Polacy na Litwie 1918-2000: (słownik biograficzny) 8388455729 [PDF]

Zitiervorschau

M ieczyslaw

Jackiew icz

POLACY NA LITWIE 1918-2000 (Stownik biograficzny)

Wydawnictwo Andrzej Frukacz

Galeria Polskiej Ksi^zki Warszawa 2002

© Copyright by M ieczyslaw Jackiewicz © Copyright by W ydawnictwo EX LIBRIS Galeria Polskiej Ksiazki

Wydanie I W arszawa 2002

Redakcja techniczna: Krzysztof Sobieraj Korekta: Amelia Makarska

Zdjecia pochodza ze zbiorow archiwalnych autorow Na wyklejce zamieszczamy reprodukcje starych kart pocztowych z kolekcji Pana Marka Sosenki

EX LIBRIS - POLISH BOOK GALLERY Inc. 5554 W est Belmont Ave., Chicago II. 60641 phone (773) 282-3107, fax (773) 282-3108 W YDAW NICTW O ANDRZEJ FRUKACZ, EX LIBRIS - GALERIA POLSKIEJ KSIAZKI pi. Trzech Krzyzy 16, 00-499 Warszawa, tel. 628-31-07, 628-45-15, fax 628-31-55

Sklad i lamanie: Andytex, tel. 846-51-35 Druk: Lodzka Drukarnia Dzielowa SA

ISBN 83-88455-72-9

Polacy mieszkali na terytorium dawnego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego i w Niepodleglym Paristwie Litewskim od wiekow. Na pocztitku XX stulecia byli to glownie ziemianie i drobna szlachta, inteligencja, robotnicy i rzemieslnicy w miastach i miasteczkach, na Wileriszczyznie przewaznie chlopi mieszkaj^cy zwarcie w gminach wokol stolicy - Wilna - oraz mieszkancy miasteczek i grodu nad Wilicp Zycie polskie w wskrzeszonym w 1918 r. panstwie litewskim skupialo sie glownie w dworach ziemiariskich, na wsi i w domach inteligencji miejskiej w Kownie, Poniewiezu, Wilkomierzu oraz w innych wi§kszych miastach litewskich, takze na Laudzie i w okolicach Kowna. Polacy w latach 1918-1940 czynnie dzialali w organizacjach politycznych, spolecznych, kulturalnych i oswiatowych na terenie Litwy, starali si? zachowac swojq narodowq tozsamosc, krzewili jezyk, tradycje i kultury. Po 1945 r. w bardzo trudnych warunkach rzeczywistosci sowieckiej Polacy Kowienszczyzny, ktorzy po drugiej wojnie swiatowej pozostali na tym terenie, Wilna i Wileriszczyzny nadal starali si§ zachowac polskosc swoich rodzin, a przede wszystkim przekazywali jyzyk i tradycje narodowe mlodemu pokoleniu. Tworzyli polskie szkoly, zespoly ludowe i kulturalne, utrzymywali polskosc w kosciolach i w najblizszym otoczeniu. C/.ysto musieli za to drogo placic poprzez areszty, s^dy i wywozki do lagrow i wigzicn sowieckich. Po odzyskaniu niepodleglosci przez Litwg, od pocz^tku lat 90. Polacy w nowych warunkach Litwy demokratycznej krzewi^ polskosc posrod mlodziezy szkolnej i studenckiej, zachowujq tozsamosc narodow^, patriotyzm i swiadomosc historycznu. Mieszkaj^c i pracuj^c na Litwie czuj^ sie obywatelami tego kraju, jednakze utrzymujii trwahi wiyz z macierzq, Polskq. W prezentowanym Stowniku biograficznym Polakow mieszkaj^cych na Litwie przedstawiono osoby, ktore zyly, b^dz zyjq w okresie od 1918 do 2000 r., tj. od powstania niepodleglego panstwa litewskiego do konca XX wieku. Z okresu 1918-1940 ukazani S4 Polacy w niepodleglej Litwie, tzw. Litwie Kowienskiej. Sq to przewaznie ziemianie, bardziej

6

znani czlonkowie POW, dzialacze Komitetu Polskiego, poslowie na Sejm RL, polscy dzialacze polityczni, kulturalni, oswiatowi; dzialacze mlodziezowi, naukowcy, dziennikarze, nauczyciele, artysci malarze, muzycy, aktorzy, bibliotekarze - slowem osoby znane szerszej spolecznosci polskiej na Litwie, ktore przyczynily si? do rozwoju polskosci w tym kraju w latach mi?dzywojennych, jakze cz?sto w trudnych warunkach, posrod nie zawsze przyjaznej Polakom owczesnej spolecznosci litewskiej. Wi?kszosc tych osob po wojnie zmuszona byla opuscic rodzinne strony i wyjechac poza Litw?: na zachod, do Polski, ale tez na wschod, na przymusowe wygnanie i osiedlenie si? w Kazachstanie czy na Syberii. Od 1945 r. ukazani sit tez w Slowniku Polacy, ktorzy urodzili sie przed wojnti w Wilnie i na Wilenszczyznie, ale nie wyjechali z rodzinnego kraju, pozostali tutaj na dobre i na zle. I wreszcie Polacy mlodego pokolenia, ktorzy dorosle zycie rozpocz^li w odrodzonej i niepodleglej Litwie. W Slowniku przedstawione zostaly osoby, ktore powszechnie znane, jak np. nauczyciele, lekarze, naukowcy, dziennikarze, inzynierowie, rolnicy, poeci, malarze, artysci, ludzie kultury, dzialacze polityczni i spoleczni. Noty biograficzne sa zroznicowane: jedne obszerniejsze, inne natomiast rejestruja jedynie imi§ i nazwisko znanej osobistosci, lecz nie podano danych biograficznych, a to dlatego, ze informacje o danej postaci sa skape albo ich nie ma. Zrodlem informacji o przedstawianych osobach byly rozne opracowania naukowe, publikacje gazetowe, wspomnienia dawnych mieszkancow Kowna, dokumenty archiwalne, zbiory Ryszarda Mackiewicza z Warszawy oraz informacje pisemne zyjacych na Litwie Polakow. Slownik nie obejmuje wszystkich, ktorzy ongis mieszkali na Litwie, tu pracowali i dzialali, jak rowniez jeszcze zyjacych i pracujacych, poniewaz nie udalo si§ dotrzec do wszystkich zrodel i osob mieszkajacych obecnie poza granicami Litwy. Rozestano ponad 300 ankiet do Polakow na Litwie z prosba o nadeslanie swoich danych biograficznych. Wiele osob nie odpowiedzialo, zostaly wi^c one pominiete w tej publikacji. Celem Slownika jest ukazanie najwazniejszych postaci, ktore nie tylko przyczynily si? lub przyczyniaja do rozwoju polskosci na Litwie, lecz takze pracowaly lub pracuja dla dobra panstwa, w ktorym przyszlo im zyc i mieszkac. Ich dzialalnosc jest roznorodna, w wielu przypadkach niezmiernie wazna i potrzebna dla kraju zamieszkania. Wklad ich pracy dla rozwoju

7

panstwa, w ktorym zyj^, jest na pewno znaczny i dlatego powinien bye odpowiednio odnotowany nie tylko poprzez zamieszczenie biogramu w takiej publikaeji jak prezentowany tutaj Slownik. Publikacje t§ pisano z t$ mysla, by zarejestrowac jak najwi?ksz£i ilosc Polakow zamieszkalych na Litwie, ktorzy weszli juz do historii, i tych, ktorzy obecnie znani szerszemu ogotowi, aby pami