Sovyet Rusya 1984 Yılına Kadar Yaşayabilir mi? [PDF]

Zitiervorschau

MİTHAT PERİN 5A YÇ IYLA SUNAK

SOVYETLER B İR LİĞ İ 1984 Y IL IN A K A D A R Y A Ş A Y A B İL E C E K M İ?

SOVYETLER BÎRLİĞÎ 1 9 8 4 YILINA KADAR YAŞAYABİLECEK Mİ?

Andrei

Ö n sö z —

A m a lrik

HENRY K A M M

Y o ru m — S ID N E Y M O N A S

0

Ç A Ğ D A Ş 1971

İSTANBUL

Y A Y I N L A R

Bu e s e r ilk d e fa , Rusça o la ra k , H o la n d a 'd a A m s te l

2 68,

H e rze n

v a k fı

A m s te rd a m — C , ta ra fın d a n

A le x a n d e r

y a y ım la n m ış tır.

T ü rk iy e 'd e yayın hakkı Ç A Ğ D A Ş Y A Y IN L A R ’a a ittir . İlk b askı: D izgi-B askı :

Y e lk e n

1971 — İS T A N B U L M a tb a a s ı —

İstanb u l

İÇİNDEKİLER: ÖNSÖZ:

BİR M U H A L İF İN PORTRESİ

H enry KAM M SOVYETLER B İR LİĞ İ 1984 Y IL IN A K A D A R Y A Ş A Y A B İL E C E K YORUM:

A M A L R İK ’İN

GÖRÜNEN

Sidney MONAS Y A Y IN E V İN İN N O TU

M İ? ÂKIBETİ

ÖNSÖZ

B ir Muhalifin P o rt re s i Henry KAMM

A

N DR Eİ A M A L R İK , h iç b ir zam an a rz u la m a d ı­ ğı g ib i e ğ e r b atıd a y a ş a s a y d ı, h e rh a ld e bir ü n iv e rs ite d e

ta rih

ve

e d e b iy a t

ö ğ re tm e n i

o lu p , aynı zam an d a daha da e s a s lı b ir ö ğ re n im y a p ­ m ak ü ze re ç a lış m a la ra d e v a m e d e rk e n s a n ’a t ve po­ litik a k o lla rın d a da h ic iv y a z ıla rı y a zm a k la y e tin ird i. H iç b ir s iy a s î p a rtiy e bağlı o lm a z , fa k a t s esi za­ m an za m an ah lâ k d ü s tu rla rıy la ilg ili k o nu lard a d in i d u yu ru rd u . M e s e lâ ;

W ie t-N a m

Ç e k o s lo v a k y a p ro b le m in e ,

ken­

harbi a le y h in e ,

Y u n a n is ta n ’da

d e m o k ra ­

s iy e y a p ılan b askıya v e S o v y e t R u s y a ’daki d e m o k ra ­ tik fik ir li k iş ile re karşı iş le n e n h a k s ız lık la ra isyan e t­ tiğ i g ö rü le b ilird i. G ü zel eşi G yu sel ile fe ra h v e ra h a t b ir a p a rtm a n ­ da o tu ru r v e bunun daha çok s a n a tç ıla rın to p lan d ığ ı s e m tle rd e o lm a s ın ı is te rd i. G y u s e l'in g en iş ve a y d ın lık b ir odası o lu r, ken ­ di ta rz ın d a n o k ta la m a la rla

re s im le r ç iz e r d i...

Evin

sakin b ir k ö şe s in d e A n d re i'n in yazı m a k in e le rin e y e r V/erilirdi.

I

O ku n an , ilg i ile izle n e n k ita p la r bu ta ra fta g ö rü ­ lür, b u n lar eş e d osta d a im a ,

is te n m e d e n v e rilird i.

D o s tla rın ın re s im le ri d u v a rla rı s ü s le r, p ikap d e v a m lı s u re tte ya çok e ski p a rç a la rı v e y a en m o d ern m e lo d i­ leri ç a la rd ı. B urası g e c e gündüz d o s tla rı ile d o la r ta ­ şar ve g e le n le r y a b a n c ılık d uym az, k e n d ile rin i e v le ­ rin d eki gibi ra h a t h is s e d e rle rd i... Bu d o s tla r kadınlı e rk e k li c id d î m iza ç lı

in s a n la r o lu r, fa k a t A n d re i v e

G yu sel g ib i (k e n d ile rin i

c id d iy e a lm a y a n ) tip le rd e n

kurulu b ir to p lu lu k te ş k il e d e rd i.

En c id d î b ir konu

dahi e le a lın s a , h a fiflik v e n e ş 'e için d e ta r tış ılır , a ğ ır ve hüzünlü m ü n a k a ş a la rd a n k a ç ın d ırd ı. A k tü e l p o liti­ kadan daha da d e rin in e in ilip , bu ara ç a y d a n lığ ın so­ ğ um aya v a k ti o lm a z d ı... D o s tla rın ın

ç o c u k la rı

da o nların

e v le rin e

ç ık a r, b elki ken di e v lâ tla rı da olurdu.

g ire r

Ç o c u k s e ven

bu ç ift, g e n ç liğ e ö n e m li o ld u k la rın ı h is s e ttirm e g ü c ü ­ ne s a h ip tirle r. G e lg e le lim

A n d re i R us’t u r ...

K ısa k e s ilm iş saç­

lı, m iyop gözlü 31 ya ş ın d a b ir a d a m d ır. M o s k o v a 'd a y a ş a r... Bazen de h ü k ü m e t m alı b ir ç iftlik te , R u b le y e

satın

a lm ış o ld u k la rı

b irkaç

b arakad a v a k tin i g e ­

ç irir. S anki hür b ir ü lk e d e y a ş a rm ış g ib i, v ic d a n ın ın sesi ve özgü rlü ğü n ü n

in an cın ı h is s e d e r v e d uyu ru r.

D urum u v e tu tu m u , ö z e llik le a h lâk te m e lin e da­ y a n ır. E n te le k tü e lle rin

m u h a lif

am aç v e

fik ir le r in i

s e m p a ti ile iz le r. A n c a k h iç b ir zam an itira z v e d ile k ­ ç e le rin i im za la m a z .

H a y a tı, m u h a lif

o lm a k ,

h iç b ir

g ruba d ahil o lm a m a k , b ö y le lik le e d in d iğ i bu s is te m ­ le ay a k ta kalıp ken di k e n d in e

henüz b ir y e r e d in e -

m e m e k le g e ç e r. «Ç ocu klu ğ u m d an

b eri

re jim in

d iyen A n d re i b aşım iş a re t e d e re k : burada» d e m iş tir.

a le y h in d e y d im .» «B enim itira z ım

« S is te m e itira z ım â d e ta b e n d e o rg a n ik b ir te p k i y a ra tır. O zam an e lle rim le

bazı ş e y le r yap m ak ih ti­

yacın ı d u yarım . S is te m e v e re jim e onun y e te rs iz liğ in e

m u h a lif olu şu m ,

in an d ığ ım d an d e ğ il, h is s iy a tım ın

âni v e k u v v e tli b ir d e ğ iş ik liğ i o rg a n ik b ir ş e k ild e h is­ s e ttirm e s id ir. M e s e lâ S o v y e t rad yo sun u d in le y e m e m . Pravda g a ze te s in i o k u y a m a m . P ravd a'yı y a la n la rla do­ lu, çiğ v e yavan budala b ir g a z e te o la ra k görürüm .» D oğru

o lm a d ığ ın a

inan d ığ ı

k o n u la r v e

o nlara

g ö s te rd iğ i te p k ile r, a y rıc a h iç b ir ş e y e boyun e ğ m e ­ m e s i, d ire n m e s i, A n d re i A m a lr ik ’in h e r hangi b ir ü l­ ked e y aşam a s ın ı güç k ıla c a k b ir tu tu m d u r.

Sovyet

R u s y a ’da ise to p lu m dışı e d ilm iş b ir kişi o la ra k yaş a ­ m ası n o rm a ld ir. H a k ik a te olan v a z g e ç irtile m e z

inadı v e in a n c ın ­

dan, onu h iç b ir baskı, h iç b ir ce za tu ttu ğ u yoldan a y ı­ ram az. B ün yesin in y a p ıs ı, in a n m a d ığ ı ş e y i â d e ta bün­ y e s in d e n d ışa rı a ta r. Bu tu tu m u , g izli p o lis te ş k ilâ tı olan K G B ’nin ona karşı y a lta k la n m a s ın a rağ m en onu h is le rin e nüfuz e d i­ le m e y e n adam h â lin e ko y m u ş tu r. Bu n e d e n le d iğ e r b ir Rus ya za rı olan v e şim di İn g ilte r e ’ye

s ığ ın m ış

bulunan

s e ç tiğ i yolu tu tm a s ın a

A n a to ly

im kân y o k tu .

K u zn e ts o v ’un A m a lrik , Kuz­

n e ts o v gibi y a z ıla rın a san sürü kabul e tm e z . Bir k ıs m ı­ nı

n e ş re tm e y ip , d iğ e r

k ıs m ın ı

b a s tırm a k la

y e tin e ­

m e z. A n d r e i’nin y a z ıla rı h iç b ir v a k it kendi m e m le k e ­ tin d e b a s ıla cak ş e k ild e d ü z e n le n m e m iş tir. yo lu n d a

k e s in tile re y e r y o k tu r.

KGB p olis te ş k ilâ tıy la

D üşü n ce

O , K uzn etso v gibi

iş b irliğ i y a p ıp , ih b a rla rd a bu­

lu n arak, o n ların g ö z le rin e g irm e

y o lla rın a

başvura-

m a m ış tır. Bu s e b e p le de h iç b ir v a k it y u rt d ış ın a y o l­ c u lu k s a ğ la y ıp , b ö y le lik le b e lk i h ü rriy e ti s e ç m e im ­ k â n la rın ı e ld e e tm e m iş tir.

Ill

O na g ö re h ü rriy e ti İn g ilte re 'd e « K uzn etso v» gibi a ra m ak ta n s a , daha üstün b ir h ü rriy e te k a vu şm ak fo r­ m ülü v a rd ır. Bunu a ç ık b ir m e k tu p ile

K u z n e ts o v ’a

şö yle d u yu rm u ş tu r: «E ğer Rus ya za rı K u zn e ts o v KGB ile iş b irliğ i yap ­ m asaydı ve d o la y ıs ıy la R usya’dan ilk d e fa başka b ir m e m le k e te g id e b ilm e izn ini a la m a s a y d ı, onu R usya'da ne gibi te h lik e le r b e k liy o rd u . Belki R usya’dan d ışarı ç ık a m ıy a c a k tı, fa k a t n am u slu

b ir adam

o la ra k

k a la ­

c a k tı. KGB ile suç o rta k lığ ı e tm e m e k le bazı k a y ıp la rı o laca ktı b e lk i. F a k a t bu, ancak dış g ö rü n ü ş te k i h ü rri­ y e tin i e tk iliy e c e k ti. H alb u ki iç h ü rriy e t â le m i çok da­ ha zen gin o la c a k tı. S iz i, şim d i hür b ir m e m le k e tte

o lduğunuz için

bütün k a lb im le te b rik e d e rk e n , v ic d a n î h ü rriy e tin iz e doğru ö n e m li b ir ad ım a tm ış o lm a n ızı

te m e n n i e d e ­

rim .» A n d re i «iç h ü rriy e ti» d iy e a d la n d ırd ığ ı tin i h is s e d e rk e n

h ü rriy e ­

R u s y a ’da d e v a m lı k alm ayı ta s a rla ­

m a k ta d ır. Bunun s e b e b i ise s is te m e ne fik rin d e n , ne d e ruhundan b ir z e rre fe d a e tm e m e s id ir. B unalım iç in ­ de bulunan Rus e n te le k tü e lle r in e s e m p a ti d u y m a d ık ­ ça, b e ra b e r y a ş a m a k için k e n d ile rin d e n çok. ş e y v e r­ m e le rin e aklı e rm e z .

Z a te n ken disi de bunu h iç b ir

v a k it yap am az. K u zn e ts o v ’a yazd ığ ı b ir m e k tu p ta d iy o r ki «B ence, h iç b ir baskı onun a ltın d a e z ilm e ğ e ön­ c ed en hazır o lm a y a n la ra te s ir e d e m e z . Bazen d üşü­ nüyorum da in s a n la rın b ir ş eyi düşünüp, başka şeyi s ö y le y ip b ir d iğ e r

üçüncüsünü y a p tık la rın ı

R u sya’da g ö rü y o ru m . Bu da, re jim in doğurup

Sovyet ş e k il­

le n d ird iğ i ta ts ız b ir ‘fe n o m e n ’ o la ra k a d la n d ırıla b ilir.» A n d re i’nin h ür o lm a k v e y a o lm a m a k a n la m ı, g e ­ re k batı d ü n yasın d a, g e re k s e M o s k o v a ’da küçük çap ­

IV

ta k i in san b e y in le rin i ş a ş ırta b ile n s e b e b , onun s r ' ^ ' v e m e ta n e tle S o v y e t k a n u n la rın a ita a t e d e re k yaş a ­ m a s ıd ır. H ü k ü m e t s e s in i s u s tu rm a k iç in h iç b ir ç ık a r yo l b u la m a m ış tır. Bu d urum bazı b a tılı

kayn akların

d ik k a t n azarın ı ç e k m iş , h a ttâ A n d re i'y i g iz li p o lis te n s a n m ış la rd ır. G e rç e k te n ço k

zo rd ur.

M e s e lâ

bu

a k s in i

dünyaya

k ita p

in a n d ırm a k

Sovyet

b ütün id d ia v e in a n ç la rın ı kö kün d en

R usya'nın

sö küp atan b ir

n ite lik ta ş ıy o r. A n d r e i’nin bu tu tu m u n u

iz le y e n

b a tılı

k iş ile r,

onun p o litik fa a liy e tte n , y a z ıla rın ı s a h te k â rc a n e ş re t­ m e k te n n için k a ç ın d ığ ın ı a n la y a m a z la r. da A n d r e i’nin m e m le k e tin d e in san

A y n ı za m a n ­

h a k la rın ın g e liş ­

m e s i, g e n e llik le kanuna tâ b i v e y a İd a rî k a id e le re da­ y a n m a k ta d ır. Bu d urum u b atı b a s ın ın a y a zd ığ ı im a lı b ir «açık m e k tu p » la a n la tm a ğ a ç a lış m ış tır . B una, hüküm etinin» e s e rle rin in

hakkı o la ra k d ış a rı m e m le k e tle rd e n sağ­

lad ığ ı g e lirin e itira z e d ip , el ko y m a ğ a k a lk m a s ı seb ep o lm u ş tu r. Bu m e k tu p c e s a re tin i v e h ü k ü m e te karşı olan tu ­ tu m u n u b iz le re b ir k e re d aha g ö s te rm e k te d ir. A n d re i ş ö y le d iy o r a ç ık m ek tu b u n d a : « S ta lin sağ o lsayd ı e s e rle rim in y ab ancı ü lk e le r­ d e b a s ılm a s ı s e b e b iy le b e lk i d e b en i id am e ttirird i. O nun s e fil h a le fle ri is e p a ra m ı

d o la n d ırm a ğ a k a lk ı­

y o rla r. Bu d urum da bana re jim in h e r g e ç e n gün biraz d aha küçüldüğünü v e a lç a ld ığ ın ı ö ğ re tiy o r.» A n d re i'n in bu tu tu m u , h a y a tı e lle rin d e olan m ü s­ t e b it b ir h ü k ü m e te karşı ç ık ış ın ın c e s u r b ir o la ra k g ö s te rile b ilir. B elki d e S o v y e t

ö rn eği

R usya’da bu

ta rz d a b ir tu tu m a h e r zam an ra s tla m a k g ü ç tü r.

Z ira

h iç k im s e , b ö y le in a tç ı b ir tu tu m la h a y a tın ı y ü zd e yüz te h lik e y e a tm a k is te m e z.

V

Daha m u h a fa za k â r, fa k a t A n d re i gibi b ir m u h a lif olan V ik to r K rasin d iy o r ki: « A n d rei y e n i b ir n e s lin g en ç k a le m id ir. O to r ite ­ le rle savaşa g e ç m iş tir. O n la ra doğrudan d oğ ru ya hü­ cum e tm e k c e s a re tin e s a h ip tir. O nun ilik le rin d e Stalin 'in kurduğu sürgün k a m p la rın a g itm e korkusu a sla yo ktu r.» V ik to r K ra s in is e 1969 y ılın ın so nu n d a beş y ıllık sü rg ün e g ö n d e rilm iş tir. A n d re i'n in

bu d ü rü s t tu tu m u

k e n d in d e n b ir ön­

c eki n es lin ü z e rin d e de e tk ile rin i g ö s te rm iş tir. H ücum ed ici görünüşü v e tu tu m u ile h iç b ir korku izi g ö s te r­ m ey en , d iğ e r bazı m u h a lifle rin a k s in e , p o litik b ir a m aç için m ü c a d e le y e g iriş m e m iş tir.

O kendi h a k ik a tin i,

ruhunu, d ik tu tm a n ın ç a b a s ın d a o lu p , İs ra rla h e r fe r ­ din, şah sın ı v e ruhunu h a k ik a te te s lim e tm e s i k e y fi­ y e tin e

in a n m a k ta d ır.

m am ış olan

H iç b ir s iy a s î p a rtiy e

L ü th e r’in, m u h a le fe tin e en g e l

bağlı

o l­

o la n la ra :

« İş te ka rşın ızd a d im d ik d u ru y o ru m , başka b irş e y y a ­ pam am .» sözünü A n d re i'n in sürüp gid en

h a re k e tle ri

ile h a tırlıy o ru z . S o v y e t H ü k ü m e ti, A n d r e i’yi h iç b ir su çla s in d ire m e m e s in e

ra ğ m e n , o a n a v a ta n ın d a

hür

o lm a y ı o l­

dukça pahalı ö d e m e k te d ir. B ir ta rih ç i o la ra k y e tiş ti­ rilm iş ve e ğ itim g örm ü ş olan A n d re i, ü n iv e rs ite m e ­ zunu d e ğ ild ir. H iç b ir y e rd e ö ğ re tm e n lik y a p m a z. E ser­ leri kendi m e m le k e tin d e

b a s ılıp o kun m ayan b ir e n ­

te le k tü e ld ir. Y azm ış olduğu beş p iy e s ,

S o v y e t R usya'da ne

b a s ılm ış , ne de o y n a n m ış tır. Buna rağ m en 1965 y ıl­ ların d a h a p s e d ilm iş , s e b e p o la ra k da p iy e s le rin in « re ­ jim e karşı v e m ü s te h c e n » olduğu öne

s ü rü lm ü ş tü r.

B ilâh are bu ith a m d u rm u ş , h a p is te n ç ık a rıla ra k iki bu­ çuk yıl S ib iry a 'y a « p a ra zit» d am g ası ile s ü rü lm ü ş tü r.

VI

P a ra zit d e y im i S o v y e t R u s y a ’da d e v a m lı b ir işi o lm a y a n , b e lli b ir y e rd e ç a lış m a y a n k iş ile re v e rile n lâ k a p tır. A n d re i herh ang i b ir fa b rik a d a ç a lış m a k ta n s a s e rb e s t b ir ta rih ç i o la ra k y a ş a m a y ı te rc ih  lic e n a p lık

(! )

g ö s te re n

e tm iş tir.

h ü k ü m e t d aha sonra onun

sü rg ün s ü re s in i k ıs a ltm ış tır. T a ta r a s ıllı G y u s e l, a ile s in in itira z la rın ı d in le m e ­ y e re k , A n d re i ile S ib iry a 'y a g itm iş tir. V e iki g enç o ra ­ da e v le n m iş le rd ir. E v le n m e lis a n s la rın ı a la b ilm e k için b ir buçuk ru b le le ri o lm a d ığ ın d a n h e r ik is i de b ir ç ift­ lik te 2A s a a t ç a lış m a k s u re tiy le

iki ru b le sah ib i o l­

d uktan sonra ancak e v le n m e lis a n s ı v e düğün ç a y la ­ rına ş e k e r a la b ilm iş le rd ir. S ib ir y a ’da A n d re i ç o b a n lık v e a ra b a c ılık , G yusel ise re s im y a p ara k g ü n le rin i d o ld u rm u ş tu r. A n d re i ve d o s tla rı, d a im a S o v y e t v a ta n d a ş la rın ın m u h a le fe t e ttik le r i s e b e p le ri ile y a rg ıla n m a la rı s ıra ­ sın d a

m ahkem ede

buluşur,

(m a h k e m e le r

a ç ık tır) bazen iç e ri a lın m a d ık la rı

um um a

o lu r, o zam an da

kap ıd a n ö b e t tu ta ra k s e s s iz p ro te s to y a g e ç e rle r. Böy­ le lik le hangi ta ra fı tu ttu k la rın ı b e lir tir le r . 1968 y ılın d a , N ig e ria ’ya, B ia fra ’ya karşı d ö v ü ş m e ­ si için s ilâh y a rd ım ın d a bulunan İn g iliz s e fa re ti önün­ de s e s s iz d ire n m e duruşu yapan A n d re i ve G y u s e l’in bu tu tu m u S o v y e t h ü k ü m e tin i ş a ş ırtm ış tır. Bu ç e ş it ân î g ö s te rile r, « E m p e ry a lizm » a le y h in e dahi o lsa M o s k o v a ’da g örülen ş e y le rd e n d e ğ ild ir. 1963

y ılın d a

M oskova

ü n iv e rs ite s in d e n

ko vul­

m a sın ın se b e b i ise, e tü d le ri ara s ın d a 9. y ü zy ıld a K iev c iv a rın d a çok m ik ta rd a « N o rs e m e n » d e d ik le ri, o za­ m a n la r D a n im a rk a 'y a a it ile ri g e lm iş b ir m e d e n iy e tin iz le rin i b ulm ası v e bunu D a n im a rk a s e fa r e tin e b ild ir­ m iş o lm a s ıd ır. O ysa b öyle büyük b ir h atâ onun m e m ­

VII

le k e tin d e asla iş le n m e m e lid ir. Ç ünkü bütün R usya'yı R u s lar y a ra tm ış tır. Bu s e b e p le

y ü k s e k ta h s ili

b ö y le c e

b ird e n b ire

d u rd u ru lm u ştu r. A n d re i v e G y u s e l a ltı odalı b ir a p a rtm a n ın

ka­

ra n lık arka o d a la rın d a n b irin d e o tu ru rla r. O n la rla b e ­ ra b e r aynı

a p a rtm a n d a

o turan

beş a ile , m u tfa ğ ı,

banyoyu v e tu v a le ti o rta k la ş a k u lla n ırla r. Bu ış ık s ız d ö rt d u v a r a ra s ın d a o tu rm a y a m e c b u r k a lm a s a y d ıla r, m u h a k k a k ki, b iri daha fa z la e s e r y a ­ zar, d iğ e ri is e re s m e ç a lış a b ilird i. A n d re i'n in ta p

o d a s ın d a

arzu

e ttiğ in d e n

çok az k i­

b ulu nu r. Ç ünkü onun ya ş a d ığ ı m e m le k e tte o ku ­

m ayı arzu lad ığ ı k ita p la rın büyük b ir çoğunluğu y a s a k ­ la n m ış tır. E debî v e p o litik e s e rle ri s e ç m e h ak la rı son d e re c e k ıs ıtlıd ır. Son d efa k e n d is in i z iy a re te g ittiğ im d e iri kıyım beş k işin in , o dasın ı a ra m a y a g e ld ik le rin i g örd ü m . O günden sonra k ü tü p h a n e s in d e k i, kitap s ayısı d aha da azald ı. Y a n ım d a

o n la ra

v e d a a g ö tü rm ü ş

o ld u ğu m 12

y a şın d a ki k ızım ın da el ç a n ta s ın ı k a rış tıra n baş a ra ­ yıcı ancak b ir p a k e t ç ik o la ta ile k a rş ıla ş tı. K ızım onu G y u s e l'e g ö tü rm ü ş tü . G yu sel e ş y a la rın

ise,

d a rm a d a ğ ın ık

a ra s ın d a

olan

odanın

iç in d e k i

bulduğu o yun cak b ir k e d iy i

k ız ı­

m a h ed iy e e tm iş ti. S on ra da, y in e p e ş in d e b ir p o lis le b irlik te m u tb ağ a g id e re k b ize v e d a çayı h a z ırla m ış tı. A n d re i ve

G y u s e l, arkad aş c a n lıs ı

k im s e le rd i.

Y aban cı d o s tla rın ı k a ra n lık o da la rın a d a v e t e tm e k te n ç e k in m e z le rd i. K e n d ile rin e v e d o s tla rın a karşı saygı duyan k iş ile rd i. A n d re i, b ö y le c e y a ln ız ka lm a n ın b e d e lin i ço k pa­ halı ö d e m e k te d ir. K arısı da s e v g is in d e n ötü rü bu b e ­

VIII

d e lin a ğ ır ş a rtla rın ı b irlik te p a y la ş ıy o rd u . İs tid a d ı ve zek âsı k a rş ılığ ın d a h iç b ir v a z ife b u la m ıy a c a k , karısı ise

« A rtis tle r S e n d ik a s ın a »

üye o la m ıy a c a k , d olayı-

s iy le re s im le rin i ne te ş h ir e d e b ile c e k , ne de s a ta b i­ le c e k tir. A n d re i, ş im d iy e kadar p o s ta c ılık , a m e le lik , stü d yosu n d a

ış ık te k n is y e n liğ i, te rc ü m a n lık ,

film

lâbora-

tu a r y a rd ım c ılığ ı, h usu sî h o c a lık g ib i ç e ş itli iş le r g ö r­ m ü ş tü r. K ısa zam an d a g a z e te le rd e

« za ra rs ız» d iye

s e ç ile n m a k a le le r y a z m ış tır. A n c a k daha so nra polis te ş k ilâ tı buna da en g e l o lm u ş tu r. M u n ta za m v e d e v a m lı b ir işi o lm a m a s ı yüzünden A n d re i

« P a ra zit» lik d am g asın d an

k u rtu la m a m ış

ve

d aim a sü rg ü n e g ö n d e rilm e e n d iş e s i h a y a tın ı g ö lg e le ­ m iş tir. A n d re i ve G y u s e l'in ç o c u k la rı y o k tu r. O n la rın ç e v re s in d e

yaşıyan

k im s e le re

ve

b e n z e rle rin e

bazı

s a a d e tle r uzak b ir hayâl g ib id ir. A n d re i bu k ita b ı yaz­ dığı

küçük b a rakasın d an başını ç ık a rta ra k :

« T e k ra r

hapis o lu n caya kad ar k ita b ım ı y a zm a k v e d o m a te s y e ­ tiş tir m e k le m eşg u lü m .» d iy o r. S e v d iğ i fa k a t, onu y a l­ n ızlık u çu ru m u n a ite n v a ta n ın d a b ir n okta g ib i yaş a ­ m aya m ah kû m ed en â k ıb e tin i b e k liy o r.

IX

BİR AJANS HABERİ

M o s k o v a 14 ağ ustos (A .A .) « S o v y e tle r B irliğ i

1984

y ılın a

kad ar y a ş a y a b ile c e k

m i?» ad lı e s e rin b atıd a y a y ın la n m a s ın d a n so nra bü­ yük ü ne ulaşan S o v y e t ta rih ç is i A n d re i A m a lrik , b e ­ yin v e re m in e

y a k a la n d ık ta n s o n ra , te d a v i g ö rm e k te

o lduğu N o v o s s ib irs k c e za e v i h a s ta h a n e s in d e n ta b u r­ cu e d ilm iş tir. A m a lrik b eyin v e re m in e

1 m a rtta c e ­

za sın ın g e ri kalan k ıs m ın ı ç e k m e k ü z e re c e za e v in d e n

K olym a kam p ın a

Z v e rd lo v s

n a k le d ilirk e n

y a k a la n ­

m ış tı. A m a lrik 1970 y ılı 12 ka s ım ın d a S o v y e t S o s y a lis t C u m ­ h u riy e tle ri a le y h in e yalan h a b e rle r y a y ın la m a k su çuy­ la 3 y ıl hapse m ahkûm e d ilm iş ti. D aha ö n ce de S o v y e t a le y h ta rı v e m ü s te h c e n e s e rle r k a le m e a ld ığ ı id d ia s ıy le 4 y ıl s ü re y le S ib iry a 'd a ika­ m e te m e c b u r e d ile n A n d re i A m a lrik , b uradan dönü­ şü n d e « S ib iry a 'd a m ecb u ri ik a m e t» ad lı k ita b ın ı y a z­ m ış tı.»

NOT

—

B u tarihten sonra, A ndrei Am alrik’ten hiç­ bir haber alınamamıştır.

SOVYETLER BİRLİĞİ 1984 YILINA KADAR

YAŞAYABİLECEK

Mİ?

S o v / e t l e r B irliği 1984 Y ı l ı n a K a d a r Yaşayab ilecek mi?

966 Y IL IN IN

1

so n b ah arın d a

S ib iry a ’daki

s ü r­

günden döndüğüm zam an S o v y e tle r B irliğ i’nin çok yakın d a g e ç ire c e ğ i bu k riz li d e v re y i g ör­

m üş v e fik irle rim i ifa d e e tm e ğ e b a ş la m ış tım . İlk ön­ ce y a ln ız ç e v re m d e k i yakın k iş ile re fik irle rim i a ç ık ­ la m ış , so nra 1967 y ılın ın K asım a yın d a « L ite ra tu rn ia G a ze ta » adlı g a z e te y e y o lla d ığ ım b ir m e k tu p la görüş­ le rim i b ild irm iş tim . G e re k « L ite ra tu rn ia G a z e ta » , g e ­ re k s e « İz v e s tia » is im li g a z e te le re m e k tu p la rı b un ların y ö n e tic ile ri

g ö n d e rd iğ im a çık y a y ın la m a y ı kib arca

re d d e d e rle rk e n , s eb ep o la ra k , p re n s ip itib a riy le hem f ik ir o lm a d ık la rın ı ile ri s ü rd ü le r. H e rş e y e rağ m en ken di ü lk e m d e o lsu n , batı ü lk e ­ le rin d e o lsu n , bu tü r d u ru m la ra s ık s ık ra s tla n d ığ ın a kaani bulu nd u ğ um için , fik ir le r i m a k a le ş e k lin d e y a y ın ­ lam ayı uygun buldum . İlk ö nce isim o la ra k « S o v y e tle r B irliğ i 1980 y ılı­ na k a d a r d a y a n a b ilir m i?» is im li m a k a le y i ta s a rla rk e n , « W a sh in g to n

Post» g a ze te s in in

M oskova

m u h a b iri,

d o stu m A n a to ly Shub b ir y a zıs ın d a b end en «Rus A r­ k a d a şım »

d iye b a h s e d in c e , k e n d is in e olan h ayran lı-

ğ im , ta v s iy e s in i tu tm a m ı s a ğ la d ı...

1

Y IL

1969 oldu ğu n d an

1984 y ılın a

a tla m a k la

y ıllık b ir is tik b a l göz önüne a lın ıy o rd u .

15

Bu y u v a rla k

rakam bana daha ca zip g e ld i. 1969 M a y ıs ayı iç in d e e v im d e y ap ılan b ir aram a ta ra m a s ıra s ın d a m a a le s e f fa y d a lı bazı k ita p v e y a z ıla ­ rım m ü sa d e re e d ild i. Bu s e b e p te n ç a lış m a m z o rla ş tı, b ira z da e rte le n d i. Y in e d e, KGB «Rus g izli p o lis te ş k ilâ tı» a ja n la rı­ na te ş e k k ü rü borç b ilirim .

A ra m a e s n a s ın d a el y a ­

z ım la h a zırla n m ış v e bu kitab ın ta m ı olan k â ğ ıtla rım a d o k u n m a m ış la rd ı. b itirm iş o ld u m .

B ö y le lik le

e s e rim i

m u v a ffa k iy e tle

K ita b ım okun d u ktan so nra h erh ang i

b ir ta rtış m a v e k ritik konusu o lacağ ın d an

ş ü ph em

y o k ... İlg ile n e n o k u y u c u la rım d a im a fik irle rin i b izza t şah sım a, a ş a ğ ıd a k i a d re s e y a za ra k b ild ire b ilirle r... V ak h ta n g o v S o k a ğ ı, N o . 5 D a ire 5, M o s k o v a G-2 U .S .S .R .

ANDREİ AMALRİK

2

B

U ESERİ y azm ağ a, beni z o rla y a n üç se b e p te n ötü rü b a ş la d ım . B irin c is i Rus ta rih in e aşırı d e re c e d e olan il-

g im d ir. On y ıl ö n ce « K ie v li RUS» a d lı b ir kitap yaz­ m ış tım . E lim d e v e k o n tro lü m d e o lm a y a n s e b e p le rd e n , Rus

İm p a ra to rlu ğ u

ların ı

d e v le tin in

k a y n a k la rın ı

kapsayan bu e s e ri y a rıd a

ve

esas­

k e s m e k m e c b u riy e ­

tin d e k a lm ış tım . Ş im d i ise b ir ta rih ç i o la ra k aynı d e v ­ le tin sonunu ya zm a k la m ân en b ir n e v 'i m ü k â fa tla n d ı­ rılıy o ru m . İk in c is i, b a ğ ım s ız sosyal d a v ra n ış la rın için

g iriş ile n

ç a b a la rı, ş a h sen

m üşahede

doğm ası e tm e k te

o lu ş u m d u r. Bu g e liş m e çok ilg in ç tir v e k ıy m e t v e r il­ m e ğ e v e konu o lm a y a d e ğ e r. Ü çün cü sü ise, S o v y e t to p lu m u n u n gûya «L ib eral H ür» o lu şu na d a ir pek çok k ita p o k u m u ş , b ir h ayli de lâ f d in le m iş o lm a m d ır. BU FİK İR ş ö y le c e fo rm ü lle ş tirile b ilir: «Bugünkü d urum on yıl e v v e lin e g ö re çok daha iy id ir. B in ae n a le y h , ö n ü m ü zd eki on y ıl iç in d e bugün­ den de iyi o la c a k tır.» Ben bu fik ird e o lm a d ığ ım ı

a n la tm a ğ a ç a lış a c a ­

ğ ım . B ilh assa e h e m m iy e tle b e lirtm e k is te rim

k i, ya­

z ıla rım ın ana fik ri h iç b ir a ra ş tırm a v e e tü d n e tic e s i d e ğ il, s a d e ce g ö rd ü k le rim le

d ü ş ü n d ü k le rim in ifa d e ­

s id ir. A k a d e m ik yönden d e ğ e ri b e lk i d e «Boş b ir konuş­ m a» k a d a rd ır. F a k a t S o v y e tle r B irliğ i’nin b a tıd a oku-

3

Sovyctler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yaşayabilecek m i?

yan aydın g e n ç le ri için bu g ö rü ş le r, ayn en b ir b alık u zm an ın ın

d e n e m e le ri

s ıra s ın d a

b alığı

ko nu şu rken

duyacağı ilgi v e ş a ş k ın lığ a b e n ze r te p k ile r

d o ğ u ra ­

cak tır. 1 —

1952 ile

1957 y ılla rı a ra s ın d a ,

ü lk e m iz d e

beş yıl sü re n b ir « y ö n e tic ile r ih tilâ li» o ld u . Bu ih tilâ l çok g e rg in b ir hava y a ra ttı v e vah im a n la r g e ç irtti. C e ­ reyan ed en o la y la rın a ra s ın d a , S ta lin ’in e s ra rlı b ir ş e ­ k ild e ö lü m ü , S o v y e tle r B irliğ i K o m ü n is t P a rtis i Prezid iu m u ile M e r k e z k o m ite s in i kökünden sarsan v e g e ­ n iş le d ik ç e g e n iş le y e n , sonunda da d e v le t g ü v e n lik ö r­ g ü tle rin e

kad ar s ıç ra y a n te m iz lik

ö n e m lis i

d e, S ta lin ’e

h a re k e ti v a r. En

karşı a ç ık s u ç la m a la ra

g ir iş il­

m iş o lm a sı v e s iy a s î m a h k û m la rla , gözden d üşm üş o lan ların itib a rla rın ın ia d e s id ir. R usya'dan başka h iç ­ b ir ye rd e g ö rü lm e m iş « D e v le t İd a re H e y e ti» a d ın d aki b ir k u d re t te bu arad a sö külü p a tılm ış , am a h em en ardından g e le n M a c a ris ta n v e Polonya a y a k la n m a la rı yu m u şam aya yüz tu ta n re jim i y in e k a tıla ş tırm ış tır. Beş y ıllık b ir buhran K ru ş ç e v'in kesin

z a fe riy le

s o n u ç la n m ış tır. Bu s ü re iç in d e m e m le k e t p a s if b ir tu tu m la s e s ­ s izc e k a d e rin i b e k le d i. P artinin en y ü k s e k k a d e m e le ­ rin d e a m a n s ız b ir m ü c a d e le c e re y a n e d e rk e n , a lt ka­ d e m e le rd e n h iç b ir ses d u y u lm a m ış , ü s tte k ile rin e m ir ve s e rt kan un ları m u tla k b ir ita a tla y e rin e g e tir ilm iş ­ tir. F a kat bütün b u n la r o lu p b ite rk e n , a s lın d a m u h a­ le fe t, y e ra ltı g ru p la rı h â lin d e ö rg ü tle n iy o r v e a le y h te fik ir v e d ü ş ü n c e le r g ittik ç e b illû rla ş ıy o rd u . Bu g e liş ­ m e le re ö rn e k

o la ra k

K n a s n o p e rts e v

te r e b iliriz . Bu ö rg ütün m e n s u p la rı,

4

grubunu

g ös­

tıp k ı bütün S ov-

Sovyetlcr B irliğ i 19S-1 Y ılına K adar Yaşayabilecek m i?

y e tle r B irliğ i h a lk la rı gibi h e r tü rlü fik ir v e düşünce özgü rlü ğ ü n d en

m ah ru m ,

d a y a n a k s ız

o ld u k la rın d a n ,

1956 y ılın d a tu tu k la n d ıla r. O y s a bütün y a p tık la rı an­ cak ken di küçük ç e v re le rin d e k ile re

d u y u ra b ild ik le ri

itira z v e te n k id le rd i. S ta lin 'in y a ra tıc ıs ı olduğu «Taş g ib i» katı y ö n e t­ m e s is te m in in y e rin i alan « Z irv e d e k i ih tilâ l» ne de o lsa

b askıy ı

B irliğ in d e

b ira z g e v ş e tm iş

s ın ırlı

b ir h a re k e t

o ld uğundan s e rb e s tliğ i

S o v y e tle r g e tirm iş ti.

Bu d e v re sona e rm e d e n ö nce y e n i b ir k u v v e t

hükü­

m e tin k arş ısın d a y e r a lm a y a b a ş la m ış tı. Bunu, « A y d ın la rın

m u h a le fe ti»

d iy e a d la n d ıra b i­

liriz . O güne kadar h iç b ir

v e s ile y le s esi

o lan , ya da su ya sabuna d o k u n m a m a y a

ç ık m a m ış g a y re t eden

bazı y a z a rla rın yen i yen i s e s le rle o rta y a a tıld ık la rı ve b a z ıla rın ın e s e rle ri b a s ılırk e n , ö te k ile rin k î

e ly a z ıs ıy le

ç o ğ a ltılm ış

d o laşm aya

o la ra k

y a y ılıy o r, e ld e n

e le

b aşlıyo rd u . B ird en , o rta y a b ir ta k ım g enç ş a irle r, m ü zis y e n ­ le r ve y a zd ık la rı h ic iv le ri b e s te le y e re k , bunları b izza t o kuyan , s ö y le y e n a r tis tle r v e y a z a rla r ç ık ıv e rm iş ti. D a k tilo ile y a z ılıp d ü z e n le n m iş yen i yen i d e rg i­ le r, kanuna u ydu ru lm aya ç a lış ıla n s a n a t bu ç e v re d e

a lış ılm a m ış y e n ilik le r

s e rg ile riy le

g ö zü k m e y e

baş­

lad ı. H a re k e tle rin h e d e fi a s lın d a r e jim e karşı koym ak d e ğ ild i d e, k ü ltü r ala n ın d a b ir b a ş k a lık a ra m a y d ı. G elg e le lim , re jim k ü ltü r ala n ın d a k i bu o lu ş u m a da k a rı­ ş ıy o r ve h e r fırs a tta o n la rla b e ra b e r

olduğunu ile ri

sü rü yordu . Bu g e liş m e le r s ıra s ın d a

5

« A y d ın la r m u h a le fe ti»

Sovyetler B irliği 1984 Y ılına K adar Yaşayabilecek m i?

ne savaş açan re jim , her o la y d a a ğ ırlığ ın ı k o y a ra k d i­ led iğ i s o n u ç la rı a lıy o rd u . N ite k im , kısa zam an d a, y e ­ ni s e s le rin s a h ip le riy le b un ların e s e rle rin i b a s a n la r, y e ra ltı d e rg ile rin i y a y a n la r tu tu k la n ıp , s a n a t g a le rile ri k a p a tılıy o r, ş a ir le r ş u ra y a b uraya d a ğ ıtılıy o rd u . Bütün bu b a s k ıla ra ra ğ m e n ,

« A y d ın la r m u h a le fe ti» bu sa­

vaştan m ağlûp o la ra k ç ık m a d ı. A k s in e , m u h a le fe t b e l­ li b ir s ü re y e kad ar re s m î s a n a t ş e k lin i aldı v e bu e s ­ nada b e n liğ in d e h a fif d e ğ iş tirm e le r y a p m a k zorunda kald ı. Bu o lu şu m ise k a rş ım ız a k ü ltü re l b ir fe n o m e n o la ra k ç ık m ış tır. H e m re s m î s a n a t h â lin e g e lm e k , hem de ö z e lliğ in i k o ru m ak doğrusu ustaca b ir m a h a re tti. Bu s ıra la rd a , « A y d ın la r m u h a le fe ti» n in

iç in d e n y e n i

bir k u v v e t doğdu. Bu k u v v e t sa d e c e , y a ln ız re s m î sa­ nat ve k ü ltü re karşı d e ğ il, aynı zam an d a re jim in id e o ­ lo jik ta tb ik a tın a da m u h a lifti. b ir noktada b irle ş m e s i gibi id i.

Bu, â d e ta iki z ıt ucun T oplum un sosyal v e

p o litik b ilg ile re s u s a m ış o lm a s ın ı nazara a la n la r, re ­ jim ta ra fın d a n h alka v e rile n yan lış b ilg ile re karşı ç ık ­ tıla r , d e v le tin h a b e rle ş m e d e k i k o ntro l v e yön v e rm e ç a b a la rıy la

ç a rp ış m a y a

b a ş la d ıla r.

Bu yeni

k u v v e te

« S am izd a t» adı v e rild i. S a m izd a t;

ro m an , h ik â y e , p iyes, h â tıra la r, y a z ı­

lar, a çık m e k tu p la r, re s m î to p la n tıla rın

s te n o y la tu ­

tu lm u ş n o tla rı, d u ru ş m a la r s ıra s ın d a d in le n e n s a n ık ­ ların , ta n ık la rın o rta y a a ttık la rı k o n u la rı, b in le rc e , on b in le rc e fo to k o p i h â lin d e bütün ü lk e y e yayan v e e l­ den e le d o la ş m a s ın ı s a ğ la y a n g izli ö rg ütün a d ıd ır. Beş y ıllık b ir s ü re sonunda, S a m iz d a t'ın y a t ala n ın d a n , to p lu m s a l v e p o litik alan a

e d e b i­

k a y d ığ ın ı

gördük. Bu s ü re iç in d e re jim S a m iz d a t’ın e y le m le rin i sıkı sıkı iz liy o r v e onun v a rlığ ın ı a y d ın la r m u h a le fe ti’n-

6

Sovyetler B ir l'f i 198-1 Yılına Kudar Y aşayabilecek mİ?

den daha s a k ın c a lı bulduğu iç in ,

h ırs lı v e ç e tin bir

savaş a ç m ış b u lu n u y o rd u ... Bu m ü c a d e le n in ö rn e k le ri a ra s ın d a «S in ia v s k y ve D a n ie l’in» y e d iş e r y ıla m ahkûm e d iliş le ri, özel c e z a ­ e v le rin d e n b a tılı

iş ka m p la rın a

ü lk e le rd e

s ü rü lm e le ri, bu s ıra d a da

k ita p la rın ın

y a y ın la n m a s ı

v a rd ır.

(196 5) U k ra y n a ’da 1967 y ılın d a , p o litik m a h k e m e le ri iz­ le m e k v e d o s ya la m a k suçundan üç y ıla m ah kû m olan V ia c h e s lo v C h o rn iv il de ö rn e k le r a ra s ın d a d ır. B unlar gibi Y u ri G alan s k o v yed i y ıla , A le x a n d e r G in s b u rg , S i­ n iavs ky ve D a n ie l’in 1968 y ılın d a k i d u ru ş m a la rın ı iz­ le m e k te n v e b e lg e to p la m a k ta n ö tü rü beş y ıla m ah­ kûm e d ilm iş le rd ir. A n a to ly

M a rc h e n k o

ise S ta lin

s o n rası te c r it

ka m p la rın ı izah eden kita b ı yü zün d en 1968 y ılın d a bir y ıla m ah kû m e d ild i. H e rş e y e rağ m en S a m iz d a t da ay n e n , a y d ın la r m u ­ h a le fe ti gibi b ir k u v v e tin d o ğ m a s ın a s e b e p oldu. Bu, ilk d e fa re jim e baş k a ld ıra n , hiç o lm a zs a buna çab a­ layan b ir ç e k ird e ğ in o rta y a ç ık m a s ıy d ı. Bu d a v ra n ış ­ lar g e liş e re k , ken din e d e m o k ra tik e y le m ad ın ı v e rd i. R e jim e karşı yen i b ir a ş a m a o lan bu p o litik baş­ k a ld ı r ıl a r ın s e b e p le ri ş u n la rd ır: İlk b aşta k a t’i b ir o rg an izasyo n ş e k lin d e olm ayan , ken din i b ir e y le m ad ded en bu h a re k e tin , fa a l ü y e le ri, lid e rle ri v a rd ır ve en m ü h im i, s e m p a tiz a n la rın e h e m ­ m iy e tli b ir rakam d a olu şu du r. İk in c is i, k a t’i a m a ç la r ve k e n d ile rin e has ta k tik le r i k u lla n ış la rıd ır. Üçüncüsü is e , ka n u n î s ta tü k o ile fa a liy e tle rin i d u yu rm a ih tiy a c ı ve bunu e ld e e tm e ç a b a la rıd ır. B unlar, d e m o k ra tik e y le m le ri

7

lâ le tta y in

y e ra ltı

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a K adar Yaşayabilecek m i?

g ru p ların d a n ayrı tu ta c a k s e v iy e v e n ite lik te oluşunu g ö s te rm e k te d ir. D e m o k ra tik e y le m i in c e le rk e n , onun a ç ık g a y e le ri göz ö nü n d e tu tu la c a k , başarı

ş a n s la rı

ta r tış ıla c a k tır. A n c a k buna b aşlam ad an e v v e l S o v y e t­ le r B irliğ in in h erh an g i b ir m u h a le fe te karşı id e o lo jik tu tu m u n u in c e le m e k g e re k ir. Y a za rın ço k iyi h a tırla d ığ ı g ib i, 1952-1956 y ılla ­ rında re jim d e n m em n u n o lm a y a n ve ona k a rş ı büyük sayıda v ata n d a ş m e v c u ttu . Bu h uzu rsu zluk s a d e c e e v ­ le rd e o d alard a b ah is konusu o lu yo r, am a s a d e c e o ra ­ da kalm aya c a k n ite lik ta ş ıy o rd u . İd e o lo jiy e m e n fi an la m d a b ir konu is e

« R e jim

şunu ya p ıy o r, şu s ıra d a n eden bunu ya p m ıy o r? » ka­ b ilin d e n idi. A s ıl arzu la n a n is e

s ö y le n m iy o r, s o ru l­

m uyordu. R e jim , id e o lo jis in e vaad e ttiğ i g ib i s a d ık k a lm ı­ yor veya sanki o id e o lo ji ta m a m e n u nu tu lm u ş , g ö lg e ­ len m iş g ib i g örün ü yo rd u. M ü s b e t b ir id e o lo ji, m u h a lifle re

k u v v e tle karşı

k o y a b ile c e k re s m î b ir id e o lo ji, bu d e v re n in a n cak son zam an ların d a v ü c u t b uld u. Bu, son d e re c e ilg in ç pro b ­ lem in d e lille rin i, y e te ri

kad ar

b ile m e m e k te n

ö tü rü

h iç b ir zam an ç ö z e m iy e c e ğ im . M a lû m s e b e p le rd e n do­ layı g e rç e k le ri ta m o la ra k ö ğ re n m e k za te n im k â n s ız o lduğundan, ancak b e lk i b un ları b ir gün K G B 'nin s a ­ vaş so nrası y a y ın la n a c a k a rş iv le rin d e n ö ğ re n e b ile c e ­ ğ iz. M u h a k k a k olan , f e r tle r v e bazı u fak g ru p la r, k a f i ve kesin b ir id e o lo ji s a h ib i id ile r ... İzah e d ile m e y e n , o za m a n k i,

fik irle rin

kap anık

h a lle ri m ü s b e t b ir id e o lo jin in h a k ik a te n b a ş la y ıp , b aş­ la m a m ış

olduğunu

dahi

b e lirte m iy e c e k

8

k a ra n lık la r

Sovyctler B irliğ i 1984 Y ılm a K ad ar Yasayabilecek m i?

iç in d e b u lu n u ş u y d u ...

B elki fik ir le r , d oğ arken im ha

e d iliy o rla rd ı. Son onbeş y ıl iç in d e en aşağı üç ayrı g örüş k a y d e d ile b ilir. B unlar m u h a le fe tin a ttığ ı

id e o lo jin in

k ris ta lle ş m iş

id e o lo jik tohum unu

ilk ş e k ille r id ir. Ş öyle

ki: « G e rç e k M a rx iz m - L enin izm .» « H ris tiy a n M a rx iz m

id e o lo jis i» , « H ü r id e o lo ji» ,

- Lenin izm »

d o k trin i

« G e rç e k

re jim in

« M a rx is t -

L e n in is t» id e o lo jis in i yo lu n dan sö k m ü ş , ken di ç ık a r­ ların ı ön p lân a a la ra k , p ra tik y o lla o te o rid e n uzak­ la ş m ış v e to p lu m a bazı h a s ta lık la rın ı

te d a v i e tm e k

a m a c ıy la o d o k trin in esas p re n s ip le rin e g e ri d ön m eyi ş a rt ko ş m u ş tu r. « H ris tiy a n id eo lo ji »sinin ta r a fta rla rı

to p lu m ha­

y a tın ın , H ris tiy a n lık m o ra lle ri e s a s ın a d ö n m e s i p re n ­ s ib in i g ü tm e k te d irle r. Bu b ir « S la v o fil» n ıh> h â le tid ir ve

R u s y a ’da

id e o lo jiy e c e m iy e te

m üsbet

b ir

rö lü

in a n a n la r k a tiy e tle g e ç iş i

v a rd ır.

N ih a y e t

hür

b a tılı ta rz d e m o k ra tik

is te m e k te , fa k a t aynı zam an d a hü­

k ü m e tin ve halkın ta h a k k ü m ü n ü d e ş a rt o la ra k ile ri s ü rm e k te d irle r. M a rx is t-L e n in is t id e o lo jiy i te m s il

e d e n le r

sın d a 1958 yılın d a ölen A le x e i K o s te rin ,

a ra ­

P e te r G ri-

g o ren ko v e İvan Y a k h im o c ic h 'i s a y a b iliriz . « H ris tiy a n

id e o lo jis i» n in

ilh a m

kaynağı

o larak

şayan ı d ik k a t b ir kişi olan I. O g u rts o v k a rş ım ız a ç ık ı­ y o r.

D o k trin in e

R usya'daki

« H ris tiy a n

b irliğ i»

adını

da o ko y m u ştu r. Son o la ra k da, A k a d e m is y e n A n d re i D . S aharov v e Pavel L itvin o v « H ü r İd e o lo ji »nin te m s ilc is i o larak m ü h im b ir y e r işgal e tm iş le rd ir. Bu id e o lo jis tle rin

d e ğ iş ik b ir tu tu m

9

iç in d e re ji­

Sovyet ter B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yaşayabilecek m i?

m e çok b ağlı ç e v re le re in tib a k e tm iş o lm a la rı da a y rı­ ca h a y re t e d ile c e k b ir g e rç e k tir. İd e o lo jis tle r, büyük çap ta ş e k ils iz , b a riz o lm a y a n z ü m re s iz lik le riy le d ik k a ti ç e k m iş le rd ir. H iç b ir k im s e , ş im d iy e kad ar o n la rın o lg u n lu k v e ikna k a a b iliy e tle rini y e te rli b u la m a m ış tır. B unlar in a n a n la r ta ra fın d a n ise k a y ıts ız ş a rts ız kabul e d ilm iş le rd ir. H e r d o k trin in ta r a fta rla rı, o rta k b ir ş e y e in a n m a ­ nın ş a rt old u ğu n u , fa k a t o ş e y ’in ne

olduğunu k a ti­

y e tle b ile m e m e k te d irle r. A y rıc a , bu d o k trin le r b e rra k ğ un lukla

b irb irle r iy le

ç e liş k iy e

d e ğ ild irle r ve ço­ d ü ş m ü ş le rd ir.

Bu

b e lirs iz lik le rin d e n ö tü rü d ü r k i, büyük b ir z ü m re y e h i­ tap e d e m e m iş le rd ir. A n c a k işçi s ın ıfın ın

id e o lo jiy e

olan m u tla k ih tiy a c ı re jim e m u h a lif o lm a s ın ı ş a rt k ıld ı­ ğı için , o nlard a k i m e n fi te p k ile ri b e s le m e ğ e y a ra m ış ­ tır. D e m o k ra tik e y le m le r b e n im şahsen b ild iğ im ka­ dar. y u ka rıd a b e lirtm e ğ e ç a lış tığ ım üç grup id e o lo jis tleri bir a raya to p la r. K endi inancı b ö y le c e ya M a rx iz m L e n in izm ’den g eçen b ir e le k trik

c e re y a n ı g ib i e tk k

s iy le , Rus H ris tiy a n lığ ı v e « h ü rriy e ti»

k e n d in d e bu-

iur. « Z a te n , bugün R usya'd a bu b ö y le c e is im le n d iril­ m iş tir.» N e tic e o la ra k ş ö y le

d e rle y e b iliriz :

D e m o k ra tik

e y le m le r henüz g e liş m e d e v re s in d e d ir, m ü s b e t v e sa­ rih

b ir pro gram

s u n m a d ık ç a , onun

ta ra fta rla rı

b irlik te s a d e c e b ir ş e y e in a n m a k ta d ırla r: insan h a kla rı v e h ü rriy e tle ri e s a s la rın a

hep

K anu n lar, g öre ku ru l­

m alı v e y ü rü tü lm e lid ir. Bu h a re k e tin ta r a fta rla rı, onu d e s te k le y e n k iş ile r

10

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yaşayabilecek m i?

is e , g üd ü len am aç kad ar ş ü p h e lid ir. B ilfiil ça lış a n bir sürü k iş ile rin ya n ın d a , h a re k e te s e m p a ti duyup, onun g e liş m e s i, y e rle ş m e s i için g ü n le rc e ç a lış a n la r m e v ­ c u ttu r. Tam b ir rakam v e re b ilm e k h iç b ir gün m üm kün o la m a y a c a ğ ı g ib i, d a im a d e ğ iş m e s in d e n ö tü rü de im ­ k â n s ızd ır. Şu s ıra la rd a re jim tik a s ı

« A rta n b ir baskı» p o li­

g ü ttü ğ ü n d e n , h a re k e t büyük b ir ih tim a lle sö­

n e c e k tir. Bazı ü y e le r h apse g ire c e k , d iğ e rle ri is e bu d uru m u n zam an

acı so n u ç la rın ı g ü n lü k h a y a tla rın d a zam an

g ö re c e k le rd ir. İle rid e

b askı h a fifle tild iğ i ta k ­

d ird e üye s a y ıs ın d a a rtış te k r a r b a ş k a ld ırıp kendini g ö s te re c e k tir. T a ra fta rla rın m ik ta rın d a n daha ilg i ç e k ic i bir yön h a re k e tin sosyal d okusudur. A ş a ğ ıd a k i in c e le m e sa­ rih b ir m a h iy e t ta ş ıy o r: G la n s g o v v .s .,

G in sbu rg 'u n

y a rg ıla n m a s ın a itira z e d e n le r. A s lın d a h e rk e s , s e rb e s tç e fik ir beyan

e d ile b il­

m esi g e re k e n b ir y a rg ıla m a d a , k iş ile r, re jim in kanuna ve insan h akların a daha titiz lik le ria y e t e tm e s in i bek­ le r. D â vayı p ro te s to im zası atan

ço ğu n lu k, aslın da

G la n s k o v ve G in s b u rg ’u ü s te lik şah sen h iç

ta n ım a ­

yan k im s e le rd ir. B ö ylece a n la ş ılıy o r ki, kam u oyunun a ş ırı h e y e ­ c a n lı

p ro te s to

rü lm e m e k le

g ö s te rile ri

h u k u k î y ö n d en

b e ra b e r h a re k e tin

b e lk i

es a s lı gö­

b aşlan g ıcı o la ­

ra k s a y ıla b ilir. Esas o lan , o n la rın 1968 y ılın d a , ta m m ân ası ile işi e le a lm ış o lm a k e y fiy e tid ir. A n c a k , çok daha evvel 1965 y ılın d a «Kanuna uym a» fik ri ile to p lu m d a re jim e karşı tü rlü fa a liy e t göze ç a rp m ış tır. 5 A ra lık 1965 te M o s k o v a ’nın Puşkin m e y d a n ın d a v e S in ia v s k y ile Da-

11

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yasayabilecek m i?

n ie l'in h alk h uzurunda y a rg ıla n m a s ı is te ğ i ile y a p ıla n m itin g ö rn e k o la ra k g ö s te rile b ilir. Bu m itin g e yüz kişi k a tıld ığ ı h ald e hiç k im s e te v ­ k if e d ilm e m iş , y a ln ız m u a y y e n b ir ta le b e grubu M o s ­ kova ü n iv e rs ite s in d e n

ih raç e d ilm iş ti. Ç e ş itli h ükü­

m e t ic ra a tın a karşı k o le k tif m e k tu p la r y a z ıla r a k ,-1966 y ılın d a S in ia v s k y v e D a n ie l’in a ffe d ilm e s i ric a e d ild i; d iğ e r b ir m e k tu p la da ceza kanununun y e n i m a d d e le ­ rin e « 1 9 0 /1 v e 1 9 0 /3 » itira z e d ild i. Bu ta le p le r e aydın s ın ıfla rın İle ri g e le n k im s e le ri de im za a ttığ ı iç in , ö te k i ta n ın m a m ış im za s a h ip le ri b ilin e n b a s k ıla rd a n k e n d i­ le rin i k u rta ra b ild ile r. G e n e Puşkin m e y d a n ın d a y ap ılan d iğ e r b ir g ö s te ­ rid e «22 O C A K 1967» Y u ri G la n s k o v , vo sky, V e ra Lashkova v e P e te r

A le x e i D obro-

R a d z ie v s k y ’nin s e r­

b e s t b ıra k ılm a la rı is te n ild i. (Bu g ö s te riy e e lliy e y akın kişi k a tıld ı. B unlardan beşi te v k if e d ild i, d ö rt k iş in in de b ir y ıld a n üç y ıla k a d a r c e za kanununun 1 9 0 /3 m ad ­ d esi g e re ğ in c e h a p s e d ilm e s i le k tif ve h u s u s î m e k tu p la rla

k a ra rın a

v a rıld ı.) Ko­

to p la m o la ra k 738 kişi

G in sbu rg - G la n s k o v m a h k e m e s in e itira z im zası a ttı. Bu k iş ile rin 98 inin ne ile m eşg u l yor. A ş a ğ ıd a k i lis te

is e v a z ife le ri

o ld u k la rı b ilin m i­ b ilin e n

k iş ile rin

to p la m ın ı g ö s te riy o r. İŞ

YÜZDE

A k a d e m is y e n le r

45

S a n ’a t ko lla rı ile m eşg u l o la n la r

22

M ü h e n d is v e te k n is y e n le r

13

Ö ğ re tm e n le r, d o k to rla r, a v u k a tla r ve b asın la ilg ili b üro lard a ç a lış a n la r

9

İş ç ile r

6

Ö ğ re n c ile r

5

12

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a K adar Yasayabilecek m i?

A ş a ğ ıd a is e ra k a m la rı g ö s te riy o ru z :

İŞ

ADET

A k a d e m is y e n le r (d o k to ra v e rm iş 35

314

aday 94, y ü k s e k d e re c e a lm a m ış 185 k iş i) S a n ’a t k o lları (R e s m î s e n d ik a la ra

157

bağlı 90, üye o lm a y a n 67 k iş i) M ü h e n d is le r ve te k n is y e n le r

(80 m ü h e n d is

92

12 te k n is y e n ) Ö ğ re tm e n , d o k to r, a v u k a t v e basın b ü ro la rın d a

65

ç a lış a n la r (14 ya za r, 14 m a tb a a p e rs o n e li, 15 ö ğ re tm e n , 9 d oktor. 3 av u k a t, 7 y u k a rd a k i m e s ­ le k le rd e n

e m e k li, 1 p apaz, 1 k o le k tif

ç iftlik

b aş ka n ı) İş ç ile r

40

Ö ğ re n c ile r

32

GÖRÜLÜYOR

ki, p ro te s to a n la m ın a

im za a tm ış

olan k im s e le rin çoğunluğu a k a d e m ik ç e v re le rd e n g e ­ liy o r. B in ae n aleyh h a re k e ti d e s te k le y e n zü m re böylece b e liriy o r. A n c a k iş le rin in c in s i, d u ru m la rı ve d üşü n ce ta rz la rı

to p lu m u m u zd a k i

yü zün d en bana g öre,

b ilg in le r z ü m re s i m ü s b e t b ir h a re k e te g e ç e m iy e c e k tir . Bu zü m re ,

a k s e ttirm e ğ e

h a z ır fa k a t,

ç e k in g e n d i. K a n a a tim c e , b ilg in le rin

ve

ilim

e y le m d e a d a m la ­

rın ın m e s le k le ri d o la y ıs ıy la d ü ş ü n m e ğ e a y ırm a la rı g e ­ re k e n o rta m a ve v a k te ih tiy a ç la rı v a rd ır. B ilg in le rin to p lu m iç in d e e ld e e ttik le r i im k â n la r k e n d ile rin i te h ­ lik e y e a tm a la rın a b ir e n g e ld ir. O n la rd a n g e le n b ir f i ­ kir, p ra tik o lm a k ta n çok m ü ta lâ a la rın d ile g e tir iliş id ir.

13

Sovyeller B irliğ i J984 Yılına K adar Yaşayabilecek m i?

Bugünkü d u ru m d a işçi s ın ıfı m u h a fa za k â r v e pa* s if o lm a k la b e ra b e r, ile rid e fa b rik a

iş ç ile rin in g re v

hakkın a u la ş m a s ı n o rm a ld ir d e, buna m u k a b il b ir ilm i a ra ş tırm a e n s titü s ü n d e g re v konusu

a kla b ile g e l­

m ez. A y d ın s ın ıfın « h a re k e ti» te m e lin d e n d e s te k le d i­ ği b ir g e rç e k tir. F a k a t « a y d ın la r s ın ıfı» d e y im i b ira z m u ğ lak olduğundan — çünkü to p lu m d a m u a y y e n

po­

zisyo n d a, m u ayyen b ir k iş i v eya e lle tu tu lu r b ir grup g ö s te rilm e d iğ in d e n — ben şahsen bu k iş ile ri tü m o la ­ rak «o rta s ın ıf» d iy e a d la n d ırıy o ru m . A s lın d a , dünyanın h e r ta ra fın d a , o rta s ın ıfta n da­ ha çok g e lirli m e s le k le rin icab ı, daha çok p a s if k alm a durum unda olan k im s e le rin h a re k e tle ri ve fa a liy e tle ri için p ra tik v e e n te le k tü e l o lm a yönünden

h ü rriy e te

ih tiy a c ı v a rd ır. A y rıc a , m al sah ib i s ın ıf ise, a n cak ka­ nunun g ö s te rd iğ i ş e k ild e y a şam ağ a ve fa y d a la n m a ğ a m e c b u rd u r. D o la y ıs ıy le bu zü m re d e m o k ra tik re jim ­ lerin e lle tu tu lu r z ü m re s in i te ş k il e d e r. B enim in a n c ım , m e m le k e tim iz d e de a rtık bu s ın ı­ fın yavaş

yavaş

d oğ m aya

b a ş la d ığ ıd ır. Buna a y rıc a

«u zm an la r s ın ıfı» da d iy e b iliriz . S avaş y ılla rın d a ic ra a tın ı d üzen e k o y a b ilm e k için S o v y e tle r B irliğ in in , e k o n o m ik v e ilm î k a y n a k la n ve zü m re le ri d e s te k le m e s i icap e tti. D ünyada v e b izd e te k n ik v e ilm î e le m a n la r g itg id e a rttığ ı iç in , bu s ın ı­ fın

g e liş m e s in i v e

a rtm a s ın ı, b un lar

k e n d iliğ in d e n

s a ğ la d ı. Bu zü m re n in , bugünkü S o v y e t

Rusya s ta n d a rt­

ların a g ö re y a ş a n tıla rı y ü k s e k tir. İyi d ö ş e n m iş b ir o r­ ta k ap a rtm a n , iyi g ıd a, g iy im v e h a ttâ bazen b ir o to ­ m o b il sah ib i o lan bu k im s e le r, m e v c u t e ğ le n c e y e r­ le rin e

g id e b ile c e k

kad ar k a za n m a k ta d ırla r.

14

T oplum

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılm a K adar Yaşayabilecek m İ?

iç in d e k i itib a rla rın ı y ü k s e ltm e k için ca zip m e s le k le r p e ş in d e k o ş m a k ta d ırla r. Ö te yandan da k ü ltü r s a h a la rın ı g e n iş le te b ilm e k a m a c ıy la , cid d i b ir k o n sere g itm e k , g ü ze l s a n ’a tla rla ilg ile n m e k ve tiy a tro y a g itm e k gibi im k â n la rd a n fa y ­ d a la n ırla r.

T u tu m la rın ı to p lu m u n

g ö s te rd iğ i

yöne

a y a rla rla r, b ö y le c e tü m h a lin d e e ş it t ir le r ... G rub d a s e rb e s t m e s le k sah ib i o la n la r da m e v ­ c u ttu r. A r tis t, ya za r, a k a d e m ik k a riy e r v e ek o n o m ik sah ada

ç a lış a n la r da ç o k tu r.

« U zm a n la r s ın ıfı» d ırla r.

Ve

D e d iğ im

bu

s ın ıf

g ib i bunlar

b irliğ in i b ilir,

b e ra b e rliğ in i h er fırs a tta h is s e ttirir. G la n s k o v -G in s b u rg m a h k e m e s in e im za v e g ö s te ­ rile ri ile itira z e d e n le r, ta b ii ki

« o rta s ın ıf» ın tü m ü

d e ğ ild i. F aka t bu zü m re n in bazı te m s ilc ile r i ş a h ıs la ­ rını te h lik e y e ko ym ak pahasına dahi o lsa

re jim d e n

kanunun ta tb ik in i ta le p e ttile r . C e m iy e tin büyük b ir ta b a k a s ı olan e tk ili s ın ıfın , d e m o k ra tik h a re k e te b ö y le c e ilk a d ım ın ı g ö rü yo ru z. Bunun yan ın d a ise

a ttırd ığ ın ı

b irb irle r iy le ilg ili ve

ö n e m li fa k tö r bu « g e liş im e » e n g e l s a y ılm a k ta d ır. Bu fa k tö rle rin ilk iki ta n e s i

d e rh a l g öze çarpan

n ite lik te d ir: B irin c is i, p lâ n lı b ir ş e k ild e h a re k e t e d i­ le re k , to p lu m iç in d e aç ık ç a b a ğ ım s ız

k iş ile rin fa a li­

y e tle rin e s e k te v u rm a k , ki bu y ılla r d ır s ü re g e le n bir tu tu m v e ta k tik d ir. (O rta s ın ıf) d iy e

a d la n d ırd ığ ım ız

zü m re ü ze rin d e bir baskı v e a c ılık doğurduğu a ş ik â r­ d ır. Bu a y ık la m a a m e liy e s i ya sü rg ü n e y o lla m a v eya y u rt d ışın a a tılm a ş e k ille r iy le ta tb ik e d ilm iş ve g eniş m ik ta rd a

b ir halk ta b a k a s ın ı

« O rta s ın ıfın » d e m o k ra tik

e tk ile m iş tir .

İk in c is i;

re fo rm la ra olan ih tiy a c ın a

inanan b ir k ıs m ı, am a aynı za m a n d a fik re n en fa z la

15

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a K adar Yaşayabilecek m i?

p a s if k alm a yo lu n a g id en k iş ile rd ir. B u n la r « Y a p ıla ­ cak b irş e y

yo k, b e n im

e lim d e n ne g e lir?

b ir d uvara v u ra ra k k ıra m a zs ın y a ...»

K afanı

k a b ilin d e n söz

e d e n le rd ir. R e jim in k u v v e tin e te p k i o la ra k tâ k a ts iz b ir e m e l g ü d e n le rd ir. Ü çüncü fa k tö r is e daha az a ç ık o lm a k la b e ra b e r, çok ilg in ç tir. B ilin d iğ i gibi d ün yan ın h e r y e ­ rin d e h ü k ü m e t m e m u rla rı to p lu m d a k i

d e ğ iş ik lik le re

en az itib a r ed en v e b u n lara inancı o lm a y a n z ü m re d ir. Bu, ta b iî b ir re a k s iy o n d u r.

H ü k ü m e tin

b üyü k ç a rk ı

iç in d e , k e n d is in i b e lirs iz b ir kişi o la ra k g ö rm e n in e t­ k is in d e , ç a rk ın d e h ş e ti k a rş ıs ın d a e z ilir v e b a ş k a ld ır­ m ayı y e rs iz b u lu r. A y n ı zam an d a to p lu m a k arşı olan s o ru m su zlu k duygusu onun, v e rile n

e m irle r e d a im a

ita a t e tm iş o lm a s ın d a n d oğ m u ştu r.

Bu s e b e p le b ir

p ro b le m e , itira z im k â n ı e lin d e o lsa b ile ,

v a z ife s in i

ifa e tm e a lış k a n lığ ıy le bunu yap m az, y a p a m a z. D e v ­ le t m em u ru iç in ç a lış m a a n la m ı d a ra lm ış v e « İŞ İM » h a lin i a lm ış tır. Ç a lış tığ ı s ü re b ir o to m a t g ib i h a re k e t e d e r, gün dolduğu v a k it ta m a m e n

p a s if b ir ş e k ild e

e v in e ç e k ilir.

b ö y le lik le

M e m u ru n

p s ik o lo jis i

g e re k

ken disi için, g e re k s e d e v le t v e re jim için son d e re c e e lv e riş lid ir. Ü lk e m iz d e ,

h e rk e s

d e v le t için

ç a lış tığ ın d a n

« D e v le t m e m u ru p s ik o lo jis i» h e p im iz d e y e r e tm iş tir . Y a za rla r s e n d ik a s ın a üye olan h e r y a za r, d e v le t t e ­ s is le rin d e v a z ife g ö re n h e r ilim a d a m ı, a le lâ d e iş ç i­ ler, o rta k ç iftlik le r in aynen KGB, v e y a

b a ş la rın d a k i k iş ile rin

h e r b iri,

İç iş le ri B akanlığ ın d aki ile ri

g e le n

m em u ru n k i g ib i b ir p s ik o lo jiy e s a h ip tirle r. S o v y e tle r B irliğ in d e k iş ile rin

a ç ık v e y a ö rtü lü

p ro te s to la rın ın n ite liğ i en küçük b ir m e m u r ile b aştaki

16

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yaşayabilecek m i?

â m irin in k in in eş te p k ile r olduğunu b ir k e re daha bize g ö s te riy o r. B a tılıla rın « S o v y e t L ib e ra liz m i» n in «ölçüsü» o la­ rak g ö s te rd ik le ri y a za rla rd a da aynı tu tu m u görürüz. M e s e lâ :

H a k la rın ı v e

v a z ife le rin i b ir y a za rın k i gibi

sa vu n m a k ta n s a «E d e b iy a t iş ç ile ri» ad ın a bürünüp, pa­ s if kalm a y ı te rc ih e d e rle r. A le x a n d e r S o lzh e n its y n 1967 y ılın d a S o v y e t Y a ­ za rla rı D ördüncü K o n g re s in e y a zd ığ ı a ç ık m e k tu b u n ­ da san sürün T e le g ra p h

k a ld ırılm a s ın ı ta le p e ttiğ i

G a ze te s in in

v a k it, D a ily

M o s k o v a m u h a b iri John M il­

le r, ta n ın m ış b ir S o v y e t ş a irin e S o lz h e n its y n ’nin pro­ te s to s u n u d e s te k le y ip , d e s te k le m e d iğ in i sorduğu za­ m an a ld ığ ı cevap : «H a y ır» o ld u . S on ra ünlü ş a ir şö yle d e vam e tti: « A n la m a n ız lâzım g e le n b irş e y v a r. O da, bu m e s e le n in

bizi ilg ile n d irm e d iğ id ir.

Bu, d e v le tle

o lan m ü n a s e b e tle rim iz n e d e n iy le b ö y le d ir.» Bu s ö zle ri s ö y le rk e n , b ir y a z a rın , v ic d a n ın d a n do­ ğan s e s i v e y a z ıla rın d a a k s e ttird iğ i, m o ral

tu tu m u ,

düşündüğünü ya zm a k ta n z iy a d e « S o v y e tle r B irliğ i Y a ­ z a rla rı» se n d ik a s ın a olan b a ğ l 11iğiyle iliş k ile rin in d e ­ rin liğ in i a k s e ttirm iş o lu yo rd u. O da p ro te s to e d ile b ilir fa k a t onunki ancak p a t­ ronundan gayrı m em nu n o lm a k v e y a az m aaş a lm ak g ib i, bu, te ş k ilâ ta doğrudan d oğ ru ya d okunm ayan s e ­ b e p le rd e n g e le b ilir ... T abii ki bu b ir «iç m e s e le » d ir v e o d e p a rtm a n la ilg is i o lm a y a n la rı ilg ile n d ir m e z ... Y u k a rd a k i konuşm a, g a rip tir ki M o s k o v a ’nın y a ln ız y a b a n c ı p ara ile a l ı ş ­ v e riş y ap ıla n b ir m ağ azasın d a c e re y a n e tm iş tir. A n ­ cak bazı k iş ile r, o dükkâna g ire b ilm e h a k la rın a sah ip ­ tir le r .

17

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yasayabilecek m i?

O rta s ın ıfın h ü k ü m e t m e m u ru -d u ru m u n u b e n im ­ sem esi

p s ik o lo jik tir, sosyal d e n g e d e ta m

o rta y e ri

tu tm a s ın ı s a ğ la r. Bu s ın ıfın çoğunluğu K o m ü n is t p a r­ tis i

iş ç ile ri oldu ğu n d an

b u n la r bugünkü re jim in

ğ iş m e s in d e n ço k y e rin e g e le c e k

de­

o la n la rı m e ra k e t­

m e k te v e ile riy e d aha çok korku ile

b a k m a k ta d ırla r.

« G e le n g id en i a ra tır» e n d iş e s i, b a ş k a ld ırıp söz e tm e ­ le rin e ö n e m li b ir e n g e ld ir. Bu d urum çok ilg i ç e k ic i b ir konuyu o rta y a ko y­ m a k ta d ır. Ş ö y le k i, m e m le k e tim iz d e şah ıs h ü r r iy e ti­ ni, d e m o k ra tik id a re y i idrâk duygusu m e v c u ttu r. A n ­ cak, bu d uyg u ya s a h ip sosyal s ın ıfın , çoğunluğu o d e ­ re c e b a s it d ü şü n celi v e h ü k ü m e t m e m u ru p siko zu nd a h a re k e t e d e r ki, e n te le k tü e l v e fik re n

h ür k im s e le r

d e p a s if k a lın c a « D e m o k ra tik h a re k e tin » b aşarı ş a n s ı­ nı b ö y le c e g ö lg e le m iş o lu rla r... O rta s ın ıfta g ördü ğ ü m ü z bu zıd la ş m a , b ir y e rd e , re jim d e k i ç e liş k ile rle e ş ittir . R e jim son d e re c e d e d in a m ik d iy e b ile c e ğ im iz iç d e ğ iş ik lik le r ve re fo rm la r g e ç irm iş tir. «İk in c i D ünya S avaşın d an

beş y ıl ö nce S ta lin ’in din

a d a m la rı ile

olan m ü c a d e le s i v e o n la rın y o k e d ilm e s i» buna ö rn e k ­ tir . B ü ro k ra tik s ın ıfın te k ra r e le a lın m a s ı, a n cak hiç soru so rm ayan ita a tk â r k im s e le rin iş tirâ k i ile m ü m ­ kün o la b ild i. Bu « o lm a d ık e y le m » , e s k i b ü ro k ra tik ü y e le rin o r­ ta y a a ttığ ı m e to d la rla , en h ü r fik irli k iş ile rin to p lu m ­ dan a tılm a la rı ile b a ş la d ı.

Bu s e b e p le daha z a y ıf v e

ka ra rs ız b ir zü m re m e y d a n a g e ld i.

18

Sovyetler B irliğ i 1081 Yılına K adar Yasayabilecek mİ?

B ü ro k ra tla r a lış ık o ld u k la rı g ib i, k a y ıts ız ş a rts ız ik tid a rı e ld e tu tm a s ın ı b ilm e k le b e ra b e r, ik tid a rın na­ sıl ku lla n ıla c a ğ ın d a n h a b e r s iz d ir le r... Y e n i fik ir le r i in c e le y ip m a le tm e k ş ö y le dursun, bun ları

im tiy a z la rın a h a k a re t s a y a r v e ite rle rd i.

A c ı b ir g e rç e k b ö y le c e o rta y a

ç ık ıy o r:

İk tid a r

fik ri ne b ir d o k trin e ne b ir lid e rin g ü c ü n e , y a ln ız ik­ tid a rın k e n d in e d a y a n ıy o r... H ü k ü m e tç e y ö n e tile n bü­ tün te s is le r , s ü rd ü rü le n m e v c u t s is te m le y ö n e tilm e k ­ te d ir le r. R e jim , ik tid a rd a k a la b ilm e k iç in ,

zam an zam an

d e ğ iş ik lik le r g e ç irm e li, fa k a t k iş iliğ in i d a im a m u h a­ fa za e tm e k için d e, h e rş e y olduğu y e rd e k a lm a lıd ır. Bu ç e liş k i b ilh as s a e k o n o m ik re fo rm d a g öze çarp ar. A ğ ır yü rü yen fa k a t re jim d e hayati ö n e m i olan re fo rm , 1965 y ılın d a « ka ra r v e rm e n in v e so ru m lu lu ğ u n p a y la ­ ş ılm a s ı» ş e k lin d e a d la n d ırılm ış tır. Ş ahsi s iy a s e t en önde g e le n b ir fa k tö rd ü r. R ejim , ne S ta lin iz m ’in g e ri g e lm e s in i, ne a y d ın la rın hapse g irm e s in i, ne de Ç e k o s lo v a k y a ’da olduğu gibi « k a r­ d e ş lik y a rd ım ın ın » g e ri g e lm e s in i is te m e k te d ir.

Ye­

g ân e is te ğ i h e rş e y in s ü re g e ld iğ i g ib i d e v a m e tm e s i, kan u n la ra ria y e t e d ilm e s i, a y d ın la rın s e s in i k e s m e s i, s is te m in

b ilin m e d ik , a lış ılm a d ık

re fo rm la rla s a rs ıl­

m a te h lik e s in e m aruz k a lm a m a s ıd ır. R e jim s a ld ırıd a d e ğ il, p re n s ip o la ra k s avu n m ad a­ d ır. S lo g an ı «b ize d o ku n m ayın, biz de size d oku n m a­ yız.» G ay esi is e « h e rş e y i y e rli y e rin d e tu ta lım , d eğişm e y e lim » d ir. Bu, b e lk i son 50 y ıl iç in d e , re jim in tu ttu ­ ğu en İn sa n î yol o lm a k la b e ra b e r, en az ç e k ic i o la n ı­ d ır. Ş ö y le ki: P asif b ir b ü ro k ra tik z ü m re n in k a rş ıs ın ­

19

Sovyetler B ir liğ i 1984 Y ılına K adar Yaşayabilecek m i?

da, g e n e p a s if b ir o rta s ın ıf m e v c u ttu r.

B ü ro k ra tik

zü m re n in h iç b ir d e ğ iş ik liğ e e ğ ilim i o lm a y ış ı o n la rın ik tid a rd a uzun m ü d d e t k a la b ilm e k

im k â n la rın ı kuv­

v e tle n d iriy o r. B un lar u fa k te fe k z ıtlık la rla bu tu tu m u y ü rü te b ile c e k le rin e G ûya y e rle ş m iş

in a n m ış la rd ır. d urum da

b ir re jim in

m u tla k a

b e lirli ve kan un î b ir ç e rç e v e y e g irm e s i ş a rttır . Bu ç e r­ ç e v e to p lu m d a k i k iş ile rin k e n d ile rin d e n is te n e n e v e kanunun g e re k le rin e ria y e t e tm e le rin i s a ğ la y a c a k tır. S ta lin v e h a ttâ ondan sonra K ru şçev

z a m a n la ­

rınd a yu k a rıd a n id a re e d ilm e ta rz ın d a k i y ö n e tim v a ­ ta n d a ş la ra o n la rd a n b e k le n e n «şey»i y ap m a

e m rin i

s e s s iz, fa k a t k a tiy e tle a n la tıy o rd u . K anu n lard a «D E K O R » d iy e b ile c e ğ im iz tü rlü yö n ­ ler, tü rlü k iş ile re karşı d e ğ iş ik o la ra k k u lla n ılıy o rd u . F akat z a m a n la g e re k y u k a rıd a n , g e re k s e aş a ğ ıd a n g e len o rta k b ir arzu doğdu. K o n u şulm ad an , ta r tış ılm a ­ dan, gözü k a p a lı a lın a n k a ra rla r y e rin e y a z ılı v e e s a s 'ı b ir fik ri a ç ık la y a n k a ra rla r is te n d i. Bu a rzu b ir «ka­ ra rs ız lık d e v re s i» nin a ç ılm a s ın a s e b e p o ld u . A z dahi o ls a kanuna u ym ak ih tiy a c ı « y u k a rıd a k ile rd e » e v v e lc e b e lir m iş ti...

D e v le tin e s a s lı m a k a m ­

la rın d a k i e le m a n la r a ra s ın d a y e r y e r d e ğ iş ik lik le r y a ­ p ıld ı. 1954 d en bu y an a yav a ş yav a ş kanuna d ah a zi­ y a d e ria y e t e tm e b e lir tile r i göze ç a rp tı. Bu, m ille tle r a ra s ı k a id e le re uyacak S o v y e tle r B ir­ liğ i k a n u n la rın ın a h e n g in i b a tıy a y ö n e ltti... d e ğ iş ik lik le ri d e kanuni in c e le m e le r

P erso n el

sonucu ta tb ik

e d ild i. K anuna u ym a a ğ ır a d ım la rla

ile rle rk e n , bunun

hızı a ş a ğ ıd a k i s e b e p le rd e n daha da ak s a d ı: B irin c is i; d e v le t, p o litik s e b e p le rd e n m ille tle ra ra s ı

20

k a id e le rin

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılm a K adar Yasayabilecek m i?

d ış ın d a (k i, o n la rı e v v e lc e kabul e tm iş ti) nizam kurdu ve ta lim a td a bulundu. M e s e lâ , b ir v a ta n d a ş ı beş yıl sü rg ü n e ve a ğ ır iş e , o v a ta n d a ş ın s a b it b ir

m e s le ğ i

yoksa s ü re m e z d i. Bunun sonunda yab ancı parası ile ya k a lan an b ir k im s e ö lü m le c e z a la n d ırıla c a k gibi s e rt k a ra rla r S o v y e tle rin im z a la m ış o ld u ğu an la ş m a p re n ­ s ip le rin e a y k ırı id i... İk in c is i, p ers o n e l kanunu d e ğ iş ik lik le ri e s a s lı o l­ m a y ıp , dar b ir ö lçü d e v e a ğ ır iş liy o rd u . y e tk ilile rin

Y ö n e tim d e

k ıtlığ ı n ed en i ile e n g e lle r a rtıy o rd u ...

Ü çüncüsü;

id a re v e p ro fe s y o n e l duygu, o nların

e tk ile rin i ç ü rü te re k , herh ang i b ir konuyu gözü kapalı b e rta ra f e d iy o rd u ... T o p lu m d a k i itib a rla rın ın

s a rs ıl­

m am ası o n la r için ön p lâ n d a y d ı... D ördü n cüsü ; S o v y e tle r B irliğ i c a m ia s ın d a , kanu­ na ita a t v e inancın köksüzlüğü yü zün d en « s ın ıf» ko­ nusu d o k trin le ri sanki ko ru r g özü kü p , a s lın d a ya ln ız re jim in ç ık a rın a ç a lış ıld ığ ıd ır. K anunun ta tb ik a tı, h a re k e ti tığ ı

h ald e, b ü ro k ra tik

«y u k a rıd a n » b a ş la t­

b a ta k lığ a g ö m ü ld ü .

A n id e n ,

« a ş a ğ ıd a k ile r» d e n de kanuna u y m a y ı ta le p ed ici s e s ­ le r y ü k s e lm e ğ e b a ş la d ı. B ö y le c e « o rta s ın ıf» ki S o v ­ y e tle r cam ia s ın d a y e g â n e kanunu h is s e d e n v e an la­ yan s ın ıftır, ç e k in g e n lik le dahi o ls a , re jim in y a ra rla ­ rından ço k, h alka hak ta n ın m a s ın ı ta le p ed en s e s le ­ n iş le rd e b ulundu... Ş im d i a n la ş ılıy o r ki, S o v y e tle r B irliğ i ka n u n la rın ­ da re s m e n yas a k la n m a y a n fa a liy e t, p ra tik te vuku bu­ lu rsa;

m e s e lâ S o v y e tle r

B irliğ i v a ta n d a ş la rın ın ya­

b a n c ıla rla te m a s la rı, M a r x is t fik ir v e fe ls e fe g ü tm e ­ m ek ve y a sa n a t yö nü n d e s o s y a lis t re jim i öven re s im veya

yazı yazm a m a k , d a k tilo

21

ile

y a z ılm ış

e s e rle ri

Sovyctler B irliğ i 1984 Y ılın a K adar Yaşayabilecek m i?

e v in d e b u lu n d u rm a k , re jim i te n k id ed en h e rh a n g i b ir b e lg e y e s a h ip o lm a k , 1 9 0 /1 ce za kanununa a y k ırı g ös­ te r ilir . Buna S o v y e tle r B irliğ i K anununun «gri ku şağı» adım ta k a lım . Bugün iki e ğ ilim a ç ık g özü kü yo r. R e jim in «g ri-ku şağ ı» k a ra rtm a yo lu n a g itm e s i ki bu a n c a k , c e ­ za kanununda d e ğ iş ik lik le o la b ilir.

B ir ta ra fta n İd ari

y e tk ilile rin m e v c u t k a id e le ri İs ra rla kabul e ttir m e b as­ k ıla rı, b eri yandan is e o rta s ın ıfın « G ri-k u ş a ğ ı» b e y a z­ latm a için e v v e lc e im k â n s ız gözüken n e d e n le rin k a ­ nunî o ld u kla rın ı id d ia v e kabul e ttirm e ç a b a la rı ç a r­ p ışıy o r. R e jim i m üşkül v a z iy e te sokan bu d u ru m la r to p ­ lum daki kanuna ria y e t fik rin in e s a s lı b ir ş e k ild e y e r e tm e s iy le y a ra tılm ış tır. R e jim is e d e n g e y i m u h a fa za e tm e k a m a c ıy la

kendi k a n u n la rın ı d e v a m lı

s u re tte

göz önünde tu tu p iz le m e k , aynı za m a n d a da d e m o k ­ ra s iy e y ö n e lim i ö n le m e k iç in kanun d ış ın a s a p m a k zo ­ ru n dad ır. Bu tu tu m ilg in ç iki o la y doğurdu. K anuni s is te m dış ın d a ta tb ik e d ile n u m u m i iş k e n c e v e kanuni yo ld a olan «seçk in » k iş ile r e y a p ıla n e za . V a ta n d a ş la rın m a­ ruz olduğu kanun d ış ı iş k e n c e le r, b ilh a s s a p a rtid e n a tılm a la r v e g ö re v le rin e s e b e p s iz n ih a y e t s u re tiy le g ö s te rild i.

G la n s k o v - G in s b u rg

v e rilm e k d â v a la rı

a le y h in e im za a tm ış k im s e le rin yü zde 15 i b ir a y lık kısa b ir s ü re iç in d e iş le rin d e n a tılm ış , p a rti m e n s u ­ bu o la n la r da d e rh a l p a rtid e n ih ra ç e d ilm iş le rd ir. S e ç k in le r a ra s ın d a kan u n î ta k ib a tın m a k s a d ı is e . aynı yo ld a o la n la rı k o rk u tm a k , re jim in g ü ttü ğ ü a n la ­ y ış ta daha v a h im b ir s u ç iş le m iş o la n la rı a ffe d e rk e n , kab ahati izah e d ilm e y ip a ç ık la n m a y a n

22

k iş ile r h a p s e

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılm a K adar Yasayabilecek m i?

a tıla ra k o andaki ş a rtla ra uygun m a n e v î b a s k ıla r sağ­ la m a k tı. 1969 y ılı O cak a yın d a M o s k o v a ’lı b ir

m ü h end is

o lan V rin a B e lg o ro d s k a ia 'n ın d u ru ş m a s ı buna tip ik b ir ö rn e k te ş k il e d iy o r. K adın, A n a to ly M a n s c h e n k o ad lı b ir s iy a s î m ah ­ kûm un k u rta rılm a s ı için im z a la n m ış b ir d ile k ç e y i do­ la ş tırm a k ta n m ahkûm

e d ilm iş tir.

A s lın d a , d ile k ç e y i d ü z e n le y e n le rd e n rum u

in kâr e tm e d ik le ri h a ld e , d â v a y a

h içb iri du­ ta n ık o larak

d ahi ç a ğ ırılm â m ış la rd ı. Y e n i usûl b ir baskı ta rz ı daha S o v y e tle r B irliğ in d e günden güne y e rle ş m e k te d ir: Bu, bazı k iş ile rin z o rla tım a rh a n e le re k a p a tılm a ş e k lin d e u y g u la n ıy o r. A k lî m u v a ze n e s i ta m a m e n y e rin d e o lan ­ la rla b irlik te , h a fif s in ir b e lir tile r i g ö s te re n k im s e le ri h a s ta h a n e le re y a tırm a k v e

b öyle g özden u z a k la ş tır­

m ak am acı g üdülüyor. G ö rü lü y o r ki, « ş id d e ts iz S ta lin iz m »

hüküm s ü r­

m e k te , e v v e lc e ş id d e tte n ö tü rü ü rk m ü ş v a ta n d a ş la rın ko rk u la rın a m e rh e m s ü rü lü rk e n , y e n i b ir ş id d e t ç ığ ı­ rı a ç ılm ış b ulu nu yo r. B irin c is i, « s e ç e re k e z iy e t» sonra da « m ü lâ y im » d îy e a d la n d ıra b ile c e ğ im iz «to p lu k iş i­ le re e z iy e t» ti. D aha

n e le r o la c a k

is tik b â ld e

aca­

ba? H e rş e y e rağ m en onbeş yıl g e riy e b akarsak, bu­ günkü kan u n î s is te m in ta n z im e d iliş in d e b ir ile rle m e g örü rü z. Bu ile rle m e yavaş fa k a t a z im li olup a lış ılm ış b ü ro k ra tik m e to d la rın y ık a m ıy a c a ğ ı b ir yön a lm ış tır. Bugünkü S o v y e t v a ta n d a ş ı, o n b eş yıl

ö ncesin e

n is b e tle şü p h e s iz ki daha çok güven iç in d e y aşayıp şahsi h ü v iy e tin in ze v k in i daha fa z la

ç ık a rm a k ta d ır.

B ir fa b rik a d ire k tö rü kendi k e n d in e k a ra r v e re b ild iğ i

23

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yaşayabilecek m i?

gibi b ir tiy a tro m üdürü v e y a yazarın hak v e u fu k la rı daha da a ç ılm ış tır. E skiden ken di k e n d ile rin e b ir k a ra r sonradan h iç b ir te ş e b b ü s e g e ç e m iy e n

a la m a y a n ,

hüküm et m e­

m u rla rı, ş im d i in is iy a tifle rin i k u lla n a b ilm e k te d irle r. Bu d urum m e m le k e tin h e r y e rin d e fa rk e d ilm e k te d ir. Böy­ le lik le y en i b ir id e o lo ji ç ığ rı a ç ılm ış tır. K ısa zam an de b e n im s e n e n v e y a y ıla n bu id e o lo jiy e « re fo rm iz m » id e o lo jis i ad ın ı v e re b ilir iz . S o s y a lizm in « in s a n ile ş m e s i» e s a s ın a dayanan bu görüş, b a sk ılı v e h a re k e ts iz b ir s is te m in y e rin e daha h ür fik ir li v e d in a m ik b ir s is te m i g e tiriy o r. Bu ş e k il, a ğ ır ve köklü e s a s la ra d a y a n a ra k , za m a n la g e liş tir ilip eski b ü ro k ra tik zü m re n in

y e rin e daha

m a n tık lı v e

ze k î b ir z ü m re g e tir e c e k tir . T e o rin in g a y e s i « m a n tık hakim o laca k v e h e rş e y d ü ze n e g ire c e k tir» c ü m le s i ile izah e d ile b ilir. A y d ın la r v e a k a d e m is y e n le rin te ş ­ kil e ttiğ i ç e v re le rd e çok p o p ü le r olan bu te o ri, e s ir ve aç o lm a k ta n s a karnı to k v e hür o lm a y ı çok daha c a ­ zip b u lm akta n d oğ u yo r. Z a n n e d e rim k i, A m e r ik a ’nın S o v y e tle r B irliğ i ko­ nusundaki ü m itle ri bu «saf» d iy e b ile c e ğ im iz görüş a ç ı­ sından ö tü rü d ü r. A y rıc a d e n ile b ilir ki, ta rih e , b ilh a s ­ sa Rus ta rih in e b a k ıls a h iç b ir zam an d e v a m lı z a fe r ve m u v a ffa k iy e tle rle k a rş ıla n ılm a z . İn s a n lık h ik â y e s i k e ­ s in tis iz b ir g e liş m e h a ttı ç iz e m e z . İn iş le r v e ç ık ış la r bu d e v re d e ke n d in i g ö s te rm iş tir. F ik rim i, b ir n e v 'i ş e k ille n d irm e k iç in , W a s h in g to n Post G a ze te s in in M o s k o v a m u h ab iri olan d o s tu m A n a to le Shub'un b aşın d an g eçen tip ik b ir o layı a n la tm a k is te rim . 1969 y ılı m a rt ayın ın sonunda, re jim in

son

d e re c e k a rış ık v e zo r d urum da olduğunu m ü ş a h e d e

24

Sovyctler B irliğ i 1984 Yılm a K ad ar Yaşayabilecek m i?

e ttiğ in i v e bu s e b e p le ona g öre N is a n ayın d a m u tla k s u re tte K o m ü n is t P artisi M e rk e z K o m ite s in in b ir to p ­ lan tı yap m ası g e re k tiğ in e in a n d ığ ın ı s ö y le d i. Bu to p ­ lan tıd a h e r n e ka d a r esas k a ra rla r a lın m a y a c a k s a da, en a zın d an yeni v e daha m u te d il b ir p o litik

tu tu m a

doğru g id ilm e s i e s a s la rıy la g ö rü ş ü le b ilird i. Bu n ed en ­ le to p la n tıd a n e v v e lk i s ü re iç in d e son d e re c e d e d ik ­ k a tli h a re k e ti ih m al e tm e d i. Ş ö y le ki: H ü r riy e t konu­ su nd aki d e ğ iş ik lik le r kabul e d ilm e m iş k e n

M o s k o v a ’­

dan son kovulan A m e rik a n m u h a b iri o lm a k is te m iy o r­ du. N isan ayın d a h iç b ir d e ğ iş ik lik y a p ılm a d ı — Ç e k o s ­ lo vakya lid e rle rin d e k i d e ğ iş ik lik le r h a riç — to le S hub M a y ıs ayın d a M o s k o v a ’dan

ve

A na-

ih ra ç e d ild i.

T a b ia tiy le A n a to le Shub S o v y e tle r B irliğ i

h akkın d a

g en iş b ilg is i olan A m e rik a lıla rd a n b iriy d i. N is a n a y ın ­ da m u tla k b ir to p la n tı y a p ılm a s ı g e re k tiğ in e in a n m a ­ sı için s e b e p le r v a rd ı. O dahi m ü b a lâ ğ a lı b ir A m e ri­ kan inancı olan « m a n tık î d e ğ iş ik lik le re » in a n a ra k b e k ­ liyo rd u . M a n tığ a

dayanan

p ro b le m le re

A m e rik a lıla r, aynı zam an d a

hayat

in an ç

b e s le y e n

s ta n d a rtın ın

ağır

a d ım la rla g e liş m e s in e , Batı k ü ltü rü n ü n R usya'da y a ­ y ılm a s ın a ve yen i b ir h a y a t ta rz ın ın S o v y e t to p lu m u nu d e ğ iş tire c e ğ in e kaani id ile r. Y ab an cı tu ris tle r , caz p lâ k la rı v e m in i e te k le r « İn ­ s a n î s o s yalizm » in y a ra tıc ı u n s u rla rı o la ra k a d d e d ile ­ c e k ti. B elki birgün dizi ç ıp la k b ir s o s y a liz m e sah ip o la­ cağ ız. F a k a t İn sa n î b ir su ra tı g ö rm e k pek kaabil o la ­ m a y a c a k tır. B ence m ad d î ra h a tlık la rın h er günkü h a y a tta g e ­ liş m e s i v e eko n o m ik yönden ra h a tla m a n ın ,

baskıyı

yok e tm e s i d iy e b irş e y yo k tu r. M is a l o la ra k g e liş m iş

25

Sovycller B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yasayabilecek m i?

Dir m ille t olan N azi A lm a n y a s ın ı g ö s te re b iliriz . Taz­ y ik , d aim a ta z y ik tir. F akat h e r m e m le k e tte

k e n d in e

has u s u lle r v a rd ır. B un ların n e d e n in i, n asıl d oğ duğu­ nu, ancak o m ille tin ta rih in i in c e le rs e k a n la y a b iliriz . G e liş m iş

b ir

to p lu m d a

k iş ilik

a n la m ı

biz-

d e ki an lam d an çok daha s ın ırlı ve k ıttır . L ib e ra liz m e g id iş , hızı a rttır ıy o r s a n ılırk e n , a s lın d a g e riliy o r, hızı k e s iliy o r, ş e k lin i a ld ığ ın d a n zam an zam an ne d e re c e b a ş a rıy a

e riş ild iğ i

h a k k ın d a

ş ü p h e le re

d ü ş m e m iz e

seb e p o lu y o r. L ib e ra liza s y o n , m a k s a tlı b ir p lâ n la m a ­ nın « y u k a rıd a k ile r» ta ra fın d a n g üd ü len re fo rm la r v e a lın an b ir ta k ım te d b irle r yolu ile bugünkü d u ru m u m u ­ zu rad ikal b ir k a lk ın d ırm a a n la m ıd ır. B ilin d iğ i g ib i böy­ le b ir p lâ n la m a hiç b ir gün fiiliy a ta g e ç m e m iş tir. N e d e rad ika l k a lk ın m a g e rç e k le ş m iş tir. S a d e c e b irb irin e iliş ik v e b a ğ la rı çok z a y ıf te ş e b b ü s le rle a le la c e le k a ­ ra rla r a lın a ra k b ü ro k ra tik m akinaya u fa k ta m ir le r ko­ n u lm u ş tu r. D e fa la rc a b a h s e ttiğ im , «sözüm ya b a n a eko n o m ik re fo rm » a s lın d a önde g itm e k te d ir am a p a rti m e k a n izm a s ı ta ra fın d a n d e v a m lı s u re tte s a b o te e d il­ m e k te d ir. S e b e b i, b ö y le b ir re fo rm ta m y e tk i v e m a n ­ tık la güdüldüğü ta k d ird e d e v le t m e k a n izm a s ın ın

gü­

cünü te h d it e d e r y e rin i a lır. L ib e ra liza s y o n ken di k e n d in e de b ir b iç im o la b ilir. O , ancak re jim in , to p lu m u n is te k le rin e karşı kendi an­ lam ın d aki lib e ra liz a s y o n a g e tire c e ğ i fe ra g a t ile o lu r. D ünyada d urm ad an

d e ğ iş e n

k o ş u lla r,

re jim in

a rtık

ken din i a lış tırm a s ı v e b un ları kabul ş a rtın ı g e tiriy o r. Bir başka ş e k liy le izah e d e rs e k , s is te m ken din i a y a rla m a lı, iç v e dış tu tu m u n u , e k o n o m ik gücünü bu­ na u y d u rm a lıd ır. D e ğ iş e n k o ş u lla rı id a re eden s ın ıfa ö n c e d e n b il-

26

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılın a K adar Y asayabilecek mİ?

cürm esi lâ zım . A n c a k , g ö rüyo ru z ki bu dahi ta tb ik e d i­ le m e m iş tir. R e jim , usûl ve ta k d irle rin i m ü k e m m e lliğ in ta k e n d is i a d d e ttiğ in d e n b un ları is te y e re k

d e ğ iş tir­

m ek v e y a fe r a g a t yoluna g itm e k te n ço k uzak b ir tu ­ tu m d a d ır. Son z a m a n la rd a çok bahsi g e ç e n « H ü rriy e t a ç ıs ı­ nı g e n iş le tm e k » lâ fı, re jim in d aha ço k, ih tiy a rlık ta n , e li

ayağ ı tu tm a z h âle g e lm e s in d e n ö tü rü d ü r. R ejim

ih tiy a rla m a k ta d ır. Eskiden olduğu g ib i gücü v e can­ lılığ ı ile h e rk e s e v e h e rş e y e baskı ya p a c a k hâli yo k­ tu r. S e ç k in tab a k a n ın dokusu d e ğ iş m e k te o lu p , e v v e l­ ce d e b a h s e ttiğ im iz g ib i, çağdaş d ün yan ın g id iş i, za­ te n ona zo r aya k u y d u ra b ile n re jim için daha da muğla k la ş m ış tır. Toplum un yap ısı da gün g e ç tik ç e d e ğ iş ­ m e k te d ir. A ş a ğ ıd a g ö s te re c e ğ im ö rn e k le durum u daha iyi a n la y a b iliriz . F a rz e d e lim ki, iki e li h avada b ir a d a ­ m ın k a rş ıs ın d a e lin d e m a k in e li tü fe k tu ta n , b ir adam v a r v e s a a tle rc e bu v a z iy e tte d u ru y o rla r. M a k in a lıy ı tu ta n k işin in e li g e v ş e y e c e k , e lle ri y u kard a olan da bundan fa y d a la n ıp aşağı in d ire re k ra h a tla m a k is te y e ­ c e k tir. A y n e n bu m isal gibi b iz le r de

« ra h a tla m a k » ,

sâkin v e huzurlu b ir y a ş a n tı p e ş in d e y iz . Bu e m e l to p lu m u m u zu n h e r s ın ıfın d a aynı ş id d e tle ö z le n ir. O rta ta b a k a ve h a ttâ y u k a rıd a k ile r b ile bunu h is s e tm e k te ­ d irle r. S ü re g e le n

lib e ra liza s y o n

re jim i

ca n la n m a k ta n

çok ç ü rü m e y e yüz tu ttu ğ u n a g ö re , m a n tik î

sonucu

ö lü m o la c a k tır. Bunu ise m u h akkak ki, b ir an arşi ta ­ kip e d e c e k . E ğer re jim in te k â m ü lü « h a re k e ts iz b ir

e ş itliğ in

z irv e s in e çık m a s ı» ile aynı s a y ılırs a , o zam an , e v v e l­

27

Sovyetler B irliğ i 198-1 Y ılm a K adar Yasayabilecek m i?

ce b a h s e tm iş o ld u ğu m « d e m o k ra tik h a re k e t» e n e rjiy e karşı «fen o m e n » olur. Ü m it e d ilir ki, baş k a ld ıra n h a re k e t m u v a ffa k o l­ sun, ta z y ik le re ra ğ m e n e tk ili b ir d urum a g e ç s in ,

ye­

t e r d e re c e d e kö klü v e s a b it b ir p ro gram ç izs in v e o yolda g e liş e b ils in ...

M a k s a d a e riş m e çab asın d a onu

ta k ip e d e n le r, izin d e y ü rü y e n le r çok o la c a k tır. A n c a k , «o rta s ın ıf »m b ir kısm ı iç z ıd la ş m a la rd a n g üçsüz d üşm üş o lu p , « h a re k e t» in

re jim le

g e lm e s in e m ü s a a d e e tm iy e c e k tir.

Bu s ın ıf, re jim in ,

kendi ken din i y itirm e s i v e y a

yü z yü ze

çö k m e s i h â lin d e

dahi

to p lu m u ye n id e n d ü z e n le m e k k u d re tin e sah ip o lam ıy a c a k la rd ır. Bu d u ru m d a « D e m o k ra tik H a re k e t» d e s te k g ö re b ile c e k m id ir? zo rd ur. Ç ünkü

ço ğ u n lu ktan

Bu so ru ya cevap v e rm e k

b ü ro k ra tik z ü m re d ah il o lm a k ü z e re ,

hiç k im s e h alkın ne tu tu m ta k ın a c a ğ ın ı b ile m e m e k te ­ d ir. KGB ta b iy a tıy le h a b e rle ri

b ü ro k ra tik s e ç k in le re

ile tiy o r. Bu zü m re m e m le k e tte k i nabız a tış ın ı kendi m e to d la rıy la ko ntro l e tm e k te d ir. Bu h a b e rle r, ta b ii ki, g ün lük

g a z e te le rd e ç ık a n ­

lardan ço k d e ğ iş ik tir. K G B ’nin v e rd iğ i in fo rm a s y o n u n ne d e re c e doğru o la c a ğ ı da a yrı b ir konudur. R e jim in , daha fa z la çaba s a rf e d e re k

in s a n la rın

n e le r is te y ip , n e le rd e n b a h s e ttik le rin i ö ğ re n e c e ğ i y e r­ de, büyük ç a b a la rla halkı ko nu şm aktan

m e n e tm e y e

kalk ış m a s ı göze b atan ö n e m li b ir zıd la ş m a d ır. G ö rü ş ü m e g ö re bu g e n e l tu tu m a « p a s if

m em nu­

n iy e ts iz lik » d e n e b ilir. M e m n u n iy e ts iz lik le r daha z iy a ­ de re jim e d eğ il de «za te n ço ğu n lu k başka ç a re o lm a d ı­

28

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yaşayabilecek m i?

ğından d ü şü n m ez h â le g e lm iş tir» re jim in s a d e c e b e l­ li c e p h e le rin e k a rş ıd ır. Bu c e p h e le rin o n a rılm a s ı, re ­ jim in h ayatı için ş a rttır. M e s e lâ , işçi s ın ıfı id a re s i ile karşı k a rş ıy a

fa b rik a

g e le m e m e k te n , bu haktan

m ah ru m b u lu n m aktan ötü rü ş ik â y e tç id ir. O rta k ç iftç ile r «Kolhoz» d e n ile n tü z e l k iş iy e bağ­ lıd ırla r, o da o b ö lg e y ö n e tic ile rin in e m rin e g öre ha­ r e k e t e tm e k le m ü k e lle ftir. İs tis n a s ız h e r vatan d aş s e r­ v e tç e e ş it o lm a m a k ta n , düşük y e v m iy e v e

m a a ş la r­

dan, m e s k e n p ro b le m le rin d e n v e s e rb e s t h a re k e t e d e ­ m e y ip , d e v a m lı ko ntro l a ltın d a b u lu n m a k ta n ş ik â y e tç i ve kızg ın d ır. H o şn u tsu zlu k g itg id e daha g ü rü ltü lü b ir ş e k il a l­ d ığ ın d an h erkes kab ahati k im d e b u la c a ğ ın ı

k e s tire -

m e m e k te d ir. A ğ ır a d ım la rla ile rle m e s in e ra ğ m e n

h a y a t s ta n ­

dardı yava ş yavaş y ü k s e liy o r. D e v a m lı in ş a a t

y a p ıl­

m ası hoşn u tsu zlu ğ u ta m a m e n s ile m e m e k le b e ra b e r, iy im s e r b ir çaba o la ra k hoşa g itm e k te d ir. R e jim , s e rt­ le ş m iş , â d e ta k e m ik le ş m iş o lm a s ın d a n ötü rü sanayi yö n ü n d en y a p ılm a s ı g e re k e n h a m le le rd e g üçlü k ç e ­ k ild iğ in d e n , to p lu m u m u zu n b ir ta k ım b ö lü m le rin d e ha­ y a t s ta n d a rd ı te h lik e y e g ire c e k tir. O zam an h alkın hoşn u tsu zlu ğ u n asıl b ir ş e k il a la ­ ca k tır? M e ş ru d e m o k ra tik b ir d ire n iş m i, yoksa fe rd î ve y a to p lu m h â lin d e b ir ş id d e t ile mi? B enim a n la m ım a g ö re , h iç b ir fik ir h alkın ço ğu n ­ luğu ta ra fın d a n

a n la ş ılm a d ık ç a ta tb ik e d ile m e z .

B elki ta rih in d e n bu yana v a r olan

s e b e p le rd e n

ve y a y e r e tm iş ö te k i fik irle rd e n d o layı Rus h alkı, ken­

29

Sovyetler B ir liğ i 1984 Y ılm a K ad ar Yaşayabilecek m i?

d in i id a re e tm e k , kanun k a rş ıs ın d a e ş it o lm a k v e ş a ­ hıs h ü rriy e tin i a n la m a k gücü n d en m f-hrum dur. P ratik h ü rriy e t fik ri b ile , b ir R us’un y a ş a n tıs ın ı sağ la yaca ğ ı y e rd e , s ırtın d a n bu ku rn a 2 k iş in in fa y d a ­ lan acağ ı korkusu iç in d e d ir. Ç o ğ u n lu k la « H ü rriy e t» , « k a rış ık lık » la e ş it a n la ­ m a a lın ır. S anki a n ti-s o s y a l v e

te h lik e li b ir fa a liy e te

a tıld ık la rı s a n ılır v e

Bunun y a n ın d a , k u v ­

k o rk u lu r.

v e te , ik tid a ra , ilim ve te r b iy e y e sa y g ıs ı o lu p , in s a n ­ ların te k b aşın a şah sen s iv rilm e s i, g e n e l a k lın a la m ıyacağı b ir o la y d ır. Rus halkı A v ru p a 'n ın b e n im s e d iğ i insan h a k la rı g e le n e ğ in d e n

h iç b ir ş e k ild e fa y d a la n a m a m ış tır. Rus

ta rih in d e , insan, d a im a b ir v a s ıta k a lm ış , h iç b ir za­ man b ir sonuç o la m a m ış tır. S ta lin d e v ri «in san k iş iliğ in in y ö n e tilm e s i» k a m ­ panyasın a te rs d üşen bu a n la y ış b ize o s ıra la rd a in­ san la rın e z ild iğ i, ç o k ta z y ik v e d e h ş e t iç in d e y a ş a d ığ ı u n u tu lm a z g ü n le ri h a tırla tır. R e s m î p ro pag an d a m e k a n izm a s ı is e d e v a m lı su­ r e tte

« k iş i» a n la m ın ın k a rş ıs ın a « m ü ş te re k » ! ç ık a rt­

m ağ a g a y re t e d e rk e n b irin in e h e m m iy e ts iz liğ in in y a ­ n ında d iğ e rin in h a ş m e tin i te k ra rla r. B ö y le lik le ta b iî b îr duygu olan « k iş i» nin

m en­

fa a tin i, ta b ia ta karşı v e b e n c ilc e s in e b ir hâl im iş gibi d ü ş ü n m eğ e b a ş la r. Bu. to p lu m u n h iç b ir m ü s b e t fik ri

o lm a d ığ ın ı m ı

g ö s te rir? Y a ln ız « k u v v e tli id are» y e v e onun k u v v e tli

30

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılm a K adar Yasayabilecek m l?

olduğu için z a y ıfla m a s ı ih tim a li o lm a d ığ ın a m ı in an d ı­ ğ ın ın is p a tıd ır. Rus h a lk ın ın , g e ç m iş v e bugünkü ta ­ rih in e göz a tılırs a , b ir te k m ü s b e t v e k a t'i fik re sa­ h ip tir: A D A L E T ... Bizi y ö n e te n h ü k ü m e t k u v v e tli o lm a k la ka lm a y ıp , a d a le t s ın ırla rı iç in d e düşünüp h a re k e t e tm e lid ir. H e r­ kes a d ila n e ya ş a m a lı v e h a re k e t e tm e lid ir. Bu

in an çla ö lm e k ,

« c an ın ın

is te d iğ in i

yapm ak»

ta n çok daha ö n e m lid ir v e e v h e n d ir. A d a le t’in a ş ik â r c a z ib e s in i konuyu

göz ö nü n d e tu ta ra k

in c e le rs e k , Rus h a lk ın ın

p s ik o lo jik yönüne

ta h rib k â r b ir te s iri olduğunu g ö rü rü z. P ratik düşünüş ile a d a le t « k im s e iyi y a ş a m a m a lı»

arzusunu

kap s a r.

b enden daha

(Bunun yanında

k im s e n in se s ç ık a rtm a d ığ ı, e ş it o lm a y a n y e v m iy e le r v e d o la y ıs ıy le ço k aşağı s ta n d a rtta y a ş a y a n la rla ka­ bul e d ilm iş le rd ir.) Bu a d a le t fik ri h e r

o la ğ a n ü s tü v e g ö rü lm e m iş ­

te n n e fre t e tm e k , bunu h iç b ir ş e k ild e te k life te ş e b b ü s e tm e m e k , a k s in e , o m ü k e m m e l ş e y i ken di d ü z e y im i­ ze in d irm e k g a y riih tiy a ri doğan b ir n e fre tle ü stün v e d in a m ik b ir yo la itm e k , g ö rm e k

bizden

is te m e m e k

ş e k liy le y e rle ş m iş tir. Bu b ilh a s s a köylü s ın ıfın d a g ö rü le n « O rta s ın ıf» ta az ra s tla n ır b ir p siko zd ur. N e d ir k i, m e m le k e tim iz in ço ğunluğunu köylü z ü m re s i te ş k il e d iy o r. E kseri k ö y lü le rin , h erh an g i

b ir k iş in in

m u v a ffa ­

k iy e tin i, kendi m an evi ifra z la rın d a n d aha kötü gördü k­ le rin i

b izza t m ü şah ade

e tm iş im d ir.

U m u m iy e tle

b ir

Rus, ko m şu sun d an daha fa k ir is e k e n d is in in onun g i­ bi o lm a y ı d ile m e k v e g a y re t e tm e k te n s e , onun kendi ay a rın a d ü ş m e s in i a rz u la r...

31

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Y alay abilecek m i?

B

ELKİ bu g örüş ta rz ı bazı k iş ile re g a rip gözü­ k e b ilir. F a k a t ö rn e k le rin i g e re k

ş e h irle rd e ,

g e re k s e k ö y le rd e b izza t gördüğüm için bun­

lar Rus d üşü n ce ta rz ın ın tip ik m is a lid ir d iy e b ilirim . B öylece to p lu m u n a n la d ığ ı v e kabul e ttiğ i iki f i ­ k ir m e v c u ttu r: İk tid a r v e a d a le t. İk is i d e d e m o k ra tik an lam a h asım fik ir le r d ir ki, e s a s la rı k iş ilik h ü r riy e ti­ ni ön p lan d a h e d e f tu tm a k tır . B unlara b ağlı v e m e n fi üç fa k tö r ilâ v e e d ile b ilir; b irin c is i, ç o ğ u n lu k la k ü ltü r d e re c e s in in h alen çok d üşü k o lu şu . İk in c is i, is tih b a ­ ra t ka y n a k la rın ın halka d e v a m lı s u re tte ta rih im iz i e f­ s a n e v î ş e k ild e a n la tm a s ı v e iş le m e s i. Ü çüncüsü ise h a lk ım ızın to p lu m k a id e le rin e olan a ş ırı b ilg is iz liğ id ir. K asab a la rd a k i p ro le te r lik a n la m ı, ne kö ylü ne de işçi s ın ıfın d a v a r, ik is i a rası b ir z ü m re d e bu an lam y e r­ le ş m iş tir. Ç ifte p is ik o lo ji d iy e b ile c e ğ im iz b ir ruh ha­ le ti iç in d e d irle r ki, bunun izah ını v e s e b e b in i bugüne dek k im se ç ö z e m e m iş tir. Bu zü m re n in ke n d in i n e re y e koyduğunu ve ne is te d iğ in i k im s e a n la y a m a z. O y sa k ö y le rd e n ş e h irle re büyük sa y ıd a göç e d e n ­ le r yen i b ir tip ş e h irli tip i y a ra tm ış la rd ır.

Bu, e ski

ç e v re s in i h ayat ta rz ın ı v e k ü ltü rü n ü te rk e d ip , yen i y e ­ rini

k e ş fe tm e k zo rlu ğ u

k a rş ıs ın d a s ık ın tı duyan

b ir

h alk k itle s id ir. H e m s a ld ırıc ı, h em de k o rk a k tır. Top­ lum un hangi k a d e m e s in d e olduğunu

b ile m e m e s in in

ra h a ts ız lık v e re n k o m p le k s le ri iç in d e d ir. Eski a n la m d a k i «to p lu m yap ıs ı» a n la m ı g e re k ş e ­ h irle rd e , g e re k s e k ö y le rd e ta m a m e n in k â r e d ilm iş o l­ duğundan, yen i b ir b ün ye ş e k il alm a ğ a b a ş la m ış tır. « Ü ze rin e ku ru ld u ğu » id e o lo jik e s a s la r son d e re ­

32

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılm a K adar Yasayabilecek m i?

ce de ip tid a id ir; m a lî yönden m em n u n e d ile b ilm e k ve k iş ilik le rin i sav u n m a k h issi g ib i: B ö y le c e « m e n fa a t» a n la m ı k a rş ıs ın d a « rizik o » e n d iş e s i y e r e tm iş tir. Bu m a te ry a le dayanan p re n s ip le rin y a n ın d a, h al­ kın

m o ral p re n s ip le rin in , m e s e lâ :

re fs iz»

o lm a k , «iyi vey a

« ş e re fli v e y a ş e ­

kötü o lm a k ,»

«doğru vey a

y an lış g itm e k » g ib i, ö te d e n b e ri g e le n

in a n ç la r, in­

san ları güden fa k tö r le r d i... S osyal ta z y ik m a sın ı çözen ve kiş iy i kendi

m e k a n iz­

a k lın ı v e te d b irle rin i

k u lla n m a y a m e c b u r eden m a n e v i tu tu m la rd ı. B enim k a n a a tim c e Rus h a lk ın d a bu m a n e v i to p ­ lum b ü n yesin i id ra k e tm e k h assası k a tiy e n d e ğ ild ir.

m evcut

H ris tiy a n lığ ın a h lâ k s is te m i, doğru v e y a n ­

lışı g ö s te rm e s i k e y fiy e ti, h alkın şuurundan s ilk e le n ­ m iş v e yo k e d ilm iş tir. « S ın ıf m o ra lite s i» adı ile te k r a r ö ne sü rü lm e k is­ te n m iş s e d e, onun h alka izah ş e k li ş ö y le o lm u ş tu r: K u v v e t ve

ik tid a rın

is te d iğ in i gözü ka p a lı

yap m ak

« iy ilik tir» . T a b ia tiy le b öyle b ir m o ral a n la m ı m illî kin ­ ler ve ih tira s la r h alka a ş ıla n d ığ ı za m a n y a ln ız halkın m o ra lin i b o zm akla k a lm a m ış , a h lâ k s is te m in i de yok e tm iş tir. A le la d e m isal o la ra k , d a im a a rtm a k ta olan adi h ırs ız lığ ı e le a la lım : P ro fe s y o n e l h ırs ız lığ a ise da­ ha az ra s tla n m a k ta d ır. İki g enç işçi y o ld a y ü rü rk e n b ir a p a rtm a n ın zem in k a t p e n c e re s in i a ç ık g ö rü rle r. İçe­ riy e a tla y ıp e lle rin e g e ç e n u fak te fe ğ i g ö tü rü rle r. E ğer p e n c e re kapalı o lm u ş o lsayd ı h ırs ız lık e tm e k a k ılla ­ rına g e lm e z d i. Bunun g ib i, k iş ile rin s e lâ m v e rm e d e n b ir odaya g ird ik le ri, ş a p k a la rın ı

ç ık a rm a d a n y e m e k

s o fra s ın a o tu rd u k la rı, ç o c u k la rın y a n ın d a

dahi g aliz

k ü fü rle r s a v u rd u k la rı, bugünkü R u s y a ’da ra s tla n a n t i ­

33

Sovyctler B irliğ i 1984 Yılına K ad ar Yalayabilecek m l?

p ik m is a lle rd ir. Bu d a v ra n ış la r norm al a lış ılm ış

k a rş ıla n ır ve

ş e y le rd ir.

H ris tiy a n lığ ın

a h lâk

s is te m i

R usya'd a,

M a r x 'is t

s is te m in y e rle ş m e s in d e n çok e v v e l ö lm ü ş g itm iş tir. «Rus H ris tiy a n lığ ı, can ç e k iş e n B izanstan a lm ış , g en ç ve te k â m ü l e tm e k te olan d in a m ik batı m e d e n iy e tin d e n uzakta k a lm ış tır. «Bu d urum Rus ta rih in i d e rin d e n e t­ k ile m iş tir . (M a r x is t d o k trin )

te k r a r in c e le n m iş

a lın ıp bugünkü ih tiy a ç la ra uygun k ılın m ış tır.

e le

Bu hâl

o kad ar s ık te k e rrü r e tm iş tir k i, can lı b ir id e o lo ji o l­ m aktan u z a k la ş m ış tır. Ş im d i ise re jim g itg id e

daha

b ü ro k ra tik b ir ş e k ild e y ö n e tilm e k te o ld u ğu n d an, id e ­ o lo jis i gün g e ç tik ç e g ö lg e le n m e k te d ir. İd e o lo jiy e d a y a n m a k ih tiy a c ı, re jim i yen i b ir id e ­ o lo ji p e ş in d e ko ş m a ğ a m e c b u r e tm iş tir. Buna büyük Rus m illiy e tç iliğ i ad ın ı v e re b iliriz . « M illiy e tç ilik S la v ırkın d an g e le n R usları kap s a r. U k ra y n a lIla r buna da­ hil e d ilm e z le r.»

B üyük Rus m illiy e tç iliğ in in

k a ra k te ­

ris tik ta ra fı k u v v e t v e ih tira s tır. Y ü zy ılın jis in in

b a ş la rın d a , g e le n e k s e l

y e rin i d a r g örüşlü

m o n arşi id e o lo ­

b ir m illiy e tç ilik

a lm ış tır.

Ç a rlık R usyası bugünkü d ile dahi « G e rç e k Rus H a l­ kı» d e y im in i s o k m u ş tu r. H alb u ki s a d e c e Rus d e m e k kâfi iken «Rus H a lk ı B irliğ i »adı ile b ilh a s s a Y ahu d i ırkın d an g e le n le ri h a riç te tu tm u ş tu . B öyle b ir id e o lo jin in te m e li ü z e rin e ku ru lm u ş bir re jim in d a h ild e v e h a riç te düşm an y a ra tm a y a ih tiy a c ı v a rd ır. (« S ın ıf» d ü ş m a n la rı A m e rik a n E m p e ry a lizm i v e A n ti-S o v y e t u n s u rla r.)

M illî d ü ş m a n la rı is e (Ç in lile r

v e Y a h u d ile r) g ib i.

34

Sovyetlcr B irliğ i 1984 Yılm a K ad ar Yaşayabilecek m İ?

Bu ş e k ild e y ö n e tile n bu m illî id e o lo ji g e ç ic i o la ­ rak re jim e fa y d a lı o lm a k la b e ra b e r, h a lk ın ın y a rıs ın ­ dan fa z la s ın ın

Rus m illiy e tç iliğ in d e n

yana

o lm ad ığı

b ir m e m le k e tte çok büyük te h lik e le r y a ra ta b ilir. H a y a tiy e ti olan e n e rjik b ir m illî id e o lo jiy e olan ih­ tiy a ç , re jim

ta ra fın d a n

fa z la s ıy la

h is s e d ilm e k te d ir.

F a k a t m illiy e tç i d u y g u la r S o v y e t to p lu m u n u n h a y a tın ­ da da y e r e tm e y e b a ş la m ış , S a n ’a t s e v e rle r, y a z a rla r, a r tis tle r aras ın d a

ya y ıla n

bu ilg i m u h a k k a k ki Sov-

y e tle r B irliğ i s a n ’a t ç e v re le rin d e Y a h u d ile rin o ynam ış o ld u k la rı e h e m m iy e tli ro le te p k i o la ra k v ü c u t b u lm u ş­ tu r. Bu ç e v re le r d ış ın d a , aynı f ik ir le r «R odina Kulüp» d e n ile n , ü y e le rin in Rus ta rih v e kü ltü rü n ü g ö k le re ç ı­ k a rttık la rı, b ir d e rn e ğ in

de

in a n d ığ ı

fik ir le r d ir .

Bu

id e o lo jiy e başka b ir ş e k li ile « Y e n i S la v o fil» d e n ile b i­ lir. A n c a k , bunu hiç b ir zam an « H ris tiy a n lık id e o lo jis i» ile k a rış tırm a m a k lâ z ım d ır. En e s a s lı h a tla rı, R uslukla ilg ili olup Rus o lm ıyan h e rk e s e v e h e rş e y e h u s u m e t b e s le m e k v e kötü g ö zle b a k m a k tır. Bu, re jim ta r a fın ­ dan d ire k t o la ra k te lk in e d ilm e y ip kendi k e n d in e zu­ h u r e tm iş b ir c e re y a n d ır. R e jim , a s lın d a bu y e n i m il­ liy e tç iliğ e m u ayyen b ir

g ü v e n s iz lik le

b a k m a k ta d ır.

F akat, aynı zam an d a da ondan b e k le n m e y e n b ir m ü­ sam ah a g ö s te rm e k te d ir. H e r an k a rş ıla ş a b ile c e ğ i bir k u v v e tin v a rlığ ın ı da h is s e tm e k te d ir. Ç ağd aş S o v y e t id e o lo jile rin

to p lu m u n d a k i

b irb irin e g irm iş

aşağıda b ir ş e m a s ın ı g ö s te re c e ğ iz . B ir­

b irin e b ağlı bu ç iz g ile r, id e o lo jin in iliş k i

n o k ta la rın ı

g ö s te rirk e n , a y rılık la rı da m ü ş a h e d e e d e b iliy o ru z . A y ­ rıca, « re fo rm c u id e o lo ji» n in « id e a lle ri» e ğ e r k e lim e -

35

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılın a K adar Yaşayabilecek m i?

nin ta m a n la m ı ile a lın ırs a en y akın b a ğ la n tıs ın ın « h ü r id e o lo ji» y le old u ğu n u g ö rü rü z. Â n c a k , a ş ırı d e re c e d e in an çlı h e r h â le g ire r

s a y ılış tn d a n

d o la y ı bunu şu

ş e k ild e izah e d e b iliriz : « Y a k ın d a h e r ş e y d aha iyi o la ­ c a k tır, ş im d ilik en kö tü ş a rtla rla

yaşam ağa

devam

e d e lim .» N ite k im ş e m a d a bütün id e o lo jile rin o rta y e ­ rin d e bunu g ö s te rm iş bulu nu yo ru m . Bu ta k d ird e ah­ lâk v e din m e fh u m u o lm ıy a n halka yol g ö s te re n in an ç­ la r n e le rd ir?

M illî g ü ç le rin e in an m ak, d iğ e r k iş ile rin

bu güçten k o rk m a la rın ı b e k le m e k , a s lın d a k e n d ile ri­ nin t i r t i r titr e d ik le r i re jim in s a ğ la m lığ ın a körü kö rü ­ ne in an m ak.

(M a lû m olan

kı ço ğu n lu ğ u nu n , vib

b ir d urum d a,

Ç e k o s lo v a k y a

kâh ilg is iz lik le

is tilâ s ın ı

k a rş ıla d ığ ıd ır.)

Buna

Rus h a l­ kâh

ta s -

m u k a b il

1969 y ılın d a Ç in lile rin , Ç in -S o v y e t s ın ırın d a k i U s s u ri

36

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılın a K ad ar Yasayabilecek m i?

N e h ri ç a rp ış m a s ın a

k a rş ılık

c e z a la n d ırılm a d ık la rın a

son d e re c e ü zülm ü ş, ö fk e le n m iş le rd ir. Bu m ü ta lâ a la r g ö s te riy o r k i, re jim a ğ ırlığ ın ı kay­ b e ttiğ i ta k d ird e , tü rlü ş e k ille rd e h o ş n u ts u zlu k la r ç e ­ ş itli yö n le rd e n d o ğ a c a k tır. 1905 - 1907 ve 1917 - 1920 Rus ih tilâ lle r i doğa­ b ile c e k so n u ç ların yan ın d a b a s it g ö zü k e c e k n ite lik te k a la c a k la rd ır. İm ha e d ic i bu e ğ ilim le re k a rş ı, d e n g e y i ta b ia tıy la tu ta c a k

u n s u rla r m e v c u ttu r.

Ç ağ d aş S o v y e tle r Bir­

liğ i to p lu m u üç k a tlı b ir s a n d v iç le m u k a y e s e e d ilir­ s e , ü s t katı hüküm s ü rm e k te olan b ü ro k ra s i, o rta bö­ lüm ü «o rta s ın ıf» v e y a « s ın ıf s o s y a lis tle ri» ve en aşa­ ğı ta b a k a s ı is e , ki en k a la b a lık o la n ıd ır; iş ç ile r, köy­ lü le r, u fa k m e m u r ve s a ire d e n k u ru lu d u r. S o v y e tle r B irliğ in in k en din i y e n id e n o rg a n ize e t­ m e s i, b arış ve ra h a tlık iç in d e g e le c e k te k i fe lâ k e tle ri en az z a ra r v e ziyan ile k a p a ta b ilm e s i, ancak sand­ v iç in o rta bölüm ünün ö te k i ta b a k a la rın a le y h in e g e ­ n iş le y ip y e rle ş m e s iy le v e « o rta s ım f» ın o rganizasyon k a a b iliy e tin in g e liş m e s i ile m ü m kü n d ü r. B arış yö nü n d e, tâ rn ir ve te k r a r im a r e tm e k ba­ kım ın d a n başka bir u nsur karşı g e lm e k te d ir. Bu un­ su r to p lu m u n her k a d e m e s in d e aynı d e re c e d e m en fi te s ir le r g ö s te rm e k te d ir. B irin c is i ve en ö n e m lis i, re jim in ken d in i v e to p ­ lum u ta m a m e n in zivaya ç e k m iş o lm a s ıd ır. Bu inziva hem re jim i h alktan a y ırm ış ,

h em de to p lu m u n her

kolunu b irb irin d e n u z a k la ş tırm ış tır. A y rıc a da, m e m ­

37

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yaşayabilecek m İ?

le k e ti bütün dünya m ille tle rin d e n uzak tu tm a ğ a m u ­ v a ffa k o lm u ş tu r. Bu u za k la ş m a , b ü ro k ra tik

s ın ıfta n tu tu n da en

aşağı s e v iy e d e k i s ın ıfla ra ,

m en su p olan h e r fe rd e

dünya yü zü n d eki y e rle rin in

in a n ılm a y a c a k b ir fo to ğ ­

rafı gibi o la ra k g ö s te rilm iş tir .

B unlar k e n d ile rin i o

re s im d e g ö re m e d e n , s ta tü k o n u n s ü re g e lm e s i ç a b a s ı­ na g ö zle ri kap alı k a tılm ış la rd ır.

Ç öküş n e k a d a r ka­

ra rlı ve h ızlı o lu rs a acı h a k ik a tle k a rş ıla ş m a n ın önü n e o d e re c e g e ç ile m iy e c e k tir. Şu ana kad ar b a h s e ttiğ im iz

ko n u ları d e rle rs e k ,

re jim in hızlı a d ım la rla za y ıfla d ığ ın ı ve ken di k en din i im ha e ttiğ in i, d o la y ıs ıy la ç ö k e c e ğ in i

m ü ş a h e d e e t­

m iş o lu ru z. (Z a te n b â riz a lâ m e t v e d e lille r bunun v â ­ ki

olduğunu

g ö s te rm e k te d ir.)

K a rş ılık lı

iki

kuvvet

g ö s te riy o r ki: «O rta s ın ıf» ın y a p ıc ı h a re k e ti (z a y ıf o lm a k la be­ ra b e r) ile. «aşağ ı s ın ıf »ın im ha e d ic i h a re k e ti, (ki so­ nunda ta h r if e d ic i b ir ş e k il a lm a ğ a m a h k û m d u r) bü­ tün h a re k e ti yapan k iş ile rin n isb î, s u ç la rın ı d a ğ ıta c a ­ ğına in an d ık la rı için c e z a la rın ın da o n is b e tte h a fifle ­ y e c e ğ in e e m in d irle r v e o hızla h a re k e t e d e rle r. A c ab a re jim , bu b a ş k a ld ırıs ı n e k a d a r za m a n s o n ­ ra fa rk e d e c e k v e ne kad ar s ü re bu g e rg in liğ e ta h a m ­ mül e d e b ile c e k tir? Bu soru iki ş e k ild e e le a lın a b ilir. Y a re jim

azim v e k a ra rla k en din i ta z e le m e

yoluna

g id e r vey a bugünkü gibi k ap lu m b ağ a a d ım la rı ile ik ti­ darda k a lm a k iç in , u fa k d e ğ iş ik lik le re m ü sam ah a g ös­ te r e re k gûya bu işi y ü rü tü r. B ence ikin ci ih tim a l daha az g a y re t is te d iğ in d e n ötürü v e a y rıc a daha az te h lik e li

s a y ıld ığ ın d a n bağra

b a s ılacak v e buna « K re m lin 'in ile riy i

38

g ö re n le ri» adı

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a K ad ar Yaşayabilecek mi?

v e r ile r e k Lenin ve d iğ e r B o lş e v ik le ri ö v m e yolu ile rağbet^ k a za n d ırılm a y a

ç a lış ıla c a k tır.

H e rş e y e

rağ­

m en , re jim in b ü n y e s in d e te o rik yö n d en bu kab il d e ğ i­ ş ik lik le r de o la b ilir.

M e s e lâ :

R e jim in

a s k e rî yö ne

a k ta r ı!ışı v e m illî b ir a n la m a y ö n e liş . (Bu a n cak a s k e ­ rî b ir ih tilâ l v e y a a s k e rle rin ya v a ş yavaş id a re g ücü­ nü e lle rin e g e ç irm e le ri ile k a a b ild ir.) B öyle b ir te d b ir ve p o litik a , g izle n e n

« M ille tle r a ra s ı

re jim in şal a ltın d a

K o m ü n is t h a re k e tin in

m en­

fa a tle rin i ko ru m a» daki m aksad ı g iz le y e m iy e c e ğ i gib i, d ü n yad aki

b a ğ ım s ız v e y a

yarı

b a ğ ım s ız

K o m ü n ist

p a rtile rin e karşı da b ir je s t o la m a y a c a k tır. (O rdunun d u ru m u n a g e lin c e , d e v a m lı s u re tte ric a t e tm e k te ve bugün h e rk e s in aç ık ç a g ö re b ile c e ğ i gibi re s m ig e ç itle rd e L e n in ’in m o zo lesi ö nü n d eki a s k e r to p lu lu ğ u ve d is ip lin i 15 yıl ö n c e s in e n azaran son d e re c e g e liş m iş d u ru m d a d ır.) R e jim d e , m üm kün olan e k o n o m ik

re fo rm la r da

y e r a la b ile c e k le rd ir is tik b a ld e . (Bu a n cak pratİK eko ­ n o m is tle rin p o litik ih tira s la rın a v e bu çabada a la c a k ­ ları ro lle re m ü saad e e d ilirs e kaab il o la b ilir.) D e ğ iş ik ­ liğ e ih tiy a ç görüldüğü ta k d ird e , s is te m

lib e ra l yöne

doğru k a y a c a k tır. Bu ih tim a lle re ş ö y le b ir b a k ılırs a , o lm a y a c a k g i­ bi g ö rü n m ü y o r. A n cak, p arti m e k a n iz m a s ı eko no m ik ve a s k e rî te s is le r le o d e re c e g ir if t t ir ki, h e r iki grup h erh ang i b ir d e v rim ve d e ğ iş ik lik ta le p e ttiğ i zam an h ep aynı

b atak lığ a

d ü ş e re k

y u tu la c a k la rd ır.

h erh an g i b ir d e ğ iş ik lik ö y le ş id d e tli

Esaslı

b ir s a rs ılm a y a

m u h ta ç tır ki, en ü s tte k in d e n en a ltta k in e kad ar, k im ­ le r re jim in k iş iliğ in i ü ze rin d e ta ş ıy o r ise, b un lar işe

39

Sovyeüer B irliğ i 198-1 Y ılın a K adar Yasayabilecek m i?

kolay ko lay y a n a ş a m ıy a c a k la rd ır. K e n d ile rin i k o v d u r­ m a p ahasın a re jim e y a rd ım e tm e k , çok büyük b ir hak­ s ızlığ a u ğ ram ış o lm a k tır, ki bunu d e n e m e k d ah i, ö d e n ­ m esi zo r ve h aksız b ir bedel s a y ılır. R e jim in

d aha n e k a d a r yaşayacağ ı

s o ru sun a

ta k ım ilg in ç ta r ih î m is a lle rle c e vap v e rile b ilir. b irin ci ve ikin ci

Rus ih tilâ lle r in e

ş a rtla r y in e m e v c u ttu r:

bir

Bugün

s e b e b iy e t v e re n

H a re k e ts iz b ir to p lu m , s e rt

ve kuru b ir h ü k ü m e t y ö n e tim i, ancak e k o n o m ik g e ­ liş m e y e açık ç a

ih tiy a c ın ı

b ir ş e k ild e b ü ro k ra s iy e

b e lirte n y ö n e lim

b ir g id iş a t, g e n e l ve o s ın ıfın

b ariz

im tiy a z la ra sah ip o lu ş la rı ve d a h ili k in le r k i, m u a y ­ yen

m ille tle r k e n d ile rin e

has s ta tü k o la rla

b un ların

k e y fin e v a rıy o r la r... A yn ı ş a rtla r iç in d e

Ç a rlık

R usyası b e lk i daha

uzun ö m ü rlü o la b ilird i. E ğer ki ik tid a rd a bulunan s ı­ n ıf kendi g e liş im in i

fa n a tik b ir ş e k ild e y a n lış an la-

m a s a y d ı... B elki de sükûn iç in d e bir m o d e rn iz m e g i­ d ile b ilird i. N e v a r ki, y ab ancı y a y ılm a gücünü y e n m iş ti... Z a te n , İkin ci N ik o la h ü k ü m e ti, e ğ e r Japonya ile harbe g irm e s e y d i 1905-1907 ih tilâ li h iç b ir za m a n v u ­ ku b u lm azd ı. D o la y ıs ıy le A lm a n y a ’ya harb ilân e d il­ m ez ve 1917 ih tilâ li de h iç b ir zam an p a tla k v e rm e z d i. (D o ğru ko nu şm ak icap e d e rs e ,

R usya h e r iki h a rb e

de ke n d isi ön aya k o lm a d ı, fa k a t b a ş la m a s ı için de e lin d e n g ele n i y a p tı.) İç b ü n y e le rin d e durgun olan re jim le rin n ed en dış p o litik a y a

karşı b ir ih tira s la a tıld ık la rın ı h âlâ

an la-

y a m a m ış ım d ır. B elki d e d a h ili p ro b le m le rin i d ış po-

40

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yasayabilecek mİ?

Iıtik a ve m ü n a s e b e tle ri ile h a lle tm e k ç a b a s ın d a d ırla r v e y a b e lk i d ış arıd a n b ir düşm an e d in m e k ih tiy a c ı, (ki d a h ili p o litik a h e d e fle rin d e n d o ğ a r) n e fre tin b e s le n ­ m e s in i s a ğ lar. Bu

g örüş,

bütün

to ta lite r

re jim le rin

k e n d ile ri

fa rk ın d a o lm ad an ç ü rü m e le rin in ta m b ir n e d e n id ir. N e d en B irinci

N ik o la K ırım

H a rb in i is te d i? (Ki

bu harb y a ra tm ış olduğu s is te m i al aşağ ı e tti.) N eden İkin ci N ik o la Japonya ve A lm a n y a ile harb e tm e k ih­ tiy a c ın ı duydu? Şu an daki re jim çok tu h a f, h e r iki N ik o la 'n ın tu ­ tu m la rın ın b e lli ö rn e k le rin i b e n im s iy o r. A y rıc a ic po­ litik a s ın d a da III. A le x a n d e r’den b e lirli ç iz g ile r görü ­ yoruz. Bazı e s a s lı ö rn e k le r v e rirs e k : 3. N a p o ly o n ’un B o n a p a rtis t re jim i

ile

b a ş la y a ­

cak ça ğ ım ıza in d iğ im iz zam an O rta D o ğ u y u — Bonap a r t’ın

M e k s ik a ’sın a,

Ç e k o s lo v a k y a ’yı—

Ç in ’i is e şah ane A lm a n y a

Papalığa,

İm p a ra to rlu ğ u n a b e n z e te ­

b iliriz . Ç in konusu a y rın tıla rı ile in c e le n m e s i

g e re k e n

b ir so ru n d u r. A y n e n b iz le r g ib i Ç in de iç h arb v e ih­ tilâ l y a ş a m ış v e g en e b iz le r gibi

M a r x is t d o k trin e

bel b a ğ lay arak m e m le k e tin e s ü k û n e t a ş ıla m a ğ a ç a lış ­ m ış tır. G e n e b izd e olduğu g ib i, ih tilâ l in k iş â f e ttik ç e , M a r x is t d o k trin , m illiy e tç i v e e m p e ry a lis t

am a ç la rı

g ö lg e le m e ğ e ç a lış m ış tır. B izim ih tilâ lim iz üç d e v re g e ç irm iş tir: 1) M ille t ­ le ra ra s ı, 2) E s k ile rin im hası ile ilg ili, m illî; 3) A s k e rî

41

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yasayabilecek m İ?

e m p e ry a lis t, ki sonu, A v ru p a 'n ın b ir y a rıs ın a y e rle ş ­ m e ve ko ntro l a ltın a a lm a ile n e tic e le n m iş tir. İş te o zam an te p e d e k ile rin

ih tilâ li b a ş la d ı...

B ilâ h a re « y u k a rıd a k i ih tilâ l» g e ld i. Bu, kan lı S ta lin d in a m iz m in in n is b e te n b ir g e ç iş i ile y e rle ş e n b ir d en g e buldu v e bugünkü d u rgu n lu k d e v re s in e g irild i. B enim

g ö rü ş ü m le

Ç in ’deki

s a fh a la rı g e ç irm e k te d ir:

ih tilâ l

de

ayn en

bu

E ntern asyon al d e v re , m illî

d e v re ş e k lin e g e ç ti v e S ta lin 'in ta k d im e ttiğ i « k ü ltü ­ rel ih tilâ l» den de te s ir le r gördü. Bu g id iş a tta , za h iri b ir fe ra h la m a d e v re s i g öze çarp ar. B enim fik rim id d ia

e d ile b ilir ve

h ilâ fın a , Ç in 'in savaş m ü te c a v iz

ed a s ın a

is te m e d iğ i ra ğ m e n

1949

dan bu yana k o m ü n is t f ik ir v e re a k s iy o n la rı s akin ve durgun g ö z ü k m e k te , d e n ile b ilir.

A n c a k , d urum

ka-

tiy y e n b ö yle d e ğ ild ir. ilk önce, d a h ilî te k â m ü lü n d e

k u lla n ılm ış

olan

m a n tık yo lu , Ç in ’e z a h iri b ir fe ra h la m a s a ğ la m ış tır. İk in c is i, Ç in s a ld ırg a n e ğ ilim le rin i karşıdan d ire ­ niş g ö re m iy e c e ğ i H in d is ta n gibi ü lk e le re b e lirtm iş tir. «Burada Ç in 'in to p ra k la rı h akkın d aki m eşru ve g ayri m eşru ta le p le rin d e n b a h s e tm iy o r, ancak a n la ş m a m eto d la rın ı öne s ü rü y o ru m .» Bugünkü Ç in m a k s a d la rın a kendi g ire c e ğ i dünya çap ın d a b ir sa v a ş n e tic e s i d eğ il de

S o v y e tle r B irli­

ği v e A m e rik a B irle ş ik D e v le tle rin i b irb irle rin e karşı k ız ış tırm a k s u re tiy le e riş m e k ç a b a s ın d a d ır. B ö yle c e h a y a lle ri h a k ik a t o lacak ve d ün yaya h ük­ m e d e b ile c e ğ im z a n n e d iy o r. Bu, ta b ii ki, ta h a k k u k e tm e m iş tir. F iyasko ya uğ­ ra d ığ ı, Ç in lid e rle ri ta ra fın d a n da b ilin m e k te v e ka­

42

Sovyelle-r B irliğ i 1984 Y ılın a K ad ar Yaşayabilecek m i?

bul e d ilm e k te d ir. G ö rü lü y o r ki, bu d u ru m , Ç in 'in dış p o litik a s ın a te k r a r itib a r g e tirm e m e k te d ir. Bundan başka Ç in ’de d e v a m lı s u re tte b ir ih tilâ le g itm e ih tiy a c ı fik ri d olan ıp d u rm a k ta d ır. Ç ünkü lid e r­ le r, b ö y le b ir ih tilâ lin zo r v a z iy e tte bulunan eko no m ik so sya l yö n le rd e n fa y d a lı o la c a ğ ın a v e Ç in 'in m odern dün yad a e s a s lı b ir y e r a la c a ğ ın a in a n m ış la rd ır. (Ç in ’in p ro b le m le ri,

nüfusun

a rtm a s ı, y e r y e r

m e m le k e tin bazı b ö lg e le rin d e fa z la m ik ta rd a insanın to p la n m a s ı, a ç lık te h lik e s i v e d o la y ıs ıy le daha z iy a ­ d e e k ile c e k to p ra ğ a ih tiy a c ı o lm a s ıd ır.) B öyle b ir ih tilâ l ile Ç in , y ü z y ılla rın a c ıs ın ı ç ık a ­ racak, a s ırla rc a yabancı ü lk e le re boyun e ğ m iş o lm a ­ n ın , m ille tç e

e z in tis in d e n

v e te s irin d e n

k u rtu la c a k ­

tır . D ünya çap ın d aki bu g a y e y e iki büyü k k u v v e t e n ­ g e ld ir. Bu k u v v e tle r,

S o v y e tle r

B irliğ i

ile

B irle ş ik

A m e rik a ’d ır. Bu iki d e v le tin

Ç in konusunda h e m fik ir o lm a la ­

rın ın se b e b i ise k e n d ile rin in b irb irle rin e m u h a lif o l­ m a la rıd ır. Ç in , ta b ii ki bunun fa rk ın d a d ır. B ö ylece o r­ ta y a « A m e rik a n e m p e ry a liz m i»

e m p e ry a liz m i» v e gibi

lâ fla r a tm a k ta d ır.

« S o v y e t sosyal M a lû m

olan

b irş e y de Ç in 'in ilk ö nce R usya b ilâ h a re A m e rik a ile k a p ış a c a ğ ıd ır. A m e rik a ’nın Ç in 'e harb ilân e d e c e ğ in e p ek ih tim a l v e rile m e z . Z a te n Ç in 'in k u v v e ti daha y ıl­ la r g e ç s e de buna m u k te d ir d e ğ ild ir. A m e rik a ile hiç­ b ir b ö lg ed e m ü ş te re k h ud u tları o lm a d ığ ı için , ancak g e rilla harbi ile o la b ile c e k u fa k b ir g ö s te re m iy e c e k d u ru m d a d ır.

fa ik iy e tin i dahi

D o n a n m a s ı yok, silâh

yönünden y ılla rc a arkada v e buna b e n ze r n ice h an d i­

43

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yasayabilecek m i?

k ap larla dolu o lan Ç in ’in m a k s a tla rın ı, b öyle b ir savaş g e rç e k le ş tire m e z . Bu da za te n Ç in ’in g ü ttü ğ ü g a y e y e çok u za k tır. A y rıc a

Ç in , to p ra k la rın ı y a ln ız A s y a 'd a

g e n iş le tm e k ç a b a s ın d a d ır. A m e rik a

d ün yad aki k u v v e t v e h a k im iy e tin i m u ­

hafaza e ttiğ i m ü d d e tç e , Ç in ’in A s y a ’da h erh ang i bir h a m le y ap m a s ı

im k â n s ız d ır. N e tic e

is e

Ç in ’in fe lâ ­

k e ti o la b ilir ... Bu m e y a n d a A m e rik a , h e r fırs a tta Ç in 'in g ü n e y e doğru g e n iş le m e s in e karşı ko ym u ş bu da V ie tn a m g i­ bi yorucu, iç h a rb le re s e b e p o lm u ş tu r. B in aen a le y h ,

Ç in ,

u fak

b a ş k a ld ırış la rla

p ro b lem in in h a lle d ile m iy e c e ğ in i

a n la m ış

h iç b ir

b u lu n m a k ­

ta d ır. Ç in için bu ş e k il d e n e m e le r çok

riz ik o lu d u r ve

k u zeyd eki e z e lî d ü ş m a n ın ın e k m e ğ in e yağ s ü rm e k te n başka b ir işe y a ra m a z. Ç in ’i doğuya v e g ü n eye y a y ılm a k ta n ko rku tan b ir seb ep te bu b ö lg e le rin ço k n üfuslu o lu şu , o n la rı b e s ­ lem e v e y a m ily o n la rc a kiş iy i yo k e tm e ç a re s iz liğ in e d üşm esi ih tim a lid ir. K uzey b ö lg esi is e b aşlı başın a ayrı b ir p ro b le m ­ dir; G e n iş ve az n üfuslu S ib iry a ve S o v y e tle r B irliğ i uzak doğusu (k i İk in c is i b ir v a k itle r

Ç in ’in b ir h ayli

te s irin d e k a lm ış tır) bu b ö lg e le r Ç in 'in A s y a 'd a y e g â ­ ne düşm anın a a ittir . A n c a k A s y a 'd a v e b ütün d ü n ya­ da büyük rol o y n a y a b ilm e s i için , Ç in ’in bu d üşm anın ı y o k e tm e s i ş a rttır. A m e rik a

ile

m ukayese

e d ile c e k

olursa Rusya Ç in için çok daha te h lik e li b ir h a s ım d ır. T o ta lite r b ir b ü n y e y e sah ip d aim a o vu ru r.

44

olduğundan ilk d arb eyi

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K ad ar Yaşayabilecek m İ?

« D a im a d o stlu k » d e v re s i

d iy e

a d la n d ırıla n

s ü re iç in d e Ç in « D o s t-d ü ş m a n » ın ı yakın d an fırs a tla rın ı

bir

ta n ım a k

buldu. O zam an S o v y e tle r B irliğ i, Ç in ’in

e k o n o m ik v e a s k e rî ik tid a rs ız lığ ın d a n is tifa d e ile Ç in 'i ken di e tk is in d e

b ıra k m a k

için

h e r tü rlü

p o litik a y ı

k u llan d ı. M u h ta ç olduğu e d e m e y in c e

h ald e, Ç in ’den

is te d iğ in i

R usya derh al e k o n o m ik

e ld e

y a rd ım ı k e s ti.

A y n ı zam an d a da Ç in ’in ç e v re s in d e k i u fak te fe k m il­ le tle rin

m illî h is le rin i g a le y a n a

g e tirm e ğ e ,

o nları

T ro s tk y ve ard ın d an S ta lin , ko m ü n izm in

Ç in ’de

Ç in 'e karşı ç e v irm e ğ e b aşlad ı. y e rle ş tiğ in i v e tu tu ld u ğ u n u g ö rd ü k le ri an, Ç in 'in ile ­ rid e b ir d o sttan z iy a d e te h lik e li b ir h a s ım o la b ile c e ­ ğ in i d e rh a l s e z m iş le rd i. Bu s e b e p le , S ta lin s is te m a tik b ir

ş e k ild e , Çin

K o m ü n is t P a rtis in i için den p a rç a la m a k s u re tiy le , y a ­ vaş yav aş

h ırp a la n m a s ın ı arzu la d ı ve b ilh a s s a

T se-T u n g ’un g ücü n e karşı ce p h e

a lm a k la

M ao

işe baş­

ladı. Bir v a k itle r Ç in C u m h u riy e ti ile S o v y e tle r

B ir­

liğ in in m ü tte fik gibi g ö zü k tü k le ri d o ğ ru d u r. A y n ı id e ­ o lo jiy e in a n m a la rı da bu in tib a ı u y a n d ırm a k ta d ır. G e r­ çe k is e ta m a m e n d e ğ iş ik tir. M illî-E m p e ry a liz m

konu­

su nd aki m e n fa a tle ri ta m a m e n z ıt o lu p , h e r iki m ille ­ tin

iç d ü ze n le rin in

b irb iriy le b a ğ d a ş m a m a k ta oluşu,

Ç in ’in p ro le te rliğ e dönüp ih tilâ lc i b ir k o l’a da a y rıl­ m ası k a rş ıs ın d a , S o v y e tle rin p ro le te rlik te n ç ık ıp ih ti­ lâl ko lu n dan aşağ ıya doğru k a y m a s ıd ır, bu iki d e v le ti «sözüm

ona d o s tlu k ta n » ta m a m e n

m ış tır.

45

k o p a rtm ış

a y ır­

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yaşayabilecek m i?

1949 ih tilâ lin in b a ş a rıs ın d a n sonra Ç in s e s s iz c e «R u s ya’yı yu tm a » çab asın a g iriş m iş ti. Y in e bu ih tilâ ­ lin h em en a k a b in d e bu iki d e v le tin

b irle ş m e s in i de

te k lif e ttile r . B öyle c e , b irle ş ik b ir k o m ü n is t

d e v le t o rta y a ç ı­

k a rıla c a k tı. N üfusu S o v y e tle r B irliğ in in

nüfusundan

en çok beş m is li fa z la olan Ç in , za m a n la d aha ta h a k ­ küm ed ici b ir p o zis y o n a g e ç e c e k v e en ö n e m lis i, S i­ b irya, S o v y e tle r B irliğ i uzak doğusu ile k a p ıların ı a ç arak

ko lo n izasyo n u

O rta A s y a

a ltın a s o k a c a k tı.

S ta lin bu te k lifi a s la kabul e tm e d i. D o la y ıs ıy le Ç in de p lâ n la rın ı

y ılla rc a

e rte le m e k

zorunda k a ld ı. Bunu h iç b ir zam an a s k e rî yönden e ld e e d e m iy e c e ğ in i de b iliy o rd u . Ç in , e v v e lc e de b a h s e ttiğ im iz g ib i, A m e rik a ile olan s a v a ş m a im k â n s ız lık la rın a m ukabil-

R usya

ile

savaşa g irm e ğ e h em m u k te d ir, hem de bunun s ü re ­ s in c e b ir sürü a v a n ta jla r e ld e

e d e b ile c e k

d u ru m ­

dadır. A s k e rî yönden bugün S o v y e t R usya Ç in 'd e n üs­ tü n d ü r. S o v y e t re jim in in Ç in ’e karşı g ü ttü ğ ü p o litik a ona is te d iğ in i kabul e ttirm e a m a c ın ı g üd ü yo r v e za­ man zam an ş a n ta j dahi y a p m a k ta d ır. (A y n e n ,

y ü zy ı­

lın b aşında Ç a rlık R usyası'nın Jap on ya'ya y a p tığ ı g i­ bi) Bu p o litik a , Ç in ’i h e r an savaşa s ü rü k liy e c e ğ i gibi ona en uygun ş a rtla rı da s a ğ la y a b ilir. T abii k i, Ç in 'in n ü k le e r s ilâ h la r stokunu g e n iş le tm e s i de a y rıc a çok ö n em li b ir fa k tö rd ü r. Ç in ne k a d a r ça b u k h a zır o lu rs a , bu savaş ta o k a d a r y a k ın d ır.

46

m u h te m e l

En az b eş, en çok on yıl:

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılm a K ad ar Yaşayabilecek m i?

1975 —

1980 y ılla rın ı Ç in v e S o v y e tle r B irliğ i a ra s ın ­

da savaş y ılla r ı o la ra k g ö re b iliriz .

(Ç in ’in e k o n o m ik

g e riliğ in in bu savaşa im kân v e rm e y e c e ğ in i d üşü n en ­ le r, S o v y e tle r B irliğ in in

bu konuda

n e k a d a r çabuk

h a zırla n m ış olduğunu h a tırla m a lıd ır.) N ü k le e r ih tiy a ç la rın ı ta m a m la d ığ ı gün,

Ç in ge­

rilla yolu ile savaşa b aşla y a c a k , ilk ö n ce in san ca m u­ azzam ü stü nlü ğü n ü v e g e rilla savaşı te c rü b e s in i gös­ te r e c e k tir . S o v y e tle re ya g e rilla savaşı m e to d la rı ya da nük­ le e r savaş yolunu tu ta ra k d arb e in d irm e ğ e ç a lış a c a k ­ la rd ır. A n c a k ikin ci şık ta tb ik o lu n m a k is te n d iğ in d e bu, ta b ia tiy le k a rş ılık lı o la c a k tır.

Bu iki yoldan biri

S o v y e tle re t e k lif yolu ile g e ld iğ i ta k d ird e , g e rilla

savaşı te rc ih

e d ile c e k . İk in c is in in

zan n ım ca «in tih ar»

old u ğu e lb e tte ki nazara a lın a c a k tır. A yn ı zam an d a S o v y e tle rin re s m î v e itib a rî s ilâ h ­ la r yönünden üstü nlü ğü b e lk i S o v y e t lid e rle rin e sa­ vaşın

b ö y le c e

de

k o la y lık la

k a za n a b ile c e ğ in i

dü­

ş ü n d ü re c e k tir. S avaşın ta m o la ra k ne v a k it

p a tla y a c a ğ ın ı kes­

tirm e k b iraz güç. N ü k le e r gücü a rttık ç a

Ç in , S o v y e t

R usya ile olan d ö rt bin m illik s ın ırla rı u fak te fe k kı­ v ılc ım la r a ta ra k , y e r y e r a y a k la n d ırm a la rla

aşm ağa

ç a lış a c a k tır. İşte bu a y a k la n m a la r so nu n d a b ir zam an d a ta m o la ra k savaş

ç a rp ış m a la r kısa

h a lin i a la c a k v e bu,

Ç in ’in çok iş in e g e le c e k b ir d e v re d e u y g u la n a c a k tır. S o v y e tle r B irliğ i Ç in ’e karşı

n ü k le e r silâh ku l­

lan m a ka ra rın ı b iraz zo rlu k la v e re b ile c e k tir.

47

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yaşayabilecek m i?

M a n tığ a uygun ik in c i b ir ih tim a l daha lü rse, o da S o v y e tle r

düşünü­

Ç in 'i m ü te c a v iz b ir h asım v e

n ü k le e r g üce sah ip a d d e ttiğ i an, Ç in 'in n ü k le e r m e r­ k e z le rin i ö nced en im h a e tm e k yolu ile büyük b ir nük­ le e r savaşın önü n e g e ç e b ilir. Bu s tr a te jiy i, y e r y e r ç a rp ış m a la r sonunda k u lla ­ n ırk e n , Ç in 'i d ün yaya v e kendi m ille tin e karşı te h li­ keli b ir s a ld ırg a n o la ra k ta n ıta c a k tır. B ü ro k ra tik re jim b ö y le ö n e m li a d ım a tm a kararı a lırk e n ta b ii ki, d iğ e r n ü k le e r g ü ç le ri de tu tm a k

m e c b u riy e tin d e

k a la c a k tır.

Bu

gözö n ü nd e

ih tiy a t te d b i­

rinin d ü şü n ü lm e s i sav a ş a m ân i o la m a z; b ilâ k is b a ş la ­ yacağ ın a iş a re t s a y ılır. B elki Ç in ’in e h e m m iy e tli ro­ k e t ü s le ri im ha o lu n a b ilir, fa k a t Ç in h iç b ir zam an im ­ ha e d ile m e z . D erh a l to p a rla n a ra k , yorucu v e uzun b jr g e rilla savaşı a ç a r, bu da h e r iki m ille t iç in , h a n g is in in to p ­ rağında d ö ğ ü ş ü lü rs e d ö ğ ü şü lsü n , b ir fe lâ k e t o lu r. U fa k , fa k a t d ü ş ü n ü le b ile c e k d iğ e r b ir n o k ta da Ç in ’i d ö rt yö nü n d en is tilâ e tm e k tir. nun ş a iri d e re c e d e fa z la oluşu ve

A n c a k n ü fu su ­ h ü k ü m e tin in sıkı

ko ntro lü b öyle b ir is tilâ y ı çok z o rla ş tırır. U zun s ü re b ile c e k olan b ir g e rilla savaşı

so n u n ­

da, acaba S o v y e t Rusya n ü k le e r s ilâ h la rla tü m Ç in ’in im hası yo lu n a g id e b ilir m i? 800 m ilyo n k iş iy i b ir an­ da yok e tm e y i d ü ş ü n e b ilir mi? B öyle b ir ih tim a li a kla g e tirm e k b ile s a ç m a d ır.

A n c a k korkunun in s a n la ra

en m ü th iş ş e y le ri y a p tıra b ile c e ğ i de m a lû m d u r. D ün­ yan ın s e lâ m e ti b a k ım ın d a n en te m e n n i e d ile c e k ş ey, d iğ e r n ü k le e r g ü ç le rin buna m âni o lm a s ı v e b ö y le lik ­ le b ir fe lâ k e tin ö n ü n e g e ç ilm e s id ir.

43

Sovyeller B irliğ i 1984 Y ılın a K adar Yasayabilecek m i?

B elki, Ç in , bugün b öyle b ir ih tim a li nazarı itib a ­ ra a lm ış tır. E ğer ö y le is e , ö n ü m ü zd eki b eş y ıl için d e daha ze ki ve d ik k a tli b ir p o litik a s e ç e c e k tir. hiç y a p m a d ığ ım şim d i yap acak v e

E vvelce

S o v y e tle r B irliğ i

ile flö r t e tm e yolunu s e ç e c e k tir. P a rtile ra ra s ı v e d ip lo m a tik te m a s la r b irb irin i ta ­ kip e d e c e k b a rış m a yo lu n da o lu m lu t e k lifle r öne sü­ rü le c e k tir. « S o v y e t S o s y a lis t E m p e ry a liz m in e » y a p ılm a k ta olan s a ld ırıla rın

ed ası

b ira z

karşı

yum uşaya-

c a k tır. Bu arad a Ç in 'd e k i A n ti-S o v y e t propaganda dur­ d u ru lm a y a c a k , b ö y le c e , Ç in h alkı h e r an k ritik b ir d e ­ ğ iş im e h a z ırlık lı tu tu la c a k tır. Ç in bu ara A m e rik a B ir­ le ş ik D e v le tle rin e de y a n aşm ayı

d e n e y e c e k tir. A n ­

cak o ta k d ird e bu iki d e v le t a ra s ın d a k i m ü n a s e b e tle ­ rin ne ş e k il a la c a ğ ın ı ş im d id e n k e s tirm e k zo rd ur. K a n a a tim c e , ö nced en de ü s le rin e

y a p ılm a s ı

m u h te m e l

d e ğ in d iğ im gibi ro k e t s a ld ırı

iki

s e b e p te n

ö tü rü b e rta ra f e d ile b ilir. B irin c is i; b ö y le b ir te ş e b b ü ­ sün, d iğ e r im k â n la r y itirilm e d e n ö n c e vuku b ulm ası son d e re c e te h lik e lid ir. İk in c is i ise, Ç in ’in o andaki tu tu m u , b elki b öyle rizik o lu b ir h a re k â ta g e ç m e y i ön­ le y e c e k d urum da o la c a k tır. D o la y ıs ıy le Ç in , ken disi

y e te ri

d e re c e d e nük­

le e r s ilâ h to p la d ığ ı v a k it S o v y e t R usya’nın

te h d itle ­

rin e karşı k o y a b ile c e k , n e fs in i s a v u n a b ile c e k durum a g e ç e b ile c e k tir. B ö y le lik le S o v y e t Rusya m uazzam g e ­ niş b ir saha ü ze rin d e g e rilla s a v a ş ın a g irm e ğ e m ec­ b u r k a la c a k tır. Bu g eniş saha iki ta ra fta n 400 0 m illik s ın ır ç izg is id ir. Ç in , S o v y e t R usya’ya hücum e tm e d e n ö nce, kuv­ v e tin i ufak v e b ita ra f b ir d e v le te s a ld ırm a k la d e n e y e -

49

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yaşayabilecek m i?

ç e k tir. M e s e lâ bu m e m le k e t v a k tiy le

Ç in te s irin d e

k a lm ış , iç in d e cü z'i b ir m ik ta r Ç in li y aşayan B urm a o la b ilir. Bu te c rü b e balonu ile rid e k i «büyük p ro le te r­ le r ih tilâ li s a v a ş ı» n ın toh um un u a ta c a k tır. Ç in ile S o v y e t R usya'n ın birgün n a s ıls a sa v a ş a ­ cağı ih tim a li v e p lâ n la rı S o v y e tle rc e de, b e n im k a n a a tim c e

d ü ş ü n ü lm ü ş s e

Rusya te k n ik v e

p s ik o lo jik

yö n le rd e n b ir g e rilla s a v a ş ın a h a zır d e ğ ild ir. Son y irm i y ıl iç in d e m e m le k e tim iz , sa v a ş a m o ­ dern im k â n la rla e ğ itilm iş v e d o n a tılm ış , iki ordu a ra ­ sın d aki b ir ç a rp ış m a y a in a n m ış v e g e le c e ğ i o g özle g ö rm ü ş tü r. S avaş, Batı ile o lu r-b a tılı ü lk e le re hücum e d ilir- a rtık b ir d ü ğ m e y e b asm a harbi ş e k lin i a lm ış tır-in a n ç ve görüş b ö yle g e liş tir ilm iş tir. A s k e rî m a n tığ ı

e tk ile y e n

b ir

d üşü n ce ta rz ın ın

d e ğ iş m e s i h ayli g ü ç tü r. A y rıc a m ille tin fik re n h a z ır­ lığı ya A m e rik a 'y a v e e m p e ry a lis tle re harb

açm ak,

havadan hücum e tm e k v e y a A v ru p a k ıta s ı ü z e rin d e sa vaşm ak yö nü n d e o lm u ş tu r. A s k e rî h a re k â tın şim d id e n

s ö y le m e k

ne ş e k ild e

in k iş a f

e d e c e ğ in i

im k â n s ız d ır. G e le c e k te k i s tr a te ­

ji, R usya'n ın Ç in 'e hücum e d ip

to p ra k la rın ı e le g e ­

ç irm e k m i, yoksa Ç in 'in yavaş ve sin si a d ım la rla Rus to p ra k la rın a s ü z ü lm e s i ş e k lin d e

mi

h alü k ârd a S o v y e t R usya, ö nce kendi

o la c a k tır?

H er

d ü ş m a n la rın ın

düştüğü zo r b ir d u ru m a , ke n d is i d ü ş e c e k tir. 17. yü zyıld an bu yana g e rilla savaşı

m e to d la rı

R uslard an g e lm e k te d ir. Bu usul Rus to p ra k la rın a s a l­ d ıran o rd u la ra karşı b ir

savu nm a yolu o la ra k s e ç il­

m iş ti. G e rilla , h iç b ir zam an ,

50

R uslar ta ra fın d a n

s a ld ırı­

Sovyeıler B irliğ i 1384 Y ılına K ad ar Yaşayabilecek m i?

lan

m edenî

A v ru p a

ü lk e le rin d e ,

k u lla n ılm a m ış

b ir harb m e to d u d u r. S o v y e t o rd u la rı bugünkü a n la m ­ da

g e rilla la rla

ç a rp ış a b ilm e k

iç in ,

esas

eko no m ik

g ü ç lü k le r v e bu b ilg i ile m e rk e z le rd e n , ir tib a t y o lla ­ rından b in le rc e k ilo m e tre u za k la rd a o lm a k m e c b u ri­ y e tin d e k a la c a k la rd ır.

Ç ünkü sav a ş R us-Ç in s ın ırla ­

rınd a v e rile c e k tir. Rus a s k e ri

k ü ltü r

yönünden ş im d iy e

h a s ım la rın d a n çok aşağı o lm a k la s e rt v e b irş e y ta le p e tm e y e n

kadarki

b e ra b e r,

d ağın ık,

b ir b ü n y e y e s a h ip tir.

Bu a v a n ta jla r g e rilla s a vaşın d a çok ö n e m li o lm a k la b e ra b e r, Ç in lile rd e de m e v c u ttu r. H e r ne kad ar Rus basını d e v a m lı s u re tte Ç in a s k e rin in fa n a tik v e kor­ kak old u ğu n u ya zm a k ta y s a da, bu, ancak b ir an ti p ro ­ paganda o la ra k k a lm a k ta d ır. Y ılla rc a

Ç in 'd e

b ulu nm uş

b ir

Rus

«as k e rî

e k s p e r» in in in tib a la rı ş ö y le d ir: «Ç in a s keri b izden ü s tü n d ü r. M e r t v e s e s s izd ir. S avaş a lan ın d a son d e re c e ç e v ik tir. G ü n d e 70 k ilo ­ m e tre yol yü rü m e k onun için iş te n b ile d e ğ ild ir. Ç in p iy a d e alayı d ün yan ın en m u k a v im gücüdür.» S avaş

m ey d a n ı, uzak-doğu

o la c a ğ ın d a n , S ib iry a

v e K azakis tan g ib i Ç in s ın ırla rın a b itiş ik to p ra k la rd a çok az m ik ta rd a Rus b u lu n m a k ta d ır. B in a e n a le y h , bu ş a rtla r g e rilla savaşın a daha e lv e r iş li olup, o rd u la rın te ç h iz a t v e m a te ry a l

yö nü n d en

m odern ç e k e b ile ­

c e k le ri s ık ın tıla r b ö y le s in e b ir s a v a ş ta bahis konusu d e ğ ild ir. İn c e le d iğ im iz

bütün

bu d u ru m la r g ö s te riy o r ki,

savaş h e r iki ta r a f için d e , yo ru cu v e y ıp ra tıc ı olacak

51

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılın a K a â a r Yasayabilecek m i?

ve uzun y ılla r d evam e d e c e k tir. Bu d urum da üç p ro b le m

k a rş ıs ın ­

ü z e rin d e in c e le m e y a p m a m ız g e re k i­

yo r. R us-Çin

s avaşın a

le tle rin in ta k ın a c a ğ ı

karşı A m e rik a tu tu m ;

B irle ş ik

A v ru p a d a

dev­

d oğuracağı

e tk ile r v e sonucun S o v y e tle r B irliğ in in iç b ü n y e s in d e ya ratac ağ ı durum . İkin ci

dünya s avaşın d an

sonra A m e rik a b ir or­

ta k lık ku rm ağ a ilg ili g özüktü. Bu yönde ilk a tıla n adım başkan

R o o s e v e lt ta ra fın d a n

o lm u ş tu .

A lm a n y a ve

A v ru p a 'n ın y e r y e r ik iy e a y rılm a s ın ı «soğuk harb» ile devam eden b ir on y ıl ta k ip e tm iş tir. Bu d urum

A m e rik a lıla rın

c e s a re tin i

k ırm a m ış .

K ru şçev d e v rin d e v e bugün h alen m a n tık î b ir a n la ş ­ m aya v a rıla b ile c e ğ in e v e S o v y e t Rusya ile dünya p ro b le m le rin i h a lle d e b ile c e k le rin e

b irlik te

in a n m ış la r­

d ır. Bu ya n a ş m a b itta b i, S o v y e t s is te m in e o lan husu­ si b ir s e m p a tid e n ötü rü d e ğ ild ir. (A m e rik a lıla r a y rı­ ca b izd ek i b âriz b ir te k â m ü lü izle y ip , d e rh a l

« lib e ra -

lizasyo n» yo lu n a g id ile c e ğ in e in a n m a k ta d ır) bugünkü günde S o v y e tle r B irliğ i, A m e rik a 'n ın k u d re tin e en çok yakın g e le b ilm iş b ir d e v le ttir. İh tim a l ki bu

e ş itlik ,

an la ş m a v e iş b irliğ i a rzu la rın ı d o ğ u rm a k ta d ır. Bu s e b e p le , Ç in ’in gücü v e dünya yü zü n d eki iti­ bar ve te s irle r i a rttık ç a , A m e rik a

o nu n la da a n la ş ­

m aya g id e c e k tir. Liberal fik ir li A m e rik a lıla r, ayn en S ta lin ve K ru ş­ çe v re jim le rin d e olduğu g ib i... onu ta k ip

edecek

M a o Tse-Tung'un ve

lid e rle rin , cazip

c e k le r d ir ...

52

ta ra fla rın ı g ö re ­

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K ad ar Yaşayabilecek mİ?

G e lg e le lim , k iş ile rin

is te m e d iğ i y e rle rd e kom ü­

n izm i d e s te k le rk e n , is te d ik le ri

y e rle rd e

karşı

koy­

m a kla, A m e rik a y a ln ız A v ru p a ’nın b ö lü n m e s in e seb ep o lm u ş d e ğ il, Ç in ile olan m ü n a s e b e tle rin e de s e k te v u rm u ş tu r. A m e rik a 'n ın m illî y a ra rla rı y ö nü n d en b öyle

ha­

re k e t e tm e s in e h iç b ir m e c b u riy e ti y o k tu . Ç in ile olan m ü n a s e b e tle rin d e p o litik tu tu m u e tm e k

ve

onu

M ille tle r a ra s ı

«ko m ü nizm i kabul»

b akım d an

a y a rla n m ış

b ir h arika (fe n o m e n ) o la ra k g ö rm e k tir. A m e rik a n ın bu p o litik

görüşü, d iğ e r iki k o m ü n is t dev-i b irb irle rin e

y a k la ş tırd ı. (S o v y e t R usya v e Ç in ) F a k a t a ra la rın d a ­ ki u çurum u fa rk e d e b ilm e k için en az on y ıl g e re k e cekt A m e rik a , a y rıc a C hiang

K a i-Ş e k ’in re jim in i d e s ­

te k le m e k le kendi e lin i kolunu da

b a ğ la m ış

o lu y o r­

d u ... Bu, Ç in to p ra k la rı b ir re jim rikan

ü z e rin d e d e v a m

e d e b ile c e k

o lm a d ığ ı gibi T a iw a n b ö lg e s in d e de A m e ­

y a rd ım ı

g ö rm e k s izin

y a ş ıy a m ıy a c a k

b ir

re jim

id i. N ite k im k ıta Ç in 'in d e n e k o n o m ik alan d a daha fazla in k iş a f e tm iş olan T aiw an , bunu A m e rik a n y a rd ım ın a b o rçlu d u r. E ğer A m e rik a , Ç in iç s a v a ş ın d a M a o Tse-Tung'u d e s te k le m iş olsa id i, Ç in ile S o v y e tle r B irliğ in in ya­ n aşm as ın a, K ore sa v a ş ın ın ç ık m a s ın a en g e l o lu r v e Ç in ’d e ki k o m ü n is t re jim in in b a riz b ir ş e k ild e yu m u ­ ş a m as ın a seb ep o la b ilird i. G e rç e k te bugün A m e rik a Ç in ’e karşı

ta k ın d ığ ı

eski p o litik a y ı yavaş yavaş te r k e tm e k te d ir . b e p le

ile rid e k i

m u h te m e l

53

b ir

S o v y e t-Ç in

Bu s e ­

savaşın d a

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılm a K adar Yaşayabilecek m i?

nasıl

bir ta v ır ta k ın a c a ğ ın ı

e v v e lc e

s ö y le y e b ilm e k

güç o lu r. S avaşın ilk g ü n le rin d e Ç in ile A m e rik a m ü ­ n a s e b e tle rin in ta rz ı da her yönden so nu çta rol o y n a ­ y a b ilir. A y rıc a , V ie tn a m v e T aiw an p ro b le m le ri o v a ­ k it ne g ib i b ir ş e k il a lm ış o la c a k la rd ır? A m e rik a ’nın

g e re k S o v y e t Rusya

ile ,

g e re k s e

Ç in ’le ya k ın la ş m a s ı k o n u la rın ı in c e le rk e n , bunun t a ­ rih î an lam d a daha g e n iş b ir plânda o la b ilm e s in in ş a rt olduğunu, dünyada k u v v e tle r d e n g e s in in a h e n k li g it­ m esi ve a m a ç la rın

itib a rın ı tu tm a s ı g e re ğ i, m illî

m e n fa a t v e

gözönünde tu tu la c a ğ ın ı, m ü ş a h e d e e ttik .

K a n a a tim c e , R usya'da d e m o k ra s iy e doğru

c id d î

a d ım la r a tılm a d ık ç a bu y a k ın la ş m a n ın m ân ası k ayb o ­ la c a k tır. O v a k it g e le n e kad ar, S o v y e t ma yo lu n da v e re c e ğ i k a ra rla r, ya

R u sya’nın a n la ş ­ Ç in korkusundan

ö tü rü , v e y a re jim in a y a k ta d u ra b ilm e s i için A m e rik a n ik tisad i y a rd ım ın a ih tiy a c ı o lduğundan, yu m u ş a y a c a k tır. (Ç a rlık R u s y a s ı’na fin a n s m a n y a p tığ ı b o rç la r g ib i) A y rıc a A m e rik a n

d o s tlu ğ u n u , d iğ e r

m e m le k e tle rd e

Rus e tk is in i s ü rd ü rm e k için de k u lla n m a k is te y e c e k tir. H e r iki d e v le tin d e , o y n a d ık la rı dünyayı y ö n e tm e id d ia la rın ı s ü rd ü rm e k için ona m ü ş te re k b a ğ lılık la rı­ nı açıkça g ö s te rm e le rin d e m e n fa a tle ri v a rd ır. En m ü h im i de n ü k le e r s ilâ h la rın ç o ğ a lm a s ın ı ön­ le m e k konusunda

h e r iki d e v le tin

h e m fik ir o lm a ­

sıd ır. Bir ta k ım fa y d a la rın ın yanı s ıra b öyle b ir d o s tlu ­ ğun e s a s la rı korku v e iki y ü zlü lü ğ e R o o s e v e lt-S ta lin

d ayand ığı için ,

a n la ş m a s ı s ıra s ın d a k i

ra r A m e rik a 'd a b a ş g ö s te re b ilir.

54

d e rtle r te k ­

Sovyetler B irliğ i 1984 Yılina K ad ar Yaşayabilecek m i?

İş b irliğ i, k a rş ılık lı

güven

is te r. G e lg e le lim

yü z­

y ılla r d ır k en din i g e re re k g e n iş le tm e çab asın d a v e ak­ si tu tu m lu b ir d e v le te kim g ü v e n e b ilir? H a k ik i b ir y a ­ k ın la ş m a , m e n fa a tla rı e ş it, k ü ltü r v e a n a n e le ri

hem ­

ay ar ve k a rş ılık lı a n la ş m a y a n iy e tli olan d e v le tle r a ra ­ sın d a vuku b u la b ilir. Bu d urum is e , a s la m e v c u t de­ ğ ild ir. D e m o k ra tik id are ve

ç a lış k a n b ir b ün yesi olan

b ir m e m le k e tle in an cı, a n a n e s i v e kü ltü rü yok o lm u ş, d ü rü s t b ir işi g ö tü rm e k te n a c iz b ir m e m le k e t a ra s ın ­ da ne gibi m ü ş te re k b irle ş tiric i b ir fa k tö r m e v c u t o la ­ b ilir. M e m le k e tim iz d e k i

id e o lo ji, d a im a kendi k u vve­

tin i ö v m e , bu fik rin b e s le n d iğ i k ü ltü r yö nü n d eki

h a ş m e tin e saygı ve

ik tid a rs ız lığ ın ın

bütün

Rus

e d e b i­

y a tın d a ra stla n a n y ö n le riy le in a n m a k tır. R usya'n ın S lav o lu şu , s ıra s ıy le , İs k a n d in a v la r, Bi­ z a n s lIla r, T a ta rla r, A lm a n la r v e

Y a h u d ile rd e n g e lm e

b ir k a rış ım d ır. R usya h e r d e v re d e y a ra tıc ılığ ın im h a ­ sı yo lu n a g itm iş , onu en y akın m ü tte fik le rin in

m en­

fa a tle ri uğrun a e le v e rm iş v e s a tm ış tır. H iç b ir d ip lo m a tik a n la ş m a s ın ı

c id d iy e a lm a m ış ,

sö zün d e d u rm a m ış v e k im s e y le b e n z e rliğ i o lm a m ış ­ t ır . N e v ’i şah sın a m ü n h a s ırd ır. R u s y a ’da bugün; « A m e rik a ta b ii ki

Ç in 'e d eğil

b ize y a rd ım e d e c e k tir. O n la r s a rıd ır, b iz is e beyaz.» k a b ilin d e n

lâ fla r e d ilm e k te ...

E ğ e r A m e rik a

b öyle

ırkçı b ir tu tu m a y ö n e lirs e , çok y a zık o lu r k a n ıs ın d a ­ y ım . D a h a m ü k e m m e l b ir g e le c e k için, ırk savaşı y e ­ rin e köklü b ir a n la ş m a y la b irle ş m e y e bütün dünyanın ih tiy a c ı v a rd ır.

55

Sovyctler B irliğ i 1984 Y ılm a K adar Yasayabilecek m i?

Ç in ile A m e rik a a ra s ın d a k i iliş k ile rin düzgün ha­ le g e lm e s i çok te m e n n i e d ile c e k b ir g a y e d ir. M u h akk a k k i, z a m a n la

Ç in ya ş a m a s ta n d a rd ın ı

y ü k s e lte c e k v e b ir lib e ra liz a s y o n d e v re s in e g ire c e k ­ tir. Buna g e le n e k s e l m a n e v i d e ğ e rle r de ilâ v e e d ilir­ s e m u h akkak d e m o k ra tik A m e rik a ’ya id eal b ir m ü tte ­ fik o la c a k tır. B öyle b ir d urum un vuku b ulm ası için tu ­ tu m u n un ne ş e k ild e o la c a ğ ı son d e re c e e h e m m iy e tli­ d ir ve h e rş e y ona b a ğ lıd ır. Ç in 'e karşı, g ü tm e k te olduğu s e rt v e kuru p o liti­ kaya d evam m ı e d e c e k yoksa ö nceki h a tâ la rın ı ta m i­ re ç a lış a ra k y e n id e n y a n a ş m a y a mı y ö n e le c e k tir? A m e rik a bütün bu ih tim a lle rin h akkını v e ç e b ils e b ile S o v y e t Rusya ile Ç in ara s ın d a k i m u h te m e l s a ­ vaşa en g el o la m ıy a c a k tır. Ü s te lik Ç in 'in S o v y e t R us­ y a ’yı ta m a m e n yok e tm e s i ih tim a li de y o k tu r, h a tta g ü lü n çtü r. S o v y e tle r B irliğ i Ç in 'le kendi ke n d in e

k a rş ıla ş ­

m ak zo ru n d a d ır. İş te o za m a n , A v ru p a ’daki m ü tte fik ­ le rim iz in d a v ra n ış la rı çok ö n e m li o lacak. İkin ci cihan h arb in d en so nra, S o v y e t R usya, b a ­ tı s ın ırla rın a y akın ü lk e le rd e b ita ra f b ir z in c ir k u rm a ­ ğa m u v a ffa k o ld u . A lm a n y a 'y ı da için e alan bu zin ­ c ir s a y e s in d e A v ru p a 'd a g ü v e n lik s ağ lad ı. 1948 y ılın a kad ar « in te rim » adı v e rile n v e Ç e k o s ­ lo v a k y a ’da y ö n e tile n re jim ş e k li S o v y e t R usya v e Ba­ tı arasın d a b ir ta m p o n v a z ife s i görüp, A v ru p a 'd a bir y e rle ş m e

im kânı

s a ğ la y a b ilird i.

«Tam pon»

e y a le tle ­

rinden e ld e e d ile n fa rk , o za m a n k i cihan s a v a ş la rın ­

56

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılın a K adar Yasayabilecek m i?

da a n cak «sıh h î kordon» o lm a y ıp , b a tı

dünyası ile

S o v y e tle r ara sın d a ir tib a t te m in e d e n b ir köprü vaz h e s i g ö re b ilird i. H e rş e y e ra ğ m e n , S o v y e tle r B irliğ i, S ta lin ’in po­ litik a s ın a s ad ık k a lm a k la , to p ra k ta y a y ılm a v e m ille t­ le ra ra s ı g e rg in liğ i b e s le m e k le y e tin d i. Bu e tk is in i g e ­ n iş le tm e çab ası yo lu n d a o d e re c e d e ç a lış tı k i, b ir an g e ld i, bu tu tu m u ke n d is i için te h lik e y a ra ttı. İç in d e b ulu nd u ğ um uz s ta tü k o d e v a m lı

ta z y ik le

a y a k ta tu tu ld u ğ u için , S o v y e tle rin b a s k ıs ı yok o ld u ­ ğu an da O rta v e D oğu A v ru p a ’da e s a s lı d e ğ iş ik lik le r g ö rü le b ile c e k tir. Bu b a s k ı, m ü ş a h e d e e d ile c e ğ i g ib i b ilh a s s a Ber­ lin ’le ilg ili k riz le rd e b a riz b ir ş e k le g irip , za m a n za­ m an ta m b ir is te ri krizi k a ra k te ri ta ş ım a k ta d ır. Ç in ile Rusya ih tilâ fı ta m o la ra k

o rta y a ç ık tığ ı

gün, S o v y e tle rin bütün a s k e rî gücü doğuya y ö n e le c e k v e bu s e b e p le A v ru p a 'd a k i a m a ç la rın ı

u n u ta c a k tır.

D o la y ıs iy le m u h akkak A lm a n y a te k r a r b irle ş e c e k v e Ç in 'in y a rd ım ın a k o ş a c a k tır. Ş im d id e n s ö y le n m e s i g üç b irş e y d e te k r a r b ir­ le ş m e

D oğu A lm a n y a ’nın

B atı A lm a n y a ta ra fın d a n

y u tu lm a s ı ş e k lin d e m i, yoksa D oğ u A lm a n y a lid e rle ­ rin in işin v a h a m e tin i m ü d rik o la ra k ta n Bonn ile an­ la , m a yo lu n a g itm e k le m i bazı im tiy a z la rın ı m u h afa­ z a e tm e y i fa y d a lı g ö re c e k le r? H e r ş e k ild e B irle ş m iş A lm a n y a S o v y e t tu tu m u y la A v ru p a ’da

h a fif b ir A n ti -

b a m b a ş k a v e d e ğ iş ik

b ir y e r a la c a k tır. A lm a n y a ’nın y e n id e n b irle ş m e s i. D o­

57

Sovyetler B irliğ i 19S4 Y ılına K adar Yasayabilecek rai?

ğu A v ru p a m e m le k e tle rin d e y e rle ş e c e k S o v y e tle ş tir­ m e te ş e b b ü s ü ile aynı zam an a ra s tla y a c a k tır.

H a tta

bu fik rin y e rle ş m e s in i h ız la n d ıra c a k tır. G a rip tir ki. S o v y e t R usya, bugün A m e rik a n e m ­ p e ry a lizm in in

lid e ri başkan N ix o n ’a,

R om anya ve d olay is iy le v a k y a 'n ın

m ü tte fik i olan

C eausescu veya

D r. H u s a k ’ından daha fa z la

Ç e k o s lo ­

g ü v e n m e k te ­

d ir. Doğu A v ru p a ’da bugünkü d urum aynen

1848 ih­

tilâ lle rin d e n so nra b e k le n e n d e m o k ra s in in y e rle ş m e ­ m esi v e e ski re jim in , h e rş e y e ra ğ m e n , s a rs ın tıy a uğ­ ram ış o lm a s ı ile k ıy a s la n d ırıla b ilir. D oğu

A v ru p a 'n ın

S o v y e tle rin

e tk is in d e n

ç ık ış ı

nasıl b ir s ıra ta k ip e d e c e k tir? « M a c a r» , «R om en» v e ­ ya « Ç e k o s lo v a k y a » n ın

b a ş k a ld ırıs ı o la ra k

c a k tır? M u h a k k a k olan şu ki, bu

mı a n ıla ­

N a s y o n a l-K o m ü n is t

re jim le rin ik tid a rd a olduğu y e rle rd e p a tla k

v e re c e k ­

tir. T abii ki, bu m e m le k e tte r e jim le re b ir b e n z e rlik

k o m ü nizm d en

b ulu nacak,

e v v e lk i

Ç e k o s lo v a k y a 'd a

lib eral d e m o k ra s i, a s k e rî - N a s y o n a lis t re jim P o lo n y a ’­ da ve bu tü r ö te k i ü lk e le rd e te k r a r y e rle ş e c e k le rd ir. N o t e tm e k g e re k ir ki; bu arad a

M a c a ris ta n ve

R om anya d e rh a l e ski G e rm a n o fil ro lle rin e

dönecek­

le rd ir. S o v y e tle r

B irliğ i

Doğu

A v ru p a 'y ı

a s k e rî b ir iş­

g a lle b atı s ın ırın d a b ir huzu r ve ra h a tlık s a ğ la y a b ilir. Z a te n , bu « a rk a d a k i» h a t ikin ci b ir d u v a r o la ra k A lm a n la ra

karşı o ld u ğu n d an, A lm a n y a 'n ın

C8

doğu A v ­

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılm a K adar Yaşayabilecek m i?

ru p a ’dan y ard ım g ö rm e s i

R usya'n ın

iş in e g e lm e z.»

ş e k lin e d ön er. A n lıy o ru z

ki, doğu A v ru p a 'd a k i

S o v y e tiz m ’den

k u rtu la c a k d e v le tle r, y u la rla rı b o ş ta k a lm ış a tla r gibi sağa so la koşuşacak, S o v y e tle r B irliğ in i A v ru p a ca­ m ia sı iç in d e k u d re ts iz g ö re c e k le rin d e n , u n u tu lm a m ış , fa k a t y ılla rc a

s u s tu ru lm u ş , a rz u la rın ı o rta y a a ta c a k ­

la rd ır. Polonya

Lvov v e V iln o 'y u

M a c a ris ta n , T ra n s k a rp a t'la rı,

A lm a n y a

K önigsberg.

R om anya is e

B esarab-

y a ’yı h e d e f a la c a k la rd ır. F in la n d iy a d ah i, b elki V iborg v e P e c h e n g a ’yı is te y e b ile c e k tir. E ğer S o v y e tle r B irliğ i savaş

h u m m a s ın a

d a lm ış is e , Jap o n y a da to p ra k ko nu su n da

is te k le re

b aşvu ra cak K uril a d a la rı, S a k h a lin v e so nra, m u v a ffa k iy e t d e re c e s in e

iyice Ç in ’in

g ö re , S o v y e tle r uzak-doğu-

sundan b ir parça daha is te y e c e k tir. S o v y e t lid e rle ri A lm a n y a v e Ja p o n y a ’dan g e le b i­ le c e k bu te h lik e le r i m u h akkak ki göz ö nünde tu tm a k ­ ta v e bu te h lik e n in Ç in 'le olan ç e k iş m e s ıra s ın d a or­ ta y a çık a c a ğ ın ın fa rk ın d a d ırla r.

Bu

s e b e p le ,

çar­

n âçar bu iki d e v le t t e y an aşm a ç a re le rin i a ra y a c a k la r­ d ır. R e jim in b ü ro k ra tik b ün yesi is e M o s k o v a ’nın bu yö nd e k a t’i b ir ad ım a ta b ilm e s in e m â n id ir. K ısaca, S o v y e tle r B irliğ i, S ta lin 'in koym uş o ld u ­ ğu u za k la ş tırm a v e y e r y e r in s a n la rı te c r it p re n s ib in i fa z la s ıy la

ö d e y e c e k tir. A s ıl

e ttirm e

Sovyet

Rus­

y a ’nın is tik b a li ü ze rin d e rol o y n a y a c a k iken a s ıl ö n e m ­ li o la y la r m e m le k e tin iç b ü n y e s in d e n d o ğ a c a k tır. Ç in 'e karşı a ç ıla c a k b ir s a v a ş ta , d erh al in fia l ya­ ra tıla c a k «Ç in m ü te c a v iz g ö s te rile c e k v e Rus Nasyo-

59

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılm a K adar Yaşayabilecek m İ?

n a lizm i

k ırb a ç la n a c a k , o n lara:

(B iz s ize g ö s te ririz )

fik ri ve h a re k e ti kam u o yun a y e rle ş tir ile c e k tir .» Bu fik ir, aynı s ıra d a S o v y e tle r B irliğ i iç in d e k i A nti-S o v y e t m ille tle r in

ü m itle rin i de a rttır a c a k tır. Böy-

le c e savaş b ir s ü re in s a n la rın h e y e c a n la rın d a n uzak ve y a ş a n tıla rın d a n ilg is iz d evam e d e c e k ,

ayn en A l-

m an yad aki son h arb g ib i, bu ara, b in le rc e k iş in in ö ld ü ­ ğü günlük h a y a tta fa rk b ile e d ilm e y e c e k tir. Z a m a n la , m ille te m o ral bakım d an b ir y o rg un luk ç ö k e c e k , uzak y e rle rd e de s e b e p s iz b ir d ö ğ ü şm en in n e d e n le ri fik irle rd e b e lire c e k tir.

E konom ik

z o rlu k la r,

gıda m a d d e le rin in te d a rik i yo lu n daki e n g e lle r h a liy le o rta y a çık a c a k , ya ş a m a sta n d a rd ın ın son za m a n la rd a y ü k s e lm iş o lm a s ın d a n ö tü rü

b un ların e k s ik liğ i daha

fa zla h is s e d ile c e k tir. R e jim , m e ş ru

k a n a lla rla huzursuzluğu

d u rd u ra ­

cak, te s k in e d e c e k kad ar o lgunluğa sah ip o lm a d ığ ın ­ dan ve aynı zam an d a kesin b ir ş e k ild e itira z la rı durd u ra m a m a k la zu lü m d e n k açın acağ ın d an , h a lk a ra s ın ­ da y e r y e r p ro te s to la r, b a ş k a ld ırm a la r

g ö rü le c e k tir.

M e s e lâ , e k m e k s ık ın tıs ı gibi b ir p ro b lem için y a tış ­ tırm a n ın a s k e rle r y o lu y la y a p ılm a s ın a te ş e b b ü s e d ile ­ c e k , d o la y ıs ıy la ordunun ç ö k m e s in i, bu te r tip m ü d a­ h a le le r h ız la n d ıra c a k tır. Sözüm ona iç -d ü ze n le g ö revli b irlik le r bu a la n ­ da k u lla n ıla c a k , b e lk i bu b irlik le r isyan e d e n le rle a y ­ nı m ille tte n o lm a y a c a k - ve de d o la y ıs ıy le iç te n ifa k ­ la r b e lire c e k tir. R e jim , ö d e v le rin i y a p m a k ta g itg id e sarp a s a rın ­ ca «o rta s ın ıf» d ah a da hüzne k a p ıla c a k tır. T op rak id-

60

Sovyet lcr B irliğ i 1984 Y ılm a K adar Yaşayabilecek m l?

d ıa ia rı doğu ve b a tıd a k i m ü tte fik le rle z a y ıfla d ık ç a bu, y a ln ız lık v e ü m its iz lik h is le rin i a rttır a c a k tır. A ra d a zu h u r e d e c e k o lan , a ş ırı ö rg ü tle rin ro lle ri önem ka za n a c a k tır. Rus o lm a y a n la rın ,

R u s y a ’da y a ş a d ık la rı

e ğ ilim le ri çıb an b aşı gibi u zanacak U kra yn a v e K afkasya—

— B a ltık

O rta -A s y a ’dan

h ald e,

B ölgesi,

V olg a k ıy ıla ­

rın a kad ar bu b a ş k a ld ırış h is s e d ile c e k tir. D e ğ iş ik m ille tle r in p a rtili y e tk ilile r i bu e ğ ilim le ri ta s v ir dahi e d e re k : «İvan adlı Rus, kendi d e rd in i ken din h a lle d e rs in !» k a b ilin d e n lâ fla r e d e c e k tir. M illî b ir a y rılm a y ı başka b ir s e b e p te n daha is te y e c e k le rd ir. E ğer bu yoldan ge­ nel fe lâ k e ti a tla ta b ilirle rs e , im tiy a z lı d u ru m la rın ı d e ­ vam e ttire b ile c e k le r d ir. Y a rm

y a m a la k ö lç ü le riy le , b ü ro k ra tik

re jim

bu

s ıra d a savaşı d e s te k le m iy e c e k , e k o n o m ik p ro b le m le ­ rin h a i'm e , h alkın is te k ve a rz u la rın a , d o la y ıs ıy le ken ­ di iç in e ç e k ilm e k le , hem g e rç e k le rd e n , hem d e m e m ­ le k e tte n uzak k ala ra k ko ntro lü ta m a m e n k a y b e d e c e k ­ tir. C e p h e d e k i b ir m a ğ lû b iy e t v e y a m e rk e z d e k i hoş­ n u tsu zlu k — G re v veya

b a ş k a ld ırış la r gibi. — R ejim i

te rs yüz e tm e y e kâfi g e le b ile c e k tir. Bu s ü re iç in d e e ğ e r ik tid a r ta m a m e n a s k e r'e rin e lin e g e ç m iş is e , d e ğ iş m iş olan re jim , b ir sü^e daha d a y a n a b ilir. S avaş s ü re s in c e ç ö zü lm e s i çok zo»- olan p ro b le m le rin i h a lle d e m e m iş ise, daha v a h im b ir şe­ k ild e d e v rile b ilir. E ğer Ç in ’le savaşa g ire c e ğ im iz ta rih i doğru ta ­ s a rla y a b ilm iş

is e m , re jim in ç ö k m e s i

ları a rasın d a o la c a k tır.

61

1980-1984 y ıl­

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yasayabilecek m i?

T a z y ik le riy le re jim in m âni olduğu d e m o k ra tik ha­ re k e t k u v v e tle n d irile m e d iğ i için k o n tro lü e lle rin e a l­ m aktan âciz d ü ş e c e k ve d o la y ıs ıy le m e m le k e t p ro b ­ le m le rin i ç ö z e c e k g üce ve y e tk iy e sah ip

o la m ıy a -

ca k tır. Ö n ü n e g e ç ilm e z d iy e b ile c e ğ im iz ,

e m p e ry a liz m ­

den s ıy rılış is e a c ık lı b ir ş e k ild e o la c a k tır. İk tid a r, a ş ı­ rı g ru p la rın e lin e g e ç e c e k ve m e m le k e t a n a rş iy e , zu l­ m e ve m illî kin e y ö n e le c e k tir. Esas, S o v y e tle r B irliğ in in to p ra k la rın d a yen i ü l­ k e le rin b e lirm e s i v e b un ların te s b iti son d e re c e zo r o la c a k tır.

D o la y ıs ıy le

o rta y a

ç ık a c a k

ih tilâ fla r,

Sov-

y e tle rin ko m ş u la rı ta ra fın d a n is tis m a r e d ile c e k — bu yö nd e de Ç in b a ş ta g e le c e k tir.— B elki de o rta s ın ıf güçlü hale g e lip kendi k e n d i­ ni id are e d e b ile c e k d urum a g e ç e c e k , b ö y le lik le b arış yolu ile b ir ta k ım

Sovyet

n a s y o n a lite le rin in v a rlığ ı

kabul e d ile re k b ir fe d e ra s y o n y a ra tıla c a k tır. — A ynen Büyük

B rita n y a 'n ın

C om m o n

VVealt’i

veya

A v ru p a

E konom ik B irliğ i g ib i.— Sonunda Ç in ’le b a rış ilân e d ile c e k , savaş y ılla rı sü re s in c e z a y ıfla m ış o lm a s ın a rağ m en A v ru p a ’lı kom ­ şu ları ile olan a n la ş m a z lık la ra k a rş ılık lı ş a rtla rla son v e rile c e k tir. U kra y n a,

B a ltık

C u m h u riy e ti’ni v e A v ru p a

Rus­

y a ’sı P an-A vrupa F ed erasyo n u n a b a ğ ım s ız u n s u rla rla g ire b ile c e k le rd ir. Bütün

bu s a y d ık la rım ın

u n u tm a m a k lâ z ım d ır.

62

o lm a m a s ı

ih tim a lin i de

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılın a K adar Yaşayabilecek m i?

P eki, o zam an ne o la c a k tır? E m in im ki A lm a n la r, B iza n s lIla r ve M o ğ o lla r ta ra fın d a n ku ru lm u ş olan bu y ü c e doğulu S la v İm p a ra to rlu ğ u v a rlığ ın ın son y ılla ­ rını y a ş a m a k ta d ır. A ynen

Rom a

İm p a ra to rlu ğ u ’nun düşüşünü

e rte ­

ley e n H ris tiy a n lık a n la m ın ın kabul e d iliş i; fa k a t onun dahi n e tic e y e e tk i y a p m a m ış o lm a s ı g ib i, M a r x is t dok­ trin de R u s y a ’nın ç ö zü lm e s in i b ira z u z a tm ış tır. R usya

OLDUM

OLASI

DÜNYADAN

K E N D İN İ

U Z A K L A Ş T IR M A PO LİTİK A SI G Ü T M Ü Ş T Ü R . Bu a n a lo jiy i daha da y ü rü tü rs e k , m e s e lâ O rta A s ­ ya'd a uzun b ir s û re daha S o v y e tle r B ir liğ in in d evam ı d iy e b ile c e ğ im iz b ir d e v le t y a ş ıy a b ilir. D oğu'nun d e s ­ p o tlu ğ un u ve g e le n e k s e l

K o m ü n is t İd e o lo jis i’ni m u­

hafaza e d e c e k bu d e v le t, Bizans İm p a ra to rlu ğ u m a ben­ z e y e b ilir. R usya, old u m o lası dünyadan k en din i u z a k la ş tır­ m a yolunu s e ç m iş olduğu için düşüşünü dünyanın bile m iy e c e ğ i

ş e k ild e

a n la tm a y a

ç a lış m a k

d ü rü s t o l­

m az. İlim yö nü n d eki te k â m ü l çağ daş g e liş im in yönü o la ra k e le a lın ırs a n ü k le e r s a v a ş ın

esas

m e d e n iy e te

en büyük d üşm an o la b ile c e ğ i b ir g e rç e k tir. İlim a la n ın ­ daki g e liş m e , h er g eçen y ıl, d ü n yan ın ü re tim in i y u t­ m a kta old u ğu n d an, m e d e n iy e t .n ü k le e r p a tla m ın par­ lak n e tic e s in i g ö re m e d e n yok o la b ilir. İlm î v e te k n ik g e liş im gözüm üzün önünde dünya­ m ızı d e ğ iş tirirk e n , a s lın d a son d e re c e dar b ir sosyal

63

Sovyctler B irliğ i 1984 Y ılm a K adar Yaşayabilecek m i?

esas a d a y a n m ış s iy a n tifik b a ş a rıla r o n ları fiile n

ö n e m s e n d ik ç e ,

ta tb ik e d e n le rle s e y re d e n le r a ra s ın d a k i

u çu ru m d e rin le ş e c e k tir. Venüs

p lâ n e tin e

kad ar uzanan

Rus ro k e tle rin in

m e v c u t olduğu bu çağ da b e n im o tu rd u ğ u m kö y d e pa­ ta te s to p ra k ta n e lle s ö k ü lm e k te d ir.

Bu m u k a y e s e m i

ko m ik olsun d iy e d e ğ il d e arad aki u çurum u b e lirtm e k için y a p ıy o ru m . F ikrin ö n e m i p a ta te s le rin to p la n m a s ı g e n e llik le

m ille tin ,

düşünüş ta rz ın ın

d e ğ il de,

ayn en p a ta te s

to p lam a a m e liy e s i kad ar b a s it o lu şu d u r. E kon o m ik yönden

in k iş a f e tm iş

m e m le k e tle rd e ,

ilim , d e v a m lı s u re tte insan gücü v e fiz iğ in i ta le p e t­ m iş, m o d ern ilim an la m ı m a a le s e f a z ın lık ta k a lm ış tır. Bu a z ın lık , ş im d ilik ik tid a rd a k ile rin s e b e p o ld u k ­ ları im tiy a z lı b ir d u ru m a g e ç m iş tir. Bu durum n e k a d a r d e v a m e d e b ilir? M ao -T se-T u ng

« ş e h ir»

d iy e

b a h s e ttiğ i

ik tis a d ı

yönden g e liş m iş m e m le k e tle ri s ö z le rin d e ç e rç e v e le r­ ken, g e ri k a lm ış ü lk e le ri de «köy» o la ra k

a d la n d ırı­

yor. Z a te n dünya yü zün d e e k o n o m ik

yönden in k iş a f

e tm iş m ille tle r s a y ılıd ır. « Ş e h ir»

d iy e a d la n d ırıla n

ile ri

m ille tle r in

yanı

başında «köy» ile ç e v rili olduğu v e e v v e lc e kö yde y a ­ şayıp h ic re t ed en k iş ile rin « ş e h ir» e y a n a ş tığ ı

g ö rü ­

lür. Ş e h irle rd e m o d e rn a n la y ış la ra uyan k iş ile r a z ın ­ lık ta k a lm a k ta d ırla r.

64

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılın a K ad ar Yaşayabilecek m i?

N e tic e , iç d ü n yam ızd a dahi « ş e h ir» «k ö y » ie sa­ rılı. Ş u u r a ltım ız d a da d aim a m e v c u ttu r. Z a te n m e d e n i­ y e tim iz in e s a s lı u çurum u «köy ile ş e h ir»

arasın d aki

b o c alam a d eğ il m idir? K öyden

ş e h re

a k s e ttirile n

m a n e v i te h d it düşü­

n ü lü rs e , ş e h ird e ka fa y ı d in le m e y e

e ğ ilim çok daha

fa z la , köy is e o rg anizasyo n v e b irle ş m e çab asın d a­ d ır. Bu d urum M a o Tse Tung'un k a lb in e s u la r s e rp ­ m e k te is e de dünya yü zün d e bugün y a ş a y a n la r, benim g ib i, is tikb al için e n d iş e li o lm a lıd ırla r . D u y u yo ru z ki, bu ara b a tılı y e tk ilile r ş e h irle rin k a la b a lık la ş m a s ı v e s ü ra tle ile rle y e n te k n ik g e liş m e ­ le rd e n b ir ç e ş it h uzu rsu zluk d u y m a k ta d ırla r. M uhakkak

ki, is tik b a l e ğ e r e m p e ry a l

R o m a ’ya

k ıs m e t o ls a y d ı, — ki, a ltı k a tlı b in a la r ve s ir k le r kur­ m u ş la rd ı— yü zyıl

5 inci y ü zy ılın ile ri g ö re n le ri b ir sonraki

için d e yirm i

b u h arla

k a tlı

b in a la rın

ç a lış a c a k m a k in a la rın

y ü k s e le c e ğ in i ve

k e ş fe d ile c e ğ in i ko­

la y lık la ta h m in e d e b ilird i. Şu anda ben, fo ru m d a d olanan a ltın c ı y ü zyıl ke­ ç ile rin in ç a y ırla rd a

bulunduğu

köyde,

p e n c e re m in

o tla d ık la rın ı s e y re tm e k te y im .

N isan —

H aziran 1969

M o s k o v a ve A k u lo v a K ö y ü ...

65

önündeki

YORUM

A m a lrik 'in

Sonu

Görüşü

Yazan: Sidney MONAS Bütün in a tç ılık la rın a ra ğ m e n d in î g ru p la rd a n h iç­ b iri te k e l k u ra m a m ış tır S o v y e tle r B irliğ i'n d e . Protesta n la r,

K a to lik le r, Y a h u d ile r,

H in d û la r,

M ü s lü m a n la r

ve B u d is tle r e ş it h a k la n p a y la ş m ış la rd ır d a im a . Rus­ ya'd a bu, baş in atçı B aşpapaz A v v a k u m ’un g ra fis in i h a y ra n lık la o k u y a n la rın g a y e t iyi ca k la rı ü ze re , O rto d o k s la r v e

o to b iy o ­ h a tırla y a ­

o n la rın b ir kolu olan

«O ld B e lie v e rs » le r (* ) için de fa rk s ız o lm u ş tu r. O ny e d in c i as ırd a b ir d in î lid e r ta ra fın d a n y a z ılm ış o lm a ­ sın a k a rş ılık O tobiyografi» A n d re i A le x e ie v ic h A m a lr ik ’in büyük s ık ın tıs ın ı h ik â y e ed en JO U R N E Y TO S IB E R lA 'ya ş a ş ırtıc ı

IN V O L U N T A R Y d e re c e d e b e n ze ­

m e k te d ir. Bununla b e ra b e r iki e s e rd e de ra s tla n a n özel cins b ir in a tç ılık d erh al göze ç a rp a r. H e r iki y a za r da, ilk b a k ış ta K itab-ı M u k a d d e s 'te Eski A h id 'in a çık b ir ş e ­ k ild e e tk is i a ltın d a k a ld ık la rın ı g ö s te re n bu in a tç ılığ ı,

(*) Patrik Nikon’un 17. asrın ortalarında yaptığı de­ ğişikliklere karşı çıkan Rus Ortodoks Kilisesi mensupla­ rından bir grup. 67

Fovyetler B irliği 1984 Yılına K adar Yaşayabilecek m İ?

M u s a 'd a n k a lm a b ir in a tla itham e tm e k te d irle r. A m a lrik b ir Y ahu d i d e ğ ild ir; fa k a t Eski A h id g e le n e k le r iy le â d e tle rin e d e rin b ir sa y g ıs ı v a rd ır ve A v v a k u m ’la be­ ra b e r o, bana b ira z a m c a la rım d a n b irin i h a tır la tır. Po­ lis le re karşı g e lip o n ları A na y a s a y a ş ik â y e tle te h d id ed en, durup d u ru rk e n tre n

k o n d ü k tö rle riy le d alaşan

ve b ir gün ö n ce kü tü p h a n e d e okuduğu tıb k ita p la rın ­ dan ed in d iğ i y a rım y a m a la k b ilg iy le k e n d is in i m u a y e ­ ne ed en d o kto ra h a s ta lığ ı h akkın d a b ilg i v e rm e y e k a l­ kan, onu küçük g ören bu a m c a m , ço cuklu k h a fıza m d a kolay ko lay s ilin m e y e c e k

ş e k ild e

y e rle ş m iş tir, bu

d a v ra n ış la rın ın e tk is iy le . K ısa boylu, z a y ıf ç irk in b ir ad am d ı. H a tırla d ığ ım a g öre, ta h s ili yo ktu ; fa k a t k e n ­ di ken d in i y e tiş tir m iş o lm a lıy d ı. T u m tu ra k lı ith a m la r­ da b u lu n m a s ın ı s a ğ la y a c a k d e re c e d e b ilg iy le dolu idi d a ğ a rc ığ ı. B a ğ ım s ızlığ ın a a ş ırı düşkünlüğü d o la y ıs ıy le h a y ra n lık u y a n d ırd ığ ı k im s e le r b ile onun uzun sü re ta h a m m ü l g ö s te re m e z le rd i.

te rs liğ in e

N e yap m aya

k a lk m ış s a b a ş a rıs ız lığ a u ğ ra m ış tı hep. H angi ş a rtla r a ltın d a o lu rs a o lsu n , onu fik irle rin d e n d ö n d ü rm e k im ­ kân sızd ı. Bir b aş k a s ın ın e tk is iy le saçm a olduğunu b il­ diği fik irle rin i b ile d e ğ iş tirm e z d i. K ısaca; Nuh d e r de p e y g a m b e r d e m e z d i. F a k ir, h a s ta lık lı v e m ü n a s e b e t­ s izd i. A k s i fik ir le r i s avu n m ası d e za v a n ta j o lu rd u onun için . Bu yü zden büyük b ir in a tç ılık la h a k la rın ı s a v u n ­ du, k e lim e s i k e lim e s in e . O na g ö re in s a n lık , kanun ve a d a le tte n çok d aha y ü k s e k ti. Buna rağ m en o, d ü ş m e ­ si için a y a k la rın ın a ltın d a k i h e r ş eyin ç e k ilip a lın d ığ ı bir d ün yad a b ile kanunu s ığ ın a b ile c e ğ i en son lim an kabul ed iy o rd u . İş te A n d re i A m a lrik , R usya’nın ü vey oğlu, tıp k ı am c a m g ib i, ken di saçm a fik irle rin i d e ğ iş ­ tirm e m e k te g ö s te rd iğ i k a ra rlı in a tç ılık yü zün d en a n a ­

68

Suvyctler B irliğ i 1984 Y ılına K ad ar Yaşayabilecek m i?

v a ta n ın d a ç e ş itli e z iy e tle re göğüs g e rm e k

zorunda

k a ld ı. Ç ünkü o, b a ş k a la rın ın s a ç m a kabul e ttiğ i fik ir­ le rin in doğru olduğuna in an ıyo rd u . A m a lrik so yadın ın o rijin i V iz ig o tla ra kad ar g id e r. O n ik in c i a s ırd a K udüs’ü fe th e d e n

iki k ra lın

soyadı

A m a lr ik 'tir. F akat A n d re i A m a lrik , y a n lız bu iki kralı d e ğ il, O rta Ç ağd a y a ş a m ış d iğ e r iki A m a lr ik ’i de a ta ­ lığa kabul e tm e m e k te d ir. B unlardan b iri, b ir ş eh ri iş­ gal

e ttiğ i sıra d a

K a to lik le rle

k â firle rin

nasıl

a y rıla ­

c a k la rın ı soran y a rd ım c ıs ın a - hiç te re d d ü ts ü z , « H e p ­ sin i ö ld ü rü rs ü n ü z o lu r b ite r!.» c e v a b ın ı v e re n b ir pa­ p a lık g e n e ra lid ir. «N asıl olsa Tanrı kendi k u lla rın ı t a ­ n ır!...» D iğ e ri ise, R uhülkudüs D e v rin in

y a k la ş tığ ın a

inanan m is tik ve p a th e is t P a ris 'li ö ğ re tm e n B ena’dır. «B ence a ile a d ım ızın o rijin i, A m a lrik a n la rın bu m e z­ h eb in in ta ra fd a rla rın d a n b iri o lm a s ı m ü m kü n dü r; çün­ kü b üyü kb ab am ın babasın ın babası R usya’ya, p ap ala­ rın e s k i ik a m e tg â h la rı olan A v ig n o n

ş e h rin d e n g e l­

m iş ...» D aha yakın a ta la rın ın h e m e n h epsi P atrik N ikon'un d e ğ iş ik lik le rin e karşı ç ıkan

«Old B e lie v e rs »

d iy e an ılan ta rik a tın m e n s u p la rıd ır. F ü tü ris t ş a ir le m ir K h le b n ik o v ’un en s a m im î

V e-

a rk a d a ş la rın d a n biri

olan am casınd an b a h s e d e rk e n , A m a lrik çok ö fk e li b ir g u ru r d u y m a k ta d ır: «193 7 yılın d a te v k if e d ile n a m c a m a beş yıl ha­ pis ce zas ı v e rilm e s i k a ra rla ş tırılm ış tı. Ç ünkü o s ıra ­ larda suçun cin s i ne o lu rs a o ls u n , en h a fif ceza beş yıld a n b aşlıyo rd u . F a k a t am c a m b ir id e a lis t id i. İnanç­ ların ı kökünden sarsan bu d a v ra n ış yüzünden k o n tro ­ lünü k a y b e d e re k (B urası b ir S o v y e t M a h k e m e s i d e ğ il, b ir fa ş is t işk e n c e o d a s ı!.) d iy e b a ğ ırm a k ta n

69

kendini

.Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılm a K adar Yaşayabilecek m İ?

alam adı d u ru ş m a s ın d a . V e bunun c e za s ın ı

h a y a tıy la

ö d e d i...» A ile s in in k a rş ıla ş tığ ı zo rlu k la rı ve b e lâ la rı b ıkkın b ir ıs ra rla a n la tır A m a lrik : a m c a s ın ın ö lü m ü , h a la s ı­ nın, an n es in in v e b abasın ın k e d e r dolu

y a ş a n tıla rı;

k a rş ıla ş tık la rı h a k s ız lık la r v e g enç ş a ir Y o s if B rodsky ile « p a ra zitizm » suçundan S ib iry a 'd a

sü rg ü n d e ç ile

doldurduğu b ir s ıra d a babasın ın ö lü m ü . v e üzüntü

dolu

d e ta y la rla

A y n ı ıs tıra p

ken din den de

b a h s e d e r.

K a ra k te ri ç e ş itli y ö n le rd e n g e liş m e k te d ir am a, h iç b ir zam an b ağ ım s ız

v a rlığ ın d a n fe d a k â rlık

e tm e y e c e k ­

tir. A n d re i A m a lrik p a rti ve k ilis e dışı k a lm ış

b ir

k im s e d ir ve d ün yaya b öyle b ir k im s e n in ald an m az, y a ­ n ılm a z g ö z le riy le b a k m a k ta d ır.

G örüşü; z u lm e u ğ ra ­

yan a zın lığ ın görüşü g ib i aşağ ıd an y u k a rıy a d oğ ru d u r. F akat son d e re c e s a b it, c e s u r v e y a n ılm a z ... Ç oğ u n ­ luğun bulunduğu sürünün b ir ü yesi o lm a d ığ ın d a n gu­ ru r d u y m a k ta d ır. Sürü içg ü d ü sü n e karşı

b a ğ ış ık lığ ı

o lm a sı da b ilin e n b ir g e rç e k tir. A y rıc a o, z u lm e uğ­ ra yan ların a k s in e k e n d in d e n e m in ve p a rti ka lm ış o lm a k ta n

m e m n u n d u r.

d ış ın d a

Z u lü m le b e ra b e r y a ­

şa m a yı, onun g izli lis â n ın ı a n la m a y ı v e p a rti d ış ın d a kalm ayı b ir g e le n e k h â lin e g e tirm iş

g ö rü n m e k te d ir.

Daha ö n e m lis i, k u d re t v e ih tiş a m d ün yasının göz ka­ m a ş tıra n yüzünün h e m e n a ltın d a nasıl b ir riy a k â rlık ve h ile k â rlık çu kurun u n b a ş la d ığ ın ı

ö ğ re n m iş e n d e r

k iş ile rd e n d ir. O nun c e s a re t, s a b ır v e te c e s s ü s ü n ü a rt­ tıra n da budur. D in görüşünün de ö z e llik le ri

v a rd ır.

H ay ata sayg ı duyan, T an rıya olan in an cın a k ilis e y i ka­ rış tırm a y a n b ir d in d a rd ır. Bütün bu ö z e llik le rin kazan ­

70

Pnvveller B irliğ i 1984 Yılm a K ad ar Yaşayabilecek mİ?

d ırd ığ ı çok yönlü şuur v e id râk A m a lr ik ’e için d e ya­ şadığı o la y la rı sanki d ış ın d a y m ış ç a s ın a in c e le m e k üs­ tü n lü ğ ü v e r m e k t e d ir : « C e za e v i arab asın a b in d iğ im

d akikad an itib a re n

b e n liğ im i kaplayan s ın ırs ız b ir m e ra k h issi beni asla b ıra k m a d ı. Daha sonra ne o la c a k tı? D iğ e r m e v k u fla r h a p is h a n e d e b ulu nm anın nasıl olduğunu s o rd u k la rın ­ da o n la ra s a m im iy e tle cevap v e rd im : Ç o k e n te re s a n ! H e r ş eyi ö nced en b ild ik le rin d e n h epsin i k u d re tli b ir m e lâ n k o li s a rm ış tı. İlk d e fa o la ra k iç im d e iki k işin in y a ş a d ığ ın ı h is s e ttim . Biri o ld u kça s e v im s iz b ir o laya k a rış m ış tı; d iğ e ri b ir ken ard an , sanki s a h n e d e k i b ir a k tö r g ib i, h ey e c a n lı b ir rom an o kuyu cu su gibi o la n ­ ları iz liy o r ve düşünüyordu: Ş im d i b a k a lım daha son­ ra ne olacak?» A m a lr ik ’in e s e rle rin d e

g e rç e k te

üçlü b ir şuur

v a rd ır; o layı y a ş a r, d ışard an iz le r ve bu o layı yeni b ir e s e ri için g e re k li m a te ry a l o la ra k F la u b e rt’in şu ta n ım la m a s ın a

d üşünür. Bu ise

tıp a tıp uygun

d üşer!

«Ü ç lü d ü şü n m e y e n b ir a rtis tte n b a h s e tm e y e b ile d eğ ­ m e z!.» A r tis t A m a lrik , p a rti dışı k a lm ış A m a lr ik 'le son d e re c e m ah rem bir h a y a t y a ş a r. İs tin ta k ed ici dünya g örüşü n ü n h em en yan ın d a d a im a to p lu m la rla k e lim e ­ lerin

m e tafo rm o zu

k a rş ıs ın d a

duyduğu

a lış ıla g e lm e ­

m iş b ir h a s s a s iy e t y e r a lır. Ö rn e ğ in , h ap ish an e arg o ­ sunda k ayn am ış suyun m e c a z î a n la m ı « s ü t» tü r ve bu onun iç in d e bir b ardak ta z e ve s ıc a k s ü te karşı da­ y a n ılm a z b ir iş tiy a k u y a n d ırm ış tır.

S ırf bu iş tiy a k la

k u rtu lu ş gününü ip le ç e k tiğ in i a n la tır.

71

Bütün h a y a t

Sovyetler B irliğ i 1984 Y ılına K adar Yasayabilecek m i?

k aziyesi bu h ayâle, bu iş tiy a k a s ığ d ırıla b ilir.

İfş a a tı,

sonu görüşü v e sonun ö te s in d e n e le r y a ttığ ı hep bu iş tiy a k ta n ç ık m ış tır. Parti m e n s u p la rı v e k ilis e c e m a a ti a ra s ın d a o l­ duğu g ib i, ken di s e v iy e s in d e k i in s a n la r a ra s ın d a da a n la ş ılm a s ı güç b ir tip t ir o. D o s tla rın ın e s e rle rin i ve fa a liy e tle rin i te tk ik e d e rk e n , re jim e in tib a k konusun­ daki kad ar in s a fs ız d ır. T e v k if e d ilm e s in in v e S ib ir y a ’­ ya s ü rü lm e s in in ana s e b e p le rin d e n b iri de

re s s a m

Z v e re v 'in a v u k a tlığ ın ı yap m ası v e 1965 y ılın d a P a ris ’de re s s a m ın ta b lo la rın ı s e rg ile y e n m is a fir

o rk e s tra

ş e fi Ig o r M a rk e v ic h ile Z v e re v a ra s ın d a ir tib a t

kur­

m a s ıd ır. Buna ra ğ m e n re s s a m ın h em a ç ın ıla c a k , hem de g ü lü n ec e k g a rip b ir tip olduğundan b a h s e d e r. S in iavsk y-D an ie l m u h a k e m e s in in

kah ram an ı v e bu iki

yazarın bütün d ün yaca ta n ın m a s ın ı sa ğ la y a n B EY A Z KİTAP adlı e s e rin sah ib i A le x a n d e r G in s b u rg , s iy a s î p o lis le başını d e rd e s o k m a s ın ı s a ğ la y a c a k bu d a v ra ­ nışından d olayı A m a lr ik 'i in s a fs ızc a e le ş tir m iş tir . V e o de m ahkûm o lm a k ta n k u rtu la m a m ış tır. A m a lr ik ’in g e ç e n le rd e

B atıya

sığ ın an

K u zn etso v'u ş id d e tle y e re n b ir yazı k a le m e a le y h in d e

hoş

o lm a y a n

d e d ik o d u la rın

a lm a s ı,

ç ık m a s ın d a n

başka b ir iş e y a ra m a m ış tır. Onun b ir m u h a lif bir p o lis ajan ı olduğu s ö y le n m e k te d ir.

A n a to ly

d e ğ il,

N e y a zık ki

S o v y e t h ay a tın ın p a ra g ra fla rın d a bu ç e ş it d e d ik o d u la r daim a ç ık a rılm ış v e g en iş b ir ç e v re ta ra fın d a n m akul k a rş ıla n m ış tır.

Bunun

b ö y le

olduğuna

A b ra m T e rtz (* ) h akkın d a ç ık a rıla n

in an m ak

için

d e d ik o d u la rı ha­

(*) Andrei Siniavsky’nin Amerika’da yayımlanan ya­ zılarında kullandığı müstear isim. 72

Sovyetler B irliğ i 19S-İ Y ılm a K ad ar Y aşayabilecek m i?

tırla m a k y e te r . H a tırla n a c a ğ ı ü ze re ç ık a rıla n d e d ik o ­ d u la r sonunda A b ra m d iy e b irin in y a ş a m a d ığ ın a , bu­ nun b ir P olonyalI g öçm enin u y d u rm a s ı

olduğuna ina­

n ılm ış tı. B ir p o lis ajan ı olduğunu id d ia e tm e k , A m a lrik 'in s e rt, h uysuz k a ra k te rin in y a n lış den başka b ir şey o la m a z

d e ğ e rle n d irilm e s in ­

k a n ıs ın d a y ım .

G ünüm üz

S o v y e t R u sya’sın ın ş a rtla rın d a onun insan g ü z e lliğ i­ nin v e kah ra m a n lığ ın ın fa rk ın a v a rm a m a k için kör o l­ m ak g e re k ir. İn a tç ılığ ın ı v e h uysuzluğunu b e lirtirk e n , e ş in e ra s tla n m a z ze k â s ın ı ve c a z ib e s in i in k â r

edecek

d e ğ ilim ; çünkü bu iki ö z e lliğ i h e r y a zıs ın d a ken d isin i b e lli e d e c e k d e re c e d e k u v v e tlid ir. Ö rn e ğ in , o to b iy o g ­ rafi onun bu y ö n le rin i o rta y a koyan ç e ş itli e s p rile rle d o lu d u r. O d a sın d a k i ta b lo la r yü zün d en p o lis ta r a fın ­ dan sorguya' ç e k ile n A m a lr ik ’in te r s c e v a p la rı k a rş ı­ sın d a p o lis b a ğ ırır: « S ö y le r m is in iz

bana, o to rite y e

karşı sa y g ın ız o lm a d ığ ın a göre, s iz ne b iç im b ir S ov­ y e t v a ta n d aşıs ın ız? » İn a tç ılık ; s e v ilm e s i ze k â d a n çok d aha güç olan b ir ş e y d ir. Buna rağ m en g e n e de e l­ z e m d ir. H iç ş ü p h es iz ki A m a lrik ç e ş itli

ko nu lard a üstün

v a s ıfla ra sah ip b ir a y d ın d ır. F a k a t b en , onun

Sovyet

d ü n yas ın ın d ışın d a başka b ir y e rd e y a ş a m a s ın ın im ­ k â n s ızlığ ın a

in a n a n la rd a n ım . K endi k ilis e s i

itik a tla -

ı.n a karşı g e le n b ir k im s e de o ls a , hür k ilis e ü yesi de o ls a , bu ö z e llik le ri de k e s in lik le S o v y e t d am g ası ta ­ ş ır. B ununla R usya'da onun gibi çok k im s e

olduğunu

ve y a b ir b en zeri b u lu n m a d ığ ın ı îm a e tm e k is te m iy o ­ ru m . Ç ünkü o, k a a b iliy e tli b ir

y a za rın , ya da b ir p ey­

g a m b e rin lokal ş ö h re tin in s e m b o lü d ü r.

73

Sovyetler Birll£rl 1984 Yılına K ad ar Yasayabilecek m i?

«A şağı yu karı on yıl ö nce K ievan R usları h a k k ın ­ da b ir e s e r y a zd ım . Bu arad a ko n tro lü m ü n çok ö te s in ­ d eki ş a rtla r yüzünden

S o v y e t İm p a ra to rlu ğ u n u n o ri­

jin i ko nu su n daki a ra ş tırm a la rım ı

y a rıd a

zo rla n d ım . Ş im d i, b ir ta rih ç i o la ra k ,

b ıra k m a y a

u ğ rad ığ ım z a ra ­

rın bu d e v le tin çöküşünü g ö rm e k le ta zm in e d ilm e s i­ ni ü m it e d iy o ru m .» A m a lr ik ’in ta h lilî y a zıs ın ın g iriş

p a ra g ra fın d a k i

bu iki s a tır z a rif s e rtliğ i ile A hd-i C e d id 'in son

k ita ­

bından ç ık m ış a b e n z e m e k te ve insanın a klın a John of P atm os'un görüşünü

g e tirm e k te d ir.

Tıpkı A m a lrik

gibi p a rti v e k ilis e d ışı k a lm ış re n k li b ir ş a h s iy e t olan John o f P atm os da zu lü m b u lu tla rı ü z e rin d e m aya b a ş la y ın c a , İsa'n ın

to p la n ­

b ir dünya g örüşü n d en

m e­

d e t u m m u ş tu r: Kötü v e s a h te h e r şey e n in d e sonun­ da ç a tış ıp yok o lm a y a m ah kû m d ur. A m a lrik d e a ltın ta ç lı m e le k le rin

b u lu tla rd a d o la ş tık la rın d a n

b ahset-

m e m e k te d ir. B ununla b e ra b e r y a zıs ın ın e tk is i a ç ık tır: «O rağ ın a

güven v e

s e m e re s in i al:

çünkü za m a n la

e k in le r o lg u n la ş a c a k ve sana ç a lış m a la rın ın s e m e re ­ s in i to p la m a k fırs a tın ı v e r e c e k tir ...» A ın a lrik 'in

denem esi

ilk b a k ış ta

ras y o n e l s o ru ­

la n e le alan v e b un ları b ir a n a lis tin

h a s s a s iy e tiy le

cev a p la n d ıra n b ir e s e r o la ra k görün ü r. G e rç e k te n de daha g iriş te n itib a re n a ile s in in ş e h itle r m e n k ıb e s in i, p o lis le ç a tış m a la rın ı, İz v e s tia g a z e te s in e g ö n d erd iğ i n e ş re d ilm e y e n

m e k tu b u n u

re s m î, s a tırla rı a p a c ıd ır.

an la ta n

A m a lr ik ’in

s tili

A ç ık ç a o lm a s a b ile , sanki

K re m lin o jiy i y ab ancı g a z e te c ile rle d ip lo m a t a rk a d a ş ­ larından ö ğ re n m iş e e s in e

s a tırla rın d a

s o s y a l-ilim

ça­

tıs ın ı ku rm a çabası v a rd ır. B ö y le lik le , iç in d e is ta tis -

74

Sı.vyeUcr B irliğ i 1984 Y ılın a K ad ar Yaşayabilecek m l?

tik î ra k a m la r, siyasal y o ru m la r v e h a ttâ konvansiyonel s a h te -ilm î nizam görünüşünün de bulunduğu bir so s y o lo jik a n a liz ç ık a r k a rş ım ıza . S o v y e t S o s y a lis t C u m h u riy e tle ri B irliğ i'n d e 1 9 5 2 1957 y ılla rı a ras ın d a başlayan d e ğ iş ik lik le rin e tk is i ne o lm u ş tu r? N ik ita K ru ş ç e v'in 1956 y ılın d a ya p tığ ı «giz­ li ko nu şm a»n ın en d ra m a tik c ü m le s in i kim ifa d e e d e ­ b ilir?

Bu d e ğ iş ik lik le r y e n id e n

g e n ç le ş tirm e n in b ir

iş a re ti m id ir, yoksa S o v y e t s is te m in in yen i b ir tu z a ­ ğı m ıd ır? Ş im d ile rd e k i d urum un ta b ia tı n e d ir v e g e le ­ c e k te k i d e ğ iş ik lik le rin yönü ne o la b ilir? Bu s u a lle rd e n d iğ e rle rin in to m u rc u k la n m a s ı m ü m k ü n d ü r. nizasyo n A y d ın la rın

h a re k e tin d e e tk is i

Rus e d e b iy a tın ın

rolü nedir?

ne o lm u ş tu r? A y d ın la rla 4 halk a ra ­

sın d a k i iliş k ile r ne d uru m d ad ır? n orm al s o ru la rd ır. F akat b u n la rın v a p la n d ırıld ık la rın ı

D e -S ta li-

vey a

B unlar son d e re c e n orm al o larak ce-

c e v a p la n d ırıla b ile c e k le rin i

d ü şü n m ek a p ta llık o lu r k a n ıs ın d a y ım . Bununla b e ra b e r, d e n e m e s in in ilk kısm ı boyunca A m a lrik sanki norm al c e v a p la r v e rm e y e ça lış ıy o rm u ş ca sın a ile rle m e k te d ir . Bu k ıs ım d a kızıl v e y e ş il e jd e r­ h a lar, « g ü n e ş le ö rtü n m ü ş k a d ın » , «B abil fa h iş e le ri» « yed i tra m p e t» v e « yed i m ü h ür» y o k tu r. A k s in e , geri plânda kalan A hd-i C e d id 'in doğru

sü rü k le y e n

rasy o n el

g e le n e k s e l

se m b o lü n e

h e r te ş e b b ü s v a rd ır.

Ö n plânda

m uhakem e,

d e ta y lı

d üşü n ce,

m e d e n î b ir

s e rtlik , m u h a le fe t g ö s te ris i, is ta tis tik le r ve h a ttâ b ir d iy a g ra m , b ire r d o ğ ru lu k iş a re ti o la ra k

g ö zle ri ka­

m a ş tırır. A m a lrik 'in g a y e t u s ta lık lı k e lim e le rle

p o rtre s in i

ç izd iğ i S o v y e t to p lu m u n u s a d e c e « ç irk in » k e lim e s iy ­

75

Suvyetler B irliğ i 1984 Y ılm a K ad ar Y asayabilecek m i?

le ta n ım la m a k y e te r s iz k a lır. İlk plânda y e r alan bü­ ro k ra tik re jim , o rijin a l d in a m iz m in i k a y b e tm iş , h a re ­ k e ts iz liğ i yüzünden büyük b ir te h lik e y le karşı k a rş ı­ y a d ır. H e m e n a rk a p lâ n d a aşağ ı ta b a k a d a k i k a rış ık lı­ ğın seb ep te ş k il e ttiğ i te h d it y a tm a k ta d ır. K o m ü n is t id e o lo ji ile re n k le n e n re jim y e rin i Büyük Rus M illiy e t ­ ç ilik a k ım ın a k a p tırm a k te h lik e s iy le

b o ğ u ş m a k ta d ır.

A n a va tan d a ordunun nüfuzu , d ış a rd a p o litik ç a tış m a ­ la r S o v y e t R u s y a ’nın g e le c e k te s ıh h a tin in b o zu la c a ğ ı­ nı g ö s te re n d e lille rd ir. A m a lr ik ’in düşündüğü ko ru yu ­ cu te d b ir, re jim in k e n d is in i k o ru m ak g a y e s iy le e s a s ­ lı d e ğ iş ik lik le r y a p m a s ıd ır.

F akat re jim , is te s e b ile

bu çap taki d e ğ iş ik lik le ri yap acak k u d re tte

d e ğ ild ir.

F elç o lm u ^ re jim le k o rku n ç b ir ta h rip k u v v e tin e s a ­ hip a lt tab a k a a ra s ın d a s ık ış m ış bulunan v e S ta lin ’in ö lü m ü n den bu yana şayanı ta k d ir g e liş m e le r g ö s te ­ ren b ir o rta s ın ıf v a rd ır. İş te A m a lrik . Rus g e le c e ğ in ­ de o lu m lu b ir d e ğ iş ik lik h a re k e tin e bu s ın ıfın ö n d e r­ lik e d ece ğ i in a n c ın d a d ır. S ta lin 'in ö lü m ü n den itib a re n LEFET ad ın ı v e rd iğ i « s a m izd a t»

K ÜLTÜR EL M U H A ­ d iye an ılan y e ra ltı

b asın ın ın ö rn e k le rin i v e g id e re k g e liş m e s in i h a s s a s i­ y e tle izle y e n A m a lr ik 'e g ö re , bu m u h a le fe tin g e liş m e ­ s in d e el ya zm a s ı e s e rle rin ö nem i de k ü ç ü m s e n m iy e cek s e v iy e d e d ir. R e jim in bu basına karşı u ygu ladığ ı korkunç b askı, y a z a rla rın m u h a k e m e v e m ah kû m e d il­ m e le rin in d oğurduğu p ro te s to la r v e n e tic e le r A m a l­ r ik ’in k a le m in d e tıp k ı b ir fo to ğ ra f gibi ş e k ille n ir. S a ­ m izd a t konusundaki m ü c a d e le d e n o la y la rı

DEM OK­

R ATİK HAREKET ad ın ı v e rd iğ i re jim e karşı m u h a le fe ­ te kadar ak ıc ı b ir u s lu p la g ötürür. Bu

76

h a re k e t iç in ­

Sovyetler B irliğ i 19S4 Y ılm a K adar Yaşayabilecek m i?

d e ki id e o lo jik m e y ille ri g a y e t u s ta lık la

ta n ım la r ve

an a liz e d e r. M ü ş te re k ta ra fla rı olup o lm a d ığ ın ı s o ra ­ rak « e v e t» cevab ın ı v e rir. S iy a s a l g a y e d e n uzak, fe r ­ de sayg ı v e insan fe rd le ri a ra s ın d a h iç b ir

b akım dan

ay ırım y a p ılm a m a s ın ın m e ş ru iy e tin i

is te m e k te d ir le r.

Buna rağ m en A m a lrik , bu h a re k e tin

h enü z bir bünye

k u ra m a d ığ ın ı, h om ojen bir h e d e f s e ç e m e d iğ in i v e g e r­ çek a n lam d a ta ra fd a r b u la m a d ığ ın ı e k le m e k te d ir. D E M O K R A T İK HAREKET, e n in d e sonunda, A m a lrik 'in o rta s ın ıf d ediğ i halkın s ırtın d a b a ş a rıy a u laşa­ c a k tır. Ç ünkü bu akım ın d ayanacağ ı bina v e h o m o je n ­ lik, ölçü v e ö nem b akım ın dan g id e re k g e liş e n b ir sos­ yal fo rm a s y o n a sahip bulunan bu s ın ıfta v a rd ır. Fa­ k a t A m a lr ik , S o v y e t d e m o k ra s is in in g e le c e ğ i

hakkın-

daki en iy im s e r g ö rü ş le rin d e b ile bu s ın ıfa b ir nok­ ta d a g ü v e n s izlik b e s le m e k te n

ke n d in i

a la m a m a k ta ­

d ır. U zm a n lard an m eyd an a g e le n bu s ın ıfın en z a y ıf ta ra fı «savu nm a d ü ş ü n c e s iy le d olu» o lu ş u d u r. H angi konuda o lu rsa olsun, bu s ın ıf m e n s u p la rı, « N e y a zık ki y a p a b ile c e ğ im b ir ş e y yok» d e rle r.

«B aşınızı v u r­

m akla b ir d uvarı y ık a m a z s ın ız ...» Bu s ın ıf m e n s u p la ­ rın ın re jim in k u d re tin e karşı re a k s iy o n u d a rs ız lığ ın ın u ygu lam asın d an

ib a re ttir .

kendi ik ti­ B unlara ik ti­

d a rs ız lık v e a d a m s e n d e c ilik fik r i, özüne kad ar b ürok­ ra tik olan bu fe ls e fe , h ü k ü m e t m e n s u p la rı b u la ş tırılm ış tır. «Bu yüzden,» d iy o r

ta ra fın d a n

A m a lrik , « is te r

a ç ık , is te rs e kapalı v e g izli o lsu n , S o v y e t R usya’daki p ro te s to h a re k e tle rin in hepsi de â m irin in kızm ası kar­ ş ısın d a m e m n u n iy e ts iz lik duyan küçük b ir d a v ran ışın d an ö te y e g itm e z ...» Tavşan dağa

m em urun k ızm ış ,

dağın h ab eri o lm a m ış sözüne u y a rc a s ın a h a re k e t eden

77

Suvyotler B irliği 1884 Y ılm a K atlar Yaşayabilecek m i?

bu s ın ıf, h e r ş e yd en daha kötüsü, d e ğ iş ik lik le r k a rş ı­ sında re jim i k a ra k te riz e eden b ir m u k a v e m e t g ö s te rir: «B ir z a m a n la r ik tid a rı e lin e g e ç ire n b ü ro k ra tla r bunu g a y e t iyi tu tu y o rla r, fa k a t nasıl k u lla n a c a k la rı h a k k ın ­ da fik ir le r i y o k ...» A m e rik a lıla r, d oğ u ştan iy im s e r ta rih î

g ö rü ş le ri,

g e liş m e le re olan s e v g i ve g ü v e n le ri y ü zün d en , günün b irin d e ye rd e n b ite rc e s in e çıkan b ir b u rju v a n ın S ov­ y e t R u s y a ’yı m e d e n î h a k la r rayına o tu rta c a ğ ın a , bunu ta kib en R usya'da da h e r gün h e r ş e y in g id e re k daha iyi v e ço k daha iyi o la c a ğ ın a in a n m a k m e y lin d e d irle r. A m e rik a

B irle ş ik

D e v le tle ri'n in

k a lk ın m a

n e d e n le ri

a ç ık k e n , Rusya bunu neden u y g u la m a m a k ta v e nasıl b aşarıya u la ş a m a m a k ta d ır? F akat A m a lrik , A m e rik a ­ lıla r kad ar bile iy im s e r d e ğ ild ir. « Y aban cı tu r is t akınının, caz p lâ k la rın ın v e m in i-e te k le rin in s a n c ıl so s y a lizm ya ra tac a ğ ın a » k e s in lik le

b ir

in a n m a m a k ta d ır:

«B ir gün Rusya'da ç ıp la k d izli b ir s o s y a lizm i g ö rm e ­ m iz m üm kün o la b ilir; fa k a t insan yü zlü b ir s o s y a liz ­ m in g e rç e k le ş e c e ğ in e h iç ih tim a l v e rm iy o ru m ...» Bu konuda A m a lrik , Ç e k o s lo v a k y a 'n ın

S o v y e t b irlik le ri

ta ra fın d a n işgal e d ilm e s in d e n önce, 1968 Ç e k m o d e li ka lk ın m a y la ü m itle n e re k , g e le c e k te h e rk e s için «so s­ yal d em o krasi»n in b a h a r rü zg â rın ın e s e c e ğ in e inanan ve S o v y e t Rıisya ile A m e rik a B irle ş ik

D e v le tle ri'n i

siyasal ve sosyal s is te m le r b akım ın d an aynı p a ra le l­ de g ö rm e y e başlayan A n d re i

S akh aro v'd an yüz s e k ­

sen d e re c e a y rılm a k ta d ır. A n d re i’nin b a h a r

ü m id iy le

yaşad ığ ı anlarda A m a lrik dünyanın sonunun y a k la ş tı­ ğını d ü ş ü n e c ik kadar k a ra m s a rd ır. R e jim le arta s ın ıf ara s ın d a k i iliş k ile r konusunda da A m a lr ik ’ir g ö rü ş le rin in

78

ko m p leks

o lm a k ta n çok

fo v y -tler B irliğ i İDM Y ılm a K ad ar Yaşayabilecek mİ?

daha fa zla k a ra n lık b ir hava ta ş ıd ığ ı s ö y le n e b ilir. Re­ jim le o rta s ın ıf a ra s ın d a k i iliş k ile ri iki ad a m ın hayâ­ lin d e b ir le ş tir ir o. A d a m la rd a n b irin in e lin d e k i silâh d iğ e rin e d o ğ ru lm u ş tu r. T a b iî ikin ci ad a m ın e lle ri yuk a rd a d ır. İk is in in de g e rg in b ir a tm o s fe r için d e bu­ lu n d u kları

b e llid ir. Z a m a n la

s ilâ h tu ta n

adam

biraz

ra h a tla r; d iğ e ri de h a fifç e e lle rin i in d ire re k ra h a t b ir n e fe s a lır. İki adam a ra s ın d a k i d u ru m daha mı iy id ir, yoksa daha mı kötüdür? A m a lr ik ’e g ö re ,

ş im d ile rd e

ş id d e t te h d id i s ilâ h lı adam dan g e lm e m e k te d ir. R ejim p a s iftir; zo rlu k la k e n d is in i s a v u n m a k ta d ır...» Bu. son y a rım a s ırd a re jim in ken disi için s e ç tiğ i en insancıl g ö rü n tü d ü r b elki de,» d iy o r A m a lrik . «A ynı zam anda en az hoş g örün en i olduğunu

s ö y le m e k

g e re k s iz ­

K im e v e n eye hoş g ö rü n e c e k tir? İş te

bunun c e ­

d ir ...» vabı A m a lrik 'in d e n e m e s in in en o rijin a l v e en şoke e d ic i k ısm ın ı m eyd an a g e tirm e k te d ir: h alkın

ta h rip

e d ic i ta b lo s u . Bu kıs ım d a kötü b ir ş e y in vu kub u lacağım ö n ced en h is s e tm e , g ü v e n s iz lik ve v a rd ır. Tıp kı

kötü

vicdan

Raym ond V V İlliam s’ın [* ] ondokuzuncu

a s ır lib e ra l İn g iliz h ik a y e c ile rin d e n y a p tığ ı d e rle m e ­ d e olduğu g ib i... B ilin diğ i g ib i, bu d e rle m e d e h ik â y e ­ leri y e r alan G eo rg e E lio t, D ic k e n s v e M rs . G askell d e h e r y a zıla rın d a işçi s ın ıfın ın ıs tıra p la rın ı d eğ il de in is ia tifin i d ile g e tir m iş le rd ir .

A m a lrik b ir a y d ın d ır

a m a , bu s ın ıf m e n s u p la rın ın « b ir k im s e n in ken d isin i halk için a d a m as ı» fik rin e b a ğ lılığ ın ı b ir tü rlü kabul