır.

II. Taraflar arasında müzakereler yaşanmıştır.



III. Askeri ve ekonomik çatışmaları önleme gayreti görülmüştür.



yargılarından hangilerine, varılabilir?

E) Savaşta elde edilecek ganimetin belirlenmiş olması

7. B

8. A

9. B

Bu bilgiye dayanarak Hudeybiye Antlaşması ile ilgili; I. İslâm Devleti “Hukuken tanınmıştır.”

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

10. E

11. B

12. E

5. Ünite 13. İslâm Devleti’nin Dört Halife Dönemi'nde;

15.

I. Başkentin güvenlik nedeniyle Medine’ den Kufe’ye taşınması



II. Halifeliğini tanımayan Muaviye’ye karşı Sıffın Savaşı’nın yapılması



III. Haricilerin, Hz. Ali, Muaviye ve Amr b. As’ı öldürmeye karar vermesi



Hz. Ali Dönemi’nde meydana gelen yukarıdaki yaşanmışlıklardan hangileri bu dönemin iç savaşlar ve karışıklıklarla geçtiği düşüncesini desteklediği söylenebilir?

I. Hazine girdileri ve çıktıları



II. Kurum ve kuruluşların nicelikleri



III. Müslüman olmayanların nüfus oranı



gibi gelişmelerden hangisindeki artış, sınırların genişlemesiyle ilgili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

/ İslâm Medeniyetinin Doğuşu

E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

E) I, II ve III

Bilgi Köşesi • Kerbela Olayı (681): Hz. Ali’nin küçük oğlu Hz. Hüseyin ve yakınlarının Kerbela denilen yerde Halife Yezid’in kuvvetleri tarafından öldürülmeleri olayıdır. Halifelik sorunu yüzünden çıkan bu olay Müslümanlar arasında yüzyıllarca süren büyük tepkilere yol açmıştır. • Hz. Ömer devrinde başlayan Hz. Osman devrinde sürdürülen Kuzey Afrika’nın fethine devam edildi. Cezayir ve Fas Bizanslılardan alınarak Kuzey Afrika’nın fethi tamamlandı.

14. Aşağıdakilerden hangisinde, verilen I. olay; II. olayın gerçekleşmesinde etkili olmamıştır? I. Olay A)

B)

Palme Yayınevi

• Müslüman Arapların bu dönemde Tarık Bin Ziyad önderliğinde 711 tarihinde ilk kez Avrupa Kıtası’na geçerek İspanya’yı fethettiklerini…

16. Dört Halife’nin sonuncusu olan Hz. Ali Dönemi'nde; – – –

II. Olay

Abbasi halifelerinin Emir–ül Ümera siyasi otoriterinin za- adı verilen askeri yıflaması valilerin bulundukları yerde devlet kurmaları Talas Savaşı sırasında Çinlilerden kağıt ve matbaanın öğrenilmesi

Biliyor muydunuz?

Kağıt ve matbaanın Çin ve Orta Asya dışında da kullanılmaya başlaması



E)

Hz. Ali Dönemi'nde meydana gelen Cemel Savaşı ile Müslümanların kendi içlerinde savaşmaları

Hz. Ali’nin güvenlik nedeniyle Medine yerine Küfe kentini merkez yapması

Endülüs Emeviler Dönemi'nde bilime ve sanata önem verilmesi

İspanya’da çok sayıda mimari eserin yanısıra medreseler açılmıştır.

13. E

14. C

gibi iç sorunlar yaşanması;



I. Fetih ve gaza nitelikli savaşların yaşanması



II. Müslümanlar arasında anlaşmazlıklar ve çatışmaların yaşanması



III. Halifeliğin babadan oğula geçen saltanat biçimine dönüşmesi



durumlardan, hangilerini desteklediği söylenebilir?

C) Emevilerin Araplar dı- İslamiyet’in, Arapşındaki Müslümanları lar dışında hızla “Mevali” azat edilmiş yayılması köle olarak görmeleri D)

Cemel Vak’ası (Deve Olayı) Sıffın Savaşı Hakem Olayı

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

Puvatya Savaşı (732): • Fransa topraklarına giren Müslümanlar ile Franklar arasında yapılmış, Müslümanlar başarılı olamayarak İspanya’ya geri çekilmişlerdir. Puvatya Müslümanların batıda ulaştıkları son yer olmuştur. • İstanbul’un ilk kez bu dönemde kuşatıldığını, Eyüp’te türbesi bulunan Hz. Eyüp’ün bu kuşatmada şehit olduğunu… Biliyor muydunuz? • Müslüman Araplar ile Türkler (Türgişler) arasında büyük savaşlar yaşanmıştır. • Arapça bu dönemde “Resmi dil” olarak kabul edilmiştir. • İlk İslâm parası bu dönemde bastırıldığı gibi ilk posta teşkilatı da bu dönemde kurulmuştur. • İslâm sanatı bu dönemde Batı Hıristiyan sanatı ile boy ölçüşecek konuma ulaşmıştır.

15. E

16. B

69

/ İslâm Medeniyetinin Doğuşu

Bilgi Köşesi

Emevi hanedanının; - Irkçı Arap politikası izlemeleri, - Arap olmayan Müslümanlara köle (Mevali) diyerek aşağılamaları, Hz. Ali taraftarları ve Abbasoğullarının Emevi hanedanına karşı oluşları, - Fetihlerin durması ile iç karışıklıkların artması Emevilerin zayıflamasına yol açmıştı. Abbasoğulları adına hareket eden Horasanlı Ebu Müslim’ in Emevi hanedanını yıkması ile bu devir sona ermiştir.

4. TEST 1.

• Endülüs hükümdarları zamanla Halife unvanını kullanmışlardır.

• İspanya’da son İslâm varlığı Gırnata’ da Ben’i (Ben’ül) Ahmer Devletide 1492'de yıkılmıştır. • İspanya’da yaşayan Müslüman ve Yahudilerin Padişah II. Bayezıd zamanında Oruç Reis ve Barbaros Hayrettin Paşa tarafından kurtarılarak Osmanlı ülkesine yerleştirildiklerini…

II. Halifelik kurumunun oluşması



III. Kur’an–ı Kerim hakkında farklı yorum ve anlaşıyların ortaya çıkması



D) Arabistan’ın karışıklıklar içinde olması

gelişmelerinden hangilerini, önlediği savunulabilir?

E) Sınırlarının çok genişlemiş olması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

B) Komşu devletlerle barış içinde yaşamaları C) Ekonomik alanda ileri gitmeleri

E) II ve III

2. İslâm tarihinde “Hicret” basit bir göç olayı değildir. Doğup büyüdüğü kentle istenilmeyen Hz. Muhammed’in Medine’de, kurtarıcı, statü kazandığı saygıdeğer bir “Devlet Başkanı”

5. Hz. Muhammed’in;

I. Mekke’den, Medine’ye göç ederek Medine’de Müslümanların güç birliğini sağlaması



II. Medine’de, kişiler ve toplumlar arası kuralları belirlemesi



III. Müslümanlar arasındaki devlet yapılanmasını örgütlemesi



gibi çalışmalar aşağı kavamlardan sırasıyla hangileri ile ilgili olduğu söylenebilir?

olarak kabul edildiği tarihtir.

Bu açıklamaya dayanarak Hicret ile; I. İslâm Devleti’nin, temelleri atılmıştır.



II. Dinsel ve siyasal nitelikli göçtür.



III. Hz. Muhammed, din başkanlığının yanı sıra devlet başkanlığı kimliği de kazanmıştır. yargılarından hangilerine, ulaşılabileceği savunulabilir?

Aynı dönemde Bağdat’ta Abbasi Halifesi, İspanya’da, Endülüs Emevi Halifesi ve Tunus’ta, Şii Fatimi Halifesinin varlığı, Halifeliğin devlet yöneticiliği kavramı olduğunun göstergesidir. • Taht sorunları yüzünden güçlerini kısa sürede kaybetmişler ve İspanyollar tarafından yıkılmışlardır.



A) Arapların ticaret hayatında ileri olmaları,



Not



veda haccını yapmıştır. Burada okuduğu veda hutbesinde Kur’an–ı Kerim’in tamamlandığını bildirmiştir. Bu durum daha sonraki dönemler için; I. Arapçanın resmi dil olması

Hz. Ömer’in devlet teşkilatını başlatmasında aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu söylenebilir



Endülüs Emevi Devleti (756– 1031) • Abbasi hanedanının egemenliğini kabul etmeyen Emevi ileri gelenleri İspanya’ya geçerek merkez Kurtuba olmak üzere Endülüs Emevi adı ile ayrı bir devlet kurmuşlardır.

4. Hz. Muhammed, Hicret’in dokuzuncu yılında

Hz. Muhammed’in temellerini attığı İslâm devletinin teşkilatlanmasına Halife Hz. Ömer devrinde başlandığı görülmüştür.

Palme Yayınevi

5. Ünite

Kurumlaşma

B) Yalnız III

A)

I

II

III

C) I ve II

D) I ve III

B)

III

II

I

C)

II

III

I

D)

I

III

II

E)

II

I

III



3. Arapça’nın Arap olmayan Müslümanlar arasında yayılmasında; I. Kutsal yerlerin Arapların yönetiminde olması



II. Kur’an’ın, Arapça yazılması



III. Arapların ticarette ileri olmaları



6. Halifeliğin dini liderlik yanında siyasi bir

makam olduğunu; I. Müslümanlığın, Arap olmayanlar tarafından da kabul edilmesi



II. Müslümanlığın, Arap Yarımadası’nın dışında da yayılması

durumlarından hangilerinin, daha etkili olduğu söylenebilir?



III. Aynı dönemde birden çok halifenin hüküm sürmesinden

A) Yalnız I



hangileri, kanıt olarak gösterilebilir ?

C) Yalnız III



B) Yalnız II D) I ve II

E) I , II ve III

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

E) I, II ve III

Biliyor muydunuz?

70

Siyasi birlik

A) Yalnız I

E) I, II ve III



Hukuk

1. E

2. E

3. B

4. C

5. E

6. C

5. Ünite Hz. Muhammed’in ölümünden sonra, halife seçilen Hz. Ebubekir, yalancı peygamberler sorununu çözdü, Müslümanlığı kabul etmiş bazı kabilelerin eski inançlarına dönme isteklerini engelledi ve vahiy yolu ile gelen ayetleri kitap haline getirtti.

10. İslâm devletlerinde ;



I. Halkın çoğunluğunun Müslüman olması



II. Pozitif eğitimin yanında dini eğitiminde yapılması,



III. Müslümanların dini görevlerini serbestçe yapabilmeleri

Yukarıdaki açıklamalar ile ilgili olarak; I. Hz. Ebubekir’in ilk halife olduğu,



IV. Devlet işlerine daha çok Arapların getirilmesi

II. Müslümanların birlik ve beraberliğinin bozulduğu,



V. Din kurallarının aynı zamanda hukuk kuralları olmasından

Abbas’ın soyundan gelen Abba-

hangisinin siyasi yapının dini esaslara dayandığının göstergesi olduğu savunulabilir?

geçmiştir.



III. Hz. Muhammed’in ölümünün Müslümanlar arasında karışıklıklara neden olduğu,



IV. Müslümanlar arasında mezhep ayrılıklarının ortaya çıktığı,



V. Hz. Muhammed’in son peygamber olduğuna inanmayanların olduğu



yargılarından hangisine, ulaşılamayabilir? A) I

8.

Bilgi Köşesi



B) II

C) III

D) IV



II. Arapça’nın resmi dil olması,



III. Halifeliğin saltanata dönüşmesinden



hangileri arasında bir ilişkiden söz edilebilir? C) Yalnız III



C) III.

D) IV.

ABBASİLER DEVRİ (750–1258) • Emevi hanedanının yıkılması üzerine Hz. Muhammed’in amcası siler diye anılan hanedan iş başına

E) V. Talas Savaşı (751): • Müslüman Araplar ile Çinliler

11. I. Hz. Ebubekir’in yalancı peygamberler so-

arasında yapılan Talas Savaşı’nda Karluk Türkleri Çinlilere karşı



II. Hz. Osman’ın devletin önemli makamlarına Emevileri getirmesi,

Müslüman Arapların yanında yer



III. Emevilerin Arapları diğer Müslümanlardan üstün görmeleri,

önemli rol oynamışlardır. Bu zafer



IV. Hz. Ömer’in hazine Beyt’ülmal için yeni vergi düzenlemeleri yapması,

kurtardığı gibi Türklerin kitleler ha-



V. Abbasilerin Helenistik eserleri Arapçaya çevirterek medreselerde okutmalarından

etken olmuş, kağıt yapımı bundan



hangilerinin, “Müslümanlar arasında kırgınlıklara,

küskünlüklere” ortam hazırladıkları

söylenebilir?

C) III ve IV

D) I ve II



Türk yurdunu Çin istilasından linde İslâmiyet’i benimsemesinde sonra hızla dünyaya yayılmaya başlamıştır.



B) II ve III

Arap politikasını terk ederek Türk-

D) IV ve V

lerden özel ordular oluşturmuşlar ve Bizans sınırındaki “Avasım

E) I, IV ve V

E) I, II ve III

alarak bu savaşın kazanılmasında

• Abbasiler, Emeviler’in izlediği ırkçı

A) I ve II

B) Yalnız II

B) II.

rununu çözmesi,





A) I.

E) V

Hz. Muhammed ve Hz. Ebubekir Döneminde Arap Yarımadası’nda sağlanan egemenlik, diğer halifeler ve Emeviler Döneminde Suriye, İran ve tüm kuzey Afrika’ya yayılması ile; I. Devletin sınırlarının değişmesi,

A) Yalnız I



Palme Yayınevi

7.

/ İslâm Medeniyetinin Doğuşu

illerine” yerleştirmişlerdir. Ayrıca Türkleri Emir’ül Ümeralık gibi ordu komutanlıklarına ve önemli devlet

9.

I. İlk düzenli ordu birliklerinin kurulması



II. İslam Rönesansı’nın temellerinin atılması



III. Arapça’nın resmi dil ilan edilmesi ve ilk İslâm Arap parasının basılması



İslâm İmparatorluğu’nda görülen yukarıdaki gelişmeler sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak gruplanmıştır? I.

II.

III.

A) Hz. Ömer

Abbasiler Emeviler

B) Hz. Osman

Abbasiler Endülüs Emeviler

C) Hz. Ali

Emeviler

D) Hz. Ebubekir

Abbasiler Emeviler

hizmetlerine getirmişlerdir. Bu po-

12. İslâmın ilk dönemlerinde heykel yasağının

konmasında; I. Arabistan’da taşın mimaride kullanımak istenmesi

litika Türkler arasında İslâmiyet’in yayılışını hızlandırmıştır. • Önce Gazneli Sultan Mahmut daha



II. Putperestliği hatırlatmamak düşüncesi

sonra Büyük Selçuklu Sultanı Tuğ-



III. Putperest Arapların inançlarına saygı göstermek istenmesi

rul Bey Abbasi halifesini İran’daki



durumlarından hangilerine, yönelik bir dü-

kurtarmışlardır. Abbasi Halifesi

şünce olduğu söylenebilir?

damad edindiği Tuğrul Bey’e dev-

A) Yalnız I

B) Yalnız II

let işlerini bırakmış kendisi sadece

D) I ve II

din işlerine bakmıştır

Abbasiler



C) Yalnız III



şii Büveyhoğulları tehlikesinden

E) I, II ve III

E) Hz. Muhammed Abbasiler Emeviler 7. D

8. A

9. A

10. E

11. B

12. B

71

5. Ünite

/ İslâm Medeniyetinin Doğuşu

Bilgi Köşesi

Bu durum bazı tarihçiler tarafından Laikliğe geçiş olarak nitelendirilmiştir.

13. Emeviler Dönemi'nde, Franklarla yapılan

15. Kur’an’ın Arapça yazılması ile Emevi Hali-

Puvatya Savaşı sonrasında Puvatya’nın Müslümanların batıda ulaştıkları son yer olarak nitelendirilmesi ile ilgili; I. Müslümanların, batıda ilerleyişlerinin son bulduğu



fesi Abdülmelik’in Arapça’yı resmi dil ilan etmesinin ortak yanının; I. Arapça'nın yayılması,



II. Müslümanların, bu savaşta başarılı olamadığı



III. Müslümanların, ilerleyişini Okyanusların engellediği



gelişmelerinden hangileri, arasında ilişki kurmak mümkün olabilir ?



• Bilim ve kültür açısından İslâm’ın en parlak devri olarak gösterilmiş, eski Yunan eserleri Arapçaya çevrilerek okutulmuştur. • Büyük Selçuklu Sultanı vezirlerinden Nizam’ülmülk dünyanın ilk üniversitesi olarak nitelendi-

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



II. Arapların, ırkçı politika izledikleri



III. Arapların, siyasi yönden güçlendikleri



gelişmelerinden hangileri ile doğrudan ilişkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) I, II ve III

rilen “Nizamiye Medresesi”ni Bağdat’ta açtırmıştır. • İlk vezirlik makamı oluşturulmuş Divan örgütü son biçimini almıştır. • Emir’ül Ümeraların Halifeyi hareketleri Abbasi Devleti’nin parçalanmasını hızlandırmış

14. Abbasilerin, Türkleri Emir’ül Ümeralıklara getirmeleri, Türklerden oluşan orduları

ve Abbasi toprakları üzerinde Tevaif-i Mülük denilen yerel devletler ortaya çıkmıştır. (Toluoğulları, Akşitler, Büveyhoğulları,Tahiriler vb)



Avasım illerine yerleştirmeleri ile; I. Abbasilerin, Türklerin yönetimi altına girdikleri

Palme Yayınevi

dinlemeyerek başlarına buyruk

16. Hz. Muhammed’in ölümünden sonra yerine kimin geçeceği önceden belirlenmediği için halifelik konusu ensar ile muhacirin ileri gelenleri arasında tartışma konusu olmuş, Hz. Ebubekir’in halife seçilmesi ile sorun çözümlenmişti.



II. Türklerin, Müslümanlığa yakınlaşmaları



III. Abbasilerin, Emevilerin izlediği Mevali politikasını terketmeleri



I. Yeni mezhepler ortaya çıkmıştır

durumlarından hangileri, arasında ilişkiden



II. Halifelik saltanata dönüşmüştür



III. İktidar mücadelesi başlamıştır

• Moğollar tarafından yıkılmıştır.



söz edilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Verilen bilgilere göre;

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

E) II ve III

C) Yalnız III E) II ve III

72

13. D

14. E

15. A

16. C



B) Yalnız II D) I ve II

6. Ünite TÜRKLERİN İSLÂMİYETİ KABULÜ VE İLK TÜRK İSLÂM DEVLETLERİ

6. Ünite

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

Bilgi Köşesi TÜRK-İSLÂM TARİHİ Türklerin İslâmiyeti Kabulü : • Türkler ile İslâm Araplar arasındaki ilk ilişkiler Hz. Ömer devrinde başlamış, Emeviler döneminde aralarında büyük savaşlar olmuş, Abbasiler döneminde ise ilişkiler düzelmiş Türklerin kitleler halinde İslâmiyeti benimsedikleri görülmüştür.

Türklerin, İslâmiyeti benimsemelerindeki başlıca etkenler ise;

1. Talas Savaşı (751), 2. Abbasilerin, Emevilerin izledikleri ırkçı Arap politikasını terk etmeleri ve Türkleri önemli devlet görevlerine getirmeleri, 3. Tanrı, ahiret ve kurban usullerindeki benzerlikler, 4. İslâmdaki Cihat anlayışı ile Türklerdeki fetih ve egemen olma anlayışındaki benzerlikler, 5. İslâm Araplardaki ganimet anlayışı ile Türklerdeki yağmacılık anlayışındaki benzerlikler, 6. Sosyal yaşam anlayışındaki benzerlikler.

Türklerin İslâmiyete hizmetleri:



Türkler, İslâmiyeti benimsedikten sonra kurdukları Türkİslâm devletleri aracılığı ile İslâmiyetin;

1. Türkistan (Karahanlılar) Afganistan, Horasan, İran, Hindistan, Pakistan (Gazneliler) Kafkasya Anadolu (Selçuklular) ve Balkanlara (Osmanlılar) yayılmasını sağladıklarını… 2. Türkler başta Haçlılara karşı (Selçuklular, Danişmedler, Artukoğulları, Eyyubiler, Memlükler ve Osmanlılar ) olmak üzere Avrupa Hıristiyan dünyasına karşı İslâmiyeti savunduklarını… 3. İslâm kültür ve uygarlığının, bilim ve sanatın gelişmesinde ve yayılmasında büyük hizmetlerde bulunduklarını… Biliyor muydunuz?

74

TÜRK İSLÂM TARİHİ

6. Ünite

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri Bilgi Köşesi

1. TEST 1.



Mısır’da devlet kurmuş olan Selahaddin Eyyubi 1187’de “Hıttin” denilen yerde Haçlıları yendi. Kudüs dahil olmak üzere Suriye’nin büyük bir bölümünü Haçlı İstilasından kurtardı.

4.

Bu bilgiler ışığında, aşağıdakilerden hangisi söylenemez?



A) Hıristiyan güçler yayılmacı bir politika izlemiştir



B) Eyyubi Devleti İslâm dünyasına hizmet etmiştir

II. Türkler ulusal kültürlerini korumuşlar ve etkilerken etkilenmemişlerdir



C) Selahaddin Eyyubi Haçlılara karşı askeri üstünlük sağlamıştır

III. Ticaretle uğraşan Türkler, ulusal benliklerini kaybetmişlerdir



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

• Baharat ticaretini yeniden düzenleyerek güven altına almışlar, kanallar açarak Mısır ekonomisini güçlendirmişler ve Mısır’a parlak bir dönem yaşatmışlardır.

A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

• Yaptıkları birçok eserden günümüze “Tolunoğlu Ahmed Camii” kalmıştır.

D) Hıristiyanların Ortadoğu bölgesindeki varlığı tümüyle son bulmuştur E) Hıristiyanlar için de kutsal sayılan “Kudüs” şehri kurtarılmıştır

Abbasilerin Şam Valisi Muhammed tarafından Mısır’da kurulan İhşid (Akşit) Devleti bağımsızlığını ilan ettikten sonra Suriye ve Hicaz Bölgesi’ni de topraklarına katmıştır.



Yalnız bu bilgilere göre İhşid Devleti ile ilgili;



I. Fatimi Devleti ile Abbasi arasında tampon bir devlet görünümündedir



II. Egemenlik alanını Mısır’ın çevresine doğru yaymıştır



III. Mekke ve Medine gibi kutsal toprakları egemenlik altına almıştır



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

B) Yalnız II D) I ve II

5.

Tolunoğulları, Müslüm – Gayrimüslim ayrımı yapmadan; I. Tolunoğlu Ahmet Camii’sinin yanında bir hastahane kurmuşlar ve hastaları ücretsiz tedavi etmişlerdir



II. Bir eczane kurarak ilaçları ücretsiz vermişlerdir



III. Hastane ve eczane çalışanlarının maaşlarını vakıf gelirleri ile ödemişlerdir



Yukarıdaki gelişmelerden hangileri, “sosyal devlet” anlayışının uygalandığının kanıtıdır? A) Yalnız I C) I ve II E) I, II ve III

B) Yalnız IIII D) II ve III

E) II ve III

3.

Karahanlı Devleti, Karluk, Yağma ve Çiğil gibi Türk boylarının birleşmesi ile kurulmuştur.



Yalnızca bu bilgiler ışığında, Karahanlılar’a ilişkin; I. Bilinen ilk Türk-İslâm Devletidir.



II. Yerleşik yaşama geçen ilk Türk devletidir.



III. "Boylar Federasyonu" özelliği taşımışlardır. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?





A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

6.

Dandanakan Savaşı’nı kazanan Büyük Selçuklular devletler sahnesine çıkarken bu savaşı kaybeden Gazneliler ise yıkılış sürecine girmiştir.



Bu durum, aşağıdakilerden hangisine, kanıt gösterilebilir? A) Çok uluslu devletlerin tümünün çözülme sürecine girdiğine B) Türk dünyasında egemenlik mücadelesi yaşandığına C) Türklerin Anadolu’dan atılamayacağına D) Anadolu’da Türk siyasi birliğinin kurulduğuna E) Türk – İslâm devletlerinin İslâm dünyasına ciddi katkılar sağladığına

B) Yalnız II D) I ve II

1. D

2. E



MISIR’DA KURULAN İLK TÜRKİSLÂM DEVLETLERİ

Tolunoğulları ( 868 – 905 ): • Abbasilerin Mısır valisi Tolunoğlu Ahmet’in bağımsızlığını ilan etmesiyle Mısır’da kurulan ilk Türk-İslam Devleti’dir.

• Tolunoğlu Ahmed’in ölümünden sonra güçlerini yitirmişler ve Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.

Palme Yayınevi

2.

Türkler, İslâmiyeti kabul ettikten sonra kendi ulusal kültürleriyle, İslâm uygarlığının sosyo–ekonomik, askeri kurumlarını birleştirerek senteze ulaşmışlardır. Bu bilgilere göre; I. Türkler, göçebe – bozkır kültürü ile İslâm kültürünü kaynaştırmıştır

3. C

4. A

5. C

6. B

Ihşitoğulları (Akşitler) (935 – 969): • Abbasilerin Mısır Valisi Ihşitoğlu Muhammed tarafından kurulmuş bir Türk-İslâm Devleti’dir. Şii Fatimiler tarafından yıkılmıştır. Eyyubiler (1174 – 1250) : • Mısır’da Şii Fatimi Halifeliğine son veren (1171) Selahaddin Eyyubi tarafından kurulmuştur. • Hıttın Savaşı’nda Haçlıları yenerek 1096 dan itibaren Haçlıların elinde bulunun Kudüs’ü geri almış, III. Haçlılara karşı başarı göstererek Kudüs’ün haçlıların eline geçmesini önlemiştir. • Memlük komutanlarından Aybey tarafından yıkılmıştır. Memlükler (Kölemenler)(1250–1517) • Eyyubiler Döneminde satın alınan Türk çocukları asker olarak yetiştirilir ve orduya alınırlardı, bunlara Memlük veya Kölemen denirdi. Yeteneklerine göre ordu komutanlıklarına kadar yükselebilirlerdi. Bunlardan biri olan Aybey son Eyyubi hükümdarını tahtından indirerek bu devlete son vermiş ve Memlükler Devleti'ni kurmuştur.

75

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

Bilgi Köşesi • Sultan Kutuz Suriye ve yörelerini ele geçiren Moğolları "Ayn-ı Calud Savaşı"nda yenilgiye uğratarak bu bölgelerin Moğolların eline geçmesini önlemiştir. • Abbasi Devleti'nin 1258 de Moğollar tarafından yıkılmasından sonra Mısır’a sığınan, halife soyundan gelen kişileri korumuş ve Sultan Baybars “ Halifeliğin dini gücünden yararlanmak ve tüm Müslümanları Memlük Devleti'nin etrafında toplamak amacıyla “ 1261 de onların halifeliklerini Mısır’da sürdürmelerine izin vermişti. •

Halifelerin Mısır’da siyasi yetkilerinin olmadığını, yalnızca dini liderlik statülerini sürdürdüklerini, bu durumun Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı fethine kadar sürdüğünü Yavuz Sultan Selimin halifeliği Abbasilerden aldığını… Biliyor muydunuz?

• "Kösedağ Savaşı"ndan (1243) sonra Moğolların baskısı altına giren Anadolu Selçuklu Beyleri, Memlüklerden yadım istemek zorunda kalmışlardı. Sultan Baybars bu amaçla Anadolu’ya gelmiş Elbistan yörelerinde Moğolları yenmiş ve Kayseri’ye kadar ilerlemiş ancak Anadolu’dan beklediği desteği görememesi üzerine Mısır’a geri dönmüştür.

7.



II. Yönetim anlayışları İslâmiyeti benimsediklerini göstermektedir.



III. Komşularının etkisiyle kadına önem vermişlerdir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

8.



B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

II. Katvan



III. Dandanakan



Büyük Selçuklu İmparatorluğu zamanınhangileri ile Türkiye Tarihi’nin başladığı söylenebilir? B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

11. Anadolu’ya göç eden Türkmenlerin yaşadı-

Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey, Abbasi halifesinin yardım çağrısına olumlu yanıt vererek Bağdat’a girdi. Buradaki Şii Büveyhoğulları’nın halife üzerindeki baskısına son verdi. Bunun üzerine halife, Tuğrul Bey’e “sultan” ünvanını verdi. Bu bilgiler ışığında; I. Şii Fatimilerin, zararlı etkinlikleri son bulmuştur.

ğı ekonomik zorlukları kendisine dert eden “Baba İshak” onları kendi etrafında toplamayı başarmış ve yanına aldığı Türkmenlerle Anadolu Selçuklu Devleti’ne karşı ayaklanmıştır. Ayaklanma güçlükle bastırılmışsa da kısa zamanda Moğollar Anadolu’ya girmiştir.

Sadece, bu bilgilere bakarak; I. Ayaklanma, Sivas’tan Amasya’ya kadar yayılmıştır.



II. Baba İshak, Moğollarla birlikte hareket etmiştir.



III. Türkiye Selçuklu Devleti, eski gücünü kaybetmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

II. Büyük Selçuklu Devleti, devletler sahnesine çıkmıştır.



III. Tuğrul Bey İslâm dünyasının siyasi lideri olmuştur.

A) Yalnız I

B) Yalnız II



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

C) Yalnız III

D) I ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) I, II ve III

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III



Gazneli Sultan Mahmud, Hindistan’a tam 17 sefer düzenleyerek İslâmiyet’in Hindistan’da yayılmasını sağlamıştır. Yalnız bu bilgilere göre Hindistan’la ilgili; I. “Kast Sistemi”nin yarattığı toplumsal sınıf farkları azalmıştır.

12. Türk – İslâm devletlerinde, sultanın adına para bastırması ve hutbe okutması bir zorunluluktur.

II. Etnik farklılıklar ortadan kalkarken çok uluslu yapı son bulmuştur.

Bu durum, Türk–İslâm devletlerinin o dönemdeki hangi, özelliğinin göstergesidir? A) Bağımsızlık



III. Değişik yönlere göçler başlamıştır.

B) Yasa yapma



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

C) Yargı’da bulunma

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

D) Ticareti geliştirme E) Eğitimde öncü rolü üstlenme

E) I, II ve III 76

A) Yalnız I



9.

• II. Bayezıd Dönemi’nde bu sorunlara Cem Sultanı koruyup desteklemeleri de eklenince aralarında büyük savaşlar olmuştur.

A) Yalnız I



da meydana gelen yukarıdaki savaşlardan

E) II ve III

Osmanlı-Memlük ilişkileri : • Yıldırım Bayezıd Dönemi’nde başlayan iyi ilişkiler Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde Beylikler (Dulkadiroğulları ve Ramazanoğulları) ile “Hicaz Su Yolları Sorunu” yüzünden bozulmuştu.

10. I. Malazgirt

Karahanlılarda; Büyük Han “Arslan Kara Han” unvanı ile devletin doğusunu yönetirken, ülkenin batısını “Buğra Kara Han” unvanıyla büyük hana bağlı olarak yönetmiştir. Hükümdarların eşi olan hatunlar da yönetimde söz, yetki, karar sahibi olmuştur. Bu durum Karahanlılarla ilgili; I. Geleneksel Türk yönetim anlayışını sürdürmüşlerdir.

Palme Yayınevi

6. Ünite

7. A

8. C

9. A

10. A

11. C

12. A

6. Ünite

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

13. Selçuklularda, belirgin bir biçimde görülen

15. Büyük Selçuklularda sarayda ve halk arasın-

“Atabeylik” şehzadelerin iyi bir yönetici olarak yetiştirilmesi amacıyla yanlarına deneyimli bir yöneticinin verildiği kurumdur. Büyük Selçukluların son dönemlerinde bazı Atabeyler merkeze başkaldırarak bağımsız devletler kurmuşlardır.

da Türkçe konuşulduğu halde resmi yazışmaların Farsça yapıldığı görülmüştür.





Selçuklularda görülen bu durumun; I. Büyük Selçukluların dış politikada başarılı oldukları



II. Yöneticilerin, İran’ın etkisinde kaldığı



Buna göre, Atabeylik için; I. Atabeylik, merkezi otoritenin güçlü olduğu dönemlerde faydalı olmuştur.



II. Atabeyler, her dönemde zararlı olmuştur.



III. Atabeyler, hükümdarlarla oğullarını her zaman karşı karşıya getirmiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) II ve III



A) Yalnız I C) Yalnız III



III. Yöneticilerin, halkla ilgilenmediği



gelişmelerinden hangileri, arasında ilişki kurulabilir?

B) Yalnız II

D) I ve II

E) II ve III

Bilgi Köşesi • Yavuz Sultan Selim 1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye Savaşları’ nda Memlükleri yenilgiye uğratarak Memlük Devleti’ne son vermişti. Bu zaferlerin Mısır, Suriye, Filistin ve Hicaz bölgesinin Osmanlılara geçmesini sağladığı gibi Kutsal emanetler ve Halifeliğinde Osmanlılara geçtiğini • Memlüklerin saltanat (hanedan) sistemini kuramadıklarını bu durumun her Emirin kendisini sultan olma hakkına sahip görmesine neden olduğunu, bu yaşananların da Mısır sarayında Memlük Sultanı sayısının bir hayli fazla olmasına neden olduğunu… • Halkının tamamı Arap olan Mısır’daki bu devletlerin yöneticileri Türk olduğu için Türk-İslam Devletleri olarak nitelendirildiklerini…

14.



– Büyük Selçuklu Devleti, XI. yüzyılda, İran ve Horasan’da tarımsal ve ticari yaşamı olumsuz yönde etkileyen göçebe Türkmenleri Anadolu’ya yöneltmiş.

Palme Yayınevi

Biliyor muydunuz?

– XIII. yüzyılda da Türkmenler, Moğol katliamından kurtulabilmek için yine Anadolu’ya göç etmişlerdir.



Bu gelişmelere dayanarak; I. Bizans, Anadolu’da egemen güçtür.



II. Anadolu’da Türk nüfusu yoğunlaşmıştır.



III. Türkiye Selçuklu Devleti yıkılmıştır.



Kültür ve Uygarlık

16. Tuğrul Bey, Abbasi Halifesi K.b Emrullah’ı Şii Büveyhoğulları baskısından kurtardı. Halife Tuğrul Bey’e “doğunun ve batının hükümdarı” anlamına gelen Rüknettin unvanını verdi.

Bu olayla birlikte halifenin sadece imamlık görevi kalırken siyasi ve askeri görevleri



Tuğrul Bey tarafından üstlenildi. I. Halifelik kurumu, Selçuklulara geçmiştir.



II. Halife, siyasi ve askeri gücünden vazgeçmiştir.

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



III. Halifenin sadece dinsel gücü kalmıştır.

A) Yalnız I



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

C) I ve II

B) Yalnız II

D) II ve III

A) Yalnız I

E) I, II ve III

C) Yalnız III E) II ve III



B) Yalnız II

D) I ve II

Devlet teşkilatı : • Eyyubilerin ve Memlüklerin devlet yönetiminde Selçukluları örnek aldıkları ileri sürülmüş, ülke eyaletlere, sancak ve kazalara ayrılarak yönetilmiştir. • Tolunoğulları, İhşitoğulları ve Eyyubiler Saltanat sistemini kurdukları halde Memlükler saltanat sistemini kuramamışlardır. Ordu : • Memlüklerde ordu Kıpçak Türklerinden oluşmaktaydı. Bunlar; a) Muhafız Birliği: Ordunun çekirdeğini oluştururdu. Hem maaş hem de dirlik alırlardı. b) Tımarlı askerler: Tımar toprağına sahip olan kişiler, topraktan elde ettikleri gelirleri 1/3 nü kendi geçimleri için ayırırlar geri kalanı ile Tımarlı adı ile asker beslerlerdi. c) Emirlerin askerleri : Memlük ordusunun büyük bölümünü oluştururlardı, Emirlerin köleleri idiler. Beylerin besledikleri dirlikli askerler ile valilerin yetiştirmekle yükümlü oldukları kuvvetlerden oluşurdu. d) Yardımcı kuvvetler: İhtiyaç halinde toplanırlardı.

13. A

14. B

15. B

16. E

77

6. Ünite

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

Bilgi Köşesi Toprak yönetimi:

2. TEST 1.

• Arazilerin içinde tarıma elverişli olmayan yerler ile mülk araziler dışındaki tüm topraklar Araziy- i Emiriye adı ile devlete aitti. Bu topraklar askerlere dirlik olarak verilirdi.



• Vakıf arazileri ise Sultan ve ailesi ile zengin kişilerin hayır amacı ile vakfettikleri topraklardır. Bu topraklar, satılamaz, devredilemez ve amacı dışında kullanılamazdı.

Türk-İslâm Devletleri’nde ülkenin bir çok bölgeye veya eyalete ayrılarak yönetilmesi; I. Ülkenin hanedanın ortak malı olarak görülmesi



II. Farklı ulusları bulundur­ması

egemenlikleri



III. Hükümdarın yetkilerinin sınırsız olması



durumlarından hangileri ile ilgili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

D) I ve II



MISIR ve ASYA’DA KURULAN



DİĞER DEVLETLER



Kara­hanlı Devleti’nin Karluk, Yağma ve Çiğil isimli Türk boylarından oluştuğu bilinmektedir.” verilen bilgiye göre; I. Karahanlı Devleti’nin çok uluslu olduğu



II. İslamın önderliğinin Araplardan Türkler’e geçtiği



III. İslâmiyet’i ilk kabul eden Türk boylarının Karluk, Yağma ve Çiğil olduğu



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I C) Yalnız III

78



III. Büyük Selçuklu Devleti’nin zayıflaması sonucu kurulmuşlardır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III



5. Selçuklularda, sınırlar genişledikçe ülke içinde bey­lik kuran hanedan sayısının da arttığı görülmüştür.

Bu duruma; I. Tımar sisteminin uygulanması,



II. Merkeziyetçi devlet anlayışının olmaması,



III. Birden fazla devlete komşu olunması



gelişmelerinden hangilerinin, bu duruma yol açtığı ileri sürülebilir ? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

6.

Abbasi Halifesi’nin Mısır valilerinden önce To­ lunoğlu Ahmet bağımsızlığını ilan ederek To­ lunoğulları Devleti’ni, daha sonra ise sırası ile İhşitoğlu Muhammed Ihşitoğulları Devleti’ni, Selahat­tin Eyyubi, Eyyubiler Devleti’ni, Aybeg Memlükler isimli Türk devletlerini kurmuşlardı. Halkının tamamı Arap olan Mısır’daki bu dev­letlerin Türk-İslâm Devleti olarak nitelendiril­melerinde; I. Türk Devletleri ile ticari ilişkiler içinde olma­ları,

B) Yalnız II

D) I ve II

3. “Gazneli Devleti Kalaç Türkleri’ne dayan-



makla bir­likte bünyesinde; Afganları, Gurları ve Hindu­ları barındıran bir devlet özelliği göstermiştir. Ayrıca sarayda Türkçe konuşulduğu halde resmi yazışmalar Arapça, bilim dili olarak da Farsça benimsenmiştir.” Bu bilgiler ışığında Gaznelilerle ilgili; I. Arap ve İran kültüründen etkilendiklerini



II. Farklı kültürlerden oluştuğu

• Abbasi Halifesi’nin üstünlüğünü kabul etmeyerek Şii Halifeliği kurmuşlardır.

• Selahattin Eyyubi tarafından yıkılmışlardır.

II. Siyasi çıkarlarını askeri ittifaklara göre belirlemişlerdir.

E) I, II ve III

• Tunus’ta kurulmuştur. Kendilerinin, Hz. Muhammed’in kızı ve Hz. Ali’nin eşi Fatma’nın soyundan geldiklerini ileri sürmüşlerdir.

• Mısır’da El-Ezher Medresesi'ni açmışlar, Batiniliği yaymaya çalışmışlardır.



2. “İlk Türk-İslâm devleti olarak tarihe geçen

Fatimiler (910 – 1171 ):

• Ihşitoğullarına son vererek Mısır, Filistin Suriye ve Hicaz’a egemen olmuşlar, ancak Kudüs’ün Haçlıların eline geçmesine engel olamamışlardır.

Bu bilgilere göre; Saltuklularla ilgili; I. Haçlılara karşı, Gürcülerle birlikte savaşmışlardır.

E) I, II ve III

Palme Yayınevi

• Nil boyunca verimli topraklarının çokluğu tarımda gelişmelerine yol açtığı gibi “İpek ve Baharat Yolları”nın bir bölümünün üzerinde olmaları canlı bir ticari yaşam sürdürmelerine de etken olmuştur.



B) Yalnız II

C) Yalnız III

• Sarayda ve ordu da Türkçe konuşulduğu halde resmi dil Arapça idi. Ekonomi :

Saltuklular, Büyük Selçuklu Devleti’nin merkezi otoritesi zayıflayınca Ebulkasım Saltuk tarafından Erzurum merkez olmak üzere kurulmuştur. Saltuklular, Danişmentlilerle birlikte Haçlılara karşı mücade etmişler, ayrıca Gürcülerle de savaşmışlardır.

altında

• Mülk araziler ise kişilere ait olduğundan diledikleri gibi kullanabilirlerdi. Dil :

4.





II. Kurucularının Türk olması,



III. İslami özellikler taşıdığı



III. Haçlılara karşı savaşmaları



IV. Milli bir devlet yapısı göstermediği





V. İç karışıklıkların yoğun olduğu



durumlarından hangisine, ulaşmak doğru olma­yabilir? A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

durumlarından hangilerinin, etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

1. A

2. C

3. E

4. C

5. B

6. B

6. Ünite

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

7. Mısır’da kurulan Türk-İslam nitelikli Tolu-

10. Gazneli Devleti Kalaç Türkleri’ne dayanmakla

noğulları, Ihşitoğulları ve Eyyubi Devletleri taht kavgaları sonucu yıkılırlarken Memlük Devleti’nde Sultan oğulları arasında böyle bir taht sorunun yaşanmadığı görülmüştür. Memlüklerde görülen bu duruma; I. Memlükler de saltanat sisteminin olmayışı

bir­likte halkının çoğunluğunu İranlılar, Afganlılar oluşturmaktaydı ve resmi dil Arapça idi.







Bu duruma bakarak Gazneli Devleti’nde farklı toplulukları birleşti­ren ortak nok­ta için; I. Tarih birliği vardır.



II. Kültür birliği vardır.



III. Din birliği vardır.



yargılarından hangilerinin etkisi olduğu savunulabilir?



II. Memlük sarayında Abbasi soyundan gelen Halifenin yaşaması



III. Kutsal yerlerin Memlüklerin ması



durumlarından hangilerinin, etken olduğu savunulabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) I, II ve III

C) Yalnız III

D) I ve II

elinde ol­

11. İlk Türk – İslâm devleti olan Karahanlılar, eski

larının hükümdarları, yöneticileri ve orduları Türk, halk ise Araplardan oluşmaktaydı.

Türk devlet geleneğini büyük ölçüde korumuşlar sadece toplumsal yapı ve hukuk sis-

Bu durumun;



I. Tolunoğulları ve İhşitoğulları devletlerinin kısa sürede yıkılmaları



II. Mısır’ın bir süre de olsa Türk egemenliğinde kalması



III. Mısır’da mezhep kavgalarının artması



durumlarından hangileri, üzerinde etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

Palme Yayınevi



teminde İslâmi kurallara yer vermemişlerdir.



III. Veraset anlayışı

2. Çağatay Devleti = Türkistan’da



gibi özelliklerden hangilerinde, öncelikle islâm kültüründen etkilendikleri söylenebi-

3. Altınordu Devleti = Güney Rusya’ da (Karadeniz’in kuzeyinde)

lir?

4. İlhanlı Devleti = İran’da

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

12. Döneminin en büyük

ordusunu oluştu-

ran Selçuk­luların bu orduları oluştururken hazi­neden fazlaca bir harcamada bulun­ madıklarını ileri süren bir tarihçi bu görü-

II. Arapça’nın yasaklanması için çaba sarfetme



II. Ikta sistemi,



III. Türkçeyi yabancı dillerin baskısından kurtarma



III. Enderun sistemi



uygulamalarından hangilerini, kanıt olarak



durumlarından hangilerini, amaçladığı söylenebilir?

göstebilir?

A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

C) Yalnız III

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III



E) II ve III

9. D

• Cengiz’in ölümünden sonra bu büyük imparatorluk Cengiz soyundan gelenlerce yönetilen devletler kurulmuştur. Bunlar; 1. Kubilay Devleti = Çin ve Moğolistan topraklarında

şüne; I. Vakıf sistemi,

8. D

• “İpek Yolu”nun hemen hemen tamamına sahip olmaları nedeniyle bu ticaretinde güven içinde yapıldığı ileri sürülmüştür.

II. Ordu teşkilatı



7. A

• Cengiz Han kısa sürede doğuda Çin Denizi’nden batıda Almanya’ya kadar uzanan bir imparatorluk kurmuştur.



9. Karahan prenslerinden Kaşgarlı Mahmut’un



• Moğol Beylerinden olan Temuçin dağınık halde yaşayan Moğol ve Türk Boylarını bir yönetim altında birleştirmiş ve boy beyleri tarafından “ Cengiz” ünvanı ile kurduğu devletin başına hakan seçilmiştir.

Bu bilgiler ışığında Karahanlıların; I. Adalet örgütü

E) I, II ve III



(1206-1227 ):



B) Yalnız II D) I ve II

Di­van–ı Lügat–ı Türk isimli eserini, Karahanlılar Müslümanlığı kabul ettikten sonra Arapça’nın, Türk Dili üzerindeki olumsuz etkisini görmeye başlaması üzerine yazdığı ileri sürülmüştür. Buna göre Kaşgarlı Mahmut’un; I. Türkçeye sahip çıkma

Moğol (Cengiz) İmparatorluğu

• Bu dönemde Asya’da başka bir siyasi varlık kalmadığından Asya’nın en güvenli ve huzurlu dönemi olarak nitelendirilmiştir.

E) I, II ve III

8. Mısır’da kurulan Tolunoğulları ve Ihşitoğul-

Bilgi Köşesi

10. C

11. A

12. B

B Yalnız II D) I ve II

Kültür ve Uygarlık • Devlet yönetimi ve anlayışı Orta Asya Türk Devletlerininkine benzemekteydi. Başlarında Han veya Kağan denilen kişi bulunurdu. • Kağan’ın başkanlığında toplanan Kurultay; savaş, barış gelir gibi önemli konularda karar alan bir meclis niteliğindeydi. • Resmi dilleri Moğolca olmakla birlikte Türklerin çoğunlukta olduğu Çağatay’da Türkçe önemli yer tutmaktaydı. • Moğol ordusunun, Mete hanın kurduğu “Onlu sisteme” göre oluşturulduğu ileri sürülmüştür. Komutanlarına Noyan denmiştir. • Çağatay, Altınordu ve İlhanlı Devletleri' nde halkın ve ordunun çoğunluğu Türklerden oluştuğundan Türk kültürünün etkisinin fazlaca görüldüğü gözlenmiştir.

79

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

Bilgi Köşesi

13. Kaşgarlı Mahmut’un, Karahanlı ülkesinde

15. Büyük Selçuklularda, fetihle görevlendirilen

İslâm Di­ni’ne geçen Türklerin İslam dinini

Beyler veya komutanlar fethettikleri yerlerin

kendi dilleri ile öğrenerek anlamaları amacı ile

sahibi olup Büyük Sultana bağlı olarak o top-

Timur İmparatorluğu

“Divanü Lügat’it Türk” isimli eseri yazdığı ileri

(1369–1501): • Çağatay Devleti Emirlerinden olan Timur, Çağatay Devleti’nin yıkılması üzerine Maveraünnehir ve İran’ı içine alan ve kendi adı ile anılan bir imparatorluk kurmuştur. • Timur Altıordu Devleti’ni iki kez yenerek bu devletin parçalanmasına neden olmuştur. (Altınordu Devleti’nin parçalanması Ruslara yaramış sınırlarını genişletme ortamı bulmuşlardır.) • Timur, Ankara Savaşında (1402) Yıldırım Bayezıd’ı yenilgiye uğratarak Osmanlıların batıya ilerleyişini bir süre durdurmuş, Anadolu Türk birliği bozulmuş ve Osmanlılarda Fetret Devri (1402-1413) diye anılan bir devrin yaşanmasına neden olmuştur.

sürülmüştür.

Kültür ve Uygarlık : • Timur Cengiz Han'ın soyundan gelmediği için Han Kağan gibi unvanları kullanmamış Emir unvanı ile yetinmiştir. • Türk devletlerinde olduğu gibi” devlet hükümdar ailesinin ortak malı anlayışını” benimsemiş, esaslı bir veraset sistemi getiremediğinden Mirza denilen prensler arasında sık sık taht kavgaları yaşanmıştır. • Çağatay Türkçesi ve Uygur alfabesini kullanmışlardır. Hüseyin Baykara ve Ali Şir Nevai önemli şairlerindendir. Fatih devrinde İstanbul’a gelen Ali Kuşçu matematik ve astronomi alanlarında önde gelen bilginlerindendir. • Mimaride (Aksaray, Bibi Hatun Mescidi ve Gök saray) ileri gitmişlerdir.



rakları yönetirlerdi.

Bu anlayışın; I. Fetihleri özendirme



II. Selçuklu topraklarında yeni beylikler ortaya çıkarma



Kaşgarlı Mahmut’un bu tutumunun; I. Türkleri, İslâmlaşırken Araplaşma tehlike­ sin­den korumak



II. Türk kültürünü korumak



III. Beyleri merkezden uzaklaştırma



III. Türk ülkelerinde Arapçayı yasaklatmak



politikalarından hangilerine, ortam hazırla-



durumlarından hangilerine, yönelik olduğu

dığı ileri sürülebilir?

savunulabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

E) II ve III

14. Selçukluların son dönemlerinde, sarayda Türkçe ye­rine Farsça ve Arapça konuşulması, devlet yönetim kadrolarına İranlıla

rın getirilmesi gibi uy­gulamaların; I. Türkmenlerin, Selçuklu yönetiminden uzaklaştırılması



II. Fars kültürünün, etkinliğini artırması



III. Türkmenlerin küstürülmesi



gelişmelerinden hangilerine, ortam hazır-

Palme Yayınevi

6. Ünite

16. Karahanlı Devleti’nin, Asya’da kurulan Gazneli, Büyük Selçuklu ve Harzemşahlar devletlerine oranla Arap ve Fars etkisi gös

II. Karahanlıların tamamen Türk bölgelerinde kurulması,



III. İslâmiyetin diğerlerinden edilmiş olması



durumlarından hangilerinin etkili olduğu

ladığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

termemelerini; I. Kurucularının Türk olması,

ileri sürülebilir?

E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

Babür İmparatorluğu (1504-1858 ): • Timur soyundan gelen Babür Şah tarafından Delhi Türk Sultanlığından sonra Hindistan’da kurulan ikinci Türk devletidir. • Cihan Şah Döneminde yaptırılan “Taç Mahal”in dünyanın 7 harikasından biri olarak kabul edildiğini… Biliyor muydunuz?

80

13. D

önce

14. E

15. D

16. B

kabul

6. Ünite

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri Bilgi Köşesi

3. TEST 1.

4.



Asya’da kurulan Türk ve Türk-İslam nitelikli dev­let­lerin canlı bir ticaret yaşamı sürdür­melerinde; I. İpek Yolu’na egemen olmaları



II. Güçlü ve disiplinli ordulara sahip olmaları



III. Komşu devletlerle iyi ilişki içinde olma­ larından durumlarından hangi­lerinin, etken olduğu ileri sürülebilir?





A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

2.

B) Yalnız II D) I ve II

Cengiz İmparatorluğu’nda resmi dil Moğolca ol­makla birlikte Uygur Alfabesi’ni kullandıkları, ordu­larını onlu sisteme göre düzenledikleri ileri sürülmüştür. sadece verilen bu bilgiye göre; I. Bu dönemde Moğolların Türklerin ege­ menliği altında yaşadıkları

• Büyük Coğrafya Keşifleri ile Hindistan’ a ulaşan Portekizlilerle savaşmışlar, ancak İngilizlerin 1858 de Hindistan’ı sömürge haline getirmelerini önleyememiş ve yıkılmışlardır.



II. Moğolların Türk kültüründen etkilendikleri

TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ



III. Moğol egemenliğinde yaşayan halkın ve ordunun büyük çoğunluğunu Türklerin oluşturduğu çıkarımlarından hangilerinin, etkili olduğu savunulabilir?



A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



II. Hoşgörülü yaklaşımların





III. İslâm dinini kendi inançlarına yakın bulma­ları



II. Abbasilerin güçsüz olduğu



gelişmelerinden hangilerinin, etkili olduğu söylenebilir?



III. Tuğrul Bey’in, mezhep ayrılıklarını sonlandırdığı



çıkarımlarından hangilerine, ulaşılabilir?



A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

Palme Yayınevi



Irkçı Arap politikası izleyen Emeviler Dönemi’nde Türklerle Müslüman Araplar arasında şiddetli savaşlar yaşanırken Abbasilerin bu politikayı terk ederek Türklere karşı daha ılımlı politika izleme­leri Türklerin İslâmiyet’e yakınlaşmasını hızlan­dırmış ve Türkler kitleler halinde İslâmiyeti benimsemeye başlamışlardır. verilen bilgilere göre Türklerin İslâmiyet’e yakınlaşma ve benimsemelerinde; I. Dış baskıların

B) Yalnız II D) I ve II

5.



II. Altınordu Devleti’nin parçalanması



III. Ankara Savaşı’nda Osmanlıyı yenmesi IV. Cengiz Han’ın, bir kısım topraklarını ele geçirmesi



durumlarından hangilerini, kanıt olarak gösterebilir ? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III



Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey, Şii Büveyho­ğulları tehlikesine karşı Sünni Abbasi halifesini ko­ru­yarak himayesi altına almıştı. Yalnızca verilen bu bilgiler ışığında ; I. Müslümanlar, arasında mezhep ayrılığı olduğu

• Türk devlet geleneğini (İkili devlet anlayışı) koruyup sürdürmüşlerdir. Resmi dilleri Türkçedir. Uygur Alfabesi'ni kullanmışlardır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

- Kaşgarlı Mahmut’un – Divan’–ı Lügat–ı Türk adlı eserleri oldukça önemlidir • 1042 yılında ikiye ayrılan Karahanlı devletinden Doğu Karahanlılara Karahitaylar, Batı Karahanlılara ise Harzemşahlar son vermişlerdir.

Buna göre Nizamülmülk’ün aşağıdakilerden hangisine, önem verdiği ileri sürülebilir?

• Büyük Selçuklu Devleti'nin yıkılmasından sonra bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır.

B) Askerliğe C) Devlet teşkilatına D) Hazine işlerine

3. D

- Yusuf Has Hacip’in – Kutadgu Bilig

(1153–1231) :

E) Eğitim ve Öğretime

2. B

• Bu dönemden kalan eserler arasında

Büyük Selçuklu vezirlerinden Nizamülmülk Döne­mi­’nin en büyük medresesi olan “Nizamiye Medre­sesi”ni Bağdat’ta yaptırmıştı.

A) Ticarete

E) II, III ve IV

1. A

• Karluk, Yağma ve Çiğil isimli Türk boylarına dayanmaktadır.

Harzemşahlar Devleti

6.



• Tarihte bilinen ilk Türk - İslâm devletidir. Türkistan’da kurulmuş, İslâmiyetin Türkistan’dan Orta Asya’ya doğru yayılmasını sağlamışlardır.

• İlk hükümdarları Bilge Kül Kadir Han olmakla birlikte İslâmiyet Satuk Buğra Han (Abdülkerim) zamanda resmi din olarak kabul edilmiştir.

3. Timur “Türk tarihine büyük zararlar verdi“ di

Karahanlı Devleti (840–1212):

E) II ve III

E) II ve III

yen bir kişi bu görüşüne; I. Hindistan üzerine sefer yapması

ASYA’DA KURULAN İLK

4. B

5. D

6. E

• Aral Gölü'nün güneyinde kurulmuş bir Türk-İslâm Devleti'dir.

• Doğudan gelen Moğol baskısına karşı direnmiş iseler de başarılı olamayarak Anadolu Selçuklularına sığınmışlar ancak bir süre sonra Anadolu Selçuklukları ile Yassıçemen Savaşı'nı (1230) yaparak yenilmiş 1231'de yıkılmışlardır.

81

6. Ünite

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

Bilgi Köşesi

7.

10. Büyük Selçuklularda;

Selçuklu hanedanından gelen üyelerin, Büyük

– –

Selçuklu Devleti’ne bağlı olarak; Anadolu, Suriye, Kirman, Irak Selçukluları adı ile devletler

Gazneliler Devleti(963-1187): • Horasan’da Alp Tigin tarafından kurulmuş, devlet ismini kurulduğu Gazne şehrinden almıştır.

kurduk­ları görülmüştür.



Yalnızca verilen açıklamaya göre; Büyük Selçuklu Sul­tanlığı’nın yönetim biçiminin

A) Tüm Selçuklu şehirlerinde medrese olduğunun B) Medreselerde ders verenlerin seçkin müderrislerden seçildiğini C) Bilimsel çalışmalara ve öğretime önem verdiğinin D) Birinin dinsel diğerinin pozitif bilimlere öncelik verdiğinin E) Kurtuba medresesinin devamı niteliğinde olduğunun

aşağıdakilerden han­gisi, olduğu söylenebilir?

• Kalaç Türklerine dayanmakla birlikte devletin içinde Afganlılar, Gurlular ve Hindularda yaşamakla çok uluslu bir yapı özelliği göstermişlerdir.

A) Teokratik B) Merkeziyetçi C) Demokratik D) Askeri

• En parlak dönemleri Gazneli Sultan Mahmut Dönemi olmuş, bu dönemde Abbasi Halifesi Şii Büveyhoğulları tehlikesinden korunduğu gibi İslâmın Hindistan’a yayılması sağlanmıştır.

E) Federal

Dandanakan Savaşı (1040 ):

11. Babür Hükümdarı Cihan Şah’ın, eşi Mümtaz

8. Memlükler’de her Emir’in Sultan olma hakkına sahip olması aşağıdakilerden hangisinin, gös­ter­gesi olduğu söylenebilir? A) Devlet teşkilatının olmadığının B) Askeri temellere dayalı devlet olduğunun

• Sarayda ve halk arasında Türkçe konuşulduğu halde resmi dilleri Farsça, edebiyat ve bilim dilleri Arapçadır.

C) Göçebe biçimde yaşadıklarının D) Saltanat sisteminin olmadığının

Palme Yayınevi

• Horasan’a girmek isteyen Selçuklu Türkleri ile Gazneli Sultan Mesut arasında yapılmış, Selçukluların üstünlüğü ile sonuçlanmıştır. İki Türk-İslâm Devleti arasındaki bu savaş Gaznelilerin yıkılışını hızlandırırken Büyük Selçuklu Devleti'nin kuruluşunu sağlamıştır.

Tuğrul Bey Döneminde Nişabur’da Alparslan Döneminde Bağdat’ta medrese açılmıştır. Bu gelişmeler Selçuklular için aşağıdakilerden hangisinin kanıtıdır?

Mahal adına Agra’da yaptırdığı dünyanın 7 harikası arasına alınan Taç Mahal türbesinin inşaatında İstanbul’dan gönderilen Türk mimarları da çalışmışlardı.

Bu bilgiler ışığında; I. Babürlülerin, Osmanlılara bağlı olduğu



II. Taç Mahal’de, Osmanlı etkisinin de olduğu



III. Babür Devleti’nin, Hindistan’da kurulduğu



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) Devletin hükümdar ailesinin ortak malı

• Bu dönemden kalan eserler arasında Firdevsi’nin Şehname isimli eseri ünlüdür.

anlayışına dayandığının

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

• Gazneli devleti Gurlular tarafından yıkılmıştır.



Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)

9.

• Oğuzların Kınık Boyu tarafından kurulmuştur. Devlet ismini Selçuk Bey’den almıştır. Devletin asıl kurucuları ise Tuğrul ve Çağrı Bey’lerdir. • Dandanakan Savaşı'nda (1040 ) Gaznelileri yenilgiye uğratarak Horasan yörelerini ele geçiren Tuğrul Bey, Abbasi Halifesini Şii Büveyhoğulları tehlikesinden kurtararak halife ile akrabalık kurdu ve onu koruyuculuğu altına almıştır.

82



–

İlk Büyük Selçuklu hükümdarı olanTuğrul Bey, Nişabur ve batıdaki toprakların – Çağrı Bey Merv ve Gazne’ye kadar uzanan toprakların – İnanç Bey’de Yabgu unvanıyla Herat merkez olmak üzere Bust ve Sistan’a kadar toprakların yönetimini üstlendiler. Buna göre, Büyük Selçuklu Devleti’nin ilk dönemlerindeki yönetim biçimi aşağıdakilerden hangisi ile adlandırılabilir? A) Oligarşik

B) Federatif

C) Monarşik

D) Meşruti

12. Türk-İslâm nitelikli devletlerde tarım dışı ev



8. D

II. Halkın ticaret yapmaya yönlendirildiği



III. Halkın göçebe yaşama yönlendirildiği



gelişmelerinden hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) Aristokratik 7. E

bahçe gibi yerler kişilerin mülkü sayıldığı halde tarım alanları devletin mülkü (Miri arazi) sayılırdı. Bu durum ile ilgili ; I. Tarımsal üretimin devletin denetiminde olduğu

9. B

10. C

11. E

12. A

6. Ünite

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

13. Asya’da kurulan Gazneli, Büyük Selçuklu

15. “Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey, Abbasi

gibi Türk-İslâm Devletleri’nin İran’dan et

kilendiklerini; I. Ikta sistemini benimsemeleri,



II. Farsça’yı kullanmaları,



III. Saltanat sistemini benimsemeleri



gelişmelerinden hangilerine, dayanarak

Halifesi’ni Şii Büveyhoğulları tehlikesinden kurtararak koruyuculuğu altına aldığı gibi Halife ile de akraba olmuştu. Abbasi Halifesi, dini liderliğini bu koruyuculuk altında sürdürmüştü.” verilen bilgiler ışığında, aşağıdakilerden hangisini, söylemek doğru olmaz?

söylenebilir?

A) Halifeliğin Tuğrul Bey'e geçtiğini

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



B) Müslümanlar arasında mezhep çatışmaları olduğunu C) Büyük Selçukluların, Abbasi Hanedanından güçlü olduğunu

E) I, II ve III

D) Halifenin siyasi, yetkilerini Tuğrul Bey’e bıraktığını



E) Abbasi Devleti’nin, siyasi gücünün azaldığını

14. Türk-İslâm nitelikli devletlerin bir çoğunda

Lonca teşkilatına rastlanmasının ; I. Askerliğe büyük önem verildiği



II. Esnaflar arasında dayanışma olduğu



III. Fetüvvet teşkilatına önem verildiği



durumlarından hangileri ile ilişkili olduğu

Palme Yayınevi



ileri sürülebilir ? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

16. Anadolu’da Türkiye Selçukluları hüküm sürerken, Mısır’da Eyyubi, Asya’da Karahanlı ve Gazneli isimli Türk- İslâm Devletleri de siyasi varlıklarını sürdürmekteydi.

Yalnızca verilen bu bilgiler ışığında; I. Türk-İslâm devletleri arasında, savaşların olduğu



II. Türklerin, aynı tarihsel zamanda farklı isimler altında devletler kurdukları



III. Türk devletleri arasında, canlı bir ticari hayatın olduğu



durumlarından hangilerine, ulaşmak doğru olabilir?



A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

Bilgi Köşesi • İran ve Kafkasya egemenliğini sağlayan Selçuklular, doğudan kitleler halinde gelen Türk boylarını batı sınırlarına (uçlara) yerleştirerek, hem kurulu düzenlerinin bozulmasını önlemiş hem de fetihlerin önünü açmış oldular. Anadolu’ya akınlar yaparak Bizans’ı yıpratmaya başladılar. • Pasinler Savaşı (1048): Anadolu’ya giren Selçuklular ile Bizanslılar (Bizans’a bağlı Ermeni ve Gürcü krallıkları) arasında yapılmıştır. Selçukluların zaferi ile sonuçlanmış, Bizans’ın doğudaki otoritesi kırılmıştır. • Malazgirt Savaşı (1071): Anadolu’ya girip Malazgirt ve yörelerini aldıktan sonra Suriye’ye yönelen Sultan Alparslan ile Türkleri Anadolu’dan çıkarmak ve Türk baskısından kurtulmak isteyen Bizans İmparatoru Romen Diyojen arasında yapılmıştır. Savaş sırasında Bizans ordusunda bulunan Uz’lar (Oğuz) ve Peçenekler Selçuklular tarafına geçmişler, savaş, Türklerin zaferi ile sonuçlanmıştır. Sonuçları: 1. Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış, Türkler yurt edinmek amacı ile kitleler halinde Anadolu’ya girmeye başlamışlardır. 2. Türkiye tarihi başlamıştır. 3. Anadolu’da ilk Büyük Türk Beylikleri devri başlamıştır (Mengücekler, Danişmendler, Saltuklar, Artukoğulları) 4. Başkent İznik olmak üzere Büyük Selçuklulara bağlı Anadolu Selçuklu Devleti kurulmuştur.

13. B

14. C

15. A

16. B

83

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

Bilgi Köşesi • Alparslan’ın ölümü üzerine tahta çıkan Melikşah Dönemi Büyük Selçukluların her bakımdan en parlak dönemi olduğu ileri sürülmüştür. Veziri Nizamülmülk ile devletin sınırlarını doğuda Maveraünnehir’den batıda Ege ve Akdeniz’e kadar genişletmiştir. Bu dönemin en büyük sorunu olan Batınilik (Hassan Sabah) ile uğraşılmıştır. • Melikşah’ın ölümünden sonra başlayan taht kavgalarından yararlanan Selçuklu prensleri bağımsızlıklarını ilan etmişlerdi Bunlar:

4. TEST 1.

Türk-İslâm nitelikli devletlerde ülkenin birçok bölge ve eyaletlere ayrılarak yönetilmesi Türk Devlet anlayışının; I. Ülkenin, hanedanın ortak malı olduğu anlayışının egemen olması,

4.



Gazneli Devleti’nde farklı dillerin, dinlerin, kültür ve soyların birlikte yaşandığı görülmüştür. Yalnızca yukarıdaki bilgiler ışığında Gazneli Devleti için; I. Çok uluslu oldukları



II. Hükümdarın yetkilerini tanrıdan aldığına inanılması,



II. Federasyon biçiminde yönetildikleri



III. Merkeziyetçi bir yönetim kuramadıkları



III. Birçok farklı ulus üzerinde egemenlik kurulması





durumlarından hangileri söylenebilir?

durumlarından hangilerini, söylemek doğru olabilir?



A Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

3. Suriye Selçukluları

ile ilgili olduğu B) Yalnız II D) I ve II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III





2.

5.

1. Irak Selçukluları 2. Horasan Selçukluları





4. Kirman Selçukluları

Türk İslâm devletlerinde, Divan örgütünün Sultana danışmanlık yapan bir organ olduğu ileri sürülmüştür. Bu görüşün; I. Divan’da alınan kararlarda son sözün Sultana ait olması

5. Türkiye Selçukluları.



II. Divan üyelerini, Sultanın ataması

• Melikşah’ın ölümü üzerine oğulları sırası ile (Berkiyaruk, Mehmet Tapar ve Sencer) tahta çıkmışlardı. Son Büyük Selçuklu Sultanı Sencer Katvan Savaşında (1141) Karahitaylara yenilerek Oğuzların eline tutsak düşüp 1157'de ölümü üzerine Büyük Selçuklu Sultanlığı yıkılmıştır.



III. Divan üyelerinin, Sultanın ailesinden seçilmesi



gelişmelerinden hangileri ile ilişkili olduğu söylenebilir ? A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

Palme Yayınevi

6. Ünite



Türk İslâm devletlerinde hükümdarlık, babadan oğula geçerken, Mümlüklerde en güçlü komutan ülke yönetimini ele geçirerek hükümdar olabilmekteydi. Bu durumun Memlüklerde; I. Hükümdar sayısının artması



II. Saltanat sisteminin sürmesi



III. “Mülk hanedanındır” ilkesinin egemen olması



gelişmelerinden hangilerine, yol açtığı savunulabilir?

B) Yalnız II D) I ve II

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III







Atabeylik : • Melik adı verilen Selçuklu prensleri ülke yönetimi konusunda deneyim kazanmaları için ülkenin çeşitli yörelerine gönderilirken yanlarına Atabey denilen güvenilir ve deneyimli bir görevli verilirdi. (Osmanlılarda Lala). Bunlara Atabey denirdi. • Zamanla güçlenen Atabeyler, Selçuklu merkezi yönetiminin zayıflaması üzerine bağımsızlıklarını ilan ederek Atabeylikler denilen bir dönem başlatmışlardır.

3.



Karahanlıların, İslâmiyeti resmi din olarak benimsemelerine rağmen Gazneli ve Selçuklulardan farklı olarak Türk milli devleti özelliklerini koruyup sürdürmelerinde; I. İslâmiyet’i, devletin kuruluşundan sonra kabul etmiş olmaları

6.





II. Türklerin, yoğunlukta bulundukları Türkistan’ da kurulmuş olmaları



II. Din, hukuki yapı üzerinde etkilidir,



III. Birçok farklı ulustan oluşmaları





durumlarından hangilerinin, etken olduğu savunulabilir?

III. Geleneksel hukuk anlayışlarını, korumuşlardır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir ?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III 84

Türk-İslâm nitelikli devletlerde kaynağını Kur’an’dan alan Şer’i hukuk kuralları ile kaynağını örf adet gelenek ve göreneklerden alan Örf’i hukuk kuralları birlikte uygulanmıştır. Bu durum ile ilgili; I. Hukuk birliği yoktur,

E) I, II ve III 1. A

2. A

3. D

4. A

5. A

6. E

6. Ünite 7.

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

I. Gazneliler ile Büyük Selçuklular arasında Dandanakan Savaşı’nın yapılması

10. Memlük Devleti’nde; “Her Emirin Sultan olma



II. Harzemşahların, Anadolu Selçuklulara Yassıçemen Savaşı’nda yenilmesi

çilen veya desteklenen komutanlar başa geç-



III. Gazneli Sultan Mahmut’un Hindistan üzerine sefer yapması



gelişmelerinden hangilerinin, İslâmiyet’in yayılışına katkı sağladığı savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Bilgi Köşesi

hakkı” vardır. Ordu ileri gelenleri tarafından seBunlar;

miştir. Buna göre, Memlük Devleti ile ilgili olarak; I. Ordu, ülke yönetiminde etkilidir.

1. Salgurlar; Fars Atabeyliği (İran’da)



II. Taht kavgaları yaşanmaktadır.



III. Düzenli bir veraset sistemi oluşturulamamıştır.

2. İldenizoğulları; Azerbaycan Atabeyliği



yargılarından öncelikle, hangilerine ulaşılabilir?



E) I, II ve III



A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

3. Begteginoğulları; Erbil Atabeyliği (Irak) 4. Börüler; Şam Atabeyliği (Suriye) 5. Zengiler : Musul Atabeyliği (Irak)

Kültür ve Uygarlık



Devlet yönetimi:

Türk ve Türk-İslâm nitelikli devletlerin bir



çoğunda devlet ve eyaletlerin yönetiminde





ordu ileri gelenlerinin yer alması; I. Merkeziyetçi yönetim anlayışı

11. Türk – İslâm Devletleri’nde;



II. Askeri nitelikli devlet yapısı



II. minyatür



III. Adalete önem verilmesi



III. heykel



durumlarından hangilerinin, göstergesi ol-



sanat dallarından hangilerinde, inanca



duğu söylenebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III

Palme Yayınevi

8.

bağlı gelişme sağlanmış olamaz?

B) Yalnız II

I. resim

A Yalnız I C) I ve III E) I, II ve III

D) I ve II

E) I, II ve III

B) Yalnız II D) II ve III









12. Karahanlıların bazı kültürel özellikleri şun-

9.

Karahanlılar, hükümdara Tanrı tarafından “Kut” dedikleri yönetme yetkisinin verildiğini kabul eden eski Türk inancını devam ettiriyorlardı. Bu inanışa göre “Kut” kan yolu ile babadan oğula geçiyordu.



Buna göre; I. Hükümdarın yetkileri Tanrı tarafından sınırlandırılmıştır.



II. Ülkeyi yönetme yetkisi Hanedan üyelerine aitdir.



III. Karahanlılar töreden uzaklaşmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız II C) I ve II



II. Uygur alfabesi ve Hakani lehçesinin kullanılması



III Devlet işlerinin “Büyük Divan” da görülmesi



IV. Evlenme, boşanma, miras vb. gibi davalarda Şer’i Hukuk’un geçerli sayılması.



V. Asayişi bozanların, şeriat hukukuna göre yargılanması uygulamalarından hangileri, Karahanlılaların ulusal kimliklerine bağlı kaldıklarına kanıt gösterilemez?



B) Yalnız III D) I ve III

8. B

A) I ve II

B) II ve III

C) III ve IV

D) III, IV ve V

• Devletin, hükümdar ailesinin ortak malı anlayışı devam etmiş, hükümdar ailesinin erkek üyelerinin her birinin tahta geçme hakkına sahip olmasının taht kavgalarına bunun da Türk devletlerinin kısa sürede parçalanma ve yıkılmasına ortam hazırlayan en zayıf yanı olduğu ileri sürülmüştür. • Hükümdarların Tanrısal haklara sahip olduğu anlayışının Türkİslâm devletlerinde de devam ettiği görülmüştür. • Hutbe okutmak, para (sikke) bastırmak, Tuğra Sancak, Nevbet (bando) taht ve taç’ın Türk-İslam devletlerinde egemenliğin sembolleri olduğunu… • Karahanlı hükümdarlarına Hakan, Han Harzemşahlar, Melik, Şahinşah • Gazneliler ve Selçuklularda ise Sultan denildiğini.. Biliyor muydunuz?

E) I, II ve III

E) II ve III 7. C

lardır; I. Devletin başında kutsal sayılan bir hakanın bulunması

• Türk Devletleri’nin devlet ve egemenlik anlayışının, İslâmiyeti kabul ettikten sonra kurulan Türk-İslâm nitelikli devletlerde de sürdürüldüğü görülmüştür.

9. A

10. A

11. C

12. D

85

6. Ünite

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

Bilgi Köşesi

13. Alparslan’ın buyruğu ve Veziri Nizamülmülk’

Merkez yönetimi (Divan ) : • Türk-İslâm devletlerinde devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı organa divan denirdi.Günümüzdeki TBMM ve Bakanlar Kurulunun işlevlerini üstlendikleri ancak divan kararlarında son sözün hükümdarlara ait olması nedeniyle “ Hükümdarların danışma meclisi “ olarak nitelendirilmesine yol açtığı görülmüştür. • Selçuklularda vezirin başkanlığında toplanan divana "Divan-ı Saltanat" denirdi. Divan-ı Saltanata bağlı divanlar ise;

15. “Büyük Selçuklu Devleti’nin son yıllarında,

ün çabasıyla Bağdat’da kurulan “Nizamiye

Atabeylerin

Medresesi”nde fizik, kimya, matematik gibi

aşağıdaki hangi gelişmenin yaşandığının

bağımsızlıklarını

kazanması”

dersler ünlü müderrislerce okutulmuştur.

bir göstergesi olamaz?



Buna göre; I. Pozitif bilimlerin, öğretilmesi sağlanmıştır.

A) Merkezi otoritenin zayıfladığının



II. Eğitim–öğretim etkinlikleri, devletçe desteklenmiştir.



III. Öğretim çabaları kabul görmüş, İslâm bilim adamlarınca sürdürülmüştür.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I B)Yalnız II

B) İç isyanların yaşandığının C) Vergilerin düzenli toplanamadığının D) Merkezdeki sultanların etkisiz olduğunun E) Kültürel gelişmenin yaşadığının

C) I ve II

D) I ve III E) I, II ve III



– Divan-ı İstifa; Maliye işleri (Müstevfi)



– Divan-ı Arz; Askerlik işleri (Emir-i Arz) – Divan-ı İşraf; Genel devlet işleri (Müşrif)

Bunların dışında hükümdarın bizzat katıldığı Mezalim Divanı da bulunmaktaydı.

Hukuk : • Kaynağını Kur’an’dan alan Şer’i Hukuk kuralları ile kaynağını örf, adet gelenek ve göreneklerden alan Örf’i Hukuk kuralları (Töre) geçerliydi. Hükümdarlar, halkın uymak zorunda oldukları kuralları Fermanlar (Buyruklar) yolu ile duyururlardı. • Yargı işlerine Kadılar bakardı. Medeni Kanun ile ilgili konulara ( evlenme, boşanma, miras, ticaret vb ) Şer’i, Devletle ilgili konulara ise Örf’i mahkemeler bakardı.

14. İslâm kaynaklarında Türkler için; –

Bağımsız devlet kurmuş olanlara “Türk”

–

İslâmiyeti kabul eden Oğuzlara “Türk-

Palme Yayınevi

– Divan-ı Tuğra (Divan-ı İnşa); İç ve dış yazışmalar ile dış işleri,

16. Türk Devletleri İslâmiyeti kabul ettikten sonra İslâm kültür ve uygarlığının etkisinde kalarak İslâmi kurumları almışlar ve zamanla geliştir-

men” denmiştir.

mişlerdir.



Buna göre; I. Oğuzlar’ın, Kıpçaklarla yaptıkları savaşlar “Dede Korkut Hikayeleri”ne konu olmuştur.



II. Divan örgütü



II. Bağımsız devlet kurmayan, Türklerin sayısı yok denecek kadar azdır.



III. Kadılık



III. Türkler, İslâm tarihinde üstlendikleri rol-



kurumlarından hangileri, kanıtlamaktadır? A) Yalnız I B) Yalnız II

lere göre isimlendirilmiştir.

D) II ve III E) I, II ve III

yargılarından hangilerine, ulaşabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II

Bu durumu, Türk Devletleri’nde görülen; I. Örgütlü ordu yapılanması

C) Yalnız III



D) I ve II E) II ve III



Ordu : • Türk-İslâm Devletleri’nde orduya büyük önem verildiği, ordunun devletin en temel teşkilatı olduğu belirtilmiştir. Kurdukları güçlü ordular sayesinde kısa sürede çok geniş alanlara egemen olmuşlardır.

86

13. E

14. C

15. E

16. D

C) I ve II

6. Ünite

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri Bilgi Köşesi

5. TEST 1.

Türk–İslâm devletlerinde toprak, devletin malı sayılır ve hizmeti geçen devlet memuruna ve komutanına ikta olarak verilirdi. İkta sahibi hiçbir şekilde saptanan vergiden fazlasını toprağı işleyen reayadan (üretici köylü) alamazdı.

amcası Kavurd, O’nun sultanlığını tanımamış-

Aksi bir durumun olması halinde reayanın şi-

tır.

kayet hakkı olup Sultan’a veya Büyük Divan’a çıkabilirdi. Şikayetçinin haklı bulunması halin-



Bu olay, ölçü alındığında Türk Devlet yapısının özelliğini belirlemek için; I. Mülk hanedanındır.



II. Toprak, fetheden komutanındır.





3.

Büyük Selçuklu Devleti’nde, Sultan Alparslan öldükten sonra daha önce veliaht tayin etmiş olduğu oğlu Melikşah tahta çıkmıştır. Bu olayda Vezir Nizam–ül Mülk ve komutanların onayı büyük rol oynamıştır. Ne var ki, Melikşah’ın

de ikta sahibinin toprağı elinden alınırdı.

Buna göre Türk – İslâm Devletleri’nde; I. Feodal toprak ağalığı

III. Devlet, Boylar Federasyonu şeklinde örgütlenmiştir.



II. Adaletli yönetim



III. Devlet yönetimi ile halkın bütünleşmesi

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



gelişmelerinden

A) Yalnız I C) Yalnız III



B) Yalnız II

beklenemez?

D) I ve II

A) Yalnız I

hangilerinin

C) Yalnız III

E) II ve III

görülmesi

B) Yalnız II

D) I ve III

E) I, II ve III



2.



Palme Yayınevi



–

Büyük Selçuklu Devleti

–

Türkiye Selçuklu Devleti

–

Osmanlı Devleti

4.

–

zamandaşı devletlere oranla güçlü ve her an Bu durumun oluşumunda; I. Askeri yapılanma ile toprak sistemi arasında doğrudan ilişki olmasıdır.



II. Askerliğin, tüm halk için vatandaşlık görevi olarak görülmesidir.



III. Ulufe alım–satımlarının, askerlik mesleğini cazip hale getirmesidir.



yargılarından hangilerinin, etkili olduğu söylenebilir?

İslâmi motifleri, kendi geleneklerine uyumunu sağlayarak Türk–İslâm kültür ve

savaşa hazır ordulara sahip olmuşlardır.

İslâmiyeti koruma ve yayma konusunda çaba göstermiş

siyasi yaşamlarını sürdürdükleri dönemlerde



Bunlar; 1. Guleman-ı Saray (Saray köleleri) : Çoğunluğu Türklerden olmak üzere çeşitli milletlerden satın alınarak yetiştirilen Sultan’ın özel kuvvetleridir. Maaşlı idiler. 2. Hassa Kuvvetleri : Hükümdarın yanında her an savaşa hazır, küçük yaşta esir edilen veya satın alınan gençlerden oluştuğu ileri sürülen kuvvetlerdir. Devletten maaş alırlardı. ( Bazı tarihçiler bu kuvvetleri Osmanlıların Kapıkulu kuvvetlerine benzetmektedir.) 3. Ikta Kuvvetleri (Tımarlı Sipahiler): Ikta sahipleri tarafından yetiştirilen kuvvetlerdir. Tamamı atlı olan bu kuvvetler devletten maaş almaz, ıkta adı verilen topraklardan elde edilen gelirlerle geçinirlerdi. (Osmanlılardaki Tımarlı Sipahilere benzedikleri ileri sürülmüştür.)

Karahan’lılar; –

• Orta Asya’da kurulan Türk-İslam devletlerinde ordu teşkilatları birbirleriyle önemli benzerlikler göstermekteydi. Bunlardan en gelişmiş olan Selçuklu orduları çeşitli bölümlerden oluşmaktaydı.

4. Melik ve Atabeylerin kuvvetleri; savaş zamanı Sultan’ın ordusuna katıldıkları belirtilmiştir.

uygarlığının önemli bir temsilcisi haline gelmişlerdir.

Buna göre; I. İslâmiyeti, gayrimüslimlerin saldırılarına karşı korumuşlardır.



II. İslâmiyeti kabul ederken törelerinden hiçmi hiç ödün vermemişlerdir.



III. Türk–İslâm uygarlığının oluşumuna katkıda bulunmuşlardır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) Yalnız III

D) I ve III

5. Türkmen Kuvvetleri : İlk dönemlerde ordunun büyük bölümünü oluştururlardı. Merkez orduları güçlenince önemlerinin azalmaya başladığı sınır boylarına yerleştirildikleri belirtilmiştir. 6. Bağlı Devlet ve Beyliklerin Kuvvetleri: İhtiyaç duyulduğu hallerde orduya çağırılan kuvvetlerdir.

E) II ve III

E) II ve III 1. A

2. A

3. A

4. D

87

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

Bilgi Köşesi

5.

Toprak yönetimi : • Türk-İslam devletlerinde toprağın sahibi devletti ve bu topraklara Mir’i arazi denirdi. Çeşitli hizmetlerde kullanılmak üzere bölümlere ayrılmıştı. Bunlar;



a) Has arazi : Geliri saraya ayrılan arazilerdir.

II. Ordu İslâmi geleneklere göre oluşmuştur.



III. Türk–İslâm sentezinin oluşumunda İslâmiyet ağırlıklıdır. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

b) Ikta arazi : Geliri Meliklere, Emirlere ve komutanlara hizmetleri karşılığı verilen arazilerdir. Ikta sahipleri bu topraklardan elde edilen gelirlerin bir bölümü ile geçimi sağlar geri kalanı ile asker beslemekle yükümlü idiler. Bu topraklar devlete ait olduğundan ıkta sahipleri bu toprakları satamaz, devredemez veya miras olarak bırakamazdı. Toprağını 3 yıl üst üste ekmeyenden toprak alınır bir başkasına verilirdi.

Devlet bu sistemle ; 1. Yağmacılık veya çapulculuk yapan göçebe Oğuzları yerleşik yaşama geçirerek huzur ve güvenliğin sağlanması, 2. Hazineden para çıkarmadan Ikta ordusu adı ile büyük bir ordunun besletilmesi, 3. Toprağını boş bırakandan bu toprağın alınıp bir başkasına verilmesi ile toprağın sürekli ve verimli bir şekilde kullanılması, 4. Ikta bölgelerinde güvenliğin sağlanması gibi önemli yararlar sağlamıştır.

c) Haraci arazi: Üzerinde Müslüman olmayanların yaşadıkları arazilerdir. Bunlardan alınan Haraç vergisi doğrudan hazineye ayrılmıştır.



A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

6.







II. Ülke nüfusunun, çoğunluğunu Türkler oluşturmuştur.



III. Babadan oğula geçen saltanat sistemiyle yönetilmektedir.



yargılarından hangilerine, varılamaz?

B) Yalnız II D) I ve III

Memlüklerde, saray ve ordu dili Türkçeydi. Türk dili bu dönemde, Mısır ve Suriye’de yaygınlık gösterdi. – Karamanoğlu Mehmet Bey’de 1277 yılında yayımladığı fermanla, Türkçeyi Anadolu’da resmi dil ilan etmişti. Buna göre; I. Türk dilinin korunması ve geliştirilmesi konusunda ortak çaba gösterilmiştir. II. Türkçe, yalnızca Anadolu’da kullanılmıştır. III. Türk–İslâm devletlerinin tümünde resmi dil Türkçedir. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

9.

–

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



“Türk–İslâm Devletleri’nde; illerin başında bulunan ‘Emir’ ya da ‘Melik’ adı verilen yöneticilerle onların desteklediği ekonomik zenginliğin sağladığı olanaklarla ortaya çıkmış zengin aileler vardı.” diyen bir tarihçiye göre Türk–İslâm Devletleri’nin sosyal yaşamına ilişkin; I. Özel mülk edinme serbest bırakılmıştır.



II. Halk sosyal sınıflara ayrılmıştır.



III. Yöneticiler, geniş halk yığınlarının çıkarlarını korumuşlardır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

B) Yalnız II D) I ve III

lan ikinci Türk devletidir. – Daha önce Türkler tarafından alınamayan Suriye’nin yanısıra, Mekke ve Medine’yi de alarak güçlü bir devlet haline gelmişlerdir. – Fatimiler tarafından yıkılmışlardır. Buna göre, Akşitler için; I. Yönetici kadro genellikle Türklerden oluşurken yönetilen halk Arap’tır. II. Hicaz bölgesini ele geçiren ilk Türk devletidir. III. Abbasi’lerin en güçlü döneminde kurulmuştur. yargılarından hangilerine, ulaşılmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

5. A

6. A

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

10. Memlüklülerde askeri ve sivil bürokrasi Türk-



lerden oluşurken halkın büyük çoğunluğu Arap’tır. Memlük yöneticileri halkın Türkçe’yi öğrenmesi için Türkçe–Arapça sözlükler hazırlatmışlar bazı Arapça eserleri de Türkçeye çevirtmişlerdir. Memlüklerin bu tutumuna bakarak; I. Türkçenin edebiyat dili olmasına çalışmışlardır.



II. Halkı Türkçe öğrenmeye özendirmişlerdir.



III. Türkçeyi dünya ölçeğinde evrensel bilim dili haline getirmeye çalışmışlardır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) I ve II

E) II ve III 88

A) Yalnız I E) II ve III

7. – Tolunoğullarından sonra, Mısır’da kuru-





“Gazne Devleti, ulusal temeli olmayan bir saltanattı. Bütün özelliği, Müslümanlar’a Hindistan’ın fethi için kuzeyden yol açması ve Pencap’ta bir fetih için her türlü kolaylığı sağlayabilecek dayanak noktası bırakmış olmasıdır.” Bu bilgilere dayanarak Gazneliler için; I. Hindistan’ın, kuzeyine egemendir.



A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III



8.

Karahan’lılar; – egemenlik anlayışı – saray örgütlenmesi – merkez, taşra örgütlenmeleri ve askeri örgütlenmede tamamen Türklük özelliklerini korumuşlardır. Buna göre; I. Devlet ve ülke yönetiminde ulusal kimliklerini korumuşlardır.

Palme Yayınevi

6. Ünite

7. D

8. B

9. D

10. B

6. Ünite

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

11. Gazne hükümdarı, Sultan Mesut bürokraside

14. Gazneliler; sarayda Türkçe konuşmalarına

görev alan üst düzey memurlarını Selçuklu hizmetine geçme konusunda serbest bırakmıştır.

karşın, resmi dil olarak Arapçayı, bilim dili olarak Farsçayı kullanmışlardır.





Bu durum Büyük Selçuklu Devleti ile ilgili olarak; I. Kurulmasından çok örgütlenmesini kolaylaştırmıştır. II. Dandanakan Savaşı’nın kazanılması ile devletler sahnesine çıkmıştır.

sosyal hizmetler için ayrılan arazilerdir.

E) Arapça’nın Kur’an dili olmaktan çıkarılmasına

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

15. Türkler, tarihin çeşitli dönemlerinde Anadolu’ ya akınlar yapmıştır. Büyük Selçuklu Devleti kurulmadan önce Oğuzlar’ın başlattığı keşif akınları, devletin kurulmasından sonra yerleşmek için fetih hareketine dönüşmüştür.

12. Büyük Selçuklu Devleti’nde; boy beyleri Sul-



Bu bilgilere göre, Büyük Selçuklu Devleti ile ilgili; I. Federatif yapı egemendir.



II. Güçlü bir merkezi otorite vardır.



III. Boy beylerinin sultana bağlılığı simgeseldir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? C) Yalnız III

D) I ve III



Palme Yayınevi

tana meşru Sultan olarak bağlılık bildirmişlerdir. Ancak bu bağlılık, “her boyun yalnız kendi beyine itaat etmesi” ilkesini ortadan kaldırmamıştır. Boy beyleri Sultana kişisel olarak bağlı bulunmuşlardır.

B) Yalnız II

büyük hizmetlerde bulunmuş kişilere verilen arazilerdi Mülk sahipleri bu arazileri diledikleri miras bırakabilirlerdi.

E) II ve III

A) Yalnız I

e) Mülk arazi: Mir’i araziden devlete

gibi kullanabilirler, satabilir veya

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

rese, hastane, kervansaray gibi

B) İran kültürünün azalmasına D) Ulusal kimliklerin korunmasında

III. Çevre uygarlıklarla ilişkilerini sınırlı tutmuştur.

d) Vakıf arazi: Geliri cami, med-

A) Türkçe’nin gerilemesinde C) Türk dilindeki gelişmenin hızlanmasında





Bu durum aşağıdakilerden hangisinde etkili olmuştur?

Bilgi Köşesi

• Maliye işlerine Divan-ı İstifa bakardı. Devletin gelir ve giderleri ise diğer İslam ve Türk-İslam devletlerindekilere benzerdi. Bunlar :

Bu bilgiye dayanarak;



I. Oğuzlar, yeni yurt arayışına girmiştir.



II. Tarihte bilinen ilk Türk devleti Selçuklulardır.



III. Anadolu, Büyük Selçuklular zamanında Türk yurdu olmuştur.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I ve III

1. Müslümanlardan alınan öşür ve hayvan vergisi 2. Müslüman olmayanlardan alınan haraç ve cizye (sağlık veya kafa) vergisi 3. Savaşlarda alınan ganimetlerin 1/5’i 4. Gümrük gelirleri 5. Ticaretten sağlanan gelirler,



6. Maden, orman ve tuzla gelir-



E) II ve III

Maliye:

leri. 7. Bağlı Beylik veya devletlerden alınan vergiler





13. Türk–İslâm Devletleri’nde; –



yönetimde “kurultay” adı verilen meclisin yerini “divan” örgütüne bırakması – orduda “onluk sistem” in yerini hassa ve ikta ordusuna bırakması gibi gelişmelerinin görülmesine bakarak; I. Siyasi ve askeri örgütlenme eskisinden farklıdır.

• Toplanan bu vergiler asker ve

16. Alparslan, Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’ nun fethi için görevlendirdiği komutanlara fethettikleri toprakları yönetme hakkı verdi.

Eğitim ve Öğretim:

A) Anadolu’ya yönelik fetihlerin azalmasına

• Türkler İslâmiyeti kabul ettikle-



II. Türklerde, tüm bireyler savaşçıdır.



III. Türkler, ulusal kimliklerini hiç bir şekilde koruyamamıştır.

C) Merkezi otoritenin daha da güçlenmesine D) İran kökenlilere devlet yönetiminde görev verilmesine

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

dırlık işlerinde harcanırdı.

Bu durumun, daha sonra aşağıdakilerden hangisine, ortam hazırladığı söylenebilir? B) Beylerin, bulundukları bölgenin siyasi egemeni olmalarına



memur maaşları, devlet ve bayın-

rinde kendilerini gelişmiş İslam kültürü içinde bulmuşlardı. Hükümdarlar bilim adamlarını koruyuculukları altına alarak bilimin gelişmesine katkı sağlamışlardı.

E) Beylerin “Boylar Federasyonu” olarak örgütlenmelerine

E) II ve III 11. A

12. D

13. A

14. A

15. E

16. B

89

6. Ünite

/ Türklerin İslâmiyeti Kabulü ve İlk Türk İslâm Devletleri

Bilgi Köşesi

BÜYÜK SELÇUKLU SOY KÜTÜĞÜ

• Temel eğitim kurumları İslâm devletlerinde olduğu gibi medreselerdi. Medreselerde İslami bilimlerin (Kur’an, Hadis, Kelam, Fıkıh, İcma, Kıyas vb) yanında pozitif(akli) bilimler (Tıp, Matematik, Astronomi vb) okutulurdu. İlk Selçuklu medresesi Tuğrul Bey döneminde Vezir Nizamülmülk tarafından Bağdat’ta yaptırılan Nizamiye Medresesi dünyanın ilk üniversitesi olarak nitelendirilmiştir. • Bu dönemde yetişen Harezmi, İbn-i Türk, Farabi, Biruni, İbn-i Sina, Gazali gibi ünlü bilginlerin eserlerinin bir çoğu Avrupalılar tarafından ders kitabı olarak okutulduğu bilinmektedir. • Selçuklularda saray da ve halk arasında Türkçe konuşulduğu halde resmi yazışmalar Farsça yapılırdı. Bilim ve edebiyat dili ise Arapça idi.

SELÇUK BEY

ARSLAN YABGU

MİKAİL

KUTALMIŞ

ÇAĞRI BEY

I. TUĞRUL (1037–1063)

SÜLEYMAN

ALPARSLAN (1063–1072)

KAVURT

MUSA YABGU

YUSUF İNAL

YUNUS

Sanat : • Çok geniş alanlara yayılan Türkler bir yandan karşılaştıkları uygarlıkların sanatlarından etkilenirken diğer yandan onları kendi sanatlarının etkisi altına aldıkları bilinmektedir. • Yaşadıkları yerlerin coğrafi yapısına göre eserler yapmışlar, özellikle mimari alanda ileri gitmişlerdir. Türklerin mimariye kubbe sanatını getirdikleri görülmüştür. Camiler, Medreseler, Kervansaraylar, Kümbet denilen anıt mezarlar, Türbeler yapmışlardır. • İslâm devletlerinde olduğu gibi Türk-İslam Devletlerinde de yasak sayıldığından Resim ve Heykel sanatlarında fazla bir gelişme görülmediği bunların yerine Hat, Nakkaşlık, Çinicilik, Oymacılık gibi süsleme sanatlarının geliştiği görülmüştür.

90

MELİKŞAH (1072–1092)

TUTUŞ

BERKYARUK (1094–1105)

SENCER (1118–1157)

MAHMUD (1092–1094)

MUHAMMED (1105–1118)

II. MAHMUD

MESUD (1134–1152)

SÜLEYMAN ŞAH (1160–1161)

II. MELİKŞAH

III. MELİKŞAH

TEKİŞ

II. MUHAMMED (1153–1160)

DAVUD (1131–1132)

II. TUĞRUL (1132–1134)

ARSLAN (1161–1176)

III. TUĞRUL (1176–1194)

7. Ünite YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYE'Sİ

7. Ünite

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

Bilgi Köşesi TÜRKİYE TARİHİ • Bazı Batılı tarihçilerin Anadolu’ya “Güneşin doğduğu yer“ bazılarının “ Turkia “ veya “Küçük Asya”, İslâm yazarlarının ise “Memalik-i Rum” ya da “İklim-i Rum” “Diyar-ı Rum” (Roma ülkesi) dediklerini… • 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Oğuz Türkleri’nin yurt edinmek amacı ile Anadolu’ya gelişlerinden günümüze kadar süren Türklerin tarihidir. Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu’ya gelen Türklerin ele geçirdikleri yerlere, dağlara, ovalara, nehirlere, kurdukları köy ve kasabalara Türkçe isimler vermekle Anadolu’yu yurt edinmeyi amaçladıklarını… Biliyor muydunuz? • Anadolu’ya ilk Türk akınlarının Avrupa Hunları, İkinci akının ise 6. yy da Sabirler (Sabarlar) tarafında yapıldığını Kayseri, Ankara ve Konya’ya kadar geldiklerini… Biliyor muydunuz? • Türkiye Tarihi bir bütün olmakla birlikte siyasi gelişmelere göre 5 dönemde incelenmiştir. 1. İlk Büyük Türk Beylikleri Dönemi, 2. Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti, 3. II. Türk Beylikleri Dönemi, 4. Osmanlı İmparatorluğu, 5. Türkiye Cumhuriyeti. İLK BÜYÜK TÜRK BEYLİKLERİ • Büyük Selçuklu Sultanları Alparslan ve Melikşah, Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu’nun fethi ile doğrudan uğraşmamışlar, Anadolu’nun fethi görevini Selçuklu Prenslerine ve komutanlarına bırakmışlardı. Fethettikleri toprakları fethedenlere ıkta olarak bırakmışlardı. İzlenen bu politika sonucu olarak Anadolu’da Büyük Selçuklu Sultanlığı'na bağlı olarak değişik isimler altında Türk Beylikleri ve Türkiye Selçuklu Devleti ortaya çıkmıştır.

92

ANADOLU BEYLİKLERİ (14. YÜZYIL)

Biliyor muydunuz?

7. Ünite

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si Bilgi Köşesi

1. TEST 1.

Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’ya giren Türklerin ele geçirdikleri yerleşim yerlerine kurdukları köy veya kasabalara, dağ, ova ve nehirlere Türkçe isimler vermelerini;



I. Anadolu’yu yurt edinmek,



II. Anadolu’da düzeni sağlamak,



III. Dışarıdan gelecek tehlikelere karşı korunmak



çabalarından hangilerinin, amaç edinildiği söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

4. Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’nun fethi ile görevlendirilen Kutalmışoğlu Süleyman Şah Bizans’tan aldığı yerlerde halkın dil, din ve sosyal yaşamına karışmamış, onlara karşı hoşgörülü bir politika izlemişti.

İzlenen bu politikanın; I. Türkler arasında ki çatışmaların artması



II. Bizans baskısı altındaki halkın Selçuklu yönetimini benimsemesi



III. Süleyman Şah’ın bağımsızlığını ilan etmesi gelişmelerinden hangileri, üzerinde etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



II. Selçuklu Sultanlığı'nın Doğu ve Batı diye ikiye ayrılması



III. Anadolu’da, yeni beyliklerin kurulması



durumlarından hangilerine, ortam hazırladığı savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

3. –



Palme Yayınevi

2. Büyük Selçuklu Sultanları Alparslan ve Me-

5.





Türkiye Selçukluları Dönemi’nde Anadolu’da halkın çoğunluğunu Türkler oluşturmakla birlikte Rumlar, Ermeniler ve Yahudiler de dil, din ve ibadetlerinde serbest biçimde devlete bağlı olarak yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Bu durum ile ilgili; I. Anadolu Selçuklu Devleti, çok uluslu bir yapıdadır.



II. Hoşgörü politikası uygulanmıştır.



III. Devlet asimilasyon politikası uygulamamıştır. yargılarından hangilerine,, ulaşılabilir?



A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Miryakefalon Savaşı

–

Kösedağ Savaşı

Bu savaşların ortak özelliği aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir?

• Bulundukları yörelerin Türkleşmesine, Türk-İslâm sanatının gelişmesine katkı sağlamışlardır. • Türkiye Selçuklularına katılan son büyük beylik olmuştur. Bu Beyliğin alınması ile Anadolu Türk birliği tam olarak sağlanmıştır. Danişmendliler Beyliği (1080-1178): • Sultan Melikşah’ın komutanlarından Danişmendoğlu Ahmet Gazi tarafından Amasya, Niksar, Sivas, Kayseri yörelerinde kurulmuştur. • Haçlılara karşı başarılı savaşlar yapmışlardır.

Anadolu’da halk göçebeler, köylüler, şehirliler gibi ayrılmış olmalarına karşın Orta Çağ Avrupa’sındaki gibi feodal bir yapı oluşmamıştır.

• Anadolu Selçuklularına katılan ilk Türk Beyliğidir.



Aşağıdakilerden hangisine, dayanarak Anadolu’da feodal bir yapının oluşmadığını söylemek mümkündür? A) Nüfusun az olmasına B) Halkın çoğunluğunun Türklerden oluşmasına

C) Türk devletlerinin yıkılmasında rol üstlenmişlerdir.

C) Tarımın temel geçim kaynağı olmasına

D) Beylikler dönemini başlatmışlardır.

D) Halkın yasalar karşısında eşit sayılmasına

E) Türklerle, Ermenileri karşı karşıya getiren savaşlardır. 3. A

Mengücekler Beyliği (1072-1228):

6.

B) Türkler için başarılı savaşlardır.

2. C

• Haçlılara ve Gürcülere karşı başarılı savaşlar yapmışlar ve Türkye Selçukluları tarafından yıkılmışlardır.

• Bunlarda diğer Türk Beylikleri gibi Anadolu’nun Türkleşmesine ve Türk-İslâm sanatının gelişmesine katkı sağlamışlardır.

A) Anadolu’nun Türkleşmesi’ne, katkı da bulunmuşlardır.

1. A

• Anadolu’nun Türkleşmesi ve Anadolu’da Türk-İslâm sanatının gelişmesine büyük katkıda bulunmuşlardır.

E) I , II ve III

Malazgirt Savaşı

–

• Erzurum ve yörelerinde Ebulkasım Saltuk Bey tarafından kurulmuştur.

• Alparslan’ın komutanlarından Mengücek Gazi tarafından Erzincan, Kemah, Divriği yörelerinde kurulmuştur.

E) I , II ve III

likşah Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’ nun fethi ile doğrudan uğraşmamışlar Anadolu’ nun fethi görevini Selçuklu Prensleri ve komutanlarına bırakmışlar, fethedilen toprakları fethedenin malı saymışlardır. Selçuklu Sultanlarının izlediği bu politikanın; I. Merkeziyetçi yönetimlerinin güçlenmesi

Saltuklular Beyliği (1072-1202):

E) Devşirme sisteminin uygulanmasına 4. B

5. E

6. D

Artukoğulları Beyliği (1102-1409): • Alparslan tarafından Anadolu’nun fethi ile görevlendirilen Artuk Bey tarafından Mardin, Diyarbakır ve Halep yörelerinde kurulmuştur. • Haçlılara karşı başarılı savaşlar yapmışlardır. • Beyliğin Anadolu’daki topraklarına Türkiye Selçukluları son vermişlerdir.

93

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

Bilgi Köşesi TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ (1077 – 1308) • Anadolu fatihi Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından başkent İznik olmak üzere Büyük Selçuklu Sultanlığına bağlı olarak kurulmuştur. • Süleyman Şah Anadolu’da düzeni sağladıktan sonra Suriye egemenliği için Suriye Selçukluları ile karşılaşmış ancak yenilerek Suriye’de ölmüştür. Anadolu Fatihi Süleyman Şahın mezarının Suriye’de Caber Kalesinde Türk mezarı olarak tanınan Türk askerleri tarafından korunan yerde olduğunu …

7. Türk-İslâm devletlerinde eski Türk devlet

10. Türkiye Selçukluları'nın ticarete büyük

geleneklerinden olan “Kut” anlayışının devam ettiğini; I. Veraset sisteminin belli esaslara bağlanamamış olması,

önem verdiklerini aşağıdakilerden hangisine, dayanarak söylemek mümkün olabilir?



II. Göçebe yaşam biçiminin sürdürülmesi

B) Kervansaraylar yapmalarına,



III. Hükümdarların yetkilerini dıklarına inanılması

C) Vakıfları yaygınlaştırmalarına



durumlarından hangilerine, bakarak söylenebilir?



NOT: İzmir, Foça yörelerine hakim olan Çaka Bey’in ilk büyük Türk denizcisi olduğunu… Bizans’ı ele geçirmek isteyen Çaka Bey’in Bizans entrikaları sonucu damadı Sultan I. Kılıçarslan tarafından öldürüldüğünü… Biliyor muydunuz?

94

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) Medreseler açmalarına.

11. Türkiye Selçuklu Sultanları'nın Antalya,

kadınlardan, çocuklardan, yaşlılardan ve sakatlardan alınmayan, yalnızca sağlıklı 20 yaşını doldurmuş gayrimüslim erkeklerden alınan bir vergi türüdür. Buna göre Cizye denilen verginin hangi yükümlülük karşılığında alındığı söylenebilir?

Alanya ve Sinop’u fethettikten sonra buralarda tersane açtırmaları aşağıdakilerden hangisine önem verdiklerinin bir göstergesi olduğu söylenebilir?



A) Askerlik

I. Kılıçarslan devri (1092-1107) : • Melikşahın ölümü üzerine Anadolu’ ya gelerek tahtı ele geçirmiş, düzeni yeniden sağladıktan sonra Büyük Selçukluların taht kavgasından yararlanarak hutbeyi kendi adına okutarak bağımsızlığını ilan etmiştir.

• Büyük Selçuklu Sultanlığının üstünlüğünü tanımaması nedeniyle üzerine gönderilen kuvvetlerle savaştı ancak Habur ırmağını geçerken boğularak öldü.

A) Yalnız I

D) Dar’üşşifalar yapmalarına

8. Türk-İslâm devletlerinde Cizye gayrimüslim

İlk Hükümdarlar Devri

• Anadolu’ya giren I. Haçlıların öncülerini yendi ise de arkadan gelen kalabalık haçlı gücü nedeniyle başkent İznik’i boşaltmak zorunda kaldı. (İznik Bizanslıların eline geçti) Haçlılarla Eskişehir yakınlarında Dorileon yakınlarında karşılaştı ise de başarılı olamadı. Haçlıların Anadolu üzerinden Kudüs’e ulaşmalarını engelleyemedi ise de onlara ağır kayıplar verdirdi.

Tanrıdan al-

E) II ve III

• Süleyman Şah Türbesi’nin caber’den sınırımıza daha yakın bir yere taşındığını... Biliyor muydunuz?

A) Kümbetler yapmalarına,

A) Sanata B) Bilime

Palme Yayınevi

7. Ünite

B) Ticaret C) Gümrük D) Eğitim-Öğretim

C) Dış ilişkilere D) Eğitim ve Öğretime E) Denizciliğe

E) Yargı

9. Türkiye Selçukluları’nda saray ve halk arasında Türkçe konuşulduğu halde resmi yazışma dili Farsça, edebiyat dili Arapça idi. Karamanoğlu Mehmet Bey ise 1277'de yayımladığı bir fermanda “Bundan böyle divanda dergahta, mecliste ve meydanda Türkçe okunacak ve Türkçe konuşulacaktır.” diyerek Türkçeyi resmi dil ilan etmiştir.

Türkçenin resmi dil ilan edilmesi ile aşağıdakilerden hangisinin, amaçlandığı savunulabilr? A) Anadolu egemenliğinin Karamanoğulları beyliğine ait olduğunu,

12. Oğuz Türkleri, Malazgirt Savaşı’ndan sonra yurt edinmek amacı ile kitleler halinde Anadolu’ya gelmişler ve Anadolu’yu kısa sürede Türk yurdu haline getirmişlerdi.

I. Fethettikleri yerlerin isimlerinin, Türkçeleştirilmesi



II. Yaşayış ve inanışlarına özgü eserlerin yapılması



III. Fetihlerin komutanlarca yürütmesi,



IV. Anadolu’daki halkla iyi geçinilmesi



hangilerinin, Anadolu’nun Türk yurdu haline getirilmesinde başvurulan yöntemler arasında olduğu gösterilebilir ?

B) Anadolu Türkleri’nin Orta Asya Türkleri ile birleşmek istediği, C) Anadolu’da Türkler’den başkalarının yaşamasına izin verilmeyeceği

A) I ve II C) II ve III

D) Türkçe’yi dünya dili haline getirmeyi

8. A

9. E



E) I, II ve III

E) Türkçe’yi korumak ve geliştirmek istediği. 7. C



10. B

11. E

12. A

B) I ve III D) III ve IV

7. Ünite

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

13. Anadolu Türk Beyliklerinin başında bulunan

15. Kösedağ Savaşı’ndan sonra Anadolu’da Ka-

yöneticilerin çoğunluğunun medreseden yetişmeyen asker kökenli olduğu bu yüzden Arapça ve Farsça’yı yeteri kadar bilemedikleri öne sürülmüştür. Bu durumun Türk Beyliklerinin egemenlik bölgelerinde; I. Dış ilişkilerde yetersiz kalmaları

ramanoğulları, Karesioğulları, Aydınoğulları, Menteşeoğulları gibi beylikler kurulmuştur. Bu duruma bakarak; I. Türkiye Selçuklu sultanlarının otoritesi kaybolmuştur.





II. Türk siyasi birliği bozulmuştur.



III. Yeni yerler fethedilmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



II. Ekonomilerinin bozulması



III. Türkçe’nin gelişmesi



durumlarından hangilerine, ortam hazırladığı savunulabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Yalnız I

E) I, II ve III

C) Yalnız III

B) Yalnız II

Bilgi Köşesi I. Mesut Dönemi (1116-1155): • Uzun süre taht sorunu yaşamıştır. Dönemi kültür ve uygarlık bakımından parlak bir devir olarak nitelendirilmiştir. • Türkiye Selçuklularına ait ilk parayı bastırdığı ileri sürülmüştür. • Anadolu’ya giren II. Haçlılara karşı başarılı savaşlar yapmıştır. II. Kılıçarslan Dönemi (1155-1192):

D) I ve II

• Anadolu’ya giren 3. Haçlılarla savaştı ve onları yenilgiye uğrattı.

E) II ve III

14. Türkiye Selçukluları’nda ülkeye gelen Türk­ menler hızla sınırlara nakledilerek uç bölgelere yerleştirilmiş ve buradaki toprakların yönetimi de kendilerine bırakılarak merkeze bağlı uç beylikleri oluşturulmuştur.

İzlenen bu politika ile; I. Türkmenlerin yerleşik halka verebileceği za­rarları önlemek,



II. Türkmenlerin sınır güvenliğini sağlamasına yar­dımcı olmak,



III. Merkezi yönetimi etkin kılmaktan



yukarıdakilerden hangilerinin, amaçlandığı savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Palme Yayınevi

• Danişmetler Beyliği’ne son verdi. Anadolu Selçuklularına bağlanan ilk Büyük Türk Beyliği oldu.



16. Türkiye Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan, Haçlıların ve Miryakefalon Savaşı’ndan sonra Bizans’ın bir tehlike olmaktan çıkması sonrasında eski Türk geleneklerine uyarak tahtını 11 oğlu arasında paylaştırmıştı.

II. Kılıçarslan’ın bu tutumunun; I. Siyasi birliğin güçlenmesine

• Haçlı ve Bizans tehlikelerini atlattıktan sonra eski Türk geleneklerine uyarak devleti oğulları arasında paylaştırdı ve onların taht kavgaları sırasında öldü.



II. Taht kavgalarına



III. Merkezi otoritenin sarsılması



durumlarından hangilerine, ortam hazırladığı ileri sürülebilir?

Genişleme Dönemi

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

• Kardeşleri ile uzun süre taht sorunu yaşadı. Bir süre tahtını kardeşi Rükneddin’e bırakmak zorunda kaldı. Rükneddin tahtta kaldığı süre içinde Saltuklar Beyliğine son vermiştir.

E) II ve III



E) I, II ve III

• Miryakefalon Savaşı (1176): Türkleri Anadolu’dan tamamen atmak isteyen Bizanslılar ile yaptı ve onları yendi. Bu savaştan sonra Türkleri Anadolu’dan çıkaramayacaklarını anlayan Bizanslılar savunmaya çekildi. Böylece Türkler kesin olarak Anadolu’ya yerleşmiş oldular.

I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi

• 2. kez tahta çıktıktan sonra Bizans ve Haçlı tehlikesinin sona ermesi (Bizans Miryokefalondan sonra, III. Haçlı seferinden sonra bir daha Anadolu üzerinden haçlı seferi düzenlenmemiştir.) nedeniyle yeniden fetihlere başladı ve İznik Rum İmparatorluğundan Antalya yörelerini aldı.

13. C

14. E

15. D

16. E

95

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

Bilgi Köşesi I. İzzeddin Keykavus Dönemi : • İznik ve Trabzon Rum İmparatorlukları'nın çekişmesinden yararlanarak Kastamonu ve Sinop yörelerini alarak Selçukluların Karadeniz’e ulaşmalarını sağlamış oldu.

2. TEST 1. Selçuklu Prensleri, Melik unvanı ile içişlerinde

Bu durum, Osmanlılarda bulunan hangi özelliğin Selçuklularda bulunmadığının göstergesi olduğu söylenebilir? A) Hanedan sisteminin B) Divan teşkilatının C) Oligarşik yönetimin D) Teokratik yönetim anlayışının E) Merkeziyetçi yönetim anlayışının



I. Alaeddin Keykubat Dönemi : • Devri Anadolu Selçuklularının her bakımdan en parlak devri olarak nitelendirilmiştir. • Bugünkü Alanya’yı (Alaiye) aldı. Tersane yaptırarak denizciliğe önem vermiştir.



I. Ticaretin, batı bölgelerde yoğunlaşması



II. Türkiye Selçukluları’nın, Moğollar’a vergi ödemesi

• Mengücekler Beyliği’ne son vererek Anadolu Türk birliğini kesin olarak sağlamıştır.



III. Melikler arasında, taht kavgalarının yaşanması



IV. Anadolu’da bağımsız Beyliklerin kurulmasından hangilerinin,



Yassıçemen Savaşı (1230): Moğol baskısı üzerine Anadolu’ya gelen Harzemşahları doğu Anadolu’ya yerleştirmişti. Bir süre sonra Ahlat yüzünden araları açıldı. Onları Yassıçemen Savaşı’nda yenilgiye uğrattı. Bir süre sonra Harzemşahlar Devleti (1231) yıkıldı.



3.

Gerileme ve Yıkılış Devri

• Bir çok değerli devlet adamını öldürttü. İzlediği yanlış politika yüzünden ülkede huzursuzluklara ve güvensizliklere neden oldu. Gerileme dönemi başladı. • Baba İshak ( Babailer ) isyanı: Türkmen Şeyhlerinden Baba Ishak’ın Güneydoğu Anadolu’da çıkardığı bir isyandır. Devlet isyanı büyük güçlüklerle bastırabilmiştir. Bu

96

Türkiye Selçuklu Devleti’nin merkezi otorite­sinin zayıfladığının göstergeleri olduğu ileri sürülebilir ? A) I ve II

B) II ve III

C) I, II ve III

D) I, III ve IV

E) II, III ve IV

• Bu savaş Moğolların Anadolu’ya girmesine zemin hazırlamıştır.

II. Gıyaseddin Dönemi :

1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Selçuklu Türkleri kısa bir sürede Marmara Bölgesi'ne kadar ilerleyerek 1077'de başkent İznik olmak üzere Türkiye Selçuklu Devleti adı ile bir devlet kurmuşlardır.



Anadolu’nun kısa bir süre içerisinde Türklerin eline geçmesinde; I. Bizans’ın, karışıklıklar içinde olması



II. Türklerin, yurt edinme amacı taşıması



III. Türklerin, denizcilikteki başarılı olması



gelişmelerinden hangilerinin, etken olduğu ileri sürülebilir?

2. Kösedağ Savaşı’ndan sonra;

• Suğdak (Kırım) limanını alarak İpek Yolu’nun Karadeniz’e açılan önemli limanına sahip oldu.

• Moğol baskısı üzerine Anadolu’ya gelen Osmanlı Devleti’ni kuran kayı boyunu Ankara’nın batısına yerleştirmiştir.

4.

bağımsız olarak ülke yönetimine katılırlarken Osmanlı Şehzadeleri Padişaha bağlı olarak Sancak Valiliği yapmışlardır.



Türkiye Selçuklu Sultanı II. Gıyasettin Keyhüsrev’in ülkeyi kötü yönetmesi, halkın sosyo ekonomik açıdan zor günler geçirmesi, Baba İshak’ın bu sıkıntılı dönemde Türkmenleri örgütleyerek ayaklanması üzerine gönderilen orduları yenmesi bir yıl sonra Kırşehir dolaylarında bu ayaklanmanın güçlükle bastırılması ve tüm süreci izleyen Moğolların bu sıkıntlı durumdan yararlanarak Anadolu’ya girmesi. Bu bilgiler ışığında, Baba İshak İsyanı’yla ilgili olarak; I. Moğolların, Anadolu’ya girişini kolaylaştırmıştır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

5. Palme Yayınevi

7. Ünite

Kösedağ Savaşı’ndan sonra Anadolu Türk birliğinin bozulduğunu ileri süren bir kişi, bu görüşüne;



I. Anadolu’da, Türk Beylikleri’nin ortaya çıkması



III. Alaeddin’in Kayı Boyunu Ankara’nın batısına yerleştirmesi



III. Çok sayıda Türk boyunun Anadolu’ya gelmesi



durumlarından hangilerini, kanıt olarak gösterebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

6.

Türkiye Selçuklu Devleti’nin İlhanlılara vergi vermesinin;



I. Türkiye Selçukluları’nın güçlerini yitirdiği



II. İlhanlıların Anadolu’ya egemen olduğu



II. Türkiye Selçuklu Devleti’nin, otoritesi tartışılır hale gelmiştir.





III. Devleti ekonomik ve askeri açıdan zora sokmuştur.

III. İlhanlıların Türkiye Selçuklularını haçlılara karşı desteklemesi





yargılarından hangilerine,, ulaşılabilir?

gelişmelerinden hangileri ile ilişkili olduğu söylenebilir?

A) Yalnız I



C) I ve II

B Yalnız III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D II ve III

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

E) II ve III 1. E

2. E

3. E

4. D

5. A

6. D

7. Ünite 7. Türkiye Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan,

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

10. Türkiye Selçuklu Devleti’nde;

–



Haçlıların ve Miryakefalon Savaşı’ndan sonra da Bizans’ın bir tehlike olmaktan çıkması üzerine eski Türk geleneklerine uyarak tahtını 11 oğlu arasında paylaştırmıştı. II. Kılıçarslan’ın bu tutumunun; I. Siyasi birliğin güçlenmesine



II. Taht kavgalarına



III. Merkezi otoritenin sarsılması



durumlarından hangilerine, ortam hazırladığı savulunalamaz?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) I ve III

C) Yalnız III

D) I ve II



I. Müslüman olmayan halkın Müslümanlarla aynı yerlerde birlikte yaşaması



II. Önemli İslam merkezlerinden Müderrisler getirtilmesi



III. Gayrimüslimlerden bazılarının kendiliklerinden İslâmiyeti benimsemesinden



hangilerinin, yöneticilerin Selçuklu halkına karşı hoşgörülü davrandığına kanıt olarak gösterilebilir ?

E) II ve III

Bilgi Köşesi olay Selçukluların bir hayli yıpranmasına neden olmuş, Anadolu kapılarına dayanan Moğolların Anadolu’ya girişleri kolaylaşmıştır. • Kösedağ Savaşı (1243): Anadolu’ya giren Moğollarla yaptı ve yenildi. Bu savaştan sonra Anadolu, Moğolların (İlhanlılar ) egemenliği altına girdi ve Anadolu Türk birliği bozuldu. (Ankara Savaşı’nın sonunda olduğu gibi)

II. Gıyaseddin’in ölümünden sonra başlayan taht kavgalarından yararlanan Moğollar Anadolu üzerindeki baskılarını daha da artırmışlardır. Bazı Türk Beyleri Moğollara karşı Memlüklerden yardım istemek zorunda kalmışlardır. Memlük Sultanı Baybars Anadolu’ya girerek Elbistan yörelerinde Moğolları yenilgiye uğratarak Kayseri’ye kadar ilerlemiş ancak gerek yardım isteyen Beylerin ve gerekse Anadolu halkının Moğollardan korkarak Memlüklere yardım etmemesi üzerine Baybars Mısır’a geri döndü. Bu olay Moğolların Anadolu üzerindeki baskısını daha da artırmıştır.



II. Mesut’un 1308'de ölümü üzerine tahta Selçuklu soyundan gelen hiç kimse çıkarılmadığı, Moğolların Anadolu’yu merkezden gönderdikleri valiler aracılığı ile yönetmeye kalkışmaları nedeniyle Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devletinin yıkılmış olduğunu…



Anadolu’da, Türkmen beyliklerinin ortaya çıktığı süreçte; – Batı'da, zayıf bir Bizans İmparatorluğu – Doğu'da güçlü bir Moğol–İlhanlı Devleti — Konya’da ise Moğollara bağlı Türkiye Selçuklu Sultanlığı ve beyilikleri bulunuyordu. Buna göre, Türkiye Selçukluları ile ilgili; I. Siyasi yapısı parçalanmıştır.



II. Doğu–batı ticareti gelişmiştir.



III. Siyasi varlığını, Moğolların egemenliği altında sürdürmektedir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

Palme Yayınevi

11. “Türkiye Selçukluları’nda Erzurum, Sivas, 8.



Kayseri ve Konya gibi şehirlerin büyük bir gelişme gösterdiği bu şehirlerde halkın ihtiyaçlarına yönelik han, hamam ve kervansaraylarla donatıldığı görülmüştür.” adı geçen şehirlerin, han, hamam ve kervansaraylarla donatılmasında; I. Önemli ticaret yerleri olmaları



II. Meliklerin merkezleri olmaları



III. Sınırlarda yer almaları



durumlarından hangilerinin, etkili olduğu ileri sürülebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

E) II ve III

12. Türkiye Selçuklu Sultanları’nın; 9.

-

Komutanlara verdikleri, İktaların küçük tutulması

-

Şehirlerde görevlendirilen yetkilerinin kısıtlanması

Haçlı Seferleri’nin Türkler üzerinde yarattığı etkiden yararlanmak isteyen Bizanslıların Türkleri Anadolu’dan çıkarma umutları 1176 Miryakefalon Savaşı ile son bulmuş, bu savaştan sonra Türkler karşısında savunmada kalmıştı. Yukarıda verilen açıklamaya göre; I. Bizanslılar, Anadolu üzerinde Türklerin üstünlüğünü kabul etmiştir,



II. Anadolu’nun, Türk olduğu kesinleşmiştir,



II. Merkezi otoritesini koruma



III. Türklerin, Balkanlarda yayılışı hızlanmıştır.



III. Taht kavgalarının önüne geçme





yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

politikalarından hangilerine, yönelik olduğu savunulabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

D) I ve III



C) Yalnız III



subaşıların

-

Meliklerin, kendi adlarına para bastırma ve hutbe okutmalarına ise yasak getirmeleri Uygulamalarının; I. Fetih politikasını geliştirme

Biliyor muydunuz? II. TÜRK BEYLİKLERİ DEVRİ • Türkiye Selçuklu Devleti'nin yıkılmaya yüz tuttuğu sıralarda sınır boylarında (uçbeylikleri) Türk Beyleri Moğolların egemenliğini kabul etmeyerek bağımsız hareket etmeye başlamışlardı. Böylece Anadolu’da Büyük Türk Beylikleri Devri başlamış oldu.

E) II ve III

E) II ve III 7. A

8. D

9. D

10. E

11. A

12. B

97

7. Ünite

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

Bilgi Köşesi Osmanoğulları Beyliği :

13. Türkiye Selçuklu Sultanlarının benzer dö-

15. Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılan

nemde kurulan Anadolu Türk Beyliklerinden Danişmed, Saltuklu ve Mengücekler Beylikleri'ne son vermeleri ile ilgili olarak;

savaşlardan; - Pasinler Savaşı’nın, Türklerin Anadolu’ yu tanımaya yönelik olduğu - Malazgirt Savaşı’nın, Türklerin Anadolu’ yu yurt edinmek istedikleri - Miryakefalon Savaşı,Türklerin kesin olarak Anadolu’ya yerleştikleri savaş olarak nitelendirilmiştir

• Söğüt-Domaniç yörelerinde kurulmuştur.



I. Siyasi egemenlik mücadelesi olduğu



II. Saltanat kavgası yaşandığı



III. Anadolu Türk birliğini sağlama çabası

Karesioğulları Beyliği:



gelişmelerinden, hangileri ile ilişkili olduğu savunulabilir?

• Balıkesir-Çanakkale yöresinde kurulmuştur. • Osmanlılara bağlanan ilk bağımsız Türk Beyliği'dir. Beyliğin Osmanlılara katılması ile;

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

a) Osmanlılara Rumeli yolu açılmış, b) Karesioğulları Beyliği donanması Osmanlılara geçmiş, denizlere ulaşılmış,



Yalnızca verilen bilgilere göre; I. Bizans, Türkler karşısında geri çekilmiştir.



II. Bizanslıların, Türk baskısına karşı Haçlıları kışkırttıkları



III. Bizans’ın, Türkleri Anadolu’dan atma umutları son bulmuştur.



hangilerini, söylemek doğru olabilir?

c) Karesi Beyleri Osmanlı hizmetine girerek önemli görevler yapmışlardır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

• Oğuzların Avşar Boyundan olan Karaman aşireti tarafından Konya-Karaman yörelerinde kurulmuştur. • Kendilerini Türkiye Selçuklu Devleti'nin mirasçısı (varisi) olarak gördüklerinden Anadolu Türk birliğini sağlamaya çalışan Osmanlılara karşı en fazla direniş gösteren Türk Beyliği olmuşlardır. • Karamani Mehmet Bey'in “Bundan böyle divanda, dergahta, mecliste ve meydanda Türkçeden başka dil kullanılmayacaktır“ diyerek 1277 de Türkçeyi resmi dil ilan ettiğini…

14. Türkiye Selçukluları Dönemi’nde; Anadolu



bilim ve kültür merkezi olmasının yanı sıra önemli bir ticaret merkezi de olmuştur. Gerek kara, gerekse deniz ticaretine devlet sigortacılığı uygulanmış yol güzergahlarında bir günlük mesafelere kervansaraylar ve karakollar kurulmuştur. Buna göre; I. Etkinlikler kültürel alanla sınırlı kalmamıştır.

Palme Yayınevi

Karamanoğulları Beyliği:

16. Türkiye Selçukluları’nın ele geçirdikle-



ri Anadolu topraklarında cami, medrese, han, hamam, kervansaray ve kümbet gibi eserler yapmaları ile ilgili; I. Anadolu’yu yurt edinmek istedikleri



II. Ticareti teşvik eden uygulamalara gidilmiştir.



II. Sanatta ileri olduklarını göstermeye çalışmaları

Biliyor muydunuz?



III. Anadolu, uluslararası bir ticaret merkezi haline gelmiştir.



III. Bizans sanatını geçmek gayretleri

• Fatih, bu Beyliğe son vermiş kalıntılarına ise II. Bayezıd ortadan kaldırmıştır.





yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

durumlarından hangilerini, amaçladıkları söylenebilir?

A) Yalnız II

B) I ve II

A) Yalnız I

C) I ve III

D) II ve III

C) Yalnız III

Germiyanoğulları Beyliği : • Kütahya, Tavşanlı, Simav, Emet yörelerinde kurulmuştur. Beyliğin topraklarının bir bölümünün I. Murat Dönemi'nde çeyiz yolu ile topraklarının tamamı ise Germiyan Beyi II. Yakup Beyin yerine geçecek oğlu olmadığından vasiyeti üzerine II. Murat Dönemi'nde vasiyet yolu ile Osmanlılara geçtiğini…

E) I, II v e III

E) II ve III

Biliyor muydunuz?

98

13. D

14. E

15. D

16. A



B) Yalnız II D) I ve III

7. Ünite

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si Bilgi Köşesi

3. TEST 1.



Sınır boylarında (uç bölgelerinde) görevlendirilen Türkmen beyleri, görev yerlerine tüm boy halkıyla gelerek yerleştiler. Arkadan gelenlerle birlikte Türkmenler bölgenin demografik

3.

yapısını nitelik ve nicelik olarak değiştirdi.



Türkiye Selçukluları, Moğol egemenliğine gi-



I. Çok uluslu bir yapıdadır.

rince sınır boylarındaki Türkmen beylikleri bi-



II. Merkeziyetçi devlet anlayışı zayıftır.

• Beyliğin bir kısım toprakları I. Murat Dönemi'nde satın alma yolu ile tamamı ise II. Murat Dönemi'nde Osmanlılara geçmiştir.

rer birer bağımsızlıklarını kazanmaya başladı.



Bu duruma bakarak, Türkmen beylikleri için;

III. Toplumun tamamı göçebelerden oluşmuştur.

Dulkadiroğulları Beyliği :



yargılarından hangilerini, kanıtladığı savunulabilir?

• Maraş- Elbistan yörelerinde kurulmuştur.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

• Yavuz Sultan Selim Turnadağ Savaşı (1515) ile bu beyliğe son vermiştir.

I. Anadolu’da yeni bir Türkleşme ve canlandırma başlatmışlardır.



II. Anadolu’da, gelenek ve göreneklerinden uzaklaşmışlardır.



III. Anadolu’daki nüfus politikasına olumlu katkıda bulunmuşlardır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir ? A) Yalnız I

D) I ve III

E) II ve III

2.





– II. Kılıçarslan’ın Malatya Patriği’ni ziyareti sırasında, din ve felsefe tartışmaları yapılmıştır.

Yukarıda verilenlerin, ortak özelliği için; I. Türklerde dinsel hoşgörü vardır.



II. Yönetim dini esaslara dayanmaktadır. III. Türk sultalarının tümü yabancı kadınlarla evlidir. yargılarından hangilerinin, geçerli olduğu savunulabilir? A) Yalnız I C) I ve II

Türkiye Selçukluları Dönemi’nde; Anadolu, bilim ve kültür merkezi olmasının yanı sıra, önemli bir ticaret merkezi de olmuştur. Kara ve Deniz ticaretine devlet sigortacılığı uygulanmış yol güzergahlarında, kervansaraylar ve karakollar kurulmuş, Anadolu adeta uluslararası bir ticaret merkezi haline gelmiştir. Bu bilgiye dayanarak; I. Anadolu’ya, yabancı tüccarlarda ilgi göstermiştir.



II. Türkiye Selçukluların, etkinlikleri bilim ve kültürle sınırlı kalmamıştır.



III. Ticari güzergah üzerinde, güvenlik sağlanmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

Ramazanoğulları Beyliği : • Ramazan Bey tarafından Adana Tarsus yörelerinde kurulmuştur. Uzun süre Memlüklere bağlı yaşamışlardır. II. Bayezıd Dönemi'nde Osmanlılara katılmışlardır. Candaroğulları (İsfendiyar) Beyliği : • Şemsettin Yaman Candar tarafından Kastamonu – Sinop yörelerinde kurulmuştur. Kurulduğu Kastamonu’dan dolayı Kastamonu Beyliği. olarak tanındığı gibi İsfendiyar Bey'den dolayı İsfendiyaroğulları Beyliği diye de tanınmıştır. • Denizcilikte ileri gitmişlerdir.

• Germiyanoğulları Beylerinden Saruhan Bey tarafından merkezi Manisa olmak üzere kurulmuştur.



II. Edebiyat dilinin, Farsça olması

• Denizcilikte ileri gitmişlerdir.



III. Hanedan yasasının olmaması



gibi özelliklerinden hangileri İran kültüründen etkilenildiğinin kanıtıdır?



A) Yalnız I C) I ve II E) I, II ve III

E) II ve III 2. A

Biliyor muydunuz?

Türkiye Selçuklu Devleti’nde görülen; I. Kervansarayların, yaygın olarak inşa edilmesi

D) I ve III

1. D

• Antalya, Isparta, Eğridir, Yalvaç yörelerinde kurulmuştur.

Saruhanoğulları Beyliği :

5.

B) Yalnız III

Hamitoğulları Beyliği :

• Dulkadiroğulları Beyliği'nin alınması ile Anadolu Türk Birliğinin tam olarak sağlandığını…



– II. Gıyasettin Keyhüsrev, eşi Gürcü Hatun’a kendi dininde ibadet etme hakkı tanımıştır.



4.

B) Yalnız III

Bu durum, Türkiye Selçuklu Devleti ile ilgili;

E) II ve III

Palme Yayınevi

C) I ve II

Türkiye Selçuklular’ında; köy toplulukları aşiret karakterini ve örgütlerini korumuşlarsa da, yaşadıkları bölgeler başlarındaki boy beylerinin idaresinde idari özerkliğe sahipti.

3. B

4. E

5. B

B) Yalnız II

D) II ve III

Aydınoğulları Beyliği : • Germiyanoğulları Beylerinden Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından İzmir-Tire- Aydın-Birgi yörelerinde kurulmuştur. • Denizcilikte ileri gitmişlerdir.

99

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

Bilgi Köşesi

6.

Menteşeoğulları Beyliği : • Menteşe Bey tarafından MuğlaMilas–Söke yörelerinde kurulmuştur. • Denizcilikte ileri gitmişlerdir. İnançoğulları Beyliği : • Ali Bey tarafından Merkezi Ladik (Denizli) yörelerinde kurulmuştur. Sahipataoğulları Beyliği :



• Sinop yörelerinde kurulmuş, zamanla Germiyanoğullarına katılmıştır.

III. Lonca sistemini geliştirmiştir. yargılarından hangilerine, öncelikle ulaşılır? A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

Türkiye Selçukluları, devlet yönetiminde ve veraset sisteminde eski Türk devlet geleneğini ve Büyük Selçuklu egemenlik anlayışını devam ettirmişlerdir. Bu bilgilere göre; I. Mülk hanedan üyelerinin ortak malıdır.



II. Kimin hükümdar olacağını belirleyecek hanedan yasası yoktur.



III. Hanedan üyeleri arasında taht kavgaları vardır. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



A) Yalnız I C) Yalnız III

B) Yalnız II

D) I ve II

E) I, II ve III

B) Yalnız II D) I ve II

10. Türkiye Selçukluları’nda; illerin yönetiminden 7.

Taceddinooğulları Beyliği : • Taceddin Bey tarafından OrduBafra yörelerinde kurulmuştur, Canikoğulları Beyliği diye de tanınmıştır. Eşrefoğulları Beyliği : • Beyşehir yörelerinde kurulmuştur.

II. Adaletli davranarak güvenilirliliğini kanıtlamak istemiştir.



Pervaneoğulları Beyliği :



Türkiye Selçuklu Devleti’nin bu uygulamasına bakarak; I. Ticaret ve ticaret yollarına canlılık kazandırılmak istenmiştir.



• Selçuklu vezirlerinden Sahip Ata Fahreddin tarafından Afyon yörelerinde kurulmuştur.

9.

Türkiye Selçukluları Dönemi’nde; Kervansaraylarda, Müslüman olsun yada olmasın her tüccar bir süre için konuk sayılır. (süre gideceği yerle orantılıdır.) her türlü gereksinmesi parasız olarak karşılanırdı.



Eretna (Ertana) Devleti :

Türkiye Selçuklu Dönemi’nde, esnaf ve zanaatkârların “Ahi teşkilatı” denilen meslek örgütlenmeleri vardı. Bu örgütlenme esnafın eğitiminden evlenmesine “gedik” adı verilen dükkan sahibi olmasından gereksinim duyduğu krediyi alabilmesine, devletle olan ilişkilerine değin pek çok sorunla ilgilenirdi. Şehirlerdeki Hıristiyan esnafında ayrı örgütlenmeleri bulunmaktaydı. Bu bilgiler ışığında aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

sorumlu olan melik (şehzade)lerin; –

Para bastırma, hutbe okutma, savaşa ve barışa karar verme haklarının olmaması

–

Palme Yayınevi

7. Ünite

Meliklerin Divan’a değil doğrudan hükümdara bağlı olması



uygulamalarına bakarak Türkiye Selçuklu-



lar için; I. Halife ile ilişkilerine mesafe koymuşlardır.



II. Merkezi otoriteyi güçlendirmeyi amaçlamışlardır.



III. Sınırların güvenliğine özel bir önem vermişlerdir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

• Moğolların Anadolu valisi Timurtaş Paşa Moğollarla arası açılınca yerine Uygur Türklerinden Eretna Beyi bırakmıştı. Eretna Bey merkezi Sivas olmak üzere Eretna Devletini kurmuştur.

A) Devletle esnaflar arasındaki ilişkiyi düzenlediği

D) Müslüm – gayrimüslüm esnafın ayrı ayrı örgütlendiği

A) Yalnız I

• Vezir Kadı Burhaneddin tarafından ortadan kaldırılmıştır.

E) Ahi örgütlenmesinin yalnız ticari etkinlikleri denetlediği

E) II ve III

B) Ahi teşkilatı içinde bir otokontrol olduğu C) Örgütlenmenin sosyolojik yanı olduğu

C) Yalnız III

B) Yalnız II

D) I ve II

Kadı Burhaneddin Devleti : • Eretna Devleti veziri Kadı Burhaneddin son Eretna Bey’i tahtından uzaklaştırarak Kayseri Sivas yörelerinde kendi adıyla devletini kurmuştur. Beyliklerin Türk Tarihindeki önemi 1. Moğolların 1243 Kösedağ Savaşı’n dan sonra Anadolu üzerinde kurdukları baskılar Türk varlığını büyük ölçüde tehdit etmişti. Bu tehdit Anadolu’da kurulan Beylikler tarafından önlenmiştir. 2. Türkiye Selçuklu Devleti'nin Moğol egemenliği altına

100

8.

Türkiye Selçuklu Devleti, ticareti geliştirmeye yönelik bir dizi çalışmayı hayata geçirmiştir.



Aşağıdakilerden hangisi bu çabalardan biri değildir? A) Tüccarlar için yol güvenliğinin sağlanması B) Önemli yollar üzerinde Kervansaraylar inşa etmesi C) Tüccarlar için devlet ticaret sigortası uygulamasının başlatılması D) Kervansaraylarda alınmaması

konaklama

11. Kösedağ Savaşı (1243) sonrasında Anadolu Selçuklu Sultanları Moğollara vergi veren bölge valileri konumuna düşmüştür.

Bu saptamaya göre Anadolu ile ilgili; I. Merkezi otorite ortadan kalkmıştır.



II. Veraset yasası kesinlik kazanmıştır.



III. İkta sistemi uygulanmaya başlamıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

ücretinin

A) Yalnız I C) Yalnız III

E) İthalatta yüksek gümrük uygulamasının başlatılması 6. A

7. E

8. E

E) II ve III 9. E

10. B

11. A

B) Yalnız II

D) I ve II

7. Ünite 12. Türkiye Selçuklu Devleti’nin; (1243) Kö-

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

15. Türkiye Selçuklu Sultanı I. Alaaddin Key-

sedağ Savaşı’ndaki yenilgisinden sonra Anadolu’nun Moğol istilasına uğraması, Türkiye Selçukluları tarafından başarıyla uygulanan “ikta sistemi”nin bozulmasına neden olmuştur.

kubat Dönemi’nde;

–



İkta sistemindeki bozulmaların yarattığı sonuçlardan; I. Vergi gelirlerinin düşmesi



II. Tarım üretiminin azalması





III. İkta ordusunun dağıtılması



II. Ticaretin gelişmesine önem verilmiştir.



gibi gelişmelerden hangilerinin, öncelikle Moğolların uzun süre Anadolu’ya egemen olmasını kolaylaştırdığı söylenebilir?



III. İpek Yolu ticaretinde avantajlı bir konuma gelinmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III



–

Bilgi Köşesi

Akdeniz’de, Alaiye Kalesi ve Kırım’a bağlı Suğdak’ın alınması

–

girmesi ile bozulan huzur ve güvenlik Türk Beylerinin çabaları ile sağlanabilmiştir.

Moğol tehlikesine karşı Harzemşahlıların tampon olarak sınırlara yerleştirilmesi

3. Moğol baskısı, Türklerin yoğun bir şekilde uçlara yönelmelerine ve yerleşik yaşama geçmelerine etken olmuş, yaptıkları fetihlerle sınırların genişlemesine katkı sağlamıştır.

Anadolu’nun, önemli yerlerine kervansarayların inşa edilmesi

B) Yalnız II D) I ve II

gelişmelerine bakarak; I. Harzemşahlılarla savaşılmıştır.

A) Yalnız I C) Yalnız III

4. Mimari eserleriyle Anadolu’yu bayındır hale getirmişler, Anadolu’nun Türkleşmesine hizmet etmişlerdir.

B) Yalnız II

D) II ve III

E) I, II ve III

KÜLTÜR ve UYGARLIK Toplum yapısı :

geçirmesi Baba İshak’ın bu sıkıntılı dö-

• Malazgirt Savaşı'ndan sonra Türklerin, Anadolu’ya yerleşmeleri Anadolu’nun toplum yapısında önemli değişikliklere neden olmuştur. İlk yerleşenlerin büyük çoğunluğunu Türkmenler oluşturmaktaydı. Bizans’ın siyasal, sosyal ve ekonomik sıkıntılar içinde olması Türklerin Anadolu’yu yurt edinmelerini kolaylaştırmıştı. Haçlıların ve Bizanslıların tehlike olmaktan çıkmaları ile Anadolu’da huzur ve güvenlik sağlanmıştı.

nemde Türkmenleri örgütleyerek ayak-



medrese açılmış olmasına karşın Mısır, Suriye ve İran’dan birçok müderris (İslâm ağırlıklı bilim adamı) getirilmek zorunda kalınmıştır.

Böylesi bir uygulamanın nedeni olarak; I. Eğitimin, Arapça ve Farsça ağırlıklı olması



II. Sürekli yapılan savaşların bilimsel çalışmaları ötelemesi



III. Ticari yaşamdaki canlılığın eğitimin önüne geçmesi



yargılarından hangilerine, gösterilebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III

Palme Yayınevi

13. Türkiye Selçuklu Devleti Dönemi'nde; bir çok

16. –

Keyhüsrev’in, ülkeyi kötü yönetmesi halkın sosyo–ekonomik açıdan zor günler

B) Yalnız II

Türkiye Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin

lanması üzerine gönderilen orduları yen-

D) I ve II

mesi

E) II ve III

–

Bir yıl sonra Kırşehir dolaylarında bu ayaklanmanın güçlükle bastırılması ve tüm süreci izleyen Moğolların bu sıkıntılı durumdan yararlanarak Anadolu’ya gir-

14. Türkiye Selçuklu Devleti’nin aşağıdaki çalışmalarından hangisi Anadolu Türk birliği’ni sağlama çabası içine girildiğini kanıtlar nitelikte olduğu savunulabilir? A) Kırım’daki Suğdak Limanı’nı ele geçirmesi B) İznik Rum İmparatorluğu’ndan Antalya’yı alması C) Türkmen Şeyhlerinden “Baba İshak”ın ayaklanmasının bastırılması D) Saltuk, Danişment ve Mengücek Beyliklerinin siyasi varlığına son verilmesi

mesi

Bu bilgiler ışığında Baba İshak İsyanı’yla



ilgili olarak; I. Moğolların, Anadolu’ya girişini kolaylaştırmıştır.



II. Türkiye Selçuklu Devleti’nin, otoritesi tartışılır hale gelmiştir.



III. Devleti, ekonomik ve askeri açıdan zora sokmuştur.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) Kilikya (Çukurova) Ermeni Krallığı’nın yeniden egemenlik altına alınması 12. C

13. A

14. D

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Türklerin, Müslüman-Hıristiyan ayırımı yapmaksızın adaletli yönetim uygulamaları Karadeniz, Akdeniz ve Batı Anadolu kıyılarında yaşayan Rumların, Doğu Anadolu’da yaşayan Ermenilerin ve Güneydoğu Anadolu’da yaşayan Süryanilerin Türk egemenliğini benimsemelerinde önemli etken olmuştu.

• Moğolların 13. yy da batıya yönelmeleri, başta Oğuzlar olmak üzere birçok Türk boyunun Anadolu’ya gelmelerine yerleştikleri yerlere dağlara, ovalara, nehirlere Türkçe isimler vererek Anadolu’nun Türkleşmesinde etkili olmuşlardı. İslâm tarihçilerinin Diyar-ı Rum veya İklim-i Rum diye isimlendirdikleri Anadolu’yu kısa sürede bir Türk-İslâm ülkesi haline getirmişlerdi.

E) I, II ve III

15. D

16. E

101

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

Bilgi Köşesi Halk : • Türkiye Selçukluları ve Beylikler döneminde halkın çoğunluğu Türklerden oluşmaktaydı. Rumlar, Ermeniler ve Süryaniler azınlık durumundaydı. Azınlıklar din ve ibadetlerinde serbest bırakılmışlardı. Genellikle şehirlerde oturan ticaret ve zanaat işleri ile uğraşan azınlıklara karşı adaletli ve hoşgörülü bir yönetim uygulamışlardı.

4. TEST 1.



b) Köylüler: Kalabalık topluluklar halinde Anadolu’ya giren Türk boyları devletin verdiği Mir’i (Devlet arazisi) arazilerde tarım veya hayvancılıkla yaşamlarını sürdürmüşlerdir. c) Şehirliler: Yaptıkları işlere göre Bilginler, Din adamları, Askerler, Tüccarlar Zanaatkârlar gibi sınıflardan oluşmaktaydı. Ancak halk sınıfları arasında Feodal sistemde olduğu gibi hukuki bir eşitsizlik yoktu. Herkes Şer’i ve Örfi yasalar karşısında bir ve eşit sayılırdı. Lonca: • Zanaatkârların kendi aralarında mesleklerini koruyup geliştirmek amacı ile oluşturdukları dini ekonomik özellikler taşıyan mesleki bir kuruluştur. • Loncaların başında bulunan kişilere Ahi denmiştir. Anadolu’da Ahiliğin kurucusu ise Ahi Evran’dır. • Aynı meslekten olan üyeler arasında;

102

Bu anlatımda savaşa ilişkin aşağıdakilerden hangisi, hakkında kesin bir bilgi yoktur? A) önemi

4.

Türkiye Selçuklu Devleti zamanında Loncalar, zanaatkârlar arasında mesleki dayanışmayı sağlarlardı.



Bu belirlemeyi; I. Üyelerine kredi vermesi



II. Aynı işkolunda mesleğin usta–çırak ilişkisi ile öğrenilmesi



III. Zararlı rekabeti önleyerek kâr oranlarının belirlenmesi



durumlarından hangileri, kanıtlar?

B) nedeni

• Gayrimüslimler, Müslüman olmadıkça devlet memuru olamazlar ve askere alınmazlardı. Buna karşılık sağlıklı, askerliğe uygun gayrimüslimlerden cizye adı ile bir vergi alırlardı. “Halk yaşadıkları yerlere ve yaptıkları işe göre isimlendirilmişlerdi. a) Göçebeler (Konar-Göçerler): Halk arasında Yörük denilen göçebeler sınır boylarında ki kışlıklarda hayvancılıkla geçinen Türkmenlerdir.

Türkiye Selçukluları, İmparator Manuel Kommen’in yönettiği Bizans ordusunu Eğridir Gölü yakınlarında pusuya düşürerek ağır bir yenilgiye uğrattılar. Miryakefalon denen yerdeki bu zafer, Malazgirt’ten sonra Türklerin Anadolu’da kazandığı en büyük zaferdir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) kimin kazandığı

C) I ve III

D) II ve II

D) geçtiği bölge

E) I, II ve III

E) savaşan devletler

2.



I. Kılıç Arslan, Bizans ile anlaşarak ilk denizci Türk beyliği olan Çaka Beyliği’nin siyasi varlığına son verdi. Bu bilgiye göre, Çaka Beyliği’nin yıkılması ile; I. Beyliğin, Bizans ve Türkiye Selçuklu çıkarlarına zarar vermesi II. Beyliğin, Haçlı Seferleri’ni durduramaması



III. Beyliğin, gelişmiş bir donanmaya sahip olması



durumlarından hangileri, arasında ilgi kurulabilir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III



Palme Yayınevi

7. Ünite

5.

Türkiye Selçuklu Devleti, Kösedağ Savaşı’nda Moğollar’a yenilince Anadolu’daki asayiş bozulmuştur.



Anadolu’da görülen bu duruma bakarak; I. Merkezi otorite bozulmuştur.



II. Haçlı Seferleri başlamıştır.



III. Anadolu’da karışıklıklar yaşanmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

B) Yalnız II D) I ve II

6.

Türkiye Selçuklu Devleti (1176) Miryokefalon Savaşı’yla Bizans’ı yenilgiye uğratmış ve Anadolu'ya Türklerin kesin olarak yerleşmesini sağlamasının yanısıra bu gerçeği Bizans’a da kabul ettirmiştir. Buna göre; I. Bizans’la yapılan ilk savaş başarı ile sonuçlanmıştır.

3.

1243 Kösedağ Savaşı’nda, Anadolu Selçuklu Devleti, Moğol – İlhanlı Ordusu’na yenilerek dağılma sürecine girdi.





Bunun sonucunda, Anadolu’da; I. Anadolu Selçuklu Beylikleri kurulmuştur.



II. Bizans’ın Anadolu’da toprağı kalmamıştır.



II. II. Beylikler dönemi başlamıştır.





III. Merkezi otorite gücüne güç katmıştır.

III. Bizansın saldırı gücü kırılmış, ayrıca Türkleri Anadolu’dan çıkaramamıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

C) Yalnız III

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

E) I, II ve III 1. B

2. A

3. D

4. E

5. D

6. C

B) Yalnız II

D) I ve III

7. Ünite 7. Türkiye Selçukluları, Dönemi’nde;

10. Türkiye Selçuklu Sultanı Alaeddin Keyku-

– düşük gümrük vergisinin alınması – kervansaray yapımının hızlandırılması – Kervansaraylardaki konaklamanın önemli bir bölümü için ücret alınmaması

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si



– Alanya’nın alınarak burada tershane kurması – Kırım’da Suğdak Limanı’nın alınması

gibi uygulamaların temel amacı olarak;

Bilgi Köşesi

bat Dönemi’nde; – Artukoğulları ve Mengücekoğulları beyliklerinin siyasi varlığına son vermesi

a) Dayanışmayı sağlamak, b) Üyelerini yetiştirmek c) Üretimi denetlemek



I. Ülkede ticareti geliştirmek





II. İşsizlik sorununu tümüyle çözmek





III. Esnaf ve zanaatkar örgütlerini düzene sokmak



I. Denizcilik alanında ilerleme sağlanmıştır.



hedeflerinden hangilerinin, olduğu savunulabilir?

II. Anadolu Türk birliğini kurmaya çalışmıştır.



III. Deniz aşırı fetih gerçekleştirilmiştir.

Devlet yönetimi :

A) Yalnız I

B) Yalnız II



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

C) Yalnız III

D) I ve II

• Türkiye Selçukluları’nda devlet anlayışı ve devlet teşkilatlanması Büyük Selçuklulardan örnek alındığı gibi Anadolu Türk Beylikleri de Türkiye Selçukluları'nı örnek almışlardı.



E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

Hükümdar:

Türkiye Selçuklu Devleti’nde görülen;



I. Kıbrıslı tüccarlara gümrük vergilerinde indirime gidilmesi



II. Anadolu’daki kervansaray inşaasında yaygınlık görülmesi



III. Toprağın yararlanma hakkının kişi ya da kuruluşa bırakılması



uygulamalarından hangilerinin, amacı ticareti geliştirmektedir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

11. Türkiye Selçuklu Devleti Dönemi’nde; hasta, Palme Yayınevi

8.

düşkün ve bakıma muhtaç yoksullar için açılan darüşşifalar (hastahaneler) aynı zaman da tıp öğreniminin görüldüğü tıp fakülteleridir.

Bu durum Türkiye Selçuklu Devleti ile ilgili; I. Devlet ekonomik sıkıntı içindedir.



II. Hastahanelerden sadece yoksullar yararlanmaktadır.



III. Kurumların oluşturulmasında halkın ihtiyaçları temel alınmıştır.



yargılarından hangilerini, doğrular niteliktedir? A) Yalnız I

9.

C) Yalnız III

Türkiye Selçukluları Dönemi’nde; Anadolu,

B) Yalnız II

D) I ve II

E) I, II ve III

bilim ve kültür merkezi olmasının yanı sıra önemli bir ticaret merkezi de olmuştur. Kara ve deniz ticaretine devlet sigortacılığı uygulanmış yol güzergahlarında kervansaraylar ve karakollar kurulmuştur.

12. Türkiye Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Key-



Buna göre; I. Anadolu uluslararası bir ticaret merkezi haline gelmiştir.



II. Yabancı tüccarları özendirici politikalar uygulanmıştır.

hüsrev’in, veziri Saadettin Köpek’in etkisinde kalarak değerli devlet adamlarını görevden alması ve baskıcı yönetimlerine bakarak;

I. Ülke kötü yönetilmektedir.



II. Merkezi otorite zayıflamıştır.



III. Faaliyetler siyasi alanla sınırlı kalmıştır.



III. Sınırlar genişlemiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Yalnız I C) Yalnız III



d) Zenaatkârlar ile devlet arasında ki ilişkileri düzenlemek gibi işlevleri bulunmaktaydı.

gelişmelerine bakarak;

B) Yalnız II

A) Yalnız I

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

B) Yalnız II

D) I ve II

• Diğer Türk ve Türk-İslâm devletlerinde olduğu gibi taht ve iktidar hükümdar ailesinin ortak malı anlayışına dayanmaktaydı. Hükümdar ailesinden gelen her üyenin tahta çıkma hakkı bulunmaktaydı, bu durumda taht kavgalarına neden olmaktaydı. • Devletin başında yetkilerini Tanrıdan aldıklarına inanılan (Bu durum Orta Asya Türklerindeki Kut anlayışının devam ettiğinin bir göstergesidir) Sultan, Melik’ülazam veya Sultan’ül-alem unvanı taşıyan hükümdar bulunurdu. Sultanlar ülkenin mutlak hakimleri olmakla birlikte Şer’i ve Örfi kurallara bağlı olarak ülkeyi yönetirlerdi. Sultanların adlarına Hutbe okutmaları, para bastırmaları egemenliklerinin sembolü kabul edilirdi. • Hükümdar ailesinden gelen Melik denilen kişiler ise ülkenin değişik yörelerinde Atabey denilen (Osmanlılarda Lala) deneyimli ve güvenilir kişilerin denetiminde siyasi, askeri ve idari deneyimi kazanmaları için sancaklarda görev alırlardı.

Ancak Melikler egemenlik sembolleri sayılan;

E) II ve III 7. A

8. C

9. D

10. E

11. C

12. D

103

7. Ünite

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

Bilgi Köşesi - Adlarına hutbe okutamazlar, - Para bastıramazlar,

13. Türkiye Selçukluları Dönemi’nde çiftçilere iş-

15. Türkiye Selçuklu Sultanları uzun süre Bi-

leyebilecekleri kadar toprak verilir, topraklar ekilip biçildikleri sürece babadan oğula kalırdı.

zanslılar ve Bizans’ın kışkırtmaları üzerine Anadolu’ya gelen Haçlılar ile savaşmışlardı.



- Herhangi bir devlete savaş açamaz veya Siyasi görüşmeler (anlaşma) yapamazlardı. Bu durum merkezi yönetimin ve ülke bütünlüğünün korunması amacına yönelik olduğu ileri sürülmüştür.



Bu durumun aşağıdakilerden hangisine, karşı bir önlem niteliği taşıdığı savunulabilir? A) Yönetcilerin aynı aileden seçilmesine B) Toprakların devletin denetimi dışında el değiştirmesine

III. Anadolu ticaretinin, uluslararası boyut kazanması



durumlarından hangileri­nde etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

14.

I. Türkmenlerin, Baba İshak önderliğinde ayaklanması



II. Moğolların, baskısı sonrası yıkılma sürecine girmesi

a) Niyabet-i Saltanat: Naip, Sultana vekalet eder.



III. Bizans’ın, Türkleri, Andolu’dan çıkarma umudunun kalmaması

b) Divan-ı Arz: Emir-i Arz , Askerlik işleri,



gelişmelerinden hangileri, Türkiye Selçuklu Devleti’ne aittir?

d) Divan-ı Tuğra: Tuğracı, İç ve dış yazışmalar,





Bunlar;

c) Divan-ı İstifa: Müstevfi, Maliye işleri,

II. Anadolu’nun, harap hale gelmesi

E) Dışarıdan gelecek saldırılara

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

Palme Yayınevi



I. Anadolu’da, üretimin azalması



D) Mülk hanedanınındır anlayışından vazgeçilmesine

• Devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı organa divan denirdi. Sultan bulunmadığı zamanlarda Vezirin başkanlığında toplanan Divan-ı Saltanat ( alınan kararlarda son sözün Sultana ait olması nedeniyle) Sultanın danışma organı olarak nitelendirilmiştir. • Divan-ı Saltanat'a bağlı diğer divan ve görevlilerde bulunmaktaydı.



C) Türkmenlerin ayaklanmasına

Merkez yönetimi (Divan teşkilatı):

Bizans ve Haçlılar ile yapılan savaşların;

16.

I. Yurt arayışları



II. Moğolların batıya yürüyüşleri



III. Haçlı Seferleri’nin başlaması



durumlarından hangilerinin, Anadolu’daki Türk nufusunun ve etkinliğinin artmasına yol açtığı ileri sürülebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) I, II ve III

e) Divan-ı İşraf: Müşrif, İdari ve Mali işler, f) Divan-ı Pervane: Pervaneci, Has ve Iktaların (Tımarlar) dağıtım ve düzenlenmesine bakardı. Taşra yönetimi: • Ülke yönetim bakımından çeşitli bölümlere ayrılmıştı: 1. Merkeze bağlı eyaletler: Yöneticileri merkezden atanan yerlerdir. Başlarında her türlü düzen ve güvenliği sağlayan, ordularına komuta eden Subaşı adı verilen görevli bulunurdu. Adalet işlerine Kadı bakardı ayrıca Naip, Vergi tahsildarı, İmam ve Belediye işlerine

104

13. B

14. E

15. D

16. D

7. Ünite

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si Bilgi Köşesi

5. TEST 1. Türkiye Selçuklu Devleti, 1243 Kösedağ Sa-

4.

vaşı sonrasında İlhanlılara bağlı hale gelmiş; XIV. yüzyılın başında ise siyasal ve askeri gücünü tümüyle yitirmiştir.



Bu durum, aşağıdakilerden hangisine, ortam hazırlamıştır? A) Anadolu’da, bağımsız beyliklerin kurulmasına B) Anadolu’da, Moğol egemenliğinin son bulmasına C) Anadolu’nun, Türkleşme sürecinin hızını kaybetmesine D) Anadolu’da, Türk birliğinin sağlanmasına E) Anadolu Selçuklu Devleti’nin, güçlenmesine

II. Türk dilinin ve kültürünün gelişmesi



III. Türk dilindeki, sadeleşme çalışmalarına ara verilmesi



gelişmelerinden hangileri, gösterilebilir? A) Yalnız I C) I ve II

– –

Alanya, Antalya ve Sinop’ta gemi yapımevleri kurulması Yabancı tüccarlardan bazıları için gümrük indirimine gidilmesi Kervansarayların yaygınlık göstermesi

Türkiye Selçuklular’ın yukarıdaki etkinlikleri dikkatle incelendiğinde;



I. Ticari yaşama, canlılık getirme çabasıdır.



II. Anadolu’yu, bayındırlaştırma girişimidir.



III. Anadolu Türk siyasi birliğini, sağlama politikasıdır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

B) Yalnız II

D) II ve III

E) I, II ve III



Palme Yayınevi

–

Bu durumun bir sonucu olarak; I. Türk dilinin, diğer dillerin etkisine açık hale gelmesi



5. 2.

Türkiye Selçuklu Devleti’nin parçalanmasıyla oluşan Anadolu Türk Beylikleri Dönemi’nde, Türkçe yaygınlaşmış ve yeniden resmi dil olarak kullanılmaya başlanmıştır.

1243 Kösedağ Savaşı’nda, Moğollara yenilen Türkiye Selçuklu Devleti zayıflamıştır. Anadolu’da bir süre baskı kuran Moğolların etkinliği de zamanla azalmıştır. Bu gelişmeler sınırlara yerleştirilmiş olan Türkmen beyleri ve halkın rahat bir nefes almasını sağlamıştır.



Bu duruma bakarak; I. Anadolu’da, Türk beyliklerinin kurulması hızlanmıştır.



II. Moğollar yıkılma noktasına gelmiştir.



III. Anadolu’da siyasi birlik ve beraberlik sağlanmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

B) Yalnız II D) I ve II

E) II ve III

3.

Aşağıdakilerden hangisi, 1071’deki Malazgirt Savaşı sonrası, Türklerin Anadolu’ ya yerleşmesini kolaylaştıran etkenlerden biri olamaz?

6.

– Anadolu’nun, Moğol egemenliğine girmesi



– Anadolu’da, II. Beylikler Dönemi'nin başlaması



– Babai Ayaklanmaları’nın çıkması

A) Doğudan göçle gelen Türkmenlerin sınır boylarına yerleştirilmesi

gibi gelişmeler aşağıdaki devletlerden hangisinin, yıkılmasına ortam hazırlamıştır?

B) Bizans’ın otoritesini yitirmeye başlaması

A) Memlük

C) Haçlı Seferleri’nin başlaması

B) Akkoyunlu

D) Bizans’ın Balkanlardaki diğer güçlerle mücadele içinde olması

C) Türkiye Selçuklu

E) Gaza ve fetih politikalarının Türkler tarafından benimsenmesi

E) Karakoyunlu

1. A

2. D

3. C



bakan Muhtesip isimli görevliler bulunurdu. 2. Meliklerin yönettiği eyaleyetler: Doğrudan Sultana bağlı Selçuklu ailesinden gelen Meliklerin yönettiği yerlerdir. İç işlerinde bağımsız olmakla birlikte dış işlerinde Sultana bağlıdırlar.

Meliklerin Sultana ait olan egemenlik sembolerini kullanmaları savaş açma barış yapma yetkileri yoktu. Meliklere devlet işlerinde Atabey denilen görevliler yardımcı olurdu.

3. Uç eyaletleri: Sınır boylarındaki eyaletlerdir.Başlarında Uç Beyleri bulunurdu.Kaleleri ise Dizdar denilen kale komutanları korurlardı.

Hukuk : • Türk-İslâm devletlerinde hukukun kaynağı ve yargı teşkilatları birbirlerine çok benzemekteydi. Hukuk kuralları Örfi ve Şer’i kurallar olarak ikiye ayrılmıştı. a) Örfi Hukuk Sistemi: Kaynağını örf, adet, gelenek ve göreneklerden alan kurallardır. Ceza nitelikli konuları içermekteydi. Örfi yargı sisteminin başında Emir-i Dad bulunurdu. b) Şer’i Hukuk Sistemi: Kaynağını Kur’an’dan alan kurallardır. Evlenme, boşanma, miras, alacak gibi Medeni kanun konularını içermekteydi. Şer’i davalara Kadılar bakardı. Başlarında Kadı’l Kudat bulunurdu. c) Divan-ı Mezalim: Sultanın başkanlığında haftanın belli günlerinde toplanan ve ağır siyasi suçlara bakan yüksek mahkemedir. d) Askeri davalara bakan başlarında Kadıasker’in bulunduğu askeri mahkemelerde bulunmaktaydı.

D) Büyük Selçuklu

4. B

5. A

6. C

105

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

Bilgi Köşesi

7.

Ordu : • Ordu teşkilatları büyük ölçüde Büyük Selçuklulara benzemekteydi. Başlarında Emirü’l Ümera denilen komutanlar bulunurdu. Ordular; a) Güleman–ı Saray ( Hassa ordusu): Çeşitli milletlerden satın alınan ve toplanan küçük çocukları gülamhane denilen yerlerde yetiştirilirlerdi. Sultanın özel kuvvetleriydi ve devletten maaş alırlardı. b) Ikta Ordusu (Dirlik askerleri): Tamamı Türk ve atlı olan Sipahiyan da denilen bu kuvvetlere maaş yerine dirlik araziler verilirdi.

e) Bağlı Beyliklerin kuvvetleri: İhtiyaç halinde savaşa çağırılan yardımcı kuvvetlerdi.



• İzmir-Foça yörelerinde faaliyet gösteren Çaka Bey ilk Türk Denizcisi olarak tarihe geçmiştir. Türkiye Selçuklu Sultanları Sinop, Antalya ve Alanya yörelerini ele geçirdikten sonra denizciliğe önem vermişler gerek Akdeniz (Kıbrıs- Ceneviz) gerekse Karadeniz de( Kırım-Suğdak) deniz ticaretini geliştirmek için büyük çaba harcamışlardır.

106

düşük gümrük vergisinin alınması

–

kervensaray yapımının hızlandırılması

lararası bir transit ticaret merkezi haline getirebilmek için bir dizi girişimde bulunmuşlardır.

kervansaraylardaki konaklamanın bir bölümü için ücret alınmaması gibi uygulamaların temel amacı olarak;



Buna dayanarak; I. Şehirler arasında kervansaraylar kurulmuştur.



II. Antalya, Alanya ve Sinop’ta limanlar inşa edilmiştir.



I. Ülkede ticareti geliştirmek,



II. İşsizlik sorununu tümüyle çözmek,



III. Esnaf ve sanaatkar örgütlerini düzene sokmak



III. Yabancı tüccarlara, düşük gümrük tarifesi uygulanmıştır.



hedeflerinden hangileri, vardır?



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) I ve II

D) II ve III

E) II ve III

E) I, II ve III

11. Türkiye Selçuklu Devleti’nde Avrupalı tüccar8.

Türkiye Selçuklu Sultanları Anadolu’ya gelen

lara düşük gümrük tarifesi uygulanmıştır.

Türk boylarını hem küçük gruplara ayırarak toprağa yerleştiriyor, hem de eski Feodal ya-



Bu ekonomi politikasıyla; I. Anadolu, canlı bir ticaret merkezi haline gelmiştir.



II. Türkiye Selçukluları ve Avrupalı tüccarlar arasında ticari bağlılık artmıştır.



III. Antalya ve Sinop limanlarının yapımında gereksinim duyulan finans sorununun Avrupalı tüccarlarla aşılacağı düşünülmüştür.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

pının çözülme sürecine girerek ortadan kalkmasını sağlıyordu.

Bu uygulama ile; I. Merkezi otoriteyi güçlendirme



II. Balkanları Türkleştirme



III. Sosyal devlet anlayışını ülke yönetimine egemen kılma



hedeflerinden hangileri, öncelik taşımak-

A) Yalnız I

tadır?

f) Ücretli askerler: Türkiye Selçukluları'nın son dönemlerinde çeşitli milletlerden toplanan kuvvetlerdir. Disiplinsiz denilen bu kuvvetlerin devletin yıkılışını engelleyemedikleri belirtilmişti. Donanma : • Malazgirt Savaşı'ndan sonra üç tarafı denizlerle çevrili Anadolu’yu yurt edinen Türkler kısa süre içerisinde denizciliğin önemini kavramışlardır.

– –

c) Türkmen kuvvetleri: Sınır boylarında (uçlarda)yaşayan savaşa her an hazır atlı kuvvetlerdi. d) Melik ve Atabeylerin kuvvetleri: Selçuklu ailesinden gelen ülkenin değişik yörelerinde yönetime katılan Melik ve Atabeylerin besledikleri kuvvetlerdi.

10. Türkiye Selçuklu Sultanları, Anadolu’yu kıta-

Türkiye Selçukluları Dönemi’nde;

Palme Yayınevi

7. Ünite

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

C) Yalnız III



D) I ve II

E) I, II ve III

E) I, II ve III

9.

B) Yalnız II

12. Türkiye Selçuklu Sultanı I. Alaaddin Key-

Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurucusu sayılan Süleyman Şah’ın yönetim merkezi olarak belirlediği İznik’te hutbeyi Sultan Melikşah adına okutması dikkate alındığında;



kubat’ a 1230 yılında yapılan Yassı–Çemen Savaşı’nda yenilen Harzemşahlar Moğollar tarafından yıkılmıştır. Daha sonra Anadolu Selçukluları ile Moğollar sınır komşusu haline gelmiştir. sadece bu bilgiler ışığında; I. Yassı – Çemen Savaşı, sonuçları itibariyle iki Türk devletini de olumsuz yönde etkilemiştir.



I. Türkiye Selçuklu Devleti, bağımsızlığını kazanmıştır.



II. Marmara Bölgesi’nin tamamı Türklerin eline geçmiştir.



II. Harzemşahların, Moğol tehlikesine karşı tampon devlet konumu sürmektedir.



III.





yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

III. Yassı–Çemen Savaşı bir Türk devletinin yıkılmasına, bir Türk devletinin de kurulmasına neden olmuştur.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

Türkiye Selçukluları’nın Büyük Selçuklu sultanına olan bağlılıkları sürmektedir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Yalnız I C) Yalnız III

E) II ve III

E) II ve III 7. A

8. A

9. C

10. C

11. D

12. A

B) Yalnız II

D) I ve II

7. Ünite

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

13. Türkiye Selçuklu Devleti; kendisinden önce

15. Türkiye Selçukluları’nda uzun süre devlet

kurulan Türk ve Türk–İslâm devletleriyle karşılaştırılamayacak şekilde merkezi otoriteyi güçlendirme çabası içinde olmuştur.



işlerinde Farsça’nın etkinliğinin görülmesi ile ilgili; I. Türkçe'nin, gelişmesinin yavaşladığı



II. İran kültürünün etkin olduğu



III. Yönetimde İranlı görevlilerin olduğu



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



Buna dayanarak; I. İllerin yönetiminden sorumlu olan “Melik” adı verilen prenslerin yetkilerini sınırlandırmıştır.



II. Ülke topraklarını hükümdar ailesinin ortak malı saymıştır.



III. Kervansaray ve han yapımına ağırlık vermiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I C) I ve II



A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

Bilgi Köşesi • Donanma komutanlarına Emirü’s Sevahil veya Reis’ül Bahr denirdi. • Karadeniz, Ege ve Akdeniz kıyılarında kurulmuş olan Candaroğulları, Karesioğulları, Saruhanoğulları, Aydınoğulları, Menteşeoğulları ve Hamitoğulları gibi Türk beylikleri de denizcilikte önemli yer tutmuşlardır.

B) Yalnız II

Toprak Yönetimi:

D) II ve III

• Türkiye Selçukluları'nda toprak devletin malı sayılırdı ve Mir’i arazi denirdi. Devlet toprağın boş bırakılmamasına büyük önem vermişti. Toprak çeşitli bölümlere ayrılmıştı;

E) I, II ve III

14. Türkiye Selçuklu Devleti Dönemi’nde ticari yaşama canlılık kazandırmak ve varolan potansiyeli geliştirmek amacıyla; İtalyan, Fransız, İranlı, Suriye ve Yahudilerden oluşan bazı gruplar devlet tarafından Anadolu’ya yerleştirilmişlerdir.

Palme Yayınevi

1. Has arazi: Geliri Sultana ayrılan arazilerdir.

Aşağıdakilerden hangileri, bu yerleşim yerlerinden biri değildir? A) Antalya

B) Konya

C) Sivas

D) Kayseri

16. Malazgirt Savaşı’ndan çok kısa bir süre



sonra Anadolu’da Selçuklu Devleti’nin kurulmasında; I. Bizanslıların, Türklere yerleşme izni vermeleri



II. Bizans’ın, Anadolu’da otoritesini yitirmesi



III. Türklerin, yurt edinme isteği



durumlarından hangilerinin, etken olduğu savunulabilir?

E) Hakkari

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

2. İkta arazi: Geliri devlet memurlarına ve askerlere verilen arazilerdir. İkta sahipleri topladıkları verginin bir bölümünü hizmetleri karşılığı maaş olarak alırlar geri kalan ile atlı asker beslemekle yükümlü idiler. İktalar hizmet karşılığıdır. İkta sahibinin görevden ayrılması halinde topraklarda ellerinden alınır başkasına verilirdi. Mülkiyeti devlete ait olduğundan ikta sahipleri bu toprakları satamaz, devredemez veya miras olarak bırakamazlardı. c) Vakıf arazi: Geliri, cami, medrese, kervansaray, hastane, yol,köprü gibi sosyal hizmetler için ayrılan arazilerdir. Bu araziler amaçları dışında kullanılamaz, devlet bunlara dokunmaz ve bunlardan vergi almazdı. d) Mülk arazi: Sultanlar devlete büyük hizmetlerde bulunmuş kişilere devlet arazisinin bir bölümünü mülk arazi olarak verebilirdi. Mülk sahipleri arazilerini diledikleri gibi kullanabilirler, satabilir veya miras olarak bırakabilirlerdi.

13. A

14. E

15. C

16. E

107

7. Ünite

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

Bilgi Köşesi

Devlet toprak üzerindeki bu uygulama ile;

- Toprakların düzenli ve verimli bir şekilde işletilmesini sağlamış, - Hazineden para çıkarmadan binlerce asker beslemiş,

6. TEST 1.

4.



Malazgirt zaferinden sonra Anadolu’ya gelen Türklerin, yerleştikleri yerlere Türkçe isimler vermeleri; I. Yurt edinmek isteği



II. köylünün ihtiyaçlarının karşılanması



II. Türkçeyi yaymak



III. memur ölünce ıktanın başkasına verilmesi



III. İslâmiyeti yaymak



amaçlarından öncelikle hangilerine, yöne-



uygulamalarından hangilerine, dayanarak söylemek mümkündür?

- Ikta topraklarında huzur ve güvenliği sağlamıştır.



lik olduğu savunulabilir?

Maliye : • Türkiye Selçuklularında ilk para I. Mesut döneminde bastırılmıştır. Devletin gelir ve giderleri İslam ve Türk-İslam devletlerinkine benzemekteydi.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Türkiye Selçukluları’nda, ikta arazinin devlet malı olduğunu, I. İktalarda sipahi beslenmesi

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

E) I, II ve III





Eğitim ve Öğretim:

• Türkiye Selçukluları eğitim ve öğretim amacı ile Basra, Bağdat, Şam, Kahire gibi önemli İslam merkezlerine öğrenci gönderdikleri gibi buralardan getirttikleri Müderrisleri Konya, Kayseri, Sivas ve Niğde gibi merkezlerdeki medreselerde görevlendirmişlerdir.

5. 2.

Kösedağ Savaşı’ndan (1243) sonra Türk



nüfusun uçlarda yoğunlaşmasında; I. Moğolların baskısı



II. Anadolu’da güvenliğin olmaması



III. Ticarete önem vermeleri



durumlarından hangilerinin, etken olduğu

a) Halk edebiyatı: Destanlar (Battal Gazi, Danişmendname vb), Halk hikayeleri (Dede Korkut), Fıkralar (Nasreddin Hoca), türküler, ata sözleri ve masallar olarak gelişmiştir.

108

B) Yalnız II

B) Eğitim – öğretime C) Adalete

C) Yalnız III

D) I ve II



D) Denizciliğe E) Ticarete

E) I, II ve III

• Sarayda, ordu da ve halk arasında Türkçe konuşulduğu halde resmi yazışmalar ve edebiyat dili Farsça, bilim dili ise Arapça idi. Bu durumun Türkçenin gelişmesine engel olduğu ileri sürülmüştür.

• Edebiyat alanında ise;

A) Yalnız I

Türkiye Selçuklu Sultanları’nın, Bağdat, Basra, Şam, Kahire gibi önemli İslâm merkezlerinden müderrisler getirtmeleri aşağıdakilerden hangisine, önem verdiklerinin göstergesi olduğu söylenebilir? A) Güzel sanatlara

söylenebilir?

Dil ve Edebiyat :

• Başta Karamani Mehmet Beyin 1277de Türkçeyi resmi dil ilan etmesi ve diğer Türk Beyliklerinin Türkçenin gelişmesine katkı sağlayıcı tavırları çok önemlidir.

Palme Yayınevi

• İslâm devletlerinde olduğu gibi temel eğitim kurumları medreselerdi. Medreseler bilim ve fikir hayatının gelişmesine önemli katkı sağlamışlardır. Medreselerin çokluğu eğitime verilen önemin bir göstergesidir.



6.

3.

yer almasının aşağıdakilerden hangisinin,



Türkiye Selçukluları’nın ilk dönemlerinde Farsça ve Arapça yaygın olarak kullanılırken Karamani Mehmet Bey döneminden itibaren (1277) Türkçenin yaygın olarak kullanılmasını; I. Türkçenin resmi dil olması

göstergesi olduğu savunulabilir?



II. Medrese sayısının artması

A) Teokratik yapının



III. Anadolu’da Türk Beyliklerinin kurulması

B) İkili devlet anlayışının



durumlarından hangilerinin, sonucu olduğu savunulabilir?

Türkiye Selçukluları’nda devlet ve eyaletlerin yönetiminde ordu ileri gelenlerinin

C) Merkeziyetçi yönetimin

A) Yalnız I

D) Adalete önem verdiklerinin

C) Yalnız III

E) Devlet yapısının askeri nitelikli olması 1. A

2. D



E) I, II ve III 3. E

4. C

5. B

6. A



B) Yalnız II



D) I ve II

7. Ünite 7.

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

10. Anadolu’da halk; köylüler, şehirliler, tüccar-

Türkiye Selçukluları’nın; Antalya, Sinop ve Alanya kentlerini alarak Akdeniz ve Karadeniz’e açılmalarının aşağıdakilerden hangisine, ortam hazırladığı savunulamaz?



A) Deniz gücünün artmasına B) Ticari yaşamın hareketlenmesine

Aşağıdakilerden hangisine dayanarak, Anadolu’ da feodal bir yapının oluşmadığı söylenebilir? A) Nüfusun az olmasına

C) Egemenlik alanlarının genişlemesine

B) Türklerden başka uluslarında yaşamasına

D) Şehir kültürünün yaygınlaşmasına

C) Halkın yasalar karşısında bir ve eşit sayılmasına

E) Dönemin en büyük ve gelişmiş donanmasına sahip olunmasına

D) Devletin askeri temellere dayanmasına E) Saltanat sisteminin varlığını sürdürmesine

Türkiye Selçuklu Devleti, ilk dönemlerinde Büyük Selçuklu Sultanlığı'na bağlı bir devlet konumunda iken, aşağıdakilerden hangisine, dayanarak bir süre sonra Büyük Selçuklu Sultanlığı’na bağlı bir devlet olmadığı söylenebilir? A) Ticaret yapmalarına B) Düzenli bir ordu kurmalarına C) Ikta sistemini uygulamalarına

11. Türkiye Selçukluları’nın, Avrupalı tüccar-



lara düşük gümrük vergisi gibi ayrıcalıklar tanımasında; I. Ticareti geliştirmek



II. Hıristiyan birliğini parçalamak



III. Yeni yerleşim alanları yaratmak



çabalarından hangilerinin, amaçlandığı savunulabilir?

D) Sultan adına saray yapmalarına

A) Yalnız I

E) Anadolu Sultanları'nın Hutbeyi kendi adlarına okutmalarına

C) Yalnız III



B) Yalnız II D) I ve II

E) I, II ve III



Bazı tarihçiler Türkiye Selçukluları’nın Bizans’ a karşı kazandıkları Miryakefalon Savaşı’nı “Türklerin Anadolu’ya kesin olarak yerleşmelerini” sağlayan bir zafer olarak nitelendirmelerinde; I. Bizanslıların, Haçlılardan yardım istemeleri



II. Bizanslıların savunmaya geçmesi



III. Türklere ticari ayrıcalıklar vermeleri



durumlarından hangilerini, görüşlerine kanıt olarak gösterdikleri söylenebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III



c) Divan edebiyatı: Hoca Dehhani, Gülşehri, Aşık Paşa önde gelen edebiyatçılardır. • Devlet Şair ve fikir adamlarını desteklemiş ve onları korumuşlardır. Bu da Anadolu’da fikir hayatının gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. Mevlana, Hacı Bektaşi Veli Kayserili Davut, Sadrettin Konevi önde gelen fikir adamlarıdır.

• Tarım ve Hayvancılık: Ekonominin temeli tarıma dayalıdır. Sultanlar tarımın gelişmesi için her türlü desteği sağlayıcı bir politika izlemişlerdir. Ikta sistemi ile topraktan en verimli ve sürekli şekilde yararlanmışlardır. Hayvancılıkta önemli yer tutmuştur. • Ticaret: İpek ve Baharat yollarının (Doğu ticaret yolları) Anadolu üzerinden geçmesi Anadolu’da canlı bir ticaret hayatının yaşanmasında etkili olmuştur. • Antalya, Sinop Alanya Konya, Kayseri Sivas ticaretin canlı merkezleridir.



9.

b) Tasavvuf edebiyatı: Mevlana, Sultan Veled, Yunus Emre, Kaygusuz Abdal sayesinde önemli gelişme göstermiştir.

Ekonomik yapı :

Palme Yayınevi

8.

Bilgi Köşesi

lar, askerler gibi ayrılmış olmalarına karşın batıdaki gibi “feodal” bir yapı görülmemiştir.

• Kervansaraylarının çokluğu bu canlı ticaretin en önemli kanıtlarıdır.

12. Orta Asya Türk Devletleri’nde olduğu gibi, Türkiye Selçukluları’nın da demircilik, dokumacılık, dericilik ve silah sanayi alanlarında üretimde bulunmaları ile ilgili;

I. Geleneksel uğraşlarını Anadolu’ya taşıdıklarını

Sanayi: • Türkler geleneksel sanayi dalları olan demircilik, bakırcılık, dokumacılık, dericilik ve silah sanayilerini Anadolu’ya da taşımışlardır.



II. Benzer şeylere ihtiyaç duyduklarını

Sanat :



III. Yaşam biçimlerinin benzerlik gösterdiği



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

• Türkiye Selçuklu ve Beylikler Dönemi'nde Anadolu’da sanat hareketleri bakımından benzeri görülmemiş bir canlılık görülmüştür. Özellikle mimari alanda gelişmişlerdir.

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

E) II ve III

7. E

8. E

9. B

10. C

11. A

12. E

109

7. Ünite

/ Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye'si

Bilgi Köşesi - Camiler; Konya ve Niğde de Alaeddin camileri, Sivas Malatya’da Ulu Camiler, - Mescitler; Minberi olmayan küçük camilerdir. Konya’da Karatay ve İnce Minareli Medrese, Sivas’ta Gök medrese, Şifaiye ve Buriciye Medreseleri, Kayseri’de Hunat Hatun Medresesi vb.

13. Vakıf arazi; kadıların yönetiminde geliri, cami,

15. Türkiye Selçuklu Sultanları, hazineden

medrese, han, hamam, yol, köprü ve kervansarayların yapımı, bakımı ve diğer hizmetlerin karşılanması amacı ile ayrılan arazilerdir.

para harcamadan büyük bir orduya sahip olduklarını öne süren bir tarihçi bu görüşünü aşağıdaki uygulamalardan hangisine, dayandırdığı ileri sürülebilir?



Yalnızca verilen bilgiler ışığında; I. Vakıf gelirleri hazine dışıdır



II. Sosyal devlet anlayışı vardır



III. Vakıf eserleri devletin denetimindedir



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I



C) I ve II

A) Devşirme yöntemine B) Vakıf uygulamasına C) Eyalet yönetimine D İkta sistemine

B) Yalnız III

E) Lonca uygulamasına

D) II ve III

E) I, II ve III

- Türbe ve Kümbetler; Anıt mezarlardır.



• Duvarlarının üzeri kubbe ile örtülü olanlara Türbe, Silindirik çokgen gövdeli konik veya piramit çatılı olanlara Kümbet denildiğini… Biliyor muydunuz?



İlk Selçuklu Külliyesinin Kayseri’ de ki Hunat Hatun Külliyesi olduğunu… Biliyor muydunuz?

- Bunların dışında saraylar, köşkler, darüşşifalar, hamamlar, köprüler gibi sivil mimari eserler ile kale ve surlar gibi askeri mimari eserler yapmışlardır.

14. Türkiye Selçuklu Sultanları’nın 1243 Kö-

16. Türkiye Selçukluları’nda zarara uğrayan

sedağ Savaşı’ndan sonra Moğollara karşı Memlüklerden yardım istemesi ile ilgili;

kervanlarının zararlarının deevletçe karşılanması yoluna gidilmesi ile ilgili;



I Selçukluların, Memlüklere bağlı olduğu



II. Halifenin, desteğine ihtiyaç duyulduğu



III. Memlüklerin, güçlü olduğu



durumlarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Palme Yayınevi

- Külliyeler: Cami ile birlikte yapılan medrese, kütüphane, imaret, hastane ve hamam gibi yapıların bütününe Külliye denildiğini…



I. Ticaretin, devletin denetiminde olduğu



II. Ticaretin, güvenceye kavuşturulduğu



III. Ticaretin, serbest bırakıldığı



durumlarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

- Türkiye Selçuklu ve Beyliklerde de resim ve heykel yapımı dince yasak nitelendirildiğinden fazlaca gelişememiş bunların yerine çinicilik, hattatlık, nakkaşlık, oymacılık, kakmacılık gibi süsleme sanatları gelişmiştir.

110

13. E

14. C

15. D

16. D

8. Ünite BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ

8. Ünite

/ Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti

Bilgi Köşesi OSMANLI TARİHİ (1299 –1922 ) • Osmanlı Devleti’nin, Oğuzların “Kayı Boyu” tarafından kurulduğunu…

Osmanlı Devleti Kuruluş Dönemi Kronolojisi 1299

Bağımsızlık

1302

Koyunhisar Savaşı

1315

Bursa kuşatması

• Kayı Boyu'nun Moğol baskısı üzerine 13. yy. da Anadolu’ya geldikleri, Türkiye Selçuklu Sultanı I. Alaeddin tarafından önce güneydoğu Anadolu’ya, daha sonra ise Söğüt – Domaniç yörelerine Uç Beyliği olarak yerleştirildikleri görüşü ağırlıkla ileri sürülmüştür. (1258)

1326

Bursa’nın Fetihi

1329

Maltepe Savaşı

1331

İznik ve İzmit’in Fetihi

1345

Karesi toprakları ele geçirildi.

• Önderleri Ertuğrul Gazi’nin 1281 de ölümü üzerine boy ileri gelenlerince beyliğin başına “Osman Bey” getirilmiştir.

1354

Ankara’nın Fetihi

1363

Sazlıdere Savaşı

• Anadolu Selçukluları'nın Kösedağ Savaşı’ndaki yenilgisinden sonra Moğolların (İlhanlı) baskısı altına girmesi üzerine diğer Anadolu Türk Beylikleri gibi Osmanlıların da daha serbest hareket ettikleri görülmüştür. Osman Bey'in Bizans’a karşı aktif politika izlemesi dikkatleri üzerinde toplamıştı. Anadolu Selçuklu Devleti yıkılana kadar devlete bağlılık göstermesine karşın 1299'dan itibaren bağımsız bir beylik yapısına dönüştüğü ileri sürülmüştür.

1364

Sırpsındığı Savaşı

1371

Çirmen Savaşı

1387

Ploşnik Savaşı

1389

I. Kosova Savaşı

1394

Selanik’in Fetihi

1396

Niğbolu Savaşı

1398

Kadı Burhaneddin Devleti ele geçirildi.

1399

Malatya’nın Fetihi

1402

Ankara Savaşı

1403

Fetret Devri’nin Başlaması

1413

I. Mehmet’in tahta çıkışı ve Fetret Devri’nin sonu

1413

Osmanlı-Venedik Deniz Savaşı başladı.

1413

Çamurluova Savaşı

1421

Venedikliler kazandı. (1413-1421 savaşı)

1444

Edirne-Segedin Antlaşması

1444

Varna Savaşı

1448

II. Kosova Savaşı

• Devletin adını, kurucusu Osman Bey’den aldığını… Biliyor muydunuz?

• Osmanlı Devleti’nin tarihi bir bütün olmakla birlikte siyasi gelişmelere göre 5 dönemde incelenmiştir. 1. Kuruluş Devri ( 1299 – 1453 ) Fetret Devri (1402-1413) 2. Yükselme ve İmparatorluk Devri (1453 – 1579) 3. Duraklama Devri (1579 –1683/1699) 4. Gerileme Devri (1699 – 1878)

a) Lale devri (1718-1730)



b) Tanzimat devri (1839-1876)



c) I. Meşrutiyet devri (18761878) 5. Dağılma ve Yıkılış Devri (1878 – 1922 )

a) İstibdat devri (1878-1908 )



b) II. Meşrutiyet devri (19081918)

112

8. Ünite

/ Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti Bilgi Köşesi

1. TEST 1.

Osmanlı Devleti, göçebe Türkmenleri yerleşik yaşama geçirmek için ciddi çaba harcamıştır.

Türk birliğini dağıtması ve beyliklere yeniden kurulma izni vermesi ancak Anadolu topraklarına yerleşmemesi” durumunun nedeni olarak; I. Bizans İmparator vekilleriyle iyi ilişkiler kurmak istemiştir.

Osmanlı Devleti bu uygulamayla;



I. Düzenli vergi toplanması



II. Tarım alanlarının genişletilmesi



4. “Timur’un Ankara Savaşı’ndan sonra Anadolu



III. Göçebelerin, yönetim ve denetiminde kolaylık sağlanması durumlarında hangilerini, amaçladığı savunulabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III



II. Yıldırım Beyazid’i tahtından etmek yetmiştir.



III. Güçlü bir Osmanlı Devleti yerine parçalanmış ve kendi egemenliğini tanıyan devletler istemektedir. yargılarından hangileri, gösterilebilir?

E) I, II ve III

çiş (Kuruluş) döneminde Balkanlarda uyguladığı;

II. Türkmenlerin iskanını gerçekleştirme



III. Yerli halktan ayaklanma çıkarma ihtimali bulunanları ise Anadolu’ya gönderme politikalarından hangilerinin, bölgede egemenliğin kalıcı olmasını kolaylaştırdığı savunulabilir? A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

5. Palme Yayınevi

I. Dinsel inançlara hoşgörü gösterme

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

2. Osmanlı Devleti’nin, Beylikten devlete ge-



A) Yalnız I



Osmanlı Devleti’nde, I. Murat Dönemi’nden başlayarak “Mülk hanedanın ortak malıdır.” anlayışı yerini “Mülk padişah ve oğullarınındır.” anlayışına bırakmıştır.



Bu bilgilerle ilgili olarak; I. Amca – yeğen – kuzenin tahtta hak iddia etmesi önlenmiştir.



II. Yönetim de daha demokratik uygulamalara gidilmiştir.



III. Merkezi yönetim eskisine göre daha güçlendirilmiştir. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I ve III

3. Osman Bey, beyliğin bağımsızlığını ilan etmiş olmasına karşın, kimi tarihçiler devletin asıl kurucunun Orhan Bey olduğunu öne sürmüşlerdir.

Orhan Bey Dönemi’nin, aşağıdaki etkinliklerinde hangisi, bu görüşü desteklemektedir? A) Karesioğulları Beyliği’nin, iç çatışmasından yararlanılması B) Bizans tekfurlarından Kantakuzen ile akrabalık bağı kurulması C) Ticaret yollarının denetiminin sağlanmış olması D) Bölgedeki otorite boşluğundan yararlanılması

6.



Böylesi bir durumun yaşanmasıda; I. Düzenli bir veraset sisteminin olmaması



II. Timur’un Anadolu’ya kalıcı olarak yerleşmesi



III. Ankara Savaşı’ndan sonra, Türkmen beyliklerinin yeniden kurulması gelişmelerinden hangilerinin, rolü olduğu söylenebilir?



E) Devletin işlerliğini sağlayan kurumların oluşturulması

1. E

2. E

3. E

Osmanlı Devleti’nde 1402 – 1413 yılları arasında geçen dönem “Fetret Devri” olarak adlandırılmıştır. Bu dönem siyasi birliğin bozulduğu, taht kavgalarının yaşandığı bir süreç olmuştur.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

XIV. Yüzyılda Siyasi durum: • Osmanlı Devleti kurulduğu sıralarda Anadolu’da ve Balkanlar’da siyasi birlik yoktu. a) Türkiye Selçuklu Devleti: Kösedağ Savaşı’ndan sonra Moğolların egemenliği altına girmiş, yıkılma tehlikesi ile karşı karşıya gelmişti. b) Türk Beylikleri: Türkiye Selçuklu Devleti’nin Moğolların (İlhanlılar) egemenliği altına girmesi üzerine Moğol egemenliğini tanımayan uçlardaki Türk beyleri (Germiyanoğulları, Aydınoğulları, Karesioğulları, Candaroğulları vb) bağımsız hareket etmeye başlamışlardı. c) Moğollar (İlhanlılar): İran ve Doğu Anadolu’ya egemen olan Moğollar Anadolu’nun en güçlü devleti konumundaydı. d) Bizans İmparatorluğu: Eski gücünden büyük ölçüde uzaklaşmıştı. Anadolu’daki topraklarının büyük bölümünü kaybetmiş, İstanbul, Marmara, Ege kıyıları, Trakya ile Yunanistan üzerinde egemen durumdaydı. İmparatorluk taht ve mezhep kavgaları yüzünden karışıklık içindeydi. “Tekfur” denilen yöneticiler İmparatorları dinlemeyerek başlarına buyruk hareket etmektedirler. e) Trabzon Rum İmparatorluğu: IV. Haçlı Seferi sırasında Latinlerin, İstanbul’u ele geçirmeleri üzerine 1204 de Bizans hanedanlarınca kurulan “Trabzon Rum İmparatorluğu” Karadeniz yörelerinde egemenlik sürmekteydi. f) Balkanlar: Bu dönemde Balkanlar’ da da siyasi birlik yoktu. En güçlüsü Sırp Krallığı olmak üzere Bulgar ve Arnavutluk Krallıkları, Bosna, Hersek, Eflak ve Boğdan Beylikleri bulunmaktaydı. Balkanlar’da mezhep kavgaları yüzünden karışıklıklar içindeydi. • Anadolu ve Balkanların siyasi ve sosyal durumunun Osmanlıların, gelişmesi için uygun bir ortam oluşturduğu ileri sürülmüştür.

E) I, II ve III 4. C

5. E

6. D

113

8. Ünite

/ Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti

Bilgi Köşesi BEYLİKTEN DEVLETE (KURULUŞ DEVRİ) (1299- 1453) Osman Bey (1299-1324) Aşiretten Beyliğe Geçiş :

7. II. Murat Dönemi’nde “Haçlı Birliği” orduları II.

10. Osmanlı Devleti’nin, Kuruluş Dönemi'nde;

Kosova Savaşı’nda yenilgiye uğramış ve savunmaya çekilmişlerdir.



I. Yeniçeri Ocağı’nın kurulması



II. Divan örgütünün oluşturulması



Bu durumun; I. Osmanlıların, Balkanlara kesin olarak yerleşmesi



III. Dirlik(tımar) sisteminin geliştirilmesi





II. Haçlı birliğinin, Türkler’i Anadolu’dan atamayacağı gerçeğini kavraması

uğraşlarından hangilerinin, taşra örgütlenmesini gerçekleştirmeye yönelik olduğu söylenebilir?



III. Haçlı birliğinin dağılması



sonuçlarından hangilerini, ortaya çıkardığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

A) Yalnız I C) Yalnız III



B) Yalnız II

D) I ve II

E) II ve III

E) II ve III

• Fetihlerinde; Ahilerin, Gazilerin ve Boy Beylerinin desteğini sağlamıştı. • Fetihlerini, Cihad-Gaza anlayışı üzerine kurmuştu. • Koyunhisar Savaşı (Bafeon) (1302): Bizans Tekfurlar ile ilk savaşını yaptı ve onları yendi. Bu başarısından sonra Osman Bey Anadolu’daki gazilerin lideri sayıldı.

8. Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi'nde

II. Fethedilen yerlere Türk nüfusun “iskan edilmesi” (yerleştirilmesi)



III. “Tımar” sisteminin uygulanması



politikalarından hangilerinin, bölgede kalıcı egemenliğin sağlanmasına yönelik olduğu söylenebilir?

• Bizanslılardan, Bilecik, İnegöl, Yenişehir, Yarhisar ve Mudanya yörelerini alarak sınırlarını Bursa’ya kadar genişletti. • Osman Bey kendi adına bakırdan ilk Osmanlı parasını bastırmış ise de nerede ve hangi tarihte bastırıldığının bilinmediği ileri sürülmüştür.

• Pelekanon ( Maltepe ) Savaşı (1329): Bizans İmparatorluk güçleri ile yapılan ilk savaş olarak gösterilmiş ve onları yenilgiye uğratmıştır. Bu zaferle İznik ve İzmit yöreleri alınmış, sınırlarını Üsküdar’a kadar

114

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II





I. İlk Osmanlı medresesinin İznik’te açılması



II. Devlet gelir ve giderlerinin artması



III. Kurumsallaşma çalışmalarına ağırlık verilmesi



durumlarından hangileri, Osmanlı Devleti’ nde sınırların genişlemesiyle doğrudan ilişkilidir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



E) II ve III

E) I,II ve III

9. Osmanlı Ordusu’nun Ploşnik 1387’de Sırplar’a yenilmesinden cesaret alan Balkan Devletleri Türkleri bölgeden söküp atmak için papalığında çağrısıyla 1389 tarihli Haçlı niteliğindeki savaşı başlatmışlardır.

Orhan Bey (1324–1362) (Beylikten Devlete Geçiş) • Bursa’yı fethetti ve başkent yaptı (1326).

11. Orhan Bey Dönemi’nde;

Balkanlar’da izlenen; I. Yerli Hıristiyan ahaliye “istimalet” (hoşgörü) ile yaklaşılması

Palme Yayınevi

• Bizans’ın güçsüzlüğünden yararlanarak fetih politikasını Bizans üzerine yoğunlaştırmıştı.



Bu bilgiler ışığında; I. Osmanlıların, Batı’daki mücadelesi gaza niteliğindedir.



II. Osmanlı Ordusu, Balkanlar’da yenilgi yüzü görmemiştir.



III. Papa’nın, Hıristiyanlar üzerinde siyasi otoritesi devam etmektedir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

12. Osmanlı Devleti’nde;

I. Türkmenlerin, bir kısmını Balkanlara yerleştirme



II. Bulgaristan’ı Osmanlılara bağlama



III. Anadolu beyliklerini, kendi siyasi otoriteleri altına alma



gelişmelerinden hangileri “Türkleri tek yönetim altında birleştirme” politikası izlediğini kanıtlar? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) I ve III 7. D

8. E

9. E

10. C

11. E

12. C

8. Ünite 13. XIV. yüzyıl başlarında Anadolu’da Osmanlı

15. Osmanlı Devleti Kuruluş Dönemi’nde;

Devleti’ni durdurabilecek siyasi bir güç olmamasına rağmen, padişahların daha çok Balkanlar’a yönelik seferler düzenlemesi;

I. Balkan halklarının kendi feodallerinin baskısı ve sömürüsünden kurtarma



II. Gaza ve fetih politikası ile Anadolu beyliklerinin takdirlerini kısmen de desteğini sağlama



III. Moğolların önünden kaçan Türkmenlere yurt bulma



amaçlarından hangileriyle, açıklanabilir? A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

/ Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti

I.

Gaza, fetih, cihat amaçlı savaşlar yapılması

II. Germiyanoğullarından kız çeyizi, Hamitoğullarından da satın alma yoluyla bazı toprakların Osmanlı topraklarına katılması III. İtalyan Raguza Cumhuriyeti’ne ticari ayrıcalık verilmesi

gelişmelerinden hangileri, yönetenlerin yayılmacı bir politika izlediğinin göstergesidir? A) Yalnız I C) Yalnız III

E) II ve III



B) Yalnız II

D) I ve II

E) II ve III

Bilgi Köşesi genişletmiştir. (Bizans bu yenilgiyle Anadolu’daki topraklarını Osmanlılara terketmek zorunda kaldı.) • Karesioğulları Beyliği'nin taht kavgalarına karışarak bu beyliğe son vermiştir. Beyliğin alınması ile Çanakkale- Balıkesir yöreleri ele geçirilmiş, Osmanlılara Rumeli yolu açılmış, Osmanlılar ilk deniz güçlerine kavuşmuşlardır. • Osmanlılara katılan ilk bağımsız Türk beyliğinin Karesioğulları Beyliği olduğunu ayrıca İznik’in Osmanlı’da geçici başkent olduğunu...

14. Osmanlı Devleti, Balkanlarda yeni fethettiği ülkelerdeki derebeylere ait topraklara el koyarken Hıristiyan ahalisinin, ev ve bahçelerine dokunmadığı gibi tımar sistemiyle onları daha da rahatlatmıştır.

Palme Yayınevi

Biliyor muydunuz?

Osmanlı Devleti’nin izlediği bu politikanın; I. Tarla üretiminin yerini bahçe ve bostan üretimine bırakması



II. Bölgedeki feodaliteyi ve uygulamalarını ortadan kaldırması



III. Hıristiyan halka karşı izlediği hoşgörü politikasının geri bildiriminin olumlu olması



durumlarından hangilerine, ortam hazırladığı savunulabilir?

16. Fetret Dönemi’ne son veren Çelebi Meh-



met bir anlamda Osmanlı Devleti’ni yeniden kurarak devletin doğu ve batıdaki geleneksel dış politikasına start verdi iddiasına; I. Eflâk kuvvetlerini yenerek vergiye bağlaması



II. Şeyh Bedrettin Ayaklanması’nı bastırarak Serez’de idam edilmesinin gerçekleştirilmesi



III. Karamanoğullarını yenerek Akşehir ve Beyşehir’i tekrar geri alması



gelişmelerinden hangileri, kanıt gösterilebilir? A) Yalnız II

B) Yalnız III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

E) II ve III

4. Bizans taht kavgalarına karışarak İmparator Kantakuzen’i Sırplara karşı korudu. İmparator, Orhan Beye üs olarak kullanması amacı ile Gelibolu yarımadasındaki “Çimpe Kalesini” verdi. • Osmanlı Türklerinin Çimpe Kalesi’ ne sahip olması ile ilk kez 1353’de Rumeli’ye (Avrupa’ya) geçtiklerini… • Orhan Bey’in Beylikten devlet teşkilatlanmasına geçişi başlatarak kurumsallaşmayı başlattığını … Bu doğrultuda; – İlk divan örgütünü (merkezi örgütlenme) – İlk daimi ve düzenli orduyu kurduğunu (Yaya – Müsellem) – Akçe adı ile gümüşten ilk Osmanlı parasını bastırdığını – İlk Osmanlı medresesini İznik’te açtırdığını (Merkezi eğitim) – İlk vezirlik sisteminin kurulduğunu (Kardeşi Alaeddin Paşa) – Vakıf sisteminin temellerini attığını – Kadılık sisteminin temellerinin atıldığını... – Rumeli’de iskan politikası uyguladığını... Biliyor muydunuz?

13. E

14. B

15. D

16. C

115

/ Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti

Bilgi Köşesi – İskan politikası uygulanırken; a) Öncelikle göçebe yaşayan Yörüklerin seçilerek yerleşik yaşama geçmelerinin sağlandığını, b) Benzer yaşam biçimlerini sürdürmeleri ve göçün kolay olması için Rumeli’ye yakın yerlerdeki halkın seçildiğini, c) Anlaşmazlık içinde olan ailelerden birinin seçilerek Rumeli’ye geçirilmesiyle anlaşmazlıkların önlenmesine özen gösterildiğini, d) Göç ettirilen bölgenin üretim ve düzeninin bozulmamasına azami dikkat edildiğini, e) Göç ettirilen halkın her türlü gereksiniminin devlet tarafından karşılandığını ve onlardan bir süre vergi alınmadığını… Biliyor muydunuz?

2. TEST 1.

4. Timur, Ankara Savaşı’ndan sonra Karaman-



Osman Bey’in Bizans’a karşı giriştiği fetih hareketlerinde Ahilerin, Gazilerin, Boy Beylerinin desteğini alması; I. Osmanlıların bağımsız olmadığı



II. Fetihlerin dini amaçlı yapıldığı



III. Daimi ve düzenli bir ordusunun olmadığı





durumlarından hangilerinin, etken olduğu ileri sürülebilir?

Timur bu davranışı ile; I. Anadolu’da güçlü bir siyasi yapının oluşmasını önlemek,



II. Türk Beylikleri arasında dayanışma sağlamak



III. Bizans üzerindeki Türk baskısını artırmak



Politikalarından söylenebilir?

A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

2.





B) Yalnız II D) I ve II

(1362 – 1389):

A) Yalnız I

Osmanlılar, Orhan Bey’den itibaren iskan politikasını büyük bir düzen içinde sürdürmüşler, Anadolu’dan Türk Boylarını fethedilen yerlere yerleştirmişlerdir. İskan uygulaması sırasında dikkat edilen noktalardan biri de “ülkede huzur ve güvenliğin sağlanması” amacına yönelikti. Aşağıdakilerden hangisinin, bu amaca yönelik olduğu ileri sürülebilir? A) Değişik zanaatlerle uğraşanları göç ettirmek, B) Göçebe biçimde yaşayanları yerleşik yaşama geçirmek C) Yakın yerlerdeki aileleri göç ettirmek, D) Anlaşmazlık içindeki ailelerden birini göç ettirmek, E) Göç ettirilen yerlerin üretimine dikkat etmek.

I. Murat (Hüdavendigar)

oğulları, Germiyanoğulları, Aydınoğulları, Saruhanoğulları gibi Anadolu Türk Beyleri’ne beylik topraklarını geri vermişti.

hangilerini,

C) Yalnız III

amaçladığı

B) Yalnız II

D) I ve II

E) I, II ve III

5. Osmanlı Devleti, kuruluş döneminde batıdaki

Palme Yayınevi

8. Ünite

gaza ve cihat anlayışına uygun politikasının yanısıra Anadolu Türk Beylikleri üzerinde de fetih politikası uygulamıştır.

Bu bilgiye dayanarak; I. Balkanlardaki, Osmanlı egemenliği tartışmalıdır.



II. Osmanlı Devleti, Anadolu’da siyasi birliği sağlamaya çalışmıştır.



III. İpek Yolu’nun ticari denetimi Osmanlıların eline geçmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) I, II ve III • Hükümdarlık, hanedanın ortak malı değildir. Padişah ve oğullarına aittir.

Amaç: Merkezi otoriteyi eskisine oranla daha güçlü kılmak.

• Tahta çıktıktan sonra ilk iş olarak isyan eden Ahilerin elinden Ankara’yı geri alarak Anadolu’da düzeni sağlamıştır. • Sazlıdere Savaşı’nda Bizanslıları yenmiştir. • Edirne’yi fethederek başkent yapmıştır. Edirne’nin fethi ile; - Bizans’ın Balkanlarla bağlantısı kesilmiş, - Balkanların yolu Osmanlılara açılmıştır.

116

3.



Yıldırım Bayezıd, Anadolu Türk Beyliklerinden bir çoğuna son vermiş, sancakları bir yönetim altında birleştirerek Anadolu Beylerbeyliği’ni kurmuştu. Anadolu Beylerbeyliği’nin kurulması ile ilgili; I. Yıldırım ile imparatorluk döneminin başladığı,

6. Osmanlıların, beylikten devlete geçiş dö

II. Batı yönlü fetihlerin gaza olarak nitelendirilmesi



III. Bizans’ın merkezi otoritesinin zayıflamasına bağlı olarak yönetsel sorunlar yaşaması



durumlarından hangileri, fetih politikasının öncelikle toplumsal amaçlı olduğu yargısını doğruladığı savunulabilir?

II. Merkeziyetçi yönetime gidileceği



III. Fetret Devrinin sona erdiğinden



gelişmelerinden hangilerine, ulaşmak olanaklı olabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

neminde; I. Anadolu’ya göç eden Türkmenlere yurt bulma zorunluluğu

A) Yalnız I



C) Yalnız III

E) II ve III



E) I ve III 1. C

2. D

3. B

4. A

5. B

B) Yalnız II

6. A

D) I ve II

8. Ünite 7.

/ Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti

Timur “Türk tarihine çok zarar verdi.” diyen bir kişi bu görüşüne; I. Hindistan üzerine sefer yapmasını

10. Osmanlıların Eflak, Boğdan, Bosna ve Her-



II. Altınordu Devleti’ni parçalamasını





III. Osmanlılarla Ankara Savaşı’nı yapması



IV. Cengiz Han’ın bir kısım topraklarını ele geçirmesi



durumlarından hangilerini, kanıt olarak ileri sürebilir?



A) I ve II

B) II ve III

C) III ve IV

D) I ve III

sek Beylikleri ile Arnavutluk’u topraklarına katması ile; I. Akdeniz egemenliği Osmanlılara geçmiştir,



II. Kafkasların egemenliği Osmanlılara geçmiştir,



III. Balkanlar’da Osmanlı egemenliği sağlanmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) II ve IV

D) I ve II

E) I, II ve III

8.

Osmanlıların Kuruluş Dönemi’nde, – Karesioğulları Beyliği’nin taht sorunlarına karışarak bu beyliğe son verilmesi,



– Germiyanoğulları Beyliği’nin bir kısım topraklarının çeyiz yolu ile alınması,

11. Osmanlı Devleti iskan (yerleşim) politika-

– Hamitoğulları Beyliğinin bir kısım topraklarının para ile satın alınması,





– Aydın, Saruhan, Menteşeoğulları gibi Beyliklere son verilmesi,

Palme Yayınevi



sında; I. Yeni yerleşim yerine uyum sağlanması



II. Göç edenlere iyi cins tohum, gübre, araç – gereç yardımının yapılması



III. Göçmen alınan bölgenin üretim düzeninin büyük ölçüde korunması



gibi kurallardan hangileri, yeni yerleşim yerine yakın bölgelerden göçmen alımında etkili olduğu savunulabilir?



izlenen bu politikanın; I. Anadolu siyasi birliğini sağlamak,



II. Anadolu Türk Beyliklerinin kaynaşmalarını sağlamak,



III. Balkanlara egemen olmak

A) Yalnız I



B) Yalnız II



hedeflerinden hangilerine, yönelik olduğu savunulabilir?

C) Yalnız III



D) I ve II

A) Yalnız I



E) I ve III

B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

E) I, II ve III

12. Bazı tarihçilere göre; Osmanlı Devleti’nin hız9.



Orhan Bey; Karesioğulları Beyliği’nin taht sorunlarına karışarak beyliğe son vermiş böylece Çanakkale, Balıkesir yörelerini Osmanlı topraklarına katmıştı. Karesioğulları Beyliğinin Osmanlılara katılması ile; I. Rumeli yolu Osmanlılara açılmıştır,



II. Osmanlılar ilk deniz güçlerine kavuşmuşlardır,



III. Bizans’ın Balkanlarla bağlantısı kesilmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

lı büyümesi ve güçlenmesine etki eden en önemli siyasal ve toplumsal faktörün, Orta Asya’dan kaynaklanan Türkmen göçü olduğudur.

II. Alınan yerlerde, Türkleştirme politikası izlenmiştir.



III. Türkmenlere, yurt bulmak için fetihler gerçekleştirilmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

8. A



C) I ve III



B) I ve II D) II ve III

• Sofya ve Filibe yöreleri alınarak Balkanlar’daki ilerleyişe hız verilmiştir. Bu durum “Haçlı Birliği” oluşturulmasına neden oldu. • Sırp Sındığı Savaşı (1364): Osmanlıların Balkanlar’daki ilerleyişlerinden endişeye kapılan Sırplar, Bulgarlar, Eflaklılar, Bosnalılar ve Macarlar Papa'nın öncülüğünde Türkleri Rumeli’den atmak için bir Haçlı ordusu oluşturmuşlardı. Haçlılarla yapılan savaş Osmanlıların zaferi ile sonuçlanmıştır. • Çirmen Savaşı (1371): Sırplarla yaptı ve onları yendi, Osmanlı egemenliği Makedonya’ya, kadar genişledi. (Sırbistan vergiye bağlandı.) • I. Kosova Savaşı (1385): Haçlılarla yapıldı ve onları yendi. • Germiyan Beyliği'nin bir kısım topraklarının (Kütahya, Tavşanlı vb) bu dönemde çeyiz yolu ile Osmanlılara geçtiğini… • Hamitoğulları Beyliği’nin bir kısım topraklarının (Isparta, Yalvaç vb.) satın alma yolu ile Osmanlılara katıldığını… • Vezir sayısı üçe çıkarıldığını, ilk vezir-i azamlık (Sadrazamlık) makamının bu dönemde oluşturulduğunu (Çandarlı Sülalesi)… • Yeniçeri Ocağı'nın temellerinin atıldığını, 1363 devşirme sistemiyle oluşturulan ilk merkezi ordu olduğunu… • Rumeli’deki Sancakların bir yönetim altında birleştirilerek Rumeli Beylerbeyliğinin kurulduğunu… • Tımar Sistemi’nin oluşturulduğu (Toprak sistemi) • Anadolu Kazaskerliği (yargı) kurulduğunu • Anadolu Defterdarlığı (maliye) kurulduğunu • I. Kosova Savaşı’nda (1389), Haçlıları yenilgiye uğratan I. Murat’ın savaş alanında bir Sırplı tarafından öldürüldüğünü, topun bu savaşta ilk kez kullanıldığını … Biliyor muydunuz?

E) I, II ve III

E) II ve III 7. B

Bu bilgiye dayanarak, Osmanlı Devleti ile ilgili; I. Yerleşik toplum yapısı özendirilmiştir.

Bilgi Köşesi

9. D

10. C

11. E

12. E

117

8. Ünite

/ Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti

Bilgi Köşesi I. Bayezıd (Yıldırım)(1389–1402):

13. –

15. Osmanlıların, ilk başkenti Söğüt iken fetihler



Sırpsındığı – I. ve II. Kosova – Niğbolu – Varna Savaşları’nın ortak yanı için; I. Denizlerde elde edilen zaferlerdir



II. Haçlılarla yapılan savaşlardır



III. Doğu Trakya’nın egemenliğini sağlayan savaşlardır



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

• Yıldırım Bayezıd’ın tahtı Kosova Savaş alanında ele geçirip, Ankara Savaş alanında kaybettiğini…



C) Yalnız III

sonrası Bursa, İznik ve Edirne’nin başkent olarak kullanıldığı görülmüştür.

değiştirmelerinde;

B) Yalnız II

Osmanlı devlet adamlarının sık sık başkent



I. Başkentlerinin fetih alanlarına yakın olmasını sağlamak



II. Düşmanlarını şaşırtmak



III. Göçebe yaşam geleneğini farklı biçimde sürdürmek



politikalarından hangilerinin, amaçlandığı söylenebilir?

D) I ve II

E) I, II ve III

• İlk iş olarak tahtına rakip olur düşüncesiyle kardeşi Yakup Beyi öldürttüğünü…

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I ve III

• İstanbul’u fethetme düşüncesiyle Anadolu Hisarını (Güzelce Hisar) yaptırdığını… Bizans’ı anlaşma ile vergiye bağladığını ve İstanbul’da ilk Türk mahallesini kurdurduğunu… Biliyor muydunuz? • Bulgar Krallığını yıktı (1394): Balkanlarda ele geçirilen ilk devlet oldu. • Niğbolu Savaşı’nda (1396): Haçlıları yenilgiye uğratarak Osmanlı egemenliğini Tuna Nehri’ne kadar genişletti. (bu savaş yüzünden İstanbul kuşatmasını kaldırdı.) • Germiyan, Saruhan, Aydın, Menteşe ve Candaroğulları gibi Türk Beyliklerine son vererek Anadolu Türk birliğini büyük ölçüde sağladı ise de Ankara Savaşı’ndan sonra bu birlik bozuldu. • Anadolu’daki Sancakları bir yönetim altında birleştirerek “Anadolu Beylerbeyliği”ni kurdu. (Anadolu Türk Birliğinin sonucu) • Gelibolu’da ilk Osmanlı tersanesini kurdu ve Osmanlı donanmasını teşkilatlandırdı.

14. Osmanlı Beyliği’nin, gücünü büyük ölçüde yitirmiş olan Bizans’ın sınırına yakın olması

Osmanlılara; I. Batı kültürüne, girişini kolaylaştırmıştır



II. Ticarette gelişmesini, hızlandırmıştır



III. Beyliğin, kısa sürede gelişip güçlenmesini sağlamıştır



yararlarından hangilerini, sağladığı ileri sü-

Palme Yayınevi

• İstanbul’u kuşatan ilk Osmanlı Sultanı olduğunu…

16. Osmanlıların ilk dönemlerinde fetihlerini Bizans üzerinde yoğunlaştırdığını öne sü

II. Bilecik, Bursa, İznik yörelerini almalarını



III. Konya, Antalya yörelerini almaları



çabalarından hangilerini, savına kanıt olarak gösterebilir?

rülebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III



A) Yalnız I

B) Yalnız II

ren bir tarihçi bu görüşüne; I. Balıkesir-Çanakkale yörelerini ele geçirmelerini

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

E) I, II ve III

• Ankara Savaşı (1402): – Yıldırım ve Timur’un Türk Beylikleri üzerinde egemenlik kurmak istemeleri, – Türk Beylerinin onları karşılıklı olarak kışkırtmaları,

118

13. B

14. C

15. A

16. B



B) Yalnız II D) I ve II

8. Ünite

/ Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti Bilgi Köşesi

3. TEST 1.

1353'de Çimpe Kalesi’nin alınması ile Rumeli’ye geçen Osmanlılar süreç içerisinde, Bulgar, Sırp ve Arnavutluk krallıkları ile Eflak, Boğdan, Bosna ve Hersek Beyliklerini de egemenlikleri altına almışlardı.



Yalnızca verilen bilgiler ışığında Osmanlıların Balkanlar’da hızla yayılışında;



I. Balkan ulusları arasında din ve mezhep kavgalarının yaşanması



II. Osmanlıların, denizlerde güçlü donanmalara sahip olması



III. Balkanlar’da, siyasi birliğin olmaması



durumlarından hangilerinin, etkili olduğu savunulabilir?

2.





Bu durumun; I. Kültürel çeşitliliğe



II. Azınlık haklarına



III. Veraset sistemindeki belirsizliğe



gelişmelerinden hangilerine, yol açtığı savunulabilir?

C) Yalnız III



Yalnızca verilen bu bilgilere göre;



I. Anadolu siyasi birliği bozulmuştur.



II. Osmanlı Devleti dağılma tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır.



III. Devletin birliği için taht sorunları yaşanmamıştır.



yargılarından hangilerine, ortam hazırladığı söylenebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

Osmanlıların, Balkanlar’daki fetihlerinden sonra halkın çoğunluğunu Türk-Müslümanlar oluşturmakla birlikte bir çok farklı ulusunda yer aldığı görülmüştür.

A) Yalnız I

Timur güçlü bir Osmanlı Devleti yerine parçalanmış ve kendi egemenliğini tanıyan küçük devletler istediğinden, ele geçirdiği toprakları Yıldırım’ın oğulları arasında paylaştırmıştı. Bu durum Osmanlı Devleti’nde 11 yıl süren Fetret Devri’nin yaşanmasına neden olmuştu.

B) Yalnız II D) I ve II

Palme Yayınevi

A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

4.

5.



II. İlk Osmanlı parasının bastırılması III. İlhanlı Devleti’ne vergi ödenmesine son verilmesi



durumlarından hangilerinin Osmanlı Devleti’ nin bağımsızlığının göstergesi olduğu ileri sürülebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III



B) Yalnız II D) I ve II

E) II ve III



II. Gelibolu’da tersane açarak Osmanlı donanmasını güçlendirmesi



III. Anadolu Türk Beyliklerini, yönetimi altında birleştirmesi



gelişmelerinden hangilerinin, İstanbul’u ele geçirme amacına yönelik olduğu söylenebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III

Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi'nde; I. Ülke hükümdar ailesinin ortak malıdır anlayışının geliştirilmesi,



D) I ve II

Yıldırım Bayezıd’ın; I. Anadolu (Güzelcehisar) Hisarı’nı yaptırması



6.

• Yıldırım’ın ölümü üzerine oğulları (Şehzade Mehmet, Musa, İsa ve Süleyman) arasında taht kavgaları başlamıştı. 11 yıl süren bu döneme tarihçiler, Fetret, Bunalım veya Buhran Devri dedikleri gibi Saltanat-ı Fasıla Devri’de (Saltanata ara verme) demişlerdir. Bu dönemde Balkanlarda parçalanma görülmedi. Bu durum Balkanlarda uygulanan; iskan, hoşgörü, tımar sisteminin uygulanması politikaları ve Yüzyıl Savaşları’nın sürüyor olması etkili olmuştur. • Mehmet’in (Çelebi) tek başına tahtı ele geçirmesi ile bu devir sona ermiştir.

Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi'nde; I. Türkmenlere yurt bulmak



II. Toprak gelirlerini artırmak

I. Mehmet (Çelebi) (1413 –1421):



III. Haçlı ittifakını önlemek



çabalarından hangilerinin, batı yönünde fetihlere ağırlık vermelerinde etken olduğu savunulabilir?

• Ankara Savaşı’ndan sonra bozulan Anadolu Türk birliğini (Aydın, Menteşe, Saruhan ve Teke beyliklerine son vererek) yeniden sağladığı için Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu sayıldığını…

A) Yalnız I C) Yalnız III

B) Yalnız II D) I ve II

Biliyor muydunuz?

E) II ve III

E) II ve III 2. D

Fetret Devri (1402-1413) :



B) Yalnız II D) I ve II

1. C

– Timur Yıldırım’ın ortadan kaldırdığı Türk Beyliklerine topraklarını geri vermekle Anadolu Türk birliği bozuldu (Kösedağ Savaşı’nın sonunda olduğu gibi) ve Osmanlı Devleti dağılma tehlikesi ile karşı karşıya geldi. – Türklerin batıya ilerleyişi bir süre durdu. Bizans’ın ömrü uzadı. (İstanbul’un alınması gecikti.)



E) II ve III

3.

Savaşın sonuçları;

– Fetret Devri başladı.

B) Yalnız II

B) Yalnız II D) I ve II

– Birbirlerine ait yerleri yakıp yıkmaları (Timur’un Sivas’ı, Yıldırım’ın Erzincan’ı) ve birbirlerine aşağılayıcı tavırları gibi nedenlerle yapılan Anakara Savaşı’nda Yıldırım yenilmiş, Timur’a esir düşmüş ve bir süre sonra da ölmüştür.

3. D

4. D

5. E

6. D

119

8. Ünite

/ Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti

Bilgi Köşesi

7.



I. Şeyh Bedrettin ve Düzmece Mustafa isyanlarını bastırması



II. Kardeşleri ile taht için savaşması ve onları etkisiz kılması

• Venediklilerle ilk açık deniz savaşı (1415) bu dönemde yapıldı. Gelibolu Deniz Savaşı’nı Venedik kazandı.

10. II. Murat döneminde, Haçlı kuvvetleri ile ya-

Fetret Devri’ne son veren I. Mehmet (Çelebi), Osman Gazi’den sonra Osmanlı Devleti’nin ikinci kurucusu olarak nitelendirilmesinde;



I. Haçlıların, bundan sonra uzun süre savunmada kalmaları

III. Birçok Anadolu Türk Beyliği'ni yeniden Osmanlılara katması



II. Bu savaştan sonra Türklerin Balkanlar’ dan çekilmeleri

durumlarından hangileri, öncelikle kanıt olarak gösterilebilir?



III. İskan faaliyetlerine bu dönemde de devam edilmesi



durumlarından hangilerinin, etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

• Rumeli yeniden otorite altına alınmıştır. • Simavna Kadısı oğlu Şeyh Bedrettin İsyanı: Dini-Sosyal nitelikli bir isyan olduğu ileri sürülmüş, isyan bastırılmıştır.

11. Osmanlı’nın, Beylikten Devlet’e geçtiği dönemde Anadolu’da;

8.

Selçukluklularda fethedilen topraklar, fetheden kişinin malı sayıldığı halde Osmanlılarda Devletin malı sayılmıştır.



Bu durumun; I. Merkeziyetçi bir politika izlendiği



II. Federatif anlayışa izin verilmediği



III. Fetihleri hızlandırmak istendiği



gelişmelerinden hangilerinin, göstergesi olduğu ileri sürülebilir?

II. Murat Devri (1421-1451) :

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

E) II ve III

Palme Yayınevi

• Şehzade ( Düzmece ) Mustafa isyanı: Taht yüzünden çıkmıştır. Bizans’ın kışkırtmaları üzerine isyan eden Şehzade Mustafa yenilerek Bizans’a sığınmıştır. Osmanlı tarihçileri Şehzade’nin Yıldırım’ın oğlu olmadığını ona benzeyen birinin olduğunu ileri sürerek “Düzmece” deyimini kullanmışlardır.

pılan II. Kosova Savaşı Türklerin kesin olarak Balkanlara yerleştikleri savaş olarak nitelendirilmiştir. Kosova zaferinin, bu şekilde nitelendirilmesinde;



– Bizans eski gücünü yitirmiştir.



– Moğol baskısı yaşanmaktadır.



– Trabzon’da Rum Pontus Devleti bulunmaktadır.



– Türkmen Beylikleri arasında mücadele yaşanmaktadır.



Bu bilgiler ışığında, XIII. yüzyılda Anadolu’nun durumu ile ilgili;



I. Siyasi otorite boşluğu bulunmaktadır.



II. Coğrafya, tümüyle İslâm toplumlarının egemenliği altındadır.



III. Türkiye Selçuklu Devleti, en güçlü dönemini yaşamaktadır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I



C) Yalnız III

9.

• Amcası Şehzade ( Düzmece) Mustafa’nın 2. kez çıkardığı isyanı tamamen bastırdı



Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi'nde Anadolu ve Rumeli’de egemenlik alanları genişlediği halde iskan faaliyetlerinin Rumeli’ de yoğunlaştığı görülmüştür. Bu duruma; I. Devşirme kökenli yöneticilerin etkinliğinin artması



• Kardeşi Şehzade Mustafa’nın taht yüzünden çıkardığı isyanı bastırdı.

II. Anadolu’nun daha öncede Türk egemenliğinde olması



III. Rumeli’de etkinliğin ve güvenliğin sağlanmak istenmesi

• İstanbul’u kuşatan 2. Osmanlı Sultanı oldu.



gelişmelerinden hangilerinin, etken olduğu savunulabilir?

• Germiyanoğulları Beyliği’nin toprakları bu dönemde “vasiyet yolu” ile Osmanlılara geçti. • I. Mehmet Dönemi’nde başlatı-

120

B) Yalnız II D) I ve II

E) II ve III

12. Mısır’da bulunan Halife Anadolu’da sağladığı başarılardan sonra Yıldırım Bayezıd’ a “Sultan-ı Rum” diye hitap etmesinin;

I. Yıldırım’a verdiği

taht mücadelesinde destek



II. Anadolu seferlerinde haklı olduğu



III. İslâm aleminin dini liderliğinin Yıldırım’a verilmesi gerektiği



düşüncelerinden hangileri ile ilişkili olduğu söylenebilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) II ve III 7. C

8. D

9. E

10. A

11. A

12. B

8. Ünite 13. Orhan Bey Dönemi’nde, 1326’da Bursa’nın

15. Osmanlıların Kuruluş Döneminde;

fethinden sonra Osmanlılar, göçebe bir uç beyliğinden, başkenti, sınırları yerleşik halkı olan yaya ve atlılardan oluşan düzenli bir ordu oluşturup genişleme kabiliyetine haiz gerçek bir devlete dönüşmüştür.

Bu bilgiler ışığında, Orhan Bey’den önceki dönemde Osmanlılarla ilgili olarak; I. Düzenli orduları yoktur.



II. Çok uluslu bir yapıdadır.



III. Göçebe yaşam biçimi egemendir.



yargılarından hangilerinin, doğruluğu savunulabilir? A) Yalnız I



C) I ve II

/ Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti



I. Cihat-Gaza anlayışının egemen kılınması



II. Yaya ve Müsellem adı ile düzenli askeri birlikler oluşturulması



III. İznik’te, ilk Osmanlı medresesinin açılması



girişimlerinden hangilerinin, Osmanlı fetih politikasına yönelik olduğu savunulabilir? A) Yalnız I



C) Yalnız III

B) Yalnız II D) I ve II

E) I, II ve III

B) Yalnız II D) I ve III

14. Yıldırım Bayezıd’ın İstanbul Boğazı’nın Anadolu yakasına Anadolu Hisarı’nı yaptırması, Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul Boğazı’nın Rumeli yakasına Rumeli Hisarı’ nı (Boğaz kesen) yaptırmasındaki ortak amacın;

Palme Yayınevi

E) II ve III

16. I. Murat, Rumeli’deki Sancakları bir yönetim altında toplayarak Rumeli Beylerbeyliğini, oğlu Yıldırım Bayezıd ise Anadolu Sancaklarını bir yönetim altına alarak Anadolu Beylerbeyliği’ni kurmuşlardı.

I. Bizans’a Karadeniz’den gelebilecek yardımları önlemek



II. Sanata verdikleri önemi göstermek



III. Karadeniz devletleri ile ticareti geliştirmek



çabalarından hangilerine, yönelik olduğu söylenebilir? A) Yalnız I



C) Yalnız III

Osmanlı Sultanları’nın sözü edilen uygulamalarındaki ortak amacın aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir? A) Anadolu ve Rumeli halklarını kaynaştırmak B) Fethedilen topraklarda, yönetimi güçlü kılmak C) İkili devlet, geleneğini sürdürmek D) Anadolu ve Rumeli arasında ticareti geliştirmek

B) Yalnız II D I ve II

E) Anadolu - Rumeli farklılıklarını ortadan kaldırmak

E) I, II ve III

Bilgi Köşesi lan Anadolu Türk birliğini sağlama çalışmalarına devam edilerek Candaroğulları, Aydınoğulları gibi Türk Beylikleri'ne son verildi. • Haçlılarla uzun süre savaştı ve onlarla Edirne-Segedin Antlaşmasını (1444) imzaladı. Bundan sonra savaş yorgunluğunu ileri sürerek tahtını oğlu II. Mehmet’e (Fatih) bıraktı. Osmanlı tahtına çocuk yaşta bir padişahın oturması devlet adamları arasında çekişmeleri başlatmış ve cülüş bahşişi alamayan yeniçeriler ilk kez ayaklanmıştır. • Varna Savaşı (1444) : Haçlılar Osmanlı tahtına küçük yaştaki II. Mehmet’in geçmesinden yararlanmak istediler. 10 yıl sürmesi kararlaştırılan Edirne-Segedin Antlaşması’nı bozarak harekete geçince II. Murat yeniden tahta çıktı ve haçlıları yendi. (II. Mehmet'in babasına eğer Padişah isen gel devletin başına, yok ben Padişah isem emrediyorum gel ordunun başına gibi bir çağrıda bulunduğu ileri sürülmüştür.) • II. Kosova Savaşı (1448): Haçlılarla yaptı ve onları yendi. – II. Kosova Savaşı’ndan sonra Haçlıların Türkleri Balkanlar’dan atma umutlarının son bulması ile Türklerin kesin olarak Balkanlara yerleşmesini sağladığını… – Haçlıların II. Kosova yenilgisinden sonra II. Viyana kuşatmasına (1683) kadar savunmada kaldıklarını Avrupa’ya yürüyüş sırasının Türklere geçtiğini… Biliyor muydunuz? Osmanlı Devleti’nin Balkan Politikası: • Osmanlılar Balkanlar’da ele geçirdikleri yerlerde halkın dil, din ve yaşayışlarına karışmayarak onları serbest bırakmışlar, adaletli ve hoşgörülü bir yönetim uygulamışlardır. (Uygulanan bu politikanın Balkan uluslarının ulusal benliklerini koruyup sürdürmelerine ve milliyetçilik (ulusculuk) akımından kolaylıkla etkilenmelerine yol açtığı ileri sürülmüştür.). • Balkanlar’da, Hıristiyan nüfusu azaltmak için bazı yöntemlere başvurulduğu ileri sürülmüştür.

13. D

14. A

15. D

16. B

121

8. Ünite

/ Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti

Bilgi Köşesi - Devşirme yöntemini geliştirmişlerdir. - Devlet memuru olabilmek için Müslüman olma koşulunu getirmişlerdir. - Gayrimüslimlerden, Müslümanlara oranla daha fazla vergi almışlardır (Cizye gibi) - Bazı Türk Boylarını Balkanlara göç ettirerek yerleştirmişlerdir. Osmanlı Devleti’nin Anadolu Politikası :

Bunlar; - Beyliklerle savaşarak onların egemenliklerine son verme, - Akrabalık yolu ile toprak elde etme (Germiyan ve Karamanoğulları) - Para ile toprak satın alma (Hamitoğulları) - Beylikleri himaye altına alma. • Osmanlı Beyliği, Anadolu Türk Beylikleri içerisinde en küçük beyliklerden biri iken kısa sürede gelişip güçlenerek çağının en güçlü devletlerinden biri haline gelmesinde: – Bizans’a sınır oluşları (Coğrafi konumu) ve Bizans’ın bu sırada güçsüz oluşu, – Diğer Türk Beylikleri birbirleri ile çekişirken Osmanlıların onlarla iyi ilişkiler kurarak fetih politikasını Bizans ve Balkanlar üzerinde yoğunlaştırması, – Fetih politikalarını CihadGaza anlayışı üzerine kurmaları, – Yöneticilerinin iyi birer asker ve teşkilatçı olmaları, – Adaletli ve hoşgörülü bir yönetim uygulamaları – Egemenlik alanlarında huzurlu ve güvenli bir ortam oluşturmaları. • Sırpsındığı, Niğbolu, I. Kosova, Varna ve II. Kosova Savaşları’nın Osmanlıların Haçlılarla yaptıkları savaşlar olduğunu ve hepsini de Osmanlıların kazandığını… Biliyor muydunuz?

122

OSMANLI DEVLETİ KURULUŞ HARİTASI

• Osmanlılar, Anadolu Türk birliğini sağlamak için çeşitli yöntemlere başvurmuşlardır.

9. Ünite DÜNYA GÜCÜ OSMANLIOSMANLI DEVLETİ YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1595)

9. Ünite

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

Bilgi Köşesi DÜNYA GÜCÜ OSMANLI (YÜKSELME DÖNEMİ) (1453 –1579) II. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet) (1451- 1481)

• II. Mehmet'in birincisi Varna Savaşı öncesi 1444, ikincisi babası II. Murat’ın 1451'de ölümü üzerine 2 kez tahta çıktığını… • İlk iş olarak tahtına rakip olur düşüncesiyle kardeşi Şehzade Ahmet’i öldürttüğünü, daha sonra hazırlattığı Kanunnamei Ali Osmani’de kardeş katlini yasaya bağlattığını… • İlk seferini Karamanoğulları Beyliği üzerine yaparak onları otoritesi altına aldığını… Biliyor muydunuz? İstanbul’un fethi (6 Nisan–29 Mayıs 1453): Nedenleri : 1. Bizanslıların, Osmanlılara Anadolu-Rumeli toprakları arasında geçiş zorluğu yaratmaları, 2. Bizanslıların, Avrupalıları kışkırtarak Osmanlılara karşı Haçlı hareketlerine neden olmaları, 3. Anadolu Türk Beylikleri'ni, Osmanlılara karşı kışkırtmaları, 4. Osmanlı Şehzadelerini kışkırtarak taht sorunu yaratmaları, 5. İstanbul’un stratejik konumu ve önemli ticaret yolları üzerinde yer alması • İstanbul’un Avarlar, Bulgarlar, Sasaniler ve Emeviler ile Yıldırım Bayezıd, Musa Çelebi ve II. Murat tarafından kuşatıldığını ancak fethinin mümkün olmadığını… Biliyor muydunuz?

124

Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi Kronolojisi 1453

İstanbul’un Fethi

1456

Sırbistan’ın Fethi

1459

Amasra’nın Fethi

1460

Sinop’un Fethi

1460

Mora Yarımadası’nın Fethi

1461

Trabzon’un Fethi

1462

Eflak’ın Fethi

1473

Otlukbeli Savaşı

1473

Boğdan’ın Fethi

1479

Arnavutluk’un Fethi

1480

İyon Adaları’nın Fethi

1481

Otranto’nun Fethi

1484

Kili ve Akkerman’ın Fethi

1514

Çaldıran Savaşı

1516

Mercidabık Savaşı

1517

Ridaniye Savaşı

1521

Belgrad’ın Fethi

1522

Rodos’un Fethi

1526

Mohaç Meydan Savaşı

1529

I. Viyana Kuşatması

1532

Köszeg Savaşı

1534

Irakeyn Seferi

1538

Irak’ın Fethi

1538

Hint Deniz Seferleri

1538

Cezayir’in Fethi

1538

Preveze Deniz Savaşı

1551

Trablusgarp’ın Fethi

1551

Hint Deniz Seferleri son buldu

1566

Zigetvar Seferi

1568

Astrahan Seferi

1571

İnebahtı Deniz Savaşı

1574

Tunus’un Fethi

1575

Lehistan’ın Fethi

1576

Cerbe Deniz Savaşı

1578

Fas’ın Fethi

1579

Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümü

9. Ünite

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595) Bilgi Köşesi

1. TEST 1.

4.



İstanbul’un Fethi’nin; I. Anadolu ve Rumeli toprakları arasında bütünlük sağlanması

Aşağıdakilerden hangisi, İstanbul’un fethinin Türk tarihi açısından sonuçları içinde değerlendirilir?



II. Ortodoksların koruyuculuğunun Osmanlı Devleti tarafından üstlenilmesi

A) Orta Çağ boyunca varlığını sürdüren Bizans İmparatorluğu'nun yıkılması



III. İpek Yolu ticaretinin, Osmanlı Devleti'nin kontrolü altına girmesi

B) Osmanlı Devleti’nin, değişmez bir başkente kavuşması



sonuçlarından hangileri, öncelikle Osmanlı Devleti’ne karşı Hristiyan birliğinin oluşturulmasını engellemeye çalıştığı savunulabilir?

C) Ortodoks Kilisesi koruma altına alınarak, Katolik ve Ortodoks kiliselerinin birleşmesi engellenmiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I ve III



Fatih’in İstanbul’u kuşatması üzerine Bizans İmparatoru’nun “ Katolik ve Ortodoks Kiliselerinin birleştirilmesi” çağrısında bulunmasının; I. Haçlı birliği oluşturmak



II. Mezhep ayrılıklarına son vermek



III. Katoliklerin desteğini sağlamak



çabalarından hangilerine, yönelik olduğu ileri sürülebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

5.

E) Ağır topçuluğun başlaması, Avrupa’da siyasal anlamda feodalitenin yıkılmasına dolayısıyla merkezi krallıkların kurulmasına neden olmuştur.

• Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’ un fethini zorlaştıran bu özelliklerine karşın;

Fatih Sultan Mehmet’in “Rönesans hareket-



bu görüşüne; I. İstanbul’un fethi, üzerine bazı bilginlerin İtalya’ya gitmesine izin vermesi



II. İtalya’dan getirttiği ressamlara, kendisinin ve İstanbul’un resimlerini yaptırtması



III. Bir İtalyan devleti olan Venediklilere ayrıcalıklar tanınması



gelişmelerinden hangilerini, kanıt olarak

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

II. Mehmet’in, İstanbul’u almak için yaptığı hazırlıklar arasında; I. Büyük toplar döktürülmüştür.



II. Mora’dan gelecek yardımları önlemek için Mora’ya kuvvet gönderilmiştir.



III. Karadeniz’den gelebilecek yardımları önleyebilmek için Rumeli Hisarı’nı yaptırmıştır.



B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

a) Yıldırım zamanında yaptırılan Anadolu Hisarı'nın (Güzelce Hisar) karşısına Rumeli Hisarı'nı (Boğaz kesen hisarı) yaptırarak İstanbul boğazını denetim altına almıştır.

b) Çanakkale Boğazını bir donanma ile kapatmıştır. c) Surları yıkabilecek büyüklükte toplar döktürmüştür, d) Kuşatmanın 15. günü bir kısım donanmasını karadan Haliç’e indirmiştir. • Fatih’in İstanbul’u almak için yaptığı girişimlere karşı Bizans’ ta; – Avrupalıların yardımını sağlamak için Ortodoks ve Katolik Kiliselerinin birleştirilmesi çağrısında bulunmuş, (Bu birleşme gerçekleşmediği gibi yalnızca Cenevizlilerden yardım alabildiler). – Haliç’in girişini kapatmış, – Surları tamir ettirerek halkını silahlandırmıştır.

6.

Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde, aşağıdakilerden hangisinin, Balkanlardaki Osmanlı egemenliği ile ilgisi yoktur? A) Sırbistan’ın

Yukarıdakilerden hangilerinin, yer aldığı savunulabilir? A) Yalnız I

– Avrupalıların Bizans’ın yardımına koşmaları, – Bizans’ın ihtiyatlı politika izlemesi başlıca etkenlerdir.

gösterebilir?



– Aşılması güç surlarla çevrili olması,

D) Orta Çağ’ın sonu, Yeni Çağ’ın başlangıcı olarak kabul edilmiştir.

lerine ilgi duyduğunu” ileri süren bir tarihçi,

E) I, II ve III

3.

– Karadan ve denizden yardım alabilecek savunmaya elverişli bir konumda olması,



Palme Yayınevi

2.

• İstanbul’un bir çok kez kuşatıldığı halde fethinin gerçekleşmemesinde;

• Bizans’ın bu önlemlerine rağmen 6 Nisan 1453’de başlayan kuşatma 29 Mayıs 1453’de İstanbul’un fethiile sonuçlanmıştır.

B) Mora’nın

• İstanbul’un fethinin sonuçları :

C) Bosna ve Hersek’in

1. Bizans’ın varlığından doğan sakıncalar ortadan kalkmıştır. (Nedenlerinde açıklanmıştır.)

D) Eflak ve Boğdan’ın E) Cenevizlilerden Amasra’nın alınması

E) I, II ve III 1. B

2. E

3. E

4. B

5. C

6. E

125

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

Bilgi Köşesi

7.

2. Doğu Roma (Bizans) imparatorluğu sona erdi. İstanbul daimi başkent oldu. 3. Doğu ticaret yolları Türklerin denetimine geçti. (Avrupalılar yeni yollar arama ihtiyacı duydular bu da Büyük Coğrafya keşiflerinin nedenlerinden oldu.)



II. Karadeniz’in Osmanlı denetimine geçmesi



III. Anadolu Türk birliğinin sağlanması



gelişmelerinden hangileri ile ilgili olduğu savunulabilir?



7. Bazı tarihçilere göre Orta Çağ sona erdi Yeni Çağ başladı. • Fatih Sultan Mehmet’in Ortodokslara karşı tutumu :

Fatih, İstanbul’un fethinden sonra Bizans halkının can, mal ve inançlarına dokunulmayacağı güvencesi vermişti. Dağılma tehlikesi ile karşı karşıya bulunan Ortodoks Kilisesi’ni yeniden canlandırarak himayesi altına almış, böylece olası bir kiliseler arası birleşme ve Hıristiyan birliğinin oluşması engellenmiştir. (Ortodoksların himayesi hakkı 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile Rusya’ya bırakılmıştır.)

• Eflak (1462) ve Boğdan’ın (1476) fethi: Kazıklı “Voyvoda”nın vergi vermemesi üzerine Eflak’ın arkasından Boğdan’ın fethedildiğini, iler-

126

C) Yalnız III

D) I ve II

B) Venedikliler, Osmanlılara yıllık vergi verecektir. C) Venedikliler, İstanbul’da daimi elçi bulunduracaklardır. tazminatı adı altında ödeyeceklerdir. E) Venedikli tüccarlar, Osmanlılara daha az

8.

Osmanlıların Kuruluş Dönemi'nde Balkanlar’ daki ilerleyişlerine karşı Haçlı ittifakları oluşurken Fatih ve Kanuni dönemlerinde Balkanlar’da ve Avrupa’daki ilerleyişlerine karşı herhangi bir haçlı ittifakının oluşmadığı görülmüştür.



Bu duruma ; I. Osmanlıların, Avrupa Hıristiyan birliğini parçalama politikalarındaki başarıları



II. Avrupalıların, saldırı gücünü yitirmeleri



III. Osmanlıların, Avrupalı devletlere ödünler vermeleri



durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

gümrük vergisi vereceklerdir.

11. Fatih Sultan Mehmet yaptığı seferlerle, Amas

ra, Sinop, Trabzon ve Kırım’ı fethetmişti. Fatih’in bu fetihlerinin; I. Anadolu Türk birliğini sağlaması



II. İpek Yolu ticaretini denetim altına alması



III. Karadeniz egemenliğini gerçekleştirmesi



gelişmelerinden, hangileri ile ilişkili olduğu söylenebilir?

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

9.

Balkanlar’daki fetihler : • Sırbistan’ın fethi: I. Murat zamanında Osmanlıların üstünlüğünü kabul eden Sırbistan’ın vergi sorunu nedeniyle Belgrat hariç Fatih tarafından alındığını(1459), Belgrat’ın ise Kanuni tarafından 1522 de fethedildiğini, Sırbistan’ın 1878’de bağımsız olduğunu…

B) Yalnız II

A) Taraflar savaş esirlerini geri verecektir.

D) Venedikliler, yüklü oranda altını, savaş

Feodal Beylere karşı kullanarak Orta Çağ boyunca süren Feodaliteye son verdiler).

6. Osmanlı Devleti Yükselme Dönemine girdi.

A) Yalnız I

yapılan savaşlar sonunda (1463 – 1479) yapılan antlaşmanın aşağıdaki hükümlerinden hangisiyle, Venedik, Osmanlı Devleti’nden, siyasal ayrıcalık elde etmiştir?

E) II ve III

4. İstanbul’dan İtalya’ya giden bilginler Rönesans’ın gelişmesine katkı sağladılar, 5. Surlar ne kadar güçlü olursa olsun top sayesinde yıkılabileceği görüldü. (Avrupa Kralları topu

10. II. Mehmet (Fatih) Dönemi’nde Venedik’le

Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde Kırım’ın fethinin; I. İpek Yolu’na ulaşılması

Palme Yayınevi

9. Ünite



II. Bayezıd Dönemi'ni önceki Padişahların dönemleri ile karşılaştıran bazı tarihçilerin “Yükselme Dönemi’nde adeta bir Duraklama Dönemi” yaşanmıştır biçiminde nitelendirmelerinde; I. Fetihlerin yavaşlaması



II. Saltanat sisteminin değişmesi



III. Ekonomik bunalımın ortaya çıkması



gelişmelerinden hangilerinin, etken olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

12. – Ankara Savaşı

– Cem Olayı değişik tarihlerde ortaya çıkan bu iki olayın ortak yanının aşağıdakilerden hangisi olduğu ileri sürülebilir? A) İstanbul’un fethini geciktirmesi B) Avrupa devletleri’nin, içişlerine karışmalarına ortam hazırlaması C) Haçlı Seferleri'ne neden olması D) Anadolu Türk Beyliklerinin yeniden kurulması E) Avrupa’daki Türk ilerleyişinin bir süre durması.

E) I, II ve III

7. D

8. D

9. A

10. C

11. E

12. B

9. Ünite

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

13. Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde ortadan kal-

15. Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni Sultan Sü-

kan son Türk Beyliği Dulkadiroğulları olmuş-

leyman “Avrupa Hıristiyan birliğinin oluşmasını engelleyici” bir politika izlemişlerdir diyen bir tarihçi bu görüşüne;

tur. Bu beyliğin yıkılmasından sonra Memlük Sultanı, Yavuz’a haber göndererek “Dulkadiroğulları Beyliği topraklarında hutbenin kendi adına okutulmasını” istemişti.

Yalnızca verilen bu bilgiler ışığında; I. Anadolu Türk birliğinin, kesin olarak sağlanması



II. Memlüklerin Dulkadir toprakları üzerinde hak iddia etmesi



III. Memlüklerin, Osmanlılar ile ittifak kurmak istemesi



durumlarından hangileri ile ilgili olduğu



I. Reform hareketleri sırasında, Alman Protestanların desteklenmesi



II. Dağılma tehlikesinde ki Ortodoks kilisesinin canlandırılması



III. Venediklilere ayrıcalıklar verilmesi



gelişmelerinden hangilerini, kanıt olarak gösterebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

ve Barbaros ile Engizisyon mahkemelerinin işkenceleri altında ezilen Yahudileri kurtara-

Palme Yayınevi

14. II. Bayezıd, İspanya’ya gönderdiği Oruç Reis

16. İstanbul, Fatih Sultan Mehmet tarafından alındıktan sonra Trabzon ve Mora’nın da fethiyle bütün Rumlar, Osmanlı egemenliğine alınmış ve Ege kıyılarıda, Osmanlı kontrolüne girmiş-

rak Osmanlı ülkesine yerleştirmişti Bu olay Yahudiler tarafından minnetle anılan bir olay olmuştu.

tir.

Bu gelişmelere dayanarak, Fatih Dönemi için;

Verilen bilgilere göre; I. Osmanlı kaptanlarının, İspanya’yı fethettikleri



II. Osmanlı ülkesinin, gayrimüslimler için de



I. Karadeniz ve Ege’de Osmanlı egemenliği güçlenmiştir.



II. Anadolu’da siyasi birlik sağlanmıştır.



III. Osmanlı Devleti’nin, egemenlik alanı genişlemiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

güvenli olduğu

III. Osmanlı ülkesinde, Müslüman olmayanların sayısının arttığı



durumlarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

de birleşerek Romanya adını aldıklarını ve 1878’de bağımsız olduklarını, Eflak ve Boğdan’ı yönetenlere Voyvoda denildiğini… • Bosna ve Hersek’in fethi (1466): Vergi sorunu yüzünden önce Bosna arkasından Hersek’in fethedildiğini, Balkanlar’da kendiliklerinden ilk kez Müslümanlığı benimseyenlerin Bosnalılar (Boşnaklar) arkalarından Hersekliler olduğunu, Avusturya’nın Bosna ve Hersek’i 1908’de kalıcı olarak işgal ettiğini… • Arnavutluk’un fethi (1479): Arnavutluk Kralı, İskender Bey'in Venediklilerle işbirliği yaptığı gerekçesi ile Arnavutluk’un fethedildiğini, Osmanlı egemenliğindeki Balkanlar’da bağımsızlığına kavuşan son devletin (1912) Arnavutluk olduğunu…

E) I, II ve III



Bilgi Köşesi

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

E) II ve III

Biliyor muydunuz? Anadolu’da egemenlik mücadelesi : • Amasra’nın fethi: Karadeniz’in güvenliği, Anadolu Türk birliğinin sağlanması amacıyla Fatih, Ceneviz kolonisi olan Amasra’yı fethetmiştir. • Sinop’un fethi: Sinop fethedilerek Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) Beyliği'ne son verilmekle hem Anadolu Türk birliğinin sağlanması hem de Karadeniz’in güvenliği yolunda adım atılmıştır. • Trabzon Rum İmparatorluğu'na son verilmesi: Vergi sorunu üzerine Fatih Trabzon’u fethederek 1204’de kurulan Trabzon Rum İmparatorluğuna son vermekle Bizans’ın son kalıntısı da ortadan kalkmıştır. • Karamanoğulları Beyliği’ne son verilmesi: Kendilerini Anadolu Selçuklu Devleti’nin mirascısı olarak gören Karamanoğullarının her fırsatta Osmanlılara karşı düşmanca politika izlemeleri üzerine Konya Karaman yöreleri alınarak beyliğe son verildi. Kalıntıları ise II. Bayezıd tarafından ortadan kaldırılmıştır.

13. D

14. E

15. D

16. C

127

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

Bilgi Köşesi • Akkoyunlu Devleti ile Otlukbeli Savaşı (1473): İran ve Doğu Anadolu’ya sahip olan Akkayonlu hükümdarı Uzun Hasan’ın Osmanlılara karşı düşmanca politika izlemesi üzerine savaş yapıldı. Otlukbeli Savaşı’nda Uzun Hasan yenilmiş ve Akkoyunlu Devleti de bir süre sonra yıkılmıştır. Doğu Anadolu’nun egemenliği Osmanlılara geçtiği gibi Anadolu Türk birliği önündeki büyük bir engelde aşılmıştır.

2. TEST 1.

– Hicaz Bölgesi’nin, Osmanlılara geçmesi



– Mısır’ın, Osmanlı topraklarına katılması sağlanmıştır.



• Mora’nın fethi (1460): Mora halkının Rum Despotlarının yönetiminden şikayet ederek Fatih’ten yardım istemeleri üzerine kuvvet gönderildi, Mora ve Atina yöreleri fethedildi. (Milliyetçilik akımının etkisi ile Osmanlı topraklarında bağımsızlığına kavuşan ilk yer Mora ilk ulus Yunanlar olmuştur.) • Kırım’ın fethi (1475): Fatih, Kırım Han’ının ölümünden sonra ortaya çıkan karışıklıklar üzerine Kırım’a kuvvet göndererek buranın fethini sağlamıştır. Kırım’ın fethi ile Karadeniz bir Türk Gölü haline geldiği gibi İpek Yolu Osmanlıların denetimine geçmiştir. (Kırım 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile bağımsız olmuş, 1792 Yaş Antlaşması ile Rusya’ya ait olduğu kabul edilmiştir.) • Venediklilerle savaşlar (1463-1479): İstanbul’un ve Ege adalarının fethi Venedik çıkarlarını zedelemişti bu nedenlerle başlayan savaşlar 16 yıl sürmüştür. Yapılan antlaşmaya göre Osmanlılar

128

4.

Osmanlıların, Balkanlar’da ele geçirdikleri yerlerde egemenlikleri altına aldıkları ulusların yaşayışlarına, dil ve dinlerine karışmamışlar, onları serbest bırakmışlardır.



Verilen bilgiler ışığında aşağıdakilerden hangisini, söylemek doğru olmaz?

– İslâmın dini liderliğinin, Osmanlılara geçmesi



A) Balkan uluslarının, İslâmiyet’i tamamen benimsediklerini B) Osmanlıların, farklı etnik yapıdan halklara hoşgörülü davrandığını C) Balkanlar’da, farklı ulusların yaşadığını D) Osmanlıların, Balkanlar’da bir çok devlet üzerinde egemenlik kurduğunu E) Balkan uluslarının, ulusal benliklerini koruyabildiklerini

Verilen bilgiler doğrultusunda; I. Osmanlı fetihlerinin, Afrika’nın kuzeyine kadar yayıldığı



II. Halifeliğin Osmanlılara geçtiği



III. Müslümanlarca Kutsal olan Mekke ve Medine’nin Osmanlılara geçtiği



durumlarından hangilerine, ulaşılabilir?

Denizlerde kazanılan başarılar : • Ege Adaları’nın fethi : Fatih, Venedik ve Cenevizlilerin elinde bulunan İmroz ( Gökçeada), Taşoz, Bozcaada, Semadirek, Eğriboz, Limni ve Midilli isimli Ege Adaları'nı alarak hem Anadolu kıyılarının hem de Çanakkale Boğazı'nın güvenliğini sağlamış oldu.

Yavuz Sultan Selim’in, Mısır seferi sonunda:

A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

B) Yalnız II D) I ve II

5.

2.

XVI. yüzyılda Mısır’dan sonra Cezayir, Trablusgarp ve Tunus’un fethi ve Fas’ın egemenlik altına alınması ile ilgili olarak;



I. Türk dünyası ile ilişkiler kurulmuştur



II. İpek Yol'u denetim altına alınmıştır



III. Akdeniz’de, Osmanlı etkinliği artmıştır



IV. Kuzey Afrika egemenliği, Osmanlılara geçmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) I ve II

B) II ve III

C) III ve IV

D) I, II ve III

Palme Yayınevi

9. Ünite



II. Kırım’ın fethi



III. Cezayir’in alınması



IV. Kıbrıs’ın fethi gelişmelerinden hangilerinin, etken olduğu savunulabilir? A) I ve II

Bu karar ile ilgili olarak; I. Avusturya, Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır



II. Avusturya Arşüdükası, Padişahın üstünlüğünü kabul etmiştir



III. Avusturya Devleti, yıkılmıştır yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

–

–





–

Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’un fethinden sonra Ortodoks Kilisesi’ni, koruyuculuğu altına almıştı. Kanuni Sultan Süleyman, Katolik Fransa’ ya kapitülasyon denilen ayrıcalıklar vererek Fransa’yı diğer Avrupalılardan ayırmıştı. Protestan Macarları, Katolik Avusturya’ ya karşı korumuştu.

Yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda, Fatih ve Kanuni’nin izledikleri politika’nın; I. Ortodoksluğu Avrupa’ya yaymak II. Avrupa’daki Rönesans ve Reform hareketlerini engellemek



III. Hıristiyan birliğinin, oluşmasını engellemek



çabalarından hangilerine, yönelik olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III 2. C

3. B

D) I, III ve IV



E) II ve III 1. E

B) II ve III

E) II, III ve IV

6.

Kanuni Dönemi'nde yapılan, 1533 İstanbul (İbrahim Paşa) Antlaşmas›'nda ”Avusturya Arşidükası, protokol bakımından Osmanlı Sadrazamına eşit sayılacaktır.” kararı yer almıştı.





C) III ve IV

E) II, III ve IV

3.

Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’ deki üstünlüğünü kabul ettirmesinde; I. Rodos’un fethi

4. A

5. D

6. C

9. Ünite 7.

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595) 10. Yavuz Sultan Selim Dönemi'nde;

Mısır’ın fethinden sonra “Kutsal emanetler ve Halifeliğin” Osmanlılara geçmesinin hangi açıdan önem taşıdığı söylenebilir? A) Osmanlı Devlet teşkilatlanmasının tamamlanması B) Osmanlıların, ekonomik açıdan güçlenmeleri

8.



– Çaldıran Savaşı ile Safevilerden Doğu Anadolu Bölgesi



– Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğullarından, Maraş, Elbistan yöresi



– Mercidabık ve Ridaniye Savaşları ile Memlüklerden, Suriye ve Mısır’ın alınması ile ilgili olarak;

C) Osmanlıların Avrupa’ya karşı güçlenmeleri



I. İslâm devletleriyle savaşılmıştır

D) Mezhep kavgalarının son bulması



II. Anadolu siyasi birliği sağlanmıştır

E) İslamın önderliğinin Osmanlılara geçmesi



III. İslâm Devletlerinin sınırları doğuya doğru genişlemiştir



yargılarından, öncelikle hangilerine, ulaşılabilir?

Osmanlı Devleti’nin kurulduğu ilk dönemlerde Türk-Müslümanlar nüfusun tamamını oluştururken kısa bir süre sonra Müslüman olmayanların nüfusunda önemli bir artış görülmeye başlanmış, bu artış Yükselme Dönemi’nde daha da artmıştır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

11. Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde Venedik-



Osmanlılarda görülen bu durum ile ilgili olarak;



I. Avrupa devletleri ile siyasi ilişkiler kurulduğu



II. Osmanlı egemenliğinin gayrimüslimlerin yaşadığı alanlarda genişlediği



III. Gayrimüslimler ile Müslümanlar arasında ticari ilişkilerin genişlediği



IV. Gayrimüslimlerin Müslümanlığı benimsemeye başladıkları



V. Osmanlıların, Müslümanlığı özendirme politikasında başarılı oldukları



durumlarından hangisi ile ilişkisinden söz edilebilir?

D) Osmanlıların, komşuları ile iyi ilişki içinde olmalarıyla

A) I.

E) Osmanlıların, önemli ticaret yollarına egemen olmalarıyla.

9.

B) II.

C) III.

D) IV.



Verilen bu bilgiye göre; I. Yavuz Sultan Selim’in, Memlüklerden Mısır ve Hicaz bölgesini alması



II. Yavuz Sultan Selim’in, Dulkadiroğulları Beyliği'ni topraklarına katması



III. Fatih Sultan Mehmet’in Bosna ve Hersek yörelerini ele geçirmesi,



gelişmelerinden hangilerinin, Müslümanlığın yayılışına katkı sağladığından söz edilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

Palme Yayınevi



Osmanlı Devleti’nin hangi özelliği, Venediklilerin ve Fransızların bu çabaları ile daha yakından ilgili olduğu söylenebilir? A) Osmanlıların, adaletli ve hoşgörülü yönetim anlayışlarıyla B) Osmanlıların, savaşçı özellikleriyle C) Osmanlı Devleti’nin, üç tarafının denizlerle çevrili olmasıyla

E) V.

Türkler İslâmiyet’in yayılmasına büyük hizmetlerde bulundukları gibi korunmasında da büyük hizmetlerde bulunmuşlardır.

C) Yalnız III

liler, Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde Fransızlar yaptıkları antlaşmalarda “Osmanlı topraklarında ve karasularında ticari ayrıcalıklar” elde etmek için büyük çabalar harcamışlardı.

12. Bazı tarihçiler, İstanbul’u fethederek Doğu

Roma (Bizans) İmparatorluğu’na son veren Fatih Sultan Mehmet’in kendisini Roma İmparatorluğu’nun varisi görerek Batı Roma İmparatorluğu’nu da ele geçirmek istediğini ileri sürmüşlerdir.



Fatih’in, Batı Roma İmparatorluğu’nu ele geçirmek amacı ile;



I. Venediklilerle savaşmak



II. İtalya üzerine sefer yaparak Otranto’yu fethetmek



III. Mora, Sırbistan ve Arnavutluk üzerine sefer düzenlemek çabalarından hangilerini, gerçekleştirmesi gerektiği söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III



E) II ve III

Bilgi Köşesi aldıkları yerlere karşılık, Venediklilere Osmanlı topraklarında ve karasularında serbestçe ticaret yapma ve İstanbul’da Balyos adı ile bir elçi bulundurabilme hakkı tanımışlardır. – Osmanlıların 1479 yılında yaptıkları antlaşma ile bir Avrupa devletine ilk ticari imtiyazları(ayrıcalıkları) verdiğini… Biliyor muydunuz? • Rodos’un kuşatılması (1480): Rodos’taki SenJan Şövalyeleri'nin Osmanlı gemilerine ve kıyılarına zarar vermeleri üzerine ada kuşatılmış ise de fethi gerçekleşememiştir. (Rodos 1521'de Kanuni tarafından fethedilmiş, Trablusgarp Savaşı’ndan sonra 12 ada ile birlikte elden çıkmıştır) • İtalya Seferi ve Otranto’nun fethi (1480): Napoli Kralı'nın Yunan adaları olarak anılan Zenta Kefalonya ve Ayamavra’nın fethi sırasında Venediklilere yardım etmeleri gerekçesi ile İtalya seferine çıkıldı ve Otranto fethedildi. Katolikliğin merkezine yönelik bu büyük hareket Fatih’in ölümü, II. Bayezıd’ın buradaki kuvvetleri geri çekmesi yüzünden elden çıkmıştır. – Doğu Roma’ya ( Bizans) son veren ve kendisini tüm Roma imparatorluğunun varisi olarak gördüğü için Batı Roma’nın merkezi İtalya üzerine sefer düzenleyen tek Osmanlı Padişahının Fatih Sultan Mehmet olduğunun ileri sürüldüğünü … Biliyor muydunuz? Osmanlı – Memlük ilişkileri : Fatih Dönemi'nde; a) Ramazan ve Dulkadiroğulları Beylikleri üzerinde egemenlik kurma isteği, b) Hicaz su yolları sorunu yüzünden ilişkiler bozulmuş, ancak bu dönemde aralarında savaş olmamıştır.

E) II ve III 7. E

8. B

9. C

10. A

11. E

12. B

129

9. Ünite

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

Bilgi Köşesi

13. Osmanlıların, Mora , Bosna, Hersek, Eflak

15. Osmanlı Devleti, Yükselme Dönemi’nde;

ve Boğdan Beylikleri’ni topraklarına katmaları aşağıdakilerden hangi alanda egemenliklerini genişlettiklerinin bir göstergesi olduğu savunulabilir?

Fatih Sultan Mehmet’in; – İstanbul’u fethederek Bizans İmparatorluğu'na son verip çağ değişikliğini gerçekleştirdiğini..



– Lehistan’ı, koruma altına almıştır.



– Şarlken’in elinde tutsak olan Fransa kralı Fransuva’ya yardımcı olmuştur.



– 1533 İstanbul Antlaşması ile Avusturya Arşidükü, Osmanlı sadrazamına eşit sayılmıştır.



A) Kafkaslar’da B) Kuzey Afrika’da

– Ege’de, kontrolü sağladığını...

D) Balkanlarda

Bu gelişmelerden çıkarılabilecek ortak sonuç için aşağıdakilerden hangisi, söylenebilir?

– Hazırlattığı Kanunname-i Ali Osmani ile bir nevi Osmanlı ailesinin Anayasası'nı oluşturduğunu…

E) Karadeniz’de

A) Avrupa’da, krallar çok güçlüdür.

– Fetihlerle Karadeniz ‘i bir Türk Gölü haline getirdiğini…

C) Orta Doğu’da

B) Lehistan, bağımsızlığını kaybetmiştir. C) Müslüman – Hıristiyan çatışması sona ermiştir.

– Rönesans hareketi ile yakından ilgilenerek yasak olarak nitelendirilmesine karşın, İtalya’dan getirttiği ressam Bellini’ye kendisinin ve İstanbul’un resimlerini yaptırttığını…

D) Osmanlı Devleti, dönemin en büyük siyasi gücüdür. E) Avrupalılar, maktadır.

Müslümanlardan

yararlan-

– Osmanlılara ait ilk altın parayı bastırdığını… – Topkapı Sarayı’nı yaptırdığını…

14. Kanuni Dönemi’nde, Fransızlar ile yapılan

– Dünyanın en büyük toplarını (Şahi) döktürdüğünü… – Anadolu ve Balkanlarda 20 ye yakın Beylik veya devlete son vererek devletin sınırlarını büyük ölçüde genişlettiğini.. Biliyor muydunuz?



Kapitülasyon adı verilen antlaşmanın (1535) maddelerinden biri de “Osmanlı vatandaşları, Fransa Kralı’na ait karalarda ve denizlerde, Osmanlıların Fransız vatandaşlara tanıdığı haklardan aynen yararlanacaklardır.” biçiminde düzenlenmişti. Yalnızca yukarıda açıklanan madde ile ilgili hangisini, söylemek doğru olabilir?

II. Bayezıd (Sofu) Devri

A) Kapitülasyonların sürekli olacağını

(1481–1512 ):

B) Osmanlı Devleti’nin batıya bağımlı olacağını

Palme Yayınevi

– Eğitim ve Öğretime büyük önem vererek, o devrin üniversitesi olarak nitelendirilen “Sahn-ı Seman” medresesini açtırdığını…

16. “Dulkadiroğulları, Osmanlı topraklarına katı-



lan son Türk beyliğiydi.” diyen tarihçi bu durumun sonucu olarak; I. Anadolu Türk birliği tamamlanmıştır.



II. Kendilerini, Türkiye Selçukluları'nın yasal mirasçısı saymışlardır.



III. Anadolu Türk beyliklerinin, en güçlüsü Dulkadiroğullarıdır.



yargılarından hangilerini, işaret ettiği söylenebilir?

C) Antlaşmada eşitlik ilkesinin esas alındığını D) Antlaşmanın iki hükümdarı da bağladığını

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) Fransa’nın, Avrupa Hıristiyan dünyasına karşı desteğinin sağlandığını

• Fatih’in ölümü üzerine tahta çıkan ve 30 yılı aşkın tahtta kalan II. Bayezıd Dönemi’nin dış siyasi olaylar açısından “ Yükselme Döneminde adeta bir Duraklama Dönemi” olarak nitelendirildiğini.. Biliyor muydunuz?

130

13. D

14. C

15. D

16. A

9. Ünite

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595) Bilgi Köşesi

3. TEST 1.



Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın, Don ve Volga Nehirleri’ni bir kanalla birleştirme girişiminin; I. Karadeniz’i, Hazar Denizi’ne bağlama



II. Akdeniz’i, Kızıldeniz’e bağlama



III. Marmara Denizi’ni, Karadeniz’e bağlama çabalarından hangilerini, gerçekleştirmeye yönelik olduğu savunulabilir?



A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

4.

II. Mehmet (Fatih), Konya, Karaman, Aksaray civarında yerleşmiş olan Karamanoğulları üzerine yaptığı sefer dönüşünde; bu beyliğin halkının bir kısmını beraberinde getirerek İstanbul ve Rumeli’ye yerleştirmiştir.



II. Mehmet’in Karamanoğluları ile ilgili böyle bir uygulamaya gitmesindeki temel amaç için,



I. Kültürel birikimlerinden yararlanmaya çalışmıştır.



II. Yeniden güçlenmelerini engellemeye çalışmışlardır.



III. Yönetim deneyiminden yararlanma gayreti içindedir yargılarından hangilerinin, doğruluğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

2.

5.



Yalnızca verilen bilgiler doğrultusunda; I. Saltanat yasası değişmiştir

Yükselme Dönemi’nde Anadolu ve Rumeli’ de 830 dolayında “Lonca” nın varlığı ile;





II. Padişah değişikliğinde askerin desteği etkili olmuştur

I. Osmanlı esnafı arasında büyük dayanışma olduğu



II. Dış ticaretin önemli ölçüde geliştiği



III. I. Selim taht için babası ve kardeşlerini karşısına almıştır yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



III. Osmanlı halkının devlet baskısına karşı örgütlendiği



hangileri, arasında, doğru bir ilişkiden söz edilebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III



A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Palme Yayınevi

Padişah II. Bayezıd ve devlet adamlarının Şehzade Ahmet’i tahta geçirmek için niyetlerini ortaya koymaları neticesinde en küçük şehzade olan Selim (Yavuz) taht için harekete geçmiş ve yeniçerilerin desteği ile babasının yerine tahta çıkmıştı.

E) II ve III 6.

3.



– İspanya’daki Müslüman varlığı 1492 yılında sona ererken, bir kısım Müslümanlar Kuzey Afrika’ya kaçabilmiş kalanlar zorla Hıristiyanlaştırılmıştır.



– Aynı yıllarda Engizisyon Mahkemelerinin işkencelerinden kurtulabilmek için II. Bayezid’den yardım isteyen İspanya Yahudileri, Osmanlı gemileri ile taşınarak İstanbul, Selanik gibi İmparatorluk topraklarına yerleştirilmişlerdir. Bu gelişmeler ışığında, Osmanlı Devleti ile ilgili; I. Sosyal devlettir.



II. Hoşgörülü ve insancıldır.



III. Ümmetçi anlayış öne çıkmıştır. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III



1. A

2. E

3. B



Osmanlı şehzadeleri, devlet deneyimi kazanmaları için Lala denilen güvenilir bir görevlinin gözetiminde Anadolu’daki Sancaklarda valilik yaparlardı. Şehzadelere Rumeli’de sancak verilmezdi. Bu geleneği ilk bozan Şehzadenin de babası II. Bayezıd’a karşı açıkça taht mücadelesine giren Şehzade Selim (Yavuz) olduğu ileri sürülmüştü. Şehzade Selim’in Rumeli’de Edirne Sancağını istemesindeki amacın; I. Haçlılara karşı daha aktif olunmasını istemesi



II. Avrupalıların, Bizans ile bağlantısını kesmek istemesi



III. Diğer Şehzadelerden önce İstanbul’a gelerek tahtı ele geçirmek istemesi



politikalarından hangileri ile ilgili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 4. B

5. A

6. C

• Cem Olayı: II. Bayezıd ile kardeşi Cem Sultan arasında ki saltanat kavgasıdır. Uzun süren bu kardeş kavgasına çeşitli çıkarlar gözeten Karamanoğulları, Memlükler, Rodos Şövalyeleri, Papa ve Fransa Kralı’nın karıştıkları görülmüştür. (Bir iç sorun olan taht sorunu kısa sürede bir dış soruna dönüşmüştü.) Taht kavgası Cem Sultan’ın 1495 de İtalya’da ölümü ile son bulmuştur. • Osmanlı – Memlük Savaşları

(1485-1491) :



Nedenleri:

a) Fatih devrinden kalan Beylikler ve Hicaz Su Yolları Sorunu, b) Memlüklerin, Cem Sultan’ı ve Karamanoğullarını desteklemeleri yüzünden 6 yıl savaş yapıldı. Osmanlılar, Memlüklerden aldıkları Adana-Tarsus yörelerini “ Mekke ve Medine’nin vakfı “ sayıldığından Memlüklere geri vermişlerdir. • Osmanlı Venedik Savaşları (1499-1501): Venediklilerin Osmanlı gemilerine saldırıları yüzünden çıkan savaşlar sonunda Koron, Modon, Navarin ve İnebahtı alınmıştır. • Osmanlı-Safevi (İran) ilişkileri ve Şah Kulu İsyanı: – Akkoyunlu Devleti’nin yıkılması üzerine İran’da, Şah İsmail Şii temellere dayalı Safevi Devleti'ni kurmuştu (1501). Şah İsmail anne tarafından Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın torunu olması nedeniyle dedesinin toprakları yani Anadolu üzerinde hak iddiasına kalkışmış II. Bayezıd’ın gevşek tutumundan da faydalanarak faaliyetlerini Şiiler üzerinde yoğunlaştırmıştı. – İran’ın desteğinde, Şah Kulu önderliğinde isyan çıkardı iseler de yenilerek dağıldılar. Bu dönemde İran ile savaş olmadı.

131

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

Bilgi Köşesi • II. Bayezıd’ın tahttan çekilmesi (1512): – II. Bayezıd ve bazı devlet adamlarının, Ahmet, Korkut ve Selim isimli şehzadelerden Ahmet’i padişah yapmak yolunda eğilim göstermeleri Şehzade Selim’in (Yavuz) harekete geçmesine neden olmuştu, – Geleneğe aykırı olmakla birlikte Selim’e ilk kez Rumeli’de sancak verilmişti, – Kışkırtmalar sonucu Şehzade Selim (Yavuz) babası ile Karıştıran’da savaşmış ise de yenilmişti, – Bu olay üzerine Şehzade Ahmet’in Padişah olmasına kesin gözü ile bakılırken yeniçeriler Şehzade Selim’in Padişah olmasını isteyerek ayaklanmaları üzerine II. Bayezıd tahtını en küçük oğlu olan Şehzade Selim’e bıraktı ve Dimetoka’ya giderken yolda öldü.

7.



Macaristan’ın fethinden sonra Avusturya’nın Macar tahtı üzerinde hak iddia etmesi Kanuni’nin 1529 ve 1532 yıllarında Macaristan seferine çıkmasına neden olmuştu. Avusturyalılar Kanuni’nin baskılarına dayanamayarak barış istemiş 1533 İstanbul (İbrahim Paşa) Antlaşması’nı imzalayarak Macar tahtı üzerindeki iddialarından vazgeçtikleri gibi Padişah Kanuni’nin üstünlüğünü de kabul etmişlerdi.

10. 1535 Kapitülasyonları denilen antlaşmanın, iki devleti bağlayan bir antlaşma yerine, Kanuni Sultan Süleyman ve Fransa Kralı I. Fransuva’yı bağlayan bir antlaşma olduğunu ileri süren bir kişi;

Kanuni’nin, Macaristan seferlerinde amacına ulaştığını, 1533 Antlaşması’nın; I. Avusturya Arşidükası, Osmanlı Sadrazamına eşit sayılacaktır



III. Barışın süresi Avusturya’nın isteğine bırakılmıştır



maddelerinin hangilerinin, kanıtlayıcı olduğu savunulabilir?

• Osmanlılarda bir yasa olmamakla beraber genellikle Padişahların büyük oğulları tahta çıkarken ilk kez en küçük Şehzade olan Yavuz’un tahta çıktığını… • Yavuz Sultan Selim’in babası II. Bayezıd ile Karıştıran Ovası’nda savaştığını, ancak yenildiğini… Biliyor muydunuz? • Şehzadeler sorunu : Yavuz tahta çıktığında kardeşlerine dokunmadı ise de onların taht iddiasında olup olmadıklarını da sahte mektuplarla yoklamaktan geri durmadı. Bu mektuplara inanarak harekete geçmeleri üzerine kardeşleri Korkut ve Ahmet’i ve oğullarını ortadan kaldırmıştır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

132

II. Antlaşma her iki hükümdar hayatta oldukları sürece yürürlükte olacaktır.



III. Fransız ticaret gemileri Osmanlı denizlerinde serbestçe dolaşabilecek istedikleri limanlara girebilecektir. yargılarından hangilerini, tezine kanıt olarak gösterebilir?



II. Preveze Deniz Savaşı



III. Trablusgarp’ın fethi



durumlarından hangileri, kanıt olarak gösterilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

11. Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa, Lehistan krallık seçimine karışarak, Erdel Beyi’ni Lehistan’a kral seçtirmişti.

Avusturyalılar 1533 İstanbul (İbrahim Paşa) Antlaşması’nda Macar tahtı üzerindeki iddialarından vazgeçtiklerini kabul etmişlerdi. Avusturyalıların, bu antlaşmayı bozduklarına; I. Kanuni’nin Zigetvar Seferi

E) II ve III

9.



E) II ve III

E) I, II ve III

8.

I. Osmanlı halkı Fransa kralına ait kara ve denizlerde, Fransızlara tanınan haklardan aynen yararlanacaklardır,

II. Avusturya, elinde tuttuğu Macar toprakları için vergi ödeyecektir

Selim (Yavuz Sultan Selim) (1512-1520):





Aşağıdakilerden hangisinin, Osmanlıların 16. yüzyılda; Akdeniz egemenliğinin sağlanmasında katkısı yoktur? A) Trablusgarp’ın fethi

Palme Yayınevi

9. Ünite



Yalnızca verilen bilgiler doğrultusunda; I. Osmanlılar, Avrupa siyasetinde etkilidir.



II. Lehistan yönetimi, Osmanlı etkisindedir.



III. Don-Volga Kanal projesi gerçekleştirilmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? B) Yalnız II D) I ve II

E) II ve III

12. Fatih Sultan Mehmet, Memlük Sultanı’na elçi göndererek, Kabe’ye giden hacıların yolda su sıkıntısı ile karşılaştıkları konusunda şikayetlerin arttığını izin verilirse bu sorunu çözmek istediğini bildirmiş, ancak Memlük Sultanı bu isteği içişlerine müdahale sayarak reddetmişti.

Yalnızca verilen bilgiler doğrultusunda; I. Fatih’in, Kutsal yerleri ele geçirmek istediği



II. Osmanlılarla, Memlükler arasında Hicaz Su Yolları Sorunu olduğu



III. Mekke ve Medine’nin yer aldığı Kutsal yerlerin Memlüklerin elinde olduğu



durumlarından hangilerine, ulaşılabilir?

B) Tunus’un fethi C) Preveze Deniz Savaşı

A) Yalnız I C) Yalnız III

D) Süveyş Projesi

A) Yalnız I

B Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) Don Volga Kanalı Projesi

E) II ve III

7. E

8. A

9. E

10. B

11. D

12. E

9. Ünite

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

13. Fatih Sultan Mehmet, giriştiği fetih hareket-

15. Mohaç Meydan Savaşı’nın nedenleri arasında

lerinden kısa sürede sonuçlar elde ederken

Kutsal Roma Germen İmparatoru Şarlken’e esir düşen Fransa Kralı I. Fransuva’nın Kanuni’den yardım istemesi gösterilmiştir.

Venediklilerle yaptığı savaşlar 16 yıl kadar sürmüş, Venediklilerden aldığı yerlere karşılık

Yalnızca verilen bilgilere göre;

ilk ticari ayrıcalıkları da Venediklilere vermişti.





Bu bilgiler ışığında; I. Venediklilerin, denizlerde önemli bir güce sahip oldukları



I. Fransuva ile Şarlken arasında mezhep savaşları yaşanmaktadır





II. Venediklilere karşı, bazı başarıların sağlandığı

II. Fransa ile Kutsal Roma Germen İmparatorluğu arasında egemenlik mücadelesi vardır



III. Osmanlı devleti, bu dönemde Avrupa’da söz sahibidir



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III



III. Osmanlıların, ticari yaşamı canlandırmak istedikleri



durumlarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

14. Yükselme döneminin son padişahı olan III. Murat Dönemi’nde, Takiyüddin Mehmet tarafından Tophane’de kurulan ilk Osmanlı gözlemevi (rasathane) veba salgınından so-

Palme Yayınevi

E) I, II ve III

16. Fatih zamanında, kuşatıldığı halde alınamayan Belgrad ve Rodos, Kanuni tarafından alınırken, Kanuni tarafından kuşatıldığı halde alınamayan Viyana ve Malta bir başka padişah tarafından da alınamamıştır.

rumlu tutulmuş ve dönemin Şeyhülislamı “Bu belâ Allah’ın bir uyarısıdır. gökyüzünü, yıldız-



ları inceleyerek Allah’ın işine karıştığımız süre-



Bu bilgiye göre ; I. Kanuni’den sonra fetihler durmuştur

ce felaketler bitmeyecektir.” diyerek rasatha-



II. Kanuni döneminde sınırlar genişlemiştir

neyi yıktırmıştır.



III. Kanuni, batı seferlerine fazlaca önem vermemiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

Bu bilgiye dayanılarak; I. Dinsel tutuculuk, bilimin gelişimini engellemiştir. II. Osmanlı Devleti’nin, yükselme döneminde Astronomi çalışmaları sürdürülmektedir.



III. Halk, bilimsel çalışmaların her zaman yanında olmuştur.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

Bilgi Köşesi Çaldıran Savaşı (1514) : Nedenleri: 1. Yavuz’un tüm Türk ve Müslümanları bir yönetim altında toplamak istemesi ve bu konuda Safevi Devleti’ni engel olarak görmesi, 2. Yavuz’un İslâm’ın birliğini sağlamak istemesi ve bu konuda Safevi Devleti'ni engel görmesi, 3. Şah İsmail’in, Anadolu topraklarına göz dikmesi, 4. Birbirlerine aşağılayıcı nitelikte hediyeler göndermesi gibi nedenlerle Safevi Devleti üzerine harekete geçen Yavuz önce Anadolu’daki Şiileri sonra Dulkadir Beyliği’ni etkisiz hale getirdi, ordusunun geri dönme isteklerini engelledi. Çaldıran Savaşı’nda Şah İsmail yenilgiye uğratıldı. • Tebriz’e kadar gidilmiş ise de askerin geri dönme isteği yüzünden Safevi Devleti ortadan kaldırılamadı. Fakat oradaki bilgin ve sanatçılar İstanbul’a gönderildi. Böylece Fars kültürü Osmanlıları etkilemeye başladı. • Turnadağ Savaşı (1515): – Dulkadir Beyi’nin, İran seferi sırasında düşmanca tavrı üzerine kuvvet gönderildi ve Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğulları Beyliği’ne son verildi. – Dulkadiroğulları Beyliği’nin, Osmanlılara katılan son bağımsız Türk Beyliği olduğu ve Beyliğin alınması ile Anadolu Türk birliğinin tam olarak sağlandığını… Biliyor muydunuz? Mısır Seferi : Nedenleri : 1. Yavuz’un tüm Türk ve Müslümanları bir yönetim altında birleştirmek ve İslâm’ın önderliğine sahip olmak istemesi,

E) II ve III

2. Memlüklerin, Osmanlı topraklarına katılan Dulkadir Beyliği topraklarında kendi egemenliklerinin tanınmasını istemeleri,

13. E

14. C

15. D

16. B

133

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

Bilgi Köşesi 3. Memlüklerin, Osmanlılara karşı Safevilerle anlaşması,

4. TEST 1.

4. Mısır’ın zenginliği, verimli topraklara sahip olması ve Baharat Ticaret Yolları üzerinde bulunması ve Memlük Sorunu’nu sonuçlandırmak istemesi • Yavuz bu gibi nedenlerle Mısır Seferi'ne çıktı.

I. Akkoyunlu Devleti’nin son bulması



A) Hindistan’ın, ticari değerinin yeterince kavranamaması

II. Mora, Eflak – Boğdan ve Sırbistan’ın fethedilmesi



B) Portekiz donanmasının, okyanuslara göre hazırlanmış olması



III. Karamanoğlu ve Dulkadiroğulları beyliklerine son verilmesi gelişmelerinden hangileri, kanıt olarak gösterilemez?

2.



Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde yapılan Mohaç Meydan Savaşı sonrasında Macaristan doğrudan Osmanlı toprağı haline getirilmemiş, Osmanlı korumasında bir prenslik olarak Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır. Bu durumun nedeni olarak; I. Orta Avrupa’nın, egemenliğinin değişik riskler taşıması



3. Kutsal emanetler ve Halifelik Osmanlılara geçti

II. En kısa sürede kazanılan meydan savaşı olması



4. Venedikliler, Kıbrıs için Memlüklere ödedikleri vergileri Osmanlılara vereceklerdi



III. Osmanlıların Kutsal Roma Germen İmparatorluğu ile aralarında tampon bir bölge oluşturmayı amaçlaması gelişmelerinden hangileri, gösterilebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

5. Pek çok ganimet alındı ve Hazine doldu 6. Baharat ticaret yolu, Osmanlılara geçti ise de bu yol Portekizliler tarafından Ümit Burnu yoluna dönüştürüldüğünden bu yoldan beklenen yarar sağlanamadı. 7. Yavuz Sultan Selim’in bütün Seferlerini, Doğu’ya yaptığını Biliyor muydunuz? Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566): – Kanuni’nin, tahtına rakip başka erkek kardeşi olmadığından, kardeş kanı dökmeyen ve taht sorunu yaşamayan ender Padişahlardan biri olduğunu… Biliyor muydunuz?

134

B) Yalnız II D) I ve III

E) Yardım isteyen Müslüman Gücerat Prensliği’nin, Osmanlılara destek olmaması



2. Mekke ve Medine’nin de içinde bulunduğu Hicaz, Osmanlılara geçti

A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

D) Seferlerde siyasi ve dinsel hedeflerin, ekonomik hedeflerin gerisinde kalması

Sonuçları : 1. Mısır, Filistin, Suriye gibi zengin ve verimli yerler ele geçirildi, sınırlar bir hayli genişledi.

Osmanlı Devleti’nin, Yükselme döneminde, Batı’da gaza ve cihat politikasının uygulandığına,



C) Osmanlı gemilerinin, çoğunun “çektiri” türünde olduğu için okyanuslara uygun olmaması

– Mercidabık Savaşı’nda (1516) Memlükleri yenerek Suriye, Filistin yörelerini aldı. – Ridaniye Savaşı’nda (1517) Memlükleri ikinci kez yenerek Memlük Devleti’ne son verdi ve Mısır’ı aldı. Böylece Osmanlılar ilk kez Kuzey Afrika’nın fethine başlamış oldu.

4.

Aşağıdakilerden hangisi, (1538–1553) Hint Deniz Savaşları’nda Osmanlı donanmasının, Portekizlilere karşı üstünlük sağayamamasının nedenleri arasında gösterilemez?

3.

Osmanlı Devleti’nin Yükselme Döneminde oluşturulan ve “Kanunname–i Ali Osman” adı da verilen Fatih Kanunnamesi’ndeki, “kardeş katli” maddesi, taht müdahalelerini önlemenin yanında aşağıdakilerden hangisini de gerçekleştirmeye yönelik olduğu söylenebilir? A) Devletin teokratik yapısını, güçlendirmeye B) Hükümdarın, mutlak otoritesini güçlendirmeye

5.

Palme Yayınevi

9. Ünite

II. Mehmet (Fatih) İstanbul’u aldıktan sonra;



I. Büyük toplar döktürerek yıkılmaz olduğu sanılan Bizans surlarını yıktırmıştır.



II. İstanbul’dan kaçan Bizanslı bilgin, sanatçı ve yazarlar İtalya’da "bilim rönesansı"nı başlatmışlardır.



III. Ortodoksların, koruyuculuğunu üstlenerek Katolik–Ortodoks çatışmasında taraf olmuştur.



yargılarından hangileriyle, Avrupa toplumlarının Orta Çağ karanlığından kurtulduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

6.

Osmanlı Devleti, Yükselme Dönemi’nde sınırlarını oldukça genişletmiştir.



Bu durumun, yarattığı sonuçlar arasında;



I. Eyalet sayısının artması



II. Vergilerin çeşitlenmesi, vergi gelirlerinin artması



III. Ülkede yaşayan, Müslümanların, Gayrimüslimlere oranla sayılarının artması



gelişmelerinden hangilerinin yer aldığı sa-

C) Mülk hanedanındır, ilkesini gerçekleştirmeye

vunulabilir?

D) Şehzade sancağı uygulamasına, son vermeye

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

E) Ekber ve Erşed ilkesini meşru kılmaya 1. D

2. C

3. B

4. D

5. B

6. C

9. Ünite 7.

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

II. Mehmet (Fatih) İstanbul’un fethinden sonra Bizans İmparatorluğu’nun siyasi varlığına son vermekle kalmayıp İstanbuldaki azınlıkları “böl–yönet” politikası gereği kendi merkezi yönetimini zora sokmayacak biçimde azınlıkları da koruma altına almıştır.



Bu bilgiler ışığında; I. Ortodoks Ermeniler, için ayrı bir kilise kurdurtmuştur.



II. Kendisinin bizzat kurdurttuğu Haham başılık etrafında Yahudi cemaatlerinin birleşmesini sağlamışlardır.



III. Katolik Kilisesi’ne karşı, Rum Ortodoks Kilisesi’nin koruyuculuğunu üstlenmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

10.

I. Osmanlı Donanması’nın, okyanus dalgalarına dayanıklı olmaması



II. Bu seferlerden, ekonomik ve siyasal bir amacın güdülmemesi



III. Hint Deniz Yolu’nun, eski öneminin kalmaması



gelişmelerinden hangileri, Osmanlı Devleti’ nin Hint Deniz Seferleri’nde başarısız olmasında etkili olmuştur? C) I ve II

D) I ve III

11. Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde; Osmanlı İmparatorluğu batı, doğu ve denizlerde önemli başarılar elde ederken karşısında da düşmanları Karamanoğulları, Akkoyunlular Papalık, Venedik, Macar Krallığı arasında bir ittifak cephesi oluşturulmuştur.

I. Süleyman (Kanuni) döneminde Avusturya ile imzalanan İstanbul Antlaşması'na (1533) göre; Avusturya Arşidükü, protokol bakımından Osmanlı sadrazamına eşit sayılacak ve Avusturya, elinde tuttuğu Macar toprakları için Osmanlı Devleti’ne her yıl 30 bin düka altını vergi olarak verecekti. Bu duruma bakarak; I. Avusturya ile Almanya arasındaki Germen birliği sıkıntılı bir dönem yaşamaktadır.



II. Avusturya – Macaristan İmparatorluğu en parlak dönemini yaşamaktadır.



III. Osmanlı devleti, Avusturya’ya karşı ekonomik ve siyasi üstünlük sağlamıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



Palme Yayınevi



B) Yalnız II

E) I, II ve III

E) I, II ve III

8.

A) Yalnız I

Yukarıdaki paragraf ölçü alındığında belirleyici olmadığı, devletler arası ilişkiler için genel olarak ne söylenebilir? A) O dönemde devletler arası ilişkilerde din unsurunun ölçü alınmadığı B) Birlikteliğin, Katoliklerle Ortadokslar arasında sınırlı tutulduğu C) Katolik eksenli, bir birleşmenin yaşama geçirildiği D) Fatih’in, Türkmen soylularını gücendirdiği E) Karamanoğulları’nın, Osmanlıların başarısını çekemediği

A) Yalnız I

B) Yalnız II

12. Osmanlı Devleti’nin;

C) Yalnız III

D) I ve II



I. Kuruluş Dönemi’nde “Kamu yararına olan her şey şeriata uygundur.” anlayışı egemen iken



II. Yükselme Döneminde “şeriata uygun olan her şey kamu yararınadır.” anlayışı egemen olmuştur.



Bu anlayış değişikliği aşağıdakilerden hangisinin göstergesi olabilir?

E) II ve III

9.

I. Turnadağ Savaşı



II. Otlukbeli Savaşı



III. Ridaniye Savaşı



Yukarıda I. Selim (Yavuz) Dönemi’nde yapılan savaşlardan hangileri, Anadolu’da Türk siyasi birliğini kurmak amacıyla yapılmamıştır?

A) Devletin, Kuruluş dönemini tamamlayıp Yükselme dönemine girdiğinin

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) Oligarşik devlet yapısının benimsendiğinin

C) Yalnız III

D) I ve II

B) Sınırların hızla genişlediğinin C) Devlet yapısının teokratikleştiğinin E) Devletin mutlak monarşik yapıya dönüştüğünün

E) II ve III 7. E

8. C

9. C

Bilgi Köşesi

10. C

11. A

12. C

İsyanlar : • Canberdi Gazali İsyanı : Yavuz zamanında Şam Valiliğine atanan Canberd’i “ Memlük Devleti’ni yeniden kurmak” amacı ile isyan etti. İsyan bastırıldı. • Ahmet Paşa İsyanı : Sadrazam yapılmadığı için Padişah’a kırılan ve Mısır’a vali olarak atanan Ahmet Paşa bağımsızlık isteği ile isyan etti. İsyan bastırıldı. • Baba Zünnun İsyanı : Vergi sorunu yüzünden çıkan isyan bastırılmıştır. • Kalenderoğlu İsyanı : Tımarlarının haksız yere alındığı gerekçesi ile çıkardığı isyan bastırılmıştır. Batı’daki gelişmeler : • Belgrad’ın fethi (1521): Fatih tarafından kuşatıldığı halde alınamayan Belgrat, Karadan ve Tuna nehrinden yapılan kuşatma sonucu fethedildi. • Belgrad’ın fethi ile Orta Avrupa’nın kontrolünün Osmanlılara geçtiğini… Biliyor muydunuz? • Mohaç Meydan Muharebesi (1526) : Macarların, Belgrad ve Sırbistan’a saldırmaları üzerine Kanuni sefer hazırlığına başlarken Kutsal Roma Germen İmparatoru Şalken’e esir düşen Fransa Kralı I. Fransuva’nın Kanuni’den yardım istemesi üzerine Macaristan seferine çıkıldı ve Mohaç’ta Macarlar ağır bir yenilgiye uğratarak Macaristan’ı fethetti. – Macaristan’ı, Osmanlılara bağlı bir krallık haline getirerek bir Macar Beyi olan Jan Zapoloya’yı (Yanoş) krallığa getirdi. Bu zafer Fransa Kralının, tutsaklıktan kurtulmasını ve Osman-Fransız ilişkilerinin de gelişmesini sağlamıştır.

135

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

Bilgi Köşesi Ayrıca Macaristan’ın fethi Osmanlı-Avusturya savaşlarının en önemli nedenlerinden bir olmuştur. • Birinci Viyana Kuşatması (1529) : Avusturya Arşidükası Ferdinand, Mohaç’ta ölen Macar Kralı ile akrabalığını öne sürerek Macar tahtında hak iddia etmesi ve Macaristan’a saldırması üzerine Kanuni yeniden sefere çıktı ve Viyana’yı kuşattı. Ancak, iklim koşullarının olumsuzluğu,surları yıkacak yeterli malzeme olmayışı gibi nedenlerle kuşatma kaldırıldı. Viyana’nın fethi mümkün olmadı. • Almanya Seferi (1532): Avusturyalıların Macar tahtı üzerinde hak iddialarını sürdürmesi üzerine yeniden sefer yapıldı. Osmanlı kuvvetleri bu kez Viyana üzerine yürümedi, Osmanlı kuvvetleri güney Almanya’ya girerek ganimet alarak geri döndüler. • İstanbul (İbrahim Paşa) Antlaşması (1533): Avusturyalıların isteği üzerine yapıldı. Buna göre; 1. Avusturya, Macar tahtı üzerinde hak iddiasında bulunmayacak, 2. Avusturya, elinde bulundurduğu Macar toprakları için Osmanlılara vergi verecek, 3. Avusturya Arşidükası, protokol bakımından Osmanlı Sadrazamına eşit sayılacak. (Böylece Avusturyalıların Osmanlı Padişahının üstünlüğünü kabul ettiği anlamını taşımaktadır. Bu üstünlük 1606 Zitvatorok Antlaşması’na kadar sürmüştür.) 4. Barışın süresi Avusturya’nın isteğine bırakılmıştır. • Macaristan’ın Osmanlılara bağlanması (1551): Avusturyalıların Macar tahtı üzerinde yeniden hak iddiaları üzerine sefer yapıldı. Macaristan 3 ayrıldı; – Budin Beylerbeyliği: Doğrudan Osmanlı devletine bağlandı, – Erdel Beyliği: Osmanlılara bağlı olarak Macarlara bırakıldı, – Kuzey Macaristan: Vergi vermeleri koşulu Avusturya’ya bırakıldı.

136

13. XV. yüzyılın sonlarında II. Bayezid ile Şeh-

15. Osmanlı Devleti’nin, Yükselme ve Duraklama

zade Cem arasında yaşanan taht kavgasına ilişkin aşağıdaki gelişmelerden hangisi olayın merkez ve taşra güçleri arasındaki bir çatışma olduğunu göstermektedir?

Dönemleri’nde, Anadolu topraklarında İranla ilişkisi olan Müslüman halk arasında dinsel kökenli ayaklanmalar sürüp gitmiştir.

A) Şehzade Cem’in, yenilerek Memlüklere sığınması B) Önceleri iç sorunken sonra uluslararası bir sorun haline gelmesi

Osmanlı padişahlarının, aynı zamanda tüm Müslümanların halifesi, olmasına karşın bu ayaklanmaların sürekliliği aşağıdakilerden hangisine, dayandırılabilir? A) İslâmiyetteki, mezhep ayrılıklarına

C) Cem’in hacca gitmesi

B) İran’la arasında, doğal sınırın olmasına

D) Rodos Şövalyeleri, Papalık ve Fransa’ nın Cem’i rehin tutması

C) Padişahların, yönetimdeki deneyimsizliğine D) Osmanlı Devleti’nin, İran’daki Devleti’ne son vermeleri

E) Devşirme asıllı yöneticilerle, Türkmen beyleri arasındaki yönetim mücadelesinin yaşanması

14. Osmanlı Devleti’nin, teokratik niteliğinin ağırlık kazanması Mısır Seferi’nin sonuçlarından hangisi ile açıklanabilir? A) Baharat Yolu’nun, ele geçirilmesiyle B) Memlük Devleti’nin, siyasi varlığına son verilmesiyle

Safevi

E) Medrese eğitiminde, Farsça’nın ağırlıklı dil olmasına

Palme Yayınevi

9. Ünite

16. Sokollu Mehmet Paşa;

– İran savaşlarında kara ordusunun yanısıra donanmadan da yararlanmak



– Orta Asya Türkleri ile bağ kurmak



– Karadeniz ticaret yollarının denetimini ele geçirmek

C) Halifeliğin, Osmanlı soyuna geçmesiyle



D) Memlüklere, Kıbrıs için ödenen verginin Osmanlıya ödenmesi ile



amaçlarını gerçekleştirmek için, I. Don – Volga Kanalı projesi



II. Süveyş Kanalı projesi

E) Hicaz Emirliği’nin, Osmanlı egemenliğini kabullenmesiyle



III. Baharat Yolu’nun denetimini ele geçirmek istenmesi



çabalarından hangilerini, gerçekleştirmeye çalıştığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

13. E

14. C

15. A

16. A

9. Ünite

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595) Bilgi Köşesi

5. TEST 1.



3.

Fatih, Balkan Yarımadası’nın Tuna Nehri’nin güneyine kadar olan bölümünde Türk egemenliğini kurmak için yaptığı çalışmalar sırasında Bosna–Hersek’i de topraklarına katmıştır. Zamanla halkının Müslüman olması üzerine burada inşa edilen caminin vakfiyesinde vakıftan elde edilecek gelirle caminin gereksinimlerinin giderilmesi, ayrıca o çevrede bulunan kiliselerin onarım giderlerinin de aynı vakıf tarafından karşılanmasını buyurmuştur.



II. İmparatorluk yapısının gerekleri yerine getirilmiştir.



III. Gerek cami, gerekse kilise devletin kontrolündedir.

– Bizans halkının din ve mezhep özgürlüğünün güvencede olduğunun belirtilmesi

ile aşağıdakilerden hangisini amaçladığı söylenebilir?

A) Papa’nın yeni bir Haçlı Seferi düzenleme olasılığının sonuçsuz bırakmayı B) İstanbul’daki yerli halkı Türkleştirmeyi

Bu uygulamadan çıkarılacak öncelikli sonuç için; I. İbadetgahların giderleri ayrımı gözetilmeksizin vakıflarca karşılanmaktadır.



İstanbul’un fethinden sonra Fatih’in; – Kendisinin, Ortodoksların koruyucusuolduğunu duyurması

C) İpek Yolu ticaretini engelleyecek güçleri ortadan kaldırmayı D) Osmanlı Devleti’nin genişlemesine uygun ortam oluşturmayı E) Mezhep kavgalarına son vererek mezhep birliği sağlamayı

yargılarından hangileri, söylenebilir? B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

4.

Osmanlı Devleti’nin Yükselme Dönemi'nde; I. Ordu ve donanmanın gücünün artırılması



II. Fethedilen toprakların küçük bir kısmının askerlere Tımar olarak verilmesi



III. Bizanslı sanatçıların İtalya’ya sığınması



gibi çalışmalardan, hangileri “devlet sınırlarını genişletme” amacına yöneliktir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

2.

II. Mehmet’e kadar Osmanlı Devleti’nin gayrimüslim politikasında sadece “gaza” kavramı varken II. Mehmet’ten itibaren gayrimüslüm toplumların Osmanlı İmparatorluk yapısıyla entegrasyonu amaçlanmıştır.



Bu bilgiler ışığında; I. İstanbul Ermenileri için ayrı bir Ortodoks Kilisesi kurdurması

5.

II. Bizans’ın tarih sahnesinden silinmesi



II. Fener Ortodoks Patrikhanesi’ne ayrıcalıklar verilerek koruma altına alınması



III. Bizanslı sanatçı, yazar, çizerlerin İtalya’ ya kaçması



III. Yahudiler için Hahambaşılık kurdurması





gibi oluşumlardan hangileri, bu yöndeki çalışmalar arasında değerlendirilebilir?

gibi sonuçlarından hangileri, fethin daha çok, “siyasi ve askeri” sonuçları arasında gösterilebilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

C) Yalnız III

D) I ve II



İstanbul’un Fatih tarafından fethinin; I. Boğazların kontrol altına alınması

E) II ve III

E) I, II ve III

1. A

2. E

– Avusturyalıların Macar tahtı üzerindeki iddialarını yinelemeleri üzerine yapıldı. • Zigetvar Seferi’nin Kanuni’nin 13. ve son seferi olduğunu. Kanuni’ nin Zigetvar Kalesi alındığı sırada öldüğünü… Biliyor muydunuz? • Osmanlı-Fransız ilişkileri ve ilk Kapitülasyonlar (1535):

Mohaç Meydan Savaşı’ndan sonra tutsaklıktan kurtulan Fransa Kralı I. Fransuva ile Kanuni arasında ki ilişkiler daha da gelişti. Kanuni;

1. Avrupa Hıristiyan birliğini parçalayarak Fransa’yı kendi tarafına çekmek, 2. Avrupa’nın siyasi dengesini korumak,

Palme Yayınevi

A) Yalnız I

• Zigetvar Seferi (1566):

3. A

4. C

5. D

3. Kanuni, Büyük Coğrafya Keşifleri ile önemini yitiren Akdeniz ticaretini yeniden canlandırmak, • Osmanlı ticaretini batıya açmak amacıyla, Osmanlı tarihlerinde “İmtiyazat-ı Mahsusa” veya “Uhud-u Atika” diye isimlendirilen, Fransız tarihlerinde “Kapitülasyon” ismi ile tanınan ilk yazılı ticari ayrıcalıkları ( imtiyazları ) Fransızlara tanıdığını… • Ticari, mülki, dini ve hukuki nitelik taşıyan bu ayrıcalıkların “ karşılıklı ve eşitlik “ ilkesine dayandığını… • Bu antlaşmanın “Her iki hükümdar hayatta oldukları sürece yürürlükte kalacaktır” maddesini içermesine rağmen Fransızların her Padişah değişikliğinde antlaşmayı yineledikleri gibi yeni ayrıcalıklar aldıklarını, bu durumun 1740 antlaşmasına kadar sürdüğünü, 1740 kapitülasyonlarının ise yürürlük maddesini “daima yürürlükte kalacaktır “ biçiminde değiştirdiğini… • Zamanla Fransa dışında bir çok Avrupa ülkesine ve ABD'ye de tanınan Kapitülasyonlardan “1923 Lozan Antlaşmasında” kurtulduğumuzu… Biliyor muydunuz?

137

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

Bilgi Köşesi Doğu’daki gelişmeler : I. İran ( Irakeyn - İki Irak) Seferi (1534): Safevilerin Doğu Anadolu’ya saldırmaları üzerine sefer yapıldı. Tebriz geri alındığı gibi Bağdat’ta fethedildi. II. İran Seferi (1548): İranlıların Azerbaycan ve Van yörelerine saldırmaları üzerine sefer yapıldı ve Azerbaycan yöreleri fethedildi. III. İran (Nahçivan) Seferi (1551): Kanuni bu seferinde Erivan, Nahçivan ve Karabağ yörelerini fethetti. • Amasya Antlaşması (1555): Osmanlılar ile İranlılar (Safeviler) arasında yapılan ilk resmi antlaşma olduğunu… Bu antlaşma ile Tebriz, Erivan, Bağdat ve Doğu Anadolu’nun Osmanlı egemenliğine geçtiğini… Biliyor muydunuz? Denizlerdeki gelişmeler 1. Akdeniz’deki gelişmeler : • Rodos’un Fethi (1522) : Rodos St Jean Şövalyelerinin Osmanlı gemilerine saldırması yüzünden sefer düzenlendi. Fatih devrinde kuşatıldığı halde alınamayan Rodos Adası Kanuni tarafından fethedildi. – Fatih devrinde kuşatıldığı halde alınamayan Belgrat ve Rodos’un Kanuni tarafından fethedildiğini… Biliyor muydunuz? • Barbaros Hayrettin Paşa’nın Osmanlı hizmetine girmesi (1533): • Akdeniz’de korsanlık yapan Barbaros kardeşler İspanyollarla savaşarak Cezayir’ i almışlardı. Cezayir’in yönetimi kardeşlerinin ölümü nedeniyle Hayrettin Paşaya geçmişti. Kanuni Kutsal Roma Germen İmparatoru Şarlken’in bir haçlı donanması hazırladığını öğrenmesi üzerine Barbaros Hayrettin Paşa'yı Osmanlı Kaptanı-ı Deryalığına getirmişti. Barbaros’ta Cezayir’i Padişaha vermişti. Böylece Cezayir Osmanlılara katılmış oldu. • Savaş yapılmadan Osmanlıya katılan Cezayir’in 1830 da Fransızlar tarafından işgal edildiğini, Osmanlıların Kuzey Afrika’da kaybettikleri ilk eyaletinin Cezayir olduğunu ve Cezayir için Fransızlarla bir savaş yapılmadığını… Biliyor muydunuz?

138

6.



II. Bayezit tahta geçince kardeşi Cem Sultan’da Karamanoğullarından aldığı destekle Bursa’ya giderek kendi adına para bastırdı ve hutbe okuttu. II. Bayezit Yenişehir yakınlarında Cem’i yenilgiye uğrattı.

9.

Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi’nde, uluslararası ticaret yollarını denetim altına almaya yönelik politikalar izlemiştir.



Buna göre; I. Kırım

Bu bilgiler ışığında; I. Cem II. Bayezit’in egemenliğini tanımamıştır.



II. Mısır



II. Ülkede iç sorunlar yaşanmaktadır.



III. İç sorun Avrupa devletlerinin müdahalesi sonucu dış sorun haline dönüşmüştür.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



III. Otranto



gibi bölgelerden hangilerinin, bu amaç yönünde fethedildiği söylenebilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

E) II ve III

7.

10. Osmanlı Devleti’nde en parlak dönem

İstanbul’un fethinin;



I. İpek yolun’da, ilk kez Osmanlı denetimi başlaması



II. Büyük ölçekli toplarla güçlü surların bile yıkılabileceğinin anlaşılması



III. İstanbul’dan kaçarak İtalya’ya sığınan Bizanslı aydın, yazar, çizer ve sanatçıların Antikite eserlerinin okullarda ders kitabı olarak okutulması



sonuçlarından hangilerinin, Dünya kültür tarihini etkilediği, savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

Kanuni Dönemi olarak adlandırılmasına karşın ilk bütçe açıklarının yaşanması ve Galata bankerlerinden borç para alınması bu döneme rastlar.

Palme Yayınevi

9. Ünite



Bu durumu ortaya çıkaran temel neden için; I. Savaş harcamalarının artması



II. Saray masraflarının artması





III. Akdeniz ticaretini canlı tutma çabası



gibi gelişmelerinden hangileri, gösterilebilir?

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

11. Yükselme Dönemi’nde, Osmanlılara karşı Ve8.

nedik, Papalık, Akkoyunlu ve Karamanoğulları arasında ittifak kurulmuştur.

İstanbul’un fethinden sonra Fatih’in; I. Ermeni Patrikhanesi’ni açtırması



II. Ortodoks halkın koruyuculuğunun üstlenilmesi





III. Anadolu’dan getirilen, Türkmenlerin İstanbul’a yerleştirilmesi (iskan)

Bu duruma bakarak; I. Osmanlı Devleti’ne karşı haçlı ittifakları oluşmuştur.





uygulamalarından hangilerinin Katolik Kilisesi’nin Hıristiyanları Osmanlılara karşı birleştirmesini önlemeye yönelik olduğu savunulabilir?

II. Uluslararası ilişkilerde, din unsuru tek başına belirleyici değildir.



III. Bütün devletler, Osmanlılara karşı ittifak halindedir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

E) I ve III 6. D

7. B

8. D

9. B

10. A

11. B

9. Ünite

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

12. II. Bayezid Dönemi’nde çıkan Şah Kulu

15. Sokollu Mehmet Paşa Dönemi’nde;

Ayaklanması’na katılanlar arasında – yönetimden hoşnut olmayan köylüler, aşiretler



– İngilizler, denizlerde İspanyol ve Portekizlilerle mücadeleye girişmiş



– Osmanlı topraklarında ticaret yapabilmek için Venedikliler ve Fransızlar gibi ayrıcalıklı olma çabasında bulunmuş



– Çiftlikleri elinden alınan tımar beyleri de bulunuyordu.



diyen bir araştırmacı tarihçiye göre, Şah Kulu Ayaklanması için;



Sokollu, İngilizlere bu ayrıcalıkları tanımıştır.



I. Bir çeşit halk ayaklanması özelliği taşıdığı



Bu bilgiler çerçevesinde; I. İngilizler, denizcilikte Portekiz ve İspanyollarla mücadeleye girmiştir.



II. II. Bayezid’in aşırı dindar kişiliği



III. Halkın bir kesiminin Osmanlı Devleti’nin politikalarından hoşnut olmadığı



gibi durumlardan hangileriyle ilgili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III



II. Osmanlılar, Venedik ve Fransızlara verdikleri ayrıcalıklardan İngilizler aracılığı ile kurtulmuşlardır.



III. İngilizlerin Osmanlı topraklarında ticaret yapması kolaylaşmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

13. Osmanlı Devleti’nde; – Kanuni Dönemi'nde Hindistan’a tam dört kez sefer düzenlenmesi



– Sokollu Dönemi'nde İngiltere ve Hollanda’ ya kapitülasyonlar verilmesi



– Sokollu Dönemi'nde, Süveyş Kanalı’nı açma projesi



Birlikte değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisinin, imparatorluk ekonomisi üzerindeki olumsuz etkileri gidermeye yönelik olduğu söylenebilir? A) Coğrafi Keşifler’in

16. Kanuni’nin, Balkanlar Bölgesi kadılarına



E) Fransız İhtilali’nin

14. Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa 1569’da Don–Volga Kanalı Projesini hazırladı, ancak gerçekleştiremedi.

Sokollu bu projesiyle aşağıdakilerden hangisini, amaçlamamıştır? A) İpek Yolu ticaretini canlandırmayı B) Orta Asya Türkleriyle bağlantı kurmayı C) Rusya’nın Kafkaslar Bölgesine egemen olmasını engellemeyi



gönderdiği fermanda; – O güne kadar kullanılmamış arazilere tarla açanlardan vergi alınmamasını – Köy halkının güvenliğinden sorumlu askerlerin savaşa gitmesi halinde köyde özüne, sözüne güvenilen erkeklerin halkın malını korumasını istemiştir. Bu bilgiler ışığında; I. Osmanlı Devleti’nde kadılar yargıçlığın yanısıra kazalarda kaymakamlık görevini de üstlenmiştir.



II. Osmanlı Devleti boş arazilerin üretim sürecine katılmasını doğru bulmaktadır.



III. Balkan halkının tarımdan çok ticarete yönlendirmeleri hedeflenmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

D) İran üzerine yapılacak Seferlere Hazar Denizi’nden destek vermeyi

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) Akdeniz egemenliğini pekiştirmeyi

E) I, II ve III

12. D

13. A

• Cerbe Savaşı ( 1559): Andrea Dorya yönetimindeki Haçlı donanması ile yapılmış haçlılar yenilgiye uğratılmış, Kuzey Afrika ve Batı Akdeniz egemenliği perçinlenmiştir.

Nedeni :



D) Sanayi Devrimi’nin

• Trablusgarp’ın Fethi (1551): Osmanlı kaptanlarından Turgut Reis tarafından fethedilmiştir.(İtalyanların 1911'de Trablusgarp’a saldırması nedeniyle savaş çıkmış ve yapılan Uşi antlaşması ile İtalyanlara bırakılmıştır. Osmanlıların Kuzey Afrika kaybettiği son eyalet olmuştur.)

• Hint Deniz Seferleri :

B) 1815 Viyana Kongresi’nin C) 1830 Ayaklanmaları'nın

• Preveze Deniz Savaşı (1538): Türk Deniz Savaşları'nın en büyüklerindendir. Barbaros Hayrettin Paşa, Andrea Dorya yönetimindeki Haçlı donanmasını ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu zafer, Akdeniz üstünlüğünün Osmanlılara geçmesini sağlamıştır.

• Malta Kuşatması (1565): Malta şövalyelerinin Osmanlı gemilerine saldırması nedeniyle ada kuşatıldı. Ancak Turgut Reisin kuşatma sırasında ölümü üzerine fethinden vazgeçildi.

Palme Yayınevi



Bilgi Köşesi

14. E

15. C

16. B

– Hindistan’da, yaşayan Müslüman Gücerat hükümdarının Portekizlilere karşı yardım istemesi, – Portekizlilerin Hint sularından uzaklaştırılması, Baharat Yolu’nun yeniden Akdeniz’e dönmesi gibi nedenlerle dört sefer düzenlenmiştir. • I. Hint Seferi (1538): Mısır Valisi Süleyman Paşa tarafından düzenlenmiş, Aden ve yöreleri ele geçirilmiş Hindistan’a ulaşılmış ise de Hindistan’da beklediği yardımı görememesi üzerine Mısır’a geri dönmüştür. • II. Hint Seferi (1551): Piri Reis tarafından düzenlenmiştir. Piri Reis Hindistan’a ulaşmış bol miktarda ganimet almış, ancak Portekizlilerle savaşmaktan çekindiği gerekçesi ile Mısır’da idam edilmiştir. (Piri Reis’in “dünya haritası” ve Kitab-ı Bahriye isimli eseri oldukça önemlidir) • III. Hint Seferi (1552): Piri Reisin Basra’da bıraktığı donanmayı getirmesi için Murat Reis görev-

139

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

Bilgi Köşesi lendirilmiştir. Murat Reis Hint sularında Portekizlilerle savaşmış ancak başarılı olamayarak donanmayı tekrar Basra’ya bırakmış bu yüzden görevden alınmıştır. • IV. Hint Seferi (1553): Basra’daki donanmayı getirme görevi bu kez Seydi Ali Reis’e verilmiş. O Hint sularında Portekizlilere karşı başarılı olmuş ise de fırtınada gemilerinin çoğunu kaybetmiş, elde kalanlarıda Hint Müslümanlarına bırakmak zorunda kalmıştır. (Mirat’ül- Memalik “Memleketlerin aynası” isimli eseri ünlüdür). Sonuçları : a) Bu seferlerin yapılmasında ekonomik ve siyasal amaç güdülmediğinden bu doğrultuda bir kazanç sağlanamamıştır, b) Baharat Yolu’nun önemi kavranamadığından seferlere gereken önem verilmemiştir, c) Aden Yemen ve Eritre yöreleri alınarak Kızıldeniz’in denetimi Güney Arabistan ve Basra kıyılarında Osmanlı egemenliği kurulmuştur. d) Osmanlı gemilerinin Okyanus sularına dayanıklı olmadığı görülmüştür. • Fetihlerle, seferlerle 46 yıl süren bu devir, Avrupalıların Muhteşem Süleyman diye isimlendirdikleri Kanuni Sultan Süleyman’ın Zigetvar’ın fethi sırasında ölümü ile sona erdiğini… Biliyor muydunuz? II. Selim (Sarı) Dönemi (1566–1574): • Yedi erkek kardeşe sahip olan ancak kardeşlerinin daha önceleri ölmüş veya öldürülmüş olması nedeniyle II. Selim’in de babası Kanuni Sultan Süleyman gibi tahtına rakip başka kardeşi kalmadığından taht sorunu yaşamadığını… • Bu dönemde Padişah, devlet yönetiminde ikinci planda kaldığından 1564-1579 yılları arasında geçen devre Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın devlet yönetiminde ki etkinliğinden dolayı“ Sokullu Devri “ denildiğini… • Osmanlı tarihinde ilk kez bir dönemin sadrazamın ismi ile anıldığını… Biliyor muydunuz?

140

6. TEST 1.

Babası II. Beyazıt’ın yönetiminden memnun olmayan şehzade Selim(Yavuz) babasını tahtan indirirken ve kendisi tahta otururken özellikle aşağıdakilerden hangisinin desteğini almıştır?

4.

Fatih Sultan Mehmet, İtalya’da başlamış olan Hümanizma ve Rönesans hareketlerini yakından izlemiş, dince yasaklanmasına karşın resmini yaptırma cesaretini göstermiş bir padişahtır.

A) Ahiler



C) Yeniçeri ve sipahiler

Bu özellikleri nedeniyle Fatih Sultan Mehmet için aşağıdaki yargılardan hangisine, varılabilir?

D) Türkmen Beyleri

A) Avrupadaki krallar ile rekabet etmek

E) Gaziler

B) Egemenlik süresini olabildiğince uzatmak

B) Diğer şehzadeler

C) İleri görüşlü, bilime ve sanata değer veren yanını ortaya çıkarmak

2.

Osmanlı



mi’nde; – Fatih Sultan Mehmet, Karadeniz limanlarını;

Devleti’nin

Yükselme

D) Kanunname–i Ali’ye yasasının gereğini yerine getirmek

Döne-



– Yavuz Sultan Selim ise Suriye ve Mısır limanlarını ele geçirmiştir.



Bu bilgiler ışığında Osmanlı padişahları ile



ilgili olarak; I. İslâm dünyasının siyasi liderliğini ele geçirmeye çalışmışlardır.

E) Gösteriş merakını gidermek bu yolla kendisini kabul ettirmek

5. Palme Yayınevi

9. Ünite



Osmanlı Devleti’nin, Yükselme Dönemi’nde; I. Fatih’in, Ortodoks Kilisesi’nin koruyuculuğunu üstlenmesi



II. Kanuni’nin, Fransa’ya kapitilasyon haklarını vermesi



III. Kanuni’nin, Fransa’da katoliklerle mücadele halindeki protestanları desteklemesi





II. Anadolu’da siyasi birliği sağlamayı hedeflemişlerdir.



III. Doğu ticaret yollarını kontrol altında tutmaya çalışmışlardır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

politikalarından hangileri, Avrupa Hıristiyan birliğini engellemeye yöneliktir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) I ve II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

E) II ve III

3.

II. Bayezıd yeniçerilerin zorlamasıyla, tahtı Yavuz Sultan Selim’e bırakmıştır.



Bu duruma bakarak aşağıdaki yargılardan hangisine, ulaşabiliriz? A) Devletin ekonomik yapısında yeniçerilerin önemli bir faktör olduğuna B) Yeniçerilerin, yönetimde etkili olmaya başladığına C) Yavuz Sultan Selim’in, yeniçerilere yüklü bir culüs bahşişi verdiğine D) Yavuz Sultan Selim’in, Doğu Seferleri için yeniçerilere toprak sözü verdiğine E) Yeniçerilerin, kışla dışına çıkmalarına izin verileceğine 1. C

2. C

3. B

6.

II. Bayezid padişah olunca, kardeşi şehzade Cem Bursa’da hükümdarlığını ilan etmiştir. Ağabeyine karşı savaşı kaybeden Cem, önce Karamanoğullarına ve Memlüklere, ardından da Rodos şövalyelerine sığınmıştır.



Buna göre, I. İç isyan, uluslararası boyut kazanmıştır.



II. Şehzade Cem’e, iç destek verilmiştir.



III. Mülk padişahındır, geleneği bozulmuştur.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I v e III

D) II ve III

E) I, II ve III 4. C

5. E

6. B

9. Ünite 7.





/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595) 10. Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde;

Kanuni’nin, Mohaç Meydan Savaşı’nı kazanmasından sonra; Macaristan’ın başkenti Budapeşte ele geçirilmiş, Orta Avrupa’da denetim, Osmanlı Devleti’nin, eline geçmiştir. Buna karşın Macaristan doğrudan Osmanlı toprağı haline getirilmemiş Osmanlı himayesinde bir krallık şeklinde Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır.



I. Batıdan ve doğudan bilim adamlarının getirilmesi



II. Kanunname–i Ali Osman’ın yürürlüğe girmesi



III. Osmanlı ülkesinde, Arapça ve Farsça’ nın etkinliğini artırması



gelişmelerinden hangilerinin, Türk kültürü-

Bu uygulamanın nedeni olarak; I. Osmanlı Devleti’nin, kendisi ile Kutsal Roma German İmparatorluğu arasında tampon bölge oluşturmak istemesi

nün gelişmesine olumsuz, etki yaptığı ileri sürülebilir?

II. Osmanlı Devleti’nin, Almanya ile sorun yaşamak istememesi



III. Macaristan’ın, doğrudan Osmanlı egemenliğini kabul etmemesi



gelişmelerinden hangileri, gösterilebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) I, II ve III

11. Osmanlı

B) Yalnız II D) I ve III

Devleti, Kanuni Sultan Süleyman

zamanında; Şarlken ve Ferdinand’ın ordularını hedef alan Almanya Seferi sonucunda başarılı olmuş, Avusturya İmparatorluğu barış

8.

Osmanlı Devleti’nin, Yükselme Dönemi'nde; I. Kıbrıs’ın alınması



II. Otranto Kalesi’nin alınması



III. Fas Sultanlığı’nın koruma altına alınması



gelişmelerinden hangilerinin, Batı Akdeniz’ deki Osmanlı varlığını korumaya yönelik olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

Palme Yayınevi

istemek zorunda kalmıştır.

1533’de İstanbul’da yapılan antlaşma ile; – Avusturya Arşüdükü Ferdinand Osmanlı padişahının üstünlüğünü kabul etmiştir.



– Avusturya’nın 30 bin düka altın vergi vermesi karara bağlanmıştır.



Buna göre; I. Osmanlı Devleti, ekonomik üstünlük sağlamıştır.



II. Almanya Seferi, Osmanlı Devleti’ne portokol üstünlüğü sağlamıştır.



III. Avusturya, Osmanlı Devleti üzerinde baskıcı bir konuma ulaşmıştır.

E) I, II ve III

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

Bilgi Köşesi • Sakız Adası’nın fethi (1568): İzmir’in karşısında yer alan ada Cenevizlilerden alınarak Ege adalarının güvenliği konusunda önemli bir adım atılmış oldu. • Kıbrıs’ın Fethi (1571): Anadolu, Suriye ve Mısır’a egemen olan Osmanlıların bu topraklarının güvenliği için Lala Mustafa Paşa Venediklilerin elinde bulunan Kıbrıs Adasını 11 ay süren kuşatma sonunda fethetmiş böylece Doğu Akdeniz güvenlik altına alınmıştır. • İnebahtı (Lepant) Deniz Savaşı (1571): Kıbrıs’ın fethi üzerine Papanın kışkırtmaları üzerine Don Juan komutasında oluşturulan Haçlılarla savaşılmış ancak Osmanlı donanması bu savaşta ağır kayıplara uğramıştır. – Venedik elçisinin İnebahtı yenilgisinin Osmanlılar üzerindeki etkisini görmek için Sadrazam Sokollu’yu ziyareti sırasında Sokollu’nun “Biz sizden Kıbrıs’ı almakla kolunuzu kestik, siz ise İnebahtı’da donanmamızı yakmakla sakalımızı kestiniz. Kesilen kol yerine gelmez ama kesilen sakal daha gür çıkar.” dediğini… – Sadrazam Sokollu’nun bu yenilgiden gemilerini kurtarmayı başaran ve Kaptan-ı Deryalığa getirilen Kılıç Ali Paşa’ya derhal yeni bir donanma hazırlamasını emrettiği sırada, Paşanın tereddüt göstermesi üzerine “Paşa, Paşa sen henüz bu devleti tanımamışsın devlet isterse bu gemilerin yelkenlerini atlastan, halatlarını ibrişimden direklerini gümüşten yapar” dediğini.... – 1572 yılında donanma yaptırılarak Akdeniz’e indiğini ve Venediklileri yendiğini.. Biliyor muydunuz?

9.



“Bizans İmparatorluğu’nun (Doğu Roma İmparatorluğu) tüm mirası Osmanlı Devleti’nin eline geçmiştir.” diyen bir tarihçi savına; I. İstanbul’un fethi’nin gerçekleşmesi



II. Mora Yarımadası’nın alınması



III. Trabzon’un alınması



gelişmelerinden hangilerini, kanıt olarak gösterebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

12. Osmanlı Devleti’nde aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesinde Yavuz Sultan Selim’in bir katkısı yoktur? A) Baharat Yolu’nun, ele geçirilmesi B) İslâm dünyasının, liderliğinin ele geçirilmesi C) Dulkadiroğlu Beyliği’ne, son verilmesi D) Şah Kulu Ayaklanması’nın bastırılması E) Anadolu’da Safavi kaynaklı Şii tehlikesinin önlenmesi

E) I, II ve III

7. A

8. C

9. E

10. C

11. D

12. D

• Tunus’un fethi (1574): Kılıç Ali Reis, Sokollu’nun da desteği ile hazırladığı yeni ve güçlü donanması ile İspanyolların denetiminde bulunan Tunus’u fethetti. Tunus’un fethi ile Kuzey Afrika’nın fethi tamamlanmış oldu. • Lehistan’ın (Polonya) Osmanlı Egemenliği altına alınması (1575): Sokollu, Lehistan Krallık seçiminde Türk siyasi otoritesini kullanarak Erdel Beyini Lehistan’a kral seçtirmekle Lehistan egemenlik altına alınmıştır.

141

/ Dünya Gücü Osmanlı (Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi 1453-1595)

Bilgi Köşesi • Fas’ın Osmanlı Egemenliği altına alınması (1577): Taht sorunu nedeniyle bir kısım Fas ileri gelenlerinin Portekizlilere karşı Osmanlılardan yardım istemesi üzerine Fas’a kuvvet gönderildi ve Portekizliler “ Vadi’üs Seyl (Sebil) Savaşı’nda yenilgiye uğratılarak Fas’tan çıkarıldılar. Böylece Fas Osmanlı egemenliği altına alınmış oldu. • Don-Volga Projesi : a) Orta Asya Türkleri ile ilişki kurmak, b) İran savaşlarında donanmadan yararlanmak c) Rusların Kafkaslara doğru genişlemesini önlemek • Sokollu’nun Don ve Volga (İtil) Nehirlerini birleştirerek Karadeniz’i Hazar Denizi’ne bağlamayı amaçladığını, ancak Rusların ve Kırım Hanlığı’nın olumsuz tutumları yüzünden kanal çalışmalarının yarım kaldığını… Biliyor muydunuz? Süveyş Kanalı Projesi : a) İslâm dünyası ile daha geniş ilişkiler kurmak, b) Yemen, Hicaz ve Habeş vilayetlerini daha iyi korumak Mekke’ye gelen hacıları Portekiz saldırılarından korumak, c) Baharat ticaret yolunu yeniden Akdeniz’e döndürmek • Sokollu’nun Kızıldeniz’i Akdeniz’e bağlama projesi olduğunu ancak bilinmeyen nedenlerle gerçekleştiremediğini.. Biliyormuıydunuz? Sakarya Projesi : a) Osmanlı donanmasını Anadolu içlerine kadar getirerek doğu seferlerinde ordunun hızla harekete geçirilmesi, b) Deniz ticaretini Anadolu içlerine kadar getirmeyi amaçlayan Sokollu’nun İznik ve Sapanca göllerini Sakarya ırmağına bağlayarak Marmara Denizini, Karadeniz’ e bağlama projesinin bazı devlet adamlarının karşı çıkmaları yüzünden gerçekleştiremediğini…

13. Kanuni 1521 yılında, Tuna Nehri yolu ile



15. Osmanlı Devleti’nde;

Belgrad’a bir donanma göndermiş, kendiside ordusuyla karadan giderek şehri kuşatarak almıştır. Bu bilgiler ışığında; I. Fatih’in kuşatıp da alamadığı Belgrad alınmıştır.



I. Fransa’ya kapitülasyonlar verilmesi



II. Hint deniz seferlerinin düzenlenmesi



III. Süveyş Kanal Projesi’nin hazırlanması



gelişmelerinden hangileri, Coğrafi Keşiflerin olumsuz etkilerini gidermeye yönelik olduğu, savunulabilir?



II. Macaristan, tamamen Osmanlının eline geçmiştir.



III. Fransa, Alman baskısından kurtulmuştur.

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) I, II ve III



A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

B) Yalnız II D) II ve III

Palme Yayınevi

9. Ünite

14. Osmanlı



Devleti’nin Yükselme Dönemi’nde; – Yollar, köprüler ve kervansarayların yapılması – Venedik ve Fransa’ya kapitülasyonların verilmesi – İpek ve Baharat Yolları’nın kontrolünün ele geçirilmesi gibi uygulamalarla aşağıdakilerden hangisinin, amaçlandığı söylenebilir?

16. “Osmanlı Devleti, Yükselme Döneminde hoşgörülü bir politika izlemiştir.” diyen bir tarihçi savına;

I. ele geçirdiği topraklarda yaşayan halkın dinsel inancına karışmaması



II. İspanya’da baskı gören Musevileri ve Müslümanları ülkesine kabul etmesi



III. Katoliklere karşı Protestan Alman Prensliklerine yardım önerisinde bulunması



B) Sömürgecilik politikalarını yaygınlaştırmak

durumlarından hangilerini, kanıt olarak gösterebilir?

C) Atlas Okyanusu limanlarını canlandırmak

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) Ticari etkinlikleri artırarak ekonomik büyümeyi gerçekleştirmek

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

A) Bayındırlık çalışmalarını hızlandırmak

E) Osmanlı akçesine uluslararası para piyasasında işlerlik kazandırmak

Biliyor muydunuz?

142

13. A

14. D

15. E

16. C

10. Ünite SULTAN VE OSMANLI MERKEZ TEŞKİLATI

10. Ünite

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı

Bilgi Köşesi OSMANLILARDA KÜLTÜR VE UYGARLIK Devlet anlayışı : • Osmanlıların devlet anlayışlarının temelinde Orta Asya Türk geleneği ile Türk-İslâm Devletleri'nin etkili olduğu ileri sürülmüştür.

OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE UYGARLIK Sıra No

Padişah adı

Babası

Padişah anneleri (Valide Sultanlar)

1

Osman Bey

27 yıl

Ertuğrul Gazi

2

Orhan Bey

34 yıl

Osman Gazi

Mal Hatun (Bala Hatun)

Orhan Gazi

Nilüfer Hatun (Holofira)

3

I. Murat (Hüdavendigar)

29 yıl

4

I.Bayezıd ( Yıldırım )

13 yıl

I. Murat

Gül Çiçek Hatun

5

I. Mehmet ( Çelebi )

8 yıl

I. Bayezıd

Devlet Hatun

6

II. Murat

30 yıl

I. Mehmet

Emine Hatun

7

II. Mehmet ( Fatih )(2 kez)

30 yıl

II. Murat

Alime Hatun

8

II. Bayezıd ( Sofu )

31 yıl

II. Mehmet

Mükrime Hatun

9

I. Selim ( Yavuz )

8 yıl

II. Bayezıd

Ayşe Hatun

10

I. Süleyman ( Kanuni )

46 yıl

I. Selim ( Yavuz)

Hafsa Hatun

11

II. Selim ( Sarı )

8 yıl

I. Süleyman

Hürrem Sultan (Aleksandra–Roksalan)

12

III. Murat

20 yıl

II. Selim

Nur-Banu Sultan

13

III. Mehmet

8 yıl

III. Murat

Safiye (Bafa)Sultan

14

I. Ahmet

14 yıl

III. Mehmet

Handan Sultan

15

I. Mustafa (Deli) ( 2 kez)

2 yıl

III. Mehmet

Kösem Sultan

16

II. Osman (Genç)

4 yıl

I. Ahmet

Mahfiruz Sultan

17

IV. Murat

16 yıl

I. Ahmet

Kösem Sultan (Mahpeyker) (Anastasya)

Biliyor muydunuz?

18

Deli İbrahim

8 yıl

I. Ahmet

Kösem Sultan (Mahpeyker) (Anastasya)

• Devleti yönetme hakkı Osman Bey'in soyundan gelen erkek üyelere aitti. (Veraset sisteminin yani Padişahın oğullarından hangisinin tahta geçeceği konusundaki belirsizlik nedeniyle taht kavgalarına neden olmaktaydı.) Bu hak I. Ahmet’e kadar Padişah oğullarına ait iken I. Ahmet’in Ekber ve Erşed Yasası ile “Bundan böyle tahta Osmanlı ailesinin aklı başında en yaşlı üyesi geçecektir.” ilkesi getirilmekle tahta ki­min geçeceği konusundaki belirsizlik gi­derildiği gibi Padişah olma hakkı tüm Osmanlı ailesinin erkek üyelerine yaygınlaştırılmıştır.

19

IV. Mehmet ( Avcı )

40 yıl

Deli İbrahim

Hatice Turhan Sultan

20

II. Süleyman

3 yıl

Deli İbrahim

Saliha Dilaşub Sultan

21

II. Ahmet

4 yıl

Deli İbrahim

Hatice Muazzez Sultan

22

II. Mustafa

8 yıl

IV. Mehmet

Emetullah Gülnuş Sultan

23

III. Ahmet

27 yıl

IV. Mehmet

Emetullah Gülnuş Sultan

24

I. Mahmut

24 yıl

II. Mustafa

Saliha Sultan

25

III. Osman

3 yıl

II. Mustafa

Şehsuvar Sultan

26

III. Mustafa

16 yıl

III. Ahmet

Mihrimah Sultan

27

I. Abdülhamit

15 yıl

III. Ahmet

Rabia Sultan

28

III. Selim

18 yıl

III. Mustafa

Mihrişah Sultan

29

IV. Mustafa

1 yıl

I. Abdülhamit

Ayşe Sine Perver Sultan

30

II. Mahmut

31 yıl

I. Abdülhamit

Nakş-i Dil Sultan

31

Abdülmecit

21 yıl

II. Mahmut

Bezm-i Alem Sultan

32

Abdülaziz

15 yıl

II. Mahmut

Pertevniyal Sultan

33

V. Murat

93 gün

Abdülmecit

Şevkefza Kadın Efendi

34

II. Abdülhamit

32 yıl

Abdülmecit

Tir-i Müjgan

35

V. Mehmet ( Reşat )

9 yıl

Abdülmecit

Gülcemal Kadın Efendi

36

VI. Mehmet ( Vahdettin)

4 yıl

Abdülmecit

Gülistü Kadın Efendi

• Devlet hükümdar ailesinin ortak malı anlayışına dayan­maktaydı. Devletin başında her türlü yet­ kiye sa­hip Bey, Sultan, Han, Hakan, Hünkar veya Padişah denilen bir hükümdar bulunurdu. Padişahlar bu görevi, kendilerine Tanrı tarafından verilmiş bir emanet olarak görürlerdi. • Osman ve Orhan Gaziler Bey unvanını kul­landıkları halde, Sultan unvanını ilk defa I. Mu­ rat’ın kullandığını… • Fatih Sultan Mehmet’ten itibaren Padişah un­vanının kullanılmaya başlandığını… • Yavuz Sultan Selim’den itibaren Osmanlı Padişahlarının aynı zamanda Halife unvanına da sahip olduklarını…

• 17. yüzyıla kadar Çelebi veya Şehzade denilen Padişah çocukları devlet deneyimi kazanmaları amacı ile Lala denilen deneyimli ve güvenilir devlet adamlarının gözetiminde Anadolu’daki Sancak­larda valilik yaparlardı.

144

10. Ünite

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı Bilgi Köşesi

1. TEST 1.



II. Ülke sorunlarının görüşüldüğü kurumdur.



III. Her dönem sadece padişahın başkanlığında toplanır. Alınan kararlara padişah da uymakla yükümlüdür.



4.

Yönetim ve adalet, devlet kavramının iki temel unsurudur. Osmanlı Devleti’nde kalıcı devlet teşkilatlanması olan “Divan örgütü”nün kurulmasının nedeni de budur. Bu belirleme ölçü alındığında, Divan’ın özellikleri için; I. Büyük ve çözülememiş davalar için yüksek mahkemedir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III



II. Mültezim, devlete ödediği paranın daha fazlasını topladığı için avantajlıdır.



III. Halk, mültezime ödediği vergi ile huzur içinde tarımını yapmaktadır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III



“Halifeliğin Osmanlı soyuna geçmesinden sonra Osmanlı Devleti teokratik bir nitelik kazanmıştır.” diyen bir tarihçi savına kanıt olarak; I. Halktan örfi vergiler alınmaktadır.



II. Örfi hukuk kuralları geçerlidir.



III. Şeyhülislam’ın divanın daimi üyesi olması ile önemi de artmıştır.



Palme Yayınevi

E) II ve III

2.

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

5.

Osmanlı Devleti’nde, din ve hayır işleri için kurulan vakıfların yaygınlığı Osmanlı toplum yapısı için; I. Toplumsal dayanışma vardır.



II. Hayır kurumları inanç eksenlidir.



III. Devlet çaresizdir, mali açıdan sıkıntılıdır.



yargılarından hangilerini, doğrular niteliktedir? A) Yalnız I C) I ve II E) II ve III

B) Yalnız III D) I ve III



II. Rumeli Eyaleti’nin ve Beylerbeyliği’nin kurulması



Osmanlı Devleti’nde resim ve heykel sanatının yasaklanmasının; I. Hat



III. Hükümdarlığın padişah ve oğullarına ait olması



II. Mimari



gelişmelerinden hangilerinin, sınırların genişlemesi ile ilgili olduğu söylenebilir?



III. Minyatür



sanatlarının hangilerinin, gelişmesinde etkili olduğu söylenebilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) Yalnız III

D) I ve II

3. D

• Merkeziyetçi bir yönetim kuran (Diğer Türk ve Türk İslam devletlerinin merkeziyetçi bir yapı ku­ ramadıkları belirtilmiştir) Osmanlı Devleti’nde Padişahlar, idari, askeri, mali ve hukuki konu­larda çok geniş yetkilere sahipti. Ancak bu yetki­lerini kul­lanırlarken Örf’i ve Şer’i kanunlara uymak zorun­ daydılar.

4. D

5. C

• Fatih Sultan Mehmet’in bunu Kanunname-i Ali Osman adı verilen yasaları ile “mutlak” bir hükümdarlığa dönüştürdüğünü, • Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı fethinden sonra Ha­lifeliğin Osmanlılara geçmesi ile mutlak ve mer­keziyetçi yapısı yanında “Teokratik” bir yapıya da büründüğünü… Biliyor muydunuz?

E) I, II ve III

E) II ve III 2. C

• Osmanlı Devleti Türk gelenek ve görenekleri (Örf’i) ile İslam dinin (Şer’i) kurallarına göre yönetilirdi.

• Osmanlı Devleti’nin, Osmanlı ailesinin egemenlik haklarına dayalı bir “Monarşi” olduğunu…

6.

1. C

• 17. yüzyıldan itibaren Şehzadelerin Sancaklara gönderilme usulüne son verildiğini, bunun da Şehzadelerin devlet deneyiminden uzak yetişmelerine yol açtığını… • Sancaktan gelen son Padişahın III. Mehmet olduğunu…

Osmanlı Sultanı I. Murat Dönemi'nde; I. Devşirme sistemi ve Yeniçeri Ocağı’nın kurulması



• İlk kez Yavuz Sultan Selim’e Rumeli’den Sancak (Semendire sancağı) verildiğini…

Biliyor muydunuz?

E) II ve III

3.

B) Yalnız II D) I ve II

• Avrupalıların, Şehzadeleri kışkırtarak taht sorunu yaratabilecekleri ayrıca Rumeli sancağında görevli olan şehzadelerin tahta daha yakın olduğu ve avantajlı olacağı düşüncesiyle Rumeli’den San­cak verilmediğini…

• Padişahların tahta çıkış törenine Cülus, de­nildiğini…



yargılarından hangilerini, gösterdiği söylenebilir? C) Yalnız III

Mukataa toprak; geliri doğrudan devlet hazinesine bırakılırdı. İltizam; özel yönetimli eyaletlerde eyaletin gelirinin her yıl açık artırma ile peşin olarak toplanmasıdır. İltizam sahibine “mültezim” denirdi. Mültezimler hazineye ödedikleri parayı sonra kârıyla bölge halkından toplardı. Buna göre, İltizam Sistemi ile ilgili olarak; I. Devlet peşin parayı kasasına koyduğu için kârlıdır.

6. E

145

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı

Bilgi Köşesi

7.

Osmanlı mimarisi devletin kuruluşundan XV. yüzyılın ikinci yarısına kadar Selçuklu ve beylikler Dönemi mimarisinin özelliklerini taşırdı. Daha sonraki dönemlerde mimari evrensel değerde bir ivme kazanarak üstün ve ileri bir niteliğe kavuştu.

10. Osmanlı Devleti’nde “tımar sistemi” ile aşa-



Bu açıklama ışığında Osmanlı mimarisi ile ilgili olarak;

D) Köyde çıkan hukuksal sorunların karara bağlanması



I. Mimari alanda Orta Asya sanatının izlerine her dönemde rastlanmaktadır.

E) Köyün yönetilmesi, güvenliğin sağlanması



II. Anadolu’daki Türk–İslâm devletlerinin sanatı önceki çalışmalarına temel olmuştur.



III. İlerleyen süreçte klasik çizgiyi yakalamakla kalmamış, kendine has yapıtlarında inşa etmiştir. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

Merkez Teşkilatı : • Osmanlı Devleti’nde bütün teşkilatın, Padişahın mutlak ve ortak olunmaz egemenliğini gerçekleş­tirmek üzere kurulduğunu… • Saray’ın devletin yönetim merkezi olduğunu, İstan­bul’un fethine kadar Söğüt, Bilecik, Yenişe­hir, Bursa geçici olarak İznik’i ve Edirne’yi başkent olarak kullanıldığını… Başkentlerin seçi­min­de fetihlerin batı yönünde olacağınının göster­ gesi olduğunu… • Osmanlılara ait ilk sarayın Bursa’ da, sonra Edir­ne’de yapıldığını.. İstanbul’da ise Eski Saray, Topkapı, Dolmabahçe ve Yıldız Saraylarının bu­ lunduğunu… Biliyor muydunuz? Divan (Divan-ı Hümayun):

ğıdakilerden hangisi, gerçekleşmemiştir? A) Vergi toplama B) Köylüye toprağın kiralanması C) Geliri oranında atlı askerin beslenmesi

11. Osmanlı Devleti’nde, gayri müslüm halktan insanlara evlenme, boşanma, miras, mahkemede yemin etme gibi konularda kendi dinleri

8.

Osmanlı Devleti’nin, gelir kaynaklarından biri de gümrük vergilerinden oluşuyordu.



Gümrük vergilerinin azalmasında; I. Tarımda üretim düşüşünün yaşanması



II. Kapitülasyonların yaygınlaşması



III. Savaşların ardı ardına kaybedilmesi



durumlarından hangilerinin, etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

ile ilgili hukuk kuralları uygulanırdı.Bu kuralların layıkıyla uygulanmasından da mensup oldukları dinin, din başkanları sorumluydu.

Palme Yayınevi

10. Ünite



Bu bilgiler ışığında Osmanlı Devleti için; I. Hukuk birliği yoktur.



II. Çok uluslu bir yapıya sahiptir.



III. Laik hukuk anlayışı egemen kılınmaya çalışılmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III • Devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı or­gandır. Günümüzdeki TBMM ve Bakanlar Kuru­lu’nun görevlerini yürütmekteydi. Divanda alınan kararlar ile ilgili son söz Padişaha ait olduğundan Divan “Padişahın danışma organı” ola­rak nite­lendirilmiştir. • Fatih Sultan Mehmet’e kadar Padişahların başkanlığında toplanırken Fatih’in bu usule son verdiğini ve divanın Vezir-i azamların başkanlığında toplandığını… • Orhan Bey zamanında kurulan divanın 17. yüzyıldan itibaren önemini yitirdiğini ve II. Mah­ mut tarafından kaldırıldığını… Biliyor muydunuz?

146

9.

Osmanlı Devleti’nde merkeze bağlı eyaletlerde “tımar sistemi” uygulanırdı. Miri arazilerde vergi gelirlerini kullanım şekline göre vergi gelirleri hizmet karşılığı olarak devlet görevlilerine maaş olarak verilirdi. Buna da “dirlik” denirdi. Dirliğin küçükten büyüğe sıralanışı “tımar”, “zeamet” ve “has” idi.



Sadece bu açıklamalar ışığında Osmanlı ülkesinde; I. Toprağın geliri ile topraktan yararlanan kişinin statüsü arasında doğru orantı vardır.







12. Osmanlı Devleti’nde; ülke yönetimi, ordu, maliye, toprak sistemi eğitim içiçe geçmiştir.

II. Bu uygulama bire bir olarak Selçuklu ve Bizans toprak sisteminden aynen alınmıştır.

zulması hem ordu hem de maliyenin bozulmasında etkili olmuştur? A) Ulema sınıfının

III. Zeamet sistemi sadece Osmanlı toprak yönetiminde uygulanmıştır. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III 7. E

8. B

9. A

Aşağıdakilerden hangisinin, öncelikle bo-

B) Tımar sisteminin C) Devşirme sisteminin D) Eyalet sisteminin E) İltizam sisteminin 10. D

11. D

12. C

10. Ünite 13. Tımar Sistemi’nde;

15. Dirlik: vergi gelirleri hizmet karşılığı olarak devlet görevlilierine bırakılan miri arazidir. Dirlik toprağın en alt birimi tımardır. Tımar Beyi, yönetimi ile sorumlu olduğu toprağın gelirinin ilk 3000 akçesini kılıç tımarı hakkı olarak kendine ayırır ve geçimini bunla sağlar ve geriye kalan her üç bin akçe ile de atlı asker (cebelû) beslerdi. Savaş zamanında yetiştirdiği askerlerin bir kısmı ile eyalet ordusuna katılırdı.

– Arazinin devlet adına köylüye kiralanması



– Terk edilen toprağın reayadan alınması



– Tımar beylerinin bölgelerinin güvenliğini sağlaması



– Devletin kasasından para çıkmadan atlı asker yetiştirilmesi



– Tımar beylerinin öşür ve haraç vergilerini toplaması



/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı



uygulamaları aşağıdaki seçeneklerle eşleştirildiğinde hangisi, dışarda kalır?

Bu bilgiler ışığında, aşağıdakilerden hangisine, ulaşılamaz? A) Tımar beyi yönetici olarak maaş almamaktadır.

A) Toprak yönetimi

B) Üretime yönelik bir yönetim anlayışı vardır.

B) Ordu yönetimi

C) Tımarlı Sipahi Osmanlı ordusunda sayısı en fazla olandır.

C) Ülke yönetimi D) Mali yönetimi

D) Tımarlı sipahiler hazineye ciddi bir mali yük getirmiştir.

E) Merkezi devlet yönetimi

E) Cebelü’nün ihtiyaçları toprağın geliri ile karşılanmıştır.



reayanın toprağını işleme hakkı öncelikle büyük oğluna kalır ya da uygun koşullar taşıyan bir başka reayaya verilirdi. Bu uygulama ile aşağıdakilerden hangisi amaçlanmamıştır? A) Tarımsal üretimde devamlılığı sağlamak B) Vergi gelirindeki azalmaya izin vermemek

16. Osmanlı Devleti’nde;

– Osman ve Orhan Bey dönemlerinde “ülke hanedanın ortak malıdır.”



– I. Murat döneminden başlayarak II. Mehmet’ e kadar “ülke padişahın ve oğullarınındır.”



– Fatih döneminde “ülke padişahındır.” ilkesi benimsenmiştir.



Bu saptamaların aşağıdaki kavramlardan hangisi ile ilgili olduğu söylenebilir?

C) Toprağın boş bırakılmasına engel olmak D) Toprağın küçük parçalara ayrılmasına izin vermemek

A) Egemenlik B) Özgürlük

E) Toprak işleyenin, su kullananın anlayışına ters düşmemek

C) Bağımsızlık D) Sosyal devlet E) Adalet

13. E

14. E

Divan üyeleri: 1. Vezir-iazam (Sadrazam): Padişahın mutlak veki­lidir. Onun mührünü taşır. Padişah adına devlet işlerini yürütür. Padişah tarafından göreve getirilir ve sadece ona karşı sorumludur. 2. Vezirler(Vüzera): Devlet işlerinde Vezir-iazam’ın yardımcılarıdır. Sayıları zamanla artmıştır. 3. Kazaskerler (Kadıaskerler): Divandaki büyük da­valara bakar, Kadı ve Müderrisleri atarlardı. (Günümüzdeki Yüksek Yargı Organlarının görevlerini yaptıkları gibi Adalet ve Milli Eğitim Bakanlığının da görevlerini yaparlardı). Anadolu Kazaskerliği I. Murat, Rumeli Kazaskerliği, Fatih Döneminde kurulmuştur. 4. Defterdarlar: Devletin gelir ve giderlerine bakar­lardı. Maliyeden sorumludur. “Mali Bilanço” hazırlar (Bütçe değil) . Anadolu Defterdarlığı II Murat, Rumeli Defterdarlığı Fatih Döneminde ku­ rulmuştur.

Palme Yayınevi 14. Osmanlı Devleti’nde tımar topraklarında ölen

Bilgi Köşesi

15. D

16. A

5. Nişancı : Fethedilen arazilerin (has, zeamet, tımar) kayıtlarını tutar ve tımarların dağıtımını ya­ pardı. Tapu – Kadastro işleri ile ilgilenir, ayrıca divanda alınan kararlara, ferman, buyruklar ve beratlar ile dış ülkelerle yapılan yazışmalara Padişahın Tuğrasını çekerdi. Bürokrasinin başıdır. 6. Reis’ülküttap : 16. yüzyılda divan üyesi olmuştur. Dışişlerine bakardı. 7. Kaptan-ı Derya: 16. yüzyılda divan üyesi olmuştur. Deniz kuvvetleri komutanıdır. Vezir rütbesinde ise divana katılırdı. 8. Müftü (Şeyh’ül İslâm): 16. yüzyılda divan üyesi olduğu ileri sürülmüştür. Divanda alınan karar­ların Şeriata uygun olup olmadığı konusunda görüşlerine başvurulurdu. Görüşlerine Fetva de­nirdi. 18. yüzyılda Şeyh’ül İslam denilmiştir. Eğitim (medrese) din ve şer’i hukuktan sorumlu­ durlar.

147

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı

Bilgi Köşesi - Yeniçeri Ağası: İstanbul’un güvenliğinden sorumlu idi. Vezir rütbesinde ise divan görüşmelerine katılırdı • Sarayın dış teşkilatına Birun, iç teşkilatına ise En­derun denildiğini… • Divan üyelerinin vezir rütbesinde olduk­larını… • Kubbealtı denilen yerde toplandıklarından bunlara Kubbealtı Vezirleri denildiğini… • 16. yy da vezir sayısının arttığını ve yeni üyeler alındığını… • İstanbul, Bursa ve Edirne Kadıları, Taht Kadısı olarak görüldüklerinden ve rütbe bakımından Ka­zaskerlerden üstün sayıldığını… • Vezir-iazam, Vezirler ve Kaptan-ı Derya’nın Sey­ fiye (Ehl-i Örf), Kazasker ve Müftü’nün İlmiye (Ehl-i Şer), Defterdar, Nişancı ve Reis’ülküttap’ın Kale­miye sınıfından geldiklerini… Biliyor muydunuz? Memleket (Ülke) Yönetimi: • Ülke Eyaletlere, Sancaklara, Kaza ve Köylere ayrılarak yönetilirdi. Eyaletlerin başında Beyler­beyi bulunurdu. Sancakları Sancakbeyi yönetirdi. (Mülki ve askeri amir) Sancaklarda adalet işine Kadı, güvenlik işlerine ise Subaşı bakardı. Kazalarda yönetim ve adalet işlerine Kadı, güvenlik işlerine Subaşılar bakardı. Köylerde ise yönetim ve güvenliği “Tımar Beyi” sipahi sağlardı. • 16. yüzyılda ülke sınırları genişledikçe eyalet sayısı da artmıştı. Ülke çeşitli bölümlere ayrılarak yönetilirdi. a) Merkeze bağlı eyaletler : Rumeli, Anadolu, Budin, Halep, Bosna, Trabzon gibi yöneticileri doğrudan merkezden atanan eyaletlerdir. 16. yy dan itiba­ ren bunlara “ Saliyanesiz “ (Yıllıksız) eyaletler denmiştir. Bu tür eyaletlerde “ Tımar sistemi “ uy­gulandığından yöneticilere maaş verilmezdi. Ayrıca Osmanlı ordusunun büyük çoğunluğu bu eyaletlerin askerlerinden oluşurdu.

148

2. TEST 1.

4.



Osmanlı İmparatorluğu’nun her döneminde değişik gerekçelerle ayaklanmalar olmasına rağmen, Osmanlı han soyunun yönetimdeki egemenliği 600 yıl sürmüştür. Bu durumun nedeni için; I. Ayaklanmalara halkın da katılması



Osmanlılarda toprağın mülkiyeti devlete aittir. “Miri Arazi” uygulaması vardır. Bu topraklar dirlik, ocaklık, yurtluk, vakıf, mukataa gibi bölümlere ayrılırdı. Bu ayrım yapılırken; I. Toprağın geliri



II. Güçlü ve merkezi bir orduya sahip olması



II. Topraktan yararlananın statüsü



III. Ayaklanmaların rejimi değil yönetici ve uygulamalarını değiştirmeye yönelik olması



III. Kullanım amacı



gibi noktalardan hangilerinin, öncelikle dikkate alındığı söylenebilir?



gelişmelerinden hangilerinin, öncelikle etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) I ve III

B) Yalnız II D) I ve II



2.



5.

“Osman ve Orhan Beyler döneminde tek merkezden yönetilen Osmanlı toprakları, I. Murat döneminde Rumeli I. Bayezid döneminde Anadolu eyaletleri olarak örgütlenmiş, XVII. yüzyıl ortalarında ise farklı konumlardaki eyalet sayısı 30 u aşmıştır.” diyen bir araştırmacı tarihçiye göre, Osmanlı Devleti’yle ilgili olarak; I. Egemenlik alanlarında genişleme olmuştur.



II. Toprak miktarında artış gözlenmiştir.



III. Ülke yönetiminde yeni örgütlenmelere gidilmiştir.



yargılarından hangilerinde, bir değişikliğin yaşandığı görülmektedir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III





B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarının Yükselme Dönemi'nde; – Merkeze bağlı eyaletler



– Bağlı beylikler ve hükümetler



– Özel yönetimli eyaletler



olmak üzere üçe ayrılmasında; I. Sınırların genişlemesi



II. Mülk padişahındır, ilkesinin egemen olması



III. Üretim araçlarının, devletin mülkiyetinde olması



gelişmelerinden hangilerinin, etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

B) Yalnız II D) I ve III

6.

3.

A) Yalnız I E) II ve III

Palme Yayınevi

10. Ünite

Divandaki katiplerin başıdır. Nişancı’nın emrinde çalışır. XVI. yüzyılda divanın doğal üyesi olmuştur. XVII. yüzyıldan itibaren yıldızı parlamaya başlamıştır. Dış işlerinden sorumludur.



II. Vergi çeşitlerinin, eyaletler arasında farklılık göstermesi



III. Her dini inanış grubunun ayrı bir dinsel kurumunun olması



uygulamalarından hangilerinin, Osmanlının İmparatorluk yapısıyla öncelikle ilgili olduğu söylenebilir?

Yukarıda açılım özelliklerini verdiğimiz divan üyesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Reisülküttap

B) Defterdar

C) Kazasker

D) Nişancı

2. E

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

E) Subaşı 1. C

Osmanlı Devleti’nde; I. Öşri ve Haraci toprak uygulamalarının olması

3. A

4. C

5. A

6. B

10. Ünite 7.

10. Osmanlı Devleti’nde yönetenler Seyfiye, İlmi-

Osmanlı İmparatorluğu’nda, tarımsal üretimden sağlanan vergi gelirinin düşmemesi için;



I. Toprağın, kullanma hakkının yanısıra mülkiyetinin de işleyene verilmesi



II. Toprağını, ard arda üç yıl ekmeyenden alınıp başkasına verilmesi



III. Topraktan alınan ürün vergisinin oranının düşürülmesi



çabalarından hangilerinin, geçerli bir önlem olarak uygulandığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III



uygulanan

Tımar



I. Toprak vergisi yerine topraktan elde edilen ürün üzerinden vergi verilmesi



II. Köylünün sadece toprağı işleme hakkına sahip olması



III. Toprağını nedensiz olarak üç yıl üst üste ekmeyen köylünün toprağının bir başkasına verilmesi



gelişmelerinden hangileri, tımar arazisinin mülkiyetinin devlete ait olduğunu kanıtlar niteliktedir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

İlmiye

Kalemiye

A)

Sadrazam Kazasker

Defterdar

B)

Nişancı

Kazasker

Kaptan–ı derya

C)

Vezir

Yeniçeri Ağası

Reisülküttap

D)

Kazasker

Nişancı

Reisülküttap

E)

Defterdar

Ş ey h ü l i s - Nişancı lam

11. Türkiye Selçukluları’ndan başlayarak Osmanlı

Palme Yayınevi

Osmanlı Devleti’nde Sistemi'nde;

ye ve Kalemiye gibi gruplara ayrılmışlardır. Buna göre, Osmanlı divan üyelerinin aşağıdakilerden hangisinde, gruplandırılması doğru olarak yapılmıştır? Seyfiye

E) I, II ve III

8.

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı



Döneminde de Anadolu’da yaygın olarak görülen esnaf örgütleri (Ahilik, Lonca) XVI. yüzyılın sonlarından itibaren, batı mallarının Osmanlı pazarlarına girmesiyle süreç içerisinde önemini kaybetmeye başlamıştır. Osmanlı'da yaşanan bu duruma bakarak; I. Atölye üretimi, yerini tarımsal üretime bırakmıştır.



II. Lonca üretimi, yerini fabrika üretimine bırakmıştır.



III. Geleneksel, üretim sistemi çökmeye başlamıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

Bilgi Köşesi b) Özel yönetime tabi eyaletler: 16. yy da Osmanlı top­raklarına katılan Tunus, Cezayir, Trablusgarp (Bu üçüne Garp Ocakları veya Kaptan paşa Eyaletleri denirdi), Mısır, Habeş, Basra, Bağdat ve Yemen gibi eyaletlerdir. Bu eyaletlerde Tımar sistemi uy­gulanmazdı. Bu eyaletlerden Saliyane denilen yıllık vergi alınırdı. Bu yüzden bu eyaletlere “Saliyaneli (Yıllıklı) Eyaletler” denirdi. Bu eyalet­lerin gelirleri “İltizam (Peşin vergi sistemi)” yolu ile toplanırdı. Vergiyi bölge halkından toplayana ko­misyoncu ya da “Mültezim” denirdi. Toplanan vergilerin bir bölümü yönetici ve askerlere maaş karşılığı ödenirken geri kalanı doğrudan devlet hazinesine aktarılırdı. c) Bağlı Beylik veya Hükümetler: Eflak, Boğdan, Erdel, Kırım ve Hicaz gibi yerlerdir. Bunların yöneticilerini Padişah seçerdi. İç işlerinde bağımsız, dış işlerinde Padişaha bağlı idiler. Beylik, hanlık, voyvodalık, şeriflik gibi yönetimlerdir. Devlete yıllık vergi öderler ve ihtiyaç duyulduğu hal­ lerde orduları ile savaşa katılırlardı. • Hicaz’ın kutsal bölge sayıldığından devlete vergi vermediğini, asker göndermediğini … Biliyor muydunuz?

E) II ve III Ordu Teşkilatı :

9.

Osmanlı Devleti’nde; I. Öşriye



II. Haraciye



III. Tımar

(Sipahi’nin) görevleri içinde sayılmaz?



toprak çeşitlerinden hangileri, “mülk arazi” olup toprak üzerinde tüm tasarruf hakkı (satmak, miras bırakmak, vakfa bağışlamak) kullanana bırakılırdı?

A) Vergilerin düzenli olarak toplanmasını sağlamak

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

D) Reaya arasında çıkan uyuşmazlıkları adil yargı anlayışı ile sonuca bağlamak

12. Aşağıdakilerden hangisi, Tımar Beyi’nin

B) Araziyi devlet adına köylüye kiralamak C) Geliri oranında atlı asker yetiştirmek

E) II ve III

E) Bölgenin güvenliğini sağlamak

7. B

8. E

9. D

10. A

11. C

12. D

• Osmanlılar da diğer Türk ve Türkİslâm devletleri gibi askerliğe büyük önem vermişlerdir. Güçlü ve disiplinli orduları sayesinde kısa sürede büyük bir imparatorluk kurmayı başarmışlardır. • İlk fetihler daimi ordu olmadığından boy kuvvetleri ile gönüllülerce yapılmıştı. İlk daimi ve düzenli ordu “Yayalar (Piyade) ve Müsellemler (atlı birlik­ler) adı ile” Orhan Bey zamanında kurulmuştu. Merkez ordusu olarak bilinen “Kapıkulu Ocağı”nın temellerini ise I. Murat atmıştı.

149

10. Ünite

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı

Bilgi Köşesi • Osmanlı ordusu 3 ana bölümden oluşmaktaydı.

13. Osmanlı Devleti’nde;

I. Toprağını üç yıl arka arkaya boş bırakanlardan toprağın alınarak başkasına verilmesi



II. Toprağın boş bırakılıp bırakılmadığının denetlenmesi, terkedenin toprağına döndürülmesi

1. Kapıkulu Askerleri : a) Devşirme sistemi ile kurulan ordudur. Yavu­z’a kadar Rumeli’den Yavuz’dan itibaren Rumeli’den ve Anadolu’dan Turnacıbaşı deni­len görevliler ta­rafından toplanan Müslüman olmayan çocuklar, Tımarlı ailelerin yanında Türk-İslam kültürü ile yetiştirilerek Ace­ mioğlanlar Ocağına alınırlardı. Burada askeri eğitim alan çocukların zeki ve ye­tenekli olanları Enderun’a, diğerleri ise askeri ocak­lara ayrılırlardı.

15. Selçuklularda Melikler Atabeylerin gözetimin-







III. Toprağını ekmeme konusunda ısrarlı davrananın toprağı elinden alınmasının yanısıra ağır bir vergi olan “Çift Bozan” vergisinin de alınması

A) Valide sultanların; siyasi, idari, askeri yönetimdeki etkinliklerini artırmaları B) Şehzadelerin, deneyim kazanmaları

uygulamalarından hangilerinin, tarımsal üretimin sürekliliğini sağlama konusunda etkili olduğu düşünülebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

de ülke yönetimine katılırken Osmanlı Şehzadeleri de Lalaların gözetiminde Şehzade sancaklarında valilik yaparak yönetimde yer alırlardı. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlılarda ki San­cak uygulamalarının yarattığı sonuçları arasında gösterilebilir?

C) Taht kavgalarının, son bulması D) Fetihlerin hız kazanması E) Padişahların otoritelerinin azalması

E) I, II ve III

c) Devletten 3 ayda bir Ulufe denilen maaş alırlardı. d) Daimi asker idiler, yaşlanınca veya sakat­lanınca emekliye ayrılırlardı. e) Askerlik dışında ticaret gibi işlerle uğraşamazlardı. f) Kışlalarda yaşarlar ve evlenemezlerdi.

Kapıkulu askerleri 2 bölüme ayrılırlardı.

a) Kapıkulu Piyadeleri (Yayalar): - Acemioğlanlar Ocağı: Devşirmelere askeri eğitimin verildiği ocaktır.

14. Osmanlı Devleti’nde divanın daimi üyele

rinden olan Kazaskerler; – Türk ve Medrese kökenlidir.



– Anadolu Kazaskerliği I. Murat – Rumeli Kazaskerliği Fatih Dönemi'nde kurulmuştur.



– Kadı ve müderrisleri atama yetkisine sahiptir.



– Divanda yargı işlerine bakar, sonuçlandırılmayan davaları sonuçlandırır.



Bu bilgilere göre aşağıdakilerden hangisi, söylenemez?

Palme Yayınevi

b) Sultan’ın (Devletin) özel askerleri sayılırlardı.

16.

I. Tahtın babadan, oğula geçmesi,



II. Cizye ve haraç vergisi uygulaması



III. Divan kararları ile ilgili Müftü’den fetva alınması



uygulamalarından hangilerinin, Osmanlı devletinde siyasal ve sosyal alanda dinin etkili olduğundan sözedilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

A) Adalet işi devşirme kökenlilere bırakılmamıştır. B) Anadolu Kazaskerliği önce oluşturulmuştur. C) Divanda kalemiye sınıfından olup Divandaki katiplerin şefidir. D) Özel mahkeme ve üst mahkemelerin yetkilerine sahiptir. E) Adalet Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı görevleri birlikte yürütülmüştür.

- Yeniçeri Ocağı: Padişahı koruyan, mer­kezde savaşan kuvvetlerdir. - Cebeci Ocağı: Yeniçerilerin silahlarının bakımı ve onarımı ile cephane hazırlarlardı.

150

13. E

14. C

15. B

16. E

10. Ünite

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı Bilgi Köşesi

3. TEST 1.

Osmanlı Devleti “Osmanlı ailesinin egemenlik haklarına dayalı” olan bir Monarşi idi, Bu durumun ; I. Yenilik hareketleri



II. Demokrasi fikrinin gelişmesi



III. Batılı devletlerle siyasi ilişkiler kurulması



durumlarından hangilerinin, gelişmesine engel olduğu ileri sürülebilir? A) Yalnız I



4.

I. Ahmet’in getirdiği bu değişikliklerle ilgili aşağıdakilerden hangisini, söylemek doğru olmaz?



B) Yalnız II

C) Yalnız III



Osmanlılarda I. Ahmet’e kadar Sancaklarda valilik yaparak yetişen Padişah oğullarının birinin tahta çıkması ilkesi görülürken I. Ahmet “Tahta Osmanlı ailesinin en yaşlı ve deneyimli erkek üyesinin geçeceği “ilkesini getirdiği gibi Şehzadelerin Sancaklara gönderilmesini de yasaklamıştı.

D) I ve II

A) Tahta çıkma hakkının tüm Osmanlı ailesi erkek üyelerine yaygınlaştırıldığını

E) II ve III

B) Kimin tahta çıkacağı konusundaki belirsizliğin giderildiğini C) Veliahtlık sisteminin getirildiğini D) Padişahların, devlet deneyiminden uzak yetiştiklerini



Osmanlı Devleti’nin Türk gelenek ve görenekleri ile yönetildiğini ileri süren bir kişi bu görüşüne; I. Örf’i hukuk kurallarını



II. Şer’i hukuk kurallarını



III. Padişahların aynı zamanda halife sayılması



durumlarından hangilerini, kanıt olarak gösterebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III



E) Hanedan sisteminin sona erdiğini

Palme Yayınevi

2.

B) Yalnız II

D) I ve II

E) II ve III

5.



II. Fethedilen arazilerin, fethedene verilmeyip devlet arazisi sayılması



III. Tahta, Osmanlı ailesinin en yaşlı üyesinin geçmesi



uygulamalarından hangilerinin, yönetimde merkeziyetçi bir politika izlendiğinin göstergesi olduğu savunulabilir?

C) Yalnız III

B) Yalnız II

D) I ve II

E) II ve III



6.



II. Avrupa Hıristiyan dünyasına karşı İslâmın desteğinin sağlanması



III İslâmın dini liderliğinin üstlenilmesi

Osmanlı Devleti’nde deniz askerine verilen ad aşağıdakilerden hangisinde, doğru verilmiştir?



gelişmelerinden hangileri ile açıklanabilir?

A) Akıncı

B) Levend

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Saka

D) Derbentçi

D) I ve II

E) Emir-ül Sevahil

C) Yalnız III



-

Lağımcı Ocağı : Köprülere, kale surlarının altına fitil döşeyen kuvvetlerdir.

b) Kapıkulu Süvarileri (Atlılar): - Sipahiler : Savaşta Padişahın çadırını korur­lardı. - Silahtarlar : Sarayın silahlarının bakım ve onarımını yaparlardı. - Sağ ve Sol Ulufeciler : Saltanat Sancak­larını korur­lardı. - Sağ ve Sol Garipler : Ordunun hazinesini taşır ve ko­rurlardı. 2. Eyalet Askerleri (Tımarlı Sipahiler :

a) Dirlik sahiplerinin (Has, Zeamet ve Tımar sa­hipleri) yetiştirdikleri kuvvetlerdir. b) Tamamı atlı ve Türklerden oluşurdu. c) Devletten maaş almazlar, geçimlerini dirlik­lerden elde edilen gelirlerle sağlarlardı. d) Daimi değil savaş zamanı orduya katılırlardı. 3. Yardımcı Kuvvetler :

Osmanlı Padişahlarının Yavuz Sultan Selim’den itibaren Halife unvanını kullanmaları; I. Mezhep kavgalarının son bulması,



- Humbaracı Ocağı : Havan topu ve aşırtma gülle kul­lanırlardı.

Osmanlılarda; I. Şehzadelerin, devlet deneyimi kazanmaları için Sancaklara Vali olarak gönderilmesi

A) Yalnız I

3.

- Topçu ve Top Arabacıları Ocağı: Topları döken, taşıyan ve kullanan kuvvetlerdir.

• Akıncılar : Öncü birlikler, Serhatkulu denilen atlı kuvvetlerdi. Sınırları beklerler ve akınlar yaparlardı - Azaplar : Anadolu’dan bekar Türklerden seçilirlerdi. Savaşta en önde yer alırlardı. – Derbent Muhafızları : Askeri ve tica­ret yollarını korurlardı. Bazı vergilerden muaftılar.

E) II ve III 1. B

2. A

3. C

4. E

5. D

6. B

151

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı

Bilgi Köşesi - Sakalar : Devşirmelerden oluşurlardı. Ordunun su ihtiyacını karşılarlardı. - Yayalar, Müsellemler ve Garipler: Or­duya yol açan köprü yapan yardımcı kuvvetlerdir. Donanma Teşkilatı : • Osmanlı Beyliği bir kara beyliği görünümünde iken Orhan Bey zamanında Kare­sioğulları Beyliği’nin Osmanlılara katılması ile ilk deniz güçlerine ulaşmışlardır. Zamanla denizci­ likte gelişmiş Saruhan, Aydın, Menteşe ve Candaroğulları Beylikleri'nin Osmanlılara katılması ile donanma daha da güçlenmişti. • Fatih ve II. Bayezıd Dönemi'nde daha da güçlenen do­nanma Kanuni Dönemi'nde Barbaros Hayrettin Paşa ve onun yetiştirdiği kaptanlar sayesinde en parlak dönemini yaşamıştı. Karadeniz, Ege De­nizi ve Doğu Akdeniz birer Türk gölü halini almış, Kızıldeniz denetim altına alınmıştı. • Komutanlarına Kaptan veya Reis de­nirdi. Donanmanın başında ise Kaptan-ı Derya bulunurdu. Toprak Yönetimi : • Osmanlılarda ekonominin en önemli kaynak­larının biri üretici olan “Reaya” diye ad­landırılan (üretici köylü) diğeri ise topraktır. Top­rak; 1. Öşr’i topraklar: Üzerinde Müslümanların yaşadığı topraklardır. Bu topraklar sahiplerinin mülkü olduğundan satılabilir, miras olarak bırakabilir, vakıf haline getirilebilir. Elde ettikleri gelirlerin vergisini (Öşür) devlete öderlerdi. 2. Haraci topraklar: Müslüman olma­yanlara ait topraklardır. Topraklarını diledikleri gibi kullana­bilirler, elde ettikleri ürünlerin vergisini “Haraç vergisi” adı ile devlete öderlerdi. 3. Mir’i topraklar: Mülkiyeti devlete, kullanma hakkı devletin denetiminde üzerinde yaşayan halka, vergilerini toplama hakkı ise asker ve me­murlara verilen topraklardır.

152

7.

10. Osmanlılar ile ilgili olarak bazı tarihçiler, Os-

İslâmiyetin kabulünden önce kurulan Türk devletlerindeki “Kut” anlayışının bir anlamda Osmanlılarda da devam ettiğini söyleyen bir kişi aşağıdakilerden hangisini bu görüşüne dayanak olarak gösterebilir?

man Bey döneminde Beylik iken, Orhan Bey döneminde devlet yapısına ulaştıkları görüşünü ileri sürmüşlerdir.

A) Padişahın savaşlara ordunun başında gitmesini B) Devletin hükümdar ailesinin ortak malı anlayışını C) Esaslı bir veraset sisteminin olmamasını



Bu görüşlerine; I. Osmanlıların, Anadolu’dan sonra Rumeli’ de de fetihlere başlaması



II. Devlet örgütlenmesinin, Orhan Bey Döneminde kurulmaya başlanması



III. Başkent’in, Bursa’ya taşınması



gelişmelerinden hangilerini, kanıt olarak ileri sürebilir?

D) Padişahın yönetme yetkisini Tanrıdan aldığına inanılmasını

A) Yalnız I

E) Divan kararlarında son sözün Padişaha ait



C) I ve II

olmasını

B) Yalnız II D) II ve III

E) I, II ve III

11. Osmanlılarda devlet işleri divanda görüşülür, 8.

Padişahın onayından sonra, divan üyelerince uygulanırdı. Eyaletlerde görevli Şehzadeler, Beylerbeyi ve Sancak Beyleri divan kararlarına uygun olarak ülke yönetiminde yer alırlardı.

Osmanlılarda Vezir-i azam’ın (Sadrazam); I. Padişahın mührünü taşıması



II. Divan toplantılarına başkanlık etmesi



III. Devlet işlerini yürütmesi



durumlarından hangileri, Padişah’ın mutlak vekili olduğunun göstergesi olduğu savunulabilir? A) Yalnız I C) Yalnız III



Palme Yayınevi

10. Ünite



A) Merkeziyetçi anlayış egemendir. B) Divanda, ülke sorunları ele alınmaktadır.

B) Yalnız II

Yalnızca yukarıdaki açıklamalar ile ilgili hangi yargıya ulaşmak doğru olmayabilir?

C) Eyaletlerin yönetimine önem verilmemektedir.

D) I ve II

D) Divan üyeleri Padişaha danışmanlık yapmaktadır.

E) II ve III

E) Divan üyeleri yürütme yetkisine sahiptir.



9.



Osmanlı Devleti’nde, Padişahların tahta çıkışlarında “Cülus” töreni düzenlenirdi. Bu törenlerde Padişahlar devlet ileri gelenlerine ve yeniçeri askerlerine bahşiş dağıtırlardı.

12. XVI. yüzyılda mevcut divan üyelerinin sayılarının artırılması yanında Reis’ül Küttap, Müftü ve Kaptan-ı Derya divan üyesi olmuşlardı.

Divan üye sayısındaki artışa; I. Devletin sınırlarının genişlemesi,



II. Savaşlardaki başarısızlıkların artması,



III. Padişahların devlet deneyiminden uzak yetişmeleri



B) Savaşların zaferle sonuçlanması

durumlarından hangilerinin, etken olduğu ileri sürülebilir?

C) Nüfus artışı

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) Dirliklerin artışı

C) Yalnız III

D) I ve II

E) Sık sık Padişah değişikliği yaşanması

E) II ve III

Cülus bahşişinin bir dönem hızlı artışına aşağıdakilerden hangisinin, yol açtığı ileri sürülebilir? A) Sınırların genişlemesi

7. D

8. D

9. E

10. B

11. C

12. A

10. Ünite 13. 16. yy’a kadar, yalnızca divan kararları ile ilgili görüş bildiren fakat divan toplantısına katılmayan Müftü’nün XVI. yy dan itibaren divanın doğal üyesi sayılması ile ilgili olarak Osmanlı Devleti’nin;

I. Mutlak ve merkeziyetçi bir nitelik kazanmıştır.



II. Padişahın yetkileri sınırlanmıştır.



III. İslam birliği sağlanmıştır.



IV. Teokratik yapısı güçlenmiştir.



V. Fetihlerde gaza-cihat anlayışı egemen kılınmıştır.



yargılarından hangisine, ulaşılabilir? B) II

C) III

D) IV

15.

I. Divan’da büyük davalara bakar ayrıca kadı ve müderrislerin atama görevini üstlenmiştir.



II. Devletin gelir – gider hesaplamalarından sorumludur. Bugünkü Maliye Bakanının sorumluluğunu üstlenmişir.



III. Ülke topraklarının, kayıtlarının tutulması dirliklerin gelire ve statüye göre bölünmesinden sorumludur. Resmi evraklara padişahın tuğrasını çeken görevlidir. Osmanlı Devleti’nde, divan üyelerinin sorumluluk alanları kazasker, defterdar ve nişancı olarak aşağıdakilerden hangisinde, doğru bir şekilde gruplandığı savunulabilir?

E) V

Kazasker

Defterdar

Nişancı

A)

I

II

III

B)

I

III

II

C)

III

II

I

D)

III

I

II

E)

II

I

III

Palme Yayınevi

A) I

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı

14. Padişahın, divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı konusunda Müftü’ den (Şeyh’ülislam) görüş (Fetva) istemesi, Müftü ile ilgili aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir?

16.

I. Osmanlı Devleti’nde, ana tcaret yollarını denetleyen görevli



II. Çarşı ve pazar yerlerinden alınan vergi



III. Yeniçerilerin, üç ayda bir aldıkları maaşın adı

A) Padişahın mutlak vekili olduğunun,



B) Padişahın tahta çıkışının Müftünün onayına bağlı olduğunun,

IV. Tımar sistemi doğrultusunda kurulan orduya verilen ad



Yukarıdaki tanımların karşılıkları aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

C) Alınan kararları Müftünün uyguladığının, D) Müftünün Sadrazam ile eşit tutulduğunun, E) Padişaha dini konularda danışmanlık yaptığının.

13. D

14. E

15. A

Eyalet Ordusu

Bac

Ulufe

Derbentci

A)

IV

II

III

I

B)

III

IV

II

I

C)

II

III

I

IV

D)

I

II

III

IV

E)

IV

III

II

I

16. A

Bilgi Köşesi • Devlet, toprağı 3 yıl üst üste ekme­yenden toprağı alıp bir başkasına verme hakkına sahipti. • Bu yolla devlet üretimde sürekliliği sağlamayı amaçlamıştır. Ayrıca devlet toprağını keyfi olarak ekmeyenden vergi aldığı gibi toprağını terk edenlerden de “Çiftbozan” adı altında ağır bir vergi alırdı. • Fethedilen araziler Nişancı denilen divan üyesi tarafından defterlere kaydedilir, değişik hizmet­ lerde kullanılmak üzere bölümlere ayrılırdı. Bun­lar A) Mir’i topraklar : 1. Dirlik arazi: Geliri, devlet memurlarına ve as­kerlere verilen arazilerdir. Toprağın mülkiyeti devlete, işletme ve vergilerini toplama hakkı ise dirlik sahiplerine aitti. Dirlik sahipleri bu toprakları satamaz, devredemez veya miras olarak bırakamazdı.

Has ve Zeamet sahipleri görevden ayrılınca veya ölünce topraklar ellerinden alınır başka görevlilere verilirdi. Tımar sahibi öldüğünde ise aynı koşullarla çocuklarına bırakılırdı.



Bu topraklar gelirleri ve devlet memurlarının bulundukları makamlar göz önüne alınarak dağıtılırdı.



Bunlar;

a) Has arazi : Yıllık geliri yüz bin akçenin üzerindeki arazilerdir. Geliri Padişaha, Şehzadelere, divan üyelerine, Beylerbeyi ve Sancak Beylerine ayrılan arazilerdir. Has sa­hipleri topladıkları vergilerin bir bölümünü hizmetleri karşılığı maaş olarak alırlar, geriye kalan her beş bin akçe ile “ Cebelü“ denilen atlı bir asker (Tımarlı Sipahi) beslemekle yükümlü idiler. b) Zeamet arazi : Yıllık geliri yirmi bin ile yüz bin akçe arasındaki arazilerdir. Gelirleri ikinci derece devlet memurları ile askerlere veri­lirdi. Bunlarda has sahipleri gibi topladıkları vergi­lerin bir bölümünü maaş olarak alır geri kalan her beş bin akçe için bir tımarlı sipahi besler­lerdi.

153

10. Ünite

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı

Bilgi Köşesi c) Tımar arazi : Yıllık geliri üç bin ile yirmi bin akçe arasındaki arazilerdir. Geliri savaşa katılanlara ve yararlık gösterenlere verilirdi. Bunlarda topladıkları verginin bir bölümünü hizmetleri karşılığı alırlar (Kılıç tımarı) geriye kalan her üç bin akçe için bir Tımarlı Sipahi beslerlerdi.

4. TEST 1.

Osmanlılarda, ulufelerde görülen artışa; I. Sık sık Padişah değişikliğinin yaşanması

4. Osmanlı Devleti’nin Yükselme Dönemi'nde



II. Devlet memuru sayısındaki artış



eyalet sayısında ki artışa bakarak; I. Nüfus artışı, yaşanmaktadır.



III. Kapıkulu asker sayısındaki artış



II. Sınırları genişlemiştir.



durumlarından hangilerinin, neden olduğu savunulabilir?



III. Yönetimde merkeziyetçilikten vazgeçilmiştir.

A) Yalnız I



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

C) Yalnız III



B) Yalnız II

D) I ve III

E) I, II ve III

• Uygulanan tımar sistemi ile;

2.

Osmanlı Devleti, Osmanlı ailesinin egemenlik haklarına dayalı, çok uluslu ve İslâm kurallarına göre yönetilen bir devlet olarak nitelendirilmiştir.



Bu durum Osmanlılarda; I. Teokratik yönetim,



II. Ulusal egemenlik

Biliyor muydunuz? 2. Vakıf arazi: Geliri, cami, medrese, han, hamam, kervansaray , hastane (Dar’üşşifa), yol, köprü gibi sosyal hizmetler için ayrılan arazilerdir. Vakıf arazileri amaçları dışında kullanılamaz ve bun­lardan vergi alınmazdı.

5.



III. Ulusçuluk anlayışı



Politikalarından hangilerinin, gelişmesine engel olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

Palme Yayınevi

3. Memur ve askerlere topladıkları vergiler ile maaşlarını ödediğini… 4. Tımarlı Sipahiler aracılığı ile bölgenin güvenliğini sağladığını…



• Devletin gelir ve giderlerine Defterdarlar bakardı. Devletin gelir (Şer’i ve Örf’i vergiler) ve giderleri diğer Türk-İslam devletlerinkine benzerdi. Bunlar; - Müslümanlardan ürün üzerinden alınan 1/10 oranındaki vergiyi (öşür) ve hayvan vergisi,

154

I. Murat’ın Rumeli’deki sancakları bir yönetim altında birleştirerek Rumeli Beylerbeyliğini, Yıldırım Bayezıd’ın da Anadolu’ daki Sancakları bir yönetim altında birleştirerek Anadolu Beylerbeyliğini kurmalarının; I. Taht kavgalarını önlemek II. Anadolu-Rumeli çatışmasına izin vermemek



III. Yönetimi merkezi hale getirmek durumlarından hangilerine, yönelik olduğu savunulabilir?

4. Yurtluk arazi : Geliri sınır boylarını bekle­yenlere verilen arazilerdir.

Maliye :

D) I ve II



3. Ocaklık arazi : Geliri kale muhafızlarına ve ter­sane giderlerine ayrılan arazilerdir.

5. Mukataa arazi : Geliri doğrudan devlet hazine­sine ayrılan arazilerdir.Bunların gelirleri, özel yö­neti­me tabi eyaletlerde olduğu gibi “İltizam“ yolu ile “ Mültezimler“ tarafından toplanırdı.

B) Yalnız II

C) Yalnız III E) I, II ve III

1. Toprağın sürekli ve verimli bir şekilde işletilmesinin amaçlandığı, toprağın boş bırakılmamasına özen gösterildiğini.. 2. Devlet hazinesinden para çıkarmadan Tımarlı Si­pahi adı ile büyük bir ordu beslettiğini…

A) Yalnız I

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

3.



Osmanlı Devleti’nin Kuruluş ve Yükselme Dönemleri'nde Şehzadeler Anadolu’daki Şehzade Sancaklarına yönetici (Vali) olarak gönderilirlerdi;

6.

Bu uygulamanın Şehzadelere; I. Devlet deneyimi kazanmaları,

Tımara ayrılmış olan arazilerin hazineye doğrudan gelir sağlayan “Mukataa araziye” dönüştürülmesinin aşağıdakilerden hangisine, neden olduğu söylenebilir? A) Devşirme asker sayısının azalmasına,



II. Padişahın daha rahat hareket etmesi,



III. Merkezi yönetimi güçlendirme



gelişmelerinden hangilerini, sağladığı ileri sürülebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

B) Memurlara maaş ödeme sisteminin sona ermesine C) Mülkiyet ilişkilerinin düzene sokulmasına D) Eyalet sayısının artmasına E) Tımarlı Sipahi sayısının azalmasına

E) II ve III 1. C

2.E

3. A

4. D

5. C

6. E

10. Ünite 7.

10. Osmanlılarda merkeze bağlı Anadolu, Rumeli,

Osmanlılarda Tımara ayrılan arazilerde; - Divan üyelerine has, ikinci derece memurlara zeamet ve askerlere tımar verilirdi,



- Devlet toprağını mazeretsiz ekmeyenden toprağı alır bir başkasına verirdi,



- Tımar sahipleri topladıkları verginin bir bölümünü hizmetleri karşılığı alırlardı,



Tımar topraklarda görülen bu uygulama ilgili aşağıdakilerden hangisini, söylenemez?

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı

Halep, Budin, Trabzon gibi eyaletlerde yöneticilere maaş ödenmez iken özel yönetime tabi Mısır, Bosna, Bağdat, Trablusgarp, Cezayir ve Tunus gibi eyaletlerin yöneticilerine maaş ödenirdi.

Özel yönetime tabi eyaletlerdeki bu uygulamaya aşağıdakilerden hangisinin neden olduğu ileri sürülebilir? A) Zengin eyaletler olmalarıyla, B) Devşirme sisteminin uygulanmasıyla

A) Tımar topraklarının mülkiyeti devlete aitti.

C) Nüfuslarının çok olmasıyla,

B) Tımarların dağıtımında memurların ma-

D) Nüfuslarının tamamının Müslüman olmasıyla

kamları göz önüne alınırdı,

E) Tımar sisteminin uygulanmamasıyla

C) Tarımsal üretimin sürekliliğine özen gösterilirdi. D) Tımar sahibi toprağını dilediği gibi kullanabilirdi. E) Devlet tımar verdiği görevlilere maaş vermezdi.

11. Osmanlı eğitim sistemi içinde;

8.





Osmanlılarda dini otoriteyi temsil eden Müftüler (Şeyh’ülislam) “Divanda alınan kararların dine uygun olup olmadığı konusunda fetva denilen görüşlerini” bildirirlerdi. Müftülerin sözü edilen durumları ile ilgili; I. Padişah ve Hükümetin kararları ile ilgili danışmanlık yapmışlardır. II. Karar yetkileri yoktur. III. Yürütme yetkisine sahip değillerdir. yargılardan hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I C) Yalnız III





I. medreseler



II. tekke ve zaviyeler



III. sıbyan mektepleri (mahalle mektepleri)



kurumlarından hangilerinin, yer aldığı savunulabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

- Müslüman olmayanlardan 1/5 oranında alınan haraç ile Cizye (Cizye vergisi, yaşlılardan, çocuklardan, kadınlar­dan ve sakatlardan alınmaz, 20 yaşını doldurmuş askerliğe elverişli sağlıklı gay­rimüslim erkekler­den alınırdı) - Ganimetlerin beşte biri (Beşte dördü savaşa katılanlar arasında paylaştırılırdı) - Gümrük ve ticaretten alınan vergiler, hediyeler, - Maden, Orman ve Tuzla gelirleri, - Bağlı Beylik veya hükümetlerden alınan vergiler. • Toplanan bu vergiler Hazine-i Amire denilen devlet hazinesinde toplanır, Kapıkulu as­keri maaşlarına (Ulufe), savaş masraflarına ve bayındırlık işlerine harcanırdı. • Osmanlılarda ilk paranın bakırdan Osman Bey döneminde, Akçe adı ile gümüşten ilk paranın Orhan Bey döneminde, ilk altın paranın Fatih döneminde, Kayime adı ile ilk kağıt paranın ise Tanzimat döneminde bastırıldığını… Biliyor muydunuz? Eğitim ve Öğretim : • Osmanlı devlet adamları eğitim ve öğretime büyük önem vermişlerdir.

B) Yalnız II

D) I ve II

12. Osmanlı kültür yapısının oluşmasında;

E) I, II ve III

9.

Palme Yayınevi



Bilgi Köşesi

–

Osmanlı Devleti’nin gelir kaynakları arasında en büyük bölümü “Öşür” den elde edilen gelirlerin oluşturduğu ileri sürülmüştür. Bu durum, Osmanlıların hangi alanda ileri olduklarının göstergesi olduğu söylenebilir?

– Büyük Selçuklular, tarafından geliştirilmiş olan zengin Fars mirası da sanat ve edebiyat alanlarında etkili olmuştur.

B) Eski Türk kültürünün, etkisinin azalması C) Arapça ve Farsça’nın, etkinliğinin artması

B) Tarım alanında ileri olduklarının

D) Osmanlıca denilen, yapay ve karma bir dilin oluşması

C) Savaş gelirlerinin çok olduğunun D) Gayrimüslim nüfusun çok olduğunun

E) Sarayın; bilim, sanat ve edebiyat merkezi olmaktan çıkması

E) Sık sık Padişah değişikliği olduğunun 8. E

Aşaıdakilerden hangisi, bu durumun sonuçları arasında gösterilemez? A) Türkçenin gelişmesinin, yavaşlaması

A) Ticarette ileri olduklarının

7. D

Arapça ve İslâm kültürü; dil, din ve hukuk alanlarında

9. B

10. E

11. E

12. E

Başlıca eğitim kurumları ise; 1. Enderun: II. Murat zamanında açılmış, Fatih devrinde tamamlanmıştır. Önceleri zeki ve yete­ nekli devşirmelerin, zamanla Türk - Müslüman çocuklarında alındığı bir eğitim kurumudur.

155

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı

Bilgi Köşesi Sa­rayın iç teşkilatına Enderun denildiği için burada açılan okula da “Enderun “veya “Saray içi okulu“ denmiştir. Bu kurum devlete binlerce devlet adamı (Sadrazam, vezirler), komutan, sanatkar (Mimar, hattat, minyatürcü, müzisyen vb) yetiştirmiştir. 19. yy. da önemini yitiren Enderun 1909 da kapatılmıştır. 2. Medrese : Osmanlılarda Medreseler “Sıbyan mek­ tebini” (İlkokul çağındaki çocukların devam ettik­leri okullardır. Mahalle’de cami yanlarında okuma yazma Kuran–ı Kerim ve dört işlem öğretmek amacı ile açılan kız ve erkek çocukların gittiği ilk eğitim kurumudur) bitiren erkek çocukların devam ettiği temel eğitim kurumlarıdır. (Devlet 19. yy a kadar kız çocuklarının eğitimi ile ilgilenmemiştir.) İlk Osmanlı medresesi Orhan Bey zamanında 1331 de İznik’te açılmıştır. Fatih’in Sahn-ı Seman, Kanuni’nin Sahn-ı Süleymaniye Medreseleri yüksek okul düzeyindedir. Dini bilimler yanında pozitif bilimlerinde okutulduğu bu kurumlardan da çok değerli Kadılar, Müftüler ve Şeyh’ülislamlar yetişmiştir. Medrese öğretmenlerine “ Müderris “ denirdi. Osmanlılar ilk dönemlerinde Şam, Basra, Bağdat, Kahire gibi önemli İslam merkezlerin öğrenci gönderirken buralardan getirttiği Müderrisleri de medreselerde görevlendirmişlerdir. Medreseler 1924 de Tev­hid-i Tedrisat yasası ile kapatılmıştır. Ekonomi : • İhtiyaç duyulan çeşitli tüketim mal­larının üretilmesi ve dağıtılması ile ilgili işlevlerin tümüne birden ekonomik etkinlik de­nir. Tarım, hayvancılık, sanayi ve ticaret ekono­mik etkinliğin ana unsurlarıdır.

13.



15. Tımar sahibi olan yöneticiler, kendilerine ay-

I. Müslüman halkın elde ettiği üründen Öşür vergisi alınırken Müslüman olmayanların elde ettiği üründen Haraç vergisi alınırdı,

rılan tımar topraklarından topladıkları verginin bir bölümünü “kılıç tımar hakkı” adıyla hizmetleri karşılığı alırlar, geri kalanı ile “cebelü” denilen atlı bir asker beslerlerdi.

II. Müslüman olmayanlar askere alınmadığı için Cizye adı altında vergi öderlerdi. Yalnızca yukarıdaki açıklamaya göre Osmanlı Devleti’nde görülen uygulamalar ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) Osmanlı halkının eşit tutulmadığını, B) Bazı uygulamaların inançlara göre yapıldığına C) Osmanlı Devleti’nin farklı uluslardan oluştuğuna



Osmanlılarda görülen bu uygulama ile ilgili; I. Tımar vergilerinin, devlet hazinesine gelmediği



II. Tımar gelirlerinin, bir kısmı ile memurların maaşlarının karşılandığı



III. Tımar sisteminin, merkezi otoriteyi bozduğu



IV. Tımar sahipleri, arasında büyük rekabet yaşandığı



durumlarından hangilerine, ulaşılabilir?

D) Vergi gelirlerinin çok olduğuna

A) I ve II

B) II ve III

E) Asker olabilmek için Müslüman olma ko-

C) III ve IV

D) I, II ve III

E) II, III ve IV

şulunun olduğuna

Palme Yayınevi

10. Ünite



14. Osmanlı İmparatorluğu’nda eğitim, devletin elinde idi ve eğitim siyaseti de yalnızca Müslüman halka göre düzenlenmişti görüşü ileri sürülmüştür.

Osmanlılarda sözü edilen bu duruma; I. Medrese sayısının yetersiz oluşu



II. Müslüman halkın eğitime büyük önem vermesi

16. -

Tüm otorite ve yetkinin kaynağı olan Padişah-Halife, kararlarının uygulanmasından önce Müftünün Fetvasını almak zorunluluğunu duyardı. Padişah-Halife yetkilerini, atadığı üyelerden oluşan Divan ile yürütürdü, ancak divan kararları Padişahı bağlamazdı.



-



Osmanlılarda görülen bu uygulama ile ilgili; I. Yönetimde, demokratik anlayışın egemen olduğu



III. Devletin İslamlık temellerine dayanması



gelişmelerinden hangilerinin, etken olduğu ileri sürülebilir?



II. Divanın danışma görevi yaptığı

A) Yalnız I

B) Yalnız II



III. Ülkenin Mutlakiyetle yönetildiği



gelişmelerinden hangilerine, ulaşılabilir?

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

1. Tarım : Osmanlı ekonomisinin temeli tarıma da­yanmaktadır. 17. yy da bozulmasına karşın tarım politikasının temelini “Tımar sistemi” oluşturmuş­tur.

156

13. D

14. C

15. A

16. E

10. Ünite

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı Bilgi Köşesi

5. TEST 1.

XV. ve XVI.'yy larda Osmanlı Devleti’nin Bal­kanlar’da ve Afrika’da;

4.

I.



Fetihlerin yaygınlaşması

II. Moğol ve Timur baskısından kaçan Türk Boylarının Anadolu’ya girmesi





III. Anadolu Türk Beyliklerinin Osmanlılara katılması gelişmelerinden hangilerinin Anadolu’da Türk nüfusun artmasında etkili olduğu ileri sürülebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

-

Yavuz Sultan Selim Dönemi'nde Mısır ve Suri­ye’nin fethi, - Kanuni Sultan Süleyman döneminde Fransa’ya Kapitülasyonların verilmesi, - Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın Süveyş Ka­nalı Projesi. Farklı dönemlerde görülen bu olayların ortak amacının aşağıdakilerden hangisi olduğu sa­vunulabilir?



A) Akdeniz ticaretini canlandırmak, B) Haçlı birliğinin oluşmasını engellemek,

B) Yalnız II D) I ve II

C) Kutsal yerleri ele geçirmek, D) Fransa’yı Akdeniz’den uzak tutmak, E) Çarlık Rusya’nın genişlemesini önlemek.

XVI. yy da Suriye, Mısır, Trablusgarp (Libya) yörelerini topraklarına katan Osmanlıların Kıbrıs’ı da topraklarına katması gerektiğini ileri süren bir kişinin bu görüşüne aşağıdakilerden hangisini, gerekçe gösterdiği ileri sürülebilir?

5.

Osmanlı devlet adamlarının değişik zamanlarda yaptıkları; I. Trabzon ve Kırım’ın fethi



II.



III. Bosna-Hersek ve Belgrat’ın fethi



B) Bizans’a darbe vurmak

gelişmelerinden hangilerinin ticaret yollarının denetimini ele geçirmeye yönelik olduğu sa­vunulabilir?

C) İslâmın liderliğini ele geçirmek

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) Doğu Akdeniz ve eyaletlerin güvenliğini sağlamak

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Doğu ticaret yollarını denetim altına almak

Palme Yayınevi

2.

Suriye, Filistin ve Mısır’ın fethi

E) I ve III

6.



Yavuz Sultan Selim’in Suriye, Hicaz ve Mısır’a sahip olan sarayında Abbasi Halifesi soyundan gelenleri barındıran Memlükler ile savaştığı görülmüştür.



Yalnızca verilen bilgiler doğrultusunda Yavuz Sultan Selim’in Memlüklerle savaşma amacının aşağıdakilerden hangisi olduğu ileri sürülebilir?

Fatih Dönemi’nden Kanuni Dönemi’ne kadar Os­manlı Devleti’nin dış ticaretinde Venedikliler etken iken Kanuni Döneminden itibaren Fransa’nın ön plana çıktığı görülmüştür. Kanuni devrinde Osmanlı'nın dış ticaretinde Fransa’nın ön plana çıkmasında aşağıdakilerden hangisinin, etken olduğu söylenebilir? A) Venediklilerin, Coğrafi Keşiflerine katılması

A) Müslümanlar arasında mezhep farklılıklarını ortadan kaldırmak B) Anadolu’nun güvenliğini sağlamak C) İslâmiyeti Memlük egemenlik alanlarında yaymak D) Türk dünyası ile ilişkiler kurmak

B) Fransa’ya, Kapitülasyon hakkının tanınması C) Fransa’nın, siyasi açıdan güçsüz olması D) Fransa’nın, Osmanlı ülkesinden uzak olması E) Fransa’nın, Akdeniz ülkesi olması

E) İslâmın önderliğini ele geçirmek 1. B

• Toprağın mülkiyeti, devlete, • Toprağın kullanım hakkı, köylüye • Vergiyi toplama hakkı, memur ve as­kerlere aitti. • Köylülerin bu sistemdeki başlıca yükümlülükleri ise; - Nedensiz olarak topraklarını terk edemezler. (Bir yıl terk edenler, yakalandıkları takdirde tekrar geri getirilirler, Çiftbozan vergisi öderlerdi.) - Nedensiz olarak toprağı üst üste 3 yıl boş bırakamazlar (Böyle bir durum ortaya çıkarsa, toprağı işletme hakkı elinden alınır. Amaç tarımsal üretimi sürekli kılmaktır.) - Vergilerini Sipahiye ödemek zorun­dadırlar. Sipahilerin görevleri ise; • Toprağın işleme hakkını, devlet adına bir belge ile köylüye kiralamak. – Reaya’nın, vermek zorunda olduğu vergiyi top­lamak – Tarımsal üretimin, sürekliliğini sağlamak – Köylünün üretim araçlarını sağlamak, - Köylünün tohum, gübre gibi ihtiyaçlarını karşılamak,

E) Haçlı Seferleri'ni engellemek

3.

Bu sistemde;

2. D

3. E

4. A

5. D

6. B

- Köylünün güven ve düzen içinde yaşamasını sağlamak başlıca görevleriydi. Hayvancılık : • Osmanlı ekonomisinde önemli yer tutardı. Konar-göçerlerin temel geçim kaynağını oluştururdu. Devlete “Ağnam” adı verilen vergi öderlerdi. Sanayi: • Osmanlılarda, insan gücüne dayalı olan gelenek­sel imalat sanayi daha da gelişmişti. El tezgah­ larında üretilen dokuma ve deri ürünleri Avrupa devletlerine ihraç edilirken onlardan genellikle süs eşyaları alınırdı. Askeri ihtiyaçlar tamamen yerli üretimle karşılanırdı.

157

10. Ünite

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı

Bilgi Köşesi • Şehir ve kasabalarda üretim yapan tüm meslek sahipleri, mali, idari ve sosyal işlevi olan “ Lonca“ teşkilatına bağlanmışlardı. Selçuklulardaki Ahi teşkilatının bir devamı gibi görülürse de bağımsız olmayıp devletin sıkı de­netimi altındaydı. Lonca teşkilatı, çırak-usta ilişkisinden, üretilecek ürünlerin ni­teliği,kalitesi ve fiyatı gibi tüm işlevlerin denetleyicisi konumundaydı.

7.

Yavuz Sultan Selim’in 8 yıllık saltanatı sürecinde Safeviler, Dulkadiroğulları Beyliği ve Memlüklerle savaştığı görülmüştür.



Yalnızca verilen bu bilgiler doğrultusunda aşağıdakilerden hangisini, söylemek doğru ol­maz? A) Yavuz Sultan Selim’in batıya sefer yapmadığını

10. –

Osmanlı Devleti’nin, temel eğitim kurumudur.



–

Osmanlı’da koyun, başına alınan vergidir.



–

Osmanlı’da altın paraya verilen addır.



–

Osmanlı devlet yönetiminde, kalemiye grubuna mensup divan üyesidir.



Yukarıda verilen açıklamalar, aşağıdaki kavram ya da sözcüklerle eşleştirildiğinde hangisi, dışarıda kalır?

B) Anadolu Türk birliğini sağlamayı amaçladığını C) Türk-İslâm birliğini sağlamak istediğini D) Türk-İslâm devletleri ile savaştığını

A) Sikke

B) Ağnam

C) Lonca

D) Defterdar

E) Medrese

E) İslâmiyeti doğuya doğru yaymak istediğini

Ticaret :

8.

İstanbul’u fethedip, Doğu Roma İmparatorluğu’ na son vererek Ortodoksları koru­yuculuğu altına alan Fatih Sultan Mehmet’in, Katolik Roma’yı da ele geçirerek Batı Roma İmparatorluğu’nunda mirasına sahip olmak is­tediği ileri sürülmüştür.



Aşağıdakilerden hangisinin Katolik Roma’ yı ele geçirmeye yönelik bir girişim olduğundan söz edilebilir?

• Osmanlılar, kara ticaretinde olduğu gibi deniz ti­caretinde de ileri gitmişlerdi. Başta İstanbul ol­mak üzere Trabzon, Sinop, Kırım, Antalya, Alanya deniz ticaretinin yapıldığı önemli merkez­lerdi. Türkler genellikle tarım, sanat ve askerlikle uğraştıklarından ticaret Ermeni, Rum ve Yahudi gibi azınlıklar ile ayrıcalıklı (imtiyazlı) devletler (Venedik, Fransa vb.) aracılığı ile yürütülmüştür. • Büyük Coğrafya keşifleri ile doğu ticaret yollarının Okyanuslara kayması Osmanlı ticaretini olumsuz şekilde etkilemiştir.

A) Venediklilere ayrıcalık verilmesi B) Katolik Fransa’ya, Kapitülasyon hakkının tanınması C) Otranto’nun fethedilmesi D) Kırım’ın fethedilmesi E) Mora’nın fethedilmesi

11. Türklerin tarihleri, boyunca kurdukları devletlerinin bir çoğunun uzun ömürlü olmadığı çeşitli neden­lerle kısa sürede yıkıldıkları belirtilmiştir. Osmanlı Devleti’nin diğer Türk ve Türk–İslâm devletlerin­den ayrılan en önemli yanlarından biri de en uzun ömürlü devlet olmasıdır.

Palme Yayınevi

• Osmanlı Devleti’nin sahip olduğu topraklar büyük ticaret yolları üzerinde yer aldığından canlı bir ti­caret hayatı görülmüştür. Kervansaray ve Bedes­tenlerin çokluğu bu durumun en önemli kanıtlarıdır. Devlet gerek iç ve gerekse dış ticareti özendirmiş ve desteklemiştir.





I. Türk devlet geleneğini sürdürmeleri



II. Merkeziyetçi devlet anlayışını egemen kılmaları



III. Bünyesinde gayrimüslimlerinde ması



durumlarından hangilerinin, etken olduğu sa­vunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

yaşa-

E) II ve III

9.

Çoğunluğunu Türk-Müslümanların oluşturduğu Osmanlı Devleti’nde bir çok farklı din, dil ve soy­dan gelen ulusların yaşamasının; I. Azınlık hakları

Sanat :



• Osmanlılarda diğer Türk-İslam devletlerinde olduğu gibi özellikle mimari alanda gelişme göstermişlerdir. İlk Osmanlı mimari eserlerinde Bizans, Selçuklu ve Türk Beylikleri'nin etkisi görülmüştür.



II. Kültürel çeşitlilik



III. Haçlılarla yapılan savaşlar



durumlarından hangilerine, neden olduğu ileri sürülebilir?

12. Osmanlı Devleti’nin, kuruluş devrine oranla, Yükselme Dönemi'nde sınırlarının Anadolu, Afrika ve Avrupa’da bir hayli genişlediği ileri sürülmüştür.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Aşağıdakilerden hangisinin bu görüşü destekle­yici olmadığı söylenebilir? A) Nüfusun artması, B) Gelirlerdeki artış, C) Eyalet sayısındaki artış D) Ayrıcalık tanınan devlet sayısındaki artış

E) II ve III

158

Osmanlı Devleti’nin Türk ve Türk-İslâm devlet­leri arasında en uzun ömürlü Devlet ol­masında;

E) Gayrimüslim sayısında görülen artış 7. E

8. C

9. D

10. C

11. B

12. D

10. Ünite

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı

13. Türk-İslâm nitelikli devletler yönetim, kültür,

15. Osmanlı Devleti’nde geleneklerden padişahın

sanat gibi alanlarda birbirlerine büyük benzerlikler göstermişlerdir.

koyduğu kurallardan oluşan “Örfi hukuk” ile İslam dininin hükümlerine göre oluşturulan “Şer–i Hukuk” birlikte uygulanmıştır.



Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devlet yönetimini, diğer Türk-İslâm nitelikli devletlerden ayıran özellikler arasında gösterilebilir?



A) Monarşik karakter taşımaları B) Resim sanatına bakış açıları D) Hükümdar çocuklarının ülke yönetiminde

Bu durum, Osmanlı Devleti’nde;



I. çok farklı unsurların bir arada yaşaması



II. döneme özgü hukuk kurallarına ihtiyaç duyulması



III. Şer–i Hukuk’un, Örfi Hukuk karşısında öneminin kalmaması



gelişmelerinden hangileriyle, açıklanabilir?

C) Merkeziyetçi yapıya sahip olmaları yer almaları E) Taht sorunları yaşamaları.

Bilgi Köşesi

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

14. I. Murat Dönemi’nde Balkanlar’da ki fetihlerin



yaygınlaşması sırasında ele geçirilen savaş esir­lerinin sayısında büyük bir artış olmuştu. Osmanlı devlet adamlarının, sayısı giderek artan gayrimüslim esirlerden devlet hizmetlerinde yarar­lanmak amacı ile aşağıdaki yöntemlerden hangi­sini uygulamaya koydukları ileri sürülebilir?

Palme Yayınevi

E) I, II ve III

A) Devşirme yöntemini B) Tımar sistemini C) İskan politikasını

• Klasik Osmanlı mimarisi Fatih Devrinde başlamış (Topkapı Sarayı ve Çinili Köşk) Kanuni Döneminde en olgun düzeye ulaşmıştır. Cami, medrese, köprü gibi 400 e yakın eser veren Mimar Sinan çok ünlüdür.

16. Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde, Sinan



II. Pozitif bilimlerde, Osmanlıların Avrupalılardan daha ileri noktada olduğu,



III. Medreselerin, batı eğitim sisteminin etkisi altında kaldığı,



Yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

D) Ayanlık sistemini E) Vakıf sistemini

Paşa Matematik, Takiyüddin Mehmet Astronomi ve Matematik, Ahmedi ve Hacı Paşa Tıp, Aşık Paşazade Tarih alanında eserler vermiş medre­seden yetişen önemli bilginler arasında yer almışlardı. Yalnızca verilen bu bilgiye göre; I. Medreselerde Pozitif bilimlerin de oku­ tulduğu,

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

• Diğer Türk-İslâm devletlerinde olduğu gibi dince yasak nitelendirildiğinden resim (Fatih hariç) ve heykelcilik fazlaca gelişmemiş bunların yerine, Minyatür, keramik, çinicilik, hattatlık, nakkaşlık gibi süsleme sanatları gelişmiştir. • Rönesans’tan etkilenen Fatih Sultan Mehmet’in İtalya’dan getirttiği Centili Bellini’ye kendisinin ve İstanbul’un resimlerini yaptırttığını.. • Mimar Sinan’ın yaptığı eserlerden;

– Şehzade Camii’ni – çıraklık



– Süleymaniye Camii’ni – kalfalık



– Selimiye Camii’ni – ustalık eseri olarak nitelen­dirdiğini… Biliyor muydunuz?

13. C

14. A

15. C

16. A

159

10. Ünite

/ Sultan ve Osmanlı Merkez Teşkilatı

Şehzade Camii

Süleymaniye Camii

160

11. Ünite KLASİK ÇAĞ'DA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ

11. Ünite

/ Klasik Çağ'da Osmanlı Toplum Düzeni YENİ ÇAĞ

Bilgi Köşesi 1453 YENİÇAĞ AVRUPA TARİHİ

Feodalitenin çözülüşü ve Merkezi krallıkların kurulması:

• Avrupalılar, Haçlı Seferleri sırasında tanıdıkları, Barut, pusula, kağıt ve matbaa yapımını zamanla geliştirerek Avrupa’yı Yeni Çağa hazırlamışlardır. Yeni Çağda Avrupa’nın siyasal, sosyal ve ekonomik çehresinde büyük değişiklikler görülmüştür. • Feodalite yıkılmış yerini Milli Monarşilere bırakmıştır. Almanya hariç, Fransa, İngiltere ve İspanya’da Milli Monarşiler güçlenmişlerdir. • Papa-Kral mücadelesini krallar kazanmış, Papanın siyasal yapılar üzerindeki etkinliği azalmıştır. • Bölgesel ekonomik faaliyetler önce Avrupa daha sonra da Büyük Coğrafya Keşifleri ile Okyanuslar ötesine yayılmıştır, • Kağıt ve matbaa sayesinde Hümanizma ve Rönesans ile aydınlanma dönemi başlamış, okuma yazma oranı artmış ve düşünce hayatı gelişmiştir. • Reform hareketleri ile Katolik Kilisesi’nin birliği bozulmuş başta “Protestanlık” olmak üzere yeni mezhepler ortaya çıkmıştır.

Avrupa’nın yayılması (Büyük Coğrafya Keşifleri):

İstanbul’un Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilmesi ve Yeniçağın başlaması.

1453-1659

Rönesans ve Bilimsel devrim.

1473-1543

Nicolaus Copernicus yaşamı. Bilimde başlayan değişim Aristo’nun sonu olmuştur. Şüpheci aklın, doğmalara karşı savaşının öncüsüdür.

1521-1587

Takiyuddinin yaşamı. (Astronom, Matematikçi)

1529

College de Frausa kuruldu. Skolastik eğitim dışına çıkılarak bilimsel temelli eğitim verme amacı ile kurulmuştur.

1532-1592

Kassel (Almanya) Gözlemevi. Alman Prensi IV.Wilhem tarafından kurulmuştur.

1546-1601

Tycho Brahe (Danimarkalı astronom). De nova stelle isimli eserini yayınlamıştır. Bu eser 1572’deki süpernova patlamasını anlatıyordu.

1548-1600

Giordana Bruno (Italyan filozof ve astronom) Yer’in Güneş etrafında döndüğünü idda etmiş ve kilise tarafindan yakılarak cezalandırılmıştır.

1564-1642

Galileo Galilei’nin yaşamı (Astronom, Çağdaş bilimin öncüsü). Bilime deney, ölçüm ve matematik anlatım yöntemlerini getirmiştir.

1571-1630

Johannes Kepler’in yaşamı (Astronom).

1574

T.Brahe tarafından Uraniborg Gözlemevi (Danimarka) kurulmuştur.

1577

Thomas Digges. Süpernova gözlemlemiştir.

1577

İstanbul Gözlemevi’nin kuruluşu: III. Murat ve Sokullu Mehmet Paşa’nın gayretleri sonucunda Takiyyuddin tarafından İstanbul Gözlemevi Tophane sırtlarında kurulmuştur. Kasım 1577’deki Kuyrukluyıldız geçişi gözlenmiş, III:Murat’ın İran savaşı için başari işareti olarak belirtilmiş, ancak savaş kaybedilmiştir. Gözlemevi bir kule ve bir kuyu içeriyordu, hesaplar için değişik Kuadrantlar, astrolab ve yerküreler bulunmuştur.

1580

İstanbul Gözlemevi’nin yıkılışı: Seyh ül İslam Kadızade Ahmet Şemsettin Efendi’nin fetvası ve III. Murat’ın onayı ile donanma komutanı Kılıç Ali Paşa tarafından denizden topa tutularak yıkılmıştır.

1588-1648

Marin Mersenne Akademisi Paris’te kurulmuştur. Galileo, Toricelli, Pascal, Descartes bu akademinin üyeleridir.

1590-1650

Descartes(Filozof, Matematikçi). Rasyonalizmin kurucularından.

1600

T.Brahe ve Kepler Prag’da bir araya gelip çalışmışlardır.

1601

Kepler, II.Rudolf’un astronom ve astroloğu olmuştur.

1603-1630

Accademia dei Lincci Roma’da kurulmuştur. Galileo bu akademinin üyesidir.

1609-1610

Galileo ilk teleskopunu yapmış, Jüpiter’in uydularını, Satürn’ün halkalarını, Güneş lekelerini gözlemlemiş, Venüs’ün yörüngesini belirlemiştir.

1615

Galileo Engizisyon mahkemesi önüne çıkmıştır.

1616

Galileo’nun çalışmaları yasaklanmıştır.

1625-1699

Erhard Weigel (Almanya) Gözlemevi çalışmalarını sürdürdü.

1632

Leiden (Danimarka) Gözlemevi kurulmuştur.

• İlk kez Çinliler daha sonra Müslüman Araplar tarafından kullanılan pusulanın Haçlı Seferlerinden sonra Avrupalılar tarafından geliştirilmesi denizcilerin açık denizlere çıkmalarına ve Büyük Coğrafya Keşiflerine yol açmıştır.

1637

Kopenhag (Danimarka) Gözlemevi kurulmuştur.

1639

Harward Üniversitesi (İngiltere) kurulmuştur.



Nedenleri :

• Avrupalıların gelişen sanayilerine hammadde ve pazar aramaları, • Savaşlar nedeniyle sık sık kapanan İpek ve Baharat yollarına alternatif başka yollarla ipek ve baharatın merkezine ulaşmak istemeleri,

162

1639

Hevelius (Danimarka) Gözlemevi kurulmuştur.

1642-1727

Isaac Newton’un yaşamı.

1643

Giambattista Riccioli tarafından ilk defa teleskopla çift yıldız gözlemi yapılmıştır. (Uma takımyıldızı içinde Mizar yıldızının çiftyıldız olduğunu gözlemlemiştir.)

1645

The Royal Soceity: Londra’da çalışmalarına başlamış ve bilimsel makaleleri yayınlamayı amaç edinmiştir.

1666

Newton Ay’ın yörüngesini belirlemiştir.

1666

Acedemi de Science : Paris’te kurulmuş ve Paris Gözlemevi’nin çekirdeğini oluşturmuştur.

1667

Paris Gözlemevi kurulmuştur. XIV. Lui dönemi.

1668

Newton aynalı teleskopu yapmıştır.

1675

Greenwich Gözlemevi (İngiltere) kurulmuştur. II. Charles Dönemi.

1687

Newtonun III. yasası ile uzay uçuşu kavramı ortaya çıkmıştır.

11. Ünite

/ Klasik Çağ'da Osmanlı Toplum Düzeni Bilgi Köşesi

1. TEST 1.



4.

Amerika kıtasının keşfinden sonra;

– yerli halkların katledilmesi – yeni dünyada madenlerde ve tarlalarda çalışacak yeterli insan gücünün olmaması

Büyük Coğrafya Keşifleriyle birlikte Akdeniz ticareti önemini kaybetmiştir. Osmanlı Devleti Akdeniz ticaretini yeniden canlandırmak için aşağıdakilerden hangi yola başvurduğu söylenebilir? A) İtalya üzerine sefer düzenlemek

Birlikte değerlendirildiğinde;



I. Köle ticaretinin yoğunlaşması

B) Kıbrıs’ı İngilizlere üs olarak vermek



II. Burjuva sınıfının güç kazanması

C) Mısır ve Kutsal yerleri ele geçirmek



III. Avrupa’da yoğun bir enflasyonun yaşanması

D Ticaret yerine tarıma önem vermek



durumlarından hangilerine, ortam hazırladığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III



E) Fransa’ya Kapitülasyon hakkı tanımak

2.



Avrupalılar hızla gelişen sanayileri için bir yandan hammaddeye, diğer yandan ise ürettiklerini satabilecek pazarlara ihtiyaç duymuşlardır. Avrupalıların amaçlarına ulaşabilmek için aşağıdakilerden hangi yola başvurdukları savunulabilir?

Palme Yayınevi

E) II ve III



– Barutun ateşli silahlarda ve büyük ölçekli toplarda kulanılması



– Eski Yunan ve Roma devri eserlerinin (Antikte) incelenmesi ve bunların Yeni Çağ’ın düşünce ve özellikleriyle yeniden yorumlanması

• Büyük Coğrafya Keşifleri'ne ise İberik Yarımadası’nın iki devleti olan Portekizliler ile İspanyolların öncülük ettiklerini…



gelişmelerinin Yeni Çağ başlarında Avrupa’da;



I. siyasi



II. kültürel



III. ekonomik



alanlarından hangilerinde, değişmeler yaşamasına ortam hazırladığı savunulabilir?

C) Yeni yerleşim alanlarının aranmasına



E) Rönesans hareketlerinin yaygınlaşmasına



II. Hıristiyanlığın yeni kıtalara yayılması



III. Doğu – batı ticaretinin okyanuslara kayması



durumlarından hangileri, üzerinde etkili olduğu söylenebilir?

B) I ve II D) II ve III

E) I, II ve III

D) Skolastik düşüncenin egemen kılınmasına

I. Sömürgeciliğin sonlanması

6. Yeni Çağ başlarında; I. Antik kültürün öğrenilmesi,

II. Deney ve gözleme dayalı pozitif düşüncenin yayılması,



III. Sanat ve edebiyatta yeni görüş ve düşüncelerin ortaya çıkması,



gelişmelerinin aşağıdakilerden hangisinin bir sonucu olduğu ileri, sürülebilir? A) Rönesans hareketlerinin B) Büyük Coğrafya keşiflerinin

A) Yanız II

B) Yalnız III

C) Kağıt ve Matbaanın geliştirilmesinin

D) II ve III

D) Skolastik düşünce sisteminin

E) I, II ve III

E) Reform hareketlerinin

2. C

3. D

4. E

5. E

Biliyor muydunuz? Portekizliler : • Orta Afrika’ya kadar ulaşan Portekizlilerin, Prens Henri’nin çaba ve teşvikleri ile keşiflerini Afrika’nın güneyine kadar geliştirerek Bartelmi Diaz ile 1487 de Afrika’nın güneyini dolaşarak Ümit Burnu’nu bulduklarını, 1498'de ise Vasko Dö Gama ile Hindistan’a ulaştıklarını… Biliyor muydunuz?

C) I ve II

1. A

• Kralların birbirleriyle yarışarak keşifleri desteklemesi, ulusal ekonomi oluşturmak istemeleri, • İlk keşif hareketlerini Fransız ve Ceneviz denizcilerinin Kanarya ve Asor Adalarını keşfederek başlattıklarını, ancak Yüzyıl Savaşları nedeniyle kesintiye uğradığını…

A) Yalnız I C) I ve III



• Pusulanın ve gemicilik sanatının gelişmesi ile cesur gemicilerin yetişmesi,

– Doğu’nun zenginliklerine ulaşılmak için yeni ticaret yollarının aranması

B) Feodal yapının son bulmasına

XV. yüzyılın sonu ile XVI. yüzyılın başlarında, Avrupalı tüccar ve misyonerlerin dikkatlerini Akdeniz dışına çevirmeleri

• Coğrafya bilgisinin artması ve dünya hakkındaki bilgilerin değişmesi,

5.

A) Haçlı Seferleri’ne

3.

• Doğunun zenginlik kaynaklarına (altın ve gümüş vb)sahip olmak istemeleri,

6. A

• Teknik üstünlüğe sahip olan Portekizlilerin kısa sürede bölgede ticaret yapan Hintlileri ve Müslüman Arapları etkisiz hale getirerek Baharat ticaret yolunu Ümit Burnu yoluna dönüştürdüklerini, 1517'de Mısır’ın fethedilmesine karşın Osmanlıların Baharat ticaret yolundan beklenen ekonomik yararı sağlayamadıklarını, Hint Deniz Seferleri'nden de beklenen olumlu sonuçların alınamadığını… Biliyor muydunuz?

/ Klasik Çağ'da Osmanlı Toplum Düzeni

Bilgi Köşesi

7. Yeni Çağ'da Almanya’da Luther’in; I. Endülüjans satışına karşı çıkması

10. Reform hareketine öncülük eden Martin Luther “Herkesin İncil’i kendi dilleri ile okuyabileceğini, Kilisenin Krala tabi olması gerektiğini” savunmuştu.



II. İncil’i Almanca’ya çevirtmesi

İspanyollar :



III. Tanrı ile kul arasına girilmemesi

• İspanyollar adına, dünyanın yuvarlak olduğuna, daima batıya gidildiği takdirde Çin’e ve Hindistan’a ulaşacağına inanan Kristof Kolomb’un öncülük ettiğini, 1492'de varlığından haberdar olmadığı Amerika Kıtası’na ulaştığını, ancak kendisinden beklenen zenginlikleri getirmediği için görevden alındığını ve sıkıntılar içinde yaşamını yitirdiğini…



Aşağıdaki hangisine, yönelik olduğu ileri sürülebilir?

• Kolomb’un yerine göreve getirilen Ameriko Vespuçi’nin, Kolomb’un gittiği yerlerin Hindistan olmayıp yeni bir kıta olduğunu ilk kez dünya’ya açıkladığını, Kolomb tarafından keşfedilmesine rağmen Ameriko Vespuçi’den dolayı yeni kıtaya Amerika isminin verildiğini…

A) Ortodoks- Katolik rekabetini önlemek

I. Din ile devlet işleri birbirinden ayrılmıştır



II. İncil ulus devletler tarafından değiştirilmiştir



III. Papanın otoritesi sarsılmıştır

C) Kilisenin topraklarını halka dağıtmak



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

D) İncil’i bir çok kişinin okumasını sağlamak

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) Hıristiyanlığın Avrupa dışına yayılmasını sağlamak

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

11. Luther’in Almanya’da başlattığı reform hare-

önemini azaltmıştır.

Osmanlıların aşağıdaki girişimlerinden hangisinin Baharat Yolu’nun eski önemine kavuşması amacına yönelik olduğu savunulabilir? A) Fatih’in Kırım’ı fethi

ketinden sonra Katolik mezhebinin yanında Protestanlık, Kalvenizm ve Anglikanizm isimli yeni mezheplerin ortaya çıktığı görülmüştür.

Yalnızca verilen bu bilgiler ışığında aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Hıristiyanlığın Avrupa’da hızla yayıldığı

B) Trablusgarp’ın fethi

B) Avrupa’da feodal sistemin güçlendiği

C) Süveyş kanalı projesi

C) Hıristiyanlığın Avrupa dışında da yayılmaya başladığı

D) Kıbrıs adasının fethi

D) Avrupa’da Katolik birliğinin bozulduğu

E) Sadrazam Sokollu’nun Don-Volga Kanal Projesi

E) Ortodoksların üstünlük kazandığı

12. Yeni Çağ Avrupa’sında Papa-Kral mücadele-

Biliyor muydunuz?

164



B) Kilisenin din dışı işlerle ilgilenmesini engellemek

8. Büyük Coğrafya Keşifleri “Baharat Yolu”nun

• Teknik üstünlükleri sayesinde kısa sürede yeni kıtaya yönelen Avrupalıların Meksika’da, Peru’da Aztek, Maya, İnka gibi eski önemli uygarlıklara son vererek yerlileri (Kızılderililer) yaşadıkları yerlerden uzaklaştırarak, katlederek kültürlerini yok ederek yeni kıtayı sömürge haline getirdiklerini ve dünyanın etnik coğrafyasının değiştirildiğini …

Biliyor muydunuz?

Luther’in sözleri doğrultusunda;



Biliyor muydunuz?

• Portekiz ve İspanyollara zamanla İngiltere, Fransa, Hollanda gibi denizcilikte gelişmiş devletlerinde katıldığını, Güney ve Orta Amerika, İspanyollar ile Portekizliler arasında paylaşılırken bugünkü ABD’nin bulunduğu yörelere İngilizlerin, Kanada yörelerine ise Fransızların yerleştiklerini…



Palme Yayınevi

11. Ünite

9.

Yeni Çağ başlarında, Avrupa’daki gelişmelerden hangisinin Osmanlı ekonomisini olumsuz yönde etkilediği savunulabilir? A) Doğu ticaret yollarının okyanuslara kayması B) Skolastik düşüncenin yerini bilimsel düşüncenin alması





II. Papanın dini otoritesi artması



III. Papaları atama yetkisinin krallara geçmesi



gelişmelerinden hangilerine, yol açtığı ileri sürülebilir?

D) Yüzyıl Savaşlarının yaşanması E) Hümanizma hareketlerinin yaygınlaşması

8. C

9. A

I. Papanın siyasi yapılar üzerindeki etkisinin azalması



C) Buharlı gemilerin yapılması

7. B

sini Krallar kazanmışlardı. Bu durumun:

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III 10. C

11. D

12. A

11. Ünite

/ Klasik Çağ'da Osmanlı Toplum Düzeni

13. Orta Çağ'ın sonlarından 19. yüzyıl ortaları-



Bilgi Köşesi

15. Yeni Çağ’da Avrupa’da, mezhep savaşla-

na kadar İtalya’da; Napoli Krallığı, Venedik ve Ceneviz Cumhuriyetleri, Floransa, Milano Dükalıkları gibi bir çok devletin aynı zamanda yaşadıkları görülmüştür.

rının yaşanması, aşağıdakilerden hangisinin, sonucu olarak ortaya çıktığı savunulabilir? A) Burjuva sınıfının güçlenmesinin

Yalnızca verilen bu bilgiler doğrultusunda, İtalya için aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?

B) Coğrafi keşiflerin başlamasının

Dünyanın Dolaşılması

• Dünyanın yuvarlak olduğuna inanan, daima batıya gittikleri tak-

C) Derebeylik sisteminin yıkılma noktasına gelmesinin

A) Çok uluslu bir siyasi yapı bulunmaktadır. B) Yoğun iç çatışmalar yaşamaktadır.

D) Reform hareketleri sonucunda yeni mezheplerin ortaya çıkmasının

C) Ekonomik açıdan zor durumdadır.

E) Hammadde ve pazar gereksinimine dayalı ekonominin gelişmesinin

D) Avrupa’nın en büyük ülkesidir.

(1519 – 1522) :

dirde çıktıkları yere döneceklerini savunan Macellan ve Del Kano isimli iki denizcinin 1519'da İspanya’dan başladıkları seyahatin Güney Amerika’nın güneyinden (Macellan Boğazı) Büyük (Pasifik) Okyanusuna, oradan

E) Uzun süre siyasi birlikten yoksun kalmıştır.

Filipinler’e kadar uzandığını…



• Macellan’ın Filipinlerde ölümün-



den sonra Del Kano’nun seyahatine devam ederek Hindistan’ın ve Afrika’nın güneyinden Ümit Burnu yolu ile 1522'de İspanya’da son bulduğunu, böylece dünyanın

14. Macellan ve Del Kano, 1519 yılında İspanya’ dan yola çıkarak Atlas Okyanusu’ ndan Amerika Kıtası’nın güneyinden dolaşarak Büyük Okyanusa geçmişler ve Filipinlere ulaşmışlardı. Macellan’ın ölümü üzerine Del Kano, yolculuğunu Hint Okyanusundan Afrika’nın güneyinden dolaşarak 1522'de İspanya’da tamamlamıştır.

Palme Yayınevi

yuvarlak olduğu fiilen kanıtlandığı gibi bilinmeyen bir çok yerinde keşfedildiğini…

zenginleşen burjuvalar ile soylular arasındaki sınıfsal farklılıklar azalırken, din adamlarının halk ve siyasal yapılar üzerindeki etkinliklerinin zayıfladığı görülmüştür.

Yukarıdaki bilgiler ışığında;

Yeni Çağ'da görülen bu durumun aşağıdakilerden hangisinin sonucu olarak ortaya çıktığı savunulabilir?



I. İspanyolların en büyük sömürge imparatorluğunu kurduğu

A) Büyük Coğrafya Keşifleri’nin etkisini yitirmesinin



II. Dünyanın yuvarlak olduğunun kanıtlandığı

B) Skolastik düşünce sisteminin yaygınlaşmasının

III. Amerika kıtasının İspanyolların eline geçtiği

C) Feodal sistemin yıkılmasının



C) Yalnız III



E) Sömürgeciliğin gelişmesinin

B) Yalnız II

Keşiflerin sonuçları : • Amerika kıtası başta olmak üzere dünyanın bilinmeyen bir çok yeri keşfedilmiş, eski uygarlıkların varlığı ortaya çıkarılmış, dünya daha çok tanınmıştır. • Sömürgecilik gelişmiş ve sömürge imparatorlukları doğmuştur (önce Portekiz ve İspanyollar daha sonra İngiliz, Fransız ve

D) Rönesans’ın yaygınlaşmasının

durumlarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

Biliyor muydunuz?

16. Yeni Çağ Avrupa’sında ticaret sayesinde

Hollandalılar tarafından) • Doğu ticaret yolları denilen İpek ve Baharat ticaret yolları okyanuslara kaymış Akdeniz ticareti

D) I ve II

önemini yitirirken Atlas Okyanusu

E) II ve III

limanları (Londra, Lizbon vb)



önem kazanmıştır.



(Doğu ticaret yollarının değişmesinden özellikle Türkler ve Müslüman Araplar olumsuz yönde etkilenmişler, yoksullaşarak önemlerini yitirmişlerdir. Akdeniz

13. E

14. B

15. D

16. C

165

/ Klasik Çağ'da Osmanlı Toplum Düzeni

Bilgi Köşesi ticaretinin önemini yitirmesinden Osmanlılar ve İtalyan devletleri olumsuz etkilenmişlerdir). • Avrupa’ya bol miktarda altın ve gümüş getirilmiş, toprak zenginlik kaynağı olmaktan çıkmış ve yerini değerli madenler ve ticarete bırakmıştır. Ticaretle zenginleşen Burjuvalar, soyluların topraklarını satın alarak onların güçlerini yitirmelerine yol açmıştır. • Dünya hakkında eksik ya da yanlış bilgi veren Kiliseye olan güven sarsılmış, (Haçlı Seferleri sonunda benzer sonuç görülmüştü) bununla birlikte yeni keşfedilen yerlerde Hıristiyanlık hızla yayılmıştır. • Yeni keşfedilen yerlerden Avrupa’ya bir çok hayvan ve bitki türü (tütün, kakao, vanilya, patates vb.) getirilerek yetiştirilmiştir.

2. TEST 1.



gelişmelerinin hangisinin sonucu olarak ortaya çıktığı savunulabilir?

Büyük Coğrafya Keşifleri ile birlikte Akdeniz ticareti önemini büyük ölçüde kaybetmişti. Osmanlı devlet adamlarının “Akdeniz ticaretini canlandırmak” amacı ile aşağıdakilerden hangisini gerçekleştirdiği savunulabilir?

A) Haçlı Seferleri

A) Mısır’ın fethi

B) Büyük Coğrafya Keşifleri

B) Kıbrıs’ın İngilizlere üs olarak verilmesi

C) Sanayi Devrimi

C) Kapitülasyon ayrıcalıklarının tanınması

D) Fransız İhtilali

D) İstanbul’un fethi

2.

E) İtalya üzerine sefer düzenlenmesi

Türkler, “Büyük Coğrafya Keşifleri ve Rönesans hareketlerine doğrudan katılmamış olmakla birlikte bu iki büyük olayın oluşumuna neden olmuştur”.



Aşağıdakilerden hangisinin bu görüşü kanıtlayıcı olduğu söylenebilir?

Biliyor muydunuz?

166

Yeni Çağ Avrupa’sındaki gelişmelerden hangisinin Osmanlı Devleti’ni doğrudan etkilediği ileri sürülebilir? A) Büyük Coğrafya Keşifleri B) Batı Roma’nın yıkılması C) Skolostik düşüncenin yıkılması

B) İtalya seferi ve Otranto’nun fethi

D) Rönesans hareketleri

C) Halifeliğin Osmanlılara geçmesi

E) Laikliğin ortaya çıkışı

D) İstanbul’un fethi E) Kapitülasyonların Avrupalılara tanınması

• Ticaret sayesinde zenginleşen burjuva sınıfı hem Rönesans hareketinin gelişmesine hem Sanayi Devrimi’nin oluşumuna büyük katkı sağlamışlardır. Rönesans :

5.

A) Viyana Kuşatması

• Avrupalılar çeşitli nedenlerle yeni kıtaya göç ettikleri gibi Afrika’dan bir çok köleyi iş gücü olarak yeni kıtaya götürmüşlerdir.

• 15 ve 16. yüzyıllarda Avrupa’da Antikite’nin (Eski Yunan “Helen” – Eski Roma) etkisiyle, Edebiyat, Güzel Sanatlar (Resim, Heykel, Mimarlık) ve bilimde görülen gelişme ve değişmelere “yeniden doğuş” anlamına gelen Rönesans denildiğini…



E) Reform Hareketleri

• Araştıran ve merak eden bir düşünce yapısı ortaya çıkmış, bu durum yeni yerlerin keşfedilmesine yol açtığı gibi bilim ve teknik alanında ilerlemelere de neden olmuştur.



4.

Yeni Çağ Avrupa’sında; • Türk - İslamların yoksullaşması • Sömürge imparatorluklarının kurulması, • Hıristiyanlığın geniş alanlara yayılması

Palme Yayınevi

11. Ünite

6.

3.

XIV. Yüzyıl ortalarından itibaren “Barut’un ateşli silahlarda kullanılmasının” aşağıdakilerden hangisi üzerinde etkili olduğu ileri

Luther’in başlattığı Reform hareketleri Almanya’ da Katolikler ile Protestanların kanlı mücadelesine dönüşmüştü. Bu mücadelede Katolik Fransızların Protestan Almanları desteklemelerinde aşağıdakilerden hangisini amaçladıkları savunulabilir? A) Almanya’nın güçlenmesini istemediği

sürülebilir? A) Haçlı Seferleri

B) Mezhep mücadelesinin Fransa’yı etkilemesini istememeleri

B) Bağımsızlık hareketlerinin başlaması

C) Papalığın gücünü artırmak istemeleri

C) İç savaşların artması D) Sömürgeciliğin gelişmesi

D) Yeni mezheplerin Hıristiyanlığı güçlendireceği

E) Feodal sistemin çöküşü

E) Hıristiyanlığın yayılmasını istemeleri

1. B

2. A

3. E

4. C

5. C

6. A

11. Ünite 7.

/ Klasik Çağ'da Osmanlı Toplum Düzeni

Hıristiyanlığın geniş alanlara yayılmasında

10. Büyük Coğrafya Keşifleri ile keşfedilen

aşağıdakilerden hangisinin daha etkili ol-

yerlerden Avrupa’ya bol miktarda altın ve

duğu savunulabilir?

gümüş gibi değerli madenlerin getirilmesi

A) Avrupa’da yeni mezheplerin ortaya çıkması

ile ilgili;

C) Laikliğin yaygınlaşması

I. Osmanlı akçesinin değer kaybına uğraması,



II. Avrupa’da toprağın zenginlik ölçüsü olmadan çıkması,



III. Burjuvaların güçlenmesi.



durumlarından hangilerine yol açtığı savu-

D) Coğrafya Keşifleri E) Feodalite’nin yaygınlaşması

Nedenleri :



B) Skolastik düşüncenin yıkılması

nulabilir? A) Yalnız I



C) Yalnız III

B) Yalnız II

D) I ve II

E) I, II ve III

8.

binin yanında Protestanlık, Kalvenizm ve Anglikanizm isimli yeni mezheplerin kurul-



II. Katolik birliğinin bozulduğu



III. Antikite’nin son bulduğu



yargılarından hangilerini doğruladığı ileri sürülebilir? A) Yalnız I



C) Yalnız III

B) Yalnız II

Palme Yayınevi

ması;

I. Hıristiyanlığın geniş alanlara yayıldığı

11. Reform hareketleri ile eğitimin kilisenin denetiminden kurtarılması;



I. Eğitimin laik hale gelmesi



II. Özgür düşüncenin yaygınlaşması



III. Ulusal devletlerin kurulması



gelişmelerinden hangileri üzerinde etkili

D) I ve II

olduğu savunulabilir?

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

12. Haçlı Seferleri’nin Türk–İslâm dünyasını 9.

olumsuz yönde etkilediğini ileri süren bir kişi;

Orta Çağda etkin olmayan Burjuvaların Yeni Çağ’da güçlü konuma ulaşmalarında



I. Latinlerin İstanbul’u ele geçirmeleri

aşağıdakilerden hangisinin etken olduğu



II. Selçuklu başkentinin Konya’ya taşınması

A) Rönesans hareketlerinin başlaması



III. Akdeniz ticaretin gelişmesi

B) Haçlı Seferleri



C) Büyük Coğrafya Keşifleri

durumlarından hangilerini, kanıt olarak gösterebilir?

D) Ulusçuluk akımının yaygınlaşması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) Skolastik düşüncenin yaygınlaşması

C) Yalnız III

D) I ve II

ileri sürülebilir?

E) II ve III

7. D

8. B

9. C

10. E

11. D

• Orta Çağ boyunca süren kültür birikimin 15 ve 16. yy larda dahi sanatçıların etkisiyle geliştirilmesi, • Eski Yunan ve Eski Roma eserlerinin (Antikite) yeniden canlandırılması, • Antikite eserlerinin matbaa sayesinde çoğaltılarak geniş halk kitlelerine yayılması ve halkın bu eserlere ilgi duyması, • Büyük Coğrafya Keşifleri ile zenginleşen Avrupalıların sanata ilgilerinin artması ve onları koruyan (Mesenler) bir sınıfın ortaya çıkması

Yeni Çağ Avrupa’sında, Katolik mezhe-



Bilgi Köşesi

12. B

İznik’ten

• İstanbul’un fethi üzerine bazı bilginlerin İtalya’ya giderek Antikite eserlerini ortaya çıkarmaları ve incelemeleri. İtalyanlara eski Yunancayı öğretmeleri ve İlk Çağ eserlerini tanıtmaları • Rönesans hareketinin İtalya’da başlama nedenleri ise; • Tarihi etken: Antikite eserlerinin büyük bölümünün İtalya’da bulunması, • Coğrafi etken: İtalyanların, Avrupa ve tüm Akdeniz uygarlıklar ile ilişki kurabilecek konumda olması, • Siyasi etken: İtalyan Devletlerinden olan Venedik ve Ceneviz Cumhuriyetlerinde daha geniş bir düşünce özgürlüğünün bulunması, buralarda açılan okullarda Antikite kültürüne daha geniş yer verilmesi. Ayrıca İtalya’yı paylaşmak isteyen Fransa, İspanya ve Almanya’nın başarılı olamaması, • Ekonomik etken: Uzun süre Akdeniz ticaretini ellerinde bulunduran İtalyanların bu sayede zenginleşmeleri ve sanata ilgilerinin artması. Ayrıca İtalya’ya gelen tüccarların mal taşıdıkları ülkelerin Rönesans’ı tanımaları,

167

11. Ünite

/ Klasik Çağ'da Osmanlı Toplum Düzeni

Bilgi Köşesi

13. Yeni Çağ Avrupa’sında “güçlü merkezi kral-

15. Avrupalılar Haçlı Seferleri sürecinde “barut,

lıkların” ortaya çıkmasında aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğundan söz edilebilir?

pusula, kağıt ve matbaayı” Müslümanlardan öğrenerek ülkelerine götürmüşler ve geliştirmişlerdir.

A) Feodalitenin gücünü yitirmesi

B) Reform hareketleri C) Büyük Coğrafya keşifleri

Aşağıdakilerden hangisi bu gelişmelerin Avrupa’da yarattığı sonuçlar arasında yer almaz?

D) Düşünce özgürlüğünün gelişmesi

A) Siyasal yapının değişmesi

E) Skolastik düşüncenin yaygınlaşması

B) Kültür düzeyinin yükselmesi C) Müslümanlığın yayılması D) Feodalitenin çözülmesi E) Yeni yerleşim alanları bulunması

16. Aşağıdakilerden hangisine dayanarak din

14. Yeni Çağ’da; I. Baskı tekniğinin gelişmesi,

II. Ucuz kağıt üretimi,



III. Merkezi krallıkların güçlenmesi,



gelişmelerinden

hangilerinin

toplumun

kültür düzeyinin yükselmesine katkı sağla-

adamlarının siyasal yapılar üzerinde etkin oldukları ileri sürülebilir?

Palme Yayınevi

• Dini etken : Papanın İtalya’da bulunması, onu ziyarete gelenlerin büyük servetler bırakmaları ve zenginleşen Papalığın sanat hareketlerini koruması ve desteklemesi. Eserleri veya sanatçıları kendi ülkelerine götürmeleri. • Rönesans hareketinin ilk önce Hümanizma (Edebiyat) alanında başladığı, zamanla mimarlık, resim, heykel ve bilim alanında büyük gelişme gösterdiğini… • İtalya’da başlayan Rönesans hareketi Petrark, Dante, Bokaçio, Tasso, Makyevelli, Leonardo de Vinci, Rafael, Bramant, Mikelanj ile en parlak dönemini yaşadığını… • İngiltere’de Şekspir, Fransa’da Kolej de Frans), İspanya’da Servantes ve Velaskez, Almanya’da Luther, Erasmus ve Alber Durer, Polonya’da Kopernik ile geliştiğini… • Kopernik’in “Dünyanın yuvarlak olduğunu ve güneşin etrafında dolaştığını” kanıtladığını… Biliyor muydunuz? Sonuçları : • Başta bilim, sanat ve edebiyat olmak üzere bir çok alanda yeni bir düşünce ve görüş getirmiştir, • Orta Çağa damgasını vuran Skolastik düşünce sistemi yıkılmış, yerine bilimsel düşünce gelişmeye başlamış, bu da Avrupa’da aydınlanma çağının başlamasına yol açmıştır, • Bilimde elde edilen gelişmeler sanayi alanındaki gelişmelere önayak olmuştur, • Reform hareketine neden olmuştur. Reform : • Sözcük anlamıyla : Yeniden biçim vermek • Tarihsel anlamıyla : Katolik Kilisesinin ayin ve törenlerinde görülen değişme ve gelişmelere Reform denildiğini…

A) Manastırların kilisenin denetiminde olması B) Hıristiyanlığın yeni yerleşim alanlarında yayılması C) Vaftiz törenleri düzenlemesi

dığından söz edilebilir?

D) Kilisenin endülüjans dağıtması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) Krallara taç giydirmeleri

E) I, II ve III

Biliyor muydunuz?

168

13. A

14. D

15. C

16. E

11. Ünite

/ Klasik Çağ'da Osmanlı Toplum Düzeni Bilgi Köşesi

3. TEST 1.



4. “Bugün, Avrupa ülkelerinin zenginliği, bir

Geniş anlamıyla Rönesans; “XV. ve XVI. yüzyıllarda Avrupa’da, Antik kültürün etkisiyle edebiyatta, güzel sanatlarda ve bilimde meydana gelen değişiklikler ve gelişmelerdir.” diye tanımlanmaktadır. İtalya’da Rönesans hareketinin Floransa’da Hümanizma ile başladığı bilinmektedir. Buna dayanarak, Hümanizm kavramı ile ilgili;

bakıma sanayide geri kalmış ve sanayi devimlerini yapamamış ülkelerin doğal kaynaklarıın Avrupalılarca görülmemiş bir şekilde tüketilmesi sonucu oluşmuştur.” Bu açıklama ışığında, Avrupalıların zenginliğinin nedeni ile ilgili;





I. Reform hareketleri



II. Rönesans hareketleri



I. İlk Çağ’a ait “antikite” yapıtlarının incelenmesidir.





II. Yeni Çağ’da, Antik Çağ’ın edebiyatla başlayan yeniden doğuşudur.

III. Coğrafi keşiflerle başlayan sömürgeleştirme hareketleri



gelişmelerinden hangilerinin, etkili olduğu söylenebilir?



III. İtalya’yı paylaşmak isteyen; Fransa, İspanya ve Almanya’nın “İtalyan Savaşları”nda başarılı olamamalarıdır.

2.



yargılarından hangilerinin, doğruluğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Rönesans hareketleriyle beraber eski Yunan, Helen ve Roma uygarlıklarıyla ilgili araştırmalar artmış, İncil çeşitli dillere çevrilmiş ve matbaa kullanımı yaygınlaştırılarak halkın aydınlanması sağlanmıştır. Bu durumun sonuçları arasında;

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

5.

Palme Yayınevi



A) Yalnız I

Coğrafi Keşifler’in sonuçlarından olan;



I. Atlas Okyanusu limanlarının önem kazanması,



II. sömürge imparatorluklarının kurulması,



III. altın, gümüş gibi değerli madenlerin toprağın yerini alarak, servetin temeli haline gelmesi



gelişmelerinden hangilerinin siyasi nitelik taşıdığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III



I. Papalığa olan güvenin azalması,

C) Yalnız III



II. Reform hareketlerinin başlaması,

E) I, II ve III



III. Ulus devletlerin kurulması



gelişmelerinden hangileri gösterilemez? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

6.

E) II ve III

Yeni Çağda Avrupa’yla ilgili olarak verilen aşağıdaki neden–sonuç ilişkilerinden hangisi yanlıştır?

A)

3.

Yeni Çağ Avrupası’nda görülen;



II. Barutun ateşli silahlarda kullanılmasının yaygınlaşması

I. Bilimsel ve teknik alandaki gelişmelerin artması



III. Düşünce ve din dünyasında köklü değişmelerin yaşanması



gelişmelerinden hangilerinin doğrudan derebeylik rejimlerinin yerini mutlak merkezi krallıklara bırakmasına ortam hazırladığı söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III 1. D

2. C

3. B

B)

C)

D)

E)

4. C

Neden Katolik Kilisesi’ nin bozulması Barutun ateşli silahlarda kullanılması Skolastik düşüncenin önemini kaybetmesi Kopernik’in “Güneş Sistemi” teorisi ortaya atması Ümit Burnu’nun bulunması

5. B

6. E

Sonuç Protestanlık mezhebinin yaygınlık göstermesi Derebeylik sisteminin zayıflaması Bilimde deney– gözlem yönteminin yaygınlaşması

Nedenleri: • Katolik Kilisesinin bozulması: Dinsel görevlerini ihmal eden kilise dinsel yetkilerini (Aforoz, Enterdi vb) kilisenin çıkarları doğrultusunda kullanarak önemli bir siyasi güce ve büyük servete ulaşmıştı. Halk yoksulluk içinde yaşarken din adamları krallar gibi gösterişli bir yaşam sürdürüyorlardı. Bu da halkın tepkisine yol açmaktaydı. • Endülüjans sorunu: Papalık, Hıristiyanların günahlarından kurtulmaları için kiliseye bağışta bulunmalarını isteyerek Endülüjans (Günahların bağışlanma belgesi) satmaktaydı. Bu yolla halk kilise tarafından soyulmaktaydı. Bu durum samimi inananların tepkilerine neden olmaktaydı, • Rönesans’ın etkisi : Rönesans hareketleri ile “Skolastik düşünce” yıkılmış, “pozitif düşünce” belirmiş, dini konularda daha özgür düşünce yapısı ortaya çıkmıştı. Bu durum Haçlı Seferleri, Coğrafi Keşifler ve Rönesans sonucu kilisenin Hıristiyanlığın özünden uzaklaştığı gibi tartışmalara neden olmuştu. 4. Matbaanın etkisi : Dini metinler matbaa sayesinde çok sayıda ve ucuz bir şekilde basılmaya başlanmış ve geniş halk kitlelerine ulaştırılmıştır. Özellikle İncil’in ulusal dillere çevrilmesinden sonra halk dini gerçekleri kaynağından öğrenmeye başlamışlardı. Bu durum Haçlı Seferleri, Coğrafi Keşifler ve Rönesans sonucu kiliseye din adamlarına duyulan güvenin daha da sarsılmasına neden olmuştu. • Alman Hümanistlerinden Erasmus ve Luther’in Antikitenin dini metinlerine yönelmeleri…

Bu konuya ilişkin Orta Çağ düşüncesinin yıkılması

• Alman halkının büyük bölümü topraksızlıktan sıkıntı içinde iken Almanya’da kilise topraklarının çok olması…

Akdeniz limanlarının önem kazanması

• Papa’nın, kendisine körü körüne bağlı olan Alman halkını soyması…

11. Ünite

/ Klasik Çağ'da Osmanlı Toplum Düzeni

Bilgi Köşesi

7. Yeni Çağ’da, Avrupa’da ;

• Almanya’da siyasi birliğin olmaması, bazı Alman Prenslerinin bu Reform hareketine sahip çıkmaları nedeniyle Reform hareketinin ilk önce Almanya’da başladığını… Biliyor muydunuz? • Almanya’da Reform hareketini, Endülüjans satışına karşı çıkan ve bu konuda kiliseyi suçlayan, Afaroznameyi halkın gözü önünde yakan, İncili Almancaya çeviren Luther’in başlattığını… • Luther yanlılarına tarihte Protestan denildiğini…

–

İthal mallara ağır gümrük vergisi uygulan-



– Hümanistlerin ciddi yapıtlar sunması

ması



– İncil’in ulusal dillere çevrilmesi

Yabancı tüccarları; ülkelerine getirebil-



– Dünya’nın yuvarlaklığının kanıtlanması

mek için bir takım ayrıcalıklar tanınması



aşağıdakilerden hangisinin siyasi gücünün

uygulamalarına bakılarak ;

yok olmasında etkili olmuştur?



I. Yerli üretimin ve üreticinin korunmasına çalışılmıştır.

A) Kilise ve Papalık makamının



II. Ticaretin kontrollü olarak canlandırılmasına çalışılmıştır.

C) Mutlak monarşik krallıkların



III. Skolastik düşünceyi yıkarak pozitif düşüncenin güçlendirilmesine çalışılmıştır.



Biliyor muydunuz?

D) İmparatorlukların E) Ulusal Devletlerin

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

10. Yeni Çağ Avrupası’nda yaşanan, I. Kilise’nin prestij kaybına uğraması

Palme Yayınevi

E) II ve III

8.

II. Kralların siyasi otoritelerinin artması



III. Coğrafi Keşifler sonucuda alternatif yolların bulunması



gelişmelerinden hangilerinin XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin duraklamasında etkili olduğu söylenebilir?

– Krallar devleti merkezi otorite haline getirmişlerdir. – Zenginlik anlayışı, toprak sahibi olmaktan çıkarak değerli madenlere sahip olma şekline dönüşmüştür.



– Ticaret burjuvazisi, güçlü sınıf haline gelmiştir.



– Skolastik düşünce yıkılarak, pozitif düşünce egemen olmuştur.



Buna göre, Orta Çağ Avrupası ile Yeni Çağ

II. Ekonomik sistem



III. Sosyal statü



IV. Bilimsel çalışma



alanlarından hangileri, arasında bir değişi-

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

11. Yeni Çağ Avrupası’nda – Kilise ve din adamlarına duyulan güvenin azalması

I. Siyasi yapılanma



A) Yalnız I E) I, II ve III

Avrupası arasında;





Yeni Çağ başlarında;



Biliyor muydunuz?

• İsveç, Norveç, Danimarka, Protestanlığı, İsviçre, Hollanda ve İskoçya ise Kalvenizmi benimsemiştir. İskoçya’da bu mezhebe “Presbiteryien” adı verildiğini .....

B) Burjuvazinin

yargılarından hangilerine, ulaşılamaz?

Biliyor muydunuz?

• İngiltere’de Reform hareketine Kral VIII. Henri’nin öncülük ettiğini ve uzun süren uğraşlar sonunda Anglikanizm mezhebinin kurulduğunu…

– Kâğıt ve matbaanın yaygın olarak kullanılması

Ülkede gereksinim duyulan mal ya da ürünün dış satımının yasaklanması

• Fransa’da reform hareketlerine Kalven’in öncülük ettiğini, mezheplerine Kalvenizm denildiğini…

• Nant Fermanı (1598) ile mezhep kavgalarının Fransa’da sona erdiği, Katolik mezhebinin de yanında Kalvenizm mezhebinin resmen tanındığını…

Yeni Çağ Avrupası’nda;

–

–

• Almanya’da çıkan KatolikProtestan mezhep kavgasının 1555 Ogsburg Barışı ile sona erdiği, Katolik mezhebinin yanında Protestanlık mezhebinin de resmen tanındığını…

• Kalven yanlılarının, azizlerin heykel ve resimleri ile bazı ayinlerin gereksizliğini savunarak sertlik yanlısı olmaları, buna karşın Kralın koyu bir Katolik olması nedeniyle Fransa’da çok kan döküldüğünü…

9.



– Sömürge İmparatorluklarının kurulmuş olması



– Sanatçıları koruyan “Mesen” adlı tüccarların ortaya çıkması



gelişmelerine bakarak;



I. Merkezi krallıklar güçlenmiştir.



II. Kültür ve sanatta ilerleme görülmüştür.

min yaşandığı söylenebilir?



III. Skolastik düşünce zayıflamıştır.

A) Yalnız I

B) I ve III



yargılarından hangilerine, ulaşılır?

C) II ve III

D) I, II ve III

E) I, II, III ve IV

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III 170

7. C

8. E

9. A

10. D

11. E

11. Ünite 12. Avrupa’da; I. Haçlı Seferleri’nin başarısız olması

15. Coğrafi



II. Coğrafi Keşifler sonucunda dünyanın yuvarlak olduğunun anlaşılması



III. Reform sonucunda İncil’in Latince’den ulusal dillere çevrilmesi



gelişmelerinden hangilerinin skolastik dü-

Keşifler'in, öne çıkma nedeni Doğu’nun zenginliklerine kaynağında yani çıktığı yerde el koymaktır. Çünkü Hindistan’dan gelen baharat, Akdeniz limanlarında bir kaç defa el değiştirerek Batı Avrupa’ya getirilebiliyordu.

şüncenin önemini yitirmesinde etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III



Bu bilgiler ışığında, Coğrafi Keşiflerin asıl nedeni için;



I. Asya’dan gelen mallara daha ucuza sahip olmaktır.



II. Yoksul olan Batı’nın, Doğu’nun zenginliklerine son verme çabasıdır.



III. Sömürgecilik, politikalarını başlatarak köle ticaretini yaygınlaştırma girişimidir.



yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

13. Yeni Çağ’da gerçekleşen Coğrafi Keşifler sonucunda Avrupa’da,

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



– Siyasi ve dini kurumlar güç kaybına uğramış – Ticaret burjuvazisi gelişmiştir. Bu bilgiler ışığında Yeni Çağ'da Avrupa ile ilgili;



I. Tarımın yerini ticaret almıştır.



II. Katolik Kilise’si güç kaybına uğramıştır.



III. Sömürgecilik değişik alanlarda sürdürülmektedir.



yargılarından hangilerine, ulaşılalabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

Palme Yayınevi

– Köle ticareti artmıştır.



A) Yalnız I E) II ve III





/ Klasik Çağ'da Osmanlı Toplum Düzeni Bilgi Köşesi Sonuçları : • Avrupa’da Katolik mezhebinin birliği bozuldu. Protestanlık, Kalvenizm ve Anglikanizm gibi yeni mezhepler ortaya çıkmıştır. • Katolik kilisesi dağılmamak için kendisini reforme etme ihtiyacı duymuşsada Papa’ya bağlılık azalmıştır. • Bir kısım eğitim kurumu kilisenin denetiminden kurtularak laik eğitime geçiş başlamıştır. • Katolik kilisesinin dağılmasını önlemek amacı ile devrin yüz kızartıcı mahkemeleri olan Engizisyon mahkemeleri kurulmuştur. • Osmanlı ülkesinde yaşayan gayrimüslimlerin çoğunluğunun Ortodoks mezhebine bağlı olduğunu, inanç ve ibadetlerinde tamamen serbest oldukları, huzur içinde yaşadıkları bu yüzden Avrupa’daki reform hareketlerinden etkilenmediklerini… Biliyor muydunuz?

E) I, II ve III

14. Yeni Çağ’da Avrupa’da Rönesans hareketlerinin yaygınlaşmasında;

sans da Reform hareketlerini doğurmuştur.”



I. Merkezi krallıkların güçlenmesi



II. Alternatif ticaret yollarının bulunması



III. Kâğıt ve matbaa kullanımının yaygınlaşması



gelişmelerinden hangilerinin, etkisi daha fazla olmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

16. “Büyük Coğrafya Keşifleri, Rönesans’ı Röne

Buna göre, Avrupa’daki gelişimin aşağıdaki hangi, sıralamaya göre olduğu savunulabilir? A) Dinsel, sanatsal, ekonomik, teknik B) Teknik, sanatsal, ekonomik, dinsel C) Sanatsal, teknik, ekonomik, dinsel D) Teknik, ekonomik, düşünsel, dinsel E) Ekonomik, bilimsel, düşünsel, dinsel

E) II ve III 12. E

13. E

14. C

15. A

16. D

171

11. Ünite

172

/ Klasik Çağ'da Osmanlı Toplum Düzeni

12. Ünite DEĞİŞEN DÜNYA DENGELERİ KARŞISINDA OSMANLI SİYASETİ (1595-1774)

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

Bilgi Köşesi DURAKLAMA DÖNEMİ (17. yy Arayış yılları) • Bunalımlar ve üstünlüğü koruma çabaları :

Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’ nın ölümünden (1579), Osmanlıların ilk toprak kaybettiği Karlofça Antlaşması’na kadar (1699) kadar geçen döneme Duraklama Dönemi denildiğini… Biliyor muydunuz?

– Osmanlı Devleti’nin bu dönemde çeşitli nedenlerle eski güçlerini kaybettiklerini, yönetim, ordu ve toprak sisteminde bozulmaların ortaya çıktığı savaşların kolay kazanılamaz olduğu 15 ve 16.yüzyıllardaki genişleme hızının yavaşladığı veya durduğu buna karşın Osmanlı Devleti en geniş sınırlara bu dönemde ulaştığını… Biliyor muydunuz? Duraklamanın nedenleri : 1. İç nedenler : a) İmpratorluk yapısı: Osmanlı Devleti TürkMüslümanlar tarafından kurulmuş, zamanla birbirinden farklı dil, din ve soydan gelen çok uluslu bir yapıya kavuşmuştu. Yöneticilerin, adaletli ve hoşgörülü yönetimi, huzur ve güvenliklerinin sağlanması, bu farklı ulusların devlete bağlılığını sağlamıştı. 17. yüzyıldan itibaren, adaletsiz ve haksız uygulamalar, yönetimdeki bozukluklar, huzur ve güvenliğin kaybolması bu farklı ulusların devlete bağlılıklarını azaltmış, devletin gelişip güçlenmesi için çaba harcamadıkları gibi Osmanlı Devleti’nden ayrılmak için isyanlar çıkararak devlet için sorun olmaya başlamışlardı. b) Padişah ve devlet adamlarının durumu: Osmanlı

174

Osmanlı Devleti Duraklama ve Gerileme Dönemi Kronolojisi 1587

Lehistan’ın bağımsızlığı

1590

Ferhat Paşa Antlaşması

1593

Osmanlı-Avusturya Savaşı

1596

Haçova Meydan Savaşı

1603

Zitvatoruk Antlaşması

1618

Serav Antlaşması

1620

Hotin Seferi

1638

Kasr-ı Şirin Antlaşması

1662

Osmanlı-Avusturya Savaşı

1664

Vasvar Antlaşması

1664

Szent Gotthard Savaşı

1669

Girit’in Fetihi

1672

Bucaş Antlaşması

1676

Osmanlı-Rus Savaşı

1681

Bahçesaray Antlaşması

1683

II. Viyana Kuşatması

1683

Ciğerdelen Savaşı

1686

Budin Kuşatması

1687

Mohaç Savaşı

1691

Salankomen Savaşı

1695

Koyunadaları Deniz Savaşı

1697

Zenta Savaşı

1698

Bozcaada Deniz Savaşı

1699

Karlofça Antlaşması

1700

İstanbul Antlaşması

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774) Bilgi Köşesi

1. TEST 1.

4.

Yavuz Sultan Selim Döneminde Bozoklu Şeyh Celal’le başlayan “Celali İsyanları” XVII. Yüzyıl Anadolu halk ayaklanmaları olarak da bilinir. Bu ayaklanmalar, şiddet kullanılarak yüzeysel önlemlerle bastırılma yoluna gidilmişse de, uzun yıllar sürmüştür.

Sultan I. Ahmet; hanedanın en büyük, deneyimli ve akıllısının padişah olmasını karara bağlayarak veraset yasasını kesinleştirmiş, ayrıca şehzadelerin sancakta görevlendirilmesi yerine sarayda kalmasını “kafes yöntemi” ile yasallaştırmıştır.



Buna göre; I. Celali Ayaklanmaları’nı dış güçler kışkırtmıştır.



II. İsyanların gerçek nedenleri araştırılmamıştır.



III. Celali Ayaklanmaları, Yeniçeri ayaklanmalarıdır.

B) Ordu



IV. Toplumsal sorunlar baskı yoluyla çözülememiştir.

D) Toprak



V. Celali Ayaklanmaları Rumeli’dedir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

2.

XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde; I. Coğrafi Keşiflere bağlı olarak Akdeniz ticaretinin önemini kaybetmesi



II. Savaşların uzun sürmesi ve askeri başarısızlıklara bağlı olarak masraflar artarken ganimetlerin azalması



E) Eğitim

5.

Osmanlı Devleti’nde; XVII. yüzyılda yeniçeri sayısında beş altı kat artış olurken eyalet askerlerinde ciddi bir azalma görülmüştür.



Bu duruma bakarak; I. Devletin kasasından yapılan askeri harcamalar artmıştır.



II. Tımar sistemi olumlu bir noktadadır.



III. Osmanlı kurumları, Yükselme Dönemindeki işleyişine yeniden kavuşmuştur.



yargılarından hangilerine, kavuşulur?

III. Kapitülasyonların yerli üreticiyi ve küçük esnafı sıkıntıya sokması durumlarından hangileri Duraklama Döneminin ekonomik nedenleri arasında gösterilebilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda askeri düzeninin bozulmasında; I. Kimi savaşların başarısızlıkla sonuçlanması

6.



II. Taht kavgalarının yaşanmaması



II. Tımar Sistemi’nin bozularak tımara ayrılan toprakların iltizama dönüştürülmesi



III. Doğuda ve batıda en geniş sınırlara ulaşılmış olması



III. III. Murat Döneminde devşirme yasasına uymayarak kural dışı asker alınması durumlarından hangilerinin, etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III



durumlarından hangileri Duraklama Döneminin yaşandığına inandırıcı bir kanıt olarak gösterilemez?

3.



1. D

2. E

3. D



XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde; I. Savaşların uzun sürmesi ve beklenen sonucu vermemesi

A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III 4. A

5. A

(17. yy Arayış yılları) • Bunalımlar ve üstünlüğü koruma çabaları :

Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’ nın ölümünden (1579), Osmanlıların ilk toprak kaybettiği Karlofça Antlaşması’na kadar (1699) kadar geçen döneme Duraklama Dönemi denildiğini… Biliyor muydunuz?

C) Kültür

B) II ve III D) II ve IV





A) Yönetim

Palme Yayınevi

A) I ve III C) III ve V E) IV ve V

Bu uygulamalar, öncelikle aşağıdaki alanlardan hangisindeki gelişmeyi olumsuz yönde etkilemiştir?



DURAKLAMA DÖNEMİ

6. D

B) Yalnız II D) II ve III

– Osmanlı Devleti’nin bu dönemde çeşitli nedenlerle eski güçlerini kaybettiklerini, yönetim, ordu ve toprak sisteminde bozulmaların ortaya çıktığı savaşların kolay kazanılamaz olduğu 15 ve 16.yüzyıllardaki genişleme hızının yavaşladığı veya durduğu buna karşın Osmanlı Devleti en geniş sınırlara bu dönemde ulaştığını… Biliyor muydunuz? Duraklamanın nedenleri : 1. İç nedenler : a) İmpratorluk yapısı: Osmanlı Devleti Türk-Müslümanlar tarafından kurulmuş, zamanla birbirinden farklı dil, din ve soydan gelen çok uluslu bir yapıya kavuşmuştu. Yöneticilerin, adaletli ve hoşgörülü yönetimi, huzur ve güvenliklerinin sağlanması, bu farklı ulusların devlete bağlılığını sağlamıştı. 17. yüzyıldan itibaren, adaletsiz ve haksız uygulamalar, yönetimdeki bozukluklar, huzur ve güvenliğin kaybolması bu farklı ulusların devlete bağlılıklarını azaltmış, devletin gelişip güçlenmesi için çaba harcamadıkları gibi Osmanlı Devleti’nden ayrılmak için isyanlar çıkararak devlet için sorun olmaya başlamışlardı. b) Padişah ve devlet adamlarının durumu: Osmanlı Devleti’nde bütün yetki ve otoritenin kaynağı Padişah idi. Padişahların kişiliği devlet yönetiminde oldukça etkiliydi.

175

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

Bilgi Köşesi 17. yy a kadar Sancaklarda valilik yaparak devlet deneyimi kazanmış olan Şehzadeler tahta çıkmışlar ve devletin güçlenmesinde etkili olmuşlardı. • I. Ahmet’in getirdiği veraset sisteminde Şehzadelerin Sancaklara gönderilmesi geleneğine son verilmesi, onların devlet deneyiminden uzak yetişmelerine neden olmuştu. Bu dönemde tahta çıkan Padişahların bir çoğunun çocuk yaşta veya akli dengelerinin bozuk olması devlet yönetiminde bozulmalara yol açmıştı. Saray kadınları (Valide ve Haseki Sultanlar) Harem ve Ocak Ağaları sık sık devlet işlerine karışmaya başlamışlardı. • Bu dönemde başta Sadrazamlar olmak üzere devlet adamlarının seçimine de özen gösterilmemişti. Memurluklar hatır- gönül veya rüşvet yolu ile dağıtılır hale gelmişti. Bu durum yönetimde adaletsiz ve haksız uygulamalara yol açmış, halk bu duruma tepki duymaya başlamıştı. • Sancaktan gelen son Padişahın III. Mehmet olduğunu…

7.

10. “Celali Ayaklanmaları; Türk halkının Osmanlı



XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Köprülü Mehmet Paşa’dan sonra ailesinden gelen sadrazamlarında en az Mehmet Paşa kadar başarılı olduklarına; I. eyalet ayaklanmalarını bastırmaları



II. hazine açıklarını kapatmaları



III. Girit Adası’nı ve Podolya’yı fethetmeleri durumlarından hangileri, kanıt olarak gösterilebilir?



Buna dayanarak; I. Vergi almadaki usulsüzlükler ve zorlamalar hat safhadadır.



II. Eyalet yöneticilerinin yeteneksizliği halkı canından usandırmıştır.



III. Anadolu’da can, mal güvenliği kalmamıştır.



yargılarından hangilerine ulaşılır?

A) Yalnız II C) I ve II E) I, II ve III

Osmanlı Devleti’nin Duraklama Döneminde; ortaya çıkan “Celali Ayaklanmaları”nın nedenleri araştırılmaksızın siyasi ve askeri zorla bastırılmıştır.



Bu bilgiye dayanarak; I. Halkın devlete olan eski güveni, güvensizliğe dönüşmüştür.



II. Yönetenlerle, yönetilenler arasında kopukluk daha da artmıştır.



III. Halkın, saraya olan bağlılığı korku temelindedir.



yargılarından hangilerine, ulaşılır?

B) Yalnız II D) II ve III

11. Osmanlı Devleti’nin; Duraklama Dönemi'nde hız kazanan Celali Ayaklanmaları sırasında; üretici köylü (reaya) toprağını bırakırken ciddi sayıda ayaklanmacı öldürülmüştür. Bu dönemde Batı’da Avusturya, Doğu’da İran ile yapılan savaşlar yenilgi ile sonuçlanmıştır.

Sadece bu bilgiler ölçü alındığında aşağıdaki hükümlerden hangisine ulaşamayız? A) Tarımsal üretimde gözle görülür düşme yaşanmıştır. B) İmparatorluk topraklarında iç göç hareketleri yaşanmıştır. D) Ülke yönetiminde hiçbir olumsuzluk yaşanmamıştır.

9.

Biliyor muydunuz?

176

B) Yalnız II D) II ve III

A) Yalnız I C) I ve II E) I, II ve III

C) Devlet otoritesi ciddi yara almıştır.

c) Ordu ve donanmanın bozulması : • Yeniçeriler: III. Murat’ın, devşirme kanununa aykırı olarak Yeniçeri Ocağı’na asker yazdırması üzerine ocağın disiplini bozulmaya başlamış zamanla devşirme kanunu bir tarafa bırakılarak askerlikle ilgisi olmayan kişiler Yeniçeri Ocağına alınmaya başlamışlardı. Çeşitli nedenlerle isyan eden Yeniçeriler isteklerini elde ettiklerinden şımarmışlar, keyfi davranışlar içine girerek devlet işlerine müdahale eder hale gelmişlerdi. “Ocak devlet içindir.”Anlayışı yerine “Devlet ocak içindir.”

B) Yalnız III D) II ve III

8.

A) Yalnız I C) I ve II E) I, II ve III

Devleti’ne karşı, dirlik ve düzenlik kavgasıdır.” diyen Mustafa Akdağ’a göre ayaklanmaların son derece haklı ekonomik, sosyal, idari nedenleri vardır.

Palme Yayınevi

12. Ünite



Duraklama Dönemi'nde; Anadolu’nun çeşitli yerlerinde çıkan “Celali Ayaklanmaları” sonucunda köylülerin önemli bir kısmı çiftini çubuğunu bırakarak İstanbul’a, Kırım’a ya da Rumeli’ye deyim yerindeyse kaçmışlardır. İster “büyük kaçgın” isterse göç densin bu durum Anadolu’ya büyük zararlar vermiştir. Bu bilgiye dayanarak; I. Anadolu’da tarımsal üretimde düşüş yaşanmıştır.



II. İmparatorluk topraklarında nüfus dalgalanması görülmüştür.



III. Kapıkulu ordusu asker kaynağından yoksun kalmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılamaz? A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

E) Osmanlı Devleti askeri açıdan zor durumda kalmıştır.

12. Köprülü Mehmet Paşa, ilk kez koşullar öne sürerek ve bunları padişaha kabul ettirerek sadrazamlık görevini üstlenmiştir.

A) Kendi hakkında bir şikayet olursa önce savunması alınacak B) Saray devlet işlerine karışmayacak C) Çalışma ekibini kendisi belirleyecek D) Sadrazamlık babadan oğula geçen bir saltanat biçim kazanacak

B) Yalnız II D) I ve II

7. E

8. E

Aşağıdakileden hangisi saraya sunduğu koşullar içerisinde olmadığı söylenebilir?

E) Devlet işleriyle ilgili saraya sunulan öneriler kabul görecek 9. C

10. E

11. D

12. D

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

13. Padişah I. Ahmet; şehzadelerin sancağa çık-

15. Osmanlı İmparatorluğu topraklarında, Durak-

ma yöntemine son vererek “kafes yöntemi’ni getirmiş buna bağlı olarak da ekber(büyük) ve erşed (akıllı) olanın tahta geçmesini isteyerek veraset yasasını kesinleştirmiştir.

lama Dönemi’nden başlayarak, yeniçeriler, valide sultanlar, hatta harem ağaları ülke yönetiminde etkili olmuş. Ayrıca İstanbul, Celali ve Eyalet ayaklanmaları ülkede zor günlerin yaşanmasına neden olmuştur.



I. Ahmet’in bu uygulamayla; I. Taht kavgalarına ve kardeş katline son vermeyi



II. “Kafes Yöntemi” ile özel ders veren öğretmenleri kalkındırmayı



III. Bürokrasiyi azaltmayı



gelişmelerinden söylenebilir?

hangilerini

A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III



Yukarıdaki olumsuz tablonun nedeni için aşağıdakilerden hangisi gösterilebilir? A) Merkezi otoritenin güç kaybına uğradığı B) Uzun süren savaşların yenilgi ile sonuçlandığı

amaçladığı

C) Coğrafi Keşiflerin yarattığı olumsuzluğu D) İlk kez bütçenin yapıldığı

B) Yalnız II D) I ve II

E) Ayaklanmaların baskı, şiddet ve siyasal zorla bastırıldığı

Bilgi Köşesi anlayışına bırakmıştır. Bu da Yeniçerilerin devlet üzerinde bir güç durumuna gelmelerine yol açmıştır. • Tımarlı Sipahiler: Tımar topraklarının dağıtımındaki haksızlıklar, Tımar sahiplerinden topraklarının haksız yere alınması, Tımarlı ordusunun bozulmasına yol açmıştı. Zengin tımarların devletin paraya ihtiyaç duyması nedeniyle “mukataa araziye” dönüştürülmesi, Tımarlı Sipahi sayısının azalmasına Yeniçeri sayısının artmasına bu da maliyenin olumsuz yönde etkilenmesine neden olmuştur. Osmanlı ordusunun esasını oluşturan Yeniçeri ve Tımarlı Sipahilerin bu durumu savaşların uzun sürmesine veya yer yer başarısızlıkla sonuçlanmasına neden olmuştu.

14. Duraklama Dönemi’nde;

– Şehzadeler için “kafes” adı verilen odaya bağlılık uygulamasının başlaması



– Çocuk yaşta ya da akıl sağlığı yerinde olmayan padişahların yönetime getirilmesi



– Yönetimde “Valide Sultan” denilen kadınların etkisinin artması, gibi durumlar



bir bütün olarak ele alındığında aşağıdakilerin hangisinden, kaynaklandığı söylenebilir?

Palme Yayınevi

• Donanma :

A) Mülk padişahındır anlayışının katı bir biçimde uygulanmasından B) Şehzadelerin sancaklarda sancakbeyi olarak görevlendirilmesine son verilmesinden C) Celali Ayaklanmaları'nın başlamasından D) Devlet bürokrasisinde rüşvet ve kayırmanın esas alınmasından E) İltizam sisteminin yaygınlaşmasından

16. XVII. yüzyıl Osmanlı Islahatçılarından;

– Genç Osman’ın halktan kadınla evlenme geleneğini başlatması ve şeyhülislamın fetva yetkisi dışında tüm yetkilerini elinden alması



– IV. Murat’ın, İstanbul’da gece sokağa çıkma yasağı getirmesi ve içki, tütün, uyuşturucu kullanmayı yasaklaması





– Sadrazam Tarhuncu Ahmet Paşa’nın bütçeyi denkleştirmek için Valide Kösem ve Turhan Sultanların masraflarını kısması Uygulamalarına bakarak; I. Toplumsal huzur sağlanmaya çalışılmıştır.



II. Merkezi otorite güçlendirilmeye çalışılmıştır.



III. Devletin gelir–gider dengesi sağlanmaya çalışılmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III



Denizcilikle ilgisi olmayan kişilerin Kaptan-ı Deryalığa getirilmesi ve donanmanın ihmali denizlerdeki etkinliği de azaltmıştı. Bu durum Deniz Fetihlerinin yavışlamasına ve kıyı güvenliğinin tehdit altında kalmasına yol açmıştır.

d) Maliyenin bozulması: XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin gelir kaynakları giderek azalmaya giderleri ise hızla artmaya başlamıştır. Bu da bütçe açığı oluşmasına neden olmuştur. • Gelirler : - Savaşların kolay kazanılmaz olması veya yer yer başarısızlıkla sonuçlanması hazinenin en önemli gelir kaynaklarından olan “ganimet” gelirlerinin azalmasına veya alınamamasına, - Tımar sisteminin bozulması, savaşların uzun sürmesi veya Celali isyanları gibi nedenlerle tımarların ihmal edilmesi, toprağın yeterince işlenememesi, tarım gelirlerinin düşmesine, - Doğu ticaret yollarının değişmesi, Kapitülasyonların diğer Avrupa devletlerine de tanınması ticaret ve gümrük gelirlerinin azalmasına,

13. A

14. B

15. A

16. E

177

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

Bilgi Köşesi - Devletin gücünü kaybetmesi, Bağlı Beyliklerden alınan vergilerinde azalmasına neden olmuştu. • Giderler : - Yeniçeri sayısındaki artış onlara ödenen maaşlardaki (Ulufeler) artışa,

2. TEST 1.

4.

Osmanlı Devleti’nde; XVII. yüzyılda yaşanan yoğun enflasyon, devalüasyon politikasını kaçınılmaz kılmış ayrıca kapitülasyonların da etkisiyle işi bozulan küçük esnaf çareyi Yeniçeri Ocağı’na yazılmakta bulmuşlardır.



Lehistan ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan Hotin Antlaşması’nın; – Lehistan, Osmanlı Devleti'nin içişlerine karışmayacak





Buna göre; I. Devşirme Yasası bozulmuştur.

– Lehistan, Kırım hanına verdiği vergiyi vermeyi sürdürecek





II. Osmanlı maliyesi ve ekonomisi zor durumdadır.



hükümlerine bakarak, Osmanlı Devleti ile ilgili; I. Lehistan, üzerinde ekonomik üstünlük sağlanmıştır.

- Savaşların uzun sürmesi, savaş masraflarının artmasına,



III. Esnaf, devletin düzenli maaşını tercih etmiştir.



II. Kırım Osmanlı egemenliğinden çıkmıştır.

- Sık sık Padişah değişikliği “Cülus Bahşişi” artışına,



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



III. Lehistan üzerinde siyasi üstünlük sağlanmıştır. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

Gelirler azalırken giderlerin artması maliyenin bozulmasına, akçe ayarının düşmesine bu da huzursuzluklara ve isyanlara neden olmuştu. e) Eğitim ve Öğretimin bozulması: Kuruluş ve Yükselme Döneminde Medreselerde ve Enderun da sıkı bir eğitim ve öğretim görülürken 17. yy'da bu alanlarda da bozulmalar görülmüş Pozitif bilimler ihmal edilmiş “Beşik Ulemalığı” denilen bir gülünç durum ortaya çıkmıştı. Ulema sınıfı nüfuzlarını kendi çıkarları için kullanmaya başlamış ve yeniliklere karşı bir güç olarak yeniçerileri desteklemişlerdir.

2.



178

Bu durum fetihlerin hızının kesilmesine ve durmasına neden olmuştu.



Osmanlı Devleti’nin Duraklama Döneminde imzaladığı bazı antlaşmalar ile sonuçları şunlardır :



I. 1590 Ferhat Paşa (İstanbul) Antlaşması – Doğu’da en geniş sınırlara ulaşması



II. 1606 Zitvatorok Antlaşması – Avusturya Arşidükünün porotokolde Osmanlı padişahına denk sayılması



III. 1672 Bucaş Antlaşması – Batı’da en geniş sınırlara ulaşılması



birlikte değerlendirildiğinde antlaşmalardan hangileri Duraklama Döneminin yaşandığının göstergesidir? A) Yalnız II C) I ve III E) I, II ve III

2. Dış nedenler : a) İmparatorluğun doğal sınırlara ulaşması: Yükselme Döneminde yapılan fetihlerle Avusturya, Rusya ve İran (Safevi) gibi güçlü devletlerle sınır komşusu olunmuş, ayrıca doğuda İran dağlarına, güneyde Afrika çöllerine, Büyük Sahra, Okyanuslar ve Adriyatik Denizi gibi aşılması güç coğrafi engellerle karşılaşılmıştı.

B) Yalnız II D) I ve II

Palme Yayınevi

A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

- Ayrıca Saray masraflarında büyük artışlarda giderlerin artmasına neden olmuştu.

5.

XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde gerçekleştirilen düzeltim çabalarının en önemli amacı yönetim, maliye, ordu vb. alanlarında Yükselme Döneminin gücüne ulaşmaktır.



Bu bilgiye bakarak; I. Devletin eski gücüne ulaşması amaçlanmıştır.



II. Sorunların çözümlenmesi için köklü çözümler üretilmemiştir.



III. Batıyı örnek alan düzeltimler yapılmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılamaz?

B) I ve II D) II ve III



Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyılda meydana gelen; I. kardeş katli yasasının kaldırılması



II. savaşların uzun sürmesi



III. cülus bahşişlerinin artması ve sıklaşması



gelişmelerinden hangileri maliyenin bozulmasında etkili olmuştur? A) Yalnız I C) I ve III E) I, II ve III



2. A

D) I ve II

3. D

XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’ndeki kapıkulu ordusunda; I. devşirme yasasına uyulmaması



II. askerin kışla dışında ticaretle uğraşması



III. asker sayısının artmasına karşın niteliğin düşmesi gibi gelişmelerden hangileri, Kapıkulu Ordusu’nun bozulmasında etkili olmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III



B) I ve II D) II ve III

1. E

B) Yalnız II

C) Yalnız III E) II ve III

6. 3.

A) Yalnız I

4. C

5. C

6. E

12. Ünite 7.

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774) 10. Osmanlı Devleti’nin, XVII. yüzyılda Duraklama

Bu antlaşma ile; – Erdel eskiden olduğu gibi Osmanlı Devleti’ne bağlı kalacak



– Uyvar ve Novigrad kaleleri Osmanlıda kalacak



Bu nedenler arasında; I. Beşik uleması uygulaması



– Avusturya Osmanlıya savaş tazminatı ödeyecek Yukarıda bazı hükümleri verilen ve II. Viyana Kuşatması’na kadar Osmanlı–Avusturya savaşlarına ara veren antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?



II. Kadı ve müderrislerin şeyhülislam tarafından atanması



III. Pozitif bilimlerin kademeli olarak medreselerden kaldırılması durumlarından hangileri, Osmanlı Devleti’ nin bilimsel gelişmeleri izlemesini güçleştirmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III





A) Vasvar B) Pasarofça C) Belgrad D) Zitvatorok E) Karlofça

11. II. Osman (Genç) – Saray dışında halktan evlenme geleneğini başlatmıştır.

XVII. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda; I. dirliklerin, mültezimlere ömür boyu kiralanmaya başlanması



– Hotin Seferi’nde emirlere uymayan Yeniçer’i Ocağı’nı kaldırmayı planlamıştır.



II. taşrada Ayan adı verilen yerel güçlerin ortaya çıkması



– Şeyhülislam’ın “fetva verme” dışında kalan yetkileri tümüyle elinden alınmıştır.



III. hazinenin nakit paraya gereksinim duyması





gelişmeleri aşağıdakilerden hangisinde doğru bir sıralama olarak verilmiştir?

Genç Osman’ın bu çalışmaları sırasıyla aşağıdaki gruplardan hangilerine ters düşmüştür?



A) II, I ve III

B) III, I ve II

C) II, III ve I

D) I, III ve II

Palme Yayınevi



8.

A) Saray – Ordu – Ulema B) Saray – Mültezim – Tacir C) Müftü – Müderris – Ordu

E) I, II ve III

D) Ulema – Saray – Tımarlı Sipahi E) Kazasker – Saray – Müderris

9.



Duraklama Dönemi'nde; Osmanlı Devleti, Avusturya ve İran Savaşlarının masraflarını karşılamak için halka Tekalif–i Örfiyye (Avarız) adıyla bilinen savaş vergisini yüklemiştir. Aşağıdakilerden hangisi ağır vergileri ödemek istemeyen halkın gösterdiği tepkilerden biri değildir? A) Savaş yükümlülüğünü yerine getirmemek B) Toprağını üst üste üç yıl ekmeyerek çift bozan konumuna düşmek C) Uygulamalara karşı çıkıp Celali Ayaklanmalarını başlatmak

12. Osmanlı Devleti, Duraklama Dönemi’nde sorunları Yükselme Dönemi’ndeki görkemli yapıyı örnek alarak çözme gayreti içine girmiş bu nedenle yapılan düzeltim çabalarında Batı etkisi görülmemiştir.

Osmanlı Devleti bu tutumuyla; I. İmparatorluk özelliği taşımaktadır.



II. Kendi gücüne güvenmektedir.



III. Batı’nın Osmanlı’dan geri olduğunu düşünmektedir.



yargılarından hangilerini, devletin çıkış noktası olarak gördüğü söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

E) Mebusan Meclisi’nin aldığı tüm kararları tanımadığını açıkça ifade etmek

8. B

9. E

b) Coğrafi Keşiflerin olumsuzluk etkileri: İpek ve Baharat yollarının önem kaybetmesine bağlı olarak Karadeniz ve Akdeniz ticareti gerilemiştir.

Akdeniz havzasında yaşanan yoğun enflasyon devaliasyonu kaçınılmaz kılmıştır.



Akçenin değer kaybına uğraması bütçe açıklarını kaçınılmaz kılmıştır.

c) Avrupalıların bilim ve teknikte ilerlemeleri : Büyük Coğrafya Keşifleri ile zenginleşen Avrupalılar, Burjuva sınıfının değişimindeki itici gücü ile Rönesans ve Reform hareketlerinden sonra “aydınlanma çağına” girmişler, bilim ve teknik alanında önemli gelişmeler göstermişlerdi. Batıdaki bu gelişmeleri izleyemeyen Osmanlılar Avrupa’nın gerisinde kalmıştı. d) Batı’da Merkantalizm (korumacı ekonomi) anlayışı ile ulusal ekonominin güçlenmesi Osmanlı Devleti’nin kapitülasyonlar nedeniyle bu politika karşısında çaresiz kalması e) Batı’da ticari devrimi ticarete dayalı ekonomik yapının oluşması Osmanlı Devleti’nin bu değişime ayak uyduramaması fetih politikasını (ganimet ekonomisini) sürdürmesi • İç çalkantılar ve İsyanlar :

D) Diğer ayaklanmalara destek vermek

7. A

Bilgi Köşesi

Dönemi'ne girmesinde bir dizi neden etkili olmuştur.

10. E

11. A

12. B

1. İstanbul İsyanları: Yeniçerilerin çeşitli nedenlerle çıkardıkları isyanlara İstanbul isyanları denmiştir.

Nedenler:



Temel nedeni merkezi otoritenin bozulması. a) Maaşlarının zamanında ödenememesi veya ayarı düşük akçe (kırpık akçe) olarak ödenmesi, b) Saray kadınlarının veya Harem ağalarının ocaklarının içişlerine karışmaları, c) Ocaklarının ortadan kaldırılacağı söylentileri,

179

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

Bilgi Köşesi

13. Osmanlı Devleti’nde, XVII. yüzyılda Tımar

d) Cülus Bahşişi. • Yeniçerilerin ilk isyanı “Cülus bahşişi” yüzünden Fatih Sultan Mehmet Dönemi'nde çıkardıklarını ve isteklerinin yerine getirilmesi ile isyanın bastırıldığını…



II. Tarımsal üretim ve ürün üzerinden alınan ayni vergi azalmıştır.



III. Tımarlı sipahi (cebelü) sayısı azalmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

Biliyor muydunuz? • Yeniçeriler bu dönemde ilk isyanı, maaşlarının ayarı düşük akçe üzerinden yapıldığı gerekçesiyle III. Murat Dönemi'nde çıkarmışlardır. En tehlikelisi ise “Ocaklarının kaldırılacağı” söylentisi üzerine II. Osman’ın (Genç) öldürülmesi ile sonuçlanan isyan olmuştur. IV. Mehmet Dönemi'nde çıkardıkları isyan ise tarihlere Vakay-ı Vakvakiye (Çınar Olayı) ismi ile geçmiştir. • Yeniçerilerin, isyanlar sonucu istediklerini elde etmeleri onların daha fazla şımarmalarına, devlet işlerine müdahale etmelerine, istedikleri kişileri yönetime getirip istemediklerini öldürmelerine, devleti ocaklarının çıkarları doğrultusunda kullanmalarına yol açmıştı. Bu durum bir yandan savaşlardaki başarısızlıklara diğer yandan da ocaklarının saygınlığını yitirmelerine neden olmuştu. 2. Celali (Taşra) İsyanları : Anadolu’da çeşitli nedenlerle çıkan isyanlardır.

Sistemi’nin bozulması ile ilgili olarak; I. Taşrada güvenlik bunalımı yaşanmaktadır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

15.

– 1645 – 1669 yılları arasında yapılan Girit Kuşatmasının gecikmeli fakat olumlu sonuç vermesi



– Girit’in el değiştirmesi üzerine Venediklilerin güçlü bir donanma ile Çanakkale Boğazını kontrol altına alması



gibi gelişmelere bakarak; I. Osmanlı Donanması eski gücünde değildir.



II. Akdeniz’de üstünlük hala Venediklilerdedir.



III. Venedikliler, Osmanlıların Girit ile bağlantısını kesmek istemişlerdir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

14. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’ni zor duru-



ma sokan Merkez ve Celali Ayaklanmalarına karşı; I. Kuyucu Murat Paşa



II. II. Osman(Genç)



III. IV. Murat



IV. Tarhuncu Ahmet Paşa



V. Köprülü Mehmet Paşa



gibi yöneticilerden hangileri baskı ve şiddet politikası uygulayarak devlet otoritesini sağlamaya çalışmıştır? A) I ve II

B) II ve III

C) III ve IV

D) IV ve V

16. XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde görülen aşağıdaki gelişmelerden hangisi, batıya ilk kez elçi gönderilmesi ve bu elçinin gönderdiği raporların Dönemin padişahı III. Ahmet tarafından dikkate alındığına kanıt olarak gösterilebilir?

Palme Yayınevi

12. Ünite

A) Geleneksel yapının değişmeye başlaması B) Batılıların Osmanlıların iç işlerine karışmaya başlaması C) Osmanlıların kapitülasyonları kendi açısından avantajlı duruma getirmesi D) Batı ile bir dizi antlaşmanın imzalanması

E) I, III ve V

E) Seferlerin eski öneminin kalmaması

Nedenler :

Temel nedeni merkezi otoritenin bozulması a) Tımarların dağıtımındaki haksızlıklar, tımar sahiplerinin topraklarının ellerinden zorla alınması, b) Ağır vergiler, c) Savaşların kazanılamaması, ganimetlerin alınamamasının yarattığı ekonomik sıkıntılar, d) Devlet yönetimindeki adaletsiz ve haksız uygulamalar, devlet adamlarının halka baskı yapmaları,

180

13. E

14. E

15. D

16. A

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774) Bilgi Köşesi

3. TEST 1.

Osmanlı Devleti’nin Kuruluş döneminde Anadolu ve Rumeli'de olmak üzere iki beylerbeyliği buunmasına karşın, bu sayı XVI. yüzyılda altıya XVII. yüzyılda ise otuz ikiye çıkmıştır.

4.

II. Bucaş Antlaşması ile batıda en geniş sınırlara ulaşılması



III. Ferhat Paşa Antlaşması ile doğuda en geniş sınırlara ulaşılması



Bu bilgiler ışığında, Beylerbeyliği sayısının artışının, Osmanlı Devleti’nde; I. Ülke nüfusunun artışı





II. Vergi gelirlerinin artması



III. Duraklama dönemine girilmesi

durumlarından hangileri Osmanlı Devleti’nin egemenlik alanının genişlediğinin göstergesidir?



gelişmelerinden hangilerine, neden olduğu savunulamaz?

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) I ve II



D) II ve III

A) Yalnız I



B) Yalnız III

E) I, II ve III

C) I ve II



D) I ve III





Duraklama Dönemi’nde görülen; I. Girit’in fethedilmesi

2.



Osmanlı Devleti’nin, XVII. yüzyılda doğal sınırlara ulaşması ve güçlü devletlerle komşu olması ölçü alındığında; I. yayılmasının zorlaştığı

Palme Yayınevi

E) II ve III

5.

XVII. yüzyılda kapıkulu askerleri sık sık ayaklanarak, devletin yönetim kadrolarında değişikliklere neden olmuşlardır.



Bu bilgiye dayanarak; I. Merkezi otorite bozulmuştur.



II. ganimet gelirlerinin azaldığı



III. fetih siyasetinin askeri harcamaları artırdığı



durumlarından hangilerine, ulaşılabilir?

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Yalnız I



B) Yalnız III

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) I ve II



D) I ve III

C) Yalnız III



D) I ve II



II. Tımar sistemi bozulmuştur.



III. Osmanlı İmparatorluğunda rejim değişikliği yaşanmıştır.

E) II ve III

E) II ve III

6. 3.

XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde, I. tarım ve hayvancılıktan alınan vergilerin artırılması



II. saray harcamalarının belli bir program dahilinde sınırlanmak istenmesi



III. kadıların verecekleri kararlarda rüşvet ve kayırmanın belirleyici olması



durumlarından hangilerinin, Celali İsyanları sırasında halkın ayaklanmalara destek vermesine neden odluğu savunulabilir?

Osmanlı Devleti’nde, XVII. yüzyıldan itibaren iktidar gücünü yeniçeri – ulema işbirliği belirlemektedir.



Bu yargıya; I. Veraset Yasası'nın kesinleşmesi



II. Genç Osman (II. Osman)’ın yeniçeriler tarafından tahttan indirilerek öldürülmesi



III. Padişahın buyruğu ile inşa edilen rasathanenin Şeyhülislâmın baskısı sonucunda yıktırılması



A) Yalnız I



B) Yalnız III

gelişmelerinden hangileri, kanıt olarak gösterilebilir?

C) I ve III



D) II ve III

A) Yalnız I



B) I ve II

C) I ve III



D) II ve III

E) I, II ve III

e) Çiftbozanların şehirlere göç etmeleri, işsizlik sorunu. • Celali nitelikli ilk isyanın Yavuz Sultan Selim Döneminde Bozoklu Şeyh Celal tarafından çıkarıldığını, bundan sonra çıkan halk ayaklanmalarının tümüne “Celali Ayaklanması” dendiğini … Biliyor muydunuz? • Bu dönemde Canbolatoğlu, Karayazıcı, Deli Hasan, Abaza Mehmet Paşa, Vardar Ali Paşa ünlü Celalilerdi. • Celali isyanları, Anadolu’da devlet otoritesinin büyük ölçüde sarsılmasına, can ve mal güvenliğinin kaybolmasına, toprağın işlenememesi yüzünden üretimin düşmesine gelirlerin azalmasına, şehir ve kasabaların yakılıp yıkılmasına yol açtığını… Biliyor muydunuz? 3. Eyalet İsyanları : Devlet otoritesinin sarsılmasından, devletin eski gücünü yitirmesinden yararlanmak isteyen Eflak, Boğdan, Erdel, Trablusgarp, Bağdat ve Yemen gibi merkezden uzak eyaletlerde ayrılma eğilimi yüzünden çıkan isyanlardır. Bu yüzyılda isyan sonucu, Osmanlı’dan ayrılan eyalet yoktur. Ulusculuk düşüncesi etkili olmamıştır. Çünkü siyasi alanda henüz ulusculuk yoktur. 17. Yüzyıl Islahatları : • Amaç: İsyanlar yüzünden bozulan devlet otoritesini yeniden sağlamaktır. • Yöntem: Olayların nedenleri araştırılmadan “şiddet ve baskı” yolu ile devlet otoritesini sağlamaktır. • Kuyucu Murat Paşa: Sadrazam Kuyucu Murat Paşa isyanların nedenlerini araştırıp çareler arama yerine yüz bin dolayında celali öldürerek devlet otoritesini geçici olarak sağlamıştır.

E) I, II ve III 1. B

2. C

3. C

4. E

5. A

6. D

181

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

Bilgi Köşesi II. Osman (Genç):

7.

II. Tımarlı sipahi sayısının azalması ile Yeniçeri sayısı artmış bunun da maliyeyi olumsuz etkilemesi



III. Peşin vergi toplama yöntemi olan iltizam sisteminin yaygınlaşmasıyla, köylülerin üzerindeki ekonomik yükün artması



a) Fatih Dönemi'nden itibaren gelenek haline gelen cariyelerle evlenme geleneğine uymayıp saray dışı evlilik yaparak sarayı dışa açmıştır. Halkla – saray arasındaki kopukluğu gidermek. b) Ahlakı düzeltmek için çaba harcadı. Kadı ve müderrislerin şeyhülislam tarafından atanmasını yasaklayarak ilmiye sınıfının etkisini kırma iradesi göstermiştir. c) Yeniçeri Ocağı'nın bozulduğunu gören ve kaldırmayı düşünen ilk Padişah olmuştu. Bu düşüncesinden dolayı yeniçeriler tarafından tahttan indirilerek öldürülmüştür.

10. XVII. yüzyıl ıslahatlarında Batı’nın etki-

XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde, I. Yeniçerilerin askerlik dışında zanaat ve ticaret gibi işlerle uğraşması



durumlarından hangilerinin, tımar sisteminin bozulmasına bağlı olarak ortaya çıktığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

8.

II. Ulema sınıfının etkisini yitirmesi



III. Osmanlıların bilim ve teknik alanlarında Batı’dan geri olduğunun kabul edilmemesi



gelişmelerinden hangileri, gösterilebilir?



II. Bazı eyaletler bu ayaklanmalar sonucu Osmanlıdan ayrılmıştır.



III. Halkın, devlete ve yöneticisine olan güveni sarsılmıştır.



yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

– Padişahların çoğu başarılı olamamıştır.



– Devlet dairelerinde rüşvet, kayırma yaygınlaşmıştır.



– Uzun süren ve başarısızlıkla sonuçlanan savaşlara hem doğuda hem batıda girilmiştir.



Aşağıdakilerden hangisinin bu sorunların XVII. yüzyılda ortaya çıkan bir sonucu olarak kabul edilebilir? A) İç ayaklanmaların artması B) Bir dizi ekonomik önlemin alınması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Batı’yı örnek alan ıslahatların yapılması

C) Yalnız III

D) I ve II

D) Yeniçeri Ocağı’nın prestijinin artması E) Devlet işlerinde ciddi bir düzenliliğin ve devamlılığın olması

IV. Murat :

a) İçki, sigara, gece sokağa çıkma yasağı getirdi, bunlara uymayanları cezalandırdı, b) Köklü ıslahat yapmak için devlet adamlarından sorunlar ve çözümleri ile ilgili raporlar hazırlamalarını istedi. (Koçibey Risalesi)

182

D) I ve II



E) II ve III



B) Yalnız II

C) Yalnız III

11. XVII. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda;

XVII. yüzyıldan itibaren, sancak beyleri halktan yasalara aykırı bir biçimde zorla vergi toplamışlardır. Bu durumun sonucu olarak; I. İstanbul (Yeniçeri) ayaklanmaları çıkmıştır.



A) Yalnız I E) II ve III



9.

si görülmez. Diyen bir tarihçi, Osmanlı Devleti’nde Islahat yapma gereği duyulmasına karşın Batı etkisinin görülmemesinin nedeni ile ilgili; I. Fetihlerin sürüyor olması



E) I, II ve III

Palme Yayınevi

12. Ünite

XVII. yüzyılda, ortaya çıkan Celali İsyanları; dini yönü olan olaylar olmadığı gibi belirli bir düşünce temeline de dayanmıyordu.

12. Osmanlı İmparatorluğu’nun, egemenliği altın-

Bu bilgiler ışığında, Celali ayaklanmaları ile ilgili; I. Merkezi otoritenin bozulmasına tepkidir.



da bulunan topraklar, devletin kuruluşundan, XVII. yüzyılın sonlarına kadar artmıştır.



Bu bilgiye dayanarak Osmanlı ülkesi ile ilgili; I. Gelirlerde de giderlerde de artış yaşanmıştır.



II. Kötü yönetimin etkisiyle ortaya çıkan tabloya karşı çıkıştır.





III. Yeniçeri Ocağı’nda düzenleme yapılmak istenmesine karşı tavır alınmıştır.

II. Doğuda ve batıda ciddi toprak kayıpları olmuştur.





yargılarından hangilerinin doğruluğu savunulamaz?

III. Merkezi otoritenin sağlanması kolaylaşmıştır.



yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) II ve III 7. D

8. C

9. B

10. C

11. A

12. A

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

13. XVII. yüzyılda Yeniçeriler; merkezi otorite-

15. Osmanlı Devleti’nin Duraklama Dönemi’ne

nin bozulmasından da yararlanarak;

girmesinde etkili olan iç nedenlerden biri de,

–

Maaşlarını zamanında alamamalarını

“Cülus” bahşişinin çok sık dağıtılarak, ekono-

–

Maaşlarını ayarı düşük “kırpık akçe” ile

minin bozulmasına yol açmasıdır.

almalarını –

Yeniçeri Ocağı’nda düzenleme yapılmak istenmesini



gerekçe göstererek ayaklanmışlardır.



Bu bilgilere dayanarak;



I. XVII. yüzyılda ekonomik kaynaklı ayaklanmalar yaşanmıştır.



II. Devletin askeri ve mali yapısında olumsuzluklar çıkmıştır.



III. ayaklanmalar yönetim biçimini değiştirmeye yöneliktir.



yargılarından hangilerine, ulaşılamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Bu duruma bakarak; I. sürekli padişah değişikliği yaşanmıştır.



II. Rüşvet ve adam kayırma artmıştır.



III. Celali (Halk) ayaklanmaları önlenmek istenmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

Bilgi Köşesi c) Gereksiz harcamaları engelledi, gelirleri artırdı. İran seferindeki başarısı ganimet gelirlerini artırdı. • IV. Murat’ın herkese yasakladığı içkiye aşırı düşkün oluşu nedeniyle genç yaşta öldüğünü… Biliyor muydunuz? Tarhuncu Ahmet Paşa :

E) I, II ve III

•

Palme Yayınevi

E) II ve III

Maliyeyi düzeltmek için bir yandan gereksiz masrafları kısarken diğer yandan devlet gelirlerini artırmak amacı ile Mir’i toprakların bir bölümünün gelirlerini hazineye aktardı ve bazı illerin gelirlerini “iltizama” verdi. Bu girişimleri yüzünden öldürüldü.

Köprülü Mehmet Paşa:

14. Köprülü Mehmet Paşa’nın sadrazamlığa

16. Osmanlılar, Arayış yıllarında da, Yükselme Dönemi’nde izledikleri fetih politikasını sür-

getirilirken, öne sürdüğü koşullar arasında

dürmek istemişlerse de bunu tam anlamıyla

aşağıdakilerden hangisi yoktur?

başaramadıkları için politika değiştirerek, im-

A) Saray devlet işlerine karışmayacak

paratorluğu koruma çabasına girmişlerdir.

B) Memurluklara dilediği kişileri atayabilecek



C) Savaşta askeri komuta her zaman sadra-

Buna göre, Osmanlıların politika değişikliğine gitmelerinin en önemli nedeni olarak

zamda olacak

aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Yönetim biçiminin değişmesi

D) Hakkındaki, şikayetlerde, önce kendi savunması alınacak

B) İmparatorluğun doğal sınırlarına ulaşması C) Ülkede iç isyanların yaygınlaşması

E) Saray, sadrazam sunduğu teklifleri onaylayacak

D) Maliyenin bozulması ve gelir kaynaklarının azalması E) Ordudaki bozulmaların ve savaşlardaki başarısızlıkların artması

• Osmanlı sarayının ilk koşullu Sadrazamı olduğunu … - Saray devlet işlerine karışmayacak, - Devlet memurlarının atanmasında veya görevden alınmasında kendisine baskı yapılmayacak, - Devlet işleri ile ilgili saraya sunacağı teklifler kabul edilecek, - Kendisi hakkında bir şikayet olursa soruşturma yapılmadan cezalandırılmayacak. • Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa bu koşulları ile rahatça hükümet

13. C

14. C

15. A

16. B

183

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

Bilgi Köşesi sürebileceği, çalışabileceği bir ortam hazırlamayı amaçladığını… Biliyor muydunuz? • Ayrıca Ulema arasındaki çatışmaları önledi, Maliyeyi düzeltti, şiddet ve baskı yolu ile otoriteyi sağladı. Köprülü Fazıl Ahmet Paşa:

4. TEST 1.

Osmanlı Devleti, duraklama döneminde mali açıdan sıkıntı yaşamıştır.

4.

XVII. yüzyılda sadece İstanbul ve Anadoluda değil, Elak – Boğdan, Erdel, Yemen ve Bağdat gibi merkezden uzak eyaletlerde ve bağlı beyliklerde de isyanlar çıkmıştır.



Bu durumun ortaya çıkmasında; I. Saray harcamalarının artması



II. Yeniçeri Ocağı’na alınan asker sayısının artması



Bu bilgiye dayanarak Osmanlı Devleti’nde; I. İdari ve toplumsal sorunlar artmıştır.



III. Uzun süren ve başarısız geçen savaşlar yüzünden ganimet gelirlerinin azalması



II. İsyanlar üzerinde “ulusçuluk” düşüncesi etkili olmuştur.



gibi nedenlerden hangilerinin, etkili olduğu söylenebilir?



III. Merkezi otoritenin zayıflaması, Türk – İslam özelliği taşımayan kitleleri harekete geçirmiştir.



yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

2.

• Orduyu ve maliyeyi yeniden düzenleyen Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmet Paşa’nın 15 yıl süren döneminin “duraklama döneminde adeta bir yükselme dönemi (Sokullu Devri)” olarak nitelendirildiğini…



Osmanlı Devleti’nin, Arayış döneminde; I. Devşirme yöntemine son verilmesi



II. Beşik ulemalığı uygulamasının görülmesi



III. İltizama bırakılan toprakların siyasi otorite haline gelmeleri



durumlarından hangileri, Osmanlı Devleti’nde feodal yapılanmanın başladığının göstergeleridir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Palme Yayınevi

E) I, II ve III

5.

Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyılda karşılaştığı sorunlar arasında, Devşirme yasasının bozulması ve sık yaşanan İstanbul (Yeniçeri) İsyanları bulunmaktadır.



Buna göre; I. Yeniçeri Ocağı’na son verilmiştir.



II. Yeniçeriler, devlet üzerinde önemli bir güç haline gelmişlerdir.



III. Yeniçeriler ve ulema sınıfı yeniliklere bizzat öncülük etmişlerdir.

E) II ve III

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

Biliyor muydunuz? 17. yüzyıl Islahatlarının niteliği: 1. Bozulan devlet otoritesinin yeniden sağlanması amaçlanmıştır.

3.

2. Bu dönemde yapılan ıslahatlar, devlet politikası haline getirilmemiş, kişilere bağlı kalmıştır, 3. Islahatlar yapılırken başarısızlıkların ve bunalımların nedenleri araştırılarak çareler aranmadığından yüzeysel ve geçici olmuştur, 4. Şiddet ve baskı yolu ile devlet otoritesi sağlanmaya çalışılmıştır, 5. Başarısızlıklarda ve bunalımlarda Avrupa’nın durumu dikkate alınmamış, eski döneme özlem ağırlıklı olarak görülmüştür. 6. Islahatlarda Avrupalılaşma veya yenileşme düşüncesi görülmemiştir.

184

XVII. yüzyılda Tarhuncu Ahmet Paşa’nın ilk denk bütçeyi sağlamak için yaptığı çalışmalar sarayda kimi çevrelerin çıkarlarına ters düştüğü için rahatsız etmiştir. Tarhuncu Ahmet Paşa sonunda görevinden azledilerek idam edilmiştir.



Bu bilgiler ışığında; I. Osmanlı maliyesi, bütçe açığı vermektedir.



II. Denk bütçeyi sağlama çalışmaları acı sonuç vermiştir.



III. Donanmadaki bozulma, kıyı güvenliğini tehdit altında kalmasına yol açmıştır.



B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

6.

Osmanlı Devleti 1611’de İran Safavi Devleti ile imzaladığı Nasuh Paşa Antlaşması’yla 1590 yılında Ferhat Paşa Antlaşması ile aldığı toprakları geri vermek zorunda kalmıştır.



Yalnız bu bilgiye göre Osmanlı Devleti ile ilgili; I. Eski İran sınırına dönülmüştür.



II. Safevilerle biriken tüm sorunlar çözülmüştür.



III. Osmanlılar doğudaki üstünlüklerini sürdürememişlerdir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I

A) Yalnız I

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III 1. E

2. C

3. C

4. D

5. B

6. D

12. Ünite 7.

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774) 10. Osmanlı Devleti’nin, duraklamasının neden-

XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde, şehzadelerin Sancak Beyliğine çıkmaları yasaklanmış, “Kafes Sistemi” getirilmiştir. Dolayısıyla şehzadeler sarayda gözaltında tutulmuşlar ve sınırlı bir eğitim almaları yoluna gidilmiştir.

lerinden biri de toplumu birleştirecek, ulusal, dinsel ya da kültürel bir ortaklığın olmamasıdır.

Diyen bir tarihçi bu savına Osmanlı Devleti’nin hangi, özelliğini kanıt olarak gösterebilir?



Bu durumun, I. Taht kavgalarının daha da artması



II. Yönetim deneyiminden yoksun kişilerin padişah olması

A) Monarşik devlet



III. Yönetimde valide sultanların ve saray ağalarının etkisinin artması

C) Militarist devlet



gelişmelerinden hangilerine, neden olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

D) Oligarşik devlet E) Çok uluslu devlet (İmparatorluk)

11. Celali İsyanları’na;;

Osmanlı Devleti’nin Duraklama Dönemi’nde, devlet gelirlerinin artırılması için vergi oranları yükseltilmiştir. bu durum vergisini ödeyemeyen köylünün toprağını terk etmesine neden olmuştur. Bu yaşanmışlıkların; I. tarımın gerilemesi



II. köylünün daha da yoksullaşması



III. tarımdaki gerilemeye karşın sanayide hızlı gelişmenin yaşanması





gelişmelerden hangilerinin, oluşumuna neden olduğu savunulamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



–

Başıboş kalan leventler

–

Toprağı elinden alınan çiftçiler

–

Gelecekleri belirsiz olan suhte adı verilen medrese öğrencileri katılmıştır.

XVII. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nin Dış Politikası :

2. 1603 – 1611 Savaşları ve Nasuhpaşa Antlaşması: İranlıların kaybettikleri yerleri geri almak istemeleri yüzünden savaşlar yeniden başlamıştır. Genellikle İranlılar üstünlük sağlamışlardır.

C) Ülke içinde huzursuzluk yaşanmıştır.

12. Osmanlı Devleti’nin doğuda ve batıda en



geniş sınırlarına 1579 – 1699 yılları arasında ulaşmasına rağmen bu döneme Duraklama Dönemi adı verilmesinde; I. yükselme dönemine göre fetihlerin sınırlı olması

A) Cülus bahşişi nedeniyle ayaklanmalar çıkması



B) Genç Osman’ın, yeniçeriler tarafından öldürülmesi

II. şehzadelerin sancağa çıkarılması uygulamasından vazgeçilmesi



III. idari, askeri ve ekonomik alanlarda bozulmaların yaşanması

C) Şehzadelerin, sancaklara sancak beyi olarak gönderilmesi



durumlarından, hangilerinin öncelikle etkili olduğu savunulabilir?

D) Bürokrat atamalarında, rüşvet, iltimas ve kayırmanın yaygınlaşması E) Tımar sisteminin bozulmasına bağlı olarak Anadolu’da halk ayaklanmalarının çıkması

9. C

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

10. E

1. 1577 – 1590 Savaşları ve Ferhat Paşa Antlaşması: III. Murat’ın İran’daki karışıklıklardan yararlanmak istemesi üzerine savaşlar başlamıştı. Osmanlılar genellikle üstünlük sağlamış, Ferhat Paşa Antlaşması ile son bulmuştu. Antlaşma ile Azerbaycan, Gürcistan, Dağıstan ve Luristan Osmanlılara geçmişti.

A) Tarım gelirleri azalmıştır.

E) Osmanoğullarının saltanatına son verilmeye çalışılmıştır.

Aşağıdaki gelişmelerden, hangisi devlet otoritesinin bozulduğunun göstergelerinden biri olamaz?

8. C



• Osmanlıların, Ferhat Paşa Antlaşması ile doğuda en geniş sınırlara ulaştıklarını…

D) Halkın devlete olan güveni sarsılmıştır.

Osmanlı Devleti’nin duraklamasının nedenlerinden biri de devlet otoritesinin zayıflamasıdır.

7. E

• Savaşlar uzun sürmüş az da olsa toprak kazanılmıştır.

Bu bilgiler ışığında Celali Ayaklanmalarının, Osmanlı Devleti’nde yarattığı olumsuz sonuçlar arasında aşağıdakilerden hangisi, gösterilemez? B) Ekonomik durum bozulmuştur.

E) I ve III

9.

• Batıya yönelik Fetih Politikalarına devam edilmiştir.

Osman – Safevi (İran) İlişkileri :

Palme Yayınevi



XVII. Yüzyılın Genel Özellikleri :

• Doğuda ve batıda en geniş sınırlara ulaşılmıştır.

B) Teokratik devlet

E) II ve III

8.

Bilgi Köşesi

11. E

12. A

Biliyor muydunuz?

• Nasuh Paşa Antlaşması ile son bulmuştur. Antlaşmaya göre Ferhat Paşa Antlaşması ile alınan yerler İranlılara geri verilmiş, buna karşılık İranlıların Osmanlılara vergi vermesi kabul edilmiştir. 3. 1617 – 1618 Savaşları ve Serav Antlaşması: İranlıların vergilerini ödememesi yüzünden başlayan savaş Serav Antlaşması ile son bulmuş. İranlılar vergi ödemeyi kabul etmiştir. 4. 1622 – 1639 Savaşları ve Kasr-ı Şirin Antlaşması : İranlıların hile ile Bağdat’ı işgal etmeleri üzerine savaş çıkmış IV. Murat yaptığı seferlerle Revan’ı fethetmiş Bağdat’ı da geri almıştır. Böylece uzun süre duran fetihlerin önünü açmıştır. Anlaşma ile Revan İran’da Bağdat Osmanlılarda kalmıştır.

185

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

Bilgi Köşesi

13. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Dev-

15. Aşağıdakilerden hangisi XVII. yüzyılın son-

leti’nin duraklamasının dış nedenlerinden

larında kurulan “kutsal ittifak”ın hedefleri

biri değildir?

arasında yer aldığı savunulamaz?

A) Coğrafi Keşiflerin olumsuz etkisi

A) Osmanlı’ya karşı, birlik olma

B) Avrupalıların bilim ve teknikte ilerlemesi

B) Osmanlı Devleti’ni, Avrupa’dan atma

C) Eğitim ve öğretimin bozulması

C) Osmanlı ordusu’nu etkisiz hale getirme

D) Batı’da Merkantalizm anlayışı ile ulusal ekonominin güçlenmesi

D) Osmanlı’yı, diplomaside garantör devlet yapma

E) İmparatorluğun doğal sınırlara ulaşması

E) Osmanlıları, Avrupa’da ilk savunma çizgisinde tutma

• Kasr-ı Şirin Antlaşması ile yaklaşık olarak günümüzdeki Türkiye İran sınırının çizildiğini… Biliyor muydunuz? Osmanlı – Venedik İlişkileri : • Girit’in Fethi (1645 – 1669): Venediklilerin Osmanlı gemilerine saldırmaları ve korsanları korumaları yüzünden Padişah I. İbrahim (Deli) döneminde fethine girişildi, 24 yıl süren kuşatma Sadrazam Köprülü Ahmet Paşanın çabası sonucu ada fethedilebildi. Kuşatmanın bu kadar uzun sürmesi Osmanlı denizciliğinin batı karşısında ne denli geri kaldığının kanıtıdır. • Girit’in alınmasının Osmanlı’nın denizlerde kazandığı son başarı olduğunu...

Osmanlı – Lehistan İlişkileri : • I. Lehistan Seferi ve Hotin Antlaşması (1620) : Lehlilerin (Polonyalılar), Boğdan’ın içişlerine karışmaları üzerine Padişah II. Osman (Genç) sefere çıktı. Leh ordusu yenilgiye uğratıldı ise de yeniçerilerin isteksiz davranmaları nedeniyle Hotin kalesi alınamadı. Bu olay Padişahın yeniçerilere güvensizliğine yol açtı ve bu ocağı ortadan kaldırma düşüncesine kapıldı ise de Yeniçeriler tarafından öldürüldü. • II. Lehistan Seferi ve Bucaş Antlaşması (1672): Lehlilerin, Osmanlılara bağlı Ukrayna Kazaklarına saldırmaları üzerine savaş çıktı. Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmet Paşa Lehlileri yendi ve Bucaş Antlaşması imzalanarak “Podolya Bölgesi” alındı.

14.

I. Cülus bahşişlerinin artması



II. Yeniçeri sayısının artması



III. XVII. yüzyıldan itibaren kapitülasyonların etkisiyle gümrük gelirlerinin azalması ne-

Palme Yayınevi

Biliyor muydunuz?

16. Osmanlı Devleti’nde, arayış yıllarından (Duraklama dönemi) başlayarak bütçe açığının giderek artmasının nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisinin etkisi olduğu ileri sürülemez?

ticesinde Osmanlı Maliyesi XVII. yüzyılda

A) Üründen elde edilen vergi gelirinin azalması

açık vermiş bu nedenle Tarhuncu Ahmet Paşa denk bütçe hazırlama çalışmalarını

B) Savaşların uzun sürmesi ve ganimet elde edilememesi

başlatmıştır.

C) Eğitim, araştırma ve geliştirme giderlerinin artması

Yukarıdakilerden hangilerinin, maliyenin bozulmasının dış nedenleri içinde yer aldı-

D) Kapitülasyonlar nedeniyle gümrük vergilerinin azalması

ğı savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



E) Avrupa’dan Doğu’ya ulaşan yeni deniz yollarının bulunup kullanılması

E) I, II ve III

• Bucaş Antlaşması Osmanlıların toprak kazandığı en son antlaşma olduğunu, batıda en geniş sınırlara ulaşıldığını … Biliyor muydunuz?

186

13. C

14. C

15. D

16. C

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774) Bilgi Köşesi

5. TEST 1. Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan



II. Kırım’a bağımsızlık verilecektir.



III. Osmanlı egemenliğindeki Ortodoksların haklarını Rusya koruyacaktır. yukarıdaki hükümlerden hangileri ile Rusya, Osmanlı Devleti’nin “İç işlerine karışma” hakkını elde etmiştir?



A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

2.



III. Selim Dönemi'nde; eğitim, diploması, askeri ve mali alanlarda bir dizi düzeltim çabasına girilmiştir. Buna göre; I. Nizam–ı Cedit adı verilen yeni ordunun masraflarını karşılamak için İrad–ı Cedit hazinesi kurulmuştur.

III. Askeri okullarda ilk kez yabancı dil okutulmaya başlanmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılır? A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

B) Avrupa’ya karşı askeri olarak yapacak fazla bir şeyinin kalmadığını kavramasının

D) En kötü barışın, en iyi savaştan daha iyi olduğu düşüncesinin





Bu durumun aşağıdakilerden hangisinin kaçınılmaz sonucu olduğu söylenebilir?

C) Fetih politikalarının yönünü batıdan doğuya kaydırmasının

II. Avrupa’da önemli devletlerin başkentlerinde sürekli elçilikler açılmıştır.

3.



B) Yalnız II D) II ve III





Osmanlı Devleti, Karlofça Antlaşması’ndan sonra Avrupa’da yaşanan olaylardan uzak kalıp barışçı bir politika izlemeye yönelmiş, Avrupa’ya fetih düzenlemek yerine savunmaya ağırlık vermiştir.

A) Kültürel ve toplumsal yaşamı canlandırmaya çalışmasının

E) Pantürkist politikayı yaşama geçirme çabasının

5. Palme Yayınevi



4.

1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’na göre; I. Ruslar, İstanbul’da devamlı bir elçilik ve istedikleri her yerde de konsolosluk açabilecektir.



III. Selim Dönemi'nde; Avrupa’nın önemli devletlerinin başkentlerinde sürekli elçilikler açılmıştır. Bu uygulamanın öncelikli amacı için; I. Batı’daki gelişmeler, izlenmek istenmiştir.



II. Avrupa devletler hukukundan yararlanılmaya çalışılmıştır.



III. Demokratikleşme çabalarına hız kazandırma gayreti görülmektedir. yargılarından hangilerine ulaşılır? B) Yalnız II A) Yalnız I C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

6.

Osmanlı Devleti; Avusturya, Lehistan, Venedik’ le imzaladığı Karlofça Antlaşması’ yla (1699) büyük toprak kayıplarına uğramıştır. Bundan dolayı Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılda askeri alandaki yenilik hareketlerine öncelik vermiştir.

B) Yalnız II D) II ve III

“Osmanlı yöneticileri İmparatorluğun, artık o üç kıtaya egemen eski devlet olmadığının ayrımına vararak Batı dünyasında, Türklerin görmezden geldiği ya da dikkat etmedikleri bir gelişmenin olduğunun bilincine varmışlardır.” XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin durumunu özetleyen bu bölüme bakarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?



A) Devletin üç kıtadaki yayılma süreci devam etmektedir.



Bu durum dikkate alındığında Osmanlı Devleti’nin; I. Ülke sınırlarını yeni fetihlerle genişletme



II. Devlet yönetimini demokratikleştirme



III. Askeri alandaki düzeltim çabalarına hız verme amaçlarından hangilerine yöneldiği söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

B) Osmanlı Devleti bu dönemde tamamen Batı’nın açık pazarı haline gelmiştir. C) Osmanlı yöneticileri Batı’nın geliştiğinin ve üstünlüğünün farkına varmışlardır.



D) Osmanlı Devleti Batı’nın korumacılığını üstlenmiştir. E) Baski, şiddet ve siyasal zarara dayalı ıslahatların sorunu çözeceği anlaşılmıştır. 1. C

2. E

3. C

4. B

5. A

6. C

Osmanlı – Avusturya İlişkileri : 1. 1593 – 1606 Savaşları ve Zitvatorok Antlaşması : – Sınır çatışmaları yüzünden savaş çıkmış Osmanlılar Eğri ve Estergon kalelerini almış, Haçova Meydan Savaşı’nda Avusturya ordusunu yenmiştir. Tiryaki Hasan Paşa Kanije Savunmasında büyük bir başarı sağlamış, savaşlar Zitvatorok Antlaşması ile son bulmuştur. Antlaşmaya göre; – Eğri, Kanije ve Estergon kaleleri Osmanlılarda kalacak, – Avusturyalılar artık Osmanlılara yıllık vergi yerine savaş tazminatı ödeyecek, – Avusturya Arşidükası Kutsal Roma Germen İmparatoru sayılacak ve protokol bakımından Osmanlı Padişahına eşit tutulacaktır. • Avusturya İmparatorunun, protokol bakımından Osmanlı Padişahına eşit sayılmasının 1533 Antlaşması ile Avusturya üzerinde sağlanan siyasal üstünlüğü sona erdirdiğini… Biliyor muydunuz? 2. 1662 – 1664 Savaşları ve Vasvar Antlaşması : Avusturyalıların Erdel’in içişlerine karışmaları yüzünden savaş çıkmış Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmet Paşa Uyvar kalesini fethetmiş yapılan Vasvar Antlaşması ile Uyvar ve Novigrad kaleleri Osmanlılara geçmiştir. 3. II. Viyana Kuşatması (1683): Katolik Avusturyalıların Protestan Macarlara baskı yapması üzerine Tökeli İmre yönetimindeki Macarların Osmanlılardan yardım istemesi üzerine Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sefere çıkarak Viyana’yı kuşatmıştı. Ancak tedbirsizlikler yüzünden Osmanlı ordusu Viyana önlerinde ağır bir yenilgiye uğramıştı. • II. Viyana kuşatmasında uğranılan başarısızlığın Osmanlıların Avrupa’ dan çekilişlerinin başlangıcı olduğu ve bu çekilişin Sakarya Meydan Muharebesi’ne kadar sürdüğünü… Biliyor muydunuz?

187

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

Bilgi Köşesi • Kutsal Bağlaşma (İttifak) Devletleri ile Savaşlar (1683– 1699):

Osmanlı ordusunun Viyana önlerinde uğradığı yenilgi, Avrupa’da büyük heyecan yaratmıştı. Papa bu heyecanı Türkleri Avrupa’dan atmak amacı ile bir haçlı hareketine dönüştürmüştür. Avusturya, Venedik, Lehistan ve Malta ittifakına Rusya da gecikmeli katılmıştır. 16 yıl süren savaşlarda Osmanlılar başarılı olamamışlar, Hollanda ve İngiltere’nin aracılığı ile Avusturya, Venedik ve Lehistan ile1699'da ayrı ayrı yapılan Karlofça Antlaşmalarını, Rusya ile ise 1700'de İstanbul Antlaşması’nı imzalamak zorunda kalmıştı.

7.



– Mora Yarımadası ve Dalmaçya kıyıları Venediklilere bırakılacak



– Podolya ve Ukrayna Lehistan’a bırakılacaktı. Bu hükümlere bakarak; I. Osmanl Devleti, batıda büyük toprak kayıplarına uğramıştır.



II. I. Mahmut’un ıslahat çabaları askeri alanda yapılmıştır.



yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II



III. Askeri alanda yapılan ıslahat çabaları olumlu sonuç getirmemiştir.

C) Yalnız III



yargılarından hangilerine, ulaşılamaz?

D) I ve II

E) II ve III

8.





4. 25 yıl sürmesi kararlaştırılan antlaşmanın kefilliği (garantörlüğü) Avusturya’ya bırakılmıştı.



188



III. Osmanlı Devleti, Antlaşmanın garantörü olmuştur.



Biliyor muydunuz?

Bu gelişmelere bakarak; I. Osmanlı Devleti’nde devlet memuru olabilmenin ön koşulu Müslüman olmaktır.



3. Mora ve Dalmaçya kıyıları, Venedikliler’ e verilecekti.

İstanbul Antlaşması (1700): 1. Azak Kalesi ve yöresi Ruslara verilecek, 2. Ruslar İstanbul’da daimi bir elçi bulundurabilecek, 3. Ruslar Kudüs’ü serbestçe ziyaret edebilecekler. • Karlofça ve İstanbul Antlaşmaları’nın, Osmanlı Devleti’nin toprak kaybettiği ilk antlaşmalar olduğunu, Osmanlı Devleti’nin Orta Avrupa üzerindeki üstünlüğünün sona erdiği, Osmanlı diplomasi tarihinde garantörlüğü bırakılan ilk antlaşma ve Duraklama Dönemi’nin bitip, Gerileme Dönemi’nin başladığını…



II. Osmanlı Devleti, Gerileme Dönemi’ne girmiştir.



2. Ukrayna ve Podolya, Lehistan’a bırakıldı.



Fransa’dan gelen “Kont Dö Bonneval”, Müslüman olup Ahmet adını alarak bir dizi ıslahat çalışmasına girdi. – Topçu ve Humbaracı Ocakları, düzenlendi. – Kara Mühendishanesi açıldı. Bu reformlar sayesinde Osmanlı orduları 1736 – 39 Osmanlı – Rus/Avusturya savaşlarında başarılı oldular.



Karlofça Antlaşması (1699): 1. Macaristan’ın büyük bir bölümü (Banat ve Temeşvar yaylaları hariç) ile Erdel Beyliği, Avusturya’ya bırakıldı.

10. Osmanlı Devleti’nde, I. Mahmut döneminde;

1699 Karlofça Antlaşması’na göre; – Banat ve Temeşvar yaylaları dışındaki tüm Macaristan ve Erdel Avusturya’ ya bırakılacak



9.



A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

Osmanlı Devleti’nde; – 1622’de Genç Osman Yeniçeri Ayaklanması ile tahttan indirilerek yerine I. Mustafa (Deli) tahta çıkarıldı. – 1730’da III. Ahmet Patrona Halil Ayaklanması ile tahttan indirilip yerine I. Mahmut tahtta çıkarıldı. – 1807’de Kabakçı Mustafa Paşa Ayaklanması’ yla III. Selim tahttan indirilip yerine IV. Mustafa tahta çıkarıldı. Bu duruma bakarak Osmanlı Devleti’nde Ayaklanmalar için; I. Rejimi değil yöneticileri hedef almıştır. II. Ayaklanmalarda sadrazamlar yönlendirici olmuştur. III. Ayaklanmacılar taht değişikliklerinde isabetli davranmışlardır. yargılarından hangilerine ulaşılır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Osmanlılarda ilk matbaanın kullanılması, 1727 yılında İbrahim Müteferrika’nın çabasıyla gerçekleşti. Buna karşın matbaba dini eserler dışındaki sosyal ve kültürel eserleri basabilecekti. Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir? A) Matbaanın kişisellikten kurtulup devlet matbaası haline getirilememesi B) Ulema sınıfının koruyuculuğundaki hattatların işsiz kalma kaygısı C) Dini eserlerin çokluğuna karşın tek matbaanın bu işin üstesinden gelememesi D) Dönemin padişahı III. Ahmed’in kararsız kalması E) Dini eserlerin tezhip çalışmasının matbaa tarafından yapılamaması 7. D

8. A

9. B

Palme Yayınevi

12. Ünite

B) Yalnız II D) II ve III

11. Osmanlı Devleti’nin Gerileme Dönemi'nde; –

Kasaba gibi yerleşim merkezlerinde ayanların, derebeyler gibi halka her istediklerini baskıyla yaptırması – Cezayir, Trablus, Tunus Beylerbeyliklerinin iç işlerinde bağımsız dış işlerinde Osmanlı’ya bağlı duruma gelmesi gibi gelişmelere bakarak;

I. İçte ve dışta devlet otoritesi sarsılmıştır.



II. Osmanlı topraklarındaki uygulamalar Avrupa’da Derebeylik sistemini yeniden canlandırmıştır.



III. Osmanlı Devleti, demokratikleşme çabalarını hızlandırmıştır. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III



12. Osmanlı Devleti’nin Duraklama ve Gerileme Dönemi özellikleri ve sorunları karşılaştırıldığında aşağıdakilerden hangisi sadece Gerileme Dönemi için söylenebilir? A) Islahatların yapılması B) Yönetimin bozulması C) Tımar sisteminin bozulması D) Ciddi toprak yitimlerinin yaşanması E) İç Ayaklanmaların sürmesi

10. C

11. A

12. D

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

13. Osmanlı Devleti ; 1718 Pasarofça Antlaşması



15. –

Osmanlı Devleti dışarıya mal satarken yerli tüccardan %12 gümrük vergisi alacak

–

İngiliz tüccar dışardan getirdiği mal karşılığında Osmanlı Devleti’ne %3 oranında gümrük vergisi ödeyecek

ile uzun süreli bir barış dönemine hazırlanırken Rusya ve Avusturya gizli bir ittifak yapmışlardır. Rusya bu dönemde; –

Karadeniz’e inmeyi

–

Kırım’ı işgal etmeyi

–

–



Ortodoksları egemenliği altına almayı hesaplarken Avusturya’dan; – Sırbistan, Bosna ve Hersek’i topraklarına katmayı amaçlıyordu. Bu gelişmelerden hareketle; I. Rusya ve Avusturya; Osmanlı topraklarını parçalama planlarını somutlaştırmıştır.



II. Rusya Kapitülasyonlardan gecikmeli olarak yararlanmaktadır.



III. Avusturya topraklarını genişletmek yerine kültürel bağlarını koparmamaya çalışmaktadır.

A) Osmanlı Devleti’nin yarı sömürge konumuna düştüğü B) Osmanlı ülkesinin İngilizler için açık pazar haline dönüştüğü C) İngilizlerin ciddi bir biçimde ticari kapitülasyonlardan yararlandığı

yargılarından hangilerine, ulaşılır? A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

D) İthalat ve ihracat dengesinin Osmanlı lehine kurulduğu

B) Yalnız II D) II ve III

E) Dış satım engellenirken İngiliz tüccarlarına gümrük kolaylığının sağlandığı

Palme Yayınevi





İngiliz tüccar için Osmanlı Devleti sınırları içinde her çeşit malın alım satımında hiçbir sınırlamaya gidilmeyecek Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında 1838 de imzalanan Baltalimanı Ticaret Sözleşmesi’ nin yukarıdaki hükümleri ölçü alındığında aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

14. Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılda; siyasi varlığını



sürdürebilmek için, Avrupa devletleri arasındaki ilişki ve çelişkilerden yararlanma temelinde “Denge Politikası” izlemiştir. Buna dayanarak; I. 1736 – 39 Osmanlı–Rus ve Avusturya savaşlarında, Fransa’nın arabuluculuğu sonucunda kârlı Belgrad Antlaşması’nı imzalamıştır.



II. Napolyon’un, 1798’de Mısır’ı işgal etmesi üzerine Osmanlı’nın İngiliz ve Rusya’dan aldığı destekle Fransızlar Mısır’ı boşaltmak zorunda kalmıştır.



III. 1787 –1792 Osmanlı–Rus ve Avusturya savaşlarında, Fransa’da ihtilal çıkması ve Prusya’nın Osmanlı Devleti yanında savaşa girme hazırlıklarını hızlandırması sonucunda Avusturya ile Ziştovi, Rusya ile de Yaş Antlaşmaları imzalanmıştır.



16. XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde;

I. Kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiş



II. Yitirdikleri toprakları geri alma politikaları izlenmiş



III. Ortodoksların koruyuculuk hakkından Rusya lehine vazgeçmek zorunda kalınmış



IV. Matbaa Avrupa’dan getirtilmiş



V. İlk kez çiçek aşısı yapılmaya başlanmıştır.



yukarıda yaşanan değişiklikler ölçü alındığında aşağıdakilerden hangileri Osmanlı Devleti’ni içinde bulunduğu durumdan daha da zor duruma sokmuştur?

yargılarından hangilerine, öncelikle ulaşılır? A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

B) Yalnız II D) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) III ve IV

E) IV ve V 13. A

14. D

15. D

16. C

Bilgi Köşesi GERİLEME DEVRİ • (Karlofça’dan Küçük Kaynarca’ ya kaybedilen toprakları kurtarma çabaları)(18. yy arayış yılları) • Osmanlı Devleti ilk toprak kaybına 1699 Karlofça ve 1700 İstanbul Antlaşmaları’nda uğramıştı. Bu durum kuruluşundan itibaren toprak kaybetmeyen devlete çok ağır gelmişti. Bu yüzden 18. yüzyıl siyasetinin temelinin “Karlofça ve İstanbul Antlaşmaları ile kaybedilen yerleri geri almak” temelleri üzerine kurulduğunu… • Ancak kaybedilen yerlerin kısmen alındığı fakat ilerleyen süreçte fazla toprak kaybına uğradıklarını… Biliyor muydunuz? • Osmanlıların Karlofça Antlaşması ile kaybettikleri yerleri geri alabilmek için Avusturya, Lehistan ve Venediklilerle, İstanbul Antlaşması’nda kaybettiklerini geri alabilmek için ise Rusya ile savaşmak zorunda olduğunu… • Lehistan (Polonya) bu yüzyılda Rusya, Avusturya ve Prusya arasında paylaşılarak ortadan kalkmış olduğundan Osmanlıların Lehistan ile savaş yapmadığını, Lehistan yüzünden Rusya ile savaştığını, Lehistan’ın Birinci Dünya Savaşı sonrasında Polonya adı ile yeniden kurulduğunu… • Osmanlıların bu yüzyılda İran ve Mısır yüzünden ise Fransızlarla savaştığını… • Padişah II. Mustafa’nın 1703 te bir isyan sonucu tahttan indirilerek yerine III. Ahmet’in getirildiği olaya tarihimizde “Edirne Olayı” denildiğini… Biliyor muydunuz? Osmanlı – Rusya ilişkileri : • Rus Çarı I. Petro (Deli) Rusya’yı bir Avrupa devleti haline getirmek için sıcak denizlere (Okyanuslara-sömürgelere) ulaşılması gerektiğini görmüştü. Bu durum, sıcak deniz yolları üzerinde Kırım, Karadeniz ve Boğazlara sahip olan Osmanlı Devleti ile sürekli olarak karşı karşıya gelmesine neden olmuştu.

189

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

Bilgi Köşesi

Osmanlılarla-Rusları karşı karşı karşıya getiren başlıca nedenler; 1. Rusların, Kırım ve Karadeniz’e sahip olarak boğazlar yolu ile sıcak denizlere ulaşmak, ayrıca Osmanlı egemenliğindeki Kafkaslar ve Doğu Anadolu üzerinden Basra Körfezi’ne ulaşmak istemeleri

6. TEST 1.

Osmanlı Devleti, Batı eğitim sisteminden etkilenerek XVIII. yüzyılda; I. Mühendishane–i Bahr–i Hümayun

4.

Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılda Rusya başta olmak üzere Avusturya, Venedik, Fransa ve İran ile savaşlar yapmıştır.



II. Mühendishane–i Berri Hümayun gibi okullar açılmıştır.



Bu duruma bakarak; I. Doğu sorunu çözümlenmiştir.



Bu gelişmeler Osmanlı Devleti’nin hangi alanda batılılaşmaya öncelik verdiğini göstermektedir?



II. Avrupa’da koruyacak toprağı kalmamıştır.



III. Devlet, hem doğuda hem de batıda sorunlar yaşamaktadır.



A) Yönetim şeklinde

2. Rusya’nın tüm Ortodoks ve Slavları egemenliği altında birleştirmek istemeleri (Panslavizm)

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

B) Askeri alanda

A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

C) Hukuk alanında D) Kültür alanında

3. Osmanlı uyruğundaki, Ortodoksları koruyuculuğu altına almak istemeleri,

E) Ulema eğitiminde

B) Yalnız II D) I ve II

4. Osmanlıların yaptığı ıslahatları yetersiz bulmalarıdır. Prut Savaşı ve Barışı (1711):

Nedenleri : a) Rusların İsveç Kralı’nı takip bahanesi ile Osmanlı topraklarına girmesi, Eflak ve Boğdan Beyliklerini kışkırtması, b) İsveç Kralı’nın Ruslara karşı Osmanlıları kışkırtması, c) Osmanlıların 1700 İstanbul Antlaşması ile kaybettiği yerleri geri almak istemesi. • Bu nedenlerle savaş çıktı. Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Rusları Prut Nehri kıyısında kuşatmış, Rusların isteği üzerine Prut Antlaşması’nı yapmıştır. Buna göre ; 1. Ruslar İstanbul Antlaşması ile aldıkları Azak Kalesi ve yöresini Osmanlılara geri verecekler, 2. Ruslar, İstanbul’da daimi bir elçi bulunduramayacak, 3. İsveç Kralı ülkesine serbestçe dönebilecektir.

190

2.

Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyıl ıslahatları daha çok askeri alanda yoğunlaşmıştır. Bu durumun temel nedeni için; I. Savaşta alınan yenilgiler etkili olmuştur.



II. Batılılaşma devlet politikası haline gelmiştir.



III. Ganimet politikası öncelikliliğini korumaktadır.



yargılarından hangileri gösterilebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

3.



5.

Palme Yayınevi

• Rusların sıcak denizlere ulaşma politikası Kırım, Karadeniz ve Boğazlara sahip olan Osmanlı Devleti ile çatışmasını kaçınılmaz kıldığı gibi Baltık Kıyıları’na sahip olan İsveç ile de çatışmasını kaçınılmaz kılmaktaydı. Ruslar bu nedenle İsveçlilerle birçok savaş yapmış ve Poltova Savaşı’nda İsveçlileri yenmiş, İsveç Kralı da yaralı olarak Osmanlılara sığınmıştı.



II. Osmanlı Ortodokslarının haklarını koruma



III. Savaş gemilerini boğazdan geçirme



gelişmelerinden hangilerini yaşama geçirme fırsatı verdiği söylenebilir?

B) Yalnız II D) II ve III

A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

III. Mustafa Döneminde “Esham–ı Tahvilat” adı altında halktan ilk kez iç borçlanma yoluyla para toplanmıştır. Bu gelişmenin, Osmanlı Devleti’ndeki; I. Ödemeler dengesinin bozulması



II. İthal ekonomisinden dolayı dış ticaret açığının büyümesi



III. Kapitülasyonların süreklilik kazanmasından ötürü gümrük gelirlerinin düşmesi



durumlarından hangilerinin, bir sonucu olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

6.

2. A



II. saray efradı



III. ulema



gruplarından hangilerinin tepkisine neden olduğu söylenebilir? A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

3. E

B) Yalnız II D) I ve II

XVIII. yüzyılda padişahların öncülüğünde yapılan Islahatların Osmanlı Devleti’nin teokratik temellere dayalı geleneksel yapısını etkilemesi I. reaya (üretici köylü)

E) I, II ve III

1. B

XVIII. yüzyıl sonlarında Fransa’nın Mısır’ı işgali üzerine Osmanlı Devleti Rusya’dan yardım almak zorunda kalmıştır. Bu durum Rusya’ya ; I. Kapitülasyonlardan gecikmeli yararlanma

4. C

5. C

6. E

B) Yalnız II D) I ve II

12. Ünite 7.

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774) 10. Osmanlı Devleti’nin Gerileme Döneminin

XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti’ndeki; I. Humbaracı Ocağı’nın kurulması

bir evresi “Lale Devri” olarak adlandırılmış 1730’da “Patrona Halil İsyanı” ile sona ermiş ve isyancılar padişahın değişmesini sağlamışlardır.



II. Sürat Topçuları Ocağı’nın kurulması



III. Kara ve Deniz Mühendislik okullarının açılması



çabalarından hangilerinin, Avrupa devletleri karşısındaki askeri yenilgilere son verme amacı taşıdığı söylenebilir?



Bu bilgiler ışığında; I. Ayaklanmalar, devletin rejimini değiştirmeyi hedeflemiştir.

A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III



II. Toplumun bazı kesimleri yeniliklere ve uygulamalara karşıdır.



III. Osmanlı Devleti Batılılaşma konusunda ilk kalıcı adımını atmıştır. yargılarından hangilerini doğrular? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

B) Yalnız II D) II ve III





II. Karadeniz ve Akdeniz’de serbestçe ticaret yapabilme hakkını kazanmış



III. Azak Kalesi ve Kabartay Bölgesi’ni tamamen ele geçirmiştir.





Küçük Kaynarca Antlaşması’yla Rusya; I. Kırım’ı, Osmanlı Devleti’nden koparmış

Bu gelişmelerin, aşağıdakilerden hangisinin habercisi olduğu söylenebilir? A) Karadeniz’de yüzlerce yıl süren Türk egemenliğinin sona ermeye başladığının B) Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti’ni parçalama konusunda anlaştığının C) Rusya’nın, kapitülasyonlardan vazgeçmesinin bedelini ödediğinin D) Avrupa devletler topluluğuna Rusya’nın da katıldığının E) Karadeniz’in, Türk gölü olma özelliğini koruduğunun

11. 1718 Pasarofça Antlaşması ile;

– Banat ve Temaşvar yaylaları ile Belgrad’ ın Avusturyaya



– Mora Yarımadası’nın Osmanlı’ya



Palme Yayınevi

8.

– Dalmaçya, Bosna ve Arnavutluktaki bazı iskeleler Venedik’e bırakılmıştır.



Buna göre; I. Osmanlı Devleti Karlofça Antlaşması ile kaybettiği Mora’yı geri almıştır.



II. Avusturya Banat ve Temeşvar yaylalarını da topraklarına katarak Macaristan’ı tümüyle ele geçirmiştir.



III. Belgrad’ın elden çıkması Osmanlı’nın Orta Avrupa’daki önemli bir üssünü kaybetmiştir. yargılarından hangileri söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III



Bilgi Köşesi Osmanlı – Venedik ve Avusturya Savaşları (1715 – 1718) Pasarofça Antlaşması : Nedenleri: a) Mora halkının, Venedik baskısına karşı Osmanlılardan yardım istemesi, b) Venedik korsanlarının Osmanlı gemilerine saldırması, c) Osmanlıların Karlofça Antlaşması ile Venediklilere verdiği yerleri geri almak istemeleri. • Bu nedenlerle başlayan savaşta Osmanlılar üstünlük sağlayarak Mora’yı geri aldılar. Ancak Osmanlıların başarısından çekinen Avusturya kefilliğine bırakılan Karlofça’nın bozulduğunu ileri sürerek Venediklilerin yanında savaşa girmiş ve Osmanlılar yenilmiştir. • Yapılan Pasarofça Antlaşması’ na göre ; 1. Mora Osmanlılarda kaldı, Dalmaçya ve Bosna kıyıları Venediklilere verildi, 2. Başta Belgrad olmak üzere Sırbistan’ ın kuzeyi Avusturya’ya bırakıldı. • Orta Avrupa’nın kapısı sayılan Belgrad’ın Avusturya’ya bırakılması ile Orta Avrupa yolunun Türklere kapandığını, Avusturya’nın Balkanlara yönelmeye başladığını… • Pasarofça Antlaşması’nın imzalanmasından Patrona Halil İsyanı’na kadar süren (17181730) barış devrine “Lale Devri” denildiğini… Biliyor muydunuz?

9.



Osmanlı Devleti ile Rusya arasında yapılan 1711 Prut Antlaşması’na Rusya’nın 1700 İstanbul Antlaşması ile aldığı Azak Kalesi’ni geri vereceği hükmü konulmuştur. Bu bilgi aşağıdakilerden hangisinin, göstergesidir? A) Yitirilen toprakları geri alma kararlılığının

12. XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde;

I. Merkezde çıkan ayaklanmaların padişah ve devlet adamlarına yönelik olması



II. Avrupa’dan askeri ve teknik uzman getirilmesi



III. Tımar sisteminin bozulmasına bağlı olarak taşrada “Ayan” adı verilen yerel otoritelerin ortaya çıkması



durumlarından hangileri, merkezi devlet otoritesinin daha da zayıflamasında etkili olmuştur?

B) Karadeniz’in, “Türk Gölü” olma özelliğinin C) Rusya karşısında, protokol üstünlüğünün kaybedildiğinin D) Azak Denizi’nde, Türk üstünlüğünün sona ereceğinin

A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

E) Rusların, Karadeniz’de gemi yapımevi bulundurabileceğinin 7. E

8. A

9. A

10. B

11. E

12. D

B) Yalnız II D) I ve III

Osmanlı –İran Savaşları (1724-1746) : • Rusların, İran’daki kargaşadan yararlanmak isteyerek İran’a yönelmesi, Osmanlıları harekete geçirmişti. Fransa’nın aracılığı ile Osmanlı-Rus savaşı önlenmiş İran paylaşılmıştı. Osmanlıların paylarına düşen yerleri işgale kalkışmaları ile 1639 Kasr-ı Şirin’den beri süren barış bozulmuş savaş başlamıştı. Bu savaş Osmanlılara bir kazanç sağlamamış 1639 Kasr-ı Şirin koşullarını içeren 1746 antlaşması ile son bulmuştu. (Bazı tarihçiler buna 2. Kasr-ı Şirin demişlerdir.) İran’da

191

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

Bilgi Köşesi Safevi hanedanı devri son bulmuş, bir Türk soyu olan Afşarlar hanedanı devri başlamıştır. Osmanlı – Rusya ve Avusturya Savaşları (1736 – 1739) Belgrad Antlaşmaları : Nedeni : • Avusturya ile ittifak yapan Rusların Kırım’a saldırıp Bahçesaray’ı yakıp yıkmaları, • Ortodoksları kışkırtmaları yüzünden savaşlar başladı. Osmanlılar her iki devlete karşıda üstünlük sağladı, savaş Belgrad Antlaşmaları ile son buldu.

13. Osmanlı Devleti ile Rusya arasında 1774

15. XVIII. yüzyıl ıslahatlarının temel nedeni; Avru-

yılında imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması’ na göre; – Ruslar Osmanlı uyruğundaki Ortodoksları koruyacak

pa devletleri karşısında uğranılan yenilgiler ve toprak kayıplarıdır. Diğer bir neden ise XVII. yüzyıldaki yeniliklerin yeterli olmadığının görülmesidir.



Yukarıdaki yorum aşağıdakilerden hangisine ilişkin olduğunu söyleyebiliriz?



– Eflak–Bogdan düzeltim yapılmak koşuluyla Osmanlı yönetiminde kalacak



hükümlerine yer verilmiştir. Buna göre; I. Osmanlı Devleti’nin egemenlik hakları sınırlanmıştır.

A) Sorunların gerçek nedenlerine inilerek çözüm yolları aranmıştır.



II. Halifelik ilk kez diplomatik bir araç olarak kullanılmıştır.

C) Baskı, şiddet siyasal zor yoluyla sorunlar çözümlenmeye çalışılmıştır.



III. Rusya gecikmeli de olsa kapitülasyonlardan yararlanmıştır.

D) Osmanlı Devleti kültürel anlamda Batı’ dan geri kaldığını kabul etmemiştir.



yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

E) İlk devlet matbaası bu dönemde kurulmuştur.

A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

Bu antlaşmalara göre :



B) Ulema ve Yeniçeriler bu yüzyıldaki ıslahatlara karşı olmuştur.

B) Yalnız II D) II ve III

2. Ruslar, bu savaşta işgal ettikleri yerleri geri verecek Azak Kalesi onarılmamak kaydı ile Rusya’ya bırakılacak 3. Ruslar Karadeniz’de ticaret ve savaş gemisi bulunduramayacak, 4. Rus Çarı, protokol bakımında Fransa Kralı ve Avusturya İmparatoruna eşit sayılacak • Belgrad Antlaşmalarının, Osmanlıların 18. yüzyılda imzaladıkları en son onurlu ve kazançlı antlaşmaları olduğunu… • Rusların Karadeniz’den uzaklaştırılarak Karadeniz’in bir “Türk gölü” olduğunun Ruslara onaylattırıldığını… • Osmanlı Devletinin Rusya’yı bir Avrupa devleti saydığını… • Padişah I. Mahmut’un Belgrad Antlaşmalarının imzalanmasında siyasi destek sağlayan Fransa’ya “Daima yürürlükte kalacaktır” ilkesini getiren 1740 Kapitülasyonlarını verdiğini… Biliyor muydunuz? Osmanlı –Rus Savaşları (1768 – 1774) ve Küçük Kaynarca Antlaşması : Nedenleri : 1. Rusların, Kırım’a yerleşerek Karadeniz ve Boğazlar yolu ile sıcak denizlere ulaşma politikasını sürdürmeleri,

192

14. Osmanlı Devleti; 1699 Karlofça Antlaşması ile



başlayan Gerilime Dönemi’nde; – İlk özel Türk matbaası açılmış – Kara ve deniz mühendislik okulları açılmış – Paris başta olmak üzere önemli Avrupa devletlerinin başkentlerinde sürekli elçilikler açılmıştır. Buna dayanarak Gerileme Dönemi’nde Osmanlı Devleti’nin izlediği siyaset için; I. Avrupa’nın bilim ve tekniğinden yararlanılma yoluna gidilmiştir.



II. Ordu modernize edilmeye çalışılmıştır.



III. Avrupa’daki gelişmeler yakından izlenmiştir.



IV. Yitirilen topraklar geri alınmaya çalışılmıştır.



yargılarından hangilerinin, doğruluğu söylenebilir? A) Yalnız II C) I ve IV E) II, III ve IV

Palme Yayınevi

1. Avusturyalılar, Pasarofça Antlaşması ile aldıkları Belgrad ve yöresi ile bu savaşta aldıkları yerleri geri verecek,

16. Lale Devri (1718–1730)’nin en önemli yeni-



liği 1727’de matbaanın ilk kez Müslümanların kullanımına açılmasıdır. Matbaa Osmanlı Devleti’nde bilinmeyen bir makine değildi. 1450’de gayrimüslim azınlıklara ait bir matbaa vardı. Bu gecikmenin en önemli nedeni az sayıda yazılı, kitap gereksinimi çok sayıda hattatın karşılamış olmasıdır. Bu bilgilere bakarak; I. Matbaa’nın geç gelmesi kültürel gelişmeyi engellemiştir.



II. Osmanlı’da çıkarı elinden alınanlar yenilikleri engellemiştir.



III. Matbaa ile hattatlık mesleği daha da yaygınlaşmıştır.



yargılarından hangilerine ulaşılamaz? A) Yalnız I C) Yalnız III E) II ve III

B) Yalnız III D) I, II ve III

13. A

14. D

15. A

16. C

B) Yalnız II D) I ve II

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774) Bilgi Köşesi

7. TEST 1.

III. Selim döneminde, yerli malı kullanmanın özendirilmesinde, I. yerli üreticinin, hakları ve hukuklarını korumak

4.

Napolyon’un 1798’de Mısır’ı işgali üzerine İngiltere ve Rusya hemen harekete geçerek Osmanlı Devleti ile Napolyon’a karşı ittifak yapmışlardı.



II. ekonomiyi, dışa bağlı olmaktan kurtarmak



İngiltere ve Rusya’nın bu girişimleri aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir?



III. Kapitülasyonların yarattığı olumsuzluğu gidermek

A) Osmanlı Devleti’nin, toprak bütünlüğünün güvencelerinde olması



amaçlarından hangilerinin, etkili olduğu savunulabilir?

B) Osmanlı uyruğunda, yaşayan Ortodoksları koruma refleksi

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I v e II

C) Doğu Akdeniz’de, çıkarlarının tehlikeye girmesi



D) Napolyon’un, kutsal yerleri ele geçireceği endişelerinin taşınması

E) I, II ve III

E) Boğazların, Napolyon’un eline geçeceğinden endişe duyulması



18. yüzyıl ıslahatlarının temel amacının “ toprak kayıplarını önlemek ve İmparatorluğun bütünlüğünü korumak” olduğu ileri sürülmüştür. Islahatçı devlet adamlarının bu amaçlarına ulaşabilmeleri için öncelikle hangi alanda ıslahat yapmaları gerektiği ileri sürülebilir? A) Maliye B) Askerlik

5. Palme Yayınevi

2.

Osmanlı yöneticilerinin, Medrese ve Enderun yerine 18. yüzyıldan itibaren Mühendishane- i Berri Hümayun, Mühendishane- i Bahr-ı Hümayun isimli batı tarzı eğitim kurumları açmalarındaki gerekçenin aşağıdakilerden hangisi olduğu savunulabilir? A) Batı ile ekonomik ilişkilerin artması

C) Eğitim ve Öğretim

B) Mimaride batı tekniğine yönelinmesi

D) Dış politika,

C) Devlet memuru yetiştirme çabası

E) Yönetim sistemi.

D) Avrupa’nın bilim ve tekniğine sırt çevrilmesi E) Savaşlardaki başarısızlıkların artması

3.

1798’de Fransa’nın Mısır’ı işgal etmesi üzerine İngiltere ve Rusya Akdeniz’deki çıkarları nedeniyle Fransa’nın Mısır’ı almasını istemedikleri için Osmanlı Devleti’nin yanında yer almışlardır.

6.

Aşağıdakilerden hangisinin “Dış politikada güçlü ve başarılı olmanın koşullarından biri de içte de güçlü olmaktır.” görüşünü desteklediği ileri sürülebilir?



Buna göre, Osmanlı Devleti ile ilgili; I. Denge politikası izlemiştir.

A) Cerbe zaferiyle Akdeniz egemenliğinin pekişmesi



II. Fransa’ya karşı İngiltere ve Rusya ile ittifak yapmıştır.

B) Şahkulu İsyan’ın bastırılmasından sonra İran Seferi’ne çıkılması



III. Fransa ile var olan iyi ilişkilerini sürdürmüştür.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) I ve II



D) I ve III

C) Mısır’ın fethinden sonra Halifeliğin ele geçirilmesi D) Fetret devrinden sonra Şeyh Bedrettin İsyanı’nın çıkması E) Batıda barışın sağlanmasından sonra doğuya sefer yapılması

E) II v e III 1. E

2. B

3. C

4. C

5. E

6. B

2. Rusların Lehistan’ın krallık seçimine karışması, Ruslara karşı çıkan Lehlilerin Osmanlılara sığınması, Ruslarında onları takip bahanesi ile Osmanlı topraklarına saldırmaları. Bu nedenlerle çıkan savaş sırasında ; • Büyük bir Osmanlı ordusu sayıca az Rus ordusuna yenilmiş, ordunun ne kadar disiplinsiz olduğu ortaya çıkmıştı. • Ruslar İngilizlerin yardımı ile Baltık Kıyılarından Atlas Okyanusuna oradan da Akdeniz’e geçerek bazı Ege Adalarını ele geçirmişler ve Çeşme’de bulunan Osmanlı donanmasını yakmışlardı. Bu gelişmeler üzerine Rusya ile Küçük Kaynarca Antlaşması yapılmıştı. Küçük Kaynarca Antlaşması (1774): a) Kırım bağımsız olacak, halkının tamamı Müslüman olduğu için Halifeye bağlı olacaklardı. (Kırım kaybedilmekle birlikte Kırım halkı ile kültürel bağlar korunmuş oldu) Halifelik ilk kez siyasi amaçlı kullanılmıştır. b) Ruslar Karadeniz ve Akdeniz’de serbestçe dolaşabilecek, Fransızlara tanınan Kapitülasyonlardan aynen yararlanacaklardı. c) Ruslar, İstanbul’da daimi bir elçi bulundurabilecek ve istedikleri yerlerde konsolosluklar açabileceklerdi, e) Osmanlı uyruğundaki Ortodoksların himayesi hakkı Ruslara verilecekti. (Ruslar bu yolla Osmanlı Devletinin içişlerine karışma hakkı elde etmiştir.) f) Osmanlılar Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecekti. g) Ruslar bu savaşlar sırasında işgal ettikleri Eflak, Boğdan ve Ege adalarını Osmanlılara geri verecekti. Ancak; - Buralarda genel af ilan edilecek, - Buraların halkından bir yıl vergi alınmayacak, - Buraların halkı istedikleri yerlere göç edebilecek, - Buraların halkı din ve mezheplerinde özgür olacak, Kudüs’ü serbestçe ziyaret edebileceklerdi.

193

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

Bilgi Köşesi Aynalıkavak Tenkihnamesi (Düzeltmesi)(1779): • Rusların, Kırım’ın bağımsız konumundan yararlanarak kendisine taraftar olan Şahin Giray’ı Han seçtirerek burayı ele geçirmek, buna karşı Kırımlıların Osmanlılardan yardım istemesi yeni bir savaşı gündeme getirmişti. Fransa’nın arabuluculuğu ile çıkabilecek savaş önlendi. “Küçük Kaynarca Antlaşması'nın bazı maddelerini yeniden düzenleyen ”Aynalıkavak Tenkihnamesi" imzalanmıştır. Kırım’ın bağımsızlığı onanmakla birlikte Şahin Giray’ın Hanlığı da Osmanlılarca kabul edilmiştir. Osmanlı Rusya ve Avusturya Savaşları (1787 – 1792): Nedenleri: 1. Rusların Kırım’ı kendilerine bağladıklarını ilan etmeleri, 2. Rusların ve Avusturyalıların Balkanları aralarında paylaşmaları, 3. Rusların ve Avusturyalıların Bizans’ı yeniden canlandırmayı planlamaları 4. Rusların sıcak denizlere inme politikalarını sürdürmeleri. • Rusya ve Avusturya’nın bu tutumuna karşı, İngiltere ve Prusya’nın Osmanlı Devletini kışkırtmaları üzerine savaş baladı, ancak Osmanlılar başarısız oldu. Avusturya, 1789 Fransız İhtilalinin kendilerini de etkileyeceğinden çekinerek Osmanlı Devleti ile 1791'de Ziştovi Antlaşmasını imzalayarak savaştan çekildi, aldığı yerlerin büyük bölümünü Osmanlılara geri verdi. • Rusya ile de 1972 de Yaş antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile Kırım’ın Rusya’ya ait olduğu kabul edilmekle Osmanlıların Karadeniz üstülüğü de son bulmuş oldu. • Kırım’ın kaybı ile halkının tamamı Müslüman olan ilk toprak parçasının elden çıktığını… Biliyor muydunuz?

7.

– Yavuz Döneminde, Memlük, Safevi ve Venedik Devletleri,



– Kanuni Döneminde ise Safevi, Avusturya ve Kutsal Roma Germen Devletlerinin zaman zaman Osmanlılara karşı birlikte hareket ettikleri görülmüştür.



10.



Verilen bilgiler ışığında aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?



A) Devletlerarası çıkarlar ön planda tutulmuştur



B) Yavuz ve Kanuni devrinde fetihler durmuştur C) Yavuz ve Kanuni devrinde aynı devletlerle savaşılmıştır



Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan Küçük Kaynarca (1774), Aynalıkavak (1779) ve Yaş (1792) antlaşmalarının ortak konusu Kırım olmuştu. Osmanlı Devleti ve Rusya’nın Kırım için çatışmaları aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir?



III. Osmanlı Devleti Hıristiyan birliğini parçalamıştır yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

11.

– Patrona Halil İsyanı (1730) Lale Devri’ ne



– Kabakçı Mustafa İsyanı (1807), Nizam-ı Cedit Dönemi'ne



– 31 Mart İsyanı ( 1909 ), II. Meşrutiyet’e karşı çıkmıştır



aşağıdakilerden hangisi Osmanlı tarihinde değişik dönemlerde çıkan isyanların ortak özelliği olarak gösterilebilir? A) Yeniliklere karşı olmaları

A) Doğu ticaret yollarına egemen olma,

B) Yeniçeriler tarafından çıkarılmaları

B) Ortodoksların haklarını koruma

9.

C) Karadeniz egemenliğini sağlama

C) Avrupa devletlerinin, kışkırtmaları ile çıkmaları

D) Akdeniz’de üstünlük sağlama

D) Celali (halk ayaklanması) nitelikli olmaları

E) Orta Avrupa’ya egemen olma

E) Osmanlı Devlet rejimini, değiştirmeye yönelik olmaları

17. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde görülen; I. Sık sık sadrazam değişikliğinin yaşanması

12. 18. yüzyıl devlet adamları, ıslahatlarını Avru-



II. Cülus bahşişinin sıklıkla ödenmesi



III. Saray masraflarının artması



IV. Tımar arazilerindeki artış,



palılaşma düşüncesi üzerine kurmuşlardı. Ancak yenilik karşıtlarının tepkileri nedeni ile eski kurumları kaldıramamış onların yanında aynı alanlarda yeni kurumlar kurmuşlardır. Bu durumun; I. İkiliklerin ortaya çıkması



V. Ganimet gelirlerinde azalma



II. Yeniliklerin tehdit altında olması



durumlardan hangilerinin merkezi yönetimde sorunlar yaşandığının kanıtı olarak ileri sürülebilir?



III. Siyasi otoritenin sağlanamaması



durumlarından hangilerine, yol açtığı ileri sürülebilir?



A) I ve II

B) II ve III

A) Yalnız I

C) III ve IV

D) IV ve V

C) Yalnız III

E) III, IV ve V 194

– 1739 Belgrad Antlaşması’nda “Rus Çarı protokol bakımından Fransa Kralı ve Avusturya İmparatoruna eşit olacaktır. Antlaşma maddeleri birlikte ele alındığında; I. Rusya Avrupa devleti sayılmıştır, II. Osmanlı Devleti Avrupa’da denge politikası izlemiştir,

E) Yavuz ve Kanuni devrinde haçlı nitelikli savaşlar yoğunlaşmıştır

8.

– 1606 Zitvatorok Antlaşmasında “ Avusturya Arşidükası Kutsal Roma Germen İmparatoru sayılacak protokol bakımından Osmanlı Padişahına eşit sayılacaktır,





D) Osmanlıların, denizlerdeki ilerlemeleri engellenmek istenmiştir

Palme Yayınevi

12. Ünite



E) I, II ve III 7. A

8. C

9. A

10. A

11.

B) Yalnız II

12. E

D) I ve II

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

13. 1739 yılında Avusturya ve Rusya ile yapılan

15. III. Selim Dönemi'nde; Londra, Paris, Viyana,

Belgrad Antlaşmaları’nda;

Berlin gibi büyük Avrupa şehirlerinde sürekli



– Avusturya, Belgrad ve yöresini Osmanlılara geri verecek



– Ruslar işgal ettikleri yerlerden çekilecek



– Ruslar Karadeniz’de savaş ve ticaret gemisi bulunduramayacaktır gibi maddeler içermekteydi



Osmanlı Devleti’nin Belgrad Antlaşmaları’ndan sonra 18. yy da bir daha bu nitelikli başarılı bir antlaşma imzalamadığı görülmüştü.



elçilikler açıldı.

Bu durumun; I. Diplomasinin gelişmesi



II. Avrupa’da kalıcı elçiliklerin açılması



III. Nizam–ı Cedit adıyla batı tarzı ordunun kurulması



hangilerine, ortam oluşturduğu savunulabilir?

Verilen bilgiler ışığında Belgrad Antlaşmaları için aşağıdakilerden hangi yargıya ulaşmak doğru değildir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

A) Orta Avrupa yolu, Türklere yeniden açılmıştır B) Osmanlıların, 18. yy da imzaladığı son kazançlı antlaşmadır C) Rusya, Karadeniz’den uzaklaştırılmıştır D) Rusya’nın, sınırları küçülmüştür E) Osmanlı Devleti’nin, Balkanlardaki etkinliği artmıştır.

Palme Yayınevi 16. Lale Devri'nde, Sadrazam Nevşehirli Damat

hip olduğunu ileri süren bir kişi bu görüşüne; I. Farklı din ve mezhepleri koruyuculuğu altında bulundurması

İbrahim Paşa, bilim ve düşün adamlarını



II. Farklı dil ve dinden olanlara adaletli davranılması



III. Halkının çoğunluğunun Müslüman olması

toplayarak, Arapça ve Farsça’dan eserleri Türkçe’ye çevirtti. Kütüphaneler açtı. Şair ve yazarları destekledi.

Buna göre, Lale Devri ile ilgili olarak;



I. Düşünce yaşamı gelişmiştir.



II. Toplumsal ve kültürel alanda yenilikler yapılmıştır.



IV. Şer’i hukuk kurallarını uygulaması



V. Padişahların aynı zamanda Halife unvanını taşımaları



III. Doğu klasiklerinden bazı eserler Türkçeye tercüme edilmiştir.



hangilerini, kanıt olarak gösterebilir?



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) I ve II

B) II ve III

C) I ve IV

D) III ve IV

Osmanlı-Fransız İlişkileri Mısır’ın işgali (1798 -1802) El-Ariş Sözleşmesi: Nedenleri : 1. Fransızların Atlas Okyanusu’nda kaybettikleri üstünlüğü Akdeniz’ de kurmak istemeleri, 2. Fransızların 7 yıl savaşlarında kaybettikleri sömürgelerinin yerine zengin Mısır’ı almak istemeleri, 3. İngilizlerin sömürgelerine giden yolda darbe vurmak istemeleri Osmanlı Devleti’nin durumundan yararlanan Napolyon, geleneksel Osmanlı-Fransız dostluğunu bir yana bırakarak Mısır’ı işgal etti. Bu olay Doğu Akdeniz’de çıkarlar besleyen İngiltere ve Rusya’nın harekete geçmesine Osmanlılarla ittifakyapmalarına neden oldu. - Fransız donanması İngilizler tarafından Abukır’da yakıldı, - Suriye’ye saldıran Napolyon ordusu Cezzar Ahmet Paşa tarafından Akka’da yenilgiye uğratıldı. - Bu gelişmeler üzerinde Napolyon Fransa’ya geri dönmek zorunda kaldı. Yapılan El-Ariş sözleşmesi ile Mısır’dan tamamen çekilmeyi kabul etmişlerdi.

14. Osmanlı Devleti’nin “teokratik” niteliğe sa-



Bilgi Köşesi

A) Yalnız I C) I ve II

E) IV ve V

E) I, II ve III





B) Yalnız II D) I ve III

Mülteciler Sorunu : • İnsanların yaşadıkları yerlerden zor yolu ile ayrılmaları ve bir başka ülkeye sığınmalarına Mültecilik denildiğini… • İspanya’daki Engizisyon baskısına uğrayan Yahudi ve Arapların Padişah II. Bayezıd’ın emri üzerine Hızır ve Oruç Reisler tarafından 1492'de kurtarılarak Osmanlı ülkesine yerleştirildiklerini… • Poltova Savaşında Ruslara yenilen İsveç Kralı Demirbaş (XII.) Şarl’ın Osmanlı ülkesine sığınarak uzun süre İstanbul’da yaşadığını… • Rus baskısından kaçan Leh milliyetçilerinin Osmanlı topraklarına sığındığını… • Rus baskısı üzerine Kırım ve Kafkasya’dan birçok Müslüman halkın Osmanlı ülkesine sığındığını. • Avusturya ve Rusya baskısına dayanamayan bir kısım Macarların 1848'de Osmanlı ülkesine sığınarak mülteci olduklarını… Biliyor muydunuz?

13. D

14. E

15. D

16. E

195

12. Ünite

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

Bilgi Köşesi 18. Yüzyıl Islahatları :

8. TEST 1.

• Amaç : Devletin toprak kayıplarını önlemek ve devletin devamlılığını sağlamak.

Aşağıdakilerden hangisi XVII. yüzyıldaki İstanbul İsyanları’nın nedenleri içinde yer aldığı savunulamaz?

Osmanlı Devleti’nin, Duraklama Dönemi nedenleri içerisinde maliyenin bozulmasının ayrı bir önemi vardır. Çünkü ülke ekonomisinin açık vermeye başlaması, dengelerinin bozulması kuşkusuz maliye üzerinde doğrudan etkili oldu.



Aşağıdakilerden hangisinin, bu dönemde maliyenin bozulmasında etkili olduğu söylenemez?

A) Merkezi otoritenin bozulması

• Yöntem : Avrupalılaşmak, Avrupa’ nın bilim ve tekniğine yönelmektir.

B) Kapıkulu Teşkilatının bozulması

Lale Devri (1718 -1730): • Pasarofça Antlaşması’ndan Patrona Halil isyanı’na kadar süren döneme Osmanlı tarihinde “Lale Devri” denildiğini… • Zevk ve eğlence devri olarak tanınmakla birlikte, Osmanlıların batıya yöneldikleri, batı tekniğinin ilk kez alındığı bir devir olduğunu • Osmanlıların yeni bir düşünce, yeni bir dünya görüşü ile Avrupa’ya yakınlaştığı bir devir olduğunu… • Bu devre damgasını vuranların Padişah III. Ahmet, Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve Şair Ahmet Nedim Efendi olduğunu… Biliyor muydunuz?

D) Kapıkullarına maaşlarının değeri düşük akçe ile ödenmesi

C) Kapıkullarının “ulufe” adı verilen maaşlarını zamanında alamamaları

A) Saray harcamalarının artması

E) Tımar sistemiin bozulması ve iltizamın yaygınlaşması

B) Fetihlerin durma noktasına gelmesinden dolayı ganimetlerin azalması C) Sık sık padişah değişikliklerinin yaşanmasına bağlı olarak culüs bahşişlerinin artması D) Tarhuncu’nun ilk denk bütçeyi hazırlaması E) Keşifler sonucu Amerikan kaynaklı altın ve gümüşün Avrupa’ya girmesinin Osmanlı’yı mali açıdan güç durumda bırakması

Palme Yayınevi

Bu dönemde görülen başlıca yenilikler ise : 1. Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika’ nın çabaları ile 1727'de ilk matbaa açıldı. 2. Doğu Klasikleri Türkçeye çevrildi, 3. Yeniçerilerden ilk İtfaiye Teşkilatı oluşturuldu (Tulumbacılar) 4. İlk çiçek aşısı uygulandı, 5. Avrupa’ya ilk elçiler bu dönemde gönderildi. • Lale Devri’nin, yeniliklere karşı ilk isyan olarak nitelendirilen Patrona Halil İsyanı ile son bulduğunu... Biliyor muydunuz? I. Mahmut Islahatları ve (Humbaracı Ahmet Paşa):

3.



2.

XVII. yüzyılda Yeniçeriler; merkezi otoritenin bozulmasından da yararlanarak; –

maaşlarını zamanında alamamalarını

–

maaşlarını ayarı düşük “kırpık akçe” ile almalarını



Yeniçeri Ocağı’nda düzenleme yapılmak istenmesini gerekçe göstererek ayaklanmışlardır.



Bu bilgilere dayanarak;

4.

Duraklama Döneminde; dirlik sisteminin bozulmasına koşut olarak Osmanlı Devleti’ ndeki tımarlı sipahi sayısı azalmaya başlarken, Yeniçeri sayısında ciddi bir artış görülmüştür.



Osmanlı Ordusu’ndaki bu değişikliğin sonuçlarına bakıldığında; I. Tarımsal üretimde gözle görülür bir düşüş yaşanmıştır.

–



I. XVII. yüzyılda ekonomik kaynaklı ayaklanmalar yaşanmıştır.





II. Devletin askeri ve mali yapısında olumsuzluklar çıkmıştır.



II. Tımarlı sipahiye ödenen maaş artmıştır.



III. Ayaklanmalar yönetim biçimini değiştirmeye yöneliktir.



III. Yeniçeriler devlet ekonomisine önemli bir yük getirmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılamaz?



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Yalnız I C) I ve III

B) Yalnız III

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

E) I, II ve III 196

1. E

2. B

3. D

4. D

12. Ünite 5.







/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774) 8.

–

1787’de; Osmanlı – Avusturya ve Rusya savaşı başlamıştır. – 1789’da; Fransız İhtilali gerçekleşmiş ve milliyetçilik akımları yayılmaya başlamıştır. – 1791’de; Ziştovi Antlaşması’yla Avusturya savaştan çekilmiştir. Bu gelişmeler dikkate alındığında; I. Avusturya, Osmanlı’ya karşı yürüttüğü savaşta başarılı olamamıştır.



II. Rusya ile Avusturya Osmanlı’ya karşı birlikte mü cadele etmekten vazgeçmişlerdir.

II. Padişah ve devlet adamları yetersizdir.



III. Eğitim bozulmuştur.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

9.

A) Askeri

B) Sosyal

C) Kültürel

D) Diplomatik

Palme Yayınevi

Osmanlı Devleti’nin ilk kez Lale Devri’nde batıya Paris’e 28 Çelebi Mehmet Efendi’yi elçi olarak göndermesi aşağıdaki alanlardan hangisinde gelişme yaşandığının göstergesidir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Bilgi Köşesi a) Humbaracı ve Topçu ocakları yeniden düzenlendi, b) Ordu batıdaki gibi, Takım, Tabur, Bölük ve Alay gibi sınıflandırıldı, başlarına değişik rütbelerde subaylar getirildi. c) Orduya subay yetiştirmek amacı ile “Kara Mühendishanesi” açıldı. III. Mustafa Islahatları ve (Koca Ragıp Paşa ile Baron Dö Tot):

E) II ve III

E) II ve III

6.



III. Avusturya bir imparatorluk olduğu için Fransız İhtilali’nin getirdiği milliyetçilik ilkesinden endişe duymuştur. A) Yalnız I

XVIII. yüzyılda padişah otoritesinin zayıflığından yararlanan saray erkanı, bu durumdan vazife çıkararak askerlik ile uzaktan yakından ilgisi olmayan kişileri orduda, en küçük yönetim deneyimi olmayanları ise bürokraside görevlendirmişlerdir. Buna dayanarak; I. Ordunun komuta kademesinde sıkıntı yaşanmaktadır.

1768 – 74 Osmanlı – Rus Savaşları’nın öne çıkan nedeni Lehistan’ın, Rusya’ya karşı, Osmanlı Devleti’nden yardım istemesidir.



Buna göre Osmanlı Devleti için; I. Rusya ile arasında tampon bir devlet bulundurmak istemiştir.



II. Lehistan’ın askeri gücünden yararlanma çabası içindedir.



III. Lehistan’ı topraklarına katma gayreti içindedir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) Ekonomik

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

a) Gereksiz masrafları kısarak maliyeyi düzeltti, b) Donanmaya subay yetiştirmek amacı ile “Deniz Mühendishanesi”açıldı. I. Abdülhamit ve (Halil Hamit Paşa):

E) II ve III a) Sürat topçuları ocağı güçlendirildi,

7.



10. Gerileme Dönemi’nde, Osmanlı orduları ba-

Osmanlı Devleti, çoğu zaman mücadele ettiği Rusya ile 1724 yılında İstanbul Antlaşması’nı yaparak İran topraklarının bir kısmını paylaşmıştır. Bu bilgilere bakarak Osmanlı Devleti ile ilgili olarak; I. Çıkarları doğrultusunda hareket etmişlerdir.



II. İran topraklarının paylaşımı konusunda Rusya ile anlaşmışlardır.



III. İran tahtını ele geçiren Nadir Şah ile ittifak kurmuşlardır.

II. Farklı cephelerde savaşılmak zorunda kalınmıştır.



III. Fetih politikası sonuç vermiştir.

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

tıda Avusturya, Venedik ve Rusya ; doğuda iran’la savaşarak yitirdiği topraklara yeniden sahip olmak istemiş ancak savaşların çoğunu kaybedince yeni toprak kayıplarına da uğramıştır. Buna göre; I. Dönemin temel politikası yitirilen toprakları geri almaktır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I ve III

E) II ve III

5. C

6. D

7. D

8. D

9. A

10. D

b) Ulufe alım satımını yasakladı ve Ulufe sahteciliğini önledi. c) Ege, Karadeniz ve Haliç kıyılarında tersaneler açıldı. III. Selim ve Nizam-ı Cedit Yenilikleri :

a) Nizam-ı Cedit adı ile Avrupa

tipi yeni bir ordu kuruldu, Yeniçerilere eğitim zorunluluğu getirildi. 197

/ Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595-1774)

Bilgi Köşesi b) Yeni ordunun giderleri için İrad-ı Cedit adı ile yeni bir hazine kuruldu.

11. Pasarofça Antlaşması, Osmanlı Devleti’nde

14. 1736–39 Osmanlı–Rus / Avusturya savaşları

uzun bir barış dönemi olan Lale Devri’nin başlangıcı olmuş bu devirde ilk kez Paris’e elçi gönderilmiştir.

sonucunda Fransa’nın ara buluculuğu ile imzalanan Belgrad Antlaşmaları sırasında Fransa; “Osmanlı Devleti’nin başına hangi hükümdar geçerse geçsin kapitülasyonların varlığını peşinen kabullenecektir.” Bu hükme dayanılarak, Fransayla ilgili olarak; I. Kapitülasyonların sürekliliğini sağlamıştır.



Bu duruma bakarak Osmanlı Devleti için; I. Avrupa’daki gelişmeleri izlemeye çalışmıştır.





II. Avrupa devletleri ile diplomasi alanındaki ilişkilerini geliştirmeye çalışmıştır.





III. Savaşlarda yitirdiği toprakları diplomasi yoluyla geri almaya başlamıştır.



II. Rusya ve Avusturya ile savaş halindedir.



III. Siyasi arabuluculuk girişimi ile ekonomik ayrıcalıklar elde edilmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

c) Avrupa’nın önemli başkentlerinde daimi elçilikler açıldı. d) Mühendishane-i Berri Hümayun açıldı, e) Halkı yerli malı kullanmaya teşvik etti.Ticaretin gelişmesi için çaba harcadı, f) Islahatlarını devlet politikası haline getirmeye, geniş halk tabakasına yaymaya çalıştı. Islahatlar konusunda devlet adamlarından raporlar hazırlamalarını istedi. • Nizam-ı Cedit adı verilen yeniliklerin bir gerici isyan olarak nitelendirilen Kabakçı Mustafa isyanı ile sona erdiğini… Biliyor muydunuz? 18. yy Islahatların niteliği : • Ülkenin geri kalış nedenlerine doğru teşhis konulduğundan bu dönem ıslahatlarının 17. yüzyıl ıslahatlarına oranla daha olumlu ve kalıcı olduğunu… • Islahatların Avrupa’nın düşünce sistemine değil, tekniğine yönelik olduğu, Matbaa hariç genellikle askeri alanda yapıldığını… • Bu dönem ıslahatlarının da 17. yüzyıl ıslahatları gibi devlet politikası haline getirilemeyip kişilere bağlı kaldığını… • Bu dönem ıslahatlarının da 17. yüzyıl ıslahatları gibi Padişahların haklarını kısıtlayıcı nitelikte olmadığı, haklar alanında herhangi bir yenilik yapılmadığını… Biliyor muydunuz?



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

15. Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılın sonlarında “Denge Politikası” ile Avrupa devletlerinin kendi aralarındaki çatışmalardan yararlanma politikasını geliştirmiştir.

12. Osmanlı Devleti’ndeki ıslahat çabalarında;

– Lâle Dönemi, Patrona Halil Ayaklanması ile



– III. Selim Dönemi, Kabakçı Mustafa Paşa Ayaklanması ile sona ermiştir.



Bu bilgilere dayanılarak her iki ayaklanmanın aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu söylenebilir?

Palme Yayınevi

12. Ünite

A) Rejimi değiştirmeye



Buna dayanılarak Osmanlı Devleti için; I. Toprak kaybını en aza indirmeye çalışmıştır.



II. Devlet politikalarında değişikliğe gitmiştir.



III. Fetih politikasını hızlandırmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

B) Yeniliklere C) Ulus–devlet kimliğini korumaya

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

D) Gerici ve tutucu politikaya son vermeye E) Fransız İhtilâli’nin olumsuz izlerini silmeye

16. Osmanlı Devleti’nde, 1718 Pasarofça Antlaşması’ ndan sonra Avrupa ile uzun bir süre barış siyaseti izlemesine karşın, devlet doğuda İran’la 1722’de savaşa başlamıştır. Bu savaşın nedeni de İran’ın sünnileri zorla şiileştirme politikası gütmesidir.

13. XVIII. yüzyıldan itibaren İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruyucu politikalar izlemişlerdir.

İngiltere ve Fransa bu politikalarında; I. Rusya’nın Akdeniz’e inmesini önleme,



II. Ekonomik ayrıcalıklarını genişleterek artırma,



III. Osmanlı Devleti’ni demokratikleştirme



amaçlarından hangilerinin, etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



11. C

12. B

Buna dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Pasarofça Antlaşması, Osmanlı Devleti’ ni Avrupa karşısında barışçı politikaya yöneltmiştir. B) Osmanlı Devleti, kendisini sünnilerin koruyucu saymaktadır. C) İran’la savaşın başlaması Pasarofça Antlaşması’nı kaçınılmaz kılmıştır. D) İran, şiiliği siyasi bir güç olarak kullanmaktadır. E) Sünni–şii çatışması bölgede sıkıntı yaratmıştır.

E) II ve III 198

A) Yalnız I

13. B

14. D

15. D

16. C

13. Ünite DEĞİŞİM ÇAĞINDA AVRUPA VE OSMANLI

13. Ünite

/ Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı

Bilgi Köşesi 18. yy Avrupa’sında bilim ve düşünce alanında görülen gelişmeler, Avrupa’nın siyasi, sosyal, dini ve ekonomik koşullarının sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Rönesans ile skolastik düşünce yıkılmış, “modern düşüncenin” temelleri atılmış, Reform hareketi ise kilise karşısında düşünce özgürlüğünü savunarak modern düşüncenin gelişmesine katkı sağlamıştı. Bu gelişmeler 17. yüzyılda “Akıl Çağı”, 18. yy da İngiliz düşünür John Locke ile “Aydınlanma Çağı”nın ortaya çıkmasını sağlamış, doğru bilgiye ulaşmada akıl, deney ve gözlem yöntemi ortaya çıkmıştı. Aydınlanmacı düşünürlerin eserleri halkın bilinçlenmesini, mutlakıyet yönetimlerinin yerlerini “Meşrutiyet ve demokrasiye” bırakmalarını sağlamış, aynı zamanda ABD’nin kuruluşunda ve Fransız İhtilali’nin çıkışında da etkili olmuştu. Bilim ve teknikte görülen gelişmeler “Sanayi Devrimi”ni, buna dayalı işçi sınıfı ve işçi haklarının ortaya çıkışını sağlamış, Kapitalizm, Liberalizm, Sosyalizm ve Komünizm gibi ekonomik ve siyasi sistemlerin ortaya çıkışına yol açmıştı. Kendisine “Güneş Kral” unvanını veren Fransa kralı XIV. Lui’nin “Tanrı adına ülkeyi yönettiğini, toplumun çıkarlarını sağlamak için dünyaya gelip bu görevi üstlendiğini” ileri sürdüğünü... XIV Lui’nin “Devlet demek, ben demek” sözü ile “Mutlak” yönetimi benimsediğini… Zamanla kilisenin toplum ve siyasi yapılar üzerindeki etkisinin zayıflaması ile din ve vicdan özgürlüğünü sağlayan “Laikliğin” gelişmeye başladığını... Biliyor muydunuz? İNGİLTERE’DE DEMOKRASİ HAREKETLERİ İngiltere’de demokrasiye geçişin ilk adımı Kral Yurtsuz Jan ile soylular arasında imzalanan “Magna Carta (Büyük Şart)” olmuştur. Bu şarta göre kanunlar kraldan üstündür. Kralın yanında halkın

200

1215 Magna Carta

13. Ünite

/ Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı Bilgi Köşesi

1. TEST 1.



XIX. Yüzyılın;

Yakın Çağ’da Batılı ülkelerin hammadde ve pazar gereksinimlerinin artışında;

I. Sanayi Devrimi’nin ucuz ve kaliteli mal üretimini sağlaması



I. Sanayi Devrimi’nin oluşması II. Cumhuriyet devlet biçimlerinin ortaya çık-

temsilcilerinden oluşan bir meclis bulunacak ve meclis kararı olmadıkça halktan vergi alınmayacaktı.



II. Rusya’nın Balkanlarda Panslavizm propagandasına başlaması





III. Fransız Devrimi’yle sınıf ayrımının ortadan kalkmaya başlaması



III. Ulus devletlerin kurulması

İngiliz halkı, ülkeyi mutlakiyetle yönetmek isteyen krallara karşı verdikleri mücadele ile 1688 de Parlamento egemenliğine dayalı “Meşruti Krallığı” kurmuşlardı.



gelişmelerinden hangilerinin, Osmanlı devletinin dağılmasında etkili olduğu savunulabilir?



durumlarından hangilerinin diğerlerinden

AVRUPA’DA SANAYİ DEVRİMİ

daha etkili olduğu savunulabilir?

Sanayi Devrimi, her türlü üretimde kol gücünün yerini enerji kaynaklarına dayalı makine gücünün almasıdır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

ması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) II ve III

17. yüzyılın sonlarında Danis Papin’in “ilk buhar makinesini” ve James Watt’ın “ateşli pompa sistemini” bulması sanayileşmeyi hızlandırmış bu da Sanayi Devrimi'nin önünü açmıştır.

Palme Yayınevi

Sanayi Devrimi’nin İngiltere’de 18. yy da ilk “dokuma fabrikasının açılması” ile başladığını…

2.

Biliyor muydunuz? Sanayi Devrimi'nin Sonuçları : 1. Üretebilmek için daha ucuza ve daha çok hammaddeye ve ürettiklerini satabilecek pazarlara ihtiyaç duyulmuş buda sömürgecilik yarışını hızlandırmış, Birinci ve İkinci Dünya Savaşları gibi büyük savaşların çıkmasına yol açmıştır. 2. Makine üretimi ile rekabet edemeyen el tezgahları ve küçük atölyeler kapanmış, yerlerini fabrikalar almıştır.

Büyük Endüstri Devrimi’nin gerçekleşmesi ile ortaya çıkan hammadde, ucuz iş gücü ve pazar ihtiyacındaki artışın sonuçları ara-

4.

sında;

I. Büyük şirketlerin kurulması



II. Sömürgeciliğin yaygınlaşması



III. İngiltere’de XVIII. yüzyılın sonlarında tekstil alanında sanayileşmeye geçilmesi



A) Kavimler Göçü

gelişmelerinden hangilerinin yer aldığı sa-

B) Haçlı Seferleri

vunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Bazı tarihsel olaylar kendi bölgelerini bile yeterince etkilemezken, kimilerinin getirdikleri ilkelerin evrensel nitelikli olması nedeniyle bütün dünyayı etkiledikleri görülmüştür. Aşağıdaki olayların hangisi tüm dünyayı etkileyen bir tarihsel olaydır?

C) Fransız İhtilâli D) Otuz Yıl Savaşları

3. Makine sayesinde işlenebilir alanların artması ile tarımsal üretim artmış, bununla birlikte iş gücü fazlası olanların kırsal kesimden şehirlere göç etmelerine ve şehirlerin nüfusunun artmasına, yeni sosyal sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. 4. Demiryolları ve Buharlı gemiler ulaşımı hızlandırmış bu da ticaretin gelişmesine etken olmuştur. 5. Sanayileşen ülkelerde yaşam koşullarının iyileşmesi ile özgürlükçü fikirler hızla yayılmaya başlamıştır.

E) Yedi Yıl Savaşları

E) II ve III 1. C

2. D

3. A

4. C

201

13. Ünite

/ Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı

Bilgi Köşesi

5.

7.

İnsan Hakları Bildirisi’nin “Her vatandaş

Avusturya, Rusya, İngiltere ve Prusya 1815’te

özgür doğar ve yaşar. Özgürlük, başkalarına

Viyana Kongresi’nde bir araya gelerek; Fran-

zarar vermeden her hareketi yapabilmektir.

sız İhtilali’nin; demokrasi, eşitlik, özgürlük,

6. Sanayi Devrimi işçi sınıfının ve işçi haklarını savunan Sosyalist partilerin kurulmasına neden olmuştu.

Özgürlüğün sınırlarını akla ve bilime dayanan

insan hakları gibi evrensel sonuçlarına karşı

yasalar belirler.” hükmü aşağıdaki kavram-

birlikte mücadele verme kararı almışlardır.

lardan hangisi ile ilişkilendirilemez?



7. Sanayileşen Avrupa Devletleri dünya politikasında daha etkin olmuşlar ve dünyanın dengesinin değişmesine yol açmışlardır.

A) Adalet



I. Liberal girişimlere son vermesi

B) Lâiklik



II. Halkın ülke yönetiminde yer alması

C) Milliyetçilik



III. Yönetimde, mutlak monarşinin devamın-

Sanayi Devrimi’nin Osmanlı

D) İnsan hakları

Devleti’ne Etkileri

dan yana olunması

E) Toplumsal eşitlik

a. Avrupa’daki gelişmeleri izleyemeyen Osmanlı Devleti Sanayi Devriminden olumsuz etkilenmiştir. Avrupa’nın sanayi ürünleri, kapitülasyon ayrıcalıkları ile kolay ve ucuz yollarla Osmanlı pazarlarına girmeye, bunlarla rekabet edemeyen Osmanlı el tezgahları ve küçük atölyeleri kapanmaya başlamış bu da işsizliğin ortaya çıkmasına neden olmuştu.

Bir devletin, sınırları dışındaki başka devletler üzerinde çeşitli yollarla baskı kurup o devletin kaynaklarını kullanarak ekonomik ve siyasi çıkarlar sağlamasına “sömürgecilik” denildiğini... 19. yy da İspanya ve Portekiz sömürgelerindeki güçlerini yitirirken sanayi devrimini gerçekleştiren İngiltere ve Fransa ‘ nın sömürgeciler olarak ön plana çıktıklarını, Almanya, İtalya ve Rusya’nın da sömürge yarışına katıldıklarını... Sömürgecilik yarışında ön planda olan İngilizlerin “üzerinde güneş batmayan” sömürge imparatorluğuna sahip olduklarını… Biliyor muydunuz?

202

düşüncelerinden hangilerine karşı olmadıkları söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

Palme Yayınevi

E) II ve III

b. Dışarıya hammadde satan (İhracat), dışardan yapılmış (mamül) eşya satın alma (İthalat) durumunda kalan Osmanlı Devletinde bütçe açıkları artmaya başlamıştı. c. Osmanlı Devleti, Avrupa’nın açık pazarı haline gelmeye başlamış ve Avrupa’ya ekonomik bağımlılık artmıştı. Osmanlı devletinin ekonomik çöküşü siyasi çöküşünü de hızlandırmıştı.

Buna göre, Kongreye katılan devletlerin;

6.

1848 İhtilalleri’nden sonra Avrupa devletlerinin anayasalarına işçi haklarıyla ilgili hükümler konulmuş ayrıca toprak köleliği (serflik) kaldırılmıştır.



Bu bilginin ışığında 1848 İhtilalleri’nin so-

8.

Hakları Bildirisi’nin;

nuçları ile ilgili;

I. Ölüm cezası ve köle ticareti kaldırılmıştır.



II. İnsan hakları kavramları önem kazanmıştır



III. Fransa ve İngiltere başta olmak üzere demokratik haklar ve işçi hakları tartışılmaya



I. İnsanlar hür olarak doğar, hür olarak yaşar



II. Tüm insanlar yasalar önünde eşittir



III. Egemenlik ulusa ilişkindir



hükümlerinden hangilerinin, öncelikle siyasal yapıdaki eşitsizliğin sona erdirmesine

başlanmıştır

Fransa’da yayımlanan İnsan ve Yurttaş

yönelik olduğu savunulabilir?

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

E) II ve III

5. C

6. B

7. D

8. E

13. Ünite 9.

11. Fransız İhtilâli’ni hazırlayan etkenlerden

“XVIII. ve XIX. yüzyılların ideolojisini ve politikasını Fransız İhtilâli, ekonomik dönüşümü ise

hangisinin dış etken olduğu söylenebilir?

İngiliz Endüstri İnkılabı belirlemiştir.” diyen bir

A) Yıkılmaz denilen mutlak monarşilerin yıkı-

ekonomi–politikacı

labileceğinin görülmesi

Yakın Çağ’daki;

B) Halkın çeşitli sınıflara ayrılması ve sınıflar

I. Eşitlik, özgürlük ve adalet ilkelerinin yay-

arasındaki çelişkilerin artması

gınlaşması

C) Yedi Yıl Savaşları’nda uğradığı kaybı gi-

II. Sömürgeciliğin hızlanması, hammadde ve

dermek için halktan yeni vergiler toplama-

pazar ihtiyacının artması

ya çalışması

III. Ekonomik zenginliğin ölçütünün toprak

D) Fransız aydınlarının yönetimi eleştirmesi,

yerine sanayileşmenin olması

/ Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı

halkı bilinçlendirerek değişime hazırlaması

gelişmelerinden hangilerini, savına kanıt

E) İngiltere ve ABD’nin demokrasi uygulama-

olarak gösterebilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

larının Fransız halkını etkilemesi

Palme Yayınevi

E) I, II ve III

12. Aşağıdakilerden hangisinin Fransız İhtilali’nin Osmanlı Devleti’ni ilgilendiren sonuçları içinde yer almaz? A) Fransız İhtilali’nin getirdiği evrensel kav-

10. Yakın Çağ’da Avrupa’da

ramların, Tanzimat Fermanı’nın hukuksal



I. sömürgecilğin hızlanması



II. köyden, kente göçün hızlanması



III. şehirlerde ilk gecekondulaşmanın başla-

temelini oluşturması B) Ulusçuluk düşüncesinin, Osmanlı ülkesinde ulusal bağımsızlık hareketlerini başlatması

ması

leşmesi ile demokratikleşmenin başlaması

Devrimi’nin sonuçları arasında yer aldığı

D) Ulusçuluk düşüncesinin Türk aydınlarını

savunulabilir?

da etkilemiş olması B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) Fransa ile teknik ve askeri işbirliğinin devam ettirilmesi amaçlandığından, ihtilâl hükümeti ile ilişkilerin kesilmesi

E) I, II ve III

9. E

10. E

AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ'NİN KURULMASI (1787): 1492'de keşfedilen Amerika kıtasında, bugünkü ABD’nin bulunduğu yörelerde İngilizlerin 13 Kolonisi bulunmaktaydı. Koloniler İngiliz Kralına bağlı ve İngiliz kanunlarına göre kralın atadığı valiler tarafından yönetilmekteydi. İngilizlerin, Yedi Yıl Savaşları’nın ekonomik yükünü yeni vergiler getirerek kolonilere yüklemeye kalkışmaları ve baskı uygulamaları İngilizlerle kolonilerin aralarının açılmasına yol açmıştı. Philedelfiya Kongresi’nde kendilerini “Amerikalı” olarak nitelendiren koloniler, 1776'da “İnsan Hakları Bildirgesi”ni kabul ederek “bağımsızlıklarını” ilan etmişlerdi. Koloniler ile İngilizler arasındaki savaşa, Yedi Yıl Savaşları’nda bir kısım kolonilerini İngilizlere kaptıran Fransa, kolonilerin yanında yer almıştı. İngilizler, Corc Washington komutasındaki koloni kuvvetlerine yenilmiş 1783 “Versay Antlaşması”nda kolonilerin bağımsızlıklarını tanımak zorunda kalmışlardı. Bağımsızlıklarına kavuşan koloniler, yönetim konusunda düştükleri anlaşmazlığı “Federal” yönetimi benimseyen bugünkü anayasalarını kabul ederek çözmüşler ve 1787 de ABD’ni kurmuşlardı. Amerikalıların, İngiltere’den gelen çayları Boston limanında denize döktüklerini buna “Boston Çay Partisi” dediklerini… Amerikalıların, Bağımsızlıklarını elde ettikleri antlaşma ile Almanların Birinci Dünya Savaşı sonunda imzaladıkları antlaşmanın aynı ismi taşıyan “Versay” olduğunu… Biliyor muydunuz?

C) Ayanlarla imzalanan Sened-i İttifak Söz-

gelişmelerinde hangileri, Büyük Endüstri

A) Yalnız I

Bilgi Köşesi

11. E

12. E

FRANSIZ İHTİLALİ (1789 – 1804) Dünyaya yaydığı eşitlik, adalet, özgürlük, milliyetçilik, demokrasi ve laiklik gibi ilkeleriyle çağ değiştiren ihtilalin oluşumunda Fransa’nın siyasi, sosyal ve ekonomik yapısı yanında aydınların da etken oldukları görülmüştür.

203

13. Ünite

/ Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı

Bilgi Köşesi Nedenleri : 1. Siyasi: 18. yy ın başından itibaren koyu mutlakıyetle yönetilen Fransa’da, kralların halkın sorunları ile ilgilenmemeleri ve baskı yapmaları. 2. Sosyal: Fransa’da halk feodal sistemden gelen Soylular, Rahipler, Burjuvalar ve Köylüler isimli sınıflardan oluşmaktaydı ve aralarında hukuki eşitlik yoktu. Bu duruma Fransa’nın tüm yükünü çeken Burjuvalar ve Köylülerin tepki duymaları.

2. TEST 1.



3.

Coğrafi Keşifler sonucunda ticaret alanları

da 187 milyon dolaylarında iken bu yüzyıl

güçlenmiştir.

boyunca altmış milyona yakın insan eko-

Bu durum, Yakın Çağ’da Avrupa’da yaşa-

nomik nedenlerle deniz aşırı ülkelere göç etmiştir.

ma geçen Sanayi Devrimi’nin nedenlerinden;



I. sermaye birikimi



II. ulaşımın gelişimi ve çeşitlenmesi



III. teknolojik gelişme (buhar makinasının ica-

Avrupa halklarının ekonomik durumlarında, refah seviyelerinde ciddi bir yükselme gözlenmiştir

dı)

3. Fransız Aydınlarının etkisi: Jan Jak Ruso, Volter, Monteskiyö ve Didero gibi aydınların eserleri ile Fransız halkını eşitlik, adalet, özgürlük, meşrutiyet ve cumhuriyet fikirleri ile etkilemeleri.

– Avrupa anakarasının nüfusu XX. yüzyılda 400 milyon dolaylarına çıkmasına karşın





– Avrupa anakarasının nüfusu XIX. yüzyıl-

genişlemiş ve ticaretle uğraşan burjuva sınıfı



daha çok hangisini oluşturduğu savunula-



bilir?

Bu gelişmede; I. Sanayi Devrimi’nin yaşam kalitesini artırması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



II. Amerikan Devrimi’nin, Fransız Devrimi’ne etkisi



E) II ve III

4. İngiltere ve ABD’nin etkisi: İngiltere ve ABD’ye giden Fransızların oralarda tanıdıkları meşrutiyet yönetimi ve insan haklarının Fransa’da da uygulanmasını istemeleri.

III. Yedi Yıl Savaşları sonrası İngiltere ve

Palme Yayınevi

Fransa’nın ekonomik kaybının siyasi kay-

5. Ekonomi: Fransa 18. yy boyunca birçok savaşa girmiş ve bunların çoğunu da kaybetmişti. Savaş masraflarına sarayın aşırı masrafları da eklenince ekonomik sıkıntılar daha da artmış halk vergilerini ödeyemez hale gelmişti.

ba dönüşmesi

durumlarından hangilerinin, etkisi olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

İhtilalin Başlaması : Kral XVI. Lui’nin, ülkenin içinde bulunduğu ekonomik bunalımdan kurtulması için soylular ve rahiplerden de vergi alınacağını açıklaması üzerine soylular ve rahipler, Kralın,” meclisin onayı olmadan vergi koyamayacağını” ileri sürmüşlerdi. XVI. Lui 1614 den beri toplanmayan Soylular, Rahipler ve Halk temsilcilerinin yer aldığı “Etajenero Meclisi”ni toplamak zorunda kalmıştı. Soylu ve Rahip temsilcileri ile anlaşmazlığa düşen Burjuva ve Köylü temsilcileri halkın çoğunluğunu temsil ettiklerini ileri sürerek Etajenaro’yu “Milli Meclis”e dönüştürmüşler, kralın meclisi kapatması üzerine ise “Kurucu Meslisi” oluşturmuşlardı.

204

4. 2.

Fransız

İhtilâli

ve

Büyük

Endüstri

İnkılabı’nın evrensel olaylar olarak kabul görmeleri;



I. demokratik yönetimlerin doğması



II. imparatorlukların dağılmaya başlaması



III. eşitliğe dayalı toplum yapısının benimsenmesi



I. Avrupa’da ortaya çıkmaları



II. Yeni siyasi rejimler getirmeleri



III. Dünyada, siyasal ve sosyo ekonomik de-



IV. sömürgelerin, ucuz hammadde kaynağı ve pazar olarak görülmesi

ğişikliklere yol açmaları

XIX. yüzyılda;



durumlarından hangilerinin, ortaya çıkmasında Fransız İhtilâli’nin etkisinden söz edi-

durumlarından hangileri ile açıklanabilir?

lemez?

A) Yalnız I

B) Yalnız III

A) Yalnız II

B) Yalnız IV

C) I ve II

D) I ve III

C) I ve II

D) II ve III

E) III ve IV

E) II ve III 1. A

2. B

3. A

4. B

13. Ünite 5.

Napolyon Savaşları’ndan sonra Avrupa’nın

7.

geleceğini inşa etmek amacıyla Viyana Kong-



- eşitlik



- lâiklik



- ulusçuluk

resi (1815) toplanmıştır

Bu kongrede Avrupa devletinin sınırları;

/ Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı

Fransız İhtilali sonucunda;

Bilgi Köşesi



I. din



II. dil



III. milliyet



gibi etkenlerden hangileri, dikkate alınma-



I. Çok uluslu devletlerin yıkılması

dan, Rusya, İngiltere ve Prusya’nın istekleri



II. Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması



III. Toplumsal sınıfların ayrıcalıklarının kaldırıl-



gibi kavramlar önem kazanmıştır.



Fransız İhtilâli’nin yaydığı bu evrensel değerlerin;

doğrultusunda yeniden çizildiği savunulabilir?

ması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III



durumlarından hangileri üzerinde etkili olduğu savunulabilir?

E) I, II ve III

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

“insanların doğuştan devredilemez ve vezhalktan alan ve halkın istenciyle görev alan hükümetlerin koruyabileceği” vurgulanmıştır.

6. Yeni Çağ son bulmuş, Yakın Çağ başlamıştır.

Bu bilgiler ışığında, anılan İnsan Hakları

8.

Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Endüstri Devrimi’nin sonucunda sömürgecilik yap-

I. Demokrasi



II. Ulus egemenliği



III. Monarşik yönetim



kavramlarından hangilerine, bir tepki girişi-

maya başlayan devletlerin amaçları arasında gösterilemez? A) Hammadde elde etmek B) Pazar ihtiyacını karşılamak

mi olduğu savunulabilir?

C) Ucuz iş gücüne sahip olmak

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

D) Sanayilerini ayakta tutabilmek E) Ulusal bağımsızlık savaşlarına destek olmak

E) II ve III 5. E

6. C

1. Eşitlik, adalet, özgürlük, bağımsızlık, laiklik, demokrasi ve milliyetçilik fikirleri yayılarak tüm dünyayı etkilemiştir.

5. Mutlak krallıkların yerini zamanla demokrasiler ve cumhuriyetler almaya başlamıştır.

geçilmez haklarının olduğu, bu hakları ancak



İhtilalin Sonuçları :

4. Milliyetçilik (ulusçuluk) akımı çok uluslu imparatorlukların yıkılmalarına ve ulus devletlerin yaygınlaşmasına yol açmıştır.

II. Filedelfiya Kongresi’yle Amerika’da ya-

Bildirgesi’nin;

Çeşitli aşamalardan geçen ihtilal 804 de Napolyon Bonapart’ın İmparatorluğu’nu ilan etmesi ile son bulmuştur.

3. İlk kez Amerikalıların bağımsızlık savaşında duyulan “İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirgesi” kabul ve ilan edilmiş tüm dünyaya yayılmıştır.

yınlanan (1776) İnsan Hakları Bildirgesi”nde



İhtilali bastırmak için ülkeyi terk etmek ve dış destek sağlamak isteyen XVI. Lui ve eşi Mari Antuanet yakalanarak yargılanmışlar ve idam edilmişlerdi.

2. Fransa’da Feodal sistemden kalma sınıf ayrıcalıkları sona erdirilmiş halk sınıfları arasında hukuki eşitlik sağlanmıştır.

Palme Yayınevi 6.

İhtilal 14 Temmuz 1789'da ihtilale simge olan siyasi tutukluların bulunduğu “Bastil hapishanesi”nin basılması tutukluların serbest bırakılması ile başlamıştı. İhtilalciler 5 Ağustos 1789'da “Feodaliteden gelen sınıf ayrıcalıklarına son verdiklerini” ayrıca “İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirgesi”ni kabul ve ilan etmişlerdi.

7. E

8. E

Avrupalıların İhtilale Karşı Tutumları: Avrupa’nın Mutlak kralları, İhtilalin kendi ülkelerine de sıçrayacağından çekinerek ihtilale karşı çıkmışlar ve Fransa’da krallığın yeniden iş başına gelmesi için çaba harcamışlardır. Parlamenter sisteme geçen İngilizler, “İhtilalin, düşmanları Fransa’yı güçlendireceğinden” çekindiklerinden Avrupa’nın Mutlak kralları yanında yer almışlardı. Avusturya, Rusya, Prusya, İspanya ve İngiltere ile Fransa arasında 1793-1815 yılları arasında “İhtilal Savaşları” yapılmıştır.

205

13. Ünite

/ Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 1815’te toplanan Viyana Kongresi ile Avrupa

11. 1848 İhtilâlleri sonucunda, Fransa’daki

devletleri, merkezi yönetimlerin varlığını sür-

Cumhuriyet yönetiminin işçi haklarını ka-

dürmesi ve Fransız İhtilâli ile yayılan “ulusçu-

bul ederek herkese eşit oy hakkı tanıması,

Viyana Kongresi (1815):

luk” düşüncesini etkisiz kılmak için önlemler

idam cezasını kaldırması ve esir ticaretini

Avusturya, Rusya, Prusya ve İngiltere İhtilal Savaşları ile bozulan siyasi dengeleri yeniden kurmak amacı ile Avusturya Arşidükü “Meternik” başkanlığında toplanmışlar, “Meternik Sistemi” denilen “Avrupa’nın her hangi bir yerinde ayaklanma çıkması durumunda birlikte hareket etme ve Fransız İhtilali’nin getirdiği ayaklanmaları bastırma” kararı almışlardır.

almışlar diğer yandan Osmanlı Devleti’ne

yasaklaması aşağıdakilerden hangisinin,

karşı ayaklanan Yunanları desteklemekten de

güçlendiğine kanıt olarak gösterilemez?

geri kalmamışlardır.

A) Demokrasinin

Bu bilgilere dayanarak;

B) İnsan haklarının

Viyana Kongresi’ne katılan Avusturya, Rusya, Prusya ve İngiltere “mevcut düzenlerini korumak” amacı ile çeşitli antlaşmalar yapmışlardı. Viyana Kongresi ile başlayan 1815-1827 yılları arasındaki bu döneme “Restorasyon Devri” denildiğini… Kendi ülkelerinde ayaklanmalara karşı birlikte hareket etme ve ayaklanmaları baskı ve şiddet kullanarak bastırma kararı alan Avrupalıların “Yunan İsyanı”nı desteklemekle Osmanlılara karşı çifte standart uygulamış olduklarını... Fransa’da ortaya çıkan 1830 İhtilali ile “Meşrutiyet”, 1848 İhtilali ile ise “Sosyalist akımların başladığını” ve “Cumhuriyet” yönetiminin kurulduğunu…

9.



Yenilikçi Padişah III. Selim, ıslahatlarında Fransa’nın yardım ve desteğini sağlamak düşüncesiyle geleneksel Osmanlı-Fransız dostluğunu sürdürme politikası izlemişti. Çok uluslu yapıya sahip olan Osmanlı Devletinde, azınlıkların “milliyetçilik fikirleri” doğrultusunda “bağımsızlık” isteği ile ayaklanmaları zamanla toprak kayıplarına yol açmıştı. İhtilal ile yayılan eşitlik, adalet, özgürlük, insan hakları ve hukukun üstünlüğü gibi ilkeler Osmanlı aydınlarını etkilemiş Tanzimat ve Islahat Fermanları’nın ilanına ve Meşrutiyet yönetimine geçilmesine ortam yaratmıştır.

206

C) Monarşik devlet düzeninin

kalmışlardır

D) Toplumsal devlet anlayışının

II. Osmanlı Devleti, ulusçuluk düşüncesinden

E) Anayasal hukuk devleti anlayışının

olumsuz yönde etkilenmiştir

III. Yunan ayaklanması dışında tüm ulusal kurtuluş savaşlarını desteklemişlerdir



yargılarından hangilerine, ulaşılamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I ve III

10. 1830 İhtilâlleri, Fransa’daki asiller ve kralın;

- liberallerin çoğunluk oluşturduğu meclisi kapatması



- basın-yayın, düşünce ve ifade özgürlüğü gibi temel ve anayasal hakları kısıtlamak istemesi

12. Sömürgecilik nedeniyle İngiltere ve Fran-

gibi nedenlerle halkın ayaklanması sonucun-

Fransa’nın; Amerika ve Asya’daki sömürgele-

da çıkmış, Kral X. Şarl tahttan indirilip, anaya-

rini İngiltere’ye kaptırması ile sonuçlanmıştır.

Biliyor muydunuz? Osmanlıların İhtilale Karşı Tutumu ve Etkileri

I. Avrupalı devletler, evrensel değerlere bağlı

Palme Yayınevi

Bilgi Köşesi



saya bağlı kalacağına ant içen Lui Filip tahta çıkarılmıştır.

Bu gelişmeler dikkate alındığında, 1830

sa arasında yapılan Yedi Yıl Savaşları,





I. demokrasi



II. insan hakları



III. kanun üstünlüğü



kavramlarından hangilerini, korumaya yö-

I. İngiltere siyasi ve ekonomik bakımdan güçlenmiştir

İhtilâllerinin ;

Buna göre,

II. Sömürgeciliğe dayalı çatışmalar tamamen sona ermiştir



III. İngiltere ve Fransa arasında üstünlük mücedeleleri yaşanmıştır



nelik olarak ortaya çıktığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

E) I, II ve III

9. E

10. D

11. C

12. D

14. Ünite ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE DENGE STRATEJİSİ (1774-1914)

14. Ünite

/ Uluslararası ilişkilerde Denge Sratejisi

Bilgi Köşesi 

ŞARK MESELESİ

• İlk olarak 1815 Viyana Kongresi’nde siyasal bir terim olarak kullanılan “Şark Meselesi” deyimi “Avrupa Devletleri’nin Osmanlı Devleti ile olan ilişkilerini” ifade etmektedir. Aynı zamanda Türklerin Anadolu’ya yerleştikleri 1071 den itibaren Avrupa Devletlerinin Türk-İslam Devletleri’ne karşı izledikleri politikaları içermektedir. • Şark Meselesi XIX. Yy ın ilk yarısında “Osmanlı toprak bütünlüğünün korunması”, ikinci yarısında “Osmanlı Devletinin Avrupa’daki topraklarının paylaşılması ve Bizans’ın canlandırılması” XX. Yy da ise “Osmanlı Devletinin bütün topraklarının paylaşılması” anlamlarında kullanılmıştır. HASTA ADAM • Hasta Adam deyimi ilk olarak 1853 de Rus Çarı tarafından kullanılmıştır. Çar, İngiliz elçisine “Hasta Adam” olarak nitelendirdiği Osmanlı Devleti’nin topraklarını paylaşmayı önermiş ise de İngilizler çıkarlarına aykırı buldukları bu öneriyi reddetmişlerdir. MİLLİYETÇİ İSYANLAR Sırp İsyanı (1804): • Milliyetçilik akımının etkisi ile Osmanlı topraklarında ilk isyan Sırplar tarafından çıkarılmıştır. a) XVIII. Yy daki Osmanlı-Avusturya savaşlarında Sırbistan’ın savaş alanına dönüşmesi. b) Sırbistan’ın iki ülke arasında el değiştirmesi. c) Yeniçerilerin Sırplara baskısı d) Avusturya ve Rusya’nın Sırpları kışkırtmaları gibi nedenlerle isyan etmişlerdir. • Osmanlıların Ruslar ile yaptıkları savaşlar sonunda yapılan 1812 Bükreş ve 1829 Edirne antlaşmalarında ayrıcalıklar elde eden Sırplar 1878 Berlin Antlaşması ile “bağımsız” olmuşlardır.

208

14. Ünite

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914) Bilgi Köşesi

1. TEST 1.



4.

İlk kez Viyana Kongresi’nde kullanılan “Şark Meselesi” Avrupa Devletlerinin Osmanlı Devleti ile olan ilişkilerini belirleyen bir siyasi terimdir. Siyasi gelişmeler göz önüne alındığında “Şark Meselesi” XX. yy da aşağıdakilerden hangi anlamda kullanıldığı ileri sürülebilir?

Padişah II. Mahmut Rumların Mora’da çıkardıkları isyanı bastıramayınca aşağıdakilerden hangisinden yardım istemek zorunda kalmıştır? A) Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'dan B) Fransa’dan

A) Osmanlıların yenileşme girişimlerine destek olmak

D) Rusya’dan

b) Rus Çarı tarafından kurdurulan Etnikieterya Cemiyetinin kışkırtmaları.

E) İngiltere’den

C) Osmanlı Devleti ile ticari ilişkileri artırmak

c) Megali İdea diye isimlendirilen Bizans İmparatorluğunu yeniden kurmak hayalleri.

D) Osmanlıları balkanlardan atmak E) Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü sağlamak

d) Fener Rum Patrikhanesinin kışkırtmaları.

5. - Bükreş Antlaşması (1813)

Yunan isyanı Sırp isyanından daha sonra çıktığı halde Yunanlıların Sırplardan daha önce bağımsızlıklarına kavuşmalarında;



I. Yunanlıların denizcilikte ileri olmaları



II. Ortodoks Patriğinin İs-tanbul’da olması



A) Boğazların statüsü

III. Büyük Avrupa Devletlerinin Yunanlıları desteklemeleri Durumlarından hangilerinin etken oldukları söylenebilir?

B) Kapitülasyonların genişletilmesi

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Kırım’ın statüsü

C) Yalnız III

D) I ve III

D) Sırbistan’ın durumu

E) I, II ve III



- Edirne Antlaşması (1829)



- Berlin Antlaşması (1878)



Palme Yayınevi

2.

Osmanlı Devleti ile Rusya arasında yapılan antlaşmaların ortak konusu aşağıdakilerden hangisidir?



E) Karadeniz’in iki devlet tarafından ortak kullanımı

3.

Aşağıdaki gelişmelerden hangisi Mora’da ayaklanma çıkaran Etnikieterya Cemiyeti için büyük bir fırsat hazırlamıştır?

6. İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya dahil bir çok Avrupa devletinin 1815'de “Viyana Kongresi”ni düzenlemelerindeki amaçlarla ilgili;

A) Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’nın isyanı B) Avrupalıların Navarin’de Osmanlı donanmasını yakmaları C) Anadolu’da Celali isyanlarının hız kazanması



II. Avrupa’nın geleceğini belirlemek III. Fransa’nın sömürgelerini paylaşmak



E) Yanya Valisi Tepedelenli Ali Paşa’nın idam edilmesi. 2. D

3. E

I. Napolyon’un savaşlarla bozduğu Avrupa sınırlarını yeniden düzenlemek



D) Kıbrıs’ın İngilizlere üs olarak verilmesi

1. B

• Osmanlı topraklarında en fazla ayrıcalığa sahip olan Rumlar “Megali İdea” hedeflerine ulaşabilmek amacı ile 1814 de “Etnikieterya Cemiyetini” kurmuşlardı. a) Rumlar arasında milliyetçilik fikrinin yayılması.

C) Ayanlardan

B) Osmanlı Devleti’nin bütün topraklarını paylaşmak

Yunan İsyanı (1820):

Hangileri söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III 4. A

5. C

6. D

• Rumlar ilk isyanı 1814 de Eflak’ta çıkardı iseler de kısa sürede bastırıldı. Yanya Valisi Tepedelenli Ali Paşa’nin idam edilmesi üzerine onun sıkı takibinden kurtulan Rumlar 1821 de ikinci isyanı Mora’da çıkarmışlardır. Avrupalılar “Avrupa uygarlığını yarattıkları ileri sürülen Yunanlıların torunları” olarak gördükleri Rumların isyanını maddi ve manevi olarak desteklemişlerdir. Padişah II. Mahmut isyanı bastırması için Mısır Valisi Mehmet Ali Paşadan yardım istemiştir. Mehmet Ali Paşa isyanı kısa sürede bastırmıştır. Mısır’dan sonra Mora’nın da Mehmet Ali Paşa’nın eline geçeceğinden çekinen Avrupalılar müdahale ederek “iç sorun olan Rum isyanını Avrupa sorununa” dönüştürmüşlerdir. İngiltere, Fransa ve Rusya, Yunanistan’ın bağımsızlığını isterlerken Avusturya ve Prusya bunu kabul etmemişlerdir. • Navarin Olayı (1827): Osmanlılar, Avrupalıların girişimini iç işlerine müdahale sayarak reddetmişlerdir. Bunu zorla kabul ettirmek isteyen İngiltere, Fransa ve Rusya Navarin’de bulunan Osmanlı Mısır donanmasını yakmışlardır.

209

14. Ünite

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914)

Bilgi Köşesi OSMANLI - RUS SAVAŞI (1828 - 1829) * Navarin olayı üzerine Rusya ile savaş başladı. Ruslar doğuda Erzurum’a batıda ise Edirne’ye kadar ilerlediler. Bunun üzerine Rusya ile “Edirne Antlaşması” imzalandı. 1. Mora’da bağımsız Yunan Devleti kurulacaktır. 2. Osmanlılar Ruslara savaş tazminatı ödeyecektir. 3. Ruslar boğazlardan serbestçe geçebileceklerdir. 4. Eflak, Boğdan ve Sırbistan’a özerklik verilecektir. • Milliyetçilik akımının etkisi ile Osmanlı topraklarında bağımsızlığına ilk kavuşanların Yunanlılar olduğunu…

7.

10. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin İngilizlere çok önemli ayrıcalıklar tanıyan “Balta Limanı Ticaret Antlaşması”nı imzalamasında etken olmuştur?

Büyük Avrupa devletlerinin Viyana Kongresi’nde aldıkları kararlara uymayarak iki yüzlü bir politika izlediklerin ileri süren bir kişi görüşlerine;



I. Mısır İsyanı



II. Tepedelenli Ali Paşa İsyanı



III. Sırp İsyanı

A) Mısır sorununun çözümü



IV. Yunan İsyanı Yukarıdakilerden hangilerini, kanıt olarak gösterebilir?

B) Akdeniz ticaretini yeniden canlandırmak

A) Yalnız II

B) Yalnız IV

C) I ve II

D) II ve III

C) Balkanlar sorunu D) Kutsal yerler sorunu E) Boğazlar sorununun çözümü

E) III ve IV

11. Aşağıdaki gelişmelerden hangisi Rusların bir baskın ile Sinop’ta bulunan Osmanlı donanmasını yakmalarına gerekçe olarak gösterilmiştir? A) Osmanlıların Hünkar İskelesi Antlaşması'nı uzatmamaları

DEĞİŞEN ŞARTLARA GÖRE AVRUPA DEVLETLERİNİN OSMANLI POLİTİKASI Viyana Kongresi (1815): – 1804'de İmparatorluğunu ilan eden Napolyon’un Waterloo yenilgisinden sonra bozduğu sınırları ve Avrupa’nın siyasi dengesini yeniden düzenlemek ve Avrupa’nın geleceğini belirlemek amacı ile Avusturya Başbakan’ı Meternik’in başkanlığında toplanan kongredir. Kongrede; a) Fransa’nın ihtilal öncesi sınırlarına çekilmesi. b) Avrupa’da mutlak krallıkların korunması c) Fransız İhtilali’nin etkisi ile Avrupa’nın neresinde ayaklanma çıkarsa birlikte bastırılması. (Yunan isyanında bu karara uymamışlardı.) KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA AYAKLANMASI • II. Mahmut, Mehmet Ali Paşa’ya Mora isyanını bastırması karşılığında Girit ve Mora Valiliklerini vereceğini bildirmişti. M. Ali Paşa, Mora’nın bağımsız olması üzerine onun yerine Suriye valiliğini istemişti.

210

8.

Aşağıdakilerden hangisi, Mısır Valisi olan Mehmet Ali Paşa dönemi ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) Vahhabilerin çıkardığı ayaklanma bastırıldı.

Palme Yayınevi

Biliyor muydunuz?

B) Osmanlıların “Kutsal Yerler” konusunda Rusların isteklerini reddetmeleri C) İngiliz ve Fransızların 1841 Boğazlar sözleşmesine uymadıkları D) Mehmet Ali Paşa’nın Yunan isyanını bastırması

B) Afrika’da bağımsızlığına kavuşan ilk eyalet oldu.

E) Rusların, Osmanlı Devleti'ni paylaşma teklifini İngilizlerin reddetmesi

C) Avrupa’ya öğrenciler gönderildi D) Memlüklerin egemenliğine kesin olarak son verildi E) Avrupa’dan gelen uzmanlarla güçlü ordu ve donanma kuruldu.

12. Çar I. Nikola’nın “Hasta Adam” olarak nitelendirdiği Osmanlı Devleti’ni paylaşma teklifini İngilizlerin reddetmelerinde;

9.



I. Balta Limanı Ticaret Antlaşması'ndaki kazanımlarını paylaşmak istememesi

Osmanlı Devleti aşağıdaki antlaşmalardan hangisinde boğazlar üzerindeki egemenlik hakkını “son kez tek başına” kullanmıştır?

II. Sömürge yolları üzerinde Rusya’yı istememesi



A) Edirne Antlaşması



III. Rusların kutsal topraklarda üstünlük sağlamak istemeleri Durumlarından hangilerinin etken oldukları söylenebilir?

B) Belgrad Antlaşması C) Pasarofça Antlaşması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) Hünkar İskelesi Antlaşması

C) Yalnız III

D) I ve II

E) Londra Boğazlar Sözleşmesi

E) I, II ve III

7. E

8. B

9. D

10. A

11. C

12. D

14. Ünite 13. 1856 Paris Antlaşması kararlarından hangisi “Şark Meselesi” ile ilgili XIX. yy’ın ilk yarısında ki anlamına göre düzenlendiği söylenebilir?

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914)

15. İngilizler aşağıda isimleri yazılı Osmanlı–Rus savaşlarından hangisinde ilk kez Osmanlıların toprak bütünlüğünü koruma politikasından vazgeçmişlerdir?

A) Karadeniz tarafsız olacaktır.

A) 1877–1878 Osmanlı Rus Savaşı (93 Harbi)

B) Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğü Avrupa devletlerinin garantisinde olacaktır.

B) 1853–1856 Kırım Savaşı C) 1711 Prut Savaşı

C) Osmanlı Devleti, Avrupa devleti sayılacaktır.

D) 1828–1829 Osmanlı Rus Savaşı. E) 1768–1774 Osmanlı Rus Savaşı

D) Avrupa devletleri, 1856 Islahat Fermanını dikkate alacaklardır. E) Boğazlar bütün devletlerin savaş gemilerine kapalı olacaktır.



I. İzmir-Turgutlu arasında ilk demiryolu inşasına başlanmıştır.



II. Osmanlı Devleti ilk kez İngilizlerden borç para almıştır.



III. İlk Telgraf hattı kurulmuştur. hangilerinin uygulandığı ileri sürülebilir?

Palme Yayınevi

14. Kırım Savaşı ‘nın devam ettiği günlerde;

16. Aşağıda isimleri yazılı antlaşmalardan hangisinin bazı maddelerinin hafifletilmesi karşılığında “Kıbrıs” İngilizlere üs olarak verilmiştir? A) Pasarofça B) Küçük Kaynarca C) Ayestefanos (Yeşilköy)

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) Bükreş

C) Yalnız III

D) I ve III

E) Paris

E) I, II ve III

Bilgi Köşesi Bu isteğinin reddedilmesi üzerine isyanı başlatmıştır. Osmanlı ordularını yenerek Kütahya’ya kadar ilerlemiştir. İngiltere ve Fransa’nın bunu iç sorun sayarak seyirci kalmaları üzerine II. Mahmut çaresiz Rusların yardım teklifini kabul etmiş, Ruslar donanmalarını boğazlara göndermişlerdir. Rusların boğazlara yerleşeceğinden çekinene İngilizler ve Fransızlar M. Ali Paşaya baskı yaparak Osmanlı Devleti ile 1833 de Kütahya Antlaşmasının imzalanmasını sağlamışlardır. Buna göre; a) M.Ali Paşa’ya Mısır valiliğine ek olarak Suriye valiliği, b) Oğlu İbrahim Paşaya ise Cidde ve Adana valiliği verilmiş Mısır sorunu geçici olarak çözülmüştür. – Hünkar İskelesi Antlaşması (1833): II. Mahmut’un M.Ali Paşanın tekrar isyan edebileceği düşüncesiyle İngiltere ve Fransa’ya güvenemediğinden boğazlara yerleşen Ruslar ile yaptığı dostluk ve yardımlaşma antlaşmasıdır. Osmanlı Devleti saldırıya uğrarsa Ruslar yardım edecek. Osmanlılar boğazları Rusların isteğine göre açacak veya kapayacaktır. 1. Bu antlaşma ”Boğazlar Sorununun” ortaya çıkmasına neden olmuştur. 2. Osmanlı Devleti boğazlar üzerindeki egemenlik hakkını “son kez tek başına” kullanmıştır. Balta Limanı Ticaret Antlaşması (1838): – Osmanlıların Mısır sorununun çözümünde İngilizlerin desteğini sağlamak amacı ile Türk tüccarların sahip oldukları kadar önemli ticari ayrıcalıkların tanındığı antlaşmadır. Mısır Sorununun Çözümü (1840): – Mehmet Ali Paşanın vergilerini ödememesi ve bağımsızlığını ilan etmesi üzerine savaş yeniden başlamış, Nizip Savaşı’nda Osmanlılar yenilmiştir. Rusların müdahalesinden çekinen İngiltere Londra konferansını toplamıştır. Fransa’nın katılmadığı konferansta İngiltere, Rusya, Avusturya Osmanlı Devleti Mısır sorununu çözen Londra Antlaşmasını imzalamışlardır.

13. B

14. E

15. A

16. C

211

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914)

Bilgi Köşesi a Mısır hukuken Osmanlıların olacak yönetimi Mehmet Ali Paşa ve oğullarına bırakılacaktır. b) Suriye, Girit ve Adana valilikleri Osmanlılara geri verilecektir. c) Mısırlılar Osmanlılara yıllık vergi vereceklerdir.

2. TEST 1.

a) B  oğazlar uluslararası statü kazanmıştır. b) B  oğazlarda egemenlik Osmanlılara ait ise de denetimi Avrupalılara bırakılmakla mutlak egemenliği son bulmuştur. c) R  usların Hünkar İskelesi ile elde ettikleri üstünlük son bulmuş, Akdeniz’e inmeleri engellenmiştir.



II. Hınçak Cemiyeti III. Etnikieterya Cemiyeti



B) Paris Antlaşması kararları

XIX. yy. daki cemiyetlerden hangileri, Ermeniler tarafından kurulmuşlardır?

C) Viyana Kongresi kararları

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) Hünkar İskelesi Antlaşması kararları

2.

E) II ve III

Berlin Antlaşması kendisinden önce imzalanan Ayestafanos antlaşmasının hangi maddelerinde bir değişiklik yapmamıştır?



I. Girit’te ve Ermenilerin yaşadıkları yerlerde ıslahat yapılacak olması



II. Sırbistan, Karadağ ve Romanya’nın durumu



III. Doğu Beyazıt’ın durumu



IV. Bulgaristan konusu



V. Bosna’nın statüsü

5.

– Sason isyanı



– Osmanlı Bankası baskını



– II. Abdülhamit’e suikast düzenlenmesi



– Babıali baskını Değişik zamanlarda gerçekleşen olaylar Osmanlı egemenliğinde yaşayan milletlerden hangisi, tarafından çıkarılmıştır?



A) Ortodoks Rumlar

A) Yalnız I

B) I ve II

B) Yahudiler

C) II ve III

D) III ve IV

C) Ermeniler D) Arnavutlar

E) IV ve V

KIRIM SAVAŞI (1853-1856)

E) Araplar

Kutsal Yerler Sorunu: – Rusların Kudüs’te Katoliklere karşı Ortodokslara üstünlük sağlamak gerekçesiyle ortaya attıkları sorundur. İngilizlerle ve Fransızlarla görüşen Osmanlılar İstanbul’a gelen Rus elçisinin isteklerini reddetmişlerdir. Ruslar isteklerini zorla kabul ettirmek için Eflak ve Boğdan’ı işgal etmekle savaşı başlatmışlardır. Avusturya Rusların Balkanlarda ilerlemesi üzerine Osmanlıların yanında yer almıştır. – Sinop Baskını (1853): Rusların İngiliz ve Fransız donanmalarının boğazlardan geçişini 1841 Londra Sözleşmesine aykırı nitelendirerek Sinop’ta bulunan Osmanlı donanmasını yaktıkları olaydır.

212

I. Taşnak Cemiyeti



D) Berlin Antlaşması kararları

– Hünkar İskelesi Antlaşmasının 8 yıllık süresinin dolması üzerine Boğazlar Sorununu çözmek için İngiltere, Fransa, Rusya, Prusya ve Osmanlı Devleti arasında 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır. Antlaşmaya göre;

2. Barış zamanı tüm savaş gemilerine kapalı olacaktır. 2. Ticaret gemilerine açık olacaktır. Bu antlaşma ile;

4.

A) İstanbul Tersane Konferansı kararları

BOĞAZLAR SORUNU

1. Boğazlar Osmanlı Devleti’nin egemenliğinde olacaktır,

“Ermeni Sorunu” aşağıdakilerden hangisinde yeralmakla ilk kez uluslar arası bir nitelik kazanmıştır?

Palme Yayınevi

14. Ünite

3.

Osmanlı egemenliğinde yaşayan milletlerden hangisi “millet-i sadıka” olarak adlandırılmıştır?

6.

Aşağıdakilerden hangisi, “Makedonya” üzerinde egemenlik mücadelesinde yer almamıştır?

A) Rumlar

A) Romanya

B) Eflak ve Boğdanlılar

B) Sırbistan

C) Yahudiler

C) Bulgaristan

D) Bosna-Hersekliler

D) Yunanistan

E) Ermeniler

E) Avusturya

1. E

2. E

3. A

4. B

5. D

6. C

14. Ünite 7.

Vehhabilerin Osmanlı yönetimine karşı çıkardıkları ayaklanma aşağıdakilerden hangisi, tarafından bastırılmıştır?

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914)

10. İtalya birliğini sağlamak için İngiltere ve Fransa’nın desteğine ihtiyaç duyan Piyemento (Sardunya) aşağıdaki savaşlardan hangisinde İngiltere, Fransa ve Osmanlı Devleti ile birlikte savaşa girmişlerdir?

A) Tepedelenli Ali Paşa B) Mehmet Ali Paşa

A) 1877–1878 Osmanlı Rus Savaşı ( 93 Harbi )

C) Merzifonlu Kara Mustafa Paşa

B) Birinci Balkan Savaşı

D) Nevşehirli Damat İbrahim Paşa

C) Kırım Savaşı

E) Enver Paşa

D) Trablusgarp Savaşı

8.

Vehhabiler, Abdülaziz bin Suud önderliğinde günümüzdeki “Suudi Arabistan Krallığını” kurmalarında aşağıdaki devletlerden hangisinin desteğini sağlamışlardır? A) Almanya B) Fransa C) Hindistan

Palme Yayınevi

E) Nizip Savaşı

11. Aşağıdaki devletlerden hangisi, 1882 de kurulan “Üçlü İttifak Devletleri” grubunda yer aldığı halde Birinci Dünya Savaşı başladıktan sonra bir yıl tarafsız kalıp 1915 de “Üçlü İtilaf Devletler” grubunda savaşa girmiştir? A) İtalya B) Polonya

D) İngiltere

C) İspanya

E) İtalya

D) Romanya E) Belçika

12.

– Navarin Olayı

9. Bismark önderliğinde Alman Birliği;



– Çeşme Baskını



I. Danimarka



II. Fransa





III. Avusturya



Devletlerinden hangileri ile yapılan savaşlar sonunda gerçekleşmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

– Sinop Baskını Değişik tarihlerde meydana gelen olayların ortak yanları aşağıdakilerden hangisidir? A) Haçlı donanmaları ile yapılan savaşlardır B) Osmanlı donanmaları yakılmıştır C) Ruslar Karadeniz’den uzaklaştırılmışlardır. D) Osmanlılara Karadeniz egemenliğini sağlamışlardır.

E) I, II ve III

Bilgi Köşesi – Savaşın Gelişmesi: İngiltere, Fransa, İtalya birliği için çalışan Piyemento (Sardunya) ve Osmanlı donanmaları Kırım üzerine saldırdılar. Rusya’nın barış istemesi üzerine “Paris Antlaşması” imzalanmıştır. • Paris Antlaşması (1856): Osmanlı Devleti, İngiltere, Fransa, Avusturya, Prusya, Piyemento ve Rusya arasında imzalanmıştır. 1. Osmanlı Devleti Avrupa devleti sayılacak topraklarının bütünlüğü Avrupalıların güvencesinde olacak. 2. 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi yürürlükte olacak. (Ticaret gemilerine açık, savaş gemilerine kapalı). 3. Karadeniz tarafsız olacak. Osmanlılar ve Ruslar Karadeniz’de savaş gemisi bulunduramayacak. 4. Avrupalı Devletler 1856 Islahat Fermanını dikkate alacak işleyişine karımayacaklardır. • Önemi: a) Osmanlı Devleti’nin galip devlet olarak imzaladığı son antlaşmadır. b) Osmanlıların Avrupa Devleti sayılması önemli olmakla birlikte topraklarını koruyamayacağını kabul etmesi onur kırıcı olmuştur. c) Karadeniz’in tarafsızlığı kararı ise galip Osmanlı Devletini yenik Rusya’nın durumuna düşürmüştür. d) 1856 Islahat Fermanı’nın antlaşma metnine konması uluslararası bir statü kazanmasına yol açtığı gibi Avrupalıların Osmanlıların iç işlerine müdahalesine ortam hazırlamıştır. – Hemşireliğin kurucusu Florence Nightingale (Lambalı kadın) Kırım Savaşı yaralılarını Selimiye kışlasını hastaneye çevirerek tedavi etmiştir. – Osmanlıların ilk telgraf hattı savaş sırasında kurulmuş, İzmir-Turgutlu arasında “demiryolu” yapımına başlanmıştır. – Osmanlılar savaş sırasında “ilk dış borcu” 1854'de İngilizlerden almışlardır.

E) Barbaros Hayrettin Paşa’nın zaferleridir. 7. E

8. D

9. B

10. C

11. D

12. E

213

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914)

Bilgi Köşesi 1877-1878 OSMANLI RUS SAVAŞI (93 HARBİ) • 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı Rumi takvimde 1293 yılına rastladığından “93 Harbi” ismi ile anılmıştır. • Rusların kışkırtmaları ile 1875'de Hersek’te başlayan isyan kısa sürede Balkanlara yayılmıştır. Avrupalılar Balkan sorunlarını görüşmek üzere1876''da “İstanbul Tersane Konferansı”nı düzenlemişlerdir. Osmanlı Devleti bu konferansı geçersiz kılmak için konferansın açıldığı gün 23 Aralık 1876'da I. Meşrutiyet’i ilan etmişlerse de Avrupalılar bunu dikkate almamışlardır. Osmanlılar Avrupalıların Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan ve Bosna-Hersek ile ilgili isteklerini iç işlerine müdahale sayarak reddetmişlerdir. Aynı nedenle toplanan Londra Konferansı’ndan da sonuç alınamaması üzerine Rusların saldırısı ile savaş başlamıştır. • Ruslar doğuda Gazi Ahmet Muhtar Paşanın çabalarına rağmen Erzurum’a kadar ilerlediler. Nene Hatun ve Erzurumlular Rusları “Aziziye tabyalarından” çıkarmayı başarmışlardır.

13. Aşağıda isimleri yazılı antlaşmaların hangisinde “Boğazlar” ile ilgili bir karar yer almamıştır?

15. Aşağıdaki Balkan devletlerinden hangisi Birinci Balkan Savaşı’nda Osmanlılara karşı savaşta yer almamıştır?

A) Berlin Antlaşması

A) Yunanistan

B) Paris Antlaşması

B) Sırbistan

C) Hünkar İskelesi Antlaşması

C) Romanya

D) Pasarofça Antlaşması

D) Bulgaristan

E) 1841 Londra Sözleşmesi (Mukavelenamesi)

E) Karadağ

16. Aşağıdakilerden hangisi Balkan Savaşları sürerken “bağımsızlığını ilan etmekle” Balkanlarda bağımsızlığına kavuşan son devlet olmuştur?

14. “Aynalıkavak Tenkihnamesi” aşağıdaki antlaşmalardan hangisinin, yeniden ele alınmasını sağlamış ve bazı maddelerini değiştirmiştir?

A) Arnavutluk

Palme Yayınevi

14. Ünite

A) Ayastefanos B) Belgrad C) Paris D) Hünkar İskelesi

B) Yunanistan C) Romanya D) Karadağ E) Sırbistan

E) Küçük Kaynarca

• Gazi Osman Paşanın “Plevne Savunmasını” aşan Rusların Edirne’yi alarak Yeşilköy’e kadar gelmeleri üzerine Osmanlılar barış istemek zorunda kalmışlar ve aralarında “Ayestafanos (Yeşilköy) Antlaşması”nı imzalamışlardır. • Savaş başladığında “Boğazların statüsünün değişmemesi ve Süveyş Kanalına dokunmadıkları” takdirde tarafsız kalacağını açıklayan İngilizler ile Avusturyalıların Ayestefanos Antlaşmasına itiraz etmeleri üzerine Ayestafanos yürürlüğe girmemiş yerine bazı maddelerini değiştiren “Berlin Antlaşması” imzalanmıştır.

214

13. A

14. B

15. B

16. B

14. Ünite

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914) Bilgi Köşesi

3. TEST 1. Osmanlılar Birinci Balkan Savaşı'nda yer alan devletlerden Yunanistan ve Bulgaristan ile sınır antlaşmaları yaptıkları halde Sırbistan ve Karadağ ile her hangi bir sınır düzenlemesi yapmamalarında;



I. Bu devletlerin savaş sırasında yıkılmaları



II. Osmanlı Devleti'nin bu devletlerle sınırlarının kalmaması



III. Bu devletlerin bağımsız statüde olmamaları



Durumlarından hangilerinin, etken oldukları ileri sürülebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

4.

Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti'nin “demokratikleşme” girişimleri arasında yer almaz? A) Kanuni Esasi’nin ilanı B) Tanzimat Fermanı’nın ilanı C) Islahat Fermanı’nın ilanı D) Kanunname-i Ali Osmani'nin ilanı E) Sened-i İttifak’ın imzalanması

E) II ve III

2.

Aşağıdakilerden hangisi İkinci Balkan Savaşı ile ilgili doğru bir bilgi değildir? A) Balkan Devletleri arasında olmuştur B) Bulgaristan’ın Birinci Balkan Savaşı sonunda fazla toprak aldığı

Palme Yayınevi

5.

Aşağıdaki Avrupa ülkelerinden hangisi Osmanlı topraklarını kendileri için “Hayat Sahası” olarak gördükleri ileri sürülmüştür? A) İngiltere B) Fransa C) Almanya D) Avusturya E) Rusya

C) Osmanlılar Edirne ve Kırklareli’yi geri almışlardır. D) Birinci Balkan Savaşı’nda yer almayan Romanya da yer almıştır E) Osmanlılar durumdan yararlanarak tüm Ege adalarını almışlardır. 6.

3.

Rus Çarı I. Nikola ile İngiltere elçisi arasında yapılan “Reval Görüşmeleri”nin Osmanlı Devleti’nde aşağıdakilerden hangisinin hayata geçirilmesini hızlandırdığı söylenebilir? A) Sened-i İttifak’ın imzalanması



I. Sömürgecilik son bulmuştur.



II. Almanya, dünyanın yeniden paylaşılmasını istemektedir.



III. Almanya’nın siyasi birliğini kurması siyasi dengeleri değiştirmiştir. Yargılarından hangilerine, ulaşılır?



B) Tanzimat Fermanı

1871'de siyasi birliğini sağlayan ve hızla sanayileşmeye başlayan Almanya’nın sömürge arayışına girmesi, sömürgeci devletlerden İngiltere ve Fransa’nın Almanya’ya karşı birlikte hareket etmelerini gerekli kılmıştır.

C) Islahat fermanı

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) Birinci Meşrutiyet

C) Yalnız III

D) II ve III

E) İkinci Meşrutiyet

E) I, II ve III 1. B

2. E

3. E

4. D

5. C

6. D

– Ayastefanos/Berlin Antlaşması (1878): 1. Ayestafanos’ta kurulan Büyük Bulgaristan Berlin de küçültüldü ve 3'e ayrıldı. 2. İki antlaşmada da Kars Ardahan ve Batum Ruslara Berlin de Doğu Bayezıt Osmanlılara bırakıldı. 3. Berlin’ de Ruslara verilecek savaş tazminatı artırıldı. 4. Bosna Osmanlı toprağı sayılacaktı. Berlin’de yönetimi geçici olarak Avusturya’ya verildi. 5. İki antlaşmada da Sırbistan, Karadağ ve Romanya’ya bağımsızlık verildi. 6. İki antlaşmada da Girit’te ve Ermenilerin yaşadığı yerlerde ıslahat yapılacaktır. Kararları yer almıştır. • Ermeniler konusu uluslararası antlaşmada ilk kez yer almış, Avrupa Devletlerinin Türk-Ermeni ilişkilerine müdahale hakkı tanınmıştır. • Kıbrıs’ın İngilizlere Üs Olarak Verilmesi(1878): Ayestefanos’un koşullarının hafifletilmesi karşılığında İngilizlerin isteği üzerine verilmiştir. Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı: • Ermeniler XIX. Yy a kadar Osmanlı uyruğunda yaşayan milletler arasında “millet-i sadıkan” olarak isimlendirilmişlerdi. 93 Harbine kadar sorun olmamışlardı. Ermenilerin Kışkırtılması ve Örgütlenmeleri: • Rusların kışkırtmaları ile Ermeniler yardım dernekleri adı ile XIX. Yy ın ikinci yarısı’nda örgütlenmeye başlamışlardır. 1887 de İsviçre’de “Hınçak” 1889 da Rusya’da “Taşnak” isimli Ermeni cemiyetlerini kurmuşlardır. Ermeniler 93 Harbinde Ruslarla birlikte hareket etmişlerdir. Ermenilerin Çıkardıkları Olaylar: • Ermeni komiteleri ilk kez 1890'da Erzurum ve Adana’da isyan çıkarmışlardır. 1893'de Merzifon’da, 1894'de İstanbul’da Babıali’ye baskın düzenlemişlerdir. En şiddetli isyanı 1894'de Sason’da çıkarmışlardır. 1896'da İstanbul’da

215

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914)

Bilgi Köşesi

7.

Osmanlı Bankasını ele geçirmişler ve II. Abdülhamit’e karşı suikast düzenlemişlerdir. MAKEDONYA SORUNU – Makedonya’da XIX. Yy ın sonunda Balkan ülkelerinin başlattığı, Avrupa Devletleri’nin müdahale ettiği ve Osmanlı Devleti’nin çözmek için uğraştığı bir sorun yaşanmıştır. Sorunun özü "Bulgaristan, Yunanistan ve Sırbistan’ın Makedonya’yı kendi sınırlarına katmak” istemeleridir. – Ruslar Balkanlarda Panslavizm ve Panortodoks politikalarını uygulamaya çalışırken yatırımları gerekçesiyle Avusturya’da Makedonya ile yakından ilgilenmiştir. VEHHABİLİK • XVIII. Yy da Muhammed bin Abdülvahap tarafından kurulmuş olan dini akım ya da siyasi hareket olarak kabul edilmiştir. Vehhabilerin ayaklanmaları üzerine II. Mahmut’un görevlendirdiği Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa isyanı bastırmış Mekke, Medine ve Taif’i geri almıştır. • İngilizlerle 1916 da yaptıkları antlaşma ile Suud’lar Necd ve yörelerinin hükümdarı olarak tanındı. Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda yenilmesi üzerine Taif, Mekke, Medine ve Cidde’yi ele geçirdiler (1921-1926). Suud’lar İngilizlerle yaptıkları 1927 Cidde Antlaşması’ndan sonra tam bağımsızlıklarını ilan ederek “Suudi Arabistan Krallığını” kurmuşlardır. ALMAN BİRLİĞİNİN KURULMASI • Prusya Alman birliğine hazırlık olmak üzere Alman şehir devletlerinin katılımı ile “gümrük birliği” kurmuştur. Prusya’yı güçlü devlet konumuna getiren başbakan Bismark’tır. Alman Birliği Avusturya Danimarka ve Fransa ile yapılan savaşlar sonunda gerçekleşmiş, Fransa’nın Sedan’da kesin ye-

216

10. İttihatçıların Bab-ı Ali Baskını’nı düzen-

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na katılması ile ortaya çıkan sonuçlardan biridir? A) Yeni cephelerin açılması

leyerek yönetime tek başına egemen olmalarında aşağıdakilerden hangisi, etkili olmuştur?

B) Batı Trakya’nın elden çıkması

A) Kapitülasyonların kaldırılamaması

C) Trablusgarp’ın İtalya’ya verilmesi

B) Almanya’nın, padişaha baskı yapması

D) Balkanlarda yeni devletlerin kurulması

C) Trablusgarp Savaşı’nın, kaybedilmesi

E) Osmanlıların Kuzey Afrika egemenliğinin sona ermesi

D) Birinci Balkan Savaşı’nda başarısız olunması E) Balkan Türklerinin, haklarının yeterince savunulamaması

11. 1838 tarihinde, İngiltere ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan Balta Limanı Ticaret Antlaşması ile, yabancı tüccarlar iç gümrük vergisinden muaf tutulurken, yerli tüccarlara bu hak tanınmamış, ayrıca dış satıma gümrük vergisi artırılırken, dış alımda gümrük vergisi azaltılmıştır.

8. Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda “Üçlü İttifak” grubu devletleri yanında yer alması ile ilgili;

I. Üçlü İtilaf devletlerinin Osmanlıların ittifak yapma önerilerini reddetmeleri



II. Bloklaşmış Avrupa’da yalnız kalmamak



III. Almanya’nın savaşı kazanacağına duyulan güven



Durumlarından hangilerinin etken olduklarından söz edilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

Palme Yayınevi

14. Ünite



Bu durumun aşağıdakilerden hangisine, doğrudan bir etkisi yoktur? A) Osmanlı yerli sanayisinin çökmesi B) Dışa bağlı, bir ekonominin oluşması C) Yerli tüccarların yabancı tüccarlarla rekabet edememesi D) Osmanlı ülkesinin, yabancıların açık pazarı haline gelmesi

E) I, II ve III

E) İngiltere’nin Osmanlı Devleti üzerindeki koruyuculuğunun sona ermesi

12. İttihat ve Terakki Cemiyeti üyelerinden bir bö9.



I. Topraklarını tek başına koruyacak güçte olmaması



II. Islahatlarda Avrupa’yı örnek alması



III. Ümmetçilik anlayışını güçlendirmek istemesi nedenlerinden öncelikle hangilerine, dayandırılabilir?



lümü 1913 de “Bab-ı Ali Baskını” ile yönetimi ele geçirmiştir. İktidar; partileşen İttihat ve Terakki’nin eline geçmiş, muhalefet tamamen sindirilerek tek parti egemenliği kurulmuş ve parlamento çalışamaz hale getirilmiştir.

Osmanlı Devleti’nin, XVIII. yüzyılın sonundan itibaren denge politikası izlemeye başlaması,

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



A) Meşruti yönetim, işlerlik kazanmıştır. B) Padişahın, yönetimdeki mutlak gücü artırılmıştır. C) Farklı düşüncelerin, meclisteki temsil hakkı engellemiştir. D) Ordunun, yönetiminde etkinliği azalmıştır. E) Yönetimde, güçler ayrılığı ilkesi benimsenmiştir.

E) I, II ve III 7. A

8. E

Bu gelişmeler dikkate alındığında aşağıdaki yargılardan hangisine, ulaşılabilir?

9. A

10. D

11. E

12. C

14. Ünite

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914)

13. Avrupa tarihinde, 1815 Viyana Kongresi ile baş-

15. 1876’da yürürlüğe giren Kanun-ı Esasi ile bir-

layan ve 1827 Navarin Olayı’na kadar geçen döneme “Restorasyon Dönemi” denir.

likte meşrutiyet düzenine geçilmesine karşın monarşik gücün korunmaya çalışıldığı görülmektedir.



Bu bilgiler ışığında, Restorasyon Dönemi’nde;



Bu durumu, Kanun-ı Esasi’nin:



I. Bozulan Avrupa dengesini, yeniden kurmak



I. Padişah’ın sınırsız veto yetkisine sahip olması



II. Fransız İhtilali’nin getirdiği ilkeleri, evrenselleştirmek



II. Padişahın, Meclisi açma ve kapama yetkisine sahip olması



III. Navarin baskını sonrası, Osmanlının yeniden toparlanmasına yardımcı olmak



III. Padişahın, kişileri sürgüne gönderme yetkisine sahip olması



çabalarından hangilerinin, yaşama geçirilmeye çalışıldığı savunulabilir?



maddelerinden hangilerini, doğruladığı savunulabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

E) II ve III

Bilgi Köşesi nilgiye uğratılması ile 1871 de Alman Birliği kurulmuş Avrupa’nın siyasi dengesi değişmiştir. İTALYAN BİRLİĞİNİN KURULMASI • Viyana Kongresinde İtalya mutlakıyetle yönetilen yedi hükümete ayrılmıştı. İtalyan aydınları ülkede birliği kurmak ve yabancı işgalinden kurtulmak amacı ile “Karbonari” adlı gizli cemiyetin etrafında birleşmişlerdi. Kırım Savaşı’na Fransa’nın desteğini sağlamak için giren Piyemento, Fransa’nın desteği ile Avusturyalıları 1859 da yenilgiye uğratmışlardı. Bu zafer İtalyan Birliğine giden yolu açmış, İtalyan Birliği 1870'de kurulmuştur.

14. Osmanlı devlet adamları, Tanzimat devrinde Batı ile sorunların çözülmesinde, Batılı büyük devletlerle görüş birliği içinde olmaya dikkat etmiştir.

Palme Yayınevi

BLOKLAŞMALAR

16. Osmanlı Devleti bu antlaşma ile boğazlar ile ilgili olarak son kez egemenlik haklarını kullanmıştır. Bundan sonra boğazlarla ilgili tüm kararlar büyük devletlerin çıkarları doğrultusunda alınmıştır.

Osmanlı devlet adamlarının bu tutumu,



I. denge siyaseti izleme



II. sorunları barışçı yollarla çözme



III. Osmanlı’nın toprak üstünlüğünü koruma



yanlısı olan devletlerle yakınlaşma politikalarından hangilerine, uygundur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III



Yukarıda özelliği verilen antlaşma, aşağıdakilerden hangisidir? A) Sevr (1920) B) Berlin (1878) C) Paris (1856) D) Hünkar İskelesi (1833) E) Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841)

E) I, II ve III

• Sanayi Devrimi’nden sonra Avrupa ülkeleri arasında sömürge yarışı başlamıştı. İngiltere, Fransa, Rusya ve Hollanda hızlı gelişme göstermişlerdi. 1870'li yıllarda siyasi birliklerini kuran Almanya ve İtalya güçlenmek için sömürgecilik faaliyetlerin girişmişlerdi. Almanlar, İngiltere ve Fransa’nın sömürgelerine göz dikmişti. Bu gelişmeler Avrupa devletleri arasında “Üçlü İttifak” ve “Üçlü İtilaf” adı verilen bloklaşmalara yol açmıştı. ÜÇLÜ İTTİFAK • Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve İtalya arasında 1883'de kurulmuştur. İtalya Birinci Dünya Savaşı başladıktan sonra bir yıl tarafsız kalmış 1915 te Üçlü İtilaf devletleri yanında savaşa girmiştir. Bu gruba daha sonra Osmanlı Devleti ve Bulgaristan katılmıştır. ÜÇLÜ İTİLAF • İngiltere, Fransa ve Rusya arasında 1907'de kurulmuştur. Rusya Bolşevik İhtilali üzerine savaştan çekilmiş, bu gruba da bağımsızlık isteyen Lehler, Çekler ile Romanya ABD, Yunanistan ve Japonya gibi ülkeler katılmışlardır.

13. A

14. E

15. E

16. D

217

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914)

Bilgi Köşesi OSMANLI - RUS REKABETİ 1711 Savaşı: • Ruslar, Poltava Savaşı’nda yenilerek Osmanlılara sığınan İsveç Kralını takip bahanesi ile Osmanlı topraklarına saldırmaları, Osmanlıların 1700 İstanbul Antlaşması ile kaybettikleri yerleri geri almak istemeleri yüzünden 1711'de Prut Savaşı çıkmıştır. Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa Rus ordusuna karşı üstünlük sağlamış ve Prut Antlaşması ile savaş sona ermiştir. 1736-1739 Savaşı: • Rusların Kırım’a Avusturyalıların Bosna-Hersek ile Sırbistan’a saldırmaları yüzünden başlayan savaşlarda Osmanlılar her ikisine karşıda üstünlük sağlamışlardır. Belgrat Antlaşması imzalanmıştır. Ruslar Karadeniz’de savaş ve ticaret gemisi bulundurmamayı kabul etmekle Karadeniz’den uzaklaştırılmışlardır. 1768-1774 Savaşları: • Rusların Lehistan’ın iç işlerine karışmaları yüzünden çıkan savaşlarda Osmanlı orduları başarısız olduğu gibi Rusların Çeşme limanına yaptıkları baskında donanmayı da kaybetmişlerdi. Savaş sonunda yapılan Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) ile Kırım bağımsız olmuş, Ruslar boğazlardan serbest geçiş hakkı elde ettikleri gibi kapitülasyonlardan yararlanma gibi önemli kazançlar sağlamışlardı. 1787-1792 Savaşları: • Rusların Kırım’ı kendilerine bağladıklarını ilan etmeleri üzerine çıkan savaşlarda Osmanlılar başarılı olamamışlar 1792'de imzalanan Yaş Antlaşmasında Kırım’ın Rusya’ya ait olduğunu kabul etmişlerdir. 1807-1812 Savaşı: • Napolyon’a karşı Osmanlılarla ittifak yapan Rusların ittifak gereğince işgal ettikleri yerlerde halkı kışkırtmaları yüzünden

218

4. TEST 1.

4.

1805 yılında Fransa’ya karşı yürütülen Üçüncü Koalisyon Savaşları’nda aşağıdaki devletlerden hangisi, bu ittifakta yer almamıştır?

Osmanlı Devleti, Fransa’nın Mısır işgali (1798) karşısında aşağıdaki devletler grubundan hangisi ile İttifak yaparak denge politikasının ilk adımını atmıştır?

A) Avusturya

B) Rusya

A) Rusya – Prusya

C) İsveç

D) İsviçre

B) Rusya – İngiltere

E) Sicilya

C) Prusya – İngiltere D) İsveç – Norveç E) Belçika – Norveç

2.

Osmanlı Devleti’nin, Dağılma Dönemi’nde aşağıdakilerin hangisinde, I. verilen olayın II. olaya ortam hazırladığı savunulamaz?

I. Olay A)

Sened-i İttifak Sözleşmesi’nin imzalanması

Padişahın, yetkilerinin sınırlandırılması

B)

Balta Limanı Ticaret Antlaşması’nın imzalanması

Osmanlı Devleti’nin yarı sömürge olması

Tanzimat Fermanı’nın ilan edilmesi

Yasa gücünün üstünlüğünün kabul edilmesi

D)

Islahat Fermanı’nın ilan edilmesi

Azınlıkların haklarına son verilmesi

E)

Kanun-u Esasi’nin ilan edilmesi

Devletin Anayasalı Monarşiye geçmesi

C)



II. Olay

5. Palme Yayınevi

14. Ünite



I. Vergi



II. Askerlik



III. Devlet memurluğu alanlarından hangilerinde, fark bulunuyordu? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

6.

3.

Islahat Fermanı’na kadar, Müslümanlarla, Hıristiyanlar arasında;

XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde görülen;



I. Azınlıkların il genel meclislerine katılımının sağlanması



II. Batı tarzı eğitim veren okulların açılması



III. Azınlıkların, banka, şirket gibi kuruluşları kurabilmesi



C) Büyük Britanya – Prusya

gelişmelerinden hangilerinin, öncelikle özel girişimciliğin ve mülkiyetinin önündeki engelleri kaldırmaya yönelik olduğunu savunulabilir?

D) Rusya – İsveç

A) Yalnız I

B) Yalnız III

E) Rusya – Prusya

C) I ve II

D) I ve III

1809 yılı başlarında, Fransa’ya karşı Beşinci Koalisyonu kuran devletler aşağıdakilerden hangisinde, doğru olarak gruplanmıştır? A) Avusturya – Büyük Britanya B) Avusturya – Prusya

E) II ve III 1. D

2. D

3. A

4. B

5. E

6. B

14. Ünite 7.

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914)

10. 31 Mart Olayı’nın rejimi değiştirmeye yöne-

1806 yılının ortalarında, Fransa’ya karşı Dördüncü Koalisyon oluşturulmuştur. Aşağıdaki devletlerden hangisi bu koalisyonun dışında kalmıştır?

lik bir isyan olarak değerlendirilmesinde;

A) İsveç B) Avusturya

I. Meşruti yönetimi yıkmayı hedeflenmesi



II. Hareket Ordusu, tarafından bastırılması



III. Anayasanın kaldırılması ve meclisin kapatılmasının amaçlanması durumlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebliir?



C) Prusya D) Rusya E) Büyük Britanya

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

D) I, II ve III

8.

İkinci Meşrutiyet’in ilanı ile ortaya çıkan belirsizlik ortamından yararlanan Avrupalı devlet-

11. Balkan Savaşları sırasında İttihat ve Terakki

ler, kendi çıkarlarına göre durumu en iyi şekil-

Fırkası’ndan bir grup, düzenlediği hükümet darbesiyle (Bab-ı Ali Baskını) yönetimi ele geçirmiş ve 1918’e kadar sürecek olan tek parti yönetimini başlatmıştır.

de kullandılar. Bu dayanarak;



I. Girit’in, Yunanistan’a bağlanması



II. Bulgaristan’ın, bağımsızlığını ilan etmesi



III. Bosna – Hersek’in, Avusturya’ya bağlanması



gelişmelerinden hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III



Buna göre, Osmanlı Devleti ile ilgili aşağıdaki yargılarından hangisine, ulaşılabilir? A) Diktatörlük yönetimine geçilmiştir.

Palme Yayınevi



B) İç politik çekişmeler sona ermiştir. C) Demokratik gelişmeler yaşanmıştır. D) Meşrutiyetten, mutlakiyete geçilmiştir. E) Halk iradesi yönetimde egemen kılınmıştır.

E) I, II ve III

12. XX. yüzyıl başlarında Osmanlı İmparatorlu9.



Osmanlı Devleti’nde, Meşrutiyet’in ilan edilerek devletin toprak bütünlüğünün sağlanmak istenmesine rağmen, özellikle Balkanlarda çıkan kargaşa sonrasında Bulgaristan bağımsızlığını ilan etmiş ve yeni topraklar kazanmıştır. Yunanistan da Girit ve Selanik’i alarak Ege Adaları’nda hakimiyet kurmuştur. Buna göre, XX. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti’yle ilgili,





ğu, – Trablusgarp Savaşı ile Kuzey Afrika’daki son topraklarını kaybetmiştir. – Balkan Savaşları ile Doğu Trakya dışında Balkanlardaki varlığını yitirmiştir. – Birinci Dünya Savaşı ile Orta–Doğu ve Araplar üzerindeki egemenliğini kaybetmiştir. Bu bilgiler göz önüne alındığında aşağıdaki yargılardan hangisine, ulaşılabilir? A) Halifelik kurumu sona ermiştir.



I. Toprak kayıpları devam etmiştir.



II. Milliyetçi ayaklanmalar yaşanmıştır.

B) Hanedan anlayışı son bulmuştur.



III. Hakimiyet alanı daralmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

C) Osmanlı Devleti teokratik özelliğini kaybetmiştir.

A) Yalnız III

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

D) Osmanlı yöneticileri ulus devlet anlayışını savunmuşlardır. E) Devletin, çok uluslu olma özelliği büyük

E) I, II ve III

Bilgi Köşesi savaşlar başlamış Osmanlılar başarılı olamamış ve Bükreş Antlaşması (1812) ile savaş sona ermiştir. 1828-1829 Savaşı: • Rusların, Yunan isyanlarına karışmaları üzerine savaş başlamıştır. Osmanlı kuvvetleri Anadolu ve Balkanlarda başarısız olmuşlar ve Yunanistan’ın bağımsızlığını içeren Edirne Antlaşmasını imzalamak zorunda kalmışlardır. 1853-1856 Savaşları: • Rusların “Kutsal Yerler” sorununu bahane etmeleri ve Sinop’ta bulunan Osmanlı donanmasını yakmaları üzerine başlayan Kırım Savaşı’na İngiltere, Fransa ve Piyemento Devleti Osmanlı devletinin yanında savaşa girmişler ve Ruslara karşı üstünlük sağlamışlardır. İmzalanan Paris Antlaşmasında Osmanlı Devletinin toprak bütünlüğü Avrupalıların güvencesine bırakılmıştır. 1877-1878 (93 Harbi) Savaşları: • Balkan sorunlarının konferanslar yolu ile çözümlenememesi üzerine savaşlar başlamıştır. Ruslar Balkanlardan Gazi Osman Paşa’nın ünlü “Plevne Savunmasını” aşarak İstanbul önlerine kadar ilerlediler. Kafkaslardan başlattıkları harekette de başarılı oldular. Gazi Ahmet Muhtar Paşa, Nene Hatun ve Erzurumlular Rusları “Aziziye tabyalarından” çıkarmayı başardılar. Savaş sonunda imzalanan Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması yürürlüğe girmemiş yerine bazı maddelerini değiştiren Berlin Antlaşması imzalanmıştır. Balkan ülkelerinden Romanya, Sırbistan ve Karadağ bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır. 1914-1918 Savaşları: • Birinci Dünya Savaşı’nda Türk orduları Ruslara karşı tek başlarına “Kafkasya” Almanlar, Avusturyalılar ve Macarlarla birlikte “Galiçya”, Bulgar ve Almanlarla birlikte “Romanya” cephelerinde savaşmışlardır. Kafkas Cephesi’nde Enver Paşa’nın giriştiği “Sarıkamış Harekatı” ise ağır kayıplarla sonuçlanmıştır.

ölçüde azalmıştır. 7. B

8. E

9. E

10. D

11. A

12. E

219

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914)

Bilgi Köşesi BOĞAZLAR VE AVRUPA • “Boğazlar Sorunu” Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa isyanı sırasında Rusya ile imzalanan “Hünkar İskelesi Antlaşmasında” Rusya’nın boğazlar üzerinde söz sahibi olması ile gündeme gelmişti. Mısır sorununun çözümü üzerine Osmanlı Devleti ve Avrupalı devletlerin katılımı ile imzalanan 1841 Londra Sözleşmesinde boğazlar “uluslararası” bir nitelik kazanmıştı. Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti boğazlar üzerindeki egemenlik ve söz söyleme hakkını bir anlamda kaybetmişti. Avrupalı devletlerin boğazlar üzerinde söz sahibi olmalarıyla birlikte çekişme alanına dönmüştü. Kırım Savaşı öncesi İngiliz ve Fransız donanmalarının Osmanlılara yardım için boğazlardan geçmelerini 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesinin ihlal edildiği gerekçesini ileri süren Rusya 1853'te Kırım Savaşı’nın çıkmasına neden olmuştu. BİRİNCİ BALKAN SAVAŞI (1912) 1. Balkan uluslarının topraklarını genişletmek istemeleri 2. Rusların Panslavizm ve Panortodoks emellerine ulaşmak için Balkan halkını kışkırtmaları 3. Osmanlı Devleti’nin gücünü yitirmesi • Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan ve Yunanistan Osmanlılara karşı birleşmişlerdir. • Balkan Devletlerinin “Makedonya’da ıslahat yapılması” isteklerinin Osmanlılar tarafından reddedilmesi üzerine Karadağ’ın saldırısı ile savaşlar başlamıştır. • Dört cephede birden savaşmak zorunda kalan Osmanlılar başarısız olmuşlar, Makedonya işgal edilmiş, Yunanlılar İmroz ve Bozcaada dışındaki tüm Ege adalarını işgal etmişler, Bulgarların Edirne ve Kırklareli’yi alarak Çatalca’ya kadar ilerlemeleri üzerine Avrupa devletleri Londra Konferansı’nı toplamışlardır.

220

13. Kanun-i Esasi’nin aşağıdaki hükümlerin-

15. Almanya’nın,

1870’de yapılan savaşta Fransa’yı yenilgiye uğratması üzerine Rusya, 1856 Paris Antlaşması’nı tanımadığını ilan etti.

den hangisi padişahın mutlak otoritesini kısıtlamaktadır? A) Padişahın, milletvekillerini sürgüne gönderme yetkisinin olması



B) Meclisteki konuşma sürelerinin, padişah tarafından belirlenmesi C) Hükümetin, meclise değil padişaha karşı sorumlu olması D) Mebusan Meclisi’nin, yalnızca İstanbul’da toplanması

Bu durumun;



I. Pansilavizm çalışmalarının yoğunlaşması



II. Macar mültecilerinin, ülkelerine serbetçe dönmesi



III. Karadeniz’in tarafsız deniz olmasının son bulması



gelişmelerinden hangileri, üzerinde etkili olduğu savunulamaz?

E) Meclisteki milletvekillerinin, halk tarafından seçilmesi

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

14. 1878 Berlin Antlaşması’nda yer alan;

I. Doğu Rumeli topraklarının, Hıristiyan bir vali tarafından yönetilmesi



II. Sırbistan, Karadağ ve Romanya’nın bağımsızlıklarını elde etmesi



III. Ermenilerin yaşadığı topraklarda ıslahatların (düzeltim) yapılması kararlarından hangileri, Batılı devletlerin daha sonraki yıllarda Osmanlı Devleti’nin, içişlerine karışmasına imkan sağladığı savunulabilir?



A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Palme Yayınevi

14. Ünite

16. Trablusgarp Savaşı’nın sonlarına doğru İtalya’nın Oniki Ada’yı işgal etmesi, Balkanlarda savaş durumunun ortaya çıkması;

I. Donanmanın güçlendirilmesi



II. Uşi Antlaşması’nın imzalanması



III. Trablusgarptaki gönderilmesi



gelişmelerinden hangilerine, neden olduğu savunulabilir? B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

14. E

15. B

Balkanlara

A) Yalnız II

E) I ve III

13. E

güçlerin,

16. A

14. Ünite

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914) Bilgi Köşesi

5. TEST 1.



1913 yılında Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında imzalanan İstanbul Antlaşması’nda Bulgaristan’da yaşayan Türklerin mülk edinmeleri, eğitimlerini Türkçe yapmaları ve ibadetlerinde özgür olmaları gibi kararlar kabul edilmiştir.

4.

Viyana Kongresi’nde “Avrupa’da milliyetçi ayaklanmalara izin verilmeyecektir.” şeklinde bir karar alınmış ve bu kararı uygulamak amacıyla dörtlü ittifak kurulmuştur.



Aşağıdakilerden hangisi, bu ittifaka katılan devletlerden biri değildir?

Buna göre; I. Bulgaristan ile diplomatik ilişki kurulmuştur. II. Balkanlardaki Osmanlı egemenliği güçlenmiştir. III. Bulgaristan’daki Türkler, azınlık statüsünde değerlendirilmiştir. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D II ve III

Yukarıda ..................... boş bırakılan yer aşağıdakilerden hangisi ile doldurulmalıdır?

Palme Yayınevi



..................... Napolyon yönetimindeki Fransız güçlerinin, İngiliz ve Prusya orduları karşısında yenilip bozguna uğradığı kesin sonuçlu savaştır. (18 Haziran 1815)

B) Prusya

D) Avusturya

E) İngiltere

C) Rusya

5.

Mora Ayaklanması’nın, bastırılamaması üzerine Sultan II. Mahmut, Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan yardım istemiş O’da Girit, Mora ve Suriye valiliklerinin de kendisine verilmesi koşuluyla yardım edeceğini bildirmiştir.



XIX. yüzyıl başlarındaki bu uygulama ile ilgili,



I. Osmanlı Devleti’nin merkezi otoritesi zayıftır.



II. Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Mora Ayaklanmasından etkilenmiştir.



III. Osmanlı Devleti’nin, içişlerine Avrupalı devletler müdahil olmuşlardır.



yargılarından hangilerinin, doğruluğu savunulabliir?

E) I, II ve III

2.

A) Fransa

A) Akka Savaşı B) Nizip Savaşı C) Waterloo Savaşı

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

D) I. Koalisyon Savaşları E) IV. Koalisyon Savaşları

3.

Çar I. Nikola Avrupa’nın, 1848 İhtilallerinden dolayı karışıklık içinde bulunmasından yararlanarak, 9 Ocak 1853’de St. Petersburg’ta düzenlenen bir konser sırasında, “Hasta Adam” olarak nitelendirdiği Osmanlı Devleti’ni paylaşmak amacıyla aşağıdaki devletlerden hangisinin, elçisine teklif götürmüştür? A) Fransa C) İngiltere

6.

1806-1812 Osmanlı – Rus savaşı sonunda imzalanan Bükreş Antlaşması ile Osmanlı ülkesinde yaşayan Sırplara bazı ayrıcalıklar verilmişti.



Bu bilgiye göre;



I. Osmanlı Devleti savaşı kaybetmiştir.



II. Sırplar, Osmanlı’dan bağımsızlığını kazanmıştır.



III. Rusya, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine müdahale etmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

B) Prusya D) Avusturya

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

E) Piyomente 1. C

2. C

3. C

4. A

5. A

6. D

• NOT 1: Balkan Savaşları sürerken 1912 de Arnavutluk bağımsızlığını ilan etmiş, Balkanlarda bağımsızlığına kavuşan son devlet olmuştur. • NOT 2: Londra görüşmeleri sürerken İttihat ve Terakkiciler “Babıali Baskını” ile yönetimi ele geçirmişlerdir (1913). – LONDRA ANTLAŞMASI (1913): • Osmanlı Devleti ile Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan ve Yunanistan arasında imzalanmıştır. 1. Edirne ve Kırklareli dahil tüm Trakya Bulgarlara bırakılmış, Midye-Enez hattı sınır olmuştur. 2. Yunanlılar Selanik ve Girit’i almışlardır. 3. Makedonya bu devletler arasında paylaşılmıştır. Önemi: a) Osmanlı Devleti Balkanlarda büyük toprak kaybına uğramış, Balkan egemenliği son bulmuştur. b) Osmanlılar Ege Denizi’ndeki egemenliklerini kaybetmişlerdir. c) Osmanlıların kaybettikleri yerlerde Türkler azınlık durumuna düşmüşler ve Balkan Türkleri sorunu ortaya çıkmıştır. d) Balkanlarda yaşayan Türkler kitleler halinde Anadolu’ya göç etmek zorunda kalmışlardır. İKİNCİ BALKAN SAVAŞI (1913) • Birinci Balkan Savaşı sonunda Bulgaristan’ın fazla toprak aldığını ileri süren Sırbistan, Karadağ ve Yunanistan Bulgarlara karşı birleşmişlerdir. Onlara Birinci Balkan Savaşı’nda yer almayan Romanya’da katılmıştır. • Bulgarların bu devletlerle savaşmasından yararlanan Osmanlılar Edirne ve Kırklareli yörelerini geri almışlardır. Bulgarların barış istemesi ile savaşlar son bulmuştur. 1. Bükreş Antlaşması (1913): Balkan Devleri arasında yapılmıştır. 2. İstanbul Antlaşması (1913): Osmanlılar ile Bulgarlar arasında yapılmıştır. a) Edirne, Kırklareli ve Dimetiko Osmanlılarda kalmış, Meriç sınır olmuştur.

221

14. Ünite

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914)

Bilgi Köşesi b) Bulgaristan’da kalan Türkler uluslararası azınlık haklarına sahip olacaklardır. 3. Atina Antlaşması (1913): Osmanlılar ile Yunanlılar arasında yapılmıştır. a) Yanya, Selanik ve Girit Yunanlılara bırakılmıştır. b) Yunanistan’da yaşayan Türklerin hakları güvence altına alınacaktır. (Batı Trakya Sorunu).

7.

10. Aşağıdakilerden hangisi, İkinci Meşru-

Kırım Savaşı’nda, Rusya’ya karşı Osmanlı Devleti’nin yanında;



I. Fransa



II. İngiltere



III. Piyomente



devletlerinden hangileri, savaşmıştır?

tiyet’in ilan edilme amaçları içinde yer almaz? A) Osmanlı Devleti’nin, bütünlüğünü korumak

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

B) Rusların, Balkanları Slavlaştırmasını önlemek C) II. Abdülhamit’in, yönetimine destek vermek

E) I, II ve III

D) Meşrutiyetin, yeniden yürürlüğe girmesini sağlamak E) Avrupalı devletlerin, devletin iç işlerine karışmasını önlemek

• NOT: Osmanlılar Sırbistan ve Karadağ ile sınırları kalmadığından yalnızca oralarda yaşayan Türklerin hakları ile ilgi antlaşmalar yapmışlardır.

OSMANLI - ALMAN YAKINLAŞMASI • Siyasi birliğini 1871'de sağlayan Almanya hızla kalkınarak kısa sürede Avrupa’nın güçlü devletleri arasına girmişti. Bu gelişmeden özellikle İngilizler rahatsız olmuşlar ve İngilizlerle Almanlar arasında Birinci Dünya Savaşı’na kadar sürecek olan rekabet başlamıştı. • Almanlar Osmanlı ülkesini “hayat sahası” olarak kabul ediyor, Orta Doğu ve Hindistan’a ulaşmak için bir köprü olarak görüyorlardı. Almanya’nın bu politikası İngilizlerle karşı karşıya gelmelerini kaçınılmaz kılmaktaydı.

222

11. 31 Mart Olayı sonrasında yapılan, 8.



XIX. yüzyılda Avusturya; Macarların ayaklanmalarını bastırmak için Rusya ile işbirliği yaptı. Rus ordusu karşısında tutunamayan Leh ve Macarlar, Osmanlı topraklarına sığındı. Bu gelişmelerle ilgili olarak;



I. Rusya ve Avusturya ittifak halindedir.



II. Osmanlı Devleti, siyasi mülteci sorunu ile karşı karşıya kalmıştır.



III. Osmanlı Devleti, ulusçu, liberal, sosyalist politikalara her zaman sıcak bakmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılamaz? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Palme Yayınevi

Reval Görüşmesi (1907) • İngiltere Kralı ile Rus Çarı arasındaki görüşmedir. İkinci Meşrutiyet’in ilanın da en önemli dış etken olarak nitelendirilmiştir. Almanya’nın güçlenmesinde çekinen İngiltere ve Rusya aralarındaki bazı sorunları çözerek yakınlaşmaya başlamışlardır. • İttihat ve Terakkiciler (Jön Türkler) bu görüşmenin Osmanlı İmparatorluğunu parçalamak amacına yönelik olduğunu ileri sürmüşlerdir. Meşrutiyet ilan edilir, meclis açılır Hıristiyanlara eşitlik verilirse Makedonya elden çıkmaz ülke bütünlüğü sağlanmış olur diye düşündükleri belirtilmiştir. Bu gelişmeler sonucunda 23 Temmuz 1908'de İkinci Meşrutiyet’i ilan ettirmişlerdir.



I. II. Abdülhamit’in tahttan indirilerek, V. Mehmet Reşat’ın padişah olması



II. meclisi açma-kapama yetkisinin, padişahtan alınıp meclise verilmesi



III. hükümetin padişaha değil de, meclise karşı sorumlu hale gelmesi



değişikliklerden hangilerinin, demokrasiyi güçlendirdiği söylenemez? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

E) II ve III

12. Trablusgarp Savaşı sonunda imzalanan Uşi

9.

Antlaşması (1912) ile Osmanlı Devleti, Kuzey Afrika’daki son toprak parçasını da İtalyanlara bırakmıştır. Antlaşma gereğince Rodos ve Oniki Ada Balkan Savaşları sonuçlanıncaya kadar İtalyanlara emaneten bırakılmıştı.

Tanzimat Dönemi’ne, ait;

Bu bilgiler ışığında;



I. Askerliğin, beş yılla sınırlandırılması





II. Arazi Kanunnamesi’nin yayınlanması



I. İtalya, Balkan Savaşları’na katılmıştır.



III. İl Genel Meclisleri’nin oluşturulmasıyla halkın yerel yönetime katılması



II. Trablusgarp Savaşı, Osmanlı için zaferdir.



Düzenlemelerinden hangilerinin, siyasal alanda demokratikleşme çabaları içinde yer aldığı savunulabliir?



III. Osmanlı Devleti, topraklarını koruyacak güçten yoksundur.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız III

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

E) II ve III 7. E

8. C

9. B

10. C

11. A

12. B

14. Ünite 13.

I. Bulgarlar; Edirne, Kırklareli Lüleburgaz’ı ele geçirdi.

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914)

15. İkinci Meşrutiyet Dönemi’nin,

ve



I. Âyan Meclisi üyelerinin padişah tarafından atanması



II. Yunanlar; Ege Adaları ve Selanik’i ele geçirdi.





III. Sırplar, Karadağlılar ve Makedonya’yı işagal etti.

II. Hükümetin, Mebuslar Meclis’ne karşı sorumlu olması





IV. Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsızlığı elde etti.

III. Padişahın, hükümet üyelerini azletme ve Mebuslar Meclisi’ni kapatma yetkilerinin sınırlandırılması



özelliklerinden hangilerinin, halkın yönetime katılması anlayışıyla çeliştiği söylenebilir?

Bulgarlar;



V. Arnavutluk, bağımsızlığını kazandı.



Yukarıdakilerden hangisi, Birinci Balkan Savaşı sırasında yaşananlardan biri değildir?

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III



– Avusturya – Macaristan; Bosna – Hersek’i ilhak etti.



– Yunanistan; Girit’i işgal etti.



– Bulgaristan; bağımsızlığını ilan etti.

Palme Yayınevi

14. İkinci Meşrutiyet’in ilanı sırasında;

16.

– XIX. yüzyılın ilk yarısında, Osmanlı toprak bütünlüğünün korunması



– XIX. yüzyılın ikinci yarısında, Avrupa’da bulunan Osmanlı topraklarının paylaşılması ve İstanbul’un alınarak Bizans İmparatorluğu’nun yeniden canlandırılması

Sadece bu bilgilere göre;



I. İkinci Meşrutiyet döneminde, Osmanlı toprak kaybına uğramıştır.





II. Batıcılık, bir düşünce akımı olarak gelişme göstermiştir.

– XX. yüzyılda ise Osmanlı Devleti’nin tüm topraklarının paylaşılması



anlamlarında kullanılan siyasi terim aşağıdakilerin hangisinde, doğru verilmiştir?



III. Avrupa devletlerinin, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmaları önlenmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

B) Şark Sorunu

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Boğazlar Sorunu

C) Yalnız III

D) I ve II

D) Kutsal Yerler Sorunu

A) İskan Sorunu

E) II ve III

E) Macar Mültecileri Sorunu

13. D

14. A

15. A

16. B

Bilgi Köşesi • XX. yy ın başında “petrolün ekonomide kazandığı önem” ve Osmanlı idaresindeki topraklarda zengin petrol kaynakları olması büyük devletler arasındaki rekabeti, bu topraklara egemen olma mücadelesine dönüştürmüştü. Avrupalı devletler arasındaki bu rekabet devletlerarası gruplaşmalara neden olmuştu. 1882 de Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile İtalya “Üçlü İttifak” adı ile bir araya gelirlerken, İngiltere, Fransa ve Rusya 1907 de “Üçlü İtilaf” birlikteliğini kurmuşlardır. Osmanlılar iki bloka ayrılmış Avrupa’da yalnız kalmamak için ittifak arayışına girmişlerdir. Bu doğrultuda ilk ittifak girişimini İngiltere arkasından Fransa ve Rusya’ya yapmış iseler de bu devletler değişik gerekçelerle Osmanlıların ittifak önerilerini reddetmişlerdir. Osmanlıların Bulgaristan ve Yunanistan ile anlaşma girişimi de sonuçsuz kalmıştı. • Büyük bir savaşın çıkacağını gören Osmanlılar İtilaf ve Balkan Devletleri ile ittifak kuramayınca hem yalnızlıktan kurtulmak hem de muhtemel savaştan galip çıkmak için Almanya ile anlaşma yollarını aramaya başlamışlardır. Bazı devlet adamları kaybedilen toprakları geri almak, kapitülasyonlardan kurtulmak ve Türk Devleti’ni yeniden güçlendirmek için yalnız kalınamayacağı düşüncesiyle savaşa Almanların yanında katılmayı isterlerken bazı devlet adamları tarafsız kalmayı istemişlerdir. II. Abdülhamit Dönemi'nde başlayan OsmanlıAlman yakınlaşması Bağdat demiryolu projesi, eğitim için Almanya’ya subay gönderilmesi, Almanya’dan General Liman Von Sanders ve subay getirilmesi ile daha da gelişmişti. • İttihat ve Terakkicilerin özellikle Enver Paşa’nın Almanya yanında savaşa girme isteklerine rağmen ilk teklifin Avusturya’dan geldiği ileri sürülmüştür. Almanya ile yapılan görüşmeler sonucu 2 Ağustos 1914'te Türk-Alman İttifakı kurulmuştur.

223

14. Ünite

/ Uluslararası İlişkilerde Denge Stratejisi (1774-1914)

20. yy. Başlarındaki Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerden Bazıları 1900

Mendel yasalarının doğruluğu kanıtlandı. Kalıtım yasalarının temelini atan mendel genetiğin (kalıt bilim) doğmasına olanak sağlamıştır.

1900

İlk radyo yapılmıştır.

1900

Plank teorisi, (Plank sabiti) Eylem kuantum, kuantum mekaniğinin başlangıcı olmuştur.

1901

İlk zeplin havalanmıştır.

1901

Kan grupları bulunmuştur.

1902

Kromozomların kalıtsal bilgiye taşıdığı kanıtlanmıştır.

1903

Pankreas sıvısının salgılanmasından uyarıcı madde bulundu. Böylece ilk kez “Hormon” kavramı ortaya atılmıştır. Motorlu ilk uçuş yapılmıştır. (3 m. yükseldi –12 sn. havada kaldı.) İlk elektrokardiyografi aleti yapılmıştır.

1904 1905 1906

Pavlov – şartlı refleks kavramını ispatlamıştır. İlk kez IQ testi uygulanmıştır. Albert Einstein – görelilik kavramına ait ilk makalesini yayınlamıştır. 3 elektrotlu ilk elektronik lamba (triyot) keşfedilmiştir. Jean Perrin maddenin atomlardan oluştuğunu kanıtlamıştır.

1908

Ford firması ilk otomobili piyasaya sürdürmüştür. İlk radyasyon dedektörü yapılmıştır.

1909

Robert Edwin – Kuzey Kutbuna ilk ulaşan insan olmuştur. Leo Hendrik Baekeland bakaliti bulmuştur. Roald Armundsen Güney Kutbunu keşfetmiştir.

1911

Süper iletkenler keşfedilmiştir. Atom modeli geliştirilmiştir.

1912

Kıtaların kayması kuramı ortaya atılmıştır.

1913

Atomun yapısı açıklığa kavuşturulmuştur.

1916

Karadeliklerin varlığına dair ilk varsayım ortaya atılmıştır. Einstein, “Görelilik Kuramına” ait ilk çalışmasını yayınlamıştır.

1917

Ses dalgaları yoluyla cisimlerin yerini saptayan sonar kullanılmaya başlamıştır.

1918

Tarımda benzin motorlu traktörler kulanılmaya başlanmıştır.

1920

Elektrikli buzdolapları üretilmeye başlanmıştır. ABD’de düzenli radyo yayınları başlamıştır. Yansıtma tekniğine dayanan ilk psikolojik testler uygulanmaya başlanmıştır.

1921

İnsülin keşfedilmiş, şeker hastalığı tedavisinde çığır açılmıştır. Robot sözcüğü ilk kez kullanılmıştır.

224

15. Ünite DEVRİMLER ÇAĞINDA DEĞİŞEN DEVLET-TOPLUM İLİŞKİLERİ

15. Ünite

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

Bilgi Köşesi

 FRANSIZ İHTİLALİ (1789)

• Dünya’ya yaydığı eşitlik, adalet, özgürlük, milliyetçilik, demokrasi ve laiklik ilkeleriyle çağ değiştiren büyük bir olaydır. Nedenleri: 1. Siyasi: XVIII. Yy ın başından beri koyu bir “mutlakıyetle” yönetilen Fransa’da kralların halkın sorunları ile ilgilenmemeleri ve halka baskı yapmaları. 2. Sosyal: Fransa’da halk feodal sistemden gelen Soylular, Rahipler, Burjuvalar ve Köylüler adıyla farklı sınıflardan oluşmaktaydı ve aralarında hukuki eşitlik yoktu. Bu duruma burjuvaların ve köylülerin tepki göstermeleri. 3. Fransız Aydınlarının Etkisi: Jan Jak Ruso, Volter, Monteskiyö ve Didero gibi aydınların eserleri ile Fransız halkını eşitlik, adalet, özgürlük, meşrutiyet ve cumhuriyet fikirleri ile etkilemeleri 4. İngiltere ve ABD’nin etkisi: İngiltere ve ABD’ye giden Fransızların oralarda tanıdıkları meşrutiyet ve insan haklarının Fransa’da da uygulanmasını istemeleri. 5. Ekonomi: Fransa XVIII. Yy boyunca birçok savaşa girmiş ve bunların çoğunu da kaybetmişti (7 Yıl Savaşları vb) Savaş masraflarına sarayın aşırı masrafları da etkilenince ekonomik sıkıntılar daha da artmış halk vergilerini ödeyemez hale gelmişti. İhtilalin Gelişimi: • Kral XVI. Lui’nin ülkenin içinde bulunduğu ekonomik bunalımdan kurtulması için soylu ve rahiplerden de vergi alınacağını açıklaması üzerine soylular ve rahipler kralın meclisin onayını almadan vergi koyamayacağını ileri sürmüşlerdir. Kral “Etejenaro Meclisini” toplamak zorunda kalmıştır.

226

15. Ünite

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri Bilgi Köşesi

1. TEST 1.



I. Feodal yapı varlığını sürdürmektedir.



II. Halk sınıfları arasında iş bölümü gelişmiştir.



III. Fransa’da, demokratik bir yapı görülmektedir. Yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



4.

Fransa’da, toplumda azınlığı oluşturan soylular ve ruhban sınıfının her türlü ayrıcalığa sahip olmalarına karşın ekonomik faaliyetleri yürüterek ödedikleri vergiler ile devleti ayakta tutan burjuva ve köylü sınıfı bir çok haktan yoksun bırakılmışlardı. İhtilal’den önceki Fransa’nın, bu durumu ile ilgili;

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



I. Fransız İhtilali döneminde yapılan savaşların genel adıdır.



II. Napolyon’un koalisyon devletleri ile yaptığı son savaştır



III. Napolyon’un tarihten silindiği savaştır.



Yargılarından hangilerinin, doğruluğunu söyleyebilir?

Palme Yayınevi

5.

Fransa Kralı XVI. Lui devletin mali yapısını düzeltmek amacı ile alınan önlemlerin sonuçsuz kalması üzerine öncelikle aşağıdakilerden hangisine, başvurmuştur?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

E) II ve III

2.

1815 Vaterloo Savaşı ile ilgili;

Aşağıdakilerden hangisi Avrupa devletleri’nin Avusturya Arşidükü Meternik’in başkanlığında 1815'te Viyana Kongresi’ni toplamalarının amacı ile ilgili doğru bir bilgidir? A) Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmak B) Rusların, Avrupa’da yayılışını önlemek C) İngilizlerin kıta Avrupa’sının, iç işlerine karışmalarını engellemek

A) Sömürge arayışını hızlandırmıştır B) Halkı tasarruf seferberliğine çağırmıştır.

D) İhtilal Savaşları ile bozulan sınırları ve siyasi dengeleri yeniden kurmak

C) Etajenero Meclisi'ni toplantıya çağırmıştır.

E) Kıta Avrupa’sı, ülkeleri arasında ittifak oluşturmak

D) Müttefiklerinden mali kaynak arayışına girmiştir E) Burjuva ve köylülere yeni vergiler getirmiştir 6.

3.

1789'da başlayan Fransız İhtilali’nin 1804'e kadar sürdüğünü savunan bir tarihçi bu görüşüne;

Osmanlı Devlet adamlarının, başlangıçta Fransız İhtilali’nin çıkışı ve gelişmeleri ile ilgili bir endişe duymayarak 1795'de yeni rejimi tanımalarında;



I. İhtilali, Fransa’nın iç sorunu olarak görmeleri



I. Avrupa’nın mutlak krallarının İhtilali tanımadıklarını açıklamalarını



II. Fransa’nın, Osmanlı ülkesinden uzak olduğunu düşünmeleri



II. Napolyon’un İmparator seçilmesini





III. Kral XVI. Lui’nin idam edilmesini

III. Kapitülasyon antlaşmasına sadık kalmaları



Hangilerini kanıt olarak gösterebilir?



Durumlarından hangilerininin, etken oldukları söylenebilir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III 1. A

2. C

3. B

4. E

5. D

6. A

• Burjuva ve köylü milletvekilleri halkın çoğunluğunu temsil ettiklerini ileri sürerek Etajenero’yu “Milli Meclis’e” dönüştürmüşler, kralın meclisi kapatması üzerine ise “Kurucu Meclis’i” oluşturmuşlardır. • İhtilal 14 Temmuz 1789'da ihtilale simge olan siyasi tutukluların bulunduğu “Bastil Hapishanesi” nin basılması ile başlamıştır. İhtilalciler 5 Ağustos 1789'da “Feodalite’den gelen sınıf ayrıcalıklarına son verdiklerini” ve “İnsan ve vatandaş hakları bildirgesini” kabul ve ilan etmişlerdir. • İhtilali bastırmak için ülkeyi terk etmek ve dış destek sağlamak isteyen XVI. Lui ve eşi Mari Antuanet yakalanarak yargılanmışlar ve idam edilmişlerdir. • Çeşitli aşamalardan (Yasama Meclisi Dönemi, Kovansiyon Meclisi Dönemi, Direktuvar Dönemi ve Konsüllük Dönemi) geçen ihtilal Napolyon Bonapart’ın 1804 de imparatorluğunu ilen etmesi ile son bulmuştur. Napolyon “Koalisyon Devletleri” ile uzun süre savaşlar yapmıştır. Altıncı koalisyon savaşları sırasında tahttan indirilen ve Elbe Adasına sürülen Napolyon Elbe adasından kaçarak yeniden Fransa’nın başına geçmiş ancak "Vaterloo Savaşı’nda” yenilince tarihten silinmiştir. İhtilalin Sonuçları: 1. Eşitlik, adalet, özgürlük, laiklik, demokrasi ve milliyetçilik fikirleri yayılarak tüm dünyayı etkilemiştir. 2. Fransa’da feodal sistemden kalma sınıf ayrıcalıkları sona erdirilmiş, halk arasında eşitlik sağlanmıştır. 3. İlk kez Amerikalıların bağımsızlık savaşında duyulan “İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirgesi” kabul edilmiş ve tüm dünyaya yayılmıştır. 4. Milliyetçilik/Ulusçuluk akımı çok uluslu imparatorlukların yıkılmasına “Milli/Ulus” devletlerin yaygınlaşmasına yol açmıştır.

227

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

Bilgi Köşesi 5. Mutlak krallıkların halk hareketi ile yıkılabileceği görülmüş yerini zamanla demokrasiler ve Cumhuriyetler almaya başlamıştır. 6. Yeni Çağ son bulmuş Yakın Çağ başlamıştır. • Napolyon’un “Koalisyon Devletleriyle” yaptığı savaşlar sonucu bozduğu siyasi dengeleri yeniden sağlamak amacıyla 1815'te “Viyana Kongresi” toplanmıştır. Fransız İhtilali’nin Osmanlı Devletine Etkileri • Osmanlı Devleti Fransa’daki ihtilali Fransa’nın iç sorunu olarak görmüş ve 1795'de Fransa’nın yeni rejimini tanımıştır. • İhtilal Osmanlı ülkesinde temel hak ve özgürlüklerin yasal güvence altına alınmasında, yargı güvenliğinin sağlanmasında ve toplumsal eşitlik ilkelerinin yaygınlaşmasında önemli rol oynamıştır. Bunun sonucunda; a) Demokrasi hareketleri ve Batılı tarzda yapılan yenilikler hızlanmıştır. b) Tanzimat ve Islahat Fermanları ilan edilmiştir. c) Meşrutiyet ilan edilerek parlamenter sisteme geçilmiştir. • Bu olumlu gelişmelerin yanında yaygınlaşan “Milliyetçilik/ Ulusçuluk” akımı XIX. yy da Osmanlı uyruğundaki ulusların bağımsızlık isteyerek ayaklanmalarına ve imparatorluğun parçalanması gibi olumsuzluğa da neden olmuştur. FRANSIZ DEVRİMİNİN AVRUPA’YA ETKİLERİ • Avusturya’yı Avrupa’nın büyük devletleri arasına sokmayı başaran Meternik Viyana Kongresinde Kutsal Roma Germen İmparatorluğunun kurulmasını istemediğinden hiçbir çaba göstermemişti. Bunda milliyetçi duyguların ortaya çıkmasından ve halk iradesi düşüncesinin uyanmasından çekinmesinin etkili olduğu ileri sürülmüştür.

228

7.



10. Aşağıdakilerden hangisi Fransa’da 1830 İhtilali’nin çıkmasına neden olmuştur?

Fransız İhtilali’nin, Osmanlı ülkesinde;

I. Temel hak ve özgürlüklerin yasal güvence altına alınması



II. Yargı güvencesinin sağlanması



III. Toplumsal eşitlik ilkesinin yaygınlaşması



Durumlarından hangileri, üzerinde olumlu etkiler yaptığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Napolyon’un Elbe adasından kaçarak Fransa’ya gelmesi B) Fransa Kralı’nın meclisi dağıtarak mutlak yönetime geçmeye çalışması C) Yedi Yıl Savaşlarında İngilizlere yenilmeleri D) Halkın Liberalizm’e karşı çıkması E) Soylu ve Ruhban sınıfının yeni haklar talep etmeleri

E) I, II ve III



8.

Fransız İhtilali’nin, Osmanlı Devleti’nde ki gelişmelerden hangisi, üzerinde bir etkisi olduğundan söz edilemez? A) Tanzimat Fermanı’nın ilanı B) Meşrutiyet’in ilanı parlamenter sisteme geçilmesi C) Islahat Fermanı’nın ilanı

Palme Yayınevi

15. Ünite

11.

– İşçi sınıfının haklarını koruyan sendika ve Sosyalist partilerin güçlenmesi



- Siyasi haklardan yoksun küçük burjuvazinin işçi sınıfını desteklemesi



- Bazı Avrupa ülkelerinde milliyetçi hareketlerin güçlenmesi gelişmeleri aşağıdakilerden hangisinin, oluşumuna yol açmıştır?



A) 1848 İhtilalleri B) 1830 İhtilalleri

D) Kanunname-i Ali Osmani’nin hazırlanması

C) 1789 İhtilali D) Feodal düzenin yıkılması

E) Batılı tarzda yeniliklerin hızlanması

E) Cumhuriyet yönetimlerinin yaygınlaşması

9.

Aşağıdakilerden hangisi “Slav ırkından olmadığı için Rusya’nın egemenlik alanlarını genişletmek amacı ile uygulamaya çalıştığı Panslavizm ve Panortodoks politikaları içinde yer almaz?

12. “Toplumu bireyler oluşturur. Bu yüzden birey toplumdan daha önemlidir. Bireylerin tercihleri kamu yararı denen soyut şeye kurban edilemez…” görüşünü savunanlar aşağıdakilerden hangi akımın temsilcileridir?

A) Sırplar

A) Kapitalizm

B) Bulgarlar

B) Sosyalizm

C) Prusyalılar

C) Makyavelizm

D) Hırvatlar

D) Marksizm

E) Karadağlılar

E) Libreralizm 7. E

8. D

9. C

10. B

11. A

12. E

15. Ünite 13. Aşağıdakilerden hangisi “Sosyalistlerin” savundukları görüşler arasında hangisi yer almaz?

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

A) Fırsat eşitliği yerine gelir eşitliği

15. Fransız Generali Jourdan’a göre “Her Fransız bir asker ve ulusu savunmakla yükümlüdür.” 20-25 yaş arasındaki bekar ve çocuksuz evliler askerlik yapmakla yükümlüdür.

B) Rekabet yerine işbirliği



C) Bireylere üretim araçları ve tüketim malları üzerinde sınırsız mülkiyet hakkı

General’in bu görüşü nasıl bir askerlik sistemi öngörmektedir? A) Gönüllü askerlik

D) Temel ihtiyaçların herkese eşit olarak sağlanması.

B) Zorunlu askerlik

E) Tüm insanların birbirlerine kardeşlik ve yoldaşlık bağı ile bağlı olması.

D) Kur’a sistemi

C) Bedelli askerlik E) Muvazzaf askerlik

Bilgi Köşesi • Meternik, 1948 yılına kadar hem ülkesinde hem de Macaristan, Bohemya ve İtalya gibi ülkelerde devrimci düşüncelerin yayılmasına karşı çıkmıştır. 1848 de Viyana’da başlayan devrim bütün imparatorluğa, Almanya ve İtalya’ya yayılmış Meternik devrilmiştir. Liberal ve milliyetçi akımlar imparatorluğun kısa sürede çözülmesine yol açmıştır. Avusturya, Piemento’nun kurduğu İtalya Birliği ile Prusya’nın kurduğu Alman Birliğini tanımak zorunda kalmıştır.

14.

- Kral, devletin simgesidir.



- Yürütme yetkisi hükümete aittir.



- Hükümet halk tarafından seçilen meclisin kararlarına uymak zorundadır.



Yukarıda bazı özelliklerinden söz edilen günümüzde İngiltere, İsveç, Danimarka ve Belçika’da uygulanan yönetim biçiminin hangisi, olduğu söylenebilir?

Palme Yayınevi

Milliyetçilik Hareketleri Karşısında Devletlerin Tutumları

16. III. Selim döneminde Nizam-ı Cedit adı ile yeni bir ordunun kurulması aşamasında “Yeniçerilerin ve halkın tepkilerini önlemek amacı” ile Nizam-ı Cedit ordusunun hangi amaçla kurulacağı açıklanmıştır? A) İstanbul’un, korunması B) Yalnızca boğazların savunulması C) Sınırları savunma amaçlı kurulduğu D) Taht sorunlarını önlemek amacına yönelik olduğu

A) Koalisyon sistemi B) Federal Cumhuriyetler Birliği

E) Ayanlara karşı kurulduğu

C) Mutlak Monarşi D) Anayasal Monarşi (Meşrutiyet) E) Başkanlık sistemi

Osmanlı Devleti: • İhtilali Fransa’nın iç sorunu olarak gören Osmanlılar, Fransa ile geleneksel iyi ilişkilerini sürdürmüşlerdir. Ancak ihtilalin ortaya yaydığı milliyetçilik düşüncesinin çok uluslu yapıya sahip Osmanlı ülkesini parçalayabileceğini görememişlerdir. Batılılaşma çabaları hızkazanmıştır. Rusya: • Panslavizm: Slav ırkından olan Sırp, Hırvat, Karadağlı, Leh, Çek, Ukrayna ve Bulgarların Rusya’nın liderliğinde bir bayrak altında toplanmalarını amaçlayan siyasi harekettir. Rusya Osmanlı topraklarında yaşayan Balkanlardaki Slav ve Ortodoksları kışkırtarak Osmanlı’dan ayırıp kendi etkisi altına alarak Akdeniz’e inmeyi amaçlamıştır. İngiltere: • Osmanlı ülkesindeki Hıristiyanların çıkardıkları isyanları destekleyen İngilizler Fransızlarla birlikte Osmanlı Devleti’nin parçalanması için “milliyetçilik” akımını bir araç olarak kullanmışlardır. Avusturya: • Ülkesinde Slavların yaşaması yüzünden Rusların, Balkan Slavlarını kışkırtmalarına karşı çıkmış Panslavizm politikasına karşı Osmanlıların yanında yer almıştır.

13.C

14. D

15. B

16. A

229

15. Ünite

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

Bilgi Köşesi Sırp İsyanı (1804): • Osmanlı topraklarında milliyetçilik akımının etkisi ile ilk isyan Sırplar tarafından çıkarılmış, Sırbistan ilk imtiyazlı beylik • Sırplar Osmanlı-Rus Savaşları sonunda yapılan antlaşmalardan Bükreş ile (1812) ilk imtiyaz, Edirne ile (1829) imtiyazların artması ve Berlin (1878) ile bağımsız olmuşlardır.

2. TEST 1.

Osmanlı Devleti'nde, zorunlu (mecburi) askerlik aşağıdakilerden hangi, dönemde başlamıştır?

4.

I. Merkezi otoriteyi etkin kılma

A) III. Selim dönemi



II. Haberleşmeyi kolaylaştırma

B) II. Mahmut dönemi



III. Vergi toplama

C) Tanzimat dönemi



Durumlarından hangilerini, amaçladıkları ileri sürülebilir?

D) I. Meşrutiyet dönemi E) II. Meşrutiyet dönemi

Yunan İsyanları (1821): • Rusların desteği ile ayaklanan Yunanlılar Osmanlı-Rus Savaşı sonunda yapılan 1829 Edirne Antlaşması ile bağımsız olmuşlardır. Osmanlı topraklarında bağımsızlığına ilk kavuşan Yunanlılar olmuşlardır.

1848 İHTİLALLERİ • Sanayi Devrimi ile ortaya çıkan işçi sınıfının haklarını koruyan sendika ve partilerin güçlenmesi. • Milliyetçilik hareketlerin güçlenmesi. • Küçük burjuvazinin eşitlik ve özgürlük istemesi gibi nedenlerle çıkan ayaklanmalar sonunda; 1. Fransa’da Cumhuriyet ilan edildi. 2. Almanya ve İtalya’nın siyasi birliklerini kurmalarına zemin hazırladı. 3. Sosyal hukuk devleti anlayışı gelişti.

2.

Aşağıdakilerden hangisi, “Kadılar, müderrisler, İstanbul’da doğmuş ve yaşıyor olanlar, sonradan Müslüman olanların” askerlik yükümlülükleri ile ilgili doğru bir bilgidir? A) Bedel ödemek suretiyle askerlik yapmış sayılacaklardır. B) Kura usulü kısa süreli askere alınacaklardır C) Devletin görevlendirdiği işlerde 5 yıl çalışarak askerlik yapmış sayılacaklardır.

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

Osmanlı İmparatorluğu'nda “vatandaşlık” anlayışının genel olarak “Osmanlıcılık” temeline dayanmasındaki amacın;



I. Osmanlı Devleti’nin devamlılığını garanti altına almak



II. Osmanlı, ülkesindeki tüm halkların eşit olduğunu göstermek



III. Ayaklanmaların ve bağımsızlık hareketlerinin son bulacağına inanmak



Durumlarından hangilerine, yönelik olduğu söylenebilir?

E) Askerlik yapmazlardı (Askerlikten muaftılar )

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

3.

Osmanlı Devleti'nde aşağıdakilerden hangisi “askerlikten muaf olma “ (askerlik yapmama) kapsamı içinde yer almazlardı? A) Orduya iki hayvan beslemeyi kabul edenler

LİBERALİZM

B) On dört sene Padişahın hizmetinde bulunanlar

230

5.

D) Savaş zamanı askere giderler, barış zamanında kendi işlerine bakarlardı.

AVRUPA MODERN SİYASİ İDEOLOJİLERİ • Meta ideolojisidir. Toplumu bireyler oluşturur, bu yüzden bireyler toplumdan daha önemlidir. Bireylerin tercihleri “kamu yararına” kurban edilemez görüşleri egemendir.

A) Yalnız I

E) I, II ve III

Palme Yayınevi

1830 İHTİLALLERİ • Fransa Kralının Meclis’i dağıtarak mutlakiyet’i kurmak istemesine liberal aydınların karşı çıkmaları üzerine başlamıştır. a) Liberal demokrasiler ve parlamenter yönetimler yaygınlaştı. b) Fransa ve İngiltere’de liberaller iş başına geçtiler. c) İsveç ve Norveç Birleşik krallığı ayrıldı. d) Belçika ve Hollanda ayrıldı

Osmanlı yöneticilerinin XIX. yy'da karayolu yapımına ağırlık vermelerinde;

6.

Medreselerin yanında Avrupa tarzı okullar ilk kez II. Mahmut döneminde açılmıştır.



Bu durumun;



I. Eğitimde ikiliğin ortaya çıkması



II. Kültür çatışmalarının yaşanması



III. Eğitimin zorunlu hale gelmesi



gelişmelerinden hangilerine, yol açtığı ileri sürülebilir?

C) Beş seneden çok pranga cezası alan cinayet suçluları

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) Eyaletlerde yaşayanlar

C) Yalnız III

D) I ve II

E) Mızaka-ı hümayunda ki görevliler

E) I, II ve III

1. B

2. E

3. D

4. E

5. E

6. D

15. Ünite 7.

II. Mahmut döneminde “Devlet memuru yetiştirmek” amacı ile açılan “Mektebimaarifiadliye” daha önceleri devlet memuru yetiştiren hangi kurumun, görevini üstlenmiştir?

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

A) Rüştiye

10. Amerikalı misyonerlerin Tanzimat’tan sonra Osmanlı ülkesinde özellikle Harput, Mardin, Beyrut,Tarsus, Kayseri, Antep ve Merzifon gibi İstanbul’dan uzak yerlerde çok sayıda okul açtıkları görülmüştür. Misyonerlerin özellikle İstanbul dışını tercih etmelerinde;

B) İdadi



I. Eğitim alanındaki kalkınmayı tüm ülke geneline yaymak



II. Eğitimde İstanbul ile Anadolu arasında fırsat eşitliği yaratmak



III. Din ve kültürlerini denetimden uzak daha kolay yayabilmek.



Amaçlarından hangilerinin, etken oldukları ileri sürülebilir?

C) Enderun D) Sultani E) Mektebi Mülkiye

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

8.

Osmanlı ülkesinde ilk “misyoner mektebi” aşağıdaki padişahlardan hangisinin, izin vermesi sonrasın da açılmıştır? A) Kanuni Sultan Süleyman B) III. Selim C) II. Mahmut D) I. Abdülmecit E) II. Abdülhamit

Palme Yayınevi

E) I, II ve III

11. Darülhayr ve Darülaceze kurumları ile ilgili;

I. Batı tipi eğitim veren mesleki eğitim kurumlarıdır.



II. İhtiyaç sahipleri ve fakirler için açılan sosyal yardım kurumlarıdır.



III. II. Abdülhamit döneminde açılmışlardır.



Yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III 9.



Osmanlı devlet adamlarının azınlık ve yabancı okulların denetimine yönelik bazı tedbirler almak istemeleri üzerine Avrupa devletleri azınlıkları destekleme konusunda ortak bir tavır takınmışlardır. Avrupa devletleri ile korumaya kalkıştıkları azınlıklar eşleştirmesinden;

12. Yeniçeri Ocağı'nın, II. Mahmut tarafından

1826'da kaldırılması ile ilgili;

I. Seyfiye sınıfının siyasi etkisi azaldı.



III. İngiliz ve Amerikalılar-Protestan Ermeniler

II. Yeniliklerin yapılması için uygun ortam doğdu.



Hangilerinin, yanlış eşleştirilmiş oldukları söylenebilir?

III. Osmanlı devletinin sınırları tehdit altına girdi.



Durumlarından hangileri, söylenebilir?



I. Fransa ve Almanya-Katolik Ermeniler



II. İtalya - Ortodoks Rumlar



A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

E) II ve III 7. C

8. A

9. B

10. C

11. E

12. D

Bilgi Köşesi • Liberaller “ekonomik eşitliği değil, hukuki ve siyasi eşitliği” savunurlar. • Dünyanın akıl yolu kavranabileceğini, sorunların uzlaşı yolu ile çözülebileceğini savunurlar. SOSYALİZM • Sanayi kapitalizmine karşı esnafların çıkarlarını dile getirerek başlamıştır. Ancak kısa sürede işçilerin sorunlarına odaklanmıştır. • Sosyalizmin çıkış amacının kapitalist ekonomiyi ortadan kaldırmak ve yerine ortak mülkiyete dayanan bir ekonomi oluşturmak olduğu ileri sürülmüştür. • Liberalizmin bireyciliğine karşılık Sosyalizm toplumcudur ve odağında insan vardır. Tüm insanlar kardeşlik ve yoldaşlık bağı ile bağlıdırlar bu yüzden rekabet değil işbirliği anlayışı görülür. Liberallerin aksine “fırsat eşitliğine karşı gelir eşitliğinin” önemini vurgularlar. Temel ihtiyaçlar herkese eşit olarak sağlanmalıdır görüşünü savunurlar. MARKSİZM • Karl Marks ve Friedrich Engels’in çalışmaları ile ortaya çıkmış, tarihsel materyalizme dayanan kapitalizmin eleştirildiği bir düşünce biçimidir. • Özel mülkiyetin varlığı toplumsal sınıfları oluşturur. Üretim araçlarına sahip olan ile emeklerini satarak geçinen işçiler arasında ayrılık yaratır görüşünü savunmuşlardır. Marx kapitalizmin mahkum olacağına inanmıştır. KAPİTALİZM: • Feodal sistemin yıkılması ile başladığı ileri sürülmüştür. Para ve ticaret kapitalizmin başlangıcı olmuştur. • Kapitalist sistemde sınırsız mülkiyet hakkı hem üretim araçlarını hem de tüketim mallarını kapsamaktadır. Kapitalizmin dayandığı en önemli kurum ”özel mülkiyet” kurumudur. Kapitalizmin dayandığı diğer önemli kurum ise “veraset kurumudur”. Bireylerin sahip oldukları servetlerini bir başka kişiye veya aile bireylerine bırakma özgürlüğüne ve hakkına sahip olmalarıdır.

231

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

Bilgi Köşesi ANAYASAL MONARŞİ • Anayasal Monarşi ya da Meşrutiyet, hükümdarların mutlak yetkilerinin bir bölümünü anayasal kurumlara ve meclise devrettiği yönetim biçimidir. – Mutlak Monarşi ile Anayasal Monarşi Arasındaki Farklar: 1. Mutlak Monarşide tüm yetki ve otorite hükümdara aittir. Bu gücün kaynağı çoğu uygarlıklarda “ilahi” yani tanrısaldır, gücü sınırsızdır.

13. II. Mahmut bir fermanında “…iktidarım halkım için korku kaynağı olmayacaktır. Bu nedenle Müsadere’yi kaldırıyorum” demiştir.

OSMANLI DEVLETİNDE MODERN ORDU TEŞKİLATI ZORUNLU ASKERLİK • Fransız devrimcileri 18. yy öncesindeki soylu subaylar ve çapulcu erlerden oluşan ordular yerine subayları yetişmiş profesyonel askerlerden oluşan ordular getirmişlerdi. Devrimcilerin keşfettikleri yeni askeri sistem “topyekun savaş, ulusal kaynakların seferber edilmesi ve zorunlu askerlik” oldu. Böylece zorunlu askerlik yurttaşların eşitliği ilkesini getirmişti.

II. Mahmut, müsadere usulünü kaldırmakla;

A) Kanuni Esasi

I. Kişilerin mülkiyet ve miras hakkı güvenceye alınmıştır.

B) Tanzimat Fermanı



II. Tüm Osmanlı halkına yargı güvencesi verilmiştir.

D) Islahat Fermanı



III. Halk olağanüstü alınan ağır vergilerden kurtulmuştur.



Yargılarından hangilerini, yaşama geçirmiştir?



2. Anayasal Monarşi veya liberal Monarşide hükümdarın yetkileri Anayasa ve halkın temsilcilerden oluşan meclis tarafından kısıtlanmıştır. • XVIII.yy ın sonlarına doğru Mutlak Monarşilerin yerini Anayasal Monarşiler almaya başlamıştır. Avrupa’da Mutlakiyetçi krallık rejiminden parlamenter sisteme geçiş İngiltere’de başlamıştır. İngiliz soylularının kral Yurtsuz Jan’a “Magna Cartha’yı” 1215'de kabul ettirmekle parlamenter sisteme geçilmiştir. İngiltere, Danimarka, İsveç ve Belçika’da gibi ülkelerde kral devletin simgesi olarak kalır ve yürütme yetkisini hükümete bırakır. Hükümette halk tarafından seçilen meclisin kararlarına uymak zorundadır.

15. Mustafa Reşit Paşa, tarafından hazırlanan Padişah I. Abdülmecit, tarafından ilan edilen “Gülhane Hattı Hümayunu” adı ile de tanınan belge aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II,

C) Yalnız III

D) I ve II

C) Halepe Fermanı E) Sened-i İttifak

E) I ve III

14. II. Mahmut Dönemi'nde;

Palme Yayınevi

15. Ünite

16. Aşağıdakilerden hangisinin ilanı ile Padişah “ilk kez” yetkileri üzerinde “kanun gücünün varlığını” kabul etmiştir? A) Kanunname-i Ali Osman



- Şeyhülislâmlık alınması



- Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması ile ilgili;

C) Tanzimat Fermanı



I. Islahatların önündeki engeller kaldırılmıştır.

D) Islahat Fermanı

makamının

hükümete

B) Muharrem Kararnamesi



II. Ulema sınıfı kontrol altına alınmıştır



III. Seyfiye sınıfının siyasi etkisi azaltılmıştır.



Yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) Kanuni Esasi

E) I, II ve III

• Modern Çağ’da savaşların artık hükümdar adına değil herkesin var olması adına yapıldığı ileri sürülmüştür.

232

13. A

14. E

15. B

16. C

15. Ünite

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri Bilgi Köşesi

3. TEST 1.

4.

Padişah I. Abdülmecit, Tanzimat Fermanı’nın sonunda fermandaki ilkelere uyacağına dair yemin ederken “ …Kanunlara uymazsam Allah beni kahretsin . Keza halkım da uysun, uymazlar ise Allah onları da kahretsin.” demiştir.

1871'de yayımlanan 1913 yılına kadar yürürlükte kalan Vilayet Nizamnamesi'nde “taşra yöneticilerinden” hangisinin iş başına geçmesi “halkın seçimi” yolu ile olmakla diğerlerinden farklılık gösterdiği söylenebilir?



Verilen bilgiye göre Tanzimat Fermanı ile ilgili;



I. Uyulmadığında yasal yaptırım gücü yoktur.

B) Liva Mutasarrıfları



II. Yetkilerinin kısıtlandığını kabullenmiştir.

D) Nahiye Müdürleri



III. Türklerin tarihteki ilk anayasasıdır.

E) Köy Muhtarları



Yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Vilayet Valileri C) Kaza Kaymakamları

E) I, II ve III

2.

Tanzimat Dönemi'nde kurulan kurumlardan bazılarının günümüzde hangi isimle devam ettiği eşlemesinden;

Palme Yayınevi



5.

Osmanlı Devleti’ni güçlendirme amacına yönelik izleyeceği siyaset ile ilgili yazılan makaledeki “Üç Tarzı Siyaset” aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?



I. Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliye / Sayıştay

A) Batıcılık – Türkçülük – Osmanlıcılık



II. Şura-yı Devlet / Danıştay

C) Türkçülük – Turancılık – İslâmcılık



III. Divan-ı Ahkam-ı Adliye / Yargıtay

D) İslâmcılık – Batıcılık – Turancılık



Hangilerinin, yanlış oldukları söylenebilir?

E) Turancılık – Osmanlıcılık – İslâmcılık

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

B) Osmanlıcılık – İslâmcılık – Türkçülük

E) II ve III

3.

Tanzimat Fermanı'nda “herkesten eşit miktarda vergi alınması” kararı Tanzimat dönemine kadar uygulanan aşağıdakilerden hangisinin bir süre de olsa kaldırılmasına yol açmıştır?

6.

“Halkın dil, din ve soy farkı gözetilmeksizin eşit olması gerektiğini” savunarak devletin dağılmasını önlemeyi amaçlayan XIX. yy da ortaya çıkan Balkan Savaşları'na kadar etkinliğini koruyan düşünce akımı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Malikane sistemi

A) İslâmcılık

B) Eyalet sistemi

B) Batıcılık

C) Dirlik usulü

C) Osmanlıcılık

D) Müsadere usulü

D) Türkçülük

E) İltizam uısulü

E) Turancılık 1. D

2. A

3. E

4. E

5. B

6. C

OSMANLI DEVLETİ’NİN BATI TİPİ YENİ BİR DÜZENLİ ORDU KURMA PROJELERİ Nizam-ı Cedit: • III. Selim Dönemi'nde Avrupa eğitim yöntemlerine göre kurulan asker ocağıdır. Yeniçeri Ocağının ve halkın tepkisini çekmemek için Nizam-ı Cedit’in İstanbul’un korunması amacı ile kurulduğu açıklanmıştır. • Nizam-ı Cedit Ocağı'nın giderlerini karşılamak amacıyla “İrad-ı Cedit” hazinesi kurulmuştur. Yeni ordunun subay ve erlerinin maaşları bu hazineden ödenmiştir. • III. Selim’in Nizam-ı Cedit yeniliklerine karşı Kabakçı Mustafa öncülüğünde ayaklanma çıkması üzerine III. Selim Nizam-ı Cedit ocağının kaldırıldığını bildirmesine rağmen ayaklanıcılar Şeyhülislamdan aldıkları fetva ile III. Selimi tahtan indirmişlerdir. Nizam-ı Cedit yenilikleri de tıpkı Lale Devri yenilikleri gibi tutucu çevrelerin çıkardıkları ayaklanma ile son bulmuştur. ASAKİR-İ MANSURE-İ MUHAMMEDİYE: • Sultan II. Mahmut XVI. yy sonlarında bozulmaya başlayan XVII ve XVIII. yy larda isyan yuvası haline gelen Yeniçeri Ocağı'nı 1826 da kaldırarak yerine “Asakir-i Mansure-i Muhammediye” adı ile yeni bir ordu kurmuştur. Yeni ordunun asker ihtiyacı 15-30 yaşları arasındaki askerlerden seçilmiştir. Bu ordu gönüllülerin katılması ile kısa sürede güçlenmiştir. Ordunun bölük, tabur, alay gibi askeri birlik isimleri Nizam-ı Cedit’in aynısıdır. Eğitimleri için Avrupa’dan uzmanlar getirilmiştir. • Tamamı maaşlı olan ve maaşlarını aydan aya alan bu ordunun giderlerini karşılamak için “Mansure Hazinesi” oluşturulmuştur. Ordunun subay ihtiyacı önceleri Mühendishanelerden daha sonra Harbiye’den karşılanmış ayrıca Avrupa’ya öğrenci gönderilmiştir. Yeni ordunun desteklenmesi için 1834'de Redif-i Asakir-i Mansure adı ile yedek bir ordu kurulmuştur.

233

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

Bilgi Köşesi ASAKİR-İ NİZAMİYE: • Redif-i Asakir-i Mansure’nin kurulmasından sonra “Asakir-i Mansure” ifadesinin yerine “Asakir-i Nizamiye” adı verilmiş ve bu isim uzun yıllar kullanılmıştır. 1843'de muvazzaflık (nizami askerlik) 5 yıla Rediflik (yedeklik) 7 yıla indirilmiştir. Düzenleri bozulan ve sayıları hayli azalan Kapıkulu Süvarileri (atlılar) de dağıtılarak yerlerine yeni süvari alayları kurulmuştur. BEDELLİ ASKERLİK VE MUAFİYETLER • Zorunlu askerlik II. Mahmut döneminde getirilmişti. Kapıkulu askerleri maaşlı, Eyalet askerleri ise Tımarlı Sipahilerin besledikleri askerlerden oluşmuştu.1869'da kara ordusu “nizami, redif ve mustahfız (seferberlik halinde çağrılanlar) olmak üzere 3 kısıma ayrılmış bunların süreleri zaman içinde değişikliğe uğramıştır. • Kadılar, müderrisler, imam ve müezzinler, Mekke, Medine ve Kudüs’te Kutsal mekanlardaki görevliler, medrese öğrencileri, Padişaha 14 yıl hizmet edenler, İstanbul’da doğmuş olanlar ve yaşayanlar, sonradan Müslüman olanlar askerliğe elverişli olmayanlar askere alınmazlardı. Bunlardan başka bakıma muhtaç özel durumu olanlarda askere alınmazlardı. • Askere gönüllü gidenler istedikleri yerde askerlik yaparlarken adına kura isabet edenler 50 altın bedel ödeyerek en yakın bir yerde askerlik yaparlardı. DEMOGRAFİK GÜCÜN MİLLİ GÜÇ OLARAK KULLANILMASI • Bir ülkede yaşayan insanların toplamı nüfus gücünü oluşturur. Nüfusun çok olması; a) Caydırıcı etkiye sahiptir. b) Planlı ve programlı olarak değerlendirilirse ekonomik kalkınmaya etki eder. c) Genç nüfus üretimde avantaj sağlar.

234

7.

Padişah aşağıdakilerden hangisinin, üyelerini “ömür boyu” süre ile atama yetkisine sahipti?

10. İttihat ve Terakkicilerin Selanik’te “Hareket Ordusu” adı ile bir ordu kurmalarının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

B) Şura-yı Devlet

A) Edirne ve Kırklareli’yi Bulgarlardan geri almak

C) Divan-ı Ahkam-ı Adliye

B) 31 Mart İsyanı'nı bastırmak

D) Mebusan Meclisi

C) Ermenilerin çıkardıkları ayaklanmaları önlemek.

A) Meclis-i Valay-ı Ahkam-ı Adliye

E) Ayan Meclisi

D) Meşrutiyetin ilanına karşı çıkan Padişah Abdülaziz’i tahttan indirmek E) Ege adalarını geri almak

8.

II. Abdülhamit aşağıdaki gelişmelerden hangisini gerekçe gösterek Birinci Meşrutiyet Dönemi'ne son vermiştir? A) Sarıkamış felaketini B) Trablusgarp’ın elden çıkışını C) 31 Mart İsyanı'nın çıkışını

Palme Yayınevi

15. Ünite

11. XX. yy da yaşanan aşağıdaki gelişmelerden hangisinin “yönetime el koymaktan çok rejimi değiştirmeye” yönelik olduğu ileri sürülmüştür? A) 31 Mart Ayaklanması

D) 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı'ndaki (93 Harbi) yenilgileri

B) Babıali Baskını C) 1960 Darbesi

E) Arnavutluk’un bağımsızlığını ilan etmesini

D) 1971 Muhtırası E) 12 Eylül 1980 Darbesi

9.

II. Meşrutiyet’in ilanında etkili olan İttihat ve Terakki Cemiyeti aşağıdakilerden hangisi sonunda hükümeti ele geçirmiş ve 1918 yılına kadar yönetimde etkin olmuştur? A) Babıali Baskını B) Dolmabahçe Baskını C) 31 Mart İsyanı'nın Bastırılması D) Birinci Dünya Savaşı’nın Başlaması E) Muharrem Kararnamesi'nin Yayımlanması 7. E

8. D

9. A

12. Osmanlı tarihinde yaşanan gelişmelerden hangisi sonunda Padişahı değişikliği görülmemiştir?

I. Patrona Halil Ayaklanması



II. Edirne Olayı



III. Babıali Baskını



IV. Kabakçı Mustafa ayaklanması



V. Dolmabahçe Darbesi A) I.

10. B

11. A

B) II. 12. C

C) III.

D) IV.

E) V.

15. Ünite

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

13. 27 Mayıs 1960 ve 12 Eylül 1980 darbelerinin önemli farklı yönleri olmakla birlikte ortak yönün de bulunduğunu ileri süren bir kişi;

15. Günümüzde TBMM’den çıkan bir yasanın “Anayasa’ya aykırı olup olmadığına Anayasa Mahkemesi bakmaktadır.

Osmanlı Anayasası olan Kanuni Esasi’de bu denetleme yetkisi aşağıdakilerden hangisine, aittir?



I. Yeni anayasalar hazırlamaları



II. Emir – komuta zinciri içinde gerçekleşmeleri



III. Mevcut hükümetleri yönetimden uzaklaştırmaları

A) Mebusan Meclisi



Durumlarından Hangilerini, görüşlerine kanıt olarak gösterebilir?

C) Şuray-ı Devlet

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) Vükela Heyeti

C) Yalnız III

D) I ve III

B) Ayan Meclisi D) Meclis-i Ahkamı Adliye

E) I, II ve III

Bilgi Köşesi d) İyi eğitilmiş nüfus “askeri gücün” vazgeçilmezidir. OSMANLI İMPARATORLUĞUNDA ULAŞIM VE HABERLEŞME • XIX. yy da Osmanlı Devleti’nde ulaşım alanında önemli gelişmeler görülmüştür. Bir yandan Avrupalı yatırımcılar “demiryolu” yaparlarken hükümet “merkezi otoriteyi güçlendirme, vergi toplama, ticaret yapma ve kolay haberleşme “için karayolu yapımını hızlandırmıştır.

14. Anayasa yapan meclislere tarihte aşağıdakilerden hangi isim verilmiştir?

Palme Yayınevi

• İlk demiryolu Batı Anadolu’da kurulmaya başlanmış zamanla İzmir-Aydın yolu Uşak ve Afyon’a Anadolu içlerine uzanmıştır. Ayrıca İstanbul-Viyana hattı ile Suriye Arabistan demiryolu Mekke’ye kadar uzanmıştır.

A) Danışma Meclisi B) Anayasa Meclisi

16. İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirisi’nde “Her insan doğuştan hürdür ve diğerleriyle eşittir. Devlet gücü millete ait olmalıdır. Sadece milletin seçtiği temsilcilerin yönetme hakkı vardır. Millet de bu temsilcileri denetleyebilir.

• Haberleşme alanında ilk olarak İstanbul-İzmir arasında “posta” hizmeti başlatılmıştır. Osmanlı Devleti’nde ilk telefon hattı 1881 de Galata-Eminönü arasında ilk telgraf hattı ise Kırım Savaşı sırasında kullanılmıştır. Telgraf hattı kısa sürede İstanbul-Anadolu-Mısır arasında döşenmiştir.

Yapılan açıklama ışığında aşağıdakilerden hangisine, yer verildiği söylenemez?

OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA VATANDAŞLIK

D) Olağanüstü Hal Meclisi

A) Ulus devlet

E) Demokratik Meclis

B) Demokrasi

• Osmanlı İmparatorluğu’nun vatandaşlık anlayışı genel olarak “Osmanlıcılık” temeline dayanmaktaydı. Osmanlılık, imparatorluk içinde yaşayan halkların “özel kimliklerini aşan” bir üst kimliği ifade etmektedir. Tüm halkların eşit şekilde siyasi hayata katılmaları halinde Osmanlı Devleti’ne karşı olan ayaklanmaların ve bağımsızlık isteklerinin son bulacağına, bu sayede devletin devamlılığının sağlanacağına inanılmıştır. Ancak ne Tanzimat ve Islahat Fermanları ne de Meşrutiyetin ilanı Avrupalıların baskılarını azaltmamıştır.



C) Kurucu Meclis

C) Parlamenter sistem D) Kuvvetler (Güçler) ayrılığı E) Milli egemenlik

• İttihat ve Terakkicilerin modern, merkezi bir ulus devlet yaratma imparatorluğun tüm unsurlarının birlik olmalarını sağlama düşünceleri de yetersiz kalmıştı. Çünkü bu birliği sağlayacak ortak bir kültürel bağ mevcut değildi. 13. D

14. C

15. B

16. A

235

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

Bilgi Köşesi • İttihat ve Terakkicilerin vatandaş yaratma çabalarından biri de “memurluk” olduğu ileri sürülmüştür. Türk olmayanların memur olamayacakları ilkesi getirilmekle Türkleştirmelerinin hedeflendiği belirtilmiştir.

4. TEST 1.

XIX. yüzyılın sonlarında ve XX. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’ndeki düşünce akımları, devlet açısından bekleneni verememiştir.



Aşağıdakilerden hangisi, bu başarısızlığın nedenlerinden biri değildir?



I. yabancı devletlerin, kendi içişlerini karışmasına fırsat vermeme

A) Dış baskıların artması



II. İç sorunlarının çözümünde, yabancı devletlerin siyasi ve askeri desteğini sağlama



III. İç sorunların büyüyerek, içinden çıkılmaz hale gelmesine imkan tanımama



çabalarından hangilerine ulaşmak istediği savunulamaz?

B) Fikirlerin birbirlerine karşı ortaya atılması

EĞİTİM ÖĞRETİM KURUMLARINDAKİ YENİLİKLER

C) Fikirlerin geniş halk kitlelerince içselleştirilememesi

II. Mahmut Dönemi Eğitim-Kültürel Alanda Yenilikler: • Medreselerin yanında ilk kez Avrupa tarzı okullar açılmıştır. (Bu durum eğitimde ikiliğin ortaya çıkmasına ve kültür çatışmalarına yol açmıştır) • İlk kez Avrupa’ya öğrenci göderilmiştir. • İstanbul’da erkek çocuklar için ilköğretim zorunlu hale getirilmiştir. • Rüştiyeler (Ortaokul) ve Mektebiulumiedebiye gibi orta dereceli okullar açılmıştır. • Devlet memuru yetiştirmek için Mektebimaarifiadliye açılmıştır. • Mektebi Harbiye ve Mektebi Tıbbiye açılmıştır. • Mehter takımının yerine Mızıkayıhümayun (Bando Okulu) açılmıştır. • Takvimivakayı adı ile ilk resmi gazete çıkarılmıştır. • Diplomat yetiştirmek için tercüme odaları kurulmuştur.

D) Fikirlerin halk tarafında ortaya atılması ve sahiplenilmesi E) İsyanlar ve bağımsızlık hareketlerinin, fikirlerin yaşama geçmesine izin vermemesi

4.

Osmanlı Devleti içeride sorun çıktığı zaman, dış politikada uzlaşmayı esas almıştır.



Osmanlı Devleti’nin, bu politikayla;

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

2.

I. Devlet müdahalesi yoktur.



II. Ekonomik faaliyetler serbesttir.



III. Bireylerin iradesine bırakılmıştır.



IV. Malın değerini, belirleyen sadece emektir.



V. Fiyatlar piyasada, arz – talep esasına göre şekillenir.



Yukarıdakilerden hangisi, “Kapitalist Sistem”e ilişkin doğru bir yargı değildir?

A) I.

B) II.

C) III.

D) IV.

Palme Yayınevi

15. Ünite

5.

Aşağıdakilerden hangisi, Fransız İhtilali’nin nedenlerinden biri değildir? A) Aydınların halkı, bilinçlendirmesi B) Krallık rejiminin halka baskı yapması C) Çok uluslu devletlerin parçalanması D) Gelişen Burjuvazinin, siyasi haklar talep etmesi

E) V.

E) İngiltere ve Amerikadaki demokratik gelişmelerin Fransız halkını etkilemesi

AZINLIK YABANCI VE MİSYONER OKULLARI – Osmanlı ülkesinde yaşayan gayrimüslimler din ve mezhep esasına göre “millet sistemi” halinde teşkilatlandırılmışlardır. Dinlerini ve dillerini öğrenmek için okullar açmışlardır. • Osmanlı ülkesinde yaşayan Gayrimüslimlerin okullarından başka yabancıların açtıkları “misyoner okulları” da önemli yer tutmaktaydı. Yabancı misyoner okullarının ilki 1583 de Fransa’dan gelen Cizvitlerin Galata’daki “Saint Benoit Kilisesinde” kurdukları okuldur. Zamanla ülke genelinde sayıları hayli artmıştır.

236

3.

Tanzimat Dönemi’nde; karma ticaret mahkemeleri açılmış, ticaret kanunnamesi çıkarılmış ve araştırma komisyonları kurulmuştur.



Bu gelişmelerin,



I. tarımsal üretimi artırmak



II. ekonomiye canlandırmak

6.

İngiltere, 1756 – 1763 yılları arasında yapılan Yedi Yıl Savaşları’nda bozulan ekonomisini düzeltmek için, aşağıdakilerden hangisini, gerçekleştirmiştir?



III. hukuk sistemini geliştirmek



amaçlarından hangileriyle, ilişkili olduğu savunulabilir?

A) Sanayileşmeye yönelmek

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Kralın yetkilerini artırmak

C) I ve II

D) II ve III

B) Parlamentoyu kapatmak D) Sömürgeci anlayıştan vazgeçmek E) Amerikadaki kolonilere, vergiler koymak

E) I, II ve III 1. D

2. D

3. D

4. B

5. C

6. E

ağırlaştırılmış

15. Ünite 7.

10. Savaş öncesinde, Osmanlı ordusundaki

Kuruluş amacı, mutlak monarşi yerine anayasal bir monarşi oluşturmak, yani monarkın yetkilerini halkın temsilcilerinden oluşan bir parlamento ile sınırlamak, olan ve Osmanlıcılık akımı temelinde, Meşrutiyet’i ilk kez ilan ettiren grup aşağıdakilerden hangisidir?

askerlerin bir bölümünün terhis edilmesi ve savaş sırasında Osmanlı subayları arasında siyasi çekişmeler yaşanması, sonucu aşağıdaki savaşlardan hangisi, yenilgiyle sonuçlanmıştır? A) Trablusgarp Savaşı

A) Adem–i Merkeziyet

B) Birinci Balkan Savaşı

B) Genç Osmanlılar

C) İkinci Balkan Savaşı

C) İttihad–ı Osmani

8.

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

D) Halk İştirakun

D) 93 Harbi (Savaşı)

E) İttihat ve Terakki

E) Birinci Dünya Savaşı

Osmanlı Devleti’nin, dağılmasını önlemeye yönelik akımlardan hangisi II. Abdülhamit döneminde “devletin resmi siyaseti” olarak uygulanmaya çalışılmıştır? A) Osmanlıcılık B) Batıcılık

Palme Yayınevi

C) Adem–i Merkeziyetçilik D) Turancılık (Pantürkizm) E) İslâmcılık (Panislâmizm)

11. (1792–1797) yılları Birinci Koalisyon Savaşları olarak adlandırılır.

Aşağıdakilerden hangisi, bu dönemde Fransa’ya savaş açan devletlerden biri değildir? A) Prusya B) İspanya C) Rusya

9.

D) Hollanda

Avrupa’da,

E) Avusturya – Macaristan

• Sermaye birikiminin oluşması



• Nitelikli işgücünün artması



• Ulaşım araçları ve demiryollarının gelişmesi



• Deney yöntemi ile bilimde gelişmelerin sağlanması Birlikte ele alındığında;



I. Kol gücünün, üretimdeki yeri artmıştır.



II. Tüketicinin, eline mallar daha erken ulaşmıştır.



III. Tarım toplumundan, sanayi toplumuna geçilmiştir. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?



12. II. Abdülhamit’in, İttihat ve Terakki’ciler tarafından tahttan indirilmesinde aşağıdakilerden hangisi, etkili olmuştur?

A) Yalnız I

B) I ve II

A) 31 Mart Olayı

B) Edirne Olayı

C) I ve III

D) II ve III

C) Çeşme Baskını

D) Navarin Olayı

E) 93 Harbi (Savaşı)

E) I, II ve III 7. B

8. E

9. D

10. B

11. C

12. A

Bilgi Köşesi • Amerikalı misyonerlerde Tanzimat’tan itibaren başta İstanbul’daki Protestan “Robert Koleji” olmak üzere Mardin, Harput, Beyrut, Tarsus, Kayseri gibi şehirlerde kolejler açmışlardır. 413 ü yabancı 4547 okuldan 4049 unun ruhsatsız olduğu tespit edilmiştir. Devlet denetiminden uzak bu okullarda yaygın olarak Müslümanlık ve Türk düşmanlığı yapıldığı ileri sürülmüştür. Devletin bu okullara yönelik girişimlerine karşı Avrupalılar ortak tavır takınmışlar Ortodoks Rumları Ruslar desteklerken, Katolik Ermenileri Fransızlar ve Almanlar, Protestan Ermenileri ise İngiliz ve Amerikalılar korumaları altına almışlardır. II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ SOSYAL HAYIR VE YARDIMLAŞMA KURUMLARI • XIX. yy Sosyal devlet anlayışının ortaya çıkmaya başladığı bir dönemdir. Değişen siyasi, ekonomik ve sosyal koşullar devletlerin rolünü değiştirmiştir. Sanayileşme ve büyük şehirlerin kurulmasının yarattığı olumsuzluklar sosyal yapının zayıflamasına ve insanların birbirlerinden uzaklaşmalarına neden olmuştur. Devlet bu yapıda fakirlerin ve ihtiyaç sahiplerinin koruyuculuğunu üstlenmek zorunda kalmıştır. • Fakir ve ihtiyaç sahiplerinin dışında engellilerde devletin ilgilendiği alan olmuştur. II. Abdülhamit bu amaçla sağır ve dilsizler için okullar yaptırmış, iş kazası mağdurları için sigorta fonu oluşturmuştur. II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ SOSYAL VE GÜVENLİK ALANINDA ATILAN İLK ADIMLAR * XIX. yy da iş kazası mağdurları ile savaş gazilerine maaş bağlanmaya başlanmıştı. Önceden yalnızca askeri sınıfa uygulanan emekli işlemleri XIX. yy da başta devlet memurları ile diğer meslek gruplarına da genişletilmişti. Emeklilik fonlarının artırılması ihtiyaç sahiplerine atiyyelerin (bağış) sağlanması yanında

237

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

Bilgi Köşesi II. Abdülhamit, fakirler ve ihtiyaç sahiplerinin yararlanmaları için “Darülaceze ve Darülhayr” gibi kurumlar kurdurmuştur.

13. Siyasi alanda her türlü bireysel özgürlükleri



DARÜLACEZE: • İstanbul’un ilk modern sosyal refah kurumu ve Sultanın en önemli hayır kurumu olduğu belirtilmiştir. Darülaceze’nin kurulmasında İstanbul’da fakirlerin ve dilencilerin sayısının artmasının etken olduğu ileri sürülmüştür. Ancak bu kurum yalnızca fakir ve dilencilere hizmet etmekle kalmamış yaşlı ve çocuklara kimsesizlere de hizmet vermiştir. KÜRESEL GÜÇLERE KARŞI İÇ DENGELERİ KORUMA ÇABALARI • II. Mahmut otoritesini güçlendirmek amacı ile önce Ayanlarla “Sened-i İttifak’ı” imzalamak zorunda kalmış (1808). Kısa süre sonra Ayanlığı kaldırmıştır. • Yeniçeri Ocağını kaldırmış yerine Asakir-i Mansurey-i Muhammediye isimli orduyu kurmuştur. Yeniçeri Ocağının kaldırılması ile “Seyfiye (askeri) sınıfın” siyasi etkisi azalmıştır. • Yönetimde merkez teşkilatına yeni bir biçim vermeye çalışan II. Mahmut, Sadrazam ve Şeyhülislamda toplanan yetkileri Nazırlara dağıtmıştır. • Şeyhülislam hükümete alınmış, ıslahatlar önünde engel oluşturan Seyfiye sınıfından sonra Ulema sınıfı da kontrol altına alınmıştır. • Yönetim yetkileri Nazırlar arasında paylaştırılmış “Heyet-i Vükela (Bakanlar Kurulu) oluşturulmuştur. • Hükümet gibi “Kalemiye” sınıfı da modern yapıya kavuşturulmuştur. • Memurlar iç ve dış olarak ayrılmış maaşları hazinden ödenmeye başlanmıştır. • Müsadere usulü kaldırılarak herkese mülkiyet ve miras hakkı tanınmıştır. • II. Mahmut Anadolu ve Ru-

238

15. Fransız İhtilali’nin siyasi sonuçları;

ve girişimciliği destekleyen, ekonomik alanda özel teşebbüsün serbest koşullarda rekabetini amaçlayan ekonomik ve siyasal boyutları olan görüştür.



– XVIII. yüzyılda Avusturya’yı,



– XIX. yüzyılda Yunan, Sırp ve Romenleri,



Tanımlaması aşağıdakilerden hangisine, aittir?

– XX. yüzyılda Bulgar, Arnavut, Arap ve Türkleri etkilemiştir.



A) Kapitalizm

B) Liberalizm

C) Sosyalizm

D) Komünizm

14.

I. Avrupa’daki gelişmelerin örnek alınması



II. Dil,din, ırk ayrımı yapılmaksızın herkese eşit mesafede kalınması



III. İmparatorluğun parçalanması tehlikesine karşı bütün Müslüman cemaatin kaynaştırılması



Osmanlıcılık, Batıcılık, İslâmcılık düşünce akımları ile ilişkisi aşağıdakilerden hangisinde, doğru olarak gruplandığı söylenebilir?



Osmanlıcılık

Batıcılık

İslâmcılık

A)

I

II

III

B)

II

I

III

C)

III

II

I

D)

I

III

II

E)

II

III

I

13. B

Bu bilgilere göre;



I. Ulusçuluğa dayalı bağımsız hareketleri, süreklilik göstermiştir.



II. Ekonomik gelişmeler, üst yapıda politikayı etkilemiştir.



III. Toplumsal olaylar, siyasal gelişime uygun düşmemiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) Emperyalizm

A) Yalnız I

B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

16. Sanayi Devrimiyle; Palme Yayınevi

15. Ünite



– Artan üretime yeni pazar



– Biriken sermayeye yeni yatırım



– Sürekli üretim yapan fabrikalara hammadde alanları arayışları ortaya çıktı.



Bu etkenlere bağlı olarak da sömürgecilik gelişti ve yeni bir biçim aldı.



Birinci Dünya Savaşı’nın çıkışının temel nedenini oluşturan bu yeni biçim aşağıdakilerden hangisidir? A) Liberalizm B) Sosyalizm C) Feodalizm D) Emperyalizm E) Federalizm

14. B

15. A

16. D

15. Ünite

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri Bilgi Köşesi

5. TEST 1.



4.

Tanzimat Fermanı’nın bir devamı olarak görülen ve azınlıklara yönelik yeni haklar öngören Islahat Fermanı, Avrupalı devletlerin baskısıyla yayınlanmıştır.

A) Yıkılmaz denilen mutlak monarşilerin, yıkılabileceğinin görülmesi

Batılı devletlerin, Osmanlı topraklarında yaşayan azınlık hakları ile yoğun bir şekilde ilgilenmeleri,



I. Eşitlik, demokrasi, kardeşlik gibi ilkeleri Osmanlı topraklarında egemen kılmak



II. İmparatorluğun, iç işlerine karışma koşullarını oluşturmak



III. Osmanlı Devleti’nin, Avrupa devletler hukukundan faydalanmasını sağlamak



amaçlarından hangileriyle, ilgilidir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Fransız İhtilali’ni hazırlayan etkenlerden hangisinin, dış etken olduğu söylenebilir?

B) Halkın çeşitli sosyal sınıflara ayrılması ve sınıflar arasında çelişkilerin uzlaşmaz olması C) Yedi Yıl Savaşları’nda uğradığı ekonomik kaybı gidermek için halktan yeni vergiler toplanmaya çalışılması D) Fransız aydınlarının yönetimi eleştirmesi, halkı bilinçlendirerek değişime hazırlaması E) İngiltere ve ABD’deki demokrasi uygulamalarının Fransız halkını derinden etkilemesi

2.

Osmanlı azınlıklarından; Yunanlar 1829’da , Sırbistan, Karadağ ve Romanya 1878’de, Bulgarlar, 1908’de Arnavutlar 1912’de, bağımsızlıklarını kazanmışlardır,



Bu bilgiye dayanarak,

Palme Yayınevi

E) II ve III

5.

Avusturya başbakanı Metternich, bu antlaşmanın Avrupa’da barışı sağlamaya yetmeyeceğini anlayınca, Kasım 1815’te yeni bir antlaşma yapılmasını sağladı.



“Dörtlü İttifak” adı verilen bu birliktelikte aşağıdakilerden hangisi, yer almamıştır?



I. Osmanlı İmparatorluğu, küçülmüştür.



II. Ulusçuluk akımı, Balkanlarda etkili olmuştur.

A) Avusturya

B) Prusya



III. Avrupa’nın Balkanlar bölgesinde, siyasi haritada bir değişiklik yaşanmamıştır.

C) Rusya

D) İngiltere



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) Osmanlı

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

3.

İkinci Meşrutiyet döneminde, Osmanlıcılık ve İslâmcılık anlayışının yerine “Türkçülük” akımının benimsenmesinde, aşağıdakilerden hangisi daha çok etkili olmuştur? A) Halkın devlet yönetimine katılması B) Hukuk devleti anlayışının benimsenmesi

6.

I. Tanzimat Fermanı’nın yayınlanması



II. Islahat Fermanı’nın yayınlanması



III. Meşrutiyet’in ilan edilmesi



gelişmelerinden hangileri, üzerinde etkili olduğu savunulabilir?

C) Almanya’nın dostluğunun benimsenmesi D) İşsizliğin artması ve atölyelerin kapanması E) Devletin imparatorluk özelliğini büyük ölçüde yitirmesi 1. B

2. B

3. E

Fransız İhtilal’in getirdiği düşünce akımları;

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

4. E

5. E

6. E

meli’deki vilayetleri merkeze bağlayarak devletotoritesini sağlamlaştırmak istedi. Valiler maaşa bağlanarak memur statüsüne getirilmiş oldu. • Tımar sistemi kaldırılmış, Valiler modern sistemle asker yetiştirmekle görevlendirilmiştir. • Mahalle ve köylerde muhtarlıklar kurulmuştur. TANZİMAT REFORMLARI a) Merkez: – Osmanlı Devleti XIX.yy da içte ve dışta karşılaştığı güçlükleri aşabilmek için kapsamlı ıslahatlara girişmek ihtiyacını duymuş bu amaçla Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanan Gülhane Hattı Hümayunu da denilen “Tanzimat Fermanı” 1839'da I. Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir. • Tanzimat Fermanı’nın yaptırım gücü olmamakla birlikte Padişahın haklarını kısıtlayan anayasal sisteme geçişte ilk adım olmuştur. • II. Mahmut Dönemi'nde merkez teşkilatında yapılan düzenlemeler bazı değişiklerle geliştirilmiştir. Başvekalete çevrilen sadrazamlık eski konumuna getirilmiş, Şeyhülislam’ın siyasi danışmanlık görevi azaltılmıştır. • Kanun ve yönetmelik hazırlayan, yüksek mahkeme görevi yapan Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliye yeniden düzenlenmiştir. 1868 de “Şura-yı Devlet” (Danıştay) ve“ Divan-ı Ahkam-ı Adliye” (Yargıtay) kurulmuştur. Böylece Yürütme ile Yargı erkleri ayrılmış yargının bağımsızlığı sağlanmıştır. b) Taşra: – Vergilerin memurlar tarafından toplanması kararlaştırılmış ancak usülsüzlükler üzerine “iltizam” sistemine geri dönülmüştür. – 1840'da çıkarılan Nizamname ile en büyük birim olan Eyaletler, Sancaklara, Kazalara ve Köylere ayrılmıştır. Eyaletlere valiler (Müşir), Sancaklara Kaymakam atanırken Kazalar da seçimle gelen Kaza Müdürü, Köylerde ise Muhtarlar görev almışlardır.

239

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

Bilgi Köşesi

7.

– Eyaletlerde halkın seçtiği Müslüman ve Gayrimüslim temsilciler EyaletMeclisini, Sancaklardakiler ise Sancak Meclisi’ni oluşturmuşlardır. Böylece halkın yönetime katılması yolunda adım atılmıştır. • Islahat Fermanı'nın (1856) ilanından sonra tepkileri önlemek ve daha merkezi yönetim kurmak için değişiklikler yapılmıştır. Eyaletler Vilayet adını almış başına vali atanmıştır. Sancaklara (Liva) Liva Kaymakamı, Kazalara Kaza Müdürü atanmış Köyler de ise Muhtarlar seçimle iş başına gelmişlerdir.Bunlara yardımcı olmak üzere seçimle “Vilayet İdare Meclis”,”Liva İdare Meclisi” ve köylerde “İhtiyarlar Heyeti” oluşturulmuştur.

10. Birinci Balkan Savaşı’ndaki yenilgiden sonra

Fransa, Yedi Yıl Savaşları’nda birçok sömürgesini aşağıdaki devletlerden hangisine, bırakmak zorunda kalmıştır? A) Avusturya

B) İspanya

C) Ceneviz

D) İngiltere

düzenlenen Bab–ı Ali Baskını, yasa dışı yoldan yönetimin el değiştirmesine neden olan bir hükümet darbesidir.

E) Rusya

Bu olayı gerçekleştiren siyasi grup aşağıdakilerden hangisidir? A) Hürriyet ve İtilaf B) Adem–i Merkeziyet C) İttihad–i Osmani D) İttihat ve Terakki E) Genç Osmanlılar

11. Osmanlıcılık düşüncesi, eşit haklara sahip bir-

8.

I. pala



II. tüfek



III. kılıç



Yukarıdaki silahlardan hangileri, “Nizam–ı Cedit” subayları tarafından kullanılırdı?

• 1871 Vilayet Nizamnamesi ile ise Vilayet’te vali, Liva’da Mutasarrıf, Kaza’da Kaymakam, ilk kez oluşturulan Nahiye’de Nahiye Müdürü ve köylerde seçimle gelen Muhtarlar yönetici olmuşlardır. Ayrıca Vilayet ve Livalarda “Belediye Örgütünün” kurulması kararlaştırılmıştır.

lik ve dayanışma içinde olan bir Osmanlı toplumu oluşturmak amacıyla ortaya atılmıştır.

A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

Palme Yayınevi

15. Ünite

Buna göre, Osmanlıcılık akımının;



I. Ulus – devlet anlayışını yaşama geçirmek



II. Osmanlıcılık düşüncesini üst kimlik olarak benimsetmek



III. Ulusçuluk akımının ortaya çıkardığı ayrılıkçı hareketlere fırsat vermemek



amaçlarından hangilerini, gerçekleştirmeye yönelik olduğunu savunulabilir?

DEVLETİ GÜÇLENDİRME DÜŞÜNCELERİ

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

Üç Tarz-ı Siyaset: • Üç Tarz-ı Siyaset makalesinde Türkçülük meselesinin ilk kez ortaya atılması yanında Osmanlıların takip edebileceği Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük siyasetleri de ele alınmıştır. Yusuf Akçura, İslâmcılık siyasetinin içerde fazla bir engelle karşılaşmayabileceğini ancak Avrupalıların buna şiddetle karşı koyacaklarını ileri sürmüştür. • Türkçülük siyasetinin başlıca sakıncasını ise Türkleşmeyen unsurların imparatorluktan ayrılmak isteyebileceklerinin sakınca yaratabileceğini belirtmiştir.

240

9.



İkinci Meşrutiyet yönetimine karşı, 31 Mart Ayaklanması çıkmış ve bazı İttihatçılar öldürülmüştür. Padişah II. Abdülhamit ise bütün bu olan bitene karşı emrindeki kuvvetleri isyanı bastırmak için kullanmamış, isyanı Selanik’ten gelen “Hareket Ordusu” bastırmıştır. Bu isyan bastırıldıktan sonra, aşağıdakilerden hangisinin, gerçekleşmiş olduğu savunulamaz?

12. Fransız İhtilali sonrasında görülen;

I. Kral ve Kraliçenin idam edilmesi



II. İnsan Hakları Bildirgesi’nin yayınlanması



III. Eşitlik, demokrasi, özgürlük, laiklik ve ulusçuluk gibi kavramların dünya çapında önem kazanması gelişmelerinden hangilerinin, etkileri Fransa ile sınırlı kalmıştır?

A) Saltanat sistemine son verilmesi

B) Abdülhamit’in tahttan indirilmesi C) Padişahın yetkilerinin kısıtlanması D) Kişi hak ve özgürlüklerinin artırılması E) Mebusan Meclisi’nin yetkilerinin genişletilmesi 7. D

8. B

9. A

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III 10. D

11. D

12. A

15. Ünite

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

13. XIX. yüzyılın sonlarında ve XX. yüzyılın başla-

15. Aşağıdakilerden hangisi, Fransız İhtlali’nin

rında Osmanlı Devleti’nde ülkenin birlik ve bütünlüğünü sağlamak amacıyla değişik düşünce akımları ortaya çıkmıştır.

başlamasından imparatorluk yönetiminin kurulmasına kadar geçen dönemlerden biri değildir?

Aşağıdakilerden hangisi, bu fikir akımları içinde yer almaz?

A) Konsüllük Devri



B) Diretuvar Devri

A) Osmanlıcılık

C) Milli Konvansiyon Devri

B) Batıcılık

D) Meşruti Krallık Devri

C) İslâmcılık

E) Engizisyon Devri

D) Devletçilik E) Türkçülük

Bilgi Köşesi DÜŞÜNCE AKIMLARI 1. BATICILIK: – Bir fikir akımı olarak Batıcılık Osmanlılarda ilk ortaya atılan fikir akımıdır. Ülkede sorunların ortaya çıkması ile batılılaşma yönünde (Lale Devri) adımlar atılmıştır. II. Mahmut döneminde Avrupa’ya gönderilen öğrenciler Batıcılık akımını etkin hale getirmişlerdir. Hatta Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda Batıcılık etken fikir akımı olmuştur.

14. Kâr ve özel çıkar sağlamayı düşünmeyen, top-



lum yararını esas alan, kollektif yaşam biçimini sürece egemen kılan sistemdir. Tanımlaması aşağıdakilerden hangisine aittir?

Palme Yayınevi

2. OSMANLICILIK:

16. Karl Marx ve Friedrich Engels’in çalışmaları ile ortaya çıkarılmış, tarihsel materyalizme dayanan kapitalizmin eleştirildiği düşünce sistemine ne ad verilir? A) Liberalizm

A) Sosyalizm

B) Marxism

B) Kapitalizm C) Liberalizm

C) Sosyalizm

D) Deizm

D) Komünizm

E) Emperyalizm

E) Egzistansiyalizm

– Tanzimat döneminde etkin olan bir düşüncedir. Osmanlı halkının dil, din ve soy farkı gözetmeksizin eşit olması gerektiğini savunan fikir akımıdır. Böylece Devletin dağılmasının önleneceği savunulmuştur. Tanzimat ve Islahat Fermanları bu akımın sonucudur. Namık Kemal, Ziya Paşa ve Şinasi etkin temsilcileridir. 1912 Balkan Savaşları ile geçerliliğini yitirmiştir. 3. İSLÂMCILIK: – Osmanlı ülkesinde yaşayan Müslümanların birliğini savunan akımdır. İslâm ülkelerini elde tutmak amaçlanmıştır. II. Abdülhamit döneminde devletin resmi politikası haline gelmiştir. Mehmet Akif Ersoy önemli temsilcilerindendir. Birinci Dünya Savaşı’nda Arapların tutumu bu akımın etkisini yitirmesine yol açmıştır. 4. TÜRKÇÜLÜK: – İslâmcılığın etkisini yitirmesi üzerine sadece Türklerden oluşan bir ülke ideali bu akımı canlandırmıştır. En önemli temsilcileri arasında Ziya Gökalp yer almıştır. ANAYASAL DÜZENE GEÇİŞ • Yönetim yetkilerinin bir kişinin veya bir ailenin elinde toplandığı yönetim biçimine “Monarşi veya Mutlak Monarşi” hükümdarın yetkilerini anayasa ve halkın temsilcilerinden oluşan parlamento ile kullanmasına ise “Meşruti Monarşi veya Meşrutiyet” denildiğini…

13. D

14. A

15. E

16. B

Biliyor muydunuz?

241

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

Bilgi Köşesi • XIX. yy ın ikinci yarısından itibaren dünyada anayasal yönetim hareketleri güçlenmeye başlamıştı. Osmanlı Devleti’de bunlardan etkilenmeye başlamıştır. – Amaç: Avrupalıların Osmanlı uyruğundaki azınlıkların haklarını koruma bahanesi ile iç işlerimize karışmalarını önleyerek devletin bütünlüğünü ve devamlılığını sağlamaktır. • Tanzimat ve Islahat Fermanlarındaki yeniliklerin devletin bütünlüğünü korumaya yetmediğini gören aydınlar “Müslüman ve Hıristiyan herkesin tam bir eşitlik içinde devlet ve ülke yönetimine katılmaları” gerektiğini yani Meşrutiyet yönetimine geçilmesine inanmışlar ve bu amaçla “Genç Osmanlılar (Jön Türkler)” adı ile aydınlar topluluğu oluşturmuşlardı. • Genç Osmanlılar Meşrutiyet’in ilanına yanaşmayan Abdülaziz ile V. Murat’ı tahttan indirmişler, Meşrutiyeti ilan edeceğine söz veren II. Abdülhamit’i tahta çıkarmışlardı. I. Meşrutiyet dönemi II. Abdülhamit’in sadrazam Mithat Paşa öncülüğünde bir komisyon tarafından hazırlanan ve “Türklerin ilk anayasası” olan “Kanuni Esasi’yi” 23 Aralık 1876'da ilan etmesiyle başlamıştır. Meşrutiyet’in ilanı ile Osmanlı halkı kısıtlı da olsa ilk kez Padişahın yanında yönetime katılmıştır. • NOT: Bu sırada Balkanlar sorununun görüşülmesi amacı ile “Tersane Konferansının” toplanması etkili olmuştur. • II. Abdülhamit, 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’ndaki (93 Harbi) yenilgiyi bahane ederek yetkileri önünde engel gördüğü Meclisi kapatmış ve anayasayı uygulamadan kaldırmıştır (14 Şubat 1878). Kanuni Esasi (1876 Anayasası) • Türklerin ilk anayasasıdır. Fransa ve Belçika anayasalarından esinlenerek Sadrazam Mithat Paşa öncülüğünde 28 kişiden oluşan bir komisyon tarafından

242

6. TEST 1.

4.

Kanun–i Esasi’de 1909’da yapılan değişiklikler sonucunda; I. hükümetin, meclise karşı sorumlu olması II. padişahın mutlak veto yetkisinin, sınırlı vetoya dönüştürülmesi III. antlaşmaların, meclisin onayından geçmesi koşulunun getirilmesi



düzenlemelerinden hangileri, “meclis üstünlüğü” ilkesinin benimsendiğinin göstergeleridir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III





E) I, II ve III

2.



Aynı sosyo – ekonomik bütün içinde etnik ve kültürel açıdan farklı toplumların, merkezi bir iktidarın otoriter yönetimi altında bir araya getirilmesi ve devletin sınırlarını mazlum devletlerin aleyhine genişletme politikasıdır. Tanımlaması aşağıdakilerden hangisine aittir?

5.

A) Liberalizm B) Sosyalizm C) Kapitalizm



D) Makyevalizm E) Emperyalizm



3.



Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyılda ülke genelinde demiryolu yapımına ve telgraf altyapısının oluşturulmasına çalışılmış, bu yolla merkezle taşra arasındaki haber akışının kolaylaştırılması amaçlanmıştır. Bu gelişmelerin, Osmanlı Devleti’nde aşağıdakilerden hangisine, katkı sağladığı savunulabilir?

– İngiliz İhtilali, parlamentonun yeni vergi yasaları çıkartmasını – Fransız İhtilali ise aynı amaçla Etats – Generauda adlı meclisi oluşturmalarını – Amerikan İhtilali’nde de aynı durumun görülmesi, İngiltere’nin istediği vergi oranının %100 leri bulması Amerikalılara bağımsızlık mücadelesi dışında başka bir seçenek bırakmamıştır. Bu açıklamalar ışığında; I. Toplumsal ve siyasi gelişmelerin yaşanmasında ekonomik sorunlarında etkisi olmuştur. II. İşçi sınıfının, üretiminden gelen gücünü kullanması etkili olmuştur. III. Ticaret burjuvası, yerini sanayi burjuvasına bırakarak ilerici bir rol üstlenmiştir. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

Palme Yayınevi

15. Ünite

Reval Görüşmelerinde İngiltere’nin, Rusya’yı Panislavizm politikasında serbest bırakması, I. Balkan Savaşları’nın başlaması II. Ümmetçilik düşüncesinin önem kazanması III. Osmanlı Devleti’nin yıkılma sürecinin gecikmesi gelişmelerinden hangilerine, ortam hazırlamıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

E) I, II ve III

6.

B) Azınlıkların yönetime katılmasına

Özel sermayenin, en temel üretim aracı olduğu ekonomik sistem veya üretim biçimi için kullanılan genel terim aşağıdakilerden hangisiyle anılır?

C) Avrupa ile kültürel ilişkiler kurulmasına

A) Kapitalizm

B) Liberalizm

D) Hazine gelirlerinin artırılmasına

C) Sosyalizm

D) Emperyalizm

E) Merkezi yönetimin güçlendirilmesine

E) Realizm

A) Denge siyasetinin izlenmesine

1. E

2. E

3. E

4. A

5. A

6. A

15. Ünite 7.

10. Fransız İhtilali’nin getirdiği; eşitlik, ulusçuluk,

İkinci Meşrutiyetin ilanıyla birlikte, bakanların meclise karşı sorumlu oldukları kabul edilmiş, ayrıca padişahın meclisi açma – kapama, kişileri sürgüne gönderme, savaş ve barış kararı alma gibi yetkileride kaldırılmıştır.

adalet ve özgürlük gibi ilkeler kısa zamanda dünyada yaygınlaşmıştır.



I. Meclisin, yönetimdeki etkisi artmıştır.





II. Meclisin, hükümeti denetlemesi sağlanmıştır.





III. Egemenlik, tamamen milllete devredilmiştir.



yargılarından hangilerini, doğrulamaktadır?



Bu durum,

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Bu bilgilere göre, Fransız İhtilali ile ilgili; I. Avrupa kıtası ile sınırlı kalmamıştır. II. Evrensel sonuçlar doğurmuştur. III. Çok uluslu devletler, üzerinde etkili olmuştur. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

11. XVIII. ve XIX. yüzyılların ideolojisini ve politikasını Fransız İhtilali, ekonomik dönüşümünü ise İngiliz Endüstri İnkılabı belirlemiştir.” diyen bir ekonomi politikacı

E) I, II ve III

Bilgi Köşesi hazırlanmış, Padişah II. Abdülhamit tarafından bir fermanla ilan edilmiştir. Kanuni Esasi’ye göre; - Yasama (Kanun yapma) yetkisi: Doğrudan Meclis-i Umumiye aittir. Padişah ve hükümetin gönderdikleri tasarıları kanunlaştırırlardı. Bu meclis 2 organdan oluşmuştu. 1. Ayan Meclisi: Padişah tarafından ömür boyu süre ile atanan üyelerden oluşurdu. 2. Mebusan Meclisi: Halk tarafından 4 yıllık süre ile seçilen milletvekillerinden oluşurdu. – Yürütme yetkisi: Padişah ve Padişah tarafından atanan hükümete aittir. a) Padişahın yetkileri:

Yakın Çağ’daki; I. Eşitlik, özgürlük ve adalet ilkelerinin yaygınlaşması II. Sömürgeciliğin hızlanması, hammadde ve pazar ihtiyacının artması III. Ekonomik zenginliğinin ölçütünün toprak yerine, sanayileşmenin alması

1. Dokunulmaz olan Padişah kimseye karşı sorumlu değildir.

gelişmelerden hangileri, savına kanıt olarak gösterebilir?

5. Meclise kanun teklifinde bulunma ve Meclisten gelen kanunları onaylama veya reddetme (veto).

C) Belgrad – Bükreş

A) Yalnız I

B) I ve II

6. Savaş ve barışa karar verme.

D) Londra – Edirne

C) I ve III

D) II ve III

7. Yargılamaya gerek görmeden kovuşturmaya dayanarak kişileri sürgüne gönderebilme vb yetkilere sahipti.

Balkan Savaşları sonunda, Bulgaristan ve Yunanistan’da kalan Türklerin sahip olacakları hakları belirleyen antlaşmalar aşağıdakilerden hangisinde, birlikte verilmiştir? A) Edirne – İstanbul B) İstanbul – Atina



Palme Yayınevi

8.

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri



E) I, II ve III

E) Bükreş – Atina

9.

Sömürgecilik nedeniyle, İngiltere ile Fransa arasında yapılan Yedi Yıl Savaşları, Fransa’nın, Amerika ve Asya’daki sömürgelerini, İngiltere’ye kaptırması ile sonuçlanmıştır.



Buna göre,



I. İngiltere, siyasi ve ekonomik bakımdan güçlenmiştir.



II. Sömürgeciliğe dayalı çatışmalar tamamen sona ermiştir.



III. İngiltere ve Fransa arasında üstünlük mücadeleleri yaşanmıştır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

12. Kırım Savaşı’nı bitiren 1856 Paris Antlaşması ile; Rusya’nın yanısıra, Osmanlı Devleti’ninde Karadeniz’de donanma ve tersane bulundurması yasaklanmıştır.

A) Osmanlı Devleti’nin, ülke bütünlüğü güvence altına alınmıştır. B) Osmanlı Devleti, bir Avrupa devleti sayılmıştır. C) Osmanlı Devleti’nin, egemenlik hakları zedelenmiştir. D) Osmanlı Devleti, yarı sömürge durumuna gelmiştir. E) Osmanlı Devleti, Avrupa devletler hukukundan yararlanmıştır.

E) II ve III 7. D

8. B

Antlaşmanın bu hükmü, aşağıdaki yargılardan hangisini, geçerli hale getirmektedir?

9. D

10. E

11. E

12. C

2. Meclisi açma, toplantıya çağırma, kapatma ve feshetme, 3. Hükümet üyelerini (Bakanları/ Nazırları) atama veya azletme, 4. Ayan Meclisi üyelerini seçme,

b) Hükümet: Üyeleri Padişah tarafından seçildiğinden Meclise değil Padişaha karşı sorumluydu. Hükümet çıkarmak istediği yasayı önce padişaha sunar onun onayı sonrası kanunlaşırdı. – Yargı Yetkisi: Doğrudan mahkemelere aittir. Mahkemelerin açık olacağı hakimlerin azledilemeyeceği, yargı güvencesi sağlanmıştır. II. MEŞRUTİYET (23 Temmuz 1908) • Ülkenin kurtuluşunun II. Abdülhamit yönetiminin sona ermesiyle mümkün oacağını düşünen aydın ve subaylar İttihat ve Terakki Cemiyeti adı altında birleşmişlerdi. İngilizlerle Rusların “Reval Görüşmeleri” İttihatçıların harekete geçmelerine neden olmuştur. Kolağası Resneli Niyazi Beyin ayaklanması, bu ayaklanmanın

243

/ Devrimler Çağında Değişen Devlet-Toplum İlişkileri

Bilgi Köşesi bastırılamaması üzerine Padişah II. Abdülhamit Kanuni Esasi’yi yeniden uygulamaya koyarak İkinci Meşrutiyet dönemini başlatmıştır. Meclisi Mebusan ve Ayan Meclisinden oluşan Osmanlı parlamentosu 17 Aralık 1908'de açılmış, böylece parlamenter ve anayasal düzene geçilip çok partili dönem başlamıştır. • 31 Mart Ayaklanması (13 Nisan 1909): Meşrutiyet’in sağladığı özgürlük ortamı fazla uzun sürmedi İttihat ve Terakkiye karşı oluşan muhalefet giderek gücünü artırdı. İstanbul’daki Avcı Taburunun “Şeriat isteriz” diye ayaklanmaları yeni rejim için bir tehlike oluşturmuştu. (Bu ayaklanmanın Osmanlı tarihinde Rejime karşı ilk ayaklanma olduğu belirtilmiştir) Ayaklanmayı bastırmak amacı ile Selanik’te hazırlanan “Hareket Ordusu” İstanbul’a gelerek ayaklanmayı bastırmış, ayaklanma ile ilişkili görülen II. Abdülhamit tahtan indirilerek yerine kardeşi V. Mehmet Reşat getirilmiştir. • Kanuni Esasi’de yapılan değişikliklerle Osmanlı Devleti gerçek anlamda Meşrutiyet düzenine geçmiştir. Yapılan değişikliklerle; 1. Padişah yasama ve yürütme üzerindeki yetkilerini yitirmiştir. 2. Bakanları/Nazırları atama yani hükümeti kurma yetkisi sadrazama verilmiştir. 3. Hükümetin Meclise karşı sorumlu olacağı ilkesi getirilmiştir. 4. Padişahın meclis üzerinde kullanacağı feshetme başta olmak üzere yetkileri zorlaştırılmıştır. 5. Sansür ve sürgün kaldırılmıştır. 6. Kişi hak ve özgürlükleri önündeki engeller kaldırılmıştır. • NOT: Zamanla bir çok kez değişikliğe uğrayan Kanuni Esasi TBMM tarafından hazırlanan 1921 Anayasası ile birlikte yürürlükte kalmış (1921 Anayasası ile çelişmeyen maddeleri) ve 1924 anayasasının kabulü ile yürürlükten kalkmıştır.

244

9.



11. Batıcılık; Abdullah Cevdet, Süleyman Nazif,

Genç Osmanlılar; Tanzimat Dönemi’nde, Avrupa’yı tanıma olanağı bulmuşlar, Osmanlı Devleti’nin kurtuluşunun meşrutiyetin ilanıyla gerçekleşebileceğini düşünmüş ve Milliyetçiliğe karşı Osmanlıcılık fikrini benimsemişlerdir.

Celal Nuri gibi reformistler tarafından temsil edilmiştir.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin, Osmanlıcılık fikrini benimsenmesine neden olduğu söylenemez?

Aşağıdakilerden hangisi, “Batıcılık Hareketi”nin yaşama geçirmek istedikleri içinde yer almaz? A) Tek eşle evliliği B) Kadın özgürlüğünü

A) Dağılmayı önleme

C) Medeni Yasa’nın kabulünü

B) Çok uluslu yapıyı koruma

D) Tekke ve zaviyelerin kapatılmasını

C) Genişleme siyaseti izleme

E) Toplumsal hayatın, dini esas almasını

D) Ulusçuluk akımının etkilerini silme E) İçişlerine karışmasına engel olma

10. Tanzimat Fermanı ile,

I. eşitlik anlayışının kabul edilmesi



II. vergi adaleti prensibinin uygulanması



III. ölen memurun malına devletin el koyma uygulamasına son verilmesi



gelişmelerinden hangilerinin, vatandaşın devlete olan güvenini artırma amacına yönelik olduğu söylenebilir?

Palme Yayınevi

15. Ünite

12.

– Kolonicilik



– Klasik sömürgecilik



– Yeni sömürgecilik (Emperyalizm)



Ülkeler arasında kurulan ne var ki ülkelerden birine daha çok yarar sağlayan bu ekonomik ilişkilerden “Sömürgecilik” aşağıdaki gelişmelerden hangisinden, sonra ilk kez ortaya çıkmıştır? A) Sanayi Devrimi

A) Yalnız I

B) Yalnız II

B) Fransız İhtilali

C) Yalnız III

D) II ve III

C) Coğrafi Keşifler

E) I, II ve III

D) Rönesans Hareketleri E) Amerikan Bağımsızlık Savaşı

9. C

10. E

11. E

12.

16. Ünite SERMAYE VE EMEK

16. Ünite

/ Sermaye ve Emek

Bilgi Köşesi  SANAYİ İNKILABI

• Sanayi Devrimi, tarıma ve insan gücüne dayalı ekonomik yapıdan makinaların ve seri üretimin egemen olduğu bir ekonomik yapıya geçiştir. Sanayi Devrimi, ilk kez İngiltere’de XVIII. Yy da “Dokuma fabrikalarının” açılması ile başlamıştır. • Teknolojik açıdan sanayide temel madde demir ve çeliktir. Kömür, buhar makinası, elektrik, petrol, içten patlamalı motorlar mekanik güç olarak kullanılmaya başlamıştır. – Sanayi İnkılabının Öncesi ve sonrası arasındaki farklar: • Sanayi İnkılabı'ndan önce üretim: a) İnsan ve hayvan gücü, b) Daha yavaş ve daha fazla zaman harcayarak az sayıda üretim. • Sanayi İnkılabı'ndan sonra üretim: a) Makine gücü, b) Daha hızlı daha az zamanda daha fazla üretim. Sanayi İnkılabının Sonuçları: 1. Makinalarla rekabet edemeyen el tezgahları ve küçük atölyeler yerlerini büyük fabrikalara bırakmışlardır. 2. Üretebilmek için hammadde, ürettiklerini satabilmek için pazar arayışları başlamıştır. Bu da sömürgeciliği hızlandırmıştır. Birinci ve İkinci Dünya Savaşları gibi büyük savaşların çıkmasına yol açmıştır. 3. Tarımın makinalaşması üretim alanlarını ve üretimi artırmış, bununla birlikte iş gücü fazlası ortaya çıkmış, köylerden şehirlere göçler artmıştır. 4. Üretilen maddeler demiryolları, buharlı gemilerle daha hızlı ve daha ucuza taşınmıştır. 5. İşçi sınıfının ve işçi haklarını savunan sendikaların, sosyalist ve işçi partilerinin kurulmasına yol açmıştır.

246

16. Ünite

Bilgi Köşesi

1. TEST 1.

4.

Sanayi Devrimi toplumların nüfus hareketlerinden;



I. Nüfusun şehirlerde toplanması



II. Köylerden kentlere göçlerin artması



III. Nüfusun ülke geneline yayılması



Hangileri üzerinde etkili olduğu söylenebilir?

Osmanlı sanayisi, esnaf teşkilatlarının kontrolünde iki alanda gelişme göstermiştir. Sözü edilen alanlar aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak eşleştirilmiştir? A) Haberleşme – ulaşım B) Ulaşım – savaş C) Savaş – tekstil

A) Yalnız I



B) Yalnız II

D) Tekstil – gemicilik

C) Yalnız III



D) I ve II

E) Gemicilik – madencilik

E) II ve III



5.

Bu duruma; I. Tarımda, teknolojik faaliyetlerin kullanılması II. Göçlerden sonra köylerde işlenebilecek tarım alanlarının artması



III. İnsanların tarım faaliyetlerinde hayvanların gücünden de yararlanmaları



I. Yetişmiş iş gücü yetersizliği



II. Sermaye azlığı



III. Hammadde yetersizliği



Durumlarından hangilerinin etken oldukları ileri sürülmüştür?

Durumlarından hangilerinin, etken olduklarından söz edilebilir? A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

Tanzimat Dönemi sonrasında devlet ve özel sektör fabrikalarının batı sanayisi karşısında yetersiz kalışlarında;

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

E) I, II ve III

E) II ve III

3.

Osmanlıların, XIX. yy ın başından itibaren Avrupa’dakine benzer bir sanayi politikası izlemelerine karşın istedikleri başarıya ulaşamamalarında;



I. Kapitülasyonlar

Güçlü esnaf örgütlerinin sanayileşmeye kapalı kalmaları, Osmanlı Devleti'nin, sanayileşmesinde aşağıdakilerden hangisini beraberinde getirmiştir?



II. Finansman yetersizliği

A) Azınlıkların ön plana çıkmaları



III. Sömürgeci devletlerin engelleyici tutumları Durumlarından hangilerinin etken olduklarından söz edilebilir?

B) Sanayinin devlet tekelinde toplanması



• Sanayi Devrimi'nden önce Osmanlı ekonomisi tarıma, küçük ölçekli imalat ve ticarete dayanmaktaydı. Zamanla tarımdaki düzensizlikler, savaşlardaki başarısızlıklar ve toprak kayıpları Osmanlıların batı ile rekabet edememelerine yol açmıştır. • XIX.yy da Avrupa’dakine benzer bir sanayi politikası benimsenmiş ise de;

c) Azınlık sermayesinin milli çıkarları dikkate almamaları

Sanayi Devrimi'nden sonra köylerden, kentlere yoğun göçler yaşandığı halde “tarımda üretim artışı”nın olduğu görülmüştür.





İNKILABINA GEÇİŞ ÇABALARI

b) Kapitülasyonlar

Palme Yayınevi



OSMANLILARIN SANAYİ

a) Finansman ve sermaye birikiminin yetersizliği

2.

/ Sermaye ve Emek

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

6.

C) Kapitülasyon ayrıcalıklarının sanayi dallarında genişletilmesi D) Yabancı sermayenin yatırım için Osmanlı ülkesine akın etmesi E) Türk özel sektörünün devlet ile işbirliğini artırması

E) I, II ve III 1. D

2. A

3. E

4. C

5. E

6. B

d) Ekonomide etkin olanların tutuculuğu e) Sömürgeci devletlerin engellemeleri yüzünden başarı sağlanamamıştı. • Osmanlı sanayi kuruluşundan itibaren esnaf teşkilatınca iki yönde gelişme göstermiştir. 1. Silah sanayi 2. Dokuma (Tekstil) sanayidir • Osmanlı sanayisinin özel ve devlet fabrikaları biçiminde gelişmesi Tanzimat sonrasındadır. Sermaye, kalifiye iş gücü ve hammadde yetersizliği devlet ve özel girişim fabrikalarının başarı seviyelerini düşürmüştür. Osmanlı sanayisi bir süre devlet tekelinde kalmıştır. Bunda güçlü esnaf örgütlerinin sanayiye kapalı kalmış olmaları gösterilmiştir. • Sanayileşmenin önemini kavrayan devlet adamları 1864'de “Islah-ı Sanayi Encümeni” adı ile bir heyet kurmuşlardır. SANAYİLEŞMEYİ ENGELLEYİCİ GELİŞMELER • İngilizlerle 1838'de imzalanan Balta Limanı Ticaret Antlaşması ile İngiliz tüccarlar Türk tüccarlarla eşit haklara sahip olmuşlardı. Zamanla bu antlaşmanın benzerleri diğer Avrupa ülkeleri ile de imzalanmıştı. Osmanlılar bu antlaşmalar sayesinde tarımsal ürünler yolu ile bir miktar gelir sağlamışlardı.

247

16. Ünite

/ Sermaye ve Emek

Bilgi Köşesi • Osmanlıların savaşlar yüzünden mali durumunun bozulması Avrupalı devletlerden borç almasına yol açmış ancak bunlar yatırıma yöneltilmediğinden borçlarını ve faizlerini ödeyemez duruma düşmüşlerdi. 1881'de kurulan Duyun-u Umumiye Teşkilatı (Genel Borçlar İdaresi) alacaklarına karşılık olmak üzere bir kısım Osmanlı gelirine el koymuştu. Osmanlı Devleti mali bağımsızlığını kaybetmişti. Bu durum yabancı girişimcilere yaramış, Türk girişimciler silinmişti. Demiryolu, elektrik, havagazı, su ve maden ocakları gibi işletmeler tamamen yabancılara geçmesine neden olmuştu.

7.



10. Avrupa’da üretilen sanayi ürünleri, Osmanlı

16. yüzyılda Batı Avrupa'da başlamış ekonomik bir teoridir. Bu teoriye göre bir ulusun refahı; anaparanın oranına bağlıdır. Bu durum küresel ticaret hacmini değiştirmez.

pazarlarına düşük gümrük vergileri sayesinde ucuz fiyatlarla girerek hakimiyetini artırırken Osmanlıların, ürettikleri hammaddeler daha da ucuza yurt dışına çıkarılmıştır.

Yukarıdaki açıklama aşağıdakilerden hangisine aittir?



A) Merkantilizm



I. Yerli sanayinin, çöküşüne yol açmıştır.

B) Marksizm



II. Halk Avrupa’dan gelen ürünlere bağlı hale gelmiştir.



III. Osmanlıların, ihracat gelirleri ithalattan daha fazla olmuştur.



Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

C) Sosyalizm D) Feodalizm E) Liberalizm

248



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

11. Kırım Savaşı’nda büyük bir mali sıkıntıya dü-

8.

Toprağın zenginlik ölçüsü olmaktan çıkıp yerini altın ve gümüş gibi değerli madenlere bırakmasının aşağıdakilerden hangisinin önemini büyük ölçüde kaybetmesine yol açtığı ileri sürülmüştür?

Palme Yayınevi

Sosyal Hayata Etkileri

• Sanayi Devrimi’yle birlikte daha rahat uygulama alanı bulan kapitalizm tüm Avrupa’ya yayıldı. Madenden tekstile her türlü sanayi daha çok para kazandıran alanlar oldu. Devletin müdahalesinin olmadığı sadece sermaye sahiplerinin kapıştığı bu sistemde ezilenler ücretli kesim ve esnaflar olmuştur. Eski üretimin yapılamaması esnaflarında zamanla yok olmalarına neden olmuştur.

A) Yalnız I E) I, II ve III

Sömürgecilik ve Kapitalizmin • Kapitalizmin ekonomik olması yanında tarihsel bir sistem olduğu ileri sürülmüştür. Kapitalizmden önce Feodalizmin egemen olduğu görülmüştür. Toprağın ve üretim araçlarının tamamı soyluların elindeydi. Ekmek parasına muhtaç olan halk bu toprakları ekip biçerler geçimlerini sürdürecek kadarını alırlar geri kalanını soylusuna verirlerdi. Şehirlerde ise insanlar ticaretle uğraşabiliyor zanaat yapabiliyorlardı. Ticaretin gelişmesiyle feodal sistem yerini kapitalizme bıraktı. Güç artık toprakta değil para ve servetin eline geçti.

Bu durum ile ilgili;



şen Osmanlı Devleti savaş giderlerinin karşılanması için İngiltere ve Fransa’ya başvurarak ilk defa 3.300.000 altın Osmanlı lirası borç almış ancak ellerine 2.640.000 altın Osmanlı lirası geçmiştir. Daha sonraki yıllarda da borçlanma politikası sürdürülmüş ellerine geçen para yukarıda görüldüğü gibi borçlarından daha az olmuştur. Bu durumun, aşağıdakilerden hangisine, yol açtığı söylenemez?

A) Feodalizm

A) Devletin aldığı borçları ödeyemez duruma düşmesine

B) Sosyalizm

B) Önemli miktarda faiz ödenmesine

C) Merkantilizm

C) Devletin mali iflasına

D) Liberalizm

E) Duyunu Umumiye’nin kurulmasına

E) Marksizm

E) Batılı devletlerin Osmanlılarla ekonomik ilişkilerini kesmelerine

12. Osmanlı

devlet adamları 1854 Kırım Savaşı’na kadar dış borçlanma yapmamışlardır. Nakit paraya ihtiyaç duyulduğu hallerde iç borçlanma yoluna gitmişlerdir. Osmanlı devlet adamlarının genel olarak aşağıdakilerden hangisinden borç para aldıkları ileri sürülmüştür?

9. “Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler” (laissez – faire, laissez passer) sözünün aşağıdaki sistemlerden hangisi ile özdeşleştiği ileri sürülebilir? A) Feodalizm

A) Mısır, Basra, Bağdat gibi zengin eyaletlerinden

B) Liberalizm

B) Galata bankerlerinden

C) Kapitalizm

C) Osmanlı bankalarından

D) Merkantilizm

D) Mültezimlerden

E) Makyavelizm

E) Ayanlardan 7. A ?

8. A ?

9. C ?

10. D ?

11. E ?

12. B ?

16. Ünite 15. İttihat ve Terakki yönetiminin Birinci Dün-

13. XIX. yy ın sonlarına doğru ülke yönetiminde etkin hale gelen İttihat ve Terakkicilerin ekonomi politikalarının temelinin “yerli burjuvazi”nin yaratılması olduğu belirtilmiştir.

ya Savaşı öncesinde çıkarttığı Cumhuriyet döneminde de yinelenecek olan “Teşvik-i Sanayi Yasası” ile;

/ Sermaye ve Emek Bilgi Köşesi

OSMANLININ EKONOMİK HAYATI



İttihat ve Terakkicilerin belirtilen amaçlarına yönelik;



I. Türk tüccarlara gümrük ve vergi muafiyeti tanımak



I. Ordunun ihtiyaçlarının yerli ailelere verilen ayrıcalıklarla karşılanması



II. Ücretsiz fabrika arsası vermek

II. Yiyecek ihtiyacının yerli ailelerce karşılanması



III. Kredi ihtiyaçlarını karşılamak



Amaçlarından hangilerini uygulamaya koymuşlardır?

• Osmanlı Devleti'nin iç pazarı 1838 ticaret antlaşması ile önce İngilizlere arkasından diğer Avrupa ülkelerine terkedilmişti. Dış ticaret açığı giderek artmış ülke büyük bir mali krize girmişti.

A) Yalnız I



B) Yalnız II



Durumlarından hangilerini, uygulamaya

C) Yalnız III



D) I ve III

çalıştıkları söylenebilir?

E) I, II ve III



III. Yabancı sermayeli şirketlerin devlet tarafından satın alınması

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

14. İttihat ve Terakkicilerin Birinci Dünya Savaşın'a girerken “Kapitülasyonları kaldırdıklarını” açıklamalarına ilk tepki aşağıdaki devletlerin hangisinden gelmiştir? A) Almanya

Palme Yayınevi

E) I, II ve III

B) İngiltere C) Fransa

16. İttihat ve Terakkicilerin “Milli ekonomi" yaratma çabalarının önünde;

I. Trablusgarp, Balkan ve Birinci Dünya Savaşları



II. Büyük miktarda dış borç



III. Yeteri kadar Türk girişimcilerinin olmaması Durumlarından hangilerinin, önemli engel oluşturdukları söylenebilir?



D) ABD E) Rusya

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

E) I, II ve III

KONTROL ETME ÇABALARI

Savaş Giderlerini Dış Borçla Karşılama Amacı:

• Osmanlı Devleti 1854'e kadar dış borçlanma yapmamıştı. Bütçe açık verdiği zaman Ermeni ve Rum Bankerlerden borç alınmıştır. Kırım Savaşı sırasındaki mali kriz İngiliz ve Fransızlardan borç almayı zorunlu kılmıştı. Zamanla alınan diğer borçlar da genellikle savaş giderlerine ve lüks yatırımlara harcanmıştır. Bu yüzden devlet aldığı borçları ve faizlerini ödeyemez duruma düşmüş 1881 de iflasını açıklamıştı. Lüks Tüketim ve İsrafa Yönelme: * 1854 yılı Osmanlı Devleti’nde dış borçlanmanın başladığı tarihtir. Kırım Savaşı’na kadar kendi yağı ile kavrulan Osmanlılar savaş nedeniyle İngiltere ve Fransa’dan borç almak zorunda kalmışlardır. Zamanla artan dış ticaret ve bütçe açıkları alınan borçların yatırımlarda kullanılması yerine lüks tüketim ve askeri harcamalara gitmesi alınan borçların ve faizlerinin ödenemeyecek duruma gelmesine yol açmıştı. Osmanlı Devleti 1875'de ”Moratoryum” ilan ederek dış borçlarını ödeyemeyeceğini açıklamasından sonra 1879'da devlete iç borç veren Bankerlerle “Rusumu Sitte” denilen bir anlaşma yapmış, tütün, tuz, şeker ve ispirto vb temel maddelerden sağlanacak gelirler borçların ödenmesi için kullanılmaya başlanmıştır. * 1881'de “Muharrem Kararnamesi” ile tuz ve tütün tekelleri pul, balık resimleri, bazı illerin öşür gelirleri alacaklı devletlerin temsilcilerinden oluşan “Duyun-u Umumiye İdaresi”ne bırakılmıştır. Bu kurum devlet içinde adeta

13. D

14. A

15. E

16. E

249

16. Ünite

/ Sermaye ve Emek

Bilgi Köşesi ikinci Maliye Bakanlığı olmuştur. Lozan’da bile bu idareden kurtulmak hayli zor olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri bu borçları alınışından tam 100 yıl sonra 1954 de ödeyerek kurtulmuştur.

2. TEST 1.



İTTİHAT TERAKKİ VE MİLLİ İKTİSAT

4.

Coğrafi Keşifler’in etkisiyle, Batı Avrupa devletleri bütün dünyada hızla sömürgeler edinmeye başlamışlardır. Buna karşın Yeni Çağ’daki bu gelişme Avrupa devletlerinin ekonomilerinin düzeltmesinde etkili olsa da sömürgecilik süreci tam anlamıyla olgunlaşamamıştır.

A) İsviçre B) Belçika

Yakın Çağ’daki hangi gelişme, bu devletlerin sömürgelerinin tüm kaynaklarını kullanabilmelerine ve sömürgeciliğin “altın çağı” nın başlamasına neden olduğu söylenebilir?

C) Norveç D) Danimarka E) Hollanda

A) Sanayi Devrimi

• İttihat ve Terakki yönetiminin siyasal milliyetçiliğine koşut

B) Amerikan Devrimi

ekonomik milliyetçik fikri de

C) Fransız Devrimi

gelişti. Parvu Efendi’nin Tür-

D) 1830 Ayaklanmaları

kiye’deki yazılarından ziyade

E) Aydınlanma Çağı

Friedrich List’in görüşleri etkili

5.

oldu. Bu düşünceye göre Türk iktisadi yaşamı içinde Türk giri-

2.

şimcilerin etkin olması gerekir.



I. Lonca örgütlerinin çökmesi

Bu çerçevede İttihat Terakki’nin



II. Hammadde ihracatının artması



III. Ticaretin, yabancı tüccarların denetiminde olması



gelişmelerinden hangileri, yerli üretimin ekonomideki payının azalmasında etkili olmuştur?

burjuvazinin kurulması idi. Bunun için, çeşitli kentlerdeki yiyecek temini, çeşitli askeri satın alma gibi konularda bir takım yerli ailelere ayrıcalıklar

XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde;

A) Yalnız I

verildi. Bu devlet eliyle burjuva-



C) I ve II

zi yaratılması idi. Tabi bu kişiler



Palme Yayınevi

temel politikası, yeni bir ulusal

Osmanlı Devleti aşağıdaki devletlerden hangisi ile 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması’na benzer bir antlaşma yapmamıştır?



B) Yalnız II D) I ve III

uygulamalarından hangilerinin, Osmanlı Devleti’nin yarı sömürge konumuna düşmesinde etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

E) I, II ve III

E) I, II ve III

de genellikle İttihat Terakki’ye

1838 Baltalimanı Ticaret Antlaşması’nın öngördüğü; I. İthalattan (dışalım) alınan gümrük vergilerinin %3’e düşürülmesi II. İngiliz tüccarlara, Osmanlı topraklarında ayrıcalık ve öncelik sağlanması III. yabancı tüccarların iç gümrük vergisinden muaf tutulması

yakın kişilerdi. • Özellikle Dünya Savaşı’nın başlamasından sonra, yabancı

3.

Osmanlı Devleti’nde; üretim istem (taleple) sınırlı olduğu için üretilen malın ederi (fiyatı) da gerek üreticinin emeğinin karşılığını koruyacak gerekse tüketicinin haklarını gözetecek biçimde resmi organlarca belirlendi buna “narh koymak” denirdi. Bu değişmez eder belirlendikten sonra buna nedenli uyulup uyulmadığını denetleme görevi esnaf örgütü (Lonca) yöneticileri ile devlet görevlililerinindi.



Buna dayanarak;

şirketlere Osmanlı yasalarına bağlılık, Türk personel kullanımı, Türkçe kayıt tutma ve Türkçe tabela kullanma zorunluluğu da getirildi . Çeşitli sanayi okullarının açılması hızlandırıldı. Ziraat aletlerini kullanımı yaygınlaştırılmaya çalışıldı. Bu dönemin en önemli olaylarından birisi de kooperatiflerin ve yerli finans sektörünün desteklenmesi olmuştur. Özellikle Batı Anadolu’da üzüm, incir, zeytin üreticileri birlikleri kurulmuştur. Çok sayıda sermayesi tamamen Türk olan bankalar kurulmuştur.

250



I. Üretim, istem – sunum ilkesine göre şekillenmiştir.



II. Devlet ve üretici örgütleri, üretimin sonuçlarıyla da ilgilenmişlerdir.



III. Üreticinin çıkarları kadar, tüketicinin hakları da korunmuştur.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III 2. E

XVIII. ve XIX yüzyıllarda Avrupa’da büyük fabrikaların kurulması ve hızlı bir üretime geçilmesi “Sanayi Devrimi” diye adlandırılmaktadır.



Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Endüstri Devrimi’nin sonuçları arasında yer almaz? A) Birinci Dünya Savaşı’nın çıkması B) Coğrafya Keşifleri’nin başlaması C) Yeni sömürge arayışlarının başlaması D) Hammadde ve pazar ihtiyacının artması

A) Yalnız I

1. A

6.

3. E

E) Devletler arasındaki ekonomik rekabetin yaşanması 4. A

5. E

6. B

16. Ünite 7.



10. Birinci Dünya Savaşı’na giden yolun baş-

XIX. yüzyıl başlarından itibaren, Avrupa’nın ucuz ve kaliteli malları Osmanlı pazarlarını doldururken, Osmanlıların hammadde ihracatında artış görülmüştür. I. gelir – gider dengesinin bozulması



II. Meta ihracatının yapılması



III. ekonominin dışa bağımlı hale gelmesi



sonuçlarından hangilerini, ortaya çıkardığı savunulabilir? A) Yalnız I



C) I ve II

Bilgi Köşesi

langıcını;

Bu durumun Osmanlı Devleti’nde;



/ Sermaye ve Emek



I. Fransız İhtilali



II. Sanayi Devrimi



III. Amerikan Devrimi

yatırımları konusunda da benzeri



gibi gelişmelerden hangilerinin, oluşturduğu söylenebilir?

girişimlerde bulunmuştur. Birinci

• İttihat Terakki yönetimi sanayi

Dünya Savaşı öncesinde çıkarılan, sanayiinin desteklenmesi

B) Yalnız II

A) Yalnız I



B) Yalnız II

yasası, (Teşvik-i Sanayi Kanunu;

C) Yalnız III



D) I ve II

bu kanun Cumhuriyet döneminde

E) I ve III

de yinelenecektir) Türk sanayicisine gümrük ve vergi mua-

D) I ve III

fiyetleri, parasız fabrika arsası

E) I, II ve III

vermek, kredi sorunlarını çözmek gibi ayrıcalıklar getirdi. Tüm bu

11. Osmanlı Devleti;



– 1854 Kırım Savaşı sırasında, ilk kez bir İngiliz bankasından dış borç almıştır.



– 1881 yılında borçlarını tahsil etmek için alacaklı Avrupa devletleri “Duyun–u Umumiyeyi” kurarak Osmanlı gelir kaynaklarına el koymuştur.



yalnızca bu bilgilere bakarak, Osmanlı için;



I. Aldığı borçların ödemesini bitirmiştir.



II. Maliyenin durumu günden güne kötüye gitmektedir.



III. Maliyeyi düzeltmek için, alınan önlemler sonuç getirmiştir.



Palme Yayınevi

8.





B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve III

oluşumlar içinde İttihat Terakki yönetimi Dünya Savaşı’na girince ilk olarak kapitülasyonları kaldırdığını duyurdu. İlginçtir, buna ilk tepki gösteren devlet de Almanya olmuştur. • Böylesine düşüncelere sahip olan İttihat Terakki yönetiminin bunları tam olarak gerçekleştirmeye



Bu gelişmelere dayanarak, Osmanlı toplumu ile ilgili; I. Yerli üretim gerilemiştir. II. Hanedan değişikliği olmuştur. III. Yeni hammadde arayışlarına girilmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

Savaşı, Balkan savaşları ardından

A) Yalnız I

Birinci Dünya Savaşı Osmanlının

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

– Sanayi Devrimi’nden sonra Avrupa’da, hammaddeye fazlasıyla ihtiyaç duyulması üzerine yerli sanayiciye gereken hammaddeler yurt dışına satılmıştır. – XVIII. yüzyılda kasaba ve şehirlerde egemen olan kapalı ekonomi düzeni değişmiş ve yabancılar, esnaf grupları içine girmiş ileri teknolojilerini kullanarak ciddi farklılıklar yaratmışlardır.



C) I ve II

B) Yalnız III D) I ve III

E) II ve III

gücü yoktu. Öncelikle 1909’dan Osmanlı Devleti’nin yıkıldığı zamana değin yönetim fiili olarak savaşın içinde idi. Trablusgarp

yakasını bırakmadı. Doğaldır ki savaşlar sırasında ekonomik öncelikler savunma amacına yönelik olur.

E) II ve III

• Bir başka faktör, Osmanlı’da bir girişimci kitle/müteşebbis sınıf yoktu. Bir takım ayrıcalıkları

9.

Endüstri İnkılabı (Sanayi Devrimi) ile başlayan makineleşmenin tarımsal alanda da kendini göstermesi;

12. Osmanlı İmparatorluğu’nda XVIII. yüzyılda yapılan ıslahatlarla mevcut ocak ve orduların dışında “Nizam–ı Cedit” gibi batı tarzı askeri ocaklar kurulmuştur.

sadece spekülatif olarak ya-

Bu durumun, aşağıdakilerden hangisine, neden olduğu savunulamaz?

yaratma isteği bir milli spakülatör Bu çerçevede savaşlar sırasında



I. tarımın önemini kaybetmesi



II. üretim maliyetinin düşmesi



III. kırsal nüfus yoğunluğunun azalması

A) Yeniçerilerin ayaklanmasına



gelişmelerinden hangilerinde etkili olduğu söylenemez?

B) Sipahilerin ayaklanmasına

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

D) Alaylı – Mektepli çatışmalarının çıkmasına



C) Yenilikçi – tutucu mücadelesine

E) Askeri harcamalarda azalmalar yaşanmasına

E) II ve III 7. D

8. B

9. A

10. D

elde eden kişiler ise bunlardan

11. A

12. E

rarlanabiliyordu. Dolayısıyla, “İttihat Terakki’nin milli burjuvazi sınıfını ancak yaratabilmiştir”. kara borsa, yokluk eksik olmamıştır. Bu da İttihat Terakkinin milli ekonomi yaratma çabalarının önünde bir engeldir. İttihat Terakkinin milli ekonomi yaratmadaki en büyük engellerden birisi de

251

16. Ünite

/ Sermaye ve Emek

Bilgi Köşesi

13. Halil Öğretmen, tarih dersinde öğrencilerine

15. Osmanlı Devleti’nde yerli endüstrinin kurula-

toprağa yani tarıma ve insan gücüne dayalı bir ekonomik yapıdan seri üretimin egemen olduğu bir ekonomik yapıya geçiştir. Tanımlamasının neye ait olduğunu sormuştur.

mayışının önemli nedenlerinden biri, gümrük vergilerinin, yerli üreticinin çıkarına göre düzenlenememesidir.

Osmanlı Devleti’nin yüz altmış milyon lirayı bulan dış borcu idi. Bu para Avrupa emperya-



lizmi için vazgeçilebilecek bir para değildi. • Öte yandan, 11 Eylül 1914 Tarihli “Ecnebilerden Alınacak Te-



Öğrencilerin aşağıdakilerden hangisini, doğru cevap olarak vermesi beklenir?

A) Şeri hukukun

A) Sanayi Devrimi

B) Tarım Devrimi

B) Kapitülasyonların

C) Ticaret Devrimi

D) Kültür Devrimi

C) Barış antlaşmalarının D) Arz – talep dengesinin

E) Burjuva Devrimi

mettü Vergisi Hakkında Muvak-

Bu durumun, aşağıdakilerden hangisinin, sonucu olduğu söylenebilir?

E) Sınırların denetimsizliğinin

kat Kanun” ile aynı yılın Ekim ayı başından itibaren Osmanlı Devleti’nde ticaretle uğraşanlar ve zanaatkârlar ile o zamana kadar vergiden muaf olan tüm yabancılar, Temettü Vergisi’ne 1914 yılından itibaren ise,

14. 11 Eylül 1914 tarihi “Ecnebilerden Alınacak Te-

16. Sanayi Devrimi’nin sonuçlarından bazıları

mettü (Gelir) Vergisi Hakkında Muvakkat (Geçici) Kanun” ile; Osmanlı Devleti’nde;

şunlardır: I. İşçi sınıfının oluşması II. Üretim için, hammadde gereksiniminin artması III. Üretimdeki artışın, yeni pazar arayışını zorunlu kılması

gayrimüslimlerin de Temettü Vergisi ödemeye başlamaları



I. ticaretle uğraşanlar II. zanaatla uğraşanlar III. O zamana kadar vergiden muaf (bağışıklı) olan tüm yabancılardan



nomiyi oluşturmanın yöntemi

hangilerinin, gelir vergisi ödemeleri zorunlu hale gelmiştir?

de bir evrimsel dönüşümle

A) Yalnız I

olamazdı. Bunun yöntemi an-

C) I ve III

ile Osmanlı Devleti’nin gelirleri de artış gösterir hale gelmiştir. • Tam anlamıyla yarı sömürge olmuş bir toplumda milli eko-

cak devrim ile olabilirdi. Ne var ki bu politikalar çok önemli idi.





Palme Yayınevi

tabi tutulmaya başlanmıştır.



B) I ve II

Bunlardan hangileri, Osmanlı topraklarının da, Birinci Dünya Savaşı’nın yaşandığı alanlar içerisinde, yer almasında etkili olmuştur?

D) II ve III

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II



E) I, II ve III

E) II ve III

Çünkü İttihat Terakki’nin milli ekonomi politikası, Türk devrimi için hem düşüncede hem de uygulamada ciddi örnekler oluşturdu.

252

13. A

14. E

15. B

16. E

17. Ünite XIX. YÜZYILDA DEĞİŞEN GÜNDELİK HAYAT

17. Ünite

/ XIX. Yüzyılda Değişen Gündelik Hayat

Bilgi Köşesi  ULUS DEVLETLER

• Vatan denilen aynı toprak parçası üzerinde yaşayan ortak geçmişe (Tarih birliği) birlikte yaşama (kader birliği) ve gelecekte de birlikte yaşama (ülkü birliği) isteğinde olan insan topluluğuna millet (ulus) adı verilmiştir. Bu ulusun içinden çıkan siyasi otorite devleti temsil etmektedir. Ulus devletler içinde aynı ulustan olmayan bireyler bulunabilir. Farklı bireylerin çoğunlukta olan ulusun kimliğini benimsemeleri istenebilir. • Fransa ulusal devleti; Franklar, Normanlar, Korsikalılar, Basklılar gibi çok sayıda etnik kimliğin, dilin üzerine kurulduğundan vatandaşlık bağı ve kişisel haklar önde tutularak aidiyet bilinci oluşturulmuştur. Bununla birlikte dil birliği ve kültürel birliktelikler için çaba harcanmış yeri geldiğinde Fransızca dilinin dışındaki diller yasaklanmıştır. • Küreselleşmenin bireysel özgürlükleri öne çıkarma ideali karşısında ulus-devletlerin içine kapanarak kendilerini savunmaları zor görülmekte olduğu ileri sürülmüştür. Çünkü günümüz insanı bireysel özgürlükleri zirveye çıkaran akımların etkisindedirler, OSMANLILARIN SON DÖNEMLERİNDEKİ NÜFUS HAREKETLİLİĞİ • Osmanlı topraklarına yakın dönemde yapılan göçlerin en büyüklerinden biri 1877-1878 Osmanlı – Rus Savaşı (93 Harbi) diğeri ise Balkan Savaşları sırasında yaşanmıştır. Balkan devletlerinin baskı zulmüne dayanamayan insanlarımız can güvenliklerini sağlamak amacıyla vatanlarını, tarlalarını, eşyalarını, evlerini, işyerlerini yani bütün mal varlıklarını geride bırakarak bin bir güçlükle Osmanlı Devleti’nin iç kesimlerine yerleşmişlerdir. Yapılan göçler Osmanlı Devleti’nin sos-

254

17. Ünite

/ XIX. Yüzyılda Değişen Gündelik Hayat Bilgi Köşesi

1. TEST 1. Bünyesinde farklı etnik unsurları ve dilleri barındıran Fransa’nın;

4.

Sosyologlar ve tarihçiler aşağıdakilerden hangisinin, ortaya çıkışını “uygarlıkların doğuşu”olarak ileri sürmüşlerdir?



I. Vatandaşlık bağı



II. Kişi hakları

A) Tarım yerine sanayinin gelişmesini



III. Çıkar ilişkisi

B) Köy sayısının azalmasını



Durumlarından hangilerini, öne çıkarıp aidiyet bilinci oluşturarak ulus-devletini kurmayı başardığı söylenebilir?

C) Şehirlerin ortaya çıkışını

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

D) İnsanlar arasında iş bölümünün başlamasını E) Göçler aracılığı ile insanların kaynaşmasını

E) II ve III

Özellikle XIX. yy ın sonlarında Balkanlardan ve Kafkaslardan gelen (93 muhacereti) Osmanlı Devleti’nin iç kesimlerine doğru yaşanan Türk göçlerinin nedeni ile ilgili; I. Can güvenliklerini sağlama



II. Daha iyi sosyoekonomik yaşama sahip olma

5.

Palme Yayınevi



Dünya’da ilk şehir yerleşmelerinin Mısır, Hindistan ve Güneydoğu Asya’nın akarsu vadilerinde kurulmasında;



I. Tarımsal faaliyetlere elverişli olmaları



II. Nüfus yoğunluğunun fazla olması



III. Saldırılardan korunaklı yerler olmaları





III. Ülke kalkınmasına katkı sağlama



Durumlarından hangileri söylenebilir?

Durumlarından hangilerinin etken oldukları ileri sürülmüştür?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

E) I, II ve III

3. Balkan Devletleri'nin baskı ve zulümlerine dayanamayan vatanlarını, eşyalarını, tarla ve evlerini tüm mal varlıklarını bırakarak kaçan insanlarımız Osmanlı Devleti’nin iç kesimlerine yerleşmek zorunda kalmışlardır.

Bu durumun, Osmanlı Devleti’nde;



I. Etnik sorunların ortaya çıkması



II. Devletin sosyo-ekonomik yapısını etkilemesi



III. Nufus artışı



• Devlet adamları Rumeli’den gelen “muhacir” adı verilen vatandaşlarımızın barınmaları, beslenmeleri, sağlıkla ilgili sorunlarını çözmek için tüm sıkıntılara rağmen gerekli önlemleri almışlardır. Çeşitli komisyonların kurulması yanında göçmen vatandaşlarımıza yerleşmeleri için arazi sağlanmış, ev yapmaları için destek verilmiş, tarım aletleri, tohumluk ve diğer ihtiyaçları karşılanarak üretime katılmaları için çaba harcanmıştır. MODERNLEŞMEYLE BİRLİKTE GELİŞEN SOSYO-EKONOMİK DEĞİŞİMLER

2.

yal, ekonomik ve nüfus yapısını önemli ölçüde etkilemiştir.

• İlk şehirlerin etki alanları az olduğundan nüfusları da fazla artmamıştır. Şehirlerin kurulması beraberinde siyasi otoritenin ve ilk devletlerin ortaya çıkmasına yol açmıştır.

6.

Günümüzdeki “modern şehirleşme" sürecinin aşağıdakilerden hangisi ile hız kazandığı belirtilmiştir? A) Büyük Coğrafya Keşifleri

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Feodal sistemin yıklışı

C) Yalnız III

D) I ve II

D) Sanayi Devrimi

B) Rönesans dönemi

E) II ve III

E) Fransız İhtilali 2. D

3. E

• Modern şehirleşme süreci ise İngiltere’de ortaya çıkan Sanayi Devrimi ile hız kazanmıştır. 17.yy dan itibaren şehirlerin hızla gelişmesinde büyük tüccarlar, arazi sahipleri ve sermaye sahiplerinin şehirlerde yerleşmiş olmaları gösterilmiştir. Sanayi Devrimi ile birlikte şehirlerde yapılan yatırımlar yeni iş kollarının ortaya çıkması, özellikle fabrikaların kurulması ile üretimin artması nüfus artışını hızlandırmıştır. – Şehirlerin Nüfus Gelişimi:

Gelişmelerinden hangilerine neden olduğu ileri sürülebilir?

1. D

• Dünyada ilk şehir yerleşmelerinin Mısır, Hindistan ve Güneydoğu Asya’nın akarsu vadilerinde belirmeye başladığı ileri sürülmüştür. Bu bölgelerin tarımsal faaliyetlere elverişli olması şehirlerin buralarda kurulmasında etkili olmuştur.

4. C

5. A

6. D

• Sanayileşme hareketinin gelişmesi ile şehirleşme oranı artmıştır. XIX.yy da şehirlerin çevresinde kenar mahalleler banliyöler kurulmuş bu durum başta trenler olmak üzere ulaşımı yaygınlaştırmıştır. – Şehirlerin Gelişimlerinin Küresel Etkileri: • Şehirler kendi alanları ile birlikte yakın çevrelerini de etkilerler.

255

/ XIX. Yüzyılda Değişen Gündelik Hayat

Bilgi Köşesi

7.

Ancak her şehrin etki alanı birbirinden farklıdır. Etki alanının büyük olmasında şehirlerin nüfusu ve fonksiyonel özellikleri en önemli etkenlerdir.

NÜFUS POLİTİKALARI • Bir ülke insanının sayıca olan miktarı, deneyimi, bilgi birikimi ve eğitim seviyesi dünya üzerindeki etkinliğini tayin etmektedir. Bu nedenle nüfus ülkelerin kalkınmasında doğal kaynakların işletilmesinde üretim ve tüketim üzerinde ülkelerin tanınmasında son derece etkili olmaktadır. Aynı zamanda nüfus ülkelerin kültür ve medeniyetlerini yaymaları ve askeri güç oluşturmaları bakımından önemli bir faktördür. – Nüfus Politikalarının Olumlu ve Olumsuz Yönleri: • Bazıları gelişmekte olan ülkelerde nüfus artış hızının yüksek olmasının, bu ülkelerin ekonomik kalkınmalarını engelleyeceğini savunmuşlardır. • Gelişmiş ülkelerde nüfus artış hızının düşük olmasının, yaşlı nüfusun artması ve iş gücü açığı gibi bazı sorunların doğmasına yol açtığını ileri sürenlerde olmuştur.

A) Orta kuşakta yer almaları B) Tarım alanında ileri olmaları

B) Ticari yaşamın başlamasını

C) Birbirlerine yakın yerlerde kurulmaları

C) Göçlerin yoğunlaşmasını

D) Nüfuslarının az olması

D) İnsanların, yaşam standartlarının düşmesini

• Şehirlerde yaşayan insanlar geçimlerini genellikle tarım dışı sektörlerden yani ticaret, sanayi, ulaşım, turizm, mali ve idari işlerden sağlarlar. Bu yönü ile şehirlerdeki ekonomik faaliyetler daha çeşitlidir. * Şehirler yapılan faaliyetlerin biri ya da birkaçı ile ön plana çıkarlar.

• Küresel etkiye sahip büyük şehirlerin ortak özelliği “orta kuşakta” bulunmalarıdır. Bazıları doğal güzellikleri ile bazıları denizi, tarihi ile zengindir.

10. Aşağıdakilerden hangisinin, "küresel etkiye sahip büyük şehirlerin" ortak özelliği olduğu söylenebilir?

A) Tarım hayatının gelişmesini

Şehirler ve Etki Alanları:

Dünya’da Büyük Şehirlerin Kurulduğu Yerler:

Şehirlerin kurulması ve şehirlerde nüfusun artması aşağıdakilerden hangisinin ortaya çıkmasını sağladığı ileri sürülmüştür?

E) Haberleşme alanında ileri olmaları

E) Siyasi otoritenin, ortaya çıkışı ve güçlenmesini

8.



Günümüzde Dünya’nın önde gelen ülkelerinde meydana gelen siyasi ve ekonomik sorunlar bütün Dünya’yı etkisi altına alabilmektedir. İşlem hacmi çok olan bir borsada meydana gelen dalgalanma diğer borsaları da etkilemektedir. Bu gelişme ile ilgili;



I. Şehirlerde yaşayan insanların yaşam standartlarının yüksek olması



II. Bazı şehirlerin küresel ölçüde etkiye sahip olmaları.



III. Büyük şehirler arasında ulaşımın gelişmiş olması



Durumlarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

11. Gelişmekte olan ülkelerde nüfus artış hızının yüksek olması;

Palme Yayınevi

17. Ünite



II. Yaşlı nüfusun azalması



III. Ekonomik kalkınmalarının engellenebileceği



Durumlarından hangilerinin, oluşumu üzerinde etkili olduğu ileri sürülebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) I, II ve III

E) I, II ve III

9.

Aşağıdakilerden hangisi “1929 ekonomik krizi”ne ilişkin doğru bir bilgi değildir?

12. Aşağıdakilerden hangisi “Kamuoyu”nun etkisi ile ilgili doğru bir bilgidir?

A) New York borsasındaki hisse senetlerinin çok fazla değer kaybetmesi ile başlamıştır.

A) Ekonomik yaşama yön vermesi B) Eğitim –öğretim konusunda toplumu uyarması

B) Tarihe “Kara Perşembe” olarak geçmiştir.

C) Dünya’daki gelişmelerle ilgili toplumu aydınlatması

C) Üretim ekonomisine olumsuz etkisi olmamıştır.

D) Siyasi kararların alınması ve uygulanmasında iktidar üzerinde baskı oluşturması

D) Sovyetler Birliği hariç tüm dünyayı etkilemiştir.

E) Dış tehditlere karşı toplumu sürekli dinamik tutması

E) Ticaret çökmüş iflaslar artmıştır.

256

I. İş gücü açığı

7. E

8. E

9. C

10. A

11. C

12. D

17. Ünite 13. “Modern toplumlar için kitle iletişim araçlarının rolü gün geçtikçe artmaktadır.” dyen bir kişi kitle iletim araçlarının;

/ XIX. Yüzyılda Değişen Gündelik Hayat

15. Kamuoyunun biçimlenmesi, yeni olaylar hakkında kanaat oluşturma ya da eski kanaatlerini değiştirmede;

I. Halkın sosyalleşmesi



I. Kitle iletişim araçları



II. Günlük bilgi ihtiyacını karşılaması



II. Birlik ve beraberlik duygularının gelişmesi



III. Siyasal ve sosyal kararlara varması



III. Akrabalık bağlarının korunması



Durumlarından hangileri, üzerinde etkili olduğunu görüşüne kanıt olarak gösterebilir?



Gelişmelerinden hangilerinin etkili oldukları ileri sürülmüştür?



A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

14.

I. Duyum



II. Bilgi



III. Araştırma



Kamuoyu, hangilerine dayalı olarak oluşabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Palme Yayınevi

E) I, II ve III

16. Kültür nedir? sorusuna verilebilecek yanıtlara ilişkin;

E) II ve III

I. Her milletin kendisine özgü olan değerleridir. II. Evrenseldir. Dünyadaki tüm insanlar aynı kültürel değerlere sahiptirler III. Toplumların yaşam biçiminin göstergesidir. Yargılarından hangileri söylendiğinde doğru bir tanımlama yapılmış olabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

13. E

14. B

15. A

16. D

Bilgi Köşesi KAMUOYU • Kamuoyu kavramı ilk kez XVIII. yy da Avrupa’da söylenmeye başlamıştır. Kamuoyu özellikle siyasi kararların alınması ve uygulanmasında siyasi iktidara yaptığı baskı açısından oldukça önemlidir. Günümüzde özellikle iletişim araçları sayesinde kamuoyu etkili hale gelmiş ve gündemi etkilemiştir. • Modern toplumlar için kitle iletişim araçları toplumun dünyada olup bitenleri öğrenmeleri ve anlamalarında en etkili araçlardır. Aynı zamanda halkın sosyalleşmesinde, siyasal ve sosyal kararlara varmasında, günlük bilgi ihtiyacını karşılamasında önemli rol oynar. Kitle iletişim araçları yeni olaylar hakkında kanaat oluşturma ya da eski kanaatleri değiştirme gücüne sahip olmakla kamuoyunun biçimlenmesinde etkide bulunmaktadır. Yapılan araştırmalar “insanların kitle iletişim araçları tarafında etki altına alındığını” öne sürmektedir. • XIX. yy daki teknolojik gelişmelerle birlikte “basın” bir kitle iletişim aracı haline gelmiştir. Basın sadece kamuoyunun sesi olarak kalmaz ve kendisi kamuoyu oluşmasına yardım eder ve kamuoyunu yönlendirir. Siyasi iktidarlar gelen kamuoyu tepkisine göre hareket etmeye özen gösterirler. Demokratik rejimlerde medya bir yandan kamuoyu oluşturma diğer yandan oluşan kamuoyunun görüşlerini yansıtma işlevini yerine getirirler. Ancak her zaman kamuoyunun taleplerini ilgili yerlere ilettikleri de söylenemez. Zaman zaman iktidarın, dar çıkar çevrelerinin ve kendi özel çıkarlarının gerçekleşmesi için de kamuoyunu yönlendirebilirler.

257

/ XIX. Yüzyılda Değişen Gündelik Hayat

Bilgi Köşesi Popüler Kültür (Pop Kültürü): • XX. yy da etkisini gösteren modernleşmenin yan etkileri arasında sayılabilecek bir kavramdır. Türk Dil Kurumu, popüler kültür kavramını “belli bir dönem için geçerli olan, hızlı üretilen ve hızlı tüketilen kültürel ögelerin bütünü” olarak tanımlamaktadır. Kültür, toplumların yaşam biçiminin bir göstergesidir. Tarihi süreç içinde her toplum yaşanan gelişmelerden etkilenmiş ve buna paralel olarak farklı eğilimler içerisine girmiştir. Değişme milletlerin hayatında her zaman gözlenen bir olgu olmuştur. Tarih sahnesinde sürekli olarak şartlar değişmekte ve bu doğrultuda ihtiyaçlar ve amaçlar değişmektedir. • Popüler kültürün gelişiminin tüketim toplumunun ortaya çıkışı ile paralellik gösterdiği ileri sürülmüştür. Gerek üretimin kitleselleşmesi ve gerekse kitle iletişim araçlarının çeşitlenmesi popüler kültürün gelişimini hızlandırmıştır.

2. TEST 1.

Ulus devletin temel hedefi ile ilgili;



I. Mutenalaştırma (Seçkinleştirme)



II. Sınırları içinde homojenleşme



III. Sınırları dışındaki unsurlarla, bir şekilde bütünleşme



politikalarından hangilerinin, geçerli olduğu savunulabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

4.

Fransız İhtilali, pek çok yönüyle Avrupa ve dünya tarihini derinden etkilenmiş, öncelikle “ulusçuluk” düşüncesiyle Avrupa’nın siyasi yapısının dağişmesinde etkili olmuştur. Ulusçuluk, bir yandan imparatorlukların dağılmasına neden olurken, diğer yandan da yeni “ulus devletlerin” kurulmasına ortam oluşturulmuştur.



Bu bilgilere göre, aşağıdakilerden hangisinin, üzerinde “ulusçuluk” düşüncesi doğrudan etkili olmamıştır?

E) I, II ve III

A) İtalyan ve Alman siyasi birliklerinin kurulması B) Balkan uluslarının, Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanması

2.



C) Birinci Dünya Savaşı sırasında, Arapların, Osmanlı egemenliğine karşı İngiltere ile işbirliği yapması

Bir ülkede değerlendirilen ekonomik kaynakların ülke nüfusunu rahat besleyememesi haline “aşırı nüfuslanma” denir. Aşağıdakilerden hangisi, aşırı nüfuslanmış ülkelerin sorunlarından biri değildir? A) İthalatın fazla olması B) İş gücünün pahalı olması

D) Birinci Dünya Savaşı öncesinde bloklaşma hareketinin başlaması

Palme Yayınevi

17. Ünite

E) Rusya’nın, Balkanlarda Panslavist politikalar izlenmesi

C) İstihdam sorununun yaşanması D) Sağlık hizmetlerinin yetersiz kalması

Modernite ve Zaman: • Tüketim kültürünün yükselişiyle birlikte boş zaman tüketiciliğin kıskacına girmiştir. Artık boş zaman eskiden olduğu gibi özgürlük, spor, oyun gibi tercihlere değil tüketim için ayırılan zamandır. Boş zaman endüstrisinin sunduğu sınırsız seçenekler sayesinde boş zaman neredeyse tüketime harcanan bir boyut kazanmıştır. Kapitalist sistem değişik araçlar yoluyla boş zaman üzerinde egemenlik kurmuştur. Yeme-içme, giyimkuşam vs.nin tüketimi dışında sinema filmleri, televizyon gösterimleri, eğlenceler, müzik, sanat, at yarışları, boğa güreşleri vb yoluyla tüketici bir yaşam alanı kurulur. • Kapitalizmin önemli bir kolu haline gelen boş zaman endüstrisi kitlelerin boş vakitlerini

258

E) Eğitim öğretim faaliyetlerinin aksaması 5.

3.

XIX. yüzyılın sonlarında;



– Dünyada, kendilerini birbirlerine karşı koruyan çok sayıda rakip ulusal ekonominin oluşması



– Emperyalist politikalarını erken başlatan devletlerin, yeni kurulan devletlere egemenlik alanlarından pay vermek istememeleri



gibi gelişmeler, aşağıdakilerden hangisine, neden olmuştur?

Bir ülkede;



– Nüfus dağılışı, doğal koşullardan etkileniyorsa



– Yağışlı yerler ve akarsu boyları sık nüfuslanmışsa



– Kurak dönemlerde tahıl, et, süt üretimi azalıyorsa



Bu ülke hakkında, aşağıdakilerden hangisi, söylenebilir?

A) Sanayileşmenin hızlanmasına

A) Sanayisi gelişmiştir.

C) Avrupa’da uluslararası örgütlerin kurulmasına

B) Sömürgecilik yarışının sona ermesine

B) Nüfus artış hızı azdır.

D) Avrupa’da, yeni denge arayışlarının ortaya çıkmasına

C) Nüfus yoğunluğu fazladır. D) Tarımdan elde edilen verim yüksektir.

E) Barışçı bir uluslararası diplomasinin uygulanmaya başlanmasına

E) Gelişmemiş ya da gelişmekte olan bir ülkedir. 1. D

2. B

3. E

4. D

5. D

17. Ünite 6.

XIX. yüzyılın sonları ile XX. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’nde, gayrimüslim nüfusun genel nüfusa oranı, sürekli olarak azalmıştır.



Bu durumun, aşağıdakilerden hangisiyle,

9.

Emperyalizm, Yakın Çağ’da ortaya çıkan ve geri kalmış ülkelerin kaynaklarının gelişmiş ülkeler tarafından tüketilmesini ifade eden bir kavramdır.



Bu duruma;

ilgili olduğu savunulabilir ?



I. 1830 İhtilali

A) Kentleşmenin hızlanması



II. Sanayi Devrimi

B) Milliyetçilik hareketlerinin etkili olması



III. Fransız İhtilali

C) Duyun–u Umumiye İdaresi’nin kurulması



gelişmelerinden hangileri, neden olmuştur?

D) Ümmetçilik anlaşıyının önemini kaybetmesi E) Gayrimûslimlere mecliste temsil hakkı tanınması

Aşağıdakilerden hangisinde, Osmanlı Devleti’ndeki düşünce akımları ve etkili oldukları dönemler doğru gruplandırılmamıştır? A) Tanzimat – Batıcılık B) II. Abdülhamit – İslâmcılık C) İkinci Meşrutiyet – Türkçülük

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I ve III

Palme Yayınevi

7.

/ XIX. Yüzyılda Değişen Gündelik Hayat

10. Tanzimat sonrasının popüler kültüründe “Alafranga” sözcüğü gündelik Osmanlı dağarcığında yerini almıştır.

D) Birinci Meşrutiyet – Osmanlıcılık

Aşağıdakilerden hangisi, Alafranga sınıflandırmasının ısrarla yapılageldiği alanlardan biri değildir? A) Vals (kadın-erkek çiftin yaptığı dans)

E) III. Selim – Adem– i Merkeziyetçilik

B) Yeme-içme (çatal bıçak-kaşık kullanma) C) Dinlenme (kendine boş vakit ayırma) D) Eğlenme (saray-konak-müzikhol) E) Giysi (mahalli-geleneksel)

8.



Birinci Balkan Savaşı’nın sonunda; Ege Adaları, Makedonya, Arnavutluk ve Trakya kaybedilmiştir. Bu durumun sonucunda yaşanan göç hareketleriyle Anadolu’da Balkan göçmenlerinin sayısı artmış, Balkanlar’da ise Türkler, azınlık durumuna düşmüştür.

11. Osmanlı şehirlerinde, şenlendirme politi-

kası ile;

Bu bilgiye dayanarak, aşağıdaki yargılardan hangisine, ulaşılamaz?



I. imar etmek

A) Anadolu’nun nüfusu artmıştır.



II. nüfuslandırmak

B) Balkanlar’ın, etnik yapısı değişmiştir.



III. huzur ve güvenliği sağlamak

C) Balkanlar’da yeni bir siyasi yapı oluşmuştur.



amaçlarından hangilerine ulaşmak hedeflenmiştir?

D) Balkanlar’da, Türk kültürünün izleri tamamen silinmiştir. E) Osmanlı Devleti’nin, Balkanlar’daki siyasi egemenliği sona ermiştir. 6. B

7. E

8. D

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

Bilgi Köşesi albenili ve gösterişli bir sunumla pazarlamaya çalışır. Boş zaman endüstrisinin sunduğu pek çok seçenek tüketicilerde benzer duygular yaratır ve tüketiciler “iyi yaşamın” iyi tüketmekten geçtiği hazzına kapılırlar. Osmanlı Şehirlerinin Dönüşümü: • Şehirlerin ortaya çıkışı, gelişimi ve çöküşü ile imparatorlukların ortaya çıkışı, gelişimi ve çöküşü arasında yakın bir bağın bulunduğu ileri sürülmektedir. Şehir hayatının imparatorlukların gelişimi ile en yüksek seviyeye ulaştığı belirtilmektedir. Şehirsel hayatın tarihinin imparatorluklarında tarihidir görüşü yaygındır. • Fatih Dönemi'nde imparatorluk haline gelen Osmanlı Devleti de şehir yaşamının gelişmesine katkı sağlamıştır. Osmanlılar egemenlikleri altına aldıkları topraklarda kendi kültürü doğrultusunda şehirler kurarken mevcut olan şehirlerde Osmanlı şehir hayatı tarzını yaşamaya başlamıştır. Osmanlı Devleti’nin 17. yy dan itibaren hemen her alanda bozulmaya başlaması ve gerilemesi karşısında Avrupalıların bilim ve teknik alanda gelişmeleri özellikle sanayi devriminden sonra Osmanlılara karşı büyük bir üstünlük kurmalarına yol açmıştır. Kaybedilen savaşlarla birlikte Osmanlı ekonomisinin bozulması verilen kapitülasyonlarla Osmanlı Devleti’nin topraklarının Avrupalı devletler tarafından hammadde kaynağı olarak sömürülmesi ve Avrupa’da üretilen mallar için büyük bir pazar oluşturması Osmanlıları dışa bağımlı kılmıştır. Dışardan gelen ucuz mala rağbet edilmesi ve içeride üretilen yerli malın daha pahalı olması Osmanlı şehirlerindeki esnaf sanatkarları olumsuz yönde etkilemiştir. Ayrıca Anadolu’da çıkan dirlik ve düzenliği bozan “Celali İsyanları” şehirlere olan göçü artırmış bu da şehirlerin sosyal ve ekonomik yapılarını önemli ölçüde bozmuştur.

E) I, II ve III

9. B

10. E

11. E

259

/ XIX. Yüzyılda Değişen Gündelik Hayat

Bilgi Köşesi TANZİMAT DÖNEMİNDE YAPILAN YENİLİKLER • Avrupa’da sanayi devriminin başladığı dönemde Paris ve Londra’yı gezen Osmanlı aydınları Osmanlı şehirlerini viranelere benzetip bu şehirleri överlerken sanayileşmenin ürünü olan kenar mahallelerdeki sefaleti görememişlerdir. Buna karşın XIX. Yy ın ünlü edebiyatçılarından olan Lamartin 15 yıl yaşadığı Denizli yöresinin güzelliği ile ilgili övücü sözler söylemiştir. • Tanzimat ile birlikte 1864 de “Vilayet Nizamnamesi hazırlanmıştı. İlk olarak pilot bölge niteliğinde (Kaide-i Tedric) (yavaş yavaş ilerleme) olarak Tuna, Halep, Trablusgarp ve Bosna’da uygulandı. Bu uygulama 1871 de “İdare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi” olarak geliştirilmişti. Buna göre vilayetlerin alt birimleri liva, kaza, nahiye ve köylerdi. Livalar Mutasarrıf, Kazalar Kaymakam, Nahiyeler Müdür ve Köyler Muhtarlara tarafından yönetiliyordu. • Şehir yönetimi, eski yönetim sisteminin çöküşü nedeniyle karışıklık içindeydi. Şehirler modern metropoller haline geçmek şansına sahip olmadığı gibi artık geleneksel Osmanlı şehir yapısına da sahip değillerdi. Belediye örgütü uygulaması bu dönemin yeni sorunu olarak ortaya çıkıyordu. • Bu Çağ’da Osmanlı şehirlerinin alt yapısı ve kamu hizmetlerinin düzensizliği her türlü ekonomik ve kültürel faaliyete engel oluşturuyordu. Avrupalılar kendi ekonomik faaliyetlerini kolayca yürütmek için özellikle Osmanlı liman şehirlerinin ulaşım, su, kanalizasyon, aydınlatma ve sağlık gibi sorunların çözülmesini istiyorlardı. • Osmanlılarda ilk Belediye Teşkilatı “Galata-Beyoğlu’nda” Altıncı Daire-i Belediye adı ile kurulmuştur. 1868 de 6.Daire örnek alınarak İstanbul’da 14 Belediye kurulmuştur. 1877' de “Vilayet Belediye Kanunu” çıkarılmasına rağmen Osmanlı ülkesi modern belediye hizmetlerini gerçekleştirecek konuma gelememiştir.

260

12. 1871’de yeniden formüle edilip ilan edilen Vilayet Nizamnamesi’nde

I. Livalar " Mutasarrıf



II. Kazalar " Kaymakam



III. Vilayetler " Vali



IV. Nahiyeler " Nahiye müdürü



V. Köyler " Kethuda

A) Alt yapı sorunlarının artması B) İş bölümünün belirgin olması C) Fabrikaların kent içinde kalması D) Gecekondu semtlerinin oluşması



Yukarıdaki yönetim birimi, yönetici eşleştirmesinden hangisi yanlış düzenlenmiştir?



A) I.

B) II.

C) III.

15. Aşağıda verilenlerden hangisi, bir kentte nüfusun arttığına kanıt olarak gösterilemez?

D) IV.

E) Elektrik ve su tüketiminin artması

E) V.

13. İttihat ve Terakki Partisi 1908’de İkinci Meşrutiyet’in ilanını sağladıktan sonra, köylüler hürriyeti vergi ödememek diye yorumlarken, memurlar da meşrutiyetin terfi ve maaş zammı getireceğini beklemişler ve hatta telgraf memurları ve polis komiserleri gibi kimi görevliler bu istikamette harekete geçmişlerdir.

16. “Doğu Sorunu, XIX. yüzyıl süresince Avrupa diplomasisinde Osmanlı İmparatorluğu’nun paylaşılması olarak yer almış ve bu sorun zaman zaman Avrupa barışınıda tehdit eder duruma da gelmiştir.

Palme Yayınevi

17. Ünite

Buna göre, toplumun farklı kesimlerinin meşrutiyet yönetiminden beklentilerinin, en doğru yorumu aşağıdakilerden hangisidir? A) Siyasal özgürlükler öncelikle istenmektedir. B) Ekonomik talepler, siyasal taleplerden önce gelmektedir.

Buna göre Doğu Sorunu;



I. Avrupa devletlerinin, Osmanlı İmparatorluğu’nun içişlerine karışması



II. Avrupa Devletleri arasında siyasal çekişmelere yol açması



III. Osmanlı yöneticilerinin, bu siyasi çekişmelere, denge siyasetinde bir koz olarak kullanmalarına yol açması



durumlarından hangileri, için ortam oluşturmuştur?

C) Meşrutiyet, köylülerin ve memurların mücadelesiyle gerçekleşmiştir. D) Bazı polis komiserleri, meşrutiyetin ilanında etkili olmuşlardır. E) Meşrutiyetin ilanı ekonomik durumu olumlu etkilemiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) I, II ve III

14. İngiltere XIX. yüzyılda Uzakdoğu’daki sömürgelerine giden yolun güvenliğini sağlamak için,

I. Kıbrıs



II. Mısır



III. Cezayir



topraklarından hangilerini, işgal etmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

12. E

13. B

14. D

15. B

16. E

18. Ünite KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bilgi Köşesi

ATATÜRK’ÜN SECERESİ KURTULUŞ SAVAŞI HAZIRLIK DÖNEMİ KUVAY-I MİLLİYE :

KIRMIZI HAFIZ AHMET EFENDİ

Mondros Ateşkes Antlaşması uyarınca Osmanlı orduları dağıtılmış, silah ve cephanesine el konulmuş, donanması İtilaf Devletleri’nin denetimine bırakılmıştı. Padişah ve Hükümeti işgallere karşı seyirci kalmışlardı. Bunun üzerine bazı yurtseverler işgalcilere karşı silahlı direniş hareketi başlatmışlardı. Bu direnişlerin örgütlenmesi ile ortaya çıkan kuvvetlere “Kuvay-ı Milli” adı verilmişti.

KIZI RUKİYE

OĞLU SALİH

KIZI NACİYE

• Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra başlayan işgallere karşı ilk direnişin Hatay-Dörtyol’da Fransızlara karşı başladığını…

OĞLU KEMAL

• Milli Mücadelemizde ilk Kuvay-ı Milliye teşkilatının batıda Yunanlılara karşı kurulduğunu…

1. Belli bir merkeze ve otoriteye bağlı değillerdi. Yalnızca kendi liderlerinden emir alırlardı. 2. Silah ve cephaneleri başta olmak üzere her türlü ihtiyaçlarını yöre halkının desteği ile karşılarlardı. 3. Birçoğu askerlik mesleğinden uzak kişilerden oluşmuştu. Düzenli ordu özelliği göstermeyen bu kuvvetler ilkel silahlarla çete (gerilla) tipi savaş yaparlardı.

KIZI HATİCE

OĞLU İSMAİL AĞA

a) İşgalcilerin ilerleyişini yavaşlatmak veya durdurmak, b) İşgal kuvvetlerini yıpratmak, c) Ulusal mücadelecilere karşı çıkan ayaklanmaları engellemek, d) TBMM’nin otoritesini sağlamak ve yaymak, e) “Kuvay-ı Milliye Ruhu” diye nitelendirilen Türk halkının işgalcilere karşı direnme arzusu uyandırmışlar, elde ettikleri başarılar ile halkımızın kendilerine güven duymalarını sağlamışlardır.

262

GAZİ MUSTAFA KEMAL PAŞA

KIZI FATİME KIZI NİMETİ

KIZI MİNURE

OĞLU VEFİK VASSAF OĞLU ETHEM VASSAF

Kuvay-ı Milliye Kuvvetleri bu özelliklerine rağmen;

KIZI MAKBULE

KIZKARDEŞİ NİMETİ

Biliyor muydunuz? Kuvay’ı Milliye’nin özellikleri:

OĞLU ALİ RIZA

OĞLU BEDRİ KIZI FAİKA KIZI RUKİYE

OĞLU SAMİ OĞLU RAŞİT OĞLU BEDRİ

OĞLU SELANİKLİ MUSTAFA EF. KIZI NERİME OĞLU RAŞİT KIZI VEDİA OĞLU HALİL KIZI KERİME OĞLU ŞAHAP

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi Bilgi Köşesi

1. TEST 1.

4.

“Osmanlı ordusunda görev almış eski subaylar, eşkiyalar, kanun kaçakları ve bunlara katılan sivil halktan oluşan milli güçler bölgesel kurtuluşu amaçlayan belli bir merkezleri olmayan ulusal birliklerdir.” tanımlaması aşağıdakilerden hangisinin, açılımıdır?



A) Kuva–i Seyyare B) Kuva–i Milliye



C) Kuva–i İnzibatiye

D) Hilafet Ordusu E) Hareket Ordusu

Kuva–i Milliye; önceleri İzmir bölgesinde halkın kendiliğinden oluşturduğu silahlı direnişken, daha sonraları bütün ulusal hareketi kapsayacak şekilde kullanılmış, bölgedeki askeri birliklerin de desteğini almıştır.



Sadece bu bilgilere dayanılarak; I. Tek bir merkezden yönetilmiştir.



II. İşgallere karşın halkın tepkisi olarak doğmuştur.



III. Sivil ve askeri birlikler ortaklaşa hareket etmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

II. Bölge’de, güvenliği sağlama çabası taşımıştır.



III. Silah ve cephanenin depolanıp kontrol altına alınmasına çalışmıştır. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

5.

B) Halktan komiteler oluşturma C) Düzenli orduyu kurma



D) Tüm yararlı dernekleri bir çatı altında toplama

19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkan Mustafa Kemal yayınladığı bir genelge ile 9. Ordu Müfettişliği görevinin sadece askeri yanı olmayıp aynı zamanda mülki (idari) olduğunu ifade ederek Doğu Anadolu’nun tüm mülki amirlerinden ulusal harekete katılmalarını istemiştir. Mustafa Kemal’in bu çabasının aşağıdakilerden hangisini amaçladığı söylenemez?

E) Genelgeler yayımlama, kongreler düzenleme

6.



A) Anadolu’da her yönüyle tam bir denetim kurmak istediği

Mustafa Kemal; Havza’da Protesto gösterilerinin düzenlenmesi sırasında Hıristiyanlar başta olmak üzere tüm azınlıklara karşı saldırı ve düşmanlık gösterilmemesi konusunda büyük bir özen gösterilmesini istemiştir. Bu isteğin nedenleri arasında aşağıdakilerden hangisini, yaşama geçirme çabası yoktur? A) Mücadelenin, yasal zeminlerde sürdürülmesini

B) Liderliğini üstlendiği hareketi halka mal etmek istediği

B) Batı dünyasındaki, tarafsız güçlerin desteğinin kazanılmasını

C) Halktaki direniş ruhunu geliştirmeyi

C) İlerleyen zaman içinde, azınlıklara karşı daha radikal tavır alınmasını

D) Hükümet ile yöneticiler arasında otorite boşluğu yaratmayı

D) Azınlıkların, tamamen karşı cephede örgütlenmesine fırsat verilmemesini

E) İstanbul hükümetinin verdiği görevi layıkıyla yapmak istediği 1. B

2. E

3. E

E) İşgalci güçlerle azınlıkların bir bütün oluşturma çabasının boşa çıkartılmasını 4. D

• Sivas Kongresi’nden sonra Temsil Kurulu Başkanı Mustafa Kemal’in, Ali Fuat Cebesoy’u Batı Cephesi Komutanlığı’na atamak suretiyle Kuvay-ı Milliye güçlerini Temsil Kurulu’na bağladığını, Ulusal mücadelemizin ilk cephesinin batıda Yunanlara karşı açılmış olduğunu… • Kuvay-ı Milliye güçlerinin yurt savunması ile ilgili görevlerinin, TBMM’nin düzenli ordularını kurması ile son bulduğunu… Biliyor muydunuz? MUSTAFA KEMAL’İN SAMSUN’A ÇIKIŞI (19 MAYIS 1919):

Ulusal Kurtuluş Savaşı’mızın henüz örgütlenme aşamasında ulusal bilinci uyandırmak ve onu ayakta tutmak için başvurulan ilk çare aşağıdakilerden hangisidir? A) Protesto mitingleri, gösteri yürüyüşleri düzenleme

E) II ve III

3.

– halktan asker ve para topladığı ileri sürülen kişi ve kuruluşları etkisiz kılmaktı. Bu bilgilere dayanarak, Mustafa Kemal’in resmi görevi için; I. Türk ulusunu bilinçlendirmeye çalışmıştır.





Palme Yayınevi

2.

Mustafa Kemal, İngilizlerin İstanbul Hükümeti’ ne verdikleri bir nota üzerine 9. Ordu Müfettişi olarak Anadolu’ya gönderildi. Resmi görevi İstanbul Hükümeti adına Samsun ve yöresindeki karışıklıklara son vermek; – silah ve cephaneleri denetlemek

5. A

6. C

• Mondros Ateşkes Antlaşması gereğince diğer ordular gibi Yıldırım Orduları da dağıtılmış ve Mustafa Kemal İstanbul’a çağırılmıştı. Mustafa Kemal İtilaf donanmalarının boğazlara yerleştikleri gün olan 13 Kasım 1918' de İstanbul’a gelmiş gördüğü manzara karşısında yaverine “geldikleri gibi giderler” sözleri ile tepkisini dile getirmiştir. • Mustafa Kemal İstanbul’da kaldığı süre içerisinde Padişah Vahdettin başta olmak üzere yetkililerle görüşmüş, İtilaf Devletleri’nin durumunu, zararlı cemiyetlerin çalışmalarını incelemiş ve sonuçta İstanbul’da kalmasının yurdun kurtuluşu yolunda bir yarar sağlamayacağı gerçeğini görmüştü. Anadolu’da başlayan direnişler Mustafa Kemal ve arkadaşlarını umutlandırmıştı. Anadolu’ya geçmek, bu direnişleri birleştirerek ulusu bir bütün halinde işgalcilerin karşısına çıkarmayı düşünmüşlerdi. Bu sıralarda Pontuscu Rumlar ile Türkler arasında çatışmalar başlamış,

263

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bilgi Köşesi Doğu Karadeniz’de güvenlik sarsılmıştı. • Mustafa Kemal, Sadrazam Damat Ferit’in önerisi, Padişah Vahdettin’ in onayı ile” Doğu Karadeniz’de güvenliği sağlamak, ordunun durumunu denetlemek ve halkın Padişaha bağlılığını artırmak görevleri ile” 9. Ordu Müfettişliği’ne atanarak Anadolu’ya gönderilmişti.

7.



10. Amasya Genelgesi’nde;

Amasya Genelgesi’nde, Sivas’ta ulusal bir kongre toplanması kararının ulusal bir sır gibi tutulması ve kongreye katılacak delegelerin (temsilcilerin) kimliklerinin gizlenmesi isteniyordu. Alınması istenilen bu önlemlerin nedeni aşağıdakilerden hangisi olabilir?



– Vatanın bütünlüğü ulusun bağımsızlığı tehlikededir.



– Ulusun bağımsızlığını yine ulusun azim ve kararı kurtaracaktır.



kararları alınmıştır. Bu kararların Erzurum Kongresi’nin aşağıdaki kararlarından hangisi ile pekiştirildiği söylenebilir?

A) Yapılacak temsilci seçimlerine İstanbul Hükümeti ve işgalci güçlerin engel olabileceği kaygısı

A) Ulusal güçleri etkin, ulusal iradeyi egemen kılmak esastır.

B) Azınlıkların, örgütlenme çalışmalarına hız vereceği düşüncesi

B) Manda ve himaye, kabul edilmeyecektir.

C) Ülke içinde yeni tartışma ve sataşmalara neden olmama arzusu

C) Kurulacak hükümet, ulusal bir kongre tarafından seçilecektir.

D) Seçimlere ulusal güçlerin dışında kimsenin katılmamasının sağlanması

D) Doğu illeri tüm ulusla birlikte savunulacaktır.

HAVZA GENELGESİ

E) Sivas’ın, işgal güçlerinin eline geçmesine engel olunmak istenmesi

E) Hıristiyan azınlıklara, siyasi ve ekonomik dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilmeyecektir.

(28/29 Mayıs 1919): • 25 Mayıs 1919'da Havza’ya gelen Mustafa Kemal, yayımladığı genelgede, halkı işgallere karşı mitingler ve gösteriler yapmaya çağırmıştı. Bununla “ulusal bilinci uyandırmak ve ulusu vatanın kurtuluşu davasında birleştirmeyi amaçlamıştı”. Ayrıca ordu komutanlarına ordularını dağıtmamalarını, azınlıklara gereksiz yere saldırılarda bulunulmamasını bildirmişti.

8.

Mustafa Kemal Paşa, Amasya Genelgesi’ nde; “Milletin bağımsızlığını, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. Milletin hak isteyen sesini dünyaya duyurmak için baskı ve denetimin dışında milli bir kurula ihtiyaç vardır.” sözleri ile millete verdiği mesajda aşağıdakilerden hangisi yoktur?

Palme Yayınevi

• 19 Mayıs 1919'da Samsun’a çıkan Mustafa Kemal, yurdun kurtuluşu hakkındaki düşüncelerini uygulamaya başlamıştı.

11. “Ulusal güçler etkin ulusal istenci (iradeyi) egemen kılmak esastır.” hükmü ilk kez Erzurum Kongresi’nde karar altına alınmıştır.

A) Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın yöntemi AMASYA GENELGESİ

B) Ulusa çağrı

(22 Haziran 1919):

C) Ulusal kurtuluş için çözüm yolları

• Mustafa Kemal, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, haberleşme yolu ile Kazım Karabekir Paşa ve Mersinli Cemal Paşa tarafından hazırlanmıştır. • Amasya Genelgesi’nin, Kurtuluş Savaşı’mızın amacını, gerekçesini ve yöntemini açıklayan ilk belge olduğunu… • Ulusal egemenlik kavramından ilk kez söz edilerek İstanbul Hükümeti’ nin tanınmayacağı kararının Amasya Genelgesi’ne “İhtilal Beyannamesi” karakteri kattığını… • Osmanlı yönetiminin, ulusuna karşı olan sorumluluklarını yerine getirmediğinin açıklandığını… • Ulusal örgütün nasıl kurulacağından ilk kez bu belgede söz edildiğini… Biliyor muydunuz?

264

Bu belirleme, ileride aşağıdaki alanlardan hangisinde köklü ve kalıcı bir değişikliğin yapılacağının müjdesini vermektedir? A) Askeri alanda

B) Yönetimde

C) Kültürde

D) Ekonomide

E) Demokraside

D) Devrimlerin sırası E) Ulusal bir hükümet

9.

Amasya Genelgesi’nin aşağıdaki kararlarından hangisi, kurtuluş savaşının hedefinin ulusal bağımsızlık ve dayanılacak gücün de ulusun gücü olduğunu gösterir?

12. Sivas Kongresi’ne aşağıda alınan kararlardan hangisiyle “ulusal egemenlik” kavramının pekiştiği söylenebilir? A) Kongreye katılacak delegelerin seçim yoluyla belirlenmesiyle

A) Vatanın bütünlüğü ulusun bağımsızlığı tehlikededir.

B) İstanbul hükümeti ile ilişkilerin kesilmesiyle

B) Ulusun istiklalini ulusun azim ve kararı kurtaracaktır.

C) Yararlı derneklerin, Anadolu ve Rumeli Müdafaa–i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmesiyle

C) Her türlü etkiden uzak ulusal bir kurulun varlığı gereklidir. D) Sivas’ta ulusal bir kongre toplanmalıdır.

D) Ulusal direniş ve savunma anlayışının öne çıkarılmasıyla

E) Ulusal güçler hiçbir biçimde dağıtılmayacaktır.

E) Erzurum Kongresi kararlarını aynen kabul etmesiyle

7. A E

8. D E

9. C B

10. A

11. C B

12. D A

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

13. Mustafa Kemal; Erzurum ve Sivas Kongrele-

15. Havza Genelgesi’nde en önemli çıkış nokta-

ri’ nde “Osmanlı Mebusan Meclisi’nin derhal toplanması sağlanacaktır.” kararını aldırmasına karşın Mebusan Meclisi’nin açılması Amasya Görüşmesi’nden sonra gerçekleşmiştir. Bu duruma bakarak; I. Mustafa Kemal, ulusal iradenin etkinliğini sağlamaya çalışmıştır.

sının Türk ulusunda “ulusal bir bilinç” oluşturma çabası olduğu görülmektedir.





Aşağıdakilerden hangisinin, bu çaba ile gerçekleştirilmek istenen, öncelikli bir hedef olduğu söylenemez? A) İtilaf Devletleri’ni kınayan telgraflar çekmek



II. İstanbul Hükümeti, Anadolu’daki hareketi tanımıştır.

B) Mondros Ateşkesi’ni işlemez hale getirmek



III. Mebusan Meclisi’nin, İstanbul’da toplanma isteği İstanbul Hükümeti’nden gelmiştir.

C) İşgallere karşı, halka direniş bilinci kazandırmak



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız III

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

D) Ulusal bağımsızlığı sağlamak E) Ulusal egemenliği kuvvetlendirecek devrimleri yaşama geçirmek

14. Sivas Kongresi’nden sonra İstanbul’daki Da-



mat Ferit Paşa Hükümeti’nin istifa etmek zorunda kalmasında; I. Temsil Kurulu’nun kararlı tutum sergilemesi

Palme Yayınevi

E) I, II ve III

16. Mustafa Kemal, Amasya Genelgesi’nde; “Her türlü etki ve denetimden uzak milli bir heyetin varlığı gereklidir.” diyerek aşağıdakilerden hangisinin zorunluluğuna dikkat çekmiştir?



II. Meclisin, hükümete güvensizlik oyu vermesi



III. İtilaf Devletleri’nin Osmanlı Padişahı’nı ve hükümetini desteklemekten kısmen vazgeçmesi

B) Ulusal derneklerin

gibi durumlardan hangilerinin, öncelikle etkili olduğu ileri sürülebilir?

D) Kuvay–ı Milliye’nin



A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Mebusan Meclisi’nin

C) Ulusal bir parlamentonun

E) Askeri Şura’nın

E) II ve III

13. B

14. A

15. E

16. C

Bilgi Köşesi Kararlar: 1. Vatanın bütünlüğü ve ulusun bağımsızlığı tehlikededir. (Kurtuluş Savaşımızın ve Genelgenin hazırlanış gerekçesi budur). 2. Osmanlı Hükümeti, İtilaf Devletleri’nin baskı ve denetimi altında bulunduğundan ulusuna karşı olan sorumluluklarını yerine getirememektedir. (Bu durum, Ulusumuzun yok olması anlamına gelmektedir.) 3. Bu durumdan ulus” kendi azim ve kararı ile kurtulacaktır.” (Bu yolla ilk kez ulusal egemenlikten söz edildiği gibi İstanbul Hükümeti’nin de tanınmayacağı vurgulanmıştır.) 4. Bunun için derhal ulusal bir örgütün oluşturulması gerekmektedir. Bu amaçla Anadolu’nun her bakımdan en güvenilir yeri olan Sivas’ta bir Kongre toplanacaktır. 5. Her İl’den (Liva) halkın güvenini kazanmış üçer delegenin seçilerek derhal Sivas’a gönderilmeleri gerekmektedir. Bu delegeleri Müdafaa-i Hukuk Dernekleri, Reddi ilhak Cemiyetleri ile Belediyeler seçecektir. (Bunda amaç, Sivas’a güvenilir ve yurtsever kişilerin gelmelerini ve kararların halkın istekleri doğrultusunda alınmasını sağlamaktı.) Bu durum Milli bir sır gibi saklanmalıdır. 6. Orduların dağıtılması veya yer değiştirmeleri ile ilgili kararlara kesinlikle uyulmayacaktır. 7. Bu kararların uygulanmasından ordu ileri gelenleri sorumludur. Mustafa Kemal bu genelgeyi hazırlayıp ulusun güven duyduğu kişilere ve komutanlara imzalatıp tüm yurda yaymakla “yurdun kurtuluşu hakkındaki düşüncelerini halka mal etmeyi” amaçlamışdı. İstanbul Hükümeti bunun üzerine Mustafa Kemal’i “yetki alanını aştığı gerekçesiyle” görevden almak istedi. Mustafa Kemal, İstanbul Hükümeti’nin kendisini durdurmaya yönelik girişimlerini sonuçsuz bırakarak Erzurum’a geçti. İstanbul Hükümeti 7/8 Temmuz 1919'da Mustafa Kemal’in 9. Ordu Müfettişliği görevine son verdiğini açıkladığı gibi tutuklanması emrini vermişti. Mustafa

265

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bilgi Köşesi Kemal buna karşılık hem 9. Ordu Müfettişliğinden hem de çok sevdiği “askerlikten tamamen ayrıldığını” açıklamıştı. ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ 1919):

2. TEST 1.



4.

Mustafa Kemal, Vilayat–ı Şarkiyye–i Müdafaa –i Hukuk–i Milliye Cemiyet'inin üyesi olmamasına karşın bir üyenin istifa etmesiyle önce Erzurum delegesi olmuş daha sonra da Erzurum Kongresi başkanlığına seçim yoluyla getirilmiştir. Bu durumun, aşağıdakilerden hangisine, öncelikle ortam oluşturduğu söylenebilir?



– Her ilden halkın güvenini kazanmış üç delegenin seçilerek Sivas’a gelmesi zorunludur.



– Katılacak delegelerin seçimini Müdafaa–i Hukuk, Redd–i İlhak Cemiyetleri ve Belediyeler yapacaktır. hükümleri yer alır. Buna göre; I. Mücadele, ulusal kurtuluşu hedeflemektedir.

A) Ulusal kararların alınmasına B) İhtilalin başlamasına

C) Sivas Kongresi’ne de başkan seçilmesine D) Temsil Kurulu’nun başkanı olmasına



II. Kararların, halkın istekleri doğrultusunda alınması istenmektedir.



III. Demokratik devlet özleminin ilk izlerini taşımaktadır.



IV. Ulusal irade (istenç) e önem verilmektedir.



V. Mücadele bölgesel boyutta devam edecektir. yargılarından hangisine, ulaşılamaz?



A) I.

5.

Sivas Kongresi’nin önemi, ulusal mücadelenin baş düşmanı Damat Ferit Paşa Hükümeti çok iyi biliyordu. Bu yüzden önce kongrenin toplanmaması daha sonra da dağıtılması konusunde çeşitli girişimlerde bulunduysa da başarlı olamadı. Ulusal hareketin Anadolu’daki karşı önlemlerin sonucunda istifa etmek zorunda kaldı. Damat Ferit Hükümeti’nin istifasına yol açan uygulama için aşağıdakilerden hagisinin etkili olduğu söylenebilir?

• Toplanış amacı: Doğu illerimizin içinde bulunduğu durumu görüşmek ve doğu illerimizdeki direniş güçlerini birleştirmektir. • Toplanış şekli: Doğu illerimizden gelen delegelerin (54 kişi) katıldığı bölgesel nitelikli bir kongredir.



Ancak kararları bakımından “Ulusaldır”.

B) Ulus iradesi kavramını, ulusa benimsetmek için bir geçiş dönemine gereksinim duyulmasının

1. Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür. Ayrılık kabul edilemez.(İmparatorluk yerine ulusal sınırdan ilk kez söz edilmiştir.)

C) Şark Vilayetleri Müdafaa–i Hukuk Derneği’nin İstanbul Hükümeti’nden alınan onay sonucu kurulmasının D) Saltanatın ulusal egemenlik kavramıyla çelişip çelişmediğinin bilinememesinin

2. Osmanlı Hükümeti’nin dağılması halinde, her türlü işgale millet hep birlikte karşı koyacaktır.



(Böylece Anadolu’da yeni bir devlet kurulacağı düşüncesi ilk kez ortaya atılmış oldu).

Böyle bir durumun ortaya çıkmasında, aşağıdakilerden hangisinin, etkili olduğu söylenebilir?

E) Yeni bir devlet yerine var olanda düzeltim yapılmak istenmesinin

3.





Erzurum Kongresi’nde, “Ulusal sınırlar içinde vatan bir bütündür bölünümez.” denilerek vatanın sınırları çizilmiştir.

C) III.

D) IV.

E) V.

A) Anadolu ile her türlü ileşitiminin kesilmesinin

Vatanın sınırlarının belirlenmesinde aşağıdakilerden hangisinin, ölçü alındığı söylenebilir?

B) Mustafa Kemal’in Temsi Kurulu’na başkan seçilmesinin

A) Sadece Anadolu topraklarının

C) Tüm yararlı derneklerin bir çatı altında birlemesinin

B) Orta Asya ile birlikte Anadolu’nun

D) Kongre sonunda ulusu temsil eden kurulun oluşmasının

C) Birinci Dünya Savaşı öncesi sınırların D) Trablusgarp ve Balkan Savaşları öncesi sınırların.

E) İrade–i Milliye adlı gazetenin etkili propoganda yapmasının

E) Mondros’un imzalandığı dönemde Osmanlı denetiminde olan toprakların 266

B) II.

A) Temsil Kurulu’nun, bölge adına hareket edebilmesinin

Kararlar:

3. Vatanın ve Doğu Anadolu’nun bütünlüğünü İstanbul Hükümeti sağlayamadığı veya dağıldığı takdirde bunu sağlayabilmek için “geçici bir hükümet” kurulacaktır. Bu hükümeti “Ulusal Kongre” seçecektir. Kongre toplanmamış ise bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.

Erzurum Kongresi’nde; bir yandan ulusal irade üstün tutulurken, diğer yandan bu irade tarafından padişah ve halifeliğin kurtarılacağı hükme bağlanmıştır. Bu hüküm ilkesel anlamda çok ciddi bir çelişkiyi bağrında taşımaktadır.

Palme Yayınevi

E) TBMM’nin açılarak başkanlığına getirilmesi

2.

Amasya Genelgesi’nde; – Sivas’ta, ulusal bir kongre toplanmalıdır.

1. A

2. B

3. E

4. E

5. A

18. Ünite 6.



9.

Sivas Kongresi’nden sonra, Mustafa Kemal Paşa Türk ulusu adına padişahla telgraf görüşmesi yapmak istediğinde, sadrazam Damat Ferit bu isteği geri çevirmiştir. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa, Anadolu’daki yetkililerden, Ferit Paşa Hükümeti görevden çekilinceye kadar İstanbul ile ilişkillerin kesilmesini istemiştir.

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Amasya Genelgesi’nde, yer alan aşağıdaki kararlardan hangisinin, “İstanbul Hükümeti’nin tanınmayacağı” anlamı taşıdığı ileri sürülebilir? A) Vatanın bütünlüğü ve ulusun bağımsızlığı tehlikededir B) İstanbul Hükümeti, ulusuna karşı sorumluluklarını yerine getirememektedir

Buna göre, Mustafa Kemal Paşa’nın, ulus adına konuşma ve karar verme yetkisi aşağıdakilerin hangisinden kaynaklanmaktadır?

C) Orduların dağıtılması kararına uyulmayacaktır D) Sivas’a gönderilecek delegeleri Müdafaa-i Hukuk ve Reddi İlhak Cemiyetleri seçecektir,

A) Padişahın verdiği olağanüstü yetkilerden B) Erzurum Konrgesi’nde seçilen Temsil Kurulu Başkanı olmasından

E) Ulusun bağımsızlığını yine ulusun azim ve kararı kurtaracaktır.

C) Çanakkale Savaşları’nda gösterdiği başarılarından D) Sivas Kongrsi’nde, seçilen Temsil Kurulu Başkanı olmasından E) 9. Ordu Müfettişliği’nin, yetkilerine sahip olmasından

Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasından sonra başlayan işgallere karşı yurtsever vatandaşlarımızın Kuvay-ı Milliye adı altında direniş göstermeleri aşağıdakilerden hangisinin göstergesi olduğu ileri sürülebilir? A) Düzenli ordularımızın, dinlendirilmek istenmesi

Mebusan derhal toplanmalıdır” kararlarının alınmasının aşağıdakilerden hangi amaca yönelik olduğu savunulabilir?

Palme Yayınevi

7.

10. Erzurum ve Sivas Kongreleri’nde “Meclis-i

A) Milli Mücadeleye İstanbul Hükümeti’nin desteğini sağlamak B) Ulusun yönetimde söz sahibi olmasını sağlamak C) Halkın Padişaha olan bağlılığından yararlanmak

B) İşgalcilerin az sayıda olması

D) İstanbul Hükümeti ile İtilaf Devletleri’nin arasını açmak

C) Ateşkes gereği ordularımızın dağıtılmış olması

E) Osmanlı Devleti’ni yeniden düzene sokmak

D) İşgalci devletler arasında anlaşmazlıkların olması E) İşgallerin dağınık alanlarda yapılması

8.



Ulusal Mücadelemizin “amacını, gerekçesini ve yöntemini” ilk kez Türk halkına duyuran Amasya Genelgesi’nde yer alan kararlardan; I. Vatanının bütünlüğü ve ulusun bağımsızlığı tehlikededir,



II. İstanbul Hükümeti ulusuna karşı olan sorumluluklarını yerine getirememektedir,



III. Ulusun bağımsızlığını, ulusun azim ve kararı kurtaracaktır,



IV. Her türlü etki ve denetimden uzak milli bir kurulun oluşturulması gerekmektedir. hangilerinin ulusal mücadelemizin “gerekçelerini” oluşturduğu söylenebilir? A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) I ve III E II ve IV



6. D

7. C

8. A

11. Temsil Kurulu adına Mustafa Kemal ile İstanbul Hükümeti adına Salih Paşa arasında yapılan Amasya Görüşmeleri’nde alınan kararların “protokole bağlanması”nın aşağıdakilerden hangisinin, göstergesi olduğu ileri sürülebilir? A) İstanbul Hükümeti’nin, yetkilerini Temsil Kurulu’na devrettiği B) İstanbul Hükümeti’nin Temsil Kurulu’nun isteklerini kabul ettiği C) İstanbul Hükümeti’nin Hukuki varlığının sona erdiği

Bilgi Köşesi 4. Manda ve Himaye asla kabul edilemez. (Milli Mücadelemizin ulusumuzun gücü ile bağımsızlığımızdan ödün verilmeden yürütüleceği ifade edilmiştir) 5. Kuvay-ı Milliye’yi etken milli iradeyi egemen kılmak esastır. (Kongreye ihtilalci nitelik kazandırmıştır.) 6. Azınlıklara sosyal ve siyasal düzenimizi bozucu nitelikte ayrıcalıklar tanınamaz.(Azınlık hakları bahanesi ile içişlerimize karışılmasına izin verilmemiştir.) 7. Padişah ve Hükümetinin çalışmalarını denetlemek ulusumuzun etkinliğini artırmak için Meclis-i Mebusan derhal toplanmalıdır. (Meclisin toplanarak hükümet uygulanmalarının denetlenmesi amaçlanmıştır.) • Erzurum Kongresi’ne katılan delegeler, alınan kararları ve Sivas Kongresinin hazırlıklarını yürütmesi amacı ile başkanlığına Mustafa Kemal’ in seçildiği 9 kişiden oluşan bir “Temsil Kurulu” (Heyet-i Temsiliye) oluşturmuşlardı. (Amasya Genelgesi’ndeki öngörü karar altına alınmıştır.) • Erzurum Kongresi amacına ulaşmış doğudaki direniş güçleri birleştirildiği gibi ulusumuzun geleceği ile ilgili önemli kararlarda alınmıştı. • Erzurum Kongresi’nde yalnızca iç politikayı ilgilendiren ilkeler değil, bazı dış politikaya yönelik ilkelerde yer almıştı. Bu durum Erzurum Kongresi’nin bir “Meclis” gibi hareket ettiğinin göstergesi olmuştu. • Batı illerimizdeki gelişmeleri değerlendirmek, Kuvay-ı Milliye güçlerini desteklemek amacı ile bölgesel nitelikli “Balıkesir Kongresi” (26-30 Temmuz 1919) ve “Alaşehir Kongresi” (16-25 Ağustos 1919) toplandığını, Kongrelerde Amasya Genelgesi kararlarına uyulmasının kabul edildiğini… • Buna karşın Sivas Kongresi’ne temsilci gönderilmediğini … Biliyor muydunuz?

D) Alınan kararlara resmi nitelik kazandırıldığı E) İstanbul Hükümeti’nin Sevr Antlaşması’nı tanımayacağı 9. E

10. B

11. D

267

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bilgi Köşesi

12. Misak-ı Milli’de yer alan kararlardan han-

15. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalan-

gisinin “ekonomik bağımsızlığımızdan asla ödün verilmeyeceği” anlamı taşıdığı ileri sürülebilir?

masından sonra başlayan işgallere karşı halkın, kurtuluş çareleri aramaya başlamasına aşağıdakilerden hangisinin neden olduğu savunulabilir?

SİVAS KONGRESİ (4-11 Eylül 1919)

A) Türklerin oturduğu yerlerin işgaline izin verilemez

A) İstanbul Hükümeti ile İtilaf Devletleri arasında anlaşmazlık çıkması

B) Azınlık hakları, çevre ülkelerdeki Müslüman halkın hakları kadar olacaktır

B) İşgaller karşısında, Padişah ve hükümetinin sessiz kalması

C) Kapitülasyonlar asla kabul edilemez D) İstanbul’un güvenliği sağlandığı takdirde, Boğazlar ticarete açılacaktır

Kongre çalışmalarına başladığı ilk günlerde 2 konu üzerinde tartışma başlamıştı. 1. Mustafa Kemal’in Kongre Başkanlığı konusu tartışıldı ve sonuçta Mustafa Kemal Kongre Başkanlığı’na seçildi. Böylece Erzurum’da Milli Mücadeleye önder olan Mustafa Kemal’in önderliği artık tartışmasız hale gelmişti. 2. ABD Mandaterliği (Manda yönetimi) konusu tartışıldı. Bağımsızlık ile bağdaşmayan Manda konusu kabul edilmediğinden Sivas’ta kesin olarak reddedilmiş oldu. Kararlar: 1. Erzurum Kongresi’nde vatanın bütünlüğü ve ulusun bağımsızlığı ile ilgili alınan kararlar Sivas Kongresi’nde de aynen kabul edildi.(Erzurum Kongresi Sivas Kongresi’ne temel oluşturdu.) 2. Yurttaki yerel nitelikteki tüm Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri’nin “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında birleştirilmeleri kararlaştırılmıştı. (Kurtuluş Savaşı’nın tek merkezden yönetilmesi gerçekleşir.)

268

D) Padişah - Halife’nin, cihat çağrısı yapması

E) Araplara kendi geleceklerini tayin hakkı tanınmalıdır

E) Ordumuzun, yorgun olduğunun düşünülmesi

13. Sivas Kongresi’nde bazı temsilciler ABD



mandacılığını gündeme getirmiş iseler de “ Manda ve himayenin“ kabul edilmeyeceği belirtilerek kesinlikle reddedilmişti. Manda düşüncesinin reddedilmesinde aşağıdakilerden hangisinin, etken olduğu söylenebilir? A) ABD’nin, işgalci devletlerle aynı safta olması B) ABD’nin, ülkemizden çok uzak bölgede olması

16. Son Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nın kabul

Palme Yayınevi

• Toplanış Amacı: Amasya Genelgesi’ ndeki çağrı üzerine, yurdun içinde bulunduğu durumu görüşmek ve ulusun birliğini sağlamaktır. • Toplanış Şekli: Yurdun değişik yörelerinden gelen delegelerin katıldığı (38 kişi) ulusal nitelikli bir kongredir. Kararları bakımından da ulusaldır. İstanbul Hükümetinin ve işgalcilerin Kongrenin toplanması halinde Sivas’ı işgal edecekleri tehditlerine rağmen Kongre başarı ile toplanmıştı.

C) Halkın, Cemiyet-i Akvam’a güvenmesi

C) Rusya – ABD çekişmesinden, çekinilmesi

ettiği Misak-ı Milli’de “Kars, Ardahan ve Artvin’in geleceği için halk oyuna başvurulmalıdır” kararının alınması, aşağıdakilerden hangisinin kanıtı olarak gösterilebilir? A) Bu illerin Osmanlı Devleti için önemli olduğu B) Osmanlı Meclisi’nin, barışçı politika izleyeceği

D) Avrupalıların, ABD’nin karşısında olmaları E) Tam bağımsızlığın, hedeflenmiş olması

C) Osmanlı yönetiminin, halka önem verdiğinin D) Halkının çoğunluğunun, Türklerden oluştuğunun E) Padişah Hükümeti’nin, demokratik bir yapıda olduğunun

14. Birinci Dünya Savaşı, sırasında bağımsızlık



vaadi ile Arapları kışkırtan İtilaf Devletleri’nin Sevr Antlaşması’nda, Arapların bağımsızlığından söz etmedikleri gibi Arap topraklarını kendilerine nüfuz alanları olarak paylaştıkları görülmüştür. Aşağıdakilerden hangisi İtilaf Devletlerinin düşüncelerinin değişmesinde, etken olduğu savunulabilir? A) Yeni sömürgelere sahip olmak istemeleri B) Arapların, kendilerini yönetecek konumda olmadıkları C) Arap nüfusunun, fazla olması D) Arapların, kutsal topraklara egemen olması E) Arapların, ayrı ayrı yerlerde yaşamaları 12. C

13. E

14. A

15. B

16. D

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi Bilgi Köşesi

3. TEST 1.

Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra başlayan işgallere karşı yurtsever vatandaşlarımız Kuvay-ı Milliye adı altında mücadele başlatmışlardı. Bu kuvvetler düşmanının ilerleyişini yavaşlatmak, durdurmak ve yıpratmak gibi çok önemli başarılar elde etmelerine karşın “ düşmanı yurttan tamamen atacak” gücü gösterememişlerdi.

4.

Mustafa Kemal 19 Mayıs 1919 da Samsun’a çıktıktan kısa bir süre sonra Havza ve Amasya Genelgeleri’ni yayımlayarak Ulusal Mücadelemizin amacını ve ilkelerini ortaya koymuş Erzurum Kongresi’ne katılmak üzere harekete geçmişti. Padişah Erzurum yolunda bulunan Mustafa Kemal’e bir telgraf göndererek ”İstanbul’a dönmesini, eğer bundan çekiniyorsa rapor alıp dinlenmesini ve bu işlerden uzak durmasını” önermişti.



Kuvay-ı Milliye’nin bu durumu TBMM’nin aşağıdaki önlemlerden hangisine başvurmayı zorunlu kıldığı savunulabilir?



A) Düzenli ordu kurulması

Padişah Vahdettin’in, telgrafı ile aşağıdakilerden hangisini, amaçladığı ileri sürülebilir?

B) İstanbul hükümeti ile ilişkileri geliştirmesi

A) Mustafa Kemal’i, tehlikelerden korumak B) Halkın, Mustafa Kemal’e desteğini artırmak

C) İtilaf devletleri ile barış görüşmelerine gidilmesi

C) Mustafa Kemal’i, Ulusal Mücadele’nin dışına atmak

D) Halkın, elindeki silah ve cephanelerin toplanması

D) Ulusal Mücadeleye karşı çıkan, isyanları önlemek

E) Anadolu müftülerine, fetva hazırlatılması

2.



Amasya Genelgesi’nde yer alan; “Sivas Kongresi’ne katılacak delegelerin seçimi, Müdafaa–i Hukuk, Redd–i İlhak Cemiyetleri ve Belediyeler” tarafından yapılacaktır. Hükmü için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

Palme Yayınevi

E) Erzurum’un güvenli olmadığını bildirmek

5.

A) Bir ihtilal belgesi olduğu B) Ulusal iradenin önemsendiği C) Bölgesel cemiyetlerin bir çatı altında toplandığı



D) Kurtuluş Savaşı’nın halka mâl edildiği E) Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın temel gerekçesinin oluştuğu

Mayıs 1919’da İstanbul Hükümeti’nin 9. Ordu Müfettişli’ğine getirdiği Mustafa Kemal’in resmi görevleri arasında; – Karadeniz’deki ve doğudaki azınlıkların can güvenliğini sağlamak – Terhis edilmeyen Osmanlı birliklerinin bir an önce terhis edilmesini sağlamak – Silah ve cephanenin, toplanarak anlaşma devletlerine teslimini sağlamak – Direniş cemiyetlerinin çalışmalarına son vermek bulunduğuna göre, Osmanlı yönetimi hakkında aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Ulusal örgütlenmelere karşı olduğu B) İşgaller karşısında sessiz kaldığı C) Türk ulusuna karşı güven duyduğu

3.



Mustafa Kemal, yayımladığı Amasya Genelgesi’ nde Sivas’a gönderilecek delegelerin “Yurtsever, ulusal mücadele yanlısı ve güvenilir “ kişiler olmalarını istemişti. Bu amacına ulaşabilmesi için delegelerin hangisi tarafından seçilmesini önerdiği ileri sürülebilir? A) Komutanlar tarafından

D) Azınlık haklarıı koruyup kolladığı E) Mondros Ateşkes’i hükümlerine uyulmadığı

6.



B) Halk tarafından C) Anadolu müftülerince

A) Yunanlara C) İngilizlere E) İtalyanlara

D) Devlet ileri gelenlerince E) Müdafaa-i Hukuk ve Reddi İlhak Dernekleri tarafından 1. C

2. 3

3. A

Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra başlayan işgallere karşı ilk direniş hareketleri, Adana, Antep ve Urfa yörelerinde görülmüştür. Buna göre Milli Mücadelemizde ilk direnişlerin aşağıdakilerden hangisine karşı yapıldığı ileri sürülebilir?

4. B

5. D

6. D

B) Fransızlara D) Gürcülere

3. “Heyeti Temsiliye” Doğu illerini temsil eder yerine “Tüm yurdu temsil eder” şeklinde değiştirilerek ulusal nitelik kazandırılmış 9 kişilik heyet 16 kişiye çıkarılmıştı. (Mustafa Kemal Temsil Kurulu Başkanı sıfatıyla ulus adına söz söylemeye başlamıştır. 4. Erzurum’da, Ermeni ve Rum işgallerinden söz edilirken Sivas’ta “ tüm işgallere karşı” mücadele kararı alınmıştı. 5. Erzurum’da olduğu gibi “ Milli Mücadelemize insani amaçla yapılabilecek yardımların kabul edileceği “kabul edildi. 6. Meclis-i Mebusan’ın, derhal toplanması yinelendi.(Meclisin toplanarak İstanbul Hükümeti’nin uygulamalarının denetim altına alınması amaçlanmıştır.) • Yurttaki yerel nitelikli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri’nin Sivas’ta “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmesiyle “Bölgesel savunmadan ulusal savunmaya” geçilmesi kararı yanında Ulusal Mücadelenin tek çatı altında birleştirilmiş olduğunu… • Ulusal bağımsızlığın, ulusal egemenlikle kurtulacağını benimseyen ulusal mücadele önderinin “ Artık İstanbul, Anadolu’ya hakim olmak değil, tabi olmak mecburiyetindedir” dediğini… • Temsil Kurulu’nun, “Ali Fuat Cebesoy’u Batı Cephesi Komutanlığı’na atamakla” yürütme yetkisine sahip olduğunu… • Ulusal Mücadelemizin ilk yayın organı olan “İrade-i Milliye” isimli gazetenin 13 Eylül 1919'da Sivas’ta çıkarıldığını… • Mustafa Kemal’i tutuklatmak için Harput (Elazığ) Valisi Ali Galip’in Sivas’a gönderildiğini fakat sonuç alamadığını … Biliyor muydunuz?

269

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bilgi Köşesi • Kongreye katılan delegelerin, Sadrazam Damat Ferit Paşa Hükümeti’ nin işbaşında kaldığı sürece “İstanbul ile ilişkilerin kesileceği” kararı almaları üzerine Anadolu’nun İstanbul’dan kopacağı endişesine kapılan Padişah Damat Ferit Paşayı görevden alarak yerine daha vatansever ve Anadolu hareketi ile uzlaşmacı bir yapıya sahip olduğu düşünülen Ali Rıza Paşa’yı Sadrazamlığa getirmişti. Bu olay Ulusal Mücadelecilerin İstanbul’a karşı kazandığı önemli bir siyasi zafer olmuştu. (İlk siyasi başarı) AMASYA GÖRÜŞMELERİ VE PROTOKOLÜ (20-22 EKİM 1919): • İstanbul Hükümeti, adına Bahriye Nazırı Salih Paşa ile Temsil Kurulu adına Mustafa Kemal arasında yapılan görüşmelerdir. Görüşmelerde alınan kararlar üçü açık ikisi gizli, beş protokole bağlanmıştır. Kararlar: 1. Vatanın bütünlüğünün ve bağımsızlığının korunması,

7.



Bunlardan başka gizli protokole göre ; İzmir’in kurtarılması, İngiliz Muhipleri ve zararlı cemiyetlerin çalışmalarının önlenmesi , Ulusal Mücadeleye yardım edilmesi, Ulusal Mücadele yanlısı memurların yerlerinden alınmamaları gibi kararlar yer almıştı.

270



B) Tam bağımsızlığın sağlanmasını



C) Azınlıkların ülke dışına çıkarılmasını D) Egemenliğin kayıtsız- şartsız ulusa ait olmasını E) Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünün güvence altına alınmasını

8.





Mustafa Kemal Doğu illerimizden gelen delegelerin katıldığı bölgesel nitelikli Erzurum Kongresi’nde Meclis-i Mebusan’ın toplanması düşüncesine katıldığı halde, yurdun değişik yörelerinden gelen delegelerin katıldığı ulusal nitelikli Sivas Kongresi’nde Meclis-i Mebusan’ın toplanması düşüncesinde olmadığı görülmüştü. Mustafa Kemal’i, Sivas’ta farklı davranmaya iten düşüncenin aşağıdakilerden hangisi olduğu savunulabilir?

B) İstanbul Hükümeti’nin, Anadolu halkını kışkırtmasını önlemek



C) İtilaf Devletleri’ni, İstanbul’dan Anadolu içlerine çekmek



D) İşgalcileri, İstanbul’da sıkıştırmak



E) İstanbul’daki, ulusal mücadelecileri harekete geçirmek

11. İşgallere karşı ulusal mücadelenin devam ettiği yıllarda, İstanbul hükümeti yayımladığı bildiride; “Osmanlı Devleti’nde askerliğin kaldırıldığı, vergilerin affedileceği” belirtilmişti.

İstanbul Hükümeti’nin, böyle davranmakla aşağıdakilerden hangisini, amaçladığı ileri sürülebilir? A) Yorgun düşen orduyu, yeniden teşkilatlandırmak

B) Sivas’a gelen delegelerin, çoğunun saltanat yanlısı olmaması

B) Halkın, refah düzeyini yükseltmek

C) Sivas Kongresi’ni, ulusal bir meclis olarak görmesi

C) Ulusal mücadeleye, ekonomik katkı sağlamak

D) Sivas’ın güvenilir bir konumda olması

D) Halkın, ulusal mücadeleye, olan desteğini kırmak

E) Bazı delegelerin, manda fikrini benimsemesi

9.

üzerine 16 Mart 1920'de İstanbul’u resmen işgalleri üzerine Ulusal Mücadelecilerin; – İstanbul Hükümeti ile tüm haberleşmenin kesilmesi, – İstanbul’dan, Anadolu içlerine uzanan demiryollarının tahrip edilmesi. gibi kararlar almalarında aşağıdakilerden hangisini, amaçladıkları savunulabilir? A) Ulusal mücadeleye yönelebilecek baskıların önüne geçmek



A) Sivas’a gelen delege sayısının az olması

3. Temsil Kurulu’nun, İstanbul Hükümeti aleyhinde çalışmaması (Hükümet’e yapılan eleştirilere son vermek istemesi)

5. Meclis-i Mebusan’ın İstanbul dışında toplanması ( Ancak İstanbul’da toplanması kabul edildi), milletvekilliği seçimine müdahale edilmemesi.

Yalnızca verilen bu bilgi doğrultusunda Meclis-i Mebusan Milletvekillerinin aşağıdakilerden hangisini, hedefledikleri savunulabilir? A) Yeni bir devletin kurulmasını

2. Müslüman olmayan azınlıklara devletin birliğini bozucu nitelikte ayrıcalıkların tanınmayacağı,

4. İtilaf Devletleri ile yapılacak barış görüşmelerine Temsil Kurulu’nun uygun göreceği kişilerin gönderilmesi. (Merkezi otoritesini korumayı amaçlayan İstanbul Hükümeti bu maddeyi kabul etmemiştir.)

10. İtilaf Devletleri’nin, Misak-ı Milli’nin kabulü

Misak-ı Milli’de “Kapitülasyonların kaldırılması ve azınlıklara egemenliğimize aykırı ayrıcalıkların verilmemesi” kararları alınmıştı.

Palme Yayınevi

18. Ünite

E) İtilaf devletleri ile acele barış yapmak

Birinci TBMM’nin aldığı aşağıda verilen kararlarından hangisinin “Osmanlı yönetimini” yok saydığı anlamı taşıdığı ileri sürülebilir?

12. Birinci TBMM’nin Yasama, Yürütme ve Yargı

A) Meclis Başkanı, Vekiller Heyeti’nin de doğal başkanıdır



yetkilerini kendisinde toplamakla; I. Halkı tehlikelerden korumak



II. Siyasi otoritesini güçlendirmek

B) Düşman yurttan atıldıktan sonra Padişah - Halife’nin durumu TBMM tarafından belirlenecektir



III. Kararları hızla alıp ve uygulamak



durumlarından hangilerini, amaçladığı ileri sürülebilir?

C) Vekiller, TBMM tarafından seçilecektir D) Meclis-i Mebusan Milletvekilleri aynı zamanda TBMM üyesi sayılacaklardır

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) TBMM’nin üstünde güç yoktur

E) II ve III

7. B

8. C

9. E

10. A

11. D

12. E

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

13. Temsil Kurulu başkanı Mustafa Kemal,

15. Amasya Protokolü’nde, meclisin İstanbul dı-

Ankara’da görüştüğü Mebusan Meclisi’ ne seçilen milletvekillerinden;

şında toplanması kararlaştırılmışken daha sonra İstanbul hükümeti, bunun anayasaya uygun olmayacağı bahanesi ile kabul etmemiştir.



I. Mecliste, Müdafaa–i Hukuk Grubu’nu kurmalarını



II. Kendisini, meclis başkanlığına seçmelerini



III. Misak–ı Milli, kararlarını kabul ettirmelerini





istemiştir. Mustafa Kemal’in bu isteklerinden hangilerinin, meclisin dağıtılması olasılığına karşı, önlem olarak nitelendirilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



E) II ve III

Mustafa Kemal’in, Meclisin İstanbul’da toplanmaması için ısrar etmesinin nedenleri arasında; I. İstanbul’un resmen olmasa da fiilen işgal altında olması II. İstanbul’un, güvenlikli olmaması nedeni ile mecliste sağlıklı karar almanın zor olması III. Mustafa Kemal’in tutuklanma kaygısı ile İstanbul’a gidemeyecek olması gibi gelişmelerden hangilerinin, öncelikle rolü olduğu söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

14. –

–



Mustafa Kemal, Meclis-i Mebusan’ın İstanbul’ da toplanmasına karşı çıkarak Anadolu’da her hangi bir yerde toplanmasını önermişti, Misak-ı Milli’nin kabulü üzerine, İtilaf devletleri, İstanbul’u resmen işgal ederek Meclis-i Mebusan’ı dağıtmışlardı.

Palme Yayınevi

E) I, II ve III

Bilgi Köşesi • Salih Paşa’nın, alınan kararlardan yalnızca “Meclis-i Mebusa’nın toplanmasını” İstanbul Hükümeti’ ne kabul ettirebildiğini… • Salih Paşa, protokolde yer alan kararları İstanbul Hükümeti’ne kabul ettiremez ise, istifa edeceğini söylediği halde istifa etmediğini… • Amasya Görüşmeleri’nin “ İstanbul Hükümeti’nin Temsil Kurulu’nun varlığını ve gücünü hukuken ve resmen tanımasını sağlamış olması bakımından çok önemli olduğunu… • Bir Osmanlı paşasının (bakanı) Mustafa Kemal ile görüşmek üzere Anadolu’ya gelmesinin milli mücadeleye büyük güç kattığını. Temsil Heyeti adına siyasi bir başarı olduğunu… Biliyor muydunuz?

16. Son Osmanlı Mebuslar Meclisi’nin kabul ettiği Misak–ı Milli adlı belgede “Halkının çoğunluğu Arap olan yerlerin geleceği bölge halkının kararına göre belirlenecektir.” hükmü yer almıştır.

Yukarıdaki bilgiler birlikte değerlendirildiğinde, Mustafa Kemal’in hangi kişisel yanının ön plana çıktığı savunulabilir?

Bu maddeyle Osmanlı Devleti’nin hangi özelliğinden vazgeçilmiş olduğu söylenebilir? A) İmparatorluk B) Meşrut–i devlet

A) Barışçılığı

C) Monarşik devlet

B) İleri görüşlülüğü

D) Teokratik devlet

C) Açık sözlülüğü

E) Oligarşik devlet

D) Vatanseverliği E) Devrimciliği

TEMSİL KURULU’NUN ANKARA’YA GELMESİ (27 ARALIK 1919): • Mustafa Kemal, İstanbul’da toplanması kararlaştırılan Meclis-i Mebusan’ın çalışmalarını daha yakından izlemek amacıyla Temsil Kurulu ile birlikte Ankara’ya gelmiştir. O dönemde Ankara, haberleşme ve İstanbul’a demiryolu ulaşımının olması bakımından uygun bir yer olduğu gibi Batı Cephesi'ndeki gelişmelerin rahatlıkla izlenebileceği güvenli bir konumdaydı. Ankara bu özelliklerinden dolayı ulusal mücadelemize merkez seçilmişti. • Ankara’nın, Kurtuluş Savaşı’mızın zaferle sonuçlanmasından sonra 13 Ekim 1923'te Başkent ilan edildiğini, Anayasalarımızda değiştirilemez veya değiştirilmesi teklif dahi edilemez bir madde olarak yer aldığını… Biliyor muydunuz?

13. B

14. B

15. B

16. A

271

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bilgi Köşesi SON OSMANLI MECLİS-İ MEBUSANI’NIN TOPLANMASI (12 OCAK 1920): • Padişah Vahdettin Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasından sonra 21 Aralık 1918'de Meclis-i Mebusanı kapatmıştı. Erzurum ve Sivas Kongrelerinde Meclis-i Mebusan’ın toplanması yolundaki çağrılar Amasya Görüşmelerinde karar altına alınmıştı. Ancak aşılması gereken bazı konular bulunmaktaydı. a) İtilaf Devletleri’nin Meclisin toplanmasına nasıl tepki gösterecekleri ve İşgal altındaki yörelerde seçimlerin nasıl yapılacağı konusu: İtilaf Devletleri Padişah ve Hükümetin denetiminde toplanacak olan bu Meclisin Türk halkının isteği olan barış kararı alacağı konusunda haberler toplamışlardı. Bunun da işlerini kolaylaştıracağını düşünerek Meclisin toplanmasına ve seçimlerin yapılmasına ses çıkarmadılar. b) Meclisin nerede toplanacağı konusu: Mustafa Kemal, İstanbul’un İtilaf Devletleri’nin denetiminde olduğunu, zararlı cemiyetlerin İstanbul’da etkin olduklarını, böyle bir ortamda milletvekillerinin özgür iradeleri ile ulusun geleceği konusunda kararlar alamayacaklarını gerekçe göstererek Meclisin İstanbul’da toplanmasına karşı çıkmıştı. İstanbul Hükümeti ise Yasama ve Yürütme yetkilerinin aksamadan yürütülebilmesi için Meclisin İstanbul’da toplanmasında ısrar etmişti. Padişahın İstanbul dışına çıkamaması ile milletvekillerinin eğilimleri sonucu İstanbul’da toplanması kararlaştırılmıştı. • Mustafa Kemal Erzurum milletvekili olarak seçilmekle birlikte İstanbul’a gitme yerine İstanbul’a gidecek olan Müdafaa-i Hukuk yanlısı milletvekilleri ile Ankara’da görüşerek Meclis’te nasıl bir yol izleyecekleri konusunda bazı talimatlar vermişti.

272

4. TEST 1.



4.

Misak–ı Milli Belgesi'nde; “Adli, mali, hukuki ayrıcalıklar kaldırılmalıdır.” maddesinin yer alması ile ilgili; I. Osmanlı Devleti’ni, hukuken sona erdirme



II. Borçların ödenmesini, geciktirme ya da ödeme şeklini değiştirme



III. Tam bağımsızlığa aykırı olan kapitülasyonları kaldırma



gelişmelerinden hangilerinin, amaçlandığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



Mustafa Kemal, Osmanlı Mebuslar Meclisi’nin, Anadolu’nun güvenilir bir yerinde toplanmasına çalışmış, fakat bu meclis belirli pazarlıklar sonucun da yine İstanbul’da toplanmıştır. Aşağıdakilerden hangisi, Mustafa Kemal’ in bu kararındaki kaygılarının en güçlü kanıtı olarak gösterilebilir? A) İtilâf Devletleri’nin, “Misak–ı Milli” kararlarını kabul eden Mebusan Meclisi’ni dağıtması B) Mustafa Kemal’in, Meclis başkanı seçilmemesi C) Mecliste, Müdafaa–i Hukuk Grubu’nun oluşturulamaması

E) II ve III

D) Milletvekili seçimlerinin, tam bir serbestlik ve özgürlük ortamı içinde yapılamaması E) Mecliste, Felah–ı Vatan Grubu’nun kurulması

2.



İstanbul Hükümeti, Şeyhülislâm Dürizade tarafından hazırlanan fetva ile Mustafa Kemal ve arkadaşlarını dine karşı gelen asiler olarak göstermiştir. Buna göre, İstanbul Hükümeti’nin öncelikle aşağıdakilerden hangisini, amaçladığı söylenebilir?

Palme Yayınevi

18. Ünite

5.

A) TBMM’nin itibarına gölge düşürmeyi

Aşağıdakilerden hangisi, Misak–ı Milli’ nin ulusal kaynağı veya evrensel gerekçelerinden biri olamaz? A) Wilson İlkeleri

B) Ulusal mücadeleye nifak sokmayı

B) Erzurum Kongresi

C) Anadolu halkını, ulusal mücadeleden koparmayı

C) Sivas Kongresi D) Fransız İhtilali

D) İşgal güçlerinin sempatisini kazanmayı

E) Rönesans

E) İstanbul hükümetine, kaybettiği itibarı yeniden kazandırmayı

3.

20 Ocak 1921 tarihli Anayasa şimdiki anayasalara göre daha kısadır.



Bu özelliğe sahip olmasının temel nedeni aşağıdakilerden hangisiyle, açıklanabilir? A) Savaş koşullarının, sürüyor olmasıyla

6.

– Mustafa Kemal’i başkan seçtirmek



– Müdafaa–i Hukuk Grubu’nu oluşturmak



B) Şeriat hükümlerini uygulama görevinin TBMM’ne verilmesiyle.

A) Birinci TBMM

C) Kısa fakat öz olmasına, özel gayret gösterilmesiyle

B) Sivas Kongresi C) Erzurum Kongresi

D) Meclise sunulan önerge sayısının ciddi bir elemeye tabi tutulmasıyla

D) Amasya Görüşmeleri E) Son Osmanlı Mebusan Meclisi

E) İkinci Grubun önerilerinin dikkate alınmamasıyla

1.C

2. C

3. A

– Misak–ı Milli kararlarını kabul ettirmek Yukarıdaki esaslar hangi, toplantıya katılacak olanlara görev olarak verilmiştir?

4. A

5. E

6. E

18. Ünite 7.

10. Misak–ı Milli belgesinde yer alan ulusal sınır-

Birinci TBMM’de, görev yapan çok sayıdaki milletvekili, meclisi saltanatın kurtarılmasına kadar görev yapacak ve zaferden sonra iktidarı yine halife – sultana iade edecek bir kuruluş sayıyorlardı. Mustafa Kemal, bu düşüncede olmadığı halde bu milletvekillerine açıkça karşı çıkmamıştır. Mustafa Kemal’in bu davranışıyla aşağıdakilerden hangisini amaçladığı söylenebilir?

lar, Mondoros Ateşkes Antlaşması imzalandığı sırada işgal edilmemiş olan ve Türklerin çoğunlukta olduğu yerler olarak belirlenmiştir.

Buna göre, İtilaf Devletleri’nin Osmanlı Devleti’ne imzalattırdıkları Sevr Antlaşması’nın



I. Doğu Anadolu’da iki bağımsız devlet (Ermeni ve Kürt) kurulacaktır.

A) Halife – sultanla ilişkilerini iyi tutmayı



II. Kapitülasyonlar genişletilerek bütün devletlerin yararlanması sağlanacaktır.

B) Yurdun kurtarılmasına öncelik vermeyi



III. Osmanlı İmparatorluk sınırları içinde yer alan Arap toprakları İngiltere ile Fransa arasında paylaşılacaktır. hükümlerinden hangileri, Türk Kurtuluş Savaşı’nın nedenleri içinde değerlendirilemez?

C) İstanbul Hükümeti’ni zor durumda bırakmayı



D) Değişik düşüncelerden de yararlanmayı E) Hoşgörülü davranarak milletvekillerini üzmemeyi



“16 Mart 1920’den başlayarak; TBMM’ nin dışında Osmanlı Devleti ile yapılan her çeşit sözleşmeler, verilen ayrıcalıklar gizli ya da açık antlaşmalar yapılmamış sayılacaktır.” TBMM’nin böyle bir karar almasını gerektiren en önemli neden aşağıdakilerden hangisidir? A) İstanbul’un işgal edilmesi karşısında ulusal çıkarları korumak B) Dünya kamuoyuna mücadelemizin haklılığını anlatmak

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

11. Mustafa Kemal 24 Nisan 1920’de TBMM’ne



verdiği ilk önergesinde “TBMM’nin üzerinde hiçbir güç yoktur.” demiştir. Buna göre; I. Saltanat makamına açıkça tavır almıştır.



II. Bu meclisin bir “İhtilal meclisi” olduğunu göstermek istemiştir.



III. Meclisin kararlarında bağımsız olacağını kesin bir dille ifade etmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

C) Uluslararası politikada söz sahibi olmak D) Diplomasi dilini egemen kılmak

A) Yalnız I E) II ve III

Palme Yayınevi

8.

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

E) Askeri başarılarımızı, siyasi başarılarla taçlandırmak

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

9.



Son Osmanlı Mebuslar Meclisi, seçimle gelen üyelerden oluşmuştu. Bu meclis İtilaf Devletleri’nin baskısı sonucu padişah tarafından kapatıldı. Osmanlı Mebuslar Meclisi üyelerinin ilk TBMM’ye üye kabul edilmeleri, TBMM’ nin hangi kararına dayandırılabilir? A) Vatanın geleceğini, ulusal irade belirleyecektir. B) TBMM üzerinde bir güç yoktur. C) Meclis yürütme yetkisini TBMM eliyle kullanır. D) Meclis Başkanı, hükümetin de başkanıdır. E) Yasama ve yürütme yetkileri TBMM de toplanır.

12. TBMM, Mustafa Kemal’in önergesi doğrultusunda, “Mecliste beliren ulusal iradenin vatanın geleceğine el koymasını kabul etmek temel ilkedir. TBMM’nin üstünde bir güç yoktur.” kararını aldı.

Bu karara dayanarak, aşağıdaki hangi, yargıya varabiliriz? A) Ulusal irade, güç kaybına uğrayacaktır. B) Yönetimde, TBMM tek başına söz sahibi olacaktır. C) Yeni bir anayasa hazırlanacaktır. D) Temsil Kurulu’nun, yetkisi artırılarak devam edecektir.

Bilgi Köşesi Bunlar; 1. Meclis’te “Müdafaa-i Hukuk” adı ile gurup kurmalarını, bu gurubun etrafında birleşerek Müdafaa-i Hukuk düşüncesini mecliste egemen kılmalarını istedi. Böylece vatanın bütünlüğünün korunması ile ilgili kararların alınması sağlanmış olacaktı. (Ancak bu gerçekleşmemiş, yerine “Felah-ı Vatan” (Vatanın Kurtuluşu) ismi ile bir gurup kurulmuştu. Bu durum milletvekillerinin İstanbul’a gittikten sonra görüşlerini değiştirdiklerinin bir göstergesi olmuştu.) 2. Kendisini meclis başkanlığına seçmelerini istemişti. Bu da gerçekleşmemişti. (Mustafa Kemal bu yolla fazla ömür biçmediği meclisin dağılması durumunda yeni bir Meclisi toplamak için yetkiye sahip olmayı hedeflemişti. Talimatlarına uymayanları inançsızlıkla,korkaklık ve hainlikle suçlamıştı) 3. Sivas Kongresi’nde alınan kararları Meclisin onayından geçirmelerini, vatanın bütünlüğü konusunda tüm millet vekillerini bağlayıcı kararlar almalarını istemişti. Milletvekilleri bu konuda büyük çaba harcayarak İlkeleri Erzurum Kongresi’nde belirlenen, Sivas Kongresi’nde genişletilerek onaylanan Mustafa Kemal’in düşüncelerini tüm meclisin onayından geçirerek “Misak-ı Milli”nin kabul ve ilanını sağlamışlardı. MİSAK-I MİLLİ (28 OCAK 1920): • Ulusal sınırlarımızı ve bu sınırlar içerisinde bağımsız yaşama isteğimizi açıklayan, ulusal mücadelemizin en önemli belgelerindendir. Bu belgede; 1. Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandığı sırada ordularımızın kontrolü altında bulunan işgal edilmemiş yerler ulusal sınırlarımızdır. İşgaline asla izin verilemez.(İmparatorluk sınırları yerine ulusal sınırdan sözedilmiştir.)

E) İkinci Meclis Dönemi başlayacaktır. 273

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bilgi Köşesi

13. Kuva–i Milliye, Mondros sonrası işgaller kar-

15. Birinci TBMM açıldığı sıralarda Milli Mücade-

şısında başlayan direniş hareketlerinden doğmuştur. İstiklal Mahkemeleri’nin asker kaçaklarını önlemesi, Düzenli Ordu’nun kurulmasında oldukça yararlı olmuştur. Kuva–i Milliye’nin disiplinli olanları Düzenli Ordu’ya alınmış disiplinsiz olanları ise tasfiye edilmiştir.



A) Dinin politikaya alet edilmesinin B) Azınlıkların, işgalci devletlerce desteklenmesinin

Aşağıdakilerden hangisi Düzenli Ordu’ nun kurulması nedenleri arasında sayılamaz?

C) TBMM’nin, halk üzerinde baskıcı politikasının

A) Ulusal kuruluş mücadelesinin ancak Düzenli Ordu ile verileceğinin anlaşılması

D) Damat Ferit Paşa Hükümeti’nin, politikalarının

B) Bölük, pörçük kuvvetlerle düşmanın yurttan atılamayacağının anlaşılması

Biliyor muydunuz? İSTANBUL’UN RESMEN İŞGALİ (16 MART 1920): • Misak-ı Milli’nin kabulü İtilaf Devletleri’ nin hoşuna gitmemişti. Meclisi aldığı bu kararından vazgeçirmesi için Sadrazam Ali Rıza Paşa’ya baskıya başlamışlar, bu baskılar üzerine Ali Rıza Paşa istifa etmek zorunda kalmıştı.

274

E) İşgal güçlerinin, halkı kışkırtmasının

C) Kuva–i Milliye’nin, disiplinsiz başıboş davranışlarının D) Yunanlıların 20–22 Haziran 1920’de başlattıkları ileri harekatın Kuva–i Milliye tarafından durdurulmayışı E) Kuva–i Milliye’nin, hiçbir olumlu eyleminin olmaması

Palme Yayınevi

2. İşgal altında bulunan Arap illerinin geleceğini yöre halkının serbestçe vereceği oylar belirlemelidir.(İmparatorluk ve ümmetçilik anlayışından vazgeçilmiştir.) 3. Serbest bırakıldıkları zaman kendi istekleri ile bize katılan “Kars, Ardahan ve Artvin” (Üç Sancak) de gerekirse halk oyuna başvurulmalıdır. (Bölgede çoğunluğun Türk olması halkoyu istenmesinin nedenidir.) 4. Geleceği bizimle yapılacak barışa bırakılan “Batı Trakya’da da” halk oyuna gidilmesi kabul edilecektir. 5. İstanbul ve Marmara Denizi’nin güvenliği sağlandığı takdirde boğazlar dünya ticaretine açık tutulacaktır.(Boğazların Türk denetiminde olması amaçlanmıştır.) 6. Her türlü gelişmemizin engelleyicisi olan “Kapitülasyonlar” tamamen kaldırılmalıdır. (Ekonomik bağımsızlığın sağlanması amaçlanmıştır.) 7. Azınlık hakları çevre ülkelerde yaşayan Müslüman halka tanınan haklar oranında olacaktır. (Azınlık hakları bahanesi ile içişlerimize karışılmamasına izin vermeyerek devletin bağımsızlığına dikkat çekilmek istenmiştir.)

leye karşı çeşitli ayaklanmalar çıkarılmıştır. Bu ayaklanmaların yaygınlık göstermesinde aşağıdakilerden hangisinin, etkisi olduğu söylenemez?

16. “Birinci TBMM açıldığında üye tam sayısı, 390

14. Osmanlı ordusunda yüzbaşı iken, ordu içinde aşırı dinci faaliyetleri gerekçe gösterilerek ordudan atılan Ahmet Anzavur, İngilizler tarafından keşfedilerek, onlardan aldığı para ve silah desteği ile Kuva–i Muhammediye adıyla bir ordu kurarak Balıkesir yöresinde TBMM’ye karşı ayaklanmıştır.

Bu bilgiler ışığında; I. Dinsel inanış, emperyalist politikaya alet olmuştur.



II. İstanbul Hükümeti, Anzavur’un ordudan atılmasına karşı çıkmıştır.



III. Kuvay–ı Muhammediye, Kuvay–ı Milliye’ nin devamıdır.



kişidir. Bunlardan; 115 memur, 61 din adamı, 51 subay, 46 çiftçi, 36 tüccar, 29 avukat, 15 doktor, 10 aşiret reisi, 8 tarikat şeyhi, 6 gazeteci, 2 mühendis, 11 kişi ise öğretmen ve diğer mesleklerden idiler.”

Buna göre; I. Mecliste halkın hemen hemen her kesimi temsil edilmektedir.



II. Dinsel ağırlıklı bir meclistir.



III. Mecliste oligarşik bir yapı gözlenmektedir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

C) Yalnız III

D) I ve II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

E) I, II ve III

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III

13. E

14. A

15. C

16. A

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi Bilgi Köşesi

5. TEST 1.







4.

Birinci TBMM- İstanbul Hükümeti’nin 10 Ağustos 1920’de imzaladığı, Sevr Barış Antlaşması koşullarını tanımadıklarını açıklamış olmalarına karşın, İtilaf Devletleri, Yunanların ve Ermenilerin saldırıya geçerek Sevr’in hükümlerini yaşama geçirmelerini istemişlerdir.



Buna göre; I. Birinci TBMM, Sevr Barış koşullarını ancak vereceği silahlı mücadele sonunda geçersiz kılabilecektir.

A) Hızlı karar almayı

II. İtilaf Devletleri, Sevr Antlaşması’nı Mebusan Meclisi’nden geçireceklerine inanmaktadır.

D) Güçler birliği ilkesini kabullenmeyi

B) Yeni meclisin sürekliliğini vurgulamayı C) Alacağı kararlarda bağımsız olmayı

E) Meclis içinde yeni bir tartışma ortamı yaratmamayı

III. Ermeniler, Sevr Antlaşması’yla elde ettikleri kazanımlardan vazgeçmişlerdir. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

5.

TBMM, tüzel kişiliğine karşı gelişen ayaklanmaları bastırmak ve asker kaçaklarını önlemek amacıyla Hıyanet–i Vataniye Yasası’nı çıkarmıştır.



TBMM’nin bu yasayı kabul etmesiyle; I. Meclis üstünlüğünü kabul ettirmek



II. TBMM’nin otoritesini artırmak



III. Düzenli ve kalıcı bir ordu oluşturmak



çabalarından hangilerini gerçekleştirmeyi amaçladığı ileri sürülebilir?

2.

I. Vatana Hainlik Yasası’nın çıkarılması



II. Hareket Ordusu’nun oluşturulması

Palme Yayınevi

E) II ve III



III. İstiklâl Mahkemeleri’nin kurulması



IV. Takrir–i Sükun Yasası’nın kabul edilmesi gibi gelişmelerden hangileri Birinci TBMM’ne karşı girişilen ayaklanmaları önlemeye ve düzenli ordu birliklerini, oluşturmaya yönelik bir önlemdir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve IV

6.

TBMM’ye karşı başlatılan gerek kişisel nedenlerle gerekse İstanbul Hükümeti ve işgal güçlerinin çıkardığı ayaklanmalar ciddi bir incelemeye alındığında aşağıdakilerden hangisi, ayaklanmaların olumlu bir sonucu olduğu söylenebilir?

A) Yalnız III

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III



3.

Birinci TBMM’nin aldığı ilk kararlar arasında geçici olarak bir hükümet reisi atamanın doğru olmadığı belirtilir. Bu karar ile aşağıdakilerden hangisini öncelikle amaçlandığı söylenebilir?

Birinci TBMM; – Tüm yetkileri kendi tüzel kişiliğinde toplamıştır.



– Hıyanet–i Vataniye Yasası’nı çıkarmıştır.



– İstiklâl Mahkemeleri’ni kurmuştur.



– İstanbul Hükümeti’nin yapacağı her türlü resmi işlemi yok saymıştır.



A) Halkın, birbirine düşman kamplara bölünmesi

Birinci TBMM’nin, bu uygulamalarla ulaşmak istediği asıl amaç aşağıdakilerden hangisidir?

B) Kıt kaynaklarında, heba olması

A) Devleti laikleştirmek

C) Ulusal egemenliği öne çıkarması

B) Demokratik rejimi güçlendirmek

D) Meclisin, ayaklanmalara karşı aldığı önlemlerin otoritesini artırması

C) Otoritesini kuvvetlendirmek D) İstanbul Hükümeti’nde iktidar değişikliği sağlamak

E) Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın kazanılma süresinin uzaması 1. A

2. D

3. D

E) Devleti anayasalı hale getirmek 4. A

5. B

6. C

Yerine getirilen Salih Paşa’da bu konuda İtilaf Devletlerine karşı direnmişti. Bunun üzerine İtilaf Devletleri, Türk halkını korkutmak ve milli direnişten vazgeçirmek için 13 Kasım 1918'den itibaren fiilen denetim altında tuttukları İstanbul’u 16 Mart 1920'de resmen işgal ettiler. Resmi daireleri, karakolları bastılar bir çok askerimizi şehit etmekle yetinmeyip 20 Mart 1920'de Meclis-i Mebusanı basarak bir çok milletvekilini tutuklayıp aydınlarla birlikte “Malta’ya sürgüne” gönderdiler. Padişah Vahdettin fiili olarak dağılan Meclis-i Mebusanı 11 Nisan 1920'de “siyasi zorunluluklar” gerekçesiyle kapattığını ilan etti. Böylece Osmanlı Parlamentosu tarihe karışmış oldu. İtilaf Devletleri çıkarlarına hizmet edeceklerine inandıkları Padişaha ve Sadrazamlığa getirilen Damat Ferit Paşa Hükümeti’ne dokunmamışlardı. Sonuçları: 1. Vatanın kurtuluşu yolunda Padişah ve hükümetlerine bağlanan umutlar büyük ölçüde kırıldı, bu konudaki umutlar Anadolu’ya çevrildi, 2. Birçok aydın, subay, milletvekilinin Anadolu’ya geçmesiyle ulusal mücadelemiz güçlendi, 3. Mustafa Kemal’in haklılığı ve ileri görüşlülüğü bir kez daha ortaya çıktı, O’na duyulan güven arttı. 4. Ankara’da yeni bir Meclisin (TBMM) açılışına ortam hazırlanmış oldu. • İstanbul’un 16 Mart 1920'de resmen işgalinin “Osmanlı Saltanatının fiilen sona erdiği anlamına geldiğini… • TBMM 1 Kasım 1922'de Saltanat’ ın kaldırılması hakkındaki kanunu “Osmanlı Saltanatı, İstanbul’un resmen işgal tarihi olan 16 Mart 1920'de son bulmuştur” biçiminde kabul ettiğini...… • İstanbul’un resmen işgalinin, ulusal mücadelemizin Padişah adına da yürütüldüğünü söyleme fırsatı verdiğini… • İstanbul’un İtilaf Devletleri'nce iş-

275

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bilgi Köşesi



7.

galini telgraflar yolu ile Mustafa Kemal’ e bildirenin vatansever “Manastırlı Hamdi Efendi” olduğunu… Biliyor muydunuz?

Birinci TBMM Hükümeti, kuruluşunun ilk yıllarında, yabancı devletlerle dostluk temelinde siyasi ilişkiler kurarken aşağıdakilerden hangisini, öncelikle öne çıkarmıştır?

10. TBMM kurulduktan sonra işgalcilere karşı ve-

A) Ulusal bağımsızlığı



rilen mücadelenin yanısıra içeride otoritesini sağlamlaştırmak amacıyla kendi tüzel kişiliğine yönelik ayaklanmaları bastırmak için mücadele etmeye başlamıştır.

B) Stratejik ortaklığı C) Ekonomik dayanışmayı

BİRİNCİ TBMM’nin AÇILMASI (23 NİSAN 1920):

D) Komşuluk ilişkisini

Aşağıdakilerden hangisi TBMM’nin hem Batı Cephesi’ndeki durumu, hemde iç cephedeki durumunu, olumsuz etkileyen bir sorun olduğu söylenebilir? A) Yunanların ileri harekete geçmesi

E) Rejim şekli benzerliğini

B) İtalyanların askerini çekmesine karşın TBMM’yle bir antlaşmaya yanaşmaması C) Çerkez Ethem’in, Düzenli Ordu’ya katılmama noktasında ayaklanması

• Mustafa Kemal, İstanbul’un resmen işgali üzerine Padişah ve Hükümetinin tutsak durumuna düştüklerini, Meclis-i Mebusan’ın dağıtıldığını bu durumda ulusu temsil edecek bir kurum ve kuruluş kalmadığını ileri sürerek derhal ulusu temsil edecek” olağanüstü yetkilere sahip yeni bir meclisin açılması” gerektiğini açıklamıştı. Valilere ve kolordu komutanlıklarına gönderilen genelgede seçimlerin yapılmasını bildirmişti. Bunun üzerine seçimler yapılmış (19 Mart 1920) de, yeni seçilen Milletvekilleri ile Osmanlı Meclis - i Mebusan’ından gelen milletvekillerinin katılımı ile 23 Nisan 1920'de Birinci TBMM açılmıştır. • Bazı milletvekilleri bu meclisin Padişah - Halifeyi kurtarmak amacı ile toplanmış geçici bir meclis veya Osmanlı Meclis - i Mebusanı’nın devamı gibi görmelerine karşın, Birinci TBMM’nin açılmasıyla ”Ulusal Egemenliğe dayalı yeni bir devletin temelleri atılmıştı”. Yeni Meclis ismini belirlerken isminde Osmanlı sözcüğünü kullanmayıp “Millet” sözcüğünü kullanmakla, yeni Meclisin Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nın devamı olmayacağını, Türk ulusunu temsil eden bir Meclis olduğunu ortaya koymuştu. • Mustafa Kemal 24 Nisan 1920’ de meclis başkanlığına seçildikten sonra ikinci başkanlığa son Osmanlı Mebusan Meclisi Başkanı Celalettin Arif Bey’i ge-

276



D) Kuva–i İnzibatiye Ayaklanması ile İzmit – Geyve arası ile ilişkinin kesilmesi

Kurtuluş Savaşı yıllarında, TBMM eğitim, kültür, basın, ekonomi, bayındırlık ve imar alanlarında birçok etkinlik gerçekleştirmiş, savaşın kazanılmasına ise öncelik verilmiş olmasına karşın, çalışmalarını sadece askeri alanla sınırlı tutmamıştır. Bu durum, ulusal mücadele ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisinin, bir göstergesidir? A) TBMM’nin, yeni bir devletin altyapısını oluşturmaya başladığının B) Askeri başarıların, siyasi başarıları kaçınılmaz kıldığının C) Ekonominin, tüm sorunlarının çözümlendiğinin D) Eğitim ve kültür alanlarındaki gelişmelerin yeterli olduğunun

E) Fransa ile yapılan Ankara Antlaşması’nın Sovyet Rusya tarafından hoş karşılanmaması

11. İstanbul Hükümeti; Palme Yayınevi

8.



I. Amasya Genelgesi’nden sonra Mustafa Kemal’i askerlik ve müfettişlik görevinden almış



II. Sivas Kongresi’nin toplanmasına engel olmak istemiş



III. TBMM’yi güç durumda bırakacak ayaklanmalar çıkartmıştır.



Bu bilgilere göre, İstanbul Hükümeti ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi kesinlikle söylenemez?

E) Maddi sorunların çözümünde yabancı sermayeye gereksinim duyulduğunun

A) Ulusal iradeye karşı olduğu B) Ulusal egemenliğe karşı olduğu C) Tam Bağımsızlığa karşı olduğu D) Ulusal Mücadeleye destek olduğu

9.



Birinci TBMM; – Hükümet üyelerini seçmiştir. – İçte otoriteyi sağlamıştır. – Padişah vekili atamayı doğru bulmamıştır. – Yabancı devletlerle siyasi ilişkilerde devletlerin eşitliği ilkesine bağlı kalmıştır. Yukarıdaki yargılar aşağıdaki seçeneklerle eşleştirildiğinde hangisinin, dışta kaldığı söylenebilir?

E) Genelge, Kongre ve Parlamentoya karşı olduğu

12. Birinci TBMM’nin aldığı aşağıdaki kararlardan hangisinde “İstanbul Hükümeti”nin yok sayıldığının, en açık bir biçimde ortaya çıktığı söylenebilir? A) Padişah vekili atamak doğru değildir.

A) Bağımsızlığa saygılı davrandığı

B) Padişah ve Halife meclisin düzenleyeceği yasaya göre yerini alır.

B) Ayaklanmaları bastırdığı

C) Hükümet kurmak zorunludur.

C) Hükümet üyelerini, TBMM içinden seçtiği D) Kararlarında, bağımsız olmayı amaçladığı

D) TBMM yasama ve yürütme yetkilerine sahiptir.

E) Ayaklanmacılara, karşı hoşgörülü yaklaştığı

E) Geçici bir hükümet başkanı atamak doğru değildir.

7. A

8. A

9. E

10. C

11. D

12. C

18. Ünite 13. Birinci TBMM ilk toplantısında aldığı kararlar-

15. Birinci TBMM;

dan biri “Padişah ve halife, baskı ve zordan kurtulduğu zaman, Meclis’in düzenleyeceği yasaya uygun olan durumunu alır.” denmesine karşın bir başka madde de padişahın hiç bir gücünün ve yetkisinin kalmadığını görüyoruz.

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bu madde için aşağdakilerden hangisini, söyleyebiliriz? A) Hükümet kurmak zorunludur. B) Geçici bir hükümet başkanı atamak doğru değildir.



– 23 Nisan 1920’de I nolu bildirgesiyle yasama, yürütme güçlerini kendi tüzel kişiliğinde toplamış



– 29 Nisan 1920’de Hıyanet–i Vataniye Yasası’nı çıkarmış



– 03 Mayıs 1920’de 11 üyeden oluşan ilk hükümeti kurmuş



– 18 Eylül 1920’de İstiklâl Mahkemeleri’ni kurmuştur.



TBMM’nin bu çabaları bir bütün olarak değerlendiğinde aşağıdakilerden hangisini gerçekleştirdiği söylenebilir?

C) TBMM’nin üstünde bir güç yoktur.

A) Güçler birliği ilkesini

D) TBMM yasama ve yürütme yetkisini kendinde toplamıştır.

B) Kabine sistemini C) Güçler ayrılığı ilkesini

E) Geçici bir padişah vekili atamak doğru değildir.

D) Devletçilik ilkesini

Palme Yayınevi

E) Kurucu meclis özelliğini

14. Birinci TBMM, yurt sathında olanaklarını elver-



16. 23 Nisan 1920’de Ankara’da TBMM’nin açılması ile aşağıdakilerden hangisinin hedeflendiği, söylenemez?

diği ölçüde, yapılan seçimler sonucunda seçilmiş milletvekilleri ile İstanbul’daki Meclis–i Mebusan baskınından kaçıp Ankara’ya gelen milletvekillerinden oluştu. Buna göre, Osmanlı Mebusan Meclisi üyelerinin Birinci TBMM’ye üye kabul edilmeleri TBMM’nin aşağıdaki kararlarından hangisiyle, ilişkili olduğu söylenebilir?

A) Ulusal güçleri birleştirmek. B) Ulusal egemenlik ilkesini yürürlüğe koymak. C) Kurulacak olan yeni devletin temel organlarını oluşturmak. D) Düzenli orduyu kurarak ulusal bağımsızlığı sağlamak.

A) TBMM’nin üzerinde bir güç yoktur. B) Meclis başkanı, Hükümetin de başkanıdır.

E) Malta’ya sürgüne gönderilen aydın ve milletvekillerini kurtarmak.

C) Yasama ve yürütme yetkileri TBMM’nin elindedir. D) Mecliste beliren ulusal iradeyi vatanın geleceğine egemen kılmak esastır. E) Hükümet kurmak zorunludur.

13. C

14. D

15. A

16. E

Bilgi Köşesi tirmiştir. çalışmalarına başlayan Birinci TBMM ulus egemenliği ile ilgili çok önemli kararlar almıştır. Bu kararlar; 1. Egemenlik ulusundur. Ulus bu hakkını TBMM aracılığı ile kullanır, 2. TBMM’nin üstünde güç yoktur. (Bununla Padişah-Halifenin üstünlüğü kabul edilmemiş, Meclisin kararlarında bağımsız olacağı ortaya konmuştur.) 3. Hükümet kurmak zorunludur.(Yürütme işlerinin düzene sokulması amaçlanmıştır.) 4. Yasama ve Yürütme yetkisi TBMM’ne aittir. Meclis yasama yetkisini doğrudan, Yürütme yetkisini ise kendi içinden seçeceği “Vekiller Heyeti” (Hükümet) ile kullanır. Meclis Başkanı Vekiller Heyeti’nin doğal başkanıdır. (Meclis Hükümeti Sistemi benimsenmiştir. Bu durum, güçler birliğinin sonucudur.) 5. Geçici kaydı ile bir Meclis Başkanı atamak veya Meclis başkanını Padişahın vekili (Sadaret Kaymakamı) gibi görmek yanlıştır. (Meclisin kararlarında bağımsız olmasını ve devamlılığını işaret eder.) 6. Padişah-Halife’nin durumu, düşman yurttan atıldıktan sonra TBMM’nin alacağı karara göre belirlenecektir.(Mecliste birliği sağlamak, ayrıca TBMM’yi saltanatın yazgısı konusunda da yetkili kılmıştır.) • Birinci TBMM varlığını ortadan kaldırmaya yönelik ayaklanmaların artması üzerine 29 Nisan 1920'de “Hıyanet-i Vataniye Kanununu” çıkarmıştı. TBMM kendini ulusu temsil eden tek ve en yetkili organ olarak gördüğünden varlığına yönelik her türlü karşı çıkışı vatana ihanet suçu saymıştır. Bu kanuna giren suçlara bakmak üzere devrin olağanüstü mahkemeleri olan “İstiklal Mahkemeleri” kurulmuştu. TBMM bu mahkemeler aracılığı ile doğrudan “Yargı Yetkisini” kullanmıştır. • Birinci TBMM’nin 23 Nisan 1920’de en yaşlı milletvekili olan

277

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bilgi Köşesi Sinop milletvekili Şerif Bey tarafından açıldığını… • 23 Nisan 1920 deki ilk toplantısının 120 milletvekili ile açıldığını, zamanla milletvekili sayısının 390’a çıktığını… Biliyor muydunuz? TEŞKİLAT-I ESASİYE KANUNU (1921 ANAYASASI) (20 OCAK 1921): • Bir devletin temel yapısını, yönetim biçimini, kişi haklarını, yükümlülüklerini ve özgürlüklerini düzenleyen yasalar bütününe “Anayasa” denildiğini…

6. TEST 1.



Birinci TBMM Dönemi’nde Anadolu’nun çeşitli yerlerinde TBMM’nin varlığına yönelik olarak, İstanbul Hükümeti’nin, işgal güçlerinin azınlıkların, eski Kuva–i Milliyecilerin başlattığı birçok isyan çıkmıştır. Bu isyanlar; I. ulusal kurtuluşun gecikmesi



II. düşmanın yurt topraklarında ilerleyişini kolaylaştırması



III. gereksiz yere insan ve lojistik güç kaybına neden olması gelişmelerinden hangilerine, yol açmıştır? A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III



4.

1921 Anayasası’da Cumhuriyet’in ilkeleri yer almasına karşın devletin yönetim biçiminin Cumhuriyet olduğuna ilişkin bir hükme yer verilmemiştir.



Bu tutumun nedenleri içinde aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Kamuoyunun henüz hazır olmaması B) Bağımsızlık mücadelesinin öncelik taşıması C) Ulusal birliğin bozulmaması D) İtilâf Devletleri’nin, baskısından çekinilmesi E) Mecliste saltanat ve hilafet yanlısı İkinci grubun da olması

Biliyor muydunuz?

1921 Anayasası’na göre; 1. Egemenlik kayıtsız-şartsız ulusundur. Ulus bu hakkını TBMM aracılığı ile kullanır. 2. Türkiye Devleti, TBMM tarafından yönetilir ve hükümeti TBMM Hükümeti adını taşır. 3 Yasama, yürütme ve Yargı

278

2.

1921 Anayasası’na göre; – Din buyruklarının yerine getirilmesi



– Tüm yasaların çıkarılması, değiştirilmesi, kaldırılması



– Savaşa – barışa karar verilmesi ve antlaşmaların imzalanması gibi temel görevler, TBMM’nin görevleridir.” denilmektedir. Buna göre, I. Devlet yönetimini tek elde toplamak



II. Devleti laik yapıya kavuşturmak



III. Kişi hak ve özgürlüklerini güvence altına almak çabalarından hangilerinin amaçlandığı söylenebilir? A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III



3.

1921 Anayasası’yla TBMM’nin “Ülke yönetimini elinde bulunduran tek organ olması” yani “Güçler Birliği” ilkesinin benimsenmesiyle ulaşılmak istenen amaç için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Hükümette yer alacak üyelerin belirlenmesini kolaylaştırmak B) Hızlı karar alıp uygulayabilme olanağını yakalamak C) Yeni bir siyasi rejim olan Cumhuruyetin ilanını sağlamak D) Hilafet ve saltanat yanlılarını da ulusal mücadeleye katabilmek

Palme Yayınevi

• TBMM’nin açılmasıyla ulus egemenliğine dayalı yeni bir devlet kurulmuştu. Ancak gerek bu devletin ve gerekse egemenlik ile ilgili çıkarılan kanunların dayanabileceği bir anayasası yoktu. Bazı milletvekilleri bu meclisi düşmanı yurttan atmak, Padişah-Halife’yi kurtarmak amacı ile toplanmış geçici bir organ olarak gördüklerinden Kanuni Esasi’nin yürürlükte olduğu düşüncesiyle yeni bir anayasanın hazırlanmasına gerek olmadığını ileri sürmüşlerdi. TBMM’nin açılması ile ulus egemenliğine dayalı yeni devletin Osmanlı ailesinin egemenlik haklarını temsil eden Kanuni Esasi ile yönetilemeyeceği düşüncesiyle yeni bir anayasanın hazırlanması kararlaştırılmıştı. • Birinci TBMM, yeni Türk Devleti’nin ilk anayasası olan “ Teşkilat-ı Esasiye Kanunu”nu hazırlayarak kabul etmişti. Anayasa yapan meclislere “ Kurucu Meclis” denildiğinden Birinci TBMM gerçek anlamda bir Kurucu Meclis olduğunu ortaya koymuştu.

5.

Birinci TBMM’ninde kabul edilen ilk anayasa olan Teşkilat–ı Esasi’ye Yasası’nda sorunların daha kolay ve çabuk çözümünü sağlamak amaçlanmıştır.



Bu amacı gerçekleştirmeye yönelik anayasa maddesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Egemenlik ulusundur. B) Yasama, yürütme ve yargı yetkisi TBMM’ne aittir. C) Meclis başkanı hükümetin de başkanıdır. D) Seçimler iki yılda bir yapılır. E) 1876 Anayasası’nın ulusal mücadeleyle çelişmeyen hükümleri yürürlüktedir.

6.



II. Halifelik ve saltanat makamları yok sayılmıştır.



III. Devlet tüm kurum ve kuruluşlarıyla laikleştirilmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

E) Müdafaa–i Hukuk derneklerini bir çatı altında toplamak 1. E

2. A

3. B

Yeni Türk Devleti’nin ilk anayasası olan 1921 Teşkilat–ı Esasiye kanununda yer alan; “Din ve devlet işleri TBMM tarafından yürütülür.” hükmüne dayanılarak; I. Yeni bir devlet düzeni kurulmuştur.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III 4. D

5. B

6. D

18. Ünite 7.

Egemenlik kayıtsız koşulsuz ulusundur. İdari yöntemi halkın kendi kendisini idare etme esasına dayanır. Yasama ve yürütme yetkisi ulusun tek ve gerçek temsilcisi TBMM’ye aittir. Yeni Türk Devleti, TBMM tarafından idare edilir ve hükümeti TBMM Hükümeti adını taşır.

10. Misak–ı Milli, Osmanlı Mebusan Meclisi ta-

20 Ocak 1921 Anayasası’nda, belirtilen bu maddelerden aşağıdaki yargılardan hangisine varılamayacağı söylenebilir?

B) Erzurum ve Sivas Kongreleri kararlarının, genişletilmiş şekli olması

–

– –



/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

A) Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın, hukuksal programı sayılması

A) TBMM üzerinde başka bir güç olmadığı

C) TBMM’nin, Osmanlı Mebusan Meclisi’nin devamı sayılması

B) Osmanlı Devleti’nin bir anlamda yok sayıldığı

D) Ulusal iradeyi temsil eden bir meclis tarafından kabul edilmiş olması

C) Osmanlı Mebusan Meclisi’nin gücünün yeniden artırıldığı

E) Mustafa Kemal tarafından hazırlanmış olması

D) Yeni devletin siyasi yapısının belirlendiği E) Yepyeni bir anayasal devletin kurulduğu

“1921 Anayasası, egemenliği kayıtsız, koşulsuz olarak ulusa veriyordu. Kayıtsız ve koşulsuz deyimiyle belirlenen egemenliği, ulusun sorumluluğu altında tutmak demek, bu egemenliğin bir tozunu bile, sınıfı, adı ne olursa olsun hiçbir makama vermemek verdirtmemek demektir. Bununla ne demek istediğimi kolaylıkla anlayabilirsiniz.” diyen Mustafa Kemal’in aşağıdakilerden hangisini işaret ettiğini söyleyebiliriz?

Palme Yayınevi

11. 23 Nisan 1920’de 120 Milletvekilinin katılımı

8.



ile açılan TBMM’ye Mebusan Meclisi’nden gelenler, tutukluluk süresi bitenlerinde katılımı ile Birinci TBMM’nin tutanaklardaki kayıtlı milletvekili sayısı 390’ı bulmuştur. Bu bilgilere göre; I. Bazı yasaları, TBMM’den geçirmek için gerekli olan salt çoğunluğa ulaşılamamıştır.



II. Birinci TBMM’deki milletvekilleri sayısı üç yıl içinde açılıştaki sayının üstüne çıkamamıştır.



III. Milletvekili sayısı açılıştan sonra artış göstermiştir. yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

A) Laiklik ilkesini

B) Cumhuriyet yönetimini

Bilgi Köşesi

rafından kabul edilmesine karşın, TBMM’ce gerçekleştirilmiştir. TBMM’nin, Misak–ı Milli’ ye sahip çıkmasının nedeni aşağıdakilerden hangisi olamaz?

C) Meşrutiyet yönetimini

A) Yalnız I

B) I ve II

D) Ulusun bağımsızlığını

C) I ve III

D) II ve III

E) Sovyet yönetim biçiminin esas alınacağını

E) I, II ve III

Yetkisi TBMM’ye aittir. (Buna “Güçler Birliği İlkesi” denmiştir. • TBMM kendisini ulusu temsil eden tek ve en yetkili organ olarak gördüğünden bütün yetkileri ulus adına kendisinde toplamıştır. Güçler (Kuvvetler) Birliği ilkesinin benimsenmesi alınan kararların süratle uygulanması ve anlaşmazlıkların hızla çözümlenmesi gibi önemli yararlar sağlamıştır.) a) Yasama Yetkisi: Doğrudan TBMM’ye aittir. b) Yürütme Yetkisi: Meclis yürütme yetkisini, kendi içinden seçeceği Vekiller Heyeti (Hükümet) ile kullanır. Meclis Başkanı Vekiller Heyeti’nin de doğal başkanıdır. Buna “TBMM Hükümeti” veya “Meclis Hükümeti” sistemi denmiştir. Bu sistemde Başbakan yoktur. Vekiller (Bakanlar) Meclis tarafından Bakanlıkları yönetmeleri için tek tek seçilen milletvekilleridir. Bakanlar (Vekiller) doğrudan Meclise karşı sorumludurlar. Bakanları seçme ve değiştirme yetkisi TBMM’ye aittir. • Cumhuriyetin ilanından itibaren “Meclis Hükümeti” sisteminden “Kabine Hükümeti” sistemine geçildiğini…

12. TBMM’nin açılmasından sonra düşman or9.



20 Ocak 1921 Anayasası’nda; – Egemenlik kayıtsız, koşulsuz ulusundur. – Yönetim biçimi halkın kendisini fiilen yönetmesi esasına dayanır. Anayasadaki bu iki hüküme dayanarak; I. Egemenliğin ulusa ait olduğu ilkesi ilk kez bir anayasada yer almıştır.



II. Osmanlı merkezi yönetimi yok sayılmıştır.



III. Üstü kapalıda olsa yönetim biçiminin cumhuriyet olacağı sonucu çıkmaktadır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

dularına karşı mücadele eden Kuva–i Milliye birliklerinin düzenli orduya dönüştürülmesi kararlaştırılmıştır.

A) Düzenli Yunan ordusu, karşısında kesin sonuç alamamaları B) Kendilerine karşı çıkanları, hukuk dışı biçimde cezalandırmaları C) Halktan zorla, para ve malzeme toplamaları D) Kendi çete reislerinden başka kimseden emir almamaları

8. B

c) Yargı yetkisi: TBMM’nin denetiminde bağımsız mahkemelere aittir. TBMM gerek görürse yargı yetkisini de doğrudan kullanır. • TBMM’nin, 24 maddeden oluşan bir anayasa hazırlayıp kabul etmekle yasal bir niteliğe kavuşmuş olduğunu… • TBMM’nin yargı yetkisini “İstiklal Mahkemeleri” aracılığı ile doğrudan kullandığını…

Biliyor muydunuz?

E) Gerilla savaş yöntemi dışında mücadele yöntemini kabul etmemeleri

E) I, II ve III 7. C

Kuva–i Milliye’nin aşağıdaki özelliklerinden hangisi, düzenli orduya geçilmek istenmesini temel nedenidir?

Biliyor muydunuz?

9. E

10. C

11. C

12. A

279

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bilgi Köşesi İSTİKLAL MAHKEMELERİ (11 EYLÜL 1920): • TBMM adına yargı yetkisini kullanan olağanüstü mahkemelerdir. Üyeleri (Hakimler) TBMM tarafından seçilen milletvekilleridir. Meclis adına yargı yetkisini kullandıklarından kararları kesindi ve hemen uygulanırdı. Nerelerde ve kaç mahkeme kurulacağına TBMM karar verirdi. “Hıyanet-i Vataniye” kanunu kapsamına giren suçlara, askerden kaçmalara bakarlardı. İSTANBUL HÜKÜMETİ’NİN TBMM’YE KARŞI TUTUMU: • Sadrazam Damat Ferit Paşa’ nın başında bulunduğu İstanbul Hükümetleri, Milli Mücadeleyi engellemek için çeşitli yöntemlere başvurmuşlardı. Bunlardan biri ve en tehlikeli olanı, “halkı milli mücadeleye karşı ayaklandırarak desteklemeleri” olmuştur. Bununla TBMM’ni güçsüz, otoritesiz ve yetkisiz bir kurum durumuna düşürerek halkın TBMM’ye olan güvenini sarsmak, Meclisi halk desteğinden yoksun bırakmak amaçlanmıştı.

13. 20 Ocak 1921 Anayasası’na



A) Kontrol edilemez hale gelmeleri B) Kuvay–ı Milliye’nin, amacından uzaklaşması C) Düşmanı ülkeden söküp atamamaları D) Kuvay–ı Milliye’nin kendi üstlerinde askeri otorite istememeleri

Anayasa’nın bu maddesinden aşağıdakilerden hangisini çıkaramayız?

E) Ordu komutanları yerine, kendi şeflerini tanımaları ve dinlemeleri

C) Milletvekilleri seçilen üyeler görev süresi bittikten sonra aday olmaları halinde yeniden seçilebilir. D) Milletvekili seçimleri iki yılda bir yapılır. E) Yeni bir seçimin yapılamaması durumunda toplantı dönemi bir yıl uzar.

14. Ulusal mücadeleyi yok etmeye yönelik yur-

Nedenleri:



3. Bazı yörelerde uzun süre rahat yaşamaya alışmış ailelerin TBMM’nin otoritesini tanımak istememeleri,

deni aşağıdakilerden hangisidir?

B) Milletvekilleri sadece seçildiği ilin sorunları ile ilgilenir



2. Şeyh’ülislamın yayımladığı fetvada milli mücadelecilerin din düşmanları olarak gösterilmeleri,

birliklerinin oluşturulmasının en önemli ne-

A) Eski meclisin görevi yeni meclis toplanıncaya kadar sürer

TBMM’YE KARŞI AYAKLANMALAR: 1. Mustafa Kemal ve arkadaşlarının Padişah-Halife’ye karşı isyan eden kişiler olarak gösterilmeleri ve haklarında düzmece mahkemelerce idam kararları vermeleri,

15. Kuvay–ı Milliye birlikleri yerine düzenli ordu

göre; Büyük Millet Meclisi’nin seçimi, iki yılda bir yapılır. Seçilen üyelerin üyelik süresi iki yıldır, bunlar yeniden seçilebilir. Eski meclisin görevi, yeni meclis toplanıncaya kadar sürer, yeni bir seçim yapılamayacağı anlaşılınca; toplantı dönemi yalnız bir yıl uzatılabilir. Büyük Millet Meclisi üyelerinden her biri kendini seçen ilin, vekili olmayıp bütün milletin vekilidirler.

dun çeşitli yörelerinde çıkan ayaklanmalara karşı TBMM; – İstanbul Hükümeti’nin yaptığı tüm işlemlerin yok sayılması – İstanbul ile tüm haberleşmelerin kesilmesi – Şeyh’ülislam’ın fetvasına karşılık Anadolu müftülerince fetva yayımlanması, gibi önlemlere başvurmuştu.

Palme Yayınevi

18. Ünite

16.

I. TBMM kuruluş şekli ve özellikleri bakımından bir inkılap hareketidir.



II. TBMM kurucu bir meclis özelliği gösterir.



III. TBMM’ye güç veren fikir ulusal iradedir.



IV. TBMM’nin açılması ile egemenlik ulusa ait olmuştur.



V. TBMM başkanı, padişahın vekili ya da kaymakamı olmayacaktır.



Yukarıda Birinci TBMM’nin aldığı kararlardan hangisi meclisin geçici olmayıp, kalıcı olduğunun kanıtıdır?

TBMM’nin, Anadolu’ da çıkan ayaklanmalara karşı bu tür önlemlere başvurmasındaki gerekçesinin aşağıdakilerden hangisi olduğu ileri sürülebilir?

A) I.

A) Padişah-Halifeyi kurtarmaya öncelik verildiği B) İtilaf Devletleri’nin, Anadolu ile ilişkisini kesmeyi C) Ayaklanmacıların, arkasındaki İstanbul desteğini kesmeyi D) Anadolu’yu, İstanbul’dan ayırmayı E) İstanbul Hükümeti’ni, işgalcilerin baskısından kurtarmayı

4. Bazı eski Kuvay-ı Milliyecilerin “düzenli orduya katılma” kararına karşı çıkmaları,

280

13.B

14. C

15. C

16. E

B) II.

C) III.

D) IV.

E) V.

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi Bilgi Köşesi

7. TEST 1.

4.

Aşağıdakilerden hangisine dayanarak Türk ulusunun ulusal mücadele sürecinde “birlikte hareket” ettiklerinin göstergesi olduğu ileri sürülebilir? A) Doğu illeri temsilcilerinin Erzurum Kongresi’ ne katılması



Birinci TBMM’nin özellikleri arasında; I. Devrimlere öncelik verilmesi



II. Güçler birliği esasına dayanması



III. Meclis Hükümeti sistemi ile çalışması



durumlarından hangileri, yer almamıştır? A) Yalnız I

B) Sivas Kongresi’ne ülkenin her yöresinden temsilci gelmesi



C) Yalnız III

B) Yalnız II

D) I ve III

E) II ve III

C) Moskova Antlaşması’na TBMM’nin katılması D) Çerkez Ethem’in iç ayaklanmaları bastırması E) Mustafa Kemal ve arkadaşlarının Amasya Genelgesi’ni yayımlaması

2.

Aşağıdakilerden hangisi, TBMM’nin Ayaklanmalara karşı aldığı önlemlerin yarattığı sonuçlar içinde yer almaz? A) TBMM maddi kayıplara uğramıştır. B) Boş yere kardeş kanı dökülmüştür. C) Düzenli ordunun, kurulma süresi uzamıştır.

Palme Yayınevi

5.

Birinci TBMM aldığı;



I. Meclis başkanı, hükümetin de başkanı olacaktır.



II. Hükümet üyeleri (icra vekilleri) Meclis üyelerinin oyları ile tek tek seçilecektir.



III. Padişah ve halife atanın kurtuluşu sağlandıktan sonra TBMM’nin belirleyeceği esaslar doğrultusunda yerini alacaktır.



kararlarından hangileri, TBMM’nin yürütme gücünü oluşturması ile ilgilidir?

D) Düşman ilerleyişi yavaşlamıştır. E) Ulusal Kurtuluş Hareketi’nin sonuca ulaşması gecikmiştir.

A) Yalnız I

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

3.

Kurtuluş Savaşımız’ın devam ettiği yıllarda kurulan İstiklal Mahkemeleri’nin kararlarının “değiştirilemez ve kesin oluşu” aşağıdakilerden hangisinin göstergesi olduğu ileri sürülebilir?

6.

Birinci TBMM’nin “Kurucu Meclis” görevini yaptığını ileri süren bir kişi bu görüşü-

A) Hakim ve Savcılarının özel olarak seçilmesi

ne aşağıdakilerden hangisini, kanıt olarak

B) TBMM adına, yargı yetkisini kullanması

A) Misak-ı Milli’yi onaylaması

C) İstiklal Mahkemelerinin, yetki alanlarının sınırlı olması

B) İstiklal Mahkemeleri’ni kurması

D) Yargı’nın, Yasama ve Yürütme’nin emrinde olması

D) Düzenli ordu kurulmasını kararlaştırması

gösterebilir?

C) Anayasa hazırlayıp kabul etmesi E) Yasama ve Yürütme yetkisini elinde bulundurması

E) İstiklal Mahkemesi, sayısının az olması 1.B

2. D

3. B

4. A

5. B

6. C

5. Azınlıkların kışkırtmalarla Anadolu’da devlet kurma hayalleri. gibi nedenlerle Kasım 1919 da başlayan TBMM’nin açılması ile yaygınlaşan ayaklanmaları 4 gurupta incelemek olanaklıdır. A) Doğrudan İstanbul Hükümeti tarafından desteklenen ayaklanmalar: a) Aznavur İsyanı: İstanbul Hükümeti, alaylı bir subay olan Ahmet Anzavur’a Paşalık rütbesi vererek Manyas, Ulubat, Gönen, Susurluk yörelerinde harekete geçirmişti. Amacı Güney Marmara’da TBMM’ye karşı tampon bölge oluşturmaktır. Boğazlar bölgesinde egemenliğini sürdürmek isteyen İngilizlerde bu isyanı desteklemişti, kurduğu çetelerle halkın dini duygularını kullanan Aznavur ulusal güçler karşısında tutunamayarak kaçtı. İkinci kez isyan etti ise de Çerkez Ethem kuvvetlerine yenildi 2 Kasım 1919 da başlattığı isyan 15 Nisan 1920 de tamamen bastırılmış oldu. b) Kuvay-ı İnzibatiye (Halifelik Ordusu): İngilizlerin desteği ile İstanbul Hükümeti tarafından “Geyve” yörelerinde18 Nisan 1920 de kurulmuştu.Amacı Doğu Marmara’da TBMM’ye bir tampon bölge oluşturmaktır. Ali Fuat Cebesoy komutasındaki ulusal güçlere yenilerek 14 Haziran 1920 de tamamen dağılmışlardır. Bu kuvvetlerin bir bölümü ulusal güçlere katılmışlardı. Milli Kuvvetlerin İstanbul Boğazı’na yaklaşmalarını istemeyen İngilizler bu isyanı silah ve para vererek desteklemişlerdi. B) İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletlerince çıkarılan ayaklanmalar: a) Bolu-Düzce-Hendek ve Adapazarı İsyanları: İstanbul Hükümeti’ nin Şeyhülislam aracılığıyla halkın dini duygularını kışkırtarak 13 Nisan 1920'de Düzce’de başlattıkları ve kısa sürede ya-

281

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bilgi Köşesi yılan isyan Ali Fuat Paşa ve Rauf(Bele) tarafından 23 Eylül 1920 de tamamen bastırılmıştır. Ulusal güçlerin Boğazlar ve Marmara Denizi’ne yaklaşmasını istemeyen İngilizler bu isyanı desteklemişlerdi.

7.



b) Yozgat İsyanı: Yozgat’ta Çapanoğlu Edip’in, Meclisin açılışına karşı çıkardığı isyan Boğazlıyan, Tokat, Zile’ye kadar yayılmış, Çerkez Ethem Bey tarafından bastırılmıştır. c) Afyon İsyanı: Yunanlıların kışkırtması ile Çopur Musa’nın “din elden gidiyor” diye halkın dini duygularını kullanarak çıkarmış olduğu isyandır. Kuva–i Milliye güçleri karşısında tutunamayarak Yunanlılara sığınmış isyan bastırılmıştır. d) Konya İsyanları: İstanbul Hükümetinin kışkırtmaları ile 27 Eylül 1920'de I. Bozkır İsyanı çıkmış isyan ulusal güçlerce bastırılmıştır. İngiliz Muhipler Cemiyeti’nin kışkırtmaları ile Bozkır’da çıkarılan 2. ci isyanda bastırılmıştır. Delibaş Mehmet’in Çumra’da başlattığı isyan Refet Bele Kuvvetleri tarafından tamamen bastırılmıştır. e) Milli Aşiret İsyanı: Fransızların kışkırtmaları ile Urfa, Viranşehir, Siverek yörelerinde çıkarılan isyan Ulusal Kuvvetlerimizce bastırılmıştır. Bunlardan başka İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri’nce kışkırtılan “I. Koçkiri (Koçhisar-Zara-Erzincan) “, Şeyh Eşref (Bayburt), Ali Batı (Mardin) yörelerinde çıkarılan isyanlar ulusal güçlerce bastırılmıştı. C. Bazı eski Kuvay-ı Milliyecilerin İsyanları: TBMM’nin düzenli ordularını kurma kararı alması üzerine TBMM’nin otoritesi altına girmek istemeyen

282

10. Erzurum Kongresi’nde

Mustafa Kemal, İtilaf Devletleri’nin 16 Mart 1920'de İstanbul’u resmen işgalleri üzerine “Padişah-Halifenin ve hükümetinin tutsak durumuna düştüklerini, Meclis-i Mebusan’ın dağıtılması ile ulusu temsil edecek bir gücün kalmadığını, derhal ulusu temsil edecek bir kurumun oluşturulması gerektiğini” açıklamıştı.

“İstanbul Hükümeti vatanın ve Doğu Anadolu’nun bütünlüğünü sağlayamadığı takdirde bunu sağlayabilmek için geçici bir hükümet kurulacaktır” kararı yer almıştı.



A) Yeni bir devlet kurulacağı B) Padişah-Halife’yi kurtarmak için harekete geçileceği

A) TBMM’nin açılması

C) Doğu Anadolu’nun İstanbul’dan ayrılacağı

B) Yeni bir Anayasanın hazırlanması

D) İstanbul Hükümeti’nin destekleneceği

C) Düzenli ordunun kurulması

E) İşgalcilere karşı Anadolu-İstanbul işbirliğinin sağlanacağı

D) Miting ve gösterilerin yapılması E) Müdafaa-i Hukuk Dernekleri’nin yaygınlaştırılması

8.

Bu karar ile aşağıdakilerden hangisinin amaçlandığı ileri sürülebilir?

Sözü edilen bu durumun aşağıdakilerden hangisinin, oluşumuna yol açtığı savunulabilir?



Mustafa Kemal, Mondros Ateşkes Antlaşması’ nın imzalanmasından sonra, İstanbul’ da arkadaşları ile yaptığı görüşmelerde “İstanbul’da kalmakla bir şey yapılamayacağını, kurtuluş için bir an önce Anadolu’ya geçmenin ve Anadolu’da Ulusal egemenliğe dayalı yeni bir devletin kurulması gerektiğini” açıklamıştı. Bu durumun;



I. Manda ve himayenin kabul edilmeyeceği



II. Saltanat’a karşı çıkılacağı



III. Kapitülasyonların kaldırılacağı



hangileri ile ilişkisinden söz edilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

11. TBMM, Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda kabul edilen “Ulusal sınırlarımızın bütünlüğünü hedefleyen Misak-ı Milli’yi” işgalci devletlere kabul ettirmeye çalışırken, İstanbul Hükümeti ülkemizi parçalayan Sevr Antlaşması’nı kabul etmişti.

Palme Yayınevi

18. Ünite



Bu bilgiler ışığında; I. Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı ismini TBMM olarak değiştirmiştir.



II. İstanbul Hükümeti, TBMM’ni Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nın devamı olduğunu kabul etmiştir



III. İstanbul Hükümeti Milli iradeye karşı hareket etmiştir



IV. Ulusun temsilcileri vatanın bütünlüğü konusunda ortak hareket etmişlerdir yargılarından öncelikle hangilerine, ulaşılabilir?



E) I, II ve III

A) I ve II

B) II ve III

C) III ve IV

D) I, II ve III

E) II, III ve IV

9.



Amasya Genelgesi, ulusal mücadelemizin “amacını, gerekçesini ve yöntemini” açıklayan ilk önemli belge özelliği göstermektedir. Genelgede yer alan aşağıdaki kararlardan hangisinin ulusal mücadelemizin gerekçesini açıkladığı savunulabilir?

12. Mustafa Kemal’in Ulusal Mücadeleye baş-

A) Ulusun, bağımsızlığını ulusun azim ve kararı kurtaracaktır



larken önce genelgeler yayımlayıp kongreler toplaması, arkasından Müdafaa-i Hukuk derneklerini bir çatı altında toplayıp, TBMM’yi açması; I. Halkı işgallere karşı bilinçlendirme

B) Sivas’ta ulusal bir kongre toplanacaktır



II. Ulusal mücadeleyi halka mal etme

C) Ulusal bir teşkilatın oluşturulması gerekmektedir



III. Ulusal mücadeleyi teşkilatlandırma gelişmelerinden hangilerine, yönelik bir uygulama içinde olduğu savunulabilir?

D) Vatanın bütünlüğü ve ulusun bağımsızlığı tehlikededir

A) Yalnız I C) Yalnız III E) I, II ve III

E) Ordularımızın dağıtılması kararlarına uyulmayacaktır. 7. A

8. B

9. D

10. A

11. C

12. E

B) Yalnız II D) I ve II

18. Ünite 13. –



/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

15. Kuvayi İnzibatiye, Anadolu’daki direnişe karşı

Urfa Milli Aşireti

–

Afyon (Çopur Musa)

–

Konya (Delibaş Mehmet)

–

Yozgat (Çapanoğlu)



Bilgi Köşesi

İstanbul Hükümeti ve İngiltere’nin ortaklaşa örgütlediği Osmanlı subaylarının yönettiği askeri birliktir. Aşağıdakilerden hangisi, Kuvayi İnzibatiye’nin oluşturulmasının amaçlarından biri olamaz?

Birinci TBMM’ye karşı çıkarılan yukarıdaki ayaklanmaların ortak özelliği aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) Ulusal uzlaşmayı sağlamak

A) Aynı bölgede çıkmışlardır.

B) Ulusal direnişe engel olmak

B) Kimi Kuvay–ı Milliyecilerce çıkarılmışlardır.

C) Kuvayi Milliye’nin gücünü kırmak

C) İstanbul Hükümeti tarafından çıkarılmışlardır.

D) Osmanlı devlet otoritesini devam ettirmek

Demirci Mehmet Efe’nin Isparta, Denizli, Burdur yörelerinde çıkardığı isyan Refet Bey tarafından bastırılmıştır.Çerkez Ethem’in isyanı ise Kütahya, Gediz, Demirci çevresinde çıkmış I. İnönü zaferimizden sonra düzenli ordumuzca bastırılmış Çerkez Ethem ve kardeşleri Yunanlılara sığınarak ülkemizi terk etmişlerdir.

E) Boğazlar ve çevresindeki işgal güçlerinin güvenliğini temin etme

D) Etnik kökenli ayrılıkçı ayaklanmalardır.

D. Azınlıkların İsyanları: İşgalcilerden destek gören Rum ve Ermeni gibi yerli azınlıkların çıkardıkları isyanlardır. Düzenli ordularımızın cephelerde elde ettikleri zaferler bu isyanların geriletilmesinde etkili olmuş isyanın son bulması şubat 1923'tür.

E) İstanbul hükümeti ve itilaf devletlerinin etkisiyle çıkan ayaklanmalardır.

14. İngiltere, İstanbul hükümetini kışkırtarak; Çanakkale yöresinde, Biga, Gönen, Manyas dolaylarında çıkarılan Ahmet Anzavur ayaklanmasını desteklemiş, silah ve para yardımı yapmıştır.



İngiltere’nin, yukarıdaki tutumuna bakarak; I. Çanakkale boğazını, rahatça kontrol etme



II. İstanbul boğazını, rahatça kontrol etme



III. Bölge halkının sevgi ve sempatisini kazanma



durumlarından hangilerine, yönelik olduğu savunulabilir?



A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

Palme Yayınevi



16. Aşağıdaki ulusal varlığımıza zararlı cemiyetlerden hangisi, Türkler tarafından kurulmuştur? A) Kordos Cemiyeti B) Mavri Mira Cemiyeti C) Rum – Pontus Cemiyeti D) Hınçak – Taşnak Cemiyeti E) İngiliz Muhipler Cemiyeti

TBMM’nin ayaklanmalara karşı önlemleri:

1. İstanbul Hükümeti ile her türlü resmi ilişkilerin kesilmesi, 2. İstanbul Hükümeti’nin yaptığı tüm işlemlerin yok sayılması, İstanbul’dan gönderilen emirleri alanların veya uygulayanların “vatan haini” sayılacakları kararlaştırılmıştı, 3. “Hıyanet-i Vataniye Kanunu” çıkarıldı ve “İstiklal Mahkemeleri” kuruldu, 4. Şeyh’ülislam’ın fetvasına karşılık Anadolu müftülerince ulusal mücadelemizin haklılığını içeren karşı fetva hazırlanmış ve yayımlanmıştır,

E) II ve III

5. Kuvay-ı Milliyecilerin de yardımı ile kuvvet kullanılarak isyanların bastıtılması yoluna gidilmiştir. • Şeyh’ül İslamın Fetvasına karşılık Ankara Müftüsü Rıfat (Börekçi) Efendi’nin öncülüğünde hazırlanan Fetvaya 155 kadar Anadolu Müftüsü ve din adamınında katıldığını… Biliyor muydunuz?

13. E

14. A

15. A

16. E

283

18. Ünite

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bilgi Köşesi Ayaklanmaların Sonuçları

8. TEST 1.

• Kurtuluş hareketini geciktirmiş ve güçleştirmiş olduğunu … • Cephelerde doğan boşluktan dolayı düşman ilerleyişinin kolaylaştığını … • TBMM’nin maddi ve manevi kayıplara uğratıldığını …

Birinci TBMM’nin milletvekilleri arasından seçilen kişilere yargıçlık yetkisi vererek, “İstiklal Mahkemeleri”nde görevlendirmesi uygulamalarına bakarak;



I. Yasama



II. Yürütme



III. Yargı



yetkilerinden hangilerini, kullandığı söylenebilir?

• Ayaklanmaların bastırılması ile TBMM’nin ülke düzeyinde gücünü kanıtladığını … Biliyor muydunuz?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

4.

“Yerel Hakları Savunma Dernekleri’nin kuruluşunda egemen olan nokta Türklük duygusudur. Fakat derneklerin programları Türk vatanının bütünlüğü ve Türk Ulusu’nun bütünü için hazırlanmış değildir.”



Aşağıdakilerden hangisi, bu yargıya örnek oluşturmaz? A) Trakya – Paşaeli Derneği B) Doğu illeri Müdafaa–i Hukuk Derneği C) Hareket–i Milli ve Redd–i İlhak Derneği D) Anadolu ve Rumeli Müdafaa–i Hukuk Derneği

E) II ve III

E) Klikyalılar Derneği

SEVR ANTLAŞMASI

2.

Aşağıdakilerden hangisi, Birinci TBMM’nin ayaklanmalara karşı aldığı önlemler içinde değerlendirilemez? A) Hıyanet–i Vataniye Yasası çıkarılmıştır.

• İtilaf Devletleri Birinci Dünya Savaşı sonunda yenilen devletlerle kesin barış antlaşmaları yaptıkları halde Osmanlı Devleti ile bazı nedenlerle bir antlaşma imzalamamışlardı.

B) İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur.

Palme Yayınevi

(10 Ağustos 1920): • Sadrazam Damat Ferit Paşa’nın başın da bulunduğu İstanbul Hükümetlerinin “Ulusal Mücadeleyi engelleme” yolunda başvurduğu ikinci yol ise İtilaf Devletleri ile kesin bir barış antlaşması yapmak bu yolla Türk halkını etkileyerek TBMM’nin halkın desteğinden yoksun bırakmayı amaçlamış olmalarıydı

5.

Birinci TBMM, Ulusal Kurtuluş Mücade-lesi’nin başarıya ulaşabilmesi için asker alımlarını hızlandırıp vergileri artırdığı dönemde, İstanbul hükümeti yöneticileri “Askerliğin kaldırıldığı ve vergilerin alınmayacağı” yolunda propagandalara başlamıştır.



İstanbul Hükümeti’nin bu yolla aşağıdakilerden hangisini amaçladığı söylenebilir? A) İşgal güçlerine şirin gözükmeyi

C) Ankara Mütüsü’ne fetva hazırlatılmıştır.

B) TBMM’nin halk üzerindeki otoritesini yıkmayı

D) İstanbul Hükümeti ile tüm ilişkiler kesilmiştir.

C) Barış yanlısı olduğunu göstermeyi D) İşgallerin haklı gerekçelere dayandığını halka göstermeyi

E) Düzenli ordu birlikleri dağıtılarak Kuvayı Milliye birlikleri oluşturulmuştur.

Bunlar;

E) Halkın yönetime karşı tepkisini azaltmayı

1. Rusya’nın savaştan çekilmesi üzerine ona ayrılan payların ne olacağı konusu, 2. İtalya’nın, paylarının bir bölümünün Yunanlara verilmesine tepki göstermesi, 3. Anadolu’da Ulusal kurtuluş hareketinin başlaması. Anadolu’ daki Ulusal mücadelenin giderek güçlendiğini gören İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti’ni istekleri doğrultusunda bir antlaşmayı imzalamaya zorlamaya başlamışlardı. Bu amaçla 18/26 Nisan 1920tarihlerinde “ San Remo Konferansı” nı toplamışlardı. Osmanlı temsilcisi Tevfik Paşa, San Remo kararlarının “bağımsızlıkla bağdaşmadığını, Osmanlı Devleti’ni

284

6. 3.

Aşağıdakilerin hangisi işgallere karşı kurulan direniş cemiyetlerinin ortak özelliği olduğu söylenebilir?



Birinci TBMM açıldığında dışta ve içte bazı olumsuz tepkilerle karşılaştı. Aşağıdakilerden hangisi bu olumsuz tepkiler arasında yer almaz? A) Hıyanet–i Vataniye Yasası’nın çıkarılması

A) Öncelikle silahlı mücadeleye önem verdikleri

B) Mustafa Kemal ve yakın silah arkadaşlarına ölüm cezasının verilmesi

B) İstanbul Hükümeti ve işgal kuvvetlerince desteklendikleri

C) İstanbul Hükümeti’nin ayaklanmaları desteklemesi

C) Ulusal, duyguları ön planda tuttukları

D) Anadolu’da değişik gerekçelerle ayaklanmaların çıkması

D) Çeşitli etnik unsurları bünyelerinde barındırdıkları

E) İtilâf güçlerinin, Anadolu’daki ayaklanmalara destek vermesi

E) Mücadeleyi bir bütün olarak ele aldıkları 1. C

2. E

3. C

4. D

5. B

6. A

18. Ünite 7.



10. Genel çerçevesi Paris Konferansı’nda, ön ça-

Sevr Antlaşması, Osmanlı Devleti’ni resmen yok sayan bir antlaşma olmasına karşın siyasi literatürde Osmanlı Devleti’nin resmen sona ermesi Lozan Antlaşması olarak kabul görür. Bu durumun nedeni aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Sevr Antlaşması’nın meclis onayından geçmemesiyle



B) Sevr Antlaşması’nın imzalanmasındaki zamanlama hatasıyla C) Antlaşmanın imzalanma aşamasında İstanbul’da hükümet değişikliğinin yaşanmasıyla

C) Mandacılık politikasından vazgeçildiği izleniminin yaratıldığı D) İşgallerin geçici olduğu söyleminin yayıldığı E) Yunan ileri hareketinin topyekün saldırıya dönüştürüldüğü

11. “Mustafa Kemal’in, Temsil Heyeti ile birlikte Palme Yayınevi

B) Fetvaların halk üzerinde bir çeşit yasa etkisi yaratması



C) Müftülük makamının en yüksek dinsel statüye sahip olması

B) Ankara halkının mücadeleyi sahiplenmesi

E) Samimi Müslümanları ulusal mücadeleye katma arzusu Amaç

I.

Kapitülasyonların kapsamı genişletilecektir.

Osmanlı ekonomisindeki denetimlerini artırma

II.

İzmir ve çevresi Yunanistan’a bırakılacaktır.

Anadolu’nun tamamını Yunanlılaştırma

da Suriye, İngiliz Mandası’nda Irak devletleri kurulacaktır.



C) Ulaşım ve haberleşme olanaklarının olması D) Batı cephesine yakın olması

Karar

III. Fransız Manda’sın-

Sivas’tan ayrılıp daha batıda bir yere gelmesinin nedeni ile Ankara’yı hareketin merkezi seçmesinin nedenleri birbirinden ayrılır.” Buna göre, Mustafa Kemal’in, ulusal kurtuluş mücadelesinin merkezi olarak Ankara’yı seçmesinin stratejik nedeni için aşağıdakilerden hangisi, söylenebilir? A) İşgal edilmemiş güvenlikli bir yer olması

D) Ayaklanmaların çıkışında Dürizade’nin Fetvasının etkisinin görülmesi

9.

E) Anadolu’nun, ortasında yer alması

12. Mustafa Kemal, sorunların çözülmesinde ön-

Ortadoğu petrollerine egemen olma

Yukarıda Sevr Antlaşması’na alınan kararlar ile İtilaf Devletleri’nin amaçları karşılaştırıldığında hangilerinin, doğru olduğu söylenemez?

ortadan kaldırmayı hedeflediğini” belirterek imzalamamıştır. İtilaf Devletleri bunun üzerine Türkler’e baskı yapmak amacı ile Yunanları saldırıya geçirmişlerdi. Bursa, Balıkesir gibi büyük illerimizin elden çıkması üzerine Padişah, “Saltanat Şurası”nı toplamıştı. Toplantıya katılanlar San Remo koşullarını kabul etmişlerdi. Bunun üzerine Damat Ferit Paşa başkanlığındaki Osmanlı heyeti Paris yakınlarındaki Sevr kasabasında, yürürlüğe girmeyen,Türk tarihine kara leke olarak geçen Sevr Antlaşması’nı imzalamışlardı. Sevr Antlaşması’nı Sadrazam Damat Ferit Paşa başkanlığındaki Rıza Tevfik Paşa, Bağdatlı Hadi Paşa ve Bern Elçisi Reşat Halis’in imzaladığını…

B) İstanbul’da hükümet değişikliğine gidildiği

E) Sevr’in Padişah’ın İstanbul’da kalmasına izin vermesiyle

İstanbul Hükümeti’nin çıkardığı ayaklanmalara ve şeyhülislam Dürizade Abdullah Efendi’nin olumsuz fetvasına karşı TBMM’ nin Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi’den Ulusal Kurtuluş Savaşı’mızın haklılığı konusunda karşı fetva almasının gerekçesi, aşağıdakilerden hangisi olamaz? A) Dinin ve din adamlarının toplumsal olaylarda etkili rol oynaması

Bilgi Köşesi

lışması San Remo Konferansı’nda belirlenmiş olan Sevr Antlaşması, Damat Ferit Paşa başkanlığındaki heyet aracılığıyla Osmanlı Devleti’ne kabul ettirilmiştir. Aşağıdakilerden hangisi İtilaf Devletleri’ nin Sevr Antlaşması’nın TBMM tarafından kabul edilmesini hızlandırmak amacıyla gerçekleştirdikleri bir uygulama olduğu söylenebilir? A) İstanbul’un resmen işgal edildiği

D) Osmanlı Mebusan Meclisi’nin kapatılmasındaki zamanlama hatasıyla

8.

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi



celikleri çok iyi belirleyerek adım adım hedefine ulaşmıştır. Önce TBMM’nin açılması daha sonra düzenli ordu birliklerinin oluşturulması, işgalcileri ülke topraklarından çıkarılması hiçte rastlantı değildir. Bu belirlemeye göre Mustafa Kemal önceliği aşağıdakilerden hangisine, vermiştir? A) Ulusal egemenliğe B) Ulusal bağımsızlığa

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Ulusal ekonominin oluşturulmasına

C) I ve II

D) I ve III

D) Ulusal kültürün yaşatılmasına

E) II ve III

• Türk ulusunun, karşı çıkması nedeniyle yürürlüğe girmeyen Sevr Antlaşması’nın 433 maddeden oluştuğunu… • Padişahın, başkanlığında toplanan “Saltanat Şurası”nda San Remo Konferansı kararlarına yalnızca Topçu Rıza Paşa’nın karşı çıktığını… Biliyor muydunuz? Kararlar: 1. Boğazlar: Türklerin, hiçbir etkinliğinin olmayacağı “Boğazlar Komisyonu” adı verilen bir bütçesi ve bayrağı olan , uluslar arası bir komisyon tarafından yönetilecek savaş zamanında bile bütün devletlerin gemilerine açık tutulacaktır, 2. Kapitülasyonlar: Kapsamı genişletilecek ve diğer devletlere de tanınacaktır,

Azınlıklar: Azınlıklara tanınan haklar daha da genişletilecektir,

3. Ordu ve Donanma: Türkler ağır silahlardan yoksun olmak kaydı ile 50.700 dolayında asker bulundurabilecek, Donanması 13 savaş gemisini aşmayacaktır, 4. İngiltere: Arabistan’ın tümü Irak ve Ürdün’ü nüfuz bölgesi alarak işgal edebilecek,

E) Ulusal savunmanın güçlendirilmesine 7. A

8. C

9. B

10. E

11. D

12. B

285

/ Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi

Bilgi Köşesi

13. –

5. Fransa: Suriye ve Lübnan ile Mersin’ den, Mardin’e kuzeyde Sivas’a kadar uzanan Anadolu’yu işgal edebilecektir, 6. İtalya: İzmir’in güneyinden Antalya ve Konya’yı da içine alan Güneybatı Anadolu Bölgesi’ni işgal edebilecek (on iki ada),





III. Kapitülasyonların kapsamı genişletilecektir.



hükümlerinden hangileri ile İtilâf Devletleri’ nin, Osmanlı ekonomik yaşamında daha fazla etkinlik kazandığı söylenebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III

D) İstanbul Hükümeti yurdun bölünmesine seyirci kalmıştır. E) Misak–ı Milli kararları ile Sevr Antlaşması taban tabana zıttır.

Türkler Antlaşmaya uymadıkları takdirde “İstanbul”da ellerinden alınacaktır.

10. Sevr Antlaşması’na Tepkiler:

286

II. Askeri birliklerin ağır silahları olmayacaktır.

C) Misak–ı Milli kararlarının alınmasında padişahın da katkısı vardır.

9. Kürdistan: Irak ve Suriye arasında Güneydoğu Anadolu’da bağımsız Kürdistan Devleti kurulacaktır,

• Ayrıca Sevr Antlaşması Meclis tarafından onaylanmadığı için yürürlükte olan Kanun-i Esasiye göre de “yasal” bir belge özelliği göstermemiştir. İtilaf Devletleri, Sevr Antlaşması’nı TBMM’ne kabul ettirmek için Yunan Ordusu’nu 22 Haziran 1920 Ankara’ya doğru harekete geçirmişlersede Türk Kurtuluş Savaşı zaferle sonuçlandığı için Sevr “ölü doğmuş bir antlaşma” olarak kalmıştır.

I. Azınlık hakları genişletilecektir.



B) Mebuslar Meclisi, yurdun bütünlüğünü savunmaktadır.

8. Ermenistan: Türkler bağımsız Ermenistan’ın varlığını kabul edecek, Trabzon, Erzurum, Van ve Bitlis yöreleri, Ermenistan’a ait olacaktır,

• TBMM, Türklere yaşama hakkı tanımayan Sevr Antlaşması’nı kesinlikle tanımayacağını ilan ettiği gibi 19 Ağustos 1920 tarihli kararında “Sevr Antlaşması’nı imzalayanları ve onaylayanları vatan haini” sayacağını ilan etmişti.



A) Padişah, çoğunluğun görüşüne karşı çıkmıştır.

7. Yunanistan: İzmir ve İç Ege bölgesi ile Doğu Trakya’yı işgal edebilecek (Ege Adaları),



15. Sevr Antlaşması’ndaki;

Son Osmanlı Mebusan Meclisi 28 Ocak 1920’de Misak–ı Milli kararlarını kabul ederek Türk yurdunun bölünemiyeceğini dünyaya duyurmuştur. – Osmanlı Hükümeti ve Padişah 10 Ağustos 1920’de Sevr Antlaşması’nı imzalayıp onaylayarak Türk Yurdunun parçalanmasına göz yummuşlardır. Yukarıdaki bilgilerden, aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?

14. Ulusal Kurtuluş Savaşı’mızın başlangıcında,

Palme Yayınevi

18. Ünite

16. “Osmanlı Devleti’ni, başka devletlerin güdü-

TBMM Hükümeti’ne karşı Anadolu’nun değişik yerlerinde ayaklanmalar birbirini izlemiştir.

Aşağıdakilerden hangisi, bu ayaklanmaların neden olduğu sonuçlar arasında değerlendirilemez? A) Vatana Hainlik Yasası’nın çıkması



müne ve yönetimine bırakan Türklere yaşam hakkı tanımazken azınlıklara çok geniş haklar tanıyan Sevr Antlaşması; Osmanlı Devleti’nin, hukuksal varlığının devamından yanadır.” diyen bir tarihçi bu savına kanıt olarak; I. Azınlıklara, her zamankinden geniş ayırcalıklar tanınacaktır.



C) TBMM’nin kendi kuruluşunu düzenleyen yasayı çıkarması

II. Boğazlar, dünya ticaretine açık tutulacak yönetimi uluslararası komisyona verilecektir.



III. İstanbul, Osmanlı Devleti’nin başkenti olarak kalacaktır.

D) TBMM’nin bu ayaklanmaları bastırırken ciddi bir şekilde yıpranması



Sevr’in hükümlerinden hangilerini, gösterebilir?

B) İstiklâl Mahkemeleri’nin kurulması

E) Kimi çevrelerin ulusal mücadeleyi kuşkuyla karşılaması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

E) II ve III

13. C

14. C

15. D

16. D

19. Ünite KURTULUŞ SAVAŞINDA CEPHELER VE ANTLAŞMALAR

19. Ünite

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar

DÜZENLİ ORDUNUN KURULMASI: • Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra başlayan işgallere karşı bazı yurtseverler Kuvay-ı Milliye adı altında bir direniş hareketi başlatmışlardı. Düşmanın ilerleyişini yavaşlatma, durdurma ve onları yıpratma başarısı gösteren bu kuvvetler, düşmanı tamamen yurttan atacak gücü gösterememişlerdi. Ayrıca bu kuvvetler içinde yer alan bilinçsiz Kuvay-ı Milliyeciler kendilerine taraftar sağlamak, silah, cephane ve yiyecek ihtiyaçlarını karşılamak için halka kötülük yapmaya, köy kasaba basmaya, isteklerini yerine getirmeyenleri kendi yöntemleri ile cezalandırmaya kalkışmışlardı. Kuvay-ı Milliye adına yapılan bu kötülükler, halkın Kuvay-ı Milliye’ye ve TBMM’ye olan güveni sarsmaya başlamıştı. • Haziran 19202de Yunan genel saldırısı karşısında Kuvay-ı Milliyecilerin dağıldığını gören TBMM bazı Kuvay-ı Milliyecilerin isyanına rağmen kendi düzenli ordusunu kurmayı kararlaştırmıştı. TBMM 12 Haziran 1920'de Kazım Karabekir Paşa’yı tam yetki ile Doğu Cephesi Komutanlığı’na atamak suretiyle Ulusal mücadelemizin ilk askeri cephesini doğuda Ermenilere karşı açmıştı. • Mondros’tan sonra başlayan işgallere karşı ilk direnişin Dörtyol’da Fransızlara karşı yapıldığını… • İlk Kuvay-ı Milliye teşkilatının ve ilk cephemizin batıda Yunanlara lara karşı oluşturulduğunu… • Kurtuluş Savaşı’mızın ilk askeri cephesinin doğuda Ermenilere karşı açıldığını… • TBMM’nin ilk düzenli ordusunu batıda Yunanlara karşı kurduğunu… Biliyor muydunuz? KURTULUŞ SAVAŞIMIZDA CEPHELER: Kurtuluş Savaşımız süresince; • Doğuda, Ermenilerle, • Batıda, Yunanlarla • Güneyde, Fransızlarla savaşlar yapılmıştır

288

19. Ünite

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar

1. TEST 1.

4.

Kuvay-ı Milliye güçlerimizin yurt savunması ile ilgili görevlerinin aşağıdakilerden hangisinin oluşumu ile sona erdiği savunulabilir? A) TBMM’nin açılması

Ulusal Kurtuluş Savaşımı’zda çok önemli yer tutan Kuvay-ı Milliye güçlerinin liderlerinin farklı farklı kişiler olması aşağıdakilerden hangisinin, göstergesi olduğu ileri sürülebilir?

B) Düzenli Ordu’nun kurulması

A) Sayılarının çok fazla olduğunun

C) Temsil Kurulu’nun seçilmesi

B) Yöneticilerinin çok yetenekli olduğunun

D) 1921 Anayasa’sının kabul edilmesi

C) Merkezi yönetime bağlı olmadıklarının

E) Tekalif-i Milliye Emirleri’nin kabul edilmesi

D) Disiplinsiz olduklarının DOĞU CEPHESİ:

– İstanbul Hükümeti, Sevr Antlaşması’nı imzalamıştır.



– TBMM Hükümeti Sevr Antlaşması’nı tanımadığını, ayrıca imzalayanları da vatan haini ilan etmiştir.



– Bu gelişmeler üzerine, Yunan ordusu Ankara’ya doğru ileri harekete geçmiştir.

Vatanın düşmandan kurtarılması Kuvay-ı Milliye ve Düzenli Ordumuz’un ortak amacı olmakla birlikte bazı Kuvay-ı Milliyecilerin hangi gerekçe ile “düzenli orduya katılmak istemedikleri” ileri sürülebilir?



Buna göre Yunan saldırısının siyasi hedefi ile ilgili; I. TBMM ordusunu yok etmek



II. Anadolu’yu bir baştan bir başa ele geçirmek

A) Kurtuluş için çete tipi savaşları yeterli görmeleri



III. Sevr Antlaşması’nın yürürlüğe girmesini sağlamak



durumlarından, öncelikle hangilerini amaçlamıştır?

B) Yaptıkları işlerden çıkar sağlamaları

Palme Yayınevi

5.



C) Düşman sayısını az bulmaları D) TBMM’nin otoritesi altına girmek istememeleri

A) Yalnız I



B) Yalnız II

C) Yalnız III



D) I ve II

E) Ayaklanmaların bastırılmasındaki başarı-

E) II ve III

larını savaş içinde yeterli görmeleri

6.

3.

Milli Mücadelemizi bir bütün olarak göz önüne aldığımızda savaşın, zafere ulaşmasının en önemli koşulunun aşağıdakilerden hangisi olduğu savunulabilir? A) Ülke nüfusu B) Silah üstünlüğü



Kurtuluş Savaşı’mızın başlangıcında, Yunan işgallerine karşı; Batı Anadolu halkı, Fransız ve Ermeni işgallerine karşı, Güneydoğu Anadolu halkı bölgelerini savunmak için işgalcilere karşı mücadeleye girişmişlerdi. Verilen bilgilere dayanarak; I. Halkın bağımsızlık ruhuna sahip olduğu



II. Yöneticilerin, işgallere seyirci kaldığı



III. Türk halkı arasında, dayanışma olduğu



durumlarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I



B) Yalnız II

D) Ülkenin coğrafi konumu

C) Yalnız III



D) I ve II

E) Halkın savaşı benimsemesi ve katılması

E) II ve III

C) Ekonomik gelişmişlik

1. B

2. D

3. E

4. C

5. C

6. D

• Doğu ve Güney Cephelerimizde elde edilen zaferler çok önemli olmakla birlikte Kurtuluş Savaşımızın sonucunu ve ulusumuzun kaderini belirleyen savaşların Batı Cephesi'nde yapıldığını… Biliyor muydunuz?

E) Başarılı olduklarının

2.

• Yurdumuzu işgal eden İtalyan ve İngilizler ile Kurtuluş Savaşımız sürecinde savaş yapmadığımızı…

• İtilaf Devletleri’nden destek sağlayan Ermeniler Doğu Anadolu’ da bir devlet kurmak hayali ile harekete geçmişlerdi. TBMM tarafından Doğu Cephesi Komutanlığına atanan Kazım Karabekir Paşa, Ermenileri yenilgiye uğratarak onları sınırlarımız dışına atmıştı. Böylece Osmanlıdan kalan düzenli ordularımız ilk zaferini Ermenilere karşı elde etmişti. • Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920) TBMM ile Ermenistan arasında imzalanmıştır. Ermeniler Kars ve Ardahan’ın bir bölümünü boşaltarak, Doğu Anadolu üzerindeki iddialarından vazgeçtiklerini kabullenmişlerdi. • Gümrü Antlaşması’nın, TBMM’nin Uluslararası alanda ki ilk antlaşması ve ilk siyasi başarı olduğunu… • Ermenilerin TBMM ile Gümrü Antlaşmasını imzalamakla yeni Türk Devletini tanımış olduklarını.. • Gümrü Antlaşması’ndan sonra Sovyetlerle yapılan Moskova, Sovyet Cumhuriyetleri ile imzalanan Kars Antlaşması ile bugünkü Doğu sınırımızın çizildiğini… Biliyor muydunuz? • Gürcüler Mondros Ateşkesi’nden sonra Osmanlı ordusunun dağıtılmasından yararlanıp, Ardahan, Artvin ve Batum’u işgal etmişlerdir. TBMM Hükümeti Ermenilere karşı kazanılan zaferden sonra Gürcistan Hükümeti’ne bir nota vererek Ardahan, Artvin ve Batumu derhal boşaltmasını istemiş ve sonuç almıştır. TBMM ile Gürcistan Hükümeti arasında imzalanan Batum Antlaşması ile (21 Şubat 1921) Gürcistan sınırı çizilmiştir.

289

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar

Bilgi Köşesi

7.

GÜNEY CEPHESİ: A) Fransızlarla Savaş: • Mondros Ateşkes Antlaşması’n dan sonra Urfa Antep yörelerini işgal eden İngilizler bu yöreleri Fransızlara bırakarak çekilmişlerdi. Fransızların Ermeni katliam örgütleri ile birlikte saldırıya geçmeleri üzerine Urfa, Antep, Adana ve Maraş halkı top yekun direniş göstererek Fransızları başarısızlığa uğratmışlardı. Fransızlar gerek bu başarısızlıkları ve gerekse İngilizleri etkilemek amacı ile TBMM ile kısa süreli bir ateşkes antlaşması yapmışlardı. Böylece Fransızlar TBMM’yi tanıma yolunda bir adım atmışlardı. Fransızlar Batı cephesinde elde ettiğimiz zaferler üzerine umutsuzluğa kapılmışlar Sakarya zaferimiz üzerine TBMM ile Ankara Antlaşmasını imzalayarak Hatay hariç işgal ettikleri yerlerden çekilmişlerdi. • Fransız işgallerine karşı kahramanca mücadele eden Antep’e 1921 yılında “Gazi”, Maraş’a 1973 yılında “Kahraman” Urfa’ya 1984 yılında “Şanlı” unvanlarının verildiğini… • Maraş direnişinde “Sütçü İmam” Antep direnişinde “Şahin Bey’in” ve Kara Yılan’ın unutulmaz kahramanlar arasında yer aldığını… Biliyor muydunuz? İtalyanlar ile ilişkiler : • İtalyanlar Paris Konferansı’nda paylarına düşen toprakların bir bölümünün ellerinden alınarak Yunanlara verilmesine duydukları tepkiden ve güvenemedikleri ortaklarını yakından izleme isteğiden dolayı Anadolu’yu işgalleri sırasında müttefiklerinden farklı bir politika izlemişlerdi. İleride TBMM’den bazı ayrıcalıklar elde edebilecekleri düşüncesiyle, işgal ettikleri yörelerdeki halkla iyi geçinmişler Yunanlardan kaçan Türklerin işgal bölgelerine girmelerine göz yummuşlardı. Bu yüzden İtalyanlara karşı bir direniş olmamış, onlarla bir savaş yapılmamıştır. İkinci İnönü zaferimiz üzerine Anadolu’dan çekilmeye başlayan İtalyanlar Sakarya zaferimiz sonrası Anadolu’dan tamamen çekilmişlerdir.

290

10. Ordularımızın İnönü’de, Sakarya’da ve Büyük

Kurtuluş Savaşımız sırasında, Çerkez Ethem’ in TBMM’ye karşı çıkardığı isyandan yararlanan Yunanlar Eskişehir yönünde saldırıya geçmişlerdi. Batı Cephesi komutanı İsmet Bey isyanla uğraşan kuvvetlerimizi İnönü mevkiine toplayarak Yunan saldırısını durdurmayı başarmıştı. Bu savaş düzenli ordumuzun ilk savaşı ve zaferi olmuştu.



Yukarıdaki açıklamalara göre; I. Ordumuzun iç ve dış düşmanlarla savaştığı



II. Yunanlara karşı savunma savaşı yapıldığı



III. TBMM’nin kendi ordusunu kurduğu



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II



Taarruz’da Yunanlara karşı elde ettikleri her zafer İngiltere, Fransa ve İtalya’nın Anadolu ile ilgili umutlarını azaltmıştı. Sözü edilen bu durumun aşağıdakilerden hangisinin, bir göstergesi olduğu savunulabilir? A) Yunanların, müttefikleri adına savaştıklarının B) Yunanların, işgal alanlarını genişletmek istediklerinin C) Yunanların, müttefikleri ile ilişkilerinin bozulduğunun D) Yunan işgallerinin, paylaşım planlarını değiştirdiğinin E) Ordularımızın, ilerleyişinin engellendiğinin

E) I, II ve III

8.



Kurtuluş Savaşı’mızın örgütlenme aşamasında Kuvay–ı Milli birlikleri – İstanbul Boğazı’ndan Karadeniz’e çıkarak Anadolu’ya silah, cephane ve malzeme kaçırması – Ankara, İstanbul telgraf hattını açık tutarak İstanbul’dan doğru enfermasyon sağlanması çabalarına dayanarak; I. Lojistik



II. Topyekün seferberlik



III. Muhabere

D) Askeri otoritenin, düzen ve disiplin içinde gerçekleştirilmek istenmesi



konularından hangilerinde, ulusal güçlere destek de bulundukları söylenebilir?

E) Yunan Ordusu’nun, kesin olarak Anadolu’dan söküp atılmak istenmesi

A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve III

D) II ve III

Palme Yayınevi

19. Ünite

11. Aşağıdakilerden hangisi, düzenli ordu kurmanın gerekçelerinden biri olamaz? A) Kuvay–ı Milliye’nin yetersiz kalması B) TBMM içindeki muhalefetin, sesinin tamamen kesilmek istenmesi C) Askeri hiyerarşi’nin, (ast – üst ilişkisi) sağlanmak istenmesi

E) I, II ve III

9.

Ulusal Kurtuluş Savaşı’mız sürecinde yapılan savaşlar ve bu savaşlar sonrası yapılan antlaşmalar eşlemesinde hangisinin yanlış eşleştiği ileri sürülebilir?

12. TBMM Hükümeti tarafından oluşturulan İstiklal Mahkemeleri’nin en önemli kuruluş nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) I. İnönü Savaşı – Moskova Antlaşması

A) TBMM’nin otoritesini sağlamak

B) II. İnönü Savaşı – Ankara Antlaşması

B) Firari askerleri cezalandrmak

C) Sakarya Savaşı – Kars Antlaşması

C) Ayaklanma çıkaranları cezalandırmak

D) Büyük Taarruz – Mudanya Ateşkes Antlaşması

D) Azınlık eylemcileri ile mücade etmek E) İşgal güçleri ile işbirliği yapanları cezalandırmak

E) Ermenilerle savaş – Gümrü Antlaşması

7. E

8. C

9. B

10. A

11. B

12. A

19. Ünite

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar

13. TBMM’nin Birinci İnönü Savaşı’nın ardın-

15. Yunan ordusunun 1921 yılı başından itiba-

dan; I. İtalya’nın aracılığıyla Londra Konferansı’na özel olarak davet edilmesi

ren Batı cephesindeki savaşlarda asıl hedefi Ankara’yı ele geçirmek olmuştur. Bu durum Yunanistan’ın; I. Osmanlı Devleti’nin egemenlik haklarını korumak II. TBMM’ni dağıtarak Türk direnişini sona erdirmek III. Anlaşma devletleri arasındaki görüş ayrılığından yararlanmak amaçlarından hangileriyle, ilişkilendirilebilir?



II. Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması’nı imzalaması



II. 1921 Anayasası’nı (Teşkilat–ı Esasiye) kabul etmesi



gelişmelerinden hangileri, Yeni Türk Devleti’nin ülke içinde egemenliğini güçlendirdiğini gösterir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III





A) Yalnız II C) I ve II

E) II ve III



B) Yalnız III D) I ve III

“Sakarya’nın doğusuna çekilmeleri” emrinin verilmesi, Mecliste ve halk arasında büyük karışıklıklara yol açmıştı. Herkesin umutsuzluğa düştüğü böyle bir ortamda Mustafa Kemal, umudunu yitirmemiş düşmanın yenilebileceğine yürekten inanmıştı. Ancak bunu başarabilmek için “çabuk kararlar verilmesi ve bu kararların hemen uygulanması” gerektiğini zorunlu görmüştü.

Palme Yayınevi

E) II ve III

14. Kütahya-Eskişehir Savaşları’nda ordumuza





16. Mustafa Kemal, Birinci İnönü zaferimiz sonrası toplanan Londra Konferansı’ nda kesin bir anlaşma çıkmayacağını bildiği halde TBMM’nin doğrudan konferansa çağırılmasını değerlendirerek Bekir Sami Bey’i Konferansa göndermiş, İstanbul Hükümeti’nin de konferansa katılmasına ses çıkarmamıştı.

Mustafa Kemal’in hangi amaçla Londra Konferansı’na delege gönderdiği ileri sürülebilir?

TBMM aşağıdakilerden hangisini, gerçekleştirmekle Mustafa Kemal’ in bu düşüncelerini paylaştığını ortaya koymuştu?

A) İtilaf Devletleri’ni birbirine düşürmek

A) Mustafa Kemal’e Gazilik ve Mareşallık unvanlarını vererek

C) TBMM’nin uluslararası alanda tanınmasını sağlamak

B) Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nu kabul ederek

D) Sevr üzerinde bazı değişiklikleri gerçekleştirmek

C) Saltanat’ı kaldırılmasını onaylayarak

E) Anadolu halkı üzerinde etkisi olduğunu göstermek

B) İstanbul Hükümeti’ni tanımadığını göstermek

D) Mustafa Kemal’e Cumhuriyet’i ilan etme yetkisini vererek E) Mustafa Kemal’i, Başkomutanlığa getirip ve Meclis’in askeri yetkisini kendisine vererek

13. B

14. E

15. A

16. C

Bilgi Köşesi BATI CEPHESİ : • I. İnönü Savaşı (6/10 Ocak 1921): Yunanlar, eski Kuvay-ı Milliyecilerden Çerkez Ethem’in düzenli orduya katılmak istemeyerek TBMM’ye karşı çıkardığı isyandan yararlanarak Eskişehir yönünde saldırıya geçmişlerdi. Batı Cephesi komutanı İsmet (İnönü) Bey İnönü mevkiinde bir savunma hattı kurarak Yunanları yenilgiye uğratmıştı. Bu savaş Batı cephesinde kurulan düzenli ordumuzun ilk zaferi olmuştur. Bu zaferden sonra Çerkez Ethem’in isyanı da tamamen bastırılmıştı. Sonuçları: 1. TBMM’ne ve yeni oluşturulan düzenli ordusuna güven artmıştır, 2. Askere alma işlemleri kolaylaşmıştır, 3. Londra Konferansı toplanmıştır, 4. Afganistan ile Dostluk Antlaşması imzalanmıştır, 5. Sovyet Rusya ile Moskova Antlaşması imzalanmıştır. • TBMM savaşın bunalımlı günlerinde kendisine yasallık kazandıran yeni Türk Devletinin ilk Anayasası olan “Teşkilat-ı Esasiye Kan ununu” 20 Ocak 1921 de hazırlayarak kabul ettiğini… • 12 Mart 1921’de İstiklal Marşı’nın kabul edildiğini… • Anayasa’nın ve İstiklâl Marşı’nın kabulünün TBMM’nin devletleşme yolunda emin adımlarla ilerlediğini… Biliyor muydunuz? LONDRA KONFERANSI (23 Şubat/ 12 Mart 1921): • Birinci İnönü zaferimiz üzerine Fransa ve İtalya’nın etkisi ile Sevr üzerinde bazı düzenlemeler yapmak gerekçesiyle Londra Konferansı toplanmıştı. İtilaf Devletleri konferansa İstanbul Hükümeti’ni davet etmişler ancak gönderilecek temsilciler içinde mutlaka TBMM’nin bir temsilcisinin bulunmasını da şart koşmuşlardı. Böylece hem TBMM’ni siyasi olarak resmen tanımadıklarını göstermiş olacaklar hem de birbirini tanımayan 2 Türk hükümetini birbirine düşürerek

291

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar

Bilgi Köşesi

•

•

•

•

•

çıkar sağlayacaklardı. Mustafa Kemal ise TBMM’nin doğrudan konferansa çağırılmadığı takdirde temsilci gönderilmeyeceğini bildirmesi üzerine İtalya aracılığı ile TBMM doğrudan davet edilmişti. Mustafa Kemal bu çağrıyı TBMM’nin uluslararası alanda tanınması yolunda önemli bir gelişme olarak gördüğünden Konferans’a İstanbul Hükümetinin de katılmasına ses çıkarmayarak Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey’i Londra’ya göndermişti. İstanbul Temsilcisi Tevfik Paşa yaptığı konuşmada sözü “Türk halkının asıl temsilcisi olan TBMM delegesine bırakıyor.” diyerek İtilaf Devletleri’nin Türkleri birbirlerine düşürme oyunlarını bozduğu gibi gerçek devletin Ankara’da kurulan devlet olduğunu ortaya koymuş TBMM delegesinin de işini kolaylaştırmıştı. İtilaf Devletleri Sevr Antlaşması üzerinde değişiklikler önerirken Bekir Sami Bey, Misak-ı Milliyi açıklayarak kabul edilmesini istemişti. Görüşmelerden bir sonuç alınamamakla birlikte Londra Konferansı TBMM’nin uluslar arası alanda hukuken tanınmasını sağlayan bir olay olması bakımından oldukça önemlidir. TBMM Bekir Sami Beyin esirlerin değişimi konusunda İngiltere, Fransa ve İtalya ile yaptığı antlaşmaları eşitlik ilkesine ve Misak-ı Milli ilkelerine aykırı bularak reddetmişti. TBMM’nin 12 Mart 1921 de “ Bağımsızlığımızı ve ulusal onurumuzu simgeleyen” İstiklal Marşımızı kabul ettiğini… İstiklal Marşımızın ilk bestesini Ali Rıza Çağatay’ın, bugünkü bestesini ise Osman Zeki Üngör’ün yaptığını… Afganistan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921) (TBMM – Afganistan) Afganistan’ın TBMM’nin siyasi varlığını tanıyan ilk Müslüman devlet olduğunu … Biliyor muydunuz?

292

2. TEST 1.

Birinci TBMM’nin Haziran 1920'de düzenli ordularını kurma kararı almasında; I. Kuvay-ı Milliyecilerin yurt savunmasında yetersiz kalmaları

4.

Sakarya Zaferi’miz üzerine İtilaf Devletleri TBMM ve Yunanlara ateşkes önerisinde bulunmuşlardı.





II. Kuvay-ı Milliyecilerin disiplinsiz hareketleri

TBMM’nin aşağıda verilen önerilerden hangisini “Bağımsızlık” anlayışına aykırı bularak reddettiği söylenebilir?



III. Kuvay-ı Milliyecilerin düşmanı tamamen yurttan atacak gücü gösterememeleri

A) Her iki tarafın silahlı güçleri İtilaf Devletleri’nin birlikleri denetiminde olacak



durumlarından hangilerinin, etkili olduğu ileri sürülebilir?

B) Üç ay ateşkes olacak ve barış yapılıncaya kadar ateşkes devam edecek

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

C) Her iki taraf kuvvetlerini, araç ve gereçlerini artırmayacak D) Kesin barışa kadar ateşkes yinelenecek

E) I, II ve III

E) İki taraf kuvvetleri arasında askersiz bir alan bırakılacak

2.



Birinci TBMM ile Sovyet Rusya arasında imzalanan 1921 Moskova Antlaşması’nda “İki devletin birbirlerinin bağımsızlıklarına saygı duyacakları” ilkesi benimsenmişti. Aşağıdakilerden hangisinin, bu görüşü destekleyici nitelikte olduğu ileri sürülebilir? A) Sovyetlerin, Osmanlı Hükümeti ile siyasi ilişki kurmayacağını kabul etmesi B) Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasında yapılmış olan antlaşmaların geçersiz sayılması

5.

Palme Yayınevi

19. Ünite





II. Sovyet yönetimi Kapitülasyonları kabul etmeyecektir,



III. İki taraftan birinin tanımadığı bir antlaşmayı diğer tarafta tanımayacaktır. hükümlerinden hangilerinin Sovyet Rusya’nın, Türklerin, ekonomik bağımsızlığını tanıdıklarına öncelikle kanıt olarak gösterilebilir?



C) Taraflar’ın birbirlerinin iç yönetimlerine karışmaması D) Sovyetlerin, Türkler aleyhine yapılmış antlaşmaları tanımaması

A) Yalnız I

E) İki taraftan birinin tanımadığı bir antlaşma-

C) Yalnız III

Lozan Antlaşması’nın hangi kararı Yunanların Konferansa “Yenilen Devlet” olarak katıldıklarının bir göstergesidir? A) Bütün azınlıkların Türk uyruklu sayılmaları B) Anadolu’daki Rumlar ile Yunanistan’daki Türklerin karşılıklı yer değiştirmeleri C) Kapitülasyonların kaldırılması D) Yunanların savaş tazminatı karşılığı Karaağaç’ı Türkiye’ ye vermeleri

B) Yalnız II

D) I ve II

6.

Sakarya Savaşı öncesinde TBMM, Mustafa Kemal’i Başkomutan seçmiş ve TBMM’nin yetkilerini O’na üç aylığına vermişti.



TBMM’nin böyle bir karar alması; I. Askeri ve siyasi sorumluluktan kurtulma



II. Mustafa Kemal’in daha hızlı karar alması ve uygulamasını sağlama



III. Mustafa Kemal’in TBMM tarafından denetlenmesini sağlama çabalarından hangilerine, dayandırılabilir?



E) Meriç Nehri’nin Türk-Yunan sınırı olarak çizilmesi 1. E



E) II ve III

yı diğerinin de tanımaması

3.

TBMM ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’nda alınan kararlardan; I. Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasında yapılmış tüm antlaşmalar geçersiz sayılacaktır,

2. C

3. D

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I, II ve III 4. A

5. B

6. B

19. Ünite 7.

10. Birinci İnönü Savaşı’ndan sonra Fransızlar ve

Aşağıdakilerden hangisi, Ulusal Kurtuluş Savaşı’nda Türk ordusunun kazandığı askeri başarılardan sonra yapılan antlaşmalardan biri değildir? A) Ankara

B) Kars

C) Paris

D) Gümrü

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar

İtalyanların TBMM Hükümeti’ni Londra Konferansı’ na özel olarak çağırmaları, Sovyet Rusya’nın, TBMM ile İtilaf Devletleri’nin yakınlaşmasına engel olmak amacı ile Moskova’da bir antlaşma imzalamasına yol açmıştır.

E) Moskova

Moskova Antlaşması’nda yer alan kararlardan hangisinin Sovyet Rusya’nın bu amacına yönelik olduğu ileri sürülebilir? A) Sovyet Rusya Osmanlı Hükümeti ile siyasi ilişki kurmayacak B) Çarlık Rusya ile Osmanlı Devleti arasındaki tüm antlaşmalar geçersiz olacak

8.

C) Batum Sovyet Gürcistan’ına bırakılacak

Aşağıda verilen olayların hangisinde I.’de verilen olayın II.’ye ortam hazırladığı söylenemez? I. II.

D) Boğazlar dünya ticaretine açık tutulacak E) İki taraftan birinin tanımadığı bir antlaşmayı diğer tarafta tanımayacak

A) Yunan ordusunun

İtilaf devletlerinin I. İnönü’de yenilgiye TBMM ile görüşmelere uğratılması başlaması

11. İtilaf Devletleri, Birinci İnönü zaferimiz üzerine

B) Eskişehir - Kütahya Mustafa Kemal’in

C) Sakarya Meydan Muharebesi’nin kazanılması

D) Milano Antlaşması’nın imzalanması

Başkomutan seçilmesi Yunan Ordusunun taarruzdan savunmaya çekilmesi İtalyanların Anadolu’da işgal ettikleri toprakları boşaltması

E) Başkomutanlık

Askeri mücadele Meydan dönemi kapanırken Muharebesi’nin za- diplomatik mücadele ferle sonuçlanması döneminin başlaması



Palme Yayınevi

Muharebesi’nin kaybedilmesi

Londra Konferansı’na İstanbul Hükümeti’nin dışında doğrudan TBMM’ni de davet etmişlerdi. Buna göre; I. İtilaf Devletleri barış arayışına girmiştir.



II. TBMM uluslararası alanda tanınmıştır.



III. İstanbul Hükümeti, TBMM’ni desteklemektedir.



IV. İtilaf Devletleri, Saltanat’ın sona erdiğini kabul etmiştir.



yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) I ve II

B) II ve III

C) III ve IV

D) I, II ve III

E) II, III, IV

12.

MUHABERE

SONUÇ

I. Birinci İnönü

Moskova Antlaşması’nın imzalanması

9. Birinci TBMM’nin yürüttüğü Kurtuluş Savaşı sırasında; I. Urfa, Maraş ve Antep halkının, işgalci Fransız birliklerine karşı başarılı bir direniş göstermeleri

II. İkinci İnönü

Londra Konferansı’nın toplanması

III. Kütahya - Eskişehir



II. Sakarya Meydan Savaşı, öncesinde ordunun öncelikli ihtiyaçlarının Tekalif–i Milliye Emirleri ile sağlanması

Tekalif-i Milliye Emirleri’nin çıkarılması

IV. Sakarya



III. 1 Mart 1921’de Afganistan ile ilk dostluk ve işbirliği antlaşmasının imzalanması

Ankara ve Kars Antlaşmaları’nın imzalanması



gelişmelerinden hangileri “mücadelenin kazanılmasında ulusal destek etkili olmuştur.” yargısını doğruladığı savunulabilir?

V. Başkomutanlık

Teşkilat-ı Esasi’nin kabul edilmesi



A) Yalnız III

B) I ve II

C) I ve III

D) II ve III



A) I ve III C) II ve IV E) IV ve V

E) I, II ve III 7. C

8. D

Kurtuluş Savaşı’yla ilgili yukarıdaki eşleştirmelerden hangileri, yanlıştır?

9. B

10. E

11. A



12. D

B) II ve III D) II ve V

Bilgi Köşesi MOSKOVA ANTLAŞMASI (16 MART 1921): • Çarlık rejimini yıkan Bolşevikler Osmanlı Devleti ile imzaladıkları Brest-Litowsk (3 Mart 1918) Antlaşması ile Anadolu üzerinde bir hak iddiasında bulunmayacaklarını ortaya koymuşlardı. Sovyetler yönetimi; a) TBMM’nin, emperyalist olarak nitelediği devletlerle savaşması, b) Düşmanlarının ortak olması, c) Boğazların veya Anadolu’nun İtilaf Devletleri’nin eline geçmesini çıkarlarına aykırı bulması TBMM’ne yakınlaşmasın da etken olmuştu. • TBMM, Milli Mücadelemiz sürecinde Rusya gibi büyük bir devletin maddi ve siyasi desteğinin önemli yarar sağlayacağı düşüncesiyle Sovyetlerle ilişkilerini geliştirme politikası izlemişti. • Sovyetler Haziran 1920'de Misak-ı Milliyi kabul ettiklerini açıklamışlardı. Ermeni ve Gürcülerle antlaşmalar yapılması, I. İnönü zaferimiz Sovyetlerle aramızdaki pürüzleri gidermişti. TBMM ile Sovyet Rusya arasında karşılıklı yardımlaşma ve dostluk antlaşması olan “Moskova Antlaşması” imzalanmıştı. Antlaşmaya göre; 1. Sovyetler Misak-ı Milli’yi kabul edecekler, 2. Sovyetler, Osmanlı Hükümeti ile hiçbir siyasi ilişkide bulunmayacak, 3. Çarlık Rusya ile Osmanlı Devleti arasında yapılmış olan tüm antlaşmalar geçersiz sayılacak, 4. Sovyetler Kapitülasyonlar da dahil Türkler aleyhine yapılmış antlaşmaları (Gizli antlaşmalar) kabul etmeyecek, 5. İki taraftan birinin tanımadığı bir antlaşmayı diğer tarafta tanımayacak (Böylece iki devlet Uluslar arası alanda birbirlerine siyasi destek sağlamayı kabullenmiş oldular), 6. Batum Gürcistan’a bırakılacak. (Kars Antlaşmasındaki düzenlemelerle bu günkü sınırlarımız kesin biçimini almıştır)

293

19. Ünite

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar

Bilgi Köşesi

13. –

• TBMM’nin kurduğu yeni Türk Devleti’ni ilk tanıyan büyük Avrupa devletinin Sovyet Rusya olduğunu… • Moskova Antlaşması’nın başlangıç kısmında yer alan “Milletlerin kendi geleceklerine serbestçe karar verebilmesi” ilkesinin benimsenmesi ile iki devletin birbirlerinin yönetimlerine saygı duyacaklarını benimsemiş olduklarını…



Biliyor muydunuz? KÜTAHYA – ESKİŞEHİR SAVAŞLARI (10/24 TEMMUZ 192): • Yunanlar, ordumuzun toparlanmasına fırsat vermemek için 10 Temmuz’da geniş çaplı bir saldırı başlatmışlardı. Yunan Kralı büyük umutlarla ordusunu desteklemek için İzmir’e gelmiş, Ankara’yı hedef göstermişti. Yıpranan ordumuzun yer yer başarısızlığını gören Mustafa Kemal, kuvvetlerimizi daha fazla yıpratmamak için Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmesi emrini vermişti.

294

I. İstanbul Hükümeti’nin İtilaf Devletleri ile iyi ilişki kurmak istemesi,



II. Milletin gerçek temsilcisinin TBMM olduğu ve o’nun gücünü kabul etmesi



III. Konferans’tan kalıcı sonuç alınamayacağını düşünmesi



durumlarından hangilerinin bir göstergesi olduğu savunulabilir?

C) Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da güvenlik elde edilmiştir.

(23/31 MART 1921)

Mustafa Kemal’in İkinci İnönü zaferi üzerine Batı Cephesi Komutanı İsmet İnönü’ye çektiği telgrafta “Siz orada, yalnız düşmanı değil, milletin makus talihini de yendiniz” dediğini…



B) İngilizler, müttefikleri tarafından yalnız bırakılmıştır.

İKİNCİ İNÖNÜ SAVAŞI



adına katılan Tevfik Paşa’nın Türkler adına kendisine söz verilmesi üzerine “Sözü Türk halkının gerçek temsilcisi olan, TBMM delegesine bırakıyorum.” diyerek sözü Bekir Sami Bey’e bırakması;

A) Zaferlerimiz, İtilaf Devletleri’ni birbirine düşürmüştür.

Biliyor muydunuz?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

D) Misak-ı Milli yolunda, önemli başarılar elde edilmiştir. E) Kurtuluş Savaşı’mızın savaşlar dönemi tamamen kapanmıştır.

Palme Yayınevi

• Londra Konferansı’ndan sonuç alınamaması üzerine Yunanlar daha kalabalık bir kuvvetle Afyon ve Eskişehir yönünde saldırıya geçmişlerdi. Afyon’u işgal etmiş iseler de İnönü de 2. kez yenilgiye uğrayarak geri çekilmişlerdi. Bu yenilgi üzerine Afyon’u da boşaltmışlardı. Bundan yararlanan ordularımız Aslıhanlar ve Dumlupınar da Yunan üzerine yürümüş iseler de çok yıpranmış olduklarından başarılı olamamışlardı. Bu durum düzenli ordularımızın henüz saldırı gücünde olamadıklarını ortaya koymuştu.

15. Londra Konferansı’na İstanbul Hükümeti

TBMM ile Ankara Antlaşması’nı imzalayan Fransızların güney illerimizden çekilmesi, – İtalyanların, Anadolu’dan tamamen çekilmesi, – Sovyet Cumhuriyetleri ile imzalan Kars Antlaşması ile doğu sınırımızın kesin çizilmesi. gelişmelerine bakarak Sakarya zaferimizin sonuçları ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşmak doğru olmayabilir?

14. TBMM Lozan Antlaşması’nda alınan karar-

16. Lozan Antlaşması’nda, “Boğazlar Milletler

lardan; I. Türkiye-Irak sınırı ilerde yapılacak görüşmelerle çözülecektir

Cemiyeti’nin denetiminde Başkanı Türk olan Uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecek ve boğazların her iki yakası askersiz bölge olacaktır” kararı alınmıştı.



II. Yabancı Okullar, Türk Kanunlarına uyacaklardır



III. Bütün azınlıklar, Türk uyrukludur



IV. Osmanlıdan kalan borçların, Türkiye’ye ait bölümü taksitler halinde ödenecektir.



hükümlerinden hangileri ile Avrupalı devletlerin “içişlerine karışmasını önlemeyi” amaçladığı savunulabilir? A) I ve II

B) II ve III

C) III ve IV

D) I ve III



Yalnızca bu karar ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşmak doğru olmayabilir? A) Egemenlik haklarımıza gölge düşürücüdür. B) Güvenlik zafiyeti yaratmaktadır. C) Boğazlar, yabancıların denetimine açıktır. D) Boğazlar dünya devletlerinin garantisi altındadır.

E) II ve IV

E) Bağımsızlık anlayışımızla bağdaşmamaktadır.

13. E

14. B

15. B

16. C

19. Ünite

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar Bilgi Köşesi

3. TEST 1.

4.

Sakarya zaferimiz üzerine; – Yunanlar, savunmaya geçmiştir



– Yunanlar, arasında görüş ayrılıkları ortaya çıkmıştır



– İngilizlerin, Yunanlara güveni azalmıştır



– İtilaf Devletleri, TBMM’ne barış önerilerinde bulunmuşlardır.



yargılarının aşağıdakilerden hangisine, ortam hazırladığı ileri sürülebilir?

TBMM ile Sovyetler Birliği yönetimi arasında imzalanan Moskova Antlaşması’nın hangi kararının Türkiye’de ve Rusya’da yönetim değişikliği olduğunun göstergesi olduğu savunulabilir? A) Ruslar, Misak-ı Milli’yi tanıyacak B) İki taraf arasında; mali, iktisadi siyasi alanlarda antlaşmalar yapılacak C) Batum’un, Gürcistan’a bırakılmasını Rusya kabul edecek

A) Yunanlar ile TBMM arasında iyi ilişkiler kurulmasına

D) Rusya, Kapitülasyonların kabul edecek,

B) TBMM’nin, İngilizlerin desteğini kazanmasına

kaldırılmasını

E) Çarlık Rusya ile Osmanlı Devleti arasında yapılmış antlaşmalar geçersiz olacak.

C) Yunanların, Anadolu’dan atılmasına D) Saltanat’ın kaldırılmasına E) Cumhuriyet’in ilan edilmesine

2.



Kurtuluş Savaşı’mızın başlangıcında Yunan işgallerine karşı Batı Anadolu halkı, Fransız ve Ermeni saldırılarına karşı Güneydoğu Anadolu halkı bölgelerini savunmuş işgallere karşı büyük bir mücadele başlatmışlardı.

Palme Yayınevi

5.

Bu durumun aşağıdakilerden hangisinin, göstergesi olduğu savunulabilir?



A) İtilaf Devletleri’nin, güçsüz olduğunun B) Halkın topraklarında özgür yaşamak istediğinin

E) Ekonomik sıkıntılardan kurtulma isteğinin.



Ulusal Kurtuluş Savaşı’mızda Yunanlara karşı elde ettiğimiz her zaferimiz sonrası İtilaf Devletleri’nin işgal ettikleri yerlerden çekildikleri görülmüştür.

• Yunanlar, Ankara’yı ele geçirmek, TBMM’yi ortadan kaldırmak amacı ile büyük bir saldırıya geçmişlerdi. Başkomutan Mustafa Kemal bu savaşta “ Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır, o satıh bütün vatandır…” emrini vererek yeni bir savaş taktiği uygulatmıştı. Ordularımız savaş taktiğini başarı ile uygulayarak Yunanların saldırı gücünü kırarak onları, Sakarya’nın batısına atmışlardır.

A) Yunanların, müttefikleri adına da savaştığı

A) Anadolu’nun, işgallerden kurtulması

B) Savaşın başka alanlara çekilmek istendiği

B) Fransa ve İtalya’nın İngilizleri yalnız bırakması C) Saltanat’ın kaldırılması D) İngiliz halkının, kendi yönetimine tepkisi

E) Anadolu’nun, tamamının Yunanlara bırakılacağı 1. C

2. B

3. A

E) TBMM ile Sovyetlerin yakınlaşması 4. E

Biliyor muydunuz?

B) İngilizlerin, Yunanları desteklemeleri

Bu durumun aşağıdakilerden hangisinin göstergesi olduğu söylenebilir?

C) ABD’nin yardımlarına ihtiyaç duyulduğu

• Başkomutan Mustafa Kemal’in 7/8 Ağustos 1921 de Ordumuzun ihtiyaçlarını karşılamak için halktan fedakarlıklarda bulunmalarını isteyen “Tekalif-i Milliye Emirleri”ni (Ulusal Yükümlülükler Yasasını) yayımladığını, böylece ülkede Genel Seferberlik hareketinin başladığını…

(23 AĞUSTOS/13 EYLÜL 1921):

Aşağıdaki gelişmelerden hangisinin Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasında etkili olmadığı söylenebilir?

D) Sovyetlerin, tepkisinden çekinildiği

• Türk ulusunu bu kötü durumdan Mustafa Kemal’in kurtaracağı gerçeğini gören TBMM 5 Ağustos 1921 de Mustafa Kemal’e “Başkomutanlık“ ve üç ay süre ile de TBMM’nin askeri yetkisini verdiğini…

A) Fransa’nın, büyük devlet olması

E) Güneydoğu’da şehir halkının, Batı Anadolu’ da Kuvay-ı Milliye ve Düzenli Ordunun başarı göstermesi

6.

2. İnönü zaferlerimizin sağladığı umutlar büyük ölçüde kaybolmuş, halk Anadolu içlerine çekilirken TBMM’nin Kayseri’ye taşınması tartışılmıştı.

SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ

D) Fransızlar ile Türkler arasında geçmişte iyi ilişkiler olması

D) Halkın yönetime katılmak istediğinin

1. Kütahya, Afyon ve Eskişehir gibi büyük illerimiz elden çıktı,

Bu durumun gerekçesinin aşağıdakilerden hangisi olduğu ileri sürülebilir?

C) Fransızlarla, Yunanların rekabet halinde olmaları

C) Yeni bir yönetim istediğinin

3.

Kurtuluş Savaşı’mız sürecinde Fransızlara karşı büyük başarılar sağlayan Güneydoğu illerimize “ Gazi, Kahraman ve Şanlı” gibi unvanlar verilirken Batı Anadolu’da da Yunanlara karşı başarılı mücadeleler yapıldığı halde bu bölgedeki illerimize bu tür unvanların verilmediği görülmüştür.

Sonuçları :

5. E

6. C

Sonuçları : 1. Yunanların saldırı gücü kırıldı. Yunanlar işgal ettikleri yörelerde savunmaya geçerken saldırı sırası ordularımıza geçmişti 2. Savaşın kazanılacağına olan umutlar yeniden arttı.Ayrıca Yunanların Ankara’yı ele geçiremeyeceği kesinleşti. 3. İtalyanlar, Anadolu’daki kuvvetlerini tamamen çektiler.

295

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar

Bilgi Köşesi 4. Kars Antlaşması (13 Ekim 1921): TBMM, SSCB, Sovyet yönetimine katılan Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan Cumhuriyetleri ile imzalanmış, doğu sınırımız kesin biçimini almıştır. 5. Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921): TBMM ile Fransızlar arasında imzalanmıştır. Fransızlar Hatay-İskenderun dışında Anadolu’dan tamamen çekilmişler ve Güney Cephesi kapanmıştır. 6. İtilaf Devletleri’nin barış önerileri: Ateşkesle ilgili,”kesin barışa kadar her iki tarafın ordularının İtilaf Devletleri’nce denetlenmesi” teklifleri, bağımsızlık anlayışımızla bağdaşmadığından reddedildi. Ayrıca kesin barış ile ilgili “Sevr üzerindeki değişiklik önerileri de” kayda değer bulunmamıştı. İstediğimiz bir barışın ancak “işgalcilerin tamamen yurttan atılması” ile sağlanabileceği gerçeği görülmüştü. Bunu sağlayabilmek için ordularımız taarruz hazırlıklarına başlamıştı. • TBMM’nin 19 Eylül 1921'de Mustafa Kemal’e “Gazilik unvanı ve Mareşallık” rütbesi verdiğini… • TBMM’nin Büyük Taarruz’dan sonra da 3 Eylül 1922'de Fevzi Çakmak’a “Mareşallık” rütbesini verdiğini… • 21 gün 21 gece süren Sakarya Meydan Muharebesi’nin dünyada eşine ender rastlanan bir zafer olarak geçtiğini… • Sakarya Meydan Muharebesi’ne bütün subaylar katıldığı için uzmanların “Subaylar Savaşı” dediklerini… Biliyor muydunuz? TBMM’nin DIŞ İLİŞKİLERİ : • ABD ile ilişkiler: ABD Başkanı Wilson yayımladığı ilkelere ters düşerek Doğu Anadolu’nun Ermeniler’e verilmesine, İzmir ve yöresinin Yunanlar tarafından işgaline ses çıkarmamıştı. Wilson’un yerine Başkan seçilen Harding, Avrupa ve Türkiye’nin içişlerine karışmama politikası izlemişti.

296

7.

İtilaf Devletleri, Lozan Görüşmeleri’nde; – Boğazların yönetiminin uluslararası bir komisyona verilmesini

10. Sakarya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan



– Kapitülasyonların devam etmesini istemişlerdi.



İtilaf Devletleri’nin, bu istekleriyle aşağıdakilerden hangisini, amaçladıkları söylenebilir?

A) Sovyetlere bağlı Güney Kafkas Sovyet Cumhuriyetleri ile Kars Antlaşması’nın düzenlenmesi



dış gelişmeler arasında, aşağıdakilerden hangisi yer almaz?

B) Fransa ile Ankara Antlaşması’nın imzalanması

A) Savaşı devam ettirmek

C) İtalyanların, Anadolu’daki askerlerini antlaşma yapmaksızın tümüyle çekmesi

B) Azınlık haklarını korumak

D) İtilaf Devletleri’nin, ulusal bağımsızlığımıza ters düşen barış önerileriyle gelmesi

C) Osmanlı Devleti’ne son vermek D) Türklerin bağımsızlığına karşı olmak

E) Mustafa Kemal Paşa’ya, TBMM tarafından gazilik unvanı ile mareşallik rütbesinin verilmesi

E) Anadolu’da yeni devletler kurmak

8.



TBMM Heyeti, Lozan Barış Görüşmeleri’nde barışın yapılabilmesi için “Türkiye’nin egemenlik ve bağımsızlık haklarına saygı duyulması” gerektiğini ifade etmişlerdi. TBMM’nin bu tutumu ile aşağıdakilerden hangisini, savunduğu ileri sürülebilir?

Palme Yayınevi

19. Ünite

11. Yeni Türk Devleti’nin, Osmanlı Devleti’nin devamı ve mirasçısı olduğunu ileri süren bir kişi bu savına aşağıdakilerden hangisini kanıt olarak gösterebilir? A) Tüm azınlıkların Türk vatandaşı sayılacağı

A) Devletlerarası eşitliği

B) Boğazların bir komisyonca yönetileceği

B) Ekonomik işbirliğini

C) Kapitülasyonların kaldırılacağı

C) Devletlerarası ittifakları

D) Fener Rum Patrikhanesi’nin İstanbul’da kalacağı

D) Milletler Cemiyeti’nin kaldırılmasını E) Devletçilik politikasının uygulanmasını

9.

E) Türk Hükümeti’nin Osmanlı borçlarının Türkiye’nin payına düşen kısmını, eşit taksitlerle ödeyeceği

Genel bir savunma savaşı niteliğinde olan Kurtuluş Savaşı, hangi yönüyle Osmanlı Devleti’nin XIX. ve XX. yüzyıllarda yaptığı savunma savaşlarından ayrım gösterir?

12. İsmet İnönü’nün;



II. I. ve II. İnönü muharebelerindeki başarısı

A) Daha fazla insan kaybının olmasıyla



B) Ulusal bağımsızlıkla, ulusal egemenliği birlikte gerçekleştirmesiyle

III. Mudanya Ateşkes Antlaşması’ndaki diplomatik başarısı



gelişmelerinden hangilerinin Lozan Barış Görüşmeleri’ne baş temsilci olarak gönderilmesinde, etkili olduğu söylenebilir?



C) Ağırlıklı olarak Avrupa’lı devletlerle savaşılmasıyla D) Savunma silahlarının yanısıra saldırı silahlarının da kullanılmasıyla E) Düzenli Ordu birliklerince yapılmasıyla 7. D

8. A

I. Düzenli Orduların kurulması konusundaki çabası

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III 9. B

10. E

11. E

12. C

19. Ünite

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar

13. Ulusal Kurtuluş Savaşımız sürerken Sovyet

15. İkinci İnönü Savaşı’nın askeri zaferle so-

Rusya’nın yanısıra Hintli Müslümanlarda ciddi anlamda para göndermişlerdir.

nuçlanması üzerine; – İtalya’nın, Anadolu’da işgal altında tuttuğu topraklardaki askerlerinin bir bölümünü geri çekmesi



Bu bilgiye dayanarak; I. Sovyet Rusya, antiemperyalist mücadelemizde ulusal güçlerin yanında yer almıştır.



II. Hintli Müslümanlar, Ulusal Kurtuluş Savaşı’mızın haklılığına inanmaktadır.



III. Hintli Müslümanların yaptığı ekonomik yardımın arkasında sadece Halife’ye duyulan bağlılık vardır.





yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

D) I ve III

E) II ve III



– Fransa’nın, TBMM Hükümeti ile görüşme konusunda diplomasi arayışı içine girmesi



– İngiltere’nin, ortakları olan İtalya ve Fransa’yı tutum değişikliği konusunda acele etmemeleri konusunda uyarması



gelişmelerine bakarak; I. İtilaf devletleri, tam bir görüş birliği içindedir.



II. İtalya, kendisine neden Anadolu topraklarındayım sorusunu sormakta ve gereğini yerine getirmektedir.



III. İkinci İnönü Savaşı’nın askeri bir başarı olduğu İtalya ve Fransa tarafından kabul edilmektedir.

14. –



Birinci İnönü zaferi üzerine, Sovyetlerle Moskova Antlaşması, – Sakarya zaferimiz üzerine, Sovyet Cumhuriyetleri ile Kars, Fransızlarla Ankara Antlaşması, – Büyük Taarruz üzerine, Lozan Antlaşması imzalanarak yurdumuz işgallerden kurtarılmıştı. Kurtuluş Savaşı’mızda elde edilen zaferler ile sonuçları göz önüne alındığında aşağıdakilerden hangisi, söylenebilir?

Palme Yayınevi



A) Kurtuluş Savaşımız uzun sürmüştür

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

16. Mustafa Kemal, kazanılan bir zafer üzerine



kendisini kutlamaya gelenlere “ Bu zaferi tel örgüleri aşarak canını esirgemeden düşmanının üzerine saldıran Akdeniz yolunu Türk süngülerine açan kahramanlar kazanmışlardır” demişti. Mustafa Kemal’in övgü ile söz ettiği savaşın aşağıdakilerden hangisi olduğu ileri sürülebilir? A) Çanakkale Savaşları

C) Batı Cephesi’nde Ruslar ile savaşılmıştır

B) Kütahya-Eskişehir Savaşları

D) TBMM ilk askeri başarısını, Ruslara karşı elde edilmiştir

C) Sakarya Meydan Muharebesi D) Aslıhanlar - Dumlupınar Savaşları

E) TBMM’nin imzaladığı ilk antlaşma Ankara

E) Büyük Taarruz

Antlaşma’sıdır

14. B

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) Kurtuluş Savaşımızın sonucu Batı Cephesinde belirlenmiştir

13. C

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

15. D

16. E

Bilgi Köşesi

Bu durum ilişkilerimizin düzelmesine, ekonomik ve kültürel ilişkilerin gelişmesine katkı sağlamıştır. • Afganistan ile ilişkiler: Bağımsızlığına kavuşan Afganistan, bir Müslüman devlet olarak bağımsızlık mücadelesi veren TBMM ile yakından ilgilenerek 1 Mart 1921 de Moskova’da birbirlerinin bağımsızlıklarını tanıyan ve karşılıklı yardımlaşmayı içeren bir dostluk antlaşması imzalamışlardı. • TBMM’nin kurduğu devleti tanıyan ilk İslâm Devleti'nin Afganistan olduğunu… Biliyor muydunuz? • İngiltere ile ilişkiler: Kurtuluş Savaşımız süresince İngilizler ile herhangi bir savaş yapılmamış ise de İngilizler, Ermenileri ve Yunanları desteklemek suretiyle düşmanlıklarını Kurtuluş Savaşımız sonuna kadar sürdürmüşlerdi. Lozan’da Fransızlar ve İtalyanlar ile birlikte en fazla direniş gösteren devlet olmuşlardı. İngilizler ile ilişkilerimiz 1926'da Irak sorununu çözen Ankara Antlaşması ile düzelmeye başlamıştır. BÜYÜK TAARRUZ (26 AĞUSTOS/18 EYLÜL 1922): • Yunanlar, Sakarya’nın batısında işgal ettikleri yerleri ellerinde tutabilmek için savunma hazırlıklarını sürdürürken Başkomutan Mustafa Kemal, Yunanları yurttan tamamen atmak amacı ile büyük bir gizlilik ve titizlik içerisinde taarruz hazırlıklarına başlamıştı. Tekalif-i Milliye Emirlerini bir kez daha uygulamaya koyarak halktan ordumuz için fedakarlıklarda bulunmalarını istemişti. Doğu ve Güneydeki birliklerimiz Batı Cephesine kaydırılmış, ordumuz taarruz savaşı için eğitilmişti. Taarruz hazırlıklarının gecikmesi gerekçesiyle TBMM 5 Mayıs 1922'de Mustafa Kemal’in Başkomutanlık yetkilerini uzatmamış ancak yapılan açıklamalar sonucu yetkileri yeniden uzatılmıştı. Savaş 26 Ağustos 1922'de Ordularımızın taarruzu ile başlamış, Yunan ordusu dört gün içinde kuşatılarak 30 Ağustos 1922'de bir meydan savaşı yapılmıştı.

297

19. Ünite

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar

Bilgi Köşesi

Bu savaşı doğrudan Mustafa Kemal yönettiği için tarihimize “Başkomutanlık Meydan Savaşı” olarak geçmiş ve ordularımızın zaferi ile sonuçlanmıştı. Bundan sonra kaçan Yunan ordusu takip edilerek 2 Eylül’de Uşak 9 Eylül’de İzmir kurtarılmıştı. 18 Eylül’de Batı Anadolu Yunanlardan tamamen temizlenmiş, sıra Doğu Trakya’nın kurtarılmasına gelmişti.

• 30 Ağustos Başkomutanlık Meydan Savaşının zaferle sonuçlanmasından sonra Başkomutan Mustafa Kemal’in “Ordular ilk hedefiniz Akdeniz’dir ileri” emrini verdiğini…

4. TEST 1.



Birinci İnönü Savaşı sonrası İngiltere’nin Sevr’i yumuşatarak Türk tarafına kabul ettirme girişimleri Londra Konferansı’nın toplanmasına neden olmuş, Osmanlı Hükümeti’nin yanı sıra TBMM’de Mustafa Kemal’ın kararlı tutumu sonucu ayrıca davet edilmiştir. Buna göre; I. TBMM ile İstanbul Hükümeti ayrı ayrı temsil edilmiştir.



II. TBMM’nin, barış karşıtı olmadığı kanıtlanmıştır.



III. Ulusal Mücadele’nin askeri dönemi sona ermiştir. yargılarından hangilerine, ulaşılamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III



4.

I. TBMM’nin, İtilaf devletleri tarafından hukuksal olarak tanınmasını sağlamak



II. Yunan işgalinin, işgal boyutlarını aşarak katliama dönüştüğünü kanıtlamak



III. TBMM’nin bu aşamada barıştan yana olmadığını göstermek



IV. İtalya’nın, arabulucuğundan yararlanmak TBMM Hükümeti Londra Konferası’ndan kalıcı bir sonuç çıkmayacağını bilmesine karşın bu konferansa katılmıştır.



TBMM’nin konferansa temsilci göndermesinin amacını aşağıdakilerden hangileri belirler?

• Anadolu işgalcilerden temizlenmişti ama Doğu Trakya’da Yunanlar, Çanakkale ve İzmit yörelerinde İngilizler, İstanbul’da ise İtilaf kuvvetleri bulunmaktaydı. Ordularımız, Doğu Trakya’yı Yunanlardan temizlemek için boğazlara yöneldiğinde karşılarında boğazları korumakta kararlı görünen İngilizleri bulmuşlardı. Çıkabilecek bir Türk-İngiliz Savaşını; a. Fransa ve İtalya’nın İngilizleri desteklemeyeceklerini açıklamaları, b. Fransız basının etkisi ile İngiliz halkının savaşa karşı çıkması, c. Sömürgelerin İngiltere’ye yardım edemeyeceklerini bildirmeleri, d. İngilizlerin yalnız kaldığını gören Mustafa Kemal’in “Boğazların diğer devletler içinde önem taşıdığı, boğazlar yüzünden çıkacak bir savaşta Türklerin kesinlikle yalnız bırakılmayacağı” biçimindeki diplomatik sözleri İngilizlerin barış görüşmelerine razı olmalarını sağlamıştı. • Mudanya Ateşkes görüşmelerine TBMM adına Batı Cephesi komutanı İsmet İnönü ile İngiliz, Fransız ve İtalyan generalleri katılmış, Yunan generali ise Mudanya açıklarında bir gemiden görüşlerini yazılı olarak delegelere bildirmişti.

298

2.





Birinci İnönü Savaşı’ndan sonra toplanan Londra Konferansı’nda, TBMM adına Bekir Sami Bey ile İngiltere Fransa ve İtalya temsilcileri arasında savaş esirlerinin değişimini içeren bir antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşmanın içeriği ayrı tutulmak koşuluyla sadece imzalanmış olması ile ilgili olarak; I. Ulusal bağımsızlığımıza aykırıdır.

Palme Yayınevi

(3/11 EKİM 1922):

B) Yalnız III

C) II ve IV

D) I, III ve IV

E) II, IV ve V

Biliyor muydunuz? MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI

A) Yalnız I

5.

Kurtuluş Savaşı sırasında, I. TBMM’nin, Londra Konferansı’na davet edilemsi



II. Fransa ile Ankara Antlaşması’nın imzalanması



II. İtilaf Devletleri Sevr Antlaşması’ndan vazgeçmiştir.





III. TBMM, İtilaf Devletleri’nce hukuken tanınmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

III. Anlaşma devletleri Ateşkesi’nin yapılması



gelişmelerinden hangileri TBMM’nin diplomatik alanda da mücade ettiğini gösterir?



3.

Ulusal Kurtuluş Savaşı’mızda kazanılan askeri zaferler, ardından siyasi başarıları da getirmiştir. Aşağıdakilerden hangisi, bu saptamayı doğrular nitelikte değildir? Siyasi Sonuç Gümrü Antlaşması’nın kabullenmesi imzalanması SSCB ile Moskova B) Birinci İnönü Antlaşması’nın imzaSavaşı’nın lanması kazanılması C) Kütahya – Eskişehir Ankara Antlaşması’nın Savaşları imzalanması Kafkas Cumhuriyetleri D) Sakarya Meydan ile Kars Antlaşması’nın Muharebesi’nin imzalanması kazanılması Mudanya Ateşkes E) Büyük Taarruz’un kazanılması Antlaşması’nın imzalanması

6.

3. A

A) Yalnız II



B) Yalnız III

C) I ve II



D) II ve III



TBMM ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’nda yer alan; “Çarlık Rusyası ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan tüm antlaşmalar geçersizdir.” hükmü ile Rusya’nın; I. Osmanlı yönetimini yok sayma



II. Sevr Antlaşması’nın onaylama

Askeri Olay

2. C

Mudanya

E) I, II ve III

A) Ermenilerin yenilgiyi

1. C

ile



III. Misak–ı Milli sınırlarını kabul etme



durumlarından hangilerini, kabul ettiğini gösterir? A) Yalnız I



C) Yalnız III



E) I, II ve III 4. A

5. E

B) Yalnız II

6. D

D) I ve III

19. Ünite 7.



Birinci İnönü Muharebesi’nin askeri zaferle sonuçlanmasından sonra toplanan Londra Konferansı’nda, TBMM’nin resmi olarak davet edilmesinde, İtalya ve Fransa’nın ısrarlı tavrına karşı İngiltere ve Yunanistan karşı çıkmışlardır.

10. İtilâf Devletleri Ulusal Kurtuluş Savaşı’mızda;

İngiltere ve Yunanistan’ın böylesi bir tutum sergilemelerinde; I. TBMM’nin hukuksal varlığını tanımak istememişlerdir.



II. Osmanlı Hükümeti ile olan siyasi ilişkilerine, zarar vermekten çekinmişlerdir.



III. TBMM’nin, Malta’daki siyasi sürgünlerin serbest bırakılmasını şart koşacağı endişesini taşımışlardır. yargılarından öncelikle hangilerine, ulaşılır?



A) Yalnız I C) Yalnız III



– Birinci İnönü Savaşı’ndan sonra Londra Konferansı’nı



– Büyük Taarruz’dan sonra, Lozan Konferansı’ nı toplamışlardır.



Buna göre; İtilaf Devletleri, hangi durumda TBMM’ni konferansa çağırmaktadır? ka-

B) Sovyet Rusya’nın, TBMM’ni tanıması C) İtalya’nın, TBMM’ne karşı savaşmaması D) Gerilla savaşının sonuç vermemesi E) İtalya ve Fransa’nın işgal ettikleri bölgeleri boşaltması

B) Yalnız II

D) I ve III

11. Eskişehir–Kütahya Muharebeleri’nden sonra,

İtilaf Devletleri, Sevr koşullarını biraz yumuşatarak. TBMM Hükümeti’ne kabul ettirebilmek amacıyla Londra Konferansı’nı düzenlemişlersede olumlu sonuç alamamışlardır .

Palme Yayınevi





A) TBMM ordularının, askeri başarılar zanması

E) II ve III

8.

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar



– Meclis’in, Ankara’dan Kayseri’ye taşınması tartışmalarının yaşanması



– Meclis’te, uzun tartışmalar yapılarak yenilginin sorumlularının aranması



– Tekalif–i Milliye (Ulusal Yükümlülükler) Yasası’nın kabul edilmesi



ile ilgili olarak; I. Türk ordusu yenilmiştir.



II. Düzenli ordudan vazgeçilerek, Kuvay–ı Milliye birliklerine geri dönülmüştür.

A) Anadolu’da ayaklanmalar çıkarmak



B) Yunanları yeni bir saldırı için harekete geçirmek

III. Düşman ordusu Ankara yakınlarına kadar gelmiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

TBMM Hükümeti’nin bu koşulları kabullenmemesi üzerine İtilaf Devletleri’nin giriştiği ilk hareket aşağıdakilerden hangisidir?

C) İstanbul’da hükümet değişikliğini sağlamak

A) Yalnız I

D) İstanbuldaki fiili işgali resmi işgale dönüştürmek

E) I ve III



C) Yalnız III

B) Yalnız II

D) I ve II

TBMM Hükümeti, Ulusal Kurtulaş Savaşı’ nı başlatmakta haklı olduğunu dünya kamuoyuna duyurmak amacıyla aşağıdaki uygulamalardan hangisini, yaşama geçirmiştir? A) Düzenli Orduyu kurmayı

güçlerine karşı sürdürdüğü savaşlarda öncelikle düşmanın ilerlemesini durdurmaya çalışmıştır.

TBMM’nin bu tutumuna bakarak; I. İtilâf Devletleri arasındaki siyasi çatırdamanın derinleşmesini beklemiştir.



II. Düşmanı oyalayarak, düzenli ordunun kurulması için zaman kazanmaya çalışmıştır.

B) Hıyanet–i Vataniye Yasası’nı çıkarmayı C) Kuvay–ı Milliye birliklerini disiplin altına almayı



III. Savaştan yana olmadığını göstermiştir.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir?

D) Sovyet–Rusya ile Moskova Antlaşmasını imzalamayı

A) Yalnız I

9. E



C) Yalnız III

E) Londra Konferansı’na Türk delegasyonunu göndermeyi 8. B

Yapılan görüşmeler sonunda Milli Mücadelemizin savaşlar dönemini sona erdiren ateşkes antlaşması imzalanmıştır.

Buna göre; 1. Yunanlar 15 gün içerisinde Doğu Trakya’yı boşaltarak Meriç Nehri’ nin batısına çekileceklerdir. 2. İstanbul Boğazı ve çevresi TBMM yönetimine bırakılacaktır. (Bu karar Osmanlı Saltanatının hukuken sona erdiği anlamına gelmektedir.) 3. Türkler güvenlik amacı ile sekiz bin dolayında Jandarma gücünü Doğu Trakya’ya geçirebilecektir, 4. Türk ordusu kesin barışa kadar Çanakkale Boğazı’nda ve İzmit Yarımadası’nda belirlenen bölgeyi geçmeyecektir, 5. Doğu Trakya’da güvenlik sağlandıktan sonra İtilaf kuvvetleri de bölgeden çekileceklerdir. • Mudanya Ateşkes Antlaşması ile Doğu Trakya (Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ) ve İstanbul’un savaş yapılmadan kurtarıldığını… • Mudanya Ateşkes Antlaşması ile Mondros Ateşkes Antlaşması’nın geçerliliğini yitirdiğini… • Ateşkes’in Lozan Barış Antlaşması’ na zemin oluşturduğunu … Biliyor muydunuz?

(1 KASIM 1922):

12. Ulusal Kurtuluş Savaşı’mızda; TBMM işgal

7. A



SALTANAT’IN KALDIRILMASI

E) Azınlık eylemlerini desteklemek

9.

Bilgi Köşesi

E) I ve III 10. A

11. E

12. B

B) Yalnız II

D) I ve II

• 23 Nisan 1920 de TBMM’nin açılması ile ulus egemenliğine dayalı yeni bir devlet kurulmuş, hazırladığı 1921 Anayasasında (Teşkilat- ı Esasiye Kanunu) Padişah–Halife’ nin siyasi, dini ve hukuki yetkilerine son vermiş yetkileri TBMM üzerine almıştı. Ancak o günkü ortam dikkate alınarak kişisel egemenliği temsil eden Saltanat’a dokunulmamıştı. Saltanat ve Hükümetinin; a. Milli Mücadelemize karşı düşmanlarla işbirliği yapması, b. Kişisel egemenliği temsil eden Saltanat’ ın ulus egemenliğinin önünde engel oluşturması,

299

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar

Bilgi Köşesi c. Saltanat’ın Laik düzenin önünde engel olması, d. Ulus egemenliği karşıtı eski düzen yanlılarının destek alabilecekleri, güvenebilecekleri bir kurum olarak Saltanat’ı görmeleri Saltanat’ın kaldırılmasını gerekli hale getirmişti. • İtilaf Devletleri’nin Türkler arasında ikilik yaratmak düşüncesiyle Lozan Konferansı’na TBMM’nin yanında İstanbul Hükümetini de çağırmaları TBMM de büyük tepkilere yol açmıştı. Bu olay Saltanat konusunun ele alınmasında, kaldırılmasında hızlandırıcı güncel neden olmuştu. TBMM yaptığı görüşmeler sonunda Saltanat’ın Halifelik’ten ayrılması, kararlaştırılmış ve Saltanat 1 Kasım 1922'de kaldırılmıştı. TBMM Saltanat’ın kaldırılması hakkındaki kanunu “Osmanlı Saltanatı İstanbul’un resmen işgal tarihi olan 16 Mart 1920 de son bulmuştur” sözleri ile kabul etmişti. O günkü ortam dikkate alınarak Halifeliğe dokunulmamıştı. Son Sadrazam Tevfik Paşa 4 Kasım 1922 de istifasını vermesi ile İstanbul Hükümeti de tarihe karışmıştı. (Birinci TBMM’nin gerçekleştirdiği tek devrim Saltanat’ın Kaldırılması’dır.) Saltanat’ın kaldırılması ile; a. Ulus egemenliğinin önündeki en önemli engel aşılmış oldu b. Siyasal alanda laiklik yolunda ilk büyük devrim gerçekleşmiş oldu c. Eski düzen yanlıların destek alabilecekleri, güvenebilecekleri bir kurum ortadan kalkmış oldu. (Osmanlı Devleti “iç hukuk” açısından resmen sona ermiştir. • Son Padişah VI. Mehmet Vahdettin 17 Kasım 1922 de Halife unvanı ile İngilizlere sığınarak ülkemizden ayrılması üzerine TBMM, İngilizlerin Halifelik unvanını İslâm alemi için kullanabileceğini göz önünde tutarak Vahdettin’in Halifeliğini de tanımadı 18 Kasım 1922 de Veliaht Abdülmecit Efendi’yi Halife seçti. Böylece Halifelik kurumu, TBMM ne yani ulus egemenliğine bağlı bir kurum galine getirilmiş oldu.

300

13. XV. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir

15. Güney Cephesi’ndeki, Kuva–i Milliye’nin ça-

Paşa’nın Osmanlıdan kalan düzenli ordu ile Doğu Cephesi’nde Ermeniler’e karşı TBMM adına kazandığı ilk askeri başarıdan sonra Gümrü Antlaşması imzalanır.

baları gerçek anlamda bir halk savaşı özelliği taşımaktadır. Adana, Antep, Urfa, Maraş savunmalarındaki halkın başarılı tutumu Fransızların, bölgedeki etkinliğini kırmaya yetmiştir. Bu durum Amasya Genelgesi’nde alınan aşağıdaki kararlardan hangisinin doğruluğu gösteren en önemli bir kanıt niteliğindedir?



Bu bilgilere göre; I. TBMM ilk askeri başarısını Doğu Cephesi’ nde Ermenilere karşı kazanmıştır.



II. Askeri başarı, TBMM’nin ilk siyasi başarısını da beraberinde getirmiştir.



III. TBMM’nin oluşturduğu düzenli ordu ilk askeri başarısını Doğu Cephesi’ndeki başarısı ile kanıtlamıştır.





A) Ulusun bağımsızlığını yine ulusun azmi ve kararı kurtaracaktır. B) İstanbul Hükümeti, üzerine aldığı sorumluluğun gereğini yerine getirememektedir.

yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I C) Yalnız III

C) Sivas’ta ulusal bir kongre toplanmalıdır.

B) Yalnız II



D) Askeri ve sivil kuruluşlar kapatılmamalıdır.

D) I ve II

E) Vatanın bütünlüğü, ulusun bağımsızlığı tehlikededir.

E) I ve III

14. Ordumuzun Sakarya’nın doğusuna çekildiği günlerde Bakanlar Kurulu, Hükümet Merkezi’nin Ankara’dan Kayseri’ye taşınmasına karar verdi. Ancak Meclis’ten onay almak gerekiyordu. Fakat Meclis, tahliyenin aksine Ankara’nın korunmasına, bunun için gerekli hazırlıkların yapılmasına karar verdi.

Palme Yayınevi

19. Ünite

Buna göre aşağıdakilerden hangisi, söylenemez?

16. Mustafa Kemal’e, Eskişehir –Kütahya–Afyon Muharebeleri’ndeki yenilgiden sonra TBMM tarafından Başkomutanlık görevi verilmiştir. Mustafa Kemal yetkisiz sorumluluk olmaz diyerek 3 aylık bir süre için yasama, yürütme, yargı yetkilerini de üzerine almıştır.

A) Eskişehir – Kütahya Savaşları’ndaki yenilgimiz üzerine ordumuzun Sakarya’nın doğusuna çekildiği

Mustafa Kemal’in bu sürede ve bu yetkilerle ulaşmak istediği temel hedef aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir? A) Düzenli orduya asker alımlarını hızlandırmak B) Tüm zararlı derneklerin çalışmalarına son vermek

B) Hükümet Merkezi’ndeki değişikliğin öngörülmesinde yeni bir Yunan saldırısına karşı önlem alma ihtiyacı duyulduğu

C) Kısa sürede kesin zafer kazanmak D) Temsil Kurulu’nun çalışmalarını TBMM’ de toplamak

C) Hükümetin aldığı kararın yasallaşması için Meclisten onay alması gerektiği

E) Kuva–yı Milliye birliklerine çeki düzen vermek

D) Meclisin, Eskişehir – Kütahya Savaşları’ ndaki yenilginin, yeni bir yenilgiyi kaçınılmaz kılacağını düşündüğü E) Milletvekillerinin, Ankara’nın boşaltılması kararına ciddi tepki gösterdiği

13. D

14. D

15. A

16. C

19. Ünite

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar Bilgi Köşesi

5. TEST 1. Mudanya Ateşkesi’nde;

4.



– İstanbul ve çevresi TBMM yönetimine bırakılacaktır.



– İtilaf Devletleri, barış antlaşması yürürlüğe girinceye kadar İstanbul’da kalacaklardır.



maddelerine bakarak, İtilaf Devletleri için; I. Osmanlı Devleti’ni, hukuken yok saymışlardır.



II. Saltanatın kaldırılmasına iradi bir müdahaleyle ortam oluşturmuşlardır.



III. Azınlıkları, korumaya çalışmışlardır.



yargılarından hangilerine, ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve III

Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın aşağıdaki maddelerinden hangisi, İstanbul’da yaşayan yabancı ve azınlıkların can ve mal güvenliğinin sağlanması ile ilgilidir? A) Yunanlar, Doğu Trakya’yı 15 gün içinde boşaltacak B) Boğazlar ve İstanbul TBMM Hükümeti yönetimine bırakılacak C) Barış antlaşması imzalanıncaya kadar İtilaf Askerleri İstanbul’da kalacak D) TBMM barış antlaşmasına kadar sayıları sekizbin olarak saptanan Jandarmayı Doğu Trakya’da tutabilecek E) Boşaltmadan sona otuz gün içinde Yunanlar Doğu Trakya’yı İtilaf Devletleri aracılığıyla Türklere teslim edilecek

2.

Mudanya Ateşkesi’nin aşağıdaki hükümlerinden hangisi İtilaf Devletleri’ninde Osmanlı İmparatorluğu’nun hukuken sona erdiğini kabul ettiklerini gösterir? A) İstanbul ve çevresi TBMM Hükümeti’ne verilecek

Palme Yayınevi

E) II ve III

5.

I. Yunanlar, Doğu Trakya’yı 15 gün içinde boşaltıcak



II. Boğazlar ve İstanbul TBMM Hükümeti yönetime bırakılacak



III. Barış antlaşması imzalanıncaya kadar İtilaf askerleri İstanbul’da kalacak



Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın yukarıdaki hükümlerinden hangileri İstanbul’ da yaşayan yabancı ve azınlıkların can ve mal güvenliğinin sağlanmasına yönelik olduğu söylenebilir?

B) Yunanlar, Doğu Trakya’yı teslim edecek C) Kalıcı barışa kadar, Doğu Trakya’da sadece Jadarma gücü bulundurulacak D) Boğazların, kesin durumu kalıcı barışta belirlenecek E) Kalıcı bir barışa kadar, Türk ordusu Çanakkale’ de ve Kocaeli Yarımadası’nda kalacak

3.

“İtilaf Devletleri, bir saman alevine benzettikleri Anadolu İhtilali ve onun önderinin karşısında yenik düştüklerini, bir başka anlatımla Ulusal Kurtuluş Savaşı’nı TBMM’nin ve onun oluşturduğu Düzenli Ordu’nun kazandığını” ilk kez aşağıdaki hangi olayla resmen kabul etmişlerdir?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) I ve III

6.



A) Londra Konferası’nda

9 Eylül 1922’de TBMM’nin oluşturduğu Düzenli Ordu İzmir’e girdikten sonra, kente gelen Mustafa Kemal, İtilaf Devletleri’ne ait donanmanın yirmidört saatte limanı boşaltmalarını isteyen bir ültimatom verdi. Yanında bulunanlar “Ya terketmezlerse onlara karşı ne yapabiliriz ki?…” dediklerinde O, “Hiçbir şeye gerek yok, göreceksiniz gideceklerdir.” dedi ertesi gün İtilaf Donanmaları’nın limandan ayrıldığı görüldü. Yukarıdaki olay Mustafa Kemal’in hangi niteliğini yansıtmaktadır? A) Gözüpekliğini

B) Mudanya Ateşkes Antlaşması’nda

B) Hitabet özelliğini

C) Paris Barış Konferansı’nda

C) Düşmanlarına hıncını

D) Lozan Antlaşması’nda

D) Önyargılarının sağlamlığını

E) San Remo Konferansı’nda

E) Öngörü ve tahminlerideki tutarlılığını

1. D

2. A

3. B

4. C

5. C

6. E

• Padişah Vahdettin’in İngilizlere sığınırken yazdığı mektup ta Padişah unvanını, kullanmayıp yalnızca Halife unvanını, kullanmasının Saltanat’ın kaldırıldığını kabul ettiği anlamı taşıdığını… • Saltanat ile birlikte kaldırılmayan Halifeliğin ise Cumhuriyet’in ilanından sonra 3 Mart 1924 te kaldırıldığını ve Osmanlı ailesinin tüm üyelerinin sınırlarımız dışına çıkarıldığını… Biliyor muydunuz? LOZAN ANTLAŞMASI (24 TEMMUZ 1923): • Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasından sonra kesin barış için hazırlıklara başlanmıştı. Ancak bazı sorunların çözümlenmesi gerekmekteydi. Bunlar; a. Konferans’ın nerede toplanacağı konusu: TBMM, konferansın İzmir’de toplanmasını önermiş ise de İtilaf Devletleri ise “ uluslar arası geleneğe göre tarafsız “ bir yer olan Lozan’ı önermişlerdi. Lozan kararlaştırılmıştı, b. Lozan’a TBMM adına kimin gönderileceği konusu: Lozan’a Rauf Orbay gitmek istedi ise de O’nun Mondros’u imzalamış olması dikkate alınarak Lozan’a gönderilmemiş, Lozan’a Mudanya’daki diplomatik başarısından dolayı İsmet İnönü gönderilmişti.

Mustafa Kemal, Lozan’a giden heyetten;

1. Kapitülasyonlar ve Ermeni yurdu konusunda kesinlikle ödün verilmemesi, 2. Ordu ve donanmamız ile ilgili hiçbir kısıtlamanın kabul edilmemesi, 3. Diğer konularda ise ulusumuzun çıkarlarını korumaları yolunda azami çabayı göstermelerini istemişti.

301

/ Kurtuluş Savaşında Cepheler ve Antlaşmalar

Bilgi Köşesi

7.

• Lozan Konferansı 20 Kasım 1922 de başlamış ise de İtilaf Devletleri’ nin Sevr üzerinde ki göstermelik önerilerinde ısrar etmeleri yüzünden sonuç alınamamış ve konferans dağılmıştı.

• Lozan Antlaşması’nın, Osmanlı Devleti’nden gelen yüzyılların birikmiş sorunlarını çözüme kavuşturduğunu… • Lozan Antlaşması’nın bazı değişiklikleri ile birlikte Birinci Dünya Savaşı sonunda imzalanan antlaşmalar arasında “halen yürürlükte olan tek uluslararası antlaşma” olduğunu…

hükmüne göre “Jandarma dahil olmak üzere Yunan sivil memurlar, en kısa zamanda Doğu Trakya’dan çekilerek, çekildikleri yerleri işgal devletlerinin temsilcilerine; onlar da TBMM Hükümeti temsilcilerine bırakacaklardır. Bu işlem otuz gün içinde tamamlanacaktır.

A) İstanbul ve Boğazlar, TBMM Hükümeti’ne bırakılacaktır. B) Yunanlar, Doğu Trakya’yı İtilaf Devletleri aracılığıyla Türkler’e teslim edecektir.



C) Antlaşmanın imzalanması ile Türkiye ile Yunanistan arasındaki savaş son bulacaktır.

Lozan görüşmeleri Nisan 1923 de başlamıştı. Bu kez tarafl