Leyte 1944 [PDF]

Zitiervorschau

Opracowanie graficzne serii: Jerzy Kępkiewicz Okładkę projektował: Michał Bernaciak Ilustracja na okładce: reprodukcja obrazu „The Finał Hour", udostępniona dzięki życzliwości jego autora Carla G. B/ersa Redaktor: Barbara Kosiorek-Dulian Redaktortechniczny: Maria Braszczyk Korekta: Wiesława Zaniewska-Orchowska, Sławomir Popielecki

< CopyrightbyZbigniewFlisowski.Warszawa 1994

ISBN 83-11-082

HISTORYCZNE

BITWY

ZBIGNIEW FLISOWSKI

LEYTE 1944

Dom Wydawniczy Bellona Warszawa

PRZEDMOWA

Wraz z wejściem potężnych sił przeciwnika na zachodni Pacyfik późnym latem i jesienią 1944 r. sytuacja Japonii stała się wyjątkowo trudna. Zagrożone zostały bezpośred­ nio drogi komunikacyjne łączące jej wyspy macierzyste z podbitymi obszarami surowcowymi, zwłaszcza z rafine­ riami w Indiach Holenderskich i Brunei. Dowództwo ja­ pońskiej marynarki wojennej postanowiło przeciwdziałać amerykańskim poczynaniom wszystkimi dostępnymi środ­ kami. Sytuacja skumuluje się w trzeciej dekadzie października, gdy dojdzie do poczwórnej bitwy morskiej i lotniczej - naj­ większej batalii morskiej w dziejach. Do historii przejdzie ona pod nazwą bitwy o zatokę Leyte. Dla polskiego czytelnika jedno z wielkich starć składają­ cych się na tę batalię ma pewien szczególny urok, jest w jakiś sposób romantyczne: oto grupa niewielkich okrę­ tów amerykańskich napotyka niespodzianie rankiem 25 października koło filipińskiej wyspy Samar główne siły floty japońskiej, mogące teoretycznie puścić na dno w błys­ kawicznym tempie tych, których spotkała ta straszna nie­ spodzianka. Ale Dawid broni się zręcznie, zadaje ciosy Goliatowi i zmusza go do odwrotu... Miałem przyjemność i zaszczyt poznania dwóch uczest­ ników tej bitwy, z pochodzenia Polaków - Henry'ego Pyzdrowskiego i Freda Grabosa (sia). Uzupełniłem dzięki nim oraz dzięki lotnikowi morskiemu płk. Howardowi Skidmore i kmdr. ppor. Elmerowi Smithowi pływającemu

na kutrach torpedowych obraz wydarzeń przedstawiony ongi w Burzy nad Pacyfikiem, ZSL CO jestem im serdecznie wdzięczny. Osobne wyrazy wdzięczności należą się amery­ kańskiemu malarzowi maryniście Carlowi G. Eversowi za udostępnienie reprodukcji jego obrazu „The Finał Hour" przedstawiającego ostatnie chwile lotniskowca eskortowe­ go „Gambier Bay" w bitwie 25 października koło wyspy Samar. Fragment jego posłużył nam do kompozycji okład­ ki.

PRZED NAJWIĘKSZĄ BITWĄ

PRELUDIUM NA HAWAJACH

Franklin Delano Roosevelt przybył 26 lipca 1944 roku do Pearl Harbor na pokładzie nowego krążownika „Baltimo­ re". Mimo wszelkich zabiegów wokół utajnienia wizyty na nabrzeżach zgromadził się tłum marynarzy i żołnierzy. Kronikarze odnotowali, że w dwuszeregu admirałów wita­ jących prezydenta, w czasie komendy: „Na prawo patrz!" dwóch wysokich dowódców zwróciło głowy [...] w lewo, ku ogromnemu ukontentowaniu załogi „Baltimore", która okrzykami dała wyraz swej radości. Roosevelt nieprzypadkowo zjawił się w bazie amerykań­ skiej na Hawajach. Powodem jego pojawienia się był wielki spór toczący się w dowództwie sił zbrojnych. Stanął bo­ wiem przed nim trudny problem: jakimi drogami dojść do wysp japońskich. Jak rzucić na kolana przeciwnika, który przegrywał bitwy, ale nie przegrał jeszcze wojny? Siły amerykańskie, wykonując kolejne uderzenia, posu­ wały się dotychczas jakby dwiema drogami, czy raczej wzdłuż dwóch wielkich osi. Część sił dowodzonych przez adm. Chestera Nimitza szła przez środek Pacyfiku, lądując na kolejnych archipelagach i atolach. Druga część, składa­ jąca się przede wszystkim ze znacznych sił lądowych, wspieranych jednak przez flotę i lotnictwo, posuwała się ..dołem mapy", forsując barierę Archipelagu Bismarcka i Nowej Gwinei. Przewodził im gen. Douglas Mac Arthur. Szefowie Komitetu Połączonych Sztabów amerykan-

skich doszli zrazu do wniosku, że wygodniejszą, krótszą i łatwiejszą drogą do japońskich wysp macierzystych bę­ dzie trasa przez środek Pacyfiku wiodąca wzdłuż wysp Bonin, Iwodzima i archipelagu Riu-kiu z Okinawą odległą od południowych brzegów Japonii zaledwie o kilkaset kilometrów. Trasa ta odpowiadała ze wszech miar ad­ mirałom Ernestowi J. Kingowi i Chesterowi Nimitzowi, którzy uważali ją za najbardziej racjonalną. Gen. MacArthur natomiast był przeciwny temu planowi, twierdził bowiem, że główne siły powinno się skupić w celu uderzenia na Filipiny: można utworzyć tu bazy i rozlokować siły do podboju Japonii. Rychłe wyzwolenie Filipin miało ponadto - jego zdaniem - zalety polityczne, gdyż Filipiń­ czycy, którzy rozwinęli ruch partyzancki, spodziewali się pomocy i uwolnienia od jarzma japońskiego. Nieporozumienia między dowódcami i sztabami trwały, Roosevelt uznał więc, że musi się w tę sprawę wmieszać... Przed zaokrętowaniem na „Baltimore" w bazie San Diego na zachodnim wybrzeżu przyglądał się ćwiczeniom desantowym 5 Dywizji Piechoty Morskiej. Po pięciu dniach podróży „prezydencki" krążownik dowodzony przez kmdr. Waltera L. Calhouna wykonał w Pearl Harbor znakomite podejście do nabrzeża 22-B: „[...] tak łagodne, żejego burty -jak ocenił jeden ze świadków - nie zgniotły­ by nawet skorupki orzecha". Następnie rozegrała się scena opisana na wstępie. Dwuszereg admiralski wkrótce znalazł się na pokładzie, z szefem sztabu Floty Pacyfiku wiceadm. Charlesem Mc Morrisem na czele, i jeden po drugim admirałowie zostali przedstawieni prezydentowi. Wkrótce po tym wszy­ scy pożegnali się, z wyjątkiem adm. Nimitza. Roosevelt oczekiwał na drugiego rozmówcę, który dopiero co wylą­ dował samolotem z Brisbane w Australii. Wkrótce do uszu oczekujących dobiegły odgłosy gwizdków policyjnych i wa­ rkot motocykli eskortujących dowódcę Sił Południo­ wo-Zachodniego Pacyfiku - gen. Douglasa MacArthura. Generał przybył ubrany dość nieformalnie, bo w zielone spodnie, skórzaną kurtkę i czapkę feldmarszałka wojsk

filipińskich. Wspiął się zwinnie po trapie wśród ogłuszają­ cych dźwięków gwizdków bosmańskich, zasalutował z gra­ cją banderze okrętu i zniknął z oczu licznym widzom - oczarowanym jego charakterystyczną sylwetką, by poja­ wić się przed obliczem prezydenta. Roosevelt po powitaniu podszedł do wielkiej ściennej mapy Pacyfiku i wskazując ręką wyspę Mindanao, zadał MacArthurowi proste pytanie: - Douglas, dokąd stąd ruszymy? - Leyte, Panie Prezydencie, a potem Luzon. Rozpoczęła się zażarta dyskusja, którą kontynuowano następnie w rezydencji prezydenta w pobliżu znanej plaży Waikiki. MacArthur zdecydowanie bronił sprawy Filipin i ostatecznie Roosevelt przychylił się w zasadzie do jego idei. Podkreślano również, że Japonia ma być zmuszona do poddania się przede wszystkim działaniami lotnictwa, ar­ mii i marynarki, „bez inwazji wysp macierzystych". Tak oto Leyte, średniej wielkości wyspa filipińska, wysu­ nęła się na arenę wojennej historii, a okoliczne morza i cieśniny miały w przyszłości znaleźć się na kartach pod­ ręczników historii wojen morskich. Europa dowiedziała się o Leyte w XVI w., gdy Fer­ dynand Magellan dotarł do niej 16 marca 1521 r. na krótko przed swą tragiczną śmiercią, przeszedłszy przez cieśninę Surigao. W latach sześćdziesiątych tego wieku założyciel Manili-Miguel Lopez de Legaspi - przez pewien czas przebywał na wyspie, zajmując się nawracaniem jej mieszkańców. Obliczono, że w roku 1735 prowincję Leyte, obejmującą także pobliską wyspę Samar, zamieszkiwało ponad 55 000 ludzi. Wskutek pirackich napadów liczba ludności zwiększyła się w wieku XIX i dopiero po zor­ ganizowaniu obrony przed plagą, którą moglibyśmy porów­ nać do nieszczęść spadających na Europę z rąk Wikingów, populacja powiększyła się gwałtownie, osiągając ponad 90 000 mieszkańców na samej wyspie, skupionych głównie w żyznej dolinie Leyte rozciągającej się od północy ku południowi wzdłuż wschodniego wybrzeża. Z wojskowego punktu widzenia największy walor Leyte

stanowiło jej usytuowanie po środku Archipelagu Filipiń­ skiego, skąd blisko było do Luzonu - „stołecznej" wyspy Filipin ze stolicą Manilą. W związku z szykowaną inwazją ogromne znaczenie miały także wyśmienite warunki hydro­ graficzne wschodnich brzegów wyspy. Podejścia były wol­ ne od mielizn i raf, a w zatoce Leyte znajdowały się plaże znakomicie nadające się do lądowania. Wyspa ma spore wymiary: 200 kilometrów w linii północ-południe i 80 w linii wschód-zachód, co umożliwiało ulokowanie na niej znacznych sił w postaci wojska i zaopatrzenia niezbędnego do kontynowania działań na innych wyspach archipelagu. Na konferencji w Quebecu z udziałem prezydenta Sta­ nów Zjednoczonych Franklina Roosevelta i premiera Wiel­ kiej Brytanii Winstona Churchilla Komitet Połączonych Sztabów przedstawił 11 września plan najbliższych działań na Pacyfiku. Lądowanie na filipińskiej wyspie miało być poprzedzone kilkoma akcjami desantowymi w celu zapew­ nienia sobie panowania w powietrzu: - 15 września siły Mac Art hura zajmą odległą o 350 mil od Mindanao wyspę Morotai, z której mogłyby współ­ działać myśliwce w operacji filipińskiej; - 5 października siły Nimitza opanują Peleliu, jedną z wysp Palau, następnie Yap w tym samym archipelagu i atol Ulithi wyznaczony na bazę wysuniętą floty; - 15 listopada siły MacArthura wylądują na Mindanao, 20 grudnia na Leyte 1. REWOLUCJA HALSEYA

Tymczasem w ciągu dwóch dni owo kalendarium przed­ stawione 11 września w Quebecu zostało radykalnie zmie­ nione. Autorem tych innowacji był wiceadm. William F. Halsey, motorem natomiast - działania jego floty. Decyzje Halseya były stanowcze i agresywne w tonie. Na ekspozycji historycznej, którą oglądałem na lotniskowcu „Yorktown" przycumowanym przy „Patriofs Point" w Charlestonie, 1 S . E . M o r i s o n , Leyte. June 1944-January 1945 [w:] History of United States Nami Operations in World War II, Boston 1958, s. 1 1 - 1 2 .

widnieje na poczesnym miejscu motto Halseya: „Hit hard, hit fast, hit oft" (Uderzaj mocno, uderzaj szybko, uderzaj często!) I chyba tak to w wykonaniu jego lotniskowców

wyglądało... Adm. Halsey 26 sierpnia 1944 r. zastąpił wiceadm. Raymonda S. Spruance'a, zwycięzcę z Morza Filipiń­ skiego, i przejął od niego dowodzenie 5 Flotą, która teraz przybrała nazwę 3 Floty. Sztab floty zmienił się, lecz okręty pozostały te same, podobnie jak wtedy, gdy do­ wództwo obejmował Spruance. Zmieniły się kryptonimy zespołów: Zespół Operacyjny 58 (Task Force 58) wiceadm. Marca A. Mitschera stał się teraz Zespołem Operacyjnym 38 (Task Force 38). Długa droga wiodła 62-letniego Halseya na stanowisko dowódcze w ostatnich rozstrzygających bitwach na Pacyfi­ ku. W pierwszej wojnie światowej i przez kilka lat po niej dowodził niszczycielami, dwa lata był attaché morskim w Berlinie, potem szefem sztabu na pancerniku „Wyo­ ming" i dowódcą dywizjonu niszczycieli. Po studiach w akademii marynarki ukończył kurs pilotażu i związał się z lotnictwem morskim - w 1934 r. dowodził lotniskowcem „Saratoga". Do Pearl Harbor wpływał tuż po nalocie japońskim jako dowódca zespołu lotniskowców. Wziął pierwszy odwet na Japończykach na czele zespołu lotnis­ kowców, który wykonał pierwszy nalot na Tokio; uczest­ niczył w bitwie na Morzu Koralowym, w kampanii na Salomonach i w walkach o „Barierę Bismarcka", a także w zajęciu Wysp Admiralicji. Teraz, w decydującym okresie, los dawał mu do rąk potężne narzędzie wojny - flotę, której trzonem były szybkie lotniskowce i pancerniki. Pod rozkazami Halseya znalazło się dziewięć nowoczes­ nych lotniskowców o potężnej sile: każdy miał na po­ kładzie 40 myśliwców, 35 bombowców nurkujących i 10 samolotów torpedowych. Każdy z lekkich ośmiu lotnis­ kowców dysponował 23 myśliwcami i 10 samolotami tor­ pedowymi. Zarówno ciężkie, jak i lekkie lotniskowce roz­ wijały prędkość powyżej 30 węzłów i potrafiły w ciągu doby pokonać odległość od 400 do 600 mil.

Dwa dni po objęciu dowództwa 3 Floty Halsey po­ prowadził okręty do ataków na Wyspy Palau, Yap i Min­ danao oraz na wyspy Bonin z zamiarem sparaliżowania japońskiego lotnictwa, które mogłoby zagrozić nadchodzą­ cym operacjom desantowym. Bombardowania przeprowadzone między 6 i 10 września ujawniły brak oporu powietrznego Japończyków, skłoniło to Halseya do zrezygnowania z dalszych ataków na Min­ danao i skierowania ich na wyspy Visayam w Archipelagu Filipińskim, gdzie znajdowały się większe siły Japończy­ ków. 12 września samoloty z czterech grup lotniskowców wykonały 2400 lotów bojowych, niszcząc - jak oceniano - około 200 maszyn, liczne okręty i obiekty wojskowe. Następnego dnia Halsey pod wrażeniem osiągniętego powodzenia skierował do Nimitza depeszę, w której zalecał zawieszenie operacji desantowych przeciw wyspom Palau, Morotai, Mindanao i lądowanie jak najszybciej na Leyte. Adm. Nimitz przekazał tę sugestię adm. Kingowi i gen. MacArthurowi. Wszyscy oni uświadomili sobie, że wczesne uderzenie na Leyte leżącą pośrodku Archipelagu Filipiń­ skiego może wbić klin w japońskie ugrupowanie wojsk, a wczesny termin uniemożliwi Japończykom doszkolenie pilotów - najbardziej doświadczeni zostali już wyelimino­ wani. Ostatecznie termin lądowania na Leyte wyznaczono na 20 października. Operacja otrzymała kryptonim „King I I " . Desant poprzedzić miały trzy operacje, stanowiące jakby preludia do wielkiego koncertu wojny: - opanowanie wyspy Morotai; - opanowanie wysp Peleliu i Angaur w archipelagu Palau; - wielka powietrzna bitwa nad Formozą i pobliskimi akwenami. Zajęcie Morotai odległej o 350 mil od Mindanao i 200 mil od Celebesu okazało się dla oddziałów desantowych bardzo łatwe. Japończyków było niewielu, zostali od razu pobici, resztki ich wycofały się w góry, gdzie izolowani przetrwali do końca wojny. Amerykanie zyskali nie dokoń-

czone lotnisko, które w ciągu niecałego miesiąca doprowa­ dzili do stanu używalności. 4 października pojawiły się na nim australijskie myśliwce, wkrótce potem także bombow­ ce i samoloty dalekiego rozpoznania, razem 162 maszyny gotowe do wzięcia udziału w kampanii filipińskiej. Był to sukces zyskany niewielkim w sumie kosztem. Nie da się tego samego powiedzieć o przebiegu inwazji na Wyspy Palau należące do archipelagu Karoliny. Od­ kryte ongi przez Hiszpanów, nie cieszyły się przez wieki zainteresowaniem odkrywców i żyły własnym unormowa­ nym w ciągu tysiącleci życiem zgodnym z prawami natury. Podupadająca w XIX w. Hiszpania sprzedała je Niemcom Wilhelma II, który pragnął widzieć pickelhauby także pod palmami, jako niewątpliwą ozdobę krajobrazu i dowód prężności niemieckiej rasy. Gdy pickelhaubę wymiotła spod palm pierwsza wojna światowa, wyspy Palau odziedziczyli Japończycy, którzy rychło zbudowali na nich swoje bazy i przystanie. W roku 1944 przez pewien czas stacjonowała Połączona Flota. Japońskie dowództwo jed­ nak uznało, że wobec rozwoju sytuacji garnizon na wyspach nie ma odpowiedniej siły i przerzucili tu z Chin doborową 14 Dywizję Piechoty dowodzoną przez gen. Sadao Inoue. Nie­ wielką wyspę Peleliu zaczęli oni gruntownie umacniać, a zwłaszcza wwiercać się w skały i tworzyć groty mające stanowić trzon stanowisk obronnych chronionych skałami. Niektóre groty przeznaczono na stanowiska artylerii i za­ opatrzono w stalowe drzwi otwierane automatycznie - po oddaniu strzału działo na powrót znikało w czeluściach pieczary. Pod koniec lata japoński garnizon na Palau, wysepce długiej na dziewięć i szerokiej na trzy kilometry, osiągnął liczebność ponad 5000 pałających chęcią walki ludzi, wyposażonych obficie w ciężką i lekką broń. Amerykańskie wstępne rozpoznanie wytworzyło niepraw­ dziwy obraz; zdjęcia z powietrza i morza nie ujawniły rozmiarów japońskich umocnień i pozycji obronnych. Dla­ tego w trakcie lądowania nastrój piechoty morskiej był dość beztroski, na jednostkach desantowych śpiewano ..Pozdrówcie ode mnie Broadway!" Jednakże oficer ar­ tylerii krążownika „Portland", ostrzeliwującego wyspę, do­

strzegł wkrótce przez morskie szkła stalowe odrzwia w sto­ ku góry otwierające się, aby ukazać działo oddające strzał w kierunku plaż2. Walki po wylądowaniu były zażarte i krwawe. Batalion 1 pułku piechoty morskiej płk. Lewisa Pullera potrzebował dwóch godzin na zdobycie jednego tylko bunkra. Po połu­ dniu piechurom udało się odeprzeć kontratak japońskich czołgów, ponieśli jednak przy tym wielkie straty. Był to dopiero początek zmagań o wyspę Peleliu. Przed piechotą morską wyrósł potężny kompleks wzgórz koralowych Umurgrobol naszpikowany naturalnymi i sztucznymi gro­ tami, silnie obsadzony przez Japończyków panujących nad lotniskiem, które było głównym celem amerykańskich ata­ ków. Bitwa o Peleliu drogo kosztowała Amerykanów: padło 1257 żołnierzy piechoty morskiej i 277 piechurów 81 dywi­ zji. Rannych było ponad 6200. Japończyków zginęło około 10 000 - żołnierzy i cywilów. Wyspy Palau nie stanowiły jednak najważniejszej zdobyczy wrześniowych operacji. Najcenniejszy okazał się atol Ulithi leżący w połowie drogi między wyspami Guam i Peleliu. Półkole o promieniu 1200 mil zatoczone z atolu obejmowało zarówno część Luzonu, jak i Okinawę, przebiegało też blisko Formozy. Nadawało się przeto wspaniale na wysuniętą bazę floty. UWERTURA POD FORMOZĄ

Japońskie lotnictwo, jakkolwiek słabsze jakościowo niż na początku wojny, w dalszym ciągu miało tysiące samolotów gotowych do akcji bojowych. Admirałowie Halsey i Nimitz zdawali sobie doskonale sprawę, że bez poważnego osła­ bienia tej siły, a zwłaszcza w przestrzeniach powietrznych wokół Filipin, operacja inwazyjna w rejonie wyspy Leyte mogłaby przynieść wielkie straty. Do wykonania tego zadania nadawał się przede wszystkim Zespół Operacyjny 38, ze względu na swą siłę i mobilność. 2

G. P. Hunt, Coral Comes high, New York 1946, s. 125.

Dowodzący 3 Flotą, której trzonem w składzie bojowym był Zespół Operacyjny 38, wiceadm. Halsey ze swymi sztabowcami 29 września przybyli do Hollandii na północ no-zachodnim wybrzeżu Nowej Gwinei i tutaj cały dzień uzgadniali plany ofensywy ze sztabowcami Mac Arthura. Następnie polecieli na Palau, gdzie widzieli, jak amery­ kańska flaga wznosi się nad zdobytą wyspą Angaur. Pod­ czas wizyty na Peleliu, na której jeszcze toczyły się walki, Halsey o mało nie został trafiony ogniem japońskich moździerzy. Współtowarzysze podróży twierdzili później, że przygoda, z której ledwie wyszedł żywy, nie zrobiła na nim większego wrażenia, podziwiał natomiast skuteczność niedawno wynalezionego proszku DDT... Halsey i jego sztabowcy 1 października polecieli na świeżo pozyskany atol Ulithi, którego laguna mogła po­ mieścić wszystkie floty świata i zapewnić osłonę przed wielką oceaniczną falą. Na lagunie była już grupa opera­ cyjna lotniskowców kontradm. Geralda F. Bogana, z pan­ cernikiem „New Jersey", oraz grupa operacyjna lotniskow­ ców Fredericka Shermana z flagowym lotniskowcem „Le­ xington" wiceadm. Marca Mitschera, dowódcy Zespołu Operacyjnego 38. W tydzień później (7 października) spot­ kały się one niecałe 400 mil od Saipanu z pozostałymi grupami operacyjnymi lotniskowców dowodzonymi przez wiceadm. McCaina i kontradm. Davisona. Potężny III Zespół Amfibialny wiceadm. Theodora S. Wilkinsona, wchodzący w skład 3 Floty, został przekazany 7 Flocie adm. Thomasa C. Kinkaida, na której miała się opierać inwazja na Leyte. Ponieważ Zespół Operacyjny 38 był teraz całą 3 Flotą, Halsey rozdzielił funkcje dowódcze w ten sposób, że Mitscherowi przekazał dowodzenie opera­ cjami lotniczymi zespołu, a sobie wyznaczanie celów i kon­ trolowanie ruchów okrętów. Halsey i Mitscher mogli być dumni z siły, którą dowo­ dzili: 18 lotniskowców, 6 pancerników, 17 krążowników, prawie 64 niszczyciele, a przede wszystkim blisko 1300 samolotów, których zasięg zadawania ciosów był kilkunas­ tokrotnie większy od zasięgu najpotężniejszych dział. Hal-

sey, któremu los nie dał dotychczas dowodzić w bitwie lotniskowców, do czego był w pełni przygotowany (pod Midway i Marianami dowodził Spruance), rwał się do walki i zdawał sobie sprawę, że będzie ona decydująca. W przygotowaniu lotniczym operacji na Filipinach na­ stąpił podział ról. Potężne bombowce B-29 startujące z lot­ nisk chińskich oraz bombowce średniego zasięgu uderzyć miały na brzegi Chin zajęte przez Japończyków, bombowce generała George'a C. Kenneya, bazujące na Nowej Gwinei, Biaku, a wkrótce także na wyspie Morotai, miały uderzyć na południową część Filipin oraz wyspy dzisiejszej In­ donezji. Natomiast flota miała się zająć częścią północną Filipin, sąsiednią Formozą i wyspami Riukiu, z których najbardziej jest znana Okinawa. Najlepszym kąskiem dla lotnictwa pokładowego zespołu była oczywiście Formoza. 12 października flota Halseya i Mitschera wyszła o świcie na pozycje odległe o 90 mil od wyspy. Każdej grupie operacyjnej lotniskowców wyznaczono do bombardowania określony sektor wyspy. Japońskimi siłami na Formozie dowodził wiceadm. Shigeru Fukudome, dowódca 2 Armii Lotniczej, znany perfekcjonista szkoleniowy. Teraz jednak, gdy większość japońskich pilotów miała wylatanych po 100 godzin, trudno było o doskonałość. Przed amerykańskim uderzeniem Fukudome przerzucił na Formozę część swojej armii z wyspy Kiusiu. Przyleciały także na ląd samoloty z japońskich lotniskowców. Fukudome wspomina: ,,[...]Nasze myśliwce w wielkiej sile rzuciły się z góry na nadlatujące samoloty nieprzyjaciela [...] Było kwestią paru chwil i samoloty jeden po drugim poczęły spadać w płomie­ niach. »Dobra robota, ogromny sukces! Klaskałem w dłonie«... Niestety, gdy przyjrzałem się bliżej, odkryłem ku mojemu nagłemu rozczarowaniu, że owe zestrzelone ma­ szyny... były naszymi myśliwcami, a te dumnie krążące nad naszymi głowami były samolotami nieprzyjaciela [...]"3 Fukudome

z

przerażeniem

ujrzał,

że

jego

samoloty

3 S. F u k u d o m e , The battle ofFormosa [w:] The Japanese Navy in World War II, Annapolis 1986, s. 347.

i wielką łatwością zapalają się, a amerykańskie, nawet postrzelane, nie płoną lub tłumią pożary. O godzinie 19.00 dowódca japoński rzucił do akcji przeciw Zespołowi Operacyjnemu 38 samoloty torpedowe ż wyspy Kiusiu. Niewiele jednak zwojowały. Część została zestrzelona przez osłonę myśliwską, część przez artylerię przeciwlotniczą okrętów. Bilans trzydniowych ataków był dla Japończyków pora­ żający. Sam Fukudome przyznaje, że stracił 179 samolo­ tów w atakach na okręty amerykańskie i 150 w walkach nad Formozą. Straty w instalacjach były ogromne, a oś­ rodek zbrojeniowy w Takao obrócono w perzynę. Japońska propaganda, wykorzystując i mnożąc straty zadane amerykańskiej flocie, wmawiała swoim odbiorcom, że flota wroga legła na dnie pod ciosami „Orłów Cesar­ stwa", gdy w istocie udało im się uszkodzić torpedami zaledwie dwa krążowniki: „Houston" i „Canberra". Japo­ nię ogarnęła fala optymizmu: odniesione wielkie zwycięs­ two uczczono w całym kraju. Ukazał się nawet reskrypt cesarski. Halsey przekazał głównodowodzącemu Flotą Pa­ cyfiku adm. Nimitzowi sygnał, w którym informował, że wycofuje się „w stronę nieprzyjaciela po wyratowaniu wszystkich okrętów 3 Floty zatopionych przez Radio To­ kio"4. Trwały jeszcze zażarte walki o Peleliu, gdy w stronę Filipin ruszyła potężna amerykańska armada. Druga stro­ na konfliktu - kierownictwo państwa i sił zbrojnych Japo­ nii - postanowiła rzucić do walki wszystko, czym dys­ ponowała, przede wszystkim główne siły floty cesarstwa. Zbliżała się operacja mająca doprowadzić do największych zmagań morskich i powietrznych w dziejach. 4

M o r i s o n , op. cii., s. 109.

CIOS W ŚRODEK ARCHIPELAGU

Na początku października siły inwazyjne wyznaczone do opanowania wyspy Leyte zaczęły się koncentrować na Wyspach Admiralicji oraz w bazach północnego wybrzeża zachodniej Nowej Gwinei. Zgrupowano tu ponad 700 jednostek pływających, które przewieźć miały w stronę Filipin prawie 70 000 żołnierzy. Oczywiście na początek. Sama 7 Flota wiceadm. Kinkaida obejmowała 157 jednos­ tek bojowych, 420 desantowych, 84 jednostki patrolowe, hydrograficzne i trałowce, 73 pomocnicze. Osłonę zapew­ nić miał trzon 3 Floty wiceadm. Halseya, czyli Zespół Operacyjny 38 wiceadm. Mitschera. Miał on osłaniać siły 7 Floty przed możliwym atakiem jednostek nawodnych przeciwnika, a w razie potrzeby, przy sprzyjających okolicz­ nościach, przejąć inicjatywę i zniszczyć jego siły. Lotnic­ two pokładowe przedstawiało się imponująco. Liczyło 1280 maszyn; w pogotowiu, do wsparcia operacji, znajdowało się około 300 ciężkich bombowców 5 i 13 armii lotniczych. Istotna rola miała przypaść 29 okrętom podwodnym - ich zadaniem było prowadzenie rozpoznania operacyj­ nego zarówno koło baz nieprzyjacielskiej floty, jak i na zachodnich podejściach do Filipin, a zwłaszcza u wejść do cieśnin prowadzących do brzegów inwazyjnych. Wszystkie jednostki podwodne były wyposażone w radiolokatory umożliwiające wczesne wykrycie przeciwnika. Jeśli się zważy odległość dzielącą północne wybrzeże zachodniej Nowej Gwinei od Leyte (1250 mil morskich), nie dziwi, że wymarsz floty obejmującej także jednostki desantowe musiał się rozpocząć już na początku drugiej

dekady października. Większość sił przeznaczonych do lądowania przećwiczyła desantowanie wojsk na małych wyspach, atolach i na brzegach Nowej Gwinei. Faza przy­ gotowań do inwazji była wyjątkowo uciążliwa dla żoł­ nierzy stłoczonych w ciasnych jednostkach desantowych rozżarzonych tropikalnym słońcem. Zwłaszcza ci żołnierze, którzy od dawna znajdowali się w pogotowiu, skłonni byli upatrywać w wojnie tylko „zorganizowaną nudę". Podob­ nie jak ich poprzednicy z operacji desantowych na Wyspach Gilberta i Marshalla, żołnierze woleli walkę od wyniszczającego czekania. Pewnym urozmaiceniem było docieranie poczty (korespondencja co najmniej z miesięcz­ nym opóźnieniem). Pisanie listów, w których właściwie nic interesującego nie można było przekazać ze względu na tajemnicę wojskową, nie sprawiało już przyjemności. W celu przewiezienia i wysadzenia desantu na brzegach zatoki Leyte główną część 7 Floty podzielono na dwa zgrupowania uderzeniowe: - Północne Zgrupowanie Uderzeniowe kontradm. Da­ niela E. Barbeya, którego zadaniem było wysadzenie na ląd, w niewielkiej zatoce San Pedro, koło miasteczka Tacloban - stolicy prowincji Leyte (plaże: „Biała" i „Czer­ wona"), 10 Korpusu (24 Dywizja Piechoty, 1 Dywizja Kawalerii) gen. mjr. Franklina C. Siberta. Ze zgrupowania wydzielono grupę uderzeniową do opanowania wyspy Panaon (naprzeciw południowego cypla Leyte) przewidzianą na bazę kutrów torpedowych; Południowe Zgrupowanie Uderzeniowe wiceadm. Theodore’a S. Wilkinsona, którego zadaniem było wysa­ dzenie na 4,5-kilometrowym piaszczystym brzegu na pół­ noc od miasta Dulag (plaże: „Pomarańczowa", „Niebies­ ka", „Fioletowa" i „Żółta") 24 Korpusu gen. mjr. Johna R. Hodge'a (7 i 96 dywizje piechoty). Po wylądowaniu korpus uderzyć miał na północ, na spotkanie 10 Korpusu po czym utworzyć wspólnie przyczółek o froncie około 20 kilometrów 1. 1

M o r i s o n , op. cit., s . 5 6 .

W awangardzie sił desantowych zmierzających w stronę wyspy Leyte szły niewielkie jednostki pływające, które miały usunąć miny, spodziewane zwłaszcza między niewiel­ kimi wyspami odgradzającymi zatokę Leyte od otwartego morza. Owe niewielkie jednostki powinny przetrałować podejścia do zatoki Leyte i wykonać rozpoznanie hydro­ graficzne. Ubezpieczać je miały pancerniki i krążowniki grupy wsparcia ogniowego kontradm. Jesse B. Oldendorfa, sprawującego dowództwo w zatoce, tj. do 20 października, do czasu przybycia dowódcy 7 Floty wiceadm. Kinkaida. W planie inwazji przewidziano opanowanie wysp blokują­ cych podejścia do brzegów zatoki Leyte przez grupę sztur­ mową „Dinagat" zaokrętowaną na ośmiu niszczycielach eskortowych i wspieraną przez krążowniki lekkie „Denver" i „Columbia". U WRÓT DO ZATOKI LEYTE

Trałowanie kanału podejścia pod wysepkę Suluan roz­ poczęło się 17 października o godzinie 6.30. Dwadzieścit minut później japoński garnizon przekazał o tym wieść adm. Toyodzie, dowódcy Połączonej Floty, co miało wpły­ nąć decydująco na późniejszy rozwój wydarzeń. O godzinie 8.09 krążownik „Denver" rozpoczął „bal", otwierając ogień przeciw japońskim urządzeniom na wysepce z odleg­ łości 6500 jardów. O 8.20 wylądowała na Suluanie kom­ panią „D" 6 batalionu „Rangersów" i wkrótce obezwład­ niła 32-osobową załogę oraz zajęła latarnię morską, już wyłączoną z akcji pociskiem krążownika. Wkrótce kom­ panie ponownie zaokrętowano do kolejnych zadań. Fala tymczasem się wzmogła wraz z silnym wiatrem. Lądowanie na wyspach Homonhon i Dinagat odbyło się bez szczegól­ nych wydarzeń następnego dnia, choć w trudnych warun­ kach atmosferycznych. Na wyspie Dinagat Japończyków zniszczyli filipińscy partyzanci dowodzeni przez amerykań­ skiego lotnika, kpt. Hemingwaya, zdobywając wiele map morskich i dokumentów, które przydały się później przy atakowaniu Okinawy. Około południa wiatr ucichł, fala

opadła i desant na Homonhon odbył się w warunkach optymalnych, ku pewnemu wszakże rozczarowaniu „Ran­ gersów", którzy narzekali: Jesteśmy tu wreszcie z tą całą cholerną amunicją i nic nie widać, ani jednego Japończyka! Po południu 18 października wyspy leżące u wejścia do zatoki Leyte zostały opanowane, przedtem jednak nastąpi­ ło krótkie interludium pełne niepewności: są miny dryfują­ ce w zatoce, czy ich nie ma? Kontradm. Oldendorf otrzy­ mał rankiem sprzeczne co do tego meldunki; ostatecznie -podejmując ryzyko - postanowił o godzinie 9.00 wejść do zatoki Leyte z trzema trałowcami na czele kolumn i flago­ wym krążownikiem „Louisville" z przeciwminowymi para­ wanami. Główne jego siły swymi ciężkimi okrętami zaczęły wchodzić do zatoki wytrałowanym kanałem obok wyspy Homonhon. Oldendorf zamierzał osłaniać ogniem swych potężnych okrętów grupy rozgradzające, które miały oczyś­ cić bezpośrednie podejście do wyznaczonych plaż lądo­ wania. Transportery po zbliżeniu się do brzegu dostały się pod ogień; ostrzeliwane były także niszczyciele transportowe. Brzeg z kolei został obłożony ogniem „na oko", bo niewie­ le było na nim widać. Ostatecznie płetwonurkowie stwier­ dzili brak przeszkód na przyszłych odcinkach lądowania i to było najważniejsze. Na noc okręty wsparcia ogniowego zostały wprowadzo­ ne do zatoki i tam rozmieszczone. Po północy spokojny przebieg operacji został zakłócony, gdyż niszczyciel „Chickasaw" natknął się na dryfującą miną. Okręt miał pecha, bo tuż potem zderzył się z kolejną miną, nabrał przechyłu i trzeba go było odholować. Niszczyciel ocalał, ale zginęło na nim 23 ludzi, a 9 zostało rannych. Rankiem następnego dnia siły wsparcia ogniowego roz­ dzieliły się na grupę północną i południową, stosownie do planu jutrzejszej operacji desantowej, i ostrzeliwały wy­ brane odcinki, a grupy rozgradzające kontynuowały prace rozpoznawcze. Zdaniem Oldendorfa stracono tego dnia zbyt wiele amunicji, obficie rażąc brzegi pociskami i przy

okazji niszcząc zabudowania Bogu ducha winnych Filipiń­ czyków. W tym czasie osłonę powietrzną zapewniały samoloty z lotniskowców eskortowych kontradm. Thomasa L. Sprague'a. Ich głównym zadaniem było zapewnienie panowania w powietrzu nad wschodnią częścią wyspy i zatoką Leyte. Samoloty wykonały 471 lotów bojowych, atakując między innymi lotniska na wyspach: Leyte, Cebu, Mactan i Negros, na ogół bez oporu Japończyków. Oldendorf i Sprague w napięciu czekali wieczorem 19 października na pojawie­ nie się głównych aktorów dramatycznego widowiska, które miało się rozegrać w zatoce Leyte następnego dnia. AKTORZY WCHODZĄ NA SCENĘ

Na godzinę przed północą obydwa zespoły uderzeniowe znalazły się w pobliżu wejścia do zatoki Leyte. Na czele szedł wiceadm. Wilkinson dowodzący Południowym Zgru­ powaniem Uderzeniowym. O godzinie 23.00 jego okręt sztabowy „Wasatch" znalazł się 17 mil na wschód od północnego przylądka wyspy Dinagat - Desolation Point. Wszystko zostało tak obliczone, aby wraz z przypływem obydwa zespoły mogły wysadzić na ląd wojska o godzinie 10.00 następnego dnia. Żołnierze widzieli z pokładów wyspę Homonhon, po prawej burcie, słabo rysującą się w ciemnościach. Ze wschodem słońca ponad pokrywą chmur, zalegającą nad horyzontem, ujrzeli szary, o poszarpanych zarysach, kształt na zachodzie. To była wyspa Leyte! Zespoły podzieliły się teraz: Barbey poszedł ze swoim na północny wschód ku zatoce San Pedro (w nocy jeszcze oddzieliła się odeń grupa mająca atakować wyspę Panaon); Wilkinson zaś na wschód, w stronę kotwicowiska vis-a-vis miasteczka Dulag. Nietrudno było się domyślić, że z brze­ gu, z głębi kokosowych gajów tysiące filipińskich oczu wpatrywało się w okręty, oczekując za chwilę klęski znie­ nawidzonych Japończyków. O godzinie 6.45 kontradm. Barbey dał swym siłom

rozkaz rozwinięcia i transportowce zaczęły wychodzić na wyznaczone pozycje. Tymczasem na pozycje artyleryjskie wyszły pancerniki ogniowego wsparcia, starzy znajomi z Pearl Harbor: „Maryland", „West Virginia" i pancernik „Mississipi" pod dowództwem kontradm. George L. Weylera. Do godziny 9.00 każde z potężnych dział pancerników wystrzeliło po 30 pocisków w rejon plaż lądowania Zgru­ powania Północnego. Ich miejsce zajęły okręty bliskiego wsparcia, obrzucając brzeg tysiącami pocisków lżejszego kalibru. Jednostki de­ santowe były gotowe do ataku na plaże odległe o 4,5 km, osłaniane przez bombardowanie, które osiągnęło apo­ geum. O 9.43 ruszyły. Na czele szły kanonierki rakietowe LCI *, które rozpoczęły wyładowywanie pełnego zestawu 5500 rakiet. Ukryci na wzgórzach Japończycy odpowie­ dzieli ogniem moździerzy, który miał trwać dwie godziny. Żołnierze 24 pułku piechoty, osiągnąwszy brzeg po siedmiu minutach, byli już prawie 300 metrów w głębi lądu, posu­ wając się bez oporu ze strony przeciwnika. Najciekawsza relacja z lądowania na plażach Leyte po­ chodzi jednak z odcinka, na którym operowało Południo­ we Zgrupowanie Uderzeniowe. Oto, co pisze uczestnik wydarzeń, ppor. Stewart W. Hellman: „[...] Gdy odbijaliś­ my od okrętu, linia brzegu była wciąż niewidoczna w opa­ rzę dymu i porannej mgły, ale gdy podeszliśmy bliżej, mogliśmy rozróżnić Catmon Hill na prawo od dziobu, a następnie Libaman Head. Były to punkty terenowe, które studiowaliśmy podczas naszej kilkudniowej podróży poprzedzającej przybycie pod Leyte. Szybko posuwaliśmy się po względnie spokojnym morzu przez gąszcz sprzętu desantowego, aby ostatecznie wy­ chynąć na otwarty akwen, gdzie wszyscy wykrzyknęli: »Jest tam!« Patrolowiec był na pozycji i czekał na nas. Była prawie dziewiąta, około godziny zabrało nam dojście do kontrolnego okrętu. Gdy jego dowódca witał nas na * Owe Landing Craft Infantry (LCI) dzieliły się na: LCI (G), czyli Gunboats = kanonierki, LCI (m) = Mortar = moździerzowe i LCI (R) Rocket = rakietowe.

pokładzie, po raz pierwszy zdaliśmy sobie sprawę ze stra­ szliwego huku przedinwazyjnego bombardowania. Za rafą z naszej prawej burty jakiś niszczyciel miotał pociski prze­ ciwpancerne na nasz właśnie odcinek plaży; gejzery wody i ziemi wylatywały w górę, gdy artylerzyści marynarki przeorywali każdy cal plaży od wód przybrzeżnych do drzew palmowych. Krążowniki i pancerniki, chodząc tam i z powrotem, robiły z plaży piekło na ziemi. Ponad naszymi głowami grzmiały nasze samoloty, parami albo w grupach od sześciu do ośmiu, każdy ze swym osobnym niszczycielskim zadaniem przed wyjściem naszych oddzia­ łów na brzeg. Na lewo od dziobu wszystko wyglądało na kompletnie zbombardowane. W kilku punktach szalały pożary i kolum­ ny dymu unosiły się prosto w błękitne teraz niebo. Nie było znaku życia na plażach. Linia drzew palmowych 25 do 30 jardów od linii wody na plaży »Fioletowej 2« wytrzymała jednak ogień okrętów i trawa u ich stóp była wciąż jeszcze zielona. Ten teren za plażami będzie po­ trzebował jeszcze większej uwagi. Rzut oka na nasz okręt kontrolny pokazał pierwsze fale czołgów pływających, któ­ re formowały się i zdążały do pozycji wyjściowej. I oto z naszej lewej burty długa linia kanonierek LCI, idąc równolegle do linii brzegowej, rozpoczęła manewrowanie końcowym piętnastominutowym uderzeniem na wszystkie plaże na północ i południe od Dulag. Gdy kanonierki LCI skierowały się do brzegu, otrzymaliśmy rozkaz: »Wysadzić desant na ląd!« i Buck dał sygnał nakazujący pierwszemu rzutowi, przeznaczonemu plaży »Fioletowej 2«, iść w stro­ nę brzegu: żadna siła na ziemi nie mogła nas teraz za­ trzymać. Hałaśliwie, ale metodycznie mijały nas czołgi pływające z wielu przekazywano nam znaki pozdrowień przyjęte pow szechnie przez jankesów: ręka, w której kciuk i palec wskazujący tworzyły koło, a pozostałe trzy palce były rozczapierzone - co oznaczało w języku wojsk desanto wych »Wykonujecie dobrą robotę«. Odpowiedzieliśmy im tym samym i znów zajęliśmy się postępami LCI.

Gdy te niewielkie kanonierki zajęły pozycje bliżej brze­ gu, otworzyły szybki ogień ze swej szybkostrzelnej broni. Huk był straszliwy. Niszczyciele także wzmogły ogień, ogłuszając nas - mogliśmy się na pomoście porozumiewać tylko na migi... Krążowniki i pancerniki upomniały się poważnie o swoje i słyszeliśmy, jak pociski gwiżdżą nam nad głowami niczym Broadway Express mijający małą stację. Ale końcowe uderzenie miało dopiero nadejść. Kanonier­ ki podchodziły teraz do brzegu i potężnym »słłłłuuuusz«, którego nie da się opisać, wywaliły swoje rakiety. Jeśli przedtem piekło nie otworzyło swoich podwoi, uczyniło to teraz. Z gromkim hukiem tysiące rakiet pokryło każdy - praktycznie — cal kwadratowy na plażach i poza nimi. »Fioletowa 2« była przez chwilę obłożona grubą warstwą oślepiających i wybuchających płomieni. Oto była siła wojny działająca przeciw siłom natury i nie mogło być wątpliwości co do wyniku. To co przed chwilą się zieleniło, teraz zamieniło się w popiół... To co przed chwilą rosło, teraz zostało wypalone. Co było bujną dżunglą i miejscem, w którym można się było ukryć, teraz stawało się nagą, zmierzwioną, pokrytą pyłem dymiącą pustynią2. Kanonierki zrobiły miejsce dla podchodzących do plaży „Fioletowej 2” pierwszych rzutów „aligatorów". Autor cytowanej relacji ujrzał początek ognia japońskich moź­ dzierzy. Pociski grupowały się wokół brzegu i tylko kilka przelotów rozerwało się w morzu niedaleko jednostki kont­ rolnej. „Chłopcy w ,LVT byli teraz zdani wyłącznie na siebie - pisze Hellman. - We wszystkich operacjach amfibijnych zawsze pozostaje tych ostatnich kilka jardów, gdy nasze wojsko musi iść samotnie. Bez względu na to, jak intensyw­ ny jest ogień, trzeba go przerwać po to, by nie zostały trafione własne oddziały. . [...] Pierwszy rzut czołgów znalazł płytką wodę i wolno ich korpusy wynurzyły się ociekając, a gąsienice wgryzły się 2 S. W. Hellman, Leyte Landing [w:] S. E. Smith, The United States Navy in World War II, New York 1966, s. 836.

solidnie w ciemny, wulkaniczny piasek plaży. Wspinając się uporczywie na szczyt linii wydm przekroczyły ją, posuwa­ jąc się do przodu i wystrzeliły kilka pocisków w godnej odpowiedzi karabinom maszynowym jazgocącym z pod­ szycia leśnego za plażą... Na wszystkich plażach lądowań Południowego Zgrupowania Uderzeniowego rozgrywały się te same sceny. Pierwszy rzut uchwycił brzeg [...] Czołgi wykręcały teraz wolno w prawo i w lewo. Można było niemal usłyszeć, jak chłopcy mówili: »Rozejrzyjmy sie i zobaczmy, co u diabła się dzieje«" 3 Za pierwszym rzutem poszedł drugi, trzeci, czwarty... Ppor. Hellman ujrzał wkrótce na brzegu pierwsze straty -jakiś czołg został trafiony i ktoś wzywał pomocy medycz­ nej. „Słońce prażyło z nieba i wszystkim wyciskało ostatnie poty. Kuchnia dostarczyła trochę zimnej lemoniady, co było strzałem w dziesiątkę i pomogło przywrócić Buckowi jego słabnący głos. Miał piękny mechaniczny gigantofon, ale prawie o nim zapomniał, rycząc do przepływających sterników. Było naturalne, że kilku się zagubiło. »Czy to Plaża Niebieska?« - rozległo się wołanie z naszej lewej burty. Ujrzeliśmy jednostkę LCM wyładowaną amunicją. Przy sterze stał niski, rudowłosy i piegowaty chłopak wykrzykujący pytanie przez złożone wokół ust dłonie »Następna plaża na północ!« - odkrzyknął Buck dodając »To pewne, zgłoś się do swojej jednostki kontrolnej«[...]4 POWRÓT MACARTHURA

Gen. MacArthur znajdował się na krążowniku „Nashville" o dwie mile od brzegu, obserwując przebieg desantu. Przez lornetkę widział fale przyboju rozbijające się o plaże i po­ kryte dżunglą wzgórza w dalekim tle. „Z mojego stanowiska obserwacyjnego miałem wyraźny widok na wszystko, co się działo. Wojsko lądowało na 3 4

Tamże, s. 837. Tamże, s. 838.

»plaży Czerwonej« koło Pało, »Białej« koło San Jose i na południowym cyplu Leyte na maleńkiej wyspie Panaon... Na północy X Korpus pod generałem majorem Frank­ linem C. Sibertem, w składzie 1 Dywizji Kawalerii i 24 Dywizji Piechoty; na południu XXIV Korpus pod genera­ łem majorem Johnem R. Hodge'm, w składzie 7 i 96 dywizji piechoty. Ogólne dowództwo nad wojskami lądo­ wymi sprawował generał porucznik Walter Krueger z 6 Ar­ mii" 5 MacArthur postanowił lądować na brzegu z trzecim rzutem wraz ze swymi filipińskimi przyjaciółmi: Osmeną, Valdezem i Carlosem Romulem, który był z nim razem na Bataanie. Oto co pisze we wspomnieniach: „Gdy wolno żłobiliśmy fale w stronę »Plaży Czerwonej«, narastały głosy wojny. Słyszeliśmy teraz przenikliwy ryk silników samolotów nurkujących nad naszymi głowami, by ostrzeli­ wać i bombardować nieprzyjacielskie pozycje w głębi lądu. A potem dobiegły do nas ciągłe wybuchy pocisków floty. Gdy podeszliśmy bliżej, usłyszeliśmy okrzyki naszych żoł­ nierzy, którzy wydawali i potwierdzali rozkazy. A później z bliska dobiegł jednostajny grzechot. Z łatwością mogłem rozróżnić specyficzny, urywany bulgot japońskiego karabi­ nu maszynowego - jak się zdaje odległego o nie więcej niż 100 jardów od linii brzegowej. Mieliśmy w nozdrzach dym palących się drzew palmowych i dochodziło do nas ciągłe trzaskanie płomieni. Sternik opuścił rampę 50 jardów od brzegu i weszliśmy do wody. Trzeba mi było 30-40 kroków dla osiągnięcia suchego lądu, ale był to jeden z marszów mających dla mnie największe znaczenie. Gdy go ukończyłem i stanąłem na piasku - wiedziałem, że powróciłem wbrew moim sta­ rym nieprzyjaciołom z Bataanu, ujrzałem bowiem błysz­ czące na ciałach poległych japońskich żołnierzy odznaki doborowej dywizji generała Hommy"6. W bezpośrednim sąsiedztwie nieprzyjaciela, wśród roz­ poczynającego się deszczu, MacArthur przez radiostację 5 D . M a c A r t h u r , Return [w:] S m i t h , The United Slates Navy..., s. 839. 6Tamże,

s. 839-840.

połową wygłosił do Filipińczyków przemówienie. Zaczyna­ ło się ono od słów: „Filipińczycy - powróciłem. Dzięki łasce Wszechmocnego Boga nasze siły zbrojne znów stoją na ziemi Filipin - ziemi uświęconej krwią naszych dwóch narodów"... Wymieniwszy towarzyszących mu polityków filipińskich, wezwał naród Filipin do powstania i walki przeciwjapońskim okupantom. Następnie mówił o historii świata, o roli w niej Filipińczyków, i o „świętym Graalu prawego zwycięstwa". Historycy odnotowali słabą recepcję tych słów na po­ kładach okrętów zapełnionych ludźmi ciężko w czasie pokoju spracowanymi i mało wrażliwymi na sformułowa­ nia górnolotne, a zwłaszcza nawiązujące do średniowiecz­ nej historii, której Stany nie miały. Bo - jak pisze amery­ kański historyk, któremu nieobca jest metoda porównaw­ cza: „Japończycy mogą walczyć dla swego cesarza, Niemcy dla podboju i sławy, Brytyjczycy dla króla i ojczyzny, ale Amerykanie walczą, aby wypełnić do końca nieprzyjemny, choć konieczny obowiązek". Już po wojnie dowódca japońskiej armii broniącej Fili­ pin - gen. Tomoyuki Yamashita, zdobywca Singapuru, zwany „Tygrysem Malajów” - wyznał, że ani przez chwilę nie uwierzył w zaprezentowane mu zdjęcie gen. MacArthura wychodzącego na brzeg Leyte. Był niezachwianie przekonany, że zainscenizowano rzecz całą na brzegach Nowej Gwinei, nie posądzał swego przeciwnika o odwagę przybycia na linię frontu. Gdyby o tym wiedział, rzuciłby swą całą siłę powietrzną do samobójczego ataku na miejsce postoju MacArthura, aby pomścić śmierć Yamamoty. POSTĘPY' NA LĄDZIE — STRATY W ZATOCE

Jedna dywizja, którą Japończycy mieli na Leyte, nie mogła wiele zdziałać poza opóźnianiem posuwania się wielokrot­ nie przeważającego przeciwnika. Po doświadczeniach z Saipanu dowódcy japońscy doszli do wniosku, że nie ma sensu fortyfikować brzegu i umocnili się na wzgórzach panujących nad przewidywanym rejonem lądowania z za­

miarem wycofania się na linię obronną przebiegającą u podnóży pasma górskiego. Przynajmniej taka była wstę­ pna koncepcja. W dniu lądowania w południowym sektorze działań inwazyjnych amerykańska 7 Dywizja opanowała miastecz­ ko Dulag, dość zmaltretowane ogniem dział morskich, a 96 Dywizja przegnała Japończyków z ich głównego punktu oporu - wzgórza 120, na którym podniesiono flagę amerykańską. W sektorze północnym działań na brzegach zatoki Leyte 24 Dywizja zdobyła 21 października miasto, lotnisko i port Tacloban, w dobrej formie, zdolny przyj­ mować nawet duże statki, co nie było bez znaczenia dla kontynuowania operacji. Grupa pułkowa 21 pułku piechoty opanowała bez oporu wyspę Panaon, która miała się stać bazą wypadową kut­ rów torpedowych do działań w cieśninie Surigao. Od razu też zaczęto infiltrować sąsiednią wyspę Samar przez wą­ ziutką cieśninę San Juanico. O północy tego dnia na lądzie znalazło się 132 400 żołnierzy i 200 000 ton wszystkiego, co potrzebne do walki. Gen. por. Walter Krueger, dowódca 6 Armii, rozwinął swoje stanowisko dowodzenia na brzegu o godzinie 16.00 24 października, co ewidentnie oznaczało zakończenie pierw­ szej i najważniejszej fazy działań amfibijnych morskiej armady uderzeniowej. Straty w tej fazie były stosunkowo niewielkie - w dniu lądowania zginęło w działaniach desan­ towych 50 ludzi, głównie od ognia japońskich moździerzy, którym udało się trafić kilka okrętów desantowych przy brzegu. Grupa wsparcia ogniowego poniosła wszakże do­ tkliwą stratę - japońska torpeda wytrąciła z akcji lekki krążownik „Honolulu", który dotychczas uważany był raczej za okręt szczęśliwy. Od wybuchu poległo 60 maryna­ rzy i oficerów; z 13-stopniowym przechyłem okręt został odholowany w głąb zatoki. To wydarzenie oraz konieczność umieszczenia w zatoce części nie rozładowanych transportowców skłoniły dowód­ ców do postawienia zasłony dymnej wokół kotwicowiska, co wszakże bywa bronią obosieczną. Okazało się to zaraz

po pojawieniu się pierwszego japońskiego samolotu. Bez­ ładna strzelanina przy słabej widoczności doprowadziła do tragicznych rezultatów. „Honolulu" - nie dość że trafiony torpedą - dostał od nie zidentyfikowanego własnego okrę­ tu pocisk 20-milimetrowy w stanowisko artylerii przeciw­ lotniczej i stracił 16 ludzi; okręt-dok „Lindenwald" „zaro­ bił" w podobny sposób pocisk 127-milimetrowy, tracąc 6 marynarzy. Mimo strat utrzymywano zasłonę dymną do rana, kiedy pojawiła się osłona myśliwców startujących z lotniskowców eskortowych. Pogoda zresztą sprzyjała działaniom powietrznym, wiat­ ry nie były silne i samoloty z dwóch grup lotniskowców eskortowych kontradm. Sprague'a, wspierając aktywnie wojska, które rozszerzały przyczółek, wykonały do 23 października 855 lotów. Nie marnowano bomb na pasy startowe lotnisk, ponieważ Japończycy nadzwyczaj szybko radzili sobie z ich naprawianiem, lecz skupiono wysiłek na niszczeniu samolotów i w ciągu trzech dni unieszkodliwio­ no 125 sztuk - na lotniskach na Leyte oraz wyspach Cebu, Negros, Panay Bohol i w północnym Mindanao. Osłona powietrzna nie przeszkodziła wszakże desperac­ kiemu japońskiemu pilotowi, który rankiem 21 paździer­ nika skierował swą uszkodzoną już być może maszynę w stronę krążownika „Australia", weterana walk na południowo-zachodnim Pacyfiku, i wbił się w jego pomost bojowy. Zginął dowódca okrętu kmdr E. F. W. Dechaineux i 19 marynarzy, rannych było 54 z komodorem Johnem A. Collinsem, najstarszym oficerem australijskim uczestniczącym w operacji. „Australia" i „Honolulu" wkrótce odeszły do bazy na wyspie Manus. Trafienie „Australii" przez japoński samolot było zaledwie skrom­ nym początkiem tego, czego świadkiem miały być wody Filipin w najbliższych dniach. Po zdobyciu w drugim dniu po lądowaniu lotnisk Dulag i Tacloban saperzy przystąpili natychmiast do ich urucho­ mienia z pomocą ochotnych Filipińczyków. 25 paździer­ nika Dulag było w takim stopniu przygotowane, że mogło od biedy przyjmować samoloty mimo niektórych słabszych

miejsc w nawierzchni pasa startowego. Tacloban natomiast porównał ktoś do galaretki przykrytej cienką warstwą rafy koralowej - z racji podskórnych wód. Gen. Krueger, który odwiedził lotnisko, przepowiedział saperom, że jeśli w cią­ gu 24 godzin nie nawiozą dość szutru, aby je umocnić, to będą wkrótce kopać sobie wnęki, aby przeżyć nieprzyjaciel­ skie naloty. Tak czy inaczej - pokryto powierzchnię kil­ kunastocentymetrową warstwą piasku i żwiru, co okazało się zbawienne dla prawie stu maszyn, które musiały tu lądować po dramatycznej walce lotniskowców eskorto­ wych. PRZED NAJWIĘKSZĄ BITWĄ

Transportowce i okręty desantowe, pozbywszy się ładun­ ku, odchodziły w głąb zatoki i około północy 24 paździer­ nika na wodach zatoki Leyte pozostało z potężnej armady liczącej kilkaset jednostek tylko około 60 oraz okręty sztabowe Kinkaida, Barbeya i Wilkinsona. MacArthur miał ochotę pozostać na pokładzie krążownika „Nasłmlle" i uczestniczyć w bitwie morskiej, jeśli się takowa miała rozegrać, ale Kinkaid, nie chcąc brać na swą głowę takiego ryzyka, sugerował mu przeniesienie się na jego własny okręt sztabowy „Wasatch", a potem rozwiniecie swego stanowiska dowodzenia na przyczółku. Miało się to stać ostatecznie 25 października o godzinie 10.00, kiedy wody wokół zatoki Leyte były już w ogniu groźnych wydarzeń, których rozmiaru nie potrafiono z góry przewidzieć. Tymczasem Wielka Kwatera Główna, zamierzająca po­ traktować początkowo wyspę Leyte marginalnie w swoich planach i skoncentrować się na obronie Luzonu, postano­ wiła uczynić z tej niewielkiej wyspy i pobliskich wód widownię wielkiej bitwy o decydującym znaczeniu. Gen. Sosaku Suzuki, który był przełożonym sił broniących Ley­ te, przekazano najkrótsze kalendarium wydarzeń: 24 paź­ dziernika uderzy lotnictwo, bitwa morska zostanie stoczona 25, a 26 października może się spodziewać wielkich Posiłków na lądzie. Z wypowiedzi gen. mjr. Yoshibara

Tomochiki, złożonych po wojnie, można wnioskować o wielkiej determinaąi panującej w wojskach japońskich. Mówiono nawet o zmuszeniu sił inwazyjnych do kapitula­ cji i pojmaniu samego MacArthura... Gdy Japończycy gotowali się do skoku na zgrupowane w zatoce Leyte siły inwazyjne, dowódcy amerykańscy po­ czynili przygotowania do stawienia czoła możliwym za­ grożeniom. Lotnictwo rozpoznawcze dostarczyło w ciągu 24 października istotnej informacji o marszu ugrupowania japońskich okrętów przez Morze Sulu, ugrupowania, które najwyraźniej zmierzało w stronę cieśniny Surigao i zatoki Leyte. W związku z tym wiceadm. Kinkaid wysunął w kie­ runku zagrożenia trzon swoich sił bojowych, które wcho­ dziły w skład Północnego i Południowego Zgrupowania Uderzeniowego - 6 pancerników, 5 krążowników, 28 nisz­ czycieli i 39 kutrów torpedowych pod ogólnym dowództ­ wem kontradm. Oldendorfa. Okręty owe miały postawić zaporę nie do przebycia dla okrętów japońskich zamierza­ jących sforsować cieśninę. „Na zewnątrz" zatoki Leyte znajdował się zespół lotnis­ kowców eskortowych kontradm. Thomasa L. Sprague'a obejmujący 16 jednostek oraz osłonę - 21 niszczycieli 1 niszczycieli eskortowych. Okręty Sprague'a były wspiera­ niem sił lądowych oraz dozorowaniem przeciw okrętom podwodnym i siłom powietrznym przeciwnika. 3 Flota wiceadm. Halseya, a właściwie Zespół Operacyj­ ny 38 wiceadm. Mitschera, bo on pozostał Halseyowi po przekazaniu reszty sił 3 Floty pod dowództwo Kinkaida, znajdował się na wschód od Luzonu. Halsey i Mitscher dysponowali potężną siłą ciosu: czterema grupami szybkich lotniskowców dowodzonych przez wiceadm. Johna S. McCaina i kontradmirałów Geralda F. Bogana, Fredericka C. Shermana i Ralpha E. Davisona. Przeciętnie każda grupa lotniskowców obejmowała 23 okręty: 2 duże i 2 lekkie lotniskowce, 2 nowego typu szybkie pancerniki, 3 krą­ żowniki i 14 niszczycieli. Halsey z flagowym pancernikiem „New Jersey" znajdował się w grupie Bogana, Mitscher z flagowym lotniskowcem „Lexington" wchodził w skład

grupy Shermana. Bezpośrednie dowodzenie taktyczne znajdowało się w tej sytuacji w rękach Halseya. Po wysadzeniu desantu w zatoce Leyte i planowanym rozwoju przyczółka bez kontrakcji morskiej Japończyków Halsey uznał, że może skierować grupę McCaina do Ulithi dla odbudowania jej bojowego zaopatrzenia. Rankiem 24 października trzy pozostałe grupy lotniskowców roz­ ciągnięte były na 125-milowej przestrzeni z północy na południe: grupa Shermana znajdowała się pod Luzonem, Bogana na wschód od cieśniny San Bernardino, a Davisona na wschód od zatoki Leyte. Z nadejściem ranka silne grapy poszukiwawcze wystartowały, zmierzając szerokim łukiem w kierunkach zachodnim, północno- i południowo-zachodnim, aby stwierdzić, co się dzieje na zachód od Filipin - o pierwszym alarmującym odkryciu już mówi­ liśmy. W tym czasie kontrakcja japońska rozwijała się według powziętych od dawna planów... Nadchodziła największa bitwa powietrzno-morska Pacy­ fiku, ajeśli uzwględni się liczbę okrętów, samolotów i ludzi biorących w niej udział - największa bitwa w dziejach morskich świata. Toczona będzie wszystkimi nowoczes­ nymi środkami walki na kilku odległych od siebie ak­ wenach: w zatoce Leyte i na Morzu Sibuyan, w cieśninach Surigao i San Bernardino, u brzegów wyspy Samar oraz w przestworzach...

WIELKI GAMBIT JAPOŃCZYKÓW

OPERACJA SHO-1

Głównodowodzący Połączonej Floty adm. Soemu Toyoda, rezydując w tym czasie w Tokio, nie miał pewności, co będzie celem amerykańskiego ataku. Dopiero pierwsze salwy krążownika „Denver" wystrzelone 17 października 1944 r. o godzinie 8.09 w stronę wyspy Suluan i dostrzeżeni przez japońskich obserwatorów amerykańskich trałowców zbliżających się do akwenu zatoki Leyte skłoniło go do ogłoszenia stanu alarmowego operacji Sho-Ichi-Go (Sho-1, Zwycięstwo 1). Toyoda zwlekał jednak z rozkazem aż do godziny 11.10 18 października. Operacja Sho-1 zakładała kontrakcję głównych sił floty japońskiej w obronie Filipin. W tym czasie były one podzielone i bardzo od siebie odległe, cały więc plan odznaczał się komplikacją w czasie i przestrzeni. Po bitwie na Morzu Filipińskim pozostałe przy życiu japońskie lotniskowce zgrupowały się na wodach Japoń­ skiego Morza Wewnętrznego, natomiast reszta wielkich jednostek floty przeszła w pobliże źródeł zaopatrzenia w paliwo na kotwicowisko Lingga Roads w grupie wysp Lingga u wschodnich brzegów Sumatry, na południe od Singapuru. Jakkolwiek na czele Floty Operacyjnej * pozos­ tawał wiceadm. Jizaburo Ozawa, bezpośrednio podporząd­ kowany adm. Toyodzie, to w praktyce dowodził on bezpo* W oryginale japońskim „Flota ruchoma"

średnio lotniskowcami, natomiast - dowodzenie pancer­ nikami, krążownikami i mrowiem niszczycieli oraz mniej­ szych jednostek zgrupowanych w Lingga Roads sprawował 55-letni wiceadm. Takeo Kurita - uczestnik bitew pod Midway, na Salomonach i Morzu Filipińskim. W zaawansowanej fazie swej morskiej kariery głównie dowodził niszczycielami, a później pancernikami i krążow­ nikami i znany był z niechęci do nowszych sposobów walki morskiej. Konserwatysta w spojrzeniu na rozwój floty, wierzył w wielkie działa, które ongi zatriumfowały pod Cuszimą. Widok własnego potężnego 1 Zespołu Uderze­ niowego* zgrupowanego na kotwicowisku musiał napa­ wać go dumą i nadzieją. Kotwiczyły tu obydwa superpancemiki „Yamato" i „Musashi", starszej daty, ale także krzepkie pancerniki „Nagato", „Fuso", „Yamashiro", „Kongo" i „Haruna", ciężkie krążowniki „Atago", „Takao", Maya", „Chokai", „Haguro", „Myoko", „Kuma­ no", „Suzuya", „Tonę", „Chikuma"i „Mogami", których nazwy były w działaniach na Pacyfiku synonimem skutecz­ ności wywołującej grozę. Ponadto miał pod swymi roz­ kazami krążowniki lekkie „Noshiro" i „Yahagi" najnow­ szej budowy oraz 19 niszczycieli. Japońskie okręty przeważały nad amerykańskimi w wie­ lu dziedzinach: „Yamato" i „Musashi" były potężniej uzbrojone od pancerników typu „New Jersey" czy „Was­ hington". „Nagato" był szybszy o cztery węzły od pancer­ ników typu „Maryland". „Kongo" i „Haruna", choć sła­ biej uzbrojone od „Tennessee" czy „Californii", również były szybsze. Japońskie krążowniki ciężkie, przy których budowie złamano wszystkie uroczyście podpisane w Trak­ tacie Waszyngtońskim ograniczenia, miały przewagę nad amerykańskimi. Jak stwierdza Tomiji Koyanagi, szef sztabu wiceadm. Kurity, zespół przed wyjściem na południe spędził dwa pracowite tygodnie w bazie w Kurę: instalowano aparaty radarowe na wszystkich pancernikach i krążownikach, * W oryginale japońskim „Rajdowego" lub „Dywersyjnego"

dodatkowe działa przeciwlotnicze, wszędzie tam, gdzie było jeszcze miejsce na pokładach i platformach. Każdy pancernik dysponował około 120 działkami 25-milimetrowymi, ciężki krążownik miał ich około 90. Kurita - dla osiągnięcia pełniejszego sukcesu - zamierzał podzielić swoje siły. Siły główne miał poprowadzić on sam ku zatoce Leyte przez niebezpieczną nawigacyjnie cieśninę Palawan, morze Sibuyan, cieśninę San Bernardino, a na­ stępnie opłynąć wyspę Samar wzdłuż jej wschodniego wy­ brzeża i dotrzeć do punktu położonego o 10 mil na północ od wyspy Suluan, którą ongi jako pierwszy skrawek Filipin dostrzegł Magellan. Tutaj miał się spotkać z siłami kontr­ adm. Teiji Nishimury, wydzielonymi z jego własnego ze­ społu i obejmującymi pancernik „Fuso" i „Yamashiro", krążownik ciężki „Mogami" oraz cztery niszczyciele. Nishimura podejść miał do zatoki Leyte inną trasą niż Kurita - droga jego pochodu wiodła przez wody Sulu i cieśninę Surigao oddzielającą wyspę Leyte od Mindanao. W pierwszej fazie działań oba zgrupowania - Kurity i Nishimury - chroniła odległość przed działaniami nieprzyjacielskiego i lotnictwa. Nishimurę wspierać miał 2 Zespół Uderzeniowy wice­ adm. Kiyohidę Shimy, który nadejść miał od strony For­ mozy i posuwać się w odległości kilkudziesięciu mil za zespołem Nishimury. Tak czy inaczej, operacja Sho-1 zmierzała do podziału floty przeciwnika, rozproszenia jego uwagi, liczono także na zalety zawiłego układu geograficznego Filipin, układu, w którym podchodzące na pole walki japońskie siły mor­ skie mogły przez pewien czas operować nie wykryte. Ja­ pończycy liczyli na to, że zadadzą wielką klęskę siłom inwazyjnym pozbawionym osłony przez dywersję lotnis­ kowców Ozawy, zniechęcą amerykańskich dowódców do kontynuowania działań, wygrają czas, a może i doprowa­ dzą do upragnionego przełomu w wojnie... W ciągu trzech miesięcy pobytu na kotwicowisku Linggaj Roads flota Kurity ćwiczyła pilnie, korzystając z nieograniczonych zapasów ropy z Palembangu, fachowcy-elektronicy dzień i noc szkolili obsługi świeżo zainstalowanych

radarów. W sprawach morskich ćwiczono zwłaszcza obro­ nę przeciwlotniczą, uczono taktyki uników wobec perspek­ tywy, że przeciwnik będzie ostro atakował z powietrza; trenowano nocne strzelanie z użyciem pocisków oświet­ lających oraz radaru, pozorowano też walki wewnątrz nieprzyjacielskiego kotwicowiska. Przewidywano, że przeciwnik dokona desantów w trzech możliwych punktach - zatoce Lamon na Luzonie, zatoce Leyte pośrodku wyspy o tej samej nazwie, lub w zatoce Davao na Mindanao. Studiowano warunki nawigacyjne na podejściach do tych rejonów; jeśli flota miała uderzyć na siły amerykańskich desantów, to wcześniej należało mieć pełną informację o drogach morskich, które wiodły do nich. Operacja Sho-1, najogólniej biorąc, zakładała przedo­ stanie się okrętów Kurity do zatoki Leyte i rozgromienie sił inwazyjnych; jednocześnie lotniskowce Ozawy miały - uja­ wniając się od północy - wystawić się na ciosy lotnictwa pokładowego amerykańskich lotniskowców, odciągając je od Kurity i swoim poświęceniem umożliwić wykonanie zadania jego zespołowi. Bitwa o Filipiny była dla Japonii walką na śmierć i życie, a adm. Toyoda, posyłając zespoły swej Połączonej Floty do walki, nie miał złudzeń co do perspektyw, jeśli plan Sho-1 miałby się powieść:,Jeśli zostaniemy pobici na Filipinach, to nawet gdyby nam pozostała flota, południowe źródła zaopatrzenia zostałyby odcięte. Nawet gdyby flota wróciła na wody japońskie, to nie można by jej zaopatrywać w paliwo. Pozostawiona na południu nie mogłaby być zaopatrzona w środki walki i amunicję. Byłoby więc bez sensu utracić Filipiny i zachować flotę [...]" KURITA — NADZIEJE I OBAWY

Zespolenie w działaniu tak odległych od siebie ugrupowań powodowało zmarszczki na najtęższych sztabowych czo­ łach. Kontradm. Koyanagi tak pisze o siłach Kurity i Nis­ himury: „Obie miały osiągnąć zatokę Leyte o świcie 25

października - trudny wyczyn, jeśli się zważy zdradzieckie prądy w cieśninach, którymi każda z grup miała się posu­ wać. Zgranie czasów było szczególnie skomplikowane przez duże odległości między obiema grupami. Zakładano więc, że w razie nieudania się akcji wspólnej, każda grupa miała działać samodzielnie1. Koyanagi pisze, że zadania postawione przez sztaby tokijskie budziły poważny sprzeciw: „Strategia dowództwa Połączonej Floty polegająca na tym, że nasz zespół miał zaatakować wroga na kotwicowisku, nie uderzając na nieprzyjacielskie lotniskowce, budził sprzeciw wszystkich oficerów [...] Nasz główny cel polegał na uderzeniu na flotę Stanów i zniszczeniu jej"[...]2 Sztab Kurity uznał, że pierwszym zadaniem jego zespołu powinno być zniszczenie nieprzyjacielskich lotniskowców, destrukcja konwojów przeciwnika powinna stać się ubocz­ nym rezultatem: „[...] I nawet gdyby wszystkie nieprzyja­ cielskie konwoje na naszym teatrze działań zostały znisz­ czone, to przy zachowaniu wrogich potężnych zespołów uderzeniowych lotniskowców istniała szansa prób dalszych desantów. Na daleką metę przelewanie przez nas krwi dałoby tylko zwłokę w posuwaniu się nieprzyjaciela. Z dru­ giej strony ciężkie uderzenie w lotniskowce odcięłoby jego pochód na Tokio i mogłoby być punktem zwrotnym woj­ ny. I jeśli siły Kurity miały zostać zużyte - to w walce przeciw nieprzyjacielskim lotniskowcom" 3. Założenia planu operacji, a zwłaszcza rola, jaką miał w niej odegrać 12 Zespół Uderzeniowy, nie napawały oficerów floty entuzjazmem. Perspektywa atakowania amerykańskich okrętów transportowych i amunicyjnych w zatoce Leyte, być może częściowo już pustych, nie mogła wywołać atmosfery największego poświęcenia wśród ofice­ rów z samurajskim duchem. Nie mieli oni złudzeń co do tego, jak będzie wyglądać sytuacja w zatoce 25 paździer­ 1F. K o y a n a g i , The bat ile of Leyte Gulf [w:] The Japanese Navy..., s. 363. 2Tamże, s. 360. 3 Masanori.R. Pineau, The Endof the Imperiał Japanese Navy, New York-London 1962, s. 120.

nika, czyli w tydzień po pierwszych desantach MacArt­ hura. Na biurku Kurity gromadziły się apele i memoranda pisane przezjego podwładnych o takiej treści: „Nie przej­ mujemy się śmiercią, ale obawiamy się o honor japońskiej marynarki. Jeśli ostatni zryw naszej wielkiej floty miałby zakończyć się atakowaniem grupy pustych transportow­ ców, to z pewnością admirałowie Togo i Yamamoto za­ płakaliby w swych grobach" 4. Ponieważ protesty mnożyły się i wielu oficerów stawało osobiście do raportu, Kurita postanowił sprawę przeciąć. Przed wyjściem w morze zwołał odprawę na pokładzie swego flagowego krążownika „Atago". Obecni byli dowód­ cy poszczególnych flotylli i sztaby. Kurita nie owijał rzeczy w bawełnę: „Wiem - powiedział - że wielu z was jest przeciwnych naszej misji. Ale sytuacja wojenna jest znacz­ nie krytyczniejsza, niż to możecie sobie wyobrazić. Czyż nie byłby to wstyd, gdyby flota pozostała cała, a naród zginął? Wierzę, że Wielka Kwatera Główna daje nam wspaniałą szansę! Ponieważ zdaję sobie sprawę z powagi sytuacji, jestem za przyjęciem misji wdarcia się do zatoki Leyte, nawet jeśli miałaby być ostatnią"5. Stopniując dramatyczne napięcie i odwołując się do tradycji oraz do przeżyć swoich słuchaczy zakończył słowa­ mi: „Wszyscy musicie pamiętać, że istnieje coś takiego jak cud. Czy można powiedzieć, że dla naszej floty nie ma szans odwrócenia losów wojny w decydującej bitwie? Bę­ dziemy mieli okazję spotkać się z naszym wrogiem. Za­ atakujemy jego Siły Operacyjne. Mam nadzieję, że nie potraktujecie swej odpowiedzialności lekko. Wiem, że bę­ dziecie działać dobrze i wiernie". Oficerowie Kurity zerwali się z miejsc i krzyknęli: Banzafi Kości zostały rzucone... 4 5

Tamże, s. 220. Tamże.

CEL - ZATOKA LEYTE

Kurita, otrzymawszy wieść o pogotowiu dla operacji Sho-1, nie czekał na rozkaz wykonawczy i opuścił ze swym zespołem kotwicowisko Lingga Roads, wyruszając już o godzinie 1.00 18 października w stronę Brunei w celu pobrania paliwa i odbycia ostatniej odprawy. W Brunei otrzymał od Toyody sprecyzowany plan działania i na jego podstawie wydał dyrektywy swoim obu zespołom: „Głów­ ne siły 1 Zespołu Uderzeniowego podniosą kotwicę 22 października o godzinie 8.00 i z prędkością 16 węzłów pójdą kursem na północ od wyspy Palawan, aby wyjść na pozycję na południe od wyspy Mindoro 24 października. Dalej od 20 do 24 węzłów i osiągnięcie wschodniego wejścia do cieśniny San Bernardino o zachodzie tego samego dnia. O godzinie 4.00 przybycie pod wyspę Suluan i wywalczenie przejścia na nieprzyjacielskie kotwicowiska. Zespół »C« podniesie kotwicę w Brunei po południu 22. Przetnie morze Jolo i przybędzie do zachodniego krańca Cieśniny Surigao na godzinę przed wschodem słońca dnia D-A. Sforsuje przejście w stronę kotwicowiska razem z głów­ nymi siłami. A wtedy po zniszczeniu nieprzyjacielskich jednostek nawodnych zaatakowane zostaną siły desantu"6. Zgodnie z tym rozkazem 1 Zespół Uderzeniowy wyru­ szył 22 października rano w stronę wyspy Leyte, a Nishimura zrobił to samo, o godzinie 15.00 tegoż dnia. Do sił Nishimury miał dołączyć zespół Shimy, postawiony w stan gotowości bojowej poprzedniego dnia. Dyrektywa z Tokio pozostawiała mu wszakże pełne pole manewru w obraniu czasu i miejsca dołączenia do Nishimury. Wychodząc z Pescadorów, Shima postanowił nie spotykać się z nim, lecz iść jego śladem w odległości 30-50 mil w cieśninie Surigao; być może na tę decyzję wpływ miała obawa przed amerykań­ skim lotnictwem. Wcześniej od Kurity, bo 21 października, wyszedł w mo­ rze Ozawa ze swoją przynętą dla amerykańskiego lotnictwa pokładowego. 6

Koyanagi, op. cit., s. 358.

BITWA NA MORZU SIBUYAN

GROŹNA NIESPODZIANKA W PRZEJŚCIU PALAWAN

Droga Kurity ku cieśninie San Bernardino wiodła przez Morze Sibuyan, do którego bramą - dość wąską co praw­ da, bo 25-milowej szerokości - było przejście obok zachod­ nich brzegów wyspy Palawan wyglądającej na mapie jak coś w rodzaju długiej kiełbaski. Za wąskim pasmem wód nadających się do żeglugi rozciągał się, wrzynając w Morze Południowochińskie, szeroki akwen, którego niebezpie­ czeństwa dla żeglarzy zyskały mu przydomek „niebezpiecz­ ny" (Dangerous Ground). Kurita, chcąc nie chcąc, musiał pójść ze swoim potężnym zespołem przez przejście Pala­ wan, a z jego marszruty wynikało, że forsować miał owo przejście głównie za dnia. Przystępując do marszu, odbywającego się jeszcze poza zasięgiem lotnictwa przeciwnika Kurita uformował swój zespół w dwie kolumny. Na czele lewej szedł on sam ze swoim flagowym krążownikiem ciężkim „Atago", za któ­ rym posuwały się krążowniki „Takao" i „Chokai" oraz pancernik „Nagato". Szefsztabu Kurity, kontradm. Koyanaga, stwierdza, że wiceadm. Kurita umieścił swoją flagę na „Atago", ponieważ krążowniki miały odegrać główną rolę w nocnych starciach z flotą przeciwnika. 3000 metrów za nimi szły dalsze krążowniki ciężkie „Kumano", „Suzuya" oraz pancernik „Haruna". Na czele prawej kolumny podążał krążownik ciężki „Myoko", za nim krążowniki

ciężkie „Haguro" i „Maya" oraz superpancemiki „Yamato" i „Musashi". Za_nimiw odległości 6000 metrów posuwały się krążowniki ciężkie „Tonę" i „Chikuma" oraz pancernik „Kongo". Obie kolumny ubezpieczały na skrzydłach nisz­ czyciele oraz krążowniki lekkie „Noshiro" i „Yahagi". Obserwatorzy na okrętach Kurity stali się podczas mar­ szu w tym wąskim przejściu koło wyspy Palawan nieco nerwowi i raz po raz zarządzane były alarmy przeciw okrętom podwodnym. Owa nerwowość nie była nie uspra­ wiedliwiona, ponieważ istotnie dwa okręty podwodne ame­ rykańskiej 7 Floty znalazły się na drodze marszu olb­ rzymów Kurity. Dwa szybkie oceaniczne okręty podwodne „Darter" i „Dace" (typu „Gato") patrolowały w tym czasie wody przejścia Palawan. Przed dziesięcioma dniami upolowały one tutaj dwa japońskie statki handlowe idące w konwoju, ale od tego czasu wody były puste. 23 października około północy obydwa wynurzone okręty patrolowały południo­ wy kraniec przejścia. O godzinie 1.16 na ekranie radaro­ wym „Dartera" pojawił się wybłysk oznaczający echo jednostki znajdującej się w odległości 30 000 jardów. Oto co pisze kpt. R. C. Benitez z „Dace": „O północy spotkaliśmy się według planu. Wymieniliś­ my wiadomości przez armatki do wyrzucania rzutek i oby­ dwaj dowódcy zeszli na dół, aby je przeczytać. Wachty na pomoście rozmawiały ze sobą przez tuby głosowe, gdy nagle ich konwersacja została przerwana meldunkiem ope­ ratora radaru na »Darterze«: Kontakt radarowy, odległość maksymalna, wygląda jak deszcz... Z początku stwierdziliśmy: »nadgorliwy operator [...]« Ale sprawdzając później meldunek, nie tylko potwierdziliś­ my kontakt, ale nawet zidentyfikowaliśmy go. Bez wąt­ pienia były to okręty [...JObydwu naszym jednostkom nakazano zbliżenie się do nieprzyjaciela. Kilka minut póź­ niej ekran radarowy dał nam piękny obraz wielu okrętów i potwierdziło się przypuszczenie, że nie jest to zwykły konwój; jeszcze raz byliśmy w styczności z japońskim zespołem operacyjnym. Dowódca i szef sztabu podziwiali

radarowy ekran, kontentując się efektami świetlnymi, gdy z dramatyczną nagłością obraz po prostu zniknął z ekranu. - A cóż to, u diabła, za żarty? - Niezupełnie, dowódco - odpowiedział poruszony ope­ rator radaru. - Aparat wysiadł! - No, pięknie - pomyśleliśmy - jesteśmy w kontakcie z japońskim zespołem operacyjnym i nasz radar postana­ wia odpocząć sobie, pięć minut po uzyskaniu kontaktu... Wreszcie po półtoragodzinnej pracy udało się aparat radarowy naprawić, ku wielkiej uldze wszystkich"1. Oba okręty podążały całą naprzód w stronę nieprzyjacie­ la. Wkrótce obserwatorzy mogli rozróżnić 11 ciężkich jednostek i 6 niszczycieli. To szedł Kurita ze swoim ze­ społem, który zagubił się gdzieś w morzu po opuszczeniu kotwicowiska Lingga Roads. Nie zważając na niebezpie­ czeństwo wczesnego wykrycia przez nasłuch japoński, do­ wódca „Dartera" nadał niezwłocznie sygnał do kontradm. Ralpha W. Christiego we Fremantle o pojawieniu się Japończyków. Stamtąd 23 października o godzinie 6.30 Wieść o pojawieniu się zespołu Kurity powędrowała do Halseya. „Śledziliśmy nieprzyjaciela przez pozostałą część nocy -pisze Benitez. - »Darter«, który był okrętem dowódczym w stosunku do nas, zaczął nadsyłać meldunki kontaktowe wkrótce po zidentyfikowaniu przeciwnika. Potok infor­ macji utrzymywał się przez noc i w ten sposób nasze wyższe dowództwo uzyskało istotne wiadomości o ruchach japońskiej floty. Naszym głównym zamiarem było ugodzenie zespołu nieprzyjacielskiego i ucieszyliśmy się po otrzymaniu planu ataku od dowódcy »Dartera«. Plan był prosty: stwierdziliś­ my, że nieprzyjacielska flota posuwa się w dwóch kolum­ nach, z lewą kolumną lekko wysuniętą przed prawą. Do­ wódca »Dartera« proponował, że jego okręt zanurzy się przed lewą kolumną, a »Dace« zanurzy się w odległości 5 mil w namiarze 045 od »Dartera«. Atak miał być 1 R . C . B e n i t e z , Darter and Dace [w:] S m i t h , The United States Navy..., s . 846.

przeprowadzony o świcie. W ten sposób obydwa okręty podwodne mogły osiągnąć pozycje maksymalnie korzyst­ ne. Słaby blask na wschodzie zapowiadał zbliżanie się świtu, gdy radarzysta zameldował o 5.10, że »Darter« znikł z jego ekranu - zanurzył się. Szliśmy dalej na północ, czując się samotni, obnażeni w szerokim przestworze przejścia Pala­ wan. Po kilku minutach alarm złamał ciszę tropikalnego ranka. »Dace« ześlizgnął się pod powierzchnię w najważ­ niejszym zanurzeniu podczas swojej kariery. Ani »Darter«, ani »Dace« nie musiały długo czekać [...]"2 Obydwa okręty podwodne zdolne były rozwijać na po­ wierzchni prędkość 20,5 węzła, mogły przeto wysforować się przed zespół japoński, idący z nakazaną przez Kuritę prędkością 16 węzłów, i doczekać najsposobniejszej pory do ataku. Oprócz tego pomyślnego czynnika przewagi „Dace" i „Darter" miały wielkie szczęście, gdyż Kurita nie wystawił w swoim zespole żadnego ubezpieczenia od czoła - jest to trudne do zrozumienia, ze względu na warunki, w jakich działał. O godzinie 5.25 okręt podwodny „Darter", dowodzony przez kmdr. ppor. Davida H. McClintocka, znajdował się 20 000 jardów przed lewoskrzydłową kolumną japońską. Nagle to o 6.09 zmienił kurs, wykonał zwrot i, zanurzyw­ szy się, począł iść w stronę nadpływających Japończyków. McClintock postanowił zaatakować czołowe okręty ko­ lumny, uderzając od wschodu, a więc w prawą burtę Japończyków. „Dace" zamierzał atakować prawoskrzydłową kolumnę Japończyków. Dowódca „Dartera", mając w peryskopie błyskawicznie rosnący krążownik „Atago", dał o godzinie 6.32 rozkaz odpalenia torped, gdy okręt był odległy zaledwie o 900 metrów. Wiązka sześciu torped pomknęła w stronę japoń­ skiej jednostki. Dowódca „Dartera" powiedział potem, komentując swoje wrażenia: „Cel był tak blisko, że nie mogliśmy chybić[...]" 2

Tamże.

Wyrzuciwszy torpedy, McClintock wykonał zwrot pod wodą, aby zaatakować następny cel: krążownik „Takao". Spośród wystrzelonych czterech torped dwie trafiły krążow­ nik w część rufową, pozbawiając go steru i śrub napędo­ wych oraz powodując zalanie trzech kotłowni. Podniósłszy peryskop, McClintock ujrzał „widok swego życia". „Ata­ go" był niemal w zasięgu ręki (nie mieścił się już w szkłach peryskopu nastawionego na niedużą odległość), buchały z niego kłęby czarnego dymu, okręt szedł dziobem pod powierzchnię i nic nie mogło go uratować. O godzinie 6.53 w osiemnaście minut od trafień torpedami „Dartera", pogrążył się w falach. Dowódca „Dac" kmdrppor. BlandenD. Cłaggett, który w swoim peryskopie widział również ten obraz, wykrzyk­ nął: „Wygląda to jak czwarty lipca, Japończycy kręcą się i strzelają do kogo popadnie - co za widok!" W tym czasie dowódca zespołu japońskiego wiceadm. Kurita wraz ze swym sztabem znalazł się w wodzie i musiał płynąć do podchodzącego niszczyciela „Kishinami", które­ mu przypadła w udziale akcja ratownicza. 360 ludzi zginęło wraz z okrętem, resztę załogi wyratowano. Dowodzenie nad zespołem przejął tymczasem kontradm. Ugaki znaj­ dujący się na pokładzie superpancernika „Yamato". Gdy sztab Kurity walczył o życie, a flagowy okręt pogrążał się w morzu, kmdr ppor. Cłaggett gotował się do odpalenia własnych torped. Nastrój chwili oddaje naoczny świadek kpt. Benitez: „- No, nadchodzą tutaj! Przygotować się do akcji... Na­ miar... Odległość [...] Peryskop w dół! Przegłębienie na dziób, lewo 10! Po słowach dowódcy: »przepuścić, niech przejdą te pierwsze dwa - to tylko ciężkie krążowniki« zaczęliśmy akcję; wystrzeliliśmy sześć torped z dziobowych wyrzutni. Prawie natychmiast zaczęły one trafiać. Jedna, dwie, trzy, cztery eksplozje i cztery trafienia z sześciu wystrzelonych torped. Był to koniec fazy ofensywnej, teraz nadchodził moment odwrotu i nie traciliśmy czasu. Ledwie szósta torpeda opuściła wyrzutnię, kiedy zarządziliśmy głębokie zanurzenie. Podczas naszej drogi w głębinę dał się

słyszeć trzeszczący dźwięk, z początku słaby, ale szybko rosnący, osiągający ogromne natężenie. Wkrótce osaczył nas. Mieliśmy wrażenie, że rozrywa się gigantyczny celo­ fan. Ci z nas, którzy mieli doświadczenie w podwodnej wojnie, wiedzieli, że to okręt się łamie, rozpada, ale dźwięk był tak bliski, tak głośny i tak okropny, że doszliśmy do wniosku, że to nie Japończyk, ale »Dace« był skazany"3. To jednak nie „Dace" się rozpadał, lecz ciężki krążow­ niki „Maya". „Dace" wystrzelił cztery torpedy do tego okrętu, który szedł trzeci w prawoskrzydłowej kolumnie japońskiej, i uzyskał druzgocące trafienia. Na obu zanu­ rzonych okrętach podwodnych odczuto o godzinie 6.56 straszliwe wstrząsy, jakby dno oceanu miało wylecieć w powietrze". Krążownik po prostu eksplodował i rozpadł się. Kontradm. Ugaki z pomostu „Yamato" widział na powierzchni jedynie snujące się dymy i obłoki pary. Ugaki nakazał prędkość 24 węzły i cały zespół pospiesznie ucho­ dził z miejsca zagrożenia. Nadchodzi kontrajapońska. Benitez pisze: „Nasze uniesienie nie trwało długo, bo ledwie wyszliśmy na głębokość krążowniczą, gdy seria pocisków głębinowych wybuchła w pobliżu, oznajmiając przybycie japońskich niszczycieli. Z początku myśleliśmy, że popełniły błąd. Oczekiwaliśmy, że niszczyciele skoncent­ rują się na »Darterze« i pozostawią nas w spokoju. Kolejna seria, równie głośna jak pierwsza, wybuchła tuż obok nas, tym razem wątpliwości zostały rozwiane: nie popełniali błędu - byliśmy celem. - Zaniedbali »Dartera«. - Brudne śmierdziele! - wykrzyknął inny. - Trzymajcie kapelusze, znowu są tutaj! - Uam, uam, uam! - powiedzieli Japończycy. Krążyli nad nami i byli bardzo blisko. Okrętem silnie wstrząsało, żarówki trzaskały, zamknięte drzwi otwierały 3

Tamże, s. 847-848.

się same. Ostatecznie Japończycy zrezygnowali z poszuki­ wań i zostawili »Dace« w spokoju"4. O godzinie 9.20, a więc już po przejściu zespołu japoń­ skiego „Darter" dostrzegł nieruchomo stojący krążownik „Takao" osłaniany przez dwa niszczyciele oraz krążące samoloty. Wszelkie usiłowania „Dartera", aby podejść na odległość skutecznego strzału torpedowego, czyli 4000 jar­ dów, nie powiodły się - niszczyciele skutecznie to uniemoż­ liwiały kontratakami. Dowódca okrętu postanowił manew­ rować i odczekać do zapadnięcia zmroku, aby wspólnie z Claggettem przypuścić atak. Po nadejściu nocy okręty wynurzyły się i dowódcy odbyli naradę - nie mogli przecież wypuścić z rąk takiego łupu, jakim był uszkodzony krążownik. Długotrwałe manewrowanie, także w zanurzeniu, na niepewnych wodach przyniosło ostatecznie dramat pogrom­ cy „Atago": „Darter" popełniwszy drobną pomyłkę w oce­ nie siły prądu, wpakował się przy prędkości 17 węzłów z wielkim łomotem na rafę koralową w rejonie Dangerous Ground. Siła uderzenia musiała być tak duża, że „Darter" ugrzązł na rafie na dobre. „Dace" znalazł się w trudnej sytuacji, którą opisał Beni­ tez: „O 4.30 dowódca »Dartera« wraz z całą załogą znalazł się na pokładzie »Dace«. Dowódca »Dartera« poinformował, że uruchomiono ła­ dunki wybuchowe z opóźnionym zapłonem, lecz mimo oczekiwań na wielki wybuch usłyszeliśmy tylko niewielkie »paf« i »Darter« pozostawał dalej na rafie. »Dace« dwu­ krotnie usiłował storpedować bliźniaczy okręt, ale za każ­ dym razem torpedy rozrywały się na rafie. Dowódca po­ stanowił więc zniszczyć »Dartera« pociskami artyleryj­ skimi. Obsługa działa zajęła stanowiska mimo oczywistego niebezpieczeństwa: w razie ataku, na przykład powietrz­ nego i alarmowego zanurzenia musiałaby się ratować do­ płynięciem do rafy. Po pierwszych strzałach obserwator z kiosku wykrzyknął nagle: 4

Tamże, s. 848-849.

- Nieprzyjacielski samolot - sześć mil! Opuścić pokład, alarm zanurzeniowy! Zanurzenie! Rozległy się kolejne komendy. Instynkt samozachowaw­ czy owładnął nami wszystkimi. Nasz luk o przekroju 25 cali - jedyne wejście do wnętrza »Dace«: - przyciągnął niczym magnes wszystkich, którzy znajdowali się na wierz­ chu. Niektórzy schodzili, niektórzy ześlizgiwali się, inni byli strącani, jeszcze inni spuszczali się nogami w dół, głową, bokiem; oficer pokładowy zdołał zamknąć pokrywę zaledwie na sekundy przed zanurzeniem. Wszyscy spodzie­ waliśmy się wybuchów bomb [...] Nie musieliśmy długo czekać, ale, po raz drugi tego dnia, oczekiwana eksplozja dotarła do nas z daleka w postaci cichego pyknięcia. Jakiś marynarz skwitował to: - Ach, ten durny osioł, japoński pilot, zrzucił na »Dartera«:! I miał rację -japoński pilot ujrzał dwa okręty podwodne na powierzchni, ale nie dopatrzył się, że »Darter« siedzi na mieliźnie. Dostrzegł tylko, iż jeden okręt zanurza się i uznał, że będzie miał większą szansę sukcesu z wolniej­ szym okrętem i postanowił zbombardować »Dartera« za­ miast nas. Wszyscy zgadzali się co do tego, że wybrał znakomicie[...]"5 Zbliżanie się japońskiego niszczyciela zmusiło „Dace" do zanurzenia i pozostawienia bliźniaczego okrętu na łasce losu. Dokumenty „Dartera” zostały tymczasem zniszczo­ ne, a załogę przejęto na pokład. „Dace" obrał teraz kurs powrotny w stronę Australii, goszcząc dodatkowo grupę pasażerów liczącą 81 osób. ZESPÓŁ OPERACYJNY 38 WKRACZA DO AKCJI

W południe tegoż dnia główna siła uderzeniowa Ameryka­ nów, Zespół Operacyjny 38 wiceadm. Mitschera, operowa­ ła na wschód od Wysp Filipińskich, oczekując rozwoju wydarzeń. Z czterech grup obejmujących 17 lotniskowców, 5

Tamże.

którymi Mitscher dowodził, jedną - TG38.1 wiceadm. McCaina - odesłał właśnie do bazy Ulithi, by uzupełniła zapasy. Trzy pozostałe, dowodzone przez kontradmirałów: Bogana, Shermana i Davisona i operowały w rejonie o 260 mil na północny wschód od wyspy Samar. W nocy trzy grupy lotniskowców zostały przesunięte bliżej lądu. Cztery lotniskowce Shermana zajęły pozycję u brzegów niewielkiej wyspy Polilo leżącej w pobliżu wschodnich brzegów Luzonu. Bogan ze swoją najliczniejszą grupą 5 lotniskowców, w tym 3 wielkie typu „Essex" zamknął wyjście z cieśniny San Bernardino oddzielającej Samar od Luzonu, a Davison krążył w pobliżu zatoki Leyte, niedaleko cieśniny Surigao, gdzie w dalszym ciągu trwał wyładunek wojsk i zaopatrzenia na ląd. Meldunki okrętów podwodnych „Darter" i „Dace" z przejścia Palawan, a następnie meldunek z okrętu pod­ wodnego „Guitarro", nadany z cieśniny Mindoro, syg­ nalizowały zbliżanie się potężnego zespołu japońskiego obejmującego pancerniki i krążowniki. W tej sytuacji gru­ pa kontradm. McCaina otrzymała rozkaz zawrócenia z drogi i przeprowadzenia porannego rozpoznania na ewentualnych trasach zbliżania się Japończyków. Pisze o tym Halsey: „Na podstawie raportu okrętu podwodnego »Darter« nakazałem im podejść do wyspy (Luzon) i następnego ranka wyrzucić w powietrze grupy poszukiwawcze promieniście, tak aby pokryły zachodnie podejścia morskie na całej długości łańcucha wysp. Do­ świadczenie nauczyło nas, że jeśli dezorganizowaliśmy ja­ pońskie plany, zanim dojrzały, to mieliśmy szansę załama­ nia ich. Japoński umysł nie jest szczególnie elastyczny i nie potrafi łatwo dostosować się do zmienionej sytuacji [...]"6 Halsey umieścił swą flagę na pancerniku „New Jersey", olbrzymie dysponującym niezbitymi argumentami bojowy­ mi: 9 działami 16-calowymi i wielką prędkością. John Toland tak pisze o stanowisku dowodzenia Halseya: „Tuż 6 W. F. H a 1 se y, J. III B ry an, Admirał Halsey 's Story [W:] Smith, The United States Navy..., s. 854.

nad pomieszczeniami admiralskimi i tylko krok w górę schodni znajdowało się serce sztabowej organizacji: flago­ we stanowisko dowodzenia albo miejsce taktycznego nakresu sytuacji. Tutaj można było znaleźć obraz sytuacji operacyjnej bez konieczności czytania długachnych rapor­ tów, rozkazów operacyjnych -jednym spojrzeniem można było ocenić, co się dzieje. Nakresy sytuacji taktycznej, mapy, obrazy radarowe pokazywały wszystko, a zwłaszcza układ sił nieprzyjaciela w rejonach kontaktowych, szkody zadane nieprzyjacielowi, wyrządzone przez niego, i pozycję okrętów 3 Floty, pozycje samolotów, zarówno nieprzyja­ cielskich, jak i własnych, w promieniu 100 mil, a nawet pozycje zestrzelonych lotników. Podłączone tu były wszyst­ kie ważne kanały radiowe, a najważniejsze informacje rejestrowane. Gospodarzeni tego skomplikowanego po­ mieszczenia był Harold Stassen. To właśnie stąd, z tej flagowej kabiny operacyjnej z pomostem flagowym po drugiej stronie drzwi Halsey kierował walką 3 Floty. Dwa razy w ciągu dnia odbywały się spotkania sztabu: rano i wieczorem. Podczas każdego rozpatrywano sytuację operacyjną i taktyczną, studiowano nieprzyjacielskie ruchy i rozkład sił. Wszystkich zachęcano do wysuwania wnios­ ków: co możemy przechwycić z tego, czym dysponują Japończycy? Co zrobią, jeśli uderzymy? Te dwa pytania zadawano zawsze. Rozpoznanie podawało ocenę bieżącej sytuacji. Wydział operacyjny przedstawiał własne możliwo­ ści. Admirał Halsey po przeczytaniu depesz z poprzednich kilku godzin wchodził zwykle do kabiny, gdzie sztab pra­ cował, siadał i mówił: - Well, co robimy teraz? - i wówczas przedstawiano mu możliwe plany oraz alternatywę. Za­ twierdzał decyzje na tak albo nie i jeśli było tak, rozkaz operacyjny bardzo szybko docierał do floty. Nie miał zwyczaju siedzieć i czekać, aby zobaczyć, co nieprzyjaciel zamierza. - Załatwcie to, zanim się zacznie - tak brzmiała jego agresywna dewiza. Już 21 października, gdy jeszcze wpływały gratulacje z okazji operacji Okinawa - Formoza, sztab zaczął inten­

sywnie pracować nad załamaniem japońskich akcji, który­ mi mogli zareagować na lądowanie na Leyte"7. Meldunki lotnictwa rozpoznawczego oraz sygnały na­ pływające 22-23 października od dozorujących okrętów podwodnych na Morzu Południowochińskim wskazywały, że Japończycy szykują się do działań na wielką skalę. Halsey postanowił podejść ze swymi okrętami blisko wschodnich brzegów Wysp Filipińskich i prowadzić inten­ sywne rozpoznanie poprzez Filipiny do Morza Południowochińskiego, aby wcześnie się zorientować, co się właś­ ciwie szykuje. W nocy okręt podwodny „Guitarro" zasyg­ nalizował obecność 15 do 20 okrętów na zachód od wyspy Mindoro. Szły na wschód. Chodziło najprawdopodobniej o zespół atakowany przedtem przez „ Dartera" i „Dace". O świcie trzy grupy lotniskowców wyrzuciły w powietrze zespoły poszukiwawcze, które objęły obserwacją zachodnie podejścia do Filipin na wielkiej przestrzeni: 300 mil w głąb i 1000 wszerz. „[...] Turkusowe morze w dole było usiane tropikalnymi wyspami pokrytymi zielenią i od czasu do czasu pojawiały się szczyty sięgające 2400 metrów - wspo­ minał Sherman. - Sceneria nie sugerowała wcale zażartej bitwy, która miała się rozegrać w tych okolicach. Wszyst­ kie grupy lotniskowców borykały się potem z trudnościami wynikającymi z wysłania znacznych sił do wstępnych po­ szukiwań. Każda bowiem grupa poszukiwawcza składała się z czterech bombowców rozpoznawczych i czterech maszyn myśliwskich. Ponieważ sektory rozpoznania roz­ ciągnięte były na dużej przestrzeni, brakowało później samolotów do bezpośredniego ataku. Moja grupa na doda­ tek otrzymała polecenie wysłania 20 myśliwców i ostrzela­ nia lotnisk Manili, co z kolei zredukowało liczbę samolo­ tów przeznaczonych do właściwego ataku [...]8" Samolot rozpoznawczy z lotniskowca „Cabot", z grupy Bogana, pilotowany przez ppor. Adamsa, pierwszy do­ 7 J. T o 1 a n d, The Rising Sun. The Decline and Fali ofthe Japanese Empire 1936-1945, New York 1970, s. 121. 8 F. C. S h e r m a n , Combat Command. The American Catriers in the Pacific War, NewYork 1950, s. 291.

strzegł zespół Kurity. Na flagowym stanowisku dowodze­ nia na pomoście pancernika „New Jersey" w megafonie zachrobotał głos, który mimo wzmocnienia był cienki i niewyraźny: „4 pancerniki, 8 krążowników, 13 niszczycie­ li koło południowego krańca wyspy Mindoro! kurs 050, prędkość 10 do 12 węzłów". Halsey natychmiast przekazał wiadomość do Kinga w Waszyngtonie, Nimitza na Guam i Kinkaida w zatoce Leyte oraz Mitschera niedaleko na pomocy, także do Shermana i Davisona. Halsey tak wspomina te chwile: „ Mój dziennik pokłado­ wy podsumowuje wydarzenia następnych paru minut: 8.22 - retransmituję meldunek Bogana z największą siłą mojego radiowego głosu; 8.27 — rozkazuję Shermanowi i Davisonowi podejść do Bogana z maksymalną prędkością; 8.37 - rozkazuję wszystkim grupom operacyjnym przez radiotelefon: Uderzać! POWTARZAM: UDERZAĆ: Ży­ czę szczęścia! 8.46 - nakazuję McCainowi położyć się na przeciwległy kurs i przygotować do pobrania paliwa w morzu. Jeśli bitwa miałaby się rozwinąć, tak jak tego oczekiwałem, potrzebowaliśmy go [...]"9. PIERWSI UDERZAJĄ JAPOŃCZYCY

Audiatur et ałtera pars! Pierwsza miała uderzyć, i to sku­ tecznie, druga strona. Japończycy także nie próżnowali w powietrzu. Ich lotnictwo rozpoznawcze bazujące na licz­ nych lotniskach filipińskich wykryło obecność amerykańskich lotniskowców i wczesnym rankiem 24 października natarło z wściekłą furią, koncentrując swe ciosy przeciw grupie kontradm. Shermana. Trzecia grupa operacyjna zespołu Mitschera - lotniskowce „Essex", „Lexington” oraz lekkie „Princeton" i „Langley” - znalazła się więc w wielkim niebezpieczeństwie; większość ich samolotów znajdowała 9

H a l s e y . B r y a n , op. dt., s . 855.

się już nad Filipinami w lotach poszukiwawczych lub w trakcie ataków na lotniska. Wspomina Sherman: „ Grupa operacyjna pod moim do­ wództwem, wysunięta najdalej ku północy, była tropiona aż do rana przez nieprzyjacielskie samoloty rozpoznawcze podczas naszego podejścia do brzegów Luzonu. Nocne myśliwce trzymały je w pewnej odległości od naszego szyku i jeden został zestrzelony o 2.27. O godzinie 6.00 pięć samolotów w dalszym ciągu znajdowało się na tarczach radarów. Nieprzyjaciel najwyraźniej miał pełną informację o pozyq'i naszej grupy - a może i innych. Tego ranka okolicę nawiedziło sporo średnich szkwałów deszczowych z lukami dobrej pogody. Szkwały nie utrudniały specjalnie latania i dostarczały nieco osłony okrętom [...] Po przejściu szkwałów niebo usiane było pierzastymi białymi chmur­ kami na wysokości około 600 metrów. [...] Gdy raport samolotów poszukiwawczych z »Intrepida« dotarł do nas około 8, natychmiast przyszykowaliśmy się do wyprowadzenia ataku na zespół japoński na Morzu Sibuyan. Zanim zdołaliśmy wyrzucić samoloty w powiet­ rze, nasz radar wykrył dużą grupę samolotów japońskich zmierzających do przecięcia naszej trasy od zachodu. Wkrótce kolejna duża grupa została wykryta za pierwszą. Kilka minut później trzecia, nawet większa niż pozostałe, ukazała się na ekranie, 60 mil na południowy zachód od nas, i wszystkie się zbliżały. Stało się oczywiste, że zaraz będziemy ostro atakowani. Samoloty nadchodziły z kie­ runku Luzonu, a to oznaczało obecność w pobliżu nie­ przyjacielskich lotniskowców. Tak wiele naszych myśliw­ ców znajdowało się daleko na rozpoznaniu w kierunku zachodnim i w rajdzie na Manilę, że mieliśmy ich za mało do obrony naszego zespołu przeciw grożącym atakom i do eskortowania grup uderzeniowych nad Morze Sibuyan. Postanowiłem przełożyć wyprowadzenie uderzenia aż do momentu, gdy uporamy się z nadchodzącym atakiem. Pośpiesznie wyrzuciliśmy w powietrze wszystkie dostępne myśliwce, aby wyjść na spotkanie zbliżającemu się za­

grożeniu. Kiedy tylko samoloty wystartowały, weszliśmy niczym żołnierze chroniący się we wnękach, w jeden z po­ bliskich szkwałów"10. Tak więc nim amerykańskie samoloty wyrzucone w po­ wietrze przeciw zespołowi Kurity dotarły do celu, prawie sześćdziesiąt samolotów japońskich, które wystartowały z lotnisk na Luzonie, odnalazło drogę do zespołu Sher­ mana. Sytuacja była dramatyczna. Do walki w obronie włas­ nych lotniskowców miało stanąć dwanaście myśliwców z bojowego patrolu wysłanego przez lotniskowce „Prin­ ceton" i „Langley". „Lexington" zdołał uzbierać jedenaś­ cie „Hellcatów", które wystartowały w porę, a „Essex" wyprowadził w powietrzną przestrzeń siedem pod dowódz­ twem asa lotnictwa myśliwskiego na Pacyfiku: kmdr. ppor. Davida McCampbella, który wyróżnił się już w czerwcowej bitwie z siłami Ozawy na Morzu Filipińskim. Już 27 maszyn z jego grupy powietrznej poszło przeciw Kuricie, a on wraz z sześcioma pozostałymi miał startować ostatni. Samolot McCampbella akurat tankował, ale wobec nad­ ciągającego śmiertelnego niebezpieczeństwa jego dowódca postanowił startować z połową paliwa w głównych zbior­ nikach. Kiedy wraz ze swymi „Helicatami" McCampbell osiąg­ nął pułap, ujrzał mnóstwo nieprzyjacielskich samolotów, które zrazu uznał za własne z racji bardzo przyzwoitego szyku. Stanowisko dowodzenia myśliwców odpowiedziało na jego pytanie negatywnie; w pobliżu nie było własnych samolotów w takiej liczbie. „A więc widzę nieprzyjaciela" - rzucił w eter McCampbell. Byli to Japończycy w dobrym szyku i stanowczo zbyt liczni... 21 000 stóp nad nim szło 20 bombowców. 3000 stóp wyżej szła chmara 40 myśliwców różnych typów („Zero", „Oskar", „Tony") gotowych do atakowania mających przewagę wysokości. McCampbell postanowił po wywindowaniu się na od­ powiednią wysokość uderzyć ze swym skrzydłowym, ppor. 10

S h e r m a n , op. cii., s. 292-293.

Royem N. Rushingiem, na myśliwce, a pięć pozostałych maszyn miało zaatakować bombowce. Powziął tę decyzję po upewnieniu się, że żadnej pomocy nie otrzyma. Uderzenie piątki nurkujących „Hellcatów" na zgrupo­ wanie bombowców dało niespodziewany efekt - piloci japońscy musieli stracić ducha, gdyż po pierwszych ciosach rozproszyli się. McCampbell tymczasem, nie zauważony przez myśliwce i mający wraz ze swym skrzydłowym prze­ wagę wysokości, zestrzelił pierwszego Japończyka na myś­ liwcu „Zeke" („Zero"). Po zapaleniu się następnej maszy­ ny Japończycy przyjęli szyk obronny, tworząc wielkie koło, w którym ubezpieczali się nawzajem. Ku zdziwieniu McCampbella nie atakowali mimo druzgocącej przewagi liczebnej. Obaj myśliwcy wywindowali się znów na wyso­ kość 23 000 stóp, gdzie dołączył do nich trzeci, który przedtem rozpędzał bombowce. Ku najwyższemu zdziwie­ niu i zaskoczeniu trzech myśliwców Japończycy rozerwali własny szyk, który chronił ich dobrze od niespodzianych ataków prowadzonych od strony ogona, i jakby wybierali się w podróż powrotną na Luzon, uformowali szyk w po­ staci wielkiej litery „V". W trakcie tych przeformowań McCampbell „jechał" już na rezerwie paliwa, miał na koncie dziewięć zestrzelonych maszyn japońskich, a Rushing sześć. Siedmiu myśliwców z „Essexa" miało na swym koncie dwadzieścia cztery bojowe maszyny, co było wy­ czynem rekordowym w warunkach szalonej dysproporcji sił. PODWÓJNYDRAMAT— „PRINCETON" i „BIRMINGHAM"

W tym czasie grupa myśliwska z lotniskowca „Lexington" zgłosiła zestrzelenie trzynastu maszyn, czterech myśliwców z „Langleya" podało wiadomość o pięciu zestrzałach, a rekordowi myśliwcy z lekkiego lotniskowca „Princeton" strącili aż trzydzieści cztery nieprzyjacielskie maszyny. Tym ostatnim nie udało się jednak unieszkodliwić najważniej­ szej: samotnego japońskiego bombowca typu „Judy". Przedarł się on przez zaporę myśliwców oraz ciężki ogień przeciwlotniczy i umieścił z najdalej posuniętą precyzją

550-funtową bombę na pokładzie startowym ich własnego lotniskowca, co spowodowało straszliwe, nieprzewidziane zrazu skutki. Sherman, który znajdował się na pokładzie lotniskowca „Essex”, wspomina: „Ostatecznie o 9.39, gdy ekran radaru nie wykazywał już wrogich samolotów w zasięgu 50 mil od naszego szyku, wynurzyliśmy się ze szkwału deszczowego i skierowaliśmy pod wiatr, aby przyjąć na pokład nasze myśliwce, które miałyjuż mało amunicji i paliwa. Operacja była prawie zakończona, gdy nagle ujrzeliśmy pojedynczy japoński bombowiec nurkujący z niskiej chmury w stronę lotniskowca »Princeton«. Choć wzięty natychmiast pod ogień, zdołał rzucić swą bombę dokładnie na pokład okrę­ tu; myśliwiec z »Langleya« zestrzelił go w trakcie odwrotu Bomba przebiła trzy pokłady lotniskowca i eskplodowała w piekarni okrętowej, pozbawiając życia wszystkich. Płomienie dotarły do pokładu hangarowego. Pokład roz­ żarzył się od płonącej benzyny lotniczej, pożar ogarnął sześć samolotów torpedowych uzbrojonych do ataku. Wy­ buch torped wyrzucił w powietrze dziobowy podnośnik samolotów - stalowy kwadrat o boku 7,5-metrowym - na wysokość masztu, a rufowy podnośnik wylądował na po­ kładzie startowym, druzgocząc wszystko. Lotniskowiec za­ stopował w pozycji pod wiatr i setki marynarzy zebrały się na przednim krańcu pokładu startowego. Do lotniskowca podeszły niszczyciele „Catling", „Irwin" i „Cassin Young” jako asysta w trudnej sytuacji.11 Jak pisze naoczny świadek: „Wielu ludzi skakało lub opuszczało się po linach z pokładu startowego do wody i przepływało wąską przestrzeń do siatek wyrzuconych przez niszczyciele na burtę. Mimośrodkowe falowanie po­ między okrętami powodowało, że niektórzy musieli prze­ pływać ową przestrzeń wiele razy i w decydującym momen­ cie byli odrzucani od burty niszczyciela, choć już palcami zaczepiali się o siatkę ratowniczą. Równocześnie przygnę11

Tamże, op.str. 2 9 3 - 2 9 4 .

biający był widok 5-10 ludzi razem w jednej grupie chwyta­ jących jednocześnie siatkę, gdy silniejsi wspinali się ponad słabszymi. Niektórzy utopili się w tym zamęcie, choć więk­ szość wspięła się pomyślnie po siatkach z pomocą załogi niszczyciela. Innych zniosło za rufę obu okrętów, ale ogień broni maszynowej z niszczyciela pomógł im uniknąć reki­ nów i zostali wyratowani przez łodzie"12. W tym czasie do płonącego lotniskowca podszedł także niszczyciel, Jrwin". Oto fragment spostrzeżeń członka jego załogi: „Ciężko poparzone »smoluchy« - maszyniści - uto­ rowali sobie drogę do dziobówki i kilku spośród nas poma­ gało w przerzuceniu ich przez chwilowo wolną przestrzeń między naszymi okrętami w ręce oczekujące na dziobie niszczyciela. Było to znacznie trudniejsze, niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka, gdyż oba te dzioby pod­ nosiły się i opadały w różnych rytmach, powodując wciąż zmieniającą się w pionowy dystans od minus 3 stóp do plus 10. Brać trzeba pod uwagę, że dziób niszczyciela w tym punkcie miał tylko 3 stopy szerokości. Ale akcja ratunkowa lotniskowca miała przybrać nieoczekiwany i jeszcze drama tyczniejszy obrót. Oto o godzinie 10.04 krążownik »Birmingham« otrzymał rozkaz podejścia do płonącego lotnis­ kowca. Jego dowódca, komandor B. Thomas Inglis, był teraz starszym oficerem w akcji ratowniczej. Wyznaczył krążownik »Reno« do obrony przeciwlotniczej, a niszczycie­ lom polecił ratować ludzi z wody. Swój własny krążownik, który miał najlepsze wyposażenie techniczne, przeznaczył do zwalczania pożarów. Krążownik zajął miejsce obu nisz­ czycieli koło dziobu lotniskowca i ochotnicza drużyna prze­ ciwpożarowa w liczbie 38 ludzi przeszła na pokład lotnis­ kowca wraz z wężami przeciwpożarowymi, aby pomóc znajdującym się w akcji grupom własnym »Princetonu«. Niszczyciel »Morrison« wyciągnął z wody około 400 rozbitków z lotniskowca »Princeton« i podszedł do niego, aby z powrotem przerzucić na jego pokład maszynistów, mających pomóc w akcji".13 12 13

M o r i s o n , op. cit., s. 179. Tamże, s . 180.

Historyk floty Samuel E. Morison pisze: „W tej pozycji, blisko burty lotniskowca niszczyciel został spowity dymem, a jego przedni maszt i komin, wściśnięte między dwie pionowe dymnice lotniskowca, uległy zmiażdżeniu; ciężkie wielkie fragmenty kadłuba i nawet pojazdy spadły na pokład niszczyciela. Jeep, samochód i elektryczny traktor do przeciągania samolotów runęły na pomost, odbiły się od niego i wylądowały na pokładzie. Niszczyciel »Irwin« przyszedł z pomocą i pomógł »Morrisonowi« wydobyć się z ciężkiej opresji. W tym czasie odparto ataki lotnicze Ozawy [...] »Birmingham« podszedł ponownie od nawietrznej »Princetonu« i pomagał w gaszeniu ognia. W ciągu 1,5 godziny akcja zrobiła postępy. Największy kłopot sprawiało jedno ognis­ ko, do którego nie można się było dobrać. Sytuaąa budziła obawy, ponieważ płomienie przesuwały się w stronę składu torped na rufie, gdzie umieszczone były także bomby lotnicze. Morze zaczęło się burzyć pod wpływem rosnącego wiat­ ru i dowódca »Princetonu« prosił dowódcę krążownika »Reno« o wzięcie okrętu na hol, ale »Reno« nie miał odpowiedniego wyposażenia. W tej sytuacji dowódca krą­ żownika »Birmingham«, porozumiawszy się z dowódcą »Princetonu«, postanowił po wygaszeniu pożarów pełnić fukcję holownika. Krążownik zbliżał się właśnie do płoną­ cego lotniskowca, gdy o 15.23 potężna eksplozja w maga­ zynie torped wyrzuciła w powietrze wielką część rufy wraz z pokładem startowym. Stalowe szczątki spadły na »Birmingham«, który był zatłoczony członkami grup przeciw­ pożarowych, artylerzystami i marynarzami szykującymi się do podania lin holu"14. Jeden z naocznych świadków wybuchu tak ocenił sytua­ cję: „Obraz był straszliwy: zabici, umierający i ranni, wielu ciężko rannych. Nie lepiej wyglądała platforma sygnaliza­ cyjna. Krew spływała potokami wzdłuż ścieków burto­ wych. Nasz szef sztabu, który natychmiast potem obejrzał 14

Tamże, s. 181.

okręt, powiedział: »Nie mam słów, które prawdziwie mogą oddać męstwo wykazane przez wszystkich rannych i zdro­ wych. Marynarze z oderwanymi kończynami, ziejącymi ranami w boku, z głowami pokiereszowanymi odłamkami, błagali:« Ze mną wszystko w porządku, zajmijcie się Joe - tam, albo - nie traćcie morfiny na mnie, po prostu dajcie mi po głowie»".l5 Straty na krążowniku „Birmingham" były ogromne, zginęło 229 ludzi, 420 zostało rannych, wśród nich kmdr Inglis. Straty na lotniskowcu „Princeton", który w dal­ szym ciągu utrzymywał się na równej stępce, bez przechyłu czy przegłębienia, okazały się znacznie mniejsze: zginęło 7 ludzi, za zaginionych uznano 101 i 190 odniosło rany. „Na pokładzie lotniskowca »Princeton« w momencie wybuchu komandor John M. Hoskins - wspomina kmdr Buracker, który miał przejąć dowództwo okrętu po wzięciu go na hol - stał ze mną na śródokręciu na lewej burcie i mieliśmy przejąć liny z dziobu krążownika »Birmingham«. Gdy zaczęliśmy biec przed siebie, aby ukryć się za jakimiś samolotami, ktoś zauważył, że komandor Hoskins nie może się ruszyć. Obróciłem się i zobaczyłem, że jego prawa stopa zwisa na strzępku skóry. Dowódca polecił starszemu lekarzowi, komandorowi podporucznikowi Ro­ landowi Saly'emu, aby udzielił pierwszej pomocy Hoskinsowi. Hoskins upadł w pobliżu kawałka liny, którą Saly z wielką przytomnością umysłu zużył na łubki. Otrzymał zastrzyki, a zwisającą stopę lekarz odciął mu nożem. Prze­ żył i 18 listopada powierzono mu dowództwo nowego lotniskowca »Princeton« (CV 37) jako jedynemu oficerowi, z jedną tylko stopą"16. Płonący lotniskowiec miał jeszcze przed sobą ostatnią drogę. Do zadania mu „ciosu łaski" wyznaczono nisz­ czyciel „Irwin", na którego pokładzie znajdowało się 600 rozbitków. Na nieszczęście jego celownik został poważnie uszkodzony w zderzeniu z burtą „Princetonu". Pierwsza 15 Tamże. 16

W. Karig, R. L. Harris, F. A. Manson, Banie Report, Vol. IV, The Endofan Empire, New York 1948, s. 372.

torpeda trafiła w dziób lotniskowca, druga przeszła za rufą a trzecia nurkowała i wynurzała się, aż wreszcie zawróciła i pognała za własnym okrętem. Dowódca „Irwina" dał całą naprzód, ster lewo na burt i torpeda przeszła o 30 stóp kursem równoległym od okrętu. Rozbitkowie, którzy od­ zyskali już nieco humory, znowu je utracili. Torpedy czwar­ ta i piąta chybiły, torpeda szósta „wykonała podobny numer" co trzecia. Rozbitkowie zlotniskowca „Princeton” przerażeni na pokładzie zastanawiali się, czy nie lepiej skoczyć do wody, niż pozostać na tak pechowym okręcie. Wtedy do walki wszedł krążownik „Reno", który wy­ strzelił jednocześnie dwie torpedy. Ugodziły one w przed­ nie zbiorniki benzyny i 100 000 galonów poszło w powiet­ rze, tworząc grzyb podobny do tego, który później wyrósł nad Hiroszimą. Tak zakończył morski żywot lotniskowiec „Princeton". Załoga utraciła 10 procent stanu. Głównym jednak po­ szkodowanym okazał się spieszący na pomoc krążownik „Birmingham". Podczas gdy grupa operacyjna kontradm. Shermana zmagała się jeszcze z podwójnym krwawym dramatem, radary wykazały nowego przeciwnika: z północnego wschodu w odległości 105 mil ukazały się na ekranach nieprzyjacielskie samoloty, najwyraźniej należące do ja­ pońskiego lotnictwa pokładowego, którego obawiano się najbardziej. „[...] Ten kontakt wreszcie oznaczał - pisze Sherman we wspomnieniach - miejsce pobytu lotniskowców, których zlokalizowanie było dla nas tak poważną troską. Przygoto­ wywaliśmy się do poszukiwań w kierunku północno-wschod­ nim, ale wobec spodziewanych ciężkich ataków nie mogliś­ my wygospodarować myśliwców potrzebnych do tego za­ dania. Podczas gdy samoloty nieprzyjaciela znajdowały się jeszcze w pewnej odległości, wyprowadziliśmy uderzenie na zachód, lecz musieliśmy pozbierać wszystkie pozostałe my­ śliwce, aby dać odpór tej nowie groźbie. Spotykając nad­ latujące samoloty 45 mil od naszej formacji, nasi przebojo­ wi piloci w szaleńczych walkach kołowych posłali więk­ szość Japończyków w płomieniach do morza.

Tymczasem inna duża grupa pojawiła się 40 mil za pierwszą. Wysłaliśmy więcej myśliwców, które przechwyci­ ły tę kolejną falę ataku o niecałe 25 mil. Kilka japońskich samolotów umknęło myśliwcom i nurkowało na nasze lotniskowce. Dzięki zwrotom i cyrkulacjom w gwałtownym manewrowaniu, wyrzucając potok ołowiu z każdego dzia­ ła, które mogło strzelać, wszystkie nasze okręty uniknęły trafień [...]"17 NA MUSZCE SUPERPANCERNIK

Kiedy rozpoczynała się tragedia lotniskowca „Princeton", pierwsza fala samolotów wysłanych przeciw zespołowi Ku­ rity znajdowała się już w drodze do celu. 12 samolotów torpedowych, 12 bombowców i 21 myśliwców wystartowa­ ło z lotniskowców „Intrepid" i ,„Cabot” o godzinie 9.10 i runęło na okręty Kurity o 10.26. Grupa operacyjna kontradm. Bogana znajdowała się najbliżej Kurity i jej samoloty pierwsze doszły do celu. I tak się złożyło, prawie pięćdziesiąt lat po wojnie, że na przyjęciu po sesji poświęconej historii lotnictwa morskiego w bazie Pensacoli nad Zatoką Meksykańską poznałem uczestnika ataków na flotę Kurity: kmdr. (w 1944 pod­ porucznika) Howarda Skidmore’a, pilota i dowódcę samo­ lotu torpedowego typu „Avenger" z grupy powietrznej lotniskowca lekkiego „Cabot”. Tego dnia (24 października 1944) startował z pokładu lotniskowca „Cabot". Zwolniono blokady kół na kilku­ dziesięciu samolotach lotnictwa pokładowego. Dwanaście stalowych ptaków znalazło się w pierwszej fali ataku. Na lotniskowcu, który według Erniego Pyle’a, słynnego kore­ spondenta wojennego, miał wdzięk „dobrze wykarmionej krowy... ale był straszliwą bronią", panowało napięcie towarzyszące zawsze wysyłaniu samolotów w powietrze. Okręt obrócił się pod wiatr i słał w niebo najpierw maszyny lżejsze, potrzebujące mniejszego rozbiegu myśliwce, a po­ 17

S h e r m a n , op. cit., s . 294.

tem ciężkawe, lecz szybkie „Avengery", zdolne zarówno miotać bomby, jak i torpedy. Skidmore startował wraz z grupą samolotów torpedowych dowodzonych przez kpt. McPhersona. Nabrali wysokości i ruszyli na zachód, ku Morzu Sibuyan, którego spokój naruszył potężny zespół japoński. Howard miał już za sobą kampanię atlantycką i u wy­ brzeży Afryki. Startował wówczas z lotniskowca eskor­ towego „Santee" na lekkim bombowcu rozpoznawczym; tropił i zwalczał niemieckie U-booty. Potem przesiadł się na samolot torpedowy „Devastator", zwany przez lot­ ników złośliwie „indykiem" i wykonał na nim dziewiętnaś­ cie lotów bojowych. W październiku 1944 r., na kilkanaście dni przed „debiutem filipińskim", pojawił się z grupą samolotów torpedowych na pokładzie „Cabota" i od razu los rzucił go na spotkanie z trzonem potężnej „Rengo Kantai", japońskiej Połączonej Floty. Plan taktyczny ataku przedstawiał się następująco: po­ nad samolotami torpedowymi na wysokości od 14 000 do 16 000 stóp szły myśliwce „Hellcat", które już w zasadzie wymiotły niebo z japońskich myśliwców typu „Zero". Okazało się wkrótce, że nie znajdą dla siebie właściwej roboty, bo Kurita, silny bardzo w okrętach, nie miał prawie żadnej osłony powietrznej. „Nigdyjeszcze nie napotkałem takiej bariery ognia prze­ ciwlotniczego - mówi Howard Skidmore - wyglądało to wjakiś sposób fantastycznie, tysiące rozprysków, z których każdy mógł być groźny". Wszyscy uczestnicy tego ataku stwierdzają, że Japoń­ czycy otworzyli ogień, gdy Amerykanie byli jeszcze w znacz­ nej odległości. Czując śmiertelne niebezpieczeństwo, strze­ lali nawet z najcięższych dział, prawie półmetrowego kalib­ ru specjalnymi pociskami rozpryskowymi. Samoloty torpedowe poczęły schodzić ku morzu, biorąc na cel czołowe pancerniki. Ale okazało się, że okręty liniowe nie były same - szły równolegle z nimi potężne krążowniki obficie wyposażone w artylerię przeciwlotni­ czą... W 1944 r. japoński pancernik miał sto kilkadziesiąt

dział i działek przeciwlotniczych, a krążownik przynajm­ niej połowę tego. Były to groźne dla samolotów wulkany zionące ogniem. Howard schodził ku powierzchni morza, wśród setek śmiercionośnych obłoczków, ze spokojem pełnym deter­ minacji, skoncentrowany na swoim zadaniu. Młodzi Ame­ rykanie wcześnie są wdrażani do walki i od lat szkolnych trenują gry siłowe i zespołowe: Howard, znakomity gracz w baseball, miał walkę we krwi. Tutaj gra szła o życie i zwycięstwo! W jego celowniku pancernik zdawał się zwalistym dinozaurem, który rósł w oczach, jakby powięk­ szany przez nieziemskie moce. Delikatna korekta kursu, niewielkie wyprzedzenie, odłożenie poprawki, którą biorą myśliwi wobec pędzącego zwierza, i z odległości niecałego kilometra zwolnił torpedę. Znurkowała i poszła w stronę pływającej góry stali plującej ogniem i dymem - jak się miało okazać potężnego „Musashi”. Skidmore, w ogromnym napięciu towarzyszącemu temu atakowi, nie spostrzegł, kiedy jego samolot został trafio­ ny... Później dopiero ujrzał, że w prawym skrzydle jest dziura tak wielka, iż widać przez nią powierzchnię morza. Wychodząc z lotu koszącego, którym szedł na pancernik, dostał się w smugi ognia przeciwlotniczego wielkiego krą­ żownika. Kronikarz „Cabota” J.E. Hudson pisze, że ktoś z grupy powietrznej przekazał przez radio, iż jakiś „Avenger” się pali. Skidmore nie czuł dymu, więc sądził, że to ktoś inny - czterdzieści lat później Don Hambidge, tylny strzelec, powiedział, że to JEGO SAMOLOT się palił. Danny McCarthy, radiooperator, został zraniony odłam­ kami granatu 5-calowego wystrzelonego przez pancernik, ale Hambidge zdołał udzielić mu pierwszej pomocy. Oszołomiony napięciami udanego ataku - dostrzegł bo­ wiem, że jego torpeda wybuchła ogromną fontanną wody u burty japońskiego pancernika - Skidmore przedarł się przez ogień, jaki na pożegnanie słali mu Japończycy i wziął kurs powrotny w stronę „Cabota". Miał na pokładzie rannego członka załogi i bardzo mu się spieszyło do

lądowania. A jak słusznie zauważył Emie Pyle, który spędził dwa tygodnie na „Cabocie": „Wylądowanie na pokładzie małego lotniskowca na wzburzonym morzu wy­ gląda tak, jak przyziemienie na połowie bloku mieszkal­ nego na Main Street podczas kombinacji huraganu z trzę­ sieniem ziemi". Pilot wraca na swój lotniskowiec i oczami wyszukuje na rufie małą sylwetkę ludzką z paletkami w ręku - z ich układu wie, czy podchodzi za wysoko, czy za nisko, czy w sam raz. Oficer kierujący lądowaniami uprzedziłby go też, gdyby zdarzyła mu się jakaś dewiacja od osi symetrii pokładu. Na wieść przekazaną przez radio Howardowi dano pierwszeństwo. Szkopuł w tym, że niewiele widział: owiewka jego kabiny zbryzgana była olejem z uszkodzone­ go pociskiem przewodu. Dostrzegając wszystko jak przez mgłę, schodzi rutynowo, wypuszcza klapy, wytracając wy­ sokość i prędkość. Wreszcie zgasił w decydującym momen­ cie silnik, potoczył się i zatrzymał... niecały metr od krawę­ dzi tego najwęższego we flocie pokładu. Gdy go później pytano, w który pancernik trafił swoją torpedą, nie był pewien, czy w „Musashi", czy w „Yama­ to"! Z meldunków lotników wynikało, że udało im się dwu­ krotnie trafić torpedami superpancernik typu „Yamato" i również dwukrotnie krążownik. Ugodzone bombami miały b'yć także dwa inne pancerniki. Ale w tej fali ataku samolot myśliwski zapalił się od japońskich pocisków i spadł do morza, dwa torpedowe ciężko postrzelane mu­ siały wodować, załogi jednak uratowały się w gumowych łódkach ratunkowych. O godzinie 10.45 wystartowała do ponownego ataku następna fala samolotów z lotniskowców „Intrepid", „Ca­ bot" i „Independence" i zaatakowała Japończyków O 12.45. Oczy celowniczych przyciągały przede wszystkim dwa olbrzymy, wyróżniające się z daleka gigantycznymi sylwetkami: superpancerniki „Yamato" i „Musashi". Wstępny projekt obu okrętów pochodził z roku 1935 i przewidywał dla tego typu superpancerników wyporność

69 500 ton oraz maksymalną prędkość 31 węzłów, którą umożliwić miały turbiny o mocy 200 000 kM. Po licznych (ponad dwudziestu!) projektach stanęło na turbinach o mocy 150 000 KM i prędkości 27 węzłów. Superpancerniki miały być wyposażone w potężną artylerię, działa kalibru 457 mm, nad którymi rozpoczęto studia jednocześ­ nie z projektem. Pocisk tego kalibru ważyć miał około półtorej tony, zasięg ognia 44 kilometry. Trzydziałowa wieża wraz z pancerzem ważyć miała tyle, ile spory nisz­ czyciel - ponad 2700 ton! Superpancerniki planowano wyposażyć w potężne opancerzenie o wadze stanowiącej trzecią część ogólnego ciężaru okrętu. „Musashi" i „Yamato" budowane były w największej tajemnicy. W stoczni w Kurę, gdzie powstawał „Yamato", wzniesiono nad budowanym olbrzymem dach, a w stoczni Mitsubishi w Nagasaki pochylnię, na której trwały prace przy „Musashi", otoczono potężną kurtyną z lin sizalo­ wych. Wodowanie obu okrętów nastąpiło w roku 1940, a 16 grudnia 1941 r. tuż po ataku na Pearl Harbor, „Yamato" wszedł do służby. „Musashi" kilka miesięcy później. Między godziną 11.36 i 12.17 „Musashi" otrzymał cztery trafienia torpedami, które spowodowały zalanie części ma­ szynowni i uszkodziły przewody pary. Cztery następne ciosy ugodziły okręt około 12.23. Dosięgły go także cztery bomby. Superpancernik tracił prędkość i zaczął zostawać z tyłu. Do asysty przydzielił mu Kurita krążownik „Tonę". W połowie ogromnego pomostu bojowego superpancernika „Musashi" znajdowała się niewielka otwarta platfor­ ma obserwacyjna, z której wpatrywał się w niebo podoficer Sbiro Hosoya, sprawujący pieczę nad obserwatorami okrę­ tu. Widział, jak samoloty amerykańskie przebiły się przez potężną ścianę ognia z tysiąca z górą działek przeciwlot­ niczych, którymi dysponował japoński zespół. Na jego oczach bombowce uderzyły na bratni „Yamato" i obok okrętu, przed dziobem i u obu burt wytrysnęły potężne gejzery wybuchów. Kolos skrył się na moment w ich pianie i po chwili nadszedł meldunek, że tonie.

Hosoya nie mógł w to uwierzyć - uczono go przez lata, że oba okręty są niezatapialne. I nagle ujrzał, jak „Yama­ to" wynurzył się ze ściany wody, prąc zdecydowanie na­ przód, a nawet zygzakując. Był pewien swojego okrętu, który odznaczał się jeszcze mocniejszą budową niż „Yama­ to" - służył przecież jako okręt flagowy dowódcy Połączo­ nej Floty adm. Yamamoty i jego następcy adm. Kogi. Zastanawiał się nawet, dlaczego Kurita podniósł swą flagę na krążowniku, a nie umieścił jej na „Musashi". Miał przecież lepsze pomieszczenia dla dowództwa i sprawniej­ szą łączność, ale najwidoczniej Kurita spodziewał się noc­ nego boju i większą ufność pokładał w mniejszym okręcie, łatwiej poddającym się manewrowaniu w trudnych warun­ kach, wśród szybko zmieniających się sytuacji. Hosoya niedługo mógł oglądać bitwę jako widz: ogrom­ ny słup wody wyrósł nagle przed jego okrętem i w krótkich odstępach „Musashi" został trafiony bombą i torpedą. Widząc to dowódca działu artylerii kmdr Koshino błagał dowódcę okrętu, kontradm. Inoguchi, o pozwolenie otwar­ cia ognia do samolotów z artylerii głównej 18-calowych dział specjalnymi pociskami rozpryskowymi zwanymi Sanshiki-dan. Dowódca okrętu odmówił jednak - wystrzelenie dwunastu pocisków rozpryskowych mogło spowodować uszkodzenie przewodu lufy, a miały one odegrać główną rolę w nadchodzącej bitwie z amerykańskimi siłami in­ wazyjnymi w zatoce Leyte. W kolejnym nalocie przeciwnik był jeszcze śmielszy i wraz z bombowcami nurkującymi atakowały pokład i nadbudówki także myśliwce. Odłamki niczym stalowy groch odbijały się od opancerzonych wież i pomostów. Wszędzie unosił się kwaśny odór materiałów wybucho­ wych. Mimo ciosów, które przyjął, „Musashi" posuwał się naprzód, choć ze znacznie mniejszą prędkością. Szef szta­ bu, kmdr Kato, odpowiedzialny za działania przeciwawaryjne, był niezachwianie pełen nadziei i nie uważał tej prędkości za dramatyczną. Po kolejnym ataku Kurita o godzinie 1.15 zawiadomił

swoich przełożonych: „Pierwszy Zespół Uderzeniowy uwikłany jest w ciężką walkę na Morzu Sibuyan. Oczekuje się wzmożenia nieprzyjacielskich ataków powietrznych. Pro­ szę lotnictwo bazujące na lądzie i Zespół Ruchomy* o wy­ konanie szybkich ataków na amerykańskie lotniskowce mające się znajdować w zatoce Lamon18. W ugrupowaniu japońskiego zespołu wytworzyła się sytuacja sprzyjająca atakującym: superpancernik „Musa­ shi" wlókł się 20 mil za głównym ugrupowaniem Kurity i nie mógł być osłaniany zmasowanym ogniem artylerii przeciwlotniczej. Pozwoliło to kmdr. Koshino na ponowie­ nie wezwań do użycia głównej artylerii przeciw samolotom. Dowódca okrętu wreszcie ustąpił i wieże zwróciły się na wschód, skąd zbliżała się nowa fala atakujących. Tym razem atakowały samoloty z lotniskowców Shermana: „Franklin" i „Enterprise", później dołączyły do nich sa­ moloty z „Cabota", „Intreprida" i „Essexa". Huk salw dziewięciu dział 457-milimetrowych był ogłuszający i osza­ łamiający. Pod pokładami wydawało się, że okręt u nosi się w górę, wypychany siłą podwodnego wulkanu. Koshino z głównego stanowiska dowodzenia, a Hosoya ze swej otwartej platformy obserwacyjnej wpatrywali się w niebo, ale żaden z atakujących samolotów nie spadał do morza... POCZĄTEK KOŃCA

Atakujący przeformowali szyki, ale zmierzali uparcie do celu. Kolejne salwy oddano tylko z sześciu dział, bo w jednej z wież nastąpiły awarie. Strona amerykańska przystąpiła do ponownego ataku, który opisuje kmdr ppor. Daniel Smith, dowódca 20 grupy powietrznej lotniskowca „Enterprise": „Niebo wypogodziło się w czasie, gdyśmy przybyli. Zespół japoński szedł z prędkością około 20 węzłów na wschód i otworzył do nas ogień, zanim znaleź­ liśmy się w jego zasięgu. Krążyliśmy długo, aby nabrać * SiłyOzawy. 18 Morison, op. cit., s. 187.

wysokości, ponieważ byliśmy ciężko załadowani bombami kruszącymi i torpedami. Nastawiłem moją silną lornetę na ich ogień. Kolorowe wybuchy wielkich pocisków były daleko od nas i wkrótce przestaliśmy się nimi przejmować. »Yamato« i »Musashi« znajdowały się teraz w oddzielnych grupach. W tym czasie 13 grupa powietrzna z lotniskowca »Franklin« spłynęła na zespół, którego jądrem był »Yamato«. My wzięliśmy się za pancernik »Musashi«. [...]Kiedy przewaliliśmy się przez skrzydło i przystąpili­ śmy do nurkowania, weszliśmy w warstwę chmur i japoń­ skie działa umilkły, ponieważ Japończycy nie mogli nas zobaczyć. Lecz gdy wynurzyliśmy się z chmur, otwarli do nas ogień niczym wrota piekieł. Ja sam widziałem, jak osiem naszych samolotów torpedowych bezpośrednio tra­ fiło w część dziobową »Musashi« i dostrzegłem pięć bezpośrednich trafień oraz trzy bliskie w wykonaniu na­ szych bombowców. Gdy ostatni raz spojrzałem na »Musashi« zastopował, cała jego część dziobowa była pod wodą19. Połączone siły samolotów z pięciu lotniskowców wsa­ dziły w „Musashi" dziesięć kolejnych torped. Na dobre przerażony Hosoya zobaczył, jak trzy torpedy weszły w lewą burtę jego niezatapialnego okrętu, a po chwili podmuch wywołany eksplozją bomby na stanowisku do­ wodzenia rzucił go na kolana. Wszyscy, którzy znaj­ dowali się na pomoście, zginęli. Dowódca, kontradmirał Inoguchi, ocalał, bo w tym momencie znajdował się na platformie obserwacyjnej na samym szczycie pomostu. Wszystkie torpedy ugodziły w lewą burtę i przesądziły o losie okrętu. Łączność jeszcze działała i rozległy się słowa: „»Pierwszy pomost - wszyscy zabici, dowódca obejmuje dowodzenie z drugiego pomostu«. - To mówił kontradmirał Inoguchi. Okręt nabierał wyraźnego przechyłu i szef sztabu, ko­ mandor Kato, nakazał kontrbalastowanie w celu odzys­ kania stateczności. 19

Karig, Harris, Manson, op. cit., s. 374.

Zmasowany atak przypuszczony przez samoloty bom­ bowe i torpedowe z pięciu lotniskowców okazał się wyro­ kiem. Z pomostu »Musashi« dowódca polecił przekazać sygnał do dowódcy zespołu: »Prędkość sześć węzłów, zdol­ ny do operacji, wielkie uszkodzenia, co mam robić?« Kurita zdecydował się na rozwiązanie dramatyczne. Wkrótce na superpancernik dotarła odpowiedź Kurity: »Musashi« ma iść do przodu albo wstecz z maksymalną prędkością osiąść przy brzegu najbliższej wyspy i stać się baterią lądową"20. Inoguchi, otrzymawszy rozkaz przełożonego, nie za­ chwycił się nim, nie potrafił wykrzesać z siebie energii, by zadanie wykonać. Mimo wszelkich wysiłków zmierzają­ cych do ustabilizowania okrętu, przechył powiększał się szybko. Dowódca kazał Hosoyi nadać na towarzyszące niszczyciele sygnał wzywający do przejęcia rannych z po­ kładu „Musashi". Odbiór nie został wszakże potwierdzo­ ny. Powtarzanie sygnału nic nie dało, a przechył osiągnął już 20 stopni. Dowódca okrętu zarządził wyjście na po­ kład. Niebo powoli ciemniało. Na pokładzie superpancernika pojawili się nagle radiooperatorzy w nieskazitelnie czystych mundurach. Ich oczom ukazał się przerażający obraz stalowych szczątków, setek trupów i rannych. Ra­ diooperatorzy usiłowali spalić książki tajnych kodów, a ponieważ szło to zbyt wolno, upchali je do worków płóciennych, które obciążyli karabinami maszynowymi i wyrzucili za burtę. Dowódca okrętu spisał krótki testament w pamiętniku, który wręczył swemu szefowi sztabu. Było oczywiste, że nie zamierza opuścić tonącego okrętu. Kato, szef sztabu, chciał pozostać przy nim; Inoguchi wyperswadował mu to przypominając, że jego obowiązkiem jest ratowanie ludzi i... umieszczenie ich na pokładzie następnego, a może i trzeciego z kolei „Musashi", aby pomścić obecną prze­ graną. Drobne przedmioty Inoguchi przekazał sygnaliście Hosoyi. 20Tamże.

Po godzinie 19 zebrała się na rufie cała załoga na ostatni apel. Ogromna bandera bojowa ze wschodzącym słońcem została opuszczona i obwiązana z należną atencją wokół talii ochotnika - znakomitego pływaka, który podjął się ją uratować. Przechył był już tak głęboki, że skrzynki z amu­ nicją i puste łuski poczęły z trzaskiem staczać się z po­ kładu. Kato rozkazał załodze opuścić okręt. „Dawajcie sobie radę sami!" - wykrzyknął do pierwszych skaczących za burtę. Na tle ogólnego dramatu zauważono zabawny in­ cydent - pomocnik płatnika Kiydoshi do ostatka jedną ręką trzymał się relingu, a w drugiej dzierżył mocno parę swych kamaszy. Wreszcie ustawił je porządnie na pokła­ dzie, jakby w zamiarze powrotu po nie... i skoczył do wody. Kadłub zaczął żyć własnym życiem - pancernik leżał juz na burcie i dostrzeżono wynurzającą się stępkę. Hosoya, zdjąwszy buty, odbywał długą i bolesną drogę po ostrych jak brzytwa odłamkach poszarpanego poszycia dennego okrętu. Nagle ujrzał ogromny czarny otwór, który wypeł­ nia się pieniącą wodą. Była to dziura wybita wybuchem torpedy, wodna przepaść mogąca wessać pływających. Ominąwszy niebezpieczeństwo, przedostał się na dziób i wkrótce znalazł się w wodzie. Wciągnięty w wir, wy­ twarzany przez tonący okręt, został po chwili wyrzucony na powierzchnię. Uchwycił się kawałka drewna i pracując nogami, oddalił się nieco od tonącego olbrzyma. Zdawało mu się, że zapadający się w morze „Musashi" stanął dęba. Jego niesamowita sylweta czerniała na tle zachodzącego słońca. Uderzały weń fale podwodnych eksplozji. Hosoya widział, jak kilku ludzi uczepiło się rufy pozos­ tającej jeszcze nad powierzchnią. Zniknęli po chwili razem z nią w gigantycznych wirach. Wydawało mu się przez moment, że pozostał sam na powierzchni morza, dopóki nie usłyszał śpiewu - to grupa rozbitków podtrzymywała się na duchu. I wtedy wir wciągnął go znów pod wodę. Instynktownie skulił się, i w tej pozycji koziołkował, stara­ jąc się nie oddychać. Wreszcie kotłowisko wyrzuciło go na

powierzchnię. Resztkami sił zaciągnął się świeżym powiet­ rzem. Księżyc wstawał już nad morzem, na którym skończyła się walka. Żaden okręt nie pojawiał się w pobliżu, nic nie dawało nadziei. Hosoya trzymał się razem z grupą, w któ­ rej znajdował się szef sztabu Kato. Wreszcie po czterech godzinach nadeszły niszczyciele i zaczęły zbierać rozbit­ ków. Jeden z nich odmówił, gdy chciano go ratować - dowódca działu artylerii kmdr Koshino odpłynął w ciem­ ność... W bitwie z zespołem Kurity na Morzu Sibuyan amery­ kańskie lotnictwo pokładowe wykonało 259 lotów. Zatopi­ ło superpancernik „Musashi", celnie bombardowało jego bliźniaka „Yamato" oraz pancerniki „Nagato" (2 trafie­ nia) i „Haruna" (5 bliskich trafień) tracąc w sumie 18 maszyn, co nie było ubytkiem aż tak wielkim, jeśli się weźmie pod uwagę natężenie walki i rozmiar strat przeciw­ nika. Halsey pisał z uczuciem pewnego niedosytu: „Najistot­ niejsza nauka wynikająca z tej bitwy to praktyczna trud­ ność w porażeniu zespołu operacyjnego ciężkich okrętów, mających na morzu swobodę manewru, atakami li tylko powietrznymi"21. Kurita natomiast uskarżał się na brak osłony powietrz­ nej, o którą prosił. Lotnictwo japońskie operujące z lądu skupiło siły na atakowaniu lotniskowców Shermana, twar­ do bronionych przez myśliwce i artylerię przeciwlotniczą, i poza zatopieniem lotniskowca „Princeton" nie odniosło sukcesów. Grupa kontradm. Bogana, najgroźniejsza, bo najbliższa, ani przez chwilę nie była zagrożona i mogła spokojnie wyprowadzać swe starannie mierzone ciosy. 21

Morison, op. cit., s. 187.

CIĘŻKIE STRESY KURITY

W czasie gdy jeden z jego superpancerników znajdował się w najcięższej opresji, a inne raz po raz zbierały ciosy od wściekle atakującego lotnictwa, Kurita zdecydował się na wstrzymanie marszu ku cieśninie San Bernardino. W ze­ spole brakowało już czterech krążowników, bo do trzech wytrąconych z szyku przez „Dartera" i „Dace" doszedł krążownik ciężki „Myoko" z uszkodzonymi wałami napę­ dowymi. Odpadł też z szyku „Musashi" z dwoma nisz­ czycielami przydzielonymi mu do eskorty. Jeśliby teraz Kurita skierował swoje okręty w wąski kanał prowadzący do cieśniny, to za dnia najprawdopodobniej stałyby się obiektem ataków lotniczych, ponieważ nie miały możliwo­ ści szerokiego manewrowania. A dla zespołu mogło to oznaczać zagładę - ofiarę daremną i bezsensowną. Kurita przeto gwałtownie zmienił kurs na 290 stopni i wysłał obszerne wyjaśnienia do dowódcy Połączonej Floty: „Gdy­ byśmy zostali zmuszeni do sforsowania trasy, tak jak zostało wstępnie założone, to stalibyśmy się mięsem armat­ nim dla wroga, bez szans powodzenia. Dlatego uznaliśmy, że najlepszy będzie tymczasowy odwrót poza zasięg nie­ przyjacielskich samolotów, aż do chwili, gdy własne samo­ loty będą mogły zadać decydujący cios nieprzyjacielskiemu zespołowi"22. Adm. Toyoda nie był tym zachwycony i wkrótce oddepeszował, dając wyraz swej obawie o zawalenie się całe­ go misternie ułożonego planu: „Ufając w boskie przewod­ nictwo cały zespół pójdzie do ataku"23. Także szef sztabu floty dał upust swym wątpliwościom w sygnale radiowym przesłanym Kuricie: „[...] Zmiana w planie działań Pierw­ szego Zespołu Uderzeniowego mogłaby oznaczać załama­ nie się całej operacji. Jest naszym gorącym pragnieniem, aby ten zespół kontynuował swoje działania, tak jak usta­ lono wcześniej [...]24. 22

Karig, Harris, Manson, op. cit., s. 375. o ri s o n, op. cit., s. 189. 24 Karig, Harris, Manson, op. cit., s. 376. 23 M

Niezależnie od wewnętrznego poruszenia spowodowane­ go depeszą Toyody, która przez starego samuraja mogła być odczytana jako admonicja, a nawet obraza, również sytuacja skłaniała do powrotu na wyznaczoną trasę. Na niebie nie ukazywał się, jak na razie, żaden samolot i to dawało pewną nadzieję. O godzinie 17.15 Kurita znów zmienił kurs i ponownie ruszył w stronę cieśniny San Bernardino, jednocześnie zawiadamiając Tokio: „Nie zwa­ żając na straty lub szkody, jakie możemy ponieść, Pierwszy Zespół Uderzeniowy przebije się do zatoki Leyte i będzie walczył do ostatniego człowieka [...]"25 Z wielogodzinnym opóźnieniem okręty Kurity podeszły do wąskiego akwenu między wyspami Masbate i Burias i zaczęły wchodzić w cieśninę. Czy u jej wylotu będzie czekał potężny nieprzyjaciel? Tego Kurita nie wiedział i nie spodziewał się na pewno pomyślnego obrotu wydarzeń spowodowanego kluczową decyzją przeciwnika. DECYZJA HALSEYA

Kiedy do stanowiska dowodzenia wiceadm. Halseya na pan­ cerniku „New Jersey" dotarły poranne meldunki o odnalezie­ niu zespołu ciężkich okrętów japońskich idących w kierunku cieśniny San Bernardino, a prawdopodobnie zmierzających do zatoki Leyte, w sztabie nie zapanowało święto, tym bardziej że otrzymano również meldunki lotnicze o marszu silnego zgru­ powania ciężkich jednostek w stronę cieśniny Surigao. Halsey trapił się. „Odkrycie zespołu południowego - wspomina - wzmogło moje przeświadczenie, że Japoń­ czycy byłi zdecydowani na najwyższy wysiłek, ale brako­ wało ostatecznego dowodu - ich lotniskowców. Ani nasze okręty podwodne, ani powietrzne grupy poszukiwawcze nie znalazły ich dotychczas. Byliśmy jednak absolutnie przekonani, że się pokażą. Nasze wahania i wątpliwości 25 J.A.Field Jr., The Japanese at Leyte Gulf. The Sho Operation, Princeton 1947, s. 76.

dotyczyły kierunku. Mitscher uważał, że pojawią się od strony Morza Chińskiego. Mój sztab sądził, że z mórz japońskiego cesarstwa. Zgadzałem się z mym sztabem i nakazałem dokładne przeszukanie w kierunku akwenów północnych. Podczas gdy czekaliśmy na doniesienia, Do­ ugh Moulton musiał pięćdziesiąt razy walić w mapę, pyta­ jąc; »gdzież, u diabła, one są, te przeklęte lotniskowce?« [...] Żadna operacja na taką skalę nie zostałaby przedsięw­ zięta bez tej reszty lotniskowców, którymi dysponowali Japończycy. I jeśli ta siła miała być jeszcze użyta, to - wyczuwaliśmy - znajdować się będzie na północ i na wschód od Filipin [,..]26 Niedługo zatem po dostrzeżeniu sił Kurity (rankiem 24 października) Halsey przekazał Mitscherowi zalecenie: „Trzymać otwarte oczy na północ i północny wschód, tam z pewnością znajdować się będąjapońskie lotniskowce!" Rozwiązanie łamigłówki zbiegło się z decydującymi cio­ sami zadanymi olbrzymowi „Musashi". Kmdr Arleigh Burkę ze sztabu Mitschera tak wspomina dostrzeżenie na północy sił Ozawy: „Wysłaliśmy kilka samolotów na pół­ nocny wschód w nadziei, że będą mogły coś znaleźć. No i około 16.40 nawiązały kontakt z nieprzyjacielskim ze­ społem prawie 200 mil od przylądka Engańo, na wysokości północnego Luzonu, i doniosły, że zespół ów składa się z 3 pancerników, 6 krążowników i 6 niszczycieli. Później nastąpił kolejny kontakt na innej pozycji z 3 lotniskow­ cami, 3 krążownikami i 3 niszczycielami idącymi na za­ chód. Odległość od nieprzyjaciela i fakt, że nasze samoloty atakowały jego okręty na Morzu Sibuyan przeszkodziły nam w atakowaniu ich tego dnia"27. „ Sherman poinformował mnie - wspomina Halsey - trzy lotniskowce, dwa lekkie krążowniki, trzy niszczyciele, 18 myśliwców - 32 N 125, 28 E, kurs 270, szybkość 15. Ta pozycja o 200 mil na wschód od przylądka Engano, pół26 Halsey, 27

Bryan, op. cit., s. 856. Karig, Harris, Manson, op. cit., s. 378.

nocno-wschodniego cypla Luzonu, znajdowała się zbyt daleko, abyśmy ją mogli osiągnąć, nawet jeśli zmrok jesz­ cze nie zapadł. Ale mieliśmy teraz wszystkie elementy rebusu. Gdy złożyliśmy je razem, wówczas zauważyliśmy, że trzy japońskie zespoły floty mają pewien wspólny czyn­ nik: prędkość posuwania się, którą nazwałbym taką urlo­ pową - żaden z nich nie rozwijał szybkości powyżej 15 węzłów - i to zawierało klucz do zagadki”28. Halsey miał teraz do powzięcia najtrudniejszą decyzję w swojej bojowej praktyce. Chodziło o wyważenie stopnia zagrożenia ze strony trzech odkrytych zespołów japoń­ skich. Który jest najgroźniejszy? Przeciw któremu więc należy zwrócić lotnictwo pokładowe? Decyzja w tej kluczo­ wej sprawie mogła przesądzać o „być albo nie być" wielu okrętów własnych i tysięcy marynarzy. Admirał skłaniał się ku następującemu wnioskowi: ze­ spół Kurity został tak ciężko poszkodowany, że nie mógł osiągnąć decydującego sukcesu wówczas, gdy pojawiła się nowa siła na północy, będąca potężnym zagrożeniem. Dała ona zresztą już znać o sobie atakiem swych samolotów. W raporcie bojowym po bitwie wieczorem 25 paździer­ nika Halsey przekazał ocenę swoich działań Nimitzowi: „Poszukiwania podjęte przez moje samoloty pokładowe odkryły obecność Północnego Zespołu Lotniskowców po południu 24 października, co uzupełniło obraz wszystkich nieprzyjacielskich sił morskich. Ponieważ wydawało mi się rzeczą dziecinną pilnowanie statyczne cieśniny San Bernar­ dino, skoncentrowałem Zespół Operacyjny 38 w ciągu nocy i poszedłem na północ, aby zaatakować Zespół Pół­ nocny o świcie. Uważałem, że Zespół Centralny został tak ciężko poturbowany na Morzu Sibuyan, że już nie mógł być uważany za poważną groźbę dla 7 Floty"29. Kości zostały rzucone 24 października o godzinie 20.22. Halsey, omijając Mitschera, rozkazał bezpośrednio kontr­ admirałom Boganowi i Davisonowi dołączyć do lotniskow28 29

Halsey, Brian, op. cit., s. 856. Morison, op. cit., s. 193.

ców Shermana. McCain, dowódca pierwszej grupy opera­ cyjnej zespołu Mitschera, spieszący na plac boju, miał po zatankowaniu dołączyć do powstałych grup operacyjnych lotniskowców. Około północy niemal cały zespół Mi­ tschera w sile trzech grup lotniskowców oraz zespołu najnowocześniejszych pancerników dowodzonych przez kontradm. Willisa A. Lee rwał na wysokich obrotach na północ w stronę dostrzeżonych okrętów Ozawy, co dosko­ nale pasowało do japońskich planów odciągnięcia z okolic zatoki Leyte najpoważniejszych sił amerykańskich. Halsey popełnił błąd w ocenie, uznając Zespół Północny Japończyków za najsilniejszy i traktując go potenąalnie za większe zagrożenie niż zespół Kurity. A było akurat od­ wrotnie... Jego decyzja wzbudziła zdumienie trzech przynajmniej dowódców grup lotniskowców. Kontradm. Bogan rozwa­ żał nawet ewentualność złożenia protestu przeciw decyzji swego przełożonego. On bowiem wiedział od lotników, że Kurita idzie ku cieśninie San Bernardino, która po decyzji Halseya pozostanie nie strzeżona.

Wieczorem Kurita przekazał Toyodzie oraz Nishimurze, który podążał w stronę zatoki Leyte, kierując się ku cieśninie Surigao, sygnał określający własne zamiary: „Główny Zespół (4 pancerniki, 6 krążowników, 2 krążow­ niki lekkie i 11 niszczycieli) zamierza przejść cieśninę San Bernardino o 1.00 25 października. Pójdzie wzdłuż wschod­ nich wybrzeży Samaru i przybędzie do zatoki Leyte około 11.00 tego samego dnia"30. Teatr morskiej wojny gotów był do nowych aktów dramatu, a raczej może okrutnego zakończenia o trudnym do przewidzenia scenariuszu, ponieważ Kurita nie znał ani przeciwnika na swoim morskim przedpolu, ani losu Nis­ himury, który idąc z nim na spotkanie w zatoce Leyte, miał się znaleźć w śmiertelnej pułapce. 30

Tamże, s. 71.

U WRÓT CIEŚNINY SURIGAO

WIELKAPUŁAPKA

Wiceadmirał Thomas C.Kinkaid, otrzymawszy alarmujące meldunki lotnictwa o posuwaniu się japońskich okrętów w stronę wyspy Leyte, ogłosił kwadrans po dwunastej 24 października alarm dla wszystkich jednostek swojej 7 Floty. Dwie i pół godziny później przekazał kontradm. Jesse B.Oldendorfowi, dowódcy zespołu wsparcia ognio­ wego i bombardowania, rozkaz zagrodzenia północnego krańca cieśniny Surigao, która stanowi południową bramę dla zatoki Leyte. W rejonie, w którym Oldendorf miał rozwinąć swe siły, cieśnina nie przekraczała 10 - 12 mil szerokości. Roz­ ciągała się ona na południe na 90 mil. Prąd o prędkości 2,5 węzła biegł z północy na południe. Od zachodu obramowywały cieśninę wysokie brzegi wyspy Leyte, od wschodu brzegi niewielkiej wysepki Dinagat. U północnego wejścia do cieśniny leżała niewielka wysepka Hibuson. Nasuwała ona niezbyt miłe skojarzenia weteranom, którzy pamiętali walki o Wyspy Salomona - była kubek w kubek podobna do wyspy Savo. Oldendorf wiedział o tym i stwierdził twardo: „Nie chcemy, aby ściągnęli nam na głowę kolejną wyspę Savo". Wszystkie okręty bojowe, które mogły stawić czoło Japończykom, zostały przesunięte ku wejściu do cieśniny. W zatoce Leyte pozostał tylko krążownik „Nashville" z gen. MacArthurem na pokładzie i flagowe okręty zespołu

desantowego. MacArthur chciał uczestniczyć w nadcho­ dzącym starciu, ponieważ nigdy nie brał udziału w bitwie morskiej; dowódca krążownika jednak zdecydowanie od­ mówił, nie chcąc narażać głównodowodzącego. Zresztą Kinkaid kazał mu pozostać z generałem poza spodziewaną strefą działań. Kontradm. Oldendorf miał pod swym dowództwem po­ tężne siły: - zespół pancerników (kontradm. George I.Weyler): „Mississippi", „Maryland", „West Virginia", „Tennes­ see", „California", „Pennsylvania" oraz osłona dywizjonu niszczycieli X-ray (6 jednostek); - zespół krążowników i niszczycieli lewego skrzydła (dowodzony osobiście przez Oldendorfa), krążowniki cięż­ kie: „Louisville" - flagowy, „Portland", „Minneapolis"; krążowniki lekkie: „Denver" i „Columbia"; 56 eskadra niszczycieli - 9 jednostek (kmdr Roland N.Smoot); - zespół krążowników i niszczycieli prawego skrzydła (kontradm. Russel S.Berkey), krążowniki lekkie: „Phoenix" i „Boise"; australijski krążownik ciężki „Shropshire"; 24 eskadra niszczycieli - 6 jednostek (kmdr Kenmore M.McManes); 54 eskadra niszczycieli - 7 jednostek (kmdr Jesse G.Coward); - zespół kutrów torpedowych - 45 jednostek (por. Weston C.Pullen)1. Pancerniki ustawił Oldendorf w poprzek cieśniny między Hingatungan Point na brzegu wschodnim wyspy Leyte i południkiem przebiegającym przez latarnię morską na wysepce Hibusan. Decyzję skomentował tak: „Wybrałem dla mojej linii bojowej pozycję pod Hingatungan Point, ponieważ dawała mi maksymalnie dostępny akwen i ogra­ niczała ruchy przeciwnika. Ta pozycja pozwalała mi także przenieść moją linię bojową w celu przykrycia wschodniego wejścia do zatoki, gdyby centralny zespół pod admirałem Kuritą przybył przed zespołem południowym. Ułożyliśmy plan bitwy na podstawie Generalnej Instrukcji Taktycznej 1

M o r i s o n , op. cit., s . 199.

i zmodyfikowałem go, dostosowując do istniejących wa­ runków, tj. braku przestrzeni morskiej do manewrowania i możliwej akcji nieprzyjaciela. Byłem całkowicie pewien, że dowódca japoński zna rozmiar i skład moich sił, ponieważ nieprzyjacielskie samoloty pojawiły się nad tym rejonem już wkrótce po naszym przybyciu. Przypuszczałem, że przeciwnik ma plan obejścia mnie. Sądziłem, że najpraw­ dopodobniej zamierza on prześlizgnąć się z częścią swoich lekkich sił do zatoki Leyte, przeprowadzając je na wschód od wyspy Hibuson po rozpoczęciu walki na linii bojowej. Z tej przyczyny umieściłem większość moich sił lekkich na lewym skrzydle. Obowiązkiem, którego nigdy nie cedowa­ łem na mój sztab, było układanie planów bojowych. W trak­ cie określania szyków i funkcji rozmaitych okrętów uznałem za konieczne maksymalne wykorzystanie moich niszczycieli i ich głównej broni - torped, ze względu na brak amunicji głównego kalibru (na pancernikach) oraz z tego powodu, że bitwa artyleryjska powinna się toczyć na małych odległoś­ ciach, aby zadać maksymalną liczbę trafień. Posłałem po admirałów Weylera i Berkeya i wyjaśniłem im szczegółowo mój plan, prosząc o opinię. Otrzymałem ich bezwzględne poparcie. Wtedy przekazałem plan mojemu sztabowi do opracowania go w formie depesz i wysłania sygnalizacją optyczną, ponieważ nie było dość czasu na szyfrowanie i rozszyfrowanie niezbędne przy użyciu radia. Różne jednostki mojego zespołu znalazły się na pozycji wkrótce po zachodzie słońca i rozpoczęło się patrolowanie dwunasto i pół milowej linii wschód-zachód z prędkością 5 węzłów. Tę bardzo małą prędkość wybrałem dla unik­ nięcia częstszych zmian kursów przy jednoczesnym wyko­ nywaniu zwrotów przez okręty. Problem kierowania tak wielką siłą w tak wąskich akwenach z szybkimi i zmien­ nymi prądami, przy konieczności utrzymywania okrętów na pozycji, nie mógł być rozwiązany bez doskonałego radaru i radiotelefonu wysokiej częstotliwości [...]"2 2 J.B.Oldendorf, Commentson Ihe Battle of Suriga o Strait, „US Naval Institute Proceedings” 1959, nr 4.

W tym czasie gdy wiceadm. Kinkaid wydawał pierwsze rozkazy, a kontradm. Oldendorf szykował się do roz­ stawienia swych okrętów w cieśninie Surigao, zespół pod dowództwem wiceadm. Nishimury - główna przyczyna ich niepokoju - posuwał się wodami mórz Sulu i Mindanao, zmierzając w stronę amerykańskich sił inwazyjnych w zato­ ce Leyte. Lotnictwo dostrzegło okręty Nishimury o godzi­ nie 9.05 na Morzu Sulu, 50 mil na południowy wschód od wysp Cagayan. Drugi Zespół Uderzeniowy wiceadm. Kiyohide Shimy, stanowiący ariergardę Zespołu Południowe­ go, dostrzeżony został przez samoloty 5 Floty Powietrznej kilkadziesiąt mil za zespołem Nishimury, koło wysp Caga­ yan. Zespół Nishimury składał się z 7 okrętów: pancerników „Fuso" i „Yamashiro" (znanych powszechnie z imponują­ cych, przytłaczających swą wielkością pomostów bojowych przypominających egzotyczne wieże lub pagody), którym towarzyszyły: krążownik ciężki „Mogaumi" i niszczyciele: „Michishio", „Yamagumo", „Asagumo" i „Shigure”. Ze­ spół wiceadm. Shimy obejmował krążowniki ciężkie: „Nachi" i „Ashigara", krążownik lekki „Abukuma" oraz nisz­ czyciele: „Shiranui”, „Kasumi", „Ushio" i „Akebono". Samoloty zaatakowały zespół Nishimury o godzinie 9.18 i trafiły na pancernik „Fuso", nie wyrządzając wszakże poważniejszych szkód oraz niszczyciel „Shigure" - bomba unieruchomiła wieżę artyleryjską nr 1. Utracono natomiast kontakt z zespołem Shimy na cały dzień 24 października; nie wiadomo było, gdzie się znaj­ duje i jakim idzie kursem. Nie żywiono najmniejszej wąt­ pliwości co do tego, że zespół Nishimury kieruje się w stro­ nę cieśniny Surigao i że najprawdopodobniej okręty Shimy pójdą jego śladem. Z tego powodu wiceadm. Kinkaid „postawił na nogi" wszystkie swoje jednostki, a kontradm. Oldendorf zajął pozycje w cieśninie, zamierzając zgotować Japończykom gorące przyjęcie. Ponieważ jego pancerniki (przeważnie podniesione z dna Pearl Harbor po ataku) zużyły połowę swej amunicji w bombardowaniu brzegów Leyte, Olden-

dorf zamierzał je wykorzystać w ostatecznej potrzebie. Główną rolę powierzył swoim siłom lekkim, najpierw kut­ rom torpedowym, a potem niszczycielom, które podczas ataku torpedami w wąskiej cieśninie nie dającej przeciw­ nikowi wielkiego pola manewru mogły osiągnąć sukces. W razie potrzeby Oldendorf zdecydowany był użyć swych najmocniejszych atutów. Jak powiedział, komentując bitwę w stylu pokerowym: „Nigdy nie dawaj cwaniakowi szansy; jeśli jest tak szalony, aby zbliżyć się do mnie ze słabszymi siłami, to z pewnością nie zamierzam mu dać równej szansy"3. Na wszelki wypadek wszystkie samoloty zostały usunięte z katapult pancerników i krążowników, aby uniknąć ewen­ tualnych pożarów, które tak fatalnie dały o sobie znać w bitwie koło wyspy Savo. Nadchodziła tropikalna noc, czarnym swym skrzydłem zasłaniając scenę dramatycznych wydarzeń, których prze­ biegu nikt nie mógł odgadnąć. Na niebie pojawił się sierp księżyca i gdzieniegdzie widać było gwiazdy, tak niepodob­ ne do tych, które marynarze Oldendorfa widywali nocami nad własnym krajem. Gdzieś daleko na południu szły, rozcinając fale morza Mindanao, japońskie okręty dzioba­ mi zwrócone w stronę cieśniny, której strzegli, za którą na kotwicach stały setki własnych jednostek, bezbronnych w razie spotkania takiego przeciwnika. Niejedno serce drżało przed nadchodzącą bitwą, ale niejeden powtarzał w duchu słowa słyszane w domu od dziadków czytujących psałterze: „Nie będziesz obawiał się żadnej nocnej trwogi ani strzały, co leci za dnia. Ani zarazy, co kroczy w ciem­ ności. Tysiąc padnie obok ciebie i dziesięć tysięcy u twego prawego ramienia. Ale ona nie przyjdzie do ciebie [...]" MOSKITY WCHODZĄ DO AKCJI

W owym crescendo ciosów, które Oldendorf zamierzał wyprowadzić przeciw nadciągającym Japończykom, pierw­ 3

Tamże.

sze miały być zadane przez najmniejsze jednostki morskie, zwane u nas przed wojną ścigaczami, a obecnie kutrami torpedowymi. Małe, 24-metrowej długości okręty, wyposa­ żone w potężne silniki Packarda o mocy od 1200 do 1500 koni, nie były znane we flocie amerykańskiej przed wojną, natomiast wiele kłopotu sprawiały swego czasu morskiej służbie celnej wschodniego wybrzeża Stanów w okresie prohibicji*, jako że szmuglerzy alkoholu z Kanady ujrzeli w nich swą wielką życiową szansę - ich prędkość gwaran­ towała sukces. Sprowadzali więc w owych celach, wesołych w powszechnej opinii, kutry z Wielkiej Brytanii, przodują­ cej w ich budowie, a nawet je udoskonalali. Prezydent Roosevelt, który podczas pierwszej wojny światowej jako zastępca sekretarza (ministra) marynarki wojennej zainteresował się działaniem tej broni i przydzielił w 1937 r. 15 000 000 dolarów na jej rozwój. Przełom przyniosło pojawienie się w Stanach brytyjskiego konstruk­ tora Huberta Scott-Paine'a, który przeprowadził przez Atlantyk 21-metrowy kuter torpedowy własnej konstrukcji (nie zdołał nań uzyskać zamówień w ojczystym kraju) i sprzedał licencję amerykańskiej marynarce. Bił on na głowę dotychczasowe opracowania; wymieniono w nim silnik Rolls-Royce'a na Packarda i pod koniec 1940 r. pierwsza jednostka z długiej serii zasiliła flotę. Zastosowano też pewne modyfikacje w stosunku do pierwotnego projektu i ostatecznie produkowano w dwóch stoczniach dwa typy kutrów torpedowych, które w sumie osiągały podobne wy­ niki -maksymalną prędkość przynajmniej 40 węzłów, zasięg 500 mil morskich, wyporność 33 - 38 ton i uzbrojenie podstawowe składające się z czterech pojedynczych wyrzutni torpedowych kalibru 18-21 cali oraz najcięższych karabi­ nów maszynowych lub szybkostrzelnych działek. Załogę stanowiło w zależności od typu 12-17 ludzi. Oldendorf postanowił najpierw zaatakować nadciągają­ cego przeciwnika torpedami najmniejszych jednostek, wy­ sunął więc 39 kutrów torpedowych, które miał do dys­ * Zakaz produkcji i sprzedaży alkoholu w USA obowiązywał w latach 1920-1933.

pozycji, ku południowemu wejściu do cieśniny. Trzy sekcje (9 jednostek) rozmieścił na wodach Morza Mindanao, w odległości 60 mil od wejścia, a 100 mil od głównej linii bojowej. Oprócz atakowania przeciwnika ich zadaniem było wczesne postawienie na nogi sił głównych przez prze­ kazanie informacji o zbliżaniu się Japończyków i - jeśli to możliwe - podanie ich kursu oraz prędkości. Pięć sekcji (15 jednostek) patrolowało u wąskiego wej­ ścia, a pięć wewnątrz samej cieśniny, chodząc na małej prędkości. Kadłuby kutrów torpedowych wibrowały ru­ chem potężnych silników, które na razie w minimalnym stopniu wykorzystywały swoje możliwości. Gigantyczne mo­ ce jakby spały, nabierając sił przed skokiem na przeciwnika. Marynarze znajdujący się na pomostach i pokładach okreś­ lali widoczmość w głąb Mindanao na blisko 3 mile, nato­ miast od strony brzegów cieśniny nie było widać niemal nic. Morze było spokojne, powierzchnia jego wydawała się być bez najlżejszej zmarszczki. „Stronami chodziły pioru­ ny", zapowiadając szkwały deszczowe. Było w tych dale­ kich błyskach coś z grozy i tajemniczości. Pozostawało tylko czekanie na to, co nieuchronne, co miało nadejść z czerni Morza Mindanao, z czerni tajemniczej, nieprzenik­ nionej dla wzroku. Tymczasem wiceadm. Nishimura posuwał się wodami Morza Mindanao z zamiarem pojawienia się u brzegów zatoki Leyte przed świtem. W tym samym czasie, również od północy wzdłuż brzegów wyspy Samar, miał nadciągnąć zespół wiceadm. Kurity i wziąć wraz z Nishimura siły amerykańskie w ogniste szczypce. Nishimura targały w tych chwilach straszliwe wątpliwości. Oto o godzinie 18.30 Kurita zawiadomił go przez radio o opóźnieniu swego marszu na skutek gwałtownej bitwy z lotnictwem nieprzyjaciela na morzu Sibuyan. Choć wstrząsnęło to Nishimura, nie zdołało jednak nim zachwiać: wryte miał w pamięć słowa adm. Toyody, dowódcy Połączonej Floty: „Wszystkie siły rzucą się do ataku". Nishimura ufał w przygotowanie swoich załóg do nocnej walki i pragnął drogo sprzedać swoją skórę, jeśliby do tego doszło. Odwrót

nie wchodził w rachubę, a najlepsza szansa pojawienia się w zatoce leżała w zasłonie nocy. Około godziny 22 otrzymał kolejną wiadomość od Kurity, który określał moment swego pojawienia się w zatoce Leyte na godzinę 11.00 25 października. Eliminowało to szansę wsparcia sił Nishimury podczas nocnego przejścia przez cieś­ ninę, która gdzieś w mrokach północnego horyzontu czekała nań ze swymi tajemnicami. O 20.13 potwierdził swój zamiar dojścia na wysokość Dulag pośrodku zatoki o czwartej nad ranem. Przed swoje dwa pancerniki i towarzyszący im nisz­ czyciel „Shigure" wysunął grupę rozpoznawczą - ciężki krą­ żownik „Mogami" oraz trzy niszczyciele. Była godzina 22.36, gdy na ekranie radarowym kutra torpedowego „PT-131" z sekcji nr 1, dowodzonego przez chór. Petera Gadda, pojawiły się trzy świetlne plamki. Radar sygnalizował odległość 10 mil. Gadd wziął kurs na niewątpliwego przeciwnika, zwiększył prędkość do 24 węz­ łów i ruszył do ataku, a za nim pozostałe kutry sekcji dowodzonej przez por. Pullena. Czternaście minut później dojrzał Japończyków z pomostu swego rozpędzonego kut­ ra. O godzinie 22.52 obserwatorzy z pomostu niszczyciela „Shigure" również dostrzegli kutry sekcji Pullena. Ciemna noc przemieniała się nagle w jasność - to Japończycy uruchomili swe silne reflektory. Weston D. Pullen tak wspomina te chwile: „Byliśmy 6000 jardów od wielkich »wozów bojowych« i 4000 od ich niszczycieli, gdy włączyli reflektory i zalali nas ogniem działowym. Ponieważ nasze kutry znajdowały się na mak­ symalnym zasięgu strzału torpedowego, wykonaliśmy zwrot i popędziliśmy w stronę płytkich wód, podczas gdy nasi radiowcy wystukiwali meldunki o kontakcie i iden­ tyfikowali przeciwnika"4. W tym czasie „Shagure" rozpoczął gwałtowny ogień ze swych dział 4,7-calowych, które wkrótce obramowały szar­ żujące kutry. Idąc do ataku, stawiały zasłonę dymną, aby 4

Tamże.

zapewnić sobie drogę odwrotu. Widowisko było w jakiś sposób urzekające, choć stanowiło tylko uwerturę do kon­ certu śmierci. Wkrótce kuter „PT-152" ugodzony został granatem, który rozbił 37-milimetrowe działo, zabił jed­ nego marynarza i zranił trzech. Kuter „PT-130", stawiają­ cy zasłonę dymną, aby osłonić „PT-152", został po prostu przewiercony pociskiem, który cudem nie narobił poważ­ niejszych szkód. Oto bowiem ów pocisk przeciwpancerny trafił... w ładunek wybuchowy jednej z torped, urywając czwartą jego część, ale nie powodując wybuchu torpedy oraz szkód. Z wyjątkiem wyłączenia radia. Trzeci kuter również został trafiony, ale także niegroźnie. Ostrzeliwując się z broni, jaką dysponowały, kutry weszły w szeroką cyrkulację i rozpoczęły odwrót. Ta dramatyczna noc ożyła przede mną w Pittsburgu kilka lat temu, gdy poznałem Elmera Smitha, uczestnika bitwy w cieśninie Surigao. Z tamtego okresu wryła mu się w pamięć fatalna widoczność: stał za sterem na pomoście kutra torpedowego „PT-151". Kuter mógł operować na płytkich i zdradliwych wodach, bo jego zanurzenie nie przekraczało 1,5 metra. Zabierał dwie torpedy, konstruk­ torzy wzbogacili go szybkostrzelnymi działami i karabina­ mi maszynowymi. Elmer był zastępcą dowódcy tej małej, ale kąśliwej jednostki o 14-osobowej załodze. Jego „PT-151" sprawdził się znakomicie koło miasta Wewak u północnych brzegów Nowej Gwinei, gdy los zesłał im pięć japońskich barek wyładowanych wojskiem i zaopat­ rzeniem. Mimo ociężałych kształtów barki potrafiły szybko strzelać i - jak wspomina Smith (wówczas porucznik) - wyglądało to jak święto 4 lipca... „PT-151" zapalił od razu dwie barki, ale trzecia z samurajską odwagą natarła na nich, usiłując ich staranować. Zatopili ją, gdy była niecałe 10 metrów od kutra. Potem uporali się z pozos­ tałymi dwiema, które ostrzelane także poszły na dno. Spektakularny sukces i wielkie straty zadane nieprzyjacie­ lowi! Patrolowanie w cieśninie Surigao się kończyło i trzeba było zmierzyć się tej nocy, nawiedzanej szkwałami deszczo­

wymi, z groźnym przeciwnikiem, wynurzywszy się z kolej­ nego szkwału, dostrzegli cztery sylwety okrętów: jedną wielką, drugą nieco mniejszą i dwie wyglądające na nisz­ czyciele. Smith położył kuter na kurs ataku biorąc na cel wielką japońską jednostkę. Mknęli z prędkością ponad 50 węzłów, trudno było ustać na nogach na rozpędzonym kutrze, który zdawał się skakać po niewidzialnych mor­ skich wybojach. Udało się im wyprzedzić niszczyciele, od­ ległość od celu zmniejszała się błyskawicznie. Gdy była już mniejsza od mili, dowódca rozkazał odpalić torpedę z wy­ rzutni na lewej burcie. Druga torpeda uwiesiła się u prawej burty wskutek technicznej awarii i mogła zadziałać niczym bomba zegarowa. .Japończycy zapalili reflektory, złapali nas w strumień światła i rozpoczęli szalony ogień, morze koło nas kipiało od wybuchów, nad nami rozrywały się szrapnele... Tymczasem dwa kutry idące z nami do ataku skutecznie ostrzelały reflektory Japończyków i znowu ciem­ ność osłoniła nas swoją tarczą. Dzięki niej i stawianym zasłonom dymnym podczas ataku uszliśmy z naszym kut­ rem bez strat". Ale Smith nie ustrzeże się japońskiego ciosu w następnym starciu u wybrzeży kolejnej filipińskiej wyspy...

Nishimura przekazał Kuricie i Shimie zwięzły meldunek: „Posuwam się naprzód według planu, niszcząc nieprzyja­ cielskie jednostki torpedowe"5. Kolejny atak przypuściła sekcja nr 3 dowodzona przez ppor. Dwighta Owena, biorąc na cel grupę rozpoznawczą z krążownikiem „Mogami". Po niej atakowały kolejne sekcje (po 3 kutry), ale przebieg tych ataków był mniej więcej podobny do pierwszego starcia, z tym że większość kutrów odpaliła torpedy (w sumie 34) niecelnie, z wyjąt­ kiem jednej. Wszystkie atakujące kutry były oświetlone przez okręty Nishimury, który tymczasem połączył na powrót swe siły. Nishimura mógł być na razie zadowolony - odparł 5

M o r i s o n , op. cii., s . 208.

pierwsze ataki i szedł w stronę cieśniny z nie zmienioną prędkością 18 węzłów. W kolejnym sygnale przekazanym Kuricie i Shimie zapowiadał przejście obok wyspy Panaon O godzinie 1.30. Informował jednocześnie, że odpiera ataki torpedowe, ale nie zna sytuacji przeciwnika w głębi cieś­ niny. Teraz na czele jego szyku płynęły niszczyciele „Michishio" i „Asagumo", 4000 metrów za nimi szedł pancernik „Yamashiro" z niszczycielami „Shigure" i „Yamagumo" na skrzydłach, a w odległości kilometra posuwały się pancernik „Fuso" i krążownik „Mogami", który zamykał szyk. O godzinie 2.05 szyk japoński był atakowany przez sekcję nr 7, a dwie minuty później między wyspami Panaon i Sumilan, przez sekcję nr 9 ppor. J.M.Elfresha, która wystrzeliła z samobójczej niemal odległości 400 jardów cztery torpedy w stronę japońskich niszczycieli - bez rezul­ tatu. Kuter „PT-490" został trafiony pociskiem, a „PT-493" osłaniający jego wycofanie, raziły aż trzy pociski, które zniosły kabinę nawigacyjną, wybiły dziurę w dnie, zabiły dwóch ludzi, a pięciu zraniły... Podoficer A.W.Brunelle, którego z racji niepozornego wyglądu nikt nie podejrzewał o zdolność do rezolutnej akcji, uratował jednostkę, zatykając wybity otwór własną kamizelką ra­ tunkową. Ostatecznie osadzono kuter na dnie u brzegów wyspy Panaon, gdzie później zatonął. Załoga okopała się na brzegu i zajęła pozycje obronne, dokonując niezamie­ rzonego desantu. Bitwa kutrów torpedowych zakończyła się. Swój jedyny sukces miał odnieść kuter „PT-137" w kolejnej fazie bitwy, ale o tym powiemy później. Podsumowując walkę kutrów torpedowych, które pierw­ sze skrzyżowały broń z Nishimura, trzeba stwierdzić, że z 39 jednostek uczestniczących w starciu, 30 znalazło się pod ogniem japońskim i 10 zostało trafionych, z których jedną utracono. Zginęło trzech ludzi, 20 odniosło rany. Wystrzelono w trakcie walki 34 torpedy. I choć kutry torpedowe nie uzyskały spektakularnych wyników, to jednak zmusiły Japończyków do zaangażowa­

nia się i dały im przedsmak tego, co miało nadejść. Dostar­ czyły ponadto własnym siłom głównym bieżących informacji o nieprzyjacielu. I dlatego Nimitz wysoko ocenił ich działania mówiąc: „Zręczność, determinacja i męstwo wy­ kazane przez załogi tych małych jednostek zasługują na najwyższą pochwałę". 54 ESKADRA NISZCZYCIELI

Kontradm. Oldendorf w swoim połączonym zespole wspar­ cia ogniowego składającym się z sześciu pancerników do­ wodzonych przez kontradm. Weylera i ośmiu krążowni­ ków dysponował też siłą, która odegrać miała tej nocy wybitną rolę. Stanowiło ją 28 niszczycieli - nowoczesnych, wyposażonych w działa, torpedy i rozwijających wielką prędkość. W ostatniej niemal chwili kontradm. Wilkinson oddał pod jego dowództwo 54 eskadrę niszczycieli dowo­ dzoną przez kmdr. ppor. Cowarda. Oldendorf wysunął ową świeżo otrzymaną eskadrę 20 mil na południe od szyku pancerników, z zadaniem dozorowania i meldowa­ nia o zbliżaniu się japońskiego zespołu, o jego ugrupowa­ niu i prędkości. Coward miał pod swoim dowództwem siedem niszczy­ cieli: „Remey", „McGowan", „Melvin", „Mertz", „McDermut", „Monssen" i „McNair", wszystkie typu „Fletcher", który wprowadzano do służby od roku 1942. Zwartej budowy, o wyraźnie zarysowanej sylwetce, gład­ kim pokładzie, bez uskoku charakterystycznego dla wielu wcześniejszych typów, o dwóch kominach i pięciu działach 127-milimetrowych oraz dwóch wyrzutniach torpedowych mogących w jednej salwie wyrzucić osiem „cygar" rozwijał „Fletcher" prędkość do 35 węzłów - odpowiednik moż­ liwości biegu w samochodzie osobowym. Niszczyciele Cowarda dozorowały cieśninę Surigao od dnia wysadzenia desantu na Leyte; teraz szykowały się do zadania, które dawniej wykonywały torpedowce. Miały wejść do walki po zakończeniu ataków kutrów torpedo­ wych.

Coward rozważył sytuację i przedłożył Oldendorfowi plan taktyczny: zamierzał podzielić siły na dwie części i zaatakować wzdłuż wschodniego i zachodniego brzegu cieśniny. Jak wspomina Oldendorf: „Zatwierdziłem jego plan, ale zaleciłem, aby po wykonaniu ataku każda grupa wycofy­ wała się w kierunku własnej strony cieśniny, a później podążała na północ. Były dwa powody tych zaleceń: - po pierwsze, nie wierzyłem, aby radar Japończyków mógł śledzić okręty Cowarda mające zaplecze w postaci wysokich brzegów cieśniny; - po drugie nie chciałem, abyjego niszczyciele zawadza­ ły atakom innych jednostek. W nocnej akcji ruchy różnych elementów zespołu muszą być dokładnie znane, w przeciwnym razie akcja przejdzie w kotłowaninę, w której poszczególne jednostki nie będą zdolne odróżnić wroga od własnego okrętu"6. Coward miał w razie pojawienia się nieprzyjaciela po­ prowadzić osobiście do ataku lewoskrzydłową (wschodnią) grupę składającą się z niszczycieli: „Remeya", „McGowana", „Melvina". Grupą zachodnią, w której skład wcho­ dziły niszczyciele „McDermut" i „Monssen" dowodzić miał kmdr ppor. Richard H.Phillips, dowódca 108 dywiz­ jonu z 54 eskadry. Zakładając, że Japończycy będą się posuwali środkiem cieśniny między brzegami wysp Dina­ gat i Leyte grupy okrętów Cowarda miały uderzyć niczym młoty trzymane w rękach dwóch kowali; kowadłem byłby zespół japoński. Dwa okręty pozostawił Coward niejako w rezerwie w głębi cieśniny, powyżej północnego przylądka wyspy Dinagat. Dowódca niszczycieli uprzedził dowódców okrętów, że zamierza uderzyć z prędkością 30 węzłów i że każdy okręt atakować będzie torpedami według indywidualnego planu. Oznaczało to, że idące do ataku niszczyciele strzelać będą torpedami do celu zajmującego w nieprzyjacielskiej kolum­ nie miejsce odpowiednie do miejsca niszczyciela we włas­ 6

Oldendorf, op. cit.

nym szyku: drugi w szyku atakować miał okręt japoński, który pojawi się na ekranie radarowym lub znajdzie się w zasięgu wzroku. W podręcznikach taktyki dla niszczycie­ li głoszono wówczas tezę, że trzy mile morskie są optymal­ ną odległością do wyrzucania torped w stronę celu znaj­ dującego się w namiarze od 40 do 60 stopni. Coward nie zamierzał używać artylerii, aby ogniem wylotowym nie zdradzać swej pozycji. Było ponadto mało prawdopodobne, żeby 127-milimetrowe pociski mogły wy­ rządzić poważniejsze szkody japońskim pancernikom, któ­ re - choć starej daty - miały silne opancerzenie. Coward i dowódcy pięciu niszczycieli w skupieniu oczekiwali wieści z kutrów torpedowych atakujących japońską kolumnę gdzieś w głębi cieśniny. Niszczyciele pozostawały na razie na dozorze, chodząc z niewielką prędkością. N oc była upalna i marynarze pod pokładami pocili się straszliwie. Ci, którzy znajdowali się na pomostach i ot­ wartych stanowiskach artyleryjskich, korzystali z lekkiego powiewu wytwarzanego wskutek marszu okrętu. Tuż po północy podano załogom kawę i kanapki. Sierp księżyca zaszedł i główną nadzieję na wczesne dostrzeżenie wroga pokładano w ekranach radarowych. Niszczyciele miały pełny zapas amunicji oraz torped. Tros­ ką dowódców był natomiast niewielki zapas paliwa, które­ go więcej niż połowę zużyto w poprzednich działaniach. Coward cały czas był informowany przez Oldendorfa o ruchach Japończyków. O godzinie 2.00 otrzymał wiado­ mość przekazaną przez kuter torpedowy „PT-134", który sygnalizował pojawienie się okrętów Nishimury na wyso­ kości południowego cypla wyspy Panaon. Nieprzyjaciel był więc o 30 mil morskich od jego okrętów i starcia można się było spodziewać w ciągu kilkudziesięciu minut! O godzinie 2.00 Coward zarządził na niszczycielach alarm bojowy. W obydwu grupach przyjęto szyk torowy. O 2.30 okręty zwiększyły prędkość do 20 węzłów i Coward nakazał z pomostu niszczyciela „Remey" dowódcom „McGowana" i „Melvina" iść za sobą kursem na połu­ dnie.

Kmdr ppor. Richard H.Phillips z zachodnią grupą posu­ wał się wzdłuż wybrzeża Leyte kursem 170 stopni, a więc niemal idealnie na południe z pewnym odchyleniem na wschód. Kronikarz zanotował słowa, które dowódca nisz­ czyciela „Monssen" skierował do załogi: „Do wszystkich! Mówi dowódca. Idziemy do bitwy. Wiem, że każdy z Was wykona swój obowiązek. Obiecuję Wam, że wyko­ nam swój wobec Was i ojczyzny. Powodzenia i oby Bóg był z Wami [,..]"7 O godzinie 2.40 nadajnik niszczyciela „McGowan" prze­ kazał bardzo lakoniczną, ale alarmującą wieść: „Skunks w namiarze 184 stopni, odległość 18 mil". Pięć minut później ekran radarowy niszczyciela ujawnił obecność kolumny nieprzyjacielskiej w odległości 15 mil! To szedł zespół Nishimury. Na czele posuwały się cztery niszczyciele, za nimi flagowy pancernik Nishimury „Yamashiro", następnie w odległości kilometra pancernik „ Fuso" i krążownik „Mogami". Obydwa pancerniki z potężnymi pomostami bojowymi, ukształtowanymi w formie przypo­ minającej pagody, musiały wywrzeć piorunujące wrażenie na atakujących niedawno załogach kutrów torpedowych; groza była tym większa, że kształt okrętów był obcy, niesamowity jakby, niepodobny do architektury własnych jednostek, a górne kondygnacje pancerników zdawały się dotykać zamglonych gwiazd. Okręty 54 eskadry dowodzonej przez samego Cowarda nabierały prędkości. Ppor. Leonard H.Hudson, oficer wa­ chtowy flagowego niszczyciela „Remey", zapamiętał słowa dowódcy okrętu: „[...] Tej nocy okręt nasz został wy­ znaczony do wykonania pierwszego ataku torpedowego na zespół japoński, który posuwa się, aby wstrzymać nasze lądowanie w zatoce Leyte. Jest naszym zadaniem zatrzy­ mać Japończyków [...] [...] Wszyscy zdawali sobie sprawę, że «Remey» będzie pierwszym, który pójdzie na wielkie japońskie pancerniki. 7

M o r i s o n , op. cit., s. 213.

Członkowie załogi, którzy przeżyli walki niszczycieli na Salomonach, dobrze wiedzieli, co atak torpedowy oznacza. Kutry pracowały już, słały meldunki i dokładnie wiedzie­ liśmy, gdzie się Japończycy znajdują. Usiłowali oni za­ kłócić nasze nadajniki, ale próbowali za późno. Najbliższy patrol już przejął sygnały i wiadomości były przekazywane od jednej grupy jednostek do drugiej, aż dotarły do nas. Doszliśmy do wniosku, że Japończycy znajdą się tu, koło nas, już wkrótce i przygotowaliśmy się do ataku. Koman­ dor Coward przekazał przez radio admirałowi Oldendorfowi, że pięć okrętów 54 dywizjonu podzielonych na dwie grupy zamierza atakować. Oldendorf odpowiedział: zgoda, ale trzymajcie się przy brzegu przed atakiem i później podczas wycofania. Nasza grupa - wschodnia - uformowała szyk do ataku o 2.27. Krążyliśmy na północ od wyspy Hibuson i zajęliś­ my pozycję w głębi cieśniny, idąc kursem na południe. Wkrótce rozwinęliśmy ponad 30 węzłów i zbliżaliśmy się do celu w tempie mili na minutę. Nasz radar uchwycił ich w odległości 16 mil; gdy odleg­ łość od celu zmniejszyła się poniżej pięciu mil, dowódca przekazał do okrętów w tyle Szyku: »Idźcie za mną«"8. Rozpoczynało się allegrofurioso ataku. Obydwie grupy okrętów, tnąc gładką powierzchnię morza i pozostawiając ogromne odkosy białej piany, pędziły z ogromną prędkoś­ cią. Kadłuby niszczycieli wibrowały rytmem maszyn pracu­ jących na wysokich obrotach, za rufami wytwarzała się kotłująca kipiel - biada temu, kto się w niej znajdzie... Lufy dział pozostawały w pozycji „ 0" ustawione na linii symetrii okrętu - nie zamierzano ich na razie używać, ale dowódcy i celowniczowie dwóch wyrzutni torpedowych, ustawionych na śródokręciu obok kominów, uważnie słu­ chali namiarów płynących z kabiny radiolokacyjnej; radar słał im meldunki o zmniejszających się odległościach od wroga i o zmianach kąta celu. Obie strony zbliżały się 8

Karig, Harris, M anson, op. cit., s. 355-356.

z zsumowaną prędkością około 45 węzłów, czyli z prędkoś­ cią pociągu pośpiesznego. Jeśli Nishimura miał nadzieję, że po atakach kutrów torpedowych nie oczekuje go już nic groźnego w cieśninie, to o 2.56 musiał się rozczarować - oto obserwator z nisz­ czyciela „Shigure", zaiste człowiek o świetnym wzroku, dostrzegł w odległości 8000 metrów rozpędzone trzy nisz­ czyciele. Pancernik „Yamashiro" uruchomił potężne re­ flektory, odległość jednak była jeszcze zbyt wielka, aby w ich świetlny snop można było uchwycić atakujących. Coward tymczasem o godzinie 2.50 zaczął wykonywać zwrot w lewo, przechodząc na kurs 150 stopni i szykując się do odpalenia torped. Po dwóch kolejnych korektach kursu wyszedł na 120 stopni. Ppor. Hudson wśród tej wściekłej szarży zapamiętał rozkazy, które ostro wryły mu się w pamięć - nieraz zresztą słyszał je przedtem, ale przeważnie na ćwiczeniach: - Przygotować się do odpalenia torped! - Pal! - Torpedy odpalone! „[...] Mniej więcej w tym czasie, gdy odpalaliśmy nasze torpedy, radar japoński odszukał nas. Była 3.01. Szybko włączyli swoje reflektory, które nas odnalazły. Tak się czułem, jak gdyby robiono mi zdjęcie lampą błyskową. Byliśmy tak blisko, że strzelali ponad nami ze swoich dział przeciwlotniczych. Pociski padały przed nami, za nami, nakrywały nas, ale wyszliśmy z tego bez zadrapania, podobnie jak inne okręty 54 dywizjonu [...]"9 Zgodnie z rozkazami dowódcy „Remey" strzelał do pierwszego okrętu w japońskiej kolumnie, a „McGowan" i „Melvin" do drugiego; obydwa cele były niszczycielami. Obserwatorzy na niszczycielu „Melvin" dostrzegli o go­ dzinie 2.58 okręty japońskie w odległości 12 800 jardów. Coward zarządził wówczas stawianie zasłony dymnej i wy­ konał ostatni zwrot w lewo, wyprowadzający jego okręty na pozycję strzału torpedowego. 9 Tamże.

W momencie wyrzucenia torped trzydzieści sekund po godzinie 3.00 odległość od celów wahała się między 8200 i 9300 jardów, czyli nie była idealna według podręczników taktyki, ale nie była też najgorsza. Trzy niszczyciele wy­ strzeliły w ciągu siedemdziesięciu pięciu sekund 27 torped, które rozpoczęły podwodny bieg w stronę kolumny japoń­ skiej. Marynarze z czołowego flagowego niszczyciela „Remey" w momencie uchwycenia okrętu przez snop reflek­ tora japońskiego wspominali potem, że czuli się jak zwie­ rzęta w klatce, wystawione na pokaz w zoo... Odwrót okrętów grupy Cowarda odbywał się w jeszcze szybszym tempie niż sam atak - niszczyciele „wyciągnęły" maksymalne 35 węzłów na morzu poznaczonym teraz wybuchami japońskich 5-calowych pocisków. Podczas gdy grupa kmdr. ppor. Cowarda wyrzucała torpedy, mierząc w prawe burty okrętów japońskich, okrę­ ty dowodzone przez kmdr. ppor. Phillipsa, „McDermut" i „Monssen", szły w dół cieśniny wzdłuż wschodniego brzegu wyspy Leyte, w niewielkiej od niego odległości. Sześć minut przed godziną 3.00 na ekranach radarowych obu niszczycieli pojawił się nieprzyjaciel. Odtąd ich dowód­ ca mógł - widząc, a nie będąc widzianym - zaplanować dokładnie swoje uderzenie. Zamierzał wyjść na pozycję ataku i wyrzucić torpedy 7500 jardów od celu, przy kącie celowania 50 stopni. O godzinie 2.56 radar wykazał, że przeciwnik znajduje się w odległości 29 700 jardów, wkrótce potem Phillips otrzymał wiadomość o wyrzuceniu torped przez grupę Cowarda. Do godziny 3.08 Phillips trzymał swoje okręty na kursie przeciwległym do kursu przeciwnika, po czym gwałtownie zmienił go na 130 stopni, idąc na zbliżenie. Japończycy już dostrzegli atakujące okręty i z ich strony wybiegła naprzeciw seria gwałtownych krótkich błysków. Rozpędzonego „Monssena" obramowało sześć potężnych salw. Morze zakotłowało się wokół niego, jednak go nie połknęło - Japończycy strzelali celnie, ale na szczęście nie za celnie. Dowódca „Monssena" widząc, że idący przed nim

„McDermut" może w decydującym momencie utrudnić mu wystrzelenie torped, wykonał niewielki manewr, któ­ rym wyprowadził okręt z szyku torowego i umiejscowił w lewoburtowej rufowej ćwiartce prowadzącego okrętu - obydwa niszczyciele Phillipsa szły więc teraz w szyku namiaru. O godzinie 3.09 okręty położyły się znów na kurs południowy i ledwie Phillips dał rozkaz odpalania torped, gdy „McDermut" rozpoczął go wykonywać. Minutę póź­ niej „Monssen" wysłał w morze dziesięć „cygar", które znurkowawszy rozpoczęły swój śmiercionośny bieg w stro­ nę japońskich okrętów. Na wycofujących się wzdłuż brzegów wyspy Dinagat okrętach Cowarda dostrzeżono nagle wielki słup ognia pośrodku cieśniny, ale nie wiedziano wtedy, że torpeda z niszczyciela „Melvin" ugodziła jeden z głównych atutów Nishimury - pancernik „Fuso". Na ekranach radarów wybłysk wysunął się z łańcucha świetlnych paciorków w prawo i zaczął odpadać w stosunku do reszty. Nishimura, zajęty obserwacją akcji przeciwnika, nie zwró­ cił uwagi na ten dramatyczny moment i do końca sądził, że „Fuso" znajduje się w szyku i walczy. Tymczasem wytracił on prędkość i z trudem utrzymywał się na powierzchni. o godzinie 3.38 gwałtowna eksplozja rozerwie okręt na pół i dwie części potężnego ongi kadłuba utrzymywać się będą na powierzchni niczym czubki gór lodowych. Wspaniale udał się atak grupie Phillipsa - już po wojnie stwierdzono, także na podstawie świadectw japońskich, że jego torpedy trafiły trzy niszczyciele idące na czele szyku Nishimury: „Yamagumo", „Michishio" i „Asagumo". „Yamagumo" wyleciał w powietrze, „Michishio" był w marnym stanie i nie czekał zbyt długo na swój finał, „Asagumo" ze zniszczonym dziobem jakoś zdołał roz­ począć ucieczkę. „Monssenowi" los wojenny przydzielił największą wygraną -jego torpeda trafiła flagowy okręt Nishimury i zmniejszyła przejściowo jego prędkość. Mimo tego ciosu okręt uparcie posuwał się z resztą ocalałych jednostek ku przeznaczeniu, które nań czekało w północnej części cieśniny.

54 eskadra Cowarda dokonała w tym mocnym natarciu wyczynu niemal nieprawdopodobnego. Atakując z deter­ minacją i wielką odwagą trafiła torpedami pięć okrętów japońskich, w tym 2 pancerniki; 3 z nich poszły na dno. Wiceadm. Nishimura o godzinie 9.30 przesłał swemu dowództwu „Pilny meldunek nr 2", który częściowo od­ dawał dramat sytuacji: „Nieprzyjacielskie kutry torpedowe i niszczyciele obecne z obu stron północnego wejścia do cieśniny Surigao. Dwa z naszych niszczycieli dryfują stor­ pedowane. «Yamashiro» otrzymał jedno trafienie torpedą, niegroźne, nie wytrącony z bojowego marszu". CIOSY Z OBU SKRZYDEŁ

54 eskadra kmdr.ppor. Cowarda była daleką forpocztą sił głównych kontradm. Oldendorfa, przyczajonych u północ­ nego wejścia do cieśniny Surigao. W głębi cieśniny czekała więc na Nishimurę główna siła ogniowa przeciwnika sku­ piona w potężnej artylerii pancerników i krążowników, ale także kolejne eskadry niszczycieli osłaniające prawe i lewe skrzydło ugrupowania amerykańskiego. W tym samym czasie, gdy Coward i Phillips wykonywali ataki torpedowe w głębi cieśniny, kontradm. Berkey, dowodzący prawym skrzydłem głównych sił składającym się z dwóch krążow­ ników lekkich „Phoenix" i „Boise", australijskiego krążo­ wnika ciężkiego „Shropshire" oraz 24 eskadry niszczycieli kmdr. McManesa, dał temu ostatniemu przez radiotelefon rozkaz do ataku. McManes miał uderzyć w dwóch gru­ pach, posuwając się blisko brzegu Leyte, po czym wycofać na północ wykorzystując zasłony dymne. McManes dowodził sześcioma niszczycielami podzielo­ nymi na dwie grupy. Pierwszą (niszczyciele „Hutchins", „Dały", „Bache") zamierzał poprowadzić sam, drugą (aus­ tralijski niszczyciel „Arunta", „Kilien" i „Beale") dowo­ dzić miał z racji starszeństwa kmdr.ppor. A.E.Buchanan, jego „Arunta" była pięknym okrętem z brytyjskiej serii „plemiennej", która wsławiła się między innymi w pościgu

za „Bismarckiem", a także w niedawnej bitwie u wybrzeży Normandii. Buchanan usłyszał w radiotelefonie o godzinie 3.17 głos dowódcy eskadry: „Podgrzejcie i zadymiajcie. Proszę mnie zawiadomić, kiedy odpalicie torpedy!" Okręty McManesa i Buchanana gwałtownie nabrały prędkości, przy czym grupa, którą McManes dowodził osobiście, wysforowała się do przodu. Przeciwnik zbliżał się od południa i został nagle oświetlony straszliwym wybuchem - właśnie wyleciał w powietrze niszczyciel „Ya­ magumo" trafiony przez eskadrę Phillipsa. Choć Bucha­ nan ze swą grupą znajdował się nieco z tyłu, to on właśnie uderzył pierwszy na czołowe okręty japońskie, idąc z pręd­ kością 25 węzłów. Zamierzał zaatakować Japończyków, od dziobu, z ich lewej burty, wychodząc na pozycję oddaloną od 6000 do 7000 jardów od celu. Jeszcze przed wyrzuce­ niem torped począł stawiać zasłonę dymną. Odległość od celu wynosiła o godzinie 3.20 -jak ocenia­ no - 7200 jardów. Lekarz okrętowy na „Aruncie”, ppor. Shane Watson, tak opisał atak: „Wykonaliśmy zwrot i wystrzeliliśmy nasze torpedy w ciemność. [...] Stałem tuż za naszymi wyrzutniami na lewej burcie w trakcie wystrzelenia torped i ujrzałem, jak wpadały do wody, a następnie przez lornetkę śledziłem dwa ślady torped biegnące, ogólnie biorąc, w poprawnym kie­ runku. Wykonaliśmy zwrot w stronę naszej zasłony dymnej i z dużą prędkością wycofaliśmy się. Patrzyłem, przez lornet­ kę w kierunku rufy, oczekując trafień, w czasie gdy wpadali­ śmy i wynurzaliśmy się z dymu. Kiedy ujrzałem daleko trzy pomarańczowe wybłyski w dość równych odstępach czasu, nie mogłem jakoś dojść, czy była to akurat pora na wybuchy naszych własnych torped. Ujrzałem, jak inny niszczcyciel w naszej rufowej ćwiartce lewoburtowej wykręcał i wy­ strzeliwał torpedy, a następnie zanurzał się w zasłonę dym­ ną. Znaleźliśmy dwa nasze niszczyciele, które wystrzeliły każdy po pięć torped, i wycofaliśmy się"10. 10 G. H. G i l i , Royal Australian Navy, vol. II, 1943-1945, Canberra 1968, s. 524-525.

„Arunta" odpaliła swoje cztery torpedy w stronę znaj­ dującego się na czele szyku japońskiego niszczyciela „Shi­ gure", z miejsca odległego mniej więcej o trzy mile na północny wschód od akwenu, w którym atakował Phillips. Dwie minuty po „Aruncie" (o godzinie 3.25) odpalił pięć torped niszczyciel „Killen", biorąc na muszkę pancernik „Yamashiro" odległy o 8700 jardów. Dowódca niszczycie­ la, widząc, co to za cel, kazał nastawić torpedy na głębo­ kość 22 stóp i jedna z pięciu trafiła w część podwodną olbrzyma. Pancernik zmniejszył prędkość do 5 węzłów, ale wkrótce przemógł swą słabość i uparcie szedł w stronę głównych sił Oldendorfa, rozwijając 15 węzłów. Wskutek wydarzeń, które potem nastąpiły, nie ma dokumentacji z tych dramatycznych chwil; można jedynie snuć przypusz­ czenia o tym, co się działo pod pokładami flagowego okrętu Nishimury. Prawie w tym samym czasie co „Killen" wystrzelił swoje pięć torped niszczyciel „Beale", ale te, podobnie jak tor­ pedy „Arunty" minęły się z celem. Grupa McManesa wykonała atak torpedowy między 3.29 i 3.36. Sam McManes dowodził nim ze znajdującego się pod pokładem tzw. Combat Information Center (CIC), odpowiednika dzisiejszego Głównego Stanowiska Dowo­ dzenia (GSD). Na jego flagowym niszczycielu „Hutchins" stanowisko dowodzenia, wyposażone w radary i najnowo­ cześniejsze na owe czasy środki łączności, było zastosowa­ ne po raz pierwszy. Obraz przeciwnika na ekranach rada­ rowych skomplikował się bardzo. Krążownik „Mogami" i niszczyciel „Shigure", manewrując w celu uniknięcia torped, wyszły z szyku w prawo, kilka świetlnych plamek było nieruchomych, ktoś wycofywał się na południe. Wszys­ tkie trzy okręty znajdowały się pod ogniem japońskim przez dwanaście minut. O godzinie 3.44 dobiegły od strony Japończyków odgłosy trzech wybuchów, ale mogły one pochodzić zarówno z własnych trafień, jak i z salw japoń­ skiego pancernika. McManes, ogarniając wzrokiem sytuację na ekranach radarowych, rozważał możliwość wykończenia uszkodzo-

Pancerniki japońskie w morzu

Lotniskowiec eskortowy „Gambier Bay" w ogniu Japończyków, 25 października 1944. Obraz Carla G. Eversa „The Finał Hour" (U. S. Naval Institute)

„Musashi" atakowany

Carl G. Evers

Howard Skimore i jego załoga

Henry „Hank" Pyzdrowski przy Fred Grabos(ś), tylny strzelec swoim samolocie z grupy powiet- w „Avengerze" z grupy powiet­ rznej lotniskowca „Gambier Bay" rznej lotniskowca „Gambier Bay"

Amerykańskie niszczyciele kontratakują Japończyków pod wyspą Samar

Kanonierki rakietowe w akcji

Wiceadm. Takeo Kurita

Kontradm. Clifton J. Sprague

Wiceadm. Shoji Nishimura Kontradm. Jesse B. Oldendorf

Wiceadm. William F. Halsey

Wiceadm. Thomas C. Kinkaid

Ppor. Elmer „ B u d " Smith

Pancernik „Yamashiro"

Amerykańska arma­ da zmierza ku Filipi­ nom. W przodzie lotniskowiec „Independence"

Ciężki krążownik „Kuma­ no" trafiony torpedą „Johnstona" zostanie dobity przez lotnictwo

Lotniskowiec japoński „Zuiho" pod bombami koło przylądka Engańo

Kamikaze przed akcją

nych okrętów przeciwnika, gdy dotarł doń o 3.49 rozkaz kontradm. Berkeya nakazujący zejście z linii strzału pan­ cerników i krążowników oczekujących w głębi cieśniny - należało uwolnić akwen do akcji artyleryjskiej ciężkich jednostek. McManes jednak zdążył wystrzelić ze swego flagowego „Hutchinsa" wiązkę torped, które po kilku minutach (o godzinie 3.58) dobiły, a właściwie rozniosły dryfujący niszczyciel „Micbishio". Niszczyciele McManesa, wycofując się po wykonaniu dość fantazyjnego koła, wdały się w krótką walkę artyleryj­ ską z krążownikiem „Mogami", który właśnie zawracał na południe, mając najwyraźniej dość nocnej bitwy. Otrzyma­ ły też pożegnalne salwy z 6-calowych dział pancernika „Yamashiro", którego trawers przecięły, wracając na pół­ noc. Ale olbrzym główną uwagę skupił już nie na nich, lecz na okrętach dających o sobie znać z głębi cieśniny potęż­ nymi wybłyskami ognia. I gdyby ktoś w tym momencie na pokładzie japońskiego pancernika miał dość podzielną uwagę, to bez trudu stwierdziłby, że cały niemal północny horyzont cieśniny miotał owe straszliwe ogniowe znaki. Zdawało się, że głoszą one to, co ongi zapisała na ścianie ręka z biblijnej opowieści zapowiadającej ostateczny wyrok.

Atak kolejnego dywizjonu niszczycieli, tym razem lewoskrzydłowego, miał „zahaczyć" o nową, ostatnią fazę wal­ ki, powodując w niej nieprzewidziane i tragiczne kom­ plikacje. Kontradm. Oldendorf dysponował na swym lewym skrzydle następną „lekką chorągwią" - 56 dywizjonem niszczycieli kmdr. R.N.Smoota składającym się z dziewię­ ciu jednostek, czyli najsilniejszym. Smoot, otrzymawszy lakoniczny, ale wymowny rozkaz: „Wyprowadźcie atak - bierzcie się za »Dużych Chłopców« pojął, że jego troską ma być... wykończenie japońskich pancerników. Własne, zdaniem dowództwa, nie miały dość amunicji i na wszelki wypadek należało wykorzystać torpedy do zadania moż­ liwie wielu szkód, zanim granaty uwieńczą straszne dzieło.

Smoot dotychczas osłaniał prawoskrzydłowe krążowni­ ki, teraz opuścił swoje pozycje i z prędkością 25 węzłów ruszył w głąb cieśniny, kursem na południe. Eskadra szła do ataku w trzech grupach: pierwsza („Albert W. Grant", „Richard P. Leary” i „Newcomb") oraz druga („Bryant", „Halford" i „Robinson") minęły własne krążowniki od strony wschodniej, trzecia („Bennion”, „Leutze" i „Heywood L. Edwards") - od zachodniej. Walkę rozpoczęła grupa druga kmdr.por. T.F.Conleya, który dostrzegłszy wybłyski ognia wylotowego japońskich okrętów, zdecydował się na atak torpedowy mimo znacz­ nej odległości (od około 8400 jardów do 9000). Swoją decyzję opatrzył krótkim komentarzem przeznaczonym dla dowódców okrętów: „Musi to być szybkie, bądźcie gotowi przy swoich »cygarach«!" Ten atak z daleka nie przyniósł jednak oczekiwanego wyniku, natomiast dostarczył trochę głębokich przeżyć, gdy Japończycy dostrzegli atakujące okręty i otworzyli ogień. Grupa trzecia (kmdr.ppor. J.W.Boulware) wystrzeli­ ła swoje torpedy między 3.57 i 3.59, celując w niszczyciel „Shigure” i pancernik „Yamasbiro". Również to uderzenie z odległości około 8000 jardów nie przyniosło wyniku. Atak grupy pierwszej, dowodzonej przez kmdr. Smoota, przeprowadzony został niemal środkiem cieśniny na spot­ kanie „łeb w łeb" z Japończykami. Właśnie jej dowódca zastanawiał się, czy plamka na ekranie radarowym nie jest przypadkiem okrętem Cowarda, gdy ów wybłysk począł zmieniać kurs i jakby poruszać się z niniejszą prędkością. A był to w całej okazałości pancernik „Yamashiro" z Wishimurą na pokładzie. Smoot bez wahania położył swoje jednostki na kurs równoległy z „Yamashiro" rozpoczyna­ jąc defiladę przed własnymi siłami głównymi. Jeden z jego okrętów miał za to ciężko zapłacić! Ale Smootowi nie chodziło o popis. O godzinie 4.04 jego trzy okręty wy­ rzuciły 13 torped w stronę japońskiego pancernika i z pew­ nością jedna, a być może dwie, dosięgły okręt po kilku minutach. W każdym razie o 4.11 zauważono dwie wielkie eksplozje na pancerniku. Jeden z Japończyków, którego

później wyciągnięto z morza, zaświadczył, że „Yamashiro" trafiły torpedy czterokrotnie. Ale oprócz momentów napięcia („trafią czy nie") zwią­ zanych z akcją własnej broni podwodnej, Smoot koncent­ rował się na wyprowadzeniu z miejsca bitwy swoich nisz­ czycieli zagrożonych zmaganiami artylerii głównych sił własnych oraz walczących jeszcze okrętów japońskich. Im­ presyjny obraz, który się przed nim i ponad jego okrętami roztoczył, urzekł go: „Biegnące łukiem linie pocisków smu­ gowych w ciemności wyglądały jak ciągły strumień samo­ chodów z zapalonymi światłami, mijających wzniesienie" „Newcomb" i „Leary" wyrwały się z ogniowej pułapki, ale „Alberta W. Granta" spotkał los najsroższy. GŁOS MAJĄ WIELKIE DZIAŁA

Na wielkich okrętach kontradm. Oldendorfa ogłoszono o godzinie 2.30 alarm bojowy. Sześć pancerników i osiem krążowników czekało na swój wielki moment: na wejście Japończyków w zasięg działania własnej artylerii. Olden­ dorf wyznał później, że jedynym powodem do niepokoju we wczesnych fazach bitwy było to, że nieprzyjaciel wcale się nie pojawi. „Jeśli jego radar zlokalizowałby pozycje mojej linii bojowej, to mógłby położyć się na kurs przeciw­ ny, zanim dostałby się w zasięg moich dział [...]" Widział w tym pewne niebezpieczeństwo: „Jeśliby tak uczynił, to wiedziałem, że będzie mnie kusić pościg za nim. Czyniąc to, wyrzekłbym się korzyści mojej pozycji i być może odkryłbym cieśninę dla jednego lub więcej okrętów, które mogłyby się prześliznąć"11 W trakcie ataków torpedowych przeprowadzanych przez eskadry niszczycieli, 6 pancerników i 2 zespoły krążow­ ników przemierzały cieśninę ze wschodu na zachód i o go­ dzinie 3.30 znalazły się blisko brzegów Leyte. Najbliżej były amerykańskie krążowniki „Phoenix" i „Boise" oraz australijski krążownik ciężki „Shropshire". Sześć mil od tej grupy kierowały się w stronę brzegów Leyte krążowniki 11

O l d e n d o r i, op. cit. 1 1 .

lewego skrzydła sił Oldendorfa. Cztery mile na północ od flagowego krążownika Oldendorfa „Louisville" szły po osi wschód-zachód pancerniki z „West Virginią" na czele. Gdyby narysować schematycznie i skrótowo te pozycje, to ugrupowanie Oldendorfa stanowiło górną pałeczkę litery „T", podczas gdy okręty Nishimury, jeszcze aktywne, stanowiły pałeczkę pionową. Miało to jedno podstawowe znaczenie w nadchodzącej walce artyleryjskiej: Oldendorf mógł strzelać pełnymi salwami burtowymi, mając i tak druzgocącą przewagę, Nishimura zaś odpowiadać mógł tylko z wież dziobowych. O godzinie 3.23 radary na okrętach Oldendorfa zarejest­ rowały pojawienie się przeciwnika w odległości 33 000 jardów. Dowodzący szykiem pancerników kontradm. Weyler przewidywał otwarcie ognia po zmniejszeniu odleg­ łości do 26 000 jardów. Na pokładzie flagowego krążownika „Louisville" kontr­ adm. Oldendorf zapowiedział, że zamierza strzelać, gdy „ujrzy białka ich oczu". W pewnym momencie zapytał dowódcę okrętu kmdr. S.H.Hurta, który stojąc na pomoś­ cie przechylił się ku niemu przez reling: - Jaka odległość, Sam? - Siedemnaście tysięcy jardów, sir - odpowiedział Hurt. Oldendorf odczekał minutę, ściskając dłońmi stalowy reling pomostu flagowego, z którego dowodził. 58-letni admirał, weteran I wojny światowej, wykładowca akademii marynarki wojennej, miał teraz w rękach klucz do sytuacji bojowej. Nadchodził największy moment jego morskiego życiorysu... - Weil, cdi right, daj rozkaz otwarcia ognia! O godzinie 3.50 Hurt w zatłoczonej flagowej kabinie nawigacyjnej przekazał rozkaz do swego mikrofonu. Przez repetytor popłynęły jego słowa do każdego zakamarka krążownika, do każdego okrętu. I nagle, w jednym mo­ mencie, rozległ się głęboki grzmot, który przetoczył się po morzu. To przemówiły wieże działowe wielkich kalibrów. Potem na okrętach nastał moment ciszy, a później słychać było syk sprężonego powietrza oczyszczającego lufy, po

nim szczęk powtórnego ładowania, zamykania zamków, buczek alarmowy, błysk i znów potężny ryk... Oldendorf rozkazał krążownikom otworzyć ogień, gdy odległość spadła do 15 600 jardów. Tuż potem wielkim głosem zagrzmiały działa pancerników. „Gdy dawałem rozkaz otwarcia ognia, wydawało się, że każdy okręt naszych sił z obu skrzydeł i główna linia bojowa otworzyły ogień w jednym momencie. Oficerowie artylerii musieli najwidoczniej trzymać ręce na spustach swoich dział, ledwie bowiem te słowa wyszły z moich ust i zostały powtórzone przez mojego głównego sygnalistę, a już mój flagowy krążownik »Louisville« oddał pierwszą salwę, nie czekając na zwykły ostrzegawczy brzeczyk. Wy­ twarzając jakby półokrąg, półkole ognia, który skupiał się na jednym punkcie, na prowadzącym czołowym pancer­ niku japońskim. Półkole ognia tak skonfundowało Japoń­ czyków, że nie wiedzieli, do jakiego celu strzelają. Pamię­ tam, że widziałem, jak jedna czy dwie salwy poczynają lecieć w stronę mojego okrętu flagowego, ale w podniece­ niu zapomniałem spojrzeć, gdzie wylądowały. [...] W bitwie zaczynała się faza artyleryjskiego ognia - pirotechniczny popis. Powiększając prędkość do 15 węz­ łów, czołowy pancernik »West Virginia« osiągnął taką pozycję, że jego pierwsza salwa przeszła wprost nad krążow­ nikiem (»Louisville«). Brzmiało to, jak gdyby łańcuch wozów drabiniastych przetaczał się wysokowodnym drew­ nianym mostem. Śledziłem salwę przez lornetkę i miałem satysfakcję widząc, jak ląduje na dziobówce prowadzącego szyk czołowego okrętu (»Yamashiro«) w nieprzyjacielskiej kolumnie. Lekkie krążowniki, używające bezbłyskowego prochu, strzelały tak szybko, że całe otaczające je niebo było jednym żarzącym się blaskiem"12. Midszypmen Francis tak opisuje nawałę artyleryjską: „»Phoenix« i »Boise«, dwa krążowniki najbliżej nas, ot­ worzyły ogień nieco przed godziną 3.56. Każdy z piętnasto­ 12 Tamże.

ma 6-calowymi działami wytwarzał niemal ciągłą linię pocisków smugowych, które łukiem wspinały się, opadały, niknęły w czerwonawej łunie palącego się japońskiego pancernika. To była nasza tarcza, która poruszała się z szybkością 19 węzłów, ale teraz zastopowała. Początkowa odległość o 3.56 wynosiła 15 300 jardów. Kiedy wydano rozkaz zaprzestania ognia, zdążyliśmy wy­ strzelić 214 pocisków w 32 salwach. Ostatnia odległość od celu wynosiła 12 700 jardów. Analiza wykazała 10 obramowań”13. Podporucznik Watson, który również znajdował się na pokładzie australijskiego krążownika, stwierdza, że jego okręt między godziną 3.56 i 4.10 oddał 32 salwy z dział 8-calowych do głównego celu, który uważano za pancer­ nik. Dowódca „Shropshire" kmdr Nichols tak ocenia własną akcję artyleryjską: „Uzyskano bardzo wysokie tem­ po ognia w szybkich salwach, mniej więcej 8 salw w ciągu 2 minut. Owo tempo przewyższa wszystko, co zostało osiągnięte przedtem, i usprawiedliwia wielkie zaufanie u załogi wież"14. Oficer artylerii kpt. Bracegirdle zauważa w swoim rapor­ cie: „Okręty amerykańskie używały prochu bezbłyskowego, ale gdy zostały odpalone nasze pierwsze salwy 8-calowe, blask był przerażający. Uważam, że japońskie okręty wystrzeliły kilka salw w naszym kierunku, celując właśnie w ów potworny blask i biorąc nas omyłkowo za pancernik. Od 4 do 6 salw przeszło dość blisko, ale ja sam ich nie widziałem"15. Bracegirdle, komentując ogień 6-calowych dział amery­ kańskich krążowników, stwierdza, że efekt był taki, jak gdyby krążowniki używały dalekonośnych 40-milimetrowych działek Boforsa. Przeciwnik musiał być porażony tym deszczem ognia. Na krążowniku „Shropshire" blask wystrzałów oślepiał wprost ludzi znajdujących się na gór­ 13 14 15

Gili, op.cit., s. 526. Tamże, s. 525. Tamże, s. 526 .

nych stanowiskach. Bracegirdle przeto zalecił wcześniej zaopatrzyć odkryte stanowiska w dzwonki alarmowe uprzedzające o oddaniu salwy, tak aby obsady zdążyły zamknąć oczy w momencie strzału. Kiedy od północy runęła na Japończyków lawina stali, Nishimura mimo wszystko szedł w objęcia śmierci. Przez siedem minut (od 3.52 do 3.59) z prędkością 12 węzłów uparcie posuwał się kursem 20 stopni, wystawiając się na grad pocisków. Było to nieprawdopodobne, ale prawdziwe. Ponadto odpowiadał ogniem, co zaiste było wyczynem równie niesłychanym. Za nim posuwał się krążownik „Mogami", a w prawoburtowej rufowej ćwiartce pancernika znajdował się niszczyciel „Shigure". Wiceadm. Nishimura utracił zapewne w walce część poczucia rzeczywistości, skoro jeszcze o godzinie 3.52, a więc na minutę przed otwarciem ognia przez okręty Oldendorfa, przesłał sygnał do dowódcy pancernika „Fu­ so", żądając rozwinięcia najwyższej prędkości. Oczywiście, odpowiedzi ani potwierdzenia sygnału nie otrzymał. W kadłub pancernika „Yamashiro" zaczęły trafiać poci­ ski wszystkich kalibrów, od 6- do 16-calowych. Mimo tego gradu pocisków „Yamashiro" jeszcze strzelał, kierując ogień w stronę amerykańskich krążowników. Dowódca okrętu zygzakował i dzięki temu zapewne pancernik zdołał utrzymać się na powierzchni. O godzinie 4.00, widząc beznadziejność dalszego marszu na północ, zmienił kurs, okręt wszedł w szeroką cyrkulację, wykonując zwrot na zachód. Teraz Amerykanie ujrzeli „Yamashiro" w całej grozie - okręt płonął od dziobu do rufy i wyglądał w mro­ kach cieśniny jak ogromna pochodnia wieszcząca własną zagładę. Krążownik „Mogami" wykonał zwrot wcześniej i zaczął wycofywać się na południe, po drodze wyrzucając torpedę w stronę amerykańskich okrętów. Eskadra niszczycieli McManesa wymierzyła mu wiele ciosów i po trzech minu­ tach od wykonania zwrotu na południe „Mogami" już płonął, a o 4.02 trafiła go salwa z krążownika „Portland", zabijając całe dowództwo na pomoście bojowym.

Tymczasem między obu stronami dopełniał się los nisz­ czyciela „Alberta W. Granta" z eskadry kmdr. Smoota. Trafiony po raz pierwszy pociskiem o godzinie 4.07, w trak­ cie wykonywania zwrotu na północ, stał się mimowolnie celem obu walczących stron. Ów feralny pocisk wybuchł wśród pustych na szczęście skrzynek na proch, ale pół minuty później kilka pocisków trafiło niszczyciel w śródok­ ręcie, unieruchamiając dziobową kotłownię i maszynownię. O godzinie 4.08 kolejne pociski wbiły się w dziób „Granta" na linii wodnej. Następne trafienie w stanowisko działa 40 mm spowodowało eksplozję amunicji i ogromy pożar. Inny pocisk pozbawił życia lekarza okrętowego, pięciu radiowców i całą grupę przećiwawaryjną śródokręcia. Po­ ciski trafiły w przednią maszynownię i rufowe pomiesz­ czenia załogi. Przestały działać wszystkie środki łączności, okręt sterowany był już z zapasowego stanowiska na rufie. Dowódca kmdr ppor. TA.Nissewaner przesyłał w stro­ nę szyku bojowego pancerników dramatyczny sygnał: „Od D.D.649 - zastopowani, nie poruszamy się. Potrzebne holowanie [...]" Żadna odpowiedź, oprócz nowych pocisków, nie dociera do okrętu. Jego dowódca schodzi pod pokład i wynosi na własnych plecach kolejno kilku marynarzy z wypełnionej parą maszynowni. Rannymi opiekuje się felczer; zabitym już żadna pomoc nie jest potrzebna. Lżej ranni udzielają pomocy ciężej rannym. Do akcji włącza się marynarz z obsługi echosondy, J.C.O'Neill, którego ojciec był leka­ rzem i stąd miał pewne obycie w sprawach medycznych. Marynarz W.M.Seleck, któremu pocisk urwał nogi, powie przed śmiercią: „Nic już nie możecie dla mnie zrobić, koledzy, idźcie do innych i zróbcie coś dla nich [...]" Na okręcie raz po raz ktoś dokonuje czynów naprawdę bohaterskich walcząc z ogniem i zagrożeniami, jakie niesie zgrupowanie nowoczesnej techniki poddawanej straszli­ wym przeciążeniom. Marynarz R.H. Parker, znajdujący się na stanowisku bojowym na rufie, „usłyszał" jak puszczają zawory bezpieczeństwa w maszynowni dziobowej. Przedo­

stał się przez szalejący ogień i odciął dopływ pary, ocalając życie przynajmniej pół tuzinowi ludzi. Oficerowi-mechanikowi B. B. Ląjonowi udało się po największych wysiłkach uruchomić jeden kocioł -pracował „na wyczucie" w najcięższych warunkach, w kompletnych niemal ciemnościach. Tymczasem grupy przeciwawaryjne załatały osiemnaście dziur w kadłubie. Większość z nich wybiły amerykańskie pociski. Wreszcie po dwóch godzi­ nach niszczyciel „Newcomb" wziął „Alberta W. Granta" na hol i odciągnął z nieszczęsnego akwenu, na którym przeszedł prawdziwą golgotę. Zginęło na nim 34 ludzi, a 24 zostało rannych. Kiedy Oldendorf dowiedział się o losie „Granta", podjął trudną decyzję: „Dałem rozkaz przerwania ognia o 4.09, gdy dowiedziałem się, że niektóre nasze okręty strzelały do »W. Granta« i że szybko tracimy dystans do nieprzyjaciel­ skich okrętów znajdujących się w zasięgu naszego ognia. Nie podobał mi się pomysł używania własnych okrętów jako celów zastępczych. Posługując się ekranem radaru ustaliłem, że nieprzyjacielski zespół, składający się głównie z uszkodzonych okrętów, wycofuje się". Była to agonia raczej niż odwrót. Do końca jednak „Yamashiro" wyciągał 15 węzłów. Przerwę w amerykań­ skim ogniu wykorzystał, by zrobić zwrot o 90 stopni w lewo na południe. Nishimura najwyraźniej zrozumiał, że nic innego mu nie pozostaje jak odwrót. Ta świadomość niewiele wszakże pomogłajemu i jego nieszczęsnemu okrę­ towi. O godzinie 4.19 „Yamashiro" potrzaskany torpeda­ mi i granatami przewrócił się i pogrążył w falach wraz z wiceadm. Nishimura, dowódcą okrętu i prawie całą załogą. Nieliczni rozbitkowie, wstrząśnięci najgłębiej tym, co się stało, niewiele mogli wnieść do obrazu wydarzeń na okręcie upartego Nishimury, który - trzeba to przyznać - walczył do końca i ńie opuścił bandery cesarskiej. I dlate­ go Morison określa ten okręt słowem „gallant" - dzielny. O godzinie 4.19, po dziesięciu minutach od wstrzymania ognia, Oldendorf nakazał otworzyć go ponownie, ale w tym czasie główne jego siły znalazły się bez godnego

uwagi celu. „Yamashiro" poszedł na dno, „Mogami", który po doznanych uszkodzeniach wycofywał się na połu­ dnie, był nieosiągalny dla pocisków amerykańskich, podob­ nie jak „Shigure”. Ogarnięte ogniem połówki kadłuba pancernika „Fuso" utrzymywały się jeszcze na powierz­ chni, ale o godzinie 4.20 zniknął dziób, a płonącą rufę godzinę później pochłonęło morze. Nie był to jednak koniec bojowych akcji. Oto od połu­ dnia nadciągnął kolejny zespół japoński, dowodzony przez wiceadm. Shimę. DRUGI ZESPÓŁ UDERZENIOWY

Podczas gdy Nishimurę atakowały kutry torpedowe u wej­ ścia do cieśniny, zespół Shimy znajdował się 40 mil na południowy zachód, na wodach Morza Mindanao. Około północy Shima przejął sygnał Nishimury o ataku kutrów - w tym czasie jego okręty znajdowały się na wysokości niewielkiej wyspy Camiguin. W przodzie w szyku czoło­ wym szły dwa niszczyciele, za nimi posuwały się w kolum­ nie trzy krążowniki: dwa ciężkie „Nachi" i „Ashigara", jeden lekki „Abukuma" oraz dwa następne niszczyciele. Shima sam wybrał swój los, kierując się w stronę cieś­ niny Surigao. Rozkaz bowiem, jaki otrzymał, gdy zbliżał się do Filipin przez Morze Południowochińskie, nie zawie­ rał szczegółowych wskazówek - miał szarżować w stronę zatoki Leyte, a wybór trasy należał do niego. Wiceadm. Kurita nie nakazał mu przyłączenia się do własnych sił, miał przeto Shima w jakiś sposób wolną rękę. Logiczne było połączenie się z siłami Nishimury, co dałoby im większą siłę przebicia. Ostatecznie jednak efektywnej współpracy nie nawiązali i działali w pojedynkę. Kiedy okręty Shimy weszły w południowy portal cieś­ niny, zaczęły docierać do nich drogą radiową echa walki toczonej przez Nishimurę z atakującymi go lekkimi siłami Oldendorfa. Około 3.15 zespół Shimy znalazł się w szkwale deszczowym i był atakowany bezskutecznie przez kuter torpedowy „PT-134". Wkrótce potem Shima zwiększył

prędkość do 26 węzłów, co wszakże nie uchroniło go od bolesnej straty. O godzinie 3.25 w krążownik lekki „Abu­ kuma" trafiła torpeda z „PT-137", wcale zresztą nie prze­ znaczona dla niego, dowódca kutra bowiem, ppor. I.M. Koval, celował w jeden z niszczycieli zespołu Shimy, a tra­ fił w burtę krążownika. Wybuch zabił trzydziestu ludzi i spowodował zmniej­ szenie prędkości okrętu do 10 węzłów. Shima posuwał się w górę cieśniny już tylko z sześcioma okrętami. O godzinie 4.10 minął dwa płonące wraki, które w istocie były połów­ kami kadłuba pancernika „Fuso". Na wszelki wypadek Shima skierował się bliżej zachodniego brzegu cieśniny, aby nie narazić się na oświetlenie przez trawione ogniem resztki. Niedawno nadał do Nishimury sygnał mający podtrzymać go na duchu: „Przybyliśmy w rejon bitwy". Na czele szyku szedł teraz krążownik „Nachi", weteran bitew od początku wojny, za nim posuwał się krążownik „Ashigara" i cztery niszczyciele. Shima dostrzegł z pomostu, że jego okręty zbliżyły się do unieruchomionego niszczyciela z japońską banderą. Zasyg­ nalizował on: „Jestem niszczycielem »Shigure«, ster uszko­ dzony w trakcie naprawy". Okręty Shimy weszły w strefę zasłony dymnej, pozos­ tawionej przez walczące tu przedtem okręty, i w niej to doszło do kolizji krążownika „Nachi" z uchodzącym krą­ żownikiem „Mogami". Oldendorf nie mógł potem pojąć, jak doszło do takiego wypadku. „Nigdy nie potrafiłem zrozumieć, jak »Nachi« potrafił zderzyć się z »Mogami«. »Mogami«przecież płonął - palił się niczym gigantyczna pochodnia. Owa kolizja wyglądała gorzej niż wpakowanie się na ląd u podstawy latarni morskiej przy pięknej pogodzie!"16 Ostatecznie rufa krążownika „Nachi" została zniszczona prawie doszczętnie, co znacznie zredukowało jego pręd­ kość. Ktoś z pokładu „Mogami" wyraził swoje ubolewanie 16

Oldendorf, op. cit.

przez tubę głosową i zawiadomił dowódcę „Nachi" o sytu­ acji - całe dowództwo zginęło i okręty steruje maszynami, a dowodzi nim oficer artylerii. Kolizja z „Nachi", widok płonących resztek okrętów Nishimury musiały wstrząsnąć Shimą, który aż do tego momentu chciał iść na północ i zrobić to, czego nie dokonał Nishimura - przebić się do zatoki Leyte. Ostudził go szef sztabu: „Zespół Nishimury został prawie zupełnie zniszczony. Jest oczywiste, że nasz zespół uderzeniowy wpadnie w pułapkę. Możemy umrzeć za chwilę... W każ­ dym razie byłoby idiotyzmem iść naprzód”17. Shima wykonał więc zwrot o 180 stopni i zaczął ucho­ dzić z pola bitwy. To zachowanie kontradm. Oldendorf nazwał później „decyzją inteligentną". Miała ona jednak tylko odwlec przeznaczenie. O godzinie 4.40 Oldendorfjuż wiedział o odwrocie Shimy i zarządził pościg. Rozkazał krążownikom lewego skrzydła gonić Japończyka; urucho­ mił także ostatni dyspozycyjny dywizjon niszczycieli X-ray, składający się z 6 okrętów pod dowództwem taktycznym kmdr. ppor. H. Hubbarda, służący jako osłona szyku pancerników. Zażądał też od wiceadm. Kinkaida ataków powietrznych. Oto co pisze na ten temat: „Nakazałem dywizjonowi X-ray zebrać się i następnie posuwać w głąb cieśniny i atakować torpedami. Przed pójściem w głąb cieśniny z lewoskrzydłowymi krążownikami poleciłem linii bojowej (admirał Weyler) pozostać na pozycji. Dywizjonu X-ray nie można było zlokalizować na tarczy radarowej i nie wiedziałem, czy znajduje się przede mną, czy za mną. Obserwowałem ogień działowy z przodu po obydwu stro­ nach cieśniny i sądziłem, że to strzelają niszczyciele. Jeśli były to własne - nie, to nie chciałem strzelać do nich; jeśli były to nieprzyjacielskie, to wpadłem w doskonałą pułap­ kę. Sztab mój trzymał rękę na pulsie wydarzeń, aby do­ nieść mi, w którym miejscu moje okręty dostawały się do akwenów zagrożonych atakiem torpedowym. Gdy zosta­ 17

Tamże.

łem już poinformowany, nakazałem prawej kolumnie ob­ rać kurs 250 stopni i po ostrzelaniu »Mogami« i poblis­ kiego niszczyciela o 5.37 nakazałem okrętom zwrot o 18 stopni w prawo, by uniknąć torped, jeśli zostały wystrzelo­ ne, i oczekiwać na światło dzienne [...]"18 Dywizjon X-ray jakoś powoli zbierał się do kupy, dlate­ go wyruszył z dużym opóźnieniem i nie osiągnął sukcesów oprócz wyłowienia grupy rozbitków z pancernika „Yamashiro". Ataki kutrów torpedowych na wycofujący się krążo­ wnik „Mogami" i wymiana z nim ognia przez krążowniki Oldendorfa także nie przyniosły powodzenia. Weteran wie­ lu walk „Mogami", o świetnie wyszkolonej załodze, wyśliz­ gnął się na razie z pułapki, ale nie uniknął swego losu ciężko dryfujący uszkodzony niszczyciel „Asagumo", któ­ ry został zniszczony przez krążowniki „Denver” i „Colum­ bia" o 7.21. Wezwane przez radio lotnictwo pokładowe dopadło około godziny 9 krążownik „Mogami" i zadało mu śmier­ telne ciosy, lecz „mizerykordię" wbił mu niszczyciel „Akebono", który puścił go na dno torpedą, uprzednio zdjąwszy żyjącą załogę. Krążownik lekki „Abukuma", trafiony, jak opisaliśmy, torpedą, został zatopiony przez samoloty o 12.42, na południowy zachód od wyspy Negros. „Nachi" zawinął do Zatoki Manilskiej, gdzie 5 listopada został zatopiony przez „Helldivery" i „Avengery” atakują­ ce z lotniskowca „Lexington". W kadłubie płetwonurko­ wie odnaleźli później ważne dokumenty dotyczące stoczo­ nych bitew. Tymczasem niedobitek zespołu Nishimury, niszczyciel „Shigure”, trwał na stanowisku niczym żołnierz zachowa­ ny po to, aby „zanieść wieść o klęsce". 25 października o godzinie 10.18 zawiadomił wiceadm. Kuritę i adm. Toyodę o tragicznym stanie spraw: „Wszystkie okręty zatonęły od ataków artyleryjskich i torpedowych"19. 18Tamże 19 Morison,

op. eit., s. 238.

Bitwa dobiegła końca. Tysiąc japońskich marynarzy i oficerów poszło na dno wraz ze swymi okrętami. Klęska Nishimury była ostateczna. Mieli więc Japończycy swoją Cuszimę w miniaturze, tylko że nie oni odegrali w niej rolę adm. Togo. Ich przeciwnik stracił w bitwie 39 ludzi, a 114 odniosło rany, głównie od ognia z amerykańskich, czyli własnych okrętów. Dowódca niszczyciela „Shigure", który przeżył klęskę, powiedział później: „Uważam, że zastosowana taktyka była źle dobrana do miejsca, w którym przyszło nam walczyć. Zasadnicza taktyka Nishimury - posuwanie się w prostej kolumnie - wystawiała jak sądzę zespół na odkrycie przez radiolokatory przeciwnika i kierowany ra­ diolokacją ogień. Uważam, że byłoby lepiej posuwać się w szyku bardziej złożonym, rozchwianym i zygzakować podczas marszu. Należało także połączyć siły Shimy i Nishi­ mury i pozwolić wyjść na prowadzenie niszczycielom obu zespołów, a ciężkie jednostki przesunąć do tyłu. Było bez sensu angażowanie dwóch niezależnie od siebie działają­ cych zespołów do tej samej operacji [...]" Natomiast Shigeru Nishimo, uwypuklając dobrą opinię, jaką zyskał ongi Nishimura jako dowódca niszczycieli, stwierdził krótko: „Chcę podkreślić, że są ludzie, którzy uważają, że Nishimura miał szczęście, nie wróciwszy z tej bitwy [...]20.

Historycy morscy podkreślają, że wprowadzenie do bit­ wy w cieśninie Surigao linii pancerników oznaczało także cezurę w dziejach morskich zmagań - oto po raz ostatni doszedł do głosu na wodach filipińskich szyk liniowy jako dewiza walki i recepta na pokonanie przeciwnika. Taktyka liniowa narodziła się 400 lat przed bitwą w cieśninie Surigao. Kroniki dawnych bitew zanotowały w roku 1545 pod Shorham u brzegów angielskich pierwszą bitwę, w której 20

Tamże,

trzy okręty brytyjskie: „The Mistress", „Annę Gallant" i „Greyhound" wymierzyły w stronę okrętów francuskich salwy burtowe. Działa ówczesne, choć nie były szczegól­ nie skuteczne, potrafiły razić na 300 metrów ogniem bezpośrednim i zadawać szkody okrętom. Ich poprzedni­ czki z XV w. raziły najwyżej pociskami, których wagę liczono w uncjach - tu strzelały pociskami kilku- lub kilkunastofuntowymi. Pojawienie się działa w burtach okrętów spowodowało przełom taktyczny. Od tego czasu floty będą rozwijać w walce nie szyk czołowy lub rój zmierzający dziobami w stronę przeciwnika z zamiarem abordażowania jego pokładów i zawiązania walki wręcz, lecz szyk torowy. Okręty idące jeden za drugim będą bić w stronę przeciwnika pełne salwy burtowe o wielkiej sile niszczącej. Najwcześniejsze instrukcje dotyczące tej kwestii opraco­ wane zostały przez Anglików w okresie poprzedzającym walkę z hiszpańską Wielką Armadą*. Ich pokłosiem staną się instrukcje dla floty autorstwa sir Waltera Raleigha (1552-1618), znakomitego żeglarza, odkrywcy i dowódcy morskiego: „Nikt nie będzie abordażował nieprzyjacielskiego okrę­ tu, chyba że na rozkaz głównodowodzącego [...] z tego względu, że przez abordaż jednego okrętu cała flota nara­ żona być może na dyshonor i zatratę. Ale każdy okręt, który znajduje się na stronie zawietrznej wroga, winien pracować nad wybraniem wiatru, jeśli admirał na to się waży. Jeśli jednak znajdziemy wroga na naszej zawietrznej, cała flota będzie szła za admirałem, wiceadmirałem lub innym czołowym okrętem na odległość strzału muszkieto­ wego od nieprzyjaciela, dając tyle swobody czołowej jedno­ stce, aby po oddaniu salwy bocznej mogła przebrasować żagle. Wtedy drugi okręt ma odpalić salwę, trzeci i czwarty, i reszta. Gdy to się stanie, wszystkie wykonają zwrot za * Hiszpańska flota wojenna (około 130 okrętów) wysiana w 1588 r. na podbój Anglii.

pierwszym i dadzą salwy z drugiej burty, trzymając wroga pod stałym ogniem [...]"21 Od czasów sir Waltera Raleigha minęło 350 lat i ar­ tyleria okrętowa bardzo się rozwinęła. Weyler, dowódca szyku pancerników w cieśninie Surigao, miał być ostatnim, który poprowadził swe okręty według prawideł udoskona­ lonych, ale wypracowanych przed wiekami... 21

M. Lewis, The Navy of Britain, London 1948, s. 440-441.

DRAMAT U BRZEGÓW WYSPY SAMAR

JAK GROM Z JASNEGO NIEBA...

Dwie minuty po krótkiej akcji artyleryjskiej krążowników „Denver" i „Columbia", które sprawiły, że niszczyciel japoński „Asagumo" spoczął na dnie cieśniny Surigao, kontradm. Oldendorf otrzymał wstrząsającą wiadomość: po drugiej stronie zatoki Leyte, w odległości 65 mil, u brze­ gu wyspy Samar pojawił się potężny zespół japoński, który rozpoczął walkę z grupą lotniskowców eskortowych - ok­ rętów niewielkich, nie przeznaczonych do bezpośrednich działań bojowych. Natychmiast zaczął więc układać plan bitwy..., do której nie miał dość amunicji. Jego pancerniki „Maryland", „Pennsylvania" i „Tennessee" miały po 24 pociski przeciwpancerne na działo, „Mississippi" - 15, „West Virginia" i „California" po 13, a krążowniki, wy­ strzeliwszy ponad 3000 granatów, nie były wyposażone wiele lepiej. Perspektywa zmierzenia się z potężnymi japoń­ skimi siłami rysowała się bardzo zamglona. Jedno było pewne: po tej nocy wielkich napięć nikt nie mógł pozwolić sobie na sen. O godzinie 8.50 Oldendorf otrzymał rozkaz nie pozos­ tawiający wątpliwości -jego siły miały zająć pozycję o kil­ ka mil na północ od wyspy Hibuson, która bardzo przypo­ minała wyspę Savo, i być w pogotowiu. W ostateczności - jak sądził - będzie można spróbować ustawić nową pałeczkę nad „T" u północnego wejścia do zatoki Leyte i zagrodzić drogę Japończykom, zużywając wszystkie poci­

ski, które znajdowały się jeszcze w komorach amunicyj­ nych. A potem... Sprawcą alarmu w szeregach zespołu Oldendorfa był nie kto inny, jak sam wiceadm. Kurita ze swoim Głównym Zespołem Uderzeniowym. Pojawił się po północy z 24 na 25 października u wrót cieśniny San Bernardino, za którą roztaczały się fale Morza Filipińskiego. Tnąc je, mógł po dziewięciu godzinach marszu wtargnąć na wody zatoki Leyte, gdzie zgrupowały się siły amerykańskiego desantu. Zespół Kurity szedł wyciągnięty w długą kolumnę liczącą kilkanaście mil. Mimo poniesionych na Morzu Sibuyan strat jego okręty były wciąż skoncentrowaną potęgą mor­ ską. Noc była ciepła i mroczna, nad wodami cieśniny San Bernardino wisiały niskie chmury. Od czasu do czasu przeciągały szkwały deszczowe. Pogoda sprzyjała Kuricie, który obawiał się mimo wszystko przejścia za dnia akwenu długiego na 27 mil i 5 mil szerokiego, mogła go bowiem przy ograniczonych możliwościach manewru spotkać tu niejedna niespodzianka w postaci ataków powietrznych lub podwodnych. Z lewej miał brzegi Luzonu, z prawej wyspy Samar. U wschodniego krańca cieśniny za czasów pokoju świeciła wielka latarnia morska, wskazując drogę statkom tu przepływającym, jedna z najważniejszych w całym Ar­ chipelagu Filipińskim. Teraz zapalono ją specjalnie; gdy gasła, przez nocne szkła można było dostrzec jej mroczny zarys odcinający się od tła niewielkiej wysepki, a raczej skały o tej samej nazwie co cieśnina. Ranek zastał siły Kurity już na wodach Morza Filipiń­ skiego. Załogi okrętów znajdowały się na stanowiskach bojowych. W najśmielszych marzeniach nie spodziewał się Kurita, że wyjście z cieśniny będzie wolne. Nie mógł wiedzieć, jaką decyzję podjął Halsey, który jeszcze poprze­ dniego dnia warował tu z zamiarem zadania mu śmiertel­ nego ciosu. Teraz jego okręty wychodziły na przestwór swobodnego morza; marzenie każdego dowódcy planują­ cego operację w wielkim stylu.

Nad Morzem Filipińskim wiał łagodny wiatr, z lekka marszcząc jego powierzchnię. O godzinie 6.14 nad hory­ zontem pojawiło się słońce i poranna mgła zaczęła się podnosić. Ukazały się kępki cumulusów. Zapowiadała się dobra widoczność. O godzinie 6.23 ekran radarowy na superpancerniku „Yamato" zanotował w przestrzeni po­ wietrznej obecność nie zidentyfikowanego samolotu. Kurita zmienił kurs nieco na południe i szedł wzdłuż wschodniego brzegu wyspy Samar na spotkanie z siłami Nishimury, które cieśniną Surigao miały z drugiej strony podejść pod zatokę Leyte, by wspólnie dokonać krwawego dzieła. „PUSZKI NA POMIDORY" NA STRAŻY ZATOKI LEYTE

Wzdłuż wschodniego brzegu wyspy Samar tej nocy krążyło 16 lotniskowców kontradm. Thomasa L.Sprague'a, zgru­ powanych w zespole o kryptonimie TG 77.4 i podzielonych na trzy grupy o kryptonimach „Tafty 1", „Taffy 2" i „Taffy 3". Pierwszą grupą dowodził kontradm. osobiście, drugą kontradm. Felix B.Stump, trzecią kontradm. Clifton A.F.Sprague, noszący takie samo nazwisko jak dowódca zespołu, ale bynajmniej z nim nie spokrewniony. Lotniskowce eskortowe nie miały szczególnej marki we flocie. Część (niewielką) przerobiono z szybkich statków handlowych, ogromną większość zbudowano metodą po­ tokową w stoczniach Henry'ego Kaisera, który rychło dostrzegł potrzebę szybkiego budowania okrętów wojen­ nych nowym sposobem, odpowiadającym wymaganiom wojennego czasu, oraz profity, które mogła na tym uzys­ kać jego firma. Lotniskowce eskortowe natychmiast ochrzczono wieloma niezbyt pochlebnymi przydomkami, jak na przykład: „lotniskowce-jeepy", „puszki na pomido­ ry", „trumny Kaisera". Również kryptonim literowy ich klasy od razu wytłumaczono jako „zapalne", „wrażliwe na ciosy" i „podlegające zużyciu" (CVE: combustible, vulnerable, expendable). Tak czy owak, mogły one zabierać

od 11-12 do 18 samolotów, w zależności od tego, czy były to samoloty torpedowe czy myśliwce, i służyć miały głów­ nie jako osłona własnych zespołów przed okrętami pod­ wodnymi, ewentualnie mogły być wykorzystane do usta­ wienia „parasola" przeciwlotniczego lub do wspierania działań na lądzie. Nikt wszakże nie przeznaczał im aktyw­ nej roli bojowej czy prowadzenia operacji w wielkim stylu. Nie nadawały się do tego, choćby ze względu na niewielką prędkość maksymalną, która wynosiła 18 węzłów. Noc z 24 na 25 upłynęła lotniskowcom eskortowym kontradm. T.L.Sprague'a na wykonywaniu rutynowych czynności. Trzy grupy operowały w odległości od 30 do 50 mil od siebie, przy czym najbliżej zatoki Leyte najbardziej wysunięta na południe była grupa pierwsza, a najbardziej na północ, w stronę cieśniny San Bernardino, grupa trze­ cia; druga operowała miedzy nimi. Nad ranem, jeszcze w ciemnościach, grupa druga wy­ rzuciła w powietrze patrole rozpoznawcze z nadzieją, że powrócą za dnia - nocne lądowanie na 150-metrowych pokładach nie było zajęciem wymarzonym dla załogi lot­ niskowców eskortowych i ich personelu latającego. O go­ dzinie 5.45 grupa pierwsza wysłała samoloty w stronę cieśniny Surigao, a grupa trzecia wyrzuciła o godzinie 5.30 w powietrze 12 samolotów myśliwskich „Wildcat" na bojo­ wy patrol nad zatoką Leyte i 6 samolotów na patrol przeciw okrętom podwodnym. Tuż przed wschodem słońca na lotniskowcach tej grupy odwołano alarm bojowy. Pół godziny po wschodzie słońca obserwatorzy zaalar­ mowani zostali ogniem przeciwlotniczym słyszalnym z kie­ runku północno-zachodniego. Czyżby tam znajdować się miały jakieś własne okręty, o których nic nie wiedziano? Nagle o godzinie 6.46 pojawił się na ekranie radarowym lotniskowca „Fanshaw Pay" wybłysk skomentowany jako „nie zidentyfikowany kontakt" i niemal jednocześnie w ra­ dioodbiornikach usłyszano Japońską gadaninę". Uznano to zrazu za wolne żarty, jako że żaden Japończyk nie miał prawa być w pobliżu. Siły potężnego zespołu japońskiego na Morzu Sibuyan zostały tak przetrzepane, że nie było

możliwości, aby nagle pojawiły się koło brzegów wyspy Samar. Musiałyby wpierw przejść cieśninę San Bernardino, dobrze przecież obstawioną przez okręty Halseya! Kontradm. Clifton A.F.Sprague, dowódca trzeciej grupy lotniskowców eskortowych, większość swego służbowego życia we flocie spędził na lotniskowcach. Uznawano go za uzdolnionego zarówno pod względem operacyjnym, jak i technicznym; to on właśnie udoskonalił liny hamujące na pokładach lotniskowców. W Pearl Harbor dowodził pod­ czas ataku japońskiego transportowcem wodnosamolotów „Tangier", który pierwszy otworzył ogień do Japończy­ ków. W bitwie na Morzu Filipińskim dowodził lotniskow­ cem „Wasp", drugim z kolei o tej nazwie. Po bitwie został awansowany do stopnia kontradmirała. I właśnie teraz, idąc w stronę brzegów wyspy Samar, od północnego za­ chodu zaciemnionych atramentowymi jakby chmurami, zelektryzował go nieprawdopodobny meldunek chór. Jenkinsa z lotniskowca „Kadashan Bay”, znajdującego się na patrolu przeciw okrętom podwodnym. Jenkins meldował, że dostrzegł... cztery japońskie pan­ cerniki, osiem krążowników i pewną liczbę niszczycieli w odległości 20 mil od trzeciej grupy lotniskowców eskor­ towych! Z lotu ślizgowego wykonał właśnie atak bombowy na krążownik i został gwałtownie ostrzelany! Kontradm. Clifton A.F. Sprague, nie mogąc opanować wzburzenia, wykrzyknął do mikrofonu: „Sprawdzić iden­ tyfikację!", kierując ten okrzyk do dowódcy swoich lot­ ników. Nie minęła minuta, jak otrzymał potwierdzenie strasznej prawdy: „Okręty mają maszty w kształcie pagód!" Kolejny pilot, William C. Brooks, który, podobnie jak Jenkins, znalazł się nad tajemniczymi okrętami, dostał się w zasięg ich artylerii, i zbombardował nieprzyjacielski krążownik... bombami głębinowymi, bo te miał pod ręką z racji swego podstawowego zadania. Oto fragment wspomnień Cliftona A.F.Sprague: „Pod­ czas gdy japońska artyleria przeciwlotnicza polowała jesz­ cze na Brooksa, my złapaliśmy kontakt wizualny z Japoń­

czykami. Z mgły wyłaniały się wielkie okręty bojowe i ich maszty-pagody; otworzyły one ogień z 14- i 16-calowych dział z odległości 25 000 jardów. Wróg rzucił cały zespół operacyjny, żeby nas zaatakować. Paskudne salwy ob­ ramowały lotniskowiec eskortowy »White Plains«, a spo­ między pozostałych lotniskowców buchały kolorowe gej­ zery wyrzucane przez zabarwione pociski, aby ułatwić obserwację ognia. W różnych odcieniach: różowym, zielo­ nym, czerwonym, żółtym i purpurowym, wytryski te miały w sobie coś w rodzaju chorobliwego piękna. Nie, nie mógłbym powiedzieć, że to było jak zły sen, bo nigdy nie doświadczyłem tego, z czego taka nocna mara mogłaby powstać. Także żaden materiał z historycznych książek nie mógł wywołać takiego snu, ponieważ nic takiego, jak to, nie wydarzyło się wcześniej w historii. Nie sądziłem, że może to potrwać 15 minut. Jaką mogliś­ my mieć szansę - 8 wolnych eskortowych lotniskowców z cienką powłoką, każdy uzbrojony w jedną tylko 5-calową pukawkę przeciwko 16-, 14-, 8- i 5-calowym działom * na pokładach 22 okrętów wojennych kierujących się na nas z dwukrotnie większą maksymalną prędkością? Żaden lotniskowiec nie jest budowany do otwartej walki, a te 10 000-tonowe lotniskowce eskortowe były rzeczywiś­ cie przeznaczone do eskorty konwojów, transportu samo­ lotów i powietrznej osłony - nawet nie do zadawania uderzeń powietrznych między flotami. Myśl, że 6 naszych lotniskowców będzie walczyło z 22 japońskimi okrętami wojennymi w zasięgu ognia działowego nie przyszła niko­ mu na głowy"1. Niespodziewana i tragiczna zmiana sytuacji nie wytrąciła kontradm. Sprague'a z równowagi. „Przejść na kurs 90 stopni. Cała naprzód! Wszystkie samoloty startują!" Pole­ cił też zwiększyć prędkość do 16, a następnie do 17,5 węzła. W tym czasie flagowy okręt kontradmirała - lotnis­ kowiec eskortowy „Fanshaw Bay" - znajdował się mniej * Także 18-calowym, jak się miało okazać. 1 C. A. F. S p r a g u e , Theyhad us on the ropes [w:] S m i t h , The United States Navy..., s. 866.

więcej na pozycji o 40 mil od brzegów wyspy Samar i 80 mil na północny wschód od wyspy Homonshon i posuwał się kursem południowo-zachodnim. „Będą szli kursem wzdłuż brzegu wyspy Samar - myś­ lałem - i wyślą w tym czasie parę niszczycieli, żeby nas wykończyć. Byłaby to robota na kwadrans. Ale jeśli mog­ libyśmy spowodować, żeby ten zespół operacyjny zaatako­ wał nas, to istniała szansa opóźnienia jego podejścia do Leyte, a w tym czasie nadciągnęłaby pomoc, jeśli oczywista nasz koniec nie nastąpiłby szybciej [...] No cóż -myślałem -moglibyśmy tak samo dać im bobu, zanim pójdziemy na dno, toteż w momencie, gdy dostrzeg­ liśmy Japończyków, podjąłem różne defensywne i ofensyw­ ne akcje [,..]2 Zespół Kurity w chwili otwarcia ognia odległy był o około 35 000 jardów. Początkowi bitwy towarzyszyła ładna pogoda, wiatr wiał z prędkością 8 węzłów, a w szkwałach deszczowych osiągał 15. Dzięki wysokiej temperaturze i wilgotności powietrza stawiane zasłony dymne miały, na szczęście dla atakowanych, leżeć nisko nad morzem. „O 6.50 zszedłem z mojego pomocnego kursu - pisze Sprague - i poszedłem prosto na wschód z maksymalną prędkością w stronę przyjaznego deszczowego szkwału. Na nowym kursie szliśmy prawie prosto pod wiatr i o 6.56 wydałem rozkaz wszystkim lotniskowcom, aby wysyłały w powietrze samoloty i rozpoczęły naloty torpedowe i bom­ bowe na japońską flotę. Wiele z naszych samolotów wspie­ rało wojska lądowe na plażach, nadałem więc przez radio rozkaz do dowódcy sił wsparcia powietrznego, aby natych­ miast odesłał je z powrotem - mieli przecież bomby, których mogliśmy użyć. O 6.57 poleciłem moim okrętom wypuścić maksymalną ilość dymu z kominów i otworzyć pojemniki z osłoną chemiczną używaną zwykle przez samoloty. Wkrótce wy­ tworzyły one obłoki dymne za rufą. W tym samym czasie 2

Tamże, s. 865-866.

poleciłem eskorcie, aby w komplecie przeszła na tyły naszej formacji i wywaliła cały dym, jaki zdoła wytworzyć [...]3 KURITA ATAKUJE

Pierwszy meldunek o przeciwniku złożył obserwator z pan­ cernika „Yamato" o godzinie 6.44 - na południowowschodnim horyzoncie widać było pokłady trzech lotnis­ kowców, z których startowały samoloty. Sam Kurita po­ wie później: „I wtedy dostrzegłem sylwetki lotniskowców na południowym wschodzie". Początkowo powstała niejas­ ność przy identyfikowaniu okrętów. Kurita uważał raczej, że chodzi o wielkie lotniskowce Zespołu Operacyjnego 38. Ktoś wyraził przypuszczenie, że mogą to być lotniskowce wiceadm. Ozawy... wielu po dostrzeżeniu dalszych okrętów widziało w nich ciężkie i lekkie krążowniki, a nawet pan­ cerniki! Wstępne posunięcia kontradm. Sprague'a wywołały wiel­ kie wrażenie na pomoście flagowego okrętu Kurity. Po wojnie powiedział on: „Ogromny zespół operacyjny nie­ przyjaciela obejmujący 6 do 7 lotniskowców, którym towa­ rzyszyły krążowniki i niszczyciele. Natychmiast powięk­ szono szybkość, zmieniono kurs w stronę nieprzyjaciela i o 6.59, na rozkaz dowódcy zespołu, »Yamato« otworzył ogień z głównych baterii na odległość 35 000 jardów”4. Kurita komentuje to następująco: - Nieprzyjaciela spotkaliśmy w czasie, gdy ani on, ani my nie oczekiwaliśmy tego. - Używając wszelkich znanych sobie forteli, nieprzyja­ ciel usiłował utrzymać dystans między sobą i nami - jeśli było to możliwe, manewrował pod wiatr, tak aby móc przeprowadzić ze swej strony akcję powietrzną przeciw nam. - Aby wykorzystać tę zesłaną przez niebiosa okazję, powinniśmy byli iść za przeciwnikiem w szyku jak do 3Tamże. 4

F i e l d , op. cit., s. 100.

pościgu i z maksymalną szybkością. Zamierzaliśmy naj­ pierw porazić zdolność lotniskowców do operacji powietrz­ nych i wtedy ściąć cały zespół bojowy przeciwnika"5. W czasie gdy pierwsi lotnicy dostrzegli potężny zespół Kurity i składali o tym meldunek, okręty były uformowane w cztery kolumny i szły kursem 170 stopni z prędkością 20 węzłów. Najbliżej grupy kontradm. Sprague'a znajdowała się osłona niszczycieli, najbardziej wysunięta na południo­ wy wschód, następnie 7 dywizjon* krążowników, składają­ cy się z krążowników ciężkich: „Kumano", „Suzuya", „Chikuma" i „Tonę"; najbliżej od strony zachodniej znaj­ dował się 5 dywizjon krążowników z krążownikami cięż­ kimi: „Haguro" i „Chokai", za nim posuwały się dwa najpotężniejsze okręty Kurity: superpancernik „Yamato" i pancernik „Nagato". Za 7 dywizjonem krążowników szły pancerniki „Kongo" i „Haruna" - konie robocze floty, ochrzczone tak z racji przelicznych misji, w których w cza­ sie wojny brały udział. W ariergardzie szły dwie eskadry niszczycieli wraz z dwoma lekkimi krążownikami nowo­ czesnej konstrukcji: „Noshiro" i „Yahagi". Nastroje załóg po przejściu cieśniny San Bernardino były świetne; spodziewano się rychłego zwycięstwa - rozgromie­ nia nieprzyjacielskich sił w upragnionej zatoce Leyte. Kurita nie był w tak optymistycznym nastroju, ale, pragnąc skrócić dystans i dorwać się do lotniskowców wroga, nakazał krążownikom i pancernikom atakować „tak jak stały", bez formowania nowego szyku - każdy dywizjon miał przystąpić do pościgu i atakować samodziel­ nie, nie oglądając się na innych. Okręty zwiększyły więc prędkość i otworzyły ogień. Pierwszy „Yamato" ze swych 18-calowych dział, za nim inne pancerniki i krążowniki, gdy tylko odległość od prze­ ciwnika spadła dostatecznie. Jak pisze szef sztabu Kurity kontradm. Koyanagi: „Nasze szybkie krążowniki wysforo­ wały się do przodu, za nimi szły pancerniki - niewiele miejsca poświecono koordynacji działań. Ponieważ prze­ * Japończycy używają określenia flotylla, np. flotylla krążowników. 5

Tamże.

ciwnik używał skutecznie zasłon dymnych i wykorzystywał szkwały, jego okręty były tylko od czasu do czasu widocz­ ne. Nieprzyjacielskie niszczyciele wielokominowe z wysoką wolną burtą przypominały krążowniki"6. Widząc przed sobą cenny łup, Kurita o godzinie 7.02 wysłał do Nishimury, który... od ponad półtorej godziny leżał ze swym „Yamashiro" na dnie cieśniny Surigao, pilny sygnał: jest w walce i Nishimura ma do niego dołączyć! O 7.30 Kurita zawiadamia Nishimurę przez radio, że ma przed sobą sześć amerykańskich lotniskowców, a pięć minut później nadaje kolejną wiadomość o rzekomym zatopieniu jednego z nich. W tej samej minucie Kurita, obawiając się, że przeciw­ nik, postawiwszy zasłony dymne, po prostu mu umknie, nakazał wszystkim okrętom pościg na maksymalnej pręd­ kości kursem 110 stopni. „Wszystkie nasze jednostki, po­ konując desperacki opór stawiany przez samoloty nieprzy­ jaciela i jego okręty idące w osłonie, rwały naprzód wspa­ niale, pragnąc potwierdzić postulatywną zasadę, że »dostrzeżony wróg jest martwym wrogiem«"7. Łatwiej było jednak tego żądać, niż to wykonać... Sprague wspomina: „Wokół moich okrętów rozrywały się salwy, kiedy o 7.13, jeszcze idąc na wschód, weszliśmy w deszczowy szkwał. W tej powierzchownej osłonie koń­ czyliśmy wysyłanie samolotów. Opatrznościowy szkwał de­ szczowy plus dym z kominów i zasłona dymna kładziona przez wszystkie okręty zdawały się specjalnie nie prze­ szkadzać artylerzystom wroga i tylko od czasu do czasu przerywali ogień. Będąc w szkwale deszczowym wykonałem pewną pracę myślową - nie podobał mi się mój wschodni kurs, ponie­ waż czułem, że nie odciągamy Japończyków tak daleko od cieśniny San Bernardino, jak bym sobie tego życzył. Chcia­ łem wciągnąć wroga tam, gdzie ktoś mógłby mu przyłożyć, 6 7

K o y a n a g i , op. cit., s. 368. F i e l d , op.cit., s. 102.

jeśli więc mieliśmy się poświęcić - to pragnąłem, aby było za co, aby się to opłaciło. Ponadto czułem, że powinienem płynąć na południowy zachód, by napotkać pomoc, która mogła nadejść z zatoki Leyte. Wciąż jeszcze chciałem utrzymać się między flotą wroga a naszymi operacjami desantowymi na południowym zachodzie. Ciężko było powziąć tę decyzję, ale o 7.30 zmieniłem kurs na południowo-wschodni, a potem na południowy. Ciężko, ponieważ w takim zwrocie poruszaliśmy się na łuku, prawie na półokręgu, a obawiałem się, że japoński dowódca może pójść po cięciwie i wyrzucić nas z wody, jak tylko wyjdziemy z naszego niewielkiego szkwału. Łamiąc sobie głowę nad jakimś fortelem, żeby opóźnić zagładę, postanowiłem rzucić na niego moje niszczyciele i nisz­ czyciele eskortowe do ataku torpedowego, gdy tylko wyło­ nimy się ze szkwału. Gdy wyszliśmy ze szkwału, dziwiłem się, że japoński dowódca nie ruszył, aby nas odciąć, lecz niemądrze posu­ wał się za nami po łuku hiperboli. Idąc jednakże z dwu­ krotnie większą prędkością zbliżał się do nas przerażająco szybko. Zmniejszył dystans z 25 000 jardów do 20 000 i wkrótce do 15 000 jardów. Siła i dokładność jego ognia powiększyła się do tego stopnia, że w końcu nie wydawało mi się, aby któryś z naszych okrętów mógł przeżyć jeszcze pięć minut [...]"8 Pierwsze salwy przeciwnika nadleciały o godzinie 6.59 i poczęły kroczyć po morzu, znacząc swój pochód potęż­ nymi wytryskami wody. Flagowy okręt kontradm. Sprague „Fanshaw Bay" oraz lotniskowiec eskortowy „White Plains" - idące w tym sektorze szyku, który znajdował się najbliżej rozpoczynających pościg Japończyków - najwcze­ śniej znalazły się w ogniu wroga. Jak wspomina Sprague: „[...] kąśliwe salwy obramowały »White Plains« i kolorowe gejzery poczęły wytryskiwać pomiędzy innymi lotniskow­ cami z pocisków zabarwionych... na żółto i czerwono - miało to w sobie coś z chorobliwego piękna. Ktoś na 8

S p r a g u e , op. cit., s. 867-868.

pokładzie okrętu wykrzyknął: »Strzelają do nas w technikolorze!«"9. Pośród granatów japońskich rozrywających się w naj­ bliższej odległości lotniskowiec wyrzucał swoje samoloty i wkrótce wszystkie już były w powietrzu, zmierzając w stronę wroga. Dopowiemy, że krążowniki japońskie ścigały zespół Sprague'a w trzech, dość odległych od siebie, kolumnach, po dwiejednostki w każdej. Podczas gdy „Yamato" i „Na­ gato" szły w jednej kolumnie, to „Kongo" i „Haruna" działały teraz samodzielnie. Najfatalniej na skuteczności pościgu miało się odbić pozostawienie w ariergardzie dwu­ nastu niszczycieli, które nie były w stanie wziąć udziału w atakach i kontratakach w pierwszej godzinie walki. W trakcie wykonywania rozkazów grupa trzecia ufor­ mowała szyk okrężny o średnicy około 2500 jardów. Na zewnątrz obszar patrolowały niszczyciele w kręgu o pro­ mieniu około 6000 jardów od centrum. Na pomoście flagowego lotniskowca „Fanshaw Bay" panowało w tym czasie zrozumiałe napięcie, które w pew­ nym momencie zostało rozładowane słowami, dobiegający­ mi przez radiotelefon od dowódcy drugiej grupy lotnis­ kowców eskortowych. Kontradm. Stump uspokajał swego kolegę Cliftona A.F.Sprague'a: „Nie obawiaj się Ziggy -jesteśmy za Tobą - nie daj się wyprowadzić z równowagi i nie rób niczego pospiesznie!"10 Sam, co prawda, w miarę wypowiadania tych słów podniecał się niesłychanie, co wszystkich ogromnie rozśmieszyło. Podniecony lub nie, Stump wysłał wszystkie swoje samoloty na pomoc, a to w najtrudniejszych godzinach liczyło się dziesięciokrotnie! Lotniskowce „Kitkun Bay" i „Gambier Bay", działające razem pod dowództwem kontradm. Ralpha R. Ofstie, w tym samym czasie również katapultowały swoje samolo­ ty. Flagowy „Kitkun Bay” opuściło jedenaście myśliwców „Wildcat" i sześć „Avengerów", które dwójkami i trój­ 9

M o r i s o n , op. cit., s. 253. Tamże, s. 252.

10

kami poszły w stronę okrętów japońskich. Najdramatycz­ niej przeżył sprawę z Japończykiem lotniskowiec eskor­ towy „Gambier Bay" z 3 grupy. Z jego losami wiąże się wątek polski, którego bohaterem jest pilot o przeciętnej osobowości. „GAMBIER BAY" I JEGO PILOT O ROGATEJ DUSZY

W czasie gdy na lotniskowcu ogłaszano alarm bojowy tuż po pojawieniu się na ekranie radaru wybłysków sygnalizu­ jących niezidentyfikowane jednostki, kmdr ppor. Edward J.Huxtable - dowódca grupy lotniczej VC-10 - siedząc w mesie pomyślał w pierwszej chwili, że chodzi tu o kolejny lot w stronę Morza Sulu; tej myśli towarzyszyła smętna refleksja, że trzeba pewnie będzie to wykonać... bez zjedze­ nia lunchu. Na wszelki wypadek pozostał chwilę pragnąc przynajmniej napić się soku i zjeść kanapkę. W tym mo­ mencie wpadł do mesy ppor. John Holland, który wydyszał: „Lepiej niech się pan pospieszy i biegnie do pomiesz­ czenia pogotowia alarmowego -już wyrzucają samoloty!" Gdy Huxtable znalazł się w pomieszczeniu alarmowym, piloci nakładali uprzęże spadochronów. Komandor chwy­ cił swój i pobiegł na pokład startowy. Na pomoście dowódca okrętu kmdr Walter V.R.View i kpt. Fred E. Borries kierowali startem samolotów. Na pokładzie znaj­ dowało się 10 maszyn myśliwskich i siedem torpedowych. Właśnie wywalano za burtę napalm przygotowany do wsparcia własnych wojsk walczących na Leyte - widok mknących salw nieprzyjacielskich był dość przekonujący, aby to uczynić. W samolotach już zapuszczono silniki i pokład wypełnił się silnym podmuchem. Na razie maszyny były nie uzbro­ jone - nie miały bomb. Tymczasem w dole, głęboko pod pokładem, mechanicy podnieśli już prędkość do maksymalnej i poczęli dymić, ile wlezie, z komina, aby przeciwnikowi utrudnić życie.

Huxtable, stwierdziwszy, że jego maszyna nie ma bomb, wysłał dowódcę samolotu do kmdr. Viewega, prosząc o interwencję. Huxtable nie widział wielkiego sensu w star­ cie samolotu, który nie ma czym zwalczać wroga. Wpat­ rując się w pomost dostrzegł, że Vieweg w pewnym mo­ mencie machnął ręką po meldunku dowódcy samolotu i wtedy zrozumiał, co go czeka. Przed nim katapulta wyrzuciła w powietrze trzy samoloty torpedowe, jeden po drugim, teraz przychodziła na niego kolej. Raptowny wstrząs, poprzedzony odgłosem rozrywającej się salwy ja­ pońskiej, która upadła obok sąsiedniego lotniskowca, i już byli w powietrzu, wchodzili w ostry wiraż, wspinając się na 300 metrów. Huxtable uruchomił radio i w słuchawkach usłyszał rozkaz dowódcy okrętu: „Atakujcie natychmiast!" Zabrzmiał on w słuchawkach tak gwałtownie, że Huxtable nawet nie miał czasu pomyśleć, »czym?«"... W znacznie lepszej sytuacji był nasz rodak Fred Grabos (ś) z grupy powietrznej lotniskowca „Gambier Bay", którego poznałem na zjeździe lotników morskich w Pensacoli. Fred, tylny strzelec w samolocie typu „Avenger” w roku 1944, zachował mimo trudnych wojennych przejść pogodę ducha. 25 października 1944 r. jego „Avengerowi” udało się w ostatniej chwili wznieść w powietrze: „Po starcie z pokładu widziałem rozrywające się niedaleko burt mojego okrętu japońskie granaty - wspomina - ale nie miałem czasu, aby o tym myśleć - wzięliśmy kurs na japoński krążownik, z zamiarem wsadzenia mu obu tysiąc funtówek, które mieliśmy w luku". Przedzierając się przez barierę przeciwlotniczego ognia, wykonali ten zamiar, który nie miał alternatywy, i spost­ rzegli wkrótce, że nie było dokąd wracać.

W swojej kabinie ppor. Henry Pyzdrowski zastanawiał się nad tym, co robić, ponieważ w tym dniu nie został wyznaczony do lotów. Miał za sobą znakomity wyczyn podczas walk o Saipan i parę innych niebezpiecznych lotów, o których się mówiło na okręcie.

Jego ojciec Antoni wyemigrował z Wielkopolski do Stanów w roku 1913, ponieważ nie chciał służyć w armii pruskiej i ginąć za cesarza Wilhelma. W domu mówiło się po polsku i po angielsku. We wrześniu 1939 r. Henryk i jego dwaj bracia zaczęli się szykować na wojnę z Niem­ cami, jednak ani się nie obejrzeli, jak poszli na wojnę z Japonią. Henryk ukończył rok politechniki i trafił do lotnictwa. Ojciec ucałował go na pożegnanie w oba po­ liczki i powiedział: „Cukier krzepi, wódka lepiej", aby podkreślić, że tak czy inaczej młodzieniec stawał się męż­ czyzną. W kolejnych fazach przygotowań dotarł do ośrod­ ka wyszkolenia lotnictwa morskiego, gdzie zdobył licencję pilota w sposób niezwykły. Mianowicie w trakcie lotu treningowego w jego dwupłatowym, dwumiejscowym sa­ molocie urwało się w pewnym momencie śmigło. Pyzdrowski, który zdawał z takiej sytuacji egzamin „na sucho" przed komisją, wyłączył silnik grożący rozniesieniem ma­ szyny i wylądował zgrabnie na polach jakiejś farmy. In­ struktora trochę zatkało, ale zdołał wydusić z siebie: „No, chłopcze, masz swoją »gapę« pilota morskiego". Podczas przelicznych szkoleń nauczył się jednej rzeczy, być może najważniejszej. Zrozumiał, że koniecznie trzeba być posłusznym „łopatkom" oficera kierującego lądowa­ niem samolotów na pokładzie - jeśli na przykład ma się jeszcze bomby i dwóch członków załogi, to nie wolno „przestrzelić" pokładu albo uderzyć weń ze zbyt wielką siłą, za późno wyłączywszy silnik. Po ukończeniu następnych kursów doskonalących Pyzdrowski znalazł się we wrześniu 1943 r. z kilkoma kolegami w San Diego na wybrzeżu Pacyfiku. Według opinii, jakie tam krążyły, mieli zasilić grupę powietrzną lotniskowca „Enterprise" wsławionego w walkach o Midway. Było to znaczne wyróżnienie, los wszakże rozstrzygnął inaczej: for­ mowano właśnie mieszaną grupę powietrzną VC-10 na lotniskowcu eskortowym „Gambier Bay", składającą się zarówno z myśliwców, jak i samolotów torpedowych, i Pyzdrowski został skierowany do tych drugich. 17 czerwca podczas walk o Saipan Pyzdrowski był

pierwszym, który wylądował na częściowo zdobytym pasie startowym lotniska Aslito Field; na drugim końcu pasa startowego siedzieli jeszcze Japończycy, a żołnierze piecho­ ty morskiej na szerokości 15 metrów zdołali zasypać dziury wybite w pasie przez pociski własne i przeciwnika. Zada­ niem Pyzdrowskiego było dostarczenie obserwatora ar­ tyleryjskiego marynarki wojennej, który miał stamtąd ko­ rygować ogień okrętów. W tym celu pilot musiał przelecieć wąskim kanałem powietrznym między wyspami Saipan i Tinian, lecąc możliwie nisko, aby uniknąć zarówno ognia nieprzyjacielskiego, jak i własnych oddziałów, po czym przyziemić ciężką przecież maszynę na krótkim odcinku połatanego pasa startowego, a następnie biegiem w zgiętej pozycji uciekać od samolotu, prosząc opatrzność, aby ręka japońskiego snajpera nieco zadrżała z wrażenia... I po tym wszystkim właśnie kucharz piechoty morskiej .spojrzawszy na nazwisko Pyzdrowskiego, wybite na roz­ poznawczej tabliczce umieszczonej najego lotniczej bluzie, uśmiechnął się szeroko, mówiąc: „Ja też jestem Polakiem - z Milwaukee". Okazało się, że walczył na Tarawie, ocalał i teraz wynagrodził misję powietrzną swego rodaka świeżo upieczonymi pączkami, butelką zdobycznej sake i klep­ nięciem po ramieniu... Polska rogata dusza wyszła z Pyzdrowskiego w innych raczej niewesołych okolicznościach. Oto kontradm. H.B.Sallada, dowodzący grupą lotniskowców pod Saipanem, zapragnął mieć zdjęcia masowych samobójstw Japoń­ czyków na północnym krańcu wyspy i zlecił to zadanie dowódcy lotniskowca „Gambier Bay". Samolot rozpoz­ nania fotograficznego z okrętu „Gambier Bay", wracając z innej misji, doznał uszkodzeń i jego pilot po wylądowaniu przekazał wiadomość, opuszczonym kciukiem, o potrzebie przeglądu maszyny. Informacja ta nie dotarła wszakże do ówczesnego dowódcy „Gambier Bay" kmdr. Goodwina, który zawiadomił przez radiotelefon admirała, że zadanie będzie wykonane. Do lotu wyznaczono właśnie Pyzdrow­ skiego. Gdy się o tym dowiedział, a w grupie lotniczej odpowiadał dodatkowo za sprawy techniczne, wpadł we

wściekłość i zażądał od kmdr. ppor. Huxtable'a natych­ miastowego przeglądu silnika. Dowódca okrętu jednak naglił i po dłuższej „przepychance", interwencjach i kontrinterwencjach zwyciężyła opinia dowódcy okrętu zobowią­ zanego obietnicą daną admirałowi. Pyzdrowski uważał to, ogólnie biorąc, za draństwo, lecz zażądał, aby usunięto zeń... siedem bomb głębinowych przygotowanych do zwal­ czania okrętów podwodnych. Odmówiono mu i tego, co niemal równało się wyrokowi śmierci... Na samolot załadowano dodatkowe wyposażenie foto­ graficzne o wadze około 150 kilogramów i Pyzdrowski zdecydował się zostawić tylnego Strzelca na pokładzie, aby ulżyć samolotowi. Następnie założył hełm, gogle i spado­ chron, wsiadł do samolotu i począł grzać silnik. Samolot wyleciał z katapulty jak z procy, ale cały czas szedł tuż nad wodą na wysokości kilku metrów i nie potrafił wznieść się wyżej mimo wszelkich wysiłków pilota - ocena poprzed­ nika potwierdziła się - silnik był do niczego! Po dwóch mniej więcej minutach ostatecznie zawiódł i Pyzdrowski wykonał popisowe przymusowe wodowanie, ocalając w ten sposób siebie i radiotelegrafistę Faulsa oraz podoficera, który miał wykonywać zdjęcia. Spuścili na wodę łódź ratunkową i usadowili się w niej. Z pokładu lotniskowca nikt nie dostrzegł ich przygody, ponieważ po katapultowaniu samolotu cała załoga jak jeden mąż udała się na obiad, łącznie z obserwatorami - co w sumie nie najlepiej świadczyło o porządkach na okręcie... W tej sytuacji nikt się nie zatroszczył o załogę samolotu i pewnie spotkałby ją ostatecznie marny los, gdyby nie przepływający w pobliżu niszczyciel. Główną troską nasze­ go rodaka nie był wszakże ratunek własny, ale to, co się stanie z bombami głębinowymi, które poszły właśnie na dno wraz z ich samolotem - jeśli któraś z nich została odbezpieczona, to zarówno oni jak i jednostka nadpływa­ jąca im na ratunek mogli być narażeni na wielkie niebez­ pieczeństwo. Pyzdrowski więc wzrokowymi sygnałami przekazał informację niszczycielowi i skupił uwagę na lotniskowcu, który szedł prosto na nich... bez obserwatora

na pokładzie. Mogli zostać przepięknie rozjechani albo wepchnięci pod powierzchnię i przemieleni przez śruby własnego okrętu. Ostatecznie nie spotkał ich ten straszliwy los, ale nie uniknęli, dalekiego na szczęście, wybuchu własnej bomby głębinowej, która eksplodowała pod powierz­ chnią, wstrząsając lotniskowcem. Wreszcie załoga niszczy­ ciela zdołała ich wyratować i przekazać na pokład „Gam­ bier Bay". Dowódca lotnictwa kpt. Borries pogratulował uratowanej załodze, ale dowódca okrętu, rozwścieczony początkową niesubordynacją Pyzdrowskiego, zagroził mu kolejnym sądem za „niezabezpieczenie bomb głębino­ wych", co już zakrawało na głupotę i podłość. Borries uratował Pyzdrowskiego od nieprzyjemnych konsekwencji kłótni z dowódcą okrętu, wysyłając go... na długi lot dozorowy przeciw okrętom podwodnym, co było ryzykiem ze względu na niedawne przejścia pilota. Decyzję tę jednak spowodowała nadzieja na uratowanie Henry'ego Pyzdrow­ skiego przed efektami służbowej tępoty. Ku swemu najwyższemu zdumieniu Borries dojrzał z po­ mostu, jak Pyzdrowski startując oddał salut czterema pal­ cami, a kciukiem dotknął czubka nosa - co ewidentnie wskazywało na brak szacunku... Trudno powiedzieć, czy fatalne rozegranie tej sprawy przez dowódcę okrętu, czy może inne przyczyny spowodo­ wały, że wkrótce po tym incydencie kmdr Goodwin został pozbawiony dowództwa. Na pewno ta przykra sprawa mu nie pomogła. Jego stanowisko objął kmdr Walter R.V. Vieweg, oficer o odpowiednich kwalifikacjach i wysokim morale, który szybko zdobył sympatię załogi, a zwłaszcza pilotów. Pewnego razu chciał poznać dokładniej zasady obsługi samolotu torpedowego i sam zasiadł za sterami „Avengera", bez wstępnego instruktażu. Wziął od Pyzd­ rowskiego hełm i gogle i kazał się katapultować. Po godzi­ nie wylądował wzorowo na pokładzie, tuż za nim Pyzdrow­ ski. Komandor wygłosił następnie krótkie, ale treściwe przemówienie na temat latania bez gogli i hełmu, czego surowo zabronił, wskazując na Pyzdrowskiego jako wino­ wajcę. Zakończył filipikę, zwracając się znów do Pyzdrow-

skiego - tym razem z uśmiechem - „To właśnie ja zabrałem jego hełm i gogle"... Czym jednak było to wszystko w po­ równaniu z dramatyczną scenerią 25 października! Pyzd­ rowski, już w nałożonym spadochronie, wyszedł na pokład lotniskowca i ujrzał morze spowite dymami, a wśród nich zwaliste kształty japońskich okrętów przypominających wschodnie świątynie. Niosły one śmierć i można było jedynie mieć nadzieję, że nie zawiodą własne samoloty i umiejętności dowódców. Gdy zajął miejsce w „Avengerze", lotniskowce wykonywały swój taniec świętego Wi­ ta, wykręcając gwałtownie, aby uniknąć ciosu. Szły w stro­ nę salw, które upadły licząc na naturalny rozrzut - nigdy prawie następna salwa nie trafia w to samo miejsce! Pyzdrowski w napięciu czekał na sygnał zapowiadający start. Obsługa katapulty trwała w pogotowiu także wpat­ rzona w pomost, ale oficer kierujący startami trzymał jeden palec w górze, co oznaczało „uwaga"! Kpt. Borries bez­ głośnie wskazał na proporzec w górze - szli, manewrując miedzy upadającymi pociskami, nie pod wiatr, ale z wiat­ rem, co nie sprzyjało startowi. Poprzedni samolot został wystrzelony z katapulty niemal w chwili, gdy potężna salwa czterech pocisków z japońskiego krążownika w nie­ dalekiej odległości obramowała ich okręt. Była godzina 7.25. Jedyne na lotniskowcu działo 5-calowe - „pukawka", jak je pieszczotliwie nazywali - otworzyło ogień w stronę Japończyków. W tym samym czasie Pyzdrowski ujrzał, ku swej rozpa­ czy, sygnał „wyłączyć silnik!" Wyskoczył z maszyny i po­ biegł na pomost. Przecież katapultajest załadowana i goto­ wa do wystrzelenia ich „w powietrze". Borries nakazał mu czekać. Pyzdrowski polecił wysiąść z samolotu członkom swojej załogi, zdecydowany sam odbyć lot. Jeszcze raz wrócił na pomost i argumentował, że mogą wystartować nawet bez sprzyjającego wiatru, że próbowano już tego podczas postoju w Espiritu Santo i udawało się to dzięki nowym gaźnikom zamontowanym w silnikach. Borries jednak nie mógł się zdecydować na dyskusję z dowódcą okrętu, gdy ten całą energię wkładał w manewrowanie

między zbliżającymi się salwami japońskiego krążownika. Podczas dramatycznej wymiany zdań młody zapalony pilot ujrzał nagle, jak katapulta odpala i wyrzuca jego samolot, który, opisując łuk, wpada w morze, waląc się na lewe skrzydło. Był to ostatni samolot, który opuścił pokład lotniskowca eskortowego „Gambier Bay". Stało się to o godzinie 7.50. Pyzdrowski zapamiętał ten moment jako swoją największą lotniczą klęskę, klęskę niezawinioną, ale wynikającą z przeciwności losu i niezależnych od jednostki komplikacji11.

W czasie gdy Pyzdrowski przeżywał najtrudniejsze chwi­ le swego lotniczego życia, grupa samolotów torpedowych pod dowództwem kmdr. ppor. Huxtable'a szła na wysoko­ ści 300 metrów w stronę Japończyków. Dowódca grupy, nie mając bomb, doszedł na odległość około 2500 jardów i ściągając na siebie ogień przeciwlotniczy jednostek japoń­ skich wykonał zwrot, wspinając się jednocześnie na wyższy pułap; goniły go setki, zdawało się, że tysiące pocisków niewinnie wyglądających obłoczków pełnych jednak śmierci. Nurkujący za nim ppor. Henry B.Basset zrzucił dwie bomby, które najprawdopodobniej nie wybuchły, a jego samolot został trafiony w usterzenie, co w każdej chwili mogło zakończyć się fatalnie. Basset zdecydował się przeto na wycofanie z walki i postanowił wylądować na którymś z lotnisk opanowanych już na lądzie. Z szóstki „Avengerów" kmdr. ppor. Huxtable'a „swój dzień" miał chorąży William C. Shroyer, który począt­ kowo zaatakował pancernik japoński... ogniem z broni pokładowej, ponieważ w wycelowaniu bomb przeszkodziły mu chmury. Wyszedłszy po ataku na wysokość 600 met­ rów Shroyer ujrzał pod sobą japońskie krążowniki. Wziął jeden na cel, wszedł w ostre nurkowanie i rzucił obie 500-funtowe bomby. Nie zdołał zaobserwować, jak mu się 11 Fragmenty o losach Henry Pyzdrowskiego zostały opracowane na podstawie jego relacji (rękopis w zbiorach autora).

udało, ale efekt ataku widzieli myśliwcy z lotniskowca „Kitkun Bay": obie trafiły w rufę japońskiego krążownika ciężkiego, który wkrótce po tym zastopował. Shroyer skie­ rował następnie swą maszynę ku lądowi i przyziemił ją na lotnisku Dulag, znajdującym się w rękach własnych wojsk. Ppor. Gallagher miał na swoim „Avengerze” torpedę i przeprowadził atak na japoński krążownik, trudno było wszakże stwierdzić, czy dosięgła ona celu. Faktem jest, że jego samolot został trafiony pociskiem i zapalił się. Wal­ cząc z ogniem, Gallagher nie zdołał doprowadzić maszyny na lotnisko i wodował; ktoś widział potem lotników w gu­ mowej dinghy, później ślad po nich zaginął... DRAMATU AKT DRUGI

Clifton A.F.Sprague, mając na karku pogoń, postanowił wycofywać się w stronę zatoki Leyte łagodną krzywizną na południe, apotem ku południowemu zachodowi. Zna­ komicie pomógł mu w urzeczywistnieniu tego zamiaru szkwał deszczowy, w którym jego okręty znalazły się o godzinie 7.13, a więc niedługo po zawiązaniu walki. Sprague zdawał sobie sprawę z ryzyka, jakie niosło za sobą wzięcie takiego kursu - Kurita przecież mógł obrać kurs bliżej brzegów wyspy Samar i „ściąć zakręt", wy­ chodząc na bliską pozycję niemal na jego prawym trawer­ sie. Gdyby tak się stało, Sprague po wyjściu ze szkwału znalazłby się na morskim sądzie ostatecznym i nic by go nie uratowało. Wśród dymów snujących się po morzu, przy słabej widoczności, Kurita nie bardzo mógł przewidzieć zamiar przeciwnika. W efekcie, gdy Sprague obrał kurs 119 stopni, Kurita trzymał się kursu 110 stopni i odległość zamiast maleć, powiększała się między nimi. Sprague widząc, że kończy się zbawczy szkwał deszczo­ wy, postanowił rzucić do ataku przeciw olbrzymom Kurity niszczyciele: „Heermann", „Johnston" i flagowy „Hoel", wszystkie typu „Fletcher”.

CHŁOPCY, DO ATAKU !

Kontradm. Clifton A.F.Sprague jeszcze wtedy, gdy przeby­ wał z okrętami za kurtyną szkwału deszczowego, zdecydo­ wał uderzyć kolejny raz na Jpończyków. Mając w osłonie lotniskowców trzy niszczyciele i cztery znacznie od nich słabsze niszczyciele eskortowe, zrazu rzucił do ataku te pierwsze. W głośnikach ,„Johnstona", „Heermanna" i „Hoela” zabrzmiały niewyraźne słowa dowódcy „Tafly 3": „Smali boys on my rightflank... to intercept... Niszczyciele miały odciąć i przechwycić grupę najgroźniejszych, bo najszybszych japońskich krążowników, które zrównały się już z okrętami grupy trzeciej i zasypywały je ogniem coraz celniejszym". „Johnston" był okrętem oddanym do służby przed dwo­ ma laty, ale mającym już na swoim bojowym koncie udział w walkach pod Kwąjalein, Guamem, Bougainville i Pele­ liu. Dowodził nim kmdr ppor. Ernest K. Evans, z po­ chodzenia Indianin z plemienia Cherokee. Był to mężczyz­ na o zwartej „nabitej budowie", niewielkiego wzrostu, ale o ogromnie rozwiniętej klatce piersiowej i tubalnym głosie. Wyglądał zwaliście, promieniowała z niego siła zarówno fizyczna, jak i duchowa. Jego okręt jeszcze przed otrzymaniem rozkazu atakowa­ nia torpedami znajdował się już od godziny 7.10 w walce, wymieniając salwy z oddalonym o 18 000 jardów japoń­ skim czołowym okrętem. Pięć dział kalibru 127 mm wy­ rzuciło w stronę krążownika „Kumano" 200 pocisków. „Johnston" wkrótce został otoczony wybuchającymi w wo­ dzie granatami zabarwionymi na czerwono; mknął po mo­ rzu — zdawało się - bajkowym, fantastycznym, ale groźnym. Evans po otrzymaniu rozkazu Sprague'a zwiększył pręd­ kość okrętu do 25 węzłów, przeciął obłoki zasłony dymnej, w którą wszedł przed chwilą, i rozpoczął szarżę na przeciw­ nika. Kiedy znalazł się 10 000 jardów od celu, wyrzucił pełną salwę dziesięciu torped, które przeskoczyły burtę, znurkowały w morzu i pomknęły w stronę celu, pozos­

tawiając równoległe białe, pieniste podwodne ślady. Sam ,Johnston" zaś obramowywany w dalszym ciągu japoń­ skimi granatami, skrył się wkrótce w zasłonie dymnej. Choć na jego pokładzie usłyszano po jakimś czasie „dwie lub trzy detonacje", to w istocie doszła do celu tylko jedna torpeda wytrącając krążownik „Kumano" z szyku. Był to wielki sukces, ze względu na odległość, z jakiej przep­ rowadzono atak, bowiem flagowy okręt japońskiego 7 dy­ wizjonu krążowników przestał się liczyć w pościgu. Pora­ żony torpedą „Johnstona" zwolnił prędkość i wiceadm. Shirashi musiał przenieść swą flagę na krążownik „Suzuya", który otrzymał już ciosy od lotnictwa i nie mógł wyciągnąć więcej niż 25 węzłów, ale nie był takim kaleką jak „Kumano" z wielką dziurą od wybuchu torpedy w czę­ ści podwodnej kadłuba. Krążownik „Suzuya", idąc z pręd­ kością do 20 węzłów, pozostawał jednak z tyłu i wicead­ mirał dowodzący dywizjonem krążowników nie mógł się wiele nacieszyć dowodzeniem w walce: „Johnston" znajdując się w pełnym odwrocie, musiał zapłacić za swój sukces. Wspomina o tym jego dowódca: „Około godziny 7.30 trafiły w nas trzy granaty 14-calowe z pancernika, po których w pół minuty nadleciały trzy pociski 6-caiowe z lekkiego krążownika. Wyglądało to tak, jakby ciężarówka przejechała przez lalkę. Te trafienia wyeliminowały rufową maszynownię i kotłownię, przerwa­ ły dopływ prądu do urządzeń sterowniczych oraz do trzech rufowych dział 5-calowych. Przestał także działać żyrokompas. Prędkość spadła do 17 węzłów. Wirująca antena radaro­ wa runęła z masztu i zabiła na pomoście trzech oficerów. Pokład ział wielkimi dziurami wybitymi przez granaty. Wielu ludzi zginęło pod pokładem. Mundur komandora Evansa był poszarpany, a odłamek urwał dowódcy dwa palce u lewej ręki. Wszystkie stanowiska dział odpowie­ działy jednak twierdząco na pytanie o gotowość bojową. Przeszli na sterowanie ręczne na rufie - rozkazy na ster podawano z pomostu. Ten sam szkwał, który ocalił lotnis­ kowce, dał »Johnstonowi« 10 minut oddechu. W tym

czasie działa nr 3 i 5 otrzymały energię do częściowo choćby kierowanego ognia i otrzymały dane o kątach podniesienia i kierunku z głównego stanowiska dowodze­ nia. Działo nr 4 strzelało całkowicie samodzielnie według własnych ustaleń"12. Teraz artylerzyści „Johnstona", choć niewielu ich pozos­ tało, dali z siebie wszystko, wystrzeliwując w ciągu czter­ dziestu sekund 30 pocisków do pancernika „Kongo" od­ ległego o 7000 jardów. Według ich oceny przynajmniej połowa trafiła w nadbudówki olbrzyma, choć przypomina­ ło to bombardowanie stalowego hełmu papierowymi kula­ mi. Mieli jednak nadzieję, że ich pociski przynajmniej porozbijały trochę działek przeciwlotniczych. Siedem minut po „Johnstonie" ruszył do ataku flagowy okręt osłony, niszczyciel „Hoel", dowodzony przez kmdr. ppor. L. S. Kintbergera. Celem jego był pancernik „Kon­ go" znajdujący się mniej więcej 7,5 mili na północny wschód od miejsca, gdzie torpeda „Johnstona" trafiła krążownik „Kumano". Po wyjściu spoza zasłony dymnej niszczyciel dzieliło od pancernika 18 000 jardów. Skróciw­ szy dystans do 14 000, Kintberger dał rozkaz otwarcia ognia artylerzystom, którzy przez cały czas trzymali „na muszce" pancernik „Kongo". Swą zwalistą, ale zgrabną, sylwetą ciął morze, odkładając potężne fale dziobowe. Widok w dalmierzach był porażający - porwać się na taką potęgę stali i ognia! Przynajmniej trzydzieści tysięcy ton i działa, przy których ich własne stodwudziestkisiódemki wydawały się nieszkodliwymi pukawkami... Ale olbrzym też wziął „na muszkę" szarżujący nisz­ czyciel i o godzinie 7.25 wymierzył mu cios „między oczy", trafiając w pomost i eliminując całą łączność. A jednak dwie minuty później „Hoel" wyrzuca w stronę pancernika idącego wtedy z prędkością 20 węzłów cztery torpedy - „Kongo" unika ich, wykonując gwałtowny zwrot - wszys­ tkie przechodzą przed jego dziobem... Była wówczas godzi­ na 7.33. 12

M o r i s o n , op. cit., s . 262.

Mimo wykonywania manewru „Kongo" strzela celnie _ pocisk 14-calowy trafia „Hoela" w rufę, wyrywając z podstaw działa, demolując lewą maszynę oraz uszkadza­ jąc tylną kotłownię i, co najgroźniejsze, urządzenie stero­ we, blokując ster w pozycji „prawo na burt". Kreśląc na powierzchni łuk, „Hoel" idzie wciąż w stronę pancernika zmniejszając dystans i wystawiając się na kolejne straszliwe ciosy. Dzięki niezwykłym wprost wysiłkom sterników i mecha­ ników udało sie odblokować ster i przejść na sterowanie ręczne. Jedna maszyna była dalej czynna i choć ze zmniej­ szoną prędkością i tylko już dwoma czynnymi działami, „Hoel" zachował zdolność do walki. Jego dowódca zdecy­ dował się na drugą półsalwę torpedową: wyrzutnie na­ kierowano na cel ręcznie i odpalono w stronę czołowego krążownika japońskiego (a był to obecnie „Haguro") z nie­ wielkiej już bardzo odległości wynoszącej 6000 jardów, przy kącie celu 50 stopni. Z burty krążownika wystrzelił gejzer wody, ale Japończycy po wojnie zaprzeczyli, jakoby okręt został trafiony. W tym czasie obserwatorzy dostrzegli, że „Kumano" odpada z szyku. Obydwa dziobowe działa „Hoela" prowadziły jeszcze ogień „do nadarzających się celów", a było ich - ogólnie biorąc - więcej, niż można by sobie tego dnia życzyć. Jedno więc działo strzelało do japońskiego pancernika, drugie do krążowników. Ale za swoje męstwo przyszło „Hoelowi" zapłacić najwyższą cenę. W trakcie odwrotu na południo­ wy zachód był bez przerwy ostrzeliwany. Trafiło go w su­ mie 40 pocisków 5-, 8-, 14-, a nawet 16-calowych. Nie­ które, przeciwpancerne, po prostu przewierciły jego kad­ łub, inne rozrywały się, powodując straszliwe spustoszenia. O godzinie 8.30 8-calowy pocisk wystrzelony przez ja­ poński krążownik unieruchomił czynną jeszcze maszynę oraz generator i „Hoel" zastopował, przechylił się na lewą burtę i zaczął rufą iść pod powierzchnię. Ostrzeliwany granatami najcięższych kalibrów, płonący od dziobu do rufy „Hoel" poszedł na dno o godzinie 8.55,

a wraz z nim prawie cała załoga — 253 ludzi. Piętnastu wyratowanych rannych zmarło wskutek doznanych ob­ rażeń. Ocalało niewielu, wśród nich dowódca sił osłony kmdr, ppor. William D.Thomas i dowódca okrętu. Kintberger napisał potem: „W pełni zdając sobie sprawę z nieuniknionego rezultatu zaatakowania tak bardzo prze­ ważających sił, ludzie ci wykonali przydzielone im obowią­ zki spokojnie i skutecznie aż do momentu, gdy okręt pod nimi uległ zagładzie od pocisków"13. Niszczyciel „Heermann" ruszył do ataku z pewnym opóźnieniem w stosunku do dwóch bratnich okrętów. Nie tylko dlatego, że znajdował się po tej stronie szyku lotnis­ kowców eskortowych, która nie była eksponowana, ale również dlatego, że rozkaz kontradm. Sprague'a o atako­ waniu przeciwnika nie dotarł do jego radiostacji wskutek zakłóceń. Heermann wziął więc udział w kolejnym ataku nakazanym tym razem niszczycielom eskortowym o godzi­ nie 7.42. We wspomnieniach dowódcy okrętu Hathawaya czyta­ my: „Ciężki dym jeszcze wisiał nad morzem, gdy szliśmy na pełnym gazie na tyły formacji. Kiedy przebiliśmy się przez dym, najpierw ujrzałem nasz lotniskowiec konający przed nami po otrzymaniu okropnych ciosów. Dokładnie za nim był wróg, krążownik typu »Tone«. Kiedy przy­ spieszyliśmy, przypomniałem sobie, że »Tone« uzbrojony jest w osiem dział 8-calowych i dodatkową baterię pięciocalówek, prawie taką jak cała nasza artyleria*. W momen­ cie gdy otworzył ogień, ujrzeliśmy w kolumnie za nim 3 krążowniki typu »Atago« lub »Maya«, każdy wyposażo­ ny w 10 dział 8-calowych, za nimi jeszcze dwa duże okręty, których nie mieliśmy czasu zidentyfikować. W ten sposób musieliśmy się przeciwstawić 38 działom 8-calowym i oko­ ło 20 działom 5-calowym. Nasza artyleria na niszczycielu »Heermann« składała się z pięciu dział 5-calowych, ale o dużym zasięgu. Krążowniki stanowiły piękny cel dla * „Tonę" miał nawet więcej: 8 dział 127 mm. 13Tamże.

moich małych dział w odległości 12 000 jardów, my zaś byliśmy trudnym celem dla ich dużych dział, choć próbo­ wali go osiągnąć [...] Ogień wylotowy i huk z naszych dziobowych wież był dokuczliwy, kiedy wiec akcja się rozpoczęła, wspiąłem się na platformę dalocelownika ponad sterówką. Stąd mogłem lepiej dowodzić okrętem, ze sterówką łączyła mnie rura głosowa. Moja taktyka była dosyć prosta i tak stara, jak wojenne działania na morzu. Gdy zobaczyłem bryzgi wy­ buchu, szedłem prosto na nie, zgodnie z teorią, że pociski nie trafiają dwa razy w to samo miejsce. Szło to dosyć dobrze dopóty, dopóki wróg nie zaczął strzelać zabar­ wionymi ładunkami, żeby ocenić odległość. Potem już tylko zygzakowałem. Fontanny wybuchów uporczywie zbliżały się, ale nie dosięgały nas. Czerwone gejzery wytryskały najbliżej. Ko­ lejne salwy nadchodziły skokami, co sto jardów, zanim trafili nas porządnie. Nawet teraz Dżepsi* nie zdali sobie sprawy z tego, że się wstrzelali. Następna bowiem salwa przeleciała nad nami i więcej trafień nie zainkasowaliśmy. Mnóstwo się wydarzyło po tym, gdy nas trafili. Jeden pocisk uderzył w dziób na linii wodnej, wyszarpując dziurę na pięć stóp szeroką i zalewając dziobowe komory amuni­ cyjne. Dwa inne trafiły w podwodną część kadłuba. Jeszcze inne rozerwały się w wywiewniku, co spowodowało okrop­ ną erupcję pary z przedniego kotła do komina. Ostatni pocisk przeorał się przez pomieszczenie ładunkowe z suszo­ ną fasolą. W oka mgnieniu zamienił miliony ziarenek w gorącą pastę, która została wessana przez rozpalony podmuch wyciągu i wyrzucona w powietrze. Podporucznik Bob Rutter, płatnik, stał za kominem na platformie kierowania ogniem i pasta fasolowa literalnie go pokryła. Była wilgotna i gorąca i Bob, zanim wygrzebał się z mazi, sądził, że oślepł. Przetarł oczy... i stracił na długo ochotę na fasolę. [...] Według wszystkich zasad działań morskich powinno * Ironiczna nazwa Japończyków.

to zakończyć walkę. Morze wdzierało się przez dziobową część okrętu i zaczęliśmy gwałtownie iść dziobem pod wodę. Wydawało się, jakby okręt nurkował na pełnej prędkości. Mieliśmy takie przegłębienie, że nasze kotwice znalazły się pod falą dziobową i potoki wody przelewały się przez pokład. Wciąż strzelaliśmy z naszych dział z wyjątkiem dwóch trafionych odłamkami. Cały okręt zadrżał i zakołysał się, gdy uderzyła weń salwa. Teraz, gdy doszedł do równowagi, wiele myśli przemknęło mi przez głowę. Jedna z nich nie opuszczała mnie. Bez przerwy myślałem o tym, że okręty, które zmniejszyły szybkość, były coraz częściej trafiane. I dlatego musiałem wykorzystać szansę, idąc na pełnych obrotach i strzelając regularnie. Zastanawiałem się jednak, jak długo zdołamy przetrwać"14. Hathaway skupił się w relacji na opisie pojedynków artyleryjskich, dodam przeto, że o godzinie 7.54 jego okręt wyrzucił siedem torped w stronę krążownika „Haguro", który wyszedł na prowadzenie japońskiej kolumny krążow­ ników. Miało się okazać później, że owe „wielkie okręty", o których mówi w relacji, to japońskie pancerniki. O godzi­ nie 8.00 „Heermann” wystrzelił pozostałe trzy torpedy, celując w japoński pancernik „Haruna" odległy zaledwie o 4400 jardów, co było zaiste odległością minimalną. Torpedyści co prawda stwierdzili, że jedno z ich „cygar” trafiło okręt japoński niedaleko wieży nr 4 na rufie, ale nie potwierdził tego przeciwnik, a w napięciu i zamęcie bitwy wiele własnych życzeń bierze się za realia. Po dramatycznym pojedynku z japońskim pancernikiem, trwającym osiem minut, do godziny 8.03, „Heermann" roz­ począł równie dramatyczny odwrót zakończony pomyślnie po przejściu na drugą stronę szyku lotniskowców. Z trzech niszczycieli jemu miał przypaść los najszczęśliwszy... Trudno teraz ocenić, czyje torpedy weszły w drogę superpancernikowi „Yamato" o godzinie 7.54, faktem na­ 14 A. T. H a t h a w a y , Smali Boys to Intercept! [w.] S m i t h , The United States Navy..., s. 873-874.

tomiast jest, że zrobiły to skutecznie. Na „Yamato" do­ strzeżono torpedy na kącie kursowym 100 stopni z prawej burty. Kurita nakazał zwrot na kurs 60 stopni, a następnie, na wszelki wypadek, iść prosto na północ, aby uniknąć kolejnych ciosów. Dowódca 1 dywizjonu pancerników wi­ ceadm. Ugaki zareagował złością na tę decyzję Kurity, ponieważ okręt został niejako uchwycony w dwie wiązki torped poruszających się teraz równolegle do kursu okrętu i w tym samym kierunku, co odciągało superpancernik z akwenu bitwy. Zwrot wykonany dopiero po dziesięciu minutach marszu prosto na północ wyprowadził „Yama­ to" na ostatnią pozycję w pościgu, nie miał on już w walce odegrać żadnej roli. CZY CHCE PAN, ABY WILCZKI POSZŁY Z WILKAMI?

„Wilki atakują torpedami". Tak brzmiał sygnał Sprague'a do drugiego ataku, wydany o godzinie 7.42. „Wykonać" padło o 7.50. Dowódca niszczyciela eskortowego „Samuel B. Roberts" palił się do wzięcia udziału w ataku i na wszelki wypadek zapytał przez radio dowódcę osłony, kmdr. ppor. W. D. Thomasa: „Czy chce pan, aby Wilczki poszły z Wilkami?". Thomas z początku odpowiedział „nie", ale później zreflektował się — sytuacja była śmiertel­ nie poważna i wymagała rzucenia do ataku wszystkiego, co było pod ręką. Po chwili ppor. R.W. Copeland z ochot­ niczej rezerwy marynarki usłyszał w chrobocącym odbior­ niku na „Samuelu B. Robertsie" upragnione słowa: „Wil­ czki formują się do drugiego ataku". Niszczyciele eskortowe przeznaczone były przede wszyst­ kim do osłony i konwojowania, a nie do udziału w bezpo­ średniej walce, zwłaszcza w takiej sytuacji; miały jednak „na wszelki wypadek" po trzy wyrzutnie torpedowe. Wkrótce więc „Samuel B. Roberts" znalazł się 3000 jardów za niszczycielami „Heermann" i „Hoel", które atakowały wroga w najtrudniejszych warunkach. Gdy „Samuel B. Roberts" przepływał obok postrzelanego Johnstona", jego dowódca nadał pokrzepiający sygnał: „Pój­ dziemy z niszczycielami, aby dać wsparcie ogniowe", co było

raczej mierzeniem sił na zamiary. W drugim ataku niszczyciele i „Samuel B.Roberts" narobiły tyle dymu, że udało im się dojść do kolumny krążowników japońskich mniej więcej na 4000 jardów. „Samuel B.Roberts" wystrzelił trzy torpedy, po czym rozpoczął odwrót, ostrzeliwując jeszcze japoński krążownik i nie otrzymując na razie ciosów, co graniczyło z cudem. Prawdę mówiąc, nie był on celem szczególnie wielkim. Do czasu wszakże dopisywało mu szczęście. O godzinie 8.51 trafił go pierwszy pocisk, a następne wyłączyły z akcji jedno z dwóch dział 5-calowych. Jak pisze kronikarz: „Walczył teraz z jedną ręką unieruchomioną za plecami, niczym kontuzjowany zapaśnik". Zachowała się wstrząsa­ jąca relacja ppor. W.S. Burtona o walce stoczonej przez działo nr 2, którego dowódcą był mat Paul Henry Carr. Oto jej fragment: „To działo zużyło w ciągu niecałej godziny 300 pocisków 5-calowych łącznie z pociskami oświetlającymi; wszystkie pociski przeciwpancerne i odłamkowo-burzące zostały wystrzelone. Szybki ciągły ogień z działa nr 2 był bodźcem dla każdego na okręcie. Musieliś­ my radykalnie manewrować, aby uniknąć nadlatujących salw. Chociaż mieliśmy do dyspozycji niewielką liczbę urządzeń do kierowania ogniem, Carr zdołał kilkakrotnie trafić w japoński krążownik. Wyłączyliśmy z akcji 8-calową wieżę nr 3, zdemolowaliśmy pomost okrętu i wznieciliś­ my pożar za jego rufową nadbudówką. Pierwsze trafienia zadano nam po pięćdziesięciu minu­ tach uczestniczenia w akcji. W tym czasie podajnik amuni­ cji w dziale Carra został unieruchomiony. Ale to nie zmniejszyło tempa prowadzenia ognia. Gdy ustał dopływ energii i sprężonego powietrza i stra­ cono łączność, jeszcze przed przekazaniem rozkazu opusz­ czenia okrętu, obsługa działa nr 2, która wyróżniła się w akcji, załadowała ręcznie i odpaliła sześć pocisków, chociaż zdawano sobie sprawę z ryzyka wynikającego z uszkodzenia eżektorów wyrzucających gazy prochowe, powstałego z braku dopływu sprężonego powietrza. W trakcie próby załadowania działa po raz siódmy ładunek prochowy detonował przed domknięciem zamka, uszkadzając działo i zabijając lub raniąc wszystkich członków obsługi

z wyjątkiem trzech, którzy w efekcie eksplozji zostali wyrzuceni z wieży. Po wybuchu znaleziono Carra na podłodze wieży. Trzy­ mał w rękach 54-funtowy pocisk. Był okaleczony od szyi po brzuch i mimo straszliwych obrażeń błagał podoficera, który przedostał się do wieży, aby pomógł mu oddać ostatni strzał. Trzeba dodać, że łoże działa zostało wybu­ chem zamienione w bezkształtną masę stali, a sama wieża była rozbita na strzępy. Wśród znajdujących się tam ludzi jedynie Carr był w stanie wykonać jakiś fizyczny ruch, a przecież myślał tylko o oddaniu ostatniego strzału. Podoficer, który wszedł do wieży, wyjął pocisk z rąk Carra i odciągnął następnie jednego z rannych na pokład główny, aby udzielić mu pierwszej pomocy. Kiedy wrócił do wieży, ujrzał, jak mat Carr usiłował umieścić pocisk na podajniku i wykorzystać w ten sposób ostatnią szansę zadania strat Japończykom [...]"l5 Atak niszczycieli eskortowych — ogólnie biorąc — nie był przeprowadzony składnie i oprócz „Samuela B.Robert sa" indywidualnie walczył niszczyciel eskortowy „Ray­ mond", natomiast „J.C.Butler" przez pewien czas poszuki­ wał flagowego okrętu „Dennis", na którym swą flagę umieścił dowódca niszczycieli eskortowych kpt. Samuel Hanssen. „Raymond" wziął na cel krążownik „Haguro" i o godzinie 7.55 jako odpowiedź na swój atak otrzymał pierwszą salwę 8-calowych pocisków, które upadły 200 jardów za rufą. „Haguro" obrzucił go kolejnymi czternas­ toma salwami, z których żadna nie trafiła w składnie manewrujący okręt. Minutę po pierwszej salwie krążow­ nika „Raymond" wyrzucił w jego stronę trzy torpedy znajdujące się 6000 jardów od celu, „Haguro" z kolei manewrując, uniknął spotkania z nimi; na razie więc w po­ jedynku wynik brzmiał 0:0! Podobny rezultat przyniosło starcie niszczyciela eskor­ towego „Dennis" z japońskimi krążownikami — żadna ze stron nie uzyskała trafień. „Dennis" po ataku przyłączył 15 T. R o s c o e , United States Destroyer Operations in World War II, Annapolis 1960, s. 429.

się do grupy utworzonej przez poszkodowane, ale jeszcze walczące niszczyciele „Johnston" i „Heermann" oraz nisz­ czyciel eskortowy „Roberts". „Haguro", zajęty pojedynkiem z „Raymondem", nie utrzymał zapewne podzielności uwagi i został trafiony bombą w wieżę artyleryjską nr 2, która przestała się liczyć w walce. Niszczyciele i niszczyciele eskortowe wycofując się po zakończeniu ataku były ścigane przez japońskie salwy. Manewrowały gwałtownie i aż dziw bierze, że nie doszło do kolizji między nimi i lotniskowcami, które także wyczynia­ ły na morzu przeróżne łamańce, goniąc miejsca upadku ostatnich salw. Dziennik pokładowy niszczyciela „Heemann" jest w tym względzie szczególnie pouczający. O go­ dzinie 8.35 zanotowano „całą wstecz", by uniknąć kolizji z lotniskowcem flagowym „Fanshaw Bay", który przeszedł przed dziobem niszczyciela. Pięć minut później ten sam niszczyciel dał „całą wstecz", aby uniknąć kolejnej kolizji z bardzo już postrzelanym niszczycielem „Johnston", który miał najwyraźniej trudności w sterowaniu. W drugim wy­ padku tylko centymetry dzieliły od zderzenia, toteż mary­ narze znajdujący się na pokładach i pomostach wymienili radosne okrzyki po szczęśliwym zakończeniu całej sprawy. Widząc kolejne zagrożenie szyku lotniskowców od stro­ ny lewej burty przez ścigające japońskie krążowniki, kontr­ adm. Sprague nakazał niszczycielom eskortowym ustawić się między nimi a własnymi lotniskowcami i... robić, co się da, torpedami, ogniem artyleryjskim i zadymieniem. Na czoło pościgu wysunęły się teraz krążowniki „Tonę" i „Chikuma”, a „Haguro" i „Chokai" szły niemal śladami lotniskowców, zagrażając im od rufy. W tej groźnej chwili Sprague otrzymał niedobrą wiadomość od swojej osłony: „Wszystkie torpedy zużyte”. Radiotelegrafista, który prze­ kazywał tę wiadomość, zauważył z lekką ironią: „Sytuacja staje się jakby napięta". Okazało się wszakże, że niszczyciel eskortowy „John C. Butler" miał w zapasie trzy torpedy. Znajdował się jednak z prawej burty szyku lotniskowców i mógł rozwinąć pręd­ kość 24 węzłów, co nie dawało mu wielkich szans wyjścia

na pozycję strzału. Zarówno on, jak i „Dennis" wymieniali jednak ogień z krążownikami japońskimi, jeśli tak można "powiedzieć o wzajemnym ostrzeliwaniu się z tak różnych dział. „Raymond", jedyny okręt między lotniskowcami i atakującymi dwoma krążownikami japońskimi, szedł w kierunku wroga, prowadząc cały czas ogień i odwracając uwagę Japończyków od lotniskowców. „Chikuma", w tym czasie atakowany przez samoloty, wykonał pełną cyrkulację, co opóźniło jego marsz i na czoło wyszedł krążownik „Tonę". W trakcie wymiany ognia trafił „Dennisa" pociskiem, który przebił pokład i wyleciał przez prawą burtę, nie eksplodując na szczęście. Kolejny pocisk rozbił stanowisko kierowania ogniem dzia­ łek 40 mm na rufie, a trzeci uderzył w stanowisko działa nr 1. Z nieczynnym również działem nr 2 „Dennis" o godzinie 9.02 wycofał się za zasłonę dymną postawioną przez nisz­ czyciel eskortowy „Butler". Owa zasłona nie uchroniła go od kilkakrotnych nakryć osiągniętych przez krążownik „Tonę". Na szczęście żaden granat nie ugodził go bezpo­ średnio, zapewne wskutek energicznego zygzakowania. Po wyczerpaniu amunicji „Butler" osłaniał zasłoną dymną lotniskowiec „St. Lo", wystawiony na ogień japoński. W tym czasie dopełnił się los niszczcyciela eskortowego „Samuel B. Roberts". LOTNISKOWCE ESKORTOWE WALCZĄ

Sprague — jak wiemy — rzucił wszystko, czym dyspono­ wał, aby zatrzymać Kuritę. Lotniskowce znajdowały się przez cały czas pod ogniem japońskim, nawet podczas kontrataków torpedowych skąpych sił osłony. Pod po­ kładami mechanicy wychodzili dosłownie ze skóry, aby utrzymać maksymalną prędkość 17,5 węzła, ale gdyby nie zasłony dymne i zbawczy szkwał deszczowy, który uniemo­ żliwił Japończykom bezpośrednią obserwację na kilka­ naście minut — a radar mieli raczej marny — los wszyst­ kich „puszek na pomidory" zostałby przesądzony. Lotniskowce bezustannie przerzucały się halsami od 10

do 20 stopni w lewo i w prawo, w zależności od tego, z której strony dobiegał najgorętszy ogień. Po wyjściu ze szkwału Sprague ujrzał taką sytuację swoich okrętów: „W tym momencie nieprzyjaciel rozdzielił swe siły, wysuwając dwa krążowniki ciężkie, które zaszły nas z lewej burty, i osiągnął nasz lewy trawers, dowolnie skracając dystans i oddając już salwy z odległości 10 000 jardów. Nakrycia, obramowania i trafienia w całym naszym zespole! Z naszej prawej burty japoński dowódca taktyczny także wysunął grupę krążowników i niszczycieli według podobnego planu i one również zmniejszyły dystans do 10 000 jardów. Pancerniki trzymał w tyle, w odległości 15 000 jardów. Japończycy strzelali do nas z trzech stron. W obrębie tego »trójkąthego pudełka« moje lotniskowce były sformowane w obszerny krąg [...] W tej prawie kolistej formacji poszczególni dowódcy lotniskowców manewrowali gwałtownie, goniąc bryzgi salw w przekonaniu, że następna trafi gdzie indziej. To był schemat naszych poczynań przez owe 2,5 godziny, kiedy byliśmy atakowani. W tym czasie - jak oceniam - Japoń­ czycy wystrzelili około 300 salw [...]"16 Lotniskowce odpowiadały ze swych pojedynczych dział, jak potrafiły. „St. Lo" wybrał krążownik znajdujący się 14 000 jardów za rufą, zadał trzy trafienia i wywołał spory pożar. Mając uszkodzony dalmierz na lotniskowcu „Kali­ nin Bay” dowódca działu artyleryjskiego Jenkins sam określał dane dla działa na swoim okręcie. Trafił trzy razy: dwa w krążownik, raz w niszczyciel. Lotniskowiec „White Plains”, ostrzeliwany przez dwa nieprzyjacielskie krążowniki z odległości 11 700 jardów, zręcznie manewrując uniknął ciosów. Sam natomiast ze swego jedynego działa sześciokrotnie trafił w krążownik „ Chokai" co doprowadziło do wyłączenia z akcji jednej z dziobowych wież krążownika, który także wytracił szyb­ kość. „White Plains" znalazł się najwyraźniej w sytuacji człowieka, któremu udało się pogryźć psa... 16

S p r a g u e , op. cit., s. 868.

Kiedy 5-calowe działo na lotniskowcu „White Plains" zostało rozbite, jeden z oficerów artylerzystów zawołał: „Trzymajcie się jeszcze trochę, chłopcy, wciągamy ich w zasięg działek 40-milimetrowych". OSTATNI BÓJ „GAMBIER BAY"

Kolejny zwrot zarządzony przez kontradm. Sprague'a O godzinie 8.00 doprowadził do wyeksponowania lotnis­ kowca „Gambier Bay", który stał się wkrótce głównym celem Japończyków. Dziesięć minut później granat wy­ strzelony przez japoński krążownik trafił okręt w rufową część pokładu startowego, wzniecając na nim i na po­ kładzie hangarowym pożary. Zginęło kilku ludzi, wielu odniosło rany. Salwy japońskie nadlatywały tak regularnie, jakby ich częstotliwość odmierzał jakiś piekielny mechanizm nasta­ wiony na odstępy półtora minutowe - były one świetnie zgrupowane, o średnicy rozrzutu najwyżej 25 jardów. Gdy się zbliżały, zdawało się, że każda będzie celna - po czym rozrywały się w morzu 100-200 jardów od okrętu. Henry Pyzdrowski, pilot bez samolotu, gdyż jego maszy­ na spoczywała gdzieś w głębinach morza, poszedł zajrzeć do luku podnośnika samolotów. Na pokładzie hangaro­ wym ujrzał wstrząsający obraz. Na podnośniku tkwił osta­ tni „Avenger" przygotowany do akcji, z podwieszoną torpedą... i płonął. W każdej chwili mógł wybuchnąć i objąć pożarem cały pokład. Pyzdrowski pospieszył na lotnicze stanowisko dowodzenia. To, co zobaczył, robiło straszliwe wrażenie. Obsada stanowiska została jakby wgnieciona w ścianę, nikt nie żył. Pyzdrowski nie mógł tu już nic zrobić. Wrócił więc na pokład startowy i spojrzał na morze. Dostrzegł ogromny okręt japoński - był to „Yama­ to" - pojawiający się właśnie w ogniu swoich dział. Takie­ go olbrzyma jeszcze nie widział. Na prawo od nich, niebez­ piecznie blisko, strzelał japoński krążownik. Poczuł się tak, jak gdyby strzelał do niego samego, stojącego samotnie na pokładzie. Nadleciała kolejna salwa japońska i po chwili

„Gambier Bay" zwolnił bieg. Gdy Pyzdrowski spojrzał w górę, zobaczył, że proporzec, który dotychczas trzepotał, jakby sflaczał. Prędkość okrętu spadła do 11 węzłów: ugodzona została przednia maszynownia. Wojna, która toczyła się gdzieś na powierzchni morza i na której skutki wystawiony był pokład, teraz rozgrywała się p o d po­ kładem. Przez rozerwane blachy poszycia do maszyno­ wni zaczęła się wdzierać woda. Kmdr ppor. Sanders, oficer-mechanik, nie widział innego wyjścia, jak nakazać obsłudze maszyn opuszczenie stanowisk; wdzierająca się woda sięgała im już po pas, wyczuwało się przechył okrętu na lewą burtę. Przednia maszynownia dostarczała prądu dla całej dzio­ bowej części okrętu i jej wyłączenie spowodowało groźne komplikacje. Wskutek wytracania prędkości nasilił się dramatyczny obrót wydarzeń, gdyż odległość miedzy lotniskowcem i ok­ rętami japońskimi - krążownikami, które wysforowały się naprzód, raptownie malała. Jak pisze historyk okrętu: „[...] Podporucznik Hartin, oficer-mechanik, i starszy maszynista podoficer James Bufford zostawili swoje pompy i odnaleźli drogę z przedniej maszynowni na pokład hangarowy, gdzie właśnie eksplodo­ wał kolejny pocisk. Hartin złamał przedramię i uszkodził kolano akurat w tym momencie, gdy Bufford upadł z prze­ dziurawioną odłamkiem głową. Mimo straszliwego bólu udało mu się odciągnąć Bufforda na platformę wystającą z burty okrętu - tu się przekonał, że rana była śmiertelna. Hartin zrezygnowany zsunął się do morza, wypłynął na powierzchnię i dotarł do tratwy ratunkowej [...] [...] Na pokładzie startowym marynarz Di Sipio został ugodzony szrapnelem w plecy i w nogę, a siła wybuchu zdarła mu koszulę i but. Ujrzał swego przyjaciela Cenę Murraya i pobiegł po niego. Gdy zbliżył się, odłamek granatu urwał Murrayowi głowę, a jemu samemu złamał dwa żebra [...]"17 17 E.

205.

P. H o y t , The Men of the „Gambier Bay", Annapolis 1976, s.

Japońskie pociski raz po raz trafiały w okręt, ponieważ jednak były to przeciwpancerne, przewiercały się więc przez cienkie burty lub ściany nadbudówek okrętu, i eks­ plodowały w morzu; szczególnie niebezpieczne były grana­ ty, które uderzały w powierzchnię niedaleko burty i albo trafiały w okręt na linii wodnej, albo odbijały się i wybu­ chały w jego wnętrzu. Marynarz Heinl ujrzał z wysokości pomostu komunika­ cyjnego pod pokładem hangarowym dziury wybite przez pocisk zarówno w lewej, jak i w prawej burcie. W czasie gdy dzielił się swoim odkryciem z marynarzem Klotkowskim, nie wierząc własnym oczom zobaczył, jak znika lewa ręka jego kolegi, a on sam cały zalewa się krwią. Wszędzie panoszyła się śmierć. Pokład startowy usiany był ciałami leżącymi w kałużach krwi. Rannych wynoszono pod pokład, ale nie dawało to ochrony i wielu z nich zginęło później od odłamków granatów, które rozrywały się wewnątrz okrętu. W tak dramatycznych okolicznościach ludzie działali według przedziwnych nieraz praw, na przykład dbając o rzeczy, które były bez znaczenia. Mat Allen C. Johnson ze służby rozpoznania fotograficznego znajdował się na swoim stanowisku bojowym na pomoście komunikacyj­ nym za platformą oficera kierującego lądowaniem samolo­ tów. Widział, jak pociski przeciwpancerne przebijały okręt i eksplodowały. Jeden z granatów rozniósł w drzazgi welbot * umocowany na pokładzie. Kilka pocisków, o dziwo, odbiło się ze złowrogim trzaskiem od pokładu i wpadło do morza - były to najdziwniejsze rykoszety, jakie widział w życiu. Ale były również świadectwem, z jak bliskiej odległości je wystrzeliwano. W pewnym momencie Johnsonowi przeleciała przez gło­ wę myśl, że musi zejść do laboratorium fotograficznego, aby zabrać stamtąd mundur wyjściowy z białą furażerką. * Welbot - lekka, wąska ostrych kształtach dziobu i rufy.

szybka

4-8-wiosłowa

łódź

okrętowa

o

Przed kilkoma miesiącami bowiem któryś z weteranów floty opowiedział mu swą okropną przygodę - jego okręt zatonął, a on sam po wyratowaniu nie mógł przez kilka miesięcy zejść na ląd, bo nie miał w czym... Pragnąc uniknąć podobnej sytuacji, udał się pod pokład, aby odzys­ kać swój skarb, ale wkrótce dym i pożary zagrodziły mu drogę; po pewnym czasie widoczność trochę się poprawiła, Johnson ujrzał ogromną dziurę w pomoście, którym się posuwał. Jeszcze krok, a spadłby na pokład hangarowy i zapewne skręciłby kark... Johnson wrócił na pomost komunikacyjny pod pokła­ dem startowym. Tu napotkał obserwatora, który spokojnie namierzał lornetką japońskie okręty. Siedział nieporuszony i najwyraźniej nie przejęty sytuacją, która mogła mieć już tylko jeden finał. W pewnym momencie powiedział do mikrofonu zwisającego mu na piersi: „Krążownik typu »Tone« w namierzę 060, odległość 3000 jardów". Dla dział japońskiego krążownika (zapewne był to „Ha­ guro", uwieczniony na historycznym zdjęciu zrobionym z amerykańskiego okrętu) była to odległość walki „na białą broń". Znajdującemu się w opresji lotniskowcowi, który utrzy­ mywał się na powierzchni z dużym przechyłem, ruszyły na pomoc dwa okręty. Niezawodny niszczyciel „Johnston" stanął do nierównej walki z krążownikiem „Chikuma". Kmdr ppor. Evans dał rozkaz swemu oficerowi artylerii: „Otwórz ogień do tego krążownika, Hagen. Odciągnij go od »Gambier Bay«". Jak wspomina Hagen: „[...] Podeszliśmy na 6000 jardów i zadaliśmy pięć trafień. Reagując w chwilowym osłupie­ niu, japoński dowódca zignorował nas kompletnie i skon­ centrował się na zatopieniu »Gambier Bay«. A przecież mógł nas zatopić obu. Pozwalając nam wycofać się, umoż­ liwił jednocześnie interwencję przeciw atakowi niszczycieli, atakowi, który mógł zniszczyć naszą niewielką grupę" 18. 18

R. C. H a g e n , artykuł w „Saturday Evening Post" 26 V 1945.

Na pomoc lotniskowcowi eskortowemu „Gambier Bay" ruszył także niszczyciel „Heermann", który po wykonaniu ataku torpedowego skrył się za szykiem lotniskowców. Poszedł ponownie kursem na zbliżenie z Japończykami i z odległości 12 000 jardów począł ostrzeliwać krążownik „Chikuma", który był najwyraźniej zajęty dobijaniem po­ ranionego lotniskowca. Atak artyleryjski niszczyciela ściągnął nań ogień trzech krążowników ciężkich i jednego lekkiego - „Noshiro". Hagen opisał tę sytuację następująco: „Przynajmniej cztery okręty skoncentrowały swój ogień na »Heermannie« przez najbliższe minuty - zaobserwowano wytryski czer­ wone, żółte, zielone i bezbarwne. O godzinie 8.45 akcja trwała i dostaliśmy pocisk w sterówkę. Zabił trzech ludzi i śmiertelnie ranił czwartego. W tym czasie bryzgi wody zalały centralny przyrząd do kierowania ogniem i platfor­ mę, z której dowódca prowadził okręt - zamarzył mu się peryskop, przez który mógłby przebić wzrokiem tę ścianę wody. Na okręcie wszystko było czerwone od zabarwienia ładunków pocisków. Okręt w tej fazie bitwy znajdował się między lewoskrzydłową kolumną nieprzyjacielskich krążow­ ników i naszą własną formacją lotniskowców. O godzinie 9.02 krążownik japoński typu »Tone« ostro wykręcił w le­ wo i wycofał się na wschód. Wówczas dostrzeżono duży pożar na jego rufie" 19. Mimo heroicznych wysiłków obu niszczycieli los „ Gam­ bier Bay" był przesądzony. Do lotniskowca strzelał także pancernik „Kongo", przesyłając z odległości 14 mil strasz­ liwe, prawie tysiąckilogramowe pociski, które wyrzucały z morza gigantyczne gejzery. Najwyraźniej pancernik szyb­ ko zmniejszał dystans, czemu nie można było się dziwić, jeśli się zważy, że „ Gambier Bay" szedł resztkami sił. Na rufie lotniskowca samotne działo 5-calowe prowadzi­ ło jeszcze nierówny pojedynek z japońskimi krążownikami. O dziwo, za szóstym strzałem trafiło w cel, a za dziewiątym w kolejny japoński krążownik. Potem ktoś stwierdził, że 19

Tamże.

lepiej będzie, jeśli działo zamilknie, bo ten wątły ogień bardzo denerwuje Japończyków i ściąga ich uwagę. Wkrót­ ce jednak obsługa działa została przywołana do artyleryj­ skiego porządku i z pomostu padł rozkaz wznowienia ognia. Po oddaniu kilku strzałów okazało się, że nie ma już zasilania i trzeba przejść na nastawianie ręczne, które po niedługim czasie też się skończyło, bo bliski wybuch za­ blokował dosyłacz pocisków. W tej sytuacji obsługa działa zajęła się opatrywaniem rannych. Na pomoście bojowym jeszcze kontrolowano niektóre funkąe okrętu, ale gdy telefonista James Y. Hammond odczuł potężny wybuch pod głównym stanowiskiem dowo­ dzenia, pojął, że coś niedobrego stało się w sterówce. Po chwili rozległ się tam głos dowódcy: - Dahlstrom, czy jeszcze trochę sterujecie? - Trochę, sir. - No to ster lewo na burt... Tuż po tej wymianie zdań pocisk uderzył w sterówkę. Sternik Dalhlstrom poczuł, żejest ranny. Obok niego leżeli martwi lub ciężko poturbowani. Ale sternik miał jeszcze dość sił, aby odpowiedzieć na pytanie kmdr. Viewega o stan spraw. Nie mógł potwierdzić gotowości do jakich­ kolwiek działań, wszystko bowiem przestało funkcjono­ wać... Następowały teraz szybko złowróżbne wydarzenia. Za­ milkły głośniki. Z gamy zapachów, które otaczały okręt, zniknęła woń dymu, a pozostał tylko odór prochu z roz­ rywających się pocisków. Na rozkaz dowódcy zaczęto pakować do obciążonych metalem worków tajne doku­ menty. Marynarze biegli do swych pomieszczeń i upychali po kieszeniach pamiątki. Kabina radarowa przestała dzia­ łać z braku prądu. Poszczególne zadania ludzi także traciły swoje znaczenie. Fatalny pocisk, który pozbawił okręt reszty mocy, uderzył o godzinie 8.40 w lewą burtę, przebił ją na linii wodnej, rozbił kocioł nr 3. Woda szerokim potokiem wdzierała się do kotłowni. Zdołano mimo wszystko otworzyć zawory

bezpieczeństwa i obsługa po trapach wydostała się na międzypokład, a z niego na pokład hangarowy. Henry Pyzdrowski stał bez ruchu na pokładzie wpat­ rując się w straszny obraz strzelających japońskich okrę­ tów wyznaczających nieunikniony los. Pomyślał nagle, że Japończycy być może spróbują abordażu. Namacał nóż i swój rewolwer kalibru 38 % co po chwili wydało mu się śmieszne. Postanowił udać się do swojej kabiny. Gdy już do niej dotarł, otworzył szafkę i stwierdził, że zniknęła z niej butelka whisky. Zdjął z głowy hełm, gogle i rzucił je na koję, po czym sam opadł na nią ciężko. Chciał mieć chwilę na koncentrację przed tym, co zbliżało się nie­ uchronnie. Nagle drzwi otworzyły się i stanął w nich ppor. Bisbee z otwartą butelką. Pyzdrowski łyknął z niej i po­ szedł do sąsiedniej kabiny, gdzie za grubą zasłoną matera­ ców piloci, którzy również nie wystartowali, urządzili sobie małą libację. Najwyraźniej „uderzyli w gaz" nie najgorzej, o czym świadczyła liczba butelek i chaotyczne śpiewy. Wyglądało to śmiesznie i beznadziejnie. Henry popatrzył na nich i powiedział: „No, lepiej się już stąd wynosić"... Po wyjściu na pokład ujrzeli z prawej burty japońskie niszczyciele, a z lewej japońskie krążowniki w odległości jednej mili. Okręty wyglądały jak gigantyczne modele za­ palające się raz po raz światłami niosącymi śmierć. Była godzina 8.50; na pokładzie rozległ się okrzyk: „Opuszczać okręt!" Był to ostatni rozkaz kmdr. Viewega. Pyzdrowski znalazł się przy relingu lewej burty wraz z ppor. McClendonem. McClendon, z nawyku kierowania działami pilotów, powiedział: „Chodźmy, ja pójdę pierw­ szy, a ty za mną". Zluzował nieco pasek hełmu i zaczął opuszczać się po linie. Pyzdrowski poszedł jego śladem, gdy McClendon przebył jedną trzecią drogi. Dość zgrabnie im to szło, ale na Pyzdrowskiego zwalił się marynarz, który opuszczał się za nim, Pyzdrowski z kolei runął na McClendona i rzucił go do morza. Nie będziemy powtarzać epite­ tu, jakim został obdarowany. Gdy McClendon wypłynął * 0.38 cala.

na powierzchnię i popatrzył w górę, dostrzegł nad sobą nawis burty i pokładu - okręt nabierał coraz większego przechyłu. McClendon krzyknął w stronę Pyzdrowskiego: „Wynoś się stąd tak daleko, jak ci się uda, on może wylecieć w powietrze”. Obydwaj odpłynęli nie napełniając na razie dla wygody swoich kamizelek ratunkowych. W załodze lotniskowca eskortowego „Gambier Bay" znajdowało się 35 marynarzy pochodzenia polskiego, wśród niech dwaj bliźniacy: Al i Edward Krzemeccy, urodzeni w 1921 r. w Detroit, wielkim skupisku Polaków. W marynarce obydwaj wykonywali funkcje monterów ok­ rętowych, zrazu na transportowcu wojsk „Henderson", z którego trafili na „Gambier Bay”. Nigdy nie rozstawali się i w tej najtrudniejszej godzinie obwiązali sif liną i razem skoczyli do morza, w którym przebywali ponad dwie doby, zanim wyłowił ich okręt desantowy. Przeżyli szczęśliwie wojnę służąc na lotniskowcu „Intrepid”. Dziś mieszkają w tym samym mieście - Memphis w stanie Michigan. Grupa sterników, nie mając pod ręką liny, skoczyła z dziewięciometrowej wysokości, wynurzyła się szczęśliwie i starała się odpłynąć jak najdalej od tonącego okrętu. Przebyli już mniej więcej dwadzieścia metrów, gdy nagle japoński pocisk, który trafił obok nich w morze, wbił ich pod powierzchnię i na dodatek zabarwił na czerwono. Inny uderzył w tratwę ratunkową, rozniósł ją, zabijając wszystkich, którzy się w niej znajdowali. Wielu ludzi zginęło od fali uderzeniowej. Śmierć nie ustawała w swej strasznej pracy. Tym, którzy jeszcze żyli, zdawało się, że minuty, jeśli nie sekundy ich życia są już policzone... W każdym razie policzone były minuty żywota ich okrętu, który nie mógł już walczyć z gradem pocisków. Vieweg, dowódca okrętu, także znalazł się w wodzie. W pewnej chwili zauważył, że okręt zadygotał gwałtownie, a potem zaczął kłaść się na lewą burtę - początkowo powoli, później coraz szybciej, aż wreszcie przewrócił się. Była godzina 9.11, gdy zniknął pod powierzchnią, rozpo­ czynając długą drogę na dno Rowu Filipińskiego, najwięk­ szej głębi oceanicznej. Na tratwach wzniesiono trzykrotny okrzyk na cześć okrętu, który zakończył tragicznie swą bojową służbę.

„JOHNSTON" WALCZY PRZECIW JAPOŃSKIEJ ESKADRZE NISZCZYCIELI

Niszczyciel „Johnston" jeszcze przestrzeliwał się z krążow­ nikiem „Cnikuma", który położył pustoszący ogień na lotniskowiec „Gambier Bay", gdy uwagę obserwatorów przyciągnęła grupa okrętów japońskich z lekkim krążow­ nikiem na czele, w szybkim tempie zmniejszających dystans do szyku lotniskowców. W tej fazie walki jeden z naj­ pracowitszych okrętów bitwy mógł już rozwinąć tylko 17 węzłów, dysponował dwoma działami i nie miał ani jednej torpedy. Był to bilans nie najweselszy wobec tego, co miało go za chwilę spotkać. Pojawiły się oto na scenie japońskie niszczyciele prowa­ dzone przez bardzo nowoczesny krążownik lekki „Yahagi". Szybka siła uderzeniowa Kurity znajdowała się do­ tychczas gdzieś na tyłach i teraz nadrabiała czas i odleg­ łość, by wziąć udział w ostatecznym rozstrzygnięciu. Atak został zorganizowany przez dowódcę eskadry. Kurita bo­ wiem nie miał głowy, do ustalania reguł walki -jak powie­ dzieliśmy na początku - i uważał, że trzeba każdemu dać wolną rękę, „a całość sama się złoży". Dowodzący 10 eskadrą niszczycieli kontradm. Susumu Kimura tak zano­ tował akcję „Johnstona": „Godzina 8.50 - nieprzyjacielski niszczyciel wynurzył się z zasłony dymnej z lewej burty od dziobu, otworzył ogień artyleryjski i rozpoczął atak torpedowy. »Yahagi« wykonał szeroki zwrot w prawo, by uniknąć ataku, tym samym nakazując niszczycielom atakować" 20. Poszły więc do przodu cztery niszczyciele z zamiarem dobicia śmiałka, który wynurzył się zza zasłony dymnej i szedł im naprzeciw, a ponadto skupiał swój ogień na krążowniku „Yahagi" i zadawał trafienia. Początkowa odległość, w momencie zauważenia przez „Johnstona" japońskich niszczycieli, wynosiła 10 000 jardów, potem zmniejszyła się do około 7000. Trafiony „Yahagi" podał 20

M o r i s o n , op. cit., s. 272.

tył, a za nim wszystkie cztery niszczyciele, z których drugi w szyku również trafili bezbłędnie artylerzyści „Johns­ tona". W rejteradzie krążownika „Yahagi" niewątpliwie miały swój udział samoloty. Zdrowo mu przyłożyły z broni pokładowej, demoralizując tych członków załogi, którzy byli na górnych stanowiskach. Ranny został jeden oficer i kilku marynarzy. Przed niesławnym przecież odwrotem zarówno „Yahagi", jak i cztery niszczyciele odpaliły tor­ pedy i Kimura w raporcie bojowym donosi o tym, że „trzy lotniskowce i jeden krążownik spowiły się dymem i zatonę­ ły jeden po drugim", co oczywiście należy uznać za klasy­ czną wojenną blagę. Żadna z wystrzelonych torped nie dosięgła celu. Lotniskowce odległe były w tym czasie o ponad 10 000 jardów i torpedy musiały gonić uchodzące z szybkością 17 węzłów pływające lotniska. W opisie tej walki zanotowano, że ppor. Leonard W. Waldrop, pilot „Avengera" z lotniskowca „St. Lo" ogniem broni po­ kładowej spowodował zejście z toru torpedy, inną wyha­ mował wybuch pocisku z tegoż okrętu. Evans dał upust swemu indiańskiemu temperamentowi, miotając się po pomoście i wykrzykując: „Teraz widziałem już wszystko"... Jego postrzelany, niemal bezbronny okręt wstrzymał japoński atak torpedowy, ocalając być może własne lotniskowce. Wkrótce kolejna lawina japońskiego ognia spadła na niszczyciel „Johnston", który w tym dniu zapewnił sobie chlubną kartę bojową. Odstrzelono mu maszt. Niszczyciel resztką sił wszczął ponownie walkę z grupą krążowników japońskich. Hagen tak ją przedstawia: „C 9.10 silne trafie­ nie wyeliminowało działo nr 1 i uszkodziło drugie. Roz­ gorzały pożary. Jeden z podręcznych magazynków amunicji 40 mm został trafiony, a eksplodujące pociski pustoszyły okręt. Na pomoście nie można się było już utrzymać z po­ wodu pożarów i wybuchów; komandor podporucznik Evans zmuszony był o godzinie 9.20 przenieść swoje stano­ wisko dowodzenia na rufę, skąd wykrzykiwał przez otwartą pokrywę luku rozkazy sternikom ręcznie obsługującym ster.

[...] Znaleźliśmy się teraz w sytuacji, gdzie nawet naj­ większe męstwo i brawura, jakie można sobie wyobrazić, nie mogło nas ocalić. Z naszej lewej burty znajdowały się dwa krążowniki, jeden był wprost przed nami, kilka nisz­ czycieli tkwiło z naszej prawej burty... Desperacko wymie­ nialiśmy pociski raz z tą grupą, raz z inną" 21. Nadchodził finał wielkiego wysiłku, na okręcie po kolei wysiadało wszystko - od łączności p o maszyny i działa. Eskadra japońskich niszczycieli, której atak załamał się w trakcie mężnej kontrakcji „Johnstona", okrążyła teraz nieszczęsny okręt. Niszczyciel walczył do godziny 9.45, dopóki nie ogłoszono rozkazu opuszczenia okrętu. Po­ strzelany „Johnston" zatonął o godzinie 10.10. Wraz z nim zaginęło 92 ludzi, wśród nich bohaterski dowódca. 45 członków załogi zmarło na tratwach. Uszło z życiem 141 ludzi. Niemal jednocześnie dopełnił się los niszczyciela eskor­ towego „Samuel B. Roberts", który w czasie bitwy wy­ strzelił aż 608 pocisków. Do godziny 9.07 trafiło weń 20 japońskich ciężkich granatów, jego kadłub zamienił się w poszarpane rumowisko. O godzinie 9.35 dowódca dał rozkaz opuszczenia okrętu. Z całej załogi w wodzie znalaz­ ło się 50 przeważnie rannych już ludzi, z których siedmiu zmarło od doznanych obrażeń. W pół godziny po rozkazie opuszczenia okrętu „Samuel B. Roberts" pogrążył się w morzu.

Sumując wysiłki tych niewielkich, ale mężnych jedno­ stek, możemy powiedzieć, że główny ich wkład w dramatycz­ ną bitwę polegał na „wytrąceniu z uderzenia" sił Kurity. Jego okręty musiały wykonywać uniki przed torpedami, a to pociągało za sobą stratę czasu i pokonywanie drogi zbędnej z punktu widzenia celów walki. Wiceadm. Kurita stwierdzi później: „wielkie jednostki oddalały się od siebie z powodu ataków torpedowych przeprowadzanych przez 21

Tamże, s. 274.

niszczyciele". A jego szef sztabu, kontradm. Koyanagi, podkreśli: „Nieprzyjacielskie niszczyciele współpracowały doskonale, maskując mniejszą od naszej szybkość lotnis­ kowców eskortowych. Brawurowo atakowały torpedami, aby nas przechwycić i przyprawiały o konfuzję, stawiając gęstą zasłonę dymną” 22. W AKCJI SAMOLOTY „TAFFY"

W momencie rozpoczęcia walki przez grupę lotniskowców kontradm. Cliftona A.F.Sprague'a, grupa „Taffy 2" kontr­ adm. Felka B.Stumpa znajdowała się około 30 mil na połud­ nie, zajęta głównie wysyłaniem samolotów w stronę lądu, gdzie toczyły się walki. Stump miał pod swym dowództwem, podobnie jak Sprague, sześć lotniskowców eskortowych: „NatomaBay", „Manila Bay", „Marcus Island”, „Kadashan Bay", „Savo Island" i „Ommaney Bay". Stump starał się przez radio podtrzymać na duchu Sprague'a, a jednocześnie zmobilizował wszystkie swe siły powietrzne dla odciążenia lotniskowców „Taffy 3” znaj­ dujących się w ciężkiej opresji. Zarządził więc powrót własnych samolotów na pokłady i uzbrojenie ich do ata­ ków bombowych i torpedowych oraz z broni pokładowej. Zabrało to nieco czasu, ale po półtorej godzinie znalazło się w powietrzu 79 samolotów: 36 myśliwskich i 43 tor­ pedowe. Stump nakazał lotnikom atakowanie możliwie wielu okrętów, a nie koncentrowanie się na wybranych celach. O godzinie 8.33 wysłał w powietrze kolejnych 8 myśliwców i 16 samolotów torpedowych. Ponieważ mu­ siał wyrzucać samoloty pod wiatr wiejący z północnego wschodu, zmniejszył więc dystans dzielący go od grupy Sprague'a i ścigających ją Japończyków. Na wszelki wypa­ dek umieścił swą osłonę niszczycieli właśnie od tej strony i dostrzegli ją zarówno obserwatorzy ciężko walczącego o życie lotniskowca „Gambier Bay”, jak i japońscy. Pancernik „Haruna”, zmieniając kurs, podążył w stronę odkrytej grupy Stumpa i rozpoczął ją ostrzeliwać z odległo22

Tamże, s. 275.

ści około 17 mil, obramowując trzy najbardziej ekspono­ wane niszczyciele: „Haggard", „Hailey" i „Franks". Lot­ niskowce Stumpa znajdowały się zbyt daleko, by ogień japoński mógł je dosięgnąć - pociski rozrywały się w mo­ rzu w odległości około 1700 jardów. Stump odwołał nisz­ czyciele po półgodzinnym ostrzeliwaniu przez Japończy­ ków, nie osłabiając wszakże natężenia ataków powietrz­ nych. Kolejne uderzenie przyniosło wielki sukces. Torpedą wyrzuconą z „Avengera" trafiony został krążownik „Chikuma", co wyeliminowało go z walki i miało przypieczęto­ wać jego los. Mniej więcej w tym samym czasie samoloty Sprague'a upolowały krążownik „Chokai". Oto fragment wspomnień kmdr. ppor. R. C. Fowlera, dowódcy grupy powietrznej lotniskowca eskortowego „Kit­ kun Bay": „Trzykrotnie okrążyliśmy ciężkie krążowniki, aby wejść w zasłonę cirrusów i zaatakowaliśmy około 9.45 od strony słońca, z chmur. Zaskoczyliśmy kompletnie drugi w kolumnie ciężki krążownik: w ogóle nie otrzymaliśmy ognia przeciwlotniczego. W tym czasie mieliśmy tylko cztery samoloty torpedowe, ponieważ dwanaście myśliwców i reszta samolotów torpedowych zagubiła się w kiepskiej pogodzie. Wykonaliśmy nurkowanie w ciągu około 35 sekund, pięć razy trafiając w śródokręcie: raz w komin, dwa razy w rufę i trzy - w część dziobową. Po trafieniu w rufę przez trzeci nurkujący samolot krążownik wykonał ostry zwrot w pra­ wo. Wychodząc z nurkowania dostrzegłem, że krążownik szedł jeszcze 500 jardów, potem eksplodował i zatonął w ciągu pięciu minut [...]"23 Los krążownika „Haguro" rejestrował kurs „Chokai" do godziny 9.30, to znaczy do czasu, gdy znikł on pod falami. Tak zakończył wojenny żywot sławny okręt flagowy wiceadm. Mikawy w bitwie koło wyspy Savo. Trafienie i wyłączenie z pościgu dwóch kolejnych, po „Kumano" i „Suzuya", krążowników otrzeźwiło Kuritę, który bezładnie prowadził walkę. Gubiąc się w zasłonach 23Tamże,

s. 285.

dymnych i nie mając obrazu sił przeciwnika, poddawany ustawicznym atakom torpedowym i bombowym kazał katapultować kolejno dwa wodnosamoloty rozpoznawcze. Z pierwszym łączność gwałtownie się urwała, drugi zamel­ dował, że został zaatakowany i trafiony przez myśliwce przeciwnika. Kurita - choć trudno odtworzyć w pełni stan jego ducha - uległ splotowi okoliczności. Po wojnie tłuma­ czył się ze swej decyzji o zaniechaniu pościgu także i tym, że wobec nasilających się ataków powietrznych musiał „zebrać do kupy" swój zespół, aby uformować zwarty szyk nadający się najlepiej do obrony przeciwlotniczej. Niewąt­ pliwie wielkie wrażenie zrobiło na nim „sparaliżowanie" lub zatopienie czterech krążowników ciężkich i mała skutecz­ ność pościgu. Strach ma wielkie oczy - Kurita doszedł do wniosku, że znajdują się przed nim szybkie lotniskowce, rozwijające 30 węzłów. Jak można je było dalej ścigać, nie mając zbyt wiele paliwa? I jakaż była perspektywa bojowa w zatoce Leyte, jeśli Zespół Południowy, według najnow­ szego sygnału nadanego przez Shimę, został zniszczony? Jego szef sztabu kontradm. Koyanagi stwierdza, że ogromne wrażenie wywarła na Kuricie nadana otwartym tekstem depesza wiceadm. Kinkaida, dowódcy 7 Floty, wzywająca do ataków powietrznych siły lotnicze z lotnisk opanowanych na wyspie Leyte i z wielkich lotniskowców. „Byliśmy przygotowani walczyć do ostatniego człowieka - pisze Koyanagi - ale chcieliśmy zginąć chwalebnie [...]" Rzeczywistość nie dawała jednak takiej szansy! Wydaje się, że Kurita był już przeciążony wydarzeniami, fizycznie i duchowo wyczerpany. Na Morzu Sibuyan utra­ cił swój okręt flagowy i ledwie się wyratował; jego siły zostały poważnie nadwerężone, a sytuacja skomplikowała się bardzo - nie mógł jej po prostu już podołać... W wywiadzie udzielonym po wojnie japońskiemu auto­ rowi Masanori Ito, Kurita powiedział: „Zniszczenie nie­ przyjacielskich lotniskowców było czymś w rodzaju mojej obsesji - i stałem się jej ofiarą. Jak teraz na to patrzę, mój osąd nie był słuszny. Wówczas decyzja wydawała się właś­ ciwa, ale głowę miałem strasznie zmęczoną. I można było mój ówczesny sąd określić jako wynik wyczerpania. Nie

czułem zmęczenia, ale znajdując się pod wielkim napięciem i będąc bez snu przez trzy dni i noce, byłem wycieńczony zarówno fizycznie, jak i duchowo"24. O godzinie 9.11 Kurita wstrzymał pościg i nakazał okrętom skupić się wokół flagowego superpancernika „Ya­ mato", po czym wykonał zwrot na północ. Kont rad m. Sprague zanotował: „O 9.25 byłem zajęty wymijaniem torped, kiedy obok pomostu usłyszałem krzyk sygnalisty: »Niech to szlag trafi, chłopcy, oni się wynoszą!« Nie mogłem uwierzyć własnym oczom, ale wyglądało na to, że cała japońska flota rzeczywiście się wycofywała [...]" 25 W duchu Sprague był przekonany, że o tej porze będzie w najlepszym razie unosił się w morzu, uchwyciwszy się jakichś szczątków czy tratwy... Autor amerykański James Field, który przesłuchiwał po wojnie dowódców japońskich i miał wgląd w japońską dokumentację bitwy, stwierdził: „O 9.06 nastąpił kolejny atak powietrzny, który tym razem skupił się na pancer­ nikach. Na samym początku Kurita otrzymał meldunek krążownika »Chikuma« o trafieniu torpedą w rufę i utracie sterowności. Przez następny kwadrans »Yamato«, »Nagato« i »Kongo« zajęte były wymijaniem torped. Kurita uznał, że te fakty potwierdzają słuszność jego postanowie­ nia. O 9.11 wydał wszystkim jednostkom rozkaz zebrania się na północnym kursie i unikania ataków powietrznych. »Yamato« wykonał zwrot w lewo i poszedł na północ. O 9.20 krążowniki »Tone« i »Haguro«, będąc o krok od ostatecznego zwycięstwa, również wykonały zwrot i obrały nowy kurs. Za nimi o 9.25 poszedł »Kongo« i o 9.30 »Haruna«, a także na prawym skrzydle 10 eskadra nisz­ czycieli. Był to koniec bitwy"26. 24 25 26

M a s a n o r i , P i n e a u , op. cii., s . 166. M o r i s o n , op. cit., s . 288. F i e l d , o p . cit., s . 109.

PRZYNĘTA KOŁO PRZYLĄDKA ZŁUDZEŃ

OSTATNIE WYJŚCIE OZAWY

Jesienią 1944 r. według rangi i starszeństwa najwyżej stoją­ cym w hierarchii czynnej floty japońskiej był wiceadm. Jizaburo Ozawa, który w bilansie bojowym morskich sił japońskich wysunął się zdecydowanie na czoło. I on też był formalnie dowódcą trzodu floty, jakkolwiek bezpośrednie dowodzenie głównąjej częścią, wysłaną na południe w po­ bliże źródeł zaopatrzenia w paliwo, przypadło wiceadm. Kuricie. Ozawa podniósł swą flagę na nowym lotniskowcu „Amagi" o wyporności ponad 17 000 ton, zabierającym 75 samolotów. Zarówno „Amagi", jak i większy od niego lotniskowiec „Junyo" (24 000 ton) przerobiony ze statku pasażerskiego, lotniskowiec „Ryuho" (13 000 ton) oraz olbrzymi „Shinano" - superpancernik typu „Yamato" przebudowany na lotniskowiec - nie były gotowe do dzia­ łań bądź z przyczyn technicznych, bądź z braku wyszkolo­ nych załóg lotniczych. Ozawa miał więc do dyspozycji lotniskowiec „Zuikaku", ostatniego weterana gwardii, któ­ ra atakowała Pearl Harbor, oraz lekkie lotniskowce „Zuiho", „Chitose" i „Chiyoda". Wszystkie cztery skupione były w 3 dywizjonie lotniskowców. Dywizjon 4, dowodzo­ ny przez kontradm. Chiaki Matsudę, obejmował pancerniki-hybrydy „Ise" i „ Hyuga" *, które po bitwie pod * Japończycy określali je jako „pancerniki lotnicze"

Midway poddano gruntownej rekonstrukcji i wyposażono w części rufowej w pokłady startowe kosztem dwóch ostatnich wież artyleryjskich. Zamiast dział kalibru 140 mm ustawiono 16 dział przeciwlotniczych (uniwersal­ nych) kalibru 127 mm. Obydwa pancerniki zachowały po 8 dział kalibru 356 mm, a we wrześniu umieszczono na nich wyrzutnie rakiet. Ogólnie biorąc, obrona przeciwlot­ nicza na obu pancernikach była liczna i potężna. Prędkoś­ cią jednak nie mogły się równać z nowoczesnymi pancer­ nikami amerykańskimi, ale w razie potrzeby potrafiły „wy­ ciągnąć" 25 węzłów. Osłonę tych ciężkich jednostek stanowiły cztery nowo­ czesne niszczyciele typu „Akizuki", wyposażone w 8 dział przeciwlotniczych kalibru 100 mm każdy. 31 eskadra es­ kortowa* kontradm. Heitaro Edo składała się z lekkiego krążownika „Isuzu", zbudowanego we wczesnych latach dwudziestych i czterech niszczycieli. Siły Ozawy uzupełniał nowoczesny krążownik „Oyodo", zbudowany już w latach wojny o prędkości 36 węzłów i silnej obronie przeciwlot­ niczej; lekki krążownik „Tama", zbudowany na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych, był niewątpliwie znacznie słabszym punktem taktycznym **. W skład sił Ozawy wcho­ dziły także dwa tankowce, sześć eskortowców i niszczyciel. Zdecydowanie ubogi był Ozawa w samoloty. Obydwa pancerniki -hybrydy miały p ust e pokłady startowe, na „Oy­ odo" znajdowały się na katapultach dwa wodnosamoloty rozpoznawcze, a na czterech lotniskowcach rozlokowano razem 116 maszyn, wśród nich 52 myśliwce, 28 myśliwców-bombowców i 32 samoloty torpedowe. Piloci byli tak słabo wyszkoleni, że nie bardzo wyobrażano sobie ich powrót na pokłady okrętów po wykonanym ataku; przewi­ dywano lądowanie tych, którzy ocaleją, na lotniskach na Filipinach. * Japończycy używają tu nazwy flotylla; tak samo określają dywiz­ jony ciężkich okrętów ** W nowych opracowaniach japońskich stwierdza się, że z ich nisz­ czycielami operował krążownik ,,Oyodo", natomiast starsze „Isuzu" i „Tama" działały wspólnie jako grupa taktyczna.

20 października po południu Ozawa wyszedł z bazy Kisaragi na wody Japońskiego Morza Wewnętrznego. Mo­ rze to ma szczególną urodę. Usiane jest wieloma wyspami pokrytymi świeżą zielenią, co pozwalało zapomnieć na chwilę o okrutnych sprawach wojny, ku jakim nieuchron­ nie zdążały załogi, kierując się na południe. W przodzie szedł lekki krążownik „Isuzu" i cztery nisz­ czyciele, wypatrując okrętów podwodnych. Wiceadm. Ozawa wychodził w morze z ponurą zapewne determinacją wynikającą z charakteru jego misji bojowej. Najlepsi piloci japońskiego lotnictwa pokładowego zginęli w poprzednich bitwach; rzezią lotników morskich zakoń­ czyła się bitwa na Morzu Filipińskim w czerwcu 1944 r. prawie wszyscy pozostali polegli w ostatnich walkach nad Formozą, a kwalifikacje młodych ludzi znajdujących się na pokładach czterech lotniskowców nie napawały go op­ tymizmem, bowiem podczas wylatanych 80 godzin nie mogli się zbyt wiele nauczyć. „[...] Być przynętą - to było nasze główne zadanie i tak mieliśmy działać. Mój zespół nie mógł dać dobrej bezpo­ średniej osłony zespołowi Kurity, ponieważ był bardzo słaby - powiedział po wojnie Ozawa przesłuchującym go przeciwnikom - przeto usiłowałem zaatakować tyle amery­ kańskich lotniskowców, ile było można i stanowić przynętę lub cel waszych ataków. Usiłowałem zmniejszyć liczbę waszych ataków przeciw Kuricie. Głównym zadaniem było poświęcenie się Następnego dnia (21 października) Ozawa nakazał pierwsze loty poszukiwawcze w stronę południa i połud­ niowego zachodu. Każdego ranka wylatywało dziewięć samolotów rozpoznawczych, z których przeciętnie jedna trzecia nie wracała. 22 października o godzinie 6.00 ogłoszono alarm przeciw okrętom podwodnym, ale okazał się on fałszywy. Troską Ozawy stawało się paradoksalnie to, że nie został jeszc:ze wykryty. O godzinie 8.30 radiostacja pancernika „Hyuga" 1

M o r i s o n , op. cit., s . 318.

i jednostki radiowego nasłuchu przejęły sygnał przeciwnika nadany fonią, co wskazywałoby na bliskość nieprzyjaciela. Między 12.00 i 18.00 okręty Ozawy tankowały paliwo, a ubezpieczały je wodnopłatowce z krążownika „Oyodo". O godzinie 20.00 Ozawa wykonał zwrot na południowy zachód i wziął kurs na wyspę Luzon. Biorąc pod uwagę elementy planu ogólnego, pragnął znaleźć się 24 paździer­ nika w zasięgu działania amerykańskich lotniskowców, które zaczaiły się gdzieś na południu na Kuritę, i skupić ich uwagę na swoim zespole, odwracając ją od zdążających ku zatoce Leyte pancerników i krążowników. Rankiem następnego dnia zamierzał znaleźć się o 250 mil na zachód od północnego Luzonu, postanowił więc wysyłać sygnały w eter, by zwrócić uwagę nieprzyjaciela. Dzień 23 października upłynął w zespole Ozawy bez istotniejszych wydarzeń: o godzinie 5.55 wystartowała gru­ pa samolotów zwiadowczych, a o 6.30 zespół podzielił się na dwie grupy, by zapewnić sobie lepszą obronę przeciw­ lotniczą. Ozawa w dalszym ciągu nie miał informacji o nieprzyja­ cielu, mimo to był przekonany, że zespoły Kurity, Nis­ himury i Silimy będą atakowane przez lotnictwo amery­ kańskie. Przewidywał, że główne siły uderzeniowe przeciw­ nika - grupy lotniskowców - znajdować się będą na wschód od cieśniny San Bernardino i w zatoce Leyte. Ponieważ jego zdaniem dzień następny miał kluczowe znaczenie dla powodzenia operacji Sho-1. kazał wysłać o godzinie 20.00 długą depeszę otwartym tekstem ze swego flagowego lotniskowca „Zuikaku". Przez całą noc Ozawa szedł na południe. Generalnyjego plan na 24 października przewidywał wysłanie samolotów poszukiwawczych o godzinie 5.45: jeśliby odkryły przeciw­ nika, to miały go zaatakować te samoloty, którymi dys­ ponował. Mimo braków w wyszkoleniu pilotów' maksymal­ na liczba maszyn miała wrócić na pokłady i uczestniczyć następnie w odpieraniu ataków amerykańskich. Kolejne rozpoznanie Ozawa wyznaczył na godzinę 13.00. Atakują­

ce samoloty miały wylądować na Luzonie, gdyby powrót przed zachodem słońca okazał się niemożliwy. Przezorny Ozawa opracował także taki wariant, w któ­ rym zainteresowanie przeciwnika wzbudziłby zespół złożo­ ny z dwóch pancerników-hybryd wysunięty do przodu w celu nawiązania ewentualnego nocnego boju z siłami amerykańskimi. Gdyby jednak wszystkie te zabiegi nie dały efektu, Ozawa był gotów wyjść w pobliże wyspy Samar rankiem 25 października i zasygnalizować swą obe­ cność atakiem. Musiałoby to dać pożądany skutek z powo­ du niewielkiej odległości, która dzieliłaby wówczas obie strony. 24 października o godzinie 8.20 Ozawa otrzymał wresz­ cie upragnioną wiadomość. Wysłany rankiem samolot roz­ poznawczy meldował wykrycie nieprzyjacielskiego zespołu o 90 mil na wschód od Manili. Kolejny meldunek potwier­ dził obecność czterech lotniskowców i dziesięciu okrętów innych klas na północ od półwyspu Legaspi. Mimo dwóch meldunków Ozawa zwlekał. Doświadczenie i sytuacja* w której się znajdował, mając na pokładach samoloty ostatniej szansy, kazały mu czekać na trzeci, decydujący meldunek. Otrzymał go o godzinie 11.15. Przeciwnik znaj­ dował się o 180 mil w namiarze 210 stopni, czyli na południe z lekkim odchyleniem na zachód. Pilot samolotu rozpoznawczego meldował jednocześnie o szkwałach wido­ cznych w pobliżu amerykańskiego zespołu. Ozawa nakazał więc swoim lotnikom lądować po ataku na Nichols Field iub na innym lotnisku na Luzonie. O godzinie 11.45 wystartowała grupa uderzeniowa skła­ dająca się z 40 myśliwców, 28 bombowców nurkowych, 6 samolotów torpedowych i 2 rozpoznawczych - wszystko, co pozostało z potężnych sił lotnictwa pokładowego, które ongiś było postrachem Pacyfiku. Ani wiadomość o wyprowadzeniu uderzenia, nadana do Kurity i Toyody, nie dotarła do adresatów, ani informacje o wynikach ataku do Ozawy. Marny nadajnik na „Zuikaku” nie sprostał zadaniu, w całej bitwie łączność była słabym punktem japońskiej floty. Okazało się później, że

30 spośród 76 samolotów wylądowało na Luzonie, trzy prowadzone przez wyjątkowo dobrze wyszkolonych pilo­ tów, wróciły na pokłady, reszta - o czym już pisaliśmy zginęła w ataku na grupę lotniskowców Shermana, zestrzelona przez myśliwce i obronę przeciwlotniczą okrę­ tów ratujących uszkodzony lotniskowiec „Princeton". W pierwszej połowie dnia do Ozawy zaczęły docierać niepokojące wiadomości o silnych atakach powietrznych na zespół Kurity na Morzu Sibuyan. Stawało się oczywiste, że główne siły przeciwnika skupiły się przeciw najgroźniej­ szej dla niego sile - na razie nie udało się odwrócić ich uwagi. Słowa Ozawy oddają najlepiej jego determinację: „Nale­ żało przedsięwziąć jakąś drastyczną akcję bez względu na straty moich sił, aby odciągnąć wroga na północ; jedyne, co pozostawało z naszych planów, to wysłać do przodu zespół wysunięty przeciw nieprzyjacielowi, koordynując ten manewr z naszą akcją powietrzną i w ten sposób odwrócić jego uwagę"2. Tak czy inaczej przeciwnik nie chciał jakoś chwycić przynęty albo ją lekceważył. O godzinie 14.30 Ozawa utworzył więc oddział wysunięty pod dowództwem kontr­ adm. Matsudy składający się z dwóch pancerników, lek­ kiego krążownika oraz czterech niszczycieli i polecił: „Od­ dział wysunięty »Hyuga«, »Ise«, »Tama«, »Akitsuki«, »Wakatsuki«, »Hatsuzuki« i »Shimotsuki« pójdzie na po­ łudnie, aby w dogodnym momencie spotkać wroga i znisz­ czyć go. Dwa samoloty rozpoznawcze ustanowią i utrzy­ mają kontakt z nieprzyjacielem mniej więcej od godziny 15.00 do zachodu słońca, siły główne będą szły na zachód do godziny 16.00. Po przejęciu własnych samolotów pójdą na południowy wschód i będą kontynuować bitwę następ­ nego ranka"3. Zgodnie z rozkazem Ozawy zespół wysunięty zwiększył prędkość i oddzielił się o godzinie 15.00 od sił Ozawy, 2 3

Field, op. cit., s. 63. Tamże, s. 64.

podążając na południe. Wkrótce potem został dostrzeżony przez samolot amerykański, a dwie godziny po rozkazie Ozawyjego siły główne dostrzegły kolejny samolot rozpoz­ nawczy przeciwnika. Po długotrwałych zabiegach Ozawa odniósł pierwszy sukces - przeciwnik znał pozycję i siłę jego zespołu! Godziny wieczorne przyniosły już prawdziwą huśtawkę rozkazów i kontrrozkazów. Wieczorem bowiem dotarł doń sygnał Kurity, który pod wpływem ataków powietrznych zmienił kurs, pragnąc odczekać, aż minie główna fala uderzeń przeciwnika. W tej sytuacji Ozawa zawrócił od­ dział wysunięty, aby w razie natarcia głównych sił nie­ przyjaciela mieć wszystkie okręty razem. Uznał bowiem - zapewne z powodu kiepskiej łączności - że Kurita wyco­ fuje się wbrew rozkazowi Toyody nakazującemu ogólny atak. Ostatecznie Ozawa postanowił walczyć do upadłego. Ustalił, że spotka się z Matsudą 25 października o godzinie 6.00. Przez całą noc szedł ze swą grupą na południowy wschód pełen determinacji. Na pokładach pozostało mu jedynie 26 samolotów, czyli tyle co nic w razie zmasowane­ go ataku wroga. Wieczorem o godzinie 19.20 w oddziale wysuniętym kontradm. Matsudy zaobserwowano na południowym za­ chodzie dalekie błyski i światła. Towarzyszyły temu wybłyski na ekranach radarowych, mogące oznaczać pojawienie się nieprzyjacielskich samolotów. Sztabowcy przekonywali Matsudę, że być może owe wybłyski oznaczają atak lotnic­ twa lądowego na amerykański zespół. On jednak sądził, zgodnie z prawdą, że chodzi po prostu o elektryczne wyładowania burzowe. Po nocy pełnej sprzecznych meldunków i wątpliwości , oddział wysunięty Matsudy spotkał się z siłami głównymi Ozawy, a godzinę później całość okrętów przyjęła szyk dziennego pochodu, najbardziej sposobny do odpierania ataków powietrznych.

HALSEY SZYKUJE SIĘ DO SKOKU

Tej nocy, gdy Ozawa przeżywał ciężkie rozterki, nie widząc jeszcze konturów urzeczywistnienia przemyślanego planu taktycznego, ułożonego przez sztabowców floty, Halsey szedł ku niemu z prędkością 16 węzłów, prowadząc 64 okręty, wśród nich 10 lotniskowców z 780 samolotami na pokładach. Przez dziewięć godzin (od 16.35 do 2.05) Halsey nie miał wieści o przeciwniku. Meldunki samolotu z lotniskowca „Independence" o 2.05 i 2.35 donosiły o obecności obu grup Ozawy idących kursem 150 stopni na pozycji około 205 mil na wschód z odchyleniem ku północy od przylądka Engańo na Luzonie. Nazwa przylądka oznacza po hiszpań­ sku tyle co „ułuda" czy „omam" i mistycy floty skłonni byli przypisywać temu faktowi niedokładność w transmisji meldunku sytuacyjnego; na podstawie błędnej informacji Halsey wywnioskował, że przeciwnik jest oddalony o 90 mil, podczas gdy dzieliło go od niego 210 mil! Bliskość przeciwnika stała się powodem dwóch błyskawicznych de­ cyzji Halseya: wydzielenia Zespołu Operacyjnego 34 pod wodzą wiceadm. Lee, obejmującego 6 pancerników, 7 krą­ żowników, 17 niszczycieli, i wysunięcie go do przodu 10 mil przed lotniskowce. Pod wpływem przypuszczenia, że około godziny 4.30 może dojść do spotkania obu zespołów z Japończykami Halsey przekazał z powrotem w ręce Mitschera taktyczne dowództwo nad jego siłami. Tak więc miała to być bitwa łubianego powszechnie wiceadmirała, którego cały Zespół Operacyjny 34 rozpoz­ nawał bez trudu z racji noszonej przez niego czapeczki używanej na ogół przez baseballistów... W ten sposób swoją pierwszą decyzją Halsey skonstruo­ wał scenę taktyczną wydarzeń - na czele jego sił miała się posuwać potęga artyleryjska, za którą, niczym artyleria dalekiego zasięgu, iść miały lotniskowce. Okręty idące w przodzie, także uzbrojone w działa, miały dobijać to, co zostanie niedobite przez samoloty. Dowódca grupy lotniskowców kontradm. Sherman tak

ocenił rozwijającą się wówczas sytuację: „Siły lotniskow­ ców na północy to były kąski dla nas i były tak blisko, że nie mogły nam ujść [...] Czułem to, że mieliśmy szansę kompletnego starcia z powierzchni dużej grupy nieprzyja­ cielskiej floty" 4. Zwłaszcza ostrzyli sobie zęby na japońskie pancerniki dowódcy nowoczesnych pancerników wiceadm. Lee. Z sze­ ściu olbrzymów tylko „Washington" i „South Dakota" miały okazję walczyć z Japończykami. Wysunięcie do przodu wszystkich okrętów artyleryjskich z szyków grup lotniskowców było w nocy trudną sprawą. Przede wszystkim powodowało to opóźnienie tempa mar­ szu, lotniskowce bowiem musiały zwolnić do 10 węzłów. Nie tylko z tej przyczyny, ale także z powodów opisanych wyżej nie doszło o godzinie 4.30 do spotkania z Japoń­ czykami. O godzinie 7.10 kolejny meldunek lotniczy lokali­ zował przeciwnika, ale znowu błędnie podawał koordyna­ ty. Według niego siły Ozawy powinny być oddalone o 15 mil, podczas gdy w istocie znajdowały się o ... 150! Żądny rychłej bitwy Mitscher szedł teraz z prędkością 20 węzłów. Nie czekając na meldunek lotniczy, podniósł w powietrze samoloty do pierwszego uderzenia między 5.40 i 6.00, wysyłając jednocześnie samoloty rozpoznawcze, pragnął bowiem uniknąć zwłoki spowodowanej startem po do­ strzeżeniu nieprzyjaciela. Pomysł był dobry pod warun­ kiem, że krążącym przed jego zespołem maszynom nie zabrakłoby paliwa w razie jakiegoś opóźnienia. We wszyst­ kich więc grupach operacyjnych Zespołu Operacyjnego 38 jeden po drugim samoloty wzbijały się w szarzejące niebo, na którym jeszcze migotały gwiazdy. W powietrze poszło 60 myśliwców, 65 bombowców i 55 samolotów torpedo­ wych. Samoloty nie otrzymały jeszcze ponownej lokalizacji celu i krążyły w powietrzu, oczekując na upragnioną wia­ domość. Słońce wzeszło po krótkiej jutrzence o 6.30 i w dalszym ciągu wyczekiwano na finalny meldunek. Mitscher i jego 4

S h e r m a n , op. cit., s . 295.

sztab przeżywali najwyższe napięcie, oczekując na tych kilka decydujących słów z eteru. Przed nimi na horyzoncie nic się nie działo, a z krążących samolotów gotowych do uderzenia i mogących obserwować cel znajdujący się w od­ ległości kilkudziesięciu mil, widać było na północy tylko puste morze. Dwóch oficerów rozpoznania w sztabie Mit­ schera, porucznicy E. C. Cheston i B. R. White, utrzymy­ wało uporczywie, że japońskie lotniskowce znajdują się jednak na wschód od wyznaczonych samolotom sektorów rozpoznania i uzyskawszy wreszcie zgodę, skierowali klucz czterech myśliwców na wschód od linii północ-południe. Rezultat nie dał na siebie długo czekać. O godzinie 7.35 piloci dostrzegli siły Ozawy! Znajdowały się one w namia­ rze 015 stopni od sił Mitschera, w odległości około 140 mil. ATAKOWAĆ!

Od tej chwili obaj piloci zaczęli naprowadzać samoloty przeznaczone do pierwszego uderzenia. W ciągu godziny od ostatecznego zlokalizowania przeciwnika piloci ataku­ jących maszyn dostrzegli długie białe ślady torowe japoń­ skich okrętów, które widząc nadlatujące samoloty zwięk­ szyły prędkość do 24 węzłów. Japończycy byli niemal w komplecie: cztery lotniskowce z wyróżniającym się potę­ żnym „Zuikaku", dwa pancerniki z ogromnymi pomos­ tami bojowymi i pokładami na rufie, trzy lekkie krążow­ niki i osiem niszczycieli, razem siedemnaście okrętów dys­ ponujących - jak miało się wkrótce okazać - potężną obroną przeciwlotniczą. Grupami powietrznymi samolotów, które wystartowały z pokładów poszczególnych grup lotniskowców, dowodzili: - kmdr ppor. David N.C. Campbell samolotami z grupy lotniskowców kontradm. Shermana; - kmdr ppor. William Ellis samolotami z grupy kontr­ adm. Bogana; - kmdr ppor. Daniel Smith samolotami z grupy lotnis­ kowców kontradm. Davisona. Wkrótce Mitscher złamał ciszę radiową, przesyłając roz­

kaz do MacCambella: „90 Rebel * zajmij się tym uderze­ niem i załatw te lotniskowce!" Wyznaczył więc swego asa atutowego, znakomitego lotnika McCampbella, na koor­ dynatora pierwszego uderzenia. Wspomina Smith: „McCamp­ bell uruchomił radio, aby dać Ellisowi i mnie instrukcje. Nie pamiętam dokładnie, co powiedział, ale wiem, że było to: »Idźcie za mną!« Lecz Ellis i ja nie byliśmy dziewicami w tym interesie i wiedzieliśmy, co robić! [...] Odwróciliśmy dzioby samolotów w stronę zespołu ja­ pońskiego i otworzyliśmy w samolotach przepustnice. »Wybierzcie sobie chłopcy po jednym i dajcie im bobu«. Była to jedyna instrukcja, jakiej udzieliłem mojej grupie powietrznej. Pierwsza fala uderzenia przybyła około 8. Osiemnaście przechwytujących myśliwców zostało szybko wykończonych... Chodziło tylko o to, aby uniknąć na kolorowo zabarwionych pocisków przeciwlotniczych Ja­ pończyków, którzy strzelali także z głównych baterii okrę­ tów "5. Walka odbywała się w słonecznym poranku przy niewiel­ kim wietrze i świetnej widoczności. Piloci bombowców i samolotów torpedowych odkryli natychmiast słabość przeciwnika w powietrzu. Również na pokładach lotnis­ kowców i pancerników-hybryd nie widać było przygotowa­ nych do startu maszyn. Potraktowano to zrazu za własny sukces taktyczny - nieprzyjaciel po prostu został zaskoczo­ ny. Prawda miała wyjść na jaw dopiero po walce. Sam Halsey stwierdził, że zdziwił go brak samolotów na po­ kładach i w obszarze powietrznym wokół własnych sił. Kilkunastu myśliwcom japońskim, które zdołały wystar­ tować, udało się zestrzelić jednego „Avengera" i uszkodzić parę innych samolotów, ale po zestrzeleniu kilku maszyn japońskich reszta przezornie się wycofała, nie wykazując ducha walki. Zespół japoński w momencie dostrzeżenia atakujących zmienił kurs na północno-zachodni, następnie na północ­ * Kryptonim McCampbella. Karig, Harris, Manson, op. cit., s. 406.

5

ny. Ozawa trzymał okręty w zwartym szyku wraz z pancer­ nikami. Atakowane jednostki manewrowały, oczywiście, indywidualnie, cały czas prowadząc huraganowy ogień. Lotnikom amerykańskim nurkującym lub schodzącym nad powierzchnię morza do ataku torpedowego wydawało się, że nad nimi i wokół nich pojawiają się nagle na zasadzie cudu technicznego sztuczne cumulusy - tak gęsta była palba Japończyków. Jeden po drugim nurkowały „Helldivery" - McCamp­ bell skierował swoje bombowce z lotniskowca „Essex" w stronę lekkiego lotniskowca japońskiego. Był to „Chitose", przerobiony nie tak dawno z okrętu-bazy wodno­ samolotów. Bombowce nurkujące, które krążyły szykując się do walki, runęły na „Chitose" i jeden po drugim zadały osiem trafień bombami półtonowymi. Interwencja samolo­ tów torpedowych nie była potrzebna. McCampbell tak o tym powie: „Ponieważ prowadziłem cały atak, nasza grupa znajdowała się na czele; gdy pode­ szliśmy, jeden lotniskowiec wyszedł z szyku, tak jakby zamierzał wyrzucić samoloty. Posłałem więc grupę w jego stronę - bombowce, które atakowały, narobiły takiego mętliku, że odwołałem samoloty torpedowe i skierowałem je w stronę pancernika. Lotniskowiec zatonął w ciągu 15 minut [...]”6 Mimo polecenia McCampbella dwóm albo trzem pilo­ tom nie można było wyperswadować żądzy dobicia okrętu japońskiego i wsadzili mu w burty swoje torpedy. „Chito­ se" był pierwszym z japońskich lotniskowców, który zato­ nął. Nadchodziła godzina 9.37 i atak rozwijał się na pełnych obrotach. Powietrze słonecznego poranka wypełniały strasz­ liwe detonacje, niebo usiane było tysiącami obłoczków eksplozji. Fontanny wody wytryskiwały od eksplodujących w morzu bomb. „Zuiho", który usiłował wyrzucić w po­ wietrze resztkę samolotów, został trafiony w pokład star­ towy. Flagowy „Zuikaku" otrzymał cios torpedą, po któ­ 6

Tamże.

rym nabrał sześciostopowego przechyłu; zamilkła także radiostacja, wydarzenie szczególnie dotkliwe i niepomyślne dla dowódcy siłjapońskich, który kierował walką z pomos­ tu na „Zuikaku". Ponieważ lotniskowiec stawał się coraz bardziej niesterowny, Ozawa postanowił o godzinie 11.00 przenieść swą flagę na nowoczesny krążownik „Oyodo". Również w czwarty lotniskowiec „Chiyoda" trafiła bomba i zmuszony był zmniejszyć prędkość. Piloci startujący w pierwszym uderzeniu jeszcze atako­ wali Japończyków, gdy Mitscher o godzinie 8.35 podniósł z pokładów 16 samolotów torpedowych, 14 myśliwców i sześć bombowców z okrętów Shermana i Davisona, stanowiących drugą falę ataku. Kiedy maszyny znajdowały się w drodze do celu, radary okrętów Davisona wykryły nadlatujące samoloty japońskie, najwyraźniej pochodzące z lotnisk na lądzie. Bojowy patrol powietrzny już samym swym widokiem i gotowością rozpędził niedoświadczonych Japończyków, którzy rzucili się do ucieczki - signwn temporis w japońskim lotnictwie! Piloci drugiej fali ataku byli naprowadzani przez wetera­ nów boju, którzy dodatkowo udzielali im potrzebnych informacji. Zanim wszakże zdążyli zabrać się do krwawej roboty, eskplodował i zapadł się w morze niszczyciel „Akizuki". McCampbell tak podsumował pierwszą fazę walki: „By­ łem nad celem prawie trzy godziny, przydzieliliśmy każdej grupie lotniskowiec i wszystkie cztery jednostki zostały trafione". Sukces był więc ogromny. Spełniało się marzenie Hal­ seya - wróg, choć znajdował się w ogromnym zamieszaniu, manewrował jak szalony, aby uniknąć ciosów i odgryzał się przy tym, jak mógł, ze swej broni przeciwlotniczej. Piloci drugiej fali ataku trafili tymczasem ponownie lotniskowiec „Chiyoda", unieruchamiając go całkowicie. Pancernik „Hyuga" o godzinie 10.18 usiłował go wziąć na hol, ale w powietrzu ukazały się maszyny trzeciej fali ataku i pan­ cernik musiał zająć się nimi oraz obroną własnej pancernej skóry. Koło trafionego lotniskowca pojawiły się lekki krą­

żownik „Isuzu" i niszczyciel „Maki" które zaczęły przej­ mować załogę, wkrótce jednak ich misja z racji nowych ataków została poniechana. Tymczasem kolejne trafienie ugodziło lekki krążownik „Tama" i zredukowało jego prędkość do 13 węzłów. Trzecie uderzenie zostało wyprowadzone potężnymi siła­ mi dwustu samolotów, z czego trzy czwarte pochodziło z pierwszego ataku. Koordynator trzeciego uderzenia, któ­ re zmierzało nad akwen walk między godziną 11.00 i 12.00, kmdr ppor. T. H. Winters otrzymał opis sytuacji od dowódcy eskadry myśliwców z lotniskowca „Belleau Wood". Piloci tych maszyn, mając wystarczający zapas pali­ wa, obserwowali ciężko naciskanego przeciwnika. Dowód­ ca eskadry poinformował Wintersa, że uszkodzone, ale idące z prędkością 20-25 węzłów lotniskowce „Zuikaku" i „Zuiho" szły na północ prowadzone przez niszczyciel typu Akizuki w towarzystwie trzech niszczycieli osłaniają­ cych je ze skrzydła. Tył ugrupowania ubezpieczał pancer­ nik typu „Ise". Za tym zespołem w odległości 20 mil szedł wolno, pozostawiając za sobą ślad ropy, lekki krążownik „Tama", a za nim, oddalony o 5 lub 6 mil, znajdował się zastopowany lotniskowiec „Chiyoda", wokół którego krą­ żyły pancernik i uszkodzony niszczyciel. Prawie 10 mil z tyłu wykonywał cyrkulacje nieuszkodzony krążownik, a trzeci krążownik („Tama") podobnie jak pierwszy - zo­ stawiał za sobą ślad ropy. Za tymi wszystkimi grupami znajdował się w odległości 10 mil nieruchomo stojący nisz­ czyciel. Kmdr Winters miał więc czternaście celów godnych uwagi, ale przede wszystkim dysponował najpotężniejszą siłą powietrzną, liczącą prawie 200 samolotów. Główne ugrupowanie znajdowało się w tym czasie 100 mil od lotniskowca „Lexington" idącego na czele szyku Mitschera. Japończycy znajdowali się w namiarze 351 stopni, czyli prawie dokładnie na północ od niego. Winters ze swoim skrzydłowym przeleciał nad uszkodzo­ nymi okrętami, nie zwracając na nie szczególnej uwagi: zmierzał w stronę głównego ugrupowania Ozawy. Poinfor­ mował Mitschera o tym co ujrzał, i usłyszał w odpowiedzi: „Zatop lotniskowce!"

Chwilę poświecił na sprawdzenie kursu i prędkości ce­ lów, po czym rozkazał grupom powietrznym z „Lexingtona", „Langleya" i „Essexa" uderzyć na „Zuikaku" i „Zuiho". Warunki atmosferyczne nieco się od rana zmie­ niły, z korzyścią zresztą dla szykujących się do ataku pilotów - pojawiły się grupki cumulusów dość gęstych, by się w nich ukryć przed nurkowaniem. Nurkujące z gwizdem i wyciem samoloty napotkały straszliwą barierę ognia przeciwlotniczego, któremu doda­ wały niesamowitości pociski o zabarwionych ładunkach, stwarzając groźny, a zarazem bajkowy obraz. „Helldivery" z „Lexingtona" wsadziły w szybkiej sekwencji kilka pół­ tonowych bomb w pokład startowy „Zuikaku", a samolo­ ty torpedowe niemal jednocześnie zadały mu trzy ciosy w część podwodną okrętu. „Zuikaku" zaczął pogrążać się w morzu - o godzinie 14.14 przewrócił się i zniknął z powierzchni. Winters stwierdził, że szedł pod wodę „ze swą ogromną banderą - 50 stóp kwadratowych"... Tak zniknął ze sceny jeden z najgroźniejszych okrętów japońskich, weteran bitew na Morzu Koralowym, koło Wysp Salomona, pod Santa Cruz oraz na Morzu Filipińskim. „Zuiho" po ataku samolotów z „Essexa" i części maszyn z „Langleya" (druga część atakowała także „Zuikaku") zaczął się palić, ale załoga opanowała pożary i lotniskowiec mknął dalej na północ. Samoloty z grupy Shermana mszy­ ły w drogę powrotną, natomiast maszyny z lotniskowców grupy Davisona Winters skierował do wykończenia umy­ kającego „Zuiho". Sam Winters miał zresztą samolot uszkodzony odłamkami, ale dawał sobie jakoś radę. 40 maszyn zaatakowało lotniskowiec o 13.10, większa jeszcze grupa „przyłożyła" mu dwadzieścia minut później i widać było, że tym razem nie ma już szans wobec rozmiaru zniszczeń i strat. Mimo wściekłego ognia przeciwlotniczego w trzecim ataku Amerykanie nie ponieśli strat. Jeden z młodych pilotów po powrocie na pokład „Lexingtona” wdrapał się na flagowy pomost Mitschera i wykrzyknął: „Walnąłem w lotniskowiec! Walnąłem w lotniskowiec!"

Po tym ataku jednostki asystujące lotniskowcowi „Chiy­ oda" ostatecznie pozostawiły go ponuremu losowi. Winters ocenił wyniki ataku i przekazał je przez radio Mitscherowi, który zapewne w tym momencie byłjuż nieco zrelaksowany. O godzinie 13.15 podniósł ze swych lotnis­ kowców samoloty do czwartego uderzenia. Osiągnęły one cel około 14.45. Główne siły Ozawy znajdowały się teraz 30 mil w przodzie i na nich skupili uwagę piloci. 27 samolo­ tów naprowadzonych przez nowego koordynatora ataku, kmdr. ppor. Malcolma T. Wordella, uderzyło w „Zuiho", ładując w uszkodzony lotniskowiec kilka ciężkich bomb i trzy torpedy. „Zuiho" miał definitywnie dość, ku satys­ fakcji tych pilotów, którzy wiedzieli, że brał udział w zato­ pieniu „Horneta" w bitwie pod Santa Cruz. O godzinie 15.27 „Zuiho" płonący i potrzaskany rozpoczął swą ostat­ nią podróż na dno. Piąte uderzenie wyprowadził Mitscher o godzinie 16.10. 96 samolotów, naprowadzonych rówrnież przez Wordella, atakowało głównie pancernik „Ise", ale bez większego efektu. Mimo 34 bliskich trafień nieustępliwie wykonywał swoje bojow'e zadanie. Atakujący podkreślali wzorowre manewrowanie okrętem (dowodził nim kontradm. N. Nakase) i znakomitą obronę przeciwlotniczą. Ostatni, szósty atak wyprowadzony o godzinie 17.10 w sile 36 samolotów nie osiągnął już nic, najprawdopodob­ niej dawało o sobie znać zmęczenie fizyczne i nerwowe pilotów po całodziennym boju i ciężkich walkach z ze­ społem Kurity poprzedniego dnia. Piloci meldowali co prawda o zadaniu 22 trafień jed­ nemu pancernikowi i jeszcze kolejnej jednostce, ale infor­ macje te były absolutnie przesadzone. Według świadectw japońskich tylko jedna bomba trafiła w „Ise", a kmdr Toshikazu Ohmae, szef sztabu Ozawy, nisko ocenił skute­ czność ostatnich ataków. Trudno się było temu dziwić po dwudniowych ciężkich walkach przeciw Kuricie i Ozawie. Wytrzymałość lotników miała też swoje granice. Mitscher wykonał łącznie 527 lotów bojowych, z czego 201 samolotami myśliwskimi. Zmasowany atak przyniósł

wyeliminowanie z akcji czterech japońskich lotniskowców - broni, której obawiano się najbardziej, oraz jednego niszczyciela. Reszta należała do okrętów, którym wyzna­ czono zadanie dokończenia roboty. Na ostatecznym wyniku bitwy zaciążyły jednak wyda­ rzenia na południu, nad którymi nikt po stronie amerykań­ skiej nie miał władzy. O KROK OD OSTATECZNEGO ZWYCIĘSTWA

W czasie gdy atak przeciw lotniskowcom Ozawy rozwijał się na pełnych obrotach i nad potężnym zespołem pancer­ ników mknęły w stronę przeciwnika kolejne fale samolo­ tów, radiostacja Halseya na pancerniku „New Jersey” otrzymała sygnał, który zelektryzował wszystkich i napełnił serca czarnymi przeczuciami. Wiceadm. Kinkaid, dowódca 7 Floty, informował głosem skrywającym głębokie wzru­ szenie, że pancerniki i krążowniki japońskie atakują zespół lotniskowców eskortowych kontradm. Sprague'a na wschód od wyspy Samar. Po godzinie (o 9.22) Halsey odebrał kolejną wiadomość - pancerniki kontradm. Olden­ dorfa, które stoczyły bój z Nishimurą w cieśninie Surigao, nie mają dość amunicji do przeprowadzenia walki artyle­ ryjskiej z zespołem Kurity. Nieco wcześniej, bo o godzinie 9.00, Kinkaid otwartym tekstem przekazał w trybie arcypilnym Halseyowi: „Proszę, aby Lee z maksymalną pręd­ kością podążył w celu osłony Leyte; proszę o natychmias­ towe uderzenie szybkich lotniskowców". Kolejna depesza Kinkaida, wynikająca z komplikującej się sytuacji lotnis­ kowców eskortowych pod wyspą Samar, brzmiała: „Sytua­ cja krytyczna, pancerniki i szybkie lotniskowce potrzebne dla zapobieżenia wejściu nieprzyjaciela do Zatoki Leyte". Halsey już o godzinie 8.48 przekazał sygnał grupie McCaina, znajdującej się w tym momencie ponad 250 mil na południe, by szła na pomoc 7 Flocie, ale sam trzymał w dalszym ciągu główne siły w akcji przeciw Ozawie. 1 o tym poinformował zrozpaczonego Kinkaida. Pomoc McCaina była zresztą problematyczna - tankował jeszcze

paliwo i mógł osiągnąć pozycję do wyrzucenia w powietrze samolotów przeciw Kuricie mniej więcej o 10.30, przy czym atakujące maszyny miałyby do przebycia 335 mil, co zabrało­ by półtorej godziny. A wtedy byłoby zapewne „po herbacie". Tymczasem o rozwoju sytuacji dowiedział się sam Nimitz, najwyraźniej nią zdumiony. Uważał bowiem, że silny zespół wiceadm. Lee pilnuje cieśniny San Bernardino. Przeto o godzinie 10.00 głównodowodzący Flotą Pacyfiku przesłał depeszę, która o mało nie przyprawiła i tak poryw­ czego Halseya o atak serca. Depesza brzmiała: „Indyk idzie do wody. GG od CINPAC. Gdzie jest, powtarzam, gdzie jest Zespół Operacyjny 34, cały świat się zastana­ wia"7. Radiooperator Halseya uznał, że pierwsze słowa mają zmylić ewentualny nasłuch Japończyków, końcowe zdanie natomiast pozostawił w tekście przekazywanym Halseyowi, uważając je za integralną część tekstu. Nawia­ sem mówiąc, były to słowa wzięte z Szarży Lekkiej Bryga­ dy poety brytyjskiego Alfreda Tennysona *. Halsey, prze­ czytawszy depeszę i uznawszy ostatnie słowa za osobistą obrazę, ze wściekłością cisnął czapkę na pokład. W tym momencie jego szef sztabu, kontradm. Robert B. Carney, chwycił go za ramię i powiedział ostro: „Dość, co u diabła jest z panem? Niech się pan weźmie w garść!" Trzęsącymi się rękami Halsey pokazał Carneyowi depeszę -jak Nimitz mógł go tak obrazić! Reakcja Halseya była, oczywiście, wypadkową sytuacji. Był o krok od ostatecznego zniszczenia sił Ozawy, jego pancerniki i krążowniki wysforowane naprzód miały do­ paść i zniszczyć jednostki uszkodzone, a przede wszystkim rozprawić się z pancernikami japońskimi, które - jak na razie - mimo ataków powietrznych były w dobrej formie. I w takim momencie dowiaduje się o ciosach w postaci sygnałów z południa - plan generalny bitwy bierze przynaj­ * 1809-1892, Tennyson był też autorem pięknego wiersza Poland (1830) napisanego pod wpływem wydarzeń powstania listopadowego. Mikołaja I nazywa w nim „Barbarzyńcą Wschodu", a rodakom wyma­ wia, że nic dla Polski nie robią. 7 H a l s e y , B r y a n , op. cii., s. 861.

mniej częściowo w łeb! Dlatego Halsey przez prawie trzy godziny zwlekał z nową decyzją, narzuconą mu przez dramat na południu. JEDNAK NA POŁUDNIE

„Wszyscy staliśmy na palcach na pomoście flagowym, oczekując ukazania się w każdej minucie japońskich masz­ tów nad horyzontem" - wspomina jeden z oficerów sztabu Halseya. Minęły już prawie trzy godziny od otrzymania alarmującego wezwania na pomoc rzuconego w eter o 8.22 przez wiceadm. Kinkaida, a pancerniki wiceadm. Lee szły wciąż na północ na maksymalnej prędkości odkładając potężne odkosy fal dziobowych sięgające pokładów. Wreszcie o godzinie 11.15 większość okrętów wiceadm. Lee i grupa lotniskowców kontradm. Bogana zaczęły wchodzić w szeroką cyrkulację, która miała je wyprowa­ dzić na kurs południowy, tam, dokąd wzywał Kinkaid - na pomoc znajdującym się w ciężkiej opresji lotniskowcom eskortowym. W momencie wykonywania zwrotu okręty Halseya osią­ gnęły 18 stopień szerokości północnej i przy najlepszych chęciach załóg oraz najwyższej wydajności maszyn mogły podejść po cieśninę San Bernardino dopiero około pierw­ szej w nocy. Halsey mówił później o swojej „złotej okazji" zakoń­ czenia bitwy w wielkim stylu i z ostatecznym porażającym Japończyków wynikiem. Jego ambicją był ostateczny po­ grom sił przeciwnika, a wiec to, co nie udało się Spruance'owi w czerwcowej bitwie z Ozawą. Rozwój sytuacji załamał chwilowo Halseya - mimo ambicji i chęci miał skrępowaną swobodę pytaniem Nimitza o miejsce pobytu swoich okrętów. Dowództwo Floty Pacyfiku obawiało się masakry lotniskowców eskortowych na południu i Halsey musiał zrezygnować z użycia wszyst­ kich sił przeciw Ozawie, a zwłaszcza przeciw pozostałym przy życiu dwóm pancernikom. O godzinie 10.55 nakazał

więc - choć ze złamanym sercem - Boganowi i Lee pójście na południe przeciw Kuricie. W eterze wciąż krzyżowały się wezwania o pomoc, meldunki o zagrożeniu własnych lotniskowców eskorto­ wych, a nawet sił inwazyjnych, o ruchach Kurity, który raz zdawał się zbierać do ataku, a raz zmierzać do ujścia cieśniny San Bernardino. Meldowano też o niskim stanie amunicji na starych pancernikach Oldendorfa, co stawiało pod znakiem zapytania ich użyteczność w ewentualnej walce z siłami Kurity. Halsey wśród tego zamętu radiowych meldunków szedł na południe z sześcioma nowoczesnymi pancernikami i sil­ ną grupą Bogana liczącą pięć lotniskowców. Pancerniki Lee szły na południe z prędkością nie odpowiadającą ich możliwościom - pochód opóźniały niszczyciele osłony, którym kończyło się paliwo. Między 12.00 a 13.45 za­ rządzono tankowanie i całą operację uzupełniania paliwa zakończono późno, bo o 16.22. Wówczas Halsey rozkazał pospieszny marsz na południe najszybszym okrętom sku­ pionym w świeżo sformowanej grupie operacyjnej pod wodzą kontrad. Oscara C. Badgera, która obejmowała najpotężniejsze i bardzo szybkie pancerniki: „New Jersey" i „Iowa", zdolne zmierzyć się z „Yamato", oraz trzy krążowniki lekkie i osiem niszczycieli. Grupa Badgera ruszyła teraz „z kopyta" w stronę cieśniny San Bernardino, prując wody z prędkością 28 węzłów. Od wschodu ubez­ pieczała ją grupa lotniskowców Bogana, gotowa do wy­ rzucenia w powietrze ponad 200 samolotów. Osłaniały ją dwa pancerniki znane nam z bojów u Wysp Salomona: „South Dakota" i „North Carolina”. W ciągu całego dnia jednak horyzont przed pościgiem był pusty - ani śladu po groźnym Kuricie i jego pancer­ nikach! Grupa pościgowa uformowana przez Halseya w celu przechwycenia zespołu Kurity nie napotkała przeciwnika. Sztab był niespokojny - można było przegrać podwójną stawkę: nie znaleźć przeciwnika na południu i oberwać od Ozawy, który wciąż miał swoje pancerniki...

Zapadła noc, która nie przynosiła kontaktu bojowego, tarcze radarów omiatane impulsem były czyste. O północy zespół pościgowy z potężnymi „New Jersey" i „Iowa” na czele znajdował się 40 mil od wejścia do cieśniny San Bernardino. Pancerniki tego dnia wykonały stumilowy marsz na północ, teraz trzystumilowy na południe, aby nie wystrzelić ani jednego pocisku z potężnych dział. Z patrolującego nocnego myśliwca z lotniskowca „Independence" po pół­ nocy nadszedł wreszcie upragniony meldunek o dostrzeże­ niu wroga... niestety, tylko jednej jednostki, nie najwięk­ szej, która najwyraźniej nie była w pełni sił, ale podążała w stronę wejścia do cieśniny. W meldunku przewidywano jej pojawienie się tam na godzinę 01.10. W związku z tym wysunięto do przodu, na 12 mil, zwodowany zaledwie przed rokiem niszczyciel „Lewis Hancock", który w razie potrzeby mógł rozwinąć 37 węzłów. Mimo ciemności wi­ dzialność była dobra, co wyraźnie doceniali obserwatorzy, a powierzchnia morza gładka. O godzinie 0.25 pancerniki i krążowniki wykonały zwrot na południowy wschód i poszły kursem 135 stopni. O go­ dzinie 0.28 „Lewis Hancock" zgłosił kontakt radarowy z nie zidentyfikowaną jednostką w namiarze 188 stopni, odległą o 23 900 jardów. Olbrzymy Halseya dzieliło od potencjalnego przeciwnika 20 mil morskich i cel mógł wejść pod lufy wielkich okrętów za kilkanaście minut, ponieważ według oceny rozpoznającego w przodzie niszczyciela, szły z prędkością 20 węzłów. Kontradm. F. E. M. Whiting otrzymał rozkaz podejścia do przeciwnika silną grupą składającą się z trzech krążowników lekkich i trzech nisz­ czycieli, w tym czasie reszta zespołu wykręciła na kurs 90 stopni, aby „zejść z linii ciosu". Whiting, dostrzegłszy przeciwnika, położył się na kurs zachodni i według wskazań radaru otworzył ogień ze swych bardzo bogatych w artylerię krążowników do celu znajdującego się w odległości 17 000 jardów. Po pięciu minutach kazał przerwać ogień, aby zorientować się w sy­ tuacji. Japoński niszczyciel „Nowaki", bo on to był, nie

zdołał oddać strzału i zmniejszył już prędkość prawie o połowę - widać było, że płonie. Krążowniki wznowiły ogień z niszczącym skutkiem - „Nowaki" palił się od dziobu do rufy i wkrótce zastopował. Do płonącej jedno­ stki podeszły na odległość 4400 jardów niszczyciele „Mil­ ler" i „Owen". Ten drugi wystrzelił pięć torped bez widocz­ nego wszakże skutku. Teraz obydwa niszczyciele wkroczy­ ły do akq'i artyleryjskiej, która trwała do godziny 1.10, kiedy to japońskim niszczycielem targnęła potężna eksplo­ zja. O godzinie 1.35 po ponownym ostrzelaniu nastąpił kolejny wybuch. „Nowaki" zakończył morski żywot straszliwą erupcją ognia, który go pochłonął. Dla strony japońskiej był to dramat podwójny - wraz z załogą niszczyciela zginęli wyłowieni z wody przez ten okręt rozbitkowie z krążownika „Chikuma", który wcześ­ niej uległ u brzegów wyspy Samar ciosom kontratakujące­ go lotnictwa lotniskowców eskortowych. BIADA TRAFIONYM...

Podczas gdy Halsey kierował poważną część swych sił na południe, aby stawiły czoło groźnemu wciąż Kuricie, wy­ dzielił jednocześnie cztery krążowniki i dziewięć niszczycieli pod dowództwem kontradm. Laurence'a T. DuBose'a, by towarzyszyły pozostałym na kierunku północnym lotnis­ kowcom. Miał na względzie przede wszystkim to, by wy­ dzielone okręty zajęły się dobiciem jednostek japońskich uszkodzonych przez broń powietrzną. Początkowo kontr­ adm. Sherman miał zamiar zlecić im oryginalną misję wzięcia na hol ciężko uszkodzonego czwartego lotniskowca japońskiego, ale Mitscher zdecydowanie tę propozycję od­ rzucił. Według jego zamiarów kontradm. DuBose miał się wysunąć na północ przed obie grupy lotniskowców i zająć okaleczonymi jednostkami japońskimi. Lotniskowce były i tak już bardzo blisko, bo 60 mil od Japończyków, i Mitscher nie zamierzał ryzykować niespodzianki ze strony japońskich pancerników-hybryd „Ise" i „Hyuga", które w dobrej formie wciąż utrzymywały się na powierzchni.

DuBose nie był zanadto zachwycony perspektywą dzien­ nego starcia swych krążowników z japońskimi pancer­ nikami i dał temu wyraz w rozmowie z Mitscherem przez radiotelefon. Wątpił, czyjego krążowniki mogą opanować sytuację na północy: gdyby nieprzyjaciel potrafił zmon­ tować akcję obu pancerników, to mogłoby być gorąco również jego krążownikom. Po czym dodał pojednawczo: „Jeśli uważa Pan, że jest to możliwe, to załatwimy to". O godzinie 14.29 DuBose ze swymi krążownikami i nisz­ czycielami ruszył na północ z prędkością 25 węzłów. Kontradmirał miał swą flagę na krążowniku lekkim „San­ ta Fe". Niszczycielami dowodził kmdr C. R. Todd. Grupie przydzielono bojowy patrol powietrzny składający się z czterech samolotów i obiecano wysłać dwa nocne myśliw­ ce z lotniskowca „Essex" po zapadnięciu zmroku. Krążow­ niki wyrzuciły ze swych katapult sześć wodnosamolotów, których zadaniem było poszukiwanie zestrzelonych lot­ ników. Mniej więcej po godzinie grupa DuBose’a weszła na akwen usiany wielkimi plamami ropy. Było to świadectwo niedawnych ataków lotnictwa i klęski japońskich okrętów. Wkrótce niszczyciel „Cotten", naprowadzony przez obser­ watorów powietrznych, odnalazł i podniósł z wody dwóch lotników, którzy unosili się na tratwach. Niszczyciele „Callaghan" i „C. K. Bronson" wyłowiły dwóch kolejnych pilotów. Dowódca grupy powietrznej lotniskowca „Lexington", kmdr ppor. Winters, który niezmordowanie koordynował działania przeciw okrętom Ozawy, wracał już na swój okręt około godziny 16, gdy ujrzał krążowniki DuBose'a na horyzoncie w odległości 20 mil. On sam w tym momen­ cie znajdował się nad niedobitym japońskim lekkim lotnis­ kowcem, tkwiącym nieruchomo na gładkiej powierzchni morza. Niezwłocznie przekazał pozycję japońskiego okrętu i namiar w stosunku do grupy DuBose'a, upewnił również dowództwo zespołu, że w pobliżu nie ma japońskich pan­ cerników. Wkrótce obserwatorzy amerykańscy ujrzeli płaskopo-

kładowy okręt bez „wysepki" pomostu. O godzinie 16.25 krążownik „Wichita" i uczestnik niefortunnej bitwy pod Tassafaronga „New Orleans" otworzyły ogień z odległości około 18 000 metrów. Lekkie krążowniki „Santa Fe" i „Mobile" zaczęły strzelać z odległości 13 500 metrów. Lotniskowiec początkowo odpowiadał, ale wkrótce za­ milkł. Po półgodzinnym ostrzeliwaniu „Chiyoda" zdawał się jedną wielką masą ognia i dymu. DuBose wstrzymał ogień krążowników, z wyjątkiem „New Orleans", i skiero­ wał do ataku torpedowego niszczyciele idące z prawej burty szyku krążowników. Zanim jednak zdołały „wbić swą mizerykordię", lotniskowiec przewalił się przez burtę i poszedł w głębinę. Nie ratowano rozbitków. DuBose, nie zatrzymując się, szedł wciąż na północ, przeczesując morze. O godzinie 18.40 nocne myśliwce z lot­ niskowca „Essex" naprowadziły go na grupę trzech japoń­ skich niszczycieli, z najnowocześniejszym, mającym prawie 3000 ton wyporności „Hatsuzuki". Z powietrza czuwał nad ich marszem dowódca 44 grupy powietrznej lotnis­ kowca „Langley" kmdr ppor. VI. T. Wordell - zarazem dowódca grupy myśliwskiej liczącej 25 maszym. Niewiele ponad dwie godziny po zatonięciu lotniskowca „Chiyoda" nocne myśliwce z „Essexa" napotkały trzy niszczyciele japońskie. Wśród nich wyróżniał się rozmiarami jeden o nowoczesnym kształcie - z czterema wieżami artyleryj­ skimi. Był to „Hatsuzuki", bratni okręt niszczyciela „Akizuki", który poszedł na dno opodal przylądka Engańo. Wordell przekazał przez radio DuBose'owi namiar na grupę niszczycieli - 325 stopni. Odległość od owych trzech okrętów miała wynosić 35 mil. W raportach nocnych myśliwców „Hatsuzuki" występował jako lekki krążownik, zapewne dzięki swej impresyjnej sylwetce. Wielka jego zaleta polegała jenak na braku ruchu - zapewne był zajęty wyławianiem japońskich rozbitków z wody. Wkrótce „Hatsuzuki" pojawił się na ekranach radaro­ wych krążownika „Santa Fe" w postaci plamki wybłysku świetlnego, który niedługo wykazał szybki ruch ku pół­ nocy. Przeciwnik uchodził! W tej sytuacji DuBose dał

o 18.51 lekkim krążownikom rozkaz otwarcia ognia do dwóch bliższych celów, a ciężkim do oddalającego się celu. Do niszczyciela „Hatsuzuki", który tymczasem powiększył prędkość do 30 węzłów, zaczął strzelać ciężki krążownik „Wichita". Jeden z mniejszych niszczycieli japońskich, znajdujący się bliżej szyku okrętów DuBose, odpowiadał ogniem - i jego pociski plasowały się blisko krążownika „Mobile". W trakcie pościgu „Hatsuzuki" dwukrotnie - jak wykazywał radar - zajmowały pozycję do ataku torpedowego przeciw ścigającym, i dwukrotnie DuBose wykonał uniki. Wracając na kurs pościgu, DuBose nad­ rabiał odległość i o godzinie 19.15 wysłał cztery nisz­ czyciele, aby wykonały atak torpedowy, podczas gdy krą­ żowniki z rzadka tylko ostrzeliwały przeciwnika. Atak torpedowy okazał się skuteczny i „Hatsuzuki", najwyraź­ niej trafiony, znacznie zmniejszył prędkość do 17, a potem do 10 węzłów. Trzymał się jednak dzielnie i mimo pożarów odstrzeliwał się przez dwadzieścia minut. Krążowniki tym­ czasem podeszły na odległość 6000 jardów, wystrzeliły pociski oświetlające, w których blasku zmasakrowały nisz­ czyciel lawiną granatów. O godzinie 20.59 nastąpiła po­ tworna eksplozja, kładąca kres istnieniu japońskiej jedno­ stki. Todd, dowódca niszczycieli, przekazał do dowódcy gru­ py swoje rozczarowanie : „Zostaliśmy oszukani - zatonął!" Na co DuBose odpowiedział sardonicznie: „Łamie nam to serce..." DuBose po obliczeniach mających określić szansę do­ ścignięcia pozostałych wykrytych okrętów nieprzyjaciela z dalszej akcji zrezygnował ze względu na niski stan paliwa na niszczycielach i wykonał zwrot na południowy wschód, aby spotkać się z własnymi lotniskowcami. Z dokumentów japońskich i wypowiedzi samego Ozawy wiadomo, że gru­ pa DuBose'a miała przy tym trochę szczęścia. Otóż Ozawa, dowiedziawszy się o walce ruszył o godzinie 20.41 na pomoc, biorąc z sobą dwa pancerniki-hybrydy, krążownik „Oyoda" i niszczyciel. Wynik ewentualnego starcia nie byłby zapewne zbyt korzystny dla zespołu amerykańskie­

go, gdyż walczyłaby waga ciężka z - powiedzmy - półśrednią. Zatopienie „Atsuzuki" było finalną akcją nawodną w wal­ ce z zespołem Ozawy, reszta miała się rozegrać pod wodą. FINAŁ PODWODNY

Okręty podwodne dowódcy zespołu operacyjnego 17 Floty Pacyfiku wiceadm. Charlesa A. Lockwooda trzymały się z dala od akwenów bitew. Wiceadmirał miał pod swymi rozkazami 22 okręty podwodne w siedmiu grupach ochrzczonych fantazyjnymi nazwami, na przykład „Wilki Wogana", „Rajdery Roacha", „Potwory Blakeleya" czy „Rębacze Clareya" (nazwiska dowódców grup). Otóż wi­ ceadm. Mitscher, po południu tego historycznego dnia (25 października), uprzedził wiceadm. Lockwooda, że oczekuje walki z przeciwnikiem wieczorem około godziny 20 na pozycji 20 stopni i 30 minut szerokości północnej i między 126 i 127 stopniem długości wschodniej. Podał również w przybliżeniu niedaleki akwen, gdzie zestrzelono sześciu pilotów, którzy mogli być uratowani właśnie przez okręty podwodne. Mitscher w depeszy do Lockwooda wyraził ufność, że upora się z trzonem sił Ozawy. „Mamy nadzieję ich dostać - sygnalizował - ale jeśli nie, to nie pozwólcie im wrócić do Japonii". Lockwood już 24 października wysłał z portu Tanapag na Saipanie dwie grupy okrętów podwodnych - zespół kmdr. ppor. J. P. Roacha w składzie „Haddock", „Tuna" i „Halibut" oraz zespół kmdr. ppor. Bernarda A. Clareya w składzie „Pintado", „Jallaco" i „Atule" - na dozór w cieśninie Luzon. Rano 25 października nakazał im ze zwiększoną prędkością pójść w rejon dozorowania, zamarkowany zresztą później przez Mitschera. O godzinie 18.30 „Rębacze Clareya" zajęli linię dozoru wzdłuż równoleż­ nika 20 stopni i 30 minut szerokości północnej utrzymując odległość 20 mil między okrętami, a „Rajderzy Roacha" uplasowali się na zachód od tej grupy w odstępach 15-milowych. I właśnie okręty Roacha znajdowały się najbliżej

trasy marszu Ozawy na północ pod wieczór 25 paździer­ nika. Na okrętach podwodnych słyszano dalekie eksplozje, a nawet w radiostacjach uchwycono rozmowy pilotów maszyn, które atakowały Japończyków. Z „Halibuta", oceanicznego okrętu podwodnego, tuż przed zachodem słońca o godzinie 17.40 ujrzano na krańcu horyzontu potężne nadbudówki pancernika „Ise". Odległość wynosiła około 28 000 metrów i szybko się zmniejszała. „Halibut" poszedł w zanurzenie i wyszedł na pozycję ataku. Dowódca kazał odpalić torpedy z wyrzutni dziobowych, i wszyscy, jak jeden mąż, przysięgali potem, że słyszeli pięć eksplozji. Gdy jednak po godzinie „Halibut" wyszedł na powierzch­ nię, morze było puste, a właściwie prawie puste, bo w zna­ cznej odległości dostrzeżono coś, co wyglądało na kadłub okrętu unoszący się kilem do góry - przynajmniej tak wyglądało to w świetle księżyca, ale równie dobrze mogło być dużym wielorybem. Faktem jest, że „Halibut" mimo sprzyjającej okazji nie popisał się i „Ise" w dobrej formie pruł w tym czasie fale daleko na północy. Także drugi okręt tej grupy - „Haddock" - usiłował ścigać dostrzeżone dwa japońskie pancerniki, ale bez efek­ tu. Marynarze mówili potem o „rozczarowaniu grubym na stopę na pokładzie okrętu". Wielki moment nadchodził dla „Rębaczy Clareya". Praw­ dę mówiąc, pamiętali słowa swego dowódcy Lockwooda o szansie życiowej i wezwaniu: „Idźcie i weźcie ich!" Szansa miała przypaść oceanicznemu okrętowi podwod­ nemu „Jallao" - jednostce rzec można „spod igły", bo trzymiesięcznej - która niewiele słonej wody zdążyła po­ smakować. Jej dowódca J. B. Icenhower o godzinie 20.40 otrzymał wiadomość o kontakcie radarowym z japońską niewątpliwie jednostką znajdującą się w odległości 27 000 jardów. Cel przesuwał się z prędkością 16 węzłów. Tym­ czasem do „Jallao" podszedł bratni „Pintado", który ope­ rował dotychczas o 20 mil na zachód i również dostrzegł przeciwnika. O godzinie 22.42 Icenhower zanurzył swój okręt, gotując się do ataku. W peryskopie widział rosnący

cel spowity światłem księżycowym. W powierzchniowych refrakcjach obiekt wydawał się „wielki jak budynek Pen­ tagonu", w istocie był to stary już krążownik japoński o wyporności 5100 ton, z dynamiczną dość sylwetką chara­ kterystyczną dzięki trzem kominom. Icenhower kazał od­ palić wyrzutnie dziobowe, ale wszystkie trzy wystrzelone torpedy chybiły. „Jallao” wykonał pod wodą zwrot i wy­ strzelił o 23.05 godzinie salwę z trzech wyrzutni rufowych ze znakomitym tym razem wynikiem. W artyleryjskim strzelaniu byłby to strzał bezpośredni - cel znajdował się w odległości 600 metrów! Dowódca „Pintado", który ob­ serwował akcję przez swój peryskop, widział trafienia tor­ ped: pierwszej w śródokręcie, drugiej pod tylnym masztem i trzeciej w część dziobową. Ujrzał, jak japoński krążownik pęka i pogrąża się w falach. Był to lekki krążownik „Tama", uszkodzony bombami w ataku powietrznym lot­ nictwa pokładowego, ostatni okręt Ozawy, który został zatopiony w tej bitwie: 320 mil na północny wschód od przylądka Engańo, o godzinie 23.10. Gdy „Jallao" wynurzył się po półgodzinie, załadowaw­ szy uprzednio swoje wyrzutnie, morze było puste... PRÓBA PODSUMOWANIA POCZWÓRNEJ BITWY

Historycy są zgodni co do tego, że poczwórna bitwa, która rozwinęła się po lądowaniu Amerykanów w zatoce Leyte, miała przełomowe znaczenie dla dalszych działań morskich przeciw Japonii. Halseyowi i Kinkaidowi udało się to, co nie udało się w pełni Spruance'owi: pogrom jednostek nawodnych przeciwnika. Wielu jednak podkreśla kluczowe znaczenie dwóch wydarzeń poprzedzających bitwę: walki na Morzu Filipińskim, w których zginęło pokładowe lot­ nictwo japońskie oraz pod Formozą, gdzie polegli ostatni piloci japońscy, którzy dawali sobie radę w powietrzu. Zespoły floty japońskiej nie miały więc osłony lotnictwa morskiego i ich misje upodabniały się do misji kamikaze. Dowódcy i załogi okrętów amerykańskich pokazali się z jak najlepszej strony, zarówno w nocnym starciu w cieś­

ninie Surigao, o niemal podręcznikowym przebiegu, jak i w dramatycznej bitwie pod wyspą Samar, w której jednostki nie przystosowane do takiego sposobu walki stawiły czoło głównym morskim siłom Japończyków. Lot­ nictwo morskie ponownie zaprezentowało swą potęgę w bitwach na morzu Sibuyan i koło przylądka Engano, zadając nieprzyjacielowi druzgocące straty. Słabą stroną działań, ujawnioną wówczas, gdy Halsey powziął decyzję o opuszczeniu cieśniny San Bernardino, był brak wspólnego dowodzenia 3 i 7 flotami. Wspólne dowództwo uchroniłoby zapewne flotę amerykańską od dramatu koło wyspy Samar. Japończycy walczyli ze zwykłą zaciętością i uporem, ale technicznie byli „pod kreską", mając gorszy od przeciw­ nika radar, słabą ogólnie łączność. Wykonywali plan ope­ racji morskich na ogromnych przestrzeniach, wymagający precyzyjnego zgrania czasu - co się udaje na ogół tylko w podręcznikach. Amerykańscy historycy wysoko oceniają Ozawę, ganiąc ostro Kuritę, który nie wykorzystał swej wielkiej szansy koło wyspy Samar. Ogólnie biorąc, Amerykanie popełnili mniej błędów od swych przeciwników. A stary podręcznik taktyki morskiej bardzo wnikliwie poucza: „Omyłki są rzeczą normalną, błędy rzeczą zwykłą; wiadomości rzadko kompletne, często niedokładne i wprowadzające w błąd". Dla Japończyków morska bitwa o Leyte nie stała się Termopilami, po których przyszło zwycięstwo. Była to klęska ostateczna, flota nie miała portów, z których mogła­ by wyruszyć jeszcze raz, nie miała też paliwa. Dołączona poniżej tabelka strat obu stron może wyraziś­ ciej uzmysłowić rezultaty bitwy: Japończycy 3 pancerniki: „Musashi", „Yamashiro", „Fuso"; 4 lotniskowce: „Zuikaku", „Chitose", „Chiyoda", „Zuiho"; 6 krążowników ciężkich: „Atago", „Maya", „Chokai", „Chikuma", „Suzuya", „Mogami";

4 krążowniki lekkie: „Tama", „Noshiro", „Abukuma", „Kinu" (zatopiony przez lotnictwo na Filipinach); 9 niszczycieli: „Wakaba”, „Yamagumo", „Michishio", „Asagumo", „Hatsutsuki", „Akitsuki", „Nowake", „Hayashimo", „Uranami" (wśród nich dwa zatopione na Filipi­ nach poza głównymi formacjami). Amerykanie 1 lotniskowiec: „Princeton"; 2 lotniskowce eskortowe: „Gambier Bay", „St. Lo"; 3 niszczyciele lub niszczyciele eskortowe: „Johnston", „Hoel", „Samuel B. Roberts"; 1 okręt podwodny 1 kuter torpedowy Japończycy stracili ogółem 305 710 ton, czyli około 45 procent tonażu okrętów biorących udział w bitwie, Amery­ kanie tylko 36 600 ton - 2,8 procent. Ale nie same procenty strat, lecz także stosunek owych strat do liczby i tonażu okrętów, który pozostał obu flotom, był decydujący dla określenia sytuacji powstałej po bitwie. I choć Japończykom udało się uratować cztery pancerniki i dwa pancerniki-lotniskowce, to bez efektywnej „oprawy" okrętów innych klas nie reprezentowały one dawnej siły. Ozawa pytany po wojnie o znaczenie poczwórnej bitwy, odpowiedział: „Po tej bitwie siły nawodne stały się ściśle siłami pomocniczymi, tak więc musieliśmy opierać się na siłach lądowych, atakach specjalnych (kamikaze) i siłach lotniczych."8 Mocniej określił to nowy minister marynarki adm. Yonai, który wyznał: „Czułem, że to koniec [...] Nasza poraż­ ka pod Leyte była jednoznaczna ze stratą Filipin. Gdy wzięliście Filipiny, był to koniec naszych zasobów"9. Historycy amerykańscy chętnie porównują Leyte z naj­ większą bitwą morską poprzedniej epoki - bitwą jutlandz­ 8 C. V. W o o d w a r d , The Banie of Leyte Gulf, New York 1947, s. 186. 9 Tamże.

ką, i wykazują znacznie większe rozmiary zmagań mor­ skich pod Leyte. W bitwie jutlandzkiej uczestniczyło 151 okrętów brytyjskich i 99 niemieckich, pod Leyte 216 ame­ rykańskich, 2 australijskie i 64 japońskie, nie licząc całego mrowia okrętów pomocniczych, desantowych, tankowców, transportowców itd. Pod Leyte brało ponadto udział po­ tężne lotnictwo, podczas gdy w bitwie jutlandzkiej tylko kilka wodnosamolotów rozpoznawczych.

STRASZNY FINAŁ

SAMOBÓJCY SPADAJĄ Z NIEBA

Wielka poczwórna bitwa morska u brzegów Filipin nie miała się obejść bez dramatycznego końcowego akcentu, który dał początek nowemu okrutnemu rozdziałowi wojny. Straszliwy cios spadł znów na lotniskowce eskortowe gru­ py operacyjnej kontradm. Thomasa L. Sprague'a, i to na grupę „Taffy 1" dowodzoną przez niego bezpośrednio. „Taffy 1" znajdowała się rankiem 25 października około 130 mil od akwenu zażartej walki kontradm. Cliftona A. F. Sprague'a i jego „Taffy 3" z całą potęgą floty Kurity, która sforsowała cieśninę San Bernardino i zmierzała ku zatoce Leyte, by dokonać krwawego dzieła. Rankiem po godzinie 7.00 „Taffy" właśnie wyrzuciła w powietrze 11 „Avengerów" i 17 „Heilcatów" w pościg za japońskimi jedno­ stkami, którym udało się ujść z pogromu w cieśninie Surigao. Nad morzem rósł potworny upał i temperatura w wilgotnym powietrzu na pokładach hangarowych do­ chodziła do 45 stopni Celsjusza. Około godziny 7.40 eskor­ towe lotniskowce „Taffy 1", „Sangamon", „Suwannee", „Santee" i „Petrof Bay", zajęte były przyjmowaniem i uzbrajaniem samolotów powracających z różnych poran­ nych misji, kiedy z nieba uderzył niespodziewany grom. „Santee" zdążył wyrzucić w powietrze 13 samolotów, gdy z pobliskiej chmury wypadł nagle japoński samolot, które­ go pilot zachowywał się jak szaleniec: strzelając z całej broni pokładowej, nie podciągnął w ostatniej chwili swej maszyny nad lotniskowcem, ale z całym impetem lotu nur­

kowego uderzył w pokład startowy, przebił się przezeń i deto­ nował wraz z niesioną bombą na pokładzie hangarowym; wyrwał przy tym ogromną dziurę o wymiarach 5 na 10 metrów i - co gorsza - wywołał ognisko pożaru w pobliżu przygotowa­ nych do akcji i uzbrojonych bomb 500-kilogramowych 16 ludzi zginęło na miejscu, 27 zostało rannych. To, że bomby nie wybuchły, oceniono później jako „najszczęśliwsze wydarzenie w długiej i aktywnej karierze okrętu". Nie minęło pół minuty od ciosu, który spadł na „Santee", gdy kolejny samolot japoński, omijając od rufy lotniskowiec eskortowy „Suwannee", runął w stronę lotniskowca „Sangamon". Jednakże pocisk wystrzelony z „Suwannee" dosięgnął go, gdy znajdował się 150 metrów od celu - wykonał ostatnią „beczkę" i roztrzaskał się o powierzchnię morza. W tym samym czasie „Petrof Bay" zestrzelił trzeciego szalonego napast­ nika, nim ten zdołał zrealizować swój śmiercionośny zamiar. Na domiar złego w pobliżu znalazł się japoński okręt podwodny „1-56", który władował torpedę w burtę trafio­ nego ciężko z powietrza lotniskowca „Santee". Na szczęś­ cie przerobiony z tankowca „Santee" nie był okrętem zbudowanym metodą potokową i w związku z tym pisany był mu twardy i długi żywot - nabrał więc tylko nieco wody i na tym wielki strach się skończył. „Suwannee", zestrzeliwszy dwa samoloty, dostrzegł trzeci, który znajdował się mniej więcej na wysokości 2500 metrów,' krążąc między chmurami. Przeciwlotnicy trafili i zapalili Japończyka, ale ku własnemu przerażeniu ujrzeli, jak ciągnąc za sobą ogon dymu, samolot wszedł w precyzyjne nurkowa­ nie, zmierzając prosto w stronę ich okrętu. Po kilku sekun­ dach wśród ogłuszającego huku, ognia i wstrząsów japoński samolot wbił się w pokład przed przednim podnośnikiem samolotów i eksplodował między pokładem startowym i han­ garowym, wyrywając ogromne dziury. Tak zakończyło się pierwsze zorganizowane uderzenie grupy samolotów prowadzonych przez japońskich pilotów zdecydowanych poświęcić swoje życie, by trafić w cel. Ów atak zapowiadał nadchodzące starcia w nowej, ponurej perspektywie...

Po tym pierwszym uderzeniu 5 samolotów japońskich, które dopiero co wystartowały z lotniska Mabalacat na Luzonie, w podobny sposób o godzinie 10.50 obskoczyło „Taffy 3" skrwawioną w boju z Kuritą. W czasie gdy lotniskowce Giftona A. F. Sprague'a usiłowały przyjąć na pokłady swoje spracowane w walce samoloty, tej samobójczej piątki nikt nie dostrzegł wcześniej na radarze: szła nisko nad morzem i dochodząc do „Taffy 3" wzbiła się na wysokość 1500-2000 metrów, po czym runęła do ataku, który miał się okazać nie do odparcia. Lotniskowiec „Kitkun Bay", flagowy okręt kontradm. Ofstie, uniknął o włos niebezpieczeństwa: atakujący myśliwiec „Ze­ ro" przeleciał nad okrętem, wykonał zwrot bojowy, kierując się w stronę pomostu, nie trafił jednak i odbijając się od trapu lewej burty, runął do morza. Nie uchroniło to jednak okrętu od eksplozji bomby, która narobiła wiele szkód na pokładzie. Dwa inne samoloty zmierzające w stronę lotniskowca , ,Fanshaw Bay" zostały w trakcie ataku zestrzelone, dwa następne zamierzały się na lotniskowiec eskortowy „White Plains". W trakcie nurkowania obydwa zostały trafione i na wysokości 150 metrów piloci uznali za niemożliwe osiągniecie celu przez swe płonące maszyny; jeden z nich wybrał nowy obiekt ataku - lotniskowiec eskortowy „St. Lo". Załoga eskortowca, prawdę mówiąc, w tym czasie nieco się rozprężyła, pijąc kawę po napięciach poranka. Obsługi dział przeciwlotniczych zdążyły otworzyć ogień, któryjednak nie zdołał powstrzymać napastnika. Samolot myśliw­ ski „Zero" wyposażony w bombę przebił pokład startowy i, eksplodując pod nim w siedmiu potężnych wybuchach rozerwał zgromadzone na pokładzie hangarowym bomby i torpedy. W piekle detonacji leciały w górę całe samoloty, fragment pokładu startowego i ogromny podnośnik ważą­ cy kilkadziesiąt ton. Okręt płonął wkrótce na całej długości i wreszcie o godzinie 11.25 rozpadł się w gigantycznym wybuchu, w chmurze ognia i dymu. Straszliwy partner zwycięskiego lotnika-samobójcy „przestrzelił" lotniskowiec „White Plains", ale rozsypał się tuż koło burty okrętu, obsiewając jego pokład odłamkami. Piętnaście minut przed śmiertelną eksplozją na „St. Lo"

obserwatorzy artyleryjscy lotniskowca „Kitkun Bay" dostrze­ gli w odległości 5 mli 15 bombowców „Judy” zmierzających w stronę „Taffy 1". „Kitkun Bay" zdążył wysłać w powietrze dwa „Wildcaty", które jednak nie zaznaczyły swej obecności w wydarzeniach. Główną rolę w odpieraniu ataków odegrał z konieczności ogień artylerii przeciwlotniczej okrętów. Jeden z bombowców, który nurkował w stronę lotniskowca „Kit­ kun Bay", znalazł swój finał o 25 jardów od okrętu. Mniej szczęścia miał „Kalinin Bay”, który otrzymał dwa trafienia powodujące poważne straty i szkody. ORGANIZATOR

Skąd na niebie Filipin wzięli się piloci, wybierający z włas­ nej woli zagładę w samobójczej bojowej misji przeciw amerykańskim okrętom? Centralną postacią, która zdecydowała o ich pojawieniu się na wojennym horyzoncie, był wiceadm. Takijiro Onishi. Na tydzień przed opisanymi atakami przybył z Tokio na Filipiny , by objąć dowództwo 1 Floty Powietrznej. Dwa dni później (19 października) zjawił się w niewielkim mias­ teczku Mabalacat położonym 50 mil na północny zachód od stolicy, w siedzibie sztabu 201 jednostki powietrznej. Onishi znany byłjako wybitny lotnik i teoretyk lotnictwa oraz bliski współpracownik adm. Yamamoto. To właśnie jemu zlecił Yamamoto opracowanie ataku na Pearl Harbor. W 1941 r. Onishi kierował sztabem 11 Floty Powietrznej podczas zdobywania Filipin, Indonezji i licznych wysp południowego Pacyfiku. W roku 1942 objął funkcję szefa Oddziału Spraw Ogólnych w Głównej Kwaterze Lotnictwa Marynarki Wojennej, a w końcu 1943 r. znalazł się na odpowiedzialnym stanowisku w departamencie broni lot­ niczej świeżo powołanego ministerstwa uzbrojenia. Tam właśnie przekonał się, że sytuacja zaopatrzeniowa jest niemal beznadziejna, zwłaszcza wobec nieograniczonych możliwości produkcyjnych przeciwnika. W tym czasie za­ czął gorączkowo pracować nad koncepcją zrównoważenia przewagi materialnej wroga. Z racji cech osobistych - a był to człowiek nie tyle intelektu, ile przede wszystkim czynu,

zwolennik śmiałych rozwiązań, o stosunkowo prostym jak na Japończyka charakterze, żywiołowo i bezkrytycznie wielbiący historię swego kraju - koncepcje te musiały odzwierciedlać wszystkie cechy osobowości wiceadmirała i wielowiekowej japońskiej tradycji. Onishi doszedł więc do wniosku, że nastał czas sięgnięcia po nadzwyczajne środki. Na takim tle narodzić się miała koncepcja wykorzystania młodzieży japońskiej w krwawej hekatombie. Ale czy rzeczywiście był to tylko jego pomysł? Onishi bowiem stanął na czele floty powietrznej, która flotą byłajuż tylko z nazwy - zdziesiątkowana atakami amerykańskich samo­ lotów pokładowych nie mogła osłonić działań Kurity i Ozawy, ba, nie była w stanie przeprowadzić żadnej skutecznej akcji przeciw flocie Halseya. Stało się to troską nie tylko Onishiego, ale wszystkich pilotów japońskich na Filipinach. Jak się obro­ nić? Jak wykonać narzucone zadanie i zniszczyć wrogie okręty? Mieli przecież żywo w pamięci bitwę na Morzu Filipińskim, w której użyto setek samolotów, a rezultat tego był prawie żaden. Teraz, gdy w dyspozygi znajdowało się nieporównanie mniej maszyn, tradycyjny atak nie wróżył żadnego sukcesu. Tym razem każdy samolot, który zdołałby się przedrzeć przez zaporę z „ Hdlcatów" oraz ścianę przeciwlotniczego ognia, m u s i a ł t r a f i ć ! Choćby miał startować do lotu tylko w jedną stronę, jak uczynił to Tomonaga pod Midway, i tra­ fić, rozbijając się o nieprzyjacielski okręt, tak jak kmdr ppor. Murata pod Santa Cruz. W takiej atmosferze propozycja Onishi stanowiła odbicie emocji dość powszechnych we flocie. Onishi tego dnia (19 października), na odprawie z oficera­ mi 201 jednostki powietrznej wypowiedział słowa oddające tragiczną ocenę sytuacji Japonii i... sugerujące próbę wyjścia z niej. Według uczestnika odprawy kmdr. Inoguchi, Onishi sformułował swoją propozycję następująco: „Moim zdaniem istnieje tylko jeden sposób, aby nasza skąpa siła dała maksi­ mum efektu - zorganizowanie jednostek uderzeniowych skła­ dających się z myśliwców »Zero« uzbrojonych w bomby 250-kilogramowe. Z nimi każdy samolot uderzy w nieprzyja­ cielski lotniskowiec[...] Co o tym myślicie?" Według kmdr. ppor. Inoguchi słowa Onishiego na moment

zelektryzowały obecnych, ale nikt przez długą chwilę się nie odezwał. Tylko dla rozładowania napięcia zastępca dowód­ cyjednostki, Tamai, zapytałjednego z oficerów, jaka byłaby skuteczność takiego ataku - odpowiedź bowiem znali wszys­ cy. Po chwili Tamai przeprosił wiceadmirała i wyszedł, by rozważyć tę sprawę. Wrócił po pewnym czasie i oświadczył, że... 201 jednostka powietrzna podejmie się organizacji jednostek taranujących. Decyzja zapadła więc w ciągu kilku minut, ale w tej decyzji były wieki japońskiej - zwłaszcza średniowiecznej - historii, w której posłuszeństwo, wierność, poświęcenie aż do ofiary z własnego życia było zawsze uważane za najwyższą cnotę. Do nowych oddziałów uderzeniowych zgłosili się na ochotnika wszyscy piloci 201 jednostki powietrznej, ale nie wszystkim dane było otrzymać specjalne zadanie z powodu niedostatecznej liczby samolotów, z których część musiała zresztą być zachowana do osłony myśliwskiej. Na dowódcę pierwszego oddziału został rekomendowany kpt. Yukio Sęki cieszący się uznaniem pilotów z racji ukończenia Szkoły Broni Marynarki Wojennej, co w tym okresie wojny było przywilejem nielicznej już grupy lotników. Wieczorem Sęki został wezwany do dowództwa, gdzie Tamai zaproponował mu objęcie dowodzenia pierwszą specjalną jednostką ude­ rzeniową. Sęki przyjął propozycję i to właśnie on pierwszy uderzył w lotniskowiec eskortujący „St. Lo", który wkrótce potem trafiony został przez następny samolot. W każdym razie to jemu przypisano posłanie na dno tego okrętu. Przed startem 25- października Onishi wygłosił krótkie przemówienie do pilotów podkreślając, że wydarzenia prze­ kroczyły wszelkie wyobrażenia i siły rządu, sztabu general­ nego oraz dowódców. Uderzając w najwyższe struny, Onishi ciągnął: „Jesteście już bogami bez ziemskich pożądań.... Będę śledził wasze wysiłki do samego końca i zamelduję o waszych czynach u Tronu". Cesarz - jak się wydaje - nie był szczególnie zachwycony nową koncepcją walki powietrznej i w kablogramie zapyty­ wał: „Czy było konieczne sięganie do takiej skrajności?" Mimo wątpliwości, które żywił także sam twórca planu,

18 samolotów wystartowało tego dnia z bezpowrotnymi misjami. Ich rezultaty opisaliśmy uprzednio. Zostały one przedstawione przez japońską prasę, radio i odpowiednio wyolbrzymione. Oto po miesiącach klęsk przyszło wreszcie ZWYCIĘSTWO, SUKCES: najgroźniejsze okręty prze­ ciwnika były wytrącone z walki, a jeden na pewno wyleciał w powietrze... PILOCI „SHIMPU"

W momencie formowania na wniosek zastępcy dowódcy 201 jednostki powietrznej oraz kmdr. Inoguchi nadano nowym oddziałom nazwę Sh im p u - tok ubetsu - k ogek i tai, co oznacza „Specjalne Jednostki Uderzeniowe »Boski Wiatr«". Słowo „specjalne", które w japońskiej terminologii woj­ skowej określało często zadanie o dużym zagrożeniu życia, w tym wypadku było już całkowicie eufemizmem zastępują­ cym słowo „samobójcze". Nazwa Shimpu - Boski Wiatr - nawiązywała do tajfunu, który uniemożliwił mongolską inwazję na Japonię w 1281 r. Określenie kamikaze, które rozpowszechniło się dopiero od czasu wojny, jest używanym potocznie czysto japońskim czytaniem tych samych ideogramów w odróżnieniu od simo-japońskiego czytania słowa shimpu. To ostatnie brzmi jednak dla Japończyka bardziej oficjalnie i w pewnym sensie dostojnie. Według rozkazu z 20 października, dającego podstawę do formowania oddziałów specjalnych, pierwsze cztery otrzy­ mały nazwy: „Shikishima", „Yamato", „Asashi" i „Yamazakura". „Shikishima" to poetycka nazwa dawnej Japonii; „Yamato" - starożytna nazwa państwa japońskiego, jak również nazwa miejsca będącego kolebką japońskiej państ­ wowości, tudzież symbol siły ducha narodowego Japonii. Obie te nazwy nawiązywały niewątpliwie do japońskiej tradycji, historii, ciągle żywej w poezji i starych księgach. Natomiast „Asashi" - wschodzące słońce, jak i „Yamazakura" - określenie dziko rosnącej w górach wiśni, którego przepiękne, delikatne płatki jaśnieją w wiosennym słońcu, a później opadają i nikt ich nie żałuje, bo wszystko na tym świecie jest ulotne i przemijające...

„Jak kwiaty wiśni Opadnijmy czyści i promienni"... W ten sposób miał się dopełnić los młodych ludzi, którzy ochotniczo zgłaszali się do nowych jednostek, aby skuteczniej niż dotychczas bronić kraju na dalekich filipińskich przedpolach. Wkrótce mimo początkowych oporów czy niewielkich skru­ pułów nowy sposób walki zdobył sobie uznanie wśród wojs­ kowych przywódców Japonii. Cóż zresztą innego pozostawało jako broń przeciw potężnej amerykańskiej flocie? Okrętów liczących się w walce właściwie nie było, liczba samolotów' malała, wyszkolonych pilotów trudno było znaleźć. Także więc logika uwzględniająca skąpe siły przemawiała za prostym i sku­ tecznym wykorzystaniem latającego personelu, który jeszcze istniał. Do lotu samobójczego nie było potrzebne wielkie do­ świadczenie, nie była konieczna szczególnie dobra maszyna. Wystarczyło podciągnąć samolot na pułap i po maksymalnym otwarciu przepustnicy wprowadzić go w nurkowanie ku celowi, jakim był nieprzyjacielski lotniskowiec czy krążownik. Dzień 25 października zdawał się potwierdzić te założenia. Gorzej nato­ miast było z upewnieniem się co do wyniku samobójczego ataku, często bowiem samolot, który obarczano tym zadaniem, był zestrzeliwany. Przyjęło się, że przed swoim ostatnim lotem piloci-ochotnicy wręczali swój skromny dobytek, rzeczy osobiste, kole­ gom lub przyjaciołom i pisali listy do rodzin, czasem krótkie wiersze haiku. W listach polecali rodziców opiece rodzeństwa i prosili o wybaczenie wszystkiego, czym mogli zawinić wobec rodziny. „Drodzy moi rodzice - pisał ppor. Nagatsuka - jutro rano o siódmej godzinie opuszczę tę ziemię na zawsze. Wasza miłość wypełnia mnie całego i dlatego tak trudno przyjąć mi myśl, że wraz ze znik­ nięciem mego ciała ta czułość zniknie także". Wielu pilotów samobójców w listach wysoko oceniało swoją misję, ale nie brakło też w nich elementu sceptycyz­ mu, wątpliwości w sens przedsięwzięcia. Chorąży Heiichi Okabe, lat 21, pisał: „Umrzemy w bitwie bez skargi".

Zastanawiam się, czy inni, na przykład naukowcy, polegliby jak my, bez skargi. Tylko wtedyjedność Japonii będzie taka, że może mieć ona nadzieję na wygranie wojny. Gdyby jednak jakimś dziwnym trafem wygrała tę wojnę, byłoby to fatalne zrządzenie losu dla przyszłości narodu. Będzie lepiej, jeśli naród nasz zostanie okiełznany przez ciężkie doświadczenia, które uczynią go bardziej wytrzymałym". Rankiem obok pasa startowego odbywało się pożegnanie odlatujących. Stoły okryte białymi obrusami zastawione były skromnymi daniami i butelkami chłodnej sake. Dowódca nalewał po kolei każdemu pilotowi czarkę, którą ten ujmował w dwie ręce, składał ukłon i uroczyście wypijał. Czasem pilotom dawano do samolotu małe zawiniątko zjedzeniem, zapewne dla uspokojenia raczej niż z potrzeby posilenia. Przed odlotem, nim piloci zajęli swoje miejsca w maszynach, dowódca udzielał ostatnich rad. Wśród od­ dawania honorów oraz pieśni śpiewanych przez kolegów, którzy tego dnia jeszcze nie startowali, piloci wsiadali do samolotów - wokół hełmów lotniczych mieli białe szarfy płócienne, hachimaki, nadające im wygląd jeszcze bardziej bojowy i dostojny. Samoloty były nie tylko technicznie przygotowane do ostatniego lotu, ale także czyszczone. Na lotnisku Mabalacat wyróżniał się mechanik, który doprowa­ dzał każdy kokpit* do lśniącej czystości - wyjaśniał, że kabina stanie się trumną pilota i powinna być bez plamki. Zwykle grupa uderzeniowa „Shimpu" składała się z kil­ ku samolotów samobójczych, kilku myśliwców osłony i sa­ molotu obserwacyjnego mającego ustalić, jakie szkody zostały wyrządzone przeciwnikowi. Zwykle też te ostatnie nie miały szans przetrwania ataku wobec silnego ognia przeciwlotniczego i osłony powietrznej nieprzyjaciela. Dowódca grupy, ujrzawszy cele, dawał znak ręką, kołysząc skrzydłami, co oznaczało początek ataku. Samolot i pilot ginęli w potężnym uderzeniu w cel lub rozbijali się o powierz­ chnię morza, jeśli lot był chybiony. Podoficer Isao Matsuo, który wystartował 29 października z lotniska Nichols Field, * Wgłębienie, zwykle w rufowej części pokładu.

pisał poprzedniego dnia wstrząsające słowa: „Niech moja śmierć będzie tak czysta i nagła jak pęknięcie kryształu". Wielu w listach mówiło o „wspaniałej śmierci" (rippa nashi). Ta przejmująca poetyka powietrznej samobójczej śmierci niewiele miała wspólnego ze straszliwą rzeczywistością, a czasem prozaicznym finałem ataku - jak pokazują pamiętniki Jamesa Faheya, marynarza z krążownika „Montpelier", na które już powoływaliśmy się. Tym razem cytujemy fragmenty dotyczące walk wokół Leyte w trzeciej dekadzie listopada 1944 r. SAMOBÓJCY ATAKUJĄ KRĄŻOWNIK „MONTPELIER"

„Na pewno pierwszy raz w historii wojen zastosowano ten sposób. Samoloty japońskie nadlatywały ze wszystkich kierunków. Przed atakiem nie wiedzieliśmy, że są to samo­ loty samobójcze, nie mające zamiaru powrócić do bazy. Ich cel był tylko jeden - runąć z bombami na nasze okręty. Trzeba je bezwzględnie rozwalać, uszkodzenie takiego sa­ molotu nie miało większego znaczenia. Zaraz na początku jeden samolot japoński wykonał samobójczy atak na krą­ żownik »St. Louis«; nastąpił wielki wybuch i widać było płomienie w niedużej odległości od rufy. Inny próbował zrobić to samo, lecz zestrzelono go. Japoński samolot zaatakował pancernik, strzelając z broni pokładowej. Inny otarł się o jeden z okrętów, zrzucił bomby na drugi i spadł na trzeci. Samoloty japońskie spadały wokół nas. Powiet­ rze było pełne pocisków z japońskich karabinów maszyno­ wych, spadały samoloty i bomby [...] [...] Zestrzeliliśmy swoją porcję samolotów, lecz oto zwali­ ły się na nas trzy samoloty samobójcze; na szczęście zrzuciły bomby, zanim się z nami zderzyły. Tymczasem samoloty eksplodujące nad nami zasypywały nas swoimi szczątkami. Wyglądało to jak deszcz części samolotowych. Spadały na cały okręt [...] Jeden kamikaze skierował się prosto na nas, podczas gdy strzelaliśmy do innych atakujących samolotów i gdyby obsługa dział 40 mm na lewej burcie nie odstrzeliła Japończykowi skrzydła, zabiłby nas wszystkich. Kiedy mu skrzydło odleciało, samolotem szarpnęło i zwalił się w wodę, a wybuch rzucił jego szczątki na nasz okręt. Inny kamikaze

uderzył w jedno ze stanowisk podwójnych dział 5-calowych, wgniatając ścianę osłony i raniąc kilku ludzi. [...] Japoński bombowiec nurkujący uderzył w jedną z platform 40-milimetrówek, lecz na szczęście dla obsługi rzucił przedtem bombę na inny okręt. Odłamki tego samolotu latały wszędzie, a część silnika trafiła Tomlinsona - miał potem odłamki w całym ciele: w brzuchu, plecach, nogach. Także reszta obsługi odniosła rany, większość została oblana benzyną z samolotu. Tomlinsona rzuciło na dużą odległość i najpierw koledzy myśleli, że wyleciał za burtę... Jeden z oficerów artylerii miał przecięte draty słuchawek telefonicz­ nych, ale mówił dalej do telefonu, aż mu jeden z chłopaków powiedział, że odłamek przeciął kable. Eksplozje były przera­ żające, gdy samobójcze samoloty rozrywały się w wodzie niedaleko od naszego okrętu. Wodę pokrywał czarny dym, który wzbijał się wysoko w powietrze. Wyglądało tak, jakby woda się paliła. Byłby z nami koniec, gdyby ranęły na nas [...] Wszystkie działa na okręcie biły bez przerwy, nie mieliśmy chwili wytchnienia [...] Gdy trochę przycichło, ludzie zaczęli się rozglądać za... pamiątkami po Japończykach, nie patrząc zresztą jakie są to pamiątki. Pokład mojego pomostu pokryty był krwią i szczątkami ciał japońskich lotników. Musieli włączyć hydrant, żeby zmyć krew z pokładu. Pokład był cały czerwony [...] Tu i tam marynarze znajdowali szczątki japońskich pilotów [...]" Fahey, komentując zajadłość japońskich pilotów koncentrują­ cych ataki na jego krążowniku, przypuszcza, że winne były... japońskie flagi wymalowane na pomoście bojowym. Ale inne okręty też poniosły straty: „Na pancerniku »Cblorado« 19 ludzi zostało zabitych, a wielu rannych. Od bomby mają dziurę o średnicy 10 stóp... Lekki krążownik »St Louis« stracił 14 ludzi i wielu rannych. Trafiły go chyba dwa samoloty samobójcze. Wieczorem radio w Tokio podało, że atakjapońskich samolotów na nas przyniósł im sukces: zatopili jeden pancernik, trzy pancer­ niki ciężko uszkodzili, a wszyscy lotnicy z wyjątkiem dwóch wrócili do baz[...] Rząd japoński nigdy nie mówi swoim obywate­ lom prawdy, tylko kami i ich kłamstwami" 1. 1 J. J. F a h e y , 77ie Pacific War Diary 1942-1945, Boston 1963. Przekład zamieszczonych fragmentów - Adam Kaśka.

OPANOWANIE LEYTE

James Fahey zapisał te słowa 27 listopada, miesiąc po udanej inwazji 100 000 Amerykanów w zatoce Leyte. A co się działo przez ów miesiąc i później na wyspie, wokół której stoczono największą bitwę morską w dziejach? 6 Armia gen. Waltera Kruegera uporczywie posuwała się w głąb wyspy, walcząc nie tylko z Japończykami, ale i z porą deszczową która nasuwała niewesołe reminiscencje weteranom z Guadalcanalu. Do 1 grudnia siły 6 Armii na Leyte wzrosły do 183 000 żołnierzy - nie bez przyczyny zresztą. Oto Japoń­ czycy uruchomili odpowiednik „Tokio-Expressu" z walk na Guadalcanalu i regularnie poczęli wzmacniać garnizon wyspy. Już 26 października wysadzili 2000 ludzi w zatoce Ortnoc na zachodnim brzegu Leyte, przerzuconych z wyspy Mindanao. I ranim na serio do konwojów dobrało się lotnictwo, udało się Japończykom z innych Wysp Filipińskich przerzucić na Leyte 45 000 ludzi i 10 000 ton zaopatrzenia, co było już siłą znaczną, choć nierówną Amerykanom. Dowództwo japońskie na Filipinach dysponowało jednak w sumie 365 000 ludzi i na Leyte mogło dojść do niebezpiecznej konfrontacji, zastoju operacyjnego, a nawet porażki, gdyby Japończycy kontynuo­ wali manewr siłami. Kontruderzenie przyszło jednak szybko. Lotnictwo z nowych lotnisk i siły lotnictwa pokładowego uderzyły na japońskie bazy na Luzonie, aby zneutralizować działania powietrzne przeciw­ nika. Japończycy zrewanżowali się atakami samobójczymi na lotniskowce: ciężko uszkodzone zostały lotniskowce „Intrepid", ,,Franklin", „Belleau Wood" i musiały zostać wycofane do bazy w Ulithi. „Lexington" został trafiony przez lotników „Shimpu", stracił 50 zabitych i 132 rannych. Kolejne naloty na Luzon zdziesiątkowały japońskie lotnictwo i poprawiły sytuację w po­ wietrzu. 25 listopada samoloty z lotniskowca „Ticonderoga" dopadły wreszcie wielokrotnie uszkodzony ciężki krążownik „Kumano". Tak więc ubył kolejny wreteran japońskiej floty, groźny siłą swej broni i wyszkoleniem załogi. Następnie trafione zostały lotniskowce „Intrepid", „Cabot" i „Essex". W sumie Zespół Operacyjny 38 Mitschera przez 84 dni wspierał walki na

lądzie, niszczył japońskie samoloty i bronił własnych jednostek przed ich atakami. Do 2 grudnia 6 Armia straciła bezpowrotnie ponad 2200 ludzi, sama wszakże zadała Japończykom straty dziesięciokrotnie więk­ sze. Postanowiono przyspieszyć przebieg wydarzeń wojennych na Leyte i w tym celu wysadzono 7 grudnia desant w zatoce Ormoc, która przedtem służyła Japończykom do przerzutu wojsk. Lądo­ wała 77 Dywizja Piechoty, która miała rozdzielić stly nieprzyjcielskie i odciąć je od baz zaopatrzenia. Desant był udany, jakkol­ wiek stracono przy tym niszczyciele „Mahan" i „Ward" od uderzeń jednostek „Shimpu". 11 grudnia kolejną ofiarą pilotów samobójców padł niszczyciel „Reid"; „Caldwell" dwukrotnie trafiony utrzymał się na powierzchni. W dzień Bożego Narodze­ nia wzięto na lądzie miasto Palompon. Następnego dnia MacArt­ hur ogłosił kampanię Leyte - Samar za zakończoną, z wyjątkiem drobnych operacji oczyszczających *. Tak czy inaczej przeciwnik MacArthura i Kruegera gen. Tomoyuki Yamashita, ongi „Tygrys Malajów" i zdobywca Sin­ gapuru, uznał już podczas świąt, że Leyte należy odpisać na straty, a skoncentrować się na obronie Luzonu; nie obyło się w jego rozkazie bez słów o „rozlanych łzach" nad dziesiątkami tysięcy rodaków, którzy polegli na wyspie. Historycy podkreślają, że zaciekła, ale pomyślna kampania na Leyte przeprowadzona została dzięki intensywnemu wsparciu lotnictwa i wczesnemu rozpoczęciu działań - gdy Japończycy nie dysponowali odpowiednimi siłami lotniczymi, a zwłaszcza wy­ szkolonymi pilotami. Przyspieszenie o dwa miesiące terminu inwazji zaproponowane przez adm. Halseya okazało się decydują­ ce i w związku z tym dziejopisowie widzą możliwość wybaczenia mu kardynalnego błędu popełnionego podczas wielkiej bitwy morskiej pod Leyte, gdy pozostawił cieśninę San Bernardino bez straży. * Trwały one co prawda do 5 maja 1945 r.

Amerykański desant w zatoce Leyte, 20 października 1944

Japońskie kontruderzenie: plan Sho

Bitwa na Morzu Sibuyan, 24 października 1944

Bitwa w cieśninie Surigao, 25 października 1944

Bitwa koło wyspy Samar, 25 października 1944

Bitwa koto przylądka Engańo, zt> października 1 944

BIBLIOGRAFIA

OPRACOWANIA D' Al bas Andrieu, Death ofa Navy, London 1959. Beach Edward L., Submarine!, New York 1957. Co o p e r Bryan, The Battle ofthe Torpedo Boats, London-Sydneyl970. I) u 1 i Paul S., A Battle History of the Imperiał Japanese Navy, Cambridge US 1978. F a h e y James A., The Pacific War Diary 1942-1945, Boston 1963. F i e l d James A. Jr., The Japanese at Leyte Gulf. The Sho Operation, Princeton 1947. G i l i G. Hermon, lloyal Australian Navy, Vol. II, 1943-1945, Canberra 1968. H o y t Edwin P., The Men ofthe Gambier Bay, Annapolis 1976. H u n t G e o r g e P . , Coralcomes high, New York 1946. K a r i g W . , H a r r i s R . L . , M a n s o n F; A., Battle Report, Vol. IV, The End ofon Empire, New York 1948. K i r b y Woodburn S., The War against Japan, Vol. V, The Surrender of Japan, London 1969. M a s a n o r i Ito, P i n e a u Roger, The End o f t h e Imperiał Japanese Navy, New York-London 1962. M o r r i s Ivan, The Nobility of Failure. Tragic Heroes in the History of Japan, London 1975. M o r i s o n Samuel E., Leyte. June 1944-Januaty 1945 [w:] His­ tory of United States Naval Operations in World War II, Boston 1958. R i k h e i c i Inoguchi, T a d a s h i Nakajima, The Dirine Wind, Annapolis 1958.

R o s c o e Theodore, US Submarine Operations in World War II, Annapolis 1949. R o s c o e Theodore, United States Desiroyer Operations in World War II, Annapolis 1960. R o s s k i l l Stephen W., The War at Sea, Vol. III, The Offensive, Part 2, / Juiie 1944-14 August 1945, London 1961. S h e r m a n Frederick C, Combat Command. The American Carriers in the Pacific War, New York 1950. S t a ffo r d Edward P., The Big E. The Story ofUSS Enterprise, New York 1962. The Japanese Nary in World War II, Annapolis 1986. The United States Army in World War II. The War in the Pacific C a n n o n M . , H a m l i n D., The Return to the Philippines, Washington 1954; S m i t h Eobert Ross, TheApproach to the Philippines, Washington 1953. The United States Navy in World War II, oprać. S. E. Smith, New York 1966. To l a n d John, The Rising Sun. The Decline and Fali o f t h e Japanese Empire 1936-1945, New York 1970. US PTBoats of World War II in Action, New York 1975. W o o d w a r d C. Vann, The Battle of Leyte Guf New York 1947. ROCZNIKI

„USNaml Institute Proceedings" 1943-1970. „NationalGeographic Magazine" 1943-1946.

SPIS TREŚCI

Przedmowa............................................................................................ 3 PRZED NAJWIĘKSZĄ BITWĄ................................................. 5 Preludium na Hawajach.................................................................5 Rewolucja Halseya........................................................................8 Uwertura pod Formozą................................................................12 CIOS W ŚRODEK ARCHIPELAGU.................................................16 U wrót do zatoki Leyte................................................................18 Aktorzy wchodzą na scenę.......................................................... 20 Powrót MacArthura.....................................................................24 Postępy na lądzie - straty w zatoce............................................. 26 Przed największą bitwą............................................................... 29 WIELKI GAMBIT JAPOŃCZYKÓW............................................... 32 Operacja Sho-1............................................................................ 32 Kurita - nadzieje i obawy............................................................ 35 Cel - zatoka Leyte....................................................................... 38 BITWA NA MORZU SIBUYAN.......................................................39 Groźna niespodzianka w przejściu Palawan 39 Zespól Operacyjny 38 wkracza do akcji. . . . 46 Pierwsi uderzają Japończycy.......................................................50 Podwójny dramat - „Princeton" i „Birmingham" . . 53 Na muszce superpancernik..........................................................59 Początek końca..........................................................................65 Ciężkie stresy Kurity...................................................................70 Decyzja Halseya.......................................................................... 71 U W'RÓT CIEŚNINY SURIGAO. 75 Wielka pułapka............................................................................ 75 Moskity wchodzą do akcji...........................................................79

54 eskadra niszczycieli.................................................................86 Ciosy z obu skrzydeł................................................................ .94 Głos mają wielkie działa.............................................................. 99 Drugi Zespół Uderzeniowy........................................................ 106 DRAMAT U BRZEGÓW WYSPY SAMAR....................................113 Jak grom z jasnego nieba............................................................ 113 „Puszki na pomidory" na straży zatoki Leyte . . . . 115 Kurita atakuje..............................................................................120 „Gambier Bay" i jego pilot o rogatej duszy............................... 125 Dramatu akt drugi....................................................................... 133 Chłopcy, do ataku!......................................................................134 Czy chce pan, aby Wilczki poszły z Wilkami? . . . . 141 Lotniskowce eskortowe walczą.................................................. 145 Ostatni bój „Gambier Bay".........................................................147 „Johnston" walczy przeciw japońskiej eskadrze nisz­ czycieli........................................................................................ 155 W akcji samoloty „Tafty"........................................................... 158 PRZYNĘTA K O Ł O PRZYLĄDKA Z Ł U D Z E Ń . . . . 162 Ostatnie wyjście Ozawy............................................................. 162 Halsey szykuje się do skoku....................................................... 169 Atakować!................................................................................... 171 O krok od ostatecznego zwycięstwa.......................................... 178 Jednak na południe......................................................................180 Biada trafionym.......................................................................... 183 Finał podwodny.......................................................................... 187 Próba podsumowania poczwórnej bitwy....................................189 STRASZNY FINAŁ...........................................................................193 Samobójcy spadają z nieba.........................................................193 Organizator................................................................................. 196 Piloci „Shimpu".......................................................................... 199 Samobójcy atakują krążownik „Montpelier".............................202 Opanowanie Leyte......................................................................204 BIBLIOGRAFIA................................................................................ 206 SPIS ILUSTRACJI......................................................................... .208 SPIS MAP...........................................................................................209