İstanbul'un 100 kitabi (100 books on Istanbul) 9786054595198 [PDF]

Zitiervorschau

İSTANBUtUN 100 KİTABI

.---~------~------~---...... -.-Mili--~----~------------------~---. '-->~ :;b "~ı.;. '->..ü ı ~) -LJk ·-A ~,?;;;.\::. 1

11 @.r::.:\ :. ::

,__ ;,;,:;;:. ____________ ((1 1 \'

1

.·.... •: .

·:

0

0

__ ____________________________ .;;-···:. __ .. .:,4.)

..;_.;..:.. • J~l.ı.l __.,-;., ";.; ,._ı., • ..ı.:),-~ ._,,i._l

..)~

•::

.J

#~'6 yl:.f'..J'.

: ··

·::-.:•.••.. ·: ·''

. 1 1

İSTANBUL'UN

100 KiTABI EMİN NEDRET İŞLİ

İSTANBUL'UN YÜZLERİ ~ 62

~

•

~

• ...

•,

"11111

.•. . . •. •

•

••

;

•

. ııl

•

•

• "11111

,

•

•.

i

•

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları

İSTANBUL'UN YÜZLERİ- 62

İSTANBUL'UN 100 KİTABI Emin Nedret İşli Yayın

Genel

Yönetmeni

Kültür A. Ş. Genel Müdürü Yayın

Koordinatörü

K ültür A. Ş. Kültürel Projeler ve Fatih Yavaş

Tanıtım

Müdürü

Editör Fatih

Dalgalı

Yayın Danışmanı

Ömer Faruk Şeri/oğlu

Konsept Yönetmeni Dündar

Hıza/

'

Dizi Editörü Uğur Aktaş

Güney Ongun Danışma

Kurulu

Ahmet Kot Ömer Faruk Şeri/oğlu

Grafik

Tasarım

Tuğrul

Peker

Sibel

Gündoğdu

Kapak

Fotoğrafı

Ahmed R efik, Fatma Sultan, İn ci Dik en Neşriyatı Baskı Yılı

2012

Proje

Yapım

Kült Ltd. / +90 212 251 3940 www.kult-art.net

Copy r ight © Kü l tür A.Ş . 2010 ISBN 978-605-4595-19-8 Yayı nevi Sertifika No: 15321 Matbaa Sertifika No: 22235

Maltepe Mahalle si

Topkapı

Kültür

Parkı Osmanlı

Topkapı-Zeytinburnu / İ s t anbul

T . 0212 467 0700 F. 0212 467 0799 www.kultursanat .org/ iletisim@ku lt ursanat.org

Evleri 340 10

•

il

• +

il

~

•

• +

•

...ıııı

i

• ,..

....

'

•

...

•

....

...

~

•

+

• •

~ ~

•

~

•

• il

,..

~

•

+

~

'

'

.

1 ÇERİK 07

.... 44

Sunuş

Tarih-i Ayasofya

08

,. 46

•

Takdim

Güzel İflanbul

Hadikat ül-Cevami

10

#

Önsöz

Şehremaneti Hududu

73 İflanbul Gureba Haflanesi Tarihçesi

47

74

78

Dahilinde Bulunan Mahal/at Esamisi

Mehah-ı

İflanbul Rehberi

Nasıl Konuşduğumuzu

Mübeccel Hazineler

•

~

•

+ 49

16

18

İflanbul ve Boğaziçi Bizans ve Osmanlı

Miyah

80 Bilelim!

82

50

Bahriye Müzesi Kataloğu

İflanbul 'un İçyüzü

,. 22

+

~ 84

İflanbul Tekkeleri

Kadıköy Hakkında

İflanbul'da Yarım Asırlık

Tedkikat-ı

~kayi-i Mühimme

MedeniyetlerininAsar-ı Bakiyesi

51

• 24

,

İflanbul'daki Asar-ı Atika

Kadıköy

Hakkında

Belediye

52

86 Kütübhane-i Umumisi

Mecmua-i Cevami

Muhtasar Malumat

.... 26

... 54

Dersaadet'te Hamidiye Menba ve

Onuna, Asr-ı Hicri'de İflanbu/

Çeşmeleri

Hayatı,

Suyu

-. 87 Mir 'at-ı İflanbu/

961-1000

... 28

.... 56

•

Mecmua-i Tekaya

Darülfanun Tarihi

Salık

•

~

29

57

90 Veren Muhibban

a... 93

Büyük Deniz Yarışları Resmi Programı

Darüşşafaka,

..,. 31

• 59

"' 96

İflanbul'un Kara ve Denizden Hüaım

İflanbul'un Muhasarası ve Zabtı

Eski Galata ve Binaları

ve Müdafaası Hakkında Birkaç Söz ~ 33 Ziyaret -i Evliya

•

• 98

61

İflanbul Hikayeleri

• 99

"' 34

~

İflanbu/ Musahabe/eri

~

'11111

36

Prqjesinin Tanzimi için Beynelmilel Müsabaka Programıdır

Muhtasar Rehber

Darülaceze

İflanbul Rehber-i Seyyahin

İflanbul'da bir Şehremaneti Binası

Topkapı Sarayı

Türkiye'de İlk Halk Mektebi

63

64

İflanbul Sayfiyeleri Tebdil-i Hava

Birinci Daire-i Belediye

... 100 Eski İflanbu/ Abidat ve Mebanisi

~ 66

Y

Arake/ Kitabhanesi Esami-i Kütübü

İflanbul Vilayeti Şehremanetine

Yıldız Sarayı

• 67

•

Mir'at-ı

,. 40

Müessesat-i Hayriye-i Sıhhiye Müdiriyeti

Bereketzade Çeşmesi La Fontaine de Bereket Zadi

"' 69

•

İflanbul Şehreminleri

Mir 'at-ı Mekteb-i Tıbbiye

+ 38

Yıldız İflanbul Belediye Gazinosu

ile Parkının Tarihçesi, Yeni Gazino Müessesesi

ııı..

102

Evkafdan Devr Olunan Sular

103 Mekteb-i Harbiye

104

42

Sevahilname-i Merhum Fenni

,. 71

#

Şişli Hayatı

Mir'at-ı Mühendishane-i

105

Berri-i Hümayun

~

106

•

•

134

Topkapı Sarayı

Hümayunu Parkın111 Tarihi

İflanbul Şehri Muhibleri

•

4

107

Bedayi-iAsar-ı Osmaniye

171

Rus Ateşi

Cemiyeti Nizamnamesi

136

~

172

Beyoğlu Alemi

Şehir Mektııblan

~

•

Bayram Hediyesi

138

İflanbul İrfan Ordusu

•

109

Tıb

Fakültesi

174

Galatasaray Terbiye-i Bedeniye Kulübü Nizamname-i Umumi

+ 110

,, 140

•

İflanbul Nasıl Eğleniyordu ?

İflanbul Çarşısı

İflanbul Vilayeti Dahilinde Bulunan

Fetihten

ve Mektebleri Olan Köy ve Kura

... 142

.ıı

Hakkında Bazı Maliımat-ı Haftayı

Bizans Karşısında Türkler

• 111

Dersaadet Ticaret ve Sanayi Odasında Mukayyed Banker ve Tüccar ve Komisyoncıılann Esamisi

~

Rehnüma-yı Zabıta

•

Robert Kolej Türk Talebe Hayatı

Havi Mecmuadır

Zamanımıza

Kadar

144

Takvim-i Dersaadet

~ 112 Yenikapı

Mevlevihanesi

176

,, 146

178

699-857

179

+ 182

İflanbul Limanı

Her Nev'i Eşya Veresiye Kırmızı Horos Şirketi

•

İflanbul'da Köpekler

114

" 185

İflanbul 'da Bir Sene

148

A'yad-ı

•

117

İhsaiyat Mecmua/an

Mefahir-i Milliye-i Osmaniyye'den Osmanlılığı.n Avrupa'da Tarz-ı Teessüsü yahud Feth-i Celil-i Koflantaniyye

,, 118

•

Deflan-ı Medhiyye-i İflanbul

Ada Çamlannı Muhafaza v e Teksir Cemiyeti Nizamnamesi

~

150

Müze-iAsker-i Osmani Züvvanna Mahsus Rehber

124 Dersaadet Telefon Anonim Şirket-i Osmaniyesi Telefon Rehberi

127

129

192 Tenşitü1-MuhibbinBi-Menıikw-ıHoca

•

•

Hüsameddin Kuddise Sırrehül--ali

154

AynalıKavakKasr-ıHümayununda

Sad'abad Günü. Perşembe Günü ve Gecesi ~ 156 Tarih-i Cami-i Şerif-i Nuruosmaniye

•

İngiliz Tohum Pazarı

Camii Hakkında Rapordur

Ka'riye Cami-i Şerifi

Umumi Hayvan Pazan

122

Umiır-i Belediyye

190 Ayasojjıa

,, 152

120

DersaadetMezbahasıve

,

+ 186 Mecelle-i

158

194

Hidmet-i Umumiye ~

198

Balık

ve Balıkçılık

,, 200

İflanbul Esran

Fatma Sultan

•

~

160

202

Tarif-i Darüsseade Rehnüma-yı Ticaret

Cemiyet-i Umiımiye-i Belediye Zabıtnameler

Dünyaya İkinci Geliş Yahut İflanbul'da Neler Olmuş

~ 162

,

•

Müze-i Hümayun Rehnüma

Tarih-i Sultan Mehmed Han-ı Sani

131

Dersaadet ve Bilıid-ı Selıise Nüfas-i Umumisine Mahsus İflatiflil,_ Cedveldir

+ 132

164

Üsküdar Bağlarbaşı Tekamül Kulübü

> 166

Boğaziçi:

Şirket-i Hayriye

.

Tarihçe, Salname

İflanbul Plan ve Rehberi,

A. Kartykojf

203

,, 204 Evliya Çelebi Seyahatnamesi

SUNUŞ

Sevgili İflanbullular, Kıta/arın ve kültürlerin buluşma noktasında yer alan İflanbul üç imparatorluğa başkentlik yapmış bir şehirdir. Tarihinin her döneminde bir ''dünya kenti" olan İflanbul siyasi, iktisadi ve kültürel bir merkez olma niteliğini halen korumaktadır. Küreselleşmenin etkilerinin güçlü olarak hissedildiği ve şehirlerin büyüyüp dünyanın küçüldüğü zamanımızda önemini ve cazibesini korumaya devam etmektedir. İflanbul'un 201 O Avrupa Kültür Başkenti olarak seçilmesi bunun açık bir göflergesidir.

İflanbul'u 2010'a hazırlamak gayesiyle yürüttüğümüz faaliyetler her geçen gün artarak devam etmektedir. Bu faaliyetler arasında İstanbul ile ilgili yayınlarımız önemli bir ağırlık taşımaktadır.

Şehrimizin tarihi, kültürel ve edebi değerleri üzerine eserleri okuyucularla buluşturmaya önem veriyoruz. Bu eserlerin hem İflanbul'un dünya ile diyaloğunun zenginleşmesine hem de İflanbul'da kentlilik bilincinin gelişmesine büyük katkı sağlayacağına inanıyoruz. Tarih, kültür, bilim, sanat, edebiyat gibi pek çok sahada İflanbul'un farklı yüzlerini tanıtan '1flanbul'un Yüzleri" serisini de İstanbul kent kültürüne bir katkı olarak

yazılmış

yayınlıyoruz.

İflanbul Büyükşehir Belediyesi olarak İflanbul ile ilgili

nitelikli yayınları bundan sonra da sizlerle buluşturmaya devam dönemde yeni müzeleri, tiyatro salonları ve sanatsal aktiviteleri ile dinamik bir kültürel merkez haline gelen ve kültür-sanat alanında uluslararası bir cazibe merkezi olan İflanbul'u her geçen gün daha ileriye taşıyacağız. edeceğiz. Geçtiğimiz

'1flanbul'un Yüzleri" serisinin yayına hazırlanmasında emeği geçenlere teşekkür ediyorum. Bu vesileyle tüm İflanbullulara sevgi ve saygılarımı sunuyorum.

\ .

KadirTOPBAŞ

l stanbul Büyükşehir Belediye Başkanı

\

1

TAKDİM

İçinde yaşadığımız şehir, Şehr-i İflanbul. Tarihsel süreç içinde çok sayıda önemli olaya şahitlik etmiş, kendi edebiyatçıla­ rını, tarihçilerini, mimarlarını, zanaatkar/arını yetiştirmiş nadir şehirlerden biri. Tarih boyunca hemen hemen her dönemde adından söz ettiren İflanbul, yaşanmışlıkların kaybolmaması için kağıda da dökülmüştür.

'1flanbul'un 100 Kitabı" adlı çalışmada İflanbul, yabir bütünü olan kitap olarak karşımıza çıkmaktadır. İflanbul'un siyasi, iktisadi ve kültürel yönlerinin anlatıldığı kitaplar arasından seçilerek oluşturulan bu çalışma, Osmanlı Türkçesiyle yazılmış kitaplar ve kitapların yazarları hakkında bilgiler vermektedir. Kıta/arın birleşme noktasında ve dünyanın en gözde toprakları üzerinde bulunan İflanbul, hangi lisanda anlatılırsa anlatılsın ya da yazılsın her zaman muhteşem güzelliğiyle ön plana çıkmıştır. zılmışların

İflanbul hakkında yapılan çalışmalara kaynaklık eden ve İflanbul sevdalılarının hazırlamış olduğu kitaplardan seçkiler bulacağınız bu çalışmada, kitapların orijinal metinlerinin yanın­ da günümüzde yapılmış çevirilerinin tanıtımları da yer almaktadır.

Kitapta ayrıca İflanbul'un tekkeleri, velileri, şehremin­ leri, yönetimi, hikayeleri, binaları, camileri, çeşmeleri, mahalleleri, balıkları, hakkında bilgi veren eserler olduğu gibi Şişli hayatı, Yenikapı Mevlevihanesi, Nurosmaniye ve Ayasofıa camileri, İflanbul'da yapılan deniz yarışları hakkında yazılmış eserlerin bilgilerini ve bu eserlerin günümüz alfabesine çevrilmiş hallerinin tanıtımlarını da bulabileceksiniz. '1flanbul'un 100 Kitabı" adlı çalışmanın, kültür ve medeniyetin merkezi olan İflanbul'un çok sayıda kitaba ilham kaynağı olduğunu ve bu mirasa kıymet vererek sahip çıkmamız gerektiği­ ni kavramamız bakımından faydalı olmasını diliyoruz. İyi okumalar. ..

KültürA.Ş.

..

Ü NSÖZ

Bırakdı kefş-i tıla-duz

köhnesin es/af

Afur satar zürefa-yı zamana hep hajfaf Fünuna dad it sitadla olur mu hiç vakıf Nihayet kitabın ismini bilür sahhaf (Şair-i meşhur Bursalı Beliğ)

İstanbul şehri üzerine yazılmış kitaplar uçsuz bubir umman gibidir. Dünyanın pek çok lisanında kaleme alınmış sayısız kitap ya İstanbul hakkındadır ya da İstanbul'dan mutlaka söz eder. Türk basınında da diğer konulardaki kitaplara oranla İstanbul kitapları açık ara şampiyondur. 1729 yılında ilk olarak basılan Vankulu Lügati'nden sonra Arap harflerinin kaldırılış tarihi olan 1928 yılına kadar basılan binlerce Osmanlıca kitap içinde pek çok İstanbul kitabı vardır. Bu kitaplar bazen küçük bir risale (kitapçık) bazen birkaç ciltlik bir külliyat şeklindedir. Osmanlıca basılan bu kitaplar hakkında en güvenilir ve mükemmel kaynağımız olan Seyfettin Özege'nin hazır­ ladığı Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu isimli eser, İstanbul hakkında basılı kitaplar açısından incelenecek olursa bu konuda yüzlerce irili ufaklı kitabın, kütüphane raflarında veya sahaf dükkanlarında, araştırıcılarını beklediklerini görür, öğreniriz. Günümüzde artan bir hızla yayımlanan İstanbul konulu kitapların kaynakçalarının çok zayıf, bilinen ve belli mehazların tekrarlarından olduğunu tespit etmiş bir sahaf olarak İstanbul meraklılarına az bilinen Osmanlı kaynaklarından bir seçki sunmak, İstanbul üzerine basılı Osmanlıca eserlere dikkat çekmek istedim. Yabancı dil ve Latin harfli Türkçe kitaplarda olduğu gibi Arap harfli Türkçe yani Osmanlıca eserlerde de İstanbul kitaplarını 100 sayısı ile sınırlamak çok güç bir iş, daha doğrusu mümkün olmayan bir durumdur. Bu yüzden bu seçkinin, seçkiyi yapan kişi için özel olması doğaldır. Seçkiyi hazırlarken İstanbul üzerine yazılmış Osmanlıca temel birtakım kitapları tanıtmanın yanında hiç bilinmeyen ya da çok az bilinen bir kısım risale ve kitapları tanıtmaya dikkat ettim. Bu ince risaleler İstanbul'un ya bir noktası hakkında ya da bir semtin tarihi açısından önemli eserlerden oluşmaktadır. Seçkide bulunan kitaplara benzer başka eserler değişik künyelerle M. Seyfettin Özege Kataloğu'nda yer almaktadır. caksız

İstanbul kitapları hakkında yayımlanmış ilk çalışma Hikmet Turhan Dağlıoğlu'na aittir. Dağlıoğlu'nun çalışma­ sı Eminönü Halkevi'nin çıkardığı Yeni Türk Mecmuası'na ek olarak formalar halinde verilmiş, daha sonra İflanbul Bibliyografjıası1 başlığıyla kitaplaşmıştır. Yerli ve yabancı yaklaşık 500 kitabın tanıtıldığı bu yayın genel kitaplıklarda bile bulunmayan nadir bir kitaptır. Dağlıoğlu çalışmasının önsözünde "Gücümüzün yettiği kadar İstanbul hakkında yazılmış olan eserlerin bir bibliyografyasını neşr etmeğe başlarken gözettiğimiz en büyük gaye bugüne kadar yapılmamış olan bu işin ehemmiyetini tebarüz ettirmek ve bu derin boşluğu kısmen olsun doldurmaya çalışmaktır. Bunun büyük bir iş olduğunu ve bu işin yalnız ve teşkilatsız ve parasız yapılmayacağını da ilave etmek lazımdır. Maksadım (İstanbul Bibliyografyası) fikrini ortaya atmaktır" demektedir.

Bu konudaki bir başka çalışma İsmet Binark ve Nejat Sefercioğlu'nun kaleme aldıkları İflanbul, Fatih, Fetih ve Fatih

Devri Hakkında Yazılmış Kitaplar Bibliyografjıası 'dır. 2 Eserde Türkçe ve yabancı dillerde 934 yayın tanıtılmaktadır. İstanbul kitapları hakkında bir diğer çalışma da Semavi Eyice tarafından yapılmıştır. Semavi Eyice'nin "Tarih içinde İstanbul ve Şehrin Gelişmesi" isimli uzun makalesinin sonunda yer alan "Seçme Bibliyografya", İstanbulla ilgili değişik konularda 784 kitap ve makaleyi içeren çok önemli bir kaynaktır.

3

İstanbul kitapları hakkında derli toplu künye bilgisi edinebileceğiniz bir başka kaynak da Çelik Gülersoy Vakfı tarafından yayımlanan İflanbul Kitaplığı Katalog isimli çalış­ madır.4 Bu eser, Çelik Gülersoy'un Sultanahmet Soğukçeşme Sokağı'nda kurduğu İstanbul Kitaplığı'na 1988 yılına kadar giren kitapların künye bilgilerinden oluşur. İndeksinin olmayışı ve kütüphanecilik sistemlerinden apayrı bir yöntem kullanılmış olması nedeniyle kullanım açısından zor bir başvuru kitabı olarak kabul edilen bu çalışma, yerli ve yabancı yüzlerce İstanbul kitabının künyesini kapsaması nedeniyle önemli bir kaynaktır. 1

Hikmet Turhan Dağlıoğlu. İflanbul Bibliyografjıası. İfünbul. (t.y.). 184 s.

2 İsmet

Binark ve Nejat Sefercioğlu. İflanbul, Fatih, Fetih ve Fatih D evri H ak-

kında Yazılmış Kitaplar Bibliyografjıası (Bir D eneme}. İstanbul: İ stanbul Fetih Ce-

miyeti Yayıru.1977, 16,119 s. Semavi Eyice. Tarih ifinde İfla nbul ve Şehrin Gelişmesi. Ankara: Ttirk Tarih Kurumu Basımevi. Atatürk Ko nferan sları VII'den ayrıbasım . 1980. s. 147 -180. 3

İflanbul Kitaplığı Katalog. Ç elik Gülersoy Vakfı . Bibliotheque d 1flanb ul Catalogue. Fondation de Çelik Gülersoy. İstanbul: Anabasım San. ve Tic. A.Ş ., 1988. 526 s. 4

1994 yılında yayımlanan Atatürk Kitaplığı İflanbul Kitapları Kataloğu I isimli kitap 3.327 İstanbul kitabının künyesini vermektedir. Taksim Atatürk K.itaplığı'nda bulunan İs­

tanbul kitaplarını içeren bu katalog eski harfli basma ve yazma kitapları içermemektedir. 5 Yurtdışında da İstanbul kitapları için kaynak ve bibliyografya olarak kullanılabilecek bazı yayımlar yapılmış ve yapılmaktadır. Şüphesiz ki bunların en önemlilerinden biri Şefik E . Atabey'in kitap koleksiyonunun kataloğudur. 6 Yine bu konuda Avrupa'da Sotheby's Müzayede firması tarafından yayımlanan 7he Library of Henry Myron Blackmer II' başlıklı müzayede kataloğu da önemli referanslardan biridir.

Eski harflerle basılmış kitaplar hakkında bu konunun en mühim kişisi olan M. Seyfettin Özege'nin, Kütüphaneci Sami N. Özerdim'e yazdığı mektupta Osmanlı baskısı kitaplar hakkında "Sorunuzu 1729-1928 arasında Türkiye de (Osmanlı imparatorluğu hududları içinde) basılmış Türkçe kitapların sayısı hakkında bir tahmin şeklinde anladım. Aşağı­ daki rakkamlar buna göre hesaplanmışdır. Bu süre içinde baş­ da Arabça olmak üzere diger dillerde basılan kitaplar hesaba katılmamışdır. Yalınız bu hududlar dışında basılmış ve sayıları pek çok olmıyan Türkçe kitaplar yeküna dahildir. Tahminim şu şekildedir:

1- Görerek künyelerini tesbit

ettiğim

kitaplar 22.000

2- Adlarını çeşitli yerlerde gördüğüm fakat kendilerini henüz göremediğim kitaplar 5.000

3- Her iki şekilde de duyub göremediğim fakat mevcud olabileceğini tahmin ettiğim kitaplar 3.000

30.000 5

Safiye Ö zkan ve Ebru Akçeken.Atatürk Kitaplığı, İflanbul Kitapları Kataloğu.

İfünbul: İfünbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü Yayını.

1994. 320 s.

Leonora Navari. 7he Ottoman World, 7he Şefik E. Atabey ColleElion, Books, Manuscripts and Maps. Londra, 1998. 2 cilt. Yayınlayan: Bernard}. Shapero, Rare 6

Books. 7

Sotheby's. 7he Library ofHenry Myron Blackmer. London, 1989. 636, 18 s.

. 12.

Kitapları görerek künyelerini tesbit ettiklerimin kesindir. Bugün yirmi iki bin altıdır. Fişlerin üzerinde yürütülen sıra numarasından alınmışdır. İkinci kısımdaki­ ler umumi ve hususi kütüphaneler kataloglarında, gazete ve mecmualardaki ilanlarda, kitapcı kataloglarında, hal tercümelerinde ve bunlara benzer yerlerde isimleri geçen fakat henüz göremediğim kitaplardır. Numara verilmemiş fişlerde kayıtlı olduğu için yekün tahminidir. Üçüncü kısımda görünen yekün şimdiye kadar künyelerini veya yalınız isimlerini tesbit edemediğim fakat varlıklarını tahmin ettiğim kitaplara aittir. Bu kısma ait tahminin ifünad ettiği essas şudur: Son iki buçuk sene içinde yukarıdaki iki kısım dışında yani rastladığım ve sayısı yuvarlak olarak bine varan kitaplardır. Bu cins kitapların sayısının gittikçe daha azalacağını da göz önünde tutarak on onbeş sene içinde rasl:lanabilmesi ihtimali üzerine yaptığım bir tahmindir." 8 şeklinde bir ifade bulunmaktadır.

sayısı

İşte bu toplamda bir kitap külliyatı içinde İstanbul'la ilgili pek çok baskı eserin bulunacağı doğaldır. Bu külliyatın içinden İstanbul ile ilgili seçkiyi yüz kitaba irca etmek pek zor bir durumdur. Böylesi derin ve geniş bir külliyat karşısında yapılan seçkinin öznel olması doğal kabul edilmelidir. Seçilen kitapların pek çoğu kaynaklarda yer almayan, araştırmalarda kullanılmayan eserlerdir. Seçilen bir iki eserin, süreli yayın gibi görünmelerine rağmen tek bir baskıyla kalışları veya her birinin müstakil bir kitap oluşu gibi nedenlerle ve önemlerine dayanılarak bu çalışmada yer almalarında sakınca görülmemiştir. Sahaflık mesleğinin bu konuda "musluğun başında olmak'' tabiriyle büyük kolaylıklar sağladığı itiraf edilmesi gereken bir durumdur. Öte yandan geçmiş dönemlerde yaşayan sahafların ellerinden geçenleri kaydetmeden göçüp gitmiş olmaları da bir o kadar üzücüdür.

1978 yılından beri Osmanlıca kitap dünyasının içinde yaşayıp gitmekte olan bir sahaf olarak bu çalışmanın meydana gelişinde yardımlarını gördüğüm ağabeyim H . Necdet İşli'ye, ortağım Püzant Akbaş' a fotoğraflarından yararlandığım Önder Kaya'ya teşekkürlerimi sunarım. İstanbul hakkında kaleme alınmış Osmanlıca eserlerin araştırma, çalışmalarda sıkça kullanılmasını ve hepsinin günümüz okuruna ulaştırılmasını dilerim.

SahafEmin Nedret İşli Nedret İ şli . "Seyfettin Ö zege Arşivi'nden 2, Sami N . Ö zerdim - Seyfettin Özege Mektuplaşması". M üteferrika. Kı ş 2003. Sayı: 24. s. 121 - 131. 8 Emin

. 1 3.

İstanbul Rehberi İstanbul ve Boğaziçi Bizans ve Osmanlı Medeniyetlerinin Asar-ı Bakiyesi İstanbul Tekkeleri İstanbul'daki Asar-ı Atika Hakkında Muhtasar Malumat

Dersaadet'te Hamidiye Menba ve Çeşmeleri Suyu Mecmua-i Tekaya Büyük Deniz Yarışları Resmi Programı İstanbul'un Kara ve Denizden Hücum ve Müdafaası Hakkında Birkaç Söz Ziyaret-i Evliya İstanbul Rehber-i Seyyahın İstanbul'da bir Şehremaneti Binası Projesinin Tanzimi için Beynelmilel Müsabaka Programıdır Yıldız İstanbul Belediye Gazinosu Yıldız Sarayı ile Parkının Tarihçesi, Yeni Gazino Müessesesi Bereketzade Çeşmesi La Fontaine de Bereket Zade Sevahilname-i Merhum Fenni Tarih-i Ayasofya Güzel İstanbul Şehremaneti Hududu Dahilinde Bulunan Mahallat Esamisi Nasıl Konuşduğumuzu Bilelim! Bahriye Müzesi Kataloğu Kadıköy Hakkında Tedkikat-ı Belediye Kadıköy Kütübhane-i Umumisi Onuncu Asr-ı Hicri'de İstanbul Hayatı, 961-1000 Darülfünun Tarihi Darüşşafaka, Türkiye'de İlk Halk Mektebi İstanbul'un Muhasarası ve Zabtı Darülaceze İstanbul Musahabeleri İstanbul Sayfiyeleri Tebdil-i Hava Arakel Kitabhanesi Esami-i Kütübü Müessesat-i Hayriye-i Sıhhiye Müdiriyeti İstanbul Şehreminleri Şişli Hayatı İstanbul Gureba Hastanesi Tarihçesi Hadikat ül-Cevami Mehah-ı Miyah Mübeccel Hazineler İstanbul'un İçyüzü İstanbul'da Yarım Asırlık Vakayi-i Mühimme Mecmua-i Cevami Mir'at-ı İstanbul Salık Veren Muhibban Topkapı Sarayı Muhtasar Rehber Eski Galata ve Binaları İstanbul Hikayeleri Birinci Daire-i Belediye Eski İstanbul Abidat ve Mebanisi İstanbul Vilayeti Şehremanetine Evkafdan Devr Olunan Sular Mir'at-ı Mekteb-i Harbiye Mir'at-ı Mekteb-i Tıbbiye Mir'at-ı Mühendishane-i Berri-i Hümayun Topkapı Sarayı Hümayunu Parkının Tarihi Bedayi-i Asar-ı Osmaniye Bayram Hediyesi Tıb Fakültesi İstanbul Vilayeti Dahilinde

Bulunan ve Mektebleri Olan Köy ve Kura Hakkında Bazı Malumat-ı Hafi.ayı Havi Mecmuadır Rehnüma-yı Zabıta Yenikapı Mevlevihanesi İstanbul 'da Bir Sene İhsaiyat Mecmuaları Destan-ı Medhiyye-i İstanbul Dersaadet Mezbahası ve Umumi Hayvan Pazarı Müze-i Asker-i Osmani Züvvarına Mahsus Rehber Dersaadet Telefon Anonim Şirket-i OsmaniyesiTelefon Rehberi İngilizTohum Pazarı Tarif-i Darüsseade Rehnüma-yı Ticaret Dersaadet ve Bilad-ı Selase Nüfus-i Umumisine Mahsus İstatistik Cedveldir Boğaziçi: Şirket-i Hayriye Tarihçe, Salname İstanbul Şehri Muhibleri Cemiyeti Nizamnamesi Beyoğlu Alemi İstanbul İrfan Ordusu İstanbul Nasıl Eğleniyordu? Fetihten Zamanımıza Kadar Dersaadet Ticaret ve Sanayi Odasında Mukayyed Banker ve Tüccar ve Komisyoncuların Esamisi Takvim-i Dersaadet İstanbul Limanı A'.yad-ı Mefahir-i Milliye-i Osmaniyye'den Osmanlılığın Avrupa'da Tarz-ı Teessüsü yahud Feth-i Celil-i Kostantaniyye Ada Çamlarını Muhafaza ve Teksir Cemiyeti Nizamnamesi Ka'riye Cami-i Şerifi Aynalı Kavak Kasr-ı Hümayununda Sad'abad Günü. Perşembe Günü ve Gecesi Tarih-i Cami-i Şerif-i Nuruosmaniye İstanbul Esrarı Cemiyet-i Umumiye-i Belediye Zabıtnameler Müze-i Hümayun Rehnüma Üsküdar Bağlarbaşı Tekamül Kulübü İstanbul Plan ve Rehberi, A. Kartykoff Rus Ateşi Şehir Mektubları Galatasaray Terbiye-i Bedeniye Kulübü Nizamname-i Umumi İstanbul Çarşısı Bizans Karşısında Türkler 699-857 Robert Kolej Türk Talebe Hayatı Her Nev'i Eşya Veresiye Kırmızı Horos Şirketi İstanbul'da Köpekler Mecelle-i Umur-i Belediyye Ayasofya Camii Hakkında Rapordur Tenşitü'l-Muhibbin Bi-Menakıb-ı Hoca Hüsameddin Kuddise Sırrehül-ali Hidmet-i Umumiye Balık ve Balıkçılık Fatma Sultan Dünyaya İkinci Geliş Yahut İstanbul'da Neler Olmuş Tarih-i Sultan Mehmed Han-ı Sani Evliya Çelebi Seyahatnamesi

İSTANBUL REHBERİ

Necib Bey'in eserinin harita paftalarını basan Hö lzel Matbaası Viyana'da halen işlemektedir.

;;~.i . .. --

H

'il

~. . ...-

. ... '?c ~'·")

..

_ . . . .... -

H ölzel Matbaası

;, ı.J'_,;;.

,$ J• .A.A

ı,•~ -.'.!? .il.1 ,,.,.!,

-d

-·· ... İstanbul Rehberi, Nrcib, 1,tanbul 1334 1 1918,Ahmed i hsan ve ŞüreRôsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 56 s., ÖZECE; 8246. (1 S parfada sekiz pafta harita. Paftalar Viyanaiia H ölul

~~~~ . :~~~> '''" -

j

\'l"'l"t

Matbaası'nda basılmıştır.}

Eser, Şehremaneti Harita Şubesi Müdürü Necib Bey tarafından meydana getirilmiş ünlü haritaların anahtar kitapçığıdır. 56 sayfalık eser Ahmed İhsan Matbaası'nda, harita paftaları ise Viyana'da Hölzel Matbaası'nda basılmıştır. Haritalar Fransızca ve Osmanlıca farklı basımlar olarak iki çeşittir. Her bir paftayı kitapçık haline getiren ön ve arka kapaklar da yine İsl:anbul'da Ahmed İhsan Matbaası'nda basılmıştır. Necib Bey'in hazırladığı haritaları renkli olarak basan Hölzel Matbaası, 1844 yılında Viyana'da açılmıştır. Eduard Hölzel (18171885) tarafından kurulan bu firma halen Viyana'da faaliyettedir. Viyana Coğrafya Enfütüsü ile yakın ilişkiler içinde olduğu bilinen bu matbaa İflanbul Rehberi gibi dünyanın pek çok ülkesine ait atlas ve haritaları basan firmadır.

. 16.

Daha sonraki yıllarda Türkiye'yle ilişkisini sürdüren Hölzel Matbaası, ülkemizde çok bilinen Faik Sabri Duran'ın Büyük Atlas isimli kitabının haritalarını da basmış­ tır. İsl:anbul'da Kanaat Kitabevi tarafından yayımlanan bu eser pek çok neslin kullandığı temel coğrafya kitabıdır. Bu harita külliyatının sekiz bölümden oluşan kitapçığı, haritaları kullanmak isteyenlere yardımcı olmak için oluşturulmuş bir indeksl:ir. Son yıllarda parça parça bulunan harita koleksiyonunun bu kitapçığı haritalardan daha nadirdir. Yine son yıllarda yapılan harita tanıtım kitaplarında Necib Bey haritalarının bulunduğu böyle bir anahtar kitapçığının varlığından söz edilmemektedir.

----_;~-J ~ .. J.;> _ıLC..I ~-U .,:l.. ~ ·... , ,..... .. - . \ •

; .>-..~1

:f . L ~ J) ~ .. ~~~., J ;ı

v .:..r

..s.,_..., ,.,.-,f- ~.,., .; ı..' -,;.

-~

J ..,_.

.,.-..}

Jl.ı:t...,. ır,~.,, ~~

•.,.cl.;~ .;.,..,, ~;-,1.) .:,.a),.s):;b

.?-~

j.t ıS>-J r)\...' :;~ı:s ~ "="'J.' .~ı.; .,ıı

İ fianbul'un Kara ve Denizden Hücum ve Müdafaa s ı Hakkında

Birkaç Söz,

,nı

Mahmud Muhtar Paıa, (Çeviren: Ali Fuad). l flanbul 1326 I 1910, Artin Asaduryan Şirlı.et-i MUrettibiye Matbaası, 63 s.• plan, 2 harita, ÖZECE ; 83271 .

Prusya ordusunda görev alan Mahmud Muhtar Paşa, Mahmud Muhtar Paşa'nın lstanbu/'un savunulm asına

dair bu ilgi çekici kita bı. ·sultan 'ın

kitapçısı" unvan lı

Otta Kiel ta rafından yayımla nmıştı r.

İstanbul'a dönüşünde Mekteb-i Harbiye'de öğretmenlik yapmış,

1897 Osmanlı-Yunan Savaşı'na katılmış, 1900'de ferik, 1907'de birinci ferik (orgeneral) olmuştur. 31 Mart O layı' nda isyancılara Beyazıt Meydanı'nda silahla karşı koymak istemesine hükümet izin vermediğinden Hassa Birinci Fırka birliklerini geri çekmek zorunda kalmıştır. 1909'da Aydın valisi, 191 O'da Bahriye nazırı olan Mahmud Muhtar Paşa, 1912'de Gazi Ahmed Muhtar Paşa kabinesinde ikinci kez Bahriye nazırlığına getirilmiştir. Balkan Savaşı'nda İstanbul için hayati önemi olan Vize-Pınarhisar hattını savunan paşa, Çatalca hattında Terkos Cephesi komutanlığını üstlendiği sırada düşman saldırıları­ nı kırmış, ancak 17 Kasım 1912'de ağır yaralanmıştır. 1913'te Berlin elçiliğine atanan Mahmud M uhtar Paşa, Enver Paşa ile olan anlaşmazlığından dolayı 1914'te istifa etmiş, İstanbul' a dönmemiş ve Avrupa ile Mısır'da yaşamıştır. Mahmud Muhtar Paşa, İskenderiye'den Napoli'ye giderken vapurda vefat etmiş­ tir. .32.

ZİYARET-İ EVLİYA

Maarif Nezaret-i Celilesi Teftiş ve Muayene Heyeti Ziyaret- i Evli ya. Hocazade Ahmed Hilmi, Hadikatü'l-Evliya isimlstanbu/'da medfun li tasavvufi bir biyoğrafı kitabının yazarıdır. Yazdığı bu esere tasavvufi şah s i ye t/e r zeyl (ek) olmak üzere 1908 Ramazan ayı boyunca Isl:anbul'da ha kkı nda ilgi çekici gömülü pek çok evliyanın kabirlerini ziyaret eder. Bu türbelerbir kitaptır. de gördüklerini ve o kişilerin menakıblarını, hayat hikayelerini "Cevelan-ı Dindarane"başlığıyla Tercüman-ı Hakikat gazetesin de yayımlar. Daha sonra bu makaleleri genişleterek Hadikatü'lEvliya'da bulunmayan Halvetiyye ve Şabaniyye tarikatinin silsile ve menakıbları ile birlikte bafürır. Ziyaret-i Evliya baş­ lığıyla bu eser Şeyh Vefa, Emir Buhari, Sünbül Sinan, İbrahim Halebi, Hüsameddin-i Uşşaki, Ramazan Efendi, Aziz Mahmud Hüdai, İsmail-i Ankaravi, İsmail-i Rumi, Abdülmecid-i Sivasi, Şeyh Abdülehad-ı Nuri, Celaleddin Mahmud Hulvi, Cihangiri Hasan Efendi, Şeyh Mehmed Nasuhi-i Üsküdari, Nureddin Cerrahi, Seyyid Ali Fenai, Şeyh Ali Hulusi, Selahaddin-i Uşşaki, Müstakimzade Süleyman Sadeddin Efendi, Tokadi Emin Efendi, Şeyh Galib ~1.rb;,.. r' } ıSı!•J, ~"i, ~,p !.\;.. l-t>.J w:.,ı~., ,:nl..-4'' Dede gibi İstanbul'da J ı,~ r- i ~"-~ u .... , ~p ~ .;.i,_,I, ,.ı.. JI.. ..-.,»WIJI., -•\.• .J gömülü ünlü mutasavvıfların hayat ve türbelerine dair önemli bilgiler içermektedir. azasından

..>.ı..:...-L:.~I .:S~:• •:..;~ J ~ .s·-.1:1,:- .:.;llai ....;J \•• ~ -ı

Jir:;k

Ziyaret-i Evliya,

• .ı..:....-~ J-,

Dtrsaadet ve civarında vtdia-i hôk-i gufran olan evliya-yı kiram haurahyla tarikat-i

• ;dJI

dliye-i H alvetiyye ve Şabanı'yye meşayihinin

teracii.m-i ahval ve

mentikıb-ı ıiliyiılalalannı

havidir.

Hocazıide Ahmed H ilmi, l flanbul

1325/1909 Cihan Kütübhanesi Matbaası,

'I" l o

176 s.

2. Ba,kı; İflanbul 1327 / 1911, Necm·i İflikbô/ Matbaası, 176 ,.,

ô ZEGE; 23836.

. 33.

: •llj

--

.:, :--..:. ,

-A

~ı_,;..

ı) d.:.--.1:1~

.:.;U,i ....;;\.•

-.1:-(,W.,..;..; },.,,.; l

cf ..ı..:...(~ '5.~\,;.::.)

j\, ~

, 'l"_T i '{" J

i J.r'j

H

10

İSTANBUL REHBER-İ SEYYAHİN

. Ernefl Mamboury

Ernefl Mamboury'nin İflanbul Ferikoy Proteflan Mezarlığı 'ndaki kabri. Fotoğraf Önder Kaya

,,

Galatasaray Lisesi'nde uzun yıllar hocalık yapan Ernesl: Mamboury (1 Nisan 1878, Nyon-23 Eylül 1953, İsl:anbul) İsviçre kökenli bir araştırmacıdır. Galata'da Roma Han'da özellikle Fransızca hukuk alanında yayınlar yapan Ritso (Rizzo) ve mahdumu Neşriyatevi tarafından basl:ırılan bu rehberin künye sayfasında "1924 senesi sonbaharına kadar icra edilen tedkikata müsl:eniddir. Üç yüz kadar resim ile menazır-ı umumiye ve haritaları havidir" ifadesi bulunmaktadır. 1925 Temmuzunda basılan rehberin Fransızca, İngilizce ve Almanca olarak da basıldığı eserde ifade edilmektedir. Eserin başında yayıncının "İfadesi"ne göre kitapta kullanılan fotoğraflar Mösyö Roşa (Rochat) ve Sabah Juaye (Sabah Joualiyer) fotoğrafhaneleri tarafından ücretsiz olarak ita olunmuştur. Rehberin başında İsl:anbul şehremini ve Türk Seyyahin Cemiyeti Reisi Doktor Emin Erkul'a ait kısa bir takdir yazısı, Atatürk fotoğrafı ve İsl:anbul Limanı'nın Galata Kulesi'nden çekilmiş panoramik bir fotoğrafı yer alır. Eserin 104 sayfalık birinci bölümü şeh­ rin coğrafyası, tarihi, sanat tarihi, etnografık yapısı ve ulaşım,

Aynı zamanda

Galatasaray Lisesi'nde hoca olan Ernest Mambo ury'nin eseri en ünlü İsta nbul rehberidir.

J.;.. .::-~:.)i

ı.S.)Y. \.. .:,,.ı;

_µ ...

ı.t·~ ~,.,. J.ı.;,.

.!il":"-': ~l,- ıJ.;/ ıı.., ~l.ı.,..:. ,.;.ı..ü'.,,

.,.:.i •..:...~.~

• ) .) ,.ci_.

• J...ı._,ı..

J.j

~ li:i.ı." .:A...ı.. 1 lf.1

J» -.:._)I,,: !!.,... .,.~ \ H

ı.S) J.ı_;.., ~ .,ı-- ..,ı;t.:.. ~ı

r-J ı »

j _,ı.

t

v'

j ~.; ı/ ).) ) r>:" ~ - .jl;.. ı)l.JJ

JY.' t:...ı \\°l'O

otel ve lokantalar, deniz hamamları, lisanlar gibi konuları içerir. Pembe renkli bir kağıda basılan ikinci bölümde "şehrin muntazaman ziyaretine ait programlar ve işaret noktaları" vardır. Bu bölüm İslanbul'da bir gün, iki gün ve sekiz gün kalacaklara göre düzenlenmiş gezi programlarını içerir. 378 sayfalık üçüncü bölüm ise yapı ve mevkilerin resimli fihristidir. Bu bölüm küçük bir İstanbul ansiklopedisi şeklindedir. Rehber "Şiddetli soğuk­ lar, Başlıca büyük yangınlar, İslanbul'un muhasaratı, Zelzeleler" başlıklı bir zeyl bölümüyle sona erer. Bu eserinde Mamboury, İslanbul'daki Bizans kalıntılarını titizlikle belgelemiş ve surların haritasını çıkarmıştır.

.3 5 .

İsl:anbul Rehber-i Seyyahin M amboury. Ernefl, İflanbul 1925, R itso ve Mahdumu, R itso ve Mahdumu Nqriyatı, 4+561 , .• 1 plan, 4 levha, mimli. ÖZECE; 8245.

11

İSTANBUL'DA BİR ŞEHREMANETİ BİNASI PROJESİNİN TANZİMİ İÇİN BEYNELMİLEL

MÜSABAKA PROGRAMIDIR Şehremini

. Cemil Topuzlu

Cemil Topuzlu Paşa anılarında, "En büyük emelim İsl:anbul'da modern bir Belediye Sarayı inşa ettirmekti. Şehremanetinin o sıralardaki cılız yardımiyle bunu yaptırmak mümkün değildi. Yalnız mevcut ahşap ve kiralık Belediye şubeleri yerine Kadıköy ve Fatih'te muntazam kargir binalar yaptırdım. Adalar, Beyazıt, Boğaziçi Daireleri için de münasip binalar satın aldım. Belediye Sarayı için münasip miktar para tedariki ile uğraşıyordum" diyerek bu projenin oluşumundan söz eder. (İflibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet D evirlerinde 80 Yıllık Hatıralarım, İstanbul, 1951, s. 131.) 20 Kasım 1914'te şehreminliğinden istifa ederek yurtdışına gider. 1914 yılında Topuzlu Paşa'nın şehreminliği sırasında açılan bu yarış­ ma Sultan Ahmed-i Evvel Cami-i Şerifi ve Ayasofya Meydanı

Cemil Topuzlu'nun belediye başkan lı ğı s ı rasında yapı lmas ı

planlanan Belediye Sarayı'n ı n şehirde

bulunan Osman lı mimarisinin en seçkin eserlerine uygun olması, kullanı lacak

malzemenin yerli üretimden karşılanmas ı

müsabaka şartn ames in in

koşu lları arasındaydı.

Kitabın Fransızca kapağı.

Programme Du Concours International pour l'Claboration

PROGRAMME :ov

CONCOURS INTERNATIONAL pour

l'elaboratıon

D'UN PROJET DE PREFECTURE DE LA VILLE • CONSTANTINOPLE.

CONSTANTINOPLR TTPOGRAPIDI I Lnıtooau.Peu Aaııııo IHIWf & O-, Nouaı-Osııı:.ı.-ııııt. &r.uıoou ı .. 1914 .

D'un Projet De Prefe&ıre D e La Ville a Conslantinople İ stanbul 1329 / 1914,Ahmed İhsan ve ŞU.rekıisı Matbaacılık Osmanlı

Şirketi, S s., (Türkçe} + S s., (Fransızca}, ÖZECE; 8311 .

.36 .

.

,. .".. ·1· . •;~-;;..-f

,':,.; ı..:;, .,..1

,,,.

"

. ,

Kitabın Osmanlıca kapağı.

İslanbulHa Bir Şehremaneti Bin ası Projesinin Tanzimi için Beynelmilel Müsabaka Programıdır,lflanbu/, 1329, Ahmed İhsan ve Şürekası Matbaacılık Osmanlı Şirketi.

arasında inşa

edilecek "Emanet ebniyesi" yani belediye sarayı için 180 bin lirayı Osmani'den fazla olmaması kaydı vardır. Binanın İstanbul'da bulunan Osmanlı mimarisinin en seçkin eserlerine uygun olması, kullanılacak malzemenin yerli üretimden karşılanması ve yarışmaya katılacak projelerin en geç 14 Temmuz 1914 tarihine kadar İstanbul Şehremaneti'ne teslim olunması istenmektedir. Bu projeler Şehremini Paşa Hazretlerinin riyasetinde, Hükümet-i Osmaniye'den, Fransız ve İtalyan hükümetlerinden birer murahhas, Şehremaneti Heyet-i Fenniye Müdürü Mösyö Auric, Evkaf Nezareti İnşaat Reisi Kemal(eddin) Bey, Adalar Dairesi Reisi Yanco Bey, Yoannides, Şehremaneti Heyet-i Fenniye Müdür Muavini Cevdet Bey, Şehremaneti Mimari Şubesi Reisi Terziyan Efendi'den meydana gelen bir jüri tarafından seçilecektir. Cemil Topuzlu Paşa'nın hamlelerinden biri olan bu projenin birkaç ay sonra başkanlıktan istifasıyla ileriye gidemediği kuvvetle muhtemeldir. hakkındadır. Şartnamede binanın yapımı

. 37.

12

YILDIZ İSTANBUL BELEDİYE GAZİNOSU YILDIZ SARAYI İLE PARKININ TARİHÇESİ, YENİ GAZİNO MÜESSESESİ Celb-i Seyyahin Türk Anonim 1925

Şale

Pavyonu 'nu devralan İtalyan

işletmeci, burası

4 dilde

yayımlanan

önemli bir broşür bastırmıştır.

Yıldız İstanbul Belediye Gazinosu Yıldız Sarayı ile Parkının Tarihçesi,

Yeni Gazino Müessesesi. a-İflanbul, 1926, Ahmed İhsan Matbaası,

Sultan II. Abdülhamid'in ölümünden sonra gözden son Sultan Vahdeddin'in saltanat süresini Dolmabahçe ve Yıldız Sarayları arasında geçirmesi nedeniyle bakımsızlaşmıştır. 17 Kasım 1922'de Sultan Vahdeddin'in İstanbul'dan ayrılması üzerine saray ve ona bağlı yapılar boş kalmıştır. 1925 yılında İstanbul Şehremaneti Ankara'da Dahiliye Vekaleti'ne başvurarak sarayın kendisine devredilmesini temin etmiş, yapıların haraplıktan ve bakımsızlıktan kurtulması için burayı bir gazino gibi işletecek firmalara bir ihale açmıştır. Fransız, Alman ve diğer milletlerden gelen başvurular içinde ihaleyi İtalyanlar kazanır. Mario Serra isimli bir İtalyan İşletmeci "Celb-i Seyyahin Türk Anonim Şirketi" adıyla bir şirket kurup Yıldız Parkı'nı ve Şale Köşkü'nü işletmeye açar. Artık İstanbul'un "Montekarlo ve Nis'in bütün oyunlarını ihtiva eden Yıldız Merasim Kasrı" kumarhanesi vardır. Ama Çelik Gülersoy'un ifadesiyle "Şale Pavyonu 1925'te kısa bir süre bir İtalyan işletmeciye kumar oynatılan bir casino olarak kiraya verildiyse de, Atatürk'ün müdahelesiyle bu yanlış ve tehlikeli kullanım kaldırıl­ düşen Yıldız Parkı,

yılında Yıldız

hakkında

Şirketi

5-13 s., 10 plan, ÖZECE; 23428.

,,

mıştır."

İşletmeyi alan şirket 1926 Almanca, Fransızca ve Osmanlıca olmak üzere gazinoyu anlatan ve Yıldız Sarayı ve parkının o günkü durumunu gösteren fotoğraf­ lı broşürler de basar. Dört dilde basıldığı belirtilen kitapçığın şimdilik İngilizcesine rastlanmamıştır. Devrin icabı gereği II. Abdülhamid'e ve saray hayatına ağır sözler içeren bu kitapçık "Onları Sultan haremlerinin yaşadığı sarayın içinde, Piyer Loti'lerin fevkaladeliğini terennüm eylediği Şark mucizelerini ve Dünya'da emsali bulunmaz Boğazi­ çi ve Marmara'nın güneş gurubları­ nı seyr ederek alıştıkları hayata devam eyleyeceklerdir" gibi oryantalist bir ifadeyle sona erer. yılında

. 3 8.

C============================~C SOCIETE ANONYME TURQU E DE TOURISME

=~====

Casino Municipal de

'YILDIZ ~TCHIRAGAN CONSTANTINOPLE - _, ..._ -

mstor;·nue do Paiais

/

~

du Pare ~e Yildiz

/ fashHation du easfaa

. ) -

_.J

CON51 \

Ti OPLE

! .. ıprimerie Ahmed Ihsan

1926

13

BEREKETZAf)E ÇEŞMESİ LA FONTAINE DE BEREKET ZADE 15 Temmuz 191 l'de Müze-i Hümayunda kurulan İstanbul Şehri Muhibleri Cemiyeti'nin yayımladığı eserlerden biridir. İstanbul'u sevenler derneği olarak ifade edebileceğimiz

pek çok kültür insanı tarafından desteklenmiştir. İstanbul tarihi ile ilgili önemli yayımlar yapan, kartpostallar yayımlayan derneğin süsleme sanatı açısından İstanbul'un en güzel yapılarından biri olan Bereketzade Çeşme­ si hakkında yaptığı 16 sayfalık yayın çok önemlidir. Derneğin 1329 / 1913 yılında yayınladığı raporda Bereketzade Çeşmesi hakkında yapılan çalışmaların önemine binaen Fransızca ve Osmanlıca olarak yayımlandığı belirtilmiş, pek yakın zamanda çeşmenin de tamir ettirileceği ifade olunmuştur. Sanayi-i Nefise Mektebi mezunlarından Ressam Jos. Pinkas'ın 6 sayfalık Fransızca metninin yanında 10 sayfalık Osmanlıca bir metin ve eserin başında ve sonunda çeşmenin fotoğrafı yer almaktadır. Kuşe kağıda basılmış olan kitapçık, ünlü Agob Mateosyan Matbaası'nda üretilmiştir. Osmanlıca metnin son 4 sayfasında "Maarif Nezareti Dördüncü Şube Müdürü Mehmed Ziya Bey tarafından iş bu çeşme münasebetiyle serd olunan mutalaat ber-vech-i zir dere edilmiştir" cümlesiyle başlayan bir makale de vardır. bu

Berekettii.de Çeş mesi

kuruluş ,

Türk ve

yabancı

.. Berekettii.de Çeşmesi La Fontaıne D e Bereket zade,

fos. Pinkas-(lhtifalci} Mehmed Ziya, lflanbu/, Agob Mateosyan Matbaası, lflanbu/ Şehri Muhibleri Cemiyeti Neşriyatı, 10+6 s., (Fransızca}, 2 plan, [Turkçe-Framıua}, ÔZEGE; 1849.

.40 .

Bereketzade Çeşmesi ,

İstanbu/'un gözalıcı çeşmelerinden

biri

hakkında yazılmış,

nadir bir kitaptır.

Kitabın Fransızro kapağı

191 O'lu yıllarda Galata'daki Kamondo Merdivenleri'ni çıktıktan sonra, Sen Piyer Mektebi kapısının hemen yanında yer alan bu Osmanlı taş işçiliği ve süslemesinin mümtaz örneği çeşme birkaç kez yer değiştirmiştir. Günümüzde Galata Kulesi ve çevresini gezen turisllerin ilgi odağı haline gelen bu çeşme, İs1:anbul çeşmeleri içinde hakkında iki kez müsı:akil kitap yazılan bir abidedir. Son kez Galata Kulesi'nin hemen dibinde bulunan parka taşınan bu İs1:anbul su medeniyetinin eşsiz örneği, yanındaki kahvenin bahçesinde oturanlara muhteşem süslemeleriyle tarifsiz keyifler yaşatmaktadır. Şimdi

kule ile karşı karşıya duran çeşme hakkında 1913'teki ilk yayından sonra ikinci kez 1989 yılında Kültür Bakanlığı tarafından çıkarılan ve H. Örcün Barışta tarafından kaleme alınan çalışmada araştırmacının 1913 yılındaki yayını görmediği, sadece İflanbul Ansiklopedisi'nde Hakkı Göktürk tarafından verilen bilgileri tekrarladığı anlaşılmaktadır. İsı:an­ bul kütüphanelerinde nadiren rasllanan bu eserlerin tıpkıb a­ sımlarıyla birlikte çeviri yazımları yapılmalıdır. . 41.

Aynı

konuda 1989 yılında

yayımlanan

it.itap

14

SEVAHİLNAME-İ MERHUM FENNİ

I. Mahmud dönemi şairle rin den olan Mustafa Fenni, lstanbul sahilleri h a kkında manzum bir eser kaleme a lmıştır.

Sultan I. Mahmud zamanında yaşamış İstanbul­ olan Mustafa Fenni, Osmanlı'da Hacegan sınıfına yükselmiş bir devlet adamıdır. Bir aralık hacca gidip gelen Fenni 1158 / 1745 yılında İstanbul'da ölmüştür. "Hacı Fenni Hac edip geldi ve gitti Cennete" mısraı onun ölümü için söylenmiştir. Istanbul sahillerini nükteli bir şekilde kaleme alan şairin manzumesinde sırasıyla "Galata, Mumhane, Tophane, Salıpazarı, Fındıklı, Kabataş, Dolmabahçe, Beşiktaş, Ortaköy, Kuruçeşme, Arnavudköy, Hasan Halife, Bebek, Kayalar, Hisar, Şeytan Akıntısı, Balta Limanı, Mirgün, İsl:inye, Yeniköy, Kefeli, Büyükdere, Sarıyer, Rumelihısnı, Karataş, Fener, Soğuk­ su, Kavak, Umuryeri, Değirmenlik, İskele-i Hünkar, Yalıköyü, Beykoz, Sultaniye, İncirköyü, Paşabahçesi, Çubuklu, Kanlıca, Körfez, Anadoluhisarı, Göksu, Küçüksu, Kandilli, Vaniköyü, Kuleli, Çengelköyü, Beylerbeyi, Kuzguncuk, Öküzlimanı, lu bir

şair

..,r.·4.~ (//~~).,, ...~ ~_,J:.;..

~

':'Y,v'J .ı_,+!-- ı..,-.!-11~

. .. ~.., ~~ ıı:1....\1

r

ı.SJ ..~ ı.S.}JJ-A> J.,ı .:,ı,;_:, _,,f- .:,1.1..Lu .cil ._si i y_,; .:,...:.:ı..ı..J J"

r!.

-""-- '"-

-

L ı,_

'

~

f

(

)

V

,_::::--

-

Jy \:__ , Sevıihilnim e- i

M erhum Fenni, ve Merğub Manzume-i L atifdir. Sultan M ahmud Han-ı E'U'Uel Hazretleri Beyne'I-Şudrô. meşhUr

( ".) J./ _,,·'-5"" •.,~jk ':"'~ _ s-•~:!...., (.::., y l)

,r"v

asrı şudrlısının ser-ômedanından

Merhum Fenni Efendi, Jf/anbul 132711911, Uhuvvet Matbaası, 15 ,., ÖZECE; 17847.

.42.

Üsküdar, Şemsipaşa, Şerefabad, Ayazma, Salacak, Kız Kulesi, Kavakbahçe, Haydarpaşa, Kadıköyü, Fenerbahçe, Adalar'ı birer beyitle anlatır. 63 beyitlik manzumenin ilk neşri bu kitapta tanıtılan Hadikatü'l-Cevami isimli eserin 250254. sayfaları arasındadır. 1911 yılında Uhuvvet Matbaası'da ikinci kez ve müstakil olarak bası­ lan Sevahilname'de ise 62 beyit bulunmaktadır. 1997 yılında ise Hasan Akay tarafından yeni harflerle bir yayımı yapılmıştır (Fatih'ten Günümüze Şairlerin Gözüyle İflanbul, s. 450-457). İstanbul iskeleleri ve edebiyatı için çok önemli bir belge sayılacak eserin henüz yazma ve basma nüshalarıyla karşılaştırılmalı bir neşri yapılma­ mıştır. Daha sonraki şairleri de etkileyen bu eser İzzet Efendi isimli bir şairin de bir sahilname yazmasına neden olmuştur. (M. Cavid Baysun, Boğaziçi İskelelerine Dair Bir Kaside İzzet Efendi'nin Sahi/namesi, İstanbul, 1950, 14 s.)

Hep galat sözle geçürdi gününü Galata seyrine gitmiş

aşık-ı

meğer ağyar

zar

ile yar

Eylemekden o mehin şahs-ı firak ile savaş Gözlerimde Kuruçeşme gibi hiç kalmadı yaş

Takı/ur ardına

al ile rakib-i na-pak

Arnabud karyesine gitmiş o şuh-i del/ak

Galiba Fenni tamam eyleyecektir zevki Adalar seyrine düşmüş o perinin şevki

.43.

M.

cı. vı o

l l< YSUN

IOO.UIÇI ISKILEUIINI DAiı ılı KASiDE

iZZET EFENDl'N IN SAHILNAMESI

T. T. O. K. ISTAN8Ul SEVENLH G•uıu N(Şlh'ATI

1 f .5 O

Fenni'nin Sevahilnamesi kendisinden sonraki şairleri etkilemiş, lzut Efendi de bir sahi/name yazmıştır.

15

TARİH-İAYASOFYA

Aleksandr Ko nstantinidi Paşa'nın Tarih -i Ayasofya a dlı kitabı Ayaso fya'nın Bizans dö nemi tarihini içerm ektedir.

jl

Jt":"ı...:.i.ı ~L. ~..:...,.,Jt.•• j:Jf,.:-ı-::Jf. .ıJ,;ı:-ı

4s.,. ~~ı,>.~}·,s~ .,ı,,!l);J!":'}.,ı .. ,..:r~J.ı, ~1

.,/.J a:...rc~ ~,-ı._ı.:ı";..r-ıa,J/:...;.·,

J .. ~

.:ı .ı.:~..ıı,ıc.)ü..l.,ı,t,... ~~·ı.:.. .. t ... , .. U".,...i-t; , ~~

.,:.:~,..;,,,-.:n.,ı.. f ..ı1:_,.ı._\.l.~\.:.,.,,~-r1'•-':.~ JI ,s.cii.:...,.,.~

,r' •.ı.r .ı.:;ı:.ı..iı~~J,;ı:-1 (..,._,~-i).;., . . ,,ı'•.,....\:İ .:ı.. 4:--JJıl $ _1~ j . _, . ;..ı:- / \._.-..~ ~

~,/:...

~ •.J,_,-.f-. .. ,.~_ıL!..ı, .,r."'t~.:..\;Lf,~.ı .;,':"

.s.ı..JJ..j,,-;,':b~ı.İ"!: ,J-,.;.,...sJ...:ı.i,..:,k:.._.s).ıl­ .:..,..':6 .,:...l!..,\-.,. ,ıi,IJ,\~IJ~J~(j ..... ,J:....:-

Tarih-i Ayasofya kitabının

ilk

sayfası

Tarih-i Ayasofya, Aleksandr KonHantinidi Paşa, Dersaadet, 1285 / 1868, Ceride-i Havadis Matbaası'nda tab've temsil olunmuştur, 15 s., ÖZEGE; 19768.

Devrin Maarif Nazırı Saffed Paşa'nın tavsiyesiyle Tarih-i Yunaniflan-ı Kadim isimli kitabı yazan ve 1870 yılında bastıran Konsl:antinidi Paşa, Meclis-i Kebir-i Maarif üyelerindendir. 1868-1892 yılları arasında çoğunluğu yabancı dil öğre­ timi, Rumca-Osmanlıca gramer, Osmanlıca ve Rumca okuma kitapları gibi konularda 10 eseri basılan Konsl:antinidi Paşa, kitabın ilk satırlarında "İsl:anbul'un gerek cesamet (büyüklük) gerekse fenn-i mimari (mimarlık mesleği) ve sanatça şayan-ı dikkat (dikkat çekici) birçok ebniye (binaları) ve asar-ı atikası (eski eserleri) mevcut olup bunların her biri erbabı indinde bir güncine-i alem-bahadırdır (dünyanın paha biçilmez hazineleridir)" diyerek başladığı sözüne Ayasofya Camii hakkında .44.

kitaplarda bulabildiği bilgileri okuyucuya sunmaya cesaret ettiğini bildirir. "Asar-ı mezkürenin azamı olan Ayasofya Cami-i Şerifinin tarihi cümleye bilhusus, Dersaadet ahalisine nisbetle seza-var-ı ittila' olunduğundan ol-babta kütüb-i mutebereden ifünbat edebildiğim malumatın arz ve beyanına mücaseret eyledim" diyerek ağır bir ifadeyle söze devam eden Konsrantinidi Paşa 15 sayfalık kitabıyla Osmanlılara Ayasofya Kilisesi'nin ve Bizans'ın kısa bir tarihini anlatmaktadır. Ayasofya camiye tahvil olunduktan sonra tarih açısından yazılacak pek bir vukuatı olmadığını da ifade eden paşa, Sultan Abdülmecid döneminde ünlü İtalyan mimar Fossatti'nin tamirinden ve bu tamir için basılan madalyadan da bahsetmektedir.

Ayasofya

...

16

GÜZEL İSTANBUL

. MuHafa Haluk Ôkmn

Güzel İstanbul, Manastır'da doğmuş, Mekteb-i Hukuk'ta tahsil görmüş, avukatlık mesleğine intisap etmiş bulunan Bergama Türk Ocağı kurucularından Mustafa Haluk Ökeren'in, Milli Mücadele yıllarında Edirne'de görevliyken kaleme aldığı ve bastırdığı bir eserdir. 27 Kanunusani 1336'da (27 Ocak 1920) "Babamın Ruhuna" başlıklı bir önsözle eserine giriş yapan Mustafa Haluk, üç bölümlük "Güzel İstanbul, Çanakkale'de Genç Şehzade, Yiğitler Başı Diyor ki, Fatih'e," başlıklı milli duygularla kaleme aldığı edebi yazılarında düş­ man işgali altındaki Türk aydınının hislerini aktarmaktadır. "Yeşil yurdumuz" diye tanımladığı Bursa'nın işgali sırasında önce erkek ve kız kardeşini, ardından da babasını kaybeden Mustafa Haluk Bey duyduğu büyük üzüntüler ve intikam duygusuyla bu eseri kaleme almıştır. Hukuk fakültesinde okurken son halife Abdülmecid Efendi'nin katib-i hususiliğini yapan Mustafa Haluk Bey, sonraki yıllarda İzmir milletvekili olarak parlementoda görev yapmış ve Bergama'da ölmüştür.

Mustafa Hakuk Okeren, Güzel

lstanbul

adlı kitabı

milli duygularla kaleme almıştır.

... Güzel İs\anbul, MuHafa H aluk (Ôkeren), Edirne, 133611920, Edirne Vilayet Matbaası, 31 s., ÖZECE; 6497.

. 46 .

17

ŞEHREMANETİ HUDUDU DAHİLİNDE BULUNAN MAHALLAT ESAMİSİ

Şe hremaneti H ududu D ahilinde Bulunan Mahallit Esimisi,

İflanbul 1329 I 1913, Arşak

Garoyan

Matbaası,

ÖZECE; 18718.

Üzerinde herhangi bir kaydın olmamasına rağmen İsl:anbul Şehremaneti tarafından basıldığını tahmin ettiğimiz bu mahalle lisl:esi, bizim tespit edebildiğimiz müsl:akil basılmış 3 mahalle lisl:esinden biridir. Belediyecilik ve kent tarihi açı­ sından çeviri yazılı yayınının yapılmasını gerekli gördüğümüz bu kitapçık çok önemli bilgiler içerir. Kitap, sonunda "Hulasa" başlığıyla kaleme alınan bir bölümle son bulur. Bu bölümde önemli açıklamalar vardır. Bu bölümü eski İsl:anbul mahalle sisl:emi bakımından önemi nedeniyle aynen alıyoruz: "Birinci kısmın sonunda mecmu-ı mahallatın (569) a baliğ olduğu görülür ise de sehven yazılmış olan bir adedinin ilavesinden sonra hasıl olan (570)den mükerrer yazılan . 4 7.

32+2 .s.,

Mahallat Esamisi adlı

kitap. eski lstanbul mahalle hayatı konusunda çok önemlidir.

onaltısının tenzili halinde aded-i mahallat (554) olmuş olur. İkinci kısımda daire daire gösrerilmiş olan mahallat yekunuyla bu aded arasında bir fark görülecektir. Bu fark birinci kısımda daireteyn beyninde müşterek gösı:erilen 9 mahallenin ikinci kısımda her dairede ayrı ayrı yazılmasından neş'et etmektedir. Maamafıh aded-i mahallat daima bir kararda kalmayıp Boğa­ ziçi, Üsküdar, Adalar ile Anadolu ve Rumeli şimendüferleri güzergahı misüllü İsı:anbul'un sayfiye mahallerine seneden seneye yeni yeni mahalleler teşekkül etmekle beraber muhiti pek vasi' olan ba'zı mahalleler dahi ahaliye bir suhulet olmak üzere birkaç kısma tefrik olunmakdadır. Ezcümle İsı:anbul Meclis-i Umumisinin son ifümaında takarrür ettiği üzere şimdiye kadar İçerenköy Mahallesi'ne merbut olan Bosrancı ile Suadiye Camii civarındaki emlak ve arazinin rabıtası mezkur mahalleden fekk olunarak Kadıköy'ü dairesi dahilinde Bosrancı ve Suadiye namıyla yeniden iki mahalle derdesr teşkil olunmuştur. Dersaadet ve Bilad-ı selase'de evvel ve ahir tesis edilen mahalleler ekseriyet itibarıyla oralarda birer cami' veya mekteb gibi müessesat- ı diniyye ve ilmiyye vücuda getirmiş olan eshab-ı hayratın namlarına nisbet edilmiş oldukları gibi, o mahalde hiçbir müessese vücuda getirmemiş olan bazı meşahirin namı­ nı-Muradiye gibi -veya kain olduğu semt-i meşhurun ismini Yenimahalle gibi- alanlar da vardır.

Bir de mahallatın cümlesi ayni vüs'at ve cesamette içlerinde beş on haneli mahalle olduğu gibi birkaç bin hane ve emlaki muhtevi bulunanlar da vardır. Ezcümle Kadı­ köyü-civarından sarf-ı nazar olunduğu halde-İbrahim Ağa, Cafer Ağa, Osman Ağa gibi başlıca üç mahalleden ibarettir ki İsranbul'da o kadar vüs'ati haiz olan yerlerde yüze karib mahalle teşekkül etmiştir. olmayıp

Bu risalemizde muharrer bazı mahallat da vardır ki bugün yalnız isimleri kalmıştır. Bunların yerlerine ya ifömlakat icrasıyla cesim kışla, mekteb, fabrika gibi mebani vücuda getirilmiş yahud harik ve esbab-ı saire dolayısıyla arsa ve mürur-ı zamanla bahçe ve bosı:an haline inkılab etmiş olduğu bi'ttahkik anlaşılmıştır. İşbu izahatı i'tadan maksad: Mahalle taksimatının bir esas-ı fenni ve idariye müsı:enid olmadığını ve mahallatın ayni vüs'at ve nüfusu ihtiva etmediğini beyandan ibaret olduğundan esami-i mahallat esas ittihaz edilerek yapı­ lacak muamelelerde bu cihetlerin nazar-ı dikkatten dur tutulmaması lazımdır."

. 4 8.

ıs

NASIL KONUŞDUGUMUZU BİLELİM! İstanbul Şivesinin Hususiyetleri Hakkında İlmi Bir Tedkik İstanbul Şehremaneti müfettişlerinden Mahmud Bey'in kaleme aldığı bu eser yine Harf Devrimi'ne rastlayan 1928 yılında basılır. Yazarımız "Başlangıç" adını verdiği girişte "İstanbul şivesine ait bu tedkikimi, bu şivenin çok def'a ileri sürüldüğü gibi kitap yazısının aynı olmadığını göstermek ve bilhassa memleketimizde de yetişmesini beklediğimiz halkiyatçıların istifade edebilmeleri için neşr ediyorum. Yoksa devletçe takarür etmiş imla şeklini değiştirmek lüzumuna matuf bir düşüncem yoktur. Eğer bu eserim istihdaf olunan gayede müsmir olursa bu husustaki mesaimin boşa gitmediğini görmekle bahtiyar add ederim'' demektedir. Mahmud Afıf Bey bu yazısını Boyacıköy'de 31 Teşrinevvel (Ekim) 1928 tarihinde kaleme almıştır. 1 Kasım 1928'de TBMM'de kabul edilen kanunla Harf Devrimi kanunlaşmıştır. Kanun gereği geçiş dönemini kapsayan iki aylık süre içinde basılan, nadir eski harfli eserlerden biri olan bu kitapçık, eski İstanbulluların kullandığı konuşma dilini izah eden önemli bir eserdir. Afıf

Nasıl Konuşduğumuzu

Bilelim!, İstanbul şivesi

konusunda kaynak bir kitaptır.

Nastl Konuşduğumuzu Bilelim! Mahmud Afif iflanbul, 1928, ikdam Matbaası, 16s., ÔZEGE; 15168.

. 49 .

19

BAHRİYE MÜZESİ KATALOGU Türk müzecilik tarihinin önemli kitaplarından biri olan Bahriye Müzesi Kataloğu, Bir dönem Deniz Müzesi'nin müdürlüğünü yapmış bulunan, bahriye subayı olarak yetişmiş Ressam Ali Sami Boyar tarafından olu ş turulmuştur. Eserde "Müzecilik hakkında bir iki söz"ve "Tarih-i Kadırga ve inşaat-ı bahriyede Türkler" başlıklı iki makalesi bulunan Ali Sami Bey, daha sonra müze muhteviyatı başlığıyla müzenin dökümünü yapar. Ayrıca eserde deniz tarihiyle ilgili önemli eserleri bulunan Ali Haydar Emir'in "İsranbul Tersanesi" hakkında çok önemli bir makalesi de yer almaktadır. Kuşe kağıda basılmış, müzenin içini ve müzedeki kıymetli eserleri gösreren fotoğraf­ lar kitabın önemini bir kat daha artırmaktadır. Ressam Ali Sami Boyar

Bahriye Müzesi özellikle

Kata l oğu,

içerdiği fotoğraflarla

dikkat çekmektedir.

Bahriye Müzesi Kataloğu, Ali Sami (Boyar}, İflanbul 1333 I 1917, Matbaa-i Bahriye, 84 s., 33 plan, ÔZEGE; 1553.

.50 .

20

KADIKÖY HAKKINDA TEDKİKAT-1 BELEDİYE ... Kadıköy Hakkında Tedkikac-ı Kadıköy

Belediye.

D aire-i Belediyesi Müdürü Geldi

Esad (Arsroen}, İf/anbul 1329 / 1913, Ahmed İhsan ve Şüreklist Matbaacılık Osmanlı Şirheti,

97+3 s., resimli, 2 harita,

18 resim. ÖZECE; 9813.

Kadıköy hakkındaki

en kapsamlı kitap olan Kadıköy

/

:J;.

Hakkında Tedkikat-ı

.,,..."'..,,;,..,r.,.. ......,~

•.,.._ı,ı

J-1.- ) .,

ı... .u-1 :~ı...,....:~

.;,,~ :ı$~L"

İstanbul Musahabeleri, A. Safvet, İflanbul 1324 / 1908, Ma thaa-i }irayır ve Keteon,

Saadet Kütübhanesi, 112 s.,

ÖZEGE; 8239.

A . Safvet'in kaleme aldığı kitap, İstanbul'da Saadet Kütüphanesi sahibi Ahmed Safa Bey tarafından 1908 yılın­ da yayımlanmıştır. 5 kuruş fiyatla satılan bu eser, İ stanbul'un siyasi hayatına ait gözlem ve hatıraları içerir. Yazar bu yazı­ larının bazılarını kitaplaştırmadan evvel Yeni Edirne gazetesinde makale olarak neşretmiştir. "Taşkışla Vakası " , "Yenikapı Mevlevihanesinin ihyası", "İnkılab-ı mesudiyemizden sonra İstanbul", "Bulgarlar Türkleri nasıl bilir", "Bab-ı ali ve konferans programı", "Rumlar-Ermeniler", "Köprü ile Mesudiye müsademesi", "İstanbul'da gümrük hamalları", "Sultan Selimin makberini ziyaret", "Sara Bernar İstanbul'da", "İsranbul'un muhterem misafiri: Mücahid-i hürriyet Enver Bey", "Ferik İs­ mail Mahir Paşa'nın katli", "Yıldız Sarayında ziyafet-i seniyye", "İsranbul'da bomba", "Selanikli Tevfik Bey", "Şemseddin Bey ve Hasan Fehmi Paşa", "Filozof Rıza Tevfik Bey", "Camilerin zeytinyağları nereye gidiyor", "Meclis-i Mebusanın yevm-i küşadı" gibi başlıklarla pek çok yazıyı içeren bu kitapçık, Osmanlı siyasi hayatı ve İstanbul'un sosyal yaşamına ait vazgeçilmez kaynaklardandır. .63.

1908

yılın da

bas ıla n İ s tanbu l

Musahabeleri a dlı

kitap, İs ta n b u/'un siyasi hayatın a ait gözlem ve h a tıra ları içermektedir.

28

İSTANBUL SAYFİYELERİ TEBDİL-İHAVA Bey 1865 yılında Sofya'da doğmuştur. İlköğrenimini Sofya'da, sonraki eğitimini İsl:anbul'da tamamlamış, 1891 senesinde Mekteb-i Tıbbiye'den diploma almıştır. Tıbbiye'den mezun olduktan ve Yunan Harbi'nden hemen sonra 1313 / 1897'de Mühendishane Mektebi'ne, daha sonra Çapa Kız Muallim Mektebi'ne, Hıfz-ı sıhha ve Tabiiyat muallimliğine tayin olunmuş ve yaklaşık 40 sene bu görevlerde çalışmıştır. Dahiliye mütehassısı olan Dr. Yusuf Ragıb, birçok seneler Çapa Kız Muallim Mektebi hekimliğini, aynı zamanda Hıfzısıhha hocalığı vazifesini görmüş­ tür. 1935 yılında 70 yaşında iken hayata gözlerini kapamıştır. Ankara Devlet Konservatuarı müzik hocası ünlü müzikolog Mahmut Ragıp Kösemihal'in babası ve Profesör Mustafa Şe­ kip Tunç'un kayınpederidir. Kösemihalzade Yusuf

Kösemihalzade Yusuf R agıb Bey

Yusuf Ragıb Bey'in konulu olan eseri, kısa da olsa İstanbul sayfiyelerini içeren bir bölüme sahiptir.

aslında sağlık

. Kitabın Osmanlı annalı,

üzerinde Tebdi/-i H ava yazan cildi

.64.

Ragıb

İstanbul Sayfiyeleri, Tebdil-i H ava, Yıısuf Ragıb, lflanbul 1323 I 1905, Ahmed İhsan vt Şıirtkôsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi,

105+3 s., ÖZECE; 8251.

: J.;.

.., ... ~ ~ '~ :;u u"f,., c,l-..ı~~,,_ı,.·

~~-

.:,u.ı;...

.:,..,u.ı

J.:i"".

.;.,C...,

.

~-..ıL·

~

~:ı...\.! u _:..s:; J!.a...1 ~~_,;

TV.J\"Tt '\.:.- J,ı~..1\'\J

,\;.,

......;.,

.!l:-~

UT -C-

ıJ~­

,.ı.e;ı,ıe-,ı..ı,.."'~,J,.-..,ı

I_,..._)!_.,; .)',/JI .,_ı:. ._ı~.,.. ~ I JJl.rJ .._.. ~ı_,.. ._)!_.,;

. ,....~ Jı..,ı.. ; ,, .;.._)~ ~>l.-J>J

-w ı ,.

J r.'· ı:..ı .:ıı- ı

...... ı..,ı...

wn

Binbaşı rütbesiyle askeriyeden emekli olan Doktor Yusuf Ragıb Bey'in Hıfzusıhha-i Askeriye, Hıftusıhha-i Umumiye, İfliade-i Sıhhat, İflanbul Sayfiyeleri Tebdil-i Hava isimli eserleri basılmıştır. Çapa Öğretmen Okulu'nda uzun yıllar hocalık yapan Doktor Yusuf Ragıb Bey'in "Mühendishane-i Berr-i Hümayun Hıfzussıha Muallimi ve Birinci Daire-i Belediye Heyet-i Sıhhiyye Reisi Binbaşı" unvanıyla kaleme aldı­ ğı İflanbul Sayfiyeleri: Tebdil-i Hava isimli eseri 1323 I 1905 yılında Ahmed İhsan Matbaası'nda basılmıştır. Toplam 108 sayfadan meydana gelen eserin yanlızca 104-105. sayfaları İs ­ tanbul sayfıyeleriyle ilgilidir. Eserin birinci bölümü iklimlerle ilgilidir. İkinci bölüm iklimlerin tedavideki uygulanışı hakkın­ da olup, romatizma, verem, kalp, sıtma, nefes darlığı gibi birçok hasl:alığın iklimlerle ilgisini ele almaktadır. Kurum tanıtım ve bilgilendirme amaçlı broşürler de yayımlamıştır. . 65 .

. B oğazi çi : Ş irker-i

Sayfiyeler broşiirii

H ayriye,

29

ARAKEL KİTABHANESİ ESAMİ-İ KÜTÜBÜ I. Meşrutiyet (1876) sonrasında ortaya çıkan alafranga kitapçı dükkanlarından olan Arakel K.itaphanesi önceleri Galata Köprüsü'nde gazete müvezziliği yapan Arakel Tozluyan tarafından 1875'te, Babıali Caddesi No: 46'da açıldı. Arakel Kitaphanesi daha çok okullarda okutulan Türkçe ve Fransızca ders kitaplarının yanı sıra Ahmed Rasim, Ahmet İhsan, Halid Ziya gibi dönemin ünlü yazarlarının çeviri ve telif eserlerini de yayımladı.

. Arake/ Toz/uyan

Arakel

Ki ıabh anesi

Esanu-i

Kütübü, lflaııbul 1301 / 1884, Matbaa-i Ebüzziya, 4+272+5 s.,

ÔZEGE;891.

Kuruluşundan

Arakel Kitabhanesi Esami -i Kütübü, ilk Türkçe kitapçı kata/oğudur.

on yıl sonra 1885'te Türkçe ilk özel gereken Esami-i Kütüb'ü yayım­ layan Arakel Kitaphanesi, bu katalogdaki kitapları Osmanlı Devleti'nin taşradaki vilayet ve sancaklarında dağıtabilmek için yirmi dört merkezde dağıtım örgütü oluşturdu. Arakel Tozluyan Efendi'nin bashrdığı bu kitapçı kataloğu ilk kitapçı kataloğu olması dolayısıyla Erol Üyepazarcı tarafından Müteferrika dergisinin ilk sayısında tanıtılmıştır. Babıali kitapçılığının en önemli figürlerinden biri olan Arakel K.itaphanesi bu eserden başka kataloglar da yayınlamıştır. 1899'da Sirkeci'de Musullu Hanı'nda kendi matbaasını da kuran Arakel Efendi, Muallim Naci ile birlikte Talim-i Kıraat ve M ekteb-i Edeb isimli okul kitapları da hazırlamıştır. Arakel, Nisan 1912'de ölünce oğlu Leon bir süre yayıncılığı sürdürdüyse de başarılı olamamış ve Arakel Kitaphanesi 1914'te kapanmıştır. kitapçı kataloğu sayılması

.6 6 .

30

MÜESSESAT-I HAYRİYE-İ SIHHİYE MÜDİRİYETİ Direction Generale de I'Assistance Publique de Costantinople İstanbul tıp tarihine ait önemli kaynaklardan biri kabul edilen bu eser, belediye ve İstanbul'a ait pek çok temel kitabın yazarı olan Mektupçu Osman Nuri Ergin tarafından hazırlanmıştır. 1908 yılından sonra İstanbul Şehremaneti bünyesinde kurulan Müesses at-ı Hayriye-i Sıhhiye Müdiriyeti'nin tarihçesini ve ona bağlı sağlık yapılarını anlatır. İstanbul sağ­ lık hayatının en önemli kaynağı olan bu kitapta İstanbul Belediyesi'ne bağlı Etfal Hastanesi, Darülaceze, Bimarhane, Müşahedehane, Tahaffuzhane, Tebhirhane ve geçici hastanelerin 1910 senesine kadar geçirdikleri, tarihçeleri, kuruluş sebepleri ve istatiföki bilgileri bulunmaktadır. Bir çeşit yıllık olarak çıkarılması tasarlanan eser sadece bir sene ve bir cilt olarak çı­ kabilmiştir. İstanbul hastanelerine ait önemli ve eski fotoğraf ve planlarla süslenen kitap, kent s ağlık tarihi açısından çok nadir bir eserdir.

Osman Nuri Ergin

Müessesat-ı Hayriye-i Sıhh iye M üdiriyeti, Osman Nuri (Ergin}, İflanbu/ 132711911, Arşak Garoyan Matbaası, 114+64+8 s., (Fransızca), 1 levha, 53 fotoğraf

ÖZECE; 14645.

Kitabın Fransızca nüshası

.67.

-, -· -

ı.;·4r:ı:- & .... ;ı., ~_.,_..ı...

':~

~!~;. ..:..\_.... .;. ı:, u .,, ı.!.iı

.::.. ... .,;:. .-4~

ı:ıuJ, "'!\:• • ..ı.: .... ..,4-

J~ ,A

l . :ı fa(ade Ju l cı c a l de l;ı D irection de I' Assistance Pu bliqt1 e ( Cc lı[ıliııı vııl v~ l cıı co nst ruc ti on sur un terra in ıı o t1 ve ll e nı e n t ucq uis d: ın ~ l ' Ave ııu f! de la ı ı b!iıııe - P or t e ) Bdb-ı ali Caddesinde mübayaa olunan mahalde der-defl-i inşa bulunan Müessesdt-ı HayriJe-i Sıhhije Müdiriyeti dairesinin cephesi (Müessesar-ı Hayriye-i Sıhhiye Müdiriyeti kitabmdan)

31

İSTANBUL ŞEHREMİNLERİ Türk belediyecilik tarihinin temel şahsiyeti şüphesiz Mektupçu Osman Nuri Ergindir. Günümüz neslinin zaman zaman "mektupçu, nümerotaj memuru, belediye sekreteri" gibi kıymetsizlik ifadeleriyle andığı Osman Nuri Bey, yaşadığı yıl­ larda İslanbul'un vali ve belediye başkanından sonra gelen kişisi, bilgisine herkesin önünü iliklediği büyük bir bilgindi. 14 yıllık bir araştırma sonucunda ortaya çıkardığı İflanbul Şehre­ minleri kitabı Mecelle-i Umur-ı Belediye isimli eserine yazdığı bir zeyldir (ektir). 1855 senesinde göreve başlayan ilk şehremini ile başlayıp 1928 yılında görevi son bulan Haydar Bey'e kadar gelen 4 7 belediye başkanının geniş ve detaylı yaşam öykülerini içeren bu eser son şehremini bölümündeki bazı siyasi yazılar­ dan dolayı fazlaca piyasaya verilmemiş, çoğu belediye depolarında çürümüştür.

İ stanbul Şehreminleri,

İstanbu l tarihinin depolarda çürütülen tarihi, bir biyografi şaheseridir.

İ stanbul Şehreminleri, Osman

Nuri (Ergin), İflanbul 19271928,

6+ 774 s., m imli, ÖZEGE; 8255.

..

Sahafı.-

ye piyasada çok nadir ·., . , .. ı' cı•, 1, r bl u unan eserin satışa , .- _. sunulmamasındaki bir ,.,._, "· 1-' v;~ J ~\..,' başka etken de, Harf -' ,.-,., , ;,, .,.,),"' Devrimi'nin arifesinde C..:,: ,: 1 ,i..,."' ,

-

basılmış olmasındandır.

Eski harfli baskısı çok zor bulunan eser, velud araştırmacı Ahmed Nezih Galitekin tarafından ilk kez 1996'da, sonra 2007'de (İşaret Yayınları, 1024 sayfa) yeni harflere aktarılarak yayımlanmıştır.

.,

.,

j

· -.:::.::. t·.

Sol taraftaki ithafyazısı: Ankara Valisi Nevzad Tandoğan'a

lflanbul Belediyesi'ndeki

arkadaşlık hatırası

olarak sevgi ve saygı ile takdim Osman Nuri

.69.

,'

Şehremaneti Matbaası,

Şehremaneti Neşn"yatı,

·:ı,ı

l

A,J.,.:.J.,ı

"

•

-r-

i ta bul Sehre inler· (Büyükşehir

Belediye Başkanlar1) 1855-1928

32

ŞİŞLİ HAYATI Özellikle II. Meşrutiyet'ten sonra "Milli Roman" adıyla tanımlanan bir tür avam edebiyatı , umulanın çok üzerinde bir okuyucu kitlesi bulmuş ve bir furya halinde Cumhuriyet'in ilk dönemlerine kadar etkinliğini sürdürmüştür. Bu eserler, yayımlandığı dönemin değer yargıları ve konuları açısından bir anlamda "müsl:ehcen" de sayılırlar. Cumhuriyet arifesinde ve hemen sonrasında yayınlanan bu eserlerin sa yılan yüzleri bulmuş ve Türk edebiyatında marjinal bir kesit oluşturmuştur. Bu tür eserlerin çoğu edebi değer bakımından pek önem taşımasa bile, içerikleri dolayısıyla hemen hepsi toplumsal kültür tarihimiz açısından çok değerli birer kaynak teşkil ederler. Son dönem Osmanlı toplumundaki çözülme ve Cumhuriyet'in ilk neslinin karşılaştığı çağdaşlaşma/asrileşme sorunları, bu kitapların ana temaları olmuştur. Geleneksel Osmanlı ailesinden, konak, yalı ve köşklerden Şişli'deki,

Nişantaşı'nda­

ki apartmanlara, yazlıklara, oradan da Cumhuriyet'in yaşam biçimine doğru bu eserler sayesinde iz sürmek mümkündür. Bu dönemin gece hayatını, eğlence yerlerini, zarafet ve şıklık normlarını, alafranga giyim kuşam, sofra adap ve muaşeretini bu eserlerde yer yer ayrıntılarıy­ la görmek mümkündür. Orhan Mithat Bey'in kaleme aldığı Şişli Hayatı adlı kitap bu tür bir "avam edebiyatı" ürünü olup, İstanbul'un ilk alafranga semti olan Şişli'de geçen bir dizi gönül macerasını konu edinmektedir. Kitabın bazı bölüm başlıkları ş öyledir: "Gönül hırsızı", "Şişli yollarında", "Randevu", "Masumeler", "Fahişeler", "Sosyete hayatı", ve nihayet: "Bir faci,, anın sonu. .71.

Ş i şli Hayatı, Orhan Mithat (Barbaros), Jf/a11bul 133911923, Orhan iye Matbaası, 246+ 1 s., ÖZE CE; 19032.

Orhan Mithat Bey'in kaleme a ldığ ı Şiş l i H ayat ı adlı

kitap ·avam

edeb i yatı " ürünü

olup, İsta n bu/'un ilk alafranga semti olan Şişli'de geçen bir dizi gönül maceras ını konu edin mektedir.

... Orhan Mithaı Bey

1892 yılında İstanbul Kızıltoprak'ta doğan Orhan Mithat Bey, Seyyid Ali Muhtar Bey'in oğludur. Kabataş Lisesi'nden sonra ݧtanbul Hukuk Fakültesi'nden mezun olur. 1905-1919 yılları arasında öğretmenlik yapan Orhan Mithat Bey 1911 yılından itibaren avukatlık yapmaya başlar. Aynı zamanda romanlar da kaleme alan Orhan Mithat Bey'in İçtimai İnkılaplar (1909), Gizli Kan (1924), Aşk İhtiyacı (1924), Genç ve Güzel, Saray Hayatı isimli eserleri vardır. Şişli Hayatı romanı 2005 yılında Berfin Yayınları tarafından yeniden yayımlanmış­ tır. Orhan Mithat Bey'in kızı İnci Barbaros Gürel'in bir sunuş yazısıyla yayımlanan eser yeni baskısıyla tekrar ilgi odağı olmuştur.

. 72.

33

İSTANBUL GUREBA HASTANESİ TARİHÇESİ İsl:anbul Üniversitesi'nin efsanevi hocalarından Ord. Prof. Dr. Kazım İsmail Gürkan'ın (1905-1972) kaleme aldığı, Vakıf Gureba Haflanesi Tarihçesi, Harf Devrimi'nin gerçekleş­ tiği 1928 yılı sonunda basılan eski harfli son birkaç kitaptan biridir. Bu nedenle kapak sayfasındaki bütün yazılar Osmanlıca olmasına rağmen matbaa kaydı ve basım tarihi Latin harflidir. 80 sayfadan oluşan bu resimli eser daha sonra Kazım İsmail Gürkan tarafından genişletilerek 1944 yılında ikinci kez bastırılacaktır (İsl:anbul Üniversitesi Tıp Tarihi Enfütüsü yayını, No: 27). Yıllarca başında bulunduğu Cerrahpaşa Hasl:anesi I. Cerrahi Kliniği'nde tıp hayatını sürdürürken, tarihle olan ilgisini kesmeyen, çeşitli dergi ve ansiklopedilere makaleler de yazan Kazım İsmail Gürkan'ın kaleme aldığı eser 1967'de "Tıp Fakültesi El Kitapları" serisinden genişletilmiş olarak üçüncü kez basılmıştır.

Kazım İsmail Gürkan 'ın

kaleme

aldığı, Vakıf Gureba

Hastanesi Tarihçesi, Harf Devrimi'nin gerçekleştiği 1928 yılı sonunda basılan eski harfli son birkaç kitaptan biri olduğundan, kapak sayfasındaki bütün yazılar Osmanlıca olmasına rağmen

matbaa kaydı ve basım tarihi Latin harflidir.

Kazım İsmail Gürkan

tıharni..Fevzi MlltbAgı

1928 İslanbul Gureba H astanesi Tarihçes i, Kazım İsmail

(Gürkan}, İflanbu/, 1928, İlhami­ Fevzi Matbaas ıı 80 s., resimli, ÔZEGE; 8204.

. 73.

34

HADİKAT ÜL-CEVAMi İsranbul'un camileri başta olmak üzere, mescitleri, tekkeleri ve camilere bağlı türbe, medrese, imaret, bimarhane, mektep ve çeşme gibi müştemilatı hakkında en önemli kaynaktır. Hadikat ül-Cevami, 1768-1769 yıllarına kadarki suriçi, surdışı, Galata, Eyüp, Üsküdar, Boğaziçi'nin her iki yakası ve Kadıköy içlerine kadar uzanan geniş bir bölgeyi kapsamaktadır. Ayvansarayi, bu eseri meydana getirmek için kitapta adı geçen her cami ve mesciti içinde bizzat namaz kılarak gözlemlemiştir. Ayrıca bu eserleri yapanlar, yaptıranlar, tamir ettirenler, binaya eklemelerde bulunanlar hakkında biyografik bilgiler verir. Kitapta bu binaların bulunduğu semtler ve mahalleler Kitabın

Latin harfli biri

baskılarından

Hadikaı

ül-Cevami, lstanbu/'un cami, tekke, mescit gibi eserleri konusunda kaynak bir kitaptı r.

,._..c>). .

'ı.:ı·•",/il ;,.ı I('.,;-'

.

ı:.,L....Ll:-li)U\., ;_,uı., 0_...uli~ ı.t'l.:Jlt'~ _,.,,ı.5.:JI iıı .ı.t-1 ~ _, [\ j.c _, 0:.;':l\ ~ .J$. .lyJ J.c .:..,\:,LJ\ J:-\

ı:_ıl.S..j~d::

..l ı.İ .(• .ıJ;,~

t'ı:'. ,.,,,,v.Jıı, •ı.)j•ı.J,ı,~(~'-:/ ,,- •J,:.:ı ,ı:,•:ı, ,,~.. ,ıf-:Jı,•J;,· • .,t.:.,,ı,..

,..:.:.. ı..;..~,v, ı ~,,r.:ıı..-:•-:-bı~,~,,:..,-

~.j:~J(ı,~,J:~" ıitt• .;.. ~•.:~;":ı1.J,: Jır~·uıvt;ı ~ =:.ı..,,

~t;;~t~(.ı..;"1

~'rl"'V.J,ıjw~/";"'

.!bt'tJ:~).tj/,IY~I ,~, ;,,{f/'~,:!~''

(/,~ı;J'?,,>_l(Jı}J~· ;l,,:;.:~ı-:'J'.;,J.,),

&;;:ı,ı.:r./,,.~~ ı,ı...~ !~f,· ,~·:r:'..f:i.:,~

~~'v"'::(';.~~·.ıŞ, r,ıı (j.,ı,r;;~,;','Jı.A~ ü;A,,..(.·~~~·,ı/,;

r;,-":ÇJJ..ı,;rı~,~~

u"'->,:..{..."';..~; J!J,-=··-:ı-,~,;

--~~ ..

_,.,.,... ~.L

...,,..-ı.G.

~...J.,

·o,

......

:,:,,.;;~-:,v~;,.~/.' ı:-'":'iııJ,,j'ı#;;:-,s.,ı1

sında

298 numarada kayıtlı olan yazmanın tıpkıbasımı ve çeviBu eser okçuluk, hattatlık gibi özel merakları olan ve kazaskerlik payesine yükselmiş bir Osmanlı devlet adamının İstanbul'da menba suları hakkında kaleme aldığı bilimsel bir eser olması nedeniyle çok önemlidir. Mehah-ı Miyah'ta menba sularının sertlik derecesini veren, bu sular ile denediği şerbet, sirke gibi yeme-içme konusunda bilgisini ortaya koyan, açık­ lamalarını o su hakkında yazdığı şiirlerle süsleyen din bilgini, yazar Hafid Efendi, İstanbul içme suları tarihine ölümsüz bir eserle katkı sağlamıştır. riyazımıdır.

Kitaptan sayfalar, takriz bölümü

Rumeli Kazaskeri Mehmed Hafid Efendi'nin Mahmutpaşa'dan

Molla Gürani

(Fındıkzade}

semtine nakil edilen mezartaşı .

. 79 .

mezarı

ve

36

MÜBECCEL HAZİNELER

Mübeccel Hazineler, Osmanlı asker ressamların en önemlilerinden biri olan Hüseyin Zekai Paşa'nın eski eserler. plastik sanatlar. önemli birtakım kültür insanları. akranı

ressamlar. sanat tarihi. lstanbu/'un güzellikleri gibi çok değişik. önemli konularda görüş ve değerlendirmelerini kapsamaktadır.

Asker ressamlarımızdan olan Hüseyin Zekai Paşa, güzel sanatlar ve eski eserlere ait incelemeleriyle tanınmış­ tır. 1859 Üsküdar doğumlu olan Zekai Paşa, 1881 yılında Harbiye'den mezun olmuştur. Saraya yaver olup, Şeker Ahmet Paşa'nın yanında bulunan Zekai Paşa onun ölümünden sonra Mabeyn ressamlığı görevini yürütmüştür. Üsküdar'da tablo ve antikalarla dolu evinde yaşayan Zekai Paş a, II. Wilhelm'in Suriye seyahati sırasında Asar-ı Atika memuru olarak görev yapmıştır. Yıldız Sarayı'nda bulunan Silah Müzesi'ni de Mahmud Şevket Paşa'yla birlikte Hüseyin Zekai Paşa kurmuştur. 1919 yılında ölen Ressam Hüseyin Zekai Paşa Mübeccel Haz ineler (Yüceltilmiş Hazineler) isimli bir kitap da kaleme almıştır. Bu eser Osmanlı asker ressamların en önemlilerinden biri olan Hüseyin Zekai Paşa'nın eski eserler, plastik sanatlar, önemli birtakım kültür insanları, akranı ressamlar, sanat tarihi, İstanbul'un güzellikleri gibi çok değişik, önemli konularda görüş ve değerlendirmelerini kapsamaktadır. "İfade-i Mahsusa" yani bir önsöz ile başlayan eser "Üsküdar'da Karacaahmed Sultan Türbe-i Şerifesi ittisalinde Sadedin Efendi Sebilhanesi, Mahmud Celaleddin'in bir eseri, Üsküdar'da, Çinili Cami-i Şerifi, Arabesk üslub müzzeyyenatı, Tarz-ı tezyinat-ı Osmaniye, Kar-ı kadim bir hane, Emr-i idarede dikkat olunması lazimeden olan bazı hususat, Üsküdar'da Atik Valde Sultan Cami-i Şerifi, Muvakkıthaneler, Ayasofya Cami-i Şerifi, İzah-ı hurafat, Sultan-ı Ahmed Cami-i Şerifi, Helezonlu Tunç Sütun, Kar-ı kadim bir mihrab-ı şerifin evvelki hali, Süleymaniye Cami-i Şerifi, Mebani-i aliyede güvercinler, Uğur hakkında bir iki söz, İstanbul Yeni Cami-i Şerifi, Ayasofya kurbinde Sultan Hamid Han-ı Evvel Sebilhanesi, Tophane Çeşmesi, Azapkapısında Valide Sultan Sebilhanesi, Asar-ı atika ve hazain tarihçesi, Hissiyata misal bir fıkra-i tarihiye, Ümraniye karyesinde, İstanbul Surları, Rumeli ve Anadolu Hisarları, Truva Harabeleri, Babil'in H arabeleri, İlm-i asar-ı atika ve sanayi-i nefise, Endülüs Medeniyeti, Resme dair, Ayasofya Cami-i şerif kurbinde Sultan Ahmed Çeşmesi, Saçaklı Kapı, Merakid-i mübareke ve Türbeler, Servi ormanları, Piyer Loti cenabları, Bursa'da Yeşil Cami-i Şerifi, Çelebi Sultan Mehmed Han Türbe-i Şerifesi, Bursa'da Cami-i Kebir, Asar-ı Selçukiyeye bir nazar, Netice, İstikbal, İnsan ve hayat-ı hakikiye nedir, Meslek-i Şemside bir cürm-i cevval, Bir mütehassıs, Vatanımızda yetişmiş olup vücutlarıyla iftihar olunan ressamlarımızdan, geçenlerde vefat eden Miralay Ressam Seyyid Bey" başlıklı kimi uzun, kimi kısa yazıları içerir.

. 80 .

. .,.-•W.. .

Mübeccel H azineler, Ressam Zekai (Paşa), İflanbul 1329 I 1913, Şems Matbaası, 224 s., ,esimli, ÖZEGE; 14571.

1913 yılında İsl:anbul'da Şems Matbaası 'nda basılan bu mütevazı eser 224 sayfalık bir metin ve resimlerle süslüdür. O tarihe kadar muvakkithaneler, sebiller, surlar gibi üzerinde durulmamış bazı eski eser konularında estetik bir gözle saraya mensup bir bürokratın kaleme aldığı metinler olarak karşımıza çıkan bu kitap, sayıca çok az basılmış ya da dağıtılamamıştır. Osmanlıca basılı kitaplar arasında çok nadir olarak bulunan bu eserin yeni harflere çevrilerek yayımlanması resim, kültür ve sanat tarihi açısından büyük bir gerekliliktir.

. 8 ı.

37

İSTANBUL'UN İÇYÜZÜ

Refik Halid'in ''Arkadaşım Abdülhak Şinasi'ye" ithafıyla İbrahim Hilmi Çığıraçan tarafından yayımlanan bu eser,

Refik Halid Karay

Refik Halid bu eseri Robert Kolej'de Türkçe dersleri verdiği dönemde kaleme almıştır.

"Bir harp zengini, Eski devirdekiler, Yeni devir simaları, Eski devir simaları, Harp devrinin hanımları, Eski ve yeni İstanbul" bölümlerinden meydana gelir. Refik Halid, Yeni Mecmua'da çalışırken aynı zamanda Robert Kolej'de Türkçe hocalığı da yapı­ yordu. Burada Halide Edib, eski Dahiliye Vekili Adnan (Adı­ var) Bey gibi hocalarla bir araya geliyordu. Mütareke ilan edilip, Kolej idaresi Türkçe dersleri kaldırınca Refik Halid'in işi son buldu. 1918 yılına rastlayan bu olayların en önemli mahsulü de İflanbul'un İçyüzü isimli eser oldu. İlk baskının sonundaki 15 Eylül-15 Aralık 1918 Robert Kolec kaydı bu yazıların Rumelihisarı'ndaki kolejde yazıldığını belirtiyor.

J\;. ı.J.. .t)

... İ stanbul 'un İçyüzü, R efik H alid (Karay), İfla nbul, 133611920, O rhan iye Matbaası, Naşiri: K itabhane-i H ilmi, 243 s.,

..;•'•:b ,~~;JI \'('ti

ÖZEGE; 8325.

. 8 2.

38

İ STANBUL'DA YARIM ASIRLIK VAKAYİ-İ MÜHİMME 1886'dan başlayarak 1908'e kadar devam eden yakla50 yıllık süreci ele alan Basiret gazetesinin sahibi Basiretçi Ali Efendi'nin kaleme aldığı İflanbul'da Yarım Asırlık Vakayi-i Mühimme adlı kitabın yeni harflere çevirisi, Ağusl:os 1976'da Sander Yayınları tarafından yapılır. Kitabı yayımlayan Necdet Sander'in ifadesine göre kitabın yeniden gün ışığına kavuşması Prof. Tarık Zafer Tunaya'nın katkılarıyla olmuştur. Tarık Zafer Hoca kitabın başına bir de önsöz yazmıştır. Şemsettin Kutlu, Eski İflanbul'un Ünlüleri isimli eserinde Basiretçi Ali Efendi için "Dobra dobra yazdığı, gözünü budaktan sakınmadığı için sık sık başına işler gelir, gazetesi kapatılır, hapsi boylardı. Bu yüzden kimi şakacı dosl:ları zaman zaman ona takılırlar: "Yahu Ali Efendi; bu gidişle sana Basiretçi Ali Efendi değil de basiretsiz Ali Efendi demek daha uygun olacak. Biraz basiretli ol canım" diye takılırlardı demektedir. şık

Basiretçi Ali Efendi'nin bu kitabı İstanbu/'un

1886- 1908 yılları arasındaki dönemine tanıklık etmektedir.

ݧlanbul'da Yarım Asırlık

Vakayi-i Mühimme, (Basiretri) Ali, Jf/anbul 132511909, Matbaa-i Hüseyin Enver, 75 s., ÔZEGE; 8321.

. 84 .

.•

.........

..'\\: :"i :_, :ı

.~ ~

_\

')

·,.

\

s.. .......

-'\

'\

\' _ t)

:.~·

~" -~"}.

-\; '\·

, '\

~,·i

"'\· . '\

.

ırı

C,

'I

'\

..;

.

ın

~

'I '\

.}·

): ~

'

~ ...

._,.

""

J' _)

·.1~

~

~

~

-~ ı

Cı

\~ ıd

,-::.

.........~ .... \..,

,

...·~

:=

1-->

:~

'Q

1

t:l

ç:: ~

.~

.Fl.

...

~

39

MECMUA-İ CEVAMi Niş muhacirlerinden Hacı İsmail Beyzade Osman Niş

muhacirlerinden Hacı İsmail Beyzade Osman Bey'in kaleme aldığı Mecmua-i Cevami nadir bir İstanbul camileri kitabıdır.

Bey'in kaleme aldığı Mecmua- i Cevami, Vatan Kitaphanesi sahibi Ohannes tarafından yayımlanmıştır. 2 cilt olarak aynı yıl yayımlanan eser İstanbul tekkeleri, camileri, mescitleri, hamamları, kapıları, köprüleri, iskeleleri, pazarları , panayırları, limanları, mekteplerinin isim listesinden oluşan bir cep kitabıdır. Ayrıca "Çarşı-yı Kebir" hakkında bir sayfalık bilgi ve "İstanbul'da kalan Sahabe-i Kiram Hazeratının esamileri" baş­ lıklı bir bölüm bulunmaktadır.

~ ,)l4-'-'F3'--

+_.,,_.:, ,ı_· ·t· ····+_· . 't ~-; . . ...~--.;-'-';':_~:+

Mecmua-i Cevimi, Hacı lsmail Beyzdde Osman Bey, lflanbul 130411887, Karabet ve Kasbar Matbaası, (2 cilt}, 7+128; 4+87 , ., ôZEGE; 12524.

. 86.

40

MİR'AT-I İSTANBUL

M irat - ı İ s tanb ul.

istanbu/'un es ki eserleri h a kkın da en ge n iş ve e n ö nemli kaynaklarda n biridir.

.. M ehmed Raif

M ir'ar- ı İ stanbul

Raif Bey, 23 sene Kuleli Askeri Lisesi'nde öğret­ menlik yapmış ve kaymakamlıktan emekli olmuş, Tanzimat'ın ortaya çıkardığı tipik bürokrat Osmanlı aydınlarından biridir. Bu eserinden başka, Topkapı Sarayı ve Parkı'nın Tarihçesi, Sultanahmet Parkı Asar-ı Atikası, Hatırat-ı Edebiyye adlı eserleri vardır.

'\

\

\

\ 1

\

-ı(

J~· ı)\ı..

.)lı/ ,:,ll..L.J 1'""-""' ;,.~... .ı..,-.1:.. o jl: ,~ıs:::_ -~~~.:$) .:.ıJtl ..!.iki 1948-1949 yılındaki 32 . .., ..:... \"ı\f-\°ı\'fli \o -..,-v}t,r, kataloglarında M. ve Y. ArJJı. ,\,: !i,~ ..,. , .... giryadis ismini kullanırlar. 1931-1932 yılında Taksim bahçesinde açılan İstanbul Bahçıvanlık Sergisi'nde altın ve gümüş madalya kazanan bu kuruluşun son kataloğun­ da yerli ve yabancı pek çok sebze tohumu satılmaktadır. "Biber dolmalık, İspanya gayet iri, bezelya araka, bodur, Mervey d'Angleter, bezelya araka, Alaska, karnabahar • Napoli'nin geç yetişen, kereviz kök Rus, patlıcan bostan, Amerikan, gayet iri" gibi tanımlamalarla yabancı seb... ze tohumlarını satış kataloğuna koyan Argiryadis Efendi ve oğlunun bitkilerin genetik özelliklerine müdahaleyle ilgili bir Son Bahar mrosimin envaı Feümenk Sünbülleri, Sünhül sıkıntısı yoktur. ve L ale ve Zerrin vesaire 1 ~ . , ~ , ...

.•.

soğanlarının fiya tlarını

mübeyyin cedveldir, l llanbul, 16 s., resimli,

ÔZEGE; 9162.

İngiliz Tohum Mağazası'nın yaptığı bir başka yenilik de Avrupa'da basılmış küçük, renkli çiçek kartlarından oluşan bir bitki kataloğunu bastırıp yayımlamasıdır. Bu ilginç katalog Nurhan Atasoy tarafından Sinan Genim'e Armağan isimli kitapta tanıtılmıştır. Bu çalışmada baştan iki sayfası eksik olarak ele geçen bu renkli kataloğun tamamı tıpkıbasım ve çeviri şek­ linde verilmiştir. Makalede katalog ve Türkiye'de bitki, çiçek araştırmaları hakkında bilgi verilmesine rağmen "Galata'da İn­ giliz Tohum Mağazası" hakkında bilgi bulunmamaktadır. İngiliz Tohum Mağazası 1950'li yıllara kadar faa-

...-·.... "·'... 1 ··---

----..-

1

liyetini

sürdürmüştür.

kataloğunda firmanın

1948-1949 yılları arasını kapsayan 32 . ismi Türkiye Tohum Mağazası'na dö-

nüşmüştür.

.1 2 8 .

64

TARİF-İ DARÜSSEADE REHNÜMA-YITİCARET

L 'Indicateur Conflantinopolitain Guide Commercial

1868 / 1285 İsl:anbul'un ticari hayatının en önemli verilerinden eden Şark Ticaret Yıllıkları bu kentte ticari faaliyet yürütmüş pek çok insanı ve kuruluşu anlatır. Tarif-i Darüssaade Rehnüma-yı Ticaret İsl:anbul'un ticari anlamdaki basılı ilk reh-

birini

teşkil

beridir. Türkçe ve Fransızca olarak yayınlanmış olan bu kitap 1868 yılında ulaşılabilen pek çok ticaret erbabının isim, adres, meslekleri hakkında kısa bilgiler verir. 230 sayfalık bu küçük rehber daha sonraları 2.500 sayfalık büyük, hacimli ticari kataloglara dönüşmüş, Annuaire Oriental du Commerce ismiyle Fransızca yayınlanmış ve 1880'den 1930 yılına kadar 40 sayı çıkmıştır. Daha sonra 1945'e kadar da Şark Ticaret Yıllığı adıy­ la sadece Türkiye'yi kapsayan içeriğiyle, Türkçe olarak 12 sayı daha yayımlanmıştır. Bu yıllıklar üzerine çalışma yapan Turgut Kut, Ayhan Aktar, Hasan Kuruyazıcı ve Aylin Beşiryan bu kitabın İsl:anbul'un ilk ticaret rehberi olduğunda birleşmişlerdir. Aynı yıl Ermeni harfli Türkçe baskısı da yapılan bu kitabın önemine binaen tıpkıbasımı yapılmalıdır.

TEU 186 . - 1285. nn:wc r n

ft.

ıııımı

.. .. c.

.. , \

\ 1A HJı.•

Jb

K•

O l\

ı.o;;o

u.~J.;

-=-._,,i.;.

..5Jı$.,i,J,i>ıL-

.

xın

.:.ı ." .fo•ı

~ı ...

.,) .."".;.

.:.ı,.i, .:.\._,I..

.,.,.u. .ı$- ..ı......ll

ıv'i .r-~~ j~ ..,..~ - ~ ~ u. ~ "'JJ 71~~== ~;~ /

t.

\T'f•

"'

75 Heybe/iada

ADA ÇAMLARINI MUHAFAZA VE TEKSİR CEMİYETİ NİZAMNAMESİ

Ada Çam l a rı n ı Muhafaza ve Teksir Cemiyet i Ni za mnamesi, günümüzde büyük bir özenle korunan İstanbu l ada ların ı n

bitki örtüsünü geçmişte de ilgi du yu lduğunu

göstermektedir.

İsl:anbul'un eşsiz güzellikteki semti Adalar, bitki örtüsüyle meşhurdur. Pek çok afetle karşı karşıya olan bitki örtüsünü korumak ve çoğaltmak için çeşitli girişimlerde bulunulmuştur. Bunlardan biri de 1916 yılında kurulup 191 ?'de bir kitapçık yayınlayan Ada Çamlarını Muhafaza ve Teksir Cemiyeti'dir. Cemiyetin yayınladığı kitapçığın girişinde şöyle yazmaktadır:

"Adalar İsl:anbul Sayfiyeleri arasında mümtaz bir etmektedir. Ada bu mümtaziyetini şüphe yoktur ki çamlarıyla idame ediyor. Hal böyleyken bir vakitten beri Ada çamları hasl:alıklarla ve insan ellerinin mütevali tahribatıyla mahvoluyor. Adaların çamlarını tahribattan kurtarmak AdaWarın ve Adaların havasını isl:işmam eden insanların borcudur çünkü Adalar çamlardan mahrum olduğu gün kıymetini kaybeder. Bugün Adalar'da mevcut olan bunca servet ve huzur da zayi olur. Bu kanaatte bulunan biz müessisler 'Ada Çamlarını Muhafaza ve Teksir' Cemiyeti namıyla bir cemiyet tesis ettik. mevki

işgal

Maksadımız

Adalarda elyevm mevcut çamları hastahribattan kurtarmak, yeniden çamlar vesair eşcar yetiştirmek, çamlıkları tarh ve tezyin eylemektir. Gayemiz Adalar' ın mamuriyetini, letafetini artırmaktır. Cemiyetimiz maksad ve gayesinin isl:ihsali emrinde evvela tevkifat-ı ilahiyeye, saniyen Hükümet-i seniyyenin sehabetine, salisen Adalı­ larla bilumum Adaları seven insanların müzaheratına isl:inaden işe mübaşeret ediyor. talıklardan,

İşe şüru ederken ahali-i muhteremeye cemiyetimizin irade-i seniyye-i hazret-i Padişahiye iktiran eden nizamnahe-i dahilisini ve Ada çamları hakkında esaslı bir surette tedkikatta bulunan Ticaret ve Ziraat Nezareti müşaviri Mösyö Fayt'ın ve şayan-ı dikkat ve ehemmiyet olan raporunun tercümesini arz eyliyoruz."

Bu derneğin kurucularından Cafer Fahri Dikmen 1943 yılında Cumhuriyet gazetesindeki bir röportajında, "1916 yılı içinde idi. Ada çamlarını koruma ve çoğaltma maksadıyla bir dernek kurmaya karar vermiştik. Hatırımda kaldığına göre girişimciler arasında şu kişiler vardı: Prens Abbas Halim ve eski Defter-i Hakani nazırı Ziya Paşalar, eski Adliye Nazırı Necmeddin Molla Bey (Kocataş), Muhasebat-ı Umumiye müdürü Faruk, Saraylar müdürü Sezai Beyler, Ada Belediye başkanı Anas1:as ve ada ileri gelenlerinden Sinyosoğlu. Dernek kuruldu. Büyükada Yat Kulübü'nde tertip ettiğimiz balolar gelirinden elimize 24 bin lira kadar bir para geçti. Bununla derhal işe baş­ ladık Avusturya'dan Profesör Fayt'ı Ada çamlıklarında fenni incelemeler yapmakla görevlendirmek oldu. Fakat tam esaslı surette faaliyete geçileceği sırada Evkaf İda­ resi, çamların sahibi sıfatıyla karşımıza çıktı. Çok geçmeden savaşın aleyhimize dönmesi ve mütareke ilan edilişi, bütün hayırlı girişimlerimizi suya düşürdü" ifadesiyle derneğin kuruluşunu hikaye etmektedir.

.151.

Ada Çamlarını Muhafaza ve Teksir Cemiyeti Nizamnamesi Jf/anbul, Matbaa-i Amire, 1333 I 1917, 27 ,. (ÖZEGE'de yok.)

.

76

KA'RİYE cAMi-i ŞERİFİ

Kariye hakkında yazılan bu eserin bölüm başlık­ "Mabedin tarih-i inşası", "Bani-i sani Teodor", "Tercüme-i hali", "Mabedin geçirdiği edvar-ı inkılabiye", "Sanat-ı nefise noktasından kıymet-i tarihiyyesi", "Mozayikleri, mozayiklerin tarihi", "Kıymet-i sanaiyesi", "Derunundaki mozayik elvah ve tasvirin kıymeti tarihi", "Teyzinat ve tecemmülatının tarihçesi", "Bunlar hakkında tedkikat-ı arkeoloji", "Camiye tahvili", ''Atik Ali Paşa'nın hayratı", "Hırisl:iyan sanat-ı mimariyesinin Anadolu'da, Mısır ve Suriye'de zuhuru", "Tedkikat-ı sanayie ve tarihiyyesi". Kitap, İkbal Kütüphanesi'nin "Tarihi ve Sana'yi Kitapları" serisinin birinci kitabı olarak yayımlanmış­ tır. Kitapta kullanılan fotoğraflar yazarın ifadesiyle "Derun-ı kitap'ta kullanılan fotoğrafyalar şehrimizin maruf ve mümtaz ları şöyledir:

.. ihtifalci Mehmed Ziya Bey

d;}e~:? KARIE DJAMI

Ka'riye Cami-i Şerifi. Mehmed Ziya, İflanbul 1326 1 1910, Şems Matbaası, ikbal Kütübhanesi Sahibi Hüseyin , 119+1 s., ÔZEGE; 10279, 17 aded fotoğrafı hdvidir.

'''"fı

.1 52 .

darüs-sana'ilerinden olan Sabah (Sebah) Fotoğrafhanesi'nden tedarik'' edilmişti. Kariye hakkında Türkçe basılı ilk kitap olan bu çalışma sıkça eserlerini tanıttığımız İhtifalci Mehmed Ziya Bey'in eseridir. Daha sonraki yıllarda Kariye hakkında küçük rehberler, kılavuz kitapçıklar basılmıştır. Cevdet Türkay, Feridun Dirimtekin rehber kitapların yazarlarıdır. Ayrıca Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu pek çok kere Kariye kitapçıkları

İhtifalci Zi ya Bey'in bir başka önemli eseri de istanbu/'un Bizans dönemi mimari a nı tla rın dan Kari ye'yi konu alan Ka'riye Cami-i Seri fi 'dir.

basmıştır.

İstanbul'un çok önemli turizm merkezlerinden,

geç dönem Bizans mozaikleri ve freskleriyle ün_lü olan Kariye _ ( ' _' ,\\ıi Istanbul'da önemli Bizans yapılarından biridir. Ilk yapı Kons,- ' ' ' • / tantin surlarının dışında bir manastıra bağlı olarak yapılmıştı. r ,/ .-,-:--. Bu ilk yapının izlerine günümüzde raillanmaz. Bugün ayakta • , I. '\"'~ c1İı . ' I 1 \ ,~ ı:,: ),. duran yapı XI. yüzyıldan kalmadır. Yapıyı 1077-1081 yılları -~ --~ arasında Maria Dukania dört kemere oturan tek kubbeli pla·1 ·, , •ı~·_.,.; ~...... , ~ .ı.;_, . .>l,...,, ·u..;;...,r1 ~ .:.c. ~y,1 ı,?°':ı) ·"~,-., ,:,:..~.ı... .;., r.,...!- • ....;$'.,..ı ~J.,.. .~J.; ..,.V.ı.:c

ı..Sı

.~,y,.s).~I 4.11.,j .ı,>,

a._,.J.o .;_.j ~ı.,..ı ~H ;,it. -

,.

-~dl•..J:)'-"-1-•

. İHanbul 1341 (hicri) 1339 (mmi) 1925

.

.,..:.,.1~,).J_,,, ..ı. .-,..ı-,...ı,4,,,.&~':li:Jll..ıı.

:

...;ı.iı ,.J;.ı ·.,._:.

,s.,.. .;,.J Jo,.J

S.J ~ f.- .ıt..' ;,f,ı ~.J,; ~J>,

ı.>J.r

• ••

Abdülhamid

U:YJJr.~I.

zamanındaki

durum unu tasvir eden yaşanmış bir romandı r.

...;), /

'c'}J j_ .,.....il) J.)-),,.:.._jt'.,- !J,!~

i;:>

J'v"J J~ ,..1:),".:,-Y} .,.ı.... "._•>

ıı._;..,;~J

. ).,; •JJJ__,

. ;..c.:..:ı.

o:-;J,.,ı;.; '~_._; .:,,~;.....ilj

İ stanbul Esrarı. de Regla, Pol,

(Çeviren: 1,mail Halid}. lflaııbul 132811912, Tevhid-i Anam Matbaa,ı, 192 ,., ÖZECE; 8199.

Mütercimi: İsmail Halid Sahip ve naşiri: İ. Fehmi. Kitap Rumca ve Ermeniceye de

ayrıca

tercüme

olunmuştur.

Eserde "Boğaziçinde bir vak'a", "Çamlıca'da bir va'z-ı haml", "Kabile hanımın hanesinde", "Hoca Ömer Halebi Efendi", "Yıldız Sarayında", "Mayısın birinci gecesi cinayeti", "Valde ve oğul", "Dilenciler kahyası", "Yıldız esrarı", "Nişan yemeği", "Cuma selamlığı esnasında", "Kurun-ı vusl:aya ait bir ceza", "Yenicami civarındaki esrar kahveleri", "Cezairli Ali'nin kahvesi", "Hafıye Ahmed Celaleddin Bey", "Tehlikeli Kahve", "Ç am1ıca'da h afirıyat . " , "B·ır h eyet-ı· h afııye ", "E srarın sonu"b aşlıklı bölümler bulunmaktadır. . 15 8.

• ;ı...:4.i

JJ ).)j .ı;L.. JY. [ı ı.J. : ~_;~~

ı.54"'j~j...ıllı.5J:?Y. ·(. 4., )j

•

"f-'o.)ıj_ _

· ··l

,ı

· u· .) ' i .)J · J>' •->' -?" .:.ı

ı.5~_1 ._;:_I j_7. ..::.,.)L.:,I \}W

,>.AJ .>'_o..ı;.;Jl.• ~

-~J;.. J '-' _,.;. ..ı. _:,....:..,_

I(_,.._.

j~ . ı.5DI(~ ..ı.~

, ( )>: ~ ~~ .

~lr-" .J.

J yl:....I

Jı,..

, (J.Jş ,(,.,.J. ı.5_).)Jj} v' \ . · Jı \ ıv -'Y ı::-...,.::.... ..l. ' -..ı.tv Y.

:, .)~j .:p..J.(_ ..

l_,,..)

.:..ı:•\

" f-'

,J.)~\c

ı..s""':.. _,,P~ _;b.:..

. ;ı-"1 .ı.~ı. LS:~\ j)'\I J \

·r:--'0~"1A;" _,,.-ı:Aı_.)..,·.:.::-J

,,

.r ı .,..::..; .,l. •• ._s..ı.:;ııı:;.: ..r""'·.-:..:. _ ., ı..ı: \l l jljy. ,J.))~..;.l. ... ... ;:. .. ~_b_l..s;ı-(vı....,. .. ...."""'" .... : ..,,_,': ; ....... ki eşhas bile isimleri değişmiş olarak işğal zamanının maruf ecnebi simalarıdır. Karilerime 'Rus Ateşi'ni okumaktan memnun ve müstefıd olacaklarını anladığım için tercüme ediyorum."

.... ·--=~ı

~-~~~

--~:

.... ,.: ••... . . ..;.:j~· __.,_.,

...... , j-- ,..ı.1j ..

.J -":'- -~·ı

_;,.;,...,..,;'wı.,.S:,.ı;,.•.r. 4:-J•-cu.J.ı,n1".•/•...... J5.,.. ....- i J..1-,_ ~-.>..!"j,. ~~v'~

,JtA,._,

.,. 't,.:t},~_,,.J'IJJı J#!•J ,.,. •

•

J ......

}.j!

jU

.s i·~·-'-·..r,! ..,•.,......,4..,:-........~ . " : , / ..,X+-41,Jt:"': • "p _..&;.

..._>.4'o.;}

. _..,. •.,

...

.,;,~ ~; .,.

JJı. ;.,.c-ı....ı ~

Hidmet-i Umumiye

Müessesatı,

Bayezid-

Bakırcılar'da Dörtyol Ağzı'nda 71 numarada İsmail Faik Bey tarafından kurulmuştur. Kurucusu ve genel müdürü İsmail Faik

'lı, ,.,.. " '

.4\1..:>-f',;;,.ı.s~.,..f'.Jlı:'ıt .,,. ,. . . . . >~. •J\..) .Y1,m\ • ,__;:,:;.;:, ____________ .;_.;,.~---.;----------------------------.:. ·· ·~--· 1

/,..,.. :::,.

1 :, '"''" ·: 1 .... ·.

..._..

.A;.. ....

. , ~... , ~ ; , ,._ı. ,.,;),.,.ı. ....ı-_,, .:ıs:;:,-~~ .,,l.:f-".

1

.,, ... 1 "\... ...:'· 1

98

DÜNYAYA İKİNCİ GELİŞ YAHUT İSTANBUL'DA NELER OLMUŞ

Türk gazeteci/iğin piri edebiyatçı Ahmed Midhat Efendi'nin kaleminden çıkan eserde, şehrin pek çok yerinden canlı betimlemeler bulunur.

Türk gazeteciliğinin piri edebiyatçı Ahmed Midhat Efendi (1844-1912) yazdığı sayısız kitapta İs1:anbullulara okuma zevkini aşılamıştır. Ahmed Midhat Efendi'nin İflanbul'u isimli bir çalışma yapan Mehmet Doğanay yazarın dört romanının tamamen İs1:anbul'da geçtiğini tespit etmiştir. Konusunun tamamı İs1:anbul olan eserlerinden biri de Dünyaya İkinci Geliş Yahut İflanbul'da Neler Olmuş kitabıdır. Üsküdar merkezli bu romanda şehrin pek çok yerinden canlı betimlemeler bulunur. Doğanay'ın incelemesine göre Langa, Süleymaniye, Tophane, Karabaş Mahallesi, Kuzguncuk, Beykoz, Adalar semtleri romanda yer alan semtlerdendir. Araştırmacıya göre romanda en önemli mekan roman kahramanlarından Veysel Efendi'nin Üsküdar'daki konağıdır.

-

.s·,, ~ıı.:..

-

J., ... _..,

\\f\ İ slanbul'a İkinci Geliş Yahut İslanbul'da Neler Olmuş adlı kitahıın kapağı.

~

···u

, ı.

.,,.

r

.

Ahmed Midhat Efeııdi'nin Darül.fiinun hocası ik.en kullandığı kartvizit

Ahmed Midhat Efendi, Türk gazetecilik ve kitapçı­ tarihinin en önemli simalarından biri olduğu için hakkında pek çok yazı ve kitap kaleme alınmıştır. Bunların en önemlilerinden biri de doğumunun 100. yıldönümü dolayısıyla yapılan jübile ve o sene Ahmed Midhat hakkında yazılan yazıların toplandığı kitaptır. Ünlü gazeteci Hakkı Tarık Us tarafından toplanan bu eser 10 yıl gecikmeyle 1955 yılında basılabilmiştir. Bu eserin içinde Hakkı Tarık Us tarafından hazırlanan çok önemli ve detaylı bir Ahmed Midhat kronolojisi bulunmaktadır. lık

. 202 .

99

TARİH-İ SULTAN MEHMED HAN-1 SANİ

Bizans tarihçisi Kritovu/os'un ka leminden İsta n bu/'un fe thi

İzmir Mebusu Karo/idi Efendi

J r.'\.:..,\ •;~ ,'P-'f~! ·~·ı· "~ ... ~.,., , ,. . ·.. ., .~ ı · ~

Krirovulos Tarih-i Sultan Mehmed H an-ı Sini. Mütercimi: İzmir Mehuıu Karo/idi

l flanbul, Ahmed lhsan ve Şürekası.

Soylu bir Bizans tarihçisi olan K.ritovulos, Fatih'in tahta geçtikten sonraki 17 yıllık sürecini yazıp padişaha sunmuştur. Hazırlanan nüsha Topkapı Sarayı'ndadır. Dünyada tek nüsha olması dolayısıyla yazılanlar uzun süre dünya tarihçilerinin gözünden kaçmıştır. Eser ilk defa 1908 Meclisinde, İz­ mir Milletvekili Pavli Karolidi Efendi tarafından Yunancadan çevrilmiş, 1910 yılında Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası 'nın ilavesi olarak bastırılmıştır. Aradan geçen zaman zarfında, çeviride zaten çok ağdalı dil kullanıldığı, anlaşılmaz hale geldiği gerekçesiyle, Bayezit Devlet Kütüphanesi'nin efsanevi Müdürü Muzaffer Gökman Bey tarafından sadeleştirilerek 196 7 yılında İsl:anbul'da yayınlanmıştır. Kitabın yeni bir çevirisi Ari Çokuna tarafından yapılmış ve 2012 yılında yayımlanmıştır. . 203.

100

EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİ

Türk seyahatname edebiyatının şaheseri ve 17. yüzyılın en büyük Türk seyyahı Evliya Çelebi'nin seyahatnamesi yazıldıktan sonra hemen kıymeti bilinen eserlerden değildir. Kaleme alındıktan sonra uzun yıllar fark edilmemiş, adeta unutulmuştur. Evliya Çelebi'nin son yıllarını Mısır'da geçirmesi nedeniyle burada kalan seyahatname daha sonraları İshnbul'a getirilmiş, devrin söz sahibi Darüssaade Ağası Hacı

Dünyaca ünlü Türk gezgini Evliya Çelebi'nin seyahatnamuinin baskısı

~ ...ıı J,;'iı_;.. J.r-!J • .:.,~\lai 1o..A)J !i.. ~-\ ı,._;~ ı.J..il -4'.i .ıt­

~"!r!ll

t~ .:ıt:1. V" ..,ıi"JP r:>ı-llJ -~ı...ııJ .:..IA:Jl, .)~ı; ~.. l:-J

..;,,i.J• ~ı ).1.ı.:.:. ı:t•.ııt.U.l'~:zl.ll ,ıJT J•, ~.J.IIJ •,::llı.rl-~~:..... ., J)IJ

.:...t..::~ J,.,.:I .:...~J• .:,ı _,.,U. .:...~~· .:...IJ:>\

J .:..iŞi.:, .:...~

~;ı .ı.ıt-JJ' "='ı; A~ .sı;.• ı J/İ.ıt> ı.,.ı.. "':'ı~ ..s ı,~• .:..ı) J'=" J' ı.!llllı!il..J.. .:..,...:....JJl(..J.J'":"Td'ı -ı(;J..ıJ ı (._.;jJI ,>\,;J~ _;J.iı:,•

e'

.:.ı. ,ı;.ı~ ı5.,T~''":"J.l_l...a:.I.I ı.Jl ..ıl•Jı:,S:-· .:, ,f_lr.>T ~I ı.$:.. ; 1 ıSJ.) .,_..,,.:,.,..1.,1 ...~_.ı.:uı ~_:ılô .:,ı.:. ~ı.,... ..;ı.ı.ı .. .>~ T ..:.-,! .>1..ı.iı e_ıı ":'ı:.'=" .~ 1r; ,l!; L, .iu,ı 4:.:.ı:4:,:-".:...r.• •..ı:J::.ı.ı...:ıı...:ı !l),111.,ı..:..r; J•~J..> .,; ':"'u. .:,'J,1 • .ı.'Jil)-1 9:1..:.l....i ~F ~-! ~!:1-~4 ~ e.>I:,, •~_;L" _:ıi, '

!I;·-:' \! \t, .ı.:- ıS)·;le~ J,ı:.x.,J ~..ı.. .!!:.

.

~~·J .:...~• ., ,.....

;.>'.ı.J .)\:.. ' , ; 'I..J ;.ı. L I ":'J.ı.1;,I.,:. ı.,•Jj;' ıS/

.

. 204.

.;.... ~.. ,),1.:.

A J !lUJ