Aan alle gescheiden ouders [2018 ed.] 9789044971040 [PDF]

Zitiervorschau

Over het boek Elk jaar krijgen 70.000 thuiswonende kinderen te horen dat hun ouders gaan scheiden. Soms gaat het goed, vaak ook niet. Dat kan anders. Marsha Pinedo, oprichter van Villa Pinedo – dé online community voor kinderen met gescheiden ouders – neemt je in dit boek bij de hand. In Aan alle gescheiden ouders laat Marsha de kinderen zelf aan het woord, in persoonlijke verhalen die iedere ouder zullen raken: wat zij meemaken, voelen en denken. Op een indringende manier openen deze kinderen je de ogen, aangevuld met tips en adviezen van deskundigen en oefeningen waar je meteen iets mee kunt. Zodat jouw kind later kan zeggen: ‘Mijn ouders? Die zijn echt goed gescheiden.’ www.villapinedo.nl www.levboeken.nl Over de auteurs Kindertherapeute Marsha Pinedo is oprichter van Villa Pinedo. Uit eerste hand (namelijk van kinderen zelf) krijgt ze de meest eerlijke verhalen te horen. Ze schreef dit boek samen met journalist Petra Vollinga, die eerder Het grote co-ouder (doe)boek schreef.

Wist je dat er een online training naast dit boek te koop is? Deze training bestaat uit zes modules, die ook los zijn te bestellen. Elke module bevat openhartige video’s, opdrachten en tips van ervaringsdeskundige jongeren en kindertherapeut Marsha Pinedo. Bestel de extra verdieping op training.villapinedo.nl. Bezoek www.levboeken.nl voor informatie over al onze boeken. Volg @Levboeken op Twitter en bezoek onze Facebook-pagina: www.facebook.com/Levboeken.

Marsha Pinedo en Petra Vollinga

Aan alle gescheiden ouders Leer kijken door de ogen van je kind

© 2013, 2018 Marsha Pinedo en Petra Vollinga © 2013, 2018 A.W. Bruna Uitgevers B.V., Amsterdam Omslagontwerp Lawine Visuele Communicatie Opmaak binnenwerk Sabine van Winsen Fotografie Anke van der Meer, behalve foto Marsha pagina 8: Frans Jansen en foto Guynio pagina 128: Daniel Maissan ISBN NUR

978 90 449 7104 0 770

Vijfde, herziene druk, maart 2018

Dit boek is gedrukt op papier dat het kenmerk van de Forest Stewardship Council (FSC) mag dragen. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid. Een flink deel van de grondstof is afkomstig uit bossen en plantages die worden beheerd volgens de regels van FSC. Van het andere deel van de grondstof is vastgesteld dat hiervoor geen houtkap in de laatste resten waardevol bos heeft plaatsgevonden. Daarom mag dit papier het FSC Mixed Sources-label dragen. Voor dit boek is het FSC-gecertificeerde Munkenprint gebruikt. Dit papier is 100% chlooren zwavelvrij gebleekt en wordt geleverd door Arctic Paper Munkedals AB, Zweden. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

Inhoud Brief aan alle gescheiden ouders van Nederland Voorwoord Marsha Pinedo, oprichter Villa Pinedo Hoofdstuk 1: Het rotste gesprek Hoe vertel je dat je gaat scheiden? Tips en adviezen voor een goed rotgesprek Hoofdstuk 2: Alles is anders Wat verandert er allemaal in het leven van je kind? Hoe begeleid je het rouwproces? Hoofdstuk 3: Communiceren is een werkwoord Hoe blijf je ‘on speaking terms’ met je ex? Echt luisteren naar je kind(eren) Hoofdstuk 4: Zo loyaal dat het pijn doet Een loyaliteitsconflict. Wat is het en hoe voorkom je het? Wat is PAS en hoe ga je ermee om? Hoofdstuk 5: Je bent mijn vader niet Hoe maak je het leuk in je nieuwe gezin? Tips en adviezen voor stiefen en ouders Hoofdstuk 6: Order in the court please! Wat zijn de juridische kanten van een scheiding? De rechten van je kind

Nawoorden Ouderschapsplan Aanbevolen literatuur

“Leer kijken door de ogen van je kind.” Marsha

Voorwoord Ik heb een droom… Lieve ouder, Allereerst wil ik je zeggen hoe blij ik ben dat je dit boek in handen hebt: hét boek om inzicht te krijgen in de belevingswereld van je kind tijdens de scheiding. Elk jaar krijgen ruim 70.000 thuiswonende kinderen te horen dat hun ouders uit elkaar gaan. Om je een idee te geven hoeveel dat is: in de Amsterdam Arena is plaats voor 50.000 mensen. Dat is dus meer dan een stadion vol! Graag deel ik mijn droom met je. De droom waarin kinderen zo lang mogelijk kind kunnen zijn. Waarin ze zo min mogelijk last hebben van de scheiding van hun ouders. Waarin alle ouders na de scheiding respectvol met elkaar omgaan. Een droom waarin kinderen zien dat ouders, ook na een breuk, met elkaar verbonden kunnen blijven, al zijn ze dan los van elkaar. Maar boven alles een droom waarin er écht naar kinderen geluisterd wordt. Als je je kind centraal stelt en luistert naar wat het te zeggen heeft, verlegt de focus zich van je hoofd naar je hart. Daar kan een hele hoop leed mee worden voorkomen en daar kan dit boek je bij helpen. Een scheiding hoeft namelijk niet altijd traumatisch te zijn. Jongeren geven keer op keer aan dat ze emotioneel weinig last hebben van de scheiding als hun ouders relaxed met elkaar omgaan, respect tonen en zich aan de afspraken houden. Uit onderzoek door de Universiteit Utrecht blijkt dat het welbevinden van deze kinderen na twee jaar bijna net zo goed is als van kinderen uit intacte gezinnen. Een mooi streven. Waarom dit onderwerp mij zo aan het hart gaat? Mijn eigen ouders zijn uit elkaar gegaan toen ik drie was en ik kan me niet heugen dat ik als kind ooit met beide ouders aan tafel heb gezeten. Sinds hun scheiding hebben ze

nooit meer contact met elkaar gezocht zonder dat daar een dringende aanleiding voor was. Eenmaal volwassen en kindertherapeute, heeft het onderwerp me nog steeds niet losgelaten. Ik wil de volwassen wereld bewust maken van wat er in het hoofd en hart van kinderen omgaat. Zodat de verantwoordelijkheid daar komt te liggen waar hij hoort: bij de ouders. Ik wil ouders oproepen er alles aan te doen om de pijn en het verdriet van hun scheiding te verwerken. Ga in therapie, zoek hulp, praat met anderen, maar blijf niet naar je ex-partner wijzen. Kinderen voelen namelijk alle woede en pijn en pikken alle signalen tussen hun ouders op. Dat blijkt wel uit de honderden verhalen van kinderen op het online platform van de stichting die ik in 2011 heb opgericht: Villa Pinedo. Daar delen kinderen van gescheiden ouders massaal hun ervaringen met elkaar en met worstelende ouders. Ze geven advies (ook aan ouders), steken elkaar een hart onder de riem en luisteren naar elkaar. Zo proberen we van binnenuit het gedrag van scheidende ouders te veranderen. Alle verhalen in dit boek zijn dan ook echt, al zijn de namen veranderd. Vanaf deze plek, voor in het boek, wil ik de kinderen die hun verhaal hebben gedeeld bedanken voor hun openheid en hun eerlijkheid. Ik bedank ook de jongeren die het boek hebben gelezen en hebben voorzien van commentaar. Ik heb groot respect voor kinderen. Het geduld, de flexibiliteit en de onvoorwaardelijke liefde die ze voor hun ouders hebben, bewonder ik. Zeker in de beginjaren is de liefde grenzeloos. Het is in het belang van onze kinderen dat we zorgvuldig omgaan met die onvoorwaardelijke liefde. Alle ervaringen van de kinderen, jongeren en mijzelf zijn opgeschreven door journaliste en schrijfster Petra Vollinga. Zij is ook de schrijfster van de open brief ‘Aan alle gescheiden ouders’, waarvan de input werd gegeven door een groep jongeren van Villa Pinedo. Deze brief is via onze website al meer dan 200.000 keer gedownload, doorgestuurd en voorgelezen in onder andere rechtbanken. Ik wil Petra bedanken voor haar vertrouwen en geduld. Ook Jeroen Wierstra en Erik van der Elst, systeemtherapeuten van het Lorentzhuis, wil ik hartelijk bedanken voor het aanleveren van alle oefeningen aan het eind van elk hoofdstuk. Hun

betrokkenheid bij kinderen is duidelijk voelbaar. Verder mijn ouders: ik ben heel dankbaar voor zoveel inspiratie. Zonder mijn jeugd was Villa Pinedo er niet geweest. En natuurlijk mijn eigen gezin: Guy, bedankt voor het luisteren en Noah, Dana en Sam, dank jullie wel voor jullie geduld. En nu jij. Of je dit boek nou van a tot z leest of een specifiek hoofdstuk kiest; ik hoop dat je er écht wat aan hebt. En dat je ook écht iets gaat doen met de handvatten, tips en inzichten die we je in dit boek geven. Ik ben ervan overtuigd dat je dat kunt. Je wilt immers alleen het allerbeste voor je kind. Net zoals zij dat voor jou willen. Lees het, laat het bij je binnenkomen en dan hoop ik dat je, als je het dichtslaat, dezelfde droom droomt als ik. Want alleen dan komt hij ook echt uit. Marsha Pinedo

“Ik vond het zo lastig dat ze het mij niet samen, in een veilige thuissetting hebben verteld. Ook m’n broer was er niet bij, ik was helemaal alleen met m’n vader.” Kyra (22)

Wil je meer tips van Kyra? Volg dan de online training ‘Scheiden is geen kinderspel’ op training.villapinedo.nl. Zij vertelt hier haar verhaal.

Hoofdstuk 1

Het rotste gesprek Hoe vertel je dat je gaat scheiden?

U

it gesprekken met kinderen van gescheiden ouders komt één ding altijd weer naar voren: het moment dat hun ouders vertelden dat ze gingen scheiden. Kinderen (als ze er oud genoeg voor zijn) vergeten dat moment nooit meer en dus is het een goed idee om dat gesprek voor te bereiden. Zelf moet ik eerlijk zeggen dat ik me zo’n gesprek niet kan herinneren. Ik was pas drie. Ik heb me later ook nog heel lang, om precies te zijn tot een jaar of tien geleden, afgevraagd of de reden van de scheiding ook was dat ik misschien als kind toch wat te veel was voor mijn ouders. Pas op mijn zevenentwintigste vroeg ik aan mijn moeder of dat inderdaad zo was en uit haar oprecht verbaasde blik kon ik opmaken dat ik me hier voor niks druk over had gemaakt. In dit hoofdstuk leer je van kinderen wat zo’n gesprek met ze doet. Je krijgt tips van ze over hoe je het beste kunt vertellen aan je kind(eren) dat je gaat scheiden. Ook voor ouders die dat gesprek al jaren geleden gevoerd hebben, is het goed om op dit gesprek met je (wat oudere) kinderen terug te komen. Het is namelijk nooit te laat om naar de beleving van je kind te vragen en echt goed te luisteren naar het antwoord. De ouders van Lex (13) hadden jammer genoeg niks voorbereid: ‘Het moment dat mijn ouders zeiden dat ze gingen scheiden, weet ik nog precies. Het was in het huis waar we vroeger woonden, waar mijn vader nu nog woont. Ze hadden al heel erge ruzie en waren heel hard aan het schreeuwen waar wij bij waren. Toen zei mijn moeder tegen mijn vader: “Misschien is het dan beter dat we gaan scheiden.” Toen zei mijn vader

gillend: “Ja kom maar, we willen jullie wat vertellen.” Terwijl ze ruzie aan het maken waren, gingen ze het ons vertellen. Beetje raar. Mijn moeder was aan het huilen en mijn vader was meer boos. Ze hadden voordat dit gebeurde al heel vaak ruzie. Het was ook niet echt leuk thuis of gezellig. Ik had dit niet verwacht. Ik heb er nooit aan gedacht dat ze echt zouden gaan scheiden. Ik ging naar mijn kamer en wilde niet dat ze binnenkwamen. Ik moest alleen maar huilen. Mijn broer was echt heel boos, hij was aan het schelden en met dingen aan het smijten. Hij moest ook huilen. Ik geloofde het in het begin niet.’ Zo hoeft het dus niet te gaan.

Goed voorbereiden Ik vraag me soms af of ouders beseffen hoeveel impact dit nieuws heeft op hun kind. De scheiding zal alles in hun leven veranderen en het gesprek hierover is dus wel iets wat je goed voor moet bereiden. Kinderen voelen zich vaak verantwoordelijk voor en schuldig aan de scheiding, omdat ze bijvoorbeeld weleens gevraagd hebben of hun ouders gingen scheiden. Of omdat het verhaal zo vaag is dat ze er van alles bij gaan bedenken. Daar komt nog eens bij dat ze vervolgens niet aan ouders durven te vragen hoe het nou echt zit. Omdat ze zo bang zijn voor de waarheid. Hannah (15): ‘Het moment dat mijn ouders ons vertelden dat ze gingen scheiden was aan tafel tijdens het ontbijt, bijna twee jaar geleden. Ik zat op de middelste stoel en links en rechts zaten mijn broertjes en tegenover me links zat mijn moeder en rechts mijn vader. Mama zegt dat ze het heel subtiel heeft verteld, ze zegt dus dat ze het zo goed mogelijk heeft proberen te brengen. Voor mij kwam het over als “ja we gaan scheiden”. Toen zag ik alles draaien, ik had het niet verwacht. Ik dacht: wat gebeurt er nu? Ik begon te huilen en mijn ouders gingen toen vertellen waarom ze uit elkaar gingen en toen dacht ik: wat een onzin want jullie hadden helemaal niet veel ruzie.

Maar zij vonden dat blijkbaar wel. Ik had het niet aan zien komen. Ik vond dat het gewoon goed ging tussen die twee. Mijn moeder begon tijdens het gesprek te vertellen waarom ze uit elkaar gingen en mijn vader vulde haar aan. Mijn ouders zijn best wel open geweest over waarom ze zijn gaan scheiden. Ze zeiden wel vaak: “Ik denk niet dat je dat begrijpt”, en dan dacht ik: ik wil het toch weten. Mijn moeder zei dat ze niet meer genoeg van mijn vader hield. En dat ze niet meer verder wilde gaan en dat ze niet gelukkig was omdat het een beetje een toneelspel aan het worden was. Mijn vader was niet gelukkig als mijn moeder niet gelukkig was. Het gesprek aan tafel was hét gesprek over het waarom en in de maanden daarna heb ik niet meer gevraagd hoe het zat.’

Leonie (17): ‘Het moment dat mijn ouders mij vertelden dat ze gingen scheiden zaten mijn ouders buiten en de grote schuifpui zat dicht, we mochten niet naar buiten omdat ze met z’n tweeën wilden praten. Toen kwamen ze binnen en toen moesten we allemaal op de bank gaan zitten en toen vertelde mijn moeder het en toen ging mijn vader heel hard huilen en mijn moeder bleef er best wel koel onder. Ik snapte er niet heel veel van. Ik had eerder gehoord van een jongetje uit mijn klas van wie de ouders gingen scheiden en op die leeftijd vond ik het nog wel leuk. Op je verjaardag twee keer cadeautjes en twee keer vakantie en dat soort dingen. Het was een beetje ongemakkelijk allemaal. Mijn vader wilde dat wij bij hem kwamen zitten. Tijdens het gesprek was hij in elk geval de hele tijd aan het huilen en mijn moeder bleef er koel onder. In elk geval zo leek het. We wisten niet wat het zou betekenen. Mijn ouders hadden ook nooit echt ruzie. Het kwam uit het niets. Ik had er nooit over nagedacht dat het zou kunnen.’

Bente (16): ‘Ik weet nog goed dat we een bed in elkaar aan het zetten waren. Ik was negen jaar. We gingen samen het nieuwe huis verven en mijn vader hielp ook mee. Ik vond het heel leuk. Mijn ouders gaan goed met elkaar om; gewoon uit eten, feestdagen met elkaar vieren. Heel erg fijn vind ik dat.

Ik dacht tijdens de scheiding echt niet dat het nu klaar was. Het was niet van “oké, we haten elkaar nu” of praten niet meer met elkaar. Zij kwamen nog heel vaak bij elkaar thuis, gewoon voor ons. Daardoor was het veel minder heftig omdat ik er langzaam aan gewend ben geraakt. Volgens mij zijn mijn ouders op tijd gestopt met hun relatie zodat ze nu ook nog goed met elkaar kunnen opschieten.’

Cijfers en feiten 56% van de kinderen met gescheiden ouders verhuist 25% gaat naar een andere school 63% krijgt een stiefmoeder, 57% een stiefvader 15% heeft geen contact meer met een van de ouders (Bron: onderzoek S&G uit Handboek scheiden en de kinderen, 2e druk 2014)

Alvast verder denken Je kind zal meteen kunnen denken: waar ga ik nou wonen? Wie gaat er weg? Het is fijn als je dat in Het Gesprek meteen kunt vertellen. Dat neemt een hoop onzekerheid weg. Zeker bij kinderen die begrijpen wat er gaat gebeuren. Ik was zelf pas drie, net als Kim, en dan snap je niet echt wat er aan de hand is. Kim (11): ‘Mijn vader die werkte heel veel. Toen ging ik hem dag zeggen omdat hij weer op een zakenreis ging. Maar dat was dus geen zakenreis. Ik wist op het moment dat hij ging niet dat hij niet meer terugkwam. Ik weet niet of mama dat wist. Ik was nog geen drie. Toen hebben mama en ik hem op de trein gezet en toen gingen we naar huis. De volgende dag kwam ik uit school en toen zat ik op de bank te kijken naar een olifantenprogramma en at ik een boterham met pindakaas. Toen zei mama: “We hebben een boze brief ontvangen van papa, papa komt niet meer terug.” Ik heb hem nooit gelezen maar daar dacht ik op dat moment niet aan maar wel aan dat hij

niet meer terugkwam. Ik ben er eerst heel verdrietig om geweest en toen heel boos maar alleen snapte ik het niet. Mijn leven ging gewoon weer door, alleen dan zonder vader. Toen heb ik een jaar alleen met mama gewoond. Ik heb hem nu in totaal al acht jaar niet meer gezien. Hij woont in Amerika.’ Maar wat je, ook als kind van drie, wél kunt voelen is verwarring. En eenzaamheid, omdat ouders na een scheiding soms veel minder tijd hebben voor hun kind. Mijn moeder studeerde fulltime en mijn vader verbleef voor langere tijd in het buitenland, waardoor ik heel veel verschillende oppassen had. En ik weet ook nog goed hoe onveilig ik me voelde, omdat ik steeds bang was dat allebei mijn ouders weg zouden gaan. Dus als het even kan, bedenk dan van tevoren samen hoe je het gaat doen de eerste tijd na de scheiding. Wie gaat waar wonen? Moet je kind verhuizen? Moeten ze naar een andere school? Hoe gaan jullie de omgangsregeling invullen? Het is voor je kind(eren) het fijnst als je meteen zegt dat de ouder die weggaat in zijn of haar leven blijft en dat hij of zij die gewoon nog zal blijven zien.

De omgeving inlichten Naomi (16) weet nog goed hoe ze de dag na Het Gesprek gewoon naar school moest: ‘In de klas leek het net of het allemaal niet gebeurd was. Mijn vader was niet huilend in zijn auto gestapt en weggereden. Mijn moeder had niet tot diep in de nacht aan de telefoon zitten praten met mijn oma. Ik heb de hele dag gedaan of er niks aan de hand was en dat heb ik de rest van de week volgehouden. Maar ik werd wel steeds stiller in de klas. Ik kreeg een soort buikpijn omdat ik zo’n groot geheim had, waar niemand iets van wist. Gelukkig was de overblijfjuf zo slim om te vragen wat er was. Die zag me ineens drie keer overblijven die week en normaal kwam ik alleen op dinsdag. Ik heb het verteld en ze heeft me heel lief vastgehouden. Waarschijnlijk heeft zij het tegen mijn eigen juf gezegd, want die begon in de klas ineens een heel gesprek over scheiden en toen heb ik het aan de rest van de kinderen verteld.’

Vertel het scheidingsnieuws, in overleg met je kind, zelf aan de juf, meester of mentor van je kind, dan hoeft het dat zelf niet te doen. Vertel altijd aan je kinderen met wie je het besproken hebt zodat ze zijn voorbereid op vragen. Laat de juf of meester met het kind bespreken of hij of zij hier iets over wil vertellen in de klas. En zeg het ook het liefst tegen bijvoorbeeld ouders van belangrijke vriendjes en de voetbaltrainer. Als je kind elke keer zelf moet vertellen wat er is, dan kan dat behoorlijk confronterend zijn. Soms zeggen kinderen er niks over. Of ze gaan zich zo voelen als Sophie (14): ‘Mijn ouders zijn nog niet gescheiden, maar ze hebben ons wel verteld dat ze misschien uit elkaar gaan. Ik wilde niet met ze praten, waar ik achteraf spijt van heb gekregen omdat ik de reden helemaal niet weet. Het was een beetje verrassend allemaal. Ik weet alleen dat mijn ouders nu nog steeds bij elkaar zijn, maar dat het helemaal niet goed gaat en dat mijn moeder naar een psycholoog gaat. Niemand weet hiervan, behalve een goede vriendin. Het is allemaal heel raar gelopen, maar we spreken elkaar niet meer thuis. Het is heel verwarrend om me anders te gedragen op school.’ Wees je ervan bewust dat je kinderen, zodra ze kunnen lezen, ook je WhatsApp-gesprekken kunnen lezen. Dus ik raad je aan om zowel liefdesverklaringen aan je nieuwe vlam als struggles met je ex meteen te deleten. Dat wil je je kind besparen.

Vertel één verhaal Wat ga je precies zeggen? De ouders van Eline (16), Luc (14), Leanne (10) en Ilse (9) hebben het zo gedaan: ‘Achttien jaar geleden hebben mama en papa elkaar leren kennen en een jaar later zijn wij getrouwd. We hebben samen mooie jaren gekend en hebben vier prachtige kinderen gekregen, jullie. De laatste jaren gaat het helaas minder goed tussen ons. We maken elkaar niet meer gelukkig. Daar kunnen jullie niets aan doen: het is niet jullie schuld en jullie kunnen daar

niets aan veranderen. Dit ligt aan ons. We hebben daarom hulp gezocht om er samen uit te komen, en de conclusie was dat we het elkaar gunnen om weer gelukkig te worden en dat we elkaar daarvoor de ruimte moeten geven. We hebben dan ook besloten om apart te gaan wonen. Als we dat nu doen, dan kunnen we netjes met elkaar om blijven gaan. Dat is voor ons en voor jullie het beste. Jullie hoeven niet te kiezen tussen mama en papa, jullie mogen gewoon van ons allebei blijven houden. We willen juist dat jullie het zowel bij mama als bij papa leuk blijven vinden. Jullie hoeven je geen zorgen te maken om mama en papa, wij kunnen goed voor onszelf zorgen.’ Knap gedaan. Ze hebben duidelijk gemaakt aan hun kinderen dat die niet hoeven kiezen, dat het niet hun schuld is én dat ze allebei in hun leven blijven. De drie belangrijkste boodschappen. Ze hebben hun kinderen centraal gesteld en in het midden gelaten wat de reden precies is. Je kunt je namelijk afvragen of het in het belang van je kinderen is om te weten of er bijvoorbeeld iemand is vreemdgegaan. Het is heel lastig voor kinderen als de ene ouder de andere de schuld geeft van de scheiding. Ze voelen zich namelijk loyaal aan jullie allebei (zie hoofdstuk 3).

Marlijn (20): ‘Mijn ouders zijn gescheiden toen ik dertien jaar was. Mijn oudere zus was vijftien jaar. Gehoord heb ik het van vriendinnetjes uit de buurt. Vriendinnetjes vroegen aan mij: “Gaan je ouders scheiden?” Ik zei natuurlijk dat het niet waar was. Een paar dagen later kreeg ik van mijn ouders te horen dat het wel zo was. Ik wist dat mijn ouders vaak ruzie hadden maar dat ze gingen scheiden, had ik nooit verwacht. Het kwam voor mij als een schok. Dat ik het van mijn vriendinnetjes hoorde voordat mijn ouders het hadden verteld, vond ik helemaal niet leuk.’

Amber (15): ‘Toen mijn ouders ruziemaakten, dacht ik weleens: hou op, ik wil jullie nooit meer horen. Als mijn ouders boos op mij waren, dacht ik weleens: had ik maar andere ouders. Ik heb zo vaak dingen gedaan waardoor

mijn ouders boos op elkaar werden. Ik heb zo vaak gewenst dat ze elkaar met rust lieten dat ze nu echt zijn gaan scheiden. Als ik dat nooit gewenst had, niet zoveel slechte dingen had gedaan, waren ze nu nog bij elkaar.’

Sanne (18): ‘Als je net te horen krijgt dat je ouders uit elkaar gaan, is het logisch dat je boos bent. Maar praat ook met je ouders, vraag hoe en waarom. Dat recht heb je ook als kind! Het is belangrijk om ernaar te vragen. Wat ik vooral fijn vond om te horen, was dat mijn ouders samen ontzettend gelukkig zijn geweest, ook al zijn ze uiteindelijk toch uit elkaar gegaan. Zoiets horen kan een kind ontzettend goeddoen, dat deed het bij mij in elk geval wel.’ Hier wat handvatten voor jullie ‘rotste gesprek’: Wat kun je beter niet doen? – Zeggen dat jullie niet meer van elkaar houden (wat als mama niet meer van mij houdt?). Beter is: we maken elkaar niet meer gelukkig. – Zeggen dat jullie vrienden blijven; dat is in de praktijk meestal niet mogelijk. Beter is: we blijven samen jouw ouders. – Twee verschillende verhalen vertellen. – Elkaar de schuld geven van de scheiding. – Zeggen dat jij nog wel verder wilt gaan, maar de andere ouder niet (slachtoffergedrag). – Zeggen dat de andere ouder iemand anders heeft/is vreemdgegaan. – Ervan uitgaan dat het wel goed gaat met je kinderen. Wees alert op signalen. Kinderen willen hun ouders vaak niet lastigvallen. Wat dan wel? – Maak samen een logisch verhaal van de scheiding: er was eens, toen gebeurde dit, nu is de situatie zo, en dit gaat er gebeuren. – Ga tijdens het gesprek naast elkaar zitten.

– Zeg dat jullie er alles aan hebben gedaan om de scheiding te voorkomen. – Zeg tegen je kinderen dat zij hier geen enkele schuld aan hebben. – Vertel ze hoeveel jullie allebei van ze houden. – Laat ze vragen stellen. – Als ze boos of emotioneel worden, geef daar dan alle ruimte voor; met deuren slaan of schreeuwen geeft lucht aan de eerste emoties. – Zeg vooral wat er allemaal NIET verandert. – Bespreek met je kinderen wanneer je het nieuws aan andere mensen gaat vertellen, zodat ze weten waar ze nog meer terechtkunnen. – Hou vervolggesprekken.

Huilen en luisteren Maak de keus om je emoties te beheersen tijdens Het Gesprek (denk hierbij aan woede of verdriet). Doe dat uit liefde voor je kind zodat dit alle ruimte heeft voor zijn eigen gevoelens. Wanneer je heel emotioneel bent tijdens het gesprek kan je kind zich verantwoordelijk gaan voelen voor jouw emotie en komt het minder toe aan zijn eigen beleving. En verder is het goed om vooral veel te luisteren. Kinderen zijn veel slimmer en wijzer dan ouders denken. Ze vinden het vooral fijn om serieus genomen te worden. Neem de tijd om het gesprek in een rustige omgeving samen te voeren, bijvoorbeeld aan tafel na de maaltijd. Geef je kind alle ruimte om te reageren. Het gaat niet alleen om de boodschap die je wilt vertellen, maar ook om het luisteren en kijken. Kinderen reageren vaak meteen met woorden en lichamelijke reacties. Dus kijk goed of je even moet stoppen met praten voor een knuffel. Of dat je kind allerlei vragen heeft die je moet beantwoorden. Geef je kind meteen het gevoel dat er naar hem geluisterd wordt en dat hij belangrijk is en zeg dat ook hardop. Betrek hem bij het proces. Het is voor je kind(eren) fijn als ze horen dat de ouder die verhuist niet uit hun leven verdwijnt. Voor jullie misschien vanzelfsprekend, maar voor kinderen niet altijd.

Wat blijft hetzelfde? Wat gaat veranderen? Ondanks de grote verandering, zijn er ook dingen die hetzelfde blijven. Zeg die dingen vooral hardop, want ze stimuleren het gevoel van veiligheid bij je kind. Maak een lijstje van wat hetzelfde blijft, dus bijvoorbeeld opa blijft gewoon opa die op dinsdag komt oppassen, je blijft op dezelfde school, mama haalt je nog steeds op of zaterdag kun je gewoon naar het hockeyfeest. Geef ook aan wat er wel gaat veranderen. Vertel aan je kind dat jullie ieder in een eigen huis gaan wonen en dat het in elk huis een eigen kamer krijgt. Zorg dat jullie daar als ouders over hebben gesproken en beslissingen hebben genomen, voordat jullie het gesprek met de kinderen aangaan. Zo kunnen jullie vragen van de kinderen direct beantwoorden, dat biedt duidelijkheid en dat is iets wat in deze fase ontzettend belangrijk is.

Overleggen Verreweg de meest gehoorde ‘klacht’ die ik van kinderen krijg is: het overleggen. Veel ouders nemen beslissingen zonder hun kinderen daarbij te betrekken. Afhankelijk van de leeftijd van je kind, kan het vaak heel goed zelf over sommige dingen meedenken. Wanneer mis ik mijn vader of moeder zo erg dat ik echt even naar hem of haar toe wil? Wat ik vaak hoor is dat kinderen blij zijn als hun ouders dicht bij elkaar wonen. Het is fijn als kinderen niet uren hoeven te reizen om allebei hun ouders te blijven zien. Hou rekening met je kind bij het nemen van grote beslissingen. Je laat hiermee zien dat je je kinderen serieus neemt. Luister naar de wensen van je kind. Uiteraard gebeurt niet alles wat zij willen, maar ze hebben natuurlijk wel een voorkeur wat betreft hun kamer, school, vriendjes en clubjes. Vanaf hun twaalfde hebben ze daar ook officieel recht op. Kinderen mogen dan meedenken over de inhoud van het ouderschapsplan, daarover meer in hoofdstuk 6. Fleur (12) zegt het heel duidelijk: ‘Ik zou met mijn ouders samen een schema willen maken. Dat is wel handig. Ze doen wel heel erg kinderachtig. Mijn vader zet me

bijvoorbeeld bij de deur af. Belt als ik naar buiten moet komen. Mijn moeder haalt me niet op bij mijn vader. Ze reageren niet op elkaars mail. Ze bellen niet. Echt van die stomme dingen. Meer rekening houden met het kind, dat zou ik doen. Dat het kind niet uit elkaar wordt getrokken. Mijn ouders trekken mij wel een beetje uit elkaar. Vijanden van elkaar zijn ze. Ze vechten echt om mij. Als ik later zou scheiden, dan zou ik het wel beter doen omdat ik nu weet hoe het is en door wat ik heb meegemaakt. Ik zou goeie afspraken maken. Ik zou ook alles bespreken met mijn kind. Dat hij ook van alles af weet. Ik zou aan mijn kind vragen of hij bij zijn vader of moeder wil zijn. Wil je op je verjaardag dat papa en mama samen zijn? Ik zou ze veel meer betrekken bij alle beslissingen.’

Sebas (15): ‘Op zich had ik wel door dat het niet helemaal goed ging tussen pap en mam. Ik hoorde af en toe dat ze ruzie hadden, maar daar besteedde ik niet veel aandacht aan. Misschien had ik de scheiding kunnen zien aankomen, maar ik had echt nooit gedacht dat het mij zou overkomen. Alle ouders maken toch weleens ruzie? Tot we (mijn broertje, zus en ik) op een doordeweekse avond naar de woonkamer werden geroepen. “Jullie weten dat het niet zo goed gaat tussen je moeder en mij,” begon pap. “En wij hebben besloten te gaan scheiden.” Ik denk dat er nog nooit een zin is geweest die zoveel indruk op mij heeft gemaakt. Het kwam echt als een mokerslag. Ik kreeg eerst geen adem meer, maar vroeg uiteindelijk: “En nu?” “Jullie blijven bij jullie moeder wonen,” was het antwoord. Ik kon het niet bevatten. Papa is diezelfde avond vertrokken. Ik weet nog goed dat we die avond met z’n vieren op de kamer van mijn zus zijn gaan liggen. Toen realiseerde ik me pas goed dat papa weg was, en niet meer terug zou komen.’

Tim (15): ‘Ik was behalve verdrietig ook nieuwsgierig. Naar hoe het verder zou gaan en wat nou precies de reden was voor de scheiding. De eerste twee jaar kreeg ik niet meer te horen dan: “Papa en mama houden niet meer zoveel van elkaar.” Na twee jaar werd dat: “Als je ouder bent vertellen

we het hele verhaal.” Inmiddels ben ik vijftien en nog steeds niet heel veel verder, maar dat is niet erg. Ooit kom ik het nog wel te weten. Nu wil ik me daar niet mee bezighouden.’

Annemarie (17): ‘Als je alles voor ons beslist, hebben we het gevoel dat we niks te zeggen hebben over ons eigen leven. Laten we eerlijk zijn: jullie blijven in één huis, wij moeten steeds heen en weer met tassen en spullen en gedoe. Dus vraag ook naar wat wij willen. Jullie hoeven niet meteen alle problemen op te lossen, maar het is wel fijn als er belangstelling is. Ik kreeg bijvoorbeeld paniek over hoe dat dan moest met mijn schoolboeken, maar dat zei ik niet.’

Het rouwproces Een scheiding is ook een rouwproces voor je kind, waar je hem in moet begeleiden. Hoe lang dat rouwproces duurt verschilt van kind tot kind en hoe jullie als ouders met elkaar omgaan is bepalend voor de duur van het rouwproces. De fases hoeven trouwens niet gelijk te lopen met de fases waar je als ouder zelf doorheen gaat. In het rouwproces zijn de volgende fases te onderscheiden, fases die opvolgend kunnen zijn, maar ook door elkaar heen kunnen lopen: – Ontkenning: in eerste instantie zal je kind de echtscheiding willen ontkennen. De schok is te groot om in één keer door te laten dringen. Die ontkenning heeft je kind nodig om te overleven en langzaamaan de werkelijkheid onder ogen te gaan zien. Het kind hoopt in deze fase dat het weer goed komt. Als je als ouders goed met elkaar omgaat kan het kind denken dat het ‘wel weer overgaat’. Belangrijk is om te blijven vertellen dat de scheiding echt definitief is. In deze ontkenningsfase, maar ook nog later in het proces, kan het zijn dat je kind zichzelf de schuld geeft van de scheiding. Dat maakt het extra belangrijk om uit te leggen waarom jullie gaan scheiden en dat dit helemaal losstaat van wat je kind heeft gedaan (of niet heeft gedaan) of gezegd.

– Woede: je kind kan zich boos en agressief gaan gedragen. Boos omdat jullie hem als ouders ‘in de steek laten’ of boos omdat jullie gaan scheiden. Ook kan het kind boos zijn op een van de ouders, omdat hij het idee heeft dat die ouder de ‘schuldige’ is. De woede is ook een uiting van de enorme onmacht die het kind ervaart. Hij kan niets doen om de scheiding ongedaan te maken, hij kan niets doen om jullie als ouders weer gelukkig te maken. Dat betekent dat het belangrijk is dat je als ouder de woede van je kind accepteert en het kind daarom opvangt. De woede kan ook een uiting zijn van het eerder genoemde schuldgevoel. Een kind kan denken dat het zijn schuld is en gaat zich daarnaar gedragen. Want als hij nou maar straf krijgt, dan klopt het tenminste. Hij is toch immers degene die ervoor gezorgd heeft dat zijn ouders gaan scheiden? – Somberheid: na de fase van woede kan een fase van somberheid, futloosheid en verdriet komen. Het kind gaat de waarheid steeds meer inzien en dat maakt hem intens verdrietig, maar ook somber over de toekomst. Kijk dus met je kind naar de toekomst. Wat wordt de nieuwe stabiliteit? Leer je kind dat hij mama en papa zal blijven zien en dat het heus niet makkelijk is, maar dat er nog steeds een toekomst met zijn ouders is, alleen niet meer een gezamenlijke. – Acceptatie: na verloop van tijd zal je kind de scheiding gaan accepteren. Hoe beter jullie als ouders met elkaar omgaan, hoe sneller dit zal zijn! Je kind zal vast niet blij zijn met de scheiding maar geeft het uiteindelijk wel een plek in zijn leven. De fases verlopen niet zo voorspelbaar. Na aanvaarding kan weer verzet en verdriet komen, bijvoorbeeld als er een nieuwe partner met kinderen in beeld komt. Of wanneer vader met zijn nieuwe vriendin een baby krijgt. Het gaat erom dat er ruimte en aandacht is voor zijn emoties, gedachten en ervaringen. Ook als een kind de scheiding heel makkelijk accepteert en het als een opluchting ervaart. Want dat kan natuurlijk ook, vooral bij oudere kinderen die de ruzies beu zijn.

Gouden tips van kinderen

– – – – – – –

Vertel het ons samen Op een rustig moment Met een verhaal van jullie tweeën, dat voor ons te begrijpen is Laat ons meebeslissen over belangrijke dingen Maak geen ruzie waar we bij zijn, zeker niet tijdens Het Gesprek Luister écht naar wat wij ervan vinden Neem ons serieus in onze wensen en verlangens

Om uit je hoofd te leren – Kinderen hebben een onverbrekelijke band met beide ouders. Ook als jullie gescheiden zijn, blijven jullie als ouders verbonden. – Een kind heeft recht op contact, zorg en liefde van beide ouders. – Je kind heeft geen invloed op de scheiding. Doordat het een besluit is tussen jullie als partners, kan een scheiding nooit de schuld zijn van een kind. Zeg dat dus ook hardop. – Je kind heeft jullie allebei heel hard nodig. Vooral nu.

Stop met ruziemaken Een scheiding kan allerlei negatieve effecten (lagere schoolprestaties, gedragsproblemen e.d.) tot gevolg hebben, maar die effecten kun je verkleinen door de manier waarop je als gescheiden ouders met elkaar omgaat. Een kind voelt alle spanning en ruzies haarfijn aan. Dus: – Voer moeilijke/heftige gesprekken als je kind ze niet kan horen. – Stel je op als medeouders en stel je kind centraal. – Kijk je ex gewoon aan, negeer hem of haar niet als je je kind ophaalt/wegbrengt. – Spreek geen kwaad over je ex. Het zal altijd de vader of moeder van je kind blijven en die heeft daar echt totaal geen boodschap aan. Je doet je kind (en daarmee uiteindelijk ook jezelf) echt een enorm groot plezier door ‘normaal’ en met respect met je ex te blijven omgaan.

Joeri (16): ‘Het was totaal onverwachts. Ik was vijf en ik herinner me nog veel van de scheiding. Mijn vader had het altijd al druk en was vaak weg voor zijn werk. Toen, uit het niets, op het moment dat mijn broer en ik tv aan het kijken waren, hoorde ik geschreeuw vanuit de studeerkamer van mijn vader. Ik vroeg aan mijn broer wat ze aan het doen waren, maar hij was te druk met tv-kijken. Ik ging op onderzoek uit en stapte ernaartoe. Toen ik de deur opendeed, stopte het geschreeuw onmiddellijk. “Papa, mama, gaat alles wel goed?” vroeg ik. Ze stelden me gerust en stuurden mij terug om weer tv te kijken. Dat deed ik, maar na een paar minuten was het definitief. Ik zag mijn vader wegrennen richting de voordeur. “Pap, wat is er? Pap!” Ik wilde vragen wat er was. Hij negeerde mij en sloeg de deur hard achter zich dicht. Ik had toen door dat er iets mis was. Ik liep de woonkamer weer binnen en zag mijn moeder in tranen op de bank zitten. Mijn broer en ik probeerden haar te troosten door een glas limonade te maken en haar te knuffelen.’

Joppe (13): ‘Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen scheiden. Mijn moeder zei dat mijn vader al maanden een geheime relatie had met een andere vrouw. Mijn vader zei dat ze al lang niet meer van elkaar hielden. Ik wist niet wat ik moest geloven. Ik had het gevoel dat ik moest kiezen. Maar hoe moet je nou kiezen tussen je ouders?’

Bas (16): ‘Mijn moeder vertelde me in de auto dat ze ging scheiden van mijn vader. We waren op weg naar een verjaardag. Ze zei gewoon: “Papa en ik gaan scheiden.” Ik zei niets. Pas later kwamen de vragen. Ik wist echt niet wat ik moest doen toen ik weer thuis was en voelde me heel alleen, alsof ik niet belangrijk was. Ik dacht meteen dat het aan mij lag. Als mijn ouders ruzie hadden, zei ik wel vaker tegen mijn moeder: “Mam,

waarom ga je niet scheiden?” Maar dat meende ik natuurlijk helemaal niet. Ik heb me heel lang ontzettend schuldig gevoeld, omdat ik dacht dat ik mijn moeder op het idee had gebracht door dat te zeggen. Ik heb er nooit naar durven vragen eigenlijk. Nu nog steeds niet. Het is eng om te vragen naar de waarheid.’

Cijfers en feiten – Elk jaar krijgen ruim 70.000 thuiswonende kinderen te horen dat hun ouders uit elkaar gaan – 27% van de gescheiden ouders kiest voor co-ouderschap – 66% van alle kinderen blijft bij hun moeder wonen – De grootste risicofactor voor negatieve gevolgen van een scheiding op kinderen is de mate waarin ouders ruzie blijven maken

(Bron: Woonsituatie scheidingskinderen van 12-16 jaar, 2013, uit Handboek scheiden en de kinderen.

Je kunt je kinderen en jezelf een dienst bewijzen door met elkaar een contract te ondertekenen. In dit contract spreek je met elkaar af dat je als ouders blijft ouderen over je kinderen. Je zult je uiterste best doen om met je medeouder geen strijd te voeren. Het is eigenlijk een soort statement dat je maakt, een inspanningsverplichting. In dit geval een inspanning voor de toekomst. Het opstellen van een contract en het ondertekenen ervan kan een waardevol ritueel zijn waarmee je aan je kinderen duidelijk maakt dat hoe zij zich voelen belangrijk is voor jou. We hebben er alvast eentje voor je opgesteld. Het contract op de rechterpagina kun je uitknippen.

Je kunt er met elkaar uiteraard ook zelf één opstellen. Misschien wil je kind er wel in opgenomen zien dat jullie goed voor de hond of het konijn blijven zorgen bij zijn afwezigheid. Door het contract te ondertekenen zet je een belangrijke stap. Je geeft jezelf richting. Het helpt je om je te focussen, om datgene wat in het contract staat te bereiken. Je zult zien dat het je ook kan helpen om jezelf te hernemen als je toch in de verleiding komt om in de strijd te stappen. Zorg ervoor dat het contract geen nieuwe stok wordt om je ex-partner mee om de oren te slaan. Mailtjes als: ‘Ik zie dat je naast ons huwelijk nu ook het contract dat je in het bijzijn van je kinderen hebt gesloten niet serieus neemt’ helpen niet. Als je vindt dat je medeouder aan contractbreuk doet, werkt het beter om dan in elk geval jouw helft van het contract na te leven en niet de strijdbijl op te pakken. Onderteken het contract niet alleen, bespreek ook de inhoud met belangrijke familieleden en vrienden en vraag deze mensen om je te steunen. Je kunt deze mensen zelfs vragen of ze mee willen tekenen, als getuigen. Het contract op de volgende bladzijde is gebaseerd op het ‘contract van verbondenheid tussen ouders en kinderen’ van Else-Marie van den Eerenbeemt.

CONTRACT TUSSEN OUDERS EN KINDEREN Als vader en moeder beseffen we dat de scheiding grote gevolgen heeft voor ons allemaal. En omdat we heel graag willen dat jij/jullie er zo min mogelijk last van hebben, beloven we ons aan de afspraken hieronder te houden. Doen we dat een keer niet? Dan mag je er meteen wat van zeggen. Wij gaan uit elkaar, maar we blijven jouw vader en moeder. Daarom gaan we het zo doen: We laten jou geen kant kiezen

We maken geen ruzie waar jij bij bent We zeggen geen slechte dingen over elkaar tegen jou We geven jou de tijd om te wennen aan de nieuwe situatie We luisteren echt naar wat je te zeggen hebt We geven je de ruimte om van ons allebei te houden

Plaats en datum: Kind(eren)

Vader

Moeder

Aan het werk Oefeningen van de systeemtherapeuten Vertel een goed verhaal Maak een kort en duidelijk verhaal over de reden waarom jullie gaan scheiden. Check het op verwijten die pijnlijk voor kinderen kunnen zijn. Zinnen als: ‘Omdat je vader het belangrijker vindt om bij zijn nieuwe vriendin te zijn dan bij ons’, moeten eruit. Ook zinnen als: ‘Vraag maar aan je moeder waarom ze wil scheiden’, helpen het kind niet. Schrijf dit verhaal op en laat het ook eens aan een ander lezen die iets meer afstand tot de scheiding heeft en vraag diegene om zijn mening. Zorg ook dat erin staat dat jullie dan wel gaan scheiden maar dat jullie altijd voor jullie kinderen zullen blijven zorgen. Vraag je kind hoe hij aan anderen uitlegt dat jullie gescheiden zijn

Misschien heeft hij wel een heel andere reden in zijn hoofd dan jij denkt. Door het bespreekbaar te maken voelt je kind dat het geen taboe is. Dan weet je of denkbeelden kloppen, of er onterechte schuld ingeslopen is en of je kind een verhaal heeft wat hij snapt. Doe hetzelfde over een paar jaar nog eens, zodat je zeker weet dat er niet alsnog onwaarheden zijn ingeslopen. Verzin een mooi ritueel Een scheiding is een groot verlies zonder ritueel. Terwijl dat heel goed kan helpen bij de verwerking. Zo kun je bijvoorbeeld een mooie foto maken van vader met de kinderen en eentje van moeder met de kinderen die je in de verschillende kinderkamers ophangt. Is je kind bij zijn vader? Hang jij daar ook. En andersom. Op pagina 31 vind je een contract tussen ouder en kind. Hier kun je ook een mooi ritueel omheen bouwen.

“Mijn vader en stiefmoeder gingen op vakantie met mijn stiefbroer en stiefzus, maar ik mocht niet mee.” Genevieve (22)

Wil je meer tips van Genevieve? Volg dan de online training ‘Scheiden is geen kinderspel’ op training.villapinedo.nl. Zij vertelt hier haar verhaal.

Hoofdstuk 2

Alles is anders Wat verandert er allemaal in het leven van je kind?

H

oe goed je ook je best doet als ouder, na een scheiding verandert er een hoop voor je kind. En voor jou ook natuurlijk. Veel mensen moeten verhuizen, soms moeten kinderen naar een andere school, nieuwe vrienden maken, wennen aan een nieuwe kamer en soms ook aan jouw nieuwe partner. Wat het voor je kinderen echt anders maakt dan voor jou, is dat zij vanaf die dag steeds een van hun ouders moeten missen. En dat ze meestal heen en weer gaan tussen die twee ouders. De vanzelfsprekendheid dat je ouders er altijd zijn is weg. Vanaf het moment dat je vader en moeder niet meer samen zijn, moet je als kind iets ondernemen om de andere ouder te zien. Wanneer ben ik waar? Je moet veel meer plannen en omdat dat nou juist meestal niet de beste eigenschap van kinderen is, kunnen ze jouw hulp daar goed bij gebruiken.

Luister naar je kind Zelf woonde ik bij mijn moeder en vanaf mijn achtste bij mijn vader en mijn stiefmoeder. Ik blijf trouwens worstelen met het woord ‘stiefmoeder’, maar daarover meer in hoofdstuk 5. Van wat ik mij kan herinneren was de verhuizing totaal onverwacht. Ik kan me niet heugen dat mij duidelijk is verteld wat mij te gebeuren stond. Ik herinner me niet dat ik afscheid heb genomen van mijn oude klas of vriendinnetjes. Van de ene dag op de andere was alles in mijn leven anders: het huis, mijn school, structuur en regels in huis, zelfs de geur in huis, etc. Ik zou jullie dan ook om te beginnen willen voorstellen om je kind voor te bereiden en te

betrekken bij grote veranderingen. Laat je kind weten dat wat hij voelt en denkt belangrijk is. Zodra je daarnaar vraagt, geef je je kind erkenning. Natuurlijk hoef je niet alles te doen zoals je kind het het allerliefste zou willen (want dan zou je in de meeste gevallen helemaal niet scheiden), maar je kind betrekken bij het nemen van beslissingen geeft hem het gevoel dat hij belangrijk is, en ertoe doet. Je kind kan dan geleidelijk wennen aan wat er komen gaat. Dat geeft een gevoel van veiligheid. Hij weet dat er dingen gaan veranderen, er wordt openlijk over gesproken, je wordt serieus genomen als kind. Dat geeft vertrouwen in de toekomst. En dat is fijn als je hele leven op zijn kop staat. Zoals bij Roos (14): ‘Soms heb ik het gevoel dat de hele wereld overhoop is gehaald en dat mijn hele leven op z’n kop staat. Ik kan aan niets anders meer denken dan aan alle dingen die zullen gaan veranderen nu mijn ouders uit elkaar gaan. Daar word ik heel onrustig van en duizelig in mijn hoofd. Ik probeer nu te denken aan dingen die hetzelfde blijven, die niet zullen veranderen. Elke keer als ik me nu onrustig of verdrietig voel over iets wat gaat veranderen, dan denk ik aan allemaal dingen die hetzelfde blijven. Zoals mijn naam, mijn verjaardag, mijn hond, mijn beste vriendin, mijn pianolessen, mijn lievelingsboek, mijn zus en mijn herinneringen.’ Nina (14): ‘Meteen na de scheiding miste ik mijn vader. Hoe hij vroeger rook als hij net geschoren was en hoe ik dan altijd als klein meisje met mijn wang ging voelen of hij wel alle haartjes had weggehaald. De “stekeltjescontrole” noemden we dat.’ Deborah (19): ‘Kom de beloftes die je maakt aan je kinderen na. Na een scheiding valt er een groot gevoel van zekerheid en veiligheid om kinderen heen weg. Ze moeten opnieuw hun eigen plekje vinden en hun verwachtingen bijstellen. Ze zijn teleurgesteld en verdrietig. Vooral voor de ouder waarbij ze niet dagelijks zijn of de ouder die is “weggegaan”, zal de lat hoog komen te liggen. Zorg dat je tijdens een afspraak eerder te vroeg komt dan te laat, onthou wanneer zij een belangrijk tentamen hebben op school en blijf hun

het gevoel geven dat je om ze geeft. Zeg niet alleen hoeveel je van hen houdt, maar laat het ook zien. Ga leuke dingen doen. Elke belofte die niet zal worden nagekomen, zal door de kinderen extra zwaar worden opgenomen. De gedachte “zie je wel, hij/zij geeft niets om mij, hij/zij onthoudt dit niet eens” zal zeer vaak rondspoken in hun hoofd. Kom beloftes na, is het belangrijkste dat ik zou willen dat mijn vader zou doen.’

Maggie (18): ‘Mijn ouders zijn nu iets meer dan een jaar gescheiden. Mijn moeder is in een ander huis gaan wonen en mijn vader is blijven wonen in het huis waar we al in woonden. Dit huis staat wel al anderhalf jaar te koop… Beide huizen voelen niet aan als mijn thuis en ik zit hier heel erg mee.’

Elina (17): ‘Ik was dertien jaar toen mijn ouders gingen scheiden. Mijn vader bleef in dit huis wonen en mijn moeder kreeg een ander huis in de stad, wij zijn met mijn moeder meeverhuisd. Bij wie we wilden wonen, is ons niet gevraagd maar papa werkte meer, dus dan zou hij er ook meestal niet zijn. We zijn op dezelfde school gebleven. Dat was wel fijn. Af en toe gingen we naar mijn vader toe, om het weekend en op woensdagen. Soms bleven we ook tot maandag en gingen we vanaf daar naar school.’

Esmee (14): ‘Ik weet dat jullie niet meer mijn superhelden zijn van vroeger. Ik ben daar veel te vroeg achter gekomen. Jullie zijn het niet meer echt, heel soms nog. Maar meestal niet. Dus blijf bij, blijf wakker. Wees weer voor een dagje mijn superheld. Want jullie zijn mijn ouders.’ De oefening aan het eind van dit hoofdstuk gaat over het inleven in veranderingen: poets drie dagen je tanden en doe dan je pyjama aan om vervolgens de andere drie dagen eerst je pyjama aan te doen en dan je tanden te poetsen. Zoiets kleins kan je inzicht geven in de belevingswereld

van je kind. Je kind die steeds wordt uitgedaagd om flexibel te zijn. Bij de een mogen de schoenen zonder moeite op tafel en bij de ander volgen er consequenties als dit gebeurt. Lieve ouders, hou rekening met je kind dat in twee huizen leeft waar andere regels gelden. Of ga zitten met de medeouder en stel samen de belangrijkste regels op om onduidelijkheid voor je kind te voorkomen.

De grootste veranderingen Hoe fijn zou het zijn voor je kind als jullie dicht bij elkaar gaan wonen, goed contact houden met de andere ouder, dat jullie kind op dezelfde school kan blijven met dezelfde vrienden, en misschien wel in hetzelfde huis, als de financiën het toelaten. Dat je kind op dezelfde bank met dezelfde oma een film kan kijken. Het is belangrijk hem te vertellen wat hetzelfde blijft en wat verandert. Wees concreet en geef je kind overzicht, misschien wel door middel van een kalender of een schema. Overzicht geeft houvast, houvast in tijden van verandering geeft veiligheid. En wanneer alles zo (geleidelijk) verandert, vraag je kind dan regelmatig hoe het met hem gaat, hoe hij alles ervaart. Neem je kind serieus. Natuurlijk is het lastig om deze vragen te stellen, het geeft verantwoordelijkheid om iets met de antwoorden te doen. In elk geval de antwoorden serieus te nemen. Maar weet je hoe fijn dat is voor een kind? Heel fijn!

Minder tijd met papa of mama Steeds een van de ouders moeten missen. Dat is misschien nog wel het ergste voor kinderen aan een scheiding. Dat vindt bijvoorbeeld Daniëlla (22): ‘Steeds een van mijn ouders moeten missen. Dat vond ik net zo erg als die nieuwe school. Als er dan iets leuks gebeurde bij mijn vader, dan wilde ik dat graag aan mijn moeder vertellen, maar die was dan dus niet in de buurt. Als ik in bed lag, zei ik weleens in mezelf tegen degene die er niet was “Welterusten mama” of “Slaap lekker papa”. Dat gaf me het gevoel dat ze dichtbij waren.’

Ook Nick (12) heeft daar last van, maar ziet gelukkig ook meteen de voordelen: ‘Als kind mis je dus altijd iemand. Dat is echt vervelend. Ik krijg nu wel meer aandacht dan toen ze nog bij elkaar waren. Papa heeft nu veel meer tijd om met mij te voetballen.’ Maak niet de fout om het gemis te compenseren, daar prikken kinderen doorheen, zoals June (15): ‘Als kind mis je dus altijd iemand. Dat is echt klote. Al moet ik wel zeggen dat ik nu meer echte aandacht krijg dan toen ze nog bij elkaar waren. Toen hadden ze eigenlijk nooit tijd en nu maken ze veel meer tijd. Maar wat ik dus echt heel stom vind is als mijn vader extra zijn best gaat doen. Ik zie hem minder dan mijn moeder en hij ging na de scheiding heel erg populair doen als ik een weekend bij hem was. Alles mocht en hij deed ook veel te cool tegen mijn vrienden. Daar heb ik wat van gezegd. Ik wil niet elke keer bij de McDonald’s eten, maar juist gewoon bij hem thuis aan tafel. Aardappelen of zo.’ En daar heeft ze een goed punt. Probeer niet te gaan compenseren. Alleen maar leuke dingen doen, laat naar bed en je kind in alles zijn zin geven omdat je je schuldig voelt over de scheiding of leuker gevonden wilt worden dan de andere ouder. Een kind heeft gewoon ouders nodig die grenzen stellen en regels hebben. Ook als je kind opstandig is, zal je duidelijk moeten maken dat je daar begrip voor hebt, maar dat er wel grenzen zijn: ‘Je mag boos zijn, maar niet schoppen.’ Echt, daar zijn ze je uiteindelijk veel dankbaarder voor. Voorlezen, samen in bed een filmpje kijken, samen koken, uitgebreid luisteren naar verhalen, proefwerken overhoren en samen huiswerk maken, dat is allemaal heerlijk en heel waardevol voor de band met je kind.

Een ander huis Veel kinderen (56 procent) moeten verhuizen na een scheiding. Het gezamenlijke huis is vaak te duur of te groot. In dat geval hebben kinderen

twee tips voor je: – ‘Zorg dat ik snel weer een eigen plek heb in het nieuwe huis. Laat me meebeslissen over de kleur van de muur van mijn nieuwe kamer.’ Tessa (14) – ‘Ik vind het fijn als mijn knuffel steeds meegaat als ik naar het andere huis moet. Dan is er ten minste één ding dat steeds hetzelfde is: het kusje voor mijn knuffelbeer vlak voordat ik ga slapen.’ Bente (10) En verder: bereid je kind voor op veranderingen. Zo kun je bijvoorbeeld bij kleine kinderen een tekening maken met eerst één huis met beide ouders en vervolgens twee huizen met in het ene huis de vader en in het andere huis de moeder en een pad van het ene naar het andere huis. Verder teken je in elk huis genoeg bedden voor alle kinderen en eventueel een beer die steeds meeverhuist. Ook vertelden veel kinderen dat ze vaak niet weten in welk huis ze zijn als ze wakker worden. Ben ik bij papa of bij mama? Een beetje zoals wakker worden op vakantie en even niet weten waar je bent. Dat wonen in twee huizen niet altijd erg is, bewijst Famke (16): ‘Ik heb echt een heel makkelijk gescheiden-ouders-leven eigenlijk, omdat ze dicht bij elkaar wonen, dat is heel fijn. Ik heb een vriendin van wie de ene ouder in Amsterdam-Oost woont en de ander in West, dan moet je helemaal naar de andere kant. Zij moet veertig minuten fietsen en daar wordt zij helemaal gek van. Zij moet elke week dat hele stuk fietsen met drie tassen. Haar ouders willen haar niet brengen omdat ze elkaar haten, die willen elkaar niet eens zien. Dus daarom denk ik dat ik het heel makkelijk heb omdat mijn ouders nog goed met elkaar omgaan. Ik kan alles vertellen, alles wat ik vertel over mijn vader gaat mijn moeder niet afkraken, ze vindt het gewoon leuk omdat zij die haat helemaal niet hebben.’

Ilse (16):

‘Ik heb het aan mijn vriendinnen verteld. Op een gegeven moment moest je in de klas tijdens Nederlands een gedicht schrijven over gescheiden ouders. Toen moest ik huilen en ben ik weggegaan en toen wist de hele klas het. Mijn vriendinnen reageerden wel begripvol, die vroegen ook hoe het ging en naar het waarom en zo. Ik heb het wel aan mijn mentor verteld. Tijdens studieles. Mijn lerares ging steeds met iedereen gesprekjes houden over hoe het thuis ging en hoe het op school ging. Ik had nooit zo behoefte om met haar te praten want ik vond haar niet zo aardig.’

Merel (14): ‘Er werd een schema gemaakt en wij werden daar verder niet bij betrokken wanneer we waar naartoe wilden. Op je eigen verjaardag mocht je kiezen bij wie je wilde zijn en bij de verjaardag van mijn moeder was ik bij haar en hetzelfde bij mijn vader. Meestal vierde ik mijn verjaardag bij mijn vader omdat hij groter woonde en mijn vrienden daar in de buurt wonen.’

Samuel (12): ‘Nu woon ik doordeweeks bij mijn moeder en ga ik om de twee weken een weekend naar mijn vader. Een tijdje geleden was dat anders. Ik vind het zo wel makkelijker en rustiger met mijn huiswerk en zo, maar ik mis mijn vader vaak. Het is lastig: als ik bij mijn vader ben mis ik mijn moeder, ben ik bij mijn moeder dan mis ik mijn vader. Zucht. Maar ja, het hoort erbij.’ Voor Sarah (15) is het minder leuk, omdat haar ouders heel ver uit elkaar wonen: ‘Mijn vader woont in Hilversum en mijn moeder in Vaals. Ik ben de hele tijd met tassen aan het sjouwen en baal gigantisch dat doordat zíj hebben gekozen om ver uit elkaar te gaan wonen, ik de hele tijd met mijn tassen vol met boeken en huiswerk heen en weer kan en daardoor mijn vrienden in het weekend weinig zie.’

Dennis (19) kreeg de ruimte die hij nodig had: ‘Mijn vader nam het niet persoonlijk als ik af en toe geen zin had om het weekend te komen. Hij begreep dat ik mijn vrienden ook wilde zien. Hij gaf me die vrijheid. Achteraf echt een cadeau.’

Minder geld Veel kinderen merken dat een van de ouders (toch nog steeds vaak de moeder) of allebei de ouders ineens minder geld hebben. Loes (15) weet er alles van: ‘Mijn moeder heeft veel minder geld om uit te geven. Het gekke is dat mijn vader wel veel geld heeft en steeds van alles koopt. Dat is heel gek om te zien, de een wel en de ander niet. Mijn vader koopt gelukkig mijn kleding en zo.’ Leg uit dat veranderingen bij een scheiding horen en dat dat iets is waar jullie allemaal aan moeten wennen. Het kost gewoon tijd. Geef de andere ouder niet de schuld, want daarmee zet je je kind tussen jullie in. En vraag je kind regelmatig hoe het met hem gaat, nu hij zoveel veranderingen meemaakt. Geef uitleg over de veranderingen aan je kinderen. Met hetzelfde inkomen, moeten nu twee huishoudens onderhouden worden en daardoor is er minder geld.

Een nieuwe m/v in huis Je gelooft het misschien nu nog niet (of misschien ook wel), maar er kan weer een nieuwe liefde in je leven komen. Neem de tijd om eerst zelf te verkennen of deze liefde voor korte of langere duur is voordat je hem of haar voorstelt aan je kinderen. Steeds weer aan iemand anders wennen, en weer afscheid nemen, is niet bevorderlijk voor het vertrouwen van kinderen.

Let erop dat je ook leuke dingen met je kind blijft doen zonder je nieuwe liefde erbij. Als ouder ben je verliefd en helemaal enthousiast over je nieuwe partner. Je kind, dat vaak nog hoopt dat het weer goed komt tussen jou en je ex, is vaak helemaal niet zo enthousiast en ziet je nieuwe partner mogelijk als een indringer of sta-in-de-weg. Maak niet de vergissing om ervan uit te gaan dat jouw enthousiasme vanzelfsprekend door je kinderen gedeeld zal worden. Blijf dus ook een op een tijd besteden aan je kind. Exclusieve tijd voor je kind, zonder de nieuwe partner, is belangrijk voor ze. Tess (18) heeft een tip hoe je dat kunt aanpakken, een nieuwe ouder introduceren: ‘Bouw het langzaam op en vraag ons niet om papa of mama te zeggen tegen diegene. We hebben maar één vader en één moeder en dat zijn de twee mensen die ons gemaakt hebben. Wacht een hele tijd voordat je ze mee naar huis neemt. Pas als je zeker weet dat je lang bij hem of haar wilt blijven, want anders hoef ik ze niet te zien.’ Blijf vooral achter je kind staan, anders kunnen kinderen zich afgewezen voelen, zoals Sabien (16): ‘De vriend van mijn moeder was opeens degene die de dingen besliste en hij besliste ook dat we niet zomaar naar mijn vader toe mochten. Mijn moeder besliste mee met hem, die volgde hem. Mijn moeder heeft er eigenlijk niet heel veel aan gedaan. Mijn moeder nam het ook nooit voor ons op of zo. Dat was eigenlijk het ergste.’

Andere school Ik ging zelf dus van de ene op de andere dag naar een nieuwe school. Ik heb geen afscheid genomen van mijn oude klas. Na de kerstvakantie kwam ik in een nieuwe klas. Juf Marja was heel aardig en had groot WELKOM MARSHA op het bord geschreven met een mooi gedicht erbij. Ik voelde me door haar aandacht en steun ook echt welkom. Sommige kinderen voelen

zich na een verhuizing ontzettend eenzaam, zo zonder vertrouwde vriendjes en vriendinnetjes. Yara (14) heeft een leuke tip voor je: ‘Toen ik net verhuisd was, mocht ik mijn oude vriendinnetjes uitnodigen om te komen slapen in het weekend, dat was zó fijn. Tenminste nog iets wat even weer was zoals vroeger. Al pasten ze niet allemaal in mijn kamer. Maar dat was eigenlijk juist wel leuk, want toen mocht iedereen met kussens en matjes in de woonkamer slapen van mijn moeder.’ En in de meeste gevallen komt het ook weer goed, zoals bij Lonneke (17): ‘Ik vond het allemaal wel spannend wat er ging gebeuren. De verhuizing. Het uitkiezen van een nieuwe school. Ik ben samen met mijn moeder naar verschillende scholen gegaan en heb zelf de keus gemaakt. Nu heb ik veel nieuwe vrienden, mijn oude vrienden zie ik ook nog steeds.’

Heen en weer met spullen Vraag aan kinderen wat ze het irritantst aan de scheiding vinden en ze beginnen over spullen die heen en weer moeten. Oudere kinderen over schoolboeken, jongere kinderen over sportspullen. Het is fijn als je sommige spullen gewoon dubbel koopt (als dat kan natuurlijk) en je, vooral kleinere kinderen, helpt met plannen. Je kunt bijvoorbeeld een checklist voor ze maken, zoals de ouders van Evy (14): ‘Mijn moeder heeft me geholpen om een lijst te maken van alle dingen die ik in het ene huis nodig heb en welke ik nodig heb in het andere huis. Het helpt om het gemakkelijker te maken en de zaken op een rijtje te hebben.’

Luuk (13): ‘Het duurde echt heel lang voordat mijn moeder ergens anders ging wonen. Het heeft wel een halfjaar geduurd voordat ze eindelijk een huis kreeg. Het was niet echt prettig thuis. Mijn broer dacht dat ze nog bij elkaar zouden komen. Ik wist dat dat niet zou gebeuren. Dat zag ik ook

aan de spanning tussen hen. Het was niet gezellig, constant hadden ze ruzie over kleine dingen. Ze keken elkaar niet vrolijk aan of zo. Ze hadden echt een hekel aan elkaar, het voelde als haat. Soms hielden ze zich in. Volgens mij begrepen ze elkaar aan de ene kant wel en aan de andere kant niet.’

Bink (11): ‘Ik ben de hele vakantie bij mijn vader en nu moet ik drie weken naar mijn moeder. Best een grote stap. Ik ga dit jaar naar groep 8 en dan moet ik kiezen waar ik wil gaan wonen, daar heb ik het best moeilijk mee. Als ik diep in mijzelf kijk wil ik het liefst bij mijn vader wonen, alleen zegt mijn moeder dat ik per se bij haar op school moet.’

Jonathan (12): ‘Mijn ouders zijn bezig met de scheiding, dat is best wel moeilijk soms. Ja, mama dit of papa dat. Mijn vader is op zoek naar een nieuw huis. Ik ben blij dat ze uit elkaar gaan, dan hebben we geen ruzie meer in huis. Soms voel ik me verantwoordelijk voor dingen van hen, ik kan daar niks aan doen. Alles wordt anders…’ Soms heb je als ouder geen zin om heen en weer te rijden met spullen. Omdat je je ex dan weer tegenkomt bijvoorbeeld. Toch is het een goed idee om je kind daarbij te helpen. Die spullen zijn elke keer weer een confrontatie met de scheiding en als jij dat kunt wegnemen door die spullen te brengen terwijl ze op school zitten bijvoorbeeld, doe je ze echt een heel groot plezier.

Wisselende huisregels Onderzoek toont aan dat kinderen prima kunnen leven met verschillende regels. Het is wel goed als er een paar basisregels in beide huizen hetzelfde zijn. Leg aan je kinderen uit dat er nu twee huizen zijn en dat het eigenlijk altijd zo is dat er in die twee huizen verschillende regels gelden.

Dingen die van papa wel mogen en van mama niet en andersom. Dat is voor een scheiding vaak ook al het geval. Bijvoorbeeld: ‘Papa is makkelijker met snoep, van mama mogen je vriendjes altijd logeren.’ Leg uit dat de meeste kinderen daar snel aan wennen maar dat er ook verschillen zijn die misschien erg lastig blijven. Vraag aan je kind of hij grote verschillen ervaart tussen de regels in de verschillende huizen zodat jullie dat als ouders kunnen oplossen. Het is nuttig om zo’n gesprek om de zoveel tijd te herhalen. Om te checken hoe het zit bij jullie met die basisregels, kun je de volgende tip goed gebruiken:

Opdracht van de co-ouder: Schrijf als ouder vijf regels op die je echt belangrijk vindt. Blijven zitten tot iedereen klaar is met eten bijvoorbeeld of hoe laat ze naar bed moeten. Probeer samen met de andere ouder vijf regels te maken waar je het allebei over eens bent. Hang die regels pontificaal op de koelkast in allebei de huizen. Zo ziet je kind dat jullie nog steeds overleggen en dat er over een paar dingen in elk geval duidelijkheid is. En bedenk dat regels over alcohol drinken en zakgeld krijgen echt belangrijke dingen zijn om het over eens te zijn. Anders gaat je puber het ene huis als toevluchtsoord zien, ‘omdat ik daar wel mag drinken’, en het andere huis is dan per definitie stom.

Andere familiebanden Voor kinderen is het heerlijk als ouders door één deur kunnen en vriendelijk tegen elkaar zijn. Soms kunnen verjaardagen ook gezamenlijk met familie of zelfs met de nieuwe partner erbij ontspannen gevierd worden. Maar dat lukt niet altijd. Misschien dat jullie het kunnen opbrengen als er wat meer rust is tussen jullie als ex-partners. Als de familie van de stiefouders er ook nog zonder spanning bij kan komen, is dat leuk. Let op, als er nog spanning heerst tussen de families is dit niet aan te raden. Een kind voelt de spanning haarfijn aan. Als het niet kan en je

de verjaardagen twee keer viert, kan een kind daar natuurlijk ook heel erg van genieten. Zorg dat de contacten met je eigen familie en je kind gevoed blijven. Het is voor een kind erg belangrijk dat familiebanden blijven bestaan. Het geeft veiligheid en continuïteit in een wereld die voor de rest helemaal op z’n kop staat. Dat je aan dezelfde tafel in hetzelfde huis met je tante kan zitten, kan veel vertrouwen geven. Daarnaast zou het mooi zijn als je bijvoorbeeld neefjes en nichtjes (van je ex) bij jou thuis uitnodigt. Zo is er voor je kind een minder grote scheiding tussen de ene en de andere familie. Zoals bij Selina (14): ‘De zus van mijn vader had na de scheiding opeens niet meer zo’n goed contact met mijn moeder. Ik merkte aan mijn moeder dat zij opeens niet meer zoveel met haar omging. Ze waren eerst altijd best wel close. Gelukkig mag ik daar wel gewoon logeren, net als vroeger. Ik vind het wel gezellig met mijn neefjes.’ Anne (18) heeft het zelf opgelost toen dat haar ouders niet lukte: ‘Mijn ene opa en oma zag ik na de scheiding veel minder. Vóór de scheiding zorgde mijn moeder dat we elkaar zagen, want mijn vader heeft zelf niet zoveel contact met zijn ouders. Ik vond ze altijd heel lief, dus dat was wel erg. Ik heb mijn oma op mijn zestiende een mail geschreven en verteld dat ik haar mis. Toen heeft ze me meteen gebeld en sindsdien ga ik regelmatig bij ze langs. Dat ik dat zelf moest regelen was even wennen maar ik ben heel blij dat ik ze weer zie.’

Dubbele feestdagen De feestdagen kunnen dingen op scherp zetten. Allebei de ouders willen hun kind waarschijnlijk liever niet missen met kerst bijvoorbeeld. Maar dat is voor het kind niet altijd leuk. Emma (18) vindt er in elk geval niks meer aan:

‘Kerstmis. Ik vind dat niet eens meer leuk, weet je dat? Het is altijd zo’n gedoe. Bij wie ben ik, wie was er vorig jaar aan de beurt. Papa wil met me gaan skiën, maar mijn moeder wil niet met kerst én oud en nieuw alleen zijn, dus het komt er nooit van. Ik zou het ook wel zielig voor haar vinden, dus ik doe net of ik skiën niet zo boeiend vind. En dan heb ik het nog niet eens over verjaardagen, Sinterklaas, Moederdag, Vaderdag, vakanties. Soms zou het makkelijker zijn als er geen vrije dagen bestonden.’

Geertje (16): ‘Ik vind dat ik wel een afwisselend leuk leven heb, steeds heen en weer. Nooit saai. Mijn ouders kunnen goed met elkaar opschieten. Elke paar dagen zit ik in een ander huis. Ik vind het helemaal oké.’

Britt (15): ‘Nu is alles anders. Vooral mijn vader is veranderd. Hij staat vroeg op en kookt voor ons. Eerst lag hij bijna de hele dag te slapen. Eigenlijk is mijn vader opgeknapt sinds de scheiding. Mijn ouders kunnen heel goed met elkaar opschieten maar ze hebben elkaar altijd meer gezien als broer en zus en niet als partners. Ik denk ook dat dat zo is. Mijn ouders kunnen echt heel goed met elkaar opschieten. Dat zag ik ook toen ze nog samen waren, toen hadden ze ook echt lol.’

Lianne (13): ‘Het begon allemaal in september. Ik had de gsm van mama vast en ik was stout: ik keek erin en zo ben ik te weten gekomen dat m’n mama een ander heeft.’

Jay (15):

‘Ik heb geen zin om elk weekend heen en weer te gaan. Er is geen ruzie. Mijn ouders kunnen goed met elkaar opschieten. Gewoon geen zin. Ik heb zin in één huis.’

Tip van de co-ouder Maak nieuwe tradities. Draai bijvoorbeeld eerste en tweede kerstdag elk jaar om, of verdeel kerst en oud en nieuw als geheel en wissel ze elk jaar af met elkaar. Als je aan kinderen zelf vraagt wat ze het grootste voordeel vinden van de scheiding van hun ouders, roepen ze: ‘Twee keer Sinterklaas vieren!’ Afijn, dat kun je opvoedkundig misschien niet zo verantwoord vinden, maar je kind heeft al best veel nadeel van de scheiding, dus zo’n voordeeltje mag je ze best gunnen. Op verjaardagen kun je je kind voorstellen om wakker te worden bij de een en naar bed te gaan bij de ander. Heeft je kind toch allebei z’n ouders dichtbij op zijn verjaardag. Schema’s maken helpt, weet Eline (12): ‘Ik wil op Vaderdag en op zijn verjaardag bij mijn vader zijn. Ik wil op mijn moeders verjaardag bij mijn moeder zijn. Ik wil Sinterklaas bij mijn vader vieren want ik heb nog nooit Sinterklaas bij mijn vader gevierd, dat lijkt me leuk. Ik zou met mijn ouders samen een schema willen maken. Dat is wel handig. Nu beslissen zij wat er gebeurt.’ En voor Tim (17) is het niet zo’n issue: ‘Voor mij is het logisch dat ik op Moederdag bij mijn moeder ben en op Vaderdag bij mijn vader. Als ik jarig ben, maakt mijn moeder mij wakker met een ontbijtje op bed, ’s avonds ga ik altijd naar mijn vader. Ook kerst en oud en nieuw delen we door tweeën en dan ben ik om het jaar bij de een en dan weer bij de ander. Prima hoor, ik weet niet beter. En ze vieren het allebei heel anders dus dat is wel een leuke afwisseling.’

Drie keer doen namens de kinderen! 1. Heb begrip en denk mee (ook al heb je daar helemaal geen zin in) Realiseer je dat wij door de veranderingen van een scheiding heel veel moeten onthouden. Wanneer woon ik waar? Welk boek moet mee naar mama? Bij papa eten we altijd om zeven uur. Bij papa mogen voeten op tafel, bij mama betekent dat gezeik. Waar moeten mijn gymspullen vrijdag zijn als ik ze nodig heb voor de sportdag? Hoe regel ik stiekem een cadeautje voor Vader- of Moederdag? Mijn fiets staat bij papa, maar morgen heb ik hem nodig bij mama. Enzovoorts enzovoorts. Best lastig hoor. Micha (13): ‘Niets was nog zoals het hoorde te zijn of waar het hoorde te zijn, zelfs mijn ouders niet. Ik vond het verschrikkelijk om in twee huizen te wonen. Verwarrend en megafrustrerend. Altijd als ik iets wilde pakken was ik weer vergeten dat het niet hier maar daar lag. Ik raakte steeds alles kwijt en dat maakte me boos en verdrietig. Nu ben ik na twee jaar gewend. Toch zou ik willen dat ik maar één bed had om in te slapen en één kledingkast, niet twee.’ Lisa (17): ‘Bij mijn moeder waren er geen grenzen, bij mijn vader heel veel. Mijn stiefmoeder had heel veel regeltjes. Te veel om te onthouden.’ 2. Neem ons serieus Een heleboel dingen worden voor ons beslist. Zonder ons te vragen wat we daarvan vinden. Dat is niet fijn en voelt alsof we niks te vertellen hebben over ons eigen leven. Terwijl je het ook gewoon aan ons kunt vragen. We weten heus wel dat we niet altijd onze zin krijgen, maar als je naar ons luistert, voelen we dat we belangrijk voor je zijn.

Thijs (18): ‘Vergeet je kind niet! Dit is het advies dat ik graag aan gescheiden ouders wil geven. Als je dit leest, denk je misschien “Hé dat is toch vanzelfsprekend?”, maar toch zijn er veel ouders die niet beseffen dat ze dit werkelijk doen. Velen beseffen niet dat ze gewoon veel met zichzelf bezig zijn sinds ze gescheiden zijn. Ze vinden een nieuwe partner en bouwen met hem of haar een nieuw leven op maar het kind wordt hier heel vaak vergeten.’ 3. Respecteer mijn DNA Er is niks ergers dan voelen dat je moeder of vader een hekel heeft aan de ander. Elke keer als je iets slechts zegt over de ander, voelt dat alsof je een stukje van mij niet goed vindt. Mijn DNA bestaat voor vijftig procent uit mijn moeder en vijftig procent uit mijn vader. Dus als je iets slechts zegt over de ander, keur je ook mij voor de helft af. Dan wil ik me verdedigen en als ik dat niet doe, voel ik mij schuldig. Ook vertel ik je dan liever niks meer over de tijd dat ik bij de andere ouder ben. Dan weet je dus nooit hoe het echt was, mijn weekend.

Stan (17): ‘Mijn ouders vragen aan ons waar we met de feestdagen willen zijn. Er wordt ons gevraagd wat we liever hebben. Het is niet zo dat we een volledige keuze hebben want mijn ouders hebben daar ook wel inspraak in. Er wordt wel overlegd. We vinden dat kerst iets is van familie, dan ga je naar familie toe. En oud en nieuw is iets wat je met vrienden doet. Die in de buurt wonen. Het is wel vaak zo dat er dan ook nog familie langskomt. Daar zijn we het eigenlijk altijd wel over eens.’

Rivka (12): ‘Mijn ouders zijn gescheiden: mijn moeder is hertrouwd met een man met twee kinderen, en mijn vader heeft een nieuwe vriendin en een kind met haar. Ik heb ook nog veel vriendinnen en een zus. Ik vind het fijn zoveel mensen om me heen te hebben die van me houden.’

Guy (14): ‘Nu weet ik sinds een paar maanden dat mijn moeder een relatie heeft met de ook gescheiden buurman. Ik ben erachter gekomen omdat ik iets vermoedde en toen stiekem op haar mail heb gekeken. Helemaal niet goed natuurlijk, maar zelfs mijn jongere zusjes van 9 en 11 hebben iets door en zijn met vragen gekomen. Ik heb het alleen aan die van 11 verteld. Ik hoop steeds dat mijn moeder er zelf over begint, maar dat doet ze niet. Maar ze liegt steeds vaker tegen ons om bij hem te zijn.’

Kwestie van bellen? Ik had natuurlijk geen mobieltje toen mijn ouders gingen scheiden, dus als ik wilde bellen moest ik de huistelefoon gebruiken. En als een van mijn ouders me wilde spreken, moesten ze hun ex bellen. Mijn ouders heb ik dus weinig aan de telefoon gehad. Nu is dat wel wat makkelijker want je kunt tegenwoordig ook appen of facetimen. Niet iedereen wil trouwens graag bellen, hoor. Melanie (12) bijvoorbeeld: ‘Ik vond het heel moeilijk om mijn moeder te bellen als ik bij mijn vader was. Hij vond het namelijk niet leuk, dat zag ik meteen. Mijn moeder belde mij elke keer om te vragen hoe het met me was. Ik vond het echt heel moeilijk. Eigenlijk was ik alleen maar aan het opletten en wist niet eens wat ikzelf wilde.’

Niet alle verandering is slecht Kinderen realiseren zich, door de scheiding, dat dingen zomaar kunnen stoppen of veranderen. Het veilige gevoel dat papa en mama er ‘altijd’ zijn, krijgt een deuk. Daardoor worden kinderen sneller ‘groot’ na de scheiding, ouder en wijzer. Dat hoeft niet alleen maar slecht te zijn. Veel kinderen worden bijvoorbeeld ook meteen een stuk zelfstandiger, omdat ze allerlei praktische dingen zelf leren op te lossen. Welke schoolboeken liggen in welk huis bijvoorbeeld. ‘Ik heb morgen tennisles, dus ik moet zorgen dat ik mijn racket bij me heb.’ Dat ervaart Lana (12) in elk geval:

‘De scheiding van mijn ouders heeft wel veel veranderd. Ik ben nu ook wel zelfstandiger geworden. Dat is goed eigenlijk. Je moet zelf meer regelen. Zeker als je ouders niet echt met elkaar praten. Mijn moeder zegt altijd dat ik heel volwassen praat en dat merk ik ook wel want sommige kinderen van mijn leeftijd nemen nog weleens knuffels mee naar school. Ik ben met heel andere dingen bezig. Ik merk dat kinderen van gescheiden ouders zelfstandig zijn. Ik denk meer over dingen na. Ik denk dat ik wat minder tijd heb om kind te zijn.’ Durf als ouder te accepteren dat je kind het moeilijk heeft met de scheiding. Dat er, hoe leuk een uitje ook is, altijd het gemis van de andere ouder kan zijn. Dat hoe gezellig het nieuwe huis ook is, het verlangen kan blijven naar de oude situatie: iedereen bij elkaar. Al kan dat gevoel ook slijten, zoals bij Moniek (17): ‘Eerst dacht ik dat als mijn ouders bij elkaar zouden zijn gebleven, dat ik dan helemaal gelukkig zou zijn en ik een perfect leventje zou hebben maar nu denk ik dat niet meer.’

Aan het werk Oefeningen van de systeemtherapeuten Ervaar hoe het is, wisselende regels Bedenk een routineactiviteit die je dagelijks in een bepaalde volgorde doet. Bijvoorbeeld: eerst je tanden poetsen en daarna je pyjama aantrekken. Verdeel de week in tweeën en spreek met jezelf af dat je op maandag en dinsdag je gebruikelijke volgorde aanhoudt en op woensdag, donderdag en vrijdag de volgorde omdraait. Hou dat twee weken vol en ervaar hoe makkelijk of moeilijk je dat afgaat. Vergis je je vaak? Zo voel je hoe het voor kinderen is om te leven in twee verschillende huizen met verschillende routines en regels. Deze ervaring helpt je om geduld op te brengen als je kind zich vergist of als het even baalt van hoe het nu is. Goed kijken

Kinderen hebben verschillende behoeften. Ze kunnen behoefte hebben aan betrouwbare ouders die hun afspraken nakomen of aan een bepaalde structuur. Daarnaast hebben kinderen ook allerlei wensen: ze willen graag een Nintendo Switch, snoep mee naar school of elke avond laat opblijven. Probeer eens in te schatten welke behoeften jouw kind heeft, wat het écht nodig heeft. Weten waar het aan toe is, zou een behoefte kunnen zijn, of tijd krijgen om aan een nieuwe situatie te wennen. Nieuw speelgoed is daarentegen slechts een wens. Je kunt hier achter komen door je te verplaatsen in de situatie van je kind, door vragen te stellen. Wat zegt jouw kind dan? Waar loopt het tegenaan, waar piekert het over of wordt het boos van? Welke behoefte schuilt hier misschien achter? Als je kind niet luistert als je hem naar zijn vader of moeder brengt, kan de achterliggende behoefte veiligheid zijn. Een mogelijke oplossing? Dat je nog even blijft tijdens het wisselmoment en aandacht geeft aan jullie kind. Beheersing Elke keer als je tegen je kind iets negatiefs wil zeggen over je ex-partner, stop onmiddellijk. Kijk naar wat je wilt zeggen, besef dat dit schadelijk is voor je kind en verander je woorden of zeg niets. Als jij wilt uithuilen, schelden of klagen, bel een vriend(in).

“De communicatie tussen mijn ouders is nu gewoon goed, ze gaan eens in de maand koffiedrinken en dan hebben ze een gesprek samen.” Emilio (14)

Wil je meer tips van Emilio? Volg dan de online training ‘Scheiden is geen kinderspel’ op training.villapinedo.nl. Hij vertelt hier zijn verhaal.

Hoofdstuk 3

Communiceren is een werkwoord Hoe blijf je ‘on speaking terms’ met je ex?

E

en relatie staat of valt met communicatie. Dat geldt ook voor de relatie tussen jullie als medeouders, hoe moeilijk dat soms ook zal zijn. Zonder communicatie is er geen overleg en zonder overleg kun je niet samen ‘ouderen’. Wat doe je als het niet zo goed gaat met je kind op school? Wie regelt de tandarts en de kapper? Sinds 2009 moeten ouders verplicht een ouderschapsplan opstellen voordat ze mogen scheiden, maar daar kun je onmogelijk alle beslissingen van het alledaagse leven in opnemen.

Jullie als medeouders Josje (14): ‘Ook al kun je elkaar niet uitstaan, doe toch aardig tegen elkaar. Het kost ons zoveel energie als jullie elkaar het licht in de ogen niet gunnen. Het doet echt pijn en voelt heel erg vervelend als jullie zo doen. Doe wat je kleine kinderen leert om te doen na een ruzie: maak het goed. Zeg hallo. Negeer elkaar niet meer. Kijk elkaar aan. Jullie hebben samen kinderen gekregen. Wees blij dat jullie ons hebben.’ Mijn eigen ouders is het jammer genoeg niet gelukt: communiceren. Nu, na al die jaren, wordt er nog steeds niet met elkaar gepraat. Er is een verschil tussen de band als ‘ex’ en als ‘ouder’. Nu is het de kunst om geen ‘rotzooi’ van de exen te vermengen met de band als ouders.

Bedenk voordat je iets zegt of het in het belang van je kind is. Hou de ouderlijn zuiver. Breng geen oud zeer mee uit de partnerrelatie. Accepteer elkaar als ouders en denk bij alles: wat is het beste voor mijn kind? Het vergt veel oefening om bij beslissingen die vraag steeds weer te stellen. En vraag jezelf af: waarover moeten we écht communiceren en wat kan ik bij de ander laten? Bijvoorbeeld hoe de ander omgaat met fruit eten en douchen. Dat hoef je niet te overleggen. Overleg alleen over zaken waarover dat écht moet. Leer te accepteren dat bij de ander niet elke dag die sinaasappel gegeten wordt. Elkaar als ouder loslaten, de ander het beste gunnen en je niet continu bemoeien met de ander en controleren hoe de ander het aanpakt. Dat scheelt een hele hoop frustratie. Je kunt alleen jezelf veranderen en als het je in de relatie niet gelukt is om je ex te veranderen, lukt het als je gescheiden bent al helemaal niet, dus stop met dat te proberen. Uiteindelijk zal je kind er veel baat bij hebben. En wie weet zegt jouw kind dan later wel hetzelfde over jullie als Jeroen (17) over zijn ouders: ‘Ik heb de scheiding nooit als vervelend of verdrietig ervaren. Doordat mijn ouders ons erbuiten hebben gehouden, heb ik er weinig last van gehad. Ik weet niet of er tussen hen veel spanning was. Ik heb het niet gemerkt. Ik heb het er nooit met hen over gehad. Ik denk niet dat ze het er moeilijk mee hadden. Zij wilden dat het absoluut niet ten koste van ons zou gaan. Ik denk dat zij zich dat gewoon hebben voorgenomen maar ik heb geen idee hoe die gesprekken zijn gegaan. Ik vind het heel goed zoals het is gegaan.’

Overleggen Toen mijn ouders gingen scheiden was het er nog niet: een ouderschapsplan. Althans, ik heb nooit gemerkt dat we er eentje hadden. Ik bleef als vanzelfsprekend bij mijn moeder wonen. Mijn vader verbleef voor langere tijd in het buitenland. Toen hij terugkwam, ging ik in het weekend naar mijn vader en stiefmoeder. Op mijn achtste ging ik bij mijn vader wonen omdat de situatie bij mijn stiefmoeder en vader stabieler was. Ik kan me weinig momenten herinneren waarin er overleg plaatsvond tussen mijn ouders. In het begin, toen ik net bij mijn vader ging wonen,

wel. Na mijn twaalfde niet meer. Het kan ook anders. Er zijn genoeg ouders die wel met elkaar overleggen. Zoals die van Mees (16) bijvoorbeeld:

Mikis (16): ‘Mijn ouders zijn uit elkaar, maar wonen nog in één huis omdat het huis nog niet verkocht is. Ze leven als twee studenten; mijn moeder beneden op mijn oude slaapkamer en mijn vader op de slaapkamer van mijn ouders. Eten doen we niet meer samen; de ene dag kookt mijn moeder wel voor mijn vader en de ander dag zoekt hij het maar uit!’

Corien (13): ‘Als mijn ouders goed met elkaar op zouden schieten, dan zou dat voor mij de dingen wel anders maken. Dan komt mijn vader bijvoorbeeld voor het eerst aan de deur. Ze zouden dan gewoon met elkaar praten. Misschien zelfs mijn verjaardag samen vieren. Ik zou het wel leuk vinden. Het is een heel raar idee als ik er zo over nadenk dat ze gewoon met elkaar op zouden kunnen schieten. Ik ben alleen maar gewend om alles gescheiden te hebben. Zij hebben besloten om te gaan scheiden, en ik ben er de dupe van.’

Lara (23): ‘Ik wilde even kwijt dat ik zo ontzettend trots op mijn ouders ben en heel blij met ze ben. Dertien jaar lang konden ze elkaar niet luchten of zien, en sinds een jaar of twee gaat het ineens heel goed. Hoogtepuntje was vorige week: een etentje bij mijn broer en z’n vriendin thuis. Met mijn moeder en stiefvader. Oma van moeders kant. Én: mijn vader. Mijn ouders hebben ook voorgesteld om volgende maand na mijn diplomauitreiking samen uit eten te gaan, en dan is de verloofde van mijn vader er ook nog eens bij. Het was best een beetje confusing, maar ik vind het echt te gek dat dit kan.’

‘Ik heb geen vervelende gevoelens naar mijn vader of naar mijn moeder toe. Mijn moeder zegt ook: “Waar er twee vechten hebben er ook twee schuld.” Ze zegt dat er ook van haar kant dingen mis zijn gegaan. Ook al is mijn vader verliefd geworden op een ander. Zij hebben er bewust voor gekozen om er op een rustige manier mee om te gaan. Het is ook niet zo dat ze nu vervelende gevoelens naar elkaar hebben. Het zijn natuurlijk wel exman, ex-vrouw, echt vrienden zullen ze niet meer worden. Maar het gaat allemaal heel netjes en harmonieus en zo. Ik voel geen spanning als ze bij elkaar zijn, totaal niet. We gaan lekker met z’n vieren uit eten op verjaardagen. Mijn vader komt gezellig koffiedrinken bij ons thuis en na de koffie gaan we iets met z’n drieën doen, dan blijft mijn moeder thuis.’

Ouderschapsplan Het is wettelijk bepaald dat ouders vóórdat ze kunnen gaan scheiden hun afspraken vastleggen in een ouderschapsplan. En het is het recht van kinderen om geïnformeerd te worden over de inhoud daarvan. In hoofdstuk 6 komt het ouderschapsplan uitgebreid aan bod, maar hier alvast de drie belangrijkste onderdelen ervan: 1. Wanneer zijn de kinderen bij wie? 2. Hoe gaan de ouders overleggen? 3. Hoe is het geregeld met de financiën? Als ik nu weer twaalf was en mijn ouders zouden zo’n plan opstellen, dan zou ik daar heel graag bij betrokken willen worden, geïnformeerd willen worden over wat de afspraken zijn en wie waar verantwoordelijk voor is. De afspraken die worden gemaakt, veranderen je hele leven. Het is heel fijn om te weten waar je aan toe bent als kind. Dat er duidelijkheid is.

Checklist Vraag jezelf regelmatig even af of je antwoord op deze acht vragen nog ‘ja’ is!

– – – – – –

Mag je kind openlijk van je ex houden? Kijk jij je ex aan? Praat je positief over je ex, of in elk geval niet negatief? Neem je echt belangrijke beslissingen samen? Ben je opgehouden met ruziemaken met je ex-partner? Ben je opgehouden met je ex te controleren en je te bemoeien met hoe hij of zij de dingen aanpakt? – Mag je kind echt onpartijdig zijn? – Kom je de afspraken met je ex na?

Antennes Het niet kunnen delen van twee werelden betekent dat je als kind al heel jong heel bewust bezig bent om te bedenken wat je bij de een wel kan zeggen en bij de ander niet. Dat je heel alert wordt, een bijzonder goed gevoel voor non-verbale communicatie opbouwt en dat je luistert naar wat niet wordt gezegd. Kinderen voelen spanning tussen ouders haarfijn aan, ze zijn goed getraind in het herkennen van non-verbale communicatie. Hoe de toon is als de een tegen de ander praat en of er gedag wordt gezegd. Alle onuitgesproken boosheid, irritatie en verdriet wordt gesignaleerd door je kind. Ook als je je hier als ouder zelf niet bewust van bent. Kinderen zien, horen, voelen veel meer aan dan ouders kunnen vermoeden. En sommige kinderen betrekken de inhoud direct op zichzelf. Ze zullen zich liever, behulpzamer of juist boos en onuitstaanbaar gaan gedragen.

Zoek hulp voor je boosheid Zoek hulp als je boosheid aanhoudt. En dat kan te maken hebben met de relatie met je ex-partner, voor, tijdens en na de scheiding, maar ook met eerdere ervaringen uit je kindertijd. Als boosheid en verdriet vastzitten kom je niet verder. Het helpt om met iemand te praten, iemand die niet samen met jou boos gaat zijn op je ex, dat helpt niet. Maar iemand die je helpt om weer wat rust te krijgen vanbinnen, om te kunnen aanvaarden dat het nu is zoals het is. Om je te richten op je toekomst. Dat kan iemand zijn

uit je omgeving of een therapeut. Dan bevrijd je niet alleen jezelf, maar ook je kind. Er komen nog zóveel gelegenheden waarbij het voor je kind heel makkelijk en fijn is als jullie als ouders gewoon met elkaar praten: verjaardagen, rapportgesprekken, diploma-uitreikingen, trouwerijen, de geboorte van je kleinkinderen, begrafenissen. Als mijn ouders gewoon met elkaar hadden gecommuniceerd, dan had mijn moeder mijn kamer kunnen zien bij mijn vader, en had mijn vader mijn moeders huis kunnen zien. Ze hadden naast elkaar kunnen zitten tijdens mijn diploma-uitreiking, en ontspannen kunnen overleggen over hoe het met mij gaat, en elkaar kunnen feliciteren tijdens de geboorte van hun kleinkinderen en samen op mijn veertigste verjaardag kunnen zijn. Valerie (13): ‘Beste ouders, als ik begin over vroeger, tien jaar geleden toen mijn ouders gingen scheiden, dan begint mijn mama over iets anders. Als ik iets vraag over vroeger, antwoordt zij niet. Ze wil alles wat met papa te maken heeft, vergeten. Niet dat papa haar kwetste, juist andersom, maar zij wil gewoon niets meer van mijn kindertijd weten. Ik wil graag horen hoe ik was als kind, maar ik kan dat niet aan haar vragen. Wel aan mijn papa maar niet aan haar. Dus beste ouders, doe dit nooit bij je kinderen. Praat met elkaar.’

Lara (23): ‘Toen mijn ouders gingen scheiden veranderde hun taalgebruik ten opzichte van de ander. Het lijken kleine, nietszeggende dingen, maar voor kinderen kan dit grote impact hebben. In de vertrouwde omgeving van het gezin refereerden mijn ouders aan elkaar met “papa” en “mama”. Na de scheiding veranderde dit in “je vader” en “je moeder”. Ik dacht: het is toch nog steeds mijn papa/mama? Het was een teken dat er afstand was genomen, maar die afstand wilde ik helemaal niet!’

Daan (19):

‘Wat ik vind dat mijn moeder heel goed heeft gedaan, is het harmonieus omgaan met haar ex. Ook al heeft ze een vervelende scheiding achter de rug. Ik denk dat het niet goed is voor kinderen als je als ouders compleet afstand van elkaar neemt. Mijn moeder heeft nooit dingen op ons geprojecteerd. Mijn moeder is een fantastisch mens, ik heb diep respect voor haar.’

Stef (14): ‘Elke keer als ik naar mijn vader ga zegt mijn moeder: “Ik ga je zo missen als je weg bent”, en dan voel ik me schuldig, alsof ik haar in de steek laat. Ik wil dat ze het leuk heeft als ik er niet ben. Als ik weet dat zij het leuk heeft voel ik me fijner bij mijn vader.’

Nora (15): ‘Vraag altijd als je kind naar zijn vader of moeder is geweest hoe het was. Luister dan ook. Echt luisteren en niet de ander afkraken. Ik heb daardoor nooit meer zin om iets te vertellen.’

Stop met ruziemaken en leer rustig met elkaar praten Het is niet meer dan logisch dat ouders die (gaan) scheiden nog wat met elkaar uit te vechten hebben. Anders gingen ze niet scheiden. Voor samenwonen en trouwen zijn er twee nodig die dat willen, voor uit elkaar gaan is er maar één nodig. Dat maakt het vaak zo pijnlijk. Tijdens en na de scheiding is een periode vol spanning. Je toekomstbeeld moet helemaal worden bijgesteld. In het meest gunstige geval beseffen jullie gelijktijdig dat een leven samen voor jullie niet weggelegd is en gaat alles in goed overleg. Meestal gaat het anders. Je verlaat of bent verlaten. De partner die veel boosheid, verdriet of schuldgevoelens met zich meedraagt over de scheiding, adviseer ik dus om hulp te zoeken. Ga praten met een therapeut of coach om je boosheid, verdriet of schuldgevoel een plek te geven. Als je die gevoelens onderdrukt, wordt de pijn bij elke ontmoeting

met je ex weer aangeraakt. Die gevoelens verwerken zorgt ervoor dat de communicatie niet (door jou) gesaboteerd wordt. Emoties kunnen ouders enorm in de weg zitten en verhinderen dat ze helder denken, zeker wat het belang van de kinderen betreft. Maar bij conflicten voelt een kind zich niet veilig. Stop dus écht met ruziemaken. De gevolgen van een scheiding voor kinderen blijken in hoge mate afhankelijk te zijn van het feit of de ouders opgehouden zijn met ruziemaken. Beheers in het bijzijn van je kind jullie onderlinge conflicten na de scheiding dus zo snel en zo veel mogelijk. En werk mee aan een goed scheidingsproces. Als dat achter de rug is, komt er namelijk meer rust en kan iedereen gaan wennen aan de nieuwe situatie. Als je een gesprek gaat voeren met je ex en dat lukt je nog niet zonder dat er allerlei heftige emoties naar boven komen, haal er dan iemand bij. Iemand die om jullie allebei geeft. Dat helpt om de hele intense emoties die in het begin nog spelen, te beheersen. Gescheiden ouders halen er vaak veel te laat iemand bij en dan is het drama al compleet. In de eerste periode na het besluit om te gaan scheiden zijn de shock en de angst voor verlies voor je kind heel groot. Juist dan is het handig om er iemand bij te hebben zodat jullie je allebei beter gedragen tijdens het gesprek. Probeer vooral vanuit de ik-vorm je voorstellen, behoeften en wensen te beschrijven. Bijvoorbeeld: ‘Ik zou het erg fijn vinden als ze zondag op tijd naar bed gaan omdat ze maandag weer school hebben’ in plaats van ‘Jij brengt ze altijd te laat naar bed waardoor ze doodmoe zijn als het weer maandag is’.

Doe normaal Uit alle onderzoeken blijkt dat kinderen vooral last hebben van een scheiding als conflicten tussen de ouders blijven bestaan. Ik zou het wel van de daken willen schreeuwen: Hallo ouders, wake up! Blijven vechten of negeren kan niet! Ook als je dit soort situaties bij buren, vrienden of familie ziet. Praat erover met de ouders en neem het op voor kinderen in het algemeen. Wij, volwassenen, kunnen gezamenlijk beslissen dat dit niet kan voor kinderen.

Als je elkaar echt niet onder ogen kunt komen, zoek dan een gezamenlijke vriend uit waar je kind liefdevol wordt opgevangen en waar het wisselmoment kan plaatsvinden. Steek hier energie in, in eerste instantie niet voor jezelf maar voor je kind. Kirsten (18): ‘Op de parkeerplaats liepen mijn broer en ik van de ene naar de andere auto. Tassen in onze hand. Mijn ouders bleven in hun auto’s zitten. Ze begroetten elkaar niet. Twee werelden die echt gescheiden zijn. Gelukkig heb ik nu een scooter.’ Ferdi (16): ‘Ze stemmen de vakanties op elkaar af, ze bespreken alles goed met elkaar, ze werken echt samen. Dat is echt fijn. Dan heb je toch echt dat oudersgevoel. Ik denk dat veel kinderen het gevoel hebben dat ze er alleen voor staan of ze staan in het midden van de scheiding. Als ouders samenwerken kun je meer kind zijn.’

Tip van Imke (16): ‘Vertel je kind over vroeger. Over hoe hij of zij was als kind. Wie las ’s avonds voor, wat deden jullie op zondag en meer hierover. Vertel over de leuke dingen.’

Tips van de co-ouder om goed te blijven overleggen Mailen is soms makkelijker Als je elkaar net na de scheiding aan de telefoon hebt, kun je al snel ruzie krijgen. Mail eerst wat je wilt bespreken. Dan kan die ander er even over nadenken voordat hij of zij antwoord geeft en komt er niet zo snel ruzie van. Of wel, maar dan hoeft je kind het in elk geval niet te horen. Gaat mailen ook de verkeerde kant op? Dan zou je kunnen

afspreken om iemand die jullie allebei kennen en vertrouwen in de cc te zetten. Zo zal iedereen op zijn woorden letten. Plak een post-it op je spiegel Schrijf daar groot op: wat is het beste voor mijn kind? Als je dat steeds in je hoofd houdt, kun je misschien makkelijker over dingen heen stappen. Tel tot tien voordat je wat zegt Dat leren we al in onze kinderjaren. Het helpt wel. Laat ook eens wat ergernis gaan. Kan jou het schelen, je hoeft het toch niet overal over eens te zijn?

Waarom moeten conflicten stoppen? Bij scheidingsgezinnen met veel conflicten laten kinderen veel problemen zien: – meer agressie – lagere score op welbevinden – hogere score delinquentie (Bron: Handboek scheiden en de kinderen, 2010)

4x NIET DOEN volgens kinderen – Je kind(eren) zeggen dat ze veel te jong zijn en ze toch niets begrijpen van al die ‘volwassenen’-zaken omtrent de scheiding (of ook over andere zaken). – Je kind(eren) toch betrekken in de ruzies tussen jou en je expartner. – Je kind(eren) ‘verwaarlozen’ als je een nieuwe partner hebt. (We weten allemaal dat nieuwe liefde spannend en leuk is, maar je kind(eren) mogen hier zeker niet onder lijden, ze maken al een

scheiding mee, dit er nog bij is heel hard.) PS: je kind(eren) gewoon spullen of geld geven is geen oplossing. – Praat over de situatie met je kind(eren), maar praat met zo veel mogelijk respect over je ex-partner, het blijft altijd hun vader of moeder.

Aan het werk Oefeningen van de systeemtherapeuten Beter communiceren doe je niet alleen voor je kind, je wordt er zelf ook een stuk blijer van. Wie wil er nou constant met stress leven door weer een conflict? Deze oefeningen kunnen je daarbij helpen. Hou het positief Bedenk alleen of samen met je nieuwe partner (of vriend, familielid) zeven positieve dingen over de andere ouder. Schrijf die voor jezelf ergens op, zodat je ze niet steeds opnieuw hoeft te bedenken en even kan spieken als dat nodig is. Zeg af en toe een van die positieve dingen over de ander tegen je kind. Dat klinkt misschien wat gemaakt, maar het werkt. Je kind vindt het heerlijk. Let op! Het gaat hier dus om leuke dingen over je medeouder en niet over de ander in de rol van ex-partner. Vraag aan je kind hoe het was bij de andere ouder. Nodig het uit erover te vertellen, maar respecteer het ook als je kind dat niet wil. Reageer positief op verhalen. Als een kind minder leuke dingen vertelt over zijn of haar bezoek aan de andere ouder, voorkom dan veroordelende uitspraken, maar zeg: ‘Ik begrijp dat je het niet zo leuk vond dat jullie met het mooie weer niet buiten mochten spelen. Of dat je niet naar dat leuke feest mocht. Heb je al aan je vader of moeder gevraagd waarom dat niet mocht? Misschien was er wel een goede reden voor.’ Hou jezelf voor dat er voor je kinderen heel veel gewonnen is wanneer een gesprek met je medeouder zonder geruzie is verlopen. Ook al is het misschien nog niet tot een bevredigende afspraak gekomen. Dat het gesprek goed is verlopen is voor je kinderen van onschatbare waarde.

Allergietest Ga bij jezelf eens na wat nu je allergieën zijn ten opzichte van je medeouder. Schrijf op wat je niet uit kunt staan van de ander. Bijvoorbeeld dat hij of zij de kinderen altijd een kwartier te laat terugbrengt of dat er nooit gezond gekookt wordt. Loop dit lijstje nog eens langs met in je hoofd de vraag wat medeouderzaken zijn en wat expartnerzaken. Streep ex-partnerzaken weg. Nu blijven de medeouderzaken over. Ga nog een keer langs het rijtje en ga na welke punten echt van belang zijn voor het welzijn van je kinderen. Op deze manier stel je prioriteiten en voorkom je onnodige conflicten. En kijk dan ook meteen even op welke punten jij jezelf nog kan verbeteren in de allergie-kwesties. Vaak kun je zelf ook nog wel wat doen en zo neem je de kracht weer in eigen hand, want die ander kun je niet veranderen. Maar jezelf wel. Positieve feedback Als je kind je leuke dingen vertelt over activiteiten die hij bij zijn vader of moeder heeft gedaan, noem daar dan kort iets over tegen je medeouder. Zeg bijvoorbeeld dat de kinderen zo enthousiast thuiskwamen na het laatste weekend of dat het fijn is dat ze schoenen zijn gaan kopen. Dat die schoenen niet je smaak zijn of nergens bij passen is niet relevant. Je bent op zo’n moment aan het investeren in een goede medeouderrelatie en dat is voor je kind van veel grotere waarde dan schoenen in de juiste kleur. Respectvol communiceren Bereid je op een gesprek met de medepartner als volgt voor: – Schrijf op wat je wilt bespreken. – Laat dit in het begin niet meer dan één of twee punten zijn. Pas als je echt geoefend bent, kun je er meer tegelijk doen. – Als je gaat bellen, leg dan foto’s van je kinderen voor je neer. Op deze manier is het makkelijker om mild te blijven tijdens het gesprek. – Stel je erop in dat je met de andere ouder van je kinderen gaat bellen of praten en niet met je ex-partner. – Breng een glimlach op je gezicht. Het klinkt misschien raar, maar uit onderzoek is gebleken dat als je iemand benadert met een glimlach op je gezicht, dit een positief effect heeft op de ander, zelfs door de telefoon.

– Hou als je belt tijdens het gesprek steeds je blik op de kinderen gericht. Als je het gesprek face to face voert, hou dan je kinderen steeds in gedachten. Dit helpt om te verzachten. – Stel je vragen en toon begrip waar je kunt. – Zinnen als: ‘Dat kan ik begrijpen’ of vragen als: ‘Wat denk jij dat goed is voor onze kinderen?’ helpen en verzachten. – Probeer zinnen met ‘jij’ te vermijden. – Lukt het nog niet met jullie tweeën om in gesprek te gaan, vraag of er een vriend bij zit. Met een ander erbij gedraag je je meestal meer beheerst. Als je zelf wordt overvallen door intense frustratie, boosheid of verdriet tijdens een gesprek probeer dan direct rustig te gaan ademen en je gevoel te benoemen. Bijvoorbeeld: Ik ben nu erg geraakt door wat je zegt of ik voel een grote woede of emotie opkomen en wil even pauze. Adem dan een paar keer, ga naar de wc en probeer te voelen of je het gesprek kan doorzetten of dat het beter is het gesprek uit te stellen omdat je niet in de goede vibe kan blijven. Radicaal vragen om pauzes als je voelt dat je emoties te intens worden is een daad van liefde naar jezelf, de ander en de kinderen. Op die manier geef je het goede voorbeeld om je niet te laten overnemen door je emoties en in ruzies te vervallen maar in plaats daarvan om een pauze van het gesprek te nemen. Ga iets leuks doen of trakteer jezelf als het is gelukt, want je moet natuurlijk ook aardig zijn voor jezelf. Realiseer je dat je wel ‘macht of controle’ hebt over hetgeen je zegt maar geen ‘macht of controle’ hebt over hoe iets overkomt. Het kan heel goed zijn dat je je hebt voorbereid en je keurig aan alle tips hebt gehouden, maar dat de andere ouder toch boos of gefrustreerd blijft. Daar kun je niets aan doen. Deze wijze van communiceren volhouden, ‘controle’ houden over wat je zegt, is alles wat je kunt doen en in veel gevallen zal dit helpen. Als je verwijten niet beantwoordt met tegenverwijten, maar je blijft focussen op ‘Is dit in het belang van mijn kind?’, is de kans erg groot dat de communicatie van je medeouder op den duur ook milder wordt.

“Als kind maakte ik me heel erg zorgen, want stel dat mama, m’n zus en ik in één huis gingen wonen, dan bleef mijn vader alleen. Wie had hij dan nog?” Mehtab (23)

Wil je meer tips van Mehtab? Volg dan de online training ‘Scheiden is geen kinderspel’ op training.villapinedo.nl. Zij vertelt hier haar verhaal.

Hoofdstuk 4

Zo loyaal dat het pijn doet Een loyaliteitsconflict. Wat is het en hoe voorkom je het?

I

n alle boeken, onderzoeken en discussies over scheiden komt het woord naar boven: loyaliteitsconflict. Iets waar heel veel kinderen van gescheiden ouders mee worstelen. Ook ik ben er best ervaren mee. Een loyaliteitsconflict voel je opkomen als de ene ouder negatief praat over de andere ouder. Of als je niet openlijk over de andere ouder kan praten in huis. Of als je als kind gevraagd wordt om papa of mama tegen de stiefouder te zeggen. Zoveel vervelende situaties worden er veroorzaakt als ouders niet met elkaar communiceren. Inmiddels durf ik wel te stellen dat het kind belast wordt als ouders elkaar niet recht in de ogen durven of willen kijken. Zelfs kinderen van relatief harmonieuze co-ouders kunnen een loyaliteitsconflict ervaren. Wat het is en wat je kunt doen om dat conflict voor je kind te voorkomen, leer je in dit hoofdstuk. Eigenlijk zegt het verhaal van Sterre (19) precies waar het om draait: ‘SSSSSSST! Met zwaaiende vinger en een sissend geluid leg ik papa en Jessica het zwijgen op. Ze kijken me begripvol aan. “Hoi mam,” zeg ik zo rustig mogelijk. Ik loop naar de badkamer en sluit de deur zo stil als ik kan. Ik vertel hoe het met me gaat, wat voor colleges ik nu volg en wat ik vanavond heb gegeten. Ik vraag aan haar hoe het met haar is en ze kletst erop los. Even later hangen we op en loop ik weer naar beneden. Ik ben negentien, woon al bijna een jaar op mezelf en tóch durf ik mijn moeder niet te vertellen dat ik bij mijn vader ben. Altijd als ze belt “sssst” ik papa en loop ik weg. Nu ik dit opschrijf, vraag ik me af waarom ik dat doe. Ik denk er eigenlijk niet bij na, het gebeurt gewoon instinctief. Ben ik bang

voor haar reactie? Nee, ze zou er niks over zeggen. Maar geen reactie is ook een reactie. De ijzige stilte op het moment dat ik mijn locatie onthul, het korte “oké” en de teleurstelling in haar stem doen ook pijn. Nog steeds voel ik me alsof ik haar dan verraad.’

Wat is het eigenlijk, een loyaliteitsconflict? De band tussen kind en ouders bestaat, of het kind dat nu wil of niet. Als kinderen het gevoel hebben dat ze moeten kiezen tussen of een voorkeur moeten uitspreken voor een van hun ouders, ontstaat er een innerlijk conflict: het loyaliteitsconflict. Terwijl het kind zijn loyaliteit naar de ene ouder uit, doet hij tegelijkertijd de andere ouder tekort en andersom. Hoe sterker het kind zich onder druk gezet voelt om te moeten kiezen tussen zijn ouders, hoe groter de innerlijke conflicten en hoe groter de kans dat de psychische gezondheid van het kind in gevaar komt. Zodra je als kind partij kiest voor een van je ouders of meegaat in de strijd wie als ouder het meest deugt, komen er meer conflicten. Bewaak dus de trouw van kinderen aan beide ouders. Dat geldt voor iedereen: ouders, grootouders, andere familieleden, vrienden, hulpverleners, rechtspraak, voogden. Kinderen zijn van nature loyaal aan jullie allebei en dat terwijl niet alle ouders even loyaal zijn aan hun kinderen. Sommige ouders bieden geen veiligheid of verwaarlozen of mishandelen hun kind. Des te schrijnender is het om ook in die gevallen te zien dat een kind vaak loyaal blijft. Kira (14): ‘Het lijkt wel alsof ik niet anders kan, dus het voelt niet als een keuze. Elke keer als mijn moeder iets naars zegt over mijn vader, wil ik hem verdedigen. En andersom natuurlijk. Ik snap gewoon niet waarom ze nu, na al die jaren, nog steeds zo tegen elkaar doen. Ooit vonden ze elkaar toch de leukste persoon op aarde? Nu kijken ze elkaar niet eens meer aan.’

Innerlijk verscheurd

Als kind ben je afhankelijk van je ouders. Je hebt een band met ze allebei en die wil je in stand houden, ook al gaan ze uit elkaar. Als ouders aan je trekken, ontstaat er een innerlijk conflict, zoals bij Jesse (16):

Merle (16): ‘Mijn ouders kunnen echt goed met elkaar opschieten. Mijn vader komt elke week wel een keertje langs en dan kletst hij met mijn moeder en haar vriend. En toch ben ik bang dat mijn vader teleurgesteld is als ik op een papadag liever naar mijn moeder zou willen. Sowieso denk ik dat het zielig voor hem is, omdat hij nu geen vriendin heeft en dat hij denkt dat ik liever bij mijn moeder ben.’

Senna (16): ‘Hoe relaxed zou het zijn als ik met mijn moeder gewoon over mijn vader zou kunnen praten! Hij heeft míj niet bedrogen. Hij is mijn váder. Ik wil met hem lachen en leuke dingen doen. Ik zou helemaal versteld staan als ze één keer iets liefs over mijn vader zou zeggen. Of iets leuks over vroeger, toen het nog wel goed ging. Volgens mij denkt mijn moeder dat mijn vader mij net zo behandelt als haar. Maar mijn vader is juist heel lief voor me. Als ik bij hem ben, dan voel ik me echt zijn dochter. Al trekken zijn nieuwe kinderen ook veel aandacht, hij zorgt er toch voor dat we ook altijd even iets met z’n tweeën doen.’

Tibbe (18): ‘Het probleem is nu dat mijn vader een nieuwe vriendin heeft, terwijl mijn moeder nog alleen is. Ze voelt zich ook heel alleen, voelt zich vooral het slachtoffer. Ze huilt vaak en zegt onaardige dingen over mijn vader tegen mij. Hierdoor kies ik onbewust de kant van mijn vader en wil ik het liefst bij hem wonen. De situatie is nu zo dat ik elke week “verhuis”: de ene week woon ik bij mijn moeder en de andere bij mijn vader. Ik leef nu dus zeg maar uit een weekendtas, heb helemaal niet mijn eigen spulletjes ergens. Ik pak niet eens mijn tas uit, omdat ik weet

dat ik die over een paar dagen toch weer in moet pakken. Het is geen optie om bijvoorbeeld om de twee weken te “verhuizen”, omdat mijn moeder dan verdrietig wordt en dan voel ik me zo schuldig.’ ‘Ik heb het gevoel dat ik moet kiezen tussen de twee belangrijkste mensen in mijn leven. Net zoals een ouder moet kiezen tussen twee kinderen. Dat kan toch ook niet? Je mag of kan die keuze niet maken.’ En dat ‘trekken’ kan ook in kleine, subtiele dingen zitten. Zoals het vieren van Sinterklaas bijvoorbeeld. Yvet (15): ‘Mijn ouders zijn nu een aantal maanden gescheiden. Papa had al aardig snel een nieuwe vriendin, ik heb toen meteen gezegd dat ik dit erg snel vond. Maar ja, wat is snel? Die relatie liep snel op de klippen en hij heeft nu al weer een andere vriendin. Ik heb weer gezegd dat ik dit lastig vind, tegenover mama. Nu wil hij graag dat ik met hem, mijn zus, zijn nieuwe vriendin en haar dochters Sinterklaas ga vieren. Ik heb hem laten weten dat ik dit moeilijk vind, en weer vooral tegenover mama. Ik heb alleen het idee dat papa mij niet snapt want hij zegt alleen maar dat het hem heel erg leuk lijkt en hij het jammer vindt als ik niet kom. Ik voel me een beetje verplicht om nu Sinterklaas bij papa te vieren.’ Of een van de ouders zegt alleen maar slechte dingen over de andere ouder. Zoals bij Dani (14): ‘Mijn ouders zijn al bijna drie jaar gescheiden. Ik woon liever bij mijn papa dan bij mijn mama. Mijn mama begrijpt niet hoe ik me voel en vertelt leugens over hoe mijn papa echt is. Dat maakt het moeilijk om bij haar te zijn. Ik mis mijn papa dan heel erg. We bellen elke avond maar als ik bij mijn papa ben, belt mijn mama mij nooit. Mijn mama zegt ook dat het beter is dat ik bij haar kom wonen. Mijn papa is altijd de slechterik.’

Je kind hoeft niet te kiezen Om het loyaliteitsconflict voor je kind zo gemakkelijk mogelijk te maken, is het de bedoeling dat je hem niet laat kiezen tussen zijn vader of moeder.

Als je kind voelt dat hij openlijk van jullie allebei mag houden, maak je zijn leven een stuk gemakkelijker. Maar hoe doe je dat? Train jezelf om te beginnen in het positief bevestigen van de band van je kind met de andere ouder. Stimuleer je kind bijvoorbeeld om te bellen als dat is afgesproken en denk niet: als ze er zelf niet over beginnen, ga ik ze er niet aan herinneren dat het belavond is. Laat geen kansen liggen! Dit zijn cadeautjes voor je kind. Als je ex de band van de fiets van je kind heeft geplakt, spreek dan uit dat het fijn is dat dit is gedaan. Als je ex nog even de vergeten gymspullen komt brengen, kan het zijn dat jij er geen zin in hebt om daar iets aardigs over te zeggen. Besef dat de ouder van je kind voor de deur staat. Zeg tegen je kind dat het fijn is dat die gymspullen zijn langsgebracht. Hou een week lang bij hoe vaak je iets positiefs gezegd hebt over de andere ouder. Nul keer? Dan is er werk aan de winkel. Niet doen zoals de moeder van Helena (16) dus: ‘Mijn ouders zijn al vijf jaar gescheiden, toch heb ik er best wel moeite mee. Het is niet dat ik er zelf moeite mee heb, maar meer de mensen om mij heen. Mijn oma vraagt steeds of ik mijn vader nog zie en hoe het met hem gaat. Daar durf ik eigenlijk geen antwoord op te geven omdat het toch nooit goed is wat ik zeg. Als ik mijn moeder iets leuks vertel over mijn vader of alleen maar iets vraag over hem, flipt ze al. Ik kan helemaal niets zeggen! Soms lijkt het alsof ik de enige “normale” ben die gewoon met iedereen om wil gaan. Waarom kan niet iedereen dat?’ En ook de moeder van Margot (12) lukt dat jammer genoeg nog niet: ‘Mijn ouders zijn al gescheiden sinds mijn derde. Ik kan mij niets herinneren van mijn vader toen die nog bij ons woonde. Ik zie hem elke twee weken en in de vakanties. Ik hou heel erg veel van hem. Bij mijn moeder en stiefvader heb ik ook nog een halfzus. Zij vraagt nooit naar mijn vader. Of ik hem mis, of ik graag met hem wil mailen en zo. Ik zou er graag met haar over willen praten, maar dat durf ik niet. Mijn moeder zegt altijd dat mijn vader niet lief is. Daardoor denkt mijn halfzus dat dat ook zo is,

maar dat is helemaal niet waar. Ik heb de liefste vader van de hele wereld.’ Ouders beseffen vaak niet wat het voor hun kind betekent, als ze elkaar over en weer beschuldigen. Hoe dubbel het is voor een kind om aan de ene kant steeds te horen hoe slecht die ander is als je het nou juist leuk hebt gehad bij diegene in het weekend. Dit soort tegenstrijdigheden kunnen je kind emotioneel verscheuren. Kinderen hebben een extra gevoeligheid voor deze bewuste en onbewuste signalen van hun ouders. Zij kiezen vaak voor de ouder die verlaten is of het moeilijk heeft. Je kind kan zelfs in de partnerrol schieten en voor jou of je ex gaan zorgen. Een kind is soms meer met de gevoelens van zijn ouders bezig dan met zijn eigen gevoelens. En soms wil een kind juist wel kiezen. Natuurlijk hoeven kinderen niet in alles hun zin te krijgen, maar als je het kunt zien als een zoektocht waarin alle stemmen gehoord worden, hou je een open dialoog. Nika (13): ‘Ik wil echt niet naar papa en dat heeft niets te maken met dat mama me beïnvloedt zoals iedereen zegt en ook niet met loyaliteitsgevoel zoals therapeuten zeggen. Ik wil gewoon niet steeds heen en weer. Ik kan er niet tegen. Ik voel me niet fijn bij papa en zijn vriendin. Ik voel me veel beter bij mama. Ik kan toch af en toe wat met papa doen, samen met hem? Ik hoef dan toch ook niet steeds bij hem te slapen, en zeker niet de helft van de tijd.’

Diplomadilemma Zo kan ik me bijvoorbeeld mijn diploma-uitreiking van de middelbare school nog precies herinneren. Mijn ouders waren er allebei. Bijzonder, want meestal waren ze niet met elkaar in dezelfde ruimte te krijgen. Ik was zenuwachtig. En totaal niet bezig met het papiertje waar ik voor gewerkt had. Ze zaten allebei aan een andere kant van de zaal. Nog voordat mijn naam werd omgeroepen, zat ik in de stress. Naar wie moest ik nou toe lopen met dat papiertje in mijn hand? Als ik koos voor de een, wees ik de

ander af. Tenminste, zo voelde ik dat. Ik heb maar half meegekregen wat de rector tegen me zei, draaide me om en ben naast mijn vader gaan zitten. Om meteen nadat het was afgelopen naar mijn moeder toe te gaan. Maar zo uitgelaten als mijn klasgenoten zich voelden, nee, dat had ik niet.

Matt (14): ‘Ik ben altijd alert, ik kijk goed hoe ze zich gedragen en wie steun nodig heeft. Dodelijk vermoeiend, maar het moet. Zo voelt het.’

Patrick (21): ‘Ik woonde tot een jaar geleden bij mijn vader met mijn stiefmoeder. Mijn eigen moeder heeft zich niet bemoeid met de zorg voor mijn broers en mij. Mijn vader en stiefmoeder zijn daar echt boos en gefrustreerd over. Boos dat zij nooit voor ons heeft gedaan wat de meeste moeders wel doen: zorgen. Dit heb ik mijn hele jeugd direct of indirect gehoord. Ik kon er alleen niets mee. Het was zo. Zelf vond ik het heel jammer dat mijn moeder er niet voor ons was. Ik had daar veel verdriet van. Als mijn vader of stiefmoeder hierover begon, wilde ik het liefst mijn moeder verdedigen terwijl ik het zelf eigenlijk ook stom vond. Voor geen goud zou ik dat aan hen vertellen. Dat kan niet. Dat voelt als verraad. Niemand luisterde naar wat ik hier nou eigenlijk van vond. Dat rotgevoel heb ik ergens ver weggestopt.’

Lisette (18): ‘Nog maar een maand of twee geleden zijn mijn ouders gescheiden. Het is nog steeds ontzettend zwaar en moeilijk. We zijn nu op vakantie, zonder mama… Mama zit alleen in haar nieuwe kille huis. Ze hoort hier. Ze hoort bij ons. Ze hoort nu naast mijn vader een drankje te drinken. Nee. Mijn vader zit alleen. Te whatsappen, met díé vrouw. Die vrouw van wie ik geen idee heb wie ze is. Ik hoef het ook niet te weten. Ik hoef haar niet te kennen. Nooit. Mijn moeder en mijn vader horen bij elkaar. Wij horen met z’n vijven bij elkaar. In ons huis. Ik kan het nog steeds niet

geloven, niet beseffen, het is nog elke dag alsof het niet echt is. Alsof het maar tijdelijk is, alsof ik wakker kan worden en het gewoon weer is zoals het hoort. Die nieuwe vrouw, over wie papa nog niks verteld heeft, over wie ik ook nooit iets hoef te horen. Ik haat haar. Ik kan het niet aanzien als mijn vader naar zijn telefoon lacht.’ Realiseer je als ouder dat je de rest van je leven samen ouders van je kind(eren) blijft. Verjaardagen, bruiloften, geboortes en ja, diplomauitreikingen en musical-uitvoeringen. Het hoort allemaal bij het leven van het kind dat jullie ooit samen met liefde op de wereld hebben gezet. Het zou toch mooi zijn als datzelfde kind geen stress hoeft te hebben over al die blije gebeurtenissen in het leven, omdat jullie het samen niet goed kunnen vinden? Probeer je op die momenten van je beste kant te laten zien. Niet voor je ex, maar voor je kind. En als dat écht niet kan, maak dan duidelijke afspraken wie wanneer waarnaartoe gaat. Zodat je je kind niet verantwoordelijk maakt voor jullie problemen. Lees ook de open brieven ‘Ouders met een kind in groep 8’ en ‘Ouders met een eindexamenkandidaat’ op onze website.

Welke kinderen hebben last van een loyaliteitsconflict? Alle kinderen in meerdere of mindere mate. Waarschijnlijk ook kinderen van wie de ouders helemaal niet gescheiden zijn. Al zal het daar minder sterk zijn, omdat de ouders bij elkaar in de buurt zijn en het kind ook allerlei andere, fijne omgangsvormen te zien krijgt tussen zijn ouders. Een kind van gescheiden ouders leeft vaak in twee verschillende werelden, die van papa en die van mama en dat maakt het zo lastig. Zoals voor Finn (15): ‘Soms maak ik keuzes die vooral goed zijn voor mijn vader, zoals dat ik een weekend niet naar mijn moeder ging, terwijl het wel haar beurt was, omdat mijn vader niet lekker in zijn vel zat. Niet dat mijn vader daarom vraagt, helemaal niet, en hij zou het ook best erg vinden denk ik als hij het wist. Maar het voelt voor mij beter, omdat ik dan geen schuldgevoel heb ten opzichte van mijn vader.’

Stephanie (13) vat het bondig en krachtig samen: ‘Beste ouders, als mensen gaan scheiden is dat nooit leuk, zeker niet met kinderen. Maar als het dan toch moet gebeuren, word dan tenminste gelukkig. Zorg wel dat je altijd contact houdt met de andere ouder. En zorg ervoor dat het kind er niet de dupe van wordt. Behandel elkaar normaal en gedraag je als een volwassene. Mijn ouders zijn ook gescheiden en mijn moeder praat niet meer met mijn vader. Ze kijkt hem niet eens aan, dat is eigenlijk het ergste wat er is. Mijn moeder is nu gelukkig met een andere man en mijn vader met een andere vrouw, dus waarom gedragen ze zich dan nog zo?!’ Stel je kinderen gerust. Leg uit dat zij niet verantwoordelijk zijn voor jullie als ouders en dat jullie voor jezelf kunnen zorgen. Jij bent de volwassene, zij het kind. Kinderen kunnen zich zorgen maken over de ene ouder als ze bij de andere zijn. Ze maken zich bijvoorbeeld druk om of je niet te eenzaam bent. Stel je kind gerust en leg eventueel uit wat je met wie gaat doen als zij er niet zijn. Het is heel belangrijk dat ouders echt naar hun kinderen luisteren, hun kind echt zien in plaats van vast te houden aan hun eigen verhaal over de ander. Wat je ex jou heeft aangedaan, staat vaak los van hoe hij of zij is als ouder.

Zeven keer loyaliteitsconflict verminderen volgens kinderen Mogen wij jullie een paar dingen zeggen? – Laat ons alsjeblieft geen kant kiezen – Maak geen ruzie waar wij bij zijn – Zeg geen slechte dingen over elkaar tegen ons – Geef ons de tijd om te wennen aan de nieuwe situatie – Luister echt naar wat we te zeggen hebben – Geef ons de ruimte om van jullie beiden te houden – Vergeet niet dat jullie samen voor ons gekozen hebben

Ouderverstoting (PAS) staat voor Parental Alienation Syndrom, oftewel in gewoon Nederlands: het kind-ouderverstotingssyndroom. Er is sprake van PAS volgens wetenschappers Kelly & Johnston (2001) als: ‘een kind openlijk en voortdurend onredelijk negatieve gevoelens en opvattingen (zoals boosheid, haat, afwijzing en/of angst) over een ouder uit. Deze gevoelens staan niet in verhouding tot de feitelijke ervaringen van het kind met die ouder.’ Dus als een kind zijn vader of moeder niet meer wil zien omdat het wordt mishandeld door die ouder, hoeft dat geen PAS te zijn, omdat de gevoelens dan wel degelijk kloppen met de werkelijkheid. PAS gaat verder dan een loyaliteitsconflict. Het ontstaat heel subtiel vanuit een loyaliteitsconflict. Kinderen zijn afhankelijk van degene bij wie ze de meeste tijd doorbrengen. Daarnaast kunnen kinderen een bijna heilig vertrouwen in volwassenen hebben en zeker als ze nog jong zijn, klakkeloos voor waar aannemen wat ze horen. Als een kind dan regelmatig negatieve informatie over de andere ouder krijgt (rechtstreeks of via anderen) of steeds van dichtbij meemaakt wat de negatieve gevolgen van de scheiding zijn voor de ouder waar hij het meest is, dan kan het kind hele negatieve gevoelens voor de andere ouder krijgen. Hij gelooft dan ook echt dat die andere ouder niet de moeite waard is om van te houden. PAS

Wanneer er sprake is van PAS hebben kinderen vaak geen ambivalente gevoelens: ze zien de ene ouder als 100 procent slecht en de andere als 100 procent goed. Zonder schuldgevoel. Dat gaat dus veel verder dan een loyaliteitsconflict, waarin een kind boos kan zijn op een van de ouders, maar daar tegelijkertijd nog heel veel van houdt en zich juist heel schuldig over die boosheid voelt. Bij PAS is het kind op subtiel niveau gebrainwashed. Wat trouwens ook kan gebeuren zonder dat het de bedoeling van die ouder was! Kinderen besluiten in tien procent van de gevallen helemaal afstand te nemen van hun vader of moeder. Dat is uitzonderlijk omdat kinderen over het algemeen in contact willen blijven met allebei hun ouders. Het kind kiest voor één van de ouders als de strijd zo heftig is dat het geen doen is om in de vuurlinie te blijven. Zoals voor Anouk (14) bijvoorbeeld, die twijfelt of ze haar vader nog wel wil zien:

‘Mijn ouders zijn pas gescheiden en we houden thuis (mijn broertje, moeder en ik) nauwelijks geld over. Mijn vader weigert alimentatie te betalen, terwijl hij dat al bijna een jaar moet doen. Hij heeft ons bedrogen en achter mijn rug om nare dingen gedaan tegenover mijn moeder. Ik heb er genoeg van en kom al een maand niet meer bij mijn vader.’ Kinderen ‘kiezen’ nogal eens voor de ouder waar zij het meest bezorgd over zijn. Als dat gebeurt, wil dat trouwens niet zeggen dat ze later niet op zoek gaan naar de andere ouder om zijn/haar verhaal te weten. Vaak doen ze dat wel, om de kloof te dichten. Iets waar Leon (45) elke nacht alleen maar van kan dromen: ‘Mijn ex is zo boos, dat ze alleen maar slechte dingen over mij tegen de kinderen zegt. Dat ik ze niet wil zien, ze nooit had willen hebben. Dat ik ze verlaten heb voor een andere vrouw en ga zo maar door. Echt verschrikkelijk, want ik hou zoveel van mijn kinderen. Mijn dochter wil me niet meer zien en die heb ik nu dus al een halfjaar niet gesproken. Mijn twee zoons zie ik gelukkig één keer in de twee weken op woensdagmiddag. Als ik die van school haal, sta ik op het schoolplein en loopt mijn dochter langs me heen naar haar fiets. Zonder me aan te kijken. Elke woensdag probeer ik mijn tranen binnen te houden als ik naar haar zwaai en ze net doet of ik een vreemde voor haar ben. Maar dat lukt nooit. Ik weet dat ze er niks aan kan doen, haar moeder heeft haar gehersenspoeld. lk blijf lieve mails en kaartjes sturen en het cadeautje voor haar verjaardag volgende maand ligt al klaar. Met een postzegel. Het enige dat ik kan doen is hopen dat ze ooit tot inkeer komt. En dan ben ik er voor haar. Met twee wijd open armen.’ Waar het op neerkomt is dat de kinderen in een algehele context van een haatcampagne de rechters ervan zullen proberen te overtuigen dat ze niet met de andere ouder mee zouden mogen, omdat deze het kind haat of het kind dermate heeft misbruikt of verwaarloosd dat volledige afwijzing is gerechtvaardigd, en dat een rechter een serieuze fout maakt als hij het kind toewijst aan de andere ouder. Een kanttekening is dat een kind ook (tijdelijk) kan kiezen voor een van de ouders om zich te bevrijden uit de gekmakende positie, tussen beide ouders in. Het kind wil dat de strijd ophoudt. Deze keuze van het kind kan een autonome keuze zijn, zonder dat

er sprake is van constante beïnvloeding van de ouder voor wie het ‘kiest’. Door de andere ouder kan dit weer ingezet worden als een nieuw wapen in het gevecht. Dat is heel schadelijk voor het kind, want het kind krijgt weer het gevoel dat het iets niet goed doet. Het gaat daarbij dus om een campagne die dag in dag uit doorgaat om de scenario’s in het geheugen van de kinderen te prenten, zodat ze bepaalde uitspraken kunnen doen op het juiste moment om zo de positie van de programmerende ouder te versterken in de rechtszaak om het gezag of de zorg. Het zou mooi zijn als rechters in Nederland meer instrumenten zouden krijgen om het PAS-syndroom tegen te gaan.

Hoe ga je om met PAS? Als kinderen zo geprogrammeerd zijn dat ze helemaal ‘anti’ de andere ouder zijn geworden, heeft het geen zin om op de deur te blijven kloppen. Dat zal namelijk alleen maar averechts werken. Verschrikkelijk natuurlijk voor de achtergebleven ouder, maar dwang leidt eigenlijk altijd tot terugtrekken. Wel is het goed om met kaarten, mails en andere subtiele signalen te blijven aangeven dat je er bent en dat je niet boos bent op je kind. Als de relatie bevroren is zijn er ontdooiingsacties nodig. Soms is er een vertrouwd familielid bereid om de kleine attenties of kaarten mee te nemen naar het kind. Schrijf op de kaart ook iets over jezelf, over waar je mee bezig bent of over je geschiedenis. Verdedig jezelf niet door de andere ouder af te vallen. Vaak gaat een kind vanaf 13 jaar eigen plannetjes maken en zich misschien afvragen hoe het komt dat hij zijn vader/moeder niet meer ziet. Schrijf je eigen verhaal op zodat het kind later, als het eraan toe is, kan teruglezen hoe het volgens jouw visie is gegaan. Bij Lot (16) lag ouderverstoting op de loer: ‘Mijn moeder kreeg een nieuwe vriend en mijn vader later ook een nieuwe vriendin. Mijn moeder vertelde me altijd vreselijke verhalen over mijn vader en zijn nieuwe vriendin en zei dat de scheiding allemaal mijn vaders schuld was. Ook vertelde ze dat hij mij helemaal niet wilde en dat soort

dingen. Dat deed erg veel pijn, want zo kende ik mijn vader niet. Mijn moeder heeft mij jarenlang dit aangepraat, zo erg dat ik op een gegeven moment een afkeer van hem kreeg. Maar na veel lange gesprekken heb ik nu weer een hele goede band met mijn vader en bleek dat mijn moeder al die tijd leugens verteld heeft omdat ze mij niet kwijt wilde.’ Voor Marie-Jose (21) is het achteraf gezien nog steeds een raadsel hoe ze zich zo heeft kunnen laten ‘indoctrineren’, zoals ze het zelf beschrijft: ‘Ik was 15 jaar toen ik bij mijn vader en zijn nieuwe vriendin ging wonen. Mijn ouders waren toen pas gescheiden. Omdat mijn vader veel ruzie had met zijn vriendin, en ik dacht dat dat door mij kwam, besloot ik na een halfjaar terug naar mijn moeder te gaan. Toen is het begonnen. Mijn moeder begon me vol te pompen met hoe slecht mijn vader haar had ‘achtergelaten’ en hoe zwaar ze het had enzovoorts. Iedere nacht liep ze huilend door het huis en vaak dreigde ze met zelfmoord. En langzaam maar zeker ben ik mijn vader als slecht gaan zien. Ik wilde hem niet meer spreken of zien en praatte helemaal met mijn moeder (en haar vriendinnen) mee. En het ergste was: ik stond er zelf helemaal achter! Het deed me niets. Ik vond mijn vader op dat moment een rotvent. Ik denk dat het wel “moest” van mezelf, ik had immers weer voor mijn moeder gekozen. Gelukkig ben ik na een paar jaar weer bij mijn positieven gekomen en heb ik een hele grote stap gezet door weer naar mijn vader te gaan. Die ontving mij met open armen. Hoewel ik daarna wel wat uit te leggen had.’ Hoe sterker de mate van ouderverstoting, hoe hoger de mate van angst, agressie en depressie bij het kind. Het is wel duidelijk dat we er alles aan moeten doen om PAS te voorkomen. Door geen slechte dingen over elkaar te zeggen en als ouders zo goed mogelijk met elkaar te blijven omgaan na de scheiding. Is het daar al te laat voor? Dan helpt alleen professionele hulp, bijvoorbeeld gezinstherapie.

Aan het werk Oefeningen van de systeemtherapeuten

Maak een lijst van minimaal tien dingen die leuk zijn aan je medeouder Dwing jezelf om leuke dingen van hem of haar als ouder te blijven zien. Mocht dit echt niet lukken, praat dan met iemand die je ex ook goed kent en doe deze oefening eventueel samen. Belangrijk: het gaat er hier dus niet om dat je leuke dingen bedenkt over je ex als ex-partner, maar over je ex als medeouder. En dat kan heel anders zijn. Mijn papa of mama is de leukste Vraag je kind naar de positieve eigenschappen van zijn vader of moeder. Laat je kind een lijstje hiervan maken; met positieve eigenschappen, mooie kwaliteiten en leuke vaardigheden van de ander. Allemaal vanuit de ogen van je kind. Realiseer je dat je ex voor jouw kind geen ex is maar een vader of moeder. Door dit te vragen, voelt je kind dat hij toestemming heeft om positief over zijn andere ouder te mogen praten. Kijkje in de spiegel Pak je smartphone (of als je die niet hebt, een spiegel). Film jezelf terwijl je een verhaal over je kinderen of een leuke collega vertelt. Eén minuut is genoeg. Maak vervolgens een tweede filmpje. Tijdens het opnemen van dit filmpje vertel je over je ex. Kijk beide filmpjes tweemaal terug. Eén keer met geluid en let dan op of je verschil in toon en taal hoort. En één keer zonder geluid. Let dan op mimiek en uitstraling. Zie je weinig verschil, dan mag je jezelf feliciteren. Zie je veel verschil, realiseer jezelf dan dat dit is wat je kinderen opmerken als je over hun vader of moeder praat.

“Ik weet nog heel goed dat m’n moeder mijn stiefvader aan mij voorstelde, dat was gewoon heel luchtig. Hij is een heel lieve man.” Juul (20)

Wil je meer tips van Juul? Volg dan de online training ‘Scheiden is geen kinderspel’ op training.villapinedo.nl. Zij vertelt hier haar verhaal.

Hoofdstuk 5

Je bent mijn vader niet Hoe maak je het leuk in je nieuwe gezin?

S

tiefouders. In de vele interviews die ik heb mogen afnemen, kwam zeer regelmatig het belang van de rol van de stiefouder naar voren. Zolang kinderen voelbaar op de eerste plaats staan voor de ouder, zolang duidelijk is dat er geen ouders ‘vervangen’ worden, zolang de ouder de opvoedende taak op zich neemt, kan de stiefouder een heel positieve plek innemen in het leven van een kind. Als vertrouwenspersoon, en voor het brengen van gezelligheid in huis. Bij een nieuwe liefde hoort groot geluk. De verwachtingen zijn hoog en je wilt heel graag met elkaar een nieuwe start maken na alle ellende van de scheiding. Uit onderzoek is gebleken dat zestig procent van de samengestelde gezinnen weer uit elkaar valt. En dat heeft grote gevolgen voor jullie als partners maar zeker ook voor de kinderen. Het vraagt tijd, inzicht en heldere afspraken om het goed te doen. Een samengesteld gezin is een behoorlijke uitdaging. De dynamiek tussen de verschillende gezinsleden is groot. Ook kan er nog verdriet of boosheid zijn over de scheiding, bij jou of bij de kinderen. Mijn eigen stiefmoeder leerde ik kennen op mijn achtste. Zij heeft de zorg voor mij op zich genomen. Achteraf gezien heb ik het haar niet gemakkelijk gemaakt. De boosheid die ik eigenlijk voor mijn ouders voelde, reageerde ik op haar af. Soms is er na een scheiding weinig contact tussen een kind en de uitwonende ouder. Als het kind nog klein is en dus verzorging nodig heeft, kan het enorm waardevol zijn als de nieuwe partner de verzorgende rol op

zich neemt. En als een van de ouders is overleden, liggen de verhoudingen tussen kinderen en stiefouders natuurlijk ook anders.

Voorstellen Vertel eerst je ex-partner dat je je kinderen wilt voorstellen aan je nieuwe liefde. Neem nou bijvoorbeeld het moment dat je weer helemaal verliefd bent na je scheiding, je kunt niet wachten om je nieuwe partner voor te stellen aan je kinderen maar hebt geen zin om je ex hierover in te lichten. Dat wordt toch alleen maar vervelend. Dus stel je je partner enthousiast voor aan je kind. Je kind komt de volgende keer bij de andere ouder en zegt iets over deze ontmoeting. Trammelant, boosheid, gekwetstheid over waarom je dat nu al doet. Je kind staat hier tussenin. Volgende keer kijkt je kind wel beter uit voordat hij iets vertelt. Of hij vertelt bij voorbaat al niets over de ontmoeting want hij weet donders goed dat dit papa of mama verdrietig maakt. Dus stel eerst elkaar op de hoogte als er een nieuwe partner is, anders komt je kind tussen jullie in te staan. En bedenk ook goed hoe je het aan je kind gaat vertellen. Jij bent verliefd en wilt je nieuwe partner zo veel mogelijk zien, maar dat geldt niet per se voor je kind. De moeder van Manon (12) deed het bijvoorbeeld niet zo handig: ‘Het was zomer en het was weekend en mijn moeder zei: “Ik ga even wat drinken in een café met een collega, wil je mee?” Ik vond het gezellig om mee te gaan. Ik dacht dat het “gewoon” een collega was. Toen we weggingen gaf hij haar een kus op de mond. Ik snapte dat niet echt. Met tranen in mijn ogen vroeg ik in de auto: “Wat was dat?” Ze zei: “Nou, hij vindt mij gewoon een beetje leuk.” Ik vroeg of ze hem ook leuk vond en dat was dus zo. Ik vond dat echt heel raar en ik moest heel erg huilen. Ik was ook wel een beetje boos op mijn moeder. Ze zei “gewoon iets drinken”. Ik voelde me een beetje verraden. Ik had niet verwacht dat een man haar opeens zou kussen.’

Niels (18):

‘Het woord stiefmoeder doet me denken aan Assepoester en die was slecht en zo, maar zo dacht ik niet over nieuwe partners. Ik zag ze meer als goede vrienden eigenlijk. Soms vond ik het moeilijk als ik ze samen zag knuffelen maar niet heel vaak. Eigenlijk vond ik het niet zo heel erg om mijn vader en moeder met hun nieuwe vrienden te zien. Ik vond het heel gezellig met de vriend en vriendin van mijn ouders. Ik vond het ook wel jammer toen het weer uit was. Ik zie hen niet meer. Ik wilde eigenlijk nog wel contact houden maar dat is wel een beetje moeilijk.’

Leo (11): ‘Veel mensen vinden het heel vreemd als ik vertel dat ze allemaal op mijn verjaardag waren. Mijn moeder gaat heel goed om met mijn exstiefmoeder, ze spreken soms af en mijn moeder past op de zoon van mijn vader en zijn ex.’

Piet (12): ‘Sinds een jaar heeft mijn moeder een vriend. Eerst kon ik goed met hem omgaan, maar sinds een tijdje gaat hij zich met mij bemoeien. Daar kan ik niet tegen, want hij is mijn vader niet. Nu wil mijn moeder ook nog bij hem gaan intrekken, maar hij woont in Gelderland en ik in Brabant. En nu laat ze ons dus kiezen. Voor mij is dat heel moeilijk, want ik ga mijn moeder missen als ik bij mijn vader ga wonen en precies andersom. Als ik met mijn moeder meega, moet ik van school en dat wil ik liever niet.’ Zoë (16) had er minder moeite mee: ‘Toen ik hem voor het eerst zag was ik dertien. Ik was me aan het opmaken voor een feestje, dus moest alles heel snel. Maar hij had wel veel belangstelling en vroeg over het feestje, dat vond ik wel heel aardig. Maar daarna ging ik meteen weg, dus ik heb niet echt veel meegekregen. Ik moest hem eerst wel een paar keer zien voordat ik eraan gewend was dat hij de vriend van mijn moeder was.’ En Bert (13) heeft het zelf moeten uitvogelen:

‘Na een tijdje kregen zij allebei een nieuwe partner, best wel snel eigenlijk. Ik was er zelf achter gekomen, ze hadden het niet verteld aan mij. Bij mijn vader was dat minder snel dan bij mijn moeder. Na een paar maanden denk ik. Doordat mijn moeder hem aan de telefoon had, wist ik het. Ze zei aan het eind “dag liefje”. Toen ging ik doorvragen en toen was ik erachter gekomen. Ik vond het wel slim van mezelf dat ik erachter kwam.’

Niet ieder kind reageert hetzelfde Mogelijke reacties op jouw nieuwe liefde: – Blij, omdat jij niet meer alleen bent – Bang, om papa of mama te verliezen – Onzeker, over de veranderingen die gaan komen – Jaloers, omdat de aandacht nu verdeeld gaat worden – Verdrietig, omdat papa en mama echt niet meer bij elkaar komen – Boos, omdat alles anders wordt – Wantrouwend, omdat ze jouw nieuwe partner niet kennen – Minder bezorgd, omdat papa of mama nu niet meer alleen is – Bezorgd, omdat de andere ouder wel alleen is – Opgelucht, omdat papa of mama niet meer zo somber of verdrietig is

Doe het rustig aan Je kind heeft een scheiding te verwerken, misschien een verhuizing, een andere school. Dan heeft het wennen aan een nieuwe partner tijd nodig. Jij bent misschien tot over je oren verliefd, maar je kind niet. Hier een paar tips hoe je ermee om kunt gaan: – Maak afspraken met je nieuwe partner, alleen de ouder corrigeert ‘echt’. – Hou als stiefouder gepaste afstand, zodat het kind in zijn eigen tempo kan wennen aan de nieuwe situatie.

– Je kunt niet verwachten dat je kind erkenning geeft aan zijn stiefouder. Geef zelf die erkenning aan je nieuwe partner, want stiefouder zijn is vaak geen dankbare rol. Je komt een systeem binnen en een plaats creëren voor de stiefouder heeft tijd nodig. Er zijn stiefmoeders die opeens van alles veranderen, de hele inrichting bijvoorbeeld. Hup, een ander bankstel. Hou het gewoon even zoals het is, zeker als je snel intrekt. Ga het niet meteen allemaal anders doen, maar kijk even hoe het gaat en hoe het voor de kinderen is. Wees voorzichtig met kussen en knuffelen waar de kinderen bij zijn. Dat kan heel lastig voor ze zijn. En realiseer je dat de stiefouder nooit de vader of moeder vervangt. Als een van de ouders helemaal uit beeld is, is de situatie natuurlijk anders en kan een stiefouder op zijn tijd de rol van ouder gaan innemen. Linda (14): ‘Toen ik net in het nieuwe huis woonde, zag ik hem ’s ochtends gewoon in zijn badjas rondlopen in de huiskamer. Na een paar weken of zo was hij er gewoon elke dag. Ik vroeg toen of hij hier woonde en mijn moeder zei “nee” maar hij was er wel elke dag. We zaten opeens elke dag met z’n allen aan tafel. We werden wakker en dan zag ik hem weer. Ik vond dat gewoon een beetje te snel. Ik moest heel erg wennen aan de scheiding en was een beetje aan het bijkomen zeg maar. Mijn moeder en ik deden eerst meer met elkaar. Soms even naar de film of met z’n tweeën iets eten of zo. Nu is hij er altijd bij. Ik mis het om met mijn moeder alleen te zijn.’

Noem me maar (geen) mama of papa Stiefmoeders en -vaders hebben al heel lang een imagoprobleem, ondanks alle lieve en goede stiefouders die er ook altijd geweest zijn. ‘Stiefmoederlijk’ heeft sowieso een negatieve betekenis, namelijk ‘liefdeloos’. Hoe je hem of haar dan wel moet noemen? Mijn voorkeur gaat ernaar uit om stiefmoeders en -vaders bij hun voornaam te noemen. Dat is het duidelijkst en voorkomt loyaliteitsproblemen en verwarring. En als je echt iets ‘ouderlijks’ zoekt, kun je deze proberen:

– – – –

Bonusmoeder/-vader Cadeaumoeder/-vader Interimmam/-pap Plusmoeder/-vader

Vraag je kind in elk geval niet om de stiefouder papa of mama te noemen. Als je kind daar zelf zonder spanning voor kiest omdat hij bijvoorbeeld geen contact heeft met de uitwonende ouder, prima natuurlijk, maar stimuleer het niet uit jezelf. Daar kun je als kind namelijk ontzettend mee worstelen en meteen komt die loyaliteit weer om de hoek kijken. Zoals bij Lilly (17): ‘Mijn moeder vroeg mij of ik haar nieuwe vriend “papa” wilde noemen. Ik zag hoe blij ik mijn moeder hiermee maakte, haar ogen straalden zelfs. Ik deed het. Papa 1 en papa 2. Ik was tien en raakte steeds meer in de war, ik voelde me schuldig naar mijn eigen vader maar wilde niemand pijn doen. Op mijn dertiende heb ik tegen mijn moeder gezegd dat ik dat niet meer wilde omdat ik me er echt niet goed bij voelde. Ik zag haar teleurstelling maar ben heel blij dat ik dat toen gezegd heb. Ook al zie ik hem minder dan mijn stiefvader, ik heb maar één vader. Ik was echt opgelucht en heb hem nooit meer zo genoemd. Het gekke was dat ik daarna beter met mijn stiefvader op kon schieten.’

Gideon (17): ‘Mijn ouders zijn gescheiden en mijn vader heeft een nieuwe vriendin. Zij heeft een aantal van mijn gezinsleden al ontmoet, maar nu wil ze mij en mijn laatste broertje ook ontmoeten. Ik zit hier niet echt op te wachten, voor mijn gevoel is zij degene waardoor ik mijn vader niet meer zie. En als ik mijn vader zie, chat hij alleen maar met haar.’

Rianne (16): ‘Mijn moeder heeft zelf ook een nieuwe vriend. Mijn vader en haar vriend gaan ook goed met elkaar om. Dan heb je nog de nieuwe vriend van mijn ex-stiefmoeder. Hij is er pas net, dus dat is nog wel even

wennen, maar mijn halfbroertje is heel blij met hem. En hij geeft ook veel om mijn broertje.’

Alicia (8): ‘Eerst vond ik het wel erg voor mijn vader want die had eerst nog geen vriendin en dan was hij altijd alleen en zo. Ik dacht dan: wij hebben het hier gezellig en hij zit daar in zijn eentje in dat grote huis.’

Machteld (14): ‘Mijn ouders zijn al zeven jaar gescheiden, en mijn vader heeft een nieuwe vriendin met wie hij ook getrouwd is. Vroeger konden we nog wel met elkaar overweg, maar nu zit ze de hele dag commentaar op ons te geven, moet alles op haar manier. Ze houdt zich ook de hele tijd bezig met wat we doen en waar we zijn. Voor mij en mijn zus van 15 is dit erg vervelend, en als we er iets tegen mijn vader van zeggen luistert hij vaak niet.’

Tien waardevolle stieftips van kinderen – Je wordt in principe nooit mijn vader of moeder, maar we kunnen wel een andere mooie band krijgen! – Volgens mij kun je het opvoeden beter aan mijn ouders overlaten. Natuurlijk, als ik te ver ga en er zijn geen ouders in de buurt, dan is het ook wel logisch dat je er wat van zegt. Maar als je zegt dat ik mijn bord leeg moet eten, voelt dat heel gek. – Het is fijn als je je niet bemoeit met kleine ruzies tussen mij en mijn vader of moeder. Ruziemaken hoort bij de pubertijd. Mag ik wel je hulp vragen, als ik dat nodig heb? – Zou je duidelijk tegen mij willen zeggen als je iets voor mij doet en je iets terugverwacht? – Doe alleen dingen met mij als je het zelf leuk vindt om te doen. Wil je daar eerlijk over zijn? Ik voel het namelijk als je er eigenlijk geen zin in hebt.

– Kun je je soms proberen te verplaatsen in mijn positie? Misschien snap je dan beter waarom ik mij gedraag zoals ik mij gedraag. – Meng je niet in de omgangsregeling. Dat is iets tussen mijn ouders en mij. – Als je merkt dat mijn vader of moeder opeens strenger is omdat jij erbij bent, wil je hem of haar dan corrigeren? Wij snappen het echt niet als er opeens andere regels gelden. Misschien kunnen we ooit samen nieuwe regels verzinnen, maar niet op dag 1. – Praat niet slecht over mijn andere ouder – dat doe ik zelf wel :-). En als ik dat doe, zie het dan als een compliment, want dat betekent dat ik jou vertrouw. Maar dan nog: wil je naar me luisteren, en niet meeklagen? – Wees duidelijk, open en eerlijk! Dan kan ik je gaan vertrouwen en het voorkomt een hoop misverstanden.

Regels ‘Je bent mijn moeder niet!’ of ‘Je bent mijn vader niet!’. Ik denk dat veel kinderen dat weleens tegen hun stiefouder hebben geroepen. En dat is ook zo. Ik hoor van veel kinderen dat stiefouders ineens alle regels gaan veranderen. Dat is geen goed idee. Zoals die van Cara (10) bijvoorbeeld: ‘Ik vind mijn stiefvader wel lief maar ik vind hem een beetje apart met regels. Hij is strenger dan mijn eigen ouders. Ik kan er vaak niet tegen als hij tegen mij zegt wat ik moet doen. Ik heb heel vaak het gevoel dat mijn moeder zijn kant kiest. Ik weet wel dat het niet zo is maar dat gevoel heb ik wel. Het was ook heel erg wennen aan zijn regels. Het waren ook heel aparte regels. Ik ben geen strenge regels gewend. Mijn ouders zijn niet zo streng. Helemaal niet toen ze samen waren. Ook mijn moeder is nooit zo streng geweest. Ze is streng geworden. Wat ik raar vind, is dat mijn moeder opeens anders denkt over sommige dingen. Regels die hij heeft, zeg maar, dat wordt dan ook opeens een regel. Ik hoef geen nieuwe regels. Natuurlijk wel een paar, want het is ook zijn huis en hij is nu samen met mijn moeder, maar als het bijvoorbeeld over mij gaat of zo, dan vind ik dat de regels van mijn moeder moeten gelden.’

Aan wiens kant sta je eigenlijk? Wanneer je nieuwe partner op de eerste plaats komt te staan, en je het stelselmatig niet opneemt voor je kind als er onenigheid is tussen je partner en je kind, kan dit als een enorme persoonlijke afwijzing worden ervaren. ‘Ik ben niet belangrijk’, kan een overtuiging worden die hieruit voortvloeit. Soms is het gewoon fijn als een ouder het ook opneemt voor zijn kind en niet altijd de andere volwassene gelijk geeft. Maak hierover afspraken met je nieuwe partner, hoe de rollen verdeeld zijn bij grote en kleine onenigheden. Bedenk daarbij steeds: wij zijn de volwassenen en dit is mijn kind. Ik zorg voor mijn kind en mijn kind hoeft niet voor zichzelf te zorgen. Anders voelt het misschien zoals bij Pia (23): ‘Mijn vader nam het nooit voor mij op. Nooit, als ik ruzie had met mijn stiefmoeder. Hierdoor kreeg ik niet het gevoel dat mijn vader onvoorwaardelijk achter mij stond. Het gaf mij een onveilig gevoel. Het was voor iedereen beter geweest als mijn vader niet altijd alleen maar haar kant had gekozen, daardoor kreeg ik een hekel aan haar.’ Justin (12): ‘Je moet erachter komen hoe hij of zij eigenlijk is tegen je kind. Je moet na een tijdje vragen aan je kind of hij hem aardig vindt. Dat heeft mijn moeder namelijk nooit gedaan. Het is heel moeilijk om te zeggen tegen je moeder dat haar vriend niet aardig doet.’

Blij met hun stief Natuurlijk zijn er veel kinderen die blij zijn met hun stiefouder. Jacqueline (12) noemt haar stiefvader pap: ‘Ik weet nog dat mama opeens een heel blije blik in haar ogen had. Grote ogen waar je hartjes in kon zien. Ik dacht: er is wat aan de hand, oppassen nu. Ik had het niet zo met mannen, ik had rare verhalen gehoord over stiefvaders dus ik dacht mmm. Bijvoorbeeld dat ze heel gemeen waren en

dat ze je sloegen, dat hoorde ik van oudere kinderen. Ik zag bij mijn moeder de vreugde ervan afspatten. Ik zag het verschil en toen kwam haar vriend en snapte ik het. Ik was vier. Hij was eigenlijk meteen heel erg lief tegen mij. Ik kreeg er ook een nieuwe opa en oma bij en die zijn heel aardig. Dat is gewoon zo. Ik heb nu drie opa’s en oma’s en nog een overgrootmoeder van zijn kant. Ik vond het heel griezelig om paps ouders te ontmoeten want je ontmoet nieuwe mensen en weet niet wie dat zijn. Ik ging meteen tekenen, mijn naam schrijven in spiegelbeeld. Ik had een speciaal kleurdoosje gekregen, dat was alleen van mij, een speciaal doosje voor als ik daar kwam. Ik ga nu ook vaak logeren, het is daar gewoon heel fijn.’ Stief betekent oorspronkelijk ‘zonder bloedverwantschap’. Kinderen hebben geen bloedband met de stiefouder. Doordat er geen bloedband is, kan de band makkelijker verbroken worden. Realiseer je dat een stiefouder een heel belangrijke plek in het leven van een kind kan innemen. En mochten jullie uit elkaar gaan, geef je kind dan de ruimte om contact te houden als hij daar behoefte aan heeft.

Suus (11): ‘Mijn vader zegt ALTIJD dat we blij moeten zijn met mijn stiefmoeder. Ik ben niet blij, maar ik moet blij zijn van hem. Ik snap er niks van. Om hem blij te maken, doe ik alsof. Maar het is niet echt.’

Bo (15): ‘Hij kwam een keertje als vriend zeg maar, zogenaamd een vriend van haar werk en toen was dat zeg maar haar echte nieuwe vriend. Alleen ik wist dat en ik mocht dat niet vertellen. Ik vond het niet erg om een geheim te houden maar ik vond het wel spannend toen hij kwam, en mijn broertjes nog niet wisten dat dat mama’s nieuwe vriend was. Een paar weken later vertelde mama het ook aan mijn broertjes. Ik vond hem heel aardig. Hij had vijf kinderen van negen tot negentien en die kwamen dan ook naar ons, eentje woonde al op zichzelf dus die kwam eigenlijk nooit. Mijn vader had denk ik een maand na mijn moeder een nieuwe vriendin.

Zij was ook heel aardig. Het voelde wel goed zeg maar, niet als stiefvader of stiefmoeder. Ik zag haar twee kinderen niet altijd maar wel vaak. Er waren dus opeens zeven nieuwe kinderen bij dus dat was gezellig voor ons.’

Hanne (9): ‘Ik heb gescheiden ouders en nu zit ik ergens mee: mijn moeder vindt iemand leuk en vraagt of ik het goed vind. Ik zeg dan ja, maar eigenlijk vind ik het niet leuk.’ Eva (14): ‘Ik was zo gehecht aan mijn stiefmoeder, ik kon heel veel aan haar vertellen. Over jongens praten of over andere dingen, dat was altijd wel heel leuk. En toen was ze opeens weer weg, dat vond ik heel erg. Dus ik zei tegen mijn vader: “Je mag nog wel een vriendin hebben, maar ze komt niet bij ons in huis voordat het zeker is.” Sindsdien is er niemand meer geweest.’ Lisa (16): ‘Mijn vader is inmiddels weer gescheiden van zijn nieuwe vrouw. Het is heel leuk dat mijn exstiefmoeder de moeder is van mijn broertje, zo hou ik dus mijn hele leven contact door de band die wij hebben door mijn broertje. Ik vind het altijd heel gezellig en ze komen allemaal op mijn verjaardag.’ Nienke (17): ‘Ik ben heel verdrietig dat ik mijn stiefvader bijna niet meer zie. Hij woonde zeven jaar bij ons in huis. Mijn moeder en mijn stiefvader zijn nu gescheiden. Mijn stiefvader heeft een nieuwe vrouw en kinderen. We hebben bijna geen contact meer. Hij was echt als een vader voor me.’

Tips van de stiefoudercoach Mensen beginnen in hun verliefdheid vaak vol optimisme aan een nieuwe partner en een samengesteld gezin. Ze weten zeker dat ze niet opnieuw dezelfde fouten maken als bij de vorige partner. Stiefouders willen het graag goed doen en wringen zich in honderd bochten. Niemand wil de boze heks of boeman zijn. Toch zitten de kinderen niet altijd te wachten op die extra ouder. Ze hebben namelijk al een moeder en een vader. – Blijf dicht bij jezelf. Doe waar je goed in bent. Vind je het leuk om te koken? Kook dan lekker voor de kinderen. – Meng je niet zoveel in de opvoeding. Laat de biologische ouder de opvoedkundige regels bepalen en uitdragen. – Laat de kinderen, zeker in het begin, naar jou toe komen. Sta er wel voor open. Toon je belangstelling en waardering daar waar dat klopt voor je. – Pas op met verwachtingen en spreek regelmatig over je behoeften en gevoelens met je partner (zonder de kinderen erbij). – Stimuleer je partner in een goede ouderrol: ondersteun, faciliteer, maar neem de ouderrol niet over. De kinderen hebben al twee ouders (als het goed is).

Tips voor de ‘echte ouder’ – Zorg voor qualitytime met je kinderen (en ook met ieder kind apart), zonder de stiefouder erbij. Doe niet alles steeds met het hele gezin. – Maak ook tijd voor je (nieuwe) partner en praat met elkaar over jullie verwachtingen, behoeften en gevoelens. Investeer in je relatie. Het is de brandstof van je nieuwe gezin! – Creëer een eigen plek (hoeft niet per se een kamer te zijn) voor ieder gezinslid, naar behoefte.

En bedank(t)

Zorg ervoor dat je de stiefouder, je partner, zelf bedankt. Verwacht niet dat kinderen dankbaar zijn voor het innemen van deze verzorgende rol van jouw nieuwe partner. Dankbaar zijn kinderen in eerste instantie niet. Zij hebben niet om deze situatie gevraagd. Dus geef je nieuwe partner de waardering die hij of zij verdient en verwacht niet dat je kinderen dit zullen doen. Misschien dat ze op volwassen leeftijd, als ze het vermogen hebben terug te blikken op hun jeugd, deze waardering uit zichzelf ervaren en delen.

Aan het werk Oefeningen van de systeemtherapeuten Heb een goed gesprek Vraag om de zoveel tijd aan je kinderen hoe ze vinden dat het gaat met de nieuwe partner in jouw leven. Nodig ze uit om te vertellen wat ze vinden dat er veranderd is en of dat prettige of vervelende veranderingen voor ze zijn. En ga met ze in gesprek over mogelijke oplossingen. Niet alles is oplosbaar maar het is erg belangrijk dat er aandacht voor is en dat dingen bespreekbaar zijn. Teksten als ‘Ik begrijp dat dat heel vervelend voor je is. Ik zou graag willen dat we er een oplossing voor kunnen bedenken, maar ik weet het even niet’, zijn al veel beter als dat er niet over gesproken wordt of de boodschap dat je kind zich maar aan moet passen. Verschillende vlakken Pak een groot vel papier en teken daarop een stuk of vijf verschillende vlakken. Kies een vlak voor jezelf. Dat is het vlak waar jij nu staat. Veelal, als je een nieuwe partner hebt, is dit vlak vrij ‘roze’ gekleurd. Je bent verliefd, vindt je nieuwe partner veel leuker dan je ex, je wilt het liefst zo veel mogelijk samen zijn, een nieuw gezin met hem samen vormen, misschien een nieuw kind? Schrijf of teken je dromen, idealen en wensen in het vlak. Ga dan na op welk vlak je nieuwe partner staat. Is dit hetzelfde vlak als het jouwe of een ander vlak? Schrijf ook daarbij zijn of haar wensen, dromen en idealen.

Praat vervolgens met je kinderen en probeer erachter te komen wat hun wensen, dromen en idealen zijn. Ga dan na op welk(e) vlak(ken) je kinderen staan. Ze kunnen allemaal op eenzelfde vlak staan maar ook op verschillende. Eén ding is zeker: ze staan niet op jouw vlak. Ze zijn niet verliefd, willen helemaal niet zo veel mogelijk bij jouw nieuwe partner zijn. Vaak staan kinderen op een vlak waar hun wens en ideaal kan zijn dat jij en je medeouder weer bij elkaar komen of dat ze willen dat dingen weer ‘gewoon’ zijn en ze met hun vriendjes kunnen spelen en met hun speelgoed. Teken je kinderen in de tekening en schrijf hun verlangens en wensen bij hun vlak. Of beter nog, laat ze dat zelf doen.

Calvin (14): ‘Mijn stiefmoeder is hartstikke lief en ik kan goed met haar opschieten maar ze is geen tweede moeder of zo. Niet iemand aan wie ik alles vertel. Ik heb nooit moeite met haar gehad. Ze bemoeit zich niet echt met regels. We zijn daar ook vooral in de weekenden. Dagelijkse regels zoals kleren in de was gooien en borden afwassen, daar houdt ze zich niet echt mee bezig. We zijn er ook maar twee à drie weken per jaar achter elkaar. We weten dat we er geen troep van moeten maken maar dingen in de afwasmachine zetten dat doet zij dan wel.’

Alex (17): ‘Mijn stiefvader stond boven aan de trap, mijn moeder stond erachter. Hij en ik hadden een heel heftige ruzie. Mijn stiefvader werd zo boos en pakte mij bij mijn keel. Ik was in shock. Hij ook. Mijn moeder stond achter hem, een paar treden lager op de trap. Ik weet zeker dat ze het zag. Ze heeft niets gezegd. Mijn stiefvader rende de trap af, mijn moeder erachteraan. Ik heb me nog nooit zo alleen gevoeld. Ze zijn er alle twee nooit meer over begonnen.’ Heb het daarover met elkaar. Niet zelden komen hier dingen uit als dat jij graag zo veel mogelijk met je nieuwe partner en je kinderen samen wilt doen en dat je kinderen heel graag dingen met jou alleen willen doen. Een goede oplossing laat zich al raden. Zowel dingen samen als apart doen.

Het belangrijkste van deze oefening is dat je met je kinderen en je nieuwe partner in gesprek gaat, het visualiseert en stimuleert om met elkaar over oplossingen na te denken. Zo leren jij, je kinderen en je nieuwe partner meteen dat jullie uit mogen spreken wat je wenst en dat jullie soms ook concessies moeten doen. Misschien is dit voor de volwassenen nog wel een grotere uitdaging dan voor de kinderen.

“Ik heb wel het gevoel gehad dat ik moest kiezen tussen mijn ouders. Tijdens zo’n gesprek met instanties vragen ze wat jij het liefst zou willen, dan moet je dus al kiezen.” Eva (16)

Wil je meer tips van Eva? Volg dan de online training ‘Scheiden is geen kinderspel’ op training.villapinedo.nl. Zij vertelt hier haar verhaal.

Hoofdstuk 6

Order in the court please! Wat zijn de juridische kanten van een scheiding?

K

inderen hebben rechten. Die staan in het kinderrechtenverdrag van de Verenigde Naties en de Nederlandse regering moet ervoor zorgen dat deze rechten ook worden nageleefd. Zoals artikel 3 bijvoorbeeld, ‘Belangen van het kind’: ‘Het belang van het kind moet vooropstaan bij alle maatregelen die kinderen aangaan. De overheid moet het welzijn van alle kinderen bevorderen en houdt toezicht op alle voorzieningen voor de zorg en bescherming van kinderen.’ Bij het overgrote deel van scheidingen ligt de nadruk op de zakelijke kant: wat moet er geregeld worden? De emotionele kant staat veel minder centraal. Hoe kan het belang van kinderen vooropstaan als bij een scheiding de nadruk ligt op de zakelijke kant? Als je te weinig aandacht besteedt aan emoties, lopen de ex-partners bij het regelen van juridische zaken tegen dezelfde problemen aan als tijdens hun huwelijk. Mensen blijven hangen in boosheid en verwijten als ‘Hij is altijd aan het werk, heeft geen tijd voor de kinderen’ en ‘Zij geeft veel te veel geld uit’. Het verbaast me weleens dat mensen bij een trouwerij over alles nadenken – de jurk, de locatie, de taart –, maar niet over de dingen waar het huwelijk feitelijk om gaat: de juridische verbintenis. Dus meer nadruk vóór een huwelijk op de juridische kant en meer nadruk tijdens een scheiding op de emotionele kant zou handig zijn. Volwassenen praten veel over het belang van hun kind. Maar voor mijn gevoel verwarren ze het belang van hun kind jammer genoeg vaak met dat van zichzelf. Anders zou iedereen artikel 9 wel naleven, ‘Scheiding van het kind van de ouders’: ‘Het kind heeft recht om bij de ouders te leven en op omgang met beide ouders als het kind van

een of beide ouders gescheiden is, tenzij dit niet in zijn of haar belang is.’ In procedures hierover moet naar de mening van kinderen en ouders worden geluisterd.

Gezag Sinds 1998 is in de wet vastgelegd dat allebei de ouders na een scheiding evenveel gezag houden over hun kind(eren). Dat betekent dat ze allebei verantwoordelijk blijven voor hun kinderen en dat ze een mening mogen hebben over alles wat er met hun kind gebeurt. Naar welke school gaan ze bijvoorbeeld? Waar gaat iedereen wonen? Als je kind naar de dokter moet, hoe en wat? Ik kan me best voorstellen dat het heel moeilijk is om dat soort dingen allemaal met elkaar te overleggen, maar jullie dragen wel samen de verantwoordelijkheid. Het gezag zegt niks over waar je kind woont trouwens. Gezamenlijk gezag kan worden gefrustreerd als een ouder niets meer van zich laat horen, in het buitenland woont of steeds ruzie maakt. Zoals bij Pim (12): ‘Ik woon bij mijn moeder. Soms zie ik mijn vader, alleen wanneer het hem uitkomt. Hij vergeet heel vaak afspraken. Mijn ouders spreken elkaar nooit. Het is heel vervelend dat mijn moeder toestemming van mijn vader nodig heeft, want ze maken ruzie over alles. Mijn zusje wil met een psycholoog gaan praten, maar mijn vader vindt dit belachelijk en wil er niets over horen. Mijn moeder vindt dat Roos echt hulp nodig heeft. Nu gaat ze het toch regelen, maar als mijn vader erachter komt, kan ze toch niet gaan.’

Ouderschapsplan Ouders zijn verplicht een ouderschapsplan te maken voordat de scheiding überhaupt juridisch geregeld kan worden. Samen met een mediator of advocaat kunnen de afspraken over de kinderen worden vastgelegd. Een ouderschapsplan voorkomt helaas geen ruzie, omdat je er niet alles in kunt afdichten. De grote lijnen kun je erin aangeven en jullie intenties. Er staat in hoe jullie je naar elkaar moeten gedragen. Maar het leven is steeds

in beweging, dingen veranderen. Als je alles in detail vastlegt, moet je steeds weer aanpassingen maken. Je kunt nou eenmaal niet afspreken dat je niet lelijk over elkaar praat als de ander een keer het broodtrommeltje vergeet. Om je een indruk te geven van wat er allemaal wel in het plan kan staan, vind je een voorbeeldplan achter in het boek. Het is best een klus voor twee mensen die net hebben besloten dat ze niet samen verder willen en dat je dan juist intensief moet samenwerken. Begin met de punten waar je het samen over eens bent. Zorg voor een goede sfeer en samenwerking. Als je weer even goed beseft dat je het voor je kind(eren) doet, dan helpt het opstellen van zo’n plan jullie om het beste voor je kind voor ogen te houden. Zoek hulp van een mediator of therapeut. Kinderen hebben trouwens het recht om vanaf hun twaalfde hun mening te geven over de inhoud van het ouderschapsplan. Zoals dat ook staat in artikel 12, ‘De mening van het kind’: ‘Het kind heeft recht om zijn of haar mening te geven over alle zaken die het kind aangaan. De overheid zorgt ervoor dat het kind die mening kan uiten en dat er naar hem of haar wordt geluisterd. Dit geldt ook voor gerechtelijke en bestuurlijke procedures.’ En daar heeft Stijn (13) dankbaar gebruik van gemaakt: ‘Ik heb ervoor gezorgd dat ook de hond in het ouderschapsplan werd opgenomen, die verhuist nu mee heen en weer met mij. Ik kan niet zonder hem.’

Brief voor je kind van de rechtbank Vanwege het recht op inspraak, krijgen kinderen vanaf hun twaalfde een schriftelijke uitnodiging van de rechtbank met de vraag of ze schriftelijk of mondeling in de rechtbank hun verhaal willen doen. Soms is het de eerste brief die zij in hun leven op hun naam ontvangen. Dat ziet er bijvoorbeeld zo uit: UITNODIGING KINDGESPREK Beste [naam], Je ouders zijn gescheiden of gaan scheiden en de rechter zal een beslissing gaan nemen over wat er bij deze scheiding komt kijken. Deze beslissing heeft ook gevolgen voor jou en om die

reden wil de rechter (van [naam rechtbank]) ook graag jouw mening horen en je uitnodigen voor een gesprek. Dat klinkt misschien eng, maar dat is het echt niet. Het kan zelfs heel fijn voor je zijn. Scheiden De beslissing van je ouders om te gaan scheiden is in ieder geval nóóit jouw verantwoordelijkheid. Het is een keuze van je ouders en daar heb jij, als kind, jammer genoeg geen invloed op. Waar je wél invloed op hebt, is hoe ze de dingen regelen. Je ouders hebben aan de rechter gevraagd iets te veranderen. Dit kunnen verschillende dingen zijn. Een voorbeeld is hoe vaak je bij je vader bent of hoe vaak je bij je moeder bent. Jij hebt als kind het recht om over dat soort dingen je mening te geven, zodat jij je straks ook fijn voelt bij de afspraken die je ouders maken. Informatie over het gesprek Daarom nodigt de kinderrechter je uit voor een gesprek van ongeveer een kwartier, zonder je ouders erbij, waarin jij mag zeggen wat jij voelt en vindt. Natuurlijk mag je ook iemand anders meenemen naar de rechtbank. Deze persoon is niet bij het gesprek aanwezig. Het kan fijn zijn om van tevoren na te denken over wat je graag zou willen vertellen aan de kinderrechter. De kinderrechter kan later rekening houden met jouw mening als hij of zij gesprekken met je ouders voert of beslissingen neemt. Ik, de griffier, ben er ook bij en ik zal alles wat er gezegd wordt goed opschrijven, zodat we altijd weten wat we besproken hebben. Op www.rechtspraak.nl staat onder het kopje ‘Naar de rechter’ een video over het zogeheten ‘kindgesprek’. Dan weet je alvast hoe zo’n gesprek ongeveer gaat. Wil je zo’n gesprek met de rechter? Geef dit dan aan op het keuzeformulier, dan krijg je binnenkort een brief van ons met daarin verdere informatie. Liever niet? Vind je zo’n gesprek te spannend of te moeilijk? Geeft niks. Dan kun je ook een brief schrijven aan de kinderrechter, over hoe je je voelt en wat je graag zou willen. Je hebt een lege envelop ontvangen, met deze envelop kun je jouw brief zonder postzegel versturen. Het enige wat je hoeft te doen is de envelop met brief in de brievenbus doen. Zet er alsjeblieft wel bij hoe je precies heet. Of je nou voor het gesprek kiest of liever een brief schrijft, het is belangrijk dat je vertelt waar jij je goed bij voelt. Zo kan de kinderrechter afspraken maken met je ouders, waar jij blij mee bent. Wij willen namelijk dat jij zo min mogelijk last hebt van de scheiding. Met vriendelijke groet, De Griffier KEUZEFORMULIER Zou je hier aan willen geven voor welke optie je kiest?: Ik kom op gesprek Ik schrijf een brief (deze brief kan geschreven worden in het kader hieronder) Ik kom niet op gesprek en ik schrijf ook geen brief

Hoor mij!

Kinderen hebben vanaf twaalf jaar dus het recht om gehoord te worden. En ze hebben recht op inspraak in het ouderschapsplan, maar heel veel ouders betrekken kinderen daar helemaal niet bij. Terwijl de kinderen toch degenen zijn die heen en weer moeten, die in twee huizen moeten wonen en al hun vakanties, feestdagen en andere leuke dingen moeten verdelen. Veel kinderen gaven in interviews aan dat ze graag mee willen denken en praten over de afspraken. Maar de uiteindelijke beslissing ligt gewoon bij de ouders. Lieke (nu 18) greep op haar dertiende de uitnodiging van de rechtbank dapper aan: ‘Ik kreeg een brief waarin ik voor een kinderverhoor werd uitgenodigd. In die tijd was ik dertien, en het was allemaal wel spannend. Bij de brief zat een boekje waarin uitgelegd stond wat het inhield. Maar nog steeds wist ik niet precies wat ik moest verwachten. Ik was nerveus over het “verhoren”, maar ik was ook vastbesloten míjn stem te laten horen. Toen ik de kamer naast de rechtszaal binnenstapte, kwam de rechter naar mij toe lopen om me een hand te geven en nodigde hij mij uit bij hem aan tafel te zitten. Het was niet echt een verhoor, meer een gesprek waarbij notities werden gemaakt door de griffier. De rechter was heel aardig en praatte met mij op een normale toon, zonder “advocatenwoorden”. Tijdens het kinderverhoor kon ik op een normale manier mijn verhaal doen en werd er daadwerkelijk naar mij geluisterd.’

Dit staat ouders juridisch te wachten als ze gaan scheiden: – Is mediation echt geen optie? Dat zou namelijk wel het beste zijn, omdat je dan samen over alles kunt beslissen. Dan heb je dus meer invloed op hoe je leven er straks uitziet dan wanneer een rechter die dingen voor je gaat beslissen. Gaat dat niet? Dan kiezen jullie allebei een eigen advocaat. – Jullie stellen een verplicht ouderschapsplan op waar jullie allebei achter moeten staan. – De scheiding wordt aangevraagd bij de rechtbank. – Als jullie het niet eens kunnen worden, worden jullie uitgenodigd voor een zitting in de rechtbank.

– Alle kinderen vanaf twaalf jaar krijgen in principe een brief met een uitnodiging voor het kinderverhoor (uit de praktijk blijkt dat dit niet altijd gebeurt). Ook degenen van wie de ouders alleen mediation hebben gehad. Kinderen mogen hun mening geven over de inhoud van het ouderschapsplan, en dus over de afspraken die tussen de ouders gemaakt zijn.

Nee, kinderen van twaalf mogen niet kiezen waar ze willen wonen! Het is een diepgeworteld misverstand dat kinderen zouden moeten kiezen bij wie ze willen wonen als ze twaalf zijn. Kinderen mogen niet zelf bepalen bij wie ze gaan wonen. Hier moeten ouders over beslissen. Als ouders er samen niet uit kunnen komen, dan zal de rechter de beslissing nemen. Als ze twaalf zijn, hebben ze wel het recht om gehoord te worden door de kinderrechter en hun mening te geven. Dus als ze niet blij zijn met hun situatie kunnen ze ingaan op de uitnodiging van de rechtbank (als ze die krijgen) of de rechter zelf een brief schrijven. Die zal dan actie ondernemen. Maar gaat alles goed? Dan gebeurt er niks op hun twaalfde en kiezen hoeven ze zeker niet. Kinderen die jonger zijn dan twaalf kunnen trouwens met oudere broers of zussen of iemand anders meegaan naar de rechtbank. Dus ouders: stop met de keuze bij de kinderen te leggen. Beslis samen wat het beste is voor jullie kind, en vraag wel naar zijn/haar mening. Isa (14): ‘Mijn ouders zijn de hele tijd aan het zeuren dat ik moet kiezen bij wie ik ga wonen. Daar wil ik eigenlijk nog niet over nadenken. Toch krijg ik het bijna de hele dag te horen. Dat vind ik best vervelend. Want als ik zeg dat ik geen keuze wil maken, zeggen ze dat ik dan dus eigenlijk wel heb

gekozen. Ik weet niet wat ik moet zeggen tegen ze, want ik wil ze allebei niet teleurstellen. Ik zou willen dat het net zo als vorig jaar was. Toen zeiden ze allebei dat ik niet hoefde te kiezen.’ Ook Jasmijn (18) is gegaan: ‘Naar aanleiding van mijn kinderverhoor stelde de rechter een bijzonder curator aan. Ik wist eerst niet eens wat dit betekende, maar was erg blij toen ik het wist. Een bijzonder curator is een advocaat voor een minderjarige. Door deze advocaat kon ik inspraak hebben in de rechtszaak die de volgende jaren van mijn eigen leven zou bepalen. Een bijzonder curator wordt betaald door de overheid, dus ik hoefde me daar ook geen zorgen over te maken. Regelmatig had ik afspraken met de vrouw die voor mij als bijzonder curator aangesteld was. Ik kon haar toen vertellen wat ik van dingen vond en zij zette dit om in “advocatentaal”-brieven of gebruikte het in de zittingen.’ Gelukkig is er een kentering gaande. Er blijkt, ook vanuit de advocaten, mediators en rechters, een grote behoefte te zijn om inzicht te krijgen in de belevingswereld van kinderen met gescheiden ouders. De jongeren bij Villa Pinedo geven inmiddels wekelijks workshops aan groepen kinderrechters, advocaten, mediators en hulpverleners. Zoals Phyleen (24, hoofdtrainer bij Villa Pinedo) steeds weer duidelijk maakt aan deze doelgroep: ‘Jullie dragen bij aan onze familiegeschiedenis.’ De verantwoordelijkheid ligt natuurlijk uiteindelijk bij de ouders. Maar ‘vechtscheidende’ ouders kunnen wel gestimuleerd of afgeremd worden door advocaten, mediators en rechters.

Online training Wist je dat er een online training naast dit boek te koop is? In deze training geef ik in filmpjes tips en adviezen. Daarnaast vertellen kinderen over hun ervaringen met de scheiding van hun ouders. Ook ontvang je opdrachten. Aan de hand van zes modules die bij de hoofdstukken in dit boek horen, gaan we dieper op de onderwerpen in. Alleen al de filmpjes waarin kinderen eerlijk, liefdevol en open over hun ervaringen vertellen, kunnen

je helpen in het proces. In welke fase je ook zit. Ze confronteren, openen ogen, kweken begrip en laten kwartjes vallen. Bestel de training via training.villapinedo.nl.

Mag ik wat vragen? Genoeg kinderen zitten met juridische vragen. Een advocaat geeft deze kinderen alvast een juridisch advies.

Zelf bepalen Anna (14):

‘Mijn ouders zijn al twaalf jaar gescheiden, maar ze willen bepalen wanneer ik naar wie ga. Ik wil dat zelf bepalen, mag dat?’ Antwoord van de advocaat: Nee, kinderen mogen niet zelf bepalen, wel mogen zij inspraak hebben in de manier waarop de zorg zou moeten worden verdeeld. Is er echt iets bijzonders aan de hand, dan kun je zelf een brief schrijven aan de rechtbank en vragen om jouw ideeën mee te laten tellen in de omgangsregeling waar je ouders en jij zich aan moeten houden. De rechter bepaalt of hij de brief belangrijk genoeg vindt om er een zaak van te maken. Schrijf dus goed op wat jouw redenen zijn om zelf te kunnen bepalen wanneer je naar welke ouder gaat. Op www.kinderrechtswinkel.nl, de kinderwebsite voor juridische zaken, kun je meer informatie vinden. Op

www.rechtspraak.nl/organisatie/rechtbanken staan alle adressen van rechtbanken in de buurt van jouw woonplaats genoemd. Je schrijft de brief dan naar het bezoekadres van de rechtbank en zet daar groot boven: Sector Familierecht, kinderrechter, omgang. Als je ouders al een zaak hebben lopen, dan is er vaak een zaaknummer bekend. Het is handig om dat nummer boven aan je brief te schrijven zodat de rechter weet dat jouw brief bij de zaak van jouw ouders hoort. Is er nog geen zaak gestart, stuur dan een kopie van je paspoort mee waar jouw BSN-nummer op staat, je naam en adres en de gegevens van je ouders. Als er al een keer eerder een rechtszaak is geweest, laat dat dan weten aan de rechter. Schrijf op wanneer dat was en wat er toen is besloten door de rechtbank.

Mag ik het contact verbreken? Julian (14):

‘Ik heb jeugdzorg en die helpen me omgaan met mijn moeder. Nou wil ik geen contact meer met haar. Mijn vrienden zeggen dat ik daar recht op heb, maar ik kan het nergens vinden. Mag je inderdaad als je gescheiden ouders hebt, bij één ouder wegblijven?’ Antwoord van de advocaat: Als jeugdzorg is ingeschakeld kun je een persoonlijke brief sturen aan de rechter waarin je uitlegt waarom het voor jou zo moeilijk is om nog om te gaan met je moeder. Sta je onder toezicht van een gezinsvoogd, dan is het belangrijk dat je dit in die brief schrijft omdat de rechter jouw verzoek om geen omgang meer te hebben met je moeder dan in behandeling moet nemen. Wanneer de rechter jouw brief leest en vindt dat jouw situatie ernstig is voor jou, dan kan hij een bijzonder curator benoemen. Dat is iemand, meestal een advocaat, die jou gaat helpen om je verhaal zo goed mogelijk uit te leggen aan de rechter.

Naar wie luistert de kinderrechter? Lena (14):

‘Mijn ouders zijn gescheiden en mijn vader heeft het erg moeilijk. Zo mag de PlayStation, die mijn vader heeft gekocht, niet mee naar mijn moeder. Ook al doen we er niks mee, hij wil hem gewoon niet geven. Ik mis mijn moeder heel erg. Ze is vaak ziek en ik zie haar alleen in het weekend. Mijn moeder en ik hebben een planning gemaakt, maar mijn vader wijst alles af. Nu willen we naar de rechter gaan en ik ben veertien maar naar wie luistert de rechter dan het meest? Naar mijn moeder en mij of naar mijn vader? Is er misschien een andere oplossing?’ Antwoord van de advocaat: De rechter heeft geen voorkeur voor je moeder of vader. Hij luistert gewoon heel goed, en als je naar de rechter gaat, zal hij ook naar jou luisteren. Je kunt dan precies uitleggen wat er bij jou thuis aan de hand is. Dit is echt goed om te doen omdat de rechter natuurlijk niet bij jullie thuis kan komen om eens poolshoogte te nemen, die leest daar alleen over in de brieven die hij van de advocaten krijgt. Als je het eng vindt om zelf te gaan, mag je ook een brief schrijven. De rechter zal die meenemen als hij een besluit gaat nemen. Jij mag zelf niet beslissen, dat zal de rechter dus ook nooit aan je vragen. Wel vraagt hij of jij nog goede raad hebt.

Wie beslist? Ella (12):

‘Mag ik mijn stiefmoeder vragen om toestemming om gaatjes in mijn oren te krijgen?’ Antwoord van de advocaat: Je ouders zijn degenen die beslissen, dus je stiefmoeder mag er geen eindbeslissing over nemen, je mag het wel vragen maar haar stem is niet de stem die bepaalt, dat is de stem van je moeder en vader.

Van mediator naar rechter? Jasper (12):

‘Mijn ouders zijn een paar jaar geleden gescheiden – ik was toen acht – via mediation. Ik ben met mijn zusje bij mijn moeder gaan wonen en we gingen één keer in de twee weken in het weekend naar mijn vader. Nu ben ik twaalf en ik heb gehoord dat ik mag kiezen waar ik ga wonen vanaf mijn twaalfde. Mijn moeder is alcoholverslaafd, ze valt ook weleens van de trap en ze vergeet vaak te koken voor mij en mijn zusje. Omdat er mediation was, zijn mijn ouders geloof ik nooit naar de rechter gegaan. Hoe kan ik nu regelen dat ik bij mijn vader kan gaan wonen?’ Antwoord van de advocaat: Ook als je ouders zijn gescheiden via mediation heeft een rechter de echtscheiding uitgesproken. Dat moet in Nederland. Als je ouders een

ouderschapsplan hebben gemaakt met daarin afspraken over de kinderen, dan staat daar ook vaak in wat ze moeten doen als er iets verandert in de situatie waardoor de oude afspraken niet meer gelden. Je zult dus aan je moeder of vader moeten vragen of je mag verhuizen naar je vader met je zusje. Je ouders kunnen dit dan bij de mediator met elkaar bespreken. Daarna passen ze de afspraken aan en sturen een brief aan de rechter waarin ze vragen om de nieuwe afspraken te laten gelden. Als je het moeilijk vindt om dit aan een van je ouders te vragen, probeer dan bijvoorbeeld via de juf op school je verhaal te vertellen. Zij kan voor jou dan misschien bellen met je ouders. Jouw ouders zijn verantwoordelijk voor jou. Zij moeten het met elkaar oplossen.

Alimentatie Ook financieel moeten ouders voor hun kinderen blijven zorgen. Degene die het meest verdient betaalt, naast eventuele partneralimentatie, ook kinderalimentatie aan de ouder die het minst verdient, afhankelijk van de behoefte, hoe vaak de kinderen waar zijn en draagkracht. Probeer ook daar je kinderen niet ‘tussen te zetten’. Geld en wie wat al dan niet op tijd betaalt, is een zaak tussen ouders en niet iets waar kinderen zich ook nog druk om zouden moeten maken. Zoals Lara (19): ‘Mijn vader moest betalen aan mijn moeder. Voor zover ik weet heeft hij dat ook gedaan. Al vond mijn moeder het geloof ik niet genoeg. Zij was gestopt met werken toen ze mij kreeg en dus moest ze helemaal opnieuw beginnen. Omdat ik nu net op kamers woon, mag ik de kinderalimentatie van mijn vader op mijn eigen rekening laten storten. Dat wil ik op zich wel, maar ik durf het niet te vragen, omdat ik weet dat mijn moeder dan een hoop minder binnenkrijgt per maand.’ Of Chris (10): ‘Beste papa, gister was mama overstuur en daardoor ik ook. Ik was op mijn kamer en hoorde haar huilen en schreeuwen aan de telefoon. Pa, wil je gewoon mijn “aliementacie” betalen? Ik beloof je dat mama niets krijgt van die € 152.’

Hoeveel alimentatie? Op www.alimentatiewijzer.nl kun je precies uitrekenen hoe hoog de kinderalimentatie in jullie geval zou moeten zijn. In de uitslag is rekening gehouden met de nieuwe regelingen die per 1 april 2013 zijn ingegaan en die te maken hebben met het kindgebondenbudget en de eventuele zorgkorting. Jullie kunnen zelf een bedrag afspreken of de rechter doet dat als jullie er niet uitkomen. Je kunt ook kijken op de website van het Nibud waar tabellen zijn weergegeven. Dit zijn richtlijnen die aangeven hoe hoog de kosten van een kind zijn in een bepaalde gezinssamenstelling en bij een bepaald gezinsinkomen.

Aan het werk Oefeningen van de systeemtherapeuten Ontwar de kluwen 1. Teken drie horizontale lijnen onder elkaar (of schrijf gewoon in dit boek). Zet op de bovenste lijn ex-partnerzaken, op de middelste lijn ouderzaken en op de onderste lijn kinderzaken. Ex-partnerzaken Ouderzaken Kinderzaken Bedenk een aantal kwesties waar jullie als ouders niet uitkomen. Vaak zijn dat dingen als: bij wie wonen de kinderen, de omgangsregeling, alimentatie, overleg over de kinderen, of wie er kleren koopt voor de kinderen. Ga vervolgens voor jezelf eens eerlijk na op welke lijn dit probleem thuishoort. Neem bijvoorbeeld de verblijfplaats waar de

kinderen de meeste tijd doorbrengen: is dat iets waar jullie als ouders steeds opnieuw een meningsverschil over hebben? Op welke lijn hoort dit dan thuis? De lijn van de kinderzaken, omdat jullie kind zegt het in het ene huis fijner te vinden dan in het andere? Of hoort dit meer op de lijn van expartnerzaken, als je heel eerlijk bent? Omdat je nog steeds kwaad bent op je ex en daarom ook niet wil dat de kinderen daar veel zijn. Ga maar na: wil je de ander raken, gun je het hem of haar niet omdat je nog zoveel pijn, verdriet of woede in je hebt over wat je ex je heeft aangedaan? Soms kunnen kwesties ook op meerdere lijnen tegelijk staan. 2. Vraag nu je ex om hetzelfde te doen. NB: jullie vullen de lijnen allebei voor jezelf in, dus niet voor de ander. Leg vervolgens beide overzichten naast elkaar en kijk naar de overeenkomsten en verschillen. Hebben jullie allebei de kwestie van de woonplaats op de kinderlijn staan? Dan kan het zijn dat jullie kinderen bij jullie allebei zeggen dat ze het liefste bij jou willen wonen. Negen van de tien keer betekent dat dat ze in een loyaliteitsconflict zitten en jullie allebei niet willen kwetsen. Zie hiervoor hoofdstuk 3. Hebben jullie een kwestie allebei op de ouderlijn staan, dan betekent dat dat jullie een verschil van inzicht hebben over wat goed is voor jullie kinderen. Maak allebei een lijstje met argumenten en ga daarover met elkaar in gesprek. Probeer daarbij je ex in zijn of haar ouderrol te zien. Dus als een ouder die het beste voor zijn of haar kinderen wil en probeer hem of haar niet in de rol van ex-partner te zien. Hou in het vizier dat het allergrootste belang voor jullie kinderen is dat jullie eruit gaan komen. Staat de kwestie bij jullie op verschillende plekken, dan is het erg belangrijk om je goed te realiseren dat de een bijvoorbeeld praat vanuit het kinderperspectief en de ander uit het ouderperspectief. In dat geval kan het goed zijn dat de ouder die zijn kwestie op de ouderlijn heeft staan, eerst eens met het kind in gesprek gaat. Om zo de argumenten van het kind te horen en die mee te nemen in zijn of haar overweging. Vergeet sowieso niet om de kinderen naar hun mening te vragen. Soms zijn kinderen hier heel duidelijk over maar soms willen ze hier ook niets over

zeggen, omdat ze bang zijn een van jullie te kwetsen. Maak aan je kind duidelijk dat jullie het als ouders uiteindelijk gaan beslissen, maar dat jullie het belangrijk vinden om de wens van jullie kinderen daarin mee te nemen. Zo voelt een kind dat het uiteindelijk een beslissing van jullie als ouders is en dat jullie daar dus de verantwoordelijkheid voor dragen. Doe uiteindelijk wat het beste is voor jullie kind. Het kan dus zijn dat je als ouder met veel pijn in het hart met je ex afspreekt dat het beter is als de kinderen bij de ander wonen, omdat dat dichter bij school is en ze zo met hun vriendjes kunnen blijven spelen. Een enorm offer en bijna niet te dragen als het ook nog zo is dat jij niet degene was die deze scheiding heeft gewild. Probeer met je ‘ouderhoofd’ te blijven denken en vraag er hulp bij als je dat niet lukt. Of zorg dat je bij elkaar in de buurt blijft wonen als dat het enige issue is. Breng het rechtbanknieuws samen Soms zijn er dingen waar je echt niet uitkomt samen, zodat je de beslissing nog liever overlaat aan de rechter. Omdat je wilt dat er voor iedereen duidelijkheid komt. Spreek dan met je ex af dat je ongeveer het volgende tegen je kinderen zegt: ‘Jullie weten dat we al een tijdje een oplossing proberen te vinden voor .......... Dat is jammer genoeg niet gelukt. We komen er niet uit. Omdat we het toch belangrijk vinden om hier wat over af te spreken, gaan we de rechter vragen om een besluit te nemen. Daar leggen we ons dan bij neer.’ Zo voorkom je dat je iets naars over de andere ouder zegt en het daarmee pijnlijk voor jullie kinderen maakt.

“Je hebt samen voor de kinderen gekozen, blijf dat na de scheiding vooral doen.” Guynio (23)

Nawoord van Petra Vollinga ‘Nóg een boek schrijven over scheiden?’ was mijn eerste reactie toen Marsha Pinedo met al haar vuur en passie vroeg of ik haar ‘pen’ wilde zijn. Ze had Het grote co-ouder (doe)boek gelezen dat ik met al míjn vuur en passie had geschreven en voelde zich thuis bij de toon. Ik moest even slikken. Merkte dat er na zeven jaar harmonieus co-ouderschap toch nog steeds wat oud verdriet zat blijkbaar, dat ik lekker diep had weggestopt omwille van de Lieve Vrede. Had ik wel zin om dat allemaal weer op te rakelen? Het ging toch allemaal lekker zo? Totdat ik een paar dagen later verdwaalde op de site van Villa Pinedo. En daar de verhalen las van kinderen die niet begrepen waarom hun ouders niet meer met elkaar wilden praten. Die speelbal waren in een alimentatie-gevecht. Die hun hele leven schipperden tussen de twee mensen waar ze zoveel van houden. Die liefdevol advies gaven aan ouders hoe het ook zou kunnen. En die veel, heel veel verstopt verdriet met zich meedroegen. Omdat ze hun ouders niet wilden kwetsen. In die omgekeerde wereld werd mijn eigen vlam weer aangewakkerd. Het vuur om voor die kinderen op te komen. Om ouders die zich in mijn ogen kinderachtiger opstellen dan hun eigen kroost wakker te schudden. Kijk nou toch eens wat jullie doen! Je kind heeft er toch niet om gevraagd dat jullie uit elkaar gaan? Zorg er dan in ieder geval voor dat het er zo min mogelijk last van heeft. Afijn. Op die toon mocht het deze keer niet. Dit boek is geen schop onder je kont, maar eerder een liefdevolle gids in het Land der Scheidingen. Het is namelijk van voor tot achter geschreven door de ogen van kinderen. Hoe ervaren zij de scheiding? Wat doet het met ze? Wat zijn hun wensen, hun verlangens en hoe kun jij de persoon die je ooit samen met liefde op de wereld hebt gezet, zo goed mogelijk door de scheiding heen loodsen? Kinderen geven je tips en delen hun ervaringen met je. Zoals alleen kinderen dat kunnen: eerlijk, recht door zee en positief. Ik heb veel van ze geleerd en ik hoop jij ook. Want jij kunt er

vandaag nog mee beginnen: zet je kind op 1 en je ego opzij. Dat moet. En ik weet dat je het kan. Petra Vollinga, schrijfster van Het grote co-ouder (doe)boek en journaliste

Nawoord van Yannick (26) Toen ik besloot om mijn verhaal over de scheiding van mijn ouders te delen met de buitenwereld, was ik erg gespannen. Ik deed een boekje open – en niet zo’n beetje ook. De boosheid die ik voelde richting mijn vader die meerdere keren was vreemdgegaan. De periode dat ik extreem veel dronk en na het uitgaan mijn woede uitte tegen een boom. De dagen dat ik rusteloos en huilend door het huis liep. De momenten waarop ik me eenzaam voelde. Over alles was ik eerlijk naar de buitenwereld, zonder enig idee van hoe mensen zouden reageren. Zouden ze een bepaald beeld van me krijgen? Zouden ze het té eerlijk vinden, of me gewoon helemaal niet begrijpen? Ik wist het niet en kon alleen maar afwachten nadat ik mijn verhaal online zette. Een van de eerste reacties die ik kreeg, kwam van een onbekende: Marsha Pinedo. Ze zag mijn verhaal voorbijkomen op Twitter en stuurde me een berichtje. ‘Wat moedig van je dat je dit hebt opgeschreven, Yannick. Ik ben er stil van.’ Wauw, dacht ik. Dat iemand die ik niet ken – en die mij niet kent – gewoon even de tijd heeft genomen voor mijn verhaal. Ze vertelde me over haar stichting, Villa Pinedo, die ze nog niet zo lang geleden had opgezet. En ze vroeg me of ik voor de website wilde gaan bloggen. Wat volgde, waren vele verhalen over mijn ervaringen rondom de scheiding van mijn ouders. Over hoe ik alles ging verwerken. Over de ontmoeting met de nieuwe vriendin van mijn vader. Over de diploma-uitreiking waar ik zo tegenop zag, omdat mijn beide ouders zouden komen; ging dat wel goed? Terwijl ik hopelijk tips en moed kon geven aan andere jongeren om de scheiding te kunnen verwerken, begon ik alles zelf ook te verwerken. Het was een uitlaatklep voor me, een spiegel die me nieuwe inzichten gaf. Inmiddels ben ik forumcoördinator voor Villa Pinedo en stuur ik via WhatsApp de forumgroep aan, die dagelijks vragen beantwoordt van zowel kinderen van gescheiden ouders, als van ouders zelf. Van gericht

advies tot een spreekwoordelijke hand op de schouder, altijd vanuit onze eigen ervaring. Samen proberen we mensen verder te helpen. Er zijn ergere dingen in het leven dan de scheiding van je ouders, maar als kind heeft het vaak wel degelijk een behoorlijke impact. Het gaat erom hoe je er weer uit komt, wat je ervan geleerd hebt. Om die ervaring samen met andere jongeren te mogen delen en iemand hopelijk een beetje te helpen in het verwerkingsproces, geeft me na vijf jaar nog steeds een gevoel van voldoening. Yannick (26 jaar), ervaringsdeskundige en forumcoördinator van Villa Pinedo

Nawoord van de gezinstherapeut Dit is een boek met hart voor kinderen. Kinderen en jongeren die zich nog ontwikkelen en die met elkaar de toekomst gaan bouwen. Scheiden is niet meer weg te denken uit onze wereld en velen maken het mee. Niemand houdt van alle veranderingen, maar kinderen, ouders en anderen kunnen zich hieraan wel aanpassen. Scheiden is niet het probleem, de strijd tussen ouders is het probleem. Scheidingen die problematisch en conflictueus verlopen, scheppen een wereld van wantrouwen, kwaadspreken en negeren, waarin iedereen gevangen kan raken: kinderen, ouders, grootouders, familie, vrienden en scholen, maar ook de betrokken professionals. Marsha ondersteunt ouders met dit boek om hun scheiding zo te laten verlopen dat hun kinderen zich gezien en gehoord voelen en de scheiding niet ontaard in een conflict. En Marsha heeft, samen met de jongeren van Villa Pinedo, al veel ouders geholpen te kijken door de ogen van hun kind, te luisteren met de oren van hun kind en te voelen met het hart van hun kind. Ook biedt het boek steun voor ouders die verstrikt zijn geraakt in complexe scheidingsprocessen. Jongeren van Villa Pinedo komen in ons behandelprogramma ‘Kinderen uit de Knel’ op een netwerkinformatieavond vertellen over hun eigen ervaringen met gescheiden ouders. Zowel de goede als de pijnlijke ervaringen komen aan bod en ouders mogen vragen stellen. Zo helpen zij ook de ouders die vastzitten in schijnbaar onoplosbare conflicten weer positieve bewegingen te maken en daarmee ondersteunen zij ons programma. Op die manier creëren we samen een omgeving waarin vertrouwen weer kan groeien, waarin vergeving mogelijk wordt en waarin ouders elkaar echt kunnen gaan loslaten. Wij zijn Marsha en de jongeren

van Villa Pinedo dankbaar voor hun inzet en compassie in dit werk. Samen komen we verder. Justine van Lawick, klinisch psycholoog, gezinstherapeut en medeoprichtster van het Lorentzhuis (een centrum voor therapie in Haarlem)

Nawoord van de systeemtherapeuten Woede, verwijten, verachting en bitterheid. Het zijn gevoelens die wij in onze praktijk bijna dagelijks voorbij zien komen als we met mensen praten die verwikkeld zijn geraakt in een vechtscheiding. En onder die laag van woede en verwijten ligt pijn, verdriet, wanhoop en desillusie. Diep verborgen omdat het zo pijnlijk is. En kinderen raken daarvan in de war. Die zien hun ouders op het ene moment met liefde en zorg naar hen kijken en op andere momenten met haat en minachting door de telefoon naar de andere ouder schreeuwen. Waarom je als ouder dit boek zou moeten lezen als je gaat scheiden of al gescheiden bent is om dit koste wat het kost te voorkomen. Het grootste deel van de kinderen is uit liefde geboren en het is al erg genoeg wanneer je romantisch ideaal verworden is tot een pijnlijke nachtmerrie. In onze spreekkamer zien we gewonde en moegestreden ouders met hun verwonde en getraumatiseerde kinderen. En dat wil je niet als ouder. Dit boek zet je aan tot nadenken, geeft handvatten en oefeningen die je kunnen helpen om niet in bovenstaande valkuilen te stappen. Het zet de kinderen centraal, die zo makkelijk vergeten kunnen worden in de frustratie van alledag. Wij willen met de oefeningen een niet-veroordelende spiegel voorhouden. We zijn tot de ideeën voor de oefeningen gekomen door ons steeds maar weer in het perspectief van het kind en die van de ouder te verplaatsen. Door te blijven geloven dat achter de meest boze man of vrouw een liefdevolle ouder verborgen zit die het beste voor zijn of haar kind wil. We hebben de oefeningen zo bedacht dat we ouders weer contact willen laten maken met dat deel van zichzelf waarmee ze van hun kinderen houden. Omdat we geloven dat als dat lukt ouders tot heel erg veel in staat zijn. Zelfs tot het opzijzetten van eigen pijn, wrok en verdriet. Wij geloven dat ouders dan in staat zijn om samen te werken waar het hun kinderen betreft en tot keuzes kunnen komen waardoor hun kinderen zich door beide gedragen voelen.

In ons vak zeggen we weleens: ‘Liefde is een werkwoord’. Scheiden is dit zeker ook. Erik van der Elst en Jeroen Wierstra, systeem- en dramatherapeuten bij het Lorentzhuis

Nawoord van de advocaat Vanuit mijn perspectief als advocaat/mediator ben ik erg blij met de komst van Villa Pinedo. Niet alleen omdat daarmee aandacht is gekomen voor de positie van de kinderen en jongeren van Villa Pinedo zelf, maar ook omdat zij ons als volwassenen kunnen vertellen wat de scheiding met hen heeft gedaan en wat het nog met hen doet. Zo maken ze ons bewust van de positie van kinderen bij de scheiding van hun ouders, nu en later. Een jongere van Villa Pinedo kan soms in één zin duidelijk maken wat volwassenen niet zien, maar zich wel dienen te realiseren. Zoals nooit meer samen een verjaardag of kerst kunnen vieren, altijd nadenken over wie je wel en niet kunt uitnodigen, et cetera. Voor mij zijn een paar verhalen van de jongeren van Villa Pinedo echte eyeopeners geweest. Ik geef ze graag mee aan iedereen die dit boek leest. Allereerst het verhaal van een meisje dat vertelde dat haar ouders het wel goed voor elkaar hadden. Haar moeder had een nieuwe partner en zij hadden een kind gekregen. Ook haar vader had een nieuwe vriendin. Maar zij was achtergebleven in het oude huis en haar ouders woonden om en om bij haar. Voor haar voelde dat als ‘achtergebleven’, terwijl haar ouders waarschijnlijk dachten dat ze het heel goed en ‘volwassen’ hadden geregeld. Een tweede voorbeeld dat mij als advocaat mede gevormd heeft, was de opmerking van een ander meisje van Villa Pinedo dat zei: ‘Ik zal nooit iets tegen een van mijn ouders zeggen dat voor mij belangrijk is maar hun verdriet zal doen, want wat schiet ik daarmee op? Er verandert niets voor mij en ik kwets alleen maar mijn ouders, die toch niet zullen veranderen.’ Met andere woorden: waarom zou ik vertellen waaraan ík behoefte heb? Ten slotte de verhalen van diverse jongeren van Villa Pinedo over de eenzaamheid die zij tijdens en na de scheiding van hun ouders hebben gevoeld. En dat op zo’n jonge leeftijd, waarop je nog door geborgenheid en aandacht zou moeten zijn omringd. Dit is wat Villa Pinedo en dus ook dit boek voor mij betekent. Jongeren vertellen ons,

volwassenen, heel zinvolle dingen. Luister naar ze, meestal is meer niet nodig, en laat ze vooral niet in de steek. Dianne Kroezen, advocaat/scheidingsmediator en voorzitter van de vFAS (de vereniging van familierecht advocaten scheidingsmediators)

Nawoord van de rouwtherapeuten Kinderen die betrokken raken bij een echtscheiding krijgen te maken met ingrijpende veranderingen. Zij kunnen het gevoel krijgen dat er niet mét ze maar óver ze wordt beslist. Dat kan leiden tot een gevoel van controleverlies. Hoewel het voor kinderen moeilijk kan zijn om in te schatten wat deze veranderingen voor hen gaan betekenen, kan dit controleverlies worden ondervangen als ze wel mogen meedenken en meepraten. Als ouders in staat zijn hun kinderen te betrekken bij de ontstane verandering in hun leven, leren zij hun kinderen dat ze belangrijk zijn voor hen. Door kinderen het gevoel te geven dat zij er wel degelijk toe doen en inspraak hebben op datgene wat hun vertrouwde leven verstoort, krijgen zij expliciet de boodschap mee dat, indien zich nare gebeurtenissen in het leven voordoen, dit niet betekent dat je een speelbal hoeft te worden van de akelige omstandigheden. Het herstel van het controleverlies kan hierdoor worden bewerkstelligd. Het kind leert nieuwe vaardigheden te ontwikkelen waardoor het geen slachtoffer hoeft te zijn. Ouders kunnen hun kinderen hierbij helpen door de consequenties van bepaalde keuzes in kaart te brengen en te bespreken. Jonge kinderen zijn in mindere mate in staat om ‘mee te denken’. Ouders kunnen hen wel voorbereiden door met hen te bespreken wat er allemaal gaat gebeuren. De beroepsorganisatie Kindbehartiger heeft zich hier in gespecialiseerd. Zij praten met kinderen om boven tafel te krijgen wat zij belangrijk vinden, wat ze bezighoudt, waar ze bang voor zijn en zich zorgen over maken. Verder gaan ze met ouders om de tafel, om te bespreken hoe ze hun kinderen het beste kunnen bijstaan in deze turbulente tijd. Bij Villa Pinedo kunnen kinderen vanaf 10 jaar steun krijgen van een buddy; een ervaringsdeskundige jongere die door hetzelfde proces is gegaan. Een buddy kan kinderen verder helpen door het geven van simpele handvatten of raad of door te luisteren. De bevestiging van de buddy dat

het soms ontzettend moeilijk is, kan het kind het gevoel geven dat het wordt begrepen. Als een kind wordt gehoord, gezien en erkenning krijgt, kan dat de kans verminderen op psychische problemen als gevolg van de scheiding. Leoniek van der Maarel en Tineke Rodenburg, gespecialiseerd in omgaan met verlies en ontwikkelaars van de schipaanpak

Nawoord van de Stiefplan-Coach De gezinnen die we ontmoeten als Stiefplan-Coach en bij wie we een periode betrokken zijn, hebben bijna altijd een scheiding achter de rug. Mensen komen bij ons omdat ze willen uitzoeken hoe ze hun gezinnen kunnen samenvoegen of hoe het voor iedereen een fijnere plek kan worden, zonder al te veel strijd en onbegrip. Helaas vaak ook om een tweede scheiding te voorkomen. Wij spreken ouders en stiefouders die alles al een keer hebben meegemaakt: uit elkaar gaan, omgangsregelingen bepalen en nieuwe levens proberen op te bouwen. Ouders die absoluut niet willen dat de kinderen nóg een scheiding meemaken, maar tegelijkertijd ook nooit hadden verwacht dat het vormen van een samengesteld gezin zo’n enorme uitdaging zou zijn. Uit onderzoek blijkt dat de komst van een stiefouder meer impact heeft op het kind dan de scheiding van ouders. Dat maakt dat wij ons, als Stiefplan-Coaches, zeer bewust zijn van wat de vorming van een nieuw gezin kan betekenen voor kinderen, zowel in positieve als negatieve zin. Wij zijn enorm blij en dankbaar met het werk van Villa Pinedo. De afgelopen jaren hebben Marsha, haar team én de jongeren er niet alleen voor gezorgd dat er meer bekendheid is gekomen over de gevolgen van (echt)scheiding voor kinderen en jongeren, maar hebben zij vooral bewustwording, openheid en transparantie weten te creëren. En misschien wel het belangrijkste: ze hebben veel ouders, stiefouders en professionals in hun hart weten te raken met de open en eerlijke verhalen van de jongeren. De passie en gedrevenheid van Marsha gaf ons de moed om ons te blijven verdiepen in het perspectief van kinderen, en om niet mee te gaan in het bagatelliseren van de moeilijkheden om een stiefgezin te vormen. Ieder samengesteld gezin is uiteindelijk ontstaan vanuit een achtergrond van verlies en rouw. Villa Pinedo helpt ons in ons werk,

omdat het een veilige plek is waar we naartoe kunnen verwijzen. Waar de stem van kinderen een basis heeft, een vast fundament. Ouders hebben geen behoefte aan preken en moraliseren, om van ons te horen wat het enige juiste is. Nu kunnen we vanuit begrip, liefde en wijsheid ouders en stiefouders wijzen op de vele ervaringen van kinderen en jongeren. Daar hebben ze veel meer aan. Marlijn Kooistra-Popelier, voorzitter Nieuw Gezin, pedagoog, schreef samen met Corrie Haverkort en Aleide Hendrikse-Voogt het boek Hoe maak je een succes van je nieuwe gezin? Samen ontwikkelden ze de opleiding tot Stiefplan-Coach

Nawoord van de wetenschapper Naar schatting krijgen elk jaar ongeveer 70.000 thuiswonende kinderen in Nederland te maken met het uit elkaar gaan van hun ouders. Hoewel echtscheiding in onze samenleving een ‘normaal’ verschijnsel is, kan het voor kinderen die hiermee te maken krijgen verre van normaal zijn. Een scheiding gaat vaak gepaard met veel emoties en veranderingen. Onderzoek laat zien dat het met kinderen na een scheiding gemiddeld genomen minder goed gaat, vergeleken met leeftijdsgenoten waarvan de ouders getrouwd of samenwonend zijn. Zij hebben bovendien meer kans op sociale, emotionele en gedragsproblemen. Scheiding van ouders kan dan ook als een risicofactor worden beschouwd voor de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Er zijn echter ook veel beschermende factoren, die ervoor kunnen zorgen dat kinderen na verloop van tijd goed omgaan met de scheiding. In het hele proces rondom de scheiding – vanaf de scheidingsmelding, de procedure en ook nog lange tijd erna – kunnen veel kinderen wel een steuntje in de rug gebruiken. Vaak is dit echter ook een periode waarin ouders wat minder oog hebben voor hun kinderen en waarin kinderen zich niet altijd gehoord voelen. Villa Pinedo vervult hierin een mooie rol, door jongeren hun stem te laten horen, wat zowel voor henzelf als voor alle mensen om hen heen onmisbaar is. We weten uit onderzoek dat kinderen beter met de scheiding om kunnen gaan wanneer zij begrijpen waarom hun ouders uit elkaar zijn gegaan, wanneer zij zich gehoord en erkend voelen en wanneer zij nog in staat zijn met beide ouders een goede band op te bouwen en deze ouders bovendien hun conflicten beperken. Dit kan een lastige opgave zijn: opvoeden na een scheiding valt niet altijd mee! In dit boek worden ouders op een praktische en goed leesbare manier stap voor stap door het proces heen geleid. Hierbij wordt bruikbare en nuttige informatie afgewisseld met verhalen van kinderen zelf, om duidelijk te

maken wat voor hen wel of niet prettig en belangrijk is. Ook bevat dit boek zeer veel goede tips, oefeningen en do’s en don’ts. Ik wens 70.000 kinderen per jaar dan ook toe dat hun ouders dit boek lezen. Inge van der Valk, onderzoeker ‘scheiding & kinderen’ aan de Universiteit Utrecht

Nawoord van de spirituele coach Lieve ouders, medeouders, opa’s, oma’s en verdere familie. Wanneer je in een scheiding van jezelf of een familielid terechtkomt, kan het zijn dat je zo wordt overspoeld door intense en tegenstrijdige emoties, dat je nauwelijks de tijd hebt om stil te staan bij de emoties van je kinderen. Je kan denken dat ze er geen last van hebben omdat ze nog zo jong zijn of dat ze er wel aan wennen na een tijdje, maar dat alles mag geen excuus zijn waardoor je niet echt bij het gevoel van je kinderen kan stilstaan. Dit boek zal je daarbij helpen. Het zal je wakker schudden voor de intense gevoeligheid en de behoeften van je kinderen. Ze voelen alles en schreeuwen om gehoord en gezien te worden in een tijd die voor hen net zo schokkend kan voelen als voor jou. Ik ben geraakt door de stemmen van de kinderen in dit boek. Ik voel hun verdriet en verwarring maar ook hun liefde, optimisme en wijsheid. Ze zijn onze leraren en kunnen precies laten zien waar wij als ouderen nog vluchten van onze gevoelens. Ze laten zien waar wij nog onze macht uit handen geven door te denken dat alles aan de ander of de omgeving ligt. Ze laten zien dat je een keuze hebt, telkens weer, om het de volgende keer beter te kunnen doen wat betreft afspraken of communicatie. En dat elke oprechte poging om je communicatie te verbeteren naast al je gevoelens van pijn, woede, teleurstelling en verdriet absoluut de moeite waard is voor de rest van je leven. Laat de stemmen van de kinderen je diep raken en je de weg wijzen als je het even niet meer weet. Hoe lang het ook mag duren; er komt een tijd en dan is de storm voorbij. Dan kan je zien of je de vele waardevolle lessen tijdens een scheiding hebt kunnen aannemen en je een voorbeeld hebt kunnen zijn voor je kinderen.

Ik wens je alle moed en wijsheid om jullie gezamenlijk proces van scheiden, in liefde te kunnen dragen. Willemijn Bessem, schrijfster van het boek Scheiden in liefde, een spirituele benadering, bemiddelaar en spiritueel coach

Nawoord van de Kindbehartiger Als kind van gescheiden ouders weet ik wat er bij een scheiding komt kijken. Als ik daaraan terugdenk, weet ik dat een platform als Villa Pinedo een verschil had kunnen maken voor mij als kind en zeker voor mijn ouders. Ouders willen dat het goed blijft gaan met hun kinderen. Het is niet altijd gemakkelijk om die wens daadwerkelijk in te vullen, zeker als eigen emoties de boventoon voeren of als er sprake is van een hoge conflictsituatie. De conflicten op ex-partnerniveau kunnen ertoe leiden dat het steeds moeilijker wordt om de ouderpositie vast te houden en de belangen van kinderen voorop te blijven stellen. Vanuit mijn praktijk als Kindbehartiger heb ik gezien dat conflicten tussen ex-partners er vaak toe leiden dat de focus wordt gelegd op de rechten van ouders. In het heetst van de strijd gaat het vaak om het juridisch recht van hen. Gevoelens van ongelijkheid en onrechtvaardigheid sijpelen hierin door en het conflict laait op. Ik zie dat er veel kansen verscholen liggen in het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, om ouders vanuit de positie van kinderen anders naar hun eigen rechten te laten kijken. Met dit boek worden tools aangereikt om door de ogen van kinderen te leren kijken en om vanuit daar oplossingen te vinden voor het gezamenlijke ouderschap na de scheiding. Een visie die ik als Kindbehartiger, jurist van huis uit en als mens omarm. De stem van kinderen kan ouders in hun hart raken. Door met de ogen van kinderen naar een scheiding te kijken, kunnen conflicten verzachten. De wijsheid die kinderen in pacht hebben, kan bijdragen aan de weg naar de oplossing; zolang kinderen niet verantwoordelijk worden gemaakt voor die oplossing, maar wel met hun wijsheid de ogen van ouders openen. Dan kan ervoor worden gekozen om uit het conflict te stappen en naast elkaar te blijven staan als ouders, vanuit een meer parallelle of coöperatieve vorm. Ik geloof erin dat de liefde voor kinderen kan winnen van het conflict. Laten wij er met z’n allen voor zorgen dat kinderen zo lang mogelijk kind

kunnen zijn en dat wij als volwassenen daarin een voorbeeld voor hen zijn. Marieke Lips, ontwikkelaar Kindbehartiger en jurist familie- en jeugdrecht

Nawoord van de familietherapeut Loyaliteit in de ouder-kindrelatie is een onverwoestbaar fenomeen gedurende de levensloop. Loyaliteit is een existentiële drijfveer van kinderen naar hun ouders. Deze context van trouw en compassie vormt het anker voor generaties, en ook de samenleving rekent op duurzame trouw van kinderen. Een echtscheiding levert altijd loyaliteitsconflicten op. In ernstige gevallen, zoals bij een vechtscheiding, komt een kind in de schadelijke situatie van een gespleten loyaliteit. Dit geeft veel klachten van allerlei aard. Het is van levensbelang dat de trouw van kinderen naar beide ouders wordt gerespecteerd. Daarin schuilt de veiligheid voor de kinderen. Hiervoor heb ik een contract ontworpen, dat zowel door ouders als door kinderen getekend kan worden. Een aantal instellingen maken er bij hulpverlening en mediation gebruik van. Meerzijdige partijdigheid is de methodische houding om zo veel mogelijk recht te doen aan kinderen met hun belang naar beide ouders: ‘Ex-ouders bestaan niet.’ In mijn vak als familietherapeut is publieksvoorlichting een belangrijk onderdeel geworden als preventie voor de effecten van echtscheiding voor kinderen. Het fenomeen loyaliteit tussen ouders en kinderen heeft in alle lagen van de bevolking weerklank gevonden en consequenties gekregen, onder andere in de rechtspraak bij familierecht, toewijzing van voogdij en onder toezichtstelling. Dit boek biedt veel inzichten en suggesties van en voor kinderen, en dient het publiek belang. Else-Marie van den Eerenbeemt, familietherapeut, schrijfster van o.a. De liefdesladder. Over familie en nieuwe liefdes

“Het is heel fijn dat mijn ouders vriendelijk tegen elkaar zijn.” Aylena (7)

Wil je meer tips van Aylena? Volg dan de online training ‘Scheiden is geen kinderspel’ op training.villapinedo.nl. Zij vertelt hier haar verhaal.

Ouderschapsplan De ondergetekenden zijn: ……………………… (naam), wonende te ……………………… (postcode/plaats), geboren op ……………………… (datum) te ……………………… (plaats), hierna te noemen ‘de vader’ en ……………………… (naam), wonende te ……………………………… (postcode/plaats), geboren op …………… (datum) te ……………… (plaats), hierna te noemen ‘de moeder’ Zij nemen het volgende in aanmerking: – De ouders zijn op ......... (datum) te ……………………… (plaats) met elkaar gehuwd/De ouders zijn op ......... (datum) een geregistreerd partnerschap aangegaan/De ouders hebben een affectieve relatie gehad. NB: hierna wordt steeds uitgegaan van de situatie dat er sprake is van een huwelijk. De tekst dient aangepast te worden als er sprake is van het beëindigen van een geregistreerd partnerschap of een affectieve relatie. Op enkele plaatsen in het ouderschapsplan zullen er in de vorm van een NB enkele handvatten worden gegeven als er sprake is van het beëindigen van een geregistreerd partnerschap of een affectieve relatie.

– Uit dit huwelijk/dit geregistreerd partnerschap/deze relatie zijn de volgende minderjarige kinderen geboren: ……………………… (naam) geboren op ......... (datum) te ……………………… (plaats) (eventueel aanvullen in het geval van meerdere kinderen)

– De ouders zijn gezamenlijk belast met het ouderlijk gezag over …………………… (namen kind(eren)). – De ouders hebben overlegd over de wijze waarop zij na de scheiding de zorgen opvoedingstaken verdelen, over de wijze waarop zij elkaar zullen informeren en raadplegen over gewichtige aangelegenheden betreffende …………………… (namen kind(eren)) en over de wijze waarop zij in de kosten van verzorging en opvoeding van hun minderjarige kinderen ……………………… (namen kind(eren)) zullen voorzien. – Zij wensen de resultaten van dit overleg in dit ouderschapsplan vast te leggen. – De ouders zijn zich ervan bewust dat het ouderlijk gezag mede omvat de verplichting van de ouder om de ontwikkeling van de banden van zijn of haar kind(eren) met de andere ouder te bevorderen. (NB: is artikel 1:247, lid 3 BW (nieuw))

– De ouders zijn zich er ook van bewust dat hun kind(eren) volgens de wet recht hebben op een gelijkwaardige verzorging en opvoeding door beide ouders. (NB: is artikel 1:247, lid 4 (nieuw)) – De ouders hebben …………………… (namen kind(eren)) op een passende leeftijd betrokken bij de totstandkoming van dit plan. (NB: eventueel aanvullen met de invulling van die ‘passende wijze’) NB: ook in het verzoekschrift moet vermeld worden op welke wijze de kinderen bij de totstandkoming van het plan betrokken zijn.

Zij verklaren het volgende te zijn overeengekomen: NB: in het onderstaande is uitgegaan van één kind, graag aanpassen wanneer de overeenkomst op meerdere kinderen betrekking heeft.

Artikel 1 – Gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag

Artikel 1.1 De ouders achten het in het belang van hun minderjarige kinderen/naam kind dat zij na de scheiding gezamenlijk het ouderlijk gezag over hen/hem/haar blijven uitoefenen. Zij vinden het ook belangrijk dat het contact tussen de kinderen/naam kind en de ouders zo min mogelijk door de scheiding wordt beïnvloed. De ouders zullen dan ook bevorderen dat de kinderen/naam kind zo goed mogelijk contact hebben/heeft met ieder van de ouders. Artikel 1.2 De ouders zullen zich ervoor inspannen om elkaar als ouders respectvol, constructief en in redelijkheid te bejegenen als het gaat om zaken die betrekking hebben op de kinderen/naam kind. Artikel 5 – Respectvol ouderschap Artikel 5.1 De ouders blijven de ouders van het kind/de kinderen. Termen als vader/moeder/papa/mama blijven gereserveerd voor de ouders en zullen niet aan een ander worden vergeven, behoudens met uitdrukkelijke instemming van de andere ouder. Boodschappen omtrent de kinderen c.q. de gezinssituatie of wijzigingen die gaan optreden zullen de ouders steeds aan elkaar overbrengen zonder tussenkomst van de kinderen/naam kind. Artikel 5.2 De ouders zullen elkaars positie naar derden toe respectvol benoemen en er voor waken dat derden zich in negatieve zin mengen in het ouderschap. Artikel 5.3

De ouders zullen elkaar naar het kind/de kinderen toe zoveel als mogelijk ondersteunen in ieders rol ten aanzien van de kinderen/naam kind, juist ook wanneer er ogenschijnlijk fouten worden gemaakt of zich problemen voordoen. Artikel 5.4 Signalen van de kinderen/naam kind omtrent de andere ouder of diens leefsituatie worden door en tussen de ouders afgestemd zonder de kinderen/naam kind daar verder mee te belasten. Artikel 6 – Andere familieleden Artikel 6.1 De ene ouder zal contact tussen de kinderen/naam kind en de familieleden van de andere ouder niet in de weg staan. Artikel 6.2 Na overlijden van één van de ouders zal de andere ouder zich inzetten om de band tussen de familie van de overleden ouder en naam kind/de kinderen intact te laten en zoveel mogelijk bevorderen. De ouders zullen deze regeling in onderling overleg kunnen aanpassen. Incidentele wijzigingen zullen informeel overeengekomen kunnen komen, structurele wijzigingen uitsluitend schriftelijk. Aldus overeengekomen en ondertekend in ……voud

Zorg-/contactregeling voor het kind (Annelies Hendriks en Cees van Leuven) Voordat het zorgmodel (zie hieronder) wordt ingevuld kunnen onderstaande vragen worden doorgenomen. De antwoorden van beide ouders kunnen verschillend zijn. Dat gebeurt ook bij ouders uit intacte gezinnen. – Wij omschrijven onze kinderen als volgt. [Kort verhaaltje of opsomming specifieke eigenschappen per kind.] – Wat willen wij onze kinderen meegeven? – Wat kan ieder goed als ouder? [Iedere ouder schrijft iets over zichzelf.] – Wat kan de andere ouder goed? [Iedere ouder schrijft iets over de andere ouder.] – Hoe kunnen wij elkaar helpen deze kwaliteiten t.b.v. zorg en opvoeding van de kinderen in te zetten? – Welke regels worden gevolgd in de twee huizen t.a.v. dagelijkse zaken en omgang met elkaar? – Wanneer een kind ziek wordt/is, wat wordt dan afgesproken m.b.t. zorg en omgang? – Wanneer een ouder ziek wordt/is of niet in staat of in de gelegenheid is om voor de kinderen te zorgen, wat wordt dan afgesproken m.b.t zorg? – Wat wordt afgesproken omtrent het halen en brengen van de kinderen? – Hoe wordt de informatieoverdracht geregeld tussen de ouders en wat wordt er uitgewisseld? – Wat wordt afgesproken over tussentijds contact van de kinderen met de ouders? – Wat wordt afgesproken over contact tussen de kinderen en andere familie als opa’s en oma’s? – Hoe wordt het ouderschapsplan aangepast aan het ontwikkelen/veranderen van de kinderen in de tijd? – Wanneer kan er van het afgesproken ouderschapsplan worden afgeweken; op welke punten en hoe dan? – Wanneer de ouders een verschil van mening hebben aangaande de kinderen of het ouderschapsplan, hoe wordt zo’n conflict dan opgelost? – Welke regels kunnen worden afgesproken wanneer een van de ouders van plan is te gaan verhuizen?

– Hoe om te gaan met een wijziging in het leefverband van een ouder? – Welke afspraken worden er gemaakt voor het geval dat de ouders of één van de ouders kom(t)(en) te overlijden. [Daarbij kan gedacht worden aan een overlijdensrisicoverzekering, testament, zorg voor de kinderen (testamentaire voogdij)etc.] Hierna volgt de schematische weergave van de invulling van belangrijke zorgonderwerpen. Afhankelijk van de behoefte van ouders of de leeftijd van de kinderen kan de lijst worden uitgebreid of beperkt. Zorgmodel (Annelies Hendriks en Cees van Leuven)

Aanbevolen literatuur Kinderen en scheiding Buiskool, Anne, Hoe vertellen we het de kinderen?, Expertboek (2017) Delfos, Martine F., Weekendvaders/Wie kent vaders?, Uitgeverij SWP (2006) Driesen, Ludo, Ik wil mama en papa, allebei! Over echtscheiding, verwerking, loyaliteit en hulpverlening, Uitgeverij Garant (2012) Heybroek-Hessels, Ietje, en Overgaauw, Boukje, Samen gesteld. De dynamiek van het stiefgezin, Uitgeverij swp (2006) Jolles, Carolien, Een nieuw gezin. Als je man al kinderen heeft, Uitgeverij De Kern (2006) Jolles, Carolien, Stiefkinderen. Wat vinden zij van de nieuwe partner en het nieuwe gezin, Uitgeverij Kosmos (2012) Kant, Esther en Hardick, Machteld, EHBS. Eerste hulp bij scheiding, Uitgeverij SWP (2012) Knechten, Henny, Gezond scheiden voor Kids, eigen beheer (2013) Kooistra Popelier, Marlijn, en Haverkort, Corrie, Hoe maak je een succes van je nieuwe gezin? Stiefplan, tips en tools voor het samengestelde gezin, Uitgeverij Pica (2012) Leuven, Cees van, en Hendriks, Annelies, Kind in bemiddeling, Uitgeverij SWP (2006) Lith, Lianne van en Dorp, Marjolijn van, Ouders uit elkaar, heb ik dat!, GVM edia (2014) Maarel, Leoniek van der, Kinderen in spagaat. Rouw na scheiding en overlijden. Uitgeverij Ten Have (2013) Nagel, Yoeke, Co-ouderschap. Het beste van twee ouders, Uitgeverij de Kern (2006) Neuman, M. Gary, en Romanowski, Patricia, En de kinderen scheiden mee... Het Zandkastelenprogramma, Uitgeverij SWP (2003) Schraven-Zwart, Anjolein, De gids over scheiding en kind, Uitgeverij Scrivo Media (2013) Singendonk, Karin, en Meesters, Greet, Kind en echtscheiding. Een ontwikkelingspsychologisch perspectief, Uitgeverij Harcourt (2007) Spruijt, Ed, en Kormos, Helga, Handboek scheiden en de kinderen. Voor de beroepskracht die met scheidingskinderen te maken heeft, Bohn Stafleu van Loghum (2010) Teyber, Edward, Kind van gescheiden ouders. Kind van de rekening?, Ambo/Anthos uitgevers (2007) Vermeulen, Pieter, Scheiding & ouderschap. Een nieuw evenwicht in de ouder-kindrelatie, Uitgeverij Ad. Donker (2008) Vermeulen, Pieter, Een ouderschapsplan maken, Uitgeverij Ad. Donker (2009) Visch, Charlotte, Kinderen en gescheiden ouders. De emotionele toekomst van je kind veiligstellen, Lifetime, Kosmos-Z&K Uitgevers (2005) Vollinga, Petra, Het grote co-ouder (doe)boek, Kosmos Uitgevers (2011) Vos, Carlijne, Ven, Jean-Pierre van de, en Donders, Susanne, Gescheiden. Met je ex toch samen goede ouders, Uitgeverij Spectrum (2008)

Well, Cornelie van, Kleinkind onbereikbaar. Verhalen over verbroken relaties tussen grootouders, ouders en kinderen, Uitgeverij de Graaff (2009)

Scheiding algemeen Bessem, Willemijn, Scheiden in liefde. Een spirituele benadering, Uitgeverij Bewustzijn (2009) Dagelet, Tatum, Drinken, vloeken en hopen dat je bemind wordt. Handleiding scheiden voor de moeder, Uitgeverij Carrera (2011) Drielsma, Marion, Gidaly, Daniëlle, en Hennik, Liesbeth van, Op eigen kracht. Scheiden en de kunst van een gelukkig(er) leven, Uitgeverij Thema (2010) Eerenbeemt, Else-Marie van den, Door het oog van de familie; liefde, leed en loyaliteit, Uitgeverij Bert Bakker (2008) Ford, Debbie, Spiritueel scheiden. Het einde van een relatie hoeft niet het einde te zijn van geluk, Uitgeverij Servire (2009) Frankenhuyzen, Ingrid van, en Hijstek, Bernadette, Scheiden voor beginners. De echtscheidingsgids van A tot Z, Vassallucci (2001) Gaal, Annemarie van, Exit. Alles wat je moet weten over scheiden, Bertram + de Leeuw Uitgevers (2011) Hendrikse-Voogt, Aleide, Stoppen als partners, doorgaan als ouders. Een echtscheidingsleidraad, Uitgeverij SWP (2009) Hoefnagels, G.P., Gelukkig getrouwd, gelukkig gescheiden. Bemiddeling en overeenkomst bij trouwen en scheiden, Uitgeverij L.J. Veen (2006) Jurry, Eveline, Je wordt weer gelukkig. Positief scheiden. Zet je leven weer op de rit, A.W Bruna Lev. (2013) Knaven, Saskia, Regel zelf je scheiding, Uitgeverij J.H. Gottmer (2006) Kooistra Popelier, Marlijn, en Haverkort, Corrie, Hoe maak je een succes van je nieuwe gezin? Stiefplan, tips en tools voor het samengestelde gezin, Uitgeverij Pica (2012) Lankston, Kathryn, Bijkomen van je scheiding, Uitgeverij de Zaak (2002) Lawick, Justine van en Visser, Margreet, Kinderen uit de Knel, Uitgeverij SWP (2015) Lips, Marieke, Bekrast. Vechtscheiding: het verleden accepteren voor een onbezorgde toekomst, Boekscout (2014) Nagel, Yoeke, Weg bij hem, terug bij jezelf. Vrouwen over hun scheiding, Uitgeverij De Kern (2006) Rodenburg, Tineke en Maarel, Leoniek van der, Vechten voor je scheiding, schipbreuk geslaagd, Uitgeverij Stili Novi (2016) Rozendal, Albert, Scheiden doe je samen. De ins & outs van echtscheiding, Imagebooks (2009) Struijlaart, Herman (idee), Scheiden, wat nu...? Praktische hulp voor mensen die gaan scheiden, Uitgeverij Egel (2006) Veeninga, Djoeke, Het nahuwelijk, Uitgeverij Augustus (2008) Ven, Jean-Pierre van de, Omgaan met een scheiding, Bohn Stafleu van Loghum (2009) Weimar, Jocelyn, Het huwelijk voorbij. Samen verder na de scheiding, Uitgeverij Boom (2013) Weimer, Tonja Evetts, Thriving after Divorce. Transforming your life when a relationship ends, Atria Paperback/Beyond Words (2010)

Divers Bays, Brandon, De helende reis. Een gids om jezelf te genezen en te bevrijden, Uitgeverij Boekerij (2001) Bosch, Ingeborg, De onschuldige gevangene. Over opvoeden en overleven, Uitgeverij Veen (2007) Brown, Brené, De kracht van kwetsbaarheid. Heb de moed om niet perfect te willen zijn, A.W. Bruna Lev. (2013) Brown, Brené, De moed van imperfectie. Laat gaan wie je denkt te moeten zijn, A.W. Bruna Lev. (2013) Byrne, Rhonda, The Secret, het geheim van voorspoed en geluk, Uitgeverij Kosmos (2007) Eerenbeemt, Else-Marie van den, De liefdesladder. Over familie en nieuwe liefdes, De Arbeiderspers (2013) Haag, Pamela, Huwelijk 2.0, Uitgeverij Atlas-Contact (2011) Kalse, John, De kracht van Ja, Uitgeverij Ankh-Hermes (2004) Vansteenwegen, Alfons, Liefde is een werkwoord, spelregels voor je relatie, Uitgeverij Lannoo (1999) Venema, Janita, Het fluisterkind. Leren luisteren naar wat je kind over jouw leven te vertellen heeft, Uitgeverij Ankh-Hermes (2008) Viegas, Marneta, Relax Kids! Sprookjesmeditaties voor kinderen, Uitgeverij Ankh-Hermes (2005)

WAT DOET VILLA PINEDO NOG MEER? Bij Villa Pinedo zijn kinderen van gescheiden ouders op alle fronten actief, dat is wat onze stichting zo bijzonder maakt. Zij zijn de ervaringsdeskundigen en daarmee de experts. Want wie weet er nou beter hoe het is om gescheiden ouders te hebben dan zijzelf? Meer dan 250 ervaringsdeskundigen (van 14-26 jaar) geven als Online-Buddy of via het forum advies aan kinderen en jongeren. Ouders worden door jongeren geadviseerd via het forum, face-to-face-workshops en de online training. Jongeren schrijven blogs om hun ervaring met lotgenoten en ouders te delen. Ze maken volwassenen ervan bewust wat er in het hoofd en het hart van kinderen van gescheiden ouders om kan gaan.

Online-Buddyproject Alle kinderen van gescheiden ouders tussen de 10 en 24 jaar die zich alleen, boos, verdrietig of onbegrepen voelen, kunnen terecht bij Villa Pinedo voor een Online-Buddy. Buddy’s zijn jongeren tussen de 18 en 26 jaar die een sociaalmaatschappelijke opleiding volgen of hebben gevolgd en zelf ook gescheiden ouders hebben. Na een training tot Buddy worden ze gekoppeld aan kinderen die graag een Buddy willen. Via een speciaal hiervoor ontwikkelde app kunnen kinderen hun verhaal kwijt, advies vragen en gewoon even stoom afblazen. Natuurlijk monitort Villa Pinedo die gesprekken, zodat we zeker weten dat alles veilig gaat. Wil jouw kind ook een Buddy of zelf Buddy worden? Laat hen dan vooral contact met ons opnemen via villapinedo.nl/buddy, zodat we nog meer kinderen en jongeren kunnen helpen.

Online training voor ouders

In de online training voor ouders ‘Scheiden is geen kinderspel’ leer je als ouder hoe je de negatieve gevolgen van de scheiding voor je kind zo veel mogelijk kunt beperken. De training biedt handvatten om jezelf en je kind zo goed mogelijk te begeleiden tijdens en na het scheidingsproces. De training bestaat uit verschillende modules met openhartige video’s, opdrachten en tips van jongeren en kindertherapeute Marsha Pinedo zelf. Deze online training is via training.villapinedo.nl te bestellen.

Advies Omdat 40 procent van de huwelijken eindigt in een scheiding, is het ook van maatschappelijk belang dat scheiden zo goed mogelijk gebeurt. De jongeren van Villa Pinedo en Marsha Pinedo worden regelmatig uitgenodigd om hun ervaringen te delen en advies te geven aan verschillende partijen die te maken hebben met scheidingen, zoals ministeries, de advocatuur, de rechtspraak, hulpverlening, gemeenten, scholen en maatschappelijke organisaties (zoals de Kinderombudsman). Ook worden onze producten – de online training, open brieven, workshops en dit boek – regelmatig door professionals ingezet om hun cliënten zo goed mogelijk te begeleiden. Wil je mensen in jouw omgeving laten weten dat er een plek is voor kinderen van gescheiden ouders? Volg ons dan op social media. villapinedo @VillaPinedo villa_pinedo Villa Pinedo

Deze ebook licentie is jouw eigendom en kan gelezen worden op een Mac, pc of laptop, e-reader, tablet en/of mobiele telefoon. (Door)verkopen, verspreiden (sub)licenseren, verhuren, leasen of op een andere manier overdragen van enig recht in of op deze licentie of dit eBook, danwel reproduceren, uitgeven, uitzenden of op enige andere manier beschikbaar stellen van dit digitale bestand aan een 3de partij is ten strengste verboden. Dit bestand is voorzien van een watermerk met informatie die jou aanmerkt als de eigenaar van de licentie om misbruik voorkomen. Veel leesplezier!