Српске народне пјесме о боју на Косову - Srpske narodne pjesme o boju na Kosovu [PDF]

Zitiervorschau

Digitized by the Internet Archive in

2011 with funding from University of Toronto

http://www.archive.org/details/kosovosrpskenarOOnova

KOSOVO SRPSKE NARODNE PJESME O BOJU NA KOSOVU -^

EPSKI RASPORED

STOJANA NOVAKOVIA

I

DRUGIH

DESETO NA NOVO POPUNJENO IZDANJE S

NOVIM PREDGOVOROM CIENA 40 F1LIRA.

^V TISAK

I

NAKLADA KNJIŽARE

L.

HARTMANA

Zagreb, Ilica 20

"v

^^VŽ^

\

u.

(STJ.

KUOLl)

^^•diaeT^s \»

,\>

'°z '$

Opfl Toronto,

'

0£ v>!

\0L

PREDGOVOR. Naš epski raspored kosovskih narodnih pjesama, štampan prvi put po pokušaju pokojnog barona A. d' Avrila godine 1871 u Biogradu, a po tom latinicom godine 1872 u Zagrebu imao je osobitu sreu u izdanjima. Godine 1876 štampano je u Biogradu irilicom tree popravljeno izdanje s uznesenom pjesmom o Majci Jugovia. Godinu po tom izda L. Hartman novo izdanje latinicom, po svome drugom izdanju, bez Majke Jugovia, koja je poznije unesena u tree biogradsko izdanje od 1876. je,

To

tree zagrebako izdanje

po opštem brojanju etvrto.

lježeno

šesto

Po tome

je

u stvari

raunato

i

obi-

peto biogradsko izdanje od godine 1882 ilustracijama V. Titelbaha od s

i

godine

1883. I tako je do 1906 svega štampano etiri a u Zagrebu svega pet izdanja latinicom irilicom, izdanja od 1872 do 1901 godine. Povodom desetog izdanja latinicom, za koje nas zamoli gosp. Stj. Kugli iz Zagreba, vidjesmo da se tamo knjižica sa tri slike (cara Lazara, sultana Murata, Miloša Obilia) štampala posljednji put u šestom (t. j. devetom opštega broja) izdanju godine 1901. Ovo novo deseto izdanje bi uzrok te se vratismo još jedanput na ovaj mio predmet naše mladosti. Oevidno je da je epski raspored, srpski štampan prvi put 1871, našao odziva u svemu narodu i izazvao ne neznatan rad u književnosti o prijedmetu toliko milom narodu. Pošto je ne-

sumnjivo da kritika utie na književnost, poeti ove naše bilješke.

i

mi

emo

od nje

— Godine v 77, kad je na Balkanima opet grmio boi meu Kistom polumjesecem, izatlu u izdanjima Jugoslavenske Akademije u Zagrebu knjiga »Narodne pjesme o boju na Kosovu godine 1389. Sastavio u cjelinu Armin Pavi. Troskom Jugoslavenske Akademije znanosti umjetnosti. [J Zagrebu. 1877.« Glavna misao, koju je gosp. A. Pavi u toj knjizi razvijao bila je: da je o kosovskom boju nekada bio sklopljen narodni potpun ep, da su od predanja o kosovtoga epa samo odlomci, sve pjesme skom boju, pobilježena od XV vijeka u napredak. Posto je XVIII vijeka bilo nešto zapisa iz u bilješkama XVII Dalmacije, na svaki nain nepotpuno ili nekritiki pohvatanih ili zapisanih, gosp. A. Pavi se starao da tijem zapisima izvojuje sto vidnije mjesto. Na knjigu gosp. A. Pavia mi smo odgovorili kritikom studijom »Srpske narodne pesme o boju na Kosovu« štampanom 1872 u drugoj knjizi »Godišnjice Nikole Cui

i

i

i

i

i

i

rica (str. 97

—

177).«

Ista je

studija u nekoliko

skraena

slobodnom njemakom prijevodu gosp. V. Jagia u Areni vu f r slavisehe Philologie III, 413 462. Naše je gledište bilo sa svim protivno gosp. A. Paviu. Mi smo u pomenutoi studiji tvrdili da epa narodnoga koji je gosp. A. Pavi zamišljao niti je bilo, niti je biti moglo; da je boj na Kosovu, kao znatan dogodaj opjevan mnoštvom posebnih narodnih pjesama o pojedinim junacima ili o pojedinim momentima dogaaja; da se te pjesme samo vezuju izvjesnim narodnou jedan krug jedinstvom prijedmeta na njegove veliki dogaaj pogledom na taj politinim mijenjao. posljedice; da se teajem vijekova taj krug Drugojaije se shvatao primao taj krug narodnih pjesaizašla u

—

ii

i

i

i

i

ma

poetku XVI, a drugojaije u poetku XVIII, gojaije u poetku XIX vijeka. u

i

dru-

Desetak godina kasnije, prilikom slavljenja pete stogodišnjice kosovskoga boja, vratio se na isti prijedmet

akademik

dr. T.

Mareti u raspravi

dogaaji

Kosovski juna-

u narodnoj epici. Rasprava se ta itala 15 27 juna 1889 u sveanoj sjednici Jugoslavenske Akademije držanoj za uspomenu kosovskog Vici

i

dova Dana. Na dra.

Fr.

istoj

sveanoj

itana

sjednici

je

rasprava

i

Rakog Boj na Kosovu. Uzroci

ljedice,

pos-

i

pred raspravom Maretievom u istoj knjizi Rada Jugoslav. Akademije XCVII za 1889 godinu. Cijelu tu knjigu Rada Akademija je posvetila uspomeni kosovskoga boja. Usvojivši potpuno naše gledište o zasebnim pjesmama dr. T. Mareti je prekinuo ovaj kritini spor, pošto ne znamo da li sad iko misli da je o kosovskom boju bilo cjelokupnog narodnog epa. Može se, dakle, danas uzeti kao opšte primljeno mišljenje da o kosovskom boju nikada nije bilo što drugo osim veeg ili manjeg kruga narodnih zasebnih pjesama. Svi podatci o ovome kritinom sporu i o književnosti potpuno u marljivo ovoga prijedmeta pokupljeni su knjizi gosp. Sr. J. Stojkovia »Kosovska epopeja. Pregled pokušaja na sastav narodnoga epa o boju o Kosovu. u drugoj »Kosovo. Narodne pesme o Beograd 1901.« boju na Kosovu. Za narod školu priredio Tih. Ostoji. U Novom Sadu. Izdanje Matice Srpske, 1901.« U ovoj su i

štampana

je

i

i

i

i

i

pošljednoj knjizi marljivo pokupljene koje se tiu toga prijedmeta.

i

sve ostale bilješke

Sama ideja o sastavljanju narodnih pjesama i predanja u jednostavan sklop ima dužu historiju. Ona je isticala iz historike potrebe da se ispria taj dogaaj, i prema ukusu lica ili vremena, narodna su predanja, svakome na ruci, u toliko više služila kao izvor u koliko je manje bilo na ruci pravih historijskih izvora.

ve

Kosovski boj sam po sebi ne zauzima u srpskih zemalja onoliko mjesto koliki

mu

je

historiji

zvuk.

A

zvuk

odmah od prvoga dana postao tako veliki nainio se zametkom buduega poetskoga stvaranja vanredinim dogaajem što su u tom boju poginula oba cara što je

je taj

i

i

sultana

Murata ubio srpski vitez Miloš Obili.

gaaj malo

Ve XV

im

je

do-

ustupio u prošlost, njega je obuhvatila poezija vijeka, a može biti i ranije, postale su pjesme u

kojima se pjevalo udno djelo Miloševo. Odmah se poelo pjevati da ie pobuda toga djela u tome sto je Miloš (,d neki ome gospodaru opadnut Omiljeni naunik s dvora despota Stefana Konstantin Filosof u biografiji despotovoj, pisanoj 1431 dakle samo 42 godine poslije boja kosovskoga u položaju da dobro bude izviješten, ovako piše o kosovskom boju.

—

—

»Usta, na ime, knez Lazar, i pode na Turke. Boj se dogodi na mjestu koje se zove Kosovo, i bi ovako. Vojni ljndi su nastupali jedan protiv drugoga sa svojim

zastavama. A bješe neki veoma odlian plemi (Miloš), kojega su zavidljivci bili opali gospodaru kao da nevjeru uiniti. I on, da bi posvjedoio vjernost junaštvo, izbere zgodno vrijeme zaleti se na samoga velikog naelnika (turskoga), nainivši se kao da je bjegunac. Put mu se otvori kad je bio blizu, zaleti se satjera u toga samog oholog strašnog samodršca (sultana). Tu on sam padne od Turaka. I u prvi mah pokažu se jai oni što su bili s Lazarem, pobjeda se privi na njihovu stranu. Ali ne bješe to vrijeme izbavljenja. S toga u tom istom boju odoli na posljetku sin ubijenoga dara jer Bog tako popustio, te da se onaj velikan (knez Lazar) oni što su s njim bili uvjenaju vijen-

e

i

i

i

i

ma

i

i

i

i

i

cem munikim. sjeenjem glave,

šta je pilo potom? Blaženi se okona a njegovi mili drugovi primiše smrt istim nainom prije njega, molei mu se što su mogli ljepše, da oni svrše prije njega, te da njegovu smrt oima ne gledaju.« Izdanje V. Jagia u Glasniku XLII, I

261.

Ta srpska pria,

stavljena na hartiju oko 1431 godine i autentina koliko god može biti, zametak je i jezgro cijele kosovske epopeje. U njoj su sve glavne pobude njezine. Znatno je da u njoj nema spomena o Vuka Brankovia izdaji. Ako bi se reklo da je to zato što je tada u Srbiji vladao Vukov sin urad, odgovoriti bi se moglo da i

se kosovski boj pjevao još

liama, a

a

i

onda po svjema srpskim zem-

Vuk nad svjema vladao

vizantijski historik

nije.

Jovan Duka,

Osim

toga, tako pri-

koji je pisao posliie

tako

1463., a

Dubrovanin Crijevi (Cerva, Tubero

i

— 1527) po izvorima

iz

naroda

koji su u

1455

njegovo vrijeme

na razpoloženju.l) Srpski pisac sa samog kraja XV vijeka, kojega su Turci pri uzeu Novoga Brda (1454) kao mladia zarobili i u janjiare odveli, pria u glavnome ovako isto, samo dodaje da se na Kosovu s knezom Lazarom nijesu borili svi pod jednako, nego da su neki »gledali kroz prste«, te da je »zbog te nevjere, bili

zavisti

i

nesloge nevaljalih

i

nevjernih ljudi« bila izgub-

kosovska bitka. Ali ni M. Konstantinovi, koji je ovo stavljao na hartiju negdje oko 1499, ne pominje Vuka Brankovia kao izdajnika, a o njemu govori odmah za tim, bez ikakva znaka sumnje.2) Nije moguno danas prokopati kakvim je nainom kako uz kosovsku epopeju prirasla misao o izdaji Vuka Brankovia na Kosovu. Ako je ta misao prionula uz epoljena

i

XVI

peju istom

vijeka, u koje se vrijeme hvataju njeni

spomeni u izvorima, zanimljivo

bi pitanje iskrslo otkuda,

baš u XVI vijeku, tako pozno, da se istakne to ime a nikoje drugo. Izlazilo bi da su svakojako neki uzroci još u XV vijeku uvrzli ime Brankovia kao izdajnika u tu pri-

u. Mi smo nekada pomišljali na dinastiku borbu meu Brankoviima Lazareviima na kraju XIV u poetku XV vijeka (do 1413). Nu ni tome nema ni traga ni potvrda i

i

u pisanim izvorima.

Dovoljno da XVI vijek unosi u kosovsku epopeju i elemenat. taj Italijanski prevodnik Duke, za kojega se ne zna kada je radio svoj prijevod, ali koji ne može biti stariji od XV vijeka, ne prevodi o boju kosovskom Dukinih rijei, nego izlaže kosovsku priu na talijanskom sasvim

Raki

drugaije nego Duka na grkom.

etak XVI

vijeka,

Dalmatinac. 3)

I

On

dr. Fr.

staviti na kraj XV ili u poda ga je radio kakav Dubrovanin ili zna za izdajnika; naziva ga Dragosavo

Duke može

italijanski prijevod i

ve

Raki, Rad XCVII,

upia

Godišnjica Nikole Glasnik XVIII 77—79. 2) 1)

pominje da se

42.

II,

137.

Probi

govori da se oružje od svoga gospodara kneza Lazara odmetnuo okrenuo protiv svoje brae hrišana.4) Od XVI vijeka u napredak razvio se kosovski ep s tiieni umetkom o Probiscio (Dragoslav

Probiš),

ili

i

i

konano

prionula uz ime

izdaji.

I/daia

Vuka

Brankovia ne znamo po kakvim uzrocima.

je,

na posljetku,

I

pošto ie izdaii povod bio u surevniivosti koju ovlašno najstarija pria Konstantina Filosofa, XVI napominje ie vijek, kao nov dodatak, utvrdio tu surcvniivost medu Vukom Brankoviem Milošem Obiliem. Posljednji prirastak kosovskom epu bie onaj o uzroku te surevniivosti u razmirici dviju keri Lazarevih, Vukovice Miloševice. Tako su se do kraja XVI vijeka razvili svi malo po malo. to lagano, elementi kosovske epopeje, Posto prianje M. Orbinija, izdano na svijet 1601 godine i

i

i

i

i

zakorau je peje,

pošto

i

menima da ija diti

i

XVI

u

je

punim oblikom kosovske epoizvjesno po gore pomenutim pisanim spo-

je ista

vijek s

epopeja u

XV

vijeku bila uža, drugojas dosta sigurnosti tvrnajrazgranatija pria o boju ko-

manje sreena, mogli bismo

da

glavna, najšira

je

i

sovskom, sa svima svojim epizodama pojedinim pjesni am, djelo XVI vijeka. Poznije se kroz XVII XVIII vilomi taj poetjek uva, dalje prepijeva, po malo krši sko-historijski krug kosovskih narodnih pjesama. Nacrt XVI vijeka o kome govorimo u glavnome je isti nacrt koji se vidi u Tronošca. Tronoški ljetopis ili historija u svome sadašnjem sastavu nee biti stariji od prve polovine XVIII vijeka. Kao što su u XVI vijeku Dubrovani Dalmatinci, historici pjesnici, prihvatili kosovske pjesme, poznate im od okolnoga naroda od njihovih putnika trgovaca s Balkanskoga Poluostrva, tako je poetak XVIII vijeka otvorio istu taku struiu u sjeveroistonih Srba, nešto seobom srpskoga naroda preko Save Dunava, nešto velikim ratovima toga vremena, koii su spobuenjem književnosti, men stare države oživljavali, i

i

i

i

i

i

i

i

i

koje se istim velikim kretanjem otpoinjalo. 4)

Corpus

script.

byz. Ducas, Bonnae 1824,

str.

354.

Nacrt kosovske prie kako ga je 1601 zabilježio Orbini izrauje na istoj osnovici, ali s više narodnih onovremenih umetaka naš ljetopisac Tronošac. Postanje toga ljetopisca još jednako je mutno nerazjašnje-

Mavro

i

no.

Oevidna

Tronošcem.

izvjesna veza

je

U

Tronošcu

medu Mavro-Orbinijem

se, zaista,

na dva

tri

i

mjesta po-

minje Mavro-Orbini, jasno je da se njime služio sastavlja toga ljetopisa. To se moglo izvršiti sredstvom ruskog prijevoda Mavro-Orbinija, koji je štampan u Petrogradu još 1722 godine. Arhimandrit je I. Ruvarac još 1868 zabilježio kako je »Tronošac jako interpoliran, te s toga je za historijsko ispitivanje prijeka potreba da se stariji i

i

od Brankovia

slavenoruskog Mavro-Orbina prijepis

i

toga rodoslova na svijet izda.«5)

Kovaevi

Lj.

via

opet

onaj Rodoslov koji

Glasniku XXI.

On

oznaava kao je

P. S.

izvod

Srekovi

Brankoštampao u

iz

se vezuje za 1764 godinu.6)

Drugi samostalan nacrt kosovske epopeje u prii pripada, tako rei, istome vremenu. To su poznata narodna predanja o boju kosovskom, probilježena prve pole XVIII vijeka, koja smo objavili u Starinama X, str. 177 i t. d.7)

U

njima

je

jifaSrodnftn i

u

u

prozi

stihovftna.

ovom drugom

kosovskom boju mnogim u priu unesenim u jednom, u Tronoševom,9)

raznih pjesama o

sadržaj

priom

izložen

I

s

pripovijedanju

dimo opet u glavnome onaj oblik

Kosovskog boja kosovske prie

vikoji

nam

se javio prvi put kroz historiju Mavra Orbinija. Moguno da je ta historija daia osnovni crven konac toj prii oko kojega su poslije nizani sadržaji pojedinih narodnih pjesama u obliku onoga vremena kada su ovi srpski sa5)

Matica za 1868 god.

6) Lj.

Beograd 7)

K

Kovaevi, Vuk Brankovi

XV,

(Godišnjica X).

1888, srp. 75.

rukopisima u Starinama pobrojenim treba dood g. Jov. H. Vasiljevia u Godiš-

dati još jedan objavljen njici

str. 481.

str.

128

i

t.

d.

Stavi na hartiju stavljani. u

XVII]

Tako mi

s tijem

potpuno ulazimo

vijek.

Od

guslara koji su od XIV vijeka u svojim rapsodijama obdjelavali kosovsku priu kako su znali, gore pomenutim polu-uenim bilježenjem prihvata i medu Srbima pravoslavnim pero hartija taj mio predmet narodnoga smisljanja. Pokraj prianja, koje se dalje nastavilo, od XVIII vijeka prijepisi poinju da šire i hrane sastav i

i

kosovske prie onako kako je tada na hartiju stavljena. Iz kakvih se sastojaka gdje sastavila ta polu historijska a polu narodna pria ne da se prokopati. Pojedinosti upuuju na krajeve pod uticajem nove prosvjete na lijevoj strani Save Dunava na dalmatinsko primorje, gdje se kosovska legenda poela njegovati perom još od XV i

i

i

i

XVI

vijeka.10)

U

gore navedenom pokazani su uzroci iz kojih, po namišljenju, poinju u toku XVIII vijeka dvije razliite struje u samom narodnom pjevanju, jedna književna, a druga struja starinskoga usmenog predanja.

šem

Posvjedoeno

je u XIX vijeku mnogim primjerima da gusle nikada nijesu bile potpuno odvojene. Kad to sluaj za starija vremena, gdje je literatura i

knjiga je

i

ve

jezikom bila od naroda vema odvojena, u toliko je prije za vjerovanje u poznijim vremenima u kojima narodni jezik silno prodire u književnost i osvaja je. Zajedno s je9)

S Tronošcem treba vezati drugo njegovo izdanje XXXV. od M. S. Milojevia po nekom prije-

u Glasniku

pisu iz stare Srbije. 10)

Kakav

je

oblik

imala u

kom

vijeku kosovskia

pria, kako se mijenjala i širila sve vema u legendu udaljujui se od historije u toku vremena sve više, lijepo se vidi iz razprave Lj. Kovaevioa Vuk Brankovi (1372 —1898.) Iz Godišnjice X. Beograd 1888. str. 38. d. Izvori su rasporeeni po vijekovima iz kojih su. i

10

zikom guslarske su pjesme od toga vremena uticale na pisane prie o kosovskom boju, ali se inilo i obratno. I pisane su prie o kosovskom boju oevidno uticale na guslarske pjesme. Pored ove nove struje, koju nam donosi XVIII vijek, imamo mi još da od kraja toga vijeka dvojimo starinske prave narodne rapsodije o kosovskom boju i o njegovim pojedinostima od L a z a r i c e, pokušaja pjevana kosovskog boja i Lazareve tragedije zasebjednostavnom narodnom pjesmom. Kiasini svjedok za ove stvari Vuk St. Karadži sauvao je za ovu pjesmu o Lazarevoj pogibiji na Kosovu ime Lazarica. On pod tom rijeju u Rjeniku (izdanje 1818) bilježi da imenom Lazarica »slijepci zovu onu v e-

nom

i

od Kosov»liku p je srnu od kneza Lazara »s kog boja. Lazarica se poinje: Car Murate u Kosovu pade, Kako pade, sitnu knjigu piše, Te je šalje ka »Kruševcu gradu. A sve su ostale kosovske pjesme »komadi od Lazarice.« Šteta što Vuk o ovome prijedmetu i

nije pisao

mama

iz

predgovoru o pjes1833 nema više pomena o Lazarici, niti se, po poslije 1818 godine. Jer u

i

tom, gdje nalazi ta Lazarica u novim konanim izdanjima narodnih pjesama. Ona pak ista pjesma kojoj je gore poetak naznaen, smještena je u drugoj knjizi izdanja od 1845 ne kao poetak ili odlomak Lazarice nego pod znaajnim natpisom »Komadi od razlinih kosovi

skijeh pjesama,«

komad.

U

i

u tijem komadima samo prvi kazivaima pjesama, koji je Vuk da je te komade od razlinih ko-

ona

je

izvještaju o

napisao 1833, bilježi se sovskih pjesama on slušao od svojega oca u Karlovcima 1815 godine. Tu Vuk za oca napominje kako je »kao »pobožan zbiljski ovjek vrlo malo mario za pjesme, i

»nego samo koliko ih je, gotovo nehotice, upamtio od »svoga oca Joksima brata Tome, koji su ne samo »mnoštvo pjesama znali i rado ih pjevali kazivali, nego i

i

s a m

i i pjesme s p e v a v a 1 i.« Tim ljudima, naraštaju XVIII vijeka, pripadaju pjesme o kojima se Vuk 1818 izjasnio da su odlomci Lazarice, a 1845, u posljednjem izdanju narodnih pjesama u (te godine je

»s u

j

Beu

li

štampana druga knjiga) Vuk Lazaricu više ne spominje, namjesto nje »komade razlinijeh kosovskih pjesama.« S toga mislimo da ne emo omaSiti, ako reemo: da misao o Lazarici pripada prvoj fazi Vukovih još nezrelih studija o narodnim pjesmama, da je ona poznije otpala. Nije nimalo nemoguno, da je ta Lazarica prvoga Vukova vremena prost prijepjev gore pomenute književne Lazarice prve polovine XVIII vijeka. U posmrtnim i

ve

i

hartijama Vukovim nasla se u neu potrebi jenoj gradi narodnih pjesama jedna pjesma o kosovskom boju, koju je Vuk dobio još 1825 godine, u kojoj je preko 2000 stihova, ali koju Vuk nije udostojio asti da je unese u svoja klasina izdanja. 10) G. Ljub. Stojanovi me izvijesti da je u toj pjesmi stihovima ispjevana malo prije pomenuta pria o boju na Kosovu i da ju je Vuku poslao Papi iz £ida. Iz tog se vidi kako Vuk ni onu priu, ni pjesme iz nje izvedene nije smatrao za narodne umotvorine. Sudu tome, danas naroito, pogovora nema. i

Ne marimo da

se gubimo u nagaanjima u pretpobismo rekli da je iz svega gore navedenoga oevidno, kako je isprva Vuk mislio da ima Lazarica, jednostavna narodna epska pjesma o boju na Kosovu, ali da se poznije on zaustavio na mišljenju da o kosovskom boju ima u narodu samo razliitih pjesama. Moguno je, da je Vuk na posljetku, zrelije i dublje sudei o Lazarici XVIII vijeka, došao o njoj do onakog mišljenja kakvo mi danas imamo o pjesmi Ilije Divjanovia o ko-

stavkama,

i

ali

i

i

i

sovskom zbornka

boju, koja je svijetu saopštena u drugoj knjizi B. Petranovia (Beograd, 1867 godine).

Meu

tim došlo je s osvitkom XIX vijeka epsko rasporeivanje i sklapanje kosovskih pjesama opet perom, se književnost u narodu probudila. Knjižica jedna ostala je u tom pogledu neopažena. i

im

11) V.

Državno

St.

Karadžia Srpske Narodne Pjesme. Beograd I899,str. X.

izdanje.

12

VI.

ma

da je štampana prije nego što se poelo izdavanje narodnih pjesama. Ona se poslije mnogo puta preštampa vala.

knjižara Gazemunskog knjigovesca štampana 1805 godine. 12) vrila Kovaevia, spjevana slovenskim, u njoj štampana slovima knjiga Ma da je

To

je knjižica

i

i

prilino ist, razmjer nešto narodni sa slikovima, s gomilom upletenih pravih narodnih stihova, nešto pak krai od narodnoga, po nainu J. Rajieva »Boj zmaja je jezik

s orlovi.«

U

pjesmi toj O. Kovaevi se, oevidno, drži i gore pomenute rukopisne prie o kosovskom boju, i Rajieve historije, i narodnih pjesama. Iz svega toga i on je, bez sumnje ponesen strujom onovremenog buenja naroda srpskog, sklapao jednostavnu pjesmu koliko je mogao i umio. Pjesma mu se dijeli na dva odsjeka. U prvom pjeva povod i namjeru, a u drugom vojenu spremu, ureenje boja pjeva i boj sam. U prvom odsjeku pod natpisom se kako je knez Lazar upravu u Srbiji uredio; kako su Turci napredovali i Bugarsku podinili. Tu je prvi Lazarev obranbeni rat, šiljanje vojvode Dimitrija na Pirot

Povod

—

em se vidi da je izvor J. Ra-

(Zarkivu iz Šeherkej, po ji). Za tim se opisuje sukob

Vuka Brankovia

s

begom

sukob na Ploniku. U drugom odjeljku toga prvoga odsjeka pod natpisom Namjera opijeva se sabor kod kneza Lazara. Tu su besjede: kneza Lazara, tasta mu Juga Bogdanovia, Vuka Brankovia i Miloša

Vitoviem

i

Obilia. Posljednja

je najsilnija

i

najsimpatinija,

veoma

Potpun joj je natpis: Cthxh o noBe^eHin h eaMJepeHH cep6cKaro Be^iHKaro KH>a3a ^[a3apa npoTHB TvpcKaro oncraeHHJa c pa3HHMH ero Be^iMoacej paaroBopv: h o H3o6paaKeHin CTpanmaro h rpo3Haro oHaro Meac^v Cep6aMH h TvpKaMH Ha no.a>y Kocobv cpaaceHnja, 12)

c^iVHHBmarocja bo 1389- mc. jictv JyHna 15 ^He, caooeeHH, h oa nacTH pas^je^eHH raBpn^oM KoBa^eBHfe, KHnroBJacueM 39mjhckhm 1805-ro AeTa, K04 k ero h npoAajvTca, B Ev^Hinje rpa^je 1805. Maja 8.-na str. 112.

I

Kosovo

13

ratoborna. Miloš pobraja vojvode koji su knezu Lazaru pod rukom traži rasplet. Svi ostali prisutni složnom besjedom pristalu uz Miloševo mišljenje, knez Lazar u ime pristanka odlikovanja pridijeva Milošu Obiliu elenku za kalpak. Iza ovoga odielka, na završetku prvog odsjeka, G. Kovaevi pripovijeda prozom Lazarevo jahanje s Vukom Milošem poznati sukob medu Miloševicom Vukovicom. i

i

i

i

i

i

Za tim poinje drugi odsjek o vojnoj spremi, uredbi i

boju.

U tom se odsjeku pobrajaju vojvode izdaju naredbe za bojnu pripravu. Tu kneginja Milica pominje glas o izdaji Miloševoj. Tu ulazi poznata narodna pjesma (s promjenama) o Miliinom traženju da joj knez ostavi brata od zakletve. Tu je stavljena druga narodna pjesma o ši ljanju Milana Toplice u tursku vojsku da je uhodi. Tu je, opet po narodnoj pjesmi, savjet M. Obilia Milanu Toplici da kneza i vijee njegovo ne poplaši pravim kazivanjem o sili turskoj nego da isto ublaži. I dokle M. Obili tako pokazuje staranje o knezu i o vojsci srpskoj, Vuk Brankovi tu istu priliku upotrebljuje da Miloša opadne kod kneza predstavljajui kako se on tobore sa M. Toplicom ponaosob dogovara o izdaji. i

Po tom dolazi raspored vojske za boj, i za tim, opet po narodnoj pjesmi, kneževa slava zdravica. Tu je poznato izoblienje Miloša Obilia, odlazak njegov i njegovih pobratima, Miloša i Ivana, u tursku vojsku. S osobitom se pažnjom pjeva, kako je Miloš rasporio sultana Mu rata i kako se poslije borio s Turcima, pa kako ga Turci nikako nijesu mogli uhvatiti, dokle im se, savladan umorom, sam nije predao. Na svršetku je pogubljenje kneza Lazara, Miloša Obilia i svih ostalih, a knjižica se svršava plaem kneginje Milice. i

U ovom

pokušaju G.

Kovaevia mi

vidimo poetak

kupljenja kosovske epopeje koje se poslije nastavilo u XIX vijeku. Oslanjajui se u nekoliko obilato na kosovsku priu iz prve polovine XVIII vijeka, na Ra-

obraivanja

i

14

jievu historiju na žive narodne pjesme, G. Kovaevi je dao pokušaj epske pjesme, prilian za njegovo vrijeme U tom je desetak dvadeset godina kasnije Vukovo kupljenje živih narodnih pjesama otvorilo pravi put i k poznanju njihova autentikog teksta k potonjem sklapanju kosovske epopeje iz autentinih narodnih stihija. 2iva upamena a nezapisana graa kretala je ovaj posao preu poetku XVIII vijeka; ista ta graa, zapisana hrana perom nenadmašnoga znaoca, izašla je pred oi pjesnikih posmatralaca XIX vijeka. K tome kritikih objavljivanje pjesama narodnih, zaje pozniie pridošlo pisanih u primorju u toku XVII i u poetku XVIII vijeka. Prijevodi srpskih narodnih pjesama na strane jezike dali strancima da svoj talenat okušaju na ovom su povoda epskom zadatku. Ne jednom se krug kosovskih pjesama uinio kao nedovršen ep. Mnogi su osjetili želju da nau ili popune ono malo što tome epu nedostaje, pa da ga dovrše. Na posljetku su na tome ogledali oštrinu svoga poi

i

i

i

i

i

pa su pjesnici kušali sreu za njima. U knjizi g. Sr. J. Stojkovia »Kosovska epopeja. Pregled pokušaja za sastav narodnog epa o boju na Kosovu. smatranja

Beograd jeka,

i

kritici,

1901.« pregledani su svi ovi pokušaji

domai

i

strani.

Oni se poinju

još 1847

XIX

vi-

Lazaricom

Joksima Novia. Oni bi se svi mogli podijeliti na prepijevanja, gdje su se pjesnici kretali s odriješenim rukama, i na epsko rasporeivanje narodnih pjesama. Tu su razni pisci pokušavali da dovrše ili u bolji red stave djelo narodno, tražei puta i naina kojim da od kosovskih rapsodija sastave epsku cjelinu.

Najstariji ovakav pokušaj, ne po prijevodima nego po origimalima Vukova izdanja od 1833, pripada velikome poljskom pjesniku A. Mickieviu. Godine 1840 i 1841 Mickjevi ]e u College de France u Parizu držao znamenitu seriju lekcija o Slovenima, koja je, po tom, predana javnosti i štampom francuski o nje-

15

maki. 13) Kako je toga vremena Mickjevi bio zanesen za religioznim misticizmom, naroito mu je godio religiozni, sudbinski osnov kosovskih pjesama. Prva Mickjevieva lekcija, u kojoj se u prozi prevodi cijela pjesma o ženidbi kneza Lazara, držana je u Parizu 7 19 februara druga, u kojoj se govori o epopeji kosovskoj, dr1841 žana je 14 26 februara 1841. Tu Mickjevi govori o kosovskim pjesmama kao o rapsodijama, razlažui, da pra\og epa ne samo nije bilo u Srba nego da ga nije ni moglo biti. Ali odmah u poetku lekcije Mickjevi istie misao da se srpske rapsodije mogu sklopiti u red (mettre en ordre). Ako bi se to htjelo, govori A. Mickjevi, valjalo bi poeti legendom o zidanju Ravanice, i izlaže je cijelu. Poslije toga Mickjevi mee pjesmu o dolasku Muratovu na Kosovo i o Muratovu pismu knezu Lazaru o dijeljenju kletva zemlje. Za tim je knez Lazarev poziv na Kosovo onima koji ne bi došli.

—

;

—

i

—Mickjevi

po tom napominje da

bi

pred ovim pozivom

trebalo staviti pjesmu o pismu Bogorodice knezu Lazaru, kojim se preda nj stavlja zadatak da izbere hoe li carstvu nebeskom ili zemaljskom. Mickjevia, kao religioz-

nog mistika, ova pjesma dovodi u ushienje. »Misao vhrišanska, poinjui novu seriju spjevova, nigdje nije »iskazana ni tako jasno ni tako otvoreno kao u ovoj pjesmi« govori Mickjevi. Poslije Mickjevi stavlja red veeru na uoi krsnog imena kneza Lazara, gdje se >.

—

istie surevnjivost loša Obilia.

i

Odmah

suparništvo Vuka Brankovia i Miza tim Mickjevi prevodi susret

razgovor Miloša Obilia

i

s

Milanom Toplicom

i

Ivanom

Kosaniem,

u kome se prvi put istie misao, da se sultan Murat zakolje pod adorom. Mickijevi poslije toga stavlja na red odlomke kosovskih pjesama o samom boju na

13) Les Slaves. Cours professe au College de'France par Adam Mickiewicz 1840 1841, et publie d'apres les notes stenographiques. Pariš 1849. I— V tomes. Lekcije o kosovskim pjesmama smještene su u prvom tomu.

—

16

Kosovu. Iza toga se kao umetak navodi pjesma o molbi kneginje Milice da joj knez Lazar ostavi brata od zakletve, da se kod nje nae. Iza nje se redaju glasovi o boju na Kosovu dva vira gavrana i dola7ak momaka, koji kneginji kazuju i slavne i crne glasove sa Kosova. Kosovski krug Mickjevi završuje pjesmom o Kosovci djevojci. Po ovome je Mickjevievom ogledu ili planu naš pjesnik Medo Puci Dubrovanin pokušao da italijanskim stihovima izloži kosovsku epopeju u cjelini. Ali njegova djela ne mogosmo dobiti da ga pregledamo. 14) Vidi se, da je veliki poljski pjesnik imao srenu ruku. njim Za je došao nekih dvadesetak godina kasnije, Francuz baron Ad. d' Avril, te je godine 1868 u knjižici La bataille de Kosovo. Rhapsodie serbe, tiree des chants populaires te traduete en fra'ncais. Pariš 1868 k rasporedu Mickjevievu dodao je još tri pjesme, pa je sva to izradio u stihovima. Njegov je posao obratio našu pažnju im je izašao. Opazivši zdravu misao u njemu, mi smo ga podvrgli ozbiljnomu prijegledu, originale smo sklopili po ukazanom redu, ispravljali smo i dopunjali dalje, te je tako postalo srpsko izdanje, najprije u jedanaest a po tom u dvanaest pjesama. Pošto su štampane kosovske pjesme od skupljaa poznijih od Vuka (Petranovieve 1867 i d.), u kojima su narodne umotvorine nekoliko desetina godina poznije od onih koje je kupio Vuk, po tom narodne pjesme iz primorskih zapisa XVII XVIII vijeka (Miklošievo izdanje 1870, Bogišievo 1878) javio se g. A. Pavi sa svojim kritikim djelom o kome smo unaprijed govorili. Ma da taj pokušaj kao kritika nije našao odobrenja, u praktikom sklapanju kosovske epopeje on je ostavio mnogo veega traga. Posao g. A. Pavia uspio je da sklapanje kosovske epopeje skrene s onog puta koji su mu obilježili A. Micpisac ovih vrsta. kjevi, baron A. d' Avril, M. Puci i

i

i

i

14) illirici.

str.

Orsato Puci, Žara 1860. Sr.

Mickiewicz dei canti popolari J. Stojkovi, Kosovska epopeja

86.

17

Uzrok tova uspjeha

Pavia nalazi se u njegovo] vepotpunošti opširnosti. S obzirom na to mi smo se na kraju studije o »Srpskim narodnim pjesmama o boju g.

A.

i

i

na Kosovu« govorei o književno-umjetnikom pokušaju sklapanja svekolike kosovske grade u cjelinu izjasnili, da je pokušaj g. A. Pavia bolji od našega, naglasivši ipak da je naš »pokušaj sastavljen od stihija h o»m o g e n h po stilu i z ve d e n j u, te je odmah za »uživanje, a u g. A. Pavia bi valjalo da se još dobar no»pjesnik potrudi, te da one heterogene stihije, starije ivije, pažljivo preradi u jednu skladnu cjelinu, koja bi poku»doista obogatila našu literaturu.« To se donekle šavalo što prepijevanjem (Gr. Marti), što sklapanjem prilagoivanjem narodnih pjesama (Sr. J. Stojkovi i Tih. Ostoji). Ostavljamo drugima da te pokušaje cijene. Mi smo medu tim našli za dobro da se još jedanput obratimo i

i

i

i

i

svome staromu radu da ga još jedanput, onim istim inom, dopunimo. Razloge zato pokazaemo u lanku i

našto

za ovim dolazi.

Malo

prije

istakosmo za naš pokušaj epskoga raspo-

reivanja da se odlikuje

jednorodnošu svojih

po stilu po izveden ju. Gore smo pokušali da obilježimo kako

sastojaka

i

epska pria tokom XV malo sastavila u onaj oblik u kojem

legenda

ili

i

XV je

[

se kosovska vijeka malo po

vidimo

s

poetkom

XVII vijeka u kojem je ušla ve u XVIII vijek. Epska pria narodnih kosovskih rapsodija XIX vijeka nema ve pomenute starije potpunosti. Ni to nije tako sluajno kako pjevai XIX izgleda na prvi pogled. Mi mislimo da su i

i

i

vijeka imali neki razlog što više nijesu pjevali pojedinosti zetova Lazarevih, kao što su to inili rao svai keri ukusa. Mi mislimo da niji vijekovi. To su stvari i logike i

i

dovoljno opravdano stavljati danas u kosovsku epopeju što drugo osim onoga što se u njoj zateklo u živom narodnom predaniu s osvitkom XIX vijeka. Imamo li mi nije

16

XIX

vijeku naturamo oblik kosovske epopeje u obiaju ranije, kad samih ranijih pjesama o tome (ako ih je bilo) nemamo, ili kad od njih imamo odlomke kojima kritinost, nain zapiske, vezu sa živim pjevanjem u narodu nemamo? Iz toga razloga držimo, da je najumjesnije ostati pri obliku epske kosovske prie, štampi predali guslari u poetku XIX vikoju su peru

prava da

koji je bio

i

jeka.

To

b;

jedno rodu ost po vremenu,

bila

našem mišljenju, ne može s osnovom miješati ni brkati umecima nepouzdane vrijednosti iz ranijih vremena. Svako vrijeme ima svoj oblik kosovske prie. I svakome vremenu treba taj oblik, kao njegovo vlastito koja se, po

obilježje

i

ostaviti.

Osim jednorodnosti po vremenu ima

još

jedno-

i

rodnost po

stilu. Mi, na priliku, ne meemo naporedo pjesme istoga našeg vremena, bez obzira na njihove skupljae i na vje-

Mi s pjesmama koje naštampao nikakve druge naporedo ne

štinu koju su u bilježenju pokazali. je

Vuk odabrao

i

ne samo zato što je Vukovo odabiranje odvojeno od svaijega drugog nego zato što Vuk skoro sve kosovske pjesme ima sa samog poetka XIX vijeka, prije nego što je savremena književnost ikakav uticaj mogla na njih izvršiti. Najmanje bismo miješanje s VukoStavljamo.

I

to

i

vim narodnim pjesmama dopuštali sa pjesmama iz zbirke B. Petranovia, jedno što skuplja nije imao ni pojma o kakvom god kritinom odabiranju, a drugo što su to pjesme sakupljene u drugoj polovici XIX vijeka što su oevidno sve naete uticajem književnosti. Valja imati na umu da se narodno usmeno smišljanje uvijek nalazi pod uticajem književnosti i da su za nj u onoliko dragocjenije epohe u koliko je u njima taj uticaj manji. S toga, po našem mišljenju, kraj XVIII i poetak XIX vijeka imaju naroitu cijenu, pošto se u tome momentu moglo uhvatiti najistije i najistinitije narodno predanje. i

Isto

tako ne mislimo da se

odabranim tekstovima mogu primorskih zapisa.

19

s

Vukovim

porediti

fino

pjesme

i

iz

pažljivo starijih

njihovom bilježenju o njihovom životu u narodnim ustima ima puno pitanja i znakova sumnje. Na njih smo mi u našoj studiji o kosovskim pjesmama (Godišnjica II., str. 152 d.) obraali pažnju. Još je oštriji sud g. V. Jagia. On u svome lanku »O jugoslovenskim narodnim pjesmama prcdašnjih vijekova«15) ovako govori o zbirkama iz primorskih zapisa: »U opšte je osnova i

i

i

»ovih zbiraka takova, da se s osnovom može posumnjati o itavoj vrsti komada da li se mogu smatrati kao »prave narodne pjesme. Doista su to proizvodi takih ljudi »koji sa svim dobro znadoše pogoditi ton pravih narodnih »pjesama, budui sami iz naroda, ma da su bili školski »obrazovani. Pa opet se zato razlikuju od pravih na» rodnih pjesama po uobiajenom shvatanju toga pojma, »osobito time što su odmah su postale zapisane bile »(od samih sastavljaa), a svakojako ne bjehu prijedmet »usmenog predanja. Tako e, na ime, u zbirci iz Perasta »biti još po nešto samo spjevano narodnim nainom, ali u ^ »ostalom bie sa svim odreenoga linoga porekla, i teško »da je ikada bilo kao prava narodna pjesma razprostra»njeno u ustima narodnim.« Poslije ovoga suda, ko bi mogao, ne samo po stilu nego i po sadržini, pomiješati s Vukovim tekstovima teksi

im

i

primorskih zapisa? hoe jednorodnost po tonu, po stilu, po vijeku; ako se hoe da se pod oblik i pod shvatanje XIX vijeka ne poturaju shvatanja prošlih vijekova(aza to ima ne jedan razlog), jasno je da je u sklapanju kosovske epopeje najprikladnije ostati pri samim Vukovim tekstovima, jedino, može biti, sa po gdjekojim veoma pažljivim

tove

iz starijih

Ako

se, dakle,

dodatkom Toga

iz starijih

pouzdanijih publikacija.

radi mi mislimo da ima svoje jako opravdanje pokušaj, da se kosovska epopeja sklapa samo iz jednorodnih iednovremenih po stilu i po shvatanju tekstova. i

i

Archiv fiir slav. Philologie. IV. 192 stidslavische Volksepik vor Jahrhunderten. 15)

20

i

d.

Die

U

baron takovoj su grai cjelinu tražili A. Mickjevi mi smo se za njima Tijem obilježenim tragom uputili. Nama se ini da takova epopeja predstavlja epopoetka XIX peju kosovsku po predanjima kraja XVIII vijeka, i da ta njezina skladnost po tonu i po vremenu ima više vrijednosti nego prividna potpunost, umjetna i neprirodna, sklopljena iz mase raznorodnih stihija. i

d'Avril.

i

i

Toga

radi

smo

se zaustavili na odluci da ima raz-

kosovskih pjesama, zasnovan još god. 1841 Mickjeviem, produžen baronom d'Avrilom i prenesen na srpsko zemljište dalje dopunjavan piscem ovih vrsta. A kad je tako, mislili smo, iz razloga gore navedenih, da vrijedi pokušati i nove dopune radi potpunijega usavršenja. Tome upravo služi ovo izdanje, koje dalje kree posao, presjeen još 1883. loga

i

dalje izdavati epski raspored

i

Još dvije tri rijei o najnovijim dopunama. Pri preašnjim izdanjima ovoga epskoga rasporeda kosovskih pjesama mnogo nas je muilo što su onako kratki Vukovi odlomci o samom sukobu kosovskom. Time nam je samo središte epopeje izgledalo krnje i sasušeno. Upotreba koju je g. Sr. J. Stojkovi uinio s pjesmom o zakasnjelom vitezu (Musiu Stefanu ili Vasojevi-Stevi) dala nam je misao da tom pjesmom popunimo kratkou epopeje o kosovskom sukobu i da ga popunimo i pjesmom

o zakasnjelom vitezu, koji pripada medu omiljele pojedinosti kosovske epopeje. 16) Odluivši se na to, mi smo u pjesmi o Musiu Stevanu Vukove zbirke stavili ime Vasojevi Steve, tako smo toj pjesmi dodali jedan dio iz pjesme o Vasojevi Stevi, koju je Jov. Steji izdao, 17) na i

16) Tronošac bilježi kako je taj vitez hercegovaki vojvoda Radi Sankovi od krvi stare dinastije Bijeloga Uroša, i kako je sam sebe maem probo kad je, došavši do Vuitrna, uo šta je bilo s Lazarem. Glasnik V. 91. 17) Ca6op HCTHHe h HayKe. Beorpa^ 1832, str. 179.

21

ime onaj

u

odlomku

kom

se kosovski

sukob opširno opisuje.

U

tom

Stejieva izdanja nekolike smo stihove zaoih ljepšim obrtima opet iz narodnih pjesama. Zamjenu prezimena Musieva uinili smo s toga što je Musi iz same blizine Kosova, te je njegovo ime teže složiti s dogaajem o zakasnjelom vitezu. Tako je u našoj pjesmi o Vasojevi-Stevi cijela krasna Vukova zaoknigljena pjesma o Musiu Stevanu, popunjena opisom boja kosovskoga iz varijanta koji je 1832 izdao Jov. Steji. Osim premještanja nezgodno postavljenih i zaokrugljenja gdjekojih izostavljanja nepodesnih stihova kao što je ve napomenuto, nikakve druge promjene nije uinjeno. Pjesma, dakle, ostaje narodna s prebranim potpuno narodnim, i preišenim pojedinostima, naLiom kruglili,

iz

zamijenivši

i

i

a po zahtjevima kritine potrebe kojoj je namijenjen cio ovaj posao. Isto tako smo se koristili trudom g. Tih. Ostojia, te smo u poetku epopeje iz klasine pjesme o Strahiniu banu uzeli pismo majke Strahinieve, te njime popunili prazninu o samom dolasku Turaka na Kosovo. Tijem je nainom naša epopeja od dvanaest pjesama predašnjih izdanja porasla u ovome izdanju na etrnaest. I pošto je pominjanje Hercega Stjepana veoma anahronino, sljedovali smo i u tome napomenama g. Tih. Ostojia, te smo pominjanje hercega u samom opisu kosovskog sukoba zamijenili imenom Strahinia bana, koji je inae vezan s kosovskom epopejom. Tako je ta nezgodna anahroninost predašnjih izdanja u ovom izdanju ispravljena. Isto tako su gdjekoje ispravke predašnjih zamijenjene boljima, uvijek obrtima izdanja pregledane stihovima drugih narodnih pjesama. Tiiem je iednoili rodnosti po stilu posluženo koliko se samo moglo. i

i

i

U koje

tome su kazane sve nove ispravke ovoga

nam

izgleda

mnogo

potpunije

i

okruglije

izdanja,

od

pre-

dašnjih.

U njemu je isto narodna, kritiki samo preredena epopeja kosovska, jednaka po stilu, po zamisli, po vremenu. U njoj se klasinim zapisima Vuka Stef. Karadžia, 22

jedinstvenim u ovome radu, kazuje evo i suvremenicima XX vijeka u kakvom je obliku kosovsku epopeju unio narod svojim pamenjem i svojim živim pjevanjem u

XX

vijek.

U Beogradu,

7.

svibnja 1906.

STOJAN NOVAKOVlC.

*Hj

23

[24

I.

KNEZ LAZAR ZIDA SEBI ZADU2BINU/ Službu služi slavni knez Lazare Kruševcu šancu šarenome,* Službu služi svetog Amosija;* Svu gospodu zove na svetoga* Sa knjigama* i sa zdravicama. Skupi mu se sva srpska gos rvi/c*a. Pa je redom u sovri* posadi Po gospodstvu i po starješinstvu, Uvrh sovre slavni knez Lazare. Tu sjedoše piti vine hladno.

U

Taman I

biše vina najvišega,*

o svakom dobru besjedahu,

Al' pošeta

Lako

Tuma djela

gospoa

seta po

Milica,

carskom divami,*

oznaenih rijei nalazi se na koncu ovoga pod naslovom »Objašnjeni a«. *

25

!

;

— Na

njojzi je do devet emera,* Ispod grla do devet erdana,* A na glavi devet perišana,* Povrh toga kruna pozlaena A u njojzi tri kamena draga,

Sjaje

noom, kako danjom

sunce Pa besjedi slavnome Lazaru:

—

»Gospodine, slavni knez Lazare! »Zazor mene u te pogledati,

»A kamo »Bit'

li

tobom

s

govoriti,

ne može, govoriti hou.

»što bijahu Nemanjii stari, »Carovaše, pa preminuše, »Ne trpaše na gomile blago, »No gradiše s njime zadužbine, »Sagradiše mloge manastira:/ »Sagradiše visoke D e a n e, »Baš Deane više D a k o v i c e; ravne; »Paaršiju više i

Pei

»U Drenici bijela

Devia,

Petrovu crkvu pod Pazarom; »Malo više Stupove, »Sopoane navrh Raške hla^diic, »I Trojicu u Hercegovini, »I

Dureve

»Crkvu Janju u Starome Vlahu; »I Pavlicu ispod Jadovnika, »Studenicu ispod Brvenika; »Crkvu 2 u više Karanovca; »U Prizrenu crkvu svetu Petku i

»Graanicu

u Kosovu ravnom* zadužbine njine jesu »Sve to

26

—

»Ti ostade u stolu njinome potrpa na gomile blago, »A ne gradi nigdje zadužbine; »I

nama ne

»Eto

e

pristat'

blago

»Ni za zdravlje ni za našu dušu,

»A

ni

nama,

ni

kome našemu.«

Tad' govori slavni knez Lazare »ujete li, sva srpska gospodo! »Šta govori gospoda Milica, »Jer ne gradim nigdje zadužbine? »Hou gradit' crkvu Ravanicu »U Resavi* kraj vode Ravana; »Imam blaga koliko mi drago,

»Udariu temelj od olova, crkvi sagraditi platna,* »Pa »Sagradiu od srebra bijela, »Pokriu je žeženijem zlatom,

u

»Podnizati drobnijem biserom, »Popunjati dragijem kamenjem«.

Sva gospoda na noge

ustala,

asno se knezu poklonila: »Oradi kneže, bie ti za dušu »I za zdravlje visokom Stevanu*«. I

No

Obili Milošu, udno sovre, Miloš sjedi, ništa ne besjedi. AY to vidje slavni knez-Lazare Gdje mu Miloš ništa ne besjedi, Nazdravi mu zlatnu kupu vina; tu sjedi

Sjedi Miloš dolje

27

»Zdravo da si mi vojvoda Milošu, »Pa mi ti štogod progovori, »Jera hou zadužbinu gradit.« i

Skoi

Miloš od zemlje na noge, Skide s glave samur i elenke, Pa je asno kneza podvorio.

Dadoše mu zlatnu kupu vina, Primi Miloš zlatnu kupu vina, Ne pije je, poe besjediti: »Hvala, kneže, na besjedi tvojoj, »Što ti hoeš zadužbinu gradit',

»Vreme

nije, niti

može

biti.

»Uzmi, kneže, knjige carostavne,*

»Te ti gledaj što nam knjige kažu. »Nastalo je posljednje vrijeme, »Hoe Turci carstvo preuzeti »Hoe Truci brzo carovati, »Oborie naše zadužbine, »Oborie naše manastire, »Oborie crkvu Ravanicu, »Iskopae temelj od olova, »Slijevae u tope ulove,* »Te naše razbijat' gradove, rasturiti platna, crkvi »I »Slijevae na hate* rahtove* »Hoe crkvi pokrov rasturiti, »Kadunama kovati erdane,

e

e

»Sa crkve

e biser

raznizati,

»Kadunama podnizat' erdane, Povadie to drago kamenje, »Udaraf ga sabijam u balake*

28

»I

kadama* u zlatno

u

prstenje.

me, slavni knez-Lazare, »Ve »Da kopamo mermera kamena, »Da gradimo crkvu od kamena, carstvo preuzeti »I Turci zadužbine služit' »I naše »Od vijeka do suda Božjega. »Od kamena nikom ni kamena. li

e e

Kad to zau slavni knez-Lazare, Tad Milošu bio govorio: »Hvala tebe, vojvoda Milošu, »Hvala tebe na tvojoj besjedi. »Istina je kako što govoriš!«

Kosovo

29

SULTAN [MUR AT.

30

II.

TURCI NA KOSOVU.

Netko bješe Strahiniu bane. Bješe bane u malenoj Banjskoj, U malenoj Banjskoj kraj Kosova, Da takoga ne ima sokola. Jedno jutro bane podranio, Zove sluge i k sebi prizivlje: »Sluge moje, hitro pohitajte, »Sedlajte mi od megdana doga, »Okitite što ljepše možete; »Opašite što trve možete, »Jer ja, deco, mislim putovati: »Hou Banjsku ostaviti grada, »Mislim doga konja umoriti, »I u gosti, deco odlaziti,

32

»U

tazbinu, u bila Kmševca, milu tastu starcu Jug-Bogdanu,

»K »Ka šurcva devet Jugovia, »Tazbina me ta željkuje moja.« Gospodara sluge poslušaše, Te sokola doga osedlase, Opremi se Strahiuiu bane, Ud'ri na se dibu

i

kadifu,

Ponositu ohu sajaliju, Sto od vode oha crvenija, A od sunca oha rumenija; Okiti se jedan srpski soko,

posjede doga od megdana, Odmah pode, u tazbinu doe, U tazbinu, u bila Kruševca, De od skora carstvo postanulo. A vide ga starac Jug Bogdane, I vide ga devet milih sura, Sokolova devet Jugovia, Mila zeta jedva doekaše U naruje zeta zagrliše,

Pa

Vjerne sluge konja prihvatiše, Zeta vode na frendiju kulu, Kod gotove sofre zasjedoše, Te gospodsku rije besjedahu; Navališe sluge sluškinje. Neko dvori, neko vino služi. Što bijaše hrišanske gospode, Posjedaše te pijahu vino. i

Pozadugo bane gostovao Pozadugo bane zaamao,

33

Ponosi se bane u tazbini. No da vidiš jada iznenada!

Jedno

jutro,

kad ogrija sunce,

Mezil stiže bijela knjiga Banjske, od malena grada, Baš od Od njegove ostarjele majke, Banu knjiga na koljeno pade, proui knjigu, Kad razgleda Al' mu knjiga dosta grdno kaže, i

i

Knjiga kaže da ga kune majka: si, sine, Strahiniu bane, »Zlo ti bilo u Kruševcu vino! »Zlo ti vino nesrena tazbina!

>De

»Vidi knjigu »Iz

neuvenih

jada!

ubaha jedna pade

sila,

»Turski, sine, od Jedrene care, »A car pade u polje Kosovo, »A car pade, dovede vezire, »A vezire, nesrene veile,

»Što

je

zemlje

te

oblada care,

»Svu je tursku silu podigao, »U Kosovo polje iskupio, »Pritiskao sve polje Kosovo, »Uhvatio vode obadvije: »Pokraj Laba vode Sitnice »Sve Kosovo sila pritisnula. i

»Kažu,

sine,

i

priaju

ljudi:

»Od Mramora do Suva Javora, »Od Javora, sine, do S ,tzlije, »Do Sazlije na emer uprije, »Od uprije, sine, do Zveana, »Od Zveana, kažu, do eana, f

34

—

»Od Ceana vrhu do

planine

»Turska

Kosovo.

pritisla

sila

»Pod broj, sine, na teflere kažu »No u cara sto hiljada vojske »Nekakvoga careva spahiie, »što imaju po zemlji timare »I što jedu hljeba carevoga, »I što jašu konje od megdana, »što ne nose po mnogo oružja, »Da po jednu o pojasu sablu; »U Turina, u turskoga cara, »Kažu, sine, drugu vojsku silnu, »Ognjevite janjiare Turke, »Što Jedrene drže kuu bilu, »Janjiara, kažu, sto hiljada; govore ljudi »Kažu, sine, »U Turina treu vojsku silnu, i

»Nekakoga Tuku Mandžuku, »A što hue, a što grdno tue. i

»U Turina vojske svakojake, »U Turina jednu kažu silu, »Samovoljna Turin-Vlah-Aliju, »Te ne sluša cara estitoga, ne misli, »Za vezire nikad vojsku ostalu »Za carevu svu »A koliko mrave po zemljici; »Taku silu u Turina kažu! »On beza zla, sine, proi ne še, »Ne Še s carem, sine, na Kosovo, »Okrenuo drumom lijevijem, »Te ti Banjsku, sine, ojadio, »1 živijem ognjem popalio, i

»I najdonji

kamen

rasturio,

35

»Vjerne tvoje sluge razagnao, »Staru majku tvoju ojadio,

»Sa konjem

joj kosti

izlomio,

»Vjernu tvoju ljubu zarobio,

»Odveo

je u polje Kosovo, »Ljubi tvoju ljubu pod adorom, »A ja, sine, kukam na garištu

»A

ti

»Zlo

vino ti

piješ

u Kruševcu,

vino, napokonje, bilo!«

III.

SULTAN MURAT PIŠE KNJIGU CARU LAZARU. Car Mu rate u Kosovo pade, Kako pade, sitnu knjigu piše,

Te Na

je šalje

ka Kruševcu gradu

koljeno srpskom knez-Lazaru: »Oj Lazare, od Srbije glavo! »Nit' je bilo, niti

može

biti

»Jedna zemlja, a dva gospodara, »Jedna raja, dva haraa daje; »Carovati oba ne možemo. »Ve mi pošlji kljue i harae, Zlatne kljue od sviju gradova, »I harae od sedam godina; »Ako li mi to poslati neeš, »A ti hajde u pi lje Kosovo, »Da sabljama zemlju dijelimo!« >,

37

Kad Lazaru

sitna knjiga dodje,

Knjigu gleda, grozne suze roni, Glase šalje na sve etir strane, Koliko je srpske carevine, junake, I sazivlje vojsku i

ih, do neba se uje: »Ko je Srbin srpskoga roda, >I od srpske krvi i koljena, »A ne doš'o na boj na Kosovo, »Ne imao od srca poroda, »Ni muškoga ni djevojakoga;

Priklinje

i

»Od ruke mu

ništa ne rodilo,

»Rujno vino,

ni šenica bijela,

»Rom

kap'o dok

mu

38

je

koljena!

IV.

CARICA MILICA TRAŽI OD CARA LAZARA, DA JOJ OSTAVI JEDNOG BRATA U KRUŠEVCU \

Car Lazare sjede za veeru, Pokraj njega carica Milica. Veli

njemu carica Milica:

»Car Lazare, srpska kruno

zlatna,

»Ti polaziš sjutra u Kosovo, »Sobom vodiš sluge i vojvode,

»A kod dvora nikog ne ostavljaš, »Oare Lazo, od muškiieh glava,

»Da ti može knjigu odnijeti »U Kosovo natrag vratiti; »Odvodiš mi devet mile brae, »Devet brae, devet Jugovia, »Ostavi mi brata bar jednoga, i

»Jednog brata

sestri

39

od zakletve!«

riži

ii

:

Njoj govori srpski knez L?zare:

»Gospo moja, carice Milice, »Koga bi ti brata najvoljela »Da f ostavim u bijelu dvoru?«

— »Ostavi mi Boška Ju^via.

«

Tada ree

srpski knez Lazare: moja, carice Milice,

»Gospo »Kada sjutra bijel dan osvane, »Dan osvane i ograne sunce,

vrata se otvore na gradu, »Ti išetaj gradu na kapiju, »Tud poi vojska na alaje:* »Sve konjici pod bojnim kopljima, Pred njima je Boško Jugoviu, »I on nosi krstaša barjaka; »Kaži njemu od mene blagoslov, »Nek da barjak, kome njemu drago, »I

e

»Pa nek

s

Kad u I

tobom kod dvora ostane.« jutru jutro osvanulo,

gradska se otvoriše vrata,

Tad išeta carica Milica, Ona stade gradu na kapiju, Af eto ti vojske na alaje Sve konjici pod bojnim kopljima, »Pred njima je Boško Jugoviu, alatu vas u istom zlatu. Krstaš ga je barjak poklopio, Pobratime, do konja alata. Na barjaku od zlata jabuka, Iz jabuke od zlata krstovi,

Na

Of

)d kr\t>I »Ispred našeg dvora gospodskoga, »Odleteše na Kosovo ravno, »I padoše med' Muratov tabor, se ne digoše; »Ode padoše, »To je, braot, vaše znamenije, »Bojati se da ne izginete.« Al' besedi Vaistina sluga: poleti jato

ve

»Draga

»Neu,

sestro,

ti

ljubo,

seko, nevere initi

»Gospodaru »Jer

Stevanova

nisi

mome tvome. na zakletvi bila i

i

»Kako nas

je zaklinjao kneže, »Zaklinjao, proklinjao ljuto: »Ko je Srbin i srpskoga roda,

od srpske krvi kolena, »A ne doš'o na boj na Kosovo,

»I

i

»Od ruke mu

ništa ne rodilo, »Rujno vino, ni šenica bela, »Ne imao poljskog berieta, »Ni u domu od srca poroda, «Rdom kap'o dok mu je kolena!

60

»Pa ja ne smem nevere initi »Gospodaru mome tvome.« i

i

Ve

ušeta u ardake gornje, Pa probudi gospodara svoga: »Ustanite, dragi gospodaru, »Jeste nama putovati vreme!«

Usta Steva na noge junake, I I

umiva svoje lice belo, oblai gospodsko odelo,

Pa pripasa sablju okovanu, Pa uzima kondir vina rujna, Te napija krasnu slavu božju,

Srena

puta

U svom

dvoru za stolom svojijem

— Vojvodi

i

krsia asnoj* a

je to

i

pre

i

posle,

—

Pa išeta pred gospodske dvore, Usedoše dva konja viteza, Razaviše krstate barjake, svirale, Udariše bubnji Digoše se Bogom putovati. i

Bela

ih je

zora zabelila

Na Kosovu, krasnom

polju

ravnom,

Kosovka devojka, joj dva kondira zlatna, Oba zlatna, al' obadva prazna, Pod pazuhom klobuk svile bele, Za klobukom bela kita perja, U dnu perje srebrom zaliveno,

Susrete U ruku

ih

A

po sredi zlatom prepleteno po vrhu biserom kieno. Al' besedi Vašoj evi Stevo: »Božja pomo, moja seko draga, »Gde si, dušo, na ograšju bila? I

61

»Otkuda

ti klobuk svile bele? »Daj mi, seko, klobuk svile bele, »Da ga poznam, koga je vojvode, »A tako mi srena puta moga,

»Nevere

ti

Al' besedi

neu!« Kosovka devojka: uiniti

»Zdravo da si, kneževa vojvodo, »Nisam nigde na ograšju bila, »Rano me je probudila majka, »Mi ranimo, te vodu grabimo, »Kad ja dooh na vodu Sitnicu, povodna, »Al' Sitnica mutna i

»Nosi, brate, konje

i

junake,

»Turske kape i bijele alme, »Krasne srpske bijele klobuke, »Ovaj klobuk blizu kraja bese, »Ja zagazih u vodu Sitnicu, »I uhvatih klobuk svile bele, »Brata imam od mene mlaega, »Nosim klobuk bratu roenome, »Ja sam mlada, milo mi je perje!« Klobuk dade kneževoj vojvodi.

im ga vide Vašoj evi Stevo, im ga vide, tim ga poznade, i

Prosu suze niz gospodsko lice Klobuk dade Kosovci devojci, Pa se maši u džepove rukom, Te joj dade tri dukata žuta: ti, seko, Kosovko devojko, »A ja idem u boj na Kosovo »U presveto ime Isusovo. »Ako Bog da te se natrag vratim,

»Naj

Eoioto

62

u

te darivati darom; »Ako 1\ scko, ja pogiboh amo, »Pomeni me po peškešu mome.«

»Lepšim

Udariše konje

mamuzama

Pa pooše malo

u napredak, Susretoše brzog konjanika, Na dogatu konju od megdana,

Sablju nosi u lijevoj ruci, Koplje bojno pod desnim kolenom,

Desna mu je odseena ruka, Sav mu dogo u krv ogreznuo. nazva: Njemu Stevo Božju \>

»Božja pomo »Ja Boga ti, »Otkud li si, od koga li grada »Kako li se zoveš prezimenom?«

brzi konjanie, neznan dobar junak,

Njemu junak pod

kaže: »Ja sam, brate, roen od Budimlja, »Na ime sam Orloviu Pavle, »Nosio sam krstaša barjaka, »Oko njega izgubio ruku, »Osta barjak s rukom u Kosovu!« istinu

Pa ga pita Vasojevi Stevo: »Ja Boga ti, Orloviu Pavle, »Kad si, brate, bio na razboju, »Je li nama u životu Lazo? »Je li Lazo u boj udarao? »Jesu li nam na skupu vojvode? »Jesu 1' zdravo i mirno vojvode?« Besedi mu Orloviu Pavle: »Jeste triput u boj udarao.

63>

»Kad se rodi na istoku sunce, »Onda j' Lazo najpre udario; »S desne strane Lazo nareuje, »Nareuje starca Jug-Bogdana, »Njemu daje devet Jugovia,

Banovi

»I još, brate,

»S njima

»A

Strahinju,

šalje nekoliko vojske,

s lijeve starca Stojadina

od Male Morave, »Sa njim šalje dijete Lauša »Iz Arilja

»Na labudu, konju

bijelome, »I s njim prati nekoliko vojske.

»A

ostali bani

i

knezovi,

»I vojvode koje su pod vlasti, »Svi odoše za njim po sredini. »On udari po sredini vojske »Na Mu rata cara prokletoga, »Silu radi i razgoni vojsku

aora,

»Sve tražei careva

»Al adora nai ne mogaše, »Miloš jeste prije udario, »U ljutini su dva pobratima, »Jere ga je care prekorio, »Prekorio, rieverom nazvao, »Carev ador Miloš oborio,

»Pod adorom cara »Silu tursku,

rasporio,

mnogo

»Tu se mnogo

biše

umalio. i

terase,

»Mnoge

turske sile potiskoše, »Potiskoše i upoloviše, »Ni ko gine, ni ko rane dobi,

»Sreno

bilo,

»AF izdade

i

bolje bi bilo,

Vue

Brankoviu,

64

:

>0d Goleša, od

puste planine, »Svi sa njime carski oklopnici »I još mnoga ubojita voj^a.

»Kada care na ador udari, »Da naklopi s lea Turkom Vue, »Vuk izdade, udariti nehte! »Ljuto kune slavni knez Lazare, »Ljuto kune Vuka Brankovia, »I nekakva Vasojevi-Stevu, »Od Sjenice, od sela Dubnice »Od nekakva grada Vasojice: »Kj davori, Vasojevi-Stevo,

»Za rukom

ne rodilo, »U polju ti stado ne blejalo, »U dvoru ti edo ne plakalo, »Kad izdade u Kosovu Laza.«

Kad

to

ti

žito

zau Vasojevi

Stevo,

Udari se po kolenu rukom, Cisti skerle* na kolenu pue, Zlatna kopa na desnom rukavu »Teško meni i do Boga moga,

»Na meni je ostanula kletva ;.Od mojega estil v>a kieza!« Udariše konje

mamuzama,

Pa

Sitnicu vodu prebr odiše, Udariše u carevi tabor. Kako doe Vasojevi Stevo, Tri je paše bio ubio, Kad zapoe biti etvrtoga, Tu pogibe Vasojevi Stevo, I sa njime Vaistina sluga I vojske im dvanaest hiljada. i

65

XI

GLASI O BOJU NA KOSOVU.

Pošetala carica Milica Ispod grada bijela Kruševca, S njome šeu dvije mile keri: Vukosava i lijepa Mara*. K njima jezdi Vladeta vojvoda Na doratu na konju dobrome; Vladeta je konja oznojio I u b'jelu penu obukao. Pita njega carica Milica: »Oj Boga ti, kneževa vojvodo! »Što si tako konja oznojio?

»Ne ideš li sa polja Kosova? »Ne vide li estitoga kneza, »Gospodara moga tvoga?« i

i

66

AI' besjedi Vladeta vojvoda: »Oj Boga mi, carice Milice!

»Ta

idem sa polja Kosova, estitoga kneza, »Ve ja videh kneževa zelenka, »Ceraju ga po Kosovu Turci, »A knez misim da ie poginuo.« ja

»Al' ne videh

Kad to zau carica Milica, Proli suze niz bijelo lice, Pa još pita Vladetu vojvodu: »Još mi kaži, kneževa vojvodo! »Kad si bio na Kosovu ravnu, »Ne vide li devet Jugovia »I desetog starog Jug Bogdana.

Vladeta vojvoda: »Ta ja prodoh kroz Kosovo ravno, »I ja videh devet Jugovia »I desetog starog Jug-Bogdana: »Oni bjehu u pola Kosova, »Krvave im ruke do ramena Al' besjedi

maci do balaka; im malaksale ruke,

»I zeleni

»Ali su

»Sijekui po Kosovu Turke.« Još

mu ree

carica Milica:

»Stan' poekaj, kneževa vojvodo! »Ne vide li još dva zeta moja: »Brankovia, Miloš Obilia?«

Vladeta vojvoda: prodoh kroz Kosovo ravno,

Al' besjedi

>Ta

ja

67

vieh

»I ja

»On

Miloš Obilia:

stajaše u polju

Kosovu,

»Na bojno

se koplje naslonio, se koplje prelomilo, njega Turci navališe,

»Bojno

mu

»Oko »Do sad mislim, da je poginuo; »AF ne videh Vuka Brankovia, »Ne vieh ga, ne vid'lo ga sunce! »On izdade estitoga kneza, »Gospodara moga tvoga.« i

i

Istom oni tako besjeahu, sluge Milutina, Nosi desnu u lijevoj ruku

Al' eto

ti

Na njemu Vas mu

rana sedamnaest, konjic u krv ogreznuo. je

Veli njemu gospoda Milica:

»Što je bolan, slugo Milutine?

»Zar izdade cara na Kosovu?« govori sluga Milutine: »Skin' me, gospo, sa konja viteza, »Umij mene studenom vodicom, »I zalij me crvenijem vinom; »Teške su me rane osvojile.« Al'

I

Skide njega gospoda Milica, umi ga studenom vodicol,

I

zali

ga crvenijem vinom.

Kad se sluga malo povratio, Pita njega gospoa Milica: »Što bi, slugo, u polju Kosovu? »De pogibe slavni kneže Lazo? »De pogibe

stari

Jug Bogdane?

68

»e

pogibe devet Jugovia? »De pogibe Miloš vojevoda? »De pogibe Banovi Strahinia? »šta uini Vue Branoviu?«

Tada sluga poe

kazivati:

»Svi ostaše, gospo, u Kosovu. »De pogibe slavni knez Lazare.

»Tu su mnoga koplja izlomljena, »Izlomljena turska srpska, »Ali više srpska, nego turska, »Brane', gospo, svoga gospodara, i

i

»Gospodara, slavnog knez-Lazara. »A Jug ti je, gospo, poginuo, »U poetku, u boju prvome. »Pogibe ti osam Jugovia, brat brata izdati ne šede, »Dokle gode jedan tecijaše;

»e

»Još ostade Boško Jugoviu, »Krstaš mu se po Kosovu vija, »Još razgoni Turke na buljuke,* »Kao soko tie golubove; »Do sad mislim da je poginuo.

»De ogreznu krvca do koljena, »Tu pogibe Banovi Strahinja. gospo, poginuo »Kod Sitnice kod vode studene, »Deno mnogi Turci izginuli. »Miloš zgubi turskog car-Murata

»Miloš

ti

je,

Turaka dvanaest hiljada; »Bog da prosti, ko ga je rodio! »On ostavi spomen rodu srpskom, »Da se pria pripovijeda »Dok je ljudi dok je Kosova. »I

i

i

69

»A ne

pitaj

»Grobnica

za prokletog Vuka

mu

kosti izmetala!

»On je srpsku slavu ugasio, »On izdade cara na Kosovu!«

70

XII

KOSOVKA DJEVOJKA. Uranila Kosovka devojka, Uranila rano u nedelju, U nedelju prije jarka sunca. Zasukala bijele rukave,

Zasukala do belih lakata. Na pleima nosi hlcba bela, U rukama dva kondira zlatna

U jednome hlaane vodice, U drugome rumenoga vina; Ona ide na Kosovo ravno, Pa se šee po razboju mlada, Po razboju estitoga kneza, Te prevre po krvi junake; Kog junaka u životu nae, Umiva ga hlaanom vodicom, Priešuje vinom crvenijem I

zalaže hlebom bijelijem.

71

Namera

namerila bila junaka Orlovia Pavla, je

Na Na kneževa mlada I

njega

je

barjaktara, našla u životu,

Desna mu je ruka oseena I lijeva noga do kolena,

mu rebra izlomljena, mu se džigerice bele;

Vita su

Vide

Izmie ga iz te mnoge krvce, Umiva ga hlaanom vodicom, Priešuje vinom crvenijem I

zalaže hlebom bijelijem.

Kad junaku

srce zaigralo,

Progovara Orloviu Pavle: »Sestro draga, Kosovko devojko! »Koja ti je golema nevolja, »Te prevreš po krvi junake? »Koga tražiš po razboju mlada? »Ili brata ili bratueda? »Al'

po grehu stara roditelja?« .4

Progovori Kosovka devojka: »Dragi brate, delijo neznana! »Ja od roda nikoga ne tražim: »Niti brata, niti bratueda, »Ni po grehu stara roditelja. »Mož' li znati, delijo neznana, »Kad knez Laza priešiva vojsku, »Kod prekrasne Samodreže crkve. »Tri nedelje trideset kaluera? »Sva se srpska priestila vojska, »Najposlije tri vojvode bojne*

»Jedno

jeste

Milošu vojvoda,

«

»A drugo je Kosani Ivane, »A tree je Toplica Milanu, »Tri viteza bolji od boljega,

»Onakijeh na svijetu nema, »Sablje im se po kaldrmi vuku,

»Na glavama svileni kalpaci, »Po kalpacih okovano perje, »Na junacih kolaste azdije. »Oko vrata svilene marame, »Na rukama burme pozlaene. »Kada proe Miloš Obiliu, »Pokloni mi kolastu azdiju; »Kada proe Kosani Ivane, »Pokloni mu burmu pozlaenu; »Kada proe Toplica Milane, »Pokloni mi koprenu od zlata, »Zarui me za vijernu ljubu. »Njih ja danas po razboju tražim.

Al" besedi Orloviu Pavle: »Sestro draga, Kosovko devojko! »Vidiš, dušo, ona koplja bojna, »Ponajviša a i ponajguša, »Onde i' pala krvca od junaka, »Ta dobrome konju do stremena, »Do stremena i do uzenije, »A junaku do svilena pasa,

»Onde su

»Ve

ti

idi

ti

sva

tri

poginula,

dvoru bjelome,

»Ne krvavi skuta

Kad devojka

i

rukava.«

saslušala reci,

Proli suze niz bijelo

73

lice.

Ona

ide

Kukajui

svom

bijelu

dvoru

iz bijela grla:

»Jao jadna! Hude ti sam sree! se jadna, za zelen bor hvatim, »I on bi se zelen osušio.«

»Da

^£^*~

74

XIII

SMRT MAJKE JUGOVIA.

Da

Boga moli Jugovia majka, joj Bog da oi sokolove

labudova, Da odleti na Kosovo ravno, I da vidi devet Jugovia I desetog star-Jug Bogdana I

bijela krila

Što molila Boga, domolila; joj dao oi sokolove bijela krila labudova.

Bog I

Ona

na Kosovo ravno, Mrtvih nade devet Jugovia I desetog star- Juga Bogdana I više njih devet bojnih koplja, Na kopljima devet sokolova. Oko koplja devet dobrih konja A pored njih devet ljutih lava. leti

i5

:

Tad 1

zavrišta devet dobrih konja

zalaja devet ljutih lava,

A

zaklikta devet sokolova. I tu majka tvrda srca bila, Da od srca suze ne pustila, uzima devet dobrih konja, I uzima devet ljutih lava,

Ve

uzima devet sokolova, Pak se vrati dvoru bijelome. I

Daleko

snahe ugledale, Malo bliže pred nju išetale. Zakukalo devet udovica, Zaplakalo devet sirotica, Zavrištalo devet dobrih konja, Zalajalo devet ljutih lava, Zakliktalo devet sokolova. I tu majka tvrda srca bila, Da od srca suze ne pustila. je

Kad je bilo noi u po noi, AP zavrišta Damjanov zelenko. Pita majka Damjanove ljube »Snaho moja,

ljubo

Damjanova,

»Što nam vrišti Damjanov zelenko? »AlVje gladan šenice bjelice, »Ali

žedan vode sa

Progovara

Zveana?«

Damjanova: »Svekrvlce, majko Damjanova, »Nit' je

ljuba

gladan pšenice bjelice,

»Niti

žedan voe, sa Zveana,/

»Ve

je

njega

'Do po noi

Damjah nauio

sitnu

zob zobati,

76

»Od po noi na drum »Pak on »Što ga

žali

putovati;

svoga gospodara

na sebi donio!« tu majka tvrda srca bila, Da od srca suze ne pustila. nije

I

Kad

danak osvanuo, dva vrana gavrana, Krvava im krila do ramena, u jutro

Ali lete

Na

kljunove b'jela pjena trgla; Oni nose ruku od junaka, I na ruci burma pozlaena, Bacaju je u krioce maici.

Uze ruku Jugovia majka Okretala, prevrtala s njome, Pa dozivlje ljubu Damjanovu:

»Snaho moja, ljubo Damjanova, »Bir poznala, ija j' ovo ruka?« Progovara

ljuba

Damjanova:

»Svekrvice, majko Damjanova, »Ovo j' ruka našega Damjana, »Jera burmu ja poznajem, majko,

»Burma

sa

mnom

na vjenanju

bila!, t

Uze majka ruku Damjanovu, Okretala, prevrtala s njome,

Pak

je ruci tiho besjedila:

»Moja ruko, zelena jabuko, »Gdje

»A

si

rasla

rasla, gdje si

1'

si

ustrgnuta!

na kriocu mome,

77

»Ustrgnuta na Kosovu ravnu !« Al' tu majka odoljet' ne mogla,

Prepue

joj

srce od žalosti

Za

svojijeh devet Jugovia desetim star-Jugom Bogdanom To izusti, a dušu ispusti. I

K osovo

78

XIV

POSVEENJE KNEZA LAZARA. Kad Lazaru odsekoše glavu Na ubavu na polju Kosovu,

Od

Srbija se niko ne desio, se desi jedno Ture mlado, Jeste Ture, al' je od robinje.

Ve

Rodila ga Srpkinja robinja, mlado: Pa besedi tursko draga! brao moja »Ao Turci, »Ovo j' glava jednog gospodara. »Grehota je od Boga jednoga, »Pa je kljuju orli i gavrani,

mome

»Da je gaze konji junaci!« Uze glavu svetoga Lazara, i

Zavi u skut kolaste azdije, Pa je nosi do vode kladenca, Spusta glavu u vodu kladenac. Stajala je glava u kladencu

Lepo vreme etrdeset

79

leta.

:

A ubavo*

na Kosovu

telo,

Ni ga jedu orli ni gavrani, Ni ga gaze konji ni junaci.

Bože na svem tebi hvala! Podigle se kiridžije* mlade Od ubava Skadra na Bojani, Bugare, Oni voze Grke Mili

i

Oni idu Nišu Vidinu, Na Kosovu konak uinili. i

Veerale

kiridžije mlade,

Veerale, pak su ožednile, Izmed' sebe venjer* užegoše, Užegoše venjer jasnu svecu, Oni traže vode po Kosovu. Namera ih namerila bila, Namerila na vodu kladenca, Jedan veli kiridžija mladi: »Ev' u vodi mjeseine sjajne! Drugi veli kiridžija mladi: »Nije,

brao, meseina

Trei mui,

sjajna!«

ništa ne besedi.

Okrenu se pravo ka istoku, Pa pomenu Boga istinoga, Isfnog Boga svetog Nikolu »Pomuz' Bože oe Nikola!« Pa zagazi u vodu kladenca, i

i

Te

izvadi

iz

kladenca glavu

Svetitelja srpskoga Lazara,

Pa 1

je

mee

zahiti

Dok

na zelenu travu,

vode u kondiru. se žedni

vodom

80

©brediše,

:

Kad

su crnoj zemlji pogledali,

Ncsta glave sa zelene trave, Ode glava preko polja sama. Sveta glava do svetoga tela. Pripoji se

kako

što

j'

i

bila.

Kad u jutru beo dan osvanu, Olas dadoše kiridžje mlade, Glas dadoše starim sveštenikom.

doe mnogo

tu

I

sveštenika,

n

stotine ttarih sveštenika, dvanaest velikih vladika, stara patrijara:

)

i

erm

I

Prve peki, drugo carigradski, Vasiljenski

jeruspiimski;

i

Oblaiše velike odežde, na glave kape kamilavke, u ruke knjige staroslavne,* Pa itaše velike molitve, I držaše velika denija,*

I

I

Za

tri

dana

i

tri

noi tavne

Ni sedoše, ni se odmoriše, Ni legoše, ni sanka imaše, Mole sveca, kud sv?tnc p i, Da kojoj Laza zadužbini U Opovu, ili Krušedolu,

e

e

1

e Jasku Bešenevoj, Šišatovcu, ir e Divši, Kuveždinu,* Da e u Maedoniju.* U'

IV

ili

:

Rakovcu,

ili

ili

ili

Nee

Ve

svetac zadužbini tuoj,

on

hoe

svojoj zadužbini,

81

A

u svoju krasnu Ravanicu*

Pod visokom pod Kuaj-planinom, Što je Laza sagradio crkvu Za života joste za svojega,

Sagradio sebi zadužbinu O svom hlebu i o svome blagu, A bez suzah bez sirotinjskijeh!

OBJAŠNJENJA. *

Šanac

je

opkop, ovdje

e»Šancu šarenomu« zna-

iti u utvrenoj varoši ili gradu, kao što se Kruševac s£m u ovoj istoj pjesmi na drugom mjestu nazivlje gradom. Sveti Amosije pada na dan 15. lipnja po istonom kalendaru. Taj dan je knez Lazar imao svoje krsno ime ili slavu; radi toga se služila služba.

U

Srba je stari obiaj slaviti slavu ili krsno ime, koje ostaje kao kuna ili se drži kao sveani porodini dan, porodina slava. Na svu priliku je to staro slovensko proi

bogova domaih

slavljanje

ili

porodinih. Dokaz

je,

što

se danas onaj svetac, koji se slavi, smatra za porodinoga patrona i mijenja se, ako se tko u nevolji drugom svetom zavjetuje na dobro izae, te misli da mu je t j e pomoženo. U ovom sluaju se slava mijenja. Neki drže da se s a v e oni dani kad je koja porodica primila hrišani

i

m

1

Za slavu se sprema ž i t o pc starinskom nainu. To se žito zove po mnogijem krajevima k o 1 v o. Obiaj se ovaj danas više no i jedan sauvao medu Srbima, osobito je drag i poštovan. Proslavljanje ovog dana znae rijei o Lazaru: Svu gospodu zove na svetoga.« Knjiga u pjesmama znai koliko pismo 'li list. Sovra ili trpeza je sto za kojim se objeduje. »Taman biše vina najvišega« znai taman biše u najvišem piu. Vino po metonimiji stoji mjesto pie. Danisrvo, nu to je teško primiti.

j

i

i

i

:

ia Sintaksa, 49. Divan

je

savjet

ili

vijee.

83

emer

turska rije kao divan. Na svu priliku znavrstu pojasa. '1 o i ovdje znaiti. Perišani su nakiti od srebra, koji su se vješali na glavu ispod vijenca, što se na glavu metao. U nekoliko se po planinskim mjestima sauvao do danas i nakit i ime

i

svod a

je

i

e

i

mu. Biogradski muzej narodni ima

tijeh perišana. Mjesta, što se spominju, svekolike su crkve po Staroj Srbji i okolini, koje se i danas nalaze, neka cijela a neka razvaljena od Turaka.

s

Resava je rijeka u Sr^ m koja st nljeva u Moravu, desne strane, kod varošice Svilajenca.

15.

Platno je strana zida. Visoki Stevan je sin kneza Lazara, koji je u vijeka vladao Srbijom kao despot.

poetku

Pod knjigama carostavnim razumijevaju se kao nekakve proroke knjige, u kojima se može vidjeti šta o biti. Drugda se zovu starostavne. ul inae dule, turska rije, znai topovsku kuglu. i

Hat je dobar jahai konj. Rahat je sva oprema konjska. Balak je držalje od sablje. Kada, dimin. kaduna, znai turska gospoda.

eta

Alaj je

Jedek

Kolasta

odjeljenje vojske.

paradni konj.

je

Samodreža

Burma

ili

je

crkva na Kosovu.

je azdija

je

ogrta

ili

prost prsten, bez

toga.

kamena

ili

potpisa.

Hesap je raun. Lab Sitnica su rijeke koje teku kroz Kosovo. ardžije su trgovci. Šta je slava vidi pod 3. Vidov dan je 15. lipnja. S tim danom je svezano nešto uspomena od starog slovenskog predhrišanskog kalendara. Ima i danas obiaj: brati u oi tog dana cvijee, koje je tada u cvatu, a zove se vidovica, pokiseliti ga u oi Vidova dana u vodu, pa se sjutra onom vodom i

umiti.

84

515011

Mrnjavevii podigao u koji se

sa vlasteoska porodica, koju je

red vlastele.

doepao srpskog

Od

njih je

kralj

prijestola protiv

Dušan

Vukašin

Dušanovog

sina

Uroša.

Mara su keri Lazareve. Vukosava je Vukosava bila za Milošem a Mara za Vukom Brankoviem. Tolike narodno predanje, nu istorija nije na isto sa udajom sa imenima keri Lazarevih. Toliko stoji da su mu Miloš i i

i

Vuk

bili

zetovi.

Buljuk

Ubav

je

gomila.

je lijep.

Kiridžije su ljudi koji

na konjima

mjesta u mjesto. Venjer je svjetionik. Staroslavne. Vidi šta carostavne.

robu

ili

na kolima prenose

iz

je

reeno

naprijed

za

knjige

Denije. upravo bdenije, die Vigilien, rije crkvena.

Kuveždin

i

sva imena pred njim imena su manastira

srpskih po Fruškoj Gori.

Pod Maedonijom razumijevaju narodne pjesme esto Staru Srbiju. To je otuda što eksaktnost geografije i hronologije nikad nije tražiti u narodnim pjesmama. Lazareva zadužbina Ravanica i danas stoji prilino cijela u Srbiji u Pomoravlju, blizu mjesta uprije, u i

planini.

-o-

85

PG 1464 .K6 1906 IMS

Kosovo

PONTfr'lCAU iNsnitmi OM MED1AEVAL STUDIE6 59

QUEEN'S PARK

sm