Denken + Doen = Durven - werkboek voor ouders: Werkboek voor ouders [1 ed.] 978-90-313-5201-2, 978-90-313-6585-2 [PDF]

Zitiervorschau

1

Denken + Doen = Durven Werkboek voor ouders

Houten Bohn Stafleu van Loghum, 2008

2

Denken + Doen = Durven

Kind en Adolescent Praktijkreeks

Dit Denken + Doen = Durven, Werkboek voor ouders, is onderdeel van de Kind en Adolescent Praktijkreeks.

In deze reeks is naast dit werkboek voor ouders o.a. verkrijgbaar een werkboek voor kinderen en jongeren:

Denken + Doen = Durven, Werkboek voor jezelf Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum, Houten

Voor klinisch psychologen, psychotherapeuten, orthopedagogen, psychiaters en andere hulpverleners is er de handleiding bij deze werkboeken:

Behandeling van angststoornissen bij kinderen en adolescenten Met het cognitief-gedragstherapeutisch protocol: Denken + Doen = Durven Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum, Houten

Bestellen: De boeken zijn te bestellen via de boekhandel, of via uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum te Houten: www.bsl.nl

3

Denken + Doen = Durven Werkboek voor ouders Susan M. Bögels Illustraties door Corien M. Bögels

Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008

4

Denken + Doen = Durven

© 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen.

ISBN 978 90 313 52012 NUR 777/847

Layout: Houdbaar, Deventer Omslagontwerp: Nanja Toebak, Den Bosch Illustraties: Corien Bögels

Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten

www.bsl.nl

5

Inleiding

Inleiding Iedereen is wel eens bang en dat is maar goed ook. Waarom dat zo is, zult u in dit boek lezen. Dit boek beschrijft een programma om te grote angsten en zorgen bij kinderen aan te pakken en de rol van ouders daarbij. Het programma is gemaakt voor kinderen en jeugdigen van acht tot achttien jaar die veel last hebben van angsten en zorgen, en daardoor belemmerd worden in hun leven. We noemen dit angststoornissen. Aan angststoornissen is iets te doen! Het boek begint met uitleg over wat angst is, wat eraan te doen is en welke steun u als ouders kunt bieden. Daarna zijn er veel oefeningen voor uw kind om de angst aan te pakken. Voor u zijn er tips en oefeningen hoe u uw kind hierbij kunt helpen Het grootste deel van dit werkboek is hetzelfde als het werkboek dat uw kind meekrijgt, zo kunt u zien welke oefeningen uw kind doet. Daarnaast staan er tips en uitleg voor ouders in dit werkboek. Deze tekst voor ouders is in dit boek te herkennen aan de ‘Tips voor ouders’. Meestal volgen gezinnen dit programma bij een therapeut die opgeleid is in cognitieve gedragstherapie. De therapeut zal elke week vertellen wat te lezen en welke oefeningen te doen. De therapeut helpt uw kind op weg om zo goed mogelijk te oefenen, en wat het en u kunnen doen als iets moeilijk gaat. Als u zo’n therapeut zoekt, kunt u het best even naar de huisarts gaan, die kan verder helpen. Welk effect heeft dit programma? We deden hiernaar onderzoek bij een grote groep kinderen en jeugdigen met angststoornissen. De gezinnen volgden dit programma onder begeleiding van een cognitief gedragstherapeut. Het programma duurde drie maanden, de therapie was een keer per week. Driekwart van de kinderen was daarna vrij van hun belangrijkste angststoornis. Die kinderen die nog niet vrij van hun angststoornis waren, merkten wel verbetering. Alleen de kinderen die het programma niet hadden afgemaakt, merkten soms geen verbetering. Of dit programma even goed werkt als het gezin het zonder begeleiding van een therapeut volgt weten we nog niet. Veel succes!

Prof. dr. Susan Bögels, Universiteit van Amsterdam

De aanpak zoals beschreven in dit boek werd onderzocht met steun van subsidie nr. 94502052 van ZonMw. Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd worden in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de auteur.

6

Denken + Doen = Durven

Inhoud 1.

Uitlegcognitievegedragstherapie 7

2.

Uitdagenenhelpendegedachten 16

3.

Helpendgedrag 35

4

Tips voor ouders:Deinvloedvanoudersopangstbijhunkind 40

5

Stapvoorstapdoenwaarjebangvoorbent 45

6

Tips voor ouders:Begeleidenvanuwkindbijexposure 48

7

Experimenten 52

8

Tips voor ouders:Autonomievanuwkindbevorderen 55

9

Tips voor ouders: Pratenmetuwkindoverangst 60

10

Tips voor ouders:Hetouderteam 62

11

Samenvattingvandetherapie 66

12

Terugval 68

h .1

Uitleg ”cognitieve gedragstherapie”

7

H.1 Uitleg ”cognitieve gedragstherapie” Gezonde angst Iedereen is wel eens bang. Dat is maar goed ook, want angst is gezond en beschermt je tegen gevaar. Als je bijvoorbeeld bang bent om je pijn te doen, let je goed op en raak je niet gewond. Als je bang bent om uitgelachen te worden, denk je na voor je iets zegt in een groep. Je denkt eraan om de deur op slot te doen, als je bang bent voor inbrekers. Bang zijn om aangevallen te worden door een leeuw, zorgt ervoor dat je snel wegholt of je verstopt. Angst zorgt ervoor dat je goed oplet en dat je snel kunt reageren, bijvoorbeeld vluchten of vechten. Dat komt door adrenaline, een hormoon dat je lichaam maakt wanneer je bang bent. Adrenaline maakt dat je goed oplet en laat je hart sneller kloppen. Als je bijvoorbeeld per ongeluk een paar treden van de trap overslaat, merk je dat je hart opeens heel snel gaat kloppen.

Kun je nog meer voorbeelden bedenken waarin angst ons beschermt?

8

Denken + Doen = Durven

Waar voel je het in je lichaam als je bang bent? Kleur dat in de tekening in. Beschrijf wat er gebeurt er in jouw lichaam als je bang bent.

Overdreven angst We hadden het over gezonde angst. Maar soms hebben mensen last van overdreven angst: ze zijn bang terwijl er geen gevaar is. Bijvoorbeeld: bang zijn om een onvoldoende te halen, terwijl je goed kunt leren en goede cijfers hebt. Of bang zijn voor (ongevaarlijke) spinnen. Of bang zijn dat anderen je niet leuk vinden, terwijl je heel aardig bent. Angst dat je te dik bent, terwijl je slank bent. Bang om besmet te worden met een gevaarlijke ziekte, terwijl je die ziekte zo niet kunt krijgen. Angst dat er ingebroken wordt, terwijl de deuren goed op slot zitten.

Kun je voorbeelden opschrijven van jouw “overdreven” angst?

h .1

Uitleg ”cognitieve gedragstherapie”

Ken je ook voorbeelden van overdreven angst bij andere mensen? (ouders, broers en zussen, vrienden en vriendinnen). Schrijf er een paar op.

Hoe ontstaat angst? Hoe komt het dat je ergens overdreven bang voor wordt? Daar zijn heel veel redenen voor. Je hebt iets engs meegemaakt, je bent bijvoorbeeld door een hond gebeten en daardoor bang voor honden geworden. Of je bent voorzichtig van aard. Of je bent altijd erg beschermd door anderen, waardoor je nog niet geleerd hebt om met situaties om te gaan die voor jou eng zijn. Kun jij redenen bedenken waardoor jij overdreven bang bent geworden?

9

10

Denken + Doen = Durven

Waardoor blijf je bang? Door allemaal gevaarlijke dingen in je hoofd te halen maak je jezelf steeds opnieuw bang. We noemen dit bange gedachten. Een voorbeeld: Je ligt in bed en je hoort een klap. Je denkt: EEN INBREKER! Hoe zou je je dan voelen? Wat zou je gaan doen? Maar stel, je ligt in bed en je hoort een klap. Je denkt: VAST DE KAT VAN DE BUREN. Hoe zou je je dan voelen? En wat zou je dan doen? Bij twee dezelfde gebeurtenissen (in bed liggen en een klap horen) kun je verschillende gevoelens hebben en je verschillend gedragen. Dit komt door hoe je over die gebeurtenis DENKT. Of je bange of niet-bange gedachten hebt.

h .1

11

Uitleg ”cognitieve gedragstherapie”

Kijk naar dit plaatje. Omcirkel het kind dat het bangst is. Waarom denk je dat hij/zij het bangst is? Schrijf op.

Niet alleen je manier van denken, maar ook je GEDRAG zorgt ervoor dat je angst wel of niet blijft bestaan. Vaak gaan kinderen situaties uit de weg waar ze bang voor zijn. Vermijden noemen we dat. Door te vermijden gaat de angst EVEN over. Maar je komt er niet achter of echt gaat gebeuren waar je bang voor bent. Laten we dit eens bekijken met het voorbeeld van de inbreker, weet je nog? Als je in bed ligt en een klap hoort, kun je denken: INBREKER. Je kunt bang worden en nog dieper onder de dekens kruipen. Je kunt je voornemen nooit meer alleen thuis te blijven. Maar je kunt ook je bed uitgaan, het licht aandoen, en gaan kijken waar dat geluid vandaan komt. Wat zul je dan ontdekken? Je ontdekt dat het geen inbreker is, maar de kat van de buren, een open raam dat klappert in de wind, enzovoort.

12

Denken + Doen = Durven

Schrijf voorbeelden op van gebeurtenissen die jou bang maken. Welke bange gedachten heb je? Hoe voel je je? Hoe vermijd je de gebeurtenis? Geef bij Gevoel ook aan hoe sterk dat gevoel is. Je doet dat met een cijfer van 0 tot 10, de gevoelsthermometer. 0 = helemaal niet, 10 = heel erg. Geef bij Gedachte aan hoe sterk je gelooft dat wat je denkt ook echt gaat gebeuren. 0 = geloof ik helemaal niet, 10 = geloof ik heel erg/weet ik zeker.

Eerst een voorbeeld: Gebeurtenis.....Ik zit in de klas en wil mijn vinger opsteken om iets te vragen Gedachte.........Het is vast een domme vraag..............................Geloof: 9 Gevoel..............Zenuwachtig.................................................. Sterkte: 7 Gedrag.............Ik vraag het toch maar niet We noemen dit de vier G’s van angst. Angst is de optelsom van een Gebeurtenis, een bange Gedachte, een angstig Gevoel, en vermijdend Gedrag. Gebeurtenis .............................................................................................................................. Gedachte...........................................................................................................Geloof: ............. Gevoel............................................................................................................... Sterkte:............ Gedrag ...................................................................................................................................... Gebeurtenis .............................................................................................................................. Gedachte ...........................................................................................................Geloof:............. Gevoel............................................................................................................... Sterkte:............ Gedrag....................................................................................................................................... Gebeurtenis .............................................................................................................................. Gedachte...........................................................................................................Geloof: ............. Gevoel ...............................................................................................................Sterkte:............ Gedrag ......................................................................................................................................

h .1

Uitleg ”cognitieve gedragstherapie”

13

Gebeurtenis.............................................................................................................................. Gedachte ...........................................................................................................Geloof:........... Gevoel ...............................................................................................................Sterkte:.......... Gedrag......................................................................................................................................

Anders denken Wat kun je doen aan je angst? Je kunt leren anders te denken. Waarom? Het hoort bij overdreven angst dat je vaak bang bent voor dingen die helemaal niet kunnen gebeuren. Je haalt je dan dingen in je hoofd die niet kloppen of bestaan, zoals spoken of bepaalde rampen. In deze training leer je om je bange gedachten te onderzoeken. Zoals een detective. Je gaat speuren naar bewijzen voor, en tegen je bange gedachten. En als ze niet kloppen, vervang je ze door gedachten die je helpen je angst te overwinnen!

Stap voor stap doen waar je bang voor bent Wat kun je nog meer doen aan je angst? In plaats van de situatie uit de weg te gaan, kun je de situatie juist opzoeken. Zo kun je wennen aan je angst en kan je erachter komen of de ramp waar je bang voor bent wel echt gaat gebeuren. Hier heb je moed voor nodig! We doen dit wel stapje voor stapje, je hoeft niet direct te gaan doen wat je het allermoeilijkst vindt.

Gedachten raden. Oefeningen Hieronder staan twee tekeningen. Bedenk bij elk plaatje wat de figuur zou denken. Schrijf het op in de gedachteballon.

14

Denken + Doen = Durven

Wie denkt wat? Oefeningen De tweeling Willem en Wouter gaan op een dag met hun ouders naar de zee. Willem rent het strand op en zodra hij zijn zwembroek aanheeft, duikt hij de zee in. Wouter aarzelt en blijft bij zijn ouders op een badhanddoek zitten. Wat zouden Willem en Wouter denken? Teken beide jongens hieronder, met gedachtewolkjes. Schrijf hun gedachten in de gedachtewolkjes.

h .1

15

Uitleg ”cognitieve gedragstherapie”

Een leraar heeft net aangekondigd dat de klas zal gaan skeeleren. Laten we kijken naar twee leerlingen uit de klas. Sofie heeft al een jaar skeelerles en hoopt ooit mee te mogen doen aan wedstrijden. Hanna heeft ooit een keer geskeelerd, zij viel voortdurend en ging met zere enkels naar huis. Wat zouden Sofie en Hanna denken toen ze hoorden van het klassen- uitje?

Sofie’s gedachten

Hanna’s gedachten

Kijk nu naar de volgende tekening. De persoon heeft twee gedachteballonnen. Probeer twee verschillende gedachten te bedenken die de persoon zou kunnen hebben. Schrijf in elke ballon een gedachte.

16

Denken + Doen = Durven

H.2 Uitdagen en helpende gedachten Je hebt in het vorige hoofdstuk bij elke situatie een bange gedachte opgeschreven. Je gaat nu kritisch naar die gedachte kijken. Als een detective ga je speuren naar bewijzen voor, maar ook tegen die gedachte. We noemen dit ‘uitdagen’ Een voorbeeld. Jan is bang om een ongeluk op straat te krijgen. Hij heeft opgeschreven: Gebeurtenis.........Fietsen op straat Gedachte............. Ik kom onder een auto.............................Geloof: 9 Gevoel..................Bang....................................................Sterkte: 9 Gedrag................. Me door mijn moeder laten brengen

Jan gaat deze gedachte uitdagen: Jan vraagt zich af:Hoe weet ik dat ik onder een auto zal komen? Antwoord:

Ik weet het niet, ik heb al lang niet meer gefietst.

Dan vraagt Jan:

Welke bewijzen heb ik ervoor, en ertegen?

Antwoord:

Bewijzen voor de bange gedachte: Ik ben vaker gevallen op straat met de fiets. Ik ben dromerig. Het is druk (veel auto’s). Bewijzen tegen de bange gedachte: Ik ben wel eerder gevallen, maar toen niet onder een auto gekomen. Auto’s letten goed op fietsende kinderen, omdat ze weten dat die wel eens slingeren of zo. Ik ben ouder geworden, misschien fiets ik nu beter, in ieder geval let ik beter op nu. Er is een fietspad (daar mogen de auto’s niet op). Het gebeurt niet vaak dat een kind onder een auto komt.

h .2

17

Uitdagen en helpende gedachten

De volgende stap in het uitdagen is je af te vragen hoe erg het zou zijn, als echt zou gebeuren waar je bang voor bent. Want als je bang bent, denk je vaak direct aan het ergste. Bijvoorbeeld: Jan vraagt zich af: Stel dat ik onder een auto zou komen, hoe erg is dat? Is het een ramp? Hij antwoordt:

Dat hangt af van de gevolgen. Ik denk direct aan doodgaan. Maar meestal loopt het beter af. Je hebt alleen een paar schrammen. Of een gebroken arm of been. Dat is wel vervelend, maar geen ramp. Gelukkig bestaat er een ziekenhuis!

Daarna bedenkt Jan een helpende gedachte: Jan’s helpende gedachte: Auto’s letten op mij en ik let op hen (en op mezelf )

Geloof: 7

De nieuwe, helpende gedachte helpt je om je anders te voelen: minder bang en rustiger. Schrijf bij de nieuwe gedachte ook op in hoeverre je die gelooft. Doe dit nu voor vijf eigen situaties, stel jezelf steeds de vragen: Is dat zo? Hoe weet ik dat? Welke bewijzen zijn er voor en tegen de gedachte? Bedenk daarna een helpende gedachte. Vaak is dit iets wat je al hebt opgeschreven bij het beantwoorden van de vragen. We beginnen met een ingevuld voorbeeld. Gebeurtenis.........Ik zit in de klas en wil mijn vinger opsteken om iets te vragen. Gedachte............. Het is vast een domme vraag....................Geloof: 9 Gevoel..................zenuwachtig..........................................Sterkte: 7 Gedrag................. Ik doe het toch maar niet. Ik daag deze gedachte uit (Is dat zo? Hoe weet ik dat?): Ik vraag me af:

Hoe weet ik dat ik een domme vraag stel? Is dat wel zo?

Antwoord:

Ik weet het niet, ik heb allang geen vragen meer gesteld.

Dan vraag ik:

Welke bewijzen heb ik ervoor, en ertegen?

Antwoord:

Bewijzen voor de bange gedachte: Ik heb een keer iets gevraagd en toen zei de leraar dat hij dat net had uitgelegd. Ik let vaker niet goed op. Ik begrijp deze stof niet goed. Bewijzen tegen de bange gedachte: Soms als ik iets vraag zegt de leraar: goede vraag! Ik heb goed opgelet. Ik heb het al aan een klasgenoot gevraagd en die wist het ook niet.

18

Denken + Doen = Durven

Ik vraag me af:

Stel dat ik een domme vraag stel, hoe erg is dat? Is het een ramp?

Antwoord:

Geen ramp, iedereen vraagt wel eens iets doms, en dat zijn de anderen zo weer vergeten.

Helpende gedachte Als ik iets niet begrijp en ik heb goed opgelet, mag ik het vragen. Geloof: 8 Doe dit nu zelf voor vijf verschillende situaties:

h .2

Uitdagen en helpende gedachten

19

Nr 1 Gebeurtenis ............................................................................................................................ ............................................................................................................................................... Gedachte ................................................................................................................................ .........................................................................................Geloof:............................................ Gevoel.............................................................................. Sterkte: ......................................... Gedrag.................................................................................................................................. Ik daag deze gedachte uit (Is dat zo? Hoe weet ik dat?): Bewijzen voor de bange gedachte:

Bewijzen tegen de bange gedachte:

Stel dat het zo is, hoe erg is dat? .............................................................................................. ................................................................................................................................................ Helpende gedachte .................................................................................................................. ........................................................................................ Geloof: ............................................

20

Denken + Doen = Durven

Nr 2 Gebeurtenis ............................................................................................................................ ............................................................................................................................................... Gedachte ................................................................................................................................ .........................................................................................Geloof:............................................ Gevoel.............................................................................. Sterkte: ......................................... Gedrag.................................................................................................................................. Ik daag deze gedachte uit (Is dat zo? Hoe weet ik dat?): Bewijzen voor de bange gedachte:

Bewijzen tegen de bange gedachte:

Stel dat het zo is, hoe erg is dat? .............................................................................................. ................................................................................................................................................ Helpende gedachte .................................................................................................................. ........................................................................................ Geloof: ............................................

h .2

Uitdagen en helpende gedachten

21

Nr 3 Gebeurtenis ............................................................................................................................ ............................................................................................................................................... Gedachte ................................................................................................................................ .........................................................................................Geloof:............................................ Gevoel.............................................................................. Sterkte: ......................................... Gedrag.................................................................................................................................. Ik daag deze gedachte uit (Is dat zo? Hoe weet ik dat?): Bewijzen voor de bange gedachte:

Bewijzen tegen de bange gedachte:

Stel dat het zo is, hoe erg is dat? .............................................................................................. ................................................................................................................................................ Helpende gedachte .................................................................................................................. ........................................................................................ Geloof: ............................................

22

Denken + Doen = Durven

Nr 4 Gebeurtenis ............................................................................................................................ ............................................................................................................................................... Gedachte ................................................................................................................................ .........................................................................................Geloof:............................................ Gevoel.............................................................................. Sterkte: ......................................... Gedrag.................................................................................................................................. Ik daag deze gedachte uit (Is dat zo? Hoe weet ik dat?): Bewijzen voor de bange gedachte:

Bewijzen tegen de bange gedachte:

Stel dat het zo is, hoe erg is dat? .............................................................................................. ................................................................................................................................................ Helpende gedachte .................................................................................................................. ........................................................................................ Geloof: ............................................

h .2

Uitdagen en helpende gedachten

23

Nr 5 Gebeurtenis ............................................................................................................................ ............................................................................................................................................... Gedachte ................................................................................................................................ .........................................................................................Geloof:............................................ Gevoel.............................................................................. Sterkte: ......................................... Gedrag.................................................................................................................................. Ik daag deze gedachte uit (Is dat zo? Hoe weet ik dat?): Bewijzen voor de bange gedachte:

Bewijzen tegen de bange gedachte:

Stel dat het zo is, hoe erg is dat? .............................................................................................. ................................................................................................................................................ Helpende gedachte .................................................................................................................. ........................................................................................ Geloof: ............................................

24

Denken + Doen = Durven

Helpende gedachten. Oefeningen Kijk naar de plaatjes. Wat zou de figuur denken? Schrijf bij elk plaatje bange gedachten en helpende gedachten in de gedachteballonnen.

h .2

Uitdagen en helpende gedachten

25

26

Denken + Doen = Durven

h .2

Uitdagen en helpende gedachten

27

28

Denken + Doen = Durven

h .2

Uitdagen en helpende gedachten

29

30

Denken + Doen = Durven

h .2

Uitdagen en helpende gedachten

Voorbeeldvragen voor uitdagen Deze vragen kunnen helpen om bange gedachten uit te dagen. Probeer ze allemaal uit wanneer je een uitdaging maakt. Is dat zo? Hoe weet ik dat? Welke bewijzen heb ik? Is het wel eens gebeurd waar ik bang voor ben? Overdrijf ik? Maak ik de dingen erger dan ze zijn? Ben ik zeker dat dit echt gaat gebeuren? Is dit echt waar? Maakt het uit wat anderen denken? Vergeet ik het positieve? Wat zou een ander denken? Wat zou ik hier over 5 jaar over denken? Wat dacht ik hier vroeger, voor ik er bang voor was, bij? Wat zou [vul een held in] hierbij denken? Kan ik alles perfect doen? Is dit het einde van de wereld? Stel dat het zo is, hoe erg is dat? Wat kan ik er zelf aan doen? Mag ik geen fouten maken?

31

32

Denken + Doen = Durven

Gedachtefouten Gedachtefouten zijn manieren van denken waardoor je angst blijft bestaan. Lees de gedachtefouten die hieronder staan en probeer van elke gedachtefout een eigen voorbeeld te bedenken. Je kunt de voorbeelden ook uit de situaties halen die je al hebt ingevuld. Van een mug een olifant maken: overdrijven van negatieve gebeurtenissen. Voorbeeld:

Stelt niks voor: onbelangrijk maken van positieve gebeurtenissen. Voorbeeld:

Algemeen maken: als iets in een situatie zo is, zal het in alle andere situaties ook zo zijn. Voorbeeld:

Op jezelf betrekken: denken dat als iets fout gaat het aan jou ligt, terwijl daar geen reden voor is. Voorbeeld:

Zwart-witdenken: denken in extremen, bijvoorbeeld alles of niks, goed of fout, mooi of lelijk. Voorbeeld:

Rampdenken: uitgaan van het ergste. Voorbeeld:

Geheugenzeef: positieve gebeurtenissen vergeten en negatieve gebeurtenissen onthouden. Voorbeeld:

h .2

Uitdagen en helpende gedachten

Uitdaagoefeningen Hieronder staan 20 bange gedachten van andere kinderen. Schrijf bij elke gedachte op hoe sterk je dit gelooft (weer met een cijfer van 0 tot 10). Daag elke gedachte daarna uit. Gebruik daarbij de voorbeeldvragen. Schrijf een helpende gedachte op. 1

Niemand vindt me aardig...............................................................................Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 2

Ik kan niets goed doen...................................................................................Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 3

Ik had een 5 voor mijn proefwerk, daarom ben ik een mislukkeling......................... Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 4

Ik heb een pukkel in mijn gezicht. Wat ben ik lelijk.............................................. Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 5

Ik steek niet mijn hand op in de klas. Ik zal vast iets verkeerds zeggen en iedereen zal me stom vinden.........................................................................................................Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 6

Ik moet een spreekbeurt houden. Ik zal zo zenuwachtig zijn dat ik geen woord meer kan uitbrengen...................................................................................................Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 7

Ik zal nooit van mijn angsten afkomen..............................................................Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 8

Ik kan niet alleen naar de therapie komen. Ik zal te laat komen, verdwalen, een ongeluk krijgen, of lastig gevallen worden.....................................................................Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 9

Deze therapie is te moeilijk voor mij................................................................. Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:.........................................................................................................

33

34

10

Denken + Doen = Durven

Ik heb zoveel huiswerk, het zal me niet lukken om het af te krijgen.........................Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 11

Als ik bloos lacht iedereen me uit.....................................................................Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 12

Ik zal mijn ouder(s) verliezen...........................................................................Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 13

Er zal iets ergs met me gebeuren (ziek worden, doodgaan, een ongeluk krijgen, ontvoerd worden) ......................................................................................................Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 14

De wereld zit vol gevaren, daarom moeten mijn ouders me beschermen.................. Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 15

Als ik de deur niet precies drie keer op slot doe, zal er een ramp gebeuren................ Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 16

Niemand begrijpt mijn angsten.......................................................................Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 17

Als ik … (bedenk zelf iemand) vraag om af te spreken, zal die nee zeggen................ Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 18

Als ik alleen in een vreemde omgeving ben, zal ik verdwalen................................. Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 19

Ik kom ergens binnen. Iedereen kijkt naar me..................................................... Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:......................................................................................................... 20

Ik heb iets nieuws en aparts aan. Niemand zal het mooi vinden............................ Geloof:.....

Uitdagen: ........................................................................................................................ ......................................................................................................................................... Helpende gedachte:.........................................................................................................

h .3

Helpend gedrag

35

H.3 Helpend gedrag

Helpend gedrag is alles wat jou helpt om je angst te overwinnen, in plaats van deze angst uit de weg te gaan. Dat kan van alles zijn: je knuffel meenemen, een gebedje opzeggen, in de spiegel kijken en tegen jezelf zeggen: ‘je kunt het!’, enzovoort. Welk gedrag helpt jou als je iets gaat doen wat je moeilijk vindt? Schrijf op:

We leren je nu een paar (andere) vormen van helpend gedrag:

1 Gedrag dat past bij de helpende gedachte We nemen als voorbeeld Jan, die bang was dat hij onder een auto zou komen (weet je nog, staat in hoofdstuk 2). Eerst liet Jan zich door zijn moeder naar school brengen (logisch als je denkt dat je onder een auto zult komen als je fietst). Maar als Jan bedenkt dat de auto’s op hem zullen letten en dat hij ook oplet (helpende gedachte), kan hij ook iets anders gaan doen. Hij schrijft op: Helpend gedrag: Ik ga met de fiets naar school, en let goed op de weg en op het verkeer. Ik kijk of de auto’s ook goed op mij letten. De eerste keer vraag ik of mijn moeder achter mij aanrijdt.

36

Denken + Doen = Durven

2 Moedig gedrag Neem iemand in je hoofd die je heel moedig vindt, bijvoorbeeld Spiderman of Totally Spies. Teken je held hieronder. Als je in een moeilijke situatie bent, bedenk dan hoe je held met deze situatie om zou gaan. Bedenk moedig gedrag.

3 Ontspanning Lange ligoefening Een manier om je hele lichaam te ontspannen, is met langzame, diepe teugen ademhalen, terwijl je langzaam terugtelt van 20 tot 0. Met langzame, diepe teugen ademhalen helpt je om je hartslag rustiger te laten worden. Hierdoor

h .3

Helpend gedrag

37

ontspant je hele lichaam. Voel goed hoe alle spieren van je lichaam zich bij iedere in- en uitademing verder ontspannen. Voel je adem door je neus naar binnen stromen. Voel de adem in je longen. Voel hoe je borstkas en buik zich vullen met lucht. Merk op hoe je buik uitzet bij de inademing. Volg de uitademing, voel hoe je buik en borstkas leeglopen. Voel hoe de uitademing door je neus wegstroomt. Volg 20 van deze in- en uitademingen. Volg ze de hele weg … Doe je ogen open als je klaar bent. Je voelt je goed en ontspannen. Korte zitoefening Ga zitten met rechte rug. Adem door je neus rustig in (ongeveer drie tellen 1 … 2 … 3 …) en adem rustig tellend uit (4 …5 … 6… 7… 8 … 9 … 10). Doe dit drie keer. Probeer het ook eens door te denken ‘in..... (bij inademing) en ontspannnnnnn’ (bij uitademing).

4 Aandacht op je taak Als je bang bent, ga je automatisch erg op jezelf letten. Alle aandacht is op jezelf gericht. Wat helpt is om op iets anders te letten dan op jezelf. Richt je aandacht op wat je gaat doen, op andere mensen, of op je omgeving. Een voorbeeld: Marja is naar de kapper geweest en gaat naar een feestje. Ze vraagt zich af of haar haar wel goed zit. Ze let alleen maar op zichzelf, en denkt: iedereen kijkt naar me! Ze voelt zich heel gespannen. Wat haar helpt is haar aandacht op de anderen te richten. Ze kijkt hoe zij hun haar hebben. Ze kijkt zo goed, dat ze later een tekening kan maken van alle kapsels. Ze voelt zich niet meer gespannen. Nog een voorbeeld: Wim is gespannen als hij door een drukke winkelstraat loopt. Hij heeft dan het gevoel dat iedereen naar hem kijkt. Hij voelt zijn hart in zijn keel bonzen. Hij let alleen maar op zichzelf. Wat hem helpt is om zijn aandacht te richten op wat hij allemaal in de etalages ziet staan. Hij voelt zich niet meer zo bekeken. Met de volgende oefeningen kun je oefenen je aandacht te richten: a Zet je favoriete muziek op. Kies een instrument uit en luister alleen daarnaar. Zet het stuk nog eens op en kies nu een ander instrument om naar te luisteren, enzovoort. Luister tot slot nog een keer naar het stuk, maar nu alles tegelijkertijd. Klinkt het nu anders dan vroeger? b Zet het (jeugd)journaal op tv op en kijk en luister zo goed als je kunt, met alle aandacht. Schrijf daarna op wat je gehoord en gezien hebt. c Maak een wandeling door het bos of veld en kijk heel goed om je heen, wat zie je allemaal? … Luister heel goed wat je allemaal hoort … Wat ruik je allemaal? … Wat voel je allemaal (je voeten die de grond raken, de wind langs je wangen)? … Neem tot slot alles tegelijk in je op (wat je ziet, ruikt, voelt, hoort).

38

Denken + Doen = Durven

d Bel een vriend(in) en vraag hoe de vakantie (of iets anders ) geweest is. Luister heel goed naar zijn of haar verhaal. Vat daarna voor jezelf, op papier, het verhaal zo letterlijk mogelijk samen. e Loop door een drukke winkelstraat en kijk heel goed naar alle etalages, wat erin staat. Loop er nu nog eens doorheen en kijk zo goed mogelijk naar alle mensen, hoe zien ze eruit, hoe lopen ze, hoe kijken ze? Maak er een film van in je hoofd.

5 Piekeren op een vaste tijd Heb jij last van piekergedachten die steeds maar door je hoofd gaan, en die je niet stop kunt zetten? Spreek dan een vaste tijd af met jezelf waarop je gaat piekeren. Schrijf alle piekergedachten op in een piekerschriftje. je zult merken dat je dan op andere tijden van de dag minder gaat piekeren! Blader nu terug naar de GGGG’s die je eerder hebt opgeschreven en waarbij je een helpende gedachte hebt bedacht. Bedenk nu voor elke situatie helpend gedrag (schrijf dit op). Of maak nieuwe GGGG’s en schrijf er helpend gedrag bij.

h .3

Helpend gedrag

39

Gebeurtenis............................................................................................................................. Gedachte...........................................................................................................Geloof:............ Gevoel............................................................................................................... Sterkte:........... Gedrag...................................................................................................................................... Uitdagen................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Helpende gedachte ................................................................................................................................................. ..........................................................................................................................Geloof:............ Helpend gedrag ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

Gebeurtenis.............................................................................................................................. Gedachte...........................................................................................................Geloof:............ Gevoel............................................................................................................... Sterkte:........... Gedrag...................................................................................................................................... Uitdagen................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Helpende gedachte ................................................................................................................................................. ..........................................................................................................................Geloof:............ Helpend gedrag ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

40

Denken + Doen = Durven

H.4 Tips voor ouders: De invloed van ouders op angst bij hun kind Ouders zijn de belangrijkste voorbeelden voor kinderen. Jonge kinderen doen veel gedrag van hun ouders letterlijk na. Oudere kinderen (ook adolescenten!) leren via hun ouders hoe zij tegen situaties kunnen aankijken. Bijvoorbeeld: Is de wereld vol gevaar of vol kansen? Kan ik mensen vertrouwen? Zij gebruiken het voorbeeld van hun ouders voor hoe zij situaties kunnen benaderen en oplossen. Bijvoorbeeld: een conflict uitpraten of de persoon in het vervolg uit de weg gaan. Wat ouders zelf doen, in hun eigen leven, is voor kinderen vaak veel belangrijker dan hoe ouders zeggen dat kinderen zich moeten gedragen. Bijvoorbeeld: tegen je kind zeggen ‘je mag andere kinderen niet slaan’ helpt niet veel wanneer de ouders elkaar of hun kinderen wel slaan. Wanneer je als ouder het goede voorbeeld geeft hoe je conflicten oplost (door te praten), dan is de kans groot dat je kind het ook zo zal doen. Zo is het ook met angst. Van de voorbeelden die de ouders geven over hoe zij omgaan met hun eigen angst, leren kinderen. U moet uw angst dus niet voor uw kind verbergen, maar uw kind laten zien hoe u uw angst overwint. We noemen dit ‘moedige modeling’.

Een voorbeeld: Een kind wil van de duikplank springen maar durft het niet. Zelf vindt u het eigenlijk ook eng. Wat zou u het beste kunnen doen? Zeggen dat u zich best voor kunt stellen dat uw kind het niet durft, dat u het zelf ook eng vindt, maar dat u het gaat proberen. Spring dan een paar keer, dan zult u zelf ook merken dat het steeds makkelijker gaat. En dan is uw kind aan de beurt.

h .4

Tips voor ouders: De invloed van ouders op angst bij hun kind

41

Kinderen zijn eigenlijk voortdurend bezig hun angsten te overwinnen. U bent hun voorbeeld door te laten zien hoe u uw angsten nu overwint, en door te vertellen hoe u vroegere angsten, die u als kind had, hebt overwonnen. Bedenk een voorbeeld van iets waarvoor u vroeger bang geweest bent en hoe u die angst hebt overwonnen. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ....

42

Denken + Doen = Durven

Is dit een geschikt voorbeeld om met uw kind te bespreken?

Bedenk een voorbeeld van iets waar u nu angst bij ervaart. Schrijf op hoe u die angst stap voor stap kunt overwinnen. Bedenk een nieuwe, helpende gedachte en moedig, helpend gedrag. Gebeurtenis waar ik angst bij ervaar: ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Gedachte: ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Helpende gedachte: ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Helpend gedrag: ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

h .4

Tips voor ouders: De invloed van ouders op angst bij hun kind

43

Is dit een geschikt voorbeeld om deze week aan uw kind voor te doen (‘moedige modeling’)? Zo nee, bedenk een andere situatie. Bedenk een voorbeeld van iets waar uw kind bang voor is waarbij u moedige modeling kunt doen. Situatie waar mijn kind bang voor is: ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Moedig voorbeeld van mij: ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Is dit een geschikt voorbeeld om deze week aan uw kind voor te doen? Zo nee, bedenk andere moedige gedragsvoorbeelden. Het goede voorbeeld geven is een manier waarop u invloed hebt op uw kind. Een andere manier waarop u het gedrag van uw kind kunt beïnvloeden is belonen van gewenst gedrag. Belonen van gewenst gedrag van uw kind heeft doorgaans veel meer effect dan bestraffen van ongewenst gedrag. Een voorbeeld: Uw kind is bang om bij een vriendje te gaan spelen, maar wil dit wel proberen. Hij durft niet te bellen. Een straffende reactie op ongewenst gedrag is: ‘Dat je dat nou nog niet zelf kan, op jouw leeftijd!’ Een belonende reactie is: ‘Fijn dat je met iemand wil gaan spelen. Ik zal je helpen met bellen’. Beloningen zijn vaak complimentjes (Heel knap dat jij dat gedaan hebt). Maar ook aandacht – voor moedig gedrag! – is een krachtige beloning (Ik kom naar jou kijken hoe goed jij al kunt zwemmen, Zullen we samen dat boekje over dat angstige hondje lezen?, Straks zal ik aan je vader/moeder vertellen hoe goed jij alleen naar de winkel bent geweest, Als jij alleen naar bed toe gaat, kom ik je daarna een extra lange knuffel geven, Ik ben heel benieuwd om te horen hoe je het vond om alleen met de trein te gaan). Meer mogen is ook een beloning. Soms kunt u zulke beloningen heel goed koppelen aan gewenst gedrag. Voorbeelden: ‘Als jij alleen met de trein bent geweest, krijg je van mij een walkman om de volgende keer muziek te luisteren in de trein’. ‘Als jij twee weken naar zwemles bent geweest, mag je een nieuw zwempak uitzoeken’, ‘Als jij alleen naar bed toegaat, mag je in het vervolg een halfuur langer opblijven’. In de voorbeelden kunt u zien dat de beloningen pas worden gegeven nadat de opdracht is uitgevoerd.

44

Denken + Doen = Durven

Bedenk een aantal manieren waarop u uw kind kunt belonen. Laat cadeautjes er nog even buiten, omdat we dat volgende keer behandelen. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Probeer deze week alle stapjes van uw kind om met zijn/haar angst te leren omgaan te belonen (maar nog niet met cadeautjes). Bedenk dat het niet direct goed hoeft te gaan, kleine stapjes in de gewenste richting zijn net zo belangrijk! Bijvoorbeeld: Voor een kind dat niet durft te zwemmen is naar het zwembad gaan en aan de kant van het water zitten al een stap in de goede richting.

h .5

45

Stap voor stap doen waar je bang voor bent

H.5 Stap voor stap doen waar je bang voor bent Je hebt nu geleerd om je bange gedachten uit te dagen en helpende gedachten te maken. We gaan nu kijken naar je gedrag. Als je dingen vermijdt waar je bang voor bent, word je niet bang. En als je weggaat uit een situatie waar je bang bent geworden, zakt de angst heel snel. Vermijden lijkt dus te helpen tegen de angst. Toch is dat niet zo! Want, door te vermijden blijft je angst bestaan, en wen je niet aan je angst.

We geven een voorbeeld. Anne is bang voor hoogte. Zij staat nooit op trappen en durft niet bij vriendinnen te spelen die in een flat wonen. Laatst probeerde ze een uitkijktoren op te klimmen. Na een paar treden werd ze zo bang, dat ze snel weer terugging. Haar angst zakte toen heel snel. Waarom helpt vermijden niet? Omdat je onthoudt hoe bang je was toen je het wel probeerde te doen. En omdat je niet leert dat angst vanzelf overgaat als je maar niet meer vermijdt. Juist door vaak dingen te doen waar je bang voor bent, wen je aan je angst en word je steeds minder bang. Dit gaan we vanaf nu ook doen: stapje voor stapje dingen doen waar je bang voor bent. Dat wennen aan angst gaat zo. Als je iets doet waar je bang voor bent, voel je je in het begin heel bang. Maar na een tijdje (bijvoorbeeld een kwartier) zakt de angst.

46

Denken + Doen = Durven

Je lichaam WENT aan de angst. Hierdoor zul je de volgende keer dat je hetzelfde doet niet meer zo bang zijn. En de keer daarna nog minder bang. En uiteindelijk is de angst over.

Een voorbeeld. Anne komt over haar hoogtevrees heen door stapje voor stapje te doen waar ze bang voor is. Eerst gaat ze op een keukentrapje staan. Na een kwartier vindt ze dit niet meer zo eng. Dan gaat ze boven aan de gangtrap in haar huis staan en kijkt naar beneden. Ook die angst gaat over na een tijdje. Dan gaat ze op de brandtrap van haar flat staan en kijkt door de gaatjes naar beneden. Steeds hoger gaat ze op die brandtrap, totdat ze haar angst overwonnen heeft. In het plaatje zie je hoe het gaat met de angst als je iets waarvoor je bang bent een paar keer doet en lang genoeg blijft.

We gaan een lijst maken van tien dingen waar jij nu bang voor bent en waar je minder bang voor wilt worden. We doen dat met een TRAP. Op de laagste trede vul je de oefening in die je het makkelijkst vindt, dus waar je het minst bang voor bent. Op de hoogste trede zet je de oefening waar je het meest bang voor bent. En zo vul je alle treden in. Oefen deze week stap 1. Schrijf elke keer als je stap 1 oefent achteraf op wat de hoogste angst geweest is die je gehad hebt en hoe hoog de angst was vlak voor je stopte met oefenen. Je doet dit met

h .5

Stap voor stap doen waar je bang voor bent

47

een cijfer van 0 (= helemaal niet bang) tot 10 (= heel erg bang). Weet je nog, de gevoelsthermometer? Denk aan de regel: STOP PAS MET DE OEFENING ALS DE ANGST MINSTENS TWEE PUNTEN GEZAKT IS.

Probeer ook bij elke stap een keer op te schrijven wat je bange gedachte is. Stel vragen bij deze bange gedachte. En schrijf een helpende gedachte op.

48

Denken + Doen = Durven

H.6 Tips voor ouders: Begeleiden van uw kind bij exposure Uw kind gaat in de komende tijd oefenen aan de hand van zijn/haar ‘trap’ van tien situaties waar uw kind bang voor is. U kunt als ouders uw kind daarbij coachen. Dat houdt in dat u uw kind: –

stimuleert om de oefeningen te doen;

–

informeert hoe het gegaan is (indien nodig: controleert of het kind de oefeningen doet);

–

helpt bij moeilijkheden (bijv. een keer meegaan, nagaan of het kind wel lang genoeg in de situatie gebleven is, hulp bieden bij het uitdagen van gedachten over een oefening);

–

complimenteert met de gedane stappen;

–

beloningen geeft die u samen met uw kind heeft afgesproken wanneer de benodigde punten zijn behaald. Voor elke keer dat uw kind een oefening goed gedaan heeft krijgt hij/zij punten. Een oefening goed gedaan hebben betekent dat uw kind pas met de oefening gestopt is nadat de angst minstens twee punten gezakt is. We tellen de punten zo: Stap 1 een keer oefenen = 1 punt. Stap 1 twee keer oefenen = 2 punten. Stap 1 vijf keer oefenen = 5 punten. Meer dan 5 punten kan uw kind niet krijgen voor stap 1. Voor stap 2 krijgt uw kind 2 punten elke keer dat het die oefent, enzovoort. Oefening 10 levert dus de meeste punten op. Maar uw kind kan beter niet meteen oefening 10 doen, dat is nog te moeilijk. Herinner uw kind eraan

h .6

Tips voor ouders: Begeleiden van uw kind bij exposure

49

voordat hij/zij aan de oefening begint, eerst zijn/haar gedachten op te schrijven, ze uit te dagen en een helpende gedachte op te schrijven (dit staat op het stapformulier). Voor het invullen hiervan verdient uw kind 5 punten per stap. Spreek met uw kind af welke beloning hij/zij krijgt bij hoeveel punten. Vul samen de beloningslijst in. Mocht uw adolescent te oud zijn voor dergelijke beloningen, dan kan ook eenvoudig een bedrag in euro’s of beltegoed worden afgesproken. Het is handig een vaste tijd in de week af te spreken waarop u met uw kind doorneemt hoe het oefenen is gegaan, hoeveel punten er gehaald zijn en welke oefening uw kind de komende week gaat doen. U kunt op de weeklijst bijhouden wat uw kind geoefend heeft, wat hij/zij deze week gaat oefenen, welke problemen er ontstaan en welke oplossingen daarvoor zijn. Een lastig punt hierbij is in hoeverre u de autonomie van uw kind stimuleert of belemmert wanneer u zich actief met het oefenen van uw kind ‘bemoeit’. Als u onzeker bent over of en wat voor hulp of aandacht uw kind nodig heeft, kunt u dit het beste met uw kind bespreken. We komen hierop terug in hoofdstuk 8 en 9.

50

Denken + Doen = Durven

Beloningslijst 10 punten

25 punten

50 punten

75 punten

100 punten

150 punten

200 punten

250 punten

325 punten

h .6

Tips voor ouders: Begeleiden van uw kind bij exposure

51

Weeklijst oefeningen Week 1: Geoefend (welke stap(pen) en hoe vaak): ..................................... Komende week:................... Problemen:.............................................................................................................................. Oplossingen: .......................................................................................................................... Week 2: Geoefend: .................................................................................... Komende week:................... Problemen:.............................................................................................................................. Oplossingen: .......................................................................................................................... Week 3: Geoefend: .................................................................................... Komende week:................... Problemen:.............................................................................................................................. Oplossingen: .......................................................................................................................... Week 4: Geoefend: .................................................................................... Komende week:................... Problemen:.............................................................................................................................. Oplossingen: .......................................................................................................................... Week 5: Geoefend: .................................................................................... Komende week:................... Problemen:.............................................................................................................................. Oplossingen: .......................................................................................................................... Week 6: Geoefend: .................................................................................... Komende week:................... Problemen:.............................................................................................................................. Oplossingen: .......................................................................................................................... Week 7: Geoefend: .................................................................................... Komende week:................... Problemen:.............................................................................................................................. Oplossingen: .......................................................................................................................... Week 8: Geoefend: .................................................................................... Komende week:................... Problemen:.............................................................................................................................. Oplossingen: ..........................................................................................................................

52

Denken + Doen = Durven

H.7 Experimenten Je hebt geleerd bange gedachten uit te dagen door vragen te stellen. Je gaat nu leren om in de praktijk te onderzoeken of de bange gedachten kloppen. Dit doe je met experimenten, net als in wetenschappelijk onderzoek. Een detective speurt naar bewijzen voor en tegen een bepaald idee: uitdagen. Een onderzoeker bedenkt een experiment om erachter te komen of zijn idee wel of niet klopt. Je gaat experimenten bedenken en doen, om na te gaan of jouw bange gedachten wel of niet kloppen. Een paar voorbeelden: Jan heeft het idee: Als ik langs terrassen loop dan ben ik het middelpunt van de aandacht. Als experiment gaat hij op een zonnige dag langs een druk terras lopen en heel goed kijken naar de mensen die er zitten. Hij gaat tellen hoeveel mensen wel en hoeveel mensen niet naar hem kijken. Sonja heeft de gedachte: Als ik bloos zal iedereen me uitlachen. Als experiment gaat zij in de klas een vraag stellen (dan bloost zij) en goed kijken hoe de anderen reageren. Pim denkt dat niemand hem aardig vindt. Hij denkt: Als ik een feestje geef, komt er niemand. Het experiment is dat hij tien kinderen uitnodigt voor zijn feestje. Hij gaat kijken hoeveel er komen. Als je een experiment gaat doen, is het belangrijk van tevoren te bedenken hoe het kan aflopen. En op te schrijven bij welke afloop je bange gedachte ‘bewezen’ is. Het is ook handig om van tevoren vast een helpende gedachte te bedenken. En op te schrijven, bij welke afloop de helpende gedachte ‘bewezen’ is. Bijvoorbeeld: Jan, die langs een druk terras gaat lopen, heeft als helpende gedachte: De meeste mensen kijken niet naar mij, ze zijn met andere dingen bezig. Hij spreekt af dat als meer dan de helft van de mensen naar hem kijkt, zijn beangstigende gedachte ik ben het middelpunt van de aandacht bewezen is. Als minder dan een kwart van de mensen naar hem kijkt is de helpende gedachte de meeste mensen kijken niet naar mij, ze zijn met andere dingen bezig bewezen. Bedenk zelf een helpende gedachte voor het experiment van Sonja en Pim. Bedenk ook bij welke afloop de bange gedachten van Sonja en Pim bewezen zijn, en bij welke afloop de helpende gedachten van Sonja en Pim bewezen zijn.

h .7

Experimenten

53

Bedenk nu zelf minstens twee experimenten die je zou kunnen doen om je eigen beangstigende gedachten te onderzoeken. Schrijf ze op het experimentformulier. Je hoeft ze nog niet uit te voeren, dus ‘hoe is het experiment gegaan’ en de vragen daaronder hoef je nog niet te beantwoorden.

Experiment 1 Beschrijf het experiment dat je gaat uitvoeren (waar, wat ga je doen):

Bange gedachte over dit experiment:

Hoe sterk geloof je het voor het experiment (cijfer 0-10): Nieuwe, helpende gedachte:

Hoe sterk geloof je het voor het experiment (0-10): Welke afloop spreekt voor de negatieve gedachte?

Welke afloop spreekt voor de nieuwe gedachte?

Hoe is het experiment gegaan? Schrijf op:

Hoe sterk geloof je de bange gedachte nu (0-10): Hoe sterk geloof je de helpende gedachte nu (0-10):

54

Denken + Doen = Durven

Experiment 2 Beschrijf het experiment dat je gaat uitvoeren (waar, wat ga je doen):

Bange gedachte over dit experiment:

Hoe sterk geloof je het voor het experiment (cijfer 0-10): Nieuwe, helpende gedachte:

Hoe sterk geloof je het voor het experiment (0-10): Welke afloop spreekt voor de negatieve gedachte?

Welke afloop spreekt voor de nieuwe gedachte?

Hoe is het experiment gegaan? Schrijf op:

Hoe sterk geloof je de bange gedachte nu (0-10): Hoe sterk geloof je de helpende gedachte nu (0-10):

h .8

Tips voor ouders: Autonomie van uw kind bevorderen

55

H.8 Tips voor ouders: Autonomie van uw kind bevorderen Misschien wel het allerbelangrijkste in het stimuleren van uw kind in het overwinnen van angsten, is het aanmoedigen van de autonomie van uw kind. Met aanmoedigen van autonomie bedoelen we het kind de kans geven en te stimuleren zelfstandig nieuwe en moeilijke dingen te doen, en te leren van ervaringen. Door autonoom dingen te proberen, ontwikkelt uw kind vaardigheden om met nieuwe en moeilijke situaties om te gaan. Uw kind ontdekt wat hij of zij zelf kan en bouwt zo zelfvertrouwen op. Als ouders hun kind zelf iets moeilijks laten doen, concludeert het kind dat het blijkbaar niet gevaarlijk is en dat de ouders denken dat hij of zij het wel kan, of dat het niet erg is om het niet te kunnen! Tegenover autonomie bevorderen staat overbescherming. Door overbescherming worden kinderen belemmerd in de ontwikkeling tot zelfstandigheid. Ouders overbeschermen door dingen te doen voor hun kind die het zelf moet leren, en door hun kind weg te houden van nieuwe situaties en ervaringen die juist belangrijk zijn om angst te overwinnen. Door overbescherming kan het kind concluderen dat hij of zij het zelf niet kan, dat de situatie echt bedreigend is, en niet de vaardigheden leren om met de situatie om te gaan.

56

Denken + Doen = Durven

We hebben eerder besproken dat niet een gebeurtenis, maar de manier waarop we tegen deze gebeurtenis aankijken bepaalt hoe we ons voelen en gedragen. De manier waarop u denkt over de angsten van uw kind bepaalt of u de autonomie van uw kind bevordert of dat u uw kind juist overbeschermt. Ga terug naar een moeilijk moment waarop uw kind heel angstig of in paniek was. Het moet gaan om een gebeurtenis waarin u ontevreden was over hoe u en uw kind hier samen mee omgingen. Ga na hoe u zich toen voelde, wat u dacht en wat u deed. Schrijf dit hieronder op:

Gebeurtenis waarin mijn kind angstig was: Mijn gevoel: Mijn gedachte: Mijn gedrag:

Hoe zou u zich willen voelen in deze situatie? Hoe zou u zich willen gedragen? Schrijf op: Mijn gewenste gevoel: Mijn gewenste gedrag:

Kijk nu naar de gedachte die u hierboven hebt opgeschreven. Helpt die gedachte u om de autonomie van uw kind te bevorderen en om uw kind de boodschap te geven dat u er vertrouwen in heeft dat hij het zelf kan? Waarschijnlijk niet. Probeer de gedachte uit te dagen, door vragen te stellen als: Hoe weet ik dat? Klopt het wel? Welke bewijzen heb ik voor en tegen mijn (negatieve) gedachte? En daarna: Stel dat het zo is, hoe erg is dat? Formuleer tot slot, als conclusie, een helpende gedachte. Deze gedachte helpt u om uw gewenste gevoel en gewenste gedrag te bereiken. Uitdagen:

Helpende gedachte:

Hoe gevaarlijk vindt u de wereld waarin u leeft, en in het bijzonder de wereld van uw kind? De manier waarop u hierover denkt heeft invloed op hoe uw kind de wereld ziet. Het is daarom belangrijk dat u zich bewust wordt van uw zorgen over wat uw kind kan overkomen.

h .8

57

Tips voor ouders: Autonomie van uw kind bevorderen

Als deze zorgen overdreven zijn, of uw kind niet helpen om over zijn/haar angsten heen te komen, is het goed om ze uit te dagen en te vervangen door helpende gedachten. Om u bewust te worden van hoe veilig of onveilig u de wereld van uw kind vindt, zet u een streepje ergens op de balk:

totaal onveilig

totaal veilig

Schrijf nu een aantal zorgen op die u hebt over de wereld van uw kind en wat uw kind kan overkomen: ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

Kies een gedachte uit die u verder uit wilt zoeken. Verzamel bewijzen voor en tegen die gedachte. Dit kan op allerlei manieren. U kunt erover praten met andere ouders. Of met de leerkracht. Of de politie of gemeente bellen. U kunt bedenken wat uw kind zelf kan doen wanneer hij/zij geconfronteerd wordt met gevaar.

58

Denken + Doen = Durven

Een voorbeeld van een ouder Gedachte

Het is op straat niet veilig voor kinderen om te fietsen.

Bewijzen voor

Er is veel verkeer. Een jaar geleden is er een kind op de fiets verongelukt bij een kruispunt in onze buurt.

Bewijzen tegen

Auto’s letten op kinderen. Er is een fietspad. Per jaar overlijden er in mijn stad … kinderen die op de fiets worden aangereden (heb ik nagevraagd bij de politie in mijn stad) en … kinderen die in een auto zitten. Dus, een kind per auto brengen heeft minstens zoveel risico’s! Het dodelijk ongeluk dat ik ken is bovendien ’s avonds laat gebeurd door een dronken automobilist. Zo laat fietst mijn kind niet alleen. Mijn kind heeft verkeersles gehad en ik heb het geleerd goed uit te kijken.

Helpende gedachte

Hoe veilig het is voor kinderen om op straat te fietsen hangt af van de plaats, de tijd, en het kind. Het is waarschijnlijk niet onveiliger

dan het kind per auto brengen.

Gedachte over gevaar voor kinderen/mijn kind: ................................................................................................................................................. Uitdaging: ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Helpende gedachte: ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Daag uw andere zorgen over de veiligheid van de wereld van uw kind op dezelfde manier uit. Zet tot slot opnieuw een streepje op de balk hieronder en vergelijk uw score met de eerdere score.

totaal onveilig

totaal veilig

Probeert u deze week eens heel bewust de autonomie van uw kind te bevorderen door uw kind te stimuleren dingen zelf te doen, en door het te belonen voor autonoom gedrag. Om de autonomie van uw kind te bevorderen, is het heel belangrijk dat u vertrouwen hebt in dat uw kind het zelf kan en dit vertrouwen uitstraalt naar uw kind. De volgende oefening kan

h .8

Tips voor ouders: Autonomie van uw kind bevorderen

59

hierbij helpen. Schrijf enkele positieve gedachten op over hoe uw kind met moeilijke situaties kan omgaan, die u naar uw kind wilt uitstralen. Bijvoorbeeld: Ik ben ervan overtuigd dat hij de toets goed zal maken. Zij zal zich heel goed tussen andere kinderen kunnen redden op het kamp. Zeg deze zinnen tegen uzelf voordat u met uw kind over zo’n moeilijke situatie gaat praten, en straal vertrouwen in uw kind uit! Positieve gedachten over hoe mijn kind met moeilijke situaties om kan gaan: ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

60

Denken + Doen = Durven

H.9 Tips voor ouders: Praten met uw kind over angst Kinderen praten soms niet met hun ouders over hun angsten of durven niet aan hun ouders te laten zien waar ze bang voor zijn, omdat ze bang zijn dat hun ouders hierop verkeerd zullen reageren. Bijvoorbeeld dat ouders boos worden of teveel gaan helpen. Of ze schamen zich voor hun angsten en denken dat hun ouders hun gek zullen vinden of hun niet begrijpen. Het is belangrijk dat uw kind leert om te praten over angsten en zorgen met iemand die hij of zij vertrouwt en die kan luisteren. En dat bent u! Ook is het belangrijk dat u weet hoe uw kind zou willen dat u reageert als uw kind laat zien dat hij of zij bang is of hierover vertelt. Om uw kind aan te moedigen te praten over moeilijke dingen, helpt het om uw kind aandacht te geven. Ten eerste aandacht voor het spel (bij jongere kinderen) en activiteiten (bij oudere kinderen), door het te volgen en mee te doen. De volgende oefening kan hierbij helpen: –

Bij jongere kinderen: Ruim deze week elke dag een kwartier tijd in om met uw kind te spelen. Vraag aan uw kind om een spel of activiteit te kiezen om met u te doen of sluit aan bij een activiteit die uw kind aan het doen is (alles is goed, behalve tv kijken). Observeer heel goed wat uw kind doet en geef daar positief commentaar op, zodat hij/zij weet dat u geïnteresseerd bent. Doe na of mee met het spel van uw kind, maar neem het niet over. U volgt. Vertel uw kind niet wat het moet doen en probeer het niets te leren. Stel geen vragen over wat hij/zij aan het doen is. Het kan wat tijd kosten om gewend te raken op deze manier aandacht te geven aan uw kind. Blijf het doen.

–

Bij adolescenten: Ruim deze week enkele malen bewust tijd in om aandacht te kunnen geven aan uw adolescent, bijvoorbeeld door mee te gaan de hond uitlaten wanneer uw adolescent aan de beurt is, naar zijn sport te kijken, over een boek te praten dat hij aan het lezen is. Het principe is hetzelfde: u volgt.

Ten tweede aandacht voor hoe het met uw kind/adolescent is. Probeer enkele malen te praten over hoe het met hem/haar is, wat hij/zij beleefd heeft en over zijn/haar angsten. De volgende tips kunnen hierbij helpen: Kies een rustig moment uit, bijvoorbeeld als u uw kind naar bed brengt of samen de afwas doet. Het moet een moment zijn dat u samen met uw kind bent zonder anderen erbij en niet gestoord kunt worden. Neem de telefoon niet op en reageer niet op de andere kinderen. Vraag hoe het met hem/haar gaat (bijv. op school, hobby, vrienden) en luister aandachtig. Pas luistervaardigheden toe: oogcontact, knikken, hummen, aandachtige houding aannemen, open vragen stellen (wat? hoe? waar? wie?) en korte samenvattingen

h .9

Tips voor ouders: Praten met uw kind over angst

61

geven. Probeer geen adviezen te geven, maar enkel te luisteren. Ouders bieden soms, uit de beste bedoelingen, teveel hulp aan hun kind wanneer het kind het juist alleen wil doen. Of ze geven geen hulp, terwijl het kind het juist nodig heeft, maar niet durft te vragen. Het is dus belangrijk dat u weet of uw kind wilt dat u hem of haar helpt wanneer hij of zij ergens bang voor is, of juist niet. Uw kind kan dit aangeven met een stoplicht: Rood: STOP! Ik ga dit zelf proberen. Oranje: Blijf in de buurt voor als ik hulp nodig heb. Groen: Help me nu! Kinderen die angstig zijn ‘gebruiken’ hun angst soms ook om dingen van hun ouders voor elkaar te krijgen of niet te hoeven doen. Bijvoorbeeld: Anne heeft een hekel aan gym. En ze is ook bang om naar school te gaan. Soms zegt ze tegen haar ouders dat ze niet naar school durft op dagen dat ze gym heeft, zodat ze de gymles over kan slaan. Pieter vindt het veel gezelliger dat zijn ouders thuisblijven, dan dat ze uitgaan en er een oppas komt. Als zijn ouders uit willen gaan zegt hij dat hij niet met de oppas durft te blijven. Kinderen gebruiken dus soms hun angst om dingen voor elkaar te krijgen. Vaak hebben ze dat zelf niet door. Herkent u dit bij uw kind? Zo ja, zou uw kind die voordelen ook op een andere manier kunnen krijgen, dus zonder de angst hiervoor te ‘gebruiken’? Bijvoorbeeld: Anne kan een snipperdag nemen van school. Pieter kan met zijn ouders afspreken dat voor elke keer dat zijn ouders uitgaan, zij iets extra gezelligs met hem gaan doen de volgende dag.

62

Denken + Doen = Durven

H.10 Tips voor ouders: Het ouderteam Gedrag van een ouder naar het kind waarmee hij of zij de andere ouder steunt, noemen we co-parenting. Dit kan gedrag zijn in aanwezigheid van de andere ouder (bijv. de moeder zegt: Ik wil dat je om twaalf uur thuis bent, en de vader zegt: Daar ben ik het helemaal mee eens), maar ook wat een ouder over de andere ouder zegt als die er niet is (bijv.: Als papa straks thuiskomt zal hij heel trots zijn op wat jij hebt gedaan). Onderzoek laat zien dat als ouders elkaar steunen kinderen minder bang zijn, terwijl wanneer ouders elkaar niet steunen of onderuit halen kinderen angstiger zijn. Herkent u een of meer van de volgende gedragingen bij uzelf of bij uw partner? (kruis aan, schrijf erachter of u zelf, uw partner, of u beiden dit wel eens doet) –

Een wat gespannen of sarcastische uitwisseling met uw partner hebben waar het kind bij is.

–

Iets negatiefs of sarcastisch over uw partner zeggen tegen uw kind.

–

Ruzie maken in het bijzijn van uw kind, zonder het in het bijzijn van het kind weer goed te maken.

–

Uw kind betrekken in een verschil van mening met uw partner.

–

Uw kind proberen aan uw kant te krijgen.

–

Iets negatiefs zeggen over de familie van uw partner.

–

Het met uw kind niet over uw partner hebben als die langere tijd afwezig is.

–

Op een boze manier dingen zelf doen waarvan u vindt dat uw partner het eigenlijk moet doen.

–

U gedragen alsof u het wel zonder uw partner kan.

–

Uw partner niet betrekken in beslissingen over uw kind.

–

Als uw kind moeilijkheden heeft niet uw partner erbij betrekken om het samen op te lossen.

–

Andere voorbeelden:

h .10 Tips voor ouders: Het ouderteam

63

Wat denkt u dat het effect van het elkaar niet steunen op uw kind kan zijn? Schrijf dat op:

De bedoeling is dat u en uw partner elkaar deze week expliciet gaan steunen naar het kind toe, zowel als uw partner aanwezig is als in diens afwezigheid. Zeg dingen waarmee u de band en het contact tussen uw partner en kind stimuleert, zoals ‘laat eens aan je moeder zien’, ‘laat papa ook meespelen’, ‘wat vind je vader ervan?’. Maak opmerkingen waarmee u het beeld van de afwezige partner versterkt, bijvoorbeeld ‘papa houdt van je’, ‘je moeder is erg trots op je’. Schrijf hier enkele voorbeelden van zulke steunende opmerkingen die u en uw partner deze week gemaakt hebben:

Wanneer uw kind ergens bang voor is of iets wil vermijden kunnen er verschillen van mening zijn tussen de partners over de aanpak. Als u hierover ruzie krijgt zal het kind daar nog angstiger van worden, of het verschil van mening ‘gebruiken’ om zijn/haar eigen zin door te zetten. Om als partners goed om te kunnen gaan met de angsten van uw kind, is het belangrijk dat u goed met elkaar communiceert en samen een team vormt. Een paar voorbeelden over problemen die zich vaker voordoen tussen ouders van een angstig kind: –

Zachte versus harde aanpak. Een ouder is de zachte en de andere de harde wat betreft de aanpak van het angstige kind. Beide aanpakken kunnen werkzaam zijn, maar werken niet wanneer die door de andere ouder onderuit gehaald worden. Praat daarom samen over de werkzame kanten van beide aanpakken. Het is belangrijk dat beide ouders hun instructies alleen doorvoeren en elkaar steunen in de gekozen aanpak.

–

Onder stress gaat het mis. Wanneer ouders uitgerust zijn, de tijd hebben en het kind rustig is, loopt het overleg goed en steunen zij elkaar in de aanpak van hun kind. Maar onder veel stress (kind is totaal in paniek, ouders zijn druk en zitten al aan hun taks) gaan ouders tegen elkaar in en reageren de stress af door boos te worden op elkaar.

–

Geen hulp vragen. Om steun van elkaar te krijgen is het belangrijk die steun te vragen. Vaak zijn ouders boos op elkaar, omdat de ander niet uit zichzelf ziet dat hij of zij hulp nodig heeft. Elkaar hulp vragen bevordert co-parenting. Tijdens piekuren (ontbijt, avondeten, naar bed brengen) is het belangrijk dat de taken gedeeld worden, bijvoorbeeld dat de ene ouder eten kookt terwijl de andere ouder op de kinderen let.

64

Denken + Doen = Durven

Welk van deze problemen herkent u? Hebt u andere problemen? Schrijf op:

Een aantal adviezen over hoe u met een verschil van mening over de aanpak van de angsten van uw kind om kunt gaan: 1 Blijf kalm: spreek met een kalme toon. Als u merkt dat u niet kalm kunt zijn, trek u dan even terug (doe bijvoorbeeld een ontspanningsoefening uit hoofdstuk 3 ‘helpend gedrag’) en probeer het later nog eens. 2 Grijp niet in wanneer uw partner met het kind bezig is. De ouder die de instructies aan het kind gaf moet ze met hem/haar afmaken. 3 Help uw partner als u ziet dat hij/zij uw steun nodig heeft. Bijvoorbeeld: Als uw partner met het angstige kind bezig is en de andere kinderen beginnen lastig te doen, dan kunt u helpen door aandacht te geven aan de andere kinderen. 4 Steun elkaar door geen tegenstrijdige adviezen aan het kind te geven. 5 Geef geen commentaar op elkaars gedrag totdat het probleem over is en u meer ontspannen bent. Beschuldig of bekritiseer elkaar niet waar het kind bij is. 6 Als het probleem over is, praat er dan met zijn tweeën over indien dat nodig is. 7 Partners hebben de neiging om te ‘polariseren’ in hun aanpak: de ene ouder is bijvoorbeeld de zachte en de andere ouder is de harde. Realiseer u dat dan een compromis tussen de aanpak van de ene en andere ouder meestal de beste oplossing is, want in beide aanpakken zit namelijk iets goeds.

Vaders en moeders verschillen en hebben verschillende rollen in het grootbrengen van kinderen en in het gezin. Wat is de rol van de vader bij het helpen van hun kinderen in het overwinnen van angst?

h .10 Tips voor ouders: Het ouderteam

65

– Ten eerste zijn vaders voor kinderen (zowel jongens als meisjes), meer dan moeders, het symbool van de wereld buiten het gezin. Dit komt omdat vaders in het algemeen meer tijd in de buitenwereld doorbrengen, terwijl moeders meer in huis, bij het gezin zijn. – Ten tweede zijn vaders voor kinderen, vanwege hun sterkere kracht, degene die hen zal beschermen tegen gevaar (denk aan kinderen die op school vertellen: pas op, mijn vader zit bij de politie! als ze gepest worden). Een kind die te maken krijgt met een situatie die mogelijk ‘gevaarlijk’ is, bijvoorbeeld nieuwe mensen ontmoeten, nieuwe dingen doen, zal dan ook vaak het eerst naar de vader kijken om te zien of de vader denkt dat het gevaarlijk is of niet. Het kind zal dan letten op signalen van de vader: is hij angstig? Gaat hij de situatie zelf uit de weg? Dan zal het dus wel gevaarlijk zijn! – Een derde rol van vaders is spelen. Vaders spelen in het algemeen meer en anders met hun kinderen dan moeders: hun spel is wilder, uitdagender, meer fysiek. In dat spel kunnen kinderen van alles leren dat hen kan helpen bij het overwinnen van angsten. Dat begint al in de babytijd als vaders kun kind in de lucht gooien én weer opvangen. Het kind leert dan dat de spanning die het daarbij voelt, een teken van plezier is in plaats van een teken van angst. Het is daarom belangrijk dat vaders spelen met hun kinderen en hun kinderen uitdagen en stimuleren om nieuwe, spannende en moeilijke dingen te ondernemen. Ook is het belangrijk dat vaders hun eigen angsten voor de buitenwereld overwinnen, om zo de goede signalen aan hun kind te geven! Want, datgene wat ouders doen is een belangrijker voorbeeld voor het kind dan datgene wat zij zeggen. Dus voorzover de moeder tot nu toe de meeste oefeningen van de angsttrap met het kind heeft gedaan, geef dan nu de beurt aan de vader om met het kind stap voor stap moeilijke situaties te overwinnen. Moeders kunnen vaders dan op hun beurt weer steunen in het doen van de oefeningen met het kind! Sta eens stil bij de specifieke rol van de vader in het grootbrengen van het kind. Wat doet u als vader met uw kind samen (soort spel, stimuleren, uitdagen)? Welke voorbeeld geeft u als vader aan uw kind als het gaat om de wereld buiten het gezin?

Wat zou u als vader nog meer kunnen doen als het gaat om de drie vaderrollen die belangrijk zijn bij het overwinnen van angst van uw kind?

66

Denken + Doen = Durven

H.11 Samenvatting van de therapie Laten we eens samenvatten wat je in deze therapie geleerd hebt. Schrijf je belangrijkste bange gedachten op (kijk terug in je therapieboek). Vat per gedachte samen wat je nu weet waarom de gedachte niet klopt. Bedenk daarna een helpende gedachte.

1) Bange gedachte Deze gedachte klopt niet, want:

Helpende gedachte:

2) Bange gedachte Deze gedachte klopt niet, want:

Helpende gedachte:

3) Bange gedachte Deze gedachte klopt niet, want:

Helpende gedachte:

h .11

Samenvatting van de therapie

4) Bange gedachte Deze gedachte klopt niet, want:

Helpende gedachte:

5) Bange gedachte Deze gedachte klopt niet, want:

Helpende gedachte:

6) Bange gedachte Deze gedachte klopt niet, want:

Helpende gedachte:

7) Bange gedachte Deze gedachte klopt niet, want:

Helpende gedachte:

67

68

Denken + Doen = Durven

H.12 Terugval Het kan voorkomen dat er af en toe periodes zijn waarin je opeens weer meer last van angst hebt. We noemen die periodes ‘terugval’. Terugval kan allerlei oorzaken hebben: je oefent te weinig met wat je in de therapie geleerd heb, of je moet opeens dingen doen die moeilijk en nieuw voor je zijn (bijv. een nieuwe klas, een uitvoering), of je hebt iets vervelends meegemaakt, of je vindt het idee eng dat je nu geen training meer hebt.

Wat kun je doen als je ‘terugvalt’? Schrijf op: 1 2 3 4 5 Kinderen hebben ook allerlei gedachten over terugval, gedachten die de angst versterken. Bijvoorbeeld: Nu ben ik weer helemaal terug bij af, Ik kan het niet alleen, Mijn angst gaat nooit over. Schrijf op wat jij voor bange gedachten hebt als je een terugval hebt. Stel vragen over die gedachte en schrijf een helpende gedachte op. Bedenk ook welk gedrag je kan helpen. Gedachte over terugval ..................................................................................... Geloof: ............ Is dat zo? Hoe weet ik dat? Wat kan ik eraan doen?.................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Helpende gedachte over terugval ..................................................................... Geloof: ............ Helpend gedrag......................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................