Cztery lata wojny : szkice z dziejów polityki Polskiej Partyi Socyalno-Demokratycznej Galicyi i Sląska [PDF]

Zitiervorschau

-co .O)

00 -o

Daszyski, Ignacy Cztery lata wojny

Purchased for the

LiBRARY of the

UNIYERSITY OF TORONTO

from the

KATHLEEN MADILL BEQUEST

IGNACY DASZYSKI

CZTERY LATA

WOJNY

/ DZIEJÓW POLITYKI POLSKIEJ SZK.v PAl/TYI SOCYALNO-DF.MOKRATYCZNEJ .

*t\f 00*(>

CZTERY LATA

WOJNY SZKICE Z DZIEJÓW POLITYKI POLSKIEJ PARTY! SOCYALNO-DEMOKRATYCZNE GALICYI I

I

LSKA

NAPISA

IGNACY DASZYSKI POSE DO RADY PASTWA

KRAKÓW NAKADEM POSA

1918

/YGMUhrTA KLKMFNSIKWICZA - DHUKARNIA

A. hr

87/

NAvyo.J(

LUDOWA

^z

TK'

1969

I.

Polska Partya Socyalno-Demokratyczna przed

wybuchem wojny wiatowej.

Wojna wiatowa nie zastaa socyalistów polskich nieprzygotowanymi. Nie wiele partyi socyalistycznych w Midzynarodówce zajmowao siq tak o wojnie, jak socyalici polscy, a raczej dwie partye polskie „Polska Partya Socy alisty cz n a" (P. P. S.)

myl

„Polska Partya Socyalno Demokratyczna Galicyi lska" (P. P. S. D.). Wypyi

i

wao lat

pooenia narodu

polskiego, który od stu znajdowa si pod silnym naciskiem caratu roto z

syjskiego iw walce z caratem. dzia te walk bezporednio, P. P. jej

na

zie

zw

P. P. S. prowaS. D.

pomagaa

ew

kich dostpnych polach, czujc, raa Rosyi jej cikie klski. Trady-

gro

s

cye wojny o niepodlego nie te obce adnemu Polakowi. caej Europie niema wielkiego narodu, któryby tak jak polski, porywa si w ostatniem stuleciu tyle razy do broni o swoj wolno. Warszawa Kraków tt nie po raz pierwszy staway obok siebie do przygotowania ruchów wyzwoleczych. Ruchy te byy nieraz gboko ideowe, przejte spoecznym duchem reformatorskim polityczn demokracy. wspomnie powstanie Ko' ae rew rok 1846 w Krakowie. W aa rok p

W

i

Do

i

'

i

buchem wojny wiatowej przypadaa w Polsce pówiekowa rocznica powstania r. 1863. wicili j naj-

gorcej

w

najszczerzej robotnicy polscy Galicyi wielkich obchodach, wspominajc przytem dzie nie tak rewolucy z r. 1905/6 w k i

w

.

dawn

W

ustach robotników sowa przypominajc z czasów ostatniej rcwolucyi nic walki z r. 1863 byy pustymi, szumnymi dwikami, bo wanie w tym czasie P. P. S. D. naleaa do „Ko misy Tymczasowej" stronnictw niepodlcj;fociowych sama decydowaa si na wstpowanie swojej modziey do stwie.

i

i

i

„Zwizku Strzeleckieg o". Tu móg za sowem w lad pój czyn epokowy, peen ofiar. Klasa robotnicza znajdujca si w takich warunhistorycznych, majca

kach

takiego, jak ccu-at rosyjski,

musiaa

przed

sob

wrog^a

by strasznie wrogo

przeciw rzdowi cara nastrojon, to te kady socyalista polski rozwija si w tradycyi walki z caratem. bomba Polaka Ignacego HryniewieTo, ckiego zgadzia cara w r. 1880, byo Polaków. Odtd wyobrania caego pokolenia rozpalaa si czynami terory stycznymi walki z caratem. walce tej socyalici polscy byli sojusznikami socyalistów re-

e

dum

W

i

wolucyonistów rosyjskich w ten sposób walka z caratem nigdy nie czya si w umysach socyalistów i

polskich z pojciem walki z narodem rosyjskim. Przeciwnie jedna wykluczaa drug. To te cele walki rysoway si tutaj zawsze jako wyzwolenie obu na:

rodów. Polacy spodziewa si

w

poczenia si

dotd

dzielnic polskich,

niej

mogli nadto

rozdzielonych, ostatnich latach przed wojn rozumny celowy dla osi-

co stanowio zwaszcza w jedyny rodek gnicia nowoczesnego, gospodarczego rozwoju narodu polskiego przez to spotnienia ruchu pro-

wiatow

i

i

w

letaryackiego narodzie. Pooenie ekonomiczne Galicyi byo bowiem przed wojn ponure. Zaniedbana przez rzd j-odzimych acraryuszy, spada ona do i

rzdu

kolonii fHIa przenriysu, handlu i bankowoci ausiryacklej I pruskiej. Olbrzymie skarby przyrody,

miay z góry przej w obce kapirce, które z Galicyi zamierzay uczyni jak rezerw na przyszo, a tymczasem otrzymyway z kraju pó miliona robotników robotnic polskich, bdcych zaiste nie „czwartym", a jakim „pitym" stanem pó niewolników, pó robotników Ga-

dotd

nietknite,

talistyczpe

i

!

!

!

oddzielona od Królestwa

Królestwo od niej rozwija normalnie, nie mogy stworzy warstatu narodowej produkcyi, lecz zawise byy od dwu gospodarstw, które nieraz wysilay si^, aby ich rozwój uczyni chorobliwym. Chwai

vj.

oaciqte,

lono

i

si^

w

p. wielki rozwój przemysu to za rozwój przemysowy bez

n.

có

Ale

mogy

nie

wolnoci politycznej opieki spoecznej w znaczeniu Co to za klasa !

Królestwie.

odrobiny

bez adnej absolutnie naiszerszem tego sowa robotnicza, majca 6QPIq i

analfabetów wywoona dziesitkami tysicy do wizie, na wygnanie, na Sybir za to, czyta uczy siq Na milionów za Polaków w Austryi, socyalistyczna partya po wier wieku pracy organizacyjnej, zdobywa 80.000 gosów wyborców 10 zaledwie mandatów. Podczas gdy 500.000 robotników galicyjskich pracowao rozrzuconych od Pensylwanii do i

e

pi

i

i

a

I

budapeszteskich

v7ojna przeciw caratowi .^,... ^«.^... ,, ^^,,^^.. wolucyonisty polskiego wielk szans, albo w niej runie, albo Polska si ode oderwie. tym .

e

•

c

.^

W

Mickiewicza: „Wojnam zesa Panie 1" Podczas,

rozumiano tu modlitw

nc powszechn racz kiedy na Zachodzie Europy po dugim okresie spokoju i szalonego rozwoju ekonomicznego po wojnie francusko-niemieckiej 1870 r., ludzie jakby przestali wierzy w sam wojny traktowali z punktu widzenia filozoficznego, a jeeli zajmowali si ni, to widzieli w niej tylko cieranie si m p eryalistycznych interesów podczas gdy tam wyi^asa oddawna zbrojna walka o wolno, a zastpia walka pokojowa w parlamencie, gminie, fabryce: wschód Europy oczekiwa swego rozwoju, swojej wiosny narodowej wanie od wielkiego wstrznienia, które miao rozbi carat, to wielkie wizienie narodów. Jedni sdzili, to wstrznienie przyjdzie od wewntrz, inni liczy musieli na wojn. Socyalici Zachodniej Europy nie rozumieli Wschodu. Zdawao si, jedni drudzy innym mówi jzykiem, nawet wtedy, kiedy uchwalano wspólne rezo-

moliwo

j

i

i

;

j

e

e

i

lucye na kongresach midzynarodowych. publiki francuskiej z caratem, stanowicy

„równowag^i"

pastw

europejskich,

Al fu;,

rozbija wszelkie

dawne, silne niegdy w Polsce wspomnienia roli wyzwalajcej Francyi. Za Francy staa Anglia, zbliay si^ do* niej Wochy. Stanowisko tych potqg odbieraj musiao Polakom wszelkie nadzieje na pomoc, zwi Prusy byy najwikszym przyjacielem Roszcza, jej wspólnikiem w walce przeciw syi, jej tarcz Polsce! Pozostawaa na wpó sowiaska, z Rosy konkurujca Austrya. Tak si zatem pojcia w go-

e

i

i

wach ukada musiay w Galicyi, e naley trzyma^ Austry, jako równie zagroon przez carat ro-

z

syjski.

Jeszcze jeden

róni

rys

socyalistów zachodnich

od polskich, o ile chodzi o rozpatrywanie stosunku ich do wojny. Zachodnio-europejscy socyalici sdzili, e wojna w adnym razie nie unicestwi ich pastw narodowych, a bdzie tylko szeregiem krwawych ran na

ciele

ludzkoci

i

straszliw

miczn. Rozpatrywano

klsk

i

ruin ekono-

sam kwesty

wojny, zjawiska spoecznego, oderwanego od innych. Dyskutowano na temat, czy wojna jest wogóle w „dwudziestym wieku** moliw, czy jest dla socyalnej demokracyi w jakiejkolwiek formie drog do rozwizywania jakichkolwiek konfliktów narodowych pastwowych. Podczas kiedy jedni potpiali stanowczo wojn zaczepn, a uznawali wojn obronn, inni lubowali si frazesem „wojna wojnie I" Ale có z tern wszystkiem mieli pocz socyalici na Wschodzie? zwaszcza polscy? Czy wobec caratu wojna „zaczepna", czy „obronna" miaa mie uzasadnienie lub potpion w imi zasad? Pogldy P. P. S. D. na wojn dobrze charakteryzuje rezolucya przedoona wielkiemu zgromadzeniu ludowemu w Krakowie w dniu 21 padziernika 1912, a wiec w kilka tygodni po rozpomienieniu si wojny ba" kaskiej, wówczas Komitet Wykonawczy pi Zgromadzeniu do uchway rezolucy, której ci tu raczej

jako

i

:

A

by


» istnie b^d polscy socyalici, nie zatcy si wolnej zjednoczonej Polski. u

I

cy mii

i

e

:

wistych, wówczas zachodzcych

sprzecznoci,

py-

musiaoby brzmie „Jak stworzy polsk armi, nie pytajc si polskiego spoeczestwa?" Departament Wojskowy mia n tanie

:

.

30 pytanie panii,

...... wj pocztku a do k*,i., n wui tworzy polsk armi^ mona nawet bez po-

;.i:,

e

.:..

1 1

zwolenia polskiego spot

zywa

'

iwa

w

Królestwie

i

'

na-

„pastwotwói '^yk N. K. N.". Socyacakiem odmiennego zdania zdaje si^, e jstwo po ich stronic stano. Dla nich armia polska miaa by pierwsz gwarantk niepodlegoci Polski. Ale w negacyi Departamentu Wojskowego pomagali socyalistom pocichu, lecz zajadle, take to

V

i

i

,

wszyscy zwolennicy oryentacyi rosyjskiej, co dawao powód do najdzikszych sprzecznoci pomieszania i

poj w gowach trzny

Kady

A aden

polskich...

zewn-

czynnik

nie przyczyni siq do wyklarowania sytuacyi. miesic jeszcze bardziej komplikowa sprze-

j

cznoci zaostrza.

i

O

tych sprawach

historya

kiedy

rozsadzi.

Umowa

ostateczna

midzy Koem

a N. K. N. zo-

stawiaa caoksztat spraw legionowych N. K. N. Jednak od czerwca 1916 roku socyalici rozpoczli tak energiczn walk w onie N. K. N., nie zajmowa si on ju niczem innem, jak tylko wyrównywaniem sprzecznoci wewntrznych robot rozbien obu stron na zewntrz. Konserwatyci, wsparci przez Podolaków demokratów, przygotowywali na zewntrz organizacy antysocyalistyczn, która wypy-

e

i

i

na w

r.

1917 jako

lici tworzyli

„Praca narodowa",

„Lig Niezawisoci",

socyaa ludowcy

absentowali si najczciej, gotujc sojusz z endekami o". To w formie „Zjednoczenia wszystko zatem, co istniao przed wojn, wyania si zaczo ju w trzecim roku wojny napowrót Akt 5 listopada 1'916, jako nastpstwo

Narodoweg

.

wydarze wojennych poprzednich,

.

uczy-

ni istnienie

N. K. N. bezprzedmiotowe m. Miao wedle tego aktu powsta polskie. Niep>odobie8twem nadal byo, eby na terenie p a a polskiego rzdzi opiekowa si wojskiem

pastwo

i

-

31

zwizek

ilicyjski ^

,

nazywa N. K. N. odpowiada absolutnie rjy siej

:

j

Przytem akt 5 listopada nie zamiarom politycznym ani N. K. skiej^o, ani Galicyt.

N.,

ani

Socyalici stawiali wi^c

Koa

poi-

ju w

jc-

wniosek rozwizania .. V. N., co jednak wikszo odrzucaa. Dopiero stycznia 1917 uchwalono jednoz gronie N. K. N. rozwiza. Ale zakulisowa gra polityczna niechtnie wyzbywaa si takiego narzdzia, jakiem by w ostatnich miesicach swego istnienia dlatego p. Jaworski zwleka z wykonaniem N. K. N. ostatecznie w dniu uchway z miesica na miesic, 2 wrzenia 1917 doszo z powodu tego zwlekania do burzliwego rozbicia posiedzenia „Koa Sejmowego" do wystpienia oficyalnego na ratuszu krakowskim socyalistów z N. K. N. w pierwszych dniach wrzenia. Zostali wic ju tylko konserwatyci wraz ze swoimi oczywicie z pp. Sikorklientami demokratycznymi Ale takiej instytucyi St. Downarowiczem. skim two utrzyma nie narodowej to jedno 1916

r.

kilkakrotnie

kocem

i

a

i

i

i

miao siy

i

dlatego

wród

eh

,

zawodze

p. Ja-

worskiego w Kole polskiem ogoszono w jesieni 1917 likwidacy N. K. N. z jak Komisy likwidacyjn, na której czele stan p. hofrat Laskowski, nie-

gdy borze

osawiony starosta krakowski, którego, po wyDaszyskiego na posa w r. 1897, z urzdu

usunito

i

umieszczono na jakiej synekurze autono-

micznej ...

Koniec N. K. N. nie odpowiada wspaniaym dniom kiej Galicyi pocztku. Wielki poryw ma lego, histopowodu inicyatywy wojennej "

jego z

1

ryczna rola Galicyi jako „polskiego Piemontu**, wytworzyy instytucy narodow w wielkim stylu, która na siebie zadanie wielkiej miary w pomoga ateryalne; setki lityce narodu polskiego. By' >own wysokiej ludzi nioso w ofierze prac nieraz wartoci. Archaiczne jednak metody pracy, p-" -'ogicznie punkt patrzenia faszywy narodowo

wzi

'

i

na

przyszo

narodu

^o,

odpychajce

nieraz

.

32

sualsiww p.wt.^ci N. K. N. jc>jy
ej

poUkicjfo / z doKt imk n lii f/i.-»c*»^ iii\ lini^t^"— my wojenny y zewntrznej natury. Wedwojakie: wewntrznej wntrzne trudnoci streszczaj si w grobie roz«.

i

i.

i

i

/.->*.

\.t\

k

>i

>

s

i

pdzenia parlamentu. Zewntrzne byy dla Polaków w tern, e wanie wówczas hr. Cze rn

ówczesny minister spraw zagranicznych, obie-

n,

i

cywa

najgortsze poparcie poczenia Galicyi z Kró-

lestwem...

w

^adne pastwo

Europie,

neutralne, nie znalazo

si

w

prowadzce wojn,

czy

czasie ostatnich lat czte-

rech w tern pooeniu, eby parlament grozi rzdowi odmówieniem budetu, chocia idzie tu wszdzie o mi-

Niemcy maj 121 posów socyalistycznych Reichstagu, Francy a 100, Anglia okoo 60, a jednak nigdzie tam frakcya socyalistyczna nie postawia liardy.

w

adnego swojego rzdu s

y

i

w pooenie bez wyjcia. W R o-

za padziernikowej rzdzi

„mienszewiki'*,

którzy bez

lamentarnego rzucali

W Austryi

Kiereski

—

socyalici parwojny miliardy rubli! i

adnego pozwolenia

w otcha

socyalici niemieccy rzucili swoich 40 gosów na korzy rzdu, gdy Koo polskie zawiodo w zimie 1918. Rónice midzy „prawic" a „lewic" socyalistyczna niemal tu nie istniej, jak tego widzielimy przykady w Austryi we Francyi. Wojna pociga bowiem za sob niezwyczajne konsekwencye parlamentarnem. w c a e yciu, a wic i Dopiero traktat w Brzeciu postawi przed polskimi posami spraw gosowania przeciwko budetowi w takich warunkach, cae Koo byo zdecyi

w

m

e

dowane rzuci swoje gosy przeciw rzdowi, aby go obali

i

zmieni przez

to kierunek

polityki wojennej

pastwa. IV.

Socyalici

Koa polskiego. podpisano w Brzeciu Litew-

wystpuj

z

Dnia 9 lutego 1918 skim traktat pokojowy midzy Austry a Ukraisk republik ludow w artykule II. tego traktatu odstpiono Ukrainie polsk ziemi chemsk podlask. Dnia 12 lutego na ratuszu krakowskim postai

i

47

wi

pos(

n

cic

wniosek ur?^ madze protestujcych

-

w caym

niidzypartyjnym

17 lutego 1918 Zgrokraju, a pose Mora-

—

czewski zaproponowa przrr ie terminu na poniedziaek 18 lutego. Dzie ^ by dniem olbrzymiego poruszenia milionów Polaków w Austryi. Nie1

socyalistyczne

czynniki

w

Komitetach

postanowiy,

eby w tym

da

dniu Polacy zaprzysigli „nie ziemi...** Socyalici odradzali od tej patetycznej formy, lecz musieli ustpi... Koo polskie uchwalio jednogonie protest napisany przez posa Da^ '^o i

odezw przeze pr/edooi^.

Protest ode ^

nia

20 lutego prezes Koa bar. Goetz w parlamnencie po kilku dniach z prezesostwa ustpi z powodu tar z narodow demokracy. Imieniem socyalistów przemawia tego samego dnia pose Daszyski. Miqdzy i

—

Koem a rzdem zawrzaa walka. Koo zerwao stosunki z rzdem, który przez to straci wit;k s z o . Za kilka dni koczyo si uchwalone padzierniku prowizoryum budetowe. Polacy mieli sposobno rzd obali. Po audyencyi u cenia 7 marca postanowia wikszo -V:i Koa go

w

.

rzd uratowa wyj podczas gosowania z izby. Dziesi minut przed gosowaniem w parlamencie i

uchwali Klub z

Koa wystpi

P. i

P.

S.

D.

gosowa

jednogonie przeciw rz-

dowi. 59 posów polskich niesocyalistycznych wyrzd otrzyma budet przy czynnej poszo z Izby mocy socyalistów niemio' ^--^r i

Ulubion tez prasy konserwatywnej od szeregu miesicy byo Socyalici polscy nie mog prowadzi narodowej polityki od czasu, kiedy na Wschodzie zamiast caratu rzdzi rcwolucya bolszewicka to miao by jedynym powodem wystpienia ich z Koa polskiega. Nie moemy tutaj niestety zaj si nie tracimy nadziei, tym tematem bliej, zwaszcza i o tych intercsujijcyeh sprawach Wschodu wkrótce :

i

e

48 O

s

Ob nj

[>

r

a c

«*

u d a

s

i

q

n a

j>

i

>.

u

c.

1

u

I"

I

H

podnie dwie daty: Rewolucya bolszcwit k.i zwyciya w listopadzie 1917, a socyalici wystpili z Koa w marcu 1918. W- czasie za wojny tylko

byskawicznie szybkich przemian okresem. I jeRosyi, cztery miesice szcze jedna refleksya. Oto np. organ socyalistów nienajkonmieckich „A r be t e r ze t u n g" najsilniej sekwentniej nawoywa do pomagania „bolszewikom", do ochraniania rezultatów ich zwycistwa ; a jednak gosonie przeszkodzio to niemieckim socyalistom i tryumfowa waniu za budetem dla rzdu, który .i z powodu upokorzenia bolszewików!... Nie i

rewolucyjnych,

s dugim

w

i

i

i

w

y

•

byo motywów petersburskich do w} socyalistów polskich z

.

la

Koa, wystarczyy polskie...

wier wieku organizacyi uratowao socyalistów polskich od ujemnych skutków ostatniego kryzysu. Na drugi dzie po gdzie ma wystpieniu z Koa, kady wiedzia, co i

Miano przede wszystkiem wicej czasu A potem nie potrzebowano niczyjego poklasku, tak jak lata dugie nie obawiano si grób niczyich... robi.

!

Daszyski, Ignacy

J14

676^ A5634D3

Cztery lata wojny

PLEASE

CARDS OR

DO NOT REMOVE

SLIPS

UNIYERSITY

PROM

THIS

OP TORONTO

POCKET

LIBRARY