V. (violence) [PDF]

Zitiervorschau

To ti

Jrttnpa

dev

βία

eivai

η

pntn n

αηό

ta ;

ωυς

/îepi^paÇn

όθίας

eivai

tnç

va

kà,

va

éxovtaç

η

της,

tnç,

cto

ndn

adtiandà

addà

©ecntfei kai

etnv kai

to μας

ςυνήάιυς

npokatafiâdei

tou diavoïkipou ιης ίόιας tnç ηράδης.

Avtiàeta, Ηόγο

eivai

onoio

kivoûpaete,

eniàu-

kataetéddei

ti

βία.

yui-

ή

to

dev

àeGniÇei

eivai

adriôe^

naideuei

αηό

anotedécpatà

npaypatikôtnta pnopei

βίας

exôpoù

όηοια

katudeitoupe depitii

eÇeyeppévoug.

ηις

tou

va

anapaitntn,

ti nedio ek-

apuvtita

όρια

\ lolcncc [ J 11 I ΐ

·.

M

1:1 ! k ! 1 KM' k I : I M < Γ| '· \ΜΊ rl.iM’-i vtrlnrk::!^

(IÍU) I ¡n i r >.··. v.fV iklï i'll I I «>’.· Λ c iw]!!','’·'

■ /'/'λλ fef . t^n /n/n- · I μο I

l’l OYOt O · >1' O

Hepiexópeva

Ειςαγιυνή Πρόσκληση σε μΐϋ παρτίδα γκο

5

MeôodoHovia [i] Η παραγωγική εξουσία

ΐι

• θέση πρώτη: Η εξουσία καταστέλλει

11

• Αντίθεση πρώτη: Η εξουσία παράγει

12

• Θέση δεύτερη: Η εξουσία ψεύδεται, κρύβει, αποσιωπά την αλήθεια 13 • Αντίθεση δεύτερη: Η εξουσία λέει, παράγει, απαιτεί την αλήθεια

14

[ϋ] Πώς παράγεται η αλήθεια: Ομολογία'Προβληματικοποίηση 15 • Σκοπός της κριτικής

16

Ketfádaio I Εν αρχή ην ο Λόγος |ί] Ο λόγος του συμφέροντος • Κοινωνικά; λαμαρκισμός

[ϋ] Ομολογείτε! Το τέλος του ανθρώπου είναι κοντά [iiij Η διαλεκτική |ίν| Μυθική και θεϊκή βία [ν] Ο καιρός της εξέγερσης

17 20 22

23 27 29 33

Keu>áHaio II Ούτε u pó ούτε δημόσιο U. Ο ναρκισσισμός του Μηδενός Père ou Pire.'

37 39 42

« Ο νήμος της έλλειψης

42

• Ναμκισπισμιίς-Ασκητιομός

44

β. Ο Ντυμκέμ στην Αθήνα

47

• Τιι δημι'κιιο ως ιο K|>Ollfcó

47

• Η θάλασσα ιηυ ατομικισμού

48

• Το γονικά έλλειμμα

49

• 11 αποτυχία ιοιι πειθαρχικού μοντέλου

30

• I I “δεξιά nu. κουκούλας"

32

|ί) Το τέλος της πολιτικής (όπως την ήξεραν) |ϋ| Πειθαρχία: Ο ρόλος ιης νόρμας |ίϋ| Ο βαθύς Ισκιος της ανομίας

S4 39 ^

KecpaHaio III Η “κουλτούρα της βίας" (i) Ο “αναχρονιστικός ολοκληρωτισμός" της επανάστασης [ii] Το διαχρονικά ανεπίκαιρο/ εκτός-τόπου της εξεγερτικής βίας σε μια δημοκρατία [ίίί] Το τέλος της μεταπολίτευσης

Eaipetpo Ο Γκάντι και η βιοπολπική της μη-βίας ♦ Η μη-βία ως τεχνολογία εαυτού ♦ Να παταχθεί η οχλοκρατία - Να δαμαστεί η ψυχή!

2ιψ6ΐώς6ΐς BiSHiovpaifia

Ειςανιυνή

flpóckfincn ce μια aaptída vko

“Δε Θα δοθεί μάχη με τον εχθρό, αλλά αυτός θα αψεθεί στην τύχη του και θα αποπροσανατολιστεί. Αυτό που σου δίνει τη νίκη στη μάχη είναι τα άστοχα χτυπήματα του εχθρού, όταν δεν καταφέρνει να σε χτυπήσει" lAóprvc. της Apuflioc, floiú/ua me Rjfftóutvktá Στόχος αυτής της έκδοσης δεν είναι η αναζήτηση των αιτιών που οδήγη­ σαν στο Δεκέμβρη. Κι αυτό, όχι μόνο γιατί πρόκειται για αιτίες που υπήρχαν πριν οπό αυτόν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν μετά από αυτόν - αιτίες που δεν παρήγαγον ούτε θα παράγουν νομοτελειακά εξεγέρσεις. Μα διότι, όσο πα(κίδοξο κι αν ακοιιγεται, μια τέτοια αναζήτηση δεν μπορεί παρά να συνεηάγεfui μια αστικοι'ι τόπου πιστότητα αιιέναντι στο Συμβάν του Δεκέμβρη. Δηλαδή μια Π|Η·βληματικοποίηση όμοιυ με εκείνη που κατασκευάζει το κράτος και οι οργανικοί του διανοούμενοι. Προβληματικοηοίηση που θεσπίζει το εξεγερτικό Συμβάν ι.κ, αποτέλεσμα ενός κενοι'ι, μιας παθολογίας της Π(κ»γενεότερης συνθήκης. Από ιη píu αι/τό θα ήταν ένας μηχανιστικοί; ιστομικιομός. Αν ο Δι κέμβρης ήταν απλά το προϊόν του συνδυασμού της καταπίεσης του ανθρώπου από το κράτος και το κεψάλαιο με την ανατρεπτική πρόταση και δ|>άση, τότε

fit χρειάζεται να κάνουμε κάτι άλλο από το να περιμένουμε την επανάληψη τοιι, κάνοντας ακριβώς tu ίδια που κάναμε kui πριν. Και fitv υπάρχει καλύτερο επιχείρημα ενάντια σε αυτό από το να αναλογισιούμε το εύρος kui την αντιψατικότηηι τι.ιν εγχειρημάτων που ένιωσαν να δικαιοινονιαι από το Δεκέμβρη, καθώς και tu αδιέξοδα που αυτά αντιμετώπιζαν. Αδιέξοδα που διαπιστώνονταν κατά γενική ομολογία το πρωινό της 6ης Δεκέμβρη 2008. Από την άλλη, κάτι τέτοιο θα αποτελούσε piu επιχείρηση επανεδαφικυποίησης του εξεγερτικού Συμβάντος και των δυνατοτήτοιν που αυτό ανέδειξε στον ίδιο το χρόνο του κράτους, έναν χρόνο συνεχή, ομοιόμορφο και γραμμικό. Έναν χρόνο όπου τα γεγονότα ακολουθούν το ένα το άλλο μέσα σε μια διαλεκτική νομοτέλεια που καθιστά κάθε πράξη απλό στιγμιότυπο μιας αλληλουχίας αιτίοιν και αιτιατών. Ο Δεκέμβρης ήταν ένα Συμβάν όπου ένα πολυσχιδές, πολυεπίπεδο και εν πολλοίς άγνωστο συνονθύλευμα στρατηγικών, γεγονότων, συγκυριών, τύ­ πων και χρόνων συναρθρώθηκαν στο αμείλικτο πεδίο του τυχαίου με τον αρχι­ κά τραγικό και στη συνέχεια υπέροχο τρόπο που όλοι γνωρίσαμε. Μια εξέγερ­ ση που, από τη μία, καθορίστηκε από την τήξη των ταυτοτήτων, την εξανέμιση των αιτημάτων και τη διάνοιξη ενός ορίζοντα δυνατοτήτων, τόσο με όρους άρνησης, όσο και κατάφασης. Κι από την άλλη, μια εξέγερση που καθόρισε ένα νέο πεδίο αντιπαράθεσης αναγκάζοντας τον εχθρό να εντείνει και να απο­ κρυσταλλώσει τις θέσεις και τη δράση του σε έναν νέο στρατηγικό σχηματισμό, αυτόν της αντιεξέγερσης. Το ζήτημα λοιπόν σήμερα είναι η συναρμογή των δυνατοτήτων του Δεκέμβρη προς όφελος της επανάστασης ή της τάξης και όχι φυσικά μια επανεγγραφή τους στο κλασικό δίπολο καταστολή-αντίσταση, μια συστολή του ανταγωνιστικού πεδίου στο σχήμα κρατικοί υπάλ\ηλοι-συνειδητοποιημένοι επαναστάτες. Των αποκρυσταλλωμένων δηλαδή μορφών αντίθεσης που ακριβώς λόγω του ότι συνιστούν αντίστροφους πόλους ορίζουν ένα ενιαίο διαλεκτικό κύκλωμα, μια έλλογη και γι’ αυτό κανονικοποιήσιμη σύ­ γκρουση. Πράγμα που αν για το κράτος συνιστά μονόδρομο για μας θα έπρεπε να συνιστά το μόνο δρόμο που δε θα επιλέξουμε να βαδίσουμε. Αν η κλασική αντίληψη για τον κοινωνικό πόλεμο είναι μια παρτίδα σκακιού τότε η εξεγερτική αντίληψη γι’ αυτόν είναι, ή θα έπρεπε να είναι, μια παρτίδα του κινέζικου παιχνιδιού γκο. Όπαις λένε οι Ντελέζ kui Γκουατταρί στα “Χίλια Επίπεδα’’1: “Τα πιόνια του σκακιού είναι κωδικοποιημένα, έχουν μια εσωτερική φύση και ενδογενείς ιδιότητες από τις οποίες απορρέουν οι κινή­ σεις τους και οι αντιπαραθέσεις τους. Έχουν ιδιότητες: ένας αξιω­ ματικός παραμένει αξιωματικός, ένας στρατιώτης στρατιώτης, ένα άλογο άλογο. Κάθε ένα είναι προικισμένο με μια σχετική εξουσία,

6

'ljHiokHnr.n ce |iin naptidn yk< κι από τον συνδυασμό αυτιίιν χων σχετικών εξουσιών προκύπτει ένα αποφαντικό υποκείμενο, ο παίκτης ή η εσωτερική μορφή του παιχνι­ διού. Αντιθέτως, τα κομμάτια του γκο είναι απλά δισκία ή βότσαλα, απλές αριθμητικές μονάδες, κι έχουν μονάχα μια απρόσωπη, συλλο­ γική τριτο-προσωπική λειτουργία: κάνει μια κίνηση. Το σιωπηλό τρίτο-πρόσωπο “αυτό” μπορεί να είναι ένας άνδρας, μια γυναίκα, μια ψείρα, ένας ελέφαντας. Τα κομμάτια του γκο αποτελούν στοι­ χεία μιας μη-υποκειμενοποιήσιμης μηχανής-συναρμογής της οποί­ ας οι ιδιότητες δεν είναι ενδογενείς μα καταστασιακές. Έτσι, στις δυο περιπτώσεις οι σχέσεις είναι πολύ διαφορετικές. Μέσα στο πε­ δίο της εσωτερικότητάς τους τα πιόνια του σκακιού διατηρούν δυα­ δικές σχέσεις μεταξύ τους όσο και με τα κομμάτια του αντιπάλου: ο τρόπος λειτουργίας τους είναι δομικός. Από την άλλη, ένα κομμάτι του γκο έχει μόνο μια σχέση εξωτερικότητας, ή εξωγενείς σχέσεις με νεφελώματα και συναστρίες, ανάλογα με τις οποίες τελεί τις λει­ τουργίες του όπως η γειτνίαση, η περικύκλωση, η διάσπαση. Ένα και μοναδικό κομμάτι μπορεί να διαλύσει συγχρονικά μια ολόκλη­ ρη σιιναστρία των κομματιών του αντιπάλου, κάτι που ένα πιόνι του σκακιού δεν μπορεί να κάνει, ή μπορεί να κάνει μονάχα διαχρονικά. Το σκάκι αποτελεί πράγματι μια μορφή πολέμου, μα έναν θεσμοποιημένο, ρυθμισμένο, κωδικοποιημένο πόλεμο, με μέτωπα, οπισθοφυ­ λακές, και μάχες. Μα ο πόλεμος του γκο είναι ένας πόλεμος δίχως μέτωπα, δίχως επιθέσεις κι οπισθοχωρήσεις, ακόμα και δίχως μάχες: καθαρή στρατηγική, ενώ το σκάκι δεν είναι παρά σημειολογία. Τελι­ κά ο χώρος των δυο είναι διαφορετικός: στο σκάκι το ζήτημα είναι να διευθετηθεί ένας κλειστός χώρος προ«; όφελος του παίχτη, μέσω της κίνησης από το ένα σημείο στο άλλο, και της κατάληψης του μεγαλύτερου αριθμού τετραγώνων με τον μικρότερο δυνατό αριθμό κομματιών. Στο γκο, το ζήτημα είναι να τοποθετηθείς σε έναν ανοι­ χτό χώρο, να κρυτήσεις τον χώρο, να διατηρήσεις τη δυνατότητα νσ εμφανίζεσαι παντού ανά πάσα στιγμή: η κίνηση δεν είναι από το ένα σημείο στο άλλο, μα γίνεται αέναη, δίχως σκοπό και προορισμό, χωρίς σημείο αιρετηρίας και άφιξης”. Στο στ|κιτηγικό πεδίο του νοήματος, της προβληματικοποίησης και της ερμηνείας, δηλαδή της παραγωγής αλήθειας γύρω από ιην εξέγερση του Δε­ κέμβρη, ο εχθρός έχει αποδειχτεί εξαιρετικά δραστήριος. Φαίνεται πως γκΐ την ειρήνευση των (πρωτοκοσμικών) εξεγέρσεων του σήμερα, σε αντίθεση με αυτές του παρελθόντος, χύνεται πολύ μελάνι και λίγο αίμα. Και αυτή είναι

Violent ι

μια διαπίστωση now θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε ποχ; το ζήτημα yiu τον εχθρό δεν είναι unAu η στρατιωτική νίκη ή η ιδεολογική κατίσχυση επί όοοιν υπερασπίστηκαν την εξέγερση αλλά η επανυνοηματοδότηση τηθρώνε κιι βάσει και ανάλογα με τα αναλλοίωτα καταγωγικά χαρακτηριστικά τη«, “πρωτογενοιϊς kuταπτολή«;". Αυτής non βασικά ή πρωταρχικά tuGùvtTui για την προσβολή την εροπημάτιυν που αυτές μοιράζονται και δομούν. Ερωτήματα τα onoiu τι«; περιοπότερετ; «μορέι; αποδέ­ χεται kui η πλειοψηψία τιον μορφών αμφισβήτηση«; της εξουσίας, δίνοντας βέβαια διαφορετικές απαντήσεις σε αυτά, pu αδυνατώντας να αμφισβητήσει ή να αποδημήσει το ίδιο το καθεστώς αλήθειας - «δηλαδή την εγκυμότητα των ίδιιον τ«ον ερωτημάτων, την ικανιττητά τους να προβληματικοποιούν αληθιύς το πραγματικό. Αυτή η εξέταση δεν μπορεί παρά να είναι γενεαλογική, δηλα­ δή να απορρίπτει από τη μια την καταγωγική αιτκ'ντητα, και από την άλλη το σχήμα συνέχειας και τα υποκείμενά του: “Η γενεαλογία δεν ισχυρίζεται ότι ανατρέχει στ«> χρόνο προκειμένου να αποκαταστήσει μια μεγάλη συνέχεια πέ­ ραν της διασποράς που επιβάλλει η λήθη”1’. Με άλλα λόγια δεν πρττσπαθεί να αποκαταστήσει μια αιτιακή ταυτότητα ανάμεσα σε ετερόκλητα στοιχεία, να καταδείξει το κοινό τους μυστικό παρονομαστή, τη μη-αναπαραστήσιμη αρχή όλων των φαινομένων εξουσίας-γνώσης. Αντίθετα, θεωρεί ότι “τα πράγματα δεν έχουν μυστικό, δεν έχουν ουσία, αλλά η ουσία τους συγκροτήθηκε βαθμη­ δόν από ξένα πρ«>ς αυτή σχήματα. Γεννιούνται λογικά κι άρα τυχαία”1’. Στόχος της κριτικής μας δεν είναι να καταδείξουμε πως πίσω από αυτόν ή εκείνο το λόγο αλήθειας βρίσκεται η εξουσία (η κρατική κυριαρχία, η ταξική εκμετάλλευ­ ση, η πατριαρχία κοκ), μα να αναδείξουμε γιατί η εξουσία, μέσα στη συγκεκρι­ μένη μεταδεκεμβριανή συγκυρία, δεν μπορεί παρά να πάρει τη μορφή αυτών τιον λόγων. Στόχος της κριτικής μας είναι λοιπόν το μυστικό του έργου της μορ«μής κι όχι του κρυφού περιεχομένου της, μυστικό της διασποράς των ση­ μείων και της αλληλεπίδρασής τους - όχι με βάση το τελικό τους αποτέλεσμα ή την κοινή τους αφετηρία, αλλά την ίδια την τυχαιότητα της πάλης, η οποία αποκτά νόημα μέσα uno το δικό μας βλέμμα, από τη δική μας ανάγνωση. Οι ευσεβείς της αλήθειας “προσπαθούν με κάθε τρόπο να απαλείψουν οτιδήποτε μπορεί να προσδώσει, εντός του γνωστικού διαβήματος τους, τον τόπο απ’ όπου κοιτάζουν, τη στιγμή «ττην οποία βρίσκονται, τη μερίδα με την οποία συντάσσονται, το αναπιτδραστο πάθος τους"Μ. Τούτη είναι η ύστατη μεθοδολο­ γική μας προφύλαξη: “Κατά βάθος, δεν ερμηνεύουμε αυτό που υπάρχει εντός του σημαινόμενου, αλλά το ποιος ερμηνεύει. Η καταστατική αρχή της ερμη­ νείας δεν είναι άλλη από τον ερμηνευτή”15. Με άλλα λόγια, το κπυρικό κι αναλυτικό μας βλέμμα αναγνωρίζει τη θέση από την οποία εκκινεί όχι «ος μια «>υδέτερη-αντικειμενική σκοπιά, αλλά ως μια θέση μάχης η οποία και του προσ­ δίδει τη ερμηνευτική τ«τυ δύναμη.

16

ΚεψάΗαιο I Εν αρχή ην ο Λόγος

“Κάθε αληθινή γλώσσα είναι ακατάληπτη. Σαν το μουρμουρητό που ξεβράζουν τα δόντια ενός ζητιάνου” (Αντονέν Αμτώ)

Πρωταγοινιστής στην τελευταία αστική οπερέτα υπήρξε ο εξεγερμένος ως ο μη ομιλών πρωτόγονος. Γρυλίζοντας στους ομοίους του, αποφασίζουν όλοι μαζί με ένα νεύμα να επιτεθούν στην πολιτεία των έναρθρων, μια ευνο­ μούμενη και ήρεμη πολιτεία, αποτελούμενη από πολίτες που ομιλούν άπται­ στα και συνεννοούνται μεταξύ τους εντελώς. Οι κοινωνιολόγοι σαστίζουν με τη βιαιότητα της επίθεσης, αλλά τελικά συγκλονίζονται από κάτι άλλο: οι κα­ νίβαλοι αυτοί δεν ξέρουν καν να μιλάνε! Πως γίνεται να επιτίθενται; Πώς γίνεται καν να εξεγείρονται; Ο πνευματικός κόσμος της έναρθμης κοινωνίας είναι ανάστατος: “Έκρηξη ιραντασιακή και άναρθρη μιας μπλοκαρισμένης κοινωνίας”16- μήπως τελικά “είναι προγλοκτσικοί;"17. Προσπαθώντας να εξηγήσουν το μη-λόγο των κα­ νιβάλων, καταλήγουν στο ότι μπορεί να ενέχει κάποια πρωτόγονα πολιτικά χαρακτηριστικά, αλλά δεν παύει να είναι “ένα αυθόρμητο, ανεπεξέργαστο, γενικευμένο μένος"1". Η επίθεση είναι ανώριμη, θυμίζει την παιδική ηλικία του

17

ανθρώπινοι» είδους, καθώς "οι νοι αντιδρούν μόνο συναισθηματικά”19. Και η “άναρθρη προσπάθεια πρόκλησης πολιτικών γεγονότων δεν είναι πα^χί πράξεις αντεκδίκησης από εκείνους που βρίσκονται εκτός κοινωνία«;"'0. Η πωιπηλό παρουσία τους δηλώνει ότι “το μήνυμά τους είναι η ίδια η βία"21, εν«.ϊ αφετηρία και στόχος τους είναι “μία κοινοινία σκοταδισμού και φόβου"2·’. Δεν αρθρώνουν, οπότε “ο κενός πολιτικής λόγος του«; πληρώνεται από τη βία”21 ή αντίστροφα “η βίαιη πράξη παίρνει τη θέση μιας φωνής που αδυνατεί να ακου­ στεί"24. Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Και σε άλα αυτά τα τρομερά οι κύριοι ομιλούντες έχουν νσ αντιπροτείνουν κάτι εξόχως ενάρετο. Μια “κουλτούρα διαλόγου και μεταρρυθμίσεων, η οπαία να διέπεται από ορθολογικά και αξιοκρατικά κριτήρια"24. Με άλλα λόγια, τίποτα λιγότερο από μια νέα ιεραποστολή. Και αφού εν αρχή ήτο ο λόγος, στόχος των ιεροκηρύκων είναι η πάταξη της σιωπής που τόσο τους τρομάζει. Διότι εκφράζει την πρωτόγονη άγνοια των χθόνιων ενστίκτων, ενώ ο λόγος την απαστράπτουσα γνώση των αιθέρων του πολιτισμού. Έτσι οι παπάδες που συνοδεύουν τους σιδερόφρακτους κονκισταδόρες στην εγκαθίδρυση της βασιλείας της λογικής δεν μπορούν να μένουν άλαλοι μπροστά στην κακοδαιμονία των αμαρτωλών: “Οι καταστροφές είναι μια κραυγή μέσα στο κενό και την απουσία”26. Στο βασί­ λειο των ιησουϊτών της δημοκρατίας, ο λόγος έχει μια παρουσία σχεδόν θεϊκή. Είναι μιυ δύναμη που μετατρέπει σε χρυσό ό,τι αγγίζει, και μπροστά στην οποία όλα τα είδωλα γκρεμίζονται μέσα στη λάσπη. Ο λόγος δεν έχει μειονεκτήματα, δεν έχει ψεγάδια, είναι ο απόλυτος άκτιστος και αναμάρτητος άρχων. Τίποτα δεν υπάρχει έξω από αυτόν και ό,τι υπάρχει έξω από αυτόν είναι ένα τίποτα. Δίνει ζωή σε άψυχα αντικείμενα, θάβει τους νεκρούς. Τοποθετεί και κατανέμει. Σε αντίθεση με τη δαιμονική βία που καταστρέφει ό,τι υπάρχει κοντά της, τη βία που διαβάλει και σκοτώνει τη ζωή, που δίνει χώρο στα φαντάσματα, που διαταράσσει την ισορροπία - “τη βία που μισεί το Είναι”22. Μέσα σε αυτή την πολιτική θεολογία, το σώμα των εξεγερμένων είναι δυσδιάκριτο, καθώς “δεν διαμεσολαβείται πολιτικά κατά κανέναν τρόπο: δεν έχει διαδικασίες, αιτήματα, στόχους, λογική αλλά ούτε και λόγο· παραμένει (πολιτικά) άναρθρο"28. Έτσι, χειρότερη κι από τις καταστροφές υπήρξε η απαξί­ ωση της πολιτικής: “Το κυρίαρχο στοιχείο σε όλη αυτή τη διαδικασία δεν ήταν η ‘βία’, αλλά η έλλειψη της πολιτικής διαμεσολάβησης, η απουσία της πολιτι­ κής διαμεσολάβησης, η απουσία της πολιτικής ως μορφής αποκρυστάλλοισης εννοιών και πρακτικών που ορίζουν τη συγκεκριμενοποίηση των ιδεολογικών και κοινωνικών αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων”29. Ξανανοίγοντας το κουτί της Πανδώρας, οι εξεγερμένοι κατηγορούνται για υψηλό δείκτη (πολιτικής) περιέργειας, (ίσως και για ατρέλεια: “τι σημαίνει ‘ταξικό μίσος’ το 2008;”ν). Περιέργεια που είχε ως αποτέλεσμα να απελευθερωθούν έ>λα τα δεινά της αν-

18

Ι-ν αρχή nv ο Λαγός

θρωπότητας και να φυλακιστεί η ελπίδα: "Ανάμεσα σε αυτόν που καταστρέφει από οργή και μίσος και σε αυτόν που εξεγείρεται και προτείνει έναν δρόμο, τη διαφορά την κάνει η ελπίδα. Η ελπίδα εκφράζει ένα όραμα, έναν δρόμο, μια κα­ τεύθυνση. Εδώ όμως δεν έχουμε όραμα, δεν έχουμε λόγο, έχουμε κραυγή. Στις καταστροφές που είδαμε κυριάρχησε η απελπισία και ο μnδεvισμóς,,,1. Tu μη-επιχειρήματά της, κατατάσσουν την εξέγερση στη σκοτεινή, άλο­ γη, προγλωσοική περίοδο της ανθρωπότητας. Θέλοντας να αποσπάσουν την ομολογία ενοχής από τους πρωτόγονους, οι πνευματικοί άνθρωποι δημιουρ­ γούν μια σφαίρα φανταστικού εκβιασμού: Τι θα γινόταν εάν...; Εάν παρακάμπτα­ με την έναρθρη επικοινωνία; Τη λογική σειρά; Τη διαμεσολάβηση; Ένα πεδίο αχαλίνωτων εγωισμών και μανιώδους τρέλας θα κατέκλυζε την ανθρωπότητα: “Η απόδοση άμεσης ‘δικαιοσύνης’ οδηγεί σε χαοτικές καταστάσεις, σε κοινωνί­ ες εκτός ελέγχου. Αν ο καθένας έ6αζε μια βόμβα σε ό,τι καταδικάζει, η ζωή μας θα μετατρεπόταν σε κόλαση πολέμου"12. Εκεί όπου ο λόγος παράγει νοήματα, η βία δεν παράγει τίποτε άλλο από τον εαυτό της. “Πόσο μας λείπει αυτό που ονομάζουμε ‘θετικό περιεχόμενο’ στην έκρηξη των νέων’”1, αφού “μεσολαβεί η δαιμονοποιημένη βία που στερεί από τους εξεγερμένους την πολιτική υποστασιοποίησή τους’’”, μοιρολογούν οι ιερείς του λόγου κι αναρωτιούνται: “Πώς μπορεί να δοθεί χώρος στην κοινωνικότητα, στις σχέσεις των ανθρώπων χωρίς τον λόγο, aqioii η βία έχει κατεξοχήν χαρακτήρα avτικoιvωvlκή;’’1,. Μια στερνή φοινή λογικής πλϋνάται πάνω από την καμένη πόλη: “Γιατί μας γυρίζετε πίσω στη βία, στο σημείο μηδέν του πολιτισμού;’’16. Αλλά η Αθήνα συνέχιζε να καίγεται. Η κυκλοφορία στην Πατησίων είχε πλάκα και το να διασχίσει κανείς την Σόλωνος αποτελούσε μια πραγμα­ τική περιπέτεια. Τα νεράντζια εκτοξεύονταν μαζί με γέλια και βρισιές στα περιφερειακά αστυνομικά τμήματα και τα κλεφτρόνια δεν είχαν πια άγχος. Δεν πήγαινε άλλο - είχε έρθει πια η ώρα να εφευρεθεί εκείνο το σημείο, πό­ νοι στο οποίο ο κόσμος τοιν έναρθρων Θα κατέβαινε από τον άμβωνα του για να μάθει την ομιλία σε αυτούς που είχαν απαρνηθεί την απελευθέρωση που προσφέρει ο λόγος - αφού από το λόγο εντοπίζεται η θέση ενώ “η βία είναι η ίδια η αυτού κύροιση"”. Σε μια προσπάθεια να εκλογικειιτεί η “άλογη” εξέγερση, η αριστερά (έχο­ ντας θάψει προ πολλού το τσεκοιιρι τοιι πολέμου) ανέλαβε να ξεθάψει τα εξαπτέρυγα και να την προβάλλει με δεήσεις και κλαυθμούς ως μια παρεξηγημένη γένικευμένη “αντίσταση", ως διαμαρτυρία. Αναγκαστικά και αναδ^κιμικά. Έτσι, η εξέγερση μεταποιήθηκε σε κίνημα, δηλαδή στο όχημα των αιτημάτων που ανέλαβαν να διατυπώσουν εκ μέρους της και γιυ χάρη της οι Ypaqu ιοκγχίτει; τοιι ο|ΐθού λόγου - αιτημάτων που θα επαναδιατύηωναν (ακριβώς ευειδή είναι αιτήματα) τη Συμβολική Τάξη του αστικού κόσμου.

19

* VioIcik υ ( 1 5ογ.18ος αιώνας), η δυνατότητα της ομολογίας αναγορεύτηκε σε κριτήριο αναγνο’)ρισης ανάμεσα στα πλήθη των κατακτημένιυν ιθυγενοιν, εκείνων που άξιζαν να συμπεριλ^ιθούν στο ανθρώπινο γένος, στο “λαό του θεού”. Μάλιστα, προκειμενού vu απιχρύγουν να ξεγελαστούν από τον πιθηκίσιο μιμητισμό κάποιων δήθεν προσηλυτισμένων ιθαγενών, οι κονκισταδόρες εξειδίκευσαν το κριτήριο αυτό στην περαιτέρω ικανότητα κάποιυιν από αυτούς να μιλούν για το ίδιο το γεγονός πως ομολογούν. Με λίγα λόγια, η δυνατότητα κάποιου vu ομολογεί την ομολογία του θεσπίστηκε ως κριτήριο της ανθρωπινότητας. Ένα όριο που ο καθορισμός του δε «ραίνεται να έχει μετατοπιστεί ιδιαίτερα μέχρι σήμερα, καθ«ύς η δυνατότητα κάποιων χιμπατζήδων να επικοινωνούν μέσω της νοηματικής γλ«όσσας δεν τους προβιβάζει κατά τους επκττήμονες στο ανθρώπινο είδος, από τη στιγμή που δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν παρομοιώσεις και μεταιρορές, τέτοιες που να ομολογούν την ίδια τους τη γλωσσική δυνατότητα. Δηλαδή στη «ρράση "θέλω να qiàu αυτή την μπανάνα σαν τρελός”, η λέξη “σαν" χαράσσει το σύνορο ανάμεσα στον άνθρωπο και τον πίθηκο. Βλέπουμε λοιπόν πως η σημα­ σία της τεχνολογίας της ομολογίας παραμένει σε πλήρη ισχύ αν και εντελιύς με­ ταλλαγμένη μέσα στο πέρασμα των αιώνων. Πράγμα που φυσικά δεν οφείλεται σε κάποια πρωταρχική της σύνδεση με την ανθρώπινη «ρύ τόσο διαφορετικά σημεία, ενσωματώνεται τόσο βαθιά μέσα μας, που δεν την αντιλαμβανόμαστε πια σαν αποτέλεσμα μιας εξουσίας που καταναγκά-

24

Εν αρχή ην ο Λογάς

ζει. Αντιθέτως, κοινή παραδοχή είναι πως η αλήθεια στα μύχια της ψυχής μας δε ζητά παρά να βγει στο φως. Αν δεν τα καταφέρνει, είναι γιατί την εμποδί­ ζει κάποιος καταναγκασμός, επειδή την αποσιωπά η βία της εξουσίας. Και δε θα μπορέσει να αρθρωθεί παρά μόνο με το τίμημα κάποιας απελεύθεροκτης. Η ομολογία λυτρώνει, η εξουσία καταδικάζει στη σιοιπή. Η αλήθεια δεν ανήκει στο χώρο της εξουσίας, αλλά έχει μια αρχέγονη συγγένεια με την ελευθερία: έτσι αποκρυσταλλώνεται ένα αξίωμα που δεν έχει αμφισβητηθεί παρά ελάχιστα εντός των ανταγωνιστικών κινημάτων. Όμοις, όποις έχει πει χαρακτηριστικά και ο Νίτσε, όσον αφορά στην εμμονή της νεωτερικότητας να αναζητείται πάντοτε η μία και μοναδική ουσία των πραγμάτοιν εις βάθος, “γνώση είναι να φέρω κάθε βάθος στο ύψος το δικό μου"44. Η αλήθεια δεν είναι από τη φύση της ελεύθερη ούτε η πλάνη δούλη, είναι η ίδια η ανάδειξη της αλήθειας που διατρέχεται ολόκληρη uno σχέσεις εξουσίας, είναι η ίδια η αλήθεια που δεν είναι παρά το αποτέλεσμα της στρατηγικής σύγκρουσης, αντιπαράθεσης, σύζευξης και συμβι­ βασμού, εν πολλοίς τυχαίων και κάθε άλλο παρά νομοτελειακών δυνάμεοιν. Η αλήθειυ είναι ένα σύστημα για την παραγωγή, ρύθμιση, διανομή, κυκλοώνει ουσιώδεις εσωτερικές αλλαγές"4'. Την αλήθεια του ομολογητικοιί λόγου την εγγικίται ο δεσμός, η θεμελιακή ζεύξη εντός του λόγου εκείνου που μιλάει με εκείνο για το οποίο μιλάει. Η ομολογία είναι δηλαδή πρωταρχικά μια τεχνολογία για να αντιληφθοιίν οι άνθρωποι τον εαυτό τους, μια τεχνολο­ γία υποταγής-ιιποκειμενοποίησης (subject i vat ion) διά ιοιι λόγου. Με τον τελευ­ ταίο vu νοείται πάντοτε ως ένα οιϊνολο σηκττηγικών άρρηκτα συνυψασμένων με τις κοινωνικές πνικτικές.

νίί»Ιοκ« Σήμερα η ομολογία, έχοντας χάσει το χα(Μ.ικτή(χτ της μετάνοια«;, έχει αποκτήσει απτόν της εκμυστήρευση«; και βρίσκεται απλ«.ιμένη παντού, σε όλες τις σχέσεις: παιδιά με γονείς, μαθητές με δασκάλους, άμρ«ικτΓοι με ψυχίατρους, εγκληματίες με πραγματογνιύμονες και πολύ θα ήθελαν και εξεγερμένοι με δια­ νοούμενους και κράτος: “Το ζήτημα δεν είναι πια να αναπλάθεις κάτι που συνέ­ βη, αλλά να αναπλάθεις μέσα και γύρ από αυτό, τις σκέψεις που τα επένδυσαν, τους ψυχαναγκασμούς που το συνοδέυσαν, τις εικόνες, τους πόθους, τις διακυ­ μάνσεις και την ποιότητα της επιθυμίας και ηδονής που το εμφορούν”4*. Έτσι, οι ιεροτελεστίες της ομολογίας μεταστοιχειώθηκαν στα σχήματα της επιστημονι­ κής νομοτέλειας. Πέρασμα που επιτεύχθηκε με την κλινική κωδικοποίηση του εξαναγκασμού στην ομιλία, το συνδυασμό της εξομολόγησης με την εξέταση. Το σταυροδρόμι όπου η αφήγηση του εαυτού συνδυάζεται με το ξεδίπλωμα ενός συνόλου από ευανάγνωστα «τημεία και συμπτώματα. Η ομολογία επανεντάσσεται δηλαδή σε ένα πεδίο παρατηρήσε«υν επιστημονικά αποδεκτών. Το κεντρικό όμως σημείο αυτής της μεταστοιχείωσης βρίσκεται στη μέθο­ δο της ερμηνείας. Αν αναζητήσουμε εντός της ομολογητικής σχέσης το «ρορέα της δυνάστευσης, αυτός δε βρίσκεται παραδόξως από τη μεριά εκείνου που μιλά­ ει και ξέρει, αλλά από τη μεριά εκείνου που ακούει και υποτίθεται πως δεν ξέρει, καθώς ο λόγος αλήθειας δεν επιδρά σε αυτόν που τον δέχεται αλλά σε εκείνον που τον εκ«ρέρει. Σε εκείνον από τον οποίον τον αποσπούν. Αν πρέπει να ομο­ λογούμε, δεν είναι μόνο γιατί εκείνος στον οποίο ομολογούμε έχει την δύναμη να συγχά μια παρωδία, πρέπει να δούμε τη διαλε­ κτική ως το εγελιανό σύμπτωμα του Μαρξ, ως το μεταφυσικό όριο το οποίο δεν κυτάψερε να ξεπεράσει στην πορεία του πρικ; τον ιστορικό υλισμό. Η αντίληψη του ανταγωνισμού ι*ις θέση-αντίθεση-σύνθεση, όπως ολοκληριόθηκε και φυσικόποιήθηκε από τον Ένγκελς'0, αποτελεί τη μετατροπή ενός πάντα-ήδη στρατηγι-

Vl«»lrlK «' κού πεδίου σε ένα πεδίο νοήματος, και συνεπώς διαλόγου. Ο Φοιικώ γράφει: “| | διαλεκτική κωδικοποιεί τη μάχη, τον πόλεμο και in σύγκρουση μι τη λογική μισς λογικής αντίθεσης - tu ενσωματώνει ατη διπλή διαδικασία int, ολοκλήμακτης και της π^κιγματωσης μιας λογικής, η οποία είναι πιπιρασμί νη, μα επίσης θεμελιακή και αδιαπραγμάτευτη. Η διαλεκτική εξασφαλίζει μέσοι της χρήσης της ιστορίας τη δημιοιιργία ενός οικοιιμενικοΰ υποκειμένου, μιας ειρηνοποιημένηςαλήθειας, μιας τάξης όπου κάθε ιδιαιτερότητα βρίσκει επιτέλους τη σοκττή της θέση"'1. Η διαλεκτική έτσι αναπαριστά την αντίθεση οις θεμελιακή σχέση του κοινωνικού μόνο στο βαθμέ> που καταλήγει σε μια τελική σύνθεση τοιν αντιθέτων. Με άλλα λόγια, για τους διαλεκτιστές η θεσμική δύναμη της σύγκρουσης έγκειται στο γεγονός ότι περιέχει το ίδιο της το ξεπέρασμα, ότι περιέχει την αλ­ χημική ιδιότητα της μεταστοιχείοισης του Δύο σε 'Evu. Όπως λέει ο Φουκοι, “η διαλεκτική είναι ένυς τρόπος να αποφύγουμε τον πάντα ανοιχτό ορίζοντα της επικίνδυνης πραγματικότητας της σύγκρουσης, υποβιβάζοντάς τον σε ένα εγελιανό σκελετό, όπως η ‘σημειολογία’ είναι ένας τρόπος να αποφεύγουμε το βί­ αιο, ματωμένο και θανατηφόρο χαρακτήρα της σύγκρουσης, υποβιβάζοντάς την σε μια ήρεμη πλατωνική popqm γλοισσας και διαλόγου”^. Η υπαγωγή της μάχης σε μια σημαίνουσα δομή ή σε ένα συμβολικό πεδίο αποτελεί το κατεξοχήν έργο της αντιεξέγερσης - τον εγκλωβισμό της ιστορίας σε μια γλωσσική-διαλεκτική μορφή ομολογίας. Αντίθετα, η εξέγερση είναι αυτό που επιτρέπει στην ιστορία να αναδυθεί ως μια μopq>ή πολέμου, ως κάτι που δεν έχει απολύτως κανένα νό­ ημα μα είναι πλήρες θελήσεων: “Ο κοινός νόμος του κόσμου δεν είναι ούτε το Ένα ούτε το Πολλαπλό: είναι το Δύο. Δεν είναι το Ένα διότι δεν υπάρχει αρμοviu, δεν υπάρχει καμίσ ηγεμονία του απλού, καμιά ενοποιητική δύναμη του Θε­ ού. Δεν είναι το Πολλαπλό, διότι δεν υφίσταται ερώτημα της εξασqxiλισnς μιας ισορροπίας δυνάμεων ή μια αρμονία λειτουργιών. Είναι το Δύο, και ο κόσμος που αναπαριστάται από τον τρόπο του Δύο αποκλείει τη δυνατότητα τόσο της ομόφωνης υποταγής όσο και της συνδυαστικής ισορροπίας”55. Κι αυτό δεν είναι μηδενισμός, ούτε βέβαια βιταλισμός, όπως καταριούνται οι ποιμένες του πνεύμα­ τος, μα απλός ιστορικός υλισμός, ο οποίος συνοψίζεται στην πάλη μεταξύ του είμαι-Ένα και του γίγνομαι-Δύο. Όπως γράφει ο Μπαντιού, “αυτό το αποτέλε­ σμα του Ενός είναι που ο μαρξισμός καταδεικνύει όταν λέει ότι το κράτος είναι ‘το κράτος της κυρίαρχης τάξης’ - όχι το κράτος ως εργαλείο, μα ως στρατηγικό πεδίο και διαδικασία που εγγυάται την ‘ενότητα του αποτελέσματος’, το άθροισμα-Ένα των συγκρούσεων’’54. Τούτο το Ένα, το έργο της διαλεκτικής στο οποίο μας εγκαλούν οι ιερείς της αντιεξέγερσης, περιφράσσει τα επιμέρους αντικείμενα του κοινωνικού, τα σπαράγματα της κοινωνικής σύγκρουσης, σε μια κοινωνία, την καθαυτή θεαμα­ τική εικόνα του κράτους, της οποίας έργο είναι να προσθέτει μια τυραννική

28

Ην πρ\ ή ιιν ο Δονυς

ολότητα δίπλα στα κομμάτια τα οποία υποστηρίζει πως συνοψίζει/ αθροίζει/ εκπροσωπεί, παραμερίζοντας τις επιμέρους επιφαινομενικές τους αντιθέσεις. Σύνθεση και ενότητα των επιμέρους κοινωνικών ανταγωνιστικών διαδικασιών σε μια ειρηνοποιημένη-εξημερωμένη ολότητα της συναλλαγής - αυτό είναι η κοινωνία, παριστάνοντας μάλιστα ότι είναι η πηγή τους, ότι αυτή τις παράγει μόνο και μόνο για να επιστρέφουν στην ολότητά της. Η κοινωνία είναι ο δια­ λεκτικός βαρυτικός πόλος της αστικής κυβερνολογικής ^ονεΓηΓηεηϋβΙϋγ] -το Ένα στο οποίο τα πάντα οφείλουν να επιστρέφουν και από το οποίο τα πάντα οφείλουν να εκπορεύονται- η φαντασιακή ταυτότητα στην οποία μας εγκαλεί η Συμβολική Τάξη του κράτους. Γι’ αυτό και ο Μπαντιού λέει πως “το κράτος δεν θεμελιώνεται πάνω σε έναν κοινωνικό δεσμό τον οποίο εκφράζει, μα στο ξεχαρβάλωμά του που τον απαγορεύει"". Το κράτος μας εγκαλεί να απολαύ­ σουμε την κοινωνία, απαγορεύοντας ταυτόχρονα ως προϋπόθεση αυτής της απόλαυσης το κοινωνικό, το καθαυτό πεδίο των ανταγωνιστικών σχέσεων. Η διαλεκτική είναι, όπως θα έλεγε ο Ντελέζ™, η μνησίκακη μορφή της κρατικής πιστότητας προς τον κοινωνικό ανταγοινισμό και το συμβαντικό του πεδίο. Η διαρθρωμένη έγκληση για επιστροφή στο Ένα, το οποίο είναι πάντα το προγε­ νέστερο Ένα που επιστρέφει μέσω της αλχημικής υπέρβασης και ξεπεράσμα­ τος των επιμέρους αντιθέσεών του. Ως μηχανισμός επανεδαφικοποίησης της σύγκρουσης σε ένα σχήμα διαλόγου-διαπραγμάτευσης, η έγκληση στη διαλε­ κτική είναι λοιπόν η Θερμιδωριανή” στιγμή της κυβερνολογικής πιστότητας προς το Δεκέμβρη: να τι ζητούσαν όλοι ακόμα κι αν δεν το ήξεραν, ακόμα κι αν δεν το νοούσαν - τη διαλεκτική, τη σύνθεση των αντιθέσεων σε κάτι που να λειτουργεί, σε μια κρατούσα κατάσταση, σε μια κοινωνία όπου καθένας έχει και μπορεί να απολαύσει τη θέση του ως αυτό που πραγματικά είναι. Αυτή η έγκληση στο πόστο είναι η ριζική πράξη της αντιδραστικής πιστότητας απένα­ ντι στο εξεγερτικό Συμβάν. Μια πράξη που σκοπό έχει το φαντασιακό άθροισμα-Ένα της κοινωνίας, ως το θέαμα της διαλεκτικής σύνθεσης, την οποία επικυρώνει η Συμβολική Τάξη του κράτους - ως αυτό που καθιστά το Δύο της επανάστασης, το γίγνομαι-Διίο (και ξανά και ξανά Δύο) του κοινωνικού, αδια­ νόητο και ακατάληπτο.

[ίν] Μυ^^ή 1 από κάθε τέ­ λος, έξω από κάθε διαπραγμάτευση.

[ν] Ο Ι^αιρόζ ίηζ ΘδβνΘρςης Έχουμε σιχαθεί να ακούμε και να διαβάζουμε πως η εξεγερτική βία κα­ τάγεται από έναν μηδενισμό "αποκαλυπτικό και χιλιαστικό, από ένα φανατι­ κό όραμα καταστροφής του Κακού με οποιοδήποτε τίμημα, με κάθε θυσία"67. Γράφουν οι όψιμοι διαλεκτιστές του χαβιαριού: Ό μηδενιστής απαντά στο ζόφο με ζόφο, απλώνει το ζόφο παντού, τον βαθαίνει, τον εντείνει. Δεν κάνει διακρίσεις και διαχωρισμούς, όλα είναι Σύστημα, για όλα είναι Εχθρός. Μόνο ο επαναστάτης κατέχει την αλήθεια, μόνο αυτός βλέπει τον Καλό Θεό, όλα τα υπόλοιπα είναι έργα του Μοχθηρού Θεού, έργα κακότητας, άξια μόνο για κα­ ταστροφή. Ο πυρήνας αυτού του εγωτιστικού μηδενισμού είναι θρησκευτικός, παλαιοδιαθηκικός, είναι παρόμοιος με ό,τι κινεί τον απεγνωσμένο Σαμψών εναντίον των αμαρτωλών, είναι παρόμοιος με τον καταστροφικό μεσσιανισμό του Ιησού του Ναυή που εξαφανίζει την αμαρτωλή Ιεριχώ. Ό,τι δεν είναι σαν εμάς, ό,τι δε χωράει στο όραμα, καταστρέφεται. Με κάθε τίμημα”6". Ανθίστανται λοιπόν οι Διαφωτιστές στην εξέγερση, διότι όχι μόνο δε βλέπουν σε αυτή ένα αίτημα, ένα συμβιβασμό, μια συναλλαγή, ένα συμφέρον, μσ γιατί προσβάλ­ λει πάνω απ’ όλα τον εκκοσμικευμένο θεολογικό τους χρόνο: την γραμμική πρόοδο προς την αρμονία, την εξελικτική πορεία προς την κοινωνία, που φυ­ σικά δεν είναι τίποτα παραπάνω από το χρόνο της συσσώρευσης και επένδυ­ σης, το χρόνο του κεφαλαίου. Προς τι λοιπόν όλοι αυτοί οι οδυρμοί πως η εξέγερση στρέφεται ενάντια στην εκκοσμίκευση, αφού πολύ καλά το ξέρουν ότι αυτός ο κόσμος είναι πέρα για πέρα θεολογικός και ούτε στιγμή δεν έπαψε να είναι τέτοιος; Οι κραυγές οδύνης -“ιεροσυλία ιεροσυλία, είστε μεσσιανικοί, χιλιοστές, μανιχαίστές” (όλα αυτά τα ετερόκλητα σε ένα ποτπουρί ιστορικού αναλφαβητισμού)- προσπαθούν από τη μίυ να θέσουν την ιστορική προοπτική της αστικής τάξης έξω από την πολιτική θεολογία (και έτσι να την καταστή­ σουν το π(κιγματικό τέλος της ίδιας της ιστορίας), ενώ από την άλλη περι­ φράσσουν την εξέγερση με την κατάρα του θρησκευτικού, τη στιγμή που αυτή

33

*

νίηΐηκι-

η ίδια η έννοια δεν είναι πυρά μια αν ιστορική κατασκευή του Διαφωτισμού. Ποτέ δεν υπήρξε μια θρησκευτική στιγμή σε όλο συτό το βόθρο οκίΐκύν και αίματος που ονομάζουμε δυτικό πολιτισμό - κι αυτό γιατί όλα ήτσν και είναι πέρα για πέρα θεολογικά. Αυτό μπορεί να ακούγεται αρχικά παράδοξο, μα κι ο τελευταίος ιστορικός γνωρίζει καλά πως είναι σπλά κοινός τόπος: η θρησκεία και ο κυκλικός της χρόνος στην Ευρώπη τελείωσε με την κρατικοποίηση του χριστιανισμού οπότε κϋΐ αντικαταστάθηκε με τη γραμμική τελεολογική πολιτι­ κή θεολογία της κυριαρχίας, που στη συνέχεια εκκοσμικεύθηκε και έτσι οίκουμενικοποιήθηκε μέσω της επιβολής του κεφαλαιοκρατικού ορθολογισμού. Ας ξεκαθαρίσουμε λοιπόν μια και καλή ότι η εξέγερση καθόλου δε διεκδικεί τσ πρωτεία της εκκοσμίκευσης, του ορθολογισμού ή κάποιας άλλης μετενσάρκωσης του προτεσταντισμού και της ασκητικής του. Κι αυτό διότι ο τελεολογικός και γραμμικός χρόνος της αστικής πολιτικής θεολογίας είναι εντελώς ασύμβα­ τος με τον καιρό του εξεγερτικού Συμβάντος. Σε αντίθεση με την πρόοδο και τις δομικές επαναστάσεις της, η εξέγερση δρα μέσα σε μια ριζική τομή μεταξύ της καταστροφής και της δημιουργίας. Στο βαθμό που δέχεται την επανάσταση ως έσχατο μέσο, ο προοδευτισμός νοεί τη ρήξη ως τέλος, ως την άμεση απαρχή μιας νέας εποχής που ορθώνεται σαν τον φοίνικα από τις στάχτες της παλιάς. Αντιθέτως η εξέγερση διεξάγεται, όπως έλεγε ο Ντεμπρέ, “στο διάστημα ανάμεσα στα υπάρχοντα μέσα και στο στόχο προς επίτευξη, ανάμεσα στην ανάγκη για μια απόφαση σε μια συγκεκριμένη στιγμή και την αναπόφευκτη τυχαιότητα των συνθηκών όπου αυτή η απόφα­ ση πρέπει να ληφθεί"69. Αυτό το κενό είναι που κάνει το εξεγερτικό Συμβάν ένα κομμάτι απόλυτου-ίσως, όπου ολόκληρο το κοινωνικό μετεωρείται στον αιθέρα του μη-αποφασίσιμου. Το εξεγερτικό Συμβάν είναι η πραγμάτωση της καταστατικής ρωγμής μεταξύ της αναγκαιότητας και της θέλησης, είναι το και στην κλασική λενινιστική φόρμουλα “η παρούσα συνθήκη και αυτό που πρέ­ πει να κάνουμε”: αυτό που ο Μπαντιού ονόμασε “καθαρή τομή στο γίγνεσθαι η οποία επιφέρεται από ένα αντικείμενο του κόσμου μέσω της αυτοεξαφάνισής του". Εκεί όπου οι αστοί βλέπουν μόνο μέσα και σκοπούς, αιτίες και αιτιατά, η εξέγερση πράττει τη συστολή του παρελθόντος και του μέλλοντος σε έναν καιρό ο οποίος σηματοδοτεί τη μεγαλύτερη δυνατή ελαχιστοποίηση μεταξύ του τακτικού και του στρατηγικού πεδίου. Έναν καιρό πολέμου, όπου κάθε μικροκίνηση, κάθε λέξη, κάθε πέτρα, κάθε σύνθημα, όσο τυπικά άστοχα κι αν είναι, δύνανται να δημιουργήσουν την ελάχιστη κρίσιμη διαφορά και να μετα­ τραπούν σε ένα άλμα προς τον ουρανό ή μια βουτιά προς την άβυσσο. Έναν καιρό, όπου η εμμένεια του παρόντος, η εντελής του παρουσία, εκδιπλώνει την υλικότητα των συνεπειών του Συμβάντος, επιτελώντας μια πλήρως αντιδιαλεκτική σχέση καταστροφής και δημιουργίας: την αποδιαρθρωτική συνάρ-

34

1\ν αρχ ή ην ο Λογος

θρωση μεταξύ της αναγκαιότητας και της θέλησης. Μέσα σε αυτό το σχήμα, κάθε ουτοπία εξαφανίζεται ως μια φαντασίωση του παλιού κόσμου - δεν υφίσταται δευτέρα παρουσία, σωτηρία καμιά, ούτε η παραμικρή υπόσχεση του επέκεινα. Το μόνο που αναγνωρίζει η επανάσταση είναι η διαρκής αναστολή της ολοκλήρωσής της, κατά την οποία πρέπει να διε­ ξάγουμε έναν ανηλεή πόλεμο ενάντια στη διαλεκτική και το χρόνο της. Δεν υπάρχει το μετά για το οποίο επιμένουν να μας ανακρίνουν οι ιεροεξεταστές της προόδου, δεν υπάρχει ούτε μια στιγμή υπεσχημένης ειρήνης και ευτυχίας, ούτε μια στιγμή αρμονίας ή σύνθεσης. Η εξέγερση είναι πρώτα απ’ όλα μια ριζική πράξη δίας ενάντια στο ρομαντισμό και την ελπίδα, αυτή τη συναισθημα­ τική πανούκλα της μπουρζουαζίας. Μέσα σε ένα κόσμο όπου τα πάντα είναι πο­ λιτική θεολογία, είναι τελικά οι χριστιανοί εχθροί μας που βλέπουν τα πράγμα­ τα πιο καθαρά, χωρίς τη γελοία κουρελιασμένη πλερέζα του Διαφωτισμού: “Τα κρυμμένα πρόσωπα των κουκουλοφόρων δεν έχουν καμία σχέση με το φως και την αλήθεια ούτε με το αισθητό και διανοητικό φως της αρχαιοελλιινικής παραδόσεοις, ούτε πολύ περισσότερο με το υπεραισθητό και ‘υπερέχον πάντα νουν’ φως της αποστολικής και πατερικής διδασκαλίας και ζωής. Το φως αποκαλύ­ πτει πρόσωπα και πράγματα. Ειδικά το φως του Χριστού, το φυσικό φως της θεότητός Του, καταλάμπει εσωτερικά τους ταπεινούς την καρδία, 'φαιδρύνει τα πρόσωπά’ τους, ‘ειρηνοποιεί’ την κοινωνία τους, ‘γαληνόμορφον εκτελεί την καρδία ν’ τους. Δεν κρύβει με το προπέτασμα του δίκαιου θυμού ανομολόγη­ τες προθέσεις. Οι φορείς του είναι απόλυτα αντίθετοι σε κάθε μορφή αδικίας, όμως δεν βιαιοπραγούν. Δεν μπορούν να καταστρέψουν τίποτε. Σέβονται ό,τι υπάρχει. Όχι μόνο τη ζωή που δίνει μόνος ο Θεός, αλλά και τα πράγματα που κατασκευάζουν οι άνθρωποι’’70. Πράγματι, δεν υπάρχει ούτε μια εξέγερση, της οποίας έργο δεν ήταν η καταστροφή τόσο του θεού όσο και του ανθρώπου και του χρόνου τους: του τέλους ως κατάληξης και σκοπού. Αυτή είναι η υλιστική βάση κάθε επαναστατικής θεώρησης, η οποία τη διακρίνει από την αστική θεο­ λογία: η άρνηση και κατάργηση κάθε κατάληξης, κάθε επέκεινα, η παραδοχή και η πράξη πάνω στη συνέπεια του ότι, ο μόνος πραγματικός χρόνος είναι το παρόν ως ένα ]ετζΓ-Ζείτ, ο Τοιρα-Χρόνος όπως έλεγε ο Μπένγιαμιν71, της θεϊ­ κής βίας: ο κυφός παν καταλύει τον ίδιο το χ/κίνομέσω της συστολής του στην επαναστατική πράξη. Γι’ αυτό και η εξέγερση του Δεκέμβρη είναι μια εικόνα από το μέλλον, διότι, παραφράζοντας το μεγάλο εβραίο μαρξιστή, μπροστά της η πραγματική εικόνα του παρελθόντος, η προϊστορία που ονομάζεται άνθρω­ πος, πέταξε απτράφτοντϋς σε μια στιγμή πλήρους αναγνώρισης73. Η εξέγερση είναι ο τύπος τοιιμελλοντοι^', και ως τέτοια είναι πέρα για πέρα αντιουτοπική - δεν έχει καμία συνάφεια με τις ελπίδες των αριστερών, τις υποσχέσεις της σοσιαλδημοκρατίας, ή τα όνειρα των δημοκρατών, ακριβώς διότι δε διεξάγεται

35

Violence

μέσα στο χρόνο αλλά εναντίον του. Ως θεϊκή βία, το εξεγερτικό Συμβάν είναι ήδη και όχι ακόμα η αναστροφή του παρελθόντος και του μέλλοντος: ένα ανε­ πίλυτο ερώτημα, στο οποίο κάθε απάντηση προσκρούει και καταργείται σαν τη νυχτοπεταλούδα στη φλόγα του κεριού.

Κεςράίίαιο II Ουΐ6 ιβρό οιπβ όιψόςιο

Η στρατηγική της αντιεξέγερσης, πέρα από το να περιφράσσει την εξεγερτική βία μέσα σε μια προβληματικοποίηση του λόγου-διαλόγου και εν γένει της γλώσσας, επιχειρεί να την παρουσιάσει ως ένα σύμπτωμα της παθογένειος του νεοφιλελευθερισμού, ως το σκοτεινό καθρέφτισμα της κοινωνικής/ ηθικής αποδόμησης η οποία συντελείται τις τελευταίες δεκαετίες υπό τον αστερισμό της ελεύθερης αγοράς. Προσπαθεί δηλαδή να περιφράξει την πληθώρα των βίαιων αρνήσεοιν του Δεκέμβρη σε μια προβληματικοποίηση της σχέσης κράτους-κεφαλαίου. Η προβληματικοποίηση αυτή, όλο και πιο κεντρική εν μέσω της τρέ­ χουσας οικονομικής κρίσης, αποσκοπεί όχι μόνο να συντηρήσει την παραπάνω σχέση ως το φυσικό και αναντίρρητο πλαίσιο κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας. Αλλά να βελτιστοποιήσει την αποτελεσματικότητά της, να μεγιστοποιήσει το πεδίο αποικισμού και εκ νέου πρωταρχικής συσσώρευσης του κοινωνικού. Κι αυτή είναι μια προσπάθεια που στρατολογεί μια ευρεία γκάμα αναλυτικών παρα­ δόσεων του περασμένου αιώνα, από τη λακανική ψυχανάλυση μέχρι τη ντυρκεμική κοινωνιολογίο. Ένα από τα μοτίβα που επαναλαμβάνονται κατά κόρον υπό αυτή τη σκο­ πιά, είναι ο βαθύτατος προβληματισμός και η ακατάπαυστη γκρίνια όλων αυτών που φρίττουν μπροστά στο “νέο ελληνικό μηδενισμό", ο οποίος έχει διαβρώ-

\7

ν'ίοΙι ικι

οιιι κάθι εκατοστέ) τη»; κοινωνικής ζωής. Ένας όρο«; που αποσαφηνίζιτυι δη πει­ θαρχία, αλλά γιατί στερεί από τα “παιδιά" ένα συγκροτημένο αντίπαλο, ένα Νόμσ. “τα παιδιά δεν έχουν ανάγκη να βρουν στο πρόσωπο του δασκάλου (και του ενήλικου εν γένει) τον όμοιο και τον αδερφό τους - τον υποκριτή δηλαδή (...) αλλά εκείνον που θα τα διδάξει με γνώση και κύρος, έναν άνθρωπο με υπόσταση και όχι αέρα, κάποιον δηλαδή με τον οποίο να αξίζει τον κόπο και να συγκρουστούν”81. Η υποτιθέμενη ενοχή των γονέων απέναντι στην εξουσία έχει οδηγήσει σε μια ακύρωση του Νόμου, η οποία υποτάσσει τις νέες γενιές σε ένα ανώμαλο καθεστώς αβεβαιότητας: “Ο θυμός που σήμερα εκδηλώνεται είναι η απάντηση στην ενοχή της προηγούμενης γενιάς (...) Διότι αυτό που ήταν ενοχή για την προηγούμενη γενιά, έγινε φόβος για την επόμενη και ο φόβος αυτός εκφράστηκε με θυμό. Ο φόβος εμφανίζεται πάντα ως υποκατάστα­ το ενός Νόμου που δε λειτουργεί"82. Η έλλειψη του Νόμου, “που βάζει όριο στην απόλαυση και που η προη­ γούμενη γενιά ισοπέδωσε μέσα από τον νεποτισμό, τον αχαλίνωτο καταναλω­ τισμό και την πελατειακή άρθρωση του κοινωνικού δεσμού που παράγει συνε­ χώς αδιέξοδα”8’, έχει οδηγήσει σε μια “άπειρη και εν πολλοίς κακομαθημένη νεολαία που διεκδικεί μόνο δικαιώματα”84. Μια γενιά που αποτελείται από αν­ θρώπους που “ταλαντεύονται ανάμεσα σε έναν επιθετικό και κυνικό μηδενισμό και σε μια παθητικότητα. Η πολιτικοποίησή τους είναι δε συχνά μια συνέπεια των φαντασιώσεων των γονέων τους: έτσι ‘παίζουν πολιτική’ στα σχολεία που καταλαμβάνουν”85. Βάσει αυτής της ανάλυσης, με τη δολοφονία του Γρηγορόπουλου οι νέοι “αναγνώρισαν ταυτιστικά το δικό τους θάνατο σαν στερημένη ελπίδα, πράγμα που ενεργοποίησε εκρηκτικά μέσα τους την αγωνία του μηδενός και γύρισε το αίσθημα της αδυναμίας σε βουβή εκδικητική μανία, οπότε άρχισαν να σπάζουν τις βιτρίνες των καταστημάτων”“. Η βία του Δεκέμβρη ως νεανική βία ταυτίζε­ ται λοιπόν με ένα λακανικό “passage à l’acte (...) μια δειλή, αδιέξοδη μετατόπι­ ση του προβλήματος: ακριβώς επειδή δεν μπορεί, δε διανοείται καν ότι μπορεί να τα βάλει με το απρόσωπο σύστημα, μετατοπίζει την οργή του στον ‘συγκεκρι­ μένο’ αστυνομικό ή στον ‘συγκεκριμένο’ δημοσιογράφο ή στον ‘συγκεκριμένο’

40

Ουι«· ιερό ούη; υημοΓ.ι

πανεπιστημιακό που βρίσκει πρόχειρο"87. Μια ματαιωμένη πράξη, η οποία δε σηματοδοτεί τίποτα περισσότερο από μια μετατόπιση του πλήθους “από την κα­ τάθλιψη προς τη μανία"88. Προς μια γενικευμένη μνησικακία, έναν ανίκανο φθό­ νο, που ολοκληρώνεται με την φαντασίωση ενός Απολύτου, της ελευθερίας, και μιας αρχής της βούλησης (“βουλησιαρχία-ντεσιζιονισμός"89) που καθιστά καθετί που σχετίζεται με τη θεσμισμένη κοινωνία αντικείμενο βίας. Πρόκειται για έναν μηδενισμό που “αρχίζει να παράγεται από ένα απόλυ­ το υποκείμενο, του οποίου η άπειρη βούληση ακυρώνει την αντικειμενική πραγ­ ματικότητα, που τόσο τιμούσε ο Διαφωτισμός. Πλέον ο άνθρωπος έχει χρέος να καταστρέφει όλες τις πεπερασμένες μορφές που τον χωρίζουν από την ελευθε­ ρία του. Σκοπός της ζοιής παύει να είναι η ευδαιμονία και γίνεται η απόλυτη ελευθερία του ανθρώπου, κάτι συνεπαγόμενο το θάνατο του Θεού”'*’. Έτσι, οι εξεγερμένοι δεν είναι παρά άνθρωποι που “μεθούν με αφηρημένες φρασεολογί­ ες και κυνηγούν το Απόλυτο δίχως διαμεσολαβήσεις, κάτι που είναι ανέφικτο και αυτοκαταστροφικό"91 ενοι “οι κάθε είδους αναρχικοί είναι οι απόστολοι του μηδενισμού, του φθόνου και της μνησικακίας και καταστρέφουν τις αξίες του πολιτισμού”92. Διότι ο πολιτισμός δεν είναι τίποτα άλλο από το σεβασμό απένα­ ντι στο Αλλο, ενώ η εξεγερτική βία ως μηδενισμός στρέφεται ακριβώς εναντίον κάθε μορφής ετερότητας: “Είναι η εμπράγματη επιθυμία κάθε εξεγερμένου, να τρυπήσει την αλλότρια σάρκα, να επιβληθεί με τη βίαιη χειρονομία του στην υπόσταση αυτού που βρίσκεται απέναντι, της ετερότητας που τον απειλεί, που θέλει να τον εξουσιάσει. Η βία εξάλλου είναι πάντοτε η βία του άλλου, μιας και η ίδια η ετερότητα γίνεται αντιληπτή από τη βία που αυτή φέρει, ενώ την ίδια στιγμή τοποθετούμε τον εαυτό μας πάντα στη θέση του θύματος"9*. Αυτός ο λόγος αλήθειας σχετικά με το Δεκέμβρη καταλήγει σε μια σειρά διόλου αναπάντεχων προτάσεων. Αφού “οι μαθητές (χοιρίς καθοδήγηση) δεν είναι σε θέση να μετασχηματίσουν και να συμβολικοποιήσουν την επιθετικότη­ τα σε σεβασμό του Αλλου και του εαυτού τους, σε μια ορθολογική και αξιόπιστη πράξη, μαζί με, και όχι ενάντια στους άλλους"94, το “ανοικτό διακύβειιμα είναι η επαν-ανακάλυψη της λειτουργίας του Ονόματος του Πατέρα μέσα από μια ουσιαστική εμπειρία διακινδύνευσης. Η εμπειρία διακινδύνευσης είναι εμπει­ ρία απώλειας, απώλειας απόλαυσης που εξανθρωπίζει. Μιας απώλεια«; που θα αφορά πριν απ’ «ίλα την κατανάλοιση στην οποία χάθηκε η προηγούμενη γενιά και στην οποία βρίσκεται ακόμα εγκλωβισμένη η σημερινή. Αν δεν θυσιάσουμε ένα κομμάτι απόλαυσης, θα θυσιάζουμε ανθριοποιις"9'. Αυτιί που «κρείλουμε να κάνουμε ως κοινωνία είναι λοιπόν να ανακατασκευάσουμε το χώρ«> συνεύρεσης και διαπραγμάτευοης με το Αλλο, δι«πι “σε αυτόν τον χ«ύρο, αναπτύσσεται κοητσά-στ^κιβά η πολιτική κοινωνία, η δημοκρατία, η συγκατοίκηση με τον άλλ«>. η γόνιμη αμφιβολία, η διαλεκτική. Αιγπ'η; ο χ« (ηχ; είναι «δύσκολο«; στη ουντή-

0

41

* Viola ρησή τοιι, unuiTtl ενέργεια, σκέψη, καλλιέργεια σχέσεων, αμοιβαία π|ΐησψυ|>ό αισθημάτΐιΐν, υπέρβαση της μνησικσκίας και του φθόνου, ιιπόσκαψη τη«; Miuc. Απόλυτη«; kui Τρομακτικής Αλήθειας - είναι το δύσβατο πεδίο της uv fκοινό­ τητας, της συμπόνιας, της ενσυναίσθησης, της αλληλοπεριχώρησης. Είναι το δύσκολο πεδίο της αγάπης’"*’.

0

Père ou Pire? “Ομολόγησε πως είναι ο μπαμπάς-μυμά αλλιώς θα φας μπάτσα"97 - η έγκληση πρόβληματικοποίησης και ομολογίας των κρυφών αιτιών της βίας μέ­ σα σε ένα ψυχοδυναμικό βάθος όπου εδρεύει η σχέση-οικογένεια, αποτελεί μια παλιά τεχνολογία αντιεξέγερσης. Λειτουργία αυτής είναι, πρώτα απ’ όλα, να πα­ ρουσιάζεται η βία και η επαναστατική πράξη εν γένει, σαν να μην είναι εμμενής του πεδίου άσκησής της, σαν να υποστασιοποιείται και να νοηματοδοτείται από αλλού: από évuv κρυφό αιτιολογικό κορμό που φυσικά τοποθετείται εις βάθος. Η θεμελιακή έλλειψη της βίας που καταδείξαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο (έλ­ λειψη λόγου-σκοπού), δεν είναι απλά αυτό που ορίζει μια πράξη ως βίαιη (είτε αυτή είναι μια ριπή πολυβόλου πάνω σε μπάτσους, μια ρίψη μολότοφ σε τράπε­ ζα, ένα σπασμένο αυγό στα μούτρα μιας τυχάρπαστης ή “μια απαξιωτική φράση για τον Σεψέρη σε ένα παρκάκι”98). Αλλά αυτό που επιτάσσει την αναγωγή της σε μια εσωτερική διεργασία-παθολογία, η οποία μπορεί να διερευνηθεί μονάχα καταφεύγοντας στην αυθεντία της ψυχαναλυτικής ερμηνείας. Με το να εγκαλεί tu φαινόμενα εξεγερτικής βίας να πάρουν την θέση τους στο ντιβάνι της ψυχανάλυσης, ο λόγος αλήθειας της αντιεξέγερσης επιχειρεί να δομήσει ως αιτιολογικό τους πεδίο, ως καταγωγή της βίας, το ψυχοδυναμικό χώρο της οικογένειας. Αυτή η καταγωγική περίφραξη της βίας στη σχέση-οικογένεια δεν είναι απλά μια μπανάλ κίνηση εκ μέρους κάποιων λακανόπληκτων διανοούμενων του οκτάστηλου. Είναι, όπως θα καταδείξουμε, μια θεμελιώδης επιχείρηση επανεδαφικοποίησης των επαναστατικών επιθυμητικών ροών σε ένα πειθαρχικό πεδίο, σε μια διαδικασία υποταγής-υποκειμενοποίησης, που επίκεντρό της έχει την παραίτηση και τον ασκητισμό, την κοινωνική αναπαρα­ γωγή του οποίου αναλαμβάνει μικροκοινωνικά η οικογένεια και μακροκοινωνικά η θεσμική αριστερά.

• Ο νόμος πτς έΗΗειψης Δεχόμενοι ως θεμέλιο της σχέσης-κεφάλαιο όχι τη συναλλαγή μα το χρέ­ ος, ο Ντελέζ και ο Γκουατταρί κατέδειξαν πως ο κορμός του καπιταλισμού δεν

42

Οΐη€ Κ-ρό ΟΙΙΐε όΐΐμόΓ.Ι

είναι η παραγωγή μα η αντι-παραγωγή, ένα σύστημα εισαγωγής, κατανομής και διάχυσης της έλλειψης εκεί όπου πάντα υπάρχει η πληθώρα: “Ξέρουμε πολύ καλά από που προέρχεται η έλλειψη και το υποκειμενικό σύστοιχό της, η φα­ ντασίωση: η έλλειψη είναι συγυρισμένη, οργανωμένη, μέσα στην κοινωνική πα­ ραγωγή [...] η χρησιμοποίηση του κενού ως οικονομία, αυτή είναι η τέχνη της κυρίαρχης τάξης: να οργανώνει την έλλειψη μέσα στην αφθονία της παραγω­ γής, να κάνει να κυλήσει όλη η επιθυμία μέσα στο μεγάλο φόβο της έλλειψης, να εξαρτά το αντικείμενο από μια πραγματική παραγωγή - που υποτίθεται ότι είναι εξωτερική προς την επιθυμία (απαίτηση ορθολογικότητας), ενώ η παρα­ γωγή της επιθυμίας μετατρέπεται σε φαντασίωση (τίποτα άλλο από φαντασίω­ ση ν’9'’. Η οργάνωση τιον κοινωνικών σχέσεων σε συστήματα χρέους απέναντι στην αποκατάσταση αυτής της έλλειψης, προϋποθέτει την προβληματικοποίηση κάθε επιθυμίας με όρους ανάγκης και συμφέροντος (και συνεπώς διαπραγμάτευσης-συναλλαγής): “Η ανάγκη είναι εκείνη που προσδιορίζεται από τη σχετική και συγκεκριμένη έλλειψη του ίδιου του αντικειμένου της, ενώ η επιθυ­ μία εμφανίζεται σαν εκείνο που παράγει τη φαντασίωση και που ουτοπαράγεται αποσποιμενη από το αντικείμενο, αλλά συνάμα και επιτείνοντας την έλλειψη, σπρώχνοντας την στο απόλυτο, μετατρέποντάς την σε αθεράπευτη ανεπάρκεια της ύπαρξης, μιαν ‘απ-ουσία που είναι η ζωή’. Γι’ αυτό και η επιθυμία παρου­ σιάζεται σαν να στηρίζεται πάνω στις ανάγκες, μιας και η παραγωγικότητα της επιθυμίας εξακολουθεί να διαμορφώνεται πάνοι στη βάση των αναγκών και της αναλογίας έλλειψης από το αντικείμενο”100. Έτσι, από τη μία, για τον Ντελέζ και τον Γκουατταρί, ο ρόλος της ψυχα­ νάλυσης είναι η οντολογικοποίηση της έλλειψης ως το ουσιαστικό επίκεντρο του ανθρώπινου ψυχισμού: “Κάθε φορά που προδίδεται η επιθυμία, κάθε φορά που μολεύεται και ξεριζώνεται από το πεδίο εμμένειας, από πίσω κρύβεται ένας ιερέας. Ο ιερέας εξαπολύει μια τριπλή κατάρα: τον αρνητικό νόμο, τον εξωγενή κανόνα, και το υπερβατικό ιδεώδες. Στραμμένος προς το βορρά, ο ιερέ­ ας κραυγάζει: η επιθυμία είναι έλλειψη (πώς μπορεί να μη σου λείπει αυτό που επιθυμείς;). Κι έτσι ο ιερέας τελεί την πρώτη θυσία, τον ευνουχισμό, κι όλοι οι άνδρες κι οι γυναίκες του βορρά, ουρά από πίσω του, σπαράζουν: η έλλειψη, η έλλειψη είναι ο κοινός νόμος. Τότε στραμμένος προς το νότο, ο ιερέας συνδέει την επιθυμία με την ηδονή. Διότι υπάρχουν και ηδονιστές, ακόμα και οργιαστι­ κοί παπάδες. Η επιθυμία θα πλημμυριστεί με ηδονή, και αυτή η αποκτημένη ηδονή όχι μόνο θα σωπάσει για λίγο την επιθυμία, μα ο τρόπος που αποκτιέται είναι ήδη ένας τρόπος για να τη διακόπτεις, για να την εκτονώνεις στιγμιαία, για να ξαλαφρώνεις από την επιθυμία. Μ ηδονή ως εκτόνωση: κι ο ιερέας τελεί τη δεύτερη θυσία, τον αυνανισμό. Τότε, στραμμένος προς την ανατολή, κραυ­ γάζει: η ευτυχία είναι ανέιρικτη, μα η ανέφικτη ευτυχία εγγράφεται στην επιθυ­

4λ

• Violence

μία. Διότι αυτό, μέσα στο ανέφικτο του, tivui το Ιδανικό, το απραγματοποίητο που λέγεται ζωή. Ο ιερέας έχει τελέοει την τρίτη θυσία, τη φαντασίοκτη ή τις χίλιες και μια νύχτες, τις εκατόν είκοσι μέρες, ενώ οι άνθρωποι της ανατολής ψέλνουν: ναι, θα είμαστε η φαντασίωσή σου, το ιδανικό σου, το δικό σου και το δικό μας ανέφικτο. Ο ιερέας δε στράφηκε προς τη δύση. Γνώριζε ποχ; στη δύση βρισκόταν το πεδίο της εμμένειας, μα νόμισε πως ο δρόμος ήταν κλειστός από τις ηράκλειες πύλες, πως δεν οδηγούσε πουθενά kui πως ήταν ακατοίκητος. Μα εκεί παραμόνευε η επιθυμία, και η δύση ήταν ο συντομότερος δρόμος για την ανατολή και για κάθε άλλη κατεύθυνση που περίμενε να ανακαλυφθεί ή να απεδαφικοποιηθεί”101. Από την άλλη, οργανική λειτουργία της εξουσίας-γνώσης της ψυχανάλυσης είναι η αναγωγή της οικογένειας στο πεδίο όπου ο άνθρωπος εκπαιδεύεται να αντιμετωπίζει αυτό το τρομερό μα αναπόφευκτο καταστατικό κενό, μέσω της μεταβίβασης της λίμπιντο από το Απόλυτο-μητέρα σε άλλα αντικείμενα - μέσω δηλαδή της επίλυσης του Οιδιπόδειου, της παραίτησης από το εμμενές πεδίο της επιθυμίας και της υποκατάστασής του με την αποδοχή και ταύτιση με το ρό­ λο του Ονόματος/ Όχι του Πατέρα [Nom/ Non du Père]. Αυτό όλο κι όλο λέει η ψυχανάλυση: δε θα γίνετε άνθρωποι ποτέ, εκτός κι αν επιθυμήσετε την επιθυμία του δυνάστη σας, αυτού που σας μπλοκάρει τη δίοδο προς την ελεύθερη από την έλλειψη πραγμάτωση της επιθυμίας, του Αλλου-Νόμου-Πατέρα. Έτσι, ο Ντελέζ κι ο Γκουατταρί αποδόμησαν το Συμβολικό Αλλο, προσωποποιημένο στο Όνομα/ Όχι του Πατέρα, ως μια λειτουργία που στόχο της έχει όχι την απαγόρευση της ηδονής προς όφελος μιας διανθρώπινης υπευθυ­ νότητας, όπως λένε οι διάφοροι φροϋδοδίαιτοι αρθρογράφοι, αλλά τη μετατρο­ πή κάθε επιθυμίας σε αναζήτηση ηδονής-απόλαυσης, το σκλάβωμα δηλαδή της επιθυμίας στο νόμο της έλλειψης. Αυτό είναι το στρατήγημα που επιτρέπει σε δεύτερο χρόνο ως τακτική την απαγόρευση της ηδονής, και συνεπώς τη θέσπιση του άξονα ναρκισσισμός-ασκητισμός ως το αληθές πεδίο του ανθρώπινου, νομι­ μοποιώντας εκ των προτέρων κάθε μορφή παραίτησης: “Η ψυχανάλυση θέλει να πιστέψουμε πως η πραγματική επιθυμητική-παραγωγή πρέπει να είναι υπόλογη σε ανώτερες μορφές που να την αφομοιώνουν, να την υπάγουν σε υπερβατικούς νόμους, να την κάνουν να εξυπηρετεί ανώτερους κοινωνικούς και πολιτιστικούς σκοπούς”102. Η παραίτηση που ευαγγελίζεται η ψυχανάλυση είναι πάντα μια πα­ ραίτηση της επιθυμίας στο συμφέρον, ένα χρέος προς την ομαλή λειτουργία της οικογένειας, δηλαδή προς την κοινωνική αναπαραγωγή του Αλλου.

• ΝαρΙαςςιςμός-ΑεΙίηπςμός Προβληματικοποιώντας την εξεγερτική βία με όρους ναρκισσισμού και επιδιώκοντας τη θεραπεία της μέσω της υιοθέτησης ενός είδους σεβασμού προς

Otite ιερό otite ύημόοιο

το Αλλο, ο ψυχαναλυτικός λόγος αλήθειας της αντιεξέγερσης περιφράσσει την κοινωνικότητα στα πλαίσια μιας διαδικασίας υποκειμενοποίησης, η οποία κινεί­ ται ανάμεσα σε δυο πόλους βάσει του άξονα απόλαυση-ηδονή. Ο εγωιομός-μηδενισμός και ο αλτρουισμός-ανθρωπισμός χαρακτηρίζονται από τη στάση του εκάστοτε υποκειμένου σχετικά με την αρχή της απόλαυσης. Παντοδυναμία της απόλαυσης-ηδονής με σκοπό τη μεγιστοποίηση του εγώ ή μέτρο στην απόλαυ­ ση με σκοπό την πειθάρχησή του και την επίτευξη μιας σχέσης με την ετερότη­ τα; Η διάγνωση της αντιεξέγερσης είναι πως η εξεγερτική βία αποτελεί σύμπτω­ μα του φιλελευθερισμού διότι επιβεβακ/ινει τον ακραίο του ηδονισμό, μέσω της ακύρωσης του Νόμου που εμποδίζει το δρόμο προς την άμεση απόλαυση. Ως συνέπεια, η βία μπορεί να σταματήσει μόνο μέσω της ανασύνθεσης του Νόμου του ασκητισμού και της οικογένειας οις μηχανισμού κοινωνικής αναπαραγωγής τους. Είτε θα γίνετε το υποκατάστατο του Πατέρα, είτε θα παραμείνετε παλιμπαιδίζοντες υστερικοί. Ή θα ενταχθείτε στην καπιταλιστική φαλλική κανονι­ κότητα ή θα παραμείνετε στην επαναστατική ανίκανη-αυνανιστική νεύρωση. Συμβολική παραίτηση ή Φαντασιακή καθήλωση; Père ου pire? Πατέρας ή κάτι χειρότερο; Αυτή είναι η επιλογή που μας υπαγορεύουν. Η κοινωνία, ως το νοήμον πεδίο του ανθρώπινου, δεν μπορεί να παραχθεί από καμία επιθυμία, παρά μόνο από την παραίτηση στην πατρική απαγόρευση της άμεσης ικανοποίησης, από την παραίτηση απέναντι στο Αλλο. Διότι η κοινωνία δεν είναι παρά το νοήμον υποκατάστατο, το αποτέλεσμα της μετουσίωσης της επιθυμίας υπό το νόμο του σημαίνοντος. Αυτός ο λόγος αλήθειας σχετικά με τη βία ουσιαστικά αντιλαμβάνεται την κοινωνική κρίση ως αποτέλεσμα μιας υπερβολικής/ αχαλίνωτης καπιταλι­ στικής απεδαφικοποίησης που έχει αφήσει ακάλυπτα τα πειθαρχικά νώτα του συστήματος, τα οποία και μας εγκαλούν να αποκαταστήσουμε. Η ασκητική υποκειμενοποίηση που επιτάσσει ο σεβασμός στο Νόμο, αποτελεί μια εγγραφή της ενοχής στο κοινωνικό σώμα: ενοχή για τη χαμένη κοινωνική αρμονία, ενοχή για τη χαμένη πειθαρχική ολότητα, ενοχή για το παρηκμασμένο άρτιο υποκεί­ μενο. Είναι ο επανεδαφικοποιητικός πόλος της σχέσης-κεφάλαιο που βρίσκεται πάντα-ήδη σε λειτουργία ταυτόχρονα με τον απεδαψικοποιητικό της πόλο ο οποίος επιτάσσει το χρέος για αυτο-επέκταση και για αποικιοποίηση των πά­ ντων από τη σχέση-εμπόρευμα. Αυτό το διαλεκτικό σύστημα που στο ένα του άκρο έχει την οικογένεια και στο άλλο την αγο(>ά, στο ένα την πολιτική εξουσία και στο άλλο την οικονομία, στο ένα το νάρκισσο και στο άλλο τον ασκητή, δεν είναι παρά μια τεχνολογία εξουοίας-γνώοης, που σκοπό έχει την ειρηνοποίηση της επιθυμία«; και την ταύτισή της με τη διαπραγμάτευση μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου συμιρέροντης. Έτσι,

στο

επίπεδο

του

ψυχαναλυτικού

4S

λόγου

αλήθειας,

όταν

οι

καρδινά­

Violine t λιοι της αντιεξέγερπης μιλάνε για την αποκαιάσταπη της σχέσης με το Αλλο, δεν εννικηιν κάποιο μελιστάλαχτο σεβασμό προς τη διαφορετικότητα, αλλά μια υποταγή-υποκειμενοποίηση βάσει της παραίτησης της επιθυμίας στο Συμβολικό Νόμο του συμφέροντος. Και αυτή η παραίτηση, βασισμένη στην εθελούσια hna\^ aq)iKonoinon στη νόρμα, επιτάσσει την ανασύνθεση και επαναξιοποίηση του οικογενειοκεντρικου μηχανισμού κοινωνικής αναπαρυγοιγής - μια επιστροqm στην ευσέβεια και τις πανανθρώπινες αξίες, μια πάγια τακτική του faqx^uiου σε στιγμές γενικής-ιστορικής κρίσης. Εδώ έγκειται και η εξήγηση του γιατί αυτοί που μας εγκαλυύν στο Νόμο είναι κυρίως αριστεροί. Η θεσμική αριστερά λειτουργεί, στην ελλάδα κυρίως μετά το Δεκέμβρη του ‘44, ως ένας μηχανισμός ο οποίος αναλαμβάνει την πει­ θάρχηση των υποκειμένων βάσει ενός ασκητικού ιδεώδους. Το ΚΚΕ, ακόμα και ως παράνομο, αποτέλεσε την κλασική μορφή αυτού του μηχανισμού κοινω­ νικής αναπαραγωγής, ενώ ο Συν/Σύριζα δεν είναι παρά η μεταμοντέρνα εκδο­ χή του. Η έγκληση για επιστροφή στο Νόμο αποτελεί έτσι τόσο μια απαίτηση για επιστροφή στη σχέση-οικογένεια, όσο και μια απαίτηση για επιστροφή στην “υπεύθυνη αριστερά", με πρότυπο μοντέλο την ΕΔΑ: ως τον ειρηνικό δρόμο του κοινωνικού μετασχηματισμού από τη μία, και ως το πλαίσιο αξιο­ ποίησης μιας σειράς στάσεων και συμπεριφορών από την άλλη. Κι αυτό διότι ο θεσμικός ρόλος της αριστεράς, ως τίποτα παραπάνω από τα απόνερα της σοσιαλδημοκρατίας, είναι ταυτόσημος υπό όρους κοινωνικής αναπαραγωγής με αυτόν της πατροκρατούμενης οικογένειας: η αναστολή της άμεσης ικανο­ ποίησης της επιθυμίας. Αυτό, όπως έχει καταδείξει ο Λένιν'°\ επιτυγχάνεται είτε μέσω της επίκλησης μιας πραγμοποιημένης έννοιας της ιστορικής ανα­ γκαιότητας ("είναι πολύ νωρίς, πρέπει να περιμένουμε, η στιγμή δεν είναι ακόμα σωστή κι άρα θα ηττηθούμε και θα οδηγηθούμε σε δικτατορία, άρα ας περιμένουμε να ωριμάσουν οι συνθήκες και ο ίδιος ο λαός βάσει των νόμων της ιστορικής αναγκαιότητας...”), είτε μέσω της επίκλησης της τυπικής δημο­ κρατικής νομιμότητας (“η πλειοψηφία δεν είναι με το μέρος μας, οπότε η νίκη δεν θα ήταν παρά μια ακόμα επιβολή δικτατορίας, οπότε ας περιμένουμε και ο ίδιος ο λαός θα μας δικαιώσει"). Έτσι, όχι απλά η ιστορία και ο άνθρωπος στήνονται ως εμπόδια στο ιστο­ ρικό ξεπέρασμα του ανθρώπου, αλλά καθίσταται απόλυτη προϋπόθεση για τους επαναστάτες να έχουν την εκ των προτέρων έγκριση ενός Συμβολικού Αλλου (icrropiu, λαός, πλειοψηφία). Ως συνέπεια, ακυρώνεται ο ίδιος ο κορμός της επαναστατικής λογικής, ο οποίος δεν είναι άλλός από το ότι η μόνη νομιμοποί­ ηση της επανάστασης είναι η ίδια η επανάσταση: η επαναστατική πράξη είναι ακριβώς αυτή που λαμβάνει χώρα χωρίς την έγκριση του Συμβολικού Αλλου και ενάντια στο χρόνο του. Ο σεβασμός kui η αναμονή των όποιων αντικειμενι­

5

46

Ούη- ιερό ούιε θημόοιο

κών συνθηκών-νόμων δεν είναι παρά η μάσκα του οπορτουνισμού της αριστε­ ρός, η οποία ξέρει πολύ καλά ότι έχει να χάσει τα πάντα σε μια επανάσταση: την ίδια τη θέση της ως διαμεσολαβητή, ως κεντρικό μηχανισμό κοινωνικής αναπαραγωγής. Ο θυματοποιημένος ασκητισμός της αριστερός, από το “»6 ιερό ούι6 ίίημόαο

όμως είναι αυτές οι εγγραφές; Έξι είναι τα στοιχεία εκείνα του ελληνικού νε­ οφιλελευθερισμού που ασκούν τόση γοητεία στη νεολαία οχττε να γίνουν τα καθοριστικά σημεία της εξέγερσής τους: “ο αντικρατισμός, η γενικευμένη παραβατικότητα, η εκτεταμένη ανομία, η υπονόμευση του συλλογικού, ο φετιχισμός της εξατομίκευσης και της αντιπολιτικής διάστασης”1 ,β. Το τελικό συ­ μπέρασμα είναι πως “όλα όσα θεωρήθηκαν ως ενδείξεις μιας απεγνωσμένης αναζήτησης της ‘αυτονομίας’ των νέων πολιτικών υποκειμένων του Δεκέμβρη, δεν ήταν τίποτε άλλο παρά το ιδεολόγημα μιας εγωκεντρικής, ατομικιστικής παντοδυναμίας (‘νόμος είναι το δίκιο το δικό μου’)""9. Στην πραγματικότητα, η βία του Δεκέμβρη ανέδειξε την πλήρη "ιδιωτικοποίηση των πολιτικών υποκειμένω^''*', τη σύνδεσή τους με μιαν ορισμένη τροπικότητα κυριαρχίας που καταλύει όλους τους ηθικούς και πολιτισμικούς δεσμούς με τον κοινωνικό κό­ σμο. "Διαλύοντας τον κώδικα της ‘κοινής ευπρέπειας’ -περιψρονώντας, δηλα­ δή, τους διαλεκτικούς (και άρα συγκρουσιακούς), κανονιστικούς δεσμούς που απορρέουν από τη συνέχεια (ιστορική και ηθική) του κοινωνικού συνόλου- οι βίαιοι πρωταγωνιστές του Δεκέμβρη δεν έκαναν τίποτε άλλο παρά να δηλώ­ σουν περίτρανα την πίστη τους σε ένα ακραία νεοφιλελεύθερο δόγμα: η σχέ­ ση του υποκειμένου με τις πράξεις του εξαντλείται στα ατομικά κίνητρα, στην επιθυμία για δύναμη, στη μοναδολογική θέαση του κόσμου”141. Συνεπώς, μας λένε οι κομισάριοι της υντιεξέγερσης, η βία των εξεγερμένων, ως η κατεξοχήν αντι-δημόσια συμπεριφορά, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια ή στην κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού ή στο μηδενισμό, πράγματα που συχνά ταυτίζονται. Εξάλλου, από τη στιγμή που οι εξεγερμένοι δε συνοδεύουν τη βία που ασκούν με τα προτάγματα/ αιτήματα που απαιτούν από τους καναπέδες τους οι αστοί διανοούμενοι θα είναι πάντα μηδενιστές. Αν εδώ θέλουμε να υποστηρίξουμε κάτι ωστόσο, αυτό δεν είναι πως οι γραφειοκράτες του ορθού λόγου διαστρέφουν επίτηδες τις έννοιες του ιδιω­ τικού και του δημόσιου προκειμένου να κατασυκοφαντήσουν την εξέγερση. Αντίθετα, θα ιχνηλατήσουμε τις ίδιες τις διαδρομές που δεν τους επιτρέπουν να αναγνωρίσουν τη σύγχρονη βιοπολιτική συνθήκη και τις συνέπειές της σε ό,τι αφορά στη σχέση του δημόσιου με το ιδιωτικό, με αποτέλεσμα να επαναπροτείνουν διαρκώς μια πειθαρχική επαναρρύθμιση του κοινωνικού-πολιτικού. Θέλοντας έτσι να κατυδείξουμε πως αυτός ο λόγος αλήθειας συναρθρώ­ νεται με έναν λόγο-αιχμή της σοσιαλδημοκρατικής διαχείρισης της εξέγερσης και των συνεπειών της: με το λόγο περί ανομίας, ο οποίος εγείρεται ως το κεντρικό εργαλείο της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ απένυντι σε κάθε εξεγερτική δυ­ νατότητα.

53

* VioI. ik c

[i] To t&io£ ϋης ηοΗιπΙ^ήζ (όπως tnv nfcepav) "Ο αρχαιολάτρης, καθώς καλλιεργείρε μεγάλη φροντίδα ό, τι έρχεται από τα βάθη του χρόνου, θέλει να διατηρήσει για όσους θα έλθουν μετά από αυτόν τις συνθήκες υπό τις οποίες γεννήθηκε ο ίδιος” (Φριιδίμίκοτ Νίτοι, “ila/iUKUifK» Στηχυπ/ιοι"]

Η παραπάνω ανάλυση των think tank της αντιεξέγερσης, βασίζεται σε ένα λόγο αλήθειας σχετικά με την καταστροφή του δημόσιου, ουσιαστικά θεοιρώντας πως ο ύστεροι; καπιταλισμός ή η “μετανεωτερικότητα”, αποτελεί την ολοκλήρω­ ση της κυριαρχίας της οικονομίας-αγοράς επί του πολιτικού-κράτους. Βασιζόμε­ να σε μια δυτικο-μαρξιστική ανάλυση της καπιταλιστικής ολοκλήρωσης, τα στε­ λέχη του Κόμματος της Τάξης, βλέπουν την πολιτεία ως σχέση αντιμέτωπη με μια διαδικασία επιταχυνόμενης εξατομίκευσης/ εμπορευματοποίησης, η οποία αντικαθιστά κάθε δημόσιο δεσμό, κάθε σχέση ανθρώπου με άνθρωπο, με μια σχέ­ ση συναλλαγής, μια σχέση μεταξύ αντικειμένων. Αυτή η μαρξιστική ανάλυση αποτυγχάνει να αντιληφθεί το πέρασμα από τη βικτωριανή εποχή της πειθάρχη­ σης, το λεγόμενο “υψηλό καπιταλισμό”, στη νεωτερική εποχή της βιοπολιτικής. Εκεί όπου πλέον η σχέση δημόσιου-ιδιωτικού, ως το βασικό πεδίο άρθρωσης της αντι-απολυταρχίας, δίνει τη θέση της σε ένα εντελώς διαφορετικό μόρφωμα, στο οποίο ο διπολικός αυτός άξονας χάνει την σημασία του, όχι γιατί τα πάντα έχουν γίνει ιδιωτικά, μα γιατί τα πάντα έχουν γίνει δημόσια. Η νεωτερικότητα, σε αντίθεση με υυτό που εικάζουν οι θεωρητικοί της ιστορικής συνέχειας, απο­ τελεί μια θεμελιακή ρήξη με τα προγενέστερα συστήματα εξουσίας-γνώσης, όχι λόγω κάποιων τεχνολογικών μετασχηματισμών, ούτε λόγω της εισαγωγής μιας προβληματικοποίησης γύρω από την αποτελεσματικότητα της σχέσης μεταξύ των μέσων παραγωγής και των παραγωγικών σχέσεων (φορντισμός-ταιηλορισμός), αλλά λόγοι της συνολικής θέασης του κοινωνικού βάσει μιας τεχνολογίας εξουσίας επικεντρωμένης στον πληθυσμό. Σε αντίθεση με την ανατομικο-πολιτική της πειθαρχικής κοινωνίας, όπου ο πολίτης-σώμα τίθεται στο επίκεντρο τόσο των οικονομικών όσο και των πολι­ τικών προβληματικοποιήσεων ως υποκείμενο του πλούτου και της τάξης (στο βαθμό φυσικά όπου αυτός υποτάσσεται-υποκειμενοποιείται βάσει ενός μοντέλου νορμοποίησης) έχουμε την εισαγωγή στη βιοπολιτική της κοινωνίας ασφάλειας που στρέφεται σε ένα νέο σώμα: “Ένα πολλαπλό σώμα, ένα πολυκέςκιλο σώμα το οποίο δεν είναι βεβαίως άπειρο, δεν είναι όμως και μετρήσιμο, τον πληθυσμό"14*’. Διότι ο πληθυσμός ποτέ δεν υπήρξε ένα ουδέτερο, φυσικό δεδομένο. Ούτε βέ­ βαια είναι ένα απλό άθροισμα υπηκόων, που ενοποιούνται μέσω της ατομικής ή συλλογικής τους δέσμευσης ενώπιον της κυρίαρχης βούλησης και του δικαί­

54

Ovitt ιερό out«.- Jnpor.io._________________________________________________________________ _____

ου: “Είναι ένα σύνολο στοιχείων μέσα στο οποίο μπορούμε να παρατηρήσουμε σταθερές και κανονικότητες ακόμα και στα ατυχήματα, στο οποίο μπορούμε να εντοπίσουμε την οικουμενική αρχή της επιθυμίας, η οποία παράγει κανονικά το συνολικό όφελος, και σε σχέση με το οποίο μπορούμε να εντοπίσουμε έναν αριθμό επεξεργάσιμων συνισταμένοιν πάνω στις οποίες εξαρτάται”141. Με άλλα λόγια, λέει ο Φουκώ, “με τον πληθυσμό έχουμε κάτι εντελώς διαφορετικό από μια συλλογή υποκειμένων-υπηκόων δικαίου διαφοροποιημένοι από τη θέση τους, το status τους, τον πλούτο τους, τις ευθύνες τους, και τα οφίτσιά τους: έχου­ με ένα σύνολο στοιχείων που από τη μία εμπλέκεται μέσα στο γενικό καθεστώς των έμβιων όντων κι από την άλλη προσφέρει μια επιφάνεια πάνοι στην οποία μπορούν να λάβουν χώρα καλά υπολογισμένες εξουσιαστικές μεταλλαγές. Η διάσταση στην οποία βυθίζεται ο πληθυσμός μαζί με τα άλλα έμβια όντα εμφανί­ ζεται και επικυρώνεται όταν για πρώτη φορά οι άνθρωποι δεν ονομάζονται πια ανθρωπότητα μα ανθρώπινο είδος. Με την ανάδυση της ανθρωπότητας ως είδος, μέσα στο πεδίο ορισμού όλων των έμβιων όντων, μπορούμε να πούμε ποις ο άν­ θρωπος εμφανίζεται για πρώτη φορά αφομοιωμένος μέσα στη βιολογία. Από μια κατεύθυνση λοιπόν, ο πληθυσμός είναι το ανθρώπινο είδος, κι από την άλλη είναι αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε δημόσια σφαίρα”144. Έτσι, στην εποχή του νεωτερικού καπιταλισμού δεν έχουμε πια μια διπλή σφαίρα του ιδιωτικού-οικονομικού και του δημόσιου-πολιτικού, αλλά μια ενιαία σφαίρα, μια ολοποίηση του βιολογικά δημόσιου, ενός δημόσιου το οποίο κατακλύζει και ρυθμίζει τα πάντα βάσει κανόνων που υπολογίζουν και προλαμβάνουν τις ζημιογόνες πιθα­ νότητες με όρους κανονικοποίησης. Αυτή η επιχείρηση κανονικοποίησης δεν έχει σκοπό να εξαλείψει το κάπνι­ σμα, την παχυσαρκία, τα γκαζάκια, τις ληστείες ή τα αυτοκινητιστικά ατυχήματα, μα να τα εντάξει σε μια προβλέψιμη και επιτηρούμενη καμπύλη κανονικότητας: “Πρωταρχικός στόχος δεν είναι η αντιμετώπιση μιας συμπαγώς επικίνδυνης κα­ τάστασης, μα η αναμονή κάθε πιθανής μορφής ανάφλεξης κινδύνου. Η ‘πρόλη­ ψη’ στην πραγματικότητα ανάγει την υποψία σε μια επιστημονική αρχή λογα­ ριθμικών πιθανοτήτων. Για να είσαι ύποπτος δε χρειάζεται πια να εκδηλιοσεις συμπτώματα επικινδυνότητας ή ανωμαλίας, είναι αρκετό να επιδείξεις κάποια από τα χα^κικτηριστικά τα οποία έχουν θεσπίσει οι ειδικοί, υπεύθυνοι για τον καθορισμό της προληπτικής πολιτικής, ως παράγοντες ρίσκου. Μια αντίληψη της Π(>όληψης, η οποία περιόριζε τον εαυτό της στην π^κ'βλεψη της ανάδυσης μιας συγκεκριμένης δράσης μοιάζει απαρχαιωμένη κι ειχισιτεχνική σε σχέση με αυτή που υποστηρίζει πως αναδομεί τις αντικειμενικές συνθήκες ανάδυσης του κινδύνου, ιίκττε να συμπεράνει από αυτές τους νέους τρόπους παρέμβασης”14'. Μέσα σε υιιτά τα πλαίσια, ο δήμος ταυτίζεται με το είδος, και κάθε έννοια της πολιτικής παύει, δίνοντας τη θέση της στη βιοπολιτική: "Ο πληθυσμός είναι

S5

συνεπώς ό,τι εκτείνεται υπό τη βιολογική βάπη tou είδους μέχρι την επιφάνεια του δήμου. Από το είδος στο δήμο: έχουμε εδώ évu ολόκληρο νέο πεδίο ιΐ|χιγματικότητυι; με την έννοια πως αυτά υποτελούν tu Kiipiu στοίχεiu γιυ τους μηχανι­ σμούς της εξουσίας, τον κύριο χώρο μέσα στον οποίο kui σε σχέση με τον οποίο πρέπει κανείς vu epu"Hft. Η δημόσια σφυίρα, uk, qiuoiKÔ πεδίο του ανθρώπινου είδους, είναι το πεδίο εντός του οποίου ασκείται η διακυβέρνηση του πληθυ­ σμού και όχι η κλασική πολιτική των δικαιωμάτων kui των υποχμεοχτεων που (|>αντασιώνονται οι αναλυτές του Δεκέμβρη. Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, το ζητούμενο είναι η απόκτηση εξου­ σίας επί του ανθρώπου οις έμβιου όντος, εντός μιας συνθήκης που κατασκευά­ ζει και κρατικοποιεί τη βιολογική του κατάσταση. Το θέμα δεν είναι μόνο η προσέγγιση του μεμονωμένου ατόμου και η πειθαρχική KuvoviKonoinon ή/ και οικονομική αλλοτρίωση του, μα η προσέγγισή του διαμέσου μηχανισμών ασφάλειας [dispositif sécuritaire], η δράση των οποίων θα επιφέρει συνολικές εξισορροπήσεις, συνολικές ρυθμίσεις: “Το ζητούμενο είναι να ληφθεί υπόψη η ζωή, οι βιολογικές διεργασίες του ανθρώπου ως είδος και να διασφαλιστεί η ρύθμισή τους. Έχουμε δηλαδή μια διαφορετική τεχνολογία εξουσίας που επι­ κεντρώνεται στη ζωή, μια τεχνολογία που συγκεντρώνει τα μαζικά φαινόμενα που χαρακτηρίζουν ένα πληθυσμό, που έχει στόχο να ελέγξει τα συγκυριακά συμβάντα που μπορούν να παρουσιαστούν σε μια ζωντανή μάζα. Μια τεχνολο­ γία που προσπαθεί να ελέγξει και να τροποποιήσει την πιθανότητα και μετά βεβαιότητας να αντισταθμίσει τα αποτελέσματά της. Η εν λόγω τεχνολογία δεν αποσκοπεί στην ατομική εκπαίδευση αλλά στη συνολική ισορροπία, σε μια οιονεί ομοιόσταση, στην ασφάλεια του συνόλου ως προς τους εκ των έσω κινδύνους”147. Η αλληλουχία αυτής της τεχνολογίας θα μπορούσε να αποκρυ­ σταλλωθεί ως εξής: βιολογικές διεργασίες-ρυθμιστικοί μηχανισμοί-κράτος. Πρόκειται δηλαδή για ένα βιολογικό και κρατικό σύνολο, που ως στόχο του έχει τη βιορρύθμιση του πληθυσμού από πλευράς κράτους. Αυτή είναι η βασι­ κή λειτουργία του σύγχρονου κράτους, την έκλειψη του οποίου πενθούν οι τε­ θλιμμένοι συγγενείς του έθνους-κράτους του 1789. Και είναι τέτοιος ο βαθμός στον οποίο η ζωή έχει κατακυριευτεί από την εξουσία, που δεν υπάρχει καλύτε­ ρο παράδειγμα προς την επίρρωση των ισχυρισμών μας από αυτό του θανάτου. Στην προ βιοπολιτικής ή ακόμα καλύτερα προ γαλλικής επανάστασης εποχή, ο θάνατος αποτελούσε μια λαμπρή δημόσια τελετουργία που υπογράμμιζε εμφατικά το πέρασμα από τη σφαίρα εξουσίας του επί της γης ηγεμόνα (και του δικαιώματος θανάτωσης των υπηκόων του) στην αιώνια σφαίρα κυριαρχίας του ηγεμόνα των ουρανών, του θεού. Αποτελούσε δηλαδή μια τελετή μετάβασης εντός ενός κυριαρχικού αδιάλειπτου και γι’ αυτό ένα γεγονός δημόσιο. Από τη στιγμή όμως που η εξουσία εγκαταλείπει το θεμέλιο της κυριαρχίας ως δι-

56

OlJtfc ItpO θύΐ καίωμα θανάτωσης και στρέφεται ολοένα και περισσότερο προς τη φροντίδα της ζωής, ο θάνατος μεταλλάσσεται ολοένα και περισσότερο σε ένα σύγχρονο ταμπού. Πράγμα που δε συμβαίνει για άλλο λόγο παρά γιατί “ο θάνατος ως πέρας του βίου, γίνεται ξαφνικά το πέρας, το όριο, το τέλος της εξουσίας. Σε σχέση με την εξουσία είναι ένα στοιχείο εξωτερικό: βρίσκεται εκτός του πεδίου δράσης της και η εξουσία μπορεί να τον ελέγξει μόνο γενικά, σφαιρικά, στατι­ στικά. Η εξουσία δεν έχει επιρροή στο θάνατο αλλά στη θνησιμότητα. Επομέ­ νως, ο θάνατος εμπίπτει πλέον στη σφαίρα της ιδιοιτικής ζωής, της απολύτοις προσωπικής ιδιωτικής ζωής (...) Ο θάνατος είναι η στιγμή όπου το άτομο ξε­ φεύγει από κάθε εξουσία, στρέφεται προς τον εαυτό του και αναδιπλώνεται κα­ τά κάποιο τρόπο στην πιο ιδιωτική του στιγμή”1^. Υποστηρίζουμε επομένως, ούτε λίγο ούτε πολύ, πως από την πολυθρηνημένη δημόσια-κρατική σφαίρα, που τόσο πολύ θέλουν να αναστήσουν οι μαρξίζοντες διανοούμενοι, ξεφεύγου­ με ουσιαστικά μόνο τη στιγμή του θανάτου μας ή της εξέγερσης μας ενάντια στη βιοπολιτική και τους μηχανισμούς της. Από αυτή τη σκοπιά, ολόκληρη η ανάλυση σχετικά με την εξάλειψη του δημόσιου υπό την κυριαρχία του ιδιοιτικού, στην ουσία αναλύει τη σχέση υποκειμενοποίησης-ολοποίησης, δηλαδή τη διαδικασία συγκρότησης ατόμου-πληθυσμου, ως πρωταρχικά αντιθετικής, τη στιγμή που αντιθέτως αποτελεί μια ενιαία τεχνολογία εξουσίας-γνώσης: τη βιοπολιτική. Σε αυτό το πλαίσιο είναι που οι οργανικοί διανοούμενοι αντιλαμβάνονται το υποκείμενο-πολίτη ως καταστατι­ κή προϋπόθεση της όποιας συνδιαλλαγής ή αντίθεσης με τον κυρίαρχο-κράτος. Και τη συλλογικοποίησή του ως λαό, ως το κατεξοχήν υποκείμενο άσκησης πολιτικής. Το ιδεατό τους υποκείμενο είναι ο ενεργός πολίτης που νόμιζε: πως βρίσκεται εντός μιας παγιωμένης σχέσης συνομιλίας με το κράτος, χωρίς να αντιλαμβάνεται ποις το κράτος μέσοι των ρυθμιστικών μηχανισμών ασφάλειας είναι αιιτό που του απαντάει πριν καν αυτός μιλήσει. Η εξεγερτική βία του Δε­ κέμβρη γίνεται λοιπόν αντιληπτή οις αυτή non, αρνούμενη αυτή τη σχέση, υπο­ νομεύει την ίδια την πολιτική. Μόνο που η πολιτική έχει πάψει να υφίσταται εδώ και εκατό χρόνια και όχι βέβαια για να δώσει τη θέση της στην οικονομία. Διότι ο αείμνηστος πολίτης δεν έχει δώσει τη θέση του στον οικουμενικό, ιδιωτι­ κό, homo economicus, αλλά στον πληθυσμό, το απόλυτο βιοπολιτική γεγονός που στην ουσία δεν είναι παρά η ολοκλήρωση των πάντα-ήδη έμβιων χαρακτη­ ριστικών του πολίτη (.κ; απότοκου ενός δικαιικού λόγου περί φυσικού δικαίου (πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα, εθνική κυριαρχία κοκ): “Οι διακηρύξεις των δικαιωμάτων σιινιστούν το πέρασμα από τη βασιλική κυριαρχία της θεϊκής Π}κ)έλευσης στην εθνική κυριαρχία. Ο υπήκοος μεταμορφώνεται σε ιιολίτη και έτσι το γεγονός της γέννησης καθίσταται ο άμεσος qn^w^ της κυριαρχίας. Η αρχή της γέννησης και η αρχή της κυριαρχίας, που ήτσν διαχωρισμένες στην

απολυταρχία, εδώ ενώνονται oto κυρίαρχο υποκείμενη γκι να δημιουργήσουν το θεμέλιο του έθνους-κράτους. Η αστική μυθοπλασία ουσιαστικά δηλώνι ι ποκ; η γέννηση καθίσταται αμέσως έθνος. Τα δικαιοιματα αποδίδονται δηλαδή στον άνθρωπο μόνο στο Βαθμό που αυτός σιινιστά το αμέσως tF.aqHivi^óptvo θεμέλιο του πολίτη’’14''. Και είναι ο πολίτης ο ίδιος που, εντέκ; της τριαδικέιτητας γέννηση-έθνος-πληθυσμός, συνδέεται εξαρχής με το έμβιο γεγονός (το απλό δεδομένο πως Βρίσκεται εν ζωή), μετατρεπόμενος έτσι σε βάση και θεμέλιο της βιοπολιτικής. Μέριμνα της οποίας αποτελεί ακριβώς η qipovTÍÓu, η αναπαρα­ γωγή, η κυκλοφορία και η διαρκής ανακατάταξη αυτής της γυμνής ζωής εντέκ; ενός σύνθετου πλέγματος σχέσεων εξουσίας. Το σωμυ-πληθυσμός ορίζει την τοπολογία της νεωτερικής βιοπολιτικής και “η δημοκρατία υποχρεώνει το νόμο vu αναλάβει τη μέριμνα του σώματος πολίτη, καθιστώντας ουσιαστικά το σώμα αυτό μια διπρόσωπη ύπαρξη: φορέα τόσο της καθυπόταξης στην κυρίαρχη εξουσία όσο και το>ν ατομικών ελευθεριών”ι,°. Η ζωή που με τις διακηρύξεις τοιν δικαιωμάτων είχε περιβληθεί την αρχή της κυριαρχίας καθίσταται αυτή η ίδια ο τόπος της κυρίαρχης απόφασης. Η βιοπολιτική της εποχής μας θεμελιώνεται στη δυναμική ταυτότητα ζωής και πολιτικής. Έτσι, ο λόγος και τα αιτήματα περί ανθρώπινων δικαιωμάτων που κατακτιόνται μέσω της σύγκρουσης με τις κεντρικές εξουσίες δεν μπορούν να αποδεσμευτούν από την περαιτέρω εγγραφή της ζωής στην κρατική τάξη, προσφέροντας ουσιαστικά ένα νέο έρεισμα στην κυρίαρχη εξουσία από την οποία προσπαθούσαν να απελευθερωθούν. Το αφηρημένο δικαίωμα του να συνδιαλέ­ γεσαι με το κράτος για τα όρια των ανθρώπινων δικαιωμάτων σου είναι η μόνη πολιτική απάντηση που μπορούν να βρουν οι αρχαιολάτρες του Διαφωτισμού απέναντι σε όλες τις μεθοδεύσεις και πρακτικές της εξουσίας. Στα πλαίσια της βιοπολιτικής, όμως, το διακύβευμα συνίσταται στον καθορισμό της πιο απο­ τελεσματικής μορφής οργάνωσης για την προστασία της γυμνής ζωής και τη διασφάλιση της απόλαυσής της, και όχι απλά στη βέλτιστη λειτουργία της πει­ θαρχικής ρύθμισης - πόσο μάλλον της ιδανικής μορφής υποταγής των ανθρώ­ πων στις κυρίαρχες αποφάσεις, απαγορεύσεις και καταναγκασμούς. Εντός της πρωτοκαθεδρίας της γυμνής ζωής, κάθε κλασική πολιτική διάκριση χάνει την ευκρίνειά της και η πολιτική δεν μπορεί πλέον να νοείται σαν μια διαλεκτική σύγκρουση με την κυρίαρχη απόφαση εντός της δημόσιας/ κρατικής σφαίρας. Και αυτό γιατί η απόφαση περί της ζωής εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από το κράτος, νοούμενο όχι ως μια πολιτικο-δικαιική ενότητα εντοπιζόμενη στον κυρίαρχο και τον νομικό αλλά ως θεσμικό επιστέγασμα της βιοπολιτικής, που βρίσκεται σε συνεχή συνεργασία με το γιατρό, τον επιστήμονα, τον πραγματογνώμονα, το διανοούμενο. Η επανάσταση επομένως σήμερα μπορεί να νοηθεί μόνο ως αντιπολιτική, αντιδιαλεκτική εξέγερση (θεϊκή βία) που τοπο-

58

Ούιε ιερό oiite ύημόοιο

θετεί τον εαυτό της εισός του βιοπολιτικά δημόσιου. Είδαμε Λοιπόν πως “δεν υπάρχει από τη μια η φύση και από την άλλη, από πάνω της ή εναντίον της, ο κυρίαρχος και η σχέση υπακοής η οποία του οφείλεται. Υπάρχει ο πληθυσμός, του οποίου η φύση είναι τέτοια, που ο κυρί­ αρχος πρέπει να αναπτύξει διαδικασίες διακυβέρνησης μέσα στην ίδια του τη φύση, με τη βοήθεια της και σε σχέση με αυτή"15'. Η διακυβέρνηση του πληθυ­ σμού δεν είναι ένας εξεζητημένος τρόπος μακιγιαρίσματος του όχι/ απαγόρευ­ ση. Είναι η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο η εξουσία θα λέει πάντα ναι στις επιθυμίες του πληθυσμού, ενσωματώνοντας ή και στρέφοντάς τις προς κα­ μπύλες κανονικότητας και όχι σε μια βασική νόρμα-σύνορο που προηγείται της κανονικοποίησης διαχωρίζοντας τον κανόνα από την παρέκκλιση, το υγιές από το παθολογικό, το κοινωνικό από το αντικοινωνικό. Η επιστροφή στην κανονι­ κότητα που φάνηκε να είναι αυτό που τρόμαζε πραγματικά τους εξεγερμένους του Δεκέμβρη, δεν αφορούσε λοιπόν απλώς την επιστροφή σε μια συνθήκη εξω­ τερικών καταναγκασμών και απαγορεύσεων, μα στις ίδιες τις ζωές τους πριν την εξέγερση. Τις ζωές τους με όλα τους τα απρόβλεπτα, τις αρνήσεις, τη δημιουρ­ γικότητα, τις χαρές και τις λύπες, όλα αυτά δηλαδή που τους επέτρεπαν να είναι αρκετά ευχαριστημένοι ώστε να συνεχίσουν να ζουν. Αυτό δηλαδή που εκφράστηκε το Δεκέμβρη ήταν η διαίσθηση ποις εκτός εξέγερσης όλα αυτά, ολό­ κληρη η ζοιή ως προϋπόθεση της βιοπολιτικής, δε μπορεί παρά να εγγράφεται στο σύστημα. Αυτή την πραγματικότητα αρνήθηκε η εξεγερτική βία του Δεκέμ­ βρη, εκθέτοντας μια για πάντα όλο το συρφετό του συστήματος που προσπαθεί εκ των υστέρων να την επανεγκολπώσει, να την ερμηνεύσει, να της δώσει την δίκιά του φωνή ή να την ακυρώσει. Και είναι η ανάλυση αυτής της πραγματικό­ τητας που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τη λειτουργία του λόγου αλήθειας που αναπτύσσεται γύρω από την υποτιθέμενη κυριαρχία του ιδιωτικού πάνω στο δημόσιο, ώστε να εντοπίσουμε σε αυτόν έναν μορφοποιημένο ιδεολογικό αντίπαλο, μια παλιά αριστερά της γραφίδας.

[ii] Πειθαρχία: Ο ρόΗοζ ίης νόρμας Στόχος αυτής της αριστερός tivui να επανομίσει τη οχέση-πολίτης αναδιευθετώντας τη ουναμμογή της με το “νόμο και την τάξη” ως μια σχέση πει­ θάρχησης. Κι εδώ έγκειται το παράδοξο της καινοτομίας του μεταδεκεμβριανού Κόμματος της Τάξης: στο ότι επιχειρεί vu αποκαταστήπει την τεχνολογία αιχ­ μής της βιοπολιτικής, την ένταξη του πληθυσμού σε καμπύλες κανονικότητας, cyκυλώντας τα άτομα που τον απαρτίζουν σε μια καθαρά πειθαρχική σχέση.

V)

Ν/ιηΙιικι·

Στην ανοικοδόμηση τη*. νόρμας, του καθαυτού πιδίου της ανατομικό-ιιλιτικής, της βιοεξουοίας ως μοχλό της βιοπολιτικής. Η πειθαρχική εξουσία είναι μια τεχνολογία η οποία στοχεύει στο να φέρει τα υποκείμενα σε συμμόρφωση με μια νόρμα προκαθορισμένη και εξωτερική οκ, προς αυτά, με σκοπό νυ επιφέρει σε κάθε συγκεκριμένη συνθήκη τα περισσό­ τερο ικανοποιητικά αποτελέσματα. Πρόκειται για μια εξουσία παραγωγική, η οποία μεγιστοποιεί ικανότητες και διευρύνει δυνατότητες, οι οποίες όμως βρί­ σκονται εκ των προτέρων οριοθετημένες εντός ενός πολύ αυστηρά προκαθορι­ σμένου πεδίου: "Η πειθαρχική νόρμα ενθαρρύνει τα υποκείμενα να αποκτήσουν ένα υψηλό βαθμό ικανότητας στο να επιτελούν ένα ρηχά προσδιορισμένο πεδίο πρακτικών”1'-'. Είναι το βέλτιστο πρότυπο για τα μέγιστα αποτελέσματα. Στην περίπτωση των πειθαρχικών μηχανισμών η νόρμα προηγείται του κανονικού. Βάσει αυτής εισάγεται ο διαχοιρισμός ανάμεσα στο κανονικό και το ανώμαλο, το χρήσιμο και το άχρηστο. Η συμμόρφωση με τη νόρμα εισάγει στο πεδίο του κανονικού και ο ρόλος της εντός της πειθαρχικής εξουσίας είναι εξέχων, καθώς εντός της περικλείεται το εύρος του διανοήσιμου. Οι φυσικοποιημένες νόρμες έχουν κερδίσει για τον εαυτό τους μέσα στη γενεαλογία της εξουσίας το πλεο­ νέκτημα να μη γίνονται νοητές ως τέτοιες. Πρόκειται για εκείνες τις νόρμες, οι οποίες εγγράφονται στη γραμματολογία της φύσης και του φυσικού. Οπότε οι κρίσεις γύρω από το κανονικό και το ανώμαλο, το ορθό και το λάθος που προκύ­ πτουν από τη διάκριση, την οποία εισάγει μια τέτοιου είδους νόρμα, εκφέρονται σαν να πρόκειται για κάτι φυσικό και αυθόρμητο, χωρίς να προκαλούν κανέναν περαιτέρω συσχετισμό. Και αυτό γιατί ένας συλλογισμός ή μια πράξη έξω από τα όριά της γίνονται πραγματικά αντιληπτά ως αδύνατα. Ο ορθός λόγος αποτελεί κατεξοχήν παράδειγμα μιας φυσικοποιημένης νόρμας. Οι κρίσεις που προκύπτουν από αυτόν θεωρούνται αδιαμφισβήτητες και καμία κρίση δεν νοείται έξω από αυτόν. Κάπως έτσι μάλλον οδηγείται ο Χάμπερμας να θεωρήσει ως απελευθερωτικό το όριο μιας νόρμας, στις περιπτώσεις που αυτή προκύπτει από μια λογική, συλλογική διεργασία. Θεωρώντας το πεδίο του ορθού λόγου ως φυσικό πεδίο, εκτός εξουσίας, βλέπει σε μια νόρμα που έχει προκόψει μέσω του ορθού λόγου ένα πιθανό όριο απέναντι στην αυταρχικότητα της εξουσίας. Τέτοιου είδους αντιλήψεις, που χαρακτηρίζουν και τη σύγχρονη ελληνική αριστερά, καταλήγουν στο ότι “η ηθική και η πολιτική γενικά και ει­ δικότερα η χειραφετητική ηθική και πολιτική για να έχουν νόημα πρέπει να είναι γειωμένες σε συγκεκριμένες λογικές κανονιστικές αρχές”15’. Η απαίτηση για κανονιστικά κριτήρια, για νόρμες μέσα στις οποίες η πολιτικότητα μπορεί νο γίνει κατανοητή ως τέτοια, καταλήγει να λειτουργεί από μόνη της ως ένα είδος κανονιστικού κριτηρίου, ως μια νόρμα εκτός της οποίας δεν υπάρχει πολιτικό. Με λίγα λόγια, αν δεν απαιτείς ορθολογικά κριτήρια, ώστε να κατανοήσεις κάτι

60

Ούΐε ιερό ηύΐ6 άιιμόαο

ως πολιτικό, τότε η σκέψη σου δεν είναι πολιτική. Οι κανονιστικές επιδράσεις μιας τέτοιας νόρμας βρίσκονται στο επίκεντρο των τεχνολογιών πολιτικής υποκειμενοποίησης της ύστερης νεωτερικότητας. Ο κυρίαρχος λόγος αλήθειας μετά την εξέγερση του Δεκέμβρη, επανειοάγει με την ένταση που επιβάλλει η διαδικασία της αντ¡εξέγερσης τους πρωταρ­ χικούς όρους σύμφωνα με τους οποίους νοείται ένα υποκείμενο ως μέρος της κοινωνικής συνθήκης. Και για να νοηθεί ως τέτοιο, βασική προϋπόθεση για το υποκείμενο είναι το να αποδέχεται τους όρους της κοινωνικής του διάστα­ σης. Δηλαδή να επανεπιβεβαιώνει με την πολιτική του στάση πως υποτάσσεται στους καταστατικούς κανόνες του κοινοινικού και του λόγου που απορρέει από αυτό. Και τελικά, σύμφωνα με την πιο απλοϊκή αλλά και την πλέον αποτελε­ σματική αφήγηση της νεωτερικότητας, αυτοί οι όροι δεν είναι άλλοι από το να ταυτίζεται το υποκείμενο με τη νόρμα του πολίτη, ώστε να είναι δυνατό να νοηθεί ως τέτοιο. Συνεπαγωγικά, η κοινωνική συνθήκη, από τη στιγμή που το μόνο διανοητό υποκείμενό της είναι ο πολίτης, ταυτίζεται με το αστικό κράτος. Πρόκειται λοιπόν για την εισαγωγή στην καταστατική πειθαρχική συνθήκη στο κοινωνικό συμβόλαιο. Η σύναψη του συμβολαίου δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς την πειθάρχηση και την αυτοπειθάρχηση. Πειθάρχηση στη νόρμα που αποτελεί η ίδια η μυθική αφήγηση της σύναψής του. Μια νόρμα της οποίας η θετικότητα έγκειται στην ίδια την αστική νομιμοποίηση. Στην περίπτωση αυτής της νόρμας, το κανονικό αναφέρεται στην πολιτική συμπεριφορά του πολίτη. Του εξαρτημένου, απαλλοτριωμένου, συναρτημένου με το κράτος ατό­ μου, του οποίου οι ικανότητες αναπτύσσονται με τον καλύτερο τρόπο προς τη μεγίστη ενδυνάμωση του σημείου της εξάρτησής του. Αυτό είναι το σημείο κλειδί τελικά για να καταλάβουμε την ένταση, το βάθος και τις μορφές της γεροντικής δυσφορίας των διανοούμενων. Το ότι κα­ τά τη διάρκεια των γεγονότων του Δεκέμβρη επιτεύχθηκε η διάρρηξη των επιμέρους κανονικοτήτων που διατρέχουν κάθε ένα υποκείμενο ξεχωριστά, σε μια ταυτόχρονη "θεϊκή" στιγμή κραιτγαλέας απαξίωσης. Της απαξίωσης του να λο­ γίζεται κανείς πολίτης αυτού του κράτους. Δεν είναι καθόλου τυχαία η προβο­ λή της σύναψης συμβολαίων μεταξύ μαθητών και υπουργών στα σχολεία της ελληνικής επικράτειας τους τελευταίους μήνες. Και η αλήθεια είναι όχι δεν πρόκειται καν για μια καρικατούρα. Πρόκειται για την επανεπιβεβαίωση από τους συμβαλλόμενους ότι είναι ακριβώς αυτό, συμβαλλόμενοι, και ότι έχουν κάθε ουμφέ|Ηΐν να είναι. Η εκπαίδευση αποτελεί το σημείο όπου εδράζεται ίο ίδιο το κοινωνικό συμβόλαιο, καθώς καλύπτει το νοηματικό κενό της ρουσωικής έμπνευσης. Το νοηματικό κενό έγκειται στο ότι το συμφέρον, ως η μόνη θετικότητα της νεωτερικής ατομικότητας, το οποίο υποτίθεται ότι θα προκόψει από την εκχοϊρηση όλης της δύναμης στο κράτος, δε θα μπορούσε παρά να έχει

61

νϊ.ιΐηκ < την εγκυμόππα μιας απλής υπόσχεσης. Και αυτό γιατί προ της σύναψης όχ μόνο δεν υπάρχει εμπειρία αυτού του συμφέροντος αλλά δεν υπάρχουν και ο ίδιοι οι συμβαλλόμενοι για να θεωρήσουν κάτι υις συμφέρον ή μη. Εδώ έρχετα η προ-κοινωνική διάσταση της εκπαίδευσης, καθώς αυτή καλείται να υποκειμε νοποιήσει-υποτάξει το συμβαλλόμενο, μαθαίνοντάς του τι είναι ο ορθός λύγο< και η ορθολογική κοινωνική κατάσταση, ποιο είναι το συμφέρον του και τελικς ποιος είνοι ο ίδιος. Η εκπαίδευση αναλαμβάνει έναν πειθαρχικό, διαμεσολαβη τικό ρόλο. Ο μαθητευόμενος οφείλει να πειθαρχήσει με σκοπό να μάθει. Κα η ίδια η γνώση που θα λάβει είναι πως οφείλει να πειθαρχήσει σε αυτό ποι έμαθε. Να πειθαρχήσει στο χρέος προς τον ορθό λύγο: "Δε στέλνει κανείς ττ παιδιά του στο σχολείο αρχικά με την πρόθεση να μάθουν κάτι εκεί. Αλλά γκ να συνηθίσουν να κάθονται ήσυχα και να παρατηρούν αμέσως αυτό που τουι υποδεικνύεται. Ο άνθρωπος πρέπει από νωρίς να συνηθίσει να υποτάσσετα στις εντολές του λόγου’’154. Πως συναρθρώνεται λοιπόν αυτή η πρωταρχική πειθαρχική συνθήκτ εντός της σύγχρονης βιοπολιτικής; Μέσα στην αυξανόμενη πολυπλοκότηπ των σύγχρονων νεωτερικών κοινωνιών η τεχνολογία της βιοπολιτικής προσπα θεί να καταστήσει ορατή την πιθανή αλληλοσυσχέτιση αόρατων παραγόντων Μέσα σπό αυτή την ίδια την προβολή μιας πιθανής αλληλοσυσχέτισης είνα που επιτυγχάνεται η ορατότητα και πάνω της δοκιμάζεται μια πληθώρα ρυθ μίσεων: "Δεν υπάρχει μια νομική εποχή, μια πειθαρχική εποχή και μια εποχτ ασφάλειας. Οι μηχανισμοί ασφάλειας δεν αντικατέστησαν τους πειθαρχικού! μηχανισμούς, οι οποίοι με τη σειρά τους είχαν πάρει τη θέση των δικαιικονομικών μηχανισμών. Στην πραγματικότητα, έχουμε μια σειρά πολύπλοκω\ εποικοδομημάτων, όπου αυτό που κυρίως αλλάζει είναι το σύστημα συσχέτιση« 155 μεταξύ των πειθαρχικών και των ασφαλιστικών μηχανισμών” . Το σχολείο μέ­ σα σε αυτή τη συνθήκη δεν παύει να είναι ένας πειθαρχικός, διαμεσολαβητικόί μηχανισμός. Όμως, η ίδια του αυτή η πειθαρχική διάσταση, δεν αποτελεί όπωί σε αλλοτινούς καιρούς μια τετελεσμένη, οριστική, διαχωριστική γραμμή ανά­ μεσα στο κανονικό και το ανώμαλο. Η ίδια αυτή η πειθαρχική διάσταση του σχολείου είναι ένας παράγοντας που εξαρτάται με άλλους μέσα στις συναρτή­ σεις της βιοπολιτικής. Οι μαθητές, υποτασσόμενοι σε μια πειθαρχική εξουσία, αποτελούν ως τέτοιοι έναν πληθυσμό προς ρύθμιση. Οπότε η κανονικοποίησή τους δεν προκύπτει τελικά από τη συμμόρφωση ή μη στις πειθαρχικές νόρμες εντός του σχολείου, αλλά από τις διάφορες τιμές που μπορεί να πάρει αυτή η συμμόρφωση σε σχέση με ένα σύνολο τιμοιν συμπεριφοράς. Ο απόλυτα πειθαρ­ χικός διαμεσολαβητικός χαρακτήρας του σχολείου προ της βιοπολιτικής εξου­ σίας, αποτελεί αντικείμενο νοσταλγίας για εκείνους, των οποίων η πολιτική αμφισβήτηση έγκειται πρώτα απ’ όλα σε μια κατάφαση. Στην κατάφαση στους

62

Oint ιερό ouït dnpôtio __________________________________________________ όρους υποταγής στην ιδιότητα του πολίτη και του μορφώματος του κρότους. Καθώς αυτό το όριο είναι το όριο του πολιτισμού και η αποδοχή αυτού του ίδιου του ονόματος του πολίτη αποτελεί τον όρο επιτέλεσης του ανθρώπινου. Η αριστερά λοιπόν καλείται να διαπαιδαγωγήσει τους νέους "με όλο το βάρος του συμβολικού κεφαλαίου που κουβαλάνε οι πολιτισμικές παραδόσεις της, οι διανοητικές της διαδρομές, η πολιτική ηθική τη