Savremena Bosna i Hercegovina [PDF]

Zitiervorschau

Spomenieka grada

I 130 1

9T971

I 1111 0127808

4.a.AALLAA-AAA ■14A.LA.1.4.141.1.1....U.AAAAAAAAA

■ •/.

UEHA 20 /AMAPA YMTVIVTATITITTIIIITITTMITIIVITTITYVVITV'T

Khamaapaja 41)Emep a Kpayca Cy6onam Illeaoe-yazaa,.12.

comsti

Spomenidka gran 11 130 94(497 6) \I N \ \ Ill I

Yr ..7..„1.7 -ln a t.a r Tlz0 CZBEA r.60114.114q.„ '

ICAVREKENA

SAURZAJ:

COBISS

0127808

Ypee.)Humnifif) :

[3 0 ISM A .4? ,

1. Iatici. i rasprave:

CaBpemeaa Boma Ii Xepneronnna

Abo Koen : Priv•eda Boson i1i.e,n_suovine

Aparomllp lipounh : Alycaamamf y'EFOCHIln Xepueronnun Momir Vetjkovi: Savrernena koy/levuost: Bosne i licreegovine IlepO CnH eH eBith : ,j13y6aoaa itoewija r. Arriiha .

•

Andrii : .Tedan daa. a Sara,e.vo hrajeoi jab: 1878 Sirens%- i gin ;ovi Borivoje Jona,' fiazanempa: I13meW.7 Cool H jai e

Paaonan 4onanoonh: inzonanim :Pena naannnama Bowie ,qyinau By Mn.nan C. Man:Tali: Team je, I~ cace Maple° Bpaa,emennh: BCJIIIICII cajun 'Mos plavoga

ida

3 10 23 26 30 36 53

H. lit-bniewiti riplinon :

No

Jouaii Paayilolion: K jyry Xam3a Xymo : Unjana Haman Juana Hypitui: Iloilotthu nyeapa Bepa Ocipenonnh mtle.amianuTh: tieeelba cayrtfia . Mitxajiro 41e.an6aumh: tileaatbe Stefan Mimi:in: Pismo maioi Maw To.7b:•',:latiopaono 6ux Hpanolie Xacan

61 64 71 76 77 77 78 79 79

80 81 81 81 82 8

82

W. Pa3i-81 11011110311: Radovan Dorde

17, Prosveta

dnon Gnvrilo Pritv.:ipa

Xacan 81. Pe6an: l'ajpeT Kao nannonaann noxper ICO,II Haunix mycnimana -NI. B.: Hanpe,aan . . . Jedno poclo;:je

liacoonun

nnpainio r. Cana Pajr,:ounh, atta,a. calittap

4P+4t....4D-qA/A-ir++.414 ' +.***/~

CTpalla

Milan Ii.trituovi6: Boson 'i 11ercegoci t Milo Boric".: AnArija a Bosni i ifercegovini ~

Jamna

HERCIEGOV IMA

WY.4B-o4e-ef.A4A4P+...••44A.44*.49.4i■

,, pc 0. ,>960pct•

8384 8

-

,

SARAIESi

"?

3 737.5Y MECTO IIPETWOBOPA

L. IF. Fiocae CB0j14X cnensja.Tnmx 6pojeBa, nocBeheHlix „B0jB0jFIHH H Cp6n1H”, „Byibemmma" „Illymagujil H Illymagmignma" ,J-CmnaceBmi CeBep", O TpOTOgilIIIEbillAH cBora, H3.ilawerba, nocBehyje oBaj cBoj gBoopoj BOCHH H Xepnerommx, OH TO 11 H3 Hapo'mTnx pamora. To HITje canto HpHrogrrocT 2a ce y OBOj rogmm, Ha oBaj HaiTHH, o6e.umn negeceTorogmmbrma IbilX0Be oRynaguje (1878), gBagecerrorogmllffinga IMIXOBe arletccHje (1908) H gecerorogyumbnHa ocao6obetba H yjegmbeffia (1918) — Hero 11 Hapoinirr Bnaxiaj OBHX Haumx gBejy norepajmlla no Ham Hapog. Bocna H XepHeromma, ca CB0jHM genripaaffnm noaoacajem Rao Ba.11ebe Hamer Jagpalla, cBojrat orpomimm npnpogfmm 6oraTcTBHma H CB0jHM npegHocmma immix najcheamjfix H HajwicHHjHx HoHpapHa, OJI npecygHe cy BalICHOCTH iio 6ygyhHoc'r name pace. 3a HT one cy, no cnojoj 3JI0j cyg6nnic y nahentmoj lIpOLLMOCTH, Rao „ja6yEe pa3gopa", HogHame najcimpennja iicxymerba H Hajy6trratumje noc.negHne po6oBarba x THpaHHje. fbrocoBBm CM' 60HOCHHM ygeaom y HajHOBHjOj HCTOpHjH H3a3Bam je npeoRpeT y ge.aom cBeTy, gajyhn Hamem Hapogy Hamoj paces HOB Bnatiaj H Bemme BHgnice. Te gBe name noicpajnne, Talc° Beamce npomJIOCTH if join Behe 6ygyhno,erH,Aanac Hmajy many •

2

CABPEMEHA BOCHA H XEPHEFOBHHA

94

TernKy cagamtmmy, Jinja HX aim cnyTaBaly y eBONI HarmegRom pa3Bojy. OR npimpegHe lle-ncEopmuheHocTll Rawly IbliXOBa 6oraTa pyglla H gpyra' n3o6naEta npupogna &am EmmomcKa Kpnaa, Roja y ocTaaom He mega H gpyre name Kpajese, Hnrge Tait° He cnyTaBa gyxoBin4 pa3max Ka 6omem acHBOTy. ilpOCBeTHH , H y online gpymBeHa 3aocTaJIOCT, Rao H mHore gpyre HenpaBegHe 3anocTaBJbeHOCT11, HaKora TaKo Tema) He norahaly Rao Bocny H Xepuerommy. CBe TO — Rao n Haan nnjeTeT H Bpahame Hamer gyra RoaeBKH HpBor cpncKor uncaHor cnomemuca, imjn je je3nK Kapannh y3eo 3a je3nE name pyRoBognao iiac je y OBOM nocay, KHADKeBHOCTH Rome je um, : ga yKame Ha caspemeHocT BocHe XepneroBnHe, Ha HAIXOB eKOHOMCKH H KyzTypfin upenopog, Ha HAIXOB 3acayateHo 6o.Tbu IKHBOT 1-bnxosom Hanpenty, KO1H Ha IbHXOB HanpegaR. ce, ca, CBHM 3JIHM Hacaegcmuma 113 ffinxoBe HaTHWuce npoullocTn, npo6nja Kpo3 Henoroguy caBpemeHocT — H KOIH, y rimy H Hanopy, pa ha 6ygyhHocT Beher BpemeHa n Bmna :i1U4BOTa — no cnehyjeMo pegoBe Koin caege. Ha Rpajy, cBecHn HegocTaTaRa oBora nowfa Kao TeinKoha iberoBa camahnBatba, cmaTpamo 3a cBojy OCO6HTy Ay3KHOCT, ja Ha OBOM mecTy n3jaBHMO 3axBa.anocT CBOJHM capagmanama, HapOIIHTO OHHMa, ICOJH cy Ham CBOjHM Tpygom 14, Beaama 3HaTHO nomoran y cHa6JeBalby pyitonnenma. YpeaHrillintrto

tILANCO 0 RASPRAVIE Bosna i Hercegovina — Kratak istOrijiko-geografski i etttografski pregied* — Seoba naroda; a meth njima i Slavena i njihov •prelaz preko Dumava na BalkanSko Poluostrvo,• iz temelja su izmenili• dotadanji .poredak. Val siavenski zapljuskuje obale Crnog, Egejskog ii;Jadratt-' .skog Mora, rug'. Rimsku lmperiju i njenu •eivilizaciju. ": Time • otp& Zinje i nova epoha svetske istorije. Form:ranje srednpvekovnih driava Hrvatske i Za'! etnobiologkog previranja, stap•anja i asimilacije, koja je tiajala vise -stoleaa,•formirale stuse,•-pored ostaltli, na trugevinama Rimskog Car-stya i dve srednjovekovne- slavenske driave Hrvatska i Na obroncima Dunarskih Alpa prema 'iad ranskom Morn, tt•da-' snakjoi Severn.ol Dalmaciji razvijala se hrvatska •dr2ava sa prestonicama: Nin, Klis,, Kuhl Biograd ma Moru. God.• 1102. stupa u personalnu uniju • sa• Ugarskom • •.etztografski prema Posayini i Padravini i uopgte pre-ma Panonskoj Nizini. S druge strane sljemena tt lancu DinarskihPlanina,- skoro zayrktom njenorn rtiz-u, Pa do Mora, formiraju se srpskc driave Duklja i Ragka- sa prestonicarna: Ras, Prizrett, Thrigtina. Prv,•o se .§iri snainom ekspanzijom prema Egejskom Moru sa pomicanjem ptestorkee u Skoplje i tint .dolazi SVe vise pod uticaj v:zautijske • U to dolaZi najeZda Tu•raka na I3alkansko .Polucstr•a ; kola iz. temelja..menja clank Srednicg Veka. D•olazi najpre a g o ,stikoba na Marici 1371. g. izmedju Turaka i istoi.".me srpske •dr2ave, 'gde gine sam Kralj Vukagin. Pom•era se Prestoniea zapadne Srbije u Kilge 7 vain.Dorjkgsud•enaKov1389.gdcbaCr ptigiboge. To je najvedi otpor koje su, balkanske dr2ave dale turske.nt ,prodiranju Evropu. Taj .grandipzan Diaraz ativan . je: us le- . cl ikGjj.e i .gendamKosvkpje,.ilu•samvhrde lepOte. Po mi§ljenju fiirskog istorika kosOvski . 01por prodit2ufe Vizantijskom Carstvu. • '• •• • Srbija poSrnula tolikinittclarom,•,upraYlja se preina flunavu uiz dolinu Morave sa prestOnicanta'Smederevo i Beograd., PO011iC seo•laa'njenog stanbVitisgtva preko DdriaVa. Tincie se giri srPsko :grafsko podraje n'Ugarskti• Nizinu. Formiranie bosauske driave. — Kao tiklegtena driava izmedju Sibije i Hrvatske u Milrovirn driavitimi i etnografskitt jatiia ,pre.ma POdraVini, •ejskom: Mont i Vgarskoj Nizihi, se.razvijati samoStalna • „ . boSanska •dr2av1.1: .

;; , '

''1,01..loirtii

.1)

krajn.,

BOCHA H XEPHEFOBHHA

5

CABFEMEHA BOCHis, W XEPTAPTOpHHA

obzir sve istorijske-geogralske etnjenice, maKad se uzlnu ii -tea je istorijske, sredovekovne dr2ave Bosne dolina reke istoga imena od njenog izvora pod Igmanom Paninom pa do Vranduka, desno do Varega, a levo do Font ce i Travnika. To je oblast nut-srce-jezgra te nog goria Bone. Ako je to !mica Beane, onda je tonice drmalice dolina reke Bosne od Visokog do Bobovca, pfres rave, gde je bila dr2avna riznica i euva.na kruna. uajpre banovine, pa po sle Od tog drlavnog jezgra vine — bosanska dr2ava rila se zvezdaste: prema zapadu zado-* bivajuai Zapadne Strane iii Zavrkie; prema Drini i Savi oblasti Sam i Usoru; prema severozapadu Donje Kraje gde Herceg Hrvoje girt oblast do Splita i Dubiee Y postaje Herceg Spilta; niz Neretvu u Zahumlje i izlazi na More. data Istorijski su izvori oskuchni i nejasni, pa se ne moie u Ijima pratiti proses postanka i razvitka sredovekovne bosanskedriave. Izgleda da je u bosanskom podruent bibo vise samostalnlb. plemenskih 2upa sa banovima na eelu. Prvi se banovi spominat: Boric, Kuhn Ban i Prijezda. Izvori su o njiuta toliko askudni, da izgledaju vise mitske, legendanne lienosti nego istorijske. Kroz Srednji Vek odtlavala se legenda. tla je madjarski vitez germanskog porekla, Kotroman, osnovaoc bosanske dinastije. Madjarski istorik Taloci nije toga miSlienja. U pitanje porekla Kotromanoviaa unosi nove svetlosti istorik Dr. Vladimir Corovie, prolesor Beogradskog Univerziteta. Potomak toga Kotromana, ban Tvrtko, prairi granice Bosne Mora i koristeei se rodbinskim vezama sa Nemanjlaima, krunisa 4i() se na grobu Sv. Save za kralja Bosne i Srbiie. , I Bosna je imala vise prestonica: Bobovac, Sutjeska, Trsavmica,PodvskMjStreFnica.Iso(lupret nice bosansk h vladara bile u sredini rudnog goria. Zemlji su vale iivota saske rudarske i dubrovaeke trgovaeke kolonije. Narsoeito je vredna palnje dvilizatorska uloga naSeg slavnog Dubrov-, atika. Za divljenja kako je imao organizovanu obaveStainu Njegovi gipki i dovitllivi diplornati znali su (Khios bosanske vlas-, medju se i prema viadarima. Njegovi veSti okretni trgovci -tele frenosili su u karavanskim transportima na more i stoearske proizvode i rude pre otkriaa Amerika, a uvoilli su istoenjaeku i mediteransku luksuznu robu. To je bid izvor bogastva i sjaia bosan Atilt vladara i vlastele, a i njihoye pustok i besa• Iza stnti Kralja. Tvrtka stiee prevlast u Bosni oligarhija dinasta vlasteoskih roclova: Hrvatinida, Kosada i Jablanr:ea. PogibdolW. iz Pavia Radenovida izrodila se krvna zavada do istrage izmedju Jab,116— U Kosaeinu rodu lavlja se snaina istorijska laniaa KosaU. nost Stjepan Kosaea, koji postaje Herceg Sv. Save i po kome ie Itledjusobna trvenla vlastele i kolebanje bo-tarrwva ,na

Hercegovina.

sanskli vladara izInedju 1? -!ma'i Ugarskc pospeMli su pad Bosne, •Zadnji kralj Stjepan TomaSevia predaje se bez ikakva otpoza. Tragedija zadnjeg bosanskog kralja Stjepana TomaSeviea PO•tresna je i jeziva i od narOdAog je interesa kad se uporedi sa slavom _.Kosovskog Cara Lazara. Uvateni naS filozof Dr. Viad. Dvornikovie se u zagrebaekoj „Rijeei od 18. avgusta 1927. pov'oxlom Despota Stefana sa elankorn: — Naha isto• ija i „iivot vjeeni" — govoreei o kosovskom cikhisu kao srcu istorijske poezije, o staroj srpskoj istorijskoj tragediji, o dramatskoj „Herojstva crti kosovske epopeje i smislu i etici Vidovdana, ".1.bez ideje i bez religije nema." • I vjekovno eutanje bosanske istorije postaje mama sad jaSt14). One vjeeito mlienjanje religije, iz motiva, sad katolici.. ram, sad p-atarenstvo i najzad printanjt- Islama radi feudadnih privilegija I deitnitivnog oslobodjenja od rimske i ugarske agresivnosti — sve to nije moglo da dada evrste idejne okosnice bosanskoj -•sredijovjekovnoi istoriji. Bosanski .vladari i bosanska vlastela ni-u htjeli da ut•onu i izginu, oni se ne .htjedote. „nebeskom•e privoteti • carstve. I zato bosanstvo; sve pored dupe I jake driavoosti nije postalo nacionalizmom. Zato bosanski seljak pjeva cara Lazara, ne bosanske kraljeve i velmoge. Nije 'bile ideje, vjere i nije bib •teraistva. „Saptom Bosna poginu!" Naradtra pies= i iivot vjeeni nienib heraja to je pravi sud naSoj istoriji! Sud dublj.i i taeniji ad' suda nasih nand -nil istori'dara. Turska osvajanja i formiranie Bosanskog Pa§aNtka. OsVajajuej posteperm Bosun i susednekrajeve flnratske i Slavonije. Turci su organizovali i svoju upravu u novoosvojenim krajevi•ma. Pa:dorn Bihaea 1592. god. zaustavlja se tursko osvajanje kod Stska .- pogibijorn Hasanpak Predojeviea. U iste vreme Austrija •organiznic Vojnu. Granicu i zida.grad Karlovac. Od periferijskih svoj h delova na Severazapedu Tvzsica arganizuje Bosanski Pagaluk, koji vataSe podrueje ed Dunava da Jadranskog Mora. PaSaluk se • deo-sarn •sandialtata: Bosna, Hercegovina, Klis, Lika, What, ..,Cerniea i Po.",ega u Slavoniji i Zvornieki sandIakat do gapca. Po zapistt na jednoj knjizi •it Crnoj tatky se smatralo da je sve do Sidra Bosanska Krajina. Turska asvajania prouzrokuju kretanja starovnigtva na Perilerijske. delove driav -e, koji stt ;ratorn bu opu•stoSili. (Made prelaze ana hriSeansku stranu u - austrijake pograniene• zetnlie. U krajigkim :.gradovima Turska astavlja manic. posade, regrutovant iz Anadola. Tu se stain° nasele. .Tursko. Carstvo ,raste do 'ktrImitutelje. Istureerta vkistela bo.saliska Petrie se na najvige pologaie &lave. Nalveei•driavnik TurAke hnperijc,. Mehritedpitk. Sokolovie, B.osartac, Ta je Sokoloviea •Porctklea Bala 16 pcik i vezira. 1zgleda da j4 ,- ) u Carigradu celo, stoii .vta&la. oligarttija, sastavilema od istureenfog bosauskog

CABPEIV1EHA• BOCHA. 14 XERII,EFOBHHA

. , stva,!i to •za.naiteee driavne •ekspanzije turske. Istorik G. Dr. Sa-fetaeg BaSagie je miSlierda-da je - ttirska -driay.a,:poeela opadati .6iin. osla.bio•uticaj ,Bosanaca- smreu velikog 'rezira -Mehm•EsdpaSe So;:kolavida, koji je, hip i:rtva atentata. U to le srednja.'•Evropa, preporodjena • iza 'Reformacje i dlanskih ratova, poeela da suzbija tursku ,ekspanziju..Granice Tor,-kog,.Carstva paenu se sukavati, a s Mime i• Bosanskog PaSaluka. ''mora.• ilr potiskuje Mietaeka Repuhlika wiz pomoe...ekspanzivnik “i : !ratobonnih Srba starin.omSane. sa Stojanom ,jankovidem Gelu.Tada Turciygabe ,obaln.mo•rsku i Klis. Poraz Tu.raka pod' Beeom 1683., bio je .joS od vedeg uticajaqia:, topadatije turske ,driave. 'fada. gubi . .delove .Hercegovine i jos tri , sandikt:Wel,cr1.poiSkTmejvudnagri, turska na Savu'i.Unu. Predele s love strane, naelekane gradovitna, spase Turska za .sebe. Granica je Bosanskog. PaSaluka iSla gorom Dinarom i Prologom. Time, se razvija Bosanska. Krajina. Svigtovskim..Mirom 1791. gubijurska , preostale delove Like sa '• varoSima; ,Srb, Lapac I Dreinik: • i Formiranjem Beogradskog PaSaluka, ..Bosaitski PaStiluic gubi !ontlji - dea zvorniekog sand'gakata preko Drine. Vaskresom srpske •Wave., iza::''Sumadijskog ..Ustanka, Drina , postale Granica. U to se Siri i cmogorska ,driava i dobija krajeve Hercegovae,kog Sand&kata:, Drobnjake, Pivu, Banjanc, NiksiC. Za • okupacije Bosne pa :Austriji Otpada 'ad Bosanskog PaSaluka • okolina Plevlja i •Prijeponja.• • • ' Tako .se konaeno formira Bosna u •njen. skoro .troktitan abliic. INa je 70. g. izolovana .oaza turske .061ave. .Tu svoju izolovanost tosetili su Muslirnani Bosanci za •Karadjordjeva.:Ustanka: Zato str •davaii snainn porno •da uguse. ustanak.: Bib je uzalud jer je trila •jaea, deger:crisana silti naradna..stiliijske snage i titanskog zamaha. Etuografski 'poreniedat - iiaz*an migraci!ama Sna2na najezcia: kOnjiekog tharada, druge .'vere:i. pogleda na svet i ivot., izaztala je , zVesno . korileganle: ,-'statrovniStya.•-i teinju. :za ,- kretanjem - prenta, Atikariskim ' driay.ama. Na. granice turske .dr2ave,..0 opustagene... .gradOveI), &Ale csu mante.f..posa-de turske,::regrutiwane , ..iz svili delova Turskog Carstva. OpustoSene 'na: -,Severoiapadu naseljaval pratoslavna stanovuiStvo ad • •Stare Srbije. Hercegovine, .1,cao martafoZi .zitnijo,:, •da-1•abradjuja zetnlju.•' ,-N.aroeita Savi• tia-itada littellike - -kraal* stanovratva-od Hercegovine je. 'Stvorena ona .uiredica:••• „Hercegovina 'do Jajaa 1528. gad; svijet nasal, a sebe ne raseli." Tirtritrigracijama; koje -sit . 'Prourtokovala , turska.: o:svajanja na BailkailskomhPalnostrvu, nastala-.st nacionalna: sredgta u Katunseternoj • Dalmaciji sa Ravi:tint- „Kotatima u gnmadiji. Tu-se. zbilo • sve §to• je.najborbenije . iz sVity..:srpskih . bra.- jera.: Pomicanlein -.granica,