Ilustrowana historia świata. Tom 5 [PDF]

Zitiervorschau

li�� ·

ILUSTROWANA

1STORlA ,611111"""'"

s

1 ...... ta 1914-1993

ILUSTROWANA

TOM5 Lata 1914 1993 ·

redakcja naukowa prof. dr hab. Henryk Samsonowicz

1-1 lJ1J

MUZA SA

1914-1949

Epoka wielkich wojen latach 1914-1949 świat przeszedł przez okres gwałtownych przemian. I wojna światowa rozpoczęta w 1914 r. spowodowała wykorzystanie najnowszych zdobyczy technologicznych i przyspieszyła zmiany sytuacji i roli kobiet w społeczeństwie. W czasie I wojny światowej w Irlandii wybuchło powstanie przeciwko rządom brytyjskim, a także miały miejsce dwie rewolucje w Rosji. W czasie pierwszej rewolucji car został zmuszony do abdykcji, a druga rewolucja przekształciła Rosję w kraj komunistyczny. W rezultacie wojny zmieniono w Europie wiele granic i powstały nowe państwa. W okresie między wojnami dwie polityczne idee zdobyły wielkie wpływy w niektórych częściach świata. Jedną był komunizm, a drugą faszyzm. Wydarzeniem w okresie międzywojennym, które wywarło bardo dalekosiężne skutki, był Wielki Kryzys na Wall Street w 1929 r. Mnóstwo ludzi i przedsiębiorstw zbankrutowało, a miliony ludzi pozostało bez pracy, gdyż z powodu braku pieniędzy nie było nabywców na wytwarzane towary.

W

T l wojna światowa: przygotowujący się do ataku żołnierze wychodzą na wierzchołek okopów, gdzie nie mają już osłony przed kulami wroga. l wojnę światową uważano za .. wojnę, która skończy wszystkie wojny", jednak po 20 latach doszło do wybuchu 11 wojny światowej.

Jednocześnie jednak w latach 1914-1949 nastąpił wielki postęp w medycynie, ubezpieczeniach zdrowotnych i edukacji. Znacznych postępów dokonano również w rolnictwie, gdzie stosowanie nawozów sztucznych i środków chemicznych bardzo zwiększyło plony. Wprowadzenie nowych narzędzi ułatwiło i przyspieszało prace domowe. Poprawił się transport, umożliwiając ludziom coraz szybsze i dalsze podróże. Zmiany te przyspieszyła I I wojna światowa, w rezultacie której Stany Zjednoczone Ameryki i Związek Radziecki stały się supermocarstwami. Zostały skonstruowane silniki odrzutowe i bomba atomowa, a postęp w medycynie umożliwiał ratowanie osób cywilnych i żołnierzy, rannych w czasie konfliktów. Kiedy nadszedł pokój, nasiliły się żądania większej równości. Przybrały także na sile żądania niepodległości ze strony tych krajów, które nadal jako kolonie były we władaniu mocarstw europejskich. W niektórych koloniach kwestię tę rozwiązano pokojowo, w innych doszło do wojen i przelewu krwi.

1914-1949 WAŻNIEJSZE WYDARZENIA

Ameryka

�

1914 Otwarcie Kanału Panamskiego. 1917 Wypowiedzenie przez Stany Zjednoczone Ameryki wojny Niemcom.

1926 Lądowanie oddziałów amerykańskich w Nikaragui.

1929 Krach na giełdzie w Nowym Jorku. 1930 Zamachy stanu w Brazylii i Argentynie. 1932-1935 Wojna między Paragwajem i Boliwią. 1933-1945 Franklin Deiano Roosevelt prezydentem Stanów Zjednoczonych Ameryki.

Europa

1914-1918 l wojna światowa. 1916 Powstanie wielkanocne w Irlandii przeciwko rządom brytyjskim. 1917 Rewolucja w Rosji. 1918 Odzyskanie niepodległości przez Polskę. 1919 Podpisanie traktatu wersalskiego. Utworzenie Ligi Narodów. 1922 Utworzenie Wolnego Państwa Irlandzkiego. ,.Marsz na Rzym" Benile Mussoliniego i zdobycie przez faszystów władzy we Włoszech. 1925 Konferencja w Locarno.

Afryka

1914-1918 l wojna światowa

1922 Egipt proklamowany niepodległym państwem.

1925-1926 Powstanie Abd-ei-Krima w Maroku, stłumione przez wojska francuskie i hiszpańskie.

1933 Zdobycie przez Hitlera władzy w Niemczech.

1936-1939 Wojna domowa 1938 Nacjonalizacja przemysłu naftowego w Meksyku.

1939 Ogólnoamerykańska konferencja ministrów spraw zagranicznych w Panamie. 1941 Stany Zjednoczone Ameryki włączają się do 11 wojny światowej.

w Hiszpanii. 1938 Aneksja Austrii przez Niemcy. Konferencja w Monachium. 1939 Agresja Niemiec na Polskę. 1939-1 945 11 wojna światowa.

Etiopii.

1936 Zajęcie Etiopii przez Włochów i utworzenie Włoskiej Afryki Wschodniej.

1942 Bitwa pod El Alamein w Egipcie.

1943 W rezultacie zamachu Juan

1948 Rządy komunistyczne

Peron obejmuje władzę w Argentynie. 1945 Utworzenie Organizacji Narodów Zjednoczonych. 1946 Utworzenie Organizacji Państw Amerykańskich na konferencji w Bogocie. 1948 Zatwierdzenie przez Kóngres programu odbudowy Europy, tzw. planu Marshalla.

zdobywają pełną wladzę w Europie Wschodniej. 1949 Podział Niemiec na Niemcy Wschodnie i Niemcy Zachodnie. Utworzenie Paktu Północnoatlantyckiego.

638

1935 Agresja włoska przeciwko

1949 Wprowadzenie polityki apartheidu w Afryce Południowej.

•

1914-1949 WAŻNIEJSZE WYDARZENIA

Azja i Daleki Wschód

l

1914-1918 l wojna światowa.

1917 Deklaracja Balfoura obiecująca utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie.

1923 Traktat w Lozannie. Proklamowanie republiki w Turcji na czele z Muslalą Kernalem Paszą. 1925 Powstanie w Syrii stłumione przez wojska francuskie.

1932 Proklamowanie niepodległego królestwa Arabii Saudyjskiej. Formalne proklamowanie niepodległości Iraku.

1939-1945

11

wojna światowa.

1943 Proklamowanie niepodległości Libanu.

1945 Utworzenie Ligi Państw Arabskich.

1946 Proklamowanie niepodległości Syrii.

1948 Podział Palestyny i proklamowanie państwa Izrael. Wojna między Ligą Arabską a Izraelem.

1914-1918 l wojna światowa. 1919 Masakra ludności w Amritsarze (Indie) przez odziały brytyjskie. 1920 Wysunięcie przez Kongres hasła niezależności Indii od rządów brytyjskich. 1924 Utworzenie w Chinach rządu pod kierownictwem Sun Jat-sena. 1927-1937 Wojna domowa w Chinach. 1931 Okupacja Mandżurii przez wojska· japońskie. 1934-1935 Wielki Marsz pod kierownictwem Mao Tse-tunga. 1935 Nadanie przez Brytyjczyków konstytucji Indiom, przyznającej ograniczone prawa polityczne miejscowej ludności. 1937 Opanowanie przez wojska japońskie Szanghaju i Pekinu. 1940 Zawarcie Paktu Berlińskiego między Niemcami, Włochami i Japonią. 1939-1945 11 wojna światowa. 1944 Bitwa morska w Zatoce Leyte (Filipiny). 1945 Zrzucenie przez lotnictwo amerykańskie bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki. 1945-1954 Wojna Indochin o niepodległość przeciwko rządom francuskim. 1947 Indie i Pakistan uzyskują niepodległość. 1948 Zabójstwo Gandhiego. 1949 Holandia uznaje niepodległość Indonezji. W Chinach wladzę przejmuje Partia Komunistyczna.

Australia l Oceania

1914-1918 l wojna światowa.

1920 Kolonie należące wcześniej do Niemiec, przechodzą we władanie Japonii i Australii.

1 927 Przeniesienie stolicy Australii z Melbourne do Canberry.

1939-1945 11 wojna światowa. 1941 Atak japoński na Pearl Harbor i Hawaje powoduje włączenie się Stanów Zjednoczonych Ameryki do 11 wojny światowej. 1942 Opanowanie przez Japończyków wysp na Pacyfiku zagraża bezpieczeństwu Australii.

639

1914-1949 Ś wiat

� Najbardziej zaciekle walki

w okresie l wojny światowej miały miejsce w pólnocno-zachodniej Europie . ale skutki wojny dotknęły cały świat.

Skutki I i II wojny światowej oraz Wielkiego Kryzysu dotknęły prawie cały świat. W okresie międzywojennym Stany Zjednoczone Ameryki

prowadziły politykę izolacjonizmu, jednak przyłączyły się w czasie I I wojny światowej . W Ameryce Południowej rządy prawicowe objęły władzą w Argentynie i Brazylii. W Europie toczyły się wojny domowe w Irlandii, Hiszpanii i Grecji, w Rosji zaś wybuchła rewolucja, która także przerodziła się w wojnę domową. Na Środkowym Wschodzie upadło po I wojnie światowej imperium osmańskie, a w 1948 r. zostało utworzone państwo Izrael jako ojczyzna ludności żydowskiej. Nie powiodły się wysiłki Włoch, aby zbudować imperium w Afryce, a wiele krajów rozpoczęło swoja drogę ku niepodległości. Uzyskały niepodległość Indie, w rezultacie ich podziału powstało nowe państwo Pakistan. Wojna domowa podzieliła Chiny, a ekspansjonizm Japonii stał się jedną z przyczyn I I wojny światowej. Wielu ludzi wyemigrowało do Australii i Nowej Zelandii, a Pacyfik stał się areną działań zbrojnych w okresie I I wojny światowej.

640

Ocean Spokojny

Ocean Atlantycki

� Budynek Chryslera w Nowym Jorku został zbudowany w stylu arf deco w latach dwudziestych XX w. Budowano coraz wyższe budynki z powodu ograniczonego miejsca i wysokich cen ziemi.

..,.. Chiński plakat pokazujący pracujących razem rolników i żołnierzy, służący propagowaniu idei komunizmu na świecie.

/

A.;;;_� .., •

1

.\.!Y�� -

uzyskała niezależność od Wielkiej Brytanii w 1901 r., pozostając członkiem Brytyjskiej i ...Wspólnoty Narodów.

...-

A Do serii wojen i rewolucji, które zmieniły obraz świata w tym okresie, należała rewolucja rosyjska.

� Mustata Kemal, turecki mąż stanu, przywódca ruchu politycznego, który doprowadził do proklamowania Republiki Tureckiej w 1923 r.

641

WYBUCH l WOJNY ŚWIATOWEJ

1914 Ameryka $rodkowa: otwarcie, kontrolowanego

a a a a

�

przez Stany Zjednoczone Kanalu Panamskiego, łączącego Atlantyk z Pacyfikiem. Europa: 28 czerwca serbski student dokonuje zabójstwa w Sarajewie austriackiego następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. 28 lipca Austria wypowiada wojnę Serbii. Rosja dokonuje mobilizacji swojej armii w obronie Serbii. 1 sierpnia Niemcy wypowiadają wojnę Rosji, a 3 sierpnia - Francji. 4 sierpnia Wielka Brytania wypowiada wojnę Niemcom i l wojna światowa jest w toku. Niemcy dokonują inwazji Belgii. " Bitwa graniczna" pod Mons (w Belgii) rozpoczyna całą serię zwycięstw niemieckich na froncie zachodnim. Na froncie wschodnim Niemcy pokonują Rosjan w bitwach pod Tannenbergiem (obecnie Stębark) i nad jeziorami Mazurskimi, zmuszając armię rosyjską do odwrotu z Prus Wschodnich. Front zachodni: w bitwie nad Marną siły alianckie powstrzymują niemiecki marsz na Paryż. W pierwszej bitwie pod Ypres zatrzymana zostaje niemiecka ofensywa, której celem było osiągnięcie portów nad kanałem La Manche. Pod koniec 1914 r. armie obydwu stron, usadowione w okopach, przechodzą do wojny pozycyjnej, zarówno na froncie zachodnim, jak i na froncie wschodnim. Ze wszystkich stron brytyjskiego imperium nadciągają posiłki dla aliantów. W Irlandii zawieszono niedawno przyznane prawo do autonomii. Zaczyna się budowę pierwszych samolotów myśliwskich. $ rodkowy Wschód: rozpoczyna się kampania w Iraku, mająca na celu ochronę zaopatrzenia w ropę naftową.

Wojenny plakat propagandowy ukazujący grabież Europy przez Niemcy. 642

Wybuch I wojny światowej

W przededniu I wojny światowej zaostrzyła się handlowa i kolonialna rywalizacja między mocarstwami europejskimi. Umacniano siły armii lądowej i floty wojennej. W obliczu tej rywalizacji zaczęły powstawać sojusze mające na celu pomoc wzajemną. Najpierw utworzyło się Trójprzymierze, czyli sojusz między Niemcami, Włochami i Austro­ -Węgrami. Sojusz ten przewidywał, że'"' przypadku ataku na jeden z wchodzących w jego skład krajów, pozostale przyjdą mu z pomocą. Inny sojusz został zawarty między Rosją, Francją i \'Xlielką Brytanią: było to tak zwane Trójporozumienie, inaczej nazywane Ententą. Był to sojusz wojskowy, jednak przewidywał współdziałanie przeciwko Niemcom. Po zamachu na następcę tronu austriackiego, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żonę, w Sarajewie, w dni u 28 czerwca 1914 r., Trójprzymierze zostało poddane próbie. Zamach ten spowodował wypowiedzenie, w dniu 28 lipca, wojny Serbii przez Austrię. � Gavrilo Princip oznajmi/ policji, że dokona/ zamachu na Ferdynanda w proteście przeciwko prześladowaniom Serbów w Bośni.

1914

BllllWłS

JOIN YOUR COUNTRY'S ARMY! COD SI\VE THE KINC ........ _

.. ..,._... ......