Yeni Uygur Turkcesi Sozlugu 9751607086, 9789751607089 [PDF]

Zitiervorschau

ATATURK KULTUR, DIL VE TARIH YUKSEK KURUMU TURK oir xunuMu YAyTNLART : 615

EMiR NECiPoviq

nncir

Rusgadan qeviren

Yrd.Doq.Dr.

ixr,ir, KURBAN

ANKARA

, 1995

xUrrU& oir ve r^Lnin vUrstr KURUMU rUnr uir runuMu YAYII\ILARI : 615

ATATURK

sOzTUx

uiliU

VE UYGULJ\MA KOLU YAYINLARI : 2

nvrin NnciPoviq Nncir

..

o

o

YENi UYGUR TURKCESI .a

..

v

aa

SOZTUGU

Rusgadan geviren

Yrd.Dog.Dr.

irr.ir. KURBAN

u ''[ it /N ,.1\) ,''7 o

.Ir' .\

ANKARA,

1995

Bu

eserin 5846 sayrh kanuna gtire btitiin yayln, terciime ve iktibas haklan

Tiirk Dil Kurumu'na aittir.

Yazan : Qeviren : inceleyen : Baskr Adedi :

Emir Necipovig NECIP Yrd. Dog.Dr.Iklil KITRBAN

Dog.Dr. Osman Fi.ki SERTKAYA 3.000

rsBN 975-16-0708-6

DizgiBaskr: Bizim Biiro Basrmevi, Ankara

ighrnnrilnn A...

1

8...

27

C

56

q

67

D

92 109

12t 130

t3l 139 147 160

t7t 182 190

215 252

260 284 293 303

312 330

336 372

384 434 444

450 454 474

6n soz Emir Necipovig Necip tarafindan hazrrlanan ve 1968 yrhnda Moskova'da yaylm-

lananUy$urge.RusgeLug"t(W\nTi'irkiyeTiirkgesinegevirisi olan bu stizliik yaklagrk 33.000 kelimeyi ihtiva etmektedir. Yeni Uygur Tiirkgesi

Siizlii$i

adrnr verdi$imiz bu eser Ti.irkiye'de Erkan

ilk aErklamah Yeni.Uygur Tiirkgesi

scizliifiidi.ir.

Uygur Tiirkgesi denildifinde akla hemen Eski Tiirkgenin ikinci devresi olan Eski Uygur tUrkgesi gelmektedir. Giiniimiizde konugulan Uygur Tiirkgesini tarihi Uygur TiirkEesinden ayrmak igin Yeni Uygur Tiirkgesi adrm kullanmayr uygun bulduk. Yeni Uygur Tiirkgesi Eski Uygur Tiirkgesinin devamr olarak -Karahanh Tiirkcesi qeklini almrqrrr. Karahantr Iur!E": hakkrnda Kdggqrh Yg!*gg _grJurkqg, Tiitl.S"rgtn t"-eli olan Eski tabirini kullanmaktadrr. Edebi dil olarak Aligir Nevai taralrndan geligtirilmig olan Qa!a-

y: A:€:t"13-tS9., dOnemlerinden gegip gtintimiizdeki

U

tay TtirkEesinin de ana unsuru Eski Uygur TtrkEesidir. Bu giinkii Uy&I-_TCIkgU_tsg tarihi Qafatay edebi Ti.irkcesjne, yasayan Ozbek Ti.irkcesi ile birlikte en vakrn olan Tiirk

lehgesidir'BuyiizdenTiirkoIojialarunda@Ttirkqesi zincirinin bilimsel adr daima PoEu Ttirkgesi olarak geEmiqtir. Bu giin Dolu Ti.irkistan'daki yaklagrk 10.000.000 kadar Ttirktin konuqtu[u Yeni

uygur Tiirkgesi, gegmiqi ve konugulan alanrn co$rafi konumunun 6zelli$i ile, alrr derecede Arap ve Fars dillerinin etkisi altrnda kalmrqtrr. TiirkEede en gok kullamlan kelime-

ler bile Arapga ve FarsEa kargrhklarr ile birlikte eUgiigt, baUhesel, kuyaq/aptap, yer/ zemin, kiik/asman vb. geklinde kanqrk olarak kullanrlmaktadrr. Qinceden ve Rusgadan veya bu diller vasrtasryla Uygur tiirkEesine geEen yabancr kelimeler de Uygurca sdzlUkte biiyiik bir yer tutmuqtur.

Yeni Uygur Tiirkgesi k6lidu < kelip turur "gelecek", alduf, "aldrk", kettuk "gittik" ve 6liq-b6riq < al-i-E, ber-i-E "ahg verig" gibi yuvarlak yaprsrndan veya aldr[r ekten dolayr k