Słownik języka polskiego. Tom I. Cz.1 (A-F) [PDF]

Zitiervorschau

/^y

SOWNIK

LINDEOO.

.>.

^

syn ZEu.i:)./^

nju

*y^

^**'-J'asaMn^

p.

czyli

li.)

=

s/aropo/sA.

=

Epn^iKi

blizna,

--

wJadyka, szlachcic, RA.iuiThCTKHK-

wcrteb, KDCopi

gospodyni,

wieczna

EAH;;ia

=

wzór, kjihuii>hh

ror.THNi.ijh

szczliwo),

=

gociniec,

AOBpo.^oyuihNi;

=

w

>

wikszy, znaczeniu

dobroduszny

-

10

nowszych bada dziejowych dokadniej poznawane,

raz

takowe popiera.

i

albowiem Sowian IX

Dzieje

przekonywaj. nas,

wieku, co-

cerkiewnego bya gównie

jeyka

ze kolebka

X

i

wiksz stop zorganizowanej spoecznoci, Tu wyoona przez Kiry Metodego nauka udzielia

tam, gdzie bya oraz kolebka polskiej, na

w Wielkiej

wicie: i

tych

skierowana,

witopeka,

erslwa,

!iipT.i|h

dwik,

sukni wierzcbniej

nazwa Kujaw;

K;r>nHii.A

spodnie, imiieTT. OKOMiiri^

ka,

=

powód,

hi.\:vx

namiot,

(npiCTh

>

{ob.

CKpAiiHie

próny, ztd

csnt

sp,

>

TivMS

=

TAThiii

K^;^'

=

rodu,

obrzazgna

oc;i\K:iT'b

no.AiiCTi.

roci,

skronie, cnio^i.

luz,

=

=

w

sopl,

polisty,

=

xp ')

=

wda,

=

Twierdzenie

psYi.iuiiH

=

(rp-iiiT.

w

susza,

=

=

=

,

raczej,

=

=

=

arfc

=

srogi, CTp.^iihiii.

=

znaczeniu

ldu,

ctTii

=

ccr.pt

lczy,

tskny,

tt.cki.hi>

cbdogi,

w

=

T-tiimiTii

podskuba,

wyscpny,

.yAn.TTH

staropolsk. jata, Ay.iTii

=

H,\p.'i

=

jdra,

w




=


xyiith

ntpoET. (Cod. Supr. p. 159.)= parów,

Psat.

wronek,

=

=

staropolsk.

zwy miejscowe Preginz

mniema;

lub,

conj.




róde Bugu

i

na któr gównie, przez apostoów

rola

ale

zawizki plonów

najpierw

pastwo

staropolsk.

=

Bolgarom Hogorisa;

i

i

si pó-

i

nazwa grodu

ztad

iicJKii-.TH

KHCT6Hh

pada

których

zasadzka,

^

^t}(^

*).

Choratanom Kocela

niej

Apji^Aii

Morawii

miano-

blaszki, =

jzyk,

lewy,

w

=

kar-

cbrzst,

pienika,

ztd

szuja,

znaczeniu na-

wcba.

niektóryob jakoby Kiry

z

Melodym

nauczali pierwej

Bugarów

,

a

póniej dopiero Morawian,

mówi Kedren, ksi malowa, jest jedna osijb z Metodym Sowianinem, co z bratem swoim Konstantym, przezwanym póniej Kiry, wysany by do Morawii. O tym Metodym wiemy e by synem rodziców zamonycb, e si rodzi w Scluniu e by arcbimandryl klasztoru Policbron a ywociarz jego który nam bardzo

opiera

si na

bogarski

,

mylnem przypuszczeniu:

e

malarz Metody,

rodem

Bogoris, kaza sobie pokój

Rzymianin, ,

,

szczegóow poda

o

nim

wiadomo

któremu,

,

nie spomina nic

o

tern

,

iby si zna na

malarstvvie.

jak

41

wanym

jzyku pimiennym, którym wiar Chrystusa miedzy nami szerzono,

nich pierwszym

u

dany zosta wzór pismiennoci wszystkim Sowianom, czas póniej przez

Wyrane

goskami.

sem

krajowców pisano, pisano

kirylskim

;

o tem wiadectwo

kronika Jarosawa

przez niego kirylik a

w

dzi

smem

,

w

roku

Niesieckiego

pomniki,

Uywano wic niegdy ny nasz jzyk

By moe i

urabiali

pisanych

w

w

wydaniu

w

nastpców

i

Sowianie pierwszy pimien-

jego

s

w

którym

w

si

Linde

nim, jednym

nie

z kirylskich

po-

póniejszy, jak z wieku

XI.,

ma t wielk zasug

uwag

,

e

pierwszy

na stosunek jego do jzy-

czasów jzyk ten nieby naleycie rozróniony od rossyjskiego,

,

a

unikn

razem

rzdowem,

dzisiejszych

Chcc temu wedug monoci

wzgldu bezustanne myki.

tego

z

czstego

poj,

s

przeryw\ania

textu

autora naszemi

Linde drukowa tak cerkiewne jako

czyli

ich na ostrzeenie czytelnika przed

wedug

Metodego

znaczeniem polskim wyrazom odpowie-

rozpatrzeniu

gradaskiem

ówczesnych warszawskich drukarniach.

które istotnie,

i

sowiaskiemi zestawiajc zwróci te

niniejszem zaradzi

w

inni

i

podobne

twierdzenia.

MikIosich'a kodex Supralski,

Fr.

midzy cerkiewnemi nalecy.

wyrazy, pismem rossyjskiem

wiednich

jak

wiadomo, pomnik

Jestto, jak

Atoli za jego

Sowniku

my

tak

tjTii

i

powyszego

spisane przez

a

kiryliki,

pi-

pojedyncze goski

;

wymykajce si,

usprawiedliwienie

Wiedniu przez

uwagami, uylimy nastpujcego sposobu.

rónicy

wiadków spominanc

najwicej stów, brzmieniom

i

Polsce.

polski z dyalektami

ztd te

Polsce

okae si, po dokadnem

azatem do najstarszych

ka cerkiewnego.

na

tem

polskie Icrelone

nim takowy okoo wieku XIV uleg przewanemu wpywowi czeszczyzny.

,

wydany roku 1831

dnich, znachodzimy,

w

powszechnie

osobliwsze goski nosowe

w

ksiki

starsze jeszcze

byy wzorem, wedug którego

jego ksigi cerkiewne

mników

dowodów

dostarczaj dostatecznych

pisana

,

przez Chrystyana biskupa Pruskiego

pisarzowi Psaterza Magorzaty mimowolnie zpod pióra

kirylskie

jzyk

;

innych wiarogodnych

i

dugi

i

przez Kiryf

obrzdku aciskiego

Pockiej

powoywana niegdy

i

archiwum Królewieckiem wyledzona

a przez

inaczej, jak tylko wynalezionemi

nie

kanonika katedry

1219

Polsce tak wtedy jak

legendy o Kiryle; pienidz Holcslawa Chrobrego z napi-

starej

,

w

cokolwiek

i

bdami,

,

My majc

podobno typy

drukow^alimy

za sowa

cerkiewnemi;

z

i

braku typów odpo-

obojego rodzaju

wic

rossyjskie

kirylik

uylimy

te tylko

staroruskie, rossyjskie

sowa,

itd.,

przez

Lindego mylnie za cerkiewne podane, drukowalimy typami gradaskiemi. Za powag, na której

te

suy nam Franciszka Miklosich'a Lexicon linguae Slouenicae veteris dialecti; Yindobonac 1850., prócz kilku wyrazów, które sami w kodexie Supralskim innych wiarogodnych pomnikach natrafilimy, które zapewne przypadkiem w sowniku owym zostay wypuszczone. Co do podziau dziea, autor pierwiastkowo mia zamiar zamkn je w trzech tylko tomach które znowu dzieli na czci w miar jak materyay jego obfitszemi ni pocztkowo

rozrónienia oparlimy,

:

i

i

mniema

,

,

,

,

i

wicej druku obejmujcemi okazay

si.

Tom wic

pierwszy

ma

u niego dwie

,

42

tom drui

W kocu

czci.

trzy

dlatego ostatni tom, który

atoli

wedug

i

,

Wedug

wic

tego

wolumina

ze te spore

mie

poprzedniej rachuby powinien

zwa! sam autor tomem szóstym.

wolumen tomem

pomiarkowal on

s

tomami,

raczej

nadpis tomu trzeciego, na-

poprawilimy cay podzia nazywajc kady

osobno stronice jego obliczajc.

Od pierwszego ogoszenia przedsibierstwa naszego po pismach publicznych otrzymywali-

my

mnóstwo

rónych

listów z

pomocy umysowej

niu

bd w

,

rodaków, którzy

stron kraju od

wicych

lub

,

bd

Chocia

si

mogy by

niemi warunków, nie

z

niektóre z nich

odleglejszych stronach kraju rodacy z nich

odezw chcemy

tu

P. Andrzej

w licie

w

wano

czuj

uyteczno

i

wedug si pooenia swego krótkoci zda spraw. go

do poparcia

i

Radwaski,

niesie-

nauczyciel

b.

powo-

z

e w naji

naszego przedsibierstwa

w

umiejtnoci przyrodzonych

Z

si pragnie.

przyczyni

i

przez nas przy-

jte, dowiadywalimy si jednake o nich z przyjemnoci, bo oae nas przekonyway,

dy

w

odstpieniu rekopismów przez siebie posiadanych oznajmiali,

rad swoich do uskutecznienia przedsibierstwa tego udzielali.

du niepraktycznoci swej

gotowo swoj

ka-

i

tychto

Warszawie, pisze nam

1855 'Wiadomo o nowem wydaniu Lindego przyjto równie nad WiWarta z tak radoci, z jakim zapaem pod Karpatami j powzito, zwaszcza, e wyjak e nowe obiecano po cenie przystpniejszej e danie pierwsze od dawna ju ^'S7Czerpnite

s

swoim

z

roku

i

,

imi Ossoliskiego, suszne

bardzo cych

jzyków

które

dao temu Sownikowi ycie,

sznicerslwo; rzebiarstwo,

wiedni wyraz polski

w

w

mowy

Hanowerze;

swojej

,

Czemu

nawiasie.

im

z

,

miejscach

wielu

uwag nasz

Zwróciwszy potem uwiadamia nas

ukoczy

si

b.

go

swego

wyrazy

w

kocu,

w

e pracuje

na wzór

,

na niektóre

sam od

przecigu dwóch

lat,

a na

przypadek mierci

i

jzyków

w

ytomierzu, uwiadomi nas listem swo-

gramatycznych pracach, owiadczajc

gotowo

pooeniu

których Linde

jego potsrzeenia przyjlimy

Nie

swo-

bylimy

jego gotowoci.

Tymoteusz Li[)iski, autor 'Polski staroytnej- zwróci nasz

bliograficzne,

nad

lat

sownika Heysego, wydanego

w

P.

ju

trzech

redagowania wydawanego przez Zakad sownika za stosownem wynagrodzeniem. tej

uyte-

bardzo

j

korzystania z

z ob-

przekazuje.

nauczyciel

filologicznych

sownika

atwy sposób zaradzi staralimy si, kadc odpo-

cudzoziemsko-polskicj

Kozowski,

tego roku o swoich

w

w

rkopism Zakadowi Ossoliskich P. Aloizy Kalixt

Nastpnie robi

wskazuje obok na odpowiednie im czysto polskie wyrazy, np.

itp.

e spodziewa

opiekuje.-

nie

,

potocznej,

si nim

Linde

czne prace sownikarskie innych

sownikiem

wci

e

postrzecnie,

przyjte podajc

i

,

w z

spisie

autorów przez

wdzicznoci

i

siebie

przytaczanych

chtniemy si do

uwag

na

dopuci

myki si.

nich zastosowali.

bi-

Trafne

15

/

etowski, patron trybunaiu

P.

ISS-,

sierpnia

ze jest

drugi

;

wej

jest

Sownik

,

Zakadem

z

zasugach Osiskiego

mowy,

toki

pofski

z

Piotra

dziel

w umow

o ich

przez

dugie

który

•

Skargi

tomach

w

pracy zebra

ojcowie nasi uywali, sam nowych

jakiej

Sownik jzyka

we dwu

utworzonych do sownika swego nie przyjmujc, za co

mu

w

e

i

tworzc,

wdziczno

naley-

uwag: 'e wywiadczymy ask nieskoczon jzykowi polskiemu wdziczno od potomnoci naley si nam bdzie, jeli zachowujc czysto jego

w

miecimy

Kolloktanea

wyrazów

do sownika przygotowane,

tak

gotów

i

Gdaska uwiadomi

z

niedawnych jako

z

odstpi

jest

zastpowa waciwemi, którto myl podawa

przyj

moglimy,

kocu

skich

,

jest

Dziayski

tej

wydawca Tomicyanów

,

,

jakie

Jan

hcie swym i

w

pisem:

z

dnia

23

Sownika Lindego przerabia

odtd cigle nas

z

czas

a

zamie-

i

innych wielkiej wagi z

ponmików

uwiadomieniem

e

,

pol-

wszel-

gotów

filologicznym

bardzo

kilka

oddajcy si, nadesa nam

uwag nad

trafnych

usterkami

spisu

wyrazów

rzadkich

przez

natrafionych

,

poetycznem Klemensa Bolesawiusza

w

zasila.

,

Reformata

Krakowie okoo roku 1685 po

,

raz

sie-

pod na-

.

pierwszy

póniej kilkakrotnie przedrukowanem.

Niemao te P.

tej

si trzyma, odrzuci,

najwiksz bezinteresownoci postrzeeniami swemi

dziele

za-

nieograniczony.

18o5 roku

'Przeraliwe echo trby ostatecznej,

nie

,

zamiowaniem badaniom

grudnia

nieznanem Lindemu

wydanem

literat

z

Na-

Rady

I{opitar.

szacownej swojej Kórnickiej bibliotece posiada

Mieczysaw Potocki udzieli nam

P.

w

Zauski,

hr.

1834,

lipca

nauki nie odpowiada.

przysa Zakadowi do uytku na

Lindego,

bie

emy

l^

cen umiarkowan. z baamutnych róde

za

dawniej jeszcze

na pierwszy odgos o wydawnictwie Lindego pospieszy

P.

za-

nie

najnowszych pisarzów polskich

aby pisowni Kopczyskiego, której Linde

ostrzega,

osobliwoci sownikarskie

kie

w

hr.

przyczyny,

prostej

z tej

bo ona stanowisku dzisiejszemu Tytus

i

Zakadowi

je

czerpnite,

W

nas listem z dnia

aby wyrazy dyalektu chortaskiego, przez Lindego

stpnie radzi,

rzali.

do-

wydaniu Lindego nowonatworzonych wyrazów •.

posiada

nie

i

rzetelna

i

Krysztof Celestyn Mrongowius

e

gotów

te nowo-

ani

w kocu

daje

ogól-

sowa

dzieo wyrazy,

nie

suszna

niegdy

polskiego

ufoony,

12

dnia

z

susznem uniesieniem o

z

jedno

wyrazów

swoim

Osiskiego,

Aloizego

Spomniawszy

nabycie. lata

nas listem

X.

których pierwszy obejmuje

z

,

uwiadomi

dwóch rkopismów

posiadaniu

uckiego

biskupa nominata

noci

w

Siedleckiego,

trafnych

Dyonizy Zubrzycki.

postrzee Nakoniec

udzieli P.

nam znany

Felicyan

z

obeski,

wzorowej przyczyni

pracowitoci

swojej

si ze swej strony

kilkoma objanieniami.

Znoszenie z

sob rónorodnych uwag,

uznanie

stosownoci

ich

lub

niestosownoci,

14

ujmowanie

w form

ich

rzdkowanie sów tyle

zwyde

i

zaoeniu naszemu odpowiedni

zacliodu,

daje

w wieu

sprawdzanie

e

cz

Jemu

tez

kiewnym,

zamiowanie przedmiotu

zawdzicza a

lvorel). i

i

A)

na z

ministrów Judasz z potomstwem swoim albo kronika Moskiewskiej, Cesarzowej Zabczyca egnanie ojczyzny

Lucyana. przedkadania jJna Danieckiego,

do

w

Zygm 1602

n). Iii.

Krakowie 1621. m). Nowa wiara Zbi^niewskiego terminala sprawy wojennej 1605.

wiersz,

wierszem,

s).

r).

Krakowie

1610, wierszem.

Wgierska

Wooch, w

1620

Krak.

w

w

1).

dla której

Wooskiej

1600.

miosc.

szczerej

,

1621.

o).

Jurkowskiego hyineneusz

Danieckiego

Trenodya na

mier

Królestwa

mojskiego, z.aciskiego na wiersz Polski

Ichmo

przeoona

przez

przez

Grodziska,

Korejw 1652,

Pawa

w Krakowie

wiersz.

/).

aoba

Mikoaja

Zapartowica z Jdrzejowa,

w

1600. na

na

letnia

p).

z

wzite

Szemberga relacya o wejciu wojska Polskiego w Krak. Ferdynanda za króla mie niechc

ziemi

Witowskiego pose na sejm 1605, wierszem. ?). Chway Zygmunta Augusta przez Chrystofa Okunia

Ihstorye

k).

wydane

nowo

Jana

wejcie

Krakowie

weselu

Olenickiego

600.

«).

ZaJa-

W

amatk. ogródek przez Kotkowskiej 1606. .). Wielkiego Boga Wielkiej na Zabczyca rozrzd domu (testament) Anny Dachnowskiekocioa z odszczepiestwem 1624, wiersz. x). niowskie^o 1643,' wiersz, w). Czerniowskiego rozmowa alchimiczdrady Poklateekiego pogrom, czarnoksiskie bdy, latawców go Talamodya Zapolskiemu 1623, wiersz, y) i

!

2

,

i

W. Z. wypcawa ydowska na wojn 160G, wiersze zabawne; hetman zowie si Morduchaj; szkoda, ze nie caJe. aa). Pgowskiego straszliwe widzenie 1008, wiersz. Lb). Pose z Moskwy przez Litw 1608, wiersz. a) Manuskrypt: in 4". Petri Rigensis o morowem powietrzu 1613. versu 2). Miscelanea, cc). Petrycego nauka kie faJsze

1595.

etc.

J.

s).

—

1453.

scripta biblia

August. Dathus de conficiendis epistolis ad Andr. Capacium;

i).

circium, Yiennae per Yietorem 1510. si

1518.

adscriptae, Grac.

Paduani, Liptzk. 1510.

h).

Dialogus Jacobi

ejusd. introductio

sedecimo. tio

A).

Slapulensis

P^abri

in

Mitis

sco, Antverpiae

Jonae Prophetae ich

1555.

1689,

etc.

1665, 12".

rku, unde nuli chcieli,

]>olskim,

p.

1510.

i).

1706,

in

Haller.

KancyonaJ Gdaski

12". 5j. Lobkowicz demonstra-

Pie

Szczygielski; adj.

aula comilis a Gorca.

in

wybraem

o przewielebnem^Jemelnickim

Napisa tedy

Y\'odzicki

— Te

mamy,

w

s w mo-

to jest:

niebytnoci Prowincyafa

Historia

9).

ksiek, najwicej Miscellaneów

kilkadziesit

rkojemstwem zacnego Wodzickicgo,

myle.

,

apud

-CracoY.

3j.

na któ-

,

adn

,

miara

do Prowineyala do Krakowa, który jeeli

list

rowcrsa tak nam pójd, jak owa Zatorska. Pan by nie uwierzy, jak z mnichami, trzeba wicej ni ministrowskiej gowy, aby cokolwiek Stobnicy u fary wziem *) a). Adryana Jung rozwizanie 52 kweslyj ministrów Nowoewange-

poyczka

cikie

s

ta

i

negocyacye

wskóra. — W w Poznaniu

1595. A.

lickich,

W

herbem

z

Talmutowe przez sekt Siapwscieciuchów wyjawione.

prócz tych

i

o ustpieniu ani

a

pozwoli,

Probierslcin

i

Bdy

8).

anno 1551, Posnaniac

Guclileri

redom ptio;

a

rych poyczenie nawet za instancy

zezwoli nic

,

Joannis Campensis psalmorum interpretatio, adscr. Joanni Danti-

6).

Novus Proteus Jesus, anagrammat.

7).

notami muzycznomi.

z

elegia Jac.

,

pbisicam inlroductionem

Jesuida Hierony-

/).

Schydloviecio ded., Grac. 1519.

Christoph.

Limusa psalmodia Christiana, adscripta Joanni Ghotowski

a

calholica, edente Szczygielski, Grac.

bractwie

Yiennae per Yietorem 1515.

,

edente Gregorio Stanischyn niagistro studii Gracoviensis.

pliysiea

Thomae

Homcro

Uud. Agricolam

Hyiinius de b. Stanisiao p.

tj).

Minorem Tri-

ejusd. tlosculi ad

c).

Agricolam Nicolao Salomoni Cracovien-

epistolae, per Rudolf.

Pindari Lellum Trojanuin ex

e/.

nii

Cratis Tiiebani

d).

,

Gorrectura vitae humanae, autore

b).

darauf die Monarchen gestrichen werden,

dem

aus

Joann

Skrzetuski, Torunii 1709. A.

Italienischen

von

Trajano

Wodzickicgo znalazem 4 tomy Monitorów, które nam si zdadz

biblioteczce grzecznego

c).

1617. A.

Boccalini

—

wiesze dro-

niektóre

i

Politischer

biazgi.

Za rad

i

listem

Z dalszego o wycieczkach

tako

si ucieszy,

,

który

w

,

lyni

ze

listy

,

,

Trzsówki

mnisi zapali;

te

liadomyla

posia

by

dopiero

25

sierpnia

masz

ich

si.

Strach

w

duch

niego

Z JCrakowj

niejaki

,

JW. Pana

cy.

Dzi nakoniec

stoi.

Wstpowanie moje

sama posza

co

skonale, nie ma.

)

RyJo:

tak

byem szczliwy z

Nowego

na Margrablni

W

Opatowcu

nabyem,

to

i

o

e

z

o Koprzywnicy,

licho

od Pana odebra

Korczynie

jakie przez

mi

e

tym,

Dominikanami

i

sJowo przemarat aulor,

z

i

Sandomierzu,

adnego

pad na

wstpi

sierpnii

wiel-

i

1799.

wstrzymaem

bilecik,

który

na nic si nie przydao;

mogem, com

poJoyf na górze wziatera.

ciicia,

,

Winiowie, przez

czas

w nasz koresponden-

adnych ksiek w naszym gucie, kanonikiem

Klimuntowie

odpisu,

wpltao si

Trzebiskiego

miasta do starostwa Morsztynów,

zbya

,

la-

'

Nowym miecie

obawiajc si

moje zgoszenia dalsze,

i

-

na doniesienia moje

Trzsówce, Radomylu, Stobnicy

25go

d.

Janie Wielmoiny Moci Dobrodzieju Nie odebrawszy od

teraz

Ossoliskiego. •

Bogoryi

ze sprawozdania

swemu Mecenasowi

Linde Nie

Stobnicy.

i

si,

odpowied mimowolnie jako zwleka

a

sob odpowied

ujrza przed

,

dowiadujemy

nas doszed,

tylko

któremy dopiero umiecili,

,

Bogoryi

nich Ossoliski

myla,

g-dy

w poówce

lakuz

Winiowa

sio

naszego autora, bo ce

brak).

swoich, podobne

Rozczytywa

du.

lislii,

Klimuntowa

z

(reszty

•

który

dokaza,

za

wszelkie

samego

zna dobyo co wzi,

pretenduje ale

nie

odpisy

nie zastaeni

25 wyjwszy: caluteki pikny egzemplarz dawnej edycyi kaza poleciaem do Piczowa,

w osobie mojej szwedzko -ni

ani

w

ze raargrabska biblioteka sluzy) a

miaem nieszczcie

Liada!

ale

znajc

i

wiee

tam

dowiadczenia zakon

z

miaem

go darmo.

bya

Przez ten czas praca

miennie

naby)

u

i

moja; zwaszcza gdy

i

Boociaków, od nich

!

mi

tki

cej

s

bibliotece

same

pomog

nie

;

w

... ki

zodzieja

te

tylko ich

widzia:

etc.)

widziaem; ho tam za

nawet spisa czartem

z

,

porzdnie

bóg

su-

i

Trzebiski, nadzieja

i

tez by poów w Cliebdoksiy w Koniuszy tylko wis-

od

ale

eb wzi

in

rejestr

quarto

Badziwiowsk calutek; Kraiskiego postyll; Czein (piarto nicoszacowane; róne kawaki Skar-

biblia

Miaskowskiego rytmy; Miscelanea perswazye,

ni

trzeba

czenie Justyna przez Wargockiego in octavo. pozwolili d

([uarto;

i

Walny

niezmierne.

in

skpa) do Krakowa, ja wygldalimy

nie

równie jak

,

trafi do ugody; lecz

Miscelaneów

czyli

ledwo

brat jego

czcgom jeno chcia,

których

mogem

którymi jeszcze nie

francuzczyzny

chyba

niewidziane; ale

gi

mc

cay tydzie

przez

i

upy si ju moim sposobem zdarzyy

opisanie wiata bardzo ciekawe;

skie

(alem od nawanicy

,

Przedonegdaj wycieczk zrobiem na Kiilwarya, gdziem u d.... dumnych Bernardynów (w ksi-

zdarzyy.

sie

ni

i

chodkiom

wie u Norbcrlanów, zwaszcza co do Fragmentów

Z Opatowca

druki.

to

(jiii

wielka u Franciszkanów (od

z

dawne

niektóre

i

zona jego wcale sie nie umiaa znalecS

a

w interesie tak górnouczonym. Dowiedziawszy sie w tych margrabskich sprawkacli szczcie nam nie najirudniojszy najdogodniejszy, niszvem na eb do Strzelec

byo go

nie

zasta Cynka,

Iskiej,

o

nietykalna

przez noc

^'owy zawóil

Cynka,

wic

,

rcforuiatski jako

pdziem

konie wziwszy,

gdzie zasta

mi ecko-p

e

pakach zabita

niedzielnycli t^kargi

nie

;

pienidze, ani zamiany,

ni

mnichy tuste

a

Na tych p

.

spane

i

a

.

c h u d y.

a

j

wymyli

koniecznie

trzeba

.

.

ani

,

pogróki

tuma-

tam take

Jest

sposób

bo jest o co.

,

Nie

odoonych. Cudem przecie mi si udao smyka: ukasza Górnickiego rozmopisniicnko bardzo ciekawe; jeszcze trzy insze kawaki wierszem proz pisai

;

rewersa

ani

i

i

bom je u Iyckiego zakopa dla bezpieczestwa, nie opisz, za to za poo tu Panu rejestr najciekawszych upów Krakowskich Chebdowskich, jak mi co w rk wpadnie, bo zkd jak co przyszo, czy per fas czy ncfas, sam ju nie pamitam, a bdzie tego ze dwie paki nieszpetne. ne, których nie

majc na

doredziu

,

i

Manuskrypt

1).

passya

in folio:

wskiego zwierciado roczne, nianu-^krypt prys,

w

Pozn.

manuskrypt per

tcollecta

bello

viae et

cis.

1690

fol.,

bardzo

me

in

folio;

wiersz. A). Lachowicza

porzdnie.,

zna do druku

zdaje si,

gsta 1729 spisany:

Stanislaum Górski, Canonicum Cracor.

Suecico,

wiersz makaronicznoaciski,

wierszami Janicyusza de

ciski, caluteki.

7).

vitis

regum

Taruisiensi

e

fol.

w

Polon.,

Graeco Laline

Andreae Hispani, Crac. 1.554, z

w Krak.

novus

f|uaedam

Orationes

9).

17).

Slortiam

Crac.

Hicroniini;

per

1320,

Ludovicum

Rudol. Agricolae, Crac. 1519,

candorem

Mathiae

dc

i".

Crosnensis

Pauli

de

Crac.

1514,

4",

26).

I".

20).

1380, 8".

Crac.

H)'.

i

O róanym a

Hho-

Catarini Politi

8". 11).

Opisanie

15j.

aa-

z

Polski

M. et Chrisostomi,

Rutheni

Modus

,

Crac.

1521,

4",

Hestionem

de inferorum

poema 1302

absq.

1318

uniyersitatis

autore.

Yicnensis

25). Conscrvatio sanctitatis Josephi

regimen,

epistolandi

Zygmuntowi

przypis.

saphicon

in

Se-

.Modus confitendi

w

dziejów^

Anglii

4".

25).

Crac.

Dubravius

1308,

4°.

Beroaldi Hononiensis,

de

noraine.

25).

Crac.

22).

Franc.

1512,

epistolis,

Niger Yenetus 4",

27).

in

etc.

4" sine loco.

4". 4",

18). Libellus

de lau-

1320, 4". 21). Oralio ad

llymnus

Zimermanni Cracoviensis,

componendis

Grodno 1307,

I,

vastationc

19). Joan. Joviani Ponlani

Passio dominica,- pocina Rudolphi Agricolae, Crac.

Miechów, Crac. 1322,

Miechów contra pcstcm

thiae

Basilii

i

edycyi.

Manuale sacerdotum, Cracov, 1353.

Isic)

Physiologi Theobaldi dc naluris duodecim animalium,

dibus diyinis hymnr,

dawnej

wiersz

Speculum haeretieorum Ambrnsii

10).

fol.,

Koszyrski

królów Polskich X. Guchowskiego,

i

Kochanowskiego

Jana

Episcopi, in

Coributi

Satyr Piudis de elibcratione Craco-

5).

przedni sztych, przedni

fol.,

missae asserlio,

de causis pestilentiae, dedic. Petro Tomitio

Bonam

ksit

Icones

0.)

Cricii

versibus

1631, 4". 14). Sabcilici carmen de rerum inventoribus, Cracoviae 1321, 4". 13). Adami Poloni

Poenitenlionarius Jesuida

Crac. 1514.

adjectis

Szczsnego ebro-

2i.

Jakcbiego iniertelny cy-

5).

Poemala Andreae

Cricii,

niezmiernej wagi!!!

1611, 8vo.

Biafobrzescii

12).

(sic)

-i),

vila

de quatuor staluum ob asserjucndam immortalitatcm contentione,

dyalogus 16).

1,

»

Crac. 154-0, 8".

factac,

wiersz,

fol.,

pracmissa

rozoona.

dyalogarni

edycy wydano.

niego

Krak. ICOo,

nensis, dedic. Petro de Gamratis, Crac. ITilO, 8". 10).

Karolem

e

Caluteki egzemplarz dzie wszystkich

wianku N. P. tumacz. Szymona Wysockiego landello

wierszem polskim,

zmartwychwstanie

i

i

de

editio

s.

in

Crac. 1325.

24).

de scribendis

Hortulus

Stanisiao

immortalem

epistolis,

elegantiarum

D

MaLau-

26

dum

coram

oratio

Hossii

Graecae vocaretur,

Spangeber computus

50).

szczliwy

naboestwa

8".

55).

4" 1075, wiersz.

in

w

Aristotelis pbysicen,

Gromeri colloquia de religione, strzów z history Inflant

i

8".

1558, S".

51).

Bononiam

ad

Grac. 1518,

Polskich, Krak.

8".

w

Yralisl.

w

1594,

Wielkopol.

morowym po-

Exercitium pliysicum Gracoviense, Grac. 1510.

59).

Powodowskiego kazania,

poema.

Wilnie

Klimonth nauka o

z

Joannis

1641, 4",

ewanielicka,

Stan.

docen-

55).

X. Szymona Teophila zborów

57).

Gro-

Mart.

a

Theoremata Jacobi de Gostynyn, Grac. 1507.

1500. 50). Andr. Calagii

51).

Grac.

,

linealis,

Piotra Umiastowskiego

Wiln. 4594, 4". 58).

c).

4",

orationes

ut Patavio

55). Mar. Tworzydla wieczerza

naboestwa, w Wilnie 1594,

Lipsk.

apophtegmata

Bonamico

Obodziskiego Pandora monarchów

causarum, Grac. apud Hochfelder 1505.

Autor

ctorium in

,

29).

Lasaro

pro

dicta,

Chrisostomi

Uivi

Camertis

Yarini

50).

niezmiernej wagi dla mnie.

Krak. 1591, 4"

w

wietrzu, b).

kres,

ejusd. Okulary na zwierciado

dozorcy zwierciado

4".

1552,

4".

52). Joannis de Lanczut Algorithimis

8".

in

Grac.

eccls.,

54). Biezanowskiego 4".

manusk.

8".

Bononiae

Gampejo

Gardinali

Georgica per Nicolaum de Yalle e Graec.

Hesiodi

28 J.

Lips. 1317,

Konilz,

1541,

Grac.

e Graeco Latine factae,

mero

dc

Gregorio Laticephalo

ed.

facta,

Lat.

Cracoviensibus 1502, 4".

studentihus

dedic.

Corvini

renlii

synonyma Latino-polon. 1519,

Pozn. 1578,

4°.

Kurlandyi przez Chwalkowskiego 1712, 4". 55). Aristotel. de

Introdu-

d).

8".

Mart.

51).

52).

Pamitnik Pruskich Mi-

anima

,

Grac.

1519,

4".

54).

4". b). ejusd. explanatio in gymnasio Gracóv. 55). Joannis Yersoris de anima ed. per Joan. Gfogovlensem, Grac. 1514, 4". Libanii Graeci epistolae ded. Mathiae Drebicio Polon. 1559, 56). Grac. Gathol., fide pro Novicampiani Apologia

Joannem Somerfelt,

Yicecancell. per P.

58.)

Skarga o rzdzie kocioa

boego 1590,

Grochowskiego sposób rozmylania 4".

1670, sexta

mundi

1514,

4".

1595,

w

4".

corporis Ghristi historia 1609, 4",

Bohemais

24).

8°. b).

1561,

8",

poema de ducibus Bohem.,

po Polsk.

Bonica

w

Wujka

27.)

Krak. 1017,

8".

1605,

12°.

51).

Grac.

1549,

8°.

ac.

nione ksigi

da)

co czyta,

wygoda

Zachca

w

c).

Somo. «

zacliody naszego

in

oratio,

ut diffi-

Gollou. Toru, po

Poznaniu

1572,

8".

ac.

autora

de Gapistratrium

Szyrwid. dictionarium

57).

chrz,

Polon, per

Jac.

Górski

pyów,

w

lin-

Gan.

przyprawienie, Krak. 1561, 8". 25).

Ottinowskiegó przemiany Owidyusza, przeliczny, caluteki in

4to,

1606,

titulo

my mamy 8".

50).

qui pro fide interlecti

(reszty

w samym wstpie ju gorliwym w wyszukiwaniu i

23). Yita Joannis

,

Leopoh 1592,

28.)

in Jolio.

Tertullianus Grac. 8".

1606,

de

Nowy

Wujka

testament

praescriptionibus,

Grac.

12". 52). Giceronis rlietorica,

caluteki egzemplarz.

54).

Yigilantii

brak).

okoo pomnoenia

Ossoliskiego.

biblioteki

Z wymienionej Otrz-

zrobi sobie wyobraenie o ogóle plonów jego staraniem zebranych.

kilkowiekowych

z

Relbrmatarum

Argentorati 1597, 4".

Krzyanowskiego

26).

S°.

Nowy testament absque Gatalogus uorundam e soc. J.

mona atwo

ytkowi narodu,

za si równie

1561,

29).

byy

czstki dziel

eccles.

Litewsk. 58). Listy Stan. Orzechowskiego,

postylla mniejsza,

Gregorii Samboritani eclogae Stanisiao

tu

i

sekty Lutcrowej. wiersz,

55). Joannis Ursini raethodica grammatica,

Takieto

pubem Polonam

20). Troperi ad

figur.

liac

apud Paffenhoten

Gracov.

cokolwiek calszy od naszego. 25). Sculteli parva Odyssea ded. Lesciniis, Argen-

,

Oratio Sadoleti et Sam. Maciejovii, Grac.

egzemplarz.

z

Cromero 1560. 21). Generalis Gonfessio

dawnej edycyi

guarum, Ydnae, 1715, Grac.

Benedicti Lusacii narratio rerum variarum in

17). Joannis

26). Jac. Gorscii praelectiones Plocenses, Goloniae

40.

1525,

no

4".

Passio Ghristi, carmen Benedicti Ghelidonii,

18).

14).

Stanisawa

de scholis Jesuitarura, Irenopoli

Dilferentiac

13).

4».

Lessyusza narada której wiary si trzyma, tumaczona przez Kromera rajc Krakowsk. 22). Fali-

b).

szewskiego Florus torati,

1560,

Grac.

,

Gracov. dedic.

Polsk., 4".

po

i

aetate

4".

proz.

1008, 4",

1064,

re monetaria B. Poloniae

19). Treteri

tentet,

cilia

De

16).

mki Pask.

59). Nadobne dwie pieni do N. P. 1055,

8".

1557, 8".

57). Bialobrzeski, orthodoxa confessio. Grac.

Gracov. 1304. 4".

colleg.

których bezuytecznie butwiafy,

przyniosy

mu

ich, jak

w naukowem w drodze, na

i

miaem zkd robi wycigi; czytaem

bardzo znakomity z

miay odtd owoc.

suy

ku

Linde bowiem

nich korzystaniu.

-Miaem

pooka-

(powia-

popasach, na noclegach; a gdy nie-

pozwolia zaraz wypisa, znaczyem przynajmniej, co osdziem za potrzebne do mojego celu. tak czytanie, jak wypisymi do tego zacny Ossoliiiski wasnym przykadem, dzielc ze

nie

mn

27

W

wanie.

lania

ksikach

biblioteki jego

znaczenia miejsc wycignionych

i

cigane

mog

i

,

wyjd

Nigdy mi nie

uniieszczoneini zostay.

suy

poniekd

z

da

skfad

siwzicie,

caej

Tak

robocie.

to zacny

m

ten

nie tylko

mie swojem, na

Jak przez zetknicie si

z

Ossoliskim przybraa

porednictwem jego

z

najuczeszymi

stosunki za

i

oy

koszta

mnie

na

osobist prac, nauka

myl

dziele

do pónej nocy prze-

w

wieloznaczny

osobliwie

w

takowe

cieniowa-

drugiego logicznohistorycznie wyprowadzi, jednem

z

kady majtny czowiek potrafi; ale nadto co nie kady majtny mógby si zdoby.-

coby

i

,

a

czasem

pamici kilkogodzinne,

z

znajduj si lady podkre-

,

skazówke

za

szanownym hrabi narady, jakim sposobem który wyraz,

niach jego uszykowa, jak jedno znaczenie jaki

S^wnika weszfy

których wypisy do

z

,

pierwotna Lindego wielkie i

moje

i

przed-

wiatem wspiera

i

zamonymi rodakami zawizane,

sowem,

rozmiary

tak

,

[lumoc, posta-

icii

wia go w monoci wykonania Sownika swego tak i susznie j)rzecliodzi si zdaje siy jednego czoNakoniec pracowanie nad nim w Wiedniu stolicy wieka a by raczej prac zgromadzenia uczonych. ,

,

,

pastwa kowi

,

które

nmóstwo

porównawczoci dyulektów

charakter

W

jak

nadao temu

jednoczy,

soliie

Wpywy

sowiaskich.

yem

rzeszy Niemieckiej

stolicy

w

sowiaskich

luditw

wród

rónostronne

te

bo prawie

Polski,

z

sowni-

polskieinu g(n\nie tak

autor opowiada

w

samymi ziomkami,

do-

mach p. Stanisawa Maachowskiego marszaka, p. (Jrdynatowej hr. Zamojskiej, gdzie si ta zawizaa przyja, któr mnie dotd szanowny Prezes królewskiego Towarzystwa Przyjació Nauk, Radca Stanu, ksiny Podkomorzyny Poniatowskiej X. Stanisaw Staszic zaszczyca hrabiny z Bielskich Worcelowej ;

Tyszkiewiczowej

hrabiny

w

Wiedniu bawicych.

,

Lanckoroskiego

hr.

,

Lecz stanowczym

,

p. Seweryna

w

z

waciw

udzieliwszy mi

,

w

dusz na utrzymywanie pomocnika

askawie

w cig wane

,

i

dawnych

korespondency

tyla

z

daje

dowodów

uprzejmej

Wiede wanym by go, dla

zwizków

otworzyo obejmuje tylko

tyla

przeto

w

w

tej

,

której

rad swoich

za swoim

po wyjedzie

,

i

dzieo moje jest ,

tyle

z

,

wte-

wyznaczy natychmiast fun-

Wiednia

objanie

,

otworzy

,

mn

ze

i

mianowicie co do

Tego wanie

wiimo.

starost Nowogrodzkim

i

projekt

,

z

czasu

jwszedem

której

nie jedno

sawnego ksigarza Wrocawskiego

co do czasu jego wydawania zbyt ogranicza;

zacnego Bandtkiego, który

w nastpnym

do mego celu pobytem, nie tylko dla zamonej

nic

zkd

czasie

JP. Korna,

e

poszo, tyle

Poniewa

mi

ale

monarchia

te

e

mi

Austryacka

si tyle

tu

biblioteki

nowe,

rónych

a

hr.

Ossoliskie-

bardzo

plemion

obszerne

Sowiaskich

trudno natrafi na pobratymców naszego narodu najuczeszych

dyalektów swoich

,

myl dawa

przyjani.

gorliwej

najznakomitszymi ziomkami,

stolicy jej

do szczególnych

dzie na zbiory

wiatych

i

uczonym p. Czackim

jirzez

sowiaszczyzny.

pole ,

z

uwag

pomylnociami odrzuciem

jego uskuteczniona póniej zostaa

dotd

by

P.

Z.

mego weszo.

gdy nmie ten co do wielkoci dziea

i

.1.

zwyczajów Sowiaskich

literacka

objanienie do dziea

Omielony

pisaniu

korespondency literack

utrzymuje

zyków oryenlalnych

wówczas

wszystkich

,

naszym opiekun nauk roztrzsnwszy zebrane przeze mnie matcryay

kraju

sobie przenikfocia

P»zcwuskiego

szczliwego uskutecznienia przedsiwzicia mego

dla

dy przyjazd do Wiednia ksicia Adama Cartoryskiego Najznakomitszy ten

lir.

ale

to do ogóu sowiaszczyzny

wielce

przywizanych

mierze jedyne na wiecie. D*

i

,

,

nie tu-

,

28 Korzystaem

obcowania

z

Sekretarzem kancelaryi Czeskiej

i

num,

Duricbcm autorem

z

cie zdarzyo

sawny

uniwersytetu

biblioteki

prawie

to

Terezyanum

i

,

to

mych swoich zawizkach mnie najdokadniej zbiera

ogoszenia

planu

i

ukady

two

o

wydawanie dziea

Tymczasem rozgoszone

i

wezwanie rzdu

dem do

którego

Ztemwszystkiem z

«W

Pruskiego

w

Wiedniu

o

bd

sowiaszczyzny

zakresie

by

dla

Zobiekiego

znalazem

,

kur-

obszerniejszym ogólnej

w

i

;

w

Warszawie si zawizywajcego

swego przybierajcego

czci

,

,

za-

,

w

i

sa-

odezwami

uczonego Yodnika, nalegajcych, abym dyalekty

em

rzecz tak daleko,

popodawa,

i

nie tylko poprzednicze

Sewerynowi

br.

Potockie-

danie rys dziea do Petersburga zoy, ale te zaczynaem ju wchodzi albowiem najwiksz do tego spodziewaem sie mie aprzytomnemu,

Wiedniu

na

jego

Ossoliskiego.-

saw

tak

autorowi,

e w

1803

roku

,

,

Bolesna tako bya

lub nie.

wiatego obcowania nawyk by

z

Mech On si

to

silnie

posadzie Linde

nie

rozrywa

mnie

dla

WWPan

ani za

tej

dla

Ossoliskiego

rozcza si

by

dla

swego

nim

w

rozdziela

przyjaciela,

której ,

przyjani, która

nic

oddaleniem miejsca,

z

uyteczniejszy

zas/.le

z

ani

odmalowao si

Wiednia dnia

mog

mi

Lin-

z

takowe stawao si nieodzown dla potrzeba.

i

moe by

nich, do brata Lindego pisanym

z

lo

hiata

WWPana

dobitnie

grudnia

go wraz

uczyni. Uczucie,

w

nastpujcych

1805

Dobrodzieja do

si wslizyma od uczynienia do

WWPanom za

1

j

narodowi,

namawia, iby wezwanie przyj. Co te Linde

prawdziwie dla mnie sniulnuj chwili,

mnie skojarzyo. niego

w yciu

gdzie podówczas

woanie po dziesicioletnim zwizku mnie brodzieja odezwy.

cesarskiej,

p.

tem wieci zjednay

dziele

widzc on i na owej

pierwszym tej

w

p. Jappla

jego

jakiem wówczas OssoHski przenikniony

W

bogatej biblioteki

mnie trzecim

Wiedniu

czonka do grona

wtenczas

Czartoryskim, Jeneraem ziem Podolskich

listach.

gruntowne o sowiaszczyznie

a

dyrekcy nad niem.

go; stosunki te, jakie

j

wiele

nauki

rzd Pruski Liceum nowe zakadajc porucza mu jeMia Linde zabezpieczona dogodn posad dla siebie u Ossoliskiew Wiedniu zawiza, byy mu nader cenne; dugo wic waha si, czy ma przy-

wezwany zosta do Warszawy, go urzdzenie

Sowiaskiej

jego

prywatnym zbiorze

Doprowadziem

umieszcza.

pi'zy lioku zacnego hr.

i

literatury

ustnej

z

Szcz-

llliryjskiego.

w

Przyjació Nauk wtedy

jakoto:

hnper. Rosyjskiego,

pod okiem

to juJ

a

niektóremi wyjtkami na odjezdnem

w

rozmaite

i

za Sowiaskicli

w

Pobyt zatem

cbwil

podówczas

roboty do rónych dzienników uczonych

tej

mu, Senatorowi

caej

z Pragi naczelnik

zbioracb

nadewszystko

za czynnego

rónych pobratymców Sowiaskich,

z

a

wydawc sownika

Yoltiggiui

Terczya-

Polsko-Sowiaskim.

jest

Postpowaem tedy w pracy, chcony czci odezw Towarzystwa

ich jak

W

wszystko czegoni potrzebowa.

sem naukowym,

z

przyjacielska jego korcspondencya

mnie skarbem nieocenionym.

dla

sa

Sfowiaskiej,

biblioteki

w

Herbicem bibliotekarzem

X.

z

,

jzyka Czeskiego

Profesorem

Zfobickim

ze

,

Dolinarem

wtenczas zjecba do Wiednia

dotd

tak

,

Profesorem

z

,

p. Englem

Jak przez nader krótka dla mnie

Bobrowski.

X.

poytkowaem pisma

wanie

ze

,

uczonym

z

powiada.

Warszawy po-

WWPana Do-

Dobrodziejem bawienie braa jego przy

przecigiem czasu nie odmieni;

ja

zawsze dla

midzy nami racz nas jeszcze sczy swoj do obydwóch przychylnoci. Co mi mego Lindego szacownym czynio, poczciwo w gmncie serca jego zaszczepiona, umiejtno pracowito, to wszdzie zaleci otworzy mu pomylne powodzenie. Przeciwko za lepym przeciwnociom we mnie na odwodzie zostawia przyjaciela, który z pomylnoci cieszy si bdzie, a na opaczny los jego nigdy si nie pojednakim

;

Dobrodziej trzeci

i

i

kae nieczuym

i

obojtnym.

Ten

list

mój niech mi zyska pozwolenie u

WWPana

Dobrodzieja,

abym si

móg

nie-

29 odzywa

kiedy do niego

brodzieja kiedy niekiedy

aebym

,

co

Dzikuj WWPanu

jtni.

mi

za

przewoka

ilTiig

donie.

o sobie

w

nie poszedJ

Którzy tylko

Nawzajem

zapomnienie.

mego Lindego,

iiitcresuja_

obdarzenie nmie ksik...; radbym

Dobrodziejowi za

sprawunkiem. Jeszcze raz przyjani mnie jego polecajc

z

,

wz.njemna

nie

i

bd

mi obo-

módz si jHzysuy mu jakim

ja

WWPa-

najprawdziwszym szacunkiem zostaj,

z

i

i

prosz \V\VI\ina Do-

s

nie

sug

na Dobrodzieja yczliwym najniszym

Józef Ossoliski"

W midzy

licie -z

(Inigini

kanonika

du

snmoj day,

tejzc

pisanym

liC[jlo\vskii'gu

powiada

,

innemi: •

Oddawca tego

przecig czasu

jest

listu

Jm

Pan Linde, który miaf

mojej

biblioteki

do/.ór

pr/.i-z

nad Sownikiem Polskim pracowa, dzieem, które przykadu niema

[idnie

i

dziesi,

lat

moe by

tamtem miejscu

mu wyprosz askaw WWPana

ode mnie szacowanego; jeeli

zasuy, w nowem

dla

siebie miejscu

wprowadzi do JW.

Dobrodziej

owiecenia

i

wspaniaej

Z kocem

bdzie bez

nie

umia

korzysta.

roku 1805 stanal

System rzdu Pruskiego

móg

polszczyzny

dla

porednio nad tym Instytutem, zFozona zostaa czelnictem Stanisawa

Kopczyski, X.

Diehl.

hr.

Liceum,

Póniej przydani

Zajmowanie si od

szkoom

zakadom naukowym

i

e

,

sam

otwarte; chocia

Walenty

Saxonii

,

w

to

zadowolnienie

na stron,

wa

o

któremi

,

w

twój

ka

odóg

kogo

,

uroczyslo(! otwarcia dopiero

odby si

urzdzeniu

jego

popis

hr.

C(j

si susznie zegna

go

pójdzie, a

coby

w

Wiedniu i

w

,

Eforahi.

Tymczasem

w

Wiedniu

Seweryn

hr.

,

ju uoone

r.

Rzewuski:

si

z

dów

lecz

i

I

,

w jako

tej i

jednake mechanicznej

pracy

nie

kady

X.

WWPau jego

byo

si.

i

na,

X.

si rozmaitym ja-

Wpó

roku po

Dyrektorowi jego

zupene

e w

teraz

pój so-

autor

Warszawie Sownik

sam si nim zajc,

wcign

szu-

Ukopism w Wie-

sowa wiea.

i

,

byo Liceum urzdzone

do druku.

,

co bez-

[lud

bardzo Lindenm

jeszcze niezliczone

byo

robi

okoo Sownika musiay

znalaz autor wyrczyciela

wykoczeniem gosek brakujcych zaj

teraz

mogc

nie

byl

Szmit.

.Przewiduj,

potrzeba

rzd mu

Pramowski

.\.

,

Przypomnia sobie

i

przygotowa-

jednake

przypatrywanie

przygotowa

do gosek poprzednicli

spisane na osobnych karteczkach, z których

sce.

tem

materyaów;

zaj si

Skaday j,

180-4 juz

dniu wypracowany doszed tylko do pocztku goski W., mianowicie do samycti tylko

do

czasem sam

wysokiego

z

18(lo obchodzono.

prace jego

obawiali.

ostatecznie

,

i

urzdzicielowi

wcale nie przyjdzie do skutku^

si podj dzieo

on

Linde

Potoidii

hr.

przydao si

r.

i

Polaków.

baczne

i

,

styczniu

rzd okaza

przyjaciele jego

moe

z

zwierzcbno majca czuwa

Sobolewski

Wiedniu

a

publiczny,

mianujc go czonkiem

,

nie

przeamao

to

Chciej go

uprzedni przez

rys

Polskiej,

cala

Alexander

uczeniem drugich

swojej

w

to

którego

Dyrektorowi Liceum Warszawskiego. Z pocztkiem padziernika

ko i

modoci

polega.

Warszawie

samych rodowitych

z

zostali

w

narodowoci

osoby nastpujce:

Potockiego,

na któr sobie

mógby

uszanowanie, bdzie

autor powtórnie

nasz

byf przychylny

nie

cz

najgbsze

h\

iiuwoanie

Dobrodziejowi jako prawdziwie

wzgldno,

na którego radzie

dokazaf tego swojemi przcdfozeniami

i

WWPanu

przez ten

•

niem wszystkiego, co byfo potrzebne do urzdzenia udzielony.

go

Dobrodzieja

przyjaciela,

Clireptowicza, któremu

biblioteki

teily

Polecam

publicznoci uyteczni ejszym.

i

wykonane

kióre

mogo przez czowieka niepowicajcego si cakiem najnudniejszym trudom. Uozdziela go ze mna Obu nas wzajemn do siebie skonno rzdzenia szkoami Warszawskiemi. Iimtus iiwitum dimitto. ze na

Ossoliski

Reszta

skadaa

mnóstwo przyka-

we waciwe swe

miej-

musia niebawem sam

tak

50

mu

do tego bodca Rozpoczy si one

Dodafy

ku odbierane.

w

Wyszczególnili si hrabina

przechowa si

tniego

rokiem

Adam

Czartoryski,

owych czasów nastpujcy Lindego

z

góy wydawnictwa Sownika

,

jako

rónych

z

i

na

domowe

Z.

J.

hr.

Do

Ossoliski.

wiato

rzucajcy

list,

Stanisaw Ordynat Zamojski,

P.,

Józef

i

na pokrycie kosztów dru-

stron,

sam autor rokiem funduszowyu).

któryto rok zowie

Kossakowski biskup Wileski

X.

,

1801,

ksi

takowych datkach:

Worcelowa

z Bielskich

z

pienino,

nadsylki

liczne

tego osta-

tak na niektóre szcze-

stosunki autora. tz Warszawy dnia ligo lutego 1804

r.

Janie Wielmony Moci Dobrodzieju!

W

adnej sprawie strona

Cay

lub niedowierzanie. jaciela

JW.

Konsyliarza Stojowskiego,

Przypominam

w

dopiero

;

tak

tlelikatnej

o dowierzanie

gdzie gra idzie

,

zdaem na wyrok bezstronnego spólnego naszego myli swoje osobnym listem JWPanu wytumaczy.

druk Sownika

w

mierze

tej

w prospekcie do Petersburga JWWMCPana Dobrodzieja, za wiedz

przy-

przesanym, cae zakoczenie

Dobrodziejowi, ie

wspaniaej rkojmii

warunek

jego a mianowicie

który

JWWMCPanu

tu

moe by sdzi

nic

interes funduszu na

rad samego JWPana opu-

i

szczonym zosta. Z ksigarzem Hejnem a ja

Zawarem

wane.

czyskim

przej

z

i

Lipska

,

i

kontrakt

,

z

radzi

si

obowiazali

,

i

poniewa si

móg

nie

zgodzi

drukarnia Pijarsk,

z

by

dzieo nie inaczej, tylko pod moim okiem ma

aktualnie

skoro bdzie wydrukowanym,

e

Bielski

ju

zawiaduje, wszedszy

zaczli,

w ugod

z

druko-

X.

kady artyku w manuskrypcie

cenzur lutejsz podpisany,

prez

posa

tu

memu

go take wielkiemu

najprzód przykad Imperatorski

uczyni rzdowi ciganiem

Kop-

mn

ze

znacznych kapitaów

,

protektorowi Ministrowi

potem wzgld jak przysug przez drukowazbogaceniem drukarni

i

si

pojutrze zacznie

tutejszej

i

,

w

Berlinie

bez skutku.

Na bankocetlach Xajpredszv

i

te

Obawia si

straciem po 22 od 100.

tu

najbezpieczniejszy sposób przesania pienidzy

Gcjniiillerowi et

skrypt na

kwot

to

kady jedna korekt przeczyta. przyczonym rejestrem autorów Polskich, ju

Kamera mi

nie tu na miejscu

Oxowi

e

,

drukarni Pijarsk, któr X.

z

którzy

bo pewna mi czyni nadzieje,

bd

doszed,

nie

oprócz tego

drukowa. Voss

tedy sain kontrakt

Dmochowskim,

X.

^Yykad

nie

z

nieporuszenie obstawam przy pierwszej kondycyi

Compagnie na rzecz tutejszego

moj osob, tu mi go przesa w hcie sam w tym samym gatunku pieninym

bankiera JP.

erga

potrzeba

Kiisella

e

wicej jeszcze upadn.

i

Comp.,

et

a

od

odebrany

wypaca Gejmlillera

mi

którego pokazaniem Pan Kiisell natychmiast

recepisse; za

wróci.

,

byby, gdyby Pan by askaw kaza si

Na skrypcie

Gejmiiiiera

powinny tedy

by

wyraone

ga-

tunki pienidzy.

Mam muby

wszelka przyczyn spodziewa si,

e

prenumerata pójdzie poniyliue,

kto nie mia dowierza temu, któremu rzd najwiksze rzeczy

i

ile

e

sprawunki powierza,

nie i

widz

przyczyny, cze-

którego

wreszcie

maj

na ozem patrze.

Dysertacy o etymologii obróc na programa 2 szczególnym tytuem

i

Przeoeni moi,

Boe w

z

to jest, nie Eforowie,

wyborze osoby nie chybi.

Jm

,

ale

pomimo

tego

k^e osobno

dedykacy, opuciwszy okolicznoci szkolne, które

Pani Klotyldzie prosz

w

wybi

bo to koledzy, lecz Kamera nalegaj na mnie,

Bezennych rzd

nie lubi, nie szacuje

i

kilkaset

egzemplarzów

maj by pooone. ebym si eni, daj

programacie na czele

za

niepewnych urzdników poczytuje.

owiadczy trway mój szacunek; domowym wszystkim

serdecznie kaniam.

Z najwikszem powaaniem zostaj Janie Wielmonego

WMCPana

Dobrodzieja najniszym suga

M. Samuel

Bogumi Linde

Dyrektor szkóJ Warszawskich"

31 Prócz zasików od osób prywatnych wsparty

rzdów

od

osobhwie od cesarza Rossyjskiego

,

A]exandra

,

Polaków kaza zahczy autorowi 500 czerwonych

oeni si

nasz autor

pann

z

nawykn

niemogc

ta

te

Sprowadzi

na piknych przyniiot('iw serca. lecz

w

lam

i

kilka

nim go ukoczy. Rozpocz go zabra

szale;

w wasnem

wic

drukarni

w

e

roku i80(!,

bierze

sw

Liceum pod

siebie,

poowy tnmu

od

i

Potockiego cofniono rozkaz

Jednake

protckcye.

siebie

Warszawie,

tak

ta

jak

,

przeszkód

postrzeg,

e

odbijano

naley

Sownik War-,

paacu Saskie-

z

kaza oznaj-

Francuz('iw

w

nastpne dwie wojny

i

bardzo opie-

Francuzi weszli do

cesarz

a

du zwalcze-

idzie

pierwszego

i

hr.

w

pe-

i

do

niirszkanie

mia mnóstwo

a

w paacu Saskim. Tymczasem wybucha wojna; w omiu godzinach Liceum wszystko co do niego

go ustpio. Na wdanie si Stanisawa

mi,

do

tc ruku

tym

miesicach pobytu

drukarni Pijarskiej, lecz wkriUco

drukarzów

i

kilku

na

,

nim

przy

ddluzc wychowana

ale

Torunia

z

W

Sownika.

jego

jego mieszkaniu,

Dano rozkaz aby

szawy.

w

swoja

wrócia po

,

bawicych

póniej ycic zakoczya.

lat

Druk Sownika rozpocz autor dopiero nia,

matk

i

do ycia Warszawskiego

do miasta swego rodzinnego

druk

na

zlotycli

Burger, Warszawiank, osoba nie majtna,

swojem

przedsihierstwic

na przedstawienia

kt('iry

,

w

nasz autor

hojnie

Ijyl

1809

lalach

tem e wszystko co yo, stawao pod bro adne wic wynagrodzenie nic mona byo ulrzymai' w cigej robocie drusub czeladzi a przerwane z zagranic zwizki tamoway sprowadzenie potrzeb drukarskich. karzów Powikszya trudnoci nadzwyczajna droyzna która sprawia i wszystkie umowy dawniejsze upady, a zasiki pienine wyczerpay si. Mimo patryotyzmu rodaków trudno byo temu zaradzi, bo nikt nie mia goOrdynat Zamojski chcc przedsiebicrstwo ratowa puci na lotery jednego z najpikniejszych tówki.

i

i

81 o wybuche stawiy najwiksz zawado drukowi publiczn penio. i

,

,

,

swoich wierzchowców. Osoba, która go wygraa

,

darowaa go znowu naszemu autorowi

zebrane pienidze pokryy na czas jaki dalsze wydatki.

znaczn kwoto Wincenty

zaliczy autorowi bardzo

mu

,

w

1814

którego druk dopiero roku

si

Nie posiada

za granic.

radoci Ossoliski

z

tomem Sownika. Dzieo, o którem od spdzi w towarzystwie autora, zajo go

Nakoniec na przedstawienie

Tyszkiewicz

hr.

drukarni Pijarskiej

Od pokazania si pierwszego tomu robio

stpujcy

i

,

Za

tak

jak

wydanie

wasne.

midzy

sob

list

ukadem

nad khjrcgo

Ucieszy

zanie.

to-

z

i

pierwszym

chwil przyjemnie

tyle

przesa Lindemu

Pod tcmi wraeniami

jak

,

na-

list

:

mi

bie przeciwiem. i

rodakanji

Lindego wraz

iZ WiiMlriia

chaem,

ostatniego

i

by ukoczony.

gdy ujrza przed

dawna marzy,

niadeckiego

Jana

szóstego

dzieo wielkie wraenie lak

to ,

na

takim sposobem

;

e

ani

twój Dykcyonarz.

Wdziczny ty,

ani

Zgorszyo mnie,

prospektów

dalszej

onantera; pilnym

twoi nigdy

e

na dalsze tomy przyrzek;

jestern

oi

mao

tak

Bd

pewny,

e

w

masz prenumeranluw.

bd

czynieniu,

mój poczciwy Linde! prawdziwie

chocia ci

fiizez

troskliwo, aby na .wiat

Bd

moe

dobrze

sem przel na jeden tomik suplementu.

Chc

cie

zawsze

wyszetlf,

Jak najprdzej

na kontrakty do

Lwowa.

korespondencyi

Jeden egzcVnplarz dam

albowiem dzieo

,

którego

Chc

ojcem

,

kiedy si to-

do

mnie

pomocy,

ci

i

ko-

jirzywia-

któram

przylej mi kilka egzemplarzy ja

sam

przy moich

przeoy ty

r.

ci szanowaem

Z mojej strony nie tylko dotrzymam

w

1X0K

luljm

o stateczne

prenurnerantciw.

nieregularnym

ycz.

e

pewny,

mi nie bdziecie obojtni; nawzajem prosz

si stara zachci prenumeracyi, abym móg je posa alu

tylko

twego serca, twojej pamici.

w

papierem a ja

by

twoim

knmisy-

roztargnieniach. dla notat, które

dziadem

,

jako

mego

Zgoa, z

cza-

uko-

»

.

32 chanego wnuczka pielgnowa-. testamentem subjekta, zawsze

oW,

sce to

inni

a

Sfawa

tern,

Czciej

naszego

literacka

wietnych posad

Pruski du Warszawy,

w

zajmuje.

Pensya

ten sposób,

bibliotekarza

podwoi

i, od twojej woli bdzie

e

Mianujc

si.

dcpendowa miejsowa ci-

bieiz te

i

na wiecie.

Za pa-

pisuj.

wpyna

aulora

zaszczyty

si zachowa na pierwszych,

jak

doin

Dzi wicej ci nie pisz. Powtarzam laconke ci kocham, em twój przyjaciel jak nikt lepszy

cbcial.

teraz

naukowe

liczne

i

cay

teiaz

zostawiam pierwszestwo

twego dziea kontent,

z

dzikuj.

kat;do;.;i

i

ci

casum gdyby nic

in

em

le ad lHeram, mitniki

ju

Biblioteka

z

i

stanowczo na jego

zjednaa,

a

urzdza tame Liceum.

przyjmowa.

ostatnie

te

-Posada twoja (pisa

mu

wtedy

drog do

uLwoi'zyla

charakter jego osobisty okazuje

umysem

jakim

Ona mu

los.

si

w

najlepiój

Powoany

rzd

przez

Os.soliski) jest dobra,

Moesz wiele dobrego sprawie, chcesz, tegom pewny; eby wszystko z cierpliwoci kim rozmysem czyni, tego ci ycz.. Przestroga ta z yczliwego serca pochodzca, bya

a"le

delikatna.

wiel-

i

te* przeko-

naniem Lindego.

Znajomoci

gle jego postpowanie.

ludzi

naleytem zgbianiem kadorazowych stosunków odznaczao si

i

Zmiany nastpoway po zmianacli;

sam rzd zmienia zasad rzdzenia, przybywao mu coraz wiecoj dostojestw.

ten

w jzyku

Wstp

swój

1

rzdu przychodzi

miejsce jednego

autor nasz nie tylko nie

a

Dyrektor Liceum, a wkrótce Efor pod

meniuszowyui,

w

rzdem Pruskim,

ci-

drugi,

zachwia si na swej posadzie,

'i

ale

drukuje programy szkolne, sposobem Ko-

polskim obok niemieckiego, do których takime ksztatem, Prawida Etymologii,

do sownika zacza.

w

Tymczasem

miejscu Pruskiego

rzdu powstaje

ksistwo Warszaprogramów, a dawny Dyrektor, teraz Rektor Liceum Czonek Izby eduCzonek Ra frustra repugnans;

w

w

exactam, Zebrowski

Owidyuszu: «byo pónocy,

yteczn rzecz sdziem, znosi

sob

z

rozmaite

wskiej, Budnego, Biblii Gdaskiej, Seklucyana

co

w

pierwszej edycyi brzmi:

Co Loopolita tumaczy: dziwiowskiej

«da mu

,

sobie

a

:

«

ywot

sen trosk

biblij

i

'ciek, n

ubogiemu 'ciek

»;

w

przeywszy

ciasny

cia dorazi» curas

jakiego na Polskie

umar, »

et

post

tu-

to

biblia

biblii

Gdaska:

Gdaskiej:

edycyi

z trzeci;

mu

odpowiedzia

•

durissime

— Kownie po-

Wujka, Radziwifo-

Leopolity pierwszej edycyi trzeciej

vitam

pectora soherat.

Polskich tumaczenia; jako to: Leopolity,

za cika odpowied", w

a

z

tumaczeniu Owidyusza przez ebrowskiego: idarmosilna Me-

Czechowica, osobliwie

twanla

ustaem si sam

»nie bdziesz

jest;

n. p.

Baowskiego

I\j-omerze przez

dodaem, gdy wjpis by

znaczenia,

w

W

staem si sam sobie ciarem ».

>

«nic

n.

srodze

p. ».

Ba-

obciysz ubogiego". Budny tumaczy:

Gdaska, "zastaw biorau. Gdzie biblia Badziwiowska pooya sowo «ceklarz»; Podobnym sposobem postpowaem w czytaniu ciekawej edycyi, któr zrobi Naruszewicz, tumaczenia przez rónych Horacyusza. Co Korytyski tumaczy: "Ciebie, Kupidynie, si boj matki o swe s\iiy)i; to Koblaski: « Ciebie si boj dla sw}'ch synów malki»; Naruszewicz za: «\V tobie sie matki synów boj straty ». Tym sposobem zjawia nam si lad postpujcego z czasem poloru naszego jzyka. Nie wiem, czy si nie myl, lecz zdaje mi si, e tak uoony sownik, zawiera niby biografia kadego wyrazu; wyprowadzajc 'cia Gdaska

«z ubogiego

tam

biblia

biora»; «

biblia

suga sdziego ».

—

—

go albowiem

si

z

z

kolebki

nim dziao

w niepami;

Sowiaszczyzny,

w kadym

a

czasem

i

z zapadlejszej jeszcze

staroytnoci,

wieku, tak co do formy, jak co do znaczenia,

(w takim przypadku oznacza

i

czy

gwiazdeczka lub astery.skiem); czy

sie

ju

te

wiadków na to, co obumary poszed teraz

stawia

jako

yje

jeszcze

w

uy-

dzisiejszem

waniu.

Kiedy wiec zbiór ten, co do gatunku swojego, jest historjczny njejako,

w

si dawniej sowa podug upodobania tworzy skada? razie,

jakim stanie znajdowa

i

i

dzi si znajduje, Historyk,

zmykijcy samowolnie sowa, podobn powoduje jajc kade

z

kadym

kcdejno przyimkiem, nie

czn warto ztd wynikego szacowny

z

znaczenia.

sic

Takie sobie

tworzc osoby

nierzetelnoci.

ogldajc

sie

Sownik Lindejo wyd.

2.

Tom

I.

e

daje

wiadomo

i

zdarzenia,

nie

acno pomnaa

history liczb ani

tylko

pisze,

kadjm wy-

o

wyrazy, lecz

nowe

romans;

sów skadanych,

skle-

na brzmienie, ani na ioi-

zaoywszy rzódo zbogacenia jeyka, oszpeci zacny fiandtke uszom wyobrani wstrt czynic, n. p. dobar-

dccechuj, dochrobotywam •

j.

zwaszcza ani na potrzeb,

grammatycznej pracowitoci swój sownik, skadanin

wiam, dobarwiczkuje, dobestwiam,

t.

czy wolno byo zbierajcemu

,

i

i

Wanie

docofywam, doczopuje, doczostnkuje. ^

j;.k

gdyby

w

tych

tym podobnych

ni

i

Niemieckim kto chciaJ skada,

sów by

miem

sów

— skadaj

let pro

skada

lub

sic,

arbitrio

w

gcinad)t rocrbcn, fo

ono, rozciga si

te

—

lucrbc

razem

eby za

Podobnie wola

i

niewola,

nie

sowa tworzy,

przysowie:

Knapskiego,

do

unikn

e

w.

Co

niecny

„ba

w

opposila

za wolny

snadnie

niewolny.

i

;

3tbc=

SlbtbcilunflCn

skadane

powtarzaniu,

ostrze-

z

pod

z

nega-

niecnota za

wyboczyo znacze-

nie wprost opposiium cnocie, lecz na inne

mogy by zczone;

sawny

i

Itcue

wzgldem przyimku do inaczej wszystkie sowa

cny, jako

i

tdgli(^

—

tu

rozwlekoci

p.

przy

przyimkiem

mówi Knapski,

sunt,

Podobnym sposobem

którymby

z

z

—

wyliczy; umieszcz si na swo-

tu

— powiada:

jcr

—

prope

infiiiita

nie jest

abundare.

melius

Zbogaci si przez

jeyk mniej uywanym wyrazem znaczcym twierdzenie, afprmativum, na którym schodzi nie powinno, wyraz przeczcy negafwum, tak niedopedny, n. p: «wyrokósv kresy niedopdne», dao mi powód

to nie raz

ka

skoro jest

dopdny,

t.

e

mowy

ani

wtem

i

znajduj si sowa,

dziele

i t.

a niektóre

nawet a

i

dosy

niewsparte

dzikie,

zatem gwiazdeczk

inaczej albowiem niebybym

d.;

gdy

ówdzie inne dyalckty przewyszaj;

i

mogcy.

powodu dyalektów,

potocznej; lecz zrobione z

'bezosadny, 'bezopalny, 'bezodpowiedny, "bezojczy

remi nas- tu

by

podobny do dopdzenia, dopdzonym

j.

Prawda,

wych,

nam

iilicrgclicn."

przyimku po

tym wicej

potrzebuje osobnego na swojem miejscu objanienia, nie.

im golgciibcn

pierwotnemi umieciem,

z

WolaTem kilk tysicami

niemiertelnego

znalazy."

za pod przyimkiem

baupii

meiftcit

bte

id)

powtarza wypadao.

mona byo,

gdzie

,

powag

wsparty

na które si przykady

do wszystkich innych, osobliwie

i

innej litery

nie

i

Niemieckim sowniku postpowa; wyranie

„bicfer 3lrt

kadej

oraz

a

w.

f.

wyluszczeniom potrzebniejszym,

i

sowniku umieciem: "Gdy prawie wszystkie sowa niepodobna wszystkich,

zatem

u.

suy

nie

cuuisvis componi possunt, zwaszcza we wszystkich ich znaczeniach

•jem miejscu najpotrzebniejsze,

lung

mog,

sic

w

jcrroeifcn

Kto sobie pozwaLi samowolnie bynajmniej

tu

uwag, któr,

moje

— skadanych,

przyimkicm do

z

Bebtnfen,

nDfajfcn,

miejsce ich zostawi wyrazom

i

,

jzyka swego;

lecz

wasn

na tem miejscu powtórzy

wstpie do

cy

krcipcit,

uboszym

takiemi dzieo niepotrzebnie a mniej przyzwoicie zapycha.

autorem sownika jzyka narodowego,

„do

jcrijckn,

od niogo

powag

pism narodo-

czyli

asteryskiem oznaczone,

mia

gdzie

umieci

n.

p.

bogactw, któ-

zamiarem moim byo, wszystko cobykolwiek tylko znajdowao si

na przestrzeni Sowiaskiej, wcieli do tego zbioru. Takie przeto wyrazy wolno Polakom przyj, wolno odrzuci; ja za si znajduj w pobratymczych jzykach. Podug zdania mojego, autor powinno sobie poczytaem, donie o nich,

e

sownika

tworzy,

nie powinien

strzeenia czyni

z

i

za bdzie

zuje im rónice co do stopnia,

Lecz

i

i

monoci, kady

wet

obce jeyki tak dawne, jak

ile

smach wszystkiego; wyraz znajduje si

A góów

wa

i

e

w mojem

zatem nic

jeyka,

autor

ówdzie za skazówk

jakie ze

zwaszcza

,

swojem znaczeniem

mamy we

mow

Warszawski Mechanik

sam

dziele,

ka

go

te jeden i

cho

bez objanienia, bo

jak n. p.

z

upodobaniem,

e

uyciem

i

mog

imi zacytowanego

i

powinni do-

autora,

wska-

upowanione.

jest

suy moe za klucz

niejako, otwierajcy

im

niezrozumia Polszczyzn. Staraem si albowiem

drugiego objani; do czego nieraz

nie wstyd

moe

mi

wyzna,

em

ich P.

z

w jzyku

naszym

e mi si nie

czasem kto

sowa: cenar, cerewizna,

wszystkich materyach pism narodowych,

potoczn. Wielki brak

J.

albo

w

zostawiony bez wszelkiego objanienia,

i

pobratymcze, na-

doszed w dawnych pi-

nie

zaoyem

ksiek

Professor

Magier;

z

td imi

wy(''j za drugie

wyrazach

da

i

zarazem ich objanienie.

1.

t.

d.

rzódo

o pojedynczych kunsztach

i

do czerpania szcze-

rzcmicslach, wskazy-

wyrczy mi w

Rektor Konwiktu Pijarskiego,

J.

Osdziem

nim owieci, jak go wcale

o

jego czsto jest cytowane pod

J.N.Kamieski

niniejszi^m staralimy sie przy tych

zdarzyo go dociec.

mi

cerbela, czyntakor*)

po warsztatach; do czego gdy sam czasu nie miaem,

kunsztowemi. Nadto zacni przyjaciele moi

W wydaniu

siebie,

yjce byy pomoc. Jednake

puci w niepami,

mi potrzeb szukania

')

i

donosi, wyuszcza, spo-

lecz zbiera,

niewiadomoci nie zataja, ni niegruniownym domysem omamia. Nie jedno miejsce, niejeden

wol

za rzecz poyteczniejsz, a

praw przypisywa;

pewniejszego objcia myli, obwinitej

eby

omin,

suy piszcym tu

w jakim sowo

o to,

za

ani

czytajcym pisma narodowe, osobliwie staroytne, zbiór takowy

przystp do snadniejszcgo

i

narzuca,

pisarze, a pisarze których naród czyta

przekada;

nich uwagi

skonali jzyk; Sownik

nie powinien

tyra

sawny

sowami rzemielniczemi Pan

Wolski

nasz lub

Professor Li-

ceum Warszawskiego, przy ciagem przykadem, Rzadko mi

czyli

si

pozwoliem

korrokty, nic jeilnjTti

drugit-j

Bielski

sobie, gdziem

a

by pewny

nadto ki,

W.

J.

i

wyrazem, znaczeniem lub (e

Prefekt drukarni Pijarskiej, pilnie

abym widzia potrzeb, zastepywania brakujcej mi

Xiae Genera Adam Gza rt o rys

0.

J.

kiedy zdarzao,

sie

uy

tylko

wj-trwalem crj-faniu

i

zbiór ten zbogacib; nie mniej J.X.

sowa

i

znaczenia.

i

moj wasna

cudzej,

Gzem za

Ossoliski w

Hrabia Józef

dogldajc druku

i

rewizyi.

i

powaga; tam

jej

zbiór ten uniemiertelni ra-

Wiedniu, niej

w poczcie

autorów

powie.

Zebrawszy tedy

pism narodowych

z

z

i

mowy' potocznej potrzebne matcrj-ay, zachodzio nowe zapjianie: jakim spo-

by do uycia, celowi swemu, jako skad jPoniewa nie jest przeznaczeniem takowego dziea, eby go %vci czytano, lecz eby go si przy zyka, odpowiedzia. zachodzcej wtpliwoci o pojedynczem sowie jakiem mona poradzi; pozostaje wic jedynie, yyszystkie sowa w niem si sobem

uoy,

je

uoy

zawierajce

czy z

urzdzi

eby

przepracowa,

i

zbiór takowy

porzdkiem abecadowym, aby atwiej znale

by skrpowanym

sobie autor mniej

znaczenia

cienie

i

M^wodzi podug

Czoo,

si zdaj

tego, jak

pierwiastkowe oznacza

Birkowskiego Jan Chodkiewicz czoa nieukontentowania;

nia, lub

jest za siedlisko yystydu

wstyd

z

czoa, bez czoa

podobnie Niemieckie

czelno,

jak yy

owe

by

z

suce

oraz

atoli

trudno

by;

i

cz

y\Tdatna

lub

niewstydu,

O^UIC

SttriiC,

frcdjcr

'.'Olt

zachodzi

wtem,

W

zmysowego

jak

uszykowa

ogólnoci ma

liczne

tu miejsce

znaczenia; a z niego stopniami

nad oczami miedzy skroniami;

u\yaa si okiem mora/nem, jako

podug

a tak

ukontentowa-

siedlisko

czoo, czoo kwane, ponure, pospne, yyypogodzone. Dalej czoo

ztd mówi

mie

si: na czele

zkad przymiotnik bezczelny, jak

fttniloa,

y-

p.

gowy

przedniej

To czoo

spi

n.

czyli

nieraz

acucha myli snujcych si cigiem

na ich udowodnienie yyypiski.

pierwotnego wyyyija,

wysokiego.

ztd marszczy

miane

kto

Wiksza

szuka komu wypada; chocia

nieprzerywa

zwróci cay szereg nastpnych do pierwotnego fizycznego

prayyidlo, aby

tamte

jednego sowa,

—

i

którego

to,

mona

przez abecado, aby

jednego jakiego, zwaszcza pierwiastkowego, wyrazu.

czstokro

\yygodny

i

aciskie

czoo mie, niemie czoa, zetrze

napisane;

effrons, Francuzkie elTronte, z

czoo miedziane;

Stirne; dalej:

aciskiego czoo

na%yet bez dodatku:

frons;

za bez-

nastpujcym przykadzie po tak niegodnej spra\yie, jakiem czoem 'miaby si pokaza przed ni? albo: Ju tu si kocz yyzgledy moralne; moe si podpisu swego zaprze; albo: czoa na to trzeba. :

—

ma czoo po temu,

uwaamy odtd czoo

jako przód, przodek, wierzch rozmaitych rzeczy fizycznych;

towe, brzegi okrtu; czoo koa,

okrgo

powierzchna; czoo

czyli

czoo budynku,

czoo okr-

facyata;

oa armatnego. W rnilitarnoci:

przodek

czoo woj-

czoem si opiera, na czoo zachodzi, czoo yv czoo, oko yy oko. w ogólnoci naczelnikiem czyli przeowojska, dowódzcby, komenderowa; Dalej: na czele by onym by. Fizycznie na czele, z przodu, tak n. p. piewa Chelchowski: "Siad przy otarzu, z onyrn tak wiele Stao praatów po bok na czele. B Figurycznie za: na czoo yyyjeda, t. j. na popis, podug przysowia Fredra: «ze swoim «na czoo, z cudzym do kta cho dobre. » sie tu z tym ogólne znaczenie prymu, y\Tboru, okrasy, zaszczytu, celnoci; n. p. czoo trzody, czoo narodu, czoo partyi (porównaj sowo gowa); czoo trzyma, czoo mie t. j. pierwszestwo, prym mie. U kucharza czoo: tusto na \yicrzch si wzbijajca, okrasa. Nakoniec czoem bi ziemi, schyla si ku ziemi a czoem jej si tyka, znak adoracyi, najwikszego uszanowania a do upodlenia siebie, tak ska, front, n. p.

uczyni czoo szerokie, postawi czoo, stayyi si czoem

,

i

i

Wi

—

daleko,

czoem

ze Katarzyna

II.

óiiTb

nie bije! Past. Fid.

mciomi zakazaa;

«em Mioci pod

sowem

cze,

za

7nacte

kadym

których wyyyód

czona

i

sertacy,

jest prosty, a

arkuszu; lecz znaczna i

za

Gzoem

i

z

kd

znaczy co czci,

si pytaj. Jabo,

cze i

czoem wam

panienki Lackie,

i

laelos

ch%va, czoem

atwy co do yyywodu

jest liczba

za

et

n.

p.

Zna on

i

albo

boginie.

j;ik

hczno,

te

n.

a p.

Zimorowicz piewa: iCzo-

Zegnam was.» Przysowie da-

gratos se poslridie eslanur:

a

Mczyski

cze, bywa te mówiono.

cieniów

w znaczeniach;

przykadów daleko zawilszych,

rozkad znacze cae arkusze zajmuje,

tak

tyle

convivio laute aecepti,

zatym

te

dokd

wzajem

kilkuset cytacyj

te wypadek jej mniej yczeniu odpowiada. zatym czasuby wymagao nieograniczonego, gdy od

cika, a

objania Knapski:

kadzie: «dziekuj, miej

Przykad ten dosy wie na

i

Waszej Rossyjskie Kniehynie,

czoem

ogólnoci

Zadawniony wykrzyk: czoem! odpowiada teraniejszemu: najniszy! upadam do nóg!

Gzoein wprzód, czoem! obaj si witaj,

yvnc:

w

wymaga;

a

jak praca

Wypracowanie jednego pierwszego,

nawet

podobne znajduj si pra-

zatym przy trudniejszych.

i

koo

z takich

od drugiego

tych

artykuów i

S sowa,

bya nieskostoi za

dys-

trzeciego razu, ro3*

— VI Robiem w tej mierze, co mi siy czas robi pozwoliy; ogltlajac si za na cay ogrom czekajcej mie jeszcze pracy, musiaem nieraz przesta na rozkadzie znacze, chocia nic odpowiadajcym yczeniu mojemu. z pierwszego rzutu ile monoci uoone znaczenia, przyproacniej te bdzie, majc przed sob ju wydrukowane, wadzi je do doskonalszego porzdku. Dodaj t jeszcze uwag, e jak w dochodzeniu pierwotnego znaczenia, puciem si przy pomocy pobratymczych dyalektów za rzódosowem, tak w szykowaniu znacze znalazem nieraz pomoc w stosowaniu do siebie dwóch wyrazów wprost sobie przeciwnych; n. p. ukadajc sowo biaiy, z oka nie puciem sowa si

bota jeszcze

nic uda.

i

i

To

czarny. (I

w tym wzgldzie sowem 6roc' t uwag: «Ktoby sowa bra naleycie rozszykowa, powinienby to czyni wzgldnie do znacze byaby, gdzie sowo bra czynnie znaczy bez wzgldu na sowo da, n. p. bra

byo mi powodem

chcia rozmaite

osiowa (lad. Pierwsza klasa

rk;

(tkogo za

bra

ni

«si uywaj,

wzi

czek,

druga, gdzie

da

i

na,

n.

p.

mróz

naleycie uczu

w

a c czynnie, stosuje

6?'

n.

szkod

trudno w

si do

rf

gupstwo

p.

bra

bierze; pita, gdzie

wzi klsk,

po boku,

co si

cieniowania

i

równo czynnie znacz,

Nie mniej wielka telnik

do umieszczenia pod arcytrudnm

liczne znaczenia

a

ma

szczególnie bierne

tdm zachodzia, jak spostrzeone

cienie

Co, pronomen relalwum,::= które to, to co;

je.

—

j

co

—

Co

§.

wiatr to;

n.

czyme

p.

Co matka

da,

czym.

numeri co

co

Identitatis

—

to;=

razy,

ile

tyle

matka,

to

bd

da; co

to

Demonslrawe

exclusivae, n.

identitatis

contemtus; n. p. co §.

—

wszdzie miota.

nic stoi; Intensionis:

—

skoro

razy;

niejcst,

—

=

co,

ficientis

relationis,

ile,

dosy,

Byo

nosi! Sk.

tym,

n.

si ciga,

ile

Ju

Co nowego? Co innego

n.

to;

n.

byo, niemal zawzdy

Co

wo,=

—

Narusz.

ywo,

w n.

co za to,

i

jak najywiej, jak najprdzej,

co innego pisa.

chopi, chopita, niewiasty

steczce, n. p. Póki co krwi

onastice:

wa

dawano.

Sk.

—

Wolsk.

—

§.

cokolwiek

Warg.

czasie wszystko.

lekarstwa. Krup.

towa.

i

p.

— §.

Co

czy-

§.

—

Kras.

co,=

e

—

Ju

—

gowa,

to

macocha

j.

czym

rku

leci.

rozum.

miara,

t.

—

—

Co,=

h).

ile,

Wadowsk.

Szymonów.

Nominatiuum

j.

—

—

Godem

zgoa. Groch.

Co,^ ile, indijferenliae guanilalis bd, czy wiele, czy mao, by tylko Co, enumerando,

ile,

e, poniewa

Comparaiwi

et

n.

dla

p.

et

et

mam,

§.

za

nog

morzono

gnalitatis,

=

nie nic, nieco,

i

e,

bo,

n.

p.

wie-

oddaj. Sk,

komu n.

dusza luba.

p.

Biego co

cz-

najmniejszej

Oczy ledwie co wi-

kadzie. Cn. Th.

—

^-

Ple-

ledwie im co troch chleba

by najmniejsza rzecz, by najni-

co;

Umar

Superlativi znaczy jak, n. p.

i

brzydkim.

n.

p.

Lepiej co przed czasem,

co kwadrans, co pógodziny, co pólkwadransa

tego

co

cum Geni~

bitew na

i

tobie

= by w

Potock.

Co,=

te

Accusalivum seguitur

do roboty,

Wac

to,

Quantitatis suf-

^.

Partitiue

byo ywych,

c??i(/f«//s,

nog ich

ywo

tylko

ile

jej

—

wiksze brzemi mara

§ Co,

Genitivum

,

co jeno

nieprzyjaciele.

ruszy, lezie,

Iterationis

Ptaszka za

niezliczone mnóstwo.

znacie. Teat.

magnitudinis

tym, byle

§.

do swobodnego ycia, jako

tak co

p.

matk

za

Progressionis comparaipae co

§.

co czyni, a jeszcze

ywo,=

Co

c).

antc adierbium

—

n.

indifferentiae aestimotionis , vel

to;

z

nad karkiem zguba, Co

wisi

bynajinnii'j

Co, causale.=

im

to

majtno moje,

Wszystk

Bdziemy krajów naszych bi

§.

si

t.

jeno, n. p. co wojen, co szturmów

ile

Co stpi, jeno co stpi, co si

—

—

Co

§.

co za-

Co byo nieszczcie two-

n. p.

Ku czemu dobremu; czym twardym go uderzy, w czym

sowem ywo.

baby. Birk.

ciele.

nie pada. Zab.

sza, najlichsza rzecz,

ni po

w

Trwogi nikt po nich nie zna, co

w wieczór

n.

wanie,

dalej to gorzej.

w rozkoszach,

szelagabym nic daa,

przyczyny rosy. Gorn.

z takiej

co go, co

tak:

za co, za to, za bezcen;

bro porw,

co za

Przepdzi ycic

p.

to

to jest,

Z tym urzdem mam wjeda. Sk. Co nie

takim tumie

mówi,

jest

to,

to,

wschodów baba rzeka: co

Co ywo, co najywiej, obacz pod

dz, ciemno na

i

wyrazi mo-

najsnadniej

j, co mu;

ono;

co Polak, to rycerz; co

p.

p.

Magnitudinis vel guantitatis asccndenis, absorbenlis,

cie

je

Uywajc

com napisa, tom napisa;

tyle,

Genitiuus adjeelivi, religui casus sunt excepti n. p. a).

e ni

si,

eby

wyrazi,

tym si nie pokazuj. Jabion.

on go do siebie potargnic. Skarg.

to z

=:

co,

dostatek, dostatecznie, n. p.

do miego towarzystwa. Zab. tivo:

Lecc

p.

na co patrze, gdy

co do,

tak dobitnie

On ona

wzór matek, matka na wybór.

ile

czym

—

j.

bd;

— jeno —

to;=

•

t.

uwizawszy, co ptaszek wzlecie chce, im

znacze

co matka, to matka, a co macocha to macocha,

p.

to

nog

tym;=

trzecia, gdzie

bra jak da nijako kijem, wzi kar, poli-

bra

n. p.

byo;

byle

tak

Za przykad bierzmy:

myli snuo.

miast który, in casibus oUiquis dodaj si stosowne przypadki przyimku trzcina,

znaczenie

ata acin, gdy zdawao

rozpozna. Nieraz musiano si tu

i

wzi,

tam

bra, kiedy daj; czwarta, gdzie

d.»

t.

i

wzi,

a c biernie; n. p. gdzie

nie

biedny, co go

zay-

niemia kto ra-

Radzono mu, aby co najmniej

vn spal.

Sk. Ochrzcij

wspanialej. Gorn.

si co

—

zby

zwierzt Iwy

predzój. Sk.

Ant

A

utapiaj,

Co najwiksze drzewa

Co gdy, =z co jeli, copula

§.

zapomnie; co jeliby

—

buntuje!

Co,

§.

có,

tó,

indeterminate

p.

jako; Francuzkie

Có

nie

sie

n.

dugo bawi.

Ib.

Có

w Polsk,

ich

§.

jest to

s

jej

szaty?

i

przyczyny,

Da

im co najlepsza ziemie. Sk.

n.

ile!

rachunki!

O to,

p.

Co

do nniie,

to

—

§. Có

t.

j.

podzia na czynne,

—

§.

Co,

Cum

cosi,

encli-

cosik,

có

adverbialiter, raionis incognitae,

Teat, lub te:

siebie z boczka pogldaja.

có,

enclitico

n.

Có

p.

s

Co

i

pikno

jest ta

potrawy? oto trupy

albo skóry zwierzt! Bals.

przyczyny, n. p. Ale co nosimy tu

z jakiej

Krom.

—

mea?

qui(l

—

oto lekkie powietrza poruszenie!

wntrznoci robaczków,

dopomaga.

nie

co tu kopotu! Patrz, co sie ich

na co si zda

j.

—

Uwarowali sobie przeszych krzywd

n. p.

i

na wyraenie

e

si

aciny

tu bez

wzgldów grammatycznych,

—

Co

§.

owdzie oczy

causale,

uszy swoje

i

nic obeszo, aby cienie

uy

gdzie niegdzie

czynne, bierne, nijakie, dokonane, czestotliwe, jednotliwc; lecz nie stao

sowo cigy

czasowników

dzielenia niektórych

co naj-

i

co urodziwszycli tylko

sami wsie wejrzyjmy! Orzech.

wwaa. To

sowo

wdziczne piewanie? odzienia

W

p.

wolno byo panom

Nakoniec Co hilerrogationis directae, cum

dla jakiej

to jest,

nazywam kontynuatywum,

czuem

wdawa

cudze

si nad tym rozkadem, atwo si przekona,

Zastan.awiajacy

wyrazy:

w

vero,

ci/O/si

imUrecte,-= jak wielkie!

a).

t.

—

=

czemu,

dla czego,

odbitnie a krótko

em

aciskie

aby poddanym

otlnowifa,

Co mi si tam

p.

zwierzt! Co wonie? dymy! Co

czegó,

wojn

co najdobrotliwiej,

,

n.

gdzie n. p. Dodaj to u nas na wsi, co wszystko tanio. Teat.

co potym, có kiedy niemodny? Kras. Suhstantive n. p. Zna byo, ze skrytego co w sercu utaia. commeca, n. p. trzeba ich po/.eni, bo có miosiernie na

ciaa? oto wór gnoju!

po wiecie?

loci,=

§• Cer,

—

puszczaj. P. Kchan. Jer.

mdry, poczciwy,

iico

n.

—

vel e.tclamationis

elliptice;

mimo si

transilionis condilionalis,

która strona

Co, interrcgalionis

§.

Stryjk.

znoszeni co najlaskawij

Superlaliui co znaczy jak n aj;

et

zwierz co mniejszy,

podraliili.

maj by

Niewdzicznicy

adjeclhuin Comparalwi

bierne,

nijakie,

Naley mi take zastanawia

czyn oznaczajce.

werbów, na transitwa

czyli

nie

mogem si

atoli

i

mi

jej

znacze

wypadao.

Przyj-

na wyraenie tego, co

czytelnika nad

potrzeb, która

Przystawszy albowiem na zwyczajny

intransitiva.

przekona o tem,

eby to sowo za nie oznacza

mogo by

czynne

ju nawet z imienia swego, czynno oznacza; wpfwu czyjejsi czynnoci, lecz poredni stan miedzy tem dwojgiem, jak n. p. sowa: stad, siedzie, lee, spad. Sowo za bid zawsze wyraa cz\Tino ruchu uderz.ajcego, czy bakaarz chnjica bije, czy te zgar, puls lub serce bije; lecz z ta rónica: w pierwszym czynno przychodzi na zewntrzne objekluni, na chopca, którego wiczy bakaarz, wic transitivum; w drugim zamyka si w sobie, co nazpyam Inlransiiwum. Podzia takowy nieraz mi byl pomoc w rozszykowaniu znacze sów czyli werbów, n. p czstuje, gra, baliki daje, suto szafuje pienidzmi; otó tu czstuje intransitive; ransitive za, gdy Bielski pisze: Jagieo czstowa posy Czeskie dobrze; albo w przysowie: Kui

nijakiem, bo zawsze musi,

nijakie

ani

czynnoci, ani

cierpienia

charza rad winuje, gdy kio

W

goci le

przejciu ze znaczenia

waciwego

przcchodzacm nawet czasem na synckdoche,

Cena

n.

p.,

waciwie wymiar wartoci, szacunek, i

cen

rycznie: Daleko bogactwa

Posza

allegoryczne, a

w cen

z

przenonie:

wwikszj kade cenie, nad ten ci ju pognili, Co prawd

pienidzy, za

schodzi, drugi

raz

miedzy

raz

kt(')ra

co przeilaje; tak:

sie

wstpuje, wzgór

bez obrzcsków bezpiecznie mówili. Nar.

cena, n. p. towar ten

w

cenie, .j.

szacunek, wysoko waenie czego

,

Cn.

idzie.

szacunek, który im wyznaczya natura. Zab.

niecnota, a

cena,= wysoka cena,= wzito,

ilo

taxa,

rzeczom czynie. Gestom. Cena

lentiam, czyli ernphatice late czyli

uwaaem

uywaniem figurycznem, przenonem; w przenonem za znowu rozróniem nieraz metonymi, czstokro rónice

na niewaciwe,

ironia.

dowie maja ustawy

cznie:

czesluji'.

—

—

waga,

n. p.

Mdry

aptekarz

Allegory-

—

ma w

Figu-

Per excel-

§.

popaca, paci, ceni go wysoko.

Wojewo-

— §.

Trans-

cenie Zioa,

którjch bierze poywienie. Past. Fid.

Cel, waciwie punkt lub rzecz do której si Niepodobna, aby ten konania la.

byli,

i

w

cel

trafi,

który nie strzrda. Zab.

do jednego celu wszyscy

Wac. Pot. Gdy

strzela,

strzela,

strzelali.

Sk.

(t.

celu Ku]iido nie mija. Past.

nami jak za murem, wszyscy pokój maj.

Biel. S.

M.

n. p. cel jest strzelcowi

— j.

§.

Figurycznie

wszyscy

Fid.

Wielkie

i

w jedno

na

to

wystawiony, aby go

allegorycznie: n. p. bilii.

D.ileko

Bachów.

Wszyscy jednego prze-

czecza

Siedziemy wszem na celu, wszyscy

pastwa stoj

trafi.

myl od

w

celu strze-

nas strzelaj, Za

fortunie na celu. Bardz.

—

§.

Translale

—— VIII

cel,=

kres, zakres, kierunek, zamiar,

zamys,

We

objekt, przedmiot, koniec, n. p.

wszystkich sprawach ludzkich jest

cel, do którego milc^ wasna cignie, lllon. Od celu, do którego zmierzaj, cnoty ludzkie szacunek bior. Ib. Cel lekarzów jest zdrowie ludzkie. Gorn. Ty jeste celem sekretnym jego miiori. Teat. Niech ci mam przed oczyma. Boe

bd

Ty sam

stworzycielu.

Metonymice

prowadzi. —

podug

Trandate per similitudinem

§.

pragnie mych na

tylko wszystkich

na strzelbie, celik, znak,

cel

Dmoch.

celu.

jedynym objektem mych pragnie).

(t. j.

Cele, celowniki, przez które geometra

którego celuj.

linije

wzrokiem

cele na podkowacli, ocele, bródki.

;

Cega, waciwie z gliny robiona pewnej formy masa do murowania, n. p. Cega jest dwojaka, jedna wypalona druga na socu ususzona. Paszk. Sawna jest z czerwonoci cega Toruska; ztd przysowie przez ironi: zblad,

w piecu,

cega Toruska. Eys.

jak

Opal.

g,

forma cegy,

i

cega, budynek

toto,

Me tony mii cym

to

na dwie, na pótorej;

pars pro

zczerwieni si, zrumieni si,

j.

si, nie trzyma si jedno drugiego).

nie klei

(1. j.

(t.

cegy,

z

n.

—

Melonym, cega, miara mularska,

zern

p.

Przyszlimy do

p.

mowa

Figurycznie:

n. p.

cegy na grób

pustej

grubo muru

—

rydlem darni na dwie cegy. Dudz. tej

cega bez wapna.

ta

na ce-

Per synecdochen,

twój patrze. Morszt.

osobliwie rozmaite rodzaje, z rozmaitych rzeczy przymiotów wyprowadzone,

w nastpuj-

odkrywamy

artykule:

Dym, waciwie

WTziewy

Dymy

pod same oboki. Zab.

—

jadu).

Translale

§.

sprawuj i

ogólniej

kada

sie

e

Melonymia, od wasnoci, nie, omamienie,

n.

wiksz

rzecz

Wac.

dymy,

:

=

dym

p.

Dymem

rzecz przykra

ma,

gmatwa,

rzyem w dym do

a

i

soce

by

si

zda

ono zapalenie krwi oponie,

zasania; dym,

karz, kto

n.

p.

z lasu

=

podpalonego dym si wzbija

dymu

Dymy, które

n. p.

z

komina. Zab. (szuka ob-

krwi pochodz,

z zapalenia

wiksze, gdy kto na

dymy

nie przez

patrzy;

dymy wewntrzne ucichn. Modrzew. Baz.

a

—

cie, przeszkoda do widzenia, bielmo, obuda, mamie-

fasz, mara,

swoj chciay sdziemu dym w oczy puci. Modrz. Baz. (porówn. oczy zadym przedawa. Kosz. Lor. Kto wiatrem suy, temu dymem ma by papraca, taka paca; obudnika niedobry koniec). §. Od nierozkadnej g-

—

mnogo

chmara,

niego. Teat. (obses, prosto,

Jue mu w oczach dymem znikomoci, dym,= rzecz

n. p.

Od nikoci,

te

jako

staje;

wynoszce,

Figurycznie: pasorzyt patrzy tylko

wyduchy, wyziewy, wapory,

pary,

cono. Weresz. Rgl. Eej. Zw. (porówn. jaka

dym,=

—

Pot.

Obie strony chytroci

mydli, porówn. tuman).

stwy,

pomie si

podniet ognia nad

z

bure.

maj by odoone,

a tak wszystkie rady

§.

n.

—

raki upiek).

,

wielka nierozszykowana, tuman, n.

wrcz,

z

kopyta,

z

p.

góry natarem na).

Banicye lec, jak dym. Tr. Ude-

—

gorzka, zaniedbana. Zab. Kossak, porówn. Sól

marna, czcza,

w

Ze

oku,

dusi, gryzie,

dym,

=

w

po-

ko w gardle, szydo. —

faszywe pochlcbowanie,

fg. kadzido,

a),

§.

n.

Kto

p.

chlebnym kocha si dymie. Ten we mgle grubej osidzie. Zab.

Ma on dosy takowych dymów, co si niemi rad pasie, bo jest chciwy sawy, w maych rzeczach radby by gony. Lub. Na có si przyda ten b). urojenie, n. p. spoczynek, który wiatry ciga, dymem karmi si? Albertr. duma, n. p. Czowiek peen dynui, a nac). Dym, pycha der pragncy sawy. Gorn. Nie prónej ambicyi dymy przywiody mie do pisania ycia mego. J. Oss. Dyar. d). Nic,

—

i

bezistotna rzecz, n. p. Krótkie

Wszystko

to

dymem pój,

=

cinne. Birk.

pój,

z

(zgorzao).

Rady

Gdaska za: §.

w

i

nikczemne,

czem si

w niwecz si

s

wszystkie bogactwa

obraca,

n.

p.

Co

jak na Podlasiu, tam po dobitnie

z

dymem

lub

kominem

i

soni/ie,

n.

miejc

to

p.

p.

zniszczej.

e

one szczre dymy,

baki

i

dzie-

Kchan. Jer. Ztd proprie figurice w dym wojnie z dymem ku górze poszo. Falib. i

t(''j

—

;

a

w

§.

wok

nocie sam dodaje

Dym,=

«

niszczej ;» Biblia

komin. Yol. Leg.

8,

154-.

wymierzanych nie maj, jedno dymy,

dwa dymy na jeden zoty poboru skada si maj. Yol. Leg.

si wydaje

Te

s

tej

Chopitka zodzieje

po nich,

w-

pójd. Budn.

w

sowie Dobry,

w przykadzie t.

Bedzie- ona

:

j.

si

za

pci cnotki. Sarka na z

pocztku, wiec

los kochania,

dla dobroci

cnot bardzo przesadzaj;

i

maj

tak dobra, jak inne

poczciwiec, barszczyk, ni go

stuch, ciapu kapusta, ciapu groch, rozlazy, do prowadzenia za nos.

szywa, pozorna, n.

wsi

s

pompy,

lub kominami, n. p. Gdzie

Albo gdy si mówi: dobry czowiek, dobra dusza,

drugich.

miast

to

w dym poszy. Sk. Niczbonicy z dymem Iusto barania z dymem niszczeje, tak oni dom

i

tak ludzkie serca zakochay. P.

ich

jako

Synecdoche, dym,

Ironia

pode

dym,

— a

Podobnie Cnotka, czu,

e jest

we,

t. j.

sodki. Teat.

t.

nielepsza od

j.

ni

go

poó,

cia-

cnota mniemana, fa-

—

To Cnotka

per-

cnotkami one przezywaj, jakoby rzek niecnotka, rozu-

jej tak

wiele, jak na wróblowej goleni

misa.

Glicz.

Wych.

IX Na tych przykadach rozumiem,

mechaniczn robot,

najmniej

e

Uznaje,

wagi.

najtrudniejsza

ta

em

pochlebiam sobie,

atoli

zm

pochop, aby Przejs'cie

z

e moe

sob

—

stykaj.

wanie w

n.

czekam tego,

sujc

ju

to

rónic w

e

Bóg,

da-Ii

czapka

ani

bd

•

mie

i

idzie,

hcniiit

moe, zkde

nie

si on po morzu;» co tam

zatym nie

mamy

wprowadzia Troca,

.eby samo

kadem i

lecz

tretbcit,

znaczyo

sie,

sów

to.

—

cnim

rk

moe czyta moe znaczy: tua sie.

byo; czapka

za biret, sto-

Oczywisty przykad, jak nieuwaga na te

si, bo on

Troc

w Argienidzie,

tumaczy

to

na to

sowo

tua si po morzach, niby

w przy soiuiach,

troskliwie zbieraem. Prawie

courir,

pleszczy

pod

to

mów

hup,

a

kadzie;

tam rka;

gdzie boli

a

gby

przeskoczysz; daleko

sam.—

miód

gdzie

przykad

ten

pluska

sie;

boli,

o tern

które jako pomniki

kadem sowem, ow-

Po

mówi

(po Sowacku:

oczy;

—

to

yka, po-

czego czek

auje

woli; porówn. gdzie

kd'e bolest,

tu ruka,

kd'e

o tern rad mówi; co na sercu,

—

i

n. p.

Uopiero

obiedzie

na jzyku. Chocia mamy ju dosy bogate zbiory przysowiów, przez Rysiskiego, Knapskiego, dra, Zeglickiego, przez autora ksiki pod tytuem Gemmae; atoli zdaje mi sie, nam zchodzi jeszcze na

to

lecz

Cnota sama si chwali; porówn. dobremu

Co kogo

mio tam tiszka);

—

—

grzanka.

clre

jako

sie,

znaczeniem, znajduje si niejedno przysowie, objanione czstokro drugiemi przysowiami,

po Kroalsk. radszc vszaki pipa, gde ga rana

milost, tu oc'i;

caego sensu wypa-

z

Juei tego znaczenia

laiifctt.

Oto

fdozofii ludu,

znaczeniem

dooy mona

znaczenia na sensa generalne

piwu nie potrzeba wiechy; dobry chrzan zniiodem, tam

a

sowem pleszczy

równaj: lekarstwo po mierci; dopiero koniowi owsa, kiedy idzie do psa.

boli,

czci

czasem pierwszemu wcale pi'zcciwnie

kozy skacz; porównaj; na ubogiego wszdzie kapie; ubogiemu wszdzie piskorz.

pocztek; porównaj: jeszcze nie amen; nie

kogo

sownikach, czciej oznaczy-

rozwaajc cay sens w przykadzie; "doTak dar zapewnie nigdy nie znaczy czapki,

do ogólnego sensu.

im Smtbe

bd?

dawnych zda, zwyczajów, przesdów, jako próbki szem nawet pod

ujrz

u niego pod

tedy ten

pleszczy

w

co; lecz

cakowitego sensu

z

Najwicej za przechodz pojedyncze

na pochye drzewo

ujrze

dar za dar, darmo nic,

do pojedjTiczego znaczenia sowa,

nieraz

ma,

nie

pleszczy

jaki jest zwyczaj

bo cienie tych znacze tak sa po wikszej

;

i

daru, atoli do objanienia przysowia; nie

—

znaczeniem pojedynczem sowa,

mona tumaczy;

bdzie al;

tego

we-

sobie bede, jeeli z tad rodacy

rozoone, gdy najmniej rozerwane jedne od drugich, razem sie z eby znacze zbytecznie niepotrzebnie nie drobi; co czstokro jest

czego, samo z siebie nie znaczy

ragabond, aller d'un pays a un nulre,

ywo

potrzeba,

powinna podug mego uczucia,

co praktykowany.

inler significalionem et significatum yerborutn, z których ostatnie

doczeka

p.

to

poprzeczn

by-

jest

s

rónic zachodzc miedzy

skutkiem nieuwagi na

si wydaje,

dotd mao

tylko laseczka

ten czas najlepiej

si nad

Strzedz

dajcem, discrimen

te

by

winszowa

gdzie niegdzie utorowa, a

rozkad znacze, nie

i

zastanowienia, a czasem najgbszej roz-

si udaa, jakby

mojej pracy, nie tak mi

na ten rodzaj pracy

lub

§,

naleyty \vy\vód

owszem wyciga najwikszego

jednego znaczenia do drugiego rzadko kiedy liczbami,

Zem znakiem paragrafowym delikatne,

cze

nastpcom drog

uwag

obrócili

e

bdzie dosy, aby okaza,

ze

asininus labor; ze

Fre-

e

dziele,

wktóremby przysowia nasze, tudzie pobratymczych dyalektó w, uoone byy, nie jak dotd zwyczajem byo, porzdkiem abecadowem pierwszego sowa; lecz stosownie do sensu niem wjTaonego; takby si z nich wynurzyo niejakie niby systema pinii

filozofii

W dla

ludu, jego

pod sowami

kadc

bezokoliczny, infinitioum.

za uywanie ich

Dobywa sce,

tu

czasownik:ipli, in verbis, nie

czytelnika zrobiem,

sunków

spostrzee, uwag, przestróg, zabobonów

znajduj si

ludzkiej,

ciiicit

mao

i

przesdów.

Tak

p.

wane lady

dziejów o-

chop, czoiuiek, dziewka, Czech, Francuz, Niemiec.

uatwiem, a jak sobie pocidebiam, nie bez korzyci wygody dotd zwyczajem byo, pierwsz osob czasu teraniejszego, lecz tryb wyborn Grammatyk nasz narodow, od razu mi t nowo pochwali; innych sobie pracy

i

na czele, nie jak

Kto obeznany

z

przekona, jak si tym dogadza nietylko grammatycznemu w^uszczeniu czasowników Polskich; lecz

do sowiaszczyzny,

ndk.,

Ort

kantyn,

et freqii.,

bclngcrii,

do dodanej

i

—

Dcftiirmcn,

n. p.

w

tem

dobywa

dziele Niemczyzny;

n. p.

miejsca, miasta, fortecy,

ciii;:iiicl)nicn fiidicu;

doby

miejsca,

=

Doby, Doby di,

sowo;

:= obleniem

po dobywaniu

wania, nabywania, zyskiwania, y.ygrywania, korzystania, zwyciania, (co s (/o

6^ c;;

Sr.

I.

dobycz, dobydu, dobyd'zen, dobywam,

wanie

dobewam;

Sr.

.2.

lub

wzi,

Boh. dobeyt, dobyt, dobyti, doby, dobudu, dobeywati, zdob\^vati; winnych dyalektach

szem sowem;

n.

ma

i

sto-

doby, dobde,

dok.,

szturmowaniem bra miej-

crftuniicn,

cinncbmcii,

crobcrii;

znaczenie ogólniejsze dosta-

naprowadza na wyobraenie objte nadobusch, dobudnusch, dobiinusch

(tu

si

w formie sowa

pokiizuje

Cm.

sadobit, predobiti;

dobit,

Vd.

4o6uTb, 4o6BiBaT.

dabavlyati; Rs.

dobivali,

dobiti,

Cro.

dobiiti;

jednotliwego);

—

dobim;

dobiti,

Ttg.

dobiti; Ds.

Sla.

dobitti;

kadc

Jedynie tym sposobem,

tbema

za

bez-

tryb

mona byo jawnie wytyka rónic owe, tak wana we wszystkicli dyab'ktach Sowiaskich, zachodzca miesowem dokonanem a niedokonanem; Niemcowi nie trudno teraz ])owinno by poj, e si z tem w Sowiaszczynie

okoliczny,

dzy

,

w Niemieckim jzykn

prawie tak ma, jak

Przez wyuszczenie czyli opis

wyciu

rzemiosach hib

jani,

potocznem, dzieo

eby mi

sie,

koniecznie

cis,

bd

znacze; zwaszcza

zebra

sie

ja troskliwie

z

imiona szczególnych dyalektów

w Wgrzech, w

wacki,

w

Styryi

t.

i

d.,

15.) Rossyjski,

W

duje.

Czeskiej, który mie

ryi

mi

,

w

Kocielny

li.)

wynajdywaniu tych z

raczej

objcklów,

rzecz-ij,

n. p.

rzecz sam,

z

eby

obawiam,

w dzieach,

sob

przed

nigdy

a dociiodzi gra-

kunsztów, umiejtnoci, rzemios.

i chcc

cisy,

jest tak

dano w umiejtnociach

nic

tamto ob-

kunsztach ta-

i

temu jedynie celowi powiconych, wymagaj. I\Iiaem

by skoczy, gdybym

nie

chcia

da kadego sowa

al-

zna-

i

opisach, na wytykaniu jakimkolwiek

przygotowanego zapasu.

oka nie

z

okolicach Presburga

Kraiski

9.)

zbioru

umiejtnociach, kunsztach,

spuciem pobratymczj Polskiemu jzykowi Sowiaszczyzny. Starajak najlepsz}'ch rzóde, których na kocu wstpu poczet przyczam; tu tylko wspominam z dodatkiem gdzieniegdzie krainy, w której nim mówi: 1.) Czeski, 2.) Morawski, 5.) So-

Ukadajc sowa Polskie,

em

j.

obrbów

mnorbcit.

m^n•^cu,

crratlicii,

siuwnika jeujkowego,

musiaem najwicej przestawa na

depnicya;

mao majc

tak

t.

Nigdybym

nie encyklopedy.

podug regu

logiczna

Tego si

spraw iedhwie

jakiej

bowiem wyda sownik jeyka, czenia

9Jca(laicoil,

potrzeba.

cisoci,

i

nieraz wychodzi prawie z

to

w

jego znaczenia, mianowicie

naganiono; bo zwizek imienia rzeczy

to

dotkn

tej

kowej dokadnoci

kadego

i

rat^ici,

crfdiaffcu, finjc()eit, crforfri)Cii,

ftl)affcii,

kadego sowa,

zowi: rzeczowego,

nic dykcyonarza, jak

Kie obawiam

sowami:

ze

d.,

i t.

czyli

4.)Kroatski, 5.)Dalmacki,

Slawoski

Karnioli, 10.)

w

Cerkiewny Ecclesiasiea,

w

rzóde miaem

chci

najwiksza

Sawonii,

si

jaki

G.)

11.)

w

Bonieski, niszy

12.)

i

7.)

i

Raguzaski,

wyszy

Windyjski

8j

Sorabski

w-

Luzacyi,

ksigach cerkiewnych wyznania Greckiego znaj-

Wiedniu wielk pomoc od

w

wspiera bibliotek swoj,

J.

Zobickiego

P.

Sekretarza Kancella-

tym gatunku dokadn; rad za

owiecili

Literatury CzeKozaków, Galicyi i Wgier; poudniowym Sowianom bardzo zwyczajn jest rzecz, wszystkie dyalekty Sowiaskie, które my Polacy pod ogólnem imieniem obejmowa imieniem Illiryczyzny, wszystkie dyalekty poudniowe, jako to: Kroacki, Bonieski, Slawoski, naSioio aszczyziiy zamykamy; Windyjski z Kraiskim, jak to wida na sownikach wspomnionych dyalektów; na których prawie zawsze znajwet a dopiero dochodzi trzeba, jakiego on jest szczególnie dyalektu; ja si staraem, by duje si tytu Illiryjskiego w której to czci Sowiaszczyte wszystkie dyalekty rozróni; tak dalece, eby nigdzie nie zostawi wtpliwoci,

Pan Konsyliarz Konsystorski de Engel, sawny autor

J.

naczelnik

skiej

Bobrowski

X.

J.

— Chocia

_w Pradze.

historyi

i

tedy

bd

bd

i

i

,

zny teuo lub oweoo wyrazu,

tymcze, duje

w

uwaaem:

1.)

tem lub innem znaczeniu uywaj.

to sowo, cho

tyche znaczeniach, co u nas?

znaczenia

sowo

to bierze

zatem dziwowa,

e

zawioci pochodzi

z

drugie

u nich? a

czasem jak

n.

4.)

odmianami

z

W

w

swoim skadzie,

sowo u

jakie inne

Obok

w

za

nich

z

Polszczyzna

si znajduje?

d.,

o.)

dyalekty pobra2.)

Czy si znaj-

jakie tedy odmienne

na zastpienie naszego?

rzecz si zrobia zawilsza

;

— Nic

trzeba

si

przyczyna takowej

takowych tem wicej odbijaj owe, które po

jedno we wszystkich swoich odmian:ich grammatycznych na jeden tene sam ksztat sio formuj Dosic, Dosid, dosig, dosignie, dosiee, dosign, dosiga; Dh. to samo zachowuj znaczenie, n.

dozczahnu;

,

i

,

,

i

ji.

V(/.

dosezhi, sadosezhi;

doszegnyem;

zliczona

i

t.

za sów

dosahnauti, dosahl, dosahnu, dosahowati, dosycy, dosyhnu; Sio.

gati,

uywa si

nich

pod sowami: biesiada, gody

p.

Porównywajac

przeciwnym za przypadku, wypadao mi doda,

pogmatwania znacze po dyaleklach.

wszystkich dyaleklach

w

czy

w

moc

%.

dosechi

Ros. ^ocasaTt; ^ocarHyib;

innych w^szelkiego rodzaju,

leko, ze sie zdaje

rzecz

Sr.

1

doszahnu,

doszahwam, doszahuyu,

doseghnuti, dosezati; Bs. dosecchi, doseghnuti; Cro. doszechi, doszc-

Aomarnyib; ^ocasaro; 40caraio. Tak

maemi

tylko

sowo by ,

je, i,

jad,

odmianami, zupenie praw-ie przypadaj na nasze,

i

nie-

tak da-

pobratymcze dyalekty, ze by j e powszeive Woszech kada prawie kraina gada inszym dyalektcm: od czajeden jeyk ski pimienny.

nie zbyt

chnie zrozumiano; toszake i s ó w z a s Dauta uformowa sie

z

,

dosahugi;

Oprócz takowego zblienia tych

trudn,

tak

zbliy

te

Wo

dyalektó\\', a

zatym uatwienia

z

czasem

powszechnej Sowiaskiej gram-

XI

mayki,

powszechnego Sowiaskiego jzyka,

i

sowa

Polszczyzny, tak co do pojedynczego znaczenia

bd

znacze sów

niego pochodzcych.

z

w

zawsze niewol bdzie»;

tum, chmur

radzenie

którego, jako

si ich, nieraz mi suyo do objanienia naszj te co do sposobu wywodu znacze jego,

bd

Pisze nasz Orzechowski;

niechaj niewola

«

Raguzaskiin bedev^^equus generosus, rumak.

gstw

e

czego tak,

a

si

bedewiach

na

ma,

Sowo

jedzie,

bardzie

oprócz znaczenia ciemnoty,

pyta Jezus ducha:

imi masz? a on biblia Radzi wifowska kadzie huf; biblia Gdaska wojsko; Kuczborski w Katechizmie orszak, Karnkowski w Katechizmie: niezliczona rzecz szatanów; Budny za na inszem miejscu uywa tego sowa cile za Greckie fiVQid.;, t. j: i 0,000; jako zastarzae Rossyjskie iia dziesi tysicy, przymiotnik TMOpiMHift dziesi tysiczny; w cerkiewnym za TbMJ decies centena millia txccioiTu-Aiiuooiu ; ThMHi|iiiO, znaczy

czyli

ma,

odpowiedzia: 'dziej mi

B

TUcaMt Kpaib,

4ecaTb

^vQidxeig

Gr.

decies millia;

—

tysicy."

Pikne

wiedz,

e w

punkt,

por,

piewasz

n.

ycia dobie,

ogie si

w

rozgory^va.

t

po dawnemu Dob

t

mnie jutro o

naczelnik nad 10,000;

Budnego: tbya

cz

znaczy naprzód

,

Nieme,

'dób' Leop.

A

dób' trzodom szkodzi.

—

t

p.

z biblii

co za

t.

j.

w kadym

Tene

w

u Leopolity:

my

liczba

i

ciem,

tysice

i

chwil, jaki czas,

czasu,

n.

p.

momencie. Powtóre pewny czasu

ju

Dobry skowroneczku,

na inszem miejscu

:

czujcie

jedne dób' ucicha ogie,

a o

dob,

u nas doba, pewny czasu rozmiar, pocig; ztd na

Dalej znaczy

tem regiment,

Dh.

ich liczba

u tym czasie. Bibl. Gd.

poczynam take o twej robi dobie. Gaw.

ja

nieprzyjaciel

a

dla ojczyzny tylko yjesz.

przyjdziesz do

p.

A

sobie.

sowo Doba,

nasze

kadj

n.

TCimiiKt

Ze wszystkiem tem porównajmy nastpujce miejsce

13,000.

wicej

zacimia,

bo nas sam wiele » tak Leopolita;

wierni

psi

za

drugiej

ty

naj-

,

dobie

do do-

albo od doby

Take doba, sam czas, sama pora, w raz, n. p. eby uly sobie. Kwapi Królewna, a ma j na dobie. Mczjrski za pubescere tumacza: "podrasta, prawie na dobie by, niektórzy mówi. Niedoba zatem niedorzalo; n. p. Wycie mnie z dziecinnej wiczyli niedoby, wychowacem u siebie widzieli. Chroc. Czas dobie, w dobie, czas po temu; czas suy; tak Patrycy z Horacyuszem piewa: Jeli mdr, uywaj, póki czas na dobie; porównaj: póki lata, by,

w

t.

na 24 godzin, po Ross. cyiKii, nocyieiiHO, HOmejencTBO.

j.

w

Argienidzie:

tem wskok do Selenyssy,

»

i

su

prdko nasze zmykaj lata. Wic trzeba wczenie uywa wiata, póki czas w dopooenie, n. p. Dzi koniec klskom, legn spokojny ju w grobie. Gdy zostawi

uy^vaj wiata; Zabocki za: «tak

— Nakoniec

bie.

ojczyzn

i

was

doba, dola, stan,

w

trudno bie,

wywie

niedola n. p. Boleje hetman,

Jabl.

—

sów

pochodnych, jako

lato.

znaczenie

Te

s

tu

mi si

zdaje

jako

(ztd u

r, form

raczej

Windów rzeczy; z

do

ksztatu.

wic

Chocia jzyk nasz

bo

nay,

czerpaby

eby mu

tu

i

Polski, co do obfitoci

mona,

na czem schodzi

zapewne

poloru,

i

w

mu

adnemu

duje

si

w

z

Sowiaskich,

moe by

jeszcze, bo który to

tem nie brakowao,

czego jednej mowie nie dostaje, tem druga celuje.

tymcze sowa, nieh nadstawia

nie tak do czasu lub

czasowego sto-

czas,

nietrudno znosi znaczenia nadoby, nadobnoci, ozdoby, podobiestwa

owdzie czego

sowa

u nas

tego

cienie

i

wiek,

godzi-

u Czechów oprócz czasu, punktu czasu, chwili, doba znaczy jeszcze ksztat, figu-

nie ustpuje: atoli takow-e zblianie do siebie dyalektów pobratymczych z którego

niedoby. Ze dla cho-

swojej

tej

podoba, podoba si, upodoba so-

si cigaj

te

z

znaczenia

Chocia tedy we wszystkich prawie dyalektach doba oznacza

dobnik zegar);

czem

wszystkie

,

nadoba, nadobny,

to:

podobny, podobiestwo, ozdobny, ozdobi, przyozdobi;

sunku,

n

nich

z

mu

za

Nieme. Niedoba

dobie.

lepszej

roby daremnie upy\va

jzyk

jednem

jest tak

czem zaszczycaj si inne?

z

a

Francuzczyzn,

Kraiskim, Windyjskim, Slawoskim, Kroatskim

d. i

innych

z

dokadny

dosko-

i

Sowiaszczyznie osobliwie,

Azali wiec nie przyzwoiciej nam, przyswoi

acin, Niemczyzn,

t.

najdogodniejszych rzóde,

bogaty, tak

W

i

podobno

pokrewne

Wosczyzn? Na sowo Kon tent

n.

i

pobrap.

znaj-

e

komu do woli zadosy uczyniono; kontenteca po Windyjsku sadostnost, po Kroatsku zado v uno szt, zadov olschina; kontentowa, ukontentowa, po Windyjsku zadovoliti, sadovoljati, sadostiti, sasititi, dopokojati, pomirnati; po Kroatsku zadovólyujem, po Ross. 40B0.TCTB0BaTb, yjOBOjbCTBOBaib, w Cerkiewnym jobo.ahth. Na sowo dach, ywcem Niemieckie ^adf znajduje si w Czeskim kryt, krytka, krów, od sowa kry; Sr. i. cziecha, tzecha (porównaj strzecha) krew (od krycia); Sr. 2. tschecha, kschulo, kschuwo, kschischo. Cm. strha, streiba; Yd. streha; Cro. sztroha, z

ad o polny,

niby to,

—

,

,

sztrossina,

krou, krov;

KpuuiKa, najyóa; EccL Sioimik Lindego wyd.

2.

Z)/,

sztruha;

Bs.

KpoKi, noKpOBL,

Tom

I.

krov, strehha :;;(:i,

:5;^o,

;

fig.

cipom.,

kroov, pokróv, streha; z

tych wszystkich

Sliiv.

kr6v; Ross. CTp-Bxa, KpoB.ia,

moeby si nam

nalepiej

zdao 4

Czeskie,

— XII poniewa sowa

kryt, krytka,

razy

,

w

do geniuszu jzyka Polskiego

mona Osobliwszj w

gdzie niegdzie rzucone po obszernej

zwizek wiary

z

znaleó

w

co

zyka,

OE(>ooRbiYe(TB«io

Gerundw

si

nonscTiiTeALiio

legendiis

,

amandum

,

mogcy by

est

by

majcy

concedendus

,

smakuje,

itrj&tj^

po nim Rossyjski,

dobroobyczajny

i

— W tyme czasu

legendum

,

dopuszczonym,

raczej,

litalis;

zatym wypadaoby, na owo wyobraenie koniecznoci

w

Zakon,

sowa

sów

cisy

przez

Greckiego

Cerkiewnym

j-

j^OBftooBUYHuii,

prawa

znaczeniu

sów ziemi.

skada

legis,

czasownik czynny

odkryem nawet zakoczenie odpo-

biernego,

tak n. p.

participio

eoncedendum

w

futuri

trzeba

est

za

Polskim

o innym

passwi

dopuci

tudzie

,

w

,

Cer-

"dopucitelny zna-

monoci

lny u nas poszo na oznaczenie potrzeby,

i

naszej

który

bonis legibus reyor,

dyalekcie

nonscTiiTeAkiihiii,

dopuszczonym, gdy zakoczenie na

czyoby

;

w

,

do

dyalekt,

takie

formowaniu

Gr. kwofiia, ztad przymiotnik En.iro^iiiiOiiiiuii,

constitutio,

est

wy-

na

przystosowawszy

nawet ^skadaniu

godne przeniesienia

(a, Gr. iwofieo^ra,

i:i\:iro:;i\GOHH)

honas leges [ero.

aciskiemu imiesowowi przyszego

znaczeniu,

a

dobrych obyczajów.

jestem

Gr. ivtj&to3,

,

Greckie

okazuje.

Gr. ewojiibi

EA.iro^.iKOiiio

jako to amandiis

,

kiewnym

,

w samem

Sowiaszczyznie ziarnka,

niby to "dobroprawic reda legum

K.i.iro^^aKOiiie

Eii.Aroz.AiiOiUTB8H)

w

to

naród

czste tumaczenie 00. SS. Greckich, przej zupenie tok skadania

i

czasownik zaimkowy reciprocum

iwo^iog,

wiadajce

Grekami,

czasownikach szczególniej

Cerkiewnym

Gr.

— Nad

tym wzgldzie uwagi godzien starodawny Cerkiewny,

ztd czasowik

w

których pismach

zwolna je wprowadzali.

,

— Podobnie

insze znaczenie.

podobnych makaronizmów, znajduj si staroytne

na niezliczona liczb

i

sfowa Sowiaskie; niechby tylko pisarze nasi klassyczni,

sowa

poszy ju u nas na

strzecha, strop, pokrowiec,

budowae budynek, dom, mur,

possibi-

odmiennym zakoczeniu

od tego

pomyle. Lecz pomimo tego wszystkiego jeszcze

Pomijam

mu czej

stosunki szczególniejsze,

tu

doprowadzili: Rossyanin:

bd

dokd

Kijów,

Sowiaskiej

Pod sowem iraunme

Bs. faush wugli, malik; Rs.

w

natrafiem

40 KicBa ^OBC^cra; bo Rossyanin

ii

bd

dla

(boek

czasu),

Ank

e

gospodarski,

Yd.

n.

p.

mówi: "jzyk

majc zwizku

nie

,

Polak

Zastanawiaj

mi

lady

mytologii

z

Bh. buzck, pabuh; Vd. boshizh, malik;

domazhi bug,

Sr.

Bh.

sidek;

Crn.

shratel,

i

Crn.,

na nie

ile

sskritek,

ra-

religii

pziboh;

si imiona boków Sowiaskich,

czci), znajduj

do Rzy-

i

Rzymem, kadzie

z

krjstek,

Wel, Marot, Radamas; Krainczyki: Rugovid, Fermcnsvl, Podaga,

(boek piciogowy), Króde (boek zdrowia, Aeskulap), Jodute, Zedilt, Jodut (boek CerJesizhnik (boek mowy); Barovit odpowiada naszemu Boruta.

Tolistobog, Tohstowoj, Paramuz Flins

sowa

od

chrjstck, dibljk, hospodarjcck; nad to Czesi mieli:

siy),

uczszcza.

handlu

boek, boysko.

('czcilisko,

Boek domowy,

czytaniu.

Sowiask.

tym zbiorze odkryje czytelnik niejedne ciekaw osobliwo

frazesach, czyli sposobach mówienia,

naboestwa,

dla

zebrane.

tutaj

asum

w

w

W

(boek dziewczt),

kiewnym Moiiuia, MaKOuiT,, Mokoui, Mokoc.t pewny boek czczony w Kijowie, moe boek soty, odmiczy; K3'naJ0 boek podów ziemskich; Xopcii bawan Kijowski; ^awGa, Aauiyóa, 4aa(6or'B boek szczcia, porównaj nasze Dadzibog; Pa40

boek

wesela, .la4a bogini wesela;

ob.

ek

Marlis; Eecl. no3Bii34'B, BH.\opi, IIoABiicTb Aeolus bo-

dies

powietrza, porównaj nasze wist, Powist, Lelum, Polelum, Marchut.

rego

wito w

szcze sie

Kijowie obchodzono 2igo Grudnia z weselem

pokazuj

w

inczyków Sejvina,

u

i

igrzyskach, tacach, pieniach: bodaj nie

czego lady

biesiadowaniem,

ztd nasza Kolenda, jeeli

i

cf zapusty, pustak; Nimfy lasów

u Kraincz. Marz,

i

wód,

w

nativitatis

rodzenia

Domini; po

w ogie

czc czonego w

Wosku:

kadziono

;

Bachus

Dyana.

—

tronco, che

si

zapewne znaczy

wszdzie Polszczyzn

z

mette

wrób.

al

fuoco

la

myli mojrj powszechniej szego

j

sera de! natale;

Otó znowu wany lad

Sowiaszczyzn, snu mi si ezy ha

ustawicznie

tamtych

stronach je-

nie wolisz

Cerkiewnym PjcaJKH; Bogini deszczu u Windów

Bogini

w

Janus, któ-

z

aciskiego

Maizanka, u Czechów Zewena, u Kra-

,

Boe narodzenie u Kroatów, zboa Yolusia, Yoluta. Windów, Krainczyków Boshizh; wilia boego narodzenia za u Kroatów, Raguzanów badnyi vecher, badnyi den; sowo za badgnak w sownikach swoich tumacz: truncus pracy

boek wiata

Koja4a, KajC4a

U Czechów Sowaków Uobropan Merkury. Cerera naszych za Dziewanna, Dziewena, Ziewonia, Diwa to co

a Kalendis wyprowadzi.

zaLadon, Smrto-

Ladon. Biel. Kr. 35. cf ad, adny; u Czechów

nos, u Krainczyków Ladon, Tor, Tórk Mars, cf Wtorek

t.

j.

i

i

z

,

Bosnenczyków

kloc, który i

Raguzanów,

Badnyak,

truncus

natalilius,

zwyczajów

Pust,

Kraincz. Marna; Bogini

Slawonczyków

peryigiln

w wili boego

na-

opinii.

pod oczami rys

Sowiaskiego,

u Krainczyków

niejaki zjedno-

stosunkami jeszcze rozciglejszemi

xiir

ogóu mowy

co do

ludzkiej. Uformowana mi si prawie mimowolnie,

szczegóy

z drugij strony,

da,

cao

w

nie wszystkie goski czyli litery

trzeba jak najcilej

rozróni,

ie tak wynalezione treci, a tak dopiero okaza,

e

i

czyli

ogóln

mowa

s

sowo skadajce,

sów, znosi naley jzyków

pierwiastki

rzódem

wzmoga si w

wyoy w

raem si

potraci wypada,

dc

do ogólnego

e

w

je

i

po-

jezyliów, z jednej,

tak

tym wzgldzie

jak

rzó-

pierwotnego

a

po-

koniecznie

z pierwiastkami

inszych dyalektów

obcych jeyków,

i

w

rozsdne natury naladowanie

jest

wyraeniu tych

std wznieconych wyobrae; okaza potrzeba na szczególnych jeykach, podug pewnych prawide, przyzwoitych umysowi

i

Otó

niezmierne bogactwa.

w

rozprawie niej przyczonej;

bd

potrzebn zdawao, umieciem etymologiczne

bd

uwagi,

W

skazówki.

Etymologi;

prawida

w

jej

sta-

rzecz

sie

pocztkowych nawet arkuszach dykcyo-

bania, baran, barwa,

niewygody

dla zbytniej

,

ten jest cel nauki nazwanej

sowniku za, przy pojedynczych sowach, gdzie mi

narza, przy niektórych wyrazach pierwotnycli, jako to,

goski radykalne; czego potym

ze

istotnemi,

wszelkich na wiecie

ludzka z niewielu drobnych pierwiastków wjn,viedziona

ludzkiemu,

waem

równie

gdzie

midzy sob, podug nieomylnych sprostrzee udowodni;

przemiany ich wzajemne

porusze, które ludziom uczu si day, jak

wchodzce. Postrzegem,

nie

sów

tak rzeiie, algiebra

ii

cigajca wszystko pod powszechniejsze prawida, obejmujce sam ogó,

baant

na brzegu wydruko-

d.

t.

i

eby za wystawi capierwotnemi sowami w no-

druku, zaniecha musiaem.

cigego rozradzania si sów naszych ze rzódosownych pierwiastków, pod wypisywaem szereg pochodnych, których bynajmniej dlatego nie opuszczaem w szyku abecadowym, gdzie kade nich podug kolei naleycie objanione pooy przypadao. Tak czytajcy ma przed oczyma razem rozlego

kowity obraz cie z

jzyka.

w

Lecz

si mnogie nasiona rozmaitych zagadnie, których rozwizanie

tych badaniach etymologicznych zawieraj

zostawmy dalszemu czasowi, mianowicie po ukoczenia cakowitego na poruszeniach

ludzkiej

nasz Polski; go;

O

5.)

któw

i

postrzeeniach zmysowych;

O odmianach w tyme zaszych;

5.)

chronologii

i

rónych epokach sów

fdozoficznej mov\'y ludzkiej

O ladach

7.)

;

zyku, tak

i

w raz

z

j.

,

ka

autorowi sownika pozostawao? cza wj-imki z pism rozmaitych

w

em

jednostajnoci.

niej

i

,

n.

p.

*

,

stanowi

si cile trzyma najcelniejsi

Uwaajc Bybym

w

e

chopytko

gówne prawido, trzyma si, przepisy jj sprostowane, ju nie

w

kady rzóda

,

Jak

kto

uczyni

w kadym,

em

tylko

bd

dla

wydawaniu dziea tego musiaem,

i

których

z

te

zarzut

mojemu,

dzieu

yjcym j-

ososobliwie

e

bez potrzeby

Có

z

w

j

krzywdz.

takiej

e w

sprzecznoci zda,

niem

zostawujc ortografi kadego

ywcem

autorów,

z i

si

Najno-

przytanie za-

sfaszowanie histo-

nich przytoczonych, sposób ich pisania na teraniejsz ortografi. Tego

naddatki dawnej

mona,

jeszcze

ortografii

Z reszt

etymologii;

cudziemców

dotd

stosowa

gdzieindziej:

wcale

tedy

dzieo jego wystawia niejako history jeyka,

e

róne

czerpa prawida ortograficzne.

dawni piswali;

nawet pisarze nasi nie zachowuj.

zamiast chopitko.

ile

,

pisa, jak

dyale-

zatym uniwersalnej gram-

a

,

mo\\-y

jeyków, na

jzyku.

móg

którjby

niem uytej.

etymologii, drugi raz

Nakoniec niech mi si godzi na usprawiedliwienie

W

zasadzie

doskonalenia jeyka nasze-

i

sobie poczyta za niejakie zgwacenie textu pisarzów,

to

wyimkach

pozwoliem sobie wzgldem nich, y zamiast

w

ortografii

w

domowego

wieków; nie potrzeba si dziwi,

jzyka, gdybym przeksztaca

tylko

czyli

pierwszej

stosunkach Polszczyzny do innych Sowiaskich

dziejów ycia

mówi; inny znowu:

jak sie

tak,

wszych przepisów ortograficznych,

chowuje

pisowni

nawet sobie wprost przeciwne

kae pisa

do teraniejszego trybu; raz,

ryi

O

6.)

powszechna' synonimiki Sowiaskij

i

O

1.)

osobliwie ssiedzkich

Polskim, niemasz powszechnej zgody na prawida ortografii; co zdaje mi si std pochodzi,

dalekie od siebie n. p.

t.

to:

postronnych,

rozmaitych sposobach bogacenia

si wytumaczy musz,

Jeszcze z jednej okolicznoci tu

gdybym j, mimo si puci;

Jeden

Polskich;

dziea, jako

O wpywie

2.)

4.) .0

podaniem osnowy powszechnej grammatyki

z

,

niatyki

za

i

i

tre

tak

,

uchyli.

co do

mojej

poniewa tem

Nie pisaem then, tho,

wasnej

ortografii

jedynie dogadza

,

ani

uywa-

zaoyem

sobie

si Sowiaszczyznie

,

i

uciliwemi.

moje wTstawi Przew. Publicznoci przeszkody,

walczy musz.

Nie

z

którerai

wspominam ogromu sameje pracy, wyma4-

XIV cigego

gajcej jej

edycyi

z

(gdy

niezmordowanego wytrwania,

a

trzeci, pólroku mi czasu zabrao);

n.

samo czytanie

p.

ksigarskich poniewa na lak obszerne tkich mozoów tak drukarskich jak o, aden sie z Ksigarzy nie omieli. Zalym niedosy, em musia kadego i

,

sza ze wszystkich,

sam utrzymywa;

tkich potrzeb drukarskich

,

jako to

,

,

sam te musiaem

lecz

cliaraktcrów, papieru

zacnego przyjaciela mego JPana Franciszka

trudów tych tak

zemn

dzieli,

w

ludzi

i

,

myle

Dmochowskiego;

,

i

porównanie pierwszej

si sam

podj musia

do drukowania trudne

czem

cho

sabo i

i

wszys-

kosztowne dzienajtrudniej-

dostarczaniu wszys-

doznaem

na pocztku

wkrótce

narodowego

i

arkusza pierwsz korrekt,

o zapisywaniu, sprowadzaniu

atoli

jak przez przywizanie do dziea

Leopolity,

mog, em

przemilcze nie

lecz tego

biblii

pomocy

czynnej

zdrowia jego nie pozwolia

mu

przychylno do mnie, radby chcia

i

wykona, do czego przez wzgld na tak wielkie móg to uczyni. Na ostatek, ebym ju zaufanie Przew. Publicznoci, czuem si by obowizanym, powiciem cze wasnego mego pomieszkania na drukowanie dziea tego, tak dla bliszego dozoru, jak dla prdszego popiechu, bynajmniej przez to nie zrywajc zwizPrzytaczam te szczegóy, eby Przew. zacnym jej przeoonym JX. Bielskim. ków z drukarni JXX. Pijarów z mojej strony wszystko

i

Publiczno, zastanawiajc si nad a oraz niejakie ustawanie

strony,

tylko

ile

charaktery

i

dziesit, nie

mogem,

s

w

tyla

pracy

i

okoo

tej

roboty

mozoami, prdzej mi darowa raczya,

zmordowanie, którego

pracy, si, zdrowia

i

czasu nie

moe

lady

aowaem,

w

tem

zwok w Jako

dziele spostrzee.

tak z drugiej,

e

i

wydaniu,

za

jednej

z

oszczdzaem,

kosztów nie

wybijanie jednego arkusza kosztuje Zot. dziewidowodem; wszake samo skadanie atwa Ztd bardzo rachuba, e zebrane dotd fundusze, pomimo pisma. rachujc wydatku na papier

papier

tego

i

i

hojnego wsparcia askawych moich Protektorów, na

poow

ledwie cakowitego kosztu wystarcz,

i

e

pomyle

trzeba

bdzie o podwyszeniu na dal ceny prenumeraty; bo si zanosi na to, e cae dzieo do 800 arkuszy drukowanych uczyni, e zatem to, co si teraz od A do F wydaje, nie jest tylko ósm czci caoci. Podaje wiec cy mojej

,

pododawa, z

ju

i

obecnemu

któremu najlepsze

w

lata

i

przyszemu narodowi

w rce zbiór ojczystego jzyka, owoc kilkonastolefniej Ju teraz ziomkom moim trudno nie bdzie czego

mojego ycia powiciem.

,

znajdujcem si przebiera, znaczenia doskonalej wyuszcza, stosunki dokadniej

czasem zaszczyci jzyk Narodowy sownikiem,

jakiego

on wart

jest

w

samej

istocie,

Towarzystwo Przyjació Nauk obdarzy moe. Mnie si za na zawsze zostanie moj poprzednicz prac by do tego powodem, winszowa sobie nie przestan, jeeli i

orzewionemu duchowi narodowemu, do nadania wietnoci temu najdroszemu ojczystemu.

dla

i

to

którym

powytyka, go

prabrak a tak

chyba jedno

chlubne uczucie,

em t

dzieo moje bdzie pomocne

niego

klejnotowi

t.

j.

jzykowi

Sur robjet de cet ouvrage.

leber die Tendenz dieses Werks.

^iir

bie

itaud)

madm

bc

ber iimftdiiMicrn

piliicte

Miildiiijltcl;

etnleiliten

nur

fcini,

Spauyl-

bic

irtrauS

anjiujckli,

^'pliiifciicit Ctnlcitiiiiij

be SBcrI

Jenbenj

bie

baiitt

anrb Cu

yp" btcfcm 55crfc ©c,

bic

Itnfmibiiicit.

Iinf*cn

irpdcii,

±] me

sommaire de ce que

Sinfidtt

BorgefcCt

ternnij

ani

ibrcr

ten

citirt

im

Sd^riftftcllcr,

nnrb,

CriGinale,

jcbem

inbcm fcnicr

i.cr|d)icbne

flegel-en

nid.t

m Mmu

33o nun aber

Mureidien luollten,

brand? ali ikntUc knuCt,

mn

oiel

ten,

bod)

nntrbe

bie

%

©rab

ben baraut

ic^

ber

3ui'erld6iG=

ScugnilTe ani

ber

nur in ben

Sd)rift=

@prad,GC=

cjetDobnlidie

unb

.i-enigften,

anf cine

©r5pe ber

bie

Gcl-aut.

3lrt

5n

orbuen,

bie

mir

llrDcbeutung bie naturlid/e

m

fd)ien.

nac^ Sollftdnbigfeit ber Sebeutungen, fud)te Cer Scrcin^chmg berfclben 5n

f^t, tomi

biitlicu,

ber niiterfdncb

gnficatus yerborum,

nic^t

genau

idf ntid)/

unb 3eit unb Rrdfte

3lr('eit,

bic

allem

mid;

bie gcmcDnlirf)

5iin|'d)en

mirb.

Strcbcn

nor JU gro= baber 5n ent=

signlficatio

l'erii(ffid;tigt

erlau['=

3lMcituug ani ber

Sei iif

mt

je

me

propose,

suis

fait

de formor pour

celui

la

d'

ouvrage, qui reunisse autant que

possible le double avantage

d

etre cornplet, et

que

Persuade,

les

de

ouvrages de Tesprit

les

faire autorite.

plus distin-

gues, etoient les seules sources, dans lesquelles le Lexico-

graphe put puiser les mots tresor complet

le

vre a

la

d'

me

je

suis entierement li-

lecture de tous les auteurs polonois, dont la list

not

attache a prendre df

qui con^posent

phrases,

et les

une langue,

Dans ce procede

se trouve A tete de cet ouvrage.

je

me

suis

qui pouvoient servir

des passages,

comme

eclaircissemens et de preuves,

aussi de ceux, qui

en avoient besoin.

oerfdiiebcncn

Siattirungen ber mand;erlc9 Sebcntungen bemiiWe mir nur

pl)t))l|d)en

fteben

©citcm

mit ben ®pr=

bie

glanbe

er=

Crldn=

Scbeutung

au^gemadjtcn gdllcu, anf mcinc cigene Sluteritdt

S)ie fo

i^rben,

erfldrnuGen ben ^6di[t miiglid;en

flcftiifeten

ftellern

5.

SBerfe

bie

ber

uiib

lU'crfeftuni]cn

iU-erfcfter,

S3ibcln, imtcr cinanber nerGlied^cn

feit

Sclcje

bcm

einer

einer

bem 9Jamen

gclaii=

in bicfer

mi,

rcM

nud)

bic

511

k?-

id;

Stelle

Ccfcn jcbe

obcr

(jtctt,

5nbem nun ko

bebnrf.

mdf,

5al)l

k?m

jeidjnetc

Seweis

nnb

Stelle

bie

Jinb

tft,

lantcruni]

T^ajii

beren 35cr5Cid)nie

^iplnifcfien £d;riften,

bie

alle

ben Sei] ber Jectiirc;

ycr5iii3lid

id)

iiHiDltc

flCit

incin .s^anptauijctimcrf.

^*oIiui'cf)c:t

un expose

langue polonoise un corps

SSoIIftanbiglcit imb 3"ycrta?tgf ctt nmr

3)Ji>gltd)fle

9(nKtmn>3 bc§

que

polonois, et

au long dans Tintroduc-

traite plus

j'ai

le

faire

Cet expose les mcttra suffisamment au

tion polonoise.

tutrb.

de

ouvrage,

de cet

qui veulent se servir

du but,

in

pour ceux, qui ne savent pas

suffira

^^ signiRcation de chaque mot appuye de j.^^^^^^^

j^

p,g^

1^

^t

^^^^j^ ^^^ traductions

d^

^^„^^^

1,

traductions entre eUes, telles p.

^^

^-^^^ j^ ,^ j^j^j^ 3^;,

servi,

pour donner aux mots

manieres de s'exprimer autorite dans

les

aussi les guides le

dans

j'ai

me

suivis,

suis efforce,

mes

forces

gdneralement

le

ma

„^ plus

le

me

fournissoit rien.

les differentes la

sont

les cas,

Quand

significa-

grandeur du

lont perrais,

les

propre

recues,

mais seulement dans

autant que

me

dans Tordre qui m'a paru

aux expressions

et

aux nuances qui se trouvent entre tions, je

des

d.fferentes ver-

conversation et

la

temoignage des ^crivains ne

unb si- le temps et

les

Les locutions familieres,

signifieations

que

que

et

^„t ^^^^^^ ^^- „„ ^„^..„^ ^„„j j,

^^^^ ^^^^^ p^g^it,,^ a-^utorite.

on

e.

de loriginal,

de

con-

comparaison

,,

avec les mots

la citation

travail,

de les presenter

plus naturel relativement i 1"^-

XVI tymologie et a Facception physiue; et en saisissant et ras-

semblant

les idees autour

difference que

foible

la

du mot qui en est devenu

le signe,

ces minuties, qui ne sont fondees que sur

evite toutes

j'ai

Ton met entre

signification et

chose

signifiee.

Pour rendre cet ouvrage plus complet autorite,

d'

fctc

fcte

imb

ber ^sollftaiibiijfcit

Crlipbimij

3iir

ber

3>cri]lcidntin]

Siuicrldpigfcit trUij

Sorter

^»i'lni|dieii

mit

an

ber idm..

beiieii

gen (slaotfdeii 9Kimbarteii iq. 3SeraItete untiefaitnte 2Borter mx--

ani

bcii

unb gormeii,

im

bic

gebmdU, un^

fo

3]imibartcit

»ifd)eit

fciicii

eiiuinbcr ndijcr

jie nicbt

Itdifeit

in

Iiierlic;^

ndbmlic^

iiid)t

ctner ®ic

Iipbcrer

cinaiibcr

unb

nnb

bar;utbiiii;

ber

feit

iric

5nr

Sebeiitiiucj

bic

bie 9Jatur ber Sflibcn,

dien

511

aU

fiibren,

31['Imnb=

tn cinc fleine

3br ^snMt bcfc^ranfi

nnb

lebren,

unb Slbftammnng ber

Siadiabmnng ber 3!atnr im 5In#rn(fe ge^abter

be

d)ttt

ppn ben

Sp^ lq

9lrt,

bicfe

bic

fleinften Urbcftanbtbeilen

emppr gearbeitet furjc Slbbanblung

i^ren

©ninb

in

einbriicfe

lidicn

blcibt.

nnb

,

fid)

Spradic;

(sprndien,

aiif

iiber

bic

ju cinein

ben

gangncn SSerdnbcrnngcn;

bcriibrt

(finflnfi

iiber

iiber

unfrc ®prad)c 5u berciiScrn unb

proposer des expressions

j'ai

des

de menie

polonois,

W^c''

qu'a enrichir

mais encore

"^o^s isoles,

'^^

des formes, qui manquent au

et

la

langue non seulement

de manieres de

d'inflexions,

de proverbes.

et

Cette comparaison devoit naturellement

sequence plus etendue

encore,

c'est la

amener une conpossibilit

de de-

montrer, que les idiomes sclavons ont des differences geres et

aecidentelles,

si

cher pour

seroit facile

qu'il

du sclavon une langue

faire

le-

si

de les rapprouniverselle,

ecrite

iiberbiejS

^m

grdn3cn=

Sbecn mand;er=

bie

ali

iiber

bcreii

be^ bie

ent=

est aussi par la

sont etrangeres,

lui

comparaison continuelle du polonois

que je

suis

saisir

que

la

natur des

et des langues, 1'

primer

les

mots

inncn'

benadibarter

mit nnferer Sprodic >Jorgc=

oerfdiiebnen

Slrtcit

5u tfcrupUfommncu;

unb

iiber

bie

50iittel

^t--

con-

et a

les

des

syllabes, sur la derivation

demontrer en derniere analyse,

imitation raisonnee de la

natur dans

la

manier

d'ex-

impressions recues, et les idees qui en r^sultent,

commune de

est la source

que cest de

""aine,

reduisent a

se

les lettres essentielles,

leur rapport avec la signification, a tirer des

sequences sur

mots

langues qui

les

parvenu aux principes de

Ces principes

cet ouvrage.

:\

apprendre a distingucr dans a

souvent avec

et

principes que Ton trouve dans un traite par-

ticulier joint

la

toutes les langues du

que

le

monde,

et

combinaison des plus petites parlies prim-

langage des

la

hommes

a

de plus

differentes

hu-

raison

acquis un degre de

fichesse inepuisable.

Ce

3BerK

©runblagc ber mcnfd)=

frember, bcfpnber>3 bie

C

avec les idiomes sclavons,

mitives, arrangees d'apres les loix conformes a

bem Bprtcrbn^^c bnbcn,

SBabrnebmnngen,

^.tplnifdje;

menid)=

bic

nndi geiinffen,

bat.

Sabin gcbprcn: Unterfndnmgen

finnlic^en

nnb bar=

ginbriittc

nnrfeinng jebp(^ ber 3"f""ft' "'id) luilliger .f)erinu^gabc iiberlaffen

Sd)liiffcn

unb ©pra=

bie gcmeinfd;aftlid)C JJncKe aller Sprii'

menfdtlidcn ^jerftanbc angcmepnen ©cfe^cii, SRcidit^nm

a

fi Tetymologie,

ba& ycrniinftigc

©rbbobenS t^, unb Ju jeigen, mit iiberbaupt

li^e Spradie,

lofen

ju

fp

Sffiprter

Cnbrcfnitat nber barsntbnn,

aui cntftanbncr 3>prftcllungen,

moycn retabli

racines perdues, et ces racines ainsi retablies m'ont autorise

mit ben ubrigcn SIain=

man,

fiinbet.

nmbrnebmen ju

uber

j'ai

eiiimiber comme depuis le Dante, Tltalie a une langue litteraire, quel®antc, que diflerens que soient les dialectes des diyerses provin-

babin, bie mefentlidien 25iid)ftaben ber Sprte unterfdtcibcn, ibr 2>er' l^iltnip

ou inconnus,

vieillis

ces de ce pays.

^*pliii|'d)eit

aiigcbdngt

bicr

i'Pii

flleidjWPl)!,

bap

bie 9?ipg=

fp

pft nnd; fremben Spradicn, fiibrtc mid) anf

GSrunbfdfic ber Kprtfprfdjiing,

lung gebradtt,

(Uv-

cittfcnit,

imb

fiinnteu,

explique certains mots

2i^v;;«i-ai jego znaczenia, a z uczynionych w lej mierze postrzezeti, po- 5>crl)dltiiip ber luefeiitlidicit 33u*ftalien ciiifi' 35in-t'? 511 be[= zwala sobie wniosków, o wasnoci syllab czyli zgosek, o fen 33c^elItlIlIlK erft burd) Dic bicrliei (icnii^tci i^ a b v u e !)= greckim albowiem STi^jo,' pra- 111 u n c n fiilirt |'ic 511 2, A) ii tf c u iikr bic 3?atiir ber £ pochodzie sów i jzyków. 6 e n wdziwy, kvnov prawdziwe sowa rzódo; z tad iTv^o).oyia imb iiber bic Jliiftammiiiuj ber SBiirter imb (Sprndieii. 2)a3 nauka zrzódosowa, czyli prawdziwego sów pochodu. ®ned)iid;e erriio^ kipt iiinlir; ervfiot; malm Jortabitiimmung; i

W

1

(1

iain ct«mplpgie,

vi

bie Jelirc ber nmliren

1

3Bortnl't'tammiing,

bie

5Bortforfd)ung. 2.

§.

Zapd

za

samem podobiestwem

bez uwagi na znaczenie

i

tych lub

okolicznoci

sowa

,

owych gosek, do miesznych

SloCe obnc

mi)

.C>a)d)eii

3iiirffid)t

aut

3ilnilid)feiteii

Sebciitiing

bic

biefer ober jeiier 5iiid)ftakn,

mib Uniftanbc ciiics Sorió, iiev= Demholencki Pikulski. Chmie-

Dbockiego Pikulskiego Chmie- leitet 511 ben ?ad)crlid)fcitcit eiitcy So iHit 5. 5^. ber erftc ipit bicfcii, in ber ciii('i[biiiig, lowskiego; z których osobliwie pierwszy, uroiwszy sobie, ze lowski. wszystkie wschodnie i zachodnie jzyki ze Sowiaskiego nile fiiuiobl mpriiciilaiibi)'d)cii nló nbenbldiibiidteii 3in-adicii, )'tainm= wszczy si, Ateny ze Sowiaskiego uleni, po naszemu \m pon ber Slainfriicu iib, 3Ubeit yon bon £Iain|'d)eii uteni (ge= vczenie, Abel od yby, (bo uby, gdy go Kaim zabi), pileus lelirt), 3Ibel mm uby (er iiiangeltc, „ben er mmigeltc, a\i ibn Jfain getiibtet ktte"), pileus iion pilnuje uszu (er fd)iict bie od pilnyje uszu, baamutnie wyprowadza.

doprowadzi wniosków

,

,

,

Otren), broUig gcnug obgelcitet. §.

5.

§.

Uwaga nad podobiestwem goski,

suy

nominów,

tylko

czyli

znaczenia bezwzgldnie na do odkrywania bliszych lub dalszych Sy-

sów

blizkoznacznych; etymologii chybia. §.

Slogc

,

aiif

terer

bic

itad)

pii

§. 5.

ben

ctiimologifc^ §.

s

II.

luefcntlidien

"Suóftabcii.

5.

Nie wszystkie goski, sowo jakie skadajce, istotne; 5?it aHe Sudjftabcit einea 2Bort'finb trefentlid); ni(^t allett wic jednako ceni etymolog. Zakoczenia sów, giebt bakier ber SBortforfdier eiiicn glei(^cn JBcrtb. Sie enbigim« jako przynaleyto gramraatyki, do teje odsya; zgoski i gen ber ffii^rter oenoeift er in bie Sprat^lebre; sugefc^te Sclben goski przydatkowe odcina; szczególnie trudni si sama po- unb Suc^ftaben f^neibct er roeg; er bat d blo^ mit bem iibrig Me{< zosta reszt, tuubem, tak rzek, sowa. benben Sefte, fo ju fagen, mit bem JJiimpfe bc %o:ti ]u tbun. nie wszystkie

e

XXIV §.

A dosy

ten jesze drobi.

i

6.

6.

§.

Wyrzucajc samogoski

Yocales,

ma

3a

auif

bicfcn

noc^;

jcrffiicfclt cr

udmlt*

er rctrft

bie Selbfi'

na tem, ze mu jedna i druga, bd' jedna tylko spóJ- lautcr tnau, \o bag fiir ibn nur ctn unb ber anbere iffiitlautercioska Conson ans, pozostanie; w tej samej ledzi istoty sowa, bi^wcilcn aud) nur cin cinjiijcr ubrig Wcibt unb in btcfcm fudit er nun Hi 2Bcfcu be 2«ort ju erforfc^en. §.

7.

'PaP n ben Sdiriftfpradicn bie Scibftiauter in etomolpgifcfier Ze w pimiennych jzykach samogoski, we wzgldzie etymniej istotnemi sowa czonkami, najjaniej Kiicffidit minbcr uicfcntlidu' Sorttbcilc fiub, crbellt am bcutitdtftcn mologicznym widzie w pisowni jzyków wschodnich, gdzie oddzielnie od aibi ber gdtrcilmrt ber nun-ijcnliinbifdien Spradicn, wo fic lunt spógosek znacz si osobnemi u spodu punktami, krop- ben iTcittlaiitcrn atniefinibert, uutcr bem 3Bprtc burd) ^hincte unb man fie ganj kami, cigami. Dawniej nawet je opuszczano, wyraajc sa- Strtdje angebcutct n'crben. %i in dltern 3cttcn me szczególnie spógoski. Dowiedziono te w samej rzeczy, rcegijelaffen; unb in ber Sd^rift Wcg bie iDJitlauter au^gcbriidt. ze punkla czyli samogoski w ksigach starego zakonu, szcze- Ci^ tft etnc nn'?oeinad)tc £ad)c, baf bie ^^unctc ber Sciliftiauter wynalazkiem póniejszych rabbinów. ydzi po dzi in ben (Ediriften bci^ altcn 5^uubct5 anf ben lieutigcn %aq in irer ©dtrift za wci je mijaj, i nawet maj to za gówne przykazanie geuuiDulicb ani. T^ie Marainten yerwerfen ftc gdujlidi; d tft bq swojej wiary, poczytujc pisanie ich za wymys, za przypa- ibnen fpgar etn @lanl'eu>^artifel, bie (Sclbftlauterfdjrtft fiir ein gig-dek póniejszy, za jakie odszczepiestwo od pierwiastkowych ntent, fiir einen fpdteren :iu\ak, fiir eine SeCere*^ gcgen bte reine Siu^ Hi Slainfdie antelangt, fo merben im zakonodawców. Co do Sowiaszczyzny, w Czeskim Bone- ?e6re 5u Imlten. skim dyalekcie, wiele sów pisz bez wszelkiej samogoski, Sotimifdien unb So'Jnifd)cn eine SJIeuge Sorter ctne allc Selbft'

s

M

i

s

—

i

tak srnrt, hrb, prst, hrst, prs, prsk, i t. d. a w nie rozezna, jaka sów tak wymawiaj,

e

•wiele

samogoska

w brzmieniu

taka, te czy

owe kad,

odbija n.

p.

Kraiskim

waciwie wpisaniu jak si; wic te smert albo smart, mier. i

lauter

gcfdmeben

3.

,

ben

and)

ber

iii

prs, prsk u.

prst,

JSórtcr

Kilb

Sdirift

Sorte gcbraudit nnrb;

§.

inele

fo

aueigcfprrdien,

bem Slauge nad) nidt kfttmmt

Selliftlrtuter

balicr

hrb,

smrt,

3^.

3in ilrainerifdieu nierben

fo

biefer,

man

fdirciM

8.

§.

l>alb

balb

f.

faun;

unterfdieibeu jener

smert,

in

m.

man

bag

bemfelben

Imlb

smart.

8.

J)a bie Seltiftlantcr, bcreu 3iil'I olmcliin fo geriuge ift, fdmt= Poniewa sie samogoski wszystkie, których prócz tego bardzo szczupa jest liczba, bez adnej pomocy jakiegokol- lid) onc .Ciiilfe ciucei mnt ben £prad)nicrfieugen, ber 3i"ige, ber wiek narzdzia mo\\-y, t.j. jzyka, warg, podniebienia, gar- Cippeu, be'3 6Vinineu'?, ber ciile, Hofi burd) geringcrc ober gró=

samym tylko mniejszym lub wikszym otworem krtani wymawiaj, wic daj si sysze wcale do siebie nawzajem podobnem, a stopniowaniem tylko dwiku rozrónionem brzmieniem; ze szcztem za ronem od spógosek; zatem w wywodach etymologicznych monaby ich nie wyraa midzy spógoskami, tylko miejsce ich w sowie, piatnem jakiemsi dziel,

i

ogólnem

sów,

(n.

?nor,

rzecz, jakie

p.

-)

m-r

oznaczy. Tak

7«ara,

?norze,

w sowie s

Hiar,

gradzaj spógoski.

I,icr

Cffmiug ber ^uftroln-e

au':?geftn-od)cn nierben;

bation

be«j

?aufey

yerfdiiebeue

fd)cben i)on ben ?3iitlantcrn.

Uutcr[ud)ungen

nur

fo

tonen

fie

auf eine nntcretnanber febr gieidmrtige, unb nur burd) bie

bie

litclle,

,

siyifdieu

bie

fie

in

aber

3lrt;

i^ie

biirfeu

ben ??iitlauteru

bagcgen alfo

bes

fiigitd;

bem 5?orte einnebmcn,

ba=

®ra=

bnrdianS

>.)er=

ctomologifcbeu

an-^gclaffen,

mit cinem

unb all=

goski gcmcinen l!ocalieid)en (cin)a-) bemerft iverben. £0 miirbe m-r Tedy nie na tem bie n'efentlid)e 23ud)ftabcn ber 'Sorter rnor, mara, morze, mar, gdzie w niem prze- miara oorftetlcn. (Fó fommt alfo uid)t barauf an, n)a>S fitr Selbft' lauter fidjin eincm 38orte bcfinben, fonbern n.)eld)e Stelle fie

stawia istotne

jniara.

samogoski,

Ccre

lecz

cinnebmen.

§.

9.

§•

9.

bernbt baber auf ber 6r= l}i( ©rnubfefte ber Sortforfdning Wic etymologia zasadza si na poznawaniu gosek istotnych sowa, jakoby pierwszego zawizku, co zowi po a- fenntniC ber n'efentlid)eit, ber cicmentar=23nd)ftaben, fo jn fagen cinie radix, po naszemu jadro sowowe, pierwiastek; te ra- bee; Sleimei be>J JBortiS, latciuifd) radix, gleid)fam JSjortnmrjel, 9ta= dykalne, pierwotne, czyli jdrowe, nazywam tu goskami isto- btcal= Ober ©urjebSudiftabcn, oon mir wefentliie Su^ftaben,

genannt.

tnemi.

§.

10.

e

§.

10.

rzeczono, C^ben mitrbe gefagt, H^ btefe beroorgcben^ n)_enn man olle te si odkrywaj, odrzuciwszy wszysprzygodne, to jest, zakoczenia, przyimki, samogoski. 3ugemifd)ten, al^i: gubigungen, |rdpofittonen, Selbftlauter abfon. Arytmetyczna niby próba, i one pewnie istotne, jest znaj- bert. Gin glcid)fam aritbmcttfi^e ^*robc, ob ouc^ bie mrUid) mc.

Wyej

tkie

s

xxv dowanie si icli we wszystkich pocliodzcych od owego zrzódiowego sowach.

fentlti^cn

aiifiicfiinbm

Selbu(^[taben

mtcber

roenn

fiii

in

oUcn

mi

finbcii.

11.

§.

^at matt,

roorben,

bcmfclbcn Stnmmipprte abjiilcitcnbcn SSortcrn bie na^mlic^en 3Bur>

11.

§.

3iim Sc^fpicle foli uni ])m ba^ 5Bort uniemiertelni (iier= Bior na przykad sowo: uniemiertelni; odrzuciwszy przyimek u, negacy nie, zakoczenie trybu bezokolicznego unfterblic^cn) btcncn. 3Bcrfe idj bic ^rnpofition u, bie 9?cgation id, drugie zakoczenie przymiotnikowe possibilitaiis In, nie nie, bie Sliftiiitti-^^ieiibiilimn i, bic Giibmu] bcS Adjertivi possibizostanie jak miert, po Czesku bez samogoski smrt, t. j. litatis In Wd,], )P blcibt miert, Sóbmifci) fbiic >icl(')tlaiitcr smrt s'mier(5. Lecz gdy, jak si niej okae s--z; a to s czyli z jest (ber %oi) ubriij. ?a nim abcr, uc iiiitcii flcjciiit mcrbcit foli, tylko przyimkiem przydatkowym (jak widzie w sowie se- hai s z ift, mlifi aU 6ompofitioii'3prapofition ijcDraiid)! mirb mrze, zmary, leszy, ichod, schód); c za albo Czeskie t, (rot ani ben 28ortcnt zemrze, zmary, zeszy, zehód, schód zakoczeniem rzeczownikowem; zatem caa istota tak du- er^ellct); iai pber iai Sii^mifd^e t I;tn(]cgcii, bic Gnbiiiung be giego sowa uniemiertelni, te dwie spógoski m-r. Subftantiii^ if, fo 6cftel)t bcmimd; bai onnje 58efen biefe^ siemlie^ latujen SSort'^ uniemiertelni blpp in ben bcBbcn Mttlautern m-r. =

12.

§.

12.

§.

Teraz dla próby zastanawiam si nad sowami od rzódowego mor, mre, mrze, pochodzcemi, a mijajc wszelkie przydane goski na pocztku, we rzodku kocu tych sów,

mrze

abjnlcitenben

ftnbcn

nm

trafiam zawsze na to m--r. Oto:

nieglaffe,

i

^nx ^wh!

mili

31nfaniie,

trcffe

id;

je|t

id)

SBiJrtcr in

ber

iibcrall

bie

yon bem

?Jittte

unb

mif jenc

nin

m-r.

mr,

Stamme mor,

bnrdncbcn. 3Bcnn

id)

nile

6nbe

3")i^&ii^= 3Bi)rter

biefer

311|'o:

»narli, mrzesz, mr, mrze; morzy; nadmaro, nademrze; namrzc; obumiera; odumrze, odumiera, pomorzy, pomorck, pomiera, pomrze, pomary; przemrze, przemiera, przymiera, przymorek; u?niera, umrze, umary, umor; wymrze, wymiera, wyma»y; zamiera, zamrze, zamary; zemrze, zmiera, zmary; mier, miertelny, miertelno, niemiertelny, niemiertelno, bezjniertelnik, pomiertny; jnartwy, martwi, zmartwi, zmartwychwstanie; mord, mordowa, morderz, jnorderca, morderstwo, zmordowa, namordowa, pomordowa, wymordowa, zamordowa, confer. La. mori, morior, mortuus, mors, mortis, cf. Gall.mort, mortel, meurtre, cf. Germ. SDJprb, morbctl,

mor, mar,

odu7/!ary;

SRorber,

cf.

Graec. [totQa,

i.

fatum, lethum.

e.

Rozdzia O

Kapitel

III.

przemianach gosek istotnych. §.

SSon ber Serroanbellmrfcit ber

15.

§.

III. roe|'entlid;en

Sue^ftaben.

13.

Gdyby te same spógoski istotne nigdy si nie zamie©tencjen mit ben roefcntlidien 5)iitlantern fcine 5?crnberungen niay na inne, byoby dosy snadno je rozeznawa; ale aDem »or, fo roiirbe e eben nidjt fo fdiiper fe^n, fie nufjufinben czstokro lozuj si z pobratniemi albo podobnie brzmice- ba fie oft in bie ibncn iierroanbtcn ober barnuinirenbcn iibergebcn, mi, ztd czsto trudno wskazaniu ich znajdujemy. Zatem fo tuirb e oft febr fd)roer, fie 5u erfcnnen. Ce> muC baber ferner naley jeszcze uwaa, które sa sobie pokrewne, to jest, nnterfudit roerben, nicld)e mit einanber ycmntnbt finb, ln^ betpt,

e

które jedne za drugie

wa. §.

Gdy

.

;

meldic

einanber iibergeben.

tn

li.

§.

spógosek, wspoem do wymówienia cikich, wjednem zbiega si sowi(!, tak, si niejako tr z sob chropowato wymawiaj, zwyczaj pospokilka przyostrzejszych

e

i

SBann mebrere etroa fpred)en fie

fic^

ftfcroer

5D?itIanter,

bie

jufnmmen au^ju=

3Borte fo jiifammcn

treffen, ba^ an einanber reiben nnb eincn raubcn Slang oer« fo nimmt man geanibnidi mcidicre nn ibre Stelle,

ficle,

glcid;fnm

bart

14.

in

einem

dobiera mikszych na ich miejsce, eby sowo przez urfac^en roitrbcn; agodniao. Jak ludzie z osobna, tak plemiona i naro- um babnrc^ bic 3ln£ifprad)e bc^ 5Sortei jn milbern. ?fid)t nur cin= dy, zawsze do skadu i naogu swoich narzdzi mowy, jako jelne SWenfd^cn obcr, fonbcrn and; ganje Sblferftdmme, bengen bie to, garda, warg, podniebienia, t. d. sowa skaniaj; przez 3ln3fprad;e ber 58ortcr nad; bem ane unb ber Stcgfamlcit t^rer co to sowo u rónych rónego nabywa brzmienia. Czechowi (Sprad;nierf5enge, ber tcble, ber ^ippen, bc>3 ©aiimeniS u. f. m.; lity

nie

i

i

nie trudno smrt, hrb,

prs, hrst, ale trudno ciemny, cie, baber erbdlt ein nnb cbcn baffelbe SSort bci; yerfd;iebenen etneii ciao, ciasto, z delikatnoci ust polskich wyda; woli tedy icrfd;iebenen Sllang. 2)cm 33L(mien fdllt ci nidjt fd;roer, smrt, hrb, temny, stjn, t'elo, t'esto; nam za lejsze mier, garb, pier, prs, hrst ju fagen: aber e^^ fdllt ibm febr fd;rocr ciemny, cie, gar, ni owe smrt, hrb, prs, hrst. ciao, ciasto, fo beltcat roie ber ^Sole an^jufpred;en; er roili ta-fjex Iteber temny, stjn, t'elo, festo fagen; fo roi bem ^Uilen ia-gegen mier, garb, pier, gar, Icidjtcr fdllt, aliS jenc^ smrt,

hrb, prs, hrst.

—

XXVI

§

Owo

13.

najwaniejszy rozdzia

15.

S.

w

który skazuje

etymoloE;ii,

T^aj

pokrewiestwo spógosek,

cr

wne, przykonywajce, co odmiany spadkowe czyh dekhnacyjne, 'czasowe czyh kon-

lidteii,

przez przykady oczJ•^viste, peodmieniajcych "si jednych w drugie;

bas

nnditiijftc i'pii

Sapttel in ber ?eBre ber S53prtforf(^uiig,

ber 2>crtranbtfd)aft ber $0?it(autcr, iiberjeiuicnbcn

5:uierliifiiieii,

ben nnbern barfletbnn

etnen in

tini

ber

23c»fpielcn,

ie

t»trb.

ift

ba=

niif oii(ienfd)ctn>

M

Ubcrang

©efe^e biefeS Ubergan«

oczywicie etymologiczne, czyh derywacyjne daj ge ber Jliitlaiitcr in etnanber, laffcn ftd) aui ben mit ibncn V0X'w tym wzgldzie spógosek Polszczy- geienben Sserdnberimgen in ben Sedinationen, Smijnijatipneii uiib znv, odkryjemy jej ju to do Sowiaszczyzny, juz do ob- gan? pffenbarcn J^eriiiatimien atnicbmen. (Scbcn nur nnn in btefer bc>3 ^Itplnifdicn Jdpliabeti^ 3tii(ffict)t bie iDcitliiiiter burd); fo mirb cvch jzyków stosunek, a to warto dalszego zatrudnienia.

jugacyjne,

i

pozna. Za przejciem

unb

fen;

Rozdzia w

SBelc^c

tedy przywój, albo

1) B-.

ani

W;

|eUet:

fcój

m

r

wojna

—

iojowa

a

t

i

V

e).

16.

w

unb

gebcn in cinanbcr liber, rot

Seriyatton^be^fpielen

(fdmpfen),

u'ojowa

na

(ber lrteg).

genier:

—

—

=

i

2)

B-P:

leb, lep, fcisko, epski, lepszy,

Polon, pukiel, Gall. poucle, Germ. bie

Sefte

(suka).

—

bie

piek, piekarz

Pol.

lepiej.—

Germ.

—

batfen,

if bie gigut

and)

in

ber

—

Bucha, pucha, Bryzga, pryska. plu, Wwa, plwa. Bied, 6iee, iiee, cf. Polon, pies (ber §unb), cf. Germ. Po/, pij, poj cf. Graec. mco, nha, nom cf. Lat. fcibo. SMer.

B\\ic,

utfel, Ial. ioccola. cf.

er=

Srieg

be^i

9lnmerf. 3n bem 6i}riIItfd) 3{ufrtfd)en Jllpbabete Not. Nawet w Cyrylsko-Rossyjskiem abecadle goska b w szyku abecado- be e anffcrft roenig yom b iintcrfdtieben, unb folgt ksztat od e mao co si rónicy, ' ' 3llpbabetii(^cn Crbnnng nnmittcibar nad) bem e. wym zaraz po niej nastpuje'.

ma

fidjtbar

(friegen,

UVóci, odwróci, oiróci, odwrót, ofirót, odwrotny, VVai, odwali, oftali. — Wisie, wiesza, powiesi, oiiesi, ofcie. Toufi, touw, tow. Owoc, Oberbcntfc^ Obo, .V)od)bcntf Obft.

zwyczaj, oJyczaj, otyczajny, o?.

t/al,

U-Dz'Doh:

2)

BiiKy, Croat.

Woda, na

/'.

rf'

\'ul\m,

Croo/.

leu(/i,

heli,

leo(/i,

Boss.

Z^a/i.

Graec. J.rror,

li/i,

wiediicsz.

,

visum.

,

—

hidi,

—

^.(i:()i\

Da,

Polon.

Widze

Z);ie,

rfnia,

c/ies

Lrt/.

den, dne, Croat.

i?o/i.

inler(/iu

Tacj,

Svec. \yd

£cilte,

Boh. widjui, wid'eti; Huss. niutT,

,

f/Lu,

(cf.

Germ.

/ag,

7'o/(jr.

Germ.

Croat. lyudi,

Pol.

—

Po/o/i.

(/ia,

^n^/. day, Grim.

(/ag,

Y/nc/.

.110411,

wiorfe

;

\\di

,

Frisland. dy, Hibern.

(/aga,

dcncsz, (/anasz. La/. bo(/ie),

Lucfzie, Boh. lide

worfzie

Lat. \idco

vif/jti.

Ross. ACUb, 4na, Anglosax.

(/en,

Pol.

etc.

Yind.

et

,

rfalur,

/s/a/irf.

ab icrbe Zsi-^admitbal

,

doYmn, Croat. dól, (/obna, ap. Utfred. Gen». Jkl, JMIcr, cf. Jbiilcr, /'o/, talar,

Yind. du\

Jio.mnu',

i/an,

dne.s,

Bo//,

daa=wit, irtiKuiiillinidt). Wod, Lat. mcd. Wdi, leur/es,

/trafi.

(cf.

Island.

,

Yind.

et

(/zi,

Pol.

ef.

,

dziadzie, (/zieci, Boh. (Fcd, d'edic,

4t4'B, 4t.uiMb,

fioss.

(ljt'e,

0/ec, (/e c!(0 p/ura stib litera T, tibi dc vocc Ociec. Pol. dzieka, (/wie/'o/. dziA, (/cieli, kowa, Boh. dika, d'ekowati, Germ. Saiif, banfcil, Anglosax. /hanc, /Im?/, /hanks, Svec. /acka. AncjloBoh. djl, d'eliti, Ross. 40-ia, 4*-!"™, Nicdcrsdchs. SccI, bcclcil, o;?. /7//j/h7. (/ail, (/aiiau, ap. Isidor. dei], deihm Germ. llicil, tbcilcil, (cf. Svec. /aelja. La/. me(/. sax. (/ael, (/aelan, Svec. de\, (/ela, Graec. SitD.etr, Yind. (/eliti, /alati

4iiTa,

Pol.

cf.

Turc. tad;\, .Arab. a//a

/a/a,

,

Siar.

—

,

,

/alliare,

D nie

Z

w

masz

Gall.

tagliare,

Ital.

przed

tailler

=

czsto

Polaków

\i

kraja, fdjncibcil, 5Crfd]Ucibcn). przydatkowe, ile ze go

Sowiaskich,

inszych dyalektach

n.

p.

D

fid)

«gon, SYonz, SYonit, cf.

Ilal.

kii

ift

%k^lcn

bcii

Zwonii-, Boh.

zwon

ba

3>or|'c|I'iid)ftii(iC,

ciil

cr

J55rtcni

bciifflku

iii

2^.

5.

sbohutb,

zwoniti, Ross. snoni,,

,

,

19.

,

—

,

abecadle

jej

bd,

,

w sowie

jak

oAwity; krolo^la zamiast krotocbwila;

wiaskie,

n.

]i.

Ira/',

tra^c

Germ.

u/lec,

uf, hii/iec,

V.

ani

fjiibct iilib

;

inna [lodstawiona

za

i

(f.

ain

bo Cyryllicko-Rossyjskie ywcem Jeli si w jakiem sowie znajduje, albo to

postat-i

,

;

albo

Germ.

lri'/i,

ipaiifc

n/a

,

zamiast

obfity,

sowo

trcfcii,

goski

2) Które /,

Lat.

i

w Sowiaskim

(Jreckie ph,

p/Msiaiius,

Lat.

stoj za

Sllphibctc

iu

ciiiciii

traf;

hu/',

oAwily,

23lid)flal'fn

Slaiufd),

acisko-Teu-

kiotoy^la 23.

5

2.i>rvtc,

uiitcr(]cfdU'lH'll

Ira/,

itiib

fur

©ricd)ifd;c

\njie

med. /asanus, /'axanus, Angl. p//asaiit, Germ.

i^afail,

Slnsifd^ jdi

,S)aiifc

Ulphil.

Tatar, Ge77«.

poci,

ift

Ca

,

aant.

'.UntC

bai

Germ.

,

bcnn

bili

fei=

C':

bafiir '^^i

l)/i(y

ii^ort

tfcllcii

,

5ci(icit

^ai 11115

— (krm.

ftatt iiic^t

ift

luif,

traf;

u/a, dii/a, Germ.

;

23ud)fta('Cii

iicttrctcti

Po/on.

nd)t

nl

tlUC

Uefid

,

lniffcii.

fatciiiifd^icntoiiifdic

folcieiibc i^-arbc,

'Sc>.i|'inclc

/''i/.

tarwa.

obsol. pliir. //ratrzy, ranan]n-curialis) Boh. bratr, Yind. brater, brat, Rois. ópai-B, Polon. Arat apud Oljrid. irnader, ap. Yiller. fcruoder Oberdeutsch 33vpbfr, JilTcr, 2)nH'r, ap. 23riibcr, Sriiobcr, Niedersdchs. Grim. Anglosax. et Angl. //rotlier irollir, Island. irodur, Svec. et Dan. iroder, Ilihern. irutlia, Yallis. irawd Oberdeutsch bohn. Hang. fcab, Lilh. /^upa. iruder, Hochdeutsch SJnibcr, Pers. fcerader. Lat. /aba, Pol. boh Polon, post, poszcz /ast, Go//i. /'astan, Finland. paaslon faftcii, Svec. et Island. /iista, Holland, raslen, Angl.

Lat. /i-aler, {Graec.

trzyk,

fo ,

kidtoclucila

ftat

lu0ec, u//ec, Germ. 2) 3Bai5

f

mibcr^,

nidits

Sortcrliiidicni

bcii

iii

;

fciii

^du;iit5Cid)CU

fctii

F

bil'?

fid)

nilbmi

2iilri)|ni(iC

liiid)fta('Cii

i[t

bct

objaniaj nastpujce przykady:

bicfcm

*,

So-

i)offctl.

ir|'iiC;liiid)fta[H',

Sulbcn

bie

im

j

bny,

g

bctraditoii.

511

Cwa, /owa (vid. Leopolila Wróbel, Lubdczgk Walentyn z Brzozowa, Seklucyun Polon, jabko, Ross. hó.ioko, Boh. gablko. Garn. jabelku, Yind. ;abuku, jabuka, Grim.

Hibern. acal, Niedersiichs. appel, cppel, Svec. aeplc, Dan. able, abild,

a/al,

Yallis.

—

Sllpbnbctc

(JA)ni[lifd)=Diiipi|'d)cn

^okn

bcii

'J.UilnifdiC

aspcr

sjiiritus

©ricdufd)C

ber

&c« '^'^i

kinii Jliifange

ciitirrldit);

li

tinc

fnbiidiftabe

i4dam, Zadam;

22.

§.

abecadle

gebraiidit:

v.

Ze ; na przydatkowe, pokazuj nastpujce przykady:

swe

ibn

n)tr

alUn Cpkll

bic

fc^rctltcit

.Tpeiit

habere) chap

1) ;, jota: Ta goska u Polaków, co u Czechów g, {podobnie jak Polskie y-Boh. h), z pocztku sów przydatkowa, przybyszowa, na ten ksztat, jak u Greków spiritus as-

per.

m

,

2^.

22.

§.

ilmet pft au^gelalTcit

yoit 5.

usnachl, Genn. ^auflte^t; hodie /lullaj, /laba /lusnacht. /tnet, Boh. hned. 3) Satt bciS Iicutiijcii «'net (bali) Anet, fu mit bte 33i)bmcn hncd.

piszemy czsto eh: Aabeas cAaba, Aaba

qu. V.

er

,

!t»net,

,

5)

iDtrb

bitflcicn

mit SRcit fd)rciDcn:

jcfet

Bi)e bój, hoje si, bó^. Pol. Jaowica, Ross. a.iOBima, Boh. galowice, Germ. Sloj, sój, slog. Oberdeutsch et Niederd. galt, gi'lt, gelb, geel, gcll, goli, geite Hub, Salbe, Pol. Jaowy, Boh. galowy, Germ. gelt, i'ulg. Svec. gali, Dan. gbld (cf. Germ. fabl, fdnial, Lat. caluus, Pol. goy], ergo jaowy: bezyzny, bezpodny, iiiifriid,)tbar. 2) J-.y-.g:

,

§.

1)

K'C-Gz;

5)

A'--

Z;

etc.

23.

K--G; vide svpra. Awiat, Awiecie, Boh. kwet, kwjti; Ross. ueti^,

vide siipra. Pol.

2)

—

cjvet, c;vit;

Croat.

Polon, in

abbreviat. pro

kio,

Genit.

koho,

k

—

to,

Adu, Acdu

Yind.

§•

,

i.

—

litu;

Lat.

erfd)iebenbeit ftabeii;

fo

mcrbeil

fagt

rozróniane, i cechowali

brane, i,

p.

/

od

byo

gdy

tym znaczne,

ale

e

nie

qu\.-

—

Boh. kdu

cf.

jmeobimbert

*|tole

luid)

ftalt

gaiij

(i

©oiijiigntioiieii

/ep

tay,

3m

czyta/i.

Singiilart

nie tylko

2) tig

5Bie

gebraiidit

nur ba^ 5Wangel

alle

babiird] mebrcre

lim

iiiueijdfetbeii

jeigt

bic

alte

p

bem

bcj:

jugefellt

1,

ba

fid)

£luerftrid)§

rourbc,

5.

and}

fo

@efd)Icd)t 33.

5.

dmriutcriftifdje

tii

bcv^

czy-

3fit^e"

tbun mar, baP

i)'

bo:^

Sdireibart, nadi n^eldier nii^t

gleidtroobl

l;inl(iugli(^

&e-

czyta, czylaa, czytao.

23.

j.

barum

Sopf;

fidilidie

er

ibrer

,

/aska Stocf,

23.

au^jitjeidiiien

bo^

bai

1.

,

ep

iinb

maiiiilidieit

Gonera,

ben ^*plen

nnlrbc,

(riiroUifd--3{iiffifd)cii

(2d)riitjeid)Cii.

mit cincm iCuerftridtc in ber

aud) uod)

i

febr

aU fdioit

bem

511

ift

33obmcn

btc

feiii

bnS mciblid)C uilb

oor bem

Pluralis Praeleriti

spo/cczestwo,

tn

Isogelleim,

iim

,

tbrc

kd}=

genlTer

baffelbe

bebalteii,

Sorter

gIeid)C

imb aska ®iiabc, ben

jii

fiir

53iid)'

eiitftebt

Aominativo Szko/a, bem 33orte pó^

f babcii

!?a5

beubeii

biefe

^*olen

3.^0lI

spo^czny,

nbgefdmfft;

and)

fidi

im

'J.Uile

w Szko/e.

s[io/ek,

3iilireii

geiiiitbigt

ift

ber

nbgeicttet.

bcfiiibet

beo

3»fiinimciitreffcn

jiifalligeii

bagegeii

spó/ny

?llpbnbete

dobrze

eby / za owe nie byo ma owej kreski, waprzyatywan zbytecznie pleonastice go-

kresk poprzeczn,

cho ju n.

eby

to,

pisownia ich dawna pokazuje;

rowali go jeszcze

sk

o

Lat.

,

goj

finb

3fiiiifid)t

Jlii-Jfprade

fdtrcibt

iiiib

fomcbl

cbcil

wspó/ny, fett

bcm

cri]Icid)unil

ben

babc

ben ilteftcn

in

poruczy

tbiimlid)fcit bC3 •].)olnifd)Cn

nc

(mcrfen)

fommt Ca and) nid)t uor; fonbcrn ftatt fcincr miota, rzuci fann )>on bcm !a>.nfd)cn ruka, >|)oIn. rka

gcforint

i

ra

k

I)aa ^*oInifd'C

Sialcctcn nidu

W06

:•

5.

in ber

S. pzi

?anfi

ftatt

ci(jc=

fd)rei'

przy

etc.

XXXII §.

-29.

Zmieszanie tej litery, goski S. etymologi Polska. Miczyski uczy: i

zamatwao

wiele

z,

S. btc

cum

Praepositio latinorum

in

nostra lingua unica litera

s

3?frn)ct^feluitg

3)te

bicfc^

mit ^enI z bat in

Sudiftabcii^

Miczyski

2Bprtforfd)ung uiel 53errotrruiig gebradit.

^'olttifdic

ndbmltf^:

lebrt

•

29.

§.

non

exprimitur, et

ut

z,

quidam scribunt;

enim

z

est e.t.t

T-A Biaiobrzenki, Bielski cle. elc.i>isza: "ty jeste senina;i j

ber

bc

unb c;

k,

Svec. /lierte

ibn folgcii

,

ciii

Stcll«

S.

5.

heart, Graec.

i4n5/.

30.

be

l)axU^kn Sucbftabcii

aiif

i

bimber bemcrft trorbcn,

pft

§.

adna miar nastpowa

i

2)a

7)

sertrcter

fanii.

SOpbabetS

^blnifc^en

55o babcr

iii

anberit

SIa
l'roincri|'rf)Clt

ter

Po/on. Rzd. Boh. rzd, mauka, Ross. MyKa, Vind. et Garn. moka, Croat. muka. runica rka; BoA. rwka Ross. p3'Ka Carn. rt/ka, indc: poruczy, porucznik, rucznica M3'THTb, inde smtny, slue smr/tny, smtek, smutek, smci, smwcid, zasmci, zasmwci.

met, mtny, Ross.

e

e;

o,

fln^

Ciitfprcd)cn

fie

fciiicm

ii:

Z?o/i.

Pol.

Garn. red.-

odpowiadaj Czeskiej samo-

a

50.

§.

a imD

Sio-

ze wszystkich innych dyalektów

jq

:

ima

,

ScIDflKiutcr

bcm

iiiitcr

jty, jeniec

,

,

«•

§•

to

41-

§•

przechodzeniu niektórych spógosek na samogoski, wzajemnie, patrz postrzeenia pod gosk / i w.

O

Uckr

SScnimiiblimii

bic

iimijefcbrt,

iiiib

in

iUiitlnuter

ciniijcr

Scltfllniitfr

mail bic 23cmcrfuiiijcii iibcr bic

fc^e

23ud)|'rabcii

/

imb w.

KnpitcIY.

nozd/.iaIV. róni

Które goski

Polaków od innych Stowian.

tm

Sud/fta&eit unter)'d)cibeii

5!Bcld;c

'^^kn

ben iitrigen

ypii

(Slaucn.

42.

§.

Przebiegszy tedy abecado;

Polaków od rz;

,

Sowian

reszty

doda mona:

e,

widziemy,

ze goski,

3ln

które

s:

oddahy,

najbardziej

c,

ber ^HUc

ftd)

23nd)ftaltcn

o

d z

z

i

a

K

utrudniajce etymologiczne

Rozmaite okolicznoci,

dz,

c,

;

9Urf'0l'et>j

kt

Slaocn

burd)

iibriijcn

a,

rz,

man

e;

cnjc=

fid)

folijcnbe

fann

nod;

j.

VI.

I

ben

iion

miterfdjeibct

binjufugen: g, h,

R

Siditung be»

ber Ctcmologifdjcn

bn6

I»cn,

di,

h, j.

g,

4-2.

§.

a

OTand^crlec Sdjucrigfciten

dochodzenie.

e

t

i

|>

VI.

I

mit benen ber 2BwtforfiI;cr

,

3U fdnipieit

l;at.

'

45.

§.

Trudno czstokro

wielka dla etymologa powstaje

szanego porzdku gosek

istotnych,

mogosek, ju spógosek, Pulchny,

przerzucenia.

sowo

-

z

czasem

a

jak

teraz

i

i

elymologicznie

jest, Jiturego

z

przeoenia ju to sazupenego wspak ich

mówiemy

wywie

i

(Sinc

bcr

rft

SjcrfcCnng

Icn

iupltl

jcRt

Sd^iuierigfeit

ijriife

Crbnmig

ycriibcrten

piszemy, and)

podobna;

nie

ber

fonu'!)!

nnb

nad)

powrócimy,

stawienicni

samogoski

stworzono sony, cj-AiiocTh,

Carn.

o

i

sono,

piszc puchlny, Ross. nyx.ihiri, bcm ?0!itlantcr puhel. Za podobnem prze- fd)rcil'en, Roai

unb 23.

J.

nad)

Sufifeen

iomobl

?anbeart

ber

£at.

tpctl

umgemobcit,

(Sulbeii

yerfcben

ijcfrengtat, al3

2)eut|d)e

ba>3

ukrzyowany, ^ai

cruciti.yus,

jtanj.

l^ai

kizy, Buk. krzj Yind. krish, Croat. kris, Hung. koreszi, Ross. Kpecra; man yerijleitbe Hi ^*plni|'d)e chrzest bie iaufe, chrzci, tmifen, min bcm 3BortC crux,

crucilie,

crucis Der,

'Jpln.

,

cf.

—

gbrift.

mianin,

Rzym, Romanus,

%^ol.

8at.

2)eut|'d> :"){omifd;.

kurytarz.

45.

au) ganje

fonbern

,

uub mit (Subigunijen

frembe 2B5rter yi crfennen,

fc^iuer,

oft

c>5

23ucl)ftabcn

urycntalna,

§.

44.

§.

^mm

sów

Poznanie

,

—

—

eine

*|*olu.

Roma,

iat.

JJom;

|*erlc.

Hreujijomj

,

*^*oln.

Rzymski,

fiatt

oryunlka,

%ran]. coridore,

^oln.

kruganek.

45.

§.

,

—

Rzy-

*}^loIn.

|*oln.

uryanka, uryantska pera,

tirientalifdic

Tieutfd;

3)ciit)'d;

Seutfc^ ber Di5mcr;

Przyswajajc obce sowa, pozwolono sobie odmiany, nie 53c\i 3lufna6ine frcmber 2Bi)rter at man fic^ ntdit nur in 3ln= tylko co do gosek zgosek, ale te co do znacze po- fcbuni] ber 33udiftaben unb '3olben, fonbern aut^ in Setrejf ber dug potrzeby. Rzeczownik (Substantiium) wola, oczywicie Sebcutunij, na) Umftduben, 5>eranbernnGen eriaubt. 3a3 $aupt= skazuje aciskie Yolo volunlas Greckie bule, bulomai ; n)ort wola, ber Sille, beutet uffenbar auf bai gateinifde volo, nasze wola aciskie voluntas te jednego znaczenia; yoluntas, ©riefdfd) bule, bulomai in; ba-j "^Uilltildic wola, a zatem dziwna, jak czasownik luol, woli nie zosta si nnb Sateinifdte vuluntas babcn aud) ctuc Scbeutuni]; fiinbcrbar przy znaczeniu aciskiego czasownika vqIo velle ; lecz ra- tft e^ baber, nnc ba>j 3f'Iii''-'i't wole, wuli, bie Sebciitunfl be czej poszed na aciskie mulo maile, t. ]. magis volo ; co ?ateini|'d)eu Seitn^orto vulo vcllc "bat uerltcren, unp bajcijeii bie nie przez co innego sta si mogo, tylko u nas ju 23cbeutunii beo ?ateiiH|'d)cn mao, maile, (licber auilleu), befommeit i

i

,

i

,

s

i

,

,

,

,

,

e

pierwej

aciskie

zastpione byo;

volo

,

mymy

ni byo owo trzeba byo jeszcze

dniejszego rzeczownika,

wola; prócz tego,

sowo

przez

velle,

chcie,

tedy potrzebowali szczególnie chcenie,

i

c/ice

fiinen. Siep fountc bnrc^

ska-

fatcinifdie

takim

jest,

unirbe;

trcten

niditii anber'3

oeranlapt merben, ais bag ba5

bei)

linS

bcreit burd) chce,

mir braud;ten

olfo

nur nod;

volo, velle,

chcie

>.icr=

ein crldumbnng: beo ben 3lltcn briicft ci iai obrad, rozmow; n. p. « Panowie przyjechali do J. phrasis ani, „bie Umrebnng, HmfdnTibnng,

odjechali.

»

obmow,

a

skoro

byo po

wymówk,

Potem:

obmowie, (po sessyi) siebie, exkuze;

wymawianie

—

azali nie wcale przeciwn rzecz, jak dzisiaj! Polskie: hetman, Ross. gelman, Cosac. attaman, Boh. Heytman, wychodzi na Niemieckie ^nuptmnnn; wszake tu pamita na to, ^anptmnnn w dawnej Nicmczynie, nie jak w dzisiejszej,

e

szczególnie

kapitana,

naczelnika,

lecz

przeoonego, co u Windów czyo.

—

Polskie

1

na czele

bdcego,

ift,

mirb jeber

które

ksztiicie,

jak

nam

w

„feren;) „fid;."

Dann

bcbentet

ber ^ntigen grabc;n

3tni^rebc,

c^:

entgegcngc)'e|tc

Cnt|d)nlbignng;

SSebeutnng!

—

J^as

etne

5rtcr,

baó Cl'cv>

aiid)

stodoa (\m\ \>ai Cftencic^ii'd)C 5d)laijc,

ijiitcm

ber

,'0

d)=

fd)Ia=

3(rt

I

—

I

—

i

i

i

godzi na co moriiadi 5iclcu, ugodzi ciiieu siicrtrai] trep ugodzi w co Iiiueintreffeu, ugoda ber iJertrai], zgoda bie u Tlossyan god Giuiiifeit, pogoda gituftiiie 3cit imb 2lMtieruuii, fduhici! iiietter, rok przebywa. ju-zygoda ber 3iif(iU' baó Crciijui^, wygoda bie Sciiiientlidifeit,

(_lzechów hod, liody, prócz ucziy, biesiady,

Swieta znacz; u

Windów

Kraiczyków

ny,

u

rok,

godina czas,

imieniny,

szczególnie

szczcie,

los,

tuszgstkie wtefkie

wito, uroczysto,

gody,

godoiual'

l'ev}n,

imieni-

fcu,

e

Dopiero zastanowiwszy si, tu \.szedzie znaczy sie mniic^ if ja Pic Ci(iciifd>ntt Per na wyobraenie cigania, zej- men sicftrnbcn Crftarrcii'? wanie przymiolem .^uiltc imP Peó llUiiter. PTiPiiflt mnn nim fmier Pic ebm §.2?. cinania, co zimna; uwaajc za, ze jak wyej pokazano ; /i g. 2:2. nnP 32. enh'tcrtc 5>evmanPtfd)aft tci z mit h, fu fónnen irir Pem ztmij In/e- ^k'Iiii)rf)cn zima, zimno, liyeins, liyemis inib Prtu i'atcinifii)C 32., mona jeszcze do tych przyczy Lat. Iii/ems cinc Podobnie sowo ziemia, zie- Hi @rieci,)ifcl;e ciieimon cheima jur Scttc fcUen. 5liil mis, Gr. cheimon, chcima. szlakiem iilniliri^e 3lvt fiilircn nn>3 Inni Pciu 5ffim'te ziemia, (Pic GrPe) zieza Garn. semla inny, Boh. zemie, Ross. zemlia, Carn. senda. Pic 3Bnr= radykalnych, klóre zatem da nam wyobraenie compagis, mny (irbifd;), Duli. zeme, /?oss. Zemlia

(Iowego jar, ima; mownnia, "ciskania,

tr;.fieniy

,

t

=

i

,

i

i

—

,

,

,

spojonego; a znowu z pokre- jcllntdtftabcn anf bcn Sicijiijl ciner ^nfammcn ncfiidtcn, sufammen wiestwa z" h, aciskie humus, "htimi, take przyrówny- (icflcMcn Tla)\(; unP ipciien Per 'l!crnmnPtfdiiift Pc^ z mit Pcm h Nie mialliym przy tych wspoimiiee sowa fann nnd) Iiicr uuePcr PiU< ?iitctutfd)C hmnus, liumi ycnilidlClt sie moe. o szcztek jd) triirPe (i nidt U'aC(Cn liicr kwA) niid) Mo .'iU'Jer mcrPeii. szczl ,' szczt szczaj, z pochodzacemi oszczajlek szczad, (ucr SIcjt), mit iijfcn i!u''fóiiint!t!lijeii oszczdny, oszczdzi; gdyby mnie dawna pisownia, która szczat szczl oszczdek, oszcztek, (Pei" Itcfccncfi), oszczdny (fparfani) oszczymny, oszczymia nja, nie omielaa. zlepionego,

zjtego,

cia^

i

—

wa

,

,

—

,

,

,

.

oszczdza Pic

Not.

dh

j,

pewne

i

Gdvbvmy z tylu tu przytoczonych, od tego rzóima] po"chocrzaeych, nawet tylko same oczywiste przyjli;

czy

i"

tak jeszcze nie"

powinnibymy go

OJelimen

?lnni.

ten

za

bcv5UiCt;cn

(f^iarcn)

tycini

,

?ll'lta!nm!ini]C

nnP

G"ifd;etnlid)|ttn

wn

roir

Per

(iro)5en

an;

jiiiierlajJti^ftcn

ni)d| ('crcd/tiilt, Greckich ticfey Stamninnirt a razem gdy tyle sów jedno z najobTitszNcb Niemieckich do niei^o sio odnosi', za "jedno z najdawniej- nnP =,U(]ie!d), Pil fo nielc 6ricd;i)dic habai ritnitt Sufiunineiihiiiii fiir szych, a pewnie przedslowiaskich poczyta?

g.

5u

iiorflnunfd^en

nniiefiilir'

mi=

Pic

intmcr

Pod)

Per

einc^

croicliiilftcii

T^eutfdie 2i3ijemad)t

Iner

nnr

ftnb

fo

?iitciui|d)C

,

Piirfte.

nnae, nud) nnr

fiir

i

,

Per

anf

Pafccn

nidit

krufcn

?3ieii(ic

j,

2S>nru'!au'rt?

PC'?

micIi

id)

oszezymia,

Sdjrcilnnl oszczymny,

altc

unp

altCjte:!

Iialten.

Gl.

Gt.

§.

T^er fiufridjti^jc 33ortforfd)er (iicbt nid)t SBaln-fócinlidifeit fiir Szczery etymolog nie przedaje podobiestwa z;a pewno; co mu ukazuj nieodmienne ©eiij5i)cit ; er 6(ilt ftd; an Pic 3iefulhite Per nnf Pic SJatnr ber trzyma si przy tem i stosunku ich do 5?nrjC!h'.d)ftaIien nnb bercn 5.icrbd!tnt^ jur 23cbeutun(i (ie('raitcn prawida", z nalury ""istotnych gosek mcniijer einlenditcnPc SlMcitniii^cn znaczenia wyczerpane: a "mnij jawne wywody szczególnie nnyerdnbcrlidien (^iinPfaijC

lecz

,

,

;

Mi etum ci;ic iliiicfiidie emrcd'!:iiil in podaje du zastanowienia sic, póki szczhwe j^akii^ oiJkrycie C!iu>ficli!t er Per 'i.iriifniu] w da\vm'j pisowni, w hisforyi znaczeii, w pobratymczych ber cdtcn Srcitiart,' in ber ®efd)id;tc ber iePnitnnijen, in Pen cntmcbcr fcinc 2]crira:t()nnG I'Cftdttiot dyalcktacii, albo jego domniemania nie putwierdzi, alhu li-p- ycrfdinuftcrtcn ?1JnnbfirV;! ,

,

szcgo

rber

nie nastrczy.

R

o z d

z

i

a

ctiic

iicjTcre

JiOlcitimij

K

IX.

I

(lerodfnl.

H

a p

t

l\.

I

'

O ukadzie Sownika g.

Poty

próna

nadzieja

radykalnego.

G2.

wielkich

zbioru

62.

§.

w jzyku

etymologi odkryciów, póki wprzód najzupelniejszegó

cinc Snr5cIiiH>rtcrDn$tf.

6inrid)tnnii

nie

naszym

bdziemy

przez

mieli jak

sownego, wycignionego

z

jak

Sscriiebcno

ivirb

man

cnparten,

Sammluni

oollftrinbiiic

nioglid^ft

£prad)C

nnfcrer

in

GiitPednniicn

ijrojjC

fcljnni]

'Eortcr

ailcr

3Bonior»

ber

luni

nnr

lanijc

fo

nidit

bcrfcKien

einc

baiicn,

najliczniejszych, pism ojczystych dawnych nuP jumr fta=

nid)t nieitcr mit ben jnfdllii^cn Sortilteilcn,

nnr

mit Per SortlintriCl,

nnP

oerijlcidic

fi)

XL\"II

goskami sfów obcych znosi wskazujc jak ludika rnowa Niezatrzynnijo zaiste botanika pozorna natur naladujo. posta rolin, icli farba, wzrost, y.iflko; lecz dalej idzie, podug ich istotnych, choby te najdrobniejszych czci, t. d., pod jeden rodzaj je szykuje; supków, prcików, kiedy przeciwnie mniej biegy pcKlug tego tylko sadzi, co Ani tez cbyniik odmiennym go od razu w oczy uderza.

Mo'j

,

—

bic

2>Jbrtcr bic

frcmbcn £in'ad)Cii, iim

?!iicii|d'ciiuirari'c

iiidit

i

2^au, iDrer ©riifc ftclun;

i

idreii

—

ircfcntlidien

^itcmpclii

gtaiibfiibeit,

postpuje torem.

inilireiib i^oii

ber

u.

,

lliifiiiibiiie

iibiiliriier

er

obijlctd)

,

5lit

ber

C^kftalt

dlog

audi

i[i

Abym myli moje

tern

,

barpftilicii,

I.

—

m

Te radykalne znajduj sie w nastpujcych pierwiastkowych sowach, z ich pochodzcemi: I.

Mara

2.

(JrauiiiMlb)

marzy marny

Mrok

chmara

(citel)

etc.

(ocrijCubcn)

5.

Mnig

liicr

eilliiic

bcrcii

iii;b

martwy

bcii

iirtbcilt.

—

Sdieiiicfiiiiftlcr.

anfinillidicr

aiinilircu;

tli

foliJCIlbcit

SSlirjClwiir'

(Der

murzy

(fdtroarjeii)

ui!iurzvi',

p{C(]Cmi)p!fc,

:?ii'i'r)

etc.

(biiftcr

eic

madicu)

fi.

5?lin5f!ii)

Miara (^a»

mierzy

((iliiiiehi)

bic

8.

~].)cft)

Marzn

iffiiiaf)

(mcffcii) (ilideii])

(mdpiijcil, mcrfeii) etc.

(frtereii)

nu-óz (Dcr ncoit)

mrozi

(fricicu

etc.

in-.tdicr.)

iob)

(tobt)

martwi (tobtcii, mord (Der ?3ci)rb) 9.

fid)

Murzyn

mierny

itcrbiii,

(ber

mi)

91l'ftnmntlingci:

3.

mrze (frcrbci!) umrze

mier

bcu

2SiiriClnHirtcr(':id)o

5jC\il>clc

IiepilbCll

3B:ir",elIiud)ftalieil

'Jicfc

toni

chmura

,

{tai

iiuuy

(^n-i

fic

nad)

r

(Miiftculaiib)

Mur

['rinjit

Jfieileii,

3liu]eiiiri)eiiie

Sserfalircit

miarkowa 7.

iiiib

blcibt

tlircm

(^cuntter:iu)Ife)

Mnrze (3??ccr) morski (S'?ccrC'^=) pomorzt;

id)

(i^iificr!'cit)

mroczy 4.

niill

zmierzch (^dmiucnmii)

(traumcil)

marnowa

iiicttcr,

bcni

r.adi

ciiic

®cbaiifcti

mciiicn

Uiii

niektóre przykady:

tu"

Jarbc,

ilircr

65.

wzglejcr(]leid)e ba>3 '].k)liiifd)C Morg, ('.>on biiilfler fcMliufiiiKr Siirl'f); gsly, ciemny hor. A. M&rz-c, Germ. Witn Lat. mar, X>.

,

,

—

y

;

,

xLvm przenikliwem zimnem,

ich.—

skutkowanie jego na

i

cia?a,

a

do murdrum;

SJowo smród, dla podobiestwa gtosek porównaj ze S/owiaskiem smert, Boh. smrt, Letl. smertis, mier, i z Niemieckim ©^mcrj, ból, v/ Olfrydzie smerskrzepienia

w

za,

nil Sax.

9.

smeorte,

.dn^/osoa;.

fniovt,

smaerta,Lai.7np(/. mara, marantia,

—

z

bcr SJcrocti, SSirfitiig

smart, Svec.

i4n^/.

bo ^'olilifc^C morzy, Marzn, mróz, Carn.

8)

Dmjictcfjc

Lni. aniarus, Gu//. amere,

noii

tribrigcti,

ciiier

ben

niif

Siirpcr

ittaii iit .\)iiific{)t

Boh. smrt,

bii

med. mara, fteh. marar (Mttcr

murmur

Lat.

10)

fei?ii).

imb Sciltfdjen

30iun'Cil

grftnrrcii.

bcilcii

bcm

mier

Poln.

SlffccttOlt

Sdltc unb i^rer

biirtf^brinocnbcit 311

bie

Smród

9)

Slinnfct)eii

(ber

lot)

smert,

feriier

mit

marantia:

mit bem mru, mru,

3(iK^

ber

fcinc3megec! pfiinbinin

jum

ergicbt

3liiJbnicfe

nim,

fid;

fiuibcm inclmcbr

bicneii,

jcdnem sowem niewdzicznego poruszenia zmy- fcit, 3iird)terltd)feit, beiS Dmifcl, lub te wyobrani. nngenebmen 3?ii^ning ber Simie 64.

§.

Radykalne

3)te

U.

—

m

g

graiisof.

mait mit

--

—

m

baj$

fte

m-T

3(iibrn(fc

5iint

bem

mij em=

S>ibcrIi=

ber fitrj

einer mi>

etnbilbunggfraft.

ber

aii(^

fo uic»

licWidtcii

ber 5Sermd)tmig;

pber

iii

SJatur

i^ircr

ctncrnngcnebmen fanften

niszczenia;

II.

amarus,

ocrg[eid;c

aBiirjcUmdjftaDeit

btefer

3.^crgletd)iiiig

Stnmmiuiirtcrn

len

su

§•

Lat.

ferncr

mruk, mruczy,

citblt^

etc.

Porównanie takie ty cli radykalnych m-r w tylu pierwiastkowych sowach, pokazuje nam, ze one z natury swojej nie do wyraenia jakiego uczucia przyjemnego, agodnego, miego ale raczej przykroci, okropnoci, ciemnoty,

Mgn

bcjci^nct

i

amere,

sów

mres:

bct Suc^ftobcn mit

smertis,

Lett.

mor-

b06 Lo/. mortuus, mors,

by. iO. Mruk, mniczy, mru,inru, bem ®ciitfcf)en S^nner?, kflm C^tfrtcb smerza, 9?tebcrfd^f. aciskim murmur, Niemieckim miirreii 1. d. fmart, Jliigel). smeorte, gngl. smart, Sdittieb. smaerta, Lacl),

(ncbelig).

e

m-g

Te przykady ucz, m-g wanie suy do wyraenia mefcntltc^ »ur Sejctdjuung Dtefe Seufpielc jetgeu, baS ruchu agodnego, lekkiego, usuwania si, ustpowania; m-k ciner fonften, gelinben, Ieid)ten SeiDcgung nnb (£d|tc(ning btent; do prdszego, mocniejszego, gwatowniejszego; wszake te Hngcgen jur S3eieid)nung ber fd^ncHern, ftnrfcnt, geroal' goski m- g--m- k tak si snadno i czsto w siebie zamie- igern. Sod) bic ired)fclfeitigcn Uebcrgange bc^ m - g unb m - k

m-k

niaj,

e

tego ich lózowania

si

z

sob 'trudno

dostrzedz.

in

cinanber ftnb

bie

§.

III. d)

Lice, oblicze, andlite,

Svec.

andlete,

111.

2)

Goth.v/\ds, cf.

Ger.

Isl.

leuc^ten,

Lkn, In,

fo

ua^ie

unb

|idufig,

boP fi^

iit^t

oUcnt^alkn

bojwifc^cn jiefcen lópt.

65.

Radykalne

/-c 3lntlt$,

©rrinslinte

3)tc

Boh. Isknauti,

knauti (glonjen^ bitjtn), Inisty,

Sffiurjel&ut^fo&cn. Z)

1-S-les-

yska,

I

-z.

Liza, lizn, Lo=

preuierc, pressus, imi

fatciittfri'C

5lb|'tiimmliiigc

Jllifiimmliiigcii,

bercii

iiiib

J^raiigc-j,

Doprze, dopiera, naprze, napiera si, oprze, opiera; odeprze, odpiera, odpór, odporny, odeprza, insepar. prze, separabilis jirzez;

pos.

prze,

'2j

pra, prani*

prin',

crlTfimfcit.

trzech

przycisku, cisku, nacisku, cf Lat. premere, pressus, Germ. prcffen.

prze,

5)

i

rz.

pcha, popycha,

sowach pierwiastkowych, jako we wszypochodzcych, atwo si daje czu wyraenie prasy,

stkich

^

^'.

pr,

Prze, par, prze,

I)

'''•

e.

prza; prae-

pi)przek, przeciw,

podi^prze, podpora; przeprzc, przepie-

naprzeciwko, podpici.ii',

rozpór; pró(', porze, rozpró, rozpiera; s[iiera, zeprze, spór, sprzecz-

uprze si, upiera si, upór, uparty, uporny; pra (1. bi, uderza, upra, opra, praczka, pralnia; weprze, wpiera-, wyprze, wypiera, zaprze, zapiera, zapora, zapierado; wesprze, wspiera, wsparcie. Addas precz, prócz, proca, pred, prdki; para, parny, parzy, za-

ka, sprzecza sie; spory, przysporzy, przysparza, fdllagcit,

2.

przao,

li>afd)Cii),

piorun;

zapartek, znparcie.

OS.

§.

VI.

Radykalne,

Tkn, tycz,

tyczki,

tyka

(('crubrci!)

tykwa.

Tka

=

].at.

tadiis,

l)w[iycha,

fcliiii,

lan^o,

ciuftopfCM,

ckliwo, tkliwo, ckna,

Tkliwy, ckliwy,

"?

VI. /

2)

-

i

Su

c

r

5

c

1

1'

11

d) [t

n b

c

11.

/..

Lal.

obsol.

tka pótno,

lago, tagere,

Ger.

ticfcii,

tkacz,

La/. te.\ere, luektl,

lid,

ttcd'cil.

tkanica,

—

Tyk, lykahiy,

tkanina, Ikankowaty.

cn. Dotkn,

dotyka, dotka, dotkliwy, dotkliwo, dotykalny, dotykalno, odtyka, odetkna; potkn, potka, spotka, polkliwy, potyczka, patyk; przctkn, przetyka, przetka, przytkn, przytka, przytyk; rozctka, roztyka, styka. Stycze, zetka, zetkn; utyka, utkn, wetka, wetkn, wtykai-; wytkn, w\lyka(', wylykacz, wytyczny, wylycz; zatyka, zatka, zatyczka; niebotyczny. Tkwi utkwi.

nalka, natyka; obetka, ohtyka,

odetka,

— W tych radykalnych, nawet przez samo ,

si zblienie si do

raza

ich brzmienie,

wT-

rzeczy, bez jej poruszenia z miejsca,

§.

?icic ciiicr

35ur^cUnid)fta('Ci:

viadif

plmc

,

'.nni

§.

?ic

VII.

ibrcr ?iatiir iind),

licjcidnicii

ibrcm Ortc

00.

Radyx.

VII.

fic

511

Sftnfiuiig

bcincgcii.

69.

^itirtiiiuricl.

eh

Wyraa trza,

n. p.

1)

wciganie

chuch, Jimi

i

(r/".

wypuszczanie ywotnego powieLa/, anhelare) dech, tchu, tebn,

5?c'}Cid)nct 55.

chuch,

i) iai

5*midi

(cf.

(riii=

uiiP

3(u»atl>mcn

Ln/. anhelare)

dech

Der

icimlujt,

(Jltbem) tehu,

}.

tchn,

:

:

(iildyclia,

dvcli;ii'

na co,

(rf.

Duch,

iliiszn,

jiragnienic: n.

[i.

zdyclia na co, zdech

chii,' ochoczy;

fi,

Iiiare

d.

t.

i

poadHwo,

dze,"

"I]

ch

Lal.

oddecli

odrlt-liiirK-,

—

dusi, udusi. chcie, chce,

inhiarey.

,

dusza

(Jfcu^iiiu^,

Lat.

zdycha na

mi

sów, których caa wspógosce. lio I

parlykii: Ja,

i

La

—

(giefcii)

Ger.

^v'egi,

lej,

naszych zaimków

lucltcil,

^yialr,

Gr.

luo,

Lnt.

cf.

((jcbcii)

Lat.

7) ter

ire,

it,

lyo;

—

-

co, Boh.

Prócz tego jeszcze

3u

Mcfci!

bcr

i

i

pokrewiestwaa jzyk jeyków midzy

Clnic 3n'ciKl 2^cbf!it!iit(lCii

^Oiitlaiitcr

za bacznoci

nie

moe by

dobitniej

\yyciagaja

onoinalopoeica,

—

dwiku.

wyraonym,

jak

Krzycze cf

skria,

fdirecfeii;

cze,

(fdireneii),

skrika, cf.

Isl.

Pol.

krera, krzka.

swirra,

/^a/. sc]uirrare.

Boh.

krziceti,

skraeka,

Aiif/t.

soha.

bicilt,

(FMc

sowami:

bcrfil

Graec. krizein,

e

3BC(]tiicr=

a

oluic

bie

ciilicllicr

2SliV5Clnuh-tOV(uid)6

bC'^

o

aló

T^a-:?

mA}

kii,

n'tc

ftabcii,

lic^c

iiiib

fid)

bic

'.'icl

bic iiiiP

Oirabc

iicfiMibcrc

bcm

liinac

ibr

"Hcrluiltiii^

511

frcmbcn

^M

ber mit

iiidit

iibcrciiifommciibcii

ber

ciiiaiibcr,

tlarcr

3(iifmcrf|amtcit (Kfunlcii

bic

bii'5

i^iirdbriiiiiciibc ber

bciicit

i'ber

iiiilicrii

tcr,

bic

Sinlorinid)

iicorbiioo iiiifcrcr

iii

iii

ber

bu--

ift.

Iiaim iibn--

linn'aii'j

fi

l^criiHiitbtfdhift

bcv

licpcii.

iiad)(U'l'ilbct

iStimme

iiiis

il!iiricl(ntc^>

lipradicii

(uTCdiiiCii,

eiitfcriitcrii

biirtlmii

nifirbc

titn-adicii

frciitbcii

iicrbiciicii bic

,'iivKliiHn-ti'r

?Jiaimiiifaltiiifcil bi'r i^cri^cKiiiiii

lucldicu

fininr

ciiifouiiiiciibcii

baiiii

i5ortmiiv5clii

btc

6011=

al>5

//

hcntiii;

iiiii,

;

Jicbciitiii^

obcr

i

72.

iiuc

flrop

nbcr:

iiitb,

ii.cUi|tlautcr

bic

iiod)

in inaitd)cdc«

3"l'ii8

*}*mpoi"itioii

beit

mx

niid)

'').*oicii

allcii

aló (foiijiiiictioii,

a ud;;

iiiib,

fcnicr IcluTu,

trcffciibcr

Onomatonoeira,

2gi>r=

morbcii.

wl

MiMiiitc

mioGcbriicft

ircrbeii,

di

iiUnlcr:

Ger. frcifdien,

kraka, kracze,

— 7/em wierszcze, wierka, wierka, — //cm kwik, kwicze, kwoka,

Lat.

med. cruseiare,

Ger, frddtjcii,

/ioss. czirkat',

Ger. iiuictfdjcn;

allcill

Ctli

71.

ben

luni

nii'5(iciioiiiiiini)

(icbraiidit;

flcu

keryttein,

Item.

25c5Cirini!ni(l

3.?ci'f«'tiiliiiin

sbriek, skreak, Hibern. schreachen. Hal. scricciolare,

—

imdt

3fitit'i-H'tcr

JlUhlcr Pic dltcftc;

bor

511

mid)

crft

i)'t

iinrbni

Jliiiicrbciii

(blpp

so-

Glos przenikliwy

skrzecze, krzekta, skrzek.

etc.

z,

uuiaiidi.

burd)

Svec.

bicff

'ft

t'cfliinillCli,

511

£prad)cn mit

nal.-idownicze usyszanego

iiiib

wienic.

§.

dykalnych stosunek. Wtenczasby na\yet mona pod kredbra liczb naszych pierwiastków z obeemi zgodnych, lub im przeciwnych; z czego dopiero jawnieby sie pokazay blisze

Osobliwszej

wion,

r>.

Radykalnie uoony sownik uczyby nas dalej, wiele le w jzyku naszym mamy sóyy pierwiastkowych, jaka rozmaito gosek naszych radykalnych, jaki ich do obcych ra-

wa

?lit',aM

('Ctrad)tlirf!C

§•

samogoski, jedno e wyjwszy, bez rozmaitych znaczeniach uywane byallio y s]ii'ijuik; o przyimek. ti

lub odleglejsze stopme

S^Pninhlor

uiifcrcr

JUMPaiiMmiiii^^iifaRc:

71.

—

ben ii>m-=

^!i

—

i

^S.

JDcil

i]Vofitc

do, na, po, od, w,

k',

(WC

3il!lli'i'!'0>i

jiiiictioii

k

Dcv

ijcDih-t

—

w i

fiilTt uiiij luiii

sia, sia, siej, Gei: fdcii, Boh. seti, Lat. sero, seyi, satum, Hebr. Wia, wia, wiej, Boh. giti; Ry, ryj, (ipibcii) cf. Lal. ruo;

\yytkniccie

wszelkich dodatków, waja; tak a spójnik

511

cf.

li).

eh; Sicfcr

,^aiid)laiit

Buh. witr, Ger. ©inb, 3Scttcr, Lat. yentus, Pol. wianii>,

§.

i'ii|'t

fdniuiclttcil)

*).nrtifdii

"

Bez wtpliwoci ta klassa sów jest najdawniejsza: wszakznacze, do których wyraenia która szczegolnie spógoska suy, poty niepodobne, póki pierwej nie bdzie radykalnego sownika.

e

:

biliiii

filiifl

lal,

(luoriiadt

5cln'ih1cvi!, bcrcu i]an5C'Vli>c)cii aiif ciiicm fiii-iiiicn ?3iitla!itcv 1'milit.

wielka liczba czasownik('iw, po odrzuceniu przy-

id, i, id,

co, zdeclii na co

(nH'llcii)

(',h'11

si

zasadza

datków konjugacyjnych

sara;

ochoczy

iinirbcii

on, my, wy, nas, was, ci, go, je, ich, ba, by, bo, co, ku,

ty,

Take

'

"

tylko

cze

naley najwiksza

za,

tycii

na jednej

istota

chce

clieic,

(Sciiirrtc),

(®ctfl)

JlCiirlircil,

Me niiij 'iiuct SJiitlmitcni kftliciibcn iSur^cI' [)m-r. 2)m-.v. 'i) I-c \) rhr. ó) pr. 6)t-ka--

iiiJbcr

fhm;

2)

inhiai'c.

iiiari',

Iiud)fta!'Cn

Duch

i:.

cmninicii.

Scl3iiid)t:

§ [)w-r. i)m-rj. 3) spógosek pienyiaslko\yych

radykalne

I-c. i) chr. iiipr. 6)tk, z d\yócli zoone, i przydayyszy do nich 1\ eh," spiritu7n asperum; tepiwyadzi do owych pierwiastkoraz ten sam lad ju' \yych

cliu

Siifl),

70.

§.

dolad

Iricd,

^iciGiiih^

IfcrliiHiieii,

Ctlini'?),

Wyiruinaczy\yszy

dusi (uninKu) udusi,

(^icclcj

ch

odetchn, udduch

oddycliai',

dycli;u',

cf.

Bo/i. cerkati,

Ger. fllutfcn;

gga,

]Yiillis.

obs.

rnbe; kruk swirzinkali.

Ger. garfcn,

Gall.

criccied, (Per

Ger.

croissir, fdjre\icu,

^fiiabc),

kru-

Ger. fdimirren, Svec.

fliicffeii;

ryk,

rycze,

etc.

LI

uwaa

Pilnie zaiste powinien

sowa do

etymolog, jakie

Scbr

ber

miii$

fcriifaltiii

3Bortf[>rfd)cr

barauf

arfitcit,

iimofiir

wyraenia jakiego zwierzcego gJosu si uywaj, poniewa ciii .H'rt 5iir J^Cicidmiiiuj ciiicr ijCiuilTcii ibicrftimnic GC('riii'd)t te, zasadzajc si zwyczajnie na naladowaniu przyrodzone- anrb; bnni bicfc 5!LU»rtCV ijritiibcn fid) (jciiiciiUGlid) aiif bic ?iad)go brzmienia, wpyw porusze zmysowych w tworzeniu nlminiuj ta iicbijrtcii JfatnrtoniJ, 5Ci(icn bnbcr bfti CiiifluB ber we wszystkich jezykacii s najdawniejsze, i5iiiiU'iiafTCCIti'iicn aut bic iilPiiik] tn ilicbc iinb fiiib iii nllcii mowy pokazuj i

,

w

obcych podobne.

i

,

po

najbardzi('j

wielkiej

czci

s

do

siebie

8liriid)Cn

bic

(jrofuciitcila

fclbft

briict

Slang, flingcn, n. p:

diifdicn

i

bicfcr

CcIiT.nfdiCU

foiibcró

in

ber

ciitce

bka,

imfrc

lutt

,

a nu? e

ibv

yoUfommctl

iOilCS

Lat.

entfprcdicii:

brzk, brzka, brzka, brzdk,

ber

5.

(3.

£intfL'rfd)uni] nid)t nicDr ocrlanncn, ali ni powinna zici. Niesusznieby zaiste po niej dano, fte iDirflid) loiftcn fann unb foU. Unijcreimt ipare Cii jn yerlan= aeby pierwiastki dzisiejszych jzyków, od pienvszj osady gen, fic foUc ben Urfrrnug ber benticjen £prad)en ani ber erftcn czowieka w raju, albo od korabia Noego wyprowadzaa; SoDnnng be-? 2)ienfd)cn im >}'arabic)'e, i'ber ani ber 31rd)c ?Joa' na toby si nawet nie rozsdnie silia. Kogo wiadectwa hi- n&leitcn; ciu fold)e'5 llntcrfaiuKU nntrbc uiifluii fc.iu. >vn gc= Nie trzeba wicej

wymaga

i

i

si ludzkiego plemienia z jednej fd!id)tlid)e Scmcifc '.H'i: bcm Urftn-uuijc be5 i!Pc'eiifd)Ciiiicfd)Icd)t>? wn pary nie przekonywaj; tego te pewnie o tem nic przewiad- cincm Sicufdicntmarc ntd)t iibcr,eugen, ben nnrb c bic iS.U)rt< czy etymolog, którego pracy nie inny jest ostateczny za- fcrfdjung genng nod) nicnigcr. islT bodiftcr Sive(f iflu, oeruunf= miar, jak okaza jedyne rzódo wszelkich na wiecie jzy- tigc 3fad)abmung ber 3ialur in bcm Shisbrucfc iKbabtcr ginbriicfe ków w rozsdnem natury naladowaniu wyraeniem uczu- unb biirau>3 cntfianbcncr ?>orfte[luiigen ali gcmcinfdniftlitfce iJucIIe storyczne

o rozrodzeniu

,

porusze,

dym

z

tków,

,

ztd wynikych wyobrae; okaza w kaosobna jzyku mow ludzk z drobnych pierwiaspodug pewnych, umysowi ludzkiemu przyzwoitych

tych

i

prawide, do niezmiernego bogactwa zapomoon.

atlcr

d)cn

2rrad)cn ju

icii^cn,

ftanbtfacticn

mcffcuen

,

in

ber

iine

nad)

6cfeccn,

iSelt

fid)

bie

gcn)i)Ten,

ju

eincm

bariuftcllen

mcufd)lid)c bein

unb an ein^clncu ®pra«

,

ilicbc,

meitfd)Iid)cn

greuienlofen

yon

fictnen

^.'erftanbe

Dicic^tljum

cmpor

llr('C=

ange= ge>

ft^mungcn bnt. §.

77.

czucia wyobraenia ludzZe za jak poruszenia, tak po wszystkich narodach przypadaj do siebie, przeto i

kie

§.

Stownik Lindego wyi.

2.

Tom

i

Ta nun

aber ben allcn

pfiinbungjfdbigfeit

unb

\>ai

77.

Sólfcrn

bic

Sinnlitbfeit,

2Ji)r[tcDungei)ermiJgcn

btr

^ I.

bic

(?m«

iKcnfc^cn,

:

:

,

,

m podobiestwo w róetvmolo; tej jednostajnoci przypisze znych jpzykach wyrazów, a nawet nie tylko w pojedynw dugich pasmach sów od nich czYcli pierwiastkach, ale slenai stan (Lat. slare, po"chodzcycli. Tak z Greckiego

mciifdlid)

i

iii

,

satH, sto, Svec. sto, standa, /s/. standa, Attgl. stand, Ross. stojii Boh. stati, stogim), jednostajnie snuje sic stojat',

bcm

w

Boh.

w

Niemieckim nastpujce pasmo

stati

fpli]cnbc

Sta,

i)

sta

stoek

Icir;

2)

ber Stnbl;

sUm-i

stanowisko

sedere, sedi, sessum

Lat.

ftciien

[tclic;

;

(lata)

3a^re)

(btc

ko

3lnftanb

[icvt'c»ftellcn

im

5i>i.irtcr

Ross.

silta,

Arujl.

Suec.

stojat',

stoju,

dosta

miibc

!?Ciitfd)Cii

poprzystojno

crftcticii

stan

ftitlfteben,

Din^ullcb

;

— Item

anftelien.

Bok.

sidjet'.

;

przystawi

ftelten

nmftellen;

sjedu, Ross. siu,

EccI.

sitt,

sto,

nnftdnbiii,

ben 3fincnt, ber Sfiinbort; zastanawia Slnftmib nclimen,

hezein, Suec.

nu§

ifl

ciitftanbcii

fidj

obstawi

©oiig

So

iinb

^lplin)'d)Cii

przystojny

fattftcfien,

fid)

jnfteEen;

,

Picfc

(3lcid)Cii

—

stant,

stajenka bcriitall;

stajnia,

anfteben; nasta sie

dostawi

ftellen,

stand,

.Angl.

Pen

bcadltcii.

stare,

{Lat.

glctd)formi(T

ben Sienft einftelien;

in

aud)

fpHbcrii

,

stenai,

atigclcitctcr

iUcific

auf

3?urfi'id)t

Ur(icrcin|'timinmui ciiijolncr Siir5Cl
ai Slaoifdie, beo bcit ólimcit iiod) (icl'ran(^« lidlC, skorznie, bcm JranjiififdCll bottes, n'CidiCn, kobuk, bCIlt skorznie musiay ustpi Francuzkim botom; kobuki, skim kapeluszom; wieczniki, Niemieckim lichtarzom. Mieli- ^tillicnifdieit kapelusz; wiecznik bem ?Cl!tfd)Cn lichtarz, inij' uywane od tcr. niy nietrdy w naszym jzyku sowo gediba J)ic '^"olcti battcu clicmaly fiir Musie iii ibrcr £in"ad)C ba5 znokomitych pisarzów, Leopolity, lieja, Budnego, SBort gdba, beffcit fid) fic aiiiicfclienfrcn cdiriflftcllcr, eiit Lco-

na

przybywajce

rzeczy

i

;

i

Wo-

—

,

Mczyskiego,

Wróbla, Paprockiego, Trzecieskie- polita, Rej, Budny, Maczyski, Wróbel, PaWacawa Potockiego, mianu- procki, Trzecieski, Kochowski, Yenccslaus Po-

Kochowskiego,

go,

tocki, liebiciieil ; 33iiL'mifd) hudba; baaoi: gedziebny, gcdziecBoi. hudebny, muzyczny, n. p. ?!ac;(/«(e 5i(/ii('cA/f, instrument ki, gedzcowy, 'Bóbmifd' budebny ilUlfifalifdi 2?. naczynie 5. muzyczny; ztad te czasownik, ^rfiic, gdi gdzie gedac gedzieckie ein iiiufifalifdjCó 3iiftrumciit ; babcr iai ^citmOTt Boh. hausti, liudl, hudu, gra muzycznie, na gedziebnym gedzi, gad, gedzie geda, Doh. hausti, budl, budu nillf[= jace wiiisy/f, fio, hudba, ztad, gedziebnij, gedziecki, gedzcoiuij,

,

,

,

,

,

,

muzycznym naczyniu u Windów godeti gra na skrzyp- circit aitf cineit miififalifcen 3iiftrumciitc fincloii bca bon 3Stii= cach; jeszcze zld gdziec, Boh. hudec, muzyk, u Win- ben godeti, bic Sjiolin finclcn, babcr enblid; gcdziec, Boh.hudów godez skrzypek. U Czechów tedy Windów jeszcze dec, bcr Jihififiio; ks bcn "Siiibcn godez ber 2>io!inil't. 55ep ben te sowa trwaj; u Rossyan zmienio si tylko hudit' na Sóbmeii lin? ilMiibeu uiin fiiib biefc Sorter nodi im (^kbraiicbc; nagan, bo znaczy rzpoli. U nas za, jeden tylko lad beo ben iliuffeii bat huilu' eiiie '.'eradniidtc 35ebf:itim!] 1'cfommen, jego zosta, przy szczególnem nazwisku gel gle, Boh. iinb cntfpridit bem ?e:iti'dien fiePeln. 55e;) ben "J.Uilen bat fidt nut hausle, Yind. gosle; z którem porównaj Germ. ©eiije, Svec. noc^ cine £piir yon blefem ^Stammc, in bcm 3Sorte gel, geczyli

,

;

,

i

i

,

,

giga, Angl. gig,

giga,

llal.

gga, g. — Take

Lat. med.

giga;

dawne nasze pacha

nasze

dalej

i

pcha, popy-

[cf.

le,

Boh.

hausle,

Scntfdic @eii]C,

'iio.i

gosle,

Yind.

crballcn;

lupmtt

mait

giga, Angl. gig, hal.

®dmiebifd'C

\>a§

giga,

sie nawet w Statucie Litewskim, u Ros- Lat. med. gis;a fenicr bn>J 1*olnifd'e geiia, ge, ju yeri]Iei= pierzcho przed nieswojskiem ora orywac, Boh. dicn bat. Gbcn fo ift audi Daó ale "])oIi!tfd)C pacha rflitgen worali, Yind. orati, orjem Goth. orian, /s/. eria, Fries. era, (ycnjl. pcha, popycha, binftopen), ^ai nod) im ?iltbautfd)CU Angl. ear, Holi. aeren, Svec.acn, obsol. Gall. errcr Hung. (Statute yorfommt. Boss. pachat', ou bcr Spradie ycrfdliininbcn, aralni, Lat. arare, Gr. arein, Germ. vulg. ctrcn. Ani i to unb beffcn Stelle ocrtritt ora, o^y^va, Boh. worati, Yind. wtpliwa póno do nas weszo sowo piug Boss. orati orjem Golk. orian Isl. eria Fries. era Angl. ear, pug, Boh. pluli, Svec. plog, Angl. plough, plow, Germ. Holi. acTdn Svec. aeria, obsol. Gall. ecrer. Uung. aralni. Lat. zbratao si z naszem odwiecznem socha. ^ arare, Gr. arein, Germ. vuhj. ircn. ^'flug, £0 ift awii nidit ju bc=

cha) znajdujce

syan

pac/ia«',

,

—

,

,

,

,

—

,

e a

,

,

,

,

,

,

,

—

i

jmcifcln,

baB baó Sort

plough, plow, ficb

§.

Ale

81.

unferm

altcit

pug,

Per ^*flucj,

socha

frdt

beiujcfcllt

g.

pug,

Boh. erft

ju

Svec.

xi,ni

plog,

gefommen

Angl.

ift,

unb

bat.

81.

spór aciny z greczyzn gdy jej 3)?erlunirbii] ift aud) ba» ®cbrdni|C iitnfdicn bem ©rieóifdien róne wyrazy, które si byy dawniej w poczet sów na- unb Satcinifdcn ; burd) Wi lectcrc n?uri'cn ndmitd) oicic fonft bec szych wtoczyy, z niego %v7bia, kiedy to atrament obj ben '])oIcn ijebrdndlidie nrfpriini]lidi ijricdiifdie Sorter yerbrangt; (porównaj Greckie miejsce inkaustu, enkauslon), widzie fo muj^tc inkaust, Gr. enkauslon, bem atrament, n'etdicn; rze, (zkad urzec ,) Gr. lioraan. Znowu widzie, Lat. videre, nabm bic 3tellc bes rze (njobcr urzc) Lat. videre Gr. horaan ein. Scm i'ateinifd)en mibcrfubr taó nmnlid)C yon ciskie spotka tene los od Francuzkich. Co dawniej z

ciekawa równie

i

,

—

,

to dzi z Francuzkiego ci.soir mówiono peregrynacya dzi woja.

ciskiego skrypturalik ryk; dawniej

,

,

aa-

sryzo-

bem Jranjiififdjen. Sonft bebicnic fitb Per "l*olc be SortS skrypturalik, jefet bes ^anji.ifdien cisoir ebemal btcC bte Jieife pereer\'nacva ject woja. ,

9-

l'atcinifdicn ,

scyzoryk;

:

LIV

Rozdzia

Kapitel

XI.

O przybyszowych czciach sów.

Xi.

Sortt^cilc.

Sufnlligc

I

82.

Wszystko co dotd mówiono, pokazywao, jak poslcHi-Jlicr luiirbc dCjcigt, iic ber 22crtfor)'d)cr kt* 5)Cri]lcidniiig pujc etymolog gdy rozwaajc istotne czci sfowa stosu- ber n'c)'eiitlid)eii 3Si'rttI)ei!c mit frembcii Spradieii obcr mit ber do brzmienia wiaci- 3Jntiir, yerfilirt; bod) cbcn cr Idpt mid) bic miiibcr ii'C|eiitlid)ett do obcych jzyków, je je wego; wszako przy tern nie puszcza mimo siebie nawet i iiiib yifalliiieii Sorttlifilc iiidit iin('cad)tet. Deii libriiiijebliefciien mniej istotnych przypadkowych sowa czstek, a dla po- (Stamm geiiiiiier feniicii iit leritcii, initeruidit cr rie baooii ijc-i znawania doskonalszego pozostaej treci, ma oko na ro- trciiiiteii Slcfte, iiiib bic 3lrt, \vk fic biv.H'ii gctrcniit iimrbcit. ,

,

bd

bd

i

i

zebrane czonki,

na sposób, jakim je rozbiera.

i

PODZIA O

A B T H E

zakoczeniach.

Ton

ben

L U N

I

G.

Gnbiijiiiigcii.

85.

8.

Zakoczenia, co do swoich odmian deklinacyjnych J^ic Piibiiiuiiijcit jiefiinTll, linc becliiiircil iinb fcrit fic fid) elymolog po- coiijniiircii biffeii, iii bic Stirndiiebrc konjogacyjnycb, nale do grammalyki; lecz bod) aiid; ber 3l>ortfor)'dier winien si niemi zatrudnia, uwaajc ju to kadego wa- (icriidfiditigt fie, :ilib Hiiterfiid^t ibr 'l^crltaltnip jur Sintur :mb ju w rónych jzykach do siebie podo- anbcrii pradicii. Ser ^icUifllaulcr a ift im ^Uiliii)d)eii lie sno, ju te, jak w naszym, znaczy im JntcinifdiClt fiir Fcminina dtnractcriftifd) mir UH'iiige SSi)r= Samogoska a w aciskim jak bne. jako maa liczba jest sów, koczcych sie ter niif a oicbt c? iu tciibcit Spradicii, bic iiidit mcililidniidrcit. na a, któreby nie byy tego rodzaju. Przymiotniki nasze llnfrc Ctijciifd/aftiJmórtcr iiiiiijegeu eiibigeu nile olnie 3liii?nat)me wszystkie co do jednego ni si przerabiaj z mezkiego na invi Femininum in a; bicfcr SebfUantcr d)nracterifirt niid; iit tene znajduje si take w czasownikach przez allcii 3citli'iJi'tcrii bic breii |k'r|'oiicii bcr ciiifad)eii 3iiW in ber iier= wszystkie trzy osoby liczby pojedynczej czasu przeszego, gaitgencii ^t, 5. S. czytaa, czytaa, czytaam. Sie Gilbi= Goski -i i-c prawie nitngcit i imb c finb faft immcr loeiMid); sc fcltcii mamilid; n. p. czytaa, czytaa, czytaam. powszechnie kocz sowa rodzaju eskiego;- sc rzadko (ycrgl. bai Lat. -i,?). Sie ScUifllailtcr o, e, e, ciltl>rcd)eit kiedy koczy mzkie. (cf. al. -is.) Samogoski o, e, e, bcm Lat. -7im imb ©ricd). -on, fic dtaractcrifiren Oitd) bcinm i

i

;

s

,

i

,

;

,

pe esk;

wci

;

—

—

^_

—

odpowiadajce aciskiemu -urn. Greckiemu -on.

sn cech

rodzaju nijakiego;

w

a

liczbie

s wa-

mnogiej,

u nas,

ba!

fad)Iid)C

równie jak u Greków acinników, przez trzy przypadki, nuf pierwszy, czwarty pity, przemieniaj si na a.

imb Imbcn

6Vfd)lcd)t,

galkubaugcii

brci)

,

nimlid),

bic

bic

^aU

mebrfad)CU

ber

iu

nitd)

crftc,

uub

bie

fiinftc

nuifalleube

JleBu-

icrtc

a.

i

i

§.

84.

i

w

zakoczeniach osób:

1)

Gr. pioraen, Lat. bibimus, Pol. pijemy;

Gr.

1}

84.

§

si na oko osobliwsze j3u Greckiego podobiestwo Mjkit

Przy konjugacyach pokazuje zyka naszego do aciskiego

bcu Goujugntioueu uiifrcr

i^pradic

erfdiciut

mit ber

uii-J

ciuc

uni

Satciiufdjeu

©riednfd)Cii

,

ii:

Pcu *l*erfoualeubuiigcu

pino, pio. Lat. bibo, Pol. pije; 2) Gr. picis, Lat. bibis, Pol. pijesz; 2)

Grec.

piet.

Lat.

bibitis,

Grec.

5)

pici.

Lat.

p) Grec. piusi,

pijecie;

Pol.

Pol.

bibit,

bii jibunt

Lat.

pije. ,

Pol.

P'j§.

W

85.

formowaniu

zdrobniaych imion przystpujemy do Kapelusz, tabakiera; zdrobniae kapelusik, tabakierka, tabakiereczka; zdrobnione z poaowaniem kapelusina labakierczyna biedny kapelusz biedna tabakiera za,

u

na

ohyd

kapelusisko

eappelo,

naszem

— Szczególniejsze i

,

tabakierczydo.

scatelletla,

jeszcze jest

scatellone,

te

i

bcm

Silbuug

ber

i^erflcincrung-^morter

Kapelusz, tabakiera,

tabakiereczka;

labakierczyna, 3(l'fd)CUCiibuug

ciu

elcnbcr

mit

.^itt

,

ber ciuc

Slagccubliug cleiibc

kapelusisko, tabakierczysko.

loir

iialicrit

yerflcinert,

feru

,

scatellina, auffiilleub

kapclusina,

Tabatiere, mit ber

£0

t^ai

scatclIeKa, scatellone, scalellaccio.

ij bic

iicrflciueriibcn

31el)ulid)fcit

mit bcm

CigcufdmftJiforterii,

3.

39.

un-i

kapelusik,

^tiilicnifdie

eappelo, cappeletto, cappelino, cappellacio, cappelone

sca- tola

drobnieniem przymiotnych imion, n. p. maluchny, maluki maluteki Ital. piccolo,

ber

3t(ilieuifd;eu.

tabakierka,

podobiestwo midzy ber

Woskiem

may, maleki

Tak

cappeletto, cappelino, cappellacio,

cappelone; scatola, scatellina, teUaccio.

;

,

Wochów:

3u

,

Woskiego.

koczone

85.

§.

—

3t«Iicnifd)Cii

may

fleiii,

;

sca-

25efon=

tu

nn--

male-

ki flciii malucbny, maluki, malusieki c,(m] flciit unii^ig, piccohno, piccoletto, piccioletto. miem tu nagania nie- tuiujig; 3i>iliciii)d) piccolo, piccolino, piccoletto, piccioletto. waciwe takim przymiotnikom nazwisko zdrobniaych, de- Siefc Ciibiiiiiiigeu follteu looM uidtt deminuliv beipcn; bcuu fie minutywów; w samej rzeczy one nic zniaj, ani drobnia babcu iiid;t cigeutlid; ouf bic @rópe 23e3ug, foubcri; Imltcii fid) ,

,

;

LV jako raczej bior sin do przymiolu ma- '.ndniflT nii tm ^Ciirijf rcr Uciiil^cii; Hqn iiiirb ^Ilrd) fif mv(i-zwikszaj, rozszerzaj, dopeniaj. Mae w ma- tcrt, ycrijriijjcrt, aiisjijcfiilli. ?iió mae crididut iii Pciii malutkie fin i^ri^fScrc^ SllcincJ, uiib iiod' iiniijiiicr iii bcm miducbne, w mnluchnem wieklulkiem pokazuje si wikszom inafcin Tedy nie s dymi- folillid) iiidit demiimtiy finb fic 511 ('Ctradiicn foilbcni inlensiv szern malutkicm, czyli woale nudeni. nutywa, ale intensiva, a {o tu panntain malestwa. Oczy- VMi 5iiiar Iiicr in Scym niif JUciiiI'cir. 3liin«il'diciiilid) nnrf Mcj5 c/.er- ili in'Uti>.H'u Piiiciilduiftóirortmi, 5. 2. czerwony roili, czerwoniuwistsza to innon nc5

;

,

,

woniuteneczki;

bliski,

ubouchny,

iibof,n,

cf.

bliziuclmy,

biiziiiteuki

Cnap.

p.

thea.

i

Ol

teki,

bliziuleneezki;

,

86.

§.

Etymolog tedy powinien sobie sporzdzi dokadny zakocze, z wyszczetcóbiieniem tych znacze, jakich przez Na przykad zakoczenie te zakoczenia nabieraj sowa.

?cr ber

,

=

- szczc

,

wyraa

5) -sko biczysko, toporzysko, siekierzysko, wodzisko. raa ohyd, pogard; zamczysko, suknisko, wilczysko.

briitfr

O

Jlrctditcimc,

wdzisko,

Sliiiicinittic.

S3on

ter

,

e

ieh

er

ftimmte

&ctrad)tet

itnieii

nur

Mi^mcilen

aujcigen.

.leitii'tern jciie

ntier

®riij5tentl)cil»

cin

Iidflidicó

I'(ijilidicr

SiJolf.

ift,

finb

i^ebeiitiiiui

Moi

aicrben

nur

fie

Un=

bic

bcij

ciiic

['e=

bic jjollciibnnn

and)

abytfoiibcrt,

Snllcnbumj

ber

9Jenn=

roz-, wz-, ws-.

jc.y-,

fu fiinncn luir fic

Siifii^i^oninir--

a('nimint.

Sin-ttlietldKit,

nad)

jiiftanbirten

misijcnommen

88.

§.

ciit

|*ett=

cincr 51rt,

,

87.

lun-fteDeii

iiclicn;

!?a idrc Sabl nidtt grog

nic wielka liczba.

-sko

Siifcfeyrauirtern.

oriiHu-ter mit ber ilnien

irortcr tiet'rand)t;

biczysko

23eiii5

zamczysko

jiifammenijefewen SBihleni ber

iliid)tuiui

ber .Sanblimn n\i

^iticl,

wilczysko

ben iiifaimnciujcfelitcn

ihmi

Ciibii?iiiii]

nud; uod; ter SSmlfprfdicr bic

itoniuh-teni

btefcn

ben mit

i

Do-, w Nisz.

ben

§.

Gnblid)

3>crjcid)tiiSi 55cbeiiti!!iijcii,

ABTIIEILUNG.

II.

bic

T^ic

ben

2)

iiid',

87.

ile

11'.

bojów isko Sdiiaclitidb, boisko bagnisko SiinuiftobCll, u-

. dzierak, trzonek jakiego narzdzia n. p. czYSzcze. sA-o

roili

biirduiuiS

86.

§. s[iis

-

czerwoniuteneczki,

nnl',

rfdit

U.

noij cinjeln bnrdiijeben.

88.

§.

.C^odib. jn (eni= w Wysz. czynnoci geGCUflcfect ift ilun od-) lic^cidtiict: a) bic Siidituni] ber im 3cit' sowem wyraonej ku jej celowi n. p. dochodzi czego, do- mortc nitjgebriirften .sjanbluiui nad) ibrcm ^kk iin, 5. 93. dobadywa; b) w czasie niedokonanym, domierzanie, zblia- chodzi czego, (oon cJiodzi gcbcii) etnm>j in crijcben, b. b b) in ber nie si ku skutkowi n. p. dojeda, dobywa; w czasie do- 5nerreid)cn, yi crfor)'d)en fudicn; fo and) dobadywa. konanym, wyraa uiszczenie skutku n. p. dojeeba, dopro- nniiollenbcten 3'-itft'vni, bic ^Iniialicrnug ber .'oanbhiu(] ^n iluTUi wadzi, docig, dotuk, dobi, doby. Z zaimkowemi so- Crfpliic, 5. 23. dojeda, cv enbiiitc bereit bic ilicifc, bic ^abrt wami wyraa, w czasie niedokonanym, staranie si o naby- pber ben ffiitt; in ber oolleiibeten 3citform, ben iinrfiidien GrfoK], wanie czego, czynnoci przez sowo wyraon n. p. dora- 5. 23. dojecha, er fainm luirflid) ti bin auf ber nfeife, ju 2Sa= bia si, dobadywa si, dosugiwa sie; w czasie za do- (]cn, 5u f*ferbc. 23efl ben Reciprocis briicft c in ber oollcii' konanym, nabycie czego n. p. ilorobi sie, dobada sie, do- bcten 3fit|i'rm i^ai 23emuben au-h ctmai burd) bic im 3citii'"rtc si. c) Nakoniec wyraa te przyczynianie, przyby- tieftimmtc Jjanblunii jn erlaui^cn, 5. 23. dorabia sie czego, ftcb wanie, przyrost n. p. dogotuj do tego, co ju nagotowa; etmas yi crarlieitcn fndien, dosugiwa si, fid) etmatS yi crbicnen dod.nj do tego co da, bo niedosy. fndien in ber iHiflcnbctcn 3eitform tai mirfiidie Grlaiigen, dorobi

Niemcz,

jii,

Sax. to,

(opposit.

od-J

Msz. Aiemczyznie wyraa:

a)

Do-, 3iicberiari)|.

tu,

3Jteberb. tu,

to,

kierunek

—

—

—

—

suy

—

sie

gotuj

§.

II.

).

if.

dodaj

u.

i

tego, er Imt

fid)

and) nod;

cinc

fernerc

fod'C

nod)

met'r

n'.

^ai erarbeitct. iJcrmcIirnng, lui^ii;

iiielt

80.

Na-, wTaa: i) kierunek nakada na wóz, namalowa na

do pewnego miejsca, n. p. '2) przygromadze-

pótnie.

§.

Na-,

da

bcjcidmet:

na wóz,

ouf

ben

1) bic

—

c)

cnblid)

['c^cidmct

cin mclirerc^ .Ciiiiiuthin:

iu'd)

inelir

bayi.

89.

Crt^riditiing ber fiianbhmg;

^d^tn

e^

do-

Dinauf

Icgcn,

naka-

auf bic Sciuroanb

:

LVI

me, przysporzenie:

naborgowaJ, nakupowa, na- aufnuiblcn. zaimkowerni: syto ai do zbyt- it. f. ii'. cr

nalailowa?,

lapal, to jest, wiele.

z

5)

ku: najad si, iiacaJowal sie

fowa, pod S)

od-).

4)

icf.

dokonanie

einc

2) Iiiit

i

(oppos. pod):

cr

5)

flefdjricbeii.

Cr)atti(jiitu], fatt

(jcfii^t

2>orfa6c

od-).

(iC()C!Tcii.

bcnt

napisaem list, ic^ \iah( ben i'ifl nl bai^ fuliiciibc nad-.

fo

90.

§.

Nad-,

(fcrtiij)

Ueoiprocis

ben

['CU

jufnnimcngcfailft:

ber $aiibliiiig:

4) Titc ^ollenbinic] Srtef

8)

nafadowa

i)anMunii:

bie

nakupowa

,

nt fid) fatt odje, odcafowa uiltcr

sie

nieniói,'f

(cf.

turc^

rtiifflclabcu

niemógf si odje, odca- nafajiaf jiifamiiiciii^craitiicit. czynnoci: napisaem list. najad sir, naraowaf si,

na- ,- nad-, co obacz.

naddawa,

3lnbaufuni]

ti"lti)ti(]

90.

§.

Nad-, (eithjeaeiiii. bcin pod-): przesad excessum: nadmicrzy, 1) 51: inel, liocb boriikr, '2) zdybanie inleruentum: nadfikr bif? WaaiK ]. 51 nadmierzy ju sicl meffeil, fiDermOTen, '-) 5)it= 3) dalszo przyczynienie: nad- naddawa md} nielir biiJU flcbeil, eilie Buflilt''' flCtTlIpocztek daleki jeszcze od zu- 5iui|'d,)Ciifimft, nadszed, cr fam ijrabc bajil. 3) iiod) liber etamS

i)

naiimiar, naddatek.

jecha, nadszed, nadcliodzi.

budowa, nadmurowa. 4) B. przed spópenoci: nadcbudy, nadgniy, nadpsuty. goskami zamiast nad-, czsto pisza na-: nacliud, nawatlony nadchud, nadwtlony.

—

=

nadbudowa er kt lioc^ biiriibcr fcrt Gfl"!"*nadchudy ctluntS ilirtijcr (jciiiorbcil, ott:

(lin:

Uicniij,

elil

nadpsuty

aiKjcfniilt,

lantern

man

fdireibt

(twai

(tma^i,

nadgniy

NB. Sor ben iveg

1)

abfabrcn, abreifcn.

rocgfaltrcn,

93.

-Po-, (cf. Cer. be-) 1) cig czynnoci: pobiela, pomalowa, pobija dach gontami. 2) cig drobny czasowy: poczekaj, postój, potrzymaj troch chwilk. 5) w konjugacyi dokonanej, czynno powtarzan a do spenienia skutku pobi kury, cielta, winiów-, zabi wszystkich, pozabija; popali statki, popustoszy wsie. Tu po- czsto miewa po =

Od-,

kierunek przeciwny zblianiu, re-

odj,

odjecha, oddali, oderzn. Podobnie z zaimkowerni: odegna si, odj si, odstrzela si, odstraszy si, odgry si, odgrozi si uwolni si od czego, od napaci, od strzelania. 2) zakoczenie odbycie czego: odpokutowa, odbola, odchorowa, odpaka, odpiewa, odmówi. 5) z zaimk.: odcaowa sio, odcbwali sic, odje si, dosy nacaowawszy si, nachwaliwszy, najadszy si przesta. (cf. Na-). 4) powrócenie nazad, naodwrót, wzajemno, restilutionem, vicissiludinein: oddawa, odczestowa. 5) ponowienie, iterationem, restaurationcm: odbudowa stare zamczyska, odnowi. movend'>:

92.

§.

:

pobi

aligcfd)lad;tct,

kury,

er

Ijat

bie

.Siibner

nad)

einan=

pupustoszy wsie, er (jat bie Tiór= "jcrifftct. 3" bicfcr J^ebentnng nurb

sobie insz jeszcze prepozycy: ponaprawia, porozdawa, fcr nad) cinanber fdinmtlid) porozprzedawa, porozjedali si. wzajemno, po-, fclbft anbcrn ^*rapp|'ttioneu bC bciu Sfitoorte noi) POrgC' 4) z zaimk. odwrotno czynu: posiekli si, pobratali si. 5) uzupe- feCt: /joHoprawia er bat mdl cinaiibcr (lUci an^^gebeUcrt. 4) bei^ nienie czynu czasu dokonanie n. p. dzikowa, podziko- bcn Bociprocis mcd)felfeittgc Wegenbanbliing: posiekli si, fte wa; szed, poszed; id, pójd; bdzi, pobdzi. G) po-, ])ahm fid) cinanber nnnib gcbanen; pobratali si, fie baben fii^ przemienione w /jo-, w nastpujcych: pagórek, padó, pa- mit cinanber iierbriibert. 5) Hollcnbnng ber .V)anbhing unb bc^ rów, pacze, paklepie, patyk, parobek; a tu zdaje si wy- 3citi'Crlanfei dzikowa cr baiiftc, podzikowa er bat fitb bc= raa niszy stopie rzeczy, wielkoci, wartoci. banft. 6) po-, luirb in folgcnbcn 2Bórtcru inpa- perroanbelt: pagórek, padó, parów, pacze, paklepie, patyk, parobek, :

i

:

unb

fcbetnt

bier

cine

35erringerung aniiijcigen.

LVII 94-

§•

(oppos. nad-):

l'od-,

podpisa.

'

kierunek na dóZ,

i)

podmurowa,

czynienie ukradkiein, inilizkiciii, pdcicliu; po-

2)

Pod-,

9.i.

§.

nad-):

(ciitiict].

i)

murowa, imtmnmimi.

lui* iimcii;

biiiat',

pod-

iiiitcr:,

podej, [)(. kotuitcii, podsu-

bfimlidi,

2)

t'cri'tol)Icii,

dej, podstp,

podsfcpny, podkras, podglda, pndstrzega, fc^lcidicii, ulicrliftcii, ]iodglad;i, iiiilicmcrft podsucha, podrzuci, podsun. 5) podstpek jaki nie- cha kimlid) bcbordtcii, bciauidicii, podsun io me im 3)eitt= znaczny; poilrosna, podpi sobie, podralowa, podpornódz, fdtcii itiitiTfdiicbcii, bcimlid) aiiftatt ctnmi> niii^crn binfdiicbcn. 3)

podkaniii.

wy-,

nic

(cf.

n.

p.

co

krzewina,

n. p. nadwtli); a tu pod-- nie do-, ciiicn ijcriiisicii C^^-ab bc>? AortritcfciiiS podrosn'' ctaia bcran= podrostek nie dorosry, nie wyrostek, pod- nmd)u'n, podpi sobie fid) fin nJaiifdidicii triiifcii, podpomódz ciii rzednieLfo miedzy krzewina a zielem. mnic, aiifbciicii, (ocriil. nad-), ba«J pod-, .'cicr ciitiin-id)t bcm nie do-, iiiib nie wy-; podrostek ciii 51iiffdH'i)liiui, cin iiidit

nnd-

;

=

(yrii'ad))'ciicr,

iii)Ilii|

tcrftraiidt)

prc-, n.

jirae-, |iracter-,

/>a/.

przeleciay

p.

pereletieC,

ptaki

Ger.

Ge. peri,

po nad

yorukificticii,

yoriiciiflicflCii,

pro-, Boss. pro-, La. per-,

cmbn

dom, Boh. Gr.

tiriikr

pros,

,

ircij.

Ger.

-,)

burd;,

(ycrijl.

praepos. separab. prze:)

bic

bcj Slanctt, ®ricd;cii, Sntciiicni,

jiPCB,

SSoniuirtcr,

fdiicbciic

(U!i=

bic

luibmlidi:

'.'crtritt

iiiib5c!it)'d'cii,

Bnh. pre-.

1)

bc;^ uii^

ijniii

Boss.

ycr=

pen--,

prae-, praeter-, Gr. peri, Germ. yorbcp-, przelecie, Boh. preleteti, Boss. pereletiet', Boh. luirbciiflicgcii, yonibcrfliciicii, briibcr wci). 2) Boh. pro-, Boss. n. p. pro-, La. per-, Gr. pros, Ger. blirdi; przelecie, Boh. pro-

-.mubcr--,

preleteti,

Prze-,

.Hrant

95.

§.

Prze-, (cf. praepos. Si'parab. przez) zastpuje u nas dwie prcpozycyc Sowian, Greków, acinników, Niemców, od i) Boh. pre- Boss. [ter- Eccl. siebie wcale róne, t. j.

imb

litraudi

?(]ctimdifciicr;

jmifdicii

biilt

Ftoss.

pre,

ErrI.

Lat.

mnnibcr-,

3?.

5.

—

Boh. proleteti Boss. proletiet leteti. Boss. prolefiet', biirdifllicdfii. przeleciay ptaki przez dom 2^ct ben '|U'lcn bc^cidmct biirri)fliC(]CU. Nasze tedy Polskie p^rze, wyraa: 1) czyn przez niin ttlfo ba§ prze-, 1) 'Diirdifiibniiiii ber .s^anbliiiiii burd' :1{ainn miejsce lub czas przebyty: przeczyta ksik, przeczyta Dbcr ^cit: przeczyta, er bat biió "lindi biirdJiielcfen, einc iimi^c godzin. 2l zupene czego na jaki cel wyoenie: Stiinbc burd) (lelcfen. 2) cianjlidic licrmenbunii uifraiif, = yer-, przebudowa, majtek, przemarnowa? go, przepi, przehula, przebudowa iicrbaucn, iicrtbun, '.leriienbcn, i'cr|'dni)cnbcn fcin i]an= ,

,

ca

5) uycie czego w pomiernej iloci: przeje przegry, przeksi. 4) nage przerywanie obecnego (ulmian pooenia albo stanu: jtrzemówi, przebkna. odmiano miejsca czynu: przenie gdzie indziej, przepis ,

przcotrowa.

5C?

IscrnuHjcn.

co,

nig

cifcn,

."i)

czego, przi'drukowa, przeksztaci, przeobrazi. Gi mijanie, omijanie: Lat. trans-: przeszed koo ogrodu, przcjdyprzejecha, przemyci. 7) a) wikszo jednej rzeczy nad

z

n,

3)

przebudzi,

hnig:

Sdmici;-;cii

brcdKii.

siprbc^

=

,

5)

przejet' co,

.^ipftcn;

, przekada, 8) prze-, ftatt przed-, iipr prze-, n. p. przedmiecie, przedpokój, przedwieczny. 'Jj Z tiorlcgcn, fprftcllen, przewidzie, yprbcrfcbcn. 55c«J ben Nominiprzymiotnikami prze bardzo mocno, wielce, arcy-, n. p. lius bleibt i>in-5inimfr. 9) Sc!) ben PiiicnfdHifrJuuirtem bcbcntct prze-, przenaj- przenajwielebniejszy, przenajwitszy. febr, liber s 5. 33. przebogaty, berreirf), |irzewielcbny, febr cbr= i

:

=

—

=

=

,

—

,

,

nn'irbi(i;

§.

Przy-, przysdzi.

i)

[irzypuci,

,

[i.

,

mny. vis,

—

i

t.

Take

d.

Równie

z

in

positivo

jtrzyczarny,

przycie-

cum

subslanli-

niektóremi rzeczownikami

przykwasek, przysmrodek, przymrozek.

Przy-,

§

I)

ttliS

ida

pfen

u.

ratip,

im

f.

£p

ni.

niidi

mit

5u|>rcd)cn.

2)

przypuci,

33cflleituiifl,

S(C'

ben Ciiicnfdiartfnn-tcrn im (Fompa'

positiyo

fleiner

jirzyczarny, ,

przyciemny.

przykwasek einc przymrozek

©eftanf;

§.

Ger. jcr-)

9G.

nne ba3 Lat. suh-, przycienmiejszy,

^anplnuirtcrn

cf.

przen.-ijwie-

bi.'d)|'tallfrbeilii)ft.

compagnainent, im G^efannc przypiewywanie, im Sbiele przy^jrywanie. 3) ctiiiaei, cin nicniii, ]. 3). przygasi, Ii'id'en, bam-

9".

{Boh. roz-, Boss. raz-roz-, Carn. res-,

biiperbolifa)

przen:ijwietszy,

bcrbCB, berjn: przybie:eitietic fid) iii>5 Scfcii. 4) beti (rrfoli] ber '.'oll= bowanie czego: zapisa lub zabazgra tyle papieru; zaje- I'rad)teii .sjaiiblitiicl zarobi ocrbieiicii, crii'erl'en, zaiobek Sjer^ dzi konie. bienft, (?rn'cr('. ó) Hctiercjniiij ber ii>irtiniij auf bao Cbjcct: zamawia beftclleii zaklina Iiefdniuncii zapisywa tfober »er= fdircitcit. zapisa, zabazgra er oerbrauc^eii 6) Jdifbraitdieu kt to inel '^*anier iicrfdiriebcn, ocri'd)miert zajedzi konie er bat 1)

,

,

:

,

,

,

:

;

bie

Z

a tn k n

i

e

n

mi w

'jH'crbe

>id)nnben gcfareu.

511

S

e.

i

e

d}

f

u

1

^.

Te to s Siefe ©riiiibfdcc [inb e bie mir bcfl ber iBortfprfdnitut ^um nych prowadziy. Odnios trudu mego pochlebn korzy, Jiihrcr bieiiteii. Gó imirbe fiir niid) ber aiujeiicbmfic hUni mei= jeli ci, którzy dotd etymologi za czcz mar jak ner 3lrl'Cit feon, n'eiiii luni bciien, bie tuiJber bie 3fiortU'rfdiiiiii] ponn dowcipu igraszk poczytywali, uznaj teraz, ze to fiir eiii .^irniicfinnft fiir eiii Sieliuerf beS 2SiBe bielteii, bic= potrzebna do fer mib jciier iiber',eiii3t a'erbcii nu'd)tc, audi fie tesi cinc 5i)i)Tcu= jest nauka i wsparta na pewnych zasadach, odkrycia prawdziwego znaczenia sów, do okazania stosun- fdiaft, aud) fie bab ibrc '}*ri!i5iini'u and) fie fci) nidU obue ku ich do rzeczy, do ustanowienia porzdnej pisowni; nau- ?iuRcu, bc;» Piirbecfuuii ber uuibren 33cbcutuii(i bcr Sorter, be ka, któr z innemi w jedno towarzystwo kojarzy ów wze, T^arftelluui? ilucó i!eri'altuiife-j ju bcn bcuauuieu ©eiieuftaubcu czcy podug Cycerona wszystkie nauki; która nakoniec Im 33eiiriiubuiui ciuer nuiblieprbuetcu 3fedufd)reibuui] aud) fie zbratana z niemi, sama si ich pomoc, one wzajemn merbe mit aubcru SilTcufdtafteu nad) giccro-J i!lui?brnctc burd; zasila. Albowiem, iz tylko dziejopistwo na uwag wezm, to jeuc ^ant) pcrfiiiint, moburd) fie »ou eiuanbcr balb .'piilfe er-zaistc pocztek narodu jakiego wywodzc, podpiera ety- balteu balb eiuaubrt uncbcr Siiilfe crtbeilcu. So fauu 5. 23. mologiczne wnioski, równie z nich ma podpor. ^cr @efd)id'ii'dircibcr bcu Uri>ruiti? ciuer ?iatiLni uidit erforfdicn,

prawida

które

,

badaniach etjTnoIogicz-

,

i

,

i

,

;

i

i

,

i

,

,

i

pbne 5U

btc

atcmitare

ROZKAD.

do wniosków prowadzi

stosunku istotnych sood postrzee zaczyna,

ber

Sudiftabeu

ii'cfcntlid'eu

fnngt oou

"

w kadem sowie

Jak te rozeznawa

iJabrucbmungcn an,

Rozdzia O g.

'

g.

'

?fur u'e)cutiidi.

ctpmologtfd;

bcii

53ud'abeu

gennffc

'Sie

crfcuut

Son

istotnych.

13-14.

Zkd

prawida

ich

13.

6J. p

g.

27.;

16.;

r g.

I

I.

które sie przemieniaj.

28.; s

Siou/nik Lindego wyd. 2.

d

17.; g.

29.;

Tom

I.

I t

g.

18.;

30.;

ju

fiibrt

gdtliiffcn

g!

eie i

-4.

finb

mau

5!ud;ftabcit.

Sfftc

iu

jcbem

g.

j-12.

bie?

ctt^mologife^

III.

g.

13-14. Sobcr

erfenttt

man

n

26.;

@efecc berfclben?

A

b

t

h e

i

I

u n

.

Kitlauter in ciuanber iibergeben.

2BcId)C

(aflfirmative).

c

Serbaltniifc

ben Scrnmnbluugcn ber irefcnilidicn Surfifaben.

Podziali. w

bc>i

bcffen Sebcutinig.

nicfeutltcftcu

Hrfadje bicfer 3i!ernmnbluugcn bic

Rtóre spógoski

iml:'

Kapitel

III.

przemianach spógosek

Przyczyna tych przemian

poznawa?

3?on

etymologicznie

5-12.

>{.

.!ortc ]n

bes;

Kapiteli!.

etymologicznie istotnych.

pewne goski

Tylko istotne.

Ciulcimug.

©egcufianb ber 3?ortfiirfd)uug: lluterfudiuug

Rozdziali!. O goskach

ibeibJ

Kapiteli. SlUgcmcIue

I-i.

^.

beftdtiigcn,

I

Wsiep ogólny.

wa

ju

tbciló

X II A L T S - A N Z E G E.

1

Rozdziali. Etymologii przedmiot: rozwaga gosek do znaczenia; zaczem

iUirifprfdiuug

ber

beuuRcn.

(affirrnalive.)

f u;

g. g.

19.;

g

g.

20.;

31.;

;

g.

32.

h

g.

21,; ;

g.

22.;

k

g.

23;

/

g.

24.;

m

g.

25.;

10

g.

,

LX Potrzeba wiedzenia §.

w

które sie'

,

które nie przemieniaj

5?Ptbircnbigfcit

'

33-54.

§•

31:

tfiffcti

II.

Ab

w

Które spógoski

II.

które

narzed wowy sek,

Rozdzia O ich

g.

II

ubcrgcbcn

b

h e

t

Spra^merficugen.

samogoshach.

'Son

3^rc 5?crtianbelkrfeit

Sclbftlaiitern.

bcii

®a«

38.

§.

ben

511

IV.

,

^^oliitf^e

UebcrgattG ber SDJitlauter tn ScIItftliinter

zamienianiu

g.

II

36-37.

§.

Kapitel

IV.

zamiennoci g. 58. O Polskim q, , g. 39-40. si spógJosek w samogoski 'i nawzajem

U

i I

SScnnanbcIbarfctt ber 2}fit!autcr

ber

SScr^altnip

56-37.

ji.

A

III.

III.

si zamiennos' spógo-

stosuje

U

1

i

nidtt

(negative).

Podzia Jak do

h e

t

Sel(^e tn ciuanfcr

nie przemieHiaj(i sie,

(negative).

O

cfnanDcr ubcrge^en

in

iiidit

.

Podzia

O

melAc

,

33-34.

nnb

,

e,

39-40.

§.

umgefcbrt

41.

§.

g.41.

Rozdzia Które goski

róni

Polaków od innych

Sowian

§.

sowa

g.

g.

SKand^erle? ©tctericjfcitcn

g.

44.

©^Ibeit

45.

Wielorako rzóde rónych czci tego

SBiirter

Odmiana

46. Opuszczanie

g.

w

gosek prawdziwie

48. Przydatek gosek pozornie istotnych przydatek, przeksztacenie razem w

nie

wio

i.

g.

istotnych

g.

47-

eien

49. Opuszcza-

tmc

g. te

Pomocy

§.51. Glossarya bratymcze g. 54-58.

§.

g.

i

59. Mniejsze,

pisowni i w znaczeniu 53. Dyalekta pog.

w

©tiibinni ber in £d)rcitmrt nnb

gcgangncn 5>crdnberiingen

Sndiftakn cinem

2i?or=

VII.

m-g-m-k.

g.

IX.

62.

Wzory

tego

uka-

unb

SBebiirfnig

g.

ber

SBórtcr

52. Sbiottca

§.

i>ex'

53.

54-58.

g.

Viii. ©cnn^jiett.

ctijniplLHjtfd^en

60-61.

59. ©cringerc,

g.

Kapitel

IX.

Scrfcrtigung

radykalnego. g.

23ebentniuj

51. ©loffartcn

®rabe ber

?)erfd)icbene

SM\tcx ®rab

60-61.

g.

§.

Kapitel

etnev^

SJnrjcliuprterDud)?.

einriditnng beifelkn

g.

62. 'frrkn ber ein=

ri^tnng bc^felben an einigen SJnrjeln: g.

64.; I-c--

s-.l-z

g.

65.;

Pierwiastkowe sowa z jednej spógoski g. 70. Samogoski pojedyncze ze znaczeniem g. 71. Sadzenie o bliskoci lub odlegoci jeyków z radyków g. 72'. Onomatopeika, czyli

OTnnbnrtcn

VIII.

Potrzeba i sposób ukadu jego du z niektórych radyków: 63.;

in

sngleii^

unb

n)e|'entlid)cr

50.

5>cr[d)nnitere

O ukadzie sownika

g.

ganjer

cin

ilieilc

mirflid;

luefcntlidier

fdicintuir

Umfcrmiing

Kapitel

52. Idyotyka

Rozdzia

M-r

i'cr)d)icbencn

Jlnolaffung

^\i\at,

2n\aii.,

,

Umforinung

43.

g.

ebentung aufgcnpinmener frember

46.

g.

47-48.

g.

49. 3lu5laffung

rozmaitych stopniach pewnoci etymologicznej.

Najwyszy

SSort

5U

ffiortfpfrfier

]}at.

Suc^fiakn

ber

2>cranbcrte

VII.

Rozdzia O

,

45. OTcljrere iiiicUcn ber

g.

beffelkn

§.

VI.

etymologiczne.

Uwaanie odmian zaszych

sów

44.

g.

SSudftnben

samem so-

50.

Rozdzia

Orbming

Scrfe^e

min t^m fibrigen

'J.Uien

42.

mit bouen ber

fampfcn

43. Przeksztacenie caych przejciu sów obcych, ich

gfosek

szyku

PrzckJail

§.

Kapitel

VI.

dochodzenie.

zgosek znacze

V.

ben

unterfc^cibcu

(ilayen?

zatrudniajce etymologiczne

,

Suc^jakn

SBcI^c

42.

Rozdzia Rozmaite okolicznoci

Kapitel

V.

sowa naladujce odgosy w

naturze,

g.

75-73.

ch-r

g,

C6

;

p-r

Stamniiiuirtcr flu«

ndlicm

cntferittcrn

Ober

Snrjcln

menbc

g.

cinem

liabenbc

3Bortlicbfiitnng

g.

68.;

g.

g.

Hcrnmnbtfiaft

73-75.,

,

eh

g.

ticftebenb

Slcitlanter

edbftlanter

72. rnomatpppica

SBiirtcr

t-k

07.;

g.

71. ber

g.

69. 70. ciniclnc

33enrtl)cilung

ber

ani

ben

eprad)cn

obcr ben gciiirtcn

©(att

mifo.)}--

LXI

R

oz dz

i

n

I

K

X.

Ostateczne zamiary etymologii.

.^órfific

Wzór w jzyku rozsdnego naladownictwa natury Zastanawianie si nad pierwiastkami rónych jzyków si, a nawet i mi g. 77. Siad

w pochodzcych wpywu na nasz

g. 76. przez

sfowach do siebie podobnepostronnych g. 78-81.

je/.yk

Crórtenttii dji

ucnimiftiticr

fontem

aiid)

Spradicn mif

Rozdzia

g.

3?ptba'entiijfcit

spadkowa

§.

Do-l g.

88.;

czyli

83. Konjugacyj czyli cza-

SecIinatUMi?

Cntijnnijen niffei)

ter

jetcn tn

,

g.

Aa-g.

89.;

Z Etymologia

a

m

uwaana

nemi umiejtnociami.

;

k n jako

AW-

g.

e

n

i

90.;

iHMi

etoinplojjifdcr

0-g.

9i.;

U--§. 100.;

Orf -g. 92.;

Po-g.

101.;

VVi-.

w zwizku

z

in-

I>ic

antcrn

6iiiflutfci5

iii

i^anj

frcinter

XI.

3J?inttbcile.

he

mit

emniijeii

511

i I II II

=

eine

23cftininuinij

.'pinfidit

^.

82.

g.

t

g.

80.

h c

i

,

g.

Tcmiitutip' 3]er3ci(^«

ter Setcntungen

u n

I

84.

iipUftantiijen

eine

g.

3i'ffl?yfrt»iJrtcrn.

Przed-Z. 93- PrzyVV*-g. 102.; if-g.lOÓ.; /a-g. 104.

95.; Porf-g. 9-.; Prze-,

3^

i

tc-J

Spra-

ber

£tniiimn)or=

3U'leiliiniV5UH'rteni

CpnjiU]atipn»

A b %m ten

Wy-g.

iii

ter

78-81.

9iotIiii'enti(]feit ,

3fatiir

nur

3liiffiid)uiuj

t

83.

g.

,

85.

e.

umiejtno,

ter

iiidt

ten CiitiijUUijen.

II.

t'-g. 99.;

i

«

Gntignni]cn

prepozycyach przydalkowych.

96.; flo;-97.; S-g, 98

b

\in

8-.

Przyimkach,

A

1.

Podziau. O

2Bi'rtfot|d'nnij.

eti'nioIoi]ifd)

fic

zakoczeniach.

Deminutywów czyli zdrobnianych s?ów g. 83. Potrzeba dokadnego rejestru zakocze z wytkniciem znaczenia kadego we wzgldzie etymologicznym §. 86. g.

3ictben

3"f"Ili>JC

82.

Podziali. Deklinacyj czyli

X.

I

Kapitol

XI.

Potrzeba rozwaania ich etymologicznego

sowa

fff

77.

j/.

O przybyszowych czciach sów.

O

e

?iad)abmiiii(]

iminije §.

tie

t

31efnilid'fcit

c\,(m\n

i5prad>en

ocridnctiien

i

3rt"''^f

76. 23cad)timfl ter

§.

tcr,

a p

SJprtforfdmng

,

oM

C

f

d)

I

U 6

SBijfenfdtaft

,

im 3iifammcnbangc

Sffitffcnfcfcaften.

10*

mit

:

:

OBJANIENIE PRZYWIEDZIONYCH DYALEKKJW Bh., Boh., lub tez z pocztku dziea Cz., znaczy BohemiZebrarein wyrazy tego dyalektu ce; t. j. po Czesku.

dziea pod tytuem.

z

graiij 33ól)mi|d;

=

®ciit)'d;=

,

iion

rcbe

iiiib

Sprac,

Siitciiiiidtcn

'JplTPiiiffi^

Sofcpli

3SonHnicf)

iioUftdiibiijw

|*raij.

tnit

Der 3>or=

citicr

1791. 8. Miaem manuskrypcie przy-

tego dziea c.\cm[i!arz pomnoony w piskami J. Pana ZoLickiego Sekretarza Nadwornego Wiedniu, z których nictylko znaczna liczba sów Cze,

w

znacze jakicli dotd w drukowanych sownikach Czeskich brakowao, memu dzieu przybya; lecz nad to skich

i

,

sów

Morawskich, Sowackich, Szlazkich, które JP. jako uczony rozsdny badacz jeyków, od Czeszczyzny rozróni potrafi. Przedmowa za J. X. D obrows kiego do sownika Tomsy, suy niejako za ja wiele wstp do Etymologii Sowiaskiej, której, w tej mierze wiata winienem, nie tylko chtnie, lecz wiele

Zlobicki,

i

e

z

i

najwiksz wdzicznoci

Nad

wyznaje.

to

miaem

Zobickiego

pozwolony manuskrypt niedrukowanego dotd sownika Czeskiego, nad którym sawnej pamici Rosa, zmary w Pradze 1618 trzydzieci lat pracowa. Bs., Bosn., t. j. Bosnice; dyalekt, którym mówi w Bonii. Czerpaem go z nastpujcego dziea: sobie od JP.

"Blago iezika S!ovinskoga, «varaju

Slovnik u

illi

se rjeci Slovinski, Latinski

oJacobi Alicalia

i

Diacki«

komu

—

izgo-

labore P.

sumptibus S. Congr. de Propagand, fid. Laureti IGiO. 8. Ze sownik ten, chocia na tytule nosi imi ogólne Sowiaskiego, czvli lllirvckieffo, szczególnie autora:

asnese sia

la

tm.

j.

sJowo dokonane, actionis peifectae. j.

sJowo niedokonane,

sJowo zaimkowe

j.

Przys. znaczy Przysowie

,

,

Pochod., znaczy Pochodzce Ob. lub tez vid. (/., •

*

jedna

w

v.,

czyli ,

imperfecae.

reciprocum.

Adagium

Przeno., znaczy Przenonie,

aetioniii

,

Proverbium.

Translate.

Derhala.

znaczy obacz,

vide.

--,

lub por., znaczy confer, poróumoj.

oznacza

równo

czyli

gwiazdeczka u góry

podobiestwo znaczenia jednego sowa pierwszej

sowa,

litery

przytoczonym ksztacie abo znaczeniu, dzi nie

dwie gwiazdeczki

czyli

asteryski

u góry

oznacza,

jest

e

z

drugiem.

sowo

to,

lub wcale nie,

lub przynajmniej

uywane.

pocztkowej goski sowa,

znamionuj,

e

uywanie

poetom

czyli

e raojm

zda-

to

wierszopisom uchodzi. Reszla

skróce

niem nie potrzebuje tu

tu

uytych

,

jako to allegor

osobnego objanienia.

,

tnetaphor.,

i

t.

d.

tak jest

w sownikach

zwyczajna

,

A,

AA

a.

J\., Goska najpierwsza wszystkich abecade, oprócz Etyopskiego, w którym trzynasta. Kras. Zb. \. \. ber erffc uc^' Przedtem a b ledwo jabe faf allcr 3IIpI)iibctc. - Phras. mówi jczc, Teraz r acno mówi nie meczc si. Jabt. Ez- A 4. (postpek od atwiejszego do trudniejszego). ,

Bóg poycia osnow twego wywiód,

pierwsz z paczem. Kulig. Her. 35. {Carn. pocztek, origo.) Jam jest alplia omega. i. Leop. koniec). z, pocztek 1.8. (z Greek. a

as

=

Ajioc.

i

=

Samogosk a

:

i

trojako:

mniej otwarto

n.

,

otwarto,

i.

w dawnych ksikach

a

2.

;

i

wymawiamy

a

Nad takim

we

rzek

mow

a,

o,

ar,

e

da t,

i

n.

prau da-

Tego o

wola.

p.

rada.

p.

znami

znaj(]ziesz

wnych nie znaczono; teraz za nie otwarte a, lecz cinione kreskowa si zwyko. [Wedug Meniskiego Gram. Pol. Dant. 164-9 str. 1 a s'cis'nionc wymawiano jak francuzkie aii; dzi w jzyku pimiennym nie ma adnej kreskowania miedzy cinionem a otwarem a rónicy, i

kreseczk lub wymawia si, wypuszczajc trodlatego nazwane nosowe n. p. ch tchu przez nos jak om, s. Koi>cz. Gr. 1. 23, Przed b p brzmi n. p. db, rzp; przed inszemi spógoskami jak on, n. p. wyrazie zabdc.ia znajduj si wszyszajc. hass. Cr. goski

zupenie zaniechano.

tej

pómiesiczkiem u dou

a, z

3.

1

.J

,

i

,

,

i

W

goski

Ju

Jan Kochanowski otwartego a na cinione, nawet o wprowadzeniu nowej jakiejsi goski zaNnwi) char. 1)rcvjtiicf)C^ ^Hiliiifi^c^ n: 1. pfffne; miast u.

tkie

gatunki

trzy

zamyla

mit bom 3lcccnt,

fonft

a.

przeniesieniu kraski

o

jcfit

acccntuirt;

fafl

mic ong, for h uiiD

3.

/)

am

luirD

om,

wic

biimpUTC^

2.

3lcreiit;

obiic

6cbulleii>«,

je^t

i

z

Citbc

oor

ben

rcirb

,

SorteS

t>ci

Coii-

iibtiiKit

on augcfprodjen. A, a, we wszyskich prawie dyalektach Sowiaskich uywane, jako wykrzyknik intfrjedio spójnik cnnjitnctio. fonantcn

iine

,

Inliij.

1.,

ah! ach!

Pi-

o!

ono rzecz cudowna. Ork. odmiana!

Tciii

5i3,

a,

Przyszetl do nich,

a

ba!

4G.

Musiaby serce wiat si wali.

tu

Przyjechali do niego

mie

&&)[ cc

Dom. 21. §.

tl.

ficbc

3

55.

och!

oj!

to

cud!

co

a za

ellptire' a oto, aiie, unb

pi.

oni

By

ze stali.

Chrod. Luk.

posowie

A

a! Mówi;

!

a

,

Leop.

dra

nie

43.

Danlz.

on si

Liic.

22.

patrzc,

Luk.

B

arrauje.

Burdz.

co tak,

lo

286.-

Tr.

pozwol.

Teatr.

im domu! B. Atak, moje serce. Cl).- Pi zeiiair.

niem fo

i

A

nie

tak jest!

czy? mim blpp

znpi/iiDiii-m:' czy,

mic tai

?atcinifiJ)e

Tent.

C».

im

14.

Tli.

ehk

nuit

150.

ja!

A

w mo(c(.

pi-

— Z zadziw, e-

Scutfd)cn

bnrd)

bic

faun

|;icr

3n>.icrilun,

bcun, auOntbriirft mcrbcn. to Katylino cierpliwoci naszi-j na ze Cifc.

1

mic lanoc Teat 51).

roirft

!

Slouinili

LindtQi wyd.

i.

Tom L

al^ ; Doh.

Arum,

(ob. Wiele zego), dla rozoenia jego licznego, na ksztat brody rozoystej dugiej Syr. 651 &. 651. Kluk. Rod. 2. 206. 3laron, ^*f«i?cnptnbt bcntfc^cr Sngmcr. natraguylja. Dosn. aron, zminac, obrazko

Majiis,

,

n,

A

unb

A du- •ABDACH

bu

bemi noc^ - a pó-

ki tego do diaba? 52.- Iiuhr-rtr : Odmiany nie uczyniy w obyczajach jego honory, które a kogó nie odmienia Biik Sk L. I)

jungent

,

Slovac. a; Ragus,

uywa b- ABDANK,

dziesz! Nng.

ABD.

,

bic I;incinpcKbi)bcnc ^'artifcl

go

mm,

Poiwienh-ajac:

36. 107. Koncerty! tu!

Conjunctio

,

24.

423. |i. z góry, emiihutice a^\ cp! A to 'tobie. Jah Buk. L. Nniinminuic; A ju mnie nie odstpuj! Teat 43. c. 56. {"fde anu, nu!)- A ciszej Wiih. A nue z pani

matk!

2.

-

B.

Obdach.

vidc

m. herb stary Polski, majcy w Z Niemieckich sów .fabe Sanf, które Skarbek Henrykowi powiedzia. Krom. 151). Uiug.

HABD.LNK,

sobie liter Biel.

cin

W. Nie.

altc^

u.

1.

^^olnifdjci;

'ABDANKOWAG, owa,

2Bappcu. uje,

1.,

Act.

imp.

z Niemieck.

42

ab*

.

ABD

-

,

ABL

ABLA.

-

ABLUCYA,

ABRA.

-

umycie, bic f. {Boss. OTULntha) obmycie, Umj-wanie ciaa u pogan obrzdek duciiowny, obrzdkach kocielnych nim do ofiar przystpowali. rozprawi. Yol. Leg. 5. abdankuja komunii ci abtlankowa. Menin. Turc. 1. 57. Zwycizkich wojsk umycie rak przez kapana po konsekracyi Kras. Zb. \. 12. Mik. Tur. 231. nie chciaJ z siebie abdankowa. Bard:. Luk. 9. 2. Neutr. 'abdankowa komu porzuca go, iicrlaljcn. Chciwo ha- ABO, 'ALIBO, ALBO, Co;y««. - ,So?fli. ii,f. abo, Sorab. babo, aby; Ilebr. ^«, Ae!h. ',it; Graec. fi; sup. mowa rzeczom cudzym abdankowa. Dach. Ep. 46. ABDYASZ, a. m. prorok starozakonny. Z>if. Test. 520. brr Radic. Lat. aut; (.arn. ali \'tnd. al, ali, boi, bolpak, anipak; Eccl. OBO ; Slaron. iii; alipak, alpak a ^^troplKt Cbiibjn. Dulm.iiUi; Hang. awagy; Bosu. ii, illi, alli Rag. ABDYK.\CYA, yi. f. Boh. obdank, obdaijkowenj; SuTob. inf. baiifcn

odprawia

,

abszylowa. Vind. prostupustiti

,

poslowiti,

pustiti,

pcrnbfc^iftcn

jirezh-

,

Wojsko teraz 662. Wojsko rozpu-

cntlaffcn.

,

i

yi.

2tI'itiflfd)Utig.

W

i

i

=

i

;

,

I

wotfkowaii;

Gertn. btc

;

bczasem na a-n-b.

3Imtcntfagung

Sllibniifiinij,

akt

;

alli,

ABDYKOWA,

7.

1.

obdankowati

owal, uje, Intrans. imp. Boh. podelowati se s auiadu podzikowa za ,

,

urzd, zfozv urzd,

'ABEEDARYUSZ

'ABECADLABZ

,

abeccdaire; Sloiac.

Gall.

wyzu sie z urzdu, ABIEADLARZ a.* m.

urzdu

zrzec sie

."

,

,

Boh. abecedór; Garn. abeceCr jat, abeczedar; [Ross.

et

dikar; Sorab. sup. abeczedejnik

,

aaóyMHiiK, asOjKOBniiK. 6yKBapx, Eccles. a.ifaBirrapi) Gregoryanek, uczcy si dopiero abecada, ein 31 23 6 gctiiiicr, 91 33 S' (sd)U^C. Abecedaryusz, a ju uczony. Chmiel. 1. 57. ABECADLARKA, i. f. Ross. asóywHHua; bic9lS6< =

=

ABECEDLARSKI,

6d)u(crinil.

od

abecedikarjoYc;

a, je.

abecadlarza

Boh abecedórni; Cant. 31

,

23

ABECADO ABIECADO OBIECADO ,

,

(F a.

,

=

£(iiulcr

ua4J0; Cum. abecedika, Boh. abeceda, Sorab. Cze,

Croat.

licza,

Illgr.

,

S

asbuk, asbogli

si

obiecadfa. Peir. El. i 3.

Ps.

119.

gupia

pocztki,

Ir.

§.

e

,

azbuki

Ercl.

et

Porzdkiem

clemenia,

obiecadla

i

churuasójKa, aa-

na

sie

ABECADLNY,

tem)

a,

e.

abecedikarske

Carn.

,

wyda

ba

31

Polski

Zab. 5. 4-19. Dwojaki

S. C.

cielcia

z

gcgortciic^

eiii

Adject.

273.

i 5.

ABECADOWY alpbabetifd;.

rzeczowy

(hicro-

gosowy czyli abecadowy. Kopcz. Gr. ABELEK, HABELEK, CHABELEK, ika. m. {Ross. 39.

podrosego wyprawna gcll

ABELKOWY,

a,

»on e,

cincn:

{Ross.

skóra.

III.

26.

omen,

Ilaiir.

nugcmacbfencii

Sk.

finibc.

onofiKOBbiH.)

yid. Aby. ABJUBACYA, yi. odprzysienie, bie dek prawny urzdownego ustpienia

ABIS

f.

przysieniem si.

Kras. Zb.

i.

12.

rzeczy

jakiej

Obrzz wy-

ABJUROWA

iid.

Ac. imperf. w ogrodnictwie, gatunek rozmnaania drzew urodzajnych, podobny do odkadania. A7mA-. Rol. i. H\. oblacttercn eine 3lrt be? 'Pfrc' Ablaktowanie pfcnS. Kluk. ib. (cf. szczepi odkada a?,

uje.

,

,

oczkowa

,

kouchowa).

'^\ii

bu

num,

,

n'irb

iiid/t?

z

azali.''

im Scutfdipn

biirdi

5rrtgciiici|C

Abo

nie

to

o twoje

boli?

ask?

C^n.

Th. Teat.

28. 80.

ib.

unc

basi

unb Abo nie wiesz?

nim znajomo! albo co?

dbam

,

^iiycrfion

bic

bcnn nu^gcbriifft.

Iiii!ciiigefd;oI)cnc beilii

czy?

czyli'.'

,

Tak

5.

22.

Cum

h.

en-

albo, albo:ozyli. Jakowa bya dzikich narodów srogo, abo same biaogowy nie pokazay! Falliss. Albo my bydlta jestemy! i\Iuii. 67. 576. AlEl. 23'1. bo bdzie w domu? Ttal. 50.fr. 99.-§. abo, abosmoclilico:

e, podobno,

Cmn.

oicllftcbt,

Pococic

tu

przyjechali?

Wary. Czez. 52. Takim ksztatem próno si spodziewam, albo swoje nieszczcie przerobi. Zab. \i. 256. Stym. .\lbo ich mój artobliwy katechizm nauczy, jak maj mówi. Mun. 74. abo

przepatrywania

dla

\\(ij'ika.

e

145.

ej:

§.

Gn.

raczej.

abrupto. Th.

5.

fo

Abo

sidmy wiera sidmy; sidmy mx mi bodi. =

fcCeii

ABOWlEi\I, ALROWIE.M, Conj. bo, bowiem, poniewa, Slouac. nebo, Bosii. kadbo pukle, Croal. kajti, ar; Eccl. ceóo, Boh. zagiste; Ger. bniii, ircil, (fiutcmcil). Daj mi tej ,

abowicmem si bardzo

warzy, 5(bfcl)nióruiig.

Odprzysidz.

ABLAKTOWAC,

Sttteiiiifdu'

ctma

pytajc:

11.,

.\lbo ja

glificzny);

onoilKa).

,

258.

\~.

aiigcliciib,

pisma,

,

2.

zabraem

Tak Ex. D. Kto Wad. Dan.

Oblenie

J^eil^-^Ijcil^-; fiwpl-al midi.

tysic piknych czynów, abo w obronie, abo w dobywaniu tam dokazanych pamii-tnyni uczynio. E:'trz- Kruc. to

jest,

porzdkiem obiecadfowym.

gatunek

w,

Budn.

.

statut

pbcr-ober.

abiccacila.

3iiifanfl'Jgruiibc.

119.

bd -bd;

to-to; ju to, ju te; entmcbcrTrojako grzesz ludzie, albo myl, albo moalbo uczynkiem. Sk. Zyw. 2. 408. Trzy rzeczy mara przed sob, abo mnichem by, abo pustelnikiem, abo w domu zosta, ib. 1. 254. Rad-. Z P. M. 49. §* czabo &c.=

ircift

Boh. Abecednj, Croal. abeczedar.-;ki, od Ross. asOyiHbiH, óyKBeHiihiri

abecada, alfabetyczny, Herburt

iai

,

,

e

Uczy

nie umie. Btrk.

Jow.

Pot.

:

y.

1.1.

,

(znamy

,

a.5erel)run(].

tuiifl,

Jfaib;

miewanie, zdumienie, podziw, btc 5?(aiimbcriing. a. m. z Arobsk. Amir, Kmir< panujcy. Du Fref~ne Gl. - Hisp admirante, Gtr. ber 3ltmiral, /'."/.

Zub Zah

Tent.

465. Dudz. 55. rzdca wojska morskiego. 1'ii' lal, 119. Kazimierz Jagielloczyk miastu Gdaskuwi da Llii

A'l.

tavx()UTnv. 2. Hht. Nut

w

morzu

fdillfrfe.

Zi".

Zool.

A