Ziola w medycynie 8320053420, 9788320053425 [PDF]

Zitiervorschau

Ilona Kaczmarczyk-Sedlak Arkadiusz Ciołkowski

Zioła

w MEDYCYNIE C H O RO BY

UKŁADU

POKARMOWEGO

& PZWL

Zioła

w MEDYCYNIE CHO RO BY

UKŁADU P O K A R M O W EG O

d r hab . n. fa rm .

Ilona Kaczmarczyk-Sedlak

m g r A r k a d iU S Z C iO łk O W S k i, fito terap eu ta

Zioła

w MEDYCYNIE CHOROBY

UKŁADU

PO KARM O W EG O

& PZWL

© Copyright by Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017 Wszystkie prawa zcstrzeżone. Przedruk i reprodukcja w jakiejkolwiek postaci całości bqdź części książki bez pisemnej zgody wydawcy są zabronione.

Autorzy i Wydawnictwo dołożyli wszelkich starań, aby wybór i dawkowanie leków w tym opracowaniu były zgodne z aktualnymi wskazaniami i praktyką kliniczną. Mimo to, ze względu na stan wiedzy, zmiany regulacji prawnych i nieprzerwany napływ nowych wyników badań dotyczących podstawowych i niepożądanych działań leków. Czytelnik musi brać pod uwagę informacje zawarte w ulotce dołączorej do każdego opakowania, aby nie przeoczyć ewentualnych zmian we wskazaniach i dawkowaniu. Dotyczy to także specjalnych ostrzeżeń i środków ostrożności. Należy o tym pamiętać, zwłaszcza w przypadku nowych lub rzadko stosowanych substancji.

Wydawco: Sylwio Chrobotowskc Redaktor merytoryczny: Mcgdaieno Pluto Producent: Anno Bęczkowskc Projekt okładki i stron tytułowych: Lidia Micholok-Mirońskc

Wydanie I Warszawa 2017 ISBN 978-83-200-5342-5

Wydawnictwo Lekarskie PZWL 02-460 Warszawa, ul. Gottlieba Daimlera 2 tel. 22 695 43 21 www.pzwl.pl Księgarnia wysyłkowa: tel. 42 680 44 88; infolinia: 801 33 33 88 email: [email protected] Skład i łamanie: Lidie Michaiok-Mirońsko Druk i oprawa: Wrocławska Drukarnia Naukowa PAN

Informacje w sprawie współpracy reklamowej: [email protected]

PRZEDMOWA Zointeresowonie preparatami pochodzenia naturalnego jest ogromne i systematycznie rośnie, zarówno wśród środowiska medyczno-famnaceutycznego, jak i pacjentów. Ustawodawstwo Unii Europejskiej, w tym Polski, traktuje preparaty roślinne jako środki lecznicze. Zastosowanie ziół w medycynie opiera się na wieloletnim doświadczeniu, a współcześnie także na obserwacjach naukowych. Preparaty roślinne na ogół stosuje się jako leki wspomagające, co często pozwala na zmniejszenie dawek leków syntetycznych. Zioła mogą pomóc w zwalczaniu prostych dolegliwości, a także stanowić cenne uzupełnienie w leczeniu chorób przewlekłych, w których zastosowanie leków syntetycznych wyczerpało wszystkie możliwości. Zioła pozwalają na wzbogacenie metod leczenia. Zaletą preparatów ziołowych jest podanie substancji czynnych w formach łatwo przyswajalnych przez organizm i działających w sposób kompleksowy. Uzyskanie pomyślnych wyników w terapii preparatami ziołowymi jest ściśle związane z racjonalnym ich stosowaniem, opartym na właściwym doborze oraz znajomości dawkowania. Choć dostęp do informacj w dzisiejszych czasach jest ogromny (Internet, telewizja, praso, itd.) to jednak brakuje rzetelnych informacji z zakresu ziołolecznictwa, a wiele kuracji opiera się na niesprawdzonych, często anonimowych źródłach. Dlatego, autorzy postanowili napisać książkę, która zawiera praktyczne wskazówki dotyczące stosowania wybranych mieszanek ziołowych i gotowych pre­ paratów roślinnych (także tych mających status leku roślinnego, a dostępnych bez recepty). Z korzyścią dla Czytelnika zawarte w książce tradycyjne i nowoczesne receptury ziołowe zostały zweryfikowane współczesną wiedzą okodemicką. Było to możliwe dzięki współpracy autorów książki, którzy praktyczną wiedzę zielarską popartą długoletnią praktyką starali się przedstawić w zgodzie z zasadami współczesnej fitoterapii bazującej na wynikoch badań naukowych. Dlatego szczególny nacisk został położony na wymienienie przeciw­ wskazań i działań niepożądanych opisywanych preparatów ziołowych, co zostało wyraźnie zaznaczone w książce. Autorzy powołali się również na wybrane receptury ziołowa opracowane przez autorytety w dziedzinie ziołolecznic­ twa, m.in. nieżyjącego profesora Aleksandra Ożarowskiego. Życzeniem autorów jest, aby zawarta w książce wiedza dotycząca zastosowania ziół w medycynie okazało się przy­ datna wszystkim, którzy zawodowo dbają o nasze zdrowie. Książka została również pomyślana jako praktyczny poradnik dla pasjonotów ziołolecznictwa oraz osób, które chcą wykorzystać zioło dla własnych potrzeb zdro­ wotnych. Należy jednak pamiętać, że szczególną uwagę przy podawaniu preparatów ziobwych należy zachować u dzieci oraz kobiet ciężomych i karmiących, a ich stosowonie najlepiej uzgodnić z lekarzem Nie należy przekraczać wskazanego w książce dawkowania. W surowce i preparaty ziołowa należy zaopatrywać się w aptekach i sklepach zielarskich. W przypadku zakupu gotowego preparatu roślinnego należy zawsze zapoznać się z ulotką dołączoną przez producenta. Książka zawiera sprawdzone informacje, wskazówki i konkretne porady, jakie zioła oraz uzyskane z nich preparaty możno stosować w chorobach i dolegliwościach układu pokarmowego. To na początek, bo już myślimy nad kolejną książką dotyczącą zastosowania ziół w chorobach cywilizacyjnych. drhab. n. farm. Ilona Kaczmorczyk-Sedlak mgr Arkadiusz Cołkowski - fitoterapeuta

SPIS TREŚCI 1. CHOROBY JAM Y USTNEJ 1.1. Zapalenie jam y ustnej 1.2. Zapalenie dziąseł i poradontoza 1.3. Owrzodzenie jam y ustnej

2. CHOROBY PRZEŁYKU 2.1. Uchyłkowatość przełyku 2.2. Zapalenie i owTzodzenie przełyku

3. CHOROBY ŻOŁĄDKA 3.1. Refluks zołądkowo-przełykowy 3.2. Grypa żołądkowa 3.3. Bezsoczność (niedobór soku żołądkowego) 3.4. Nadkwasota 3.5. Przewlekły i ostry nieżyt żołądka 3.6. Żółciowy nieżyt żołądka 3.7. Choroba wrzodowo 3.8. Nerwica żołądka

4. CHOROBY JELITA CIEN KIEGO I GRUBEGO 4.1. Zapalenie jelito cienkiego 4.2. Zapalenie jelito grubego

7 8 10 11

13 14 15 17 18 21 23 25 27 33 34 39

43 44 45

4.3. Wrzodziejące zapalenie jelito grubego 4.4. Choroba Leśniowskiego i Crohna 4.5. Uchyłkowatość jelita grubego 4.6. Zespół jelita drażliwego 4.7. Żylaki odbytu 4.8. Choroba wrzodowa dwunastnicy

46 48 49 50 54 58

5. CHOROBY WĄTROBY I DRÓG ŻÓŁCIOW YCH 5.1. Wirusowe zapalenie wątroby 5.2. Przewlekłe zapalenie wątroby 5.3. Stłuszczenie wątroby 5.4. Marskość wątroby 5.5. Torbiele wątroby 5.6. Kamico żółciowa 5.7. Zapalenie dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego 5.8. Dyskineza dróg żółciowych

59 60 63 66 67 69 71 74 77

6. CHOROBY TRZUSTKI

80

6.1. Zapalenie trzustki 6.2. Niewydolność trzustki 6.3. Mukowiscydozo

81 85 88

7. INNE CHOROBY I DOLEGLIWOŚCI UKtADU POKARMOWEGO 7.1. Odbijanie 7.2. Niestrawność(dyspepsja| 7.3. Kolkajelitowa 7.4. Biegunka 7.5. Zaparcie 7.6. Krwowienie z przewodu pokarmowego 7.7. Choroby pasożytnicze Skorowidz

90 91 92 97 99 104 110 113 125

ROZDZIAŁ 1

CHOROBY JAMY USTNEJ Jama ustna stanowi początkowy odcinek przewodu pokarmowego człowieka. Wjej skład wchodzą wargi, wewnętrzna część policzków, podniebienie miękkie, dziąsła, język, wędzidełko oraz dno jamy ustnej. Jama ustna pełni następujące funkcje w organizmie: • trawienną - pokarm jest rozdrabniany oraz nawilżany śliną zawierającą enzym trawienny, amylazę ślinową; • zmysłową - dzięki kubkom smakowym (rozmieszczonym min. najęzyku i podniebieniu) odbiera się wrażenia smakowe; • artykulacyjną - budowa jamy ustnej umożliwia wydawanie dźwięków; • oddechową - stanowi alternatywną drogę pobierania tlenu; • obronną - w jamie ustnej zachodzą procesy zapobiegające zakażeniu, np. poprzez wydzielanie śliny i płynu dziąsłowego oraz obecność komórek żernych (makrofagów, neutrofili).

1. 1.

ZAPALENIE JAMY USTNEJ

ZAPALENIEM JAM Y U STN EJ nazywa się proces zapalny obejmujący błonę śluzową jamy ustnej. Najczęstszą przyczyną są drobne owrzodzenia zwane aftami. Z innych przyczyn należy wymienić infekcje bakteryjne, wirusowe, grzybicze, a także alergię kontaktową. W trakcie zakażenia wirusem opryszczki w jamie ustnej powstają drobne pęcherzyki, które pękając, tworzą bolesne nadżerki. Chorzy na zapalenie jamy ustnej skarżą się na mrowienie, uczucie ściągnięcia błony śluzowej, ból podczas jedzenia i mówienia Występuje zaczerwienienie błony śluzowej i niezależnie od przyczyny mogą się tworzyć drobne pęcherze, a nawet owrzodzenia. Stan zapalny może obejmować całą jamę ustną lub ograniczać się tylko do jej części. Zioła mogą być pomocne zarówno w stanach łagodnych (np. afty w większości przypadków goją się po kilku dniach samoczynnie), jak i przewlekłych, wymagających leczenia. Stosuje się preparaty z ziół o właściwościach przeciwzapalnych i ściągających: • naparz liścia sza łw ii - otrzymywany przez zalanie 2 łyżek ziół szklanką wrzącej wody, a następ­ nie pozostawienie pod przykryciem na 20-30 minut; po przecedzeniu płukać jamę ustną kilka razy dziennie, na 1 porcję zuzyć pół szklanki naparu; • odwar z kłącza pięcio rn ika kurzego zie la - przygotowuje się poprzez zalanie łyżki stołowej ziół t/ 2 szklanki wrzącej wody i gotowanie na małym ogniu przez 10 minut odwar odstawić na pół godziny pod przykryciem, przecedzić, a następnie płukać jamę ustną 4-6 razy dziennie; • mocny n a p a r z zie la tym ian ku - przygotowany przez zalanie w termosie 3 łyżek ziół 1/2 litra wrzącej wody i pozostawienie pod przykryciem przez 30 minut po przecedze­ niu płukać jamę ustną kilka razy w ciągu dnia, wykorzystując cały przygotowany napar. Godna polecenia jest płu kan ka o działaniu przeciwzapalnym sporządzona według następującej receptury.

Składniki:

Sposób przygotowania:

• płatki maku polnego 50 g • kwiat rum ianku 50 g • ziele krwawnika 50 g

Łyżkę dobrze wymieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody i pozostawić w term osie na 30 m inut. Po przecedzeniu płukać jam ę ustną pół szklanki naparu 4 razy dziennie.

W sprzedaży dostępne są również g o to w e p re p a ra ty ziołow e: • mieszanka ziołowa w saszetkach S e p to san (Herbapol Lublin) na bazie ziela tymianku i liścia szałwii - saszetkę ziół zalać 1/ 2 szklanki wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 15 minut; tak otrzymanym naparem płukać jamę ustną 1-5 razy dziennie (naparu nie należy połykać), • płyn do stosowania zewnętrznego S a lv ia se p t (Herbapol Lublin) zawierając/ ziołowe wyciągi płynne oraz olejki eteryczne - przed użyciem preparat należy rozcieńczyć poprzez rozpuszczenie 20-30 kropli w Y 2 szklanki ciepłej wody; płukać jamę ustną 3-5 razy dziennie,

8

ZAPALENIE JAMY USTNEJ

• płyn D e n to se p t (Phytopharm Klęka) zawierający ziołowe wyciągi alkoholowe m.in. z kwiatu rumianku, kory dębu oraz liścia szałwii - łyżkę stołową preparatu rozcieńczyć w 1/ 2 szklanki letniej wody, płukać jamę ustną kilka razy dziennie w zależności od potrzeb, • płyn A ro m a to l (Hasco) - alkoholowa mieszanina mentolu (pozyskiwanego z mięty pieprzowej) oraz olejków eterycznych, m.in. cytrynowego i cynamonowego, łyżeczkę preparatu dodać do szklanki ciepłej wody; płukać jamę ustną 1-3 razy na dobę. Ze względu na towarzyszący zapaleniu jamy ustnej ból podczas połykania osoby chore unikają przyjmowania zarówno pokarmów, jak i płynów'. W takich przypadkach pomocne mogą być surowce zielarskie zawierające śluzy o działaniu powlekającym, gojącym i przeciwbólowym. I u doros­ łych, i u dzieci poleca się stosowanie naparu z k w iató w śla z u , który przygotowuje się przez zalanie 2 łyżek suszonych ziół szklanką wrzącej wody i pozostawienie pod przykryciem przez pół godziny Jamę ustną płucze się 5-8 razy dziennie w zależności od potrzeb. Złagodzeń e bólu jest szczegól­ nie ważne u małych dzieci, u których ograniczenie spożywania płynów może szybko doprowadzić do odwodnienia. W stanach zapalnych jamy ustnej o podłożu grzybiczym, którego objcwem jest m.in. język pokryty białawym nalotem, warto sięgnąć po napar z o w o có w km inku Czubatą łyżkę owoców należy rozgnieść lub zmielić, a następnie zalać szklanką wrzącej wody i doprowadzić do wrzenia, po czym pozostawić pod przykryciem na pół godzimy i przecedzić. Tak otrzymanym płynem (ciepłym, ale nie gorącym) płucze się jamę ustną 4-6 razy dziennie, jednorazowa wykorzystując pół szklanki naparu. Można tez przygotować miksturę poprzez zmieszenie łyżki tłoczonego na zimno, nierafinowanego oleju z cza rn u szk i sie w n e j (OIVita) z 4-6 kroplami (dla dzieci 2-3 krople) olejku eteryczneg o z km inku. Miksturą płucze się jamę ustną 3-5 razy dziennie. OPRYSZCZKOW E ZAPALENIE JA M Y U STN EJ występuje najczęściej u mcłych dzieci i objawia się silnym bólem w zainfekowanym miejscu. W skrajnych przypadkach może nawet dojść do uszko­ dzenia wzroku po przeniesieniu wirusa opryszczki (palcami) na rogówkę oka. Podawanie leków przeciwwirusowych skraca czas trwania choroby oraz łagodzi objawy. Warto dodatkowa sięgnąć po ziołow e p re p a ra ty o działaniu przeciwzapalnym i przeciwwirusowym • napar z z ie la czy stk a siw e g o przygotowywany przez żalenie łyżki suszonych ziół szklanką wrzącej wody i pozostawienie pod przykryciem na 20 minut - po przecedzeniu tak sporzą­ dzony napar może być wykorzystany zarówno do płukania jamy ustnej (kilka razy dziennie po pół szklanki), jak i do picia (szklanka naparu 2 razy dziennie między posiłkami); • napar z kory czep o ty p uszystej znanej również pod nazwami vilcacora, koci pazur, Cat's claw - łyżeczkę suszonych ziół utrzeć na proszek, zalać szklanką wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem na pół godziny; napar pić bez przecedzania 2-3 razy dziennie po szklance; można go również zastosować do płukania jamy ustnej - pół szklanki 3-5 razy dziennie, • napar z liści m elisy sporządzony poprzez zalanie łyżki suszonych ziół szklanką wrzącej wody i pozostawienie pod przykryciem na 20 minut - pić 2-4 razy dziennie po szklance. CHOROBY JAMY USTNEJ

9

1. 2. ZAPALENIE DZIĄSEŁ I PARADONTOZA ZAPALENIE DZIĄSEŁ może prowadzić do osłabienia, bólu oraz krwawienia dziąseł, np. przy jedzeniu. Przyczyną są najczęściej bakterie, gromadzące się razem z narastającą płytką nazębną, co z kolei spowodowane jest niewłaściwą higieną jamy ustnej Podłożem chorcby mogą być tez wahania hormonalne oraz takie schorzenia jak cukrzyca i niedokrwistość. W wyniku namnoże­ nia się bakterii oraz dużej ilości produkowanych przez nie toksyn następuje uszkodzenie tkanki dziąseł. Zaniedbane zapalenie dziąseł prowadzi do PARADONTOZY, czyli zapalenia przyzębia - tkanek okalających ząb. Paradontoza, choć kojarzona z marynarzami w dawnych wiekach (w rzeczywi­ stości chorowali oni na szkorbut, będący objawem niedoboru witaminy C), współcześnie - podob­ nie jak zapalenie dziąseł - wcale nie należy do rzadkości. Pierwszym objawem schorzenia jest obnażenie szyjek zębowych oraz niewielkie krwawienia, np. w trakcie jedzenia lub szczotkowania zębów. W skrajnych przypadkach dochodzi do obruszenia, a nawet wypadania zębów. Leczenie - zarówno w stanach zapalnych dziąseł, jak i paradontozie - polega na zwiększonej higienie jamy ustnej oraz interwencji stomatologicznej, np. regularnym usuwaniu kamienia nazębnego. Wspomagająco należy stosować preparaty ziołowe o działaniu witaminizującym oraz prze­ ciwzapalnym. Wcieranie kilka razy dziennie tłoczonego na zimno oleju ro kitnikow ego (Dary Natury) poprawia stan dziąseł, zmniejsza stan zapalny, hamuje krwawienia Olej należy wcierać 2-5 razy dziennie w cały obszar dziąseł (nie tylko w' okolice zębów), delikatnie masując. Do smarowania dziąseł warto też zastosować: • preparat D en to sep t A (Phytopharm Klęka) w formie gęstego płynu, będący mieszaniną wyciągów ziołowych oraz boraksu i benzokainy (substancja znieczulająca miejscowo) - zmienio­ ne chorobowo obszary dziąseł smarować za pomocą patyczka higienicznego 3 razy dziennie, bezpośrednio po zastosowaniu leku nie powinno się płukać jamy ustnej; aroducent zaleca szczególną ostrożność podczas stosowania preparatu u dzieci do 7. roku życia, przeciwwska­ zaniem jest uczulenie na benzokainę; • zel B a jk a d e n t (Herbapol Wrocław) zawierający wyciąg z korzenia tarczycy bajkalskiej - pro­ ducent zaleca stosowanie go 2-4 razy dziennie, bezpośrednio po umyciu zębów; w miejsca chorobowo zmienione należy wcierać ok. 2 cm żelu; po zabiegu przez co najmniej pół godziny nie wolno jeść ani pić, w przewlekłych stanach zapalnych należy systematycznie stosować preparat przez 14 dni;

10

ZAPALENIE DZIĄSEŁ I PARADONTOZA

Działanie przeciwzapalne i odżywcze na tkankę dziąseł wykazuje następująca m ie sza n k a ziołow a:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • •

3 czubate łyżki starannie wymieszanych ziół zalać V 2 litra wrzącej wody i gotować na małym ogniu przez 3 minuty. Odstawi: na 5 m inut i przecedzić do termosu. Płukać dziąsła 4 razy dziennie pół szklanki letniego odwaru.

kwiat ślazu 40 g korzeń biedrzeńca 40 g kwiat dziewanny 30 g ziele bylicy pospolitej 30 g kwiat arniki 20 g

W aptekach i sklepach zielarskich dostępny jest płyn A z u ca le n (Herbapol Wrocław) zawierający wyciągi z kwiatów rumianku oraz kwiatów nagietka. Przed użyciem preparat należy rozcieńczyć w proporcji łyżeczka płynu na y 2 szklanki wody. Płukać dziąsła 2-3 razy dziennie.

UWAGA! Według zalecenia producenta: , Preparat stosuje się tradycyjnie do przemywania okolicy zewnętrznych kobiecych narządów płciowych (wargi sromowe) w łagodnych stanach zapal­ nych. Szczególnie zalecany u kobiet w okresie pomenopauzalnym ' Mimo takich wskazań preparat ten może być również z powodzeniem stosowany do płukania jam y ustnej.

Doktor Jadwiga Górnicka zaleca płukanie ust tłoczonym na zimno, nierafinowanym olejem sło­ neczn iko w ym (Ol'Vita). 2 łyżki oleju należy ssać 2-3 razy dziennie przez 15-20 minut - naj­ lepiej rano, w godzinach południowych oraz wieczorem przed snem. Olej należy ssać, przepuszcza­ jąc między zębami, i wypluć po zakończeniu zabiegu. Do oleju można dodać 2-3 krople olejku e teryczn eg o szałw io w e g o (Avicenna Oil).

1.3.

OWRZODZENIE JAMY USTNEJ

USZKODZENIE BŁONY ŚLUZOW EJ JAM Y U STN EJ może powodować jej owrzodzen ie. Wśród przyczyn wymienia się: uszkodzenie mechaniczne (np. przygryzienia), termiczne (np. poparzenia wrzątkiem) lub chemiczne, długotrwałe przyjmowanie leków, a nawet choroby, takie jak cukrzyca lub niektóre nowotwory. W przypadku przewlekłego owrzodzenia jamy ustnej schorzenie może trwać latami, a wyleczone (w rzeczywistości zaleczone) wykazuje skłonność da nawrotów. Drobne owrzodzenia jamy ustnej to tzw. afty. Podstawowymi objawami owrzodzenia jamy ustnej są obrzęknięte, białe plamki sprawiające ból w trakcie jedzenia, a także podczas mówienia. Owrzodzenia te często goją się samoistnie bądź CHOROBY JAMY USTNEJ

11

w wyniku zastosowania leczenia miejscowego. Natomiast w przypadku niegojących się, przewlek­ łych owrzodzeń należy koniecznie skonsultować się z lekarzem. Stosowanie preparatów ziołowych w leczeniu owrzodzeń jamy ustnej jest przykładem leczenia objawowego, a nie przyczynowego. Napar z kw iatu ru m ian ku (wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i gojące) uzys­ kuje się, zalewając czubatą łyżkę ziół szklanką wrzącej wody, doprowadzając do wrzenia i pozo­ stawiając pod przykryciem na 30 minut. Należy płukać jamę ustną kilka razy dziennie; na jedno płukanie zużywa się pół szklanki naparu. Można też skorzystać z gotowej nalew ki rum ian ko w ej (A zulan, Phytopharm Klęka) dostępnej w aptekach i sklepach zielarskich. Łyżeczkę nalewki zmie­ szać z 1/3 szklanki wody. Nalewką płukać jamę ustną kilka razy dziennie. Warto tez sięgnąć po płukankę o działaniu łagodzącym i gojącym, na bazie tłoczonego na zimno, nieoczyszczonego oleju lnianeg o (OIVita). Na łyżkę oleju dodać 2-3 krople ncturalnego olejku e teryczn eg o m ięto w eg o (Avicenna Oil). Miksturą płukać jamę ustną kilka raz;/ dziennie Napar z zie la d z iu ra w c a działa przeciwzapalnie i przyspiesza gojenie owrzodzeń. 2 czubate łyżki ziół zalać Y 2 litra wrzącej wody i odstawić na pół godziny. Tak otrzymany napar zużyć do płukania jamy ustnej w ciągu jednego dnia. Jednorazowo wykorzystać V 3- Y 2 szklanki naparu. Działanie gojące oraz przeciwzapalne wykazuje m ikstu ra a lo e so w a. Łyżkę liści sza łw ii oraz łyżkę k w iató w n ag ie tka zalać w termosie szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na godzinę. Dolać szklankę soku a lo e so w e g o z m igższem (EkaMedica) i ponownie odstawić, tym razem na 30 minut. Po przecedzeniu płukać dziąsła 2-4 razy dziennie, każdorazowo zużywa­ jąc pół szklanki preparatu. Środkiem osłonowym, gojącym i łagodzącym objawy bólowe jest macerat z korzenia p ra w o ś la ­ zu. Wieczorem zalać 2 łyżki ziół 1/ 2 litra zimnej wody i odstawić na noc. Następnego dnia płukać jamę ustną ciepłym (ale nigdy gorącym!) maceratem 6-8 razy dziennie, zużywając każdorazowo 3-4 łyżki stołowe płynu. Gojąco i przeciwzapalnie działa mocny napar z zie la jeżó w ki. 2 łyżki ziół zalać szklanką wrzącej wody, odstawić na godzinę. Stosować do płukania 4 razy dziennie po pół szklanki preparatu.

ROZDZIAŁ 2

CHOROBY PRZEŁYKU Przełykiem nazywamy podłużny przewód mięśniowo-Dłoniasty. którego zadaniem jest trans­ port pokarmu z gardła do żołądka. Błona śluzowa przełyku nie ma zdolności trawienia oraz wchłaniania pokarmu. Przełyk dzieli się na część szyjną, piersiową oraz brzuszną. Średnia długość przełyku wynosi 23-25 cm.

2. 1. UCHYŁKOWATOSC PRZEŁYKU UCHYŁKI PRZEŁYKU pojawiają się najczęściej w części szyjnej (tzw. uchyłek Zenkera powsta­ jący na granicy gardła i przełyku). Przyczyną ich powstawania jest osłabienie rrięśni ściany prze­ łyku, co powoduje ich rozciągnięcie i tworzenie się niewielkich zagłębień, w których zalega treść pokarmowa. Jeśli uchyłki są niewielkich rozmiarów, mogą w ogóle nie powodować dolegliwości. Natomiast w przypadku uchyłków o większych rozmiarach zalegające w nich czqs:ki pokarmu gniją, powodując stan zapalny. W konsekwencji może dojść do przedziurawienia ściany przełyku, co grozi rozlaniem zawartości uchyłku do wnętrza klatki piersiowej lub jamy brzusznej. Objawami uchyłków przełyku są: uczucie ucisku w gardle, problemy z przełykaniem, odbijanie się i nieprzyjemny zapach z ust. Stwierdzono również przypadki (bardzo rzadkie) rozwijania się w uchyłkach raka płaskonabłonkowego. Z chwilą pojawienia się nasilonych objawów konieczne jest leczenie chirurgiczne. Natomiast w lżej­ szych stanach zioła odgrywają rolę osłaniającą i oczyszczającą przełyk ze złogów pokarmowych. Założenia te spełnia m ie sza n k a zio ło w a

Składniki:

Sposób przygotowania:

• porost islandzki 50 g • korzeń prawoślazu 50 g • kwiat malwy czarnej 20 g

Czubatą łyżkę stołową dokładnie wym ieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody i gotować na małym ogniu 2 -3 minuty. Odstawić pod przykryciem na 20 m inut, przecedzić. Pić kilka razy dziennie po 2 łyżki. Pity odwar powinien być ciepły lub letni, ale nigdy gorący

W sprzedaży jest dostępna herbata sypana M ie sz a n k a n r 5 0 8 , p rzy uchyłko w ato ści prze­ łyku (Zielarz Polski) na bazie nasion lnu i kwiatów podbiału. Łyżkę stołową ziół zalać szklanką wrzącej wody, gotować minutę i pozostawić pod przykryciem (najlepiej w termosie) na półgodziny. Przecedzić, odciskając zioła, i pić 3-5 razy dziennie po 2 łyżki ciepłego odv.'aru. Profesor Aleksander Ożarowski zalecał stosowanie następującej m ieszan ki ziołowej:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • •

łyżkę zmieszanych ziół zalać szklanką wody o tem peraturze pokojowej. Następnie podgrzewać powoli do wrzenia i gotować na małym ogniu 2 -4 minuty. Odstawić pod przykryciem na 10 m inut, przecedzić i pić 4 -5 razy dziennie po 2 łyżki odwaru.

nasiono lnu 10 g liść prawoślazu 10 g korzeń prawoślazu 10 g porost islandzki 10 g kwiat malv/y czarnej 10 g

14

UCHYŁKOWATOŚĆ PRZEŁYKU

2 . 2 . ZAPALENIE I OWRZODZENIE PRZEŁYKU ZAPALENIE BŁONY ŚLUZOW EJ PRZEŁYKU najczęściej jest konsekwencję cofania się kwaśnej treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Niedomykanie się zwieracza dolnego przełyku, czyli mięśnia odpowiedzialnego za zapobieganie cofaniu się treści, stanowi główną przyczynę zapalenia. Z innych przyczyn należy wymienić: # palenie papierosów i nadużywanie alkoholu; # uraz mechaniczny, np. w wyniku gwałtownego przełykania zbyt dużych kawałków pokarmu; # uszkodzenie termiczne (za gorące lub zbyt chłodne posiłki); # uszkodzenia chemiczne na skutek przypadkowego spożycia silnych substancji drażniących, np. ługów lub kwasów; # zakażenie bakteryjne, wirusowe lub grzybicze. Choroba może mieć różne stopnie nasilenia od zaczerwienienia błony śluzowej do wymagające­ go operacji zwłóknienia ścian przełyku. Do podstawowych objawów zalicza się zgagę (piekący ból w przełyku często lokalizowany przez chorego za mostkiem), ból gardła, chrypkę, ból w trakcie przełykania. Niekiedy przez długi okres choroba rozwija się bezobjawowo, natomiast w przypadku uszkodzeń chemicznych czy urazu mechanicznego objawy pojawiają się bezpośrednio po zadziała­ niu czynnika uszkadzającego. Przewlekłe zapalenie błony śluzowej przełyku może prowadzić do owrzodzenia, czyli powstania ubytków w ścianie przełyku. Występuje to bardzo rzadko, ale bezwzględnie wymaga leczenia, gdyż ,zaniedbane" grozi krwawieniem (nawet krwotokiem) lub przedziurawieniem przełyku. W leczeniu zapalenia błony śluzowej przełyku trzeba przede wszystkim przestrzegać zaleceń dietetycznych. Posiłki muszą być niewielkie objętościowo, łatwe do przełknięcia (dieta półpłynna), ciepłe, ale nie gorące. Należy unikać łapczywego spożywania pokarmów, zasada ,jedz wolniej, połykaj małe kęsy' jest w tym przypadku bardzo ważna, aby dodatkowo nie oodrazniać przełyku. Dieta powinna być lekkostrawna. W ziołolecznictwie zarówno w zapaleniu, jak i owrzodzeniu przełyku stosuje się przede wszystkim surowce powlekające o działaniu osłaniającym, przeciwzapalnym i gojącym. Profesor Aleksander Ożarowski polecał szczególnie g a la re tk ę z porostu island zkieg o. Można ją przygotować w domu przez zalanie 50 g suszonego porostu litrem wody, wygotowanie do połowy, przecedzenie (przez sitko lub tetrową pieluchę) i pozostawienie do skrzepnięcia. Przyjmować 6 razy dziennie po łyżeczce między posiłkami. Galaretkę przed spożyciem należy delikatnie podgrzać.

CHOROBY PRZEŁYKU

15

Podobne działanie wykazuje m ie sza n k a zio ło w a:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • •

Czubatą łyżkę stołową dobrze wymieszanych ziół zalać szklanką zimnej wody, powoli doprowadzić do wrzenia, gotować przez minutę i odstawić pod przykryciem na godzinę, przecedzić. Pić 2 -3 łyżki ciepłego odwaru kilka razy dziennie

kwiat ślazu 50 g korzeń prawoślazu 50 g liść podbiału 50 g porost islandzki 50 g

Prosty w przygotowaniu jest macerat z ko rzenia p ra w o śla zu Czubatą łyżkę ziół zalać wie­ czorem szklanką zimnej wody, odstawić na noc, rano przecedzić, odciskając zioła. Delikatnie podgrzany macerat pić 3-4 razy dziennie po pół szklanki. W podobny sposób przygotowuje się macerat z nasio n lnu 3 łyżki całych nasion zalać wieczo­ rem V 2 litra zimnej wody i odstawić na noc. Pić po przecedzeniu (bez nasion) 4 razy dziennie po pół szklanki letniego maceratu. Jeśli picie kleiku o temperaturze pokojowej wywołuje dyskomfort, należy go delikatnie podgrzać. W miejscu pracy można przyrządzić napar z kw iatu m a lw y c za rn e j Łyżkę stołową kwiatów zalać szklanką wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem 20 minut Po przecedzeniu wypić w ciągu pracy w 4 porcjach. Dostępne są również stosowane w schorzeniach przełyku h e rb a ty zio ło w e w form ie syp anej: • M ie sz a n k a n r 4 1 6 , przy z a p a le n iu przełyku (Zielarz Polski) na bazie kwiatu malwy i porostu islandzkiego - łyżkę mieszanki zalać szklanką zimnej wody, podgrzać do wrzenia, gotować na małym ogniu 5 minut, pozostawić pod przykryciem 20 minut i pić po przece­ dzeniu 5-6 razy dziennie po Y j szklanki odwaru; • M ie sz a n k a n r 3 7 7 , przy o w rzo d zeniu przełyku (Zielarz Polski) na bazie korzenia prawo­ ślazu i liścia podbiału - łyżkę ziół zalać szklanką wrzącej wody, gotować na małym ogniu 2-3 minuty, pozostawić pod przykryciem na 30 minut, przecedzić; pić kilka razy dziennie po 2-3 łyżki. Pijąc opisane powyżej preparaty otrzymane z ziół, należy przestrzegać dwóch podstawowych zasad: 1. Płyn powinien być letni, ewentualnie ciepły, ale nigdy gorący. Zbyt wysoka temperatura nasila stany zapalne, a gorący płyn (także posiłki o zbyt wysokiej temperaturze) może przyspieszyć powstawanie owrzodzeń w wyniku termicznego uszkodzenia fragmentów błcny śluzowej prze­ łyku objętych stanem zapalnym. 2. Płyny należy spożywać małymi łykami i powali. Szczególnie dotyczy to dzieci, ctóre często mają tendencje do łapczywego wypijania płynów, tzw. duszkiem. Duże porcje płynu (podobnie jak obfite kęsy jedzenia) mogą dodatkowa podrażnić przełyk.

ROZDZIAŁ 3

CHOROBY ŻOŁĄDKA Żołądek jest workowatym narządem umiejscowionym w nadbrzuszu: pod przeponą i lewym tukiem żebrowym. W jego budowie ogólnej wyróżnia się część wpustową, dno, trzon oraz część przedodźwiernikową i odźwiernik. Należy nadmienić, że wbrew obiegowemu wyobrażeniu dno żołądka znajduje się w jego górnej części. Za pomocą wpustu żołądek łączy się z przełykiem, a z dwunastnicą łączy się poprzez odźwiernik. Wielkość żołądka zmienia się m in. w zależności od wypełnienia i pozycji ciała (np. w pozycji stojącej przyj­ muje najczęściej kształt haka). Objętość żołądka może wynosić 1-3 litry (mięśnie żołądka rozkurczają się automatycznie podczas połykania pokarmu), z wyjątkiem zmian patologicz­ nych. np. ponadnormatywnego powiększenia objętości żołądka u csób chorobliwie otyłych. Najprościej rzecz ujmując, żołądek pełni trzy podstawowe funkcje rozdrabnia pokarm oraz trawi go i wyjaławia (za proces ten odpowiedzialne jest działanie bakteriobójcze kwasu solnego). Po 2-4 godzinach od spożycia posiłku (jeżeli nie występują zaburzenia trawienia) nadtrawiony przez sok żołądkowy pokarm tworzy płynną papkę pokarmową, tzw. treść żołądkową. Naturalne skurcze mięśni żołądka (proces fizjologiczny, bezbolesny) powodują jej przemieszczanie do dwunastnicy. Sokżołądkowy wytwarzanyjest przez komórki błonyśluzowej żołądka, a wjegoskład wchodzą: • kwas solny, zakwaszający treść pokarmową oraz umożliwiający upłynnienie niektórych składników stałych pokarmu, np. włókien mięsnych; • pepsyna (enzym rozkładający białka); • śluz o działaniu osłaniającym błonę śluzową żołądka przed kwaśną treścią pokarmową; • tzw. czynnik wewnętrzny (czynnik Castle a) umożliwiający wchłanianie witaminy B1:. Specjalne komórki błony śluzowej żołądka (komórki G) wytwarzają gastrynę, hormon odpo­ wiedzialny m.in. za produkcję kwasu solnego, motorykę żołądka i wydzielanie enzymów trzustkowych.

3.1 .

REFLUKSZOtADKOWO-PRZEŁYKOWY

REFUJ KSEM ŻOŁĄDKOW O-PRZEŁYKOW YM określa się okresowe, niekiedy bardzo silne i przede wszystkim powtarzające się zawracanie (cofanie) zawartości żołądka dc przełyku. Spowo­ dowane jest to zmniejszeniem napięcia tzw. dolnego zwieracza przełyku (czyli nięśnia mającego m.in. zapobiegać takim sytuacjom), znajdującego się na styku przełyku oraz żołądka. Choroba ma charakter przewlekły. Ryzyko powstania refluksu wzrasta na skutek częstego przejadania się (szczególnie słodyczami oraz potrawami tłustymi i pikantnymi), nadmiernego spożywania alkoholu oraz w wyniku otyłości zwłaszcza brzusznej - która powoduje wzrost ciśnienia w jamie brzusznej. Przyczyną refluksu może tez być przepuklina przeponowa. Należy pamiętać, że refluks żołądkowo-przełykowy może tez być objawem takich chorób jak cukrzyca czy zaburzenia hormonalne oraz może być powiązany z przyjmowaniem niektórych leków, np. stosowanych w chorobie niedokrwiennej serca czy nadciśnieniu tętniczym, a nawet środków a ntyko nce pcyj nych. Klasycznym objawem jest uczucie uciążliwego (często bolesnego) pieczenia w przełyku, występujące niedługo po posiłku i nasilające się w pozycji lezącej, czyli popularna zg a g a . Towarzyszyć jej mogą wymioty, męczący kaszel, a nawet próchnica zębów spowodowana uszkodzeniem szkliwa nazębnego przez kw'aśnq treść żołądkowy. Szczególną formą refluksu zołądkowo-przełykow'ego jest R EG U R G ITA C JA , czyli przesunięcie (cofanie się) treści żołądkowej az do gardła, co wywoduje tzw. kwaśny posmak oraz uczucie nad­ miernej ilości śliny w ustach. Jest to stan bierny i nie należy go mylić z wymiotami, czyli wyrzutem treści pokarmowej w wyniku skurczów przepony lub mięśni brzucha. U niemowląt często obser­ wuje się regurgitację poza obręb jamy ustnej, czyli tzw. ulewanie się. Czasem u osób zdrowych zdarza się cofanie treści pokarmowej do przełyku, jeśli jednak występuje to rzadko, może nie być powiązane z żadnym schorzeniem i być wynikiem np. przejedzenia lub przyjęcia niewłaściwej pozycji (nacisk na brzuch) po spożyciu posiłku. W leczeniu choroby refluksowej konieczne jest przestrzeganie zaleceń żywieniowych (unikanie potraw smażonych i tłustych, regularne spożywanie niewielkich objętościowo posiłków, redukcja masy ciała). Zaleca się również wyższe ustawienie wezgłowia łóżka oraz ograniczenie spożywania alkoholu i rezygnację z palenia papierosów. W leczeniu farmakologicznym podawane są leki ha­ mujące wydzielanie kw'asu solnego i zobojętniające go oraz osłaniające błonę śluzową. Stosowane są również leki zwiększające napięcie dolnego zwieracza przełyku czy przyspieszające opróżnianie żołądka. Niekiedy konieczna jest interwencja chirurgiczna.

18

REFLU KS ŻOŁĄDKOWO-PRZEŁYKOW

W ziołolecznictwie stosuje się surowce powlekające o działaniu osłaniającym, przeciwzapalnym oraz gojącym. Powyższe założenia spełnia m iesza n ka:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • •

Czubatą łyżkę stołową dobrze wym ieszanych ziół zalać szklanką zimnej wody, powoli doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu przez minutę. Odstawić pod przykryciem na godzinę, przecedzić i pić 2 -3 łyżki ciepłego odwaru kilka razy dziennie.

korzeń prawoślazu 50 g kwiat ślazu 50 g porost islandzki 50 g liść podbiału 50 g

roślinnych podano w podrozdziale 7.5.

Warto przygotować galaretkę z porostu islan d zkie g o .

Sposób przygotowania: 50 g suszonego porostu należy zalać litrem zimnej wody, doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu do wygotowania połowy płynu. Przecedzić - najłatwiej przez sitko lub tetrową pieluchę - i pozostawić do skrzepnięcia. Przyjmować 6 razy dziennie po łyżeczce między posiłkami. Co prawda, autor receptury (profesor Aleksander Ożarowski) polecał galaretkę w stanach zapalnych przełyku, może być jednak z powodzeniem stosowana również w refluksie żołądkowo-przełykowym . Prosty w przygotowaniu jest macerat z nasio n lnu

Sposób przygotowania: 3 czubate łyżki całych nasion zalać wieczorem 1/2 litra zim nej wody i odstawić na noc pod przykryciem. Rano przecedzić i pić w ciągu dnia, 4 razy dziennie po pół szklanki letniego maceratu. W podobny sposób przygotowuje się macerat z ko rzenia p ra w o śla zu

Sposób przygotowania: Czubatą łyżkę stołową ziół zalać wieczorem szklanką zim nej wody i odstawić na noc. Rano przecedzić, mocno odciskając zioła. Macerat pić 3 -4 razy dziennie po pół szklanki, między posiłkami.

W przypadku refluksu zołądkow'o-przełykowego nie pow'inno się spożywać potraw' zbyt gorących lub zimnych (aby dodatkowo nie podrażniać przełyku), dlatego wszystkie opisane powyżej prepa­ raty należy przed spożyciem delikatnie podgrzać, chyba że ich spożywanie w temperaturze pokojo­ wej nie powoduje dyskomfortu. CHOROBY ŻCtADKA

Natomiast osobom pracującym łatwiej będzie przyrządzić naparz k w iató w m alw y cza rn e j

Sposób przygotowania: łyżkę stołową rozkruszonych kwiatów zalać szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 20 minut. Po przecedzeniu wypić w ciągu pracy w 4 porcjach. W aptekach i sklepach zielarskich dostępne są gotowe mieszanki ziołowe w postaci h e rb a te k do z a p a rz a n ia w to re b kach : • P o le ca n a przy z g a d ze (Dary Natury) na bazie ziela cykorii podróżnika o'az nasion dzikiej marchwi - saszetkę herbaty zalać szklanką wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem do zaparzenia na 10-15 minut, pić według potrzeb; • H e rb a tk a A nty-zG ag o (Herbapol Kraków) na bazie kwiatów rumianku i malwy czarnej - saszetkę herbatki zalać wrzącą wodą i pozostawić pod przykryciem na 5-10 minut, produ­ cent zaleca spożywanie naparu 3 razy dziennie; • A cid o flo s T e a (Herbavis) na bazie liścia prawoślazu i korzenia lukrecji - saszetkę ziół zalać szklanką wrzącej wody, pozostawić pod przykryciem na 15 minut, pić 2-3 razy dziennie między posiłkami, UWAGA: mieszanka zawiera lukrecję, dlatego osoby z nadciśnieniem tętni­ czym, marskością wątroby oraz upośledzeniem czynności nerek powinny zachować ostrożność lub zrezygnować z jej stosowania W sprzedaży dostępne są tez gotowe zio ła sypane: • M ie sz a n k a n r 6 2 6 , na reflu ks i n a d k w a śn o ść (Zielarz Polski) na bazie korzenia prawo­ ślazu oraz nasion lnu - 3 czubate łyżki stołowe zalać wieczorem T/ 2 litra zimnej wody i odstawić na noc pod przykryciem; rano powoli doprowadzić do wrzenia, gotować na małym ogniu 3 minuty, odstawić do przestygnięcia i przecedzić, odciskając zioła, pić porcjami w ciągu dnia: 1-3 łyżki, 4-6 razy dziennie; • P o le ca n a przy z g a d ze (Dary Natury) na bazie ziela cykorii podróżnika o'az nasion dzikiej marchwi - czubatą łyżeczkę herbatki zalać szklanką wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem do zaparzenia na 10-15 minut, pić po przecedzeniu 2-3 razy dziennie po szklance Ojcowie bonifratrzy polecają w przypadku zgagi m ieszankę:

Składniki:

Sposób przygotowania:

kwiat nagietka 40 g liść szałwii 30 g ziele skrzypu 20 g ziele piołunu 20 g liść melisy 20 g kłącze tataraku 20 g korzeń kozłka lekarskiego 20 g

20

łyżkę stołową dokładnie wymieszanych ziół zalać szklanką zimnej wody, powoli doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu przez 3 m inuty Odstawić pod przykryciem na 10 m inut i przecedzić. Pić 3 -4 razy dziennie po pół szklanki odwaru przed posiłkami.

REFLUKS ŻOLĄDKOWOPR2RYKOWY

Warto tez sięgnąć po pastylki bezcukrowe do ssania Ślu zvit (Planta-lek) zawierające wyciągi z korzenia prawoślazu, liścia i kwiatu ślazu, porostu islandzkiego oraz ncsion lnu. Producent zaleca ssanie co 2 godziny 1 pastylki, jednak nie więcej niz 5 pastylek dziennie. Preparat działa osłaniająco i ochronnie na błonę śluzową układu pokarmowego

3.2.

GRYPA ŻOŁĄDKOWA

Określenia , grypa żołądkowa' i , grypa jelitowa' są powszechnie stosowane w odniesieniu do wiru­ sowego zakażenia układu pokarmowego, które w rzeczywistości nie ma nic wspólnego z wirusem wywołującym grypę. Nazwa zakorzeniła się w mowie potocznej ze wzglęcu na podobieństwo przebiegu oraz okresu występowania objawów'. GRYPA ŻOŁĄDKOW A, za którą odpowiedzialne są rotaw'irusy, norowńrusy, enterowirusy i adenowirusy, dotyka osoby w każdym wieku. U dzieci i niemowląt może być groźne dla zdrowia i życia, doprowadza bowiem do szybkiego odwodnienia. Rozprzestrzenia się drogą kropelkową i za pośrednictwem brudnych rąk. Dlatego w przypadku kontaktu z osobą chorą należy szczególnie zadbać o higienę rąk - dotyczy to zwłaszcza dzieci podczas wizyt w toalecie. Objawy pojawiają się nagle, a po upływie kilku dni (na ogół poniżej tygodnia) ustępują samoistnie Infekcje wirusowe przewodu pokarmowego charakteryzują się intensywną biegunką, nudnościami i wymiotami oraz gorączką i osłabieniem. Chorzy skarżą się na długotrwałe bóle całego brzucha oraz ogólne uczucie , rozbicia'. Stosuje się na ogół leczenie objawowe. W uzasadnionych przypadkach pojewia się konieczność leczenia szpitalnego (szczególnie u niemowląt i małych dzieci). Pomocne mogą okazać się probiotyki (podawane doustnie preparaty zawierające wyselekcjonowane kultury bakteryjne, najczęściej bakterie kwasu mlekowego, których zadaniem jest wywieranie korzystnego dla zdrowia działania w układzie pokarmowym). Przede wszystkim należy pamiętać o uzupełnianiu płynów w organizmie, co ma istotne znaczenie zarówno w przypadku biegunki, jak i wymiotów. Zaleca się wypijanie około szklanki płynu (powoli, małymi łyczkami) po każdym wypróżnieniu lub wymiotach. Podstawowym surowcem zielarskim w przypadku powyższych dolegliwości, dostępnym niemal w każdym domu, jest c z a rn a h e rb a ta

Sposób przygotowania: 2 -3 czubate łyżki stołowe herbaty zalać litrem wrzącej wody, przelać do termosu na 15 -2 0 minut, przecedzić i pić porcjami (po pół szklanki) w ciągu dnia. Warto zwrócić uwagę na to, by herbata była dobrej jakości, bez arom atów i sztucznych barwników. CHOROBY ŻCtĄDKA

21

Jeśli istnieje taka możliwość, korzystniej będzie przygotować samodzielnie meszankę ziołową, która dawniej w aptekach i sklepach zielarskich była dostępna pod nazwą T a n nosa n (Herbapol Lublin). Mogą ją pić zarówno dzieci, jak i dorośli.

Składniki:

Sposób przygotowania:

• kłącze pięciornika kurzego ziela 30 g 3 czubate łyżki stołowe dokładnie wymieszanych ziół Z3lać szklanką zimnej • liść borówki czernicy wody, powoli doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu przez (czarnej jagody) 30 g 10 -1 5 m inut. Odstawić w term osie na 20 m inut, przecedzić i pić kilka • liść mięty pieprzowej 20 g razy dziennie przed jedzeniem po pół szklanki. Małym dzieciom podawać • kwiat rum ianku 10 g regularnie w ciągu dnia po 3 -4 łyżki ciepłego odwaru. • liść szałwii 10 g Ze względu na specyficzny smak płyn można dosładzać miodem.

UWAGA! W oryginalnej recepturze w składzie znajdował się kwiat rumianu rzymskiego (10 g). Ponieważjednak surowiec ten u osób nadwrażliwych może powodować reakcje alergiczne, został zastąpiony kwiatem rumianku.

Przy nasilonych biegunkach ilość płynu w organizmie należy dodatkowo uzupełniać, pijąc ciepłą, ale nie gorącą wodę. Częste wymioty wywołują podrażnienie przełyku. Aby zapobiec uczuciu dyskomfortu w przełyku (pieczenie, a nawet ból) oraz zmniejszyć ryzyko powstania stanu zapalnego, warto sięgnąć po działający powlekająco oraz przeciwzapalnie naparz k w iatu m a lw y czarnej

Sposób przygotowania: łyżkę stołową ręcznie rozdrobnionych kwiatów (do nabycia w postaci suszu w sklepach zielarskich) zalać szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 20 m inut. Po przecedzeniu wypić porcjami w ciągu dnia, jednorazowo przyjmując 1 -2 łyżki letniego naparu. W przypadku wystąpienia gorączki można przygotować m ieszan kę zio ło w ą o działaniu ściągają­ cym, przeciwzapalnym oraz przeciwgorączkowym:

Skła dn ik i.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sposób przygotowania. # • • • • • •

liść jeżyny 50 g ziele macierzanki 50 g kwiat rumianku 50 g kwiat lipy 50 g kwiat bzu czarnego 50 g kwiat wiązówki błotnej 50 g

22

GRYPA ŻOŁĄDKOWĄ

2 czubate łyżki dobrze wymieszanych ziół z a la ć 1/2 litra wrzącej wody, doprowadzić do wrzenia, gotować na małym ogniu 30 sekund i pozostawić pod przykryciem (najlepiej przelać do term osu) na 20 minut. Pić po szklance ciepłego, ale nie gorącego odwaru 3 -5 razy dziennie w zależności od potrzeb. Do naparu warto dodać łyżkę syropu malinowego lub miodu lipowego.

3.3.

BEZSOCZN OŚĆ (NIEDOBÓR SOKU ŻOŁĄDKOWEGO)

BEZSO CZN O ŚĆ jest wynikiem braku wydzielania soku żołądkowego przez zanikłą lub uszko­ dzoną błonę śluzową żołądka. Do przyczyn bezsoczności zalicza się m.in. zapalenie błony śluzowej żołądka czy rok żołądka. Następstwami są zaburzenia trawienia, bóle brzucha, biegunki i brak łaknienia. Wymienione objawy często towarzyszą chorobom, w których występuje gorączka, ponieważ może wówczas nastąpić częściowa bezsoczność. Ziołolecznictwo oferuje do leczenia bezsoczności wiele mieszanek pobudzających wydzielanie soku żołądkowego oraz poprawiających apetyt. Przykładowe m iesza n ki ziołow e 1)

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • • • •

łyżkę stołową starannie wymieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody i gotować na małym ogniu przez 3 minuty. Odstawi: pod przykryciem na 5 m inut, przecedzić i pić bardzo ciepły odwar 3 azy dziennie przed posiłkami. Ojciec Grzegorz Sroka będący autorem tej receptury zalecał picie gorącego płynu.

ziele cykorii podróżnika 50 g ziele dziurawca 50 g ziele krwawnika 50 g ziele centurii (tysiącznika) 50 g liść bobrka trójlistkowego 50 g liść mięty pieprzowej 50 g owoc jałowca 50 g owoc głogu 50 g

2)

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • •

łyżkę stołową dokładnie wym ieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody i gotować na małym ogniu przez 2 minuty. Odstawi: pod przykryciem na 10 m inut, przecedzić i pić po pół szklanki odwaru 3 razy dziennie.

ziele bukwicy lekarskiej 30 g ziele skrzypu 30 g liść szałwii 30 g ziele piołunu 20 g

3)

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • • •

łyżkę stołową dokładnie wym ieszanych ziół zalać szklanką letniej wody i odstawić pod przykryciem na 3 godziny. Powoli doprowadzić do wrzenia i przelać do termosu na 5 m inut. Po przecedzeniu pić po posiłkach pół szklanki letniego płynu, 3 razy dziennie

owoc kminku 50 g owoc kolendry 50 g ziele dziurawca 50 g ziele centurii (tysiącznika) 50 g korzeń cykorii podróżnika 30 g kłącze tataraku 20 g korzeń arcydzięgla 20 g

CHOROBY ŻCtĄDKA

23

4)

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • • •

Zioła zmieszać w podanej proporcji i zm ielić na proszek w młynku do kawy. Dodawać 3 razy dziennie, po pół łyżeczki, do głównych posiłków.

liść bobrka trójlistkowego 2 łyżki liść mięty pieprzowej 2 łyżki ziele krwawnika 2 łyżki owoc kminku 2 łyżki ziele piołunu 2 łyżki ziele centurii (tysiącznika) 2 łyżki korzeń omanu 2 łyżki

Dla dzieci przeznaczona jest m ie sza n k a zio ło w a

Składniki:

Sposób przygotowania:

# # • •

łyżkę stołową starannie wymieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 20 m inut. Podawać mniejszym dzieciom 1 łyżkę, starszym odpowiednio 2 -3 łyżki na 15-20 m in jt przed posiłkiem. Ze względu na nieprzyjemny (gorzki) smak płyn można dosłodzić miodem rzepakowym lub mniszkowym.

liść bobrka trójlistkowego 2 łyżki liść m ięty pieprzowej 1 łyżka kłącze tataraku 1 łyżka ziele bylicy pospolitej 1 łyżka

Osoby cierpiące na bóle brzucha mogą stosować m iesza n k ę ziołow q

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • •

2 łyżki stołowe dokładnie wymieszanych ziół zalać 1 V 2 szklanki wrzącej wody i zostawić pod przykryciem w term osie na 20 m inut. Pić małymi łykami 2 -3 razy dziennie po szklance bardzo ciepłego naparu.

ziele piołunu 25 g kwiat rum ianku 25 g korzeń arcydzięgla 25 g ziele pięciornika gęsiego 25 g kłącze tataraku 25 g

W przypadku biegunek (zarówno u dzieci, jak i dorosłych) warto sięgnąć po następującą m ieszankę

Składniki:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sposób przygotowania. >

• owoc borówki czernicy (czarnej jagody) 100 g • owoc kminku 50 g • owoc kopru 50 g • ziele cząbru 25 g

Czubatą łyżkę stołową starannie wymieszanych ziół zalać szklanką letniej wody, doprowadzić do wrzenia i przelać do termosu na 25 minut. Pić 4 -5 razy dziennie małymi łykam i po pół szklanki ciepłego naparu. Dzieciom podawać po 1 -2 łyżki płynu co 3 godziny.

Na rynku dostępne są gotowe preparaty w płynie zwiększające wydzielanie soku żołądkowego: • tonik O ry g in a ln e Zio ła Szw ed zkie (Richard Bittner) będący mieszaniną surowców goryczko­ wych i aromatyczno-gorzkich (w tym korzenia goryczki, ziela centurii i ziela piołunu) - stosować 1 łyżeczkę (5 ml) 3 razy dziennie, przed posiłkiem lub po posiłku;

24

BEZSOCZNOŚĆ (NIEDOBÓR SOKU ŻOŁĄDKOWEGO)

• nalewka A rte ch o lin (Phytopharm Klęka) zawierająca wyciągi z ziela bylicy bożego drzewka, owocu ostropestu plamistego, liścia mięty pieprzowej, ziela drapacza lekarskiego, korzenia mnisz­ ka lekarskiego oraz ziela krwawnika - według opisu producenta: jeżeli lekcrz nie zaleci inaczej, przyjmować do 3 razy dziennie przed posiłkiem lub w czasie posiłku po 5 ml preparatu w niewiel­ kiej ilości płynu; lek przeznaczony jest do doraźnego stosowania; • G a stro b o n iso l (Bonimed) - płyn na bazie ziołowych ekstraktów alkoholowych, m in. z bylicy pospolitej, krwawnika oraz mniszka, dawkowanie: płaską łyżeczkę preparctu wlać do kieliszka wody i pić do 3 razy dziennie w zależności od stopnia nasilenia objawów niestrawności. Należy nadmienić, ze na zmniejszenie wydzielania soku żołądkowego mają tez wpływ negatywne bodźce nerwowe, takie jak smutek czy lęk W takim przypadku zielarz Witcld Poprzęcki zalecał m ieszankę:

Składniki: • ziele dziurawca 50 g • ziele macierzanki 50 g • liść melisy 25 g

3.4.

Sposób przygotowania: łyżkę stołową starannie wymieszanych ziół zalać w term osie szklanką wrzącej wody i odstawić na 15 m inut. Po przecedzeniu pić ciepły napar 3 razy dziennie między posiłkami.

NADKWASOTA

NADKW ASOTA oznacza zwiększoną obecność kwasu solnego w soku żołądkowym przy jedno­ czesnym ograniczeniu produkcji substancji zobojętniających. U zdrowych osób nie musi to auto­ matycznie stanowić problemu, ponieważ błona śluzowa żołądka wydziela specjalny śluz chroniący przed działaniem kwasu solnego. Problem pojawia się w momencie uszkodzenia lub zaniku błony, co występuje np. w chorobie wrzodowej. Nadkwasota charakteryzuje się przewlekłym uczuciem pieczenia za mostkiem (zgaga), bólem brzucha, nudnościami, wymiotami oraz wielokrotnym odbijaniem. Do czynników wywołujących nadkwasotę zalicza się palenie papierosów oraz picie alkoholu, długo­ trwały stres oraz przyjmowanie określonych leków (np. kwasu acetylosalicylowego). Duże znaczenie mają tez niewłaściwe nawyki żywieniowe, np. nieregularne spożywanie posiłków, jedzenie zbyt dużej ilości słodyczy czy przejadanie się. Warto zaznaczyć, ze niekorzystnego działania kwasu acetylosalicylowego (substancja pozyskiwana syntetycznie) nie wykazują substancje pochodzenia naturalnego (salicyna) zawarte m.in. w korze wierzby czy kwiatach wiązówki błotnej. W procesie leczenia stosuje się przede wszystkim środki zobojętniające oraz adsorbujące wytwa­ rzany w nadmiarze kwas solny. Ziołolecznictwo ma duże znaczenie w pomocniczym leczeniu nad-

CHOROBY ŻCŁĄDKA

25

kwasoty, przy zastosowaniu preparatów otrzymanych z surowców bogatych w śluzy, które łagodzą objawy, takich jak: # odwar z nasio n g o rczycy b iałej- łyżkę stołową rozdrobnionych w młynku do kawy nasion zalać wieczorem szklanką letniej wody i pozostawić na noc do spęcznienie, rano podgrzać, uważając, by nie doprowadzić do wrzenia, przecedzić, tak otrzymany prepara: pić ciepły po pół szklanki rano i wieczorem przed posiłkami; # odwar z nasio n lnu - 2 czubate łyżki stołowe nasion (niemielonych) zalać szklanką letniej wody, powoli doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu przez 10-12 minut, odstawić do przestygnięcia, przecedzić i wypić letni odwar w 3 porcjach między posiłkami, # macerat z ko rzenia p ra w o śla zu - czubatą łyżkę stołową ziół zalać wieczorem szklanką zimnej wody i odstawić pod przykryciem na noc; rano przecedzić, podgrzać delikatnie i pić ciepły macerat 3-4 razy dziennie po pół szklanki na porcję. Profesor Aleksander Ożarowski zalecał w przypadku nadkwasoty następującą m ieszankę:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • •

Po dokładnym wym ieszaniu płaską łyżkę stołową ziół zmielić na proszek (np. w młynku do kaw y) i całą uzyskaną porcję wsypać do szklanki gorącego mleka. Zamieszać i w ypić małymi łykam i, nie przecedzając. Pić w miarę potrzeb kilka razy dziennie.

kwiat rumianku 50 g liść szałwii 50 g kwiat jasnoty białej 25 g ziele krwawnika 25 g nasiono lnu 25 g

Osoby z objawami nadkwasoty, dodatkowo borykające się z długotrwałym stresem, powinny sięg­ nąć po m iesza n k ę o działaniu łagodzącym, przeciwzapalnym oraz uspokajającym i wyciszcjącym emocje:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • • • •

Czubatą łyżkę stołową starannie wym ieszanych ziół zalać »/2 litra letniej wody, powoli doprowadzić do wrzenia i gotować 3 minuty na małym ogniu. Odstawić pod przykryciem (najlepiej w term osie) na półgodziny, przecedzić i pić w ciągu dnia w 3 porcjach: rano i w południe na 30 m inut przed posiłkiem, a wieczorem przed snem

kwiat lawendy 50 g liść melisy 50 g kwiat lipy 50 g ziele krwawnika 50 g liść m ięty pieprzowej 30 g korzeń prawoślazu 30 g korzeń kozłka lekarskiego 10 g kłącze tataraku 10 g

26

NADKWASOTA

Zielarz Witold Poprzęcki zalecał stosowanie w nadkwasocie m iesza n ki o działaniu przeciwzapal­ nym i gojącym:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • •

2 łyżki stołowe dokładnie wym ieszanych ziół zalać 7 2 litra letniej wody, powoli doprowadzić do wrzenia i gotować 5 m inut na małym ogniu. Przelać do termosu na pół godziny, przecedzić i pić 4 razy dziennie po pół szklanki ciepłego odwaru. Ostatnią porcję warto wypić wieczorem przed snem.

kwiat lipy 25 g korzeń lukrecji 25 g nasiono lnu 25 g liść mięty pieprzowej 25 g kłącze tataraku 25 g korzeń arcydzięgla 25 g

UWAGA! Ze względu na zawartość korzenia lukrecji powyższa mieszanka nie powinna byćstosowana przez osoby z nadciśnieniem tętniczym, marskością wątroby oraz upośledzeniem czynno­ ści nerek.

Doktor Jadwiga Górnicka w nadkwasocie poleca zastosować preparat ziołowy otrzymany w nastę­ pujący sposób: do termosu wrzucić po saszetce mieszanek ziołowych N e rw o san fix (Herbapol Lublin) i G a s tro s a n fix (Herbapol Lublin) oraz łyżeczkę suszonego kwiatu akacji. Całość zalać 1/2 litra wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem na kwadrans. Po przecedzeniu uzyskany napar wypić porcjami w ciągu dnia

3.5.

PRZEWLEKŁY I OSTRY NIEŻYT ŻOŁĄDKA

Terminem , nieżyt żołądka' określa się ZAPALENIE Ż O Ł Ą D K A , a właściwie stan zapalny błony śluzowej tego narządu. Do powstania stanu zcpalnego przyczyniają się: • nadmierne spożywanie alkoholu; • długotrwałe przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, takich jak kwas acetylosali­ cylowy czy ibuprofen; • infekcje bakterią Helicobacterpylori (ok. 90% wszystkich przypadków zapalenia żołądka); • czynniki autoimmunologiczne (np. zanikowe zapalenie żołądka może być wynikiem m.in. wytwo­ rzenia przeciwciał skierowanych przeciwko komórkom błony śluzowej żołądka), • powikłania po zabiegach w obrębie żołądka. Wyróżnia się zapalenie żołądka przewlekłe oraz ostre. O NIEŻYCIE PRZEWLEKŁYM mówi się, gdy stan zapalny utrzymuje się przez dłuższy czas (tygodnie, miesiące). Jego przyczyną może CHOROBY ŻCtĄDKA

27

być również refluks żółciowy, czyli cofanie się do żołądka żółci, co zostało szczegółowo omówione w podrozdziale 3.6 Objawami przewlekłego nieżytu żołądka są wymioty i nudności, wzdęcia, uczucie przepełnienia po posiłku, brak apetytu. Często pojawia się ból, jednak ze względu na różne umiejscowienie i nasilenie nie jest to objaw charakterystyczny. Przewlekły nieżyt żołądka może prowadzić do niedokrwistości, której objawami są: szybkie męczenie się, ospałość oraz charakterystyczna blada cera. Szczególnie groźne dla zdrowia jest wystąpienie krwawień w obrębie błony śluzowej żołądka (krwo­ toczne zapalenie żołądka), co w krótkim czasie może spowodować niedokrwistość. Lekarz stawia diagnozę na podstawie wywiadu z pacjentem oraz wyników badań, w tym morfologii krwi i testu na obecność Helicobacter pylon. Leczenie zapalenia żołądka zależy od przyczyny schorzenia. Duże znaczenie w leczeniu objawo­ wym przewlekłego zapalenia żołądka mają zioła. Stosuje się surowce działające osłaniająco, przeciwzapalnie i rozkurczająco (cołagodzi dolegliwości bólowe). Te założenia spełniają m ieszanki: 1)

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • •

łyżkę stołową starannie wymieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 10 m inut. Pić ciepły napar 3 -4 razy dziennie przed posiłkami.

liść m ięty pieprzowej 30 g korzeń lukrecji 30 g nasiono lnu 30 g owoc kopru włoskiego 30 g

2)

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • •

2 czubate łyżki stołowe dokładnie wymieszanych ziół Z3lać 3 szklankami wrzącej wody i gotować na małym ogniu przez 3 minuty, po czym przelać do termosu na 5 m inut. Przecedzić i wypić w ciągu dnia w 3 porcjach {około szklanki) między posiłkami.

nasiono lnu 50 g korzeń lubczyku 25 g korzeń prawoślazu 25 g korzeń lukrecji 25 g liść mięty pieprzowej 25 g

UWAGA! Ze względu na zawartość korzenia lukrecji podwyższę mieszanki nie powinny być stosowane przez osoby z nadciśnieniem tętniczym, marskością wątroby oraz upośledzeniem czyn­ ności nerek.

28

PRZEWLEKŁY I OSTRY NIEŻYT ŻOŁĄDKA

Działanie przedwzapalne i rozkurczające wykazuje m ie sza n k a zio ło w a

Składniki:

Sposób przygotowania:

• kwiat rumianku 50 g • kwiat lipy 50 g • liść melisy 50 g

łyżkę stołową starannie wym ieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody, doprowadzić do wrzenia i odstawić pod przykryciem (najlepiej w term osie) na 20 minut. Pić ciepły napar 2 -3 razy dziennie między posiłkami.

Ojcowie bonifratrzy polecają m iesza n k ę o działaniu osłaniającym oraz regulującym wydzie­ lanie soków trawiennych:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • • • • • •

łyżkę stołową dokładnie wym ieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 3 godziny. Pić ciepły napar 3 razy dziennie po pół szklanki, na 2 0 -3 0 m inut przed posiłkiem.

liść podbiału 50 g kwiat nagietka 50 g liść szałwii 50 g ziele dziurawca 50 g liść melisy 50 g ziele krwawnika 50 g korzeń prawoślazu 30 g kora kasztanowca 20 g korzeń arcydzięgla 10 g korzeń kozłka lekarskiego 10 g

Natomiast d la dzieci zaleca się m ieszankę:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• ziele majeranku 10 g • owoc kminku 10 g • kwiat rumianku 10 g

łyżkę stołową dokładnie wym ieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 20 minut. Podawać Dorcjami (1 -2 łyżki) w ciągu dnia.

Pro b lem y tra w ie n n e (bóle brzucha, wzdęcia, uczucie przepełnienia po posiłku) powodują duży dyskomfort u osób borykających się z przewlekłym zapaleniem żołądka. W zależności od stopnia nasilenia objawów mogą nawet uniemożliwić swobodne funkcjonowanie. W takim przypadku warto sięgnąć po następujące m iesza n ki ziołow e 1)

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • •

łyżkę stołową dobrze wymieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody i gotować na małym ogniu pod przykryciem przez 2 minuty. Odstawić w term osie na 10 m inut i przecedzić. Pić 2 razy dziennie po pół szklanki po posiłku.

ziele pięciornika gęsiego 30 g ziele nostrzyka 30 g kłącze tataraku 30 g liść mięty pieprzowej 30 g

CHOROBY ŻCtĄDKA

29

UWAGA! Profesor Aleksander Ożarowski podkreślał, że ziele pięciornika gęsiego u osób nadwraż­ liwych może w większych dawkach wywołać wymioty. Dlatego osoby mcjące problemy z uczuciem mdłości powinny zrezygnowaćz powyższej mieszanki lub zmniejszyć zawartość tego surowca o połowę. Ponadto w mieszance zawarte je st ziele nostrzyka, które obecnie coraz rzadziej stosuje się doustnie. Preparaty z ziela nostrzyka po przedawkowaniu mogą powodować krwawienia oraz uszkodzenie nerek i wątroby.

2)

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • • • • • •

Płaską łyżkę stołową dobrze wymieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody i delikatnie podgrzewać przez 5 m inut, nie doprowadzając jednak do wrzenia. Po przecedzeniu pić 2 -3 razy dziennie na pół godziny przed posiłkiem. Płyn powinien być ciepły, ale nie gorący; należy go pić małymi łykami.

korzeń kozłka lekarskiego 30 g korzeń lubczyku 30 g liść melisy 30 g liść mięty pieprzowej 30 g kłącze tataraku 30 g ziele rdestu ptasiego 30 g kwiat rum ianku 30 g ziele nostrzyka 20 g ziele ruty 20 g korzeń arcydzięgla 20 g

UWAGA! Ze względu na zawartość ziela ruty mieszanka je st przeciwwskazana w ciąży, obfitych krwawieniach miesięcznych, chorobie wrzodowej żołądka i przy niskim ciśnieniu krwi. Natomiast ze względu na ziele nostrzyka nie należy przekraczać wskazanego dawkowania, gdyż przedawkowanie może powodo­ wać krwawienia oraz uszkodzenie nerek i wątroby.

Działanie powlekające, a co za tym idzie - zmniejszające odczyn zapalny, wykazują preparaty na bazie nasio n lnu • odwar - 2 czubate łyżki stołowe nasion lnu (niemielonych) zalać szklanką letniej wody, powoli do­ prowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu przez 10-12 minut; odstawić do przestygnięcia, przecedzić i wypić letnie w 3 porcjach między posiłkami; • olej (OIVita) - najlepiej wypijać bezpośrednio po przebudzeniu w ilości łyżki stołowej, chyba że koliduje to z przyjmowaniem leków.

30

PRZEWLEKŁY I OSTRY NIEŻYT ŻOŁĄDKA

Profesor Jan Muszyński (który używał określenia ,katar żołądka") zalecał w przypadku przewlekłego nieżytu żołądka m ieszan kę

Składniki:

Sposób przygotowania:

• nasiona kozieradki mielone 100 g • morszczyn 50 g

Morszczyn zm ielić na proszek, składniki dokładnie wymieszać. Przyjmować po łyżeczce proszku rozpuszczonego w lemoniadzie cytrynowej rano i wieczorem . Osoby, które zdecydują się na zażywanie mieszanki, mogą przygotować lemoniadę w proporcji: szklanka wody, 2 łyżki soku z cytryny, 2 płaskie łyżki stołowe cukru.

UWAGA! Ze względu na obecność w mieszance morszczynu nie powinnyje j stosować kobiety w cięży, kobiety karmiące oraz osoby ze schorzeniami tarczycy. Osoby cierpiące na częste skurcze przewodu pokarmowego mogą skorzystać z kqpieli ziołow ej

Składniki:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sposób przygotowania. _ • • • •

ziele macierzanki 50 g pączki sosny 50 g kłącze tataraku 50 g kora wierzby 50 g

Zioła dokładnie wymieszać i podzielić na trzy mniej więcej równe części. Porcję ziół zalać rano 3 litram i zim nej wody i odstawić pod przykryciem . Wieczorem powoli ogrzać do wrzenia, a następnie delikatnie podgrzewać przez 5 m inut, nie doprowadzając jednak do ponownego zagotowania. Odstawić na pół godziny pod przykryciem i przecedzić, mocno odciskając zioła. Uzyskany płyn wlać do wanny i uzupełnić iloś: wody tak, by sięgała kąpiącemu się do linii serca. Woda powinna być ciepła, ale nie gorąca (3 7 -3 8 ° C ), a czas kąpieli nie powinien przekraczać 20 m inut. W trakcie kąpieli należy obmywać ciało wodą, nie używając jednak mydła. Po wyjściu z wanny nie wycierać się, tylko osuszyć ciało, delikatnie oklepując ręcznikiem , lub od razu założyć szlafrok i udać się do łóżka. Kąpiel stosować co 2 -3 dni.

W przypadku wystąpienia infekcji wywołanej przez bakterie Helicobacter pylon konieczne jest zastosowanie kuracji antybiotykowej. Nie należy jej przerywać ani modyfikować (nawet gdy chory odczuje już poprawę), może to bowiem sprzyjać rozwojowi szczepów' bakteryjnych opornych na klasycznie stosowane antybiotyki. Surowce ziołowe znajdują zastosowanie jako preparaty wspomagające terapię antybiotykami, mogą tez być stosowane po zakończeniu terapii farmakologicznej jako środek podtrzymujący leczenie. Przykładem takiego preparatu jest płyn Citrosept(Cintam ani Poland) zawierający ekstrakt z pestek, miązszu i białych części grejpfruta; producent zaleca standardowe dawkowanie: 3 razy dziennie po 15 kropli rozpuszczonych w 200-250 ml płynu (najlepiej w herbatce z melisy). Przed zastosowa­ niem preparatu należy zapoznać się z przeciwwskazaniami podanymi na ulotce przez producenta. CHOROBY ŻCtADKA

31

Pozostałe preparaty ziołowe stosowane w infekcjach Helicobacter pylori zostały omówione w pod­ rozdziale 3.7. O STRE ZAPALENIE BŁONY ŚLUZOW EJ ŻOŁĄDKA charakteryzuje się nagłym wystąpieniem objawów - pojawiają się ból i ucisk w górnej części brzucha, nudności, biegunka, wymioty, niekiedy także gorączka. Przyczynami mogą być m.in.: nadużycie alkoholu, spożycie nadmiernej ilości leków czy zatrucie pokarmowe. Objawy ostrego nieżytu żołądka najczęściej ustępują w ciągu kilku dni. W pierwszym dniu zaleca się przyjmowanie jedynie płynów, a w następnych kolejno kleików ryżowych, jednodnio­ wego pieczywa oraz stopniowy powrót do normalnej diety. Przyjmując ptyny, warto sięgnąć po su ro w ce zie la rsk ie o działaniu przeciwzapalnym: • k w ia t ru m ian ku - czubatą łyżeczkę zalać szklanką wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem na 20 minut, po przecedzeniu pić po pół szklanki ciepłego naparu 3-5 razy dziennie, należy kupować kwiaty rumianku w aptekach i sklepach zielarskich, gdyż dostępne w sklepach spożyw­ czych lub marketach są słabej jakości, często pozbawione cennego olejku eterycznego; • liść babki la n ce to w a te j - łyżkę stołową liści zalać 11/ 2 szklanki letniej wody i powoli ogrzewać do wrzenia, gotować na małym ogniu przez 5 minut; odstawić na kwadrans pod przykryciem i przecedzić; pić 3-4 razy dziennie po pół szklanki letniego odwaru; • k w ia t n a g ie tk a - łyżkę stołową kwiatów zalać w termosie szklanką wrzącej wody i odsta­ wić na 30 minut, przecedzić i pić 3-4 razy dziennie po pół szklanki; profesor Aleksander Ożarowski zalecał dodawanie do naparu szczypty liści szałwii oraz ziela dziurawca. Zmniejszenie dolegliwości bólowych powoduje przyjmowanie oleju rokitnikow ego (Ekamedica). Należy przyjmować 3 razy dziennie po pół łyżeczki oleju rozcieńczonego w łyżce nierafinowanego oleju lnianego tłoczonego na zimno (OI'Vita). Ojcowie bonifratrzy zalecają w takim przypadku następującą m ieszan kę ziołow ą

Składniki:

Sposób przygotowania:

• kwiat nagietka 50 g • liść melisy 50 g • liść babki lancetowatej 50 g • ziele dziurawca 50 g • ziele pięciornika gęsiego 50 g • liść szałwii 50 g • korzeń prawoślazu 50 g • ziele glistnika jaskółczego ziela 25 g • korzeń kozłka lekarskiego 20 g • korzeń arcydzięgla 20 g

Czubatą łyżeczkę ziół zalać szklanką wrzącej wody i go:ować na małym ogniu przez 3 minuty. Odstawić na 5 minut pod przykryciem, przecedzić i pić porcjami (1 -2 łyżki) w ciągu dnia.

32

PRZEWLEKŁY I OSTRY NIEŻYT Ż O ŁĄ D K A

UW AGA! W oryginalnej recepturze ziele glistnika zalecono w ilości 50 g. Z uwagijednak na ostatnie badania, wskazujące na liczne (ewentualne) skutki uboczne, na potrzeby niniejszej publi­ kacji zawartość glistnika została zmniejszona o połowę jako bezpieczniejsza w stosowa­ niu, według wiedzy autorów. Przeciwwskazania do stosowania glistnika jaskółczego ziela podano w podrozdziale 5.7.

Profesor Jerzy Lutomski zalecał przyjmowanie T in ctu ra M e n th a e p ip e rita e (Krople miętowe, Herbapol Kraków) w dawce 25 kropli, 3 razy dziennie. W stanach zapalnych błony śluzowej żołądka (zarówno ostrych, jak i przewlekłych) należy zrezyg­ nować z ostrych przypraw.

3.6.

ŻÓŁCIOWY NIEŻYT ŻOtADKA

Ż Ó ŁC IO W Y N IEŻYT ŻO ŁĄDKA nazywany jest czasem refluksem jelitowo-zołądkowym lub refluksem dwunastniczo-żołądkowym. Jest to, najprościej mówiąc, stan zapalny błony śluzowej żołądka spowodowany cofaniem się (tzw. zarzucaniem) żółci do żołądka. Jeśli proces trawienia przebiega prawidłowo, a czynności przewodu pokarmowego nie są zabu­ rzone, zasadowa zawartość dwunastnicy (zawierająca m in. sole kwasów żółciowych) przemieszcza się w stronę jelita cienkiego. U osób borykających się z żółciowym nieżytem żołądka zawartość dwunastnicy cofa się do żołądka i miesza z obecnym tam kwasem solnym, co podrażnia - a niekiedy nawet uszkadza - błonę śluzową żołądka. Najczęściej obserwuje się taki stan u osób po przebytej operacji usunięcia pęcherzyka żółciowego, ale przyczynami mogą też być cukrzyca czy częściowa resekcja żołądka. Należy jednak pamiętać, ze obecność żółci w żołądku, potwierdzona np. podczas badania gastro­ skopowego, jest zjawiskiem naturalnym i dopiero jednoczesne występowanie stonu zapalnego błony śluzowej żołądka uzasadnia rozpoznanie schorzenia Podstawowym objawem jest ból nadbrzusza o różnym nasileniu, któremu bardzo często towarzyszą wymioty z żółcią. Ponadto występują bolesne pieczenie wzdłuż mostka (zgaga) oraz uczucie gorz­ kiego pieczenia w jamie ustnej. Leczenie polega na stosowaniu tzw. inhibitorów pompy protonowej (łagodzą tzw. refluks kwaśny) oraz leków rozrzedzających lub wiążących żółć. Konieczna jest zmiana nawyków żywieniowych - posiłki powinny być lekkostrawne, bogate w białko oraz spożywane w regularnych odstępach czasu, ale niezbyt obfite. C H O R O B Y Ż C tA D K A

33

Ziołolecznictwo wykorzystuje surowce o działaniu powlekającym, przeciwzapalnym oraz łagodzącym dolegliwości bólowe. Założenia te spełnia poniższa m iesza n ka:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • •

łyżkę stołową starannie wymieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody i gotować na małym ogniu przez 2 minuty. Pić 4-5 razy dziennie po pół szklanki ciepłego (ale nigdy gorącego) odwaru między posiłkami. Płyn należy pić małymi łykami, nie łapczywie.

porost islandzki 50 g kwiat rumianku 25 g liść melisy 25 g

W sprzedaży dostępna jest gotowa M ie sz a n k a nr 6 5 8 , p rzy nieżycie żółciow ym żo łą d ka (Zielarz Polski) w postaci ziół sypanych na bazie nasion lnu oraz porostu islandzkiego. 2 łyżki stołowe mieszanki należy zalać wieczorem 2 szklankami zimnej wody, zostcwić na noc pod przykryciem. Rano powoli ogrzać do wrzenia, gotować na małym ogniu przez 5 minut, odstawić na kwadrans pod przykryciem i przecedzić. Wypić letni płyn porcjami w ciągu dnia, jednorazowo przyjmując 2-3 łyżki odwaru. Codziennie należy przygotowywać świeżą porcję Profesor Aleksander Ożarowski zalecał w przypadku żółciowego nieżytu żołądka stosowanie maceratu z nasio n g o rczycy białej

Sposób przygotowania: Czubatą łyżkę stołową nasion zalać wieczorem 1/2litra zimnej wody i odstawić na noc. Rano przecedzić i pić letnie 4 razy dziennie po pół szklanki między posiłkami.

3.7.

CHOROBA WRZODOWA

CH O RO BA W RZO DOW A ŻOŁĄDKA l/LU B DW UNASTNICY nazywana jest potocznie ^wrzodami' lub wrzodami żołądka i dwunastnicy. Charakterystyczne w jej przebiegu jest okresowe występowanie ubytków w obrębie błony śluzowej tych narządów. Najczęstszą przyczyną jest zakażenie bakterią Helicobacter pylon, która jest odpowiedzialna za około 70% wrzodów żołądka oraz 75-90% wrzodów dwunastnicy. Bakteria ta produkuje toksyny, które uszkadzają komórki błony śluzowej i wywołują stan zapalny w jej obrębie, co prowadzi do zwiększonego wydzielania hormonu gastryny, a to z kolei zwiększa wydzielane kwasu solnego w żołądku. W efekcie tego procesu następuje uszkodzenie błony śluzowej, co z czasem powoduje ow'rzodzenie żołądka i dwunastnicy. Za przyczyny powstawania wrzodów' żołądka i dwunastnicy uznaje się także: • działanie niepożądane przyjmowanych leków, zwłaszcza niesteroidowych leków przeciwzapalnych; • czynniki genetyczne, np. zwiększoną skłonność stwierdzono u osób z grupą krwi 0.

34

C H O R O BA W RZO DOW A

Należy podkreślić, ze takie czynniki jak alkohol, ostre przyprawy, nadmierne picie kawy czy stres mogą co prawda sprzyjać rozwojowi choroby, jednak nie są uznawane za jej przyczynę. Wykazano natomiast związek między paleniem papierosów' a zwiększoną zapadalnością na wrzody żołądka i dwunastnicy. Objawami choroby w'rzodowej są bóle o specyficznym (piekącym) charakterze oraz dyskomfort w nadbrzuszu. Bóle występują przeważnie na czczo (tzw'. bóle głodowe) i pojawiają się w nocy albo wcześnie rano, ewentualnie 1-3 godziny po posiłku. Charakterystyczne jest jstępowanie dolegli­ wości niemal natychmiast po spożyciu posiłku (szczególnie niewielkiego objętościowo). Często choroba ujawnia się nagle, np. w reakcji na silny stres. U wielu chorych może mieć tez prze­ bieg bezobjawowy. Choroba wrzodowa może prowadzić do groźnych nie tylko dla zdrowia, lecz także dla życia powikłań: • zapalenia otrzewnej w wyniku pęknięcia wrzodu oraz przebicia wrzodu do jamy otrzewnej; • krwotoków wewnętrznych, • zwężenia odźwiernika (mięsień w kształcie pierścienia łączący żołądek z dwjnastnicą), co znacz­ nie utrudnia przemieszczanie treści żołądkowej; • raka żołądka. Pokarmami nasilającymi dolegliwości są surowe owoce oraz produkty smażone i pieczone (jak się powszechnie uważa), a także ostre i kwaśne. Ból odczuwalnie zmniejsza się po wypiciu mleka. Obserwuje się sezonowość choroby, której objawy zaostrzają się na wiosnę oraz jesienią. Wielo­ letnia choroba wrzodowa na przemian z czynnymi i gojącymi się wrzodami może powodować stopniowe zmniejszenie masy ciała, wyniszczenie organizmu, krwawienie z przewodu pokarmowego oraz niedokrwistość. W leczeniu farmakologicznym stosuje się m in. leki zobojętniające kwas solny, ochraniające ślu­ zówkę żołądka oraz hamujące wydzielanie kwasu solnego, czyli tzw. inhibitor)' pompy protonowej. Wykrycie nadmiernej obecności bakterii Helicobacterpylori w chorobie wrzodowej żołądka pozwala - w pewnym stopniu - zapobiegać nawrotom choroby oraz uniknąć interwencji chirurgicznej (zabiegi stosuje się tylko w razie wystąpienia powikłań). Obecnie w nomenklaturze medycznej funkcjonuje pojęcie eradykacji (,eradykacja Helicobacter pylori’ ), oznaczające zwalczanie zakaże­ nia tą bakterią. Najczęściej stosuje się trwającą 7 dni farmakoterapię opartą na antybiotykach i inhibitorach pompy protonowej. Surowce zielarskie znajdują zastosowanie zarówno jako preparaty wspomagające antybiotykoterapię, jak i stosowane po zakończeniu leczenia farmakologicznego jako środki podtrzymujące efekty leczenia. Zaleca się stosowanie następujących p re p a ra tó w ziołow ych • kapsułki A llio fil (Herbapol Poznań) zawierające czosnek pospolity oraz pokrzywę - producent zaleca przyjmowanie 1-2 kapsułek dziennie w trakcie jedzenia, popijając dużą ilością wody; UWAGA: w przypadku zapalenia żołądka przyjmowanie czosnku lub jego przetworów uzależ­ nione jest od indywidualnej tolerancji osoby chorej, CHOROBY ŻCtĄDKA

35

• sok z o w o có w ż u ra w in y (Ekamedica) - przyjmować 2 razy dziennie po 2 łyżki soku, rozcień­ czone w V 2 szklanki letniej wody, na pół godziny przed posiłkiem, można dosłodzić łyżeczką miodu spadziowego lub ziołomiodu macierzankowego, • napar z zielo nej h e rb a ty (Kawon) - łyżeczkę herbaty zalać gorącą wodą o temperaturze ok. 80°C; UWAGA: napar powstały w ciągu 3-5 minut parzenia daje efekt pobudzający i energetyzujący, natomiast parzenie zielonej herbaty powyżej 5 minut nadaje naparowi charakter napoju relaksacyjnego i uspokajającego, • olej z o re g an o (Ekamedica) zawierający olejek z oregano 20% oraz oliwę z oliwek extra virgin - stosować w rozcieńczeniu, 1-5 kropli na 1/ 2 szklanki wody lub soku (w tym przypadku warto użyć soku z owoców żurawiny) 1-3 razy dziennie, • płyn C itro se p t (Cintamani Poland) zawierający ekstrakt z pestek, miąższu i białych części grejp­ fruta - producent zaleca standardowe dawkowanie: 3 razy dziennie po 15 kropli rozpuszczonych w 200-250 ml płynu (najlepiej w herbatce z melisy).

UW AGA! Ze względu no działanie przeciwbakteryjne powyższe preparaty mogą być stosowane w chorobie wrzodowej, mimo że producent nie podaje takiego wskazania. Często, szczególnie w Internecie, poleca się również o lejek ced row y. Należy jednak wspomnieć, ze na dzień dzisiejszy badania wykazały aktywność wobec szczepów Helicobacter pylon jedynie wyciągu chloroformowego z szyszek cedru libańskiego (wyciągów chloroformowych nie stosuje się doustnie). Ziołolecznictwo odgrywa ważną rolę jako wspomagające klasyczne leczenie choroby wrzodowej żołądka i/lub dwunastnicy. Można sięgnąć po następujące su ro w ce zie la rskie: • korzeń p ra w o śla zu - 2 czubate łyżki stołowe ziół zalać wieczorem 1/ 2 litra zimnej wody, odstawić pod przykryciem na noc, rano przecedzić, delikatnie podgrzać i pić ciepły macerat 3-4 razy dziennie po pół szklanki na porcję; • nasio n o lnu - 4 czubate łyżki stołowe nasion zalać 1/ 2 litra zimnej wody i powoli ogrzać do wrzenia; gotować na małym ogniu przez 10 minut, płyn zlać znad nasion i odstawić pod przykryciem do przestygnięcia; wypić uzyskany płyn porcjami w ciągu dnia, kczdą porcję należy delikatnie podgrzać, • liść babki la n ce to w a te j - łyżkę stołową liści zalać 11/ 2 szklanki letriej wody, powoli ogrzewać do wrzenia i gotować na małym ogniu przez 5 minut; odstawić na kwadrans pod przykryciem, przecedzić, pić ciepły odwar 3-4 razy dziennie po pół szklanki, • nasio n o g o rczycy białej - łyżkę stołową nasion rozdrobnić w młynku do kawy i zalać wieczorem szklanką letniej wody; pozostawić na noc; rano podgrzać (nie doprowadzać do wrzenia!), przecedzić i pić ciepły płyn po pół szklanki rano i wieczorem przed posiłkami.

36

C H O R O BA W RZO DOW A

Powyższe surowce - dzięki zawartości śluzów - sq pewne w działaniu (w sposób odczuwalny i szybko znoszą/łagodzą objawy) i dlatego często i chętnie stosowane przez osoby chore. Należy jednak pamiętać, ze ze względu na właściwości powlekające błony śluzowe długotrwałe stosowanie tych surowców może ograniczyć wchłanianie substancji odżywczych oraz zaburzyć wchłanianie leków. Działanie przeciwzapalne i łagodzące dolegliwości bólowe w chorobie wrzodowej wykazuje m iesza n ka:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • •

łyżkę stołową starannie wymieszanych ziół zalać w termosie szklanką wrzącej wody i odstawić na 30 minut. Przecedzić i pić 3-4 razy dziennie po pół szklanki.

kwiat nagietka 100 g liść szałwii 25 g ziele dziurawca 25 g

Profesor Aleksander Ożarowski zalecał następującą m iesza n k ę o działaniu przeciwzapalnym oraz przyspieszającym gojenie wrzodów:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • •

Zioła dokładnie wymieszać. V l2łyżki ziół zalać 2 szklankami ciepłego mleka i powoli ogrzewać pod przykryciem do zagotowania. Odstawić na 10 minut pod przykryciem i przecedzić do termosu. Pić ciepły odwar po pół szklanki na godzinę przed śniadaniem i obiadem.

ziele przetacznika 25 g ziela drapacza lekarskiego 25 g kwiat rumianku 50 g owoc anyżu 25 g kwiat nagietka 25 g liść mięty pieprzowej 25 g

Dodatkowo w przypadku wrzodów żołądka 2 godziny po kolacji wypić szklankę ciepłego odwaru i położyć się na tapczanie. Co 5 minut należy zmieniać pozycję - na lewy bok, na prawy, na wznak, oraz na brzuchu. Przyspiesza to, zdaniem autora receptury, bliznowacenie niszy wrzodowej Wprzypadku wrzodu dwunastnicy nie ma potrzeby Drzyjmowania pozycji leżącej po wypiciu wieczornej porcji odwaru.

UW AGA! W oryginalnym składzie mieszanki zarówno ziele przetacznika, ja k i ziele drapacza lekarskiego występowało w ilości 50 g. Ponieważ jednak surowce te mogą zwiększać wydzielanie soku żołądkowego (w tym kwasu solnego), co może być niekorzystne dla osób cierpiących na chorobę wrzodową, proporcje mieszanki zostały zmienione zgodnie z wymogami współczesnej fitoterapii.

C H O R O B Y Ż C tĄ D K A

37

Natomiast w terapii wrzodów żołądka działanie osłaniające i przeciwzapalne wykazuje m iesza n ka:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • • • • • •

Łyżkę stołową starannie wymieszanych ziół zalać w termosie szklanką wrzącej wody i pozostawić do wystygnięcia. Po przecejzeniu pić 3 razy dziennie po szklance ciepłego naparu na 2 0 -3 0 m inut przed posiłkiem.

kłącze pięciornika kurzego ziela 50 g ziele krwawnika 50 g ziele tasznika 50 g korzeń prawoślazu 50 g korzeń kozłka lekarskiego 50 g kwiat lawendy 50 g liść melisy 50 g korzeń mniszka lekarskiego 50 g ziele pięciornika gęsiego 50 g liść pokrzywy zwyczajnej 50 g

Poniższa m ie sza n k a wykazuje działanie osłaniające, przeciwzapalne i przeciwskurczowe i zalecana jest w terapii wrzodów dwunastnicy:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • • • • • •

łyżkę stołową starannie wymieszanych ziół zalać w termosie szklanką wrzącej wody i pozostawić do wystygnięcia. Po przecejzeniu pić 3 razy dziennie po szklance ciepłego naparu na 20-30 minut przed posiłkiem.

korzeń arcydzięgla 50 g korzeń kozłka lekarskiego 50 g korzeń lukrecji 50 g korzeń mniszka lekarskiego 50 g liść podbiału 50 g korzeń prawoślazu 50 g kwiat rumianku 50 g porost islandzki 50 g ziele dziurawca 50 g ziele drapacza lekarskiego 50 g

UW AGA! Ze względu na zawartość w mieszance lukrecji nie powinny je j stosować osoby z nadciśnieniem tętniczym, marskością wątroby oraz upośledzoną czynnością nerek.

Osoby borykające się z ciężkimi sytuacjami życiowymi (lęk, stres), które nasilają objawy choroby wrzodowej, mogą sięgnąć po m iesza n k ę o działaniu przeciwzapalnym i uspokajającym

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • •

2 czubate łyżki stołowe dokładnie wymieszanych ziół Z3lać w termosie ’ /2 litra wrzącej wody. Odstawić na 20 minut, przecedzić. Pić 4 razy dziennie po pół szklanki ciepłego naparu miedzy posiłkami. Każdą porcję płynu można dosłodzić płaską łyżką miodu lipowego lub czubatą łyżeczką ziołomiodu melisowego.

porost islandzki 50 g korzeń kozłka lekarskiego 50 g kwiat lipy 50 g kwiat lawendy 50 g kwiat rumianku 50 g liść melisy 50 g

38

C H O R O BA W RZO DOW A

W sprzedaży dostępne sq go to w e m ieszan ki ziołow e: # herbatka w saszetkach U lce flo s T e a (Herbavis) zawierająca m.in. nasiona lnu, kwiat rumianku i liść melisy - saszetkę ziół zalać szklanką wrzącej wody i pozostawić do zaparzenia na 10 minut; pić 1-2 razy dziennie między posiłkami; # zioła sypane M ie sz a n k a n r 5 3 5 , przy w rzo d a ch (Zielarz Polski), zawierająca m.in porost islandzki i korzeń prawoślazu - 2 łyżki ziół zalać 2 szklankami letniej wody i odstawić na 3 godziny, powoli doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu przez 5 minut, przecedzić, pić ciepły odwar porcjami w ciągu dnia; porcję stanowi 6 łyżek płynu.

UW AGA! Obie te mieszanki zawierają korzeń lukrecji, dlatego nie powinny ich stosować osoby z nadciśnieniem tętniczym, marskością wątroby oraz upośledzeniem czynności nerek.

Korzyści, w postaci zmniejszenia dolegliwości bólowych i gojenia się wrzodów, przynosi regularne stosowanie oleju rokitnikowego(Ekamedica). Należy przyjmować 3 razy dziennie po pół łyżeczki oleju na 30 minut przed posiłkiem.

3.8.

NERWICA ŻOŁĄDKA

N E R W IC A Ż O Ł Ą D K A , należąca do grupy schorzeń neurowegetatywnych, to zespół dolegliwości ze strony układu pokarmowego, wywołany nadmiernym stresem lub małą tolerancją sytuacji o pod­ łożu emocjonalnym, takich jak rozmowa w sprawie pracy czy wystąpienia publiczne. Należy pamiętać, że nerwica żołądka (podobnie zresztą jak każda inna nerwica) powoduje obja­ wy nie tylko w sytuacjach negatywnie stresowych, ale nawet w obliczu silnego podekscytowania, wywołanego np. spotkaniem z długo niewidzianymi znajomymi czy rodziną. Przyczyną rozwoju nerwi­ cy może być również stawianie sobie zbyt wysokich wymagań czy nadmiar codziennych obowiązków powiązany z brakiem czasu na wypoczynek i relaks. Objawy nerwicy żołądka mogą mylnie sugerować zatrucie pokarmowe czy chcrobę wrzodową. Na­ leżą do nich: gwałtowna biegunka, zaparcia, uczucie sytości po spożyciu niewielkiej porcji jedzenia, nudności i wymioty, silny ból brzucha, utrata apetytu. Charakterystyczne jest wystąpienie objawów lub ich nasilenie w okresie zwiększonego napięcia nerwowego, np. przed ważnym egzaminem. Zioła mają duże znaczenie w leczeniu nerwicy żołądka. Przede wszystkim na rynku zielarskim dostęp­ ne są liczne gotow e p re p a ra ty o działaniu uspokajającym: C H O R O B Y Ż C tĄ D K A

39

• płyn P a ssisp a sm in a (Herbapol Lublin) zawierający wyciągi z ziela męczennicy, szyszek chmielu, owocu głogu oraz korzenia kozłka lekarskiego - przyjmować w zależności od potrzeb 2-6 razy dziennie po łyżeczce do herbaty nierozcieńczonego preparatu; • K rop le W aleriano w e (Herbapol Kraków), czyli nalewka z kozłka lekarskiego - producent zaleca następujący sposób dawkowania: młodzież od lat 12, dorośli i osoby w wieku podeszłym powinni przyjmować łyżeczkę produktu (ok. 5 ml) do 3 razy dziennie, • T a b le tk i u sp o k a ja ją c e (Labofarm) zawierające korzeń kozłka lekarskiego, szyszki chmielu, liść melisy oraz ziele serdecznika - producent zaleca przyjmowanie 3 razy dziennie 2 tabletek, popi­ janych odpowiednią ilością płynu; • mieszanka ziołowa w torebkach R elakso n (Kawon) zawierająca m.in. liść melisy, liść mięty oraz kwiat rumianku - działa nie tylko uspokajająco (przeciwstresowo), lecz także łagodnie rozkurczająco na układ pokarmowy oraz wspomagająco na proces trawienia, w zależności od nasilenia objawów 1-2 saszetki ziół zalać szklanką wrzącej wody, zaparzać pod przykryciem około kwa­ dransa i pić 2-4 razy dziennie, najlepiej 20-30 minut po posiłku. Oprócz doustnych preparatów ziołowych działanie relaksujące i uspokajające ma kąpiel z dodat­ kiem naturalnego olejeku e teryczn eg o z la w e n d y (Avicenna) - 10-15 kropli olejku dodać do wanny wypełnionej wodą o temperaturze 37-38°C. Kąpiel powinna trwać 15-20 minut Osoby zmagające się z nerwicą żołądka powinny zrezygnować z naturalnej kawy na rzecz jej zioło­ wych odpowiedników: • K a w y z nasio n konopi (Dary Natury) powstałej w wyniku uprażenia i zmielenia nasion - czu­ batą łyżeczkę kawy za lać szklanką wrzącej wody i gotować na małym ogniu 2-3 minuty; odstawić na 5-10 minut, pić bez przecedzania, według zaleceń producenta można dodcć mleko, śmietan­ kę lub posłodzić według upodobań, pić w ciągu dnia zamiast kawy, • K a w y z to p in a m b u ru (Dary Natury) zawierającej prażone i mielone bulwy topinamburu (czyli słonecznika bulwiastego) oraz zmielony korzeń mniszka - czubatą łyżeczkę kawy w prze­ liczeniu na szklankę wody wsypać do naczynia i gotować po zalaniu wodą przez 2-3 minuty; odstawić na 5-10 minut, przelać do filiżanek; można dodać mleko lub śmietankę oraz posłodzić według uznania, kawa ze względu na zawartość inuliny obecnej w bulwach topinamburu wykazu­ je pozytywme działanie na układ pokarmowy, może tez przyczynić się do likwidacji zaparć. Działanie pobudzające na układ nerwowy wykazuje nie tylko kawa, lecz także mocna czarna her­ bata. Dlatego jej zwolennicy powinni z niej zrezygnować na rzecz pozbawionego kofeiny (która w przypadku herbaty zwana bywa także teiną) naparu z liścia cze rw o n o krzew u (rooibos, cze r­ wona herbata”). Napar z czerwonokrzew'u zawiera też mniej garbników oraz charakteryzuje się delikatnym (naturalnym) miodowym smakiem. Liście czerwono krze wu dostępne są w postaci suszu lub jednorazowych torebek. Łyżeczkę (lub saszetkę) herbaty należy zalać świeżo zagotowaną wodą i pozostawić pod przykryciem na 2-5 minut. Pić kilka razy dziennie. Herbatę z czerwo no krzewu mogą pić kobiety w ciąży i małe dzieci. Należy zwracać uwagę na to, by nie byłe aromatyzowana.

40

N ER W IC A Ż O ŁĄ D KA

Herbatę czarną można tez zastąpić surowcami zielarskimi o działaniu uspokajającym, rozkurczają­ cym, przeciwzapalnym oraz poprawiającym trawienie, takimi jak: # liść m e lisy- płaską łyżkę ziół zalać szklanką wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem na 20 minut; przecedzić i pić 2-4 razy dziennie po szklance ciepłego naparu; w przypadku herbaty ekspresowej(fix) 1-2 saszetki (2-4 g) zalać 3/4 szklanki wrzącej wody i odstcwić pod przykryciem na 10 minut; pić po 3/ 4 szklanki świeżo przygotowanego naparu 1-3 razy na dobę; # k w ia t rum ian ku - czubatą łyżeczkę (lub 1-2 saszetki) surowca zalać szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 15 minut, po przecedzeniu pić ciepły napar 3 razy dziennie po szklance; # o w o c kopru w ło skiego - płaską łyżkę owoców zalać szklanką wrzącej wody, pozostawić pod przykryciem na 20 minut; pić 3-4 razy dziennie po pół szklanki; # liść m ięty - płaską łyżkę stołową ziół zalać szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykry­ ciem na 10 minut; przecedzić i pić po pół szklanki po posiłkach; w przypad kora kruszyny > korzeń rzewienia. 2. Podczas stosowania środków przeczyszczających zawierających antrachirony może dojść do rozwoju tzw. zespołu jelita leniwego. Zespół ten jest wynikiem , przyzwyczajania się' jelita grubego do działania drażniącego, co skutkuje spowolnieniem lub zcprzestaniem jego pracy i brakiem wypróżnienia. W związku z tym dla uzyskania zadowalającego efektu konieczne jest stopniowe zwiększanie dawki, co wiąże się z nasileniem działań niepożądanych. Aby nie dopuś­ cić do wystąpienia zespołu jelita leniwego i innych działań niepożądanych, nie należy stosować omawianych preparatów dłużej niż 7-10 dni. 3. W trakcie fizjologicznego wypróżnienia, które ma miejsce codziennie, ewentualnie co drugi dzień, oczyszczeniu ulega końcowa część jelita grubego (odbytnica). Natomiast po zastosowaniu zbyt dużych dawek środków przeczyszczających zawierających antrachinony wydaleniu ulegają masy kałowe znajdujące się w' dłuższej części jelita. Musi minąć kilka dni, zanim jelito ponownie zostanie zapełnione masą kałową. Niestety jest to interpretowane przez chorego jako kolejne ciężkie zaparcie. Tworzy się , błędne koło', gdyż chory sięga wówczas po kolejne dawki preparatu, co i tak nie przynosi zadowalającego efektu, a tylko powoduje nasilenie działań niepożądanych. 4. Ogólne przeciwwskazania do stosowania środków przeczyszczających zawierających antrachi­ nony (zawsze należy zapoznać się z przeciwwskazaniami opisanymi w ulotce dołączonej do kon­ kretnego preparatu) obejmują: schorzenia zapalne i ow'rzodzenia jelit, niedrożność jelit, żylaki odbytu, okres po zabiegu chirurgicznym w obrębie układu pokarmowego, stany zapalne układu moczowego, menstruację, I trymestr ciąży (II i III trymestr po konsultacji z lekarzem), okres kar­ mienia piersią (antrachinony przechodzą do mleka matki), dzieci do 12 . roku życia. 5. Środki przeczyszczające zawierające antrachinony wchodzą w interakcje z innymi jednocześnie stosowanymi lekami, np. lekami przeciw'arytmicznymi, glikozydami nasercowymi, niektórymi lekami moczopędnymi, glikokortykosteroidami, a nawet preparatami otrzymanymi z lukrecji gładkiej.

6. Po zastosowaniu preparatów otrzymanych z senesu może nastąpić zmiana barwy moczu, co bywa przyczyną błędnej interpretacji wyników badań laboratoryjnych.

ŚRODKI DRAŻNIĄCE JELITO CIENKIE Do środków tych należy olej rycyno w y, pozyskiwany z nasio n rq czn ika pospolitego. Jest silnym środkiem przeczyszczającym znanym już w czasach starożytnych. Olej rycynowy w jelicie cienkim ulega przemianie w kwas rycynolowy, który drażni ścianę tego narządu, zwiększając w ten INNE CHOROBY I DOLEGLIWOŚCI UKŁADU POKARMOWEGO

107

sposób przenikanie wody do światła jelita i upłynnienie treści jelitowej. Efekt przeczyszczający nastę­ puje w zależności od indywidualnej odpowiedzi po 2-6 godzinach. Dzieci powyżej 12. roku życia powinny przyjmować jednorazowo 1-2 łyżeczki oleju, natomiast dorośli 1-2 łyżki stołowe. Niektóre źródła dopuszczają stosowanie oleju rycynowego u dzieci powyżej 7. roku życia. U w ag i do sto so w a n ia oleju rycynow ego:

1. Wbrew swojej nazwie ,olej rycynowy’ nie zawiera silnie trującej rycyny, jest bowiem poddawany specjalnej obróbce wysokotemperaturowej. Nie należ/ stosować oleju z rącziika pozyskanego samodzielnie lub kupionego z niepewnego źródła. Olej należy kupować w aptekach i sklepach zielarskich (np. firmy Phytopharm Klęka), a przed użyciem koniecznie sprawdzić, czy jest przezna­ czony do podania doustnego!!' Zdarza się, ze w piśmiennictwie olej rycynom bywa nazywany , rycyną’ , tak samo jak trujący składnik zawarty w oleju rycynowym. 2. Działania niepożądane po stosowaniu oleju rycynowego obejmują: przekrwienie narządów jamy brzusznej i miednicy mniejszej, nudności, wymioty, bolesne skurcze jelit. 3. Niedrożność jelit jest przeciwwskazaniem dostosowania oleju rycynowego.

ŚRODKI PĘCZNIEJĄCE To bezpieczna alternatywa dla wyżej opisanych środków o silnym działaniu przeczyszczającym. Surowce roślinne bogate w błonnik, w tym śluzy i pektyny, pęcznieją w jelicie grubym, wiążąc wodę, spulchniając masy kałowe i jednocześnie zwiększając ich objętość. Dodatkowo powlekają ochronnie jelito oraz pobudzają ruchy robaczkowe jelit, ułatwiając wypróżnienie. Pełne ich działanie przeczysz­ czające rozwija się po 12-24 godzinach (maksymalne po kilku dniach) i jest łagocne. Nie powodują poważnych działań niepożądanych i mogą być stosowane nawet w ciąży. Należy tu wymienić takie surowce śluzowe,jak: • całe n a sio n a lnu stosowane w formie kleiku - 2 czubate łyżki stołowe nasicn przelać wrzącą wodą na sitku, zalać 1/ 2 szklanki zimnej wody i odstawić na 6-8 godzin do zgęstnienia; naj­ lepiej przygotować taki macerat wieczorem, aby następnego dnia wypić go (letni, nigdy gorący) w 2 porcjach, dorośli mogą przyjmować kleik razem z nasionami, dzieciom można przygotować kleik według powyższych wskazań na bazie lnu mielonego (Oleofarm), • korzeń p ra w o śla zu - czubatą łyżkę stołową zalać szklanką wrzącej wody, pozostawić pod przykryciem na 20 minut i pić po przecedzeniu 3-4 razy dziennie, po pół szklanki ciepłego płynu, napar można podawać dzieciom w ilości 2-3 łyżek co 3 godziny. Podobny efekt pęczniejący, lekko przeczyszczający oraz długoterminowo regulujący wypróżnienia będą wykazywać p re p a ra ty z a w ie ra jq c e błonnik otrzymane z nasio n babki ja jo w a te j (MyVita) czy nasio n babki p łeszn ika (MyVita): • 2 łyżeczki mielonych nasion babki jajowatej zalać szklanką wrzącej wody, ocstawić na 30-40 minut, pić ciepłe, ale nie gorące (bez przecedzania) 2 razy dziennie,

108

ŚRODKI DRAŻNIĄCE JELITO CIENKIE

• łyżkę stołową nasion babki płesznika zalać szklanką zimnej wody, powoli doprowadzić do wrzenia i odstawić na pół godziny; pić, nie przecedzając, 1 -2 razy dziennie; # błonnik n a tu ra ln y Błonm ix (MyVita) zawierający 80% nasion babki jajowatej i 20% nasion babki płesznika - 2 łyżeczki (ok. 8 g) preparatu zalać szklanką letniej wody, odstawić na 10 mi­ nut, wymieszać i wypić bez przecedzania, stosować 3 razy dziennie między nosiłkami; producent nie zaleca stosowania na noc. Z opisanych powyżej surowców można takie przygotować maceraty. W tym celu należy zalać 3 czubate łyżki nasion 1/ 2 litra zimnej wody i odstawić do spęcznienia co najmniej na godzinę, a najlepiej na całą noc, by powstały macerat wykorzystać w dniu następnym. Wypić porcjami w ciągu dnia.

UWAGA! Nie wolno wypijać maceratu bezpośrednio po zalaniu surowca wodą i wymieszaniu. Szybkie pęcznienie może bowiem spowodować, szczególnie u osób starszych, zadławienie w wyniku zgęstnienia przełykanej treści pokarmowej! Dlatego należy bezwzględnie odczekać co naj­ mniej 20 minut przed wypiciem maceratu z któregokolwiek z opisanych wyżej surowców.

U w ag i do sto so w a n ia p ę czn ie ją cy ch środ kó w p rz e czy szcza ją cy ch :

1. Ze względu na właściwości powlekające powyższych surowców, co ogranicza wchłanianie leków oraz substancji odżywczych, należy zachowywać 2-godzinny odstęp między stosowaniem preparatów zawierających śluzy i błonnik a spożywaniem posiłków czy przyjmowaniem leków. 2. Przeciwwskazania do stosowania środków pęczniejących obejmują: niedrożność jelit, zaparcia spastyczne, niezdiagnozowane bóle brzucha, stany zapalne jelit, np. zapalenie wyrostka robacz­ kowego. 3. Osoby chore na cukrzycę powinny wziąć pod uwagę fakt, ze środki pęczniejące opóźniają wchła­ nianie glukozy z układu pokarmowego 4. Stosując prepa raty/surowce zawierające błonnik, należy zwiększyć ilość przyjmowanych płynów

ŚRODKI POŚLIZGOWE Poślizgowe środki przeczyszczające pokrywają powierzchnię kału i błonę śluzową jelita cienką warstwą, powodując rozmiękczenie mas kałowych i delikatnie ułatwiając wypróżnienia. Takie działanie wykazują oleje roślinne zastosowane na ogół w ilości 1 łyżki rano na czczo. Efekt prze­ czyszczający powinien pojawić się po 8-12 godzinach po podaniu. Należy tu wymienić przede wszystkim olej ln ia n y spopularyzowany przez niemiecką badaczkę i aptekarkę Johannę Budwig. W przypadku zaparć najlepiej wypijać łyżkę oleju bezpośrednio po przebudzeriu, chyba ze koliduje to z przyjmowaniem leków. INNE CHOROBY I DOLEGLIWOŚCI UKŁADU POKARMOWEGO

109

W przypadku łagodnych zaparć, np. związanych z okresowym zaburzeniem trawienia, stresem czy niedoborem płynów, warto sięgnąć po su ro w ce ro ślinn e i m ieszan ki ziołow e d e likatnie stym u lu jq ce w yp ró żn ia n ie Należą do nich: • o w o c bzu cza rn e g o (Dary Natury) - łyżkę stołową suszonych owoców zalać szklanką wrzą­ cej wody, powoli ogrzać do wrzenia i gotować na małym ogniu przez 5 mnut; odstawić na kwadrans pod przykryciem, przecedzić; pić 2 razy dziennie po szklance ziepłego odwaru, dzieciom można podawać po 2 łyżki odwaru 1 -2 razy dziennie; UWAGA: świeży owoc bzu czarnego stosuje się jedynie po przegotowaniu, zawiera bowiem trujący alkaloid - sambunigrynę, która ulega rozkładowi pod wpływem temperatury; najlepiej kupować suszony owoc w aptekach i sklepach zielarskich; • k w ia t ta rn in y (Dary Natury) - jest doskonałym środkiem lekko przeczyszczającym (szcze­ gólnie dla dzieci); czubatą łyżkę suszonych kwiatów zalać szklanką wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem przez 20 minut, stosować po 2 łyżki naparu kilka razy dziennie; • k w ia t ja rz ę b in y (Spichlerz Mazurski) - napar przygotowuje się i dawkuje w identyczny sposób jak opisany powyżej naparz kwiatów tarniny; • herbata P o le ca n a przy z a p a rc ia c h (Dary Natury) na bazie m in. owocu b2u czarnego, liścia babki oraz korzenia podróżnika - lepiej sięgnąć po zioła sypane, gdyż sporządzony z nich odwar jest bardziej wartościowy; czubatą łyżeczkę mieszanki zalać szklanką wrzącej wody, gotować na małym ogniu przez 2 minuty, odstawić na kwadrans i pić wieczorem przed srem; w przypadku herbaty ekspresowej torebkę ziół zalać szklanką wrzącej wody, pozostawić pcd przykryciem na 10-15 minut, pić 2 razy dziennie; • herbata sypana M ie sz a n k a n r 6 1 1 , przy z a p a rc ia c h (Zielarz Polski), na bazie korzenia prawoślazu, korzenia mniszka i korzenia podróżnika - 3 czubate łyżeczki ziół zalać szklanką zimnej wody, powoli doprowadzić do wrzenia, gotować na wolnym ogniu 3-5 minut, pozostawić pod przykryciem 30 minut, przecedzić, otrzymany płyn uzupełnić letnią wodą co objętości pełnej szklanki i pić 2 razy dziennie po obiedzie i po kolacji. Franciszkanin i zielarz Grzegorz Sroka zalecał spożywanie wieczorem kilku yżek ugotowanej k a szy g ryc za n e j z połową szklanki m a śla n k i lub kw a śn e g o m leka. Do tak otrzymanej potrawy warto dodać po pół łyżeczki zmielonych nasion: kopru, km inku i anyżu.

7.6.

KRWAWIENIEZ PRZEWODU POKARMOWEGO

KRW AW IENIEM Z PRZEWODU POKARM OW EGO określa się przedostanie się krwi do światła przewodu pokarmowego. W zależności od lokalizacji występuje podział na krwawienia z:

110

KRWAWIENIEZ PRZEWODU POKARMOWEGO

• górnego odcinka przewodu pokarmowego, do którego zalicza się przełyk, żołądek i dwunastnicę; • dolnego odcinka przewodu pokarmowego, czyli dalszych odcinków jelita cienkiego oraz jelita grubego, w tym z odbytnicy. Zdecydowanie częściej występują KRW AW IENIA Z G Ó RN EGO O D CIN KA PRZEWODU PO­ KARM OW EGO (stanowią niemal 80% wszystkich krwawień), a najczęstszą ich przyczyną jest owrzodzenie żołądka i dwunastnicy, a także zapalenie przełyku, żylaki przełyku oraz nowotwory żołądka. Podstawowym objawem są wymioty z domieszką krwi. Natomiast KRW AW IENIA Z DO LN EGO O D C IN K A PRZEWODU POKARM OW EGO zaz­ wyczaj objawiają się obecnością krwi w kale, a do ich przyczyn zalicza się m in.: uchyłki jelita, zmiany nowotworowe, polipy, chorobę Leśniowskiego i Crohna i żylaki odbytu (tzw. hemoroidy). Do ogólnych objawów związanych z krwawieniami z przewodu pokarmowego zalicza się nagłe zasłabnięcia, przyspieszoną akcję serca oraz obniżone ciśnienie tętnicze krwi. Osoby chore są blade, spocone, uskarżają się na zawroty głowy. Krwawienia z przewodu pokarmowego dzieli się również, z uwzględnieniem ilości utraconej krwi, na: • •

ostre, w których dzienna utrata przekracza 500 ml krwi; przewlekłe, w których dzienna utrata wynosi ok. 50 ml krwi.

Należy nadmienić, ze krwawienie przewlekłe, mimo ze często jest niezauważalne, stanowi zagro­ żenie dla zdrowia, często bowiem wywołuje niedokrwistość z niedoboru zelaza. Lekarz ustala przyczynę krwawienia na postawie wywiadu z osobą chorą, wyników badań laboratoryjnych, takich jak: morfologia krwi czy test na krew utajoną w kale, i (ewentualnie) badania endoskopowego Ziołolecznictwo znajduje zastosowanie w pomocniczym leczeniu krwawień z układu pokarmowego. W celu likwidacji objawów związanych z krwawieniem wykorzystuje się zioła o działaniu osłaniają­ cym, przeciwzapalnym oraz przeciwkrwotocznym. W obrębie górnego odcinka przewodu pokarmowego działanie osłaniające i przeciwzapalne wyka­ zuje m ie sza n k a

Składniki: • porost islandzki 25 g • ziele krwawnika 25 g • nasiono lnu 25 g

# Sposób Przygotowania: łyżkę stołową starannie wymieszanych ziół zalać szklanką zim nej wody, doprowadzić do wrzenia i gotować przez 3 m inuty, następnie odstawić pod przykryciem na pół godziny. Po przecedzeniu pić 4 razy dziennie po pół szklanki ciepłego (nigdy gorącego!) odwaru.

INNE CHOROBY I DOLEGLIWOŚCI UKŁADU POKARMOWEGO

111

Działanie zapobiegające wypływowi krwi z naczyń krwionośnych wykazuje m ieszanka:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• ziele krwawnika 50 g • kora kasztanowca 15 g

2 łyżki stołowe dokładnie wymieszanych ziół zalać w termosie 2 szklankami wrzącej wody i odstawić na godzinę. Po przecedzeniu pić 3 razy dziennie po pół szklanki ciepłego naparu między posiłkami.

W krwawieniach w obrębie przełyku warto zastosować (polecana przez profesora Aleksandra Ożarowskiego w owrzodzeniu przełyku) g a la re tk ę z porostu island zkieg o. 50 g suszonego porostu należy zalać litrem wody, wygotować do połowy, przecedzić przez sitko lub tetrową pielu­ chę i pozostawić do skrzepnięcia. Przyjmować 6-8 razy dziennie po łyżeczce podgrzanej galaretki między posiłkami. Przy krwawieniach towarzyszących chorobie wrzodowej żołądka i/lub dwunastnicy pomocna jest m ie sza n k a

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • •

Czubatą łyżkę stołową starannie wym ieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody i gotować (nie doprowadzając do w rzenia) przez 5 -1 0 minut. Przecedzić i po przestygnięciu pić po pół szklanki ciepłego odwaru 4 razy dziennie na półgodziny przed posiłkami.

nasiono lnu 30 g ziele krwawnika 30 g porost islandzki 30 g liść pokrzywy 30 g

W k rw a w ie n ia ch z je lita g rubego doktor Wacław Jaroniewski zalecał następującą kurację. M ie sz a n k a zio ło w a do picia:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • • •

2 -3 łyżki stołowe starannie wymieszanych ziół zalać w termosie 2 ’ / 2 szklanki wrzącej wody i odstawić na godzinę. Po przecedzeniu pić 2/3 szklanki ciepłego naparu 3 razy dziennie między posiłkami. Dodatkowo przyjm ować 1 tabletkę witam iny B 1 (3 m g ) i 1 tabletkę powlekaną witam iny C (200 mg).

kłącze pięciornika kurzego ziela 50 g liść orzecha włoskiego 50 g kora kasztanowca 25 g ziele pięciornika gęsiego 25 g ziele krwawnika 25 g kwiat nagietka 25 g kwiat rum ianku 25 g

112

KRWAWIENIE Z PRZEWODU POKARMOWEGO

Jednocześnie należy stosować w le w y doodbytnicze:

Składniki: • • • •

Sposób przygotowania:

kwiat rumianku 50 g Zioła dokładnie wymieszać. 1 1/ 2 łyżki stołowej ziół zalać 2 ’ / 2 szklanki kwiat nagietka 50 g letniej wody. Powoli ogrzać do wrzenia i gotować na małym ogniu kłącze pięciornika kurzego ziela 25 g przez 5 m inut. Odstawić pod przykryciem na 10 minut i przecedzić. ziele rdestu ptasiego 25 g Ciepły odwar wprowadzić do odbytnicy w pozycji leżącej i utrzymać go przez 2 0 -3 0 m inut. Po zakończeniu zabiegu wprowadzić do odbytnicy czopek Hemorol (Herbapol Wrocław). Wlewy powinno się stosować 2 -3 razy w tygodniu w zależności od nasilenia objawów.

W przypadku krwawień z okolic żylaków odbytu (hemoroidów) warto zastosować czopki Proktis-M (Miralex) zawierające sól sodową kwasu hialuronowego oraz wyciągi z wąkroty azjatyckiej i nagietka (stymulujące proces gojenia ran), a także wyciągi z aloesu oraz drzewa herbccianego (o działaniu przeciwbakteryjnym). Według zaleceń producenta należy stosować 1 czopek doodbytniczo, najlepiej po wypróżnieniu, przez 10-20 dni lub inaczej według wskazań lekarza.

7.7.

CHOROBY PASOŻYTNICZE

CH O RO BY PASO ŻYTN ICZE (PARAZYTOZY) są wywołane przez pasożyty, czyli organizmy funkcjonujące (żyjące) kosztem żywiciela. Nie należy ich lekceważyć, powikłania związane z parazytozami mogą bowiem być groźne dla życia osoby zarażonej. Pasożyty przewodu pokarmowego bytują nie tylko w układzie pokarmowym, ale w rzeczywistości atakują tez różne inne narządy, a w trakcie cyklu rozwojowego mogą migrować po organizmie (np. larwy glisty ludzkiej wędrują przez wątrobę i serce do płuc, a cysty tasiemca bąblowca mogą umiejscowić się w mózgu, płucach, sercu, kościach, a nawet gałce ocznej). Szkodliwe dla organizmu człowieka mogą być również wytwarzane przez pasożyty produkty przemiany matem. Do zcinfekowania pasożytami najczęściej dochodzi w wyniku spożycia zakażonych pokarmów lub płynów albo w czasie kontaktu z chorym zwierzęciem. Ponadto duże znaczenie w ustrzeżeniu się przed tymi chorobami ma dokładne mycie nie tylko rąk, lecz także warzyw i owoców. Należy się wystrzegać spożywania produktów spożywczych niewiadomego pochodzenia. W ostatnich latach coraz ważniejszym czynnikiem ryzyka zakażenia są podróże zagraniczne, zwłaszcza do krajów tropikalnych. Do p aso żytó w układu p o karm o w eg o należą: • pierwotniaki jelitowe, np. lamblia (Giardio lamblia), • robaki jelitowe, np. owsik, glista ludzka, tasiemce. INNE CHOROBY I DOLEGLIWOŚCI UKŁADU POKARMOWEGO

113

W przypadku podejrzenia zakażenia pasożytami układu pokarmowego należy bezzwłocznie udać się do lekarza w celu natychmiastowego podjęcia leczenia W terapii zakażeń lamblią lekami pierwszego wyboru sq metronidazol lub tynidazol, stosuje się również leki przeciwbiegunkowe. Zakażenia owsikiem lub glistą ludzką leczy się następującymi lekami syntetycznymi: pyrantelem (preparat Pyrantelum), mebendazolem (preparat Vermox) lub albendazolem (preparat Zentel). Zakażenie tasiemcem podlega leczeniu albendazolem (preparat Zentel) lub niklozamidem (preparat Yomesan). Są to leki z przepisu lekarze. Syntetyczne leki przeciwrobacze charakteryzują się bardzo dużą skutecznością (wyleczenie może wystąpić w ciągu kilku dni) oraz bezpieczeństwem stosowania. W niewielkim stopniu wchłaniają się z układu pokarmowego (< 5%), a po wchłonięciu prawie w całości od razj przedostają się do wątroby, gdzie są bardzo szybko metabolizowane. Mechanizm działania pyrantelu polega na porażaniu mięśni pasożyta. Unieruchomiony pasożyt zostaje usunięty z jelita wskutek ruchów perystaltycznych. Natomiast mebendazol (preparat Vermox) i albendazol (preparat Zentel) uniemożliwiają wchłanianie glukozy przez pasożyta, powo­ dując jego śmierć. Albendazol działa zarówno na jaja, larwy, jak i formy dojrzałe robaków jelito­ wych. Omawiane leki, które muszą być stosowane ściśle według wskazań lekarza, nie podrażniają jelit ani nie wywołują migracji robaków do innych tkanek. Obecnie, wobec możliwości stosowania bardzo skutecznych i pozbawionych działania toksycznego syntetycznych leków przeciwrobaczych, ziołolecznictwo straciło na znaczeniu. Pocstawową przyczy­ ną jest fakt, ze zioła działające przeciwrobaczo uważane są przez współczesną fitoterapię za trujące Przede wszystkim należy tu wymienić ziele wrotyczu zawierające trujący tujon. Wyciągi z wrotyczu, aby wykazały działanie lecznicze, muszą być stosowane przez dłuższy czas w bardzo dużych dawkach, toksycznych dla człowieka!'! Szczególną uwagę należy również zwrócić ra ziele piołunu. Ponadto substancje zawarte w tych ziołach mogą podrażniać pasożyty (ale niekoniecznie je spara­ liżować czy zabić), co zwiększa ryzyko tzw. migracji, czyli opuszczenia przez larwy pasożyta ukła­ du pokarmowego i przemieszczenia się do narządów, gdzie nie będą , nękane' - mięśni, serca czy mózgu. Ziele wrotyczu i ziele piołunu są bezwzględnie przeciwwskazane j kobiet w ciąży, matek karmiących oraz dzieci. Osoby zarażone pasożytami układu pokarmowego często próbują leczyć się na własną rękę Stwarza to liczne zagrożenia dla ich zdrowia i życia. Przekazywane ustnie , domowe terapie' są, w tym konkretnym przypadku, zlepkiem niesprawdzonych (lub przeinaczonych) informacji. Poniżej podajemy dwa takie opisy dotyczące zakażenia tasiemcem: 1. Nalewka z paproci narecznicy samczej jest typowym przykładem ,mitu zie orskiego'. Osoby poszukujące tego preparatu powołują się na jego wieloletnie i ludowe pochodzenie. Dawniej stosowano sproszkowane kłącze narecznicy lub rzeczywiście jej wyciąg, ale eterowy. Narecznica zawiera wiele silnie trujących substancji, których wchłanianie zostaje spotęgowane przez alkohol lub tłuszcz. Niewłaściwe ich stosowanie na własną rękę grozi śmiercią! Warto nadmienić, ze kłącze narecznicy, jako surowiec leczniczy, było dawniej opisane w Farmakopei Polskiej, zostało jednak wycofane z pow'odu licznych zatruć.

114

CHOROBY PASOŻYTNICZE

2. Mikstura z nalewek uzyskanych z: korzenia omanu, ziela piołunu, ziela tymianku oraz kwiatu wrotyczu. Nie mc żadnych badań dowodzących skuteczności takiej mieszanki w leczeniu zakaże­ nia tasiemcem bąblowcowym. Nie wiadomo nie tylko, jakie substancje czynne (w tym toksyczne) wchłaniają się do krwi, lecz także czy w ogóle mają szansę na przeniknięcie do torbieli. Poza tym substancje te mogą, zamiast uśmiercać, jedynie podrażnić tasiemca, co (w wyniku jego gwałtow­ nych skurczów) może spowodować pęknięcie torbieli. Popularne w pewnym okresie było wspomaganie odchudzania przez łykanie kap sułek z a w ie rajq c y c h la rw y ta sie m c a Ze względu na drastyczne konsekwencje tej metody wymaga ona tu szczegółowego omówienia. Poniższy opis został opracowany na podstawie rozmowy w 2013 roku z 36-letnią kobietą, która po połknięciu kapsułek z tasiemcem uzbrojonym i bruzdogłowcem do dnia dzisiejszego leczy się (niestety bezskutecznie) z tasiemczycy i zaburzeń neurologicznych. Kapsułki z larwami tasiemca dostępne są w Internecie, często polecane jako element medycyny chińskiej. Sprzedawca zapewnia tez, ze kapsułki można kupić w aptekach w Meksyku jako suple­ menty diety na odchudzanie. Według zwolenników tej metody tasiemce odżywiają się tłuszczem, co czyni je naturalnym ,zabójcq" otyłości. Do kapsułek często dołączane są zioła, mające zwalczyć tasiemca, które kupujący ma zastosować po uzyskaniu określonej masy ciała. Przykładowy skład zestawu ziołowego: • • • • • •

ziele piołunu, liść bobrka, kwiat rumianku, owoc kminku, liść mięty pieprzowej, ziele centurii.

Jest to k u ra c ja b ard zo nie b e zp ie czn a d la z d ro w ia , niosąca za sobą :rwałe konsekwencje a forma sprzedaży i opis samej kuracji budzą liczne zastrzeżenia: 1. Kapsułki sprzedawane są nielegalnie (należy mieć tego świadomość) i nie ma żadnej możliwości sprawdzenia, jakie jest pochodzenie znajdujących się w nich organizmów. Kie ma też oczywiście pewności, co zawierają - może to być tasiemiec nieuzbrojony (o czym zapewnia sprzedawca), ale równie dobrze może to być tasiemiec uzbrojony, psi czy bąblowiec, których obecność w organizmie wymaga długotrwałego, specjalistycznego leczenia, niekoniecznie zresztą prowa­ dzącego do sukcesu. Współcześnie nawet leczenie farmakologiczne nie zawsze gwarantuje , oczyszczę nie* organizmu z tasiemca. Nie są tez znane żadne preparaty zołowe gwarantujące taki efekt! 2. Tasiemiec pasożytujący w jelitach pochłania nie tylko tłuszcze, żywi się rozmaitymi składnikami pokarmowymi, w tym węglowodanami i mikroelementami, ograniczając w ten sposób ilość po­ żywienia, które wchłania nosiciel. Dlatego u osób zarażonych następuje wzrost apetytu, a samo chudnięcie spowodowane jest nie zanikaniem warstwy tłuszczu, ale właśnie ogólnym niedoborem

INNE CHOROBY I DOLEGLIWOŚCI UKŁADU POKARMOWEGO

115

substancji odżywczych, które w normalnych warunkach zasilają organizm człowieka. Parazytolo­ dzy są tutaj zgodni - utrata wagi związana jest z ogólnym wycieńczeniem organizmu: zaburze­ niami wchłaniania, hipowitaminozami (niedoborem witamin), a także biegunkami i wymiotami. 3. Opisane powyżej zioła nie mają nic wspólnego z kuracjami przeciwpasozytniczymi. Autorzy wspomnianej receptury ziołowej (prof. Aleksander Ożarowski i dr Wacław Ja ronię wski) opisywali ją jako , środek pobudzający wydzielanie soku żołądkowego, poprawiający trawienie i przywraca­ jący apetyt'’ i nigdzie nie zalecali jej jako elementu kuracji na pozbycie się tasiemca z organizmu. Niezależnie od przedstawionych uwag istnieją możliwości bezpiecznego stosowania ziół w pomocni­ czym leczeniu chorób pasożytniczych układu pokarmowego (opis poniżej). La m b lia (Giardia lamblia, Giardia intestinalis, ogoniastek jelitowy) jest pierwotniakiem wystę­ pującym na całym świecie; w krajach uprzemysłowionych zakażonych jest 0,5-7% populacji (w krajach rozwijających się 5-50%). Wyróżnia się dwa stadia rozwojowe lamblii - cystę (postać przetrwaInikowa) i trofozoit (postać wegetatywna). Do zarażenia dochodzi poprzez połknięcie cyst. Połknięcie 10-100 cyst wywołuje chorobę zwaną giardiozą (lambliozą). Pod wpływem kwasu solnego obecnego w żołądku dochodzi do uwolnienia trofozoitów z cyst (tzw. ekscystacja). Następnie trofozoity migrują do dwunastnicy i dalszych części jelita cienkiego, gdzie odżywiają się nabłonkiem i krwią, prowadząc w ten sposób do zmniejszenia powierzchni wchłaniania skład­ ników pożywienia z układu pokarmowego. Trofozoity mogą również przemieścić się do dróg żółciowych oraz przewodów trzustkowych. W jelicie pod wpływem żółci przekształcają się ponownie w cysty i są wydalane z kałem. G IARD IO ZA (lamblioza) jest chorobą występującą u dzieci i dorosłych. Zakażenie szerzy się łatwo drogą pokarmową poprzez kontakt z zarażoną osobą (np. niemycie rąk po korzystaniu z toalety) lub wodę zarówno pitną, jak i występującą w rzekach czy basenach. Do zakażenia może również dojść poprzez spożycie skażonego cystami pokarmu lub zabawy ze zwierzętami, których sierść zanieczyszczona jest kałem. Najczęściej występuje giardioza bezobjawowa, która ustępuje samoistnie. W pozostałych przypad­ kach mogą pojawić się następujące objawy: biegunka (dominujący objaw), bóle brzucha, nudności, wymioty, gorączka, wysypki skórne oraz stany zapalne jelit, dróg żółciowych i trzjstki. Charaktery­ stycznym objawem u dzieci jest wzmożony apetyt na słodycze. Niekiedy giardioza przybiera formę przewlekłą, która u dzieci może doprowadzić do zahamowania wzrostu oraz upośledzenia funkcji poznawczych. Diagnozę stawia się na podstawie badania kału na obecność cyst lub trofozoitów oraz treści dwunastniczej na obecność trofozoitów. Podstawę leczenia zakażenia lambliami stanowią leki syntetyczne: metronidazol i tynidazol.

116

CHOROBY PASOŻYTNICZE

Profesor Aleksander Ożarowski zalecał w zakażeniu lambliami stosowanie następują­ cej m iesza n ki ziołow ej

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • •

łyżki stołowe starannie wymieszanych ziół zalać w termosie litra wrzącej wody i odstawić na godzinę. Po przecedzeniu pić po pół szklanki bardzo ciepłego naparu 3 razy dziernie między posiłkami przez tydzień. Po tym okresie należy zmniejszyć dawkę ziół do łyżki stołowej i pić jeszcze przez 3 -4 tygodnie. Napar można dosładzać m iodem lub cukrem.

kłącze tataraku 50 g ziele tym ianku 50 g korzeń omanu 50 g liść mięty pieprzowej 25 g liść orzecha włoskiego 25 g ziele piołunu 1 0 g

2

ł/ 2

UW AGA! Mieszanka nie je st wskazana dla kobiet w cięży i kobiet karmiących.

Natomiast ojcowie bonifratrzy w giardiozie zalecają m iesza n k ę wspomagającą leczenie farma­ ceutykami:

Składniki: • • • • •

Sposób przygotowania:

ziele piołunu 50 g 2 czubate łyżki stołowe dokładnie wymieszanych ziół zalać korzeń cykorii podróżnika 50 g w term osie V 2 litra wrzącej wody, odstawić na 20 minut i przecedzić. liść orzecha włoskiego 50 g Pić 2 razy dziennie po szklance ciepłego naparu między posiłkami. liść mięty pieprzowej 50 g ziele lebiodki pospolitej (oregano) 30 g

UW AGA! Naparu nie powinno się stosować dłużej niż 3-4 tygodnie. Mieszanka nie je st wskazana dla kobiet w ciąży i kobiet karmiących.

Zarówno po kuracji farmakologicznej, jak i ziołowej należy skontrolować kał na obecność cyst lamblii. Trzeba nadmienić, ze niekiedy nawet pełna eliminacja pasożyta nie powoduje ustąpie­ nia objawów. Obecnie przyjmuje się, ze jest to związane z utrzymywaniem się procesu zapalnego w obrębie jelita, będącego powikłaniem po aktywności pasożytów. W takim przypadku warto (szczególnie jeśli osoba chora skarży się na bóle brzucha oraz biegunki) sięgnąć po m ieszankę:

INNE CHOROBY I DOLEGLIWOŚCI UKŁADU POKARMOWEGO

117

Składniki:

Sposób przygotowania:

• •

Czubatą łyżkę dokładnie wymieszanych ziół zalać szklanką wrzącej wody, gotować na małym ogniu 5 minut i odstawić pod przyk-yciem na kwadrans. Po przecedzeniu pić ciepły odwar 2-3 razy dziennie między posiłkami.

• • • • •

ziele rdestu ptasiego 15 g owoc borówki czernicy (czarnej jagody) 15 g kora dębu 15 g liść babki lancetowatej 15 g kłącze pięciornika kurzego ziela 10 g kwiat rumianku 10 g porost islandzki 10 g

O w sik ludzki to robak pasożytniczy bytujący wyłącznie w organizmie człowieka. O W S IC A choroba wywołana przez owsika - występuje na całym świecie. W Polsce owsik jest naj­ częstszym pasożytem u dzieci. Do zakażenia dochodzi poprzez połknięcie jaj. W dwunastnicy z jaja uwalnia się larwa, która migruje do jelita grubego i tam dojrzewa. Następnie samica owsi­ ka wędruje do odbytu i tam składa jaja (do 17 tys./dzień), co wywołuje uporczywe swędzenie Drapanie okolic odbytu powoduje naniesienie jaj na dłonie, co prowadzi zarówno do ponownego samozarazenic, jak i zakazania innych osób przez dotyk, żywność, pościel itd. h/ożliwa jest droga inhalacyjna zakażenia. Owsica ma najczęściej przebieg bezobjawowy. Jeżeli występują objawy, to głównie: swędzenie oraz stan zapalny i podrażnienie skóry wywołane drapaniem swędzących okolic odbytu, bóle brzucha, biegunki, nudności, stany zapalne jelita grubego, nadpobudliwość, moczenie nocne, a u dziew­ czynek stany zapalne pochwy i sromu spowodowane składaniem jaj w przedsionku pochwy. Profilaktyka owsicy polega na przestrzeganiu higieny osobistej, dokładnym myciu rąk, owoców i warzyw oraz unikaniu pokarmów nieznanego pochodzenia. Należy również dba: o czyste i krótko obcięte paznokcie. Leczenie owsicy obejmuje podawanie leków syntetycznych - pyrantelu (preparat Pyrantelum), mebendazolu (preparat Vermox) lub albendazolu (preparat Zentel). Równocześnie powinno się leczyć wszystkich domowników. Znaczną skuteczność w zwalczaniu owsików wykazuje p re p a ra t ziołowy:

Składniki:

Sposób przygotowania:

•

Zioła sproszkować, dokładnie wymieszać z łyżką stołową miodu rzepakowego i przyjąć na czczo. Po godzinie podać w celu wywołania efektu przeczyszczającego: 2 łyżki stołowe oleju rycynowego dla osoby dorosłej lub 1-2 łyżeczki dzieciom w wieku 7-14 lat. Wprzypadku uczulenia na korzeń omanu należy wymieszać z miodem jedynie owoce borówki.

•

owoc borówki czernicy (czarnej jagody) 5 g korzeń omanu 5 g

118

CHOROBY PASOŻYTNICZE

Profesor Aleksander Ożarowski dopuszczał podawanie zamiast oleju rycynowego siarczanu mag­ nezu (dostępnego w aptekach również pod nazwą ,sól gorzka'). Dawkowanie: dorośli 1-2 łyżki sto­ łowe na szklankę wody, dzieci 100-250 mg na 1 kg masy ciała, również rozpuszczonych w wodzie.

UW AGA! Ostrzeżenia dotyczące oleju rycynowego podano w podrozdziale 7.5.

K u ra c ja czo sn k o w a przy zakażeniu owsikiem: # doustnie - 2 średniej wielkości ząbki czosnku rozgnieść i wymieszać z 1/ 2 szkanki ciepłego mleka, pić kilka razy dziennie; • doodbytniczo: 2-3 średniej wielkości ząbki czosnku zmiksować ze szklanką letniej wody, powoli wprowadzić do odbytnicy na kilka minut, zabieg należy powtórzyć 2-4 razy, może być wykonywa­ ny u małych dzieci.

UW AGA! U dzieci z bardzo podrażnioną skórą i błoną śluzową odbytu lepiej nie stosować kuracji czosnkowej drogą doodbytniczą. Ojciec Grzegorz Sroka zalecał le w atyw ę z następującej m ieszanki:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• ziele glistnika jaskółczego ziela 50 g • ziele wrotyczu 50 g • ziele piołunu 50 g

4 -5 łyżeczek starannie wym ieszanych ziół zalać 1/ 2 litra wrzącej wody i gotować na małym ogniu przez 5 m inut. Odstawić na 10 m inut pod przykryciem , przecedzić. Ciepły (ale nigdy gorący!) odwar stosować do lewatyw u dzieci, bezpośrednio po wypróżnieniu. Czas trwania kuracji wynosi 1 0 - 1 2 dni, potem należy zrobić 1 0 dni przerwy. Po tym okresie autor zaleca powtórzenie kuracji.

UW AGA! Ze względu na możliwość wchłonięcia z odbytnicy do organizmu substancji toksycznych występujących w składnikach mieszanki stosowanie powyższego preparatu obecnie nie je st wskazane.

G lista ludzka bytuje w jelicie cienkim i wywołuje chorobę nazywaną glistnicą G L IS T N IC A występuje na całym świecie, w Polsce zarażonych jest ok. 0,8% ludności, częściej na terenach wiejskich. Zakażenie następuje po spożyciu pokarmów zanieczyszczonych jajami inwazyjnymi. INNE CHOROBY I DOLEGLIWOŚCI UKŁADU POKARMOWEGO

119

Cykl rozwojowy glisty ludzkiej jest złozony: • Po dostaniu się do jelita uwolnione z jaj larwy przenikają do naczyń krwionośnych i przecho­ dząc przez wątrobę (gdzie wstępnie dojrzewają) i serce, dalej wędrują do płuc, gdzie osiągają postać dojrzałą (ok. 2 mm długości). # Z pęcherzyków płucnych dojrzałe osobniki przedostają się przez tchawicę do gardła, gdzie zostają połknięte. • W jelicie cienkim glista ludzka rozmnaża się i bytuje od roku do 2 lat. • W jelicie cienkim samice glisty składają ogromne ilości jaj (200 tys./dzień), które są wydalane na zewnątrz wraz z kałem. # Wydalone jaja przez mniej więcej 3 tygodnie dojrzewają w glebie w odpowiednich warunkach do postaci inwazyjnej i , oczekują" na nosiciela (glista ludzka jest pasożytem występującym tylko u jednego żywiciela, więc kolejnym żywicielem będzie znów człowiek). # W wilgotnej glebie jaja zachowują właściwości inwazyjne przez 7-10 lat. W większości przypadków glistnica ma przebieg bezobjawowy. Natomiast masowa inwazja paso­ żyta może powodować objawy glistnicy płucnej (kaszel, duszność, zapalenie p'uc), jelitowej (ból brzucha, nudności, niedożywienie, a nawet niedrożność jelit czy zapalenie wyrostka robaczkowego) i wątrobowo-żółciowej (robaki mogą wnikać do przewodów żółciowych lub trzustkowych, powodując zapalenie tych narządów). Chorobę rozpoznaje się na podstawie stwierdzenia obecności jaj w kale. Czynnikiem ryzyka zaraże­ nia jest spożywanie niemytych surowych warzyw i owoców. Chory na glistnicę nie stanowi zagroże­ nia w bezpośrednim kontakcie z innymi osobami. Leczenie farmakologiczne glistnicy oparte jest na stosowaniu mebendazolu (preparat Vermox), albendazolu (preparat Zentel) lub pyrantelu (preparat Pyrantelum). Natomiast opisane poniżej preparaty ziołowe nie gwarantują wyleczenia glistnicy. Z preparatów ziołowych działających przeciwglistniczo można wykorzystać olejek e te ryczn y t y ­ m ianko w y, który należy przyjmować między posiłkami w ilości 5 kropli olejku ra płaską lyzeczkę cukru lub miodu, 3-4 razy dziennie.

UW AGA! Olejek eteryczny tymiankowy należy stosować bardzo ostrożnie przez ja k najkrótszy okres, nie przekraczając zalecanej dawki. W razie pojawienia się niepokojących objawów związa­ nych ze stosowaniem olejku (np. bóle brzucha, wątroby, złe samopoczucie) preparat należy od razu odstawić i skontaktować się z lekarzem.

120

CHOROBY PASOŻYTNICZE

Zduzq ostrożnością należy stosować również następujący proszek

Składniki:

Sposób przygotowania:

• owoc borówki czernicy (czarnej jagody) 5 g • kwiat wrotyczu 5 g • korzeń omanu 5 g

Zioła zm ielić na proszek, utrzeć z 2 łyżkam i miodu -zepakowego i przyjąć na czczo, popijając szklanką ciepłej wody.

W niektórych przypadkach glistnicy może okazać się skuteczna m ie sza n k a ziołow a:

Składniki:

Sposób przygotowania:

• • • • • •

łyżki stołowe dokładnie wym ieszanych ziół zalać w termosie litra wrzącej wody i odstawić na 60 m inut, przecedzić. Przez tydzień pić 3 razy dziennie po pół szklanki bardzo ciepłego naparu między posiłkami. Następnie zm niejszyć dawkę ziół do łyżki stołowej i pić jeszcze przez kolejne 3 -4 tygodnie. Napar można dosładzać miodem lub cukrem.

kłącze tataraku 50 g ziele tym ianku 50 g korzeń omanu 50 g liść mięty pieprzowej 25 g liść orzecha włoskiego 25 g ziele piołunu 1 0 g

2

ł/ 2

UW AGA! Naparu nie powinno się stosować dłużej niż 3 -4 tygodnie. Mieszanka nie je st wskazano dla kobiet w cięży i kobiet karmiących. T a sie m c e są pasożytami układu pokarmowego o charakterystycznym wyglądzie, mają wydłużone, przypominające taśmę ciało, a ich długość może dochodzić do kilkunastu metrów. Zakażenie przewodu pokarmowego przez tasiemca określane jest jako TA SIEM C Z Y C A , rzadziej cestodoza i tenioza (od łacińskich nazw tasiemca - Cestoda, Taenia). W Polsce najczęściej diagnozuje się zakażenie tasiemcem nieuzbrojonym, rzadziej tasiemcem uzbrojonym, nazywanymi tak z powodu braku lub obecności przyssawek i haczyków, które służą do przytwierdzania się pasożyta do ściany jelit. Sporadycznie występuje tasiemiec karłowaty i bruzdogłowiec szeroki. W Polsce notuje się poniżej 300 nowych przypadków tcsiemczycy rocznie i liczba ta stopniowo ulega zmniejszeniu. Zakażenie następuje przez spożycie surowego bądź niedogotowanego mięsa wołowego (w przy­ padku tasiemca nieuzbrojonego) lub wieprzowego (tasiemiec uzbrojony), w którym znajdują się larwy, tzw. wągry. Z larwy w jelicie cienkim rozwija się postać dojrzała składająca się z główki i członów. Wraz z kałem wydalane są człony wypełnione jajami tasiemca. Pc połknięciu jaj przez zwierzę (bydło, świnię) w jego mięśniach usadawiają się wągry, którymi zaraza się człowiek po spożyciu mięsa. Zakażenie zwykle ma przebieg bezobjawowy, a chory domyśla się obecności pasożyta na podsta­ wie pojawienia się członów w wydalanym kale. Mogą wystąpić: niezbyt nasilony ból brzucha, brak INNE CHOROBY I DOLEGLIWOŚCI UKŁADU POKARMOWEGO

121

apetytu, nudności, wymioty, uczucie osłabienia i ogólnego rozbicia. Tasiemiec uzbrojony oprócz objawów jelitowych może powodować ciężkie objawy wągrzycy w wyniku osadzania się larw w mózgu, tkance podskórnej, mięśniach (silne bóle mięśni) i innych narządach. Przy zakażeniu bruzdogłowcem szerokim charakterystycznym objawem jest anemia, spowodowana poborem przez pasożyta witaminy B12 Podstawą leczenia tasiemczycy są leki syntetyczne, jednak we własnym zakres e można przygo­ tować preparat z nasio n dyni

Sposób przygotowania: Do 150 g świeżych (!) i pozbawionych łuski nasion dodać V 2 szklanki wody lub mleka i dokładnie zmiksować do konsystencji papki. Dodać łyżkę syropu malinowego lub miodu rzepakowego. Uzyskaną miksturę podzielić na 2 równe części i przyjm ować rano na czczo w odstępie półgodzinnym. Po 3 godzinach wypić 2 łyżki stołowe oleju rycynowego, w celu wywołania efektu przeczyszczającego. W razie potrzeby kurację można powtórzyć po 2 -3 dniach. Dzieciom, w zależności od wieku, podaje się 30-100 g świeżych nasion, przygotowanych jak wy^ zej, również na czczo w 2 porcjach co 30 minut. W przypadku dzieci w wieku 7-14 lat podaje się po 2-3 godzinach 1-2 łyżeczki oleju rycynowego, w zależności od wieku dziecka.

UW AGA! Ostrzeżenia dotyczące stosowania oleju rycynowego zamieszczono w podrozdziale 7.5. Profesor Aleksander Ożarowski dopuszczał podawanie zamiast oleju rycynowego siarczanu magne­ zu (dostępnego w aptekach również pod nazwą ,sól gorzka'). Dawkowanie: dorośl 1-2 łyżki stołowe na szklankę wody, dzieci 100-250 mg na 1 kg masy ciała, również rozpuszczonych w wodzie. Często osoby chore na tasiemczycę próbują się leczyć na własną rękę Popularnością cieszy się mieszanka ziołowa, lecz jak dotychczas nie wykonano żadnych badań potwierdzających jej sku­ teczność. Przede wszystkim duży niepokój budzi zalecana w przepisie duża ilość spożywanego dziennie mocnego odwaru (6-8 szklanek), co grozi zatruciem. Skład omawianej mieszanki jest następujący: • • • • • • •

korzeń omanu, korzeń prawoślazu, liść szałwii, owoc kopru włoskiego, ziele macierzanki, ziele piołunu, ziele tymianku.

122

CHOROBY PASOŻYTNICZE

B ą b lo w ie c, a właściwie tasiemiec bąblowcowy, to gatunek tasiemca bytujący w postaci dojrza­ łej w jelicie cienkim psowatych (psy, lisy, rzadziej wilki), tylko przypadkowo występujący u człowieka. Wywołuje groźną chorobę pasożytniczą zwaną BĄBLOW ICĄ. Zarażenie następuje na skutek spożycia niemytych owoców leśnych, np. jeżyn lub jagód zainfekowanych odchodami zwierząt. W Polsce corocznie odnotowuje się kilkadziesiąt przypadków bąblowicy u ludzi. Chory człowiek nie zaraza kontaktujących się z nim osób. Wyróżnia się bąblowicę: • jednojamową (echinokokoza) w przypadku zakażenia tasiemcem Echinococcus granulosus, • wielojamową (aIweokokoza) wywołaną zakażeniem tasiemcem Echinococcus multilocularis. W obu typach bąblowicy człowiek zaraza się przez spożycie jaj inwazyjnych, z których w jelicie cienkim wylęga się larwa. Larwa przenika przez ścianę jelita do krwi i następnie lokalizuje się w narządach wewnętrznych (najczęściej w wątrobie), tworząc torbiel. Obecność torbieli w tkankach organizmu jest podstawowym objawem bąblowicy. W przypadku BĄBLOW ICY JED N O JA M O W EJ torbiel jest dobrze odgraniczona, powiększa się powoli (0,5-1 cm/rok). Nawet w 60% przypadków przebieg choroby jest bezobjawowy, a rozpozna­ nie - przypadkowe. Niektóre torbiele zanikają samoistnie. W bąblowicy wątroby chory odczuwa dyskomfort w okolicy podzebrowej prawej i uczucie pełności w nadbrzuszu. Zdarzają się nietypowe lokalizacje torbieli: bąblowica płuc (kaszel, krwioplucie), mózgu (bóle głowy, zaburzenia równowagi, zaburzenia widzenia), narządów miednicy mniejszej, narządów płciowych, gałki ocznej, kości W BĄBLOW ICY W IELO JAM O W EJ powstaje konglomerat wielu drobnych torbieli (każda o śred­ nicy 0,5-10 mm). Ta wielotorbielowata struktura nie ma torebki i wrasta w miązsz wątroby wzdłuż naczyń krwionośnych i dróg żółciowych (99% przypadków). Choroba przez wiele lat może nie powo­ dować objawów lub pojawiają się dolegliwości przypominające objawy obserwowane w nowotwo­ rach wątroby. Rozrastając się, pasożyt może również naciekać otaczające narządy (przepona, płuca, serce, żołądek, dwunastnica, nerki). W zaawansowanej chorobie poprzez krew mogą nastąpić prze­ rzuty pasożyta do mózgu, kości, gałki ocznej. Leczenie bąblowicy odbywa się wyłącznie w ośrodkach specjalistycznych. Podstawową metodą jest v.ycięcie zmiany i stosowanie albendazolu (preparat Zentel). W bąblowicy ziołolecznictwo oferuje wyłącznie terapie wspomagające w przypadku torbieli usytu­ owanych w wątrobie. P re p a ra ty zio ło w e mogą mieć duże znaczenie w: • łagodzeniu stanów zapalnych dróg żółciowych, wywołanych obecnością pasożyta, • przyspieszeniu regeneracji wątroby po zabiegach chirurgicznych, • łagodzeniu dolegliwości trawiennych związanych z długotrwałym przyjmowcniem leków przeciwpasozytniczych. INNE CHOROBY I DOLEGLIWOŚCI UKŁADU POKARMOWEGO

123

Szczególnie cenne sq leki ziołowe zawierające sylimarynę z nasio n ostro p estu p lam iste g o oraz cynarynę pozyskiwaną z z ie la k a rc zo c h a zw ycza jn e g o • Drażetki Sylimarol 70 mg (Herbapol Poznań) zawierają 100 mg wyciągu z nasion ostropestu plamistego. Producent zaleca stosowanie preparatu w następujących dawkcch: dorośli i mło­ dzież powyżej 12. roku życia 3 razy dziennie 1 tabletkę pojedzeniu, o ile lekarz nie zaleci inaczej. Lek wymaga systematycznego stosowania, przez okres 2-4 tygodni do 6 miesięcy. Minimal­ na dzienna dawka sylimaryny wynosi 200 mg, a maksymalna 400 mg. Warto wspomnieć, ze w trakcie badań podawano osobom chorym dawki przekraczające 800 mg sylimaryny, nie obserwując działań niepożądanych, co świadczy o wysokim bezpieczeństwie stosowania tego surowica. • Tabletki Cynarex (Herbapol Wrocław) zawierają 250 mg wyciągu z ziela karczocha. Producent zaleca przyjmowanie 3 razy dziennie po 2 tabletki jako środek ochronny u osób narażonych na działanie substancji toksycznych wydalanych z żółcią, co pozwala załozyć pocobną dawkę jako właściwą w regeneracji i stanach zapalnych wątroby. • Tabletki powlekane Sylicynar (Herbapol Poznań) zawierają oba powyższe surowce (140 mg wyciągu z ziela karczocha oraz 28,6 mg wyciągu z nasion ostropestu plamistego). Lek zale­ cany jest przez producenta w stanach po toksyczno-metabolicznych uszkodzeniach wątroby, co wskazuje na jego zdolności do stymulowania naturalnych właściwości regeneracyjnych narządu. Dawkowanie: przez kilka tygodni 3 razy dziennie po 2 tabletki po jedzeniu, chyba że lekarz zaleci inaczej. Osoby szczególnie narażone na zakażenia pasożytami układu pokarmowego (np. pracujące w przedszkolach, domach opieki społecznej) mogą okresowo stosować preparaty ziołowe w' celu wspomagania organizmu w walce z zakażeniem. W trakcie stosowania preparatu ziołowego larwy pasożytów' mogą nie mieć sprzyjających warunków do dalszego rozwoju. Należy jednak pamiętać, ze skuteczność preparatów ziołowych nie jest taka sama u wszystkich leczących się. Przykładowe preparaty ziołowe to: krople doustne P a ra z y t (Herbarium św. Franciszka), syrop V ern ika b o n (Bonimed), płyn doustny P a ra F a rm (lnventFarm). Zioła o działaniu regenerującym błonę śluzową jelit i wspomagającym trawienie oraz wchłanianie pokarmów (zob. rozdz. 4) mogą być pomocne u osób, których organizm jest wyniszczony obecnością pasożyta w układzie pokarmowym. Jednakże kurację takimi ziołami najlepiej rozpocząć dopiero po zakończeniu terapii przeciwpasozytniczej lekami syntetycznymi.

SKOROWIDZ AcidoflosTea 20 Aesculan, maść 55 Afty 3,11 Alax 106 Alliofil 35 Aloes, mikstura 1 2 ,4 3 -sok 106 - - z miąższem 12 Alona 1 0 5,10 6 Aminek większy, owoc 83 Antrachinony 57,104 -107 Anyż, nasiono 110 -owoc 3 7 ,4 2 ,5 0 ,5 1 ,9 3 ,9 7 - - gwiaździsty 97 Arcydzięgiel, korzeń 2 3 ,2 4 ,2 7 ,2 9 , 3 0 ,3 2 ,3 3 ,4 1 ,4 2 ,4 4 ,5 0 ,5 1 ,5 4 , 6 3 ,7 3 , 7 6 - 7 3 ,3 1 ,3 2 ,3 6 - 3 9 , 9 2 -9 4 ,9 8 Arniko, kwiat 11 Aromatol 9 Artecholin 25 Avenoc 56 Azucalen 11 Azulan 1 2 ,6 4 Bobka, jajowata, nasiono 5 0 ,5 2 ,1 0 8 - lancetowata, liść 3 2 ,3 6 ,4 4 ,8 8 ,1 0 3 , 113 -płesznik, nasiono 5 0 ,5 2 ,5 3 ,1 0 8 ,1 0 9 Badicn,owoc 97 Bajkadent,żel 10 Bazylia, ziele 4 2 ,4 5 .5 1 ,9 1 ,9 2 ,9 4 ,9 9 Bąblowiec 123 Bez czarny, kwiat 2 2 ,8 8 -o w o c5 7 ,6 2 ,7 9 , 9 4 ,1 1 0 Bezsoczność jelitowa 21 - żołądkowa 21 Biedrzemec97 - korzeń 11 Bieganka, mieszanka ziołowa 101 Biegunka 2 1 -2 3 ,3 2 ,3 9 ,4 4 -4 3 , 5 0 - 5 2 ,5 4 ,6 0 ,3 1 ,3 5 - 3 7 ,9 2 ,9 9 , 1 0 0 ,1 0 3 ,1 0 5 ,1 1 6 - 1 1 8

Błonnik 5 0 ,5 2 ,5 4 ,5 7 ,1 0 4 ,1 0 8 ,1 0 9 -naturalny Błonmix 5 3 ,1 0 9 Bobrek trój listkowy, liść 2 3 ,2 4 ,4 9 ,5 3 , 8 6 ,9 5 ,9 6 ,1 1 5 Boldaloin 73 Boldovera 78 -fix78 Bonifratrzy 2 0 ,2 9 ,3 2 ,5 3 ,6 9 ,8 3 ,8 8 , 9 2 .1 1 7 Borówka czernica, liść 2 2 ,2 4 ,4 7 ,6 7 , 7 2 ,101 - owoc 4 4 ,4 6 ,1 0 0 ,1 0 2 ,1 0 3 ,1 1 8 ,1 2 1 Bratek polny, ziele 57 Bromelinc 87 Brzoza, liść 63 Bukwica lekarska, ziele 23,101 Bylica, boże drzewko, ziele 25, 63,6 5 , 7 9 ,3 2 ,3 3 ,9 4 - pospolita, ziele 1 1 ,2 4 ,6 3 ,8 4 ,9 4 Celiakia 4 4 ,4 5 ,9 1 ,9 2 ,1 0 0 Centuria, ziele 23, 24, 6 1 ,9 5 ,1 1 5 Chmiel, szyszka 4 0 ,5 3 ,6 5 ,7 1 ,8 2 , 3 7 ,9 2 Cholagoga I, mieszanka 73 Cholesol 79 Chorobcly), dróg żółciowych 59 - dwunastnicy 3 4 ,3 6 ,5 8 ,9 2 ,1 1 2 -jam y ustnej 7 -jelit 4 3 ,9 7 - Leśriowskiego i Crohna 4 4 ,4 8 ,7 7 ,

111 -pasożytnicze 112 - pęcherzyka żółciowego 74 - przełyku 13 -trzustki 80 -wątroby 59 - wrzodowa 34 -żołądka 17,111 Citro sep t31,36 Cukrzyca typu 2 67 Cykoria podróżnik, korzeń 2 3 ,5 7 ,6 1 , 6 3 .6 6 .7 2 .7 5 .1 1 7

Cynarex 6 8 ,7 0 ,7 5 ,1 2 4 Cynaryna 6 7 ,6 3 ,8 6 ,1 2 4 Cysty wątroby 69 Cytryniec chiński, ekstrakt 64 - kapsułki 65 - owoc 6 4 ,6 5 Czarnuszka sew na, olej 9 Cząber, ziele 2 4 ,4 2 ,3 9 ,9 1 ,9 5 Czepota puszysta, kora 9 Czerwonokrzew, liść 40 Czosnek 119 Czystek siwy,ziele 9 Dąb, kora 9 ,4 4 ,5 8 ,9 4 ,1 0 1 ,1 0 2 ,1 1 8 Dentosept 9

-A 10 Depribon 54 Digestive Enzymes 87 Digestosan 86 Dla kobiety kcrmiącej, saszetki 99 Dla trzustki, saszetki 82 Drapacz lekarski, ziele 2 5 ,3 7 ,8 6 , 9 2 ,9 4 Drogi żółciowe, choroby 59 -dyskineza 77 - kamica 71 -zapalenie 74 Dwunastnica, wrzody 3 4 ,3 3 ,1 1 2 Dymnica pospolita, ziele 78 Dynia, nasioro 122 Dyskineza dróg żółciowych 77 Dyspepsja 92 - nerwowa 96 Dziąsła, zapalenie 10 Dziewanna, kwiat 11 Dziurawiec, intrakt 60 - ziele 1 2 ,2 3 ,2 5 ,2 9 ,3 2 ,3 7 ,3 3 ,4 2 , 4 5 ,4 7 .5 4 ,6 1 . 6 7 ,7 0 ,7 2 ,7 3 ,9 3 ,9 5 , 9 6 ,1 0 3 Ente rosol 94 Enzymy trzustcowe 8 0 ,8 6 -8 8 -niedobór 3 3 .3 7 ,9 5

SKOROWIDZ

125

Enzyvit37 Esceven 56 Essentiale Forte 6 9 ,7 0 , 75 Essen tix65,75 Fasola, naowocnia 67, 72 Fiołek pachnący, ziele 88 Garbniki 100-102 Gastrobonisol 2 5 ,8 4 ,9 4 Gastrosan fix 27 Giardia 116 Giordiozo 116 Glista ludzka 119 Glistnica 119 Glistnik jaskółcze ziele 3 2 ,3 3 ,5 4 ,7 6 , 7 8 ,3 1 ,3 2 ,1 1 9 Głóg, owoc 2 3 ,4 0 ,9 6 Gorczyca biała, rasiono 2 6 ,3 4 ,3 6 Goryczka, korzeń 2 4 ,3 1 ,8 7 Górnicka Jadwiga 1 1 ,2 7 Grejpfrut, ekstrakt 3 1,36 Grypa żołądkowa 21 Guttaestomachicae 8 4,94 Helicobacterpylori 27, 2 8 ,3 1 ,3 2 , 3 4 -36 Hemoroflos 56 Hemoroidy 5 4 ,1 1 1 ,1 1 3 Hemorol 5 5 ,1 1 3 Hemoval Extra 56 Hepcson Complex 62 Hepctefix 65 Hepctosanfix79 Herbata, czarna 2 1 ,8 5 ,1 0 0 -Polecana przyzaparciach 57,109 -zielona 36 -ziołowa 1 6 ,2 0 ,5 2 Herbatko, Anty-zGago 20 -ekologiczna dla dzieci i niemowląt 99 - Polecana przy zgadze 20 -ziołowa dla matek karmiących wspomagająca laktację 99 lberogast54 Irtractum, Hippocastani 56 - Hyperici 60 Jagoda czarna, liść 2 2 ,4 7 ,6 7 ,7 2 , 101,103 - owoc 2 4 ,4 4 ,4 6 ,1 1 7 ,1 0 0 - 1 0 3 , 118,121 Jałowiec, owoc 2 3 ,6 2 ,7 3

126

SKOROWIDZ

Jam a ustna, choroby 7 - owrzodzenie 11 - zapalenie 8 - - opryszczkowe 9 Jaroniewski Wacław 4 9 ,1 1 2 ,1 1 6 Jarzębina, kwiat 110 - owoc 57 Jasnota bicła, kwiat 26 Jelito, choroby 43 - cienkie, zapalenie 44 - drażliwe 50 - grube, krwawienie 112 - - uchyłkowatość 49 --zcpalenie45 -- - przewlekłe 46 - - - wrzodziejące 46 - wrażliwe 50 Jeżówka, ziele 12

Kozłek lekarski, nalewka 40 Krople, miętowe 3 3 ,6 0 - W a le r ia n o w e 4C -żołądkowe 34 - - z papaweryną 34 Kruszyna, kora 5 7 ,7 6 ,3 9 ,1 0 4 -1 0 7 - korzeń 50 Krwawienie, dziąsła 10 - przewód pokarmowy 35, 5 4 ,110 Krwawnik, kwiat 5 7 ,6 4 ,6 9 ,9 5 -ziele 8, 2 3 ,2 4 ,2 6 , 2 9 ,3 3 ,6 2 ,6 4 , 6 6 ,7 0 - 7 2 ,8 6 ,9 5 ,1 0 3 ,1 1 1 ,1 1 2 Kukurydza, znamię 62 Kurkuma, kłącze 72

Jeżyna, liść 2 2 ,1 0 1 ,1 0 3

Laktacje 99 Lamblia 116 Lamblioza 116 Lamer-Zarawska Eliza 4 1 ,6 2 ,6 4 ,7 3 ,

Kamica żółciowa 71 Kamienie żółciowe 71 Karczoch, liść 6 6 ,6 3 ,6 9 ,7 5 -sok 6 5 ,7 0 -ziele 6 3 ,6 9 ,1 2 3 Kasza gryczana 110 Kaszta nowiec, intrakt 56

Lawenda, kwiat 26, 3 8 ,5 0 , 7 1 ,3 1 , 3 2 .9 6 Lebiodka, ziele 7 9 ,117 Len, nasiono 1 4 ,1 6 ,1 9 ,2 6 - 2 8 ,3 0 , 3 6 ,4 9 ,5 0 ,7 7 ,1 0 4 ,1 0 3 ,1 1 1 -olej 1 2 ,5 3 ,1 0 3 Lewatywa 119

-kora 2 9 ,5 6 ,5 3 ,1 1 2

Lipa, kwiat 22,26,27, 29,3 3,62 ,

- kwiat 57

64, 69 Liv 52, tabletki 6 2,65 Lubczyk, korzeń 2 3 ,3 0 Lukrecja, korzeń 20, 2 7 ,2 3 ,3 8 .3 9 , 4 2 ,4 4 ,5 4 ,4 9 ,6 1 ,6 6 ,7 2 ,9 5 Lutomski Jerzy 3 3 ,4 7 ,7 3

102

Kawa z, nasion konopi 40 -topinamburu 40 Kąpiel ziołowa 3 1 ,7 2 Klimuszko, ojciec 4 9 ,6 5 ,7 1 Kminek, nasiono 110 - olejek eteryczny 9 - owoc 9 ,2 3 ,2 4 , 2 9 ,4 2 ,5 7 ,3 3 ,8 6 , 8 9 ,9 1 ,9 5 ,9 8 ,9 9 ,1 0 3 ,1 1 5 - syrop 33 Kocanka, kwiat 5 5 ,6 1 ,6 2 ,6 4 , 69, 7 2 ,7 3 ,7 9 Koci pazur 9 Kolendra, owoc 2 3 ,4 1 ,7 9 ,9 6 ,9 8 Kolka, jelitowa 97 - niemowlęca 98 -żółciowa 71 Kompres ziołowy 58 Koper, nasiono 110 - ogrodowy, owoc 82 - włoski, owoc 24, 2 3 ,4 1 ,4 2 ,5 1 ,7 2 , 9 2 - 9 5 ,9 7 - 9 9 ,1 2 2 Kozieradka, nasiono 3 1 ,5 0 ,5 6 -5 8 Kozłek lekarski, korzeń 20, 2 6 ,2 9 ,3 0 , 3 2 ,3 8 ,4 0 ,5 3 ,9 6

Łopian 64 - korzeń 72

Macierzanka,ziele 22,25,31, 77,82, 37,122 Majercnek, maść 98 -ziele 2 9 ,5 1 ,3 4 ,9 6 Mak polny, płatki 3 Malina, liść 49 M alwa czarna, kwiat 1 4 ,1 6 ,2 0 ,2 2 Marskość wątroby 67 Marzanka, ziele 96 Maść majerankowa 98 Maślanka 110 Melisa, liść 9 ,2 0 .2 5 ,2 6 ,2 9 ,3 0 ,3 2 , 3 4 .3 3 .4 1 .4 2 .4 9 .5 3 .7 9 .9 3 .9 6 Mieszanka nr, 52. przy biegunce 101 - 66, przy braku laktacji 99

Mieszcnka nr, 145, przy hemoroidach 56 -1 5 3 , przyjelicie drażliwym 52 -161, przy kamicy żółciowej 7 3 - 249, przy nadwrażliwości jelita grubego 52 - 377, przy owrzodzeniu przełyku 16 -4 1 6 , przy zapaleniu przełyku 16 - 502, na trawienie 89, 94 - 504, w rekonwalescencji ostrego zapclenia trzustki 85 - 505, przy przewlekłym zapaleniu trzustki 32 - 508, przy uchyłkowatości przełyku 14 - 5 35, przy wrzodach 39 - 604, przy przewlekłym zapaleniu wątroby 65 - 611, przy za perciach 5 7 ,1 1 0 - 626, na refluks i nadkwaśnośc 20 - 640, przy nerwicy żołądka 41 - 755, przy niewydolności trzustki 86 Mięta pieprzowa, krople 3 3 ,6 0 - liść 2 2 - 2 4 ,2 6 - 3 0 ,3 7 ,4 1 ,4 7 ,4 9 , 6 3 .7 2 , 7 3 ,7 6 - 7 3 ,3 2 ,3 6 ,3 7 ,9 2 , 9 3 ,9 5 ,9 6 ,9 3 ,1 0 1 ,1 1 5 ,1 1 7 ,

121

Niestrawność 92 Niewydolność trzustki 85 Normolax 106 Normosan 106 Nostrzyk, ziele 2 9 ,3 0 Odbijanie 91 Olej(e), czosnkowy 8 9,95 - kocankowy 8 9 ,9 5 -lniany 1 2 ,5 8 ,1 0 9 - rokitnikowy 1 0 ,3 2 ,3 9 ,5 6 - rycynowy 1 0 4 ,1 0 7 ,1 1 9 ,1 2 2 - słonecznikowy 11 - z czarnuszki siewnej 9 -zoregano 36 Olejek, cedrowy 36 - dla dzieci 98 - eteryczny, lawendowy 4 0,98 --miętowy 12 - - szałwiowy 11 --tymiankowy 120 - -z kminku 9 Oliwka dla dzieci 98 Oman, korzeń 2 4 ,9 5 ,1 1 5 ,1 1 7 ,1 1 8 ,

121,122

Na trawienie, herbatka 8 9,94 Na wątrobę, zioła sypane 89 Nadkwasota 25 Nadkwaśnośc 20 Nagietek, kwiat 1 2 ,2 0 , 2 9 ,3 2 ,3 7 , 4 5 ,4 7 ,7 1 ,7 7 ,3 1 ,3 2 ,1 1 2 ,1 1 3 Nalewka, rumiankowa 12 - Tajemnica zdrowej wątroby 65 - z kozłka lekarskiego 40

Opryszczka 9 Oregano 117 - olej 36 Orzech włoski, liść 4 7 ,6 1 ,1 0 1 ,1 1 2 , 117.121 Ostropest plamisty, łuska 68 - nasiono 60, 6 9 ,7 4 ,1 2 4 - owoc 68 Ostrożeń warzywny, ziele 63 Ostryz długi, kłącze 72 Otyłość 6 7 Owrzodzerie, jam y ustnej 11 -jelita grubego 46 - przełyku 15 Owsica 113 Owsik ludzki 118 Ożarowski Aleksander 1 4 ,1 5 ,1 9 ,2 6 , 3 0 ,3 2 ,3 4 ,3 7 ,4 8 ,4 9 ,6 0 ,6 4 , 76, 7 3 ,8 1 ,8 6 ,1 0 1 ,1 1 2 ,1 1 6 ,1 1 7 , 1 1 9.12 2

-z rumianku 1 2,64 Nasiadówki 58 Nawłoć, ziele 61, 79 Neo-Aesculan 55 NeoFitoroid D 5 5 ,5 3 Nerecznicc samcza 114 Nerwica żołądka 39,41 Nerwosan fix 27

Pcnkreaflos32 Pankreatyna 37 Papaina 37 Pa rad ontoza 10 ParaFarm 124 Parazyt 124 Parazytozy 113

Miodunka, ziele 88 Mleko kwaśne 110 Mniszek, korzeń 3 3 ,6 1 ,6 3 ,6 6 ,6 7 , 7 0 .7 2 , 75, 7 6 .3 7 - kwiot 67 Morele suszone 104 Morszczyn 31 Mukowiscydoza 88 Muszyński Jan 31

Passispasmina 40 Perz, kłącze 5 3 .6 9 . 7 0 ,7 2 ,3 3 Pęcherzyk żółciowy, choroby, kamica 71 -zapalenie 74 Pięciornik, gęsi, ziele 2 4 ,2 9 ,3 0 ,3 2 ,3 8 , 4 6 ,4 9 ,6 1 ,6 6 ,7 6 ,3 3 ,9 2 ,9 8 ,1 1 2 - kurze ziele, kłącze 8 ,2 2 ,3 8 ,4 4 ,4 7 , 1 0 1 .1 0 3 .1 1 2 .1 1 3 .1 1 3 Piołun, ziele 2 0 ,2 3 ,2 4 ,3 3 ,9 5 ,9 3 ,1 1 4 , 1 1 5 ,1 1 7 ,1 1 9 ,1 2 1 ,1 2 2 Płucnik lekarski, ziele 88 Podbiał, liść 1 6 ,1 9 .2 9 ,3 3 ,3 3 Pokrzywo, liść 3 3 ,4 7 ,4 9 ,6 1 ,6 2 ,6 4 , 69, 7 0 ,7 2 ,6 7 ,8 8 ,1 1 2 Poprzęcki Witold 2 5 ,2 7 ,4 2 ,6 9 ,7 2 ,9 5 Porost islandzki 1 4 ,1 6 ,3 4 ,3 8 ,4 4 , 50, 1 1 2.11 3 -galaretka 15,19,111 Porzeczka czarna, liść 61 Poziewnik, ziele 44 Poziomka, liść 4 6 ,1 0 3 -owoc 102 Prawoślaz, korzeń 1 2 ,1 4 -1 6 ,1 9 ,2 6 , 23, 2 9 ,3 2 ,3 6 ,3 3 ,9 3 ,1 0 4 ,1 0 3 ,1 2 2 -liść 14 Proktis-M 56,113 Przelot, kwiat 61 Przełyk, choroby 13 - owrzodzenie 15 - uchyłkowatosć 14 -zapalenie 15 Przetacznik,zele 37 Przywrotnik pospolity, ziele 46 Quecor 102 Radirex 106 Raphacholin C 6 2 ,7 3 ,7 9 Rączrik pospelity, nasiono 107 -olej 107 Rdest ptasi, ziele 3 0 ,4 4 ,4 6 ,4 7 ,5 3 , 62, 64, 7 0 ,7 3 ,7 9 ,9 6 ,1 1 3 ,1 1 8 Refluks dwu nestr iczo-zołąd kowy 33 -jelitowożołądkowy 33 -żołądkowo-przełykowy 18 -żółciowy 28 Regurgitccja 13 Rektoscn 57 Relakson 4 0,53 Rokitnik, olej 3 2 ,3 9 ,5 6 Rooibos 40 Rozmaryn, liść 6 2 ,7 7 ,8 2 Rozwar wielkokwiatowy, korzeń 89

SKORO W IDZ

127

Rozo dzika, owoc 6 3 ,6 9 , 7 1 ,9 6 Rumian rzymski, kwiat 22,4 7 ,1 0 1 Rumianek, kwiat 3 ,1 2 ,2 2 ,2 4 ,2 6 ,2 9 , 3 0 ,3 2 ,3 4 ,3 7 ,3 3 ,4 1 ,4 2 ,4 4 - 4 7 , 5 3 ,6 1 ,6 2 ,6 4 ,6 6 , 6 9 ,7 0 ,7 3 ,7 9 , 3 2 ,3 5 ,9 2 ,9 3 ,9 5 , 9 6 ,9 3 ,1 0 2 , 1 0 3 ,1 1 2 ,1 1 3 ,1 1 5 ,1 1 3 -nalewka 1 2 ,6 4 Ruskorex 55 Ruta, liść 71 -ziele 30 Rutwica, ziele 67 Rycyna 107 Rzepa czarna, sok 62 Rzepik, ziele 6 0 ,6 6 ,7 5 Rzewień, korzeń 98,104-106 Salviosept3 Senefol 105 Senes, liść 8 1 ,1 0 4 ,1 0 5 -owoc 105 Septosan 8 Siarczan magnezu 119,122 Skrzyp, ziele 2 0 ,2 3 ,5 8 ,6 1 ,6 7 Słonecznik, olej 11 Sok, trzustkowy 87 -z aloesu 106 -z brzozy 64 -z czarnej rzepy 62 -z karczocha 65, 70 -z łopianu 64 -żołądkowy 17 -- niedobór 23 Sosna, pączek 31 Sól gorzka 1 1 9,12 2 Sroka Grzegorz 23, 6 1 ,7 0 ,1 1 0 , 119 Stłuszczenie wątroby 66 Stokrotka, kwiat 61 Strączyniec 105 Succus, Bardcnae 64 -Betulae 64 Sylicynar67,68, 7 0 ,7 3 ,7 5 ,3 6 , 124 Sylimarol, 35 mg 64 -7 0 mg 6 2 ,6 4 ,6 7 ,6 8 ,7 5 ,3 9 , 124 Sylimaryna 4 5 ,6 7 ,6 8 , 70 Syrop kminkowy 33 Szałwia, liść 8,12,20, 22, 23, 26, 29, 3 2 ,3 7 ,4 5 ,4 7 ,4 9 ,5 8 ,6 1 ,9 3 ,1 0 1 ,

122

Szałwia, olejek eteryczny 11 Szanto zwyczajna, ziele 61, 62, 64, 66, 6 7 ,6 9 . 70, 7 2 ,7 6 ,7 9 Ślaz, kwiat 9 ,1 1 ,1 6 ,1 9 Śliwki suszone 104 Śluzvit 21 Śluzy roślinne 9 ,1 9 ,2 5 ,3 7 ,1 0 3 ,1 0 9 Środki przeczyszczające 106 -drażniące, jelito, cienkie 104,107 ---grube 104 - pęczniejące 1 0 4,10 3 - poślizgowe 1 0 4,10 9 Świetlik, ziele 49 Tabletki, przeciw niestrawności 89 - uspokcjające 40 - ziołowe 102 Taninal 102 Tannosan 22,101 Tcm ina, kwiat 110 Tcsiemczyca 121 Tasiemiec 115,121 Tasznik, ziele 38 Tatarak, kłącze 2 0 ,2 3 ,2 4 ,2 6 ,2 7 , 29, 3 0 ,3 1 ,5 3 ,7 1 ,7 6 ,8 6 ,8 7 ,9 2 , 9 4 - 9 6 ,9 3 ,1 1 7 ,1 2 1 Tinctura Menthae piperitae 33 Tonik Oryginalne Zioła Szwedzkie 24 Torbiele wątroby 69 Treben Maria 8 3 ,8 4 Trzustka, choroby 30 - niewydolność 85 -zapalenie 31 Tymianek, olejek eteryczny 120 -ziele 8 ,3 7 ,8 8 ,1 1 5 ,1 1 7 ,1 2 1 ,1 2 2 Tysiqcznik,ziele 2 3 ,2 4 ,6 1 ,9 5 Ubiorek gorzki, ziele 54 Uchyłki, jelita grubego 49 - przełyku 14 U chyłkowatość przełyku 14 Uczep trójlistkowy, ziele 61 UlceflosTea39 Venobon, maść 55 -tabletki 56 Vernikabon 124 Vilcccora 9 W aw er Iwona 52 Wątroba, choroby 59

W ątroba, cysty 69 - marskość 67 - stłuszczenie 66 -torbiele 69 -zapalenie, przev.łekłe 63 --wirusowe 60 Węgiel leczniczy 102 Wiązówko błotna, kwiat 2 2,25 Wierzba, kora 2 5 ,3 1 ,4 9 Wlewy doodbytnicze 113 Wrotycz, kwiat 115,121 -ziele 1 1 4,11 9 Wrzody 3 4 ,1 1 2 Wrzos, ziele 92 W zdęcia 95 Zapclenie, błony śluzowej żołądka, ostre 32 - dróg żółciowych 74 - dziąseł 10 -jam y ustnej 8 - jelito, cienkiego 4 4 ,4 8 -- grubego 45 - - wrzodziejące 46 - pęcherzyka żółciowego 74 - przełyku 15 - trzustki 81 - wątroby, przewlekłe 63 --wirusowe 60 Zc parcie 5 2 ,5 7 ,9 3 ,1 0 3 Zatrucie pokarmowe 100 Zespół, jelita drażliwego 50 - rozrostu bakteryjnego 95 Zgaga 1 3 ,2 5 Zioła, przyprawowe 4 2 ,4 5 ,5 1 ,6 5 , 8 4 ,8 9 ,9 1 ,9 4 ,9 5 - szwedzkie 24,33 Żel doodbytniczy 55 Żołądek, choroby 17 - ncdkwasota 25 - nerwica 39 - niedobór soku 23 - nieżyt 27 - - żółciowy 34 -wrzody 3 4 ,1 1 2 - zapalenie błony śluzowej ostre 32 Żółtaczka 60 Żurawina, owoc 26 Żylaki odbytu 54 Żywokost, korzeń 57

Zioła w MEDYCYNIE CHOROBY

UKŁADU POKARMOWEGO To pionierska na polskim rynku publikacja obalajqca mity na temat ziołolecznictwa. Ksiqżka powstała, dzięki współpracy dwóch badaczy. Kierownika Katedry i Zakładu Farmakognozji i Fitochemii SUM oraz dyplo­ mowanego fitoterapeuty, który jest autorem ziołowych receptur aptecznych. Publikacja jest doskonałym przewodnikiem po terapiach uzupełniajqcych oraz merytorycznq podstawq do leczenia objawów chorobowych, fitoterapii schorzeń o łagod­ nym przebiegu i chorób przewlekłych. Opisano w niej poszczególne dolegliwości, podkreślono wskazania i przeciwwskaza­ nia, schematy dawkowania dla podanych receptur czy ziołowych preparatów.

Rozdziały oddajq kolejność odcinków układu pokarmowego. Omawiane w nich zagad­ nienia posegregowano według jednostek chorobowych. Ksiqżkę zakończono rozdzia­ łem o leczeniu częstych oojawów chorobo­ wych. Co interesujqce, w publikacji znajdujq się także praktyczne wskazówki dotyczqce kulinarnego zastosowanie ziół w profilak­ tyce i terapii schorzeń. Ksiqżka adresowana jest zarówno do gastrologów, lekarzy rodzinnych, pediatrów, geriatrów, jak i farmaceutów. Bez wqtpienia jest to przydatna pozycja również dla pielęgniarek i położnych oraz dietetyków. Powinni zainteresować się niq także studiujqcy medycynę i farmację Odnajdq w niej wartościowe źródło wiedzy też pasjonaci medycyny naturalnej.

ISBN 978-8 3 -20 0 -S3 4 2 -S

& PZWL

Wydawnictwo Lekarskie PZWL Sp. z o.o. infolinia: 801 33 33 88

www.pzwl.pl 91/88520

0 S 3 * 2 S