Walka o rekruta polskiego pod okupacją [PDF]

Zitiervorschau

Digitized by the Internet Archive in

2010 with funding from University of Toronto

http://www.archive.org/details/walkaorekrutapolOOdbro

WALKA O REKRUTA POLSKIEGO POD OKUPACJ

,6.

ó Dr.

Stefan

Dbrowski

PROFESOR UNIWERSYTETU POZNASKIEGO B.

PODSEKRETARZ STANU W

MIN.

SPRAW ZAGRANICZNYCH

WALKA O REKRUTA POLSKIEGO POD OKUPACJ Z

6-ciu

TABLICAMI

S-IiA.c

NAKADEM KSIGARNI SKADU NUT PERZYNSKI, NIKLEWICZ S-KA I

WARSZAWA

1922

©0©®©®©©©

I

NOWY WIAT

21.

Copyright by Perzyski, Niklewicz

&

C-y,

Warsaw.

J)3V

906627

DRUK

F,

WYSZYSKIEGO

i

S-ki,

WARSZAWA. -ZGODA

5.

GÓWNYM RZECZNIKOM w

oparcia 'Polski

Wojny o 'Pastwa Sprzymierzone przeciw 'Pastwom Centralnym czasie Wielkiej

Twórcom

daa

która

polityki jasnej

prawdziwie wielkiej

i

Zjednoczenie

'Polsce

i

niepodlego

Organizatorom Wojska Polskiego na Zachodzie

Romanowi T>mowskiQmu 'Prezesowi 'Polskiego

Ignacemu

Komitetu S^arodotoego

J.

Ordownikowi

W 'Paryu

^aderewsklemu 'Polski

zo Oceanem

t prac która i

bya wynikiem zgodnych

cikich

zmaga w

z Ich polityk

de

zajtej przez nieprzyjaciela 'Polsce

powica AUTOR

7

WSTP. Rozumielimy

w

wszyscy

to

e

Wielka Wojna Dlatego skupia i pochona

otwieraa przed nami przyszo.

Polsce,

powszechn uwag, na cae lata przykua j do chwili biecej, wzbudzia gbok trosk o przyszo, stawiajc przed oczy nasze zagadnienia nowe i wielkie. ogromie straszliwego przewrotu kady z nas usiowa jasno zdawa sobie spraw z militarnego znaczenia wypadków wojennych, które w cigu czterech lat przesuway si przed

W

naszemi

oczami.

Tkwi w

nich taki olbrzymi wysiek woli,

rozumu, powicenia, inicjatywy

w

na frontach,

dalszym

nieznane rozstrzygnicia

mimo powszechnego

krwawym i

wayy

giej

nie

czynu waczcych,

e

tam,

pochodzie wojny, kryy si

si

losy wszystkich.

Lecz

zajcia, jakie budziy, zagadnienia mili-

tarne nie stanowiy przedmiotu

stanowi

i

mogy w

gbszych rozwaa

zapewne spoeczestwie, pozbawionem w dui

niewoli wasnej organizacji wojskowej.

Organizacji takiej nie

mogy zastpi owe

zacztki ruchu

wojskowego, które powstay przed wojn w b. Galicji pod c^iem sztabu austrjackiego. Zreszt nie wysza stamtd gbsza myl wojskowa, oparta o przewidujc inicjatyw polityczn. kadym razie nie by ni ów okrzyczany hazard

W

sierpniowy

r.

1914,

którym

manifestacyjnie

wizano

polski

^-

^°'!f*^

wojny

— — ruch wojskowy

8

—

braterstwem broni z armjami centralnemi po

aby dopiero po paru latach wypadki wykazay inicjatorom tego czynu, jak bdnym i niedojrzaym by ich sd o wojnie to,

i

waciwego

o wyborze

wroga.

2. Przyczyna powierzchownych sdów o wojnie wogóle, jej umysów w PoUce stronie militarnej i politycznej, tkwia gbiej i nadewszystko

Stan

wojn,

zaleaa od

Duga

stanu

umysów w

Polsce przed wojn.

niewola przyzwyczaia spoeczestwo polskie do

jednostronnego sposobu mylenia.

w

rzeczywisto, która

Odwyko

ono od patrzenia odbieraa

krpowaa siy uwaajc j za zo i

wszechstronnego rozwoju,

mono

konieczne

uniknione, od którego chtnie wzrok odwracano

ograniczajc gównie

sw

w

i

nie-

przeszo,

dziaalno do obrony elementów

ycia narodowego. Neigromadzone dowiadczenia dziejowe wydaway si jedynie godnym przedmiotem bada, byy ródem nastrojów, historycznych legend, programów politycznych. oderwaniu myli od teraniejszoci, w powszechnej niechci do zagadnie aktualnych zasta nas rzec mona niespodziewany wybuch wojny wiatowej. Kiedy Mickiewicz zastanawia si nad tem, dlaczego spóczeni rzadko umiej oceni donioso wypadków ich otaczajcych, wygosi w Sorbonie te znamienne sowa:

W

—

Trzeba wicej ni talentu, aby zrozumie teraniejszo, wicej ni genjuszu, aby przewidzie przyszo, gdy tymczasem tak atwo tumaczy przeszo!" ,,

Myl tniej,

tego

polska przed

wojn gównie kroczya po

najatwiejszej drodze. Nieliczne wyjtki nie

sdu,

e

tej

mog osabi

zajmowano si tumaczeniem

zbyt wiele

mao zrozumieniem teraniejszoci. Tymczasem w tej teraniejszoci rozleg si

osta-

prze-

szoci, zbyt

w

nagle strza

byskauderzy straszliwy grom, rozlegajc si potnem echem po ldach i morzach: Niemcy wypowiedziay wojn Rosji rzuciy si na Francj! Serajewie, zachmurzony horyzont rozdara wkrótce

wica wojny austro-serbskiej

i

i

—

—

9

Wojna zastaa mnie na Podhalu. Tam daleko na Zachodzie i tu, bliej na Wschodzie Pónocy, krwawe toczyy si bitwy. Dochodziy o nich tylko wiadomoci, nierzadko w górach rozlega si pogos dalekiej walki. i

„Zdaleka dochodzi ku mnie

Huk armat

— sucham

Na krwaw

W

go

suchem

wie wytonem,

zwtpieniu toncy guchem".

Tak w owej dobie Jan Kasprowicz w „Ksidze ubogich" zapisa trosk serca swego i serc naszych. Przed oczyma przesuway si bezporednie skutki wojny: przybywali

ranni

i

chorzy do szpitalów,

ubywali z powiatu

powoywani do szeregów; cigny z dolin dugie szeuchodców w bezpieczniejsze góry, cofay si na Wgry

zdrowi, regi

rónojzyczne puki

zbkane

c.

i

k.

armji

i

docieray za niemi nieliczne

Fale olbrzymiej

patrole rosyjskie.

nawanicy

rozbi-

jay si przed samym progiem tatrzaskim. Zdaa od bezporedniego terenu wojny schodziy si pod Tatry wiadomoci z caej Polski. Wszystkie niemal poczyna-

wojskowe ubiegay si o zwolenników wród nagromadzonej inteligencji. Zycie polityczne ttnio w caej

nia polityczne

i

peni.

W

górach

mona byo

atwiej wyrobi sobie

cao

pogld na e si nie

zdarze wojennych wanie bodaj dlatego, Tu, jak w sztabie, zdaa od bezpow^idziao adnej bitwy. rednich zdarze, naleao porzdkowa, ustala i zgbia przeróne informacje, aby z niemaym wysikiem z powodzi ogromie wiadomoci wydobywa rzeczy istotne i pewne. i mnogoci wypadków, gnanych z niepohamowan szybkoci, trzeba byo rozpoznawa wane od bahego, stare od nowego, Niewtpliwie taki charakter pracy ukryte wród jawnego. zwizany by z pooeniem Podhala, jako szczególnego punktu

W

obserwacyjnego

w

Polsce

w

czasie

wojny.

^

Punkt

obsenuracyj-

ny podczas

— 4.

W potzukiwaniu

mrali prze-

10

—

ledzc dugi rozwój wypadków, od których zawisa y^. przyszo Ojczyzny, targany niepokojem trwog niepewno.

»

i

w pierwszych miesicach wielkich walk ruchomych, usiowaem znale jaki moment integrujcy wród zoonego ci

splotu

wydarze wojennych,

Miaem

— zrazu

odczucie

w

,

mgliste

nieokrelone

i

—e

mnogoci wypadków sytuacyj wojennych tkwi pewien panujcy kierunek, niezaleny od codziennych waha, którym i

daway wyraz

mem

biuletyny z pola walki,

jaka

uogólnienia

idea,

e góruje nad niemi pozio-

okoo

której,

si zdarze wojennych obraca od moment zaskoczenia, fronty si ustaliy wiele

to

jak

dookoa

chwili,

kiedy

osi,

min

ograniczona przez

i

zostaa sfera przypadkowoci. Nieraz

stawaem na

granicy

spekulacji

Wreszcie kierowany raczej intuicj,

i

mistycyzmu.

ni zimnem rozumowa-

na idei wyczerpania, zatrzymaem ca której donioso wówczas zaledwie majaczya si w pomroku przyszoci. Stopniowo staa si ona w mym umyle tym wanie momentem integrujcym rozwaania wojenne, tern ziarnem, z którego rozwina si koncepcja wojny wiatowej, pojtej jako mechanizm wyczerpania, t osi, okoo której coraz wicej wirowao wypadków. Idea wyczerpania bya myl przewodni, która rozwietlaa ciemnoci, wskazujc zbawcze, cho jeszcze dalekie

swoj uwag

niem,

i

wyjcie, pozwolia

w spoeczestwie, znuonem przeciwnociaimi, trzyma mocno

rozbitem zwtpieniem, i

ster polityczny,

pewny

dobrze wyrachowany.

Myl powstaa ków, nie

z

nym byy

ksiek

z obserwacji i

systemów.

niemieckie,

ycia

otaczajcych wypad-

i

Ksiki na

okupowa-

terenie

systemy tylko austro-polskie lub nie-

Zdobywa znajomo wiadomo prawdy mona byo

umacnia

miecko-polskie.

rzeczy

w

jedynie na podsta-

sobie

wie

skpych wiadomoci, zbieranych

pod okiem wrogów.

z

trudem

i

i

ryzykiem

—

—

n

NA

e

wojna wiatowa bdzie trwaa duso, ^- Po^»*a; me rozwiwygosi lord Kitchener, który w dniu wypowiedzenia woj- nicie idei „walki na T i /r lemcom przez Anglj zosta ministrem wojny (5 sier- wyczerpanie". pnia 1914 r.). Opowiadaj, kiedy w padzierniku 1914 r. K. Schwab, amerykaski król stalowy, zjawi si w ministerjum wojny, Kitchener powiedzia: „Wojna potrwa bardzo

Pierwsz myl,

I

•

•

•

•

e

dugo: co najmniej 5 lat. Czy moe pan zaraz podpisa zobow cigu lat piciu paskie Betleem pozostawa wizanie, kontrol?" ') pask bdzie pod Przepowiednia lorda Kitchenera zaskoczya wszystkich. Caa prasa austro- niemiecka szydzia z niej, powoujc si na butn zapowied Wilhelma II, zwyciskie wojska niemieckie powróc do kraju, zanim poókn licie na drzewach. Sam byem uderzony tym pogldem angielskiego ministra wojny, onierza i organizatora. Nie mogem poj, na jakiej podstawie lord Kitchener móg sformuowa tak zdecydowany pogld, odbiegajcy od tego wszystkiego, co si syszao

e

e

wokoo. zji

i

W

myl

bitwach

r.

1

9 4 1

i

w

Kitchenera posza

wci

1915 wyczekiwano zapomnienie.

Wiosn

decy-

przyszo

zwycistwo pod Gorlicami.

w

klasycznym odwrocie cofny si na olbrzymim froncie, zmuszajc tern samem

Lecz armje rosyjskie i

znowu stany

pastwa plenia

centralne do

nowego wytenia swych si

oceniem genjalne

i

Jesieni

chenera.

1915

staa si dla mnie jasn.

r.

myl

Pastwa

w

')

charakter

w przyszo

o mechanizmie wyczerpania

centralne

porównywaem wów-

cianami jego byy

wywoywaa

tej

lorda Kit-

fronty, a mi-

atomów ludzkierunku dofrontowym; demon wojny porywa na atomy, a cinienie wewntrz rezerwuaru stawao

litaryzacja

frontach

ludnoci

szczególny

spojrzenie

czas do olbrzymiego rezerwuaru:

kich

uszczu-

swych rezerw.

Wówczas zaczem rozumie wojny

i

Life of lord Kitchener (przez sir

ruch

i

cinienie

George Arthur'a).

— •

si od pewnej

chwili,

wysz prno, Z rezerw

której

wielkoci

— militaryzacja

nieustannie

osigna

malejc.

naj-

)

tych czasów pochodzi pierwszy orjentacyjny rachunek

pastw

w

centralnych, zrobiony z nadpor. K. F.

kowie.

Wynik

jasnem,

e

zechc

w

12

Niemcy

sign

i

by

przeraajcy: stawao si

wobec

bliskiego deficytu rezerw,

rachunku

tego

Austrja,

Kra-

po rezerwy niemal nietknite Kongresówki!

e

Powiedziaem

wówczas przyjacioom na Podhalu, sprawa rekruta stanie si osi polityki niemieckiej w Polsce"). do poboru rekruta Sytuacja stawaa si o tyle groniejsz, para take dziaalno werbownicza na terenie b. Królestwa Departamentu Wojskowego galicyjskiego Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN) z myl o poborze spoeczestwo oswaja sam fakt istnienia legjonów, walczcych u boku pastw centralnych, konieczno uzupeniania strat, oraz tworzenia nowych formacyj. Rzecz najwaniejsz byo, zdaniem mojem, bezstronnie o ) wzito najmodszy rocznik (ur. w r. 1899)

7,800,000

Rezerwuar wojskowy (powoanych) preliminow^any do 1918 Rezerwuar zdatnych (t. w. wojsk. -p reklamowani) preli-

8,800,000

Z

4)

tego

W

.

760,000

240,004

j.

minowany do 1918

10.200,000

r

Metoda druga

2)

si na podstawie spostrzee

opiera

w

Czekanowskiego nad poborami

prof.

Terenem bada

wach.

nie

moga by

gminach

na

Mora-

jakakolwiek gmina ga-

poniewa wiadomo,

e

rzd

wojnie, podobnie zreszt jak

w

okresie wojen napoleoskich,

licyjska,

wycisn w

z Galicji

tej

najwiksz ilo

rekruta. Kiedy pod koniec trzeciego roku wojny na ziemiach polskich zaboru austrjackiego wzito do 80% ludnoci mskiej w wieku wojskowym 18 50, t. j. blisko 20 /e ogóu ludnoci, to w gminach niemieckich krajów auóO^^/o mczyzn w wieku postrjackich ilo ta wynosia 56 borowym, t. j. 14 15^/o ogóu ludnoci. Ani wic gmina

—

—

—

polska, ani

te

nienia otrzymanych

jedna z tych gmin

^)

Skaday si 10

wyników na jest stale

Naley wybra

wilejowana.

0/0

30% 40%

moe by

niemiecka nie

krzywdzona,

w

na niezdolnych do

roczników

w

ca

podstaw do uogólmonarchj, poniewa druga

suby

frontowej:

w. 20—42

1,040,000

,

skrajnych

„

8tar»zychA'46— 50

17,

stale uprzy-

rodku monarchji tak gmin.

18,

19—43,

44, 45

.

.

660,000

.

.

2,200,000

500,000

Razem

.

—

—

222

przez ludno sowiasko-niemieck, do której stosowa polityk poborow równie niesprawiedlidla obu narodowoci, a to przez uprzywilejowanie Niemców, a upoledzenie Sowian. Wynik liczbowy prof. Czeka-

zamieszka

rzd moe

w

nowskiego, uzyskany w ten sposób mona przyj za najprawdopodobniejsz redni o najmniejszem odchyleniu od redniej prawdziwej zastosowa j do caego pastwa. pa-

W

i

bowiem

stwie

austrjackiem, podobnie jak

w

równowadze krzywdy

odwiecznej

przywileju

i

rzd

owej gminie,

wszystkich narodów równie niesprawiedliwy

jest dla

na

i

tej

cay

opiera

swój system polityczny.

Oto

W

1)

nych

liczby prof. Czekanowskiego: 1914

r.

powoano

wszystkich zdatnych

i

wojsko wyszkolo-

roczników 21—42')

z

W

2)

1915

r.

3,700,000

dopyw zdatnych dla caej monarchji (obliczony dopywu z gmin) wynosi 300,000 chopa mie^)

na podstawie redniego sicznie, na rok

W

3)

ponownych

z

zerwuaru 4)

co

z

i

3,600,000

(II

i

III)

poboru

W

r.

dwa miesice

1916 przybywa zdatnych po 300,000 co

r.

1917

ur.

w

przegldów pozostaego po poborach 1915 r. rew r. 1898. Wcigu tego roku przybyo zdatnych pierwszej

poowie przybyo zdatnych po

300,000

dwa miesice

W

drugiej

900,000

poowie przybywa zdatnych

Razem powoano zdatnych do koca

r.

tylko

300,000

^)

1917 (rezerwuar zdatnych)

Suma wyszkolonych wojskowo roczników w w. 21 odrzucamy 10% na niezdatnych, pozostaje 3,700,000.

')

z tego

Mobilizacja z

1,800,000

wynosia

7

%

ogóu ludnoci,

t.

j.

— 45

10,300,000^)

wynosia

3,600,000, a

wic

4,100,000,

liczb zgodn

poprzedni. 2)

1865

Z przegldu 34 Z przegldu

— 1872. W ')

ur.

w

1898,

pierwszej

po

Z Z

roczników,

ur.

listopadowego

poowie

w w

r. r.

1897,

drugiej poowie 1917 r. kontyngens zdatnych gldu najmodszych (po raz czwarty ur. w r. 1897, po

.

r.

w

r.

1915.

.

wpyn

1897,

300,000 600,000 z

ponownego

raz trzeci ur.

w

r.

prze-

1898,

po

odzyskanych powiatów wschodnio-galicyjskich, oraz BuNajbardziej nietknity rekrut pozosta tylko w buczackiem, trembowelskiem>

raz drugi ur.

j^owiny.

w

w

wpyn

po raz drugi 1899, a nadto po raz czwarty pozostae roczniki.

przejrzano po raz trzeci ur.

raz pierwszy ur. w poboru ur. w r. 1897 wypyno zdatnych generalnego przegldu wszystkich

W

1878—90, 1891—96,

1892—95,

1914 kontyngens

r.

1899)

i

z

—

—

223

zdatnych w rzeczywistoci by mniejszy, poniewa w z arachunek obejmuje wszystkich do suby zdatnych, -cznie z reklamowanymi, którzy, jako niezbdni w kraju, do szeregów nie wstpili. Naley zatem od ogólnej sumy wszystkich zdatnych odliczy czyzn w wieku wojskowym, którzy pomimo powinnoci wojskowej po-

Dopyw

oeniu

m-

zostali

w

kraju, a

wic nastpujce

andarmi,

1)

policja,

kategorjet

kolej,

poczta,

urzdnicy, sugi

telegraf,

pastwowe

813,000

2)

Robotnicy fachowi

547,000

3)

Morze

40,000

Razem reklamowano

Z

rónicy ogólnej zdatnych

i

1

reklamowanych wynika,

e

ano do szeregów

8,900,000

Za pomoc dwóch metod, na odrbnych

e

wach, otrzymujemy zgodne wyniki,

do

koca

rezer1917 wy-

Metoda I preliminowaa maksymaln dyspo10,200,000 zycj zdatnych na ilo Metoda II wykazaa dowiadczalnie, 10,300,000 zdatnych wyniosa ,

2)

opartych podsta-

mianowicie

wuar uznanych za zdatnych nosi w Austro-Wgrzech: 1)

,400,000

powo-

Do

.

.

.

e

szeregów

powoano wedug rachunku

„

w

»

..

drugiego

8,900,000

pierwszego

8,800,000

Zestawienie:

W I.

wyniku ostatecznym otrzymujemy nastpujce dane: Do koca 1917 r. w Austro-Wgrzech do poboru po-

Ludno tych powiatów wynosi cznie wieku 18 50 okoo 120,000, z tego zdatnych 100,000. Z Bukowiny i innych odzyskanych powiatów Galicji Wschodniej po ofensywie rekruta zostaa ju wzita przed ofensyw Brusiowa Zborowskiej przewana w r. 1916, nietylko w drodze poborów, lecz równie przez przymusow ewakuacj caej ludnoci mskiej. Z tych czci kraju wzito nie wicej nad 50,000. '') Ilo wszystkich mczyzn, którzy do 1918 r. weszli w granice wieku wojskowego 18 50 wyniosa z poprzedniego 12,150,000 tarnopolskiem, czortkowskiem, husiatyskiem.

okoo

V2 miljona;

mczyzn w

—

cz

-

—

powoano Na

niezdatnych

i

nie

zdatnych

wchodzcych

10,300,000

w

rachub

pozostaje

.

.

1,650,000 (15^)

— woJano (rezerwuar

—

224

poborowy) w wieku

18—50

11.400,0000

Uznano za zdatnych (rezerwuar zdatn.)

II.

Z

powoano pod bro

tego

.

.

.

10,200,000

8,800,000

Zatrzymano w kraju jako niezbdnych (reklamowano) M00,000

....

Uznano za niezdatnych (zum Landsturmdien-

III.

Waffe nicht geeignet)

ste mit der

2.

Rachunek

W

pastwie,

8,800,000

ju

front

nie

,200,000

do wojska po trzech latach wojny

dotychczas

stanowczych

strat

w

ludziach, którzy

powróc.

Okres do 1917

1)

powoao

stan rezerwuaru

obliczamy na podstawie

na

1

strat.

które

mczyzn,

....

r.

Zarówno z odcinka rzeczywistego linji strat, która zostaa wykrelona na podstawie poufnych i ogaszanych strat

w

przecigu pierwszych 7 miesicy wojny ), jak i z ekstrana polach bitew do polacyjnego jej przeduenia, wypada, .1.9 7 pado przeszo miijon, a w szpitalach zmaro z ran i chorób przeszo pó miijona, co uczyni razem w kategorji 1

e

1

1

zm.

zab.,

')

w

i

zag.

1,700,000.

padzierniku 1918

r.

dowiedziaem si,

Abwehr

e

na

t.

zw. „kursie informacyj^

Propaganda) kapitan sztabu geneilo mczyzn, obowizanych stan do poboru ralnego powiedzia 25. IX. 1918, w Austrji i na Wgrzech („Stellungspflichtiger Manner, besser gesagt Manner im

nym*

(Informationskurs fur die

feindlicher

e

dno

und

Alter, Eingeruckte

stedungspflichtigem

Nichteingeriickte)

byo

11,000,000.

Zgo-

nasz liczb rezerwuaru poborowego jest dobra! ') Na tym samym wykadzie powiedziano, e ilo reklamowanych (enthobene) bya 1,600,000, z tego 300,000 pod komend wojskow (militarisch kommanz

dierte).

Minister wojny

ilo reklamowanych litardienst

w swojem wynosi

espose

enthobenen Wehrpflichtigen

rand anderthalb Milionen Mentchen"). «)

w delegacjach 5.XII.1917

okrgo

Zob.

cz.

I.

1,5

milj.

aller

r.

powiedzia,

(,Die Gesamtzahl der heute

e ogólna vom

Mi-

Tauglichkeitsgrade betragt noch immer

— — Najwiksz kategorj

ciko miljony. Z

ranni

4 16

/o

—

225 strat

Ilo

ciko

stanowczych stanowi

wynosia do 1.1.1917 blisko ran i chorób zmaro w tym okresie okoo 5 600,000. Pozostao przy yciu ciko rannych ciko

i

)

chorzy.

ich

1

i

chorych') 3.300,000.

Sowem

wojna

w

cigu 29 miesicy do

usuna

1.1917

stale z frontu:

w zabitych, zmarych zaginionych w jecach w pozostaych przy yciu er. ech. i

.

1,100,000

i

Straty stanowcze

Do

.

dla frontu wyniosy

tych strat trwaych, o

1,600,000')

.

.

3,300,000

.

6,000,000

chodzi o powrót na front,

ile

doliczy naley straty czasowe. Do nich zaliczamy przedewszystkiem stan dzienny chorych, ubywajcych z frontu

do

Wynosi on dziennie

zw. „Hinterlandu".

t.

Jeeli zdrowienie trwa przecitnie

tysic.

dzienny chorych wynosi 90 na tysic,

wraca na

do

front

6^/o,

3

— 3,5% trwale gór

Dla armji wynoszcej z

1

mil.

t.

j.

30

3

ludzi

dni,

to

Z

9*^' o.

z frontu

onierza

stan 1

krótkotrwaych naley równie wliczy kategorj inne: wadliwie pobranych, z kadr odsy-

anych do

szpitali,

rekonwalescentów, superar-

300,000

Razem

')

i

00,000

strat

bitrowanych etc

w

stan

tego po-

ubywa.

dzienny chorych wynosi

Do

na

Wedug

oficjalnych

straty

czasowe

danych angielskich

W

cigu pierwszego miesica umiera 7,5 ^/O, ran zwaszcza w wojsku austrjackiem umiera

Cz

wynosz

z X. 1917 z kategorji

.

400,000

ciko

cigu nastpnych miesicy

rannych z

chorób

drugie tyle.

^) zesza na inwalidów (okoo 23 ^/q w cigu dwóch lat wojny), po du8zem zdrowieniu wrócia do lejszej suby poza frontem, reszta pozostaje

w

cz

dalszem leczeniu. ^)

Wlka

IS.Z^^/o

w

stosunku do zmobilizowanych.

o lekruta polskiego

pod okupacj.

I*

— — W

2)

—

226

1917 przy zastoju frontu rosyjskiego straty

r.

nowcze przypady gównie na front woski. kolejnych bitwach nad Socz straty wyno8 siy ... 9^h obstawienia frontu miesicznie Z frontu rosyjskiego i z obu frontów stale uby-

sta-

W

64,000

.

wajcy

chorzy

w

miesiczne

Straty stanowcze

1917 (do VIII)

r.

Zestawienie ogólne poborów Austro- Wgier. 3.

Zmobilizowano zdatnych

i

trwale:

strat dla

8,800,000

rezerwuaru zdatnych do szeregów ubyo: 1)

straty

stanowcze dla frontu do

w

3) zwolnieni

ku 51-52

1.

V. 9

1

1

w

7 zdatni

w 65—66).

(ur.

1

9 7 1

po koniec 1917

2) straty stanowcze

.

4) stan 5)

6,000,000 1,200,000

wie.

100.000

.

Straty stanowcze

czasowo:

7,300,000

dzienny chorych

100,000

wadliwie pobrani, rekonwalescenci,

300,000

superarbitrowani etc Straty

Razem ubyo tnych

Na

front

W

')

r.

400,000

stratach

bezpowro-

i

7,700,000

kadry pozostaoby

kapitan

w kocu

(Informationskurs

sztabu generalnego

poda

w

1,1

00,000 )

skierowanym

Wiedniu,

Abwehr

feindlicher Propa-

poufnie do wiadomoci,

Pastwo we wrzeniu

1917

Jeeli liczy straty do sierpnia 1917 na wstpie czwartego roku wojny wynosi Stan

fur die

.

e

armja

w

polu

roku 100,000 ludzi miesicznie nn zmian.

1)

2)

1917

na kursie informacyjnym

1918 dn. 25. IX.

wymagaa w tym ^)

w

z frontu

przeciw propagandzie wrogów

ganda)

czasowe

czasowych

i

00,000 ^

1

.

szeregów po

do

koniec 1917

Z tego

36,000

*

ciko

rannych

i

ciko

r.

r.

ywio: (trzy lata

wojny)

to stan armji

i

kadr

1,600,000

chorych pozostaych przy yciu,

ttan lej rannych, stan dzienny chorych, wadliwie pobranych, superabi-

sub

penicych lekk Razem byo do IX. 1917 Ta liczba jest zgodna z

rowanych,

etc,

razem circa

wyywienia umundurowanych urzdow dat poufn z tego czasu (okoo

r.

do

4,100,000 5,700,000

6 milj.).

—

227

—

Próba rachunku poprzedniego.

4.

W

pocztkowych piciu miesicach wojny straty AustroWgier byy ogromne. Wskutek nieumiejtnego dowództwa zbrodniczego wprost szafowania ludmi przecitne straty miesiczne dochodziy do 300,000 ludzi, w tym pierwszym i

Nabyte dowiadczenie od przeciwników, wpyw umiejtnego kierownictwa, zatrzymanie si impetu wojsk rosyjskich ograniczyy straty rednie ju w nastpnym roku 1915. nastpnych latach malej one wskutek zmiennoci wypadków wojennych, dugiego zastoju na frontach, zwaszcza wschodnim, od chwili wewntrznych wstrznie, które w Rosji wywoaa rewolucja. Stosunek strat rednich do obstawienia okresie.

W

bd

bd

wielkoci prawie sta i waha si w granicach 10^/0 armji walczcej. poowie 1916 zacza si planowa redukcja obstawienia i nowa budowa frontu „elastycznego", która doprowadzia do tego, ilo onierza na froncie spafrontu jest

9

—

W

e

da

1,900,000 do 1,100,000. a po skróceniu frontu

z

szech poniej

tej

we Wo-

liczby.

Najprawdopodobniejsze rednie straty stanowcze wynosiy miesicznie:

w w w w

r.

1914

290.000

r.

1915

9. 7^/o

r.

1916

10%

„

„

.

r.

1917

9.10/0

„

„

.

obstawienia frontu

.

.

184,000

.

150,000

.

100.000

Najprawdopodobniejsze rednie stanowcze straty Austro-

Wgier w cigu trzech okrgo miesicznie

lat

180,000

Powoano pod bro po Straty (41

stanowcze

m.

X

wojny wynosiy:

frontu

koniec 1917

do roku

.

1918 7.400.000

180,000)

Straty czasowe

(chorzy z frontu

wadliwie pobrani

Reklamowano

etc.)

10, 300,000

i

kadr,

400,000 1.500,000

— Wobec

—

228

tego stan armji

kadr spodzie-

i

wany na koniec 1917

da

Rachunek poprzedni

Porównanie naszego rachunku czeniem urzdowem.

,000 .000

1

,000,000

strat z obli-

5.

Ogólna

1

liczba strat obliczona przez nas prawie

dokadnie

w Wiedniu. Gbiski otrzyma w drodze

zgadza si z wykazem oficjalnym ministerstwa wojny

W

pose

grudniu 1917

S.

e

wojskowych referentów wiadomo, zniszczenie ludzi w armji austro- wgierskiej, ukrywane przed parlamentem, jest tak przeraajco wielkie, i powinno by przedmiotem interpelacji w delegacjach wspólnych. od jednego

poufnej

Do

grudnia 1917

sowe wjrniosy Podano je I.

z

mianowicie

straty

w nastpujcem

wyszczególnieniu:

Straty stanowcze*.

w

szpitalach, inwalidzi, rekon-

walescenci, niezdatni na front

b)

jecy

II.

Szpitale

zaginieni

i

(straty

(wielko

mao

Razem

Wedug

.

straty

wynosz

2,100,000

stanowcze

zmienna)

czasowe)

i

.....

stanowcze

i

czasowe

poprzedniego rachunku i

.

.

2,100,000

.

140,000

.

7,840,000

odmiennego czenia czasowe do koca 1917 r. i

7,700,000.

Jeców

i

zaginionych ministerstwo podaje na

tego na zabitych,

Gdy

3,500,000

•

^

kategoryj straty z frontu stanowcze

')

.

Oficerowie nie dzieleni na kategorje

III.

okoo

cza-

i

7,840,000

a) zabici, zmarli

wobec

bezpowrotne

w

zmarych,

c.

rannych

armjach niemieckiej, angielskiej

140/0 strat stanowczych,

w

i

i

c.

2,100,000(29^);

chorych wypada 5,100,000

(71,^).

jeców waha si zaginieni daj odse-

francuskiej odsetek

armji austro-wgierskiej

jecy

i

wikszy, przypominajc tern stosunek strat w armji rosyjskiej. Wedug wykadu na Informationskurs wojskowo obliczaa w IX. 1918

tek 2 razy

jeców

austro-wgierskich

w

Rosji na 1,600,000.

r.

ilo

—

—

229

Rónica wic pomidzy danemi urzdowemi, a obliczeniem w tej pracy, nie dosiga 2°/o, co jest zgodnoci zadziwiajc.

w

Stan rezerw

2.

Niemczech po

latach wojny.

trzech

wol niewzruszone nerwy, Niemcy s przekonani — tylko dlatego wojn prowadz — e militarnie wszystko mog osign, czego politycznie pragn. Liczc na swoj siln

i

Skonni do prdkich decyzyj, Niemcy sami uwikali si w wojenny system wyczerpania si i w 4-tym roku wojny poza czasow ekspansj nie osignli zdobyczy, które mogyby si przy nich na trwae osta. Zreszt im duej trwa wojna, tem trudniej j militarnie rozstrzygn, tem zudniejsze okazuj si zaborcze ich plany, utrzymania wojennej karty Europy, na któr rzd wskazuje z dum poczuciem

mono

i

i

Poprzednio rozwinlimy

siy.

w

niemocy, który tkwi trwania wojny

pogld na ten ukryty moment wojennem pooeniu Niemiec. miar

osabia

W

si

on

ataku

udaremnia

i

decyzj.

ta tkwi w stanie rezerw. Dlatego obliczenie pozostaych rezerw po trzech latach wojny nabiera pierwszorzdnego znaczenia dla oceny sytuacji militarnej w przyszoci.

Niemoc

I.

w

Rezerwuar mski

Niemczech.

Wyszczególnienie:

Ludno

Z a)

w

HK^ska

1914

tego

w

r.

wieku

naley odliczy

— 45')

wynosia

w

kraju

....

niezbdnych

^)

...... Razem

.

.

.

.

Pozosta rezerwuar poborowy

')

wym byo '^)

Wedug

14,00 milj. lOO^^/o

kategorje:

subie wojskowej^)

niepodlegajcych

b) zdolnych, lecz

17

obliczenia Arbeiter

1,59

„

Il,4''/o

0,54

„

3,8%

2,13 milj. 11,87

Zeitung z V. 1917 onatych

w

„

wieku wojsko-

51'V().

Jest to

stan dzienny chorych,

i

policja, koleje, poczta

i

cudzoziemcy.

i

telegraf,

umarli,

urzdnicy,

warjaci,

inwalidzi

winiowie,

niewojenni

i

kler,

andarmi

kaleki, lekarze

^) Urzdnicy, niezbdni robotnicy fachowi, marynarka. Niemcy poza frontem ^utrzymywa musz 3-miljonow armj robotnicz msk. Z tego 2,100,000 robotników

— z

wzito po koniec 1916

tego

W

—

230 r.

,

,

8*^/0

10,00 milj.

roczników wieku redniego

30%

skrajnych

„

Razem niezdatnych

W

,

71.4'^/c

kraju pozostawiono jako niezdolnych:

r.

1917 z poprzednio uznanych za niezdolnych

Trzeci rocznik 18-letnich, ur.

Najmodszy rocznik Przez

ur.

w

wymian

zdatnych

tnych do

suby

w

1900

w

1899

.

wzito

.

r

i

w

,

0,6

„

0,3

,

0,3

,

inwalidów zda-

starszych

Razem powoano

„

1,87 mili. 13.4'/c'

.

r

kategorji (a) na

lejszej

.

1,12

0,75

0,5

1917

„

1,7

milj.

10,0

milj.

r

Cakowity „rezerwuar wojskowy' uznanych za zdatnych do szeregu w cigu trzech lat wojny:

Do

W W

1917

r. r.

powoano

1917

kraju zostao zdatnych, lecz

niezbdnych

Razem

1,7

„

0,54

.,

12,24 milj.

Zestawienie: 1)

Mczyzn w czech do t.

2)

1

Niem-

9 8

15 mil.

1

pci mskiej

45,5°/o

100%

O-

Rezerwuar poborowy po odliczeniu niepodlegajcych subie wojskowej w wieku 1

3)

j.

1.

w

wieku poborowym

7_49

14 mil.

2)

Rezerwuar wojskowy uznanych za zdatnych do szeregów (18°/o ogóu ludnoci) 12,24 .11,7 z tego powoano pod bro .

.

.

.

—

mil. 81"/t mil.

78

&

fachowych w wieku 16 45 wzito do suby frontowej przewanie ju w I9I6 r. Zastpiono ich niepodlegajcemi poborowi rocznikami starszych (46 55), których stan w kocu 1916 r. wynosi ca. 2,400,000, z czego poowa wypada na ludno wiejsk. Nadto poborowych roczników wybrano niezdatnych do broni, lecz zdatnych do pracy (600,000), oraz wywieziono z terenów okupowanych robotników, nieraz zmuszonych godem do emigracji. Z Polski do koca 1917 r., wedug oblicze posa Trmpcry-

—

wywieziono 700,000 dziewczt i mczyzn. 1900. tem roczniki najmodsze, ur. w 1897. 98, 99 ^) Z kategorji a (str. 229) pozostao po wymianie zdatnych 1,09 jcych subie, okrgo miijon. skiego,

>)

W

i

1

mil. niepcdlega-

— 4)

W

mczyzn w

kraju pozostao

wieku 18

subie wojskowej

niepodlegajcycK

a)

-

231

niezbdnych

c) zdatnych, lecz

Razem Rachunek

II.

„

11

.

0,54

„

3,5^/f'

.

.

.

3,3

milj.

strat. ')

15:

na 5,6% obstawienia frontu miesicznie, co razem nioso

....

tern zabitych

jeców

Straty w

%

1,76 .

V/edug oblicze, dokonanych poprzednio do Niemców w zabitych, c. rannych i c. chorych, oraz

W

7,3^^o

.

Metoda rachunku stratami stanowczemi:

1)

Stratywr. 1914—

,00 milj.

1

.

suby

b) niezdatnych do

— 49:

stycznia 1916

w w

stanowcze

straty

r.

jecach oszacowano najmniej cigu 17 miesicy wojny wy3,8

740.000

milj.

(22,7%)

460,000

(14,2%)

c.

rannych

.

.

.

205,000

(63,l°/t,)

c.

chorych

.

.

.

400,000

1916: Wielkie krwawe waki tego roku Verdun, Somme, ofensywa Brusiowa, wojna z Rumunj wyczerpay wojska niemieckie tak, i przecitne straty stanowcze wraz z ciko chorymi wyniosy miesicznie 200,000 w cigu roku 2,4 milj. r.

—

i

—

1917 do sierpnia.

R.

wywoaa

zastój w operacjach wojennych na froncie wschodo minimum, przeznaczajc swe siy na front zachodni, gdzie rozgorzay krwawe i dugie walki marcowe nad Somme Aisne, kwietniowa bitwa pod Arras, czerwcowa i lipcowa wielka bitwa we Flandrji. Wreszcie ruszy si front rosyjski, a jakkolwiek ofensywa na Kausz w^skutek

Rewolucja rosyjska

dnim,

który

te Niemcy

osabili

i

rozkadu armji wolnej Rosji doprowadzia do jawnej zdrady pod Zborowem a w skutku do przeamania frontu i opuszczenia Galicji wschodniej wolnej czci Bukowiny, to w ostatecznym wyniku na Wschodzie, po duszym spokoju, rozpoczy si znowu i

straty niemieckie

i

to znaczne, jak

Zwrómy uwag chodnim. 1)

Miar gwatownoci od

9. IV.

jeców

do

gosz 'wiadomoci

na straty niemieckie 12.

V.

r.

z frontu.

na

1917

s

nastpujce cigu 33 dni wzito na

tych walk

w

w

samym

tylko froncie za-

daty:

froncie angielskim

niemieckich

20,000

od 14. IV. do 1.VI. w cigu 47 dni na froncie angielsko-francuskim wzito Niemcom jeców 3) do 19. IV. w cigu 71 dni na angielskim froncie ilo jeców niemieckich wynosia 2)

')

ych z wróc

na

obejmuj jeców, t. j. te

Straty stanowcze

ran

i

chorób,

front;

cz

wróci

moe

zabitych, kategorje,

ciko które

jedynie do lejszej

rannych

w

52,000

70,236

i

chorych, oraz zmar-

czasie

trwania wojny nie

suby

(Cz

1).

—

—

232

straty

%

tej wojnie odrzuca w jecach odsetek 14, obliczy na podstawie powyszych danych, miesiczne 197,000 w z. er. -j-j. wynosiy w okresie cikich walk 42,500 2 czego na zabitych przypada miesicznie

Poniewa armja niemiecka w

1

e

mona

stanowczych,

strat

—

zabitych po stronie niemieckiej w walkach, toczonych na Zachoblisk jest rzeczywistoci, wiadczy o tam mowa w parlamencie nieczasie debaty nad celami womieckim posa Scheidemana z d. 16 maja 1917 r, front zachodni sta jeszcze nieru100 dni walki obecnej jennemi powiedzia, oznacza „wydatki dzienne", wynoszce 10 milj. marek, poza olbrzymiemi chomy ciarami gmin, poza 300,000 nowych rannych dalszymi 120,000 zabitych. Przeliczone na miesiczne straty podane przez posa Scheidemana wynosz 2le ta liczba

dzie

w

1917

r.,

—

W

—

e

i

przecitnie w

36,000

zabitych

Przyjmujc przecitn 38,000 zabitych miesicznie w r. 1917 do sierpnia pado Niemców Straty stanowcze zatem

wynosiy

Straty stanowcze

w cigu

w

260,000 1,130,000

trzech lat

w ten sposób wynosz: w zab. 740,000

.

.

.

3,800.000

.

.

.

2.400.000

„

500,000

1917 (do VIII) 1.100.000

.,

260.000

1914/1915. 1916.

1,500.000

7,300.000 Wiedeska

2)

Arbeit. Zeitung

opara swe wywody co do

w

strat

Niemczech w Ko-

na danych, które opracowao Tow. rozpatrywania socjalnych nastpstw wojny penhadze. Towarzystwo to bada ubytek mczyzn i straty w dzieciach i std

wycign

nastpujce daty co do

strat

niemieckich

(„Gos Narodu"

d.

mona

9.V.1917):

w Niemczech cyfr urodzin i mierci z ostatnich trzech lat stwiermierci ludzi starszych ni rok do koca r. 1916 powikszya si czego prawie milj on pado w boju, t. j. miesicznie przecitnie po

a) Zestawienie

dza,

e

ilo

o 1,157,000. z 34,500,

w cigu za trzech lat wojny straty w zabitych wynosiy okoo 1,300,000 '). Badajc straty wedug poszczególnych okresów dochodzimy do nieco wyszej liczby: od VIII. do Xli. 1914 r. ilo padych w polu wynosia wedug

w

r.

w

cigu tedy

Arb. Zeit. miesicznie

41,000

,

*

1915 17

37,000

miesicy wojny pado zabitych

....

700,000^)

') Ubytek urodzonych za ten sam czas wynosi 1,177,000 dzieci. Jest on wic rzeczywistoci strata w dzieciach jest jednak jeszcze wikszy, ni straty wojenne. wiksza, gdy dopiero na dobre rozpoczyna si w dziesitym miesicu. Przyj trzeba, cigu e do koca r. 1916 Niemcy straciy w zabitych ubytku dzieci 2,900,000. trzech lat liczba ta wzronie do 3,700,000. *) jecach Niemcy stracili 3,100,000 Wobec tego, w zab. c. ran.

W

W

i

e

doliczajc kategorj

c.

Straty stanowcze

chorych bezpowrotnie

w cigu

1

7

z frontu

ubywajcych

miesicy

Metoda poprzednia daa

.

400,000 3,500,000

(str.

85)

3,800.000

,

— e

Przyjmujemy,

krwawe walki 1916

zblione do

straty

—

233

strat z

do VIII. 1917 po 36,000 mie. t. Liczba zabitych w cigu trzech

1914 j.

(t.

.

.

day w

r.

r.

X

250,000

, 430,000

lat

....

1

wyników, otrzymanych dwoma niezalenemi

w

dozwala ustali nastpujce stanowcze straty ranni

jecy

ciko

chorzy

.

.

.

.

500.000

od siebie sposobami

cigu trzech lat:

3,950,000

22,7% 63.2%

20% 55%

1,000,000

14,1%

13,8% 11,2%

1,450,000

zabici

ciko

480,000

'2)

,

Pierwsz metod otrzymujemy liczb zabitych

Zgodno

zabitych

40,000

j.

800.000

.

7,200,000

Z

kategoryj

Wobec jeszcze

w

tego

i

c.

chorych umiera

okoo

bilans strat

stanowczych przedstawi

mona

i

ranni

zmarli i

w

yciu

.

4,200,000 1,000,000

Rezerwuar wojskowy wzitych do regów Straty stanowcze do 1. VIII. 191 7 .

sze11 .

.

Obstawienie frontów

w

Pozostaje do dyspozycji ile

rachowana bdzie

VIII.

1917

zwarta

.

,400

jeden sposób wyczerpania:

„

2, 600

„

1

,600

solidarno

potne

koalicji,

Ze wzgldu

parcie

angielsko-francuskiego,

frontu

wielko strat szej poowy 1917,

miesicznie

w

z.

uwag

na

str.

236.

z pierw-

.

.

.

1

54.000

przeniesienia

.

.

1

54,000

"rcr. "TJ.

Do Zob.

to

przy biernym froncie wschodnim,

niemieckich bdzie odpowiadaa stratom

j.

tys. ^)

uwag bra

a czynnym zachodnim. Jest on jedynie aktualnym.

na niesychanie

tys.

7.200

naley przy obliczeniu wytrzymaoci rezerw pod

')

550,000.

Rachunek, rezerw po trzech latach.

3.

t.

j.

2,000,000

szpitalach

chorzy pozostali przy

jecy

O

38) ^t.

l2*/o (str.

ten sposób:

zabici c.

rannych

c.

.

— —

234

Z Do

tego

O.ó*^/*^ i

—

przeniesienia

.

1

.

54,000

dodajmy tway ubytek chorych obsady caego frontu zachodniego

wschodniego

1

Razem miesiczne

stanowcze

straty

170,000')

.

.

.

6,000

stanowcze wynosiy przed rozkadem Rosji Widzimy z liczb tych, jaki ogromny ciar walki z Niemcami przej na siebie front zachodni, który poorganizacj, zdecydowan wol zwycistwa przeciwstawi si dezorganizacji i braku woli armji rosyjskiej. Decyzja jest ju w rkach frontu zachodniego, którego

rednie

okoo

straty

200,000.

tn

straszliwe dziaanie, przy uprawianiu

defensywy na Wschodzie, pozbawi j rezerw w cigu

wykruszy potg niemieck i Stan rzeczy przewidywany: armja na fron2 miesicy. cie bez rezerw w kraju, dziki budowie elastycznego frontu, nowego sposobu walki i klski, jak przyniosa Koalicji Rosja zostaje odsunity do jesieni lub koca 1918. Ta przeomowa chwila zblia si z prostolinijnym fatalizmem. Klska Niemiec ley na polu si, które wynikny z dzia1

—

1

ania mechanizmu wojny. Równowaga militarna na froncie, przerywana okresami gwatownych wysików obustronnych,

w

mimo przewagi

ekspansji niemieckiej,

dokona musi

bez-

wzgldnie dziea zniszczenia Niemiec. ')

O

wysokoci

strat

zachodnim

na froncie

sdzi mona

po stratach wojsk

Koalicji.

Stanowcze straty na angielskim odcinku frontu w X. 1917 wynosiy (wedug z Londynu podanej za ,,Aftenpo9ten" w pismach polskich 6. II. 1917):

depeszy

*

vf

zabitych

w w

jecach

c.

i

rannych

zmarych

z

ran

....

.

ta nie

R&zem

(20,8

60.167

(73.5 7o)

4,647_

Razem Liczba

16,969

.

.

81.783

w tem

"/o)

(5,7

%)

(7.1

%

ofic.)

obejmuje chorych. ze stratami

francuskiego

odcinka ogólna liczba rednich miesicznych

na froncie zachodnim bdzie bardzo zbliona do strat niemieckich. Wynika to zreszt z ogólnego charakteru dziap wojennych, które wj twarzaj pewien stan ró w-

strat

nowagi szans,

a

co zatem idzie strat.

—

— „Wie Siegen

W

Lwowie.

— mówi

hofnungslos**

we

oficer niemiecki

powiedzeniu tkwi tragedja Niemiec.

tern

Niemcy

4.

—

235

Austro-Wgry po 3

i

latach wojny.

Zestawienie porównawcze:

Niemcy — 45

Austro-Wgry Rezerwuar wojskowy uznanych za zdatnych do szeregów. .

^Y zmobiliz,

11,700,000

VIII.19 18

1,100,000

12,5%

2,600,000

2160/

1,450.000 \

b)

Armja na frontach

c)

Straty stanowcze dla frontu:

polu

w

szpitalach

ranni

c.

i

c.

.

.

Razem

straty

w

.

.

.

d)

Dyspozycja rezerw

e)

Preliminowane rezerwy z prze-

J

i

•','•

zmobiliz.

22.2% ^^g,

""

550,000

'

'"

/

r.

4,100.000

46,6''/o

4,200.000

36%

1,100,000

12,5%

1,000.000

8.5%

7,100,000

80,7%

7,200,000

600.000

6.8%

1,900.000

VIII. 191 7

1897,

98

99

i

61% 16.3°

480,000

—

—

—

siczne w r. 1914, 15 i 16 czynnych frontach zachodnich, a biernym wschodnim, rednie straty miesiczne .

180,000

—

200.000

—

poowy

.

100,000

—

170.000

—

i

f)

w

650,000

"*^

,

chorzy pozostali

przy yciu

ur.

^

1.250,000)

....

jecy

gldu

12,240,000

8,000.000

zmobilizowano tego •*

w

wiek 18

.

Z

zmarli

— 50

9,600,000

a)'

zabici

18

.

.

w

wiek

odzyskanych powiatów Galie,

rednie stanowcze

straty mie.

o

Przy

z pierwszej

1917

r.

Uwaga.

Otrzymana naszym rachunkiem dyspozycja rezerw, preliminowana na nastpujcemi wiadomociami, pochodzcemi z Niemiec: zwykle dobrze poinpoufnym raporcie z dnia 2.11. 1917 r. W. Feldmann formowany donosi N. K. N. w Galicji: „Z pocztkiem stycznia 1917 r. wysano 40 dywizyj nowego onierza, t. j. sia ta nie idzie na now ofensyw, okoo 500,000. Bieg zdarze sprawi jednak,

biecy

rok wojny, zgadza s>i z

W

—

—

e

wzmocnienie ofensywy rumuskiej, nowa ofensywa jeszcze przedwioaenna bya zamierzona na Saloniki, w cznoci z Grecj i Bugarj. Plan ten zdaje si z braku narazie upad, a z nim pada Grecja, wydana wrogowi. Pisaem by, wody Niemcy zostay zmuszone wycofa si z nad Suezu po przygotowaniach baani na

—

e

po ekspedycjach naukowych wody. To pozwolio Anglikom wycofa

jecznych,

sun

si ku posiadociom wzmocnia armj Serailla.

i

trudach straszliwych

ca.

300,000

onierza

nie

udao si dosta

z Egiptu,

tureckim, obsadzi Synai. zagrozi Syrji,

zarazem po-

— cz

tej

armji

— niemono

Ten wzgld, tudzie •wiem zawioda i

upadek

— spowodoway

nadziei,

pokadanych

dowriezienia Grecji

czy

zaniechanie,

w

—

236

te

ywnoci — Rumunja

bo-

w^strzymanie ataku na Saloniki

Grecji.

nowej armji Hindenburga, wspomnianej powyej, wzmocnia fronty, przedewszystkiem antyangielski, oraz zaja stanowisko wzdu granic wszystkich lReszta

dowych pastw neutralnych

(Danja, Holandja). To wszystko skada si na konieuwizienia ogromnych armij niemieckich na posterunkach obserwacyjnych. Mimo to ma na wiosn by gotowa armja druga, najmniej pó miljonowa.

czno

Zoy

si na ni rocznik biecy i powoanie dotd reklamowanych. Pod ostatnim wzgldem nastpiy tam obostrzenia niesychane. Pytanie tylko, co bdzie, gdy ta armja si wyczerpie. Std przewiadczenie, e wojna, jeli nie na morzu, to na ldzie w biecym roku skoczy si musi". Wedug tego raportu w Niemczech w cigu 1917 r. mona najwyej wystawi miljor. wieego onierza. Wedug rachunku naszego armja ta moe by liczniejsza, bo prócz rocznika ur. w r. 1899 (300,000), powoania reklamowanych (500,000), pastwo mogoby jeszcze wycisn z ponownych przegldów poprzednio za niezdolnych uznanych (600,000). Co razem wyniesie 1.400 tys. Armja operujca w Galicji w lipcu — jest zapewne t wiosenn armj, o której pisze Feldmann. to modzi ludzie, dotd przewanie nie uywani na froncie. 1

S

od

e

Wedug poufnych wieci z Niemiec, Hindenburg ju w czerwcu b. r. zada cesarza pó miljona nowego rekruta. Cesarz mia odmówi. Wiadomo wskazuje, wanie wskutek rozpocztych ofensywy rosyjskiej kontrofensywy zborowskiej i

si wzrhogy, e dla skutecznego prowadzenia dziaa wojennych i wyzyskania zwycistw naley mie nowy zasób si, których armja jest ju pozbawiona. caej zreszt ofensywie zborowskiej, w niemonoci przeamania skrzyda rosyjstraty tak

W

skiego pod Brodami,

e

w

coraz

powolniejszym

tempie dalszej

ekspansji

w

zapowie-

si nad Zbruczem Prutem, poniewa takie „utrzymanie wielkiego przeamania na froncie rosyjskim bdzie niewtpliwie wynikiem niedziach prasy,

armje utrzymuj

tylko strategicznych,

ale

i

politycznych

i

przedewszystkiem brak dostatecznych si

O braku tych si skiem pokojowym posa

i

komisji

spraw,

budetowej. a

r.

i

o ruinie rezerw wojskowych

Owo

posiedzenie

widzimy

wiadczy dyskusja nad wnio-

ostatnia chwila,

kiedy

t

niemiecki uchwali

poprzedzio

tajne posiedzenie

byo zwoane dla zupenie innych si z wasnem stronnictwem zaskoczy

komisji

pose Erzberger bez porozumienia

ju

—

rezerw.

posa centrowego parlament

rezolucj pokojow. Rezolucj

komisj rezolucj pokojow. Na uzasadnienie nie jest

VIII. 1917)

Erzbergera.

Jak wiadomo, na wniosek tego dnia 19 lipca 1917

rozwaa" (Bund 13. dopywu wieych

jeszcze

tej

rezolucji

podniós podobno,

mona zawrze

ie obec-

pokój dla Niemiec hono-

wzgldnie korzystny, a dalsze przeduanie wojny moe szanse tego pokoju Rezerwy bowiem ludzkie Niemiec s tak wyczerpane przez wojn choroby, e w razie dalszej wojny, nawet zakoczonej zwycistwem, nie bdzie komu tego zwycistwa wyzyska, nie bdzie kim obsadzi zdobytych obszarów t. d. Walka odziami podwodnemi zawioda, gdy przy jej rozpoczciu liczono si tylko z tonaem caego wiata, który wynosi 50 miljonów tonn; gdyby wic nawet zatopiono, jak dotd, miljon tonn miesicznie, to w kadym razie do zatopienia ^/f, caego tego tonau (nie uwzgldniajc budowy nowych okrtów) trzebaby co najmniej •40 miesicy, a w to nawet najzagorzalsi aneksjonisci nie wierz, by Niemcy mogy rowy

i

tylko pogarsza. i

i

— jeszcze 40 zacja

i

237

—

miesiczn wojn wytrzyma. Nadto podniós Erzberger, e parlamentaryrzdu Rzeszy Prus jest konieczna take dla polityki zewn-

demokratyzacja

i

bo z rzdem parlamentarnym i demokratycznym Koalicja atwiej zawrze pokój> ni z obecnym. Przedstawiciele sztabu generalnego i admiralicji starali si podobno zwalcza ten, jak twierdzili, nieuzasadniony pesymizm, ale i oni przyznawali, Niemcy prowadz jedynie defensyw, a tylko okazyjnie moe si od czasu do czasu zdarzy jaka ofensywa, która na wynik wojny rozstrzygajco nie wpynie, pokadaj wic nadziej w wojnie podmorskiej, która, ich zdaniem, przesza wszelkie oczekiwania, bdzie obecnie prowadzona za pomoc odzi o 5000 tonn i w datrznej,

e

gówn

jcym si przewidzie

czasie zmusi

Anglj do pokoju (Sprawozdanie

z Wielkopolski).

CZ

Ill-cia.

PRÓBA SYNTEZY. WOJNA INTEGRALNA W TEORJI W RZECZYWISTOCI. DWIE FAZY KRYTYCZNE W WYCZERPANIU REZERW PASTW CENTRALNYCH. I

6

ROZDZIA

XVII.

Teorja wojny integralnej. Czas idzie nieprzewidzainy

A moe

przewidzian wielce Przez dusze, co wiatów bezmiary miernej dowidz kropelce.

W

Jan Kasprowicz,

Ksiga Ubogich

(7914),

pie XXVI.

W

listopadzie

przejrzeniem w^

i

grudniu

1917

mogem

dopiero

zaj

si

liczbowego, który zosta opracowany

materjau

poprzednich rozdziaach. Zebrany z

wie krytycznie, okaza si

duym mozoem

w ostatecznych

i

i

moli-

najwaniejszych wyni-

kach prawie zgodnym z oficjalnemi danemi strat, iloci powoanych, reklamowanych i pozostaych w kraju niezdatnych.

zwaszcza Austro- Wgier, których mechanizm wojskowy lepiej by mi znany, ni Niemiec, i gdzie wiksze miaem stosunki polityczne. Dane oficjalne, przywiezione mi z Wiednia przez posa St. Gbiskiego (w kocu 1917) day mi pew^no, rachunek strat stanowczych by dobry, skoro w wyniku kocowym okaza si zgodny z rzeczywistoci. Szybko powoa badana na Morawach przez profesora wówczas Czekano wskiego, zupenie niezalenie ode mnie J. Dotyczy

to

e

—

nie

wiedzielimy o sobie

terenach

— daa

zgodno

zdatnych, rzeczywicie

wan Walka

i

spostrzeenia czynilimy na rónych

niemal

zupen pomidzy

powoanych, a ogóln

dyspozycj, obliczon poprzednio o rekrMta polskiego

pod okupacja.

—

ich

jeszcze

iloci

prelimino-

w

—

1916 1

—

—

242

na podstawie odsetka niezdatnoci (str.

i

iloci

w

niezbdnych

kraju

223).

Zgodno

wyników ostatecznych potwierdzia suszno

przesanek.

Nie

mogem ukrywa

szanuje rzetelno liczby raz

radoci, ceni

i

jej

doznaje kady, kto

jakiej

wymow.

przemylaem mechanizm wojny

Dlatego jeszcze

skupiem

i

na wynikach rachunków poprzednich, aby

doj

ca

uwag

do syntezy

wojny na wyczerpanie. szczególnoci, zastanawia mnie przebieg strat stanowwahania iloci powoanych, badane na krzywych i czych w odniesieniu do duszych jednostek czasu. Zdawao mi

W

si,

e

w

tym przebiegu zawarta

zjawiska, która jest praw^ie utajon, to jej

objawy

w

kraju,

zainteresowania,

na tyach

cznego przebiegu wojny

i

jaka

prawidowo

drug stron

armji, które nie

wojny.

S

budz

tego

odnosz si wszyscy do

jakiem

z

jest

strategi-

militarnych operacyj na froncie.

Mechanizm wojny wiatowej ograniczy sfer prz3rpadkowoci. Pisalimy poprzednio, e dzieo zniszczenia w tym mechanizmie, po wstpnym okresie zmiennych walk ruchomych, zachodzi przy maej ruchomoci frontów. Walka na nich odbywa si w równowadze nagromadzonych si bojowych, przyczem równowaga ta zaley gównie od podobnej obustronnej budowy pojemnoci frontu, oraz techniki wojny wspóczesnej. waiKach tych cieraj si miljonowe armje, a rezerwy wyczerpuj si wielokrotnie szybciej, ni w dawnych i

W

wojnach, wskutek olbrzymiego rozpicia frontów,

mona,

e

nalna do

szybko zuycia onierza dugoci czynnego

czych elementów staoci

w

frontu. tej

jest

Jest to

tak

i

rzec

niemal proporcjojeden z zasadni-

wojnie.

niezbdnych powoa wieych si zastpczych z kraju, musiay by równie elementy prawidowoci. Przeczuwaem to intuicyjnie od duszego czasu, gdy wreszcie chwyciem si myli o szczególnej anaDlatego

w

przebiegu

strat

i

I

—

243

—

pomidzy wojn wiatow a jak potworn reakcj chemiczn, któia odbywa si w europejskim tyglu dziejowym,

logji

kiedy

w

rozmiarach dotychczas nieznanych

i

nieprzewidywa-

z krwi i elaza powstaje nowy porzdek rzeczy. Porównanie to byo oczywicie rodkiem do wyjanienia myli o przebiegu wojny wiatowej, ze strony formalnej, jako wojny na wyczerpanie. Analogja ta nie obejmuje, rzecz jasna, istotnej treci tego zjawiska, które w porzdku moralnym, po-

nych

ekonomicznym wyonio nowe wartoci, na jakich oprze si przebudowa wiata. Z tem zastrzeeniem nasuny mi si w szczególnoci nastpujce analogje formalne pomidzy przemian chemiczn a dzieem zniszczenia pokole mskich w tej wojnie. Najprzód co do koca reakcji i kresu wyczerpania rezerw. obu wypadkach mamy ten sam przebieg. chemiczna, z chwil gdy rozpocza si ) Przemiana w warunkach sprzyjajcych, musi dobiec do koca. Lecz do litycznym

i

W

1

wyczerpania cakowitej energji chemicznej cia reagujcych potrzebaby nieskoczenie dugiego czasu.

Znajduje to wyraz geometrycznem przedstawieniu krzywej sz5'^bkoci kadej przemiany chemicznej. Krzywa nie przecina osi czasów, lecz Zrozumiaem jest tedy, przebiega do niej asymptotycznie. moliwa? „Ona moe si zadlaczego reakcja chemiczna jest cz, poniewa nigdysi nie koczy", powiada susznie E. J. Mili. Kade bowiem ciao w kocu przemiany zachowuje zawsze

w

rzeczywisty,

cho znikomy

zapas niezuytej energji.

Dzieo zuycia rezerwuaru mskiego doprowadzono do ostatecznoci i podobnie dzia si bdzie w przyszoci, w kadej wojnie na wyczerpanie. Jak to Podobnie

w

tej

wojnie.

widzimy na przykadzie Niemiec

i

Austro- Wgier

wbrew przewidywaniom, zmuszone zostay do

wit dyspozycj pokole mskich

pastwa

walki

te,

cako-

zdatnych

do

obniajc coraz bardziej z biegiem czasu kryterjum zdatnoci. Austro-Wgry doszy nawet do takiego kresu wyczer-

broni,

.

— pani,

e

6. X.

—

244

1917 zapowiedziao ministerjum obrony krajowej

powoanie niezdatnych do suby z broni w rku')- Podabnie, tylko w innym porzdku byo w Niemczech. wojn wcigano przedwczenie najmodszych, ur. w 1900, wysyajc

W

czciowo

na

ich

front

ju w

1917.

Wojn

zaczto w takich warunkach i tak j prowadzono, si skoczy cakowitem wyczerpaniem sprawnoci fizycznej pokole mskich. Zamiast onierzy mamy przewanie „ umundurowanych " Tylko w tym wypadku to wyczerpanie nie moe by

e

e

doszcztne.

Praktycznie biorc, jest ono zupene, gdy

odse-

tek niezdatnych wyniesie O^U wszystkich roczników, w Austro- Wgrzech. Taki jest osad niezdatnych po wie]

jak

lokrotnych przegldach

mczyzn

wszake wród owej

mczyzn, przebranych ju do si pewna ilo zdatnych, którzy

pomyk

uczynia

nie zostali

lescencji z kategorji

lat.

Teoretycznie i

wzici lub

wikszo ydów,

to

8 do 50

1

reszty

niezdatnych, znajduje przez

od

chorych

i

uchylili

bd

te po

broni

bd

si od suby,

jak

dugiej rekonwa-

rannych przeszli do zdrowych,

suby

a nastpnie stopniowo z lekkiej

do

suby

frontowej.

W tych nielicznych jednostkach pozosta wprawdzie nieznaczny, sprawnoci wojskowej^).

lecz rzeczywisty zapas niezuytej

po dokonanym fakcie zniszczenia rezerwy ludzkiej, austrjacki w delegacjach d, 5. XII. 1917 r. powiedzia te sowa: ^Wir hatten beim Kriegsbeginn — wie alle anderen wohl keine Ahnung uber die Hóhe and Móglichkeit der personellen Kraftspannung" (Na pocztku wojny, narówni z innymi, nie mielimy pojcia o atopniu i monoci napicia si jednostki). ')

Dopiero

min. v.ojny

teraz,

Stoger-Steiner

—

Objaw wyczerpania w

*)

Galicji:

Zaydzenie rezerwy

cy-

wilnej.

W

msk

w wieku VfojGalicji w czwartym roku wojny cywiln ludno skowyra po wielokrotnem przebrakowaniu stanowi: reklamowani, których ilo, wedug

interpelacji

ym

parlamencie, wynosi

okoo

dalej

którzy,

w

w

faktycznie niezdatni, odsetkiem faktycznie niezdatnych ydów

winno,

uchylajc si od

suby w

wojsku, po

19,000,

zamiast 40,000,

jak

by

gównie chrzecijanie

z

po-

ma-

pozornie niezdatni ydzi, kadym poborze stopniowo skupili si i

kategorji Muntauglich".

Zydzenie niezdatnych,

pozostaych

w

kraju,

uwaane

jest

powszech-

— Dlatego krzywa, nie

—

245

wyobraajca

przebieg ubytku cywilnych

moe

przeci osi czasów, t. j. wyczerpa caego rezerwupokole mskich w wieku wojskowym. Bdzie ona miaa

aru

u kresu wyczerpania, pod koniec wojny, przebieg asymptotyczny, podobnie, jak w kadej przemianie chemicznej i jak w wielu zjawiskach podobnych.

Gdyby

mogc spowodowa

przeciwnicy, nie

rozstrzygni-

w

pewien rodzaj uporczywej rozpaczy i wyniszczali si w dalszym cigu w beznadziejnej walce, to i w tym wypadku przebieg krzywej ubytku rezerwy cywilnych pozozapadli

cia,

staby asymptotyczny. Pobór objby niezdatnych i ograniczyby si poza dorocznym napywem najmodszego ro-

—

cznika

— do

przeklasyfikowania

symulantów

trwale ubyli z frontu

na

wróci.

i

i

dopiero

Degradacja

oddzielenia stopni

niezda-

W najgorszym razie nie wzitoby

tnoci mniejszej od wikszej. kalek, inwalidów,

i

tych rekonwalescentów, którzy

duszym

po

mogliby

czasie

pokole biorc, zupena, gdy pastwo siga wartoci

i

energji bojowej

mskich, jest, praktycznie po niezdatnych. Tylko z punktu widzenia teoretycznego nie osiga ona nigdy punktu zerowego. 2)

Druga analogja dotyczy dynamiki tak przemiany che-

micznej, jak

i

wyczerpania rezerw.

Podstaw dynamiki reakcji jest

jcego,

w

jest

t.

jest

prawo,

e

szybko

kadoczenie proporcjonalna do masy ciaa reagu-

zn.,

kadej

rcej udzia

chemicznej

w

e ilo ciaa przeksztaconego w jednostce czasu chwili proporcjonalna reakcji.

To prawo

do caej jego masy, znajduje

w

funkcji

bio-

wyka-

bliskiego koca wojny. onierze nasi móniewtpliwy objaw wyczerpania wojna skoczy si napewno wtedy, gdy z kadr musiay odchodzi zoone z ydów marszbataljony, które naprawd do frontu dojd! Gdy ydzi zamiast wówczas ma by koniec wzbogaca si lichw wojenn, zaczn gin za Austrj

nie za

wi,

i

e

bd —

wojny! czenie

Tak jowjalnie ujty pogld naszego ludu na kres dziaa wojennych ma gbsze, niby si wydawao na pierwszy rzut oka.

zna*

— dniczej

—

246

w wojnie msk w wieku

swoj form matematyczn. Skoro pastwo

ca

rezerw na wyczerpanie walczy i pracuje wojskowym, zachodzi pytanie, czy szybko wyczerpania homogenicznej masy mskiej nie bdzie podlegaa temu memu prawu, jakie zachodzi w dynamice chemicznej?

Jak przemian spowodowana

jest

w

wojnie

tej

tej

sa-

szybko

wyczerpania?

Nasamprzód oczywicie przemian „cywila" na rekruta w komisji poborowej. Jest to ten sam czowiek, który zostaje powoany do penienia okrelonej funkcji w czasie wojny. Jego konstytucja cywilna zamieni si na wojenn; funkcje cyzjawiaj si nowe, wojskowe. wilne ustaj Podobnie bywa z niektóremi ciaami w chemji w zjawi-

—

skach izomerji.

tym samym skadzie swego ciaa chemicznego, zawieraj czasem pewne charakterystyczne grupy atomów, nader zmienne, które pod wpywem rozmaitych Takie zwizki przy jednym

i

czynników fizycznych lub chemicznych, naturalnych lub sztucznie wytworzonych, ulegaj przeksztaceniu i zmieniaj charakter

swej funkcji

chemicznej.

Szybko,

z

jak

zachodzi

danych warunkach przeksztacenie jednego ciaa w drug jego posta izomeryczn, posiadajc inn funkcj, jest równie kadoczenie proporcjonalna do masy ciaa obecnej w reakcji. Ta analogja, cile zreszt formalna, prowadzi do na-

w

ilo szybko powoania rekruta, mczyzn, która w tym samym czasie ubya z rezerwy cywilnych w wieku wojskowym, sowem szybko zamiany „cystpujcej hipotezy:

wila" na rekruta,

znaczeniach,

w

kadej

wielkoci

w

rekruta,

proporcjonalna

danej chwili,

t.

j.

j.

prdko w

obu

lub ubytku „cywilów",

jest

bdzie wielkoci,

przyrostu

chwili

t.

której

do kadoczesnej wartoci tej do masy mczyzn w wieku

do dyspozycji w pastwie, prowadzcem wojn na wyczerpanie. Rzecz jasna, to prawo obejmuje tylko taki okres czasu, w którym mechanizm wojny zo-

wojskowym,

bdcych

e

—

—

—

—

247

sta ustalony, po odrzuceniu pocztkowego okresu wstpnych walk, jako okresu nieprawidowych perturbacyj.

Wic w

czasie

ustalonych

warunków wojny wiatowej

mechanizm wyczerpania prowadzi dzieo zniszczenia „masy mskiej" w nastpujcy sposób: Po odliczeniu armji odrazu zmobilizowanej, oraz po upywie paru pierwszych miesicy, niechaj pozostaa dyspozycja

mczyzn w

pospolitem ruszeniu bdzie

Niechaj dalej po

upywie

czasu

t

a\

— ilo mczyzn

x

—

uznano za zdatnych i powoano do stanu wojskowego, lub co na jedno wychodzi, tyle ubyo ze stanu cywilnego, to w dyspozycji pozostaje w stanie cywilnym mczyzn a X. Skoro wedug naszej hipotezy szybko powoa (lub ubytku rezerwy cywilnej) jest wielkoci, która zmienia si proporcjonalnie do kadoczesnego stanu tej rezerwy, otrzymu-

—

jemy równanie

»

gdzie ^1 jest wspóczynnikiem proporcjonalnoci. Jest to

czynnik odnowy, wzgldnie szybkoci

powoa

wspó-

lub zuycia

re-

zerwy cywilnych.

Cakujc

równanie, otrzymujemy:

X

skd

log t

a—x

= a — a. e = ki lub ti—tx

log

a— Xl

=

k^

,

oznaczaj ilo mczyzn, powoanych do stanu w kocu okresów czasu t^ i to. Poprzednio dla Austro-Wgier otrzymalimy, ogólna

gdzie Xy

i

^2

wojskowego

e

ilo mczyzn, nosi

1

1

Z

która do 1918

bya do

dyspozycji wojska, wy-

,4 mil.

pocztku wojny zmobilizowano armj 3,7 mil. listopadzie ju zaczto pierwszy przegld pospolitego ruszenia, które dopiero powoano w styczniu nastpnego roku.

W

tego na

!

.

— Dyspozycja

bya

—

248

wic mczyzn w

w

1.915

dopyw

zda-

wieku wojskowym

1,1 milj.

Wedug tnych,

t.

j.

obserwacji

K,

wynosi

w w w

I

915

prof.

w

Czekanowskiego

Austro- Wgrzech

......

1.8

„

1917

U

„

Podstawiajc wartoci na wspóczynnika /:,

a, x

Ilo mczyzn

Po upywie czasu

\

t

powoanych

—

(miesice)

otrzymujemy wartoci

Ilo mczyzn

pozostaa w stanie cywilnym a X

t

3,6 mil.

1916

X

Wspócz. odnowy

h—T t

'9

^

e—x

12 m.

(I.

I9I6)

3.6

0,0526

24 m.

(1.

1917)

5,4

0.0504

36 m.

(1.

1918)

6,5

0,0515

rednia

dla Aj

= 0,0515

>)

—

Stao wspóczynnika proporcjonalnoci ki nazwiemy go wspóczynnikiem rekrutacji, poborowym dowodzi, hipoteza nasza jest zgodna z faktami.

—

e

Szybko

zatem zamiany mczyzn ze stanu cywilnego na wojskowy w dugotrwaej wojnie na

wic

wyczerpanie,

jak prowadzi monar-

takiej,

chja austro- wgierska, przebiega rzeczywicie wedug prawa eksponencjalnego. Jest to fakt niezwyky, w kadym razie, nie dajcy si przewidzie a priori Znaczenie jego polega na tem, w Niemczech w czasie tej wojny wogóle w kadej wojnie na wyczerpanie, zamiany cywilnych na zdai

e

e

prdko

^)

narchji

Czas potrzebny, aby

wynosi

^ „, e

t.

j.

wypado

ilo

=

na pocztku marca 1916

cywilnych zmniejszya si do

V2 r.

^

^^

'

^•82

miesicy

poowy w mo-

—

249

—

tnych do szeregu, t. j. tak szybko powoywania, szybko ubywania cywilnych jak wzgldnie z ogólnej dyspozycji mczyzn w wieku wojskowym odbywa si wedug prostego prawa wykadniczego, jakiemu podlegaj wielkoci wzrastajce lub malejce w wikszoci zjawisk przyrodniczych. i

Stao

wspóczynnika przemiany. Z

punktu zarzut, zrobi suszny widzenia teoretycznego monaby przemiana „cywila" na onierza zachodzi tak, jak gdyby pena dyspozycja wszystkich roczników w wieku wojskowym znalaza si caa o d r a z u w trybach komisyj poborowych, anie stopniowo przybywaa z podrastajcych roczników naj-

e

modszych.

dawa z gównego dodatkowych przegldów modziey co

Kadorazowy dopyw poboru

250,000,

najmniej

z

18-latków

np.

100,000.

W

cigu wojny do koca modszego dorostu powtórzy si dzonych z i

gór

w

latach 1900,

1899,

modziey do

1,3 mil.

stycznia

dopyw

1918

naj-

cztery razy z roczników uro-

1898

i

1897,

wprowadzajc

szeregów coraz bardziej zuytej

zniszczonej armji.

Ghcc uwzgldni przesta

uwaa

stay

dopyw wieych

naleaoby

si,

preliminowan w naszym rachunku dyspowielko sta, wprowadzi przez to jeszcze

zycj cywilnych za

cay rachunek jedn zmienn, jako pewn funkcj czasu, skomplikowa. Wówczas wspóczynnik przemiany ki otrzymaby warto rzeczywist, a nie przyblion, jak podajemy. Dla celów wszake naszych oblicze ta warto przybliona jest i

wystarczajca.

Przypyw wieego materjau tumaczy pozór

e

dziwny

na

-]

pod wzgldem fizycznym, mimo to okresach póniejszych wojny ten sam odsetek ubierany jest

wic

w

fakt,

ten

z przebranej wielokrotnie rezerwy cywilnych,

coraz

marniejszej

— w

mundury,

w myl

250

zaoenia,

e

— szybko powoa

jest pro-

porcjonalna do kadoczesnej rezerwy cywilnych, pozostajcych

do dyspozycji wojskowoci.

Na stao wspóczynnika k^ w kocowym okresie wojny wpywaj róne czynniki. Samo wszake obnienie skali wymaga przy ponownych poborach nie wystarcza dla wytumaczenia tego

Zachodzi

faktu.

tu jeszcze

czynnik

podrastajcych roczników, czenie, wilnej.

wyrównania: który,

w caym

3) Analogja, która

przebiegu wojny na wyczerpanie. doprowadzia do wykrycia pierw-

szego prawa wojny na wy czerpanie,

w

towej

mamy

myna

wojny:

w

czasie ustalonych

po-

w

kraju

warunków wojny wia-

mczyzn,

kategorje

trzy

nietknita i

moe by

dalszych wnioskach.

Jak wiadomo,

a)

dowiad-

wyrównywa jakociow licho pozostaej rezerwy cyDziki temu moe istnie owa niezwyka stao wspó-

czynnika przemiany

mocna

przypyw

jak uczy

przeznaczonych

rezerwa cywilnych,

do

zdatnych

niezdatnych, wogóle rezerwa wszystkich roczników

w

wieku wojskowym; b) uznanych za zdatnych do szeregów (rezerwa wojskowych), wic walczcych w armji, uzupeniajcych kadry, warsztaty wojny lub pozostaych

niezbdni, c)

cho

do

suby

w

kraju, jako

zdatni;

straconych bezpowrotnie lub przynajmniej bardzo dla frontu

ych,

w

ciko

czasie trwania walki,

chorych

i

ciko

wic

rannych,

dugo

zabitych zmar-

jeców

i

za-

ginionych.

Szybko

zamiany ich na zdatnych ubywania cywilnych do wojska, odniesiona do duszych jednostek czasu, zaley oczywicie od szybkoci, z jak ubywa kategorja zdatnych, których niszczy ciera wojna przenosi do kategorji strat bezpowrotnych. Wskutek rosncych strat ronie szybko poi

i

i

—

— woa

—

251

zdatnych, lub, co na jedno wychodzi,

szybko

uby-

wania cywilnych musi dotrzymywa kroku szybkoci ubywaWspóczynnik starcia czy zuycia okrela nia wojskowych. odwrotnie. wielko wspóczynnika powoa lub odnowy Jeeli ewolucja cywilnych na wojskowych odbywa si wedug prostego wykadniczego prawa ubywania, to ewolucja wojskwych na bezpowrotnie dla wojny straconych odbywa si zapewne wedug podobnego prawa. Robimy podobne zaoenie, jak poprzednio. i am mielimy i

przemian cywilnych na zdatnych do szeregu, zjawisko wewntrz kraju, wywoane przemian zdatnych na bezpowrotnie straconych

na

froncie.

Szybko,

jak

z

ta

druga prze-

miana zachodzi w wojnie na wyczerpanie bdzie zapewne ulegaa take podobnemu prawu. IFo mczyzn, straconych w jednostce czasu bdzie prawdopodobnie wielkoci, która zmienia si w kadej chwili proporcjonalnie do caej masy do dyspozycji, tak ju uznanych za zdatnych, jak i jeszcze pozostajcych w stanie cywilnym. Hipotez naley sprawdzi na faktycznym przebiegu strat, odniesionych do duszych okresów czasu.

mczyzn, bdcych w

danej chwili

Oznaczmy ilo straconych bezpowrotnie wojny po upywie czasu ^, przez

w

danej

fazie Z\

bd-

ilo zdatnych i cywilnych w cych do dyspozycji na pocztku okresu ustalania si charawieku wojskowym,

kteru wojny

wiatowej jako wojny na wyczerpanie przez

Wówczas

w myl

Po cakowaniu

^^

k.

t

w

i

Zo

.

Clu

hipotezy:

z

=

""^

Gi—Z

a^

o^i

lub

oznaczaj ilo kocu okresów czasu

gdzie Zi tnie

log

.

e

'

'

skd

k,=.^ h-ti

mczyzn t^

i

t,.

log

""'"^^ Cli

—

Zi

straconych bezpowro-

—

252

—

w Austro- Wgrzech zostay podane poPodstawiamy wic w równaniu dane z rónych okresów wojny dla kadego z nich znajdujemy wspóczynnik zuycia lub starcia k^. Po upywie pierwszych piciu miesicy okresu wstpnych Z ogólnej dywaha straty stanowcze wynosiy 1,5 mil. spozycji mskiej (cii), pozostao zdatnych i cy,wilnych: .9.9 mil. w 1.1915 Wgier wyniosy: Straty stanowcze Austrodo 1.191 5 wedug Szwajc. Czerw. Krzya 1,5 mil. do 1.1916 wed. pracy „Wojna wiatowa" 4,1 mil. mil. do 1.1917 wed. oblicze na str. 225 6, do 1.1918 wed. oblicze i danych Min. Wojny z Wiednia bez strat czasowych 7,2 mil. Straty stanowcze

przednio.

i

—

.

.

.

.

Ilo mczyzn f

w

miesicach

|

zdatnych i cywilnych pozostaych p^ upywie czasu t a-r-z

—

—

253

do szybkoci bezpowrotnego zuycia na froncie mczyzn w wieku wojskowym w wojnie na wyczerpanie zostaa stwierdzona przez dotychczasowe dowiadczenie wojenne Austro- Wgier. mechanizmie jej wykryte zostaje druHipoteza

co

W

gie prawo wojny na Zahici,

i

b) Zab.

c.

szpitali

.

...

2,1

„

(46,4^/o)

d) zmarli

„

(26,8^/o)

e) stan

.

.

1,26

,,

(16,2''/o)

.

4,22

„

(55 '•/o)

w szpitalach

0,64

„

(8,3"/o)

„

(5,l'*^o)

.

yciu

przy i

ranni,

lejsza

dzienny

rych,

razem .

1.18 mil. (l5,40/o)

.

chorzy

suba 3,64

,

zagi.

i

c) Pozost.

fron-

.

....

Jecy

a)

niesegrego-

wani oficerowie

C) Stan

mil. (26,80/o)

niezda-

suby

do

towej

.2,1

strat stanowczych*).

po

zmarli

szpitalach, tai

Nieurzdowe zestawienie

zestawienie strat ogólnych:

cho-

rekonwalesc. 0,4

razem .

7,64 mil.

.

.

.

7,7

miL

Poniewa stan szpitali od duszego czasu wedug dat urzdowych by wielkoci sta, przeto w zestawieniu nieurzdowem strat ogólnych wielko ta moe by wydzielona osobno z kategorji c

Wówczas tnych do

e.

'

suby

wypadnie na niezdarannych pozostaych przy

(33,3^/o strat)

2,52 mil.

frontowej (chorych

i

sub, inwalidów, rekonwalescentów), w szpitalach wyniesie 3,16 mil. (41,4

yciu, penicych lejsz

co razem ze zmarymi

/o

strat).

To

jest

3,64 mil.

wanie urzdowa

która wynosi

kategorja B.,

(46,4°/o strat ogólnych).

Pomimo

e

poszczególne kategorje

strat

mog

odbiega/

e

przy sumowanija od rzeczywistych wielkoci, okazuje si, rónych kategoryj, okrelonych wasnym rachunkiem w sposób najprawdopodobniejszy, nastpio wyrównanie bdów po-

penionych domiar

w

jednej kategorji kosztem drugiej,

wielkoci jednej

a wynik ostateczny jest

')

Str.

225 (odsetki

strat

tak.

kompensuje si nadmiarem jednakowy.

podanych)

i

226.

i»

nie-

drugiej,

—

—

310

ogólne a straty stanowcze. Pokrywanie si tych obu kategoryj w kocowym okresie wojny zaley przedewszystkiem od degradacji sprawnoci fizycznej onierza, która w miar, jak wojna si przeduaa, czynia ogromne postpy ^). Z tego wzgldu np. stan szpitali w tym okresie wojny naley zalicza w przewaajcych odsetkach do strat trwafrontu. ych b) Straty

W

r.

1917

w

Hinterlandzie monarchji Austro-Wgierskiej

na ogóln liczb 4 miljonów umundurowanych, 4°/o zdatnych. Znajdowano ich przedewszystkiem rjach lejszej

w

suby

(Lokaldienst),

w

w

lej choiych

i

tylko

katego-

wewntrz

kadrach

wrd

irniejszym znacznie odsetku

byo

kraju,

rannych

oraz rekonwalescentów.

Bez wielkiego

w kadym

bdzie

jak to czynilimy

wienie

1),

które

bdu,

który

w

razie mniejszy

w

czasie

podaj

nie okrelaj wielko dla frontu (Zestawienie

wojny

odniesieniu do

od

caoci

strat

moemy przyj

— e dane

straty ogólne, strat

4^/o,

—

oficjalne (Zesta-

tem samem równocze-

stanowczych

i

bezpowrotnych

II).

s

jeszcze gorsze, Niemczech w kocu wojny padzierniku r. 1918 na naradzie u kanclerza pastwa minister wojny gen. Scheiich, jako jedyne wydajne rówidzi w miedo rezerw poza najmodszym rocznikiem 60,00G co najwyej iloci wyleczonych w dopywie sicznym

Stosunki

w

W

—

ludzi.

Poniewa w tym zdolni to

do

po

wych

suby

')

wynosia w Niemczech 5,167 zmarych (okoo 470,000) pozostaje

frontowej)

odliczeniu

4,69 mil., trwale lub czasowo niezdatnych

landzie, a z

wypada

okresie kategorja B. (zabici, zmarli, nie-

tylko

tej

ogólnej iloci

na zdatnych

l,3^/o!

Opis tego zjawiska na

str.

208

— 218.

w

w

mil.,

y-

Hinter-

danej chwili

—

—

311

e

wskutek postpujcej nieNa tych przykadach wida» mocy, która ogarna wszystkie pokolenia mskie, zniszczone wojn, straty ogólne w kocowej fazie wojny mona i naley,

przyjmowa

praktycznie rzecz biorc,

poniewa

nowcze,

za straty dla frontu sta-

dawniej

wszystkie

liczne

kategorje strat

w

ogromnym od-

czasowych, zamieniy si z biegiem czasu setku

w

W

trwae

dla si bojowych na froncie bezpowrotne

i

wojny rzecz si

okresach

poprzednich

miaa

inaczej.

ciej

Kategorja

rannych, która

zdaniach angielskich lub niemieckich zawiera

waciwie take

w urzdowych wynosia

jaJt:

czynilimy zawsze,

to

to

strat

'),

poniewa

Lecz jeeli do

ciej rannych dolicza bdziemy ciej

kategorji

sprawo-

63%

kategorje strat czasowych,

wielokrotnie ranni wracali ze szpitali na front. tej

*).

chorych,

wówczas nastpuje wyrównanie.

ilo, która z kategorji ciej rannych pouzupeniona z kategorji ciej chowyrównanie daje obraz trwaego ubytku zdatnych

Bo co najmniej

ta

wróci na front, zostanie rych,

i

to

z frontu znacznie

wycznie na jedynie

W

w

bliszy rzeczywistoci,

podstawie iloci

t.

szacowanie

zw. „rannych**,

sprawozdaniach urzdowych

rotacyjnym

ni

w

bowiem ruchu chorych

strat

podawanych

czasie wojny. i

rannych pomi-

dzy frontem a szpitalem ubytek bezpowrotny z jednostek bojo-wych powstaje nietylko z rannych, lecz i z chorych, wobec czego rachunek strat stanowczych musi uwzgldnia obie kategorje.

Ze za

w

ogólnym obrocie szpitalnym

ilo

cho-

jest ogromna i naturalnym biegiem rzeczy wpywa na powikszenie strat stanowczych wynika to z nastpujcego ze-

rych

stawienia dla armji francuskiej

Od pocztku

')

2) ')

Teorja

Cz

kocowej I,

str.

La sante de

")

weszo

wojny

fazy

:

str.

do

sanitarnych

272.

76—78. la France.

Le Monde Noureau,

nr.

109, 2058.

urzdze

— Francji

ogóem

chorych

312

—

rannych na ogóln

i

ilo

6,4 mil.

zmobilizowanych: do 31.XII.1914

1

2,528,579

1916

1,649,305

1917

1,798,013

1918

2,154,426

(42^,)

i

przynajmniej

Liczenie i

381.225

trymestr 1919

Razem rannych

chorych

776,274

]915

rannych,

a nie

chorych (58^)

9,287,821

dwiema zmiennemi kategorjami, jedn „rannych", dao wiksze

prawdopodobiestwo zaoeniu, które przecie nie byo pozbawione pewnej dowolnoci w pierwszym okresie -wojny, kiedy c rannych, stanowicych óS^/o strat, wliczalimy wprost do ubytku stanowczego z frontu. Ta metoda jednak pozwolia

nam szacowa

straty

stanowcze

w

sposób bardziej praw-

dopodobny, a jak si ostatecznie okazao wcale cisy, a nadto daa uniknicia zbyt zawiego rachunku, opartego na uwzgldnianiu powrotów na front wielokrotnie rannych. Nawet w par lat po wojnie ten rachunek segregacji kategorji „rannych", jak si okeizuje, nie zosta w Niemczech dotd

mono

przeprowadzony ^). A przytem w miar przeduania si wojny potne i wzrastajce dziaanie zniszczenia i degradacji sprawnoci bojowej onierza

wci

chunku, opartego

na dwuzmiennej

nych

i

zwikszao prawdopodobiestwo

chorych (obok zreszt innych

bitych, zaginionych

i

jeców).

kategorji strat

zwykych

Wreszcie

w

ra-

— c ran-

kategoryj za-

drugiej

poowie

wojny kategorje c rannych i c. chorych, oraz pochodne ich kategorje inwalidów i zdatnych tylko do suby pomocniczej zapanoway nad sytuacj tak dalece, niemal wchony

e

w

siebie straty

szpitali

')

i

kraju

Militiir.

czasowe, wobec czego

wydajno

dla frontu

doprowadziy do znikomego odsetka.

Wochenhlatt

nr.

12

(wrzesie)

1921,

—

—

313

Dziki tym zasadom rachunku nasze obliczenia w czasie wojny mao si róni od rzeczywistych wielkoci, które stay nasi wiadome dopiero po wojnie. Okazuje si przeto, wet wiksze bdy w poszczególnych kategorjach niewiele

e

wpywaj

warto

na

bd

wyniku, poniewa

ostatecznego

wypadkowy równa si sumie poszczególnych

bdów

dodatnich

ujemnych wymnoonych przez stosunek odpowiedniego skadnika do sumy cakowitej pod warunkiem, aby przy tworzeniu tej sumy ostatecznej byy uwzgldnione moliwie wszystkie

lub

W

ten sposób prostota kocowego waniejsze jej skadniki. wyniku powstaje ze zoonoci danych. c) Straty stanowcze Niemiec w listopadzie wedug danych urzdowych w porównaniu z i

widywaniem To,

wi

wedug

teorji wojny.

co zostao powiedziane wyej,

straty

stanowcze Niemiec

w

i

zawieszenia

polskich

w

poowie

lipca

zesta-

broni,

zgodno

okreli

wynikami rachunku teoretycznego. urzdowej z dni 29. VI. 1919

Wedug listy take w pismach

nam

pozwala

chwili

danych, ogoszonych po wojnie,

liczby z

1918 prze-

r.,

tego

tej

ogoszonej

roku, straty

armji niemieckiej wynosiy:

zabitych

1.693,522

24,3%

rannych

4.216.362

ÓO.S^^/o

1.054.458

2%

jeców

i

zaginionyc h

Razem

^)

^ \5,

w

tem

3.64«'0 oficer.

„

2.8%

„

„

2,22o/o

„

6.964.340 O

Ostatnie obliczenia strat niemieckich podane zostay

w

berliskim Militar-

I92 wrzesie) pod tytuem: „Zahl der Yerwundungen in den Landheeren, Schutztruppen und der Marin des Deutschen Reiches wahrend des Welt-

wochenbatt

nr.

12,

krieges 1914 bis 1918 (Soweit sie nicht todlich verlaufen sind).

Do

s take wielokrotnie ranni. wielokrotnie rannych róniczkowa jednokrotnie

kategorii rannych zaliczeni

Statystyka

gotowa wedug tego tygodnika. Oto zestawienie strat (bez chorych):

i

nie jest

jeszcze

— Z

tego wnioskujemy;

Z

L

e

nika, strat

oblicze

ilo

w

polu stanowi 20^;0

kwalifikowanych jako stanowcze

stanowczych

strat

i

—

1

Z

')•

,693

ogólnej

oficjalnej

obliczamy

milj,

liczby

tedy liczby

cao

.8,5

chwili zawieszenia broni na

milj.

w myl zestawienia urzdowego straty w zabitych cznie z jecami

przyjmiemy,

Jeli

II.

w

po 3 latach wojny wy-

niemieckich

strat

zabitych

zabitych po stronie niemieckiej

dla

—

314

Austro Wgier, -

e

wynosz 32^/o strat stanowczych z frontu, to kategorje cznie stanowiy w Niemczech 2.747 milj.,

zaginionymi

skoro te

ogó

stanowczych wynosi

strat

Wedug

wojny stanowcze szacowano^)

III.

straty

teorji

Zgodno przewidywa jest

8,6 milj.

w

teorji

zawieszenia

chwili

ze

8,44 — 8,85

stratemni

broni milj.

rzeczywistemi

niemal zupena. 4)

Ilo

zmobilizowanych.

Dyspozycj mczyzn w wieku wojskowym preliminowane Niemczech do I. 1918 (wliczajc rocznik ur. w 1900 r. ') 14 mil. Skoro obie armje, francuska i niemiecka, wzJczyy w równych warunkach z jednakow bitnoci, przeto odsetki strat jednej mog by odnoszone do drugiej, jak to zreszt

w

wykazay

fakty.

Straty

1918

na 8,4 zmobilizowanych (od 2.VI11.1914 do 1.V.1918) wynosiy: francuskie

I

1

listopada

Ranni pozoatali przy yciu

4,247,143

oficerowie

99,068

podoficerowie Zabici

i

i

szeregowcy

.

.

4,148,075

zmarli

1,808,595

oficerowie

56,736

podoficerowie

Jecy (wedug Yorwarts

z

i

1

szeregowcy. 3.1.1920)

Razem ^)

Str. 233.

")

Linje strat Tabl. V.

*)

Str.

230.

.

.

1,751,809

.

.

.

.

.

.

I,

078,6I»

7,134,357

8

— w w

zabitych,

jecach

zmarych

w

i

—

315

zaginionych

.

(17,78% (3,57%)

1,496,000

.

300,000

izpitalach

Razem

(21.35%)

1.796,000

straty

w powy-

wynosiy

2,747,000,.

Poniewa wedJug danych urzdowych szych

kategorjach

przeto

ilo

w

niemieckiej

armji

zraobiliz.)

zmobilizowanych wynosiaby

.

.

12,85 milj.

.

Liczba ta nie odbiega od iloci zmobilizowanych, która

wynika z dodania

stanowczych (8,44 m.) oraz zdatnych .12,59 milj. (4J5 m.), co uczjmi razem (Tab. V) strat

.

.

.

Wedug oblicze z r. 1917, powoano pod bro do 1. 9 n,7 mil., pozostawiajc w kraju 540,000 zdatnych, lecz niezbdnych. cigu r. 1918 powoano najwidoczniej równie wikszo i tych niezbdnych i tem samem pozostawiono 1

1

W

w

kraju 1,41

mil. niezdatnych,

wego, osigajc ków**^t

w

10%

t. j.

rezerwuaru poboro-

ten sposób rekord austrjackich „asenterun-

To te na

wojny Scheiich nie

neoradzie

9.

X. 9 8 1

ma ju róde

rna,

mog dawa

wi

o „levee en masse".

mao

bardzo

u kanclerza minister rezerw. Te, które wymie1

powoli

i

w

Lecz

^).

Wobec

skuteczno

mórodka

tego

tego

Sam Ludendorff jest zdania, e ten zabieg wicej zepsuje, ni poprawi. „Levee en masse" wiirde mehr zerstóren, ais man ertragen kann" ^). Doczerpano wic do dna. nikt nie wierzy.

III.

Bilans Niemiec

Od pocztku wojny pod bro

')

1

1 .

Xl.

chwili kapitulacji. 1

9 8 1

powoano 12,6 milj.

„Kommissionen dringen noch mindestens 60.000

a«u der Etappe 40,000. Eiiseabahn 20,000. *)

do

w

Auakammen

Nachmusterung und Auslanddeutsche

Yorgeschichte, akt Nr. 38.

in

6 Monaten.

aus der Industrie aehr schwierig. 5,000".

Desgieicheoi

Aus Post und

— Straty stanowcze

—

316

wynosiy

Zdatni: armja (stan si bojowych

i

kadr).

.

.

8,5 milj.

O

4,15

'')

„

....

Rezerwy cywilne: praktycznie biorc brak') Wspóczynnik degradacji fizycznej l,37o zdatnych (na ogóln ilo 5,17 mil, umundurowanych wewntrz kraju, .

.

t.

j.

.

.

60,000).

ROZDZIA

XXI.

Równanie wojennego wyczerpania Niemiec charakter ich klski.

i

Rzeczywiste si bojowych

w

liczbowe rezerw cywilnych

stany

na froncie

i

w

kadrach,

oraz

kraju,

strat dla frontu

w kocowym

trwaych

okresie wojny, podano poprzednio na danych urzdowych niemieckich lub szacunku ge-

podstawie

neralnego sztabu francuskiego.

Przy porównaniu, które dla tych samych kategoryj

nikny

zaginieni

zabici

ranni

zmarli

i

integralnej,

I-em zestawieniu

w^ i

wojny

.

.

1,055 milj. (12,6%)

.

1,693

„

jecy

(19,8'^;)

{iuba

zabici,

lejsza, stan

c.

i

.

8,5

.

„ milj.

(2,4%)

.

.

5,167

„

(60,8^)

2,276

..

.

.

8,5

milj.

(26,8^)

(100^)

(67,6'i>)

(100

'^j

Reszt reklamowanych

Innych kategoryj zdatnych brak.

mysu cignito do

szeregów. Pozostaa

Gen. Scheuch

sny pobór ur.

zano

1,055 milj.

.

nie-

lej cho-

Razem

•')

.

Razem

rych, oraz rannych 5,752

')

zaginieni zmarli,

stan szpitali

dzienny rekonwalesc,

i

zdatni do frontu

yciu,

przy

stali

to

i

w il-em zestawieniu (podug kategoryj austijackich)

chorzy, pozo-

i

wy-

okazaa si zgodno,

Straty stanowcze:

•")

jecy

z teorji

w

1901.

s

w

razie

armja

i

z

urzdów

i

prze-

kadry.

koniecznoci dalszego oporu przewiduje przedwczeróda rezerw, jak wyka-

Wymienione przez niego inne

znikomo wydajne. wieku wojskowym, t. j. 1,4

poprzednio,

mczyzn w

r.

wic sama

W

kraju pozostaje 10%,

milj.

ogólnej

Jest to ostateczna granica

dyspozycji

poborów.

— zgodno w tym

—

317

stopniu przyblienia,

e

nietylko

na przy-

kadzie Austro-Wgier, lecz w sposób jeszcze bardziej jaskrawy na przykadzie Niemiec moemy uwaa teorj wojny integralnej za stwierdzon bezmiernie krwawem dugoletniem dowiadczeniem, zakoczonem ostateczn klsk wyczerpania i koniecznoci kapitulacji najwikszej militarnej potgi wiata. Wielkoci teoretyczne najblisze rzeczywistym otrzymujemy wówczas, gdy w równaniu wyczerpania warto przybliona wspóczynnika ubytku cywilnych w wieku wojskowym

—

0,051. bdzie k, 0,018. za wspóczynnika zuycia zdatnych Ato Wówczas równanie wyczerpania Niemiec przybiera ksztat .

;

nastpujcy: —0,051^1

—0,018^

f

s

,

^

,

—

.

.

0.018?;

odpowiednie stany liczbowe kategoryj o, cywilnych w wieku wojskowym i zdatnych w czasie t od chwili ustalenia si charakteru wojny, jako wojny t, j. gdzie

i

X(f

y,,

to

=

prowadzonej na wyczerpanie. Z tego ogólnego prawa wynikny inne które pozwoliy obliczy

pierwsz faz krytyczn Niemiec

pocztek niedoboru rezerw:

f= oraz przebieg drugiej,

penie w

gdzie

niu

K

kraju:

jest to

Str.

258

2)

Str.

271.

i

—

^)

*2 (