Wielozadaniowy Samolot Bojowy MiG-29, n°8 8388920103, 9788388920103 [PDF]

Zitiervorschau

======

Monografia MiG-29

==�������=

Samolot MiC-29 polskiego lotnictwa wojskowego w nowym malowaniu wykonywanym podczas okreso­ wego remontu samolotów w WZL nr 2 w B ydgoszczy.

Samolot MiC-29UB polskiego lotnictwa wojskowego w nowym malowaniu.

Samolot MiC-29 polskiego lotnictwa wojskowego w malowaniu tuż po pozyskaniu z Czech. Zwraca uwagę " biały pas identyfikacyjny wprowadzony podczas m iędzynarodowego ćwiczenia " Orli Szpon , realizowanego " ( 1 9 9 7 r.). Partnerstwo dla Pokoju na obszarze Pafski w ramach programu "

Samolot MiC-2 9UB polskiego lotn ictwa wojskowego w malowaniu pierwotnym, z okresu dostawy od producenta.

Samolot MiC-29 polskiego lotnictwa wojskowego w okolicznościowym malowaniu z okazji nawiązania partnerskich kontaktów pomiędzy 1. PLM a 2e Escadre de Chasse Armee de L'Air z D ijon (1 994 r.).

BIBLIOTEKA MAGAZYN U LW

Jerzy Gruszczyński, Michał Fiszer

WIELUZADANIOWY SAMOLOT BOJOWY

IG-29 Wydawnictwo MAGNUM X Warszawa 2002

Źródła ilustracji: Bogdan Braniewski, Remko van de Bunt, Piotr Butowski, W iktor Druszlakow, Michał Fiszer, jerzy Gruszczyński, Andrzej Kiński, Henryk Kowalczyk, Stanisław Kutnik, Wojciech Matusiak, Andrzej Rogucki, Piotr Wiśniewski, oraz archiwum Autorów, ANPK MiG i EADS.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być kopiowana w żadnej formie ani żadnymi metodami mechanicznymi i elektronicznymi, łącznie z wykorzystaniem systemów przechowywania i odtwarzania informacji bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich. Alf right reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system or transmitted in any form by any means electrical, mechanical or otherwise without written per­ mission of the publisher.

Autorzy serdecznie dziękują wszystkim, którzy pomogli w zbieraniu materiałów do niniejszej publikacji, a w szczególności Panom: Piotrowi Butowskiemu, Andrzejowi Kińskiemu, Marianowi Mikołajczukowi, Cezaremu Piotrowskiemu oraz Krzysztofowi Zalewskiemu.

Fotografia na okładce: Polski MiG-29 w efektownym wznoszeniu pionowym. Fot. Andrzej Rogucki.

ISBN 83-88920-10-3

Redakcja techniczna: Piotr Gałecki Skład i łamanie: Ryszard Ochudzki

Plansze barwne: Robert Gretzyngier. Rysunki: Marcin Mokrecki.

Copyright© 2002 by Wydawnictwo Magnum X Wydanie l, Warszawa 2002

Wydawca: Magnum X Sp. z o.o. ul. Skrajna 1/25; 03-209 Warszawa

Druk i oprawa: Lotos Warszawa, ul. Mińska 25

Monografia MiG-29 Dwadzieścia pięć lat temu po raz pierwszy wzbił się w powietrze prototyp taktycznego samolotu myśliwskiego MiG-29 (frontowe­ go - według terminologii rosyjskiej). W 1983 roku w linii pojawiły się pierwsze egzemplarze seryjne i wkrótce stał się on jednym z czte­ rech podstawowych samolotów tej klasy w świecie, obok f-16 fighting Fa/eon, F/A-18 Hornet oraz Mirage 2000. Do połowy lat 90. MiG-29 wyprodukowano w liczbie około 1500 egzemplarzy. Obecnie po zawirowaniach związanych między innymi z reorganizacją rosyjskiego przemysłu lotniczego oraz przeformowaniem i zmianą kierownictwa RSK MiG, firma proponuje różnorakie pakiety mo­ dernizacyjne samolotów wcześniej wyprodukowanych jak i jakościowo nowe wersje rozwojowe MiG-29. W wyniku podjętych prac znacznej rozbudowie uległy nie tylko tradycyjnie dotąd dobre właściwości samolotu w walce powietrz­

nej, ale obecnie uzyskał on także o wiele większe możliwości bojowe w z walczaniu obiektów naziemnych oraz nawodnych. W efek­ cie zrealizowane przedsięwzięcia uczyniły z MiG-29 pełnoskaJowy wieJozadaniowy samolot bojowy, który nadal może z powodzeniem konkurować na światowych rynkach handlu uzbrojeniem lotniczym, w walce o najbardziej lukratywne zamówienia. Cofnijmy się jed­ nak w tym momencie do lat kiedy samolot MiG-29 na tej drodze stawiał dopiero pierwsze kroki.

POWSTANIE l ROZWÓJ MIG-29

tej broni), jednocześnie jednak nie mniejszą wagę przywiązano teraz też i do możliwości prowadzenia przez niego bezpośredniej, ma­ newrowej walki powietrznej. Przyjęto też wów­ czas, że zakres zwiększania przyspieszenia, prędkości wznoszenia i zwrotności nie może być ograniczony wytrzymałością konstrukcji, lecz powinien wynikać jedynie z wytrzymało­ ści organizmu pilota na duże przeciążenia. Sa­ molot miał mieć przy tym duży taktyczny pro­ mień działania oraz zdolność do samodzielnych działań nad obszarem przeciwnika. Oddzielnym wyzwaniem dla konstruktorów był w tych wa­ runkach pokładowy kompleks samoobrony. Pierwsze kroki w kierunku opracowania wy­ magań na nowy taktyczny samolot myśliwski dla Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych (USAF) podjęto w 1965 roku. Dwa lata później ruszy­ ło opracowanie studium jego ogólnej koncep­ cji. Konkurs na opracowanie samolotu, do które­ go o g ó ł e m s t a n ę ł o o s i e m fir m , w y g r a ł McDonnell Douglas. 2 3 grudnia 1969 roku otrzymał on kontrakt na budowę 12 prototypów i 8 maszyn przedseryjnych. Nowy samolot otrzy­ mał oznaczenie F-15 Eagle.

Według pierwotnej koncepcji MiC-29 był ciężkim samolotem myśliwskim przewagi powietrznej, ekwi­ walentem amerykańskiego myśliwca F-15 Eagle.

Wszystkie te wydarzenia były pilnie i z du­ żą uwagą śledzone w ZSRR, gdzie wizja szyb­ kich zautomatyzowanych myśliwców miała

W pierwszych latach 6 0., na całym świecie

powietrznych nad Wietnamem nie uległ więk­

szczególnie wielu zwolenników. Wynikało to

powszechnie przyjmowano, że szybki wzrost

szym zmianom (lata 1965-1968). Odpowie­

z pozostałości chruszczowowskiej wizji po­

prędkości lotu najnowszych samolotów bojo­

dnie warunki jej prowadzenia zostały przesu­

wszechnej rakietyzacji walki zbrojnej (hasło:

wych oraz postępujący w ślad za tym rozwój

nięte w obszar prędkości okołodźwiękowych:

rakieta może wszystko). Odpowiednikiem Phan­

awioniki spowodują radykalną zmianę charak­

8 00-1000 km/h, niezależnie od ogólnego wzro­

toma 11 w ZSRR był program taktycznego samo­

teru walki powietrznej, sprowadzając ją do pro­

stu prędkości w locie poziomym lub prędkości

lotu myśliwskiego MiG-23 z kierowanymi pół­

stej wymiany ognia za pomocą kierowanych pocisków rakietowych "powietrze-powietrze" z dużych odległości. W linii taktycznych sa­

maksymalnej rozwijanej przez walczące samo­

aktywnie radiolokacyjnie pociskami R-23R -

loty. Wysunięto stąd wniosek, że próby zastę­

średniego zasięgu ( równolegle- zgodnie z ro­

powania zwrotności taktycznych samolotów

syjskimi zasadami zwiększenia prawdopodo­

molotów myśliwskich prekursorem tej koncep­

myśliwskich ich większą prędkością oraz pro­

bieństwa zestrzelenia celu powietrznego sto­

cji był amerykański samolot Me Donnell Dou­

sującego intensywne przeciwdziałanie

podstawowym uzbrojeniem stały się kierowa­

stoliniowymi atakami z użyciem kierowanych pocisków rakietowych "powietrze-powietrze" nie powiodły się i koncepcja budowy nad­

ne półaktywnie radiolokacyjnie pociski AIM-7

dźwiękowych myśliwców taktycznych kolej­

R-23T) oraz samonaprowadzającymi się na pod­

Sparrow- średniego zasięgu oraz samonapro­

nej (trzeciej) generacji musi być oparta na in­

czerwień pociskami R-13M- bliskiego zasięgu.

wadzające się na podczerwień pociski AIM-9

nych zasadach.

glas F -4C P h a n t o m 11 (1963 r o k ) . Je go

Sidewinder- bliskiego zasięgu. Samolot był

W tej sytuacji specjaliści amerykańscy nie­

przy tym całkowicie pozbawiony uzbrojenia

zwłocznie pokusili się o opracowanie nowych

strzeleckiego.

założeń budowy przyszłego taktycznego samo­

radioelektroniczne- opracowano ich odmianę z termiczną głowicą samonaprowadzającą ­

Dlatego naturalną koleją rzeczy amerykański F-15 Eagle nie mógł w ZSRR pozostać niezau­ ważony.

Koncepcja

Niedopracowanie pierwszych odmian poci­

lotu myśliwskiego, następcy Phantoma 11. Nadal

sków Sparrow, niedoskonałość ówczesnego sy­ stemu identyfikacji "swój-obcy" - w warun­ kach toczenia walk powietrznych nad obszarem

utrzymano w nim zdolność do prowadzenia rakietowych walk powietrznych ze średniej od­

W 1971 roku po raz pierwszy oficjalnie zo­

ległości (zakładając, że w konflikcie N ATO­

stały sformułowane wymagania taktyczno-tech­

przeciwnika oraz szereg ograniczeń politycz­

Układ Warszawski na Europejskim Teatrze Woj­

niczne Wojenno - Wazdusznych Sił ZSRR na

nych spowodowały tymczasem, że obraz walk

ny nie będzie żadnych ograniczeń w użyciu

będący odpowiednikiem F-15 fag/e samolot,

BIBLIOTEKA MAGAZYNULW

3

Monografia MiG-29

�������,;"""""��"""'

z umownym oznaczeniem PFI ( z ros. Perspek­ tiwnyj Frontowoj lstriebitiel - Perspektywiczny Myśliwiec Frontowy). Głównymi zadaniami postawionymi przed samolotem PFI były: • zwalczanie myśliwców przeciwnika w bli­

skiej manewrowej walce powietrznej z uży­ ciem rakiet kierowanych oraz działka; • przechwytywanie środków rozpoznania i na­

padu powietrznego na dalekich podejściach przy naprowadzaniu z ziemi lub prowadząc działania autonomiczne z pomocą pokła­ dowego kompleksu radiolokacyjnego oraz prowadzenie walk powietrznych ze średniej odległości z użyciem rakiet kierowanych; • osłona wojsk i obiektów infrastruktury admi­

nistracyjnej, przemysłowej i komunikacyjnej przed rozpoznaniem i uderzeniami z po­ wietrza; • osłona własnych lotniczych sił uderzenio­

Koncepcja lekkiego manewrowego taktycznego samolotu myśliwskiego MiG-290 początkowo również ściśle bazowała na sprawdzonym układzie aerodynamicznym MiG-25P.

wych nad wrogim obszarem przed atakują­ Założono, że głównymi właściwościami sa­

termolokacyjny sprzężony z dalmierzem lase­

• zwalczanie małowymiarowych obiektów

molotu PFI, w porównaniu z taktycznymi my­

rowym i zamierzano go stworzyć na jakościo­

naziemnych w warunkach kontaktu wzroko­

śliwcami drugiej generacji (MiG-21, MiG-23)

wo nowej bazie elementowej, funkcjonowa­

wego pilota z celem, z użyciem: bomb swo­

gwarantującymi realizację postawionych zadań

nie którego oparte by było o wysoko wydajne

bodnie spadających, rakiet niekierowanych

bojowych będzie: wysoka manewrowość, za­

procesory cyfrowe. W skład uzbrojenia miały

awansowana awionika oraz wysokoefektywne środki rażenia. Wysoką manewrowość zaplano­

wejść kierowane pociski rakietowe "powietrze­ powietrze " średniego zasięgu oraz pociski do bliskiej manewrowej walki powietrznej, umoż­

cymi myśliwcami przeciwnika;

oraz działka; • prowadzenie rozpoznania powietrznego.

Zwalczanie obiektów powietrznych miało

wano osiągnąć na drodze zastosowania jakościo­

być możliwe z odległości średnich i bliskich,

wo nowych rozwiązań aerodynamiczno-kon­

liwiające prowadzenie wielokierunkowej wal­

w przestrzeni swobodnej i na tle ziemi (wody),

strukcyjnych oraz silnych i ekonomicznych

ki powietrznej, na kursach s potkan i owych

dniem i nocą, w każdych warunkach atmosfe­

silników, gwarantujących stosunek ciągu do

i w pościgu oraz działko.

rycznych, przy prowadzeniu przez przeciwni­

masy startowej ponad jeden.

ka pasywnych i aktywnych form przeciwdzia­ łania radioelektronicznego.

Pokładowy system kierowania ogniem miał obejmować: kanał radiolokacyjny oraz kanał

Wymagane charakterystyki lotno-taktyczne samolotu PFI były następujące: • prędkość maksymalna na wysokości ponad

11000 m- 2500-2700 km/h; • prędkość maksymalna przy ziemi - 1400-

1500 km/h; • maksymalna prędkość wznoszenia przy zie­

mi - 300-350 m/s; • pułap praktyczny- 21000-22000 m; • zasięg z paliwem integralnym na wysokości

ponad 11000 m - 2500 km; • zasięg z paliwem integralnym przy ziemi -

1000 km; • maksymalne przeciążenie eksploatacyjne­

g + 8-9; • czas rozpędzania od prędkości 6 00 do

1100 km/h- 12-14 s; • czas rozpędzania od prędkości 1100 do

Ola ciężkiego samolotu myśliwskiego przewagi powietrznej MiG-29 wybrano klasyczny układ aerody­ nam iczny wzorowany na układzie myśliwca przechwytującego MiC-25P. Na obu zdjęciach widoczny

1 300 km/h - 6-7 s; • stosunek ciągu zespołu napędowego do ma­

sy startowej samolotu - 1, 1-1,2.

jest jego wariant dopracowany, z 19 72 r.

W ZSRR pierwsze nieformalne prace nad stworzeniem taktycznych samolotów myśliw­ skich trzeciej generacji ruszyły w latach 19691970. Zaangażowano do nich wszystkie naj­ b a r d z i e j liczące się " m y ś l i w s k i e " biura doświadczalno-konstrukcyjne: OKB-155 MAP Ariioma l. Mikojana (MMZ " Zenit"), OKB-51 MAP Pawła O. Suchoja (MZ " Kupoł" ) oraz

OKB-115 MAP Aleksandra S. Jakowlewa (MMZ " "Skorost ). W OKB Mikojana prace nad pro­ gramem PFI ruszyły w 1970 roku. Kierowni­ kiem tematu " 9", bo takie wewnętrzne oznacze­ n i e w b i u r z e o t rzymał s a m o l o t PFI, był wyznaczony zastępca generalnego konstrukto­

ra, wybitny specjalista w dziedzinie aerodyna­ miki, doktor nauk technicznych- Aleksandr A.

4

B I BLIOTEKA MAGAZYNU LW

Monografia MiG-29

=======

Czumaczenko. Natomiast ogólną koordynację prac realizował Rosti sław A. Biel akow, będący

kopią amerykańskiej rakiety AIM-7E Sparrow, zdobytej podczas konfl iktu wietnamskiego. Roz­

od 1 971 roku - po śm ierci M i kojana, general­ nym konstruktorem MMZ "Zenit ". Równolegle w stosunku do nowo opracowywanego samo­ lotu zaczęto używać przyszłego - ewentual­

wijano go jako zabezpieczenie, w wypadku

o załamanej krawędzi natarcia oraz bocznymi chwytam i powi etrza i z pojedynczym dwu­ przepływowym turbi nowym s i l n i kiem odrzu­

pędowy samo l otu m iały stanowić dwa dwu­

towym A L- 3 1 F projektowanym w OKB Archi­ pa M. Lu l ki (MZ " Saturn " ), o zakładanym ciągu z dopalaniem - 1 22,6 kN (1970 rok). P lanowa­

nego - oznaczenia seryjnego, MiG-29. Formal­

przepływowe turbi nowe silniki odrzutowe każ­

no zastosować maksymalnie odchudzoną kon­

ne posta n ow i e n i e s a n kcj o n uj ące oddol n i e

d y o z a kład a n y m c i ąg u z d o p a l a n i e m -

strukcję gwarantującą stosunek ciągu do masy

rozpoczęte prace, w d n i u 3 marca 1 971 roku,

1 22 , 6 kN (prawdopodobnie R59F-300 projek­

startowej samolotu 1 ,4! Prędkość obliczen i o­

wydała komisja Rady M i n i strów ZSRR ds. woj­

wa przy ziemi - 1 500 km/h, na wysokości po­

śliwskiego PFI wybrano klasyczny u kład aero­

towane w OKB Siergieja K. Tumańskiego, MMZ " " Sojuz ). Natomiast jego normalna masa star­ towa m i ała oscylować w granicach 2 1 000 kg. Następnie projekt ten poddano dopracowa­

dynami czny, wzorowany na u kładzie myś l i w­

n i u ( 1 972 rok). W jego wyniku M i G-29 otrzy­

łe: pojedyncze działko 3o m m w częściowo ru­

ca przechwytującego M i G -2 5 P. Za tak i m

mał zdwojone usterze n i e p i o n owe rozm ie­

chomym stanowisku strzeleck i m . Na sześci u

rozwiąza niem optował moskiewski Centralny Instytut Aerohydrodynamiczny, sprawujący ogól­ ny nadzór i udzielający pomocy bi urom do­

szczone wraz z płytami usterzenia poziomego na charakterystycznych bel kach stan owiących

bel kach podskrzydłowych: dwa ki erowane pół­ aktywnie rad i o l okacyj n i e pociski " powietrze­ powietrze " średn iego zasięgu i cztery na pod­

skowo - przemysłowych. Dla przyszłego taktycznego samolotu my­

n i epowodze nia własnych prac nad podobnym - wspomnianym już, pociskiem R-23 . Zespół na­

świadczalno-konstru kcyj nym pracującym nad

naturalne przedłużen ie gondol s i l n i kowych. Nadal zachowano dwie pod kadłubowe kierow­

perspektywicznymi maszynam i . Dlatego p ierw-

n ice aerodynam iczne.

nad 1 1 000 m - 2350 km/h. Pułap praktyczny - 21 500 m, zasięg przy z i e m i - 1000 km, na d użej wysokości - 2800 k m . Uzbrojenie sta­

czer w i e ń do b l i s k i c h m a n ewrowych wa l k powietrznych lub ład unek bojowy " powietrze­ powierzch n i a " o masie do 3000 kg. Pokłado­ wą stację radiolokacyjną współpracuj ącą z ter­ m o l o katorem u z u p ełn i a ł - n i e s p otykany wcześniej, rad iolokator tylnej półsfery, zabudo­ wany w opływowym zaso b n i ku na szczycie usterzenia p i onowego. Projekt ten wzbudził jednak w OKB M ikojana l i czne kontrowersje co do praktycznej real ności jego real izacj i i wkrótce został zarzucony. Ko lejny podobny projekt przygotowano w 1 971 roku. Ponownie nawiązano w nim do· sprawdzonego u kładu MiG-2 5 P. Był to więc sa­ molot w u kładzie k l asycznego grzbi etopłata z płatem o obrysie trapezowym i n iewiel k i m i napływami w części przykadłubowej . N a całej długości krawędz i natarcia zastosowano klapy przed nie. Wprowadzono pojedyncze, k l asycz­ ne usterzen i e pionowe; płytowe usterzenie po­ z i o me z c harakterystycznym n i s k i m położe­ niem. Podwozie trójpodporowe, goleń przed nia z kołami b l iźn iaczymi - wciągana d o kadłuba,

W odróżnieniu od amerykańskiego F-16A rosyjski lekki myśliwiec taktyczny III generacji MiC-290 od razu zdecydowano uzbroić w kierowane radiolokacyjnie pociski "p-p " średniego zasięgu.

golenie główne z kołam i pojedynczymi o du­ żej śred n i cy - mocowane d o skrzydła i wcią­ gane do przejścia skrzydło- kadłub. U zbroje­ nie średn iego zasięgu stanowiły dwa pociski R-2 5 rozmieszczone na wyrzutniach częściowo

szy wariant Mi G-29 (1 971 rok) przedstawiał so­

N iezależnie od prac nad projektem samolo­

bą kl asycznego grzbietopłata, z płatem o obry­ sie trapezowym i rozbudowaną mechanizacją,

tu PFI, do kład n i e odpowiadającym ogłoszo­ nym wymaganiom, OKB Mikojana z własnej ini­

zagłębionych w zewnętrzne dolne krawędzie

przechodzącym w n iewielkie napływy, biegną­ ce wzdłuż bocznych prostokątnych chwytów powietrza :-'Pojedyncze, kl asycz ne usterzenie

cjatywy równolegle prowadziło i ntensywne studia nad lekkim manewrowym taktycznym

chwytów powietrza. Ko lej ne cztery pociski

s a m o l otem myś l i wskim trzeciej generacj i .

pionowe uzupełniały dwie pod kadłubowe kie­ rownice aerodynamiczne. Podwozie trójpod­

W OKB M i kojana zwrócono bowiem uwagę na lawi nowo rosnące koszty każdej kolej nej

czym i wyrzutniami pod skrzydła m i . Uzbroje­ nie stałe stanowiło 30 mm działko GSz-30-2

porowe, z kołam i b l iźniaczymi na goleni prze­ dn iej oraz dwu kołowym i wózkami w układzie

generacj i samolotów bojowych. Z tego powo­ du ostatecznie drugą generację taktycznych sa­

tandem - jak na SAAB37 Viggen, na go leniach

molotów myśliwskich w ZSRR utworzyły lek­

R-60, roz m i eszczono n a bel kach z pojedyn­

zabudowane pod kadłu bem . Zespół napędo­ wy stanowiły dwa dwu przepływowe, trójwało­ we silniki R67-300 projektowane w OKB Tumań­ skiego, każdy o zakładanym ciągu z dopalaniem -73,5 k N . Według danych obl iczen i owych normalna

głównych, całkowicie wciągane w kadłub. Pod

kie i stosunkowo proste samol oty MiG-21 oraz

każdym skrzydłem znajdowały się dwie belki z pojedynczymi wyrzutn iami rakiet na pod­

cięższe i bardzi ej wyrafinowane pod kątem awioniki i uzbrojenia samol oty MiG-23. Podob­

czerwień, do bl iskiej walki manewrowej - R-60. Ko lejne cztery rakiety " powietrze-powietrze "

n i e skomponowane zo stało l otn i ctwo my­

1 3400 kg, c o gwarantowało stosunek ciągu do

ś l iwskie Wietnamu (MiG-1 7 i MiG-2 1 ) oraz

ne dolne krawędzie chwytów powietrza (dwie)

angażowanego w konfl ikt b l i skowschod n i (la­ ta 1 967-1 973). Według OKB Mikojana tylko ta�

masy samolot u 1 , 1 2 . Równo legle przy po­ 2 wierzchni nośnej płata 37,6 m jego obciąże­ 2 nie oscylowało w granicach 3 5 6 kg/m • Pręd­ kość maksymalna przy ziemi - 1 500 km/h, na

oraz podobnych wyrzutniach - zabudowanych,

ki też samolot mógł być produkowany masowo

wysokości ponad 1 1 000 m - 2500 km/h. Pułap

w osi symetri i spodu kadłuba samol otu (kolej­ ne dwie) . Uzbrojenie rakietowe uzupełn iało

i m ieć duży potencjał eksportowy.

praktyczny - 2 1 500 m, wznoszenie- 2 9 0 m/s.

30 mm, dwu l ufowe działko GSz-30-2 z zapa­ sem 2 50 naboi. Pocisk R-2 5, z półaktywną ra­

Pierwsza koncepcja lekk iego manewrowe­ go taktycznego samolotu myśl iwskiego trze­ ciej generacji przewidywała maszynę w u kła­

Zasięg z pal iwem i ntegral nym przy z i e m i 8 2 0 k m , na wysokości p o n a d 1 1 0 0 0 m 2000 km. Czas rozpędzania od prędkości 600

diolokacyj ną głowicą samonaprowadzającą był

d z i e k l a sycz n y m , z płatem t r a p e z o w y m

do 1 1 00 km/h - 1 5 s i od prędkości 1 1 00 do

B I B L I OTEKA MAGAZYN U LW

5

średniego zasięgu - R- 25, rozmieszczono na wy­ rzutniach częściowo zagłębionych w zewnętrz­

Izraela (Mirage I I I, F-4 Phantom

li), czynnie za­

m a s a startowa s a m o l ot u m i ała w y n o s i ć

Monografia MiG-29

======

1 300 km/h- 6,5 s. Samolot otrzymał oznacze­

wiano pi erwsze rez u l taty prac roz poczętych

nie M i G-29 D (z ros. Dubl er, d ubler).

w 1 9 71 roku przez Państwowy Instytut Nau ko­

M i G-2 9. Równolegle ocen iono, że utworzenie

Na początku 1 9 72 roku, na połączonym po­

wo-Badawczy Systemów Lotniczych oraz Cen­

perspektywicznego parku taktycznych samolo­

s iedzen i u Rady Nau kowo-Tec h n icznej M i n i ­

tralny I n stytut Naukowo-Badawczy Nr 30 Mi­

tów my ś l i w s k i c h na baz i e d w ó c h typów

sterstwa Przemysłu Lotn iczego i WWS ZSRR

n isterstwa Obrony w zakresie formowan ia parku

rozpatrzono stan prac nad myśliwcami taktycz­

taktycznego lotnictwa myśliwskiego WWS ZSRR

owocować relacją kosztów 1 : 2 na korzyść

(65-70% PLMI oraz 30-35% PFI) zapewni maksi­

mum efektywności, przy kryteri u m " koszt-efekt". Ostateczn i e w 1 973 roku wszel kie prace w tym

nymi projektowanymi w ramach programu PFI.

na l ata 80., na baz ie dwóch typów myś l iwców

W imieniu OKB Mikojana wystąpił Gleb je. Ło­

- ciężkiego i lekkiego, podobn i e jak to zam ie­

obszarze zostały zakończone, co zaowocowa­

z i no-Łozińskij (główny konstru ktor samolotu

rzano zrobić w S i łach Powietrznych Stanów

ło między i n nymi udokład n ien iem wymagań

M i G-3 1 ) przedstawiając projekt ciężkiego my­

Zjednoczonych (w styczn i u 1 9 72 roku USAF

taktyczno-tech n icznych d la Su-2 7 i M i G-2 9 .

ś l iwca M i G-2 9 (edycj i 1 972 rok) oraz lekki ego

ogłosiły konkurs na lekki samolot myśliwski ­

Przy tym roboczą nazwę programu P L M I zm ie­

- M i G-2 9 D (edycj i 1 9 71 rok). Od OKB Sucho­

L ightwe ight Fighter, będący tanim uzupełn i e­

n iono oficjalnie na LFI (z ros. Liegkij Frantawyj

ja projekt Su-2 7 w u kładzie klasycznym oraz in­

n iem F- 1 5 fag/e; w kwietn i u 1 9 72 roku do de­

lstriebitiel - Lekki Myś l iwiec Frontowy).

tegralnym (od p. projekt T10-1 i T10-2) przedsta­

cydującej fazy konkursu stanęły sam o l oty Ge­

wił szef oddziału projektów wstępnych bi ura

n e ra l D y n a m i c s YF - 1 6 i N o r t h r o p YF- 1 7,

O leg S. Samojłowicz, przy czym główną uwa­

z których do dalszego rozwoj u wkrótce ski ero­

gę zwrócono na projekt samolotu w u kładzie i ntegra lnym. Dorobek MMZ "Skorost" przedsta­ wił natomiast konstru ktor generalny bi ura - Ja­

opracowania samolotu F/A-1 8 Homet). Propo­

przed samolotem LFI były:

zycja została przyjęta i 7 sierpnia 1 9 72 roku

• prowadzenie wysokomanewrowej walki po-

kowlew, z projektem lekkiego myśl iwca jak-45

m i n ister przemysłu l otniczego pod p isał posta­

oraz ciężkiego jak-47.

nowienie o real izacj i projektu M i G-29D w u kła-

wano YF- 1 6, natomiast YF-1 7 stał s i ę bazą do

Projekt Głów nym i zadaniami postawionym i teraz

w ietrznej;

/

• skuteczne poraże n i e celów powietrznych w przestrze n i swobodnej i na tle ziemi (wo­ dy) na kursach spotkani owych i w pościgu; • efektyw ne przykrycie sił lądowych przed

rozpoznaniem i uderzeniami lotn ictwa prze­ ciwnika; • zwalczanie obiektów naziemnych w warun­

kach wzrokowego kontaktu p i l ota z celem (zadanie pomocnicze). Przewidywano również, że w ramach za­ kładanej u n ifi kacji sprzętu lotniczego pomiędzy Wojen no-Wazdusznymi Siłami i Woj skami Pro­ t i wowo z d u s z n oj Oborany Strany s a m o l ot M i G-2 9 wprowadzony zostanie i do zi ntegro­ wanego syste m u obrony powietrznej kraj u w miejsce myś l iwców przechwytuj ących Su-15 W 1 972 roku OKB Mikojana dokonało gruntownej zmiany koncepcji aerodynamicznej M iC-290, przed­ stawiając projekt 9-11, samolotu zbudowanego tym razem w awangardowym układzie integralnym.

i MiG-2 3 . Sprecyzowane dla samolotu LFI charakte­ rystyki lotno-taktycz ne przewi dywały:

Dwa m i esiące potem doszło do kolejnego

dzie i ntegralnym. jednocześnie z oznaczenia sa­

• prędkość maksymalna na wysokości ponad

spotkania. Skład uczestników nie uległ zm ian ie,

• p r ę d k o ś ć m a ks y m a l n a p r z y z i e m i -

przedstawiło projekt lekkiego myśl iwca w ukła­

molotu usunięto dodatkowy wyróżn i k w postaci sufiksu " D ". W OKB M i kojana projekt otrzy­ mał oznaczen ie wewnętrzne, 9 - 1 1 (być może

dzie i ntegralnym, pod n i ezmien ionym ozna­

więc, poprzez analogię z różny m i prototypami

• maksymalna prędkość wznoszenia na wyso­

ale OKB M i kojana tym razem n iespodziewanie

czeniem - M i G-2 9 D . W wyniku dyskusj i oba

M i G-23, tj . 23-01 i 23-1 1 , l i nia ciężkich myś l i w­

spełn iające kryteri u m bezpiecznej kontynuacji

ców tematu " 9 " szła pod oznaczeniem 9-01 ?). Samolot Su-2 7 zbudowany w ramach pro­

lotu przy wyj ści u z pracy dowolnego, jednego

gramu PFI m i ał być zdolny do d ziałań autono­

z dwóch s i l n i ków. Były one bowiem rozmie­

m i cznych i w składzie gru py nad terytor i u m

proje kty OKB Jakowlewa odrzucono jako n i e

szczone w i ndywidualnych gondolach zabu­

przeciwni ka, d o głębokości 250-300 km, l icząc

dowanych w połowie rozpiętości każdego skrzy­

od l in i i styczności bojowej wojsk, będąc odpo­

dła (w obu projektach zastosowano ten sam

wiedni kiem F-1 5 fag/e. Z kolei samolot M i G-29

układ aerodynam iczny). Natomiast decydującą

zbudowany w ramach programu PLMI m i ał być

ocenę ofert OKB M i kojana i OKB Suchoja po­

przeznaczony przede wszystk i m d o d z i ałań

stanowiono przeprowadzić po przygotowan i u

nad terytor i u m własnym oraz w taktycznej głę­

przez oba biura danych uzu peł n i ających na

bokości u gr u powa n i a przec i w n i ka (do 100-

spotkaniu kolejnym. Doszło do niego na począt­

150 km), będąc odpowiedn i k i e m amerykań­

ku sierpn ia.

skich F-1 6 . Od PFI wymagano d u żego zapasu

W jego trakcie OKB M i kojana zapropono­

paliwa oraz wielu rakiet (w tym m i n i m u m czte­

1 1000 m - 2500 km/h; 1 500 km/h; kości 1000 m - 325 m/s; • pułap praktyczny - 1 9500 m; • zasięg z pal i wem i ntegral nym i pojedyn­

czym dodatkowym z b i or n i k i e m p a l iwa 3 1500 d m na wysokości ponad 1 1000 m 2 750 km; • zasięg z pal i wem integralnym przy z iemi -

800 km; • maksymalne przeciążenie ekspl oatacyjne ­ g+ 9; • czas rozpędzan ia od pręd kości 600 d o 1 100 km/h - 1 3 s; • czas rozpędzan i a od prędkości 1 1 00 d o

1 300 km/h - 7 s; • stosunek ciągu zespołu napędowego do ma­

sy startowej samolotu - 1 ,2;

wało rozbicie programu PFI na dwa oddzielne

ry średniego zasięgu) oraz działka. Ponadto roz­

programy, w ramach których można by było

budowane na n i m m u siały być kompl eksy łącz­

• normalna masa startowa- 12800 kg;

kontynuować rozwój samolotu Su-27 (jako cięż­

ności i nawi gacj i oraz pokładowy kom p l eks

• obci ążenie powierzchni nośnej - 350 kg/m •

2

kiego perspektywicznego myś l iwca frontowe­

samoobrony. Z kolei PLMI m i ał być maszyną

Projekt 9-1 1 był gotów jeszcze w tym sa­

go - PFI) jak i M i G-29D (jako PLMI, z ros. Per­

maksyma l n i e prostą, łatwą w ekspl oatacj i i ob­

mym 1 9 73 roku. Samolot był klasycz nym śre­

spel-bOjowe to: 27 x 9-51A i 53 x 9-51 8. Dodatkowo - w lat­ ach 1994-2002 z pominięciem Federacji Rosyjskiej, z obszaru Wspólnoty Niepodległych Państw, dokonano reeksportu

67

MiG-29 . Spośród nich 62 samoloty stanowiły

maszyny bojowe, w tym: 6 x 9-1 2 i 56 x 9-13, natomiast pozostale 5 maszyn szkolno-bojowych odpowiadało standardowi 9-51 . Praktyki te zastosowały Bialoruś i Mołdawia. Razem daje to -do chwili obecnej, 568 MiG-29 wyeksportowanych i reaksportowanych w świecie, w tym: 483 samoloty bojowe i 85 szkolno-bojowych.

70

B I B L I OTEKA MAGAZYNU LW

Załoga

2

Napęd: liczba x typ silnika

szt.

2xR0-33

2xR0-33

2xRD-33

2xR0-33

2xRD-33

2xR0-33

2xRD-33

2xRD-33

2xRD-33

sum. ciąg maks.

kN

98,8

98,8

98,8

98,8

98,8

98,8

98,8

98,8

98,8

108,8

sum. ciąg maks. z dopal.

kN

162,8

162,8

162,8

162,8

162,8

162,8

162,8

162,8

162,8

196,2

rozpiętość

m

1 1 ,36

1 1 ,42

1 1 ,36

11,42

1 1 ,42

1 1 ,36

1 1 ,36

1 1 ,36

1 1 ,36

12,00

powierzchnia nośna

m2

38,06

38,06

38,06

38,06

38,()6

38,06

38,06

38,06

38,06

42,00

długość całkowita

m

17,32

17,32

17,42

17,32

17,32

17,32

17,32

17,32

17,32

17,19

długość bez OCP

m

16,28

16,28

16,38

16,28

4,73

4,73

4,73

4,73

16,28 4,73

16,28

m

16,28 4,73

16,28

wysokość

16,28 4,73

4,73

4,73

4,73

Masy: własna

kg

10900

1 1200

10800

1 1 200

1 1 200

10900

10900

10900

10900

1 1300

3440

3630

3440

3630

3630

3440

3440

3440

3440

6000

startowa w konf. gładkiej

kg kg

15000

14500

15000

15000

14500

14500

14500

14500

17500

2xRD-43

Wymiary:

paliwo integralne1 udźwig paliwo dodatkowe 1

kg

14500 3500

3500

3500

4700

4700

3500

4500

4500

4500

6500

kg

1200

3040

1200

3040

3040

3040

3040

3040

3040

startowa maks.

kg

18000

18500

18000

19700

19700

18000

19000

19000

3040 19000

Ma

2,3 1500

2,3 1500

2,1

2,3

2,3

2,3

2,3

2,3

2,3

2,1

1400

1500

1500

1500

1 500

1500

1500

1500

300 17500

330

330

330

330

300

18000

18000

18000

18000

17000

Osia_gi: V maks. na dużej wys.

V maks. przy ziemi

km/h

Wznoszenie Pułap

m/s

330

300

330

300

m

18000

17500

17500

17500

24000

Zasięg z pal. integral.

km

1430

1500

1410

1500

1500

1430

1430

1430

1430

3000

Zasięg z pal. dodatk.

km

2050

2100

2000

2100

2100

2050

2050

2050

2050

3700

szt.xtyp

txGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

liczba nb. +/-

150 +

150 +

50

150

150

150

150

150

+3

+3 +

+3

150

+3 +

+ +

+3

100 +3

4•500

6x500

4x500

8-9x5004

8-9x50Q4

6•500

8x500

8•500

8x500

12•500

Uzbrojenie: wbudowane KPR "p-p"

+l-

KPRi KBL: Maks. ładunek bomb 1

szt.xkg

+2

+

masa podana dla gęstości paliwa O,8 g/cm3, 2 tylko kpr "p-p" z TGS, 3 w tym kpr ,p-p" R-77 z ARGS, 4 dziewięć - w przypadku wykorzystywania centralnej belki pod kadłubowej.

Załoga

2

2

2

2

Napęd: liczba x typ silnika su ni. ciąg maks.

szt.

2xR0-33

2xRD-43

2xRD-33

2xRD-33

kN

98,8

1 08,8

98,8

98,8

2xRD-33K 108,8

sum. ciąg maks. z dopal.

kN

162,8

196,2

162,8

162,8

184,41

2xRD-33s.3M 2xRD-33s.3M 2xRD-3.3K 98,.8

98,8

108,8

174,1

174,1

172,6

2xRD-33.s.3M 2xRDc33.s.3M 98,8 174,1

98,8 174,1

Wymiary: rozpiętość

m

1 1,36

1 1 , 36

1 1 ,99

1 1 ,99

1 1 ,99

1 1 ,42

1 1 ,42

1 1 ,42

mz

38,06

1 1 ,36 38,06

1 1 ,36

powierzchnia nośna

38,06

42,00

42,00

42,00

38,06

38,06

38,06

długość całkowita

m

17,32

17,32

17,42

38,06 17,42

17,37

17,47

17,47

17,37

17,47

17,47

długość bez OCP

m

16,28

16,28

16,38

16,38

16,33

16,43

16,43

16,33

16,43

16,43

wysokość

m

4,73

4,73

4,73

4,73

5,17

5,17

5,17

4,73

4,73

4,73

Masy: własna

kg

1 1200

1 1 350

1 1 050

1 1250

12700

12725

13200

1 1 475

11500

11975

4975

5795

4975

5795

4535

5010

4535

4665

5140

startowa w kont. gładkiej

kg kg

16300

1 7300

17300

17400

17900

18000 6500

16300

4665 16900

5700

16800 6500

3040

3040

3040

3040

24500

22000

23300

23400

paliwo integralne2 udźWig

kg

4700

50003

16300 4700

5000

4700

paliwo dodatkowe2

kg

3040

3040

3040

3040

3040

' 6500 3040

startowa maks.

kg

21000

22300

21000

22300

22100

24400

Osiągi: V maks. na dużej wys.

V maks. przy ziemi

6500

Ma

2,3

2,3

2,1

2,1

2,15

2,1

2,1

2,35

2,1

2,1

kmth

1400

1400

1400

1400

1400

1400

1400

1400 320

1400

1400

17500 2100

17000 1800

3300

3000

Wznoszenie

m/s

Pułap Zasięg z pal. integral.

m km

1 7000

17000

16500

16500

17400

17500

17000

18000

2200

2500

2100

2400

1700

1800

1500

Zasięg z pal. dodatk.

km

3400

3700

3300

3600

2700

2800

2500

2000 3200

szt.xtyp

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

1xGSz-301

liczba nb. +l·

150 +4

150

50

100

100

+

+

+

+

100 +4

100

+5

100 +4

100

+4

50 +4

+

+

+

+

+

8-9x5006

10-11x5007

8-9x5006

10-11x5007

8-9x5006

8-9•5006

8-9x5006

10-t1x500

10-11x500

10-1 1x500

300

Uzbrojenie: wbudowane KPR "p-p" KPR i KBL: Maks. ładunek bomb 1

+lszt.xkg

+

Silnik ma specjalny zakres pracy umożliwiający krótkotrwale zwiększenie ciągu przy włączonym dopalaniu,

wypadku niepełnego zatankowania zbiorników integralnych,

4

2

+4

+4

+4

Masa jest podana dla gęstości paliwa 0,8 g/cm3,

+4

J

5700 kg w

w tym kpr .,p-p" R-77 z ARGS, 5 tylko kpr .p-p" z TGS, 6 zwiększona liczba bomb tylko w przypadku wykorzysty-

wania centralnej belki podkadłubowej, 7 jedenaście - tylko w wypadku niepełnego zatankowania zbiorników integralnych.

B I B L I OTEKA MAGAZY N U LW

71

======= Monografia M i G -29

=======""""=�

Literatura: l.

Aerospace Encyclopedia of World Air Forces1 Londyn 1 999.

2. Awiacija PWO Rossii i nauczno - tiechniczeskij progress. Bojowyje kompleksy i systemy wcziera1 siegodnija, zawtra1 Moskwa 2001. 3.

Belyakov R. A.1

Marmain L

MiG. Fifty Years of Secret Aircraft Designl Shrewsbury 1994.

4. Bielajew Władim ir/ llin Wład imir/ Rossijskaja sowriemiennaja awiacija1 Moskwa 2001 . l S. Brassey s World Aircraft & Systems Directory 1 999-2000. 6.

Bratuchin A. G.1 Awiastrojenije Rossii1 Moskwa 1 99S.

7. Butowski Piotr1 Lotnictwo Wojskowe Rosji tom 1 i 31 Warszawa 1 995. 8. Butowski Piotr/ Mi l l er Jay/ OKB MiG. A History of the Design Bureau and its Aircraft, Leicester 1 99 1 . 9. Carroll jan1 furopean Air Force Directory 2007-20021 Stevenage 2001 . 10. Chant Ch ristopher1 Air War in The Gulf 1991, Oxford 2001 . 11 .

Diez Octav io, Myśliwce i samoloty stealth1 Warszawa 2000.

1 2.

Encyc/opedia Of World Military Aircraft, Londyn 1 994.

1 3 . Encyklopedija sowriennoj wojennaj awiacii, Moskwa - Mińsk 2001 . 14. Fornin Andriej, Su-27. lstorija istriebitiela, Moskwa 1 999. 15.

Freudt Lutz, Sowjetische Fliegerkrafte Deutschland 1 945-1994 (tom 1-4), D iepholtz 1998.

1 6.

Gordon Yefim , Mikoyan MiC-29 Fulcrum. Multi - Role Fighter, Shrewsbury 1 9 99.

1 7. Gordon j efim, Fornin Andriej, Michiejew Andriej, MiC-29. Liegkij frontowo; istriebitiel, Moskwa 1 998. 1 8. Cosudarstwiennyj Nauczno - lssledowatielskij lnstitut Awiacionnych Sistem 7 946-1996. Oczierki istorii, Moskwa 1996. 1 9.

Gruszczyński jerzy, Rybak E. F.1 Samoloty wojskowe Rosji, Warszawa 1 996.

20.

Grzegorzewski jerzy, Samo/ot myśliwski MiG-29 (Typy Broni i Uzbrojenia nr 200), Warszawa 2002.

21 .

Culf Air War Debrief1 Londyn 1 99 1 .

2 2 . Gunston Bill, Gordon Yefi m, MiG aircraft since 7 937, Londyn 1 998. 23.

llin Wład imir, MiC-29, Miraż 2000, F- 76. Zwiezdy czertwiertego pokolenija1 Moskwa 2002.

24. llin Wład imir, Mnogocelewyje istriebitieli Rossii, Moskwa 2000. 25. }ane's Ali The Wor/d's Aircraft 2007-2002, Coulsdon 2001. 26. Konopka Lech/ Lotniero Wojskowe III Rzeczypospolitej, Poznań 2000. 27. Kopajew Igor, Rieaktiwnyje istriebitieli OKB MiG z 7 946 po 7 996 gg. Moskwa 1 996. 28. Królik i ewicz Tadeusz, Współczesne samoloty wojskowe (tom 1 )1 Warszawa 1 995. 29.

Lewi n Michaił, l l i n Władimir, Sowremiennyje istriebitieli. Encyk/opedija Tiechniki,

Moskwa l 994.

30. MiG-29 (Przegląd Konstrukcji Lotniczych nr 6), Warszawa 1 992. 31.

MiG-29 Fulerum (seria A + *), Praga 1 998.

32.

MiG, Mi1 Su & Co. Samtliche militar - Flugzeuge und Hubschrauber der DOR, D iepholz 2002.

33. MiG. Mieżdu proszłym i buduszczim, Moskwa 2002. 34. M i kojan Stiepan AnastasowiCZ1 Wospominanija wojennogo lietczika - ispytatie/ja, Moskwa 2002. 35. Mi kołajczuk Marian/ Gruszczyński Jerzy, Uzbrojenie ZSRR i Rosji 7 945-2000. Lotnicze systemy rakietowe, Warszawa 2000. 36. M ikołajczuk Marian1 Gruszczyński jerzy1 Uzbrojenie ZSRR i Rosji 1 945-2000. Lotnicze systemy uzbrojenia bombardierskiego i strzeleckiego, Warszawa 2002. 37.

Nijh uis Hans, Fina/ Touchdown. The Last Days of East German Air Power, Hong Kong 1 992.

38. Opytnoje konstruktorskoje biuro imieni A./. Mikojana 7 939- 1 999, Moskwa 2000. 39.

Przedpetski Andrzej, 80 lat polskiego lotnictwa wojskowegol Warszawa 1 998.

40. Roman Walerij , WWS-XXI. Sprawocznik po organizacji i bojowemu sostawu WWS (tom l }ewropa bez SNQ, Kijów 2001 . 41 .

Sarnajłowicz O leg, Rjadom s Such im, Moskwa 1 999.

42. Sowietskaja wojennaja moszcz. Od Stalina do Gorbaczewal Moskwa 1 999. 43.

Spiek Mike, Nowoczesne myśliwce, B ielsko-Biała 2001 .

44. Spiek Mike, The Great Book of Modern Warplanes, Londyn 2000. 4S. Stapfer Hans-Heiri, MiG-29 Fulerum in action, Carrollton 1991 . 46. The Military Balance 2001-2002, Londyn 2000 47.

Wojennaja awiacija (tom

l),

Mińsk 1 999.

48. Wojennaja awiacija Rosii, Moskwa 2001 . 49. Vogt Jurgen, Wache Siegfried, Mikojan-Gurewitsch Mig-29, Rintel n 2002. 50. Zaloga Steven, Modern Soviet Fighters1 Hong Kong 1 994.

Czasopisma: 1 . Aeroplan/ 2. Air Fleet, 3. Air Force Monthly, 4. Air international, 5. Armadi Technicky Magazin, 6. Awiacija i Kosmonawtika1 7. Awiacija i Wremial 8. Awiasałony Mira1 9. Awiation Week and Space Technology, 10. Combat Aircraft1 11 . Flight International, Power Review, 1 3 . }ane's Defence Weekly, l 4. Kry/ja Rodiny, 1 S. Letectvi

+

l 2.

International Air

Kosmonautika1 1 6. Lotnictwo Wojskowe, 1 7. Military Arms,

1 8 . Nowa Technika Wojskowa (Technika Wojskowa), 1 9. Plastic Kits Revue, 20. Przegląd Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej, 2 1 . Raport, 22. Skrzydlata Polska, 23.

Wiestnik Awiacji i Kosmonawtiki, 24. Wiestnik Wazdusznogo Fłota, 2 5 . Wojennyj Parad (Military Pa rade),

26. Wojskowy Przegląd Techniczny i Logistyczny (Wojskowy Przegląd Techniczny), 27. World Air Power }ournal, 28. Z/inek.

72

BIBLIOTEKA MAGAZYNU LW

======

Monografia MiG-29

======

Spis treści POWSTANIE l ROZWÓJ MiG-29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Europa:

Koncepcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Białoruś

Projekt

Bułgaria

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

52

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Układ aerodynamiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Czechy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Układ sterowania

. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ... . . . . . . . . 9

Jugosławia

Zespół napędowy

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Mołdawia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

System kierowania ogniem i uzbrojenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Niemcy

System nawigacyjny

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Polska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Badania w powietrzu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2

Rumunia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Nieoczekiwane problemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 5

Słowacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Samolot szkolno-bojowy MiG-29UB (9-51) . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7

Ukraina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

MOŻliWOŚCI BOJOWE MiG-29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 9 MiG-29 w walce powietrznej

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

MiG-29 w zadaniach uderzeniowych

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

KOLEJNE WERSJE MiG-29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Mała modernizacja - MiG-29 (9-13) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 W kierunku wielozadaniowego samolotu bojowego: pierwsza przymiarka MiG-29 (9-14) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Samolot eksperymentalny MiG-29E (9-21) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 MiG-29 i MiG-29UB na eksport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Nowy wariant - MiG-295 (9-135) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Eksportowy MiG-29SE (9-13SE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Eksportowy MiG-29SE (9-12SE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Eksportowy MiG-29SD (9-12SD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Demonstratory: MiG-29 (9- 1 2 P) i MiG-29U B

(9-51 P)

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

29

Kolejne zmiany: MiG-295M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Wielozadaniowy samolot bojowy MiG-29SMT (9-1 7) . . . . . . . . . 30 Szkolno-bojowy MiG-29UBT (9-.52) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 jednosilnikowy MiG-33

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Wielozadaniowy samolot bojowy MiG-29M (9-15) . . . . . . . . . . . 35 Eksportowy MiG-29ME (9-15E) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Projekt szkolno-bojowego MiG-29UBM (9-61)

. . . . . . . . . . . . . . 39

Projekt uderzeniowego MiG-29Sz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Kolejne projekty: od MiG-29M1 do MiG-29M3 (9-25) . . . . . . . . . 40 Przede wszystkim myśliwiec: MiG-29M4 Projekty MiG-35 i MiG-35UB (9-35)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

MiG-29M1 i Mi G-29M2 - zła passa przełamana?

. . . . . . . . . . . . 41

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Węgry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

56

Bliski Wschód: Irak

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

•

•

.

.

.

56

Iran

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

..

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

57

Jemen Syria

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

Subkontynent Indyjski: Bangladesz Indie

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

..

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

57

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

57

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

•

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

58

Azja: Kazachstan KRLD

.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Malezja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Myanmar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Turkmenistan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Uzbekistan

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

Afryka: Algieria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Erytrea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Kongo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Nigeria Sudan

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

•

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

59

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Ameryka: Kuba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Peru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Stany Zjednoczone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 . . .

.

.

.

MiG-29 idzie na morze: MiG-29K (9-3 1 ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

ZASTOSOWANIE BOJOWE MiG-29

Projekt MiG-29KU (9-62) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Desert Storm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Pokładowe MiG-29 wracają na scenę: MiG-29K (9-41)

Northern Watch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

i MiG-29KUB (9-47)

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Niemiecka modernizacja: MiG-29G i MiG-29GT Rumuński MiG-29 Sniper

. . . . . . . . . . . . 45

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Doposaże nie MiG-29 w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 7 System identyfikacj i IFF polskich MiG-29

. . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

PZL Mielec 2000 - ślepa ul iczka? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 UŻYTKOWNICY Mi G-29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 ZSRR - Federacja Rosyjska

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

61

Konfl ikt w Afryce Wschodniej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Allied Force . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Samoloty MiG-29 w obszarze b. ZSRR

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Eksport i reeksport samolotów MiG-29 w świecie . . . . . . . . . . . . 69 Dane taktyczno-techniczne wybranych wersj i samolotu MiG-29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

BIBLIOTEKA MAGAZY N U LW

73

""""'""""'""'

M o n o g rafi a M i G -29

""""'""""'""'

Mokry'02

o

2

3m

Rys. M. Mokreela

(�l

1 l

1 l

U --

'-----

(�l

r1 n

1 l

I I I I

u u

-

1 l

U

1\

�

----;-:....,.-� --,

V

Mokry'02

MiG-29

74

B I B L I OT E KA MAGAZY N U LW

wersj a 9 . 1 2

=======

M o n o g rafi a M i G -29

=======

�� ru -- r=\T -� -o

2

1J

3m

lI

Rys. M. Mokrecki

MiG-29 wersj a 9 . 1 2

B I B L I OT E KA MAGAZY N U LW

75

======

M o n o g rafi a M i G -2 9

=======

MiG-29 (egzemplarz nr "90 1 ")

MiG-29 (egzemplarz nr "904") Pokrywy luku podwozia przedniego prototypów i pierwszych samolotów seryjnych

MiG-29 (egzemplarz nr "925") o

2

3m

Rys. M. Mokrecki

MiG-29M (egzemplarz 76

B I B L I OT E KA MAGAZY N U LW

nr

" 1 56")

======= M o n o g rafi a M i G -2 9 =======

MiG-29UB (egzemplarz "95 1 ")

Mokry'02

o

2

MiG-29UB (seryjny)

3m

Rys. M. Mokrecki

Dół

Góra Końcówka skrzydła

MiG-29 (wersj a 9. 1 3)

MiG-29 SD (egz. B I B L I OT E KA MAGAZY N U LW

m

"

4808 ) "

77

========""""'

M o n o g rafi a M i G -2 9

=======

Mokry'02

o

2

3m

Rys. M. Mokrecki

MiG-29SMT

78

B I B L I OT E KA MAGAZY N U LW

=======

o

2

M o n o g rafi a M i G -2 9

=======

3m

Rys. M. Mokrecki

A

. V

__ __ __

--�Mokry'02

� --

MiG-29UBT

B I B L I OT E KA MAGAZY N U LW

79

==-==-==-=====-

M o n o g rafi a M i G -2 9

==-=======-

MiG-29 (zmodernizowany egzemplarz nr " 9 1 8")

MiG-29K (egzemplarz nr "3 1 1 ")

o

2

3m

Rys. M. Mokrecki

MiG-29K (egzemplarz nr "3 1 2")

80

B I B L I OT E KA MAGAZY N U LW

=======

M o n o g rafi a M i G -2 9

=======

Samolot myśliwski MiG-29 polskich sit powietrznych ląduje na drogowym odcinku lotniskowym podczas jedne­ go z cyklicznych szkoleń tego typu wykonywanych systematycznie przez personel latający 1 . Eskadry Lotnictwa Taktycznego z Mińska Mazowieckiego. Fot. Bogdan Braniewski (3).

B I BLI OTEKA MAGAZYN U LW

"""""'""=""==

M o n ogra fi a M i G-2 9

=""=""==""="=

Samoloty MiG-29 mińskiej eskadry podczas wykonywania podniebnych ewolucji. Na zdjęciu obok samolot w dynamicznym manewrze pionowym, zwracają uwagę zerwane strugi powietrza na koń­ cach płata. Zdjęcie górne - samolot w locie plecowym.

Fot. Andrzej Rogucki (3).

Grupowe lądowanie samolotów MiG-29 na lotnisku w Mińsku Mazowieckim.

Samolot szkolno-bojowy MiG-2 9UB prezentowany na dęblińskim lotnisku podczas jednego z pokazów Jotniczych w połowie lat 90. Zwraca uwagę pod­ niesiona do góry osłona kabiny, wspól­ na dla obu członków załogi. Obok do­ brze widoczne szerokie rozstawienie obu silników samolotu oraz rozmie­ szczony pomiędzy nimi zasobnik spa­ dochronu ham ującego. Fot. jerzy Gruszczyński.

li

B I B L I OTEKA MAGAZY N U LW

Mon ografia MiG-29

Samolot myśliwski MiC-29 w barwach słowackiego lotnictwa wojskowego.

=======

Samolot myśliwski MiC-29 w barwach czeskiego lotnictwa wojskowego. Fot. Wojtek Matusiak.

Fot. Wojtek Matusiak.

Węgierski MiC-29 kołuje do startu z uzbrojeniem w po­ staci rakiet samonaprowadzających R-60MK. Pod ka­ dłubem dodatkowy zbiornik paliwa 1 500 dm3• Fot. Stanisław Kutnik.

Samolot MiC-29 niem ieckiej Luftwaffe podczas jednej z prezentacji na salonie lotniczym w Berlinie (!LA), z uzbrojenie w postaci sześciu termicznych pocisków samonaprowadzających " powietrze-powietrze" R-73E. Fot. Wojtek Matusiak.

Samolot szkolno-bojowy MiC-29UB bułgarskiego lotnictwa wojskowe­ go. Bułgaria wprowadziła do eks­ ploatacji cztery samoloty tego typu obok osiemnastu maszyn bojowych. Fot. Andrzej Rogucki.

B I B L I OT E KA MAGAZYN U LW

III

=======

M o n o g rafia M i G -2 9

=======

Samolot MiG-2 95 (9- 13.5). Zwracają uwagę dodatkowe podskrzydłowe zbiorniki paliwa 1150 dm3 oraz kpr "powietrze-powietrze" R-77 (Farnborough' 1 9 92). Fot. Wojtek Matusiak.

Wielozadaniowy samo/ot bojowy MiG-29SMT podczas prezentacji na berliń­ skim salonie ILA'1 998. Zwraca uwagę powiększony grzbiet kadłuba mieszczą­ cy dodatkowe 1 880 dm3 paliwa oraz sonda do pobierania paliwa w powietrzu w położeniu roboczym. Fot. Jerzy Gruszczyński (3).

Samolot MiG-295M (9- 1 35M) podczas pierwszej oficjalnej prezentacji na salonie lotniczym Le Bourget'1 995.

IV

B I B L I OT E KA MAGAZY N U LW

Fot. Wojtek Matusiak.

======

M o n o g rafia M i G -29

======

Prototyp samolotu MiG-2 9M prezentowany na salonie Jotniczym Le Bourget'1 993. Dobrze wi­ doczna "ostra" krawędź natarcia przykadłubowe­ go napływu. Fot. Jerzy Gruszczyński.

Prototyp pokładowego samolotu MiG-29K. Zwra­ ca uwagę chowana sonda do pobierania dodatko­ wego paliwa w powietrzu. Fot. Henryk Kowalczyk

Piąty prototyp samolotu MiG-29M uzbrojony w sa­ monaprowadzające pociski przeciwokrętowe Ch-31A oraz do samoobrony - kpr "p-p" R-77. Fot. Wiktor Ourszlakow.

Mechanizm składania skrzydła MiG-29K.

Fot. jerzy Gruszczyński.

MiG-29M w widoku 314 z tyłu.

B I B L I OT E KA MAGAZY N U LW

Fot. Jerzy Gruszczyński.

V

=======

Monografia MiG-29

=======

Samoloty MiG-29 i MiG-29UB reprezentacyjnego zespołu akrobacyjnego rosyjskich sił powietrznych Ruskije Witja­ z i. Na codzień zespół wchodzi w skład 237. Centra Poka­ zow Awiacjonnoj Tiechniki im. Kozeduba, rozmieszczone­ go w podmoskiewskiej bazie lotn iczej Kubinka.

Samolot MiG-29 podczas dynamicznego pokazu na jednej z prezentacji m iędzynarodowych. Fot. Bogdan Braniewski (6).

VI

B I B L I OT E KA M AGAZY NU LW

=======

M o nog rafia M i G -2 9

=======

Samolot MiG-29 ze składu polskich sił powietrznych, zwraca uwagę czeski kamuflaż i godło mińskiej jednostki.

Zakończenie skrz ydła samolotu w zbiżeniu. Zwraca też uwagę klapa przednia rozmieszczona na jego niemal całej krawędz i natarcia w położeniu schowanym.

Na zdjęciu jedna z dwóch płyt usterzenia pionowego samolotu z charakterystycznym powiększonym sterem kierunku wystającym poza jej krawędź spływu. Fot. Piotr Wiśnieski (5).

Fragment przykadłubowego napływu z zabudowanym dz iałkiem pokładowym.

Wylot lufy dz iałka z napływu w dużym zbliżeniu.

B I B L I OTEKA MAGAZYNU LW

VII

=======

M o n o g rafia M i G -2 9

=======

Na zdjęciu powyżej polski MiG-29 w locie w widoku z boku. Samolot z dostawy czeskiej.

Fot. Andrzej Rogucki.

Charakterystyczny dodatkowy podkadłubowy zbiornik paliwa o pojemności 1 500 dm3•

Fot. Piotr Wiśniewski (4).

Dysza wylotowa jednego z dwóch silników samolotu, RD-33 s. 2s, w zbliżeniu.

Charakterystyczny smukły grzbiet kadłuba samolotu MiG-29 w widoku od tyłu - w kie­ runku jego przodu.

Krokodylowy hamulec aerodynamiczny w MiG-29 został rozmieszczony w zakończeniu kadłuba samolotu.

VIII

B I B L I OT E KA MAGAZY N U LW

=======

M o n og rafi a M i G -29

=======

Wyrzutnia BWP-30-26M, pułapek termicznych i paczek dipolowych, zabu­

Osłonę kabiny pilota samolotu stanowi nieruchomy przedni wiatrochron oraz

dowa na skrzydle jako naturalne przedłużenie płyty usterzenia pionowego.

ruchoma kopułka otwierana w tył do góry.

Samolot MiC-29 tuż przed przyziemieniem. Dobrze widoczna " praca " dodatkowych chwytów powietrza.

Belka A PU-72- 1 0 na kpr " p-p " R-73E.

Belka APU-470 na kpr " p-p " R-27R 7 .

B I B L I OTEKA MAGAZYN U LW

Fot. Andrzej Rogucki.

Fot. Piotr Wiśn iewski (4) .

IX

========"""

M o n o g rafia M i G-29

========""" -

Powyżej: Widok na centralną tablicę przyrządów pokładowych jednego z polskich MiG-29.

Wskaźnik projekcji czołowej /ŁS-31, widok ogólny.

Lewa strona centralnej tablicy z przy­ rządami pi lotażowo-nawigacyjnym i w zbliżeniu.

Drążek sterowy pilota w zbliżeniu. Fot. Andrzej Kiński (5).

Prawa strona centralnej tablicy, zwraca uwagę monitor /PW-3 1 .

X

B I B L I OT E KA MAGAZYN U LW

=======

Monografia M i G -29

=======

Samolot MiC-29 (9- 1 3) w malowaniu lotnictwa wojskowego Federacji Rosyjskiej.

Samolot MiC-29 w malowaniu lotn ictwa wojskowego Rumunii.

Samo/ot MiC-29 w malowaniu lotnictwa wojskowego Bułgarii.

Samolot MiC-29 w malowaniu lotnictwa wojskowego Czechosłowacji.

Samolot MiC-29 w malowaniu

lotn ictwa wojskowego Niemieckiej Republiki Demokratycznej.

B I BLI OTEKA MAGAZYNU LW

XI

M o n o g rafia M i G -29

..... � � � � � � � � � � � � � =

Samolot MiG-29 (9- 1 3) w malowaniu fotnictwa wojskowego Ukrainy.

Samolot MiG-29 (9- 1 3) w malowaniu lotnictwa wojskowego Federacji Rosyjskiej.

Samofot MiG-2 9 w malowaniu lotnictwa wojskowego Węgier.

Samolot MiG-29 w malowaniu lotnictwa wojskowego Słowacji. Zwraca uwagę okolicznościowe malowanie z wykorzystaniem bare narodowych.

Samofot MiG-29 w nowym malowaniu fotnictwa wojskowego Niem iec.

XII

B I BL I OT E KA MAGAZY N U LW

M o n o g rafi a M i G -29

Samolot MiG-29 w malowaniu lotnictwa wojskowego Malezji, w momencie wprowadzenia do eksploatacji. Na samolocie zwraca uwagę brak odbiornika do tankowania paliwa w powietrzu.

Samolot MiG-29 w malowaniu lotnictwa wojskowego Iranu.

Samolot MiG-29 w malowan iu lotnictwa wojskowego Iraku, z okresu operacji " Oesert Storm " ( 1 997 r.).

Samolot MiG-29 w malowaniu lotnictwa wojskowego Indii. Samolot posiada na gondoli silnikowej indywidualne oznaczenie 47. Dywizjonu " Biack Archers'�

Samolot MiG-29 w malowan iu lotnictwa wojskowego Kuby.

B I B L I OTEKA MAGAZY N U LW

ISBN 83-88920-1 0-3

Sc1��1łllml��1964 9 788 3 90 4 3 9 7 3 0 >

Samolot MiC-29 (9- 13) w barwach Instytutu Badań w Locie Ministerstwa Przemysłu Lotniczego Federacji Rosyjskiej, rozbity 24 lipca 1 993

r.

w Fairford

Samolot MiC-29UB lotnictwa morskiego Ukrainy ze składu 100. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego, baza Saki, lata 90.

Samolot MiC-29UB lotnictwa wojskowego Mołdawii, w malowaniu z okresu tuż przed odsprzedaniem USA ( 1 997 r.).

jugosłowiański MiC-29 w standardowym malowaniu z pierwszego okresu służby.

Samolot MiC-29 lotnictwa wojskowego jugosławii w malowaniu z okresu operacji lotnictwa NATO " na Bałkanach " AIIied Force ( 1 9 9 9 r.).

Rys. Robert Cretzyngier.