Wileński słownik biograficzny 9788387865597 [PDF]

Zitiervorschau

Biblioteka Wilenskich Rozmaitosci Seria B nr 64

ISSN 1230-9915 ISBN 978-83-87865-59-7

Druk: Zaklad Poligraficzny SPRINT Tomasz Toczkiewicz sklad i przygotowanie: Krzysztof Pawfowski ul. Ludwikowo 7, 85-502 Bydgoszcz e-mail: [email protected]

WILENSKI SIOWNIK BIOGRAFICZNY Redakcja H e nryk D u b o w ik LeszekJan M a lin o w ski

w y d a n ie drugie poszerzone

2008

^Ocost0

Wspotpracownicy A ndruszkiew icz Janusz Bednarczuk Leszek Berger Rafat Cierpinski Janusz Cyw iriska K atarzyna Czarnecki W ito ld Dubina Andrzej D u b o w iko w a M a ria FekeczJerzy Filipowicz Ryszard Iw an o w ski Kazim ierz Jentys O lgierd Kalem bka S taw om ir Ktosiriski Zygm unt K orov/ajczyk W ta d y s ta w Kowzan Tadeusz K ulikow ska Anna to w k is S taw om ir M ichniew icz M a ria n M ilin kiew icz M ichat Pafucka M aria Rutkowska Jadw iga Ruszczyc Edward S obotkow ski W ito ld Szyszkowski Tadeusz W a zg ird M ichat Z w ilnian G rabow ski Tadeusz Zenkiew icz Jerzy

Przedmowa do pierwszego wydania Pierwszy tom Encyklopedii Ziemi Wilenskiej, zapowiedziany przed kilkoma laty w „Wilenskich Rozmaitosciach”, oddajcmy vv r?ce zainteresowanych czytelnikowjako Wilenski slownik

biograficzny. Zadaniem jego jest przekazanie przysztym pokoleniom jak najwi?cej wiedzy o ziemi ich ojcovv i dziadow, o wielkosci i pi?knie tego, co w ci^gu wiekow stworzyla W ilenszczyznajako integralna cz?sc Rzeczypospolitej Obojga Narodow. Wykonanie tego zadania staje si? bardzo pilne i wazne, gdyz problematyka kresowa jest coraz bardziej zaw?zana lub nawet fatszowana w podr?cznikach szkolnych i w polityce zagranicznej panstwa, a zaborcy ojcowizny wygnanych kresowiakow starajcj si? zacierac dowody jej polskosci. Wilenski slownik biogruficzny zestawia krotkie zyciorysy ludzi zasiuzonych dla Ziemi W ilen­ skiej, juz niezyjcjcych, od czasow najdawniejszych (wiek XIV) po wspolczesnosc. W biogramach tych przypominamy wszystko, co jest godne lub niezb?dne dla uchronienia od niszczacego dzialania czasu, dla zachowania w pamieci kolejnych pokolen. Zastugujg na to ci, ktorzy powolali do zycia promieniujtjc^ na caty kraj, a nieraz daleko poza jego granice, Akademi?, przeksztalconq w XVIII w. w Szkol? Glownt}, w XIX w. - w Uniwersytet, odnowiony w X X w. jako Uniwersytet Stefana Batorego. Zastugujq liczni absolwenci tych uczelni. Zastugujq organizatorzy, pedagodzy i wychowankowie wilehskich gimnazjow, zwlaszcza im. Krola Zygmunta Augu­ sta, im. Elizy Orzeszkowej, im. Adama Mickiewicza, im. Ks. Adama Jerzego Czartoryskiego, a takze 0 0 . Jezuitow i SS. Nazaretanek. Zastuguja uczeni i nauczyciele, politycy i dzialacze niepodleglosciowi, artysci i literaci, duchowni i spolecznicy. Informujemy nie tylko o ludziach urodzonych na W ilenszczyznie, lecz rowniez o tych wszystkich, ktorzy zasluzyli si? dla niej w jakikolwiek sposob, dzialajtjc na jej terenie i w jej interesie do 1945 r., to jest do masowej ekspatriacji. N a szczegolne podkreslenie zasluguje fakt, ze sa wsrod nich wybitne postacie, ktore dotqd pomijane byly w encyklopediach i slownikach. Korzystanie z dose roznorodnych zrodel i wspolpracy kilkunastu osob spowodowalo, ze biogramy nie maj^ jednolitego charakteru: niektore s;j m oze zbyt szczuple, inne - zbyt obszerne. Zdajemy sobie spraw?, ze vv Wilenskimslowniku biografieznym brakuje wielu nazwisk, zasluguj^cych na uw zgl?dnienie. „Biblioteka W ilenskich Rozmaitosci" liezy w zwiazku z tym na wspolprac? czytelnikow, na pom oc w uzupelnieniu informaeji o ludziach zasluzonych dla Wilenszczyzny. B?dziemy mogli wowczas opracowac suplement do naszego Slownika. Wykaz nazwisk przej?lismy przede wszystkim z bardzo cennej Bibliografii Wilna Henryka Baranowskiego. dane biografiezne - gtownie z Polskiego slownika biogmfieznego oraz kilkunastu innych publikaeji. Niezwykle pomocne okazaty si? takze zyciorysy, przyslane przez grono wspolpracownikow, ktorym skladamy serdeezne podzi?kowanie. Pomystodawca i autorem koncepqi Slownika jest Leszek Jan Malinowski, uporzqdkowaniem i ujednoliceniem materialuzajqt si? Henryk Dubowik przy wspolpracy Marii Dubowikowej.

___

* * *

Drugie wydanie Wileriskiego slownika biograficznego zostalo poprawione i poszerzone o ponad 1400 biogramow dzi?ki nowym publikaejom i lieznym listom od naszyeh czy'telnikow. Biblioteka Wilehskich Rozmaitosci

5

W AZNIEJSZE SKROTY AK -Arm iaK rajowa Akad. Wil. - Akademia Wilenska AM - Akademia Medyczna ASP - Akademia Sztuk Pi?knych KEN - Komisja Edukacji Narodowej Kol. - Kolegium K UL - Katolicki Uniwersytet Lubelski lit. - litewski LWP - Ludowe Wojsko Polskie nadw. - nadworny p.a.c. - pulk artylerii ci^zkiej p.a.l. - puik artylerii lekkiej p.p. -pulkpiechoty PU1 - pulk utanow ros. - rosyjski SGGW - Szkola Glowna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie UAM - Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu UJ - Uniwersytet Jagiellonski w Krakowie UJK - Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie UM CS - Uniwersytet Marii Curie-Sklodowskiej w Lublinie UM K - Uniwersytet Mikolaja Kopemika w Toruniu Uniw. Wil. - Uniwersytet Wilenski USB - Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie w. - wielki W. Ks. Lit. - Wielkie Ksi^stwo Litewskie wil.-wilenski WP - Wojsko Polskie ZW Z - Zwiqzek Walki Zbrojnej

6

WYKAZ WAZNIEJSZYCH ZRODEt Ankudowicz-Bienkowska Maria: Polskie zycie muzx'czne w Wilnie kit IIRzeczypospolitej. Olsztyn 1997. Baranowski Henryk: Bibliografia Wilna. T. 1/3. Torun 1996-2007. Byla takaszkola. Gimnazjum im. Elizy Oizeszkowej w Wilnie. Red. Ewa Stawinska-Zakoscielna. Londyn 1987. Czajka Michal, Kamler Marcin, Sienkiewicz Witold: Leksykon historiiPolski. Warszawa 1995. Czy wieszkto tojest? Red. Stanislaw Loza. T. 1/2. Warszawa 1938-39. Dalecka Teresa: Dziejepolonistyki wiienskiej 1919-1939. Krakow 2003. Encyclopediapowszeclma (S. Orgelbranda).T. 1-18. Warszawa 1898-1912. Encyklopedia wiedzy ojezuitach na ziemiach Polski i Litwy. Oprac.Ludwik Grzebien SJ. Krakow 1996. Encyklopedia Ziemi Wiienskiej. T2-5. Oprac.Mieczyslaw Jackiewicz. Bydgoszcz 2004-2007. Gimnazjwn Ojcdw Jezuitow w Wilnie w latach 1922-1940. Bydgoszcz 1999. Ilgiewicz Henryka: Wilenskie towarzystwa i instytucje naukowe wXlX wieku. Torun 2005. Jackiewicz Mieczyslaw: Leksykon kultury litewskiej. Warszawa 2005. JanowskiLudwik: Slownikbio-bibliograficzny dawnego Uniwersytetu Wilenskiego. W ilno 1939. Luksionyte-Tolvaisiene Nijole: Vilniausarchitektai (1850-1914). (W:)Europosdaile. Lietuviskieji variantai. Vilnius 1994 s. 227-269. Przekiad: Architekci wilenscy. Bydgoszcz 2005. Malachowicz Edmund: Cmentarzna Rossie w Wilnie. Wroclaw 1996. Malachowicz Edmund: Wilno. Dzieje, architektwv, cmentarze. Wroclaw 1996. Milosz Czeslaw: Wyprawawdwudziestolecie. Krakow 1999. Panstwowa Szkola Techniczna w Wilnie im. Matszalka J. Pilsudskiego. Warszawa 1991. Poklewski Jozef: Polskie zycie artystycznewmiiydzywojennym Wilnie. Torun 1944. Polski slownik biograjiczny. T 1-44. Krakow-Wroctaw 1935-2007. Romanowski Andrzej: Mloda Polska wileiiska. Krakow 1999. Romanowski Andrzej: Pozytywizm na Litwie. Krakow 2003. Slownik biograficznyteatrupolskiego. T. 1/2. Warszawa 1973-1994. Slownik Polski Walczqcej na Kresach Polnocno-Wschodnich RP.T. 1/3. Bydgoszcz 1995-2004. Slownikpolskiclt teologow katolickich. T. 1-7. Warszawa 1981-83. Slownikpracownikowksiqzkipolskiej. Red. Irena Treichel. Warszawa-todz 1972,1986. Surwilo Jerzy. Zostali tu z nami na dobre i na zle. W ilno 2000. Wilno teatralne. Pod red.Miroslawy Koztowskiej. Warszawa 1998. Zdziejow AlmaeMatris Vilnensis. Ksifjga pamigtkowa ku czci 400-lecia zalozenia i 75-lecia wskrzeszenia Uniwersytetu Wilenskiego. Red. Ludwik Piechnik i Kazimierz Puchowski. Kra­ kow 1996.

7

A ABELEWICZ Jozef(1821-1882 Wilno) ksiadz; w 1833-38 uczyt si? w szkole powiat, w Traszkunach, w 1838-40 - w Semin.Duch.w Wilnie. w 1840A2-W Akad.Duch. w Wilnie, w 1842A6-W Akad.Duch.w Petersburgu, gdzie uzyskai stopien mgra teologii; w 1847-53 i od 1870 byl prof.Semin. Duch. w Wilnie, od 1878 - rektorem; w 1853-70 byl proboszczemw Wolkowysku. ABICHT Adolf (1793-1860), Niemiec z pochodzenia, wychowywai si? w Wilnie w srodowisku polskim; tu ksztalcil si? i w 1816 uzyskat doktorat medycyny; w Johanniszkach (Zmudz) kierowat szpitalem podleglym Uniwersytetowi Wil.; od 1823 w W ilnie jako pomocnik prof. Kliniki Terapeutycznej; od 1827 prof, zwycz. w Akademii Medyko-Chirurgicznej; pojej zamkni?ciu pozostal w Wilnie. ABICHT Henryk (1835 w Wilnie -1863), po 7 kl. gimn. w Wilnie wstapil na stuzb? do „pocztamtu” petersburskiego; od 1857 pocztmajster w Wilnie w randze sekretarza gubernialnego; w tymze roku uciekl za granice chroniac si? w Londynie przed aresztowaniem; pracowal tam w drukami Zenona Swietoslawskiego i ,.Kolakola”; w 1. 1861-62 w Paryzu ucz?szczai na wyklady artylerii, geografii politycznej; w marcu 1862 przybyt do Warszawy, dziatal w konspiracji, aresztowanywlistopadzie 1862zostal powieszony w 1863. ABICHT Jan Henryk (1762-1816) filozof i pedagog; 13 czerwca 1804 wybrany na prof. fil. Uniwersytetu Wil., gdzie pracowat przez 12 lat stale walcztjc o reformy metod pracy oraz odpowiedni wym iar godzin wyktadowych dla jego dyscypliny; autor kilkunastu prac naukowych

wj. niemieckim i jednej wj. lacinskim, drukowanejw 1914 w Wilnie. ABLAMOWICZ Stanislaw(1844-1901), adwokat, absolwent gimn. w Nowogrodku, uczestnik powstaniastyczniowego w lipcu 1863 aresztowany i osadzony w cytadeli w Wilnie, jesienia 1864 skazany na pozbawienie praw, konfiskat? mienia i deportacje; w maju 1870 uwolniony od dozoru wyjechat do Krakowa, gdzie dziatal spotecznie do konca zycia. ABRAHAM ben Joszijahu (1636 w Trokach 1687), lekarz i mistyk karaicki, autor rozpraw w j?zyku hebrajskim oraz poezji liturgicznych (m.in. w modlitewniku karaickim wyd. w W il­ nie); tytularny lekarz nadworny Jana III Sobieskiego. ABRAMOWICZ (Abrahamowicz) Adam (1710 -1776) jezuita; do zakonu wstqpil w W ilnie w 1726, w 1743-44 byt prefektem szkol, potem prof.filozofii 1744-47 i teologii 1747-48 w Wil­ nie, prefektem szkot w Nowogrodku 1748-49, w Wilnie 1749-50 iWarszawie 1750-52; w 1752 zostal regensem konwiktu w Wilnie i przeksztalcit go w kolegium szlacheckie; 1758-73 byl rek­ torem kolegiow w Nieswiezu, Potocku i Minsku; wydal Kazania niedzielne (Wilno 1753). ABRAMOWICZ Andrzej (zm. 1763)kasztelan brzeski, stolnik wilenski, w 1747 pisaiz zienrski, w 1748 deputat na trybunal, agent sejmikowy wstuzbie Radziwillow. ABRAMOWICZ Herkulan (1805-1873), absol­ went Uniwersytetu Wilenskiego, zamieszany w proces Filaretow, general wojsk rosyjskich,

9

A jako dyrektor teatru dramatycznego i operow ego w W ilnie zorganizowal oper? polskg, wystawiajqc px>raz pierwszy Halk? St. Moniuszki (tz\v. wiienska premiera w 1854 r.), wystawil dramat Wt. Syrokomli Kasper Kcirtinski. ABRAMOWICZ Ipiacy (1793-1867), ziemianin z Wornian (woj. wilenskie), w 1809 ochotnik do 13. putku huzarow na Podolu, od 2 5 1II 1811 ppor., wspolorganizator 21. pulku strzelcow konnych na Litwie, od 1 4 IX 1812 mjr, a od23 I X 1812 pplk, uczestnik kampanii 1812, 1813,1814; od 1815 w W ilnie, gdzie zaiozyl loze masonska „SzkoIa Sokratesa”; od 4 XII 1827 w armii rosyjskiej, uczestnik walk na Kaukazie i przeciw powstaniu listopadowemu, w 1831 d-ca warszawskiego dywizjonu zandarmerii, zarzqdca patacami cesarskimi w W-wie, prezes dyrekcji teatrow warszawskich itp. Odznaczony VM 4 stopnia, KK i 0 Legii Honorowej, Osw. Anny, Osw. Jerzego. ABRAMOWICZ Ignacy (1890-1982), Profesor okulistyki U SB od 1937, studiowal medycyne w Warszawie i w M oskwie, doktoryzowal si? na U SB w r. 1925 a w r. 1928 habilitowal. ABRAMOWICZ [Abrahamowicz] Jan (zm. 1602), wojewoda sm olenski, wychowany na dworze Mikolaja Radziwilta Rudego, woj. wilenskiego, jeden z giownych przywodcow kalwinizmu na Litwie, uczestnik narady z dyzunitami oraz w dyspucie kalwinow z jezuitami (w Wilnie w 1599); zatozyciel zboru, szpitala i szkoly w rodowym maj^tku w Wornianach. ABRAMOWICZ LudwikKarol (1876-1939) reprezentant „krajowcow” wilenskich, cztonek stow. Szubrawcow, iniqatorTowarzystwa Przyjaciot Nauk w Wilnie, opiekun zbiorow, zgromadzonych przez Tadeusza W roblewskiego (od 1926 Biblioteka ini. Wroblewskich), publicysta i redaktor: „Gazety Wilenskiej”, „Kuriera Litewskiego”, „Przegkjdu W ilenskiego”, autor ksiqzki: Cztery wieki dnikarstn’a w Wil­ nie (1925).

10

ABRAMOWICZ [Abrahamowicz] M ikolaj (zm. 1651), gen. artylerii litews.,od 1638 czesnik lit., w 1647 wojewoda trocki. ABRAMOWICZ Mikolaj (1788-1835), s?dzia graniczny i marszatek szlachty pow. wilensk., w 1812 konsyliarz Komitetu Spraw Wewnetrznych w Komisji Rzadu Tymczasowego, WKs. L , w sluzbie ks. Bosiano i Napoleona do 1814; wlasciciel rezydencji w Wilnie i Wornianach, w l. 1820-21 czlonekw il. loz masonskich; od procesu filareckiego wystugiwal sie Moskwie; samobojca. ABRAMOWICZ Witold (1874-p o 1940), brat Ludwika, jeden z liderow wilenskiej PPS, dziatacz w lozy masonskiej „Jednosc”, wydawca „Przegladu Wilehskiego”. ABRAMOWICZ W ladyslaw (Abramovicius Vladas 1909-1965) poeta, dziennikarz (m.in. w „Kurierze Wilenskim”), polsko-litewski historyk kultury, od 1945 pracownik Biblioteki Litewskiej Akademii Nauk (d. Biblioteka Wro­ blewskich), autor ksiqzki: Pismiennictwo i ksiqzkana Litwie (1957). ABRAMOW'ICZOWA z Bachminskich Emi­ lia Katarzyna (17687-1850?), od 1810 w Wil­ nie, gdzie poslubila Mikolaja Abramowicza; odgrywala wybitng rol? w zyciu towarzyskim Wilna. ABRAMOWICZOWNA Zofia (1906-1988) filolog klasyczny, w 1924 ukonczyla gimn.im. Orzeszkowej w Wilnie, absolwentka USB (asystentka 1931-39), profesor UM KwToruniu, red. Slownika giecko-polskiego (1958-1965). ACHMATOWICZ Aleksander (1866-1944), prawnik, dziatacz tatarski; 1917-18 min. sprawiedliwosci Republiki Krymskiej, 1920-21 dyr. departamentu sprawiedliwosci Litwy Srodkowej, 1928-30 senator z ramienia BBWR. ACHMATOWICZ M ustafa (zm. 1794) Tatar litewski, muzutmanin z Bergaliszek (pow.

A oszmianski) walczyt w wojnie 7-letniej przeciw Rosji; w wojnie konfederatow barskich dca szwadronu w puiku tatarskim Bielaka, od 1777 mjr, w 1785 w Komisji Wojskowej Obojga Narodow, w 1788 d-ca puiku IV Przedniej Strazy, jakopplkwkampanii litewskiej 1792, jako ptk w insurekq'i 1794, smiertelnie raniony pod Maciejowicami. ACHMATOWICZ M ustafa Murza, Tatar litewski, szlachcic-dziedzic Borowszczyzny w pow. kalwaryjskim, w 1786 rtm. w pufku IV Strazy Przedniej gen. Bielaka, w 1.1794-95 w niewoli ros.; w 1812 w W ilnie wspol-tworca tatarskiego puiku ulanow. ACHREM-ACHREMOWICZ Gracjan (18991942 w Ufie, ZSRR), artysta-grafik, absolwent Wydz. Sztuk Pi?knych USB, stypendysta Funduszu Kultury Narodowej (Londyn 19291930), pracownik dzialu grafiki Biblioteki USB, nauczyciel rysunkow w Gimn. im. Orzeszkowej, wiascidel drukami artystycznej „Grafika”, wykonywai liczne ekslibrisy i projekty okladek. ACHREMOWICZOWA Wanda (1901-1974), corka Witolda Nowodworskiego, prof. USB, zona Gracjana, absolwentka filologii polskiej U SB (1930), nauczycielka w szkotach wilenskich (m.in. Liceum im. Sniadeckich), poetka, redaktorka czasopism dla m iodziezy („Run”, „Nasza Praca”, „Listki”); po wojnie w Tucholi i Lublinie, od 1950 asystentka na K UL (liczne rozprawy o Norwidzie i Mickiewiczu, opracowania Nad Niemnem i Slubow panienskich w „Bibliotece Analiz Literackich”). ADAM [Adamm,Adamus] Rejnald(1602-?), pedagog i teolog kalwinski na Litwie, prof, gtownej szkoly kalw. w Slucku, autor podr?cznikow retoryki i historii; od 1630jako ordynowany minister zostal opiekunem Janusza Radziwifla studiujqcego w Niemczech, a od 1633 na Litwie jako jego kaznodzieja i bibliotekarz dworu Radziwillow w Kiejdanach; w 1645

uczestnik delegacji kalwinskiej na colloquium wToruniu. ADAM z W ilna (zm. 1517) pisarz, sekretarz wielkoksiaz?cy, kanonik wil., ksztalcil si? w wilenskiej szkole katedr., pizez 10 lat (1478-1489) na Uniwersytecie Krakowskim, po powrocie do Wilna dwukrotnie czlonek poselstwa do Moskwy (1494), a w 1496 do Krakowa;w 1499 autor aktu unii wilenskiej. ADAMOWICZAdamFerdynand (1802w Wil­ n ie — 1881)ewangelik,studiawl. 1818-24 na Uniwersytecie Wil. uwienczone doktoratem medycyny; od 1834 nadzwyczajny a od 1835 zwyczajny prof. Akadem ii Medyko-Chirur. (epizoocjologia i anat. porow.); od 1839 wyktadowca historii medycyny i literatury med. oraz nauk weterynaryjnych; od 1842 starszy Iekarz szpitala zydowskiego, autor pierwszego podreeznika weterynarii, tworca polskiego slownictwa weterynaryjnego. ADAMOWICZBoguslawMichal (1870-1944?) poeta, powiesciopisarz, malarz, wlasciciel ksi?garni i czytelni w Minsku (1895), redaktor „Gonca Minskiego” (1918-1920), w 1. mi?dzywojennych - w Warszawie. ADAMOWICZ Edward, pseud Edziuk Budzka (1882-1958)poetaiwydawcabialoruski; dzialai w Budslawiu na W ilenszczyznie, w 1916 wydawat tam gazet? „Swietacz”, w 1818 zorganizowal gimnazjum bialoruskie; od 1906 publikowalwiersze i artykuly wwil. czasopismach bialoruskich; w latach 30. wyemigrowat do Kanady. ADAMOWICZ Jan (1911 w Wilnie — 1993) ks., absolwent Gimn. OO. Jezuitoww Wilnie w 1931, swi?ceniakaptanskiew 1940, wikaryw Ostrowcu, proboszcz w Cudzieniszkach (27 lat), w Krasnem (12 lat) i w Minsku Bialoruskim(121at). ADAMOWICZ Jan (zm. 1945) pralat Jego Swiqtobliwosci, kanonik honorowy Katediy'Wilen-

II

A skiej, przez 38 lat proboszcz parafii Sw. Rafata. ADAMOWICZ Tadeusz (7-1980), absolwent Gimn. 0 0 . Jezuitow w Wilnie (1940), zolnierz 5. Brygady Wilenskiej AK „Lupaszki”, ciezko ranny, po wojnie studia w U M K na Wydz. Sztuk Pieknych, praca w Min. Kul. i Sztuki. ADAMOWSKI Jozef (pol.XIX w.) lekarz, spiskowiec, zeslaniec; studiowal medycyne w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie, w 1841 zostat aresztowanyza probe uwolnienia wiezniow politycznych i zeslany na Syberi?; w 1848 zostai lekarzem w Tomsku. ADAMSKA-ROUBA Kazimiera (1896-1941) malarka, graficzka, zona art. mal. Michata Rouby, studiowala w Kijowie i Paryzu, czlonek Wilenskiego Tow. Artystow Plastykow, nauczycielka rysunku w Wil. szkotach srednich, autorka pejzazy, portretow, plakatow, ilustracji ksi^zkowych (m.in. do Kamienicy za Ostrq Bramq Wandy Dobaczewskiej-Niedziatkowskiej 1928); pisywala artykuly zdziedziny krytyki artyst. pod pseud. Ergo, redagowata od 1930 „Palet? Wilna” - ilustrowany dodatek do „Slowa”. ADAMUS Jan (1896-1962) histoiyk prawa, archiwista; uczyl si? w gimnazjach w Stanislawowie i we Lwowie, studiowai prawo na uniw. w Wiedniu, ukonczyl studia w 1920we Lwowie, w 1927 uzyskal doktorat prawa na UJK; 19191933 pracowat w Scjdownictwie wojskowym, w 1923-1933 byl st. asystentem kontraktowym w zakladzie historii polskiego prawa sadowego na UJK; w 1933-1939 byl archiwariuszeni miejskim w Wilnie i st.asystentem kontraktowym na USB, w 1933 uzyskal na U SB habilitacj?; po wojnie zostai prof.Uniwersvtetu Lodzkiego; opublikowahviele prac dotyczqcych ustroju i prawa Litwy, m.in. Panstwo Litewskie w latach 1386-1398 (1933). A D W E N T O W IC Z K arol (1 8 7 1 -1 9 5 8 ). ..Edwin", wsierpniu 1914 wsttjpil do Legio-

12

now Polskich (1 pulk utanow), \vyst?powal jako aktorwteatrzewilenskimwl. 1923,1925,1929, a w 1925 zorganizowal zespol objazdowy teatralny po Kresach Wschodnich. AGEISON Gorgonius (1604-1665) Dunczyk, od 1622 wzakonie jezuitow, w Akademii Wi­ lenskiej zdobyl doktorat filozofii i teologii, nauczyciel w szkoiach nizszych, wyktadal takze w Akad. Wil. filozofi?, teologie. prawo kanoniczne; pozniej wykladal takze w Braniewie, gdzie w 1661 zostai rektorem; praca apostolska wsrod protestantow. AGRYPPA Waclaw Iwan (zm. 1597), zwiqzany z Radziwittami, tlumacz Kazan Bencjusza wydanych u Karcana w Wilnie w 1588. AKIELEWICZ Mikolaj (1829-1887), syn chtopa zeslanego do katorgi za udzial w powstaniu 1831, propagator literatury w j. lit. dla Litwinow, korespondent „Gaz. Ctodz.” i „Kur. Wil.”, wydawca ksigzek ludowych w j. lit., tlumacz Czterechporroku Donelaitisa na j. pol., zwolennikjednoscilit.-pol.,w 1861 nulor Giesmes Naboznos (Piesnipobozne) gdzie m.in. Boze cos Polska propagator powst. 1863, emigrant polityczny, autor wielu prac. ALABIANO Garcia (1549-1624), Hiszpan od 1567 w zakonie jezuitow, w 1578 mianowany na prof, kursu teologii w Akadem ii Wil., w 1585 drugi po Skardze jej rektor, spowiednik kardynata Jerzego Radziwilla; rozbudowywal gmachy Akademii Wil.; w 1592 wyjechal z Wilna. ALBIEDYNSKIJ Piotr Pawlowicz (1828-1883) general ros., general-gubernator wilenski 22.07.1874-18.05.1880; nie bylgorliwym rusyfikatorem, prowadzil wobec Polakow bardziej liberalna polityke, zezw olil, by zostawali urzydnikami; organizowal w patacu gubernatorskim cotygodniowe przyjycia, wieczory i bale; w 1876 zniosl restrykcje dotyczace ksiazki polskiej, z czego skorzystala oficyna Zawadzkiego.

A ALBINIUS [Albinus] Jerzy (zm. 1570), humanista, biskup-sufragan wilenski od 1559, zwolennik nowinek religijnych oraz wprovvadzenia liturgii polskiej. ALCHIMOWICZ Boleslavv (1860-?), Iekarz, spotecznik, konspirator w okresie carskim, wspolorganizator „ Kasy Chorych” w Wilnie w 1. dwudziestych. ALCHIMOWICZ Hiacent (1841 w Dziybrowie pow. dzisnienski -?) raalarz, absolwent gimn. wil. i szkoty miemiczej; od 1864 we Francji, od 1876 prof. gimn. w Perpignan, uczestnik wielu vvystaw, nagradzany licznym i medalami i innymi odznaczeniami. ALCHIMOWICZ Kazimierz (1840w Dziybrowie pow. dzisnienski — 1917) uczestnik pow. 1863 skazany na ciyzkie roboty za Uralem; od 1870 w Warszawie; absolwent Akademii w Monachium, uczestnik wielu wystaw nagradza­ ny roznymi nagrodami, tworca obrazow m.in.

Pogrzeb Gedymina, Lizdejko z corkq na ruinach swiqtyni Perkuna, Mdda bogini mdosci, ilustracji do Pam Tadeasza. ALDONA Anna (zm. 1339), corka Wks. L Giedymina, w 1325 wyszla za mqz za Kazimierza Wielkiego pizyjmujac chrzest, cieplo scharakteryzowana przez Dlugosza. ALEKSANDER JAGIELLONCZYK (1461 1506), krol polski, uczen Dtugosza i Kallimacha, od 18 roku zycia przebywal na Litwie, od 20 V I I1492 na tronie wielkoksigiecym, od 12 X I I 1501 krol Polski; 19 VIII 1506zmart w Wilnie, pochowany w Katedrze wilenskiej. ALEKSANDER KORJATOWICZ, wnuk ks. Litwy Giedymina, ksiaze podolski, w 1.134950 przyjal chrzest, zwolennik dobrych stosunkow z Polska. ALEKSANDER OLELKO(zm. 1454)synWtodzimieiza Olgierdowicza. zwolennik unii z Polsk;j i unii koscielnej z Rzymem.

ALEKSANDRA (zm. 1434) najmlodsza z corek Olgierda, ksiezna mazowiecka, darzona wielkq przyjaznia przez Wtadyslawy Jagielly. zasluzona pozytywnymi wptyw'ami na stosunki polsko-krzyzacko-mazowieckie. ALEKSANDROWICZ Antoni (1870-1930) dzialacz spoteczny; uczyl sie i studiowal w Petersburgu, gdzie ukonczyl Wydzial Matematyczny na Uniwersytecie oraz Instytut Drog i Komunikacji; byl ponadto nieprzeci^tnym muzykiem, absolwentem wiedenskiego konserwatorium, uczniem Leszetyckiego; jako wlafciciel dworku Wirszupy k.Wilii i majatku w Pospieszce zalozyl tor wyscigowy, byl prezesem Towarzystwa Wyscigow Konnych, inicjatorem powstania Klubu TWK, propagujacego hodowlg koni i sport konny: recenzje teatralne zamiescil w ksiazce Circuhts vitiosus, w broszurze Co to jest? wydanej pod pseud. Stefan Kiuna wystepowaf przeciwko reformie rolnej. ALEKSANDROWICZ Boleslaw (1831 pow. trocki -1 8 6 5 ) ks. wikary w Piwoszunach, proboszcz w Dyneburgu, absolwent Duch. Sent, w Wilnie, dzialacz w powst. 1863, skazany na zeslanie i osiedlenie w Tiumieniu, gdzie zmarl natyfus. ALEKSANDROWICZ [Alexandrowicz] Dom inikz przydomkiem Witold h. wtasnego; w 1750 deputat na trybunale litewskim; mandaty poselskie zpow. lidzkiegow 1754,1758,1761 i 1764; w 1770 marszatek trybunalski; od 1772 koniuszy wielki litewski, regimentarz wojsk dywizji litewskiej. Odznaczony orderem Orta Bialego. ALEK SA N D R O W IC Z [A lexandrow icz] F ranciszek Antoni z przydomkiem W itold h. wlasnego; czesnik pow. lidzkiego (1746), deputat i marszalek trybunalu duchownego (1748), posel na sejm warszawski (1750), chorazy lidzki (ok. 1759), w 1764sygnatariusz konfederacji generalnej litewskiej. od 1769 podkom orzy lidzki. w 1783 marszatek pow. lidzkiego, w 1793 kasztelan lidzki.

13

A ALEK SANDROW ICZ Jo zef (1793-1874) szlachcic ze wsi Zasnudze, w 1812 ochotnik do 21. pp Ksiestwa Warszawskiego, uczestnik kampanii lS12i 1813,wstopniumjr. uczestnik powstania 1830, od 1832 emigrant dziatajgcy we Francji. ALEKSANDROWICZ [Alexandrmvicz] Konstanty malarz portrecista z 11 polowy XVIII w., uczen Smuglewicza, tworzacy na dworach magnackichLitwy. ALEKSANDROWICZ Michat z przydomkiem W itold, skarbnik i pisarz ziemski lidzki, chortjzy (1701), od 1704 marszalek lidzki, posei na sejm yw l. 1693.1695.1696,1697,1698.1701 i 1702. ALEKSANDROWICZ (Alexandrowicz) Walentyna (1908-1943 w O swiecimiu) aktorka, zona L eopolda Pobog-K ielanowskiego, w 1. 1938-41 wyst?powala w Teatrach Miejskich w Wilnie. ALEKSIEJEW Wisarion Grigorjewicz (przetom XIX-XX w.) rosyjski kurator Wilenskiego Okr?gu Naukowego w 1915 r. ALEKSY Aleksander (1905-1977) aktor, rezyser; w 1922 byt stuchaczem Wil. Szkoly Dramatycznej; w sezonie 1922/23 wyst?powaI w Teatrze Powszechnym im. Syrokomli orazw Teatrze Wielkim; w 1.1931-1938 prowadzil wlasne imprezy objazdowe, m.in. takze w Wilnie. ALENKIEWICZ Antoni (1728-1788) jezuita; do zakonu wstapil w Wilnie w 1747; byt niisjonarzem i wychowawc;) na dworze Platerow 1763-68, w Wilnie - prof, historii w Collegium Nobilium 1768-69 orazsocjuszem mistrzanowicjatu i bibliotekaizem 1771-73; w 1770-71 misjonarzem w Wilkomierzu; po kasacie za­ konu - proboszczem w Illukszcie i kanonikiem inflanckim. ALEXANDROWICZ Jerzy Stanislaw (18861970) studiowat nauki przyrodnicze i niedycy-

14

n? w Warszawie, Zurychu, Monachium, Heidelbergu, Paryzu i Jenie, gdzie doktoryzowal si? z medycyny w 1913 r. W latach 1913-1918 pracowat naukowo w Krakowie w zakladzie anatomii. Podczaswojny 1919-1921 byt lekarzemwojskowym211. pulkuulanow. Profesor histologii USB w latach 1921-1929. W r. 1929 objgl katedr? histologii w Akademii Weterynaryjnej we Lwowie. ALEXANDROW ICZ z.d.Kukowicz Maria (1899-1987) polonistka, lektorka j.ros.; ukonczylaw 1917 Gimn.sw.KatarzynywPetersburgu, studiowala polonistyke na USB, magisterium uzyskata w 1947 na U M K w Toruniu; uczyta w szkolach wilenskich (m.in. w Szkole Przemyslowo-Handlowej w 1924-27, Gimnazjum im.A.Mickiewicza 1931-1933), redagowata czasopismo dla dzieci „Run”; w 1940-46 byla na zestaniu w Kazachstanie; w 1947-50 uczyta w Liceum Pedagogicznym w Toruniu, w 19491970 byla lektorkajyzyka rosyjskiego na UMK. ALKSNIN Wiktor (1890-1978) inz. miemiczy, absolwent Konstyntynowskiego Instytutu Mierniczego w Moskwie, studiowal ponadto na Politechnice Kijowskiej, w 1. mi?dzywojennych zalozyt Biuro Geodezyjne, ktore przeprowadzilo komasacj? 220 brastawskich wsi; po 1945 r. przewodniczacy Lodzkiej Instyt ucji Geodezyjnej (m.in. pomiary ziemi przydzielanej ekspatriantom w szczecinskiem). Alseika Danielus zob.: OLSEJKO Daniel ALYTA Kazys (1881-1942) dramaturg, aktor i rezyser litewski; przed I wojna grat i rezvserowal w amatorskich teatrach litewskich w Wil­ nie; napisat kom edi? Ant bedugnes krasto (1911); od 1918stuzylwwojsku litewskirmw 1942 by! burmistrzem Janowa, zostal rozstrzelany przez sowieckich partyzantow. AMBROS Michal (1891-1984) absolwent filologii klasycznej UJK we Lwowie, drfilozofii U SB (1933), pracownik Biblioteki Uniwersyteckiej w Wilnie 1928-39, od 1945 kustosz Bib!.

A Uniwersyteckiej w Warszawie i Biblioteki Narodovvej, bibliograf (bibliografie regionalne w ..Ateneum Wilefiskim” 1929-1938, pierwszy redaktor „BibIiografii Zawartosci Czasopism”), wykladowca bibliografii na Uniwersytecie Warszavvskim 1956-61. AMBROZEWICZ Jozef (Ambraziejus, Ambrozevicius Juozas)(1855-1915 w W ilnie) ksiqdz, litewski dzialacz spoleczny i kulturalny; w 1880 ukonczyf semin. duchowne w Sejnach, pracowal poczijtkowo w diec.warszawskiej, od 1892 -glownie w Wilnie; w 1900zorganizowal chor litewski przy kosciele sw.Rafala i pisal dla niego piesni religijne; redagowat czasopismo „Lietuvos bitininkas” (1905) i ,,Sviesa” (1906-08); w 1906 wydal litewski elem en­ t a l i katechizm, w 1907 - slownik polsko-litewsko-rosyjski. ANASTASIEWICZ Bazyli (1775-1845) uczestnik prac organizacyjnych rosyjskiego Min. Osw., wspoltworca reorganizacji Akademii Wil., od 1818 zatrudniony w petersburskiej kancelarii Czartoryskiego jako sekretarz i kjcznik miedzy Kuratorium Wil. a Min. Osw.; jako cenzor drukow polskich nie wstrzymal druku Konrada Wallenroda, za co zostal zdymisjonowany bez emerytury, tiumacz na j^zyk ros. Statutow litew., wspotpracownik prasy pol. i ros.; od 1811 cztonek Tow. Warsz. Przyjaciol Nauk. ANCEWICZ Franciszek (Ancevicius Pranas) (1895-1964) Litwin, prawnik, socjalista, antykom unista, przyjaciel C zeslaw a M ilosza („Draugas”); na USB uzyskal stopien doktora praw; w 1939-40 byt korespondentem gazet litewskich w Niemczech, w 1941-44 - adwokatem w Szawlach; wyemigrowal do N iem iec, potent do Kanady; popetnil samobojstwo. ANCUTA Jerzy Kazimierz (zrn. 1737) biskup sufragan wilenski, referendarz litewski, od 1712 administrator dobr Seminarium Diecezjalnego w Wilnie, od 1714 prepozyt krolewskiej kaplicy sw. Kazimierza w Katedrze wil., od 1723 biskup sufragan wil.

ANCUTA Maciej Jozef (zm.1723) biskup wi­ lenski; w 1695 zostal kanonikiemkapitulywilenskiej, w 1705 - referendarzem W.Ks.Lit., w 1710 - biskupe m sufraganem, vv 1722 - biskupem wilenskint; wznosil (m.in. w W ilkontierzu) i rem ontow al (m.in. sw.Trojcy i Marii M agdalenyw W ilnie) koscioiy. ANCZYC z H rehorowiczow Barbara (18001891) aktorka, urodzona w W ilnie, od 1807 wystfpowala w teatrze wilenskim w rolach dzieciycych, po zamazpojsciu pracowala w teatrze wilenskim do 1921, pozniej w Krakowie. ANCZYC Z ygm u n t(1783w W ilnie - 1855) aktor, dyr. teatru, okolo 1801 w Wilnie wstapif do zespolu baletowego M. Bonczy-Tomaszewskiego, w 1.1802-1806 dojezdzal z Grodna do teatru w Wilnie. gdziew l. 1916-21 wystepowal stale, od 1822 w Warszawie i innych miastach. ANDREANIJan (1604-1675) W loch.od 1623 jezuita, wykladal w Akademii Wil. filozofi^ i w 1.1645-48 byl prefektem studiow. ANDRIOLLI Franciszek (1794-po 1861 Wilno) malarz i rzezbiarz, ojciec Michala-Elwiro;jakozolnierzNapoleona dostai sie w 1812 do niewoli ros.; po zwolnieniu osiadl w W il­ nie, uczyl sie u K.Podczaszynskiego, w 1839 uzyskat dyplont w Akad.Sztuk Pieknych w Petersburgu; restaurowal rzezby i freski w kate­ drze wil., wykonal rzezb? Chrystusa Ukrzyzowanego dla kosciola Franciszkanow (1841) oraz obrazy do kaplicy Oginskich w kosciele sw.Ja­ na w Wilnie (1858-59). ANDRIOLLI Michal Elwiro (1836w Wilnie 1893) rysownik, ilustrator, syn Polki i Wtocha - kpt. wojsk napoleonskicb od 1812zyj^cego w Wilnie; absolwent Akademii Sztuk Pi^knych w Petersburgu; organizator powst. 1863 w pow. trockim, raniony pod Dubiczami, aresztowany X 1863; organizator udanej zbiorowej ucieczki z wiezienia w Kownie; 1864-66 w Paryzu; po powrocie do kraju w 1868 skazany przez sad wojenny w Wilnie na 15 lat katorgi;

IS

A po manifescie carskim w 1871 wrocil do kraju i osiedlil si? w Warszawie; ilustrator „Klosow”, „Tyg. II.”, autor ilustracji do Pana Tadeuszo, Marii M alczewskiego, Lilli Wenedy, Starej basni, D^boroga Syrokomli i in. ANDRUKOWICZ Wadaw'( 1885-1940) zegarmistrz, jubiler; by! dziataczem POW, sfuzyt jako ochotnik-ulan pocz;jtkowo u Beliny-Prazmowskiego, potem -w I pulku szwolezerow (we wrzesniu 1919 w Warszawie - w ochronie marsz. J.Pilsudskiego); w latach miydzywojennych by I dziataczem sportowym, prezesem Tow. Wioslarskiego i Tow.Cyklistow i Motocyklistow w Wilnie; opiekowal si? domem sierot ss.szarytek na Bakszcie; byl wtascicielem sklepu przy ul.Zamkowej 10, podczas wojny w jego mieszkaniu miescila si? komorka legalizacyjna SZP i ZWZ. ANDRUSZEWICZ [Andruszowicz] Mikolaj h. Doliwa (7-1548) w 1.1532 i 1541 pisarz krolewski dworow pow. wileiiskiego; od 1544 koniuszy dworu lit. ANDRU SZKIEWICZ Jozef (I pol. X IX w.) rzezbiarz-rytownikwilenski, znany z sygnatur na pomnikach na Rossie. ANDRU SZKIEWICZ Ludwik, pseud „Iwo” (1904 Wilno -1 9 8 6 ) zolnierz AK; matur? zdal w Gimn.im.A.M ickiewicza w Wilnie, studiowai prawo na U SB i w Szkole Nauk Politycznych, pracowal w Starostwie Grodzkim w Wil­ nie; zajmowat si? czynnie sportem (mistrz Wilna w biegu na 5000 m. w 1925), nalezal do „Sokota”; w 1938 byl w Ochotniczym Korpusie Zaolzianskim, we wrzesniu 1939 nalezal do O ddziatu Dyw ersyjnego na terenie Prus W schodnich; podczas okupacji byl w 1940 i 1941 wi?ziony na Lukiszkach; w 1942 brat udzial w akcjach Wydzielonego Oddz.Dywersyjnego Baza-M iod V Ode. „Wachlarza!' i „Kedywu” pod dow .B.Krzyzanowskiego ,.Battruka”; 22.07.43 podczas ataku na Burbiszki zostat ranny i stracil nog?; w 1945 przesiedlil si? doTczewa, pracowal w Warszawie, potem w Zabrzu.

16

ANDRUSZKIEWICZ Zygmunt, pseud.”Nienaski” (1906 w Wilnie -1 9 4 3 w W ilnie) prawnik, dziennikarz, dziataez podziem ia; uezyl si? w Gimn.im.A.M ickiewicza w W ilnie oraz w Gimn.im. J.Pilsudskiego w Swi?cianach; po zdaniu matury w 1929 pracowal w Izbie Skarbowej w Grodnie, w 1930-1935 studiowat na USB uzyskujac dyplom magistra praw; w 19351938 pracowal w redakcji „Slowa” m.in.jako sprawozdawca s^dowy i redaktor odpowiedzialny; na przelom ie 1938/39 pracowal w Izbie Skarbowej w Postawach; w 1941-43 byl kierownikiem wil.Biura Informaqi i Propagandy AK, 5.07.1943 zostal aresztowany, popelnit samobojstwo w wi?zieniu lub zostal rozstrzelanv. ANDRZEJ (zm. 1398) franciszkanin dzialajacy na Litwie jako misjonarz; na skutek poparciakrolowej Jadwigi w 1388 przeniesiony z biskupstwa w Serecie na katedr?w Wilnie; nagrodzony przez Jagieli? i Witolda; zalozyciel w 1397 klasztoru franciszkanow w Lidzie. ANDRZEJKIEWICZ (Gintowski) Jan J?drzej (ok. 1609-1674) jezuita, prof.Akad. Wil.; wstapit do zakonu w 1628, po zdobyciu wyksztalcenia i zlozeniu w 1647 profesji - uezyl przez 4 lata poetyki w Akad.Wil., potem byl rektorem w Reszlu, Polocku i Nieswiezu; opublikow a lw W iln ie w l6 7 4 Ziamo gorezyezne gorz-

kiej mgki najstodszego Zbawiciela..., pozniL) trzykrotnie przedrukow ane w Z am osciu (1701.1740) i w Kaliszu (1746). ANDRZEJOWSKI Antoni (1785-1868) przyrodnik, pami?tnikarz; po ukonezeniu szkolw Mi?dzyrzeczu Koreckim uezyl si? w Wilnie: rysunku u Jozefa Oleszkiewicza oraz botaniki i zoologii u Stan.Bonifacego Jundzilla; byl nauczycielem rysunku wLiceum Krzemienieckim studiujac tarn jednoczesnie nauki przyrodnicze; w 1814-1830 podczas corocznych wycieczek po Litwie, Wolyniu, Podolu i Ukrainie zgromadzil bogate zbiory botaniezne i geologiczne; w 1834-39 by! asystentem i adiunktem prof.Willibalda Bessera na Uniw.Kijowskim; 1835-56- nauczycielem historii na-

A turalnej w Liceum ksiecia Bezborodki w Niezynie, potem mieszkal w Niem irowie i Stawiszczach, gdzie opiekowal si? ogrodem botanicznym hr.Aleksandra Branickiego; napisat kilkanascie rozpraw oraz monografi? Flora Ukrainy (cz.l Kijow 1869), opisat kilka gatunkow odkrytych przez siebie roslin, bogaty zielnik przekazany zostal Uniw.Kijowsldemu; w 1861/62 ukazat si? w W ilnie jego pamietnik

Ramoty starego Detiuka o Wolyniu. ANNA (zm. 1418 w Trokach) w. ks. lit., zona Witolda, pochowana w katedrze wil., przy oitarzu sw. Michala. ANNIUS Szymon (ok. 1542-1608) jezuita; do zakonuwstqpilw 1571, swi?cenia otrzymal w Wilnie w 1577; by! wieloletnim prof.retoryki, m.in.w Akad.Wil. w 1593-98 oraz prefektem konwikUiwBraniewie 1604-05. ANTOKOLSKI Mark (1843 W iln o-1902) rzezbiarz rosyjski, pochodzcjcy z wit.rodziny zydowskiej; uczyl si? rzezby u Teselkrauta w Wilnie,w 1862-68 studiowalwAkad.SztukPieknych w Petersburgu, w 1868-70 - w Berlinie, mieszkal w Rzymie i Paryzu; byl tworcfj licznych rzezb przedstawiajacych wladcow Rosji, m.in.pomnika Katarzyny II w Wilnie, ustawionego w 1901, wywiezionego w 1915. ANTONOWICZ Aleksander (1852 - ok. 1936) architekt; w 1822ukonczyl Mikolajewsk^ Akad. Inzynierskq i zostal przydzielony do wil. okr?gu wojskowego (w 1898 zostal putkownikiem), 1905-09 byl czlonkiem rady miejskiej w W il­ nie, 1902-09 bral udzial w restauracji kosciota sw. Anny, w 1928-35 miat (z synem Rom anem) biuro budowlane w Wilnie, zaprojektowat 10 budynkow mieszkal nych w stylu eklektycznym i modernistycznym. ANTONOWICZ Jozef (1904-?) nauczyciel fizyki; uczyt si? w Panstw.M?skim Seminarium Nauczy'cielskim w Lomzy, matur? zdat w 1927 w W ilnie; w 1934 ukonczyl studia z zakresu fizyki na USB; uczyl m.in. w Gimnazjum w

GI?bokiem 1936-39 i w Gimn.im.E.Orzeszkowej w Wilnie 1939-40, podczas okupacji -w tajnym nauczaniu, w 194445 w Gimnazjum Polskim w Wilnie; po wojnie -w szkolach torunskich oraz 1952-54jako wykladowca fizyki na UM KwToruniu. ANTONOWICZ Kazimierz (Nowo-Swi?ciany 1914-2003) fizyk, profesor UMK; matur? uzyskal w Swi?cianach w 1933; w 1933-39 studiowal fizyk? na USB i byl zast.asystenta; we wrzesniu 1939 jako podchortjzy, szef radiostacji polowej dostal si? do niewoli sowieckiej, ale w listopadzie 1939 wrocil do Wilna; 1940-44 byl nauczycielem w Wojdatach, potem - w Ponarach; 1945-50 pracowal w radiostacjach w Bydgoszczy i w Toruniu; 1950-84 prowadzil zaj?cia z fizyki doswiadczalnej na U M K w T oru­ niu, doktorat uzyskal w 1950, docentem zostal w 1958, profesorem - w 1966. APT [Aptowna] Elzbieta (1890-1968) aktorka; w sezonie 1921/22wyst?powalawTeatrze Polskim i Powszechnym w Wilnie. ARCIMOWICZ Wladyslaw (1900-1942) polonista, dr filozofii USB (1933), poeta dzialajqcy wSekqiTworczosci Oryginalnej KotaPolonistow USB (STO), redaktor czasopisma: „Hejnal” (Swi?ciany 1924) i „Srody Literackie” (W ilno 1935), autor licznych artykulow i recenzji m.in. w „Dzienniku W ilenskim”, „Slowie”, ,,T?czy” i „Przegl^dzie Powszechnym”. ARENT (Arendt) Tobiasz (1646-1724) jezu ­ ita, misjonarz w Krolewcu, rektor: Kolegium w Braniewie, Warszawie - potem A kadem ii W ilenskiej, autor podr?cznika pedagogiki: Practis de natura, motivis et mediis magisterii grammatici (Wilno 1744). ARIAS Antoni (1546-1591) Hiszpan, jezuita, od 1566wzakonie,ok. 1578 przybyt do Wilna dla zorganizowania w Akademii wydzialu teologicznego, na ktorym do kofica zycia wyktadal teologi? scholastyczn^, egzegeze Pisma sw. oraz teologi? moraln^.

17

A ARKAWINOWNA Helena (1883-1943) aktorka, wyst?pujqca w teatrach wilenskich w 1.19111912 i 1915. ARNOIJDT (Arnold) Wiktor(1899-1944wStutthofie) aktor, w 1.1923-24 w Instytucie Reduty iwprzedstawieniach teatru Reduty, wsezonie 1928/29 gral w teatrze w Wilnie. ARSIENNIEWA Natalia (1909-1998) poetka bialoruska; uc2yla si? w gimnazjach rosyjskim i bialoruskim w Wilnie, rozpocz?ta studia na Wydz.Humanist.USB; publikowala w Wilnie wiersze w czasopismach bialoruskich, w 1927 wyd.zbiorek Padsinim niebam, tlumaczyla fragmenty utworow Mickiewicza; w 1940-41 pracowala w kolchozie na zeslaniu w Kazachstanie, w 1941 -44 - w redakqi dziennika „Mienskaja Hazieta” w Minsku; w 1944wyemigrowala do Niemiec, w 1950 -do USA. ARUZNIK vel Araznik K azimierz (7-1944) „Skoczek”, uczen Gimn. 0 0 . Jezuitow, zoInierz 5. Wilenskiej Samodzielnej Brygady AK poleg!31 111 1944 pod Ostrowcem Szumskim. ASS Abraham (zm. po 1863) Zyd, ksi?garz wilenski, ktory w 1.1854-1861 wydat w Wilnie 11 utworow Ludwika Kondratowicza. ASS Leon (zm .l893w W ilnie) ksi?garzwil., syn Abrahama; przej^l ksi?garni? sortymentowt) i antykwaryczn^ po ojcu i prowadzil w 1.1863-1888, sprzedat jq I.Krasnosielskiemu; w 1891 otworzyl ponownie ksi?garni? w kamienicy Fiorentiniego na ul.W ielkiej, po jego smierci zasoby ksi?garni zostaly rozkupione na licytacji przez ksi?garzy wilenskich. ASZPERGER z d.Kaminska Aniela (1815 lub 1816-1902) aktorka; po ukonczeniu warsz. szkoly dramatycznej debiutowalaw 1836; w Wilnie wyst?powalaw 1836,1839/40 i 1844-45, ponadt o - w Minsku, Warszawie, Lwowie i Krakowie.

ASZPERGER z Rutkowskich Katarzyna (1795-1835) spiewaczka, w 1.1813-14 wyst?powala w teatrze wilenskim, pozamqzpojsciu w 1814 przeniosla si? do Warszawy, w 1817 na goscinnych wyst?pach w Wilnie. ASZPERGER Kazintiera (1818-1852), aktor­ ka, w 1836 debiutowala w Wilnie, grata w te­ atrze wil. takzew 1839/40, oprocztegow Min­ sku Lit.. Warszawie i Lwowie. ASZPERGER Wojciech (1790-1847), aktor, spiewak, dyrektor teatru, ksztalcit si? w Wil­ nie, debiutowal w 1807 w Minsku Lit., w 1. 1812-14 pierwszy tenor teatru wil., potent w Warszawie, w 1836,1839/40 takze w Wilnie, zakonczyl karier? artyst. we Lwowie. ASNIKOWSKA z Pacewiczow Emilia, aktor­ ka, spiewaczka, w 1841 wyst?powala w objazdach teatru wilenskiego, a od 1849 do 1864 byla zaangazowana w teatrze wil. ASNIKOWSK1 (vel Asnik, Asnyk) Arnold Ka­ rol (1797-1849), aktor, dyr. teatru, wl. 1834-41 wyst?powal w Wilnie, gdzie w sezonie 1838/39 byt czlonkiem Rady Starszych teatru wil., po­ tent w Grodnie, Minsku Lit., Druskienikach, w 1848 (?) ponownie w Wilnie. AUCEPIUS Teodor Franciszek (1691-1773) jezuita, prof.Akad.Wil.; do zakonu wst^pil w 1711 w W ilnie, uczyt w kolegiach jezuickich, m .in .filozofii w N iesw iezu w 1729-32; w Akad.Wil.byl prof, filozofii 1732-35, teologii 1742-44; potent byl m.in.rektorem w Braniewie i Reszlu. AUDEJUS Stasys (1888 W iln o -1958 Wilno) spiewak operowy (bas); debiutowal w 1906 w Wilnie w litewskiej operze Birute; w 1909-13 studiowai w Konserw. Petersburskim, w 192127 by! solistqw teatrze kowienskim, od 1927 mieszkal i wyst?powal w Wilnie. AUDYCKI Jan (1658-1722) brat jezuita, aptekarz; do zakonu wsttjpi) w 1677 w Wilnie, kie-

18

A rowat aptekami w Akad.Wil. w 1680-83 i Nieswiezu w 1683-1714, potem - w Slucku i Orszy. AUDZIEJEWICZ [Audziewicz] Jan (16231671) szlachcic, teologkalwinski, autor dysputacji Exercitatio theologica... (1848) dedykowanej synodowi wil., od 1651 kaznodzieja w Wilnie, a od 1659 konsenior wilenski. AUDZIEWICZ AntoniFranciszek(1836-1895) biskup wilenski; od 1855 w seminarium w Wil­ nie, w 1859swi^cenia kaplanskie; kapelan w szpitalu sw. Jakuba; nauczyciel religii w gimn. wil.; wikariusz w parafiach: Werki,Turgiele i Radoszkowicze; autor rozprawy De Digtiitate sacerdotali (1870); prof, w Akademii Duchownej w Petersburgu (1872-1884); kanonik honorowy mohylewski; biskup wilenski w 1.1890-95. AUGEMCZIUS (Augevicius) Jonas (1883-1953) lekarz litewski; pracowal w lit. szkoiach i przytulkach w Wilnie, w 1919-22 byt sekretarzem Tymcz. Komitetu Litwinow Wilenskich i lekarzem sanitamym Wilna; w 1922 zostal deportowany do Kowna, gdzie do 1940 pracowal jako lekarz wojskowy. AUGUSTYNOW ICZTomasz (1809-1891 w Swi^cianach) lekarz wojskowy, botanik; w 1830 ukonczyl gimnazjum w Swistoczy, studiowal na Wydz.Lekarskim Uniw. Wilenskiego oraz w Wilenskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej, uzyskujqc w 1835 dyplom lekarza 1 klasy ze srebrnym medalem; do 1842 pracowal jako

lekarz wojskowy, potem - jako lekarz okr^gu tubienskiego i perejastawskiego zasluzony w walce z epidemic choleiy; w czasie wojny krymskiej 1853-56 byl ponownie lekarzem wojskowym, 1857-68 - lekarzem gubernialnym w Kursku; jako urz^dnik Departamentu Medycznego MSW w Petersburgu uczestniczyl w 1871 77 i 1879-80wwyprawach naukowych na Daleki Wschod, leczyl katorznikow i ludnosc miejscowa; w swoich zielnikach zebra! ok.700 okazow roslin z okolic W ilna i Grodna oraz ponad 40 tysi